CAMENA Early Modern Latin Texts

DELICIAE EPISTOLICAE siue CENTVRIA EPISTOLARVM, memorabilia, tum alia, tum in primis THEOLOGICA ac HISTORICO-ECCLESIASTICA, complectentium. Ex Avtographis edidit, PRAEFATIONE, in qua Iudicia nonnulla, ad rem sacram spectantia, qvae in Epistolis Schurtzfleischianis occurrunt, modeste expenduntur, SVMMARIIS, NOTIS ET INDICIBVS instruxit IO. HENR. a SEELEN, SS. Theol. Lic. et Gymn. Lub. Rect. LVBECAE, Sumtu Viduae B. Io. Chr. Schmidii Ratzeburgi, Typis Andr. Hartzii, A. 1729.

VIRO REVERENDISSIMO AC PERILLVSTRI DOMINO CHRISTOPHORO, LIBERI ATQVE IMPERIALIS COENOBII LVCCENSIS ABBATI, POTENTISSIMI MAGNAE BRITAN NIAE REGIS A CONSILIIS PROVINCIAE PRIMARIIS, STATVVM CALEMBERGICORUM PRAESIDI, PATRONO MAXIMA REVERENTIA VENERANDO.

PErmittite, pro summa Vestra beneuolentia, VIRI REVERENDISSIMI, ut hae Deliciae Epistolicae accedant ad Vos, qui estis SACRAE PARITER AC LITERATAE REIPVBLICAE DELICIAE, permittite, inquam, vt hic liber VOS adeat, et splendidissimis Vestris nominibus decus sibi ac ornamentum conciliet. In eo enim dignitatis fastigio estis collocati, et, quod praecipuum est iis dudum meritis facti illustres, vt vel sola Vestra Nomina splendorem afferent scriptis, tanta gaudentibus felicitate, vt iisdem queant exsplendescere. Equidem si cuncta essent mea, quae hic liber continet, nec pleraque proficiscerentur a Viris, ad ipsa reipublicae sacrae lumina referendis, vix

ac ne vix quidem ausus fuissem VOBIS eundem offerre. Sed animum mihi addiderunt magni isti viri, quorum Epistolas ab interitu vindicare studui, quos Vobis, VIRI MAGNI, non ingratos fore, cimelia autem eorum literaria displicere haud posse, mihi persuasi. Accessit summa Vestra humanitas, satis mihi cognita ac perspecta, quae facile calcar addidit sponte currenti ad id pro virili perficiendum quod exequi partium mearum esse existimaui, ad id exsoluendum, quod omnino VOBIS debeo. Sane vel hoc nomine (aliis vero etiam de causis in Viri, in me honorando modum fere, quod pace ipsius dixerim, transgressi, aere sum) me obstrictum profiteor maxime reuerendo, doctissimoque ERN. LEOP. FRID. BEHMIO, Hansuhnensi in Holsatia Pastori

optime merito, quod occasionem dederit fauori, quo me estis complexi. Tu certe, REVERENDISSIME ABBAS CHRISTOPHORE, non paucis elegantissimis et Omnibus numeris absolutis Epistolis, beneuolentiae plane singularis documentis luculentissimis, me sic exhilarasti, vt gaudio toties fuerim perfusus, quoties videre licuit literas manu Tua scriptas, quas incredibili semper cum voluptate legi, hacque lectione nunquam non euasi doctior, commodum inde magnum consecutus. Neque minus gauisus sum Tuis, REVERENDISSIME ABBAS CHRISTIANE HENRICE, praestantissimis itidem literis, simulque amicitia Filii, honoris causa iam nominati, in quo Holsatia habet praeconem sacrum et doctrina,

et dexteritate, et industria maxime conspicuum, quem TIBI, Parenti, an Cimbriae, almae instar matris Eundem fouenti, magis gratuler, ambigo. Ego, qui taudibus Vestris, VIRI SVMMI, quibus propter immortalia merita estis dignissimi, me imparem esse sponte agnosco, pietate tamen VOBIS declaranda cedam nulli. Numen benignissimum VOS seruet, et seruet ita, vt fortuna Vestra sit maxima, incolumitas exoptatissima, salus perennis, quo diutissime viuatis patriae, quae Vestrum studium, Vestramque curam permagni aestimat: viuatis reipublicae sanctiori, cuius salus cum VOBIS curae cordique sit, ea VOS ornamentis suis praecipuis iure accenset: viuatis Musis, tanto Virorum solidissima eruditione exornatorum patrocinio

indigentibus: viuatis mihi denique, qui in debito VOBIS cultu, ea, qua par est, reuerentia, desino, et si quid officii a mea forsan tenuitate proficisci poterit, id omne sancte polliceor. Valete et mihi fauere pergite! Scr. Lubec. Prid. Cal. April. A. MDCCXXIX.

LECTORIBVS P. S.

ACcepistis, LECTORES OPTIMI, haud ita pridem centum Epistolas, mea qualicunque cura illustratas ac editas, et Philocaliae Epistolicae titulo insignitas, quas Vobis haud fuisse ingratas, et scripta publica, celeberrimi primum doctissimique Io. Christoph. Coleri praestantissima Bibliotheca Theologica [note: P. XXVII. P. 202 sqq.], laudatissima deinceps et inter ephemendes literarias primum facile locum occupantia Acta Erucktorum Lipsiensia Latina [note: A. 1728. m. Septemb. p. 428 sqq.], et priuatae doctorum virorum literae satis me superque edocuerunt. Dato itaque conatui meo calculo facile potui ad continuandum hunc laborem incitari. Accipite igitur nouam Epistolarum centuriam, simili ratione adornatam, quam ne [gap: Greek word(s)] Vobis tradam, placet modeste nonnulla expendere, quae in Epistolis Schurzfleischianis occurrunt. His Epistolis ad laudem poterit sufficere, quod sint Schurzfleischianae, i. e. a magno quondam Polyhistore, CONR. SAM. SCHVRZFLEISCHIO, consignatae.

Schurzfleischio, inquam, quem dum nomino, Germaniae Longinum, spirantis Bibliothecae et viui Musei laudibus condecoratum, secutus magni nominis virum, Io. Guil. Bergerum [note: Memor. Schurzfl. Ad calcem Epp. Select.] rectissime appello. A tanto enim viro quid proficisci potuit, nisi perfectum ingenio, elaboratum industria, politum iudicio, nitore exasciatum? Quod uti de reliquis valet scriptis Schurzfleischianis, ita quoque Epistolis nemo poterit hanc laudem reddere dubiam. Illae enim et styli munditie, et rerum delectu, et iudicii acie, et eruditionis copia sese commendant ita, vt, si a veteribus discedamus, inter recentiores emineant, et cum paucis modo queant comparari. Iustum itaque iis pretium omnino statuendum esse arbitror, et ab inhumanitatis vitio eum non remotum esse iudico, qui aliter senserit. Hominem tamen fuisse Schurzfleischium, adeoque nihil etiam humani ab ipso alienum, simul censeo, idque, iudiciis nonnullis, quae in laudatis Epistolis leguntur, nisus, affirmo. Haec ea, qua decet, modestia expendendi, commodam, tum propter alios, tanti viri auctoritati multum tribuentes, tum praesertim propter iuuenes elegantioris styli studiosos, qui Schurzfleischianas legunt, et magno cum fructu legunt, Epistolas, dudum quaesiui occasionem, hac autem vice arripui, non, vt harum Epistolarum praestantiae, famaeque auctoris quicquam derogem (hoc enim absit a me longissime!);

Quinque autem potissimum consideranda venient iudicia, quorum primum ad CHRONOLOGIAM SACRAM spectat. Sic enim an. 1681. Id. Mai. ad Isaacum Vossium scripsit Schurzfleischius [note: Epp. Arcan. T. 1. p. 94.]: Chronologia tua LXX Interpretum in compluribus iam diu confudit sciolos, ac de ignorantiae praesidiis omnibus deiecit. Iam vero constat inter omnes, quam male, imo pessime, diuinum codicem Hebraeum tractare ausus sit Vossius, tum in scriptis aliis, tum praesertim in Diss. de LXX Interpretibus eorumque Chronologia, Hag. Comit. 1660. 4. maxima asserens temeritate, codicem Hebraeum esse omnino corruptum, Graecum autem genuinum, integrum, authenticum, adeoque habendum vnice pro fonte, e quo tum sacrae res aliae, tum sanctiores temporum rationes hauriantur, pro norma, secundum quam diiudicentur, Quasi vero ignota sit summa Dei cura pro conseruando codice Hebraeo, qui idcirco non potuit non integer manere ac incorruptus: neque repugnet omni sanae rationi, versionem, siue interpretationem (talem vero agnoscere cogitur Vossius, dum ipse nominat Interpretes) fonti praeferri. Quid? quod tam crassi in hac versione deprehensi sunt errores, vt facile appareat, eam nullo modo dici posse infallibilem. Qui Vossianum in Hebraeam linguam (quae osorem

in Vossio habuit ignorantem: [gap: Greek word(s)] enim peculiari illum conuicit Disputatione B. Gerh. Meierus), eiusque cultores et vindices, quos ridicule Rabbinis vocat rabbiniores, odium, ipso Vatiniano maius: e contrario nimium fere erga Graecam linguam amorem: simulque profanum eius et ad paradoxa nimis procliue, addo etiam elatum, ingenium respexerit, haud difficulter videbit, quid ad impias eum ineptias pertraxerit. Has, praeter Matth. Wasmuthum, Io. Cocceium, Christ. Schotanum, Anton. Hulsium, nostra etiam aetate viri longe doctissimi, Val. Ern. Loescherus [note: Lib. de Caus. Ling. Ebr. p. 180 sqq.], God, Kohlreiffius [note: Chronol. Sacr. p. 144. 233], Io. Christoph. Wolfius [note: Biblioth. Hebr. P. II. p. 30.], Ioh. Gottl. Carpzouius [note: Crit. Sacr. V. T. p. 530 sq.], Io. Frickius [note: Comment. de Cur. Eccl. Vet. 1 circa Canon. S. Script. p. 22 sqq.], et plures, summo improbarunt iure, penitusque reiecerunt. Neminem ergo potuit confundere Vossius, nisi rudem et imperitum: aut ignorantiae aliorum mederi, ipse magis, quod genuina ac illibata sacra attinet, sciolus, quam vere ac solide doctus, imprudenter sibi arrogans iudicium de iis rebus, quarum haud exigua laborauit ignorantia.

Alterum iudicium, HEBRAEAE LINGVAE non adeo fauens, his latum est verbis [note: Epp. Arc. T. I. p. 456]: Hebraeorum lingua, fateor, inseruit interpretibus divini codicis, sed Graecorum literae laetius patent, atque ab his omnis doctrinae liberalis fontes dimanant.

Vulgus tamen, nescio qua, vi trahitur ad amorem solius Hebraeae linguae, et, dum breuius iter quaerit ad famam, mea profecto sententia ineptit, et initia causasque verae eruditionis ignorat. Haud facile quis emendauerit homines persuasione deceptos, nisi Rectores et Magistri scholarum aliam in animis tironum opinionem inserant, viamque meliorem docendo teneant, ac rectius de adolescentia mereantur. Sic in detrimentum linguae Hebraeae iudicauit vir. Graecae linguae vt peritissimus, ita amantissimus. At enim vero laudabilis ceteroquin Graecarum literarum amor non debebat eo tendere, vt Hebraeis obesset. Concedo, Graecam linguam Hebraea esse copiosiorem et ampliorem, si voces numerentur, non spectentur emphases, quibus haec est opulentissima, Largior etiam, ab eadem permultae (omnis non ausim dicere) doctrinae liberalis fontes dimanare. Addo, quod in laudem huius linguae addere potuisset Schurzfleischius, vel ideo in maximo habendam esse pretio, quod sanctissimus Deus isto quoque eam dignatus sit honore, vt Noui Foederis oracula eadem consignari iusserit. Imo vero nomen meum inter eos lubens profiteor, qui huius linguae et excellentia et dulcedine capiuntur. At nego et pernego, quod sola Hebraea lingua vulgo tractetur, neglecta Graeca, cum vel ipsa doceat experientia, quod plus temporis Graecae, quam Hebraicae, linguae variis in loci impendatur. Confidenter etiam assero, quod

initia, causaeque verae eruditionis ex Hebraea lingua felicissime deducantur. Consignata eadem est ipsa salutis doctrina. Hanc vero quis non dicet veram, imo verissimam ac optimam eruditionem, cum eruditio sit vana, futilis, nulla, si haec omnino defuerit? Et quantus in eadem latet reliquae eruditionis thesaurus? quantae sunt reconditae diuitiae? Ex solis libris Mosis [gap: Greek word(s)] ingeniose eruit Augustus Pfeifferus [note: Inter huius scripta est Pansophia Mosaica.]. Veram Hebraeae linguae inesse [gap: Greek word(s)] , docte ostendit Kohlreiffius [note: Extat eius Hebraista Polyhistor, siue de Hebraeae Linguae Diuitiis, quas possidet, realibus Dissertatio. Kilon. 1700. 4.], Quomodo rudera physica, nec non antiquae historiae ac rituum, in Hebraismo residua, sint indaganda, more suo i. e. egregie monstrauit Loescherus [note: l. c. pag. 467 sqq.]. In vnica saepe voce ea est emphasis, ea vis, ea efficacia, quam nulla alius linguae vox exprimit, quaeve scrutatores ducit ad res praeclarissimas, aptissimasque meditationes. Graecae linguae, et incorruptae illi quidem, elegantiam minime abiudico. Ast Hebraeae quoque eam omnino attribuendam esse, existimo. Legatur Canticum Canticorum, euoluatur Vaticinium Esaiae, consulantur scripta Hebraea alia, et inuenientur verae elegantiae, verus sermonis ornatus, nitor omni fuco, omnibus phaleris, omnibus calamistris, quibus profani scriptores Graeci non semper carent, plane destitutus.

Imo vero quis Hebraeam linguam magni haud aestimet, cuius sanctitas, castitas, sapientia, et virtutes aliae, dudum a praeconibus eiusdem ac vindicibus ostensae, quorum vti nomina haud obscura, ita argumenta sunt prolixiora, quam quae hic repeti queant. Res ipsa loquitur, neque idcirco opus erit, fuse de eadem commentari. Quare non decipiuntur persuasione, qui cum indefessa, quam Graecae nauant linguae, opera non minus Hebraicae linguae studium coniungunt. Prudentes ac religiosi doctores publici vtraque lingua auditores student erudire, quia vtraque vtilis, (quod de Hebraea lingua negare non ausus est Schurtzfleischius), vtraque necessaria. Minime vero in animis tironum inserunt opinionem, studio Hebraico noxiam; amorem potius in iisdem student accendere erga eas literas, quas Loescherus, (cuius viri de lingua sancta optime meriti praestantissimus de Causis Ebraeae linguae liber omnes profligat nugas, eo fine excogitatas, vt diuinae linguae aegre fieret) elegantia [note: Praef. Lib. de Caus. Ling. Ebr. pag.) () (3.], eaque incomparabili, et omnes profanorum scriptorum gratias immensum transcendente, praeditas, ita denique compratas, vt Deo prorsus et diuinis mentibus dignae sint, rectissime appellat.

Tertio iudicio Schurzfleischius MATTHIAM WASMVTHVM, eiusque literaturam Hebraeam, aggreditur. Minus ait [note: Epp. Arcan. T. II p. 197.], feliciter cum Conringio luctatus est, in ipsa quoque arena Hebracorum, vbi parum abfuit, quin succumberet.

Et in alia Epistola, itidem an. 1698 scripta, Wasmuthius scribit [note: l. c. pag. 200.] cui non ea vis ac facultas (quae Constantino l' Empereur, de quo in antecedentibus refert Schurzfleischius, quod in doctrina de Hebraeorum iure et Gemaricis ritibus omnes vicerit) contigit, in Grammaticis institutionibus testatam fecit diligentiam; sed forum Ebraeorum gentis non attigit, neque prima Talmudis capita scrutatus est. De tonnis, siue accentibus omnia fere debet Lehdeburio: reliqua non magni sunt momenti. Quae vtroque loco habet etiam de Wasmuthi Chronologia, ea non attingam, quia tanta forsan felicitate non versatus fuit in studio Chronologico, quanta in Hebraico, ad cuius in Germania instauratores pertinet. Illustrem alias virum, Herm. Conringium, quem maxima in ciuilem praesertim disciplinam merita reddiderunt immortalem, eo sane adegit, vt calamo tandem diffisus, in foro quaereret praesidium, atque intentata iniuriarum actione Wasmuthum debellare studeret. Sed ne hoc quidem ipsi ex voto cessit, siquidem Wasmuthus, linguae Hebraeae, ipso fatente Schurzfleischio [note: l. c. pag 197], longe peritissimus, et hunc Conringii, magni, iudice Loeschero [note: l. c. pag 179.], viri, sed in his literis hospitis, impetum fortiter sustinuit. Vide historiam controuersiae Conringio-Wasmuthianae ad Ep. LXIV. not. 132. a me expositam. Quo ergo iure dici queat, Wasmuthum discessisse inferiorem, equidem non video. Virum quoque, qui omne fere vitae

tempus vni huic studio transmittendum esse putauit, vltra Grammatici laudes non ascendisse, ritus Hebraeorum ignorasse, alieno labore carere non potuisse, creditu non adeo facile esse arbitror. Per reliqua, quae non sunt magni momenti, si intelligit Vindicias librum profecto momenti maximi praeter rem contemnit. Vtrum vero plura Talmudis capita scrutatus sit Schurzfleischius, an Wasmuthus? non definio; subscribo potius saepius laudati Loescheri iudicio [note: l. c, pag, 8.]: Quid de Matthia Wasmutho dicam? incomparabilis solertiae viro qui in nova Kiloniensi Academia nouam Ebraismo, eius praesertim accentibus, quos vnus optime restituerat, tum singulari [gap: Greek word(s)] Grammatica contulit ipsumque linguae studium contra Conringium, aliosque mascule vindicauit.

Haud benignius est iudicium quartum, quo laudatissimam SEBASTIANI SCHMIDII, famae immortalis Theologi pariter ac Philologi, Latinam Bibliorum Interpretationem excepit. Noua, inquit [note: Epp. Arc. T. II. p. 200. sq.], Sebastiani Schmidii Bibliorum interpretatio aliquot dies sunt, cum in manus meas venit quae ceteris quidem accuratior est, sed per omnia exspectationi meae non respondet, et in plerisque sic obscura est, vt auctor diuini scriptoris sensum non assequatur, praesertim in Leuitico et Numeris, vbi explanatio eius dubia et anceps, vel difficultatibus implicata est, quas idoneus accuratusque interpres expedire potuisset. Notauit iam Schurzfleischium oblatam hanc sententiam Carpzouius [note: l. c. pag. 709. sqq. Conf. p. 707. seq.] qui tam accurate egit de versione

Schmidiana, vt ab eo praeclare dictis multa addere sit superuacaneum. Euicit ille, aeque ac B. Georg. Rothius [note: Praef, Comp. Theolog. Thetico. Biblic, Francof. et Lips. 17. 7 8. pag. 8 sqq.], variis exemplis permagnum huius interpretationis, inter Latinas ratione commodi in studio sanctiori haud dubie principis, vsum: neque tamen omne quod rebus humanis accidere solet, ab eo censuit remotum. Ast nihilo minus iniquam merito iudicauit Carpzouius Schurzfleischianam censuram, et contra eandem. Schmidium, cui idonei accuratique interpretis laudem, tot luculentissimis documentis impetratam, nemo adimet, tuitus est. Consumsit adornando versionem Latinam Schmidius integros 40. annos: Schurzfleischii vero censura, ipso non diffitente, aliquot dierum spatio est enata. Tempus autem tam exiguum non potuit sufficere formando maturo iudicio de opere, quod tantillo tempore ne perlegi quidem, multo minus accurate poterat considerari ac percenseri.

Superest quintum iudicium, quo Theologus, quem non pauci iure dixerunt [gap: Greek word(s)] IOANNES DIECMANNVS, supremus quondam per prouincias Bremensem ac Verdensem sacrorum Praesul, ob laborem, variis Bibliorum Lutheri Germanicorum editionibus impensum, acerrime perstringitur. Diecmannum, haec sunt eius verba [note: Epp. Arc. T. II. p. 201.,] nescio quid incitarit,

vt Germanicam, qua nulla tersior est, interpretationem refinxerit eamque operam non minus difficilem quam molestam sumserit, quippe Sauberto et Schmidio, qui ad hoc aggressi sunt impar, atque ab omnibus interpretandi subsidiis imparatus. Recte asserit Schurzfleischius, interpretatione Lutheri Germanica nullam esse tersiorem. In ea vero etiam sententia fuit Diecmannus. Is enim non solum der einem jeden so fort bey erstem Anblick in die Augen fallenden Zierlichkeit der Teutschen Red-Art decenter meminit [note: Script. Germ. P. II. p. 2.,] verum etiam sic pergit: darinn man gewiss vor allen jemahls von Papisten, Reformirten, Juden oder Socinianern, theils nach beyden Testamenten zugleich, theils nach einem oder andern besonders herausgegebenen Teutschen Bibeln, unserer den Vorzug lassen muss. Recte etiam affirmat, quod Diecmannus operam non minus difficilem, quam molestam sumserit. Propter hanc vero dignus erat, qui laudaretur: dignus, cui omnes, accuratis ipsius Bibliorum Germanicorum editionibus vtentes, gratias persoluerent: indignus vero, qui duriori censura vexaretur. Hanc protulit Schurzfleischius, dum asseruit, quod Diecmannus Germanicam interpretationem refinxerit. Anne vero ope aliorum exemplarium, a summis viris et praecipuis Theologis recensitorum, accuratum textum sistere, est refingere? i. e. pro arbitrio, sine vrgente necessitate, immutare. Hoc enim sensu haud dubie

hic accipitur. Audiendus est ipse Diecmannus, qui propriis verbis optime vindicatur. Wie man, inquit [note: l. c. pag. 16.] keine andere, als von Luthero, verdeutschte Bücher in diese Hand-Bibel einnehmen wollen: also hat man auch seiner mit aller Behutsamkeit dahin gesehen, dass nichts in den Biblischen Text selbst hinein fliessen mögte, als davon man sichere Fussstapffen in einem gedruckten Exemplar vor sich gefunden hat. Daher, ob es schon an Vorrath solcher Oerter, die nach dem Grund-Texte genauer hatten können gegeben werden nicht ermangelt; sich auch wol bisweilen mit geringer Mühe einem oder andern Spruche hätte helffen lassen: hat man es dennoch zu thun Bedencken getragen, damit man nicht von der einmahl genommenen Absicht in Lutheri Bibel, ausser den Exemplarien für sich nichts zu andern, abwiche: So dass ich auch Esa. 26, 20. für eine Kammer, wie sonst insgemein, auch in den alten Bibeln, gelesen wird, nicht deine Kammer, als es nach dem Hebräischen heisset, und von einigen auch recht also angezogen wird, hätte drücken lassen, wenn nicht die vom sel. Herrn D, Wellero revidirte und zu Lüneburg A. 1663. mit seiner Vorrede heraus gegebne Bibel darinn vorgegangen wäre. Gleicher gestalt, Wie hart es auch immer lautet, dass das gebären 1 Paral. 2, 22. einem Manne in den meisten Bibeln beygeleget wird, so hätte mans dennoch stehen lassen, wenn nicht die A. 1683. mit sel. Herrn D. Calovii Vorrede zu Lüneburg gedruckte

hanc rem facile comprobant, vt adeo, vbi rerum testimonia, et idonea quidem, adsunt, prolixi non opus sit verbis.

Sic bonus hic Homerus quandoque dormitauit: est nihilo minus Homerus, i. e. vir incomparabilis et orbis eruditi lumen, cui humani quid in ferendis, quae breuiter excussimus, iudiciis accidisse, non possumus inficiari; condonanda ei tamen esse censemus propter multa bonae frugis alia, in Epistolis prolata, et inconsiderantiam potius, quam malitiam interpretamur.

Sed redeo a Schurzfleischianis ad meas Epistolas, quas ita appellare liceat, quoniam a me omnes, excepta sola tertia: nam secundae etiam [gap: Greek word(s)] me habuisse, fere non dubito) [sic] ex autographis descriptae, editae ac Notis illustratae. In his Epistolis si quis forsan offenderit iudicia, quibus calculum denegandum esse existimet, non me, bona fide editorem, sed ipsos Epistolarum auctores respiciat, Idem, rogo decenter hac occasione, facere non dedignetur vir longe doctissimus, et de patria sua pariter, ac omni republica erudita praeclarissime meritus, qui, in rei literariae incrementum, Biblithecam Suecicam praedicando valde consilio adornat. Vidi enim nuper, cum mihi tribuisse [note: P. II. p. 206], quod Stadenio, cuius Epistola a me in ipsius Memoria edita, adscribendum. Quam humanitatem eo minus virum optimum mihi denegaturum esse confido, quo maiorem mihi non merenti in memorata Bibliotheca, cujus felicem opto continuationem, exhibuit. Hunc vero, anonymum hactenus, vti nominare non potui etsi fama sparserit, esse celeberrimum quendam in Academia Gryphiswaldensi Professorem; ita ornare licebit hanc Praefationem nominibus eorum, quorum humanitate factum, vt has etiam Epistolas in lucem protrahere licuerit, Tres ad Epistolas, primam, secundam, tertiam, iam laudaui. Principem autem iure meritoque assigno locum Viro maxime reverendo, amplissimo et praeclarissimo, M. BALTHAS. GERH. HANNEKENIO, Pastori apud Lubecenses Cathedrali optime merito, cui maximam harum

Epistolarum partem debeo. Omnes enim ad D. MENON. HANNEKENIVM, Antistitem Lubecensem excellentissimum, D. PHIL. LVDOV. HANNEKENIVM, Theologum nominis perinsignis, M. BALTH. GERH. HANNEKENIVM, Pastorem Marianum Lubecensem meritissimum, scriptas, desumsi ex duobus Epistolarum Voluminibus, quae laudatus Hannekenius beneuole mecum communicauit, atque hac ratione me instruxit facultate implendi quodammodo tum aliorum, tum praesertim B. Ott. Frid. Schutzii, cuius viri eruditissimi obitum praematurum merito doleo, desiderium, quo Epistolarum ad Men. Hannckenium scriptarum editio fuit efflagitata [note: Conf. Vit. Chytr. Lib. IV. p. 139]. Reliquarum ergo idem, quod de Cimbriae sacrae decore, CHRISTIAN. HENR. ab ELSWICH, in Praefatione Philocaliae praemissa dixi, hic repetendum. His Viris si non publice grates persoluerem, iniquus: si non fausta quaeuis vouerem, inhumanus valde forem. Vtrumque ergo illis pro virili impertio, meque iisdem obstrictum esse profiteor. Quem vero vsum praestant aliae Epistolae in cognoscendo Ecclesiae statu, diiudicandis controuersiis, inuestigandis hominum ingeniis, affectibus, inclinationibus, amplificanda historia erudita, eum ex his etiam Epistolis audeo spondere, in quibus celebratissimi Actorum Erud. Lips. Lat. auctore inuenient etiam, quae supplendo et corroborando Lexico Eruditorum operi praestantissimo vtilissimoque, inseruiant, qui Philocaliam meam Epistolicam eo fine diligenter recensuerunt, vt hunc potissimum vsum ostenderent. Equidem ipse facile largior, quod, vti in cunctis collectionibus, sic in hac quoque, non omnes Epistolae sint eiusdem momenti, sed aliae aliis praeferendae; nulla tamen erit, quae nihil plane memoratu dignum, vel ad sacram disciplinam ac historiam, vel aliam scientiam pertinens, complectatur. Atque hunc Epistolis consecratum laborem continuassem retento Philocaliae titulo, nisi in gratiam eius, cuius sumtibus hic liber prodit, ille fuisset immutandus. Cum enim duae Collectiones Epistolicae duarum personarum impensis sint excusae, posterior singularem sibi expetiit titulum, cui petito facile potui annuere. Vos, LECTORES, si hac Deliciae Epistolicae ita delectauerint, quemadmodum eae mihi, horis subseciuis ad prelum easdem paranti, fuerunt deliciae, Vos nunquam lectionis, me nunquam laboris, poenitebit. Istud vero sicut in votis habeo, ita res ex voto semper fluente sincere Vobis exopto. Valete!

I. MART. LVTHERI [*] ad PHILIPPVM MELANCHTHONEM. Cura pro religione a Melanchthone Francofurti tuenda. Motus Antinomorum Saalfeldici. Agricolae audacia. Bellicae turbae in Saxonia. Neptis Melanchthoni nata. Lutheri Commentarius in Genesin. Quaedam ad statum Academiae Wittenbergensis spectantia.

[*] [note: Lutheri [gap: Greek word(s)] possidet doctiss Dn. Jo Paulus Bruhns, Rev Ministerii Candidatus dignissimus, qui illud mecum communicauit, mihique publice hanc praedicandi humanitatem dedit occasionem]

G. et P. in Christo. Hodie accepi literas tuas et Myconii, Mi Philippe [note: Melanchthon ad Lutherum sine dubio scripsit Francofurto, vbi cum tunc fuisse docet Joach. Camerarius in Vit. Melanchth. p. m. 183. Annus sequens MDXXXIX, ait, rursum deliberationes perquam solicitas, et valde arduas attulit de Repub. Cumque placuisset, vt ordines coniuncti in confessione ea, quae supra, qualis esset, ostendimus, religionis conuenirent Francofurti ad Menum, eodem proficiscen. tem Principem suum iussus est sequi et Philippus Melanchthon, idque iter ingressus est pridie Calend Februarii. Quod autem incertum omnino esset, quid de pace impetrari obtinerique posset, et multi timerent conatus violentiae et iniustae oppressionis, iussus tum fuit Philippus, de legitima et concessa neque contraria voluntati diuinae defensione, scriptum componere. Cuius ille in tres partes diuisi siluulam, vt ipse appellabat, tunc instituit. De compositione solicitum fuit studium Philippi. Animaduertens tamen quorundam non solum callida, sed fraudulenta esse consilia, cum illis certare verbis destitit Atque fuit tum quidem res in summo discrimine. Quo tempore in morbum inopinatum Princeps Hassiae incidit. Sed post longas difficilesque et odiosas contentiones, inducias et pacem fecerunt. Conf. Seckendorfi Hist. Lutheraniam. L. III Sect 18. p. 204. vbi, praeter alia, refertur, quod confirmati sint Principes Euangelici in sententia de iure adsciscendi nouos socios a Theologis, quos in conuentum adduxerant, Melanchthone, Myconio, Melandro, Bucero, et Pastore Francofu tensi Geltnero.], et laerus intellexi, nostrorum

consensum firmum esse. Nos pro vobis oramus, vt Dominus det vobis spiritum consilii et intellectus aduersus cogitationes Satanae. Expectatio magna est vestrae catastrophes. Et suspicabamur in tanto silentio vestro, paroxysmum esse saeuiorem. Antinomi [note: De his notatu dignus est locus Io. Sleidani Comm, de Stat. Relig. ad an. 1538. p. m. 312: Hoc anno secta prodiit eorum, qui dicuntur Antinomi; hi poenitentiam ex Decalogo non esse docendam dicunt, et illos impugnant, qui docent, non esse praedicandum euangelium, nisi primum quassatis animis atque fractis per explicationem Legis: ipsi vero statuunt, quaecunque tandem sit hominis vita, et quantumvis impura, iustificari tamen cum, si modo promissionibus cuagnelii credat. IN his erat facile primus loannes Islebius Agricola Lutherus autem ista copiose refutat, et docet, legem non eo datam esse, vt iustificet, sed vt peccatum ostendat, et conscientiam territet, ideoque primum omnium esse docendam, deinde cuangelium, quod nobis filium Dei propitiatorem et aduocatum humani generis demosturet. Islebius tandem a Luthero commonefactus priuatim, et facta scripturae collatione, rectius institutus in sententiam eius accedit, idque publico deinde scripto testatur, confessus errorem. Lutheri scripta contra Antinomos, dogmatica pariter ac historica, eodem anno 1539, quo Epistola nostra exarata, extant Tom. VII Ien. fol 286. 303. Quaedam de Antinomis obseruat etiam, simulque Pratcolum et Garassium emendare studet Pet Baylius Dict Hist. Crit T. II. p. m. 1666 tit. Islebiens. Quam male recentiori aetate peruersa Antinomorum doctrina a nonnullis sit resuscirata, praeclare docet celeberr Gottl. Wernsdorfius in lectu digna Diss. de Antinomia Recenriorum quorundam. Wittenb. 1711. 4. De nouis in Anglia Antinomis vid Rel. Innoc 705. p. 634. Annal. Decenn. I. p. 255, Conf Herm. Witsii Animaduersiones Irenicae ad Controuersias, que sub infaustis Antinomorum et Neonomorom nominibus in Britannia agitantur, Miscell. Sacr. T II p 753. seqq] etiam

in Salueldia coeperunt furere. Senatus petiit me arbitrum, iussurus huc venire Aquilam [note: Innuit Casparum Aquilam, Saalfeldiensem (non Salediensem, strenuum veritatis vindicem, et, si non primum, fortem tamen Libri Interim oppugnatorem, cuius Vitam peculiari Commentatione descripsit Io Avenarius, Meinung. 1718. 8. Conf. quae de Aquila, eiusque Scriptis (quibus adde magno pro veritate zelo refertam Admonitionem, Ein sehr hoch nötige Ermanung an das kleine blöde verzagte Christlich Häufflein, daß sie in diesem erschrecklichem und letzten Theil der Zeit GOttes ewig Wort frölich bekennen sollen, wider des Teuffels Finsternis, Lügen und Mord geprediget, durch M. Casparum Aquilam, Pfarherr zu Salfeldt. Magdeb. 1548. 4.) annotata sunt in Rel. Innoc. 1718. p. 904. seque1722. p. 352. seqq. 1727. p. 521. seq.] et Diaconum certantes. Ego

rem transtuli in Justum Menium [note: Menii, primi Praesulis Isenacensis, opera in causa Antinomistica Lutherum vti voluisse, cum non memorent, qui vitae cius rationes inierunt, Camerarius l. c. p. 373 Melch. Adamus in Vitt. German. Theol p. m. 319. sequeChristian. Franc. Paullinus in Annal. Isenac. pag. 139. seqquein Syntagm, Rer. et Antiquit. German, et alii, ex hac Epistola eorum relationes poterunt quodammodo suppleri.] Nec segniter agit M. Henricus Ham apud Marchionem Johannem, discipulus feruens stellionis istius nostri [note: Is est Ioannes Agricola, variarum in ecclesia turbarum auctor, cuius idcirco descriptionem Baylius I. c T. I. pag. 105 his auspicatue verbis: Jean Agricola, Theologien Saxon, ne a Islebe le 20 d' Avril 1492, ne causa que des desordres dans la Religion Protestante, qu' il embrassa. Hic, relicto munere sacro, quod apud Comitem Mansfeldensem administrauerat, venit Wittenbergam, adeptusque Professoris munus, pro eo, quem prae se ferebat, fastu, Luthero collegisque insultare, et peruersa dogmata disseminare non est veritus. Queritur idicirco Lutherus im Bericht von M. Ioh. Eislebens falscher Lere, Tom. VII Ien. fol. 300. b: Uber das, da es seine Sceten zu Eisleben gestifftet und vergifftet, kömpt es allhier gen Wittemberg, und abermahl hinder mir meüchlings, gedencket diese Schule und Kirche auch zu vergifften. fol. 301. b: Daß damit solt bewiesen seyn, daß ich ihm Unrecht gethan habe, das wolt ich gerne beweiset sehen. Denn es ist ein scharffer Dialecticus, es wird solche Consequentz nicht wissen zu leren, ich kan sie nicht verstehen, so haben seine Rottenschüler her geschrieben, Ich meine/ die Wittemberger haben einen Mann kriegt an M. Eisleben/ der sie die Theologiam und Dialecticam recht leren wird. Darum wil ich auch gern hören solche newe Dialectica, es pfeiff auf und beweise sie wol, Meine Dialectica lautet also. Ist der treffliche Mann, der die Wittemberger Dialecticam und Theologiam leren sol, so ungelart und grob, daß es nicht weiß, wie Schaffs-Kleider die reissenden Wölffe nimmermehr zu Schaffen machen können, und Judas kuß seine Verrheterey nich könne zum guten Werck der Liebe machen. etc.], qui iactitauit:

Ich meine, die zu Wittenberg haben einen Lector kriegt, der sie wird die Dialecticam leren. Vidi cupiditatem nocendi in tam sanctis Euangelistis. Christus conterat Satanam sub pedibus nostris, Amen Kolax iterum triumphum egit, rapto et abacto diuite quodam monitore. Nos sero rem cognoscentes, erupimus fortiter in vicinum campum non longe ab moeniis nostris. Et, vt decet pictos Christophoros ac ligneos Georgios, scloppis aliquot territauimus nubes et astra. Ponitur hostis in Marcha, manifesta perfidia. Nam visus a Schirlentio

[note: Vixit isto tempore Wittenbergae Nicolaus Schirlenz, typographus, a quo an. 1537. in 8. excula ad manus est 10. Hus isputatio gonstantiae habita. Hunc nominta, ni fallor. Lutherus.] nostro Brandenburge et a Schotto est. etc. Magistrates ipse admonuit nostros, Esse Kolhase in vrbe. Sed si velint Marchissire, dicent, Lusimus quasi territantes. Tamen nos hic interim iubemus ligna intra vrbem trahi (arbores puta), ne Kolax ex iis pontem faciat noctu super fossulas. Wir sind eitel Hectores et Achilles, neminem formidantes, etiamsi soli et sine hostibus sumus. Verum credo, quod Mezentius scripsit. Nam certum est, quod per Grymmam nostram ac per ipsum forum, meridie ipsa, aperta facie, ita vt multis sit agnitus, quindecim equis, profectus sit Dresdam, vel a Dresda. Vbi id nostris ligneis Georgiis est indicatum, dicuntur respondisse, se prohibituros fuisse, si scissent. Et magnus quidam, a Dresen dixerat in Grymma, mirari se, quod Princeps noster tam fastuosam insultationem istius Mezentii [note: Quis intelligendus sit per Mezentium, apparet ex Epp. ad Luc Lossium scriptis, et nuper cura Cl. Ad. Henr. Lackmanni editis, pag. 68. Conf p. 66. 72. Add. alla Lutheri Epistola, 1540 scripta, et inserta Rel, Innoc. 1704 p. 825. seq.] pateretur. Sed apparet, nos a Satana peti

et domestica et forinseca perfidia. Nobilitas vult principari, et Principes opprimere. Vt sint omnia mera seditio Sed iucunda et pulchra sunt, quae tibi scribuntur de filia tua Hanna, quae peperit filiam alteram, ignara, sese esse praegnantem, donec vicina esset partui. Nos laeti et grati Deo, risimus omnes suauiter. Saluam esse domum tuam ex literis Magdalenae tuae intellige, Super his et aliis infinitis beneficiis Dei consolemur nos aduersus tot indignas contumelias et furias diaboli et hominum. Vale in Christo et faluta D. Pontanum et Sturmium. Ego sic mixtae valetudinis cepi hodie resumptum in Genesi [note: Praelegebat Lutherus ab an 1535 vsque ad an 1545. adeoque per integrum decennium, Genesin, et tam praeclaras in medium proferebat obseruationes, vt inde tandem fietet Commentarius in Genesin vere aureus, et pluribus dignus encomiis, quam iis, quae ex variis auctoribus collecta iunctim reperiuntur in B. Thom. Crenii Exerc, Sacr. p. 76. sqq. Forsan hoc anno 1539, quo tractabat Antinomica, illustrauit etiam Caput XXV, ad quod, occasione Esavi, inuchitur in Antinomos. Vid fol. 375. a.] Nimis enim vacat Theologia et friget, te absente et Pomerano et me aegrotante. D. Iustus deambul, tum abiens, non est domi

Clarissimo Viro Domino Philippo Melanchthoni, seruo Christi fideli et syncero, suo in Domino fratri charissimo.

II. MICHAELIS DALENBROECK [*] Ad MARTINVM LVTHERVM.

[*] [note: Monachi huius Carthusiani commemorabilem Epistolam olim possedit D. Mart. Sylv. Grabius, qui sua etiam manu isthaec adscripsit: Haec Epistola Michaelis Dalenbroeck, Monachi Cartusiani, scripta est an. 1536. Ruremundae. Vid, pag, vlt. Scriptum [gap: Greek word(s)] ac rarissimum. Hodie vero eam asseruat doctiss. Dn. Godofredus Paschke, Regiomontanus, I. V. C. praestantissimus, qui Lubecam transiens, pro humanitate sua, quam iure celebro, libenter concessit, vt cimelio eiusmodi in commodum publicum vterer. [gap: Greek word(s)] me descripsisse, ratio scribendi monachalis, in ductibus literarum, in e simplicis pro ea constanti vsu, etc. deprehensa, me vix sinit dubitare. Augere poterit testes veritatis huius Epistolae auctor, cuius fata quo sunt ignotiora, eo videntur fuisse duriora.]

IUngat epistola, quos jungit sacerdotium. Imo non diuidat cartha, quos nectit Christi amor. Verum priusquam ad inuicem loqui incipiamus, disputandum mihi est, quo nomine a me juste appellari debeas. Nam si dominum meum te constituam, de seruili tui

amore orietur tibi suspicio. Si vero vt virum honorandum (vt optime meritus es, quodque fatenturet inimici) variis glorie coloribus pingere te voluero, fastidioso adulationis crimini forte me subiicere opinaberis. Eoque alienos ab his nos fieri cupiens sinistris suspiciunculis, e duobus extremis vnum elegi medium, quo tam per Christiane veritatis doctrinam, quam per cordis nostri ad inuicem charitatem synceram omnino excusabiles adparcamus. Sicut nos quidam docet, seniorem, dicens, ne increpaueris, sed vt patrem obsecra. Non quod de increpatione aliqua mihi sit animus, sed obsecratione plenissima erit mea causa. Cum igitur ego adhuc iunior sim etate, tu vero senior, non aliud quam paternum, scio, nomen tibi imponendum, etiam extra quamuis rationem atque disputationem, cum tui solo amore langueamus, eo quod puros Christiane philosophie fontes atque puteos, iam satis diu a Philistinis terra oppletos, tanquam alter Jsaac refodis atque restauras. Itaque in Christo quam amantissime, desideratissimeque pater, Martyne, priusquam conceptum ad te fermonem

persequar, volo te similiter paterne charitatis viscere induere, ne dum insolitum adhuc ignoti filii tui verborum audieris strepitum, obstupescas, magisque contraeum admiratione, si in aliquo oberrauerit, movearis, quam paterna pietate accendaris, maxime cum adhuc incircumcisis simus labiis, et tanquam puer nesciens loqui, imo nec loqui vnquam didicerim. Verum vt maiorem erroris inscientieqve mee notitiam capias, volo tibi preelecto patri meo vite mee ordinem narrare, quo magis ad miserendum mei te prouocem, atque ea, que ad scribendum tibi me compulerunt aptius introducere pergam. Dum ego filius tuus (pater piissime) annorum essem octodecim, atque totus, vt ipsum certe etatis mee tempus exigebat, ignarus, quadam rerum nouitate pariter ac quorundam cognatorum meorum instructione, non modo cutem, sed habitum mutaui, pellibus eam tegens ouinis, simul et sperans, illam sub humilis vestis pretextu constitutam simplicitatem, meam posse mutare fragilem naturam, mihique sufficere ad salutem, ab hominibus rabbi vel monachus appellari, patrum

traditiones obseruare, ita simplicem, vt vix legere possem, manere, et vt ceteri ac certe plerumqus optimi Christiani, vxorem non ducere. Atque hac suspiciuncula iliusus, vsque modo, scilicet vigesimum quintum etatis mee annum, monachus mansi ordinis Carthusiensis. In quo quidem ordine non modo nihil profeci, sed et variis corruptus sum miseriis anime et corporis. Quantum in hoc breui septem annorum spatio passus sim, longo plane sermone explicare non possem. Tam me subinde inuadit solitudinis tristitia, cerimoniarum vana fiducia, monachorum rusticitas nimia, eorundemque pertinacia valida, qua suas compositiones, condonationes, similesque cauponationes nimis asinine tueri conantur, vt si quis odit me, merito iam inimicus esse desinat, nimirum odio tot malis saturato. Nihil enim aliud interim me agere delectabat, quam continuis vacare gemitibus atque suspiriis, eo quod tanquam recti specie deceptus, os meum ad Dominum aperueram, nec aliud facere poteram. Et dum hos meos ploratus quibusdam satis doctis patribus indicarem,

imo etiam ipsi per tristitiam vultus manifeste eos considerassent, vnoore pariter omnes mihi responderunt, dicentes: Quoniam que altissimo vouisti, ne moreris reddere. Displicet enim illi stulta et infidelis promissio. Redde vota tua Domino, que distinxerunt labia tua. Qualitercunque per varias raperis grauitates, aut mentis corruptiones, corporisque infirmitates, parum adhuc est, si sub ordinis permanseris rigore atque statutis, si patrum seruaueris traditiones, imo salubrius tibi foret sub ordinis obseruantia stultum fieri, quam ipsum penitus relinquere. Istud profecto adhuc breuiter mihi quidam satis eruditus salsissime dixit. Mahebo igitur (in Christo fidelissime pater Martine) corpore sub relligionis nomine, vt mente sim interim semper alienus a Deo. Igitur iam ego propter ordinem potius, quam ordo propter me. Nam pro nihilo certe ducunt, si ego pereo, tantum vt ordo propter me nil patiatur, aut in aliquo flectatur. Absit hoc a me longissime, cum nec talis non iam dico ordo, sed plane inordinatio mihi placeat, neque ab illa hora placuit, qua nec per varias vidi rerum

concupiscentias periclitari, quibus ex Apostolo, secundum euangelice veritatis gratiam atque libertatem intellexi me pro nature necessitate magis, quam carnis voluptate posse vti. Quare, si quid antea voui, parum me mouet, cum ignoranter fecerim. Differentiam enim mandatorum Dei atque traditionum hominum non sciui, neque talis extiti etatis, vt mihi ipsi sufficienter notus fuissem. Sed que per sacramentum baptismatis voui, iam constanter affirmo, et hec per gratiam Christi mihi ad salutem sufficere spero, eoque Christianum me profiteor, et non Carthusianum, in cuius lege (puta Christi) harum superstitionum ac ceremoniarum nihil inuenio. At omnibus modis pietatem, mansuetudinem, benignitatem, bonitatem, patientiam, modestiam, sobrietatem, continentiam, non tantum virginalem, sed et coniugalem ac vidualem, iustitiam, fidem, et postremo ac maxime charitatem (que finis est totius precepti) mandari audio. Quorum et omnium amor ab infantia mecum creuit. Et scio, quia nisi hec fecerimus, sub gratia Iesu Christi non erimus. Natu et Apostolus satis

manifeste hos preuidens constitutionum errores, dicit Coloss. 2. Nemo vos seducat, volens in humilitate et religione angelorum, que non vidit, ambulans frustra inflatus sensu carnis sue, et non tenens caput, ex quo totum corpus per nexus et coniunctiones subministracum et constructum, crescit in augmentum Dei. Si enim mortui estis cum Christo ab elementis huius mundi, quid adhuc tanquam viuentes mundo decernitis, Ne tetigeritis, neque gustaueritis, neque contrectaueritis, que sunt omnia in interitu ipso vsu, secundum precepta et doctrinas hominum, que sunt rationem quidem habentia sapientie in superstitione vt humilitate, et non ad parcendum corpri, non in honore aliquo, ad saturitatem carnis. Sicut et quam plurima in aliis epistolis suis, eundem quasi sensum habentia, introducit. Sed heu proh dolor iam eo peruentum est, vt qui hec allegare audeat, hereticus iudicetur. Si per euangelice veritatis libertatem me redimere volebam, Lutheranum me dicebant. Vnde gemens tacere cogebar, si non modo locum tenebrosum, locum puta nulliamenum, tanquam

Romane sedi contrarius, inhabitare placeret. Nam et aduersarii mei potentiores me erant, ac in propria causa iudices. Sed eo non minus in his durissime pugne conflictationibus (dilectissime pater) tue clementie spem in meo gerebam pectusculo, que me tantum ab illa hora, qua ipsam inuocare statui, confortabat, vt nihil meroris amplius sentirem, Quare iam diligenti cura atque solicitudine oportunitatem ac modum, quo tibi derelictionem meam insinuarem, querebam, sciens simul ac sperans, quod huic voto insipienter emisso, debitorem haud me iudicares, nec preterea his me captivum relinqueres, qui in suis, plus quam in Christi Iesu gratia, confidunt iustitiis, Quique me magis propter votum sub constitutionibus humanis volunt periclitari, quam sub gratia Christi saluari. Vnde tandem haud sine ingenti labore pariter ac multis periculis (vt postea patebit) fidelem adeptus nuncium, gaudens scribo tibi predilecto, clementissimoque patri meo, causam meam atque tui amorem tibi resero, statuens te hodie mediatorem inter Deum et me filium tuum, sicut quidem iustum est, et patrem zelarepro

filio, totisque cordis mei visceribus per te cupiens Christo restitui, a cuius misericordie sinu per varias hominum traditiones recessi. Nam scriptum est: Exite de medio eorum et separemini ab eis, vt ego, vos recipiam, dicit Dominus. Si igitur in te, dilecte pater Martine, non tantum paterne charitatis, sed et Christiane pietatis (quod tu hactenus satis diu extinctam, iam reuiuicas atque predicas) sunt viscera, esto non fratrum, sed vnici filii tui Michaelis, amator atque liberator, neque absque illo velis saluari, sine quo nec ipse filius Dei, donec illum eterno patri, per turpissime mortis genus, reconciliaret, proprium regnum intrare voluit. Nec ergo me derelinquas, qui paratissimus sum tibi adherere, tecumque perpetuo viuere ac mori, quippe cuius filium me estimo hodie coram Deo et hominibus, nec alium, profiteor, me habere patrem super terram absque te, eoque de nullo me requiret Deus, quam de manu tua. Contemplare igitur, quod dum olim in his ageres terris, me hic genuisses filium tuum, qui tot iam annis per verias hominum doctrinas deceptus, a te peregrinatus, ac in omnem

terram vagatus esset. Ob quas velim diuersas hominum opiniones non me despicias, etiamsi insuper monachorum sim rusticitate oneratus, si sane doctrine igna rus, si non eleganti sum forma. Nam infirma mundi, et ea, que non sunt, elegit Deus, vt confundat fortia, et eaque sunt, destruat. Neque est personarum acceptio apud Deum. Sed iube me venire ad te, si talis pius pater es, qualem te per misericordiam Dei spero, et te paterne charitatis iure, ac fidei Christiane veritate esse decet. Sed dico, Quid mecum facies, qui fodere non valeo, atque mendicare erubesco. Imo nec certe illorum proposito ad te confugio, quos nihil, quam huiusmodi se externis negotiis implicare delectat, vt suis proinde vacent scurrilitatibus, malis oblectationibus, vanisque consolationibus. Dum enim per vniversum mundum vagari cupiunt, Lutheranos se vocant, euangelice libercatis amatores se estimant, dum ea libertate in suis abutuntur desideriis. Et dum male conceptas cogitationes perficere nequeunt, aiunt, Apud Lutherum Christiane viget lex libertatis, ille nos excipiet. Ibi poterimus absque alicuius reprehensione

nostre indulgere voluptati, nescientes, quoniam qui Christo adherere volunt, carnis curam in desideriis non faciunt, nihil extra nature necessitatem sumunt, sed cum timore Domini, moderationisque lege, omnibus Dei creaturis vtuntur, scientes, quia bona sunt ea, que cum gratiarum actione percipiuntur, et per verbum Dei atque orationem sanctificantur. Atque hinc venit, vt fere omnes, quos non monastica sequitur coquina, (ob quam et ordinem ingressi sunt) statim reuertantur, ac eorum manus, quos antea studiose fugerant, rursus durius incidant. Ex quo patet, quod non modo Iesu Christo, sed suo ventri deseruierunt. Verum hac nunquam vti voluit filius tuus insipientia, vt tam incaute, quam imprudenter exiret. Neque huius tam vane voluptatis vnquam amator extiti, ob cuius carentiam a te patre meo dulcissimo iterum recedere vellem. Sed virtutis amore, studii sancto desiderio, perseuerantieque bono totis precordiis in amorem tuum iam venio, imo et ita quoque a te recipi opto, tametsi adhuc rudissimus (vt fere omnes monachi sim. Vnde tu, dilecte pater,

nequaquam moueans, cum nihil hucusque per laborem didicerim, vt nec quidem moris est apud monachos aliquid discere. quin magis tantam rusticitatem, vt vix legere queant, aut aliquem honorem intelligant, pro sancta extollunt simplicitate atque humilitate. Preterea quia fodere non valeo (vt supra dictum est) et mendicare erubesco, sicut nec certe hec volenti studere conueniunt, neque huiusmodi arma portandi consuetudinem habeam, eo quod semper tanquam tenerrimus ligni vermiculus vnicus fuerim matris mee. Ecce, dilecte pater, tibi consilium suggero, quo aptius mee subuenias paupertati, ne tibi nimium sim onerosus. Nam multos habes huius generis filios, licet non adeo, vt ego, tibi deditos atque dilectos, nimirum tanquam de lumbis tuis egressus sim, ita me tibi iungo, atque de te presumere audeo. Si igitur apud vos quendam poteris inuenire honestum virum absque liberis, sollicitus velim pro me sis, qui Christiana pietate pariter ac tua exhortatione permotus, me sibi in filium adoptare dignaretur, cui vt me vltro in fidelissimum toto corde offero famulum.

Nec hinc tu, predilecte pater, mireris, quod hic rursus alium queram patrem. Nam e duobus me esse constat, de spiritu scilicet et carne. Vnde et duos patres mihi necessarios estimo, vnum, qui spiritum foueat a alterum, qui carnem alat. Et merito mihi quidem pre ceteris hi duo patres necessarii sunt, quia ita nudus, vt de matris vtero egressus sum, ad paternam tuam benignitatem iam venio. Nihil enim (vt sepe dictum est) altitudinis, nihil sapientie aut scientie secundum spiritum habeo, nisi quod tua paterna charitas mihi deinceps infundere dignabitur Atque nil rursus opulentie, nil maiestatis aut glorie, imo nec extreme paupertati necessaria, secundum carnem possideo, quam quod pater carnis mee necessitati, per te inuentus atque deputatus, mihi prestandum iustum fore arbitretur. Omnibus enim; que in seculo habui, aut etiam habere potuissem, renunciaui, nec quicquam de eis maxime in hac parte audeo repetere. Sed et pro hac omnimoda mea paupertate te quidem satis gloriari oportet, quoniam secundum muneris magnitudinem erit et eius retributionis exigentia Nec maius

poteris Deo prestare obsequium, ea misericordia, quam operaberis in me, maxime cum pre multis aliis ob hanc meam derelictionem plus satis affligar. Igitur ego gaudium et glorie tue corona ante Dominum nostrum Iesum Christum. Porro si hac via, predulcissime pater Martine, nihil obtinere pro me poteris, ecce aliud, quo mihi subuenias velim, consilium acceptes, atque studiose inuenire satagas quandam honestam puellam, aut iuniorem viduam, que, secundum Apostoli voluntatem, non solummodo me sibi in virum, verum et perpetuum humilemque seruum dignaretur ducere. Non quod adeo, dilecte pater, coniugalem suspiceris mihi placere actum, vt illa tuta cordis ad inuicem amabilis fidelitas, atque fidelis familiaritas cordis mei (quam ob vnitatem solitudinemque patior) deficientiam eleuat atque confortat. In omni enim tribulatione, que absque numero mortalibus cotidie accidunt, non melius, quam per cordis effusionem ad fidelem amicum consolari possum. Et qui queso tenacius fideliusque amantibus coniugibus sibi adherent. Hoc autem ita,

dilecte pater, oro disponas, vt eo liberius studio vacem, quo minus per diversa variarum rerum negotia prepediar. Non quod a Domino diuitias (vt ait sapiens) aut mendicitatem postulo sed tantum victui meo necessaria, ne forte satiatus diaboli illiciar laqueis, aut egestate compulsus, rursus Christianam veritatem, ad quam confidenter nunc fugio, negare cogar, veteribusque doloribus noui succrescant. Eoque solo virtutis amore, honeste stabilisque vite, ac studii desiderio, hec omnia, predilecte pater, me inquirere suspiceris. Quo amore atque desiderio, vt ceteris Dei creaturis, vti cupio. Nam scriptum est, quod melius sit nubere, quam vri, neque peccauit, si quis nupserit. Et rursus, quod esca nos Deo non commendat, quemadmodum doctor gentium de his et aliis similibus abundantissime in suis disputat epistolis. Que si antea legissem atque intellexissem, nunquam certe his per votum tam impruenter renunciassem, vt penitus ea reiterem, que cum gratiarum actione sumuntur. Sicut et per Ecclesiasticum intelligi datur, dicentem: Dedit Deus homini potestatem eorum, que sunt super

terram. Et rursus alius quidam prophetarum ait; Celum celi domino, terram autem dedit filiis hominum, vt ea et omnibus, que per misericordiam Dei illis producit, non modo abutantur, sed cum timore Domini perfruantur. Si enim eis abutimur, iam per ordinationem atque voluptatem a Deo recessit cor nostrum qui omnia sub ordine creauit, et a nobis, qui rationis sumus compotes, omnia ordinate et sub ratione fieri vult. Si autem omnino eis non vtimur, iam iterum per animi pusillanimitatem, atque de Dei bonitate diffidentiam ac ingratitudinem a Christi legis libertate digressi sumus, et adhuc imperfecti iudicamur, hic trepidantes, vbi nullus est timor, illic oscitantes, vbi summum est periculum. Non sumus sub aliqua lege, sed sub Iesu Christi gratia, non vt eo liberius peccemus, sed vt magis per gratie charitatem, quam legis timorem toto corde Deo adhereamus. Hinc illa sane perpetua in Christo infantia, vt ne quid dicam grauius, quod preposteri rerum estimatores ea facimus plurimi, que sola nihil sunt, iis neglectis, que sola sufficiunt, samper sub pedagogis agentes, sub iugo

semper, nec vnquam ad libertatem spiritus aspirantes, nunquam ad amplitudinem charitatis crescentes, cum clamet Paulus ad Gala. State, et nolite iterum iugo seruitutis contineri. Atque alio loco, Itaque lex pedagogus noster fuit in Christo, vt ex fide justificemur. At vbi venit fides, iam non sumus sub pedagogo. Omnes enim filii Dei estis per fidem, que est in Christo Iesu. Neque multo inferius: Ita et nos cum essemus paruuli, sub elementis mundi eramus seruientes. At vbi venit plenitudo temporis, misit Deus filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, vt eos, qui sub lege erant, redimeret, vt adoptionem filiorum reciperemus. Quoniam autem estis filii Dei, misit Deus spiritum filii sui in corda vestra, clamantem, Abba pater. Itaque iam non est seruus, sed filius. Iterumque alibi, Vos enim in libertate vocati estis, fratres, tantum ne libertatem in occasionem detis carnis, sed per charitatem spiritus seruite inuicem. Omnis enim lex in vno sermone impletur, Diliges proximum tuum, sicut te ipsum. Quod si inuicem mordetis et comeditis, videte, ne ab inuicem consumamini.

Rursum ad Romanos: Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, in quo clamamus, Abba pater. Eodem pertinet et illud, quod Timotheo scribens: Exerce (inquit) te ipsum ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum vtilis est, pietas autem ad omnia est vtilis. Et ad Corinthios: Domius spiritus est. Vbi autem spiritus, ibi libertas. Si mediocris religionis pestis latuisset in ceremoniis, Paulus non tam acriter in omnibus suis epistolis in eas destomacharetur. Non quod omnes damno moderatas ceremonias, at non fero, in his puppim ac proram (quod dici solet) sanctimonie constitui. Nec insector, quod quidam piscibus victitant, alii leguminibusaut herbis, alii ouis. Sed puto, vehementer errrare eos, qui Iudaico animo ex his iustitie persuasionem induunt, ex huiusmodi nugis ab homuncionibus repertisse ceteris anteponunt Ceterum si verum fateri licet, nonne videmus arctissimum quodque monachorum genus fastigium religionis aut in cerernoniis, aut in certa lege psalmorum, aut in corporum

labore ponere. Quos si quis excutiat, atque de spiritalibus percontetur, vix perpaucos inueniet, qui non in carne ambulent, quibus pro vitio habeatur, famam alienam mendaciis incessere. De ciborum delectu nihil vsquam precipit Christus, nihilapostoli, Paulus sepe dehortatur. Virulentam obtrectationem execratur Christus, detestantur apostolice litere, et tamen illic volumus religiosuli videri, hic fortes sumus et intrepidi. Deus auersatur victimas, et sabbata, et neomenias populi sui adhuc in lege carnali, quorum omnium ipse fuerat author, et nos nostris domi natis obseruatiunculis confidimus in lege spiritali. Igitur ita Scyllam fugiamus, ne in Charybdim incidamus. lsta facere, salutare est, sed eis inniti, perniciosum. Paulus nos non vetat elementis vti, sed seruire non vult elementis cum, qui liber est in Christo. Non damnat legem factorum, sed si quis legitime [note: Forsan leg, illegitime.] vtatur. Sine his fortasse pii non erimus, sed non isto pios nos faciunt. Conducent enim ad pietatem, ita siquidem in hoc eis vtamur. Sin frui ceperimus, pietatem omnem femel

extinguunt. Cur igitur a carnium esu abstinentes (cum ob id non habundabimus) iis, qui eis vescuntur, iudicamus sanctiores? Si quoque Apostolus de virginitate preceptum a Domino se habere denegat, cur quidam tam stolide, quam periculose multis laqueum iniicientes, votum inde statuere non verentur, cum nihilominus interim vehementissimis continuisque variarum rerum, de quibus abstinent, concupiscentiis saucientur. Vt interim, modestie gratia, de inuidie facibus, quibus semet ipsos comedunt, et ceteris, quibus subiacent, auaritie, superbie, venerisque vitiis sileam, cum minus me moueant. Que omnia minime paterentur, si his, que reiecerunt, cum moderationis temperie, magis pro nature necessitate, quam carnis voluptate peterentur, nihil hesitantes aut diiudicantes, vt docet Apostolus, Omne, quod in macello venit, manducate, nihil interrogantes propter conscientiam. At propter abusionem rursus idem alibi ait: Carnis curam ne feceritis in desideriis. Non dixit: Nolite curam carnis habere, sed ita nos docet eius necessitati singula administrare, ne propter abusum

moderationis legem transgrederemur, aut rerum abstinentiam, dire concupiscentie mucrone lederemur, quomentis tranquillitas, cordisque puritas plurimum turbantur. Per licitorum enim abstinentiam, que carni quodammodo debentur, non mediocrem, scio, cordis synceritati (que corporis prestat munditie) maculam imponi. Vnde certe non necessarium grande nobis indiximus bellum. Sed ego magis per licitorum vsum carnis eligo infirmitati seruire, quam per eorum abstractionem variis cruciari con cupiscentiis, et proinde perire. Aliter enim habita, et aliter concupita possidentur. Et Apostolus confidenter ac firma fide se dicit mente feruire legi Dei, carne autem legi peccati, Vt quid libertas mea, ab aliena iudicatur conscientia, Cur a quibusdam per fallaciam secundum traditionem hominum decipiar, fecundum elementa mundi, et non secundum Christum, cuius gratia saluati sumus per fidem, et hoc non iam ex nobis, neque per legem aliquam, quia Christus nos redemit de maledicto legis. Nulla lex ita constitui potest, que posset viuificare, tunc enun ex lege esset iustitia, et non ex

fide atque gratia Iesu Christi. Nuncautem liberati sumus a lege carnis, vt spiritu seruiamus Deo. Denique quid refert bona foris agere, quibus diuersa fiunt intus? Quid refert, mala non facere, que affectu concupiscimus, queque in se mala non essent, si eis moderate vteremur. Malum non est, vxorem ducere. At alterius concupiscere, aut scortari, virginemque violare, grande est peccatum. Quod adeo iam proh dolor commune est sacerdotibus, quam pauci sunt, qui hoc non faciunt. Et si quidam reperiuntur, adeo tamen pauci sunt, vt maior pars vincat meliorem. Porro si horum mentem omnino a carnis operibus continere delectat, non eos iudico, sed laude predico dignissimos, ob gratiam a Deo eis gratis datam, pro qua me gloriari non oportet, nec ob id ego quoque sum iudicandus. Nam vnusquisque proprium donum habet ex Deo, alius quidem sic, alius vero sic. Gratia enim omnipotentis, que per Iesum Christum mortalibus gratis prestatur, varia est, quamque ego non abiicio. Sed nec ob id continuo par est, vt omnes ipsa in perpetuo contineat Iudaismo. Neque indifferenter omnes

in eandem redigit seruitutem. Scriptum estenim: Non omnia omnibus expediunt, et non omni anime omne genus placet. Sub lege autem Christi omnes nos obligat, que est lex charicatis atque libertatis. Et vnumquemque non modo vt legis seruum, sed vt charissimum gratie filium docet spiritu magis seruire legi Dei, quam carne, secundum suum posse. Vt si potens est castitatis virginalis seruare lilium immaculatum, contineat, sin autem se sub onere periclitari conspicit, iam nubat. Melius est enim nubere (vt ait Apostolus) quam vri. Quoniam et hic quoque continentie flos percipitur, secundum quod triplex continentie virtus inuenitur, virginalis scilicet, coniugalis et vidualis. Et in vltima iam non est lilium, neque flos, sed laudis quidam odor ab Apostolo datur, quia melius eam agere, si sie permanserit vidua, ait, quam si rursus nubat, si tamen prouecte sit etatis. Nam iuniores vult nubere, familiam regere, ac filios procreare, Tantum, vt semper timorem Domini (qui finis est modestie) non abiiciant. Et vtinam hac in parte quidam cautius egissent, nec castitatis lilium,

ob multorum fragilitatem, tam absolute predicassent. Quod multi tantum audientes extolli (vt interim de pueris, qui a parentibus his iniiciuntur vinculis, fastidiose prolixitatis gratia transeam), perpetuo se satis imprudenter ad eum apprehendendum strinxerunt voto, non attendentes, quod homo nunquam in eodem statu permaneat, neque intelligentes, quod tempus sit amplexandi, ac rursus tempus longe fieri ab amplexibus. Sed semper volentes amplexibus carere, eorum vitio per concupiscentias nimis violentas semet ipsos subiecerunt, si tamen quod per coniugatorum vnionem excusari potest, vitium censendum sit. At certe parum (in Christo quam amatissime pater Martine) horum inordinatus Zelus cordis mei simplicitatem aripie in Deo synceritatem deicit. Nam hec est altera pars vite mee, vt in syncerissimos, fideque dignissimos, non cuiusuis mulieris, sed vnius coniugis, que mihi non modo iure bellantium, sed misericordie Dei debetur, me proiiciam amplexus. Vsque enim in hanc horam non estimo me perfectum fuisse hominem, cum mihi adhuc desit adiutorium, sine

quo Deus hominem esse noluit, Non est Deus reprehensibilis in suis operibus. Neque quis illi dicere potest: Cur sic fecisti. Sacramentum enim hoc magnum est, dum vir diligit vxorem suam, quemadmodum Christus ecclesiam dilexit. Nam scriptum est: Relinquet homo patrem et matrem suam, et adherebit vxori sue. Quasi diceretur: Non parentes, nec quiuis perfectum faciunt hominem, quam explicite vxor. Erunt enim duo in carne vna, imo et per consequens iam non duo, sed vnum corpus in Domino, atque proinde nunc perfectus homo. Et rursus scriptum est: Non vir sine muliere, nec mulier sine viro in Domino. Quod secundum quendam fit tribus de causis. Primo propter prolem, vt legitur in Genesi; Et benedixit eos Deus, dicens: Crescite, et multiplicamini. Secundo causa adiutorii. Vnde ibi supra: Non est bonum, hominem esse solum, faciamus ei adiutorium simile sibi, non certe alium virum, sed feminam. Tertio propter incontinentiam et nature necessitatem. Vnde dicit Apostolus: Qui se non continet, nubat. Quid igitur hoc opere Dei sublimius?

Quis status queso firmior? Nam omnes ceteri status paulatim decrescunt, et magnam semper passi sunt ruinam, tanquam ab hominibus compositi atque inventi. Status autem coniugalis, quia a Deo ordinatus, ab initio et vsque in finem saeculorum perseuerabit. Aquot et quantis hic solitudinis ac continentie status me prepedierit bonis, et quam longe me a Domino corde recedere fecerit, vidit ipse superpiissimus Dominus, et misertus mei, occulta sue sapientie mihi manifestauit, ac consilium, quo nunc vtor, mihi tribuit, vt neglectis Patrum traditionibus, rursus primam sequerer euangelicae veritatis doctrinam atque gratiam, a qua quidem per demonium puto meridianum fere omnes digressi sumus. Nam scriptum est; Emulationem Dei hibent, sed non secundum scientiam. Volentes enim nostram statuere iustitiam, Dei iustitie non sumus subiecti. Sed quid ego vnum aut alteram locum ex Apostolo referam? Totus enim in hoc est Paulus, vt caro, que contentiosa est, contemnatur, et in spiritu, qui charitatiset libertatis est author nos constituat. Indiuidue enim inter se cornices sunt, caro,

seruitus, inquietudo, contentio. Rursum, spiritus, pax, amor et libertas. Hec passim inculcat Apostolus, Num meliorem religionis magistrum requirimus, presertim cum huic omnis diuina scriptum concinat? Hoc erat maximum mandatum in lege Mosaica, hoc iterat ac perficit in euangelio Christus. Ob hoc potissimum natus ac mortuus est, vt nos doceret non iudaizare, sed amare. Post cenam illam supremam, quam sollicire, quanto affectu mandat Apostolis suis non de cibo, aut potu, sed de charitate mutuo seruanda. Quid aliud docet, imo rogat huius Symmystes Ioannes, nisi vt diligamus inuicem. Paulus cum passim (vt dixi) charitatem commendans, tum ad Corinthios scribens, et miraculis, et prophetie, et angelorum linguis anteponit charitatem. Sed ne hic illico charitatem quis eile dicat, in templo frequentem esse signis diuorum procumbere, cereolos accendere, numeratas preculas iterare, nihil istis opus habet Deus. Charitatem vocat Apostolus, edificare proximum, omnes ejusdem corporis membra ducere, omnes vnum in Christo putare, de fraternis commodis, perinde vt

de propriis in Domino gaudere, incommodis mederi, veluti propriis, mansuete corripere errantem, docere nescientem, erigere lapsum, consolari deiectum, adiuuare laborantem, eripere captiuum, subuenire egenti, in summa, omnes opes, omne studium, omnes curas ad hoc referre, vt quam plurimis prosimus in Christo, vt quemadmodum ille neque sibi natus est, neque sibi vixit, neque sibi mortuus est, sed totum se donauit vsibus nostris, ita et nos fratrum commoditatibus inseruiamus, non propriis. Quod si fieret, nihil esset religiosorum vita. Quod si nunc reuiuisceret Augustinus, quo authore vite plerique gloriantur, plane nec eos agnosceret, clamaretque, se nihil minus probaturum fuisse, quam hoc vite genus, neque ad Iudeorum superstitionem viuendi rationem instituisse, sed ad Apostolorum regulam, Si Carthusienses ob sue legis iustitiam, aut penitentialem (vt aiunt) vitam saluantur, vbi Cruciferi ac reliquorum monachi generum latebunt. Aut si omnes cuiusuis generis monachi per sue iustitie opera salui fient, igitur gratis pro nobis passus est Christus, Euacuatum est ergo schandalum crucis.

