CAMENA Early Modern Latin Texts

CLAUDII SAUMASII, VIRI MAXIMI, EPISTOLARUM LIBER PRIMUS. Accedunt, DE LAVDIBVS ET VITA EJVSDEM PROLEGOMENA. Accurante ANTONIO CLEMENTIO. [gap: illustration (motto: ARDVA QVAE PVLCHRA] LUGDUNI BATAVORUM Ex Typographia ADRIANI WYNGAERDEN, Bibliopolae et Typographi, Heidelbergensis ac Teutoburgensis. CIC IC CLVI.

NOBILISS. ET AMPLISSIMIS VIRIS D. D. AMELIO DE BOVCKHORST, DOMINO DE WIMMENUM, ETC. ORDINIS EQUESTRIS ASSESSORI, RHENOLANDIAE PRAEPOSITO ET AGGERUM PRAEFECTO, AD COMITIA POTENTISSIMORUM ORDINUM GENERALIUM NUPERRIME, NUNC AD CONSESSUM CONSILIARIORUM HOLLANDIAE ET WESTFRISIA ORDINUM DELEGATO. D. GERARDO SCAEP, EQUITI, DOMINO CORTEHOEVIAE, PRAEPOTENTIS REIPUBL. AMSTELODAMENSIS EXCONSULI, AD COMITIA ORDINUM GENERALIUM NUPER DELEGATO, NUNC SENATUS QUOQUE CONSILIARIORUM HOLLANDIAE ORDINUM ASSESSORI; LEGATIONIBUS AD SERENISSIMOS DANIAE AC SUECIAE REGES INCLYTO, ILLUSTRI. D. CORNELIO DE BEVEREN, EQVITI, STREVELSHOVCKII, WEST-ISELMONDAE, DEVELSTEINII, LINDAE, ETC. DOMINO; REIP. DORDRACENAE EXCONSVLI, IN PROCERVM HOLLANDIAE ET WEST-FRISIAE CONSESSVM PERPETVO, IN COMITIA VERO POTENTISSIMORVM ORDINVM GENERALIVM NVPER, NVNC VERO ETIAM SENATVS CONSILIARIORVM HOLLAN DIAE ORDINVM ASSESSORI AD MAGNAE BRITANIAE ET DANIAE REGES, ALIOSQVE PRINCIPES, ET RESPVBLICAS EXLEGATO ORDINARIO.

Non admodum diu deliberandum mihi fuit, Viri Illustres, sub cujus auspicio potissimum exirent CLAUDII SALMASII Epistolarum Primitiae, cum Vobis non uno nomine deberentur. Qui Principatum inter Eruditos jure suo dum vixit tenuit et constanter servavit, et servabit etiam post obitum divinis nec morituris ingenii sui monumentis meliorem alibi Pupillis suis tutelam an invenire potuit, quam in sinu vestro, et Academia universi Orbis Principe? Sed et Vester fuit dum vixit: et cum nemini aeque ac vobis obnoxius olim fuerit, ad alios ire hoc Postumum Ejus, sine ingratitudinis nota non potuit. Vestrae Liberalitati debemus, et debebit omnis Posteritas, quidquid de Rebus Ecclesiasticis, adversus

verae Religionis Hostes, maximo Ecclesiae Bono disputauit: Vobis Exercitationes De Primatu Papae, De Episcopis et Presbyteris, De Sacramento Eucharistiae et Missa,de Transsubstantiatione: Quid dicam de infinitis alüsut et vaftis admodum Commentariis (quos De Ordine et Rebus Ecdesiasticis, quorum illa quaedam quasi [gap: Greek word(s)] tantum fuerunt) De Concordia item et Vnione ecclesiarum; tum ad Varia SS. Patrum Scripta (ut minuta alia omittam) dudum concinnavit? quae Flammas evasisse, atque etiamnum superesse, legenda olim cum omnium admiratione, pene jam certa spes est; nisi malevolentium hominum manus incurrant. Si hunc Thesaurum adipiscimur, tum demum Universa Ecclesia, omnisque adeo Posteritas sciet, quantum Vobis obstrista sit; qui liberum et commodum Illi locum atque otium meditandis iis concessistis, quae alibi nunquam perfecisset. Cum ergo potior pars SALMASII vestra sit, et vobis imputanda, an videri potero abs re fecisse, quod prae aliis omnibus

vos nunc elegerim, Viri illustres, quibus hunc postumum foetum Sacrum facerem? Quin et illud accedebat, haud exigua fuisse ab aliquot retro annis vestra in Familiam nostram beneficia: WALAEOS enim, ANTONIUM et JOHANNEM, Avum et Avunculum B. M. meum, ad publica Munia in hac vestra ACADEMIA promovistis, et aeterno beneficio eorum Nepotes vestra Amplitudini devinxistis. Quod ergo SALMASII nomine, et nostro, vobis debebatur, ecce illud LUBENS MERITOQUE (juxta veterem Formulam) Vestrae Dignitati, DO, DICO, CONSECRO,

IN EFFIGIEM CLAUDII SALMASII PRINCIPIS ERUDITORUM.

GALLIA QVO NUPER, JAM SIDERE LEYDA SUPERBIT,
PRAELUCET MAGNIS ARTIBUS ISTA PHAR. OS.
HAEC SUNT PERSPECTI, LECTOR COMPENDIA MUNDI.
FRONTE SUB HAC PALLAS PRODIGIOSA LATET.
PARTIMUR DOCTRINAM ALII. HIC SE TOTA RECONDIT:
IMMENSOSQVE HABITAT MENS SPACIOSA LARES.
SCRIBITE SCRIPTORES. CUI PAGINA SCRIPTA SOLINI EST,
JUDICE ME, SCRIPTI CIRCULUS ORBIS ERIT.

Ornatissimo Doctissimoque Juveni, ANTONIO CLEMENTIO, Quum Epistolas CLAUDII SALMASII ederet.

QVae passim varias jacuerunt sparsa per oras,
Iam bene congestum juncta volumen habet.
Et quae privati tantum tenuêre Penates,
Mersaque sub tenebris delituêre diu;
Publica laxatis volitant per lumina daustris,
Et cursus coeli liberioris agunt.
Est opus, est labor ille tuus, functique, superstes
CLEMENTI, manes sedulitate juvas.
Obstringisque aevum nostrum, gentesque futuras;
AEqua favet meritis Palladis aula tuis?
CLAUDIUS agnoscit tantae pietatis amorem,
Et tecum laudes dividit ipse suas.

BENEVOLO LECTORI S.

DAmus Ecce Tibi, Benigne Lector, Epistolas CL. SALMASII. Et hoc illis ad laudem sufficiet, a tanto Viro exaratas esse. Quis enim et quantus Il le fuerit, nemo est hodie Eruditorum qui nesciat. Plurimi tamen sunt qui dissimulant. Dissimulent illi quantum velint, nunquam tamen, donec Literis aut Eruditioni honos ullus futurus est, prohibebunt quin Maximus atque Eruditorum Princeps sit et dicatur [gap: Greek word(s)] CLAUDIUS noster. Non adeo in obscuro vixit, ut Nomen ejus in tenebris jacere possit; nec tam exigua aut exilia sunt stupendi ingenii ejus monumenta, ut non inde agnosci queant immensa Ejus in Remp. Litterariam merita. Quae sane majora sunt quam ut vel a disertissimo Oratore ullo verborum ambitu circumscribantur. Ut vastissima fuerunt divini illius ingenii pomoeria, ita nemo facile iis limites aut terminos Oratione posuerit. Concurrite omnes, non Augures, sed Oratores, et heic Eloquentiae vires experimini. Huc stylum, huc ingenium, huc copiam omnem adferte, et erit ubi laboretis plus satis.

Non sum factus ad ostentandum, verum natus inter homines aulicarum artium rudes, [gap: Greek word(s)] nuncupare assuetus sum. Neque certe aliter postulant Herois nostri virtutes, quas vel nominare, laudare est. Sed et tacentibus nobis, nedum temere, aut supra quam par esset, laudantibus, ultro emicant, et omnium vel lividorum quoque et invidorum oculos sua luce praestringunt.

Sed nec ista mea sunt, neque alterius cujuslibet de Trivio, verum excellentissimorum et perillustrium Virorum eadem est

et consentiens de Meritis Herois nostri sententia. Horum auctoritate si me praemuniam, non videor abs re facturus.

Reges, Regumque filios non ad ducam, quia res esset longioris morae. Eruditos atque eruditorum Summates nunc audiamus, Viros omnis ordinis, religionis, denique eruditionis, gentis, ac nationis omnis, Gallos, Italos, Germanos, Batavos, Viros illustres et celebratissima nominis sui fama per Orbem notos, quasi uno omnes concentu divinas et prorsus stupendas SALMASII dotes in coelum efferen tes.

Est inter eos (et familiam hic ducet) eminentissimus, et acerrimus ingeniorum aestimator, Cardinalis RICHELIUS, quem tres tantum, dum viveret, seculi sui summa eruditione excellentes viros magni facere solitum accepimus, SALMASIUM, GROTIUM, et BIGNONIUM; caeteros vero in ordinem coegisse quasi plebem sine nomine. Et re vera quantum Salmasio tribueret, satis manifesto ostendit incoram, quando Parisiis novissime haerentem ante annos quasi quindecim, omni honorum officiorumque genere prosecutus est; et omni ope atque opera conatus est eum Galliae suae asserere, oblatis Regia auctoritate lautissimis et Attalicis conditionibus; postquam iteratis vicibus testatus esset, Regem, seu Reginam Matrem, decrevisse, omnino retinendum; nec posse quidem, nisi cum maximo universae Galliae dedecore, exteris concedi, qui suae Genti tantam gloriam atque existimationem pareret. Quo de plura fortasse inferius dicenda nobis incumbent. Nunc ad alios inclytos et illustres Herois nostris cultores atque encomiastas transeamus.

CLAUDIUS SARRAVIUS, Vir et omnigena eruditione, et Senatoria dignitate Illustris, dignissimus certe est suo merito, cui contra hostes omnes Salmasiani nominis, testimonium de excellen tissimis Ejus dotibus ferenti fidem habeamus. Is itaque in Epistolis suis, quas nuper dignissimus tanto Parente silius ISAACUS SARRAVIUS publicas fecit, quanto in pretio habuerit [gap: Greek word(s)] , abunde testatus est. Longum nimis esset quae illae. exhibent elogia sigillatim hic recensere.

Nonnulla tamen delibabimus, cum et mira quadam elegantia ac suavitate polleant, et SALMASIUM nostrum tanto magis ad vivum exprimant, quanto illi ex diutina familiaritate et consuetudine notior fuit quam caeteris. In Epistola ergo ad Vincentium Fabricium, virum eruditissimum, cum anno CIC IC CXL Heros noster iter in Galliam meditaretur, ut illi laetitiam quam inde conceperat explicaret, in haecverba quasi exultabundus perscripsit. Quanto autem gaudio perfundar, cum ibo in ejus amplexus. Ego scilicet ante Magnas illas Parisienses Animas, sanctum illud caput adorabo. et deinde; Is est sane in cujus sententiam omnes boni doctique libenter eant, adeo in Literis suo merito principat um tenet. Et in alia iterum, ad ipsum SALMASIUM postquam de sensu difficillimae cujusdam Inscriptionis Nannetensis plenissime edoctus esset; Tu nempe, inquit, solus in omni Literatura principatum obtines: et quodcunque libet ventilare, frustra est qui illud postea attentat. Iterum in alia, post eruditissimas Observationes de Scripto Quaestorio, cujus mentio apud Auctorem Vitae Horatianae, quasi extra se raptus, neque efferendis tam divini ingenii dotibus satis sufficiens; Haeret animus, inquit, [gap: Greek word(s)] miretur et laudet in postremis tuis literis. Tam cito, tam erudite, tam copiose, tamque eleganter potuisse te Quaestioni nostrae satisfacere? [gap: Greek word(s)] . Humanum id captum superat, omnia nosse, in numerato habere, et expedite eloqui. Vive diu vere solusque [gap: Greek word(s)] , et Scientias omnes plena manu undiquaque sparge effunde.

Non est animus sigillatim elogia omnia recensere, quibus passim illae Litterae stipatae ambulant, nec paucarum paginarum res esset; et potest facile de caeteris ex hoc quod dedimus specimine judicium ferri. Ipsae Littrae, varia eruditione styloque pereleganti conditae, adeantur. Non possum tamen quin superioribus addam illustrem admodum pericopam, qua eum effert supra sortem humanam, post quam Parisiis coram stupendam ejus eruditionem fuisset admiratus. Hactenus per literas interpretes res acta est: at cum cominus omnia et

praesens sedulo perpendisset, et attentis auribus atque animis hausisset, nulla verba satis significantia reperire potuit, quibus animi sensa accurate exprimeret. In tantam admirationem adductus, et raptus omnino a divinis illis [gap: Greek word(s)] ingenii dotibus. Praecipiti Octobri (ita ad Fabricium, prid. Cal. Mart. CIC IC CXL) Ejus in amplexus ivi: Super at praesentia famam.

Si me fatameis paterentur ducere vitam
Auspiciis, et sponte mea componere curas,

Cum eo vivere amem, et obeam lubens. Vis plura? si per impossibile cuiquam mortalium erigantur unquam altaria, mihi Deus Deus ille, suavissime Fabrici. Atque in alia ad Iacobum Palmarium, Virum Amplissimum, ut hanc admirationem suam non vanam fuisse ostenderet, quasi in. rem praesentem eum adducturus, Quanto, inquit, gaudio perfusus esses, audiendo Bochartum (Is enim tum quoque videndi atque audiendi Herois nostri causa eo se contulerat) de mille arcanis Salmasium sollicite et curiose interrogantem, nunquam inanem recedere, furasses non defecisse Oracula. UNO IN HOMINE MIRATUS ESSES PIISSIMUM ET DOCTISSIMUM THEOLOGVM, ELOQVENTISSIMUM ORATOREM, SOLERTISSIMUM JVRISCONSVLTVM, MEDICVM EXQVISITISSIMUM, PHILOSOPHVM NOBLISSIMUM, ET OMNIGENAE LINGUAE, SCIENTIAE, ET ERUDITIONIS [gap: Greek word(s)]

Eant nunc Adversarii, et quantum libet imperitiae, et insipientiae eum arguant, Grammaticum, et Jejunum Criticum appellent, nos istis Catonibus contenti [gap: Greek word(s)] eum praedicare nunquam desinemus. Sed neque hisce standum est, alios advocemus.

Inter Italos vir summus, Balthazarus Bonifacius, in opere de Scriptoribus Latinis, SALMASIVS, (inquit) Vir non opinione mea tantum, sed communi Literatorum consensu, OMNIVM QVI HODIE VIVUNT ERVDITISSIMVS.

et fama nominis celeberrimus, In Libro de Acia Corn. Celsi, non uno loco: et piget omnia congerere, Lectorem minus credulum ad cum ipsum remittimus.

TH. BARTHOLINVS, magni Parentis maximus filius, passim quoque in eruditis scriptis suis ruit in laudes maximi virorum. Nunc Miraculum orbis, alibi omnium mortalium doctissimum appellando. Et quis posset singula enumerare. In Dissertatione quam de Latere Christi aperto in scripsit, CLAVDIVS, inquit, SALMASIVS, compendium omnis Eruditionis, in quo uno jam Natura seculumque superbit, solus vastissimo ingenio plura complectitur, quam quotquot uspiam divisit Universi, ambitus. Et rursus alio loco, non modiis, nec trimodiis, sed integris encomiorum horreis eum cumulat et effert plane supra omnem humanam sortem. Tuum, inquit, Oraculum consulo (postquam sc. in negotio de Cruce Christi dubius quam in partem se verteret, ad SALMASIUM, tanquam unicum ac certissimum Asylum, et quasi scientissimum Oraculum confugeret,) Delphico eo nomine praeferendum, quod hoc fallaci spe et ambage flexa pavorem mortalium solatio ficto blandiretur; illud certissimo eventu de omnium seculorum dubiis det responsa. Et rursus, ibidem. Magna profecto ingenii tui, Vir maxime, majestas, quod Antiquorum aetate inferior omnes tamen magnitudine antecedas; et qui Veteres excussisti omnes ut diseres, jam versa rerum vice, si redirent prisca secula, in tuis invenirent quae ignorarent. Adeo te solum sacrorum suorum videntur optasse Custodem, qui et Iudex esses et Interpres. Duumviros ad custodiam suam Sibyllini Libri a Tarquinio impetrarunt, eosque Sacerdotes nobilissimos; quorum numerus cum adulta Roma crevit, donec plane decresceret et in auras iret. Nostrum seculum in eo antiquis felicius, quod et plura habet Oracula, sacra, profana, publica, privataque, sed unum Oraculorum Mystagogum, qui et Libros custodiat, et sine S. C. adeat, renunciet, procuret, omnia denique agat solus, in quibus ad publicam Veterum laudem per partes desudarunt plurimi. Quod singulorum jus ad Te devolverunt, penes quos Literarum stat arbitrium, Regemque Sacrorum

in Comitiis Liter ariis, non Centuriatis, publico Orbis applausu crearunt, ut in Deorum gratiam et Mortalium, regnum amplissima eruditionis dignitate sustineas, ultra quam in humanis sperare audemus amplius nihil. Et quae ibidem porro eadem serie consequuntur, non minora his quae adduximus. Videtur sane Vir doctissimus, ingenii atque eloquentiae copiam hic ejurasse, dum mentem animi sui de istoc Daemonio Hominis explicaret. Tantae molis erat, SALMASIUM digne nominare, SALMASIM eloqui. Et licet hic dixisse visus sit quantum poterat, deesse tamen sibi verba ostendit; et quasi perpetuo ista tam sublimi de Heroe nostro opinione soetum ac praegravidum animum circumferens, passim et omnibus locis summo nisu et conatu, parturientis instar, exerere divinum illum conceptum suum laboravit. Adeo quocunque progreditur, vestigia hujus suae volun tatis laudatissima relinquit.

Accedat his, quam vel primam nominare oportuit, eruditissima Virgi num, et Bataviae nostrae, quin Orbis Christiani illu strissimum sy dus, MARIA SCHURMANNA, quae pro insito candore, quem cum summa eruditione felicissimo conjugio copulavit, etiam hic calculum suum SALMASIO denegare noluit; in ea Epistola, qua super Gravissimo opere de Annis Climactericis suum illi judicium misit. Certes a mon opinionla recherche de ce sujet n'estoit point indigne de vostre incomparable scavoir, QVI NE RECOIT PAS D'AUTRES BORNES QVE CELLES DE TOUS LES SIECLES ENSEMBLE; et il y falloit un oeil clair voyant, et penetrant dans les plus reculez, cabinets de l'antiquite, comme le vostre, pour decouvrir, etc.

Pro Batavis respondebit V. CL. ADOLPHUS VORSTIUS, In Oratione Funebri, quam authoritate Senatus Academici in frequentissimo omnium ordinum et aetatum confluxu publice recitavit, super excessu (uti eum indigitat) PRINCIPIS ERUDITORUM. Cujus Judicium eo lubentius adducimus, quod, licet alias saepenumero ab Heroe nostro dissenserit, tam candide tamen (ut ingenuos decet) tam sincere et tanto cum affectu [gap: Greek word(s)] ab eo prolatum videri possit, ut vel in primis

censeri debeat, et pudorem adversariis incutere possit, si pudorem habent. Pauca tantum speciminis loco adducamus, nam quis finis sperandus est, si porro huic stadio decurrendo insistamus. In ea igitur Oratione Vir doctissimus SALMASIUM laudat, Virum antiqua generis nobilitate illustrem, doctrinae immensa varietate admirabilem, maximis in Remp. Litt. promeritis insignem, et Lugdunensis Athenaei, imo orbis Litterati universi Solem clarissimum. Alibi coeleste ingenium et eximiae naturae ipsius Ornamenta divinitus concessa praedicat et extollit. Iterum alio loco: Per omnia se diffudit vastum ejus ingenium, et nihil quod quidem scitu dignum esset, aut utile, reliquit inactum. At omne punctum fert illa sub finem jam excitato atque incalescente spiritu, quasi postremo conatu in unum acervum variarum laudum cumulata congeries: Quantus autem, quam consummatus in omni literarum parte aevi nostri hic Varro fuerit; quam diffusae Lectionis, quam rigidus veritatis assertor, quo judicio in censendis Veterum ac Recentiorum scriptis, qua industria in deprehendendis, qua libertate in corrigendis aliorum erroribus, facilius est ex divinis ejus libris, et duraturis, quamdiu Litteris ullus erit honos, operibus cognoscere, quin me commemorante. Quoties Sacra sua commoveret, et foecundum illud omnigena eruditione pectus excuteret, nullibi hospitem se esse ostendebat, quin potius REGNABATUBIQUE. In DIVINIS, in HUMANIS, in JURE, MEDICINA nostra, PHILOSOPHIA, quam multa illi erant recondita, quae singulos qui haec ex professo tractant, docere posset ex interiore Antiquitatis notitia? quaeque a se dissentienbus docte reponeret?

De SALMASIO igitur quae opinatio insederit Viros universi Orbis eruditissimos, facile patebit ex iis quae de multis pauca hactenus praelibavimus. Taceo et praetereo Scaligeros, Casaubonos, Jungermannos, Gaulminos, Peyrescios, Scriverios, Berneggeros, Freinshemios, Reinezios, Rhodios, Crucios, Maussacos, Gronovios, Gruteros, Balzacios Ferrarios, Grotios Seldenos, Vossios, Gatakeros,

Rivetos, Spanhemios, Voetios Dematios, Usserios, Beverovicios, Bochartos, et alios propemodum sine numero, Viros fama maximos, eruditione praecellentes, lumina ac columina omnigenae doctrinae illustrissima, omnes superioribus, quos jam adduximus [gap: Greek word(s)] Quamvis, quod mirere, ab ipso Salmasio nostro etiam plerique horum mirum quantum saepenumero dissentiant; et ille vicissim de veritate certandi cum ipsis potestatem sibi liberrimam sumserit. Videas tamen passim, et AEsculapium ab iis dici veterum authorum, et infinitae lectionis Virum, Virum incomparabilem, Virum stupendae eruditionis (sic jam ante annos quadraginta Maus. sacus eum indigitat) Aut eximium atque incomparabile Reip. Litterariae ornamentum, magnum literarum et literatorum arbitrum. Aut natum in miraculum et gloriam hujus aevi. Aut Solem omnis Eruditionis; aut scientiae universae capacem; eminentissimum; infallibilem: denique, ut hic subsistam, hominem quem latere nihil possit. Voxuna et eadem omnium, uno ore, atque admirando consensu, SALMASIO aut olim admodum, juveni, Scien tiarum omnium principatum destinantium, aut provecta jam aetate quasi meritissimo jure deferentium. Lepidum est, quod post infinita alia consignavit illi encomium quadam ad eum Epistola Vir Amplissimus Joh. Beverovicius, Quis, inquit, Deus bone! non multo malit vel Umbra Salmasii esse, quam Medicorum [gap: Greek word(s)] . Sed et dignum plane memoratu, et sera mirabitur Posteritas, neque praeteriri a me sine crimine hic potuit; et juveni admodum, et adolescentiae limen vix ingresso duos viros Principes Literarum, et, quod magis mirere, aetate jam provectos, non tantum quasi fratrem sibi adscivisse, sed fasces etiam ultro illi et certatim submisisse. SCALIGERUM dico et CAS UBONUM.

Parum erat SCALIGERO, si nimium breves litteras ejus esse, pro modo voluptatis quam ex iis caperet, quereretur. Parum si infinitis beneficiis obstrictum se ei testaretur; etiam hoc ad dere debuit, NUNQUAM AB EJVS SE EPISTOLIS DISCEDERE NISI DOCTIOREM.

Idem CAS AUBONI judicium, et paria prorsus cum Scaligero facit. Putares alterum ab altero habere, ita plane consonant, cum tamen locorum spatiis tum fuerint maxime dissiti. Cum in quadam Epistola ad Scaligerum appellasset, Fuvenem ad miraculum eruditum, in alia ad ipsum Salmasium, neminem vivere quicum per literas tibentius quam cum illo de communibus studiis collequeretur. Iterum in alia, cum ex pertinacissimo labore in morbum incidisset noster Heros, ut se de valetudine ejus quam maxime sollicitum esse testaretur, Duco, inquit, Te loco fratris, aetate antecedo ego, tu aliis dotibus, quae mirificam tui expectationem mihi pridem commoverunt. Tantum moderare ingenio: et serva te in hac juventa, ut major annis ea praestare possis, quae exigi nisi a te non possunt. Tandem cum Scaligero, cum ulterius quo progrederetur non haberet, ut uno verbo quicquid poterat laudis in eum conferret, nunquam se, ait, nisi doctiorem a lectione Epistolarum ejus discedere: Accepi nudius quartus, quas Anni novi Kalendis ad me dederas. Accidit mihi eas legenti, quod nunquam non quoties aliquid a Te accipio literarum UT A TVARUM LECTIONE DOCTIOR SEMPER DISCEDAM. Est ne ovum ovo similius quam haec sunt Scaligeranis; quasi uno ore prolata essent, ab eadem manu conscripta, ita de compacro egisse hic videntur. Quod si de Juvene et admodum adolescente tanta judicii contentione praedicare uterque non est veritus, quid putamus dicturos fuisse si nunc viverent? Et poterit credo exiis quae hactenus attulimus constare, quo in pretio apud eruditissimos, et primarios seculi viros et puer, et juvenis, et jam gaudior natu habitus sit noster [gap: Greek word(s)] . Atque haec abunde suffecerint contra tot malignas, et minus consideratas, ne quid gravius dicamus, hominum malevolentium voces, et clamores. Scilicet, hoc habent. omnes Viri maximi, et quos benignior Natura supra doctorum vulgus paullo altius evexit, ut multorum livorem et odia experiantur. Est enim gloriae comes invidia, et hoc quasi insitum natura mortalibus, ut crescentem aliorum famam atque

existimationem aegris semper oculis aspiciant. Sed relinquamus hos homines suis moribus puniendos; nolint, velint, semper magnus erit SALMASIUS. Et laus ista etiam post Fata eum sequetur, Virum fuisse suae. AEtatis omnino Principem, omni Scientiarum genere praecellentem, promtitudine ingenii, memoriae felicitate, judicii dexteritate moribus denique et naturae dotibus, ut nemini secundum, ita prorsus admirabilem. Natales, si quis requirat, ita illustres fuere, et tantae vetustatis, ut ne quidem Potentissimis universae Europoe Principibus cedere necesse habeat. Ingenium ita vastum, ita immensum, et Scientias omnes, et Disciplinas et praeterea Gentium pene omnium idiomata complectreretur; memoria tam stupenda, ut etiam sine aliis ad miniculis quaecunque suae fidei concredita essent, et ista erant prope infinita, felicissime custodiret, et quoties usus postularet, quasi recentissima e vertigio promeret. Quid de aliis dicam divini ac portentosi plane ingenii dotibus, nisi summas omnes fuisse Judicium in disponendis, promptitudinem, copiam in exhibendis, quae de quacunque materia, praesertim contra verae Religionis Adversarios erant disputanda, quis vero est qui dignis verbis laudaverit? vel ipsi Adversarii, quasi fulminis ictu attoniti, ad eam tam portentosam capacissimi ingenii felicitatem stetisse se cum legerunt, velint nolint, satis aut silentio suo, aut nugacissimis responsis, cavillationibus, vel calumniis etiam atque dicteriis suis, quae solent esse arma devictorum, probatum fecere. Denique si indolem adspiciamus, si pietatem vel a primis annis, et quasi innatum congenitumque pro vera Religione zelum, vel aestum potius flagrantissimum, nullis injuriis, nullis artibus, nullis Attalicis conditionibus etiam minima sui parte inflectendum consideremus; si humanitatem, et ad omnes etiam gregarios, et infimi subsellii viros sese demittentem animum, aliorum aeque ac suis usibus dicatum et addictum; si denique comitatem, et apertam frontem, in amicis excipiendis, si liberalitatem in juvandis, si lidelitatem et nudam plane sinceritatem in colendis, si candorem in aestimandis, pro merito praedicare quis sustineat,

frustra sit, et ingenii vires in tam vasto argumenta, licet plusquam modicas, in cassum fatigaverit, quasi cereo volatu Icari instar ipsum coelum et Solem tentaturus. Tum Honores a magnatibus, ab ipsis Principibus et potentissimis quibusque Rebuspublicis, a Regibus denique, et universi propre Christianismi Dominis, nulla habita discrepantis Religionis ratione, exhibitos, dignitates etiam lautissimas et iterato oblatas, si quis recensere satagat, nisi librum integrum ei rei destinet, frustra omnino desudaverit. Et concipienda haec animo sunt potius, quae verbis aut scripto ad amussim delineare nullus potest. Ac sola cogitatione insequenda, quae ut infinitas habent [gap: Greek word(s)] , neque accurate admodum nisi ab iis qui interfuere noscuntur, et tum quoque plus aliquid menti infigunt, quam ipsa deinde aut recordari, aut exponere aliis queat; ita vel summi etiam Oratoris stylum respuunt et eludunt. Quia tamen et SALMASIANI nominis, et publicae utilitatis interest, ista ad Posteros transmitti, ut inde omnes discant quid Natura in uno homine potuerit, optandum foret ista omnia quoad fieri posset magis sigillatim et uberiore stylo aeternae memoriae consecrari; ut tanquam illustris Pharos venturis nepotibus praeluceat, et istud prodigium humanae scientiae in compendiosa quadam Tabula omnes e longinquo suspiciant atque admirentur, et, si naturae benignitas concesserit, imitentur.

Me quod attinet si aut ea familiaritas cum Illo intercessisset, quanta aliis fuit, aut necessaria subsidia suppeterent; tum eruditionis atque facundiae quantum ad tam nobile et tam illustre argumentum satis est, nihil mihi prius, nihil antiquius foret istoc tam laudabili instituto. Nunc quia video ab iis omnibus me destitui, quod unum possum, Eruditos omnes maximo opere rogo et obtestor, ut qui praesentem coluere, nunc absentem quoque istoc officio, publicae potissimum utilitatis causa, prosequantur. Interea quae ego aut ab amicis, aut ex Scriptis ipsiusmet didici, ne quis fortean vana ea esse et gratis dicta arguat, quaecunque a nobis hactenus de stupendo ingenio, et maximi Virorum laudibus ex. consensu pene totius Orbis

Christiani producta sunt, breviter hic perstringam, si forte sic alios ad eam Provinciam capessendam et pro dignitate exornandam excitare queam.

Prosapia igitur CLAUDII SALMASII eruditorum Principis, ut hinc exordiar, tam antiqua fuit ut nulli Europaeorum pene concedat, tam illustris ut nisi Regum aut Principum alias supra se non agnoscat. Nomen Familiae, anti quissimo territorio, sive oppidum est in Occidentali Burgundia, medio ferme situ Divionem inter et Semurium, quod hodieque SALMASI AE nomine insignitur et splendet, originem debet. Quo vero anno primum Familia ista sese exeruerit, aut a quo primum ejus initium arcessi debeat, incuria istius temporis et hominum de memoria sui ad posteros transmittenda minus sollicitorum, factum est ut hodie ignoremus. Illud interea scimus jam Anno quasi Millesimo et quinquagesimo, eo fere tempore quo in Ducatum et Comitatum bipertita discessit vetus Burgundia, inter Imperii Proceres REINOLDUM DE SALMASIA, authoritatis et natalium splendore eminuisse; fidem facientibus Antiquissimis manu exaratis Burgundiae Annalibus. Abeo deinceps poten tissimam atque illustrissimam hanc SALMASIORUM familiam, continuata serie, neque dubia fide ad hanc aetatem ordine, si necesse sit, enumerare; atque ex certissimis monumentis, et accuratissimo scripto, quod nunc manibus teneo, etiam quis, a quo ortus, quos singuli honores gesserint, quibusique temporibus victitarint, tam mihi proclive esset probare quam diem esse cum Sol lucet. Verum series longissima rerum et Historiae, atque alterius loci, res esset. Id publice hic profiteri suffecerit; contra eos qui de SALMASII nostri Stemmate, quasi aliud ab isto pervetusto, et antiquissimis Annalibus celbratissimo fuisset, frustra omnino et sine ratione dubitare non verentur.

REINOLDI Duo filii memorantur GUALTERUS et WALLO DE SALMASIA, qui cum prolem ambo reliquerint in duos ramos sic discedere Familiam coegere: et SALMASIAE quidem Territorium ad GUALTERUM, qui major erat, devolutum

est, ab illo deinceps in Posteros non interrupto ordine; donec tandem prole deficiente, a STEPHANO IV, (anno CIC CCC XXXIII) ROBERTO de BUR GUNDIA, [note: Comte de Tonnerre.] Comiti Tonnervae, Filio ROBERTI Ducis BURGUNDIAE, liberali donatione traditum fuit. Exinde in potestate Ducum Burgundiae aliquandiu permansit, et ex eo deinceps augusriore titulo superbiit, nominatumque SAUMAISE LE DUC Denique ad ipsos [note: Les Princes de Chalon.] Chalonnii Regulos, Principesque Condaeos, HoghBergios, [note: Comte de Seissons.] Suessonios Comites, et Longae-Villae Duces, variis casibus atque successibus, transivit, jure COMITATUS; in tantum excrescentibus Annuis Reditibus, ut vel viginti quinque Florenorum millia superarent. Atque hinc quidem liquido patere arbitror, quam potens et quam augusta sit SALMASIORUM Prosapia. Licet vero CLAUDII nostri progenies a minore REINOLDI Filio WALLONE originem duxerit, tamen et eadem prosapia cum ipsis SALMASI AE Comitibus, et eodem Parente oriunda abunde habet quo sese efferat.

Sed et ipsa ista propago, quae WALLONEM pro Authore suo agnoscit, quasi alteri aemula, ad eundem fere cum ipsa potentiae atque authoritatis apicem evecta est. Nec quicquam de Splendore suo, post alienatam a se SALMASIAE arcis possessionem, remisit. Nam ut summa semper et potentissima tum ab ipso Imperii Burgundici exordio extiterat ista SALMASIORUM Familia, eandem etiam perpetuo ad haec usque tempora apud Burgondiones auctoritatem et majestatem obtinuit. WALLONEM DE SALMASIA unum de summatibus ipsisque adeo Imperii Proceribus fuisse, fidem facit vetus monumentum quod ex Chartulario Ecclesiae S. Benigni apud Divionenses in Historia Ducum Burgundiae refert Andreas Du-Chesnius. Quod, quia liber iste in paucorum hodie manibus versatur, exhibendum hoc loco existimavimus:

LITTERAE ODONIS DUCIS BURGUNDIAE De medietate monetae Divionensis

EGO ODO DUX BURGUNDIAE Hanc Chartam signo, et confirmo, et Filiis ac Fidelibus meis signandam trado.

STEPHANUS deinde et ODO DE SALMASIA, Annis ab hinc quasi quadringentis, tanquam duo illustria Familiae istius Sidera caput altius extulerunt, et aeternum posteritati. suae splendorem conciliarunt. Ille enim ducta in Uxorem nobilissima matrona ex illustri et praepotenti, CHASANTIORUM Familia, quae ipsos BURGUNDIAE DUCES propinquo admodum consanguinitatis gradu contingit, atque eadem cum illis arma, sive insignia suae Gentis ostentat, cum sola ex tam augusta Domo superesset, omniumque Dominiorum relicta ex asse haeres, factum ut tam praeclaro conjugio, ad illustre SALMASIORUM nomen, etiam alterum CHASANTIORUM, illi et dignita te et potentia suppar, non dissolvendo nexu accederet, et tam splendide unitum ad omnem Generis sui posteritatem transmitteretur. Alter, qui hujus Filius fuit, ODO DE SALMASIA, et nunc quoque CHASANTII Dominus, Vicecomitis, et Civitatis Divionensis (quae Burgundiae Ducatus caput est) atque adeo supremi, totius ejus Territorii Guberna

toris titulo Illustris quanta tum quoque esset apud Burgundos SALMASIORUM potentia, et majestas, non dubia side Posteris manifestum fecit. Per singulos nunc porro ire, non est hujus loci. Suffecerit hic notasse SALMASIORUM Familiam, quem ab ultima usque antiquitate splendorem atque authoritatem inter suos adepta est, ad haec usque tempora, quod vel in potentissimis universi Christianismi Familiis rarissime ad modum contingit, uno quasi et perpetuo tenore conservasse. Quin etiam post extinctos BURGUNDIAE Duces, et matrimonii jure ad Galliae Reges traducto ejus imperio, Illustres SALMASII varios et supremos semper in ea Provincia Magistratus, beneficio Regum Galliae atque eorundem nomine et auctoritate gesserunt.

Atque idem quoque in CLAUDIO nostro obtinuisset, nisi aliquoties a Rege Senatoriam dignitatem sibi oblatam generose admodum respuisset, quia, jure gentis, non poterat ad eam nisi Pontificiis Dogmatis assentiretur, accedere. Ille vero sua se virtute involvens, et Regum aequans opes animis, veram Religionem, cui se tum penitus addixerat, ne quid in conscientiam peccaret, pluris aestimabat, quam quicquid erat non in Burgundia tantum, sed universo terrarum orbe honorum et dignitatum. Nunc vero, ut vela contrahamus, ad ea quae supersunt, et quae CLAUDIUM nostrum propius attinent transeamus.

BENIGNUS DE SALMASIA, Defuncti CLAUDII nostri Parens, Eques, et Consiliarius Regius, Taliaci etc. Dominus, in suprema Burgundiae Curia, Parliamentum vocant, Senatoris, dum vixit, locum obtinuit. Neque solum amplissimi muneris dignitate, sed et sanctissimis moribus, et rara admodum eruditione supra alios eminuit. Operae pretium erit hic inserere, quae de indole ejus et virtutibus refert Des. Heraldus, SALMASIO nostro alias, si quis unquam, infensissimus, in amarissimo scripto, quo Specimen confut. Salm. Refutandum suscepit. De Patre tuo (inquit) nihil habeo quod dicam, nec is sum qui quicquam fingam. Virum eum fuisse ajunt eximiae probitatis innocentiae, integritatis, et ad officium quod

in Parlamento Divionensi usque ad extremum vitae spiritum functus est, quantum satis esset, aut etiam superesset, cum fide non modo exercendum, sed et ornandum, doctrinae et eruditionis. Sane quid posset in Graeca praesertim literatura, juvenis admodum probavit, cum Dionysii Periegetae de Situ Orbis Commentarium, politissimo atque accuratissimo Carmine a se expressum edidit.

Uxor Illi fuit ELIZABETHA VIROTA, Nobilissimi Amplissimique Viri GULIELMI VIROTI, Domini de Biry, etc, et in supremo quoque Burgundiae Senatu Consiliarii Filia.

His Parentibus editus est Heros noster, et quidem partu septimestri, Anno, superioris seculi nonagesimo et sexto, in Suburbano Avi sui, quod prope Semurium visitur in Alexio Ballivatu. Unde et Alexium alibide inscribit. Quibus vero argumentis Viri Clanssimi adducti hactenus fuerint, ut anno LXXXVIII. natum assererent, equidem ignoro; nec sequendos hic existimavi, cum et universa vitae series illud confutet, et ipse mihi SALMASIVS luculentus testis sit in Epistolis suis; quod et deinceps pluribus adstruemus.

Prima literarum Tyrocinia sub Parentis ductu, et auspiciis peregit, nec poterat alibi melius. Nunquam enim felicius ingenia discentium formantur, quam cum Praeceptores sortiuntur genio suo accommodos. Mores discipulorum suorum probe calleat oportet, et ad modum indolis ipsorum praecepta iis praehibeat, qui eos promovere aliquando ad bonam frugem, et posteris profuturam eruditionem studeat. Tum affectus quoque adsit necesse est, atque ante omnia quidem Parentis animum erga Discipulos suos Praeceptoribus induendum praecipit, optimus et peritissimus harum rerum Magister, Fabius Quintilianus, Inst. Orat. Horum nihil non in Praeceptore CLAUDII nostri excelluit. Nihil ad affectum quia Parens erat, et optimus certe ac benevolus; nihil ad indolis notitiam, cujus ipse quodammodo author exstiterat; nihil ad Graecae Latinaeque literaturae scientiam, cum summa fuerit, desiderari amplius poterat. Et eventus sane luculen ter admodum, quam felici usus esset

Praeceptore, comprobavit. Pindarum quippe Anno aetatis X exacte admodum interpretatum fuisse, manifesta fides est; tantosque in Graecis Latinisque literis jam tum fecisse progressus, ut versus utrâque lingua pangeret non infeliciter. Et cum saepius animi caussa Graeco carmine Loiolitas impeteret, infensos etiam ista aetate expertus est eorum animos, atque exinde magis ac magis exosam habere coepit universam illam gentem; donec et annis et scientia provectior, vindictam omnium injuriarum plenissimam cepit; quando eorum Primates, Petavium, Sirmondum et alios, veritatis et solidae eruditionis clypeo quovis loco aggressus est, donec profligasset, atque ex Theologiae et Literaturae Arce, quam falso tutari posse sese considebant, summa vi atque ingenii dexteritate exegisset. Litteris ergo Graecis et Latinis jam probe excultus SALMASIUS noster, vix undecennis (incredibile dictu!) ad solidioris sapientiae studia coepit animum appellere. Atque a Parente quidem Jesuitis Divionensibus (ut fere in Gallia assolent) scientiis Philosophicis imbuendus destinabatur, cum ille strenue se opponeret, ac tandem impetraret, ut Parisios mitteretur. Ita enim,

praeviderat quid pietatis et purioris Religionis studio, cui coeperat se jam instinctu Matris addicere, magis conduceret: Parisris enim liberiorem aerem sibi fore, et frequentiora cum Eruditis Colloquia, praesertim qui Reformatae Religioni essent addicti. Casaubonum ante alios, et reverendos atque eruditissimos tunc temporis Ecclesiae Gallicanae ibidem Pastores convenire, frequentare, de dubiis consulere, et optima methodo quâ sese indagandis veteris et primitivae Ecclesrae antiquitatibus dedere posset, cogitabat. Nec spes fefellit, expertus enim admodum faventes sibi omnium animos, ob singularem candorem, sed et incredibilem, jam eâ non dicam juvenili, sed puerili admodum aetate eruditionem, ut paucissimis postquam eo appulisset mensibus, daturus aliquod progressus in vera Religione specimen, Fidei suae rationem luculenter admodum et publice exhibuerit in Ecclesia Reformata; coeptusque

inter nostros numerari, inscio licet et nolente Patre; qui cum suae eum dignitatis successerem destinaret, sic spem, omnem praecîdi judicabat, quod nemo, nisi Pontificiae Religioni addictior, ad Senatoriam Purpuram in Burgundia admittatur. At Heros noster jam tum Pietatis, et verae sapientiae studiis, quae sola satiare animum possunt, divitias omnes, et honores generose adinodum postposuit; Deoque et Servatori suo, quam Parenti, quantumlibet optimo, benevolo, atque adeo benemerenti, parere maluit. Legerat proculdubio et haerebat ejus animo ipsiusmet Servatoris nostri monitum, quod in Euangelio nobis reliquit, [note: Matth. x.] [gap: Greek word(s)] Quin etiam, utapud [note: Cap. xiv.] Lucam extat, [gap: Greek word(s)] . Ergo insuper habito, et ad tempus, seposito, quod par enti nativitatis jure debebatur, obsequio, quando jam coelum et coelestia spiraret, et summum illum Patrem, ac Salutis suae unicum Authorem vera side amplecteretur, vile ei esse coepit, quicquid terrenum fuit. Extat hodieque inter Casauboni Epistolas una ad Clariss. Lingelshemium, qua (licet tacito nomine, Salmasium tamen nostrum, quod ego probe novi, innuens) cum incredibilem eruditionem, tum vel maxime zelum ac pietatem Ejus tunc admiratum se testatur. Sacris ergo verae Religionis jam initiatus, Germaniam cogitare coepit, ubi pacatius quam in Gallia, et fidentius porro iis operari se posse judicabat. Rogat itaque Parentem, ut Heidelbergam abire sibi liceat, tum aliorum Clarissimorum Virorum, tum eruditissimi Diony sii Gothofredi, atque instructissimae Bibliothecae fama excitato. Ille vero, quod Reformata esset Academia, multum filio suo metuens, ne scilicet a Pontificiis penitus deficeret, et nescius eorum quae Parisiis gesta erant, diu multumque repugnare, de Tholosana Academia, etiam praeclaris admodumingeniis tum celebri, mentionem injicere, et cum minus sibi istinc metuendum Filio videretur, ad eam omni conatu iteratisque

literis hortari, impellere. At SALMASIO nostro ratum certumque jam manebat, extrema potius tentare et offensum licet suavissimi Parentis animum perferre et pati, quam conceptam animo purioris Theologiae sententiam dimittere. Cum ergo penitius cognoscendae [gap: Greek word(s)] cupiditate prorsus exardesceret, et praecipuo ad eam rem adjumento fore sibi Philologiae studia praevideret, totque viros doctissimos, quibus tunc temporis Germania splendebat, tot exquisitissimos, et frustra alibi quaerendos venerandae Antiquitatis Codices, quibus Palatina Bibliotheca supra alias omnes stipata eminebat, suspiceret, unam Heidelbergam cogitabat, unam affectabat. Nec potuere ejus animum flectere quaecunque a Parente in contrarium adhibebantur machinae. Tandem ergo et Pater, sed aegre admodum, consensit; atque in haec verba, quasi succensens et subiratior perscripsit: Allez donc, jevous veux monstrer en cela que je suis plus indulgent Pere, que vous n'estes obeissant Fils. Ista cum legeret quid animi SALMASIO fuisse existimabimus? Haud dubie paulo momento huc atque illuc impulsus, atque in diversa distractus, quid ageret, quam rem capesseret, multum apud se vorsavit. Magnam habet vim, magnam religionem tam arcta et tam propinqua communio sanguinis. Nec potest homini acerbius aliquid in vita contingere, quam Parentum iras experiri; praesertim si benefici fuerint ac benevolentes. Si lacrymas, et quidem effusissimas excussit nuncius jam grandaevo et ad summos honores evecto, et sapientiae studiis probe exculto, allatus de Parentis excessu, quid evenisse arbitrabimur adhucdum juveni, atque in ea rerum perplexitate, ut aut Deum, aut Parentes, et cum Parentibus amicos omnes, fortasse nunquam revisendos, deserere necessitas postularet? Qui hactenus tam placidis, atque faventibus, tam beneficis erga se usus fuerat; nunc Religionis causa, ne in Deum vel conscientiam peccaret, permittentibus quidem, sed aegre permittentibus, et si vel plenissime annuissent, tamen ad exteros et quasi in exilium procul a Patria sua, procul ab omni amicorum auxilio et consilio discedere cogebatur. Accedebat etiam

alia dividia, cum in iisdem Litteris continuo ad superiora optimus senex adjungeret; mais passez par icy avant que d'y aller, et je vaus y feray conduire par la Suisse. Quo ista tenderent facile perspexit prudentissimus juvenis, et metuens, ne, si in Burgundiam se reciperet, vi istic a Patre retineretur, aut alio casu ab instituto suo, prorsus laudabili et sancto, porro persequendo praepediretur, tandem semota omni haesitatione, ac Deo in consilium atque auxilium advocato, vicit amor Religionis, et omnino maturandum iter in Germaniam judicavit. Praesertim cum et veniam a Parente nunc obtinuisset, et occasio commoda se offerret, instantibus Nundinis Francofordiensibus, cum Mercatoribus simul iter capessendi. Quod cum Parenti rescripsisset, circa Nonas Septembreis, Anno CIC IC CVI, iter ingressus est, annum aetatis agens XIV.

Heidelbergam cum appulit miro omnium Eruditorum applausu exceptus est, atque e vestigio raris ingenii sui dotibus, sed et commendatitiis literis quas a Casaubono ferebat, maximorum Virorum Dionysii Gothofredi, Jani Gruteri, et Joachimi Lingelshemii amicitiam sibi ac familiaritatem paravit. Atque ilico sub auspiciis maximi Viri, Dionysii Gothofredi, Jurisprudentiae studio se applicuit; quo sic desideriis optimi Parentis occurreret, quem, quotiescunque licuit, et extra causam Religionis, sanctissime semper coluit atque observavit: unde et faventiorem deinceps habuit, vel eo ipso quod tam laudabili, nec minus generoso incepto, Dei causam obsequio Parentis sui anteponere sustinuisset. Donec paullatim quoque optimus senex huc inclinare, amplecti tandem eandem veritatem, et profiteri denuo non latenter oecoepit. Certe in juventute eam atque adolescentia foverat: sed afflictis ac dissicillimis Ecclesiae rebus, atque adeo turbatissima Republica, Anno superioris seculi LXXII, postquam per Gallias omnes horribilis et plane Satanica conspiratio, quam nec ipsi probare poterant meliores e Pontificiis, tot millia innocentium capitum miserandum in modum sustulisset, ex ista tanta et tam subita rerum omnium conversione aliquod frigusculum senserat; quod penitus

excutere non potuit, antequam meliora et solidiora omnia, ex ipsis Sacrae Scripturae fontibus, diductis per Antiquitatis Canales, ab eruditissimo Filio publice privatimque doceretur, Ut redeamus ad CLAUDIUM nostrum, tanto is flagrantior quoque ad capessendam Civilis Prudentiae et Antiquarum Legum Scientiam extitit, quanto ipse usu magis ac magis comperiret, facere eas curas ad penitiorem quoque Romanarum Graecarumque Antiquitatum notitiam; cum eas. unice sitiret. Quippe qui ad scopum suum, quem vel a primis annis semper in inquirenda et excutienda Veterum Theologia, et purioris Religionis antiquitate locaverat, Literas Graecas et Latinas, tum universam [gap: Greek word(s)] apprime conducere, quin et necessariam omnino judicaverat. Nam quae in Literatura commentatus est, non fuere nisi juvenilis admodum ingenii rudimenta, et quasi quaedam ad illa magis severa et seria studia [gap: Greek word(s)] . Quin etiam in iis ipsis, quam varia passim interserit, quam multa disputat de Rebus Sacris et Primitivae Ecclesiae temporibus. Commentarios in Historiam Augustam, in Tertulliani Pallium, in Solinum ipsum perpendite, excutite, et nihil unquam ab ipso profectum, unde non aliqua semper ad Ecclesiam utilitas redundaret, facile mihi omnes concedetis. Quod unum ergo in votis habuit, felicissime et prospero admodum successu tota vita persecutus est, Philologiam adjungere ad Sacrarum Literarum, et Historiae Ecclesiasticae seriam ac sinceram indagationem.

Interea noster, ut prudens semper fuit, et in futurum longe prospiciens, dum Heidelbergae versatur, statuit nihil prorsus eorum negligere, quae sibi in posterum ad rem quam inceptabat aut utilia aut necessaria fore existimaret. Admissus igitur in interiorem Jani Gruteri amicitiam, simul et liberrimus ei ad locupletissimam Bibliothecam patuit aditus. In eam itaque se condit, et ad evolvendos partim, partim conferendos cum editis, aut si editi non essent, et majoris momenti viderentur, transscribendos Graecos Latinosque Codices MSS. Sese accinxit. Atque eaquidem pertinacia, ut non diem tantum

sed et noctem huic curae impenderet, et ex tribus unam semper insomnem duceret. Toto mane fere una semper cum Grutero hanc operam navabat: a meridie per aliquot horas ambulationibus se invicem atque eruditis sermonibus recreabant ne quod otium etiam sine negotio abire sibi CLAUDIUS noster permitteret. Tum iterum SALMASIUS ad pensum suum, Gruterus domum reverti solitus: quin etiam id juris in Bibliothecam jam acquisiverat Heros noster, ut in museum quoque, quos vellet, secum Codices perlegendos aut describendos adduceret. Ita factum paucistimis mensibus ut eruditionem acquireret plane incredibilem, et fama nominis ejus, non Germaniam tantum universam, sed et Belgium nostrum et Gallias pervagaret, et pro Grutero jam SALMASIUS undique de dubiis. ac conclamatis apud omnis generis Auctores locis consuleretur. Ille vero jam tum eruditionis variae admodum et diffusae copiis instructus, nunquam non plenissime iis satisfecit, et supra expectationem quoque lautissimis doctrinae et Polymathiae suae epulis satiavit. Supersunt tum in ipsius Museo, tum apud amicos, maximorum virorum Literae, quibus super variis admodum et dissicillimis Locis in Stephani Dictionario, Floro, Callimacho, Theocrito, Athenaeo, Hesychio, aliisque gravissimis Authoribus sententiam rogatur. Quid iis reposuerit facile colligere est ex illis, quae de immensa ejus eruditione in Epistolis suis Viri maximi Scaliger et Casaubonus testantur; et propediem ex Salmasianis ipsis, quas tum ex Germania, tum aliunde expectamus, sequentibus Epistolarum Libris, quos adornamus, inserendas, manifestius apparebit.

Impar his tantis Laboribus CLAUDIUS noster, et qui caelestem ac divinam plane animam sortitus erat, cum imbecillo esset corpusculo, accedente et aeris intemperie, amori usque adeo ardenti, quo eruditionem omnem deperibat, satisfacere pro desiderio non potuit; et languor atque invaletudo tam praeclarum impetum sufflaminavit. Sed et Medicorum inscitia factum, ut, cum leviter defungi eo malo potuisset, quod exstudiorum assiduitate potissimum contraxerat, tractus sit ultra

annum et amplius. Illi enim calidis et desiccantibus curare eum laborabant, cum temperamenti esset vel calidissimi, nec nisi humectantibus ac refrigerantibus refici posset aut deberet.

Cum per eum languorem a studiis pene omnibus arceretur, et Medicorum consilio vigiliis ante noctem abstineret, ne nihil ageret, testatur alibi se coepisse non amare, sed amatorem agere, et more caeterorum studiosorum qui tunc Heidelbergae degebant cum puellis versari ac ludere. Quod eum in finem nunc adduco, ut hinc discat benevolus Lector, quam maligne, quam impudenter confictum olim ab adversariis mendacium fuerit, amoris impotentia in morbum incidisse Heidelbergae SALMASIVM nostrum. Quae cum mera calumnia sit ac per se facile transpareat, nec fidem unquam apud bonos invenerit, non est cur in confutanda ea laboremus.

Alia mens et melior, et firmiori certe tibicine suffulta cum ab ipso Grutero habuerint, Principum Virorum Scaligeri et Casauboni, qui simul ac de morbo inaudiverant, atque etiam diu antequam audiverant, cum invasurum brevi ex tanta praesertim studiorum pertinacia, tanquam certo praeviderent, rogant, orant, precantur, ut valetudinem curet, et in studiis suis memorem se veteris dicti probaret, [gap: Greek word(s)] . Satis se intelligere quae sit studiorum ejus ratio, quae contentio, ac proinde de ipso et ipsius valetudine se admodum esse sollicitos. Quid quod [gap: Greek word(s)] Casaubonus, totam prorsus Epistolam hac sua de valetudine optimi adolescentis cura ac sollicitudine impleverit. Pauca ex iliâ, quia omnino digna mihi visa sunt quae etiam hic legantur, exhibebimus. Litterae, inquit, quas ante menses fere duos accepi, etsi non [gap: Greek word(s)] gaudium mihi attulerunt; magno tamen solatio mihi fuerunt [gap: Greek word(s)] propter nuncium de tua afflictissima valetudine paullo ante allatum. Meministi, doctissime Salmasi, quoties tecum per literas egerim, ut Te respiceres, et corpusculi tui valetudini consuleres. Noram animi tui impetum: quem sciebam corpori plura imperare, quam vires ejus ferrent. Itaque quoties tui recordatio animum

subibat (subibat autem saepissime) metuens valetudini tuae, tibi tacitus apud me irascebar. Nam qui nihil mediocre de tuo excellenti ingenio sperarem, iniquo animo ferebam non id agere te, ut Resp. Literaria quam diutissime industria et laboribus tuis fruatur, etc. atque aliis id genus interjectis, cum de obitu Scaligeri monuisset, ac publicam privatamque jacturam, ut par erat, moestissimis verbis extulisset, Levabor, inquit, non mediocri parte hujus aerumnae, site valentem de reditu cogitare intellexero. Omnia igitur depone, corpori servi. Quantam diligentiam in valetudinem tuam contuleris, tanti me fieri a Te putabo. Si Pater fuisset, an, quaeso, poterat magis esse sollicitus? An majorem affectum testari? Curam de valetudine ejus gerere? Quasi spes opesque tum omnis Literati Orbis, tum privatim suas in tam tenero capite, et vixdum annos quindecim nato (quis crediderit!) sitas optimus Senex judicaverit. Plura erant hujusmodi in iisdem Literis, et flagrantissimi amoris, et mirae sollicitudinis plena, quae idcirco sigillatim non adduximus, quia passim illae prostant, et plenius a benevolo Lectore (si tanti judicaverit) legi illic poterunt, nos digitum solummodo intendimus, quia festinamus.

