CAMENA Early Modern Latin Texts

COMMERCII EPISTOLARIS VFFENBACHIANI SELECTA VARIIS OBSERVATIONIBVS ILLVSTRAVIT AD PRIMAM SECTIONEM COMMENTATIONIS DE STVDIO B. VFFENBACHII BIBLIOTHECARIO PRAEMISIT IO. GE. SCHELHORNIVS. [gap: illustration (inscription: VOLUNT SED NON POSSUNT)] PARS TERTIA VLMAE ET MEMMINGAE APVD JOAN. FRIDER. GAVMIVM M D CC LIII.

VIRO AMPLISSIMO LONGEQVE CELEBERRIMO IO. MATTHIAE GESNERO ELOQVENTIAE ET POES. IN ACADEMIA GEORGIA AVGVSTA PROFESSORI PVBL. ORD. SCHOLARVM PER ELECTORATVM BRVNSVICO LVNEBVRG. ET SEMINARII PHILOLOGICI INSPECTORI, ACADEMIAE BIBLIOTHECARIO, AC ILLVSTRIVM SOCIETATEM REGIARVM GOTTINGENSIS ET BEROLINENSIS, DVCALIS ITEM LATINAE IENENSIS, MEMBRO ATQVE ORNAMENTO SPLENDISSIMO AEVI NOSTRI TVLLIO

FAVTORI SVO VETERANO, QVEM B. VFFENBACHIVS INTER AMICOS SVOS PRINCIPES RETVLIT, OBSERVANTIAM IPSI SVAM PVBLICE TESTATVRVS QVARTAM HANC SELECTORVM COMMERCII EPISTOLARIS PARTEM CVM FERVENTISSIMO OMNIGENAE PROSPERITATIS VOTO DICAT ATQVE INSCRIBIT MAGNI EIVS NOMINIS CVLTOR PERPETVVS D. io: GEORGIVS SCHELHORNIVS SVPERINT. MEMMING. ACADEMIAE IMP. ROBORTANAE MEMBRVM AC SOCIETATIS DVCAL: LATINAE IENENS. SODALIS.

AMPLISSIMO ATQVE CELEBERRIMO CHRISTOPHOR. AVGVSTO HEVMANNO S. THEOL. DOCTORI EIVSQVE AC HISTORIAE LITERARIAE IN FAMIGERATISSIMA GEORGIA AVGVSTA QVAE GOTTINGAE FLORET ACADEMIA PROFESSORI PVBLICO ORDINARIO VIRO VTI DE OMNI RE LITERARIA ITA DE DOCTRINA SANCTIORI EXEGESI PRAESERTIM SACRA MVLTIS NOMINIBVS PRAECLARISSIME MERITO CVM OLIM CVM B. VFFENBACHIO SANCTE PER LONGAM ANNORVM SERIEM CVLTA INTERCESSIT NECESSITVDO

FAVTORI ET AMICO A SEX IAM LVSTRIS INTEGERRIMO PIEQVE COLENDO TERTIAM HANC COMMERCII EPISTOLARIS VFFENBACHIANI PARTEM IN PVBLICVM SVMMAE OBSERVANTIAE ET AMORIS HAVD INFVCATI MONIMENTVM INSCRIBIT AC PROPITIVM NVMEN ARDENTER IMPLORAT VT EVM IN SEROS ADHVC ANNOS INCOLVMEN OMNIQVE PROSPERITATE BEATVM ECCLESIAE NOSTRAE AC ORBIS ERVDITI BONO SERVET ! CELEBERRIMO EIVS NOMINI addictissimus IOANNES GEORGIVS SCHELHORNIVS D. Superintendens Memmingensis.

PRAEFATIO

Vnum est, quod te in limine hujus Voluminis moneam, Lector benevole: nimirum ejus frontispicium condecorandum me curavisse conspectu instructissimae B. VFFENBACHII mei Bibliothecae, scita Generosissimi Fratris, quem Deus servet! manu eleganter in aes inciso. Is olim quidem jam fuit primo Catalogi librorum ejus tam typis, quam calamo exaratorum tomo

praemissus, sed haud pauca illius exemplaria infeliciter intercidisse compertum habeo. Altero hujus Bibliothecae Conspectu aliquando quartus nostrae collectionis fasciculus exornabitur. Ita vale, amice Lector, huicque instituto constanter fave.

COMMENTATIO DE STVDIO B. ZACH. CONRADI AB VFFENBACH BIBLIOTHECARIO.

INter Viros aeterna memoria dignos, qui copiosissimas suas Bibliothecas, summa industria parique felicitate conditas, in publicas utilitates converterunt cupidissime, principem facile locum occupat b. VFFENBACHIVS, Germaniae, dum viveret, nostrae Peirescius. Non ingratam igitur lectoribus meis fore spero, quam hic promissi in vitae ejus descriptione p. LXVII. dati memor exhibeo de studio illius bibliothecario, cui per omnem fere vitam deditus fuit, commentationem. Insitus ipsi erat literarum librorumque ardentissimus a primis fere

crepundiis amor, quo inflammatus anno MDCCIV. ex Academiis redux ingentem condere bibliothecam, non sibi tantum, sed aliis etiam literis strenue operantibus profuturam bonoque publico destinatam, statuit.

Quam vero vastam principio statim bibliothecam sibi instruendam animo destinaverit, inde patet, quod anni illius mense Aprili ingeniosa fratris germani generosissimi, Jo. Friderici ab VFFENBACH manu emblema, singulis bibliothecae suae voluminibus, vel involucris potius eorum interius agglutinandum, delineari, ac deinceps artificioso Joannis Ulrici Krausii Augustani caelo aeri, idque pro diversa librorum magnitudine quadruplici forma, incidi, cujusvis autem formae octo exemplorum millia exprimi curaverit. Cognitum est illud emblema omnibus, qui vel olim ex bibliotheca Vffenbachiana libros quosdam mutuo acceperunt, vel deinde, cum divenderetur, ex ea justo emtionis pretio sibi vindicarunt [note: conf. de hoc emblemate hujusce opellae Part. II. p. 275. sqq.]. Nihil vero magis doluit, quam cum civitas Francofurtensis non tantum exoticarum mercium, sed eruditionis etiam ac

literarum omnis generis emporium olim fuerit, quod nostris hisce temporibus res literaria ac libraria ibi adeo sit collapsa, ut nobile hoc commercium propemodum omne evanuerit, ac praestantiora rarioraque opera aliunde potius arcessenda ipsi fuerint, quam domi expectanda. Superiori aevo nihil erat inter eruditos, librorum amantes, nundinis Francofurtensibus illustrius, in quas undique ex remotissimis etiam oris advolabant non ii duntaxat, qui sui ingenii foetibus, in dias luminis auras proferendis, quaerebant obstetricantes bibliopolarum, ex omni orbe Europaeo huc confluentium, manus, verum etiam, qui bibliothecis insignibus adornandis strenuam navabant operam. Hic enim illis commodissima erat occasio ex immensa mercium librariarum copia seligendi, atque brevi temporis spatio congerendi, quibus bibliothecae vel ipsis regibus ac principibus dignae condi et instrui possent. Hinc ad opes suas literarias feliciter adaugendas Jacobus BONGARSIUS itinera Francofurtensia quondam suscepit [note: vid. Jo. Henr. Hottingeri Bibliothecar. Part. I. Cap. II. p. 15.]. Emericus quoque BIGOTIUS doctae supellectilis suae locupletandae causa ad hanc potissimum bibliopolarum

panegyrin e Gallia sua haud sine laeto successu properavit [note: VIGNEUL DE MARVILLE Melange d' histoire et de la literature Tom. I. p. 171.]: ita pariter Reip. Augustanae proceres Hieronymum WOLFIUM bibliothecae publicae praestantibus libris ditandae ergo ad hunc illustrem mercatum miserunt [note: Factum id A. 1565. teste ipso Wolfio in dedicatione Suidae sui ad Jacobum Villingerum A. 1580. Scripta.]: ac, ut alios taceam, ipse Fridericus BORROMAEUS, purpuratus Romanae ecclesiae pater et Archiepiscopus Mediolanensis, ad amplificandas famigeratissimae Ambrosianae bibliothecae divitias OLGIATUM suum ex Italia eo ablegavit [note: teste Paulo Boscha de biblioth. Ambrosiana p. 22. ubi nundinas illas miris extollit laudibus.]. Non possum mihi temperare, quin huc transferam elegantia verba, quibus Henricus STEPHANUS, homo alias querulus, nundinas illas in libello parum hodie obvio descriptas dedit, cum res ad historiam literariam spectet. Ita autem ille testis [gap: Greek word(s)] et ipsa experientia edoctus [note: in libello, suis typis A. MDLXXIV. in 8. exscripto, cui hunc indidit titulum: FRANCOFORDIENSE EMPORIUM sive FRANCOFORDIENSES NUNDINAE, p. 23. sqq. Hujus libelli raritatem exinde auguror, quod diligentissimus ALMELOVENIUS ejus plane non meminerit in Henrici STEPHANI vita, ubi reliqua ejus scripta studiose recenset.]: A nundinis Mercurii

ad Musarum nundinas transeo: nisi potius nundinalem quandam Musarum Academiam vocare debeo. Suos enim hae typograpbos et bibliopolas in urbem illam eodem nundinarum tempore convocant: eosque secum, poetas, oratores, historicos, philosophos adducere jubent: non eos tantum, quos olim Graecia et Italia genuerunt, sed eos etiam, quos gignunt quotidie, quaecunque ab illis novem sororibus visuntur regiones. Qui postquam eo omnes convenere, non in ea Germaniae civitate, cui nomen est Francofordium, sed in illa totius Graeciae olim florentissima et litterarum studiis celeberrima versari tibi videaris. Nisi quis illum, qui rei litterariae destinatus est, vicum, quem typographi et bibliopolae incolunt [note: Vicus ille hodienum vocatur die Buch-Gasse.] FRANCOFORDIENSES ATHENAS appellare malit. Nam quis, obsecro, quum se ibi tot tamque doctorum scriptorum corona cingi videbit, Athenis agere se non arbitretur,

quo cultores Musarum commigrare quondam solebant, ut philosophis et caeteris, quos enumeravi, operam darent? Fallitur enim, qui in hoc vico, quem ATHENAS FRANCOFORDIENSES appellari posse dixi, non ipsos scriptores sed eorum tantum scripta visi putat: ad multos quidem certe quod attinet eorum, qui suis scriptis superstites. Hinc fit, ut qui e nullis bibliothecis percipi potest fructus, ex ista nundinali (ut antea loquutus sum) Academia percipiatur. Hic namque viva multorum praeceptorum voce, qui e variis Academiis confluunt, frui omnibus licet: hic plerumque in ipsis bibliopolarum tabernis aliquos non minus serio philosophantes audias, quam olim philosophantes in medio Lyceo Socrates et Platones audisses. Nec vero philosophos tantum celebres illae Academiae, Viennensis, Witebergensis, Lipsiensis, Heidelbergensis, Argentoratensis, et inter peregrinas, Lovaniensis, Patavina, Oxoniensis atque Cantabrigiensis: hae, inquam, aliaeque, quas longum enumerare esset, non philosophos tantum illuc mittunt: sed et quosdam poetices, quosdam artis oratoriae, quosdam historiae, quosdam mathematicarum scientiarum nonnullos earum simul omnium peritos: adeoque, ut paucis absolvam, qui illum orbem doctrinae, quem Graeci encyclopaediam vocant tenere se profiteantur. Falso igitur dictitant Itali (amicus enim Plato, ut ille ajebat, sed amica magis veritas) Germanis ingenium in digitis duntaxat esse collocatum: perinde nimirum acsi opificiis duntaxat, et mechanicis,

ut vulgo appellamus, artibus, natio haec excelleret. Visant illi, visant Francofordienses nundinas, atque has, quas sibi consociatas habent, Atiicas nundinas, Hae profecto dictum illud primo ingressu mendacii coarguent, magnamque eo fieri huic genti injuriam ostendent. Neque vero hae Musarum nundinae Mercuriales illas dignitate superant tantummodo, sed ipsa etiam (quod magis mirum est) copia cum illis quodammodo certant. Ibi enim literarii etiam Germanorum labores, (ut interim de aliorum laboribus taceam) illorum operum, in quibus ingenium digitorum Itali se admirari dicunt, numerum propemodum aequant: nec minus litterarum studiosi cum mercatoribus ipso itidem numero certare videntur. Ostendant quaeso ipsi Itali, ostendant in sua regione, non dicam quod cum nundinis istis hac in re comparari, sed quod vel cum minima illarum parte conferri possit. Aliquid certe ostentare, sed nihil ostendere poterunt. Verum enimvero etiamsi non aliud hae Atticae nundinae, quam domos omni genere librorum refertas darent (ut ibi plurimas videre est) minimeque hoc beneficii adderent, ut tot doctorum virorum sermonibus et colloquiis frui liceat: nonne quantivis pretii Musarum cultoribus esse deberent? Nimirum haud minus locuplete bibliotheca (si sola librorum varietas spectetur) ditare aliquem possunt, quam fuerint illae Ptolemaei, Polycratis, Pisistrati, vel aliorum principum, ab antiquitate celebratae bibliothecae: et quidem ita, ut minime sumptus itidem regales, id est

Quam autem, quaeso, jucundum fuisset VFFENBACHIO, si suo adhuc tempore Atticae illae nundinae ita floruissent? Quam gratum et exoptatum, si concursus ille eruditissimorum e cunctis Europae regioribus virorum mercatum hunc sua etiamnum aetate reddidisset: illustriorem? Confluxissent sane eo praesertim tempore, quo jam bibliotheca ejus praestantissimis libris et codicibus superbiebat, ii omnes et singuli ad illius domum, ceu disciplinarum quarumvis prytaneum ac Musarum Apollinisque delubrum, oculos mentemque manusque suavissime oblectaturi tot [gap: Greek word(s)] literariorum lustratione ac usu, admiraturi eximiam eorum undique studiosissime conquisitorum copiam, ac veneraturi dignissimum tanti ipsisque Persarum gazis praestantioris thesauri dominum. Hujusce felicitatis, qua olim Francofurtum prae cunctis Europae civitatibus gaudebat, si quando inter amicas doctasque confabulationes incideret mentio, Noster triste illud: Fuimus Troes! fuit Ilium, et ingens gloria Dardanidum, ingeminare solebat, sinistrae ejus [gap: Greek word(s)] causam haud sane referens in perillustrem Reip. patriae senatum, omnia sollicite molientem, ut in nundinas suas, aliis mercimoniis, ex remotissimis

terrarum oris feliciter advectis, ad miraculum affluentes ac florentissimas, dulces etiam ante omnia Musae, quibus earumque cultoribus in celeberrima hac panegyri tam bene quondam fuit, quasi postliminio revocentur, jucundissimo excipiendae hospitio; sed in ipsa nostra tempora, quibus Francofurtum non amplius ostentare potest Egenolphos, Wechelos, Aubrios, Marnios, horumque similes bibliopolas, quorum officinae erant olim insignibus omne genus operibus longe instructissimae, atque ita comparatae, ut vel illae solae ex ultima Thule librorum cupidos allicere, adque se magnetis instar suavi quodam fascino attrahere potuerint. Praeterea hanc negotiationis literariae in nundinis patriis sterilitatem imputabat iis, quibus ab Augustissimis Imperatoribus, laudabili alias consilio, commissa est inde ab RUDOLPHI II. [note: cujus mandatum de censura librorum, in Francof. nundinas allatorum, exhibet Goldastus Tom. II. der Reichs-Satzungen. f. 350.] aevo librorum censura ac bibliopoliorum visitatio. Nam ut nihil dicam de eo, quod illi a librariis suo quodam jure novi cujusque libri, in nundinas asportati, aliquot exempla efflagitent, atque ita insignem lucri, inde sperandi

partem, si praesertim ea opera vastae molis grandisque fuerint pretii, auferant, illi, quibus haec cura demandata est, auctoritate sua haud raro abutuntur, libertati, Musis amicae, manus interdum injicientes violentas, ac potestatem suam nimium extendentes, qua de re publice exstant justae querelae, quondam a magnifico Francofurtensi Senatu ad comitia Ratisbonensia, et deinceps ab Evangelicorum S. R. Imperii Principum et ordinum oratoribus ad ipsum excelsum Augustissimi Caesaris solium delatae [note: Supplices hosce libellos Ahasverus Fritschius inseruit Tractat. de Typographis, bibliopolis, chartariis et bibliopegis Dissert. II. Cap. II. §. VI. plag. G. 2. sq.].

Haud vero penitus infructuosae erant nostro incomparabili bibliothecae exquisitissimae condendae artifici illae nundinae. Praeterquam enim quod inter pauciores bibliopolas, in eas ventitantes, esse etiam consuêrint Belgae nonnulli, ipsa itineris commoditate, Rheno videlicet ac Moeno invicem ad merces pariter ac homines Francofurtum transportandos amice conspirantibus, allecti, et secum opportune advehentes splendida opera, non in sua duntaxat

regione, sed Anglia etiam ac Gallia, imo ipsa nonnunquam Hispania et Italia nitidissimis typis excusa, quibus suum exornare apparatum poterat: factum etiam subinde est, ut nundinarum occasione bonis avibus in manus ejus, illiusmodi [gap: Greek word(s)] avidissimas, inciderent membranae veteres, rariora bibliothecarum praestantium ornamenta. Contigit illa ipsi felicitas primum in nundinis autumnalibus A. MDCCIV. ac deinde aliquoties. Miserunt nempe Francofurtum ingentem membranarum dissolutarum congeriem quidam Monachi Colonienses, aliorumque coenobiorum ad amoenas Rheni ripas sitorum inquilini, ut divenderentur non bibliophilis quidem et justis rerum aestimatoribus, verum bibliopegis, bracteatoribus, cribrariis, aliisque hujus farinae opificibus, quos, cum tot immortalitate dignis codicibus perniciem intulerint, optimo jure literarum ac literatorum pestes appellitaveris, quo nomine, et si quod adhuc est contumeliosius, insigniendi etiam veniunt monachi illi, sacra isthaec Musarum [gap: Greek word(s)] , a majoribus studiosissime conquisita et sancte habita, tam pudendum in modum profanantes, illotisque opificum manibus in praedam concedentes. Dici non potest, quantum bonorum codicum isthac hominum temporumque injuria perierit. Haud sine quodam mentis horrore

legi, quae Ill. MOSERUS hanc in rem [note: in praefatione Bibliothecae Manuscriptorum, Norib. A. 1722. editae, p. 6. Hujus rei mentionem facientes doctissimi auctores Actorum Eruditorum Lipsiens. in supplem. Tom. VIII. p. 192. simile exemplum referunt, scribentes: Ante triginta, et quod excurrit, annos ex vicina nobis bibliotheca vetustissimae membranae, pleraeque auctorum classicorum, bibliopegis tanto numero sunt venditae, ut pretium inde ter centum uncialium (notum est, quo usu id genus hominum membranas aestimet) conficeretur. Faciliorem, me quidem judice, veniam merentur monachi Cistertienses coenobii Septimiani, quinto ab urbe Florentia lapide siti, qui suis quondam propugnatoribus adversus hostes egressis, ponte dilapso, e codicibus suae Bibliothecae MSS. membranaceis aggerem festina sedulitate in fossa paludosa construxerunt, ut per eum illi sarti tectique in monasterium se recipere possent, quod memoriae prodidit Nicolaus BACCETIUS, ordinis Cistertiensis Abbas in sua historia Septimiana, Romae A. 1724. in fol. studio Malachiae Inguimberti edita, p. II. luti vestigia suo adhuc tempore in nonnullis codicibus fuisse conspicua testatus. Hos enim durum illud telum necessitas excusare videtur.Cum vero hic casus inter singularia plane codicum MSS. fata referendus, ac ille BACCETII liber in nostris oris perraro obvius sit, ipsa ejus verba huc transferre non piget. Splendidae Bibliothecae quae exstant adhuc reliquiae, argumento sunt, celeberrimum per totam Italiam fuisse coenobium. Continebat enim omnium fere disciplinarum innumerabilia manu exarata volumina; ut jam satis sit semel dixisse, ex illius ruinis vel auctas, vel ditatas fuisse aliquot illustres bibliothecas. Memini ego, cum adhuc adolescens eo loci animi gratia degerem aliquando, mirarerque quam plura volumina oblita limo, quorum essent adeo contractae membranae, adeoque deletae literae, ut vix aut nullatenus legi possent; gravissimum senem narrasse, a priscis se patribus accepisse, militum Florentinorum cum hoste conflictum tantae jacturae causam fuisse. Cum enim, ajebat ille, egressi de monasterio, ubi excubabant, urgentes hostes a muris repellerent, vix ultra vallum fossamque progressos tumultuario excirata desecere sublicia. Itaque ut pugnantibns, qui remanserant, reditum, quam tutum possent, pararent, ne si ex pugna fessos regredi contigisset, aquis obruerentur, vel limo infixi ad unum omnes trucidarentur; jactis ingentibus librorum corporibus, pontem utcumque excitarunt ad reditum. Unde videre licet, quam copiosa librorum ea bibliotheca fuerit, quorum vel minima pars ad construendum pontem, quo regredientes militares copiae exciperentur, abunde suffecerit.] commemorat, nempe plusquam

Boeotica claustri cujusdam ingenia non eruditis, non principibus, sed bibliopegis

venum exposuisse sexaginta mille MSptorum, ex parte praestantissimorum, plerorumque integrorum ac bene compactorum, libras, singulas pro 24. grossis vulgaribus.

Minus reprehensibiles fuere illi obesae naris monachi Insulenses, de quibus non possum mihi temperare, quin hic lepidam Francisci MODII Brugensis narrationem adjiciam. Ita autem ille quondam in epistola ad Hieremiam Baunnacherum JCtum Bambergensem exarata [note: quae in nov-antiquis ejus Lectionibus, Francofurti A. 1584. in 8. editis, p. 499. sqq. legitur.]: In nescio quorum Monachorum Insulensium Flandriae nostrae coenobio cum de bibliotheca quaesissem, Prior habere pronuntiat, et quidem mire bonam elegantemque: putabam hominem de scriptis libris loqui: hos enim venabar ego: oro igitur ambitiosius admitti; anuit;

ducit me ad locum, bibliothecae unicum illum quidem, sed in quo antiquus liber nullus compareret. DD. Augustino, Hieronymo, Bernardo et reliquis plerisque patribus ex editionibus recentissimae quae exstarent, pulpita omnia occupantibus. Rogo, quid veteribus eorum hospitibus factum sit; hos enim novitios esse, rem docere. Negat intelligere monachus quid velim, proinde jubet apertius me loqui Pareo; et nullosne inquam Pater libros scriptos membranaceos habetis? Imo habuimus, inquit renidens; sed venit nunc nuper quidam ad nos, cujus de stultitia satis dici non potest. Qui cum admitti in hunc locum obtinuisset, in quo tum libri quidem multi promiscue jacerent, sed quorum nullus esset nobis usus; literis jam aut vetustate fugientibus, aut nescio quo exotico more conceptis adeo, ut vix mense decimo quoque e nostris quisquam huc inferret pedem; visis illis repente bonus hospes iste, quid vos, inquit, quisquiliis istis facitis, annon satius erat, venditis eis, eos libros comparare, qui cum omnibus vobis, tum praecipue quibus concionandi munus demandatum, usui et ornamento esse possent? respondi, satius quidem futurum, ut ajebat, sed hoc vereri, ut emtorem invenirent libri tam nihili. Cum rursum ille: etsi, inquit, membranas has iis, qui libros conglutinant, nummo in singulas libras venditandas intellegam, faciam tamen, ut solito mihi more pro iis vobis libros cusos ex optimis quibusque typographicis officinis largiar, sperans fructum profectus, quem ex eis facient vestri ordinis homines, etiam ad

me redundaturum. Accipimus libenter conditionem, et, ne locus sit poenitentiae, statim cum ille nobis ante cavisset per praecipuos mercatores urbis nostrae de novis libris, veteres omnes sordes in cistas quatuor quinque conjecimus, quas ille evexit, missis deinde in locum earum iis, quos vides, codicibus. Sic tum monachus ille me frustra habuit, seque ipsum, et suos ante me tamen.

Bene profecto illa res cecidit, licet MODIO, votis frustrato suis, stomachum moverit. Felici enim fato sic factum est, ut isti codices ac venerandae antiquitatis monumenta squalori suo ac imminenti exitio erepta, ab indignis possessoribus, qui nec ipsi illis scite uti, frui poterant, nec aliis, draconum instar thesauris incubantium, eorum usum facile concedebant, ad intelligentem illorum aestimatorem transierint. Longe diversum priscisque membranis perniciosissimum ceperant consilium Monachi illi Colonienses, quod tamen, eis licet insciis, laudabili solertia sua feliciter infregit strenuus noster veteris aevi reliquiarum vindex VFFENBACHIUS, civicam coronam ab republica literaria vel hoc nomine promeritus.

Pari et felicitate et industria Abbas Jo. TRITHEMIUS, primus ille a renatis in Occidente literis rei bibliothecariae in Germania instaurator, insignem codicem, notas sive siglas priscis [gap: Greek word(s)] apud Romanos usitatas continentem, quas ipse

Ciceroni tribuit, alii vero rectius Tulllio Tironi ejus liberto adscribunt, vilissimo pretio ex foedis harpyarum hujusmodi unguibus vindicavit, qui scripturam veterem eradere volebant, membranas aliis usibus destinaturi: e quo potissimum venerandae antiquitatis codice notas deinde illas primus in lucem emisit Janus Gruterus. Haud ingratum, spero, erit, ipsam doctissimi Abbatis [note: ex libro VI. Polygraphiae plag. h. I. edit. Francof. A. 1550. in 4.] narrationem hic legere, cum aliud etiam lepidum pristinae inscitiae documentum exhibeat: Rarus est codex, et a me semel duntaxat repertus, vilique pretio emptus. Nam cum anno dominicae nativitatis M. quadringentesimo nonagesimo sexto bibliothecas plures librorum amore perlustrarem, reperi memoratum codicem in quodam ordinis nostri monasterio, nimia vetustate neglectum, projectum sub pulvere atque contemptum. Interrogavi abbatem doctorem juris, quanti illum aestimaret. Respondit: Sancti Anshelmi parva opuscula nuper impressa illi praeferrem. Ad bibliopolas abii, quoniam in civitate res contigit metropolitana, postulata Anshelmi opuscula pro sexta floreni parte comparavi, abbati et monachis gaudentibus tradidi, et jam prope interitum actum codicem liberavi. Decreverunt enim pergameni amore radendum. Biernio ferme posthaec

eques Argentinam in causis ordinis mei ascendi, admissusque per Joannem KEISERSBERGIUM, insignem loci concionatorem, in bibliothecam majoris ecclesiae, Psalterium reperi totum iisdem Tullii et Cypriani notis exaratum, aureisque capitellis decentissime scriptum. Superscriptio autem ab ignaro mysterii talis, fuerat extrinsecus posita: PSALTERIUM IN ARMENICA LINGUA Doctorem adhibui, falsitatem ostendi, ita rescribendum admonui, PSALTERIUM NOTIS CICERONIANIS DESCRIPTUM. Quod fecerit nec ne, incertum habeo, quoniam ad eam bibliothecam postea non sum reversus.

Olim sane aliter cum monasteriis Germaniae comparatum erat. Hinc, ne quid de aliis dicam, Carolus ille re et nomine Magnus Imperator, non alia loca tutiora dignioraque, in quae omnium disciplinarum ingenii monumenta et beatissimae librorum gazae, sanctissime adservandae, reponerentur, existimavit, quam coenobia, quae omnis doctrinae ac virtutis officinas laudabili consilio esse voluit. Hoc animo Sangallense, Laureacense et complura monasteria instituit, ac insignibus bibliothecis locupletavit. Nec infeliciter hoc ipsi cessisse consilium, tot literarum monumenta, quae monachis debemus, clamitant. Imo receperant se in coenobia tanquam in amoenissimum secessum Musae cum Apolline suo, jucundissime ibi, strepitu

ac turbis populi procul facessere jussis, habitantes. Factum inde, ut in medio aevo eruditi et rei pariter publicae ac sacrae administrandae idonei viri non fere nisi in monasteriis quaerendi essent, quae Regibus ac Principibus supremos rerum gerendarum administros, scriniorum praefectos, et consiliarios; ecclesiae episcopos, Cardinales ac Pontifices maximos, Academiis denique et bonarum artium palaestris professores doctissimos ac dexterrimos juventutis bene formandae magistros affatim subministravere. Hauriebant vero ii omnes eruditionem suam ex bibliothecis, in monasteriis magno studio custoditis, ac insigni monachorum, varii generis libris nitide describendis horas subcesivas fructuose transigentium, solertia indies augeri solitis. Sed quantum mutata ab illo tempore fuit multorum coenobiorum facies? Quorum inquilini antea bibliothecis insigniter locupletandis strenuam navabant operam, ii deinde nulli parcebant studio, ut eas vel plane destruerent, vel desertas saltem blattis muribusque in sapidissimum relinquerent pabulum, ac densissimo pulvere obrutas studiosorum usibus subducerent, vel etiam pulpita, priscis bonae notae codicibus extrusis ac internecioni datis, libris barbaris insulsisque onerarent. Vetus est haec querimonia, nec heri demum aut nudius tertius a gnaris

rerum aestimatoribus effusa. Suo jam aevo praeter alios viros probatissimos passim eam habuit literator ille celeberrimus, Michael NEANDER, cujus verba notatu digna ex praefatione Erotematum linguae Graecae, optimae frugis plenissima [note: quae praefixa est Basileensi editioni, A. 1565. a Jo. Oporino curatae, longeque rarissimae, p. 73. sq.], hic repetere operae pretium arbitror. Monachis ignavis ac indoctis non sine causa quis imputaverit, quod multi boni autores, optimi libri a blattis, tineis, situ, squalore ac aliis nocumentis et injuriis absumpti, sunt amissi. Dum enim praeter Sententiarios, Lombardistas, Occistas, Scotistas, Summistas, Sermonistas, Thomistas, Scholasticos doctores, ac qui horum sectatores erant, Marialia etiam -- Rosaria -- non scriptorum aliud genus habebant in manibus, in quibus exercebantur, seu excarnificabantur potius, in scholis ac monasteriis quotidie: pereunt interea monumenta veterum Hebraea, Graeca ac Latina, non numero ullo comprehendenda, ab ipsis ideo neglesta, quod assuefacti ad genus dicendi monstrosum, ac ipso sono formidabile et obscurum, ubi mugitum citius infernalem quam vocem hominis audire tibi videaris: cum quo res etiam bonae corrumpebantur, ut solet fieri mutato dicendi genere (dum nove loqui incipimus in Ecclesia ac doctrinam Patrum, Prophetarum, Christi, Apostolorum,

ac piorum et orthodoxorum interpretum vitiamus) meliores autores ac utiliora scripta nec legerent, nec intelligerent: ut non male quis de monachis illis stupidis usurpet, quod Gellius de suae aetatis hominibus prodidit, ubi (Lib. VI. Cap. IX.) ait: QUIA SECULUM NOSTRUM AB ENNIO ET OMNI BIBLIOTHECA VETERI DESCIVIT, MULTA IGNORAMUS; QUAE NON LATERENT, SI VETERUM LECTIO NOBIS ESSET FAMILIARIS.

Inficiandum tamen haud est, in nonnullis Germaniae monasteriis, bono literarum fato et Gallorum exemplo, hodie sensim reviviscere, praesertim in Austriacis ditionibus, priscum illud monachorum studium, quod eximia et cedro digna opera Gotofredi de BESSEL, Abbatis Godwicensis, Hieronymi ac Bernardi PEZIORUM fratrum, Raymundi DUELLII, Philiberti HUBERI, Marquardi HERRGOTT, Erasmi FROELICH aliorumque satis superque comprobant.

[gap: Greek word(s)] autem illi Colonienses et caeteti, quos dixi, id unice moliebantur, ut membranas, Francofurti venum expositas, plane exitio darent. Ignari enim, quid in iis contineretur, veriti esse videntur, ne, si integros relinquerent codices et conglutinatos adhuc compactosque, inciderent

in manus eruditorum, ac forte hoc pacto suorum monasteriorum vel ordinum arcana inconsulto proderentur; dissolverunt igitur volumina, ac singula folia disjuncta, invicemque data opera confusa, nonnullis etiam retentis abolitisque, in nundinas eo consilio miserunt, ut nemini facile nisi bracteatoribus, bibliopegis, aliisque membranarum destructoribus usui esse posse viderentur. Sed propitia Musis fortuna haud paucos eorum codicum ab internecione eripuit, inque multo digniores VFFENBACHII nostri manus feliciter perduxit. Is enim veluti in specula observans sollicite omnem bibliothecam suam bonis libris et codicibus MSS. ditandi occasionem, cum rem hanc peropportune rescivisset, mox accurrit anhelus et cupiditate ardens, ac conspecta illa confusanea membranarum strue, primum tacite miseratus iniquam earum sortem, nec sine stomacho tot egregia volumina a pristinis et indignis possessoribus tam male habita aspiciens, confestim se accinxit ad perquirendum studiosissime, num quid forte in tanta disjectarum membranarum farragine sua bibliotheca dignum reperiretur. Non autem tenuis fuit labor, ex multis codicum dissolutorum centenariis seligere, quicquid diris harpyarum illarum, quibus omnis illa congeries destinata erat, manibus eripi mereret.

Sed librorum amore ductus aequa mente devoravit cunctas molestias, ac licet pulveris squalore, quo oppleta erant omnia, vestes maxime conspurcatas fereque inutiles redderet, cupidissime singula folia excussit, atque ita ex sordibus atque quisquiliis uniones diligenter conquisivit. Re autem peracta non indecoro pulvere sordidus [note: Horat. Lib. II. Od. I. v. 22.] recessit domum herois instar de barbarie triumphantis spoliis onustus, ac postmodum jucundo multorum dierum labore ex magno et indigesto membranarum disjectarum acervo sollicite congessit, ac consarcinavit, quae iterum jungendae sibi invicem erant, philyras, tanquam sparsa Sibyllae folia, sicque auspicato librariam suam supellectilem non paucis bonae notae codicibus, ab interitu servatis, ditiorem ornatioremque reddidit. Erat inter eos praeter auctores quosdam antiquos et codices biblicos insigne quoddam Martyrologium, immensae magnitudinis codex, saeculo XIII. vel certe XIV. in membranas exaratus [note: Codicem hunc recensuit Vffenbachius in Bibliotheca sua Manuscripta, Halae Hermundurorum A. 1720. in fol. edita, Part. IV. col. 36. sqq.], erant variae sanctorum

vitae, lectionaria, homiliae patrum ac nonnulli scriptores ecclesiastici, erant praesertim praestantissimi epistolarum S. Hieronymi, Augustini item de civitate Dei, Gregorii Moralium in Jobum aliique codices, auro contra cari, quos vero aequo satis pretio sibi vindicavit, membranis nimirum pondere aestimatis, ita tamen, ut singulis pondo pro formae diversitate diversum statueretur pretium, primae nempe magnitudinis, duorum florenorum, mediae, imperialis, infimae vero, floreni. Ineptae autem venditorum saevitiae tribuendum, quod illorum codicum nonnulli sint manci ac mutilati.

Jactis ergo tam prospere bibliothecae manu exaratae fundamentis, alacri animo omnem movit lapidem, ut illa indies laetiora caperet incrementa, ac hunc in finem cunctas adhibuit artes machinasque, sed honestissimas. Non enim, licet ardentissimo librorum conquirendorum desiderio inflammatus, ex eorum numero fuit vir optimus, qui, modo raros codices, vel, si integris potiri nequeant, eorum fragmenta sibi vindicare possint, haud curant, quid fas et jura sinant, sed religioni sibi non ducunt, quicquid ipsis arridet, invitis etiam ac insciis possessoribus furtim surripere, cultello quoque interdum grandiora volumina inique mutilantes,

ac hujusmodi membranas schedasve piceata manu compilatas spoliorum Aegypti nomine insignientes, quod viris quibusdam caeteroqui magnis (jurene an injuria, haud facile dixerim) vitio dari solet. Sed non nisi iis cimeliis gaudere voluit literariis vir antiqua virtute ac fide, quibus omnis abesset turpitudo et iniquitat De AUGUSTO, Luneburgensi Duce, summo illo Germaniae sui aevi principum decore, haec inter reliqua memoria; prodidit [gap: Greek word(s)] CONRINGIVS [note: in Epistola ad Boineburgium de bibliotheca Augusta p. 202. sq. collectionis I. Madero-Schmidianae.]: In emendis libris ea fuit religione, ut, cum Parlamenti Parisiensis decreto illa eminentissimi Cardinalis Mazarini omnium optima bibliotheca vili pretio distraheretur, quamvis essent, quae multum desideraret, vetuerit tamen princeps quidpiam ejus sibi emi: ne quid ex illa in omne aevum haud temere excusanda venditione, quam boni publici amore aversabatur, adveniens sacra Augustae suae contaminaret. Quam generosam pietatem pristinae post felicitati redditus Cardinalis actis gratiis et agnovit et miratus est. Eandem religionem ab Vffenbachio, qua erat animi innocentia, exspectandam fuisse, si illo tempore vitali frui aura ipsi contigisset, indubitato plane asseverare ausim, utpote cui exploratum

est, quam graviter tulerit, cum aliquando non privatim et in angulo, sed palam ac in omnium oculis thesaurum suum bibliothecae monasterii Sangallensis in bello Toggico direptae membranis furtim venditis ac vili pretio coemtis locupletasse diceretur [note: conf. Vitam b. VFFENBACHII continuatam Part. II p. CXXIII. sqq.].

Sed honestioribus ille modis suum restinguere ardorem contendit, omnes propterea non tantum bibliothecarum venalium forulos ac recessus excutiens, verum opificum etiam tabernas ac aromatarirum officinas cupide vel ipse perreptans, vel emissarios suos expiscatum ablegans, vel per amicos quoque exteros passim diligentissima sciscitatione indagans, numquid alicubi thesauro suo locupletando idoneum erui, ac exitio eripi posset: siquidem dictum etiam sibi putabat, quod ab Attico suo quondam flagitavit Tullius [note: Lib. I. Epist. ult. ad Atticum.]: Enitere per amicos, clientes, hospites, libertos denique ac servos tuos, ut scheda ne qua depereat. Pede igitur fausto pressit vestigia Viri summi, Vincentii PINELLI, cujus animam in VFFENBACHIUM transmigrasse parum abesset, quin crederem,

si [gap: Greek word(s)] Pythagoraeam firmo stare talo censerem. De illius autem [gap: Greek word(s)] in vita ejus GUALDUS [note: p. 341. sq. collectionis Batesianae.] haec commemorat: Vt bibliothecam suam, quam in oculis ferebat, quotidie locupletaret, hanc sibi inter alias rationem proposuerat, ut a literatorum, qui diem nuper obiissent, heredibus librorum indices compararet, e quibus omnia ea perdisceret, quae sibi in bibliothecam essent transferenda: Quod tamen raro admodum accidit, cum haud aeque dominis ac ipsi nota essent, quae in cujusque bibliotheca latitabant. In his vero perquirendis quam fuerit accuratus, declaratum volumus unico hoc exemplo. Vir clarissmus Venetiis vita functus est. Libros aliquot magni nominis MStos ille diu in deliciis habuerat, quos PINELLUS divenditos redemit, et cum ejusdem Bibliothecae reliquias bibliopola nescio quis, schedas videlicet, atque alia hujus generis coemisset in gratiam salsamentariorum, re comperta illico hic noster nobiles illustrium virorum epistolas perire non est passus. Emissarios ille habebat, quorum industriae ex Orci faucibus saepe saepius eripuit insignium virorum literales labores. Cribrorum, Cymbalorum et Cithararum artifices, quod non modicam vim membranarum in artificium suum absumerent, singulis saltem mensibus a suis conveniri volebat, et id optimo ut plurimum eventu.

Horum probe conscius Noster, nec ignorans, quam plurimos egregios codices vel eorum fragmenta isthac laudabili sedulitate ab interitu esse servata; nihil illius rei intermisit, quo opes suas literarias cumulare feliciter et honeste posset. Sic quondam praesentissimae perniciei eripuit eximium Agobardi codicem membranaceum Papirius MASSON, quod ipsemet in dedicatione ejus, posthac publicae luci expositi, his verbis [note: vid. Menagianorum Tom. III. p. 169. edit. Paris. A. MDCCXV. et P. NICERON Memoires pour servir a l' histoire des hommes illustres, Tom. V. p. 196.] narrat: Cum apud vos (Lugduni scilicet) in vico Mercium libros quaererem, unaque mecum esset Stephanus Verdierus nunc mortuus, et apud compactorem librorum versaremur ejus rei causa, illeque Agobardi codicem in membranis perscriptum veteribus notis, dilaniare paratus esset, cultrumque ad eam carnificinam manu teneret, vitam illi redemimus. Quod felix faustumque fuit. Custoditur jam ille codex in bibliotheca regia Parisiensi, e quo novam editionem adornavit Stephanus BALUZIUS, cum MASSON, qui fidam illi saevis bibliopegi manibus eripiendo dextram praebuerat, minus fidam eidem in lucem proferendo

manum admovisse videretur [note: vid. Melange Critique de Litterature recuelli des conversations de MONS. ANCILLON. Tom. I. p. 65. edit. Basil. A. MDCXCVIII.] Ita quoque Jo. Christoph. WAGENSEILIUS, Vir maximus, ingentis formae Codicem membranaceum Mischnicum Ordinis Moed, duplici commentario inedito instructum, manibus bibliopegi Noribergensis, eo ad libros compingendos abusuri, atque adeo interitui prece pretioque feliciter subduxit, teste Jo. Christoph. WOLFIO, Viro [gap: Greek word(s)] mihique, dum viveret, amicissimo [note: in Bibliothecae Hebraeae Parte II. p. 888.]. Pari, imo majori felicitate Jacobus quondam SIRMONDUS in itinere per Lotharingiam transiens quinquaginta imperialium pretio non paucos Codices manu exaratos bonae notae a bibliopego redemit, ac bibliothecae Collegii Claromontani intulit, ubi suis eos lustravit oculis Paulus COLOMESIUS. Ita aliquando praeter omnem spem atque opinionem Hermannus von der HARDT incidit in varia diplomata antiqua Bonifacii IX. Joannis XXIII. Martini V. Eugenii

IV. Concilii Basileensis, similiaque, cum suis Pontificum dictorum vel Concilii laudati sigillis, nec spernenda alia antiqua MSS. monumenta: in quibus erant. Bernhardi Alamandi, Episcopi Condomiensis in Gallia, opuscula haud exigua nec vulgaria de unione Ecclesiae, tempore Schismatis circa annum 1396. scripta: quae omnia in angello delituerant domus viduatae, ac novo hero nuper instructae, peritura prorsus, aut bibliopegis committenda, nisi aequo pretio redimendi matura ipsi fuisset oblata occasio [note: vid. ejus praefat. ad Tom. I. Part. IX. Actorum Concilii Constantiensis, p. 502.]. Hanc fortunam fuisse futuram veterum codicum fere omnium, ut ad librorum compactores damnarentur, existimat MABILLONIUS [note: in descriptione itineris sui Germanici. p. 1. edit. Fabric.], nisi Deus aliam mentem in quorundam studiosorum mentes suo potissimum et nostro aevo inspirasset. Hoc animo Matthias Fridericus BECKIUS praeduro bracteatoris malleo prospere subtraxit pervetustum illud ac insigne ecclesiae Germanicae Martyrologium, quod deinde e tenebris, in quibus per septingentos annos delituerat, in apricum protulit Augustae

Vindelicorum A. MDCLXXXVII. luculento commentario illustratum. Ipsum virum doctissimum hujus codicis fata ita exponentem [note: in Commentario de hoc Martyrologio. Cap. IV. T. 7. p. 33.] audire haud ingratum fortassis fuerit: Nuperrime membrana haec delituit Argentorati, quo fortassis e Trevirensi vicina, vel alia Ecclesia Germanica, retrolapsis annis vel seculis est delata. Hinc ante biennium cum multis aliis membranis huc, Augustam, est advecta, in eum finem comparata, ut aurum argentumque ea involvendum malleo in tenuissimas laminas contunderetur: ab incude ergo eripui, et ab instante jamjam interitu vindicavi, una cum fragmento Martyrologii Alsaticae cujusdam Ecclesiae, Seculo XI. a Carolo quodam Praeposito fundatae. Ne vero invento inter quisquilias thesauro tam pretioso solus gauderem, vel tam insigne Vetustatis Monumentum, quod aliquandiu in tenebris delituit, cum blattis decertans, nuper vero a praesentissimo periculo liberatum, intercideret, tot jam seculis superstes, publicare, cum omne bonum sui communicativum sit, volui. Codicem autem hunc deinde a beati viri heredibus justo sibi pretio vindicatum cum aliis MSS. Beckianis in bibliothecam suam instructissimam summus quondam Maecenas noster, RAYMUNDUS KRAFFT DE DELLMENSINGEN, grande

Reip. Vlmensis, dum viveret, imo orbis literati decus, intulit [note: vid. si placet, Amoenitat. literar. Tom. III. p. 76. sqq.], in qua nostris eum, mallei vestigiis adhuc insignitum, manibus volvere, oculisque lustrare nobis olim licuit.

Pari fortuna frui plus simplici vice datum Musis adspirantibus est VFFENBACHIO, qui nulla ex re majorem animo percepit voluptatem, quam si quos egregios codices, vel, si integros haud liceret, eorum reliquias sacrilegis hominum abolitionem ipsis minitantium manibus numerata pecunia extorquere, ac in communem literis operantium usum suae bibliothecae adjicere posset. Pulcrum ipsi inprimis hoc etiam sensu videbatur, non pati occidere, quibus aeternitas debetur [note: C. Plin. Caecil. Sec. Epistol. Libr. V. Ep. VIII.]. Carus illi hoc nomine fuit optimae notae codex Virgilii membranaceus, saeculo XIV. exaratus, licet mancus, et Aeneidos duntaxat Lib. II. usque ad VI. complectens. Tantum scilicet Vulcani faucibus eripere potuit; priorem vero ac posteriores libros pistor quidam male sedulus spiris coquendis supposuerat, a quo illud fragmentum cum

aliis MSS. quae pro chartis rejectaneis coemerat, sibi vindicavit [note: vid. Bibliothecae Vffenbachianae universalis Tom. III. p. 117.]. Magni etiam jure aestimavit volumen membraneum eleganter in forma majori scriptum, quod exhibet Acta Concilii Constantiensis et Basileensis authentica, singularia prorsus fata expertum, quae ipse hoc modo enarrat [note: l. c. p. 532. sq.]: Basileesis Concilii jussu congesta illa esse, ex praefixo patet decreto. Ipsae quoque codicis inspectio docet, illum circa tempus, quo Concilium Basileense habitum, fuisse exaratum et quidem charactere elegantissimo. Dolendum autem, Codicem hunc optimum in manus illotas, vel potius profanas nonnullarum Virginum, ut prior Codicis possessor fide dignus retulit, incidisse, quae margines absciderunt, ut scilicet membranas dissectas ad operas manuarias (zu Patronen zum Spizen-Klopplen) adhiberent. Quod cum inter tristia et singularia plane veterum Codicum atque librorum fata detrimentaque omnino sit numerandum, non parum tamen gaudendum, quod textus vel scriptura illaesa manserit, si pauca excipias folia, ubi forfex unicam in fine lineam vel ultimas saltim litteras in margine abstulit, quae tamen facile ex contextu vel vestigiis, quae restant, suppleri vel restitui possunt.