Cur non potius ad veteris testamenti legem reuersi sumus, quam Deus fixit, non homo. Et tamen adhuc sub illius observantia non iustificatur omnis caro. Igitur nostra statuta Dei preceptis prestant, cum sub ipsis saluandos nos confidimus. Nam ad tantos proh dolor scio quosdam deuolutos errores, vt si ante finem annotum sue penitentialis vite, quos spatio anteacte vite comparauerunt, obierint, iudicant se damnandos. Si autem vltra vixerint, iam quasi debito soluto, dicunt, se prius meritum future glorie cumulare, supra naturam corpus suum variis affligentes ac certe destruentes disciplinis, vt iam non tam Domini sint dicenai amatores, quam diaboli martyres. Et iterum quendam ex nostris fratribus, satis doctum, audiui manifeste cuiusdam secularis preces ac dona repellere (quibus pro parentum suorum animabus nostras querebat ad Deum orationes) atque dicere: Si huic debitorem se faceret, iam minus subsidium sue orationis, anime sentirent, pro quibus per professionem obligatus esset orare. Si Deus optimus maximus ita nobis velit suam misericordiam partiri, nescio quis nostrum saluaretur, O infelices

nos, nisi Christus nobis aliquot sue doctrine scintillulas, sueque mentis ceu viuas et eternas venulas reliquisset. In hoc igitur enitendum, vt omissis hominum prunis, neglectis his patrum traditionibus ac falsis opinionibus, istas scrutemur scintillulas, has queramus venas, donec reperiamus aquam viuam, salientem in vitam eternam. Porrohuius monachorum erroris, quo plerique seducuntur, plura narrarem, nisi fastidiose prolixitatis vitium fugerem, atque iam satis innocescant multis. Vnde hec vtcunque festinanter, in Christo quam dulcissime Pater Martine, me tetigisse, tanquam adhuc sub aduersariorum manibus constitutum, sufficiat, presertim cumme breuiter ad te venturum spero, vbi de his ore ad os amplius loquemur, vt que ego insipienter effudi experiar, atque de his, que me latent, profundius instruar, sicut et me omnibus modis tue subuiicio doctrine, a qua si dissentio, penitus ignoro, cum nec in omni vita mea apiculum quidem de tuis potuerim scriptis obtinere. Hoc autem solum ex multorum relatu de te scio, quod in omnibus Pauli Apostoli (dilectissimi quoque

doctoris mei) dictis te defendis; fundamentum enim aliud nemo potest ponere, preter illud, quod positum est. Postremo rursus sermo meus in obseruationem est flectendus, quatenus misericordie tuc sinum aperias, et protectionis tue alas expandas, quibus, me filium tuum iam quasi prodigum recipias, ne boni nominis tui odorem in me perdas. Non potes negare, quod doces, neque quam doces pietatem absque opere vacuam relinquere vales. Quid refert, si multos recipis alienos, si plurimum pium te exhibes, si omnibus in Christo prodesse studes, cum interim mevnicum filium tuum reliqueris in tribulationibus desolatum, in erroribus deficientem. Quis hinc te laucabit. Sed inquis. Absque numero huiusmodi cotidie me inuocant, ac patrem adpellant, quibus omnibus si subuenirem, Ducis mihi opes haud sufficerent. Audio ego sed non placet excusatio. Pre cunctis amandus est vnicus filius, omnibus preferendus, si in tribulatione est, pre ceteris eripiendus, ob nullum periculum, difficultatem, aut quodcunque impedimentum deferendus. Et ecce velis nolis, filius tuus sum ego. Testes

enim inuoco celum et terram coram Deo, qui presens respicit, quique me de manu tua requiret, quod haud secus atque de tuis egressus sum lumbis iam ad te confugio. Atque vt ille filius prodigus (sicut euangelica habet parabola) reversus est ad patrem suum, quam in figura nostri puto dictam, Potiora nosti. Potior est enim lux, quam vmbra, veritas, quam figura. Flecto igitur cordis mei genua ante te, dicens et orationem fingens: Pater erraui sicut ouis, que periit. Require filium tuum, cum misericordie tue memor, non desperauerim. Eripe me de iuto fecis, et vmbra mortis. Nam querunt inimici mei perdere animam meam. Eripe me de inimicis meis, pater mi, et ab insurgentibus in me libera me. De operantibus iniquitatem et de viris sanguinum salua me. Ecce enim ceperunt animam meam, et irruerunt in me fortes. Respice in me, et miserere mei, cum vnicus et pauper ego sim. Tribulationes cordis mei multiplicate sunt, de necessitatibus meis erue me. Vide, dilecte pater, humilitatem meam. Custodi animam meam et erue me. Non erubescam, quoniam in te

speraui. Aperi paterne tue charitatis aures, et filii tui recipe preces. Expande Christiane pietatis brachia, et filii tui amplectere paupertatem. Sicut mater filii vteri sui obliuisci nequit, ita queso nec tu obliuiscaris mei, sed memor esto misericordie patris, quam filio suo ostendit. Et si non placet proferre stolam primam, da saltem vltimam. Si mihi non das anulum, tantum mihi serua paternum amorem per anulum designatum. Si vitulum saginatum adduci non iubes et occidi, tandem occide et coque agniculum, aut para nobis panes azimos de farine modio, et aliquos pisces, quibus ego iam vesci solitus sum. Sed extra iocum, dilectissime pater, tantum mihi res est cordi, vt si te scirem non posse quocunque modo me eripere, scripsissem plane per te literas ad illustrissimum Saxonic Ducem. etc. summum Christiane pietatis (quam tu predicas) defensorem, tueque prudentie optimum conseruatorem, qua eius terra in cunctis bene disponitur. Sed scio, dilecte pater, quod istud opus non erat. Imo et quasi iam certus sum de tua clementia atque paterna charitate, quod excipiar. Nihil enim tibi possibilus,

quam prestare, que postulo. Ac rursum nil tibi iucundius, quam adflictis subuenire, maxime autem vnico tuo filio. Ecce quam, suauissime pater, fiduciam meam ad te. Considera solicitudinem meam atque laborempro pretio, quo hunc conducerem nuncium. Ego enim solus ipsum misi. Sed et periculum, quod incurri, tibi iam quoque referam. Nam ante aliquot menses, cum haud mediocri labore atque cura mercedem pro hocnuncio adeptus, omnem causam meam cum quibusdam munusculis ad te preparaueram, et amiculo cuidam prorsus aulico (vt sperabam) eam commisi, qui quasi sui causa, quo minus de me alicui oriretur suspicio, statim (vt promiserat) nuncium ad te mitteret. At post aliquot dies, dum gaudens responsum a te prestolarer, infideliditatis sue mercedem accipiens, inimicique sui gladio percussus interiit, et repertum est adhuc apud ipsum omne negotium meum, quod absque gemitu proferre nequeo, Nam pecuniam meam perdidi, munuscula per ciuitatem vagantur, nec loqui audeo. Et quod magis dolendum est, de literis meis ad te satis periclitor. Si quis enim sycophantarum,

qui me mallet extinctum, quam probum, eas repererit, tradet me. Igitur me manent quotidie vincula et carceres. De quibus vt citius eripiar (quam dilectissime pater) mitte queso vnum ex tuis, virum satis callidum, cum meo nuncio, qui me tibi restituat. Non enim laudeo ego filius tuus tanti itineris asperitatem solus aggredi. Neque tutius puto potes me liberare. Nam studiose satis agendum erit, ne dum res multis fiat notior, ab inimicis captiuus retinear, hic meus quoque nuncius tanquam hereticorum fautor ab his, qui vere hereticis deteriores sunt, puniatur. Ea propter nec illi rei veritatem confessus sum, sed finxi, me vobiscum habere fratrem, filium matris mee, que moratur in Aquis Grano. Cui quasi iam notam facio matris nostre desolationem, quam per patris mei incurrit obitum. Ob id quoque misi eum ad Philippum Melanchthonem, cuius nomen vulgo minus innotescit, vt ipse negotium meum ad te expediat absque nuncii mei scitu. Verum si aliquem ex tuis mittere (quod Deus avertat) incongruum iudicaueris, pater dilecte, saltem non recuses mihi viaticum mittere. Hoc enim prefiguratum estimo

in predicta parabola, vbi pater calciamenta iubet filio in pedes dari. Nam asperum iterdiu calcare absque calciamentis, arduum est. Ac rursum longe proficisci absque censu, periculosum. Nequecum his, quibus circumdatus sum, albis vestimentis exeundum est, cum me cunctis redderent suspectum, ac tandem proderent, presertim cum et ea nuncio meo dare proposui, cum reuersus fuerit in pace, eo quod parum pecunie illi dare possum. Reliquam enim (vt dictum est) perdidi. Sed iam dudum, dilecte pater epistolarem modum excessi. Adeo me fallit tempus cum patre meo suauissimo iucundissime confabulantem. Preripiam ergo verborum multitudinem, et toto corde diuine me commendo prouidentie, ac tue paterne pietati. Si me recipis, ecce salua facta est anima mea. Sin autem ob quamuis difficultatem, aut sane meam imperfectionem te excusaueris, cece pre tristitia morior. In manu tua est, me conseruare, aut perdere. Elige, quicquid placuerit, tuus ego sum, sine te viuere nolo, nec quidem possum. Etiam si dixeris, non places, presto sum, et pati cogar, que nolo, Precor autem

Iesum, istius (vti spero) propositi parentem, vt salubribus meis ceptis benignus aspirare dignetur. In eodem bene vale, pater optime, ac vere pietatis Christiane eximium decus. Delicta iuuentutismee, et ignorantias meas, ne memineris, sed si in aliquo nimis, quam decet, imperite animoseque scripserim, condonabis, donec me amplius instruxeris. Ruremunde. 15. Kalendas Iulias. Anno a Christo nato supra sesqui millesimum 36°. Per me filium tuum Fratrem Michaelem Dalenbroeck, Aquensem. Carthusianum autem Ruremundensem, cuius anime salutem queso tuis puris votis, piisque precibus, vsque ad meum aduentum Christo optimo maximo commendato.

III. PHILIPPI MELANCHTHONIS [*] ad VITVM THEODORVM. Sphinx Augustana a Populo Saxonico improbata;

[*] [note: Melanchthonianas huius Epistolae (quam debeo amicitiae, per multos iam annos declaratae, Viri et doctrina et meritis conspicui, Dn. Aug. Guil Petersen, Conrectoris Flensburgensis) [gap: Greek word(s)] olim possedit B. Henr. Petersen, Pastor Ploenensis optime meritus, qui istud istud illustr. Bibliothecae Rudolpheae concessit. Originale, haec ipse verba [gap: Greek word(s)] praescripsit, donaui Serenissimo Principi Brunsvicensi, RVDOLPHO AVGVSIO. Frequens Melanchthoni cum Theodoro intercessisse literarum commercium, ostendunt multae ad ipsum datae Epistolae, in Epistolis Melanchthonis Londin, 1642, fol 172-189. col. 592. sqq. nec non in Lib. Epp. eiusd. Lugd. Bat. 1647. 8. p. 431. sqq. obviae, quibus haec addi meretur. Annus, quo scripta, non est quidem expressus. Diuinatu tamen haud est difficile, eam an. 1548, vol 49, fuisse exaratam.]

S. D. Carissime Vite. Fatales poenae sunt magnae, et testes multorum nostrorum delictorum, quas sic sumimus, quas vt Deus leniat, toto eum pectore oro. Sed scito in Saxonicis vrbibus vbique vna voce populum execrari

Sphingem Augustanam [note: I. e. Interim, qui liber, a Io. Agricola, Iul. Pflugio et Mich. Sidonio infeliciter consarcinatus, cur cum Sphinge eleganter comparetur, neque a Melanchthone solum, sed aliis etiam Theologis hoc nomine insigniatur, obseruauit, praeter alios, Io Erdm. Bieckius de Tripl, Int. p. 45. sq.]. Etsi autem populi iudicia et voluntates saepe improbari necesse est, tamen nunc quidem in tali causa, vbi inuocatio in mentibus multorum turbatur, si fiat insignis mutatio, profecto non prorsus contemnenda esse populi iudicia sentio. Scio, quantum malum sit, leue impedimentum inuocationis, ac sensu ipso comperi, mortem mihi faciliorem fore, comprobatione Augustanae [gap: Greek word(s)] . Ideo non assentior [note: Inter tot scriptores Anti-Interimisticos primus est Melanchthon, cuius scriptum prodiit hoc titulo: Bedencken aufs Interim des Ehrwirdigen und Hochgelarten Herrn Philippi Melanchthonis. 1548. 4. In conclusione huius opusculi, d. 16. Iun. finiti, diserte faretur, quod Interim in multis articulis verae doctrinae aduersetur Dieweil, haec sunt eius verba, e scripto longe rarissimo hic repeten. da, das Interim in vielen Artickeln, die wir angezeiget haben, der rechten Lehr zuwider ist so müssen wir davon marhafftigen Bericht und Warnung thun. in alia quoque ad eundem Vit. Theodorum Epistola, quae reperitur in Rcl. Innoc 1712 p. 63. scripsit: Liber, de quo Ratisponae disseruimus, Augustae rurlus est propositus rincipibus, et est fucosior, quam fuit antea. Si adsenserunt [gap: Greek word(s)] , nos in nuoa exilia distrabemur. Mihi etiam peculiariter audio irasci [gap: Greek word(s)] , quod optabilius est, quam adhiberi ad fabricanda illa sophismata. Et tamen deinceps, orto bello adiaphoristico, nimia impulsus lenitate, mitius, quam par erat, sensit. Conf. Ad. Rechenbergii. Diss. de Interim Augustano p. m. 207. sqq. T. II. Dissertatt. Historico-Polit. Add. quae post Mayerum, Schlüsselburgium, et alios, laudando valde candore hanc in rem disserit celeberr. C. H. Starckius Hist. Eccl. Lubec. P. II. p. 137. sq.]. Nuncius ipse testis esse poterit,

poterit, nondum in Ecclesiis harum regionum vsque mutationem factam esse, Deum oro, vt et deincep; nos gubernet, vt quam plurimi vera eum inuocatione colant. De tuis quaestionibus respondi in pagella, quam adieci. Optarim quidem, in omnibus plus esse iudicii et constantiae. Sed quid fiat, vides. Excusa bit se Senatus vester exemplis etiam illorum, qui et de rebus pluribus pugnauerunt, et visi sunt rigidiores, videlicet Constantiensium et Lindoensium [note: Hi quomodo initio quidem fortiter restiterint, deinceps autem, metu perculsi, Interim acceperint, demonstrat Sleidanus l. c. ad an. 1548. p. m. 594. sq.], qui subito fracti, non recusant recipere hanc [gap: Greek word(s)] . Casparum Crucigerum [note: Obiit Cruciger an. 1548. d. 16. Nov. Vid. Adami Vitti. Theologg Gerun. p. m. 192.], virum doctissimum et optimum, his tristibus spectaculis diuinitus eripi videmus. Bene vale. Die 16. Septembris.

IV. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Optat faustum annum et coniugium. Commendat Dietericum, Medicum. Litem Tubingensem suam non vult facere. De Thummii custodia quaedam refert. Seditionem, quae apud Tubingenses contigisse dicta est, fictam declarat. Archiducem Leopoldum nihil attulisse de introducendo in vrbem Argentor atensem Papismo, commemorat. Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, fautor, amice et in Christo frater plurimum honorande et sincere dilecte.

PRaemitto responsioni ad nuperas tuas ante paucos dies mihi redditas ipsa pietate imperante, calida vota et preces, Deumque veneror vt huncce annum, in cuius vestibulo versamur,

felicem, faustum, fortunatumque tibi, studiis, vitaeque actionibus omnibus esse iubeat; augeat, quae benigne largitus est, tum animi, tum corporis bona, malavero, quae impendere videntur, potenter arceat et propellat Porro de felici consiliorum matrimonialium successu et noua sponsa toto pectore tibi gratulor. Faxit clementissimus coniugii auctor, qui primus casti amoris vinculo te pientissimae virgini iunxit, vt diutissime et quam optime cum eadem in nominis sui gloriam, omniumque humanae vitae ordinum ac tui ipsius gaudium et decus viuas. Si temporum horum pericula et officii labores ferrent, lubentissime solennitati nuptiarum interessem, ac coram cum aliis funderem preces: sed, vti ipse auguraris, obstat praesens rerum status, nec permittit, vt voti compos fiam. Non desinam tamen absens fausta tibi a Deo Opt. Max, precari, et die tuis nuptiis dicato pia cum tuis aliorumque suspiriis vota coniungere. Addo exiguum munusculum, quod vt sponsae tuae [note: Iustinae Pleonorae, magni Theologi, Balthasaris Mentzeri, filiae.], quam ob incomparabilis parentis

memoriam maximi facio, meo nomine exhibeas, et aequi bonique consulere iubeas, peto. Dn. D. Dietericus [note: Is est Ioannes Conradus Dietericus, Conradi, Theologi praeclarissimi, filius, Medicus Philologus praestantissimus, et Graece in primis doctissimus, cuius latrenm Hippocrati cum, Vlm, 1661. 4. in forma Lexici editum, non Medicinac solum, sed Graecarum quoque literatum culioribus in signem potest vsum praestare], harum exhibitor, apud vos, vti arbitror, aliquandiu commoraturus et fortasse domicilium fixurus est. Eundem tibi, et per te Excellentiss. Dn. D. Fewrbornio, fautori meo magno studioseque colendo, diligentissime commendo. Meretur certe vir eximius sua humanitate, suauitate morum et rara eruditione, imo et felicissima manu in praxi medica, cuius multa hic specimina vidimus, omnium doctorum fauorem. Da quaeso operam, vt sentiat, commendationem meam pondus apud vos aliquod habere. Inter Würtembergicos ante paucas septimanas fama, nescio qua occasione, sparsa est, me scriptum aliquod de ipsorum controuersia [note: De hac plura afferam ad seq. Epist. not. 22] adornare: vnde illi priusquam certi de re tota fierent, eandem ad Principem suum detulerunt, qui

ad Ampliss. Reipub. nostrae Magistratum scripsit, et rogauit, vt conatum meum reprimeret. Venerunt literae Ducis Wurtemb. ad manus meas, et vt responderem, mandatum mihi est, Feci id sine mora, et omnia vana, falsa, ficta esse scripsi. Scripsit etiam mei causa Ampliss. Magistratus, ac fidele mei suscepit patrocinium. Miror, quo vultu vtraque epistola ab Illustriss. Principe et accusatoribus meis lecta fuerit. De Doct. Thummio rumor hisce diebus increbuit, quod ex aedibus suis in arcem Tubingensem abductus diligentius, quam hactenus factum, custodiatur [note: Ediderat Thummius, praeter alia scripta Anti-Papaea, an. 1626. 12. libellum, hac inscriptione: Christlicher wolgegründeter Bericht auf die Frage: Ob ein Evangelischer Christ, auf Begehren und Nöhtigen weltlicher Obrigkeit, mit gutem Gewissen zur Päbstischen Religion fich begeben könne. in hoc libello, putarunt Loiolitae, de Thummio Romam deportando cogitantes, sed frustra, se inuenisse, non quod pueri in saba. Quare nomen eius apud Caesarem, Ferdinandum II, detulerunt ita, vt exacerbatus Imperator, referente Lud Melch Fischlino in Memor Theologg. Wirtemb. P. il p. 141 squemisso Legato, Thummium a Duce VVirtembergiae, lohanne Friderico, sibi tradi postularet, quare illum custodiae mandare Princeps necaessum habuit, in qua taedio miseriae confectus biennio post humanis valedixit. Obiit autem, Thummius an. 1630, d. 22. Oct. aet 44]. Dn. D. Dietericus in suis ad me literis fecit mentionem

Refutationis [gap: Greek word(s)] vestrae, quam sub manibus Thummius habeat, quod difficulter credo [note: In Catalogo saltem scriptorum Thummianorum ap. Wittenium in Memor. Theol. Dec. VH. p. 987 sqq. et Fischlinum l. c. pag. 144 sqq. nulla reperitur [gap: Greek word(s)] Refutatio.]. Audiui hodie e literis, quas Dn. Petrus Rihelius ad quendam e conuictoribus meis perscripsit, famam ad Vos perlatam esse de nescio qua seditione apud nos inter ciues et Magistratum orta, ob quam etiam ministri Ecclesiae suas deserere stationes et officia decreuerint. Hem! quanta figmenta, et quam vani falsique rumores! Nullum Dei gratia tanti mali apud nos vestigium est: viget antiqua obseruantia erga Magistratum apud subditos, et illius erga hos amor atque fides, quae iuramento ante quatriduum pro consuetudine sub dio confirmata fuit tanta certe religione et constantia, vt Sereniss, Archidux Leopoldus, aliique Imperii complures Magnates, qui solennes ritus coram viderunt, mirati sint. Quaeso da operam, vt Dn. Rihelio isthaec mature significentur, ne forte vanissimus rumor latius spargatur. Serenissimus Leopoldus Reipub nostrae Magistratum, omnesque ordines

mira clementia complexus, omne patrocinium pro tuenda publica incolumitate, dignitate et priuilegiis promisit, de quo omnes optima speramus. Nihil ille de Papismi in hanc vrbem introductione, quam Pontificii vicini expectarunt, attulit, nihil de aliis, quae non pauci timuerunt. Adsit etiam posthac Iehova summus, et Remp. seruet, cuius clementiae Te etiam tuamque commendo, obseruanter salutans Dn. D. Feurbornium, Dn. D. Steuberum, Dn. M. Notterum, et amicos alios. Dabam Argentinae 10 Januar, anni 1628.

V. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Mentzerus iun. laudatus. Gratiarum actio pro beneuolo in Michaelem Schmidium affectu.

REuerende admodum, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, fautor, amice et in Christo Frater longe desideratissime plurimumque hono rande. Heri Mentzerus noster, quem quantopere amem tum incomparabilis sui parentis causa, tum ob suas, quibus pollet, virtutes, dici nonpotest, literas tuas amicissimas mihi reddidit, quibus te cum Clariss. Dn. D. Feurbornio, fautore magno et studiose colendo, nomine Michaelis Schmidii, antehac a me commendati, laborasse, sed sine fructu, significas; pro quo studio, licet ex voto non successerit, conterraneo meo praestito, habeo gratias, compensaturus, Deo dante, hoc aliove officii genere per occasionem. Gratum est nuncium de concordiae et pacis in Ecclesia instaurandae voluntate, qua adductus Dux Wirtembergicus Legatum ad Sereniss. Electorem

Saxoniae et Illustriss. Landgrauium vestrum misit: opto, vt Theologi, a quibus originem infaustum traxit dissidium [note: Sic appellat Schmidius Controuersiam inter Theologos Tubingenses et Gissenses vehementer agitatam, quae pluribus Theologis displicuit. Id vnicum, ita ad Hannekenium, sanctiorem literarum doctorem publicum apud Marpurgenses constitutum, an. 1628. d, 13. Mart. scripsit Nicol. Hunnius, amice moneo, xe R. T. Exc. sese inutilibus et maxime noxiis, scandalosisque certaminibus, quae Academiam vestram pariter ac Tubingensem, imo Vniuersam nostram Ecelesiam, tam misere per aliquot annos afflixerunt, immisceri patiatur, ne in mitua viscera saeuiamus, sed hostem recta adoriamur, qui quidem nos ferocia, prob! nimia, adoritur. Et in alia Epistola cod. an. d. 19. Aug. scripta: Dissidium, quod vobis intercedit cum Theologis Tubingensibus, vtinam iunctis Principum et Theologorum studiis componeretur! Nec mihi spem facit exiguam Principum conatus, quem iuuate, obsecro, pro viribus: interim vero lites suspendite, quo, intercedente ad tempus vtriusque partis silentio, animorum calor aliquatenus mitigetur, et pacificationi paretur via.--Denuo R. T. Cl, per Christum rogo, vt, quantum fieri poterit, disceptationes istas missas faciat, et quanam ratione Antichristo, tantis conatibus nos inuadenti, occurrendum, solicite dispiciat. Vid. B. Goetzii Biblioth. Lutheran. Scriptores Apologeticos de Lutheri Vita et Doctrina asserenda'bene meritos exhibentem (cui vtraque Epistola Hunniana inserta) p. 3 sq. Eodem tendit Tobias Wagnerus in Epist. ad Dannhavverum 1657. d. 4. Mart. scripta ap. Elsvvich. p. 63, his vtens verbis: Equidem optandum esset, vt nunquam eborta fuisset ista controuersia. Simili ratione alii, quos brevitatis causa non adduco. Quatuor autem potissimum momenta disquirebantur. I. Vtrum Omnipraesentiae Christi hominjs Fundamentum primum proximum, adacquatum et vnicum, in liberrima Dei, promissione verbi sundata voluntate, an potius in vnione hypostatica duarum in Christo naturarum, sit repositum? II. Vtrum Christi hominis in statu exnanitionis Realis fuerit ad omnes creaturas indistans praesensia? III. Vtrum Christo homini in exinanitionis statu, diuina quoque apud creaturas operatio vniuersalis recte tribuatur? IV. Vtrum Exinanitio, Maiestatis in Vnione depositione, abdicatione et omnimoda Non vsurpatione, an vero per formam serui assumtam, facta occutatione, describenda sit? Circa quartum potissimum momentum quaerebatur: Vtrum Christus humana carne indutus per [gap: Greek word(s)] , an vevo per [gap: Greek word(s)] a diuinae malestatis vsu abstinuerit? [gap: Greek word(s)] asserta dicebatur a Tubingensibus, quod nostra aetate negauit et ab antecessoribus suis amoliri studuit primarius Theologus Tubingensis, Chr. Matth. Pfaffius, in Instit. Theol. Dogm. P. II. c 6. §. I. p. 447. Conf, celeberr. Buddei Institutt, Theolog. L. IV. c. 2. p. 778. [gap: Greek word(s)] , nisi potissimum loco clarissimo Phil. II. 7: [gap: Greek word(s)] , Gissenses defendebant. Ab horum partibus stabant Theologi Saxonici, cum vtrisque, praeter alios, Lubecenses consentiebant. Vid Starekius l. c. P. V p. 740, vbi p. 738 seq, alia etiam de hac controuersia sunt annotata. Comp. Epp. a B. Elsvvichio edit, p. 61 sqq. Multis autem hoc certamen scriptis dedit occasionem, e quibus ea, quorum auctores sunt Theodorus Thummius, (quem huius litigii primipilum appellat, et primo loco adducit eiusdem [gap: Greek word(s)] Capitis 1. Matthaei, an. 1619. euulgatam) Lucas Osiander, Melchior Nicolai et 10. Vlr. Pregitzerus, Theologi Tubingenses, commemorat Fevvrbornius in fronte [gap: Greek word(s)] . Potiorum, ab vtraque parte editorum, notitiam ex [gap: Greek word(s)] suppeditabo, Prodibant an. 1621. [gap: Greek word(s)] Theologicae Dissertationes nouem, de diniae etinfinitae, Christo Iesu, iuxta humanam naturam, in ipso pvimo Vnionis hypostaticae momento, vere et realiter communicatae, Maiestatis et Gloriae, vt et Opulentiae, ac Regni potentiae, nec, non Omnisapientiae et Omnipraesentiae, in Statu Humiliationis particulari, in Statu autem Superexaltationis eiusdem ad dextram Dei Patris vniuersali exsertione et vsurpatione, Institutae a IVSTO FEVVRBORNIO, Th. D. et Prof. Giss 4, cuius [gap: Greek word(s)] editio secunda emendatior et correctior prodiit Marpurg. 1640. 4. Anno 1622. lucem videbat*** lusta defensio orthodoxae Veritatis, in Libro Concordiae et Apologiis publicis pro eodem conscriptis comprehensae, de quatuor Theologicis circa Omnipraesentiam et Omnipotentiam Carnis Christi, in Exinanitionis Statu constitati, Quaestionibus: aduersus Disputationem cuiusdam Theologi censoriam, nuper in publicum emissam, adornata a LUCA OSIANDRO. Tubing. 4; nec non Consideratio Theologica 4. Quaestion, controuersarum de profundissima [gap: Greek word(s)] Domini et Saluatoris nostri Iesu christi, firmamenta causae vtriusque partis exhibens, et quid ex verbi diuini praescripto tenendum sit, breviter commonstrans. Conscripta et in priuato Collegio discussa a MELCHIORE NICOLAI. Tubing 4. An. 1623. edebatur [gap: Greek word(s)] Sacra, h. e. Repetitio sanae et orthodexae doctrinae de Humiliatione Christi [gap: Greek word(s)] , in qua demonstratur, verissimam, realissimam et profundissimam Humiliationem Hominis in Deum assumpti, cum eiusdem omnipraesente, omnisapiente, omnipotente, etc. Ecclesiae ac totius vniversi regimine, actu revera constitisse.Adornata et ad disputandum publice proposita a THBOD. THVMMIO. Tubing. 4 An. 1624. euulgabantur Necessaria et iusta Defensio contra iniustas eriminationes D. Lucae osiandri, D. Melch Nicolai, et D. Theod, Thummii, in qua multi de Persona et officio Christi errores deteguntur et refutantur, adornata a BALTHAS. MENTZERO Giss 4: Solida, Verboque Dei et Libro Concordiae christianae congrua Decisio 4. illorum inter aliquos Theologos Aug. Conf. nuperrime controuersorum capitum principaliorum, de vera descriptione et fundamento Praesentia Dei, eiusque Filii lesu Christi apud creaturas, nec non de incessante et plenario dominio christi, secundum humanam naturam in statu humiliationis, et quid humiliatio, exinanitio, ac evacuatio Christi sit? Jussu Sereniss. Princip. Saxon. 10. Georgii. Lips. 4, quae Decisio (cuius elaboratio ab aliis MATTHIAE HOE, ab allis HENR. HOPFNERO potissimun adscribitur) prodiit eodem anno Germanice sub titulo: Gründliche und Gottes Wort und dem Christl. Concordien-Buch gemässe Erörterung etc. Leipz. 4: Amica Admonitio super Decisione de quatuor per aliquot annos inter nonnullos Aug. Conf. Theologos agitatis controuersis Quaestionibus, de Omnipraesentia Christi [gap: Greek word(s)] ad Creaturas, eiusdemque vera et profunda Humiliatione et Inanitione, adornata a THEOLOGIS VVURTEM-BERGIACIS. Tubing. 4. An. 1625. per THEOLOGOS SAXONICOS conficiebatur et in lucem edebatur Necessaria et ineuitabilis Abologia, seu Assertio Decisionis Solidae, Verboque Dei, et christianae Concordiae Libro congruae, 4. illorum inter aliquos Theologos Aug. Conf. nuperrime controuersorum capitum principaliorum. Superiore anno, auctoritate Sereniss, Principis Saxon. 10. Georgii editae: haud ita pridem vero a Dominis Theologis VVurtemhergicis sub stecie Amicae Admonitionis vehementer impugnatae. Iussu clementissimo Eiusdem Serenissimi Domini Electoris Saxoniae concinnata, et ad notitiam omnium publici iuris facta per suse Serenitatis Electoralis Deputatos Doctores Theologos. Lips. 4. An. 1627. augebatur numerus horum librorum aliquo, qui magni in hac controuersia est momenti, inscribiturque [gap: Greek word(s)] , in qua, in Trinunius Dei honorem, in diuinae veritatis assertionem, inque Ecclesiae Christi exaedificationem, ex Verbo Dei Prophetico et Apostolice demonstratur, simulque ex orthodoxa antiquitate, ex Augustana Confessione invariata, Formulaque Libri Concordiae, et eius Apologia, nec minus ex reliquis Dnn. Theologorum Saxonicorum et veterum VVurtembergicorum, in Domino lesu placide quiescentium, et aliorum, Augustanae Confessioni sincere addictorum auctorum scriptis clarissime explicatur, quod lesus Christus, vt homo, plenario, seu vniuersali et incessabili diuinae maiestatis, omnipraesentiae, omnipotentiae, mniscientiae, etc. mox a primo conceptionis puncto, vi personalis vnionis ipsi vere communitatae, vsu, iuxta adorandae S. Triados decretum, propter aeternam, satisfactorie nobis recuperandam, salutem, in suae praegressae humiliationis statu, libere fuerit vacuatus: nec non Theologorum antehac Gissensium, nunc Marpurgensium orthodoxia et innocentia, et [gap: Greek word(s)] Dissertationum Theologicarum, Gissae editarum, aduersus multiplices Theodori Thummii, D. Tubingensis, ipsiusque asseclarum accusationes vindicantur. Clementissimo Illustriss. et Celsiss. Has siae Landgraviorum, Ludouici et Georgii, iussu et approbatione conscripta, et iam cum solenni priuibegio Electorali Saxonico et Principali Hassiaco, et cum praevia Dnn. Theologorum Saxonicorum, Dresdensium, Lipsiensium, VVittebergensium, et Hassiacorum censura et approbatione, et suffixo quadruplici indice, publicata a IVSTO FEVVRBORNIO, Th. D. et in Acad. Marpurg. Prof. Marp. 4. maj. Quaedam ad historiam huius libri spectantia, habet Fewrbornii ad Balth Meisnerum Epistola, an. 1624. d. 15. Nov. scripta, et inserta Rel. Innoc. 1713. p 540 sqq. Ad deturpandam Ecclesiam Lutheranam abusus est hac controuersia Laur. Forerus, Loiolita. Sed huius vanas argumentationes destruxit Andr. Keslerus in Resp, Bello Vbiquitistico Laur, Foreri oppos. p. 538 sqq.], serio rem agant, et legitimis

quaestionis de vniuersali regimine in statu Exinanitionis: anne enim res ita leuis haec est, pro qua tantopere ipsi tot annos pugnarunt, et ad sanguinem vsque pugnandum esse, persuadere aliis sint conati?

Cur itaque Vos, cur Saxonicos, cur alios publicis scriptis damnarunt, quod nouum dogma non receperunt, sed tanquam a Scriptura sacra et fidei analogia alienum reiecerunt? Certe quoda [gap: Greek word(s)] sopiri potest, ad fundamentum salutis non pertinet, Eo ipso itaque consilio suo suam accusant libidinem dimicandi, et vltro fatentur, se de re nihili, aut non vsque adeo graui digladiatos tantas turbas dedisse. Verum mihi res haec non ita videtur leuis, qui plane sentio, omnes eos, qui vniuersale regimen Christo iuxta humanitatem in statu exinanitionis tribuunt, et conquisitis vndique rationibus [gap: Greek word(s)] istam [gap: Greek word(s)] anituntur, et gloriam Christi violare, et nostrae salutis viam reddere impeditam. Et fateor, si mihi cum aduersario Pontificio esset controuersia de hoc negotio, me illico Tubingensia commenta reiecturum, nihilque cum iis commercii habere, palam testaturum esse. Vti enim olim a Flacio, a Synergistis et aliis sese Theologi veteres seiunxerunt, ita hodie Tubingenses, quorum schisma omnibus a Lutheri tempore meo iudicio pestilentius est, si ita pergant. mittendos statuo. Miror, quid Legatus Wurtembergicus,

aut ipsi hodie Theologi respondeant, si in conspectum producatur detestandus liber [note: Prodiit ille Tubing. 1625.], qui continet errores Dn. D. Mentzero p. m. et Dn. D. Fewrbornio adscriptos. Num et haec omnia [gap: Greek word(s)] sepelienda nunc iudicantur? Certe si vere scripsit Thummius, tale nunquam dare consilium salua conscientia poterit. Plura coram mallem. Nos hisce in locis Dei gratia pace adhuc fruimur, quam Deus conseruet. Adscribo obseruanter salutem Clariss. Dn. D. Fewrbornio, fautori magno plurimumque colendo, et pro transmissa concione funebri habeo gratias, quam non sine lachrymis legi: vbi autem incidi in orationem parentalem a te habitam, largius defluxerunt. Adscribo etiam salutem, et gratiam diuinam toto animo apprecor pientissimae Viduae Mentzerianae, cuius filium, qui apud nos degit, quoquo modo lubentissime iuuabo. Sed et tuam vxorem pie saluto, cum qua vt belle ad Dei gloriam valeas, voueo. Dabam Argentinae. Calend. Iul. anni 1628.

Has literas vt Dn. M. Schon transmittas, eundemque tibi habeas diligenter commendatum, etiam atque etiam rogo.

VI. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVIM. Fauorem erga Philippum Lichtensteinium et Ludouicum Mentzerum declarat. Post Wegelinum defunctum se Praesidem Ecclesiasticum declaratum scribit. De Zeaemanni captiuitate quaedam tradit. Metuit Ecclesiae Argentoratensi malum a Pontificiis. De Notis Thummianis in S. Codicem non adeo praeclara sibi promittit. Salutem et amorem.

VIr Reuerende, Clarissime, Excellentissime, amice et in Christo dilectissime Frater. Quas mense Martio ad me dedisti literas, hisce diebus a Philippo Lichtensteinio accepi, ciu, partim

quod a Te mihi commendatur, partim quod virtute sua, doctrina, eruditione, cuius ex ipso primo alloquio non obscura prodierunt vestigia, bonorum meretur patrocinium, grata humanitatis et beneuolentiae officia, in suorum studiorum emolumentum, praestare sum paratus. De affine tuo Dn. Ludouico Mentzero hactenus, vt alieno sumtu apud nos honeste viueret, solicite cogitaui: affulget iam conditio exoptata apud viduam Nobilem, cui vnicus est filius ad pietatem et bonarum literarum cultum erudiendus. Res tota post Deum fere in manu mea est: annitar, vt quanti faciam et incomparabilis tui Soceri p. m. in me, dum vixit, beneficia ac beneuolentiam, et amicitiam nostram, qua iuncti sumus, re ipsa tester Iehova negotium totum secundet! Post obitum Dn. D. Wegelini [note: Mortuus est Thomas VVegelinus, Theologus Argentoratensis, an. 1629. d. 16. Mart., in cuius honorem Oratio ab ipsius successore, nostro Schmidio, habita, inserta est Wittenii Mem. Theologg. Dec VII. p. 924 sqqueLaudat in eo, praeter alia, prudentiam, cuius causa p. 960 sq. affert Controuersiam Tubingensem. Sedet in animo, scribit, iudicium de infausta controuersia Tubingensi, iussu Serenissimi Electoris Saxoniae a Lipsiensi et VVittebergensi Academiis petitum, in quo quam erudiie, copiose, grauiter, candide, pioque zclo omnia expenderit, quanta industria dissentientium animos exoptatae concordiae glutine copulare conatus sit, res ipsa suo loco testata est.] Praesidentia, quam sic vocant, Ecclesiastica

in me deuoluta est, hem quantum onus! Tu, quaeso, votis et precibus tuis, ne eidem succumbam, quotidie mihi adesto. Vitam ago inter multiplices curas et concatenatos labores, quibus ingenii mei vires vehementer debilitari sentio, At est Deus, qui naturae author est et moderator, cui facile, infirmitatem viribus et robore iuuare Dn. D. Zeaemannus

[note: Georgius Zeamannus, strenuus in certaminibus cum Pontificiis athleta, Antistitis Campidonensis munere fungens, Papicolarum fraudibus et insidiis coactus est carcerem intrare, quo egressus, singulari Numinis prouidentia munus Praesulis Stralesundensis consecutus est, in qua dignitate obiit an. 1638. d. 5. Sept. De eius captiuitate in alia Epistola ad Hannekenium an. 1629. d. 5. an. haec seripsit Schmidius noster: Fama de abductione D. Zeaemanni in castrum Ehrenberg ad vos dubio procul venit. Faxit lehova, vt euentus inde Ecclesiae suae salutaris sequatur, quo nomine omnes christiani, quibus id constat, et precibus et modis aliis licitis laborare debent. Luculenter hanc rem exponit Phil. Ern. Friedlibius in Memoria Zeaemanni ap. Wittenium Dec. IV. p. 450 sq. his verbis: In primis famosissimis istis triumviris, Iesuitis acerrimis, Laurentio Forero, Eliae Grafen, et Iacobo Bidermanno bellum indixit chartaceum, cumque iisdem mascule pugnauit. Hisce tamen certaminibus sincerae hic noster Theosophiae Zelotes id consecutus, vt indignum pro onere praemium, squalidum videlicet carcerem, mundique gratiam obtineret. Die enim XII. Decembris, anni currentis saeculi XXVIII. (posteaquam mane praecedenti ex Psalmo VII. 7. notabilem habuisset concionem) per duos Sacrae Caesarede Maiestatis Delegatos ablatus, et militari comitatu, ad celebre Tyrolis comitatus fortalitium, Ehrenberg, sex nimirum a Campiduno milliaribus dissitum, deductus est. In quo suo quasi Pathmo integris LXII. septimanis detentus, innocentiae, patientiae, et quicquid in Christiano milite et Theologo practico desideratur, perillustria edidit specimina. Apologia ipsius a quamplurimis doctrina et stemmate praestantissimis viris accuratam lectionem, quin et ab ipsis antagonistis applausum ac album promeruit calculum Liber deinde, suique factus iuris, mira summi Numinis prouidentia, ad Ephoriam Stralsundensem, omnem praeter spem et exspectationem, suscipiendam honeste inuitabatur, cui diuinde voluntati multum refragari nefas esse duxit.] adhuc captiuus est

cui, vt audio, certae quaestiones a Legatis Imperatoriis proponentur, ad quas vbi sussicienter respondebit, spem certam liberationis habebit. Nos minas audimus de Novis Commissariis, magnae in Imperio authoritatis, qui templa antehac petita seuere sint postulaturi. Metuo ingentem cladem ob varias causas, quas semper in conspectu, dum vrbem nostram considero, habeo. Misereatur nostri Iehova pro sua clementia, cuius bonitati et gratiae te tuosque omnes fideliter commendo, officiose salutans Dn. D. Fewrbornium, cum quo quae ad te scripsi,

Thummius, vt hisce diebus a graui viro accepi, meditatur nouas Notas in Sacra Biblia [note: His ipse Thummius vltimam non imposuit manum. Post ipsius mortem tamen Labor sacer Postrumus, sine Annotationes Exegeticae in N. T. 1650. 4. lucem aspexerunt.], quae, nisi meliorem mentem induit, quales sint futurae, non difficile est coniicere. Dn. Schallerus officiose salutat Dn. D. Fewrbornium et Te, ac magna animi gratitudine merita vestra in filium colit, eundem vestrae fidei vlterius commendans.

VII. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Balthasar Fridericus Saltzmannus commendatus.

S. D. Admodum Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, amice, fautor et in Christo frater plurimum honorande et dilecte. Commendamus fidei et dexteritati tuae harum Exhibitorem, iuuenem florentissimum et literatissimum M. Balthasarum Fridericum Saltzmannum [note: Hic Saltzmannus, Theologiae deinceps Lic. et Pastor Argentoratensis, filium habuit cognominem, an. 1644 natum, Theol. deinceps Doctorem et Ecclesiasten Argentoratensem, auctorem elegantium Dissertatt. de Antiquae Scriptionis Varietate, nec non de Scriptione Hieroglyphica AEgyptiorum et Sinensium. Conf. Lex. Erud. P. II. col 894.], qui cum ex humanioribus studiis, quibus diligenter aliquot annos incubuit, ad SS. Theologiam conscendere in animo habeat, imo nostra ope et [gap: Greek word(s)] eius fundamenta non infelici successu ponere coeperit, apud vos et ad pedes vestros diuino Numine adspirante continuare opus secum habet constitutum. Dabitis itaque operam, et Tu in primis, Vir Excellentissime, pro tuo beneuolentissimo et in optimi iuuenis laudatissimos parentes, et in hunc ipsum, et in me, qui haec magna spe ad

Te perscribo, affectu, laborabis, vt pulcherrimae expectationi satisfiat. In votis habet ex summo Tui amore, vt et hospitio et mensa tua fruatur. Idem Optant parentes, et vna mecum petunt. Annue, si fieri potest. Habebis, qui tecum et pro tuis fundat preces, qui te venerabitur, qui te audiet, qui nemini domesticorum vllam creabit molestiam; sedatissimi enim animi est, vt non tantum neminem offendat, sed et iniurias moderate ferre queat. De Reip. nostrae statu varia coram narrabit, quae prudens praetereo. Nostri Collegii vulnera curata non sunt: ego enim et Dn. D. Dorscheus soli labores publicos Facultatis nostrae ferimus: M. Notterus Spiram ad officium Pastorale vocatus est, quod et suscepit. Schallerus Professionem publicam ambit, quam vt suo tempore divinis auspiciis consequatur, opto, Ego inter curas et labores varios, quibus nonnunquam animus vehementer distrahitur, vitam ago. Id doleo, quod non omnia conficere ex animi voto queam. Sed id accidit, puto, omnibus, quos multitudo occupationum incertos reddit, quid prius posteriusve sit agendum. Perge

tuis precibus me iuuare quas et tuis laboribus pollic or, et felicissime in Domino cum familia vniuersa vale. Dabam Argentorati. 4. April. anni 1633.

VIII. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Queritur de saeculi corruptela. Laudat Marpurgensium Constitutiones de vita emendanda et instauranda disciplina. De Pennalismi, in quem inuehitur, et Depositionis abrogatione. Salutem in Christo plurimam.

VIr plurimum Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. fautor, amice et in Christo frater honoratissime, dilectissime. Quas mense Aprili amicissimas literas R. V. Exc. ad me

perscripsit, iusto accepi serius. Gratum fuit R. V. Exc. commodam in iis legere valetudinem, et totius Academiae mediocrem in hisce turbis statum, nostro fere similem, cui pristinum vigorem et florem vtrinque Iehova reddere dignetur! Iactamur grauissimis periculorum fluctibus, nec portum videmus: non aliam ob causam, quam quod noua indies pabula diuini furoris incendio peccatorum et multitudine et atrocitate subministrantur: vnde pientissime agunt, qui primas de vitae emendatione et instauranda disciplina curas susceperunt; quo etiam recentiores vestrae constitutiones, quas auide et non sine gaudio perlegi, spectant, quibus exoptatos successus precor. Eodem et alterum pertinet, quod de abominando Pennalismo [note: Cum Schmidiana hac Epistola conferri meretur Epistola Pet Haberkornii ad lac. Wellerum an. 1661. d. 6. April scripta, quae legitur in Rel, Innoc. 1710. p. 323. sqq. In ea enim Pennalismum quoque, quem Cerberum Academi. cum vocat, graphice describit, et de eodem e Gissensi Academia eliminato vehementer gaudet.] R. V. Exc scribit. Vidimus superioribus temporibus, quas strages passim iu Academiis illa pestis ediderit: et nihilominus permulti, etiam inter Professores

publicos, ad sceleratissimos ausus vel connixerunt, vel certe lenti fuerunt et frigidi: cohorresco certe ad multorum, quae passim coram et audiui et vidi, memoriam. Gaudeo, tandem spem affulgere, fore, vt iunctis animis et manibus istud malitiae fermentum ac Satanae excrementum Academiis nostris eiiciatur. Scripsimus ad Academiam Wittenbergensem, et, ceu par fuit, nostrum salutaribus consiliis addidimus suffragium: exemplum epistolae Dn. D. Feurbornius a me accepit, in qua etiam facta Depositionis mentio, pro qua, cum vsus eius vel plane nullus, vel perexiguus, abusus vero maximus et detestandus, abroganda, fateor, me serio aliquandiu laborasse; non dubito, quin idem R. V. Exc. mecum sentiat. Plures aliae inualuerunt ineptiae, quae se antiquitatis fuco ornarunt, et multis imposuerunt: accessit deinde, vt fieri amat, impietas, ita vt certatim scurriles gestus et sermones a Depositoribus sint excogitati, a spectatoribus approbati: et ad talia nos tacuimus: imo nostris auspiciis et authoritate cuncta gesta sunt. Optarim, vt omnis scandalorum occasio et radix simul emedio

tollatur, ne, relictis seminibus, paulo post noua mala surgant. Gratias habeo pro grauissimis concionibus, et aliis, quae a R. V. Exc. accepi. Faxo, vt propediem (iam enim occasio non est) [gap: Greek word(s)] aliquod mittam. Viue, Vir Clarissime, feliciter cum tota familia, et Dnn. Collegis, quos obseruanter saluto Dabam Argentorati 17. Iun. 1636.

Dn. D. Bitschius, qui e graui morbo conualescit, vt et Dnn. Collegae mei, R. V. Exc amice salutant.

IX. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Controuersia Schragmülleriana: Vtrum Christus in triduo mortis verus homo permanserit?

REuerende plurimum, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, fautor, amice et in Christo frater honoratissime. Iusto tardius et ad eas, quas Dn. D. Fewrbornius ad Collegium nostrum perscripsit, et ad alteras, quas R. T. Exc ad me dedit, respondeo, Obstitere occupationes, quas hisce septimanis ecclesiasticae visitationes pepererunt, et ob quas crebro peregre abfui, quo nomine me excusatum fore spero. Porro de spinosa quaestione nobis proposita mentem meam, vt et Dnn. Collegarum, in literis ad Dn. D. Fewrbornium breuiter exposui: maluissent sane Dnn. Collegae, praecipue iunior, qui Aduersarii vestri partibus fauere videtur, et Metaphysicam magni facit, vt ex Philosophorum regulis singula accuratius fuissent examinata: sed non decebat morem gerere, ne forte dum sopire litem velle videremur, nouis rixis ansam praeberemus. Summa rei in animo meo haec est: Christus triduo mortis licet non fuerit viuus homo, verus tamen homo permansit, ob

partium humanae naturae, non quidem inter se, sed in [gap: Greek word(s)] , qui eas sibi in sua hypostasi sine vllo intervallo vel loci, vel temporis habuit, vt ante, et nunc habet, praesentissima, coniunctionem: atque ita etiam, nec aliter, intellecta cupio, quae antehac de homine materialiter considerato scripsi. Caeterum ex Dn. M. Himmelio, qui aliquot apud nos septimanas commoratus est, audiui, totam controuersiam publica authoritate compositam, et Aduersario vestro, D. Schragmüllero [note: Ioannes Conradus Schragmüllerus, Physices Prosessor Marpurgensis, deinceps SS. Theol. Doctor et Prosessor extraordinarius, tandemque Antisses Spirensis, obiit an. 1675 d. 10 Mart. aet. 70. Reliquit varia Scripta, Physica praesertim ac Theologica, quae inter sunt Anti-Pontificia, tum aliis, tum potissimum Io. Kirchero opposita, quae recensentur a Wittenio Diar. Biogr. ad A. 1675, 10. Mart. Conf. Lex. Erud. P. II. col. 983.], cuius nomen superioribus diebus mihi significatum est, impositum silentium, Opto, vt sepulta maneat, ne vel haec, vel alia, quae nihil vtilitatis, plurimum autem scandali habent, siue inter nos, siue alibi deinceps moueantur. Crebro in votis habeo, frater in Christo dilectissime, vt mihi liceat vel ad vnius diei spatium tibi cohabitare, et in sinum tuum, in quo sincera pietas, religio, candor,

fides, integritas, modestia habitant, quae animum saepe meum affligunt, effundere. Non dubito, quin nonnulla ex Dn Christiano, aut aliis acceporis: sed non pauca sunt, quae adderem. Deum ardentissime quotidie inuoco, vt quorquot hodie in Academiis grauissima docendi munera gerimus, cuncta consilia, studia, labores, disputationes, conciones etc. non ad nostrae siue famae, siue commodi augmenta, sed honoris sui et Ecclesiae incrementa vergere iubeat: ad quem scopum si vbique sincere collinearemus, nulla animorum dissensio, nullae simultates, et hinc nulla scandala metuenda essent. Vale felicissime, frater in Christo desideratissime, cum vniuersa familia. Dabam Argentorati 4. Octobr. anno 1638

X. IOAN. COTHMANNI ad MENONEM HANNEKENIVM. Controuersia Lutkemannia eadem, quae Schragmulleriana. S. et O.

REuerende plur. Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, Dn. amice et in Christo frater dilecte. Quos motus patiatur nostra Academia, sine dubio notum, ob phrasin Dn. D. Lutkemanni: Christus tempore mortis non fuit verus homo, propter absentiam istius Entis, quod, praeter animam et corpus, ad esse hominis requiritur. In aula phrasis haec ita improbata, vt Dn. D. Lutkeman per aliquot septimanas ab officio sit suspensus, Ego licet phrasin hanc plane improbauerim, non tamen arbitrabar, in eas difficutates negotium hoc peruenturum. Ex literis R. T. D. affinis Dn. D. Mentzeri ad amicum datis intellexi, An. 38. Marpurgi

similem casum in terminis terminantibus contigisse, vbi D. Schragmüllerus, Physicus, contra Theologos hanc phrasin publice proponere voluerit, Ni graue esset, et occupationes aliae admitterent, rogarem R. V. D., qui tunc temporis Marpurgi Professorem egit, an Schragmüllerus Disputationem illam 1. habuerit, 2. quia a Theologis improbata, et quidem recte, quo remedio vsi sint. 3. anne Schragmullero impositum ab Academia, vt deinceps ab eiusmodi locutionibus scandali plenis abstineat. Et si quae aliae sunt circumstantiae. Magno me R. V. D. afficiet beneficio, si petitioni meae annuerit. Repromitto meam vicissim animi promptitudinem. Non malo fine haec peto. Opto enim ex animo, vt lis haec mature sepeliatur, Valeat R. V. D. et Confratres in Christo, vt et domesticos, meo nomine salutet. Dab. Rostoch, 8 Iun. A. 1649.

XI. IOAN. COTHMANNI ad MENONEM HANNEKENIVM. Controuersia Lutkmanniana, et motus, quos illa dedit in Rostochiensi Academia. S. et O.

REuerende plurimum, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, Dn. amice et in Christo Frater coniunctissime. Gratias habeo pro communicatione habiti processus circa litem Marpurgi antehac exortam. Eodem vti methodo potuissemus, modo concordes fuissemus. Et nisi D. Lutkemannus tanto nisu sententiam suam defendere conatus fuisset [note: Huius rei probandae causa Cothmanno scripta et vna cum hae Epistola, ad Hannekenium missa sunt sequentia: "Propositio Decani Iohannis Cothman 2. April in loco Concilii ad Dn, D Lutkemannum facta." "Reuerende Dn. Collega, amice dilecte. Nosti, quas Quaestiones scandali plenas publice proposueris. Notum autem illud Christi: Vae, per quem scandalum. Ecclesiae minister es. Doctor Theologiae es. Non ergo Te decet talia cum Iuuentutis scandalo proponere. Recordaris, quid ante decennium, me Rectore, a Te factum, vbi Studiosus adhuc tale posuisti Corollarium: Anima ante lapsum fuit immortalis, post lapsum audacter dico: anima est mortalis. Cumque a Concilio, ne haec habeatur Disputatio, probiberetur, audio tamen, habitam fuisse. Respondebat D. Lutkeman: Habita. Regessi: male factum. Pergebam: In praesenti negotio placuit Magnifico Dn. Rectori, vt nos in Facultate Theologica Dn. Collegam audiremus. Ad haec Dn. D. Lütkeman nihil respondit, nisi quaerendo Dn. D. Hermam. Schuckman, an ille, vt in locum Concilii vocaretur, consenserit? Resp. Quatenus sententia Dn. Collegae esset audienda. Tum surrexit Dn. D. Lutkeman, dicendo: Bonus dies. Inter abeundum et alia verba addebantur, quae non recte percepi. Postero die Concilium ob hanc causam conuocatum. Et ego interea ex Aula accepi literas, quibus mandabatur, vt contenta sequentis faciei indicant." "Sub dato Gustrow. 14 April." "Wir befehlen euch aber hirmit ernstlich vnd bey vnser höchsten Vngnad, daß ihr vns nicht alleine hievon, ob dan so gahr keine Abmahnunge vnd Vorbott hirinnen fürgangen, vmbstendlich vnd ausführlich berichten. etc. Respondi 17 April, vt ex transmissione patet. Cui responsioni nouae ex Aula reponuntur literae sub dato Schwerin. 1 Mai, A 1649." Haec Cothmannus. Non missam fecit sententiam suam Lutkemannus, Rostochio egressus. Patet hoc e scripto, quod hoc euulgauit titulo: IOACHIMI LUTKEMANNI, Theol. Doctoris, et Ecclesiarum in Ducatu Guelphico Generalissimi, de Vero Homine Dissertatio Physico-Theologica, in qua praeciput ventilatur Quaestio: An Christus tempore mortis verus homo permanserit? etc. Wolferbyt. 1650. 4. In Praefatione queritur, quod mens ipsius non cuiuis fuerit intellecta, quodve tres ab ipso propositae Quaestiones, quarum media est: An Christus tempore mortis fuerit verus homo? N. propter absentiam istitus entis, quod, praeter animam et corpus, ad esse hominis requiritur, inuenerint censorem non aequum, per quem haud dubie Cothmannum intelligit. Anno sequenti 1652. in Academia Wittenbergensi Io Meisnerus edidit Assertionem Theologicam sanam et sobriam de Quaestione: Num Christus in triduo mortis verus homo permanserit? erroribus et quisquiliis omnium omnino haereticorum, aduersariorum, aliorumque dissentientium doctorum, qui vel directe, vel indirecte, praeter veritaetem diuinae naturae, naturam veri hominis in Christo vnquam negarunt, et adhuc negant, opposuam, in qua refutat etiam Lutkemannum, culus licet nomen non expresserit, scriptum tamen citauit. Vti vero Lutkemannus et qui idem statuerunt, quos inter etiam fuisse Io Reinbothum, obseruauit B. Elswichius in Nott. ad Epp. p. 46, meris vtuntur argumentis physicis, et Christum physice, vt nudum hominem, considerant, haud perpendentes, mortem Christi non esse nudi hominis, sed ipsius Filii Dei in vna indiuisa persona [gap: Greek word(s)] ; ita rationibus Theologicis, Biblicis, quibus addunt Patrum, et recentiorum Theologorum, nec non Formulae Concordiae consensum, vrgentque praeterea [gap: Greek word(s)] , e negatiua opinione fluentia, pro sententia affirmatiua Meisnerus, et alii, pugnant.], adeo vt nullae dehortationes,

valuerint, cumque iam aliorum precibus permotus, illum in gratiam recipere IIlustrissimus Princeps velit, modo det reversales, se deinceps ab hac et similibus nihil aedificantibus Quaestionibus abstinere velle, multi tamen dubitant, an id

fit facturus. Ita boni Theologi sumus in cathedra Ecclesiastica, verum cum ad praxin deuentum fuerit, non sumus illi, quales esse debemus. Paulo ante suspensionem ab officio D. Lutkemannus thema hoc acriter ventilabat, quod extat 2. Cor. VI. v. 8. 9. 10. Nunc cum ad praxin devenitur, existimatio vtramque facit paginam. D. Schragmullerus per tabellarium Spirensem nuper D. Lutkemannum iussit salutari: an literae simul adiunctae, ignoro. Transmitto quaedam, quae si Dn. D. Vestringio communicari per amanuensem possent, forsan rem gratam R. V. D. illi praestaret. Salutentur domestici et confratres in Christo: excipio neminem. Dab. Rostoch, 30. Jul. A. 1649.

XII. IACOBI DVRFELDI ad MENONEM HANNEKENIVM. Studii Biblici praestantia graphice descripta.

QUemadmodum mundus vniuersus, Vir Reuerende admodum, praeclarissime et excellentissime, fere nihil aliud est, quam hortus et campus, Dei omnipotentiam et sapientiam immensam in astrorum, animalium, herbarumque cultu, notitia et vsu nobis abunde referens: sic etiam hortus Scripturae variis, imo innumeris rerum omnium dotibus est refertus. Proponuntur nobis in ea rerum superiorum et inferiorum scientiae et cognitionis thesauri. Quid enim sideralis scientia vtilitatis adferat, ostendit Moses in dierum, mensium, annorum, et praecipue festorum obseruatione; quid porro Mathesis, ex terrae sanctae distributione, Templi aedificatione ac similibus momentis elucescit; quid Physicae cognitio, passim ex codice sacro, nominatim vero ex historia Salomonis, inclarescit 1. Reg. 4. Quanta cum iucunditate, iuxtaque generis humani vtilitate commendentur

studia Politica et iuris Iudaici in legibus forensibus et ceremonialibus, aliaeque leges in Monarchiis primis, in quibus Nebucadnezar egit aureum caput, paucis dici non potest. Illae leges proponuntur in Mose, de his ex Daniele, Efra, Esthera et Nehemia licet aliquem gustum percipere. Verum hic Spiritus Sanctus non subsistit, sed ad principem primariumque gentis humanae scopum nos deducit, videlicet ad salutem aeternam. Cuius quidem viam in Christo variis modis in V. T. patefecit et proposuit Deus, quales in Pentateucho commemorantur, et in Epistola ad Hebraeos summatim repetuntur: sed in N. T. (si figuratas praedictiones in Apocalypsi excipiam) vna, simplici et aperta ratione. Itaque cum [gap: Greek word(s)] sit, codicem sacrum voluere et reuoluere, vt verum rerum diuinarum sensum expiscetur, obscura eruat, et cum illis locis, vbi clarius sunt exposita, conferat, et ita ad Ecclesiae vsus sese praeparet: sumpsi et ego ad manus Canticum Canticorum, librum Scripturae obscurissimum [note: Obscuritas non est in ipso Cantico, sed in hominibus. qui vel a praeconceptis opinionibus haud immunes, vel idoneo rerum ad illud rite interpretandum apparatu non instructi, ad istud accedunt. Sic affertur ei obscuritas, quando in eodem quaeruntur, quae ipsi plane non insunt. V e. historia Ioannis Hyrcani, quod ab Herm. von der Hardt in AEnigmatib. prisci Orbis factum est. Leg. quae contra hoc paradoxon monui in Diss. Epist. de Cant. Cantic. ad Io. Hyrcani Histor. perperam tracto; aut illud applicatur ad res, ad quas non sine violentia potest accommodati. E. c. ad pressam in Gallia ecclesiam, quam in Cantico potissimum respexisse Spiritum Sanctum, opinatus est Claudius Brousson, in cuius Commentario in Canticum, quem e Gallica in Germanicam linguam a Leonh Christoph, Ruhlen translatum babemus, literalis expositio saepe praeclara, applicatio autem valde coacta. Qui de canonica huius libri auctoritate (pro qua nuper contra VVbistonum laudabiliter pugnauit Nicolaus Nonnen, Bremensis, in patria Ecclesiastes, in Diss Theol. inaugur, de Canonica Auctoritate Cantici Canticorum. Vltrai, 1725. 4. Alph. 1. Conf. Ephem. Lit. Ienens. 1726. p. 216 sqq. 310 sqq.) non dubitat, firmiterque sibi persuasum habet, quod agat de Christo sponso, atque Ecclesia sponsa, et ad sublimes, declarandas locutiones sufficienti rituum orientalium, antiquitatum Hebraicarum, aliarumque rerum gaudet notitia, ei erit liber amoenissimus, non obscurissimus.]. Sumpsi, inquam, non

quod illi ex omni parte satis facere, aut aliis me plus scire profitear. Absit. Verum, praeter dictam rationem, consideraui et secutus sum exemplum Israelitarum, Exod 25, quorum quidam gemmas et aurum, alii vestes pretiosas, nonnulli etiam, pro re nata, vel crines caprarum offerebant. Sic et ego, si pro ingenii mei tenuitate tenuia et vilia offerre possem, non omnem me lusisse

operam sum arbitratus, imitatus Persam illum, qui Regi aquas in primo fonte aut amne obuias manu deferebat, eo quod lege cautum erat, ne quis Regem vacuus adiret. Has qualescunque lucubrationes quod V. R. Cl. inscripsi, requirit nostra in Scholis incepta, et in Acad. continuata amicitia, quam hoc scripto conseruare et illustrare nitor. Requirit V. R. C. insignis in rebus omnibus eruditio, quam de hisce iudicare, et monenda monere posse optime, certus sum. Itaque humaniter et amice rogo, velit hanc dedicationem in partem bonam acceptare. Imo quod acceptarit, ex suauissimis V. R. C. literis cum gaudio intellexi, simulque quod suum amorem, amicitiam et promouendi studium mihi pollicetur, laetus accepto. Nec dubito, si non prius, certe Marte hoc truculento sedato, occasiones, quibus vel ad munus Academicum, vel Ecclesiasticum promoueri possim, non defuturas. Verum et eloquium paulatim in tantum est correctum et auctum, vt cum fructu Deo me inservire posse sperem. Quare maiorem in modum rogo, velit data occasione V. R. C. mei rationem habere: quod vt beneficium

erit magnum, ita nunquam ex animo obliterari sinam. Vale, Vir reverende cum vxore et prole, et me, vt facis, amare perge. Lemgoviae, II Iul. Anno 1632.

XIII. IACOBI DVRFELDI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Qu: Num Pax optata saecularis Ecclesiae reddenda sit, cumprimis Germanicae, ante iudicium extremum, mundique consummationem? Aff. Mysteriologiam suam de Statu Ecclesiae Monarchicae, eiusque duratione, commemorat: nec non editum Discursum de priori Quaestione. Pro donato opere Grammatico agit Hannekenio gratias.

[*] [note: Virum hunc doctissimum, et multis scriptis raram, teste Cl. Rollio loc. citand. p. 23, eruditionem testantibus, inclytum, cum praeterierint multi Biographi, nec vlla eius in Lexico Eruditorum facta sit mentio, praecipua ad notitiam eius spectantia hac occasione commemorabo. Natus est an. 1591. in Westphalia, et in pago quidem Dioeceseos Menslagiensis, vbi pater eius, Io. Durfeld, sacro munere functus est. lactis studiorum fundamentis Osnabrugi, Stadae, Bremae et Hamburgi, in Gissensi et Rintheliensi Academiis felicissime profecit. Munia Conrectoris Oldenburgi et Lemgoviae, Rectoris Osnabrugi magna cum laude administrauit. Docuit etiam sacra in Academia Rostochiensi: qui labor tam bene ipsi ac prospere euenit, vt idcirco in eleganti de Meritis Westphalorum in Academiam Rostochiensem Dissertatione, quam sub praesidio celeberr. Franc. Alb. AEpini habuit an. 1707. auctor, Reinh. Henr. Rollius, collaudetur. Publica, haec inter alia pag. 21 occurrunt verba, Professione quantumlibet functus in hac Academia non fuerit, vir tamen omnino fuit in studiis Theologicis, praecipue polemicis, versatisimus, tantamque laudem ob magna in Academiam hanc merita consecutus, vt Facultas Theologica Professioni qui praeficeretur, eum iudicarit dignissimum. Oblata ei quoque est Professio Theologica in Academia Vpsaliensi, quam modeste declinauit. Edidit, praeter scripta, in duabus, quas edo, Epistolis commemorata, Normam Inuocationis diuinae. Rintel. 1625. Berseuerantiam Sanctorum Christianam, contra Lud. Crocium. Rostoch. 1625. 8. Nouam Considerationem Considerationis Io. Crocii de Dissensu Caluinistarum in fundamento fidei, causa peccati, fractione panis. ibid. 1626. 8. scripta Ampsingio, Medico, opposita. Dissertationem Theologicam de Fundamento FideiChristianae, et aedificatione super eo fundamento diuersorum diuersa, qua illud aut retinent, aut euertunt, cum eius necessaria solidaque Defensione contra Monachos, et praecipue contra Illustrationem iniustam Cassellanam I. C. sub nomine Irenaei Philalethae, Disputationi Osnabrugensi, quam vocat, oppositam, aliquot discursibus comprehensam. Rinthel. 1644. 8. 4. Alph. l. pl. 9, cuius Dissertationis, seu Libri potius, magnam rerum Theologicarum notitiam ostendentis, possideo exemplum manu ipsius Durfeldi notatum, et beato Avo meo, M. Antonio Hoffmanno, donatum, quod cimeliis literatiis annumero. Scripta oppsita Bernhardo Lopero, Lojolitae, legitimam Lutheranorum Vocationem calumniis oppugnanti. Bigam Disputationum in Epist. ad Hebraeos. Rint. 1648. 4. Conf. omnino laudatam Rostochiensem Disputationem, vbi etiam p. 23 Durfeldi [gap: Greek word(s)] recensentur. Obiit ille an 1657. d. 31 Aug. Reliquit filium non paterni solum nominis haeredem, sed paternarum quoque virtutum aemulum, M. Iacobum Durfeld, Conrectorem Gustroviensem, cuius mentionem iniicit B. Frid. Thomas in Analect. Gustrov. p. 74.]

MUltum agitata est, multosque solicitos reddit sub hisce Germaniae tumultibus bellicis ista

Quaestio, Vir Rev. plurimum et Clarissime: Num Pax optata saecularis Ecclesiae reddenda sit, cumprimis Germanicae, ante iudicium extremum, mundique consummationem? De qua cum meam qualemcunque sententiam virquidam doctus ante biennium, et quod excurrit, petiisset, meas illi cogitationes perscribebam. Quanquam enim aliorum de ea iudicia audire, quam meum proferre et exponere cupio, tamen aliis suas cogitationes honestas communicare, ab officio

hominis Christiani nihil alienum esse sentio. Re igitur intimius considerata, et repetitis iis, quae in mea Mysteriologia de Statu Ecclesiae Monarchicae eiusque duratione disserueram, in affirmativam descendebam, meaque fundamenta cum viro illo communicabam. Eoque ipso mihi ansam praebebat, vt subsequenti vere anno 1641, die 12 Maji in publica lectionum nostrarum aestiuarum repetitione, finita concione scholastica, in consessu Senatus amplissimi, reuerendi Ministerii, aliquot ICtorum, et aliorum Virorum eruditorum, Discursum quendam instituerem ad animos hominum nostratium consolandos atque confirmandos. Eum iam iuris factum publici, inter alios viros apprime doctos, cum V. Rev. Claritate communicare, iudiciumque Vestrum maturum amice petere constitui, nullus dubitans, quin pro fauore, quo me complexa fuit nactenus, et candore, quo veritatem prosequitur, suum sit mecum communicatura iudicium. Quod vt graue et magnum est, ita, praeter alia, hoc etiam beneficio me sibi obstringet. Repono gratias quoque maximas

pro opere isto Grammatico [note: De Hannekenii Grammatica Hebraea vid. quae annotaui Athen. Lubec. P. IV. p. 415 sq.] mihi ante annum donato, relaturus, vbi per vires licet. Quod restat, vale, salve, Vir Rev. et me amare perge. Osnabrugae. 6. Martii. Anno 1643.

XIV. IVSTI FEWRBORNII ad MENONEM HANNEKENIVM. Amicitiae inter Theologos Wittenbergenses et Fevvrbornium, hunc atque Hannekenium, documenta. De Metonymia in locis Scripturae Gal. III. 8. Io. VII. 51. Rom. III. 19. Rom. Xl. 32. frustra quaesita. De falsa thesi: Scriptura iudicat quidem, ast de controuersiis non cognoscit. Cur minus recte dicatur; Christum per suam conceptionem diuina [gap: Greek word(s)] accepisse? Varia de Christo

MI Rever. pl. et Clariss. Dn. Compater, affinis et in Christo frater iugiter dilecte et honoratissime. Ad T. R. Dtis literas, die 6 Martii perscriptas, Witteberga reuersus, respondebo. Praemitto autem, Dn. Theologos Wittebergenses, qui nostram Facultatem plurima salute impertiunt, mihi quam plurima beneficia praestitisse. Mitto Carmen aliquod, quod ibi mihi concinnatum est. Dn. D. Hulsemannus, qui me ex publico diuersorio in suas aedes transtulit, coniugio benedicto vsus, duos iam tum habet filiolos pulcherrimos, et in magna ibi est authoritate. Quod laetanter vidi et audiui. Instanter rogitatus, in templo arcis Wittebergensis habui concionem. De aliis coram [gap: Greek word(s)] cum Dn. Compatre colloquar. Caeterum doleo ex animo, Dn. Compatrem nondum plane conualuisse, et rogo Deum, vt ipsum diuturna lucis felicis et constantis sanitatis

vsura clementer donare velit. Nec spero, Dn. Compatrem me prius huic mundo per mortem valedicturum. Conseruet Deus Dn. Compatrem et Ecclesiae, et Academiae, et suae dilectae vxori, et liberis, vt et mihi et meis diutissime sospitem. Quod si autem praeter omnem spem et expectationem meam Deus Dn. Compatrem nobis sit praerepturus (quod diuina bonitas diutissime prohibeat), meque in viuis relicturus, tum non tam amicus, quam pater beneficus et sincerus Vestrorum ego ero constanter. Quod Dn. Affinis constanter, certo et indubie sibi de me persuadeat. Idem paterni animi et officii genus a Dn. Compatre pergo petere. Indubia autem spe teneor, Dn. Compatrem per diuinam clementiam iam valere melius, et rogo ac rogabo Deum instanter, vt omnes morbos a Dn. Compatre propulset. Aegre etiam vllum laborem Dn. Compatri impono: ast quia non alium candidiorem amicum Marpurgi iam habeo, quam Dn. Compatrem, qui Dn. Mag. H. labores candide et fideliter reuideat, proinde eum instantissime rogito, dignetur eos summo studio censere, et de omnibus necessariis

ipsum audacter monere. Nae nondum video, quod errore destitutum sit, p. 23 asserere, de S. Scriptura (non proprie, sed) per metonymiam dici, quod praecognoscat, Gal. 3. v. 8. quod audiat et cognoscat, Joh, 7. v. 51. quod dicat et loquatur, Rom. 3. v. 19. etc. quod concludat omnia sub peccato, Rom. II. v. 32. Collocutus sum (Dn. M. H. non nominato) cum Dn. D. Hoe, et cum Dn. Theologis Wittebergensibus: qui hic metonymiam reiiciunt, et proprie ista praedicata S. Scripturae, quatenus est ipsum verbum et vox Spiritus S. tribuunt, et modum [gap: Greek word(s)] et sublimem hic agnoscunt. Sic lex Mosis scripta proprie dicitur accusare Iudaeos, Joh. 5. v. 45. quia est verbum viuens, Act. 7. v. 38. Et Euangelium etiam est verbum viuens, 1. Petr. 1. v. 23. et viuificans, 2. Cor. 3. v. 6. Nec p. 25. istam assertionem approbare posum, quod S. Scriptura quidem iudicet ast de controuersiis non cognoscat. An ergo S. Scriptura incognita iudicat? Annon omne rectum iudicium praesupponit cognitionem obiecti iudicandi et iudicati? Quo ergo modo S. Scriptura iudicat controuersias, eo modo etiam eas cognoscit.

Sic p. 71. scribit, quod Christus PER. suam conceptionem diuina [gap: Greek word(s)] acceperit. Cum non conceptioni, sed vnioni hypostaticae id sit tribuendum. Ibid. vt et p. 72. 76. 92. 113. indistincte negatur, Christum vspiam dici caput Ecclesiae in statu Exinanitionis: cum tamen distinguendum sit inter caput Ecclesiae exinanitum et exaltatum. Nec omnia ibi allegata dicta ad solum statum Exaltationis vnice restringenda sunt. P. 72. asseritur indistincte, Christum dici caput Ecclesiae secundum solam humanam naturam. Quod D. Chemnitius lib. de duabus in Christo Naturis c. 24. recte retundit. Ibid. indistincte asseritur, falsum esse, quod Christus propterea caput dicatur, quod sacramenta instituerit, legem et Euangelium sanciverit, et Apostolos ordinarit. At haec ad rationem capitis Ecclesiae simul pertinent, nec inde prorsus diuellenda sunt. Pag. 92. 93 aedificatio Ecclesiae [gap: Greek word(s)] statui Exinanitionis nimis indistincte detrahitur. Pag. 94 Christus dicitur mundano dominio vacuatus. An ergo ad mundanum dominium post fuit exaltatus? Nam ad id omne Christus fuit post euectus, quo prius fuit inanitus, Phil. 2.

Pag. 119. Pontifex V. T. dicitur potuisse sui dominii proferre tabulas S. Scripturae, Deut. 17. et 2. Paral. 19. At ibi nullum dominium, exquisite dictum, ipsi seorsum tributum legitur. Peto a Dn. Compatre diligenter, vt a Dn. M. H. poscat paginas excusas, et haec reperiet. Spero etiam ipsi a Deo concessum iri sanitatem, vt ea, quae sequuntur, [gap: Greek word(s)] reuidere possit. Quod summopere etiam a Dn. Compatre peto. Stili acerbitatem, quae omnibus Dnn. Consiliariis non parum displicet, etiam intermittet. Nuper scripsi Dn. Compatri, quod catalogo lectionum Academicarum meo nomine inseri cupiam I. me S. Johannem explicaturum. 2. Collegium Anti-Papisticum continuaturum. Idem repeto, et formalia verba Dn. Affinis discretioni committo. Gaudeo, meum affinem, Dn. M. Mentzerum, Orationem istam memoriter recitasse, Causam socrus Dn. Nobili a Sebottendorff scripto peculiari enixe commendaui. Nullum enim responsum a Maxsen recipit. Saluto peramanter Dn. socrum, Dn. commatrem Margaretam, Dn. Compatris vxorem, Dn. affinem M. Mentzerum etc. et commendo omnes, vt

et in primis Dn. affinem, diuinae gratiae et tutelae. Incertum adhuc est, quando hinc simus discessuri. Orate nobiscum Deum, vt Illustr. nostri actiones diuinitus benedicantur. Raptim Dresdae. die 26 Mart. an. 1633.

Noster Illustrist. (quod vestrae fidei detego) fuit apud Caesareos Legatos in vrbe Leutmeritz, et vtilia praestitit. Conventus Euangelicorum, vt dicitur, instituetur. Vestras nostris coniungite precibus, vt solidam pacem recuperemus, omnibus noxiis impedimentis resectis.

Dn. M. H. promisit, se res in seqq. planius declaraturum. Dn. Compater paterne ipsi sit praesto, vt omnia fiant sine contradictione et errore, Dn. Magnifico scripsi, et designationem mearum lectionum misi.

XV. IOANNIS GEORGII NOTTERI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Fata tristiora, quae Argentorati expertus est, cum laetioribus, Spirae secutis, permutata gaudio plenus enarrat. Salutem a Jesu Christo plurimam, et observantiam filialem.

[*] [note: Huius Theologi Argentoratensis Epistolam eo libentius exhibeo, quo magis illa declarat fata Notteri, cuius meminerunt rarius Biographi. In Jubil. Gymn. Argentoratens. p. 235 de eodem leguntur sequentia: Ioannes Georgius Notterus nascitur Argentinae 1601. m. Maj. Literis tingitur primum in Gymnasio et Academia, patria: Baccalaureatu an. 1619 et Magisterio Philosophico an. 1621 acquisito, peregrinatur in variis Vniuersitatibus Germaniae. Vocatur ad Theologicam Professionem an. 1630 D. VVegelino defuncto Anno eodem d. 24 Dec. initium functionis suae facit ab Oratione, vti moris est, solenni et inaugurali. Verum certis de causis Spiram abiit an. 1633. d. 3. Mart. ibique Pastoratum Euangeliae Ecclesiae amplectitur. Obiit an. 1639. d. 21 Mart. Conf. Lex. Erud. P. II. col. 324.]

REverende, et Excellentissime Dn. Doctor Hannekeni, Fautor, Patrone et Praeceptor honoratissime.