Quamvis autem et taedii et languoris multum is morbus Heroi nostro pareret, nunquam tamen usque adeo afflixit divinae particulam aurae, ut omnino a studiis et vigiliis abstineret. Verum in victus plane et indomitus, quem initio ad Libros [gap: Greek word(s)] animum atque aestum attulerat, ad exitum usque constanter admodum servavit; et licet impetum ejus paulum quidem frangeret dolor et morbi pertinacia, sistere tamen non potuit. Cujus constantiae suae etiam publica extare voluit testimonia. NILUM enim tunc temporis et BARLAAMUM de Primatu Papae, Rogatu Amplissimi Bongarsii, accurate admodum recensuit, et adjectis ad calcem emendationibus ac notis, quid singulari judicii atque ingenii sui perspicacitate in Critica tunc etiam posset, satis ostendit. Ac licet opusculum fuerit paucarum horarum, et a puero admodum, vix quatuordecim annorum, curatum, ejus tamen nese senem quidem

postea poenitere docuit, cum iterato ad calcem Libri Primide Primatu excudendum tradidit. Mox FLORUS insecutus est, Anno CIC IC C IX. Infinitis locis post Cl. Gruteri curas emendatus atque explicatus; quem ipsi etiam Grutero, tum gratitudinis ergo, tum etiam ut arbitrum eum sibi caperet, dedicavit. Annum vix tum impleverat quintum supra decimum CLAUDIUS noster, et tamen adeo exquisita ad eum Authorem jam tum post tot doctissimorum virorum labores observaverat, ut viros summos iterum in admirationem abripuerit. Obierat tum magnus Scaliger: verum superstes Casaubonus, quo cum ille paria facere solitus dum viveret, in laudando SALMASIO nostro, pro eo tunc temporis in Epistolis suis respondit, et nunc quoque hoc loco pro aliis respondebit, cum unus tunc ac solus principatum in Literis obtineret. Ergo ad SALMASIUM ille, post acceptum Nilum et Florum, de Libellis, inquit, quos nuper a Te editos misisti, etc. Unum scito, ita mihi placuisse hoc [gap: Greek word(s)] tuarum Lucubrationum, ut neminem tota Europa tuorum aequalium putem tibi comparandum. Parum dixi: sed nolo in os. Atque addit iterum aliquid de valetudinis cura, quo magis credatur ista animitus, [gap: Greek word(s)] loqui. Iterum Numen, inquit, convenio, et pro tua sanatione vota facio. Tanti intererat SALMASIUM valere, et curis suis superesse. Quod tamen in tantum vir ille maximus tum suspiciebat, neque id immerito, ipse deinceps Heros noster pro crepundiis pueritiae suae habuit, et jam gravior annis, ac doctrina provectior plane contemsit, et abjecit; cum alias animadversiones jam haheret SALMASIO dignas. Juvat audire, quae in eam rem olim ad Clarissimum atque Eruditissimum Virum FRED. GRONOVIUM scripsit, Epistolâ hujus Libri CXI. Scio me Auctorem illum (de Floro loquitur) olim in Germania curasse edendum, CUM VIX QVINDECIM ESSEM ANNORUM (Nota.) Praeter mea errata tot alia. de suo accumularunt operae, ut foetum illum numquam promeo agnoverim. Habeo tamen ad editionem paratum elegantissimum illum Auctorem: qui ubi prodierit, si unquam prodit, ostendet quid intersit

inter puerilia rudimenta et maturioris aetatis curam. Ergo et ex illis apparet falsam esse computationem, quam vulgo in designanda aetate CLAUDII nostri servarunt Viri docti. Si Anno CIC IC LXXXVIII natus fuit [gap: Greek word(s)] , Florum in Burgundia ediderit oportet Anno hujus Seculi III. ante quam etiam de Germania cogitaret: aut si in Germania edidit circa Annum hujus aevi IX (ut omnino verum est) jam oportet XX et amplius annorum fuisse; et sic insignitum Ejus mendacium fuerit, quod ipsius manu rotundis literis consignatum heic expressimus. Sed et alia sunt, quibus confirmem quod dico; et habeo mihi adsentientes Viros Clarissimos ac SALMASIO nostro, dum viveret, perfamiliares.

Praeter ista STEPHANUM De Urbibus etiam habuit paratum ad praelum sexcentis amplius locis a se emendatum, ac maxima parte ex Antiquissimo Codice Bibl. Palat. auctum. Cui, si bene memini, versionem etiam adjecerat, potius temporis fallendi, et styli exercendi gratia, quam quod necessariam judicaret. Mirum dictu, quantopere hujus Operis videndi desiderio teneretur magnus olim Casaubonus; atque operae pretium erit ipsius verba adducere, quod laudes contineant, quae ne adulto jam et sene fuissent indignae. In ea igitur quam ad eum Lutetiâ dedit ipsis Kal. Septembr. Anno hujus Seculi VII. Stephano tuo quid factum sit, ait, discupio scire. Nam is Liber nobis nunc cummaxime esset usui. Multa enim, ut scis, Polybiana ille Auctor attingit; in quibus, si quid a te fuerimus adjuti, antiqua fide profitebimur, per quem profecerimus. Est sane is Liber admodum depravatus: ut non mediocris. laus eum videatur secutura, qui meliorem saltem publicaverit, quam priores [gap: Greek word(s)] fecerunt. Hoc ego a Te spero, et certo scio [gap: Greek word(s)] ita fore. Mox iterum: Tantum illud opto, ut et quam primum editionem matures, et ut, nihil eorum omittas, quae videntur nostris studiis posse conducere. Ecce Principem Literarum Puero SALMASIO fasces demittentem, et qui omnes docere tunc posset, praesertim in Graeca Literatura, a Puero (cur enim aliter appellem?) quatuor et decem annorum

multa se doceri posse, non tam sperabat quam certo sciebat. [gap: Greek word(s)] jam puto me Lectori movisse; et, si in manu mea esset brevi extinguerem. Non periisse eum Thesaurum certo mihi constat, sed nec in Bibliotheca [gap: Greek word(s)] a multis retro annis extitisse. Ubi tamen haereat, arbitror mihi jam compertum. Et publice heic Eruditissimum illum virum, qui hactenus servat, oro atque obtestor, ne diutius ejus desiderio [gap: Greek word(s)] discruciet; et quam illi privatim videndi ac legendi alias potestatem [gap: Greek word(s)] concessit, eam nunc omnibus faciat, tum gratitudinis causâ erga Manes Defuncti, tum benevolentiae erga Literatos, quos variis atque eruditissimis operibus non cessat etiamnum demereri.

Reditum ad Parentes jam meditabatur SALMASIUS noster, cum repente cupido eum cepit Romam videndi, et reliquias ac monumenta potentissime ac latissime olim dominantis Populi. Et jam itineri sese accin xerat, atque in comitatum Mercatorum quorundam se dederat, cum ea ipsa nocte, quae praestitutum profectioni diem praecederet, terribili insomnio turbatus, et vocem audire visus quam maxime eum dehortantis ab eo incaepto, atque interminantis quoque, si eam viam insisteret, nunquam vivum reversurum, consilium illud penitus abjecit, Praesertim cum cogitaret, quam caute illic sibi agendum foret ne vitae discrimen, aut aliud malum incurreret; dein si vel cautissime ageret, malevolentium tamen hominum artibus, cum jam fama undique notus esse coepisset, facile prodi et deferri posse. Tum et illud accedebat, Nilum et Barlaamum, Pontificiae Monarchiae hostes acerrimos, ipsius cura non tantum vulgatos, sed et expolitos esse; unde et tanto certius periculum adiret, et si vel optime res caderet, temeritatis tamen notam effugere posse desperabat. Et quid, quaeso, tunc magni Roma habuit, aut quid nunc etiam habet, cujus videndi aut lustrandi tanta Eruditos vel cupido incesseret, vel necessitas urgeret? Cum praesertim quae ad Eruditionem, et notitiam Antiquitatis facere possunt aut Inscriptiones, aut aliud genus monumenta, tam accurate, eorum operâ ac studio qui viderunt,

typis et elegantissimis Figuris expressa nunc habeamus, et multo quoque nitidius quam vel in illis Locis visuntur. Atque Eruditorum quidem ea aetate summa inter Italos erat penuria. Mores vero corruptissimi, et facti ad omne genus vitiorum. Memini me aliquando inter Epistolas CL. Lipsii unam satis luculentam offendisse, qua doctissimum quendam juvenem, multis et urgentibus rationibus ab Italico itinere dehortatur. Verum Liber nunc non est ad manum; qui habent, et inspicere dignabuntur, si faciem Italiae, quae tunc fuit, nec deinceps in melius mutata est, tum si alias rationes quibus adduci potuerit Heros noster, ut confidentius sententiam mutaret, cognoscere satagant, operam non perdent.

Patriam ergo cogitavit, et jam spoliis insignis opimis, quasi totidem armis instructus, quibus rem Literariam jam labantem instauraret, vel Hostes veritatis, et hoc potius, aggrederetur, paternas sedes, et natale solum elegit, unde primum impetum faceret. Tum videre eum Parentes, qui impensius eum amabant, atque incredibili ejus videndi et amplectendi desiderio se teneri significaverant, efflictim expetebant. Nec necesse fuit currentem impellere Quid quod dissidia indies et bellorum motus in Germania gliscerent; qui tum Academiam Heidelbergensem atque opulentam Bibliothecam, tum Germaniam universam haut ita multo post miserandis modis vastarunt. Protinus ergo convasatis rebus suis SALMASIUS noster, tendit in Burgundiam ad Parentes; exacto jam in Germania solido triennio. Notandum hic obiter, errorem admissum in exprimenda subscriptione ejus Epistolae Casaubonianae ad Salmasium nostrum, quae in priori Editione numerum habet XLI, recentiori vero IC CCLXIV. Datam enim subscriptio, ut nunc extat, innuit Lut. Paris. vi. Kal. Septemb. CIC IC CXIII. atque ex ipso quidem Literarum contextu apparet Salmasium etiam tunc in Palatinatu haesisse; quod turbare fortean posset Lectorem minus attentum. At ne quidem Parisiis tunc fuit Casaubonus, sed Londini, ut scimus; neque ex Anglia, postquam semel intraverat, pedem unquam extulit. Tum ex altera quae

est XXXVI, et nov. ed. CCCCCXLII, facile error deprehendi potest. In hac enim jam gratias illi agit pro acceptis libellis, qui erant Florus et Barlaamus; in ista altera demum editum Florum sperat, neque dum viderat. Ante eam ergo locanda est, et sic patebit non A. CIC IC CXIII, sed CIC IC CVIII scriptam fuisse.

Vix pedem in Galliam intulerat, cum Optimus et vere Magnus HENRICUS IV. detestanda Regicidae Ravaillacae manu occubuit. Omnis ex eo casu Gallia in luctu, et imminere tum plane pernicies universae Genti videbatur. In primis vero lugere Eruditi, et sortem suam miserari, cum, eo extincto, nihil sibi tutum fore vererentur a diris et crudelibus Lojolitarum machinationibus. Gallia ergo omnis in motu. Interea noster aut in Parentum AEdibus, aut Praediis Suburbanis, studiis porro operam navavit, et publicum luctum, turbas, commotiones, quae aures saepe verberabant, Musarum amaenitate temperavit.

Et hic frequentare denuo cum Eruditis Literarum commercia occoepit; qui ad eum undique, facto velut agmine, difficultates suas solvendas deferebant. Per illud tempus, edidit misitque ad SALMASIUM Spicilegium suum in Harpocrationis Lexicon Eruditissimus Maussacus, quo quae a SALMASIO potissimum, post Notas suas vulgatas, per Literas didicisset, collegerat; praemissa admodum honorifica Ejusdem mentione, et elogiis non vulgaribus passim inspersis.

Interea Lutetiam aliquando excurrere, arctiorem cum Doctissimis et Amplissimis totius Regni Viris Sillerio, Thuano, Puteanis, Memmio, Servino, Rigaltio, aliisque, qui alicujus aut nominis aut dignitatis tunc erant, familiaritatem contrahere. Rigaltio imprimis utebatur, cum ei Regiae Bibliothecae cura incumberet; cujus quoque aditum ejus beneficio quoties vellet impetravit. Et cum jam ad graviores curas se accingeret, omnemque prorsus Graecam Romanamque Historiam, ipsius quoque Naturae arcana, denique Res Ritusque Veteris Ecclesiae penitius scrutandas et indagandas suscepisset, praeter ea

quae ex Palatinatu secum advexerat, etiam pervolutanda Illustris et vere Regia Bibliotheca ei videbatur. Verum quo id commodius et majori cura perficeret, impetraverat a Rigaltio, ut secum, quos luberet, Codices vel in Burgundiam quoque et in Museum suum deferret. Jam singulis ergo mensibus iter Lutetiam instituebat, et Libros quibus usus erat reportabat, alios de novo auferens.

Inter has curas, [gap: Greek word(s)] , rogatu CL. Rigaltii duas difficillimas Graecas INSCRIPTIONES HERODIS ATTICI elucidavit, et luculentis COMMENTARIIS exornatas, adjectis simul etiam NOTIS ad DOSIADAE ARAS et obscurissima Poematia SIMMIAE RHODII OVUM, ALAS, SECURIM, THEOCRITI FISTULAM, CL. Rigaltii porro curae commisit. Qui, cum eruditionis non vulgaris plena omnia esse comperisset, et suspiceret, Parisiis excudenda exhibuit Anno CIC IC CXIX.

Eodem fere tempore rogatus ab Amico quid sentiret de sententia quam super REGIONIBUS ET ECCLESIIS SUBUR BICARIIS Sirmondus cum Sociis foveret, quae sibi visa essent et libere admodum, pro more, et erudite ac solide Literis commisit, quae mox etiam ejusdem Amici, ad quem scripserat, opera Parisiis tum vulgata sunt, et quia nobis mire quoque placuerunt, ac legi posse cum publica utilitate judicavimus, nec nisi raro in his Regionibus occurrant, praelo iterum subjici, et ad hujus voluminis calcem adjungi curavimus.

Successit deinceps ingens et aureum opus COMMENTARIORUM in AUGUSTAE HISTORIEAE SCRIPTORES, qui Suetonium sequuntur, et Minores appellari solent. Nam post Casauboni obitum, quo nemo melius hos Authores curaverat, in tota Gallia nullus repertus est, qui post ipsum aliquid hic tentare vel posset vel auderet. Et cum alii nemini obtrudi posset hoc negotium, itum est in Burgundiam ad CLAUDIUM nostrum; qui licet in alio argumento tunc versaretur, et nihil minus expectaret, cum dudum Notas et emendationes suas, et excerpta ex MSS. Pall. Quae habuerat ad illos Authores proprio usui dicata, [gap: Greek word(s)] Casaubono tradidisset, quia tamen et multorum

amicorum atque illustrium virorum perpetuis petitionibus; et Typographi precibus resistere diutius non poterat, hoc quasi [gap: Greek word(s)] , adillud quod tunc tractabat majoris operae et moliminis, sibi assumserat. Ac repetitis, quas Casaubono ante ineam rem dederat, schedis paucis ad modum mensibus totum illud opus absolvit. Ac tum demum omnibus manifestum esse coepit quanta esset portentosi hujus ingenii vastitas, quam varia eruditio; et quantum adjumenti et gloriae Scientiae omnes ab hoc Daemonio hominis expectare possent. Mirari alii judicii dexteritatem, alii ingenii, quod etiam [gap: Greek word(s)] , et impervia Viris summis, facillime penetraret; alii vero miram facilitatem et promtitudinem suspicere: at obstupescere omnes immensum illum omnigenae eruditionis Oceanum, nusquam pene sistendum, nisi sibi ipsi limites poneret, et velut suum ipse aestum atque impetum tardaret, et in medio cursu vi quadam abrumperet.

Vixillud opus absolverat Heros noster, cum negotium illi denuo procuravit Sirmondus. Nam cum videret multum de existimatione sua apud Viros eruditos imminuisse Epistolam SALMASII de Suburbicariis, ne scilicet omnino victum se silentio suo testaretur, Libellum iterum reposuit, sed qui honori ejus nocuit magis quam profuit. Et cum tam misere haut multo ante vapulasset, sexcentis tamen novis plagis obnoxium tergus maluit reddere, quam non ulcisci veteris et jam in cicatricem coeuntis vulneris, injuriam. Multum illic se versat, saepe auras verberat, aut cum umbra sua litigat. Quae manifesta sunt, et omnibus comperta negat: errores erroribus connectit; et dum veteres defendere annitur, de novo plures iterum committit, in multis sibi contradicit, in plerisque nugatur, in omnibus fere hallucinatur; et cum miserandum saepius, passim et quovis loco deridendum propinat; ut verissi me omnino alibi SALMASIUS, judicavit, ac certissimis quoque argumentis comprobavit. Eum Librum, quia tunc Parisios SALMASIUS cogitabat, Adventoriam Sirmondus inscripsit. Haud diu siluit SALMASIUS, verum ilico Parisiis EUCHARISTICON illi

pro Adventoria reposuit. Quo Libro quam alte jam Anquitates et Origines Ecclesiasticas penetrasset, quam solide intelligeret, luculenter admodum docuit. Et Sirmondum plane ad incitas redegit, ut vel ipsi Doctissimi e Pontificiis testantur; nec ausus est deinde unquam cum SALMASIO pedem conferre.

SALMASIUS jam aevi maturior, et quo commodius quod reliquum erat vitae conficeret, coepit de conjugio cogitare: et Uxorem sibi sumpsit Nobilissimam et generosissimam Matronam ANNAM MERCERIAM, Filiam Amplissimi ac Doctissimi Viri JOSIAE MERCERI De Bordes, Gryniaci Domini, Magni illius Viri JOANNIS MERCERI, variis atque eruditissimis ingenii monumentis inclyti, Filii. Viri, ut Heraldus publice testatus est in eo ipso opere quod contra Salmasium scripsit, praecellentis ingenii, ac doctrina eximia, sed sagacitate et rerum gerendarum et explic andarum magis clari. Unde et in pretio et honore semper fuit apud Regni Proceres, et a maximo Rege HENRICO IV. variis atque amplissimis dignitabus ornatus. Dubiumque reliquit, utrum prudentia et fortitudine in juvandis Patriae rebus, an solida et omnigena eruditione magis excelleret. Scripsit atque edidit, dum vixit, Notas doctissimas et elegantissimas in Tacitum, Aristaenetum, Dictyn Cretensem, Apuleji Librum De Deo Socratis, et Nonium Marcellum. Invenio praeterea et in Casauboni Epistolis crebram mentionem Commentarii ejus in Tertulliani Pallium, verum an editus ille fuerit, non potui hactenus indagare. Caeterum cum summa eruditione modestiam quoque et candorem raro admodum, sed necessario et summe laudando conjugio junxerat; adeo ut cum in Notis ad Tacitum multa contra Lipsium disputasset, ab ipso Lipsio tamen insignem laudem meruerit, quia et cum causa, et cum modo hoc faceret, uti ipse scribit in quadam Epistola ad Baudium, quae extat in Nov. Ed. Baudianar. Epist. Cent. IV. Ep. XXIX. Cum eo SALMASIUS, dum licuit, vixit conjunctissime, et, ut fuit semper [gap: Greek word(s)] , multa cum eo conferre, dissererede communibus

studiis, summae fuit voluptati; sed quam post paucos admodum annos mors atra turbavit. Quantum ex ea jactura luctum conceperit tum CLAUDIUS noster, ut et quam efflictim eum amaverit, et quantum in illo capite damnum Res Literaria perpessa sit, hic discatis ipsius met disertissimis atque accuratissimis verbis malo, quam meis. In Prolegomenis ergo ad Plinianas Exercitationes sub exodium, cum forte mentionem optimi et doctissimi Soceri sui injecisset, Ejus, inquit, Viri interitu quantam nuper jacturam fecerit Resbublica Litteraria satis sciunt quibus vel de solo nomine notus fuit. Ego vero cui doctrinam ejus ac virtutes propius intueri ac stupere contigit, hoc magis etiam testari possum; et cum privatum damnum, quod ex illa morte sensi me maxime tangere, sicut facit, debeat, haud minus et publici caussa afficior quamvis in illo homine non me Socerum duntaxat amisisse crediderim, sed Patrem, sed socium studiorum, adjutorem, fautorem, laudatorem summum, et quidquid est denique majorum minorumg necessitudinum. Ingenio eum sagacissimo, judiciol imatissimo, eruditione consummatissima si dixero, vera quidem me praedicare consensus omnium fatebitur, sed partem hanc esse laudum ejus nec maximam scio, quibus pro re ac merito latius explicandis alius a me destinatus est locus, ideo hic parcior ero. Talem ergo Socerum, sed pauxillo tem. pore, habuit Heros noster; et hunc quoque prudenter admodum elegerat. Quid enim, qui solas aestimabat animi dotes, caetera, quae mundus suspicit, calcabat, an adsciscere alium sibi Socerum commodius potuit, quam consortem studiorum suorum, et qui cum eo ad gloriam quoque immortalitatis sapientiae via grassaretur? sed et potentiae atque authoritatis tantae apud suos, quanta a Literato Viro desi derari potuit.

Interea temporis Commentarios ad TERTULLIANI PALLIUM ediderat SALMASIUS noster: opus diffusa admodum Eruditione differtum; et quod omnem pene antiquam Rem Vestiariam tractaret. Argumentum ut difficile admodum, ita utilissimum ac necessarium cognitu iis omnibus, qui cum utilitate Veterum quorumvis Scripta versare studeat. Parenti vero

suo Benigno de Salmasia inscripserat; ut aliquod erga eum publice extaret gratitudinis suae monumentum. Quippe cui pene soli non [gap: Greek word(s)] tantum sed et [gap: Greek word(s)] post Deum deberet: cum Graecas Latinasque Literas ab eo puer admodum, et commodissime didicisset. Eum Librum deinceps et ab Adversariorum morsu Scriptis Apologeticis strenue vindicavit.

Ad graviora interim gradum jam promovens, et ipsa Naturae Arcana, vidit sibi Heros deesse aliarum Linguarum cognitionem; ergo ad Graecas et Latinas, Orientales etiam plerasque, Hebraeam praesertim, et Arabicam cogitavit adjungere: ne quid in posterum esset, ubi sistere impetum ingenii in indagandis omnigenae et cujusvis reconditae eruditionis adytis cogeretur. Verissime enim ab Eruditis hactenus vel judicatum, vel compertum, omnes omnino scientias quasi quodam arcano Naturae vinculo sibi invicem connexas: Et frustra quempiam in una rite absolvenda desudare, nisi caeteras quoque noverit. Quia ergo per omnia longe lateque se diffunderet vastissimum illud ingenium, ut tanto confidentius de Orientalium Rebus, cum occasio ferret, pronunciaret, tum etiam quidquid illi prae caeteris exquisiti de omni Scientiarum genere in Scripta retulissent, addisceret; in eam curam totum sese tradidit. Et quia Magistri copia, licet diu quaesita, non oblata est, placuit tandem experiri ecquid sine Magistro hic etiam proficere posset, ut pene in caeteris omnibus fecerat. Et hoc belle admodum processisse, testis ipse in Epistola ad Grotium, quam etiam hoc volumine exhibemus. Et satis manifesto apparuit, quantum in eo stadio profecisset, in Divinis [gap: Greek word(s)] Exercitationibus Plinianis.

Per idem tempus commodum accidit, ut amicitiam suam illi et singularem affectum ultro offerret vir et eruditione et genere Nobilissimus, nec sine honoris praefatione nominandus Fabricius de Peyreso, Regius in Aquae-Sextiensi Curia Senator, Literarum magnus, dum vixit, instaurator, et Literatorum Maecenas plane incomparabilis. Is ergo qua potuit ope atque opera suppeditatis undique subsidiis, SALMASII institutum

promovere perpetuo annisus est. Interim quaecunque in omni antiquitate difficillima, nec cognita hactenus aut explicata animadverteret, continuo ad SALMASIUM, tanquam certissimum Asylum, detulit; eandemque, ut semel institerat, viam ad mortem usque constanter servavit; donec magis magisque perspecta Ejus [gap: Greek word(s)] , etiam de iis consulere, quorum notitiam dudum deploratam, nec nisi ab Oraculo aliquo petendam esse Eruditi omnes consenserant. Quam multa in Veteribus Inscriptionibus, hinc inde passim erutis, et captum Eruditorum omnium fugientia; quam abscondita in Veterum Astrologia, Militia Romanorum, in Literis ad Ipsum; et quam perspicue omnia, et quam solide elucidarit, in quibus explicandis aut omnes hactenus aberraverant, aut frustra omnino desudaverant, patebit tum ex iis quas in hoc volumine exhibemus, tum ex aliis quam plurimis, quas ex Gallia nunc expectamus ex Museo illustrissimi Herois CLAUDII FABRICII, Baronis Riantiensis, operâ vero et curâ Nobilissimi et Amplissimi CONRARTI, Consiliarii ac Secretarii Regis Christianissimi, Viri omni laude majoris, comparatas; quod gratitudinis ergo publice heic profitendum duximus. Minima horum pars est, quam in Annalibus suis de Vita Inclyti Viri, Vir summus Petrus Gassendus nuper admodum memoravit: quin et multa perperam (nescio quo fato) relata, alias fortasse docebimus. Quid quod et AEgyptiacae Linguae Arcana, et universam pene veterum. AEgyptiorum Theologiam, Astrologiam, Mysteria multa Hieroglyphica, longius latiusque, ut Amplissimo Peyrescio satisfaceret, explicârit. Inde tanta utrimque animorum conjunctio, tanta et tam arcta necessitudo coorta, ut non credam ullum alterum pari affectu [gap: Greek word(s)] coluisse, aut vicissim ab altero aeque fuisse redamatum. Qui ejus rei fidem requiret, sat manifestam inveniet in Praefatione ad Tabulam Cebetis Arabicam, quam ante quindecim annos noster Heros publico exhibuit. Qui ergo tam magnifice de Salmasio olim meritus fuit, et quem tam impense vicissim Salmasius amavit, non erat a nobis sine honesta gloriosarum virtutum et

meritorum Ejus commemoratione hoc loco praetereundus. Plura non capit hic Scriptionis modus; et vereor, ne Orationis nostrae inconcinnitas potius quid deruat de Ipsius laudum cumulo, quam vel hilum adjiciat.

Personabat jam Universum Orbem SALMASII nomen. Nec a Doctis tantum aestimari, in pretio haberi, ad coelum evehi; sed et a Potentissimis Rebuspublicis, ipsisque Regibus ultro ambiri coepit. Singuli Eum sibi vendicare, sibi soli asserere exoptabant. Oblatis ergo lautissimis conditionibus primum VENETI tentare; quod crederent immortalem ab Eo sidere Patavio suo splendorem accessurum. Et quia publicas Lectiones detrectabat, quod videret eas studiis suis obfuturas, iterum oblatis aliquot Aureorum millibus solum orarunt (quod nuperrime ex amico didicimus) ut ter in anno publice praelegeret; modeste tamen recusavit, et gratias egit tum privatim, tum publice etiam, dicato Iis stupendo admodum et immensae eruditionis Opere EXERCITATIONUM PLINIANARUM AD SOLINUM.

Quod opus, vel potius, quem Thesaurum, quibus cedo laudibus satis digne efferemu? Divinum appellat Beverovicius, alii infinitae eruditionis; nobis omnigenae Eruditionis latum et vastum pelagus vocare nunc adlubescit. Paucis verbis, sed vere omnia complexus sum. Et horror quasi me invadit, et mentem stupor occupat, quoties ambitum tam immensi aequoris animo circumspicio. Recte olim et eleganter Plinius Nepos Opus Historiae Naturalis Avunculi sui vocavit, diffusum, eruditum, nec minus varium quam ipsa esset Natura. Lib. III. Epist. V. At si hoc seculo vixisset, ut ingenuus erat, magnusque et idoneus eruditorum omnium aestimator, quid de AUGUSTO hoc EXERCITATIONUM SYNTAGMATE dixisset? Praesertim ubi tot Avunculi [gap: Greek word(s)] , tot in Graecis vertendis [gap: Greek word(s)] admissa, tam docte et tam exquisite castigata a SALMASIO comperisset. Quid de infinitis aliis quae et latius multo quam Author Historiae Naturalis, et solidius, et doctius, et accuratius dicta ac diducta offendisset? Et haec tantum

SPECIMEN erant OBSERVATIONUM, quas in PLINII HISTORIAM NATURALEM partim jam confectas, partim affectas habebat. Idcirco pro Plinio, compilatorem ejus Solinum in contextu operis persequendum sibi sumserat. Tertium Volumen jam praelo paratum habuit, quo egerat De Erroribus Veterum et Recentiorum in Re Herbaria; et jam in Gallia olim edidisset, antequam ad nos veniret, nisi idoneum Typographum diu frustra quaesivisset, qui Arabica posset excudere. Unde factum deinceps, ut de Uno Libro, lapsu temporis, dum haesit in Batavia nostra, et majorem copiam habuit Librorum Arabicorum et Persicorum, ingens et diffusum opus procuderit DE HERBIS et PLANTIS; non jam secundum Plinii aut Solini ductum, nam id curriculum tum arctum nimis videbatur, sed suo sibi genio et talo decurrens. Atque illud quoque jam lucem aspexisset, nisi Didymum de Plantis Authorum rarissimum et vetustissimum ex Italia diu frustra expectasset. Quae tamen confecta habuit, etiamnum salva esse, et fortean brevi in lucem protrahenda spem Eruditis omnibus non vanam facio.

Nunc e diverticulo in viam. Postquam ergo VENETI frustrati essent spe ejus potiundi; tentavit idem BRITANNIA, quo Oxoniensi suo Athenaeo eum assereret. Aer et Regionis amaenitas, tum libertas verae Religionis videbantur eum huc inclinare potuisse, et certe obtinuissent, nisi aliquid ab Eo (quamvis lautissima conditione) petiissent, quod cum ad Nationis utilitatem spectaret, non erat tamen ad genium ipsius. Interea ipse PONTIFEX eum deperire, favorem ejus ambire, missa per Episcopum Aurelianensem amica salutatione. Petrus Aurelius Theologus Pontificius celeberrimus, in Anaeretico contra Sirmondum, in Praefat. sub finem, postquam Sirmondum acriter admodum reprehendisset, quod tam imprudenter et tam acerbe SALMASIUM, virum maximum, traduxisset, cum in ipsius ingenio nihil esset quod cum SALMASIO conferretur (sunt verba Aurelii.) Longe alia, inquit, mens et pietas fuit sanctissimi URBANI VIII. qui, pro eo quo Eruditionem et eruditos prosequitur studio, non minus Eruditionis quam Ecclesiae ipse

Princeps, HOMINEM TOT NATURALIBUS DEI MUNERIBUS ORNATUM, divinioribus gratiae donis cumulari exoptans, SALUTEM EJUS DOCTISSIMO NUPER AURELIANENSIUM EPISCOPO BREVI APOSTOLICO COMMENDAVIT. Videtur vero Pontifex eo adductus quod Libro contra Sirmondum de Suburbicariis Ecclesiis; Salmasius inter caetera doceat Episco pum Romanum antiquis temporibus non tantum Italiae, nec solius Occidentis extitisse Patriarcham, sed eamdem omnino in Oriente potestatem obtinuisse; quod vero nunc in Occidente solum imperet, Graecos id Schismate suo curasse, quo jugum summi Pontificis excusserunt, Orientemque ab Occidente absciderunt, seseque a Communione Romanae Sedis segregarunt; ut utar verbis ipsius Salmasii. Et sane idem Ille praeviderat, cum de Epistola sua sub finem Eucharistici sui praedicet nihil non habere Romanum, ac proinde non dubitare quin Romae videri, legi, haberique potuerit. Cum Sirmondi altera sententia, qua contendit specialem solummodo Occidentis, nec omnium quidem ejus Provinciarum, Patriarcham fuisse Episcopum Romanum. Interea dissimulabant illi, qui Salmasio hac in parte faverunt, de corruptis temporibus nec nisi quarto seculo et sequentibus aliquot intellexisse, cum optime nosset Salmasius omnino illud Imperium esse Juris positivi, et usurpativi, non institutionis divinae aut Apostolicae. Quicquid sit, maxime versatum Salmasium in omni antiquitate Ecclesiastica, et Sirmondum aliosque Iesuitas istius temporis Coryphaeos longe post se relinquere haud latenter testati sunt: atque exinde magis magisque amicitiam ejus ambire, conari ad suas partes penitus traducere; aut si hoc non possent, variis beneficiis ac lenociniis avertere ejus animum a scribendo contra Romanam Religionem intenderunt: quia scilicet calamum ejus, et accerrimum in Disp utando judicium coeperant extimescere.

Haec inter, circa annum hujus Seculi XXX, de vocando SALMASIO in hanc nostram Bataviam commodum cogitari coeptum est. Urgente imprimis Nobilissimo AERSSENIO gloriosae

atque inclytae memoriae Viro. Et solus dignus habitus, qui Magni SCALIGERI locum tanto post tempore iterum impleret. Erant qui contra ambirent, atque id magno quidem molimine, verum a prudentissimis hujus Lugdunensis Lycaei CURATORIBUS caeteris omnibus praelatus est, ut longe dignior, SALMASIUS noster. Atque ultro citroque missis ad eum Litteris, tandem etiam optimo ac desideratissimo [gap: Greek word(s)] Avunculo nostro JOH. WALAEO, M. D. id negotii dedere, ut quas illi decreverant lautissimas et Heroicas conditiones, praesens praesenti offerret, et quantum posset anniteretur eum ad amplectendum id muneris compellere.

Placebat SALMASIO libera Respublica, ubi posset praesertim pacate incumbere detexendis, quas inchoaverat, Observationibus in Universum Primitivae Ecclesiae antiquitatem, quas inter minas et pravas Lojolitarum machinationes aegre admodum absolvisset; et jam confectas praelo unquam committere posse desperabat. Cum praesentiam suam omnino ei rei necessariam judicaret, et in tota Gallia nusquam satis fidum aut tutum locum inveniret. Illud vero unum nunc agebat; atque eo omnia sua studia, omnes curas dirigebat, ut omnibus machinis Romanum Pontificem, unde tanquam a capite morbus omnis in reliquum Ecclesiae corpus defluxisset, adoriretur. Eâdem causa et olim [gap: Greek word(s)] Casaubonum permotum novimus, ut Angliam pro Gallia sua eligeret; quo liberius istic vacaret confutandis Cardinalis Baronii Annalibus Ecclesiasticis. Bataviam tamen hac in parte prae Anglia praeferebat Heros noster, quod majorem semper in Republica quam in Regno libertatem esse judicaret. Verum nonnihil ab injuria aeris metuebat, qui corpusculum nactus esset plane omnis frigoris impatiens, et incommoda quae inde obvenire sibi possent, in Germania abunde fuerat expertus. In primis vero et hoc illi dolebat ut ingenuus semper fuit et candidus, rem in eum statum fuisse deductam, ut nisi multorum invidiam et odium incurreret, accipere hanc conditionem non posset. Quin maluisset in alterum propterea deferri, ne inimicitiam ejus deinceps experiri cogeretur,

quem placatum atque amicum habere semper mallet. Ut abunde testatur in Epistolis suis. Sane ab omni eum ambitionis culpa vacuum fuisse optime ii norunt, qui istius temporis meminerunt. Cum canere sibi et Musis suis semper constituisset, potius quam vivere Aliis obnoxius. Belgium tamen prae alia Regione jam elegerat, ubi domicilium quaereret; at nunquam potuerat a Parentibus abeundi in tam dissitas oras veniam impetrare.

Post alia atque alia ergo, quia instarent perpetuo Curatores, et eas offerrent conditiones, quae sine fastus suspicione recusari non posse videbantur; assensit eorum petitioni, et circa exitum Anni CIC. IC. C. XXXII. in hanc Urbem cum Familia appulit. Quanto ibi applausu, quanto gaudio, quanta exultatione, quanto honore, quanto omnium ordinum et aetatum confluxu exceptus sit, longum foret hic referre, et properantibus nunc in hoc ipso folio operis Typographicis ad alia porro transeundum. Illud solum hic addam, nullo Professoris, multo minus Professoris Honorarii titulo, ut ridiculi homines finxere, evocatum fuisse; verum ea solum lege, quomodo verissime in Oratione Funebri V. Cl. Adolfus Vorstius commemorat, ut nominis sui honorem Academiae huic impertiret, Scriptis eandem illustraret, praesentia condecoraret. Cum SCALIGER vocatus esset ad implendam vacantem ex decessu J. Lipsii Historiarum et bonarum Literarum publicam professionem: licet eam postquam venisset, detrectaverit. Atque ut re ipsa quoque significarent Amplissimi Curatores, longe, Se eum constituere supra Professoriam conditionem, publica authoritate locum illi in publicis actibus aut aliis occasionibus decernunt ante omnes Professores, immediate post ipsum Magistratum hujus Urbis: quin et singularem illi et segregatam a reliquis sedem in Academia conficiendam mandant. Quibus vero machinationibus, quibus artibus, quo conatu, hunc illi honorem disturbare et irritum reddere laborarint Illi, qui supra se locari eum publico mandato aegerrime patiebantur, et perpetua se invidia discruciabant, non diducam hic latius, ne videar sopitas

jam cum eorum cineribus injurias suscitare: quin malo aeternis silentii tenebris obrutas, et ex memoria praesentium ac posterorum obliteratas: et paria ab Adversariis quoque et hostibus SALMASIANI nominis hic postulo.

Quibus vero et quantis Divini ingenii sui lucubrationibus hic omnem iterum eruditionem promoverit; quam fortiter Religionis hostes, quam solide alios a se dissentientes confutârit, si singulatim commemorare hic contendam, operam omnino perderem; quia vel quibusvis laudibus, nedum meis, majora sunt, et omnia uno verbo melius et rectius fuero complexus, si dixero fuisse singula SALMASIO digna. Catalogum eorum infra Lectori nostro exhibebimus, ut numerum ineat; et, si ante non legit, ex ipsorum, si [gap: Greek word(s)] amore tenetur, Lectione judicium ipse de iis domi faciat, ne foris quaerat.

At quos quantosque amicos e vestigio ultro consecutus sit in hoc Belgio, non possum accuratius, et verius dicere, quam omnes fuisse, qui probi essent, et Eruditioni pretium ponere novissent. Patet ex his Literis, quanto impetu undique, quasi certatim, ad eum convolarint, amicitiam et benevolentiam ejus expetentes, et amplius patebit, ubi plures undique receperimus, quas intelligimus collectas nobis asservari. E praecipuis semper fuere Nobilissimi, et Amplissimi, Aerssenii, Willelmi, Hugenni, Staackmanni, Graswinkelii, Sciverii, Heydani, Vorstii, Golii, Herebortii, Beverovicii, Colvii, Gronovii, Vossii, Riveti, Spanhemii, Crucii, Junii, Dievii, Latii, Walaei, Elichmanni, Wevelichovii, aliique aut generis nobilitate illustres, aut eruditionis fama praecellentes.

Multum quoque et familiariter eo usa est, Serenissima BOHEMIAE REGINA: et de gravissimis saepe difficultatibus cum eo contulit. Quin et Celsissimi et Praepotentes Heroes FRIDERICUS HENRICUS, et GULIELMUS II. Gloriosae Memoriae ARAUSIONENSIUM PRINCIPES, saepius in consilium adhibuere, super Rebus Politicis, ac militaribus. Et cum aliquoties cum Augustissimo Principe FRIDERICO de Veteri

Romanorum Militia, ejusque varia mutatione, et discrimine sub Consulibus et Caesaribus (quod hactenus Eruditos omnes latuerat) sermones miscuisset; tam impense placere sibi SALMASII illas Dissertationes MAGNUS HEROS, et Belgii nostri Mavors significavit, ut Scripto eas consignari protinus jusserit. Et paruit ejus Mandato quam lubentissime SALMASIUS.

Syntagma ergo aliquod de MILITIA ROMANORUM, quod dudum animo conceperat, et cujus gustum saepe Amicis id flagitantibus per literas dederat, tandem auspiciis AUGUSTISSIMI HEROIS serio et accurate tractare primo Gallice, deinde et Latine, aggressus est, nec destitit donec ad finem deduxisset. Integrum tamen videre PRINCEPS non potuit, cum acerbissimo et Bonis omnibus aetatem lugendo excessu prohibitus sit. Varios deinde casus expertus est ille liber et diu per amicorum manus ambulavit; donec ad aliquem, Virum Celeberrimum, pervenit, qui hactenus fideli, sed incommoda publicis utilitatibus, custodia asservavit. Utrum vero aliud praeterea et majus opus conceperit, cui hoc ferviret pro Apparatu, an hoc ipsum fuerit, quod promiserat, incertum mihi est atque incompertum. Cl. Sarravium audiamus in Epist. quadam ad Gronovium; Longiuscule, inquit, Epistolae modo (de Militia loquitur) crediderat olim posse omne istud definiri, et absolvi: sed jam sententiam mutat, grandiusque volumen promittit, quod majoris adhuc OPERIS ad Arausionensium Principem erit vice Apparatus. Magnus sane liber est, quem hodie habemus, et rem omnem plene pertractatam habet. Aliquot ejus [gap: Greek word(s)] excuderant Typographi nostri, cum eam fortunam expertus est, quam diximus. Aliquod tamen ejus specimen, et quoddam quasi compendium Erudito Lectori non uno loco exhibebunt Epistolae quas hoc volumine vulgamus.

Anno CIC. IC. CXL. Parentem amittit jam grandaevum, et praeter propter Octuagenarium, qui et ductor infantiae ejus et fidissimus Paedagogus, et jam provecta aetate magnum illi et solatium et praesidium fuit. Quantopere ille obitus SALMASIUM nostrum percusserit, vel ex hoc apparet, quod testantibus viris

Clarissimis, eidemque dum vixit, conjunctissimis, exundantes lacrymas excusserit. Nec prohibere eas potuit, cui investigandae et perscribendae se tum tradiderat, Philosophia Stoicorum. Adeo ut, licet etiam arma omnia advocaret, quibus in eo casu statum mentis retineret ac tueretur, morte tamen optimi senis, et probitatis fama per omnem Galliam celebratissimi, et abundantis in filium affectus, et candoris et modestiae, et eruditionis, et sinceritatis laudibus cumulatissimi de solita generositate deturbatum locuples ipse testis sit in Praefatione ad Epictetum et Simplicium In aliis adversis fortiorem esse posse; in hoc tamen uno, ubi agitur, erga suos affectus, rem tenerrimam etiam sapientissimis, ne fortiorem quidem se natum velle.

Ergo illud malum in causa suit, cur in Galliam tum festinarit. Abrupto filo COMMENTARIORUM de PHILOSOPHIA STOICA nunquam detexendorum. Impetrata ergo ad certum spatium ab Ampliss CURATORIBUS discedendi venia, auctoritate Praepotent. D. D. ORDINUM Hollandiae et West-Frisiae, quo tutius, simul et magis honorifice eo duceretur, injunctum fuit [gap: Greek word(s)] ut Heroem nostrum Diepam, vehendum Bellica navi PRINCIPIS ELECTORIS, cum Classi sua comitaretur, eoque reverteretur, quoties intelligeret in procinctu iterum esse ad reditum. Qui comitatus, quae pompa licet esset omnino gloriosa et Regia, illud tamen incommodum et haec miseria in itinere illi obvenit, ut post varias tempestates, et ventorum ac maris injurias perpessas, etiam filiam istic majorem natu amitteret, et post octavum diem supra decimum Diepam demum appelleret. Jacturam tamen illam et hanc calamitatem forti admodum et Christiano animo toleravit. Senatorem ad tempus in Curia tunc Rothomagensi agebat Ampl. SARRAVIUS: ergo illic dies aliquot moratus aegre divelli ab eo potuit. Quod ipse Vir Ampl. in Ep. ad Cl. Gronov. luculenter testatus est. Tandem, inquit, contigimus dextram, qua nulla potentior armis Palladiis. Solidos decem dies illum hic detinui: diluculo, mane meridie, vespere, nocte intempesta, ejus lateri indivulsus haesi. Expectas jam ut librum scribam, non Epistolam: omnino opus eo esset si cuncta exequi esset animus.

Parisios vero ubi appulit, confluxere ad eum eruditi omnes, et Regni Proceres; hi salutare eum, amplecti, colere, suspicere, atque admirari. Colloquia et multiplices sermones, discertationes de quavis materia Theologicâ, Juridicâ, Philologica, de Rebus Ecclesiasticis, cum Amplissimis et Clarissimis Viris, Grotio, Heraldo, Milleterio, aliis, longum esset memorare, et legentur alias in ipsius Salmasii Epistolis quas Parisiis tunc ad Amplissimum Sarravium Rothomagum de omnibus ac singulis accuratissime perscriptas asservamus. Illud interea, hic monebimus, plane incredibilem esse amorem et affectum, quo Illustrissimus atque Eminentissimus RICHELIUS eum complexus est. Quibus vero conatibus, quo studio, quantis viribus annisus sit eum in Gallia retinere, integrae Historiae res foret, si persequeremur: paucis hic absolvero, si dixero nihil non intentatum reliquisse. At nullae opes, nullae Attalicae conditiones, nulli vel amplissimi honores, nihil denique, quod allicere quemvis alium potuisset, generosissimum Heroem flectere unquam potuit. Nummos cum offerret, bis tanto obtulit, quam in Belgio nostro obtineret; de promta persolutione si forte metueret, optionem illi dedit, velletne viginti millia Coronatorum Aureorum simul et semel, an annuos sex mille, a tali amico quem ipse eligeret, an vero fundum aliquem, qui ultra tria millia florenorum annuo reditu conferret, recipere. De libertate; summam illi fore, et quam vellet sumeret. Onus aliud non imponere, nisi mansionem et sedem in Gallia eligeret eam ubi vellet. Tandem cum frustra omnia tentata essent, aliquot post Mensibus, a Deputato Regio iterum sollicitatur, et quidem vehementius. Colloquium ipsum ita sefert Salmasius: Que le Roy et SON EMINENCE avoient absolument resolu de me retenir, et me retirer des Pays estranges, jugeants que c' estoit une honte et vn deshonneur pour la France, de m'y laisser retourner; comme j' allegay la dessus que difficilement me pourrois-je desgager, ayant de si grandes obligations a Messieurs les Estats pour l' honneur qu' ils m' avoient fait et pour les promesses que je leur avoy faites de ne les point quitter, il me repartit que j' estois bien

plus oblige au ROY par ma naissance, et m' allegua qu' ils avoient tire du fonds de l' Italie vn excellant peintre par cette mesme raison. Au reste qu' on me lieroit icy par de si doux liens, que je n' aurois pas subject de regretter les Hollandois, que tout ce que je demanderois, on me l' accorderoit, et qu' on me bailloit la Charte blanche. Que je misse sur vn billet ce que je desirois pour pouvoir demeurer dans Paris, qu' il seroit mon Agent envers S. M. et S. E. et que rien ne me seroit refuse. Et plura id genus alia, quae accuratius et prolixius in Epistolis, a nobis propediem alio volumine edendis, deducuntur.

Contra illa constantem et obfirmatum semper animum opposuit Heros noster, libertati suae metuens, ne qua in parte aliquando detrimentum caperet. Nam quae meditabatur, aegre in Gallia admissum iri, et multorum odia excitatura verissime et prudentissime judicabat: tum aliam, atque aliam insequentibus temporibus, ut Regnorum etiam et dominantium sua est varietas, faciem rebus posse induci: ea autem erat SALMASIUS indole, ut in causa Religionis et veritate asserenda, contra quoscunque Adversarios, vel Amicos etiam, antiquum semper et constantissime obtineret, non flecti. Ut hac in parte cui Eruditorum comparari queat, hactenus non inveniam.

Interea vero maturare iter in Burgundiam instituit, quo sic honesto subterfugio Regis et Cardinalis tam obnixis et tam potentibus sollicitationibus sese subduceret; et Paternis quoque Rebus cum fratribus, qui jam convenerant, herciscundis incumberet. Accidit interim, ut dum Divione versatur, Anno CIC. IC. CXLII. d. IV. Decembr. fatis cederet RICHELIUS. Quem haud diu post secutus quoque est Rex ipse LUDOVICUS XIII. Anno sequenti, M. Majo. Hinc respirare iterum Salmasius, et quasi de recuperata jam plane ac plene sua sibi libertate triumphos agere.

At ubi peractis negotiis Lutetiam rediit, sub exitum Anni CIC. IC. CXLIII. ecce aliam de novo dividiam illi parit, qui RICHELII locum obtinebat [gap: Greek word(s)] MAZARINUS. Is novas machinas adhibere iterum, et quod sopitum jam credebat

negotium SALMASIUS, suscitare. Cujus rei ecce fidelem iterum et elegantissimum testem Cl. Sarravium, in Epistola a capite ad calcem tota laudibus CLAUDII nostri differtâ, ad Al. Morum. Dum hic moratur (inquit, et de Salmasio loquitur) illum omnes Regni ordines, ita virtutes ejus merentur, sollicite et curiose invisunt. Vult [gap: Greek word(s)] MAZARINUS [gap: Greek word(s)] , volunt caeteri omnes eum Lutetiae detinere Attalicis conditionibus, quas omnes aspernatur ut Leydam denuo repetat, ibique possit suo arbitrio vivere et scribere. Quod negotium ne latius tum serperet, confestim etiam ante hyemem statuit transfretare et infelici admodum ac permolesta navigatione reversus est in Bataviam nostram ipso anno CIC. IC. CXLIII. Mense Decembri, cum triennium praeter propter in Gallia exegisset.

Consules Leydenses, quo illi affectum suum, et quanti eum aestimarent, novo beneficio testarentur, Aulam Principis, quae in hac civitate ampla est et augusta, singulari liberalitate, quoad viveret, illi et familiae ejus habitandam concedunt.

Pauci interea menses abierant, cum de novo in Gallia de eo revocando cogitari coeptum est. De prospero expugnatae Gravelingae successu gratulatus [gap: Greek word(s)] disertissimus et amplissimus Talaeus, rogavit eum ut tam excellenti triumpho et tot angustis titulis suis etiam adjiceret SALMASIUM in Galliam reductum. Tum eminentissimus Cardinalis propensum animum suum, et ultro dudum eo inclinantem voluntatem significavit, quin et aliis negotium hoc jam injunxisse. Prodierat interea SALMASII Dissertatio DE EPISCOPIS ET PRESBYTERIS, qua omnem Romanae Ecclesiae Hierarchiam ab ipsis fundamentis subruerat; et D. Petavium virum inter suos principem, tam docte tam solide confutabat, ut deinceps nunquam nisi cavillationibus, et puerilibus sophismatis se potuerit vindicare. Quibus Salmasius solidiora omnia denuo reposuit. Tum erant per id tempus quoque sub praelo Exercitationes DE PRIMATU PAPAE. Quapropter

conatus est Pontificius Nuncius qui Parisiis residebat, sistere ejus vocationem: et contendere admodum neutiquam ferendum, pestilentissimum haereticum (ita enim appellabat) Romanae Ecclesiae Hostem infensissimum, in Christianissimum Regnum reduci et cum honore revocari, unde, si in eo esset, ejici potius et exterminari deberet. His insuper habitis, CARDINALIS Regium Diploma de Vocatione confici curat, et cum Literis ad Praepotentes DD. ORDINES ET SALMASIUM mittendum curat. Quam lautas et quam honorificas conditiones continuerit, patere nunc benevolo Lectori poterit ex ipsius contextu, quem sub calcem Dissertationis nostrae fideliter exhibemus.

Verum et hac vice, ut alias, generose eas conditiones SALMASIUS recusavit. Ergo post repulsam passam, ut tamen aliquod REGIS CHRISTIANISSIMI in SALMASIUM affectus extaret publicum et perpetuum testimonium, licet absentem, EQVESTRI ORDINE donavit, et in SANCTIORIS CONSILII sui Ordinem transmisso honorifico Diplomate adoptavit.

Fervebat jam sub praelo opus DE PRIMATU, et ejus fama orbem Europaeum pervaserat, maxime vero Britanniam, cujus Ecclesiae variis circa causam Episcoporum et Independentium dissidiis tum sciendebantur. Et quemadmodum Dissertatio de EPISCOPIS et PRESBYTERIS, multum juverat optime sentientes, in abrogando jure Episcoporum (quod multi ex Proceribus et Viris Primariis ultro cum gratiarum actione testati sunt); SCOTIAE PROCERES, Literis a Cancellario consignatis eum invitârunt, ut contra Indepentes etiam aliquid in isto opere tentaret, cum in eo jam essent, ut penitus condemnarent. Simul honorificas etiam illi conditiones obtulere. De Independentibus ergo et Controversiis Anglicanis ex professo scribere constituit, et hinc in inde quaedam ejus generis in scriptis deinceps editis inspersit. Quasi ab uno tum Salmasio, portentoso et vastissimae scientiae inter mortales Oraculo, aequi et iniqui judicatio omnis pependisset, ad eum undique omnis ordinis et nationis Viri cum dubiis ac difficultatibus suis tanquam ad

certum praesidium convolarunt. Id patescet alias ex Epistolis quas dabimus; et jam sciunt, qui memorias callent praeteriti temporis.

Ferventibus ergo tantopere et gliscentibus indies dissidiis in Ecclesiis Anglicanis, consilium Salmasii saepius per Deputatos implorarunt Regni Proceres, quae tum praesens praesentibus, tum per Epistolas lubentissime iis suppeditavit. Erat autem in ea sententia, postquam comperisset Presby terialem statum citra Episcopalem in iis Ecclesiis cum pace consistere non posse, prout nata istic ingenia viderat, aliquam moderationem adhibendam, et Episcopos quidem non omnino tollendos, sed cum restrictione majoris, quam obtinebant, potestatis admittendos, ut Ecclesiae essent moderatores una cum Presbyteris. Quale regimen ad schismata et dissidia evitanda olim quoque primis seculis in Ecclesia diu obtinuisse scimus, et ante Hieronymum: ut primatus aliquis Episcopi fuerit inter Presbyteros, sed ordinis tantum, nec absolutae Jurisdictionis. Licet ex eo primatu postea, malitia istorum temporum, omnis Hierarchia, quae nunc inter Pontificios obtinet, profluxerit. Melius tamen illud regimen, et haud dubie cum summa utilitate processurum in Anglicanis Ecclesiis existimabat. Cum videret contra sublatis Episcopis omne genus haeresium et Schismatum pedetentim gliscere, et repentinam illam mutationem, ac nimis violentam, nec institutam eo ordine ut fas erat, aliquando causam fore miserandae per universam Britanniam calamitatis. Voluit ergo ut essent Moder atores perpetui Presbyterorum collegii; Et sic diu ante ad ipsum PRINCIPEM ELECTOREM, per litteras sententiam super his difficul tatibus ab eo rogatus perscripserat. Quin et non latenter eam ipse deinceps Responso ad SALMASII literas probari sibi significavit, et pluribus quoque Presbyterianorum non displicuisse. Juris tamen divini esse Episcopos quatenus a Presbyteris distinguuntur, nunquam dixit, nunquam scripsit Salmasius: contrarium passim et ubivis in Libris de Episcopis et Presbyteris, De Foenore, de Primatu Papae

contendit. Moderatiorem tamen aliquem Episcoporum primatum, praesertim ubi necessitas urget, stabiliri posse non adversantibus S. Scripturis. Atque haec quidem eo fusius explananda nobis hic videbantur, quod a multis [gap: Greek word(s)] injuriâ culpari hac in parte sciremus; quasi sibi et SS. Scripturis contradixisset in novissimo scripto suo. Multa sane hujusmodi perperam a V. V. CLL. tum in illo tum in aliis Scriptis ejus notantur, quae aut non bene intellecta ab iis sunt, aut maligne detorta; et specimina hic aliquot adtexere possemus, nisi temporis angustia, et Typographorum festinatio etiam properare nos juberent ad aliud argumentum.