Superioribus saeculis valde usitatum erat, codicum MSS. membranas ac diplomata etiam ad librorum involucra adhibere: sollicitis igitur oculis istiusmodi volumina contemplari solebat VFFENBACHIUS, ac si quod involucrum vel scripturae vetustas vel argumenti dignitas commendaret, illud libro detractum bibliothecae suae manuscriptae inferre. Non pauca sagaci hoc studio ab interitu vindicavit diplomata boni commatis, ac praeterea ex veterum hujusmodi codicum membranaceorum fragmentis, quae ceu tabulas e naufragio servatas aestimavit, integrum majoris formae volumen compingendum curavit, in quo inter caetera occurrit folium unicum, a codice quodam praestantissimo, qui saeculo octavo vel certe initio noni exaratus videtur, avulsum, cujus character majusculus, rotundus atque antiquissimus est, argumentum vero sacrum, fragmentum quippe patris, cujusdam ecclesiae antiquioris, ab illotis bibliopegi manibus ex optimo quodam codice decerptum, et ad librum quendam compingendum adhibitum. Hujus dum in catalogo suo [note: l. c. p. 513. sq.] meminit [gap: Greek word(s)] , haec adjicit: Quot volumina vett. praestantissima ab hoc hominum genere non fuerunt corrupta, et ad

prosanos usus usurpata? si hujus loci esset bene multos enarrare possem Codices, quos Bracteatorum ac Bibliopegorum manibus ereptos ab interitu vindicavi Utinam praesentem, de quo jam dixi, integrum servare licuisset! Ob venerandam certe vetustatem et hoc fragmentum asservandum duxi.

Olim jam eodem modo Henricus STEPHANUS, cum in Italiae bibliothecis venaticam, uti loqui amabat [note: conf. Schediasmatum ejus variorum, A. 1589. excusorum, Lib. VI. p. 273.] artem cupidissime exerceret, in ipso propemodum venationis hujus tirocinio in libri cujusdam veteris involucro primus invenit [note: vid. Bailii Diction. Tom. I. f. 204. edit. Roterod. III.] Anacreontis oden [gap: Greek word(s)] , cum antehac nullum plane suavissimi hujus poetae carmen praeter ea, quae ab A. Gellio ac in Anthologia epigrammatum Graecorum conservata sunt, cuiquam visum esset. Captus autem ejus dulcedine, summo se incensum desiderio plura ejus poemata nanciscendi sensit, votique deinde sui damnatus, illius, quae hodie extant, carmina, versione Latina instructa, primus edidit.

Ita quoque dignum censuit, quod inter praecipua bibliothecae Ducis Mutinensis Manuscripta, in itinere suo Italico observata, commemoraret MONTFAUCONIUS [note: in Diario Italico, Cap. III. p. 32.] Chrysippi, discipuli magni illius coenobiarchae Euthymii, in Joannem encomium, extans in duobus foliis, ad compacturam recentioris manuscripti usurpatis, et charactere unciali saeculi IX. exaratum, Simili ratione Joannes Enschede Donati, inter prima typographicae artis rudimenta omnium rarissimi, fragmentis auspicato potitus est, de quo audire juvat Jo. Christianum SEIZIUM [note: in Historica Enarratione de Inventione nobilissimae artis typographicae. p. 110. sqq.], ita scribentem: Eo ipso momento, quo haecce ultima de Haerlenmo agens plagula prelo parabatur, urbis ejusdem typographus Joannes Enschede ex auctione librorum die 16. Julii 1740. obtinuit Psalterium Belgicum in parvo Octavo, impressum Delphis in Hollandia apud Henr. Eckert van Homberch A. 1498. ligatura pervetusta ex corio. Libro isto diligentius inspecto, forte fortuna in ligaturae tabulis conspexit duas lacinias membranae, tabulis istis adglutinatas, in quibus quaedam literis valde rudibus et deformibus erant impressa, Laciniis ergo dictis membranaceis abstractis, deprehendebat,

ea, quae in iis impressa extabant, esse reliquias Donati alicujus, seu Rudimentorum Latinorum. Res monstro similis erat, gaudioque quasi attonitus ad nos accurrit, ut in eam accuratius inquireremus. Manifestum erat ex ipsis verbis, ea esse Libri ejusmodi; literis vero probe examinatis, nobis oppido liquebat, eas esse ejusdem formae et fabricae, rudiores tamen adhuc, ac illas primi Speculi Satutis Belgici, Laurentii Costeri. Ecce, alter alteri dicebamus stupentibus similes, rerum testimonium ejus, quod auctor Chronici Coloniens. et Mariangelus Accursius de Donato olim in Hollandia impresso, antequam Moguntiae adhucdum libri imprimerentur, asseruerunt. Quodsi, pergebamns, Scriverius quondam in hanc incidisset fortunam, profecto prae gaudio nimio sui vix compos fuisset futurus. Is enim vel ad extremos Indos ob id iter facere paratum se testatus est Carmine LAUREKRANS. Duas istas lacinias, quas aeri incisas suo inseruit libro Seizius, dictus typographus Senatui civitatis Haerlemensis dono deinde obtulit, ubi earundem in curia inter reliquas typographicae artis primitias conspiciendarum jam copia est.

Haec autem singula propterea volumus monita, ut industrii Musarum filii, his exemplis excitati, quicquid reliquiarum e funesta illa clade, quam bonis codicibus librisque nunc rarissimis majorum nostrorum incuria ac superioris aevi barbaries intulit,

Non vero tantum omni animi nisu et exoptato successu intentus fuit Vffenbachius veteribus recentioribusque membranis, verum chartaceis etiam codicibus, variisque eruditorum schedis ac praesertim epistolis in suam bibliothecam rei literariae bono undecunque comportandis. Penitus perspecta ipsi erant omnia honesta rei literariae stratagemata et artificia, quibus saepe exiguo pretio impetrari poterant, quae peritis eorum possessoribus prece etiam supplici et optimo rerum gerendarum nervo pecunia, cui omnia alias sunt pervia, vix extorsisses. Incidunt subinde pretiosissimae summorum virorum schedae, queis nihil ipsis erat carius, in heredes indignos et [gap: Greek word(s)] , quibus auri argentique ac supellectilis pretiosae viliorisque potior cura esse solet, quam librorum et schedarum, quas quisquiliarum loco habent, ac vel in obscuros projiciunt angulos, ut murium ac tinearum condimenta sordidique pulveris receptacula evadant, vel conclavia et scrinia, iis sollicite adservandis antehac destinata, hoc onere levaturi, paulatim ad usus domesticos, nonnunquam etiam sordidissimos, adhibent, aut vilissimo pretio ceu chartas rejectaneas ac emporeticas divendunt.

Quot, quaeso, exquisitissimae lucubrationes ac schedae aeternitate dignae, miserando hoc fato interceptae, indignum in modum perierunt, ad aromatarios, tragematopolas, salsamentarios ac ipsas mulierculas, caseorum halecumve venditrices, relegatae, ab iisque in thuris piperisque cucullos ac aliarum mercium tunicas adhibitae? Non grave igitur erat VFFENBACHIO, interdum abire, vel alios speculatum mittere

in vicum vendentem thus et odores,
et piper, et quicquid chartis amicitur ineptis.

Haud enim incognitum ipsi erat, hoc etiam studio servari nonnunquam ab imminenti exitio praecellentium ingeniorum monumenta posse.

Licet autem Noster hoc inquirendi studio saepiuscule nihil profecerit, quandoque tamen ejus votis fortuna respondit, eique in magno hujusmodi chartarum acervo quasdam optimae notae schedas ac celebrium virorum epistolas, quibus nihil illi erat jucundius, obtulit. Praeprimis non mediocrem percepit laetitiam, cum aliquando Historiae AEthiopicae Ludolfianae exemplum, ab ipso illustri auctore emendatum et hinc inde auctum, ex multis aliis chartis rejectaneis, quas filius post optimi

Adeptus quoque feliciter est plurima edicta aliaque statuta Electoralia Palatina, quae LUDOLFUS, dum in aula illa adhuc versaretur, collegerat. His autem miro plane casu potitus est. Rediens nimirum aliquando e praedio generosissimi Affinis a LINDTHEIMB, Consiliarii Caesarei, in campo prope urbem, qui a patibulo, in hac regione sito nomen habet (Galgen-Feld) animadvertit, homines nonnullos ingentem variarum chartarum, quas curru advexerant, cumulum concremare. Jubet rhedarium rhedam, qua vehebatur, sistere, ac postquam ex ea descenderat, inquirit, cujus jussu et quare has chartas comburerent? Narrant, heredes Ludolfianos tantam schedarum, tum manu, tum typis exaratarum, copiam post obitum B. LUDOLEl reperisse, ut eas perscrutari atque seligere nimis taediosum, aliis vero easdem permittere periculosum duxerint, cum defunctus minutissima quaevis in domesticis annotare, ut tenaciores assolent, consueverit, ideoque facile in illis deprehendi potuerint, quae tum ipsi defuncto, tum familiae dedecori atque detrimento esse possent: satius igitur duxisse, hasce quisquilias Vulcano tradere. Indignabatur sane Noster maximeque

dolebat, quod non modo utilia multa impressa, quod ex iis, quae perniciei eripuit, conjiciebat, sed ingentem etiam epistolarum, aliorumque scriptorum Ludolfianorum numerum periisse intelligebat. Haec certe jactura eo major, quod cum LUDOLFO cum omnibus fere sui temporis viris eruditis magnum literarum etiam in remotissimis terris fuerit commercium, illud volumen, ac quinque epistolarum fasciculi, qui in Bibliotheca Francofurtensi publica extant, vix quartam epistolici commercii partem conficere queant.

Incomparabilem virum, Michaelem HOSPITALIUM, elegantissimum fuisse poetam ac dexterrimum Horatii imitatorem, carmina ejus, quae SERMONES seu EPISTOLAS inscripsit, plus simplici vice edita evincunt. Factum hinc est, ut illius Satyra de lite a doctissimis quibusdam viris pro veteris alicujus poetae opere habita sit. Inciderunt vero negligentia heredum nonnulla summi viri poemata, ipso ejus calamo exarata, et nondum, quod ego quidem sciam, publicae luci exposita, in sordidas cujusdam limbolarii, promercales limbos suos iis involuturi, manus, e quibus illa feliciter eripuit Petrus

PITHOEUS [note: vid. Pauli Colomesii Bibliotheque Choisie, p. 418. Operum ejus junctim a. b. J. A. Fabricio editorum.] Pariter doctissimorum Rabbinorum ex Italia et Germania MSS. epistolae, quae tempore editionis Talmud Basileam ad Correctorem Judaicum missae sunt, tandem singulari fato ex aromatariorum officinis ad BUXTORFII senioris manus pervenerunt, ab ipso dein publicae luci expositae, sed nunc rarissimae [note: vid. Buxtorfii epistolam dedicatoriam ejus institutioni epistolari Hebraicae praemissam.].

Quaenam fuerint fata epistolarum, ad Antonium PERRENOTUM, Cardinalem Granvellanum famigeratissimum, quondam undique de gravissimis negotiis missarum, aliorumque monumentorum praestantissimorum, ab ipso sollicite conservatorum, Bernardus DE LA MONNOYE nos edocet [note: Menagian. Tom. I. p. 3. sqq.]. Nimirum ille summus rerum gerendarum in aula Caroli V. Imp. ac Philipp II. Hisp. Reg. administer magno eas omnes studio cum multis suarum de gravioris momenti rebus responsionum

apographis adservare solitus, immensam earum, variis linguis exaratarum, ac notis passim margini adjectis insignitarum copiam, haud paucis inclusam arcis, in palatio suo Bisuntinensi reliquit. Praeclara autem haec aliaque monumenta non multo post ejus mortem in subtegulaneum tabulatum fuere rejecta, ac muribus in lautissimam escam relicta. Abutebantur iis varie, quicunque volebant: pars vendebatur aromatariis, pars ad sordidissimos adhibebatur usus. Hoc animadvertentes eruditi quidam viri, quaecunque poterant, tanquam tristes e naufragio tabulas ab interitu vindicare inter se certabant. Plerisque tandem potitus est Jo. Baptista BOISOTUS, Abbas S. Vincentii Bisuntinensis. Vidit et miratus est eum thesaurum MABILLONIUS, illumque magnifico Granvellani palatio praeferre non dubitavit [note: in Itineris Germanici descriptione p. 6. sq. Joach. Frid. Fellerus apospasmatia quaedam ex epistolis Abbatis Boisoti ad Paul. Pelissonium in Miscellaneis Leibnitianis p. 358. 364. et 401. exhibuit, e quibus etiam de Granvellani istius thesauri praestantia judicium ferri potest. conf. I. c. p. 67. sq. add. P. Niceron Memoires pour servir a l' Histoire des Hommes illustres, Tom. V. p. 376. 381.]. Quantum arcanorum ad historiam

ejus aevi illustrandam facientium in illis monumentis contineatur, vel ex Francisci de VARGAS, Petri MALVENDAE aliorumque Hispanorum epistolis ad Granvellanum de rebus Concilii Tridentini scriptis, et Mich. VASSORII studio e bibliotheca Trumbulli, Equitis Angli, evulgatis judicari potest, quas itidem a myropola redemtas esse nullum fere mihi est dubium.

Eadem propemodum fata passae sunt variae schedae et commercium epistolicum Jo. Henrici BOECLERI ac Matthiae BERNEGGERI, duumvirorum illustrinum. Schedas enim illas et epistolas duobus cophinis promiscue injectas a Leersio bibliopola Argentoratensi chartarum rejectanearum instar emit VFFENBACHIUS. Multae autem earum, praesertim quas BONGARSIUS scripsit, ita erant madidae, situque longo et senio tam male affectae, ut nonnullarum, cum attingerentur, frusta in manibus ipsi haeserint: inque iis seligendis ac in ordinem redigendis tantas vir optimus per aliquot menses sustinuit molestias, ut parum abfuerit, quin hinc in morbum incideret. Contigit autem tum

hac occasione, tum alias ipsi, quod avaris et auri sacra fame laborantibus, a quorum sordidis moribus caeteroquin liberale ejus ingenium abhorrebat, accidere solet, quibus lucri bonus odor ex re qualibet enascitur. Tam enim inexplebile librorum ac schedarum utilium illum ceperat desiderium, ut nulla id difficultate, nullo pulveris inde absorbendi ac foetoris hauriendi taedio extingui et vel tantillum minui potuerit. Suo etiam exemplo testatissimum fecit, verum esse, quod dixit Symmachus [note: Lib. IV. Epist. XVI.]: Quemadmodum difficilis est satietas rerum bonarum, ita inprimis librorum. Plurimos enim cum possideret, plures tamen petiit.

Cordi hinc etiam ipsi erat, nancisci catalogos bibliothecarum instructiorum, non editos tantum, sed et, si fieri posset, typis haud excusos, licet illae bibliothecae vel jam divenditae, vel inter heredes distributae essent. Saepe namque ita illi licuit esse felici, ut exoptatos sedulae investigationis perceperit fructus, atque rariores codices ab heredibus vel primis, vel secundis, vel tertiis, aut iis quoque, qui illos emerant, acquisiverit. Praeterea honesto, quod vocabat, commercio literario

bibliothecae suae copias insigniter adauxit [note: conf. singularem hac de re observationem in Part. I. p. III. sqq.]. Scilicet, si quis liber egregius ipsi obvenit, licet jam possideret, consulto coemit: per amanuenses quoque MStorum suorum rariorum apographa fieri jussit, ut in promtu essent, quae amicis honestam permutationem haud respuentibus offerre posset.

Non vero in bis tantum acquievit erudita ejus cupiditas, sed sub anni MDCCIV. exitum se quoque ad alia oculorum mentisque pabula extendere coepit. Industrie scilicet colligere instituit virorum clarorum imagines vel aere excusas, vel ligneis formis expressas, earum seriem secundum facultates, quas vocant, et saecula, quibus quisque floruit, solerter adornaturus. Amoenum hoc institutum illum ad extremum usque morbum esse persecutum inde novi, quod paulo ante eum id mihi negotii imposuerit, ut in nostris oris ac praesertim Augustae Vindelicorum quasdam hujusmodi iconas, quarum mihi indicem transmisit, ipsi, si fieri possit, compararem. Earum quoque non paucas mihi nancisci licuit, quae tamen in manus ejus, proh dolor! rebus interea mortalium exemti,

haud pervenerunt. Ex tam diuturno autem [gap: Greek word(s)] in his deliciis conquirendis studio facile auguror, insignem illarum apparatum ab eo congestum. Neque isthoc consilium imprudenter cepit. Cum enim ingenti historiae literariae cognoscendae fervore a primis studiorum fere incunabulis esset inflammatus, recte censuit, ex studiosa illarum contemplatione non minus utilitatis, quam eruditae oblectationis hauriri posse. Nam quid, quaeso, jucundius, quam quorum ingenii simulacra, scripta nimirum, in deliciis habemus, eorum etiam vultus et corporis habitum, quantum fieri potest, cognoscere? Illa siquidem, judice Clar. LILIENTHALIO [note: in eximia consultatione de historia literaria certae cujusdam gentis scribenda, sect. III. Cap. II. p. 110.], imaginum vis ac virtus plane admirabilis est, qua rerum hominumque non appellationes duntaxat ac elogia, sed vultum ipsum, ipsa ora, ipsa rerum gestarum monumenta, non infiguntur animo solum, verum ante oculos etiam ponuntur. Prae caeteris autem jucunde afficiebatur illis, quae vivis adhuc atque consciis iis et approbantibus, quos repraesentant, effictae a peritis artificibus sunt, quales nativam eorum faciem affabre referre, conjectura valde probabili existimare

poterat. Si quas igitur noverat feliciter expressas, intentioribus illas oculis saepius animi relaxandi ergo contemplari solebat, et ex vultu ac lineamentis habituque corporis animi indicia perite colligere. Quem, quaeso, non impense delectet viri magni imago tam exacte effigurata, quam illa politissimi Casparis BARLAEI, de qua ipsa ejus verba huc transferre juvat. Ita vero ille in epistola ad Godofridum de Haestrecht A. 1625. d. 20. Febr. [note: Vid. ejus Epistolarum Part. I. p. 125. sq.] Transmitto ad te effigiem ejus hominis, quem amicis tuis accensere jampridem dignatus es, hoc est, Barlaei tui. Non delineavit eam indocta ac rudis dextera, sed manus artificiosissimi pictoris nostri Davidis Bailly. Sexies, et amplius sellam summa patientia pressi, et vultum ad quietem et gravitatem composui. Non perfunctorie imaginem hanc tractavit author, sed cura et diligentiae incredibili, qualem adhibuisse opinor Apellem, cum Venerem pingeret [gap: Greek word(s)] . Ipse judica, non ovum ovo, aut ficus ficui similior. Aut male calculum posui, aut perplacebit tibi hoc vultus nostri ectypon. Quotquot hic viderunt, stupent, et linguis favent: nisi tu quid, docte virorum, dissentias. Unum peto, ne optima pictoris coepta perdat nequam sculptoris manus. Suadet serio pictor Bailly, ut exsculpi imaginem cures Delphis a

Wilhelmo Jacobi chalcograpbo celebri et laudato. Forte mimori pretio operam Crispini Pas redimes; sed non curat alta mente praeditus Cato, quot solvat asses etc. Sculptorem quoque partibus suis haud defuisse, ex alia ad eundem epistola colligo. Si enim male res cecidisset, profecto non abstinuisset a querelis Barlaeus, homo caeteroqui satis ad eas proclivis. Audiamus vero ipsum [note: I. c. p. 128.]: Munus illud tuum grato animo exosculor. Donasti me mihi, ectypon prototypo suo. At ego non aereum tibi Barlaeum, sed illum ipsum offero, qui humanitatem tuam cum summa animi magnitudine conjunctam colit ac veneratur. Nec offere solum, sed eundem totum tibi mancipo, non ante emancipandum, quam corporis ergastulo animulam hanc emancipaverit vitae necisque arbiter. Dignus es, quem docti omnes ament, qui semipaganum poetam tantis honoribus condecoras. Emmanuelem MARTINUM, fulgidissimum illud Hispaniae suae lumen, tanta veteris rei numismaticae cognitione instructum fuisse refert elegantissimus Gregorius MAIANSIUS [note: in ejus vita, Epistolis illius praemissa, p. 22. edit. Amstelod. A. MDCCXVIII.], ut non semel dixerit, haud inani sui fiducia elatus, sed suae conscientiae testimonio fretus, se, si Imperator aliquis imperii alti, quod in Gallienum desinit,

revivisceret, designaturum illum, manuque prehensurum, vel si occultare se vellet inter multa hominum millia. Eandem vim ad penitiorem eruditorum virorum notitiam consequendam imagines eorum aeneis tabulis accurate expressas habere si dixero, haud fallar. Avide igitur illis inhiabat sagax rerum arbiter VFFENBACHIUS, magnoque eas cum fructu et voluptate diligenter versabat. Reliquas, quas nil minus quam eorum, quorum esse perhibentur, facies referre noverat, flocci habebat, tanquam tenellis potius pusionibus ad tempus fallendum, quam viris gravibus usui futuras. Et quis, sodes, multum tribuat iconibus tam negligenter et inconcinne effictis, ac suam esse testatur Petrus Daniel HUETIUS [note: in Commentario de rebus ad eum pertinentibus p. 399. sq. edit. Amstelod. A. MDCCXVIII.], in limine olim Demonstrationis Evangelicae, Thomae Fritschii sumtibus Lipsiae recusae, additam, quam ut conspexit, non quidem [gap: Greek word(s)] praefixum operi, uti fieri amat, sed rusticanam et subabsurdam faciem sibi tributam se comperisse scribit, qualis esset agasonis aut bajuli.

et recreationis animo suo, gravioribus studiis ac negotiis fatigato, ex imaginum, quantum fieri potest, exacte expressarum contemplatione enatum saepe esse in schedis suis testatum reliquit VFFENBACHIUS, id ipsum quoque se expertum, cum illustrium virorum effigies fixis cerneret oculis, asserens, quod Scipio dicere solebat, eas magna esse incitamenta animorum, ingeniisque ad virtutem et gloriam natis calcar ex his addi. Suo praeterea exemplo se fatebatur edoctum, imaginum contuitu mirifice juvari memoriam. Hunc in finem, teste GASSENDO [note: in vita Peirescii p. 22.], habere etiam PEIRESCIUS adhuc adolescens curavit icones celebriorum JCtorum, ut, cum in illorum responsa interpretationesque incideret, fieret memoria tenacior ex concepto cujusque vultu. Firmius enim menti infiguntur tam nomina, quam res gestae et praecipua eruditorum fata diligenti iconum consideratione, si illae praesertim singulare quid prae se ferant. Sic nunquam sibi memoria excidisse ajebat Hieronymum CAPIVACCIUM, Medicum Patavinum, Joannem Baptistam MASCULUM, Soc. Jes. Neapolitanum, qui de incendio Vesuviano et Lyricorum libros XV. aliaque scripsit, Gabrielem CHIABRERAM,

elegantissimum poetam, quem Itali Pindarum Savonensem appellitant, et Camillum PELLEGRINUM, historiae Principum Longobardorum aliorumque operum auctorem [note: Tres posteriores ita repraesentantur a Laurentio CRASSO in virorum eruditorum Elogiis Italice Venetiis A. MDCLXVI. in 4. evulgatis: Masculus quidem Tom. I. p. 351. Chiabrera autem Tom. II. p. 155. et Pellegrinus p. 301.], quorum facies conspicillo naribus imposito ornata vel onerata potius aeri incidi solet, nunquam horridum MAGLIABECCHII vultum, nunquam infelicis Pandulphi COLLENUTII [note: praemissa est ejus Historiae Neapolitanae, in Latinum sermonem ex Italico a Jo. Nicol. Stupano conversae, excusae Basileae A. 1572. Inserta quoque iconibus Reusnerianis.], laqueo torquis instar decorati effigiem, nunquam nasutas Hermanni VULTEJI et Balthasaris BECKERI facies, nunquam imaginem SLEIDANI unoculam, nunquam iconem Francisci HOTOMANNI ceu demortui et jamjam ad feretrum compositi a. Jo. Jac. BOISSARDO repraesentatam, nunquam Hadrianum JUNIUM

oculis clausis ab eodem exhibitum, nunquam, ne quid de aliis dicam, invictum heroem, Ulricum HUTTENUM, loricatum pariter et laurea coronatum, ceu virum et arte et Marte (rumpantur ut ilia nostri propudio saeculi, Weislingero Huttenomastigi lutulento) illustrissimum.

Quamvis autem imaginibus virorum celebrium aeri vel ligno incisis congerendis tam sedulam ac diuturnam navavit operam VFFENBACHIUS, consulto tamen abstinuit a collectione iconum, pictorum penicillo coloribus expressarum, non quod eas contemneret, sed ut nummis parceret suis, quos libris potius et codicibus manu exaratis coemendis impendere provide constituerat. Quas vero primum cum caeteris diligenter conquisiverat, sculptas principum ac sagatorum heroum effigies deinde generosissimo fratri lubens concessit, sibi unice pinacothecam imaginum virorum literis illustrium strenue in dies locupletandam reservans. Ipsemet autem, licet studiosus ejusmodi elegantiarum amator, vix tandem suorum precibus adactus concessit, ut facies ejus artificis manu depingeretur; sed ut aere excudi illam permitteret, nunquam adduci potuit, etsi divina benignitate liberali compositoque vultu conspicuus esset. Diserte enim testatum

in schedis suis voluit, se sibi nunquam persuaderi passum, ut tuguriolum illud (ipsa viri modestissimi verba legis) cujus hospitem animus ejus egit, aeri exprimendum vel sculpendum dederit.

Potior illi cura erat bibliothecae amplificandae, cujus gratia anno MDCCV. omnes bibliopolarum Francofurtensium tabernas diligentissime ipsemet excussit, experientia, optima rerum magistra, edoctus, librorum indicibus, ab illis hominibus confectis, parum tribui posse, cum saepenumero in catalogis suis, quos Juventaria vocant, librorum titulos, qua multi eorum sunt imperitia, ineptissime exhibeant. Sic improbo quidem atque molestissimo labore defunctus est, sed qui suis non carebat utilitatibus. Hac etenim ratione multa eruditorum opera, quae manu sua volvebat ac revolvebat, penitius cognoscere ipsi licuit, non frontispicia tantum eorum intuendo, sed ipsam quoque illorum oeconomiam et contenta, methodumque ac rationem scriptionis considerando. Hac industria haud parum in librorum ac rerum utilium notitia profecit, cumque librorum tituli subinde soleant esse obscuri, metaphorici, jactabundi ac luxuriantes, saepeque rubrum nigro plane non respondeat, isthac eorum perlustratione.

solidius de illis judicium ferre, ac non corticem solum, sed ipsum etiam nudeum compertum sibi reddere didicit. Plutimis igitur tum bibliothecam suam instruxit voluminibus, ex officinis bibliopolarum redemtis, ac, magno licet impendio et labore, exquisitam rei librariae ac literariae peritiam, quam mirati in ipso sunt literatores maximi, hoc etiam pacto luculentur adauxit. Hujus enim studii amoenitate per omnem vitam delectatus summopere, nunquam finem illi imposuit, nunquam ad supremum ejus fastigium se pervenisse ratus, quo neminem mortalium, licet studiosissimum ac omnibus subsidiis longe instructissimum, ob immensam illius amplitudinem penetrare posse censuit.

Haudquaquam autem caeco impetu opes suas librarias amplificare satagebat noster, non loculamentorum explendorum ac vanae inutilisque pompae causa libros tantis conquirens sumtibus, sed ut sibi aliisque proficui essent. Abhorrebat enim vir prudentissimus ab eorum moribus, qui, sicuti PETRARCHA de sui aevi magnatibus conqueritur, libros non utendi studio cumulant, sed habendi libidine, neque tam ut ingenii praesidium, quam ut thalami ornamentum. Minime erat ex eorum ordine,

qui, ut verbis b. MEUSCHENII [note: in egregia praefatione de vana librorum pompa, Th. BARTHOLINI de libris legendis dissertationibus, Francofurti A. MDCCXI. recusis praemissa. §. 3. et 6.] utar, emunt scripta, quae ipsos laent, quorum contenta nesciunt, quorum literis filluntur, quorum usus eos fugit, quorum auctoris illis sunt Africa nomina, nunquam saepe antea audita, vel tantum ab aliis ex eodem semidoctorum genere commendata. De cujus farinae hominibus ita idem exclamat: Bone Deus! quot ubique terrarum reperiuntur hujus generis homines, elegantissimis instructissimisque saepe Bibliothecis superbientes, quibus tamen nunquam utuntur, quarum libros per universam aetatem ne semel, fugitivo licet oculo, inspiciunt, imo quos ipsimet ne quidem norunt. Istiusmodi homines Tantalo similes esse videntur, sitientes in mediis sapientiae undis. Ludovicus XI. Galliarum Rex, ut G. SALDENVS (de libris cap. VIII. p. 222.) refert, eos facete comparavit gibbosis; nam cum de illiterato quodam audivisset, quod insignem multisque libris refertam Bibliothecam haberet, dicebat: Homo ille gibboso mihi similis videtur, quia licet magnum gestet in tergo gibbi onus, numquam tamen id intuetur.

abreptum peccasse ingenue postmodum fatebatur, postquam, ipsa experientia duce ac teste, meliora didicerat. Videlicet principio non certos sibi limites fixerat, intra quos se potissimum contineret animus librorum habendorum cupidissimus, sed in omne se eorum genus laxis habenis diffundere coepit. Aguovit autem postea, vastissimum hunc campum ingressus, Croeli etiam gazas sic tandem exhauriri posse. Prudens igitur ac damno suo eruditus mutavit tempore procedente mentem, ac prae caeteris libros historicopoliticos, illos item, qui ad rei literariae notitiam spectant, quique sunt paulo post prima artis typographicae incunabula typis exscripti, praeterea rarius obvios ac eos praesertim, quos prohibitos vulgo vocant, Deductiones insuper causarum illustrium, Dissertationes academicas, variarum linguarum Biblia, scripta ad res Francofurtanas, spectantia, et denique codices, calamo exaratos, et libros manu virorum doctorum notatos, quanta posset, industria colligere decrevit, haud tamen plane neglectis aliorum generum libris. Audiamus ipsum virum summum, hac de re ita diu post [note: in praefatione tomi I. bibliothecae Vffenbachianae universalis.] disserentem: Consilium

equidem erat initio collectionis meae, ex universis scientiis libros comparare; experientia autem didici, imprudens ac impossibile plane illud ipsum esse, nisi ex omnibus, ut in proverbio est, aliquid, in toto nihil comparare pulchrum alicui videatur. Animadverti enim, quanto labore ac quantis sumtibus opus sit, si vel in uno atque altero disciplinarum ac studiorum genere, insignem aliquam librorum copiam acquirere velimus. Cumque octo jam conclavia, quorum quatuor satis spatiosa replevissem, ac locus me deficeret, nonmodo Physica et Mathematica Fratri Germano, horum prae aliis studioso, lubens cessi, sed maximam etiam Historiae Nat. scriptorum, Theologicorum, Criticorum ac miscellaneorum partem permutationis jure ante aliquot jam annos aliis concessi mecumque constitui, nonnisi Historica et quae ad jus publicum spectant, imposterum adaugere, ac MStorum adparatum locupletare. Hujus consilii causae alibi, videlicet in Commentariis de vita propria, si Deus voluerit, exponentur.

Nimirum juris publici scientia maxime delectabatur, qua eos, qui magistratum gerunt, aut rerum publ. proceres consiliis suis juvare cupiunt, carere non posse recte censuit. Vastissimum autem illius pro imperiorum ac rerumpubl. temporumque diversitate esse ambitum, haud ignoravit, atque adeo facile perspexit, multum negotii impensarumque efflagitari, si insigniora scripta huc pertinentia

congerere animus esset. Historiarum vero peritiam juris publici ac omnium disciplinarum studiosis, qui supra vulgus sapere gestiunt, utilissimam ac necessariam esse ratus, ingenti scriptorum historicorum multitudine spatiosissimum sibi aperiri campum animadvertit, in quo industriam suam ac [gap: Greek word(s)] exerceret, loculosque suos nummis exoneraret. Sumtus autem in nullos libros collocari melius existimavit, quam in historicos, in pretio apud rerum intelligentes permansuros, dum bonis literis ac artibus justus habebitur honos, cum reliqui libri in quolibet fere doctrinae genere pretium suum pro diverso hominum et cujusvis seculi genio atque ingenio mutent, ac principia ipsa saepius non modo mutentur, et multa, quae ante saeculum pro verissimis habita, nostro, quo vivimus, velut absona atque erronea explodantur, sed methodi quoque ita mirum in modum varientur, ut veteres plerumque recentioribus sordeant. Sic v. g. libri physici Alberti M. olim tanto in pretio habiti, hodiernis doctrinae naturalis cultoribus adeo sunt contemtui, ut vix adspiciantur, quod in plurimis etiam aliarum disciplinarum libris locum habet. Quam parum hodie multis Aristotelis ejusque sectatorum operibus, et Scholasticorum, quos vocant, libris, primatum

quondam obtinentibus, tribuatur, norunt omnes. Thucydides vero, Herodotus, Tacitus, Livius, Salustius, Cominaeus, Aventinus, Buchananus, Thuanus, Guicciardinus, Sleidanus, Leutingerus, Cambdenus, Pufendorfius, aliique praestantes historici perpetuo a cunctis, queis de meliore luto finxit praecordia Numen, in pretio habebuntur. Nec scriptis historicis, si modo probatae sint fidei, quicquam pretii ulla unquam demit aetas, iisque fere idem accidit, quod vino, quod quo vetustius, eo quoque generosius, praestantius atque pretiosius plerumque fieri solet. Egregia sunt, quibus ipse b. Vffenbachius rationem reddidit, quare historica potissimum scripta colligere, iisdemque prae aliis librarium suum apparatum omni cura adaugere atque locupletare sategerit, dignissima igitur, quae hic legantur [note: ex praefatione Tomi II. Bibliothecae Vffenbachianae universalis.]. Nempe, superius, ait, et quod nunc vivimus, Saeculum, HISTORICUM dici omnino meretur, cum historica studia nullo alio tempore, quam his ipsis saeculis, tanta industria tantoque fervore fuerint exculta. Inter maximas sane aevi nostri felicitates illud ipsum reponendum esse, nemo negabit, nisi qui insignem, quam in omni non

modo vitae, sed universo etiam studiorum genere, utilitatem praestat Historia, plane ignorat. Quanta haec sit, pluribus, si opus ac etiam hujus loci esset, demonstrari posset. Egerunt id dudum et quidem summa cum laude, viri in Republica Literaria illustres, Balduinus, Boeclerus, Conringius, Kulpisius, ac innumeri alii. Nec erit inter mortales quispiam, qui hanc Historiae praestantiam atque utilitatem in dubium vocare audeat, nisi insignem stupiditatem et crassissimam in bonis literis ignorantiam suam prodere, ac Tullic sententia, bis pueris annumerari velit. Nemo itaque improbabit, quod tanta cura, tanto studio, ac tantis denique sumtibus historica conquisiverim. Praeterea stimulum, ut hoc consilii caperem, addidit, quod probe animadverterim, scripta historica fere sola pretium immortale sibi servare, cum alii, in quovis etiam disciplinarum ac studiornm genere, libri, tempore obsolescere ac vilescere soleant. Cum enim scripta historica, nuda factorum ac rerum gestarum narratione absolvantur, si haec ipsa semel veritate sua probe nitatur, nullis plane mutationibus obnoxia esse possunt, sed quemadmodum divina haec veritas semper eadem, immutabilis atque immortalis plane permanet, ita historicis etiam scriptis idem honos pretiumque in aeternum perdurat. Non eadem constantia atque felicitate gaudent caeterae disciplinae omnes, utpote quae ratiociniis ac diversis proponendi tractandique modis methodisque nituntur. Hinc certe infinitae oriuntur vicissitudines, ita ut novae indies veritates detegantur, nova,

repudiatis veteribus, dogmata in medium proferantur, novi etiam proponendi docendique modi aeptioresque methodi inveniantur, quae omnia, ut facile adplausum merentur, ita per easdem innovationes mutationesque vetera scripta obsolescere, sordescere atque negligi a posteris solent. Quis, quaeso, ut paucorum saltim mentionem faciam, hodie innumera Theologorum Scholasticorum vett. volumina legere, quis antiquorum, Italorum inprimis ac Hispanorum, horrendis nominibus ac titulis conspicuorum ICtorum Codices consulere cupit, quis Galenistarum Scripta obsoleta sibi comparare avet, quis vett. Philosophorum Scholasticorum nugas ferre amplius potest? Cui vett. de Jure publico Scripta, ex Jure civili, neglectis veris ex Historia fontibus ac vett. monumentis, perperam deducta non sordent? Quod cum similibus plane rationibus de reliquarum disciplinatum (quas omnes hic enarrare nimis longum foret,) scriptorum operibus statuendum sit, nemo sane mirabitur, quod tot librorum myriades muribus, tineis ac blattis in escam cesserint, vel perpetuis tenebris sepulta jaceant, ac futuris etiam temporibus sint peritura. Non eadem, ut dixi, fata, historica manent scripta, sed si haec semel, ut jam innui, ipsa veritate sua sese approbarunt, petium suum cum aeterna veritate ipsa perpetuo retinent.

Singulari autem historiae literariae ac librorum dulcedine cum a primis studiorum suorum incunabulis captus fuerit Noster,

nihil facile utilius ac suavius existimans, quam origines et progressus nobiliorum scientiarum habere exploratos, quam e vitis virorum doctrina celebrium veram haurire prudentiam, et quae in studiorum ac vitae ratione sequenda vel fugienda sint cognoscere, quam denique solida librorum, quos verae eruditionis instrumenta jure vocaveris, notitia animum imbuere; non difficulter judicabis, quamobrem tanto sumtu ac ardore per omnem vitam scripta ad rem literariam ac librariam pertinentia undique accumulare connisus fuerit, nunquam iis satiatus, nunquam satiandus.

Quid vero mirum, virum flagrantissimo librorum et possidendorum et perlustrandorum desiderio plenum iis scriptis impense esse delectatum, e quibus bonorum malorumque librorum notitiam haurire, fata disciplinarum, in illis traditarum, cognoscere, auctorumque, quorum ingenii monumenta tam sollicite conquisivit, vitam, dotes, fata, mores, studia ac merita resciscere licet. Et cui, quaeso, potius curae esse debet rei literariae ac librariae notitia, quam illi, qui omnes animi atque marsupii sui nervos in bibliotheca, quam potest fieri, opulentissima instruenda intendere haud dubitat, ne imprudenti ausu ac coeco impetu inconditam atque inutilem

librorum farraginem cum magno tam fortunarum suarum, quam existimationis detrimento corradat. Hujus furfuris homines similes esse censuit Heliogabalo, qui stolido consilio Romanae urbis amplitudinem ostentaturus, omnes undique aranearum telas colligi, inque acervum conjici jussit. Idem enim facere videntur ii, qui nulla librorum ac rei literariae cognitione instructi sine judicio et selectu immensam librorum, quorum mutos infructuosis aranearum telis comparare possis, vim coacervant, insipide hac ratione tam suae doctrinae divitias quam amplissimas orbis eruditi opes jactaturi.

Libros, sub artis typographicae auspicia et paulo post excusos, sedulo collegit, non tam ad saeculi nostri genium se compositurus, quam eorum raritate ac multorum illius ordinis praestantia ductus. Raritas partim e paucitate exemplarium impressorum, partim ex incuria hominum enata est. Nam sicuti divinae artis inventio praeter culpam suam multis codicibus MSS. perniciem, intulit, nec pauci optimae notae codices post eam solerter excogitatam ac industrie excultam bibliopegis et bracteatoribus in praedam cesserunt, inepte siquidem arbitrantibus iniquis ac inscitis rerum aestimacoribus, nulli amplius usui esse

volumina manu exarata, lectu quippe et difficiliora et minus jucunda, cum jam typis expressa haberi possent illa opera: ita vicissim laeta nobilissimae artis incrementa plurimis primarum editionum abolendis ansam dedisse videntur. Quum enim novae semper librorum editiones succederent, et orbem fere inundarent, typographique excellentissimi Manutii, Juntae, Frobenii, Oporini, Wecheli, Gryphii, Vascosani, Stephani, Valgrisii, Plantini, Voegelini, Commelini, et alii curate pariter ac eleganter libros suos excuderent, factum est, ut antiquiores, ceusaepe minus nitidae, e medio tollerentur, et loco chartae ineptae, quae segestrium vice mercibus involucra praebet, haberentur. Cui usui, vel abusui potius, antiquae illae editiones eo magis videbantur idoneae, quod istarum pleraeque in forma majori erant excusae. Magna itaque earum copia periit. Doluit id merito P. Ludovicus Jacobus a S. CAROLO, de quo Aegid. MENAGIUS [note: vid. Menagian. Tom. II. p. 407.]: Le Pere Jacob ne pouvoit souffrir le mépris, que l'on fait de ces anciens livres, (de veteribus autem editionibus antea sermo ipsi erat) dont on fait, disoit-il, des fusées [note: Hanc quoque fortunam passos olim esse codices membranaceos, patet ex hoc exemplo, quod idem MENAGIUS Tom. III. p. 168. narrat. Le Gouverneur de seu M. le Marquis de Roville jouant à la longue paulme dans une terre près de Saumur, lut par hazard ce qui étoit ecrit sur le parchemin son batoir, et reconnut que c' étoit une seuille de la seconde Decade de Tite-Live. II courut en même tems chez le saiseur de batoirs, qui lui dit qu'il n'y avoit pas long-tems qu'il avoit employé la derniére feuille. Hoc sane inter singularia veterum codicum fata referri meretur. conf. COLOMESII Recueil de particularitez p. 320. edit. Fabric. unde cognoscimus, pharmacopolam quendam isthunc Livii codicem cum aliis membranis a nonnullis monachis dono acceptum pyrobolario cuidam vendidisse.Tam miserandum quoque in modum, superiori demum saeculo, in Dania ingens veterum monumentorum ac diplomatum copia irrepar abili damno intercidit. Cum enim ad solemnia nuptiarum Christiani, regni heredis, cum Magdalena Sibylla, Saxoniae Principe, Hafniae A. 1634 celebranda ignium quoque festivorum spectaculum appararetur, truculento cujusdam mandato e tabulariis ecclesiarum cathedralium ac monasteriorum plurimae priscae membranae et chartae ad fovendos illos ignes adhibitae fuerunt, quod Thomas Broderus BIRCHERODIUS in epistola quadam MS. de deperditis septentrionalium antiquitatibus, et maxime Gotho-Cimbricis testatur, ita inter caetera scribens: Ad hoc tam infelix mandatum, ut mihi a senioribus hujus loci incolis est relatum, extradita fuerunt, quaecunque hic Otthiniae inveniri poterant, et novi ex Hafniensium civium perinde ac beati parentis mei relationibus ac continuis de hac re querelis, Hafniae tunc pyrotechnicis officinis tantam membranarum talium plaustris illatam fuisse congeriem, misero curiosis spectaculo, quorum quae missilibus supererant ignibus, et cum flammis non in aera, mittebantur, pedibus postea conculcabantur, aut a pueris, bibliopegis aliisque ad integumenta librorum vili redemta pretio, aut ab aniculis ad alias usus ablata. vid. Vener. Erici PONTOPPIDANI praefat. ad I. Tom. Annalium ecclesiae Danicae diplomaticorum p. 13. sq.] et dont les charcutiers

parent leurs boutiques, au lieu qu'on ne devroit les considerer comme les originaux.