Nouum tibi significandum est Euangelium. Cum Argentinae in mediis meis calamitatibus haerebam, ob importunitatem quorundam malevolorum Politicorum, iustissimus, simul et misericordissimus Deus preces meas, procul dubio et aliorum pro mea salute fusas, exaudiuit, meque e patriae laborihus ad Spirensis Ecclesiae culmen euocauit. Vocatio sane nata est ex ipsis meis afflictionibus. Postquam enim me inscio innotuit Spirensi Senatui mecum actorum fabula, industriam suam in id collocauit, quomodo commode ab Academia peti, et in Ecclesiae Spirensis incrementum surrogari possim. Res diu me ignaro agitata fuit. Tandem a praedicto Senatu vocatorias accepi ad superiorem Pastoratum, accepit et Academia petitorias pro mei dimissione faciliori. Ego, quia nulli eram obligatus, videbam et vocationem esse diuinissimam, repugnare nolui. Vsus consilio Dnn. DD. Schmidii et Dorschei, animi sensa, et me vocationi pariturum, explicaui. Et quod tunc literis promisi, ante mensem re ipsa praestiti. Senatus

me excepit hononficentissime, quin et superiori septimana amplissimo quodam pecuniae honorario me ornauit, nunquam hac de re cogitantem. Amorem, fauorem et benignitatem omnium ordinum experior. Salarium annuum dupla proportione maius est Argentoratensi. Pro inimicis Argentinensibus hic habeo faventissimos, pro inuidis beneuolos. Sic, sic tandem suos non tantum liberat, sed et solatur Deus atque eripit. Fallor, an singulari sua prouidentia ad hunc finem direxit Deus omne id malum, quod in me hactenus commissum? Fateor libenter, nunquamme in patria mea in tantum potuisse incrementa Ecclesiae procurare, sicut hoc loco, vbi latissimus decurrendi campus apertus est. Nunc demum verum id esse deprehendo, nunquam Deum permittere malum, nisi exinde nosset deducere bonum. Tu, mi Patrone, precibus tuis me in vinea Iesu Christi indefesso studio laborantem iuuabis, et me porro tuo fauore et amore dignum aestimabis. Vale cum florentissima familia, Saluto obseruanter et officiosissime Dnn. DD. Fewrbornium et Steuberum, amicissime Dn. Casparum Vigelium et Dn.

XVI. IOANNIS CONRADI DANNHAWERI ad MENONEM HANNEKENIVM. De collato sibi Professoris Theologiae munere: Reformatione Gymnasii Argentinensis: et Georgio Bachio, Gymnasiarcha Argentoratensi: Salutem et Amorem

Vir Reuerende admodum, Excellentissime et Clarissime, Fautor, Amice et in Christo Frater honorande ac amande plurimum. Abit hinc a nobis R. T. Cl. Dn. Affinis MENTZERVS, qui, si quid esset, quod Marpurgum

scriptum vellem, operam suam pollicitus, obrinuit, vt has exararim, non quod scribendi necessaria aliqua materia esset, sed ne insalutata R. T. Claritate hinc abiret. Quo res ineae sint loco, et quomdo inuitus nonnihil ad cathedram Theologicam ante menses nouem decemve protractus, id opinor R, T. Cl. constare. Fuit olim in Ecclesia Episcopus, cui nomen QVOD VVLT DEVS; fuere extra Ecclesiam Romae milites VOLONES. Idem mihi (licet non nomen, tarnen) omen. Quia voluit Deus nulla mea prensatione aut ambitione petitam prouinciam committere, ideo mihi illa subeunda fuit, quanquam Angelicis tremenda humeris. Res vestrae quo sint loco, ex fama constat, vellem, vt essent feliciores: sed nec nostrae meliores, Magnam annonae inopiam metuimus, ob pulfos agris colonos, ob vastatam a milite Alfatiam. Moliti nuper sumus Gymnasii nostri reformationem, cuiusideam aliquam typis edidimus, illam vt fine suo felicem efficiat ccelestis pater, rogamus. Gymnasiarcha e Durlaco euocatus M. Georgius Bachius [note: In inbil. Gumnas. Argentorater s. Argent. 1641. 4. edito legitur p. 162. 171. Oratio saecularis de Gymnasioram Disciplina et Fatis, habita d. 6. Sept. 1638. a M. Georgio Bachio, Gymnasiarcha. Ibid p. 323, Bachius dicitur Leiphema-Vlmanus, creatus Wittenbergae Magister 1623, I. April, Durlaco ad gymnasium Argentinense vocatus 1634. d. 5. April, In Biographis frustra quacritur hius viri docti notttia,] Exemplar illius

rei R. T. Cl., vna cum Disputatione aliqua a me nuper habita trammitto, memor veteris amoris, quo a R. T. Cl. affectus olim fui, cui etiam partem aliquam meorum profectuum gratus adscribo. Vale Vir Reuerende et Praeclarissime, meque porro tuo fauore et amicitia dignare. Dabam raptim Argentorati V. Maji, A. 1634.

XVII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM . Laudat Ludouicum Mentzerum, Gratulatur

Hilarauit me praestantissimi Dn. Affinis tui, Ludovici Menzeri, improuisus nuper occursus adeo, vt praetermittere non potuerim, quin Tibi, Reverende plurimum et Excellentissime D. Hannekeni, Tuisque omnibus ex animo gratularer, quod reducem breui habitun essetis optimum et excellentem virum, quem maximis virtutum et doctrinarum accessibus Argentina fecit clarum, iter Gallicanum et Anglicanum experientia nobilem, et, qui omnium fons est, Deus, piaeclara felicitate et singulari pietate florentem. Laetabitur olim Hasfia ista luce, et familia, quae von Patris

tydere perennem lucem habere meruit, ex Filii claritate nouum iubar habebit. Det illi Deus Opt. Max bonum et magnum, meliorem maioremque perennare. Det vobis illo, et illi vobis diu frui. Sed et felixatque intemeratusTuus reditus, Amicorum honoratissime, quo post declinatam pestem Gissae commorati, Marpurgum incolumes illaesique rediistis, gratulationibus bonisque votis honorandus est. Memorabile fecit exilium suum Catta et Cata Academia Do, ctorali promotione numerosa atque celebri. Si sic perennabitis, vos vni doctorum virorum raritati medebimini. Deus vos Marpurgi porro sanos et ab omnimalo defensos diutissime esse iubeat. Te vero, dilectissime Hannekeni, dubio procul in re domestica variis et memorandis incrementis interea factum auctiorem, Auctor Deus benignissimus Tuis, Nobis, Ecclesiae, Orbi diutissime, florentissimeque superesse velit. Nos nostramque Academiam funesta clade auxerunt praeterita tempora Restaurata est Academia, quantum per temporum horum incommoda licuit, Nostro Collegio datus fuit D. Dannhawerus, Iuridico, in locum

ciuiliter defuncti D. Clutenii, D, Thabor, Budissinus, eruditissimus homo, quem in patria adhuc haerentem praestolamur. Medico adiunctus est Do Agerius. Philosophico dati sunt D. Schalrus, Ethicus; M. Sinnizius, Orator; D Espichius, Logicus et Metaphysicus. Sed et Gymnasii reformandi consilia iniverunt Scholarchae, Munus deliberandi mihi et D. Dannhawero atque M. Berneggero impositum est, Scripsi ex deliberationibus natum Consilium ad Conuentum Academicum, quod placuit, Iussus sum in summam et programma amplius consilium contrahere, cuius en copiam tibi facio videbis animo nostro obuersatam fuisse Paedagogii vestri imaginem, quam vtinam expressiorem habere licuisset, per temporis, intra quod conficienda fuerat deliberatio, angustias. Rogo obnixe et impense, vt, si licet, exemplar legum Paedagogii describi et huc trans mitti commoda occasione facias; quicquid impensarum erit, bona fide restituam, Bibliothecae nostrae cura mihi demandata est, in qua adornanda iam laboro. Facta est ei e Curia Fratrum, vti vocant, cuius reditus vniuersi cesserunt

Vrbi, accessio mille voluminum, plurimorumque inter ea optimorum Manuscriptorum. Organon in templo lohannitico diu sonans, locomulctae, scortationi notae et e carcere confessae Iohannitarum nonnullorum impositae, Commendator Academiae nostrae dare iussus est, Templum ipsum cum aedificiis omnibus solo aequatum. Sed cesso modum epistolae excedere. Illud addo; Viuit apud me M. Ioh. Marcellus Westerfeld, Superintendentis Hanoici filius, philosophus insignis, Theologicarum rerum varia et accurata cognitione commendabilis, in Orientalibus autem linguis, Hebr. Chald. Syr. Arabica, et in primis in Rabbinismo versatissimus. Deest vero illi Academiarum Germaniae lustratio. Ad eam sumtus illi denegat et temporum difficultas et Parentis tenacitas. Cogitaui, annon honesta apud vos et liberali conditione apud Eminentem quendam Virum potiri posset? Daret ille operam nobilibus, vel etiam aliis honorati Viri liberis formandis ad pietatem et doctrinam. Si talis aliqua sese conditio obtulerit, quaeso, amice honoratissime, nobis communica, Communicabit se Westerfeldius

Tibi totum, et Te impense venerabitur si contueri licuerit. Interea vale Reuerende plurimum et Excellentissime Hannekeni, et nos amare perge. Salutem et Dnn, Collegis. Dab Nonis Maji. A. O. R. CILCC XXXIV.

P. S. D. Hülsemannus nomine Academiae Witteberg, depennalismo coercendo ad nos perscripsit: meminit consensus Marpurgici: sed quousque in eo progressi fueritis, non addit: sententiam vestram scire plenius, magnum esset ad bonum publicum incrementum

XVIII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM. Francus, Lubecensis, laudatus et comendatus.

Reuerende plurimum, praeclarissime et excellentissime Dn. Doctor, Domine, Amice et in Christo frater sincerissime dilecte! Nuperas meas literas, quas commoda occasione oblata ad Te exaraueram, et quibus amplissimum Ecclesiasticae dignitatis gradum tibi animitus gratulatus eram, procul dubio accepisti, Iterandis votis et officiis antiquae necessitudinis occasionem dedit, qui has exhibet, D. Francus [note: Ioannes Franckius, Augusti hermanni,) Theologi halen sis haud ita pridem defuncti, pater ICtus et Consiliarius Saxonicus, de quo vid athen, Lubec P. II. P. 38 fqq.] Lubecensis, vir eruditione, moribus compositissimis et peregrinationibus egregiis magnopere conspicuus, Is Basilea Argentoratum venit, et a veteri amico meo ad mensam meam inuitatus, rogauit, vt ipsum Tuo amori commendarem Sistet autem semetita, vtnullis verbis meis opus sit habiturus, De Regiomontanis et Helmstadianis litigiis nuper

memineram aliquid. Illud praecipue; sparsum in Borussia Saxonia et alibi rumorem, ad nos tandem peruenisse, ac si noscalamum inHelmstadianos stringere constituissemus, et ego quidem organon eo destinatus essem. Nunquam nobis in animum venit inconsulta ista machinatio. Cum requisitum esset consilium nostrum a Regiomontanis, respondimus, vti acta transmissa flagitare videbantur. Vulgatae sunt postea a Regiomontanis Censurae, et, vt audimus et nostra [note: Pro auctore buius censurae dorscheum habuit calixtus, Sic enim scribit in progr, de Qu: num Mysterium Triaitatis e solius V. T. Libris pollit demoustrari? Helmestad Prid, Non, Mai 1649 pag, 4: Inter censuras, quas Mislenta diuulgauit, Argentoratensis, cuius auctorem Dorscheum esse resciui, me nominatim perstringit, mea verba producit et sugillat. An feg. 1650 Argentorati prodiit in 4to. Iudicium, nomine facult, Theol in causa Regiomontano Later manniana, cum Apologia, quod scriptum inter Dorscheana recesetur a Wittenio Memor. Theol. Dec, X. p. 1358 Conf. Calovii Hist, Syncret. p. m. 388] Nullo nostro iussu aut consilio. Imo cum rogaremur vt Argentorati typographum Censuris quaereremus, abnuimus, ne nos misceremusistis concertationibus. Litigia et nouitates Helmstadiensium ita considerauimus, vt iudicauerimus, ad conscientias nostras

pertinere, Collegia Theologorum exhortari ad communes sollicitudines et seriam scandalorum auersionem. In eam sententiam ad diuersos scripsi. Et adeo hic nihil dissimulandum existimaui, vt et antehac in Admirandorum meorum Septenario de Coniunctione Collegiorum et Consistoriorum Theologicorum arctiori latissime praefatus fuerim. Fuit id nonnullarum mearum literarum fatum, vt anciderint in Helmstadiensium manus. Inde fortassis suspicio enata. Certe grandes irae! Quae eousque efferbuisse dicuntur, vt iam Calixtus, praeueniendum ratus, in Disputatione de Canone, in me et D. Dannhawerum pennam exasperauerit. Nondum vidi vulnera, quae opusculis meis inflixisse dicitur. Sed certus tamen sum, nihil me vnquam scripsisse, quod D. Calixto opposuerim. Videbimus autem, an innocentiam nostram tueri queamus. Quaeso, Vir amicissime, ex pientissimo pectore tuo profer, quid de istis turbis sentias, et quo remedio coerceri queant. Quid [gap: Greek word(s)] Socer tuus, sanctae memoriae Theologus, senserit, nosti. Dn. Stolterfotum a vobis abitionem parare, cum admiratione percepimus.

Dnn. Engenhagen et Steinium, amicos meos, R. T. E. diligentissime commendo iterum, cum illo, per quem proximas curaui, M. Mullero. Vale in Domino Iesu prosperrime. Dab. Argentorati A. O. R. 1648. 17. Nov.

XIX. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM Initia Dorschei Rostochiensia. Calixtina. Sigismundus Schellhammerus commendatus. Salutem a Saluatore!

PLurimum reuerende, amplissime, praeclarissime et excellentissime Dn. Doctor, Amice vetus et in Christo frater coniunctissime! A quo

tempore Lubeca discessi, et Te valetudine non satis commoda vsum reliqui, firmissime mihi proposui, me, quamprimum Rostochium sospes venero, non solum gratias acturum pro insigni, qua me peregrinum complexi estis, beneuolentia, sed et accurate inuestigaturum valetudinis statum. Sed magnam mihi et intolerabilem moram Gustrovia dedit, et a cultu amicorum nimiopere abstraxit. Haesi ibi X septimanis, perpetuis Sereniss. Principum conflictibus occupatus, culina vero cibatus aulica, terculorum numero sat splendida, ita vero nauseabunda, vt fere omnium ciborum taedium me meamque inuaserit. Coactus fui indies vrgere dimissionem meam, quam XXII Febr. obtinui, eadem die Deo sospitante Rostochium ingressus. Inopinato inauguralem sermonem XXV Febr. habui, fere imparatus. Sane ab omni supellectile literaria destitutus. Nondum enim adhuc dum reculas meas habeo. Vxor morbum podagricum et ischiaticum Gustrouiae conceptum hactenus continuauit. Hodie e lecto surrexit primum Dei gratia. Dn. Mullerus ea ipsa die, qua ingrediebar Rostochium, amicas

ad me literas dedit, quibus insinuabat, Te, tum Catecheticis sermonibus occupatum, vbi ab officio isto respiratio dabitur, de grauibus causis mecum communicaturum. Inauguralem sermo em, quem rogatus imprimi typis permisi [note: Conf quae annotaui ad Philocal. Epist. p. 112 n 75.,] mittam prima quaque occasione. Animos plerorumque heic [gap: Greek word(s)] in me propensos sentio. Quid [gap: Greek word(s)] sit, Deus nouit. Nec ego scire aueo, satis laborum ex apertis sortitus. Calixtinismo nomina sua dare nolunt, quoscunque ea de re compellaui. An autem ex aula Dresdensi emanarint illa consilia, de quibus coram mentionem feci, vosme certiorem reddere poteritis. Quid interea moliti sint Calixtinisantes Legati Statuum Euangelicorum, procul dubio ex literis ad Ser. Sax Electorem [note: Causa Calixtina ad Comitia Ratisbonensia translata, a nonnullis Statuum Euangelicorum Legatis d. 9. Ian. 1654. ad Electorem Saxoniae mittebantur Literae, quibus petebatur a Serenissimo Principe, vt Theologis suis, Lipsiensibus, Wittenbergensibus, aliis, imponeret silentium, vsque dum pax ecclesiastica per placidum Colloquium redintegraretur. Sed opposuit se huic conatui Hassiae Landgravius, quod cum innotuisset Electori Saxoniae, Isque etiam supremi Concillii Sacri Oresdensis, nec non Theologorum Wittenbergensium et Lipsiensium Relationes intellexisset, adeo non remoram iniiciebat huic controuersiae, vt ea potius, elaborato in primis Consenlu repetito Fidei vere Lutheranae, fuerit continuata. Vid. Calovius l. c. pag. 593 sqque10 7 sqq. Hunc consensum in lucem tandem protractum varia acerba scripta sunt secuta.] nosti. Insciis

Legatis Landgravii et Marchionis Durlacensis istae exaratae sunt. Haec D. Heilbrunnerus iussu Principis sui ad me perscripsit. Mei Principes Legatos suos horsum non instruxerunt. Caeterum nolo te latere, Vir praeclarissime, me a multis annis familiariter vsum esse praecellente Dn. Sigismundo Schellhammero, Hamburgense, viri bene de Ecclesia meriti filio. Eum Hamburgi mecum habui, et vt ex colloquio deprehendi, cum iniquitate fatorum luctantem consolatus sum, eique meas suppetias promisi. Non desunt ei opes pietatis, doctrinae, facundiae. Aetas prouecta est, et officio publico sat matura. Fautores desunt. Hoc intuitus fere vitae genus mutare conatus est, quam longius in ancipitio haesitare. Erexi virum, vt potui. Nunc intelligo, parochiam Kirchenwerderanam in den 4 Länderen ex obitu Dn. Neucranzii vacare, et Hamburgensium voto eum, quantum in ipsis est, eorsum destinari Schellhammerum. Vt ergo promisso

meo aliquatenus satisfaciam, nolui intermittere, quin apud Te, Amice summe, pro ipso intercederem, eumque vacivae cathedrae sacrae commedarem. Merebitur maiora deinceps, et nunc ista dignissimus est, aut mefallunt omnia. Satis nunc fatigaui Te, Vir Amplissime, Salutem adscribo honoratisfimae Menzerianae Tuae, vt et proli amabili, vndiquaque ornatissimae. Ex ea autem cumprimis illi, cuius me nuptiis obstrinxi. Interim vale, Vir Excellentissime. D. Rostoch, XXVI. Mart. 1654.

XX. IOANNIS GEORGII DORSCHEI MENONEM HANNEKENIVM.

PLurimum reuerende, amplissime et excellentissime Doctor, Dn. et Amice, Fraterque in Christo coniunctissime! Schuckmannus vestras tradidit mihi gratulatorias tuas in ipsis nuptiis Schuckmanni nostratis. Eas ex amicissimo candidissimoque pectore prosectas penitus complexus sum. Rerum nostrarum arbiter, Deus, fospitet vti votum est, omnia. Miror, consilia Saxonica lentissimis adeo procedere gradibus. Neque ad me quicquam interim emanauit. Scripsi Witebergam et Lipsiam, vt in instituto pergant. Profecto enim multorum ego passim inflammaui desideria Scripsit hisce diebus ad me Veneranda Facultas Theologica Gryphica, tota Anti-Calixtina, et exposuit ingens fuum desiderium, quo fertur; in consilia schismati opponenda. Ratisbonensium

Legatorum temeritas magis magisque flagellatur. Nomine Marchionis Durlacensis scripsit ad me D. Heilbrunnerus, et significauit, serio ista consilia detestari Principem, quae Legato ipsius absente cepta sunt Dn. Schelhammeri egregiae virtutes mequoque penitus in amplexum cultumque pertraxerunt. Doleo virum iuuenem post labores Academicos feliciter exantlatos, cum ad aliquam publicam felicitatem adhibendus est, deseri. Deus iuuet. Nondum rebus meis potitus sum. Itaque misere otior, Habe exemplar sermonis mei inauguralis. Et cum Venerando Ministerio, totaque familia perenniter vale. Dab. Rostochii. 1654. XII. Apr.

XXI. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM.

ADmodum reuerende, amplissime et excellentissime Vir, Amice vetus et in Christo frater coniunctissime! Ita est! Erat in aedibus meis Cl. Dn. D. Röberus, Amicus meus magnus, cum mediocriter recollectis viribus obambularet Vxor mea beata, et plena esset spe reconvalescentiae. Illa ipsa vero nocte, quae Principis nostri abitum secuta est, subito ipsam convulsiones irruerunt, quae die solis post tertiam vespertinam vita eam priuarunt, et me omni viuendi desiderio. Gratias ago pro condolentia et consolationibus. Deus obsignet has. Subinde mihi cum horrendis moeroribus tentationibusque confligendum est. Vidit procul dubio diuina misericordia, me non solum hoc rerum mearum statu, quo ab imis fundamentis familiares res meae restaurandae sunt, sed et in vniuersis imparem fore viduitatis molestiis sustinendis. Nec tamen pepercit mihi, sed profundissime in eas coniecit. O te longe

feliciorem me! Deus tibi istam gratiam iubeat esse perennem, et mei misereatur secundum magnam misericordiam suam. Desiderant multi Notas Theologorum Hassiacorum in Apologiam Anti-Buscherianam Helmstadiensium. Scripsit 28 Sept. st. n. ad me Ministerium Tripolitanum Regiomonti Boruss: "Vigilassent vtinam Theologi Academici, cum Dn. Buscherus p. m. Iulianos Papismi postularet publice [note: Fecit hoc M. Statius Buscherus, Hannoucranus, Pastor in patria AEgidianus, edito Crypto-Papismo nouae Theologiae Helmestadiensis. Hamb. 1638. 4, qui liber, in Rel. Innoc. 1716. p. 99 sqq. recensitus, BUschero multas creavit molestias, quas ipsa tandem muneris iactura sccuta est, magnosque motus excitauit. Conf. Calovius l. c. pag. 561 573. Crypto-Papismi impressa exemplaria 478 personato Christiani Petri, vero autem Statii Buscheri nomine, quod inscio auctore typographus praesixerit, plus quam 900 fuisse distributa, obseruatur in Placcii Theatr. Pseudon. p. 496. Magnam aliquando huius controuersiae historiae lucem accendet Vir cum paucis comparandus, Michael Richey, in Historia Scholastica Stadensi, cuius cum pars sit Buschrus, per aliquod tempus olim Rector Stadensis, deinde Hannoueranus, non multo post ibidem Pastor, Calixtinos primo Hannoueranos, ac tandem ipsum Calixtum aggressus, atque in supremo Concilio Sacro huius rei rationem reddere iussus, ad agnatum, Henricum Buscherum, Quintum Scholae Praeceptorem, Stadam reuersus, ibidemque mortuus, praeclare, vt cuncta alia, ita res etiam Buscherianas haud dubie describet. Vtinam multorum desiderium impleret tandem vir eruditissimus! Varia de rebus suis exposuit Buscherus in Epistolis, quae n. 27. 31. sequentur. Conf. 10. Fabricii Hist. Bibl. P. IV. p. 299. 330 sq] Sed quia vir bonus Minister tantum esset Ecclesiae, h. e. in Ministerio,

et ad autores remissam este. Nunc famaest, Te impedire editionem. Quaeso noli. Iniuria Büschero illata nequaquam impunis esto Iulianis. Carmen serius mitto. Legi in literis 12 pro 2 Oct. nuptiis dictam. Fiat Deo inspirante connubium animarum desideratum, et mille Te gaudiis impleat. Vale cum hospitibus laetissime. Rostoch 2 Oct. 1654.

XXII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM. Verba sinceram amicitiam comprobantia. Dreiero Regiomontana. Serenissimus Princeps Mecklenburgicus contra eos, qui Caluinismi eum habuerunt suspectum, defensus Iacobus Götten laudatus.

PErquam reuerende, amplissime et excell. Vir, Domine, Amice et in Christo frater coniunctissime! Precum tuarum pro mea salute perennitatem, quas et de Te mihi polliceor, et Cl Lyseri mei manu curatis literis testatus es, plane exosculor, omnino adhuc crudus a vulnere insanabili. Faxit medicinam, quem quotidianis fatigamus precibus. Dn. M. Jac Mülleri [note: De hoc Hannekenii genero vid. quae scripsi Athen, Lubec P. I. p. 379 sq.], filii in Domino nostri, prosperitas mirifice, etiam tui causa, affecit me, qui et ipse sentio, quanta Parentibus voluptas sit, de liberis prosperrima omnia audire. Deus addat perennitatem, augeatque felicitatem. Causa Regiomontana nunc maxime agitatur. Theologi Tripolitani in mandatis habent a Dominis Regentibus, quibus nunc valde curae est salus Ecclesiae et Academiae, vt ad. vltimum D. Dreieri scriptum respondeant, et typis mandatum breui expediant. Miferunt

ad me aliquas portiones, quas recenSui. Non videtur ipsis suadendum, vt cum D. Dreiero transigant, quibuscunque etiam compositionibus interuenientibus. Causa non est amplius Tripolitanorum tantum. Et non videtur, nisise, quaerere D. Dreierus. Serenissimum meum traduci, tanquam a Caluinisticis dogmatibus non abhorrentem, ex animo doleo, qui certus sum, totius in latebras animi eius pientissimas et saepe adflictissimas admissus, nulli religioni eum magis aduersari, Hinc in Illustrissimam matrem non raro durus est, et eius aulicos, vbi datur occafio, suggillat. Deus ipsi seruet hanc mentem. Dn. Iac. Götten, virum iuuenem profecto doctissimum [note: Hoc elogio dignum se postea praestitit factis publici iuris cruditis scriptis, quorum notitiam dedi l. c. pag. 319.], et Tibi, et per Te aliis cupio esse commendatissimum. Vale cum familia pereximia florentissime, Amicorum maxime! Dab Rostoch. 1655. 28 Ian.

XXIII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM. M. Happelium et Steph. Schüsslerum commendat. Contradicit Hackspanio, neganti, vsquam Angelum dici [gap: Hebrew words] . Salutem a Saluatore!

REuerende plurimum, praeclarissime et Excell. Dn. Hannekeni, Domine, in Christo frater et amice honoratissime! Rarum est inter nos literarum commercium, quod frequentissimum futurum sub discessum nostrum vltimum sanxeramus Siue id faciat occasionum raritas, siue negotiorum densitas, Amor fane, vt spero, constat Duo Hassi a nobis discesserunt, Dn. M. Happelius et Dn. Steph. Schüslerus. Vtrique pietate pares Hic illo doctrina superior.

Ambo digni vestro amore. Cuius iam olim sensum habuerunt, nunc profectum sperant. De quo vberius R. T. E. compellarem, nisi omnino eo inclinantem V. R. E. scirem. Non possum vero silentio hac occasione praeterire, quid mihi nuper acciderit. Scripsi Dissertationem de Nomine [gap: Hebrew words] in Vindiciis meis Exodicis. In ea occurrit Hackspanius, Philologus [note: Theologus deinceps. Vid. Celeberr. Zeleneri Vitt. Theologg Altorphin p. 304 sqq. Fuse ibidem de Hackso\panio allatis addi orsan poterit, quae ipsum inter et Dorscheum agitata fuit, liticula.] Altorfinus, qui in Dissertatione aliqua de Nominibus Dei, Nego, inquit, vsquam Angelum dici Iehova, ex Augustini sententia, idque vt patescat, hoc accurate notandum. Resert Scriptura historiam ea fere ratione, vt inter dum mentionem faciat causae principalis, cuius verba reseruntur, interdum fere solius causae secundariae, Sed ea lege, vt quae reticentur verba, sensus complementum semper spectent, adeoque vbi vbi sermo excedit dignitatem ministri, repetenda vocabula [gap: Hebrew words] , aut similia: quin ipsi historici sacri magis attendunt, cuius auctoritate verba quaedam sint prolata, quam cuius ministerio illa proferantur,

adeoque hic parum refert, cuius ore vel opera aliquid prolatum sit, quid dictum, id demum attenditur. E. gr. Gen. 18. cum dicitur v. 9. dixisse Angelum, Certereuertar etc. Inserendum erit, dictum Jehovae, et v. 13. etc. Haec ille. Existimaui, hoc communi Theologorum sententiae refragari, ideoque suppresso nomine paucis confutaui [note: Fecit hoc in Dissert. de Nomine Dei [gap: Greek word(s)] Jebova, Argent. 1642. 4. §. 27. p. 39 sque vbi interpretationi Hackspanianae isthaec opponit: Non diffitemur, neccssarium esse alicubi illud supplementum, in primis in Psalmis Dauidicis et ahruptis Prophetarum exclamationibus et inucctiuis, vbi illi semel pro semper, vt sic dicam, professi sunt, se nomine atque auctorita te summi Dei loqui. Qui lud. 2, 1. per angelum aut Phineam sacerdotem, aut alium aliquem coelitus illuminatum nuncium intelligunt, verba eius interposito [gap: Hebrew words] pulchre illustrant. Sed vbi personae nomina sunt expressa, vbi alternatiue, nunc Angelus Domini, nunc Iehova nominatur, vbi actionum series immediate nunc Angelo, nunc Domino tribuitur, ibi illud interserere velle, parum consultum videtur. Addit Dorscheus rationes, quia (I) non est necessarium, cum non repugnet maiestati [gap: Greek word(s)] in Angelica formi exhibeti, aut Angelum appellari. (2) est perniciosum, siquidem illa Scripturae dicta propter quae potissimum ineommunicabil tatem Tetragrammati tuemur, nostro scopo eripiuntur, si per Angelum intelligatur creatus spiritus. (3) est antigraphum. Etenim e c. Iacobus Gen 48 benedictionem a Deo et Angelo petens, omnino respicit ad [gap: Greek word(s)] Geneseos: et tamen non huic vt interpreti, illi vt causae primae benedictionem vindicat, sed directe a Deo et Angelo petit. (4) est incommodum. Ex. 3 in principio nominatus Iebovae Angelus constanter nominatur Ichova v. 4. 7. 11. 14. sq. vbi perpetuo illud dictum Iehovae excluditur. (5) exempla non quadrant. Non sequitur, Gen. 22. 15 Angelus de coelo clamans vsurpat [gap: Hebrew words] . E. vbique facta mentione Angeli vsurpandum. Aut, E. angelus ille de SE non loquitut, aut de Deo Patre, cuius legatione fungitur, sed de supetiore. etc. Excepit ad argumenta Dorschei varia Hackspanius, quae legi possunt in Tr. de Scriptor. Iudacor. in Theologia Vsu ad calcem libri Nizzachon R. Lipmanni, Noriberg. 1644. 4. excusi, pag. 361. 446 sqq. Eandem professus est sententiam in Nott. Philologico Theol. P. I. p. 20; sq. 286 sq. 351. sq. Si Angelus increatus a creato accurate semper distinguatur, non opus forsan erit tot verbis, quot hac de re facta sunt. Angelum enim increatum dici Iehovam, quomodo negari possit, haud video. Loca sane adsunt, in quibus [gap: Hebrew words] idem esse ac [gap: Hebrew words] , contextus luculenter demonstrat. Vid. quae ad Gen. XVI. 13. XXII. 14 annotauit Io. Iac. Cramerus in Theolog. Israel. P. II. p. 129. Locus Ps. XXXIV. 8 de Angelo Domini Gastrametatore (per quem intelligendum esse Christum, concinno Progr. Fest. Mich. 1728. cuicit D. Christian Mundenius, Theologus Helmestadiensis praestantissimus) idem probat, siquidem [gap: Hebrew words] in antecedentibus aeque ac consequentibus simplici. ter [gap: Hebrew words] appellatur: vnde praecipuum etiam desumit argumentum laudatus Mundenius, probaturus, Angelum hunc esse Cbristum.] Ille in

appendice ad Nizzachon acerbissime ista perstrinxit, vt plane silendum non sit. Quid censeas, quaeso prima quaque occasione

perscribe. Interim vale in Domino cum familia prosperrime. Argentorati. A, O. R. CIC ICC XIV. XXXI Jan.

XXIV. IOANNIS GEORGII DORSCHEI AD MENONEM HANNEKENIVM. Christiani Otfari virtus et eruditio magna, fata misera. Salutem a Domino IESV!

MAxime reuerende, amplissime et excellentissime Vir, Amice vetus et in Christo frater honoratissime ac dilectissime! Qui has exhibet, est Clariss. et Experientiss. Dn. D. Christianus Otfarus [note: De hoc viro cum altum sit apud Biographos silentium, nonnulla, ad memoriam eius instaurandam et conseruandam spectantia, hic placet annotare. Quanti cum fecerit Dorscheus, docet alia etiam Epistola, ad Hannekenium an. 1654. d. 18. Aug. scripta, quae his incipit verbis: Quas nune do literas, extorsit Cl. Dn. D. Otfarus. Illum video cum difficultatibus luctari, et de vitae professionisque suae futuris successibus angi. Piae buic animae iam olim frequentata fuit ista lucta. Vnde ingenium in varia interdit, vt praesidia aduersus fortunae iniquitatem sibi comparatet, cumque plurimam detatis partem in rebus theologicis contriuisset, quoniam non ostendebatur locus, vbi studia sua in ecclesiae emolumentum dispensare posset, ad medicinam se conuertit, nec dum pharmacum malis suis adeptus. Edidit Lubecae 1655. 12. librum asceticum, hac inscriptione: geistlicher Hertz-Fasser und Seelen-Stiller betrübter und unruhiger Christen in aller Traurigkeit. Das ist: Wahrer Kinder GOttes stets frölicher Muth wider alle Schwermuth in allerley gememinen Unfällen dieses zeitlichen Lebens, und sonderlich 1. in schweren Gewissens-Fällen. 2. in traurigen Creutz-Fällen. 3. in kläglichen Todes-Fällen, daburch sie sich selbst allezeit frölich wieder auffrichten, und in dem einigen wahren GOtt, es gehe ihnen auch, wie es immer wolle, bennoch fein ruhig und stille seyn können. Nach Exemplarischer Davidischer Anleitung: Ps. 42. v. 6. 12. Psalm. 43. v. 5. Was betrübstu dich meine Seele etc. aus GOtt zu Ehren, und bekümmerten Seelen zu seligem Gebrauch, Christ-wolmeinentlich verfasset. Praefixerunt huic libro Carmina bonorifica Men. Hannekenius, Io. Botsaccus, Henr. Bangertus, Iac Kocker, tus, et plures, quorum plerique Otfarum Thoel. et Med. Cultorem appellant. Hos inter gratulantca reperitur F. N. apud Loecens. Pom. V, D, Minist., qui Carmen suum inscripsit Clarissimo Atque Excellentiss. Dn. M. C. Othfaro, Tb. et Med. cultori candidissimo, quem olim Dieeses, Loecens. Praep, et Eccl. Colleg. anxie desiderab. Vnde apparet, Otfarum sacro iam fuisse officio admotum.] homo plane pius et

paupertatis extremam lineam per ccmnubiale litigium, quod per aliquot annos habuit cum filia cuiusdam Theologi Wismariensis. Cum hac sponsalia solennia celebrauit in corona honestissimorum virorum. Postea, vt amat fieri, controversia iniecta est propter dotalia. Inde lis ex lite, odium ex odio, acerbitas ex acerbitate prognata. Indultum est paulo longius furoribus excitatis, donec sponsa omnes amoris scintillas abiecerat. Tribunal summum Wismariense, vti appellatur, oleum Camino dicitur adfudisse, dum, postquam pro consummando respondit primum matrimonio, postea tali sententia diremit magis coniuges, quam coniugium, qua parum animabus consultum est, minime D. Otfari saluti. Ille itaque abire coactus est Wismaria, altera patria sua, vbi Dn. Parens eius b. m. quondam Superintendens fuerat et omnibus subsidiis destitutus alibi vitae praesidia quaerere. Elegit sibi Lubecam in qua collapsas suas fortunas erigeret. Wismariae vixit diu satis tum ex praxi Medica, sed admodum tenui, tum ex beneficentia

doctorum virorum, qui adversitatum eius intuitu circulariter ipsi conuictum dederunt. Procul dubio Lubeca non minus erit propitia. Eruditio et pietas viri quantamvis fortunam merentur, Vt aliquantulam tua opitulatione obtineat, ex animo rogo. Deus Te diutiss. seruet, decus Ecclesiae! Seruet familiam tuam! Dab. Rostoch. A. Chr. 1659. Cal. Aug.

XXV. CHRISTIANI OTFARI AD MENONEM HANNEKENIVM. Gratum ob accepta beneficia Hannekenio declarat animum. Sortem quodammode meliorem factam esse, significat. Promittit scriptum de Summo Bono. In Christo saluere beateque semper agere.

PLurimum Reuerende, Amplissime, Excellentissime Vir, Amice honoratissime, amica mente percolende. Accepi per nautam Casparum Olandum reculas meas et supellectilem librariam, quam fideli cura mihi hactenus asseruasti in aedibus tuis depositam. Animum debeo semper gratum. Modum, quo gratitudinem meam aliquando non tam verbis, quam, re ipsa declarem, semper cogitabo inueniendum, gratamque erga Te Tuosque memoriam deponendam nunquam, quoad per Dei gratiam hanc quidem vitam vixero, Hoc autem vnice a Te peto, me coustanter habeas inrer tuos cultores, et conserues antiquam istam et sinceram beneuolentiam, cuius iucundissime semper reminiscor, R. T. E. de me rebusque meis semper bene meritam Deo Opt. Max. precibus meis et piis votis commendans assidue, quotieseunque tanti benefactoris subit mihi recordatio, quem in catalogo meorum amicorum sanctis suspiriis omnium bonorum retributori, Deo, solique offero. Retribuat [gap: Greek word(s)] ille omnia bona, beneque tibi ac tuis in aeternum esse iubeat! De tua valetudine

percupio certior fieri, et si per grauiora negotia concedatur, non intermittere literas testes beneuolae mentis, quibus nihil mihi iucundius erit. Statnm rerum mearum quod attinet, tolerabili iam conditione vtor, Deo gratias agens pro bona valetudine, et bonorum beneuolentia, quorum mihi corda inclinat. Dnn. Doctoribus Professoribus familiariter vtor, qui mihi vltro omnia amica offerunt. Habitaculum meum apud viduam beati Dn. Quistorpii. Plus etiam in posterum prouidebit, et meliora post tot mala malorum superata ad tranquilliorem animi statum clementer concedet, qui bene fecit omnia, et piis suis cultoribus cuncta in bonum disponit. Si valetudo et vita suppetent, maturabo scriptum meum de Summo bono publicandum, cuius Tibi copiam facturus sum per Dei gratiam. Interim quaeso pro me ores apud Deum, in quo Te cum Tuis semper bene valere et feliciter agere precor. Vale diuque viue.

XXVI. IOANNIS MVLLERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Cattorum Princeps ob pietatem laudatus. Pastoratus Hamburgensis vacans, Consilia irenica a Duraeo Hamburgensibus oblata. De quaesita a Caluinianis pacificatione iudicium.

SAlutem et benedictionem in Domino IESV! Admodum Reuerende et Praeclarissime Dn. Doctor, Fautor ac Amice et in Christo frater plurimum honorande, Merito irascimur, non fato, aut tibi, sed nobis ipsis, qui nec laboribus tuis eximiis aedificari, nec suauissima tua conuersatione exhilarari potuimus. De pientissimo autem isto Principe tibi oppido gratulor. O te felicem, cui sub tali magistratu viuere ac docere contigit, qualem alibi locorum vix inuenisses! Interea Pastoratus iste adhuc vacat: vocatus est vnus et alter, nefcso tamen, quo fato aut omine non sint dimissi. Dominus messis fidelem

operarium extrudet: id quod toto pectore precamur. De Caluinianorum pacificatione, cuius nuper mentionem faciebas, multa essent scribenda. Duraeus, Theologus ille Anglus, in transitu nuper nobiscum egit hac de re [note: Ab Hamburgensibus progressus est Duracus ad Lubecenses, apud quos eum fuisse an. 1635, ex Cl. Starckii Hist. Eccl. Lub. p. 809 apparet. Ab vtrisque tantum obtinuit, quantum a Christiano Alberto, Holsatiae Principe, quem etiam per literas (quas, vna cum lo. Reinbothi, Duraeanos conatus bene diiudicantis, Epistola vid. ap. Lackmannum p. 245 sqq. 252 sqq) adiit. Nihil scilicet.] Cui responsum est: totam hanc rem esse quaerendam apud Principes et Status Protestantes Imperii, quorum authoritate, sumptibus et promotione Theologi omnium Academiarum et Ecclesiarum hac de re possent deliberare. Interim Caluiniani fraudulentam quaerunt pacem, qua pars altera alteram tolerare, non condemnare debeat, quam contilenam diu cecinerunt annis etiam superioribus. In hoc turbulento imperii statu vix poterit suscipi hoc negotium. Altissimus pacem auream reducat, et Ecclesiam suam ex his turbis tandem liberet. Cuius clementiae T. R. Ex. cum familia et Academia

XXVII. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. De Responsione ad corruptelas et calumnias adversariorum varia commemorat. Queritur de nimia quorundam in veritate asserenda lenitate. Scripti Germanici de Hypocrisi nostri saeculi facit mentionem. Salutem ex Christo Iesu.

ADmodum Reuerende, Clarissime et Praestantissime Dn. Doctor, Fautor, amice et frater in Christo multis modis mihi amande et colende.

Speraueram, me hoc tempore missurum Responsionem meam ad corruptelas et calumnias meorum aduersariorum, Westphali [note: Videtur innuere M. Albert. Westphalum, Peinensem, in patria Pastorem, an 1639. d. 17. Maj. defunctum, qui, praeter scriptum, quo vindicat Cermanicam Lutheri Versionem Bibliorum, edidit Apologeticam contra errores. etc. Vid. Witte Diar. P. II. ad an. 1639.] et Strubii [note: M. Ioan. Strubius, Rector Hannoueranus, cuulgauit Apologiam pro vera et veteri Institutione Scholastica, oppositam Galumniis M. Statii Buscheri, Ecclesiastae Hannouerani, quas ille specioso hoc titulo incrustauit: Disquisitio de recta Iuuentutis institutione. Rintel. 1636. 8.; cuius Apologiae exemplum cum mitteret Io. Kirchmanno, adiunctis literis, quas edidi Athen. Lubec. P. IV. p. 276, haec inseruit: Respondi etiam tandem, inuitus quidem at intrepidus, et non sine consilio bonorum ac intelligentium, meo et melioris doctrinae hosti, Buschero. Apologiae exemplar tibi mitto. etc. Prouocauerat Strubium Buscherus Disquisitione de recta Iuventutis Scholasticae Institutione ad veram humanitatem et pietatem Christianam, sinistris quorundam iudiciis et incrustato Ethnicismo opposita. Rintel. 1635. 8.,] (tertius [note: Is, ni fallor, est M. Ericus Mollerus, alias Wolbertus, Rector Hildesiensis, quocum Buscherus an. 1635 certauit. Edidit enim Mollerus hoc anno Responsionem ad Argumenta M. Statii Buscheri, quibus a pag. 90 ad 122 Disquisitionis infeliciter arguit et pugnat pro Logico-Ramistica analysi aduersus Aphorismos ad Tabul. Rhetor. Autoris. Rintel. 8; Buscherus autem an. eod. Discussionem Nouorum Teretismatum et Scommatum M. Er. Molleri de Analysi Logica. ibid. 8.] enim, qui ad Discussionem meam respondere quidem voluit editis tribus foliis, re ipsa nihil respondit, sed cantilenam tantum de ambagibus Peripateticis

frustra cecinit, dignus non est, omnium fere bonorum et eruditorum iudicio, cui quicquam regeratur), quam iam ante aliquot menses confectam habeo, sed versutia et auaritia typographi hactenus inani spe me et alios lactauit. Spero tamen indies et vrgeo editionem, quantum possum: periculum enim mihi in mora situm arbitror, eaque de causa Facultati alicui Theologicae censendam transmittere nec hactenus potui, nec adhuc possum, ne res iusto diutius protrahatur; nulli autem alii transmisissem, si per temporis iniurias et penuriam licuisset, quam Vestrae; reliquarum vestigia me aliquo modo terrent; Etsi enim certus sum, me omnia et singula iuxta normam verbi diuini et consensum Librorum nostrorum Symbolicorum, Lutheri item et aliorum sincerorum doctorum ecclesiae scripsisse, eoque nomine in singulis capitibus testimonia ex iis sat frequentia adduxi, video tamen nonnullos adeo molli gradu, vt mollissime dicam, pro defensione veritatis contra aduersarios incedere, vt non libenter contrectare

velle videantur etiam maligna saepe vlcera. Id ex animo doleo, et non sine causa vereor, intempestiua illa lenitate doctrinae nostrae sinceritatem paulatim iri deiectum et extinctum; apud nos certe, dum nemo fere est, qui vel exiguo Zelo contra omnis generis etiam manifestissimas corruptelas feratur, quantum iam dum detrimenti ea passa sit, vix uno die exponi a me posset, si coram ea de re liceret colloqui. Sed iustum est Dei iudicium, qui ob praecedentem verbi contemtum et adhuc ingrauescentem inter nos quotidie, diaboli organis eo usque indulget, vt tandem penitus auferatur. Collegii vestri venerandi sententiam de singulis erroneis punctis Rectoris nostri, vt et Ienensium Theol. annno 33. nobis communicatam, scripto meo candide et fideliter inserui, vt requirebat necessitas; id non spero R. V V. D. aduersum fore. Caeterum Witebergensibus sat modeste respondi, vt videbitis; aduersarios autem meos malitiose omnino me oppugnantes, imo diuinam veritatem, etsi paulo durius vspiam contrecto, vt merentur, non puto ea in re me quicquam peccare:

veritas est, quam ipsis dico, quae si acerba ipsis erit, ferendum hoc est. Diabolus palpando non mansuescit, sed eo crudelius in nos saevit, quo nos in ipsum extiterimus mitiores. Sed abrumpo iam iam ad preces publicas et conc. poenitentialem abiturus; proxime, si dabitur, plura, vna cum Responso meo et altero scripto Germanico de Hypocrisi nostri Saeculi ex typo Virgae Mosis in serpentem conuersae, etc. Vale mi carissime Dn. Doctor, et cum Rev. Dn. Collegis salue reuerenter et plurimum. Dab. raptim 24. Febr. An. 37.

XXVIII. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Disserit de scriptis suis, Tr. Germ. de Virga Mosis; nec non Meditationibus de Plagis

LIteras vestras, Admodum Reverende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, Fautor, Amice et Frater in Christo pl. honorande, vna cum remisso tractatu meo Germanico de Virga Mosis exeunte Octobri praecedentis anni recte accepi. Exemplum Concionum istarum statim tunc impressarum iam transmitto, atque iam in revisione totius illius Meditationis de Plagis AEgypti et interitu Pharaonis ac liberorum Israelitarum totus sum, vt si inuen iri queat, qui impensas facere velit, etiam illa in lucem edatur, petentibus id a me multis piis et eruditis viris. Controuersia nostra in antiquis adhuc haeret remoris, nec spes est, Consistorium nostrum hoc rerum statu vlla ratione permissurum, vt me ab erroribus iniquissime imputatis publice purgem.

Magnum id est orthodoxae doctrinae, quae in Libris nostris Symbolicis comprehenditur, et publica Ecclesiarum nostrarum confessio est, praeiudicium, quae etiam magis ac magis inter nos opprimitur, ac tandem plane extinguetur, dominatum Ecclesiae non affectantibus tantum, sed iam pene occupantibus, qui Lutheranae sinceritati et simplicitati ex animo infensi sunt. Mira quotidie audio et video, quomodo grauissimis doctrinae corruptelis cum Corpore nostro Iulio e regione pugnantibus, via sternatur in Ecclesiarum et Scholarum cathedris ex informatione Academica iuuentutis nostrae multis modis suspecta, et nemo est inter nos, qui publice ausit contradicere, scripto in primis, quod summe necessarium erat, et quibus illa libertas adhuc integra est, ex iis nemo est, qui velit, qui tentet quicquam. Audio, a Ministerio Brunswicensi petitam esse Censuram sententiae Calixtianae de Sacrificio Missae apud Theologos Witebergenses, sed hos respondisse, prius audiendam Declarationem Calixti, cum tamen reperiantur in illa Disputatione dogmata in faciem contradicentia Confessioni nostrae

publicae. Si in his et similibus audiendae et accipiendae declarationes, quid tandem illibatum manebit in vllo doctrinae nostrae orthodoxae capite? Ad quid ergo nobis Confessiones publicae, si non secundum Scripturam norma amplius erunt nobis sanorum verborum, sed licebit illas inflectere, torquere et peruertere tot nouis dogmatibus et loquendi formis, adhibita deinde aliqua mitigatione et declaratione? Corpus nostrum Iulium longe aliter hic iudicat; sed id parum iam attenditur, etsi iuramenti fide etiam obstricti ei sint, qui nunc id maxime conculcant. Ignoscat mihi R. V. D., quod iusto dolore et zelo longius hic abripior. Palam enim video, quorsum exitura sit breui ista plerorumque conniventia in asserenda contra domesticos hostes doctrinae puritate. Disputatio illa Calixti transmissa est M. Davidi Erythropilo, qui eam vobis legendam exhibebit procul dubio. Scriptum meum diligenter relegi, acerbiora, quae videri nonnullis poterant, quantum fas erat, sustuli, et monitorum vestrorum rationem accuratam habui, vt non sperem, quemquam bonum et orthodoxum eo offensum

iri. Sed vt Consistorio denuo exhibeam, omnino de nihilo est; video enim, quid agatur. Dominus ostendat viam, vt ipsius veritas, quam nobis adeo seuere commendauit, tandem vindicetur, et e pressuris istis emergat. Ipse Vos cum omnibus Vestris ad Ecclesiae salutem et nominis sui gloriam diutissime sospitet. Dab. 4 Maji. An. 1638.

XXIX. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Hannekenii Responsum de transmissis auidissime desiderat. Mittit alterum Scriptum Germanicum. Pollicetur, se reuisurum integram Meditationem Plagarum AEgyptiacarum, cum annexis. In controuersia sua altum, dicit, esse silentium.

ADmodum Reuerende Clarissime et Excellentissime Dn Doctor, Fautor, Amice et Frater in Christo pl. honorande et amande. Magno cum desiderio exspecto hactenus responsum vestrum de transmissis. Hannoverani nostri forte opinione citius itineri se commiserunt, vt intelligo, citius itineri se commiserunt, vt intelligo, vnde factum, vt illud secum non asportarint. Rogo igitur maiorem in modum, vt commoda hac occasione oblata transmittatur per praesentem; necesse enim est multis de causis certi quid me constituere, in hac causa quid agam, idque breui, quod tamen sine audita prius vestra sententia et consilio nolim facere. Mitto nunc etiam alterum meum scriptum Germanicum, de quo aliquoti es mentionem feci, quod nuperrime remisit typographus, postquam satis diu vanis pormissis me detinuit. Si dignum vobis videatur luce publica, et sit apud vos, vel Francofurti, qui suis impensis velit edere, non abnuerim. Si deus vitam et valetudinem in dulserit, reuidebo deinceps integram Meditationem Plagarum AEgyptiacarum

cum annexis, vt ea prodromum hunc suo tempore consequatur. In controuersia mea nunc altum silentium et apud Iudicem et aduersarios meos, dum ego sileo, et illi hactenus obtinent, quod volunt vnice. Plura nunc scribere non licet inter occupationes assiduas, Collega meo Ministerii nostri Seniore nunc vita functo ante triduum, cui crastino di Concio funebris habenda. Dominus Iesus R. V. D. cum Dn. Collegis, quos reuerenter et officiose saluto, diutissime sospitet. Dab. 20 Maji. An. 1638.

XXX. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Pro transmisso Responso et Censura Facultatis theologicae Marpurgensis agit gratias. Rectorem paulo ante obitum de iniuria a se facta

ADmodum Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, Fautor, Amice et Frater in Christo pl. colende et amande. Responsum Rev. vestri Collegii ad propositas quaestiones, vt et Censuram scripti mei recte accepi, proque labore suscepto et praestito mihi beneficio maximas ago gratias. Libenter agnosco vestrum in me amorem et candorem in asserenda veritate mearum thesium et notandis incommode dictis, tum deferenda etiam opera et consilio in causa mea promouenda et iuuanda; gratum vbique animum vicissim spondeo. Acerbitatem styli, quae visa vobis est modum excedere, iam dum constitueram ad consilium vestrum mitigare, et ecce! Deus de coelo aliud insuper, ac insperato quidem, ostendit remedium, quando Rector noster tribus ante obitum suum

diebus per M. Hericum Heuen, nostrum in Ministerio collegam, iniurias et calumnias, quibus me scriptis suis priuatis et ex animo, vt ille sancte testabatur, deprecatus est; es hätte mir zu viel gethan, und wäre ihm von Hertzen leid, es hätte sich lassen verführen von Fleisch und Blut; wir hätten recht gethan, daß wir ihn wegen der Oration moniret, das sey unseres Ampts gewesen, darüber es uns unbillig velästert, und sich deme widersetzet. Und wenn anders keine schuld an ihm gewesen wäre, so wäre doch billig seine negligentia zu beschuldigen gewesen, daß es solche hehe wichtige Sache nicht fleisziger in Acht genommen. etc. Petiit etiam, vt istam deprecationem publice pro concione funebri Ecclesiae significaret praedictus M. Henricus, quod etiam factum est ex parte. Ego in condonandis iniuriis et calumniis facilem me praebui, in re ipsa remittere nihil potui, nec debui, concernente nimirum non meam tantum fidem et confessionem, sed publicam Ecclesiarum nostrarum doctrinam, in primis cum ille nondum quicquam agnosceret eorum, quae hic commiserat, multo minus remissionem

eo nomine peteret. Sic igitur ea quidem in parte quodammodo levatus sum isto onere acerbius confutandi iniustas calumnias, quia testimonium contra eas iam habeo omni alia ratione, omni exceptione maius; hactenus igitur praecidere nunc possum et volo, quae huc spectant, acerbiora, vera tamen alioqui secundum conscientiam meam; in reliquis itidem dabo operam, vt quantum salua veritate vnquam fieri potest, ita omnia temperentur, vt consilio vestro hac in parte satisfiat. Vnum illud nunc adhuc me vrget, quando omnino necessarium est, et vos aequum iudicatis, impactos mihi erroeres publice amoliri, nec perpetuo omnimodum silentium praestare possum, quomodo mandati Ducalis minas declinem commode, quando fugere non est integrum. Magistratus noster, vt et Ministerium humiliter intercessit hactenus, sed nihil effecit; ideo hinc porro aliquid leuaminis sperare frustraneum. Si Illustrissimi vestri Principis intercessio mihi per vos impetrari possit, et aliarum Academiarum Theologis causa mea commendari, puto id multis modis mihi profuturum. Id igitur

enixe a vobis peto pro spe, quam proxima vestra epistola ea de re mihi iniecistis. Certus sum, non me in primis in hac causa, sed totam in hisce oris adhuc residuam Ecclesiam vere Lutheranam peti: cuius indicia indies magis magisque, praeter ea, quae nuper ostendi, sese produnt, dequibus Deo volente proxima data occasione scribam, quod iam propter festinantem tabellarium non licet, summe enim necessarium est, vt sciatis. Multi finceri doctores in ciuitatibus et pagis, alieni ab ista infectione, gemunt, et querulantur de tanta seductione et abominatione, quae ex Iulia nostra nunc palam egredi incipit, et ex animo vouent, vt Deus e coelo sententiam dicat, ne vires illa sumat Proximo vere publica Disputatione defendit Calixtus orationes et oblationes pro defunctis in Eucharistia, vbi, etiam Pontificiorum distinctionem inter sacrificium cruentum et incruentum aliis coloribus pinxit. Ego, mi carissime Dn. Doctor, singularem vestram in me benevolentiam et plena humanitatis ac pietatis officia nunquam cessabo, quacunque licuerit ratione, demereri, et Deum rogare, vt quod mihi ea in non datur, ipse

largitate suae gratiae compenset Scriptum meum Germanicum, quod nuper transmisi, si perlegistis, quaeso vestram de eo mentem mihi explicate. Sidignum iudicatis luce, non abnuo, vt edatur, si sit inter typographos, qui ipse impensas facere velit, quod sane possent, opinor, sine suo damno, si vellent, Sed illi nunc plerique omnes didicerunt ex aliorum impensis et detrimento suum augere lucrum, quod in Sternio ego satis sum expertus, Rintelensis typographus paulo aequior est vestratibus quoad mercedem typographicam; accepit a me hactenus pro singulis foliis siue schedis Ioachimicum, et exhibuit vicissim centum et viginti, vel etiam 30 exemplaria. Si impensae mihi omnino faciendae sint, satius e it cum illo contrahere; sed malim, vt scripsi, aliorum impensis edi, ad quam rem SiR. V. D. promotioni et incitamento esse possit apud notos vobis typographos, gratus semper agnouero. Dominus Iesus vos cum tota familia, et pl. Rev. Dn. Collegis, quibus a me officiosam salutem denuntiaripeto, diutissime saluet et sospitet. Dab. 31 Jul. 1638.

XXXI. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Pro acceptis literis intercessoriis gratias agit. Habetur pro auctore libri, cui titulus: Abominatio Desolationis in loco sancto. De Theologis Helmstadiensibus seuere iudicat, et de 40 Articulis, iussu Principis ex scriptis eorundem consignatis, exponit. Mittit Conciones. Salutem ex Christo Iesu!

ADmodum Reuerende, Clarissime et, Excellentissime Dn. Doctor Hannekeni, Fautor, Amice et frater in Christo pl. colende et amande, Literas pl. Reverendi vestri Collegii intercessorias ad Consistorium nostrum Ducale meo nomine scriptas recte quidem suo tempore accepi, pro quibus etiam gratias ago maximas; sed certis quibusdam causis motus, statim exhibere non consultum arbitratus sum. Interea alia tempestas

oborta est. Visum enim in Typographeo Francofurtano a Consule eius loci Manuscriptum quoddam typis committendum, cuius titulus: Abominatio desolationis in loco sancto, Grewel der Verwüstung tu der Iulius Universitaet zu Helmstett gesetzet an die H. Stett der reinen Evangelischen Lutherischen Lehr etc. Eius scripti titulus Helmstadium transmissus est. Suspicio omnis in me potissimum deuoluta; ideo semel atque iterum peremtorie a Conlistorio citatus sum, sed non addita alia causa, nisi hac generali: Esse quaedam necessaria mecum communicanda. Ego infirma corporis valetudine detentus intempesta hyeme illuc migrare non potui. Sic tandem erupit vera causa, quae hoc rigidissimum mandatum expressit, vt me declararem, vtrum ego eius scripti auctor [note: Hoc affirmat Fabricius l. c. p. 330, vbi nouimus, ait, cum Francofurti ad Moenum dissimulato auctoris nomine, famosus hic libellus (Crypto - Papismus nouae Theologiae Helmstadiensis) hoc titulo: abominatio Desolationis etc. typographum non inuenisset, impressum esse Hamburgi apud Tobiam Gundermannum anno 1639. etc. Adeoque Abominationem Desolationis ac Crypto-Papismum pro vno eodemque scripto habet Fabricius.], et vtrum Francofurtum miserim? idque omne sub religione iuramenti obedientiae

Principi debitae, imo extremi iudicii, et multa alia satis dura. Respondi ego, quod necessarium videbatur; post omnia adieci tandem, me non negare, in novorum Theologorum Helmstadiensium [note: Horum praecipuum esse Georgium Calixtum, notum est Vnde ab eo etiam traxit appellationem prolixa pariter ac vehemens Controuersia Calixtina, cuius primum initium ab an. 1611, quo edidit Calixtus Dissertationes de praecipuis Christianae religionis Capitibus, deducit, et qvam late ea pateat, quamque multis scriptis, quae inter nonnulla peracerba, ansam dederit, fuse enarrat Io. Franc. Buddeus Isagog. ad Theolog. pag 1416 sqq. Idem p. 1420 cumprimis consulendam esse recte suadet Abrah. Calouii Historiam Syncretisticam, de qua, eiusque auctore, hoc fert iudicium: Licet Calovius praecipuus Helmstadiensium et Syncretistarum, quos vocant, fuerit adversarius; licet etiam subinde dispuatorem potius quam historicum agat; nonnulla tamen momenta exhibet, quae ab iis omnino legenda sunt qui de bisce controuersiis accurate erudiri cupiunt. Pleraque scripta huc spectantia recenset more suo D. Io. Fabricius in citata Hist. Bibl. Parte quarta. D. Rebhanii opinati, disceptatum quidem esse de quaestionibus alicius momenti, non tamen de articulis fidei fundamentalibus, fudicium exhibet Cl. Ioach. Frid. Fellerus in Monum. Ined. Trim. VI. p. 370.] scriptis publicis multa me hactenus obseruasse, quae Corpori doctrinae Iulio partim non conformia, partim plane contraria essent, partim etiam id totum sublatura e medio viderentur, nec detrectare me, si opus sit, coram Principe et omnibus sinceris Theologis

[gap: Greek word(s)] Lutheranis, id ipsum demonstrare. Insecutum est breui mandatum Principis, vt puncta a me obseruata ederem. Id nunc a me factum est, et consignati a me sunt 40 Articuli, in octo capita distributi, ipsorummet clarissimis verbis adductis et e regione oppositis verbis claris et perspicuis nostri Corporis doctrinae. Illos iam Senatus noster ante octiduum Principi offerendos transmisit. Quid deinceps futurum sit, dies ostendet. Dolendum sane, neminem nostratium Theologorum in tam graues corruptelas animaduertere, quae tamen publicis scriptie tam diu disseminatae sunt. Dominus emendet omnia, et seruet Ecclesiam suam propter Iesum Christum filium suum in veritate et fide sincera. Amen. Haec data ista occasione breuiter significanda duxi, pluribus ea de re scripturus, nisi tabellarius festinans breuem me esse cogeret. Vale mi Dn. Doctor in Domino felicissime, vna cumpl. Rev, Dnn, Collegis, quos officiose exme salutari peto. Dab. 8 April. Raptissime. An. 1640.

Mitto exemplum Concionum mearum 3 nuper editarum, quas R V. D. cum vacauerit, perleget et aequi boni faciet.

XXXII. IODOCI CAPELLI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratias agit pro transmisso scripto contra Theophilum Neuberger, et valde hoc scriptum laudat. Contra Iudaeos stringi calamum vult, et nonnullos, qui istud fecerunt, nominat. Ioannem Schnitzel, virulentum scriptorem Pontificium, censet. Mutationem Confessionarii dissuadet. Salutem cum officiis pl.

[*] [note: Lubecensis, Rectoris primum Stadensis, deinde Pastoris Bilwerdani, et tandem Ecclesiastae Hamburgensis Cathariniani, an. 1660. d. 28 Febr defuncti, relicto Rudolpho capello, Th. D. et Eloqu in Gymn. Hamb. P. P. Vid. I. A Fabricii Memor. Hamb. Vol. II. p. 881.]

ETsi diu tenui silentium, admodum Reuerende, Clarissime et excellentissime Dn. D., Amice constantissime,

tissime, ac frater in Christo suspiciende, semper tamen eam foueo mentam, quae saepissime redit in praeterita, et quae iam transacta et decursa sunt, recordationer euocat. Cuius amore flagro, eius contemplatio, quantum subtracta est oculis, tantum pectori meo ac pene intimis sensibus infixa est. Quid rependam pro munusculo transmisso et scripto contra Theophilum Neuberger [note: Neubergerus, post varia gesta munera, Cassellani Antistitis sparta sunctus est, in qua statione obiit an. 1656. Scripta eius recensentur in Witte Diar. Biogr. P. II. ad cit. an. Conf. Lex. Erud. P. II. col. 218. Contra hune Neubergerum directus est ab Hannekenio liber, hunc prae se ferens titulum: Geistliches Kleinod und Glaubens, Triumph, St. pauli/ aus seiner Epistel an die Rümer Cap. VIII. V. 28 et spp. vsque finem capitis. Daritt zungleich die heilsame Lehr von der ewigen Gnaden Mahl, und wie ein rechtgläubiger Christ der ewigen Seeligkeit sich versichern solle, neben der Calvinischen Gegenlehr, so sonderlich Ehr Theopblilus Neuberger/Fürstlicher hessen sasselischer hoff Prediger, in seinen Predigten, das Güldene Rleinod, und der freudige und trostreiche Glaubes-Triumph pauli genannt, an Tag gegeben, nach der richtschnur Göttliches morts gebübrlich erwo. gen wird. Marp. 1635. Conf. B. Goetzii Biblioth. Anti-Calvia. Lubec. §. 5. p 8, spp.] [gap: Greek word(s)] loco? Vtinam [gap: Greek word(s)] eiusmodi a me proficisci posset, quod meae in te observantiae esset [gap: Greek word(s)] et quasi [gap: Greek word(s)] tibi meritoque tuo consecratum. Sed eo

cum destituor, verbis gratias ago, et opto, vt aliquando facto referre valeam. Magnopere Ecclesia [gap: Greek word(s)] Lutherana vobis obstricta est pro insigni et opere vere aureo, omniumque commendatione dignissimo contra Caluinianos. Cum laude quidem summa orthodoxi Theologi multi strinxerunt calamum contra varias Haereticorum phalanges, sed qui tela sua vibrarunt in hostes Christi infensissimos et pessimos Iudaeos, inuenti sunt, ni fallor, paucissimi. Si quidam, praeter Helvicum [note: Noti sunt Christoph. Helvici, Theologi et Philologi Gissensis, tum alii labores Anti - Iudaici, tum in primis Elenchi Iudaici, digni habiti, quos cum eleganti PraefationeLugd. Bat. 1702. 8. recudendos curaret ThomasCrenius.], Porchetum [note: Porchetus de Salvaticis, Italus, Carthusianus, (quem ann. circiter 1315 vixisse, contra Caveum, annum 1512 aetati ipsius assignantem, non inepte asserit Casim. Oudinus Comm. de Scrip. Eccl. Tom. III. col. 736) eam sibi comparauit literarum Hebraicarum et Rabbinicarum notitiam, vt potuerit aduersus Iudaeos scribere librum, quem Christoph. Cartwrightus in Elect. Targumico. Rabbin. Praef. p. m. c 3 omnigena eruditione Hebraica refertissimum dicere non dubitat Prodiit Paris 1520. 4. maj. hoc titulo: Victoria porcheti aduersus impios Hebraeos, in qua tum ex sacris literis, tum ex dictis Talmud ac Cabbalistarum et aliorum omnium auctorum, quos Hebraei recipiunt, monstratur veritas Catholicae fidei: ex recognitione R. P. Augustini Iustiniani, ordinis Praedicatorum, Episcopi Nebiensis. A citato Cartwrighto vocatur liber diu [gap: Greek word(s)] atque hodie etiam rarissimus. Integrum idcirco eius Prooemium legen. dum dedit celeberr. 10 Christoph. Wolfius Bibl. Hebr. P. II. p. 1124 sqq. Quod multa ex Raymundi Martini Pugione Fidei desumserit, pse non diffitetur.], Galatinum

[note: Petrus Galatinus Italus, a ludaico ad Christianum coetum transgressus, nomen suum praefixit saepius editis Libris XII de Arcanis caiholicae veritatis, quos magnam partem ex Porcheto descripsit, turpis idcirco plagii non raro accusatus. Mihi certe, ait Cartwrightus l. c, qui porchetum euolui, ac cum Galatino non prorsus segniter contuli, haud ambiguum est, Galatinum Porcheti, qui Raymundo isti multa se debere ingenue agnoscit, scrinia compilasse. Scribere autem potissimum voluit Galatinus aduersus Idaeos. Vnde miratus sum hominem illum Pontificium, quem vidi hunc librum permagno ementem pretio, eo haud dubie fine, vt inde arcana suae religionis addisceret, aut, ne in manus hacretici cuiusdam liber incideret.], Cramerum in Schola sua Prophetica [note: Danielis Crameri, Theologi Stetinensis, Schola prophetica lucem aspexit Hamb. 1605. 8,] Mornaeum [note: Philippus Mornacus de Plessis non folum in Libro de Verit. Relig. Christ. etiam contra Udaeos pugnat, sed et peculiare adornauit Monitum ad Judacos de Messia, Advertissement aux Juifs sur la Venüe du Messie. Saum. 1607. 4. De vtroque libro vid quae erudite annotarunt Io. Alb. Fabricius loc mox citan p. 547 spp. 584 Magn. Crusius Singul. Pless. p. 262 spp. 288 sp.], peto illorum nomina mihi significan [note: Quosdam eiusmodi scriptorum cognoscere potuisset Capellus ex Mich. Neadri Erotemat Ling. Hebr. p. 536 sqq. Multo maiorem eorum copiam nostra aetate collegerunt et cum orbe erudito communicarunt Fabricius Delect. Argus ment et Syllab. Scriptor. de Verit. Rel Christ. cap. 31. p. 571-633. Wolfius Bibl. Hebr P. II. L. V. 994-1047 vbi agit de Scriptoribus Anti-Iudaicis Graecis et Latinis. Ex-Iudaeis, ac Christianis recentioribus, et tandem p. 1048 laudat eos, qui ante ipsum Scriptores Anti-Iudaicos recen fuerunt.]. A. 1635.

scriptor quidam Pontificius aculeatum et dentatum scriptum emisit in lucem, quod inscribitur: Scorpion-Del wider Ketzersche Gysft der Lutheraner, daß bey derselben Lehr keine Seligkeit, sondern ewiges Verdamniß zu gewarten sey. Durch Johann Schnitzel/ SS. Th. und der Rechten Licentiandum, Pastoren zu Wipperfurdt. Colon. Ille autor, Schnitzell, pro diabolica sua licentia (quia se vocat Licentiandum) et affectata criminandi libidine, integras complet paginas conuitiis et dicteriis ad despectum compositis, insectatur et exagitat Meisnerum, Mentzerum et alios viros optimos, de Ecclesia nostra optime meritos. An quispiam ipsius sophismata et proteruiam repressit et diluit [note: Nuper contra cum, titulum, quo vocamur Lutherani, sugillantem nonnulla monuit, quem, modo honoris causa nominaul, Fabricius in Centifol. Lutheran. P. 477 sq.], me latet. Mutationem Confessionarii quod attinet (qua de re ad T. Cl. antea fuit perscriptum), perseuero in ea sententia, non temere concedendam esse Confessionarii mutationem,

praesertim si auditor, vel confitens a priore Confesionario admonitus de vitiis, in quibus haeret, ad alium se confessionarium [note: Conferat haud dubie addendum, etsi in [gap: Greek word(s)] omissum]. Hoc quando fit, anne virus quoddam latentis odii alere, et priuatam vindictam instituere, vel aegre velle facere videtur priori Confessionario? Taceo alia, et plura, quae haec res secum affert incommoda, vti cuiuis cordato colligere promptum erit. Studiosos adolescentes, qui hasce T. Cl. exhibent, habebit sibi commendatos, et breuitatem meae commendationis pro sua in me beneuolentia synceri affectus prolixitate superabit et recompensabit. Id quod pluribus a T. Cl. impetrabunt literae Dn. Lic. Mülleri, amici mei dilectissimi. Hisce T. Cl. Jehovae commendo. Hamb. 1639. 17. Mart.

XXXIII. HENRICI LEMMICHII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Occasio scribendi Tractatum de Incarnato Messia contra Iudaeos, exposita. Hic Tractatus, aeque ac Anti-Caluinianus, Hannekenii censurae oblatus. Hieronymus de S. Fide vtiliter adhibitus.

[*] [note: De hoc Lemmichio, Lubecensi, Pastore in Norwegiae Bergensi, eiusque in rem sacram meritis, egi Athen. Lub. P. I. pag. 349 sqq. Hic est, quem, iudice B. Goetzio in Biblioth. Anti-Calvin, Lubecens. pag. C. exacta rerum sacrarum noticia, diuersis scriptis comprobata, clarum reddidit, atque in hunc vsque diem incermori [perhaps: intermori] vetat]

POst plurimam officiosamque a me salutem, Admodum Reverend. Clariss. Excellentiss. Dn. Doctor Hannekeni, Fautor summe, Amice et Frater in Christo plurimum honorande, colende, scias velim, tuas amoris et beneuolentiae plenas mihi traditas esse literas, quippe in perlegendo Tractatu nostro exiguo contra Iudaeos directo a Vestra Claritate petitioni nostrae (quod etiam de nostro contra Caluinianos [note: Intelligit haud debie librum, vernacula lingua Lubec. 1648. 8. editum, hac inscriptione: Reformirte calvinische schule, darin gelehret wird, was der Calvinisten Religions oder Glaubens-Bekanntniss, und wie dieselbe aus Gottes unfeblbarem Worte zu reformiren und zu widerlegen sey, nebenst gutem Bericht, wie, und wann mit ihnen geistlicher Vertrag und Brüderschafft könne gemacht werden. Lub. 1648. 8.]

spero) satisfactum esse aiunt. Agnotco hoc animo grato, demererique [gap: Greek word(s)] studebo. Vt autem Vestrae Claritati constet, qua ratione impulsus Vindicationem Incarnati Messiae [note: Prodiit Rostoch. 1666. 8 Vindicatio Incarnati veri Messiae promissi ex Talmud et Rabbinorum scriptis desumta, et contra refractarios peruicacesque Iudaeos directa, quae sibi adiunctas habet nonnullarum Theologico-Politicarum Quaestionum, de quibus in Christianorum Republica disceptatur, enodationes. Cui annexa est Dissertatio Lutherano-Catholica de nomine CATHOLICO Lutheranis attribuendo, Pontificiis auferendo.] generandam aggressus sim, res ita sese habet. Ante bis quinque annos, cum adhuc Lubecae degerem, incidi in Bibliotheca Bibliopolae Iohannis Embs defuncti, in hominem mihi antea nunquam visum, neque de facie, neque nomine notum, qui cum me Tractatum Ebraeum in manus sumere, eique aliquantulum temporis legendo impartiri animaduerteret, inde mecum loquendi de Iudaeis arripiebat occasionem, et quidem ita, vt diceret; deplorandum esse, quod hoc praesertim articulo

temporum, quo contra alios haereticos multi in lucem mittuntur libri, nemo de populo Iudaico, quem Deus ceteris gentibus longe praetulit, et indeliciis summis habuit, conuertendo sollicitus sit. Audiens ego haec, respondebam, satis superque a nostratibus id factum esse, qui scriptis plurimis Aduentum Messiae incarnati satis perspicuum fecissent, nominabam etiam nonnullos hoc attestantes autores. Hoc audito, in gratiam Iudaeorum nonnullis argumentis me petere incipiebat, quibus a me profligatis eneruatisque, et populo vndique per vocem eius quasi stentoream accurrente, a me summopere contendebat, vt sibi sequenti die in meo musco vberius et prolixius de hac materia loqui licitum esset, quod promittebatur. Verum aduentus eius adhuc exspectatur. Hieronymum autem de Sancta Fide [note: Hoc nomine vsus est [gap: Hebrew words] R. Jehoschuae Halorki, ad societatem Christianam transgressus. Lepidum enim errorem esse, quo doctus quidam vir existimauit, Hieronymum scripsisse de Sancta Fide, recte docet et alia ad hunc auctorem spectantia praeclare obseruat Vir doctissimus, Henricus Scharbau, in Iudaism. Detect. p. 56 sqq. Huius Hieronymi, ad saeculi decimi quinti initium referendi (vid Oudin, I. c. col. 2292), extant libri duo, prior de refellendis Iudacorum Erroribus, posterior aduersus Talmud Iudaicum, plus vice simplici editi, de quibus vide, quae annotata sunt a Neandro I. c. pag 539. Fabricio Syllab. Script, de V. R. C. p. 574. Wolfio Bibl. Hebr. P. I. p. 464.]

ex quo ipsi multa respondebam, per bibliopolam a me exigebat, quo descripto, mihique restituto Hamburgum profectus esse dicitur. Hoc incitamentum irritamentumque mihi fuit ad concinnandam Vindicationem nostram, cuimanum Lubecae admoui, sed Bergis supremam ante 7 annos imposui satis Rabbinorum instructus scriptis, quae tum temporis Vulcanus consumpsit omnia. Si absque hoc fuissem, nunquam lancem, quod dicitur, in alienam messem misissem. Absolutum opusculum nostrum misi eximio viro ( [gap: Greek word(s)] ) D. Nicolao Hunnio, eiusque circa initium veris de eo exspectabam iudicium. Sed cum per literas imbecillitas eius mihi innotescebat, per sororem meam ab eo id exigendum curabam. Nunc autem V. Clar. illud misi, vestraeque virgulae censoriae subieci, vt satis superque castigatum lucem aspicere dignum censeatur. Castigatius accepi, et quamuis nonnulla, et quidem leuia essent, quae opponenda, tamen

acquiescam in illa paterna castigatione, quippe artifici in sua arte credendum est. Vale, eximie Vir, meque T. Clarit. obseruantiss. incepto amore, beneuolentiaque complecti perseuerato. Dab. Berg. d. 16. Sept. 1647.