Ergo hoc unum adhuc deerat ante obitum SALMASII honoribus, ut Potentissimam quoque et Eruditionis omnis studiosissimam Principem CHRISTINAM, Suecorum, Gothorum, et Vandalorum Reginam, impensius faventem sibi experiretur. Non poterant ejus animum Doctrinae avidum satiare tot undique accersiti V. V. CLL. et doctissimi, nisi iis Salmasius accederet. Eum ergo amicissimis Literis invitat ut ad se veniat quam primum, flagrare enim vehementer desiderio videndi ejus et audiendi. Interim dum Is se itineri accingeret, ne quod sibi tempus, ne qua occasio in posterum elaberetur, qua aliquid ab eo discere posset, rogat (haec enim erant ipsissima verba) ut posset cum eo litteras commutare, et de studiis suis eum consulere. Litteras ergo dein crebras inter se et perfamiliares mutuitarunt; et scribebat illa fere Latinas, omnes bene longas, saepe plurium, aliquando et sex septemve paginarum. At cum aliquandiu tardaret ab itinere suscipiendo. Heros noster, praesertim quod frigidissimi istic aeris et saevissimae hyemis, quae illic omnino esset transigenda, injurias extimesceret; tandem illa significavit, aut magis illi fore festinandum, aut sibi ad eum esse proficiscendum; jamque hoc fracturam fuisse, si conditionis suae ratio aut Regni commoda tulissent. Omnino enim ardere cupiditate penitius Eum cognoscendi.

Julio: mansitque in Suecia usque in aestatem anni sequentis. Quibus illic officiis, qua humanitate, quo honore exceptus sit a REGINA, longum hic nimis esset recensere. Ut verborum compendium faciam, omnia illi praestitit, quae vel ab aequali poterant expectari. In Aula sua deligere eum sedem voluit, ut semper cum vellet, lateri adhaereret. Verum quia impar fuit aeri ferendo Heros noster, fere semper decubuit. Illa tamen ad lectulum ejus accedere, varios et prolixos sermones cum eo de gravissimis rebus conserere, idque sine arbitris, adeo ut foribus omnibus occlusis, ipsa etiam focum strueret, et quae alia decumbenti officia essent necessaria, praestaret.

Haec inter, licet varias undique ab amicis literas reciperet, vacare tamen responsionibus ad ipsas non potuit. Ut sine causa inde sequius aliquid de constantia amoris ejus Viri Clarissimi, quibuscum frequenter per literas fabulari consuêrat, opinati sint.

Meliori tandem valetudini redditus, cogitare coepit de reditu; Regina contra obstare, et offerre ei lautissimas et amplissimas conditiones, quo suam illi operam perpetuo addiceret. Verum obstrictus hujus Academiae Curatoribus, quibus et fidem dederat se reversurum, manere ultra non potuit. Discedentem vero quanta liberalitate, quot officiis cumularit, quam aegre a se dimiserit, paucis absolvere non possemus; affectum sane quam luculentissime testata est in iis Litteris, quas post excessum Ejus, ad nobilem et generosam matronam, Viduam ipsius scriptas infra exhibemus. Illud quoque hic addemus, duos e filiis ejus CLAUDIUM DE SALMASIA, Dominum de Mursaut etc et JOSIAM, Dominum de Plessiaco, luculentis illic honoribus et lautissimis muniis condecorasse. Quorum ille Parentis vestigiis nunc insistens, turbatis in Suecia rebus, quietiorem in Gallia locum delegit, ubi Musis vacat et sibi; et Graecis Latinisque literis sub Parentis ductu probe excultus, ad graviores porro Disciplinas, mira ingenii perspicacia, et Regia via grassatur. Hic vero nuper, ut accepi, fortiter admodum et perquam gloriose in armis, quae contra Polonos gesserat pro Suedis, occubuit.

Et jam tempus quoque videtur, ut ad excessum maximi virorum sermonem flectamus. Luctuosum sane argumentum, et quo maluissem aetatem abstinere, quia sine summa animi aegritudine non possum ejus reminisci. Sed quo nos filum orationis jam deduxit, age celeriter pertexamus, et fugiente ac festinante calamo extremum Vitae maximi Herois Actum transeamus, ne diu nos rei omnium luct uosissimae cogitationibus discruciemus. Spadam ergo cogitans ejus Uxor male habens, Anno CIC IC CLII, sub finem Julij, haud gravate ab eo impetravit ut se comitem itineris praeberet, praesertim pelliciente jucundissima et suavissima anni tempestate. Mosae Trajecti per diem unum aut alterum moratus Salmasius, Serenissimum COMITEM AD RHENUM salutavit, ab eoque amicissime exceptus, commutatis ultro citroque aliquot, de Politicis praesertim rebus, sermonibus; mox, quia Uxor, morbi caussa, festinabat, quod reliquum erat itineris absolvit. Spadae cum esset, fallendi temporis caussa, protinus se accinxit confutando Miltonio, idque sine Libris, et sola adjutrice memoria; cum esset ipse sibi [gap: Greek word(s)] , et Museum suum secum ferret. Jamque aliquot capita absolverat, cum commentationis filum abrumpere coegit, solenne illi malum, Arthritis, quam et febricula comitabatur. Subinde tamen melius habens, biduo aut triduo ad relictum pensum per intervalla reversus est. Aggravescente jam morbo, Medicum Spadanum arcessit, et venam sibi secari voluit. Contra ille obstare, et de aliis Medicamentis contendere, urgere. Iuvalescente morbo, alium quoque Medicum Mosa-Trajecto arcessendum curat. Hi purgationem alvi praescribunt; quamvis ille perpetuo contenderet venae sectionem sibi in istoc familiari morbo usitatam plerumque bene cessisse. Sumto medicamento, pulvisculus erat, pejus habere coepit Salmasius, dein potio propinatur, post eam magis magisque in deterius vergere Heros noster. Abitum postridie molitus Trajectensis, necessaria et praegnantia nescio quae negotia memoravit. SALMASIUS interea mortem meditari; atque omnes eo cogitationes dirigere. Et cum oportune

tunc Doctissimi Viri D. Stuarti, S. Th. D. et V. D. Pastoris, consortio frueretur, crebros coepit cum eo deRebus Theologicis et Salutaribus sermones serere, quibus piam animam in mediis doloribus solaretur et pasceret. Aderat illi quoque aliquoties Vir amplissimus D. ACastro, Senator Sylvae-Ducensis; qui eo etiam valetudinis curandae causa se contulerat. Rogatus a D. Stuarto an non in omnibus assentiretur Fidei Reformatae Ecclesiae, prorsus assensit; et paratum se manu sua sub signandis ejus Articulis ostendit: Nullam aliam illi unquam praetulisse, quam ab ipsa infantia amplexus, Dei beneficio ad id tempus constanter servasset, et certissimis atque invictissimis argumentis veram esse comperîsset, Scriptisque editis asseruisset. Calumnias esse quicquid de Socinianismo, quasi ei aliqua in parte favisset, aut de alia quacunque heterodoxia malevolentes homines commenti essent: ipsis vero hoc ex animo condonare: et Deum sibi testem esse sincerae mentis. Tum ut officium veri Christiani quantum in se esset omni ex parte impleret, injunxit Uxori ut quae habebat domi Scripta jam confecta, et seposita in quadam arca, adversus Maximos viros dudum praelo parata, omnia ac singula flammis traderet: ne, si forte in aliorum manus devenirent, in publicum erumperent, et magnorum Virorum Famam perderent: cum iis gravissimos eorum errores confutasset. His peractis unum Deum, et coelum cogitavit, fortissimus Christi miles, et qui de Hostibus veritatis toties Dei auxilio triumphasset, nunc omnes cogitationes ei curae impendere, quomodo ultimum hostem, mortem inquam, debellaret. Advocato ergo saepius Dei auxilio, et iteratis ad Servatorem suspiriis ac precibus, tandem d. III. Septemb. inter circumsistentium lacrymas et singultus circa horam nonam, piissimam animam Deo reddidit. Praesentibus multis Pontificiis, qui cupiditate videndi ejus accurrerant; Deo sic volente, ut quos tota vita hostes infestissimos expertus esset, nunc in glorioso hoc actu constantiae suae in vera Religione testes haberet. Ita vixit, ita mortuus est Maximus Virorum, et vere ERVDITORVM PRINCEPS. Cadaver postridie Trajectum delatum ac sepul tum ibidem est in majori templo.

Causam morbi qui indagarunt, arbitrati sunt hanc potissimum extitisse, quod Spadanas Aquas sumsisset fere inter edendum, contra vulgarem consuetudinem. Inde cibum minus coctum, et nimis crudum transiisse statim ad Chylum, hinc alia atque alia mala, tandem mortem ingruisse. Accedit et illud; Aquas ea tempestate valde insalubres extitisse, ut solent pro temporis varietate, et arcanis quibusdam Naturae Legibus, aliam atque aliam faciem in duere. Adeo ut illo anno plerique decubuerint, qui eas bibissent, sed et magna pars mortalitatem expleverit. Erat et Veneni suspicio. Quidquid sit, [gap: Greek word(s)] . Deseruit nos Magnus SALMASIUS, Unum ac certissimum Praesidium Rei litterariae, omnis Antiquitatis consultus, atque inexhaustus omnigenae eruditionis Promus condus.

Quam liberet jam paulo fusius exspatiari in laudes maximi Virorum! quam ampla esset materies! Sed Limites Praefationis jam excessi. Nunc demum video frustra me fuisse, cum tam arctis spatiis includere tam portentosi tam vasti ingenii laudes tentavi. Aliquot folia jam insumta sunt, et nihil aut parum dixi. Nugae sunt hactenus, prae iis quae dicenda mihi restare nunc demum animadverto. De Indole ejus, de studiis, et eorum ratione, de ingenii dotibus, deque Eruditionis ejus partibus, quam multa possem, et quam eximia narrare, quae comperta habeo: et tamen necdum praecipua, nedum omnia, assequerer. Accidit mihi in hoc narrationis filo, quod iis qui in immenso Pelago versantur, quo diutius navigant, eo longius a littoribus abesse se deprehendunt.

Ne tamen nihil dicamus, breviter, et prout se in memoriam dabunt, inconcinno et minus exacto ordine, nonnulla in sequentes paginas conjiciemus, quae restare nunc videbantur neutiquam ptaetermittenda: et solum digitum intendemus; alias vero latius, si Deus velit, persequemur.

In Laboribus ergo fuit indefessus: studio et ardore in pervestigandis Scientiis, Disciplinis omnibus excutiendis pertinacissimo. Memoria vero prorsus stupenda. Adeo ut pares illi hac in parte vel universo orbe paucissimi, superiores nulli.

Nulla pene Nomina erant Propria, Virorum, Regionum, Urbium, Montium, etc. quae, si semel legisset, non posset continuo revocare in mentem. Narravit mihi V. CL. et eximium Academiae nostrae lumen ac columen, J. Golius qui utebatur eo perfamiliariter, incidente occasione aliquot sibi recitasse memoriter periodos ex Pentateucho Persico, quem decennio ante nec nisi semel legisset. Adversaria, aut dispositos L. C. ordines, quod fidem fortasse non inveniet, nullos habuit. Solis enim excerptis, quae in Bibliothecis olim puer collegerat, utebatur; et iis quidem valde inordinatis, sed quae memoria, cum occasio ferret, facile suggereret. Saepe in Scriptis suis hujus felicitatis argumenta et signa exhibuit expressissima. cum Authorum locos fere citaret memoriter. Testis quoque eorum quae dico, Epistola ad Puteanum, hujus volum. VIII. Omnia eum in numer ato habuisse, quae unquam legisset, et expedit a polluisse facundia, qua eloqueretur, testis in quadam Epistola ad Is. Vossium Illustris Sarravius. Librum de Mutuo adversus Cyprianum scripsit plane sine Libris, cum padagra impediretur in Museum ascendere. Tota etiam Dissertatio de Episcopis et Presbyteris, extemporanea est. Et nusquam fortius disputat. Judicio vero fuit accerrimo, et illoopus fuit, in rite disponendis ordinandisque quae memoria depromeret; argumentis commode inveniendis, solid e firmandis, diducendis, quibus Adversarios aggrederetur, et profligaret. Ad haec promtitudo incredibilis, hinc quindecim diebus librum integrum scribere, et illud sola potuit memoria adjutrice. Epistolis omnibus (et eae erant propemodum infinitae) quibus de Rebus quibusvis difficillimis rogabatur, respondere ex tempore, intra horam aliquot folia implere, ut fundere eas potius quam scribere crederetur.

Ad ista Eruditionis adjumenta, naturae hujusdem beneficio quoque aditum paraverat sibi et penitissimum quidem, ad Exoticas linguas quoque, Occidentales et Orientales pene omnes, idque sine Magistris. Praeter Europaeas plerasque, et Septentrionales, Latinam et Graecas omnes, Hebraeam, Chaldaeam,

Assyriam, Arabicam, et Persicam, AEgyptiacam, exacte calluit: maxime vero Arabicam et Persicam; ut etiam hac in parte Doctissimos viros, qui; integram aetatem in iis contrivissent, plurima doceret. Quid quod et Sinensem, et Jndicam magna ex parte jam nosset. His subdisiis instructus, omnes omnium aetatum, et gentium Scripta evolvere, scrutari, Arcana rimari, Eruditionem et Sapientiae omne genus Placita assequi potuit, ubi usus ferret. Et ista quoque memoria retinere, judicio disponere, promtitudine efferre, deducere, explicare. Hinc versatissimus in omni scibili: et pervagatus omnes seculorum memorias, de quacunque re disserere usque ab origine et ab imis fundamentis poterat. Veteres ac novos erroris arguere, errorum causas, et origines indicare. Et verissime olim Vir illustris ad eum; Clypeus tuus septemplex, millenis jaculis sustinendis et retundendis sufficit: solus contra omnes. Inde et multorum invidiam incurrere, aliorum odia, plurimorum aemulationem. Et cum saepe in Theologia, Jurisprudentia, Medicina, Philosophia, nova multa, et meliora quam quae vulgo docerentur, erueret; factum ut in se saepe concitarit harum Scientiarum Professores, qui non patiebantur ab illo se doceri, quae ignorarent; cum gradum nullum in Scientiis haberet. Liroe! Liroe! et his ipsis abunde respondit in specimine Confut. Herald. Cap. 1. Plerosque tamen, et probos, habuit sibi faventes; et magis ac magis eo nomine addictos.

De FOENORE TR. APEZITICO, ut multos sibi habuit adverfos, ita alios et plures plane assentientes. Marezium publice, Libro contra Boxhornium. A. Colvium in quadam Epist. ad Ipsum; cujus verba hic bona fide exhibemus. Quod ad ipsum opus attinet, (Liber est de Foen. ) in eo multa praeclar a invenio, et lubens fateor me non videre quod responderi possit tuis argumentis e Scriptura Patribus, Conciliis, Jure Civili, et rectis rationibus petitis: per quae omnia luculenter ostendis, quod Trapezitae, modo intra cancellos a Magistratibus positos maneant, ad Sacram Synaxin admitti debeant. Quid quod ipsa Synodus Hollandica Anno CIC IC CXL. lectis et expensis SALMASII

argumentis, haud latenter assensum ei praebuerit; condito Canone, quo videri sibi jus ac fas significarunt, ut [gap: Greek word(s)] in posterum de summo illo jure, quod contra Trapezitas hactenus exercuerant, aliquid pro varia rerum et Personarum cireumstantia remitterent.

Opus DE USURIS eximie laudant Virimaximi; Seldenus Libro VI. de Iure Rat. et Gent. C. X. Freinshemius, Qu. CXXXVII. ad Lib. Taciti de moribus Germanorum. Pro Sententia vero Ejus de Mutui Alienatione, quam contra omnes Jurisconsultos ausus fuit asserere, constanter quoque semper pugnavit in ipsius gratiam Magnus J. C. et ingens, dum viveret, Academiae nostrae ornamentum B. Schotanus: quin et peculiari Libro stabilivit, qui hactenus apud haeredes latet. In Gallia vero, magnus et Juris omnis peritissimus Talaeus, Regius in suprema Curia Parisiensi Advocatus, cum primo aspectu ut novam, et [gap: Greek word(s)] cum aliis contemsisset, quam primum perlegisset, et argumentorum pondera considerasset, haud cunctanter eam quoque amplexus est, et alli multi post ipsum Viri honorati et illustres.

Sententia de COMA, licet moderatissima, et solidissimis argumentis suffulta, (quippe qua cum calamistris, exotici pulveris inspersionem, affectatam omnem colendi comendique curam et artem aperte damnarat, solam decoram et modestam caesariem defenderat) etiam suos repperit ad versarios; plures tamen, et eos doctissimos ac publicos, fautores, Theologos, Senatores, aliosque viros celeberrimos, et amplissimos. Deinde eandem plerique etiam qui oppugnarant amplexi.

In Explicatione Aphorismi Hippocratis de CALCULO, cum a CL. Beverovicio et aliis, sed cum ratione, dissensisset; Alios tamen, et peritissimos ac doctissimos Medicos in partes suas pertraxit: quin et probat sententiam ejus, et Hippocratem passim in Scriptis melius quam vulgo ab aliis fieri assolet, interpretatum, nuper mihi cum honorifica ejus mentione, testatus est, qui, si quis alius, testari hic potest, CL. Lindanus, M. D. et Professor in hac Academia doctissimus, et celeberrimus.

Fuit ergo quod in Theologia Theologos, in Medicina Medicos, in Jurisprudentia Jurisconsultos, in Philosophia ipsos Philosophos doceret. Hinc ab omnibus rogatus, de quibusvis arcanis et adytis in quavis Scientia. Quae plerumque etiam felicissime reseravit. Hinc assurrexit ei quicquid toto Orbe fuit eruditorum.

Quam faventes sibi habuerit, etiam in Theologicis, universos per totam Galliam Pastores, testis locuples in Epistolis Sarravius, praesertim eâ quae Lut. data est, XLVIII. Jul. CIC IC C XLV. Et illud ipsum Viri summi, Dallaeus, Langlaeus, Bochardus, Amyraldus, Cappellus creberrimis ad eum Litteris, comprobarunt.

In JURISPRUDENTIA, cum eam tantum [gap: Greek word(s)] tractaverit, quos tamen progressus fecisset, et quanto intervallo alios qui ex professo eam tractant, post se relinqueret, quanta in Legum explicatione Arcana invenerit, quam intricata et deplorata explicarit, patet ex iis quae de Mutuo, de Usuris et modo Usurarum, de Testamentis, tum de aliis obviis et interim occurrentibus materiis uberrime disceptavit.

In MEDICINA, Theoretica, Practica, Botanica, quam intime esset versatus, quam profunde doctus, Testes Dissertationes de Calculo, testes Medici celeberrimi, coram quibus de morbis suis et eorum natura summa cum ratione disseruit. Testes denique amplissimi, et locupletissimi Commentarii quos de Herbis, et Plantis, earumque Viribus et differentiis, tum sigillatim De Saccharo, et Manna, adornaverat, fortean in lucem aliquando protrahendos.

In PHILOSOPHIA quantum posset, luculenter probatum dedit; quando De anima ejusque facultatibus ad Epictetum et Simplicium, tam diffuse, et tam solide disputavit; et satis manifesto ex penitissimis Peripateticae et Antiquae Philosophiae thesauris illic demonstravit, nullos minus esse Peripateticos, aut Aristotelicos, quam qui hodie eis titulis superbiunt.

Ergo hinc credo jam apparet quibus causis compulsus fuerit CL. Vorstius, quibus item caeteri, quos sub initium hujus Praefationis

adduximus, ut tam illustria elogia de eo exhiberent. Sed et idem judicium fuit Amplissimorum et Consultissimorum Virorum, qui A cademiarum in hoc Belgio nostro, ut de aliis nunc non dicam, curam gerunt, cum de eligendis Professoribus, etiam in Facultate Theologica, consulendum eum existimarunt. Quin ab ipsis quoque Pontificiis, Cardinalibus, Abbatibus, Episcopis, per Epistolas frequentissime de gravissimis Quaestionibus (adjunctis etiam pe honorificis elogiis) sententiam rogatus est.

Nunc mores si memorare aggrediar, Zelum et Pietatem, modestiam, ingenuitatem, liberalitatem, comitatem, fidem candorem, sinceritatem, verba me citius multo quam materia deficeret: et quem non ista lassare valeant, etiam disertissimum, et Orationis copia instructissimum. Quantus et quam incorruptus veritatis assertor, quam generosus in ea contra omnem omnium impetum propugnanda, extiterit, si quis digne enarrare instituat, operam perdiderit: A deundus ipse SALMASIUS in divinis operibus est, ut inde qualis fuerit ediscatur. Interea cum doctissimo et CL. Sarravio (in Ep. p. 116) Venusinum illud perpetuo accinere illi possumus; NEMO. GENER OSIOR ILLO.

Illud vero quod in Litteris ad CL. Crucium. Ep. XXXV. aeternitati consecratum voluit, quod et quantum est magnarum virtutum ejus, quas cum immensa eruditione copulaverat, argumentum. Nihil moror libros, et combustos omnes velim, si doctiores tantum, non etiam meliores, qui dant illis operam, reddere idonei sunt.

Quam affabilem quam comem, quam liberalem semper se et erga obvios quoslibet praebuerit, nemo fere est qui ignoret. Quaecunque ex Vett. MSS. Excerpta habuit, quas Observationes in Authores, Libros ipsos MSS. Ipsos denique suos Commentarios, si posceretur, lubentissime et liberalissi me concessit. Quin et humanitatem ejus hac in parte et liberalitatem ipse Scaliger in Epistolis suis jam olim meritissimis laudibus praedicavit.

Quam modeste vero de se sentiret, quam se infra alios deprimeret, alios supra se extolleret, licet ipse omnibus jure superior esset censendus, quantopere Scaligerum aestimarit, Casaubonum praedicarit, alios Viros Eruditos extulerit, tum in his Epistolis quas damus, tum in Praefatione Not. ad Hist. Aug. Scriptores, tum alibi locis quam plurimis abunde testatum reddidit.

Denique, ut finem faciamus, quid amplius ad humanae sortis perfectionem, quanta in hoc seculo datur, requiri possit, quod non in Salmasio, exundaverit? Verum enimvero beatum ab omni parte fuisse, quis vero est qui contendat? Dei hoc est, non hominis. At supra homines tamen quadam singulari et inusitata felicitate eminuisse, illud est quod nos asserimus; et probasse hactenus putamus. Naevos suos habuit, et Sol, splendidissimum Sidus, etiam suos habet.

Corpus sane tenellum, imbecillum, variis morbis ac languoribus obnoxium nactus erat. Adeo quidem ut ab ipsa usque infantia continuo cum doloribus et invaletudine luctatus sit: ut saepe dicere solitus fuerit, non se credere alium hominem pluribus corporis malis fuisse vexatum. Cephalgiae, Gravedines, dentium horribiles cruciatus, sanguinis effervescentis incommoda, febrium omnes omnino species et classes, dolores Colici, tum et Arthritici, perpetui atque conjunctissimi per omnem vitam, sed duri, comites extitere. Unde coelestis animus vacare consiliis et cogitationibus saepenumero prohibebatur, cum tam incommode habitaret, et vicem ejus hac in parte saepe iu Epistolis suis Casaubonus doluit. Quid hic tamen culpari jure possit, non video; quin potius laudanda hic venit incredibilis ejus in ferendis hisce doloribus constantia, quam saepe amici, qui invisebant, mirabantur.

Sed enim ad iram quoque paulo fuisse procliviorem, praesertim sub vitae exitum, non est cur diffiteamur. Ut erat generosae indolis, nihil frigide nihil languide agebat. Praesertim ubi veritas esset asserenda. Probare tamen semper nimium ejus impetum non possumus, neque volumus. At excusandum esse, et

optima ratione, contendimus. Habent hoc fere magnae et Heroicae mentes, ut lacessitae modum tenere nequeant, et gravius saepe aliquid dicant, quam vel ipsi deinceps probent. Tum facit huc quoque multum vix ferenda hominum maleferiatorum malitia, et proritat saepe nobiles animos ad justam indignationem; quod et Scaligeris, Patri et Filio (at quantis Viris!) accidisse legimus, et in scriptis hodie animadvertimus. Si tamen et erga amicos quandoque vehementior fuit, illud vicissim meminerimus oportet, facile etiam placabilem fuisse, et nimio calori frigidam deinde suffudisse. Quid facias, ubi sic sert naturae ratio, et ipse insitus corporum habitus? Dum juvenis fuit, et nativi humoris plus habuit, etiam tardior ad iras visus est: postquam lap su aetatis humorem calor absumsit, etiam affectuum ratio immutata. Iniquum ergo videtur, ut ei imputemus, quod necessaria Naturae lege et corporis morbo accidisse videri debet. AEgrotat aliquis, febri, tabe afficitur, an illi imputabis quod suum officium non facit? an febrienti vitio vortes si paulo difficilior et solito morosior videatur. Certe, si aequus es, id morbo potius adscribes. Idem est de affectibus, qui pro ratione corporum, eorumque mutatione, variare assolent. Adde, quod hoc ipsum molestum sibi accidere saepe ingenue amicis privatim et coram confessus sit ipse CLAUDIUS noster, et publice etiam in Praefatione ad Epictetum et Simplicium. Tum re quoque atque opere idem testatus est, cum paulo ante obitum sollicite admodum Uxori injungeret, ut quaecunque adversus VV. CLL. et amicos acerbius conscripserat, quamvis tuendae veritatis causa, omnia ac singula, seorsim in quadam arca seposita, flammis mandaret.

At voluit Deus O. M. hoc tum corporis tum animi incommodo admonere eum suae conditionis, ne forte nimia mentis praecellentia, ut homines ad arrogantiam et ambitionem proclives sunt, hominem se esse oblivisceretur; Nam qui ingenii dotibus omnes homines facile anteiret, corporis tamen incommodis, quamplurimis concessit. B. Paulum (2. Cor. XII. 7.) vehementi malo vexatum olim legimus, ne se nimium efferret

[gap: Greek word(s)] , excellentiâ revelationum. Ita prudentissimus Deus sapientissime consulit bono et utilitatibus suorum.

Caetera quae objectare illi solent, aut calumniae merae sunt, et otiosorum hominum commenta, aut admodum frivola, neque rationis quicquam habentia, et omnino ridicula.

Criticum ajunt fuisse, quasi hoc immane peccatum foret, Criticum esse. An, quaeso, illi qui hoc Ei criminis (si Dis placet) objectant, sciunt quid sit Criticus? arbitror eos ignorare, et omnino ignorant. Discant ergo, si placet, ab ipso Salmasio, in Dedic. Hist. Aug. Script. et videbunt quo sensu Criticus dici possit, imo et dici velit Salmasius noster; tum quid intersit inter suas de Criticorum officio, opiniones: et rem ipsam. Sin alium malint, magistrum illis Vossium do, Libr. I. de Arte Gramm. C. VI. Huic alterum adjungunt, quod Grammaticus, fuerit: et certe hoc Scaligero, hoc Casaubono etiam vitio ab illis datum. At idem Grammaticus, qui Literatus. Ergo literas quoque omnes et universam [gap: Greek word(s)] damnent, conculcent, exterminent. Verum hos item remittimus nunc ad Specimen Confut. Heraldi. C. I. Et caeteros hujusmodi fursuris accusatores ad Judicia Regum, Principum, et maximorum virorum, quae supra passim enarravimus, nunc ablegamus, et bonam mentem illis optamus. Jam ut convitia, dicteria, obtrectationes, calumnias, tales ac tantas, quibus nullo suo merito saepissime impetitus fuit Heros noster, praetervehar, solum hoc Plautinum illis regero:

Indignis si maledicitur, maledictum id esse duco;
Verum si dignis, benedictum est, meo quidem animo.

Dum ista scribo, significat mihi Maximus [gap: Greek word(s)] SCRIVERIUS, sparsos antehac de se rumores fuisse, quasi SALMASIO minus faverit, aut male illi voluerit; eos vero esse quam falsissimos. Se enim maxima omnia semper ei detulisse, amicitiam et familiaritatem ante multos annos bonis avibus inchoatam, constanter et continuo usque ad obitum ejus conservasse. Et quemadmodum perpetuo solitus fuit, etiamnunc Divinum

illud et caeleste ingenium, suspicere, et venerari. Quod hic publice a me testatum voluit.

Vellem hic si possem, prolixius aliquid de instituto hoc nostro adtexere, verum omnino nunc prohibeor. Illud interea profiteri hic necesse habeo, me multimodis obstrictum esse Viris Clariss. atque cruditissimis J. Dallaeo, Lud. Cappello, Jac. Golio, Constant. Hugenio, Job. Fred. Gronovio, Is. Vossio, Is. Sarravio, aliis, qui hasce Literas et infinitas alias vel ipsi suppeditarunt, vel ab amicis mihi impetrarunt. Quorum exemplum ut sequantur quoque amplissimi et doctissimi Viri, penes quos aliae hujusmodi Literae asservantur, publice hic rogatos oratosque volui; tum etiam ut hanc qualemcunque operam a nobis praestitam, aequi bonique consulant, et studia nostra favore suo prosequantur. Propediem (si Deus volet) Libros secundum et tertium quos habeo jam paratos, simul cum altera parte hujus Voluminis, ad annum usque: CIC IC CXL. pro ducta, Typographis exhibebo. Dabam raptissime Lugd. Bat. VIII. Id Aug. CIC IC CLVI.

Sequitur CATALOGVS LIBRORVM, a CL. SALMASIO, Dum viveret, editorum.

NIlus et Barlaamus de Primatu Papae. Heidelb. CIC IC C VIII. et Lugd. Bat. CIC IC C XLV.

Florus cum Commentariis. Heidelb. ex Bibliop. Commel. CIC IC CIX. Idem ex iter ata edit. cum plenioribus Animadversionibus. Lugd. Bat. apud Adrianum Wijngaerden. CIC IC CXLVIII. et CIC IC CLV. Apud Elzev.

Explicatio Duarum Inscriptionum, Herodis Attici etc Item Notae ad Dosiadae Rhodii ovum, Alas, Securim. Theocriti Fistulam. Lut. Paris Apud Hier. Drovart. CIC IC CXIX.

Eucharisticon Jac. Sirmondo. Pro adventoria, De Regionibus et Ecclesiis Suburbicariis. Ibid. CIC IC CXXI.

Notae in Tertullianum de Pallio. Ibid. CIC IC C XXII. et Lugd. Bat. apud Joh. Maire. CIC IC CLVI.

Diatriba de Mutui Alienatione, contra Cyprianum. Ibid. CIC IC CXL. sub nomine Alexii a Massalia.

Interpretatio Hippocratei Aphorismi LXXIX. Sect. IV. De Calculo. Cum Epistolis ad Beverovicium. Lugd. Batav. apud J. Maire Eod. Anno.

Brevis Confutatio Notarum Larvati Theologi in excerpta Dissert de Trapezitis. Ibid. Anno Eod.

De Lingua Hellenistica, et Origine ac Dialetis Graecae Linguae. Ibid. apud Elzev. CIC IC CXLIII.

Funus Linguae Hellenisticae, et ejusdem Ossilegium. Ibid. apud J. Maire. Anno Eod.

Epistola ad J. Pacium, (sub Nomine Simplicii Verini,) de Libro Postumo Hug. Grotii. CIC IC C XLVI.

De Transsubstantiatione, (sub nomine Simplicii Verini) contra H. Grotium. CIC IC C XLVI.

Epistolae ad Th. Bartholinum, de Cruce et Hyssopo. Lug. Bat. I. Maire. Anno Eodem.

Tractatus De Subscribendis Testamentis; et Annulis Antiquorum. Sive Specimen Confutationis Animadversionum Des. Heraldi. Lugd. Bat. ex Officinâ Elz. CIC IC C XL VIII.

Deferisio Regiapro CAROLO I. ad CAROLUM II. Septies et amplius recusa. A. CIC IC C XLIX. et CIC IC C L.

Adjuvit praeterea, et multis de sus suppediatis luculenter emendavit et illustravit,

Libri partim confecti, Et parati jam olim ad editionem; partim affecti, et inchoati.

EXercitationes Plinianae, quas inter et Libri deHerbis et Plantis. Aliquot voll.

Epigrammatum Graecorum Anthologia, infinitis locis auctior, Latina item interpretatione et luculentis Annot at ionibus illustrata.

Libri De Ordine, Rebus, ac Ritibus Ecclesiasticis. Vastum opus, et cujus exigua portio est Liber de Primatu Papae.

Annotationes in Novum Testamentum. magnam partem absolutae Comment arius de Militia Romanorum.

Exercitationum De Philosophia Stoica, in Simplicium et Epictetum, pars Altera. Cum Prolegomenis uberrimis, de manuductione ad eandem Philosophiam.

Annotationes in Tertulliani Apologeticum, Librumde Corona Militis, De Spectaculis, De Habitu Muliebri, et De Cultu Feminarum.

Emendationes in Hesychii Lexicon, et Hae brevi excudentur. Comment arius et emendationes in Stephanum De Urbibus, cum Interpret. Lat.

Et infinita alia quae nunc non occurrunt. Potuisse autem omnia haec dare, si longiorem Vitae usuram ei Deus concessisset, patet tum ex iis quae de ingenii ejus dotibus pauca de multis supra narravimus; tum quoque ex iis quae de his rebus passim in aliis operibus intermiscet.

DIPLOMA REGIS CHRISTIANISSIMI.

LOUIS par la Grace de Dieu, Roy de France et de Navarre, à nos amez et feaux Conseillers, les gens tenans nostre chambre des comptes à Paris, Salut.

Estans bien informés que l'Eminente doctrine du Sr. de Saumaize, Conseiller en nostre conseil d' estat, et sa singuliere Erudition en toutes sortes de Sciences, joinctes aux belles qualites qui accompagnent ordinairement ceux qui ont de si grandes lumieres d' esprit, l' ont fait rechercher par divers Princes, et Republiques, pour servir d' ornement à leurs estats, et les rendre plus Illustres par la demeure qu'y feroit un si grand personnage; nous avons estimé à propos le dit Sr. de Saumaize, estant né nostre subject, d' ancienne et Noble Race de nostre Duché de Bourgogne, de l' appeller de la Ville et Université de Leyden en Hollande, où il est depuis plusieurs années en grande consideration, en la place du defunct Sr. de l' Escale; et luy donner moyen dans nostre Royaume parmy les Siens, de produire avec repos et tranquilite d' esprit ce que ses longues et laborieuses estudes luy peuvent fournir de plus rare et de plus exquis. Pour ces Considerations, de l' advis de la Reyne Regente, nostre tres-honnorée Dame et Mere, avons par ces presentes, signées de nostre main, accordé et accordons au dit Sr. de Saumaize

la somme de six mille livres de pension, par chacun an, à prendre sur les deniers de la Recepte particuliere de l' eslection de Paris; voulans que par chacun an, et à commencer de la presente année, la dite somme soit employée en despense au nombre des charges de la dite Recepte particuliere, et qu' elle soit acquittée par les receveurs, sans aucune nonvaleur n' yretranchement. Si vous mandons et ordonnons que vous ayez à faire registrer ces presentes et du contenu en icelles jouir et user ledit de Saumaize pleinement et paisiblement. Mandons aussi à nos amez et feaux Conseillers en nostre Conseil d' estat et Tresoriers de Nostre Espargne, presens et à venir, chacun en l' année de leur exercice, de payer bailler et delivrer au dit de Saumaize la dite somme de Six mille livres de pension par chacun an, aux termes et en la maniere accoustumée, en vertu des estats qui en seront par nous expediez par chacune années; et rapportans par eux ces presentes ou copie d' icelles deuement collationées pour une fois seulement, avec la quittance du dit de Saumaize sur ce suffisante, nous voulons la dite somme de six mille livres estre passée et alloüée en la despense de leurs comptes, desduite et rabatue de la recepte d' iceux par nos gens de nos comptes. Vous mandant ainsi le faire sans difficulté; CAR TEL EST NOSTRE PLAISIR. Donné à Fontainebleau, le troisiesme jour de Sept. l' An de Grace, Mil six Cens quarante quatre, et de nostre Regne le deuxiesme. Signe LOUIS: plus bas, par le Roy, la Reyne Regente sa Mere presente, Signé de Lomenie; et seelle sur simple queue du grand du grand seau de Cire jaulne; et sur le dos est escrit, enregistrée au Controlle general des Finances. Par moy Conseiller du Roy en ses conseils et Controlleur general des Finances de France. A Font ainebleau, le vingt cinquiesme jour de Septembre, CIC IC C XLIV. Signé Particelle.

Collationné à l' original par moy soubsigné Conseiller du Roy, en sa Court du Parlement de Paris, ce premier Octobre MDC XLIV.

A Madame SAUMAISE, PAR LA REYNE CHRISTINE. MADAME,

SI la mort du grand SAUMAISE est aujourd' huy le subject de desplaisirs de tout ce qu'il y a de gens raisonnables au Monde, et que de toutes parts l'on vous en console; jugez quel doit estre mon ressentiment dans cette perte irreparable: vous scavez quel estoit l'estime, dont j' honnorois son merite; et vous estes tesmoing, que j' avois pour luy des sentimens de tendresse aussy veritables, que je les aurois peu avoir pour un Pere: j' etois sur le point de luy en renouveller les protestations, lors que la funeste nouvelle de cette mort inopinee me fist tomber la plume de la main, et me laisser sans autre pensee, que cette, de regretter la perte d' une personne qui m'etoit si chere. Imaginez vous apres cela quels sont les mouvemens des douleurs que j'ay ressentis; et n'esperez pas de moy que j' entrepreme de vous consoler: vostre douleur est juste, et vous devez employer le rest de vos jours a pleurer cette perte, et le crime d' hommicide, que vous avez commis sur ses escrits. Estes vous si ennemie de vostre propre gloire, et de la memoire du deffunct, que vous avez ose profaner vos mains par un tel sacrilege? vostre obeissance est cruelle, et jene vous pardonneray jamais, d' avoir fait mourir pour la seconde fois celuy de tous les hommes qui meritoit le mieux d' estre immortel. Par donnez je vous prie le transport, l' indignation m emporte, et je ne puis m'empescher de vous reprocher cette perte inestimable, que je voudrois pouvoir rachetter par un tresor. Mais puis que le malheur a voulu que nous eussons us si ample subject de regretter cette mort, il est juste que par les ressentimens que j' en tesmoigne, je me justifie des soubcons d 'estre mediocrement interesste a la gloire de ce grand homme; c' est ce qui.

me reste a faire pour me laver du crime que vous m'imposez. Et quoy que vous ayez fait pour me donner subject de me plaindre de vous, je me souviendray pourtant toujours que vous estes la vefve de ce mesme Saumaife, que j' ay ayme comme un Pere, et dont j' honoreray toute ma vie la memoire. Ie m' en souviendray toujours, et je feray voir en vous, et en ses enfans l' amitje et l' estime que j' ay portee au defunct; il ne tiendra qu' a vous de me faire scavoir en quoy je pourray vous favoriser, et soyez certaine qu' il n' y a rien que je ne fasse pour vostre satisfaction, pourveu que je n' ignore pas en quoy je pourray vous estre utile. Et pour ce qui est de vostre Fils, dont vous me parlez, sachez que je pretend d' avoir part a son education, et que je veux que vous mesme m' en rendiez conte, puis que je veux contribuer autant qu' il dependra de moy a lerendre digne Fils d' un si grand Pere.

EPISTOLA I. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

LE nombre des courtoisies que j'ay reçeues de vous m'oblige d'en avoir un tel ressentiment, qui, peut estre, n'est pas egalau merite de la chose: mais autant que le peut estre celuy qui ne sera jamais ingrat de tant de plaisirs reçeus, et en retient ferme la souvenance. Si c'estoit un payement bien loyal que des belles paroles pour des bienfaits, je tascherois à me surpasser moy mesme, et d'en coucher sur ce papier autant, qu'il me sembleroit estre suffisant pour me decharger d'une si grosse somme, dont je vous suis redevable. Mais le bien dire ne peut pas payer le bien faire. Et quand ainsi seroit, je me trouverois aussi empesché au payement de l'unque de l'autre. C'est pourquoy vous demeurerés s'il vous plaist content et satisfait de la seule souvenance que j' ay et auray tousiours des plaisirs que vous m'avés faits, à moy qui auparavant n'avois point cet honneur d'estre cognu de vous. I'ay tantost achevé la conference de vos deux Manuscrits, ou j'ay trouvé le vostre beaucoup meilleur que celuy de Monsieur de Thou. Il est grand dommage qu' il n' est plus entier. Luy seulen vaudroit une dousaine. A la fin du livre il s' est trouvé un Poeme non encore imprimé, duquel Monsr. Iuret avoit la copie, qui luy avoit esté envoyée autre fois par seu Monsr. Pithou, disant l'avoir tireé de vostre Manuscrit; mais si different de l' Archetype, ue

je ne puis quasi me persuader qu' elle n'ait esté extraite d'un autre livre que du vôtre. Ce Poeme est fort ancien, et du temps mesme de Prudence car parlant de Symmache, il dit; Posuit nuper quod Symmachus haeres. Au reste, Monsr. Milletot est tousiours apres son livre, Il le revoit, il l'amplifie et le fait latin. Mons. Jurèt luy à fourni unbeau passage pour la defense dece qu' il avoit mis enson livre, que le Roy est chef et Protecteur de l'Eglise; ce mot de chef deplaisoit à plusieurs malè feriatis de cette ville, qui ne le pouvoyent digerer. Le passage que luy donne Mons. Juret est pris d'une Epitre de Zacharias Pape à Tepin, ou il dit s' adressanta Pepin, Tu es caput et fundamentum omnium Christianorum. Ie vous escris tout ce que je scay et les petites et les grandes nouvelles, Vous scavés que ce pays icy n' en est pas trop fertile, c' est donc de vous que nous les attendrons plus grandes et de plus grande importance. Cependant je suis.

EPISTOLA II. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR

IE me sens et me tiens tellement vostre obligè que j' en ferois le subject de toutes mes lettres; n'estoit que je crains vous estre autant facheux à vous remercier, comme je me suis rendu importun a vous prier des choses qui meritent remerciement. Monsieur Milletot, que j' ay veu au subject de vos lettres, à esté bien aise d'apprendre le nom de celui qui a traduit son Livre

en latin. Il m' a dit avoir changé de resolution et vouloir le laisser françois. Seulement il se defend sur ce mot de Chef pardeux ou trois pages quil y adjouste. Nous avons recognu que ce passage du Pape à Pepin ne lui peut servir la dessus, et qu'il se doit entendre comme vous le prenez. Les Epistres qu'a fait imprimer Gretserus sont toutes pleines de semblables passages ou par tout la soubmission des Papes est tresgrande: mais comme vous jugez bien, c' est lors quils estojent pressez: autrement ils se fussent bien gardés de faire des confessions si prejudiciables. Ie vous renvoyeray bientost vostre M. S. de Prudence, avec celui de Monsieur de Thou, si je trouve une comoditè qui soit seure; si non, j' attendray a vous le porter moy mesme. Je vous prie me mander si le Sr. Maussac faict imprimer son Harpocration, et s' ils ont desia commencé. Je trouvay l' autre jour parmi mes papiers des Letres de Jungerman sur ce subject, qui possible lui pourrojent servir. Il est vray que son bel esprit qui remplit les lacunes sans aucune ayde et faveur de Manuscript, semble n'avoir pas besoing de secours. A tant je suis,

EPISTOLA III. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement. A Paris. MONSIEUR

VOus m'aveztant donné desubject d' avoir souvenance de vous, que je serois le plus ingrat du monde, et le plus oublieux, si je ne taschois par tous mojens de vous temoigner quil m' en souvient. Vous en pouvés dormir sur l'une et sur l'autre oreille. J'y veilleray pour vous, et mes amis pour moy. Nous en sçavons desja un bon nombre, qui ne sont point sur

vostre liste. En somme je vous promets d' y tenir la main, et donner tel ordre, qu'il n'en passe point, que nous ne soyons advertis. Quant au passage de Tyrius Maximus vous m' estonnés de me dire, qu' en cette seconde edition Heinsius n' ait point veu d' avantage, qu' en la primiere. Et cependant la chose donne quasi dans les yeux. Je vais en peu de mots vous faire mettre le doigt dessus. En ce Discours Tyrius traicte de l' utilité qu' apportent les gens de guerre, et les gens de terre, c'est a dire les laboureurs; et prefere ceux la comme plus utiles, à ceux ci. Toute cette Diatribe la, depuis le comencement jusques à la fin, ne chante autre chose, si non que la liberté et domination à tousiours suivi ceux, qui ont portes les armes, comme au contraire la servitude s'est tousiours attachée à ceux qui se sont adonnés à cultiver la terre, et le preuve par l'exemple de beaucoup de Peuples. Et premierement des Spartiates, qui ne faisoient autre mestier que le maniement des armes, et vivoient une vie libre et vertueuse, et se servoient d' Eilotes et de Serfs à labourer et cultiver leurs champs. Voici les mots de Tyrius: [gap: Greek word(s)] . Ie lis donc sans rien changer [gap: Greek word(s)] . Il ne faut que d'un mot en faire deux [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , car bien souvent le [gap: Greek word(s)] se tourne en [gap: Greek word(s)] ; comme en ce mot [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , et d' autres sans nombre. Il appelle les Spartiates [gap: Greek word(s)] , comme delivrés et exempts du labourage, laissant à leurs serfs et affranchis cette vocation, et se reservant à eux une vie plus libre et plus relevée: ce qu'il apelle [gap: Greek word(s)] . Tyrius suivant la poincte de son discours tire encore d'autres preuves des autres peuples. Il dit [gap: Greek word(s)] . La mesme faute s' estici rencontrée, et pour deux mots [gap: Greek word(s)] il s'en est fait un [gap: Greek word(s)] . Or il compare ensemble la vie des laboureurs et celle des gens d' armes. Celle des laboureurs, il la nomme [gap: Greek word(s)] , celle des gens de guerre [gap: Greek word(s)] . Cette-ci libre et toute adonnée à la vertu. L'autre du tout serve et adonnée à la terre. Au commencement de son Discours il les depeint en ces mots, [gap: Greek word(s)] etc.

Maintenant ce qui a donné subject de corruptele en ce lieu est cette façon de parler sans article [gap: Greek word(s)] , pour [gap: Greek word(s)] ; et cependant il n'y a rien de si commun, ni qui se presente plus souvent dans les Autheurs Grecs. I'en ay quelque part remarqué un bon nombre, mais je n' ay pas mes papiers à la main. En voici un de Pollux que ie fueilletois ces iours passes au Livre premier, Chap. x. [gap: Greek word(s)] . Dans Lucian fort souvant vous trouverez [gap: Greek word(s)] . De plusieurs i' en rapporter ay un seulement. Au Dialogue de Mercure et de Maia; [gap: Greek word(s)] . Ie crois que ces deux suffisent pour monstrer que les Grecs parlent ainsi. Ie vous prie de veoir le lieu et la suitte, vous voyerez qu'ils ont eu tort de faire tant les empeschés en si beau chemin. Je suis maintenant apres le livre de Pallio, et espere le donner dans Pasque; et verrés qu'un Novice l'aura manié d'autre façon que ce vieux routier. Cependant ie vous baise humblement les mains, et à Messieurs vos Freres; ie suis,

EPISTOLA IV. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

POur response à vos dernieres sur le passage d' Ammian Marcellin touchant les Provinces des Gaules, c'est sans doute qu'il est corrompu, et ie ne sçay s' il n' est defectueux. Ie n'ay point de varieté sur cet Autheur qui soit tireé d'aucun Manuscrit, mais bien me fais-ie fort par coniecture de le rendre sain et net. I' espere donner cet Autheur incontinent apres l'edition de Spartian et de ses compagnons, y ayant remarqué tout plein de belles

choses, et dignes d'estre veues. Voicy donc comme le passage est escrit dans l'edition mesme de Lindenbruch, secundam enim Lugdunensem Rothomagi et Turini Mediolanum ostendunt et Tricassini, Alpes Grajae et Paeninae exceptis obscurioribus... habent et Aventicum, desertam quidem civitatem, sed non ignobilem quondam etc. Ie ne scache rien de plus corrompu ni de plus confus; car ni Taurini, ni Mediolanum, ni Tricassini, ni Alpes Grajae et Peninae ne sont de pas une des Provinces Lyonoises. Premierement pour Turini, ie ne fais point de doute qu'il ne faille lire Turuni, vel Turoni. Quant a Mediolanum, ie trouve deux villes de cenom Mediolanum Insubrum, et Mediolanum Santonum. Ni l'une ni l'autre ne sont, ni ne furent jamais d'aucune province Lyonoise. Pour le dernier, il est Aquitanicae Provinciae, aut Viennensis septimae: Strabon Stephanus, Ptolemaeus en font mention. Ie trouve encore un [gap: Greek word(s)] dans Ptolemaee, sous la Province Lyonoise, [gap: Greek word(s)] , et c'est possible celuy qu'entendicy Marcellin, et en ce cas il faudroit lire, secundam enim Lugdunensem Rothomagi et Turoni et Mediolanum ostendunt. Toute fois ie crains que l'equivoque de Taurini pour Turini vel Turoni n'ait induit quelque ignorant à mettre icy le nom de Mediolanum. Car Insubres, Salassi, Taurini sont peuples voisins et qui se touchent. Comme sans nulle doute le mesme equivoque des peuples qui sont dits Tricassini, à fait inserer cy apres Alpes Grajas et Peninas, qui ne peuvent aucunement apartenir à la Province Lyonoise. Or est il que Tricassini, que les autres nomment Tricastinos, sont des peuples prochains des Alpes. Le mesme Marcellin en fait mention un peu plus haut. Quae Hannibal doctus a perfugis ut erat expeditae mentis et callidae, Taurinis ducentibus accolis per Tricassinos et oram Vocontiorum extremam ad saltus Tricorios venit. Lesquels Tricassini ne sont pas de la Province Lyonoise, mais de la premiere Viennoise, sous la quelle est civitas Tricastinorum, qui est l' Eveschè de S. Antoni de Tricastin. Ammian, comme vous voyes au passage que j'ay citè, les appele Tricassinos. Tricassini en celieu icy ou il parle des Provinces de la Gaule, sont Tricasses vel

Tricassii, les quels in Notitia Galliae Provinciarum sont mis sub Lugdunensi quarta, et sont appelles. Tricasses, Tricassii et Tricassni, comme vous sçaves. Car dans un viel marbre que rapporte seu Mons. Pithou au second de ses Adversaires, il est fait mention Tricassinorum. Quelcun donc prenant les uns pour les autres, et confondant ces mesmes peuples, qui s' appellent de mesme nom, avoit mis ces mots de Grajarum et Peninarum Alpium. Car Tricassini, et Alpes Grajae et Peninae estoyent autrefois selon la division des Provinces de la Gaule faite par Auguste, sub Narbonensi, et depuis ont esté mis sub Viennensi prima et quinta. Le passage donc d' Ammian pour estre remis enson entier, doit estre ainsi leu; Lugdunensem primam Lugdunum ornat et Cabillones et Senones, et moenium Augustoduni magnitudo vetusta. Secundam enim Lugdunensem Rothomagi et Turuni ostendunt, et Tricassini exceptis obscurioribus. Habet et Aventicum, desertam quidem civitatem, sed non ignobilem quondam etc. Ammianne fait mention que de deux Lyonoises; sous la seconde il met Rothomagos, Turones, Tricassinos et Aventicum exceptis obscurioribus. Vous scavés bien que selon la Notice des Gaules, qui est assez recente, et au dessous du temps auquel vivoit Ammian, Rothomagi sont sous la seconde Lyonoise, Turoni sous la troisieme, Tricassini sous la quatrieme, et Aventicum sous la cinquieme. Voila ma conjecture sur ce passage de Marcellin. Ie croy que vous la trouverés vraye. Scaliger au bout de la Notice qu'il a fait imprimer, met; Hae sunt XVII Provinciae in quas Augustus Caelar Gallias divisit, et in quibus Constantinus Magnus alia officia et magistratus constituit. Il se trompe, conme je montreray ailleurs, et cette division en tant de Provinces n' est pas d' Anguste, sous le temps duquel, et bien long temps apres jusques à Costantin, la Gaule n'estoit divisée qu'en quatre Provinces. Et c' est ce que dit Marcellin, Regebantur Galliae omnes jam inde ut crebitate bellorum urgente cessêre Julio Dictatori, potestate in partes divisa quatuor. De son temps elle estoit divisee en dix Provinces, et depuis en XVII. Pour en escrire plus particulierement il faudroit faire un livre, et non pas une lettre

seule. Quant à mes Historiens Augustes, je les tiendray prests pour Pasque prochain, comme je l'ay promis au Sieur Drovart. Cependant je suis,

EPISTOLAV. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR

I'Ay reçeu les vostres tres agreables *. Maintenant je vous prie de me conferer sur votre Manuscrit, que je sçay estre tres bon et ancien, ce passage de Tertullien au livre de son Apologie Ch. XIII. Quum de paedagogiis aulicis nescio quem cinaedum Deum facitis. J'ay trouvé dans un Manuscrit, nescio quem synhodi Deum facitis. Mais comme il n'est pas des plus anciens ni des meilleurs, je n'ay osé croire à sontesmoignage seul. Je vous prie donc de voir dans vostre livre s' il n'y a point quelque diversité de leçon en cet endroit. Vous me ferés plaisir aussi de m'envoyer la conjecture que vous avés de vostre ami sur le passage d' Ammian Marcellin. Il faut que la miene ou la siene soit fausse, car tontes deux ne peuvent pas estre vrayes; Apres l'avoir examinée, si je la trouve meilleure, je m'y tiendray. Faites moy encore ce bien de m' erivoyer les varietés que Mons. Vassau fueillant avoit remarqué en la conference de l' Epitre S. Paul avec vostre Manuscrit. Ie le vous rendray aussi tost, et ne le garderay gueres. Quant à ce que vous me mandés de l'edition d' Ovide qu'un certain Paraeus aentrepris, je voudrois luy pouvoir

servir à cause de vous. I'ay tout plein d'observations sur cet Autheur, prises tant des divers Manuscrits, et principalement du vostre, que de mes conjectures propres: mais je n'ay pas le loisir maintenant de les ramasser et les envoyer. Et puis je vous diray qu'il ne pourroit pas s'en servir utilement, ni en faire le profit du public. Je cognois les Allemans, et entre autres ce Paraeus. I'ay veu ce qu' il a fait sur Plaute, et l'edition qu'il en a donnée. C'est ce que je vous puis dire pour maintenant. Ie suis,

EPISTOLA VI. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

IE vous remercie de la peine que vous avez prise pour moy en la conference du passage de Tertullien. Le Manuscrit que j'ay veu avoit de mesme que le vostre. Mais comme il n'estoit pas des plus anciens, ni de la bonne marque, je n'ay osè sur sa foy seule fonder la verité de ma conjecture, craignant qu' elle ne fust mal asseurée. Maintenant que j' ay vostre livre pour garant, je ne feray point de difficulté de m'y fier. Je nesçaurois assez admirer la negligence de ceux, qui nous ont donné ce traitté de Tertullien, collationné (disent-ils) si diligemment avecque les anciens exemplaires, et qui n'ont pas remarqué une difference si notable, comme est celle-ci de Sinhodi Deum pour cinaedum. Mon [note: Vid. Salmas. ad Hist. Aug. pag. 38.] observation n'est elle pas belle de Synhodo Deorum? Aureste j'ay veu la lettre de Mons. le Battelier touchant le passage d' Ammian Marcellin, sur lequel je vous avois escrit il y a quelque temps. Voulez

vous que je vous die en un mot ce qui m' en semble? Il ne se peut rien de mieux sur ce sujet: et je ne sçai pas si l' on pourroit apporter à l' esclaircissement de cet endroit rien de plus vray-semblable et de plus à propos, que ce qu'il en a escrit. Pour moy, je luy suis infiniment obligè de la communication qu'il a desirè m' estre faite de tant de belles et curieuses recherches, et à vous, Monsieur, de m'en avoir fait part. Il n'y a rien au monde que je fasse plus volontiers, que d'apprendre, et il n'y a personne à qui je sçache plus de grè, qu' à ceux qui m' enseignent ce que je ne sçavois pas. Mais j' ay bien plus encore d' obligation à ceux qui me corrigent, et me redressent; et qui me font l' honneur de remonstrer mes fautes. Car je tiens qu' il y a moins de peril à ne pas sçavoir du tout une chose, qu' à la sçavoir mal. Quant à ce qui est de mes opinions, elles ne me tiennent jamais. Je leur fais prou l' amour à toutes, et n'en espouse pas une; tellement qu' il m' est tousjours libre de m' en separer quand je veux, et je le veux toutes et quantes fois que je trouve un meilleur parti ailleurs. Je voudrois faire le mesme ici, si je le pouvois, et quitterois volontiers mon opinion pour embrasser celle de M. le Battelier, si beaucoup de raisons ne m' en empeschoient, qui font que je panche tousjours du costè ou je suis tombè. Vous les entendrés s'il vous plaist, et me permettrés de les deduire toutes par le menu, et de reprendre un peu la chose, de plus haut, afin d'en avoir l' esclaircissement entier.