Quoniam vero procedente tempore excellentisima ingenia se arti criticae ac auctoribus

priscis poliendis emaculandisque dederunt, facile illis apparuit ingens veterum editionum utilitas. Expressae videlicet illae fuerunt e codicibus MSS. saepe praestantissimis, qui vel nunc plane disparuerunt, vel ita latent in bibliothecis, ut eorum copia haberi nequeat. Illae igitur editiones vice codicum manu exaratorum fungi haud inutiliter possunt, quarum nonnullae sunt exquisitissimae, cum haud pauci viri eruditissimi ista aetate correctorum in officinis typographicis munus obire non detrectaverint: e quibus exempli et honoris causa nomino viros, varia doctrina liberaliter instructos Jo. Antonium Campanum, Episcopum Teramensem, et Omnibonum Leonicenum, qui scriptoribus Latinis, Demetrium Chalcondylam, Jo. Lascarem, ac Marcum Musurum, qui Graecis auctoribus publicae luci exponendis et typothetarum erroribus emendandis sedulam impenderunt operam. Ac licet inficiandum haud sit, mulcas illius aevi editiones esse satis mendosas, non tamen et istae insigni usu carent, cum in ipsis saepe mendis ac operarum sphalmatis oculati lectores vestigia incorruptae lectionis, proxime e codicibus MSS. haustae, deprehendant [note: Consentientem hic habeo Virum [gap: Greek word(s)] D. Heumannum in Conspectu Reip. liter. Cap. VI. §. XVIII. p. 291. edit. III.]. Non inconsulto itaque ejusmodi

editiones. omni studio congessit Vffenbachius, has, uti cunctas suas opes literarias, eorum usui destinatas cupiens, qui bono publico promovendo operam suam addixerunt, priscos auctores, quanta fieri potest, cura, integritati suae restituturi. Neque vero et reliqua opera in ea temporis periodo impressa prorsus neglexit, quamvis saepe, prout illa nondum plane exculta ferebat aetas, salebrosa, et Icholasticorum aliorumque tricis plena, cum ad artis typographicae ac ipsius etiam eruditionis historiam cognoscendam et illustrandam faciant, eorumque multa haud amplius sint recusa, ac hodie propterea rarius obvia. Didici enim ex literis [gap: Greek word(s)] ad Ernest. Eman. PLARRE A. 1707. d. 15. Nov. datis, animum ipsi fuisse aliquando de typographiae rudimentis et incrementis varias suas meditationes atque observationes in chartam conjicere: quod an praestiterit, mihi quidem non liquet, nisi quod in adversariis ejus historico-literariis, quae penes me sunt, multum bonae frugis hanc in rem ab eo congestum esse sciam. Sed ipsum potius audire

juvat VFFENBACHIUM, causam hanc suam ita perorantem [note: l. c.]. Non decrunt, qui primis istis vett. Auctorum editionibus delectantur, quod non solum ad artis divinae, typographicae puta, inventionem, progressum, ac incrementa cognoscenda, sed ad emendandos etiam priscos Auctores ipsos, adprime faciant. In his enim genuina ex ipsis vett. Codicibus bona fide depromta lectio, intemerata plerumque deprehenditur, quae temerariis ac insulsis Criticorum nasutulorum correctionibus et interpolationibus, ac posteriorum etiam Typographorum oscitantia, sphalmatibus, temporis progressu, turpissime adulterata fuit. Hinc tanta semper aviditate a Begis, et ab Anglis majori adhuc cupiditate hodienum expetuntur veteres illae Auctorum priscorum editiones. Peragravit ante aliquot annos universam fere Germanium et Helvetiam Bibliopola quidam Anglus, nomine SVTTY, hoc unice agens, ut veteres tales codices, circa Artis Typographicae primordia, typis exscriptos conquireret, Perreptavit non modo monasteria, ubi ingentem talium Codicum, fitu et squalore obsitorum, copiam latere novit, sed Bibliothecas etiam Bibliophilorum perquisivit, hosque magno satis pretio ad eorundem cessionem allicere studuit. Ille ipse me quoque adiit, ac maximam adparatus mei partem blanditiis suis ac oblata etiam summa, pecuniae satis magna elicere, ast frustra, tentavit. Haud

parum equidem lucrari mihi licuisset, si tunc temporis vetustas meas editiones homini cedere voluissem, nec piaculum mihi visum fuisset, lucelli causae permittere, ut haecce Cimelia e Germaniae nostra in Angliam, ubi literariis thesauris sit satis abundant, asportentur.

Rariores vero libros eum quavis data occasione cupidissime in suam intulisse bibliothecam, quis mirabitur? Quae enim sunt minus obvia, jucundiora esse solent. Hinc Seneca: Quod cupis gratum esse, rarum effice. Exquisita autem hujus generis librotum notitia polluit VFFENBACHIUS, omnes raritatis eorum causas in numerato habens, id quod ex commercio ejus epistolico ubivis elucet.

Magno igitur ardore illis inhiavit, ac praecipue eorum, quos prohibitos et damnatos nuncupare vulgo solent, tantam congessit copiam, ut dubitem, num in ulla unquam vel summorum principum bibliotheca tot hujus commatis libri simul extiterint: non sane eo consilio, ut illis abuteretur, vel in suam vel aliorum perniciem, quod a viri optimi pietate erat longe alienissimum, sed iis rationibus ductus, quas in praefatione indici librorum suspectae fidei et argumenti paradoxi atque

profani praemissa [note: Tom. I. Biblioth. universal. Vffenbach. post paginam 755.] in medium protulit, quasque summatim hic repetere nostrarum duximus esse partium. Scilicet quum praestantes bibliothecae cum officinis pharmaceuticis in multis comparari queant, in his quoque cum illis conveniunt, ut quemadmodum plurima venenorum ac venenatorum genera asservantur in pharmacopoliis, imo si isthaec rite praeparentur atque adhibeantur, praestantissimorum pharmacorum loco illa ipsa esse soleant, ita etiam pessima ac virulentissima quaevis scripta non plane rejicienda eque bibliothecis eliminanda, sed ad veritatis religionisque confirmationem, errorumque, qui non modo in talibus scriptis sed plurimorum etiam animis latent, confutationem atque faciliorem eradicationem adhiberi, utiliaque esse queant. Nihil enim. animum magis obfirmat, nihil fortius fidem roborat, quam si videamus, vana omnia esse impiorum deliramenta, quae a religionis ac sanae rationis hostibus in frivolis scriptis suis magno licet cum apparatu nec sine colore aliquo proferri solent. Praeterea hujus furfuris libri ansam saepe subministrant, ut vericates magis magisque eruantur ac roborentur, studia majori

cum fervore excolantur, ac plurima antea ignota investigentur: nec parum interest, ut errores ac scrupuli, in hominum animis enascentes, patefiant ac publice retundantur. Haud vero possunt felicius ac solidius refelli adversariorum argumenta, quam si ea ex ipsis illorum scriptis explorata habeamus, atque ex latebris suis protrahamus [note: conf. si placet, quae hanc in rem diximus, Amoenit. liter. Tom. VIII. p. 308. sqq.]. Apprime mihi probatur, quod de veterum haereticorum libris tulit judicium Jacobus BASNAGIUS [note: in Volumine I. Thesauri monumentorum ecclesiasticorum et historicorum, f. 172.]: Rarissima sunt veterum haereticorum scriptae; pleraque enim amanuensium incuria et doctorum vigilantia perierunt. Reformidant multi, ne haereses jamdiu sepultae revocentur, detrimentumque fiat veritati, si fundamenta, quibus potissimum nitebantur errantes, in lucem protrudantur. At dedecet Theologos ita meticulosos esse, et religioni parum consulunt, qui eam ita facile labefactari putant. Haereticorum nomina, quinimo ipsas haereses posteritati mandarunt historici, earumque meminere Patres. Qua igitur ratione tantis animis haereticorum scriptis bellum indicitur, cum

noti sint errores? Revelata eorum sententia et detectis, quibus utuntur, argumentis, facilius refelli poterunt; nec ulla lectoribus remanebit suspicio, quin turpiter erraverint, ubi ex eorum scriptis elicientur tum haereses, tum argumenta, quibus illas tueri solebant. Saepius mens haeret suspensa; dubitatur, an errorum monstra docuerins haeretici, et veteribus illud asserentibus vix habetur fides. Suspicione laboramus apud plerosque, qui sectarum parentes multo subtiliores sibi fingunt, ipsisque argumenta novissima, de quibus ne quidem cogitaverant, tribuunt. Latitare amant haeretici, eorum igittur fraudes debent aperiri, ne fucum faciant lectoribus, quod, nisi legantur eorum scripta, tuto fieri non potest. Palleat vulgus Christianorum, ubi haereticorum nomen audit, eorumque libros fugiat! sed doctoribus ea manibus terere licitum, ut, quidquid intricatum est, revelent, et quidquid objicitur refellant. Alia occurrit ratio momentosissima. Novitati student homines nostri saeculi; sublata inventionis gloria, friget animus: ideo finguntur aut saltem fingi creduntur haereses et sententiae plane novae. Nihil tamen dicitur, quod non dictum fuerit prius. Privarentur igitur gloria, quam aucupari conantur nostri temporis haeretici, si veterum tum dicta, tum argumenta, quibus utebantur, omnibus revelarentur. Idem fere pronunciandum venit de cujusvis atque adeo etiam recentioris aevi scriptis paradoxis, profanis ac errorum plenis.

Cumque illiusmodi libri rarius haberi queant, operae pretium facere videntur celebrium bibliothecarum conditores, qui eos strenue colligunt, ut hac ratione juvare possint viros eruditos, in arenam cum religionis sanaeque rationis hostibus descensuros, ne Andabatarum more cum iis pugnent. In horum igitur gratiam et usum hujus farinae libros tam typis excusos, quam calamo exaratos quoscunque potuit, congessit VFFENBACHIUS; sollicite vero cavit, ne cuiquam iis offendiculo esset. Hinc, licet in caeteris libris et codicibus aliorum usui concedendis maxime liberalis, ex hac farragine, cancellis sedulo inclusa, non promiscue omnibus libros impertiit, sed iis tantum, de quorum fide, doctrina ac probitate certus esset, illis autem, apud quos vel aliquantulus abusus apparuit metus, omnem plane eorum usum constanter denegavit. Potuisset autem ex divite hoc apparatu luculenter ac solide conscribi Bibliotheca haeresiologica, qualem et ipse vir beatus olim meditabatur, in schedis suis testatus, se quondam recensionem scriptorum heterodoxorum ac paradoxorum cum brevi auctorum vitae et reliquorum scriptorum enarratione molitum esse, e cujusmodi opere ex ipsa librorum suspectae fidei [gap: Greek word(s)] ac sedula perlectione concinnato non parum

certe utilitatis exspectandum foret, si praesertim potissima eorum argumenta brevibus stricturis simul in illo solide refellerentur, atque ita veneno antidotum opponeretur.

Sedulus quoque erat noster in conquirendis libellis, mole quidem exiguis, sed argumenti pondere saepe gravissimis, qui sua exilitate se facile oculis nostris subtrahunt, atque hinc rarissimi fieri solent. Nota sunt exempla Emerici BIGOTII, MORHOFII, LEIBNITII, aliorumque virorum perspicacissimorum, quibus idem solenne erat. Minutula illa scripta, quas schedas volantes palantesve nuncupant, facile nostris elabuntur manibus, grandi pretio vix tandem parabilia. Nec immerito itaque inter suae bibliothecae cimelia, ut unicum hic afferam exemplum, retulit octo spissa volumina, epistolas ac relationes ad Belgii foederati ordines per eorum Legatos et alios Ministros ab A. 1669. ad 1674. perscriptas complectentia, quae collecta fuerunt a Malapertio Belgico Ministro Francofurti, uti ajunt, residente. Cum enim nonnisi per folia ac singillatim typis omnia fuerint mandata, tantumque sex vel decem singulorum exempla eum in finem excusa, ut ministris ad notitiam mitterentur, recte judicavit, ea instar manuscriptorum

habenda, quae arcana illius temporis consilia ac res gestas exhibent [note: vid. Tom. I. Bibliothecae Vffenbachianae universalis, p. 389.].

Probe etiam gnarus, in juris publici ac historiarum cognitione multum saepe profici posse ex Deductionibus causarum illustrium in controversiis principum ac magnatum editis, quae plerumque minus solent esse obviae; distributae scilicet potissimum inter viros principes ac dignitate eminentes, raroque venales, earum quoque apparatum tam eximium omni cura atque industria conquisivit, ut celeb. KOEHLERUS, at quam idoneus judex! cum Catalogus bibliothecae ejus in publicam lucem datus esset, in literis ad nostrum A. 1730. d. 12. Januar. Altorfio exaratis hanc de illo tulerit sententiam, veritari consonam: Scriptorum in publicis controversiis publicatorum copia superasti omnes catalogos, quotquot ego hactenus in Germania vidi. Superbiit quoque ejusmodi scriptorum, quae pro ventilandis juribus summorum principum, rerum publ. procerumque imperii typis excusa sunt, locupletissimo apparatu bibliotheca Plothoiana, A. 1732. publica

subhastationis lege Berolini divendita [note: vid. ejus Catalog. Tom. II. p. 481. ad pag. usque 828.].

Ne quid jam dicam de dissertationibus academicis, quibus, utpote optimam saepe multorum librorum de selectis argumentis medullam exhibentibus, impense delectabatur, iisque congerendis strenuam navabat operam, in nobilissimis Germaniae academiis vel virorum celebrium, quibuscum commercium ipsi intercedebat literarium, vel juvenum etiam studiosorum ope hac in re feliciter usus. Jucundum enim ipsi erat, in hisce exercitationibus academicis singularia argumenta sollicite excussa, et quaecunque in plurimis aliorum scriptis passim dispersa sunt, in unum fascem grata brevitate coacta recognoscere, cum haud nesciret, in minutioribus hujusmodi libellis saepe plus nervorum ac succi, quam in spissis voluminibus deprehendi. Quantum speciminibus istiusmodi academicis illustres Viri God. Guil. LEIBNITIUS, Gisb. CUPERUS, Bernh. MATFELD, et Euch. Gottl. RINCKIUS tribuerint, docet [note: vid. ejus de vita sua Commentar. Cap. IV. p. 178. sq.] rei bibliothecariae, ut quisquam alius, maxime peritus, mihiquedum viveret, faventssimus

Vir Jacobus BURCKHARDUS, qui ipsemet ingentem eorum copiam in selectissimam quoque suam bibliothecam intulit.

Tandem, quod primo loco memorandum fuisset, felici sedulitate variarum linguarum Codices biblicos tam typis excusos, quam calamo exaratos conquisivit, in ingens thesauri sui decus ultra trecentos eorum nactus, quibus et suam, et aliorum utilitatem promovere satagebat. Cum enim copiosam variae eruditionis supellectilem ingenti diligentia et pretio sibi aliisque comparare contenderet, indecens et pietate sua indignum reputabat, si non sacrosancti Codicis, ceu libri omnium praestantissimi, cui ob excellentiam suam veteres bibliothecae nomen indiderunt, quotquot posset, editiones, versiones [note: Insipidae cujusdam atque blasphemae versionis Germanicae, vel impiae potius perversionis S. Scripturae, quae manu veteri exarata in sua bibliotheca exstabat, recensionem ipse dedit VFFENBACHIUS Tom. I. der abgesonderten Bibliothec. p. 755. sqq.] et manuscripta exemplaria etiam congerere allaboraret.

Praecipua vero ejus cura erat, codicibus manu exaratis museum suum locupletare, quos principem merito locum in bibliothecis obtinere, maximoque iis ornamento esse rerum intelligentes judicant. De hoc illius studio jam supra quaedam diximus, plura autem ejus documenta illustria dare supersedemus, ne nimium exerescat haec commentatio. Ex ipso vero Codicum MSS. Catalogo typis excuso manifeste apparet, tam nulli operae nullisque sumtibus in iis adipiscendis eum pepercisse, quam ita auspicato successu hanc ejus industriam esse gavisam, ut voluminum MSS. eorumque partim praestantissimorum numero multas summorum principum bibliothecas feliciter superaverit, ac inter privatas, easque instructissimas, vix ulla unquam fuerit huic ipsius thesauro inaestimabili comparanda, nedum praeferenda, atque adeo illius bibliotheca hoc nomine privatarum, nostri saltem saeculi, omnium regina jure vocari potuerit, cum manuscripta ab eo undecunque diligentissime congesta supra duorum millium numerum adscenderint, quosum haud pauca in hunc diem sunt inedita. Ipse noster Musageta de sua supellectilis manu exaratae collectione ita disserit [note: in praesatione Tomi III. Bibliothecae Vffenbachianae universalis.]: Quantae molis sit, aliquam

MSStorum Codicum supellectilem condere, omnes certe norunt, qui talem comparare in animum unquam, induxerunt. Non enim hic modo Opus et Labor est, sed singularis etiam in MSStis, vet. inprimis Codicibus acquirendis, Fortuna requiritur, nec omnibus, etiam in his, contingere, adire Corinthum, exinde elucet, quod copiosissimae ac praestantissimae etiam Bibliothecae vix una alterave eorundem decade superbiant. Quam rara etiam sint in publicis, quae sub hasta fieri solent, librorum venditionibus, MSSta, omnibus notum est, qui horum Catalogos studiosius perquirere atque ex iisdem Bibliothecas suas locupletare amant atque satagunt. Quamvis igitur omnem lapidem moveas, indefessam plane diligentiam et improbos etiam labores adhibeas, ac denique vel Croesi divitias impendere velis, frustra tamen, nisi benignior Fortuna arrideat faveatque, laborabis. Injurius forsan Tibi viderer, si egomet de Libraria, ut eam per jocum nominare soleo, Fortuna conquerar. Faventem satis atque largam etiam, fateor, primis, quibus ante viginti sex annos Bibliothecam haud invita forsan, absit jactantia! Minerva colligere atque instruere coepi temporibus, sese praebuit, parciorem tamen postea sese exhibuit, adeo, ut vix unum alterumve, veterem inprimis, Codicem per aliquot jam annos obtulerit. Cum enim ante viginti, et quod excurrit, annos, ingens, plane membranarum copia in nundinis nostris fuerit advesta, adeo, ut e plurimis saepe membranarum centenariis seligere mihi licuerit, nunc

certe vix folium amplius affertur, quod adservari mereatur. Quae enim etiamnum, quamvis rarius, ex monasteriis adducuntur volumina, Missalia, ut vulgo vocantur, ac inutilia plane esse solent, veterum Scholasticorum et aliorum scripta, futiliaque alia. Quamvis etiam Germania nostra praestantissimorum Codicum Copia olim, (quod facile, si hujus loci esset, demonstrari posset,) abundarit, exteri non modo meliorem horum partem callide (quod quam plurimis etiam comprobare exemplis liceret,) nobis abstulerunt, sed Bracteatores ac Bibliopegi, (quod in perniciem vet. membranarum natum hominum sane genus est,) ingentem eorundem copiam ad profanas operas suas adhibuerunt atque pessum dederunt.

Cum primis totus fuit in conquirendis doctorum virorum epistolis, e quibus multa rei literariae arcana, frustra alibi quaerenda, cognosci, atque in intimos veluti pectoris eorum, a quibus ad familiares exaratae sunt, recessus saepe penetrari posse experientia eum edocuit, illas propterea inter pretiosissima supellectilis suae literariae cimelia referens, earumque acquisitione pariter ac sedula perlustratione mirum in modum delectari solitus. Quis enim, quaeso, rerum intelligens non singulari permulceatur suavitate, si in celebrium virorum epistolis, praesertim arcanioribus, expressum animi illorum characterem, picturamque ingeniorum jucundissimam,

ut praestantissimi GESNERI, elegantiorum Musarum ocelli, verba [note: in Notitia bibliothecae Schurzfleischianae, p. 19.] faciam mea, deprehendere ipsi liceat? Tanta autem earum copia indefesso multorum annorum studio magnisque sumtibus potitus est, ut persuadere mihi nequeam, ullam unquam facile bibliothecam tot manu exaratis, iisque magnam partem autographis, virorum celeberrimorum epistolis superbiisse. Earum enim volumina primae magnitudinis LXVIII. mediae autem supra L. ardore incredibili, nec minori felicitate congessit, numero epistolarum MSS. ad triginta fere millia assurgente, ad huncce calculum haud revocatis, quas vel ipse scripsit, vel ab aliis accepit. Thesaurus sane vel ipsis regibus invidendus!

Praeterea cum esset [gap: Greek word(s)] , quaecunque potuit, acta et documenta Francofurtensia in beatissimam suam gazam comportavit, indecorum esse arbitratus, exterarum rerum notitiam et copiam tanto labore ac impendio sibi comparare, patrias autem ac domesticas, quarum praecipua bonis civibus cura haberi debet, negligere. Insigni profecto sua et utilitate et

jucunditate hoc institutum se commendat, si eos praesertim spectes, qui patriae aliquando consiliis suis prodesse, adque Reip. gubernacula adscendere cupiunt. Verissime enim in epistola ad Jo. Henricum MEIBOMIVM Jo. CASELIUS [gap: Greek word(s)] scripsit [note: vid. Herm. Diet. MEIBOMII Programma publicis praelectionibus historicis Helmstadii A. 1701. praemissum p. 2. sq.]: Nosse cum alia remotissimorum et seculorum et populorum jucundum sit, tum domestica et patria in conspectu habere jucundissimum est, etiamsi fructus alius non accedat, qui in capiendis consiliis eminet maximus, dum vicina cum vicinis comparamus, proxima a proximis potius petimus, quam ex altero sive seculo, sive orbe.

Recte judicavit MORHOFIUS [note: Polyhist, liter. Lib. I. Cap. VII. p. 64.] MStis accenseri posse veterum auctorum libros edicos, manu virorum doctorum ac, criticorum illustrium notatos: cum enim ideo in pretio sint MSti codices, quod illorum beneficio loca corrupta emendari possint, merito aestimari debere censuit libros, in quibus jam tum illae emendationes a viris doctis sunt institutae, in iisque

saepe plus utilitatis esse, cum labore illo taedioso inquirendi et conferendi sublevemur, ac praeterea saepe judicium critici accedat, qui suae censurae rem jam fecerit. Solent etiam interdum eruditi libris tam suis quam aliorum in margine, vel in charta pura soliis interposita varias adscribere observationes, plurimum profuturas iis, qui novas illorum editiones curare, aut in iisdem argumentis vires periclitari suas cupiunt. Superbiebant hujusce generis libris studiose conquisitis praesertim bibliothecae Emerici BIGOTII E [note: vid. Menagian. Tom. III. p. 63.], Isaaci VOSSII [note: uti apparet ex Catalogo MSS. Codicum, qui in ejus bibliotheca extabant, concinnato a Paulo COLOMESIO, hujusque operibus, a b. FABRICIO Hamburgi A. 1709. junctim editis, inserto, ex quo cognoscimus, illum libros Graecos cum MSS. collatos a viris doctis, emendatosve, vel alio quovis modo notatos possedisse LXV. Latinos CXXXV.], Nicolai HEINSII [note: cujus rei testis est catalogus bibliothecae ejus, Lugduni Batav. A. 1682. publicae luci expositus.], Steph. BALUZII [note: vid. Dan. MAICHELII Introduct. ad Hist. lit. de praecipuis Bibliothecis Paris. p. 16.], Frid. Ben.

CARPZOVII [note: vid. M. Christiani JUNCKERI Diss. epist. de obitu Frid. Ben. ARPZOVII p. 10. ubi haec de viro longe meritissimo commemorat: Bibliothecam instructissimam comparaverat sibi maximis sumtibus, ut publico posset usui inservire, cui soli erat destinata, Noluit scilicet sibi servare, quod saepius, ne in privaterum aut rudium insicetorumve hominum manus perveniret, bibliothecae suae vindicavit. Hac fini et frequentare solebat bibliopolarum tabernas, et publicas librorum auctiones, iisdemque per plurimas interdum horas adsidere, curabat etiam ex locis peregrinis advehi, quicquid aut sibi deesse sciret, aut raro posset acquiri; quae inter praesertim magni aestimare consueverat eos libros, quibus adjecerant adnotamenta sua viri eruditi, quorum exempla ipse sequutus omnibus, quos perlegerat, libris subinde adscripsit, quae vel visa erant notatu aut obelisco digna, vel legentis occurrebant memoriae, quam tenacissimam erat nactus, vivae ideo et ambulantis bibliathecae nomen ab his, quibus cognitus erat, jure sortitus. Ex thesauro Vffenbachiano pervenit ad me Volumen formae duodecies complicatae, comprehendens Joach. CAMERARII vitam Phil. MELANCHTHONIS Hagae Comitum A. 1655. recusam, ac Petri GASSENDI vitam PEIRESCII, ibidem A. 1651. tvpis exscriptam, cuipenes me quidem singulare affectionis, quod vocant, pretium inde accessit, quod olim fuerit laudati CARPZOVII, qui variis illud annotamentis, erudita manu sua adjectis, condecoravit. Gratissimum mihi praesertim est hoc vitae Peirescianae exemplar, quod sedulo triverunt Duum viri praestantissimi, tam strenue ac feliciter Gallicum illum literarum Maecenatem imitati, in quibus Germania nostra habebat, quod ipsi jure summo conferre possit.], Jo. Georg. GRAEVII

[note: vid. praefat. Catalogo bibliothecae ejus praefixam.], Marquardi GUDII [note: vid. Henr. Leonh. SCHURZFLEISCHII Notitiam Bibliothecae principalis Vinariensis, p. 39. sq.], Conr. Samuelis SCHURZFLEISCHII [note: vid. Cel. J. M. GESNERI Notitiam Bibliothecae Schurzfleischianae, quae in Ducalem Vinariensem feliciter illata est, p. 20. sqq.], Josephi VALLETTAE [note: vid. Giornale de Letterari d' Italia Tom. XXIV. p. 49. sqq. ubi insignis hujus literarum patroni vita ac merita descripta sunt, adjecto librorum tum calamo exaratorum, tum manu doctissimorum virorum illustratorum, quos possedit, catalogo. Exhibetur quoque ibidem ejus imago aeri incisa.], Italorum Vffenbachii,

Thomae CRENII [note: vid. ejus Animadv. Hist. philol. Part. XI. p. 195.], et Eduardi BERNARDI, qui ex Britannia in Belgium navi se transvehendum hac potissimum causa curavit, ut ex bibliotheca Nic. HEINSII voci praeconis subjecta classicos auctores omnium generum, aut cum MSS. collatos, aut quorum marginibus docta Josephi SCALIGERI, Bonaventurae VULCANII, HEINSIORUM, Patris et Filii, aliorumque, qui hanc egregiam literaturae partem summo cum omnium applausu post renatas literas tractarunt, manus scholia, emendationes et conjecturas allevisset, erogatis pene ultra modum nummis, non sine gravi rei familiaris damno, in peculium, ad pretiosiorem supellectilis librariae partem inde constituendam, sibi compararet, ventis furentibus navim, teste Thoma SMITHO [note: in vita Edu. BERNARDI, cum Roberti HUNTINGTONI Epistolis etc. Londini A. 1704. edita, p. 42. sq.], alacer conscendens, non aliter

ac nautae, bona freti spe ex oris Africanis aut Americanis, vastissimo licet mari interjecto, aurum reportandi Ad quadringentos autem VFFENBACHIUS singulari sane felicitate in bibliothecam suam intulit libros tum veterum, tum recentiorum auctorum, manu clarissimorum virorum vel collatos, vel annotationibus emendatos illustratos atque auctos. Quantum bonae frugis in iis quaerendum fuerit, vel ex solis nominibus eorum, quorum manus in illis sunt conspicuae, conjecturam facere licet. Sunt autem Theod. Jans. Almelovenii, Eguinarii Baronis, P. Bergeri, Abr. Berkelii, Matthiae Berneggeri, Dav. Blondelli, J. H. Boecleri, Henr. Bullingeri, Frid. Ben. Carpzovii, Caroli Ducis Croyaci, Jacobi Crucii, Petri Cunaei, Gisb. Cuperi, Jo. Drusii, Jo. Duraei, Hulderici ab Eyben, Jac. Eyndii ab Haemsted, Petri Francii, Andreae; Gailii, Conr. Goclenii, Wilhelmi Goes, Melch. Goldasti, Jac. Golii, Theophili Golii, Hugonis Grotii, Jo. Nic. Hertii, Christoph. Hegendorfii, Donati Jannoctii, Hadr. Junii, Car. Henr. de Klettenberg, Jo. Ge. Kulpisii, Jobi Ludolfi, Jo. Henr. Maii patris et filii, Ant. Matthaei, Guil. Merulae, Dan. Nesselii, Adolphi Occonis, Godofr.

Olearii, Jo. Bapt. Ottii, Jac. Palmerii a Grentemesnil, Jo. Passeratii, Georg. Remi, Jos. Scaligeri, Wilh. Schickardi, Jo. Schneidewini, Jo. Theod. Schenkii, Balth. Schrenk de Nozing, Petri Scriverii, Jo. Sleidani, Phil. Jac. Speneri, Theoph. Spizelii, Jo. Stigelii, Jac. Tollii, Laur. Tuppii, Jo. Christoph, ab Vffenbach, aliorumque, quorum venerandas manus ac luculenta ingenii, diligentiae et doctrinae vestigia in illis libris non sine voluptate ac fructu insigni invenire licebat.

Quanti nobile isthoc librorum genus fecerit vir eruditissimus Theophilus Siegfrid BAJERUS, ex hoc ejus desiderio elucet [note: in dissertatione de elegantia manuum eruditarum, inserta cel. LILIENTHALII Selectis historicis et literariis continuatis, p. 296.]: Illorum, qui ad libros aliqua annotarunt, optavi dudum, ut singularis index ederetur, qui essent, quibusve locis exstarent, quod adhuc mihi persuadeo non sine fructu futurum. His sane instruendae sunt publicae bihliothecae, his multo evadunt celebriores, quam omni reliqua pompa. Et quis, quaeso, paulum humanior non magni faciat, interque literaria referat cimelia libros miniatula Attici cujusdam cerula notisque censoriis insignitos, lectionibus variis ac observationibus ab erudita manu exornatos, talesve, quales Seneca suo impertivit amico, scribens: Mittam tibi libros, et ne multum operae impendas, dum

passim profutura sectaris, imponam notas, ut ad ea ipsa protinus, quae probo et miror, accedas.

Tandem quoque magnam adhibebat diligentiam, ut virorum celebrium, quorum vel epistolas archetypas, vel libros propria manu scriptos noratosve nancisci haud poterat, schedulas quasdam [gap: Greek word(s)] adipisceretur, quas deinde certo ordine digestas et conglutinatas in singularia volumina coegit, et Gallico more liganda auroque nitide exornanda curavit, quorum duo complectebantur autographa Regum, Principum, Comitum, Nobilium et aliorum illustrium virorum, circiter bis mille, ex albis, libris eorum manu signatis, epistolis ab ipsis scriptis, aliisque chartis excisa et coacervata; tria autem schedas Theologorum, JCtorum, Medicorum, Philosophorum et Philologorum manu insignitas, quarum numerus ad quatuor fere millia assurgebat. Non enim res tantum delectationis plena est, virorum, quorum eminentiam, merita et doctrinam veneratur orbis, [gap: Greek word(s)] et ipsarum manuum chartis impressa vestigia conspicari; sed eximium saepe etiam haec autographa usum praebent ad judicium rite ferendum, si quibus forte schedis codicibusve MSS. vel libris manu erudita illustratis, ubi nomen scribentis reticetur, potiundi datur occasio, a quonam illa [gap: Greek word(s)] profecta sint, quemve auctorem agnoscant: id quod sane haud exiguum momentum ad justum chartis illis

librisve statuendum pretium, et controver sias interdum quoque dirimendas afferre, periti omnes rerum aestimatores facile concedent. Idem olim fuit studium Friderici BORROMAEI Cardin. Ambrosianae Bibliothecae conditoris eminentissimi, et Vincentii PINELLI, ad quorum veneranda nomina doctus assurgit orbis. De illis enim haec habet Paulus GLIALDUS [note: in Vita Vinc. PINELLI, p. 340. collect. Batesianae.]: BORROMAEUS jun. Card. cum insigniorum virorum autographa schedia discuperet, dignoscendis marginalibus librorum annotationibus calamo exaratis usui futura, uni Pinello negotium detulit, qui diu gravissimeque aegrotans, brevi tot nobilium scristorum manus congessit, ut et Cardinali multa transmiserit, et sibi non pauca in bibliothecae ornamentum reservarit.

Hos igitur sibi potissimum limites in librario suo thesauro instruendo atque amplificando tandem constituit Noster, cum se primum in eo errasse deprehendisset, quod bibliothecam omnium disciplinarum operibus instructissimam condere animum improvide induxerit.

XCVII. ZACH. CONRADO AB VFFENBACH ERN. MARTINUS PLARRE.

Promisisti, Amicorum Optime, Te labores meos subinde opera Tua juvaturum, ac pollicitus es excerpta quorundam scriptorum, quorum in urbe nostra copiam habere non possum. Tuum itaque auxilium imploro, enixe rogans,

ut sequentia usibus meis subministrare annuas: 1. Habetur in Bibliotheca Francofurtensi Bened. JOVII Historia Novocomensis in 4to: ex hujus primo Libro rescire velim, quod de origine et etymologia vocis Comi, et unde Novo Comum dicatur, attulit, adjecta pagina, ubi sedes est hujus argumenti. 2. In BAYLII Dictionario Historico-Critico, quod Gallico sermone prodiit in Fol. voce: Neufchatel non dubito singularia contineri, quorum copiam avide desidero. Sed videndum est, an de illo Novocastro agat, quod in Helvetia situm est, quodque Neufchatel sur le Lac dicitur, ut distinguatur ab aliis hujus nominis oppidis, quorum aliquod in Burgundiae Comitatu est, quod pariter suos Comites habuit, sed ab Helveticis plane, diversos. Hanc distinctionem equidem in Annalibus deprehendi; sed non potui invenire, an communis stirps sit utrorumque. LAZIUS in suo de Migrationibus Gentium volumine Helveticos appellat Comites de Neuenberga illos de Novo Castro: neque tamen primam eorum originem satis dilucide demonstrat. Helvetios gentem Gallicam esse Caesar et Tacitus profitentur, sed praeter hos Strabonis Geographiam, Pomp. Melam de Situ Orbis, Ptolomaeum in Descript. Orbis, Plinium in Historia Naturali, Solinum in Polyhistore, Stephanum Byzantinum de Vrbibus

libenter consulerem, visurus, an et illi Helvetios Gallorum gentem vocent, et intra Galliae limites constituant. Quum ergo te omnes illos scriptores possidere sciam, per mihi gratum feceris, ubi Libros, Capita, numeros et paginas illorum, indicaveris, ubi haec de Gallica Helvetiorum origine habentur. 4. An Ptolomaeus in Geographia sua Provinciae maximae Sequanorum injiciat mentionem, et quibus limitibus eam circumscribat? pariter, si placet, indicabis. Et 5. si Plinius cum notis DALECHAMPII ad manus sit, percuperem scire, quid ille ad Plinii Libr. III. Histor. natur. Cap. IV. de Avanticis populis eorumque sede notaverit.

Atque haec sunt, ubi aquam mihi haerere fateor. Facies rem dignam Tuo in bonas litteras studio, si excerpta scriptorum, unde lucem expecto, non invideris, caque transmiseris. Accepi nuper admodum litteras Lubeca, quas Jacobus a MELLE, in litteraria Republica Numismaticis scriptis haud incelebris, ad me dedit, simulque duas LEUTINGERI partes ex publica urbis Bibliotheca usibus meis dicavit. Cujus exemplum si alii imitarentur, adhuc spes aliqua superesse posset protrahendi in lucem incomparabilis scriptoris, in quo habemus, quod Gallorum THUANO, et BUCHANANO

XCVIII. ERNESTO MARTINO PLARRE Z. C. AB VFFENBACH.

Licet in postremis Tuis nullam mearum Litterarum, quas nuper ad Te dedi, mentionem facias, recte tamen in manus tibi venisse spero. Quare citra ambages ad ea, quae a me quaesivisti, sed utinam ex voto, respondere conabor. Quod primum igitur momentum attinet, JOVIUM, qui mihi ipsi ad manus est, evolvi, atque sequentia de origine et Etymologia urbis et vocis Novo-comi excerpsi.

Benedicti JOVII Novocomensis Historiae Patriae Libri duo. Venetiis ap. Anton. Pinellium MDCXXIX. in 4t.

In praemissa Cassiodori Epistola ad Gaudiosum, Theodorici in Italia Regis Cancellarium. Quae (urbs Comum) licet munimen claustrale probetur esse provinciae, in tantam pulchritudinem perducitur, ut ad solas delitias instituta esse videatur. In sequentibus situs amoenitatem describit,

indeque concludit: merito ergo Comi nomen accepit, quae tantis laetatur compta muneribus. etc.

JOVIUS Libr. I. initio (nam in Capita distinctus Liber non est) p. m. 1. Comum Orobiorum stirpis fuisse constare ait. Qui autem fuerint, aut unde venerint Orobii, disquirit, atque ejus Italiae tractus indigenas, non Graecos, quod Cornelius Alexander existimavit, demonstrare studet. p. 2. Quibus autem nominibus oppida a se condita appellaverint, non constare asserit. Procedente vero tempore anteque urbem Romam conditam Thusci ante dictam regionem universum pulsis veteribus colonis habitaverunt. Postea Tarquinii Prisci temporibus Thusci a Gallis commisso praelio fusi duce Rheto ad Alpes profugerunt, quibus occupatis Rhetiae nomen dedere. Etc. Thuscis igitur e sedibus pulsis Galli (ut tradit Justinus Lib. XX. Cap. V.) Mediolanum, Comum, Bergomum etc. condiderunt: id est moenibus cinxerunt, cum ibi homines antea vicatim habitarent, quod de Mediolano refert Strabo, et nomina indicarunt seu indiderunt.

Quorum explicare rationes etsi multis admodum facile visum sit, pro libidine omnia interpretantibus, mihi tamen longe difficillimum videtur, nisi quis eorum temporum Gallicam linguam fortasse calluerit. p. 4. Nam quae de Mediolano adducuntur

Latinae etymologiae ad rem non faciunt, cum ea tempestate Latinus sermo angustis adhuc regionibus clauderetur: ideoque Gallica potius vocabula gentem victricem conditis a se oppidis indidisse crediderim. etc. Scribit Cassiodorus (loco supra citato) Comum quasi multis naturae muneribus comptum ita merito nuncupatum: quod ipse finxit, neque Latinam interpretationem capere posse superius exposuimus, cum a Barbaris id nomen factum constet. Existimavi quandoque a Graecis ortum, quasi vicum dixeris, nam come ( [gap: Greek word(s)] ) Graece, vicum Latine significat, quod nomen adhuc Latine retinet unum e suburbiis vicus. Sed cum Gallos conditores habeamus hujus nominis auctores, nihil affirmaverim. At vero Galli a Romanis subacti, atque Colonia Comum deducta, quam Rheti vastaverunt, Pompejus Strabo, M. Pompei pater, colonos in eam restituit, postea Julius Caesar etiam eo inquilinorum quinque millia deduxit etc. Hinc Novi-Comi appellatio orta est. etc. Haec sunt, quae omissis alienis, quae diffusus atque obscurus Autor immiscet, exscribenda duxi. Propria fere ipsius verba sunt. Recte equidem mea opinione Cassiodori nominis derivationem rejicit JOVIUS, utpote frigidam atque ineptam. Sinistre tamen ipse a Gallis

eorumque lingua deducendam putat, cum verba Justini bene interpretetur, quod urbes supra nominatas non condiderint, velut istis temporibus vetustiores, sed auctas moenibus cinxerint. Perperam igitur de Graeca vocis origine sententiam abjicit; ex hac enim lingua multarum urbium nomina composita habemus, quorum tamen longe minor ratio apparet. Cum Orobii primi istius regionis cultores atque urbis auctores pro Graecis a multis habeantur, atque de Tuscorum etiam lingua, qui his successerunt, constet, post Graecorum in istis oris adventum non plane nihil ex Graeca eam in se derivasse. CELLARIUS in Geographia Antiqua Tom. I. Lib. II. C. VII. p. 526. existimat, non pronum esse, affirmare, annon Tusci illi antiqui Graecis literis usi fuerint. Quae vero JOVIUS affert, cur Novo - Comum postea appellatum sit, a nova nimirum colonia, satis patent, atque a Rob. STEPHANO in Dictionario historico - geographico confirmantur.

Tuum vero Novo-Comum ex Graeco nomen habere, nullum plane credo dubium esse. In BAYLII Dictionario, quod inspiciendum secundo loco jusseras, nihil invenire potui, quod e re tua sit, neque in MORERI Lexico quicquam. De Comitum

de Novo - Castro Burgundicorum familia sperabam me multum lucis hausurum ex PARADINI Libro, Alliances genealogiques des Roys et Princes de Gaule, qui inprimis, ubi de Burgundiae Ducibus agit, multarum cum iisdem cognatarum minorum familiarum rationem habet; sed spes me fefellit. Elias REUSNERUS in opere suo genealogico utramque omisit. Nec SPENERUS inter Galliae stirpes hanc producit, neque in Theatro Nobilitatis Europaeae alteram. In operis quidem Heraldici parte II. Lib. I. Cap. XX. p. 322. de Marchionibus de Varambon C. de Varax et de la Roche Dn. de Neuf-Chatel agit: sed Comitum istorum de Neuf-Chatel nullam nisi in LAZIO mentionem invenio. Neque etiam in Mappis geographicis, neque in ZEILLERI Topographia Gall. neque alibi in Burgundia Comitatum Novo-castri deprehendo. Nec LAZIUS situs meminit; vocat quidem Theobaldum Dominum a Novo Castro Burgundiae Mareschalcum, sed haec dignitatis, non comitatus ejus demonstratio est. ZEILLERUS varia in Insula Franciae, Normanniae etc. ejusdem nominis loca enumerat, sed comitatum nullum. BUCELINUM, nuper a me emtum, si ex bibliopegi manibus recepero, sedulo etiam perlustrabo.

In Ptolomaei Geographia haec a me reperta sunt, tibi non ingrata futura: Lib. II. Cap. IX. de Galliae Belgicae situ p. 19. edit. Basil. A. 1545. in fol.

Latus Galliae Belgicae, quod ad Solis ortum spectat, a Rheno fluvio terminatur juxta magnam Germaniam, cujus caput gradus habet 29. 20. 46. 0. etc.

p. 20. post montem, qui appellatur Jurassus, sunt Elvetii juxta Rhenum, Suizeros vocant sive Suisos, quorum civitates Gannodum, Constantia, Forum Tiberii, Schwiz, sub iis Sequani, Comitatus Burgundiae, quorum civitates Dittatium, Hasenburg, Visuntium, Besuntio, Besanson, Equestris, Neuf-Chastel, Avanticum, Wiselspurg, Caput olim gentis Helvetiorum, ex cujus ruinis hodie pagus Avanche inter Losanam et Friburgum. Haec Ptolomaeus. Quae minusculis literis expressa, sunt scholia Seb. MUNSTERI, quibus, ut titulus libri habet, exoleta urbium etc. nomina exponuntur.

In adjecta Galliae veteris tabula, quae ejusdem MUNSTERI studio debetur, haec leguntur: Galliae Belgicae populi, Morini, Batavi, Atrebatii, Stellevai, Ambiani, Tongri, Nervii, Remi, Triveri, Mediomatrices, Nemeti, Vangiones, Triboci, Raurici, Elvetii, Sequani. Civitates Caesaromagus, Atuacutum, Rothomagus, Augusta Triverorum, Diodurum, Tullum, Nasium, Dittacium, Avanticum etc.

Ex quibus vides, Helvetiam a Ptolomaeo quoque Galliae annumerari, Avanticum caput Helvetiorum statui, Novocomum vero a MUNSTERO Equestris nomini adjici. Audi, quae supra laudatus STEPHANUS p. 887. monet: Equestris ptolomaeo Sequanorum civitas in Gallia (scil. vet. Belgica,) vulgo Neuf-Chastel; multae aliae circa montem Juram civitates, ut Geneva, Lausanum et aliae eodem omine apud veteres scriptores appellantur. AEgidius SCHUDIUS in Descriptione Rhaetiae equestres colonias vocat totum illum tractum, qui hodie dicitur Le Pais de Chablais: q. d. Castellanorum seu Equitum habitatio, et extenditur a capite Lacus Lemanni usque ad ejus angustias ad Orientem. Harum limites Geneva antiquissima civitas, quae Equestris etiam dicta est a Plinio, et aliarum caput fuisse videtur. Haec Stephanus.

Plinium quoque inspiciam, cujus non solum DALECHAMPII, verum etiam HARDUINI in usum Delphini, et cum notis variorum GRONOVII editiones praestantissimas habeo. Quicquid in eo tibi inserviens, atque in veteribus Geographis omnibus reperturus sum, proxime indicabo. Interim haec boni consule. Animi autem causa addere aliquid liceat ad rem literariam spectans. Nactus sum his diebus egregii libri de Imitatione Christi

editionem Argentinensem A. MCCCCLXXXIX. in 12. Trita est controversia, quae de vero hujus libelli auctore, Thoma a KEMPIS, vel, ut alii volunt, Joanne GERSONE aut GERSEN, acerrime agitata est, de qua prolixam dissertationem Elias DU PIN. [note: Post DU PINIUM instar omnium de hac lite conferri possunt Celeb. P. Eusebii AMORT plena et succincta Informatio de statu totius Controversiae, quae de Authore libelli de Imitatione Christi inter Thomae KEMPENSIS Canon. Regul. et Joannis GERSENIS Ord. S. Bened. Abbatis Patronos jam a centum annis agitatur, ubi simul utriusque partis argumenta juxta leges artis criticae expenduntur, Aug. Vind. A. 1725. excusa, ejusdemque Epistola Critica de punctis controversiae Kempisianae praecipuis, [gap: Greek word(s)] Amoenitat. liter. Tom. VIII. p. 391. sqq. inserta: ac Rev. P. Thomae Aqu. ERHARD Polycrates Gersenensis contra Scutum Kempense instructus prodiens, sive Apologia pro Joanne GERSENE Ord. S. Bened. Abbate, tanquam genuino protoparente libelli de Imitatione Christi, contra Rev. D. Eusebium Amort, itidem Augustae Vind. A. 1729. edita. Mihi quidem, quanquam. illi controversiae immisceri nolim, Clar. Eusebius Amort, libellum illum Thomae Kempensi vindicans, rem acu tetigisse videtur.] Tom. XII. Bibliothecae

suae ecclesiasticae inseruit, in qua utriusque partis ex quadraginta scriptis hac de causa editis rationes, quas ex MStis, variis editionibus et Scriptorum veterum testimoniis prolatas collegit et ponderavit, litem vero indecisam in medio reliquit: quae etiam pendebit semper ob subdolas machinationes fraudesque pias duorum Ordinum monasticorum, quorum quilibet suae sodalitatis homini et honori strenue vindicare conatur scriptum ob pietatem elegantiamque pro summa istius saeculi barbarie singularem magni faciendum. Varias DU PINIUS editiones antiquiores producit meam vero omisit, quae ideo praestantior mihi, videtur, quod Joannis GERSONIS, Academiae quondam Parisiensis Cancellarii, de meditatione cordis exiguus libellus in fine adjectus sit, qui forsan errori ansam dedit, quod, cum more antiquo et ob argumenti etiam. similitudinem cum Thomae a KEMPIS tractatu in unum volumen plerumque congestus

fuerit, postmodum scribarum oscitantia auctorum duorum nomina et neglecta et commutata, omissoque minutulo Gersonis scripto ejus tamen nomen, quod in fine erat pro eorum temporum consuetudine, altero librariorum incuria rejecto, adscriptum. Francofurti. d. 26. Nov. 1707.

XCIX. RAYMUNDO KRAFFT A DELLMENSINGEN ZACH. CONRADVS AB VFFENBACH. [note: Jucundum lectoribus meis fore autumo familiari duorum illustrium nostri aevi Maecenatum, ac bibliothecarum instructissimarum conditorum confabulationi interesse. Specimen igitur commercii literarii inter eos habiti hie subministrare visum est. Memoriam Viri de me immortaliter meriti, b. RAYM. KRAFFT DE DELLMENSINGEN, Consulis Ulmensis, vide, si placet, Tom. XI Amoenit. liter. p. 253. sqq. Memorabilia autem bibliothecae summo studio ab eo instructae descripsi Tom. III. et IV. ejusdem opellae.].