XXXIV. MENGERI HERSEN ad MENONEM HANNEKENIVM. De Iacobo Amphossio, Italo, qui Marpurgi vixit inter Theologos. Galliae Lutheranizantis documenta. Salutem ex Iesu verae salutis fonte.

PLurimum reuerende, clarissime, excellentissime Dn. Doctor, Fautor ac promotor magne, aeternum omni obseruantiae cultu suspiciende.

Literas Excell. Vestrae secundo Augusti anno elapso exaratas, ipsis nunc vidi Maji Kalendis, quae quam gratae mihi fuerint, dicere nequeo Spirant enim veterem illum erga me affectum et beneuolentiam, qua me multis abhinc iam annis est dignata. Vtinam sit, quo nomen ingrati liceat effugere! Certe ingenue fateor, non minimam Exc. Vest. ingratitudinis suspicionem peperisse silentium meum, vel potius perfidiam, aut incuriam eorum, quibus literae meae fuere creditae. Ter enim, ex fide dico, scripsi post meum a vobis discessum, semel Brema, altera vice ex patria, et denique ternas dedi Parisiis cuidam ex familiaribus meis Strasburgum eunti, quibus si idem, quod aliis, accidit, moleste fero. Continebant enim nonnulla de Dn. Iacobo Amphossio, Italo, Exc. V. debitore, quem offendi Londini Anglorum ad conspectum meum expavefactum, ex mentisque varia agitatione ac motu vultum saepe mutantem. Salutatione ac congratulatione mutua praemissa, statim in haec verba prorumpebat: Ecquid valet Dn. Doctor Hannekenius? quid

agit? quid dicit, quod ipsi non satisfeci? Deum ac omnes sanctos testor, hactenus nondum potui: fuit mihi quidem voluntas, sed facultas defuit: in summa miseria vixi: fratres resciuere, quod Marpurgi inter Theologos vixi, et ob id mihi valde irati, ne obulum quidem mihi hactenus misere. Nunc fucum illis feci, cum illisque in gratiam redii. Nuperrime mihi literas cambiales miserunt, quibus nomina mea abunde explere valeo. Quare oro, vt mihi nomines mercatorem quendam Amsterodami, per quem Dn. Doctori cum foenore traiicere possum, quod ipsi debeo. Ecce, pergebat, summam cambii: extendit enim se ad 900 Imperiales; quibus auditis, integritatem hanc laudabam, nec Dn. Doctorem vnquam de dexteritate hac sua dubitasse adiiciebam, mercatorisque cuiusdam candidissimi et nomen et plateam ipsi in charta scriptam relinquebam, hac spe, fore, vt promissis staret, ipsemet etiam hoc nomine mercatori dicto, Adrian Petersen, scripsi, petiique, vt si forte pecunia ista mitteretur, eam Dn. Magistro, fratri Exc. Vestrae curaret restituendam. Sed

omnia frustra. In Hollandiam enim ex Gallia redux factus, interrogaui Dn. Petersen, vtrumne Dn. Amphossius promissioni satisfecisset? Verum id retuli responsi, se nec literas, nec argentum eius vidisse. Praeter haec scripseram etiam nonnulla de statu Catholicorum in Gallia ecclesiastico, qui in multis differt ab eo, quem in Germania videmus. Papam pro supremo Monarcha non agnoscunt; Lectionem sacrorum Bibliorum permittunt omnibus, tam Laicis, quam Clericis; Bonis renatorum operibus non tribuunt istam efficaciam, quam in Germania Pontificii iis assignant: dicunt enim aperte, non tantum in cathedra, sed et in scriptis suis, quod non dentur bona opera meritoria, si examinare eadem velimus ad normam iustitiae diuinae, idque propter minus adaequatam, inter illa et hanc, proportionem, cum iustitia diuina sit infinita, infinitum exigens pretium, quo illi satisfiat, bona vero opera nostra duntaxat sint finita; hinc dicunt, quod, quando bona opera appellant meritoria, illud fiat tantum ratione promissionis diuinae, gratuito operibus nostris vitam aeternam,

tanquam praemium, promittentis, et si Deus hanc non praestaret promissionem, quod Itum dici posset infidelis, sed non iniustus. Quin imo expresse etiam asserunt, quod legem Dei implere non possint, et consequenter quod salus nostra non sit quaerenda in satisfactione legis diuinae, sed in morte ac passione Christi; incarnationem enim Saluatoris nostri lesu Christi, vt et mortem ac passionem eiusdem, verum esse medium perueniendi ad salutem. Est mihi liber Precatiomim Lutetiae Parisiorum excusus, in quo hac de re haec leguntur formalia: _Et pour ce que la _ Loy n'a fuffisant moyen de nous faire _parvenir a salut: non que le defaut en _soit en elle, ainsi en nous, qui ne la _pouvons accomplir: Mais le vray moyen de nostre salut consiste en l' _incarnation, mort et passion de nostre _Sauveur Jesu Christ, qui vivant et mou _rant a satisfaita la loy pour nous, comme _nous devons tous croire. _Ecce confes sionem Pontificii cuiusdam vere, vt mihi videtur, Lutheranam de impletione legis, de nostra iustificatione ac pro peccatis nostris satisfactione. Sed de his satis.

Promotionem in patria vt non video, ita nec solicitus donis aut largitionibus ambio. Si placuerit Illustrissimo nostro, me vocare ad munus aliquod, lubens eidem parebo, itaque me geram, vt rationem tandem summo de hoc reddere possim iudici, sin minus, lachrimas ob id non mittam, non enim magni facio beatae

XXXV. NICOLAI BARINGII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratulatur Hannekenio munus Praesulis Lubecensis.

[*] [note: Baringius, SS. Theol. Lic. et Pastor ad SS. Iacobi et Georgii Hannoueranus, obiit an. 1648. 29 Iun. teste Wittenio Diar. Biogr. P. I. ad h. a. et d. Adducit is tantum Baringii conciones; sed addi vtique meretur ipsius liber Anti-Fanaticus, Treuhertzige Warnung für den neuen Propheten, an. 1646 euulgatus.]

PL. Reuerende, Praeclarissime et Excellentissime Dn. D. Fautor ac Patrone pl. honorande. Ex quo salutem abs Te in literis suis nunciarunt amici Lubecenses, Dn. M. Stolterfohtus et M. Bangertus, ausus sum ipsemet literis hisce meis Te alloqui, gratularique ex Academia hei olim florentissima, iam prohdolor in se ipsa sepulta, abitum ad inclytam Lubecensium Ecclesiam. Deus opt. max., qui ipsemet operarios fideles in messem suam extrudit, adm. R. T. Exc. dona, vitam et sanitatem donet, sospitet et adaugeat, vt et in isto loco gloriam Dei et Ecclesiae salutem porro promouere, plurimosque Ecclesiae Christi lucrari queas. Et quia a Bangerto meo intellexi, cupere Exc. T. cognoscere, quo in statu sit controuersia illa Helmstadii ante paucas septimanas magno cum scandalo mota, operae putaui pretium, si R. T. Exc. quae, ego quidem

de ea habeo, omnia transmitterem, nempe i. Progr. D. Maioris [note: Ioannes Maior, Theologus Ienensis, (vid. Zeumeti Vitt. Theologg. Ienenss. p. m. 117 sqq.) Programmate significauerat, se velle in Praelectionibus Academicis refutare thesin de bonorum operum necessitate ad salutem. vid. Calov. Hist. Suncret. p. m. 578.]. 2. Programma D. Horneii. 3. Eiusdem praelectiones contra D. Maiorem. 4. Summam Responsionis D. Calixti. 5. Quaestiones quasdam antehac a D. Horneio resolutas, hac tamen lege, vt si Exc. T. perlegerit, per certum hominem ad me redeant: non enim alia exempla, habeo. Testimonia ex D. D. Gerhardo Dn. M. Stolterfohto misi, qui procul dubio R. T. Exc. communicabit. Deplorandum autem omnino, diabolum non desinere Ecclesiae Christi insidias struere, per eos, qui coniunctis animis et armis debebant se hostibus veritatis opponere. Verum antiquum ille obtinet, orandusque Deus, vt eum conterat sub pedibus nostris, et quidem cito. In vicina nobis Regiomontana incendium nuper exortum proh dolor itidem necdum extinctum, de quo si certi quid R. T. Exc. habet, quaeso communicet. Verum desino prima hac vice

longioribus Exc. T. literis molestus esse. Postmodum [gap: Greek word(s)] , si officium hocce meum ei placuisse cognouero, plura. Interim Te, Vir Excellentissime, diuinae benignitati, et me amori tuo ex animo commendo. Hannoverae ipso solstitii aestiui die 1647.

XXXVI. NICOLAI BARINGII ad MENONEM HANNEKENIVM. Refert porro quaedam de controuersiis Helmstadiensi et Regiomontana. Incendium Bremense a fulmine ortum describit. Pacem optat. Salutem in IESV CHRISTO, vnico Salutis Auctore et nostro Mediatore.

PL. Reuerende, Praeclarissime et Excellentissime Dn. D. Fautor, Amice, et in Christo Frater perofficiose honorande. Quod homini ignoto tam facile amicitiae Tuae fores aperire, meque immerentem ad illam admittere voluisti, magnopere me exhilarauit, vidique etiam in hoc verum esse vulgatum illud veriuerbium: Quo quis doctior, eo humanior.

--- Didicisse fideliter artes Emollit mores, nec sinit esse feros. Ego, Vir Praeclarissime, omnem operam dabo, ne facilitatis tuae te vnquam poeniteat, idque curabo, vt in continuanda sanctissima hac nostra amicitia nihil in me desiderari possit, quod et de Tua Excell. spondeo, imo, quae humanitas Tua est, mihi promitto. Certamen in Academia nostra, de quo nuper verba faciebamus, proh dolor in apricum erupit. D. Horneius enim Responsum, quod ad Exc. T. misi, ad D. Maioris Programma typis publicis edidisse dicitur (nondum enim ipsus vidi, audiui tamen ab eo, qui exemplar eius habuit). Cum tabellarius Helmstadio redierit et

exempla attulerit, curabo, vt et Exc. T. nanciscatur, simulque descriptam Epistolam eiusdem responsoriam ad Theologos Saxonicos, quae hactenus premitur, nee nisi interioris admissionis amicis communicatur. Vtinam in vestra vicinia exortum incendium Latermannianum sopitum sit, ne porro aduersariis nos prostituamus, ansamque, vt in triumphis nos ducant, administremus. Declarationem tamen illius de qua multus hie sermo, peruelim videre, Quae so si Exe. T. eam habet, communicare ne grauetur. Habuimus nuper in vicinia horrendum exemplum irae diuinae, in vicina nobis vrbe Brema: 5 enim Augusti fulmen in turrim, quam Puluerariam vocant, lapsum, non solum eam a fundamentis euertit, sed et multos homines et contiguas domos interemit et diruit. Nec e locis, vbi de Pace Vniversali Germaniae tractatur, prospera et laeta nobis annunciantur. Deus, in cuius manu corda Regum, combinet ea vinculo charitatis, vt tandem aliquando, post tot exantlatas calamitates, respirare queamus. Cui Te, Vir Excell, cum omnibus tuis, deuota mente commendo Dabam

XXXVII. NICOLAI BARINGII ad MENONEM HANNEKENIVM. Continuat relationem de resuscitata controuersia Helmstadiensi. Mittit Concionem, optatque felicem annum et pacem. Salutem in CHRISTO Seruacore vnico.

PL. Reuerende, Praeclarissime et Excell. Dn. D. Patrone, Fautor et in Christo Frater perofficiose honorande. Etsi quod scriberem, fere non habebam, nolui tamen committere, quam vicinus hic meus ad vos iret, quin verbulo saltem Exc. T. salutarem, eamque, si quid ad nos vellet, monerem esse,

cui tuto tradi posset. Scio enim tot ac tantis officii tam eminentis laboribus eam detineri, vt importunum forsan sit, literis hisce meis iterum eidem obstrepere. Veniam tamen, scio, dabit Exc. T. audaciae huic meae, qua affectum et amorem erga eam vel hoc pacto exprimo. Scripsi ante aliquot menses de controuersia Helmstadiana, multos iam ante annos per Recessum quendam, cui Illustrissimus Iuliae Academiae fundator propriis subscripsit manibus, dudum decisa, sed iam demum resuscitata: in ea praeter Apologiam D. Horneii [note: Euulgabat Horneius defensionem Disputationis suae de summa Fidei non qualis libet, sed quae per caritatem operatur, necessitate ad Salutem. Helmst. 1647. 4. Idem; ann. seq. Testimonia recentiorum Ecclesiae doctorum, Lutheri, Melanchthonis. Brentii, et plurium, pro sua sententia afferre studebat in medium, cui Tractatui varia opponebat M. Io. Loeschmannus. Scribebat quoque contra Horneiium D. Io. Rothmalerus. Sed nemo Horneium a sua dimouebat opinione, quod alia cius scripta comprobant. Cons. D. Io. Fabrici] editam, quam Exc. T. habere non dubito, hactenus nil vidi: quamquam rumor est, Antagonistas eius in isto Responso nondum acquieturos. Deus conseruet nobis [gap: Greek word(s)] , et schismata a nobis clementissime auertat. Mitto Exc. T. exemplum Concionis funebris, hic

nuper a me habitae, quod beneuolo, quaeso, accipe animo. Optoque, vt nouus hic inchoatus annus, cum pluribus sequuturis, Pl. R. T. Exc. prospere et ex animi sententia decurrat, nobisque optatam tam diu, et tot lacrymis expetitam pacem afferat. In quo voto finio, et vt hac occasione paucis Exc. T. respondere velit, serio rogo. Hannoverae. 28 Ianuarii. Ann. CIC ICC IIL.

XXXVIII. IOANNIS ANGELII a WERDENHAGEN [*] ad MENONEM HANNEKENIVM.

[*] [note: Politico-Theologus hic vtinam diligentiae, quae in eo fuit permagna, laudem non valde obscurasset fanaticis, quas fouit, opinionibus, cui excusando omnem quidem nauat operam aduocatus ille Fanaticorum ordinarius, Godofr. Arnoldus, Hist. Eccl. et Haeres. P. III c. 9. p. 87 sqq; sed fanaticismo eum fuisse deditum, luculentis euictum est rationibus in B. Io. Molleri Isagog. ad Hist. Chers. Cimb. P. IV. p. 510 sqq. B. Thom. Crenii Praef. de Claris Angelis, Angeli Caninii Hellenism, praefix. p. 68 sqq. Quae in eius gratiam in Cl. Felleri Monum. Inedit. p. 434 sq. scripta sunt, ad ea in Rel Innoc. 1717. p. 494 sqq. responsum est. E variis ipsius scriptis, in quibus sacra pariter ac ciuilia tractauit, facile apparet, Werdenhagenium fuisse virum beatae memoriae, exspectantem iudicium. Designationem Librorum suorum, et editorum, et edendorum, ipse dedit ad calcem Poematum Iuenilium. Lugd. Bat. 1629. 24 euulgatorum, quam designationem, de labore pariter ac genio Werdenhagenii testaturam, quoniam libellus rarior est, notitia autem ista alio loco vix reperietur, hic repertam. Duorum autem, sic ipse scribit Werdenhagenius, sunt ordinum, siue classium. Alii in ligata orationis forma scripti, alii in prosa. Ligatae orat. sunt 1. Iuuenilia Lyrica, 8 libb, distinct. 2. Iuuenilia Epica et Elegiaca, 6 libr. 3. Continuatio Lyricorum. 3 libb. continet. 4. Continuatio Epicorum et Elegiac. 6. lib. 5. Lyrica Sacra 6 libr. comprebensa. 6. Epica et Eleg. Sacra. 4. libr. 7. Centuria precationum Carm. express. 8. Centuria Hymnorum varior. 9. Epigramata Sacra varia, 3 lib. 10. Miscellanea Sacra ex variis et sanioribus auctoribus collecta, ac verae pietati correctione iusta restituta. 11. Cathemerinon Sacrum. 12. Psalmodia Dauidica genuino textui applicata, variis carminum generibus donata, et nouo prorsus modo in Precationes et Hymnos iuxta scriem materiae distributa. 13. Funebria et Manes sancti. 14. Dolores multiplicati cum Apologia poetice Historica. In prosa sunt. 1. Erudita Ignorantia, siue Docta Goccitas. 2. Tract. de Educatione Christiana et Methodo vera informandi Iuvent. 3. Verus Christianismus in Doctrinae Theol. formam redactus. 4. Corruptus Religionis status, vnde otiginem et progressum susceperit. 5. Regnum Christi et Antichristi, siue verae et falsae Christianitatis comparatio. 6. Ethnicismus Christianismo contradictorius. 7. Religionum et opinionum sacrarum comparatio. 8. Falsarum Consecrationum detectio mira. 9. Tract. de Mutatione Religionis, et quibus competat, vt est in quaest, alior. 10. De Iurisdictione Ecclesiastica, eiusque Iuribus fictis Tractat. 11. Vera AEdificatio Ecclesiae in quibus consistat Explicatio solemnis. 12. Eirenicon Religionis verum, in forma Consilii conscriptum. 13. Paradoxa et Axiomata sacra Lutheri et Calvini, in compendium Theologicum redacta. 14. Vera Hacresis quid sit, et sectarum, differentia ac fomentum. 15. Solida enucleatio quaestionis de vera veri Dei cognitione, mire huc usque in variis academiis distorta. 16. Regnum habituale Naturalistarum, nuper ex relicta nobiscum Perscitate natum, Speculo Rationis Iac. Martini oppositum. 17. Distantia inter Veritatem et Hypocrisin. 18. Tract. de figmento Iuris Patronatus, et aliis Iuribus ex superstitione hominis imaginatiue aut mendaciter compositis. 19. De Conscientia vera et Iuramentorum vsu falso ac blasphemo prorsus. 20. De vera Libertate hominis iucunda commemoratio. 21. De Regno et Republica Papali, eiusque fundamentis omnes artes mundi excedentibus tractatus summe necessarius. 22. Politica Christiana vera. 23. Politicae Christ. Obseruationes ex S. Script. demonstratae. 24. Macchiavellus illustratus et ad Christianismum reductus. 25. Examen Capitulationum, aut Legum fundamental. ac Forma veram in Christianismo Rempub. constituendi. 26. Miscellaneae obseruationes Iuris publici et socretorum eius. 27. Tractatus de Foedere Ciuitatum Hanseaticarum a multis expetitus. 28. De Iuribus et priuilegils Ciuitatum Saxoniae antiquis. 29. Iuris prudentia Christiana, ethnicismo et iuribus eius fictitiis opposita. 30. Ethica Christiana. 31. Ficta Historiarum Veritas. 32. Discrimen seu Differentia verae et falsae Philosophiae. 33. Miscellanea Actorum publicorum, vbi multa de Regalibus Tyrannicis. 34. Narratio Historica et Apologetica Ioan. Ang. Werd. 35. Verae Philosophiae vera Principia. 36. Zabarella in fundamentis Philosophicis illustratus. 37. Tractat de Notionibus primis et secundis, an et quid sint? 38. Metaphysicae profanae mira nugacitas. 39. Syllogismorum et Logicae superstitiosa Vanitas ex Arnobio, Tertull. Eras Roter. et aliis. 40. Veritas odiosa, et maxime a mundanis expugnata; in quibus simul explicabitur Philosoph. terministica ex Lactantio, Eras. Roterodamo et aliis. 41. Arcana Rerum publ. ex malitia hominum conficta et desumpta. 42. Guazzus correctus, siue Conuersatio Christiana secundum S Scripturae tenorem ex charitate et dilectione proximi adornata 43. Tres doctissimi libri et sincerissime inter omnes, qui per totum proxime superius seculum, iuxta veritatem verbi coeletis agnitam, simpliciter scripti fuerunt. 44. Apollo cum Musis detectus, et larua sua denudatus. Ex hoc Indice, quem ipse confecit Werdenhagenius, vt ex Epistolis, quas damus, suppleri ratione scriptorum poterunt Crenius, Mollerus Arnoldus Quum vero da annum vsque 1652 vixerit, plura edidit, modo vero, modo fictis Chiloberti Ionae et Mariani Angeli (vid. Pet. Dahlmanni Schauplatz der Masquirten und Demasquirten Gelehrten pag 199 sque228) vsus nominibus, quorum scriptorum citati auctores meminerunt. Fuit autem Werdenhagenius, Helmstadii an. 1581 Kal. Aug. in lucem editus, primum in Academia patria Professor, Syndicus deinde Magdeburgensis, tum Administratoris Magdeburgensis, aliorumque Principum Consiliarius; Legatus tandem Ferdinandi III. Imp. in Ciuitate nostra Lubecensi, e qua ad Filiam excursurus Ratzeburgum, mortuus ibidem est d. 26. Dec. 1652.]

ADmodum Rev. et Clarissime Dn. Doctor ac Superatt. Dn. et Amice in Christo dilectissime. Ecce, ex

si sit nimium. Quaeso tamen, vt singulari cura perlegere et censere velis. Etenim

sunt summe publica, et talia, quae prudentioribus non inania videbuntur. Imo grauiori erunt stimulo pro Pace plenius extorquenda. Sunt enim, qui metuunt, ne historiam integram pertexam. Titulum non frustra ita posui, quia continet in se historiam meam in Pacis tractatione tunc peractam, quam Iesuitae apud Caes. Mai. tum non sine totius patriae exitio mihi, vel potius toti Germaniae inuidebant, quum cernerent, quod Imperat, adeo cupide meas singulis septimanis perlegeret litteras, proque saniori eas haberet instructione. Id adeo mordebat illos, vt retrahere eum inciperent fortius, ne in pacem haereticorum consentiret aperte. Hoc quum referretur mihi, ideo composui tunc pro manifesto testimonio libellum ad Caes. Mai. Francofurti editum, quem Germaniam Supplicem inscripsi, vt constaret, quam Pax prompta esset. Hunc inuertit nequiter gens ea Loiolitica mihi. Nec tamen in eam indignantiam S. C. M. contra me concitare potuerunt, vt putarant. Dixerunt, Caesarem non debere cooperari haereticis in pacis studio. Sed vident iam, quale malum confecerint seductione

praua. Inde nunc Germaniam Reducem sisto, vt vides. Dedicaui intimis Consil. Imperat., quos tunc cooperarios habui, vt plenius nunc error agnoscatur, et quid praedixerim illis. Sum propterea adeo breuis, vt eo citius legantur rationes. Curabo quoque cum Deo, vt in ipsas Caesaris manus perueniat, quum mea scripta non inuitus clementissime agnoscat. Sic et alcerum Gratulatorium ad Suecicam Reginam dedico Legatis eius Osenbruggianis, quibus cognita sunt omnia, Rogo, vt censeas et corrigas, ne quid mordaciter scriptum videatur, quamuis inversores Pacis non satis acriter censeri queant. Dn. noster Helmius optat et suadet, vt statim prelo hic committi possit, Vestram mentem et consilium expectabo. Alias quoque simile quid ad omnes Imperii Status meditor, vt firmior Pax cum Deo procedat. Facies, vt quamprimum recipiam. Vale, Vir optatissime, et me in tuis habere perge Rapt. Lub. 16 Aug. An. 1648.

XXXIX. IOANNIS ANGELII a WERDENHAGEN ad MENONEM HANNEKENIVM. Pia effundit verba, et nonnulla annotat de Malleo suo impietatis Calixtianae, nec non Historia Sancta Passionis Christi, cuius editionem peroptat. S.

REuerende admodum et Garme Dn. Doctor et Superattendens, Dn. et fautor dilme obsme Gratias ex animo ago pro indicatione praesenti abitus tui, et propositi felices successus a Deo exopto. Is tibi sanctos suos adsociet Angelos, qui te attente ducant, incolumemque reducant ita, vt inuenias tuos in felici statu. Quaeso sis mei vndique memor in pietatis studio adsidue viventis, meque solide Christianis, viris pro Ecclesia Christi anxie vigilantibus, commenda cum salutatione debita, Si

tibi non displiceret, pauca ad Dn. D. Feurbornium scriberem: sed mihi praenomen excidit. Quaeso id mihi significes, et remittas interim Malleum meum impietatis Calixtianae, quem rectius cudere docebo cum Deo in reuisione mea. Ah quod tam somnolenter res haec ardua et causa Christi tractetur. Imminent certe plura mala, nisi vigilent fortius, quos oportet. Habeo aliquot scripta Ecdesiae Christi dicata, si typographos postent inuenire alibi, quum isti homines hic sint negligentiores. Historiam Sanctam Passionis Christi dedicaui pridem Christiarae iuuentuti, cuius praesationem ante annum R. V. legit. Si posset Dn. D. Feurbornius eius editionem ex R. V. recommendatione (70) curare, rogarem, vt secum illuc transportaret Vix 100 continet pagellas, et optarem, vt in 8vo ederetur. Nondum inuentus est Poeta Christianus, qui integram historiam, omnibus tamen saluberrimam, ita plene in numeris explicasset poeticis, Praesationes refutant illud dubium de Trini [note: Sordida haec vox pertinet ad fructus parui aestimatae, imo odio hiud exiguo affectae a Werdenhagenio humaniorit disciplinae, quae contemtum sui facile vindicat.]

Trinitatis demonstratione. ex Vet. Testamento, vt appetitum aliis cognoscendi pleniorem iniiciant. Quaeso, vt noscam, quo die iter ingressurus R. V. sit, vt vota cum meis prospera eidem adiicere possim, Vale. Rapt. 29 Iunii An. 1652.

XL. PETRI HABERKORNII ad MENONEM HANNEKENIVM. Transactio Cassellana inter vtramque Lineam Hassiacam, Communis ratione Academiae. De Syncretismo inualescente Priuilegia Calvinianis Osnabrugi data.

Reuerende plurimum, Clarissime et Excellentissime Vir, Dn. Affinis et Compater ac in Christo Frater sincere honoratissime, Fautor et

Amice exoptatissime. Quandoquidem Dn. M. Tonsor ad R. V. Excell, proficisci sibi proposuit, non potui non hac exoptata occasione hasce ad Eam simul transcribere literas, ac significare, quod status patriae nostrae adhuc sit miserabilis, nisi quod aliquid solatii nunc capimus ex transactione de qua Cassellis inter vtramque Lineam agitur, ita vt speremus, pacem et concordiam vel tandem in oras nostras reuersuram esse, quamuis cum optimi Principis nostri magno damno, Praestat tamen dimidium inpace tenere, quamtotum cum discordia et publico rerum tumuku ac inquietudine, Academiam quod attinet, fertur, vtrique Lineae Principali illam communemfore, ita tamen, vt Principi nostro soli relinquatur, Facukatem Theologicam et Philosophicam, vna cum Paedagogio, administrare, eisque Professores et Praeceptores praeficere, iuramenta tamen fidelitatis vtrique Lineae praestito. Quae communio et coniunctio an e re Academiae futura sit, dies docebit Caeterum quantum periculi, curae, anxietatis et laboris interea sustinuerimus, vix dici potest, credere tamen facile quivis

potest, qui secum perpenderit, quibus insidiis et hostilitatibus, vt ita loquar, vndiquaque hactenus circumcincti fuerimus. Deus tamen semper nos clementer iuuit, et e praesenti periculo potenter eripuit, cui sit laus perpetua! Syncretismus religionis, quem Calixtiani amant, magis magisque inualescit, etiam in Principum aulis, vt metuendum sit, Caluinianam religionem breui tempore multas Ecclesias Imperii Rom. occupaturam esse, praesertim quia per publicum decretum Osnabrugi Caluinianis omnia priuilegia dicuntur concessa [note: Conf. Hist, Pacis Westphal, [gap: Greek word(s)] 1679. 8. adit. p. 67. sqq.], quibus hactenus Protestantes Status gauisi sunt. Sunt etiam non infimae notae Theologi, qui Calixto insigniter fauere videntur, qui tamen in eo esse debebant, vt doginata illius minus sincera in herba enecarentur, Ecclesiaque Christi eiusmodi carcinomatis liberaretur, vtpote quae cum aliis heterodoxis aduersariis alioquin satis conflictari necesse habet. Cum domesticis meis alias adhuc bene valeo. Deus porro nobis sua gratia et benedictione diuina assistiere

velit. Qui etiam miraculosam vere et singularem opem tulit filiae meae natu maiori, infausto globulo transuerberatae; quam opem satis praedicare non possumus. Gratias tamen permagnas agimus Rev. V. Excell., quod suas pias preces nostris ardenter adiungere non dedignata est Rependat Deus id magno beneficiorum cumulo. Salutem plurimam hisce cum mea vxore et liberis Rev. V. Excell. Eiusque vxori honoratissimae, liberisque omnibus dico, illosque omnes diuinae tutelae commendo deuotissime. Gissae. d. 12 April. A. 1648.

XLI. IOANNIS BVNONIS ad MENONEM HANNEKENIVM.

SAlve Vir pl. Reuerende atque Excellentissime, Praeceptor [note: Hannekenius inter Bunonis praeceptores memoratus etiam a Cl. 10. Georg Bertramo In Hist. Eccl Luneb, vbi p. 683 sq. accurata reperitur vitac et scriptorum Bunonis notitia.] ac Patrone colende. Cum praesentium exhibitor, Johan Matthaeus Stumpfius, sacrarum literarum studiosus, eruditione ac optimis moribus praeditus, ad Vos contenderet, occasionem istam omittere non potui, quin denuo ad Te scriberem. Imperauit istud mihi amor, quo Te, Vir optime, semper amaui; postulauit adfectus in me tuus, quem nuper praeclare ostendisti, quod beneficium grato, vt par est, animo agnosco, et precor, vt Deus mihi tam vires, quam voluntatem, animum meum declarandi concedat. Interim quod ego nequeo, ipse rependat, omnia qui remunentur, Caeterum Academiae huius statum forsan scire desideras, ille in iisdem turbis adhuc fluctuat, neque, quis

futurus sit exitus, perspici potest. D. Mislenta, cum reliquis ex Ministerio, aduersae parti D. Dreyero, Behmio et Latermanno, per intermediatores, qui negotium hoc componere tentarunt, scriptum obtulit, in quo illorum errores continentur. Verum quod nullus suum nomen subscripserat, adaersa pars ad obiectos errores respondere detrectat, donec subscribant illi. D. Mislenta omnem quidem mouit lapidem, atque acriter postulavit [note: Coelestinus Mislenta, Theologus Regiomontanus, magnum prae se ferebat Zelum, cuius causa ab aliis, et in his a Io. Henichio ap, Lackman. Epp. p 260 notatur; ab aliis, et in bis a Seb Edaardo Animaduerss ad Weism, Hist. Eccl, p. 61. valde pracdicatur. Ad laudem ipsi valet, quod in Epitaphio vecetur Defensor Ortbodoxias acerrimut. Vid. Witte Mem Theol Dec. VIII p 1070.], vt reliqui Ministeriales subscriberent. Sed nihil potuit impetrare. Haeret igitur hactenus negotium compositionis. D, Hulsemannnus aliquoties literis huc dacis concordiam suasit. Sed animi nimis sunt exacerbati. Neque iam de fide, sed iniuriis videntur agere. Tota lis orta est ex odio in exteros; hos enim emergere aegre ferunt, iisque omnibus obsistunt modis [note: Haec forsan scripsit Buno, retum Regiomontanarum nondum satis gnarus.]

hic loci iam vacant stationes in Ministerio: et quamuis sat commoda hic inter exteros habeant subiecta, in suorum penuria ex Academia Witebergensi indigenam vocarunt, Alter locus haud dubie vacabit, donec quis indigena se aptum reddat. M. Cuno, ex suburbio Pastor, nuper expressis verbis inter orandum precatus est, vt Deus in locum D. Behmii non exterum, sed indigenam substituere vellet Idem M. Cuno e suggestu in praesentes Dominos Regentes, qui locum Principis in hac prouincia tenent, acriter inuectus est, eos sanguinarios, periuros, etc. expressis verbis appellans. Illeante, quam ordiretur, obtestatus est omnes auditores, se, quae iam dicturus sit, instinctu Spiritus Sancti loqui: sermonem deinde ita formauit, ac si non ille, sed ipse Spiritus S. loqueretur, dicens, ego etc. Ista vero non ex Spiritu S., sed malis adfectibus enata, euentus docet, Domini Regentes enim cum vellent sibi probari ista scelera, ipse anxius et solicitus, quo se vertat, aut quid dicat, non inuenit, modo hoc, modo illud praetexens: in summa, se non ad Dominos Regentes (quos tamen speciatim

nominauit, dicens: Vos Regentes, ihr Regiments-Rähte, wie regieret ihr, ihr seit Bluthunde, meineidige etc. vt etiam totus coetus attonitus adsurgeret, quid futurum expectans) direxisse sermonem, sed in genere locutum fuisse. Si ille ex bono spiritu et veritatis zelo locutus fuisset, ille spiritus se iam non demitteret, atque ambigeret, sed constanter veritatem profiteretur. Interim ab officio suspensus est: quid deinde futurum sit, nescio. Plura harum exhibitor referet. Deus Te, Vir optime, cum vniuersa familia, saluum et incolumem seruet, quod ex animo precor

XLII. CHRISTIANI BILEFELDII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM.

[*] [note: De hoc viro, ad claros Lubecenses referendo, qui Theologiae Doctoris et Antistitis Wernigerodensis honores adeptus est, quaedam obseruaui Athen. Lubec. P. I. p. 273 sq; pleniorem eius, a Biographis omissi, notitiam desidero.]

NOtissimae mihi sunt, Admodum Reuerende, Excellentissime Vir, Patrone et Promotor obseruande, occupationes T. Excell. plus quam infinitae, quae me a scribendi officio tam diu detinuerunt, ne literis meis nihil solidi crepantibus et T. admod. Rev. Excell. molestus et in illas occupationes iniurius viderer. Verum ne vnum extremum fugiendo in alterum incidam, et vitium ingratitudinis et negligentiae incurram, has quales quales exarare volui, debui, quas non ingratas Adm. T. R. Excell. futuras, singularis illa beneuolentia nuper mihi coram exhibita, me certum reddit. Noui sane quid scribam, forte non occurrit, cum omnia illa T. Adm. Rev. Excell. sint notissima, quae praesertim in rebus Theologicis inter Helmstadienses, et eos, qui se illis partim tecte, partim aperte opponunt, hoc tempore tractantur. Notum enim est, D. Dannhawerum

Tractatum de Syncretismo contra Calixtum, quem quidem non nominat, ipsius tamen scripta adducendo quasi digito monstrat, scripsisse. Notum quoque est, D. Calixtum in Disputatione aliqua de Auctoritate Scripturae in fine invehi in D. Hulsemannum, eius modum loquendi in Supplemento Breviarii propositum de vnione fidelium cum Deo increpando, vt et nonnullorum locorum in Disputatione contra Grotium [note: Intelligit sine dubio Hulsemanni Harmoniam Apostolicam SS. Pauli et Iacobi de Iustificatione, ad Hug. Grotii corruptelis vindicatam.] adductorum explicationem, quae tamen explicatio ex hypothesi contra Grotium adducitur, vt vnicuique patet. D. Hulsemannus habuit aliquam Disputationem, cuius Respondens se auctorem nominat, verum tractatio et stylus nonnunquam aliud monent, in qua Vincentium Lirinensem et M. Antonium de Dominis, qui vtramque paginam apud Helmstadienses faciunt, Semi-Pelagianismi conuincit. Sed in quem finem haec adduco, cum T. Admod. Rev. Excell. illa melius noverit, quam ipse. Igitur ne literarum modum excedere videar, et vlterius molestiam

his meis nugis creem, calamum depono, T. Adm. Rev. Excellentiam cum tota familia diuinae committens tutelae, et sub auspicio huius iam iam futuri novi anni omnia fausta et felicia precans, quo diu Ecclesiae Lubecensi cum fructu praeesse, et me meaque studia, quantum fieri poterit (poterit autem in omnibus) sibi commendata habere, eademque promouere possit, quod sicuti ea, qua decet, obseruantia peto, ita vel certissime futurum spero

XLIII. IACOBI STEPHANI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Sinceram Hannekenio, cuius dona praedicat et modestiam,

[*] [note: Cum omnes, quos mihi euoluere licuit, Biographi hunc virum eruditum, qui cum Philosophia coniunxit Theologiam, ignorent, de eo quantum mihi constat, proferam hac occasione in medium. Patriam suam ipse indicat, dum se in fine Dedicationis Meditationum Theologicarum (de quibus postea) scribit Waldeccum. In praefixis iisdem eum vocat SS. Theologiae Doctorandum, Gerhardus autem Gravius Scholae Herfordiensis Rectorem. Quod Herfordiae nuptias d. 10 Febr. 1630 celebrare voluerit, ex Epistola ad Hannekenium d. 12 Ian. 1629 scripta cognoui. In alia Epistola ad Eundem Oldenburgi. 1645. d. 5 Mart. exarata, isthaec de rebus ad se pertinentibus commemorat: Onere exactionum bellicarum nimium divexatus, migrabam Herfurdia mea anno 1642 Osnabrugam. Ibi optima et exoptata mihi dabatur commorandi commoditas; nihil enim tributorum mihi imponebatur, et caetera eo loco me Gubernator istius oppidi, Dn. a Burgsdorff, habebat, vt solemni etiam epulo adesse iuberet, et saepe numero colloquiis adhiberet. Domini quoque Legati, tam Danici, quam Suecici, me in colloquia priuata admiserum, et liberaliter ac honorifice tractarunt, neque spem promotionis sponte mihi non obtulerunt opimam. Tandem euenit, vti, coelo sic volente, vocatus fuerim ad hanc prouinciam (Rectoris Oldenburgici), quam amore et insigni celebritate Domini Comitis Oldenburgici inductus, posthabitis aliis, amplecti non dubitaui, fretus diuina ope, et eo animo, qui semper cupiditate quadam singulari ad promouendum Scholas nostras arsit, et tantum non flagrauit. Possideo eius librum, haud exiguam rerum sacrarum notitiam ostendentem, et idcirco etiam in praemissis Iudiciis ac Censuris a Io. Gisenio, Christiano Matthia, Mich. Walthero, Gerh. Gravio, ac pluribus, multa laude ornatum, cuius editio secunda hoc conspicua est titulo: Penus Meditationum Theologicarum; seu Obseruationes Practicae et Theoreticae, quas ad feruens pietatis ac deuotionis studium, peculiaresque nonnullos conscientiae casus, quos vocant, nec non ad mores deprauati huius nostri seculi direxit, et ad alteram Editionem multum locupletauit IACOBVS STEPHANI, p. [reading uncertain: print faded] t. Rector Oldenburgicus. Hamburg. 1649. 8. In copiosa huius libri Praefatione de vsu scriptorum profanorum in disciplina sanctiori erudite egit. Plura eum scripsisse, haec ipsius demonstrant verba, quae reperiuntur in Epistola ad Hannekenium Herfordiae. 1628. d. 6. Octob scripta: De libello meo Logico, cuius Praefationem statim perlustrare digneris, quid tibi videatur, edissere. Plerasque omnes difficultates, quas in doctrina Syllogismorum gens illa Aristotelica iactitat, volui delibare saltem, et fundamenta responsionum tyronibus monstrare, eademque opera, pro mea virili, naturam Logicae peripateticae inculcare. Quam tibi meus iste conatus placeat, scribe exserte pro Christiano tuo candore. Doleo irrepsisse in praedicamento substantiae (quod aliter etiam definio) voculam DEVS. Non enim [gap: Greek word(s)] , nouit cordis explorator, hic alo. Quod si autem Substantia dicatur, quod per se subsistit, et non est in alio, tanquam in subiecto, tum commode ad hanc categoriam Deus reduci potest. Non nihil aliud habet, quod ipsemet improbo. Altera autem cura, quam iam tum meditor, id adimet. Ethicam etiam succinctam et Politicam, nec non Geographiam et Chronologiam studiosae iuuentae communicare certum mihi est, si modo Deus T. M. hanc mentem roborarit.]

PL. Reuerende, Praeclarissime et Excellentissime Dn. Doctor Hannekeni, Domine, Fautor ac Amice

fere dies abit, quin memoria Tui obversetur mentis meae oculis, non parum mihi gratiosa, nec paruo in pretio. Dona enim diuinitus tibi large admodum concessa ego suspicio, et, vt in re amata, nihil in optatis magis habeo, quam vt liceat toties tecum esse, et secretiores conferre sermones, quoties se offerunt Tua censura, ac limatissimo, acutissimoque iudicio digna. Non parum etiam doleo, talem haud fuisse nostram et tam prolixam consuetudinem eo tempore, quando hic Te ante triennium videbam, qualem desiderabam. Omissis autem istis omnibus, quae corrigi non possunt, tandem ego pristinam nostram reuoco et a silentio vindico consuetudinem, et salutatricem hanc chartam transmitto, cui exarandae vix fuit spatium. Et propterea hiulca mea est scriptio, nihilque continet solidi. Dn. M. Gerhardus Hannekenius, frater T. Excell. dilectissimus, vir integerrimus, nuper apud me fuit, et suum Scholae nostrae commisit filiolum, puerum, vt mihi se probauit hactenus, ingenuum, modestum, atque a pietate, qui rari sunt, non alienum. Tunc sponte mea recipiebam, me prima quaque

occasione scripturum ad Te esse: et ecce, eadem hora, qua ad ipsum scriptito, offert se occasio ad vestram vrbem, licet angusti admodum spatii. Scribo autem sine argumento: etsi quam plurima mihi occurrant. Nolim impraesentiarum. Vnicum tamen est, quod scire ex Te aueo; an Marpurgensis Academia ab vtraque Landgraviorum parte deinceps sit constituenda? Helmestadiensium controuersiae mihi videntur tractari a nostratibus non satis caute. [gap: Greek word(s)] , vt me omnino decet, omnia soleo examinare. Nihil autem fere ad manus meas de recentibus ipsorum scriptis pervenit, nisi Disputatio de Necessitate Bonorum Operum, de qua Disputatione cuperem tecum prolixius agere. Mallem autem coram. Populus vtique ita docendus est; necessario facienda esse bona opera: et hodie ita refrixit istud studium, vt videamur in Epicureismum prolabi. Quilibet enim se et sua amat, securus salutis alienae. Ad salutem esse opera necessaria; hoc nolunt admittere. De ista formula ego saepe dixi, non esse disputandum. Sufficit enim esse necessaria homini Christiano, non vna de causa. Ad

salutis autem aeternae causas ea referre, non est sinceri Theologi. Ingemisco et exhorresco, quoties inaudio, lites inter eos esse, qui eiusdem religionis sunt confessores. Laudo ego Tuam et eorum modestiam, qui temere non vibrant limam in aliorum sententias. Remigant animae imperiti popelli inter istas controuersias. Vtut autem sit cum reliquis; haec ipsa sane de operibus multum parit offendiculi. Caeterum exiguas has de Pace firmata in Romano Imperio T. Excell. transmitto pagellas, Reipublicae etiam Vestrae missurus, nisi glutinator me moratus fuisset. Vale, Tu mihi optime, et sero ex hac civitate litigiorum plenissima, vt sit, qui litigia ista comprimat, Deo prohibente, ad alteram illam, quae in coelis nobis patet, migra. Mihi si faueris, bene feceris; ego quidem Te amo ac veneror. Vale etiam atque etiam, et salue cum Vxorcula Tua plurimum

XLIV. MICHAELIS WEXIONII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Declarat amorem in Academiam Marpurgensem, mittitque Biblia Fennica.

[*] [note: Huius vitam et scripta enarrant Io. Schefferus in Suec. Liter. p. m. 151 sq. 330. Io. Mollerus in Hypomn. ad Scheffer. p. 394. Andr. Anton. Stiernmannus in Aboa Literat. p. 27 sqqueQuod Marpurgum ipsi, Germaniam peragranti, in primis placuerit, quae exhibetur, Epistola facit planum. Addo locum ex Epistola a Ioanne Witte ad Hannekenium Holmiae 1643. 20 Novemb. scripta: Michael Wexionius nuperrime Abogia, Finnorum metropoli, ad me literas dedit, quibus significauit, se Wexionensis Gymnasii Rectorem primitus constitutum, postea vxore et liberis stipatum, Regia Maiestate ita iubente ac vocante in Academiam Abogensem nouiter Anno 1640 institutam concessisse, et inibi Politices et Historiarum Professionem adeptum; quae quidem Academia (verba ipsius sunt) supra exspectationem floret, imo vota vincit. Studiosorum I. numerus iam ferme ab initio statim fuis ad 300 aut 400 capita, si non vltra: inter quos non paucorum ea reperies ingenia, quae miraberis citius, quam in his oris expectaueris. Professores lecti sunt, imo lectissimi: Theologi 3. vere Theologi. ICtus simul Regii Iudicii ibidem Assessor est, ingenuus vir, inque omni literatura versatissimus. Medicus doctus et felix. Mathematicum habent ad haec studia quasi natum. Linguarum orientalium Professor Finno est, vir probus et candidus. Physicus homo exquisite doctus. Logicus certe et Philosophus et Theologus est egregius. Orator ipsum Heinsium, Baudium et Boxhornium redolet; et haec omnia in propriis laudibus parcus sit, scribit se scripsisse. Ita in his oris per Dei gratiam in dies magis magisque Musarum et studiorum incrementum persentimus. Cum his conferri meretur Schefferi Appendix de Scriptorib. Finnic. ad calcem Suec. Literat. p. m. 316 sqq.]

ADmodum Reverende Praesul, Fautor aeternum honorande. Non possum pro mea in Rev. Dign.

tuam observantia, et in Marpurgensem (nunc fortassis vicissim Giesenam) Academiam amore, quin quoties aliqua sese occasio offeret, vota ac salutationem transmittam. Mitto nunc quoque vna admodum Rev. Dign. T. exemplar Bibliorum Fennicorum, quale specimen ante haec tempora orbis nunquam [note: Integra Biblia Finnica (quorum meminit etiam inter Versiones Versionis Germanicae Lutheri in alias linguas vernaculas, celeberr. Fabricius Centifol - Luther. pag. 160) prodierunt quidem Holmiae. 1642. fol. At quasdam tamen eorum partes iam ante lucem vidisse, ex Iusteno, Messenio et Spegelio docetur in Diss de Origine ac Religione Fennonum, quam sub praesidio V. Cl. Fabian. Torneri in Acad. Vpsal. an. 1728. d. 3. April. habuit Gabriel Arctopolitanus, pag. 58 his verbis: Locum Episcopalem post Martinum Skytte tenuit MICHAEL AGRICOLA, qui, quum Rectorem Scholae Aboensis ageret, Nouum Testamentum in Fennonicam linguam transtulit. Hoc quoque translatore Psalmi Dauidis, et Lutheri Catechismus, Fennica lingua editi sunt. De auctore tamen versionis Psalterii paulo aliter habet manuscriptum Pauli Iusten. Ibidem pag. 59 indicatur praecipuus interpres Finnicus verbis sequentibus: Septimus Antistes Euangelicus Aboensis erat Mag. ESCHILLVS PETRAEVS, qui, ita iubente Rege, anno 1636. transtulit Biblia in linguam Finlandorum, quae postea impressa sunt Stockholmiae anno 1642. Hic Praesul licet pluribus inclaruerit ingenii monumentis (vid. Schefferus l. c. pag 134, sq. 330. Mollerus l. c pag. 391 sq.) Stiernmannus l. c. pag. 19 sq.) in primis tamen sibi comparauit famam Bibliis Fennicis, quae vt eo citius absoluerentur, [gap: Greek word(s)] ipsi dati sunt Martin. Stodius, LL. OO. Prof. Aboens, Henr. Hoffmann, Pastor in Masko, Gregor. Favorinus, Pastor in P...kis. [reading uncertain: print blotted] Conf. Stiernmannus l. c. pag. 19. De Agricolae interpretatione Psalmorum et N. T. vid. etiam Schefferus l. c. pag. 316.]

viderat. Si igitur propter linguam opus minus arrideat, propter materiam tamen, et nouitatem in hac lingua, haud ingratum confido. Mitto etiam alterum exemplar, publicae Bibliothecae, praedictae Academiae, consecratum (ergaquam T. R. D. candidum nunquam deponere affectum haud dubito), dummodo vel cum Bibiopola nostro Jauchio, vel alio portatore fido eo transferri queat. [gap: Greek word(s)] fururum credo. Me insuper felicem aestimarem, si qua in re praeceptoribus quondam meis et amicis, Tuaeque cumprimis admodum R. D. gratum praestare possim. Studioseque

oro, vt oblata occasione Marpurgenses (siue Giesenses) Professores, meo nomine officiose salutare non dedignetur, praesertim Dn. Doctorem Sinolt Schutz; nostrum Balthasarum Mentzerum, quem etiam in Theologia Doctoris honores rite adeptum intellexi; D. Schuppium aliosque. T. R. D. cum suis diuinae protectioni officiose commendans, iugiterque manens

XLV. IACOBI WELLERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Inferioris Saxoniae Theologorum consensui, a Calixtinis iactato, publicum cupit scriptum opponi.

REuerende pl. ac Excellentiss. Vir, Domine, Fautor, ac in Christo Frater honorandissime. Antiquius literis vestris nihil mihi accidere potuisset. Diu enim ambire et per mutuum literarum commercium [gap: Greek word(s)] vestram volui. Iesus sit porro a dextris vestris, et cuncta ita gubernet, vt non solum benedictissimus Domini maneatis, sed et omnia vestra in Dei laudem et Ecclesiae commodum cedant. Caeterum esset e re Ecclesiae, si conscriptus libellus ederetur. Gloriantur de consensu totius inferioris Saxoniae et aliorum, omnemque bilem in nos euomunt, quibus [gap: Greek word(s)] curae cordique sit. Vnde fiat, quod optimo Calixto, qui solus typho nostro ob summam eruditionem obsistat, bellum [gap: Greek word(s)] indixerimus. Imo, ne quid desit malitiae, et Electorem affectare iurisdictionem in omnes Lutheranos per nos sub titulo Directoris. En, quo tendit proteruia, et quae mala secutura sunt,

nisi et alii subuenerint Theologi, suam edituri itidem confessionem. In me, vt minantur, qui Calixto adhaerent, integrum oceanum effusurus est Calixtus. Verum qui Christum suum habet, homines haud timet. Reverenda Excell. V. suis me iuuet precibus oro, quem vndiquaque calamitas premit. Duram enim, quam in me coactus suscepi provinciam, ei adorandae me quidem trado, sed quot anfractus et insidias sentio? Pro Vobis, Vestraque Ecclesia Deum quotidie inuoco ardentibus precibus. Vale, Vir Excellentissime, et viue diutissime in Jesu nostri honorem et Ecclesiae solatium. [gap: Greek word(s)] . Dresdae 28. Maii. Anno 1650.

XLVI. IACOBI WELLERI ad MENONEM HANNEKENIVM.

REuerende pl. ac Excellentissime Vir, Dn. Fautor, Amice ac in Christo Frater honorandissime. Quatuor nunc praeterierunt septimanae, vbi adiunctum tractatum [note: Is est, ni fallor, Fasciculus Dissertationum Theologicarum de Christi Omnipraesentia.] a Rev. et excellentissimo Theologo, Feurbornio, accepi. Perlegi cupidissimus. Potuissem iuuari in meis meditationibus, si prius aduenisset. Auctor et beati Lutheri vestigia bene legit, et multorum gnarus est, quae temporis iniuria alios latent. In Dn. D. Hoffmannum [note: Daniel Hoffmannus, odio aduersus Formulam Concordiae ductus, negabat omnipraesentiam Christi secundum humanam naturam, et solam eius multipraesentiam admittebat; quae res magnos in Ecclesia motus excitauit Il forma, ait de Hoffmanno Pet. Baylius Diction. Hist. et Crit T. II. p. m. 1579 sq, vbi varia ad hanc controuersiam spectantia annotauit, des difficultez sur la Formule de concorde que l' ondonnoit a souscrire, et au lieu de concourir avec le Docteur Jean Andre pour le soutien de ce formulaire, il se retrancha dans des distinctions captieuses. Il ne voulut point admettre l' Ubiquite, mais seulement la presence de J. CHRIST en plusieurs lieux. Conf. quae de controuersia Hoffmanniana scripsit Starckius Hist. Eccl. Lubec. P. 384 sqq.] tamen

nimis aequus videtur Equidem Theologus iste et controuersiam Helmstad. de praesentia Christi mouit, et motam vehementissime vrsit, donec in istud incidens barathrum, quod insontem forte in ea causa deuorauit, disceret, se non frustra Ecclesiae bellum indixisse. Reverendae Excell. Tuae transmissum hunc tractatum quum velit Dn. D. Feuerbornius, remitto, vna cum carmine et epistola, quae nescio quo fato chartis fuerat inserta. Caeterum respondisse me D. Calixto, et vindicasse in altera [gap: Greek word(s)] autoritatem libri Concordiae, forte iam accepit. Adiecissem exemplaria. Verum itineris et viae longinquitas me a negotio retrahit. Pugnamus singuli, et dum veritati militamus, omnem nostram famam impurissimis dentibus dilacerandam propinamus. Quae enim scommata, quos conuitiorum nimbos D. Calixtus haud proiicit in immerentem? Sane si sic Dei sumus filii, nec nequissimis id nominis erit denegandum.

Interim gloriantur de consensu reliquorum, vt audio, et minantur nescio quem conuentum [note: Hic est forsan Conuentus, isto tempore nonnullorum mente agitatus, quem subsequens Epistola memorat.], vbi forte anathemate Saxonicos Electorales percutient. Sed desino plurium. Jesum veneror, Rev. Excell. Tuam diutissime sospitet et conseruet. Dab. Dresdae. 23. Jan. a. 1652.

Rev. Ministerium Vestrum plurima impertior salute, et me vestris precibus commendo.

XLVII. PETRI RHEBINDERI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM.

[*] [note: De hoc insigni Theologo et Lunaeburgensium Antistite, Lubeca oriundo, vid. quae dixi Athen. Lub. P. II. p. 220 sqq. Conf. omnino vener. Bertrami Hist. Eccl. Lunaeb. p. 225. sqq.]

A quo Rev. Tua Excell. hasce accipit, Reuerende plur. Ampliss. et Excellentiss. Dn. D. amice, fautor et in Christo frater honorande, is est B. Dn. Scherertzii, olim Lunaeb. Superintendentis [note: Sigismundus Scherertzius, ob Anti - Fanaticum in primis studium commendandus. Vid. Bertramus l. c. pag. 213 sqq.], filius, qui postquam Lubecam visum ire constituit, aditum ei ad Rev. T. Exc. hisce meis aperire volui, spem certam ingressus, fore, vt si quid rei gratae Rev. T. Exc. ipsi facere potuerit, id pro singulari sua humanitate lubens factura sit. Super nouitatibus Helmstadiensibus breui ex mandato Superiorum Quedlenburgi perhibetur conuentus instituendus esse, et quidem Politicorum, quibus postea, si opus fuerit, bini Theologi Saxonici, D. Wellerus nempe et D. Hulsemannus, nec non Theologus Helmstadiensis Calixtus accedent. Deus conuentum illum in afflictae

Ecclesiae salutem, schismatum nouorum abolitionem, coelestisque propagationem veritatis cedere iubeat! Cuius clementissimae protectioni et Rev. Tuam Excell. cum dilectissimis, coniuge atque natis, commendo. Lunaeb. d. 8 Iul. Ann. 1650.

XLVIII. BALTHASARIS RHAW [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Querela de schismatibus recentioribus. Controversia Lutkemanniana: Sententia Cunaei

[*] [note: Eximius hic Theologus, patria Gryphiswaldensis, SS. Theol. Licentiatus et Antistes Stralsundensis, an. 1658. aet. 57 defunctus, praeconem post fata nactus est D. Phil. Henr. Friedlibium. Leg. Witte Memor. Theologg. Dec. XI. p. 1259 sqq. Quod magni Theologi, Nicolai Hunnii, fuerit discipulus, et ab eodem etiam dignus iudicatus, qui Collegii, quod moliebatur, Theologici esset membrum, obseruauit Cl. Starckius H. E. Lubec, p. 730. 783.]

ADmodum Reverende, Clarissime et Excellentisfime Dn. Doctor, Fautor et in Christo Frater plurimum colende. Ex literis a M. Friderico Wilhelmo Lysero exhibitis abunde intellexi, locorum distantias et temporum fluxum non deleuisse affectum, quo olim in Academia Wittebergensi in me propendit. Exosculor amoris et benevolentiae constantiam, omnique studio conabor, vt talis in redamando obueniam, qualis R. T. D. mihi apparuit. Schismata nostrorum Theologorum saepe detestor, et Deum precor, ut illis sua potenti dextra terminum ac modum praefigat Quibus mediis illa minuere vel tollere valeamus, nondum video, stertentibus illis, quorum imperio parent Academiae et scholae illustres

Nemo ferme est ex Politicis, qui veritatem in controuersiis Theologicis debito studio inquirit, et mundana negotia omnia consilia sibi astrinxerunt, vt de pace in Ecclesiam reducenda nulla ferme sit sollicitudo. D. Lütkemanni praecipitantiam in neganda quaestione, qua quaeritur: An triduo mortis Christus fuerit homo? non sperassem. Famade viri (quem de facie non noui) pietate et eruditione alia promittebat, Ego meis discipulis autor fui, vt nee affirmando, nec negando ad hanc quaestionem responderent, sed acquiescerent in I. mortis Christi veritate, quae praesupponit solutionem vnionis naturalis inter animam et corpus. 2. vnionis personalis duratione in ipsa morte. Si quaerat vlterius quis: An fuerit homo Christus mortuus respondendum duxi, hoc in Scripturis non esse reuelatum, ideo cum Augustino dicendum: Non liquet. Talis simplicitas recentioribus Theologis non amplius arridet, vnde subtilitates et nouitates inualescunt, exigua cum aedificatione Ecclesiae. Nuper Gryphiswaldiae Dn. D. Iohan, Beringius, qui mihi successit [note: Quod Gryphiwaldiae et Academico, et Ecclesiastico munere Rhawius functus sit, docet quoque Fridliebius l, c pag. 1262 sq.],

et olim meus discipulus fuit [note: Conf. Vita Beringii ap. Goetz. 1. c. pag. 261.], opinionem Cunaei de Melchisedecho publice defendit, et suadere praesumsit, Melchisedechum non fuisse nudum Hominem, sed ipsum Dei Filium, qui in assumpta forma Abrahamo apparuit [note: Dudum ante Pet, Cunaeum, in Lib. III de Rep. Hebr. c. 3 sententiam de Melchisedeeo ipso Christo asserentem ita nonnulli arbitrati sunt. E Iudaeis citatur vulgo R. Moses Hadarsan, a quo disertis verbis, ab Heinsio Exercit, Sacr. p. 546, et inde a B. Elswichio in Melchisedec. ab iniuria Pet. Iuriaei defens. §. 3, nec non celeberr. Deylingio Observ. Sac. P. II. p. 74 citatis, vocatur Messias. Sic enim apud ludacum quaeritur ac respondetur [gap: Hebrew words] i. e. Et qua hic? Hie est Rex iustus et Saluator, Re Messias. Inte r Christianoi sua iam aetate inuent Epipbaniui, qui statuerent de Melchisedeco, [gap: Greek word(s)] , Filium Dei in forma hominis tunc Abrahamo sele conspiciendum praebuisse. Vid Haeres. LV. Eo quoque tendunt verba Ambrosii de Myster, initiat c. 78. Non agnoscis, quis ire sit? Potest homa esse Rex iustitiae, cum vix iustus sit? Potest esse Rex pacis, cum vix possit esse pacisicus? Sine mdtre secundum diuinitatem, quid ex patre, Deo, genitus est, vnius substantiae cum Patre, sine patre secundum incarnationem, quid natus ex Virgine est. Initium et finem non habens quia ipse est initium et finis, omnium primus et nouissimus. Non igitur humani, sed diuini muneris est sacramentum quod acce pisti etc. Simili ratione Petro Molinaeo in lib., qui inscribitur Vates, hanc arrisifle expositionem, constat, Notatus tamen plerumque Cunaeus, quoniam ille in primis resuscitatam hanc opinionem (quae Theod. Bezac adeo displicuit, vt tanquam fanaticam eam proscribere nen dubitarit, his in Nott. ad Hebr VII I. vsus verbIs: Errant aperte fanatici, et totam hanc tractationem impie euertebant Melchisedeciani, qui hunc fuisse Filium ipsim Dei tradebant, qui Ahrahamo apparuisset, ac proinde pro historia nobis imaginarium quoddam visum constituebant) tueri studuit, pau cos nactus sectatores, aliquos tamen, et in his Theologum Batauum, Iacob, Gaillardum, in pecul. libro, sub tit: Melchisedecus Christus vnus Rex Iustitiae, Rex Paris, Amstelaed. 1693. 8 maj, edito pro hac sententia, velut pro aris et focis, decertantem. In ipsa statim Dedicatione ad Guilielmum III, Principem Auriacum, natates tuos, inquit, celebraturus accedit, non confictas ab Hellenistis interpretibus, Melchisedecus Salemensis Regulus: sed Christut, Dei filius, verus ille, vnusque Melchisedecus, Rex iustitiae, Rex pacis, Sacerdos aeternus, ab omnibus illis exemptus nebulis, vmbris et figmentis hominum, quibus circumseptus et inuolutus tenebatur. At enim vero cum Gen. XIV. 8. 18. in serie Regum qui fuerunt homines, occurrat Melchisedecus; decimae etiam spoliorum, quas Abrahamus Melcbisedeco dedisse dicitur, non conueniant Filio Dei, et aliae textus circumstantiae, studio Sam. Szatmar Nemethi in Exposit. Epist. ad Hebr. p. 250 squeerutae, hanc interpretationem dissuadeant 3 imo vero Meleh sedecus Hebr. VII. 3. diserte distinguatur a Christo, et [gap: Greek word(s)] , assimilatus Filio Die, dicatur, de Melchisedeco Homine, non Christo, sed Christi typo. manet sententia. Vid qaae pro eadem scripserunt Lutherus Comm in Genes, 8. 182. Dannhavverus in Exere, Theol de Melchisedeco Argent. 1684. 4. Christian, Hoffmannus in Diss. Philol. de Melchisedeeo Ien 1669 4. Pfeifferus in Dub. Vexat. Cent I. Loc XXXVIII. p. m. 99 sq. Deylingius l. c. pag 75 sq. Brochmannus In Comm, in Epist, ad Hebr. pag. 146 sqq. Frid. Koerberus in Discurs. Philol. de Melchisedeco in Typo et Antitypo. Cygn. 12. Baumannus in Analect, Typic. p. 142. 447 sqq. 1327 sq. Hackspanius Nott Philologico Theolog. P. I p. 165 sqq. Rivetus in Exercitatt. in Genes. p m 296 sqq. T. I. Opp. Leydeckerus de Republ. Hebr. L. II. c 2. p. 50 sqq. Braunius in Comm ad Hebr. VII. 3. et alii, quibuscum conferri omnino meretur Franc. Fabricii Tractatus de Sacerdotio Christi iuxta ordinem Melchisedecb Lugdun. Bat. 1720. 4. E Pontificiis etiam pro Melchisedecho homine pronunciauit Ludouic Cresollius, qui in Mystagogo p. 163 sacerdotalem dignitatem at Terturus, ad illustre prouocat Melchisedeci exemplum, Hic liber cum sit rarillimus, ipsa inde verba Cresolliana excerpam. Sunt autem haec: _In naturae quidem lege vix habemus vllum tam praestantem, tamque in omni genere mirabilem, quam Melchisedecem, qui Sacerdos Dei altissimi in diuinis literis nominatur. Hunc Deus tot et tantis insigniuit ornamentis, et inufitatae gloriae amplitudine, vt in eo Sacerdotium cum regia dignitate copulatum esse voluerit, quo lucem honoris sui ad omnium dominum venerationem splendidiorem emitteret. Eundem statuit imaginem atque [gap: Greek word(s)] Seruatoris, et vt verbis vtar D. Pauli, assimilatum Filio Dei, Hebr 7, et mauere Sacerdotem in aeternum, quo nescio an quidpiam malus et excellentius cogitari possit. Illum item, ait Apostolus, sine patre, sine matre, et genealogia fuisse non quod vnum de beatis spiritibus esse crederet, quod Origenes Didymusque putarunt, vel Dei filium, vt apud Epiphanium quidam, vel denique Spiritum sanctum, quod Hicrax, homo disertus, sed futilis et Ecclesiae perduellis opinabatur: sed quod sine familiae splendore, et commendatione generis, satis haberet per se claritatis et gloriae, ad nominis sui decus in aeternitatem propagandum, Hunc Dauid ob facerdotium incredibiliter suspiciens, eius laudem cum Filii Dei.] Quomodo

Theologorum, sed nec has exacte correspondentes deprehendo; interim Latermannum cum complicibus et praeceptoribus Helmstadianis ob nouas opiniones, incrustatas phrases nostris in Ecclesiis reiectas, et adulationem, qua abblandiuntur adversariis, reprehensibiles omnino credo, qui si agnoscerent se homines, ad errorem pronos, et linguam conformarent Symbolicis nostrarum Ecclesiarum libris, sanarent vulnus, quod inflixerunt. Pro benigna informatione de Legato Strokrantzino

[note: De Legato, Io. Strokrantzio, Ecclesiaste apud Lubecenses Iacobaeo, in gratiam studiosorum literarum, consiltuto, nonnulla scripsi Athen. Lubec. P. IV. p 362. 591. 595.] singulares habeo gratias. Accepimus illud, et apocham transmisimus, quam Dn. M. Stolterfothio porrectam, spero. Hunc virum Dn. D. Fabricio in themate de Visionibus bellum mouisse [note: De hac controuersia, et variis eo pertinentibus scriptis, multa praeclare docent summe rev D. Weidenerus in eruditissimo Schediasm. de Scientia falso sic nomintata p. 162-172 Celeb. Staretius H. E. Lub. p 846 sqq. Conf. quae dixi, et quos citaui Athen. Lubec. P. II. p. 349 sqq. Add. Rel. Innoc. 1722. pag. 392 sqq.], nemo ferme est inter Theologos Pomeranos, qui simpliciter improbet, vtcunque D. Fabricius omnem moveat lapidem, vt nos omnes suam pertrahat ad sententiam. Sed quis affirmabit? Johan Warner [note: De hoc rustico, eiusque in doctrina sacra rusticitate, vid. Starckius l. c. p. 845. 848.] et Georgium Reichardum [note: Hunc insignem fanaticum fuisse aedituum Sechusanum, annotauit etiam laudatus Starckius l. c. pag. 845.] fuisse prophetas sine dubio [gap: Greek word(s)] : euentus, ni fallor, vtrivsque vanitatem iam dudum patefecit, et tamen D. Fabricius in sua sententia perseuerat, itidemque summum arbitratur dedecus, agnoscere se hominem,

qui in iudicio de aliis hominibus errare possit. Multi essent, qui forsan publice ipsi calamo et ore contradicerent, sed status nostrae patriae ita comparatus, vt publicum nostrum litigium plus nocere, quam prodesse queat Ecclesiae, Idcirco silemus, et tamen, quando veritatis quaeritur patrocinium, ipsi subvenimus, vt possumus. Multiplicatio litium de Fide et Religione me permovit, vt ad mei informationem collegerim Theologiam Polemicam [note: Edita illa est Rostochii. 4 to IV Partibus, quarum prima prodiit 1709, secunda 1710, tertia et quarta 1711, studio nepotis, B. Zach Grapii, praestantissimi Theologi Rostochiensis, cui pro hoc vtilissimo labore publice persolvuntur gratiae in Rel. Innoc 1710. pag. 180, vbi pag. 178 sqq. vt et 1711. p. 745 squemagna cum laude hoc opus polemicum recensetur. Obiter obseruo, quod noster Epistolographus a Cl. Io. Christian. Dornio, in Biblioth. Theol. Crit P II. p. 649 Theologiam eius Catecheticam recensente vocetur Balthasar Rauch. Dubito autem, an sic vspiam nomen ipsius reperiatur expressum.], cuius Librum primum transmitto, et obnixe rogo, vt T. R. D. quando aliae occupationes permittunt, illum euoluere, et suam [gap: Greek word(s)] mihi communicare dignetur. Non admodum cupio libris onerare mundum, qui carere multis desiderat. Si tamen meo talento lucrari possem aliquid, non refragarer, vt typis exscriberetur.

Quando euoluit chartas R. V. D., quaeso eas Dn. Seniori Hamburgensi D. Mullero, si occurrit commodus et fidus nuncius, porrigi curet, vna cum insertis his literis. Ille curabit, vt ad meas redeat manus, quod vestrae censurae subieci libentissime scriptum. His V. R. D. diuinae protectioni commendo. Dabam StralsundI d. 9. Augusti. An. 1649.

XLIX. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. Obitus Moevii Volschovii. [gap: Greek word(s)] Hannekeniana de Resolutionibus Polemicis grata mente agnita. Welleri et Calovii scripta Anti-Syncretistica. Iudicium de Calixto

ADmodum Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, in Christo Frater multis nominibus colende. Allatae ad me literae d. 5. Julii a V. R. D. mihi inscriptae d. 13. eiusdem exhibitae sunt, postquam Gryphiswaldia redux factus ab exequiis, Affini quondam meo, Dn. D. Moevio Volschovio [note: De huius vita et scriptis vid. B. Goetzii Elogg. Germ. Theol. p. 200 sq. Ob matheseos peritiam laudatur a B. Ott. Frid. Schulzio, viro longiori vita dignissimo, in peregregie scripta Vit Chytraci P. I p. 46, vbi pro Pipping. legendum esse Goetz. facile apparet.], Superintendenti Generali citerioris Pomeraniae, qui Io. huius placide in Domino obdormiuit, exsolutis. Inclusam literis [gap: Greek word(s)] de meis Resolutionibus Polemicis auide apprehendi, quia eius me diu ingens tenuit desiderium, cum ante duos menses Dn. D. Mullerus Hamburgo transmissas a me pagellas ad me remisit sartas tectasque. Deueneror V. R. D. candorem, in designandis iis, quae indigent emendatione, et precor

veniam, si aliis a negociis, quae subinde solent occurrere, V. R. D. auocarim, cum meas [gap: Greek word(s)] obtuli perlegendas. Monita V. R. D. sacris literis et orthodoxorum Theologorum phrasibus consona, sedulo attendam, si forsan publici iuris futura, quae a me collecta. Si qua in re valuero compensare officium et studium mihi abunde declaratum, sentiet me semper V. R. D. promptem atque paratum. [gap: Greek word(s)] , et oculi plus vident, quam oculus, vt maximopere necessarium censeam, Theologica scripta non diuulgari per typos, antequam aliis a Fratribus et Ecclesiae Doctoribus examinata. Qui fructus ex praecipitata editione scriptorum proueniant, non sine gemitu indies experimur. Legi scriptum D. Welleri, oppositum D. Calixto, et euolui Institutiones D. Calovii, quibus Syncretismi noui autores refellit. Non credere potui hac ante, eum ad scopum collineare Helmstadiensium nouas phrases et opiniones, quem iam vidi detectum. Miserabile fatum Ecclesiae: Si studium pietatis vrgetur, veritas doctrinae plerumque negligitur; haec autem cum propugnatur, illud vt plurimum friget.

Nisi Elector Saxoniae, vna cum Principibus et Ciuitatibus Imperii A. Confessioni addictis quosdam conuocarit Theologos, qui nouam Concordiae formulam exstruant, et dissidia nuper exorta Decisione, ab omnibus Ecclesiis A. invariatae Confessioni adhaerentibus approbanda, eliminent, bellum Theologicum metuo, longe funestius Politico, quod per Dei gratiam in Germania abruptum, audiuimus In inferiori Saxonia multos ego noui, qui Calixtum admirantur, et operosum erit, omnes Theologos in inferiori Saxonia in Calixti condemnationem pertrahere. Nostra in Pomerania, quam, ni fallor, referunt ad superiorem Saxoniam, nullos noui Theologos, qui Calixto et asseclis faueant. Politici autem bene multi, etiam eminentiores, D. Calixto magnam ab aliis fieri iniuriam, arbitrantur. Vnus et alter, vel etiam vna alterave Ecclesia si edat Confessionem de Controuersiis horum Temporum, praelio immiscetur, et vulnus Ecclesiae non sanatur Quilibet ergo suo loco veritatem defendat, errores redarguat, de periculoso Syncretismo suam Ecclesiam moneat,

et sedulo vigilet, ne lupi ovium pellibus vestiti irrepant in ovile Domini. Euentus committendus Deo, qui suae non deerit veritati, et confundet eos, qui nos perturbatio. His V. R. D. diuinae protectioni commendo, Dabam Stralsundii. d. 16 Julii. Anno 1650.

L. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. De Controuersia Calixtina et Lutkemanniana.

BEnedictionem in terrenis et coelestibus bonis a Patre Domini nostri Iesu Christi, vt felix noui anni sit auspicium, felicior cursus, felicissimus exitus, ex animo precor. Admodum Reuerende, Clarissime et Excellentissime.

Vir, Fautor et in Christo Frater plurimum honorande. Literae a M. Othfaro exhibitae diutius, quam speraui, responsoriis fuerunt priuatae. Expectaui commodum [gap: Greek word(s)] , qui ex voto non obuenit, Offerente praedicto Dn. M. suam operam in curando, vt hae ad R. T. D. perueniant manus, moram vlterius trahere duxi indecorum. Helmstadiensium Theologia a D. Wellero, D. Hulsemanno in Dialysi et D. Calovio in Instit. Theolog. grauiter incusatur, et, vt mihi videtur, vt noua, a sacris literis, Libris Symbolicis in Ecclesiis Augustanae inuariatae Confessioni [gap: Greek word(s)] addictis dissona probatur. Scriptum Calixti, quod Francofurti prodiit, itidem legi. Miror, istum virum tam aperte abblandiri nostris aduersariis, et cum videri cupit venerandae et canae antiquitatis instaurator, deprehenditur variarum novitatum et intolerabilis Syncretismi ductor et doctor. Sunt hoc in loco, qui reconciliationem dissidentium Theologorum, qui Augustanae Confessioni se associarunt, pollicentur. Sed tenebrarum et lucis, veritatis et mendacii nulla speranda [gap: Greek word(s)] . Animus mihi dubius, an

controuersiis his non compositis consultum sit, vt aliquid de Controuersiis Theologicis publici iuris fiat. Sunt argumenta) quae suadent veritatis professionem et [gap: Greek word(s)] discernere pretiosum a vili. Nec desunt rationes, quae imperant silentium, ne forte vinculum concordiae rumpatur, Quaeso T. R. D. haud gravatim me doceat: Quid vestris et Hamburgensibus in Ecclesiis fiat? Num etiam schismatis huius in concionibus ad populum fiat mentio? et, Num Ciues mos Theologi dehortentur, ne filios in Academiam Helmstad. et Regiomontanam mittant? Saepe recordor pronunciati, quod haud semel a praeceptore et hospite meo venerando, Dn. D. Balduino b. mem. audiui: Singulari quodam fato Helmstadiensem Academiam Wittebergensi esse oppositam, cum subinde in illa existant, qui a docentibus in hac dissideant. Deus veritatis et pacis auctor reducat pacem veritati amicam, et euertat eos, qui sine causa turbant Ecclesiam. Emisit nuper D. Lutkemannus Scriptum de Yero Homine [note: Vid. quae annotata sunt supra pag. 80 sq.], et propugnat thema Rostochii oppugnatum, de Christo,

qui tempore mortis non fuit vniuoce Homo. Peto R. T. D. suum iudicium mihi communicet: Annon sufficiat doctrina, qua docetur 1. Christum vere mortuum, et vnionem animae ac corporis vere fuisse solutam. 2. Christum tempore mortis fuisse [gap: Greek word(s)] , cum vnio personalis non sit soluta per mortem. Si quis vlterius quaerat: Num etiam Christus verus Homo fuerit? respondendum: Hoc in sacris literis non esse patefactum, ideo non esse inquirendum, quod Deus voluit esse occultum. Consequentiae, quae ex quibusdam dictis eruuntur, nec a Spiritu S. in dictis ipsis connexae apparent, nec antiquiores Ecclesiae Doctores, nec alios orthodoxos Theologos ita argumentatos noui: Christus vere mortuus fuit. E. tempore mortis non fuit Homo. His T. R. D. diuinae protectioni commendo, et Dn. M. Othfaro, ob T. R. D. commendationem et [gap: Greek word(s)] a Deo ipsi concessam, me meis officiis, quantum permittent vires, non defuturum, promitto. Dabam Stralsundi. d. 14 Ianuar. Anno 1651.