Il est tres-certain, et personne n'en peut douter, que du temps d' Auguste et long temps apres, voire mesme jusques à Constantin le Grand, les Gaules n'estoient divisez qu'en quatre Provinces, qui sont la Narbonnoise, l' Aquitaine, la Lyonnoise, et la Belgique; laquelle division est la mesme qu' apporte Caesar au commencement de ses Commentaires, ou il dit que la Gaule est divisée en trois peuples, assavoir Aquitanos, Celtas, et Belgas. Car il n'y a personne qui fasse doute, que sous le nom de Celtas ne s'entende la Province Lyonnoise. Pour la Narbonnoise, il n' en fait point de mention, parce qu'elle estoit desja acquise aux Romains, il y avoit long temps; et qu' ils la tenoient, non pas pour une Province Gauloise, mais pour une seconde Italie. Et c'est la raison pour quoy Pline

ne la met point en la description des Gaules, et la descrit separément avecque les Provinces d' Italie; et dit d'elle, breviusque Italia potius quam Provincia. Cette division donc des Gaules en quatre Provinces estoit du temps de Pline, qui n'en recognoist pas d' avantage; du temps de Ptolemée qui n'en met que quatre, et sous les mesmes noms, que j'ay dit ci dessus. Et depuis encore sous les autres Empereurs devant Constantin elle semble avoir durée: parce que dans les Auteurs, qui ont escrit depuis le temps de Trajan et d' Hadrian, auquel on attribue une nouvelle division des Provinces, nous lisons souvent Legatus pro Praetore Narbonensis, Lugdunensis, Aquitaniae et Belgicae. Il y en a des exemples dans mon Histoire Auguste, et dans les vieilles Inscriptions de Gruterus. Mon argument est, que si l' Aquitaine euste estè divisée en deux Provinces des ce temps-là, comme elle a estè depuis, on n' eust pas dit Proconsul Aquitaniae; mais ou primae, ou secundae, ou utriusque Aquitaniae: De mesme de Lugdunensis; de mesme de Belgica. Car vous trouverés tousjours Praeses Pannoniae inferioris, ou superioris; et jamais Pannoniae simplement, parce qu' elles estoient deux. Et apres Constantin vous ne trouverés jamais Praeses Germaniae simplement, mais tousjours ou Germaniae primae, ou Germaniae secundae; et ainsi des autres. Je dis donc, que quand nous lisons Legatum Provinciae Lugdunensis, aut Aquitaniae, il faut de là necessairement inferer, qu' il n'y avoit qu' une Lyonnoise et qu' une Aquitaine du temps que nous trouvons escrit de la sorte, soit dans les Auteurs, soit dans les vieux Monumens, LEGATUS. aut PROCONSUL. LUGDUNENSIS: LEGATUS. AQUITANIAE; qui est une raison contre laquelle on ne peut rien dire. J'en pourrois rapporter une infinit è de passages, s'ile stoit besoin. Il se lit souvent dans les anciennes Inscriptions, PROVINCIAE. GALLIARUM. TRES. comme INQUISITORI. TRIUM. GALLIAE. PROVINCIARUM; cela s' entend de la Narbonnoise, de l' Aquit aine et de la Lyonnoise; la Belgique n'y estant pas comprise. Ces trois Provinces sont comprises dans une Inscription qui porte,

PROC. TRIVM. GALLIAE. PROVINCIARVM. NARB. AQVIT. LVGD. Dans une autre se voit escrit, SERVO. IV. GALLIAE. PROVINCIARVM. Dans ces quatre, si je ne me trompe, la Belgique est comprise, qui contenoit en soy les deux Germanies, qui devant Constantin estoient distinguées des ces noms superior et inferior; apres Constantin de prima et secunda. Devant Constantin vous ne trouverés jamais primam, aut secundam Germaniam; comme apres luy il seroit difficile de trouver, superiorem et inferorem. Pour la Province Viennoise, qui a estè entraite et tirée de la Narbonnoise sous Constantin, il n'en est memoire aucune dans les Auteurs, qui ont vescu devant le Regne de cet Empereur, ou qui ont escrit des choses, qui se sont passees devant ledit Regne; Ce qui me rend persuadè que la division en plus de Provinces, que quatre, n'a esté introduite que depuis Constantin, ou par Constantin me sime. Et je ne puis assez m' estonner comme Onufrius, Auteur diligent et curieux s' il en fut, s' est peu faire accroire que le part age des Gaules en XVIII Provinces, tel qu'il est rapportè par Sext. Ruffus en son Breviaire, a esté establi par Hadrian, auquel il attribue une nouvele division des Gaues et de tout l' Empire, apres celuy qui fut instituè et ordonnè par Auguste. Ily a trop d'arguments et de preuves au contraire. Je m' estonne encore plus d' Ammian Marcellin, qui traittant de l' ancienne distribution des Gaules en quatre Provinces, depuis Auguste jusques à son temps, les nomme autrement, qu' elles ne sont nommées par les Anciens; et au lieu de la Narbon. Aquitaine, Lyonn. et Belg. il fait deux Narbonnoises, dont la premiere contenoit la Viennoise et la Lyonnoise; la seconde, toute l' Aquitaine; et au lieu que la Belgique n'est contée que pour une chez Pline et chez Ptolemée, et qui comprenoit les deux Germanies la superieure et l'inferieure, il fait deux Provinces de la Belgique, la Germanie superieure et inferieure; qui estoient (cedit-il) regies s par deux jurisdictions. Ie trouve fort estrange cette division, et nesçay ou elle aesté peschée. Ensomme si je prens bien son sens, il est telque les Gaules depuis Jules Caesar, qui les conquit, ont esté partagès en quatre gouvernemens; donc

le premier estoit l'une des Narbonnoises, qui avoit sous soy la Lyonnoise et la Viennoise; le second l' autre Narbonnoise, sous laquelle estoit comprise toute l' Aquitaine. Les deux autres gouvernemens estoient les deux Germanies, la haute et la basse, et les Belges. Et qui ne sçait que la Lyonnoise a tousjours esté depuis Auguste un gouvernement separè, et qui ne dependoit point de celuy de la Narbonnoise? et qu' elle aeu pour Gouverneurs, tantost des Proconsuls, tantost des Lieutenants Consulaires, et quelques fois de ceux, qu' ils appelloient Praesides comme je le pourrois facilement verifier s'il enestoit quesion? Et qui a jamais oui parler de la Viennoise, que depuis Constantin? et qui a fait mention de deux Narbonnoises devant ce temps-là, ni mesme apres? Et comment est-ce donc que l' Aquitaine a esté sous cette seconde Narbonnoise? et quand fut-ce, puis que personne n'enfait mention? Au contraire tous les livres et toutes les vieilles pierres sont remplies de l' Aquitaine et de ses Gouverneurs. Pour la Belgique je doute fort si elle a tousjours esté administrée par un mesme Gouverneur, y compris les deux Germanies. Ie trouve bien qu' il n'y avoit qu' un Procureur de Caesar pour la Belgique, et l' une et l' autre Germanie. Car dans trois ou quatre Inscriptions j' ay remarquè PROCVRATOR. BELGICAE. ET. VTRIVSQVE. GERMANIAE. ou, DVARVM. GERMANIARVM. Mais il ne faut pas prendre pied là dessus. Car bien souvent trois ou quatre Provinces estoient attribuées à un mesme Procureur pour l'exaction du Tribut. Et en effet dans une autre Inscription vous tronveres, PROCVRATOR. TRIVM. GALLIAE. PROVINCIARVM. AQVITANENSIS. NARBONENSIS. ET. LVGDVNENSIS; Dans une autre de deux seulement, AQVITANENSIS. ET LVGDVNENSIS. Toutesfois je tiens pour certain que la Belgique du temps d' Auguste, et assez long temps apres, aesté gouvernée par un Lieutenant, ou Legat de Caesar, qui avoit sous soy les deux Germanies. Tacite au XIII Livre de ses Annales fait mention Belgicae Legati, qui tenoit comme je dis le gouvernement entier de toute cette Province, et des deux Germanies, qui en estoient

dependantes. Depuis, je ne sçaurois bien dire quand, si ce n' est du temps d' Hadrian et par Hadrian, (comme il est tres-vraysemblable) cette Province semble avoir esté partagée en trois, et separément gouvernée par trois jurisdictions, afin de parler selon Marcellin. L'un estoit Legatus Belgicae pro Praetore; L'autre, Legatus Germaniae inferioris; et le tiers, Legatus Germ. Sup. Tous trois pro Praetore, et Lieutenans d' Auguste. Les anciennes Inscriptions peuvent faire foy de ce que je dis. Voici donc une nouvelle division des Gaules en six Provinces, que je crois fermement estre de l' establissement d' Hadrian, et du nouveau mesnage et reiglement qu' il tint des Provinces de l' Empire. En ces six Provinces l' Empereur n' envoyoit que deux Procureurs pour le Fisc, et pour l' exaction des Tributs. L' un avoit l' intendance sur les trois Provinces des Gaules, la Narbonnoise, l' Aquitaine, et la Lyonnoise. L' autre, des trois autres, de la Belgique, de la haute Germanie, et de la basse. Ils sont ainsi marqués et designés dans les tiltres des Inscriptions anciennes; l' un, Procurator trium Provinciarum Galliae, et il faut tousjours entendre Narb. Aquit. et Lugd. L' autre Procurator Belgicae et utriusque Germaniae. De ces six Provinces onest venu a dix, et ne peut on attribuer cette multiplication qu' à Constantin. C' est le nombre que j' establissois dans Ammian Marcellin. Premierement de la Province Narbonnoise on a tirè la Viennoise; de l' Aquitaine la Novempopulaine a esté extraite ou distraite. Et ainsi ont esté faites deux Provinces dans l' Aquitaine, Aquitanica, et Novempopulana. La Lyonnoise divisee en deux in primam et secundam. Voila dix Provinces pour six; en faisant tousjours deux, d'une. En mesme temps, comme je croy, furent changées les appellations Germaniae superioris et inferioris, in Germaniam primam et secundam. Or depuis encore furent adjoutées Maxima Sequanorum, Aquitania secunda, Alpes Grajae, Alpes maritimae, qui est la division notée et cottée par Sextus Ruffus, ou Ruffus Festus, comme les autres l' appellent. Je l' avois veue et l' avois sçeue, lors que je vous escrivis sur le passage d' Ammian: mais il ne me sembla pas qu' Ammian l'eust suivie, encore qu'il fust de mesme temps; au moins pour

ce qui est de la seconde Aquitaine et des Alpes maritimes; de l' autre deux encore en fais-je difficultè. Je vous diraien passant qu' il n'y a point de faute au nombre dans Ruffus Festus, et qu' il faut retenir, decem et octo, comme il escrit. Mais an lieu des trois Provinces de Bretaigne, qui sont denombrées seulement dans les vulgaires Editions, il en faut comter quatre, in Britannia Maxima Caesariensis, Flavia Caesariensis, Britannia prima, Britannia secunda. Les Manuscrits ont ainsi, et l' Edition que M. Pithou en fit faire chez Patisson bien differente de celle de Marnef, et Gryphe, et sous le nom, non de Sext. Ruffus, mais de Ruffus Festus, qu'il estime estre Avienus, et moy non, comme je le monstreray ailleurs. Onufrius met cinqueProvinces en la grande Bretaigne, et adjouste aux susdites Valentiam. Le mesme Onufrius rapportant ce denombrement et cette denomination de dixhuit Provinces, tantesés Gaules et Aquitanie qu'en la grande Bretaigne, qui est dans Sext. Ruffus, pour trouver son nombre de XVIII, il ne met que deux Provinces dans la Bretaigne, Britanniam primam maximam Caesariensem, et Britanniam secundam. Mais il adjouste deux nouvelles Provinces Gauloises Ambianensem, et Massiliensem; qui ne se trouvent point dans les Editions de Ruffus, et je ne puis dire d' où illes aprises. Car il est sans controverse, que Marseille estoit in Viennensi; comme Ambianum in Belgica secunda. Or pour revenir à mon propos touchant Festus et Marcellinus, qui ne conviennent pas quant au nombre des Provinces Gauloises, qui estojent de leur temps, il ne s' enfaut pas esmerveiller. Ce n' estoit pas une chose bien fixe ni arrestée. Aujourdhuy on faisoit deux Provinces d' une; demain une de deux. Apres qu' elles estoient démembrées d' une part, on les rassembloit d' une autre; ce qui se pratiquoit principalement au sujet des petites Provinces. Par exemple; Maxima Sequanorum a esté tirée premierement et démembrée de la Belgique. Apres par le dernier denombrement on l' a donnée à la cinquiesme Lyonnoise. Alpes Grajae et Poeninae estoient de l' Italie autres fois. Pline, Ptolemée et tous les autres en sont d' accord. Depuis on les a comtées entre les Provinces des Gaules. Alpes maritimae dependoient de la Province

Narbonnoise, lors qu' elle estoit seule. Elles suivirent la Viennoise quand elles fut separée de la Narbonnoise; et nostre Ammian ne les endéache pas, comme nous verrons ci apres. Outre ces Provinces, qui sont comprises dans la Notice des Gaules, et la Notice de l' Empire, et le Breviaire de Festus, nous trouvons dans les vieux Monuments, Provinciam A relatensem, Provinciam Genevensem, Provinciam Massiliensem; qui sont petites Provinces, que chacun sçait estre de la dependance, et appartenance d' autres plus grandes; Ouplustost Provincia se prend en ces endroits-là pour territoire; comme si quelcun disoit Provinciam Veronensem, pro territorio Veronensi, ou simplement pour Veronensi, comme Pline parle souvent. Voyons maintenant et examinons si nous pourrons trouver les quatorze Provinces de Ruffus, en Marcellin. Huic adnexa est Belgica secunda, qua Ambiani sunt urbs inter alias eminens, et Catalauni, et Remi apud Sequanos. Bisontios vidimus et Rauracos aliis potiores oppidis. Il faut que je vous confesse que sçachant bien, que Maxima Sequanorum estoit une Province des Gaules, qui depuis a esté nommée Quinta Lugdunensis, je ne pouvois pourtant m' imaginer que Marcellin la voulust comter ici pour une Province. Et d' autant qu' il la met en suite de la seconde Belgique, et qu' il parle en cette sorte apud Sequanos, vidimus, je me figurois qu' il entendoit joindre Sequanos, et les villes qui sont apud Sequanos, avecque la seconde Belgique; comme il est sans doute qu' autresfois Sequani estoient de la Belgique. Et me sembloit qu' Ammian eust eu aussi tost fait de dire apud Maximam Sequanorum, s'il eust voulu faire une Province separement, que de dire apud Sequanos. Maintenant pour ce chef je souscris entierement à l' opinion de M. le Battelier, et si j' osois je tirerois volontiers ces mots, qui se lisent plus bas, Habent et Aventicum etc. pour les faire venirici, et les joindre à cette periode, où ils seroient merveilleusement bien à propos. Ie ne sçay qui les a logés là; mais ils y sont fort mal, et jurerois bien que rien ne les y a placés qu'une transposition. Voyci donc comme je voudrois lire et radouber tout ce passage. Apud Sequanos Bisontios vidimus, et Rauracos aliis potiores oppidis multis.

Habent et Aventicum, desertam quidem civitatem, sed non ignobilem quondam, ut aedificia semiruta nunc quoque demonstrant. Aventicum a tousjours esté in Sequanis, et ex Provincia Maxima Sequanorum. La Notice des Gaules le met in Quinta Lugdunensi, qui est Maxima Sequanorum. Ptolemée la met inter Sequanos, vel inter urbes Sequanorum. Voyci ses mots: [gap: Greek word(s)] (le MS. [gap: Greek word(s)] ) [gap: Greek word(s)] . Je ne croy pas qu' Aventicum ait jamais esté sub dispositione Praesidis Alpium Poeninarum. Et puis je vous laisse à penser qu' elle apparence ily auroit, que Marcellin eust ainsi descrit la Province des Alpes Poenines. Alpes Grajae et Poeninae exceptis obscurioribus habent et Aventicum, desertam quidem civitatem, sed non ignobilem quondam. Il a tousjours nommè quelque ville celebre en toutes les untres Provinces. Il n'en nomme point en celle-ci qu' une ruinée et deserte, et avec cela qui n' appartient en rien à cette Province, et qui est ville d' une autre. Et pourquoy eust il oubliè Darantasia et Octodurum, qui sont les deux villes plus celebres de la Province des Alpes Grecques et Penines? C' est ce qui me faisoit entrer en soupçon, et mal penser de la sinceritè de ce lieu. J'estime à present que ces mots, Habent et Aventicum, doivent estre transportés et remis au lieu où j'ay dit, qui est leur vray siege. Il est vray-semblable que quelque mauvaise main les a apportés en cet endroit, pour remplir le defaut qui se trouvoit dans les exemplaires apres ces mots, Alpes Grajae et Poeninae exceptis obscurioribus... . Et par effet Lindenbruch, qui a donné la derniere edition du Marcellin, et adiligemment noté toutes les varietés de son MS. marque une lacune en cet endroit, et en beaucoup d' autres lieux, qui semblent aujourd' huy bien sains, et bien entiers. Je ne sçache point d' Anteur plus miser ablement ni plus injurieusement traitté par les hommes et par le temps, que cetuicy, ce que, Dieu aidant, j' espere faire voir quelque jour. C' est mon opinion quant à ce lieu. Je la tiendray pour bonne, si vous et M. le Battelier la tenez pour telle. Venons à ce qui suit; Secundam enim Lugdunensem Rotomagi, et Turini Mediolanium ostendunt.

Toutes les editions, et les livres escrits à la main s' accordent à lire comme cela; l' Edition de Rob. Estienne, et celle de Lindenbruch ne lisent pas autrement, et le dernier n' apporte point de varieté du MS. qu' il a veu, bien qu' il les ait toutes remarquées fort curieusement in Collectaneis varietatum. Ie sçay bien pour Rotomagi, que le nom de la ville ne se lit jamais au pluriel, non plus que les autres qui ont cette mesme terminaison; comme M. le Battelier l ' a tres-bien observé. Mais je croy que Marcellin a voulu mettre Rotomagi pour Rotomagenses. Rotomagi [gap: Greek word(s)] a Rotomago; comme Mediolani, et Mediolanii a Mediolano, pour Mediolanenses, Vesontii pour Vesontini, a Vesontio; Istri populi ab Istro fluvio, Steph. [gap: Greek word(s)] ; Rheni pro Rhenani, Steph. [gap: Greek word(s)] . Pers. ingentesque locat Caesonia Rhenos. Ainsi ils disoient Turonos et Turonenses, Biturigas Biturigenses; Eboricos Eboricenses; De mesme nostre Auteur a peu dire Rotomagos pro Rotomagensibus. Il a bien dit Bisontios: et toutesfois la ville s' appelle Bisontium. Pour Taurini Mediolanium, il n'y a moyen que je puisse estre de l' advis de M. le Battelier. Cela est bon pour quelque village, ou quelque bourg, ou s' ily avoit deux villes en la, mesme Province de ce mesme nom, et que pour les distinguer, l' une fust ainsi appellée. Si Marcellin l' eust voulu distinguer d' avec celuy qui est de là les Alpes, et celuy de Saintonge, il eust aussi bien dit Aulercorum, ou Eburicorum Mediolanium, comme Taurini Mediolanium. Et puis quel besoin, de distinction, où personne ne peut errer, ni prendre l' un pour l' autre? Car mettant ce Mediolanium in secunda Lugdunensi, qui est-ce qui pourroit s'equi voquer, et entendre ou le Mediolanium de là les Alpes, ou celuy de Saintonge, qui est de la Province d' Aquitaine? Avec cela, les bonnes Editions lisent Turini, comme j' ay desja dit, et non pas Taurini. Que Turini ne soit escrit pour Turuni ou Turoni, je n' ose quasi en doubter. Et je ne voy pas quelle raison auroit eu nostre Auteur d' omettre une des principales villes de la seconde Lyonnoise de son temps, et qui un peu apres aesté faite la maistresse et mere-ville de la troisiesme Lyonnoise. Pline ne la laisse pas en arriere en la de scription de la Province Lyonnoise, qui

n' estoit qu' une de son temps. Diablinti, Turones, Rhedones, etc. Quant à ce que M. le Battelier dit qu' il n'y a point d' apparence que l' Auteur entre deux villes si proches, comme sont Rouen et Evreux, ait logé ceux de Tours qui en sont fort éloignés; pour moy je ne trouve point de grand inconvenient en cela. l' Auteur n'a pas pris garde à la distance des lieux, quand il a mis par escrit les noms des villes qui sont en chaque Province des Gaules; et je ne sçay pas mesme, s' il y a deu prendre garde. Il les a placées comme elles luy sont tombées sous la plume. Il ne dressoit pas un Itineraire. I'oubliois de vous dire qu' au lieu de Bituriges, que l' Auteur range sous la premiere Lyonnoise, je lisois autresfois Bitucasses. Pline les nomme Viducasses et les colloque en la Lyonnoise. Ptolemée les appele [gap: Greek word(s)] , où les interpretes rendent mal Biducenses. Le MS. que j'ay veu du texte grec, avoit [gap: Greek word(s)] . Il faut lire [gap: Greek word(s)] Viducassii; ou Viducasses. Je me tien toutesfois à l' opinion de M. le Battelier. Suyvons nostre Auteur; In Aquitania, quae Pyrenaeos montes, et eam partem spectat Oceani, quae pertinet ad Hispanos, prima Provincia est Aquitanica, amplitudine civitatum admodum culta, omissis aliis multis Burdigala et Arverni excellunt et Santones et Pictavi. Pour un Aquitanique dans l' Aquitaine M. le Battelier en trouve deux, en lisant, In Aquitania etc. prima Aquitanica; secunda amplitudine civitatum admodum culta omissis aliis Burdegala, etc. Ie ne puis encore ici tenir sa conjecture pour vraye; parce qu' il me semble estrange qu' Ammian contre la coustume qu' il a si diligemment observée par tout, de nommer en chaque Province quelques unes des principales et maistresses villes, ait passe si legerement par dessus cette premiere Province d' Aquitaine, sans faire mention d'aucune ville petite ou grande qui soit de son appartenance. Une plus forte raison, c'est que par l' interpunction de M. Battellier l' Auvergne se trouve dans cette seconde Aquitaine, qui toutesfois a esté de la premiere, lors que l' Aquitaine fut divisée en trois Provinces Aquitaniam primam et secundam, et Novempopulaniam. J' ay remarqué cidessus que l' Aquitaine a esté premierement divisée en deux, in Aquitaniam et Novempopulaniam. C'est sans doubte la

division, que suit Marcellin; quand il dit, in Aquitania, quae Pyrenaeos montes et eam partem spectat Oceani, quae pertinet ad Hispanias. Per Aquitaniam il entend cette Province comme elle estoit autresfois, lors qu' elle comprenoit la Novempopulanie, qui en a esté distraite; si bien que l' une des Provinces de l' Aquit aine s' appelloit Aquitanica, et l' autre Novempopulana; et c' est ce qu' il dit, in Aquitania prima Aquitanica. Ce qui est si vray que du temps mesme de Valens et de Valentinian, il n'y avoit qu' une Province, qui portast ce nom d' Aquitanica. Ce Monument es fait foy:

SATURNINO. SECUNDO V. C. PRAESIDI. PROVINCIAE. AQVITANICAE MAGISTRO. MEMORIAE. COMITI. ORDI NIS. PRIMI. INTRA. CON SISTORIUM. ET. QVAESTORI. PRAEF. PRAETORIO. ITERUM. OB. EGREGIA EJUS. IN. REMPUBLICAM. MERITA D. D. NN. VALENTINIANUS. ET VALENS. VICTORES. AC. TRIUMPHA TORES. SEMPER. AUGUSTI STATUAM. SUB. AURO. CONSTI TUI. LOCARIQVE. JUSSERUNT.

Je vous prie de prendre garde à ces mots PRAESIDI. PROVINCIAE. AQVITANICAE. Ie tien pour tres-certain et tres-asseuré, que s' il y eusteu deux Aquitaines de ce temps lá, une premiere, et une seconde, il eust mis PRAESIDI. PRIMAE AQUITANIAE, ou SECUNDAE; ou bien s' ilestoit Gouverneur de toutes deux, PRAESIDI. UTRIUSQUE. AQUITANAE, ou DUARUM. AQUITANIARVM; ce qui est perpetuel en toutes les Provinces doubles. Vous ne lirez jamais PRAESIDEM. GERMANIAE, ou PRAESIDEM. PANNONIAE, mais tousjours PRIMAE aut SECVNDAE GERMANIAE, SVPERIORIS aut INFERIORIS PANNONIAE. Mais Ruffus Festus, qui vivoit et quiescrivoit sous le Regne de Valentinien, en met deux? Acela je n' ay que

respondre si non que sous Valentinien cette division de l' Aquitaine in duas Aquitanias et Novempopulaniam ait esté premierement introduite, et que Rufus ait suyvi cette division, qui escrivoit non pas au commencement de l' empire de Valentinian (encore qu'au commencement de son livre il ne comte le temps de la monarchie Romaine, que jusques aupremier consulat de Valentinian et de Valens) mais sur la fin et apres la victoire obtenue contre les Goths, comme ilescrit à la fin de son livre, Vt ad hanc ingentem de Gotthis etiam Babyloniae tibi palma pacis accedat; Et que Marcellin au contraire ait suyvi celle qui avoit lieu devant le Regne de Valentinian. Par mesme moien peut on dire, que ce PRAESES. PROVINCIAE. AQVITANICAE, dont il est fait mention dans l' Inscription que j' ay rapportée, a eu cette qualité devant que Valentinian vint à l' Empire. Ie ne sçay qu' on pourroit dire autre chose; estant plus que certain, que des mots d' Ammian Marcellin, comme ils sont couchés, on ne peut tirer qu' une Province Aquitanique, non plus que de l' Inscription susdite. Pour ce qui est des Alpes maritimes, elles alloient autresfois avecque l' Italie, aussi bien que les Penines et les Grecques. Pour preuve que nostre Auteur n'en fait pas une Provinces separée, je n'ay point de plus grand argument que ce qu' ilne les nomme point, et qui me semble assez grand. His prope Salluvii sunt, et Nicaea, et Antipolis, insulaeque Stoechades. Y-a-t' il quelqu'un qui puisse entendre la Province des Alpes maritimes par ces mots? Il les devoit nommer, comme il a fait Poeninas Alpes. His prope Salluvii sunt. Il a ainsi parlé de Marseille, quibus Massilia jungitur; qui est neant moins dans la Viennoise, comme tout le monde sçait. Et ce qui me confirme encore d'avantage dans cette opinion, est que ni Salluvii, ni Antipolis, ni Nicaea, ni insulae Stoechades ne furent jamais de la Provincedes Alpes maritimes. La Notice des Gaules ne met pas une de ces villes en la quatriesme Viennoise. Pline colloque Salluvios, ultra Alpes; Anous ils sont citra Alpes. Nicae a esté bastie par les Massiliens; et estoit in Massiliensi, et Massiliensis in Viennensi. Antipolis est de la troi siesme Viennoise, et n' appartient en rien à la quatriesme, qui sont les Alpes maritimes. Je dis le mesme des Isles Stoechades,

qui autresfois estoient de la Narbonnoise, et depuis ont esté de la Viennoise, et jamais des Alpes maritimes. Aussi les Isles ne sont pas dans les Alpes. Comme donc se pourroit il faire qu' Ammian Marcellin en ne mommant pas les Alpes maritimes, et nommant des villes qui n' en sont pas, et ne faisant point de mention de celles qui en sont, ait voulu parler de cette Province? Celan' est pas croyable. Voila ce que je vous puis dire pour le present sur cette matiere, n' ayant du loisir pour plus, et estant tousjours empesché apres mes Notes sur l' Histoire Auguste, à changer, rechanger, retrancher et adjouster. Si vous communiquez la presente à M. le Battelier, vous le prierez s' il vous plaist, de ma part de m' advertir librement, où il jugera que j' auray failli. Non seulement je le prendray en bonne part; mais aussi je luy en sçauray gré toute mavie. Ie le prie aussi de ne point trouver mauvais, quand je ne me rencontreray pas de mesme opinion avec luy. Ie sius,

EPISTOLA VII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

QUantas ego tibi maximas agere possum gratias ago, Vir clarissime, pro eruditissima illa tua observatione de Calceis, quam heri ad me misisti. Gaudeo etiam tibi aliquando idem quod mihi in mentem venisse ad conciliandum Marci cum Matthaeo locum, ac ne nunc quidem a te improbari. Certe quo magis magisque cogito, nullam aliam iniri posse viam video conciliandorum illorum Euangelistarum. Certum est, ut nuper tibi dicebam, Graecos vocem [gap: Greek word(s)] , cum strictiori

notione sumitur, pro altiore et profundiore calceamento usurpare, et a sandaliis distinguere. Possum id multis Auctorum locis confirmare. Hesychius; [gap: Greek word(s)] . Idem: [gap: Greek word(s)] . quibus locis [gap: Greek word(s)] stricte sumitur, et [gap: Greek word(s)] distinguitur. Sic vocem calceus apud Latinos, cum proprie et stricte accipitur, de illo calceamenti genere dici certum est, quod forenses et togati gestabant. Hinc Tertullianus noster, calceos nihil dicimus proprium togae tormentum; et paulo post, Quem non expediat in algore et ardore rigere nudipedem, quam in calceo uncipedem? Hos togatorum calceos sic proprie dictos opponit illi calceatui, qui proprius erat palliatorum, sandaliis nempe vel soleis. Ita enim de pallio loquitur et palliatorum calceatu; Siquid calceatûs inducitur, mundissimum opus est, aut pedes nudi magis quam in calceis. Calceos porro forenses illos et Romanos, cum Graeci Graece volunt dicere [gap: Greek word(s)] reddunt. Illustris locus est apud Artemidorum, ubi civilem habitum designans [gap: Greek word(s)] conjungit, togam et calceos. Sed haec plus satis; Et plura coram, cum tui videndi copia erit. Interim vale, Vir amplissime, et me ama. XIX. Oct. CIC IC CXXI.

EPISTOLA VIII. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris MONSIEUR,

QUant au passage de Tacite, apres y avoir pensé, je me tien tousjours à l' opinion que je tenois touchant son explication lors que nous estions ensemble; et voici comment elle se peut à mon advis defendre et confirmer. Les deux parties les plus requises en l' homme d' affaires, sont la main et la langue; l' une

pour l' execution, l' autre pour le conseil: l' une de ces deux parties suffit à faire un homme grand, les deux le rendent parfait. Homere les met toutes deux ensemble en celuy qu' il vent hautement louer [gap: Greek word(s)] . Pour la preference quand elles sont separées, Ciceron la donne à la langue, Concedat laurea linguae; Ennius à la main, en l' eloge qu' il fait à son Scipion,

Si faciendo plagas coelestum ascendere cuiquam est,
Huic soli coeli maxima porta patet.

Si quelqu' un, dit il, peut s' acquerir l' immortalité par les hauts faits d' armes, sur tous autres sans doubte la porte des cieux doibt estre ouverte a Scipion. [note: Lib. 1. de Falsa Rel. cap. XVIII.] Dans Lactance, où se trouve ce Distique, toutes les Editions lisent Si fas caedendo; les Manuscrits ont, Si faciendo; les Doctes de ce temps, entr' autres Monsr. Pithou, ont corrigé, Si fas endo plagas: mais il ne faut rien changer. La main est principalement necessaire és exploits de guerre, et aux grands Capitaines; la langue, és affaires de paix, et aux hommes de robbe. Autresfois ces deux mestiers n' estoient pas distingués. Agrippine donc voulant despriser et abaisser Seneque de tout point, lui oste toutes ces deux parties et la main et la langue, et dit de lui qu' il estoit trunca manu, et Professoria lingua; comme n' estant pas homme de main ni d' execution pour une grande entreprise, ni de conseil pour la bien desveloper et conduire à chef. L' extreme impuissance d' un homme, est quand il ne peut ni faire ni dire,

Au jugement d' Agrippine Seneque estoit en ces termes. Pour la main, il n' enfaisoit non plus que s' il eust coupée: pour la langue, il ne l' avoit pas liée, mais il l' avoit pendue enpedant; c' est ce qu' il appelle Professoria Lingua, d' autant que les Philosophes estoient appelles Professores Sapientiae. Et c' est d' eux que dit un Ancien dans Aulle Gelle, homines ignavâ operâ, Philosophâ sententiâ. C' est le mesme que disoit Agrippine de Seneque; hominem trunca manu, et Professoria Lingua. Les Grecs nommoient l' action, du nom de main: Artemidore; [gap: Greek word(s)] . Les main coupées en songe signifient [gap: Greek word(s)] , ce que je ne puis dire

en un mot François. Celuy qui a la main coupée, ne peut agir: celuy qui n' agit point, semble avoir les mains coupées. C' est pourquoy les anciens Moines pour monstrer qu' ils n' agissoient point, et ne vouloient point agir dans le monde, au lieu des mains se coupoient les manches de la tunique. Car ils portoient des Colobia, qui sont des tuniques à courte manche. Cassian de Habitu Monachali, Chap. v. Colobiis quoque lineis induti, quae vix ad cubitorum ima pertingunt, nudas de reliquo circumferunt manus, ut amputatos habere eos actus, et opera Mundi hujus suggerat abscissio manicarum: ils coupoient donc les manches de leurs tuniques, voulants donner à entendre, qu' ils avoient aussi les mains coupées pour les affaires du Monde. Les Grecs disent [gap: Greek word(s)] de celui qui agit, et le Proverbe, [gap: Greek word(s)] . Et de là nous appellons les hommes de main, ceux qui peuvent executer. Les Latins nomment les vaillants manu fortes, manu strenuos; et fortiter facere, de ceux qui faisoient vaillamment. Virgile en l' onziesme de l' Eneide,

Ce Drances estoit tout semblable à Seneque, au dire d' Agrippine. Vopiscus en la vie de Probus l' Empereur, multum manu sua fecit, duces praeclarissimos instituit. Lampridius en celle de Severus, quum ipse Alexander praelia obiret, milites admoneret, sub ictu teli versaretur, manu plurimum faceret, singulos quoque ad laudem verbis adduceret. Celuy-là n'avoit pas truncam manum, ni Professoriam Linguam. Capitolinus in Maximiniano multa manu et corpore ostendere solitus: Herodian parlant du mesme, l' appelle [gap: Greek word(s)] . Je n'ay que cela sur ce passage. Si je m' escrivois des Lieux Communs, je vous en donnerois d' avantage. Vous n' aurez, que ce que ma memoire m'a peu fournir, et que j' ay escrit à la haste; demeurant au surplus comme à l' accoustumée,

EPISTOLA IX. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

LE passage de Tertulian de Spectaculis, Cap. XII. qu' il vous pleust me communiquer l' autre jour, n' a point ce me semble d' autre difficulté, si non qu' il faut lire pluribus enim et asperioribus Numinibus conservatur quam Capitolium omnium Daemonum templum, comme il estoit fort bien remarqué dans le billet que vous me fistes veoir. La plus grande raison, dont se sert Tertulian pour defendre aux Chrestiens les Theatres et Amphitheatres, est l' Idolatrie. Comme elle estoit grandement odieuse aux Chrestiens, et que toutefois beaucoup d' entre eux ne laissoient pas de frequenter les Theatres et Amphitheatres, pour veoir les jeux qui s'y faissoient, croy ants quil n'y avoit point en cela de mal, ni d' Idolatrie. Tertulian pour les en detourner, leur remonstre qu' ils ne pouvojent aucunement y assister sans estre Idolatres, puis que les lieux où ces esbattements lá se faisoient, estoient consacrés aux Dieux des Payens, et que tout ce qui s' y faisoit, estoit fait à l' honneur des mesmer Dieux, ou des hommes illustres. Parlant donc de l' Amphitheatre, où les escrimeurs à outrance combattoient d' homme à homme, ou d' homme à beste, il dit que celieu estoit dedié à plus de Demons ou Dieux Payens, que le Capitole mesme; et adjouste en ces mots, tot illic immundi Spiritus considunt, quot homines capit. Ce qu' il prouve par l' origine de ces combats des gladiateurs, qui avojent esté premierement institués pour honorer les funer ailles des grands, et propitier leurs manes, ce qui est par Idolatrie. Au mesme Chap. un peu plus haut, quod ergo mortuis litabatur, utique parentationi deputabatur, quae species proinde Idololatriae est, quoniam Idololatria parentationis est species, tam haec quam illa mortuis ministrat. In

mortuorum autem Idolis Daemonia consistunt, ut et titulos consideremus. Et encores que depuis la chose soit passée a l' honneur des vivants, qui se celebroit autrefois en l' honneur des morts, il dit qu' il faut tous jours regarder l' origine; et que mesme ce qui se fait pour honorer es vivants excessivement, n' est pas sans Idolatrie. C' est pour quoy il conclud, pluribus enim et asperioribus numinibus conservatur etc. Avec cela Mars et Diane presidoient aux jeux de l'Amphitheatre. Lipse a interpreté ce passage enson Amphitheatre, Cap. 3. si j' ay bonne memoire, mais je ne sçay comment, car je n' ay pas le livre. Il me semble qu' il ne se peut interpreter autrement.

EPISTOLA X. MONSIEUR,

LE passage de Caesar, que vous m' avez marque, est assez difficile; je voudrois veoir la derniere Edition, qui est celle de Wechel, ou est la version Grecque pour scavoir comme l' Interprete a rendu cet endroit. Si vous avez cette Edition, je vous prie de la veoir. C' est Jungerman qui la donnee. Cependant il me semble que ce lieu ne peut souffrir que deux interpretations. L'une, que Caesar ne voulut point pour suivre ses ennemis d' avantage, a cause de marests et Forests qui estoient entre deux, et que d'ailleurs il voyoit qu' ils avoient quitte la place avec une assez notable perte. Et c' est le sens qui se peut donner a ces mots, comme il sont conceus dans l' Edition que vous m' avez envojee. Autrement il faudroit lire, neque etiam parvulo detrimento illum locum relinqui videbat. Que Caesar fut empesche de suivre plus loing ses ennemis, non seulement a cause de Palus qu' il falloit

passer en les pour suivant; mais aussi qu' il ne pouvoit quitter l' avantage du lieu ou il s' estoit campe, sans quetque perte. Je trouve la premiere explication meilleure. Pour en parler plus asseurement, je desireray veoir le changement et variete de lecture es autres Editions. Si j' ay ce bonheur de vous veoir aujourdhuy, nous en confererons plus amplement ensemble. Cependant je suis,

EPISTOLA XI. HUGONI GROTIO, Lutetiam.

GRatias ago tibi ingentes, Vir magne, pro opera et pro voluntate, quam ostendis propensam juvandis studiis nostris. Non agnosco tamen laudes, quae tuae propriae sunt, et meae quoque forent, si animo responderent vires, et conatibus par esset effectus. Observatione tua de Salichali nihil verius, nihil doctius. Cum vero inter omnes conveniat non omnem casiam eo nomine vocari, sed certam speciem, eamque quam Graeci [gap: Greek word(s)] appellant, in ea fere nunc sum sententia Salicha vel Selicha ex [gap: Greek word(s)] corruptum fuisse; idque eo maxime firmatur, quod non solum A rabes, sed etiam AEgyptii, Indi, et Persae voce illa uti dicuntur ad significandam ligneam casiam, sive xylicam. Videntur omnes ab eadem origine habere, Graecâ scilicet Mercatorum olim Alexandrinorum. Nam communem casiam vulgo Kerfe ab Arabibus dici annotant. Repudio itaque meam illam conjecturam de Siliqua, et hanc praefero, quam non dubitem esse veram, si tibi ita videatur. Qui tam benigne operam tuam praebuisti in hac observatiuncula, noli quaeso eam gravari in eo, de quo nunc te rogabo.

Zosimus Panopolitanus Graecus Auctor est, Chemista vetus, ut in arte vana et nugatoria non sane contemnendus. Is in Tractatu de tinctura aeris meminit [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] . Ex Graeco non possum colligere, quid significet Arabicum. Ergo ex Arabico inveniendum, quae sit vocis Graecae significatio. Rogo te igitur, ut hanc opem mihi adnitaris, et me, ut solitus, ames. Ex Griniaco, VIII. Kal. Febr. a. CIC. IC. CXXVIII.

EPISTOLA XII. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

IE vous renvoye la Lettre de Monsr. Peyresc, et vous en remercie, comme je luy fais pour les remarques de l' antiquité, qu' il a daigné rechercher si curieusement à mon subject. Quant aux Thirses Bacchiques, il faut necessairement qu' il y en ait eu de deux sortes, et les Autheurs anciens en marquent la difference. Les uns estoient tout entortilles de papier et de feuilles de lierre; Anacreon les appelle [gap: Greek word(s)] , id est, hederâ inductros thyrsos. Il s' en voit de cette façon dans l' Agathe gravée, qui est au devant du Perse de Casaubon, et dans son livre De Satyra, et qui est expliquée par Scaliger en l' une de ses Epistres. Elle a pour argument les mysteres ou Orgies de Bacchus, et une bacchante y tient un thyrse, fait en la façon que je dis. C' est un bat on simple qui a du lierre à l' entour. En quelques uns le bout du javelot estoit enuelopé de fueilles de vigne ou de lierre, et en ce sens Macrobe interprete thyrsum, hastam vel jaculum, cujus mucro hedera lambente obtectus est Les Grecs les appellent [gap: Greek word(s)] , ou [gap: Greek word(s)] . Quant aux autres remarques par le dit

Sr. Peyresc, c' estoient des batons au bout desquels il y avoit une pomme de pin, qui estoit entre les jouets de Bacchus, comme il se voit dans un vers d' Orphee chez Clement Alexandrin, où entre les jouets de Bacchus estant encore enfant il nomme [gap: Greek word(s)] , qui sont des pommes de pin; et de la vient que les Bacchantes les portoient au bout de leurs batons, qu' ils appelloient [gap: Greek word(s)] . I' expliqueray cela fort au longen mes Prolegomenes. Sans mon indispotion, je faisois estat d'aller à Paris cette semaine, ce ser a pour la prochaine, Dieu aidant. Cependant, je demeureray,

EPISTOLA XIII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

GRatias tibi ago ingentes, Vir maxime, pro impetrata abs te mihi a Gabriele Sionita loci Avisenae interpretatione, in quo mihi aqua haerebat; et cui non istic haesisset? Quasi duae voces essent Arabicae Bis Mus ubique reddit interpres. In qua etiam me opinione confirmabat corruptela vulgaris appellationis Napellus Moysi. Quod etiam nunc vehementer miror, unde illud portentum verbi fluxerit Moysi ex Mus, tam ignota vox ex tam nota? Si Farat Albis, aut Napelli Mus dixisset interpres, nihil difficultatis foret. Sed ita etiam in aliis soliti sunt. Ut C. CCCCXXXI, de Labni, sive Storace; Et dicitur illa quae liquida est, Mel Lebni, sive Storacis, vel Astorach. En mel Lebni! Cur non utrumque Latine extulit, vel Arabicum in utroque non retinuit? Cuperem scire per te ex eodem Gabriele

quomodo sit in Arabico. Suspicabar pro mel Lebni legendum Meha Lebni, quod Arabice liquidam storacem significat. Sed hoc esset augurari sine avibus. Libenter etiam discerem an illud Lebni originem habeat in Arabica Lingua; ut et Miha quod pro storace liquida posuit Avisena in alio capite. Quod ad Lebni attinet, videtur depravatum ex [gap: Greek word(s)] , quod Graeci recentiores pro thure usurparunt. Scio alias Lovan vel Loban Arabice thus dici ex Hebraico. Quoniam autem tam libenter suscipis, quicquid ego tibi oneris tam libere impono, utar licentia quam semel dedisti. Cap. DCIX ejusdem A visenae, Titulus est vulgo de sanguine draconis, id est Achillea. Succum rubeum notum esse dicit Auctor. Atqui Achillea illa, quae quarta est sideritidis species, nullum fundit Medicinae succum, qui mereat hanc appellationem. Aut igitur falsus Avisena, aut falsi interpretes. In Arabico ajunt esse Alhachun. Quaero quid illa vox Arabice significet, et an aliquid habeat quod de dracone vel de serpente intelligi possit. Apud Serapionem vocatur Dem Alachuen, quod significat sanguinem Alhachuen. Tota difficultas in nomine Alhachun, vel Alhacuen. Taedet me quod ita tibi sim molestus. Sed nihil refugere te scio, quod ad litterarum bonum redundat. Vale et me ut solitus ama. Ex Grinaeo, XVIII. Sept. CIC. IC. CXXVIII.

EPISTOLA XIV. JOHANNI GERARDO VOSSIO, Eloquentiae et Hist in Illustri Amstelodamensium Gymnasio, Professori excellentissimo.

ITer capessens in Burgundiam, praestantissime Vossi, facere non potui quin has ad te darem, vicemque tuis redderem quas ante aliquot menses accepi, quibus ideo responsum me distulisse velim scias, quia expectabam exitum operis quod una cum his litteris accipies. Non dignum satis te munus, nec tuo pro quo et gratias infinitas ago tibi, [gap: Greek word(s)] ,

nisi mole aestimetur, qua una re praevalere meum audeo tibi affirmare, et facile credes ipse ubi videris. Quod ad alia studia me adhortaris, currentem incitas, et jam dudum in his sum; certoque pignore id ostendam in Eliberini Concilii editione, quam commentario libro ita illustratam dabo, ut omnes ferme antiquae Ecclesiae ritus accurate explicatos habitura sit. Sed certum est prius tertium Tomum Plinianarum Exercitationum duobus prioribus accudere; qui jam exisset, si habuissem heic qui Arabica possent excudere. In eo siquidem Volumine non tantum Plinii peccata quae in re Herbaria commisit, sed etiam Arabum in Graecis quae ad eam rem pertinent vertendis errata in apertum exhibere aggressus sum. Ea gratia totum me Arabicae Linguae studio ab aliquot his mensibus dedi, in quo magis proficerem, si magistrum aliquem vivâ voce docentem audire mihi liceret. Non tamen aliter Graeca didici, quibus Arabica non esse difficiliora, ubi prima rudimenta transieris, reapse comperi. Audio te de Etymologico Latino sive AEolico jam serio cogitare, quae dialectus Latinam totam antiquam, quanta est, paucis exceptis formavit. Quasdam origines per occasionem attigi in Exercitationibus Plinianis, et possem, si tecum una essem, nonnulla expedire, quae certo scio nec tibi nec alii cuiquam venire in mentem posse; non quod ingenio aut sagacitate magis valeam, sed quia bono quodam fato in ea Scripta Veterum incidi, quae tibi videre non contigit. Inter alia vidi Apollonii Alexandrini [gap: Greek word(s)] , et Arcadii Grammatici opera; in quibus, praecique in Apollonio, multa reperiuntur citata testimonia, Alcaei, Sapphonis, Corinnae, Rinthonis, Sophronis, et aliorum qui Lingua, AEolica aut Dorica mera scripsere, ex quibus duabus dialectis non te latet conflatam esse Romanam priscam loquelam. Gustum aliquem hujus rei tibi propinare libet. Inveniebam nuper hec verba Corinnae citari ab Apollonio in Libro de Pronominibus, [gap: Greek word(s)] . Quantivis pretii hoc fragmentum etiam ad Historiam. Vides hoc nomine argui Myrtidem poetriam a Corinna, quod mulier nata descenderit in certamen cum

Pindaro. Atqui AElianus et ceteri Antiquorum de Corinna hoc ipsum tradunt. Notat et Hesychius [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] ex AEtolica Lingua esse mulierem. Plura non addam, quia plura per otium quo nunc careo non licet, ut pote jam praecinctus ad viam. Si quid litterarum ad me voles, per Grotium nostrum curabis. Et rogo ut deinceps frequentioribus inter nos contendamus. De me promitto non defuturum vicibus, sed nec moras tracturum respondendo. Quin et provocabo ipse, et cessantem interpellabo. Vale vir [gap: Greek word(s)] , et si jam pateris, [gap: Greek word(s)] . Lutetiae Parisiorum, Idib. Augusti, CIC. IC. CXXIX.

EPISTOLA XV. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

TUas accepi, Vir summe, rure positus in medio febris horrore, quo tum maxime premebar, levioremque in de multo fieri sensi ex earum lectione. Eo secesseram experiendi gratia ecquid aeris urbani mutatio in liberiorem illum purioremque reciperando quod amiseram conferre posset. Frustra id expertus, ut et alia multa opis medicae tentamenta; quibus hoc unum debere fateor, quod jam scio non esse amplius periclitanda. Tempus igitur hoc praestabit, et major Medicus, quod pusilli isti et terrestres Machaones ex arte sua dare nescierunt. Quinimo et assuetudine jam usuque familiarior mihi facta ac mitior haec hospes; etsi nihil dum de rigore suo remiserit. Sed quod diu passus sum, nunc melius fero, quamvis nihilo mollius. Maximum tamen ex eo morbo incommodum sustineo, quod per illum mihi non licet studiis insistere et propositum urgere. De Floro itaque frustra est exspectatio librarii Lugdunensis. Vix in hanc urbem pedem intuleram cum me malum corripuit, et cogitationem illam de Flori Notis recensendis, aliisque omnibus prorsum amovit. Sed quid tu censes?

Fac paratas esse illas. Scis me eas promisisse Berneggero Professori Argentoratensi. Cui potius suades committendas? Nitor hinc editionis et typorum elegantia; ex alia parte viri doctissimi diligentia me trahit. Sed non integra nunc, nec libera mihi haec deliberatio. Statim atque dimiserit me molestissima ista Quartana, quae nunc duplex, nunc simplex fit, et in alias se vertit facies, nihil prius agam. Interim rogo te Lemairio scribas, caveat edere Notas meas, sicut sunt. Hoc si fit, meas negabo. Vossio etiam nostro, ita enim eum vocare ausim, salutem plurimam meo nomine dicas. Nescio an Plinianas receperit, quas Drouardo reliqui ad eum mittendas. Vale et me ama. Divione Idib. Nov. CIC. IC. CXXIX.

EPISTOLA XVI. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

MIror, [gap: Greek word(s)] Groti, nihil me tuarum vidisse tanto tempore, nec te quicquam meis reposuisse, quas pridem scripsi. Avebam inter alia scire quid sentires de editione Notarum nostrarum in Florum; utrum dandae essent Germanis typographis, an Batavis vestris. Utrique sane urgebant; et Germani quidem auctore Berneggero, a quo jam hic annus vertitur nullas accepi, nec scire potui an exemplar Plinianarum Exercitationum receperit, quas ad eum miseram. Dedi eas Dano illi quem nosti; qui in comitatu erat Legati Regis Daniae. Gratum igitur feceris imo gratissimum, si per te cognovero si forte quid ex Berneggero per litteras audisti, tam de illo exemplari, quod ei propriatim dicâram, quam de altero quod etiam miseram Lingelshemio eadem via eodemque Dano procurante. Quid rerum etiam geras, ut valeas, non aliunde melius quam ex te noverim, nec amantiorem tui quemquam poteris facere omnium certiorem, quae ad te pertinent,

quam ego sum. Quod ad me attinet, strenue Arabicari pergo, tantumque jam in ea Lingua profeci, quantum possit, qui nullo alio praeter se adjutore ac magistro utitur. Adhuc sum in Plinianis Exercitationibus, et Herbaria re, praecipue quam tractant Arabes, illustranda. Ad id propositum dum perlustro Herbariorum recentium scripta, incidi forte in zoophyti imaginem plane illi similem, quam ante annum mihi ostendisti, quale in Batavia vestra quasi ex nova productione tum primum nasci coeptum vulgo credi affirmabas. Pena et Lobelius tale omnino zoophytum vidisse asserunt Londini ex putridis lignis vetustae naviculae ad ripam Tamesis enatum, cujus instar apud eos non sine voluptate conspexi; quod etiam exhibet Dalecampius in Herbario suo libr. XII. cap. 41. pag. 285, Tomi secundi. Vide quaeso et miraberis. Quinimo ex ipsis illis conchulis, quae in summo extant, prodire ejusmodi aviculas confirmant, quae Bernacae vocantur apud vetustos Hiberniae Scriptores, et similes sunt parvis anseribus; Bernaclas vulgo audio vocari. Hoc te scire volui. Vale Vir praestantissime, et nos, quod facis, ama. Divione XIII. Kal. Mai. CIC. IC. C XXX.