Tantum fuit gaudium, quod non solum exoptatissimae literae tuae, quae mihi felicem ad Lares reditum tuum, et animum in absentia propensum nunciarunt, sed

etiam liber SERVETI, inprimis vero transmissi egregiorum MStorum et librorum ab incunabulis typographiae impressorum Catalogi mihi crearunt, ut, quibus verbis illud tibi significarem, toto enim pectore exprimere plane foret impossibile, diu dubitaverim. Sed quid longius haesitem? cum tuum in rem literariam et librariam animum nunc plane perspexerim, cumque de rebus nonnisi ad illam spectantibus dulce nobis commercium futurum sit. Quae vero lingua ad hoc aptior Latina? Oblatrent, qui nomine saltem viros doctos et eruditos mentiuntur, barbarum Paedantismi vocabulum. Tu certe, Vir Generose, mecum senties, de sacris literarum praecipue casta lingua Latina loquendum. Nec igitur vitio vertes, quod Latine ad tuas respondeam, licet styli mei inelegantiam probe agnoscam. Absit enim a me, ut laureolam in mustaceo quaeram. Quod cum persuasum habebis, gratias tibi jam ago maximas pro transmissis. Serveti liber mihi fuit acceptissimus ob raritatem suam, licet venenosos hujusmodi foetus alias abhorream, nec tamen rejiciendos ab iis puto, qui bibliothecam instruunt. Cum enim bibliothecae pharmacopoliis similes sint, quod ex his, quae ad corporis, ex illis vero, quae ad animi medelam atque sanitatem faciunt, petas, in hoc etiam

persimiles sibi invicem sunt, ut toxica et venenosa in utrisque merito asserventur, cum ex his praestantissima antidota, si rite praeparentur et adhibeantur, fieri possint. Id quotidiana experientia non solum corporis, sed et mentis medela evincit. Quid enim vacillantem nostrum animum magis erigit, firmat, corroborat, quam si videamus, pessimorum hominum commenta veritati minime esse noxia, sed vana, insulsa. Sed redeo ad Servetum, ut ex te quaeram, num, quod misisti, apographum sit, quod mihi fieri curavisti, an proprium exemplar. Sin illud, majores tibi habeo gratias, sin hoc, pace tua describi faciam. Est mihi copia libelli, quem STOSCHIUS, Regi Borussiae ab epistolis, olim maximo Regi suo multisque scandalo emisit, sub Concordiae rationis et fidei titulo, licet verius inter ipsas discordia maxima sit; hunc, ut aliqualem tibi referrem gratiam, transcriptum mittere constitueram. Ast nisi me fallit opinio, illum ipsum libellum in Catalogo tuorum MStorum jam reperio. Quare Chronicon aliquod ejus vice tibi transmitto. Plura ejusmodi tecum communicabo quam lubentissime, idemque ut facias, efflagito. De quo cum me singularis tua humanitas, quae viros equidem doctos omnes decet, rarissima tamen

est, dubitare non sinat, rogo te, ut Chronicon quoddam Ulmense aut Augustanum, typis nondum vulgatum, describere facias. Nunquam ingratum me deprehendes, sed illico redhostimenti loco, quaecunque modo ex penuria mea desiderabis, habebis. Doleo autem quam maxime, quod neque MStorum meorum, neque librorum a prima artis typographicae inventione intra sesquiseculum typis exscriptorum Catalogum jam mittere queam. Sed do tibi fidem, me, quam primum mihi otium erit, illorum omnium indicem exaraturum, cujus tu exemplum confestim a me accipies. Praestabo id, quam primum Diarium itineris, nuper per Saxoniam inferiorem, Frisiam, universum Belgium et Angliam a me peracti, quod nunc prae manibus habeo, absolvero. Interim tuorum Catalogum grato semper animo versabo; laetor sane, tibique de tanto apparatu, imo thesauro, gratulor. Nisi jamdum epistola prolixior esset, singulatim de praecipuis gaudium meum testarer, sed de illis in posterum. Restat nunc, ut desideriis tuis adhuc satisfaciam. Feci jam ex parte, Cellariique Atlantem e vestigio emi. Opportune egi. Valkius enim nonnisi unicum exemplum coloribus depictum hisce nundinis attulerat, quod altero statim die post acceptas

tuas literas decem florenis redemi, quod calculus Valkii manu confectus probabit. Maluissem exemplar incompactum, et integris marginibus, sed cum minori incommodo et sumtu fiat, talia solummodo advehunt. Quare, si recte memineris, meum quoque exemplar ejusmodi est. Afferet igitur, qui tuas mihi reddidit, quale nancisci potui. Hasce vero literas malui veredario credere, ut ocyus eas habeas, egoque citius responsorias tuas recipiam. Absit enim, ut nonnisi nundinis aliquid literarum des. Tantum namque meum est tuarum desiderium, ut crebriores a te expectem. Illis enim, qui studia et bonas literas amant, frequens et grata semper datur scribendi occasio. Sed ad alterum, quod a me petiisti, jam venio. Libellus, in quo Cupido inter sacra Davidem cythara ludentem, ac Bathsebam deperientem telo petens effictus cernitur, precum liber est, qui initio hunc titulum: Hortulus anime zu Teutsch Selen Wurtzgertlein genannt, mit vil schönen Gebeten und Figuren; in fine autem hanc clausulam habet: Gedruckt zu Nurnberg durch Fridericum Peypuss, fur den Ersamen Johann Koberger Burger daselbst, im Jar nach der Geburdt Christi MCCCCCXVIII. am achten May seligklichen volendt. Plures is habet imagines, affabre sculptas, membranisque, ut ipse etiam

textus, impressas, forma, ut dicunt, duodecima. Animadverti, te, nisi titulus fallit, illum ipsum librum possidere, ast alio tempore, loco, aliaque forma, Ulmae nimirum per Conradum Dinckmut A. 1483. in 4. editum. An hic quoque figuris exornatus sit, scire averem. Ridicula illa statim initio Psalmis, qui poenitentiales nuncupari solent, praefigitur, an vero ad poenitentiam magis, vel potius risum movendum aptior, barbaris istis temporibus nulla sane cura fuit. Finem jam facio, ne tibi primae meae epistolae nimia prolixitas molesta sit, teque valere jubeo. Filiis tuis, tibi mihique charissimis, salutem plurimam dico, maximam vero illi, qui, ut aegre sane audivi, aegrotat oculis. Sint ipsi, precor, brevi, ut ait Horatius, lucidum fulgentes ocelli! d. IX. Apr. MDCCXII.

C. RAYMVNDO KRAFFT A DELLMENSINGEN.

Nullus dubito, quin literae nuper ad te datae opportune tibi fuerint redditae. En nunc libros, quos boni consules. Addidi Catalogum librorum, quos vel incuria, vel ob illorum praestantiam interdum consulto coemi, quorumque duplex mihi copia est. Non mihi est dubium, tibi quoque tales in promtu esse. Cum igitur eorum indicem vicissim dabis, permutatio nobis utrisque grata, spero, erit. Occurrent in meis certe non ubivis obvia. Quae vero tibi arrident, in schedula notabis, ut seponere, tibique data occasione transmittere queam. Nil profecto mihi optatius, quam ut viros bibliophilos adjuvem: nihilque magis odio habeo, quam bibliotaphos. Utinam omnibus talis esset animus! multo certe facilior ac jucundior foret bibliothecae collectio atque instructio. Agamus igitur, Vir humanissime, nobisque invicem opem feramus strenuam. Jube modo, industrium semper et ad quaevis paratissimum me reperies, idemque abs te promitto mihi certissimus. Ut igitur meam in te confidentiam

cernas, rogo, ut vetera jura Suevica vulgo Schwaben-Spiegel mihi procures; officium certe praestabis insigne, meamque statutorum ac jurium collectionem insigniter ornabis. d. XVI. Apr. MDCCXII.

CI. RAYMUNDUS KRAFFT A DELLMENSINGEN.

Tritum illud: non minor est virtus, quam quaerere, parta tueri: et mihi optimo maximo jure objici posse videtur. Postquam enim aestimatissimam Tui conversationem quaesivi, et per eandem etiam, favente fortuna, benevolentiam Tuam mihi peperi, ita ut non solum Francofurti multo honore me affeceris, et selectissimam Tuam Bibliothecam perlustrare mihi permiseris, verum etiam diversis Tuis doctissimis atque exoptatissimis Epistolis me honoraveris, ossicium tamen debitae responsionis non statim observavi, et sic partam semel amicitiam me non omni opera vel diligentia tueri, jure merito accusari possem. Verum enim vero sancte affirmare possum, quamvis Tua, Vir Generose atque

Doctissime, mihi parta benevolentia maximo mihi in pretio sit, tamen non omnino per me stetisse, ut responsorias debitas citius exararem, quoniam aut legationibus, aut peregrinationibus, vel continuis negotiis adeo implicitus hucusque eram, ut nunquam mihi ipsi vacarim, proinde longum meum silentium ne in malam accipias partem, obnixissime rogo. Interim tamen curae cordique mihi fuit, communicatione omnium petitorum inservire, ita ut, quemadmodum confido, studium meum exinde perspexeris, ad quod porro continuandum promtissimum me offero, et quaeso, jube modo, si quidquam ex paucis meis manuscriptis descriptum velis. Chronica interim Augustana, uti possideo, per praesentem Tibi transmittere volui, libenter equidem ea describi curassem, nisi minus accepta fore veritus essem, sicuti de Ulmensi Chronico mihi percipiendum fuit; qua propter eadem prius ad statum videndi Tibi transmittere et concredere malui, officiose rogitans, ut si minus placeant, per hunc tabellarium mihi remittere velis; si vero accepta forent, usque ad proximas nundinas autumnales illa retinere, et pro lubitu vel tota, vel eorum partem describi curare poteris. Clar. Professori JOANNIS, ni grave sit, data occasione nunciato,

me epistolas eruditorum virorum, quae in bibliotheca Spizeliana asservabantur [note: vid. si lubet, Amoenitat. lit. Tom. III. p. 115. sqq. et R. M. Moelfuhreri Accessiones ad Almeloveenii Bibliothecam promissam et latentem. p. 64. et 115. sqq.], nunc possidere, ejusque usibus offerre.

Liber, quem sub Titulo der Seelen Wurzgarth in 4to. possideo, plurimis figuris est exornatus, verum non est liber precum, sed mere historicus, continens historias Veteris et Novi Testamenti, et praeterea multas fabulas de Purgatorio, Antichristo etc. Chronicon Norimbergense MStum, quod mihi ad manus, est, uti Tituli et initialia verba clare indigitant, illud ipsum quod Tibi emere contigit, nisi quod meum non ad finem anni 1556. perductum sit, sed in Anno 1552. hisce verbis finiat: Nach disem rukhet der Kayser mit seinem Heer anff Ulm, und von dannen zog Et an Rheinstrom dem Marggraffen nach. Quod attinet ad Librum, Jura Suevica, vulgo Schwaben-Spiegel dictum, quem a me desideras, doleo, eum mihi praesto haud esse; offero autem tibi alium hujusce generis librum, hoc titulo insignitum: Layen-Spiegel, Von rechtmassigen Ordnungen in Burgerlichen

und Peinlichen Regimenten. Mit Additionen ursprunglicher Rechtspruchen. Auch der guldin Bulla, Kuniglicher Reformation, Landtfriden. etc. Sampt Bewarungen gemeyner Rechten, und anderm Anzeigen. Neülich getruckt zu Strassburg durch Hans Knoblauch den Jungen. in Folio. A. MDXXXII.

Pro transmissis Manuscriptis et Impressis mihi acceptissimis gratias Tibi ago et habeo maximas. Serveti apographum, quod Tibi transmisi, in Tua, si placet, residere potest Bibliotheca; impressum in meis est manibus; ut et Stoschii libellus MStus de Concordia Rationis et Fidei. Cellarii Atlantem coloribus depictum et bene mihi redditum gratissima mente recepi. Praeter AEneae Silvii opera Geogr. et Histor. Helmstadii A. 1699. in 4t. impressa sunt etiam in meis manibus Pii Secundi Pontificis Maximi Commentarii Rerum Memorabilium, quae temporibus suis contigerunt, A. R. D. Johanne Gobellino Vicario Bonnen. jamdiu compositi et a R. P. D. Francisco Bandino Picolomineo, Archiepiscopo Senensi ex vetusto Originali recogniti, cum accessione Jacobi Picolominei Cardinalis Papiensis, qui Pio Pont. coaevus et familiaris fuit, Rerum gestarum sui temporis, et ad Pii continuationem Commentariis luculentissimis, et ejusdem

(Picolominei) epistolis, Francofurti in officina Aubriana A. 1614. in folio. Inter libros noviter interea coemtos contigere mihi et quidem ex MStis Commentarius in Hiobum Membranaceus, sine anno quidem, sed caracter ejus pervetustus ipse loquitur, quod 400. annos ad minimum excedat: et ex impressis Xenophontis opera omnia, graece, A. 1525. Herodoti libri novem, graece A. 1502. Philostratus de Vita Apollonii, graece, et Eusebius contra Hieroclem, graece, A. 1501. omnes Venetiis per Aldum Manutium, in folio; ob quem Typographum Aldum hos libros recensione dignos existimavi. De Computo Commentarii Johannis de Monte Regio in Almagestum Ptolomaei ratione anni impressionis 8480. explicatio in schedula apposita mihi data fuit, quam proinde tecum communicare mearum partium duxi. Quod ad Gersonis opera pertinet, judicio Tuo, Partem I. et II. quas de his operibus possides, A. 1494. typis esse excusas, non ausim contradicere, quamvis editae sint sine anno impressionis, quum studium Tuum, uti in omni, ita etiam in hoc literarum genere, mihi notissimum sit, et ipse etiam horum operum Partem I. II et III. omnes cum indicio anni 1489. excusas possideam; quod autem ad quartam Partem hujus operis spectat nullus

dubito, quin prima ejus editio fuerit, quae Anno 1502. prodiit, persuasum mihi habens, opera inea contenta prius non fuisse impressa, cum non tantum in fine quartae Partis verba, quae nuper. communicavi, sint clara, sed etiam frontispicium hujus quartae Partis ea reddat clariora, quod ita habet: Quarta Pars Operum Johannis Gerson prius non impressa: et Prologus ipsius quartae Partis hoc adhuc magis confirmet, ac indubitabile reddat, quando inter alia ita: Fuere jam pridem plurima nostri Johannis Gerson monumenta in tres partes ordinatissime divisa impressioni tradita, novissime vero his diebus multa sollicitudine et impensis ejus, qui opera priora trifariam distinxit, inprimique fecit, alia quaedam in intimis Parisiensis gymnasii penetralibus ac diversis Galliae locis quaesita et nutu Summae Majestatis inventa sunt; interim inquisitio Tua hac de re mihi grata fuit, amor et affectus Tuus gratissimus, quem ita mihi et filiis meis serva, sicut meum Tibi toto corde reddo. Ulmae. d. VII. Aprilis. MDCCXIII.

Hoc unicum adhuc coronae et coronidis loco a Te peto, ut egregiorum Tuorum Manuscriptorum et librorum ab incunabulis Typographiae typis excusorum, ut et nuper in Hollandia comparatorum (de

Durch die primam rerum atherearum circuitionem verstehet Job. Regiomontanus diejenige Zeit, da der Himmel samt allen seinen Sternen sich hat anfangen das erste mahl herumbzudrehen, welches nach Ptolomaei Meynung alle 24. Stunden einmahl geschihet, und von Erschaffung der Welt an geschehen ist. Folglich ist annus a prima rerum atherearum circuitione so viel als annus a creatione mundi 8480. Es folget aber Regiomontanus in Zehlung der annorum mundi conditi der falschen Meynung des Alphonsi Regis Castiliae, welcher in seinen mit grossen Kosten verfertigten tabulis astronomicis statuiret, dass von Erschaffung der Welt an biss auf Christi Geburt 6984. Jahre verflossen seyen, wie aus Alstedii Thesauro Chronol. p. 49. lin. 6. zu ersehen (wiewohlen dieses intervallum viel zu gross, und nach dem Calvisio und anderen accuraten Chronologis nur 3949. Jahr oder nicht vielmehr in sich begreift) wann man nun zu diesen 6984. Jahren ab anno conditi mundi usque ad Christum das 1496. Jahr nach Christi Geburt (in welchem des Regiomontani Epitome in Almag. Ptolom. gedruckt worden laut der am Ende desselben befindlichen Worte) addiret, so kommt heraus annus a mundo condito sive a prima rerum aetherearum circuitione

CII. D. IMMANUELI WEBERO.

Maxima sane eum voluptate ad literarum commercium ab utroque nostrum hactenus neglectum redeo. Me autem quod attinet, dura certe, quae te non latet, necessitas fuit, quae silentium mihi imperavit: alias meam de nova, quam merito tuo nactus es, sparta jam dudum tibi testatus fuissem laetitiam. Non minorem tamen ideo existimabis, nec spernes vota, quae tacitus fudi, atque sero licet, non minus cordate tamen nunc etiam ex parte repetam. Faxit Deus T. O. M. ut novum, quod in te suscepisti, munus, in ejus potissimum gloriam, tui ipsius emolumentum, illustris vestrae Academiae ornamentum, universaeque Reip. literariae augmentum quam diutissime ac felicissime obeas. Est sane, quod gaudeat JCtorum familia de tanto, quem sibi adscivit, viro, nec invidebunt illustri Ordini decus Musae

elegantiores, sed laetabuntur potius una mecum, quod novi isti honores animum non mutent, nec pristinum, quo illas semper complexus es, amorem imminuent. Egregiis certe, quibus me etiam, quod gratus agnosco, beasti, documentis ejus fidem fecisti: perges etiam, si verus nec infucatus in illas, quod nullus dubito, amor unquam fuit, si nominis famam curas, quam celebratissimam jam jam reddiderunt, atque aeternam tibi pollicentur benignissime, si denique me ipsum, quod confido, amas. Non opus erit, nec hujus loci est, ut felix dulceque elegantiorum literarum cum jurisprudentiae studio connubium depraedicem. Praestiterunt hoc verbis disertissimis, egregiisque exemplis comprobarunt Viri longe celeberrimi.

Nec te, quod sancte polliceor, nec vane auguror, ejus unquam consilii poenitebit. Venerentur alii horrenda Hispanorum nomina, unice delectentur, ut similes habent labra lactucas, crambe a Bartolis, Baldis, similisque furfuris homuncionibus cocta, atque a sequacibus toties sine sale recocta; emunctis tuis naribus nauseam, Scio, afferent, quam iis, quas elegantiores Musae tibi propinant atque suppeditant, deliciis absterges, animumque officii molestiis lassum reficies. Hoc

sane modo, quod muneris ratio exigit, praestare, orbique literario, ut olim fecisti, egregie inservire poteris. Abjecti, humilis, servilisque ingenii est, unico et improbo labori sese mancipare. Ad altiora tu sane, Vir consultissime, natus es, virumque te jamjam praestitisti, pluribus gravissimisque non imparem. Sed quid ago? calcar currenti addo. Dabis hoc meo in bonas literas amori, imo ardori, meaeque in te benevolentiae adscribes. Cogit haec me, ut hoc etiam addam, quod scilicet felicissimum me reputavero, si eximia tua studia quovis modo juvare potero. Inter egregios quosdam libros, quos e Belgio in dies expecto, erit rarissimum HENNINGII Theatrum genealogicum, cujus cum mihi duplex exemplum, siquidem Viri docti manu emendatum et auctum me jam possidere nosti, hoc pacto erit, unum cum alio opere mihi jucundo permutare gestirem. Accipiam insuper aliquot codices membranaceos non spernendos, quorum unus Sigeberti Gemblacensis quaedam continet, videlicet Vitam S. Guiberti, de gestis Abbatum Gemblacensium, vitam S. Maclovi Episcopi et Confessoris, et haec quidem, si Catalogo fides esset habenda, ipsius Sigeberti manu propria scripta. Alter complectitur Marbodi Redonensis Episcopi passionem, ut barbaris

seculis loqui solebant, S. Laurentii item et Thebaeorum, una cum aliis, de quibus omnibus proxime, postquam in manibus erunt, et a me perlustrari poterunt, disertius perscribam. d. 31. Mart. 1714.

CIII D. IMMANUEL WEBERUS.

Pium votum, quo in nova dignitate constitutum me nuper excipere voluisti, grata mente exosculor. Deus, unde omnis nostra salus dependet, pondus eidem inesse jubeat! Utinam et novi mei Collegae idem tecum de bonis literis cum jurisprudentia conjungendis sentirent! ita sane futurum esset, ut ego ipsis, et mihi illi placerent. Sed quum elegantiora studia ipsis invisa sint, innutritis quippe vel in solis legulejorum artibus, inde ea animorum inter nos conjunctio esse vix potest, qualem ego quidem esse cuperem. Suo tamen sensu eos abundare patiar, non defuturus iis, quae ex nova sparta mihi facienda incumbunt: neque tamen etiam

amoeniorum Musarum castra deserturus, praesertim quum in Aula nostra sint ex praecipuis, qui mihi ea de causa applaudunt, et probe judicant, quam distent aera lupinis. Sed de his satis. Ex HENNINGII opere genealogico unicus tomus, Hamburgi A. 1590. impressus, ad manus est. Continet Genealogias aliquot familiarum nobilium in Saxonia, quae vel a Comitibus vel Baronibus ortae, quosdam pontificiam, quosdam episcopalem dignitatem adeptos produxerunt. Integrum opus HENNINGII nunquam cum cura perlustravi, ut adeo incertus sim, utrum hoc volumen partem ejus constituat, an vero peculiare, quod videtur, scriptum sit. Peto igitur, me certiorem reddas, et jube tibi mittatur, ubi nondum copia ejus fuerit. Coemi illud ex bibliotheca b. Assessoris EYBENII, cujus manu multa marginibus allita sunt, quorum describendorum potestatem concedo, quum sint notatu dignissima. Interim scire velim, quanti veneat opus illud genealogicum, cujus duo jam exemplaria tibi esse scribis. Procul dubio jam tibi comparasti Scriptores Herbipolenses, superiore anno a Professore LUDEWIG editos, de quo opere ita judicat amicus in literis nuper ad me perscriptis: Prodiit nuper FRISIUS noster, cum praefatione Domini

Ludovici, qui nimium quantum in Ducatum nostrum Franconiae insurgit. Ei solidi quid opponi posse nondum despero, licet siluerint hactenus Herbipolenses, et adhuc sileant, toties jam in arenam provocati". Quod restat, si manuscriptorum tuorum Catalogum confectum habes, quaeso, Vir Magnifice, si non grave fuerit, eum benevole mecum communices. Non deero, si qua in re vicissim grati quid tibi praestare mearum virium facultatumque fuerit. Giessae. d. 16, Apr. 1714.

CIV. D. IMMANUELI WEBERO.

Gaudeo, quod animum tuum obfirmaveris, Musarumque consortio perfrui, quam contemtu ipsarum parum honesto Collegarum tuorum benevolentiam captare malis. HENNINGII Theatrum Genealogicum quod attinet, dolendum est, opus istud adeo tumultuarium esse, ut vix integrum reperire liceat. Illud etiam, quod nuper e Belgio accepi, exemplum mutilum, quod aegre fero, est. Tomus autem, quem tu possides pars illius est non postrema, imo rarissima, adeo ut Wetstenio decem unciales fuerint oblati, si cedere voluisset, quod is tamen pro integritate sua, dum meo nomine emerit, merito renuit. Gaudeo igitur, quod illa tibi quoque obtigerit, et quidem illustris Eybenii manu ornata. Eximia igitur tua est humanitas, quod illam mihi offeras. Ambabus etiam, ut in proverbio est, manibus accipiam illam ad breve temporis spatium, cum reliquas hujus operis partes eruditi cujusdam studio illustratos me habere scias. Si quid in meis sit, quod tibi inservire posset, vicissim

concedam quam lubentissime, Doleo autem, quod Catalogum MStorum meorum dare, imo quando conscribendi illum opportunitas futura sit, dicere nequeam. Herbipolenses scriptores ab Halensi JCto nuper publici juris factos utique possideo, amicique tui de isthac editione judicium non injustum pronuncio. Laudandum quidem Viri studium indefessum, ejus vero novandi genioque indulgendi nimia procacitas ab omnibus merito notatur. Miror, illum REINHARDI, quem tantis in praefatione excomiis ornat, collectanea non dedisse integra, sed bibliopolae pertinaciae renuenti cessisse. Extant illa in bibliotheca mea manu exarata una cum compendio Herbipolensis historiae non spernendo. Est mihi praeterea insigne quoddam volumen manuscriptum, Grumbachianam Tragoediam depingens, insertis omnibus, ut vocant, actis authenticis. Flagitaverat isthaec a me illustris LEIBNITIUS. Sed cum morosum Viri genium, et quam difficulter e manibus ejus, quae ipsi benevole conceduntur, recipi possint, probe cognoverim, detrectavi merito. Querebatur Vir cel. cum ipsum Hannoverae inviserem, de summa in rebus Herbipolensibus ob penuriam scriptorum caligine. Quare LUDEWIG operae pretium fecisse

putandus est. Nactus nuperrime sum belli Smalcaldici et Ulmensis Civitatis F. Felicis FABRI Historiam, utramque manu descriptam, eximium insuper de Praetensionibus, ut loqui amant, Germaniae Principum Syntagma. Hujus auctorem cel. SPENERUM esse asserunt, qui Argentorato transmiserunt apographum: de cujus rei veritate aliquid definire nolim. d. V. Maji 1714.

CV. D. IMMANUEL WEBERUS.

Dabis veniam morae, quam negotiorum moles, non studii in te mei vel observantiae oblivio injecit. Ita enim Actis, ut vocant, et litibus expediundis divexamur, ut vix nobis ipsis sufficiamus, nedum ut amicis aliquid tribuere possimus. Et sane si res mei arbitrii esset, libenter ad solas meas Musas reverterer, causidicis laboribus eo abjectis, quo cervi solent cornua: sed ferendum est, quod mutari non potest, et amicorum,

quos ita crebro literis salutare non possum, sancte saltim colenda memoria. Redit cum hac epistola tractatus benevole mecum communicatus de statu Civitatis Ulmensis, pro quo decentes ago gratias. Utilia multa quidem in se continet, sed quae fere vulgata sunt, et quae de Judaeis et monumentis Judaicis p. 217. refert autor, fidem apud me vix inveniunt, quum non sit credibile, eo tempore Judaeos ad Ethnicos populos habitatum concessisse, vel a Germanis adhuc infidelibus toleratos fuisse. Est sub manibus dissertatio de Pustero, Idolo veterum Germanorum, quod adhuc in aula Sereniss. Principis Schwarzburgici Sondershusae adservatur. Quod si vel de hoc Idolo, vel de similibus Germanorum deastris et eorum idololatria, quod memoratu dignum sit, suggerere habeas, peto liberali istius communicatione me bees. Occupatus quoque sum in conscribenda historia Guntheri Schwarzburgici, quem inter Imperatores seu Reges Romanorum referunt, ad quam rem plurima ex Archivis Schwarzburgicis mecum communicata fuerunt. Nullus dubito, quin in Chartophylacio publico vestro, ubi electus Heros incomparabilis per aliquot menses egit, et Francofurti vitam finiit, multa ad institutum meum facientia latitent;

quodsi tuo auxilio earum copia mihi aliqua fieri posset, rem facies gratissimam, et non tantum apud Serenissimos Principes Schwarzburgicos, sed et in scripto meo, ubi lucem viderit, summe praedicandam. d. 14. Oct. 1714.

CVI. D. IMMANUELI WEBERO.

Guntheri Schwarzburgici historiam pleniorem te meditari gaudeo, cum exigua sint, quae III. Ahas verus FRITSCHIUS de illo commentatus est. Simul tamen doleo, quod ex nostrae Civitatis tabulario quidquam suppeditandi nulla mihi facultas, neque spes sit. Licet enim nullus dubitem, quin multa ad rem tuam facientia, cum hic electus sit, vitamque cum morte commutaverit, in illo premantur, non sine gravi tamen indignatione conqueror, omnem plane, quod saepius expertus sum, aditum praecludi. Tanta scilicet est hominum morositas, inscitia atque dementia, ut certissimum universi Imperii, vel Urbis ad minimum nostrae

interitum metuant, si vel levissimum non dicam edatur vel concedatur, sed oculis tantum usurpandum producatur monumentum. Pro summa igitur gratia reputandum fuit, quod armaria atque loculamenta extrinsecus contueri aliquando licuerit. Dum vero nulla hic spes est non vana tamen effulget, non injucunda notatuque haud indigna te in meis manu exaratis Codicibus, res tum nostrae civitatis, tum exterarum complectentibus reperiri posse, modo coram excuti a te queant. Nam sine maximo incommodo, ac sine gravi etiam periculo transmitti non posse ipse existimabis. Alias de meo egregia tua studia juvandi desiderio certissimus esse poteris, cum, quod honestos omnes viros decet, nil prius nilque antiquius sit, quam publicam rei literariae utilitatem promovere. Quod sancte ac quidem citra arrogantiam affirmare queo, et, quam diu Spiritus hos reget artus, omnibus comprobare viribus satagam. De quo cum nemini, nisi injurius sit, dubitandi locus erit, multo minus amicos quidquam desiderare in me patiar. Inter quos te primo semper posui loco, atque ut me non infimo plane collocandum censeas flagito.

gratia Conradi CELTIS, inter primos artis poeticae ac elegantiorum literarum in Germania, nostra restauratores suo jure referendi, carmina, haesi in ejus agnomine, PROTUCIUS. Quae illius ratio sit, plane ignorans, consului praeter GUNDLINGII Observationes selectas Henricum PANTALEONEM, Melchiorem ADAMI, Petrum LAMBECIUM aliosque ejus vitam et merita describentes: sed operam perdidi. Tu ergo, ni grave sit, esto mihi Oedipus [note: Aut nihil de hac quaestione respondit WEBERUS, aut epistola ejus intercidit. Quae igitur mihi hac de re stet sententia, edisseram, licet, Oedipum me haud esse, probe norim. Scilicet, nomen PROTUCII cum nihil plane vel in Latina, vel Graeca lingua significet, nec ullius unquam viri celebris, quod ego quidam sciam, fuerit, a quo illud adoptavisse CELTES videri queat, pridem suspicatus sum, id a loco forte natali ab ipso esse adscitum. Nec mea me conjectura fefellit, si vera sint, quae de illo in Chronographia et Historia. Germanicae gentis, vernaculo sermone Francof. A. 1582. in primae magnitudinis forma publicata, et quidem in prologo (plag. C. 2.) commemorat Theologus tum Heidelbergensis, post Altorfinus, Jacobus SCHOPPERUS: Conradus Celtes ist burtig gewesen aus dem Dorff Protuch bey Schweinfurth gelegen. Fallitur ergo Henr. Leonh. SCHURZFLElSCHIUS, qui in praefatione Operum Roswithae p. 42. ob dissimulatum patriae nomen Protucii cognomentum a CELTE assumtum esse censet, cum prodidisse potius hoc agnomine suum natale solum. dici queat.] d. 30. Oct. 1714.

CVII. JO. HENRICUS MAJUS FIL. [note: His literis respondit MAJUS epistolae VFFENBACHII, quae exstat in Part. II. p. 407. sq.]

GROTII excerpta ex veteribus Comicis laudantur CLERICO in Arte Critica P. I. c. 3. §. 5. edita in 4. 1626. excerpta illa ex Stobaeo desumta dicuntur FABRICIO

Biblioth. Graecae Lib. IV. P. I. c. 10. p. 349. qui anno 1623. in lucem exiisse notat, ut et OLEARIUS in editioni Historiae Philosophicae Stanleji subjecto Autorum veterum indice. In bibliotheca sunt HERTII nostri, sed clausa; et omnino aliena a Philosophorum de Fato sententiis. Hieronymum tibi ad manus esse, novi, et quidem elegantissimam illam editionem MARTIANAEI, velim itaque, ut ab amanuensium tuorum aliquo epistolam veteris illius ecclesiae rectoris sanctissimi, ad Magnum, oratorem Romanum, exaratam, describendam cures, verum, quam fieri potest, accuratissime. Legitur illa in Tomo secundo fol. 116. edit. Paris. 1534. qua ego utor. Ejus hoc est initum: Sebesium nostrum tuis monitis profecisse, non tam epistola tua, quam ipsius poenitudine didicimus. Non est prolixa nimium, poteritque cum tempore describi. Quod si notae insuper additae sunt in argentea tua editione, et has peto addi; si quidem non fuerint prolixiores. Hoc ego negotium amanuensi tuo creo; quin et tibi molestus ero. Procul enim dubio Hieronymianus codex manuscriptus tuus epistolam quoque istam complectitur, quam si cum scripto tuo componere volueris, rem omnino praestares longe gratissimam, et mihi et publico. Animus enim est, hanc eruditissimam Hieronymi

epistolam subnectere Basilii tractatui nuper indicato [note: Edidit hoc ipso anno 1714. Giessae MAJUS Basilii Magni orationem de legendis Graecorum libris cum variorum notis, eique Hieronymi illam ad Magnum oratorem epistolam adjunxit, additis variis lectionibus, e Codice Vffenbachiano haustis. Eandem Hieronymi epistolam novo studio emendatiorem cum notis philologicis et variantibus lectionibus ex priscis pariter editionibus ac Codicibus manu exaratis exhibuit in Tom. II. Poecil. p. 339. sqq. et 540. sqq. amicissimus HEUMANNUS meus.], qui propediem typis heic exscribetur. Nollem tamen impedimento haec sint studiis tuis; satis mature descripta ad me venient ista, si sex intra, aut septem hebdomadas advenerint. Chronicon Francobergense jam ante, quam amoenissima tua pervenerat epistola, Eberweinio nomine tuo tradidi. Quid de tua nunc dicam, vir amicissime, felicitate? Nactus iterum es quatuordecim codices manuscriptos elegantes, raros, pretiosos, nil supra. Vix mihi per totam vitam tot undiquaque compilare licuit; tibi obvenerunt una die. Albae es gallinae, ipsiusque Fortunae optimae filius.

Et ego precor, ut tales tibi saepius eveniant dies. Num Macarii homiliae plures in tuo codice compareant, quam in editis? scire percupio. Turcica quis tibi enodabit? Mihi illa sunt vere Turcica, uti Accursio Graeca. Forte ENEMANNUS [note: conf. Part. II. P. 379.] noster Oedipum agere posset, si adhuc praesto esset; quamvis non ita eum in hac lingua versatum invenerim, ut librorum quorumcunque contenta indicare valuerit. Schediasma meum heic habes, et quidem exemplum omnino ultimum; neque enim ipse jam ullum adhuc possideo. Quod vero de Meisnerianis quaeris epistolis, sic rem habeto. Nec urgeo institutum, neque a veteri promisso alienus prorsus existo. XII. ante Kal. Jun. 1714.

CVIII. JO. HENRICO MAJO FIL.

En tibi, amice dilectissime, quam desideraveras, S. Hieronymi ad Magnum Oratorem Romanum Epistolam, fidelissime per amanuensem descriptam, et a me ipso quam diligentissime collatam, ut, quod sancte affirmare queo, ne jota quidem desit. Adjeci quoque lectiones ex Codice meo manuscripto. Quae an tanti sint, ut adjicere velis, ipse dispicies. Multo certe leviores celeb. MARTIANAEVS pretiosissimae editioni suae adscribere non dubitavit. Est mihi quoque opus Epistolarum Divi Hieronymi, una cum Scholiis Desid. ERASMI apud inclytam Basileam ex accuratissima offcina Frobeniana MDXXIV. publici juris factum, ubi pag. 333. Scholia ERASMI huic Epistolae subnectuntur, quae lubentissime in usus tuos describi faciam. Fecissem id jam dum, nisi ad manus tibi etiam isthanc editionem esse crediderim. Num in codice, de quo nuper perscripsi, plures, quam in vulgatis sint Macarii Homiliae, definire non ausim, nec an omnes, quae in hoc volumine continentur,

ejusdem sint, cum paucis admodum autoris nomen superscriptum sit. Si tibi vacaverit, aut volupe fuerit, istud aliquando studiosius rimari, ad nutum concedam. Accepi ante aliquot dies e Belgio, una cum aliis libris, quatuor folia Graeca manu exarata in membranis; expositionem capitum Actorum et Epistolarum Apostolicarum complectuntur, initio et fine, quod dolendum, carentia. Transmittam tibi, amice dulcissime, isthaec, una cum optimo Parente tuo, si salvus, quod animitus precor, redux factus fuerit, perlustranda. Pro oblato Schediasmate tuo, eo majores tibi gratias habeo, quod ultimum exemplum sit, quo te mei causa privare volueris. Non possum vero non, quin urgeam, ut in instituto persistas, nec video, quid obstet, quo minus istis cimeliis rem litterariam, rumpantur ut ilia Codris, augeas. Possem tibi ex meis Epistolis anecdotis quasdam suppeditare, si quidem purpurae tuae laciniam assuere velles, annectendas. Hisce diebus aliquas iterum nactus fui Megalandri Lutheri, Melanchthonis, Osiandri, Kircheri etc. quibus meam farraginem insigniter ornavi. d. 26. Maj. 1714.

CIX. JO. HENRICUS MAJUS FIL.

Citius desiderio meo satisfecisti, quam aut petieram, aut fieri posse existima veram, aut factum iri speraveram. Quod uti summi erga me amoris tui, Amice unice dilectissime, indicium praebet, ita novo me gratitudinis vinculo tibi devincit. Ea sane fide ac integritate, et studio et alacritate perfecisti, quod rogaveram, ut dexteritatem potius tuam, an promtum inserviendi animum admirari debeam, dubius haeream. Sed quoquo modo se illud habeat, satis est, a tua, Amice, diligentia provenisse, quod non me solum delectet, sed et publico prodesse mox debeat. Nondum enim Basilium imprimendi factum est initium, eo quod Hockerum indies exspectem, qui colloqui mecum ante impressionem gestit. Huic meo qualicunque opusculo (scis enim a me nonnisi parva proficisci) Hieronymianam epistolam adnectam cum manuscripto tuo codice (cujus velim aetatem, quam ei adsignas, significes mihi) collatam, addamque varias lectiones ad unam omnes. O quam ego beatus,

qui tanti favore amici impetravi, quae nullus subministrare alius potuisset! Tibi itaque soli et gratias ago, quas possum, maximas, et in oculis te feram sermonibusque, quod adhuc feci, omnibus. Duo me vexant dubia, quorum solutionem ut praestes, mi VFFENBACHI, enixe rogo. Primum est, priorine an posteriori parti Tomi IV. (eum enim in duas tributum partes lego) editionis tuae legatur haec epistola? alterum, sintne illae notae omnes in editione Parisiensi a Martianaeo additae, quas tuus, Amice suavissime, amanuensis, singulis subjecit paginis? posterius fere arbitror; ad prius quod attinet, conjecerim, hanc epistolam in Tomi IV. parte secunda legi. Scholia ERASMI in dictam epistolam leguntur quoque in mea editione. Manuscriptos Codices Graecos tibi gratulor; eosdemque data occasione lubens evolvam; nunc enim ita variis impeditus sum negotiis, ut nullum tempus excutiendis manuscriptis tuis Ebraicis impendere valeam. Dum enim valetudinis ratio habenda, et, ex Medici supremo mandato, equitandum indies, dum labores nonnisi necessarii expediendi, dulcissima privor vitae meae parte, cogorque differre, quod libentissime e vestigio absolverem. Pater meus in reditu tuam visitare bibliothecam, tuoque frui colloquio desiderans,

spe sua utrobique excidit; Moguntiam te abivisse ad pompas videndas Pontificias edoctus. Kal. Jun. 1714.

CX. JO. HENRICO MAJO FIL.

Jam non ad Pontificias pompas videndas Moguntiam, sed ultra Garamantes abivisse me credes, quod tanto temporis intervallo nil litterarum ad te, Amicorum optime, dedi. Ridebis autem atque simul gaudebis, si causam itineris, quantumve lucri ex illo reportaverim, cognoveris. De illo jam dudum cogitaveram, cum commodam illud peragendi occasionem darent muliebria, ut vocari solent, comitia, quae uxor mea habuit maxima, quibus interesse viris nec permissum, nec volupe est. Facile quid velim olfacies, lotionem nimirum, cujus sola cogitatio nauseam creat, et fugam meditari facit. Excessi igitur, evasi, erupi; atque ne inutiliter tempus tererem, litterarium excursum institui, nec infelicicer cessit Quum enim Moguntiae

Monasteriorum Bibliothecas perreptarem, in una illarum ingentem manuscriptorum Codicum apparatum latere intellexi, et licet aditus ad illum perlustrandum praecluderetur, Catalogus tamen concedebatur non solum, sed et asportandi mecum licentia dabatur. Mirabar hominum alias morosorum satis ac invidorum humanitatem ac liberalitatem, illorumque, qui de meliori me nota commendaverant litteris suis, insigne exosculabar officium. Laetabundus igitur domum redii, nec diu dubitavi, sed ad spissum volumen propria manu describendum illico me accinxi, eo majori alacritate, quod quibusvis codicibus potiundi spes data fuerit. Non destiti igitur, usque dum integrum opus absolverim. Et licet multas mihi quisquilias, incultaque scholasticorum, ut salutantur, opera deprehenderim, eximium tamen veterum auctorum, ac SS. Patrum praestantissimorum Codicum numerum inveni. Nec me igitur poenitet operae, nec tu, Amice dulcissime, moram, quod tanto scilicet temporis spatio te, quod par erat, compellare nequiverim, aegre feres. Eo minus, quod plurima, quae ad rem tuam faciunt, suppeditare tibi potero. De quo ne dubites, non sine gaudio tibi nuncio, duos me reperisse codices, qui te apprime juvabunt. Unus Basilii Orationem,

quam prae manibus habes, alter vitam sanctissimi hujus antistitis complectitur. Quos dum animadverterem, oculus dexter saliebat mihi; dolebam tamen, quod in Catalogo nulla mentio fieret, an Graeco sermone illa, et a quo haec scripta sit. Ne igitur et tibi expectationem concitarem irritam, nec meo tibi inserviendi studio, vel potius ardori moram necterem, illorum copiam ante omnes praeprimis petii, promissumque mihi est, quam primum accessus ad Bibliothecam ob novum, quod exstruitur, opus patefactus iterum fuerit, me illos nacturum, e vestigio tibi transmittendos. Nunc ad postremas tuas me accingo, ubi primum dubia tua de apographo Hieronymianae Epistolae nuper tradito offendo. Sed haec felici conjectura ipse jam solvisti. Reperitur enim illa in posteriori Tomi IV. parte, adjectaeque notae omnes Editoris omnino sunt; si illas, quas ego ipse ex Codice meo in separata schedula notavi, excipias. Aetatem vero hujus mei Codicis definire vix ausim, duodecimum tamen seculum attingere credibile videtur. d. 23. Jun. 1714.

CXI. JO. HENRICUS MAJUS F.

Neque te mei oblitum, neque ad ultimam te migravisse Thulen, sed aut ad Visbadiensium thermas, aut Svalbacensium acidulas te recepisse opinabar, valetudinis recuperandae gratia. Jam vero Moguntiam te secessisse, ex causa prorsus joculari, ibidemque in monachorum claustris, et veterum librorum catenulis adfixum haesisse, intellexi. Non improbare possum propositum tuum relinquendi fumum et squalorem, et muliercularum gerras, ipsis Siculis vaniores, inprimis quum et sanitati conduxisse existimem, et non poenitendum excursionis tuae percepisse fructum ipsus indicaveris. Habes igitur, de quo tibi, Amicorum dulcissime, gratuler; sed et reperisti, de quo mihi gratuleris. Et vero majorem in modum tibi me obstrictum profiteor, quod ultro de meis studiis in peregrino loco cogitare, et quae profutura olim sint, salubriter prospicere volueris. Tantum itaque abest, ut scribendi moram, quantumvis nonnihil molestam mihi, qui indies tecum colloqui

gestio, aegre feram, ut potius, utrique nostrum, ac tibi potissimum iter ex voto fluxisse, gaudeam. Quodsi Basiliana oratio, sed Graeca (nam Latinam versionem, nisi aut antiquissimam, aut praestantissimam, non desidero) tibi contigerit, mitte, quaeso, illam quam primum fieri poterit ad me; proxima enim hebdomade initium fiet typis illam exscribendi. Sin jam ad te delatus est ille codex, ut matri meae, quae nunc apud vos vivit, postridie, autem ad nos ventura est, illum perferendum committas, enixe rogo. Ultra tres, quatuor, dies, mecum non retinebo; immo vel ante illud tempus collationem absolvam. Ab ENEMANNO meo non ita pridem accepi litteras Amstelodamo exaratas; is multis laudavit humanitatem tuam, mihique gratias egit, qui tam elegantis viri accessum procuraverim. Qua quidem in re vehementer errat; nisi forte te Deum aliquem putat, et me ex divorum numero quendam. Nunciavit inter alia, RELANDI Palaestinam, septem alphabetis constantem, jamjam in lucem prodituram, deficiente tantum generali adhuc tabula, aeri incidenda: DIPPELIUM sedes suas mutavisse, ac prope Trajectum nunc morari: Catalogum manuscriptorum bibliothecae Leidensis ab HEUMANNO adornari; quem diversum

plane oportet esse ab eo, qui jam editus est. Et causa forte est accessio illa magna librorum, quam indies fere sentit bibliotheca ista. III. Kal Jul. 1714.