LI. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. De Dreieri scripto de Quaestionibus controuersis sententiam Hannekenii expetit. Ipse de libro Dreieriano fert iudicium, animumque declarat concordiae et pacis sanctioris percupidum. [gap: Hebrew words]

PLurimum Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, Fautor et in Christo Frater deuenerande. Quando praesens Dn. M. me compellauit, et se ad T. R. D. abiturum significauit, nolui permittere, vt sine meae beneuolentiae scriptis indicinis ad T. R. D. sese conferret. Permouit insuper me ad scribendas literas Scriptum nuper a D. Dreiero, Professore in Academia Regiomontana typis diuulgatum, et nobis communicatum, quo mentem de Quaestionibus [note: Inscribitur Dreieri liber, Regiom, 1651. 4 editus: Gründliche Erörterung etlicher schwerer Theologischer Fragen. Recensetur a Jo. Fabricio Hist. Bibl. P. IV. p. 331 squeita, vt Helmstadiensis Theologus Regiomontano fauens deprehendatur.], quae schisma infelix genuerunt,

denudauit. Si forsan de hoc danda sit a nobis [gap: Greek word(s)] , non libenter quicquam pronunciaremus, quod vicinis Ecclesiis displiceret. Idcirco, quia nullus dubito, etiam ad V. R. Ministerium D. Dreieri Confessionem esse delatam, magno me T. R. D. afficere velit beneficio, obnixe rogo, et, quid de eo scripto sentiat, haud grauatim mihi detegere. Deprehendo ego nonnulla, quae orthodoxa, et sperare iubent, dissidium iri sublatum in quibusdam controuersiis. Interim diffiteri nequeo, singulares obuenire opiniones, quibus Auctor a nostris Praeceptoribus et doctrinae forma hactenus recepta deflectit. Asserit, Deum certo significatu esse causam peccati per accidens: Imaginem primo homini concreatam fuisse donum supernaturale. Negat, Peccatum Originale in suo formali esse aliquid positiui: animas propagari per traducem, quum gignitur homo: peccatum originale in N. Foedere esse adaequatam causam aeternae damnationis

etc. Accumulat multa Patrum testimonia, et [gap: Greek word(s)] magis Metaphysicam, quam simplicitatem piscatoriam attendit. D. Lutheri, J. Brentii, Philippi Melanchthonis et Selnecceri frequenter, aliorum nostratium Theologorum parce adducit eloquia. D. Calixto premit pollicem, et vt eius sententiam doctrinae Patrum, Lutheri, Brentii et Philippi suadeat consonam, omnem mouet lapidem. Vtinam via inueniri queat, qua conciliari possent discordes animi, ne quid detrimenti veritas pateretur. In iis, quae directe fidei fundamentum non concernunt, vt nimis rigide vniuersalis vrgeatur consensus, haud iudico fructuosum, nec aliquando talem consensum Ecclesiae obtigisse, animaduerto. Si modo in iis, quae fidei fundamentum vel constituunt, vel fulciunt, talis firmaretur concordia, qualis veritatem ab erroribus distingueret, et rerum credendarum combinaret vinculum, terminorum et vocum discrimina non scinderent fidei vnitatem. Optarem, quosdam Theologos mediatorum subire partes, forsan Deus pacis aspiraret gratiam, vt intestinum hoc bellum tolleretur. Ex Vniuersitatibus

quaenam possint esse mediatores, non apparet, quia ferme omnes partibus litigantibus suspectae. Si ciuitates Imperiales Sereniss. Electori Saxoniae quosdam de suis Theologis offerrent, qui de componenda lite consilia caperent, non desperarem de salutari euentu. Sed haec prudentioribus committo et R. T. D. divinae protectioni commendo. Dabam Stralsundi d. 22. Aug. A. 1651.

LII. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. Varia ad Calixtinam controuersiam, eiusque compositionem, spectantia. [gap: Hebrew words]

ADmodum Reuerende, Clarissime et Excellentissime Dn. Doctor, Fautor et in Christo Frater coniunctissime.

Assentior omnino T. R. D. cum statuit, Helmstadienses excitasse horrendum schisma, quo totum corpus doctrinae Christianae laceratur. D. Calixti Apologiam nondum vidi, qua si adhuc defendit, quae a D. Wellero, D. Hulsemanno, D. Dannhawero, D. Calovio et aliis, multis absurdis obruta et vt [gap: Greek word(s)] eliminata sunt, de eius reditu ad saniorem mentem parum vel nihil spei superest. Conciliari qui possint dissentientes non video, nisi reuocentur noua dogmata, nouae phrases et nouae errorum incrustationes. Quia autem semper palliare malunt, quam reuocare, quotquot linguam semel a Spiritus S. et Ecclesiae phrasibus deflexerunt, salua veritate transactio non poterit inueniri. Si consignarentur capita controuersa, et breuiter deciderentur a Theologo quodam Sereniss. Electoris Saxoniae, haud dubie a plurimis illiud non approbaretur, cum subinde reperiantur, qui propriis opinionibus nimium indulgeant. Si nostros in Pomerania Theologos considero, multi sunt, qui singulares malunt esse, quam receptis Symbolis et phrasibus acquiescere. Interim bona spes me alit, si Sereniss.

Elector Saxoniae scriptum ab vno suorum Theologorum conscriptum aliis Magnatibus et Ciuitatibus Augustanae Confessioni addictis transmitteret, cum clementi postulato, vt suorum Theologorum de illo censuram sibi communicarent, viam quandam fore stratam ad concordiam plerorumque in Ecclesiis Lutheranis docentium. Si adhuc vnus alterve dissentiret, laborandum, vt sanis rationibus ad communem sententiam pertraheretur. Quidam ex nostris existimant, edendas esse confessiones de Quaestionibus controuersis, vt aliae Ecclesiae resciscant, quae nostrarum Ecclesiarum sit sententia? Ego vero non facile adducor, vt liti me immisceam, cuius compositionem auide expecto. Hinc adhuc premo mea collectanea ex scriptis Polemicis, quorum prodromum hac ante misi, ne vni vel alteri aduersarium me sistam. Si autem nulla spes est de amicabili conciliatione, veritati quilibet suo loco vt det testimonium, Ecclesiarum efflagitabit vnio, quae tunc arctius constringetur, si plures nouatorum temeritati sese opponant. Si alia obueniat opera, quae meas non superet vires, et

huic vulneri obligando prodesse poterit, illam monitus a R. T. D. non subterfugiam. His Deo ter Opt. Max. R. T. D. deuoto animo commendo. Dabam Stralsund I. d. 12. Octobr. Anno 1651.

LIII. MICHAELIS WALTHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratiae pro praestito humanitatis officio. Zelus aduersus Paul. Felgenhauerum in Comitatu Hoiensi degentem. Metus belli et luis pestiferae. Sal. plur. et Offic.

MAxime Reuerende, Amplissime et Excellentissime Dn. Doctor, Dn. Fautor, Amice et in Christo

Frater summe honorande. Partium mearum esse ratus sum, hac vice max. Rev. V. Ampl. gratias agere debitissimas pro nuperrimo praestito humanitatis officio: pecuniam enim meam accepi, ope intercedanea Clar. Dn. M. a Petkum. Vtinam vero, iterumque vtinam tam beato et felici mihi esse liceret, vt de Max. Rev. Vr. Excell. itidem bene mereri possem! Nihil certe operae in me desiderari vnquam paterer. Caeterum status Ecclesiarum in Ducatibus et Comitatibus nostris, per singularem Dei gratiam, adhuc dum tolerabilis est et satis tranquillus: nisi quod famosus ille Fanaticus, Paulus Felgenhauerus [note: Epistolae paulo ante d. 20 Sept. 1657 ad Hannekenium scriptae, isthaec iam de Felgenhauero inseruerat Waltherus: Paulus Felgenhawerus, fanaticus neopropheta, nidulatur in nostro Comitatu Hoiensi superiore, cuis machinationibus pestilentissimis temporius est obuiandum. Sic recte iudicasse Waltherum, omnes qui turpissimas Felgenhaueri actiones, pessima dogmata et inquinatissimos libros cognouerunt, sponte iudicabunt Vid. quae de rebus, sententiis et sctiptis Felgenhauerianis annotarunt, praeter Relationum Innocentium auctores, B. Io. Diecmannus in Script. German. P. II. p. 69 sqq. Starckius in Hist. Eccl. Lubec. p. 790 sq. 823 sq. 867. Bertramus in Hist. Eccl. Lunaeburg. p. 217 sqq.], nidum in superiore Comitatu Hojensi ponere subdole attentarit. Magistratus interim noster Sere

nissimus eum, vna cum tota sua familia, arresto detinet in Arce Sickensi, cogitatque, per subdelegatos Verbi Ministros, colloquium cum ipso instituere, et horrendos eius errores, sat alias ex publicis scriptis notos, penitius explorare, et eundem, nisi ad frugem sese receperit, ex terris suis publice proscribere. Belli autem et luis pestiferae intemperies metum nobis incutit, vtrumque enim malum extremum ceruicibus quasi nostris incumbit et stat ante fores. Deus Ter Opt. Max. sub alis misericordiae suae nos omnes tueatur! Huius paternae protectioni et moderamini max. Rev. Vr. Excell. precibus meis, cum Ecclesia publica et domestica, serio commendo, et toti venerando vestro Ministerio millecuplam salutem meam, cum omnibus fraterni amoris officiis coniunctam, denunciari peto. Dabam Cellis, 21 Octobris die, Anno 1657.

LIV. DANIELIS SPRINGINSGVT [*] MENONEM ad HANNEKENIVM. De Indice Generali Operum Lutheri exponit. De Syllabo Indicum typis exscripto iudicium Hannekenii expetit. Labores quosdam Professorum Rostochiensium recenset. De libris nonnullis Lutheri quaedam scire desiderat.

[*] [note: Theologum hunc Wismariensem, patria Werbena-Marchicum, an. 1685. d. 28 Ian., aet. 52, obiisse, docet Wittenius in Diar. Biogr. ad h...a [reading uncertain: print faded] . Ibidem commemorantur eius scripta, quibus addi meretur longe rarissima Notitia Presbyterorum Wismarensium in 4to sine anni et loci mentione edita, hac inscriptione: Verzeichniß der HH. Prediger, so von Anfang der Reformation des Bapsthums hie in Wißmar das Evangelium geprediget, aufgesetzet von M. D Springinsgut. Quae notitia licet forsan plures habeat errores, quam a Io. Bacmeistero in Nott. ad Act. Phil. p. 40. et Starckio in H. E. Lub. p 124 obseruatum, quo Valentinus Curtius, Praesul Lubecensis, inter Pastores Wismarienses refertur, digna tamen esset, quae recuderetur, et a viro rerum Ecclesiasticarum Wismariensium gnaro ad nostra vsque tempora continuaretur. Operam, quam nauauit Martino Lipenio, Conrectori Lubecensi longe celeberrimo, Bibliothecam Theologicam adornanti, hic praedicat in fine Praefat. his verbis: Nec sua laude fraudandus plur. Bever. et Clariss. Dn. M. Daniel Springinsgut, Ecclesiae VVismariens. Archi-Diac., vir in re libraria versatissimus, qui, quam ei deferre ausus non fuissem, sponte in se suscepit operam. Scripta reuidit, dubia notaxit, errata deleuit, omissa addidit, aliena emendauit, ita vt multum eius solertiae Bibliotheca haec debeat. Laborum, Lutheri Operibus impensorum, fructum haud expertum esse orbem eruditum, merito dolemus. Sed de his, et aliis rebus ad Springinsgutum pertinentibus, plura forsan nos doceret Georg. Pet. Schultzius, si promissam ab eo Springinsguti Vitam, alteri Clarorum Marchicorum Centuriae inserendam (vid. Io. Fabricii Hist Bibl. P. VI. p. 143) legere liceret.]

PLurimum Reuerende, Amplissime, Excellentissime Dn. Doctor, Superintendens Ecclesiae Lubecensis

meritissime, Fautor, Patrone, atque in Christo Parens omni obseruantiae cultu prosequende. Cum ante aliquot menses vestram Pl. Rever. Excellentiam conuenirem, et de Commentario aliquo ex omnibus Lutheri scriptis adornando cum illa communicarem, tandem a D. Gloxino, Pl. Rev. vestra Excellentia suffragante, mihi impositum fuit [note: David Gloxinus, Syndicus primum, deinceps Consul Lubecensis, Stipendii Schabbeliani olim curator, hunc laborem ideo haud dubie iniunxit Springinsguto, quoniam Stipendii leges requirunt, vt, qui eius participes redduntur, publico scripto sacro, pro conseruanda in primis et defendenda religione Lutherana elaborato, ostendant, quod tanto beneficio digni fuerint, Conf quae ex Legibus Stipendii Schabbeliani excerpta dedit Georg Frid. Neumannus in Nott. ad Orat. de Favore Lubecenss. in Exteros pag. C. 3.],

vt initio Indicem generalem ex toto Luthero colligerem. Reuersus ergo Rostochium, statim demandato operi me accinxi, et Dn. D. Dorschei consilium de methodo exquisiui, qui quidem certam praescribere noluit, autor tamen extitit, vt strenuam manum operi admouerem, sic futurum esse, vt inter laborandum optime perspicerem, quo filo sit procedendum. Periculum feci, et Tomum aliquem euolui, quo euoluto ideam aliquam futuri Indicis in chartam conieci, et D. Dorscheo perlustrandam praebui, cui tantopere placuit, vt nihil immutandum censeret. Sepositis itaque aliis, huic vni operi mea studia mancipaui, et felicibus, vti loquuntur, auibus omnes Lutheri Tomos peruolui. Quoniam autem describendi labor multum temporis requiret, petii a D. Dorscheo, vt significaret D. Gloxino, Indicem mihi iniunctum esse quidem ad finem perductum; sed intra tempus ab eo mihi praefixum

describi non posse, ideoque opus esse, vt tempus illud prorogetur, id nisi fieret, mihi discedendi necessitatem imponi, cum ipsemet tantos sumptus ferre non possem, si placeret, me in patria Indicem illum esse descripturum, et, quo iuberet, missurum. Sed non consultum ipsi fuit, vt discederem; iussit autem, vt strenue pergerem, se omnino sperare, D. Gloxinum mihi non defuturum esse, si Syllabum Indicum videret, quem typis descriptum his meis incomptis Pl. Rev. vestrae Excellentiae transmitto, obnixe rogans, vt suam de illo sententiam nobis aperiat, et Dn. D. Gloxinum de beneficio concesso prorogando admoneat, quod item aget Dn. D. Dorscheus. Habebit me sibi vsque ad rogum obstrictum, et omnia mea officia, qualia qualia etiam futura sint, ipsi quouis tempore prompta ac parata erunt. D. Dorscheus disputat hodie de Gratia Dei contra Ferrium [note: Paulus Ferrius, Metensis, an 1591. d. 24 Febr. natus, tam praecoci rerum sacrarum inclaruit scientia, vt decimo actatis anno iam fuerit a Metensibus sacro officio admotus: quo anno etiam Poemata Iuuenilia, Les premieres Oeuvres poetiques, Montalbani euulgauit, Praecipuus ipsius liber est Scholastici Orthodoxi Specimen, Sedan. 1619. 8. cuulgatum, quo probare studuit, quod Protestantium de Gratis doctrina in scriptis quoque Scholasticorum reperiatur. Aduersarium autem nactus est Leonardam Perinum, Losolitam, a quo an. 1619 edita Thrasonica Pauti Ferrii, Calvinistae. Respondit Ferrius publici iuris Lugd. Bat 1630 factis Vindiciis pro Scholastico Orthodoxo aduersus Leonardum Perinum, Iesuitam, Doctorem Theologum, et Vniuersitatis Mussipontanae Cancellarium iustis, plenis, amicis, in quibus agitur de Praedestinatione et annexis, de Gratia et Libero Arbitrio, de Causa Peccati et Iustisicatione. In primis vero innotuit suscepto, vna cum Duraeo, amico ipsius integerrimo, pacis sacrae faciendae negotio, de quo haec memoriae prodidit Baylius loc. citand. p. m. 1236: Il gemissoit de la division des Protestans, et il ne desesperoit pas de pouvoir contribuer quelque chose a l' eteindre. C' est sans doute dans cette vue, qu'il entretiut un grand commerce de lettres avec Duraeus, qui negocioit en Allemagne la concorde des Protestant, et qui etoit un homme de bien, Zêle, et pieux, mais qui enfin devint un peu visionaire. E vita migrauit Ferrius 1669. 27 Dec. Plura de eodem congessit Baylius Dict. Hist. et Crit. T. II. p. m. 1235-1239.], alii autem Professores, quod ego quidem

sciam, nihil in publicis moliuntur, nisi quod D. Ottonis [note: Ioannes Christophorus Ottonis, Osnabrugensis, Theol. D., sanctiorum literarum in Academia Rostochiensi fuit doctor publicus ab an. 1653 ad an. 1663, quo anno Stadam ad munia Pastoris Templi SS. Cosm. et Damian, nec non sanctioris Concilii Assessoris, obcunda vocatus est. Praeter. Disputationes in omnes A. G. Articulos, edidit alias, de Monarchia Eccles ad Matth XVI: de Gemitu Creaturae non intelligentis: de Fide Infantum: de Intercessione perpetua: de Verbo, Deo: de Notis Ecclesiae: de Agno mactato ab Origine Mundi, Apoc. XIII: de Haeresi Donatistarum Conf. omnino supra n. 32 laudata Disputatio de Merit Westphalor. in Acad. Rost. p. 20 sq.] Augustanam Confessionem loco thesium publicis Disputationibus

percurrere hac septimana instituit. D. Varenius in Esaia pergit. Civitas nostra his diebus, nescio quo, subitaneae oppressionis timore percussa fuit. Vnum adhuc addam, me sedula inquisitione percontari non potuisse, num tertius Tomus Islebiensis [note: Duo extant Scriptorum Lutheri Tomi Islebienses, an. 1564 et 1505 a Io. Aurifabro editi, Lipsiae. 1603 recusi, atque a Io. Fabricio in Hist. Bibl. T. I p. 464-470 diligenter recensiti. Tertium promisit quidem Cyriac. Spangenbergius, sed non emisit. Conf Io. Alb. Fabricii Centifol. Luther. p. 316 sq.] prodierit, cum T. 2. f. 498. b. promittatur, qui duntaxat ad annum XXVIII [note: XXXVII rectius inclusiue, vel XXXVIII exclusiue. Nam Tomus secundus tredecim scriptis, an. 1537 confectis, finitur. Vid. Io. Fabricius l. c. pag. 470.] pertingit, quousque etiam se extendit T. 2. Epistolarum [note: Tertius Epistolarum Lutheri (quas accurate recensuit laudatus I. A. Fabricius l. c. pag. 507 sqq) Tomus collectus quidem etiam est a Io. Aurifabro, sed non in lucem protractus. Accessit tamen nostra aetate, cura D. Io. Franc. Buddei Nova Epistolarum Lutheri Collectio. Hal. 1717. 4.], cum tamen verisimile sit, Lutherum sequentibus annis multas Epistolas ad Amicos dedisse. Si hac de re Pl. Rev. vestrae Excellentiae quid constat, et per negotia fieri potest, me doceat rogo. Valeat Pl Rev. vestra Excellentia

LV. DANIELIS SPRINGINSGVT ad MENONEM HANNEKENIVM. Qua ratione Indices Operum Lutheri conficiendos esse, arbitretur, exponit; et quomodo editiones Operum Lutheri a se invicem differant, indicat.

PLurimum Reuerende, Amplissime atque Excellentissime Dn. Superintendens, Doctor Theologe celeberrime, Fautor, Promotor atque in Christo Parens omni obseruantiae cultu prosequende. Cum ante duos dies Wismaria

Rostochium redirem, Excell. Dn. Hospes literas, a Vestra pl. Rev. Excellentia mihi missas, meis demum obtulit manibus, ex quibus perspexi, V. pl. Rev. Excell. petere, vt, mutato ordine, Indicum numerus contrahatur. Certo nondum ordini nos mancipauimus, sed materiam futuri operis duntaxat delineavimus, ideoque faciles nos hac in re inveniet. Quaedam tamen monenda veniunt. Principio non assequor, quo pacto Indices numero V ad XI expressos coniungi velit pl. Rev. Vestra Excellentia. Si vno nomine in gratiam Lectoris sunt salutandi, Index rerum et vocum, ordini posito nihil quicquam decedet, cum Index Ille iterum in sex Indices sit subdividendus. Quod si autem Indices numero V. VI. VIII. IX. memorati coacervandi essent, Tomi Germanici duntaxat essent adhibendi, citatis vna Latinis, cum maxima pars Scriptorum Lutheri in eam transuersa sit; quia autem quaedam Scripta extant, quae nondum sunt in linguam Germanicam translata, et hactenus ego versiones a scriptis authenticis separauerim, non video, quomodo hac ratione coniunctio fieri possit. Si vero

Latinus Germanico immiscendus foret, v. g. vt omnia, quae de Deo, Christo etc. habentur in ambobus, coniungerentur, multa se offerrent, quae dictam coniunctionem repudiabunt, quod enim Latinus huic literae initiali, id Germanus alii adiudicat Deinde experientia me docuit, multa haberi in Latinis scriptis, quorum ne quidem mentio fit in Germanicis, et contra, quod insignem certe pareret confusionem, si duo distincti indices hoc modo copularentur. Consultius videtur fuisse, si ab initio indicem Latinum in Germanicam linguam transfudissem, citata tamen Latina editione: sic enim Germanico potuisset inseri; quia autem Indici illi ante aliquot hebdomades vltimam imposui manum, sine taedio, labore et sumptu mutari nequit, neque etiam simile exemplum, quod ego quidem sciam, habetur. Index Vocabulorum atque Phrasium facili negotio possunt coniungi, vt minor maiori addatur; Indicem vero Personarum, quem pl. Rev. V. Exc. insuper requirit, historicum voco, quia D. Lutherus non modo mentionem facit alicuius personae, sed et eius res gestas recenset, vel dictum aliquod

ex illius scriptis adducit, quocirca non solum personae nomen in Indice historico exprimo, verum etiam, quid D. Lutherus de ea habeat, breuissime explico. Animus erat, editiones omnes coniungere: sed editionum multitudine, laboris immensitate, futuri operis prolixitate, atque editionum omnium penuria deterritus, mutaui sententiam, hactenusque vnam aliquam allegaui: sedula enim inquisitione didici, longe plures, quam duas Tomorum Ienensium et Wittenb. editiones esse. Tomi Ienenses Latini, quantum mihi constat, tribus vicibus sunt typis exscripti, non sine insigni foliorum mutatione. Germanici sexies sunt impressi, quarum editionum prima et secunda omnimodam differentiam, vt notum est, sibi appropriant. Caeterae cum secunda, sed non in omnibus Tomis, recurrunt. Tantam etiam confusionem in Tomis Wittenb. tam Latinis, quam Germanicis deprehendo, vt ne oculatissimus quidem perspicere queat, quo ordine sint in publicum dati, quam tumultuariam operam distractio Exemplarium forsitan procreauit. Excell. Dn. Hospes hanc confusionem nunquam credidisset,

nisi ad oculum omnia demonstrassem, quam vt tollerem, omnia scripta D. Lutheri Indice I et II enumeraui, si compendiaria via de nouo typis essent committenda. Post Indice XII ad XVI editiones contuli, vt e vestigio in alia posset euolui, quod ex hac vel illa in Indice nostro, vel in aliis Autoribus est adductum, quos Indices nunquam posuissem, si omnes editiones in ipso Indice allegassem. Vt autem perspiciat pl. Rev. V Excell., quantam molem mihi, Typographo, Emptori, Lectori imponerem, si in Indice ipso citarem, et Tomos latinos et germanicos, tam Ienenses, quam Wittenb. et Isleb., editionibus tam nouis, quam veteribus, exemplum aliquod adscribam. Euolui in Indice biblico cap. 2. v. 18 Gen, et vidi, locum illum explicari T. 1. I. g. f. 169. b. f. T. 2. I. g. f. 193. b. f. et 153. b. i. T. 3. I. g. f. 9. a. m. Quod si autem omnes editiones essent adscribendae, locus primus, ex Luthero adductus, ita esset adducendus, T. 1. I. g. f. 172. a. i. N. 169. b. f. T. 6. W. g. f. 170. a. i. N. 165. a m. T. 1. I. L. f. 352. a. i. M. 340. b. f. N. 296. a. i. T. 1. W. L. f. 90. b. m. N. 72. a. m. In omnibus enim illis locis

hoc dictum, et quidem iisdem verbis, habetur. Ad hunc modum non modo dicta biblica, sed et res, historiae, personae, vocabula essent alleganda, mihique labor euoluendi inexhaustus incumberet, qui in magnum volumen excresceret. Malui ergo Lectorem ad Indices numero XII ad XVI positos remittere, quam laborem, ne Herculeis quidem viribus exantlandum, suscipere. Si Lector euoluet Indicem XIV, numerum 169. b., reperiet, quae de siderabit; ihi enim hos numeros hoc modo constructos inueniet:

T. 1. I. g. T. W. g. T. I. l. T. W. l. 172. 170. 352. 90. VI. I. 340. I. 169. b. 165. 296. 72.

De quo Admonitio Indici praemissa explicatius aliquot exemplis aget. Interim cuncta, quae scripsi, pl. Rev. V. Excell. iudicio committo, et, vt pro successu huius Indicis laboret, obnixe rogo. Valeat pl. Rev. V. Excell. quam diutissime, et meorum studiorum curam gerat, sicut ego pro eius incolumitate assiduas

LVI. AVGVSTI VARENII ad MENONEM HANNEKENIVM. Amoris in filium Hannekenii documenta, Vorstius sacrorum Lutheranorum desertor. Controuersia Cimbrico-Argentinensis. Sinnichii Goliathismus. Anti-Dorscheus.

ADmodum Reverende, Amplissime et Excellentissime Vir, Domine Fautor honoratissime et in Christo Fratre Frater coniunctissime. Gauisus vehementer sum, quando et pretiosissimam vestram manum legere, et praecellentem ac magna exempla daturum Filium coram salutare, eidemque

voces reddere licuit. Indolui, quod cum nuper adesset, propter imminentem in Lectorio meo Mesoseleniano horam, non daretur prolixius interuallum colloquendi: illum tamen defectum compensabunt occasiones futurae conuersationis Academicae, quaerendae etiam, si non antevortent vltro. Quam de coetero V. adm. Rev. et Ampl. Excell debeo, illam tum coeteris Schabbelianae pietatis Alumnis, tum, peculiari quadam promptitudine, fulgidissimo, nostro nunc Hannekenio [note: Is est Phil. Lud. Hannekenius, magni deinceps nominis Theologus, de quo concepta spes minime fefellit Varenium, etsi huius nulla fiat mentio in Memor. Hannek. ap. Pipping. in Triad. Decad. P. 1654 sp, vbi de Hannekenio apud Rostochienses commorato isthaec modo leguntur ex hac Epistola supplenda: Postremo Rostochii sedem studiis delegit, et QVISTORPIVA, multo labore et longo vsu ac tractatione verum diuinarum apprime confirmatum audiuit, neque ibi neglexit WASMVTHIVM, qui id temporis Rostochium ernabat.], candidissimo pectore praestabo consiliorum in sanctioribus studiis fidem, et quicquid a mea mediocritate in tam elegantius et decora ingenia profluere poterat studii, officii, beneficii: nunquam commissurus, vt de meo in Vos Heroas, vestrosque Egregios et pretiosissimos affectu iuste quis conqueri possit: cuius

mei pectoris securum laetumque nuper et clarissimum V. celeberr. Excell. Filium, et per hunc coeteros commilitones esse iussi. Quae de promouendo siue ad Senatoriam, siue Ducalem quandam Professionem, siue etiam ad nouam in Gymnasio Ducali, quod magna, pinguioris etiam salarii, spe nuper ostentabatur, PHILOSOPHI spartam, consilia pariter et apud Superiores studia mea fuerint, nolo commemorare: in primis, quia hactenus substiterunt omnia in capite bonae spei. Neque deinceps affectu et conatu deero, vbi vbi bene de singulis, et Vestro in primis celeberrimi nominis et virtutis haerede, mereri potero, Vorstii [note: De Io. Vorstii ad Reformatos transitu nonnulla iam obseruaui in Philocal. Epist. p. 179 sq.], ante sexennium apud nos Candidati in materia de Gratiae efficacia et operandi modo, Rectoris etiam, ni fallor, Flensburgensis, casum ad Reformatos Berolinenses, quem communione apud heterodoxos eucharistica iam diu confirmauit, non tam miramur, quam quod tam sui immemor fuerit, quandoquidem ignorare non potuit, quod in ipsa Inaugurali scripserat: Turpissimum viro, si is parum

sibi constet, suaque ipsius dogmata euertat, crediturque haec vel grauissima [gap: Greek word(s)] , h. e. intellectus imbecillitas esse. Scilicet dum ibi Caluinismum absoluit Epicuri dogmate, se ipsum Epicureum facit [gap: Greek word(s)] . Coeterum, postquam nondum scripto insigniori publicauit apostasiam [note: Hoc deinceps scripto non vno fecit. Legatur vel sola Epistola, Coloniae Brandenburgicae. 1662. mens. Iun. scripta, et Berolini in 12 mo pagg. 158 euulgata hoc titulo: Iohannis Vorstii ad Warnerum Freund Epistola, super huius de Corpore et Sanguine Domini vna cum Pane et Vino, ipso hontinum ore manducando ac bibendo Homilia, quam Vir Cl. Gerbardus Titius, SS. Theol. Doctor, et Acad. Iuliae Professor, tantopere nuper laudauit, suique Auditoribus commendauit, eo nomine, quod sententia Ecclesiarum Lutheranarum rationibus apertissimis ac insuperabili prorsus robore suffultis vndiquaque communita per Homiliam illam sit. In hac Epistola valde studet infringere sententiam de S. Coena Lutheranam, quae stat tamen semperque stabit.], committendus minor aduersarius est suae [gap: Greek word(s)] . Deplorandum magis est duellum inter Cimbros et Argentinenses [note: Innuit controuersiam Reinbothio _ Dannhawerianam, de qua annotaui quaedam in Philocal. Epist. P. 121. sq.], in primis postquam illud humilibus et Catecheticis initiis ortum, in tantam erupit flammam, et tot chartarum scandala. Vtinam extra has fuisset, et, quae in illis indigniora, quaedam vocabula. Mihi sane nihil illarum paginarum,

quas nuper apud Rev. et Excell. Collegam D. Mauritium legi, probatur, postquam compositas vidi recentibus odiis et rhetoricationibus profusissimis. Forte Iliacos intra muros peccatur et extra. Vtinam domi concordes, sua illa [gap: Greek word(s)] Sinnichio, Corcagiensi Hiberno, Louaniensium Theologo, consecrarent, qui nuper incomparabili hactenus impetu, sub Conciliorum, Patrum omnium inusitato apparatu, Annulos nobis Haereticos fabricauit, et CONFESSIONISTARVM GOLIATHISMVM PROFLIGATVM [note: Thrasonicum hunc titulum praefigere ausus est Ioan. Sinnichius libro suo, cuius secunda forsan editio, Lovan. 1667. fol., memoratur in Cat. Bibl. I. F. Mayeri p. 313.] Caesari ac S. R. Imp. dedicauit, de quo nolo plura commemorare, postquam non dubito, quin vobis iam visus tantus ex Belgio duellator, qui in Belgio et Britannia tot Reformatorum Theologos, et ipsum in Anglia Episcopum et Regis quondam Confessionarium gradu deiecit. Miror autem, nostros, illos inprimis Prouocatorii libelli Caesari ac Francofurtensibus Comitiis ante annos 5. oblati Autores et Consilii de Augustana

aeque Confessione, ac Canonibus Tridentinis in [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] reuocandis, Magistros, adeo silentiarios, vbi tanto apparatu refutatur Consilium, et per hoc Fidei nostrae Professio Augustana. Ediderunt iidem nuper ANTI-DORSCHEVM, et tam hunc, quam illum Sinnichium Serenissimo nostro, cum nuper in Spadanis Belgicis haereret, insigni Lovanio legatione obtulerunt, ac munus illud suum verbis elegantibus ornarunt. Adfuit ipse Sinnichius. Quod superest, Vestram celeberr. Excellent. cum Ecclesia domestica Deo Protectori fidelissime commendo, et sub tanto defensore illum incolumem ad seros Nestoris annos Ecclesiae Catholicae reseruari, supplex precor. Celerr. Rostochii. 15 Octobr. A. 1661.

LVII. IOANNIS BREVERI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Ebelii et Hannekenii laus [gap: Greek word(s)] Wittenbergensium in causa Syncretistica a sacro ordine Rigensi singulari Responso approbata. Ecclesiae Rigensis felicitas. Conditiones, quibus Reformati tolerantur apud Rigenses. Comitis Reformati, ab horridioribus quibusdam dogmatibus abhorrentis, commemorabile exemplum. Reformati quidam doctores notati. Pestilentia abrepti Virorum doctorum in Livonia filii. Sal. Off.

[*] [note: Antistitis huius Rigensis, SS. Theol. Doctoris honoribus ornati, an. 1701 mortui, memoria, calamo M. Dav. Caspari, Praesulis itidem Rigensis, descripta, extat ap. Pipping. in Sacr. Dec. ad Sept. n. 63. p. 927 sqq.]

PLurimum Reuerende et Excellentissime Domine Superintendens, Pater in Christo et Patrone honoratissime. Redditae sunt mihi, quas mense Iunio ad me dedisti, literae a Studioso

Gissenii, a quo Praeceptoris quondam mei, Dn. Ebelii [note: Casp. Ebelii, Philosophi apud Marpuregenses Gissenses clarissimi, an. 1664. defuncti.], Viri antiqua fide et virtute, literas etiam accipiebam; et licet sponte mea, quicquid possum, commodo eiusmodi Juvenum facio, tamen eo studiosius hic laborandum mihi putavi, quo arctius me et Tua, Domine, et Dn. Ebelii merita obstringunt. Quod [gap: Greek word(s)] DNN. Wittebergensium [note: Intelligitur Wittenbergensium scriptum, Calovii Hist. Syncr pag. 611. sqqueinsertum, cui hic praefixus titulus: Der Theologischen Facultät bey ber Chur- Fürstlichen Sächsischen Universität Wittenberg Bedencken über dem Casselischen Colloquio, so zwischen dene Rintelischen und Marpurgischen Theologen, im Jahr Christi 1661, im Heu-Monath, angestellet, wie auch über dem Syn. cretismo, der daselbsten aufgerichtet worden. Welches im Jahr 1662 etlichen Collegiis unterschiedener Theologischen Facultäten und Ministerien in und ausserhalb Teutschland, brüderlich zugeschicket, und von denselben approbiret ist. Conferatur subsequens Breveri Epistola.] attinet, nemo nostrum est, qui vel tantillum ab ea dissentiat; vnde Responsum quoque nostrum prima occasione transmittemus. Mora quidem intercessit aliqua, cuius causas afferre opus non est; sed, vt spero, nullum in ea est periculum. Inter praecipua certe huius Ecclesiae bona esse iudico, quod, ab ipso Reformationis

tempore, nullo schismate contaminata aut turbata sit. Recipiuntur quidem hic in numerum Ciuium Reformati; sed vt, non modo coram certis Senatoribus, sed in Consistorio quoque nostro, sancte promittant, se et sacra nostra diligenter visitaturos, et liberos suos in Religione nostra educaturos esse, quod huc vsque factum est. Cum Dn. Comes Douglassius Generalis vices hic impleret, Reformatae religioni addictissimus, crebros mecum de Fide sermones habuit, sedulus Concionum nostrarum auditor, abhorrens a Piscatorianis [gap: Greek word(s)] ; quod si interdum ex Spanhemio, Maresio, et aliis recentioribus horridiora dogmata afferrem, (literatus enim erat) vehementer ea auersatus est: imo inspectioni quoque et curae meae iuniorum suorum quatuor Comitum studia commisit, qui secundum Catechesin nostram informabantur. Certum est, Domine: Si quis, remoto velo, horribile Decreti absoluti dogma Viris cordatis, licet Caluinianis, proponat, non parum incipiunt plerumque haesitare. Deus veritatis et pacis, in illa nos conseruet: hanc concedat benignissime, vt vno animo

ipsum celebrare, et cum ipso aeternum viuere possimus! Quod salutandos attinet, vnus adhuc, studiosus iuris, e Dolmanni [note: Ioannis Dolmanni, Pastoris, et Prof. Rigensis, de quo, eiusque scriptis, vid. Witte Diar. ad an. 1656. 21 April. Conf. Lex. Erud. P. I. col. 814. Huius Dolmanni supersunt ad Hannekenium scriptae Epistolae, sincerae inter vtrosque cultae amicitiae testes.] filiis, superest: vnus Samsonius [note: Filius M. Hermanni samsonii, Superintendentis, Pastoris et Professoris Theologiae apud Rigenses, strenui aduersus Patres Ignatianos athletae, variis scriptis inclyti, et ab ipso Brevero nostro post sata solenni Oratione praedicati. Vid. Wittenii Memor. Theol. Dec. IV. pag. 510-532.], Consul modo et Burggravius p. t. Regius, sed [gap: Greek word(s)] : nullus Bauerus [note: M. Hermannum Bauerum gratum fuisse Hannekenii discipulum, e scriptis ad eundem literis, quas legi, cognoui. Functus ille deinceps est, ni fallor, sacro apud Rigenses munere.] amplius hic viuit: nullus ex B. Bremeri [note: M. Ioannis Bremeri, non minus grati Hannekenii discipuli, in cuius Epistola, ad eundem Rigae. 1647. d. Iul. scripta, haec inter alia leguntur: De gratulatione ob promotionem meam in literis tuis facta, gratias ago maximas, quae mihi, si non alio, certe hoc nomine charissima fuit, quod a Te exhibita. Annuat Deus benignissimus votis, et me dignum in vinea sua operarium faciat.] filiis: vnus Wittii [note: Ioannis VVitte, Ciuitatis Rigensis Archivarii, e cuius literis supra dedimus excerpta de Wexionio, et prosperis Academiae, Aboensis initiis.] adhuc est superstes. Tam horride, ante ipsos quinque annos, pestilentia hic saeviit!

Nisi graue fuerit, Domine, Pl. Reverendis Dnn. Collegis Tuis officiosissimam a me salutem nunciari velim. Vale, Vir Excellentissime, et paterno me amore complecti perge. Dab. Rigae. d. 15 Aug. an. 1662.

LVIII. IOANNIS BREVERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Iudicium de [gap: Greek word(s)] Wittebergensi, dudum transmissum, nondum ad Wittenbergenses peruenisse, aegre fert. Queritur de iis, qui eiusmodi labori ansam suppeditant. Ecclesiae et Reipublicae bene cupit. Salutem et Officia!

PLurimum Reuerende, Amplissime et Excellentissime Dn. Superintendens, Pater in Christo pl. honorande.

Tertius iam agitur annus, cum, voluntati Pl. R. Facult. Theologicae, in Academia Wittebergensi, morem gesturi, iudicium Nostrum de [gap: Greek word(s)] Witteberg. in causa Syncretismi Cassellani dedimus, quod minister quidam Bibliopolae Hamburgensis, Baumanni, Tuae, Domine, curae concreditum a se esse, retulit. Factum sit, nec ne, non satis mihi constat, et minister ille in Batavia modo viuere dicitur. Nolui equidem molestus esse illo onere: si tamen istud, ceu spero, suscepisti, nullus dubito, quin illud R. Ministerii nostri iudicium Wittebergam postea delatum sit, quanquam DD. Meisnerus in suis ad me nullam eius mentionem fecerit. Quicquid de eo sit, optandum esset, nullam eiusmodi iudiciis vel exigendis, vel ferendis occasionem dari; sed spiritus sacramentarius hinc inde ferocire magis videtur nostris temporibus, quam ante hac, vt sedulas omnino vigilias oporteat eos in primis agere, quos Deus noster in Ecclesiae suae specula collocauit. Nos hic, per Dei gratiam, in Ecclesia et Politia quiete fruimur optatissima, licet bella vicinorum, Polonorum et Moschorum, et quae

iam inter Anglos Batavosque geri incipiunt, animam ciuitatis nostrae, vt sic dicam, mercaturam, non affligant modo, sed propemodum exhauriant. Neque sine malis suis Vestram esse Rempubl., cum dolore percipio. Deus nobis vtrinque largiatur suam gratiam, vt, quae honori suo, quae saluti nostrae seruiant, ex paterna eius manu accipiamus! Cuius benignissimae tutelae Te, Domine et Pater aeternum venerande, ad maiora subinde afflictissimae Ecclesiae commoda: me perennanti beneuolentiae Tuae ex animo commendo. Rigae. d. 15 Maji. an. 1665.

LIX. IODOCI SCHLAFFII ad MENONEM HANNEKENIVM.

PLurimum Reuerende, Excellentissime et Amplissime Domine Praesul, in Christo Pater et Fautor maxime venerande. A quo tam liberali beneficio, donatione scilicet egregii libri aduersus Irenicum Thomae Henrici, quem recte accepi, honoratus sum, eum non debeo, praevia precatione, et ardenti voto de felici noui anni auspicio, literis insalutatum dimittere, eique in primis pro gratissimo isto munere seruitiorum meorum promptitudinem deferre. Non destiti autem illico, vt accepi, quin totum a capite ad calcem perlegerem, quod cum insigni emolumento meo factum est. Deum supplcibus votis veneror, seruet nobis tanta Ecclesiae et orthodoxias fulcra, excitetque similes multos in communem salutem et corporis Christi aedificationem. Omnino autem rarescere

hodie bonos Theologos, docti animadvertunt. Atque in Academiis Lips. et Wittebergensi tantum non lacrymant Professores ob defectum eorum, qui studio Theologico serio et ardenter incumbunt. Causam eius non attinet ap. T. R. Ex. disserere, qui vltro fortasse talia quoridie voluit, et nouit, quomodo liberalitas patronorum, spes praemiorum, fauorque publicus erga Theologos et Theologiam colentes (quae omnia hoc saeculo deficere incipiunt) accendat, necesse sit. Accedit vafricies Pacificorum tam Papistarum, quam aliorum Syncretistarum, quae omnes in varias cogitationes distrahit Sunt, qui opinantur, quicquid Moguntinenses [note: Horum quae fuerit mens, omnium optime docet liber, inscriptus: [gap: Greek word(s)] Catholicum, Helmestdiensi opposuum: quo Methodus concordiae Ecclesiasticae, Catholicos inter et protestantes in Germania sarciendae, a D. Georgio Calixto (ad gustum semi-Christianorum et Politicorum) explicata excutitur: sana et catholica, ex ipsiusmet aduersarii assertionibus deducta, substituitur: simulque Vindiciae Catholicae Moguntinenfium a criminationibus Calixtinis liberantur. Accedunt Asserta Qualificata, ex illustrioribus SS. Theologiae Vniuersae Quaestionibus selecta. Praeside R. P. VITO ERBERMAN, e Societate Iesu, SS. Theol. Doct. et P. O. in Archiepiscopo - Electorali Vniuersitate Moguntina solenni disceptationi propsita a S. Theologiae Baccalaureis ibidem Mogunt. 1645. 4 Accessit Irenici Anti - Calixtini Pars altera, hoc est, S. Apostolicae Romanae Cathedrae Infallibilitas, summorumque Pontificum in Fidei Decretis Concordia, aduersus spiritum contradictionis, quem illis Helmestadiensis Turbo afflare nititur, seorsim asserta et publicae Disceptationi proposita a Theologis Moguntinis. Mogunt. 1646. 4. Eiusmodi nimirum meditati sunt pacem, quae Lutheranos ac Reformatos non aleret, sed deuoraret.], et similes,

circa pacis negotium cum orthodoxis molluntur, id etiamnum eos ex disciplina Cardin. de Richelieu, Pro Regis Galliae, habere. Verum Thomas Henrici [note: Episcopus hic Chrysopolitanus edidit, concordiae instaurandae, Irenicum Catholicum: in quo cum multa deprehenderet Hannekenius obelo digna, Irenicum Catholico - Euangelicum, Lubec. 1663. 4 euulgatum, eidem opposuit, simulque complura praeclare docuit.], et alii, qui hodie de talibus scribunt, nimis crassi sunt adulatores: subtiliores sunt Walenburchii [note: Fratres hi, Adrianus atque Petrus, Rotterodamo oriundi, a Reformata ad Pontificiam transgressi sunt religionem, vtrique facti Episcopi, ille Adrianopolitanus, hic Mysiensis; vtrique facti Suffraganei, ille Moguntinus, hic Coloniensis; vtrique facti acerrimi sacrorum Romanensium Propupnatores. Scripserunt idcirco multa, quae duobus voluminibus, Colon. 1670. fol. coniunctim edita. Est im his Methodus Augustiniana, quae vti in controuersiis sacris, ex mente ipsorum Pontificios sistere debet accusatos, Protestantes accusatores, hisque onus probandi imponere, et quidem ita, vt sola Scripturae litera, nullac consequentiae admittantur; sic in Augustinum, a quo male trahit appellationem, pariter ac Protestantes est iniuria. Digna est, quae hac in rem conferatur egregia B. Io. Georg. Neumanni de Methodo Augustiniana Disputatio. Add. celeberr. Buddei Isagog. p. 1053. 1276 sq. Inter scripta ipsorum irenica apparet Liber de Vaitate Ecclesiae et Schismate Protestantium, alirorumque, qui tum in Operibus, tum seorsum editus est Colon. 1656. 4. In eo p. m. 48 Quaestionem, vt vocat, pricipalem, hoc modo formant: An Protestantes ab Ecclesia catholica separati, iusto titulo in ea perseuerent? quam illi Quaestionem negare, operose student. Sed et horum opus irenicum in solo contu perstitit. Magnis eosdem laudibus mactare non est veritus Io Fabricius in Considerat. Controverss. p 434. 472. 483; perrexitque praedicare eorum moderationem, aliasque virtutes, in Hift. Biblioth. P. II. p. 130, vbi p. 127. 128. 129 Opeta insorum recenset, p. 130 aduersarios nominat. Reperitur inter illos Herm. Conringius, de quo idcirco in opsius Vita a Melch. Schmidio scripta, et Epistolis, Helmstad. 1694. 4 publici iuris factis, praemissa, pag. *** 3 leguntur sequentia: Ad totius Ecclesiae nostrae et veritatis defensionem, Vitum Erbermannum, Apostatam, Fratres VVALENBVRCHIOS, aliosque purioris doctrinae Christianae hostes, oppugnauit.]. Valde

nunc commendatur liber Augustini Gibbonis [note: Intergrum auctoris nomen, et simul characterem, docebit libri inscriptio, quae sic habet: De Luthero - Calvinismo, schismatico quidem, sed reconciliabili Per. Adm. R. et Exim. Patrem, Fr. AVGVSTINVM GIBBON de BVRGO, Hibernum, Ordinis Eremit. S. P. Augustini SS. Th. Doctorem, eiusdemque Fac. in perantiqua Vniuers, Erfurt. P. P. ac Assessorem. Erfurt. 1663. 4 Constat liber quatuor Disputationibus I. de Necessitate vnius verac Ecclesiae amplectendae II. de verae Ecclesiae Visibilitate et Indefectibilitate, III. de iniusta et insufficienti causa schismatis aduersariorum. IV. de Lutherano Caluinismi Reconciliabilitate. Effecit hic tantum, quantum ipsius socii.] de Luthero-Calvinismo, schismatico quidem, sed reconciliabili, quem tamen nondum vidi. Verum quo tendant tales aucupum

fistulae, facile intelligunt, quibus recta mens constat. Nec errare multum ii mihi videntur, qui ex salso sarcasmo vel ex commiseratione, erga turbatum nostrum Ecclesiae statum, a Calvinistis extrema patientem, consilia et libros pacificos a Papistis proficisci dicunt. Excitet Deus nobis Heroas in Germania, quales beatus ille Elector Augustus, Formulae Concordiae promotor, erat, omnes merito rogamus. Sic pacificorum tibiae, a Papistis inflatae, minus aures animosque attrahent. Deus opt. max. seruet R. V. E, et me eius fauore et paterna protectione dignum faciat, qui supplicibus votis pro R. E. V. vita, salute et incolumitate ad Deum clamare non desino.

LX. IOANNIS CHRISTFRIED SAGITTARII ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratias agit pro transmisso Irenico, idque laudat. Promittit Seldii Tractatum contra Masenii Concordiam. Querelas de misero Ecclesiae statu effundit. Gaudet de absoluto Opere Lutheri Altenburgensi. Dolet de contemtu veterum Theologorum Lutheranorum.

SAlutem, preces, officia et felicissimum noui anni auspicium, cum feliciori eiusdem decursu! Maxime Reuerende, Amplissime atque Excellentissime Domine, Patrone, atque Parens in Christo colendissime. Gratias ago devotas pro mihi gratissimo munere, scripto illo erudito, modesto, exasciato, piamque grauitatem redolente. Serenissimae nostrae Celsitudinis iussu Dn. D Seldius [note: Ioannes Christophorus Seldius, Pracsul Coburgensis, non Masenium modo, sed et eadem opera Marcellium (cuius prostat scriptum irenicum, hoc titulo: Sapientia Pacifica Filiorum Dei, Politicorum vanitati opposita, triplici explicata Disquisitione, de Mediis exaliandi Ecclesiam Catholicam, Aduersarios reconciliandi, et hoc pacto Vnionem stabiliendi vniuersalem. Accedunt Considerationes Pacificae, et Canones benignae cum Catholicis reconciliationis Aduersariorum omnium, qui Christiano nomine gloriantur, a R P. HENRICO MARCELLIO, Soc. Ies. SS. Th. D. et in alma Ottoniana Academia Bambergensi Prof. Ord. Colon. Agripp. 1657. 4) refutauit Discussione Fundamentorum generalium, quae duo Iesuitae, Hent. Marcellius et lac. Masenius, vastissimae moli concordiae Ecclesiastioae inter nos Lutheranos et Pontificios procurandae supposuerunt. Contra Marcellium, quod obiter addo, plura edidit Seldius scripta, quorum notitiam dat Wittenius Mem. Theol Dec. XV p. 1940.]

refutauit Meditatam Masenii Concordiam [note: Integra libri inscriptio, plura docens, haec est: Meditata Concordia Protestantium cum catholicis invna Confessione Fidei, ex S. Scriptura desumpta. Quam in Comitlis Electoralibus S. R. I. Anno 1658 ab vtraque partium, hinc atque inde, gemino exemplari vulgatam, nunc opera et studio subconciliavit P. IAC. MASENIVS, Soc Ies, iteratoque oltulitque, ac submisit S. D. Alexandro Vil, pont. Max tum summis per Europam et S. R. Imper. Protestantium Principibus, et Liberis Imperii Vrbibus, nunc in aliis comitiis Ratisbonae collectis: vt sociatis in vera religione animis, sit omnium vnum ouile, et vnus pastor Colon. Agripp. 1662. III Partt. Conclusio Meditatae Concordiae prodiit ibid. 1665. 8 Huic libro B. Sam. Bened. Carpzovius opposuit Examen Nouae Praxeos a Iac. Masenio propositae. Calamum quoque aduersus Masenium strincit Anton. Gunt. Fritzius, ICtus et Prof Gryphisvv, editis Ad Iac. Masenii, Iesuitae, Meditatam Concordiam Considerationibus Politicis XXX, in quibus nouae fraudes, periculosa consilia, iniqui aufus Iesuitarum toti orbi exhibentur. Gryphisw. 1664. 8; nec non Matthaeus Tabbertus, de quo vid. Epist. seq.] Quem tractatum,

quamprimum lucem viderit publicam, Vestrae maxime Rev. Ampl. mittam. Iam offero pro aureo aerea, aestimanda non ex se, sed ex mittentis filiali adfectu. Miserrima est nostrae Ecclesiae facies, quae et vi et blanditiis ab vtraque aduersantium parte labefactatur, concutitur, et fere subuertitur. Nisi supremum impediuerit Numen, nouus noster vicinus videtur magnas nobis illaturus adflictiones, quas tamen pauci curant. Diuina benedictione vastum illud B. Lutheri opus est recusum [note: Laudatissimus hic labor, a Sagittario exantlatus, iure commouit Cl. Frid. Gotth. Gotterum, vt clogio ipsius in Elogg. Claror Altenburgenss. p. 61. isthaec insereret: Quid porro de Herculeis laboribus in operibus Lutheri edendis, bibliis, postillis etc. dicam, quid de impendiis, quid de damno, inde in vem familiarem deriuato? Aggressus hoc opus quidem munificentia Serenissimi fuerat, sed postea illo vita defuncto, Sagittarius vel vnice rem sustinebat, et perficiendo operi suas impendere, liberisque debitas facultates, siue aliunde mutuo accipere, imo ipsos eccl. thesauros in subsidium vocare cogebatur. Desinant igitur insultare beatis manibus viri integerrimit, ac si hac re cuidam damnum factum, cum illa pecunia aut certe restituta, aut ad publicam data vtilitatem sit; cui viri boni multo diligentius student, quam proprio commodo Curabat enim beatus accuratissime res religionis, et in rebus difficilibus non dolebat solum, sed auxiliatrices offerebat manus. Idem Gotterus praeclare concludit p. 62 clogium Sagittarianum his verbis: In scriptis clucent potissimum Otium Ienense et Opera. Lutheri, quibus nomen immortale est consecutus. Conf. quae de editione Operum Lutheri Altenburgensi obseruant Io. Fabricius Hist. Bibl. P I. p. 470 sq. Io. Alb. Fabricius Centifol. Lutheran. pag 317. Cum Sagittario comparari aliquando poterit primarius bodie Theologus Lipsiensis, D. Christian, Frid. Boernerus, cuius auspiciis noua, cademque praestantissima, Operum Lutheri coepit editio, quae vt in certissimum sacrae reipublicae emolumentum foliciter absoluatur, vehementer opto!], auidos exspectans et

emtores et lectores. Sed plerisque vetera sordent, citiusque inuenies Pontificii, aut Caluiniani alicuius, scripta apud quosdam, quam Lutheri, Chemnitii, Hunnii, aliorumque. Hinc apud multos crassa illa ignorantia, hinc ille in religione tepor. Vale Vir Deo, bonisque dilectissime, diuque rebus humanis, summo cum Ecclesiae nostrae commodo, intersis. Dabam Altenburgi III Non. Ianuar. Anni 1665.

LXI. MATTHAEI TABBERTI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Irenicum Hannekenianum valde laudatum. Labor Tabberti Anti Masenianus. Edictum Pomeranicum de Elencho. Nonnulla de tolerantia Reformatorum. Matthias Menckhusen commendatus.

[*] [note: Tabberti huius, septimi Sup. Gener. Pomeran. anter., nati Wolgasti 1625. d. 25 Oct., denati 1675. d. 28. Febr. Vita inserta est D. Iac. Henr Balthasaris And. Samml. einiger zur Pommer. Kirchen-Hist. gehörig. Schrifft. p. 738 sqq. Eius quoque memoria, cum annexo scriptorum indice, reperitur in B. Goetzii Elogg. German. Theologg pag. 464 sqq.]

MAxime Reuerende, Amplissime atque Excellentissime Vir, Fautor ac in Christo Saluatore Frater honoratissime. Quo celebrior V. pl. Rev. Excell. apud nos fama, eo gratius mihi fuit experiri, quod qualecunque nomen meum in tanti viri amicitiam relatum

nunc sit, huiusque per transmissum IRENICVM Catholicum, tanquam illustre argumentum, certior redditus fuerim. Auro quovis pretiosior a me aestimatus fuit ille Tractatus, tam propter materiae ponderositatem, quam Authoris singularem pietatem, ac pro Religione sincera nimis hodie proh! rarum carumque zelum ac vigilantiam. Neque sine magno animi gaudio atque exultatione istum perlegi, Deum impense precatus, vt V. pl. Rev. Excell., tanquam vnam e primariis Ecclesiae columnis, in sui diuini nominis gloriam ad seros annos saluam sospitemque conseruare velit. Valde cumprimis me delectauit, quod perspexerim, eiusdem fere argumenti negotium esse, quod inter V. pl. Rev. Excell. et Episcopum Chrysopolitanum agitur, quale non ita pridem, diuerso licet forte fine, eruditorum orbi exhibuit IACOBVS MASENIVS, Iesuita, in Meditata sua, vt vocat, Concordia. Iussus fui a Celsissimo Regni Archistratego nostro, scripto publico istam refutare, et meras istas fallacias, quibus hoc scriptum scatet, Ecclesiae exponere. Initium etiam statim feci, primamque Desperatae

Concordiae Disputationem ipsi ante annum opposui: propter varia vero subinde emergentia negotia publica, in primis vero Visitationem Ecclesiasticam, cuius pars non exigua mihi imposita fuit, laborem continuare haud potui. Non deero tamen officio meo, et, si Deus vitam viresque concesserit, hac instante hyeme opusculum absoluam. Caeterum quam suauiter, aut odiose ranae syncretisticae ex propinquo cantillent, et quanta vi metuque res in Marchia agatur, ac, detracta pelle vulpina, nunc leonina vti incipiant Caluinistici susurratores, V. plur. Rev. Excell. ab aliis citra dubium percepit. Nobis hic in Pomerania Occidentali per Dei gratiam ac Clementissimi Regis, Senatorumque Regni Suecici singularem pietatem, libere hactenus licuit vti et voce ac calamo. Non suspicione ac periculo tamen caruit, quod, absente Illustrissimo Dn. Gubernatore, Comite Carolo Gustavo Wrangelio, olim Poenitentiario ac nunc Domino meo quam gratioso, nomine Regiminis publicatum fuerit Edictum aliquod contra excessus, vt vocabatur, Pastorum Pomeraniae in vsu elenchtico notatos, cui

adiuncta erat etiam Paragraphus, qua Facultati nostrae Theologicae, ne controuersiis Theologicis exterorum Theologorum se immisceret, aut quicquam sine consensu Regiminis Regii publici iuris in hac materia faceret, seuere iniungebatur. Quamuis vero certi fuerimus, Dnn. Consiliarios Status, simul ac Provinciales nostros aut nihil hac de re scire, aut in formalia Edicti nunquam consensisse (quod etiam postea Prouinciales fassi sunt), intolerabile tamen ac rem malae consequentiae esse merito censuimus, contraque mores ac leges patriae esse iudicauimus, quod in re tam graui, ac fundamentum Religionis non minus, quam dignitatem totius Ministerii concernente, absque Theologorum primariorum, vel saltem nostri Consistorii consensu, quicquam statui debeat. Sub verbis etiam generaliter nimis, ac iusto, vt videbatur, acerbius positis ita videbantur excessus prohibiti, vt non modo totus sacer ordo pessima suspicione grauaretur, sed et ea prohiberentur, quae maxime commendanda erant. Nactus ergo sub Rectoratu meo commodam occasionem, quid de isto edicto sentirem,

haut obscure Programmate publico explicui. Non longe etiam post, mandato et consiliio nostri Consistorii, literas ad Sacr. Reg. Maiestatem hac de re concepi, quarum copiam communico. Inuenit res sancta suos in Suecia Patronos, qui sollicitatione submissa haut destiterunt ante, quam resolutionem piam ac tanto REGE regnoque dignam, sub manu et sigillo REGENTIVM, ad nos referrent, cuius copiam hisce adiungo. Coeperunt dein nonnulli ex Politicis de Tolerantia et Vnione inter nos et Reformatos, salvis vtriusque partis hypothesibus, quaedam per discursum mouere, qui sine digna et necessaria responsione a nobis dimissi non sunt. Multos etiam turbauit Edictum Serenissimi Electoris Brand eburgici, superiori anno de tolerantia et prohibitione Elenchi nominalis publicatum. Desideria ergo quaedam (vt nominaui ea) Pia ad toties desideratam Concordiam, et nuper in edicto illo expressam, in publica Academiae panegyri, exhibui, quae sicuti a nonnullis auide accepta haustaque sunt, atque vt publicis typis euulgarentur, desiderata, ita, vt desiderio huic pio satisfaciam, totus, occupor.

Quae si tuum calculum, Excellentissime Vir, aliqnando merebuntur, mihi valde gratulabo'. In signum debitae gratitudinis ac constantis amoris mitto V. plur. Rev. Excell. leuidenses quasdam scriptiunculas, quas vt suo fauore dignetur, est, quod obnixe rogo. Nihil enim mihi gratius in futurum erit, quam constanti amore ac ben euolentia me V. plur. Rev. Excell. complecti, quam ipsam D. T. O. M. cum vniuersa honoratissima familia ad perennem exoptatamque felicitatem commendo. Dabam Gryphiswaldiae. die 30 Iulii. 1665.

P. S. Vt plur. Rev. Excell. Matthiam Menckhusen, Virum iuuenem doctum et modestum, qui Lubecae ad tempus commorari constituit, sibi ad quamuis honestam occasionem commendatum habeat, officiosa sollicitatione oro.

LXII. GERHARDI TITII ad MENONEM HANNEKENIVM. De Controuersiis Helmstadienses inter et Wittenbergenses. Balthasaris Gerhardi Hannekenii atque Hermanni Nottelmanni elogia.

MAxime reuerende, amplissime atque excellentissime Vir, Pater in Christo, Fautor et amice mihi reuerenter obseruande. Et fama publica, et literis certorum amicorum iam a pluribus annis ad me delata R. V. E. insigni humanitate, animique lenitate, quae cum praestanti eruditione et pietate non fucata solent esse coniunctae, non tantum tacita veneratione R. V. E. sum prosecutus, sed saepius quoque expetiui occasionem in amicitiam ipsius penetrandi. Et quamuis prior amorem et officia R. V. E. offerre non semel in animo habuerim, occasio tamen, qua id facerem, conatum plane destituit. Quae quia tanto commodior nunc, acceptis humanissimis R.

T. E. literis, quanto minus exspectata obtigit, gratulor mihi ipsi vehementer hoc nomine, nec committere debeo, quo minus ea meo commodo vsus, obseruantiam meam, amorem et inseruiendi promptitudinem R. V. E. sine fuco declarem ac promittam. Verum alias nimis est, quod R. V. E. attingit, asperrimas illas Dnn. Wittebergensium cum nostris Praeceptoribus rixas, in atrocia maledicta et dirashaereseon accusationes erumpentes, ingentia simpliciorum scandala et tripudia aduersariorum peperisse. Addo ego, inplurimorum (per has certe prouincias) animis, diffidentiam vix vnquam satis exstirpandam alte defixisse. Atque vt inam vnus prae ceteris calidior, vel tandem rixandi, et aliorum sententias deprauandi modum inuenire posset! Spei nonnihil esset, coalituros demum fratrum animos, satis misere hactenus distractos. Quae coalitio ad hoc sane summe necessaria erat, vt, mutua sedata collatione priuata per amicum literarum commercium instituta derebus aliis grauioribus, exerte de illa, meo qualicunque iudicio omnium grauissima; quaenam sint dogmata Christianae fidei, creditu ad salutem ita necessaria, vt iis vel ignoratis, vel perperam apprehensis,

salute nos excisuros sit pertimescendum? possemus inter nos accuratius eo vsque inquirere, donec in vnam communem, et veritate subnixam sententiam super ea descendere daretur. Id enim nisi fieri queat, imo nisi reapse quoque fiat, difficulter deinceps contra aduersarios omnis generis praeliabimur. Ad hanc tantam rem probe extricandam, vires ingeniorum, sepositis odiis et abiectis praeiudiciis conferre, rectius satiusque erat, quam homines mortuos refodere, eosque affictis pro lubitu, per claudicantes saepe insuper consequentias deductis, an contortis? erroribus, exagitare. Sed quorsum labitur calamus? Fiducia bonitatis R. V. E. huc me pertraxit. Pro transmissis exilibus meis chartis nullae mihi debentur gratiae, Potius mihi non exiguo honori duco, quod R. V E. illae non omrino displicuerint. Si Deus vitam et vires serumerit, conabor maturiora dare. Dn. Filio M. Balthasari Gerhardo amicam nuncio salutem. Serio ipsum amo ob perspectam singularem animi probitatem et modestiam [note: Honorifita haec verba Titiana addi possunt lis, quae de B. G Hannekenio, Pastore apud Lubecenses Mariano, dixi Athen. Lubec. P. I. p. 328.]. Reverendus

et Cl. Dn. gener M. Verpoorten, intentionem suam ipse mihi coram patefecit. Cui obtinendae si quid ego quacunque re conferre possim, nihil in me desiderari patiar. Volebam plura, sed charta incipit deficere, Deum veneror, excellentissime Domine, vt Tibi et tuis cum imminente nouo anno longum et abunde bene esse iubeat. Ex Acad. Iulia. d. 22 M. Decembris anni CIC ICCLXV.

Audio, inclyto Vestro Gymnasio Rectorem datum iri Cl. Virum Dn. Herm. Nottelmannum [note: Clarissimam hunc antecessorem meum elogio Titiano fuisse hand indignum, ea etiam demonstrabunt, quae de eodem commentatus sum Athen. Lub. P. I. p. 14. 70 sqq. P. IV. P. 449 sqq.], Gymnasii Equestris Lunaeburgici hactenus Professorem et Inspectorem. Vehementer hoc nomine et Vobis gratulor, et priuatim gaudeo. Est enim homo in literis, Philosophia et Theologia bene doctus, prudens disertus, et morum elegantia praeditus. Amicus mihi a multis annis intimus et

longo quoque tempore conuictor. Commendo illum Rev. V. Excell. fauori de meliori nota.

LXIII. CHRISTIANI KORTHOLTI ad MENONEM HANNEKENIVM. Varia de Valeriana Magno. Vtrum Iacobus Severus Medius contra eundem scribens, sit Ioannes Sebastianus Mitternacht? S. et O.

MAxime Reverende, Amplissime et Excellentissime Vir, Domine et in Christo Pater venerande. Quanquam prolixior in praesenti esse possem in scribendo, quod satis mihi nunc materiae suppetat, quia tamen concatenatis adhuc distringimur occupationibus ob ineundas rationes promodonum Academicarum hac hebdomade celebratarum,

tribus me expedire cogor verbis. Summa scriptionis praesentis haec est. Ante aliquot annos, occasione habiti Colloquii Rheinfels. inter Dn. D. Haberkorn et Valerianum M. [note: Valerianus Magnus, Mediolanensis, e familia Comitum de Magni oriundus, Philosophus, Politicus et Theologus permagni a suis aestimatus, ordinem Capucinorum ingressus, promachus initio fuit acerrimus religionis Pontificiae, quod, praeter alia, ostendit Iudicium de Acatholicorum et Catholicorum Regula credendi. Vienn. 1641. 4; in quo vti sie dictos Acatholicos contemtim vocat Biblistas, ita contra Io. Bergium studet pugnare: ostendit Colloquium Rheinfelsense, ad Ernesto, Hassiae Landgrauio, sacra Romaria amplexo, an. 1651 per literas, editas sub titulo: Abdruck eines von Hn. Landgraff Ernsten zu Hesseu Fürstl. Gn. abgangenen Schreibens an die Theologos, D. Ioannem Crocium und D. Petrum Haberkorn, etc. Helinst. 1651. 4, praeter memoratos Theologos, Vienna etiam arcessitus est Valerianus, cui ex asse satisfecit Haberkornius. Is enim Rheinfelsa discessurus, non dixit solum: Vale Valeriane, breui me in scriptis videbis, verum stetit etiam promissis, edito Anti-Valeriano, id est, solida et succincta Refutatione duorum illorum Tractatuum fallacissimorum Valeriani Magni, Mediolanensis, Papistae, quos vocat Iudicium de Acatholicorum et Catholicorum Regula Credendi etc, in Dei gloriam, Ecclesiae Christianae salutem, veritatis Lutheranae vindicationem, ac errorum e contrario Papisticorum depulsionem, adornata, et nouem Disputationibus publicis, in quarum sexta etiam tres illae Propositiones Theologicae, ab Illustrissimo et Celsissimo Principe ac Domino, Dn. ERNESTO, Hassiae Landgravio, etc. de Articulis Fidei verae fundamentalibus, et Erroribus Papistarum et Calvinistarum simul fundamentalibus, oppesitae, ex sola s. Scriptura perspicue ventilantur, comprehensa. Gissae. 1652. 4. Crassum quoque Valeriani Papismum demonstrant scripta, a Dannhawero, Calixto, Conringio, et permultis aliis (une insinite d' autres, vt ait Baylius loc citand p. 1970) eidem opposita. Sed cum in Colloquio Rheinfelsensi nonnullis iam veritatibus, e. c. principatum Papae non posse e diuinis literis probari etc. cedere ab Haberkornio fuerat coactus, et ipsum Ernestum, quem multo studio in [gap: Greek word(s)] confirmarat, a se abalienauerat (vid. Ernesti, Landgravii Hassiae, Audiatur et altera pars. Vien. 1661. 12. quod sctiptum longe rarissimum recensitum est in Rel. Innoc. 1710. p. 688 sqq, vbi varia de Valeriano commemorabilia occurrunt), apertius deinceps saniorem declarabat mentem, et ex rigidissimo Papista ingenuus euadebat veritatis confessor. Atque talem se potissimum praestabat in Apologia contra Imposturas Iesuitarum, quae occasionem dedit magni nominis Theologo Christiano Kortholto, Academiae Kiloniensis perinsigni quondom ornamento, ei inter veritatis testes locum assignandi. Fecit hoc lectu dignis scriptis, quae vocantur: Valerianus Confessor, hoc est, Solida Demonstratio, quod Ecclesia Romana hodierna non sit vera Christi Ecclesia, deducta ex Valer. Magni, Capuccini, Apologia Anti-Iesuitica, Rostoch. 1662 12. et autior Kilon. 1666 4: Apologia pro Valeriano Confessore, Kilon. 1666 4. edita et opposita Capucino Salisburgensi, libellum, Collyrii titulo insignitum, aduersus Kortholtum euulgare auso: Valerianus Confessor, quo Ecclesiam Romanam hodiernam veram Christi Ecclesiam non esse, ex Valeriani Magni hypothesibus demonstratur, ab impugnatione Christiani Fabri, Galli, pubblici aliquot Disputationibus in Academia Holsatorum Kiloniensi vindicatus; vbi, inter cetera, de Pontificiorum principio Theologico et Regula credendi fusius, occasione data, disquiritur. Kilom. 1673. 4 Hac veritatis professione magnum sibi, rum aliorum, tum pracsortim lesuitarum, conflabat odium. Il ent, recte scribit Baylius l. c., de grandes querelles avec les Jesultes, et y perdit sa liberte. Carcer autem, in quem, instigantibus Loiolitis et iubente Pontifice, fuit coniectus, adeo non fregit ipsius animum, vt heroicam potius ex eodem an. 1661. d. 8 Febr. ad Ludouicum a Salice, Capucinum, scriberet Epistolam, quae, tanquem illustre agnitae ab homine Pontificio veritatis documentu, inserta est Rel. Innoc. 1708. p. 139-148. Fauente tamen Ferdinando III Imperatore, ante obitum, qui Salisburgi an. 1662 aet. 75 ipsi obtigit, carcerem non sine honore reliquit. De morte eius peculiaris extat libellus, inscriptus: Relatio veridica de pio obitu R. P. Valeriani. 1662 in 12. Conferri etiam de Valeriano meretur Baylius Dict Hist. Crit. T. II. p. m. 1969 sqq. Add. Buddei Isagog. p. 1277 sq.] Capucinum,

tractatus quidam, cuius autor se nominat Iacobum [note: Vel Jocosum.] Seuerum Medium [note: Latet omnino sub hoc nomine Io. Seb. Mitternacht, autor trium huc spectantium libellorum, qui inscribuntur: Vertrauliches Gespräch zwischen vier Päbstischen Scribente, als Jodoco Redd/ einem Jesuiten, Valeriano Magno einem Capuciner, Ella Schillern D. und dann Paulo Segern, Flandro, welches kürtzlich entworffen M. Jocosus Severus Medius, ans Schweden, SS. Theol. Stud. 1653. 12, qui libellus sacpius recusus; Gründliche Widerlegung und Ableinung alles desjenigen, was wider M. Jocosi Severi Medii Gespräch zwischen vier Päbstischen Seribenten etc. der Capucciner Mönch, Valerianus Magnus, Mediolanensis, in einer hefftigen Lästerschrifft eingewendet und angeschmieret, und eben dadurch den Grund-Articul des Pabstums von der Insallibilität des Pabsts viel schändlicher prostituiret, massen solches aus Valeriani Magni eigenen principiis, hypothesibus und neuen Mönchs-Fabeln handelt J. S. M. Jena. 1655. 12; M. Jacobi Severi Medii, SS. Th. Stud. et Alumni Suecici, Nohtwendige Apologia. darinnen er, was D. Elias Schiller wider ihn, und sein ausgefertigkes Gespräch zwischen 4. Päbstischen Scribenten etc. in einer Chartecken, so da intituliret, Pasquillant M. Jocosus Severus Medius, ausgegossen, mit gebührender Beschedienheit abwischet, und D. Schillern vorstellig machet, wie heßlich es sich selbst in erwehnter Chartecken abconterfeyet Sonst werden zugleich etliche wichtige Glaubens-Streitigkeiten den einfältigen zum besten erkläret und erläutert Leipz. 1655 12. Cons. Wittenii Memor. Theologg. Dec XVI. p. 2012. Placcii Theatr. Pseudon. n. 1715 p. 439. Dahlmanni Schauplatz der Masq. und Demasq. Gelehrt p. 233. sequeKortholtus in auctiori Valeriani Confessoris editione pag. 8. nominare quidem non vult Mitternachtium, haud obscure tamen indicat, quod eundem cognouerit. Experta, ait, praeterea est supra memorata Rheinfelsensis assertio censuram alterius cuiusdam scriptoris, qui sub ficto Jocosis Severi Medii nomine prodiit, quemque personam tantummodo Lutherani assumpfisse, reapse autem esse Pontificium, noster persuasum sibi habet Apologeta. Cuius tamen fallit hic suspicio, cum revera Augustanam amplectatur Confessionem ille scriptor; quo de satis mihi nunc constat, quanquem eius nomen, quippe quod ipsimet autori non nisi per initiales literas indicare visum fuit, disertius exprimere nolo.].