EPISTOLA XVII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

SI putarem, praestantissime Groti, tibi persuasum non esse, quantopere curem ut tibi curae sim, factis non minus quam verbis adlaborarem, quo id crederes. Sed otiosa res est credulo fidem facere velle. Ne illud quidem puto, ignoras, quanti te faciam et merito tuo: quod hic praedicare alienum esset; certe in re minime apud te dubia, minime omnium necessarium. Bene est quod ex te audio Berneggerum nostrum exemplaria accepisse, quae ad ipsum destinâram. De caetero moram scriptionis liberam illi esse volo, nihilque ab amicis unquam nisi quod ipsorum commodo fiat, postulare ac ne

desiderare quidem animum induxi. Festinat mihi manus et calamus ad illius amici mentionem, quem revocari ad sopitam colluctationem cum Aurelianensi haud scio an debeam dicere, sed certe dicam [gap: Greek word(s)] , laetus ex tuis accepi. Habeat sane, ut meritus. Sic datur qui ex vultu nutuque [gap: Greek word(s)] Vejovis ita dependent, ut ne hiscere quidem praeter voluntatem ejus ac praescriptum habeant fas. Non potest sibi non praedictum dicere, quid illi tandem afferet haec tam sordida et humilis ancillatio. Mirandum prorsus hominis judicium, qui Romae minus valere gratiam Episcopi putârit, quam Lutetiae; cum scire debuerit totum illis in Italia licere, in Gallia dimidium. Quid igitur cogitabat cum Romae apud Pontificios eum Episcopum dictis liberioribus tangeret, quem hic adeo servilibus blanditiis mitigare studuerit et exorare? Nihil magis praeposterum potuit ab illo fieri. Vidisse te censeo quae pro caussa Ducis Mantuani scripsit; quinimo et idem mecum sentire si vidisti censeo. Si sesquipedalia et phalerata verba detraxeris, et compositionis concinnitatem destruxeris, totum opus praeterea ab argumentis ac solidis probationibus vacuum. Satis habuit in haereticos perorare, eodem quo in aliis solet scriptis consilio; nempe ne pro haeretico habeatur. Vin scire et aliud lepidum ejus facinus; sed non de genere hoc. Misit ad me nuper de novo recusam... editionem, scripsitque in litteris ad me una datis se omnes conjecturas meas, quas ipsi ante aliquot annos indicâram, ita probasse ac certas judicasse, ut etiam in textum recipiendas crediderit, non facta cujusquam mentione. Scilicet si auctorem nominasset, multum illis decessisset auctoritatis, nec tam certae visae essent. Nonne palam est hoc ipsum eum timuisse? Exigui Nemausensis auguror etiam tibi lecta Miscellanea. Si quid veri quoque mihi augurari licet, [gap: Greek word(s)] . Profecto de meo permittes mihi ut sensum tuum qualis sit conjectura assequar. Non puto tibi probasse ut deinceps Canissam pro Casina legamus, cum certum sit tribus brevibus illam dictionem in Plauto constare. Nec Canissam esse [gap: Greek word(s)] censebis, nec inde dictam cum id autumabis a loco Atticae urbis [gap: Greek word(s)]

nomine. Idem ferendum judicium de caeteris omnibus correctionibus Plautinis. Nulla quippe est ex omnibus quam pro vera ac probata sumere ausim; multae absurdissimae. Quas in Graecis Auctoribus excogitavit, nihilo meliores. Legem Senarii Jambici apud Graecos Comicos non videtur tenuisse, adeo saepe contra metri mensuram offendit. In Punicis Plautinis an melius illi successerit, tuum esto judicium. Non tantus sum Hebraeus, ut me interponere audeam. Video tamen multa esse quae non cohaereant; et videor etiam id posse ostendere, cum paulo plus accesserit firmitatis studiis meis in Hebraismo, et Arabismo, quibus nunc conjunctim et totus incumbo; eo maxime fine properans, ut si possim evitem ostentationis in parvis vitium, quod sequi solet [gap: Greek word(s)] , praesertim ubi studia trahunt. Etenim qui ad scribendum accedunt quae ad perfectum nondum didicerunt, multa pro absconditis vel reconditis temere venditant obvia et in promptu posita longius provectis. Sed de his alias tecum. Digna profecto res disquisitione Vermicaulis illa ostrea, quam ex lignis putrefactis in aqua gigni compertum est. Operae pretium praeterea quaerere, cur non ubique nascatur, ubi aqua et mare et ligna similiter ex vetustis navigiis putredine labefacta. Dicendum et coelum quoque conducere. Nam cur in Hibernia et Anglia tantum? Cur hodie atque heri in vestra Batavia idem quoque exploratum? Et videndum an non ligna illa quae producunt apud vos hunc conchiferum vermem, ex Britannia per mare delata eo sint, et in vestrum littus ejecta. Nec vero illis habenda fides, qui Bernaculas aves ex eodem conchylio generari affirmant. Et bene tu admonuisti de nova Zembla, ubi ova visuntur et aves inde ortae istiusmodi. Quid deinde simile, volucris et conchylium? Certe et papiliones ex erucis fieri notum. Sed et corpus papilionis formam refert erucarum: iisdem coloribus pennae papilionis variegatae, ac tergum erucae ex qua prodiit; et alia multa similia. Nihil cognati est conchae cum ejusmodi avibus, quae Bernacae vocantur. Vale [gap: Greek word(s)] . Divione. VIII. Id: Mai. CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XVIII. HUGONI GROTIO, Lutetiam.

GEminae mihi laetitiae causa acciderunt litterae tuae et Vossii nostri, quas simul accepi; quo me amico nunc uti idque tuo debere beneficio, ne vivam nisi nimio quanto opere gaudeo. In ejus litteris ambigebam quis esset Somerdicensis Dominus, quem impensius ait favere illi negotio, de quo aliquid te audisse nullus dubito. An idem qui et Aerssenius proprio nomine? Ita quidem esse ex re ipsa videor conjecturam facere posse. ***** Ad me quod attinet, parum sum sollicitus quem exitum res ista habitura sit, nisi quod doleo eum in locum deductam esse, ut necesse sit aut vincere aut vinci. Sed et commissum me cum illo homine moleste fero, cui multum defero, quem et loco illo et successione quam ambit dignissimum judico, ut nec digniorem alium profitear mescire aliquem. Cur igitur alii detur quod ipse supra omnes meretur et ante omnes? Quod si adfuissem in illo Conventu Academico, quo tractatum est negotium, et sententiae dicendae jus habuissem, ad victoriam nec illi meus defuisset calculus. Exspecto quid statutum fuerit, nec dum apud me stat utram in partem malim propendisse sententiarum summam; adeo multa sunt, quae me dehortantur a vertendo solo. Sed haec alias tecum pluribus. Laetor Thuanum arbitrium in se recepisse componendae litis inter Aurelianensem et amicum illum nostrum. Aliud tamen ipse timuit in illis quas nuper ad me dedit. Aurelianensem scribit irarum plenum libros adversus ipsum parturire, et quidem Latine concipiendos, ne noster ille glorietur solum se hodie existere qui Latine sciat scribere. Hanc ejus esse mentem non obscuris indiciis saepe mihi in communi conversatione ostendit. Eat nunc, et Latinitatem Charactere insignitam cincinnis illis suis et calamistris oppugnet. Si Character scientiam etiam [gap: Greek word(s)] infundit; quidni et stilum,

et quidem phaleris omnibus N. N. potentiorem? Satis hoc illi negotii fuerit, etiamsi novam uxorem non duxerit; de qua audire cupio quid faciat, an etiam nunc trahat miseram? De Exiguo permolestum mihi accidit quod scripsisti, Plutum illi Aristophanis, quem elucidavit, nihil profuisse, ut AEsculapium saltem aliquem reperiret, qui veri Pluti oculos aperiret in sui gratiam. Discrucior non in talem incidisse, qualem inducit Comicus. De Punicis Plautinis tecum sentio, vel Pluto caeciorem in plaerisque deprehendi. In primo versu omnes aberrarunt, quem sic componendum judico et judicii etiam tui facio, [gap: Hebrew words] ; quod est Deos Deasque, quibus urbs haec habitatio est. Plautus ad verbum, qui hanc urbem colunt. [gap: Hebrew words] pro [gap: Hebrew words] . Non dubito quin illud Corath Plautinum sit urbs, Hebraice Kereth, quae Syris Kartha. Eadem illa quae scribis animadverteram de repetitis versibus ex [gap: Greek word(s)] ; ut et Antidamas con, Antidamas fuit, idque ex Arabismo meo, quibus [gap: Hebrew words] est, fuit. Hebraeis autem puto et Phoenicibus perpetuum est, ubi est Arabicum Elif ponere Vau, quod in sexcentis observavi. Mirum vero Poenos Phoeniciam linguam vel usque ad extima tempora paene puram conservasse, ut constat ex multis Augustini locis; apud quem Namphanio ille, in quo haeret Seldenus, debet esse Namphamio, ut saepe in libris vetustis N. pro M. reperitur exaratum. Nullus certe liber est Plinii aut Solini, quamlibet antiqua scriptus manu, in quo non Minas pro Mimante monte offenderim. Namphamio plane Punicum proprium nomen, quod boni pedis hominem significare scribit Augustinus, nempe [gap: Hebrew words] . Ita sum totus in Hebraicis et Arabicis, ut tamen pristina studia non deseram, et illas linguas, quibus pueritiam meam exercui. Non totum illis tempus do, sed horas tantum subcisivas, quae nihil agenti aut aliud perirent, nisi istis impenderentur. Linguarum harum cognitionem diu est cum studiis meis deesse animadverto, et citius incepissem si magistri copia fuisset. Dum hoc expecto, pene factus sum senex frustra desidendo. Placuit tandem experiri ecquid sine magistro possem proficere, ut in

Graecis et Latinis feceram. Satis hoc belle procedere sentio, nec memoria provecto magis decoquit, quam puero secit. Siquid deinceps litterarum ad me voles, Drovartio trades; is curabit mittendas, cum in ejus vico stabulentur veredarii nostri, qui singulis nunc septimanis eunt redeuntque. Vale, Vir magne, et qui te magni facit, saltem amare digneris. Divione Kal. Jun CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XIX. GERARDO JO. VOSSIO Amstelodamum.

TUis, quas nudiustertius accepi, jam respondeo, amicissime Vossi, ut ne in mora sim; praecipue ubi nihil excusationis suppetit aut causae qua responsum differam. Otio enim hic fruor, eoque abundantissimo, nec quicquam nunc succurrit quod agam, aut in quo me occupem. Cum Lutetia Parisiorum in hanc urbem veni, tertium Tomum parabam Exercitationum Plinianarum, et earum quidem selectarum, non sub Solino duce detexendarum. In eo adhuc sum, sed lentius procedo et mihi parco, segnior redditus ex febre quartana, quae per quattuor menses satis exercitum me habuit. Jam alter hic est mensis quo ea careo, fastidium tamen reliquit studiorum et pristinae diligentiae cursum nonnihil tardavit. Pro volumine Oratoriae tuae gratias ago, etsi nondum acceperim; sed in acceptum referre debeo quod jam manu tua emissum est, ad hoc ut meum sit. Cur gratiam facias promissi voluminis Exercitationum causae non est, nisi fortasse metuis magno libro quasi magno infortunio mactari. Sed non debes melioris esse fortis quam caeteri mei amici fuerant, quibus malum illud grande objeci. Si quid in eo erit boni, conditionem tuam pejore loco esse nolim, quam illorum omnium fuit quibus hoc munus impertii, cum neminem eorum merito tuo tibi anteferam. Lutabam

jam ad te missum, et Librario discedens in hoc dederam ut prima quaque occasione curaret perferendum. Dolet mihi nondum hoc esse impletum. Scribam ad eum ut sciam quid illo fecerit. Ad negotium illud quod attinet [gap: Greek word(s)] Scaligerianae, si scissem rem difficultatis aliquid habituram, aut cum hominem quem scis, ********* Desideriis ejus votisque nunquam me opponam, quin potius meo calculo, si res in eo verteretur, adjutum velim ac promotum. Profecto, quamcunque in partem vergat Academiae deliberatio, securus sum. Immo et in alteram malim quae homini docto placebit, ut placatum potius habeam quam inimicum. Sed quodcunque acciderit, amicis meis satis erit datum, qui me ad eam conditionem, si offerretur, accipiendam impulerunt. Per me certe non dicent stetisse. Vale vir magne, et crebrioribus tuis deinceps me bea. Divione Kal. Jun. CIC. IC. C XXX.

EPISTOLA XX. HUGONI GROTIO, Lutetiam.

PRaeterita septimana qui tuas mihi reddidit tabellarius, idem et amici nostri attulit, quae ne [gap: Greek word(s)] quidem significabant de libellis, quibus invicem certarunt ipse et Episcopus. Hoc tantum obiter tetigit, per aliquot hebdomadas intermisisse officium scribendi, quia turbas sibi de novo concitasset implacabilis Episcopus, quibus denuo conjectus sit in magnos animi aestus. *******. Gratissimum porro mihi fecisti, quod me nescire nolueris quid novi haberent illa scripta, quibus magno opere contendunt duo Doctissimi Viri, alter ut bonam causam deserat, alter ut destruat; quorum alterum praevaricatoris est, alterum calumniatoris. Nescio an patientiam meam diutius potero tenere, ne veniam assertor veritati. Statueram hoc differre in tempus editionis Commentarii mei in Eliberinos Canones, cui totam illam quaestionem

fuse disceptatam inserui ad canonem XXXII quo sancitur etiam lapso et poenitentiam agenti, cogente infirmitate vel Diaconum posse communionem praestare. Poenitentium et lapsorum scimus odiosissimam semper fuisse causam. Apud solum Episcopum poenitentiam agebant, et per eum solum reconciliabantur. Vult tamen [gap: Greek word(s)] vel a Diacono accipere communionem. Nulla tunc temporis necessitas venire poterat, qualis saepe contingebat aetate Tertulliani saevientibus tum maxime persecutionibus. Si Episcopi abessent, Presbyteri saltem aut Diaconi aderant, quibus in casu necessitatis agere licebat, quae muneris erant Episcopalis. At Tertulliani aevo in persecutionum cursu non raro accidebat, ut in tota aliqua provincia nulli essent nec Episcopi nec Diaconi, quod eos praecipue petebat tyrannica vis temporum. Quo casu laicis, quoniam aliter non poterat, permissum fuit communi Ecclesiae consensu tingere et offerre, hoc est, in duobus necessariis Sacramentis hanc licentiam usurpare. Et sane nulla necessitas fingi potest, nisi sit de re necessaria ac necessario facienda. Eam si praestare non poterat cujus jus erat, necessitas potestatem illi dabat quam jure non habuisset sine necessitate. Quo magis ridicula videri debet interpretatio Characteris, qui offerre in eo loco Tertulliani accipit de oblatione panis benedicti. Nulla necessitas obligare laicum potuit ejusmodi oblationi faciendae; non enim ad salutem necessaria. Praeterea nunquam ejusmodi oblationes usurpari solitae, nisi eo tempore et eo loco, quo [gap: Greek word(s)] fiebat, Sacramentum nempe corporis et sanguinis Domini. Ridiculus praeterea qui putet offerre, cum absolute ponitur, de alia oblatione accipi posse. Nullum exemplum produxerit. Quae ad eam rem produxit, falli eum docent. Nam semper aliquid habent adjunctum quo designatur genus oblationis. Late hoc pertractabo, et infinitis exemplis rem firmabo. Decrevi partem illam resectam ex Commentario meo seorsim edere: quod brevi fiet, et jam fecissem nisi me tenuisset exspectatio Lugdunensis negotii quorsum evadat. Si ibi non poterit edi, Sedani curabo per Justellum nostrum.

Mirum porro est Can. LVIII. Concilii VI. in Trullo laicis interdici, ne praesente Episcopo, aut Pres bytero, aut Diacono Sacramenta sibi ipsis administrent, et qui contra fecerint tam levem imponi poenam, ut per hebdomadae tantum spatium abstinuerint caetu fidelium. Inde sequitur potuisse hoc jure facere per absentiam Episcopi aut Presbyteri, aut Diaconi. Quod et notat ad eum locum Zonaras: [gap: Greek word(s)] . Reus qui nulla necessitate urgente, hoc sibi sumit; Ergo ubi necessitas est, etiam jus est laico sacerdotis agere partes in sacramentis administrandis. Posset aliquis contendere hoc intelligendum de pane consecrato, quem domum ferebant, et in hos usus servabant, ut si quando necessitas incideret se ipsos communicarent; Sed vinum servare non poterant. Atqui certum nunquam eos communicasse nisi sub utraque specie, quicquid contra pertendant duri capitones. Eo casu reperio usos quidem esse pane illo ante consectato et servato; sed vinum ipsi benedicebant. Sic interpretor canonem XXV. Concilii Laodiceni, quo vetantur subdiaconi [gap: Greek word(s)] . Quia dicit simpliciter [gap: Greek word(s)] , posset dici et intelligi de pane jam sanctificato. Sed non scius sum et aliter posse accipi. Nam per panis traditionem etiam sanctificationem intelligi nihil vetat. Ut cum dicit Paulus [gap: Greek word(s)] , per fractionem nemo est, qui non videat etiam intelligi consecrationem. Paulo ante dixerat, [gap: Greek word(s)] . Video cur noluerit in hoc Sacramento concessam laicis licentiam, quam in Baptismo dant vel mulierculis. Magnum certe hoc mysterium, et quod pessumdat totam illam [gap: Greek word(s)] scenam. Ideo non putant rite eam confici posse, nisi ab eo cui character impressus sit. Alioqui nulla hic differentia inter Baptismum et hoc Sacramentum corporis. Si laico illud permissum administrare necessitate cogente, cur hoc negatum? Profecto quantivis momenti locus ille Tertulliani ad ostendendam non solum Ecclesiae illius temporis [gap: Greek word(s)] , sed etiam in praxi doctrinam circa Sacramentum hoc. Asserendus itaque.

Vidi nuper Testamentum Muhammedis. De veritate ejus nullus dubito. Sed nollem ita reddidisset Interpres. Nihil enim minus quam Testamentum. Foedus est et pactio, qua securitatem Christianis dedit; cujus et mentionem facere videtur Almachinus in vita Muhammedis: ubi narrat ex historiis Christianorum, addictum fuisse Christianis illum impostorem et benevolum; et cum ad ipsum quidam Christiani venissent petentes securitatem, imposuisse his tributum, atque in fidem eos suscepisse: in Arabico plus est [gap: Hebrew words] , quod sonat et scripsit eis securitatem Quod de hoc foedere patet intelligendum, [gap: Hebrew words] non semper testamentum significat, sed etiam foedus et pactionem. Inter alia, quae Interpres male vertit, illud etiam est quod pagina 4. [gap: Hebrew words] vertit in Provinciis meis: Imo in arcibus et propugnaculis. Tanta tunc impostoris nec tam extensa ditio fuit, ut plures Provincias sub se haberet; aliquot tantum praesidia et arces et propugnacula in aliquot Provinciis. Praeterea vox Arabica non Provinciam designat, sed castella, [gap: Hebrew words] ex Hebraeo [gap: Hebrew words] , more solenni Arabibus mutandi [gap: Hebrew words] in [gap: Hebrew words] ; Portas in ea lingua significat, imo et habitationes, ut in Decalogo, et Peregrinus qui in tuis portis [gap: Hebrew words] , ubi habet Arabs [gap: Hebrew words] in domo tua, vel habitatione. Et haec obiter. Si videris locum Almachini, non dubitabis de scripto. Habetur p. II. Historiae Saracenicae Erpenii. Vale saeculi decus, et me ama. Divione III. Id. Jul. CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XXI. HUGONI GROTIO Lutetiam.

NOn solum Cardinalibus, sed etiam mihi rem minime gratam facis, qui me dones eo titulo, quo tu dignior, supereminentissime Groti. Quid enim te non sic appellem, cujus me multo similem esse malim, quam omnes purpurati illius gregis divitias et honores possidere? sed illi valeant cum suis divitiis et honorum eminentiis. Pluris ego et merito fecerim a te amari, atque aestimari, quam eo modo eminentissimum fieri. Non jam autem Graecis aut Arabicis mercibus, quibus plus abundas, haec onusta ad te veniet; sed Batavicis e Burgundia, quod instar erit miraculi, ad Batavum importatis. Scito igitur mense Junio sub finem, quo die jam non memini, Conventum Academicum extra ordinem fuisse coactum, ac decretum de me vocando factum. ****** Respondi quod volui, imo et quod debui ***. Ut video tuus semper ero, etsi nunquam Batavus. Non difficile fuit animum meum ab omni migratione abhorrentem, minimeque aventem vagari, multo minus in solo externo, et fortasse insalubri, degendi cupidum ab illa cogitatione in totum avertere, quam amici quidam mihi inseverant. E Batavia tam cito excipiet me hinc iterum Lutetia vestra studio invisendi amici de quo tam saepe ac tam multa inter nos. Levissima erant quae antea de illo querebar. Furtum aliquod aut plagiolum tenuis correctiunculae, aut observatiuncula clanculum sublecta. Nunc injurius sim ipse mihi, et formae meae iniquior, si mussitem injuriam quam ab illo nuper accepi, insigniter gravem. Vidisti, nam et vidisse per literas mihi significasti, scripta illa quibus Aurelianensis, et iste inter se velitati sunt. In sententia hujus explicatiore, ultima observatione haec verba posita leguntur, quae in me intenta nisi scirem, non ita fortasse interpretari auderem. Scio virum caetera probum, magnumque

quem ad Catholicae piet at is officia reduci summopere mecum boni omnes cupiant, et reduci quidem posse minime desperabant nullo magis impedimento quam hujusce meae vexationis indignatione retentum, et consimilis conditionis metu deterritum. Imo vero nihil est quod aeque mihi indignationem possit movere, quam haec verba tam ab omni parte mendacii, imposturae ac perfidiae plenissima. Scilicet nisi Aurelianensis *** ve xasset, spes erat, immo certa res erat me Catholicum Romanum futurum? scilicet ego indignatus sim tam male *** ab Aurelianen si tractari, qui ipsi in os dixi non semel, sed saepius hoc ipsi sibi intrivisse, hoc meritum esse, nec de alio, quam de semet ipso quaeri posse? Ego denique nimium timidus ac meticulosus quem nulla praemiorum spes, nullus impendentium periculorum huic professioni metus de sententia potuit demovere leviculae vexationis quasi aciculae punctionis formidine deterrerer? Non solum haec omnia quantum ab omni similitudine veri, nedum veritate absint qui mea intima optime nosti, unus maxime tenes, sed etiam ipse sibi conscius est *** nullam impudentiorem a se potuisse confingi calumniam. Qui saepissime frustra me interpellasset de mutanda Religione, ubi se, libenter ejus verbo utor, vexari sensit ab Episcopo propter illam Tertullianici loci interpretationem, aliam derepente ad me cepit canere cantilenam, et impensius dehortari, ne in illas ubi ipse erat partes transire vellem. Etiamsi multa mihi promitterent non staturos promissis, viderem praeterea quomodo acciperentur apud eos qui veritati lucem commodare cuperent, bene inquam tum respondi, quod tuum nunc consilium est, meum semper fuit propositum. Quod si haec omnia ut se habent, atque ut dicta ab illo fuêre proferrem publice, quid? Quid fieret illi misero? Nihil certe foret miserius. Prospicere videor qua mente uterque tam familiariter de meo corio inter se ludere sibi permiserint. Voluit Aurelianensis homini suo, invidiam conflare de loco Tertulliani, cum diceret eam emendationem et expositionem obstitisse mihi ne haereticarum partium transfuga fierem. Rejicere in illum contendit alter onus

istius invidiae praedicando per illam potius persequutionem quam eo nomine pateretur factum esse, ne cupido me incesseret ejus religionis capessendae quae studiorum libertati adeo iniquam se praeberet. Tales habere amicos nihil moror, qui reapse sunt inimicissimi. Sed haec alias. De Testamento Muhammedis tecum pugnare nolo. Operio jam nostro rescribo, cui velim meas reddas, et si per te licet libet heic Amplissimo Bignonio plurimam impertire salutem, et gratissimas agere gratias pro missitatione Lexici Spelmani, de quo nihil rescieram, nisi hoc tantum ab authore adornari. Vale Divione VI. nonas Aug. CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XXII. HUGONI GROTIO. Lutetiams.

SIlentio tuo non offendor, [gap: Greek word(s)] Groti; nihil enim me potest offendere quod tuum sit. Sed ex eo suspicio nec vana fortasse incidit posteriores meas non ad te pervenisse, in quibus quia sat multa in quendam tibi notum evomueram quae stomachus concoquere non poterat, vereor ne quoquo modo interceptae in ejus manus ceciderint. Audio enim illum jam parum amice de me loqui, necamplius me pro amico habere. Sed parva mihi cura quid ille de me sentiat, haud sane major quam quid illi Patres, quorum in speciem totus est, cum animum alio habeat. Vidisse te puto quid Petavius in me nuper strinxerit in Uranologio suo, qui me comitem Hispano dedit, quod genus tamen familiare ipsis magis quam mihi. Utut sit, illum reprehendit quod non satis sit Grammaticus, quo probare intendit aliis in rebus imperitum esse, me vero quia nimius sim in re Grammatica, ideo nihil scire contendit. Quis quis igitur esse debeat, ut illis placeat? Nempe Jesuita: Quomodo Stoici olim sapientem suum quidvis esse asserebant,

Rhetorem, Regem, Grammaticum, Philosophum, fabrum sic ut aliquis sit unus omnia eum oportet nunc esse Jesuitam. Me totas aliquando paginas in sinum meum avertisse insimulat ex Bisciola quodam, qui nec de nomine mihi notus. Et hunc de grege illo esse necesse est quem honorifice semper appellat et Nostrum. Solo silentio deinceps me vindicare decrevi. Quis enim suturus esset finis aut modus, si in illud cum talibus altercandi pelagus me darem? Video praeterea quid agant. Hoc nimirum ut a melioribus abducant studiis, et tempus in his frivolis et spinosis [gap: Greek word(s)] consumere cogant. In hoc ipso quod nunc est ad manum argumento, abunde materies suppetit qua redhostiam, Ab incepto opusculi, quod moliri me tibi significaveram, sensim delapsus sum in majoris operis propositum, materia, ut fit, sub manum crescente. Ad hanc rem quam tracto maximo mihi esset adjumento Canonum illa collectio Ephesina, quae Amburgi est. An spes penitus decollaverit ejus obtinen dae cupio ex te cognoscere, de quo et scripsi nuper ad Justellum. Operio, si adhuc haeret Lutetiae, multam salutem meo nomine velim impertias. Dubito et an meas receperit, quae cum illis una erant quas ad te ante duos menses dedi, quibus adhuc responsum expecto. Vale, Vir maxime; IV. Kal. Octobr. CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XXIII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

QUi cessationis tuae causas a te expetebam, nunc tibi meae cogor reddere, summe virorum, quibus intermissum officium litterarium potius quam omissum excusem. Sane quod in respondendo solito tardior fuerim, multa afferre possum. Domesticas primum occupationes, et quaedam [gap: Greek word(s)] , quae ab illo tempore meae spontis non me esse siverunt. Deinde et valetudinem tentatam non tam illo morbo

perniciali, quam [gap: Greek word(s)] quadam et rerum omnium, imo et hominum satietate. Quis enim hodie vivere volupe habeat, hoc praesertim seculo, quo nisi parem te geras improbis, vix probari possis? Unus aut alter saltem efficitis, ut ne [gap: Greek word(s)] optare libeat, ut tu et Amplissimus Bignonius noster, quibus tertium vix invenio quem adnumerem. Nam quid ego dicam de illo amico quondam nostro, cujus causa cum omnia semper facere studuerim, quemque etiam nuper adjuverim totis viribus in illa liticula quae eum in hac Curia hactenus cum consortibus exercitum habuit, eam tamen vicem rependit, ut nunquam ulla in re a me rogatus sit, nisi frustra. Cum ante mensem eum interpellassem de obtinenda ab amico Canonum Arabicorum collectione, cujus ipse salivam mihi moverat, et spem etiam habendae ostenderat, tergiversationes quaesivit, et honeste quidem sed satis aperte operam suam ad hoc negavit. Valeat igitur ille et alios quaerat qui tam sterili amico gaudere queant. Eum ego suspicor aeque doluisse Nomophylacis remotione, quam laetatus fuerat Aurelianensis morte. Ut audio sane turbae sunt in aula et schismata, quae quo tandem eruptura sint Deus novit scilicet, sed et hominum sagaciores praevident. Hae dividiae urbem nostram servarunt ab imminenti immani vexatione ac praesidii militaris impositione, qua se multandam putabat ob rebellionem vel pertinaciam potius in repudiandis Electionibus. Respondi Vossio nostro, et literas ad eum, si placet, curabis. ***. Vidi editionem Justini nitidam, ita me Deus amet, atque elegantem. Tam politos ac lepidos characteres in ea urbe reperiri vix putassem. Probassem tamen magis (ut libere dicam quod sentio) Notas in ultimum rejici locum, nec nitorem textus tot paragraphis et litteris insertitiis maculari. Puto te vidisse Miscellas Exercitationes Petavii quas Juliano addidit. Similes sunt caeteris ejus in me scriptis. Quod si illa omnia peccassem, quae adnotavit, non tamen deesset quo gloriari possem, adeo pauca ea sunt contra immanem numerum [gap: Greek word(s)] . Atqui vel ea ipsa quae pro culpis numeravit, in laudum habenda censu diligens aestimator videbit. Ridiculus plane est in observatione prima de Hessenis, ubi omissionem typographicam

unius voculae mihi imputat, atque in eo triumphat, et in tantum stupidus est ut persuaderi posse speret me eo stupore fuisse ut crediderim solem nocte lucere. Talis est in omnibus. Sullus modus aut finis futurus esset cum hujusmodi hominibus altercandi, facile ac libenter omnia confutarem. Sed nulla adeo manifesta dari potest veritas, cui manum dare sustineant. Accepi nuper litteras a Germano quodam Johanne Weitzio, Grottâ Thuringorum scriptas: nec homo mihi notus, nec locus. Si tua opera notius utrumque mihi fieri queat, fac quaeso sciam, de homine praesertim. Nam Thuringos ex Geographia novi. Apparet hominem esse in hoc nostro ludo doctum. Petit a me Valerii codicem manu scriptum, et Marium Victorem. Neutrum habeo nunc, utroque usus sum a Jureto. Ei rescribo, si qua tibi erit occasio litteras recte ad eum curandi, in meam gratiam hoc enitaris rogo. Fortasse hoc et illi tribueris, si quidem tibi non ignotus sit; Francofurtum ad Moenum ex ipsius praescripto eas destinavi ad Tabernam librariam Clementis Schleichii. Amplissimum Bignonium saluto, teque salvere jubeo. Divione, V. Kal. Decemb. CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XXIV. GERARDO JO. VOSSIO. Amstelodamum.

TUis litteris me invitari ad Scaligerianam [gap: Greek word(s)] capessendam non invitus audio, doctrissime Vossi. ***** Vellem sane hoc mearum rerum status ferret, ut omnibus quae heic possideo divenditis, transferre illuc fortunas possem, Laremque apud vos figere atque inter vos versari liceret. Satis magnum ex vestro convictu ac familiaritate pretium migrationis mihi videretur, nec amplius quidquam spectarem. O me beatum, si tot doctorum hominum colloquio, qui istic degunt

frui daretur. Nunc vero id agitur ut ********. Longe honestius mihi ducerem nullo proposito praemio sedem istam senectuti meae deligere, ubi libertati studiorum pariter et conscientiae vacare contingeret. Quod et facerem, si mei res penitus esset arbitrii. Sed patrem habeo jam senem, et in amplissimo honore, cui obsequi debeo. Is vero me a se avelli in longinquas oras discessurum non potest nisi aegerrime ferre; praesertim *****. Huc adde conjugem patriae suae coelum ac omnia hic molliora, ne meliora dicam, rigidissimo, ut persuasa est, solo saloque mutare recusantem *****. Mulierum senumque ista sunt. Non ego his moveo, et possem tendere contra tot obstacula, nisi *****. Haec et caetera his similia vestris per eruditissimum Rivetum respondi. Verum haec omitto. Habeat qui dignior est. Nunquam indignabor, sed nec invidebo. Non est quod gratias agas pro Exercitationibus nostris. Abunde fuerit, si a me illas redditas interpreteris pro tot litterariis donis, quibus me ante beasti. Opus illud, nisi mole aestimetur, haud scio cujus pretii. Haud sane magni. Ad mea errata accessit typographorum ampla seges. Nec aliter potuit, cum per absentiam meam excuderetur, et me ruri morante, ubi librorum penuria acerrima laborabam, ac petendi erant ex urbe cum magna molestia. Tertium tomum addere parabam, in quo et Plinii errores caeteros, et Herbariorum etiam nostrorum aperio, et jam in fine est; jamque excuderetur, si Lutitiae Parisiorum mansissem. Intermissum vero hoc Opus, ob eamdem qua heic premor librorum penuriam, praecipue Arabicorum. Medici hodie pauci sunt, immo nulli, qui litteras norint Arabicas. Ex his vero qui Arabice sciunt, neminem scio qui rei Herbariae ac Medicae studuerit. Hinc tot commissa peccata in simplicium cognitione, quorum vocabula certa et incorrupta vix ab Herbariis nostris tenentur. Hinc etiam a [gap: Greek word(s)] tanquam [gap: Greek word(s)] , et contra, immanis confusio, aut imperita discrimina. Quibus elucidandis ac distinguendis totum illud tertium Volumen datum est. Nunc aliud sum aggressus dum illius edendi copia detur. Controversias omnes, quae Religionem

hodie dividunt, explico, auspicatus ab Ordinis Ecclesiastici institutione, et in eo Primatu Papae in Monarchiam, mox et Tyrannidem degenerante; a quo tanquam a capite omne malum in Religionem incessit. Sed hoc non unius anni negotium. Pro Eliberini Concilii commentariis quos moliebar, in hanc cogitationem discessi, cui et totum fere illud Concilium cum aliis impendi. Vale, et ama, quamvis loco dissitum, voluntate ac studio tibi conjunctissimum. Divione, IV. Cal Decemb. CIC. IC. CXXX.

EPISTOLA XXV. A MONSIEUR DAILLE. F. M. D. S. E. A Paris. MONSIEUR,

I'Attenidois tousiours à vous faire response, que quelque occasion s' en presentast; non que je n' en eusse tousiours assez de subject, mais crainte de vous divertir de vos sainctes et serieuses occupations; et ce que j' en fay maintenant, n' est que pour me ramentevoir en vostre souvenir, n' ayant voulu laisser aller Monsr. Durant Pasteur de nostre Eglise, sans le charger de ce mot pour vous, puis que c'est son dessein de vous voir, y estant obligé par l' affaire qui le meine à Paris, quand la societé du Sainct Ministere, et la particuliere familiarité qu' il me dit avoir avec vous, ne l' y obligeroit pas, Il y va pour une notable vexation qui luy a este faicte, et laquelle vous sçaurez mieux par sa bouche. Je ne sçay si vous aurez eu response de Monsr. Rivet; cen' est pas que j' y treuve, aucun interest, d'autant que ma resolution est abbuttée à ne plus rien attendre, ni entendre à rien de ce costé la. Je suis encore sollicité du costé de Venize; mais je n' y auroy qu' une demie liberté Il me

faudroit pour le dessein que j' ay à present en main, quelque lieu plus libre, et plus seur que la France. Car j' ay quitté toute autre sorte d' estude, pour me livrer et manciper à celle où j' ay tousjours eu ma visee. A cet effect j' ay entrepris de traicter toutes les Controverses, et en chemin faisant respondre aux principaunx traictez du livre du Cardinal. Ie commence par l' Ordre Ecclesiasticque et l' Hierarchie, dans laquelle je recognoi le Primat du Pape, comme primat d' ordre, qui est degeneré en Monarchie, et puis en Tyrannie. Tout ce qui ce peut dire sur ce subject je l' estalle amplement, et par un chemin non encore frayé. Ce premier Traicte est desia fort avancé, et pourroit s' imprimer separement: j' y attacheray en suitte par une liaison, qui les joindra ensemble, tous les autres Traictés; comme apres les degrés de l' Ordre, le Primat, le Charactere, la Function; puis les Sacrements, et tout ce qui en depend, et qui appartient proprement au Ministere; et enfin tout ce qui est en controverse, entre nous et nos Adversaires. J' avoy achevé mon Exercitation ou Diatribe, sur le passage de Tertullian; mais ne sçachant comment la faire imprimer, j' ay trouvé plus expedient, de l' inserer et l' employer dans un plus grand oeuvre. Tout ce que j' avoy aussi remarqué sur le Concile Eliberin, ne manquera d' y estre mis, ayant jugé qu' il seroit plus à propos de me donner la liberté de courre en un champ tout plein, que de m' astreindre à suivre le texte d' un Autheur, en faisant des Notes; où je ne pourroy tout dire ce que je voudroy, que par des grandes, et quelque fois impertinentes digressions. Voilà ce qui est de mon dessein, outre celuy que j' ay de demeurer à jamais,

EPISTOLA XXVI. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

DEinceps ad te scribenti non ingenium in numerato, sed verba et sub clave esse debere video; nec spargenda amplius, ut ante solebam, sed parcente manu eroganda. Apparet enim qui Opitio assentiaris silentium interpretanti studiorum reverentiam, parem quoque tuis haberi velle honorem, nec passurum nisi aegre tibi fieri quod alteri non faciundum judicâris. Nempe qualem exhibes brevitatem, exigis et ipse talem. Utar itaque lege quam uterque vestrum praescribitis; ille nihil, tu pauca scribendo. Et levissime quidem erga illum defungar, cui ut respondeam tacere satis est. Tu vero cui aliquid reddendum est, curam etiam injicis de solvendi modo, utrum ad mensuram eandem etiam pondere paria facere tenear. Ut enim tua aurea sunt, mea ex aere, nisi pluribus congestis, monetae, quam credidisti, pretium ac vim aequare non potero. Sed quum cogito verbosum esse hoc negotium, subit etiam non minus esse verba quae levissima sunt, imo etiam magis. Praeterea quantum eorum numero detraxero, tanto plus apud te ponderis et gratiae habebunt pauciora; quia vel silentio meo contentus esse poteras, imo sic te magis honorari censeres. In pauca igitur contraham. Gaudeo Opitii judicio, tuoque amore. Nam nisi amares me, non illud probares. Et nisi probares, non judicasses. Scis tamen quam iniqui plerunque judices alienae sint existimationis, qui favent vel aemulantur. Quid qui amant, vel oderunt? Profecto nisi essent qui me injuste carperent, haud magnopere curarem esse qui me laudarent. Et si hi quoque immerito id faciunt, juvat tamen habere me quod opponam illis meis reprehensoribus. Quaerebam prioribus meis quis esset Johannes Weitzius Grottensis qui ad me scripsit, cuique respondi, litterasque tibi misi ad eum curandas.

Tu nihil ad haec, credo verborum nimis parcus, aut parum otiosus, vel etiam oblitus; nisi verius sit te meas non recepisse. Non addam plura, ne videar tuae legis immemor, aut exempli tui parum fidus imitator, nimisque porro garrulus, ac tuorum studiorum minus reverens. Vale, [gap: Greek word(s)] , meque, si mereor, amare ne desine. Divione; pridie Idus Februarias, CIC. IC. CXXXI.

EPISTOLA XXVII. A MONSIEUR DAILLE. A Paris. MONSIEUR,

I'Avoy reçeu huict jours avant la vostre celle que Monsr. Rivet m' escrit de Spa, pour m' advertir de la derniere resolution des Hollandois; Monsr. Iustel m' a fait aussi la faveur de me faire voir celle que lui en escrit Monsr. d' Aerssen. Pour moy, la mienne premiere est la derniere, et n' en peu prendre d' autre, pour les raisons que vous sçavez desia. Quant aux Insulaires que vous dittes, ce que je vous en ay mandsé n' est pas que je vueille briguer pour y estre appellé: mais pour vous dire, qu' osté la condition qu' ils m' imposoient lors qu' ils m' ont fait demander, j' en prefereroy le sejour à celuy de Hollande: Non pour les causes qui pourroient tomber en la fantasie d' un chacun qui ne sçauroit pas celle que j' aurois eue; mais pour la seule consideration du pais et de l' air, que j' y trouveroy plus propre et plus convenable à ma santé. Chacun se doit cognoistre, et principalement en l' aage ou je suis, estant plus jeune et plus apte à porter l' intemperie d' un air froid. J' ay essayé l' incommodité que j' en pouvoy reçevoir, en tout le temps que j' ay demeuré en Allemaigne; où de trois ans que j' y ay fait sejour, j' ay esté un an et demi malade. Ie n' espereroy pas d' estre mieux traicté, ny mesme si bien, en une region plus rigoureuse et septentrionale. Autrement il n'y

a point de comparaison à faire entre ces deux lieux, pour la frequentation et communication des hommes sçavants que j' y rencontreroy, et la liberté plus grande dans une Republique qu' en un Royaume. Laquelle liberté toutefois ne se trouve pas en toute Republique: voyez nostre voisine, qui ne me pourroit accommoder en l' impression de ce que j' escris, pour ce defaut la. Comme ils sont chatouilleux en ce qui concerne l' Hierarchie, peut estre, n' approuveroient ils pas de la façon que je la traite: Or sont ils coustumiers de retrancher et corriger ce qu' ils repreuvent és livres qui s' impriment chez eux. Je vous confesserai librement que je me trouve assez empesché à decerner quelle puissance et authorité appartient de droict au Pape, en vertu du Primat. Car de croire que la nature et notion de ce mot emporte en sa signification une Monarchie absolue telle qu' ils la recognoissent aujourd' huy, c' est une pure réverie qui combat le sens commun. De penser aussi que cette Primauté ne soit autre chose qu' une preseance, et l' honneur d' aller devant, c' est se mécompter. Lapractique de la primitive Eglise est contraire, qu' il luy a tousjours donné d' avantage, et ce mot de Primatus en toute l' Hierarchie Ecclesiastique, n' a jamais esté sans quelque function superieure, ou jurisdiction avec l' honneur. l' Evesque du commencement avoit vrayement le primat par dessus les Prestres, et n' estoit que le premier Prestre: le Metropolitain a eu cette primauté sur les Evesques de sa Province, qui estoit quelque chose de plus que preseance. Depuis les premiers Metropolitains de chaque dioecese se sont arrogé le primat sur les autres, d' où sont venus les Patriarches; qui a esté le souverain degré en l' ordre Episcopal. Entre ces Patriarches le Pape a tousjours eu le premier lieu, qu' ils ont appellé Primatum: de mesme nom que la presidence des Patriarches sur les Metropolitains; et des Metropolitains sur les Evesques. Il s' ensuivroit donc de la, que le Pape auroit pareille autorité sur les Patriarches, que les Patriarches parmi leurs Metropolitains, et ceux cy entres les Evesques de leurs provinces. Mais le Metropolitain ne pouvoit rien faire, ni determiner sans le conseil et l' assemblée de ses Evesques, ni le Patriarche sans celle de ses Metropolitains.

Il se peut aussi et se doit conclure en suite, que le Pape ne puisse rien definir en l' Eglise qu' avec le Concile des Patriarches, qui est le Concile Universel. Il est fort aise de regler et limiter cette puissance infinie qu' on lui donne aujourd' hui. Or comme l' antiquité atous jours recognu les Patriarches, souverains chacun en son dioecese; le Pape n' a que voir dans le ressort particulier de chasque Patriarche. Que si un Patriarche vient à manquer de faire son devoir, ou errer en la foy, c' est au Pape de l' admonester et reprimender: ou s' il persiste, de le faire condamner par le Synode general de tous les Patriarches. Auquel Concile il doit presider, et avoir sa voix, comme un premier president dans un Parlement. C' est, ce me semble, sauf vostre meilleur advis, comme on doit proceder et comme je procederai pour trouver à quel pouvoir appartient au Pape dans l' Eglise bien policée. Je monstrerai aussi que le Pape n' a point de dioecese Patriarchal ou particulier outre sa Metropolit aine. Qu' il n' est point Patriarche d' Occident, et que le pouvoir qu' il y a, vient de l' usurpation qu' il a voulu estendre sur toute l' Eglise universelle, qui luy a succedé en Occident, et luy a esté empesché en Orient. Qui n' est pas chose de petit poids, quand elle sera bien considerée. Pource qui est du Cardinal du Perron il me sera fort aise de desabuser ceux, qui apporteront tant soit peu d' equanimité touchant ce grand savoir qu' on luy attribue. Il estoit moins que mediocrement savant en la langue Grecque, fort verse je le confesse en la Theologie Scholastique, grand fourbé et grand sophiste, mais ces artifices sont fort faciles à decouvrir, et ses sophismes se donnent à refuter d' eux mesmes. Je ne l' espargner ai point où je le rencontrerai, et sera quasi par tout. I' estoy ces jours passez, sur le traité du sacrement de Penitence; duquel le Concile de Trente fait trois parties, la contritiondu coeur, la confession de la bouche et la satisfaction de l' oeuvre. Le Cardinal a bien jugé que toutes ces parties là ne pouvoient faire un Sacrement, c' est pourquoy il a mieux aimé dire que l' absolution estoit le Sacrement de Penitence. Ce qui termine la penitence n' est pas penitence. La fin est l' ab solution, qui ne peut estre appellé penitence, ni Sacrement de penitence.

Quand le pecheur demandoit entierement la penitence, et que l' Evesque luy accordoit, ce que les Conciles appellent, petere, dare, accipere poenitentiam, ils n' entendent point de l' absolution, mais de la permission de pouvoir faire la penitence, qui n' estoit pas une petite grace, car elle ne se donnoit qu' à ceux qu' on vouloit recevoir à la communion, apres le temps de la penitence accompli. Or elle ne se donnoit pas pour toute sorte de peché, ni à tous pecheurs. Ceux que l' on jettoit tout à fait hors de l' Eglise, et à qui on ostoit toute esperance d' estre reconciliez, si ce n' estoit à l' article du dernier moment, nerecevoient jamais cette grace. Elle se donnoit avec imposition de mains. Cette permission donc de faire penitence pour estre reconciliez en fin et ab sous, est ce qu' ils ont appellé Sacramentum poenitentiae, avec l' acte et ses parties jusques à l' absolution, qui est la fin pour laquelle elle estoit demandée et concedée. C' est une matiere assez mal entendue, et qui n' a point encore esté expliquée comme il faut, avec tout plein d' autres de l' antiquité Ecclesiastique. Monsieur Rivet m' offre par ses lettres de tenir la main à faire imprimer ce que je voudrai à Leiden. Mais c' est bien loin et seroit bien long. Geneve est plus pres, mais je vous ay dit les raisons qui m' empeschent; avec cela c' est une misere là comme ce qu' ils impriment est mal correct. Ie travaillerai tousjours cependant, et peut estre se rencontrera-il quelque occasion non esperée. Depuis mes dernieres escrittes, cet ami qui m' avoit prié d' escrire à Paris pour trouver quelque maistre à enseigner les enfans, en a recouvré un, qui lui à esté addressé de Geneve par Monsieur Prevost, et est le fils d' un ministre nommé Gaultier. Ie vous remercie de la peine que vous en avez daigné prendre et serai eternellement,

EPISTOLA XXVIII. A MONSIEUR DAILLE. A Paris. MONSIEUR,

I' Estime que le sieur Handoyer vous aura escrit de sa condition, et de la resolution, qu' il a prise là dessus: pour moy je continue tousjours mon travail, et tiens le Pape par la Tiare. Vous avez raison de croire, que je ne diray rien au fond sur le droit de la Primauté, qu' il doit avoir en l' Eglise universelle; n' ayant à representer que le fait, lequel toutesfois estant bien rapporté dés son commencé selon l' ordre des temps, declarera assez mon sentiment, qui est que la pureté a esté plus grande plus pres de la source. Or je monstreray clairement, que les deux premiers siecles nont point cognu ni de Metropolitains, ni de Patriarches. Les Evesques gouvernoient en pareille dignité et puissance, sans avoir aucune aut horité les uns sur les autres. L' authorité plus grande des uns que des autres venoit du merite de la saincteté, et de la doctrine, et quelques fois de la grandeur, et puissance de la ville, où ils presidoient. Apres ce temps là, les Evesques des grandes villes en chasque province commencerent à s' en faire accroire, et à usurper la jurisdiction sur leurs Collegues d' une mesme Province: ce qui fust confirmé, et à plain estabili par le Concile de Nicée; où tous les droits des Eglises Metropolitaines, furent reglés à l' instar de celle de Rome, tellement que par ce Decret chasque Metropolitain avoit autant de pouvoir en sa province, que celuy de Rome en la sienne. Pen apres, par cette mesme voye les Evesques des premieres Provinces de chasque dioecese, qui contenoit plusieurs Provinces soubs un vicaire, s' attribuerent tout plein de prerogatives sur les autres Metropolitains du mesme dioecese: d où est venu lestablissement des Patriarches; qui fust confirmé par le Concile de Chalcedoine; qui est le temps, où s' est borné le Cardinal.

Et dans ce temps toutes les usurpations se sont faites en Orient, et notamment de celuy de Constantinople, et du Pape en Occident; qui à l' envie l' un de l' autre, se sont merveilleu sement accreús, depuis le Concile premier de Nicée jusques à celuy de Chalcedoine; si nous nous arrestons à ce siecle là, que les Patriarches ont esté establis, il est certain qu' il faut donner au Pape ce que ce siecle là luy donne, et interpreter son primat de la façon que je vous disois: mais au fond il faut tenir pour indubit able, que la dignité de Metropolitain, et de Patriarche, ne s' est glissee en l' Eglise, que par ambition. et usurpation. Le Primat du Pape n' est pas de meilleure origine. Ce que les Evesques mesme du commencement se sont esleves d' un degré par dessus les Prestres, n' est pas d' institution divine: cependant ils sont si plaisans, qu' ils nous voudroient faire croire, que le Primat du Pape, soubs lequel ils entendent une Monarchie absolue, est de jure divino, et que l' institution des Evesques n' est pas de jure divino; comme si c' estoit en autre qualité, que d' Evesque, que le Pape de Rome pretend cette primauté, qui neantmoins ne s' est jamais qualifié autrement qu' Evesque de Rome. Ie ne laisseray rien à dire sur ce sujet, qui me semble estre un des plus importans de nos Controverses; comme celuy seul, qui empesche que l' on ne vienne à la reformation de tous les autres: aussi l' ay-je mis le premier, et iray en suite par tous les autres points, tant qu' il plaira à Dieu de me prester la vie, pendant laquelle je demeureray tousjours,

EPISTOLA XXIX. A MONSIEUR DAILLE. A Paris. MONSIEUR,

POur response à la vostre du 23. Fevrier je vous diray, que je n' oublie point à remarquer l' authorité que le Presbytere ausurpé sur le peuple de chasque Eglise; et que tant s'en faut que je condamne la forme de Police Ecclesiastique, qui est aujourd' huy reçeue des Eglises reformées de France, qu' au contraire je trouve qu' elle approche beaucoup plus de l' establissement qui à esté fait par les Apostres, que pas une autre, qui soit adjourd' huy dans la Chrestienté: C'est là où je m' arreste principalement, à monstrer quelle forme de gouvernement a esté establie par les Apostres; car de là depend tout: et le changement, qui a esté fait depuis les Apostres, ne pouvant recevoir et tirer son origine et son institution du droit Divin, doit estre rangé soubs le droit positif; et par consequent est changeable suivant les temps, et les lieux, et les choses. Si nostre Seigneur a voulu astraindre, et obliger son Eglise à quelque sorte de gouvernement, et de police, ilsemble que cesoit à celle, que ces Apostres ont instituée, comme remplis qu' ils estoient de son sainct Esprit, et en ayants comme ordre de luy. Or est il que dans les Actes des Apostres, ni dans leurs Epistres nous ne trouvons aucune trace d'un Evesque seul, qui ait commandé absolument sur quelque Eglise. De leur temps, et selon leur institution, Prestre, et Evesque estoit tout un, et jamais un seulne regentoit une Eglise; mais plusieurs ensemble, ayants mesme aut horité et puissance, gouvernoient leur Eglise d'un commun accord. Cette opinion tres-bien fondée, comme elle est tres-vraye, peut ouvrir le pas à soudre les difficultez, et les doubtes, qui se recontrent en l' Histoire des premiers Evesques de Rome. Les uns mettent Clemens pour le premier, les autres Linus, les autres Cletus;

et moy je tiens qu'ils ont tous esté de mesme temps Prestres, et Evesques de la ville de Rome; et n'est pas croyable que Saint Pierre estant à Rome, ait introduit une autre espece de Gouverneurs en l' Eglise, que celle, dont fait mention son Epistre, escritte mesme de Rome, (comme veulent nos Adversaires) où il fait les Evesques, et les Prestres toute une mesme chose. Dans l Itinerarium du dit S. Pierre, escrit à la main, encore que ce soit unlivre Apocryphe, je trouve qu il instituoit en chasque ville douze Prestres, et quatre Diacres; il ne s'y parle point d Evesque, parce qu' Evesque, et Prestre estoit tout un: ce que S. Hierosme, et S. Ambroise, et tous les autres Peres Grecs et Latins recognoissent franchement, que du temps des Apostres, dans le college des Anciens, l' un n' estoit pas plus que l autre; et que puis apres pour eviter le schisme, qui pouvoit naistre de l' egalité, il fust trouvé bon qu'un seul eust le gouvernement, qui seroit appellé Evesque, et qu'aux autres demeureroit seulement le nom de Prestre. Du commencement cet Evesque, qui devoit presider à tout le College, estoit le plus ancien en ordre, sans autre election: depuis on donna plus au merite, qu'à l'age, et fust esleu tant par le peuple que par le corps des Anciens, ou Prestres. Par cette primauté, ou presidence d'un seul, ils vouloient parer au Schisme, c' est à dire fuir la sumée, et ils ont ouvert la porte à la Tyrannie, et sont tombez au seu: car du premier Prestre s' est fait l' Evesque, du premier Evesque le Metropolitain, du premier Metropolitain le Patriarche, du premier Patriarche le Pape, et Monarque de toute l' Eglise. Ainsi par ces degrés le chemin s' est frayé à la Monarchie, c' est à dire à la Tyrannie. Le Schisme de l' egalité n' estoit pas tant à craindre, l' on y pouvoit tousjours remedier. Voilà donc le temps des Apostres, pendant tout lequel il ne se parle point d' Evesque, qui soit par dessus les Prestres: les Anciens seuls y gouvernent l' Eglise, pareils en puissance, et authorité. Reprenons la chose de plus haut, à fin que vous sachiez tout mon secret. Nostre Seigneur estant venu au monde pour delivrer le genre humain, et estant né en Iudée, et de la race de David, s' est conformé en tout ce qu' il a peu aux moeurs et

façons Iudaiques. Il abolissoit les Ceremonies de la loy, et les Sacrifices, comme estant le dernier Sacrificateur, et le dernier sacrifice; ostant donc les sacrifices, il a par mesme moyen aussi osté les Sacrificateurs: et c' est pourquoy il ne se trouve point ni dans les Evangiles, ni dans les autres escrits des Apostres, que les disciples de nostre Seigneur, ni ceux qui ont esté establis par eux pour predication de sa parole, ou pour le gouvernement de son Eglise, ayent esté appellés Sacrificateurs, Sacerdotes, ni [gap: Greek word(s)] , ou [gap: Greek word(s)] . Et comme le grand Synedrium des Iuifs estoit compose de Sacrificateurs, et de Prestres, ou Anciens, le grand Synedrium estant de sept ante et un, le moindre de vingt et trois, ces Anciens estoient pris et choisis entre ceux, qui sçavoient et pou voient interpreter la Loy; outre les autres qualités requises dans Saint Luc. Cette assemblée, et corps des Anciens Iuifs est aussi nommé [gap: Greek word(s)] , comme celuy des Chrestiens. Les Apostres donc qui sont d' une vocation et mission extraordinaire, et establis immediatement par nostre Seigneur pour annoncer sa aparole, ayans à former un establissement dans l' Eglise, qu' ils fondoient, ne sont pas allez cercher loing la forme, qu' ils devoient introduire, et l' ont prisechez eux mesme, et ont instituez des Anciens de mesme façon qu' ils estoient dans la Synagogue Iuifve; et les Empereurs Chrestiens mesmes dans leurs Novelles, ne nomment point autrement ces Anciens des Synagogues Iudaiques, que Presbyteros, ils estoient esleús, et installés avec imposition des mains, que vous sçavez qu' ils appelloient [gap: Hebrew words] ; autre toutesfois que celle, qui se faisoit pour les Sacrificateurs. Les Apostres donc n' ont pris de la forme du Synedrium Iudaique, que les Anciens ou Prestres, par ce que les sacrifices ayant esté abolis par nostre Seigneur, ils n' ont peu avoir des Sacrificateurs: c' est donc un pur abus, et qui à eu lieu apres les Apostres, qui a fait nommer ces Prestres, Sacerdotes, et les Diacres Levitas. Sur quoy je m' espancheray aussi beaucoup. Il est donc vray de dire que les Apostres ayant suivi la forme de gouvernement usitée parmy les Juifs, et n' en ayant point introduit de nouvelle, que ces Prestres ne sont pas plus de droit divin, que les autres Magistrats. Saint

Cyprian dit à ce propos, que les Diacres ne sont pas d' institution Divine, par ce qu' ils ont esté institués par les Apostres. Or estilaisé de monstrer, que les Prestres sont de la mesme institution: car pour les Apostres, c' est une autre chose, encore qu' il semble que les Prestres leur sont succedés: ce qu' il faut necessairement distinguer, et c' esten ce sens que Tertullien dit, dans le livre de l' exhortation à la chasteté; differentiam inter Ordinem et plebem constituit Ecclesiae auctroritas. Iltient par la formellement que la difference, qui est entre l' Ordre Ecclesiastique et le peuple, n' est point d' institution Divine, ains qu' elle a esté introduite par l' authorité de l' Eglise. Ce que je vous ay marqué cy dessus, que les Apostres n' ont jamais establiun seul Evesque en chaque ville, mais un corps ou college d' Anciens ou Prestres, sert grandement à renverser la succession de S. Pierre, sur la quelle les Papes de Rome fondent tout le droit de leur puissance. Comme plusieurs n' ont pas succedé à un seul, c' est à dire à S. Pierre; aussi un seul n' a pas succedé à plusieurs: ça esté un nouvel establissement, qui à fait qu' un seul presidast, à tout le College, du quel S. Pierre n' a pas esté l' autheur, et du quel establissement toutefois les Papes tiennent leur succession. Avec cela il se lit dans Clemens au livre des Constitutions Apostoliques, que le premier Evesque de Rome Linus, a esté ordonné par S. Paul: le second, Clemens, par S. Pierre. En somme, il n' y arien de si ruineux, ni de si mal appuyé, que cette prentendue Monarchie: pour laquelle renverser je croy de rien omettre de ce que je peux dire; et employe beaucoup de raisons, qui n' ont point encor esté dites. Ily a pour un juste volume. Pour l' sedition, ce sera quand il plaira à Dieu, et ou il luy plaira, je n' en puis encor rien resoudre. je vous prie cependant, si vous trouvez quelque chose à redire en tout ce que dessus, de m' en advertir, afin qu' il ne m' eschape rien qui puisse estre subject à la juste censure des gens de bien. C' est,

EPISTOLA XXX. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

ACcepi, Vir maximi faciende, maximisque comparande, alteram partem editionis Justini a Berneggero nostro, quae usque ad XIX. Librum porrigitur. Foci quod jussisti, et hanc quae nuper, et illam quae olim transmissa est, quantum per occupationes licuit, oculo properante percurri, ut si quid dignum mihi notatu occurreret in amici gratiam huic chartae illinerem: sed fatendum nihil quod operae pretium esset adnotari omnia pervolventi incidisse, nisi quisquilias quasdam et haud magnae rei [gap: Greek word(s)] , quae piguit perscribere et ad vos mittere. Ut tamen vobis fidem facerem me ad hoc legisse totum illud quod editum jam extat; visum est unum aut alterum locum, in quem obiter incidi, hic subjicere. Lib. II. cap. II. sic lego, Lanae iis usus ac vestium ignotus, quanquam continuis frigoribus urantur. Pellibus tamen ferinis aut murinis utuntur. Particula interposita et totam loci sententiam turbat, quae plana sit ea sublata. Eod. lib. cap. IV. nomen alterius Amazonis transpositis litteris corruptum est, scribendum enim Otriria pro Orithya; Graecum est [gap: Greek word(s)] Apollonio, pro quo alii dixere [gap: Greek word(s)] , ut [gap: Greek word(s)] , inde Orteria, vel Otriria Trogo; lib. III. cap. II. de Lycurgo parcimoniam omnibus suasit, existimans. Pro eo habent omnes libri, par cimonium omnibus itemexistimans. Illud suasit in nullis comparet libris; putaverim emendandum, in par cimonium omnes idem; existimans etc. repetendum exproximo formavit, populum formavit in obsequia principum, principes ad justitiam imperiorum, omnes in idem parcimonium. Loco corrumpendo ansam et causam dedisse videtur antiqua dictio parcimonium pro parcimonia, ut sanctimonium; Glossi etiam id notatur, parcimonium [gap: Greek word(s)] ; parcimonia, [gap: Greek word(s)] . Lib. XII. cap. X. Ibi in monumenta

rerum a se gestarum urbem Barcen condidit. Nulla Barce ab Alexandro inter ostia Indi condita; [gap: Greek word(s)] ibi invenio, et sic rescribendum. Lib. XIII. cap. VII, traditur Aristaeum solstitiales ortus syderis primum invenisse. Atqui nusquam mihilectum est, solstitia invenisse Aristaeum. Quod si esset, ne sic quidem ita recte exprimeretur, solstitia eum invenisse ac primum observasse diceretur. Aristaeum reperio primum observasse ortum Sirii seu Caniculae, et Ceos docuisse ad ejus ortum attendentem ei sacrificare. De hoc inter omnes convenit. Ut idem narretur a Justino, puto in eo corrigendum, et solstitialis ortum syderis; per solstitiale sydus putem intelligi Syrium, quia non longe post solstitium oritur. Et solstitium Veteres non pro puncto ipso quo committitur, interdum acceperunt; sed et totum mensem ei tempori dederunt. Poterat etiam legi solstitiales ortus Sirii. Haec habui quae non putarem negligenda esse, etsi minuta sint: sed ut vobis obsequerer, cujus rei mihi prima cura fuit, haec etiam levia duxi persequenda. Negotium Lugdunense, quod ego putabam refrixisse, imo quod pro extincto habebam, e cineribus suis nuper recalfecerunt. Nunc offerunt eundem omnino honorem, et idem honorarium quod olim Scaligero offerre dignati sunt. Amici rogant, urgentque ut ne respuam. Nondum ad animum meum revocaviquid statuam. Quicquid statuero, brevi faciam ut scias. Vale. Divione, v. Id. April, CIC. IC. CXXXI.