CXII. JO. HENRICO MAJO F.

Male me utique habet, quod in tempore satisfacere tibi nequeam, cum codices nuper promissi, dejectis ac nondum reaedificatis scalis, haberi nondum possint. Nolim vero id operi tuo moram faciat; nam in appendice adjicere integrum erit, quae ex illis haurire poteris. ENEMANNUM bene valere, meique non immemorem vivere gaudeo. Pergrata etiam sunt, quae ex ejus litteris narrasti. RELANDUS enim, cum ante tres annos illum compellarem, maximum perlustrandae ejus Palaestinae desiderium concitavit, dum, quae in nova hac sua descriptione praestiturus sit, pluribus exponeret. Nullum sane dubium est, quin pro sua in his profundissima cognitione multos errores illorum correcturus sit qui rerum ac linguarum

orientalium ignari has oras vel ipsi perlustrarunt, et a coecis ductoribus, Monachis scilicet, qui Iucri causa advenas circumducunt, imponi sibi passi sunt, vel ex horum parum fidis relationibus depromserunt sua. Plerique religionis praetextu hoc iter ingressi, quibus satis fuit, si ficta loca sacra superstitiose venerati, ac sanctis, quas putant, reliquiis, vel potius quisquiliis, onusti redierint, de accuratiori Terrae investigatione parum solliciti. Accepi nuper vastissimum Felicis FABRI opus manuscriptum, quod Evagatorium [note: Ipsius Felicis FABRI verbis Evagatorii, quod vocat, seu Terrae Sanctae Itinerarii, contenta enarravi Amoenitat. liter. Part. III. p. 51. sqq.], seu Terrae Sanctae Itinerarium nuncupavit, quod licet multis nugis refertisimum sit, quaedam tamen non contemnenda complectitur, nec ubivis obvia; ideoque ejus usum Celeberrimo RELANDO optassem. HEUMANNUM perficiendi Bibliothecae Lugduno-Batavae Catalogum onus suscepisse laetor. Jam dudum ei insudaverat SENGUERDUS, huic tamen labori perferendo ob senectam impar, nec etiam, nisi GRONOVIUS in enodandis codicibus adstitisset, ad bene elaborandum

idoneus. Illum vero multo ante editis locupletiorem proditurum, certo affirmare possum, qui ejus partem, libros scilicet formis expressos complectentem, jam typis, cum in isthac Academia degerem, exscriptam inspexi. Tantum ad postremas tuas. Novi jam nil habeo, quod vicissim perscribam. Ne vero plane inanes tibi mittam, ac, quod lubentissime ac enixe semper facio, novum tibi oblectamentum parem, opportune occurrunt Rudimenta priscae Hunnorum linguae brevibus quaestionibus ac responsionibus comprehensa, opera et studio Joannis THELEGEDI, eaque manu exarata. Haec quam primum occasio se offeret, perlustranda tibi, Amice dilectissime, dabo. Miri sane sunt characteres, mihique aeque ac illi, quibus incantatores sua mysteria obvolvunt, incogniti. Siculorum etiam litterae salutantur, de quibus ne fando accepi unquam. Adduntur in fine Oratio Dominica, ac Symbolum Apostolicum eadem lingua descripta. Prodiit in Anglia atque Belgio dicta primo loco oratio plus centum linguis expressa. In hac tamen apparere ibi vix credo. Sed et aliud adjicio. Non ita pridem venum mihi bibliopola Augustanus Bencardus obtulit primam, eamque rarissimam occultae Henrici Cornelii AGRIPPAE philosophiae editionem,

proque ea mille florenos poscere haud erubuit: illam vero paulo post aureo nummo, quem ducatum vocant, persoluto aliunde nancisci licuit. Utinam pari etiam fortuna potiri possem prima editione invectivae ejusdem declamationis de incertitudine et vanitate scientiarum, lectu sane haud indignae, quae hoc nomine mihi foret acceptissima, quod recentiores editiones esse mutilatas e CRENII Animadversionibus philol. didicerim. Constantini mei opuscula jam procul dubio a WEBERO accepisti, illa jamdudum possedi, et forte fortuna iterum in manus inciderunt, quae tuis perpetuis usibus eo lubentius dicavi, quod familiarem ejus stylum reddere tibi possis, ut si aliquando magnum illius opus, Codicem nimirum manuscriptum, mecum aggredi voles, eo facilius procedat. Unum adhuc superest, ut tibi significem, me futura septimana, quod nuper conjeceras, facturum, scilicet ad Sualbacensium acidulas profecturum. Ubi, cum aquosi, a Marte graves, ac debilitati spiritus hominibus esse soleant, nec de rebus seriis cogitare permissum, non aegre feres, si a scribendi officio cessavero. Tu vero, Amicorum optume, si quas immerenti dare subinde velles litteras, efficere posses, ut salubriores aquae mihi sint. Nam omnium medicorum sententia, atque usuperitorum,

aquarum usus obest potius, quam prodest sanitati, nisi animus a curis atque negotiis vacuus varia recreatione reficiatur. Quae vero recreatio mihi esse potest, quae tui alloquii voluptatem superet? Age igitur, sine me indulgere valetudini, tu vero, Amicorum dilectissime, nihilominus diligentiam confer, ac incolumitati meae consule. Quam si, Deo juvante, corroboratam ac firmam consecutus ero, eo alacriorem me ac diligentiorem in obeundis officiis habebis. Tu interim cura etiam, ut pancratice quoque valeas. d. 3. Julij 1714.

OBSERVATIO de Petro Saulo FAVSTINO Tradocio Henrici Cornelii AGRIPPAE praecursore.

Disserui olim de libro AGRIPPAE de Incertitudine et vanitate scientiarum et artium, cujus in superioribus literis meus meminit VFFENBACHIUS, in Amoenitatibus literariis [note: Tom. 11. p. 513. sqq.], eumque malitiose mutilatum integritati suae restitui. Omnium optime de illo opere satyrico judicavit Vir [gap: Greek word(s)] mihique amicissimus, Jacobus BRUCKERUS in Historia Philosophiae Critica [note: Tom. IV. Part. 1. p. 419. sqq.]. Nunc annotare juvat, haud primum fuisse AGRIPPAM, qui isthac ratione ludens in scientiarum abusum et barbaros sui saeculi mores declamitaverit, verum habuisse eum anteambulonem virum non indoctum, sed hodie plane incognitum, Petrum Saulum FAUSTINUM Tradocium [note: Hoc patriae ejus fuit nomen, quod ipse indicat in Silva de honesto appetitu.], qui ligato sermone

fecit, quod ille soluto. Fuit is Clericus Ariminensis, scripsitque praeter Silvam de honesto appetitu tres libros de Triumpho Stultitiae. In titulo horum poematum in forma octuplici editorum, memoratur, ea Arimini typis Hieronymi Soncini iterum omni diligentia excussa esse; in calce autem, impressa esse Venetiis per Jo. Franciscum et Jo. Antonium de Rusconibus fratres A. MCCCCCXXIV. die VII. Dec. Sub finem habetur sequens ejus Epitaphium, quod auctorem agnoscit Franciscum Rufum de Montejani:

Faustinum genuit Latii Terdocia [note: Faustinus nunc se Tradocium, nunc Terdocium nominat.] tellus;
Corpore qui gracili fuit, at virtutibus ingens.
Per totum didicit Latium contentus in urbe
Vixit Ariminea, vivis decessit ibidem.
Sarcophago hoc sua membra jacent: sed spiritus, unde
Venerat, aethereas subito remeavit ad oras.

In Triumpho stultitiae praelusit Faustinus Agrippae, quod ex ipsis carminum lemmatibus quodammodo apparet, quae jam dabimus.

Mortalium vana opera. Populi et nationes fabula. Urbes tandem cineres et fabula. Roma quoque facta fabula. Quod fama quamvis longa nihil confert. Humana vita tota labor et afflictio. Pueritia vano labori exposita. Vana juventae studia. Canes et equos alere, stultitia. Nil instabilius amatore. Stultissimum ducendi chori oblectamentum. Musices studium inane. Cupientes longum famulitium. De insano conjugii desiderio. Pretiosae vestes, vitiorum theca. Propriae credens formae sui deceptor. Aulici quam sint fatui. Reges et praesides mera insania et labor. Militia labor sterilis. Philosophi fabula. Dialectice garritus vanus. Grammaticus labor jejunus et inanis. Rhetorice verbosa garrulitas. Poetica tota fabula. Medicina labor inexhaustus. Juris consulti et pragmatici. Geometra delirus. Astronomia mera insania. Alchimia quam vana sit et ridenda. Artis magicae vanitas et insania. Pulpitarii concionatores, qui, sacro relicto eloquio, ad physicas se conferunt quaestiones, fabula. Divitiae sollicitudo, labor et discrimen. Vanum aedificandi studium. Vana sacerdotum vota. Fratres claustrales quam vanis agitantur studiis. Quam vanum desiderium, honores sacros cupere. Omnia in genere fabula. Senectutis deliria.

Jam exhibebimus quaedam inde specimina, cum liber sit longe rarissimus. In Dialecticen, quam garritum vanum nuncupat, ita declamat FAUSTINUS.

Insidiosa vocat si te Dialectica, si te
Argumenta juvant, mendaci tecta colore,
Circumagat quemvis ars ficta, et blanda ligatrix.
Eludant stupidos tua docta sophismata sensus,
Subdola vafrities verborum structa paratu
Implicet attonitas mentes, et pectora caecis
Involvat latebris, aciemque et lumina stringat.
Anfractu dubio pellax, versutaque lingua
Nunc mera sub veri facie mendacia pingat,
Demonstret rursus falsi sub imagine verum.
Has dum, vel similes moliris saepe Chimaeras,
Dum quaeris quid sit subjectum, copula, verbum,
Quid genus, et forma est, species, distantia, quidve
Accidat, aut proprium est, totum, discretio, partes.

Nunc ad te propero, qui sancta arcana Deorum
Coelestesque aditus quaeris, mentisque supernae
Inter nos sensus, sophiae quos chartae beata
Explicat, et cui sunt divinae volumina cordi,
Ut populum doceas, clarum discernere solem
Rebus ab umbratis, distet quid devius error
A vero, et vitiis virtus, a crimine merces,
Utile quod sit iter, quo limite tendat ad astra.
In templo quoties vis semina spargere sacra,
Vel tuba, vel Praeco, sive illa sonora metalli
Concava materies, anima est cui serrea pendens,
Excelsa ab turri longo detracta capistro.
Invitat gentes sonitu, dehinc pulpita scandis.
Sed quum sancta fides, doctrina, et dogmata Christi,
Et scripta in tabulis, quae continet enthea Mosis

Inde cucullati fratres, devota Deis gens,
Egressi claustris, facie, vultuque verendo,
Confessis manibus poscunt, ac voce remissa,
Illos ne sileam penitus, tacitosque relinquam.
Annuere his volui, sic me cogentibus ipsis:
His tantum exceptis alti queis numina caeli
Divinum inspirant ignem, et qui ducere vitam
Coelestem in terris, mortalia dona perosi
Nituntur, prorsus vitiorum nube remota.
Charta loquax igitur diversos nacta colores,
Quos penes esse nihil, nisi foedum, et turpe videtur,
Hos pinget quanto poterit moderantius esse

Quis non miretur, Faustino isthaec eo tempore in ipsa Italia scribere, inque publicam edere lucem licuisse?

CXIII. JO. HENRICUS MAJUS FIL.

Quorsum tu me migravisse putabis, qui serius ad tuas exoptatissimas respondeam litteras, quam aut mutua conventio nostra permittit, aut mei solet esse moris. Forsan ad Siculos me instituisse peregrinationem cogitabis, ut illorum addiscerem litteras, mihi aeque ac tibi notas. Opportune in mentem veniunt Siculi, ad quos, etsi in tua epistola ultimo propemodum loco positas, tamen nunc primum me convertam. Non recordor, me ullibi legisse aut vidisse aliquem, qui Siculam linguam pertractaverit, cujus nonnisi paucissima exstare opinor vocabula in antiquis potissimum Lexicographis et Scholiastis, subinde a me collecta, et cum THELEGEDO tuo, quem avide exspecto, componenda [note: Miror, MAJUM, virum alias oculatissimum, hic cogitare potuisse de antiqua Sicilia, sive Trinacria, ampla Italiae insula, ejusque lingua veteri, cum de Hunnis sermo sit, quibus nihil cum illa Insula commune est. En ergo tibi integrum libri MSti titulum ex Bibliothecae Vflenbachianae universalis Tomo III. p. 465. Jo. THELEGEDI Rudimenta priscae Hunnorum seu Siculorum linguae, brevibus quaestionibus ac responsionibus comprehensa, nunc in gratiam Rev. ac Clar. Conradi DIETERICI, SS. Theol. D. Eccles Ulmanarum Superintendentis, descripta per Ladislaum M. S. Zanchii Ungarum. Praefixa Jo. Decii Baronii ad Jo. THELEGEDUM de eadem lingua epistola, data ex Foro Siculorum d. 5. Mart. 1598. In fine autem accedit Oratio dominica et Symbolum Apostolicum, eadem lingua ac miris plane characteribus descripta. Scilicet Siculi populi sunt Transsylvaniae regionis, qui lingua patria Szekhedy dicuntur, Dacice Zeckeli, a sedium vel districtus occupatione, quod post primam Hunnorum eruptionem, pulsis e Pannonia Scythis, quaedam ipsorum pars in extremum Transsylvaniae angulum confugit, quem etiam hodie tenent. vid. Mich. Ant. BAUDRAND Geographiam, ordine literarum dispositam, Tom. II. f. 235. edit. Paris. A. MDCLXXXII.] Plura de ea dicere haud

exstare in collectione illa petitionis dictae centum linguis expressae, in Gallia non modo et Belgio, sed et Augustae Vindelicorum (qua utor editione) typis commissa. Constantini tui opuscula a VEBERO nostro accepi, tibique gratias ago pro insigni munere, quod tamen tibi remittendum erit, quia non ita pridem eadem mihi obtigerunt opera, et quidem locupletiora, quippe quibus de administrando imperio liber ad Romanum filium praemissus est, quem ne quidem syllabus operum in tua editione, quae tamen eodem anno, et ab eodem auctore, et in eodem loco prodiit, adgnoscit. Basilii Codex anxie desideratur a me, quo quia nunc uti nondum licet, facies tamen, ut ante, nundinas, et si fieri possit, intra quinque vel sex hebdomadum spatium, illo potiar. Sequar enim tuum, dulcissime Amice, consilium, ipsique subnectam orationi, quae ibi sum inventurus. Decrevi, quod, nisi fallor, jam olim tibi nunciavi, quaedam de lingua Punica meditari, aliis nondum, ut opinor, observata, Quum

vero fieri possit, ut forsan recentiorum aliquis jam adnotaverit eadem, quae ignota adhuc existimem, vehementer abs tua urbanitate rogo, ut, si quos ex sequentibus habueris libros, mecum communes facere velis, non vero prius, quam manuscriptos tuos tibi restituere, quum alioquin moles me facile opprimere posset. Libri, quos inquiro, hi sunt: REINESII [gap: Greek word(s)] linguae Punicae. Bernardi ALDRETE Antiquitates Hispaniae et Africae. Christophori HENDREICH Respublica, Carthaginensium. POSTELLUS de Phoenicum litteris, Parisiis 1552. RHENFERDII periculum Punicum. CLERICI Biblioth. Choisie. Tom. XI. DIETERICI Chrestomathia, et quos forsan habueris, noverisque alios huc facientes. Scire quoque velim, an tibi, Amicorum optime, ad manus sint HOMBERGKI Parerga sacra; si non sunt, per me accipies. RELANDI Geographiam insignem rebus philologicis, antiquis maxime, lucem suppeditaturam, minime dubitandum, cui si Hermannus ab HARDT (nam et hunc illud saxum volvere percepimus) succedet in eodem labore, quantum non sentiemus incrementi? Quid vero mihi cum Geographia vetere, qui, si novam mente complector, te alibi locorum haerere recordor, Swalbaci nempe, oppido, sive magis, vico

aut pago, patrum nostrorum aevo a ut aedificari coepto, aut illustrari; orbis sane antiqui locum occupabit nullum. Hic ego te, mi VFFENBACHI, amplector, divinaeque naturae humillimas exsolvo gratias, quod vitam eo usque extendere placuerit, ut fontibus illis frui queas. Neque dubito, quin ille ipse, qui ad fontes ire te voluit, sanitatem cum viribus, vigoremque pristinum et florem succumque bene se habentis corporis animique concessurus sit, quo laetus in loco non inamoeno versari, totusque sanus ad patriam redire, tuasque tam impense dilectas Musas invisere possis. Id ego et tui, et Musarum et eruditorum elegantiorumque, quotquot sunt, hominum, et mei quoque causa, opto. Vive itaque, Amice suavissime, vive felix, tranquillus, ex tuo, meo, patris, amicorum voto. Longius extenderem hasce litteras vel ea inprimis de causa, quod solatii loco et vehiculi tibi futuras nuncias; at, si vel maxime vellem, tamen praestare non possem. Quaeso enim, quid nunciem? aestu nos heic urgeri, ac fere difflere, atqui hoc, vel me tacente, senties ipsus. Num pigrum me esse Henricum? id vero vix ignorare poteris, sed vel ex manuscriptis tuis Codicibus colligere, quos nondum inspexi, At haec non mea est culpa, sed temporis.

Sardosne venales et gerras Siculas exponam? nondum caniculares agimus dies, quibus illas permissas credimus ineptias; nondum Siculorum calleo linguam. Tacere praestat, et incontinentiam linguae alia occasione testari. Millieo, millies, millies vale, VFFENBACHI dulcissime. III. Id. Quintil. 1714.

CXIV. JO. HENRICUS MAJUS F.

Denuo ad te, Amicorum princeps, scribo, cum quod ita fieri jusseris, tum quod volupe sit, te crebrius compellare. Noli vero rusticitatem meam accusare, quae tuos turbare circulos, voluptatemque ex suavi et diverso hominum commercio, quo nunc uteris Sualbaci, brevi illo vanitatum mundi, et, quod tua pace dictum volo, Francofurtensium inprimis, compendio, coeptam impedire adgreditur. Neque enim mea haec est culpa, sed tua, suavissime Amice, qui lepores vocas, quod nil nisi stramen est, cibus, minime hominibus, tibi autem nunc plane non conveniens. Adfero

nihilominus inutilem meam materiam, quae tantum conducet valetudini tuae, quantum canibus prodest gramen. Plautinus sum coquus, qui multa jura confundere novit; jam certe, talem me ut adgnoscas, omni studio contendam. De Hesychio nil unquam tecum locutus sum, nec tamen Illustrium illum in animo scias mihi esse, sed Lexicographum. Diu est, quod inquisiverim virum optimum, neque vel Neptuni tridente, vel Diogenis laterna eruere potui. Tu si forsan in auctione eum deprehenderis, meis, quaeso, sumtibus acquire; contentus ero quacunque editione, etsi Schreveliana maximo arrideat opere, Lugduni Batav. edita anno 1668. 4. Hoc unum ferculum, sed non ad palatum tuum, eo quod cum molestia conjunctum. Quare nunc succedat alterum magis gratum. Ex pigro factus sum diligens; jam enim manuscripta tua omnia excussi, Aethiopico excepto; remissurus eadem prima occasione, atque valorem illorum adjecturus, more solito. Horum vices implebunt quoscunque volueris ipse, modo ne Graecorum obliviscaris codicum, de quibus non ita pridem jucundissima nunciasti. Basilium meum urgent typothetarum operae, vehementerque optarem, ut, si fieri ullo modo possit, antequam colophon ei addatur, collationes cum

Moguntiaco manuscripto per te, vel me, instituantur. Hanc rem tibi relinquo totam, multis edoctus testimoniis luculentissimis, studium tuum in me ornando juvandoque esse adhuc integrum. Consolationem Boethianam cum manuscriptis nondum componere quivi, facturus, simul ac concessum fuerit; quod ideo scribo, ne illius me prorsus immemorem existimes. Transiit nuper per hanc urbem Italus, qui Caroli VI. Capellanum se fuisse narravit, Hannoveram migraturus, fidemque avitam cum nostra commutaturus. Nomen ei est Borgias. VI. Kal Sextil. 1714.

CXV. JO. HENRICO MAJO F.

Postquam bene potus, imo madide madidus (conjugis enim, morbo arquato laborantis, causa solito diutius moratus sum) ad Lares redii, omnium cogitationum mearum prima potissimaque cura suit, ut te, Amicorum principem, de reditu certiorem facerem, gratiasque pro binis, quibus

me recreasti litteris, referrem, quod sane summa cum voluptate nunc ago. Quid enim dulcius, quam te post tantum silentium alloqui? O si licuisset id coram sacere, dum Sualbaci degerem; quanto majori cum efficacia, quantave cum oblectatione bibissem aquas, quae mihi nisi calidae, herbaeque Thee, vel Fabarum Asiaticarum pulveri infusae fuerint, nauseam creare solent. Neque enim Nympharum, quae sanguinis aestum hoc fonte restinguere, saepius augere solent, illecebrae, nugaeque, neque Principum pompa, aulicorumque caeterorum, neque reliquorum hominum ingens hac aestate multitudo animum, nisi molestia, afficere potuerunt. Unicum oblectamentum fuit Doctorum aliquot virorum, quibus innotui, commercium, inter quos VERDRIESIUS vester, quem salvere jubeo, haud postremum occupat locum. Multum nos invicem de vestrae academiae statu, atque de te inprimis, Amicorum optime, confabulati sumus. Retulit inter alia, te quoque acidularum potu usum fuisse, quod ut sartam tectam praestet valetudinem, animitus precor. Non possum vero non, quin te admoneam, ut in posterum veteris dicterii memor sis, quod dulcius ex ipso fonte bibantur aquae. Multo salubriores tibi futuras auguror, sancteque promitto, quod uno eodemque

tempore illic compariturus sim, ut, inter mutua vota, soteria pocula hauriamus, atque animum aeque ac corpus reficiamus. Nunc ad tuas eodem, quo mihi redditae sunt, ordine respondebo. Constantini opuscula, et quidem de administrando imperio ad Romanum filium libello auctiora te jamdum possedisse, ideo doleo, quod exoptata alias, rara tamen nimis tibi inserviendi opportunitas evanuerit. Miror autem, jam dictum libellum tuo exemplo additum, cum neque in indice praefixo, in utroque, quae mihi obtigerunt, promittatur, neque exhibeatur; ideoque separatim illum comparare debuerim. Suspicor Bibliopolae oscitantia primum omissum, postea vero lucri cupidine adjectum quibusdam exemplaribus fuisse. Quod innovandi studium istis hominibus, magno licet eruditorum damno, non infrequens esse solet. Quod ideo moneo, ne mancum donariolum offerre voluisse me credas. Basilii codicem, quod doleo, nondum accepi, urgebo tamen illum, et, quae causa morae sit, percontabor. Ex libris, quos ad linguae Punicae studium requiris, nonnisi duos, HENDREICHII Rempublicam Carthaginensem, et CLERICI Tomum XI. Bibliotheca mea suggerit. D. PRITIUS REINESIUM promisit. Hos et quos alios Bibliotheca nostra publica

forsitan suppeditabit, habebis brevi. HOMBERGKI Parerga mihi nondum esse, quoniam ita jubes, fateor. Haec ad priores tuas sufficerent, nisi pia, quae finem faciunt, vota refundenda adhuc essent. Firmet quoque tibi, Amice dilectissime, et corporis valetudinem, et animi serenitatem in seros usque annos conservet Numen benignissimum. Hesychius primum in postremis Tuis occupat locum. Utinam vero et in nostris Bibliothecis semet sistat, et quidem eo, quo adornatus a SCHREVELIO est, habitu. Comparet equidem in mea, sed veteri editione, Hagenoae 1521. Graece solum publici juris facta. Novissimam magno saepe pretio, redimere tentavi, sed frustra. Quodsi illo potiturus sum, tuis illico cedet usi bus. Novos Codices Hebraicos aeque ac Graecos, quamprimum priores recepero, submittam, ne nimium in forulis meis detur vacuum, neve meis te obruam, tuaque patientia abutar. Prodiit tandem novus Bibliothecae Graecae per FABRICIUM Tomus, sextus videlicet, Libri V. partem alteram constituens. Hunc eo avidius exspectaveram, quod Caesarei Codicis mei enarrationem in illo se facturum benevole promiserit vir optimus. Praestitit id quoque optima fide, atque a pag. 622. usque ad 640. inserto non solum capicum

Indice, sed et mea, qua Codicem descripseram, incomta licet epistola, eum recensuit. Imo, quod meam excessit opinionem, integram praestantissimi operis partem exiguo nomini meo inscripsit, verbis quidem amantissimis, sed nimiis in immerentem elogiis refertissimis. Urget ubique codicis hujus editionem. Non parum igitur laetabitur, si ex me audiet, te id oneris in humeros bene valentes tuos sumere velle, nec esse, cui ego et lubentius, tutius, ac melius concredere possim. d. XIII. Aug. 1714.

CXVI. JO. HENRICUS MAJUS F.

Quod a Deo immortali precatus fueram, ut te, Amice familiarissime, bene fartum, et bene potum, forsan etiam vigori pristino redditum, totumque laetae juventutis flore superbientem, quod de Phaonte, Jolao, Eucrate, Protesilao, aliis, fabulae docent antiquorum, urbem tuam revisere faciat, id nuper demum evenisse, libens ex litteris tuis intellexi, ad quas,

nullo verborum fuco praemisso, tua pace, me convertam. Reprehendere videris me, quod quum et alias Sualbacum fuerim profectus, et hac etiam aestate aquis illis usus, non ad fontes me ipsos contulerim. Verum est, aliquoties ex ipsis acidulis hausi aquas, sed parum felici successu, quum aut nihil profuerint adfectui meo hypochondriaco, aut inducias saltem concesserint. Unde factum, ut nulla ratione persuaderi mihi passus sim, eo rursum veniendi. Equitatione, quod nosti, exerceo corpus meum, illudque exercitii genus et commodius et salubrius acidulis sentio, quibus tamen nonnisi pro vehiculo, ad medicamina Martialia probe diluenda, nunc usus sum, nec augendo poculorum numerum, nec minuendo Hoc est, quod collega meus voluit, quem aut rationem potationis meae ignoravisse, aut non distincte tibi proposuisse, conjicio. Itaque vix operae pretium erit, stultitiae theatrum tertia salutare vice, quum sat vanitatis viderim, andiverimque, utilitatis inde acceperim fere nihil. Neque me aut loci amoenitas, aut Principum pompa, aut Nympharum, quas laudas, illecebrae, a proposito revocare poterunt: malo hic in museo et vivere et mori. Unicum, quod doleo, est, tuae conversationis jucunditas, quam vero aliis occasionibus

fortuna omnipotens offerre poterit. Basilii codex manuscriptus sero ad me veniet, si unquam venturus est; intra quatuordecim dies praelum relinquet D. Patris opusculum, neque locus erit relictus, aut tempus addendi quid amplius. Tuum interea favorem, VFFENBACHI carissime, tuamque in eo procurando alacritatem exosculor. Scriptores, ad res Punicas spectantes, gratissimi erunt, quos inter nullos magis quam CLERICUM, REINESIUM atque RHENFERDIUM desidero. Tu si posterioris periculum Punicum hisce nundinis obtinere potueris, studiis meis rem faceres utilissimam. De Hesychio nolim tibi molestiam crees; ex Actis enim Eruditorum Lipsiensium Latinis intellexi, eum typis Parisiensium excudi, curante KUSTERO, cujus quum mihi ad manus sit Suidas, comparabo etiam dictum Hesychium. Codices manuscriptos tuos omnes, ne folio quidem excepto, tradidi hodie aurigae, qui cras ad vos proficiscetur. Ego uti solitas, easdemque immortales tuae benevolentiae ago gratias, ita enixe rogo, ut diuturniorem moram ne graviter feras. Praefixi singulis schedas, quod cujusvis libri argumentum sit, eloquentes; unicum Aethiopicum Codicem sine ejusmodi tabula ad te mittere visum, ne confutare mihi Heidelbergensium

illum Theologum atque Philologum necesse foret. Narrabat is tibi, continere illud volumen hymnos Davidis, Proverbia et Canticum canticorum. De Psalterio et Cantico me habet consentientem; suntque haec omnia eo ordine sibi innexa, quo in Ludolfiana conspiciuntur editione, ut nimirum Psalmis Davidicis adjiciantur hymni Prophetarum, virorumque sanctorum utriusque testamenti; ac tum denique Canticum sequatur Salomoneum. Post hoc videas encomium, ut Aethiopes vocant, sive Orationem ad Deum ac Deiparam Mariam directam, estque haec posterior, diebus festis sanctissimae virginis recitanda, prolixissima. Proverbiorum vero ne vestigium quidem adparet. Belgicas voces, capsulae inscriptas, legere accurate nequeo, quarum si interpretationem mihi significare volueris, verbotenus institutam, haberem, de quo te praedicarem. Adjeci Parerga HOMBERGKI, tuique Constantini opuscula. Nihil nunc mini superest librorum tuorum, praeter Boethianam consolationem, in qua cum manuscripto componenda nunc sum occupatus. Tuum exemplar, finitis nundinis, ad te redire jubebo, quod velim mihi credas. Sed et hoc abs te peto, ut simulac redditi tibi fuerint libri tui, certiorem me facias, atque eos cum novis,

Graecis, Ebraeisque commutes. Novam Fabricianae Bibliothecae partem ante hos octo dies Francofordia accepi, laetusque tuum amabile nomen in fronte ejus conspexi, mihique gratulatus sum, quod hoc officii genere Cl. FABRICIUM anteverterim; is tamen in eo me longissime superavit, quod vastum et splendidum tibi obtulerit librum, ego nonnisi incomtum libellum, eo relegandum, quo Volusii annales jussit Catullus, nisi sacrae intercederent res, ibi tractatae. Legi et quae de tuo Codice habet, o quam difficili mole! Quodsi enim litteratissimo FABRICIO in interpretandis vel capitum summis haesit aqua, quid de me fiet homuncione? Non hoc ideo scribo, ut detrectare velim onus, quod sponte me adgressurum memoravi non ita pridem, et quod te urgente suscipiam animo promtissimo, sed ut imparem esse huic provinciae ostenderem, nudius quippe tertius in hanc militiam receptum, destitutumque praesidiis, eo facientibus omnibus. Etenim absque mediae Graecitatis Glossariis du FRESNII atque MEURSII, absque Byzantinorum historicorum corpore et accessione illa Banduriana, nil, quod iterum adfirmo, perfici in hoc negotio poterit. Haec autem et dies et fortuna expedient. Si tua adhuc est animi sententia concredendi

mihi illum thesaurum, uti mea manebit, eum digne tractandi, nisi, quod studio repeto, me digniorem inventurus sis, ut profecto facile invenies, malim ei manum admovere, quam primum id et tuae et meae res permiserint, ne his divitiis carere diutius cogatur Graecia Germaniaque. Facies itaque, vir amicissime, quod communis amici nostri, FABRICIUM puto, aliorumque proborum aeque ac doctorum desideriis, quod tua gloria, et quod ingenio cumprimis humerisque meis congruum existimaveris. XVI. Kal. Sept. 1714.

CXVII. JO. HENRICO MAJO F.

In tempore et mellitissimas tuas litteras, et insequentibus diebus manuscriptorum meorum sarcinam recepi, hos etiam jam dum in scrinia reposui, majori sane cum voluptate, quam cum primum a benigna fortuna donabantur. Antequam enim a docta manu tua illustrantur, illorum possessio parum me afficit. Hinc igitur ipse conjicere potes, quantum in illis enodandis officium mihi praestes, et quam insigni beneficio obstringas, si et reliquis parem impendas operam. Quod ut facias, licet insignis tua humanitas, atque benivolentia dubitare non sinat, etiam atque etiam rogo. Exorandus mihi etiam es, Amice dilectissime, ut quanta possis, ac reliqua gravissima tua negotia patiantur, promtitudine id fiat. Urget enim, quod diu in animo volvi, consilium, ut scilicet omnium manuscriptorum meorum Indicem in amicorum gratiam, publicumque commodum parem. Quod praestare nequeo, nisi et orientalium meorum Codicum notitia docta tua opera

auxiliove accesserit. Haec enim insigne reliquis ornamentum, publice etiam, uti par est, depraedicandum conciliabit. Haud gravatim igitur, novos, quos censurae, tuae submisi, codices suscipies, atque quantocyus absolves. Addidi, quoniam ita exigis, Graeca quaedam, adjecissem etiam ipsum Codicem Byzantinum. Sed, ut verum tibi ingenue fatear, retinendum adhuc duxi, ne forsan avidius isti incumbas, sed ut illis potius inhaereas. Insignis haec mea est, fateor, impudentia, sed malo illam redarguas, quam ut fidem voluntatemque in dubium voces. Exantlatis vero, quas tibi, Amicorum optume, creare cogor molestiis, non cunctabor, quin una cum necessario Glossariorum, aliorumque librorum apparatu tibi satisfaciam. Hisce praemissis reliqua Epistolae tuae capita excutienda sunt. Ante omnia vero pro HOMBERGKI Parergis gratias ago, aliqua etiam, quae jam potui, antidora cistulae, quam Hockero ad te transmittendam demandavi, indidi. In arcula porro invenies Reinesium, Clericum atque Hendreichium, non eo, qui GROTIO olim salutaris fuit, modo, sed quo Tu juvari poteris. Rhenferdium e Belgio litteris ad Wetstenios datis accersam, nam incertum dubiumque fuisset, an sponte futuris nundinis compariturus esset. Proxime

igitut sequetur Punicus. Maluissem vero, ut hac vice ex arca, velut ex equo Trojano una cum Ebraeis, Graecis, Latinis prodire potuisset. Ejus tamen locum occupabit Siculus THELEGEDI. Ne vero et Belgicum idioma desit, en tibi, uti desiderasti, Belgicas voces, capsulae, qua Aethiopicus Codex meus includitur, schedulaeque agglutinatae inscriptas. Quae ita legendae: Het nieuwe Testament en de Psalmen Davids met Abusiense Letters in die tale geschreven, door de Zoon van den Abisienssen Gesandt Chodj a Morad die het selve aen de Ed. Hr. Gouverneur Generael Joan Camphays in den Jare 1691. heest veraest synde gem. Syn Soon met hem uyt Abyssinien vertrocken en op die reys ovorleden. Visne horum translationem? Dabo tibi illam, et quidem lubentissime. Cum voluptate enim, nec sine arrogantia tibi agam interpretem, quod officium tam saepe, tamque strenue mihi praestas. Ita vero verbotenus sonant: Novum Testamentum et Psalmi Davidis Abyssinicis litteris, inque eadem lingua scripti, per filium Abyssinici Legati Chodj a Morad, qui illud (scilicet Testamentum) Nobilissimo Gubernatori generali Johanni Camphusio anno 1691. donavit, proficiscente dicto ejus filio cum eo ex Abyssinia, et in itinere (postea) mortuo. Haecce in schedula; sed quam falsa haec sint, ocularis ipsius Codicis inspectio te docuit, Verior

autem, ac tuo effato conveniens rubro colore adpicta inscriptio: illam enim sic lego, atque ex parte restituo: Psalterium cum Canticis ex vet. Testamento, et Canticum Canticorum. An vero, ut prima inscriptio vult, Codex hic ab Abyssinici Legati Filio manu exaratus? sit fides penes authorem; cum longe antiquior mihi quidem videatur, de quo, quid tu, Amice dilectissime, sentias, me edocebis. Boethii mora me non angit, consolari alias posset, quod sat cito, utpote melior, comtior atque ornatior a te rediturus sit, solatiique plenissimus. Applausum ob tributos a FABRICIO immerenti mihi honores amori tuo, adjectam autem comparationem lepido tuo tribuo ingenio. Utrumque vero munus gratissimum, nominique meo aeternum decus. Si enim aureum FABRICII vocas opus, ego auro contra charum tuum aestimo opusculum. Si vastum ac splendidum illud ais, mole quidem tuum cedere, ast praestantia, gravitateque materiae, eruditionisque pondere, superare affirmo. Verbo dicam: Utrumque suo genere est praestantissimum: nam, si copiam, lectionem, insignem librorum, quem promit, apparatum, atque notitiam spectes, illud; si vero materiarum praestantiam, ingenium, eruditionemve, styli elegantiam, lectionemque consideres, tuum

magnifaciendum est ab omnibus, quibus sanum est sinciput. Parallelismum hunc expressit nimia tua extenuatio: Probe enim alias novi, me laudando gratiam tuam aucupari non posse; imo odium tuum me potius incurrere. Plura igitur non addo, nec quicquam ad illam tuam de virium ac facultatum in tractando Codice meo sufficientia dubitationem repono. Antequam vero finem faciam, pro more de libello quodam minime obvio, quem nuper acquisivi, edocendus es. Catalogus est Librorum Chaldaeorum, tam ecclesiasticorum, quam profanorum, autore HEBEDIESU Metropolita Sobiensi latinitate donatus, et notis illustratus, ab Abrahamo Echellensi, Romae 1653. 8vo. Quem nisi jam videris, atque cognoveris, perlustrandum dabo. d. 25. Aug. 1714.

CXVIII. JO. HENRICUS MAJUS FIL.

Ad pristinam me rediisse ignaviam putabis, qui tam diu, statuae instar, sine loquela perduraverim. Sed in causa est auriga, cui Hockerus novam tuam machinam librorum portatilem credidit, quem quo magis anxius exspecto, eo tardius ad nos venit. Nondum certe hospites diu desiderati, accesserunt, Poeni, Ebraei, Graeci, etsi clavem ante octiduum, ejusdem Hockeri cura, obtinuerim. Dum vero nimium morantur extranei illi homines, sive quod consuetudine diversorii tui jam illecti migrare inde recusent, ubi tam benigne habiti fuerunt, sive quod Hassiam nostram montanam et silvestrem, et me potissimum, horridum, ad breve tempus, inspectorem, refugiant; malui ante adventum illorum ad te, Vir amicissime, scribere, quam accessum eorundem praestolando, privare meipsum jucundo colloquio tuo. Antequam ad tuas me accingam litteras, monendum duco, dubium me haesisse, et haerere etiamnum, ad quodnam scribendi genus eas referam? Epistolae utique modum excedunt ea, quae

ad calcem posuisti in laudes meas, et quae panegyricum sapiunt potius quam epistolium. Ego vero etsi vehementer desiderem talis esse, qualem optas; mallem tamen parcius ista scripsisses, et ad me quidem, uti omni laude carentem, sic quoque non dignum. Plane igitur eo loco ista habeo, acsi tu nec scripsisses ea, neque ego legissem. Et de his quidem plus satis. Sed et in hoc reprehendendus es, quod gratias ob perlustrationem manuscriptorum tuorum, et quidem tam prolixe, agas, id quod pactis nostris mutuis repugnare nosti. Libens adgrediar reliquorum, qui supersunt adhuc, omnium recensionem, idque eo promtius faciam, quo magis id tibi gratum fore intellexi. Ipse e singulis codicibus tuis specimina quaedam in mei usum adnotavi; quae, siquidem ad praestantiam auctoris multa faciunt, inserere catologo tuo, ubi ita tibi visum fuerit, e re erit harum deliciarum cupidorum; immo, si volueris, eam partem catalogi tui solus ego componam, quae libros tractabit orientales; collationem instituam editos inter et manuscriptos tuos; quidve hi prae illis habeant, sollicite indicabo; ex nondum vero in lucem emissis, pro dignitate cujusque voluminis, vel pauca adferam, vel plura, quae lectoribus prodesse

possint, simulque testes esse thesauri tui, operique, quod moliris, et splendorem adferre et pondus. Id nisi fiat, sterilis, puto, esset index librorum, maxime nunquam editorum. De his vero quid statuendum censeas, exspecto; tuo enim ex nutu res haec pendet universa. Urgebo, quantum possum, institutum tuum, neque admittam, ut segnem me nuncupare jure valeas. Feriae nunc sunt, otiaque dedit Deus optimus; promitto igitur, me nil nisi tuos tractaturum libros, non minori festinatione, quam fide. Unde neque Graecos inspiciam, neque alios, quos simul mittes, nisi tunc, quando, excussis illis, alios abs te exspectabo, aut nisi mens fessa alium librum pro delectatione quaesiverit. Ni fallor, numerum manuscriptorum tuorum Ebraicorum ultra LX. volumina excrevisse, ante annum mihi significasti; quorum dimidiam partem hisce feriis absolvere conabor, imo etiam plus quam dimidiam, si quidem non vasta fuerint omnia volumina. Bene est, quod Byzantinum codicem tecum servaveris, cui majore cum fructu incumbere potero, ubi solum illum evolvere concessum fuerit. Nnnc tibi gratias ago, interpreti meo Belgico, sed tribus verbis, ne me vicissim arguendi invenias occasionem. Quam grato defunctus fueris officio edisserere

nequeo; quum enim infantili ratione intelligere quiverim adhuc Batavas illas voces, nunc plene et lego et percipio. Aetatem Aethiopici codicis scire gestis, Amice; lubens indicarem, si ipsus nossem; longe tamen excedit eam tempestatem, quam scheda affixa involucro ligneo prae se fert, et quae tota, opinor, ex mendaciis est conflata. Quaedam codici illi tuo praemissa sunt folia, in quibus huc facientia exstare conjicio; sed scripta illa sunt lingua Amharica, quam Sibylla intelligat, non ego. In Boethio conferendo ad librum perveni quartum; nisi itaque mature advenerint libri tui, colophonem imponere ei potero, antequam me aliis consecrem. Librorum Chaldaeorum Catalogus ab EBED JESU compositus nunquam mihi visus est, neque tamen nunc cum cura, ut vellem, inspicere licet; quare id rejiciam in tempus aliud, tibi interea decentes exsolvens gratias ob indicium libri tam rari, quem tuae illatum bibliothecae gaudeo. Hac, spero, hebdomade Basilius meus typothetarum relinquet operas, cui adjectas invenies varias ad Hieronymianam epistolam lectiones, omnes ex tuo manuscripto tuo beneficio sumtas, cujus, pro eo, ut par est, mentionem feci publicam, III. Non. Sept. 1714.

CXIX. JO. HENRICO MAJO F.

Nulla alia causa fuit, quod illi, quos ad te ablegavi, hospites nondum comparuerint, nisi vectorum, ut Hockerus, quem lectis tuis amantissimis illico interrogavi, asseverat, raritas, vel potius defectus. Alias enim sine mora se stitissent, comiter a te excipiendi, fovendi atque ornandi. O felices enim, quibus te adire continget! Ego quidem illos a situ, squalore atque interitu vindicavi, aereque meo redemi, Tu vero, Amice charissime, maximum sane praestabis officium, si, quod iterum spondes benevole, luci publicae dabis, atque illustrabis. Quod cum meis equidem viribus plane denegatum, dicere satis nequeo, quanto illos, me etiam atque universum orbem litterarium beaturus sis beneficio, cumprimis cum eo usque tua assurgat industria atque benivolentia, ut specimina, quae cujusque praestantiam bonitatemque demonstrent, prodere, integramque illorum designationem conficere non detrectes. Quid jucundius mihi, quid publico bono magis proficuum agere posses, Amice dilectissime,

si in isthoc persistas proposito? Quid enim nudi librorum tituli prodesse possunt? Ego sane improbum vanumque illorum semper existimavi laborem, qui nonnisi tales produnt. Indignos hi sese probant, atque injustos usurpatores atque detentores potius, quam liberales possessores, liberaliumque artium cultores. In ea igitur semper fui sententia, inanem Titulorum designationem ad solam ostentationem fieri, eruditorumque isto modo desiderium excitari magis, quam expleri. Constitutum igitur ex eo statim, quo Bibliothecam instruere coepi, tempore fuit, aut nullam aut exactam Codicum, quos benigna sors oblatura sit, recensionem dare, additis scilicet, quid quilibet contineat, argumentis, inspersisque pro dignitate speciminibus. Non alio enim animo atque collegi, edendum Catalogum duco, ut scilicet publico prosim. Tuam igitur, Amicorum optume, exosculor in iis, ubi vires me deficiunt, adjuvandi promtitudinem, eamque omnes probi mecum depraedicabunt. Hanc etiam, si modo aliqualis Tibi videatur, laudem nemo, uti par est, praeripiet. Rogabat equidem, ante aliquot menses, aliquis, quem etiam, me tacente, divinare, ut nullus dubito, poteris, amici in Silesia nomine, ut Ebraicorum meorum indicem concederem, vasto,

quod de Hebraeorum scriptis moliretur, operi inserendum. Sed aquam e pumice postulabat, quam nec ipsum elicere posse reor, etiamsi ipsos fontes, tibi tamen, Amicorum Princeps, soli recludendos, aperuissem. Nec audebat illos petere, sed cum confectum illorum indicem negarem, magis mutus, ac piscis, recessit. Neque ullum unquam codicem inspiciendum dedi, neque is, virium suarum procul dubio conscius, desideravit. O faustissimum igitur alboque lapillo notandum diem illum, qui te, Amicorum optume, et mihi et Musis meis conciliavit. Sed plura, etsi lubentia lubentius id facerem, non addo, ne quod amor meus ardentissimus sincero affectu proferret, fictum Panegyricum iterum voces. Nec tamen obedirem, nisi pacta conventa violare religio foret. Quod tamen transgressus illa nuper tibi visus fuerim: Ipse, ut jam dixi, in causa fuisti. Ferre enim non potui, quod nimium tua extenuares. Provocasti igitur me, ut te contra teipsum defenderem, tibique declararem, me, ut injuria tibi neque a temetipso fiat, pati minime posse. Cave igitur, ne contemtim de Te, Tuisque loquare, ni velis, ut, ringente etiam, ut ita dicam, modestia tua, amor meus te tueatur. Jam praeter morem brevem esse jubet minus propitia

hactenus, vel parca nimis, quod tamen praefiscine dicam, Fortuna. Ex eo enim tempore, quo ad Musas redii, nil donavit Tua notitia dignum. Spes tamen mihi est haud vana, illam brevi, instantibus praecipue nundinis, tarditatem eo majori graviorique liberalitate compensaturam. Fortassis etiam ex residua Camerarianae Bibliothecae parte, quae Erlangae sub hasta proxime vendetur, non contemnenda adepturus sum, uti in prima venditione sors arrisit. Plurima enim ex Joachimi CAMERARII, ast quanti viri! Bibliotheca habet veterum autorum monumenta. Omnes ego horum editiones, licet quosdam jam possideam, notavi, quo tibi gratificari possim. Catalogum transmittere in animo habui, sed mutavi consilium certis de causis, quarum potissima, ne forsan meum Tibi inserviendi gaudium mihi, pauciora annotando, minuas, vel ego te inani, per licitatorum pertinaciam, spe lactem. Venditio die 26. mensis currentis futura est, qua peracta certiorem, quid impetratum ablaturi simus, te faciam e vestigio. d. 8. Sept. 1714.

CXX. JO. HENRICUS MAJUS F.

Heri Toja (Francofordiam volo; neque enim illic Helenas deesse dubito) venit equus tuus, Amice mellitissime, satis onustus libris tam tuis, quam quos meos esse jubes. Itane semper impudentem me esse decet, quia tu liberalis es? Fatebor tamen rusticitatem meam, qua nunc etiam motus, quidquid donasti, maximis persolutis gratiis, accipio; Simocatta saltem et Phranza exceptis, et ad te remittendis, quippe quos jam habui. Beasti me, princeps Amice, Aristotelis operibus, o quam gratissimis! Sylburgiana editione Graeca, sed illustri et accurata, contentus adhuc fui; nunc desiderium meum diurnum tua explevit benevolentia, et eo quidem tempore, quo vix speraveram. Laudes tibi debebuntur hoc nomine, quoad vixero. De Lipsianis nil dicam; iis enim uti nil exquisitius, ita nil mihi jucundius. Nunc tuos conscendam manuscriptos libros, atque Bellerophontis instar hospites, limina mea verentes, donabo, perque capillos interrogabo, quid

sibi velint; id tamen ante proximam hebdomada non fiet. Molestissimum enim nunc vivo tempus, quod litteris ad diversos scribendis impendendum est, quo labore simulac me liberavero, strenuum agam equitem, visurus, num hac ratione malum meum hypochondriacum debellare possim. Intra tres, quatuor hebdomadas, si valetudinem concesserit Deus O. M. ad te redibunt manuscripta tua Ebraea; Graeca autem, tua pace, mecum adhuc servabo, eo tempore inspicienda, quo novos abs te exspecto libros. Id. Sept. 1714.