Eum Valerianus putauit esse Pontificium, qui Lutherani persona prodierit. Memini autem, ante annos quosdam in Acad. Rostoch. abs tuo genero, Pl. Rev. Dn. M. Verpoorten, me audire, edidisse illud opusculum virum nobis addictum, nempe Dn. Iohannem Sebastianum Mitternacht, Rectorem

(nisi fallor) Arnstadiensem [note: Geranum scribere voluit optimus Kortholtus. Mitternachtius enim ab an. 1646 vsque ad 1666 Gymnasii Gerani fuit Rector, sacrorum deinceps Ephorus Neostadiensis ad Orlam, Concionator porro Aulicus Citicensis, et tandem Praesul Numburgensis. Vid. Witte l. c. pag. 1005 sqq.] in Thuringia. Quandoquidem autem in talibus facile nobis imponere potest memoria, et vero necesitas flagitat, vt aliquid edam pro defensione mei Valeriani Confessoris, a Capuccino quodam Salisburgensi impugnati, et Romae autorita te publica inter libros prohibitos relati, certus esse desidero de hac ipsa re, cuius memini. Et quoniam recordor, Dn. M. Verpoorten retulisse, quod apud Pl. Rev. Excell. T. viderit opusculum illud Mitternachtii, vt tribus verbis, quomodo omnia ista se habeant, significare mihi haud grauetur, obnixe rogo. Plura addere prohibeor, negotiis publicis plane obrutus. Vale interim, Vir venerande cum tota honoratiss. tua familia, felicissime. Celerr. Kilonii. d. 24. Ian. 1666.

LXIV. ADAMI TRIBBECHOVII ad MENONEM HANNEKENIVM. Controversia Wasmuthio-Conringiana. De Dreiero ac Musaeo iudicia.

Vir maxime reuerende, excellentissime, Fautor summe venerande. Argumentum literarum mearum ad Te facio Wasmuthi causam [note: Hac defendebatur studio maxime praedicando Vocalium Hebraicarum atque Accentuum antiquitas, linguaeque sanctae integritas. Pro ea in Vindiciis S. Hebraeae Scripturae aduersus Ludov. Gappellum, Is. Vossium et Brian. Waltonum strenue pugnauerat Matthias Wasmuthus, Professor isto tempore Rostochiensis, deinde Kiloniensis, vit de studio Hebraico praeclarissime meritus. Is cum animadverteret, quod memoratorum virorum conatum, diuinarum literarum auctoritati valde noxium, probaret quoque Hermannus Conringius, vir illustris alias, et maxima cruditione conspicuus, sed, vti non omnia possumus omnes, harum quidem literarum nontia Wasmutho inferior, ne quid sanctissimi codicis integritas detrimenti caperet, huic quoque non parcendum esse duxit. Primam Wasmutho arripiendi calamum ansam dabat Epistola, Helmstad. 1666 4. edita, de nouae S. Scripturae Germanica Versione, quam versionem adornare debebat Conrngil gener, Io. Saubertus: adornauit quoque, si non totam, haud exiguam tamen eius partem, et vsque ad Caput XVII Libri primi Samuelis prelo iussit exprimi, labore hoc deinceps interrupto, et prelo liberatis exemplaribus non distractis, sed in Bibliotheca publica absconditis. Vnde summa huius Saubertini initii raritas. Incidit illud tamen in quorundam manus, a quibus inde data sunt excerpta, in C. F. Boerncri Obseruatt. ad Iac. le Long Biblioth. Sacr. P. II. p. 219. sqq. I. C. Ichringii recens. in Rel. Innoc. 1720. p. 800 sqq. obuia, quac intuentes facile poterunt de hac interpretatione iudicare, quod fecerunt etiam Abrahamus Calovius ap. Zeltner. de Nov. Biblior. Version bb. Germ. non temere vulgandis, in Append. 3 El. Veielius in Epist. ad Dannhavverum ap Elsvvich. p. 183 sq, et plures In illa vevo Epistola vocalibus acque ac Hebraicis accentibus parum, vel nihil tribuit, imo eo veque progreditur, vt p. 32. perinde esse opinetur, siue authenticus, siue versus fuerit codex, qui in vsu est, et ipsum codicem authenticum non vndequaque integrum dicere audeat. Facile itaque excitari potuit Hebraismi isto tempore vindex, Wasmuthus, vt publicum Conringio non nominato licet, Programma opponeret. Hoc statim inflammauit Conringium ad scribendam Vindicationem suorum in Epistola Gratulatoria ad Serenissimum quondam, nunc aeternae memoriae Principem, Augustum, D. B. et L., de S. Ebraeo codice dictorum, ab iniquissimis calumniis Matthiae VVasmuth. Helmestad. 1667. 4. Quae vindicatio vti est peracerba, ita luculenter docet, Conringium in sua firmiter perstare sententia, eidemque colorem quouis modo inducere. Accinxit se itaque Wasmuthus ad elaborandum praecipuum in hac controuersia scriptum, cui hunc praefixit titulum: Pro S. Hebraeo Textu Vindiciarum Anti Cappell. Waltonianarum Pars III, siue Anti Conringius Apologeticus, solide vindicans ab his destructoribus (1) integritatem absolutam et certitudinem diuinam S. Textus Hebraei (2) Non aequiparandam, nedum praeferendam, vllius Versiones fidem et certitudinem. (3) Nec adeo abducendos noua Versione vernacula Presbyteros Ecclesiae a Graeci et Heb. Textus S. scrutinio, illarumve Linguarum cognitione, Quae omnia et singula controuersa ex Epistola Conringiana, et huic opposito Programmate, et isti reposita Vindicatione Conringiana, nec non e Cappelli et Waltoni scriptis, tam plene et fideliter cit. paginis hic adducuntur, ac si ipsa Scripta omnia, difficulter alias parabilia, prae manibus essent. Accedunt Iudicia et Suffragia Doctorum celeberrimorum, eadem graui zelo adversus Conringium et Cappellum statuentium, Kilon. 1669. 4. Annexa Iudicia et Suffragia, quibus praefixus Wasmuthi Libellus appellatorius ad Veneranda Collegia Theologica Ecclesiae orthodoxae, scripta sunt ab Ordnibus Theologicis Lipsiensi ac Gryphisvvaldensi, Ministerio Lubec, Hamb. et Lunaeb., Ordinibus Theologicis Wittebergensi et Argentoratensi, quibus Iudicia Christian. Ravii, Io. Henr Hottingeri, Gisb Voetii, Andr. Essenii et Io. Leusdeni adiuncta. Hoc libro iniuriam sibi factam censens Conringius, publici mox fecit iuris scriptum (quod cur in Catalogo Scriptorum Conringii, Syntagmati Epistolarum ipsius praefixo, sit omissum, nescio) hoc titulo: Actio Iniuriarum instituta coram illustri Tribunali Gottorfensi in Matthiam VVasmuthum 1669. Sed et hoc scriptum nondum ad silentium adegit Wasmuthum, cuius, interiecto breui temporis spatio, lucem vidit Heautontimorumenos Hebracomastix, siue ostensio manifesta conuicti in conscientia pessimae causae Anti Hebraeae Hermanni Conringii, Medico. Politici Helmstadiensis; quando nuperrime loco iustae Responsionis ad verum Controuersiae statum, orbi erudito expectatae, friuolam opposuit Actionem Iniuriarum, siue Iure et Iudice, dum a certo sibimet delecto Tribunali Serenissimo Gottorfiensi, ad vagum prouocans Vtopicum, Nullum (pag. 22 et 23 Actionix Iniur.) sibi placere Iudicem, aperte prodidit: atque hoc pacto, vt causa ante principali, sic nunc Actione Iniuriarum cecidit omni. Kilon. 1669, 4. Conringius data quidem opera nihil amplius scripsit aduersus Wasmuthum, in editis tamen an. 1675 et a Th. Crenio in Fascic. II. Opuse. repetitis Paradoxis de Nummis Hebraeorum pro sententia sua porro nonnulla in medium attulit, simulque Wasmuthum acriter perstrinxit. Vid. p. m. 155. 157. 159. etc. edit. Cren. Add Conringiana Epistolica pag. 86. Licet vero vtrique in hac controuersia ostenderint, quod homines fuerinf, atque nihil humani ab ipsis alienum, in eo tamen, quod caput rei est, Wasmuthum fuisse Conringio superiorem, et palmam reportasse, nemo negare potest, qui argumenta, pro vocalium punctorum et accentuum antiquitate allata, rite considerat. Illa enim tam leuia non sunt, quam hodie a multis putantur; non tamen ab omnibus. Etenim habet nostrum quoque saeculum viros excellentissimos, qui periculum cum opinione contraria coniunctum prudenter perpendentes, hanc sententiam missam non faciunt, etsi ea contemtim vulgaris appelletur. Vid. quae, praeter alios, pro eadem magno eruditionis apparatu in medium attulerunt tria saeculi nostri ornamenta. Val. Ern. Loescherus de Caus Ling. Ebr. p. 275 sqq. 334 sqq. Io. Christoph. Wolfius Biblioth. Hebr. P. II. p. 486 sqq. Io. Gottl. Carpzovius Crit, Sac. V. T. p. 242 sqq. Ne quid dicam de Reformatis, qui in Formula Consensus Heluetica Can. II negatiuam sententiam proscripserunt, quod mirum quidem videtur D. Christ Matth. Pfaffio in Diss. de Form Cons. Helv. p. 43, non male tamen factum esse, alii existimant. Ipsum sane commodum nos iubet pro affirmatiua militare. Hoc, ratione Accentuum, agnouit, et vtiliter fecit suum celeberrimus doctissimusque Theologus et Philologus Ratzeburgensis, L Godofr Kohlreffius, in Chronologia Sacra, in qua non solum ope accentuum multa egregie solvit dubia, verum eosdem quoque in Prooem pag 13, post promissum de Hebraicis Accentibus librum, (quem, praeclara quaevis haud dubie complexurum, vt feliciter proferat in lucem, candide opto) his praedicat verbis: Exploratum est, sanctissimos hos apices, et sui, et Vocalium, et Consonantium, et vocum, et constructionum, et emphasium, et enunciationum, et veri vnicique dictorun sensus, certissimos, fidissimosque, per stupendum prorsus artificium, esse custodes. Eandem, quam VVasmuthus, mox tuitus est causam Iosephus Cooper, Anglus, auctor libri, qui inscribitur: [gap: Hebrew words] Hoc est, Domus Mosaicae clavis, siue Legis Sepimentum, in quo punctorum Hebraicorum adstruitur antiquitas, eaque omnia, eum accentulia, tum vocalia, ipsis literis fuisse coaeva, argumentis, vndique petitis, demonstratur. Quae vero in contrarium ab Elia Levita, primipilo, Ludovico Cappello, D. Doctore VValtono, Iohanne Morino et Gordonio Huntlaeo, eius asseclis et interpolatoribus, cum paucis aliis, in castra Eliana arte veteratoria pertractis, adducuntur, multa cum fidelitate examini subiiciuntur et diluuntur, quotquot sunt, omnia. Londin. 1673. 8. In hoc libro p. 283 sq. de VVasmutho (quem minus recte semper scribit VVastmuthum), eiusque aduersariis sic iudicat, vt non his, sed illi triumphum adiudiect. cl. Vir, haec sunt eius verba, Dominus Matthias VVastmuthus, pro eo, quo flagrat, Textus Veteris Instrumenti Originalis zelo singulari, et plane diuino, Nouatores quosdam, nominatim D. D. Waltonum, Vossium, Cappellum et Conringium, ob sua Codici Hebraeo praeter omne meritum intentata [gap: Greek word(s)] , haud ita multo ante pro meritis suscepit castigandos, et opusculo suffragiis Academiarum celeberrimarum, Doctorum, Professorum, et in hac palaestra exercitatissimorum, comprobato, illos triumphatos summe belli sacri iure duxit.],

se auctor, atque eo ipso desperasse videatur. Sententiam hac de re, Vir maxime reuerende, ad Te non interpono meam, Tuam quia Wasmuthus expectat,

submissurus posthac, quae desiderantur paginae. Non desunt inter collegas, qui Conringio fauent. Ne ergo praeiudiciis prematur domesticis, prouocat ad orthodoxos omnes Wasmuthus noster, eo nunc animosior, quod aulam nactus est a partibus. Confecerat cum Conringio Dreierus, syncretista, atroci calamo (postquam consultus de eo erat) Wasmuthi Programma perstringens, atque in eum, vt Calovii discipulum, tam foede debacchatus, vt dolere se, scriberet, ea macula Academiam nostram infectam, quod doceret in ea aliquis Calovio addictus, homini factioso, turbulento etc. His enim et longe foedioribus dicteriis Calovium insectabatur. Eo ipso autem, quo detrahere se secure posse credebat, momenti haud parum Wasmuthianae causae adiecit, intercedentibus nonnullis Wasmutho amicis ac hostibus Syncretistarum. Verentur enim, qui habenas moderantur, ne suspicio de syncretismo omnes tandem hinc auocet sacrarum literarum studiosos, postquam prima incrementa tam tarde surrexisse vident. Musaeus noster in hoc negotio, vt semper alias, ambidextrum sese gerit, infelix

felix hactenus Kilonii hospes, siquidem in lecto detinetur fere semper, nactus interdum aliquas valetudinis moras, easque in morbi, vt videtur, diuturnitatem. Fuit hic e studiosis pauperculis nonnemo, isque genere nobilis, qui heterodoxas quasdam eius phrases, quemadmodum prae se tulit, in publicis dissertationibus animaduersas scripto consutauit, atque Wittenbergam hinc misit, vt typis ederentur. An commiserint scriptum hoc luci Wittebergenses Theologi, nondum constat, neque enim hic apud nos comparuit, Ne nunc longius, Vir maxime reuerende, otio tuo abuterer, academicas pugnas nostras exponens, sanctiores tuae pro ecclesia curae monuerunt, Quas vt Deus Tibi ac multis salutares esse iubeat, precor ex animo. Vale diu, venerande Pater, nosque patriam in Te colendo sanctitatem constituentes, quamuis absentes, fauore Tuo non dedignare.

LXV. PHILIPPI IACOBI SPENERI ad PHILIPPVM LVDOVICVM HANNEKENIVM. De Menone Hannekenio praeclare sentit. Animum a Reformatis alienum significat. Salutem a Domino!

VIr admodum Reverende, Amplissime, Excellentissime, Domine Fautor et in Christo Frater venerande. Cuius amicitiam ambire debebam, quod ad eam vltro inuitas, primum mihi agnoscendum est beneficium Iam ex quo in hac vrbe sum, iter ad Vos [note: Gissae eo tempore erat D. Phil. Lud. Hannekenius.] meditor, vt obsequia mea deferrem Celeberrimis Nominibus, quae absens colo, et in iis Tuum etiam singulari in pretio habeo. Sed in omnibus tardus subinde offendi, quae iter differrent. Dum vero tempus expecto,

quod voti mei me compotem reddat, gratulor mihi de tuo affectu, cuius in antecessum tam luculentum testimonium dedisti. Praeclarius quidem de me sentis, et plura admetiris elogia, quam agnoscere quenm, sed in his tamen, quae deprecor, ipsius affectus vim agnosco, et vt vicissim meae voluntatis periculum aliquando facere digneris, et, si quid Tuo bono in nostris viribus esse vides, confidenter iubeas, enixe rogo. Caeterum quae cum a Te venerunt gratae fuere literae, hoc amplius me exhilararunt, quod Theologi tot meritis, quot annis Ecclesiae Euangelicae venerandi, optimi Parentis vestri, epistolam continuerunt. A prima iuuentute mea, quae Beati D. Schmidii et consobrini mei D. Lic. Salzmanni, qui adhuc Argentorati docet, suique praeceptoris recordatur, sermonibus de Viro cognoui, desiderium mihi inicere, si quando fieri posset, ante alios alibi praeclare meritos Viros ipsum Lubecae, vbi amicos aliquos habere confido, videndi. Verum ea fuit infelicitas mea, vt peregrinationum instituendarum auidum alia aliaque abstinerent, et demum omnem spem adimerent.

Itaque, quando ita Coelesti Patri placet, contentum me esse oportuit, quod Magno Viro ita fruerer, vti possunt absentes et ignoti. Vt vero innotescerem, spes esse nec potuit, neque alioquin eius mihi aliquem promittere fauorem licuit. Ita vltra, quam expectarem, feliciorem me agnosco fuisse quod non modo mei apud eum aliquam mentionem a Max. Reuerendo Dn. D. Mentzero factam, sed et me, cui salutem Te internuncio diceret, dignum habitum esse video. Seruet adhuc diu illustre suae in regno gratioso gloriae instrumentum IESVS, vnicus noster DOMINVS, et, quibus porro bene mereatur de Ecclesia, vires atque gratiam largissime suppeditare pergat. Non aliud est quam hoc votum simplici animo fusum et porro fundendum, quo testari valeam, quanti ipsum, eiusque beneuolentiam, qua nunc frui coepi, aestimem. Porro cum intelligam, desiderari nostras qualescunque pagellas, Caluinianorum, apud nos exercitium religionis anhelantium, technis oppositas [note: His describit verbis peregregiam Coneionem, Francofurti an. 1667. Dom. VIII post Trin. habitam, ib demque an. 1668. in 4 to editam hoc titulo: Christliche Predigt von nohtwendiger Vorsehung vor den falschen Prophenten. Recensetur ea, et ob raritatem quidem prolixe, in Relatt. Innoc. 1717. p. 605. 612, atque pag. 605 sq. hoc ornatur elogio: Der Augenschein gibt es, daß sie fürtresflich auffgesetzt, und wohl w. hrt sey, daß sie von jedermänniglich, insonderheit zu diesen zeiten, ge lesen werde. Ja sie zeiget den Eyfer, welchen damahls der Hr. Autor für die Reinigkeit der Lehre von fich spüren lassen, und wie es ins besondere denen Hrn. Reformirten die Warheit ungeschent vorgehalten, nnd dieselbige auch gar schön bewiesen. Weßwegen es einige Anmerckungen hiebey gefüget, wodurch die Historia Motuum zwischen uns und den Reformirten, (vorne hinlich, so viel die Stadt Franckfurt betrifft) gar schön mag erläutert werden. Es wäre denn wohl zu wünschen, daß diese Predigt, als ein guter Schatz der Evangelischen Warheit, beybehalten, und nicht so verlohren gehen mögte. Hoc vero eo magis metuendum, quo vehementius illa ipsi deinceps auctori displicuit, quem alteram eius impediuisse editionem, imo ne in Scriptorum quidem suorum Indice, an 1686 typis exscripto, locum ei voluisse concedere, non potuit non male alies habere. Leg celeberr. Edzardi Animaduerss. ad Weism Hist. Ecci. p. 147], eas hie quoque mitto, hoc

solo nomine, quod historiam complectuntur rerum apud nos actarum, quas ex impressis et scriptis documentis edidi: nam quae mea sunt, apud quosuis alios rectius leguntur. Gratulor vero Ecclesiae Lubecensi pariter et nostrae, quod fama [note: Haec sine dubio fuit de libero religionis exercitio Reformatis a Lubecensibus concesso. Etenim an. 1666 Lubecam venit Guilielmus Momma, qui, rebus ad voluntatem ipsius non fluentibus, tandem discessit Leg. Vita Mommae ap. Io. Georg. Iochium in Vitt, Theologg. p. 282 sq. Conf. Iochii Praefat pag. penult et vlt, vbi ad ea, quae durius in citata Mommae Vita aduersus Ven, Ordinem Sacrum Lubecensem dicta, quodammodo respondet. Plenius hanc rem enarrabit Starckius in altero Hist, Eccl, Lubec, Volumine, que vtinam frui iam liceret!], quae nuper nos terruit, ficta,

falsique tenax, quam nuncia veri potius fuisse deprehendatur. Gerte nostris adversariis illa relatione publica animos creuisse, non vnum fuit argumentum, imo erant, qui crederent, ista fiducia et exemplo denuo apud Inclytum nostrum Magistratum preces suas repetituros esse. Sed melius de hoc sentio, quam vt causae nostrae timeam: et postquam vanitas rumoris sparsi publice patuerit, vltro eos rubore suffusum iri existimo. Qua vero ratione res institui possit, vt publice constet, commenta fuisse, quae Illi sparserunt, nondum modum perspicio. Interim piis precibus non desinemus exorare [gap: Greek word(s)] nostrum, vt gregi suo adesse et qui pascua inficere, hoc est, puritatem veritatis admistis erroribus temerare satagunt, ad veram cognitionem adducere, vel saltem procul a nobis arcere, et vicissim omnes ordines, vt nihil

nociturum admittant, prudentia animisque instruere atque armare velit. Eius gratiae sanctissimae Tu quoque inter vindices pietatis et veritatis strenuos commendatus vale. Scrib. Francof. ad Moen. 9 Decembr. 1670.

LXVI. CHRISTIANI KORTHOLTI ad BALTHASAREM GERHARDVM HANNEKENIVM. Musaeo, abitum minanti, successorem optat non Dreierum, sed Verpoortenium. De laboribus suis Academicis quaedam commemorat.

CLarissime et Eruditissime Dn. Magister Hannekeni amice singulariter amande et honorande. Enim vero gratissimae fuerunt tuae mihi literae, quibus et nouo meo muneri gratularis, et de aliis quibusdam submones. Apprecor et ego tuis studiis successus exoptatissimos, diuinamque benedictionem largiter omnibus tuis conatibus velificaturam! Ceterum quod ad quaesitum tuum attinet, certum est, Dn. D. M. [note: Petrus Musaeus, qui tamen non abiit Kilonio, sed ibidem mortuus est an. 1674. d. 20 Decembr. Vid. VVitenii Mem Theol. Dec. XIV. p. 1850.] dimissionem suam circa futura Paschalia in aula quaesivisse, quam et impetraturus esset haud dubie, sicubi in proposito constanter persisteret. Quod tamen an facturus sit, hactenus nescio, vt qui consilia ipsius non satis penetro. Illud certum, primariam causam, quamobrem abitum meditari incipiebat, pene esse sublatam, quae non tam erat Abbatia Schaumburgica, quam alia quaedam, heic loci quidem non ignota; de qua tamen tacere malo, quam multa scribere. Interim Abbatem illum esse posse Mülenbecensem

(prope Rintelium situs est ille locus), si velit, omnino credo. Videntur enim ibi aegre ferre eius absentiam, ob causas satis notas, et quod D. H. impar ob valetudinem ipsis videatur persequendo isti negotio Quod ad Dn. M. Verpoorten [note: VVilhelmus Verpoorten, Lubecensis, 88. Theol. deinceps Doctor, supremus Praesul et diuiniorum literarum Professor Coburgicus, qui si Kilonium fuisset, ex voluntate Kortholti, vocatus, eius sine dubio tantum euasisset decus, quantum Coburgi fuit. Eius memoria reperitur ap. B. Goetz. um in Elogg. Germ. Theol. p. 601 sqq. Conf. quae de eodem obseruaui Athen. Lubec. P. II. p. 388 sq.] attinet, si collegam illum habere possem, gratulaturus mihi hoc nomine essem vehementer. Nota quippe mihi eius pietas, candor, eruditio, modestia. Sed vnum est, quod metuo. Si abiturus est M., antagonistam habeo in aula, qui pro virili antehac meae vocationi in hanc Acad. obstitit, (vt ipsemet mihi postmodum fassus est) omnem lapidem sc. mouendo, vt huc vocaretur Regiomonte D. Dreierus. Quamuis autem tunc temporis non successerint eius consilia, credo tamen, occasione de nouo forte suppeditata, denuo eum id este acturum, vt vel illum virum, vel similem quempiam, surrogare posset

M., ne deesset heic scil. qui ipsius faveret sectae. Facile diuinabis, ad quem digitum intendam. Cum totam aulam alias habeam fauentem, hic vnus mihi insidiatur vehementer: neque id dissimulat. Sed ego parum curo eius fauorem, quum me ipsum Deum habere faventem, certissime sum persuasus. Si Dn. D. Menzerus aulam cum suo Principe inuiset, arbitror ipsum (quem audio virum esse, qui facile magnorum virorum fauorem sibi conciliare possit) commendatione sua non parum effecturum esse apud Dn. Praesidem Kielmannum. Meum si exquiretur iudicium (quod omnino credo), praestiturus sum, quae amicum decent. Deus omnia ita dirigat, vt in salutem vergant nouae huius Academiae! Certiora si posthac resciuero de omnibus, faxo, vt nec vos illa ignoretis. Inconstantissimus in suis actionibus videtur esse M. vnde vix scio, quid de abitu eius dicendum. Quanquam hoc ipso etiam die mihi dixerit, se in sententia perseuerare. Hactenus ego solus ex nostra Facultate publice et priuatim heic doceo; publice quidem controuersias pertracto Papisticas (cessit enim mihi, ex voluntate

Facultatis nostrae, lectio Controuersiarum); priuatim Institutiones Catecheticas B. Dieterici iuuentuti explico. Exspecto Francofurto scriptum Capuccini cuiusdam Viennensis, quo meum Valerianum Confessorem impugnauit (qui et ex decreto Iudicis Congregationis Romae inter libros damnatos relatus est superiori anno), examinaturus illud Disputationibus publicis, si Deus voluerit. Sed plura addere nunc prohibeor. Vale, Clariss. Dn. Magister, et Venerandum Dn. Parentem, ceterosque mei amantes observ. ac off. meis verbis saluta. Celerr. Kilonii, d. 20 Novembr. 1665.

LXVII. IOANNIS HENRICI VRSINI ad IOANNEM CONRADVM DANNHAWERVM.

PLurimum Rev. Excellentiss. Dn. D. Pater et Patrone in Domino venerande! Zum Gruß übersende hiebey demselben inschluss, darinnen Vestrae quoque Ecclesiae, sed vt ab hostibus fieri conueniebat, gedacht worden. Meletema illud extemporaneum meum, quod nuper transmisi, ad limam reuocaui, quod amici quidam suis iuuentutisque nostrae vsibus iudicarent non fore inidoneum. Quaedam amputaui, nonnulla addidi Patrum, Doctorum nostratium (in primis Dnn. Praeceptorum meorum, Dn. D. Dorschei et Tuae Excell., quoniam ingenui candoris est, fateri, per quos profeceris), quin et hostium (quos de ista materia scripsisse in Bibliothecula mea inueni, quos inter Melch Canus, Coningius de Actibus Supernat., Iac. Bayus, Commentator Catechismi Rom. Tridentini, Malderus, Episcop. Antuerpiensis etc. praecipui) testimoniis auxi et

confirmaui, totam quaestionem de Analysi Fidei [note: Nulla fit Tractatus de Analysi Fidei mentio in prolixo Scriptorum Vrsini catalogo ap. Wittenium in Mem. Theol. Dec. XII. p. 1575 sqq.] vexatissimam breuiter et pro viribus diligenter explicaui. Seindt 6 Boglein in octav geschrieben. Nulla mihi cum quoquam adversatio constituta est. Valeriani Magni ne verbulo quidem memini [note: Plane diuersa itaque videtur esse a memorata Fidei Analysi, Vrsini Regula Fidei Christianae Catholica, contra Valer. Magnum. Francof. 1652. 4, quae tertium inter scripta Vrsiniana locum occupat ap. Wittenium l. c. pag. 1575.]; sic enim consultum videbatur. Thesin tracto, veraeque sententiae [gap: Greek word(s)] doctioribus relinquo. Kont ich droben einen haben, der es verlegen, oder doch um ein geringes trucken wolte, wolt ichs hinauf senden. Non famae, sed fami [note: Hac etiam, aeque ac belli, exilii, pestilentiae, paupertatis, calamitatibus afflictus est Vrsinus. Vid. VVittenius l. c pag. 1572. Lex. Erud, P. II. col. 1464. Sed diuine auxilio ex his omnibus emersit, ac, superatis etiam scholastici pulueris molestiis, ascendit tandem ad Praesulis Ratisbonensis dignitatem, quam cum morte demum an. 1667. q. 14 Maj. deposuit.] scribo. Quis expediuit Psittaco suum [gap: Greek word(s)] ! Me meaque studia, maioris conatus, quam effectus, Excell. T. humili animo

LXVIII. SEBASTIANI SCHMIDII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Animum fauoris erga Bebelium plenissimum demonstrat. Caluinianorum conatus improbat, et Theologos, qui iisdem sese opposuerunt, laudat. Salutem plurimam!

EXimie Dn. M. Boebeli [note: Bebelius hanc a Schmidio accepit epistolam, cum studiorum causa in Academia Lipsiensi versaretur.], Amice dilectissime. Tuas, quas IIX Novembr. Anni 1656 ad me dedisti,

ante aliquot quidem accepi hebdomadas. Hactenus responsi nihil reddidi, tum quod occasio deerat oportuna, tum quod negotia moram iniiciebant, Gratissimas fuisse, non dubitabis: nec si multiplices. Optime et in optima te Lipsiae viuere conditione, est ad animi mei votum; ex quo tibi studiisque tuis quaeque exoptatissima comprecari soleo. Nec aliter tibi de me persuadebis, quam quod commodo atque decori tuo, vt debeo, faueam; vltra vota et fauoris significationem progressurus, vbi occasio se aequam praebuerit. Quae de Caluinianorum molimine scribis, creditu facilia reddunt, quae in vicino Palatinatu aguntur et scribuntur, in Saxonia, vt arbitror, iam non ignota. Vt Excellentissimus Dn. D. Hulsemannus suis non deest et Ecclesiae partibus, ita Dn. D. Dannhawerus noster istis conatibus oppositum prolixius scriptum sub prelo habet, proximis nundinis Fraricofurtensibus, aut citius forte, proditurum. Nobis vero et omnibus orthodoxis Deusopt. max. seriis deprecandus est suspiriis, vt fraudibus Satanae obicem ponat quazim primum. De Electore Saxone ea fama

ad nos hisce attulit et sparsit diebus, quae deprecari, quam credere malumus. Salutaui tuo nomine, quos voluisti. Meo resalutabis Excellentissimos Viros Dn. D. Carpzovium et Dn. L. Geierum officiosissime; nec non Rever. Dn. M. Bose et Meiero, cum Clarissimo Dn. Thoma Stegero, amicitiae officia repetes. Ipse vero valebis et viues optime.

LXIX. HENRICI MEYERI [*] ab BALTHASAREM BEBELIVM.

[*] [note: M. Henrici Meyeri, Theol, Baccal. et Symmistae apud Lipsienses Nicolaitani, an. 1669. defuncti, viri perquam docti et curiosi, memoria extat ap. B. Goetzium in Elogg, Germ Theol. p. 8. sqq. Habuit ille in Aeademia patria Lipsiensi sub praesidio Martini Geieri elegantem de Veterum Ebraeorum Ratione coenandi Dissertationem, in Biblioth Lubec. Vol. V. p. I sqq. recusam. Ipse Praeses de Visu disputauit. Multa vero didicit itineribus, quibus Germaniam, Belgium et Angliam lustrauit. Hulsemannum quoque comitatus est, ad Colloquium Thoruniense an, 1645. proficiscentem.]

CLarissime D. Bebeli, Domine, Fautor et Amice in paucis colende. Diu iam est, ex quo nihil a Te literarum vidi, accepi tamen amoris tui in me interpretes mutos, Boecleri Dispp. et Dannhaweri Allocutionem, proh! quam gratissimas. Vtinam et in posterum earum exercitationum, quas eruditum Argentoratum parit, reddar absTe particeps. Quicquid sumtuum in eas expenderis, lubens cum multa gratiarum actione reddi curabo. Reponerem etiam nostratium scripta; at parcenimis prodeunt. Imo Academicus noster Homerus dormitare videtur altissime, adeo Cathedrae

disputatoriae et pulpita publica silent pene omnia. Vnica habita est Disputatio, quae ob argumentum, quod pertractat, tibi omnino ingrata non erit. Delectatur antiquitatis monetariae studio M. Knorrius impense, et studio historiae adiutus, breui in eo felices, beneficio nummorum meorum [note: Celebris potissimum factus est Meyerus Nummophylacio, incredibili industria et magna petitia collecto, de quo ap. Goetzium l. c. pag. 389. sq. isthaec leguntur: _Nullis quidem libris editis inclaruit Meyerus, eius tamen Gazophylacium, quod vir nummorum antiquorum peritiasimus, adornauit, adhuc hodie in instructissima Bibliotheca Senatoria, quac Lipsiae est, asseruatur, Eundemque intermori vetat. Vid. L. Ioach. Meieri Antiquitat. Meier. p. 144 sqq. et Tentzelii Dialog. Menstr. an. 1695. p. 954. Nec laude cum indignum censuit M. Christ. Cnorrius in Dissert. Lips. 1660 proposita de Antiquis Romanorum Numismatibus Consecrationem illustrantibus, Cap. III. § 5. ad Nummum quendam, Pompeii capite instruetum, et in Meyetiano Gazophylacio repertum, prouocans, atque ita scribens: Nummum (hunc) neque Vrsinus habet in Familiis, neque Gorlaeus, qui multo est auctior Vrsino, neque Occo inter pompeii Nummos; neque videtur obseruatus esse a quopiam Antiquitatis Nummariae scriptore, cum nulla vllibi extet eius mentio. possidetur autem ab admod. Rever. Dn. M. Henrico Meyero, Symm. ad D. Nicol. Lips., Maecenate meo nunquam satis colendo, cum plurimis rarissimis Antiquitatis Numismatibus aliis, ex quibus quam plurima huic Dissertationi inserere potui. Add. quae de egregiis Nummorum, qui Bibliothecam Publicam Lipsiensem ornant, initiis, per insignem collectionem Meyerianam factis, disserit Praetor quondam et Bibliothecarius Lipsiensis celeberrimus, Godosr. Christian. Goetzius, in pereleganti scripto, quo Bibliothecam publicovsui dedicauit, p. 34. Verba ipsa leguntur etiam in Bibl. Lub. l. c. pag. 3.] fecit profectus,

operaeque duxit se fecisse pretium, si Consecrandi Ritum ex Nummis [note: Addi ergo meretur Knorriana Disputatio scriptis, Consecrationis ritum e nummis declarantibus, quae in Bibliotheca Nummaria passim commemorat Anfelmus Bandurius, cuius notitiam Knorrius, ac rara valde eius Dissertatio, effugit.] exponeret. Exposuit, quam feliciter, Tu, vbi eam transmisero, quod proxima fiet occasione, iudicabis, Nouellos Lipsia meditatur Iuris Doctores. Dn. D. Kuhleweinii Filius secundo genitus, Georgius Wilhelmus, habuit de Tutoris Officio suam, et Dn. Doctoris Philippi F. de Ingratitudine Disputationem. Habebit M. Rheierus suam cis paucos dies in Legem de Maleficis et Mathematicis, et cum Bornio et ceteris publice leget, atque ad examen publicum se cum reliquis accinget. Nisi forte praepropera et cita ex apoplexia mors senioris Dn. D. Bornii, filii proposita sit nonnihil susslaminatura. Burrhus [note: Franciscus Iosephus Burrhus, Italus, Medicorum irreligiosorum haud postremus, fameux, iudice Baylio Dict. Hift. et Crit. T. I. pag. 653. chymiste, charlatan et heretique. De studio ipsius alchymistico, multis quoque ineptiis, passim ostensis, siquidem recte cum vocat celeberr Struvius Introd ad Notit. Litter cap. 9. p m. 458 hominem miri ingenii, sed intolerandi fastus, taceo; dogmatum tamen ipsius, ea, quae ad sacra pertinent, hac vice magis curans, quam alia, notitiam suppeditabo. Haec operae pretium erit, cognouisse e Bulla officii Inquisitionis, quam dedit Vir longe praestantissimus et ad Memmingae decora referendus, 10 Georg Schelhornius, in Amoenitat. Liter. T V. p. 149 sqq. Sic vero errores Burrhi recensent Inquisitores: _Ab his figmentis ad mysteria fidei tranjgressus docuit, Deiparam esse Deam, quia Filius ipsius sit Deus. Conceptam fuisse sine hominis semine Spiritu Sancto in ventre S. Annae incarnato, cum quo eadem sit Deipara, quae nata fuerit ex S Anna Virgine appellasse Deiparam sacratissimam Deam filiam vnigenitam altissimi, sacerdotibus sectatoribus suis praecepisse in canone, vt adiungerent Vnispiratam filiam, in Angelica salutatione gratia plena idem esse, ac Spiritu Sancto plena: Sacra cantica ad adstruendum hoc mysterium Spiritus Sancti incarnati ab ipso Spiritu Sancto per Salomonem huius inscium dictata fuisse commentarlis a se super illa edendum, collectis ornnium sensis, (in hac periodo quaedam vel corrupta, vel omissa esse, bene monet doctissimus Schelbornius), quos sui sectatores exponerent variorum versiculorum, quos ex Canticis meditandos ipsis forte distribuebat: Nomine primi coeli Patrem intelligi, secundi Filium, tertii Sanctum Spiritum, ad quem raptus fuerit Paulus, et arcana, quae vidisse se testatur, fuisse hanc Spiritus S. incarnationem, quam cum illi non licuerit manifestare, modo manisestari iussam: in Eucharistia non solum Christum, sed et Mariam contineri, et adorari, particulam hostiae a sacerdotibus in calicem demitti ad significandam vnionem Christi et Mariae in illo sanguine pretiosissimo. Praeter coelum, infernum et purgatorium, esse Limbum quartum locum, ad quem multi infidelei descendant. Ecclesiasten scatere erroribus a Salomone compositum: in peccato mortali a religiosis ad suos errores tuendos vsuspari, corrigendum post adeptum altissimi regnum. Hos errores non tantum inter sectatores suos, sed, etiam cuidam nominato in processu extra ditionem Mediolanensem communicauit, imo in contuberniis suis etiam praedicauit et dictauit, qui in manus inquisitorum delati, iuridice recogniti sunt pro praedicatis et dictatis ab ipso Burrho, ex quibus haeveses sequentes colliguntur. Deitatem in tertia persona esse quandam tertiam Deitatem: in filio principium esse omnipotentiae amantis ipsi proprium, per quod ipse ab aeterno cooperatus cum in trinseca omnipotentia amante et generante: filium ab aeterno non contentum fuisse gloria sua, sed cupidissimum futurae: Deitatem tertiae personae esse spiratam essentiam, verbi esse generatam et filiatam a filio stimulari patrem ad creandum. In tribus personis tres esse omnipotentias constitutiuas vnius omnipotentiae. vti tres potentiae vnam animam constituant. Secundam et tertiam personam inseriores esse patre. His temporibui reseruatam fidelium et infidelium vnionem, vt manifestentur praerogatiuae Deiparae filio suo acqualis, animam scilicet vtriusque aequalem omnino fuisse. Luciferum a Deo iussum adorare Mariam et l esum in idea, quo recusato ceciderit Partem Angelorum in aere haesisse, qui Lucifero desiderio solum, non deliberata voluntate inhaeserint. Ante chaos materiale aliud productum a Deo qualitatum et potemiarum formatricum compartes materiales. In creatione inundi elementaris Deum ministerio angelorum vsum fuisse, permisisse etiam, vt ex ipsis crearentur variae syluestrium animalium species, pro grauitate culpae ipsorum, entitatem intellectualem Angelorum reproborum a Deo adhiberi ad animanda bruta. Homines vero animatos esse ex diuinissima virtute vitae generatae et spiratae, ideoque non annihilabiles. Sanctis in hoc mundo dominium in bestias idem concedi, quod Adamo ante culpam: hanc doctrinam ex throno increatae sapientiae desumptam esse, et ideo inexpugnabilem. Creaturas ideales esse materiam primam Philosophorum; infantes in peccato generatos maculari in anima non originali folum culpa, sed etiam actuali Filios natos parentibus bonis faciliores esse ad virtutem, quam natos malis Volumatem patris coactam fuisse ad crean, dum mundum. Adhaec symbolo Apostolico inseruit, quod Deipara exiuisset ex gremio diuinac essentiae, cum anima ipsiui identificata, velut ad quos Christus ascen derit esse tres personas, patrem coelum increatum, Filium, coelum generatum, spiritum coelum spiratum, dextra Patris intelligi humanitatem Christi velut arbitram omnipotentiae exterioris promanantis a patre. Mariam Dei filiam fuisse ante conceptionem verbi: propter animam identificatam cum essentia duina ideo dici: ab initio et ante secula creata sum, sicut de Christo occisum esse ab origine mundi. In oratione Dominica, adueniat regnum tuum, explicuit de commentitio suo regno altissimi; in salutatione Angelica nominauit Deiparam vnispiratam filiam altissimi. Sancti Spiritus incarnationem decretam propter peccatum Evae, Deum obligatum ex iustitia, non ex misericordia ad auxilia gratiae iustis concedenda. Ad inculcanda haec dogmata idiotis, asseruit, patrem aeternum ipsis iratum esse ob incredulitatem quam pellere deberent per internum instinctum, quem nonnemo iam sensisset in vsu Eucharistiac. Conversum se esse a dissolutione vitae suae, quam ficta demissione propalabat ad S. Mariam maiorem, mox secutum terrae motum S. Paulum et Michaelem apparuisse. alterum clamoribus validissimi sibi loquutum, alterum vero dixisse: multa dissonantia venient, omnia tamen ad maiorem Dei gloriam. Iactauit, sibi sacillimum esse propter donum coelestium recuelationum penetrare fidei nostrae mysteria altissima, vti resurrectionem mortuorum; esse se donatum mundo ad reducendos omnes homines ad Ecclesiam Catholicam. Habere S. Pauli autoritatem, cum qua reprehenderit ipse S. Petrum, quae auctoritas sit cadem atque illa, quae Pontifices creat, et cum hac illuminare se multos, imbuere etiam cognitionibus ac prosundissimis sacrarum literarum arcanis. Hanc non conferri omnibus aequaliter a Deo: singulos tamen suam communicare posse singulis. Se vtpote copiosius dotatum plurimis, et communicasse iam nonnullis suorum asseclarum impositis capiti manibus, et inuocata primum S. Trinitate, vt eos dignaretur accensere inter nationalistas Euangelicos, cum 5. Michaele, Gabriele, Raphaele et caeteris coelo sipiritibus ad implorandum a SS. Trinitate huius dignitatis vsum, qui consisteret in dono sapientiae et notitiae rerum neccessariarum ad acquirendum regnum altissimi; Hac dignitate habere se pariter potestatem saluandi multas animas, quae baptismo carent: denique a Deo accensam in se flammam interiorem, qua distinguat illustrationes diuinas et veras a falsis; et suas pro diuinis a persona vitae sanctioris in processu nominata probatas esse. Manu sua eleuata contineri res maximas, imo in digitis suis quoque totam omnipotentiam diuiuam restringi cum potestate totum orbem reducendi ad vnnm ouile et vnum pastorem. Alias vulgauit, animas suorum sectatorum sibi comparuisse varia luce circumdatas pro virtutum varietate, qua fulserint in vita, in fronte videre se cuiusque statum inferiorem et sensa, quia tutelarem angelum vniuscuiusque in fronte videat in specie lucis orbicularis; ideo sectatores suos invicem in fronte se iussit osculari, quos elegisse se rudes dixit, vt opera corum opera diuina clarius haberentur, in tempore scientiis infusis dotandos ex cognitione necessaria ad adipiscendum altissimi regnum. Sic fecisse Christum in Apostolis suis, vade libros vel erroribus scatentes qui haberent, desenderent suam doctrinam veram et confirmandam ab ecclesia, quae in praesentia illa velut in nube teneat. Quae Bullae, non satis concinne variis in locis scriptae, verba satis superque demonstrant, Burrhi ingeniuni, quod ipse ostentauit magnum, non fuisse sine magna mixura dementiae. In allatis enim vt salsissima dogmata, ita quoque ineptissimae nugae occurrunt. Et si vero Inquisitores, si cuncta vera sunt, atque fide idonea nituntur, in multis causas habuerint iustas, cur in Burrhum severe animadverterent, hoc tamen eos secisse propter nimium Mariae cultum, haud im. merito mirarmur, cum inter omnes constet, quod plures in Papatu Mariam pro Dea impune habuerint. Burrhus vero propter insanam hanc [gap: Greek word(s)] , et inquinatas dostrinas alias, declarabatur haeresiarcha, rationem reddere iubebatur coram iudicio sanctiori, condemnabatur, et, fuga salutem petens, suspendebatur in effigie, quae in rogum tandem fuit coniecta. Varias autem Europae regiones peruagatus, multis in locis velut homo, qui miracula possit edese, si non omnium, plerorumque saltem, ora animosque in se conuertit. Quae Dresdae et Lipsiae habuerit fata, in duabus Epistolis, an. 1660. d. 15 Sept et 15 Octob. scriptis, quas cum obseruationibus nonnullis, res etiam Burrhianas illustrantibus, edidit B. 10. Herm. Elswichius pag. 85 sqq. Meyerus noster: quae aliis in locis, exponit Baylius l. c. p. 654, a quo de mutato rerum Burrhianarum statu in vrbe Amstelodamensi dicta, de pluribus valent ciuitatibus. Il y sit, ait, grand bruit; on alloit a lui comme au medecin universel de toutes sortes de maladies; il y parut en magnifique equipage; il se faisoit traitter d' Excellence, on parloit de le marier aux plus grans partis etc. La chance tourna, on vit baisser sa reputation; soit que ses miracles ne trouvssent plus de foi, soit que sa foi ne put faire plus de miracles. Prius incitauit 10. Frischmanum, vt stupendo cum elogio, quod extat in Groschuffii Nov. Libror. rarior, Collect Fascic. II. p. 273 sqq. ornaret; posterius commouit alios, vt non satis honorifice de eodem sentirent Plura de Burho (cuius extat quoque Vita, an, 1670, vna cum Appendice de tribus huius saeculi impostoribus, euulgara) cognosci possunt ex Bayii l. c. pag. 653. 656. Bure. Gotth. Struvil V. C. Act Litter ex MSS. T II. Fasc. I. p. 19 sqq. Fasc. IV. p. 378. sqq. vbi perstringitur a Pasquino Frischmannus, Burrbi laudator modum excedens. Schelhornii l. c. pag. 141-163, vbi egregia documenta reperiuntur. Addere iuuat, quod aliqui referant, eum, ad Turcas abiturum, a Nuncio Papae in itinere agnitum, delatumque, consentiente Caesare, Romam fuisse abductum, ibidem ob haeresin condemnatum, et in carcerem coniectum, in quo an. 1695. aet. 79 obie. rit. Dogmata eius cunctis fere adeo absurda visa sunt, vt, semet ipsa resutantia, aliorum refutatione non indigerent. Turpissimum tamen eius errorem de Maria, quarta Deitatis persona, notandum esse censuit B. Christian. Noldius in Colleg. Philosophico-Theolog. p. 48, vbi eodem proces. sisse insaniae Casp. Schwenckfeldium, obseruat. Varia quoque de Burrho habet Godofr. Amoldus in Hist. Eccl. et Hacres. P. III. c. 18. p. 185 sqq, vbi Historicos Pontificios non solum pag. 186 his censet verbis: In dem Decret des so genannten H. Officii zu Rom sind ihm wunderliche, und offt gegen einander lauffende Dinge bengemessen worden/daraus es denn die Historici, sonderlich die Römischen in die Welt geschrieben; verum etiam p. 187 Burrhum excusaturus, sic scribit; Allen Umständen nach ist kein Zweifel, daß dieser Burrhi et was ugemeines in geheimen Wissenschafften gehabt, und eben deswegen, weil seine Erkäntniß, so wol in natürlichen, als göttlichen Dingen, die Gräntzen der gemeinen Meinungen überschritten, ton mißgünstigen, unwissenden und Heuchlern leiden müssen. Sic ille more SEELENI Delic. Epist. suo Burrhum omnino absoluit, cui, si forte quaedam, non tamen omnia videntur imprudenter attributa. Haec scripseram, cum opportune ad manus meas veniret liber haud paucis incogoitus, cui hic titulus: L' Ambasciata di Romolo a Romani, Nelle quale vi sono annessi tutti Trattati, Negetiati, Satire, pasquinate, Relationi, Apologie, Canzone, Sonetti, Rittratri, et altre Scritture sopra gli interessi di Roma, durante la Sede-Vacante; cominciando da giorno dolla morte di Clemente nono, sino al giorno della creatione di Clemente decimo. Con la Vita, Processo, e sentenza di Francesco Borri, Milanese. Bruselles. 1676. 12. In eo pag. 689 sqq. occurrit Sommario del processo di Gioseppe Francesco Borri Milanese condannato, e sententiato dal Tribunale dells, officio per Eretico nella Chiesa della Minerva, doue il suo Ritratto. olfigura fu data all' Eminentissimo Cardinale Pro Gubernatore per essequirne la Oiustitia a di 2 Genaro 1661, exhibeturque Italico sermone integra Inquisitorum Bulla, quae Latino idiomate, et nonnullia quidem in locis quodammodo contracta, apud Sche hornium reperitur. Vbi in Latino exemplari quaedam vel corrupta, vel omissa esse supra monuit laudatus Schelhornius, ibi in Italico p. 702 sqq. sic legitur: _Che la Beatissima Vergine non eva stata concepita con seme humano, ma per opera divina prendendo carne lo Spirito Santo nel Ventre di Santa Anna, e partorita dalla medesima, la quale nel parto asseriva egli esser rimasa Vergine, e tale esser stata avanti il parto, e trattandosi, che S. Giovachino fosse stato impotente a consumate il Matrimonio, e pero chiamava la Beatissima Vergine Sagratissima Dea, et vnigenita figlia dell' Altissimo, e da quei pochi Sacerdoti, i quali scioccamente eransi satti suoi seguaci saceva aggiongere nel Canone della Messa le parole Vninspirata filia. Et per prova di questi suoi esecandi insegnamenti apporta va le parole della salutatione Angelica Gratia pena, le qnali diceva dover s' intendtre come se dicessero Spiritu Sancto plena, et asseriua, che la Sacra Centica fu gia dettata dallo Spirito Santo; Per provare questo Misterio benche per il passato non fosse intesa ne meno dall' istesso solamente, e con questo motivo sacendo nell tempo delle Congregationi estrane a sorte varii versetti della medema Cantica li distribuiva s discepoli da meditare nel tempo dell' Oratione Mentale con intentione d' adattarli alla consermatione del predetto suo Dogma Ereticale, e se le meditationi souvenute loro, quali voleva se gli portassero in scritto s accommodavano a suoi empii sentimenti, se discodavano come dettate dall' Angelo Custode, ma se discordavano da essi le rigettava, fingendo altre interpretation sproportionate, et affermava che a suo tempo voleva formare vn compendio di tutte quelle, e publicare pieno commentario alla medema Cantica per far conoscere al Mondo, che questa era la vera prova della predetta Incarnatione, e per maggio mente confermare i suoi seguaci in questa perversa opinione, aggiungeva, che col nome del primo Cielo si esprimeva il Padra Eterno, etc. Totam Builam Italicam, Latinae versioni praeferendam, ex libro rarissimo, (quem pro humanitate sua, mecum communicauit Vir eruditissimus, Sam. Gerb. a Melle, quod gratus agnosco) afferrem, ni eius prolixitas esset impedimento] Noribergae appulit; factus

materies certior. Sed heus, amice dulcissime, quo in loco res tuae versantur? Nondum es Pastor? Fac, aliquando Tibi de sparta Marthaque gratulandi habeamus causas. Nos hic omnes, quos Tui amantes reliquisti, vno excepto Hülsemanno, de quo plura ex D. D. Dannhawero, communi Patrono nostro, audies, valemus per Dei gratiam pancratice.

In Wittebergensi Academia D. Quenstedt Theologiae Professor, D. Deutschmann, nouo et inaudito hactenus exemplo, Facultatis Theolog. Assessor a Sereniss. Electore nostro constitutus est. Plura non addo, nisi vt tibi diligentissime Heinziam, spes nostras, commendem, teque valere et me pristino prosequi amore iubeam. Vale Bebeli, cordis pars haud postrema mei. Lips. 5 August. A. CIC ICC LX.

LXX. HENRICI MEYERI ad BALTHASAREM BEBELIVM. Obitus Reislandi, nec non Buchneri, cuius mortis causa singularis adducitur. Strauchius a Stetinensibus frustra vocatus. Observationes de Cometa. Pacis et concordiae consilia a Walenburchio ac Boineburgio cum Hülsemanno, valetudinario, communicata.

NUllus dubito, Amice aetatem honorande et fratris loco habende, meas Tibi a Dn. Sterbergero rectissime redditas esse; ex quo tempore parum, quod scribam et memorem, dignum obuenit. Non possum tamen, magno quoque meo cordolio, te celare, communem nostrum quondam Amicum, Dn. M. Reislandum, febri ardente corueptum humanis rebus ante aliquot septimanas valedixisse. Wittebergae moerori quoque suo succubuisse fertur Acadermiae illius aeternum decus [note: Cum hoc augusti nominis Oratoris ac Poetae Wittebergensia, Augusti Buchneri, elogio conueniunt, quae extant in eius Memoria ap. Wittenium in Memor, philos, Deco VII. p. 391.], Buchnerus. Filiam enim, si, quae narrantur, vera sunt, desponsauerat M. Schulzio, Torgensi, apud vos iam commoranti, cui etiam Electoris indultu Professionem suam Poeseos impetrauerat, sperans fore, vt ad hui us nuntii laetitiam Schultzius et spatam et Martham sit amplexurus. Sed causatus Schultzius Argentoratensem felicitatem, redire renuit, Virumque improviso hoc nuntio in morbum coniecit internecionum,

qui eum etiam diebus abhinc omnino XV extinxit, Dn. L. Strauchium Stetinenses ex eadem quoque Academia in Micraelii locum vocarunt. Nuntiauit is rem literis omnem aulae, simulque petiit, vt vel se Serenissimus gratiose dimitteret, vel professione Theolog. extraordinaria, Adsessura in eadem Facultate et auctario salarii bearet. Renuit posterius Serenissimus, concessit prius. Ast Strauchius istius memor: Si qua sede sedes, etc. consilium mutauit, et Wittebergae commorari constituit. Petiit praeterea Serenissimus ab vtraque Academia, vt suas de Cometa obseruationes transmitterent. Ast neuter Mathematicorum Pluvio Jove impeditus quicquam vel vidit, vel annotauit. Tu si quid certi de figura, situ, motu, duratione et similibus habueris, eius mihi quoque fac copiam, Caeterum P. Walenburgius cum illustri Boineburgio, missis ad Dn. Polycarp. Heilandum literis, pacis consilia et concordiae Ecclesiasticae cum Dn. Hülsemanno agitare expetierunt. Respoudit noster illustri Boineburgio [note: Ioannes Christianus L. B. de Boineburg, viuebat isto tempore in Aula Moguntina, Electoris Consiliarius intimus et Supremus Aulae Mareschallus, Vir non dignitatibus solum, sed maxima etiam etuditione illustris. Quare dolendum, quod ad castra Romanensium transierit; etsi laudem non plane nullam mereatur, quod religionem, quam deseruerat, non omni fauore indignam iudicauerit. Religioni nostrae, ait celeberr. Struvius in Vita Boineburgii, Fasc. III. Act. Liter, praemissa pag. A. 6, semper fauit, quamuis ab ea ad pontificiam defecisset]

sese priuatim tantae rei conferre nihil posse, paratum tamen esse, ad Serenissimi Electoris iussa, cum Theologica Facultate, et concordiae media audire, ad eadem respondere, et quid e re pacis futurum sit, candide monere. Transmisit hasce responsorias suas Electori, vel Consistorio, superiori perlegendas. Quid vel a nostra, vel Moguntina [note: Aulae hic forsan inserendum pro illa voce, quam in autographo quid sibi velit, diuinare non licuit] aliquando respondebitur, faxo vt scias. Vires interim venerandi Hulsemanni decrescunt. A concionibus et lectionibus publicis omnino abstinet. Consistorium frequentat, ast in eo pronuntiat varie, prout memoriae iudiciique paroxysmi permittunt. Iis enim quandoque valet; quandoque autem rerum etiam pridie gestarum oblitus, sibi in alieno foro versari videtur: quandoque vsus linguae est expeditus,

quandoque adeo impeditus vt vix, quid loquatur, cognoscas, diligentissime attendens. Habes, quae apud nos geruntur. Si quae sint, quae me scire iuuet, ea mecum communica. Vale, Vir amande, et me, quod facis, in posterum ama. Dabam 3 Mart. A. 1661.

LXXI. HENRICI BAVMANNI ad BALTHASAREM BEBELIVM. Magni in Bebelium affectus documenta exhibet. Gymnasticam suam spartam, eiusque molestias, nec non acceptos in disciplina sanctiori honores commemorat. Controuersiam Helmstadio-Wittebergensem diiudicat, Frommium, apostatam, notat. De religionis in Marchia et Smalcaldensi territorio motibus nonnulla refert.

PLurimum Reuerende, Amplissime, Excellentissime Vir, Domine, Fautor et Amice in Christo dilectissime, honoratissime. Vtinam hae in T. Excell sanam et omni prosperitate florentem incidant! Inopinata hac occasione paucas lineolas, veteris amoris infallibiles testes, exarare me coegit fervor aeterni amoris, quo T. Exc. complectitur hic non infucatus animus. Honoris, fauoris et amoris T. Exc. tot testimonia, quae Wittebergae et Argentorati mihi reliquit, sunt perpetua reciproci, nunquam intermorituri affectus mei Theologici quotidiana [gap: Greek word(s)] . Mira Dei prouidentia factum est, quod Coburgi Directoris et Professoris Theol. potissimum, in celebri alias Gymnasio, officio nunc fungor; quod nunquam ambii, de quo nunquam cogitaui. Ah! doleo animitus, hanc locorum intercapedinem nostrum literarium intercipere commercium Plura in promtu essent, quae T. Exc. transmitterem, si commodior se offerret occasio. Sed mirum quantum exultabo, si

latentem in tam amico pectore scintillulam veteris amoris superare propediem rescire dabitur. Gratulor etiam T. Exc. altiorem in Theolog. Facult. gradum et ascensum. Deus ista dona sua, quibus abundat T. Exc., coronet, augeat, et in Eccles. suae ornamentum vertat quam diutissime. Si qua obiicietur occasio, me tuis, Amicorum Princeps, exhilarandi, et nonnulla, quae T. Exc. industria interea erudito communicauit orbi, transmittendi, istam ne praeterlabi patiatur Tuus amor, amice rogo. Ego Dn. D. Seldii, Soceri mei, Scrutinium Articulorum Fidei, et qualiacunque mea meletemata prima quavis occasione exhibebo, Excellentiss. Dn. D. Schmidio, Dn. D. Faustio, Dnn. Collegis perofficiosam transscribo salutem, et pro Vobis orare nunquam omittam. Deus, qui mirabiliter circumagit suos in huius mundi diversorio, mihi magnam domesticae crucis molem imposuit, quam per sesquiannum laeto, quantum permittit imbecillitas, animo fero. Alias sparta ex voto mihi contigit; si absque Gymnasticae Iuventutis in Gymnasio Academico coercitione et disciplinae assertione esset. Spectatores

hactenus fuistis comoediae Helmstadiano-Wittenbergensis, in qua mutatis tantum personis vetus repetitur cantilena; paucis exceptis. Mira ingenia in hoc theatro miris collisa modis. In multis [gap: Greek word(s)] . Opposui quaedam Corollaria circa nonnulla dicta D. Calixto, quamvis inter olores strepere anseri vix integrum sit. Iam conciliationi partium, Sereniss. Electore cum Ducib. Brunsvic. transigente, advigilant; de qua Dn. D. Calovius nuper mihi scripsit: Imposibilem illam esse, quia distant in terminis contradictoriis, nisi Helmstad. reuocentur ad lineam Corporis Iulii. Dn. D. Seld quandoque etiam Helmstadienses pungit et refutat. Deus largiatur Ecclesiae suae halcyonia! Improbus ille Probus [note: Andreas Frommius, turpis facrorum Lutheranorum desertor. Conf. Philocal. Epist. p. 190. 270. sp.], mihi probe notus, in sensum reprobum datus, Dn. D. Reinharti experietur censuram breui; quod nuper ad me perscripsit. In Marchia et Schmalcaldensi territorio eadem Calvinianorum luditur fabula. Et nisi Deus [gap: Greek word(s)] succurret misere afflictis, actum est de orthodoxia ibidem. Schmalcaldensibus, quos nuper

compellabam, opem ferre pro mea virili constitui, refutando [note: Inter scripta Baumanni, eodem anno 1669, quo haec Epistola exarata, d. 1 Nov. defuncti, ap. Wittenium Diar. Biogr. ad an. 1660. d. 1 Novemb. varia Anti-Caluiniana reperiuntur. Istius, quod hic promittit, editionem praematura forsan mors impediuit.] etiam libellum istum qs. Symbolicum, in quo omnia prima ponunt, qui inscribitur: Der Baßlische Bericht. Confortamus interea literis ibidem pressum Diaconum infirmum: Inspector enim et Archi-Diaconus, sunt muti canes. Biennium est, ex quo inssu Sereniss. mei Principis coactus sum Doctoris petere titulum; et triennium est, ex quo huic officio praesum, Deus non deserit suos; quamuis amara semper misceat dulcibus. Deus seruet T. plur. Rev. Excell. cum dulciss. Coniuge, quam, peramanter saluto, et tota clariss. familia; nec non Rever. Dn. fratre, cui P. S. D. Dab. raptim Coburgi. d. 14. Martii. 69.

LXXII. BALTHASARIS RAITHII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Syncretismus vehementer a Wirtembergensibus improbatur. Notantur Rinthelenses; nec non Melletius, Ferrius, Maresius. [gap: Greek word(s)] !

VIr adm. Rev. atque Excellentissime, Fautor Fraterque in Christo honoratissime. Quid ad vestram Facultatem nuper perscripserit D. D. Wellerus de porrigendis sibi manibus in causa Syncretismi maledicti per Serenissimum Electorem suum, mediante Decisione, profliganda, praesertim vt perniciosa Rintelensium Attentata seueriori aliquo remedio sistantur, id ex Tuis amantissimis literis didici. Ingreditur facile per posticam hoc pacto Caluinismus, tanto molimine pridem per anticam exactus, et

res suas sibi habere iussus; vnde vigilandum inclamato lupo, pium necessariumque esse passim in Ecclesia, recte subiungis. Caeterum quae vel mea, meorumve sententia super eo sit negotio, scitote, nos toto aversari pectore Syncretismum; nec aliam mentem esse Ill. Consistorio Stutg. scimus ex scripto German. nuper in 4 excuso [note: Innuit, ni fallor, Melchioris Nicolai, Theologi Wirtembergici an. 1659 mortui, Gründliche Anzeige, wie es mit dem Religions-Streit zwischen den Augspurg. Confessions-Verwandten und Calvinischen Reformirten beschaffen. Stutg. 1663. 4. Vnde simul iudicari potest, quo circiter anno scripta sit haec Raithiana Epistola, quae in [gap: Greek word(s)] est sine die ac Consule.], quod D. Nicolai [gap: Greek word(s)] Haidelbergensibus, qui nos in fundamento consentientes praesumebant, opposuit; scimus adhuc euidentius ex orali collatione facta ante biennium fere cum eodem Stutg. super quaesito a Melletio, Ferrio et Maresio [note: Samuel Maresius, Theologus Reformatus ob feruorem, quo ipsis fidei sociis non pepercit, (vid. B. Henr. Ludolph. Benthemii Holländ. Kirch- und Schul-Staat P. II. P. 249 sp. Baylii Dict. T. II p. m. 2046 sp.) notus, de concordia tamen Luteranos inter et Reformatos stabilienda aliquando cogitauit. Ad Syncretistas idcirco eum retulit, inque eius methodo multa desiderauit Calovius Hist. Syncr. p. 867. Edidit autem Maresius Theologum Pacificum, siue Dissertationem Theologicam de Syncretismo et Reconciliatione partium in Religione dissidentium, quousque et quibuscum optari et vrgeri possit. 1651. 4.] nobiscum Syncretismo,

et materiam illam Syncretisticam ad praemonendam Iuuentutem Academicam iam vnus ex Facultate pro lectione ordinaria tractat. Verum de iungendis Vobiscum precibus ad rogandum Ser. Elect. Sax. annuere citius non possumus, nisi re cum Ill. Consist. Stutg. communicata deliberataque, cum nil non talium coniunctim hactenus egerimus. Conterat Deus Satanam sub pedes nostros, [gap: Greek word(s)] ! Ita Eiusdem tutelae commendatus Vale, resalutatus cum pl. Rev. Dnn. Collegis.

LXXIII. FRIDERICI VICCII ad BALTHASAREM BEBELIVM. De instaurando et conseruando in Polonia Lutheranismo. Misera Ecclesiae Lutheranae apud Gröningenses facies.

VIr plurimum Reuerende, Amplissime atque Excellentissime, Dne et Fautor honoratissime. Quasi coelitus demissae tuae literae vitae lectaeque a me fuerunt. Non quod praeter spem et opinionem traditae modo, sed et quia ab amico Academico coniunctissimo scriptae. Maxima vero laetitia gauisus sum, cum ex illis certior factus, studia tua Theologica summum feliciter attigisse fastigium. Quo de nomine lubens meritoque gratulor, Deumque veneror, vt diuinae cedat gloriae, Ecclesiae augmento, tuo emolumento hic honos summus. Quod deinde quaesitum attinet, lubens assurgo petitis, et quantum ex Rectore Scholae Neo-Bojanoviensis, Affine et Compatre, per literas explorare potui, significo. Recensuit, ante annum, et quod excurrit, in Poloniae finibus, atque Neo-Bojanova Synodum a Lutheranis [gap: Greek word(s)] talibus habitam, atque inter alia consultum, quo pacto Ecclesia ibi locorum plantata futuris temporibus propagari possit feliciter, vt vires emolumenutumque capessat

in multis pressa satis Lutherana orthodoxia. Tandem in illa communibus conclusum suffragiis, illud quicquid sit scopi, omnium felicissime posse obtineri, si Athenaeum, vel Gymnasium Academicum exstrueretur, in quo iuuentus, praeter alia scitu necessaria, eaque in Gymnasiis tractari solita, linguae Polonicae in primis assequeretur notitiam. Quia vero illud institutum domesticis sumtibus promoueri, plane [gap: Greek word(s)] aestimabitur, Magnificorum atque Generosorum Ecclesiae Lutheranae illic locorum collectae Patronorum, ore et corde nostrae fidei addictorum, quos inter primas tenet illustris Dn. Ossowski, Capitaneus Wschoviensis, diplomatibus ablegati ad Exteros, Reges, Principes, Ciuitates, et Ecclesiae Lutheranae membra, Dn. M. Johannes Herbinius [note: Huius Epistola, ad eundem Bebelium Bojanovia 1671. d. 27. April. scripta, ac Historiam quoque Lutheranismi in Polonia illustrans, adeoque cum hac, et duabus sequentibus Epistolis, conferenda, inserta a me est Biblioth. Lubec. Vol. I. pag. 64 sqq.], et Studiosus Iuris, pecuniam operi exantlando sufficientem precario collecturi. Quantum hactenus collegerint, non licuit resciscere.

Sperant tamen et confidunt, fore, vt eventus votis responsurus sit conceptis. Ecclesiam ipsam quod attinet, in istam vsquelucem vacarelibere in multis Poloniae oppidis diuino illa cultui potest tuta, quae supremi Numinis est clementia, ab aduersariorum noxiis conatibus. In quibusdam etiam locis patroci lio Magistratus Pontificii nititur, atque fruitur omni sine damno. Rati enim, satius esse, aliquos habere subditos, quam caementa, et rudera atque lapides Quin in supra dicta Synodo adaucta est Ecclesia Polonica Lutherana Consistorio, quod Seniorem, et quatuor Conseniores agnoscit. Credunt itaque, incremento maiori futurum, si impetrare Gymnasium Academicum Lutheranum possint. Ad metam igitur Illustres et Pii Viri, bonam et Christianam vtique, assequendam collineant. DEUS faciat, ne successibus careant! Quae de Dominis Delegatis scribis, eorumque imprudentia, miror, tantam rem hoc agimodo. Quo nihil agit aliud Satan, quam vt maculam bonorum virorum intentioni et pietati adspergat. Vnius familiaritate, M. Herbinii scilicet, frui concessum fuit Witebergae, alterum non noui, Nihil

amplius. Praescribere enim vestrae prudentiae vereor, cum in eam iam convenerint vestrae inclutisismae Reip. Proceres maturo consilio sententiam, tutius fore, si per aliquem mercatorem Ministerio, vel Capici collectae numerentur. Haec isto de negocio. Forte ad vos veniet breui frater meus M. Esaias, et de vno atque altero coram plura dicet Iam per dimidium annam hospitatus est Groningae, vbi coetus Lutheranus ipsum Pastorem elegit, vocare voluit [note: In alia Epistola, ad Bebelium an. 1665. d. 2 Septemb. scripta, haec habet Viccius: Frater, quem ante annum Tuis consecraram officiis, Groningae vocatus Pastor est in Lutheranorum Coetu et Ecclesiola. Quam diu propter persecutiones Calvinianorum continuas, grauissimas, dies docebit.]; sed omnibus ingratiis Magistratus Calviniani. Cumque apud ipsos sermones habuerit saepe sacros [gap: Greek word(s)] , quae variarunt saepius, et contra interdicta Magistratus praeceptum ipsi, vt deserat coetum et vrbem relinquat. Quid contigerit ab illo die, nondum liquet. Deus seruet animum, assistatque contra furias Calvinianorum hactenus satis illic locorum exagitato, Expulsus recta ad Vos ibit. Hospitio excipies atque fauore beneuolentisimo

gratissimum hospitem, iuuabisque pro tua copia, et amore antiquo. Vocationem enim recipere noluit, nec potuit, ita stantibus Ecclesiae Lutheranae apud Groningenses rebus. Neque suadent, vel possunt Theologi Amstelodamenses. Iam vale cum Tuis ex animi sententia, atque amare perge illum, qui vt olim, ita semper mansurus

LXXIV. FRIDERICI VICCII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Ecclesiae Lutheranae in Polonia status porro descriptus, et Bebelio de meliori commendatus. Polkii res exploratae et Bebelianae curae commissae. Bebelii scripta desiderata.

VIr Magnifice, pl. Reuerende, Amplissime atque Excellentissime Domine, Doctor Theologe, Fautor et in Christo Frater venerande. Quod inter veteres Academicosque amicos me referas adhuc, non oblitus mei, et tuae beniuolentiae atque meae felicitatis non leve argumentum est, Bene. Amicitia nescit moueri, et inter loco remotos carum seruat animum, semper eadem. Nec deero ego, quod meas attinet partes, dum res et vita patietur nostra. Quam promtus assurgam et velificabor, si qua in re potero. Serius quidem hac vice, sed inquirens in statum Ecclesiae nostrae apud Polonos quis sit certus, efficere id non potui citius. Perscripsi ea de causa ad Virum pl. Reverendum atque Amplissimum Dn. Jeremiam Gerlachium, Pastorem in Polonia Schlichting heimensem, qui caeterarum, quae in Polonia colliguntur, Ecclesiarum Lutheranarum Senior est, et primarius. Ex cuius literis haec excerpere, et ad T. Magnif. perscribere

placuit, "Gymnasio Bojanoviensi, nostraeque Ecclesiae statu haec habe. Conuenimus A. 1663. in Synodo Generali, et magno consensu decrevimus, Gymnasium, vel Scholam illustrem in Polonia Maiori erigere, quo a Scholis Iesuitarum et heterodoxorum aliorum avocaretur iuuentus, et destituti mediis, per certos Deputatos in S. Rom. Imperio et Regnis Septentrionalibus opem domesticorum fidei imploravimus. Sed impediuerunt optimum propositum subsecuta status publici in hoc Regno mutatio, aduersariorumque variae machinationes, qui post abdicationem Casimiri omnem lapidem moverunt, vt reliquias Evangelii e Sarmatia penitus eliminarent. Restitit tamen et resistit adhuc nostra Dissidentium Nobilitas, Iesusque noster ita direxit consilia tum Regiae Maiestatis, tum Archiepiscopi, vt sarta tecta nobis reliquerint priuilegia, et Confoederationem, et iuramento Regio confirmaverint securitatem. Fremit quidem Clerus adhuc, verum obicem iis ponunt Constitutiones publicae, ipsique Nobiles Pontificii, nostris Dnn. Patronis

rem et Nomini Diuino et suo laudi futuram. Eriget certe sibi non interiturum gloriae monumentum in Sarmatia. Et quod maius, decus Dei vestrumque provehetur et publicabitur. Facies ergo, Vir Amplissime, quae Tua pietas, prudentia et sollers cura persuadebunt. Tandem nec intermittere possum, quin de meliore commendem T. Magnif. eximium iuuenem et Magistrum, Franciscum Polkium, boni ciuis in nostra Vratislauia filium. Quid rerum moliatur ibidem apud Vos, scire percupiunt parentes, qui me interprete T. Rev. Magnif. multa salute perfundunt. Si temporis ratio, officiorumque multitudo permiserit, haud gravatim statum, si cognitus, iuuenis adaperiet. De obsessione vestrae ciuitatis hic sparsus fuit rumor. Si fabula vera foret, suaderent Parentes, vt filius Gissam peregre abiret. Nos tamen isti nondum fidem dedimus rumori. Si peregre abiret, orarem, vt Tua scripta ipsi committeres ad me deportanda, praesertim quae sunt de Ecclesiis Patriarcharum, pretio designato. Lubenter assurgam, et quod nominabitur, mittam. Imo si quid aliud foret noui. Iam vale, Vir Dei.

Deus Te seruet. Dn. Herbinius literas, quas ad ipsum scripsisti, accepit. Non dubito, quin responsorias sit missurus. Iterum vale et faue

M. Friderico Viccio, Pastori et Praeposito ad S. Bernhardi et Consistorii Assessori.

LXXV. FRIDERICI VICCII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Difficultates Lutheranismum in Polonia prementes. Polckius denuo commendatus. De Bebelianis scriptis honorificum iudicium. Salutem et omnia solidae felicitatis incrementa a Iesu Sospitatore.

VIr Pl. Reverende, Amplissime atque Excellentissime, Domine, Fautor, et in Christo Frater plurimum

obseruande Ex quo Tuas ex amore in me perscriptas accepi Literas, desideraui indies commodam rescribendi occasionem, et tanto magis, cum e re videatur vestra, de quibusdam certiorem Te reddere. Prospexit, vt hactenus percepi, vestra Nobilissima Resp. Gymnasio in Polonia erigeno de sumtibus, qui non parum iuuent propositum aedificium. Verum vt hactenus iniuria temporum exequi cogitata illis non licuit Poloniae Proceribus, Ecclesiae nostrae ibidem locorum statoribus et columinibus, ita vix iam in posterumlicebit, nisi Deus ipsis mitiora concesserit fata. De bellis et intestinis et externis iam multa sparguntur, quae si ad effectum venient fuum, (vtinam nunquam fiat!) Musae obmutescent. Inter arma enim silere solent leges. Accessit et hoc, quod omnibus modis deplorandum, obitus candidi et cordati Theologi, Dn. Gerlachii, primarii inter Euangelicos Pastores in Polonia, et Inspectoris, et Pastoris, qui fax et tuba quasi hactenus fuit in isto perficiendo Gymnasii Poloniae tempto. Quo ipso iam lapso, et fatis peremto, non apparet, qui iam aliorum tam sollicitus

imploret opem et operam, vt [gap: Greek word(s)] fecit pius Gerlachius. Sed excitabit Deus alium vtique, qui religionis nostrae illic habeat curam, et quae semel coepta sunt, omni cum cura exequi allaboret. Peterem iam, vt Francisci Polckii, mei olim discipuli, Patronus esse amplius velis, nisi iam Te talem hactenus Suisse et mansurum, confirmatissimus forem. Bonum hic habet Parentem, qui omnibus desiderat modis, vt filius ad fastigium eruditionis et pietatis Euangelicae perueniat, neque sumtibus parcit, Quapropter vt Tuas ipsi exposui literas, iudiciumque de filio, et diligentiae testimonium, abundantissime gauisus est. Atque me interprete obseruanter rogat, quo T. Pl. Rever. Amplit. atque Excell. in sinu benivolentiae atque amoris singularis vlterius ipsum seruare velit, atque complecti. Pias ipse pro T. Excellentiae felicitate ad Deum fundet preces, quo Deus refundat, quae in ipsius filium effundere non dubitas beneficia Caeterum ex animo gratulor T. Rev. pl. Amplitudini de tot edecumatae scientiae Theologicae scriptis, quae multa sui nominis cum laude et hactenus edidit, et editurum se promittit.