EPISTOLA XXXI. HUGONI GROTIO. Lutetiam

IAm tandem vir es, et virorum quidem suavissimus, Praestantissime Groti, qui ejurata illa merito mihi invisa brevitate, ad longiores Epistolas redîsti. Quid enim putabas? Me contentum esse posse pauculis lineis ab eo

quem maxime amarem, qui ad eum modum scriberet; quique grandiores paginas nullo labore conficere posset? Quid si sitienti et apud te caenanti parvum adponi poculum juberes, idque semiplenum, an gratum faceres? Fac me unum esse ex illis tuis congerronibus, qui totos tibi plerumque dies surripiunt: ecquid enim dubitas quin ex eo numero futurus sim, parsque tuorum gregalium, si hodie adessem? Quod igitur temporis praesenti non invitus dares, cur ejus particulam invideas absenti, et consuetudinem illam priscam requirenti? Quantulum morae est, horae quadrantem ad mensuram addere longiori texendae Epistolae, praecipue quam amico hoc desideranti et ambienti imputes? Recusationis hujus nulla mihi est excusatio. Nihili certe illa est qua prius usus es, cum ita diceres hoc in reverentiam meorum studiorum te facere, quod occupationibus quibus distinerer molestus intervenire nolles. Ain tu vero? Atqui sic velim credas, me, si districtissimus essem, otium et requiem jucundissimam ex tuis litteris esse petiturum; si autem otio vel affluentissime abundarem, quod etiam plusquam volo adest, nihil agenti occupationis exoptatissimae atque utilissimae loco easdem futuras. Si aliter sentis, aut parum tibi notus es, aut parum me nosti. Ad eam nunc Epistolae tuae partem venio, in qua de negotio Lugdunensi obiter tangis. Restet vero de eo aliquid, an nihil super sit sperandum, ad curam meam amplius pertinere non postulo. Non quin me libens permittam amicorum parentumque arbitrio. Sed nec illi quidquam mihi suadere praeter animi voluntatem velint, cum videant minime me ad eas fortunae angustias redactum, ut omnibus relictis rebus patriaque ad honestum exilium currere debeam, quo me sustentem. Gratulor Vossio jam nostro, cui nec solum, nec coelum vertenti sedes in meliori ac pinguiori arvo metari contigit. Hoc studia ejus merentur, hoc diligentia, hoc exquisita in omnigenere scientiae doctrina. Noster ille quem nosti, nuper a me per litteras petiit, ut sibi quicquid habeam in Tertullianum mitterem. Velle enim Parisienses typographos novam hujus Authoris editionem adornare. Vide hominis frontem,

immo potius vide hominem nullius frontis. Quid apparet nescio. Totum fortasse Tertullianum dare proponit: si in parte offendit ac paene periit, quid faciet in toto? fortasse et characterem hominis Christiani ex idea Tertullianica quem dare olim cogitavit nunc reponere parat. Profecto si eum nobis ad genii sui specimen, quod potius puto, effingit, larvam pro vero vultu habebimus. Frustra enim contendit persuadere nobis quae sua credit Ecclesia, Tertulliani Ecclesiam credidisse. Quod tamen efficere conatus est in Observationibus Lib. II. ad Uxorem; quo loco notavit aevo Tertulliani fidem Ecclesiae Christianae eam fuisse circa Sacramentum corporis et sanguinis Christi, quam hodierni Christiani profitentur. Quid censes, ut ad me redeam, me illi homini respondisse, qui parum pudenter a me illa flagitabat? Haud parum impudenter negavi. Hoc illum affectare, ac dedita opera eniti video, ut omnem mihi facultatem adimat ullius in posterum Tertullianici tractatus cum meis Commentariis aut Notis emittendi. Finiam si te rogavero Bignonio Amplissimo meo nomine salutem impertire. Vale, Divione; XI. Kal. Majas, CIC. IC. CXXXI.

EPISTOLA XXXII.A MONSIEUR DAILLE.A Paris. MONSIEUR,

CEs Messieurs de Hollande, qui me devoient apporter la duplication des lettres que je reçeus il y à quelque temps en Bourgogne, me vindrent hier trouver en ce lieu, pour m' asseurer encore de bouche du desir qu' ont Messieurs les Curateurs de l' Academie, et Bourgmaistres de Leyden,

que je face le voyage devant l' hyver. Ie suis venu de Bourgogne avec cette resolution; laquelle je prevoi bien toutefois ne pouvoir executer, à cause de quelques affaires que j' ay avec Madamoiselle ma belle Mere, desquelles j' esperois sortir avant l' hyver, et aussi tost que je serois icy. Cependant je suis bien loing de mon compte. C' est pour ce beau Proces quelle a *****. Voilà la principale cause qui me retiendra icy cet hyver. Il y en a encore d' autres non moins legitimes: l' un de mes petits est indispose, et ma femme grosse, et dans un assez mauvais mois de sa grossesse. De les exposer à un long voyage, soit par terre, soit par mer, je ne le pourrois faire sans peril de leur personnes, ou sans une grande incommodité; et principalement par un temps fascheux et d' hyver, que nous touschons desia. I' avois promis à ces Messieurs les Curateurs, de leur mander si je pourrois prevenir l' hyver. Ie leur escri donc que non, et vous envoye les lettres, lesquelles je vous prie faire tenir à ces Messieurs qui me virent hier, et qui sont logez assez pres de vous, à la Croix de fer, ruë S. Martin. Ie leur eusse aussi escrit à eux mesmes, mais je ne sçay pas leurs noms. J' auray au reste assez de loisir cet hyver, de continuer mon dessein, si j' avois des livres: les miens sont à Paris, et emballés, que je lairray comme il sont, et vivray sur l' emprunt, comme je sçay bien faire. Ie vous dirai à ce subject, que depuis que j' eu l' honneur de vous voir, je fus chez Monsieur du Puis, où je vis les livres que Monsr. de Thou a rapporté du Levant; où entre autres m' ayant esté monstré un petit livre de fort ancienne escriture, qu' on disoit estre des Litanies escrites enlangage des Coptites, avec l' Arabe vis à vis, je recogneus aussi tost que c' estoit la litourgie des Coptites, et esperant y trouver quelle est leur creance touschant l' Eucharistie, je l' ay apporté icy, et y ay trouvé ce que je cherchois. Ce qui m' en a donné plus d' envie, est ladiversité des langages que j' en ouy tenir: Monsr. Grotius m' ay ant asseuré plusieurs fois, que le Sieur Herpenius avoit dessain de monstrer que les Coptites avoient la mesme creance que nous avons touschant ce Sacrament: d' autrepart il m'a

esté dit, que quelques Capucins qui avoient voyagé en Levant, et sçavoient les langues Orientales, se faisoient fors de preuver, et l' avoient ainsi confirmé à Mons. de la Ville ..., que les Coptites croioient larealité et presence du corps en ce Sacremmt, ainsi que les Catholiques Romains la croient. J' ay dequoy convaincre ces bons Peres, par la piece que j' ay enmain, qui est tresancienne, et faite dutemps que les Empereurs Chrestiens possedoient encor l' AEgypte. Car il y a une priere pour les Empereurs, et pour tous ceux de leur maison, et pour la gendarmerie, et tous autres qui servent [gap: Hebrew words] , que j' interprete in Palatio. Avec cela, l' escriture tesmoigne assez pour l' antiquité du livre. Apres donc la commemoration de la passion de nostre Seigneur, et la celebration de sa saincte Cene, suivant qu' elle est en l' Evangile, suit un Chapitre qui regarde proprement la pretenduë consecration, qui a pour tiltre enlangage Copti, et qui neantmoins est Grec, [gap: Greek word(s)] ; laversion Arabique l' explique en ces mots, Le Prestre invoque à haute voix. Et voyci le sens de cette Invocation, mot pour mot: Confirme en nous, Seigneur, la commemoration de ton sainct Service, envoye sur nous la grace de ton sainct Esprit; afin qu' estans sanctisiés, nous puissions convertir ces oblations viles et terrienes, au corps et au sang de nostre Sauveur, ou, de nostre salut. Suit apres une fort courte priere, ou le mesme Prestre demande au nom de tous les assistants, la remission des pechez, et la sanctification de ceux qui ont à communier, et le peuple respond, Amen. Vous voyez, que cette invocation ne s' y fait pas pour faire descendre la grace du S. Esprit sur le pain et sur le vin, et y attacher son operation de telle sorte, que changeant les substances, la presence du corps et du sang y soit telle, qu' elle demeure en corps et en sang à tout ce qui le recevra, soit fidelle ou infidelle, homme ou cheval. Qui est une opinion fort extravagante et ridicule, quand elle ne seroit pas impie. Mais ce Prestre Cuphti qui fait cette invocation au nom de tous, vent que ce pain et ce vin que nous recevons en la Cene, deviene le corps et le sang de nostre Seigneur à ceux qui le recevront deuement, et que le S. Esprit aura premierement

sanctifiez. Et que cenx là seuls prennent le vray Corps et non le pain seulement, qui auront esté purifiez par la foy et par lagrace du S. Esprit. C' est la conversion ou [gap: Greek word(s)] , de laquelle ont entendu parler ence Sacrement les anciens Peres Grecs, et n' en faut point chercher d' autre. Un peu apres la celebration de la Cene et la Participation faite, le mesme Prestre remonstre que c' est le vrai corps et le vrai sang de Jesus Christ qui a este pris par les communiants; c' est à dire, le fruict de la vraye vigne qui est fesus Christ: donnant par là à entendre, que le vin de la coupe n' est pas dit autrement le vray sang de nostre Seigneur, que luy mesme se dit la vraie vigne. C' est une tres-excellente piece, tant pour son antiquité, que pour la simplicité et pureté de la doctrine. Ilest dommage qu' elle est gastée en quelques endroits. Ie la tourneray en Latin, et luy trouveray place en quelque coin de mon Ouvrage, si ne me prend fantasie de le donner à part, avec une collation des autres Liturgies qui se trouvent fausses ou vrayes. Ie ne vous en dirai pas d' avantage pour ce coup, remettant le surplus pour quand j' auray le bon heur de vous voir, cependant je demeureray à jamais,

PRECATIO SACERDOTIS COPHTITARUM, IN SACRAMENTO EUCHARISTIAE ADMINISTRANDO USURPARI SOLITA; Ex Antiqua Cophtitarum Liturgia Copto-Arabica.

EPISTOLA XXXIII.A MONSIEUR PEYRESC, Conseiller du Roy en sa Cour de Parlement, A Aix.

*** I' Attends impatiemment le N. T. Cophte, ne doubtant point que cette version ne soit plus ancienne que pas une que nous ayons es autres langues Orientales, et par consequent la meilleure. Les Syriaques et les Arabiques sont assez recentes. Ceste-ci doibt estre plus vieille, d' autant que le Cophte est a present une langue morte, quin' a cours que dans leur Liturgie; et partant les Versions qu' ils ont de la Sainte Escriture, tant du V. que du N. T. ne sont pas faites d' hier ni d' aujourd' huy, et ne peuvent estre que fort anciennes: Pour la version Arabique, qui est joincte a la Cophte, ce qu' elle est sans points diacritiques, n' est pas. un argument de l' antiquite de l' escriture. Car au contraire les plus anciens livres sont tousiours les plus diligemment et plus exactement escrits avec les points et les voyelles. Mais ordinairement ils omettoient les dits points es escrits cognus et vulgaires; comme sont les Evangiles, qui se doivent scavoir par coeur, par eux qui font le mestier de les dire et lire tous les jours. Il se trouve dans les Bibliotheques d' Italic un livre intitule [gap: Greek word(s)] , duquel il nous est reste un fragment qui traicte des Ordres Militaires, et en expose seulement les noms. Cet Autheur vivoit du temps d' Anastase, et par le commandement de l' Empereur avoit mis au jour et interprete un livre de l' Empereur Adrian, qui traictoit de la Milice. Quelques uns l' attribuent mesme a Trajan, et voici le tiltre que j' en ay trouve dans un anciens M. S. sur un Epigramme fait a la loüange d' Urbicius et de son Ouvrage: [gap: Greek word(s)] . En ce temps la la Milice Romaine a este en son plus grand lustre, et bien differente de ce quelle estoit du temps de la Republique, et de la forme qu' elle a eu sous l' Empire

Grec. Cet Autheur, a ce que dit l' Epigramme, traittoit pleinement de tous les changemens et de toutes les formes de bataillons usitees en l' ancienne Milice et en la moderne. Ie me promet tant de bien et de bon heur, que de le pouvoir recouvrer par vostre moyen. Il esclairciroit une infinite de choses que je ne vois qu' a tastons. Fe les vois bien pour moy, mais j' auray peine de les persuader a d' autres, tant elles sembleront par adoxes. Nous avons dans les livres de la B. R. quelques chapitres des [gap: Greek word(s)] de Julius Africanus concernans l' Art Militaire, mais le malheur a voulu, qu' il n' en est demeure que 3. ou 4. ou le Catalogue en promet plus de 30. Le Strategicon de Mauritius est pareillement imparfait. Les Tactiques de Leon fort corrompuës, et ne traittent que de la Milice de leur temps, qui ne faisoit plus estat que de la Cavallerie; ce qui a trompe le povre Franciscus Patricius, qui a pris ce qu' il en a escrit, comme s' il eust parle de l' Infanterie. *****.

EPISTOLA XXXIV.GERARDO JO. VOSSIO. Amstelodamum.

GRatulatorias tuas accepi praestantissime Vossi, quibus nihil mihi gratius accidere potuit, hoc tempore praesertim, quo in hunc tam long e a Patria dissitum orbem delatus, inter omnigenam novum hospitem salutantium turbam aut amicorum aut amicos singentium, in dubio utrorumque discrimine, certum in his veri amici specimen deprehendisse visus sum. Earum igitur vicem et meas nunc eucharisticas accipe: et nisi variae occupationes, quales novum in externa regione domicilium molienti solent occurrere, hactenus distinuissent,

ipsum me coram aut grates agentem, aut hoc ipsum nunciantem venisse me, et gratulationem tuam praevenientem habuisses. Non urbis totis his tractibus amplissimae visundae, quamvis et hoc mereatur, cupiditas eo me traxisset, sed Vossii mei salutandi studium; quem unum ex tribus esse audeo libere dicere, qui in causa fuerunt, ut libentius conditionem acciperem quae me in haec loca evocavit. Et tamen ita fata tulisse video, ut nullum ex his heic invenerim, quorum praesentia me frui posse, ad honesti exilii solatium, animo non praedivinante futura conceperam. Coeterum de te ac clarissimo Riveto, hoc levius fero desiderari vos, quod in proximo saltem agitatis, vobisque potiri potero, cum aut mihi libebit, aut etiam vobis per occupationes licebit. At quando erit ut videam tertium? Per litteras nihil moror, quae nihil sunt si conferantur cum jucundissimo per praesentiam colloquio, quomulta possumus ultro citroque in os reciprocare, quibus tuto suggerendis charta non adeo se dat idoneam. Vel illum ea de causa abesse, quae nobis cum eripuit non jam aegre sero, sed aegerrime; mallemque, si eo mihi carendum fuit, adhuc in Gallia desidere, ubi melius illi esse sperarem quam ubi nunc agit. At nunquam erit nec usquam tam longinque ut absens unquam sit a mea memoria, nec aer hic in quo jam mihi vivendum est, adeo me immutaverit, ut obliviscar Hugonis tui, atque etiam libere dicam, mei. De rebus porro ac studiis meis ubi in quietiorem paullo ac certiorem statum erunt reposita, faciam te ut intelligas quid primum ex illis, quid deinde in hanc scenam introducturus sim. Etymologicum tuum sub praelo sudare libens audivi. Praeclarum opus, ut omnia tua sunt, avide expecto. Vale vir summe. Raptim, Lugduni Batavorum, XII. Kalendas Decembres, CIC. IC. CXXXII.

EPISTOLA XXXV.JACOBO CRUCIO, Theologo et Philologo celeberrimo. Delphos.

VT minus me poeniteat, praestantissime Cruci, haec in loca migrasse, et sedem heic relicta Patria fixisse, faciunt doctissimorum hominum, quae maxima turba est, atque etiam optimorum, quod longe praefero, licet minor sit hic numerus, quotidianae qua praesentium incoram, qua absentium per epistolas, amicae compellationes, adventum gratulantium. Quibus pro egregia illa voluntate quam testantur, homini externo et nunc primum cognito, quid reponam non invenio, praeter parem de his bene merendi voluntatem. Nec enim in praesentia quicquam habeo, quo ipsis ostendam quam gratum mihi sit atque acceptum, quod cum homine nullis adhuc meritis ipsis noto, hoc genere officii certare priores non dedignentur. Tu in horum albo, doctissime Cruci, nomen quoque tuum profiteri dignatus es, amantissimis illis omnisque humanitatis plenissimis litteris, quas hodie per filium accepi. Imparem esse me referendae pro ista inusitata benevolentia, gratiae, hoc primum et in ipso limine fateri debeo. Deinde illud etiam attestari ac repromittere, me omni ope annixurum, ut animo suppleam, ad quod vires aspirare nequiverint ut saltem, inquam, ostendam quibus potero cunque testimoniis, me vicem iis velle reddere, qui tam bene mihi volunt, potius quam posse. Hoc si pro votis meis praestare non valeo, longe illud minus valebo, ut quod mihi impositum est onus, tam celebri in hanc Academiam vocatione, etiam Atlanti alicui grave futurum, meis istis humeris sufferam, ac pro dignitate sustineam. Non monitore opus habeo, qui me doceat quis sim, et quo me debeam modulo metiri. Satis hoc ipse per me, de me novi: et cum alias majores dotes mihi Deus opt. maximus

denegarit, hanc saltem pro sua benignitate ac liberalitate indulsit, ut me ultra quam pennae meae ferre possunt non eveham, ac novi Icari more, cereo volatu caelum tentare audeam, quod qui faciunt, pari semper exitu, dum nimis alta appetunt, sed minore quam ille fama, in profundum decidunt. Maximum mihi fateor, videri debuit in ejus viri locum surrogari, quem aetas sua pro Principe literarum coluit, et sequens omnis, ubi parem se illi alium dare non posse videbit, exinde magis admirabitur. Sed quo major hinc honos mihi surgit, onus etiam gravius accedit, et invidia certior. Quid enim? an ex alieno Orbe vocandus fuit, qui vices istas impleret, cum tot alii praesto essent indigenae longe digniores, quibus hoc offerretur etiam non ambientibus? Quocunque hîc te vertas, hinc inde omnis platea referta est hominibus, qui in spem istam meliori jure surrepere poterant. Heic heic certe fateri cogor, non carituram ratione invidiam, si quos e transverso inducat, qui quietum non sinant, indignum insessorem adeo illustris loci possessione frui. Sed quid invidiam loquor aut invidos, mi Cruci? quasi huc non potius vocari debeat justissima indignatio, quod immeritissimo id delatum sit, et extero, et quod majus est, non petenti? profecto si fortunae tantum tribuerem, quantum Veteres soliti sunt, et melioris lucis expertes, dicerem et heic illam partibus suis functam. Quid enim aliud dicere aut cogitare succurrit, ubi meriti nullus locus fuit? Sed illi hoc querantur quibus dolet. Quod ad me adtinet, in tuto sum. Quod autem me mones ut forti animo sim, **gatias ago gratissimas. Omnia tamen scias mihi et praevisa ante, et provisa, quae opus sunt ad terendas hominum ineptias. Ex altiore certe fastigio eos despiciam, quam Luna canes adlatrantes. Mirum tamen in docta pectora has cadere livoris labes, et lolliginis succos, quae tota niveus candor obsidere ac possidere deberet. Nihil moror Libros, et combustos omnes velim, si doctiores tantum, non etiam meliores, qui dant illis operam, reddere idonei sunt. Haec liberius in sinum tuum effundere volui, Eruditissime Cruci, quod tuis ex literis non vulgaris benevolentiae

notas haurire me voluisti, et quod inde colligo aliquid eorum Te inaudivisse, quae aures meas verberarunt, non etiam animum exulcerarunt. Quibus non magis moveor, quam magna maris magni rupes, circum undique obstrepentibus aequoris undis, vesaniente vento. Heic desinam ac rogabo Te simul, ut quoniam semel amicitia Tua me non indignum judicasti, judicium tuum tuearis, ac me amare pergas. Lugd. Batavor. Nonis Decemb. CIC. IC. C XXXII.

EPISTOLA XXXVI. JOHANNI BEVEROVICIO, Medicinae Doctori, et urbis Dordrechtanae Senatori Amplissmo.

GRatulantem te mihi pro adventu in has regiones, nisi quibuscunque possem modis remunerarem, ingratus omnino viderer, Clarissime Beverovici, cujus criminis suspicionem ut a me longissime amoverem, sedulo semper cavi, praecipue adversus tui similes, quos ubique studeo prior demereri. Ubi hoc non datur, aegre quidem id fero, sed ad [gap: Greek word(s)] confugio, saltem ut redhostiam. Ita nunc hoc officioso certamine a te praeventus, nihil mi hi relictum est, nisi ut in secundis haeream, et gratias tibi agam maximas, gratissimamque hanc adeo mihi esse gratulationem, quia re minus hoc quidem tempore possum, verbis saltem ostendam. Sed nec minus me grates etiam agere par est pro illis ipsis, quae nec recipere, nec agnoscere me te donante profiteor. Largiris tu quidem illa peramanter, sed ego quid in veritate sit magis considerans, quicquid supra me est, nec ad me pertinere arbitror. Successi certe maximo virorum Scaligero [gap: Greek word(s)] ut longo temporis intervallo, ita longiore meritorum interstitio. Fuit ille vir, quod etiam omnes invidi fateantur inviti, aetatis suae doctissimus, cui nec sequentes omnes parem ferent aut videbunt, ut nec tule runt priores. Ei me successisse videri vix possum

pati, cum nihil minus ex doctrinae disparilitate conveniebat. Vix etiam illi patiantur, qui me melius aestimare norunt, quam qui me habent amicissimum. Scis enim quam caecum soleat esse et iniquum amicitiae judicium; quam libenter omnia tribuat illis, quibus nihil tribueret, nisi amaret. Ut ut sit, sane in loco sum positus, nullo meo merito, quem multi alii iique indigenae longe dignius ac melius implere poterant; quos praeteritos esse ut ad me iretur, equidem mirarer, nisi memor essem proverbii, quod veridico suo ore Salutis auctor nostrae pronuntiavit olim, neminem esse Prophetam in patria. Sed haec hactenus. Nunc ut posteriori Epistolae tuae parti respondeam de loco. Pliniano, qui hactenus viros omnium nationum eruditissimos habuit exercitos, non video quî tibi possim satisfacere, qui nunquam mihi super eo fecerim satis. Aliorum interpretationes refutare mihi magis obvium, quam aliquam asserere, quae mihi probetur. Verisimiliorem non diffitebor illam mihi semper esse visam Mercurialis ac Dalecampii, qui [gap: Greek word(s)] intelligi putarunt. [gap: Greek word(s)] certe ita potest dici [gap: Greek word(s)] uti [gap: Greek word(s)] , ac [gap: Greek word(s)] . Quidni, inquam, sapientiae morbus recte dicatur, ut lateris morbus, et articulorum dici Latinis consuevit, quam Pleuritin aut Arthritin unicâ voce vocant Graeci? Certe [gap: Greek word(s)] pro sapientia Graeci iidem passim usurpant, unde [gap: Greek word(s)] sapiens ab illis nuncupatur, qui tamen et desipientem sic vocare solent. Utriusque enim significationis [gap: Greek word(s)] adnotant veteres Grammatici. Etymologicum magnum; [gap: Greek word(s)] . Plinius eo Capite quod notasti, per sapientiam mori dixit, ac Capite sequenti longe clarius, sapientiae aegritudinem appellat, quam vix aliter interpretari liceat, quam [gap: Greek word(s)] . Iam signa, inquit, letalia, in furoris morbo, risum; in sapientiae vero aegritudine fimbriarum curiam, ac stragulae vestis plicaturam. Per furoris morbum [gap: Greek word(s)] videtur intelligere, per sapientiae aegritudinem, [gap: Greek word(s)] . At de Phrenitide non esse capienda Plinii verba contendunt Viri docti, quia Plinius statim subjicit: morbis enim quoque quasdam quasi leges natura posuit. Nil obstare

haec verba plane censeo, quae potius trahenda sunt ad sequentem periodum, quam superiori adnectenda; idque suadent Vetusti Codices, qui legunt, Morbis quoque. Sic igitur distinguenda haec sententia, quae non pendet a superiore per caussativam voculam, sed cum sequentibus connecti debet. Morbis quoque quasdam leges natura imposuit. Quadrimi circuitus febrem, nunquam bruma, nunquam hibernis mensibus, incipere, quosdam post sexagesimum vitae spatium non accedere. Hae sunt leges quas natura morbis imposuit, ut Quartana nunquam bruma incipiat, ut quidam morbi nunquam tentent qui sexagesimum annum vitae attigere, ut alii pubertate deponantur, ut senes minime sentiant pestilentiam. Non possum etiam probare, quod a Doctissimo viro heic adstruitur, sapientiae vocabulum poni pro certo ordine, et opponi iis quae casu fluunt ac inordinatim. Nec juvat hanc expositionem locus Taciti, in sapientiam vertenda, quae casus obtulit, cujus loci longe alia sententia est. Omnino mihi videtur sapientiae vocem hic eodem significatu sumi debere, ut eam usurpavit sequente capite his verbis, quae jam superius attuli: Fam signa letalia in furoris morbo risum, in sapientiae vero aegritudine fimbriarum curam et stragulae vestis plicaturas. [gap: Greek word(s)] intellexisse per sapientiae aegritudinem plane mihi constat, vel [gap: Greek word(s)] Sic quidem apud Hippocratem accipiebant olim haec verba ex Prognostico, [gap: Greek word(s)] . De phrenitide nempe vel [gap: Greek word(s)] . Aliter exponit Galenus. Sed hoc parum sacit. Illud magis ad rem, quod signa illa quae tribuit aegritudini sapientiae, Hippocrates in Prognostico [gap: Greek word(s)] assignat: [gap: Greek word(s)] . Et notandum est quod Galenus commentario ad illum locum, observat posteriores omnes Medicos usitatas, sibi voces [gap: Greek word(s)] , de signis Phreniticorum ab illis Hippocrateis mutuatas esse: [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Plinius quoque loco supra scripto Hippocratem primum signa illa letalia in aegritudine sapientiae de phrenitide prodidisse autumat. Iam hinc certo certius sapientiae morbum vel aegritudinem ab eo vocari, quae Graeco auctori, unde accepit, [gap: Greek word(s)] nominatur. Ita ergo et sapientiam usurpaverit capite praecedenti, etsi verba paulo obscuriora sint et intricatam contineant sententiam: atque etiam morbus est aliquis per sapientiam mori. Quod Graecis verbis sic fortassean expressum fuerit: [gap: Greek word(s)] Hoc certe innuere videtur, multos nulla alia valetudine nisi sola [gap: Greek word(s)] mori. Aliquando [gap: Greek word(s)] ac sapientiae morbus acutis morbis supervenit, aliquando per se morbus est, et moriuntur multiper sapientiam, hoc est [gap: Greek word(s)] . Multa dixi et nihil fortasse dixi. Tui facio judicii, an scopum attigerim. Mea certe haec non est opinio, sed ab aliis jam expositam confirmare, quantum in me esset, Optimum duxi, quia nihil reperiebam quod esset probabilius. Vellem in alia re quae melius mihi succederet experiri tibi liberet, quantopere me tuum feceris tam prolixâ humanitate ac benevolentia, quae in literis quas ad me dedisti elucescit, omnibus relictis rebus, apud omnes testarer nihil me non tuâ causâ velle. Perge itaque me amare, Vir clarissime, et quoniam incepisti, cavesis in medio cursu cui auspicium dederis ipse, in amicitiac tuae sinum tendentem deseras. Vale. Leydae, Nonis Decemb. CIC. IC. CXXXII.

EPISTOLA XXXVII. GERARDO IO. VOSSIO. Amstelodamum.

TAm propinquos nos, Clarissime Vossi, et tam raras inter nos commeare, id vero est quod mediutiuspati non posse tibi denuntio. Statui itaque deinceps frequentioribus te lacessere; et si provocatus adhuc taces, non tamen desistam

priusquam vel tuas eliciam, quibus decretorio stilo significes tibi non placere ut studia tua interpellem, et sic publica morer commoda. Mirum etiam mihi visum est Hugonis nostri silentium qui integro jam cum dimidiato hoc anno verteinte non solum nihil litterarum dedit, sed ne quidem mentionem ullam mei fecit in his litteris, quas ad communes amicos scriptitavit. An malae linguae etiam aliquid illi de me insusurrarunt, ut mihi de illo sequiora quaedam instillarunt in aurem, ********. Facile tamen eos fero et de his alias dicendi major et melior erit occasio cum incoram sermones caedemus. AdHugonem nostrum ut revertar, cum litteras ab amico quodam ejus, Senatore Divionensi, acceperim, ut curarem perferendas, occasionem tam bonam dimittere nolui ad illum scribendi, ut veterem renovarem amicitiam, si tamen hoc de illa dici potest quae non potest inveterascere. Tu pro communi amicitia meas ad illum si placet, curabis. Quaeris fortasse jam quid agam, quid moliar? Nondum certe me composui, et animum vixdum ex itineris labore collegi, nec quidquam ago nisi hoc unum ut isti aeri assuescere tentem et valetudinem curem, qua ex quo hîc sum non adeo firma sum usus. Habeo tamen multa parata ad proelum et plura affecta. Arnobium volui nuper dare Elzeviriis, sed majoribus occupati, recipere illum non potuerunt. Tradam itaque Mario tuo, cui et Florum jam diu promisi. De variis annorum formis opus etiam aggredior, quod ex Diatriba, quam amico eram pollicitus de AEgyptiaco anno quaerenti, in majorem molem exibit. Miraberis quantum in his hallucinatus sit noster [gap: Greek word(s)] et quam non meliora afferat, [gap: Greek word(s)] Dum [gap: Greek word(s)] sectantur, obvia et ante pedes posita non viderunt. Profecto non in deviis tantum ipsi devii, sed in obviis ac perviis adeo deflectunt et aberrant, ut nusquam cursum teneant. Audebo ne sciscitari ipse quid agas? et quid victuris chartis committere pares? Audebo certe tuas flagitare crebriores, etiam si res haec tibi statura sit bonarum tuarum horarum dispendio. Vale et me ama, quod pauci hîc faciunt. XV. Kal. Februarias CIC. IC. CXXXIII. Leydae.

EPISTOLA XXXVIII. HUGONI GROTIO. Hamburgum.

CAssium tuum ad te ire sine meis nolui, Vir magne, nec sane oportuit. Quum enim tamdiu in officio litterario cessaverim, hac saltem occasione oblata tam bona, morae causas indicare debui, quae me hactenus a scribendo retardarunt. Quas et si nullas indicarem, si bene me nosti, non alias credere posses nisi sonticas, ab illa lenta qua conficior tabe ex quo hic sum, vitio si forte ab aere contracto, sed et ut non nemo putat interno meoque; vel quod verius est, ab utroque. Malos enim ac peccantes humores quemadmodum huc me attulisse verum est, ita et hic pejores me offendisse vero verius. Aerem meae valetudini nocentem sic expertus sum, ut hominum innocentiam laudare non queam. Mala mens in plerisque, malus animus, et qui praesenti in os blandiuntur, mox absenti detrahunt. *******: sed relinquamus illum hominem suis ipsius moribus puniendum. Non alium ultorem quam ipsum mihi volo. Studia mea, si quid agam jam scire cupis, plane jacent: Arnobii textus editus est, Notae expectantur, et credo etiam diu expectabuntur. Vix legendis quibus ab nimio otio maloque taedium evincam sufficio. Decrevi me hoc vere Medicis totum committere; si eorum ars frustra erit, repetam natale solum. Iam ante sex menses Aulicus medicus qui me vidit, morbum meum ad hydropem vergere pronunciavit. Animo tamen sum forti, et quicunque exitus me ab hac lenta valetudine manet, generose feram. Cassius vester jam et noster tibi plura referet quae chartis committenda non fuerunt. Vale, vir summe, et me ama. Lugduni Batavorum. Idibus Martiis CIC. IC. CXXXIII.

EPISTOLA XXXIX. GERARDO IO. VOSSIO. Amstelodamum

TUas accepi una cum litteris nostri Grotii, hoc est duorum optimorum et amicissimorum mihi virorum. Debebam et prioribus tuis responsum, sed in diem id differebam, non quia mihi volupe sit frequentius, hoc litterarium commercium tecum reciprocare, sed ne molestus turbator intervenirem seriis illis occupationibus, quibus posteritatem demereri studes. Credas enim hoc mihi velim [gap: Greek word(s)] , non me pigritia ulla, etsi familiari pridem mihi malo, sed tua potius diligentia tardiorem ad scribendum existere. Quid hoc inquies? aliena diligentia te pigrum reddit? Ita certe est. Cum enim cogito te dies noctesque libris non immorari, sed immori atque intabescere, nolo mea causa vel tantillum minus sis diligens. Hoc enim nolo, illa impedire studia quae se tam bene publico adprobant, quibusque ipse doctior evadere possum. Non communia tantum itaque commoda, sed meam multo magis utilitatem morarer, si meo facto mora adderetur utilissimis scriptis tuis, quo tardius in hominum manus exirent. Ad me quod attinet ex quo heîc sum, fastidium omnium bonarum rerum studiorumque meorum ita me percepit, ut nihil aliud vigilans somniansque mediter, quam reditum ad meos. Nec hominum tantum iniquitas, sed etiam aeris injuria eo me compellit, valetudini meae parum commoda nec meorum. Uxor moribunda vix sese fert. Ego morosissima impetigine adeo graviter laboro sex hos totos menses quibus hic fui, ut molestissimum hîc in otio negotium experiar, quod occupato otium futurum esset longe taediosissimum. Omnia feci ut hac lue liberarer quae pertinax inhaeret ac negat relicturam, nisi simul et locum relinquam in quo me deprehendit. Omnes mei etiam parvuli aut aegrotarunt, aut adhuc aegrotant. De ***** etiam quererer, nisi me consolarer

exemplo tuo, etc. Praeterea recte mones aliquid boni debere esse in illis quibus invidetur. Haec reputans, virtute mea me involvo, ac illam pro clypeo praetendo adversus omnes ejusmodi insultus atque impetus. Arnobius noster adhuc trahitur a Typographo. Miraberis quam multa in illum Auctorem post tot Criticos et Commentatores observaverim. Rescribam Grotio post paucos dies, tibique litteras mittam. Interim vale et majorem natu filium quem hic vidi magnae spem alteram Romae, sed antiquae, salvere meo nomine jube. Leydae, III. Idus Majas, CIC. IC. CXXXIII.

EPISTOLA XL. JOHANNI BEVEROVICIO Dordracum.

QUî factum sit, clarissime Beverovici, ut meae ad te non pervenerint, quae tuis posterioribus respondebant, ego vero divinare non possum: hoc tantummodo mihi constat, et doleo, tibi redditas non fuisse, sive culpa tabellarii id acciderit, sive famuli cui eas tradidi ad tabellarium perferendas, interim nollem certe id accidisse, quo merito possim parum diligens hujusce officii literarii cultor argui, cujus ego me semper superstitiosum observatorem professus sum, modica ac legitima in his religione minime contentus. Si me talem veteribus amicis usque probavi, quid me facere oportuit in istis nascentis commodum inter nos amicitiae initiis, quae cum alias caeteris in rebus soleant teneriora esse, sic in amicitia delicatissima sunt, et minimae etiam offensae obnoxia. Respondi igitur, respondi jam tibi, Virorum amicissime et amplissime, et de Plinii loco etiam ingenue fassus sum, non me mirari si tibi non satisfecerim, cum nec ipse mihi. Profecto cum locum eum repetitis subinde vicibus saepius versarim, nunquam memini me ab eo recedere fiduciae plenum,

quasi quidquam profecissem: [gap: Greek word(s)] Theocriti, veteres notarunt Critici, ut et Virgilii, ex quibus expedire se non poterant; ita locus iste merito inter Plinii [gap: Greek word(s)] recensendus. Non dubium quidem, quin sapientiae aegritudo apud eum cap. XXI, de eo morbo accipienda sit, quam Graeci [gap: Greek word(s)] dixere, qui et [gap: Greek word(s)] dici queat, ut lateris morbus [gap: Greek word(s)] : sed in superioris capitis loco tota in eo difficultas vertitur, quod dicit. aliquem etiam morbum esse per sapientiam mori. Quid enim morbum per mortem definit? multi moriun tur sine morbo, ut omnes qui morte violentâ ac subitâ vivis eximuntur, quibus aegris esse non vacat. Correctiones omnes illius loci libri veteres refutant, sed et magis ipsarum absurditas quae per se refellitur. Si quid esset concedendum, probabilius putarem illud mori repetitum ex sequentis dictionis similitudine morbis, adeoque expungendum, ut scripserit tantum: atque etiam aliquis morbus est per sapientiam, [gap: Greek word(s)] Ita sane videtur vertisse verba Graeci cujusdam Auctoris, aliud agens, ut alia multa; cum enim Graeci [gap: Greek word(s)] vocent etiam virum sapientem, putavit ille [gap: Greek word(s)] recte verti posse sapientiam. Inde et sapientiae aegritudinem capite sequenti reddidit [gap: Greek word(s)] . Ut ut sit, vix putem de aliâ aegritudine aut morbo intellexisse. Haec aut similia de illis Plinianis verbis memini tum respondisse. De Sternutamento, quae pars altera fuit Epistolae tuae, quid scripserim haud jam memini, nisi haec, nihil posse addi adea, quae doctissime observasti. De re constat, Veteres nimirum Sternutamentum sacrum ac divinum habuisse. [gap: Greek word(s)] vero non adeo in promptu; nisi rationem eam admittamus, quam adfert Aristoteles, quam tamen perite ad modum elevas et confutas. Ut in ominibus captandis superstitiosissimos fuisse Antiquos certum est, ad cujusque rei fortuito incidentis, et ex transverso venientis occasionem, aut hominum animaliumque, prout faustus aut infoelix variis ex causis, quas sibi imaginabantur, occursum; ita in Sternutamento bonum omen videntur constitusse, non alia, ut puto, ex causa, quam quod salutare ipsi videretur, cui hoc eveniret, ideo praesentibus adstantibusque

faustum quoque esse existimarent, quia res auctori suo fausta esset. In ominibus bonis aut malis statuendis multa talia, ut dixi, imaginabantur. Quod autem Sternutamentum salutare putarint ei qui sternuisset, ex ipso Aristotele colligi potest. Qua in opinione, sive superstitione, vulgus quoque Galliae nostrae esse deprehenditur. Cum enim aliquem aegrotum sternutare audiunt, Medicum suum ab eo dimitti ajunt. Fortasse ex eo colligebant, impulsionem illam et concussionem cerebri a spiritu fieri, qui vires testaretur decubantis vel adhuc existentes, vel de novo recuperatas. Hinc senex Theophrastus scripsit difficilius se sternuere, ob defectum nimirum virium illarum naturalium ac spirituum. Bonum igitur illis omen visum est sternutamentum, quia salubre sternuenti id putarunt. Idcirco et sternuentes salutabant, id est, salvere jubebant, quasi rem per se salutarem, faustam illis foelicemque procedere precati. Plinius: Cur sternuentes salutamus, quod etiam Tiberium Caesarem, tristissimum (ut constat) hominum, in vehiculo exegisse tradunt. Et alioquin nomine quoque consalutare reliogiosius putant. Nempe ita salutabant, ut apud Petronium habetur, Salve Gnython. Dum haec ego jam credenti persuadeo, Gnython collectioris spiritus plenus, ter continuo ita sternutavit, ut grabatum concuteret: ad quem motum Eumolpus conversus salvere Gnythona jubet. Item apud Apuleium de sternutante: quod cum putaret ab ea profectum, solito sermone salutem fuerat ei imprecatus. Eodem pertinet Graecorum mos etsi non nomine consalutabant sternutantes, sed aliis verbis salutem iis precabantur, [gap: Greek word(s)] dicentes, vel [gap: Greek word(s)] , ut alibi observo. Omnibus autem ominibus et auguriis Deos intervenire existimabant, ac quasi praesentes adesse, cum illa offerrentur et acciperentur, putabant. Ipse ille Plinius noster lib. XXVIII, cap. II. Nam sternutamento revocari ferculum mensamve, si non postea gustetur aliquid, inter dira habetur, aut omnino non esse. Haec instituêre illi, qui omnibus negotiis horisque interesse credebant Deos, et ideo placatos etiam vitiis nostris reddiderunt. Omina igitur illa, et auguria non solum a Deo praesente mitti

ac offerri, sed etiam ipsum Omen et Augurium pro Deo habebant. Hinc boni Augurii serpentem, cujus occursus foelix habebatur, AEgyptii [gap: Greek word(s)] vocarunt. Alias in auguriis etjam serpentes spectati Veteribus, ut ex his Hesychii constat, [gap: Greek word(s)] . Ad omnem porro boni ominis aut augurii sibi objecti interventum solebant adorare, vel Deo ipsi, a quo immitti et offerri hoc omen credebant, id honoris exhibentes, vel etiam ipsi Omini, si per se aliquid divinitatis habere videretur. Sic ille Xenophontis, quem citas, locus accipiendus: [gap: Greek word(s)] ipsum nempe Sternutamentum, quod sacrum habuerunt, et quasi Deum: nam in his loquutionibus idem ferme valet pro Deo habere, et sacrum vel divinum habere. [gap: Greek word(s)] . Nam et Graeci [gap: Greek word(s)] pro Deo ipso plerumque usurpant. Nero sub finem vitae, cum undique omnes, et praecipue Galli, adversus eum conjurarent, levi ac frivolo auspicio in itinere recreatus dicitur Suetonio, objecta scriptura monumenti, in qua miles Gallus ab equite Romano oppressus crinibus trahebatur, cum eam speciem pro Deo habere, et adorare non posset, coelum adoravit. Bonum porro omen Veteres in sternutamento posuisse, scripta ubique Veterum testantur. Catullus, dextra sternuit approbatione. Ovidius, dextrum sternuit omen amor. Quin et crepitus lucernarum pro sternutamento luminis habitus, ac faustus eo nomine existimatus. Idem Ovidius in Epist. Herûs ad Leandrum:

Interea lumen (posito nam scribimus illo;)
Sternuit, et nobis prospera signa dedit.

Ita legendum suadent veteres libri, non,stertuit. Sic in Graeco Epigrammate, [gap: Greek word(s)] . Meliora, an pejora nescio, sed magnam partem in hanc sententiam ad te scripsisse scio in ea Epistola, quam queror amissam. Quod nunquam scissem factum atque aeternum sine responso jacuisses, nisi hoc mihi significasset reverendus urbis vestrae Pastor, qui nuper mihi adfuit et tuo nomine me salutavit. Huic velim meo quoque nomine

plurimam impertias, et tibi majorem inde partem sumas. Vale, Vir amplissime, ac me, quo coepisti pede, amare porro perge. Lugduni Batav. Idib. Junij, CIC. IC. CXXXIII.

EPISTOLA XLI. JO GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

AB eo tempore, quo heic te vidi, Clarissime, et tuo casu miserande Vossi, non destiti cum variis morbis conflictari, qui me partim lecto affixum, partim domi residem detinuerunt, adeo ut per totum hoc trimestre spatium domo pedem non extulerim, immo vix extra cubiculum processerim. Quae res non solum me prohibuit desiderio meo et promissis satisfacerete Amstelodami videndi, sed etiam salutandi officio per litteras, cum ipsa vita mihi taedio esset, et etiamnum sit oneri, ingravescente indies malo, quod ad Hydropem vergere, nisi praecaveam, Medici minantur. Sed haec mea incommoda ludum jocumque fateor esse, praent est illa clades, quae te coelo caput sublime ferentem, repente ad inferos pressum demersit, optimi, carissimi, doctissimi, et ad omnia summa nati filii obitu, quem tu non solus lugere, sed omnes una tecum debemus, quicunque litteras amamus; cum satis constet iis quibus notus fuit, non privatam sane esse jacturam, sed publicam, et communiter bonis omnibus doctisque dolendam. Non tu, inquam, filium tantum tui amantissimum, tuam spem, tuum solatium amisisti; sed Respublica etjam litteraria summum suum alumnum, ac praesidium, quale se futurum esse non levicula aliqua spe ostendebat, sed re certa, manifestoque pignore jam spondebat. Nec promittebat fructum duntaxat, sed etiam praestiterat. Quod ad me attinet, cum heri mihi, nec enim ante rescivi, tristissimus hic nuncius et acerbissimus allatus esset, haud aliter inhorrui, stupuique

defixus, ac si fulminis aura afflatus in vestigio haesissem. Nec potui me per aliquot horas colligere; statim obversabatur animo elegantissimi juvenis vultus, incessus, gestus, et omnia dicta factaque miro lepore et amaenitate condita. Sed et celeri maestae mentis agitatione varia deinde cogitabam, quantum detrimen tum accepissent litterae, quantum denique luctum ea tibi mors adferret; nunc miserabar tuam vicem, nunc fatum publicum, nunc etiam meum ipsius, cum scirem me amatum fuisse non leviter a praeclaro adolescente, cujus ego virtutibus et doctrinae adeo notabili incremento adsurgentibus, nimium quantum favebam. Noli expectare, amicissime Vossi, ut heic te consoler. Alii melius hoc facient. Alio tempore hoc etiam melius fecissem. Praeterea hoc vulnus dum recens est, et in cursu primo adhuc dolor, supra omnem consolationem mihi esse videtur. Si quae autem dari poterit, per te ipse capere, quâ sapientiâ es, quam tot librorum lectione, tot exemplorum admonitione tibi comparâsti, facile poteris. Pro re pauca dixi, pro officio meo, pro moerore in quo nunc es; sed pro eo statu in quo ipse sum, fortasse satis multa. Illud velim te scire ac credere, ex omnibus qui tibi merito tuo amici sunt, quique te ob consummatissimam eruditionem admirantur, neminem plus indoluisse dolori tuo, quam me. Inter tot amicorum turbam te in tempore tali per litteras et in re praesenti adeuntium, et luctum tibi lenire conantium, ipse comparere tantum volui, taciturno vultu et confuso humectoque; verba consolantia caeteris relinquam, qui minorem partem luctus habebunt. Vale Vir amicissime ac praestantissime. Leydae, Nonis Novembribus, CIC. IC. CXXXIII.

EPISTOLA XLII. IO. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

ANte aliquot septimanas scripsi ad te, Vir magne, ut meum tibi dolorem testarer, quem ex morte praestantissimi Iuvenis, ac Musarum Gratiarumque manu facti filii tui ceperam, non eo certe animo ut tuum luctum levarem, quem non dubitabam esse maximum, sed ut me quoque ejus participem ostenderem, qui non solum amicum amicissimi Viri filium amisissem, sed etiam litterarum olim magnum tibicinem suturum, magnumque decus, si vita illi, Dei voluntate, longior esset data. Ab eo tempore quo illas ad te scripsi, variis etiam ipse malis exercitus fui, morbis meorum, meo ipsius, sed lento illo et languido, quem ad Hydropem vergere Medici opinantur; tum etiam proxime uxoris gravissimo et acutissimo, quo paene absumpta est, eodem certe, qui tibi charissimum adolescentem abstulit. Illa meliuscule nunc habet, et quasi jam in tuto est, cum diu pro desperata habita sit a Medicis. Nunc ipse quoque spirare paulo liberius incipio, ex quo melius de illa sperare datum est. Libros itaque nunc retracto, quos plane cum caeteris vitae voluptatibus abjeceram. Ad id opus igitur quod in manibus est, opus mihi inspecto libro Aphrodisaei [gap: Greek word(s)] . Si librum illum habes, rogo te quamprimum ad me transmittendum cures; faxo brevi recipias, ubi locum unum aut alterum ex eo descripsero. Non fuit hic reperiundus liber apud eos qui mihi bene volunt. Ad te recurrere sum coactus, quem nisi mihi benevolentem esse crederem, ne vivere quidem liberet. Haec tantum te volebam. Vale, Vir clarissime, ac me ama. 11. Decemb. CIC. IC. C XXXIII. Accepi nuper litteras ab Amplissimo Viro Hieronymo Bignonio, in summa Curia Parisiensi Advocato Regio, qui te officiosissime salutat.