CXXI. JO. HENRICUS MAJUS F.

Qui hunc tibi, Amice jucundissime, adfert fasciculum, Burcklinius est, vir integerrimis moribus, et vera simplicitate bonus. Et contra hunc, et contra teipsum injurius fuissem maxime, si aut illum sine litteris, quas petebat, ad te venire voluissem, aut tam opportunam te salutandi occasionem negligere. Adfert secum consolationem Boethianam, qua ut bene fruaris, eo tamen modo, quo uti illa auctor coactus est, nunquam, ex animo precor. Varias lectiones fideliter adnotavi, etiam barbaras, impuras, horridas, et plane nil ad rem facientes, immo linguae nonnunquam adversas. Quae mea religio etsi odio digna sit: industria tamen mea tuum mihi, spero, parabit servabitque amorem. Codex ille, ex quo diversitates scripturae depromsi, circa medium seculi XV. scriptus est, possessoremque adgnovit Gabrielem BYEL de Spira, celebrem illum scholasticum doctorem, cujus etiam manus aliquoties heic comparet. Boethium excipit commentarius in eundem largissimus, sed futilissimus,

cui Joannis Landsbergii nomen in calce est subjectum, sive is scriba fuerit, sive palearum istarum consarcinator. Praeter alia quamplurima continet idem volumen Alani de planctu naturae libellum, quem Joannis de CASA carmini de Sodomia oppositum conjiciunt quidam, sed ridiculo prorsus errore, obstante quippe temporum ratione, quae trium fere saeculorum spatium inter utriusque aetatem ponit. Is si tibi forte ad manus est liber (ego enim illo destituor) ut collaturo cum manuscripto concedere velis, enixe rogo. Nunc ad amantissimam tuam epistolam, cujus meliorem partem, quae de me denuo loquitur, plane praetereo. De catalogo abs te conficiendo, cui meas quoque jungi ineptias concedis, pauca sunt, quae monebo. Primum est, excudendum esse catalogum in typographia, litteris orientalibus instructa; alterum, plagulas, simulac impressae fuerint, ad me mittendas, ne mendis scateant; tertium, dandas mihi breves inducias, ut limate edere queam, quae tam splendido operi erunt inserenda. Posterius facile a tua impetrabo humanitate, quae et de prioribus, ut lubet, disponet. Jam tibi gratias ago, quod laudum tuarum participem facere velis, locumque concedere tibi proximum; quo uti nil acceptius, ita nec utilius contingere

potest. Camerarianae bibliothecae catalogum accepit nescio unde pater meus, qui multa te beat salute. Animus erat, Graecos inde aliquos comparandi; sed mutavi consilium, posteaquam tua mens mihi innotuit. Diodorus Siculus, num. 74. et Nicephorus, Cedrenus, etc. num. 75. atque Lycophron maxime, cum Tzetzae Chiliadibus, num. 85. desiderium in me excitarunt vehementissimum, neque hunc posteriorem ulla ratione dimisissem, aut alicui concessissem, nisi tibi soli, Amicorum decus. Arridebant quoque Sallustii philosophi, Demophili, Democrati, etc. opuscula, quae tamen lubentius inferri volo bibliothecae tuae, quam libellis meis. Unicum est, quod mihi tuus insignis spondet amor, fore, ut editiones auctorum Graecorum, quas geminas nancisceris, eodem mihi pretio, quod persolvisti ipse, concedas. Nondum libros vidi tuos, nondum ad me venit equus Trojanus, quem Pegasum esse mallem, ut citius advolaret; mihi certe futuri gaudii fructum spes jam praeflovavit. Brevi tamen, puto, accedent; hodie profecto vidi illos evolvique in insomniis. Non potuit Trojana Helena tam avide Paridem exspectare, quam ego homines illos orientales. Desiderii remedium abs te peterem, si medicum te hujus rei nossem;

nunc aurigarum imploranda auxilia, quibus Viales adprecor prosperos. Proclum, Cleomedem et Aratum, junctim uno libro editos, tibi simul mitto, non quod carere te illo existimem, sed quod Bachmanni et Helvici, nostrae Academiae doctorum, manus illic videas; istius quidem titulo libri adscriptam, hujus vero in prima statim pagina, et litteris Ebraicis, uti consuetudo ejus fuit. Tuum erit, levissimum munusculum non contemnere, ejusque vilitatem doctorum virorum characteribus compensatam credere. Basilius meus jam praelo exiit, sed nondum est compactus, alioqui nunc adjecissem. III. Id. Sept. 1714.

CXXII. JO. HENRICO MAJO F.

Cum illae, quas postremo dedisti, litterae priores anteverterint, ad eas etiam primum respondebo, eoque lubentius, quod certiorem me, reddiderint, librorum sarcinam te demum recepisse. Gaudeo sane, quod tam alacri, paratoque ad lustrationem animo acceperis; miror autem, quod tanto verborum adparatu pro adjectis levidensibus munusculis gratias egeris, cum nullas, si vel quid valeant, vel quantum tibi, Amicorum optume, debeam, reputem, expectare potuissem. Litterario te quoque malo premi, vehementer doleo, animitusque precor, ut equi cursu effugere illud possis citissime. Cum vero ad idem debellandum, elapso vere, martialia maxime salutaria expertus fuerim, non possum non, quin illorum usum de meliori tibi commendem. Sunt, qui limaturam chalybis sine alio vehiculo adhibent, eam vero stomachi imbecillitas saepe ferre non potest, ideoque Medicus alia confortantia admiscuit, inque pillularum forma, ut Galeni fiiii loqui amant, optimo cum

successu praebuit, ut illarum usum brevi repetere nullus dubitem. Compositionem illarum, si scire cupias, dabo quam lubentissime. Tantum ad eas, quas optima mater tua, nunc ad illas, quas attulit, bonus, ut ipsum vocas, Burcklinius. Mihi adhuc nullius coloris homo est, albus, an ater sit, nescio. Cum vero tuo judicio atque testimonio probatissimus, primaeque jam notae sit, quam maxime doleo, quod, me absente, ac tabernas librarias perreptante, fasciculum tuum familiaribus dederit, nec dum redierit. Spem tamen saepius illum videndi fecit Vir ex sacro nostro ordine integerrimus RITTERUS junior, asserens, illum Andreae Bibliopolae, qui Ebraica Biblia praelo commissurus est, operas suas addixisse; ita, ut hic aliquamdiu commoraturus sit. Pro allatis ab eo libellis debitas tibi gratias ago; tam pro eo, quem tua industria ornatiorem reddidit, quam eo, quem dono misisti, non minus doctis celebratissimorum Triumvirorum nominibus, manuque tua inprimis charissima illustrem. Boethiana Consolatio multum gaudii attulit, cum tam bonas notas, tamque copiosas lectiones docta manus tua adscripserit. Tantum vero abest, ut omnium adnotatio odiosa mihi sit, ut potius diligentia tua probetur quam maxime. Male autem me habet,

quod integerrima Operum Boethii omnium editio, quam paucis abhinc diebus cum aliis accepi, non prius in manus meas inciderit, ut tuis prae minutiori illo consolationis exemplo illustrari potuerit. Alani libellus nec in mea Bibliotheca extat [note: Exstat inter Alani de Insulis, Episcopi Antissiodorensis Opera, cura Caroli de VISCH Antverpiae 1654. edita, p. 279. sqq. Polycarpus LEYSERUS in Historia Poetarum et Poematum medii aevi p. 1045. sqq. Metra novem hujus libri ex tribus Academiae Helmstadiensis Codicibus MSS. emendatiora exhibuit. Inter caetera ejus opera inedita vel deperdita ex Trithemio, Vischio et Oudino b. FABRICIUS in Bibliotheca Latina medii et infimi aevi Vol. I. p. 93. sq. commemorat etiam Summam quot modis ad Hermengaldum Abbatem S. AEgidii, sive de aequivocis mysticis, de diversis vocabulorum Scripturae S. significationibus secundum ordinem Alphabeti. Hujusce operis, quod jure Lexicon biblicum nominaveris, codicem manu saec. XV. exaratum me inter meas servare reculas, hac occasione indicare visum est. Habentur quoque in eo Codice ejusdem Alani Parabolae, sive Proverbia.];

quam inexhaustum enim vastumque rei librariae mare est, ut, in maxima etiam affluentia, aqua saepe haereat! alias si adesset liber, facile conjicis, quam lubenter illum Tibi, Amice charissime, concederem, uberrimo cum foenore recipiendum. Recte autem mones, turpiter illos hallucinari, qui CASAE carmini oppositum volunt. Multa sane dubia ob jam dictum carmen oborta sunt, ut GUNDLINGIUS audaculus, ut Hallenses esse solent scriptores, etiam asserere non dubitarit, injuriam CASAE fieri ab iis, qui praeposteram nefandamque libidinem illo laudare voluisse suspicantur. Sed litem istam meam facere nolo, cum MENAGIUS, qui ob summam linguae Italicae notitiam ipsis indigenis miraculo fuit, illud reliquis CASAE opusculis integrum, ut alia quoque parum casta ex ipsius scriptis eliminavit, inserere dubitarit. Quae de indice librorum orientalium a te, Amice dilectissime, conscribendo monentur, justa omnino sunt, Tuoque arbitrio atque diligentiae rem omnem subjicio merito. Camerarianae Bibliothecae Catalogum te, vidisse, lubens intelligo, me vero in tempore,

quae tibi inde comparare gestiam, declarasse impense gaudeo, ne jucundissima tibi inserviendi spe frustrasses, vel pretium librorum utriusque nostra licitatione auctum fuisset, quod aequum satis fore spero, tibi autem nullo plane cessuros spondeo. Utinam modo plures nancisci possim! Cum vero istius voluminis, quod Lycophronem complectitur, desiderium te ceperit, accipe, quae moliar, ne spe excidere possis. Ex officina Wetsteniana, ubi prostare sciebam, Lycophronem cum Graeco Tzetzae Commentario, atque Gu. Canteri, Jo. Meursii, propriisque notis a Joan. POTTERO Oxonii in theatro Sheldoniano splendidissime anno 1702. editum seponi jussi, ut, si jucundam hanc Tibi editionem fore ex te intellexero, quod ut quantocyus fiat rogo, eam tibi impertire queam. Pauca alias Bibliopolae hisce nundinis attulerunt, nulliusque fere momenti nova, si RELANDI Palaestinam excipias. Speraveram equidem fore, ut e Gallia inprimis plurima, pacta nunc pace, adveherentur, sed ne unicus quidem ex istis comparuit oris Bibliopola. Aliquas nihilominus haud contemnendas Bibliothecae accessiones feci, quarum praecipuas Te latere non patiar. Sunt autem sequentia; manu descripta: Sacer Bibliorum latinorum Codex,

satis elegans in membranis; profanum item Alcorani Muhammedis volumen, decem uncialibus redemptum, porro folia aliquot Palmarum stylo ferreo characteribusque Sinicis inscripta. Haec sunt calamo exarata omnia, quae in manus inciderunt. E typis vulgatis, duos solummodo in medium proferam libros, qui tibi, Amice optume, si Codicem Constantinopolitanum aggressurus es, adprime utiles futuri sunt. Thesaurus nimirum Linguae Graecae vulgaris, Parisiis 1709. ab A. da SOMAVERA duobus in 4t. Tomis editus, primus est; alter R. P. Thomae Methodus ad addiscendam eandem Linguam: ibidem, eodemque anno publici juris facta. Cum utrumque in gratiam Missionariorum, quos vocat plebs Romana, compositum opus fuerit, prior lingua Italica, posterior Gallica conscriptus est, quod Latina potius factum voluissem. Infimae etiam aetatis linguam tradunt, quae hodie adhuc in usu est, sed cum haec ex media descenderit, vel illa ipsa sit, variis saltim populorum immigrationibus corrupta, nullum mihi plane dubium est, quin te illius notitia juvare quoque possit. d. 22. Septembr. 1714.

in iis interpellationibus parum otii mihi relinqui soleat, ne ad te, amicorum Princeps, scribendi officio, quod Burcklinii mora jam factum, diu nimis desim, epistolam in tempore scribebam, et eodem momento finiveram, quo Burcklinius sese sistebat. Jam circa meridiem erat, prandium instabat, Burckliniusque ipse prae nimia timiditate modestiaque sua festinabat; obiter igitur Bibliothecam perlustrandam dare poteram, quod alio tempore, uti ipse volebat, magis opportune fiet. Dedi ipsi, quae nuper oblitus sum, THELEGEDI videlicet Rudimenta Linguae Siculae, HENDREICHI Carthaginensem Historiam, et CLERICI Tomum XI. In posteriori reperies illustrationem Numismatum Punicorum, quae, cum multis aliis, meis oculis vidisse, manibusque tractasse nuperrime scripsi. Erravi tum in nomine possessoris, vel potius in orthographia: nam non Paris, sed BARRY nominatur, ut in dicto libello. Cum nomen istud scriptum nunquam legerim; decepit me indistincta nominis in ore Belgarum pronunciatio. Quem lapsum facile condonabis mihi. Ego vero tibi optarem, ut omnem Viri istius Thesaurum oculis inspicere, inque rem tuam usurpare possis: nam nemini mortalium tantam Punicorum numismatum copiam

colligere unquam contigisse Dn. WILDIUS, aliique, instructissimi alias antiquitatum ruspatores, sunt confessi [note: Conferri hic possunt, quae de incomparabili Punicorum nummorum thesauro, a Jacobo de BARY collecto, diximus in parte I. hujusce sylloges, p. 160. sqq. Addimus jam, inter Codices MSS. celeberrimae Bibliothecae Zaluscianae extare Explication des Medailles Pheniciennes, qui sont dans le Cabinet de Mr. de BARRT ci devant Consul de Hollande a Seville. Est Codex, in optima charta, manu elegantissima scriptus, nummorumque typis, calamo pulcerrime expressis, condecoratus. vid. eximium Specimen Codicum MSS. Bibliothecae Zaluscianae a Viro Clar. Jo. Dan. Andrea JANOZKI exhibitum. p. 98. In b. VFFENBACHII nostri Diario itineris per Germaniam inferiorem, Belgium et Angliam peracti, Tom. II. p. 386. sq. nonnulla etiam de isthoc Gazophylacio habentur. Plura vero occurrent in Tomo III. jamjam sub praelo sudante, ubi de Vltrajecto sermo erit.]. Alterum, Domini Le BRUYN Itinerarii volumen, de quo nuper etiam dixi, jam sub praelo Wetsteniano sudat, ut ipse

asseveravit Wetstenius; quod ob ingentem Palmyrenarum Inscriptionum copiam, quas ore licet hiante, inersque spectator apud ipsum manu sua nitidissime depictas, admiratus sum, jucundissimum, utilissimumque futurum est. Alter etiam praestantissimi, Illustrissimique Ezechielis SPANHEMII de usu et praestantia Numismatum, eorundem Wetsteniorum stupenda plane industria, ingentibusque sumtibus brevi proditurus est. Iterum Vale. Ehem! quid non oblitus pene fuissem? Consilium Tuum, Amice fidelissime, adhuc petendum maxime est. Brevi Bibliotheca Salomonis VAN TIL sub hasta vendetur in Belgio. In hac praestantiores sunt libri, codicesque orientales, e quibus in Tuos potissimum usus, Bibliothecaeque meae ornamentum, si non omnia, aliqua tamen comparare vellem. Cum vero ignorantia mea non permittat, ut justum illis adaequatumque pretium statuam, istam Catalogi particulam, quae dictos libros complectitur, transmittendam, teque rogandum duxi, ut, quae tua sit de iis existimatio, haud gravatim singulis adpingas. Nonnisi manuscripta Volumina notavi equidem, si tamen, inter typis exscriptos libros, rariores, tibique gratiores notare quoque velles, rem non ingratam

CXXIII. JO. HENRICUS MAJUS F.

Non dubito, rite a Burcklino nostro tibi, Amicorum princeps, traditas esse litteras meas tuumque Boethium, quem Basilius nunc excipit, dudum promissus, sed bibliopegae negligentia nunc tandem, et moleste quidem, adveniens. Hunc tu vel eo libentius in tuorum librorum cooptabis numerum, quo crebrius et tuae benignitatis praedicat ornamenta, et frequentius te monuisse recordatur, ut in lucem ipse prodiret. Unum abs te, Amice optime, peto, ut benevole excipias probe notum tibi Basilium, etsi nonnihil deformem. Mundam equidem puramque chartam tibi offerre animus erat, sed bibliopolae aeque ac typothetarum errore accidit, ut nullum plane exemplum eleganti papyro fuerit descriptum, quum tamen duo alioqui minimum ornatiora reliquis asservare mihi soleant. Alterum,

quod adjeci, exemplum FABRICIO Hamburgensi, si occasio tulerit, transmitti peto; ad quem scribere nolo, ne inepta mea epistola stomachum ei moveam. Tu et piam ei mentem meo nomine testaberis, et multam nunciabis falutem. Vix enim audeo scribere ad illum, quum ante biennium, et quod excurrit, nec meis nec paternis responderit litteris, negotiorum, ut probe novi, et coram expertus sum, multitudine. Absit itaque a me, ut molestiam creem viro, qui tempore, amicorum responsis impendendo, melius uti didicit. Ut de tuis, mellitissime Amice, aliquid adjiciam manuscriptis, scias velim, me perlustrasse majores codices omnes, sic ut nonnisi tres supersint quartae formae. Spero igitur, me sub finem sequentis hebdomadis remissurum tibi omnes. XI. Kal. Oct. 1714.

CXXIV. JO. HENRICUS MAJUS FIL.

Accepi, quod gaudes, et ipse laetor impense, Manuscripta tua volumina: neque accepi tantum, sed excussi nunc omnia, demtis Graecis. Est inter Ebraicos liber aliquis, non manu exaratus, sed typis impressus, et quidem membranis, non chartis; quae etiam causa erit, ob quam tute festinans, vice manuscripti illum transmiseris. Est ille pars aliqua Machsor Judaici, quam vehementer scire vellem, ubinam litteris exscripta sit; verum titulus deficit, simulque finis: pars tamen illa bene se habet. Recte fecisti, Vffenbachi, et dilecte maxime, et mihi, quoad vixero, venerande, quod consilium de catalogo tuo typis publicando in tempore aperueris: ita enim fiet, ut et accuratius considerem singula, et prolixius transcribam. Ego vero totus laetitia exsilio, ob datam mihi ansam bene de tuis merendi libris, qui tam bene de meis meruerunt studiis. Utinam spei nostrae faveret divinae providentiae sollertia, neque me morbis, etsi haud violentis, consumi permitteret. Praeter enim litterarium illud

malum, quod mihi tecum commune est, immisit quoque mihi Deus O. M. stuporem membrorum, linguae molestiam, et quid non? Metuenda hinc cachexia, et vita brevis. Vix possum, ut de posteriore saltem aliquid adferam, per horae unius spatium continuare sermonem, quod tamen faciendum est saepius, absque magno incommodo, ut cum BAUDIO mihi sit exclamandum: Laboro nunc ea corporis parte, sine qua non licet nobis esse Professoribus. Quod suasisti ex chalybe compositum medicamentum, diu ad manus fuit, quantumvis alia sub forma, pulveris nimirum, cinnamomo tincti. Enimvero neque illud, neque alia compluria semel prostratam humanae machinae constitutionem restituere poterunt in integrum. Tuam interea exosculor amicitiam, et vere fraternam benevolentiam, quae nec illo me carere voluit remedio, quod tute expertus es saluberrimum. Deum exspecto ex machina: is nisi advenerit, actum erit. Tempus est, Amice suavissime, ut ad reliqua epistolarum tuarum capita accedam. Non suffecit tibi gratiarum actio, quam exsolvi libens merito, ob dona tua; ita enim interpretabor, tua pace, istam urbanitatem tuam, quae me prorsus tacere jubet. Recte opinaris; neque enim dignas tibi unquam grates agere potero. At dum plane

omnem grati animi declarationem rejicis, humanitatem me jubes exuere, et beneficiorum tuorum memoriam deponere omnem. Sic non mihi, sed Molosso tuo benefacias necesse est, cui sermonem negavit natura. Ad indicem, seu recensionem potius librorum orientalium bibliothecae tuae quod attinet, id unicum scire adhuc gestio, fierine possit, ut ea pars, quae meae concreditur industriae, heic imprimatur, reliqua ubicunque volueris. Fateor enim superstitionem meam, qua motus alteri non committere soleo mea, quum errores, ab aliis licet admissi, in me tamen sint reduntaturi. Dubito insuper, an in urbe vestra inventuri sitis, qui corrigendi munus et suscipiat et calleat. Judaei quidem adsunt multi, sed plerumque imperiti, nec satis accurati, ut exemplo didici; immo plane illi hanc detrectabunt provinciam, simulac tam multa ex popularium scriptis desumta viderint, quae contra Christianos evomuerunt, eademque aut evulgari non patientur, aut nonnisi vitiis ita maculata, ut ne a peritissimis quidem dignosci possint. Quodsi Wetstenius Catalogum illum tuum imprimere vellet, lubens in Belgium mitterem mea, securus de accurato, quo prodibunt, habitu. Lycophronem POTTERI quia meo redimere vis aere, fac quaeso

istud; est enim editio non elegantissima modo, sed et locupletissima, utpote cui primum accessit scholiasta. Neque tamen Lycophronis causa ex Camerarianorum bibliotheca volumen illud notavi, sed Ttetzis, auctoris non facile parabilis. Conditionem de libris Camerarianis, sponte mihi cessuris, non accipio. Eccur enim tuam ego emungerem crumenam ulterius, qui parum hucusque civilis exstiti? Tune ignorare poteris, me tam multa tibi debere, ut plura non possim? Hoc mihi velim credas; me neque ex Camerarianis libris aliquem, neque Lycophrona POTTERI, nisi designato prius pretio, admissurum, aut e vestigio remissurum. Neque demtam tibi occasionem inserviendi (utar enim stilo tuo) conqueri debes, utpote quam et saepius arripuisti hucusque, et ut tandem aliquando dimittas, enixe rogo. Tibi nunc, charum caput, et tuae bibliothecae, benignae meae matri, novam gratulor accessionem, eamque satis opimam, qua ut diutissime frui queas, publicae utilitatis causa precor. Multum utique, ut bene mones, et mihi et Byzantino proderunt olim codici, rariores illi ad linguam Graecam vulgarem facientes libri, diu quidem mihi noti, at nunquam visi. BURCKLINIUM jam nosti: Vir est a pietate, moribus, industria,

eruditione, commendandus. Paucis: hominem vidisti moribus antiquis, et vere Christianum. Manuscriptos tuos, quod sub initium dixi, jam evolvi omnes; mittamque illos hac hebdomade ad te, siquidem REINESIUM adhuc intra illud spatium perlegere quivero. Est liber exiguus, sed multa eruditione refertus, in quo omnia sunt densa, ita ut mihi fere excerpendus veniat totus. Tandem a me petis, o virorum vis, et decus ingens, libris orientalibus Sal. VAN TILL pretium adpingi civile. Magnum est, quod petis, et a me, ignaro istius rei, et in negotio, quod multis expositum est damnis. Saepe enim libros magno emimus pretio, quos debebamus minore; aliquando parum licitando, negligimus optimos. Feci tamen, quod imperasti, eamque pecuniae vim adscripsi, quam ipse expenderem. Conditio libri, ut vocant, character elegans, moles, alia, multum hic valent, sed de quibus absenti judicare non est integrum. Libri ex impressis num. 6. et 7. illi sunt, quos tanquam rariores tibi quondam notavi: eos si adposito pretio habere nolueris, velim mea compares pecunia. Pluris alioquin aestimantur, quod probe novi. At plus dari, cum marsupium, tum usus, quem inde exspecto, metiorque, non permittunt. Alcoranum, quia jam aliquoties possides,

magno pretio non emes, inprimis haud conspectum; nam in hoc libro et papyrus, et scribendi elegantia, et punctatio cumprimis accurata pretium statuunt. Notae VAN TILLII vix magni erunt faciendae, quippe in his studiis non exercitati nimium. Soli Pentateucho Samaritano magnam adjeci argenti summam, quam in tuo positum est arbitrio vel ratam habere vel minuere. Si codex iste Pentateuchus esset Samaritanorum ipsus, nec in Arabicam linguam translatus, dignus esset, qui vel L. imperialibus emeretur. Tu, qui plures per vitam emisti libros, rectius judicabis, quid heic statuendum. Ego nec tuo judicio demtum quid volo, neque meo nimium tribui; detrahere licebit et augere, prout visum. VIII. Kal. Oct. 1714.

CXXV. JO. HENRICO MAJO F.

Quod nuper feci, ut scilicet posteriores prioribus anteposuerim, id jam iterum cogit moeroris, quem postremae Tuae dederunt, magnitudo. Non exigua equidem fuit voluptas atque laetitia, quam Basilius tuus attulit, eamque primo loco, ingentique etiam exultatione significassem, adjecta, quam pro tam grato donario tibi, Amicorum dilectissime, debeo, gratiarum actione. Ast illa malorum, quae jamdum, o mihi Thesea pectus junctum fide, insultat, et quam velut ex specula imminere metuis, caterva repressit hilaritatem, sinceramque omnem voluptatem ademit adeo, ut uxor mea, ita me Deus amet! infaustissima mihi accidisse, vel memetipsum, vel ab animo vel corpore aegrum existimaret, cum lectis Tuis ex Bibliotheca, in hac enim, cum redderentur, existebam, descenderem. Quid enim majori tristitia afficere potuisset, quam alteram mei partem eodem plane morbo accessionem pati, quam mihi ipsi invadens corpus circa vesperam imprimis lassitudo

ardorque manus plantasque pedum exurens minantur? Ita sane est, Amice dilectissime, illi, qui animo laborant, corpus frangunt, et qui corpore, illud roborant, athleticeque valent. Fortasse anima humanioribus studiis exculta, impatientior carceris rumpit illum, terrenam que immortalis membrorum compagem, corporeamque molem spernit, parumque metuit ruinam. Vel etiam, quod humanarum virium, vel potius debilitatis proprium est, ut quod aliis accedat, aliis decedere soleat, ita animus spiritus seu meliorem sanguinis succum in suam officinam accersens, atque suis laboribus consumens, corpus necessario marcescere facit. Abstinebimusne igitur, Amice conjunctissime, a laboribus? abjiciemusne curam animae, ut corpori bene sit? Improbone illiberalique labore roborabimus illud, aut quod alii, imo maxima pars mortalium, agunt, otio, deliciis, voluptatibus, rerumque inanium varietate pascemus, atque a curis animae, omnibusque plane molestiis immune servabimus? Minime; procul dubio una mecum exclamabis: pascatur, curetur, colatur, ornetur, quod immortale nobis est, etiamsi terrenum collabatur, atque intercidat. Dum vero modus in rebus esse debet, servemus illum et hic, nec carcerem perfringamus,

in quem sors humana nos inclusit, sed patienter a divina manu liberationem suo tempore exspectemus. Abrumpo serium sermonem, quem amor Tui expressit, atque voto Poetae illius benivolo, alio tamen, qui Christianos decet, verumque Deum colentes, sensu finio:

aegrotat amicus, Phoebe veni, laus magna Tibi tribuetur, in uno Corpore servato restituisse duos.

Tecum enim, amicorum Princeps, vivere volo atque mori. Ab eo enim, qui me tantopere amat, divelli me nunquam velim. Novus amoris Tui, benivolentiaeque testis omni exceptione major est Basilius Tuus: in hoc enim trina vice mentionem mei facis, et quidem ita, ut benignum nimis in me adfectum cohibere te posse, nec crebrius monentem audire videaris. Dum enim a laudibus abstinere te velle simulas, supra laudes me ponis atque effers. Quid dicam de spe, quam iterato orbi litterario de emaculandis a me Hieronymi epistolis facis? Elabetur illa, nisi tu ipse, vel alius expleat. Hoc enim solum praestabo, ut lectiones e codice meo excerptas lubentissime cuivis ad publicum usum petenti subministrem, vel eundem in finem Catalogo olim manuscriptorum

meorum inseram. Hoc enim in animo meo constitutum est, multisque de causis semper fuit, scriptoris nomen, quanto in honore mihi etiam sit, affectare nunquam, sed Bajulum Eruditorum agere, maximum reputare facinus. Ad celeberrimum FABRICIUM Basilium tuum e vestigio ablegavi, ab ipso summa cum voluptate excipiendum. Quod ipse procul dubio testabitur, modo negotiorum moles siverit, quae illum in scribendi officio remissiorem facit. Quemadmodum ad meas, quibus ipsi debitas pro egregio Bibliothecae Graecae munere gratias egi, nondum respondit: ad vestras autem, quibus Magnificus Dominus Parens (quem meo nomine salutabis) atque tu ipse illum honorastis, plane conticuisse miror, imo demiror. Ad priores tuas nil superesset, quod adderem, nisi supervacanea tua excusatio de chartae, cui inscriptus cedro dignus libellus est, immunditie, animadversionem aliquam exigeret. Nec enim externa facies, quae nostris in Germania, proh dedecus! Librariis non sine exterorum stomacho ludibrioque parum curae esse solet, spectanda, sed intrinseca bonitas, apparatus atque ornatus, qui tuo libello tantus est, ut absque reliquo splendore tantum valere faciat, quantum unquam, quod lucem vidit, opus splendidissimum.

Sed transeo ad ultimas tuas, quarum primae lineae me gaudio permulcent, quod scilicet scribis, Codices Ebraicos te jamjam excussisse. Grata mente tuam veneror diligentiam, tuamque maxime probo religionem, quod ipse praelo, cui recensio Codicum subjicietur, praeesse velis. Justus enim tuus errorum sine te committendorum metus est. Plane igitur assentior, ut in urbe vestra typis exscribatur; et quidem, si tibi etiam, Amice dilectissime, videatur, primum separatim. Cum enim ob varia impedimenta nesciam, quando reliquorum manuscriptorum meorum Indicem inchoare, ne dicam conficere possim, nolim diu nimis orbem litterarium tuo labore, quem et ei et mihi praestas, frustrari. Postmodum egregiam hanc tuam purpuram laciniae meae tua pace iterum assuam, cum minori macularum periculo. Caeterum non levis equidem moles erit, omnium manuscriptorum Catalogum condere, cum collatorum librorum etiam indicem annectere, imo potissimorum excerpta dare animus sit. Hic tuum iterum auxilium, quoad Graeca scilicet, implorandum foret, nisi, frontem mihi periisse, judicaturum te, metuendum mihi esset. Quantum enim laboris, quantumve negotii tibi jam facessivi, Amice charissime! Cur igitur renuis,

si aliqua gratae mentis documenta dare velim? Quis unquam manibus Tripodem Apollinis adut inanibus? Quomodo ego te, Oraculum meum, toties peterem, toties fatigarem, nec aliquibus subinde donariis impudentiam meam eluerem? Nam de remunerandis offciis nec cogito, nec prae magnitudine et multitudine cogitare possem. Accedunt votum tibique, Amicorum optume, cum de antidoro pro aureis, quas nomini meo inscripsisti, observationibus cogitarem, anxiusque, unde dignum te quidquam conquirerem, haererem, facta promissa, me scilicet omnia Graecorum autorum, quae iterato mihi obvenirent, tuis usibus mancipaturum. Haec violare religio mihi foret, nec tu ipse me a dictis voto atque sponsione liberum pronunciare, nec solventem prohibere potis eris, nec si me amas, si me amas inquam! ulterius urgebis, voluntatique in te meae adeo difficilem Te praebebis. Ne vero plane immorigerum me tibi credas, novos libros atque incompactos invito Tibi non obtrudam. Itaque Lycophronem non amplius offero, eo magis, quod non ejus causa desideratum a te ex Bibliotheca Camerariana volumen intelligam, Wetsteniusque iniquius multo pretium statuat, quam quo mihi constitit, nec quo tu redimere voles. Tu vero, Amice charissime,

me quoque audies, ac si Tzezen aliaque tibi non injucunda ex venditione Erlangiana, et quae alias adeptus fuero, haud invitus accipies. En! quae nuper acquisivi, tibique destinavi aliquale pro Basilio tuo redhostimentum. Cave, ne mihi illudas, teque jam possidere pronuncies. Sunt autem scriptores duo Graece solum loquentes, Photius atque Procopius: uterque ab HOESCHELIO editus est pridem. Primus quatuor manuscriptis Codicibus collatis, notisque, in quibus multa veterum fragmenta, antehac inedita, illustratus Augustae Vindelicorum 1601. alter vero cum libro de aedificiis Justiniani, fere duplo, quam antea, auctior, ibidem 1607. evulgatus. Plura adderem, modo jam adessent; dabit vero tempus alia, quae, iterum rogo, non spernes. Jam gratias tibi, Amice dilectissime, ago, quod pretium libris Salomonis VAN TILL adscribere volueris. Ego istud omnibus non solum statuendum, sed singulis fere quidquam addendum ratus sum, ut eo certior illis potiundi spes sit. Basilium tuum nondum possum dimittere. Extant quaedam ejus opuscula, manu exarata, fortassis autem Latine tantum, in Bibliotheca Amploniana Erfurti, quam in itinere meo Saxonico vidi squalore oppletam, planeque

neglectam, ac tineis muribusque in escam relictam, licet MSS. Codicibus abundet. Ego memorabiliores tum festinans ex Catalogo notavi, cum libros ipsos prae pulvere et sordibus lustrare haud possem, quantumvis eorum cupidissimus. d. 29. Sept. 1714.

OBSERVATIO De AMPLONIANA aliisque Erfurtensibus Bibliothecis.

Mentio, quam sub finem literarum superiorum fecit noster Maecenas, Bibliothecae Amplonianae ansam mihi praebet, ex plenioribus meis de vita [gap: Greek word(s)] commentariis ea in gratiam lectorum decerpere, quae de illa aliisque Erfurtensibus Bibliothecis ex itineris ab eo in Saxoniam suscepti Diario jam pridem literis consignaveram. En ergo tibi illa.

Rebus Vinariae bene gestis, VFFENBACHIUS veredis usus publicis (A. MDCCIX. d. XXVIII. Maji) Erfurtum petiit. In hac civitate, tot Monasteriis instructa, varias membranas veteres adipiscendi spem conceperat, sed, misso ad bibliopegos, aliosque membranarum corruptores, ministro, se spe lactatum inani sensit. Operam quoque lusit apud scrutarios [note: Ipse Serenissimus Brunsvic. Luneb. Dux AUGUSTUS, cujus ad exemplum Noster a prima usque juventute insignis Bibliothecae condendae studio flagravit, in Epistola quadam affirmavit, se ex scrutariis rarissimos saepenumero libros vili admodum pretio redemisse. vid. b. Jac. BURCKHARDI Histor. Biblioth. Augustae Wolfenb. Part. I. p. 178.] eosque, qui libros compactos divendere

solent, unico tantum potitus volumine, quod varia Erfurtensium privilegia et pacta cum Saxoniae ac Moguntiae Electoribus membranis impressa continebat. Coenobiorum quoque bibliothecas minus lautas, ac manuscriptis fere vacuas deprehendit, Monachis causam in belli tricennalis calamitates rejicientibus. In veteris Monasterii Augustiniani, Evangelico - Lutheranis nunc addicti, cujus olim inquilinus fuit LUTHERUS, templo ostensa ipsi fuit Bibliotheca Ministerii ecclesiastici, non quidem numerosa, sed aliquot tamen cimeliis praedita, codicibus nempe quibusdam manu exaratis membraneis, qui Judaeis quondam Erfurto pulsis ablati fuerunt: inter quos primas tenent quinque Codices biblici Hebraici. Horum princeps, duobus vastae molis constans tomis, praeter ipsum textum Hebraicum non modo paraphrasin Chaldaicam, sed etiam Masoram minorem ac majorem,

variantes praeterea lectiones et notas criticas complectitur, et ex hoc ipso quantivis pretii codice Matthias Fridericus BECKIUS, grande quondam Kaufburae [note: ubi natus est A. MDCXLIX.], et Augustae [note: ubi praeclare de coetu puriori, ejus fidei commisso, ac de orbe erudito meritus, pie defunctus est A. MDCCI. d. 2. Febr.] decus, Paraphrasin Chaldaiccm in Paralipomenon libros, tantopere antehac desideratam, solerti industria primus evulgavit [note: conf. TENZELII Colloquia menstrua A. 1692. p. 848. sqq.]. Eum cum reliquis quatuor curate descripsit, de iisque judicium tulit Abrahamus KALL, Flensburgo Cimber, singulari dissertatione philologico - critica de Codicibus manuscriptis biblico - Hebraicis, maxime Erfurtensibus sub Celeberrimi Joannis Henrici MICHAELIS praesidio in Academia Halensi A. MDCCVI. publice ventilata, illisque singulis ad praestantissimam suam Bibliorum Hebraicorum editionem adornandam laudatus MICHAELIS praeclare usus est. Inter impressos libros vidit opera Fr. Thomae de KEMPIS, Noribergae typis Caspari Hochfelderi A. MCCCCXCIV.

excusa, inque eorum indice non tractatum duntaxat de imitatione Christi, ipsi tributum deprehendit, verum etiam ei adjectum Joannis GERSONIS de Meditatione Cordis libellum; cumque haec opuscula in aliis quoque priscis editionibus conjuncta subinde fuerint, suspicatus est. Noster, inde a nonnullis prius etiam de Imitatione Christi opus adscriptum fuisse praeter rem GERSONI, quia in antiquioribus editionibus tituli in librorum frontispicio haud praefigi solebant, sed sub calcem tantum indicari, ubi quoque subinde, si plures libri junctim sunt editi, ultimi tantum mentio facta, unde facilis fuerit illius erroris occasio, ut scilicet adjudicatum sit praecedens Kempisianum opusculum, quod de imitatione Christi inscribi solet, perperam GERSONI, e cujus foecundo calamo ultimum duntaxat de meditatione cordis profectum fuerat.

In Collegio majori juxta auditorium juridicum Bibliotheca custoditur Academica, quam itidem adiit VFFENBACHIUS, ac paucis admodum instructam libris reperit. Erant tamen inter eos quidam lustratu digni, ac Criticis utiles, v. g. Valerius Maximus per Petrum Schoefferum de Gernsheim Moguntiae A. MCCCCLXXI in fol. excusus: Quintilianus ex recognitione

Joannis Andreae Episcopi Aleriensis MCCCCLXX. Romae typis Conradi Sweynheim et Arnoldi Pannarz in fol. Seneca Tarvisii per Bernardum de Colonia A. MCCCCLXXVIII. in fol. impressus. Ciceronis orationes ex typographia Veneta M. Adami Ambergau MCCCCLXXII. in fol. Eustathii Commentarius in Homerum Graece in officina Frobeniana Basileae duobus majoris formae voluminibus typis exscriptus, insignis praestantiae et raritatis opus. Inter paucos Codices manu exaratos eminebat primi ordinis Ciceronianus, isque membranaceus, quem aliquot annos secum habuit, ejusque bonitatem et praestantiam in praefatione Orationum Tulianarum ab se editarum meritis extulit laudibus [gap: Greek word(s)] Joannes Georgius GRAEVIUS [note: vid. ejus Praefationes et Epistolas a b. J. A. FABRICIO Hamburgi A. 1707. editas. p. 64.] et in quo sequentia continentur de Officiis Libri III. de Oratore Libri III. Rhetoricorum Libri II de Inventione ad Herennium Topica. Contraria Sallustii in Ciceronem, et Ciceronis in Sallustium. Invectivarum in Catilinam Libri IV. Oratio pro Marcello. pro C. Ligario. pro Rege Dejotaro. In Vatinium. pridie

quam in exilium iret. Cum de reditu suo Senatui gratias agit. Cum de reditu suo populo gratias agit. In Clodium. Pro Sextio apud Judices. De provinciis consularibus. De Responsis aruspicum. Pro Cornelio Balbo Pompejo. Pro Celio. Pro Aulo Archia. In Pisonem. de Imperio Pompeji. Pro Aulo Cecinna. Pro Publio Sylla. Pro Cneo Plancio. Pro Milone. de Lege agraria tres libri. Oratio in Verrem. Epistolarum Libri III. ad Atticum. Epistolae Familiares et ad Octavium Epistola. Q. Cicero de petitione Consulatus ad Marc. Fratrem. de Senectute seu Cato major. de Amicitia seu Laelius. Initio Codicis manu sua Suffridus PETRI Leovardiensis Frisius testatur, se A. 1558. ipso usum, varias lectiones et emendationes inde depromptas cum Joanne OPORINO communicasse, ut Ciceronem integrum et emendatum ederet. Ibidem fatetur Matthaeus DRESSERUS Erfurtenisis, se illo quoque ad editionem Voegelinianam Lipsiensem A. 1570. usum. Janus etiam GUILIELMUS, Suffridi PETRI schedularum et excerptorum ex insigni hoc Codice subsidio nixus, multas in Tullianis orationibus maculas feliciter delevit. Vidit quoque Biblia Latina in membrana minoris formae nitide scripta, quibus Jo. HUSSUS olim usus esse dicitur:

praeterea Acta et Decreta Concilii Basileensis, varios item Sermones in Synodo Constantiensi ac Basileensi habitos, et antehac rogatu Serenissimi Ducis Brunsvicensis RUDOLPHI AUGUSTI cum Hermanno von der HARDT communicatos.

Peculiarem possidet bibliothecam Collegium Pontificiorum Amplonianum, vulgo Porta coeli (die Himmels-Pforte) nuncupatum. Cognoverat Noster ex TENZELII Curiosa, quam vocat, Bibliotheca [note: Repositor. l. p. 457.], in conclavi hujus collegii concamerato multa latere Manuscripta, neglecta penitus, etsi Augustini aliorumque Patrum non pauci libri in eorum numero sint. Haud igitur destitit noster librorum helluo, donec aditus ipsi in hanc cryptam patefieret. Voti autem damnatus sui, quodam se horrore perfusum sensit, cum deduceretur in conclave tenebricosum, ac speluncae haud absimile, in quo circum circa ac in medio etiam armariis et asscribus partim injacebant, partim insistebant multa vetera volumina, adeo pulvere obsita, ut vix conspici, nedum manu comprehendi

potuerint. Herculea tamen audacia arripuit unum atque alterum, pulvere autem denso et caligine prohibitus, nihil inde cognoscere valuit. Sciscitatus itaque de catalogo, comperit, eum apud libros impressos in conclavi superiori servari. Adscendit alacriter, et in loco pariter tenebris offuso inconditam librorum veterum, eorumque maximam partem Scholasticorum farraginem offendit. Catalogo autem arrepto in prima ejus sectione insignem Codicum manu exaratorum copiam invenit, illumque impetrata venia in hospitium suum laetus retulit, potiora inde, quantum in ea festinatione licebat, volitante calamo excerpturus. Vidit ergo in universum ibi exstare mille ac duodecim volumina manuscripta, partim membranea, partim chartacea, quorum multa quidem levia et exigui momenti, non vero pauca ita sunt comparata, ut maximopere ea sic neglecta jacere, et cum pulvere blattisque internecinum gerere bellum dolendum sit. Speciminis loco quaedam commemorare operae pretium duco. Augustini hic adservantur sequentia, variis inclusa voluminibus: de consensu Evangelistarum, Epistolae, decades in Psalterium, contra errores infidelium, Enchridion, Libri de civitate Dei, libri retractationum, de oratione dominica, de

Symbolo, expositio in epistolam Joannis, Soliloquium ad Deum de passione Domini, de Vita, ad Petrum Diaconum de fide, et plura alia. Ambrosii Epistolae, liber Hexaemeron, de officiis, et Hieronymi Epistolae. Bernhardi Epistolae, Commentarius super Canticum Canticorum, Considerationes ad Eugenium, de moribus juvenum, meditationes, sermones et contemplationes, aliaque: Chrysostomus super Matthaeum, Homiliae ejusdem de Paulo, de reparatione lapsus et alii sermones Basilii M. quaedam: Dionysii Areopagitae de Hierarchia angelica, coelesti, ecclesiastica, divinis nominibus: Origenes super Cantica, ejusdem Homiliae. Cypriani Sermones, aliquot epistolae, liber de abusibus saeculi, liber Joannis presbyteri Damasceni circa aliquot fidei capitula: Isidori Etymologiae, Synonyma, liber primitivorum patrum, liber de interpretatione vocum legis et evangelii, de summo bono, de consolatione hominis, Soliloquia, Liber Scintillarum, super Genesin et Josuam: Bedae Historia ecclesiastica, Commentarius super Parabolas Salomonis, super Acta Apostolorum, Expositio Regum, de natura rerum, de distinctione temporum, de temporibus et computo, de temporibus novissimis, sive finalis pars Chronicorum. Gregorius super Canticum

Canticorum, ejusdem Pastorale, Homiliae: Fulgentius de fugiendis literis: Aratoris opus carminum super Acta Apostolorum: Prudentius contra idololatriam: Anshelmus de similitudinibus, Genealogia Christi depicta, ejusdem liber: Cur Deus homo? Sermo Cassiodori de anima et corpore: Petrus Blesensis in Jobum, ejusdem Epistolae: Gaufredus de squaloribus curiae Romanae: Palponista Bernhardi: Biblia metrica: Historiae Apostolicae Libri duo. Varia Euclidis: Platonis Timaeus: Opera fere omnia Aristotelis: Varia Galeni: Ciceronis Epistolae, Liber de Senectute, de officiis, de amicitia, somnium Scipionis: Sallustius: Virgilius: Ovidius: Horatii epistolae, et quaedam Odae: Juvenalis: Terentius: Senecae Epistolae, quaestiones naturales, libri de beneficiis, de quatuor virtutibus: Vegetius de re militari: Boethius de consolatione philosophiae: Macrobius in Somnium Scipionis: Servius super AEneida Virgilii: Petri de Vineis Epistolae: Compendium de dictis et vita philosophorum illustrium: Historiae Episcoporum Coloniensium: Descriptiones illustrium foeminarum etc. Facile hinc perspici potest, quantus hic lateat thesaurus, ac deplorandum est magnopere, eum tam contemtim haberi, inque adeo indignum et

obscurum locum rejectum, pro blattis potius ac tineis adservari, quam eruditorum usui concedi. Obtulit se nonnullorum codicum emtorem pro praesentibus nummis VFFENBACHIUS, sagacior hujusmodi cimeliorum aestimator, ductori suo, si proxenetam agere vellet, os generoso vino Hocheimensi obliturus, donoque insigni ejus operam compensaturus. Et quam vellem, voto suo potitus esset Virorum Optimus! Plurima enim sane hinc commoda in literatum orbem redundassent.