Deus seruet Tibi sanitatem, concedat vires larga pro benignitate sufficientes, vt gloriae diuinae multum ex Te, et Ecclesiae commodis Lutheranae accrescat. Nonam et decimam partem Lactis Catechetici hic nondum habere licuit. Nec Examen Disquisitionis de Animae separatae statu [note: Vid. quae ebseruaui in Philocal. Epist. p. 349 sq.] hic vidi. Forte praesentes nundinae ferent. Occasionem commodam mihi optarem, qua vestra ad me, et pretium meum ad vos possent remitti. Sed posterius facilius esse iudico, quam prius. Tuo amori istud commendo. Iam vale in Domino Iesu, venerande Theologe, Amice et Fautor obseruande, D. 22. April. A. 1672.

P. S. Iam in Poloniam scribere animus est, vt certior reddar de successore Gerlachii, et de Gymnasio nouo, num quid ibidem suscepturi sint. Si quid ad me perscriptum fuerit, statim per literas communicabo Vale iterum.

LXXVI. BERNHARDI DRESINGII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Magni facti Bebelii amicitiam. Describit miserum Ecclesiae Lutheranae variis in regionibus statum. Commendat Henricum Wismannum. [gap: Greek word(s)]

REuerende admodum, Amplissime et Excellentissime Domine, Amice, Fautor et in Christo Frater plurimum honorande et colende. Octo effluxerunt anni, cum in Academia Lipsiensi Collegium, quod vocabamus Anthologicum, familiari amicitia nos conjunxit, quae tantum abest, vt locorum intercapediue, vel silentio longiori cessauerit, vt potius apud me, dum nunquam non memoriam Tui recolui, indies magis magisque confirmata sit. Et graviter profecto in virtutem peccarem

si aliud de Te persuadere mihi vellem, et vel tantillum de humanitate Tua erga me dubitare. Quo saepius autem veteris nostrae familiaritatis recordatus sum, eo gratiores fuerunt Tuae a nostro Dn. Dieffhausen ante biennium (nisi multum fallor) mihi exhibitae literae, quas quum legerem, non parum iis affectus sum, nec sine magna animi voluptate percepi, T. admodum Reueren dam Excellentiam pristinae amicitiae memorem hactenus fuisse. Ingenue autem fateor, ad ruborem vsque pudefio, quod ad acceptissimas tuas literas responsum meum citius non transmisi Nisi hoc vnum T. admodum Rev. Excell. accipit, quod mente nunquam illud peragere cessaui, quod verbis tam diu intermisi, nihil habeo, quo culpam deprecari queam, Nolo enim quamuis bene possim, ad consueta excustionum diuerticula confugere. Caeterum de magna illa tempestate, quam ante paucos annos Dnn. Theologi Rinthelenses Ecclesiis nostris, [gap: Greek word(s)] Lutheranis et orthodoxis, cierunt, multa quidem hac vice scribere possem, si non potiores meditationes meas, hoc ipso die, duabus concionibus cras et

perendie habendis, impendere necesse haberem. Sicut autem nondum plene e tempestate ista Academia Wittebergensis emersit; ita et nos quoque, sicut et Comitatum Marcanum, et Ducatus Cliviensem, Juliacensem et Montanum, densae adhuc cingunt nebulae, et dirae circumstrepunt procellae, praesertim cum Papa et Caluinus apud nos mutuas tradere operas, et coniunctis viribus pressas nosiras Ecclesias Lutheranas, duplicem obseruantes methodum, fraudulentiae scilicet et violentiae, persequi hoc tempore incipiant. Confidimus tamen diuinae bonitati, et ab ea in maximis periculis auxilium et liberationem, fiducia pleni, nobis pollicemur, cuius vt breui participes fiamus, serio inuocandus est is, qui mirificat consilium, et magnificat auxilium. Tandem, Excellentissime Dn. Doctor, qui has Tibi reddit, iuuenis est honestus, Henricus Wismannus, Vmminga-Westphalus, Pastoris Vmmingensis filius haud degener, qui vberioris doctrinae ergo ad Vos venit. Et cum sibi persuadeat, commendatitias meas apud Te non parum ponderis habituras, noluit absque meis ad Vos abire. Ea vero

est in iuuene modestia, et animi probitas, et discendi cupiditas, vt nequeat amore et beneuolentia indignus haberi. Vt igitur consueta humanitate eum excipiatis, studiaque ipsius curae habeatis, etiam atque etiam contendo et rogo. Nec aliter, quod ipsi Tua Plur. Rev. Exc praestiterit, habebo, quam si mihimet ipsi praestitisset. Plura de statu nostro harum lator, quem commendaui, coram significare poterit. Vale hisce Vir adm. Rev. et Exc. felicissime. Dabam Tremoniae calamo admodum festinante d. 11 April. Styl. Nov. A. 1665.

LXXVII. SEBASTIANI KOENIGII ad BALTHASAREM BEBELIVM.

PLurimum Reuerende, Amplissime atque Excellentissime Domine Doctor, Fautor et frater in Christo colende. Johannes Duraeus, studii pacis Euangelicae, vt se vocat, [gap: Greek word(s)] , postquam [gap: Greek word(s)] , vt illi Matth. 23, per 40 annos in hoc negotio circuiuit, tandem etiam nos sollicitare cogitauit, datis ad Illustrissimum et Celsissimum Principem ac Dominum, Dn. Leopoldum Ludouicum, Comitem Palatinum Rheni, Dominum meum clementissimum, et ad me literis: quibus in primis ex Celsitudine sua consensum et promotionem negocii valde periculosi et altissimae indaginis anxie petit. Vt vero ante hac, cum Petrus Ferrius, Metensis, idem tentaret, Sua Celsitudo, ne in re tanti momenti et totam Eccle-SEELENI Delic. Epist. Z siam

respiciente se praecipitaret, noluit illi ante respondere, quam cum Viro quondam maxime reuerendo, amplissimo atque Excellentissimo Dn. Johanne Conrado Dannhawero, [gap: Greek word(s)] , eam communicasset, a quo etiam ita fuit animata, vt data Ferrio responsione silentium imposuerit: ita nunc denuo per Duraeum, Syncretismi [gap: Greek word(s)] , sollicitata, non praeter rationem esse existimavit, si nihil responderet prius, quam cum Vest. Excell. rem communicaret. Mihi igitur in mandatis dedit, vt cum V. Exc. transmissas literas communicarem, vna cum Apologetico, sine dubio V. Exc. pridem noto; rogans, vt si quid ad illud respondit, et quid praeterea de illo sentiat, paucis rescribere et exponere haut gravetur. Id quod praesentibus expedire volui, meo etiam nomine obnixe rogans, vt inter tot labores V. Exc. exantlatos, Illustrissimae Celsitudinis petitioni gratificari velit. Quod non modo Suae Ill. Celsit. gratum, sed etiam Ecclesiae in arduo hoc negocio proficuum erit. Hisce V. Exc. protectioni Diuinae ex animo commendans. Dab. Lutzelstein XVIII. Calend. Febr. 1668.

LXXVIII. IOANNIS HENRICI HORBII [*] ad BALTHASAREM BEBELIVM. Gaudet, quod a Bebelio fuerit confirmatus in proposito scribendi aduersus Calixtinismum, a

[*] [note: Horbium, Bebelii discipulum, magno primis annis flagrasse zelo, et seuerum fuisse censorem illorum, a quibus puriori doctrinae illatum damnum, praeter Historiam Origenianam, s. de vltima origine et progressu Haereseos Origenis Adamantii Tractatum singularem e Philosophia Barbarica ac Graeca et vetustissimis Patrum Operibus erutum, Francos. 1670. 4: nec non promissam Theologiam Origenianam, de qua ipse in Ep. ad Frid. Rappoltum an. 1670. 6. Ian. scr. ap. Struv. Act. Liter. ex MSS. T. I. Fasc. VI. p. 45 t Vltimum caput de Origene breuissime absolui, quia constitui mecum, ob argumenti raritatem, iusto volumine Theologiam Origenianam explicare, simulque ostendere errores, tam nostratium, quam [gap: Greek word(s)] dogmata Adamatii hactenus describentium, et haereseon subsequentium saeculorum Origines ex hoc solo fonte maximam partem depromptas, comprobabunt quoque Epistolae, quas cum Lectore communico. Sed quam mutatum annis cum sequentibus deprehendimus! Leg. omnino Edzardi Animaduerss. ad Weism H. E. p. 70 sqq. ad Lang. H. E. p. 96 sqq. Notitiam scriptorum ad res Horbianas, compluribus suspectas, pertinentium suppeditat Catal, Biblioth. Mayer. pag. 100 sqq.]

VIr maxime reuerende, amplissime et excellentissime, Dn. Patrone, Fautor et Promotor aeternum venerande. Quas ad me dedisti informatorias, magno cordis iubilo vidi, legi, partim quod sincerissimum Tuum in gravioribus hisce affectum declararent, maxime quod confirmatus animo prelo submittere audeam, quam in pluteis teneo, haeresin Calixtinam [note: Haec, ni fallor, pars est Bibliothecae promissac ac latentis.]. Lubens enim fateor, diu me pependisse animi, auderemne dilaceratam iamdudum inconsutilem Christi tunicam, hoc est, scissam inuidia Satanae Ecclesiam, theatrali adversariorum exponere ludibrio? conducatne, Helmstadiensibus, quibus [gap: Greek word(s)] solenne (vix enim aliquot elapsae sunt horulae, quod Titianas Ernesto Meiero scriptas, scopticis in Wittebergensium

Strauchium, et Vlmensium Strofidlern, ita Stromeyerum vocat, viderim refertissimas) calumniandi ansam dare? Sed edoctus iam Tuis persequar cum Deo, quas meditor, operas, eruditione licet non consummatas. Dum historicis hic Wagnerianam imbuo sobolem, immane quantum profundiori delector Ecclesiastica. Verum cum nesciam, an compendiis innutrito hactenus sufficiant Centuriatores, obnixissime rogo, certiorem me reddas, quid lectu hic opus sit, quid factu? qui accuratiores crisi, controversiis, Anti - Baronianis praecipue, connexione? Tuis enim consiliis mea velim maturescant studia, non alienis: Lipsia studiorum olim, sed olim! alma mater Reinarti nunc audit logos! Moebii luget eruditionem, imo, quod de Rectore Scholae nunquam suspicatus essem, stylum; nihilque magis exoptat, quam subtilissimum et eruditissimum pariter ALBERTVM Theologiae Professorem, vel admirando memoria Kromeyero, a quo humanissime salutaris, Programmatis nuper transmissi auctori, ampliorem Bibliothecam. Excellentissimus Spenerus noster transmissa mihi, cum Genealogicis

et Spizeliano opere de Theologicis Illustrium Bibliothecarum MSS., Concione, cordatioris Dannhawerianae indolis magnum sane edidit specimen. Deus Virum magis magisque odio repleat Calviniano! Aduerti hoc mense in Journal des Scavans, famigeratissimum Labbeum Bibliothecam Bibliothecarum edidisse, quae tribus constet partibus, et catalogum exhibeat omnium de quouis scibili, quauis cuiuscunque facultatis materia scriptorum; opus, vt aiunt, omnibus magnificentius, locupletius, augustius [note: Tanto elogio indignus est tenuis ac ieiunus liber, qui a Morhofio Polyh. L. I. c. 18. §. 3, p. m. 214 recte nun: cupatur imperfectus labor.]. Si Argentorati haberi potest, lubentissime tuum exaudiam iudicium; item quo pretio Ludouici Baili Concionatoria Bibliotheca habeatur. Dramatis sanctissimi Patris nostri Continuationem sub prelo iam gemere, summopere gaudemus. Deus Tibi, Excellentissime Vir, tot tantosque in expoliendo opere labores dignissimis remuneretur praemiis! Nihil addo, nisi grates, quas pro insigni aflectu debeo maximas, et vota pro perpetua Tua incolumitate, salute, flore. Vale, Excellentissime Vir. Deus Te mihi

LXXIX. IOANNIS HENRICI HORBII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Jacobus et Patrickius commendati. Caluinianorum conuersio optata. Dannhavverianae Hodosophiae amor. Controuersia de Sabbato, vt et periculosa de Praeexistentia Animarum opinio, cuius Refutatio ab Horbio promissa, diiudicata. Helmontii facta mentio.

VIr excellentissime, Pater in Christo desideratissime. Magnas Tibi debeo gratias pro beneuolo aflectu, quo Mosellae ciues nostros curae Tuae commendatos nuper suscepisti. Gloriantur

de patrocinio Tuo quam maxime, spemque de Te concipiunt plus quam cer tam et promotionis ad amicos, et incrementi studiorum per doctorem tam benignum, tam fidelem. Macte, vir summe, hoc tuo animo, et eadem benignitate istos etiam foue, qui ad Tuos pedes audire gestiunt tanti Gamalielis dicta. Alter Senatoris filius est, Jacobi nomine, sacris operatus Giessae, directore Hannekenio. Patrickius parentem Consiliarium et status nostri directorem olim, Deo sic volente, ab aliquot iam annis desiderat, agonizantis voto motus studium Theologicum adgredietur, faxit Deus bono successu! Ego homini ob congenitam corporis imbecillitatem non fui suasor eiusmodi tractare, quae liberum requirunt spiritum, laborante ipso pectoris angustia quam maxime. Ipsi tamen stat sententia. Fors ex Deo est hic motus, qui si publice non possit ex cathedra, domesticos conuertat fere omnes Caluinianos. Singulis author sum, Dannhawerianam Hodosophiam amare, ad cuius normam examina mea instituo. Tu, Vir summe, doctoris tui optimus eris interpres Mota nobis est controuersia de

sanctificando Sabbato. Alter ex Consiliariis Ecclesiasticis Wagneri confessionem scripto habet; ego Dannhawerum sequor, cuius mens, toto die sacris operari. Quaeso, quid sentis de sententia aduersaria, et, si vidisti, Cancellarii scripto? Osiandrum non in omnibus probo, imo improbo falsa citata, quae Theologum non decent. Videtur mihi Fechtius [note: Praestantissimus hic Theologus initio quidem eam fouit sententiam, quae licet Sabbati moralitatem non tolleret, variis tamen monitis et obseruationibus (vid. Rel. Innoc. 1703. p. 393 sqq. 1704 p. 343. 1706. p. 387 sqq.) dedit occasionem. Ast pro eo, quo mirifice inclaruit, candore missam tandem eam fecit. Sic enim diserte legitur in ipsius Elogio, inserto Rel. Innoc. 1716. p. 337: Die Meinung von der Heiligung des Sonntags, so es ehedem gehegt, hat es auf geschehene Vorstellung willig beyseit gelegt.] inclinare ad sequiorem opinionem. Nostri omnes, quotquot ministri sunt ecclesiae, a Tubingensium [note: De horum controuerssa de Sabbato nonnulla annotata sunt. Philoc. Epist. pag. 352 sq.] stant parte, soli ego, atque alius Consiliarius, cum iis, qui Argentina ad nos vocati sunt, Sabbati totius sanctificationem defendimus, prohibitis post conciones ludis, et si quae aliae sunt Sabbati profanationes. Scripsisti nuper, Te occasione obitus filioli, cuius manibus

quies, tibi ex alto solatium! de praeexistentia animarum aliquid commentari. Fac quaeso breui lucem videat hoc tuum syntagma. Iurauerim, hanc opinionem fore communissimam, tot nobis sunt relationes, tot literae virorum non vulgarium, qui hac Thaida delectantur [note: Fit hoc praeter rem. Etenim graues aduersus hanc sententiam militant rationes, quas, post Bebelium, ad cuius etiam Exercitationem prouocat, attulit B. Zacharias Grapius in Theol. recens controv. T. II. c. 4. qu. 3. p. m. 122 sqq, simulque aduersariorum obiectiunculas diluit.]. Ridiculum est, quod credant, vel parum, vel nihil in nostra Confessione mutatum iri, iacta hac hypothesi. Ego ostendam, si vixero, omnem euerti, atque ex hac perniciosissimas ortas olim haereses esse [note: Promissum hoc scriptum Horbianum hodieque, ni fallor, est [gap: Greek word(s)] .]. Helmontius [note: Helnaontii hic videtur fieri mentio, quoniam ille, tot alias delectatus paradoxis, pro libelli, a Bebelio refutati et Horbio vehementer improbati, auctore, diu ignoto, sed in Io. Christoph. Artopoeo tandem detecto, forsan fuit babitus.] nuper non longe hinc erat; de eius relationibus pauca ad Dn. D. Schmidium scribo. Plura non licet addere, properantibus ad testudiosis

LXXX. IOANNIS HENRICI HORBII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Glückius et Holderbaumius commendati. Pufendorfius acri valde censura exceptus. Status Ecclesiae Hungaricae miserrimus. Bebelii scripta et Dannhavveri [gap: Greek word(s)] desiderata. Viro Max. Reuerendo et Ampliss. BALTHASARI BEBELIO, Doctori Theologo celeberrirno, augusta felicitatis incrementa p. p. Jo. Henricus Horbius Comit. Sponh. Superint. et Assess. Consist,

INter tot curas non ea postrema fuit, horulae spatium habere liberum, quo obseruantissimi per literas animi mei Te certiorem redderem. Non licuit mihi hactenus esse tam felici: nec isto momento datum est, ampliores serere literas. Manet tamen alto repostum animo, quicquid olim beneficii, fauoris, methodi in hunc hominem contulisti. Testes Tibi sisto nostrae gratitudinis Mosellae duos ciues, Glückium, Giessae nuper membrum, et Holderbaumium, Gymnasii nostri exemptum, iuuenes felici genio natos, pietate et studiorum principiis haud vulgariter instructos. Liceat, Vir amplissime, meo eos loco Tibi commendare. Dependendum mihi est, quod Tibi pro auxilio spondent. Vidisti, ni fallor, Pufendorfii de Iure Naturae Syntagma, quod Socinianismi plena manu spargit semina [note: Durum nimis videbitur haud paucis hoc iudicium, siquidem Pufendorfius in Er. Scand. p. 49 sqq. ad ea, quae, velut in doctrinam sanctiorem iniuria, ipsi obiecta, respondit ita, vt omnem [gap: Greek word(s)] suspicionem a se amoliri voluerit.]. Ferunt, hominem caeteroqui erudite doctum [gap: Greek word(s)] defensionem

[note: Ad hanc sibi obiectam l. c. pag. 48 sq. respondet, et ex eo, quod scripsetit, [gap: Greek word(s)] directe legi naturali non repugnare, neutiquam sequi eius defensionem, ostendere laborat, eandemque rationibus nonnullis dissuadet.] haud ita pridem suscepisse. Timeo Sueciae [note: Sed sine causa. Quae enim affertur, ea nulla est, quia amplissimo huic regno nunquam defuerunt Theologi, qui, vbi opus esset, causam Dei strenue, agerent.], quae Theologis destituitur. Qui mihi e Politicorum numero noti sunt, noui autem non paucos, eclectici sunt. Ex Hungaria habeo, Oedenburgo extrema instare. Deus misereatur suae Ecclesiae, et idololatrici Anti-Christianismi finem maturet. Si quid ex pluteis historici producis, quaeso id nobiscum communica, qui hac vna re labores nostros solamur. In primis delectamento mihi fuit Historia Euangelica. Fac, breui sequantur ea, quae ad Apostolorum Acta commentatus es. Magno nos mactabis beneficio. Impatienter itidem expecto b. Dannhaweri [gap: Greek word(s)] , quanti viri! Tuis aureis inserta, quorum saliuam mihi mouisti nuper, quae huc vsque in ore meo salit. Vale, Vir illustris, et in orbis Academiaeque ornamentum porro floresce. Dabam 14 Febr. A. O. R, 1674. [gap: Greek word(s)] .

LXXXI. IOANNIS IACOBI MVLLERI ad BALTHASAREM BEBELIVM. Laudat Scripta Bebeliana. Musaeum Tractatus de Ecclesia et Locorum Theologicorum editionem parare, refert. Manes Gerhardi contra Wendelinum cupit vindicatos. Irenica Professoris cuiusdam Altorfini consilia improbat. De Controuersiis Wittebergenses inter et Helmstadienses affert iudicium, et Musaeum iisdem sese immiscere nolle, obseruat. De Visitatione Academiae Ienensis quaedam commemorat: vt et de Ravii conatibus Chronologicis.

SAlutem cum officiis quam promtissimis, Vir plurimum Venerande, Amplissime atque Excellentissime, studiorum promotor ac patrone non vno nomine colende ac suspiciende. Tuas ad me datas literas a. d. 17 Iulii accepi, atque eas auidis perlustraui oculis, pristinumque,

quem quaesiui, fauorem vndique obuiam habui. Paullo post id temporis et Antiquitatum Germaniae Argentorat. in occasionem transmittendi reseruatarum tantisper a meis, sum potitus: pro quo munere egregio gratias ago, habeoque vt cum maximas, etiam atque etiam vehementer optans, vt, quod in vicem mitterem, suppeteret. De his et similibus T. Excell. scriptis praeclare sentiunt cordati, nisi fallor, omnes, nee nisi praeclara expectant, siue telam Ea coeptam pertexat, siue in Historia Biblica enarranda pergat, siue, si per alia id liceat, vtriusque laborem sumat. Quod si tamen alterutrum sit sectandum, ecquod eorum sit conducibilius, tute, Vir Excellentissime, omnium optimus arbiter fueris. Id quidem certum videtur, consequentia Christianae Ecclesiae saecula hanc talem considerationem omnino mereri. Ad mea quod attinet, multis modis mihi gratulor, quod meae qualescunque plagulae Te, Vir summe, aequum nactae sint iudicem. Nunc iam fama exit, Antagonistam vna cum suis in nostro D. Musaeo refutando desudare: spem faciunt, nec me praeteritum aut neglectum

iri. Ille noster nunc in eo est, vt Tractatum suum de Ecclesia auctiorem [note: Prodiit hic Tractatus primum Ien. 1657. et deinceps auctior ibid. 1671. 4.] propediem invulget, post illa editionem LL. Theol. [note: Horum Locorum Theologicorum, hactenus ineditorum, possideo ego insigne exemplar, manu b. Parentis mei, qui Ioannis Musaei per annos complures fuit auditor, in forma quarta, paginis nonnihil vltra dimidium impletia, et in margine variis ex discursu notatis, luculenter admodum ita scriptum, vt verbotenus legi queat. Praefixus est hic titulus: Loci Theologici Dn. D. IOH. MVS. AEI; in fine autem isthaec scripta sunt verba: Finis 4 Maj. 1668. Si esset, qui sumtus vellet impendere, publico hoc Systema, Musacano nomine haud indignum, non inuiderem. Dabo hac occasione integram eius [gap: Greek word(s)] , additis, quae in meo exemplari, literis non adeo minutis quidem, neque tamen etiam maximis, exarato, sunt, paginis. Prolegomena de Theologia in genere. Cap. I. de Natura Theologiae p. I. Cap. 2. de Partibus Theologiae. p. 25. Cap. 3. de Principio Theologiae. p. 37. Pars prima, quae agit de Fine Theologiae in genere. Sectio I. de Deo. Cap. 1. de Notitia Dei Naturali. p. 71. Cap. 2. de Notitia Dei Reuelata p. 78. Cap 3, in quo ostenditur, Patrem, Filium et Spiritum S. reuera distingui. p. 83. Cap. 4, ostendens, non solum Patrem, sed etiam Filium et Spiritum S. esse verum et aeternum Deum. p. 94. Cap. 5. ostendens, Patrem, Filium et Spiritum S. vnum esse Deum. p. 105. Cap. 6. de Distinctione Perso. narum. p. 113. Sectio II. Cap. 6. de AEterna Beatitudine. p. 125. Cap. 2 explicans Naturam AEternae Beatitudinis, quantum attinet ad Intellectum. p. 128. Cap. 3. de Aeterna Beatitudine, prout ea ex parte Voluntatis spectatur. p. 144. Cap. 4 de Dotibus Corporum Beatorum. p. 152. Sectio III. de AEternae Beatitudinis Oppositione, de AEterna damnatione. Cap. 1. Quid AEternae Damnationis appellatione intelligatur, et an aliqua sit futura? p. 172. Cap. 2. de AEterna Damnatione ex parte Animae spectata. p. 178. Cap. 3 de Statu Damnatorum. p. 181. Pars secunda. Cap. 1 de Creatione. p, 195, Cap. 2 de Creatione Aogelorum in specie. p. 219. Cap. 3 de Creatione Primi Hominis in Statu Integritatis. p. 237. Cap. 4. de Lapsu primorum Parentum et Statu Peccati, siue Cor. ruptionis. p. 257. Pars tertia. Sectio I de Principiis et Causis Salutis Cap. I. de Praedestinationis Gratia p. 308. Cap. 2 de Christo, eiusque Meritis. p. 427. Cap. 3 de Fide Iustificante, p. 540. Sectio II. de iis, quibus accenditur Fides Loc. 1. de Ecclesia. p. 595. Loc. 2 de Verbo Dei. p. 627. Loc. 3. de Hominis Conuersione. p. 645. Loc 4 de Poenitentia et Iustificatione p, 681. Loc 5 de Renouatione. p 747. Loc. 6 de Sacramentis in genere. p. 790. Loc. 7 de Baptismo, p. 816 Loc 8 de S. Coena. p. 882. Sectio III. de diuerso Gredentium Statu. p. 957. Loc. 1. de Magistratu Politico. p. 958. Loc. 2 de Coniugio p. 998. Sectio IV. de tribus Nouissimis p. 1058. Loc. 1 de Morte et Statu Animae post Mortem, p. 1059, Loc. 2 de Extremo Iudicio p. 1085 - 1115.] omni contentione

procuraturus. De B. Io. Gerhardi manibus a quoquam vindicatis nec mihi quicquam constat; et quî id omittatur, fere nescio: hoc vnum scio, B. Ernest. Gerhardum, filium, ad alios dixisse, se quidem istius canis (ita Wendelinum [note: Ediderat Gerhardus ab an. 1634 vsque ad 1638 Disputationes quatuordecim Anti -Wendelinianas, contra Theologiam Wendelini Christianam directas, quae coniunctim tandem prodierunt hoc titulo: Disputationum Theologicarum in quibus dogmata Caluinianorum, iuxta seriem Marci Friderici Wendelini, expenduntur, [gap: Greek word(s)] . Ien. 1638. 4. Intercesserunt quindecim anni, cum Wendelinus demum emitteret Exercitationes Theologicas Vindices pro Theologia Christiana Cassell. 1652. et recusas 1669 4: contra quas varia passim monuerunt Theologi Ienenses, data autem opera pugnauit Christoph. Franckius, magni nomin's Theologus Kiloniensis. Conf. Erdm. Rud. Fischeri Vita Gerhard. p. 480. sq. Non raro etiam in Locis Theologicis Wendelinum refutauit Musaeus. Idem Wendelinus aggredi ausus est Dannbawerum. Vid. Philoc. Epist. p. 261, nec non p. 263, vbi Nota 157 intelligenda est non de Duraeo, sed Wendelino.] vocabat) latratus contemturum. Professor

ille Altorfinus [note: Is, ni fallor, est Io. Conr. Dûrrius, quem irenica mente agitasse consilia, neque omnem Syncretismi suspicionem cuitasse, notum est. Conf. B. Weinmanni Ep. ad Dannhavverum scriptam, et quae ad eandem B. Elsvvichius p. 118. sq. annotauit.] multo fecisset rectius, si finibus suis sese cohibens non trameasset tramam. Sunt, qui illum multopere dilaudent, sunt et alii, qui dicant, aliter iudicare, qui sciant, quid distent aera Iupinis. Multa id genus homines de Christiana concordia resarcienda disputant, sed adeo non ad eam proficiunt, vt contra, inter quos fuit hactenus, illam etiam scindant, ac miseris modis Iancinent. De controuersiis Witebergenses inter et Helmstad. nostri non ita multa ad alios ferunt, neque tamen difficili opera,

quid sentiant, coniicio, scilicet quod Iliacos intra muros peccetur et extra. Aegre faciunt sine dubio Helmstadienses nostro D. Musaeo, quod in suis illi scriptis nomen quoque Musaeanum crepant interdum; etenim illi volupe non est immisceri contentionibus, queis ad alia omnia potius, quam ad fidei negotium expediundum exceditur denique. Instituit nuper paullo ante obitum suum pie defunctus Princeps Altenburgicus visitationem, quam vocant, Academiae, ad eamque celebrandam ex Theologis missi sunt Dn. D. Sagittarius, Altenb. et Dn. D. Seldius, Coburg. Superintend. Ibi tum sparsus fuit, ex verone, an secus, non habeo dicere, rumor, quod actum ab his fuerit cum nostris Theologis de intimiore cum Dn. Witeberg. amicitia colenda. Sed et alia plura sermone promiscuo fuerunt iacta, de quibus tamen, quia mihi nil certi constat, scribene omitto. Scripserat pridem Baro Boineburg. ad nostrum Bosium, se de viro quodam apud Vpsal. erudito inaudiisse, quod is rationem inuenerit euoluendae omnis, quae in sacris occurrit, difficultatis Chronolog. Vir is, vt nunc comperio, est Ravius,

Lingg. apud Vpsal. Professor, qui in praesens Kilonii apud D. Wasmuthium agit, procul dubio, vt ibidem procuret editionem illius sui operis Chronologici. Vidi eius titulum immane quantum promittentem, atque Isaaco Vossio extrema quaeque interminantem. Enimuero viri eruditi, sermonumque suorum haut prodigi, fere parum [gap: Greek word(s)] isti auctori tribuunt [note: Comp. Philocal. Epist. p. 192 sq.]: vt itaque mensuram nominis, quod indidit scripto, expleat ipse viderit. Sed ego desino grauissimis occupationibus molestus esse, denique ad postremum optima quaeque precatus, mihique Excell. T. fauorem,

Fac. Phil. Ien. Adj. [note: Pastori deinceps et Seniori Augustano, an. 1706. defuncto, de quo, eiusque scriptis vid. Lex. Erud. P. II. col. 219 sq.]

LXXXII. LAVRENTII STRAVSSII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Daniel Severinus Scultetus commendatus. Optata Bebelii amicitia. Salutem a Salutis Fonte JESV CHRISTO.

QUod non erubescam, negotia tua, Vir plur. Reuerende, Amplissime atque Excell. incondito hocce epistolio interpellare, et humanitas tua facit, quam dudum mihi praedicauit Iacob. Hermanni, in literis ad me scriptis, et praesentium exhibitor, Dn. M. Daniel Seuerinus Schultetus [note: In gratiam eius, qui aliquando pleniorem huius Theologi Hamburgensis et modestia, et diligentia, et dexteritate valde conspicui, magnamque laudem, cum eius morte, quae an. 1712. d. 29 Dec. aet. 68 contigit, non mortuam, consecuti, adornare velit [gap: Greek word(s)] , hanc Epistolam in lucem protraho, Meretur sane describi accurate vita Sculteti, nullo quidem publico munero, haud exiguis tamen meritis inclyti facti, cuius egregia scripta Theologica, numero haud paruo edita, in Novis Literariis Maris Balthici pariter ac Germaniae, nec non Relationibus Innocentibus, passim recensita et collaudata.] Hamburgensis,

qui per annum cum dimidio conuictu meo vsus est, et ea quidem vsus est modestia, vt hominem non amauerim solum, sed et aestimauerim: vnde cum ex eo intellexissem, animo se constituisse, tuo itidem, si commodum T. Ex. foret, conuictu vti, gratulari mihi coepi, quod hac ratione duplex mihi obferretur occasio, tum scribendi ad eum virum, cuius vbique scripta esse in pretio, nemo vel in Medico foro mediocriter versatus ignorare potest; tum et convictori meo singulariter dilecto aliquali commendatione, vt vt tantum non superflua, affectum, animique mei promtitudinem contestandi. Et sane, non sine bono omine, ita veluti praeludi futurae amicitiae et commercio nostro videtur, dum conuictores mei discedentes ad Te, V. R., sese conferunt; quod licet fortuito quoque ita euenire posse, quis vrgere queat, nil prohibebit tamen, quo minus ego, qui parum vel ab officiis, vel a studiis, quibus tuam mereri amicitiam valerem,

instructus sum, talia quoque arripiam, quae aliis parum ad rem facere posse videbuntur. Caeterum cum non dubitem, praedictum Dn. M. Schultetum Tibi sese abunde commendaturum, verbum non amplius addam, nisi quod pergratum mihi futurum sit, si qua in re T. E. commodis inseruiendi promptitudinem contestari potuero. Deus T. R. Ex. Ecclesiae et Reipublicae literariae diutissime incolumem conseruet. Vale. Raptim dab. Gissae, d. 20. Mart. A. 1670.

LXXXIII. IOANNIS MICHAELIS NVSCHII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Singulare Energumenae exemplum describit, et in rebus quibusdam difficilioribus Bebelii consilium expetit.

PLurimum Reuerende, Excellentissime, Amplissime Dn. Doctor, Fautor, Patrone atque Praeceptor maxime. Pacem et Salutem a Iesu, Salutis principe! Consilium a Vestra mihi suppeditatum Excellentia non solum grato agnoui, et adhuc agnosco, animo, verum etiam omnem moui lapidem, quo ipso opere illud sequi, et in effectum deducere possem. Literas igitur non solum Dn. Rengero, miserae nostrae confessario, sed et Dn. D. Hartmanno, Superintendenti, cui tristis hic casus antea et notissimus et communicatus erat, tradidi legendas: ambo V. Excellentiam honorificentissime resalutant. Sine ambagibus enarrabo paucis, quae tempore acciderint elapso. Singulari Dei prouidentia et iustissimo iusti iudicis iudicio factum esse, mihi videtur, quod nostra Energumena fascino aliquo in dextra notata fuit manu; cum enim venae sectio sanitatis ergo ei fuit permissa atque adhibita, sequente statim die in vulnere nondum sanato aciculae apparuerunt acutissimae, et, dum extrahebantur, longissimae, quarum 24, aut plures, cum aliis

lapillis, vncinulis, fibulis, et pomorum ossiculis, vel granis in nostra asseruantur Curia. De fascino hoc cum Magistratus Noster redditus erat certior, iuratos statim misit chirurgos ad illud accurate cognoscendum: instituta porro publica Dd. Medicinae inspectio; rei novitatem et singularitatem admirabantur omnes. Magistratus ex Senatus Consulto mandauit non solum Medicis, sed et Domino D. Superintendenti, mihi, atque Rengero, vt separatim quilibet scripto suas de hoc casu aperiret cogitationes et sententias. Nos Pastores, quia salua conscientia id, quod sub confessionis sigillo nobis concreditum erat, propalare, et circumstantiis describere suis nec potuimus, nec debuimus, excusatione honorifica praemissa, negotium hoc a nobis remouimus, datis tarnen ad quaestiones propositas responsionibus generalibus. (Mandatum Magistratus [note: Illud, manu Nuschii descriptum, sic habet: Copey des Mandats. Demnach sich bey Anna Margareta Rochin ein täglich zunehmend, und continuirender, unnatürlich selzamer Zustandt bewuster masen ereignet; Als wird aus ggl. Befelch Eines Wohl Edlen Raths Hr. D. Johann Ludwig Hartman, Superintendenten, Hn. Joh. Michael Muschen/ Hospital Pfarrherrn und Hn. Georg Simon Rengern/ Diacono, hiemit angefüget, ihre verschiedene und absonderliche Bedencken ehister Tagen einzusenden, mit angehencktem fernern Bericht, ihres so wol vorig, als jezig geführten Lebens und Wandels halben, wie nicht weniger, was in der Hrnn. Theologorum scriptis von sothanen Zustandt gelesen, und gehatten werde, imgleichen, ab solches mit, oder ohne fascination von einer dritten Persohn herrühren möge: Auch wie, und welcher gestalt mit oberwehnter Rochin ferner zu procediren seye. Decretum in Senatu den 7 April. A. 1673. Rotenb. Cantzley.] bona descriptum

fide hic transmitto ad pleniorem actorum cognitionem). Sed sine animi indignatione scribere non possum, consilium anoftro Medicorum Seniore, D. Joh. Georg. Saubero, non solum oretenus, sed et scripto traditum, haereticum certe et atheisticum, hoc vero illud. Miseram nostram, quia diabolus in eam tantum habeat potestatis, non recte esse baptizatam, neque susceptricem diabolo rite abrenunciasse, denuo eam cum omni solennitate esse rebaptizandam. Viuit adhuc patrina, et valde consternata est super hoc verbo cacodoxo. Dn. Superintendens eum responsione dedignatur, ego refutationem valde necessariam iudicarem. Superintendente tacente, forsan alius loquetur, et cum

ipso aget. Illustris Dn. Comes, Magnus de la Garde, Legatus Regis Sueciae, cui a latere erant Nobiliss. Dn. Snolski et Guldenadler, cum de mirabili hoe audiret casu, ipse Nosocomium ingrediebatur nostrum, et fascinatam ad se vocabat, inspiciens vulnus a chirurgo apertum, sed iudicium suum mussitando supprimebat, vnice admirans, quod puella non grauiores sentiat dolores. Postea, cum fascinum hoc indies euanesceret, iam enim plane desiit, mihi sollicite percontanti daemoniaca haec respondit, et responsum adhuc hodie, cum ipsam in carcere et vinculis visitarem, repetiit, confirmauit, fascinum hoc mihi ipsi fuisse a daemonibus destinatum, sed quia ipsa noluerit, vel, quod magis credibile est, Deo sit gratia, non potuit, mihi nocere, daemonibus sic vrgentibus in proprio pati corpore et manu coactam se esse: addit et hoc, omnem curam chirurgi fore frustraneam, nisi daemones certa subministrarent vnguenta, quae dolorem mitigent, et fascinum auferant. Magistratus per deputatos ipsam examinabat, acta ante octo annos conscripta ipsi denuo proponebat: videlicet, an ab anu illa, de

qua acta loquuntur, est vxor alicuius pistoris iam nonagenaria, ad veneficium discendum fuerit inuitata? Ass. an illud ab ea didicerit? neg. an nesciat, a qua fascinum hoc dependeat venefica? R. se nescire, sed contra conscientiam, vt repetita probat confessio. Res haec tota ergo cum a Magistratu vt incerta, imperscrutabilis suspenderetur, plerisque eam pro obsessa habentibus et pro innocente: Quidam dicebant, eam esse obsessamnon totam, sed quoad hanc corporis partem, manum scilicet; Nos custodiam siue privatopublicam, siue aliam vrgere perreximus et petiimus. Magistratus sese per deputatos excusabat, non adesse causas (indicauimus autem extremum desperationis periculum, et miseram semper cogitare de fuga arripienda, aliisque mediis sibi nocendi) ad custodiam talem sufficientes, incarcerationem esse scandalosam, aliam esse publico noxiam. Nobis instantibus, custodia tandem fuit promissa, sed per quatuordecim dies dilata et suspensa. Interim denuo ego et Rengerus alternatim a Deputatis vocati, interrogati fuimus, non de iis, quae sub confessionis sigillo contineantur, sed vt

tantum ea Magistratui reuelemus, quae vel ad examen rigorosum, vel ad incarcerationem sint sufficientia. Ego regessi, nos nec circumstantias posse describere, his incognitis, rem ipsam claram esse, et scandalosum esse, ministros Ecclesiae in tali casu ad iudicium vocare, plebem enim nescire, quid agatur, et suspicari, ministros reuelare ea, quae in confessione sunt concredita, vel potius Magistratum ea ab illis exigere, sic omne refugium et solatium oneratis clausum fore conscientiis: Adesse, dixi, patrem, fratrem, aliasque personas, a quibus circumstantiae tales cognosci possint. Frater statim, sed me absente, est citatus et examinatus. Confitebatur ille, sororem sibi indicasse, duplici sese Satanae obligasse chirographo, Hoc cognito, miseram rigoroso subiiciebant examini, cui praefuit D. Krausius. Illa, post plures tergiuersationes, tandem fatebatur obligationes, et pactum reiteratum cum Satana: fatebatur concubitum, et quod a Satana ad alia transportata sit loca, quasdam praeterea indicabat complices, quas audierit e libro permagno apud ante dictam veneficam legi, propterea statim

in carcerem est condemnata et in vincula 21 Aprilis erat. Incarcerata tertia examinata fuit vice, territa in quarto examine per carnificem, imo torquebatur a carnifice quoad pollices. Sed illa, praeter concubitum cum Satana, nihil prorsus confitebatur, negabat chirographum, negabat, se esse veneficam, vel meretricem. Carnifex in inspectione nec vulnus, e quo sanguis ad chirographum desumtus erat, nec stigma Satanicum inuenire, vel videre potuit (hodie autem mihi dicebat, se post inspectionem carnificis noctu vulnus praedictum quaesivisse, et reuera inuenisse atque vidisse, sed nullum stigmatis vestigium). Obstetrices iuratae post inspectionem et explorationem iurando testatae sunt, esse illam virginem illibatam, quae infantes nec in vtero gestarit, nec pepererit. Nescio ergo exitum huius miserae, et euentum casus tam intricati. Forsan Magistratus omnia acta ad Juridicam aliquam mittet Facultatem, consiliumque ab ea exiget. Interim ego et Rengerus quotidie ipsam in carcere visitando, informando, adhortando pro viribus fecimus, quae nostri sunt officii. Sed dicere non possum, quam

lubrica sit in sua confessione. Et nobis enim omnia, quae de veneficiis, maleficiis et scortationibus antea confitebatur, omnia, inquam, constanter negat; fatetur, se omnia dixisse, et longe abominabiliora adhuc abscondisse, sed a Satana ita per praestigias deceptam, dementatam: se nulli nec homini, nec iumento nocuisse; instabam, tibi ipsi nocuisti, aspice cicatrices manus. R. hoc immediate a Satana dependere, non a sese: licet enim consensum Satanae dederit, tamen fuisse consensum coactum. Obieci infantes spurios, quos peperit, testimonium obstetricum mihi non sufficere, maius me habere in morbis puerperii, suspicione matris, aliarumque mutatione vultus etc. R. Vnicum sese peperisse infantem, quem sepeliuerit in horto prope domum suam: postea iterum et hoc ipsum negabat, ea insimul audacia, vt eleuatis manibus iurarit, nihil attendens et curans meam dehortationem, increpationem: Deum omniscium et iustissimum iudicem scire, quod innocens sit in his omnibus, praeter concubitum, et nullam se a Deo gratiam amplius petituram esse, si vllum veneficium, vel maleficium, vel opus

meretricium commiserit. Superuacaneum esse duco, omnia, quae vltro citroque dicta sunt, recensere; ex dictis iam satis constat, quantum onus humeris incumbat nostris: hoc tantum addam, in quo nobis haeret aqua, vt alieno atque prudenti opus habeamus consilio: primo, Si Magistratus illam, prout audio, dimittere vellet sine poena capitali, an nos ministri tacere, et salua conscientia nobis a daemoniaca ipsa antea reuelata maleficia, quia ipsa iam omnia negatconstanter. 2. Magistratus nullam habeat de illis suspicionem, et in quaestione generaliori acquiescat. 3. nemo inuentus sit, qui illam veneficii alicuius accuset, licet ex incarceratione rumor in vulgus exierit, ipsam esse veneficam et sagam: an, inquam, tacere, et acquiescere possimus. Deinde, Si Magistratus eam condemnet capitis, et illa in puris negatiuis consisteret, quid tum faciendum? Obnixe et propter animam e Satanae faucibus liberandam Vestram rogito Excelientiam vt consilium in hoc tam intricato casu necessarium atque vtile suggerere velit. Deus almipotens a vobis Gallos, a nobis Lotharingio-Caesarianos propellat

milites, ferme dixissem hostes, et pacem, quam poscimus omnes, diutissime conseruet. Vale. Datum Rotenburgs, Maj. A. 1673.

LXXXIV. TOBIAE WINCKLERI [*] ad BALTHASAREM BEBELIVM. Laudantur Bebelii in viros quosdam egregios merita; nec non eius labor in refellendo Sandio, cuius frater simul notatur. Origenes Arianismi arguitur. Gesenii mens immutata dicitur. Odium Stoschii, et aliorum, erga Schmidii Tractatum Anti-Caluinianum exponitur.

[*] [note: Hic Wincklerus, Noribergensis, auctor est Dissertatione de Bis-Mortuis, praeside Bebelio Argent. 1672. habitat.]

VIr maxime reuerende, amplissime et excellentissime, Domine, Fautor et Praeceptor omni honoris et obseruantiae cultu aetatem deuenerande. Quod nullas tam diu ad Te literas dederim, in causa fuit iter, quod Hamburgum, et item alterum, quod Halam, Martisburgum et ad vicinas vrbes institui. Hamburgi aliquos vidi, pridem Vestrae Excell. conuictores, veluti Dn. M. Scultetum, Dn. M. Fürsen, aliosque, qui vno ore omnes vetus hospitium et Tua in se merita collaudarunt mecum. Dn. L. Edzardus quoque, atque eius in omnibus adiutor et suffraganeus, Dn. L. Anckelmann, plurimam Tibi salutem nuntiari iusserunt. In primis gratum fuit Dn. Edzardo, refutatum passim in Antiquitt. Euangel. Sandium videre. Fuit eius frater, homo sacerrimus et fratre nihilo melior, Hamburgi, saepeque Edzardum conuenit. Tandem etiam Origenis opera ipsi obtulit venalia, Rhotomagi impressa apud Huvetum, quae, vt Edzardus aiebat, Arianorum placitis planissime respondebant. Ipse nihil aeque

in votis habet, quam vt caeterae huius hominis [gap: Greek word(s)] abs Te pari modo castigentur [note: Fecit hoc Bebelius in peculiari Exercitatione Theologicae aduersus Praeexistentiam animarum humanarum, contra Sandium et anonymum. Argent 1675. 8. Conf. quae ipse de exantlando labore anti-Sandiano scribit in Ep. ad Georg. Henr. Burchardum ap. Lackmann. p. 256]. Reuersus Hamburgo in itinere Gardelebiae conueni Gesenium, totum nunc, quantum verba promittunt, orthodoxum, et Syncretistarum fortissimum antagonistam. Valde se desiderare, aiebat, Tuum ad literas suas responsum, atque de Irenaeo suo Philalethe [note: Prodiit Stendal. 1671. 8. M. Friderici Gesenii, Superint. Gardeleb. Irenaeus Philalethes, seu Disquisitio super communi argumento vnionis ecclesiasticae, in qua Syllogismus Pacificus accurate examinatur, et an mutuam inter Protestantes vel pacem, vel tolerantiam consequentia necessaria inferat, expenditur. Iamdum ante aliquot annos habita, et destinata Iudicio Pacificatorum nostri temporis celeberrimorum, Dn. D. Joh. Duraei et Dn Joh. Melleti, b. m. Nunc in votum omnigenae pacis humillime oblata Magno Pacis Principi, DN. FRIDERICO WICHELMO, Elect, Brandeb, subque hoc augusto Pacis nomine bonis pluribus, pacem simul et veritatem amantibus, communicata. Syllogismus est: Qc. consentiunt in fundamentalibus fidei articulis, illos inuicem fraterna et Christiana concordia iungi, inque vna Christi ecclesia sociari oportet. A. Reformati et Lutherani etc. E. Adiecit Gesenius Irenaco suo Mosis amyraldi, Theologi salmuriensis, Consilium: Quomodo, qui diuersae religionis est, apud illos, quibuscum habitat, sese in vsu sacrorum gerere debeat? Nec non de Ministri Ecclesiae ab alterius religionis Patronis praeficiendis; de ratione Pacis; de Synodis, et aliis aliquibus tam REgentium, quam Parentium in religionis diuersitate officiis. Statim autem animaduertens Gesenius, Irenaeum suum non placere omnibus, edidit Brevem et Necessariam Cautionem pro Irenaeo suo Philalethe, alicubi forte non ea, qua scriptus est, mente accepto et intellecto. Stendal. 1671. 8. Adiecit huic scripto Pet. Musaei atque Christian. Dreieri Iudicia de Syncretismo.] iudicium. Idem narrabat, recusum

cusum Berolini Dn. D. Schmidii Tractatum Anti-Caluinianum [note: Intelligitur sine dubio scriptum Schmidianum, [gap: Greek word(s)] primo editum, Vom Unterscheid der Evangelischen Lutherischen, und der Reformirten Lehr-Sätze, wornach gründlich zu artheilen, ob selbige nur etliche Neben-Fragen, oder den Grund der Seeligkeit betreffen, und eine Religions-Einigkeit und Brüderschafft verhindern können. Zur Verantwortung eines gegenseitigen Berichtes. Mit einem doppelten Anhang von Ungewißheit des Calvinischen un Papistischen Glaubens.], (quamuis auctor incognitus foret, et ipse apud Caluinianos eius rei suspectus esset). Quamprimum autem id innotuerit Stoschio [note: Bartholomaeo Stoschio, vel Stessio, Supremo Concionatori Aulico Brandenburgensi.], Electoris edicto esse prohibitum, atque exemplaria in fiscum redacta. Cumque typographus Stoschium rogasset, ne tanto se mactaret damno, ac refutaret potius scriptum, se vltro offerre libro imprimendo sumptus, respondisse Stoschium: Man hätte nicht Zeit,

alle dergleichen Chartecken zu widerlegen. Id certum est, eos adeo infestos esse huic libro, atque vlli alteri aduersus Caluinianos scripto. Abrumpere hic temporis penuria cogor. Scribam alias prolixius. Filium Tibi recens natum gratulor, et vt in Dei gloriam ac Parentum solatium adolescat, precor. Verbo: Patrisset! Vale, Vir Excellentissime, et me Tibi commendatum habe!

LXXXV. VALENTINI ALBERTI ad BALTHASAREM BEBELIVM. De scripto contra Viennenses adornato; nec non religionis in Silesia motibus.

MAxime Rev. Ampliss. Excellentissimeque Vir, Frater in C. J. dilectissime, honoratissimeque

Eo citius respondissem ad Tuas, quo candidiorem in iis gratulationem de Prof. Th. Extraord. fuisse, certo certius noui, nisi, nescio quo fato, auolasset mihi hactenus occasio semper, postea satis calua. Interea ad Te, Vir honoratissime, vnam alteramque chartarum mearum, adcurante Vestro Saltzmanno, peruen isse, puto. Vna ex iis te certiorem de Viennensibus [note: Fabrum, et socios, Augustanae Confessioni in Silesia addictorum hostes, contra quos Albertus fortiter pugnauit. Vid. Pipping. Memor. Theol. n. 49. p. 673. 679 sq. Conf. Philocal. Epist. p. 348. sq.] potuit facere. An, et quid ad illam sint responsuri, docebit dies. Princeps Lignicensis, de quo quaeris, studiorum gratia Francofurti ad Viadrum degit. Hoc viuente, animoque eius a Pontificia religione, de quo spes est, alieno, supererit in tribus Silesiae Ducatibus praeter alias Religio. Vratislauiae lis nuper mota est Theologorum nostrorum primario D. Acolutho, ob verba quaedam, eaque pauca et moderata, aduersus primatum Pontificis, e cathedra Ecclesiastica, ad ductum textus Biblici, dicta. Vix alia dicetur sententia, quam quae libertatem nostram adstringet. Haec nimirum via tentan da ipsis est, vt ex Hungaria possint in Silesiam

transferre tyrannidem Anti-Christi. Sed Deus nobiscum!. B. V. Vir Magne, Ecclesiae, Academiae, mihi denique diutissime. Lips. 2 Sept. A. 1672.

LXXXVI. VALENTINI ALBERTI ad BALTHASAREM BEBELIVM. De Statu Ecclesiastico in Silesia quaedam refert. De controuersia Calovium inter et Calixtum indicat. Libellum transmittit. Launoii operum indicem desiderat.

MAxime Reuerende, Amplissime Excellentissimeque Vir, Fautor, Amice et in Christo Frater honoratiss. Status Ecclesiae in patria mea valde adhuc dubius est. Templa Caluinianorum in duabus Residentiis, alterum

Bregae, alterum Lignitii, mox post iuramentum fidelitatis praestitum a Caesareis Commissariis occupata fuerunt. In nostra vero in hunc vsque diem tentarunt nihil. Nimirum aduersus illa praetextum habuerunt meliorem, in primis contra Lignicense, quod post pacem Osnabrugensem demum in hanc formam a Reformatis extructum fuerat. Faxit Deus, vt hae induciae ne sint infidae! In his regionibus, pace adhuc fruentibus, lites oriuntur denuo inter Calouium et Calixtum, quorum chartas dubio procul bibliopolae secum afferent. Quam male me habeant haec intestina bella, dicere vix possum. Ego vero libellum, quem adieci, tuae censurae committo, quam aueo percipere, et quidem eo magis, quo propius ad eandem metam procurrimus. Inclusas autem vt ad Cl. Dn. Winclerum transmittere velis, maximopere rogo, Scripserat ille in suis ad me literis, ex operibus Launoii emi posse vel singula, vel vniversa. In hunc finem expeto et expecto ab eo catalogum. Alteras literas, data occasione, Tubingam ire iubebis. Paria faciam, vbi vbi potero.

LXXXVII. GEORGII HENRICI BVRCHARDI ad BALTHASAREM BEBELIVM. Praedicat Bebelium, fama apud Cimbros quoque inclytum. Commendat Io. Kirchmannum, Io. Kirchmanni, Lub., nepotem. Mittit, quae scripsit aduersus Bourignoniam. Salutem a CHRISTO!

[*] [note: Diaconi primum Slesuicensis, et deinceps Praepositi Se gebergensis.] VIr Reuerende admodum, Excellentissime. Dudum est, Vir celeberrime, cum Te ex scriptis, quae

vidi, tuis aestimare didici. Sunt, praeter cetera, quae ex Historia Ecclesiastica, veluti praemetio, edidisti: quorum reliquam partem eruditus exspectat orbis. Seruet te Deus, Pater [gap: Greek word(s)] nostri, vt haec desideria Ecclesiae orthodoxae feliciter impleas! Ego haec de Borea nostro testor, vt quam virtutes tuae etiam hic inclutae sint, scias, Adduntur enim sane bonis mentibus etiam inde stimuli, vt laetius ad egregium publicum conentur et constantius. Qui has refert tibi literas, ciuis noster est, et olim ex disciplina nostra, Joh. Kirchmannus, CL. KIRCHMANNI, Lub, nepos, ex parentibus hic loci primoribus natus. Optime volo iuueni. Non habebam, cui commendarem apud vos. Ausus sum Tibi, Vir Celeberrime. Agnosce nostram de humanitate Tua fiduciam: et quam haec non ingrata fuerit, consilio, beneuolentia, amore in iuuenem ostende. Ita Tu Tuis, ita publico bono longum sis superstes. Scribebam Slesvigae Holsatorum XXVII April. Anno CIDICCLXXIV.

P. S. Mitto, Vir Perreuerende, quae forte his diebus contra feminae Flandrae impia paradoxa sum meditatus [note: Ex Bebelii ad hanc Epistolam Responsione, quae est ap. Lackmannum n. 118. p. 255 sqq. (vbi p. 258 pro 1624 legi debere 1674, certum est) apparet, quod transmiserit Burchardus Librum suum Anti. Bourignonianum, hac inscriptione Slesu. 1674. 8. editum: Christliche Anmerckungen über die groben Irrthümer Amoinette Bourignon, in ihrem Gezeugniß der Warheit, und andern Schrifften. Quem librum placuisse Bebelio, docent, quae in citata Responsione p. 256 sq. his proferuntur verbis; Vt ad tuum librum veniam, clarissime Vir, gratissimus ille mihi fuit, vt propter alia multa, ita propter perspicuam relationem de ENERGVMENA ILLA INSVLANA: sic enim distincte didici, quod hactenus vix confuse noueram. Vtilem ecclesiae operam collocasti, quod scripto deliras aniculae blasphemias notare et confutare volueris; etsi enim eruditis viris eiusmodi nugae hominum male feriatorum non facile imponant, imponunt tamen incautis, dum velo pietatis palliantur et commendantur. Non est periculosior spiritus, quam SANCTVLVS ILLE; nam speciem prae se fert virtutis et zeli diuini, sub qua tamen sanctissimum [correction of the transcriber; in the print spnctissimum] Dei ordinem, ministerium, et huic coordinatas academias, adoritur et impugnat. De rebus ad famosam hanc foeminam fanaticam pertinentibus, eiusque libris, aduersariis, desensoribus, sectatoribus, varia erudite annotarunt Io. Mollerus Isagog ad Hist Cherson. Cimbr. P. II p. ISI 164. Io. Franc. Buddeus Isag. ad Theolog. p 1372 sqq. Pet. Baylius Dict. Hist. Crit. P. I. p. m. 633 sqq. Addo, quod lingua Belgica, sine loci et anni mentione, in 8vo luci datus sit scriptorum ipsius, et editorum et edendorum, index, s. Catalogus, en Kort Begryp van de Boeken, die by wijlen Juffr. ANTOINETTE BOVRIGNON, gebooren tot Ryssel in Vlaanderen, te samen gestelt zijn. In hoc recensentur edita 1. Het Leven van Juffr. Antonette Rourignon. 2. De Roepinge Gods, en de weygering der Menschen. 3. Her Ligt schijnende in de Duysternisse. 4. Het Graf der Valsche Theologie, uytgroeyt door de mare komende van den H. Geest. 5. De erkende Onnoosetheyt en ontdekte Waarheit. 6. Advertissement tegens de Quaackers. 7. Verhandeling van de vaste of ware Deugt. 8. Het Ligt der Werelt. 9. De Academie der Godsgelerden. 10. Her Getuygenisse der Waarheyt, 11. Den Toet-Steen 12. De Verblintheyt der hedendaagse Menschen. 13. Den Antichrist ontdekt. 14. De Nieuwe Hemel, en de Nieuwe Aarde. 15. De Heylige Verrekijker. 16. De laatße Barmhertigheyt van God. 17. De Vernieuwinge van de Evangelische Geest: edenda. 18. De Steenen van het Nieuwe Jerusalem. 19. Getuygenis der Waarheyt, tweede deel. 20. De Vervolginge der Regtveerdige. 21. De Morgensterre, 22. Verblindheyt der hedendaagse Menschen, tweede deel, 23. De Roepinge Gods, en de weygering der Menschen, tweede deel 24. Verwerring der Werchlieden van Babel. 25. Heylsame Waarschouwing, In fine huius Catalogi monetur, quod pleraque scripta ex originali lingua Gallica in Belgicam, et nonnulla etiam in Latinam sint translata. Adiecta est Con. fessio fidei, Belijdenis des Geloofs van Juffr, Bourignon, de. welk zy aan het Hof van Gottorf heeft overgegeven, om de lasterlijke gerugten tegen te gaan, die de Geestetijke, om de suy verheyt bares Geloofs verdagt te maken, alderwegen uytstroyden. 1. Ik ben eene Christen en geloof alles dat een waar Christen behoort te geloven. 2. Ik ben gedoopt in de Catholijke Kerk, in de name des Vaders, in de name des Soons, en de name des Heyligen Geestes. 3. Ik geloof de tvvaalf Artijkelen van't Credo, of het Symbolum der Apostelen: et tvvijffel niet aan eenig Artijkel van het selve. 4. Ik geloof, dat IESVS CHRISTVS is vvaaragig God, en dat hy ook is waragtig Mensch; en dat hy is de Saligmaker en Verlosser van de Werelt. 5. Ik geloof in het H. Evangelium, in de H. Propheten, en in de gantsche H. Schrifture, soo des Ouden als Nieuvve Testaments. En ik vvil in alle de Pointen van dit Geloof leven en sterven, het geen ik betuyge voor God en de Menschen, voor alle dien het behoort. Ten bevviise van de vvaarheyt, heb ik dese mün vvare Be. lijdenisse met mijn hant ondertekent, en met mijn Signet verzegelt, in Sleesvvijk den 13 Maart, 1675. ANTOINETTE BOVRIGNON. Sic confessa est Bourignonia, ore magis, quam corde, quod vnicuique patebit, qui cum hac valde generali confessione scripta eins, in quibus horrenda effenduntur dogmata, contulerit.]

et non sine errorum contagione sua diuulgantis. Vtinam sit in hoc nostro, quod Tibi, Vir venerande, se probet. Probabis certe nostrum pro honore diuino et meritissimi Saluatoris nostri, impetum, et detestabere impietatem vesanam.

LXXXVIII. GEORGII HENRICI BVRCHARDI [*] ad BALTHASAREM BEBELIVM. Laudibus effert Bebelii humanitatem ac scripta, eundemque ad plura edenda excitat. Henichii Historiae Ecclesiasticae meminit. Collaudat Professores Kilonienses, Kortholtum, Musaeum, Wasmuthum, recensetque Academicos eorundem labores, in primis Chronologicum, a Wasmutho susceptum. Refert quaedam de Gabriele et Magno Wedderkoppiis. Salutem iterum a CHRISTO!

[*] [note: Haec Burchardi Epistola est responsoria ad Bebelianam, quae ap. Lackmann. l. c. reperitur.]

VIr venerande, excellentissime, Domine et Patrone colendissime. Quam vero vberantis hoc humanitatis est, quod obseruantiae in vos meae testimonium, literis ex tempore redditis, et singulari humanitare plenissimis, redhostis! Sed literae tamen istae vestrae heri

primum ad manus peruenerunt meas. De ciue illo nostro, Dn. Kirchmanno, quamque eidem expromptissimae humanitatis promittis voluntatem, gratias habeo agoque insignes. Sed videsne, Virorum optime, quam ego hic ipsi mihi fuerim proxeneta, quamque alii exambire videbar affectus Tui copiam, laetus occupem? Auro contra aestimabo, si desideranti perseueraueris. Bene autem sit istis curis Tuis, et in iis, quae iam moliris, et quae porro affectas! Sunt mihi dudum in manibus, quae pro orthodoxia Ministerii vestri: de Beneficiis vener. Lutheri in Magistratum: contra Anonymi Kurtz und Gut, docte et cordate meditatus es. Deus Pater [gap: Greek word(s)] J. C. vires tibi, annos, animum ad cetera sufficiat: ad pertexenda in primis, quae proxime meritissime laudaui, et cum multis desidero, Saecula Ecclesiastica. Cl. Henichii [note: Ioannis Henichii, Theologi Rintheliensis, an. 1671 defuncti, extat Historiae Ecclesiasticae et Ciuilis Pars I. Rinthel 1669. II. 1670. III. 1674. 4.] in hoc argumento suprema sunt et posthuma. Sume animos, Vir mihi aestimatissime, et cum Deo hoc curriculum, honori diuino, decurre. Quanti

inde applausus! Academia nostra nouella Holsata incrementa sua adhuc sperat. Habet tamen viros quos famae commendat. Inter hos Cl. Kortholtus est, diuersis ex antiquitate eccles. scriptis inclytus: nunc Plinianam Epistolam, de persecutione Christian, (quam iam olim Vossius et Balduinus illustrarunt) luculento cum commentario edit, et per partes in Dissertationibus Acad. profert, Cl. Musaeus, Petrum puto, vir acutissimi ingenii, afflictissima corporis valetudine vexatus, vix quicquam publico amplius promittere poterit. Scripsit tamen nuper de Peccato Orig. Disputationem, probauitque [gap: Greek word(s)] , illud voluntarium esse. Cl. Wasmuthus, iam ante ex controuersia in primis Conringiana, et aliis celebris, insigne Opus Chronologicum [note: Magnum fuisse Wasmuthi in doctrina temporum instauranda et stabilienda studium, negari non potest. Demonstrat hoc Annalium Coeli et Temporum restitutorum, s. Operis Astro. Chronologici Sciagraphia, Kilon, 1686. fol. Demonstrasset ipsum Opus, nisi auctor eidem fuisset mimortuus. Num vero omnium tulisset calculum iudicare licebit ex iudiciis, quae leguntur in I. A. Fabricii Bibliogr. Antiquar. p. m 184. sq. Conr. Sam. Schurzfleischii Epp. Arcan. T. II. p. 197. 200. Conf. quae pro modestia sua disserit Morhofius ad Pipping. Memor. Theol. p. 260, ybi coratum VVasmuthianum prodigio proximum censer.] molitur. Vir est acerrimi ingenii,

probissimis moribus, laboris amans, qui, quod agit, incredibili cum [gap: Greek word(s)] agit. Is, occasione scripti alicuius Cl. Calouii contra Ravium [note: De scripto Caloviano vid. Philocal. Epist. p. 192 sq.], toto impetu studium hoc perdius et pemox sibi sumpsit, iamque eo deduxisse, totius triennii continui impensa, sperat, vt posthac bellum illud [gap: Greek word(s)] Chronologorum, sua ista opera compositum omnino iri, speret. Et ecce Tibi, Vir reuerendissime, ipsam operis iam perfecti et prelum exspectantis [gap: Greek word(s)] , quam ab ipso, alias minime vano, nec iactabundo, habeo. Tuus ille M. Wedderkoppius in eadem vrbe Kiloniensi, (vna cum fratre suo, D. Wedderkoppio, Iuris Professore) viuit, et sacri ibidem Presbyterii membrum est, mihi affinis, duxit enim fratris mei, Matthiae Burchardi, collegae sui filiam, commodeque ibidem degit. De salutatione eius loco gratias habeo. Non addo amplius, Vir mihi obseruandissime, nec addere sinit pagina. Addo tamen, me summe venerari Te, et vt affectum beneuolentiae mihi serues, obseruanter

LXXXIX. GEORGII HENRICI BVRCHARDI ad BALTHASAREM BEBELIVM. Amorem erga personam et scripta Bebelii intensissimum porro declarat. Bellum Cimbricum describit. De Labbaei Glossariis: Iustelli Canonibus: Simonis Historia Critica: Huetii Demonstratione Euangelica nonnulla obseruat. Salutem a CHRISTO!

Vir maxime Venerabilis, Excellentissime. Occupo ergo illam liberalissime occasionem, dum vobiscum

est vir praestantissimus, Petrus Müllerus, cui ephoria III. Comitum Alefeldiorum commissa, mihi affinis, vt per literas tandem tester, quam non noster in Te, Vir mihi summe venerabilis, amor, cultus, pietas deferbuerit, ab eo tempore, quo ante illam fueram testatus. Et quoties noua luculentissima a Tuae summae eruditionis penu vberrimo interea prodiisse vidi scripta, prodierunt autem non pauca, toties monuit me pietas, pro incolumitate porro Tua Deo seria nuncupare vota. Sis ergo, sis in multos adhuc annos diuinae curae, Vir [gap: Greek word(s)] , commendatissimus: merere. porro, quod amplissime agis, de diuino ita honore, de Ecclesiae et veritatis patrocinio, scriptis tuis laudatissimis: quorum quidem postremum, quod librariae officinae nobis hic exposuerunt, quodque iam penes me est, illa Quarti Seculi luculentissima historia est. Vt annos, vt vires, vt cordati istius pectoris dotes, ad totam istam feliciter, ex publico voto pertexendam, Deus Pater [gap: Greek word(s)] nostri Iesu Christi viuida et inconcussa praestet, serio precor. Nos hic toto fere quinquennio grauissiman

terrarum nostrarum afflictionem experti sumus, Sed tamen per intercessionem Filii Dei factum est, vt transiuerint tandem haec onera et calamitates. Praestet porro (si modo non vita moresque hominum, etiam post publicas preces ad prauitatem proh! dolor obstinatissima, denuo Nemesin diuinam, scuticam et flagra incutere, imo grauioribus saeuire cogant poenis) et nostro angulo Germaniae, et Ecclesiae vniuersae, heu! nimis pressae, tutelam. Heilige und bekehre so manche erkaltete, verderbte, fast todte Gliedmassen inwendig: rette, schütze und verthädige außwendig! In primis tot minitantibus per omnia elementa et spatia coeli mundique prodigiis. Cogito etiam saepius, non sine horrore, quis turbo vestrae viciniae immineat. Obiiciat his ruentibus telis clypeum misericordia diuina! Ceterum post remotam istam cruentam desaeuientis Martis scenam, Musae iam suarum satagunt partium. Hic in primis proximus mercatus librariorum mercibus stipatus admodum fuit. Vidimus inter alia Glossaria Vetera Graeca, primum a Stephano publicata: recusa et emendata a Bonav. Vulcanio:

nunc tertium in melius composita a Carolo Labbaeo. Paris. 1680 Vidimus etiam nunc primum hic opus insigne Canonum Eccles. Vet. cum collectoribus Graecis et Latinis et notis doctiss. Justelli, Christophori filii, an. 1661. euulgatum. Anno superiore, vti audimus, quidam P. Simon, Congregationis Oratoriae Sacerdos, Historiam Criticae S. in V. T. [note: De hoc opere non male iudicasse Burchardum, probant, quae erudite de eodem, eiusque multis aduersariis, commentatur Io. Christoph. Wolfius Biblioth. Hebr. P. II. p. 31 sqq. Prodiit prima vice Paris. 1678. 4. Ad hostes Ebraismi auctorem huius libri, Richardum Simonem, rectissime retulit Loescherus de Caus. Ling. Ebr. p. 179 sq.] Gallice Parisiis edidit, in qua plurima S. Scripturae et vniuersae Antiquitatis Ecclesiasticae, et in specie fundamenta labefactare laborat, ita vt ibidem comprehensus, viuicomburium vix effugerit, libris ipsius confiscatis [note: Haec specialia vnde acceperit Burchardus, vellem simul indicasset.], quorum tamen exemplum ad Elzeuirios transuolavit, et typo exscriptum, publico redditum est 1680. 4. Quam Huetii Demonstratio Euangelica [note: Huic Demonstrationi libri multa doctrina referti laudem nemo abiudicauerit: demonstrationibus autem Huetianis, non semper inesse vim apodicticam, facile etiam etiam confitebitur. Ne quid dicam de Libris Apocryphis pari apud ipsum passu, quo Canonici, ambulantibus. Vnde liber laudatur ab his, culpatur ab illis Vtriusque generis censores indicant, qui eundem describunt, VVomus l. c. pag. 266 sqq. Io. Fabricius Hist. Biblioth P. IV. p 30 sqq. Conf. I. A. Fabricius de Scriptorib. de V. R, C. p. 516 sq. vbi breuis habetur methodi ab Huetio adhibitae [gap: Greek word(s)] . Nouam huius libri editionem, consentiente auctore, mediratum esse B. Io. Frid. Mayerum, docent duae Huetii Epistolae, ad eundem 1693. idib. Ian. nec non III. Cal. Sextil. scriptae, quas Iustui Sincerus, i. e Iacobus Staalkopfius, vir doctissimus, inseruit den Vermischt. Nebe-Stund. P. VII. P. 562 sqq.] etiam vestrae exspectationi

satisfaciat, opus sane magnae et eruditionis, et lectionis, et elegantis styli, scire velim. Sed dum prolixe haec, in publica certe peccare videor commoda. In haec Te porro, Vir Venerande, et dotes ingentes diuina seruet longissime benignitas. Vale, Vir Excell. et obseruantissimum

XC. CHRISTIANI FRIDERICI KNORN ad BALTHASAREM BEBELIVM. Amor erga Bebelium. Antiquitatum ipsius Ecclesiasticarum laus. Iudicium de controuersiis Helmstadienses inter et Wittebergenses. Eckardi, Professoris Rintheliensis, ob Syncretismum fata. Musaei labor in amplificandis Locis Theologicis. Controuersia Schönmanno-Sagittariana. Huetii labor pro defendenda religione Christiana. Controuersiae Spenero motae.

MAxime Reverende, Nobilissime ac Excellentissime Vir, Fautor, Amice ac in Christo Frater mihi non vulgariter honorande ac obseruande. Tardius, quam mea fert consuetudo et nostra flagitat amicitia, ad gratissimas T. anno superiori per Francofurtanas nundinas recte ad me perlatas literas respondeo, quae quanto infrequentiores hactenus

extiterunt, eo magis erexere animum, ad eius loci memoriam probe seruandam, in quo iacta sunt non fucatae nostrae amicitiae fundamenta, vt spero nunquam non permansura. Maximas proinde pro communicata continuatione Antiquitatum Eccl. sec IV. ago habeoque gratias, relaturus, pretiumque, ceu par est, soluturus, simulac Tomus fuerit completus. Deus interim max. Rev. T. Excell. vires facultatesque, tam praeclaro instituto ac integro operi absoluendo congruas abunde concedat. Quae hactenus inter Helmstadienses et Wittebergenses viguerunt controuersiae, non sine scandalo et aduersariorum ludibrio agitatae, per hoc aliquantum sopitae videntur, quod Theologis Saxonicis sit praecisa potestas, sine praeuia censura Dresdensis Consistorii sua emittere scripta, ad controuersias Syncretisticas irritandas prognata. Eckardum [note: Hic Henricus Martinus Eckardus edidit Bedencken über das Casselische Gespräch; nec non Vertheidigung seines Bedenckens. Rinteln. 1622. 4, atque initio causae syncretisticae vehementer fauit. Vid. Calovii Hist. Syncret, p. 610. 614. 739. 762. 788. Animum itaque ipsius deinceps omnino fuisse immutatum, Knorniana docet relatio.], S. Th. Doctorem, eiusdemque ac Mathematum, in quibus excellenter

versatus est, Rinthelii Prof ordin., a suis, quas magna laude hactenus sustinuit, functionibus deiectum, et absoluto Consilii Cassellani decreto in mulctam 300 Rthl. damnatum insuperque vsque ad diem solutionis et corpore, arresto, vt vocant, oneratum esse, inaudio. Quantum vero a viris a partium studio liberis resciui, inde hoc potissimum enatum infortunium, quod de eventu Colloquii Cassellani, quondam a suis Antecessoribus instituti, a scopo iusto longius recedente, deque declinantibus ibi Lutheranorum rebus paulo liberius et a Reformatorum partibus alienius cum suis (sed proditorum pelle inclusis) amicis, nil mali suspicans, fuerit locutus. Viri optimi, et a coniugio, vti ego adhuc, immunis vices quam familiarissime doleo. En insignem, si Diis placet, Colloquii Cassellani rerumque Syncretisticarum fructum, dudum a sapientioribus et in futurum consulentibus Theologis ominatum! Dn. Musaeum in amplificandis edendisque Locis suis Theologicis Ienae totum audio occupacum. Dn. Sagittarius, Histor. ibidem Professor, Columnas Ecclesiae Romano-Cathol.

inconcussas, a P. Schönmanno, Iesuita Erfurtensi, erectas, erudita Epistola [note: Haec inscribitur Sendschreiben an Hn. P. Marcum Schönmann, der Soc. Ies. Priestern in Erffurt, darinn von dem Büchlein, Columna Ecclesiae inconcussa genannt, welches vor wenig Tagen mit dem Titul, Catholisch Zeug-Hauß/ vermehrter herausgegeben, gehandelt wird. Gotha. 1677. 8.], libri magnitudinem prae se ferente, concutere ac prorsus euertere conatus est, nec successu irrito. Schönmannum quidem Apologiam moliri aiunt. Sed quid, praeter conuitia huic ex recondita historia depromto libello opponere queat, non video, Sagittario praesertim ad nouam palaestram parato [note: Decertauit Sagittarius an. 1678 1679. 1681. pluribus aduersus Schönmannum scriptis, quorum notitiam dedi Athen, Lubec. P. II. pag. 253. 255.]. In Gallia Petrum Danielem Huetium, qui Delphino est ab informatione, eruditum de Religione Christiana, Spinozam, aliosque recentiores fanaticos ferientem, librum [note: Intelligit sine dubio Demonstrationem Euangelicam, de qua paulo ante not. 189 quaedam obseruaui.] composuisse, accepi. Num prodierit, nec ne, equidem ignoro. Si quid de hoc, aliisve eius commatis scriptis, siue in patriis, siue peregrinis oris enatis, ad max. Rev. Excell. T. peruenit,

quaeso mecum communicet, atque continuationem vlteriorem Hist. Eccl., cum Disputationibus post meum discessum ventilatis, Dn. Spenero futuris nundinis autumnalibus transmittat. Sic magno me mactabit beneficio, reapse suo tempore compensando. Cumque per susurrum audiuerim de controuersiis, quae laudato Dn. Spenero, nescio quinam, mouerint, per mihi futurum esset gratum, veram aliquam de hoc negotio narrationem percipere. Ego interim D. T. M. supplex adoro, vt Max. Rev. Ex. T., ceu adamantinum fulcrum et ornamentum, Ecclesiae, Academiae, quin vniversae rei literariae seruet diu diutius incolumem, et indelebili eius infigat memoriae

Salutes, quaeso, Dn. Schmidium, Faustium, omnesque [gap: Greek word(s)] mei mentionem iniicientes. Iterum vale cum coniuge suauissima, inclytaque familia.