EPISTOLA XLIII. A MONSIEUR DU PUY. A Paris. MONSIEUR,

I' Ay reçeu la Figure du Papyrus, dont je vous remercie. Ce ne peut estre la mesme Plante que nos Herbiers rapportent pour le Papyrus d' AEgypte: et ne sert de rien, de dire que cette-ci este spanouie, et l' autre encore en bouton. Ce seroit une extreme negligence et supinité à des gens qui ont demeuré si long temps en AEgypte, comme Alpinus, et qui ont si souvent veu ceste sorte de Ionc AEgyptien, de nous larepresenter imparfaite; qui est tout de mesine, comme si à qui n' auroit jamais veu des roses, on luy faisoit voir le bouton, pour la fleur, lors qu' elle est en sa perfection. Alpinus donc escrit que les filaments de latige, qui fait le Papyrum, sont droits et longs, et ceux-ci sont couchés et esparpillés. Il luy donne aussi des feuilles, au pieds de la tige droites, et en forme de glayeul, triangulaires et molles. La figure que vous avez envoyee n' en a point. En somme ce ne peut estre la mesme Plante. Le Nil produit deux sortes de joncs assez semblables, dont l' un se nomme [gap: Greek word(s)] , et l' autre [gap: Greek word(s)] , ainsi que l' escrit Theophrastus. Ie ne sçay si l' on pourroit dire, que l' une d' icelles soit le [gap: Greek word(s)] . I' eusse desiré qu' on eust aussi envoyé à Mr. de Peyresc la description de la grosseur et longeur de la tige du dict Papyrus. Il eust esté plus facile de juger de la verité. 'Pour ce qui est du filament que j' ay trouvé avec la figure, qui ressemble à une feuille de Gramen, ce n' est pas cela dont on faisoit anciennement le papier, car on en pourroit aussi tost faire de nostre foin, que de cela; mais des membranes qui se trouvent en la tige, depuis la premiere escorce jusques au milieu. De la premiere escorce l' on en faisoit le gros papier, qui servoit à emballer et envelopper; et puis de là en avant jusques au coeur, les philyres se rencontroient tousiours plus tenues et plus

desliées, dequoy le plus fin papier se faisoit. I' ay la Description d' un Autheur Arabe, nommé Ebenbitar, comme se faisoit le papier, qui est fort semblable à ce qu' en dit Pline. Latige de cette Plante est grosse, comme le poignet du plus puissant homme, en forme de triangle, de la hauteur de cinqueou six coudees. Les Philyres tirées de cette tige, preparées se colloient l' un à l' autre en long, et puis on en couchoit d' autres en travers, collées sur les premieres, en forme de tissu. Ce que vous avez d' Alcuinus, et ce qui est en la Bibliotheque du Roy, qui est un Instrumentum securitatis du temps de Iustinian, qu' onvoit estre d' escorce d' arbre, c' est du papier fait de ce jonc d' AEgypte.

Pour nouvelles: les Deputez de Brabant sont tousiours à la Haye, qui attendent leurs compagnons, y ayans tousiours este depuis, et crois qu' il n' auront pas perdu leur temps. Le Duc d' Arschot est parti pour aller en Espagne querir la conclusion de la Tresve; cependant l' Infante s' est laissé mourir, qui fera que les affaires changeront de face. Car celuy, qui lui succedera, voudra signaler son entrée au gouvernement par quelque acte memorable, et plustost de guerre, que de paix, ou de Tresve. Il y a desia dix ou douze jours que le froid est ici si Hollandois, que les caneaux sont tous pris. Pour moy je suis tousiours avec mon incommodité, qui aesté aggravée d' une grande et juste apprehension de perdre ma femme, laquelle a esté desesperée des Medicins, d' une maladie de petite verole, qui a fait un grand ravage en cette ville depuis IX. ou X. mois ença, qu' elle y regne, emportant toute sorte d' aage et de sexe. Ils tiennent ici par traditive, que ce mal est un trescertain avancoureur de Peste. Ma femme en sera quitte pour remporter des marques en France, comme elle aura esté en Hollande. Il s' imprime ici une notable Question, De Humanae Vitae Termino; s' il est fatal et inmuable, ou s'il se peut prolonger par regime de vivre, et par l'art des Medecins. Tous les sçavans d' ici y ont donné leur jugement: on a aussi voulu avoir le mien. Le Pere Mersenne a donné le sien, que j' ay veu. Je vous en envoyeray un Exemplaire, lors que l' impression en sera achevée. I' attends tousiours le Tertulian de Monsr. Rigault.

Ie vous avois mande de le faire bailler à un homme, qui se tient à l' enseigne du Roy François, à la porte S. Michel, qui a charge de me faire tenir quelques habits. Vous ne m' en escrivez rien par vos dernieres, dont je m' estonne. Ie ne puis vous en dire d' avantage, car l' encre gele dans la plume, et mes doigts ne peuvent plus aller. Mon affection est tousiours fervente à vostre service, non obstant le froid du Pais; et suis verit ablement,

EPISTOLA XLIV. Clarissimo atque Eruditissimo Viro, IO. FRED. GRONOVIO.

HUmanitate tua partim fretus, praestantissime Gronovi, partim etiam causis, quas habere me sentiebam legitimas ac sonticas, confisus, responsum ad tuas, mero eruditionis atque elegantiae flore conditas, tamdiu distuli. Non noluisse me respondere vel hoc fidem fecerit abunde, quod nunc respondeo. Voluisse me citius nec potuisse ipse tibi nuncio, non difficulter credituro, si scias me ab illo tempore, quo tuas recepi, ad hunc usque diem varia conflictatum valetudine, qua necdum libersum, cum et illo ipso articulo quo redditae sunt mihi tuae, Uxorem haberem decumbentem citra spem salutis a Medicis relictam. Ubi respirare ab his malis coepi, ac meliora jam de me meisque sperare, etiam rediit illa cogitatio, qua tuis peramantissime pridem ad me scriptis tandem aliquando possem facere satis, ac par pari referre. Quod certe amore ac benevolentia me consecuturum confido; non ut tecum pariem lepore ac doctrina, qua tuas temperasti. Quae enim ad Martialem

notasti, ejusmodi sunt, ut non solum [gap: Greek word(s)] tuam prodant, sed etiam manifesto indicent, quam profunde his literis immersus non levem fugacemque inde tincturam veluti perfusorie aspersus retuleris, quin imo [gap: Greek word(s)] ac plus quam dibapho penitus imbutus. Palmaria sane illa, quae agmen ducit correctio, quae nobis externos truncos, unde manant opobalsama, pro Hesternis drancis pudori nostro male oltentibus atque obscaenis, reposuit. Sic certe et Dosiades in Ara, quam primi edidimus, Tus vocat, [gap: Greek word(s)] , Truncorum Nysiorum viscum odoratum. Quae sequitur, non minus mihi certa videtur, etiamsi vocem turpiorem pro minus turpi vocabulo rescribat. Si ita scripsit Martialis, cur non admittamus? Evirandus alioquin esset, si omnia obscaena, quae apud eum leguntur, honestioribus profatu permutarentur. De Rufa illa cum septem crinibus, haesit etiam olim mihi aqua, et fortean erraverim quoque cum Scaligero circa septem sertas Crinium. Nihil melius tua interpretatione. Quod ad lectionem scripti codicis attinet, pro Capta lubentius legerim Compta crinibus septem. Nullus autem ambigo, quin convenientius sit lunam septam Colchico Rhombo vapulare dici, quam sectam prae multitudine nimirum Rhombum illum volventium ad Lunam laborantem. Qui sectam reposuerunt, ad illud vapulare respexerunt. De nisus in eodem Epigrammate, quod corrigi velles pro risus, magis dubitarem. Sic satis mihi arridet vulgata. Phasiani porro illi, quos in Xeniorum Librum reducis, qui tamdiu inde aberraverant, sunt genuinae Martialis alites, et saporem ejus praeferunt. Magis me beasti illo disticho, quam si ipsos phasianos duos, marem cum foemina in prandio apposuisses. Vale vir eruditissime, et me amare perge, et si pergis, fac crebriores istiusmodi deliciae ad me veniant. Idibus Martiis, Lugduni Batavorum. CIC. IC. C XXXIV.

EPISTOLA XLV. A MONSIEUR DUPUY. A Paris. MONSIEUR,

IE reçeus hier la vostre du XXVI. May, et avois reçeu quelques semaines auparavant lepacquet de Monsieur de Peyresc, auquel je n' ay peu faire response plustost. I' attends avec impatience ses Rituels. Je vous prie, lors que vous les aurez reçeus, les faire bailler à celuy que je vous avois addressé pour me faire tenir le livre de Monsieur Rigault, qui vous baillera les presentes. I' áy en fin reçeu le dict livre de Monsieur Rigault, et le remercieray par le premier ordinaire. ça esté la faute de ma belle Mere que je l' ay reçeu si tard. Je seray bien aise aussi de voir le livre du S. Valois, afin de juger ce que l' on doit esperer de ce nouveau Critique. Ie suis bien aise que vous ayez à gré la Dedicace de mon traicté de Acia, qui sera un grand ouvrage, par le loisir que m' ont baillé les Imprimeurs. I' y traicte quasi toute l' antiquite Vestiaire. Il le falloit ainsi, pour monstrer la difference des habits in Fibula, et de ceux qui ne l' estoient point, afin de faire voir quelle a esté la Fibule des anciens, de la quelle ils se servoient à agrafer les habits: laquelle estoit de metal, cuivre, argent, ou or, et fort differente de celle dont parle Celsus pour retenir le blessures en estat. I' entends celles qui ne pouvoient pas estre cousues. Et ces Fibules n' estoient pas de fil de fer, comme s' imaginent quelques uns de nos Medecins Espagnols, et autres qui sont de leur opinion, mais de lin, ou d' autre matiere semblable. Il ne falloit ja se tant tourmenter, pour prouver que la Fibule des habits estoit de metal, car il n' y arien plus vray: mais il ne s' ensuit pas, que la Fibule à lier et retenir les Blessures, fust aussi de fer; puis que de là il faudroit aussi conclure, que la suture dont ils se servoient à coudre les Blessures, qui pouvoient souffrir la cousture, fust aussi saite de fil de fer, ce qui est tresridicule, et impossible. Et m' estonne

que de si grands hommes en Medicine et Chirurgie ont peu tomber dans une si absurde et extravagante imagination. La fibule des habits se nomme chez les Grecs [gap: Greek word(s)] , et estoit, comme j' ay dit, tres-indubit ab lement de metal. Mais qu' ils me monstrent, que Galen ou Hippocrate ou quelqu' un des Anciens Medecins ait appellé ceste Fibule, faite pour arrester et approcher les bords des blessures [gap: Greek word(s)] ou [gap: Greek word(s)] . Galen la nomme [gap: Greek word(s)] , aussi fait bien Paulus AEgineta, et tous les autres Grecs: lequel mot ne signifie qu' un lien pour serrer et arrester quelque chose. Celsus dit aussi que les Grecs la nommoient ainsi, et luy tourne en Latin Fibula; parce qu' elle fait lemesme effect in vulneribus ligandis et vinciendis, que fait la Fibula in vestibus constringendis. Cependant ceste Fibule des Medecins n' estoit autre chose qu' un fil passé avec une aiguille par les deux bords du Vulnus, et serré avec un noeud pour les tenir en estat, et approcher le plus pres qu' il estoit possible, lors qu' ils ne pouvoient estre joints tout à fait par une cousture. Ils passoient ce fil par plusieurs endroits, selon que la blessure estoit grande. C' est donc ce qu' ils appelloient [gap: Greek word(s)] , que les autres nominent [gap: Greek word(s)] , et Celsus aussi en quelques endroits Vinculum et Fibula. Les Grecs, où ils traittent de ligandis ou glutinandis vulneribus, font mention de ces deux moyens [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , fibularum ou vinculorum et suturarum: je monsteray cela si clairement, qu' il n' y aura pas moyen d' aller à l' encontre. Pour le mot d' Acia c' est une grande impertinence et ignorance, de le deriver du mot acies, et d' inferer de là que ce soit un fil met allique; puis que acies ne se peut prendre pour de l' acier, s' il n' est mis en oeuvre pour couper et avoir un trenchant. Car autrement il n' est pas acies, lors qu' il n' est point d' acies, c' est à dire, de trenchant. Et nous avons pris ce mot d' acie, du Latin Aciarium, qui estoit un fer endurci par la trempe, et raffiné pour faire des trenchants de couste aux ou d' espées, ad acies faciendas. Mais vous ne sçauriez faire du fil de cet acies; et vous ne pouvez non plus faire que le mot acia soit deivé du mot acies. Il n' ont pas sçeu que le mot Acia vient du Grec [gap: Greek word(s)] , qui est du fil à coudre, et qui est fait du verbe [gap: Greek word(s)] , qui signifie coudre, unde [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , et

mesme le mot acus. Et quand acia seroit fait d' acus, il ne peut signifier autre chose, et n' a jamais signifié, que du fil à coudre, que les Grecs appellent [gap: Greek word(s)] . Pour nos nouvelles, elles sont aussi seches, que le temps. Il part demain des Ambassadeurs extraordinaires d' ici, qui vont faire des complimens et des remerciemens pour le nouveau traicté. Mr. le Conte de Laval a bien fait parler de luy en ces Quartiers. Vous aurez veu son Manifeste, et les lettres quil a escrites au Roy, et au Prince d' Orange. Il y a un Capitaine Rochellois prisonnier à Flessingue par l' ordre du Prince, sur les avis qu' on a eu, qu' il avoit une entreprise sur la ditte Ville, pour la mettre entre les mains de l' Espagnol en faveur du dit Conte. Je crois que nos gens se reposeront tout cet esté, s' il ne sont attacquez, et l' ennemi n' est pas en estat de ce faire. Les affaires d' Allemagne prosperent tous jours pour les Suedois, et peut estre plus que nous ne voudrions. Pour moy, j' attends la santé que je n' ay pas, je suis entre les mains des Medecins pour cet effect, et suis,

EPISTOLA XLVI. A MONSIEUR PEYRESC, Conseiller du Roy, en sa Cour de Parlement A Aix.

*** QUant au Barachias du Pere Kircher, par l' eschantillon que vous m' en avez fait voir, j' ay beaucoup diminue et rallenti de l' ardeur que j' avois d' en jouir, depuis les vostres qui me donnoient avis de son merite par le seul titre de l' ouvrage. Car sur ce mot de Hieroglyphiques je

m' imaginois tout ce qu' en avoit autrefois escrit Chaeremon, fort renomme de l' antiquite, et cite par Porphyre, et Jamblique. Il m' eust fait plus de plaisir, s' il eust envoye la Preface de l' Autheur, que cet eschantillon, qui n' est rien a mon jugement. Car ce sont des mots pris de l' Alcoran, et qui ne ressentent rien des Inscriptions des anciens AEgyptiens; et par la Preface nous eussions peut estre mieux decouvert une partie de son dessein, et juge plus asseurement ce qu' on peut esperer de l' ouvrage entier. Tant y a, que par ce que j' en ay veu je porteray plus patiemment le delai, ou il nous renvoit de sa version et edition d' iceluy; apres qu' il aura fait et dresse ce grand et mysterieux bastiment de ses Hieroglyphiques. Pour ce qui est de Georgius Sincellus, j' ay confere tout ce qu' en a pris Scaliger, pour nous donner le Grec de son Eusebe, qui avoit eu a cet effect le M. S. de la Bibliotheque du Roy, qui est le mesme que j' ay aussi, ou de fortune ayant rencontre quelques passages qui me sembloient differents d' avec l' edition de Scaliger, il me prit envie de le conferer tout; ou j' ay trouve tant de difference, que j' eusse eu peine de croire, qu' il eust pris son Grec de ce mesme livre, si je n en eusse este bien informe d ailleurs. Le Manuscript est l' unique en toute l Europe, et est un Originel fort ancien, d une lettre assez menue et fuiante, et avec beaucoup d' abbreviations; ce qui a fait que Mr. de la Scala, ou ceux qu' il avoit employez a cette transcription, se sont mepris en une infinite d endroits. Pour le Georgius, il commence sa Chronique des le commencement du Monde, et finit en Diocletian; non qu' il ait vescu de ce temps la, mais la mort l' a vaincu au milieu de sa course, et ne lui a pas donne le temps d' aller jusques au bout, c' est a dire, jusques aux Empereurs de son temps, Michael et Theophile. Theophanes suit dans le mesme M. S. qui commence ou Georgius finit, et dit avoir entrepris expres l' ouvrage, pour achever ce que Georgius son ami et contemporain n' avoit peu faire, ayant este prevenu par la mort. Apres Theophanes vous avez Leon Grammaticus, qui continue l' Histoire jusques aux Empereurs qui regnoient de son temps.

Quant au mot de Coaegyptus qui se trouve dans les Notes de Tyron, j' estime qu' il soit corrompu, et qu' il faut lire Coptos,

Coptitia, Coptiticus. [gap: Greek word(s)] estoit le nom d' une tres celebre Ville d' AEgypte sur le Nil, ou toutes les Marchandises qui venoient de l' Arabie, AEthiopie, et des Indes arrivoient, ainsi que l' escrit Strabon. En somme, c' estoit un Emporium des plus celebres de ce temps la, pour la navigation des Indes. Car d' Alexandrie on alloit par le Nil jusques a Copto, de Copto avec voiture des Chameaux on gaignoit un Port de la Mer rouge, ou du sin Arabique, nomme Berenice. De Coptos, [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] . I' ay creu autrefois que le nom des Cophtes d' aujourdhuy estoit pris de cette ville Coptos. Car comme dans l' Alexandrie, qui estoit une ville bastie par les Grecs, la langue Grecque estoit plus commune que l' AEgyptienne ancienne qui sembloit avoir comme quitte la place en toute cette basse AEgypte, la Dialecte antique des AEgyptiens s' estoit retire en la haute Region d' icelle Province, vers Coptos, laquelle apres Alexandrie estoit une de places la plus renomee de toute l' AEgypte; de facon que j' estimerois que ceste appellation des Cophtes auroit este conservee pour ceux qui parloient l' AEgyptien ancien. Et defaict les Arabes mesme font distinction en leur lang age entre l' AEgypte, quand ils la prennent pour le nom general de ceste Province, l' appellans Misri; et quand ils veulent parler de ces Cophtes, qu' ils nomment Elcubt, et qu' il prennent pour les originels, et anciens habitans d' AEgypte. Dans l' Histoire Sarracenique d' Erpenius parlant de la monnoye qui avoit cours dans toute l' AEgypte, il fait mention de Viuar Misri, d' escus d' or d' AEgyptiens. En la vie d' Omar, et un peu apres dans la mesme vie pag. 29. il fait difference entre les Cophtes, et les Romains qui tenoient l' AEgypte; comme prenant ceux la pour originaires d' AEgypte, et les Grecs ou Romains pour nouveau venus. Toutefois ce qui m' empeche a present de persister en cette opinion, est que les Arabes escrivent autrement en leur Geographiece mot de Coptos, que le nom des Cophtes, qui ne peut estre deduit que du nom [gap: Greek word(s)] , s' il ne l' est de celui de [gap: Greek word(s)] . ***

Je n' ay jamais leu que les Grecs appellassent d' autre nom que [gap: Greek word(s)] , ce que les Latins appeltent Talus, les quels n' ont point

eu d' autre appellation pour designer cette chose: je n' ay jamais aussi ven dans aucun Autheur ou Glossaire, que Talus appartient a un javelot ou a un espieu; et le passage de Ciceron, ita jacere talum ut rectus assistat, ne peut s' entendre que de l' astragale, d' ont on jouoit comme aux dez, lequel n' avoit que 4. faces sur lequelles il pouvoit se tenir, quand on le jettoit, et neant moins il se pouvoit faire, quoy que rarement et par hazard, qu' estant jette, il se tint droit sur l' un des bouts de sa longuer, et c' est ce que Ciceron veut dire.

Pour la maniere de compter sur les doigts, j' en ay veu un traitte Grec conforme a celuy de Beda: ou plustost celui du quel Beda semble avoir traduit ce qu' il en a ecrit.

Je serois fort aise de voir une figure de cet Abacus de bronze ancien que vous avez recouvre. Je crois avoir explique la facon de jetter des Anciens sur l' icon de celui que Velserus nous adonne. **.

Je n' ay jamais peu rencontrer de M. S. de Marcellus Empiricus. I' en avois fort a faire a cause de quelques noms de Simples en nostre vieille Langue Gauloise, qui peuvent estre mal escrits: et qui tesmoignent assez que nostre Langue n' estoit pas la Germanique, comme beaucoup de scavants nous veulent persuader. Ce mot de Cutis, qui signifie ce que nous appellons aujourd' huy cochon, qui ne se trouve point en Alleman, en faict foy, et beaucoup d' autres. I' avois oublie de vous dire en son lieu, que la compilation des Notes de Tyron semble avoir este faicte telle que nous l' avons aujourd' huy, environ le temps de Gregoire le Grand. I' ay veu une Preface dans un ancien livre, qui porte qu' il a faict ce recueil par le commandement de Gregoire le Pape, et lui dedie l' ouvrage qu' il entrepris a son instigatio. Ce peut estre d' un autre Gregoire; mais je le donne plustost a celui la. Il y a beaucoup de mots qui monstrent, qu' il aeste faict par un Chrestien; ou que ces mots ont este adjoustes depuis a ceux de Tyron et de Seneque. ****

EPISTOLA XLVII. JOH. GERARDO VOSSIO, Amstelodamum.

REdiit nuper, [gap: Greek word(s)] Vossi, Amstelodamo Elichmannus noster, qui mihi salutem tuo nomine nunciavit, quam ipse ut haberem meliorem, cura sua et ope post Deum procuravit. Nihil mihi gratius quam haec tui in me amoris significatio per hominem amicissimum facta. Hoc tamen in ejus verbis me mordebat, quod te haud usque quaque benevalere narraret. Dolebam, inquam, cum ipse e tam diuturno morbo quasi e longa navigatione salvus enatassem, te non adeo firma valetudine frui incipere. Quod de me falso dicitur nec mihi unquam nocuit, hoc te perdit, nimia in studiis animi contentio et vigiliae assiduae. Serva te publico, cui te totum dedicasti; serva te nobis, quos tibi dicatissimos credere debes. Inhorresco ego cum amicos tales, qualem te mihi esse scio et sentio, valetudine mala tentari audio. Hoc enim possum dicere, nisi tu esses, tanta me alias penuria laborare, ut quem pro amico vero habeam nominare in his locis vix ullum audeam. Multi se esse fingunt; uno te excepto nemo fere est. AEgre mihi fuit tantum me hîc temporis absumpsisse, nec potuisse hoc tibi testari, aut re aut verbis saltem. Sed pertinax illa scabies qua infestabar, vix me mei juris esse sinebat, vix animi compotem. Taedebat me rerum, hominum, temporum ac mei ipsius, meaeque adeo vitae; quam tam misere trahi nec inviso hoc corpusculo excuti, non minus odiosam mihi quam amicis dolendam, iniquo animo ferebam. Sed cum jam ut serpentes sub vernum tempus, novis exuviis exultare incipiam, non tamen novus fiam, sed veterem pellem meam resumam. Cum libris in gratiam redibo, amicis gratior existam, magisque frequens ero in hoc litterario officio, quam dudum fui. Gratias jam primum tibi ago quam possum maximas, quod ante aliquot menses

uxoris meae fratrem, magni Merceri filium, magni nepotem tam officiose exceperis. Rediit nuper in Galliam subitis litteris matris revocatus. Alexandrum tuum Aphrodisaeum de Fato nondum potui remittere, quia intermissum illud opusculum de Termino Fatali plane nunc jacet, quando terminum accipiet nescio. Urget noster Beverovicius, et si urgere etiam nunc pergat, fortasse absolvam. Vix mihi ipsi satis faciebam in tam morosa et ancipiti Quaestione. Sed morbus in causa praecipue fuit ne exorsum opus liceret detexere, cum tamen liberet. Quaeris in quibus nunc sim? Rem Veterum Vestiariam exponere satago, et jam Liber in magnam molem exiit. Accurate istud argumentum pertracto, et multa obscura in Scriptis Veterum ab hujus rei ignoratione elucidare satago. Neminem qui hanc materiam dedita opera prosequutus sit scio, praeter Bayfium nostratem. Si scis aliquem, quaeso mihi indices. **** noster non cessat ***: ego rideo. Vale vir maxime et me ama Leydae III. August. CIC. IC. CXXXIIII.

EPISTOLA XLVIII. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

GRatissimae mihi tuae fuere, doctissime Gronovi, sed minime in iis gratum, quod te audio malis artibus circumactum, ut nihil ageres eorum, quae tibi promissa fuerunt. **. Hoc urge, caetera etiam suo tempore inambita venient. Quae ad Lucretium notata in scedula ex scripto Vossii nostri codice misisti, valde mihi placuerunt. Quin multis locis emendatior dari queat ille Sophus vates, etiam post operam illi navatam a Viris doctissimis, nunquam dubitavi. Nunc minus etiam quam antea ut am bigerem secisti. Nunc mea vicissim vide. Non placet in isto versu cum Giphanio legi:

Id est, autumno ita ferente et eo impellente. Sic alibi locutus noster: Lib. II.

Ut jam caetera mortales quae suadet adire,
Ipsaque deduxit dux vitae blanda voluptas,
Vt res per Veneris blanditim secla propagent.

id est, compulit, coegit. Inde Malesuada fames Virgilio. Ergo vites funduntur autumno suadente, quia ita cogit autumnitas, et natura illius temporis, ut tunc vites uvasdent. Sed quid si legamus:

Ita quoque plerique habuêre libri, quos Lambinus vidit. Quod velles corpus, vereorut possit locum habere. Et si animum attendas, haud certe potest. Veterem meam conjecturam quasi somnium, nec pluris fortassean faciendam, tibi narrabo.

In charactere Longobardico quem vocant, quo plurimi olim libri descripti fuêre, V et A plane confunduntur. Portas igitur scriptum putarim non Portus, et id pro Porcas. Cave nares corruges. Id verbum videtur et Auctor veterum Glossarum ita legisse, cum scribit: Porta, [gap: Greek word(s)] . Non dubium quidem quin pro Porca quo id quod inter duos sulcos eminet, significatur, posuerit. At Porta et eo sensu legit, porta [gap: Greek word(s)] . Nec error est librarii, sed compilatoris, qui ita in veteribus legit et sic disposuit, porta, portat, porta [gap: Greek word(s)] . Cum venti mari incubuere, faciunt ut in arato, porcas lirasque. Hoc est ergo quod dicit Lucretius,

Ingentesque ruit naves. Fluctuum sulcos vis venti verberat, et naves subvertit. Reliqua quae notasti bene habent et vera sunt usque ad versum 164. Lib. II. Ubiex scripto codice plane legendum opinor: --- Materiai

Naturam non posse Deûm sine numine rentur,
Tantopere humanis rationibus admoderate

Tempora mutare annorum. Putant, inquit, qui [gap: Greek word(s)] asserunt, sine divino numine tempora annorum mutari non posse admodorate humanis rationibus, id est, prout humanae rationes postulant. Admoderate, ut adtemperate apud Comicum: Adtemperate venit in ipsis nuptiis. Tantopere admoderate, adeo consentanee humanis rationibus. Nec admoderare nec admoderari satis placet. Volventes etiam frigora fontes ex tuo codice impende probo. Frigida enim ut plurimum flumina ob auras quas remittunt. Si qui non tales, [gap: Greek word(s)] Graecis dicti. Apud Tibullum legitur: Atque Aretino frigidus amnis agro. Ita enim libri. Multa observavi ad haec confirmanda. At vers. 596. Fluidas frondes prorsus expungendas judico, et restituendam veterem tui libri lectionem:

Unde etiam fluviis, frondes et pabula laeta
Montivago pecori possit praebere ferarum.

Habet etiam, inquit, terra ob illa pluria principiorum quae habet in se genera, unde fluvios, id est, aquas, praebere possit montivago pecori ut bibat: Frondes ac pabula laeta ut edat. Id prorsum confirmat, quod sequitur vers. 87. qui sic legendus e scriptis codicibus Lambini, quae asserenda etiam foret lectio adversus codices scriptos, si eam non haberent:

Vertunt se fluvii, frondes et pabula laeta
In pecudes: vertunt pecudes in corpora nostra

Fluvii, inquit, quos bibunt pecudes, frondes et pabula laeta, quibus pascuntur, vertunt se in pecudes ipsas. Nam potus et cibus vertitur in naturam animalis. Pecudes autem ipsae quibus vescimur, vertuntur in corpora nostra. Obiter addam de meo ad finem hujus secundi libri Scopuli vocem pro scopulo fuisse interpretibus, cui navem adliderent suarum interpretationum:

Nec tenet omnia paulatim tabescere, et ire
Ad scopulum spatio aetatis defessa vetusto.

Nec enim ibi scopulus, ut accipiunt interpretes, pro interitu, tralatione a navi quae infligitur scopulo. Scopulus est meta vel parvus scopus, qui statuitur curriculi terminus. Scopulum pro scopo etiam posuit Suetonius in Domitiano, quod Viri Docti perperam

[note: Cap. XIX.] corrigunt: Nonnunquam pueri pracul stantis, praebentisque pro scopulo dispansam dextrae man pusalmam, etc. Proprie quidem de collimantibus ad scopum cum sagittis dicitur, omnis tamen meta pro scopo ad eam tendentibus. Atque haec raptim. Quod ad Sixtinum attinet, habeat sibi suas divitias, mea me virtute possum involvere, et aliena non curare. De illo Pastore Noviomagensi Fibularum veterum possessore, an oblitus es? Nunquid et ille sua bona nobis invidet? Si oblitus es, fac in memoriam tibi promissa redeant. Vale a tuo Salmasio, et me ama, Lugduni Batavorum, XXII. Augusti. CIC. IC. C XXXIIII.

EPISTOLA XLIX. A MONSIEUR PEYRESC, Conseiller du Roy en sa Cour de Parlement, A Aix. MONSIEUR,

I' Ay eu autrefois dessein de concilier la Musique ancienne avec la moderne, et voir en quoy elle pouvoit differer d' avec la nostre. I' ay veu pour cet effect tout ce que j' ay peu rencontrer d' escrits en cette matiere par les Bibliotheques ou j' ay eu entree, et principalement en la langue Grecque. I' ay veu tous ceux que marque le Sr. Doni dans sa lettre, et le meilleur de tous, et le plus exact, est le Ptolomee, qui est en la Bibliotheque du Roy. Pour l' Aristoxene que nous a donne Meursius, comme il est le plus ancien, aussi est il le plus corrompu. Le Nicomache est dans la mesme Bibliotheque, et quasi tous les autres. Quant a l' Aristides, il est escrit de main recente, et il ya a la fin ces 3. hymnes de Dionysius, que j' avois aussi transcrits autre fois. I' ay confere encor les deux MSS. de Boece qui sont dans la dite Bibliotheque, et fort anciens, pour en tirer le Decret des Ephores contre

Timotheus, qui ne se trouve que la, et que j' ay restitue en beaucoup d' endroits par le moien du M S. et de mes conjectures, l' ayant remis tout autrement qu' il n' est dans les animadversions de Casaubon sur l' Athenee, ni dans les Notes de Scaliger sur le Manile. I' ay aussi un petit commentaire tout prest de Instrumentis Musicis Veterum, ou j' ay tache de monstrer quelle difference il y avoit inter Cytharam et Lyram, que beaucoup confondent, et laquelle de deux approche le plus de nostre Lut; y traittant aussi de la Cynire, et du Psalterion des Hebreux. Je pensois le donner incontinent apres mes Exercitations sur Solin, mais d' autres pensees m' en ont diverti. Ie me rejouis fort que Mr. Doni ait entrepris cette besogne, et espere d' y voir ce que je ne pourrois voir ailleurs. Pour le Pere *****, je n' entend pas grand chose de luy: il est homme de grande lecture, mais il ne semble pas escrire avec trop de jugement: et pour la piece Arabique que vous luy avez envoyee, je ne vois non plus qu' il en puisse bien faire son profit; car il n' entend pas la langue, et ne scay personne a Paris qui luy puisse beaucoup aider, si ce n' est Mr. Gabriel Sionita. Mr. Golius auroit fort envie de voir cette piece. Il a l' Avicenne de la Musique, et encor un autre escrit Arabe. Outre cela il a encores un autre moderne Latin de CCC. ou CCCC. ans, qui a escrit tres-exactement en cette matiere, et m' a dit n' avoir point veu aucun Autheur, ni Grec, ni Latin, ni Arabe, ancien, ni moderne, qui l' aye mieux traitte. En fueilletant les Catalogues des Livres qui se trouvent es Bibliotheques d' Angleterre, j' y ay remarque les livres de Musique qui suivent:

Augustini de Musica Ecclesiastica, septem Exemplaria in VII. diversis Bibliothecis.

Boethii Musica, in IV. Bibliothecis: in una adjunctum est opus Anonymi de Musica; quod est etiam in M. S. Bibliothecae Bodleianae.

Aristides Quintilianus de Musica et Aristoxeni Harmonica, extant MSS. in Bodleiana.

Voila tous es enseignemens que je vous puis donner touchant les Autheurs anciens de la Musique.

Vos observations sur cette union et communion des langues, procedentes d' une mesme matrice, sont fort curieuses, et tresbelles. Nous avons icy un tres docte Alleman, Silesien, Medecin de Profession et Chymiste, ou il scait de merveilleux secrets, au reste fort scavant es langues Orientales, principalement en l' Arabique et la Persienne, nomme Elichman; dans la quelle Persienne il a trouve une si grande convenance avec sa Germanique et Theudesque, qui ne doubte point que la langue Scythique ne soit la matrice de toutes les Dialectes qui ont este en l' Europe, et dans une grande partie de l' Asie et de l' Orient. Il a amasse plus de CCCCC. mots Persans, qui sont tout a fait Alemands: et dans la Grammaire de l' une et l' autre langue il a re marque une telle resemblance pour la terminaison des Verbes, l' analogie des mots, et la Syntaxe, qu' il faut ne cessairement juger, qu' elles procedent toutes deux d' une mesme origine, qui est la Scytique. Ces peuples ont autrefois inonde toute l' Europe, et font allez mesme jusqu' au fleuve Indus, et ont fait porter leur nom a une grande estendue de pays es environs de ceste riviere, que s' appelle chez les anciens [gap: Greek word(s)] . Les mesmes Persans ont une infinite de mots qui conviennent avec les Grecs, mais touts ces mesmes se trouvent aussi dans la Theudesque ou vieil Saxon; ce qui monstre qu' ils vennent d' une mesme matrice. Il estudie a present la langue de Basque, dans laquelle il observe un merveilleux rapport de plusieurs paroles et a son Celtique et a son Persan. Nous en avons mesme

chez nous des mots tout purs Persans, aussi bien qu' Allemans; comme Gourmand, est une diction entierement Persique, car Gour ou Chour est a dire Mangeaille, et Mand estune addition qu' ils mettent a plusieurs vocables pour en faire l' attributif. Ctisias en les Indiques, dit que [gap: Greek word(s)] signifie en langage Indien [gap: Greek word(s)] . Ce qui est Persan plus tost que Indien: car Mard ou Mardi signifie un homme, et Chor ou Chur mangeaille, et le verbe Churdan, manger. Mais il peut estre aussi bien Indien que Persan. Ie me suis un peu adonne a cette langue depuis peu, a cause que touts les noms de Simples dont se servent les Arabes, principalement ceux qui sont composes, sont quasi Persans. Je doibs encore a ce personage apres Dieu ma guerison: Car touts les Medecins Galenistes m' ayants condamne a l' hydropisie, et ne pouvant plus rien pour ma sante cestui ci m' a remis en mon premier estat, par le moien de certaines pilules de son secret, extractes d' eau de Spa. Tellement que je commence a present a me mieux porter. Je ne reprendrai pas encores si tost mes Bot aniques, attendant un not able secours, soit de l' Ebenbitar ancien, soit de Serapion, ou de quelque autre, qui vous puisse estre envoye du Levant par les corre spondances que vous y avez, soit autrement par lenuoy de quelques Simples rares. Vous avez une belle commodite de nous faire venir des semences d' AEgypte de Simples qui y croissent, et ne m' estoit pas souvenu dans mes dernieres de vous en parler et prier. Vous ne scaurez croire combien de belles observation j' ay sur ce subject. I' ay a present une autre matiere en main, et plus preste. qui m' a este suggeree dans ma maladie par le moien d' une question meue entre quelques Docteurs Medecins Espagnols, sur un passage de Celsus, ou il traitte de Glutinandis vulneribus, et fait mention d' un mot, qui ne se trouve gueres ailleurs, qui est Acia, pour un filet a coudre et rejoindre une Blessure. Ils disputent si Acia est un fil metallique ab acie aut aciario, que nous disons acier, ou bien un fil commun de lin ou de laine. Ayant voulu un peu enfoncer cette matiere, ou il a este aussi question de rechercher que c' est que Fibula, j' ay par occasion reveu tout ce que j' avois receuilli autrefois, De re Vestiaria et de Coloribus, dont j' ay fait un juste Volume, qui sera bien tost prest d' estre mis sous la presse. I' ay eu de vous

la figure statuae togatae, que j' employeray dans cet escrit ou je vous nommeray si vous le trouvez a propos. Mais il me manque encor bien des choses. Si je pouvois avoir quelque figure du Manteau Grec, j' aurois ce qui me manque; et encor du Sagumde de nos anciens Gaulois, qui estoit la Casaque militaire que es Romains ont usurpee depuis, la figure en est assez exprime dans la Colomne de Trajan, aussi bien que du Paludamentum et de la Chlamys, qui ne differoient pas beaucoup l' un de l' autre. Ie ne fais point de doubte, que parmis les antiquites de nostre Marseille, ou l' on a parle Grec autrefois, il ne se trouve quelque vestige de cet habillement a la Grecque, et de ce Pallium, dont je ne puis bonnement me tirer pour en avoir l' esclaircissement tout entier, et tel que je desirerois. Car je ne vois la forme qu' a travers un nuage.

Pour vostre langue Etrusque et leurs Caracleres, c' est un point ou je confesse n' entendre rien du tout. I' y ay souvent voulu bailler des atteintes, mais je n' y ay jamais peu mordre. Ie ne scay comment il s' y faut prendre: s' il convient aller de dextre a senestre, ou de senestre a dextre. Les Caracteres semblent estre tout Grec. Mais de scavoir s' ils les ont apportez tels de la Lydie, ce que je croirois volontiers; ou s' ils les ont pris sur les lieux, par le voisinage des AEoliens ou Arcadiens venus avec Evandre, c' est la grande question. Ceux qui ont voulu interpreter ces Tables Eugubines, ne me peuvent pas satisfaire. Mettons donc ceci entre les choses que nous ignorons parfaitement. Pour nostre ver ou var ou ger qui se rencontre si souvent dans nos noms de Villes ou de Rivieres, il est tout a fait Celtique, cet a dire Germanique ou Belgique, ou veer signifie gue ou passage. Dela le mot de Verdun, Ville sur la Saosne, ou est un passage: et de l' autre Verdun aussi, en Loraine. Varare flumen en nos Agrimenseurs, et varatio fluminis, est un passage de Riviere. Ie vous remercie des petites Inscriptions qu' il vous a pleu adjouster a vostre lettre, qui sont sans doubte, comme vous le jugez tres-bien, des sortes anciennes. Il s' entrouve de mesme sorte dans l' Apologie d' Apulee, si je ne me trompe, ou dans l' un des livres de sa Metamorphose. I' ay confere avec plusieurs MSS. ces Canons de l' Eglise

universelle de Mr. Justel, ou j' ay d' assez bonnes remarques. C' est pourquoy je desirerois voir la version Arabique, en beaucoup d' endroits, ou la chose semble obscura. *******.

EPISTOLA, L. JOHAN. FRETERICO GRONOVIO.

QUod de illis fibulis, quas avebam videre, fidem liberasti, gratias ago tibi maximas, Doctissime Gronovi. Tantundem enim mihi est, ac si viderem; quod eleganter eas in literis suis depinxit ille Smithus, cui meas curabis. Nec minori etiam me beneficio obstrinxit, quod indicavit, ubi possem similes illis quas habet, in re praesenti oculis hisce meis usurpare. Ex locis autem illis Lucretianis, quae notasti, video gravissimum scriptorem multis posse rebus meliorem fieri ejus ope codicis, qui penes te est. Nam et scripturae varietates, quas inde misisti, quae pro librarii vitiis, sed et pro monstris, videri possent, Germanam auctoris lectionem, si parva conjectura adjuventur, mihi exhibere visae sunt. Lib. III. ubi vulgo est,

Scriptus codex habet, Sic esse praemo. Non de nihilo est tanta diversitas. Unde enim librarius pro soporem, quae vox et res est notissima, mente et manu in tantum exerrante posuisset praemo. Suspicor fuisse olim scriptum:

Illud enim su deletum ex affinitate praecedentis syllabae se, deinde ex prema factum praemo. Quod ad sensum attinet, hoc vult auctor. Frustra, inquit, timent homines, ne in morte siti premantur, aut alicujus rei desiderio torqueantur. Nec enim tum quispiam se, aut ea, quae in vita habuit, requiret, cum mens et corpus illo somno letali jacent consopita. Nam vel per nos licet aeternum sic esse suprema. Id est, sic nos esse aeternum, quales sumus statim post suprema, plane per nos licet. At tunc nullum

nos nostri desiderium attingit, cum tamen recentes simus ab sensuum privatione. Non longe ab sensiferis motibus errant primordia illa quibus sentimus, et cum ab fine nondum procul absimus. Pone sic nos aeternum futuros quales a supremis fuimus, longe certe minus sentiemus, quo longius a supremis abfuerimus. Suprema interdum pro tempore ipso, quo morimur. Ut in supremis esse dicitur qui animam efflat, [gap: Greek word(s)] At suprema etiam pro reliquiis corporis recens combusti accipimus: ut ad Historiam Augustam observavimus, [gap: Greek word(s)] . Hoc sensu puto accipi hoc loco Lucretii debere. Licet, inquit, aeternum sic esse suprema nostra; nihilo magis vitam et quae sunt vitae propria desiderabimus in aeternum, quam cum nuper nostra suprema fuere condita. At lib. IV. locus ille longe corruptissimus in editionibus. Sic Lambinus nostras edidit:

Et commiscendo cum semine, forte virilis
Faemina vim mulsit, subita vi corripuitque.

Cum in semine, inquit, commiscendo, vim virilis seminis faemina mulsit, vi subita. Ex illis est Lucretius, qui sentiunt in coitu foeminam pariter semen emittere, et commiscere cum viri semine. Quod ex sequentibus apud illum clarum est. Nam similes matribus e semine materno fieri tradit, et patribus e paterno. Mulgere autem semen viri apte saemina dicitur. Vir autem ipse immulget. Vim seminis quin proprie admodum dixerit, non dubitabis, si bene te novi. Vim illam Lucilii fervidam vocat noster Arnobius. Vide etiam mihi illo l. IV. versum hunc quem e conjectura emendavi, an codex tuus eum sic scribat:

Usque adeo certe ut videamur cernere eum, quem
Reddita vitati jam mors et terra potita est.

Reddita, secunda producta, a reddire pro reddere. Sic reddibo apud Plautum pro reddam. Reddere vitam et animam tralatitium est. Ad tua nunc redeamus. Notas lib. v. versum hunc ita scribi in vetusto codice:

Nihil impurius edita lectione. Consequiae sunt consequentiae. Ut enim ab obsequor obsequium, quî minus a consequor consequium. Imo et haec consequia enallage numeri. Quod etiam analogum. Ut enim a carpo, carpia, ab adtego adtegia pro casa, sic a consequo consequia pro consequentia. Veteres enim, ut scis, consequo et insequo et obsequo dicebant. Sic offuciae et offucia ab offuco. Et talia sexcenta. Lib. VI. Illa etiam omnino vitiosa in editis:

Quae est enim illa media clades, e qua coorta flammae tempestas ibi dicitur, quae ab AEthna exundavit? Tuus liber habet: Media Greciade coorta. Indubitanter scribo:

Neque enim media e re clade coorta
Flammae tempestas Siculûm dominat a per agros.

Quod et sequentia ostendunt. Non, inquit, media e re coorta clade, incendium illud, quod per Siculos agros dominatum est, finitimas ad se gentes mirando ac terribili spectaculo convertit. Non e media re illa clades coorta est, id est, ex media rerum natura, ex summa rerum. In sequentibus id explicat. Vide etiam mihi aliquot ab hoc versu versibus, quomodo scribat tuus codex haec verba, quae noster Lambinus se correxisse gloriatur, cum manifesto corruperit:

Sic enim hunc versum constituo e veteri scriptura, cum ille, quem dixi, ediderit:

Scilicet et fluvius aliquis visus ei maximus, qui majorem non viderat. Quod primo loco signasti e libro primo, fugerat me,

Ubi veterem codicem habere dicis, Oralatum. Quid si Poeta scripsit altatum. Cur non altatum pro exaltato et excelso potuit dicere, ut vivatum idem dixit? Eodem libro hunc de meo versum perspice:

Quid enim hoc, pontum per vada? lego: Pontu per vada, id est, [gap: Greek word(s)] . Sic Pelage sonora Graece dixit, [gap: Greek word(s)] . In Lib. III. Haeret mihi magis aqua in illis:

ubi significas in libro veteri legi: Vim non jam domus excipiet. Nihil jam occurrit, quod placeat, nisi forte velis probare: Quin non jam domus accipiet. Quod tamen longius e vestigiis abit. Somniabam etiam: Im non jam domus accipiet te laeta. Im pro eum, ut ibus pro iis. [gap: Greek word(s)] autem dicit: Eum te non domus accipiet laeta. Is tu, Is ipse, [gap: Greek word(s)] , id est, qualis hic es, non talem accipiet ibi domus laeta, non eum te, qui hic es in vita, ubi mortuus fueris, non domus laeta accipiet. Aliud impraesentiarum excudere non possum. In eodem libro lego e scriptis:

Qui genus humanum ingenio superavit, et omnes
Restinxit, stellas exortus uti aetherius Sol.

Ubi perperam Lambinus praestinxit, contra fidem librorum, et Latine loquentium usum. De quo nos alibi. Epicurus omne genus ingenio suo superavit, et extinxit sive restinxit ut Sol adventu suo stellas restinguit, cum lumen suum illis adimit. Sic infra lib. v. Praeclarumque velit Solis restinguere lumen. Tertullianus: Redaccenduntur et stellarum radii, quos matutina succensio extinxerat. Velim etiam scire eodem libro non longe ab loco superius indicato, quomodo legat tuus liber isto versu:

Insultare equis murmura ponti. Sic insultare fores apud Comicum. Haec raptim exaravi, quae boni consules. Vale, et me ama. Lugduni Batavorum. Idibus Septembribus CIC. IC C XXXIV.

EPISTOLA LI. IO. FRED. GRONOVIO.

VIx e manibus meis hesterno die literae ad te meae exierant ut mitterentur, cum mentem subiit in loco quodam Lucretiano conjectura plane palmaria, quam tibi indicandam credidi. Lib. IV. non solum liber tuus, sed etiam, qui a Lambino excussi sunt, praeferunt:

Sed illud mulsit mihi plane non arridet, et a vestigiis scripturae veteris satis recedit, quae Ulcit habet, non Ulsit. Et sane nihili est illud verbum hoc loco. Quod si distrahas ac dispares verba illa veteris scripturae, Vim ulcit, senties quam vim habeant ductus illi literarum ad veram lectionem eruendam. Nam si fastigium secundae literae in nomine Ulcit demittas, et ad aequalitatem redigas, tum tibi apparebit certissime legendum, Vim vicit. Non nescis qui scriptos codices tractas, quam saepe illa duo elementa invicem permutentur. Sic Lib. VI. Ciade pro clade tuus liber praeferebat. Sic Lib. eodem III. notat Lambinus omnes scriptos libros habere, Estolam pro Esto jam. Nihil porro melius ad sententiam, quam ita scribere. Rationem reddere instituit cur filii patribus ac matribus similes existant. Si semen virile superavit, tum prolem patri similem gigni; si contra muliebre, tum matribus similes natos exire.

Hoc igitur dicit, si in commiscendo semine, virilis seminis vim foemina vicerit et subita vi corripuerit, materno semine fieri similes matrum. Ita hic esse scribendum et qui sequitur post paulo versus ostendit:

Quod ad locum alterum attinet e libro III. in quo mihi aqua haerebat, ut constitueram scripturam antiqui libri, nunc id videor reperisse. Nam plane legendum autumo: I, non jam domus accipiet te laeta. Pro, I, factum ab ineptis primo vi, deinde et vim. Prosopopoeia est et allocutio remanentis in vita ad eum qui discedit e vita: i, jam non quo is, domus accipiet te laeta. Et hoc [gap: Greek word(s)] . Discedentes quippe aliquo sic alloquebantur cum valedicerent: I, rediturus. Illud At quod est in vulgaris, nihil ad rem facit. Hoc te volebam ne nescius esses. Vale et me ama. Lugduni Batavorum. XV. Septemb. CIC. IC. C XXXIV.

EPISTOLA LII. IOH. FREDERICO GRONOVIO.

FRustra excusas infrequentiam tuam in me adeundo, cum essem Amstelodami. Frustra, inquam, ubi nemo te accusat. Libero te culpa, quae nulla est. Omnia mihi ab amicis, et quos tales esse scio, in aequo sunt, sive invisant raro, sive saepius: modo ne illis invisus sim. Hoc enim solum deprecor. Quin hoc etiam frustra. Cui enim invisus esse queam, qi me diligat? Parabam tuis prioribus responsum, cum posteriores supervenerunt. Ad utrasque igitur unum idemque habeto. De loco Arnobiano nimis distat a veteri scriptura illud tuum carnem. Praeterea non in corpora nostra eam verti dixit Arnobius, ut Lucretius, sed in valetudinem. Non potest igitur idem esse. De eo ad Arnobium ipsum viderimus. Nec illud placet deminimum apud Lucretium. Quamvis non negem ita dici posse, ut desubito ac derepente, ac demagic: illud

tamen sed minimum magis requirit Lucretiana illius loci mens. Praeterea aliud est. Nam quod derepente dictum est ac desubito, compositum est: utrumque. Derepente, de subito prius dicebatur. Ideo servavit regimen. At deminimum non ita est. Quin dici deberet, ut par foret, deminimo. Demagis etiam aliud. Nam illud De ibi auget non minuit significationem, etsi non nesciam secundum quosdam minuere. Verum sive augeat, sive minuat, non eo trahi pbtest. Sic desubito dicitur, ut Graecis [gap: Greek word(s)] . Demagis est [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] . Demininum nihil esset. Postremo, constructio postulat sed minimum.

Non modo, inquit, non omne durare per aevum possit, sed ne minimum quidem consistere. Non omnia, quae scripti codices exhibent, laudanda, sed cum judicio eligenda, et bonae a malis scripturae discernendae. Illud Esseque prohibet, quod e scripto eruisti, valde mihi arridet, nihil est verius. In illis neque enim se vindicat hilum, agnosco conjecturam Lambini, quae locum veteris lectionis occupavit, Neque enim se vidit, pro quo primae editiones habuerunt, Neque enim se dividit. Quod magis insistit veteribus vestigiis, nec absonum habet sensum. Ille, inquit, qui putat ad se pertinere quod ferae et volucres corpus ejus laceraturae sint post mortem, non se segregat, nec removet a projecto corpore, sed quasi individuum cum illo facit, tanquam si esset in illo corpore projecto, quod ferae lacerant. Nihil aptius nunc succurit. Fluctus pro Fructus puto esse vitium scripti codicis. Dum locum, qui sequitur, attentius considero, non de morte, ut in prioribus ad te memini existimare, sed de somno video jam debere intelligi: Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt, nempe somno, cui deinde subjici velim hunc versum, cui alius interjectus:

Non enim, inquit, tum se vitamque aliquis requirit, cum mens ejus ac corpus somno demersa quiescunt, nec desiderium nostri nos ullum attingit. Post quos sequi facio istum cum nostra correctione, Nam licet aeternum per nos sic esse suprema. Per nos, inquit, licet sic esse suprema, mortem nempe ipsam, ut

Supremo nempe sopore vel somno, sic licet esse per nos aeternum, ut est isti quotidiano quo requiescimus. Vides conjecturas res non semper esse certas. In loco Calpurnii non mutem, Vmbra, in bruma. Nempe umbra fuscos artus naturaliter cogit albescere, si in umbra et sub tecto semper educentur: sic [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] Graeci vocant, quae candorem contraxerunt ex tecti umbra. Nec obstat quod sequitur, Tantum tempori licet. Tempore enim opus est, ut quis albescat in umbratili tecto. Tridui enim aut quatridui res non est. Dic ergo, si quis diu in umbra educetur quamvis naturaliter fuscus, albus tamen tandem evadet, tantum tempori licet. Haec ad priores, nunc ad posteriores tuas veniam. Dissicillimus tibi videtur locus Lucretii e Libro VI.

Certe si ita legamus, non solum difficilis, sed plane inextricabilis. Ex veteri Scrip tura si constituatur, nihil haber quod non sit vel communi intelligentiae pervium. Sic igitur legendum ac distinguendum:

--- Permanat odos frigusque, vaposque
Ignis, qui ferri quoque vim penetr are suevit.
Denique qua circum Coeli torica coercet,
Morbida vi quacunque extrinsecus insinuatur.

Postremo, inquit, quacunque, qua circum Coeli lorica coercet, id est, sub Coeli tegmine, vel ut alibi, qua nos Coeli ambit amictus, morbida vis corporibus insinuatur. Pro corollario et mantissa addam ex eodem Libro versum desperatissimum, in quo Viri eruditi frustra diu desudarunt, feliciter ex vestigiis antiquae scripturae a nobis, praefiscine dixerim, restitutum:

Qualis apud Cumas est Ocris vipera monti
Pompeji calidis ubi fumant fontibus aucti.

Ita noster Lambinus edidit a conjectura Turnebi, cum ipsius libri haberent, et tuus ille quem vidisti:

Is locus est Cumas apud, acri sulpore montes
Oppleti, calidis ubi fumant fontibus aucti.

Scis in illo codice, ut et antiquissimis quibusque L pro I et contra saepe occurrere. Cum igitur scriptum esset acrisni pore pro acri sulpore, ex eo factum, acris vi per montes. Non commendabo tibi pluribus hanc conjecturam. Per se bonitas ejus patet. Sed nec verbum amplius addam. Rescribam intra paucos dies Smithio nostro. Interim vale ac me ama. Leydae. III. Idus Octobres CIC IC CXXXIV.

EPISTOLA LIII. GVLIELMO STAACKMANNO, Concilii Potentiss. Ordin. General. Faed. Belgii Assessori Amplissimo. Noblissime et Amplissime Vir,

NON satis habuisti praesentia tua me ante aliquot dies honorare, nisi etiam litteris tuis absentem ac versibus condecorares et tanto quidem acceptioribus quanto minus exspectatis. Quis enim speraret non dico versus ab Staackmanno, omnis elegantiae, omnis leporis, omnis denique eruditionis patre, sed versus Gallicos tam dextro Apolline, tam Musis faventibus factos? Ut nihil magis praeter spem mihi poterat accidere, ita nihil magis ad gustum fuit. Verum et hic gustus, ut fatear quod res est, non sine quodam animi morsu evasit. Inter legendum primo stupore defixus in vestigio haerebam tacitus, ut illae apud inferos animae Virgilianae quas ad conapectum Aeneae attonitas et dicere aliquid cupientes vox hiantes frustrabatur. Consumpta demum ad miratione, vel potius delassata, recollectis ac redintegratis sensibus, repente in hanc

erupi exclamationem: In Hollandia natus, qui oculis suis Galliam nunquam vidit, tale Gallicum Carmen pangit! Deinde etiam re diutius et attentius pensiculata, pudor iraque mentem praecipitare coeperunt, cum intra me agitarem quid agendum mihi esset. De responso quidem minime dubitabam, quin esset aliquid reponendum tam obviae et prolixae humanitati; sed an Latine tantum, mihi ipsi inquiebam, respondebis, et pedestri quidem sermone? Itane tu auditor tantum nihil rependes quod par pari faciat, Gallus ab Hollando Gallicis versibus lacessitus? Ab his stimulis animos sumentem mox vires deficiebant, deinde protinus ab hac imbecillitatis conscientia in ruborem dabar. Iterum tamen extimulatis animis in pudoris locum indignatio subibat. Hem quam astute me aggressus est ea parte qua imbellem, inopem ac nudum putavit! Non sic abibit, et me virum sentiet, mori me mallem. Verum post paulo ad meliora redibam. Non cogitas qui sis et qualem te natura condidit? velis tantum quod possis. Vis ortendere quam sis ineptus? patere te non esse Poetam. Sic resipiscebam. Non diu mansit hic status. Statim quippe quasi mente captus aliovorsum rapiebar; Et minor quidem tum dicebam, pudor esset si Latino Carmine provocasset. Quam multi hic sunt Poete; quibus debes concedere? Sit et hic sane inter illos et numerum eorum asse augeat. Sed quis feret Hollandum Gallicos Versus Gallo mittentem, et Gallum mutientem? Utinam Hollandicos Gallus posset facere. Sic vindicari posses. Ubi te abscondes si saltem Gallicos non remittas. Age ergo exurge ac fac si facis. Audentes non solum fortuna sed et Musa juvat aliquando. Quem natura negat facit indignatio sed et admiratio versum. U trumque hic militat. In hoc aestu et oe stro mentis arreptae quae prima venit in manum chartae hoc Epigramma imposui, non tam certandi cupidus, ut inquit ille, quam propter amorem, ut ostenderem quid de illis tuis elegantissimis politissimis et amoenissimis versibus sentirem, simulque et gratias agerem pro hac jucundissima dape qua me beare dignatuses. Raptim scribebat Leydae V. Kal. Novemb. CIC IC CXXXIV,

Sur les Vers Francois de MONSIEUR STAACKMANS.