CXXVI. JO. HENRICUS MAJUS F.

Levatum me sentio aegritudinis parte non exigua, posteaquam tibi meam salutem curae esse cognovi. Dolui tamen magno opere, atque moleste tuli accessiones morbi, quibus te vexari indies scribis, idque eo magis, quia et amicissimo id contingit viro, et meam vicem serio dolenti. Ita vero fieri oportebat, ut uterque nostrum perpetuum haberet bene agendi monitorem, futurae calamitatis praenuncium, sed et amoris divini testem. Esto nobis caussarium corpus, mi Pirithoe (ita enim adpellandus mihi venis, quum me Theseum nuncupes tuum) atque creberrimi adversarii illud oppugnantes: turpe est, aut adversariis cedere, aut labore frangi. In eum potius constitutos nos locum opinabimur, quem, nisi Domino imperante, deserere velle, maximum foret flagitium. Tuam itaque libens amplector sententiam, studioque improbo eam emetiar viam, quam me ingredi jussit supremus rerum nostrarum moderator. Gloriae est militi, si in pugna,

nautae, si in mari, venatori, si a bestia interficiatur: et nos libros formidaremus, tam dulces valetudinis insidiatores, neque cum illis et inter eos exspirare gloriosum duceremus? Vivamus interea, legamus, scribamus, meditemur, quoad Deo visum fuerit. Ajunt vulgo, hypochondriacos esse longaevos, quod ut experiaris, mi Vffenbachi, tuoque novo et illustri comprobes exemplo, ex animo voveo. Ego ultimam necessitatem nec timeo, nec opto; vereor tamen, ut ad majorum meorum perventurus sim aetatem, quam libenti animo clauderem mature, si tantum adjiceretur annis tuis, quantum detrahetur meis. At haec Deo committamus, Amice. Exhilararunt me litterae tuae, vel eo etiam nomine, quod et benevole abs te exceptum Basilium, et ad Cl. FABRICIUM ablegatum cognoverim; utroque me tibi denuo devinxisti. Rata sunt apud me omnia, quae de Manuscriptorum tuorum catalogo statuisti: exsecuturus sum, quam primum licuerit, consilium tuum. Collatos libros Graecos alacriter et inspiciam, et, quae catalogo inserenda erunt, describam; neque majore beneficio prosequi per vitam aut me aut Rempublicam litterariam posses, quam si hunc thesaurum per me publici faceres juris. De donariis, quod addis, vide, quam suave sit!

Apollinis tripodem inanibus neminem accessisse manibus, scribis. Falleris, si aut tripodem me domi habere censes, aut Apollinem esse putas. Midam citius invenies, arrectis auribus, sed auro carentem. Conditionem, quam narras, aut non recte cepi olim, aut nunc non satis intelligo. Eos enim Graecos tantum auctores, quos iterato tibi obvenire vult propitia fortuna, hoc est, non quos data opera et cura. adhibita inquisiveris, atque seorsim comparaveris, sed, quos una cum aliis necessario emere cogaris, mihi concedendos promisisti; alia certe petiti mei mens nec fuit, nec adhuc est. Unde Lycophronem abs te neglectum laetor, vellemque idem faceres cum caeteris, quos mei duntaxat usus causa ex Camerariana notasti bibliotheca; quos etsi possiderem libens, malo tamen iis carere, quam tuis cum expensis possidere. Photium tamen et Procopium accipere non recuso, quia jam acquisivisti; cave vero id committas ulterius, quum serio decreverim tandem aliquando liberalitati tuae, etiam te invito, manum injicere. Nunc tibi indicandum arbitror, quid in Butisbacensi bibliotheca publica nuper deprehenderim notatu dignum; eo enim excurri, ut molesto illo comite, hypochondria, nonnihil me liberem. Operis epistolaris D. Hieronymi

editionem antiquissimam, et ab Jo. Gottfried OLEARIO in bibliotheca scriptorum Ecclesiasticorum et FABRICIO nostro in Bibliotheca Latina (cujus tamen editio recentior ad manus non est) neglectam, ipsique adeo MARTIANAEO ignotam, laetus vidi, quam primam puto omnium esse, excusam quippe Moguntiae, anno MCCCCLXX. per Petrum Schoiffer de Gernsheim. Quod tibi inprimis gratum erit auditu, et quod manuscripti codicis tui Hieronymiani auctoritatem amplissime firmat, refert illa editio fere omnes varias lectiones, quas tuus sistit codex, ut ex collatione epistolae, nuper a me editae, patebit, cujus proinde lectiones omnes, ex antiqua illa Moguntina editione desumtas, peculiari hic leges in schedula. Obtulit se mihi etiam Gottfridi LANGII ad Gotschalium de Meschede historia excidii et ruinae Constantinopolitanae urbis; sex constat tantum foliis, estque manu exarata, nec, ut puto, impressa. Quin et Dietericianam lustravi bibliothecam, quam situ et squalore tantum non sepultam offendi. Graecos fere unice evolvi auctores, eorumque multos ex Aldi atque Stephani officinis prodiisse observavi; ceteri non adeo magni faciendi, quum nunc longe ad unum fere omnes habeamus tam elegantiores, quam auctiores. Manuscripta

tamen DIETERICI tam negligenter haberi, indignabundus animadverti; jacent passim in Museo, et ante illud, ubi cistam videas frumentariam, iis repletam, et cuivis intranti patentem, ita ut dubium non sit, chartas illas ab ancillis haud raro in usus necessarios compilari. Subit tamen mirari, quo pacto pleraque omnia, ea saltem, quae ex isto acervo erui, permanserint integra. Facta denique spes est, fore, ut nunc, genero D. Klozii in delirium delapso, cui destinata fuerat bibliotheca illa, emtori, inprimis si quis habere velit universam, aut bonam certe ejus partem, non pertinaciter denegetur; petii catalogum tunc ad me mitti primum, et, quid possessor circa hoc negotium decreverit, indicari: illum, simulac obtinuero, ad te, Amice optime, mittam, cetera commissurus tuo arbitrio. Lubens tibi totam cum manuscriptis omnibus concedam; quos enim desiderarem Graecos scriptores, quinque aut sex tantum sunt, nisi forsan alibi delitescant plures, ut quidem non obscure indicabat Klotzius. VIII. Id. Oct. 1714.

CXXVII. D. VALENT. ERN. LOESCHERO Supremi Consistorii Consiliario, et Superintendenti Dresdensi.

Cum libros unice in deliciis habeam, mirum mihi ipsimet, videtur, quod hucusque continere me potuerim, quo minus tibi testatum fecerim, quantum ex tuis, quibus rem literariam non tam auges, quam egregie potius ornas, oblectationem capiam. Fecissem id jam dudum, nisi maxima, quae gravissimum munus tibi imponit, negotia, et reliquum, quod tibi vacat, temporis libris studiisque dicatum sacrumque veneratus fuissem, atque in hisce omnibus turbare te, vel minimam etiam moram inferre, piaculum duxissem. Ast cum mecum perpenderem, si nudis frivolisque verbis non obstreperem, sed aliqua, quae tibi reique publicae literariae usui esse possent, offerrem, non vanam nec ingratam tibi operam me facturum credidi. Id enim tantum abest, ut egregiis tuis studiis obesse queat, ut multo magis promovere ista posse confidam. Ego vero,

quod mearum est partium, atque curae cordique semper fuit, praestiturus sum, ut scilicet publico, quantum in me est, inserviam. Hic enim scopus, Deum testor immortalem! fuit, cum animum ad conquirendam aliqualem librorum supellectilem applicarem. Atque ideo feliciter etiam cessisse, atque etiamnum, Deo sint laudes! cedere, persuasum mihi habeo. Licet enim nec sumtibus nec laboribus pepercerim, attamen cum nummis confici rem omnem non posse optime cognoverim, divinam, quemadmodum omnes omnino Christianos decet, praeprimis providentiam benedictionemque, uti in omnibus semper ea, qua par est, reverentia exosculor, ita hic quoque grato veneratus sum animo. Ut igitur alii eandem mecum depraedicent, pauca de mea bibliotheca in annexis addidi. Absit vero, ut aliqualem gloriolam inde aucupari velim, ut te potius enixe rogem, ut, si aliquam ejus fuspicionem subesse posse credas, illa, quae, ut de meo saltim in rem literariam quali quali studio atque voluntate constet, bono animo ac integra fide protuli, verba deleas vel omittas. Reliqua autem non ingrata tibi futura existimo, cum pessimus hic, qui unquam prodiit, liber non sit

obvius [note: Intelligit librum impium atque profanum, quem Adrianus COERBACH sub Friderici Wahrmundi nomine hoc titulo Lugduni Batav. A. 1668. in 8. edidit, aeternis tenebris dignum: Een Blömhof van allerley Lieflykheyd sonder Verdriet etc. Concinnatus est instar Lexici secundum seriem Alphabeti, ac vulgo etiam appellitatur Coerbachs Woordenboeck. Specimina, ex eo depromta ab VFFENBACHIO, exhibentur in Relationibus innoxiis A. 1714. p. 231. sqq.]. Quamobrem omnia loca suspecta, pejora inprimis, ad verbum vertenda ratus sum; si vero Diario, quod tuis auspiciis prodit, ob prolixitatem inserere omnia dubites, repetitis vicibus aliqua tamen seligere poteris. Si autem accepta tibi talia cognovero, plura ejusmodi subministrabo, quantum equidem alia mea negotia patientur. Dies enim sacros, quibus unice his inhaerere possum, Patrum operibus legendis, atque cum meis, quorum non exiguum numerum sors benigna concessit, MStis conferendis destinavi. Quemadmodum jam absolutis Hieronymi Epistolis, notatisque plus octingentis, quibus multa depravata tersissimi, si stylum spectes, alias omnium Patris

loca restitui possunt, lectionibus, ad S. Augustini, qui priorem eruditione superat, de Civitate Dei praestantissimum Codicem membranaceum perlustrandum, atque ad pretiosissimam et absolutissimam Gallicam editionem componendum me bono cum Deo accingam. Optarem igitur, ut aliquis, et quidem Theologus, libros meos vulgo suspectos omnes, vobis nondum visos atque recensitos non solum, sed etiam MSta theologica mea, quae lubentissime etiam concederem, recensendi operam in se susciperet. Neminem vero heic loci, quod doleo, scio, cui id demandari possit, nisi D. PRITIUM vel GEISSIUM. Sed ille in sermonibus non solum ad populum habendis, verum etiam typis sollicite mandandis omne plane studium collocat. Hic vero, si rogaretur, in se, ut spero, reciperet. Interim literas ineditas aliaque minutiora opuscula, si jubeas, describi curabo, hac solummodo conditione, ut Diario vestro, adjecto absque omni tamen (quod quam solennissime deprecor) encomio nomine meo, interserantur, ac quandoque aliqua, quae vestri argumenti non sunt. vel historici et alterius, vicissim mihi benevole concedantur inedita, Primum requiro non ad ostentationem, sed ut pateat, me omni studio rem literariam promovere, nec inutile

terrae pondus existere voluisse; alterum ne mea divulgem absque ulla rerum mearum accessione. Nihil sane est, quod renuam, modo liberalitatem ac referendae gratiae studium vel tantillum experiar. Ita enim decet honestos viros, ut sibi invicem succurrant, studia mutuo adjuvent, et, qui liberalibus artibus nomen dederunt, liberali etiam animo sese complectantur ac prosequantur. Optarem autem, ut MStorum meorum Catalogum tibi dare possim, ut ipse seligere, quae velis, possis. Sed is nondum confectus, nec, quando conscribi a me queat, ob alia, quae me circumstant, negotia, video. Dabo tamen operam, ut de theologicis te opportune certiorem reddam, in singulis literis de uno alterove in posterum perscribendo. d. 14. Jul 1714.

P. S. Cum nimiam in molem excrevisset fasciculus, tertiam saltim excerptorum partem hac vice transmittere volui, reliquas una cum epistolis aliquot LUTHERI aliorumque alia occasione submissurus.

CXXVIII. D. VAL. ERN. LOESCHERUS.

Laetae perquam acceptaeque mihi contigerunt literae tuae, Viri tam celebris, deque literaria re tam undique bene merentis, cujus mihi quaerendam amicitiam dudum censui. Praevenisti autem, o Decus nostrum, haec consilia mea, et, quod majus est, ad ornandas Recensiones antiquonovas theologicas transmisso luculento auctario non parum contulisti. Macte tam generosa illa et publici egregii studiosissima mente tua, quam Deus, bonorum omnium diribitor, bonis spiritus, animae et corporis pluribus largiter coronet! Expecto, prout lubitum tibi fuerit, tam salutaris instituti continuationem. Hoc unum rogo, ut permittas, si quid nimium videatur in recitatione verborum atheismo infectorum, illud ut resecem. Dici enim non potest, quam acriter nobis et quam saepe a magnis etiam Viris imputetur, quod talium recensione offendiculum multis demus. Sed haec ipse pro judicii tui aequitate porro expendes, meque tuo favore atque amore semper beabis. Labori, quem in Patres impendis,

fausta quaevis ominor. Mittam proximis literis indiculum schedarum, quas ad te redhostimenti loco curabo. Dresdae. Kal. Oct. 1714.

CXXIX. D. VAL. ERN. LOESCHERO.

Vererer, ne talionis jure me uti voluisse, vel sinistra alia de meo diuturno nimis silentio suspicari possis, nisi tua mihi cognita perspectaque esset humanitas atque benignitas. Ego certe vindictae non tam cupidus, nec etiam tam negligens inconstantisque sum animi, ut jam dudum non responderim, si plurima sivissent obstacula. Inter haec fuerunt novi musei instructio, ingentesque tres e Belgio advectae librorum sarcinae, quae e medio ob locorum angustiam tollendae, libri Catalogo inscribendi, atque in suos loculos reponendi erant, antequam de literario commercio cogitare potuerim. Libri isti plerique ejus sunt commatis, ut vestrae ex

illis recensiones egregie augeri ornarique possint. Accepi illos ex venditione Roterodami sub hasta facta. Collector autem illorum librorum fuit Benjamin FURLY, Anglus mercator ibidem degens, coetuique, ut vocant, Quackerorum adhaerens. Hic ex Anglia, Italia, Hispania et caeteris Europae partibus fere omnibus, quaecunque suspectae nobis fidei scripta potuit, maximo sumtu studioque corrasit, ut ipse, cum aliquot abhinc annis illum inviserem, asseveravit Senex ob summam, quam prae se ferebat, mansuetudinem aetatemque venerandus. Ex his Wetstenii mei, qui venditioni praeerant, sicque meum commodum promovere poterant, maximam, imo pene omnem librorum mysticorum, Quackerianorum, Socinianorum, Atheisticorum copiam procurarunt, ut damnatorum meorum caterva octingentorum numerum jam excedat. His etiam accesserunt quamplurima MStorum ejusdem farinae volumina, de quibus alio tempore perscribam. Vellem sane, ut tu Catalogum istum Furlyanum insignem inspicere queas, ut, quae nactus fuerim, inde colligere possis. Unum est, quod doleam, praereptum scilicet mihi fuisse Codicem illum Inquisitionis, quam vocant, Tholosanae authenticum, quem Cel. LIMBORCHIUS in sua Inquisitionis historia in

summum Romanensium dedecus, omissa, quod mireris, unde habuerit, mentione [note: Mirandum sane est, LIMBORCHIUM fontem haud coronasse, unde sua hausit, ac Libri Sententiarum Inquisitionis Tholosanae ab A. C. CIC CCCVII. ad annum CIC CCCXXIII. authentici possessorem, qui illum tam benevole ejus usibus concessit, Benjaminum scil. FURLY non indicasse, cum hocce beneficium tam fuerit insigne, adeoque ecclesiae proficuum; id quod ex ipso praefationis, quam illi Libro praemisit LIMBORCHIUS, exordio satis elucescit. Ecce tibi librum, qualem typis editum hactenus non vidit Christianus Orbis. Ipsum autographum, quod possessoris benevola voluntate integro quadriennio in manibus meis fuit, scriptum est et ubique subscriptum manu Notariorum Inquisitionis, indiciisque indubitatis constat, esse authenticum exemplar ex Archivis Inquisitionis Tholosanae depromptum, Authentica indicia adeo sunt manifesta, ut sola voluminis inspectio mox omne dubium inspicienti adimat. Volumen constat ex pergameno, et intra duas laminas ligneas compactum est. Laminarum alteri hic inscriptus est titulus, L. SENTENCIARUM. etc. Optarim, ipsum authenticum Manuscriptum quo nunc privatus gaudet possessor, in publica quadam Bibliotheca inter rarissima [gap: Greek word(s)] asservari, ut permissu eorum, quibus illius cura demandata est, ab omnibus inspici possit: ut sic in publicum usum, et ad tanto clarius Ecclesiam Rom. iniquitatis ac saevitiae convincendam, fideliter custodiatur; cum, si a privato, curiosissimo licet, asservetur, facile, successu temporis, praesertim si haeredes habeat minus curiosos, obscurari ac deperdi possit.], cum tamen ad majorem fidem fecisset,

luci dedit, quod etiam Dn. Furly, cum illum mihi monstraret, aegre etiamnum ferebat. Sed ad amantissimas tuas jam venio. Laetor, quod meum tibi inserviendi propositum transmissaque non displicuerint. Sed mirari satis nequeo, vitio vobis, O Viri optimi, verti, quod portentosa profanaque heterodoxorum impiorumque scriptorum dogmata ipsis illorum verbis, licet durissimis, proferatis. Cum enim vobis constitutum sit, opus anti-atheum, vel, ut verbo dicam, antihaereticum struere, necesse utique esset, ut vivis tales homines coloribus depingatis, ipsosque, quales videri non erubescunt, ex ipsorum loquela, juxta Terentianum illud, sistatis. Nec video, quod

meticulosi illi Aristarchi metuant, cum eo detestabiliora videantur, quo magis enormia horribiliaque sunt, quae ex illis afferuntur, effata. Tantum etiam abest, ut offendiculo talia esse possint, ut omnibus potius, quibus aliqua religionis pietatisque cura est, horrorem incutiant, cautioresque reddant, si videant, quousque, qui a veritatis tramite discedunt, prolabantur. Sancti sane veteris Ecclesiae Patres non dubitarunt, pessima quaevis sui seculi hominum dicta factave in lucem proferre, probisque omnibus in detestationem abominationemque proponere. Sed tu ipse videbis, quid hic agendum. De transmissis autem facies, utcunque volueris, ego certe omnia summa fide, ut inveni, transferre dareque debui. Tradidissem jam reliqua, nisi amanuensis oscitantia neglectum fuisset, quae sint ultima, quae jam habes, notare. Ego vero in vestro opere nil de illis adhuc vidi, nec reperire etiam potui, cum nonnisi sextus ordo anni 1713. a bibliopolis nostris, qui tarde nimis procurare solent, redditus sit. Indicabis igitur, si placet, locum postremum. Interim mitto tibi Epistolas aliquot, ex autographis ea, qua par est, integritate descriptas. Addidissem alia, nisi nimiam fasciculi spissitudinem metuissem. Indices, velim, bibliopolam, aut alium

quendam Lipsiae, ad quem commodiori occasione minoribusque sumtibus ad te perferenda curare possim. Sunt mihi plurimae Jo. DURAEI Epistolae ineditae, ut puto, cum eas in reliquis ejus, quas mihi videre licuit, non invenerim, elegantissimae ad FORSTNERUM, Consiliarium intimum Wirtembergensem, de unionis, quod moliebatur, negotio scriptae. Miram sane, nisi astutam, quod talibus caduceatoribus solenne esse solet saepissime, vapido gestarit sub pectore vulpem, probitatem, candorem eruditionemque spirant, nec indignae mihi videntur, quae hisce nostris temporibus, quibus similia agitantur consilia, edantur. Sed cum longiusculae pluresque sint numero nescio, an vestro operi inserere velis. Nuper etiam adeptus sum aliquot WISSOWATII atque STEGMANNI junioris ad III. BOINEBURGUM literas, in quibus callidissimis acutissimisque argumentis fidem suam ipsi probare studuerunt. Mirum sane, tantum Virum tam fluctuantis animi fuisse, ut talibus etiam aurem praebuerit. Has quoque concedam, si visum tibi fuerit, quam lubentissime. Obvenit mihi quoque Codex Bibliorum sec. XIII. MS. et in linguam Germanicam fidelissime, ut titulus mentitur, traductorum. Hunc in vestros usus recensere

[note: Recensio insipidae hujus ac impiae perversionis S. Scripturae ab VFFENBACHIO deinde inserta fuit Tom. I. der Abgesonderten Bibliothec. p. 755. sqq.] incepi, atque obstupui, quantis figmentis putidisque commentis sacras paginas foedatas illico deprehenderim. Est sane lucidissimum ac irrefragabile argumentum, quam Cimeriae ante renatam evangelii lucem fuerint tenebrae, et quam misere plebs a coecis istis ductoribus circumducta, divinaque veritas ipsa obfuscata contaminataque fuerit. De aliis duobus Codicibus biblicis rythmicis antiquissimis, quos bibliotheca mea etiam servat, alio tempore. Dabo etiam operam, ut brevi indicem eorum, quae a me sperare, vel potius exigere possis, conficiam. Interim epistolas jam mitto, quas, ut omnia, quae a me concedentur, solo nomine meo praefixo, vel nuda potius, in bibliotheca mea extare, mentione adjecta, absque omni elogio operi vestro inseretis, MELANCHTHONIS literae ob solam clausulam finalem, qua infaustum filiae cum SABINO matrimonium deplorare videtur, notatu dignae. Plura in posterum dabo. d. 8. Febr. 1715.

CXXX. M. GOTTFR. BALTH. SCHARFFIVS Minist. Suidnic. in Silesia Senior.

Quae late longeque per integram Europam sparsa est meritorum tuorum, quae in rem litterariam extant, fama me etiam ex hoc terrae angulo finibusque Sarmatiae ad cultum venerationemque virtutum tuarum protrahit et instigat. Equidem paratam audaciae meae mihi veniam mente animoque praecipio, quod felici sidere nuper admodum catalogi illustris Bibliothecae tuae Tomus prior ad manus meas pervenerit, qui non singulare tantum et inauditum hactenus favoris tui in bonas litteras, eorumque cultores argumentum, quod praesens aetas summa congratulatione excepit, postera, si qua futura est, obstupefacta admirabitur, mihi praebere videtur; verum etiam animum addit, MStum aliquod tibi offerendi, quod, nisi totus fallar, locum aliquem in celeberrimo apparatu tuo meretur. Vixit eheu! obscuro apud nos in angulo haud ita pridem Vir meliori fato dignissimus, Christ. Theoph. UNGERUS V. D. M. in pago quodam

Wohlaviensi [note: qui nominatur Herrnlauerschüz. Nuperrime Optimi atque diligentissimi hujus Viri egregiam Dissertationem de Aldi Pii MANUTII Romani vita meritisque in rem literatam doctissimis observationibus suis illustratam Wittembergae edidit elegantissimae Vir doctrinae M. Samuel Lutherus GERET, summe venerabilis et meritissimi Theologi Thoruniensis, Christoph. Henr. Andreae GERETI unicus optimae spei et praeclarissimae indolis filius, atque in praefatione de ejusdem vita p. 12. sqq. exposuit.] doctissimus, qui historiae litterariae, et quatuordecim linguarum magnam sibi peritiam indefesso studio acquisiverat, non plane Trajecti ad Moenum ob commercium cum Rabbinis quibusdam, et Clar. SCHUDTIO litterarium ignotus. Is ipse inter alia praeter Bibliothecam, libris rarissimis plenam, (cujus partem, eruditionis Orientalium Linguarum subsidia continentem, celeberrimus mihique amicissimus Jo. Christophorus WOLFIUS, Pastor Hamburgensis, sibi jure emtionis vindicavit,) viduae liberisque pauperculis [note: Hinc manifestum est, neque coelibem neque improlem fuisse b. VNGERUM, quod nonnulli sibi persuasum habent, teste Clar. GERETO in laudata praefatione p. 15.] opus Memorabilium

Historiae litterariae de Viris trium postremorum Seculorum eruditis reliquit, quod quinque Tomis justae magnitudinis formaeque maximae (in fol.) ex Biographis, Epistolographis, aliisque Scriptoribus collectum constat, et auctoris manu minutioribus characteribus, lineis arctissime compressis, exaratum est. Sedula haec apis omne genus librorum Gallicorum, Anglicorum, Italicorum, Belgicorum, Latinorumque pervagata est, et retentis auctorum ipsis verbis diligentissime excerpsit, quae ad fata, vitam, mores, libros meritaque virorum doctorum facere videbantur. Factum hinc, ut singularia plurima etiam ex ineditis, itinerariis, conversatione et similibus fontibus proderet, et multorum circa hujus vel illius patriam, nomen, annum natalem, emortualem, etc. errores detegeret, ac confutaret. Editorem vidua hactenus mecum, qui amicum, quo familiariter plures per annos usus sum, post fata adhuc amo diligoque, frustra quaesivit. Cum etiam, quod addo, non pauca configi et immutari deberent,

si in lucem publicam protrahi contingeret, quod passim immisceat, quae in Silesia nec dicere, nec scribere licet: me tandem suasore ad te, Patrone litterarum et Litteratorum summe, confugere audet, et pro ducentis florenis MStum hoc offert, quod lectu non indignum, et Historiae litterariae recentiori multam lucem affundit. Non diffiteor, pretium fortasse haud satis aequum videri, sed ipsa cum orphanis miseris summi illud beneficii loco reputabit, et in compensationis vicem praepotens ac immortale Numen sollicitare nunquam intermittet. Mihi autem, Generosissime Vir, mitiorem, oro quaesoque, in partem interpreteris, quod gnaviter audax hac scriptione ignotus tibi obscurusque homo omnes verecundiae limites transsiliisse fortassis videar. Mearum partium esse duxi, hoc amico olim sincero ut praestem, quicquid sit, officii, et tam commoda occasione animum in tui venerationem plane ruentem omni contentione, ac qua fieri decet, ac par est, submissione tibi declarem. Haerent in Bibliothecarum apud nos angulis, quae cum blattis tineisque certare ex animo doleo, v. gr. D. THEBESII Opus Hist. Siles absolutissimum, Ejusd. spissum de Jure Hortorum Volumen, multa eruditione philologica adspersum, aliaque plura, quae, si

emtor adsit, aut publico vindicari, aut saltem in plurium usus facile cedere queant. Svidnicii Silesiae. Ann. MDCCXXII. VIII. Kalend. Octobr.

CXXXI. GOTTFR. BALTH. SCHARFFIO.

Litterae tuae serius quidem ad me perlatae, acceptissimae tamen fuerunt, quod singularem tuam erga me benevolentiam testentur luculentissime. Grato enim animo agnosco, quod B. UNGERI, Viri optimi, mihique haud ignoti, Adversaria ad Historiam et rem litterariam spectantia offerre volueris. Arriderent omnino illa mihi harum rerum quam maxime cupido semperque studioso, ast duo sunt impedimenta, quae prohibent. Primum, quod firmissime mecum constituerim, antea non visa non amplius comparare, cum tales saepe emtiones male mihi cesserint, spemque conceptam poenitentia fuerit subsequuta. Deinde ingens, quod statuitur, pretium deterret. Interim tuam in amicum

defunctum pietatem, et erga viduam orphanosque commiserationem non modo collaudo, sed quod apparatum meum litterarium qualemcunque istis voluminibus augere atque adornare volueris, grata utique mente agnosco. Lubens etiam intelligo, quod meum in hoc colligendo studium probes, et cum te minime latere possit, quo animo id factum sit, jucundissimum mihi fore persuadeas, velim, si in illo essent, quibus tua studia egregia adjuvare possem. Dum igitur haud ignorem, quam laudabili diligentia Diarium, quod sub titulo: Unschuldige Nachrichten hactenus prodiit, ornare allabores, omnia, quae ad illud augendum facere posse existimabis, concedam lubentissime. Suppeditavi olim pauca quaedam Cl. LOESCHERO, pluraque haud invitus dedissem, nisi notam aliquam, quae injuriosa videbatur, Tomo XIV. p. 253. excerptis ipsi transmissis, adjecisset. Multis enim hanc legentibus videri posset, acsi rebus istis impiis atque profanis admodum delectarer. Verum equidem est, me voluisse, ut verba auctoris servarentur, ast non alio fine, quam ut ejusdem impietas eo magis clariusque elucescat. In ea enim opinione semper fui, integra, quantum fieri possit, adversariorum verba esse adducenda, ut eo plenius de eorum mente

malaque causa constet, nec, quod saepe contingere videmus, de mutilatis affictisque sententiis conquerendi ansa detur. Quod, si hujus loci esset, pluribus probari posset. Etsi vero, ut supra dixi, ea res animum offenderit, non ita tamen ab instituto vestro utilissimo alienum reddidit, ut illud meis adaugere porro nolim. Nosti, me omnia mea ad publicos usus destinasse, nil igitur erit, quod vobis denegabo. Seligatis igitur e primo, qui lucem jam vidit, Tomo Catalogi, quaecunque vobis apta videbuntur, et quae prae aliis arrident; omnia certe, quae jusseritis, lubentissime largiar. Ultro etiam ex caeteris, si gratum vobis intellexero, haud pauca concedam, e penu inprimis epistolica, quae gratia divina ad multa hactenus excrevit millia. Nactus enim sum e Bibliotheca Mayeriana non modo plurima volumina, epistolas LUTHERI et coaevorum exhibentia, sed comparavi quoque spissos duos Tomos ad Balth. MEISNERUM, totidem ad SCHMIDIOS Theologos Argentoratenses, ac, ut alia taceam, viginti ad Matth. BERNEGGERUM et Jo. Henr. BOECLERUM volumina. Nisi nimia, quae nos sejungit, locorum distantia prohibuisset, nonnulla ex his apographis transmisissem. Si igitur socium magis vicinum indicare velles, ad quem

commode transmitti possent, omnia, quae jusseris, concedam. die 30. Januarii. Ann. MDCCXXIII.

CXXXII. HENRICUS CHRISTIANUS SENCKENBERG, Nunc Liber Baro, et Augustissimi Imperatoris in Senatu S. Rom. Imperii Aulico Consiliarius [note: Elegantissimas has, optimaeque frugis plenas epistolas, pace Illustrissimi Viri, quem Germania summis suis merito accenset luminibus, huic nostrae collectioni in singulare ornamentum insero, gratiam hoc pacto initurus ab omnibus, quibus literae curae cordique sunt. Quem enim, quaeso, paulo humaniorem non jucunde affciat praecox tanti nunc Viri, qui sua sibi virtute atque doctrina ad supremum dignitatis fastigium patefecit aditum, maturitas, in primo jam, vernantis aevi flore tam luculenter conspicua?].

Non scribo, sed festino ad te litteras, Vir illustris, ne aut debitae tibi reverentiae

aut mandatis desim, neve rerum mearum statum ignores, proxime daturus prolixiores, et, si licuerit, comtiores. Ut vero felicia capiam auspicia, primo tibi novos fasces, ut boni publici cupidum civem decet, ex intimis gratulor, et non tibi modo, cui cum honore onus accrevit, verum etiam, imo potius integrae civitati, senatui, populo, plebi, et quicquid demum alma tenet patria. Redeat te Consule civitati flos, fascibus et senatui pristinus honos, civibus obseqium, factiosis bona mens, ut tuum consulatum, quam diu spectamus, coronet alma pax. De itinere meo, quod scribam, non est; transivi quemque locum potius, quam spectavi, cum mora mei non esset arbitrii. Salutavi tamen Gothae CYPRIANUM, non admodum recte valentem, cumque LIEBIUS Duci Gothano ab antiquaria supelectile et bibliotheca Francofurtum eo ipso momento profectus esset, indignabundus Gotham liqui. Cum illustris nominis tui

mentio fieret, CYPRIANUS dolebat, negotiis sibi iter Francofurtense et tuum alloquium interclusum hac vice fuisse, futurum tamen proxime fortassis, ut desiderii fiat compos. Lipsia Halam veni, Kal. ipsis Maji., atque oppositas Domino THOMASIO aedes in der grossen Ulrichs Strasse habito, satis commode, nec ab aere, si Deus voluerit, quid periculi. Studiosorum numerus ad duo millia excurrit, non ultra, quae enim de VI. millibus plus minus narrantur, gerrae sunt, ipso Domino Prorectore ALBERTO teste. Admissus sum jam ad alloquium Ill. THOMASII, BOEHMERI, Johannis JUNKERI, Pauli ANTONII, ad reliquorum aedes propediem promoturus gradum. LUDEWIGIUM et GUNDLINGIUM jam quaesivi, irrito conatu, altero in Lipsiensibus nundinis, illo vero in praediis tempus feriarum modicum terente. Multus erat in sermone de te, Vir Illustris, THOMASIUS, Optimus Senex, aetatis ingravescentis jam sentiens mala, capite prospiciens ad terram, haud satis firmo gresu, maxime vero memoriae sensim sensimque recedentis abscessu infelix. Et tamen talis cum sit, est in labore assiduus, ab hora VI. matutina ad horam usque X. noctis, quod ex hypocausto meo observare licuit; sed, ni fallor, labores hi ordinarii

Academici sunt, aliis enim, me judice, vix est, ut suffciat, quaerendus nunc, quod ille quondam dicebat, in libris suis. De reliquis, quae heic locorum in studiis gerantur, docebit Catalogus, quem adjeci; si quid praeterea gestum fuerit, non patiar J. E. T. id ignorare, si quidem fuerit tanti. Cum vero non ignorem, J. E. T. novis litterariis abundare, ex commercio cum eruditis cottidiano tam coram quam etiam epistolico natis, qua decet reverentia peterem, ut, quantum per negotiorum molem potuerit, me eorum non expertem patiatur. Verum ne publica diutius morer commoda, esto hic terminus, praesertim cum temporis penuria currentem revocet. Te itaque, Vir Illustris, cum conjuge atque tota familia splendidissima Dei O. M. patrocinio, me vero meaque studia tibi de meliore nota commendo, atque si quid a me expectari poterit, quo observantiam tibi debitam testari queam, vel nutu opus est, dabitur opera sedulo, ut non minus absens, quam praesens clientis devotissimi nomen jure tueri queam. Halae Magdeb. A. 1727. d. Maj.

CXXXIII. HENRICO CHRISTIANO SENCKENBERGIO Suo.

Primae illae tuae, quas post discessum ad me dedisti, literae, non modo bene redditae, sed acceptissimae etiam fuerunt. Ut enim quanta cum voluptate ob summam, qua illas condivisti, elegantiam easdem perlegerim, ne, quod absit, otiosis blandimentis commercium, quod nunc, Deus faxit! feliciter inimus, litterarum ordiri velle tibi videar, taceam, laetissimum illud de itinere feliciter confecto ac auspicato, de quo tibi gratulor, adventu nuncium jucundissimum fuit. Deinde benigna illa, quam absens etiam colis, mei memoria ac summa, quam omnibus fere lineis testaris, benevolentia singulari plane gaudio affecerunt. Prae aliis autem tuus in me affectus patet ex pio, quo tuas auspicatus es, voto, qui etsi nimius videri possit, majorque illa, quam Reipublicae nostrae ex meo Consulatu spondes, felicitas sit, quam vel ipse ullo modo sperare ausim,

vel in perturbatissimo ac tristissimo rerum nostrarum statu cordatissimorum etiam civium quispiam polliceri sibi valeat; propensam tamen tuam exinde in me voluntatem, summamque in patriam pietatem omnino agnosco atque exosculor. Utinam vero aurea illa almae Pacis secula, si non meo sub Consulatu, brevi tamen nobis redeant atque perennent! Id quod tecum toto corde atque ex animo voveo. Quod, ad loca, quae in peracto itinere transiisti, perlustranda, exigua mora data fuerit, ex solita vectoribus festinatione facile conjicere potui. Cl. CYPRIANUM vero adversa valetudine a proposito ad nos itinere praepeditum fuisse doleo, quamvis ejus praesentia jucundissima frui per publica negotia vix licuisset. LIEBIUM certe, qui cum comite suo, Superattendentis Isenacensis Nicandri filio, me in aedibus propriis bis frustra quaesiverat, in ipsa Curia convenientem vix tribus verbis salutare potui. Transegit ille, ut audio, cum Wetstenio, Bibliopola Amstelodamensi, de maximo illo opere Numismatico, quod Celeb. Andr. MORELLIUS olim paravit, ac successor ejus SCHLEGELIUS continuavit. Exhibebit non modo omnia praestantissimi illius Numophylacii Schwarzburgici, quod Duci Gothano postea cessit, cimelia, sed quaevis alia, quae MORELLIUS,

vir stupendae plane in Antiquitatibus diligentiae, in itineribus olim, conquisivit, singularique dexteritate ipsemet in aes incidit. Vidi olim, cum Arnstadii degerem, operis praestantissimi specimina, quae SCHLEGELIUS benivole commonstravit. Sed haec obiter. Illustrem THOMASIUM mei adhuc memorem vivere gaudeo, ingravescentis vero aetatis ac senectutis, quae, ex veterum sententia, morbus ipsa est, incommoda sentire condoleo. Salutabis data occasione eum, uti et caeteros Academiae vestrae Professores meo nomine; LUDEWIGIUM cumprimis atque GUNDLINGIUM. Pro transmisso benivole lectionum Catalogo gratias ago, majores utique habiturus, si, quod humanissime polliceris, de aliis, quae apud vos atque in vicinia in reliteraria geruntur, me edocebis. Lubens equidem, quae vicissim expetis, nova perscripturus sum, ast, quam pauca memoratu digna hic contingant, ipse nosti, commercium vero meum literarium, ademto nunc omni fere otio, plane friget. Nec fuerunt hactenus, quas tibi memorem, novae ad bibliothecam meam accessiones, si paucos, de quibus nunc dicam, libellos excipiam. Inter hos eminet rarissimum illud Guil. POSTELLI opusculum, quod inscripsit: Les tres merveilleuses Victoires des femmes de

nouveau monde. Apologia est famosissimi alterius ipsius libri de Virgine Veneta, quem in bibliotheca mea unacum aliis scriptis illius minoribus extare nosti. Prioris opusculi, quod Cl. HASAEUS in Bibliotheca sua Bremensi fuse recensuit, copiam fecit, atque ex publica Bremensi accersivit Klugkistius, designatus Professor Bremensis, qui per aliquot menses hic substitit, ac ad conscribendam de Duellis eorumque apud vett. Germanos jure dissertationem inauguralem, quam Ultrajecti publice defensurus est, libris meis usus est. Schelhornius meus duobus libellis acceptissimis me donavit, PORTII scilicet de anima opusculo, ac virulentissima illa in optimum, ast fatali laquei supplicio, crudelissimi Imperatoris Turcici jussu, nuper enecatum Wallachiae Principem Satyra [note: conf. si placet, Amoenitat. liter. Tom. II. p. 385. sq. Libellus ille rarissimus pariter ac mordacissimus hunc gerit titulum: Empirica illustris per septem nobilissima euporista familiaria remedia ad totidem gravissimos et frequentiores morbos profligandos: authore Michael Schendo R. C. S. Eq. Vanderbech, Philos. et Medicinae V. Doctore. Addita authoris Apologia adversus Maurocordati sycophantias par le Docteur Conrade du Scheben. Editio altera (ut quidem in titulo fingitur) prototypo Londinensi longe elegantior ac emendatior. Augustae Vind. apud Merz et Mayer, cum permissu Superiorum. MDCCXXIII. in 8.]. De hac sequentia ad me perscripsit

Schelhornius: Libelli famosi in MAUROCORDATUM auctor, quem Ulmenses ipsum Vanderbeckium fuisse suspicati sunt, Ulmae, ubi impressus est, praesens prelo semper assedit, solicite cavens, ne quod ejus exemplum in aliorum perveniret manus: pauca tamen typographi calliditas ipsius vigilantiae subduxit, reliquis omnibus in Hungariam et Turciam avectis. Auctor iste bene nummatus, ab Ulmensibus, qui consuetudinem cum eo transeunte habuerunt, praedicatur ut vir eruditissimus, multarumque linguarum cognitione imbutus, librorum, nummorum, antiquitatum, etc. notitia exquisitissima instructus, sed fervidi ac vehementioris ingenii. Haec Schelhornius. Plura, quae addam, non habeo, ac, si suppeterent, temporis angustia non sineret. Vale igitur, Amice charissime, ac tui amantissimum redamare nunquam desine. die 24. Maji MDCCXXVII.

P. S. Quid MAJUS, JOANNIS atque SCHANNATUS nostri agant, cum ignarissimis scio, neque enim quempiam eorundem post discessum tuum vidi, neque quidpiam de illis inaudivi. Vereor, ne MAJUS noster aegrotet, cum ad ultimas meas nil responderit, nec de delato kl. Majis munere, de quo in illis certiorem feceram, hactenus gratulatus fuerit.

Cl. HEUMANNUS, me inscio minimeque expectante, carmine latino de delatis nuper fascibus gratulatus est. Etsi similes officiorum lautitias non amem, ob singularem tamen elegantiam placeret carmen, nisi nimiae, quibus me ornatum voluit Vir amicissimus, laudes offenderent. Mittam data occasione ejus exempla, quae hic distribuere verecundia vetuit [note: Repetere hic, in gratiam lectorum et b. VFFENBACHII, Viri omnium laudibus dignissimi, memoriam, venustissimum illud Optimi HEUMANNI mei carmen juvat:

Consule Roma suo plausit sibi, jureque plausit.
Tu quoque plaude Tibi Consule, Moene, Tuo.
Doctorum Princeps, librorum dives, amator
Veri ac virtutis Tullius ille fuit.
Servator Patriae, Patriae decus et decus orbis,
Atque Pater Patriae Tullius ille fuit.
VFFENBACHIADAE par virtus, gloria parque:
VFFENBACHIADES Tullius ecce novus!
Doctorum est Princeps, librorum est Helluo, cultor
Veri ac virtutis, nunc Patriaeque Pater.
Magne Vir, applaudo. Flore, Clarissime CONSUL,
Praesidium Musae dulce decusque meae.
Macte nova virtute, novo mactatus honore!
Sic decus Urbis eris, sic decus Orbis eris.