XCI. CHRISTIANI FRIDERICI KNORN ad BALTHASAREM BEBELIVM. Fauor Bebelii erga Knornium Honores a Knornio impetrati. Novena Antoniana a Principe improbata, et Conringio vna cum Capucinorum Apologia, refutata. De Controversia Calixtino-Caloviana iudicium Calixtis fauens. Musaei fata Amersbachii, Hohburgii defensoris, conatus aduersus Theologos Helmstadienses, librorum Hobburgianorum lectionem dissuadentes. Bebeliana Historia Ecclesiastica desiderata ac praedicata. Molani Abbatis Lockumensis honorifica, facta mentio.

PErquam Reuerende, Nobilissime atque Excellentissime vir, Domine et Fautor multis nominibus colende Quo diu volui, eo nunc demum fungor officio, quod longius differre, obseruantiae religio et omnia sacra prohibent. Sicut autem pro praestitis omnigenae

humanitatis officiis, ac obstrictissimis in me peregrinum, ac omnium amicorum subsidio rum destitutum collatis beneficiis gratias, non quas debeo maximas, sed quas valeo tenues et perexiguas ago, dudumque actas memoria nunquam intermoritura sancte recolo, ita patere, Vir pl. Reuerende, vt hoc, quod sponte dabis, ex Te impetrem, ne Te sic auferant illae, quibus implicitus es, occupationes, quin Tuorum gregi semel adscriptum subinde diligas, foveas, amplectaris Interuallum locorum doleo, sed ferenda sunt talia, quae nequeunt mutari, mutuaque colloquia literariis commutanda, in quibus in posterum haud segnem me deprehendes, modo absque Tua molestia fieri poterit. Equidem ante annum bonis auibus in patriam redux, decreto Ser mi nostri Principis Helmestadium concessi, et assumta ibidem supremos in Theologia honores capessendi licentia illud, quo fungor, officium, Deo secundante, mox suscepi. Dn. Conringio litem mouit Novena Antoniana [note: Libellus hic continet breuem narrationem et instructionem de deuotione, qua illi, qui per IX dies Martis in honorem S. Antonii peccata sua confitentur, et S. Antonii, altare visitant, certo exaudiuntur, sicut ille Sanctus mulieri cuidam Bononiensi an. 1617. reuelarit. Huic commento opposuit HERM. CONRINGIVS Animaduersionem in libellum Germanicum, tituloque hoc Latino praefixo, Novena S. Antonii de Padua, Hannoverae nuper editum. Helmstad. 1675. 4. Anno sequenti calamum strinxit aduersus Conringium DIONYSIVS, a patria WERLENSIS dictus, Prouineiae Coloniesis Capucinus, et Concionator sui ordinis apud Hildesienses, pacis auctorum, qui ex ipso surrexerunt Papatu, haud postremus, an. 1709. desunctus, Vid. Io. Fabricii Hist. Biblioth. P. IV. p 214 sqq. Ab illo enim editus est Philanthon, sine Animaduersio in Anemaduersionem, quam Herm, Conringius aduersus Novenam S. Antonii de Padua, A. 1675 Hanoverae editam in publicum produxit. In qua Novena S. Antonii et materia de Inuocatione Sanctorum explicatur. Hanover. 1676. 8. Egit causam suam Conringius in Discusione eorum, quae opposuit suae Animaduersioni in Novenam Antonianam Dionysius Werlensis. Helmst. 1677. 4. De hac Discussione ipse in Epist. ad Steph. Baluzium, Helmst. 1667. Prid. Kal. Maj. scripta, Syntagm. I. Epp. p. 95. Alterum operum est sacri argumenti, et adhuc versatur sub prelo, breui tamen visurum lucem, quod mihi expressit capucinus quidam, pro nouo quodam Antonii Pauini Novenistico, quem appellant, cultu laborans Et in alia Ep. ad eund. an. 1680. d. 25. Iun. scr. l. e. pag. 108. In Discussione contra Capucinum p. 360, vbi agitur de adorando vno Deo, verba tua esse adducta consido Te haud improbante. In primis desidero sententiam tuam de iis, quae p. 335 disserui de Epistola, quae fertur, Gregorii ad Secundinum. Nondun voluit acquiscere Dionysius, satis licet superque refutatus, quod demonstrat eius Philanthon Vindicatus, siue Herm Conringius ob Discussionem et Demenstrationem suam castigatus Hanover. 1678. 4. Conf. Fabric. l. c. pag. 394 sq. P. VI. p. 517. Quod scriptum responsione indugnum iudicauit Conringius. Sequenti tempore Capucinus ordo non cessauit, culcum Antonianum porro defendere. Prodiit enim Novena S. Antonii, das ist: Neün-Dinstägige Anbacht, zu Ehren des H. Antonii von Padua, darinn angezeigt wird, wie man die Neün Dinstäg nach einander St. Antonium von Padua solle verehren, umb ein gewisse Bitt zu erhalten. Welches es selbst geoffenbaret, und noch heütiges Tags mit vielen Wunder-Zeichen bekräfftiget wird. Mit Zusetzung einer fürtrefflichen Offenbarung und andächtigen Weiß, wie man die wehrte Mutter St. Annam alle Dinstäg soll verehren und anruffen, damit man in Nöhten möge getröst werden. Durch den Ehrw. R. Martinum Cocbemensem Capucinum. Cum lieentia et facultate Superiorum. Praefixa est permissio F. Salentini Cellensis Ministri Prouincialis Prouinciae Rhenanae FF Min. Capuc nec non duorum Theologorum Treuirenss. Capucinor. Ananiae Clotteni et Rich. Moguntini, Getruckt zu Einsidlen. 1685 12.],

excusa, permissu quidem Superiorum, Episcopi nempe Maroccani nunc pie defuncti, sed inscio Ser. mo Principe, qui simulac promulgationem Novenae, aliaque inde emergentia incommoda resciuit, libellum illico confiscare iussit. Hoc tamen non obstante Dn. Conringius ad auerruncandum inde enatum scandalum in auctores editoresque Novenae calamum acuere recensitam de Antonio historiam in anilem fabellam conuertere, precesque ei destinatas ad superstitiosum et idololatricum cultum reducere non dubitauit; nunc vero Apologiam a Capucinis

peculiari libello constructam refutare annititur. Controuersiam inter Dn. Calovium et Calixtum quondam non sine scandalo agitatam, sed aliquandiu sopitam, infausto omine recruduisse, Pl. Rever. T. Excell. non poterit non esse manifestum. Profecto magnam feniori pariter et iuniori Calixtis fieriiniuriam, et Theologi a partium studiisalieni largiuntur, et recentiora Helmestadiensium scripta, interpolatum et ad minus benigna iudicia detortum B. Calixti de reducenda in Ecclesiam pace consilium luculentius exponentia, euincunt. Quicquid eius sit, quis quaeso ab atrocissimis illis scommatibus et propudiosis Iudis Wittebergae ab histrionibus Academicis magno veritatis praeiudicio in publicum theatrum, applaudentibus Theologis, protractis non totus abhorreat? Quis non inde prognatum aduersariorum opprobrium lugeat et abominetur? D. Musaeo, Ienensi, idem propemodum obtigisse fatum, eius de Quaestionibus quibusdam illustribus nuper concinnatus Tractatus, obtrectatori [note: Intelligit sine dubio Io. Reinhardum, de cuius controversia cum Musaeo vid, quae obseruani in Philocal Epist. p. 306 sq.] cuidam ex schola Caloviana

profecto, oppositus, euidenter demonstrat. Quam impetuose Lauterbachius [note: Amersbachius voluit scribere Knornius Nam M. Henricus Amersbachius, Pastor Petro Paulinus Halberstadiensis, Christianum Hohburgium, sub ficto Eliae Praetorii nomine omnino latentem, contra Theologos Helmestadienses defendere ausus est. Probant hoc eius Erörterung der Helmstädtischen censur über Hohburgs Postillam Mysticam. 1677. 4, nec non Memorial an die Theologische Facultaet zu Helmstädt. in 4 to. Pungit quidem idcirco, more suo, Helmstadienses God. Arnoldus Hist. Eccl. et Haeres. P. III. c. 13. §. 23. sq. Sed summo iure eos notasse crassissimos Hohburgii errores, vnusquisque a partium studio alienus affirmabit. Quanta vero sit in scriptis Hohburgianis errorum colluuies, omnium optime demonstrauit B. Sam. Pomarius Praesul Lubecensis ob praestantissima merita post fata etiam superstes, in Part. IL peregregii libri, a Seb. Edzardo in Animaduerss ad Weism. H. E. p. 47 rectissime laudati, qui, Ministerii Tripolitani nomine, an. 1679. 8 editus, inscribitur: Abgenöthigte Lehr - und Schutz-Schrifft/ etc. In eo sunt varia etiam contra Amersbachium obseruata. De Censura Theologorum Helmstadiensum conf. P. I. p. 110 sq. 619 sq.], Past. Halberstad., Chiliastarum erroribus inter alios inquinatus, desperatam Christ. Hohburgii, vel quisquis is fuerit, qui sub Eliae Praetorii nominibus circumfertur, causam agat tanto quidem conatu, vt censuram Theologorum Helmst., lectionem librorum ab Hohburgio editorum omnino dissuadentem, cum annexis de peccato orig.

thesibus labefactare non reformidarit, loquuntur eiusdem apologetica pro Hohburg. partim edita, partim edenda scripta. Num saeculi IV Historia, quam vsque ad lit. Zz possideo, cum aliis, quae meditaris, scriptis, breui sit proditura, scire desidero. Sum adhuc tuo inuolutus aere quo me liberaturum promitto, quamprimum liber ad manus meas plenius peruenerit. Nec deerit eundem transmittendi occasio, dummodo Exc. T. mihi significauerit, num breui voti compos fieri queam. Deus interim largiatur vires et valetudinem, quo laborem magno Ecclesiae orthodoxae commodo susceptum, et in primis Dn. Molano [note: Gerhardo Waltero Molano, illustri Theologo, qui, praeter alia, auctiorem ac emendatiorem Hanover, 1713 4 Latine edidit Lipsanographiam, siue Thesaurum sanctarum Reliquiarum Electoralem Brunsvico. Luneburgicum. Leg. omnino, quae in laudem eius scripsit Io. Fabricius Hist. Biblioth. P. V. p. 289 sqq.], Ecclesiarum nostrarum Directori (cui nuperrime amplissima Lockumensis Praelatura, magno honorum et fortunarum incremento, est collata) arridentem, ex sententia prouehat et absolvat. Quod restat, vt me Max. Rev. Dn.

Schmidio et Excellentiss. Collegis T. omnibus et singulis, quorum exoptatissimam mihi conciliaui notitiam, etiam atque etiam commendes, meque totum perspectae eorum beneuolentiae, cuius demerendae ergo prece et obseruantia nunquam fatigor, mancipes, tanto oro studio, vt maiori possim nullo. Ita vale, Vir pl. Rev. cum dulcissima Coniuge et inclyta Tua domo, ac salue ex animo

XCII. CHRISTIANI PHILIPPI LEVTWEINII [*] ad BALTHASAREM BEBELIVM.

[*] [note: Hunc omiserunt plerique Biographi, etsi varia scripta Theologico practica, ab ipso edita, effecerint, vt nomen eius non sit adeo ignotum, iis saltem, qui eiusmodi scriptis crebro vtuntur.]

VIr maxime Reuerende, Amplissime atque Excellentissime, Patrone singularis obseruantiae cultu colende. Auditis non esse omnem statim adhibendam fidem, praeter rectae dictamen rationis, Ecclesiasticus monet, addito non exigui ponderis argumento, quod facile de hominibus mentiri homines soleant; et Apostolus Tarlensis id ipsum confirmat, dum inter alia hoc etiam Christianae charitatis requisitum adponit, quod omnia credat, omnia speret; scilicet vsque dum in apricum veritas prodierit, ipsamque spem contrarius eventus refutauerit; praua enim suspicio lacerare vel optimorum famam solet: ast quo quis magis amans est candoris, eo saniora etiam de proximi ingenio iudicat. Estque tanta in vltimo nunc mundi senio rerum peruersitas, vt non tantum

optime dicta et facta in pessimam partem rapiantur, sed et pietatis studium, satis alias languidum, in ipsa statim herba eradicandum velint, et praetextus mille ad euellendum bonum contexant. Scilicet aegre fert diabolus, si infernalia sua destruantur, et verus Christianismus efflorescat. Manent in primis talia atque alia plura fata Theologum, eoque graviora et acerbiora, quo verior ille est et sincerior. Post sexcenta, qui eandem cum Saluatore Christo sortem mundi experti sunt, Theologorum exempla, Spenerus quoque esse potest, vir ille de damno Josephi multum sollicitus, de quo quid sit sentiendum, num orthodoxiae laudem mereatur, an vero Labadianis, Socinianis, et Weigelianis, et nescio quibus haereticis et fanaticis annumerandus sit, ex Te, Vir Excellentissime, qui Tuo me quondam ita dignatus fauore fueras, vt post gratissimum in horto colloquium me mox ad informationem in aedibus Fridianis domesticam Tubinga Argentinam literis vocare amaueris, scire aueo. Scilicet vsque adeo laudatus n. D. Spenerus infensus est aliquibus, maioris etiam subsellii viris, imo et istis, qui pietatis

studio toti feruere videantur, vt a librorum huius viri lectione eos, qui muneri aliquando, Deo vocante, praeesse volunt Ecclesiastico, arcere conentur, spemque promotionis illis, qui Spenerum defendant, aut libros eiusdem euoluant, denegent, nec non a D. Spenero ad officia commendatos, dignosque aestimatos, simpliciter reiiciant. Praeter multa alia, haec illi vitio vertunt: 1. quod Genevae, loco heterodoxias labe infecto, studiorum telam protraxerit. 2. in Labadie, haeretico et fanatico, pietatem et zelum Christianismi reaedificandi commendauerit, amicitiamque cum ipso familiarem seruauerit. 3. Collegia sua priuata, vnde plurima nascantur incommoda, pravaeque non sine ratione suspiciones, continuet, quibusvis, Quackeris, Weigelianis, Papistis et Caluinistis, patula, Weigelianis et Quackerianis non dissimilia conuenticulis; non esse Spenerum in Collegio praesidem, sed Dn. Schutzium, cuiuis suam de Scripturae S. dictis aperire mentem licere, vt tanta interpretandi varietas animos auditorum perturbet magis, quam aedificet. 4. in articulo Iustificationis et de Poenitentia eum non salutaria

docere, phrases habere circa hosce fidei articulos, durius studium vitae Christianae prae fide saluifica commendantes. 5. addunt, videri ex discipulis, vt pote Quackerismi oestro percitis, qualem in Spenero magistrum deprehenderint. Denique, vt omnimodam verbis suis faciant fidem, Responsum allegant venerandi vestri Collegii Theologici, quod Spenerum non commendet, sed vnius alteriusve erroris arguat [note: Theologis Argentoratensibus non omnia placuisse Speneriana, vel inde patet, quod ipse Spenerus Consil, Lat. P. III. p. 113. queratur, non alibi, quam Argentinae, rigidiores inuenisse censores. Alia hanc, et duas subsequentes Epistolas illustramia, in citatis Eduardi Animaduersionibus copiose offenduntur.] Quia vero ex Spenerianis scriptis Weigeliana, et heterodoxa alia, hactenus obseruare non potui, praeterquam quod de Collegio pietatis priuato ego mihi Iudicium non sumam, Tuam ergo Excellentiam, Vir maxime reuerende, ea, qua par est, reuerentia volo exoratam, vt memorandum vestrum Consilium et Responsum, si fieri potest, mecum commune fiat, vt vel fugienda inde discam, vel, quae ad viri de Ecclesia bene merentis famam faciant prosperam, haurire possim. Ita rem facies Deo gratam,

Dn. D. Speneri, Amici et Confratris Tui, famae consules, meque dubium certiorem reddes, maximamque apud multos gratiam inibis. Hisce vale, et, vt hactenus diuina gratia praeclare fecisti, ore atque calamo orthodoxiam plantare, atque sartam tectamque conseruare, strenue perge. Iterum vale, diuino Numinicum Tuis deuote commendatus.

XCIII. CHRISTIANI PHILIPPI LEVTWEINII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Responsionem Bebelii sibi valde profuisse, gratus agnoscit. De Spenerianis discipulis fert iudicium. Rheinium notat. De peruerso

LIterae Tuae, Vir Excellentissime, vel ophirico mihi chariores auro fuerunt; nam, praeter verum sincerae pietatis studium, vere Theologicae in istis emicuit prudentiae iubar, quin et salutarium plenae fuerunt illae monitorum; maximas proinde habeo gratias, quod tanto me beare thesauro nolueris dedignari. Omnino sic res videtur, istos, qui Dn. D. Speneri se discipulos iactitant, mentem venerandi viri non satis percipere, imprudenter quaedam velle imitari, vt infelice deinceps imitandi studio in scopulos impingant. Sane mira hisce diebus a Dn. Hanselmanno, qui Iuuentutis Hoenlo-Oeringanae formator est, semihorulae spatio a me remotus, de Rheinio [note: Rheinianae imprudentiae, ab ipso Spenero improbatae, documentum expositum vide ap. Eduard. l. c. pag. 97.] Pastore et Consistorii Adsessore

non ita pridem Windshemii facto, percepi, et obstupui. Dolendum certe, multos, qui pietati litare contendunt, vnumque vitare extremum laborant, in aliud incidere. Vnica nunc mea est cura, serias ad Diuinum Numen dare preces, vt in sanae doctrinae regia inter Scyllam atque Charybdim via inoffenso pede prouehar, ne dum verum Deum ad praescriptam in sacris literis normam vere colere, atque aliis colendum proponere enitar, in medio pietatis zelo a vero scopo aberrem, atque in vel fidei, vel vitae errores incidam. Huic meo conamini, si ad pedes tuos sedere daretur, quam plurimum me proficere posse, totus credo; vsque adeo ad Academias, vestram in primis Argentoratensem, animus sedet. Sed cum per quadriennium fere in aula Iuventutis Illustrissimae Ephorus viuam, nec, qua ratione spartam commode deserere possim, videam, quia opellae meae non ingratae habentur, in spe et silentio extra Musarum publicum campum heic loci haereo; quod si tamen non multo dissimilis prouincia Argentorati speranda foret, (nam sumtuum ratio mihi est habenda) maximo cum gaudio ad Cathedram

vestram auolarem, studia mea Theologica adcuratius exculturus. Caeterum Venerandae Facultatis vestrae responsum istud intelligebam, in quo de Horbii causa, vt aiunt, plurima, et de Collegio Pietatis Speneriano multa erant; si petere illud licuisset, et communicationem sperare, secretis oculis et animo legere voluissem. Quod si tamen voti et petiti compos fieri nequeo, veniam tamen audaci desiderio, pro tua in Studiosos beneuolentia, non denegabis. Sed ne grauioribus Tuis studiis plus temporis inanibus hisce meis eripiam, in hoc serio ad Deum directo voto finio, vt cathedrae et Ecclesiasticae et Academicae quam diutissime, nec non cum optirno verbi diuini atque orthodoxiae successu, praesis et prosis. Vale.

XCIV. GVSTAVI ADOLPHI IVNGII ad BALTHASAREM BEBELIVM. Amicitia, cum Bebelio olim culta, instaurata. Res Spenerianae.

REuerendissime, Excellentissime atque Amplissime Domine Doctor, Fautor insignis, Patrone maxime atque omni honoris a me cultus et studii subiectione deuenerande. Nisi Iungii olim tui, ni fallor, notissimi et nomen et memoriam prorsus abieceris, nullus dubito, quin eius recordatio absque op rosa reminiscentiae defatigatione mentem facile subitura sit, id quod promittere mihi audeo ex nonnullorum hinc ad vos transeuntium, nosque resalutantium Studiosorum relatione, qui verba mihi fauoris et humanitatis plenissima ab Excellentissimae Tuae Amplitudinis ore attulerunt. Excell D. Doct. Spenerum

nostrum passim nominis sui existimationisque naeuum incurrisse, vehementer doleo. Adeo enim apud nos, et praecipue apud Illustrissimos Comites, quorum non vnus scripta eius perlegit, euiluit, vt nuper, dum D. Christophorus Hutsius, Superintendens Castri Fridburgensis, ab ipso, me internuntio, ad Ecclesiam Oringanam R. D. Licentiati Reiseri succedaneus Illustrissimis commendaretur, Pfedelbaccenses illico commendatum repudiarint, nulla alia de causa, quam quod a Dn. D. Spenero censeretur illi functioni idoneus, vtpote qui nulli hanc facile gratiam facturus sit, nisi factioni suae addictis. Non ausus fui, huiusmodi dura verba in sinum eius effundere, maluique nullo potius, quam huiusmodi responso, malam apud ipsum inire gratiam. Et licet in viri, mea opinione, pientissimi defensionem et Apologiam non semel surrexerim, alte tamen infixum animis aculeum eximere potis non fui. Perlegi eius Pia Desideria, Epistolam ad Theologum quendam Exoticum, et alia, fateor, inesse quaedam, quae non cum Collegis suis tantum, sed et cum compluribus Vniuersitatum Collegiis

merebantur communicari, antequam ederentur. Et licet mitissime omnia interpretentur normenturque ad intentionem scribentis (resipere enim incauto lectori vel Horneismum, vel Hildebrandismum etc. facile possunt), tamen Discipulorum plus vltra progredientium, scripta de instituendis Collegiis Pietatis, de Abnegatione suimet, de sectanda Perfectione etc. de vniuersali conuersione Iudaeorum futura, de totali ruina Romanae sedis etc. plus obfuerunt tanto viro, quam profuerunt, imo nec sibi ipsis, quod in Dn. Horbio, Kriegsmanno, aliisque docuit experientia. Caeterum rem ipsam, studium scil. promouendae pietatis, impietatisque eliminandae, nemo est inter sinceros Theologos, qui improbet, fateorque non sufficere, quod omnes saltim vulnera monstrent, atque communibus suspiriis lutulentam Lutheranorum vitam deplorent, verum et obstrictos esse, vt omni conatu emendent corrigantque. Vtrum vero hoc ipsum vnius, vel alterius opus sit, dispiciant, qui me prudentiores sunt. Verum quo rapior, ignorans, me Viro occupatissimo pariter et Reuerendissimo tempus, insulsis hisce lineis,

suffurari, acetumque, quod dicitur, libamini affundere. Proinde finio, atque reiterato voto Tuam Reuerendissimam Excellentiam Ecclesiae, literaturae Theologicae, ornamento Facultatis, vrbis decori, Tibi Tuisque mihique, quam diutissime viuere atque optime semper valere iubeo.

XCV. IOANNIS FABRICII [*] ad BALTHASAREM BEBELIVM. Laudat Bebelii humanitatem et scriptum. Mittit Parentis Praelectiones Academicas. De

[*] [note: Theologi huius Helmestadiensis obitum, octogesimo et quinto aetatis anno, d. 29 Ian. h. a. Contigisse, relationes publicae docuerunt. De vita eius et scriptis vid. celeberr. Zeltneri Vitt. Theol. Altorf. p. 410 sqq.]

NOuum fauoris tui documentum fecisti, quando et res meas apud Excellentiam tuam per M. Wegleiterum depositas, et refutationem scriptoris anonymi [note: 10. Christoph. Artopoei, auctoris decantatae Disquisitionis de Statu, Loco et Vita Animarum, a Bebelio refutatae.] tuam, vt piissimam, ita eruditissimam, adiunctis pariter humanissimis literis, mihi transmittere voluisti. Multiplici igitur hoc nomine gratias tibi multas et magnas ago habeoque, et, vt mea tibi vicissim constet gratitudo, proxime copiam E. T. faciam Praelectionum Academicarum B. Parentis mei [note: 10. Fabricii, Noribergensis, Professoris primum Theologiae Altorfini et Ecclesiastae, deinceps Pastoris Mariani Noribergensis, an. 1676. d. 26 April. defuncti, cuius praelectiones, siue Systema Theologicum, quod Altorf. 1681. 4. edidit filius, ipse etiam recenset, addita breui Parentis notitia, in Hist. Bibl. P. IV. p. 372 seq. Conf. omnino Zeltnerus l. c. Pag. 285 seq, vbi de Praelectionbus, quibus an. 1686. Systematis titulus praefixus, varia annotanur.], quas anno superiore vulgaui.

Ecclesiam et Vniuersitatem Vestram tranquillitati relinqui, et libertate exercendi etiam elenchi frui, gaudeo ex animo, eamque Vobis perpetuam apprecor. Controuersiae Gallicae de auctoritate Pontificis minime mihi sunt incognitae. Eant iam aduersarii, et nostras nobis liticulas obiiciant, quando in primario isto puncto adeo a se inuicem ipsi dissentiunt! Quanquam, quod haec tempora attinet, Deo agendae sunt gratiae, quod disputationes inutiles et scandalosas a Doctoribus Ecclesiarum nostrarum remotas esse iubet, idemque DEVS pacis haec otia perpetim nobis faciat, et charitatis vinculo omnium corda arctissime constringat! Clmus Med. Ddus, frater tuus vterinus, decem et quatuor abhinc diebus vale dixit nobis, Giessam, vt aiebat, profecturus. Semel atque iterum eius conversatione frui licuit, neque tum intermisi commemorare, quantum E. T. debeam:

sed suauius accideret, si id officiis ac studiis meis vel ipsi illi, vel alii Tuorum, demonstrare possem. Libellum, vna cum epistola tua, ad M. Wegleiterum hodie curaui, ad quaeuis alia, quae desideriis tuis respondere queant, paratissimus. DEVS et corporis et animi vires amplissimas sine intermissione tibi concedat, vt in posterum etiam, sicuti hactenus, suggestus aeque ac cathedra floreat vigeatque, in diuini Nominis gloriam et hominum plurimorum salutem. Scrib. Altorfi Noric. a. D. 7/17 Iulii. 1682.

XCVI. THEODORI ZVINGERI ad BALTHASAREM BEBELIVM. De Ioannis Zuingeri libro de Festo Corporis Christi: nec non molestiis, Bebelio ob similis argumenti libellum creatis.

PLurimum venerande atque excellentissime Vir, Domine et Patrone aeuiternum colende. Literas tuas

omni fauoris et humanitatis genere plenas laeta accepi, legique fronte, quibus pro temporis angustia et occasionis felicitate praecipiti vix verbulum reponere licet. Grati extiterunt Parenti meo labores vestri, redhostimentique loco remittit iam secundam suarum de Festo Corporis Christi Thesium [note: Ex his Ioannis Zuingeri, Theol. D. et Prof. in Acad. Basil., Thesibus factus randem est integer liber, Basil. 1685. 4. editus, hac inscriptione: Tractatus Historico _ Theologicus de Festo Corporis Christi, tribus partibus absolutus, quarum prima Originem et Progressum huius Pesti e Scriptoribus Pontificiis proponit: Secunda variis Argumentis iBud impugnat. Tertia denique praecipuas Aduersariorum Obiectiones pro firmatione Festi huius diluit. Insertae sunf Digressiones duae: Prior de Vita impudica Ecclesiasticorum pontificiorum: Posterior de quam plurimis falsis et a Pontificiis confictis miraculis. Imo vero multis ille accessionibus in noua editione, Basil. 1696. 4, fuit locupletatus. Eruditionis variae et zeli adversus Papismum haud exigui laus auctori debetur ob hnnc librum, in quo tamen Festum Corporis Christi infelicitec impugnatur ex negata corporis et sanguinis Christi in S. Coena praesentia, contra quam afferuntur argumenta, ad quae centies fuit responsum, et ea quidem vehementia, ve praesentiae istius defensores Capernaitis peiores dicantur, etc Scythis anthropophagis, Concanis fanguinem equinum bibentibus, Charibibus carne humana vescentibus acquiparentur, imo deteriores iisdem declarentur. Vid. p. m. 308. 309. Siccine vero decet nominare eos, quibuscum optatut coniunctio? Paucis: quando historica tractat Zuingerus, bene res suas agit; quando autem dogmatica, [gap: Greek word(s)] non caro [gap: Greek word(s)] cum offendimus.], quam

vt aequo pariter animo suscipere dignemini, plurimum rogitat. Negotia Tibi tractatulum Tuum Germanicum [note: Intelligit haud dubie Bebelii Bericht vom Fronleichnams-Fest, qui libellus perexiguus quidem, egregius tamen, prima vice [gap: Greek word(s)] prodiit 1682. 12. Recusus deinceps saepius est, cum luculenta etiam B. 10. Frid. Mayeri Praefatione. Defendit eum ipse Bebelius in Vertheidigung des Berichts vom Fronleichnams-Feste. 1684. 12.] tanta fecisse, miramur, cum Papicolas in omnibus honorifice satis praeter ipsorum meritum tractaueris. Sed tantisper sunt tolerandae iniuriae, donec Deus iustitiae vindex auxilio suo nos soletur. Officiosam salutem Dn. Kühnio, cui velim exemplar disputat. de Festo communicari. Vale, venerande Vir, fauereque perge

XCVII.

PLurimum Reuerende, Excellentissime atque Praeclarissime Dn. Doctor, Fautor colendissime. Affectus et grati animi mei signum vlterius debere nolui. Quapropter cum Nobil. Dn. Sigism. Ehrenfried Engelken, quondam Collegae et Affinismei optimum Filium, vestram vrhem adire velle percepissem, eius manu Rever. Excellentiae Tuae offerre volui, quod mea tradere maluissem. Sed de aduentu tuo silentium tuum nos desperare iubet. Hactenus vtraque vacat Cathedra, Teque laeta admitteret, si adesses. Sed video, Te

nobis et nos Tibi fata inuidere. Gratulor igitur Argentoratensibus, qui Tua Te virtute retinent, et vt bene Tibi ista Tua pietas cedat, ex animo opto. Deus Te, Vir Excel. diu et feliciter Tuis, Tuaeque et vniuersae Ecclesiae seruet, et vt eidem tam praeesse, quam prodesse ad sera vsque tempora possis, vires non minus corporis, quam ingenii benigne largiatur. In primis vero animum Tuum intendat, vt nobis Historiam Saeculi XVI vix abunde satis a quoquam nostratium tractatam, contra Historiam Lutheranismi Patris Maimbourg Parisiensis, si licuerit, exponas, ne causae nostrae minus fidere videamur, quam Reformati, qui eiusdem Patris Historiam Caluinismi non inerudite ipsis aduersariis testibus, refutarunt [note: Ex borum coctu contra Maimburgium surrexit Petr. Jurieis, edita Histoire du Calvinisme et celle du Papisme mises en parallele, ou Apologie pour les Reformateurs, pour la reformatio et pour les Reformes, divisee en 4 parties, contre l' Histoire du Calvinisme par Mr. Maimbourg. a Geneve. 1683. 12. Quod Ferrandus hunc librum refutare studuerit, Juriacus autem in Nouvcau Systeme de l' Eglise ipse cundem defenderit, obseruait C. M. Pfaffius in Introd. in Hist. Theol. Liter. P. II. p. 107.]. Facies certe rem vniversae Ecclesiae Augustanae proficuam, Tibi vero gloriosam. Vale, Vir Excellentissime,

XCVIII. CASPARIS ZIEGLERI [*] ad BALTHASAREM BEBELIVM. De accepta a Bebelio Wittenbergensi Professione.

[*] [note: Aliam Ziegleri Epistolam, cum hac ratione argumenti comparandam, exhibui in Philocal. Epist. p. 231 sqq.]

Vir admodum Reuerende, Amplissime atque Excellentissime, Domine, Fautor et Patrone cum observantia colende. Oppido gratae mihi fuerunt literae Tuae, quas ad me vnum singulariter dare voluisti. Et gaudeo sane, eo redactam esse rem communem, vt familiari tua conuersatione frui deinceps

liceat, quam et optaui semper, et vt adipiscerer, ipse, quantum in me fuit, non vnis vicibus laboraui. Gratulor autem ante omnia de commissahac nouiter provincia, Deumque veneror, velit eam Tibi ex animi sententia feliciter cedere, vtque prosperrima semper, ac ne ancipiti quidem vnquam fortuna, omnia ex voto agas. De mea Tibi inseruiendi promptitudine noli dubitare, quippe qui in parkte gloriae positurus sum, si quid a me fieri, aut expectari saltem poterit, quod ampliando tuo honori facere queat. Habebis me non patronum, quem Tibi exoratum cupis, id enim nomen deprecor, sed clientem, sed Amicum veterem, sed, si ita vis, Collegam. Vnicum id doleo, delitias et elegantias Argentoratenses squalore Wittebergensi, qui ignotus Tibi esse non potuit, male commutari, Teque ex florente et opulenta Vrbe ad eos venire ciues, qui maximam partem tenuis fortunae sunt, et tantum non in egestate versantur. Sed est tamen DEVS, qui nullum adhuc Professorem hic loci deseruit, qui et ipse larga manu, fic enim persuasum habeo, Tibi daturus est, quantum alendae familiae et prospiciendae domui

sufficere visum fuerit. Frustra autem a me petis, vt Dn. D. Jacobi Tibi faventem faciam, quandoquidem istum talem iam habes, nec meliorem vnquam experieris amicum. Atque is sollicitus iam dudum fuit, Tibi vt bene sit Wittebergae. Quod vtinam ex voto perficere vtrique possimus. Deus Te seruet. Dab. Witteberg. d. 2 Jul. 1686.

XCIX. ANDREAE HOIERI [*] ad CHRISTIANVM HENRICVM ab ELSWICH [**].

[*] [note: Pastoris per annos complures Ioannei et Praepositi Flensburgensis, tandem ante aliquot annos ab Augustissimo Daniae Rege ad supremi sacrorum in Holsatia Antistitis honores euecti, in qua splendida dignitate, annis et meritis grauis, vitam anno superiori 1728. deposuit. Extat eius scriptum Anti-Strandigerianum vom Kirchlichen Gottes-Dienst, de quo ad Ep. sq.]

[**] [note: Ioannis Hermanni fratrem. Symmystam initio Rendesburgensem, deinceps Pastorem Grubensem, de vtroque munene praeclare meritum.]

PLurimum Reuerende et doctissime Domine, Amice singulariter dilecte. Nuperrimas tuas postquam rite accepi, Regio mandato me huc conferre necessum fuit, et quia plurimis implicatus fui negotiis, gratissimis ex tempore respondere haud licuit, quam moram vt condonare velis, obnixe rogo. Iam vero desiderium quod attinet tuum circa Formulam Concordiae, ita sese res habet. [gap: Greek word(s)] Caluinismus annum circiter 1640 nostram quoque inuasit patriam, atque pro natura sua aliquandiu [gap: Greek word(s)] afflixit; cum vero, abhorrentibus plurimis, aliqui tamen accessum illi fecerant, probe et satis laudabili exemplo factum est, vt, ad infringendas illas nouitates, Formula ista sic dicta Concordiae, mandato Regio [note: CHRISTIANI IV, cujus isto tempore (an. 1647, quo anno Formula Concordiae in Prouincias Holsaticas Regi subiectas fuit introducta) vices in Holsatia tenebat Filius, ad solium Regium cuectus FRIDERICVS III. Eius vero auspleiis prodiit Flensburgi 1647. d. 24. Aug. Constitutio, baec inter alia habens: Kein Candidatus Ministerii soll zum Predig-Ambt verstattet werden, ehe und bevor es das Iu. ramentum religionis auf die August. Confessionem, Articulos Smalcaldicos, und insonderheit die FORMVLAM CONCORDIAE abgeleget.] stipata, toti sacro ordini,

et in primis Ministerii Candidatis sit demandata, ceu praesens habet Canon Ordinationis Principis, summi tunc temporis Gubernatoris, Inde iam constat I. Formulam Concord. ab illo tempore appositam, et hactenus semper interesse Libris Symbolicis, quibus Dni Candidati sacramento sese obstringere tenentur. 2. Falsum esse, quod D. D. Clotzius [note: Stephani Clotzii, summi Praesulis, suasu et consilio introductam esse Formulam Concordiae, haud difficulter licet cernere ex iis, quae ipse Clotzius ad Mislentam et Dannhawerum perscripsit. Loca dedit Eltvichius in lectu digna Disquisit. de Form. Conc. Num in Dania sit combusta? pag. 58. Aliud vero est, suadere et consilium dare: aliud, priuata auctoritate, inconsulto summo Episcopo, introducere.] piae mem. auctoritate priuata Formulam illam adiunxerit, id quod et exteris credere multum erit difficile, cum superet officium Superintendentis. Hisce vale, Amice suauissime, et Dn. Fratri Wittebergensi salutem et officia mea promtissima denunciare atque offerre ne obliuiscaris

quaeso, qui ex omni parte sub precibus pro salute vestra ardentissimis sum maneoque

C. IOANNIS HERMANNI ab ELSWICH ad HENRICVM BRAKERVM [*]. Aperit consilium de adornanda Historia Holsatiae Ecclesiastica, et a Brakero, in controversiis

[*] [note: Henricus Brakerus, Flensburgensis, Scholae patriae primum Collega quintus, deinceps in patria Ecclesiastes Nicolaitanus, et tandem Pastor, d. 1. Decemb. 1728. defunctus, Philologus, Poeta ac Theologus praestantissimus, quem magni nominis Theologi, Fechtius, Neumannus, et plures, literario commercio dignum iudicarunt, et ob strenuum [gap: Greek word(s)] studium permagni aestimarunt. Inclaruit etiam scriptis nonnullis, quae sunt Decades Epistolarum de Syncretismo hodierno damnabili et noxio Flensb. 1706. 8. Vid. ven. Loescheri Annal. Decenn. I. p. 267 sqq. B. Elswichii Nott. ad Epp p. 163. Conf. quae dixi in Philocal. Epist. Praef. p. 6 sq. Nott. p. 119. Praefatio de Damno metuendo ex Pietismo, et laudabili adversus eundem Theologorum zelo, praemissa nouae editioni Potentissimi Daniae Regis Edicti aduersus Conuenticula Pietistarum. Flensb. 1711. 4. Epistola, Obsertuationes selectas in Libros Symbolicos, Servatum Lupum, Lycophronem, Philostrotum et Andream Cretensem continent, inserta Biblioth. Lubec. Vol. I. pag. 71 92. Obseruationes multae ad Opera Philostratorum, nec non Lexica Graeca, quae plus 20000. vocibus, ex scriptoribus Christianis aeque ac profanis, locupletauit, ab eodem sunt relictae, dignae, quae, aeque ac elegantissima ipsius Poemata, in lucem protrahantur. Vberiorem vitae et rerum ad ipsum pertinentium notitiam alii occasioni reseruo.]

VIr maxime Reuerende, Amplissime Doctissimeque, Domine, Fautor, ac in Christo Frater summopere et cum obseruantia colende. Non vno ego nomine Seelenio sum obstrictus, quod Te mihi amicum conciliauerit, quem pridem, vt decebat, ob candorem, aliasque virtutes, Theologo dignas, sum veneratus. Declarassem etiam iam tum meam Tibi literis obseruantiam, nisi me totum spes habuisset, fore, vt vel Stadae,

vel Rendesburgi, vbi nunc per aliquot dies viuo, Te coram videre, et de rebus, ad sanctiorem patriae historiam pertinentibus, colloqui Tecum possem. Meditor enim iam ab aliquo tempore Historiam Holsatiae Ecclesiasticam [note: In eandem sententiam de Historia Holsatiae Ecclesiastica scripsit in Praef. Disquis. de Form. Conc. Num in Dania sit combusta? Ipsa verba Elswichiana inserui Athen. Lubec. P I. p. 305 sq. Dolendum vero, in solo fere conatu constitisse hoc vtilissimum negotium, auctoremque morte praematura fuisse impeditum, quo minus illud perficeret. Vnde post obitum ipsius perpauca sunt inuenta, quae huc pertinent. Sed conquisiuisset facile Elswichius subsidia, magnoque, quo pollebat, iudicio ac veritatis amore cuncta digessisset et literis consignasset, dummodo vita ipsius non fuisset opinione citius, quod profecto vehementer dolendum, siuita.], quam ad eum adornabo modum, quo Prussiae consignauit Hartknochius. Quod institutum si Tibi, Vir maxime reuerende, probetur, consiliis iuxta ac subsidiis, quae possides, vt me iuuare velis, etiam atque etiam rogo. Non postremum in illa historia locum sibi vindicant controversiae Lohmannianae, Tetingianae [note: Nicolaus Tetingius, alias Knutsen dictus, Husumensis, Medicus ac Chymicus, et, ab eodem deceptus, Hartwig Lohmannus, Secretarius Flensburgensis, sub pietatis praetextu fanaticos fouerunt sparseruntque errores, de chiliasmo, reuelationibus internis, carne Christi coelesti, bellis, vsuris ac iuramentis illicitis, vnione Christi et fidelium essentiali, et plures. Nonnulli horum errorum in Golloquio Flensburgensi sunt excussi. Vid. Abgedrungene Relation des Colloquii, und was sonsten mit denen von Flensburg entwichenen Enthusiasten, Nicolas Knutzen und Hartwig Lohmann, gehandelt, auch gründliche Refutation ihrer gräulichen Schwärmerey, dadurch sie die Christliche Gemeine zu vergifften sich unterstanden, auf Guterachten des Ministerii in Flensburg gestellet und verfasset durch M. Frider. Dame, Past. und Probsten daselbst. Rostoch. 1725. 8. Flensburg 1706. 8, quae noua huius libri editio a laudato Brakero est curata. Ausus quoque est Tetingius Ministerii Tripolitani Ausführlichen Bericht von Neuen Propheten impugnare. Plura huc spectantia leg. in Io. Molleri Isagog. ad Hist Cherson. Cimbr. P. II. p. 135. sqq. Gasp. Henr. Starckii Hist. Eccl. Lub. Vol. I. p. 786. 809. 822 sqq. 1057.],

Brecklingianae [note: Hanc Historiae Ecclesiasticae Cimbrieae partem ipse sorsan aliquando, si vitam Deus ac vires concesserit, elaborabo, siquidem varia in manibus meis sunt documenta, ad Frid. Brecklingii historiam spectantia, hactenus [gap: Greek word(s)] , quae vnde acceperim, suo tempore gratus profitebor. Interim decentissime rogo viros eruditos, qui possident Brecklingiana, et eo pertinentia, velint ea beneuole mecum communicare, et de grato animo publice a me declarando plane non dubitare.], Strandigerianae [note: Otto Laurentius Strandiger, Pastor primum in Nordstrandia, deinceps extraordinario Concionatoris munere per aliquod tempus Flensburgi functus, tum aliis, tum duabus in primis hypothesibus de cultu publico et paedobaptismo, Theologos Cimbros, Theodorum Dassouium, laudatum Brakerum, qui mascule ei tum pro sacra concione, tum in Praef. Edict. adv. Pietistas praemiss., tum alibi contradixit, et plures Consistoriales praesertim Flensburgenses, commovit, vt in dogmata ipsius paulo acuratius inquirerent. Res publicis tandem acta fuit scriptis, quae inter primum occupat locum Confessio Strandigeriana, hoc titulo edita: Otto Lorentzen Strandigers/ vormahligen Predigers, Bekäntnüs von dem Kirchlichen, so genannten, Gottesdienst im Lutherthum, wie es sie an E. E. Consistorium zu Flensburg, auf Dero Erfordern, gethan, Wolmeynend, mit einigen angehängten Briefen, zum Druck befordert von dem Auctore. 1708. 8; cuius scripti recensionem vid. in Rel. Innoc. 1710. p. 512 sq. Primus, qui peculiare contra istud in lucem edidit scriptum, fuit Henricus Hamerich, Praepositus Glucksburgensis, a quo editus libellus, sub tit: Verthädigte Kinder-Tauffe, oder Kurtzer Extract aus dem bereits an. 1661. von etlichen Verordneten des Hamburgischen Ministerii edirten also genannten Quäcker-Greüel, zum heilsahmen und nöhtigen Unterricht vieler frommen, in specie durch Otto Lorentz Straudigers ohnlängst publicirten Schrifft nicht wenig geärgerten und irr-gemachten Christen, wolmeynend zum Druck übergeben. Flensb. 1708. 8. Secutus est Arendt Fischer. t. t. Ecclesiastes Flensburgensis, hodie Praepositus Haderslebiensis insigniter meritus 3 edito maiori scripto, quod vocauit Die noch fest-stehende, unumbstößliche Wahrheit unserer Lutherischen Kirchen von der Kinder-Tauffe und dem so genannten äusserlichen Gottesdienst, mit bescheidener Feder wider Herrn Otro Lorentzen Strandiger aufgesetzt und zum Druck befodert. Flensb. 1712 4. cui Fischeriano tractatui opposut Strandigerus libellum, inscriptum: Fischer widerleget von Fischer, das ist: Eine Schrifft, darinnen gezeiget wird, wie Herr Arendt Fischer, Prediger in Flensburg, in seinem Tractat: Die nochfest stehende unümstößliche Wahrheit unserer Lutherischen Kirchen, von der Kinder-Tauffe, und dem so genannten äusserlichen Gottesdienst, tituliret, sich selbst widerleget, von Otto Lorentzen Strandiger, dessen Bekänntnüs von obigen beyden Puncten Herr Fischer in gedachtem seinem Tractat hat widerlegen wollen. Franckf. und Leipz. 1714. 8. Anno 1716. d. 19. Febr. ipse potentissimus Daniae Rex, FRIDERICVS IV, contra Strandigerum publicari iussit Mandatum, Königl. Dänisch Decres und Verordnung, daß der suspendirte Prediger, Otto Lorentz Strandiger, des im Druck ausgelassenen Ketzerischen Scripti, seiner so genannten Bekenntnis, auch andern seithero ausgelassenen Ketzrischen Schrifften halber/ aus Ihr. Königl. Maj. Reichen und Fürstenthümern, Graffschafften und Landen auf ewig verwiesen, auch die exemplaria solcher Schriften überall confisciret werden sollen, quod Edictum Hasniae cit. an. luci datum, integrum insertum est Rel. Innoc. 1715. p. 908 sqq. Conf. 1716. p. 153 sq. Eodem anno 1716 calamum strinxit aduersus Strandigerum Theologus Danus celeberrimus, Ioannes Trellundus, euulgato scripto, non sine laude recensito in cit. Rel. Innoc. 1716. p. 364 sq, cui titulus: Schrifftmäßige Widerlegung der so genanuten Bekentnis Hn. Otto Lorentzen Strandigers, vormahligen Predigers im Nord-Strande, im Schleßwigschen, an E. E. Consistorium zu Flensburg, betreffend I. die Kinder-Tauffe. II. Den öffentlichen Gottesdienst der Evangelischen Kirchen. Welche den Gefallenen zur Besserung, den Schwachen und Strauchlenden zum Unterricht, und den Stehenden zur Bekräfftigung, in der Furcht des HErrn aufgesetzt Johannes Trellund, SS. Th. Prof. Ord. bey der Königl. Univers. zu Copenhagen, und des Consistorii daselbst Assessor. Copenhag. 1716. 8. Solidae Trellundi Resutationi non dubitauit Strandigerus hoc opponere scriptum: Die heilsahme Wahrheit, oder Otto Lorentz Strandigers, gewesenen Predigers, zwyfacher Bericht nach der Wahrheit gethan, als I. von seiner Austreibung ins Exilium. II. Von Hn. Profess. Joh. Trellunds (so genannt.) Schrifftmäßiger Widerlegung der Bekänntnüs, die Strandiger vor 9 Jahren ediret. Da denn der Gottsfürchtige unpartheyische Leser, aus Collation dieser beiden Schrifften, die Beschaffenheit der Sachen klar sehen wird. Dabey denn ein Anhang vom f. Bericht der bekannten Unschuldigen Nachrichten in dieser Sache; zur Meidung des falschen Wesens, das Verberben und Verdammnis nach sich ziehet, und zur Annehmung der Wahrheit, die uns erhalten und seslig machen kan. 1717. 8. In hoc scripto, in Rel. Innoc. 1720. p. 1074 sqq. suse recensito, apparent Mandatum Regium Anti-Strandigerianum p. 399 sqq: Henr. Brakeri citata Praefatio Anti-Pietistica, siue, vt vocatur, Addresse an Hrn. Theod. Dassonium, p. 407 sqq. Strandigeri Notae virulentae ad Scriptum Brakerianum, p. 422 sqq. Anhang von den (so genanuten) Unschuldigen Nachrichten, p. 487 sqq., contra quam Appendicem, magnam spirantem vehementiam et styli acrimoniam, sese desendunt Relationum harum Auctores 1720. p. 1076 sqq. Suae vero minime desuit causac Trellundus, sed anno sequenti publici fecit iuris Ausführliche Vertheidigung seiner Schrifftmäßigen Widerlegung der Bekenntniß Hrn. Otto Lorentz Strandigers, betreffend die Kinder-Tauffe und den öffentlichen Gottes-Dienst der Evangelischen Kirchen; dessen fälschlich genannter heylsamen Wahrheit, und absonderlich dem II. Bericht derselben, zu Rettung der Evangel. Wahrheit, und seiner Unschuld; Gegners völliger und endlicher Abfertigung, und aller Unpartheyischen verhoffentlicher Uberzeugung, entgegen gesetzet. Leipz. 1718. 8. Cons. Rel. Innoc. a. c. p. 1066 sqq, vbi haec Defensio recensetur et collaudatur. Eodem anno Rev quoque Consistorium Flensburgense emisit in lucem, quae iam an. 17 7. cum Strandigero, ad saniorem mentem reuocando, communicauerat. Prodiit enim Flensb. 1718. 8. Erster Theil der Belehrung, so vom Königl. Consistorio zu Flensburg Hrn. Otto Lorentzen Strandiger, über die von ihm bestrittene Lehr-Puneten, Anno 1707. gegeben worden; worinnen die Lehre von es Kinder-Tauffe erwiesen und verthädiget wird; auf des Ehrw. Consistorii Gutbefinden aufgesetzt von F. M. i. c. Francisco Mollero, Praeposito hodie et Pastore apud Flensburgenses Mariano optime merito. E. E. Consistorii Flensburgensis Belehrung über den zweyten Punct, vom verderbten Kirchlichen Gottesdienst, und Absentirung eines gewissenhafften Christen hievon, cuius Partis secundae auctor est supra laudatus B. Andreas Hojerus. Addenda est Strandigeri, Epistola, Ein Brief geschrieben an Hn. Joh. Trellund, Profess. in Copenhagen. Datum in Exilio meo. d. 16 Ian. 1720. (in 8vo. pl. 1.) Quae Epistola, qua se desendere conatur Strandigerus, reliquis ipsius chartis admodum similis est, eademque vehementia scripta.], quas nemo melius Te, Vir maxime

ingeniss disputandum fuit. Tu, Vir maxime Reuerende, perge de saniore doctrina, bonisque literis, ac Ecclesia patria, bene inposterum mereri, fi vel maxime orcus fremat, et orbis. Ego me Tuae amicitiae ac precibu de meliori, vt aiunt, commendo Frater meus quam obseruanter Te salutat Ita vale,

meisque conatibus faue. Scribebam Rendesburgi Holsatorum A. R. S. CIC ICCC XVII. d. IV. Sept.

VIRO REVERENDISSIMO AC PERILLVSTRI DOMINO CHRISTOPHORO, LIBERI ATQVE IMPERIALIS COENOBII LVCCENSIS ABBATI, POTENTISSIMI MAGNAE BRITAN NIAE REGIS A CONSILIIS PROVINCIAE PRIMARIIS, STATVVM CALEMBERGICORUM PRAESIDI, PATRONO MAXIMA REVERENTIA VENERANDO.

image: as004 VIRO REVERENDISSIMO ATQVE EXCELLENTISSIMO, DOMINO Christiano Henrico, COENOBII AMELVNGESBORNENSIS ABBATI, PRAESVLI SVPREMO ET ECCLESIAE HOLTZMINDENSIS PASTORI PRIMARIO, PATRONO LONGE HONORATISSIMO S. P. D. IO. HENR. a SEELEN.

LECTORIBVS P. S.

I. MART. LVTHERI [*] ad PHILIPPVM MELANCHTHONEM. Cura pro religione a Melanchthone Francofurti tuenda. Motus Antinomorum Saalfeldici. Agricolae audacia. Bellicae turbae in Saxonia. Neptis Melanchthoni nata. Lutheri Commentarius in Genesin. Quaedam ad statum Academiae Wittenbergensis spectantia.

II. MICHAELIS DALENBROECK [*] Ad MARTINVM LVTHERVM.

III. PHILIPPI MELANCHTHONIS [*] ad VITVM THEODORVM. Sphinx Augustana a Populo Saxonico improbata;

V. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Mentzerus iun. laudatus. Gratiarum actio pro beneuolo in Michaelem Schmidium affectu.

page 55, image: s055 Tubingensium et Gissensium controversia, deque eadem iudicium. Salutem et gratiam a Deo et Patre Domini nostri Iesu Christi in Sancto Spiritu.

VII. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Balthasar Fridericus Saltzmannus commendatus.

page 68, image: s068 Varia ad statum Academiae Argentoratensis pertinentia.

VIII. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Queritur de saeculi corruptela. Laudat Marpurgensium Constitutiones de vita emendanda et instauranda disciplina. De Pennalismi, in quem inuehitur, et Depositionis abrogatione. Salutem in Christo plurimam.

IX. IOANNIS SCHMIDII ad MENONEM HANNEKENIVM. Controuersia Schragmülleriana: Vtrum Christus in triduo mortis verus homo permanserit?

page 74, image: s074 Salutem et pacem in Christo Iesu.

X. IOAN. COTHMANNI ad MENONEM HANNEKENIVM. Controuersia Lutkemannia eadem, quae Schragmulleriana. S. et O.

XI. IOAN. COTHMANNI ad MENONEM HANNEKENIVM. Controuersia Lutkmanniana, et motus, quos illa dedit in Rostochiensi Academia. S. et O.

XII. IACOBI DVRFELDI ad MENONEM HANNEKENIVM. Studii Biblici praestantia graphice descripta.

page 83, image: s083 Cantici Canticorum Expositio Hannekenio dedicata. An Canticum Caenticorum recte dicatur objcurissimum? S P. D.

page 88, image: s088 S. P. et Officia.

page 92, image: s092 capite Ecclesiae, eiusque dominio. Quaedam ad Academiam, familiam ac publicam rem pertinentia. S. P.

XV. IOANNIS GEORGII NOTTERI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Fata tristiora, quae Argentorati expertus est, cum laetioribus, Spirae secutis, permutata gaudio plenus enarrat. Salutem a Jesu Christo plurimam, et observantiam filialem.

XVI. IOANNIS CONRADI DANNHAWERI ad MENONEM HANNEKENIVM. De collato sibi Professoris Theologiae munere: Reformatione Gymnasii Argentinensis: et Georgio Bachio, Gymnasiarcha Argentoratensi: Salutem et Amorem

XVII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM . Laudat Ludouicum Mentzerum, Gratulatur

page 104, image: s104 Hannekenio reditum ad Marpurgensem Academiam. De statu Academiae, Gymnasii et Bibliothecae Argentoratensis quaedam commemorat. Ioannem Marcellum Westerfeld ob singularem eruditionem commendat. Pennalismum bona publico noxium declarat. Salutem in Domino IESV et Officia!

XVIII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM. Francus, Lubecensis, laudatus et comendatus.

page 109, image: s109 Varia ad lites Regiomontanas et Helmestadienses pertinentia. Salutem a Domino IESV!

XIX. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM Initia Dorschei Rostochiensia. Calixtina. Sigismundus Schellhammerus commendatus. Salutem a Saluatore!

XX. IOANNIS GEORGII DORSCHEI MENONEM HANNEKENIVM.

page 117, image: s117 Respondet Hannekenio, nouum ipsi munus per literas gratulato. Pergit in recensendis iis, quae in causa Calixtina acta sunt. Schelhammero si fauere iterum ostendit. Salutem a Domino IESV et fraternum amorem!

XXI. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM.

page 119, image: s119 Effusus ab mortem vxoris dolor. Helmestadio-Buscheriana. Salutem a IESV!

XXII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM. Verba sinceram amicitiam comprobantia. Dreiero Regiomontana. Serenissimus Princeps Mecklenburgicus contra eos, qui Caluinismi eum habuerunt suspectum, defensus Iacobus Götten laudatus.

page 123, image: s123 Salutem a IESV in omnes anni nuper coepti articulos dispensatam PP.

XXIII. IOANNIS GEORGII DORSCHEI ad MENONEM HANNEKENIVM. M. Happelium et Steph. Schüsslerum commendat. Contradicit Hackspanio, neganti, vsquam Angelum dici [gap: Hebrew words] . Salutem a Saluatore!

XXIV. IOANNIS GEORGII DORSCHEI AD MENONEM HANNEKENIVM. Christiani Otfari virtus et eruditio magna, fata misera. Salutem a Domino IESV!

XXV. CHRISTIANI OTFARI AD MENONEM HANNEKENIVM. Gratum ob accepta beneficia Hannekenio declarat animum. Sortem quodammode meliorem factam esse, significat. Promittit scriptum de Summo Bono. In Christo saluere beateque semper agere.

XXVI. IOANNIS MVLLERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Cattorum Princeps ob pietatem laudatus. Pastoratus Hamburgensis vacans, Consilia irenica a Duraeo Hamburgensibus oblata. De quaesita a Caluinianis pacificatione iudicium.

XXVII. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. De Responsione ad corruptelas et calumnias adversariorum varia commemorat. Queritur de nimia quorundam in veritate asserenda lenitate. Scripti Germanici de Hypocrisi nostri saeculi facit mentionem. Salutem ex Christo Iesu.

XXVIII. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Disserit de scriptis suis, Tr. Germ. de Virga Mosis; nec non Meditationibus de Plagis

page 142, image: s142 AEgypti et Interitu Pharaonis ac Liberorum Israelitarum, et aliis. Queritur de tepore in causa religionis et secessione a Confessionibus publicis facta. Calixtum dissensionis a Corpore Iulio arguit. Salutem ex Christo Iesu.

XXIX. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Hannekenii Responsum de transmissis auidissime desiderat. Mittit alterum Scriptum Germanicum. Pollicetur, se reuisurum integram Meditationem Plagarum AEgyptiacarum, cum annexis. In controuersia sua altum, dicit, esse silentium.

page 146, image: s146 Salutem ex Iesu Christo.

XXX. STATII BVSCHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Pro transmisso Responso et Censura Facultatis theologicae Marpurgensis agit gratias. Rectorem paulo ante obitum de iniuria a se facta

page 148, image: s148 serio doluisse, demonstrat. Ducalis mandati minas per aliorum intercessiones declinare cupit. De Academia Iulia conqueritur, et sigillatim de Calixto. Scriptum suum Germanicum et sumtus libris edendis impensos commemorat. Salutem ex Christo Iesu!

XXXIII. HENRICI LEMMICHII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Occasio scribendi Tractatum de Incarnato Messia contra Iudaeos, exposita. Hic Tractatus, aeque ac Anti-Caluinianus, Hannekenii censurae oblatus. Hieronymus de S. Fide vtiliter adhibitus.

XXXIV. MENGERI HERSEN ad MENONEM HANNEKENIVM. De Iacobo Amphossio, Italo, qui Marpurgi vixit inter Theologos. Galliae Lutheranizantis documenta. Salutem ex Iesu verae salutis fonte.

XXXV. NICOLAI BARINGII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratulatur Hannekenio munus Praesulis Lubecensis.

page 173, image: s173 Varia scripta ad controuersiam Hielmstadiensem pertinentia commemorat. Litis Regiomontanae meminit. Salutem in CHRISTO Saluatore.

XXXVI. NICOLAI BARINGII ad MENONEM HANNEKENIVM. Refert porro quaedam de controuersiis Helmstadiensi et Regiomontana. Incendium Bremense a fulmine ortum describit. Pacem optat. Salutem in IESV CHRISTO, vnico Salutis Auctore et nostro Mediatore.

XXXVII. NICOLAI BARINGII ad MENONEM HANNEKENIVM. Continuat relationem de resuscitata controuersia Helmstadiensi. Mittit Concionem, optatque felicem annum et pacem. Salutem in CHRISTO Seruacore vnico.

XXXVIII. IOANNIS ANGELII a WERDENHAGEN [*] ad MENONEM HANNEKENIVM.

page 181, image: s181 Quid Pacis instaurandae ergo egerit, exponit, et scripta eo fine consignata, Germaniam Supplicem: Germaniam Reducem: Gratulationem ad Suecicam Reginam recenset, Hannekeniique censuram exspectat. S.

XXXIX. IOANNIS ANGELII a WERDENHAGEN ad MENONEM HANNEKENIVM. Pia effundit verba, et nonnulla annotat de Malleo suo impietatis Calixtianae, nec non Historia Sancta Passionis Christi, cuius editionem peroptat. S.

XL. PETRI HABERKORNII ad MENONEM HANNEKENIVM. Transactio Cassellana inter vtramque Lineam Hassiacam, Communis ratione Academiae. De Syncretismo inualescente Priuilegia Calvinianis Osnabrugi data.

XLI. IOANNIS BVNONIS ad MENONEM HANNEKENIVM.

page 193, image: s193 Ioannes Matthacus Stumpfius commendatus. Litis Regiomontanae momenta nonnulla enarrata.

XLII. CHRISTIANI BILEFELDII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM.

page 197, image: s197 Recenset Dannhavveri, Calixti et Hulsemanni scripta quaedam polemica.

XLIII. IACOBI STEPHANI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Sinceram Hannekenio, cuius dona praedicat et modestiam,

page 200, image: s200 declarat amicitiam. Gerhardi Hannekenii filium laudat. De paucitate bonorum discipulorum conqueritur. Helmstadiensium controuersias cautius vult tractari. Mittit libellum de Pace.

XLIV. MICHAELIS WEXIONII [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Declarat amorem in Academiam Marpurgensem, mittitque Biblia Fennica.

XLV. IACOBI WELLERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Inferioris Saxoniae Theologorum consensui, a Calixtinis iactato, publicum cupit scriptum opponi.

page 209, image: s209 [gap: Greek word(s)]

XLVI. IACOBI WELLERI ad MENONEM HANNEKENIVM.

page 211, image: s211 Laudat Fevvrbornium, deque transmisso eius libro quaedam ad Danielem Hoffmannum spectantia monet. De Calixto conqueritur. [gap: Greek word(s)]

XLVII. PETRI RHEBINDERI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM.

page 214, image: s214 Scherertzius commendatus. Conuentus Calixtinae controuersiae ergo Quedlimburgi instituendus. Salutem!

XLVIII. BALTHASARIS RHAW [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Querela de schismatibus recentioribus. Controversia Lutkemanniana: Sententia Cunaei

XLIX. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. Obitus Moevii Volschovii. [gap: Greek word(s)] Hannekeniana de Resolutionibus Polemicis grata mente agnita. Welleri et Calovii scripta Anti-Syncretistica. Iudicium de Calixto

page 225, image: s225 et sociis. Eorum autores vbi? Theologorum officium. [gap: Hebrew words]

L. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. De Controuersia Calixtina et Lutkemanniana.

LI. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. De Dreieri scripto de Quaestionibus controuersis sententiam Hannekenii expetit. Ipse de libro Dreieriano fert iudicium, animumque declarat concordiae et pacis sanctioris percupidum. [gap: Hebrew words]

LII. BALTHASARIS RHAW ad MENONEM HANNEKENIVM. Varia ad Calixtinam controuersiam, eiusque compositionem, spectantia. [gap: Hebrew words]

LIII. MICHAELIS WALTHERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratiae pro praestito humanitatis officio. Zelus aduersus Paul. Felgenhauerum in Comitatu Hoiensi degentem. Metus belli et luis pestiferae. Sal. plur. et Offic.

LIV. DANIELIS SPRINGINSGVT [*] MENONEM ad HANNEKENIVM. De Indice Generali Operum Lutheri exponit. De Syllabo Indicum typis exscripto iudicium Hannekenii expetit. Labores quosdam Professorum Rostochiensium recenset. De libris nonnullis Lutheri quaedam scire desiderat.

LV. DANIELIS SPRINGINSGVT ad MENONEM HANNEKENIVM. Qua ratione Indices Operum Lutheri conficiendos esse, arbitretur, exponit; et quomodo editiones Operum Lutheri a se invicem differant, indicat.

LVI. AVGVSTI VARENII ad MENONEM HANNEKENIVM. Amoris in filium Hannekenii documenta, Vorstius sacrorum Lutheranorum desertor. Controuersia Cimbrico-Argentinensis. Sinnichii Goliathismus. Anti-Dorscheus.

LVIII. IOANNIS BREVERI ad MENONEM HANNEKENIVM. Iudicium de [gap: Greek word(s)] Wittebergensi, dudum transmissum, nondum ad Wittenbergenses peruenisse, aegre fert. Queritur de iis, qui eiusmodi labori ansam suppeditant. Ecclesiae et Reipublicae bene cupit. Salutem et Officia!

LIX. IODOCI SCHLAFFII ad MENONEM HANNEKENIVM.

LXI. MATTHAEI TABBERTI [*] ad MENONEM HANNEKENIVM. Irenicum Hannekenianum valde laudatum. Labor Tabberti Anti Masenianus. Edictum Pomeranicum de Elencho. Nonnulla de tolerantia Reformatorum. Matthias Menckhusen commendatus.

LXII. GERHARDI TITII ad MENONEM HANNEKENIVM. De Controuersiis Helmstadienses inter et Wittenbergenses. Balthasaris Gerhardi Hannekenii atque Hermanni Nottelmanni elogia.

image: as004
VIRO REVERENDISSIMO ATQVE EXCELLENTISSIMO, DOMINO Christiano Henrico, COENOBII AMELVNGESBORNENSIS ABBATI, PRAESVLI SVPREMO ET ECCLESIAE HOLTZMINDENSIS PASTORI PRIMARIO, PATRONO LONGE HONORATISSIMO S. P. D. IO. HENR. a SEELEN.

page 55, image: s055
Tubingensium et Gissensium controversia, deque eadem iudicium. Salutem et gratiam a Deo et Patre Domini nostri Iesu Christi in Sancto Spiritu.

page 68, image: s068
Varia ad statum Academiae Argentoratensis pertinentia.

page 74, image: s074
Salutem et pacem in Christo Iesu.

page 83, image: s083
Cantici Canticorum Expositio Hannekenio dedicata. An Canticum Caenticorum recte dicatur objcurissimum? S P. D.

page 88, image: s088
S. P. et Officia.

page 92, image: s092
capite Ecclesiae, eiusque dominio. Quaedam ad Academiam, familiam ac publicam rem pertinentia. S. P.

XV. IOANNIS GEORGII NOTTERI [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Fata tristiora, quae Argentorati expertus est, cum laetioribus, Spirae secutis, permutata gaudio plenus enarrat.* Salutem a Jesu Christo plurimam, et observantiam filialem.

page 104, image: s104
Hannekenio reditum ad Marpurgensem Academiam. De statu Academiae, Gymnasii et Bibliothecae Argentoratensis quaedam commemorat. Ioannem Marcellum Westerfeld ob singularem eruditionem commendat. Pennalismum bona publico noxium declarat. Salutem in Domino IESV et Officia!

page 109, image: s109
Varia ad lites Regiomontanas et Helmestadienses pertinentia. Salutem a Domino IESV!

page 117, image: s117
Respondet Hannekenio, nouum ipsi munus per literas gratulato. Pergit in recensendis iis, quae in causa Calixtina acta sunt. Schelhammero si fauere iterum ostendit. Salutem a Domino IESV et fraternum amorem!

page 119, image: s119
Effusus ab mortem vxoris dolor. Helmestadio-Buscheriana. Salutem a IESV!

page 123, image: s123
Salutem a IESV in omnes anni nuper coepti articulos dispensatam PP.

page 142, image: s142
AEgypti et Interitu Pharaonis ac Liberorum Israelitarum, et aliis. Queritur de tepore in causa religionis et secessione a Confessionibus publicis facta. Calixtum dissensionis a Corpore Iulio arguit. Salutem ex Christo Iesu.

page 146, image: s146
Salutem ex Iesu Christo.

page 148, image: s148
serio doluisse, demonstrat. Ducalis mandati minas per aliorum intercessiones declinare cupit. De Academia Iulia conqueritur, et sigillatim de Calixto. Scriptum suum Germanicum et sumtus libris edendis impensos commemorat. Salutem ex Christo Iesu!

XXXIII. HENRICI LEMMICHII [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Occasio scribendi Tractatum de Incarnato Messia contra Iudaeos, exposita. Hic Tractatus, aeque ac Anti-Caluinianus, Hannekenii censurae oblatus. Hieronymus de S. Fide vtiliter adhibitus.*

XXXV. NICOLAI BARINGII [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Gratulatur Hannekenio munus Praesulis Lubecensis.*

page 173, image: s173
Varia scripta ad controuersiam Hielmstadiensem pertinentia commemorat. Litis Regiomontanae meminit. Salutem in CHRISTO Saluatore.

page 181, image: s181
Quid Pacis instaurandae ergo egerit, exponit, et scripta eo fine consignata, Germaniam Supplicem: Germaniam Reducem: Gratulationem ad Suecicam Reginam recenset, Hannekeniique censuram exspectat. S.

page 193, image: s193
Ioannes Matthacus Stumpfius commendatus. Litis Regiomontanae momenta nonnulla enarrata.

page 197, image: s197
Recenset Dannhavveri, Calixti et Hulsemanni scripta quaedam polemica.

XLIII. IACOBI STEPHANI [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Sinceram Hannekenio, cuius dona praedicat et modestiam,*

page 200, image: s200
declarat amicitiam. Gerhardi Hannekenii filium laudat. De paucitate bonorum discipulorum conqueritur. Helmstadiensium controuersias cautius vult tractari. Mittit libellum de Pace.

XLIV. MICHAELIS WEXIONII [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Declarat amorem in Academiam Marpurgensem, mittitque Biblia Fennica.*

page 209, image: s209
[gap: Greek word(s)]

page 211, image: s211
Laudat Fevvrbornium, deque transmisso eius libro quaedam ad Danielem Hoffmannum spectantia monet. De Calixto conqueritur. [gap: Greek word(s)]

page 214, image: s214
Scherertzius commendatus. Conuentus Calixtinae controuersiae ergo Quedlimburgi instituendus. Salutem!

XLVIII. BALTHASARIS RHAW [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Querela de schismatibus recentioribus. Controversia Lutkemanniana: Sententia Cunaei*

page 225, image: s225
et sociis. Eorum autores vbi? Theologorum officium. [gap: Hebrew words]

LXI. MATTHAEI TABBERTI [] ad MENONEM HANNEKENIVM. Irenicum Hannekenianum valde laudatum. Labor Tabberti Anti Masenianus. Edictum Pomeranicum de Elencho. Nonnulla de tolerantia Reformatorum. Matthias Menckhusen commendatus.*

page 308, image: s308
Scripti de Analysi Fidei rationem exponit, miseriaeque suae meminit. Sal. a IESV Saluatore, cum filiali obsequio!

page 325, image: s325
Sal. et Off.

page 329, image: s329
Salutem a IESV! Amorem ex animo Baumanniano!

page 336, image: s336
Salutem atque Studia.

page 341, image: s341
Salutem cum officiorum promtitudine.

page 353, image: s353
Consilia irenica, a Duraeo ac Ferrio oblata Leopoldo Ludouico, Comiti Palatino Rheni; sed a Principe non accepta. Bebelii iudicium expetitum. Salutem per Christum perennem et felix noui anni auspicium ex animo precor.

LXXVIII. IOANNIS HENRICI HORBII [] ad BALTHASAREM BEBELIVM. Gaudet, quod a Bebelio fuerit confirmatus in proposito scribendi aduersus Calixtinismum, a*

page 356, image: s356
quo se declarat alienissimum. Consilium tractandi historiam ecclesiasticam efflagitat. De Moebio, Alberto ac Kromayero egregia profert iudicia. Speneri Concionem Anti-Calvinianam valde commendat. De nouis quibusdam libris nonnulla scribit.

page 386, image: s386
Salutem et Obseruantiam!

page 420, image: s420
De Spenero, multis suspecto, exquirit iudicium. Salutem a Salutis Fonte IESV!

page 425, image: s425
nonnullorum pietatis studio conqueritur, De suis rationibus quaedam exponit, simulque testatur desiderium adeundi Argentoratum. Responsum Facultatis Theologicae Argentoratensis in causa Horbiana et Speneriana denuo expetit. Salutem a Salutis fonte IESV omnimodam.

XCV. IOANNIS FABRICII [] ad BALTHASAREM BEBELIVM. Laudat Bebelii humanitatem et scriptum. Mittit Parentis Praelectiones Academicas. De*

page 432, image: s432
libertate exercendi elenchum gaudet. Pontificios proprio gladio iugulat. Felix dicit tempus, disputationibus inutilibus et scandalosis vacuum. Humanitatis declarat officia. BALTHASARI BEBELIO, Theologo consummatissimo, S. P. D. Jo. Fabricius.

page 437, image: s437
GABRIELIS SCHVMANNI ad BALTHASAREM BEBELIVM. Quam gratus sit Bebelius futurus Gedanensibus, si ad eosdem velit accedere, exponit; optatque, vt, quemadmodum a Reformatis Maimburgii Historia Caluinisimi refutata, ita a Bebelio eiusdem Historia Lutheranismi confutetur.

XCVIII. CASPARIS ZIEGLERI [] ad BALTHASAREM BEBELIVM. De accepta a Bebelio Wittenbergensi Professione.*

page 442, image: s442
De Formulae Concordiae in Holsatiam Regiam introductione.

C. IOANNIS HERMANNI ab ELSWICH ad HENRICVM BRAKERVM []. Aperit consilium de adornanda Historia Holsatiae Ecclesiastica, et a Brakero, in controversiis*

page 445, image: s445
praesertim Lobmanniana, Tetingiana, Brecklingiana et Strandigeriana, subsidia petit.