CXXXIV. HENRICUS CHRISTIANUS SENCKENBERG.

Si qua, Vir Illustris, de tuo in me meaque, utut citra ullum meum meritum affectu, non aliunde mihi constitisset, satis idonei testis loco futurae fuissent litterae tuae, quas 24. Maji omni humanitate atque elegantia plenissimas ad me dedisti;

dum a negotiorum tuorum catena et in reddendis literis celeritatem, et eam amplitudinem impetrasse te video, quam ne sperare quidem ausus essem. Insignis etiam speciminis benevolentiae tuae loco illud habeo, quod beneficio fere imputes ea, quae a me et quidem ampliora jure tuo debebantur, nec non, quod, cum alias satis acute cernas, in meis hebetiore quodammodo visu utaris, stili elegantiam mihi tribuendo, quam nullus agnosco; neque enim in hoc fundo lepores nascuntur, steriles dominantur avenae, et infelix lolium. Sed ad alia, ne loquacitate mea tempus, rebus gerendis dicatum, surripiam. Nova, quibus me beasti, grata mente exosculor, at quae reddam, fere non sunt, sed experiar. THOMASIUS, qua est humanitate, altera vice me admisit, accepitque salutem tuam, quam jusseras, reddens, ut suis verbis quam amplissimam nunciarem invicem Bibliothecae suae adeundae, satis benevole potestatem concessit, adjiciens, licere mihi, ut, quos vellem, domum mecum asportarem, vel asportari curarem; danda opera, ne Illustr. Virum hujus in me animi poeniteat. GUNDLINGII aedes non una vice adii, antequam aut per valetudinem, aut per occupationes ejus conveniendi potestas fieret; facta tamen paucis abhinc

diebus, et ita quidem, ut, quoniam vacunae nonnihil erat, duarum horarum spatium mihi impertiret, atque ad finem decurrente sermone repetitas nostras visitationes sibi non ingratas fore ostenderet, si a re nonnihil otii. Misti medio tempore plurimi sermones de ESTORE, de feudis, de Palatinis Germaniae, de Gundlingianis, de SCHANNATO nostro, cujus diligentiam praedicat, atque, quod primo loco monendum erat, de te etiam, Vir Illustris, cujus in rem litterariam merita ut nulli non eruditorum, ita rei librariae peritissimo GUNDLINGIO non poterant non summis efferri laudibus. Affirmabat bibliothecae suae sumtus ad XVIII. Imperialium millia excurrere, in suis se computare libros impressos plurimos, ingentes, rarissimos, Manuscriptorum nullum; eamque ob causam existimare se, tuam longe instructiorem, longe sumtuosiorem esse. Subjiciebam ego, quae videram, quaeque ex ore tuo me percepisse memoria tenebam, illud quoque, saepius illustri tuae dignitati in votis fuisse Illustris Gundlingii praesentiam, quippe cui in re antiquaria et historica plurimum deferre solita sit. Amplectebatur tantum de se suisque judicium, nilque sibi obstare, quo minus ad nos excurreret, praeter temporis penuriam regerebat, sperare se tamen

meliora, atque quod nunc negetur, futurum fortassis olim. Est is in eo, ut dissertationibus nonnullis jura peregrinitatis atque incommoda apud Germanos expediat, agitat etiam mente dissertationes in Speculum Saxonicum et Suevicum, quibus eorum fidem a criminationibus LUDEWIGII vindicet, quo labore in praesens vel maxime opus est. Edidit enim (nequid nostrarum rerum ignores) LUDEWIGIUS Singularia Juris, quibus Juris Publici viam regiam terere volentibus ex instituto eam sternit, de auctoribus judicium fert, eorumque certas classes secundum opinionum, quibus dediti fuerunt, merita constituit. Heic, dum eorum, qui Jus Publicum utriusque Speculi decempeda metiuntur, mentionem injicit, in Speculorum auctores atque tradita gravissime invehitur, nullius omnino ea pretii esse contendens. Contra GUNDLINGIUS, utut largiatur, Speculatores fabulis anilibus nonnunquam aurem adhibuisse, plurima tamen ex genuinis historiarum fontibus et Capitularibus Francorum, nec non vetere de Beneficiis libro ab ea nota vindicari posse, penes se certum habet, quae sententia proxime etiam ad meas rationes accedit, utut non per omnia GUNDLINGIO subscribendum putem; nemo enim a me unquam id impetrabit, ut Epkoni de Repko,

vel potius Rubichau (quae familia hodienum superat) integrum, quod superest, Speculum Saxonicum adscribam; primae lineae hujus Compilationis ei debentur, atque ad saeculum XIII. pertinent; alia nescio quibus Scabinis Interpolatoribusve, quod probare, si Deus vires et otium dederit, aliquando conabimur. Sed ad res meas, quoniam delatus sum, permittes diverticulum, ut referam, me moliri opusculum de Origine Feudorum Germaniae aliarumque gentium, cujus cogitatio ex sermone cum GUNDLINGIO et discrepantibus sententiis utriusque nostrum mihi nata est. Sententia Illustris Viri est, quae et ante eum aliorum, proposita Part. I. et XV. Gundlingianorum, feuda a Germanis informata, prima rudimenta apud Romanos praedia stipendiaria fuisse: ego contra feuda Germanis antiquissima, in Germania nata, a Germanis ad Romanos delata, atque demum, cum provincias Romanorum torrentis in morem inundarent, magis expolita esse. Promittendi reus sum, cum Illustr. Vir a me stipulatus sit, ut mea in chartam conjicerem, a te itaque qua decet reverentia peterem, ut si quid huic rei subsidii in instructissima tua sit bibliotheca, mihi id pandere ne graveris. Lipsiae cum degerem, anteactis nundinis, Bibliotheca

MENCKENII et conjunctio mihi patuit. Spectavi plurima visu dignissima, interque ea Collectionem characterum literarumque ductuum omnis aevi, SAXII Pontificium Arelatense rarissimum, Chronica quaedam Thuringica, et multa, de quibus forte alias, nunc enim properandum est. Habitat aedes Menkenianas Vir praestantis eruditionis, M. J. E. KAPPE, in quo humanitatem cum eruditione conjunctam cerneres; (scis unus omnium optime, quam rara haec una ambulent, quamve paulos utroque alma parens, quibus te cumulatissime, beet,) cujus nonnulla jam in publicum emissa sunt scripta, atque hisce ipsis nundinis spicilegium Monumentorum, quae HORTLEDERUM, SECKENDORFFIUM, LEHMANNUM que latuerunt, cum Seculi XVI. Historiae lucem inferrent, in 8. Eum inquam Virum nosse contigit, contigit etiam in amicitiam ejus et literarum commercium ultro oblata admitti, unde quamplurimos mihi fructus spondeo. Revertor nunc Halam, ubi bibliothecam Academicam et Marianam Senatus aspexi verius, quam lustravi, ea erat temporis penuria; patuit tamen ex hoc aspectu mihi, alteram libris recentioribus, alteram vero antiquioribus scriptis abundare. Ex illis memoro MABILLONII Acta, Annales Benedictinorum, Bibliothecam

maximam Patrum, Scriptores rerum Francicarum CHESNEI, Thesaurum utrumque Antiquitatum, Scriptores rerum Italicarum, etc. Ex his Speculum Saxonicum antiquissimum MStum, in 4to. MSta aliqua Hebraica, editiones Speculi Saxonici antiquissimas, de quibus omnibus distinctius alias, si jusseris. Interim commendo Georgii Friderici NEUMANNI Epistolam de Bibliotheca Halensi, 1710. 4. Halae in lucem datam, cujus nescio an exemplum possideas; plurima tamen sunt, quae Neumannum aut fugerunt, aut ob temporis longinquitatem latuerint necesse est. Ad LUDEWIGIUM per saltum revertor, atque in ejus Bibliotheca latens Davidis MEVII JCti Jus Publicum Pomeraniae. Mira est Viro Illustri hujus operis commendatio, quod non parvum volumen in folio implere ipse mihi narravit, quartam partem occupante Systemate Juris Publici, tres reliquas tenentibus Actis, Recessibus Provincialibus, Statutis, atque aliis, Capitulationibus nimirum etc. Provinciae formulam concernentibus spopondit mihi ejus inspectionem; dum vero eam expecto, scire cuperem, num tu de hoc opere aliunde nihil inaudiveris, numve de aliis Germaniae Provinciis hujusmodi nihil in bibliothecae tuae adyta pervenerit; sed ignosce, quaeso, temeritati

LEVCKFELDIUS, de quo saepius nobis sermonem habitum memini, vivit, viget, atque haud ita pridem uxorem duxit: dicitur parare opus ingens historicum, sed cujas sit, nullus novi, fortassis oblata occasione ex ore ejus te docere potero. FRANCKIUS Senior, Orphanotrophei Halensis auctor ac stator, ante hos sex dies animam exhalavit, mandatum corpus terrae noctu, remotis arbitris, sed die Martis proxima erunt exequiarum solemnia, satis splendida, si credere fas est. Ei in officio Directoris Orphanotrophei reliquisque muneribus successurus creditur FREYLINGSHAUSEN gener. Sequente septimana edetur Catalogus librorum, auctionis more distrahendorum tribus abhinc hebdomadibus, ejus exemplum Ill. D. T. ut servem curabo; si vero volueris, ut e vestigio mittam, vel verbo opus erit. BOEHMERUS solemnibus pentecostes feriis Berolinum profectus erat, filii, quod creditur, in Consiliariorum ordinem tollendi gratia, aut etiam, quod aliis visum, poenam nuperi tumultus causa regi debitam deprecandi causa. Relata refero, mea non interest, id potius, quod Tomus IV. Juris Ecclesiastici ejus sub praelo sudet, futuris nundinis ad umbilicum deducendus. Nec eo terminatur BOEHMERI diligentia; operarum in manus tradidit Institutiones

cum Paraphrasi Theophili, Latinitati donata, notisque plurimum auctis in forma, quam vocant, quarta. Dum vero novos libros memoro, succurrit, Lipsiae recudi Catalogum Bibliothecae Menckenianae, tertia parte auctiorem, atque Tomum 1. Scriptorum rerum Saxonicarum, Thuringicarumve futuris destinari nundinis, quibus iisdem LUDEWIGII nostratis notas in HORNII Jus Publicum se sistet, ut adeo novarum rerum futura sit seges satis larga.

De GOLDASTO aurem vello; addidi enim prioribus notatis ad ejus vitam spectantibus plusculum, unde, si grave non esset, qua par est, reverentia rogarem, ut apud Helvetium tuum, quicum literarum commercium, in GOLDASTI familiam, scripta, aliaque requiras, quam primum enim de his omnibus edoctus fuero, accedet operi lima ultima, fortassis cum nova editione Scriptorum rerum Alemannicarum carceribus emittendo. Verum videorne tibi ad satietatem et ultra gravis fuisse alloquio? Opinor sane, antiquum obtineo, nosti garrulitatem hominis; sed quem non negotia tua gravissima, chartae tandem defectus, ut sileat, monet. Cogito itaque terminum, verum figere nequeo, priusquam monuerim, innotuisse

mihi auctorem Microscopii Statistici, diu a nobis in cassum quaesitum. Helenopolitani nomine latebat, inveni vero heic loci opusculi exemplum, cui ignota manus adscripserat: auctor est Conradus FISCHERUS, civis et Advocatus Moeno-Francofurtensis. Quod itaque bonum, felix, faustumque sit! Surgit nobis, qui eruditis Francofurtensibus tuis, meis, inferatur, aliquando B. C. D. mea opera, tuis auscipiis, ex tumba postliminio revocandis. Opusculum ipsum, si in Bibliothecae tuae sacrariis nondum condidisti, mea ope fiet, ut nanciscaris, non enim opinor, quenquam ejus appetentem fore, cum paucis, imo nemini, sit cognitus auctor, multis magnis sui temporis doctoribus, si non praeferendus, certe juxta ponendus; legi enim integrum, cognovique aliqua eum vidisse, paucis ante eum visa. Esset hic locus percensendis iis, quae se mihi novantiquorum in re literaria, dum hic dego, obtulerunt, haud vulgaribus; sed modus sit oportet. Superat itaque unicum, cui limen certe debebatur, nimirum ut tibi diutinum silentium meum excusem. Debetur illud non certe segnitiei meae, verum valetudini, qua aliquantisper usus sum, parum prosperae, plurimisque aliis (quas unus omnium optime nosti) advenae natis occupationibus, sed usurarum loco

do epistolam satis grandem, usuras fortassis ingratas, imo, cum Consul sis, publico noxias, ex optima tamen mente profectas, cujus I. E. tuam ipsam testem appello satis locupletem. Sed jam aliud intervenit, quod excusem, nimirum stili inelegantiam, maculas, atque literarum picturam inficetam; excusabis haec omnia, Vir Illustris, quae tua in me benignitas est, praesertim cum scias, in morem fere abiisse, ut literas non concipiam prius, et potius festinem, quam scribam, unde necesse est nonnunquam, huc pertinere Plautinum illud: an gallinae etiam habent manus? Salve, Vir Illustris, cum Ill. familia, tota gente, atque civitate demum universa, feliciter rem gere, atque nobis, si meremur, imo etiam si non meremur, favere perge. Halae Sax. 8. Junii 1727. Raptim.

CXXXV. HENRICO CHRISTIANO SENCKENBERGIO Suo.

Cum meam nuper in respondendo industriam collaudaveris, merito nunc quidem miraberis, quod tam cito ab eadem remiserim. Nulla vero oscitantia, neque ulla, quae me, quoad vixero, minime capiet, tui oblivione id factum esse, facile agnosces, si, quanta negotiorum mole pro gravissimi muneris ratione opprimar, tecum reputabis. Haec ipsa sane mora, quam invitus trahere cogor, eo molestior mihimet ipsi est, quod exoptatissimo suavissimoque alloquio tuo me privet. Ni vetaret verecundia, rogarem te sane, ut me etiam tacentem crebrioribus tuis exhilares. Nimia haec mea tibi sane videri posset rusticitas, nisi meo erga te affectui summoque tuarum desiderio eandem tribueris, Reprimens igitur hanc meam audaciam, etiam atque etiam rogo, ne vel eandem, vel etiam meam in scribendo cunctationem vitio vertas. Eruditorum,

quos cum viris Academiae vestrae Celeberrimis miscuisti, sermonum participem reddere volueris, gratias ago, majores utique habiturus, si, quod benivole polliceris, de rarioribus, quae in bibliothecis tum publ. tum privatis animadvertisti, vel in posterum observaturus es, ac de iis denique, qui in tuas forsan manus incident, libris rarioribus me edocueris. Ill. GUNDLINGIUM amici veteris memoriam nondum deposuisse, est, quod laeter. Salutabis eum data occasione meis verbis officiosissime, certioremque reddes, me non sine voluptate illorum temporum recordari, quibus una mensa victitare, atque amoenissimis eruditissimisque sermonibus uti frui licuit. De egregio, quod de Origine Feudorum moliris, opere ex animo gratulor, utque illud ipsum feliciter perficias, ex animo opto. Rogas, ut e meo qualicunque adparatu librario nonnulla ad egregium hoc argumentum facientia suppeditem, quod, etsi lubens agerem, vix tamen praestare potero, quod omne otium ademtum mihi scias. Quod si tamen loca nonnulla evolvenda atque excerpenda e scriptoribus minus obviis judicaveris, per Amanuensem id curabo. MEVII Jus Publicum Pomeraniae notum mihi non est; vereor autem, ut tanti sit, quanti illud facit possessor, quippe

qui more solito omnia sua niniis efferre laudibus consuevit. MEVIUS certe eximiis Jus Civile illustravit scriptis, nullis vero, quantum mihi constat, Jus Publicum exornavit, quamvis negari minime debeat, illis illustre in orbe literario nomen eum consequutum esse. Adjecta forsan monumenta publica operi pretium constituent, sed ipsa illius inspectio certiorem de his omnibus te reddet. LEVCKFELDIUM bene valere, laetor; FRANCKII vero obitum quam maxime doleo. Ill. BOEHMERI novam Institutionum editionem eo avidius exspecto, quod videre gestiam, num Codex ille meus membranaceus, quem olim eidem concessi, aliquem usum praestiterit. Amicus meus Helvetius mutus est, ut piscis, nullum plane responsum huc usque dedit, tantum abest, ut aliquam de GOLDASTI fatis notitiam suppeditarit. Siquid vero de eodem innotuerit, lubens utique suggeram. Quae de Microscopio statistico, larvatoque ejus auctore mones, perjucunda fuerunt; neque enim illud, neque etiam hunc noveram. Rem igitur facies gratissimam, si librum hunc tuo, qui plurimum apud me valet, calculo probatum aequo, quod grato utique animo refundam, pretio comparabis. Minus secunda te hactenus usum fuisse valetudine, aegerrime intellexi; aeris

victusque mutationibus eandem tribuo, utque prosperrima in posterum gaudeas, ex animo opto. Nova, quae commemorem, vix occurrunt.

Nactus nuper sum Amerbachianam operis Guthmanniani editionem, quam olim comparare studuisti, ast. frustra, quod iniquum a possessore pretium statuebatur. Non minori, imo vero majori hoc meum constitit exemplum; cum vero permutationis jure illud a Forstero acceperim, non renuendum duxi.

Num in Academia vestra prohibitorum, quos vocant, librorum curiosi sint, scire gestio. LANGIUS forsan aliquem eorundem adparatum possidet, quem si ad saepius tibi laudatam permutationem ineundam persuadere posses, insigne utrique nostrum beneficium praestares. Diu est, quod in scriptum illud Atheisticum, quod ante aliquot annos in suggestum Ecclesiae cujusdam Magdeburgensis tenebrio quidam deposuit, inquisiverim. Rogavi equidem Simonem J. ARNOLDUM, Pastorem ejusdem Ecclesiae nuper defunctum, ut ejus copiam procuraret; respondit autem ille, scriptum illud detestandum a Magistratu perpetuis tenebris damnatum illico fuisse. Cum vero PETERSENIUS, ut ex edito contra istud schediasmate colligere est,

illud ipsum habuerit, fieri facile potest, ut vel D. LANGIUS, vel alius amicorum ejus ab eodem receperit. Quodsi igitur illius apographum comparare posses, insigne mihi praestares officium. Sumtus libenter restituam, vel etiam, si mavelit, scripto rariore compensabo. Ignosces, confido, rusticitati meae, ac pro singulari humanitate tua, quam tot argumentis in adaugendo adparatu meo olim comprobasti, petitis meis lubens annues. die XIX. Julii MDCCXXVII.

P. S. Adeptus nuper etiam sum majorem libelli illius rarissimi de Ratione Status, quae sub ficto Hippolyti a Lapide nomine, forma, quam vocant quartam, An. MDCXC. prodiit, editionem, cum nonnisi minorem illam, quae Anno MDCXCVII. lucem vidit, hactenus possederim. Nosti foetum, vel, ut scrupulosioribus nonnullis videtur, monstrum hoc JCto Celeb. RUSDORFIO adscribi. Dum vero hunc virum nomino, memoriam subit, Dn. LOENIUM nostrum insignem epistolarum ipsius anecdotarum adparatum a Cl. MIEGIO recepisse, quas cum vita illius, quam JOANNES noster parat, forsan editurus est [note: Prodierunt Francofurti ad Moenum in fol. A. MDCCXXV. RUSDORFFII Consilia et Negotia publica, ubi diversi Tractatus et Consilia, diverso tempore, prout res in deliberationem cadebant, aut proponebantur, scripta et Rerumpubl. in Europa statum concernentia, continentur. Accedit Epistolarum familiarium ipsius autoris, ad Viros Ill. et amicos scriptarum, Collectio ex Bibliotheca Loeniana. Suspicor, Epistolas, ubi novus paginarum ordo incipit, anno demum 1727. vel postea operi huic annexas esse. An RUSDORFII vita ac fata, a b. G. Christiano JOANNIS singulari commentario descripta, quorum in praefatione spem fecit Editor, tandem prodierint, me ignorare fateor.].

CXXXVI. HENRICUS CHRISTIANUS SENCKENBERG.

Novissimas meas recte ad Te pervenisse, Vir Illustris, certa spe praecipio; sed non sufficiebat, inquis, et consuli, et

plurimis negotiis tantum non oppresso fatis loquacibus litteris gravem fuisse, addendae erant alterae? Imo vero, inquam, summittendae erant et hae, cum priores non scribenti, sed festinanti memoria non suggesserit ea, quae Illustris hujus Academiae Cancellarius et hac ipsa die novus hujus Academiae annuus Consul s. Prorector ad J. T. D. nuper perferenda dederat. Scilicet petebat Illustris Vir, certior fieri, num Manuscriptum quoddam Institutionum Imperialium vel etiam integri Juris Corporis in Tuorum numero extaret, cui glossa non adjecta, ut inde de aetate judicium fieri queat. Simul volebat, adscribi salutem suis verbis quam amplissimam, plurimaque disserens de insigni sibi lustrata MSta Tua supellectile, scire avebat, quorsum Pars altera Operis, quo MStorum Bibl. Celeberr. Tuae portio recensetur, devenerit, illa nimirum, quae Francofurti impressa ibidem cum reliquis Franckianis libris sub hasta vendita, sibi enim ea per fore opus, cum inter reliquias librariae hujus officinae, sibi Creditori jussu Regio addictas, Partis prioris sit magna seges super. At dum Franckii nomen profero, succurrit, fortassis J. E. T. non injucundum fore, nosse, ubi Franckius is, Vir sane, quod scripta docent, non indoctus inpraesens degat: Habitat is

Belgum foederatum, non longe ab Amstelaedamo nobilium imaginibus juvenum moderaroris spartam sustinens, quo in loco amico cuidam D. Bieckii Bibliothecae Mariane praefecti visus salutatusque est, a quo ego accepi. Hac ipsa die cum ALBERTI LUDEWIGIO Prorectoris munia per manus traderet, didicimus hoc anno quingentos quinquaginta quinque Studiosos huic Academiae nomen fidemque dedisse, quod cum scitu non indignum judicarem, in calce adiiciendum existimavi, simul me meaque studia J. T. E. de meliore nota commendans, precatus eidem salutem quam amplissimam, atque sufferendis tot tantisque oneribus robur ex alto. 1727. d. 13. Jul.

P. S. Leuckfeldius, quem aliorum relationibus seductus vivere scripseram, atque magnae molis librum agitare, sesquianno abhinc in vivorum numero esse desiit, utut hoc neque Boehmero, neque Ludewigio, neque etiam Gundlingio cognitum fuerit, qui uno quasi ore idipsum, quod scripseram, mihi retulerant. Ejus MSta numique quo devenerint, itidem explorare nequivi, sed dabitur opera, ut quid iis factum intelligam. Proxima die Lunae Boehmero Praeside, Dissertatio peragetur de natura Poenarum Ecclesiasticarum,

si recte memini, rarum! cum eo tempore, quo hic versor, ne unam quiden Juridicam, Medicas ad X. et ultra propositas viderim publice.

CXXXVII. HENRICVS CHRISTIANUS SENCKENBERG.

Tantum abest, Vir Illustris, ut, quod verebar, longiusculas meas nausees, ut potius ad inconditum meum sermonem identidem iterandum, etiamsi per negotia Tuorum nihil ad me pervenire queat, ultro provoces. Agnosco lubens Tuum, quem semper suspexi, in me animum, necnon negotiorum, queis tantumnon opprimeris, fasces, en Tibi itaque quas benigne imperasti. Primordia sermonis ab humanissimis Tuis ducenda erunt, quibus primo loco Illustrem GUNDLINGIUM salutatum volebas, eique revocari in memoriam consuetudinem illam, quae Tibi, Vir Illustris, hac in Academia aliquando cum eo intercesserit: utrumque a me effectum,

neque id GUNDLINGII memoria lapsum cognovi, adeo ut potius amplissima salute praemissa ejusmodi albos dies saepiuscule sibi redire peroptaverit. Praefert is sane vitam, quam ducis, civicam Academicae multis nominibus, et saepius memini, me ex iis, qui GUNDLINGIO necessarii aut a studiis sunt, audivisse, eam satietatem laborum Academicorum eum cepisse, ut si uxoris salacis facinora ac furta clandestina amorum eousque eam in aedibus ejus morari permisissent, donec satis luculenta bonorum parte ex hereditate Krauthiana Berolinensi augeretur, omnino futurus fuerit ex Professore Academico praedii cujusdam nobilis incola. Quoniam autem uxoris Gundlingii habita mentio, fortassis non alienum ab hoc loco erit nosse, eam Magdeburgi degentem deliciis sibi consuetis affluere, mariti aeque incuriosam, atque is ejus est, id tantum dolenter ferentem, nuper imperio regio sibi alterum filiorum, quem penes se servabat, suis artibus poliendum, ablatum, patrique flagitanti idipsum restitutum esse. Feruntur de ea heic loci plurima, an ex vero, an autem ex falso, nunc non disputo, genio sane eam indulgere par est credere. BOEHMERUS Dissertationes duas, quarum nuper indicium feci, Juri Ecclesiastico, cujus novum Tomum

parat, inserturus creditur, quarum posterior cum publice disceptaretur, mihi inter alios contradicendi munus obvenit, verum tempore exclusus nil aliud fere egi, quam ut contradicere me voluisse ostenderem, cum nonnulla essent, quibus serio refragarer. Institutiones Boehmerianas, quarum Ill. E. T. mentionem iniicit, nondum vidi, si a paucis earum pagellis abeas, neque enim adhucdum integrae prodierunt, verum Collegio Institutionum substratae Boehmeriano plagarum tenus a studiosis, qui pretium initio numerarunt, ex typographeio auferuntur. Vidi eis subjectas nonnullas novas Notas, adjunctam etiam Paraphrasin Theophili Latinam, ni fallor, ex edit. CONTII desumtam, mallem vero ego, si quid judico, ex editione C. A. FABROTTI textum Graecum accessisse, parum enim est Theophilum habere, si Graecum non habeas textum, qui meo calculo eo rectius accessisset, quo rarius hodie editio C. A. FABROTTI comparet. I. E. T. Codicem membranaceum non dubito in multis ei profuisse, praesertim cum abunde constet, eam Juris Consultos nostros Criticam industriam hodienum debere universo Juris Corpori, quam ab annis plus minus CCL. auctorum reliquorum Romanorum Graecorumve singulis ferme apicibus adhibuerunt.

LUDEWIGIUS certe noster hujusmodi quid molitur, eumque in finem nuper rogabat, ut Ill. E. T. suo nomine Codicum MStorum Institutionum Justinianearum, quos Bibliotheca ejus splendidissima seruat, Notitiam rogarem, ab Institutionibus enim ordiri fert animus. Certum est, operae pretium facturum esse Virum antiquae scripturae callentissimum, inter codices a XXX. annis inde usque versatum, et quod praecipuum, ingenio et Antiquitatis Romanae scientia apprime praeditum, quae dum considero, non opinor defuturam esse conatibus ejus J. E. T. cum fortassis post Boehmerianam industriam non defuturum sit, quod agat in ipsis Institutionibus. Favet is mihi impense, admittitque saepius inter ipsos negotiorum strepitus, cum alias tamen ferant eum paucorum esse hominum, atque haud ita pridem mentionem mei in aedes suas futuris nundinis recipiendi, si quidem id allubesceret, habebat, quod faxo fiat, dummodo inquilinorum abscessus conclavis cujusdam in aedibus ejus copiam faciat, tum demum enim opinor non defore occasionem tempus in hac Academia recte collocandi. Hujus, de quo hactenus disserui, LUDEWIGII prodiit hisce diebus Oratio, habita, cum fasces Academicos loco FRANCKII 12. Jul. cupesseret, adjuncta

Panegyri Franckiana, quippe quem virum Ill. auctor unum omnium Theologorum maxime coluit. Viderunt etiam valvae Prytanei nostri alteram Orationem 12. Jul. habitam Prorectoris ALBERTI muneri rectoris valedicentis, de Autochiria praecipue Eruditorum, quarum tamen neutram mihi lectam profitear necesse est, non enim desunt alia, quae agam, praesertim postquam meis laboribus hoc ipso tempore pauxillum accessit. Illustris enim Thomasius, Bibliothecae suae lustrandae potestate facta, singulis diebus ut nonnullas horas ei impendam, effecit, quo ipso spero Dei gratia doctrinae non parum mihi paratum iri, data libros domum exportandi, si arriserint, licentia. Nonnullas horas huic negotio adhuc impendendas opinor, quo functus, quid rariorum viderim ad Te, Vir Illustris, deferre, muneris mei erit. Valet recte THOMASIUS, diaeta praecipue fultus, nisi senectutem ipsam morbum existimare velis, opinorque, per annos plusculos adhuc cum duraturum, cum pro aetatis modulo satis vegetus existat firmusve. Cepit is nuperrime consilium junctim excudendorum scriptorum, quos adversarii contra PUFENDORFFIUM emiserunt, non suo quidem, sed alterius nomine praemisso, eo modo, quo Eris Scandica PUFENDORFFII a B. HERTIO Juri

Naturae et Gentium 1712. edito subjuncta est, cum scriptorum omnium ad id luti spectantium nemo facile numerum nostris temporibus inire valeat, tantum abest ut omnia possideat, quae, unumquodque paucorum foliorum, quo edita sunt tempore collegit Illustris Vir. Unico tantum se destitui queritur, cum consiliario quodam intimo aliquando communicato, neque postea sibi remisso; praeterea quoque sibi non visum fatetur Nic. Becmanni illud, quod in Bibliothecae Tuae lectissima penu recondi legit in Catalogo Manuscriptorum, scriptum [gap: Greek word(s)] , quod tamen a Tuo in bonas litteras favore facili negotio impetrari posse opinatur, qua de re quid constituerit J. E. T. scire pervelim. Confectis omnibus agendum mihi opinor cum Knochio Bibliopola, cui rectissime credi opus hoc opinor, cum Pufendorffianam Eridem Scandicam suo sumtu ediderit, cujus haec Collectio quasi Appendix esset, ab omnibus prioris Operis possessoribus haud dubie redimenda. Meum, quod de feudorum Origine molior opusculum, eousque differetur, donec libris abundare contigerit, quod brevi futurum existimo, interim J. E. T. pro benigne oblatis suis thesauris gratias maximas habeo quamvis, quid in tanta copia mihi inprimis petendum sit, dubius haeream,

praeter chartas feudales anecdotas aut statutorum feudalium Notitias, quas meo sumtu describi, qua decet, reverentia rogarem, gratum animum quacunque oblata occasione declaraturus. Dum vero haec scribo, Anecdota memoriam mihi refricant ejus, quod primo loco Tuae Ill. Excell. nunciandum erat, Halam Casparis BARTHII Soliloquiorum MStam possidere supellectilem. Hem supellex! Sed majora efferenda sunt, nimirum in eodem cum prioribus antro condi Barthiana Adversaria, in quantum olim edita non sunt, minuto charactere, atque elegantibus litteris, qualia Barthiana sane antehac esse, non scripta sed picta potius, VI. diversae spissitudinis Tomos in forma librorum, quam quartam vocant, implentia, quorum pleniorem dare gustum quid prohibet? Primus Tomus a Libro LXI. orsus cum libro LXXVI. decurrit ad finem. Secundum Librum LXXVII. et reliquos usque ad XCIII. exclusive includit. Tertium constituunt a Libro XCIV. ad CXIX. progressi. Quartum CXX. orditur, finit CXLVI. Quintum CXLVII. cum sequioribus usque ad CLXIV. ornant. Sextus Librum CLXV. primo, ultimo loco CLXXX. pangit, qui ultimus Notata Barthiana ad Guntheri Ligurinum complectitur, Amico communi Cl. JOANNIS cum nova reliquarum

Notarum in Ligurinum collectione Reuberiano Scriptt. R. G. Tomo inserta, ex MSStis, ita tamen, ut si edita cum his contendas, multis parasangis inedita praestare confiteri cogaris primo ferme intuitu. Singulis Tomis inscriptum nomen possessoris Henrici ab Einsiedel Barthianae ex filio neptis mariti, quo defuncto in manus consiliarii cujusdam Caleni devenerunt, qui tantarum opum hodieque possessor est. Neque enim latere debet Ill. E. T. prout nec latere opinor, BARTHIUM Seniorem multum temporis Halae traxisse, cumque is Lipsiae obiret in Paulino conditus, filium convasatis rebus domicilium Halae fixisse, ibidemque diem obiisse supremum, Einsidelium vero ejus generum rei domesticae negligentia adeo laborasse, ut post ejus fata creditoribus cuncta ejus supellex cederet, e quorum manibus Calenus redemit. Is nunc, velut Herodoti formicae auro sibi inutili, his MSStis incubat, capularis senex, nullo amico, nullo servo stipatus, non nisi maximo pretio ab hac possessione dimovendus, quod ipse singulis Tomis C. thalerorum statuit, ut tamen haud obscure declaret, CCCC thaleris eo se cessurum esse thesauro, quem is, maximum licet, suo judicio longe ampliorem constituit. Querebatur, cum sermonem conferremus,

Barthianas Epistolas insignis molis Volumen in folio furto pastoris cujusdam Thuringi sibi periisse, quam jacturam sibi admodum molestam accidisse, credenti, non data opera persuasit. Posset, opinor, homo aeris non admodum dives, parata pecunia ad saniora consilia deduci, verum tanti nemo facile poenitere emet, utut sibi ante annos plus minus X. Lipsiae a Bibliothecario quodam oblatos CCCC thaleros dictitet: in MSto quodam Schurtzfleischiano (cujus ipse, C. Samuelis nimirum, auditor fuit) legisse se adstruit, reginam Christinam Barthiana omnia XVIII. M. florenorum redemturam fuisse, atque inde opinor homini spiritus crevisse, utut fateatur, integram Bibliothecam atque plurima MSta postmodum piperi aut scombris addicta vestiendis eo pretio venire debuisse. MEVII Jus Publicum Pomeraniae ne nunc quidem vidi, cum primum vero id se oculis meis obtulerit, cujas sit, J. E. T. certior fiet. Guthmannianum Opus J. E. T. nactam esse ei gratulor, mihi gaudeo: cumque existimem, hujus editionis fortunam eidem nondum innotuisse, quae heic loci eorum ad me pervenerunt, per transennam narrabo. Editum illud est: Magdeburgi, Amstelodamum enim mentiri titulum quilibet videt, cumque nundinis Lipsiensibus Bibliopolis distribuendum

compareret, prohibita venditione, fiscoque addictis exemplis omnibus; periisset cum nomine haec editio, ni post biennium, re curatius pensitata, redditis Bibliopolae exemplis, occasio nata fuisset ejus in plures transfundendae. AEque gratum, vel adhuc gratius mihi fuit, Hippoliti a LAPIDE editionem primam (Sedinensem nimirum) J. E. TVAE obvenisse, maxime exemplum illud, cui C. Neostadius adjunctus, quod ego aliquando, cum Vobiscum essem, meos in usus ambivi: Pluris sane facienda est haec editio atque illa in 12ma librorum forma, quam ego heic et Lipsiae passim obviam esse inveni, libris etiam meis adscriptam, verum non eo, quo volebam, pretio, sed eo, quod Antiquariorum avaritia statuerat. Vix autem hac in meorum numeros relata, ecce! invenio et aliam, Sedinensem, quam tamen comparare rationes Bibliotheculae meae non sinebant, cui nimirum sufficit libri alicujus exemplo qualicunque instrui. De Microscopio statistico comparando in usus J. E. T. solicitus fui, neque tamen eo potiri contigit, cum Antiquarius nescio, quo casu reliquorum librorum turbae illud immiscuisset, ut tamen non omnis ejus inveniendi spes decollaverit, quod si comparuerit, illico coemtum transmittam, oblata occasione. De auctore postmodum plura inveni, audivsse eum Jenae WEIGELIVM,

Helmstadii CONRINGIVM, Argentorati BOECLERVM, Francofurti fruitum BOINEBVRGII Baronis patrocinio, nec non Syndici quondam nostratis (quem passim doctum praedicantes lego) STENGLINI amore, quem libri, ut partus immaturi adhuc, editionem dissuasisse ajunt, utut nonnulla lectu dignissima contineat, et praecipue Jura Civitatum Imperialium passim tueatur. Novis Professoribus Academiam nostram indies augeri, vel id argumento est, quod post nuperos Theologorum in ordinem loco FRANCKII receptos binos, CALLENBERGIVS Philosophus, et alius HOFFMANNO Adjunctus quasi ex Machina prodierint. Neque hoc nobis sufficit, in eo esse Regem ferunt, ut singulis Professoribus, quinquagesimum annum transgressis, novos sufficiat, qui onerum et salariorum partem ferant, eo ipso Seminarium quoddam quasi paraturum, quod delectos heroas equi Trojani in morem emittat, aliis rem ne confectam quidem iniquis, aliis vero aequis oculis aspicientibus. LANGIVM, quod JU. E. T. jusserat, hisce diebus conveni, rogans, ut MStum illud suspectae fidei, cujus desiderio teneris, a se impetrari sinat: Ille contra nihil hujus ad se pervenisse, neque etiam, si pervenisset, per tantum spatium ultrices flammas elusurum fuisse affirmabat, cum plurima hujusmodi scripta, ad se quoque

missa, ne post fata heredibus prava dogmata instillarent, Vulcani vi ad nihilum redegerit, quae si superessent, nihil morae in se futurum fuisse, quo minus cuncta in manus Tuas pervenirent. Postmodum jusso me J. E. T. sua obsequia deferre, et id addendum censuit, esse sibi nonnullas Conciones B. SPENERI autographas, nec non alia ejusdem auctoris, quae ipse JU. E. T. concessurus sit haud invitus, quae et ipsa omittenda non duxi, utut jam videre mihi videar, quo loco haec apud Te futura sint. LEVCKFELDII, (quod jam prioribus meis mandavi, ante sesquiannum subito casu rebus humanis exemti) MSStis reliquaeve literariae supellectili quid factum sit, ex D. LANGIO nosse avebam: Is famam harum copiarum sibi saliuam movisse dictitabat, adeo ut earum partis sibi vindicandae cupiditate laboraverit, verum nil extricasse, quanquam famae suam constare veritatem, atque insignem esse apparatum Leuckfeldianum aliunde teneat. Ad MStum autem impium illud ut redeam, LANGIVS opinabatur, ex Bibliotheca PETERSENII nihil operari posse, cum illa in manus nescio cujus devenerit, atque integra servari ex voluntate defuncti debeat, adhaec incertum esse, an hujusmodi minoris molis chartae a possessore inveniri queant. Hactenus quidem de scripto illo; quae cum ita sint, nil restat amplius, quam

ut ego per me illud eruere coner, qua in re de diligentia mea J. E. T. id velim existimare, fore eam exactissimam, in quantum quidem ea in me cadit. De rarioribus meis, quae ut edisseram exigis, quae significem fere nulla sunt, cum plurimas manus rariora, et id quidem insano pretio appetentes hic locus alat, quo factum, ut antiquarii rariorum nihil non calleant. Obtigerunt tamen mihi GYLMANNI symphoremata integra, apud nos ob raritatem et rerum Cameralium notitiam quantivis pretii, HOEPINGII Consilia Francofurti 1654. 4. egregiae raritatis, Francisci BVRGKHARDI Tr. de Autonomia, München, 1593. 4. ob acta publica inserta magnifaciendus, atque a me Francofurti aliquamdiu irrito conatu quaesitus, ni fallor etiam in J. E. T. libraria penu: si forsan aliud exemplum fortuna mihi obtulerit, erit, quo Bibliothecam Tuam, si nondum illo aucta est, augere queam. LOCCENII Synopsis Juris Suec. publici et privati Gothoburgi 1673. 8 nota est. Benjam. LEVBERI Magdeburgischer Stapel-Unfug, Budissin, 1658. 4. Le Mercure Jesuite, ou Recueil des pieres concernants le Progres des Jesuites, leurs escrits et differents. Tom. I. Geneve 1626. Tom. II Ib. 1630. 8. Deductiones variae, aliaque plurima scripta minora, de quibus alias, nunc enim sermo, ne longius se diffundat, contrahendus est. Chronicon Silesiacum,

Chronicon Halense, Varia Acta Magdeburgica concernentia, et alia MSSta vidi venire, de quibus alias largiore manu. Id tantum in praesens, Budstadii in Thuringia (quod cave quis Thuringorum resciscat) servari insigne Volumen Epistolarum MStarum Ill. Baronis BOINEBVRGII in fol. una cum C. S. SCHVRZFLEISCHII [gap: Greek word(s)] Vita Principis Georgii Friderici Waldeccii consignata 1697. fol. pertingente ad ann. usque 1675. quae fortassis comparandi se offert occasio mihi futuris nundinis auctumnalibus tempore abundanti, eodemque excursuro, si quidem volueris TVOS in usus, si mihi quidem de pretio constiterit, quo emta velis. Sed ne cum aere industriam meam, quam in augenda supellectile TVA, Ill. Vir, TIBI depraedicare libuit, mutasse, aut, exuisse me credas, en TIBI ne roganti quidem comparata haecce! Sebastian FRANCKENS Kriegbüchlein des Friedens, Franckfurt 1550. 8 Geheimniss derer lezten Zeiten (cui auctor adscriptus Chiliasta AMMERSBACH nescio cujus manu) 1665. 4. Augustanae Confessionis editionem primam Wittenberg, 1531. 4. cum Apologia, de qua aliquando ob raritatem an extaret dubitatum in nupera auctione Theologis ringentibus praereptam, utut pretium non id mihi effecerint, quod volebam, sed longe majus, quod nihil ad me, cum jam Halae vili pretio redimere

libros raros dedidicerim. Caspari PEVCERI Historiam Carcerum Tiguri 1605. 8 haud ita pridem nactus, ante paucos dies aliud adhuc ejus exemplum inveni apud Antiquarium Schneiderum; eo tamen non carere J. E. T. libello raro quamvis, existimabam. Priores mittam oblata occasione, leve munusculum si rem, amplissimum, si animum spectes. Accedet MStum quoddam Andreae OSIANDRI, illius nimirum, qui tantas in Prussia turbas dedit: Vermuthung von den lezten Zeiten und dem Ende der Welt, 1545. 4. compositum, fortassis haud ingratum; sed cohibendus est stilus. 1727. d. 12. Aug.

CXXXVIII. HENR. CHRIST. SENCKENBERGIO SVO.

Etsi binae illae tuae in tempore redditae, ut omnia, quae a te proficiscuntur, solent, acceptissimae fuerint, longiuscula tamen prolixiorque epistola eo majorem attulit voluptatem, quod uberiorem rerum jucundissimarum notitiam praebuerit. Ad utramque nunc, quantum temporis, qua hactenus premor, angustia feret, respondebo. Illustri Domino Pro-Rectori vestro praevia ex me salute nunciabis, me nullos alios Juris Codices veteres possidere,

quam qui in primo Catalogi MStorum meorum volumine recensentur. Ex quibus, si unum alterumve videre atque conferre gestiat, tibi transmittam, tibi inquam, Amice charissime, de cujus in restituendo fide atque industria certus atque securus esse potero, in juttissimo illo meo, quem optime nosti, de piceis nonnullorum manibus metu. Priores illae Catalogi MStorum partes in hac urbe nostra typis exscriptae una cum reliquis Franckii [note: Sermo est de Jo. Christophoro Franckio JCto, qui infeliciter Halae Magdeb. negotiationem librariam exercuit, cujusque sumtibus Bibliocheca MSca Vffenbachiana prodiit.] libris inter bibliopolas nostrates sub hasta procul dubio venditae fuerunt, a quibus facile exempla haberi, ac aequo, si parata pecunia coemantur, pretio comparari poterunt. Oblata mihi quidem fuerunt, ast detrectavi. Fastidio enim me affecerunt tristia infeliciaque operis hujus ingratique laboris mei fata, quae te minime latent. Tam molesta sane illa mihi fuerunt, ut alteram operis partem in scriniis meis absconditam servare, ac perpetuis tenebris damnare malim, quam sinistrae hujusmodi fortunae eandem quoque exponere; quamvis alter hic Tomus historica mea MSta exhibens, priorem illum tam

copia, quam ipsorum Codicum praestantia multum superet, ut de largissimo ad partes priores supplemento nil dicam. LEVCKFELDII obitum quam maxime doleo; longiori utique vita dignus fuisset vir optimus, a cujus singulari in exornanda historia omnigena industria multa egregia adhuc scripta exspectari omnino potuissent. Haec ad priores tuas. Ex postremarum tuarum exordio non sine voluptate intelligo, Illustrem GVNDLINGIVM, quem denuo meis verbis salutabis, mei haud immemorem vivere. Non sine moerore autem perspexi, quae de tristibus ejus cum Thaide sua fatis ac calamitatibus subnectis. Auget is numerum eruditorum per matrimonium infelicium, quorum amplum satis Catalogum plurimi jam dederunt. Socium malorum, si juvat, habebit N., de quo N. noster in nuperis suis: Herr N. ist vorige Woche nach N. als Hofrath gegangen; jedermann verwundert sich über diese Mutation, da es sich im Rang, utilibus, und allem deterioriret, auch hier keinen Unlust ausgestanden hat. Doch scheinet es, es habe folgen müssen, wo seine Juno hin gewollt hat, quae omne imperium exercuit in minutulum suum Jovem, et adeo quidem exercuit, ut non malus maritus dicatur fuisse ex gente Cornelia. Neglectum textus Graeci Theophili tecum miror Illustrem LVDEWIGIVM nova editione sua operae pretium facturum, una tecum utique auguror,

de suppetiis vero, quae a me exspectat, supra mentem meam jam explicui. Caeterum non sine ratione optas, propius in hujus viri consortium pervenire; optima enim tibi occasio foret, per erudita ejus colloquia proficiendi, ac locupletissimo ejus apparatu literario commodius perfruendi, quod eo majori cum emolumento fiet, quod ad Thomasianam bibliothecam aditus jamjam tibi pateat, ac quae in hac desideras, in illa investigare licebit. Orationes, ab ambobus Pro-Rectoribus in muneris abdicatione ac susceptione habitas, cum ad historiam literariam faciant, ut benivole transmittas, rogo. Nosti enim, quanta cum industria, quae ad eandem. spectant, conlegam. Aegre igitur non feres, quod indicem quoque dissertationum Acad. de quo coram, cum abitum parares, dixeram, tibi nunc mittam, postquam filius non nisi paucas, rubro colore expunctas, comparavit. Quod si tua solertia major earundem copia fieri posset, pergratum id mihi foret; sumtus etiam lubentissime a me restituentur. Ill. THOMASII institutum in colligendis scriptis eristicis, pro ac contra PVFFENDORFFIVM editis, sua utique utilitate non carebit; num vero sepultis jamdudum litibus istis multos nunc emtores habitura sit isthaec farrago, est, quod dubitem. Interim scriptum illud Beckmannianum, quod desideratur, lubens sum concessurus,

si modo intellexero, de opere prelo subdendo serio cogitari. Barthianorum anecdotorum thesauros in Saxonia latere perspexi ex Diario theologico Löscheriano, seu ejus continuatione, quae sub titulo: Fortgesezte Sammlung etc. prodit; in illa enim specimina aliquot eorundem offendi. Gratias vero tibi nunc habeo, quod ipsum possessorem indicaris, utinam vero aequiorem. Novi enim morosum atque delirum hunc senem, qui meis jam temporibus risui erat omnibus. Quis, quaeso, Jasonem aget, qui tot armatis aureis stipatus aureum hoc vellus draconi huic eripiet? Mihi sane epistolae illae Barthianae arriderent prae Criticis illis. De Boineburgicarum volumine ac MSto Schurzfleischiano post inspectionem, si placet, penitius, ac de pretio etiam, quod cimeliis istis statuitur, edocebis, quo facto mentem demum meam explicare potero. Quod apud LANGIVM in MStum illud Magdeburgicum, [note: De hoc impio lucifugi cujusdam scripto vid. Jac. Frid. REIMMANNI Historiam Atheismi, p. 525. sq.] ut rogaram, inquirere volueris, grato animo agnosco. Praevidi autem responsum ab ipso datum; non aliter enim fert zelus ille theologicus, qui nonnullos ejus ordinis homines adeo occaecat, ut minime animadvertant, quanto

ludibrio vano isthoc metu sese exponant. Quemadmodum enim ridendi essent pharmacopolae, qui antimonium, opium, ac alia ejus generis toxica, e quibus tamen optima arte parantur remedia, ex officinis suis ejicerent; ita sane illi Theologi deridendos se praebent, qui omnia statim scripta suspectae fidei delenda, vel singulares et a receptis ipsorum placitis vel tantillum abeuntes opiniones rejiciendas ac supprimendas censent, ne scilicet virus illorum noceat, quod tantopere illis sane metuendum non esset, si certa semper tutaque haberent antidota atque alexipharmaca, quae opponerent. Qua de re plura dicenda essent, si hujus loci foret, vel epistolae ratio ferret. De scripto Magdeburgico hoc monendum adhuc duxi, Illustrem forsan THOMASIVM illud possidere; ni grave esset, rogarem te, ut in illud non modo, sed alia etiam hujus commatis scripta apud ipsum inquireres, meoque nomine talium permutationem offerres. Quod si annueret, indicem rariorum meorum tum manu tum typis exaratorum daturus essem. Nosti, quam proficuum honestum tale commercium mihi cum aliis fuerit. Idem tentabo cum Jo. Frid. ARPE JCto, ex cujus scriptis editis, feriis inprimis aestivalibus, intellexi, ipsum plurimos libros vulgo prohibitos possidere. Cum vero non constet, ubi locorum degat, vel qua dignitate, vel officio

fungatur, rem gratissimam facies, si de his me edocueris. Hamburgi illum vel alibi in Saxonia inferiore subsistere conjicio. De rarioribus, quae tibi obvenerunt, gratulor, ac, ut plura fortuna larga manu suggerat, ex animo opto. Quod vero nonnulla meos etiam in usus comparaveris, in eo certe benivolum animum pristinumque favorem, quem tot egregiis jam argumentis comprobasti, agnosco atque exosculor. Ea vero non alia ratione exspectabo, nisi, ut simul pretium, quod pro iis solvisti, indices, tibi utique restituendum. BVRCKHARDI Autonomiam ac PEVCERI Historiam Carcerum jam possideo, hanc quidem jam olim, illam vero statim post abitum tuum comparavi. De variis, quae hactenus in manus meas inciderunt, nunc quaedam subnecterem, nisi temporis ac spatii angustia id vetaret. Faciam vero id proxime. Die 30. Aug. 1727.

P. S. Gudenianam diplomatum Moguntinensium collectionem, quae scriptoribus JOANNIS nostri cura editis coronidis loco esse debebat, in Typographia Andreana sub prelo jam sudare, nolo te ignorare.