OU va tu chere Muse? ou est toute la bande?
As tu laisse tes Soeurs? Que fais tu seule icy?
Ton sejour est Paris; cependant te voicy.
Quelle humeur t' a portee a venir en Hollande?
Mais me trompe-je point? Di moy, je te demande,
Ne viens tu pas de France? et pourquoy donc ainsi
Changes tu ces doux lieux en un air sans merci,
Ou tousjours pluye, ou vent, ou le froid nous gourmande?
Ie ne me trompe point, la Muse que je voy
Au geste et a l' habit n' a rien, comme je croy,
Qui nous face juger qu' elle soit Hollandoise.
Je suis pourtant trompe. Qui ne le seroit pas;
Voyant et saparole, et son port, et son pas,
Sa face, et sa facon, et sa robe Francoise?

EPISTOLA LIV. Viro Clarissimo GULIELMO STAACKMANNO. Hagam.

CUm promissi reus apud te sim, ecce nunc fidem meam libero, ac mitto tibi Mysteria illa AEgyptiaca quibus abundo et quibus tu cares. Nullum hîc mysterium est. Res aperta et simplex et admodum nuda. Quem duplicem habui

librum, tu neque simplicem, volui facere ut uterque nostrûm posset habere. Quam bene viveretur si sic in omnibus vita instituta foret, ut qui habent plus quam sat est, illis adderent qui minus quam par est possident? Nihil opus esset Lycurgi aut Solonis legibus [gap: Greek word(s)] suadentibus. Quod vix ac ne vix quidem obtineri possit ut fiat in aliis rebus, hoc inter nos licet, et in libris quidem duntaxat exerceamus. Cum usus venerit, ut gemini tibi adsint, mihi nec unicus, utar istac libertate ad quam hic exemplo te provoco. Cave autem sis remittas, ne fiat illud Virgilianum: Itque reditque viam toties. Nam sane iterum ad te ibit, atque iterum, donec Ohe dicas jam satis est, ego recipio. Vin' scire et aliam rationem cur hunc duplicem retinere nolim. Nihil me est simplicius. Nihil ergo duplex habere volo. Idque hoc Tetrasticho expressi sub manum nato, ut si prosa minus possim, saltem malis versibus persuaderem:

Vade liber, dic STAACKMANNO, te posse carere
Immo etiam Dominum velle carere tuum.
Adde quod et duplicem Dominus te nolit habere:
Cur? quia nec duplex ipse, nec esse velit.

In his finiam. Vale Vir Amplissime, et Salmasium, quem semel amare coepisti, ut judicium tuum tuearis, amare porro perge, qui omni obsequio officioque se tibi addictissimum profitetur. Leydae. A. D. Pridie Kalendas Novembres. CIC. IC. CXXXIV.

EPISTOLA LV. Viro Clarissimo GULIELMO STAACKMANNO, Hagam. Amplissime Domine,

CErte illud erat quod proxima nocte somniavi, me, cum digito terram scalperem, thesaurum aperuisse. Mane expectabam eventum somnii, cum ecce qui librum

cum tuis attulit. Non ad Conjectorem mihi eundum fuit, cum tam luculenter manifesta fides pateret, me somniare eventura. Quid ego dicam? Nemini puto ante me natum contigit meliori conditione esse liberalem. Quoscunque, avidos, aridos, avaros reperias, facile ut sua prodigere velint, iis posses persuadere, si tanto cum foenore quae expenderint sciant reditura. Quid est in reditu liberalitatem habere, si hoc non est? Si totam AEgyptum misissem, et [gap: Greek word(s)] remitteretur totum Belgium, quale hodie accepi, fortean dici posset aliquid in eo fore [gap: Greek word(s)] . Provincia cum provincia paria utcunque faceret. Immo Belgium una in lance cum AEgypto positum facile praeponderaret, quae multitudine aquarum, urbium, populorum, alteram [gap: Greek word(s)] vincit. Quid simile nunc factum? Pauca Hieroglyphica AEgyptiaca misi, pro quibus universum reponitur Belgium. Tanti non sit ne AEgyptus quidem universa, nedum haec frivola quibus id pretium a te ponitur, quod ne ille quidem, a quo haec profecta, mereri potest. Rem putemus ipsam ac pensitemus, liber cum libro expendatur. Sidet tuus usque ad infimum solum, meus ad auras ibit aerias prae levitate. Tale illud meum munus revera levidense, ubi ille Diomedes qui [gap: Greek word(s)] olim mutavit? ubi ille Glaucus qui aurea pro aereis dedit? Ecce nos, tu in persona Glauci, ego in Diomedis redivivi. Cepit me impetus facere ut eadem via qua venerant redirent, quae pudorem meum non tantum onerant, sed et gravissime vulnerant. Sed veritus sum ne illa quae manu emisi ad me reverterentur, cum majori etiam rubore et onere meo graviore. Quid igitur facerem? Veniet tempus cum munificentiam istam tuam ulciscar. Sed haec verba et in diem istae minae sunt, interim tuo damno divitior sum. Volui Musam interpellare saltem quae hoc nomine tecum hanc injuriam expostularet, simulque pro contumelioso beneficio gratias ageret, sed nihil potui ab illa nunc extorquere. Cum causam quaererem, otium sibi esse negavit. Verum aliud est. Iratam illam tibi et mihi esse video. Tibi quod sorori ejus fidem non habeas, ac de judicii ejus sinceritate visus sis addubitare: mihi quod ejus virium

conscius quam imbecillae sint, cujus rei gratia semper latuerit et inter privatos parietes diligenter asservata fuerit, nunc eam publicare incipiam et traducere; spero me tamen ubi quietior fuerit pacatiore etiam usurum. Quod fiet ante reditum tuum, cui carmen parabo votivum; quem tibi jam faustum felicemque precor,

EPISTOLA LVI. JOHANNI BEVEROVICIO.

AMplissime Beverovici, Si quisquam unquam venia se indignum sensit et tamen petere non erubuit, ab illo praesertim quem facilem dandae putavit, is ego nunc eam a te peto. Quid vis amplius, confitentem habes reum, atque adeo fortasse magis merentem cui ignoscatur, quod culpam nec excusat nec deprecatur, sed aperte ac ingenue fatetur. Abduc, vinci, verbera, tuo huic quamcunque poenam voles imponere, aequo animo feram; quia plura his et majora meritum me scio supplicia. Quod enim contra mutire aut hiscere auderem, quid causae adferam? An ab eo tempore, quo tuas postremas accepi occupatissimum me fuisse dicerem? Verum equidem dicerem. At nulla tanta occupatio, nulla etiam tanti, cui aut quadrantem horae surripere non potuerim, aut quam non postponere debuerim, responso tuis dando. Quocunque igitur me verto, nihil excusationum occurrit, saltem idonearum aut legitimarum. Melius itaque fuerit ac honestius ut compendium faciam mei expurgandi, cum nulla ad hoc suppetat via, sed criminis veniam in tuâ facilitate et humanitate totam reponam: dum tamen vel tuo permissu hoc addam, causam unicam hanc mihi fuisse, cur ad te non rescripserim, quod sperarem me mearum

ipsummet tabellarium futurum; id sane percupiebam, et faciundum fuit, sed scis non semper bonum eventum nostris optatis succedere, ut et hic mihi accidit praeter animi voluntatem ac decretum quidem, ut putabam, certissimum. Nunc cum videam spem illam te videndi intra hunc saltem et alterum mensem decollasse, mihi nunc [gap: Greek word(s)] tentandum esse statui, quo hoc tibi indicarem, et, si possem, satisfacerem. Falleris enim si putas hoc mihi volenti accidisse ne te viderem, ut mihi ad humiles preces nunc decurrendum sit, quibus id factum nolle et poenitere coactus et invitus dicam. Mallem vel ter te invisisse, quam ad hoc descendere. Ex animo igitur dicto credas vel etiam ex eo colligas animum mihi fuisse te invisendi, cum illam mihi quod non fecerim, castigationem imponam, quam longe graviorem itinere quo ad te pergendum fuit ac difficiliorem censeo. Statim post recuperatam valetudinem ut ambulare potui, et aerem ferre, Hagam ivi eâ spe, ut etiam inde ad te recta. Sed uxor una mecum aderat, cui certis de causis, quae inopinatae excitae sunt, Leydam redeundum fuit. Sequenti septimana adpetebant nundinae Amstelodamenses. Invitavit me et uxorem Clarissimus Vossius per literas, ut occasione nundinarum vel eam maxime visendam amplissimam urbem accederemus. Lente promiseram, cum ecce in ipsâ dubitatione nec opinantem oppressit, et frustra moras nectentem causasque allegantem per vim secum abduxit. Inde redux volebam ad te, et animus eo volabat, cum mihi desubito novae compedes injectae, quae domi huc usque me retinuerunt. U xor jam tum erat prope terminum, non illum tuum, cujus finem adhuc videre non potuimus, et nescio quando visuri simus, sed ejus oneris quod in ventre portat, ac nondum emisit. Sic aeque fallax illa ut ego in termino suo designando. Credebat jam tum tamen se propinquam esse partui, ac verebatur, ne, si mecum iret, in naviculâ sarcinam effunderet, aut apud te sane deponeret. Potuissem viam solus conficere, etiam voluissem: sed solito in his locis meticulosior, quod nullas hic habet matronas affines aut propinquas aut amicas, noluit me absente ignotis se committere,

praecipue hoc anno, quo tam multi difficiles ac periculosi nixus undique ipsi nuntiati sunt. Hae verae sunt causae meae cessationis; quas si non ducis sonticas et idoneas, ego quod contra dicam non habeo. Sed quae tua facilitas est, his facile te acquieturum confido. De Ramice quam proponis Quaestionem, non aeque arduam existimo, atque illa dudum a te fuit proposita de Termino Fatali. Non dubium quin Ramex optimis et classicis Auctoribus sit herniae genus. Etymon ipsum vocis id clare ostendit, eam esse herniae speciem, quae ramo similis sit. Ex omnibus generibus quam Graeci [gap: Greek word(s)] vocant, quâ venae intumescunt, et ramulos referunt, eam Latini Ramicem appellarunt, teste Cornelio Celso lib. VII. Plinius non aliter hanc vocem usurpavit: Juvenalis etiam manifeste herniam intellexit hoc versu,

Quod deformis senex arthriticus ac podagrosus,
Et quod mancus miserque exilis ramice magno.

Varronis apud eundem verba in eum significatum rapienda omnino sunt: Rapta a nescio quo mulione, raptoris ramices rumpit. Scis enim herniosos non valde juvari, si in Venerea palaestra vehementius desudent. Facile illo opere rumpuntur ramices. Loquitur de rapta quadam formosula, quae raptoris sui ramices rumpebat. Nihil etiam magis nocet ramicibus, id est, herniis, quam spiritum ex alto collectum cum vi et contentione emittere, ut faciunt tubicines tibicinesque. Hinc raros hodie videre est tubicines, qui nonsint herniosi. Idem fatum fuit et tibicinum olim. Quare et illa verba Varronis apud Nonium de herniis capienda; Priusquam in Orchestra Pithaules inflet tibias, domi suae ramices rumpit. Domi nempe meditatur tibicen, et id ipsum domi canit, quod postea in Orchestra tibiis est incenturus. Ideo et domi suae ramices rumpit, priusquam rumpat in theatro. Cum tot probati Auctores et antiqui non aliam Ramicis notionem agnoverint, an credibile est Plautum aliter

eâ voce usum esse? Non fit mihi verisimile. Veterum Auctor Glossarum semper ita exponit, ramex [gap: Greek word(s)] . Nunquam in pulmonis significatione apud eum legitur. Alio loco [gap: Greek word(s)] ramis, ramix; et [gap: Greek word(s)] ramicosus. Arnobius ita etiam usurpavit. Alia Glossa: ramex, [gap: Greek word(s)] . Sed Plauti locus contrarium innuere videtur. Imo idem si recte capiatur:

--- Placide volo ac quiescere;
Tua causa rupi ramices, jamdudum sputo sanguinem.

Duo sunt non unum, et rupit ramices, et sanguinem hic sputat. Quod unum ex acri contenta et longa cursura evenire certum est. At quod sequitur: resinam ex melle AEgyptiam vorato, salvum feceris, remedium est, ad sanguinis rejectionem non ad ruptos ramices aut herniam. Nam ad herniam nullum occurrebat praesens remedium quod ipsi indicaret: ideo ad solam sanguinis sputationem monuit, ut eo remedio uteretur, quodd facile erat atque in promptu. Vide doctum hominem, qui inter ramices ac ramicem distingueret, et ramicem vellet esse herniam, ramices venas pectoris sive pulmonis. Frustra: Ramices, venae illae sunt quae intumescunt in [gap: Greek word(s)] . Necaliter sumendum et altero Plauti loco, quem citavit Nonius e Poenulo:

Neque nos quemquam flagit amus, neque nos quisquam flagitat;
Tua causa nemo nostrum est suos rupturus ramices.

Contentione enim vocis etiam hernia fit. Quod adeo verum est, ut sciam Charthusianos, qui stantes diu et iteratis vicibus multis de die nocteque in Ecclesia canunt, isti morbo esse plurimum obnoxios. Quod ex nonnullis aliquando audivi. Haec de Ramicibus. De resinis Plinianis in ea Epistola dixi, qua tibi respondi de Termino Vitae sciscitanti, et id habebis quando exibit illa Epistola; quam non decrevi premere: sed nondum maturitas ejus advenit. Dicam cum advenerit: interim ama me et vale. Leydae, ipso Martini die. CIC. IC. CXXXIV.

EPISTOLA LVII. Praestantissimo et Clarissimo Viro, IACOBOGOLIO.

LOcus ille Auctoris tui Arabis, clarissime Goli, ex quo didici Anni Persici Intercalaris Ierdegirdici ultimum diem ex sex adjectitiis occupasse ipsum primum diem anni sequentis, quantivis mihi pretii visus est. Ex eo enim rem adhuc incompertam et Scaligero ignoratam didici, annum illum Persicum in sequentia evagatum esse, non in anteriora ut voluit Scaliger, [gap: Greek word(s)] , inquam, non [gap: Greek word(s)] . Quod et ipsum clare adstruxit Chrysococcus; cujus locum ideo non adduxit Scaliger, quia valde perturbatus est, et consundit duas illas Persici anni formas, recentem ac veterem, ut fecit etiam Ignatius Patriarcha in litteris ad Scaligerum. Nisi vererer porro tibi molestus esse, et occupationes tuas interrumpere, auderem te rogare ut locum illum Scriptoris Arabis mihi describendum curares, qui docet Persas post centum et viginti annos mensem unum intercalare solitos, ita ut per omnes menses in ordinem eatur, et quinque etiam [gap: Greek word(s)] illi mensi intercalari adjiciantur, ut sit dierum triginta quinque. Quo loco etjam docet eosdem menses in numerandis singulorum mensium diebus, septenis quibusque apponere voculam [gap: Hebrew words] . Quod profecto mirum mihi visum est, nec hactenus a quoquam proditum. Nam in illa recensione dierum Mensis Persici quam adducit Scaliger, quaeque etiam apud tuum Alfraganum habetur, nihil tale conspicitur. Nihil tamen ausim a te desiderare, quin commodo tuo fiat.

Remitto tibi AEgyptiacum tuum Auctorem, nediutius eo careas, propter ea quae mihi heri dicebas. Habet alioquin auctor ille multa quae ad propositum meum faciunt, de Epochis Alexandri, Augusti, et aliorum, quae per otium majus videnda sunt; ubi etiam indigebo auxilio tuo, quia

scriptura satis difficilis, et ego nondum exercitatus in legendis Manuscriptis Arabicis. In Alfragano omniamihi planiora, quem et retinui ad paucos dies. Non dubium autem quin sensus ille sit, quem versione tua expressisti, in Auctore AEgyptiaco. Non tamen videor satis capere quae ad finem sunt: nam intercalantibus AEgyptiis, intercalant Graeci anno ineunte deesse quaedam videntur et in Arabico ad sententiam integram. Dicit quidem congruere rationem anni AEgyptiaci cum Graeco, nisi quod discrepent in modo intercalandi: Nam AEgyptios intercalare [gap: Hebrew words] in anno, Graecos autem, [gap: Hebrew words] in anno ineunte vel incipiente. Non video quodnam istud discrimen sit, ut haec quidem verba sonant. Sed puto tamen illum voluisse dicere AEgyptios intercalare in fine anni, Graecos initio. Nam Epagomenae ad finem anni adjiciebantur apud AEgyptios. Vale, vir Clarissime, a tuo Salmasio.

EPISTOLA LVIII. IO. FRED. GRONOVIO.

QUod responsum ad tuas tamdiu traxerim, doctissime Gronovi, non mea id factum sponte velim tibi persuadeas, sed voluntatem meam coactam fuisse scias aliis occupationibus multis, quae me non passae sunt esse mei arbitrii. Pluribus in me excusando immorarer, nisi candorem meum tibi esse cognitissimum ipse cognoscerem, ut cujus non sit falsas et arcessitas causas pro veris allegare. Hoc primum. Deinde et illud in secundis tibi velim esse compertum, quod Lucretianum exemplar a Vossio nostro petii ac mecum huc attuli, non alio fini ac proposito hoc me fecisse, nisi ut possem consulenti tibi certius respondere consideratis literarum omnibus apicibus atque ductibus. Quod quanti sit momenti in his criticis conjecturis eruendis, nec ipse ignoras. Hoc ipsum et prae me tuli apud Vossium, cum libri illius usum ab eo flagitavi. Quod miror, illum tibi non eadem opera significasse, cum indicaret librum a me ablatum. Cave igitur suspiceris aliquid me in Lucretium meditari,

aut illam velle tibi gloriam praeripere. Non me nosti si ita cogitas. Nunquam ista mihi mens fuisset, et si esset, in tui gratiam eam totam statim deponerem, et quicquid est laudis quod exeo labore sperari potest, tibi transcriberem. Citius fabri deerunt materiae, quam materia fabris. Perge igitur de illo auctore bene mereri, ut coepisti, nec credas mihi falcem in manu esse, quam in tuam messem immittam. Totam illam tuam esse volo sine aemulo ac rivali, quod ad me quidem attinet. Imo et de aliis ausim tibi spondere neminem hoc ausurum, nisi si forte sit *** tuus, ut est ille omnium librorum [gap: Greek word(s)] commentator et Criticus generalis. Ab illo tantum tibi cavendum esse video. Sed negotium tuum, si sapis, urgebis, dum ille est in aliis occupatus. Hoc etiam de me tibi possum promittere, librum qui penes me est nunquam me manibus meis dimissurum ut habeat, et istud tibi bene cedet quod habeo. Correctiones tuae omnes mihi mirifice placent. Ubi otio magis abundavero, tum etiam sermone abundantior ero. Nunc hoc tantum volui, ut non nescires cur tamdiu responsum differrem. Meas si placet curabis ad Smithum. Vale, Leydae. Idibus Decembribus CIC. IC. CXXXIV.

EPISTOLA LIX. IOH. FREDERICO GRONOVIO.

POsteriores tuas nudius tertius accepi, doctissime Gronovi, priores multo ante acceperam; quibus quod tamdiu responsum debuerim, irasci te nolim, nec enim id mihi permiserunt occupationes, quod nisi te scirem vel injurato credere, excusationem pluribus firmare verbis satagerem. Laborabas in illis ut omnem ex animo expuerem suspicionem, qua videbar augurari tibi aliquid sinistri in mentem incidisse, quasi mihi Lucretium corrigendum destinarem. Omnis ille tibi labor in tuto, nihil tale de te unquam cogitavi serio, volui tamen efficere ut si quid ejusmodi animum vel leviter adfricasset,

meo sapone eluerem, ut nevel macula inhaereret. Non sic amicis, qui me penitius norunt, sum cognitus. Si quis se obtulisset, cui tuto dare librum possem, copiam ejus tibi fecissem ut posses tua relegere vestigia, et pressius notare, quae breviter et in transcursu de veteri scriptura libaveras. Cyprianus si bonae notae est, non sine operae pretio posset excuti. Et habeo aliqua, quae a te petam in eo inspicienda, ubi plus otii habuero. De conjectura tua loci ad pallium Tertullianici noli dubitare quin sit verissima. Mihi egregia et palmaria visa est, adeo ut aliquot meas una illa velim redemptas. Pudet me T. B. prae tam divina emendatione. Pro ea tibi reponam ex Lucretio tuounam, quae modo mihi in mentem venit, non tam ut illam imputem tibi, quam ut experiar an te fugerit. In lib. 1. sic vulgo legitur in editione Lambini, nec enim alia nunc prae manibus:

Et simili ratione animalia subtu' vagari
Contendunt; neque posse e terris in loca Coeli
Recidere inferior a magis quam corpora nostra
Sponte sua possint in Coeli templa volare.

De Antipodibus, ut vides, loquitur. Pro illis subtu' vagari, quae ex ingenio suo reposuit Lambinus, notat in veteribus libris esse partim supra, partim suapte, partim suapta. Ex quibus vestigiis olim faciebam:

idest, supina, antiqua voce. Nam illi qui pedes nobis obversos habent, [gap: Greek word(s)] plane sunt nobis supini, et nos illis. Suppum porro notat Festus antiquos dixisse quod nos supinum dicimus. Liber Vossii nostri plane praefert suppa. An et hoc notasti? Si a te praetermissa tam bona tam vera lectio, profecto nimis suppus fuisti in libro illo versando. Ultimam illam editionem, quam optimo Vossio dicis dedicatam, nullus vidi, nec scio a quo sit curata. Nullam habeo praeter Lambinum. De mundo patente nihil scio praeter id quod a veteribus super ea locutione observatum e Catone et Varrone. Per mundum intellexerunt Deûm Manium locum, qui patere per illos dies existimabatur: Ideo nihil tum quod recte vellent succedere,

incoeptabant. Haec raptim, et hic finio. Vale, et me amare perge. Leydae, XVI. Decemb. CIC. IC. C XXXIV.

EPISTOLA LX. IACOBOGOLIO.

VOcem [gap: Greek word(s)] , Vir clarissime, origine mere AEgyptiacam esse, nec radices ejus in Arabum solo quaerendas certissimum est; quantumvis Pagani olim Arabes ea usi fuerint, ut et Embolismo, quod utrumque ab AEgyptiis vicinis mutuati videntur, rem nimirum cum nomine. [gap: Greek word(s)] in ea Lingua significat capere et sumere. Quae vocula verbum et nomen est, prout Particulae quae verbum aut nomen [gap: Greek word(s)] ei praeponuntur. Duae autem sunt, quibus Nominum Declinatio variatur, quibus numerus multitudinis a singulari discernitur. [gap: Greek word(s)] singularem notat, [gap: Greek word(s)] pluralem. Sic enim et dictiones quas a Graecis mutuantur his notis solent distinguere. Nam [gap: Greek word(s)] dicunt, [gap: Greek word(s)] , [gap: Greek word(s)] . Ita ergo [gap: Greek word(s)] est assumptio, [gap: Greek word(s)] assumptiones. Inde quoque arcessendum Mosis Etymon quod plane. AEgyptiacum esse constat, et ad verbum sonat [gap: Greek word(s)] , ut vetus Poeta apud Eusebium Auctor esc, hoc est, [gap: Greek word(s)] enim in illa Lingua aquam significat, [gap: Greek word(s)] assumere. [gap: Greek word(s)] , hoc est, Sceipi, apud illos ignominia est; unde [gap: Greek word(s)] ignominiosus, quasi ignominiam capiens. Sic [gap: Greek word(s)] superbiam vocant, quasi cordis assumptionem dicas; nam [gap: Greek word(s)] cor. Passim addunt et illam vocem ad verba patiendi effingenda. [gap: Greek word(s)] est benedicere: [gap: Greek word(s)] benedici, hoc est, capere benedictionem. [gap: Greek word(s)] glorificare, [gap: Greek word(s)] glorificari. Inde et compositum fecerunt in Liturgiis suis ex Graeco et AEgyptiaco [gap: Greek word(s)] , assumptio carnis, quo Domini nostri [gap: Greek word(s)] exprimunt. [gap: Greek word(s)] igitur sunt assumptiones, vel assumptitii dies; idemque significare Arabum [gap: Greek word(s)] plane mihi persuadeo, quas Graeciperperam reddunt [gap: Greek word(s)] . At male [gap: Greek word(s)] Scaliger [gap: Greek word(s)] Ori

Apollinis cum [gap: Greek word(s)] confundit. Serpentem quo anni revolutionem signabant, qui ore caudam apprehendebat, vocarunt illi [gap: Greek word(s)] , quod est caudam capiens. Nam [gap: Greek word(s)] apud illos cauda est. Sic nomen AEgyptiaci Regis [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] apud Eusebium Eratosthenes Graece reddiderat [gap: Greek word(s)] , nam [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] ipsis est [gap: Greek word(s)] , quod ex Hebraico et Arabico [gap: Greek word(s)] . Ita [gap: Greek word(s)] est [gap: Greek word(s)] Serpens. Haec habui quae raptim super hoc nomine [gap: Greek word(s)] ad Te scriberem. Vale.

EPISTOLA LXI. IO. GERARDO VOSSIO. Amstelodamun.

AB eo tempore quo a te discessi, Clarissime et Carissime Vossi, tot curis exercitum me fuisse scias, tot occupationibus distractum, ut otii nihil mihi superfuerit quo quid litterarum ad te darem. In memoria tamen mihi semper fuêre, humanitas illa summa, summa comitas, summa denique benevolentia quibus me domi tuae complexus es, et quarum jam antea testimonia absenti, immo nondum viso, et adhuc ignoto plurima praebueras. Egone immemor Vossii mei viverem tam cari capitis, et cui si miles hac aetate adeo rari sunt! Dum memor ipse mei. Nosti caetera. Nec pluribus apud te [gap: Greek word(s)] in amicitia mihi necesse praedicare. Si tibi notus est Salmasius, ut jam cognitissimum reor esse, haud aliter de eo judicabis et senties, quam de homine tibi obstrictissimo. Ita sane de me meritus es, tot officiis beneficiisque quibus me onustum immo paene obrutum dimisisti. Nuncio jam tibi quod laetus accipies, me unâ ex gravissimis meis curis esse liberatum. Uxor onere illo suo, quod verebar ne apud vos deponeret, hesterno

die felicissime, bono Deo juvante, exsoluta est. Nunc quod eam rem attinet solutiore ac defaecatiore animo sum. Sed nuncius ecce horribilis nuper me percussit de Grotio nostro submerso aquis in itinere, dum legatus in Galliam pergit a Sueco. Propterea in minore sum dolore, quia nondum audeo credere. Et sane auctor, qui praecipue hunc rumorem per urbem spargit, fidem facti demit. Nam ***. Si quid habes quo convincere falsi detur hanc famam, vel potius commentum dementis hominis, quaeso fac sciam. Vestiarius adhuc sum, ac nondum telam meam detexui; quam si tam longam futuram praesentiscere potuissem, nunquam sane exorsus essem. Quid facerem? pergendum, quoniam semel insanire coepimus. Num oblitus es quod te rogaveram, ut per Junium vestrum, qui Londini est, possem nancisci Statuae Palliatae exemplar ex illis quae sunt in domo Arondelliana? Columnam Trajanam cum Alphonsi Ciacconii Notis non potui hîc reperire. Si penes te esset, vellem ad tempus ea uti. Item Antoninianam. Vestium antiquarum effigies inde mihi sumendae sunt, chlamydum nempe, paludamentorum, et sagorum. Magno mihi etiam usui forent trophaea illa Mariana Arausiacae Urbis, quae Princeps MAURICIUS sculptura exprimenda curavit. Libros tuos tibi brevi remittam: uxorem cum tota familia ego et uxor officiosissime salutamus. Vale, Leydae; XVIII. Decembr. CIC. IC. CXXXIV.

EPISTOLA LXII. JOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

NUncio tibi me accepisse Tabulas Columnae Trajanae cum Electis Rubenii, pro quibus immortales tibi habeo gratias, ut et eximio Wickevortio, qui tam libenter librum suum utendum concessit, quo patienter non poteram carere, ita mihi utilis futurus; nec ut aliunde possem habere,

spes ulla adfulgebat. Ultimum restabat praesidium ut Lutetia ex Bibliotheca Thuanaea curarem advehendum. De Antoniniana scriptum nuper mihi est a Senatore Aquensi talium curiosissimo, qui multa ad institutum pertinentia submisit ex ditissima sua antiquaria supellectile, extare ejus in his locis pleraque exemplaria manu expressa, et transscripta. Wouwerium enim habuisse, Meursium et alios. Potest fieri ut falsum aliquis illi dixerit atque imposuerit. In Electis Rubenii videram icones statuae tunicatae et togatae. Nam et liber ejus prae manibus, et tuo facile caruissem, quem remittam cum. aliis quos a te habeo. Statuae togatae typum parvulum in ligno modulatum et affabre factum per illum eundem Aquensem Senatorem Peyrescium Roma nactus sum. Si quid habes, aut si quid scis quod mihi usui esse posse ad hanc rem quam paro scias, quaeso ne indicare graveris. Grotius noster expectatur ab amicis Parisiensibus, brevi eo, ut mihi perscribunt, iturus ordinarius a Suecis Legatus. Dolet illis tantum non prosperiores esse res illorum, quo tanti viri legatio commendabilior esset. Haec te volui scire. Grammaticalia tua quando prodibunt? Nimis lentum est negotium. Vah quid dixi! Vellem non hoc mihi ore excidisset, quasi non ego sim nunc omnium hominum cunctator acerrimus. Si mora res restituuntur, faxo Fabius ille prae me fuerit in rebus gerendis concitatissimus ac praeceps. Ego et uxor mea te cum lectissima tua offciose salutamus. Vale et me ama. Leydae. CIC. IC. CXXXIV. XIV. Kal. Januarias.

EPISTOLA LXIII. GULIELMO STAACKMANNO, Hagam. Amplissime Domine,

SAlvum te advenisse gaudeo. Non immemorem tui quidem, absit a me tale nefas, sed certe nec opinantem quasi oppresserunt tuae litterae; cum adhuc in media te

esse Frisia cogitarem, nec tam propinquum tuum reditum sperarem. Quo igitur insperatior, eo gratior. Adventum itaque iterum gratulor, gratesque summo Numini ago, quod te sospitem nobis redonarit. De professore vestrae Academiae e Gallis eligendo quod arbitrium ad me defers, non equidem tanto me dignor honore, ut meo unius calculo ac suffragatione sumatur; nec sane par invidiae essem ferendae, si hoc mihi adrogarem, quod nimio quanto benevolentiae ac favoris excessu ultro tribuis. Hae partes potius fuerint Theologi, quam meae, praecipue cum de Theologo advocando agatur. Eas optime implebit Clarissimus Rivetus solus, nec opus illi socium in hoc delectu faciendo dari. Cum tamen ea de re mecum egisses paulo ante abitum hinc tuum, et cum Cl. Riveto super eodem negotio te communicaturum quoque diceres, scripsi ad eum protinus ut exquirerem quis illi maxime ex nostris idoneus huic Professioni digne exequendae videretur, non dissimulatâ interim et mea sententia, quam confidebam acceptissimam ei fore de Aubertino primum, Ecclesiae Parisiensis Pastore, qui jam Ministerio suo expulsus est, vocando, si conditionem istam accipere vellet: sin respueret, quia fortassean spem adhuc aliquam haberet restitutum se iri, ut succedaneus ei daretur Samuel Petitus Nemausensis Ecclesiae Minister, qui sedis etiam suae locique cum aliis multis dubius est, ob vexationem quae fit Ecclesiis in Gallia Reformatis, in peregrinitatem redactis plerisque earum Pastoribus, ac per alias etiam criminationes fugatis. Petitus hic nomine, doctrina Magnus est. Nam et scriptis multis jam inclaruit, quibus eruditissimum se linguarum Orientalium ostendit, et in omni Antiquitate Ecclesiastica versatissimum; ne de Theologia ac Philosophia dicam, cujus est. peritissimus. Sed hoc melius novit Rivetus noster, cujus judicio non in hac re tantum, sed in aliis omnibus omnia defero tibique porro omni officio obsequioque addictissimum tuum Salmasium spondeo. Vale, Vir Amplissime. Leydae. III. Idus Ianuarias, CIC. IC. C XXXV.

EPISTOLA LXIV. In reditum Nobilissimi et Amplissimi Viri G. STAACKMANNI, EPIGRAMMA.

ECce meus rediit Frisiis STAACKMANNUS ab oris, Staackmannus Patrii gemma decusque soli,

Phoebe tuus rediit: neque enim felicius ullus
Pector a possedit numine plena tuo.
Plenius Aonio nemo se proluit haustu,
Nemo Pierias largius hausit aquas.
Seu libuit Latiae numeros tentare Camaenae,
Arte canit Latios quis meliore modos?
Seu placuit Gallo modulari Carmina plectro,
Gallia nativos tum putat esse sonos.
Phoebe tuus, sed et ille meus: tibi maxima cedat
Pars, tamen ex illo quantulacunque mea est.
Patria jam partem sibi vindicat, illaque major
Ac melior Patriae quam dedit ille suae.
Unus at ille redux: pariter grat abimur omnes,
Par quibus est votum, Patria, Phoebus, ego:
Munere in hoc primas fer Patria, Phoebe secundas,
Et potero summo tertius ire loco.
Gratia Phoebe tua est, meritas tibi reddere grates
Debeo, cui salvum reddis ut ipse tibi.
Hinc tibi pro reditu, quem praestas pluribus unus,
Carmina quae vovi pauca sed apta cape.

Votivum Carmen, Amplissime Domine, quod in reditum tuum promiseram frustra fortassean expectasses, nisi ipse exegisses. Tam bonum, inquies, nomen es, ut nisi aurem vellenti solvere non sustineas! Immo mala illa nomina sunt quae ne appellata quidem se liberare curant. Ego statim admonitus

quid mei sit officii memini. Non tamen unus sum illorum qui ante diem accurrunt, ac sponte sua se expediunt. Nec in deterioribus itaque, nec in melioribus me numeres licebit. Satis magnam gloriam me consequutum putabo, si ponar medius inter bonos malosque. Si laudandus non ero, saltem fuero excusandus; et excusationis meae hanc summam habeto, ne tergiversatorem tu censeas et in explicando aere, quo me volens tibi obstrinxeram, moratorem. Satis fidae me esse memoriae velim scias; in exigendo tamen potius quod mihi debetur, quam in reddendo quod debeo. Nonne in partem soluti procedere debere tibi videtur tam ingenuam confessionem? Non hoc tamen tibi appendam; excusaturum tibi me promiseram. Causae quibus me de hac mora purgem, afferendae sunt. Non me moria quidem debitum exciderat, sed quia oppressit incautum tuus repentinus adventus, quem non ita propinquum mihi pollicebar, ex eo factum ut deprehensus sim citra opem spemque solvendi. Nam dum securus adsto, nec bene computo quantum temponris post abitum tuum effuxisset, interea de modo hujus aeris expungendi nulla vel minima cogitatio. Praeterea qui scirem mihi rem esse cum leni ac facili creditore, ideo de die in diem differebam, et in utramque aurem dormiebam Quid si venerit dicebam? Statim illud addebam, expectabit. At tibi ut video non expectare decretum est. Ita spe lapsus sum, nec satis bene mihi notus eras. Quoniam igitur urges et repraesentari tibi vis solutionem, nec per te licet esse lento, si non quale voluisti, nec quale promiseram Carmen in solutum veniat. Pro Carmine habebis Epigramma, idque ex tempore fusum; quod si munusculi vicem et in antecessum accipere tibi placuerit, donec tibi plenius fatisfecero, per me sane licet. Tu a me quod debeo, ego patientiam a te exigo quam non debes, quam tamen si dederis, acceptam feram facilitati tuae. Sed cavere debes ne nimia sit et modum excedat, et ne causam ea abutendi cum ipsa praestes. Video etiam hoc te moliri ut novo semper foenore me obruas; et id affectare, ut nunquam emergam: unde enim nisi ab hoc proposito tot ea Carminum genera quae misisti,

quibus nunquam vicem reddam, nec paria rependere potero, nec sane experiar. Impar omnino certamen; nec virtute militum, nec numero ex aequo pugnarem. Quid igitur faciam? cedam. Hoc enim optimum factum, si quis nec Diis nec viribus aequis se pugnaturum praesentiscat. Si pergis plura ingerere ac majores pecunias credere quam quas possim dissolvere, foro etiam cedam et bonam copiam ejurabo. Et ne erres, jam hîc tibi denuntio me facturum, ne posthac non tibi praedictum possis dicere. Argutari me putas, et opum propriarum esse egregium dissimulatorem. Im mo tu nimiam earum habes fiduciam quae tibi non satis sunt cognitae, eaque credulitas fraudem damnumque tibi magnum allatura est, nisi rebus tuis mature consulas. Ut me pauperem quidem esse, sed fidelem scias et fallere nescium, nisi coactum; ea de re te ad monendum duxi. Illud quoque post omnia, non joco, sed serio dictum velim credas,

EPISTOLA LXV. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

ACcepi tuas et in respondendo brevior ero, quia tempus non fert bene longas literas, cum vix manus prae frigore calamo retinendo sufficiant, et ipsum atramentum paene congelatum vix sibi viam inveniat, qua super hunc papyrium campum liquide decurrat. Optimae esse notae codicem Cypriani, quem nunc tractas, exhis, quae adposuisti, cognovi. Tuae omnes conjecturae ex illius vestigiis ductae certissimae mihi videntur, tuoque omnes ingenio et acumine dignae. Vide sis, an codex ille tuus conjecturam meam confirmaturus

sit, in Epilsola ad Antoninianum de Cornelio, quae in editione Pammelii, quam solam ad manum habeo, LII. notatur, his verbis: Cum multo patientius et toler abtlius audiret levari adversus se aemulum Principem quam aemulum sacerdotem. Ex hoc loco quidam Pontificii magni nominis jam tantam tunc temporis fuisse Papae potestatem hariolati sunt, ut aemulus dici posset Imperatorum ac Caesarum. Quod ridiculum semper mihi visum est ac falsum. Legendum itaque putavi: Levari adversus se malum Principem quam aemulum sacerdotem. Quid habeat ibi tuus liber mihi velim significes. Miror autem nullum me habere responsum a nostro Smitho. Et una cum literis quas ad eum curasti, misi iconas multas fibularum antiquarum, et rogavi ut ex suis nonnullas, quae diversae forent ac dissimiles illis, quas miseram, remittere dignaretur. Non dubito tamen quin meas acceperit, praesertim cum recte te eas curasse pridem rescripseris. Alias longior ero, ubi remissior fuerit hic rigor hyemalis. Nunc vale et me amare perge. Leydae, IV Kal. Februarias. CIC. IC. CXXXV. raptim.

EPISTOLA LXVI. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

REsponsum ad posteriores meas, Clarissime Vossi, ideo nec expetii nec expectavi, quia nihil in illis erat cui responderes. Incidit nuper quiddam de quo te admonen dum esse duxi. Claudius Daniquejus Canonicus Tornacensis, in humanioribus litteris celebris, quem tibi puto notum de nomine, ante aliquot septimanas scripsit mihi, me incusans, quod ob dedicatum nomini meo tractatum unum ex pluribus de Orthographicis, et ante biennium missum, nec gratias egissem nec ullo verbo me librum ejus accepisse significassem. Atqui nesciebam tale quidquam ab illo editum, nec in manus meas

exemplar, quod misisse se dixerat, pervenit. Quaesivi quid esset ab amicis Parisiensibus, quoniam Typographo Tornacensi se dedisse indicabat qui multa exemplaria Lutetiam portaverat dividenda. Renunciarunt mihi librum esse in folio, divisum in multos tractatus, quot nempe sunt in Alphabeto litterae, quibus signat veram Orthographiam omnium ferme Latinorum vocabulorum, et quam varie usurpata sit a Veteribus docet ex antiquis libris, Saxis, nummis. Interim dum Lutetiâ advehendum curo, in officinâ Marii typographi ante aliquot dies cum essem, petii an id opus haberet. Dixit unum exemplar aut alterum allatum non pridem ab ejus filio qui Parisiis redierat. Accepi librum ab eo, et percucurri, nec poenitendum in ea re laborem ab eo positum cognovi. An videris nescio. Debes certe vidisse. Si non vidisti, submittam. De Statuae Palliatae icone, quam ego adipisci posse speraveram, tuque promiseras, per Junium tuum, nihil audio. An frustra id expecto? vestes adhuc impeditum me tenent, adeo molesta morosa ac laciniosa res est. Si putassem tantum operae fore in illis resarciendis, nunquam suscepissem id operis. Quando finem videbo? Longas me vestes texere dices. Utinam aptas detexam, et quas tu probare possis: nam caeteros nihil moror. Unus tu mihi pro centum, quales heîc et alibi sunt. Nihil habeo quod addam ubi te cum lectissima Uxore salutavero, cui etiam salutem, ut et tibi, plurimam mea mandat. Vale et me ama. A. D. pridie Kalendas Februarias, CIC. IC. C XXXV.

EPISTOLA LXVII. Viro Clarissimo atque euriditissimo JOANNI WALAEO S. P. D.

ITa quidem est ut dicis, Clarissime et Doctissime Walaee, nihil in tota Antiquitate de quo magis varient veterum Auctorum sententiae, quam de PONDERIBUS

ac MENSURIS; nec id ipsorum fortasse vitio, sed rei quae tam varia, cum singulae Gentes sua habuerint, et quaedam partim eadem sub diversis appellationibus, partim diversa sub iisdem. Haec omnia ut explicatu difficilia, si quis vel solas differentias exponere satagat, ita conciliari inter se posse quae discrepant vix unquam sperandum. Ea de quibus quaesisti breviter, ut potero, hic attingam; quae si pluribus essent pertractanda, non Epistolae sed libri negotium soret. De Coro primum videbimus, deinde alia sequentur. Haud bene illud in tuis signatum, quod Epha decem [gap: Greek word(s)] sive Gomer capiat, Chomer vero decem Ephas recipiat. Imo [gap: Greek word(s)] et Chomer idem fuit, et decem Ephas hoc vel illud habuit. [gap: Greek word(s)] maxima apud Hebraeos Aridorum Mensura, adeo ut Onus Cameli fuisse velint. Chomer decem Ephas continuisse constat ex Ezechielis XLV. Epham rursum decem Gomer habuisse discimus ex Exodi XVI. Sic Gomer centesima pars fuerit [gap: Greek word(s)] Chomer. Duo haec vocabula [gap: Hebrew words] et [gap: Hebrew words] cum in tantum et litteris et significatione differant, Graeci tamen Septuaginta Interpretes utrumque [gap: Greek word(s)] appellant. Quae res non minimam confusionem in Scriptis Antiquorum Patrum peperit, qui eas Mensuras interpretari conati sunt. Epiphanius, et post eum Isidorus aliique multi, Gomor XV Modiorum onus appendere dicunt, Corum vero triginta Modiis impleri. Quod neque cum Chomer convenit, qui idem est cum Coro; neque cum Gomer, quae centisima pars est Cori. Verum de his alibi. Has Mensuras Hebraicas si quis revocare studeat ad Romanum vel Graecum usum, et cum utriusvis Gentis Mensuris aequiparare, Auctoribus antiquis acquiescat oportet, qui et ipsi mirum quantum inter se dissideant. Meliores eligendi ac probatiores quos scquamur. Josephus, ut recte notasti, docet [gap: Greek word(s)] decem Medimnis Atticis adaequatum. Medimnus Atticus, teste Africano quem habeo, qui hoc accuratissime persecutus est, sex Modios Italicos implebat; adeo ut [gap: Greek word(s)] Atticus, qui sexta pars erat Medimni, idem esset cum Modio Italico: Ergo Medimnus Atticus idem cum Epha Hebraica, eaque sex Modios Italicos receperit. Hac ratione Corus

qui decem Ephas, seu decem Medimnos Atticos continebat, sexaginta Modios Italicos compleverit. Quod et Epiphanio aliisque Veterum quam plurimis e diametro pugnat, qui Corum triginta tantum Modiis definiunt. Ne hoc quidem congruit cum Hieronymi sententia, qui Satum Sesquimodio Italico aequi parat. Epha tria Sata complectebatur. Si decem Ephas Corus tenebat, triginta Sata comprehendet. Hi sane sunt Modii quos Coro implendo satis fuisse tradit Epiphanius. Nam et passim Hieronymus vocem Hebraicam [gap: Hebrew words] , quod est Saton, Modium reddit. Et vicissim Graecam dictionem [gap: Greek word(s)] apud Matthaeum Syrus Interpres vertit [gap: Hebrew words] . Sic facile patiar Corum dici triginta Modios habere quae Sata sunt. Sed si Saton auctore Hieronymo Sesquimodium Italicum adaequavit; tum Corus qui triginta talia habuit Sata, quadraginta quinque Modios Italicos adpenderit necesse est. At secundum Josephum, Saton duos Modios Italicos ad implevit, qui sexaginta tales Modios Coro adtribuit, decem Atticis Medimnis respondentes, et triginta Sata exaequantes pondere. Sunt rursus Auctores qui Medimno dant tantum quinque Modios, ut Isidorus, et Auctor vetus qui de Ponderibus scripsit, adjectus Scriptoribus Rei Agrimensoriae. Modia, inquit, quinque Medimnum faciunt. Tres Medimni Gomer complent. Duo Gomer Corum reddunt. Duo Cori culleum quae sunt Modia sexaginta. Atqui totidem Josephi Corus Modios habuit, quot hic Culleo reddit. Medimnus autem ille quinque Modiorum, Paphiorum sive Cypriorum proprius. Nam Atticus sex Italicis adpensus est. Alius fuit et Siculus Modius, cujus meminit idem Josephus Lib. III. c. ult. his verbis; [gap: Greek word(s)] . Quae verba nullus intellego. Nam si ex praecripto Josephi decem Medimni Attici in Coro fuere, quomodo septuaginta Cori reddere poterunt tantum Atticos Medimnos unum et quadraginta? Hunc enim sensum verba Graeca praeferunt, Septuaginta Coros respondere uni et triginta Siculis Medimnis, item uni et quadraginta, quales Attici. Interpretes ita

reddunt quasi Siculi triginta et unus Medimni, juncti cum uno et quadraginta Atticis, effecerint septuaginta Coros. Quod non potest obtineri. Alii porro exillo Josephi loco adstruunt Corum unum valuisse quadraginta et unum Medimnos Atticos, ut triginta et unum Siculos. Sed tum legendum foret in verbis illis Josephi: [gap: Greek word(s)] nimirum [gap: Greek word(s)] . Quo ex calculo Josephi si hanc lectionem admittimus, Satum habuit Modium Italicum et trientem. Cum autem constet Corum triginta Satis constitisse, sic Modios habebit praeter propter quadraginta et unum Italicos. Quod minus recedit a ratione Hieronymi qui Sesquimodium Italicum Sato dat, et minus etiam ab illa Epiphanii, qui Modium cum quarta parte tribuit eidem Sato. Secundum Epiphanium Corus erit Satorum triginta septem cum dimidio. Secundum Hieronymi calculum Modiorum quadraginta quinque. Juxta rationem Josephi vero quadraginta. Triginta autem Sata cum triginta Trientibus, quadraginta Modios efficiunt. Atque ita corrigendum fuerit in supra citato Josephi loco: [gap: Greek word(s)] . Verum haec omnia falsissima, quae tum demum procederent, si Medimnus Atticus idem esset cum Modio Italico, qui sextuplus est ad Italicum. Tales quidem Modios quales Italici sunt Corus continet, ex Hieronymi sententia, quadraginta quinque; ex Epiphanii, triginta septem cum dimidio: at Medimnos tantum Atticos decem, qui sexaginta Italicos continent. Longe itaque alia Medicina locus ille indiget, qui sic mihi sanandus videtur: [gap: Greek word(s)] . Certe Septuaginta Cori Hebraici ex computatione Josephi tenere debent Medimnos Atticos septingentos. Siculus Medimnus longe major Attico fuit. Nec enim aliam sententiam ferre possunt verba illa Josephi, quam ut explicârit quot Medimni fuerint Siculi, et quot Attici, septuaginta illi Cori Hebraici.

De Epha non minor variatio. Chomer sive Corus decem Ephas recipit. Ergo, ut diximus, Epha eadem cum Medimno

Attico sive sex Modiis Italicis, qui quadraginta octro Choenicas habebant. [gap: Greek word(s)] Hesychio [gap: Greek word(s)] est, [gap: Greek word(s)] Epiphanio est [gap: Greek word(s)] . Atqui, ut computat Josephus, habuit quadraginta et octo Choenicas, totidem quot Medimnus Atticus. Ecce alia dividia. Exodi XVI. vers. XXXV, Gomer dicitur esse pars decima Ephae. Ubi Chaldaeus pro Epha ponit tria Sata. Arabes duo Interpretes, Saadias et ille Erpenii, verterunt [gap: Greek word(s)] , quod idem est cum Epha. Reperio apud Arabes qui de Mensuris ac Ponderibus scripserunt, Epha, vel Oeba, ut appellant, habere viginti quatuor [gap: Greek word(s)] Cadas, qui sunt Catini vel patinae quae singulae pendunt libram cum quadrante. Sic Oepha adpendebat triginta libras. Cum autem decem Oephae sint in Chomero vel Coro, non plus quam trecentas libras pensitarit Corus; quod onus Asini vel Muli vix esse queat, nedum Cameli, ut fuisse tradunt Veteres. Longe majus pondus Cori ex Josepho adstruere licet. Modius Italicus pendebat rasus triginta duas libras. Nam [gap: Greek word(s)] Modius, teste Herone, quadraginta libris appendebatur; quia cumulatum ad serendum solebant appendere. Cumulus autem quartam fere partem adjiciebat additus, aut detrahebat derasus. Sexag inta autem Modii inerant Coro. Ita Corus sustinebat pondus librarum mille sexcentarum ac viginti, Modio raso. Haec de Coro quae habui ad manum. De Bato nunc videamus.

Haec Mensura in Liquidis locum habuit; atque ut Corus aridorum maxima, ita haec liquidorum. Quantum olei ex una factura premipotuit, et ex uno trapeto redire, hoc nomine appellatum Veteres tradunt. Inter Magistros Iudaeorum constat Batum tria Sata habuisse, quae unum Epha constituebant. Epha in Aridis, Josepho teste, libras colligebat centum et sexaginta duas. In Liquidis haud scio an pondus respondeat. Immo certume est non respondisse. Gomer etiam in Liquidis decimam Ephae constituebat; et quadraginta ac tria ova, cum parte quinta ovi tenebat. Quaeris quo auctore haec dicantur? Citant ex opere R. Alphes, Tractatu de Paschate, e quo enucleata haec omnia Ponderum in Liquidis nomina reperies apud

Buxtorfium in Lexico Hebraico, in voce [gap: Hebrew words] . Lego apud Anonymum de Ponderibus Batum constare Modiis duobus totidemque sextariis, duos Batos Metretam facere, qui sunt centum sextarii. Septuaginta apud Ezechielem verterunt [gap: Greek word(s)] , ubi dicitur [gap: Greek word(s)] , hoc est Batus, esse [gap: Greek word(s)] , hoc est Chomer, c. XLV. vers. XI. Plura de hoc non habeo quae hiscam. De [gap: Greek word(s)] quae restant, absolvere pergam ut postulatis tuis satisfaciam. Nulla ferme gens fuit quin hoc vocabulum usurparit ab illo Hebraeo Manes. Scribit Africanus apud omnes Nationes Minam centum Drachmas habuisse, sed sui duntaxat generis. Hinc differentia Minarum. Cum enim esset coacervatio nummorum sive drachmarum centum, prout erant majoris vel minoris ponderis drachmae, ita plus, vel minus appendebat Mina. Apud alias omnes nationes fortassean hoc obtinuerit quod vult Africanus de Mina centum drachmarum. Apud Hebraeos aliud fuit. Apud Ezechielem legitur cap. xlv. Mina sive Manes sexaginta siclorum fuisse. Siclus teste Josepho tetradrachmum Atticum valebat. Sic Mina Hebraica sexaginta tantum sui generis habuerit drachmas, quae ducentis quadraginta Atticis exaequabatur. Siclus ille quattuor drachmarum major erat, et siclus Sanctuarii dicebatur. Alius minor fuit, didrachmus. Septuaginta tamen ubicunque occurrit mentio Sicli in scripturis semper [gap: Greek word(s)] reddunt. Tempore Christi haec [gap: Greek word(s)] etiam in usu fuere Judaeis, sed imagine Caesaris incusa. Imo tunc temporis non amplius usitatam fuisse Minam illam Hebraicam plane liquet. Moneta Romana passim vigebat, ut apparet ex nominibus, quae tum usurpabantur, [gap: Greek word(s)] , prorsus Romanis. Docet et Africanus suo tempore Minarum ceteras differentias cum suis appellationibus exolevisse, nec amplius uspiam audiri Minam AEgyptiacam, Syriacam, Tyriam, Ptolemaicam, AEgineticam et alias sed omnes assumpsisse usum Italicae. [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)] . Dicit Drachmam Italicam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] fuisse Atticae hoc

est paris et pretii et Ponderis. Quod non usque quaque tamen verum est, et aliqua fuit differentia, licet non magna. Nam septem Denarii, sive drachmae Italicae, Unciam constituebant, cum octo Atticis opus esset Unciae explen dae. Parvi tamen pependerunt hoc discrimen. Mina igitur cujus apud Lucam mentio, est aut Attica, aut Romana, centum utique drachmarum. Si ad aestimationem nostrae monetae Denarium Romanorum reducamus, Regalem Hispanicum valere putanda est, hoc est quinque asses Gallicos. Haec habui quae raptim ad quaesita hic exararem, quae hesterno die misissem si per occupationes licuisset. Occupationem illam quaeris quae fuerit? Ambulatio fuit. Tam pulcrum diem perdere nolui. Vale et Clarissimum Reverendumque Parentem meo nomine saluta. VIII. Id. Febr. CIC IC. CXXXV.

EPISTOLA LXVIII. Reverendo et Doctissimo Viro, ANDREAE COLVIO Dordracum. Reverende et Clarissime Vir,

DE loco Apostoli quod exemptum tibi vis scrupulum motum ex his verbis I. Cor. IX. 24. [gap: Greek word(s)] , aliud dici non potest quam ab exactissima athletarum diaeta petendam ejus interpretationem videri. Nihil crebrius est apud antiquos Scriptores quam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] Athletarum: adeo ut etiam antiqui Monachi, ob Regulae strictae ac propositi austeriorem observantiam [gap: Greek word(s)] se ipsi et [gap: Greek word(s)] indigitarint, quo nomine vocati

sunt antiqui Gymnastae. Vel hi versus Horatii fidem facere possunt, quam multa ac dura passi fint vulgo Athletae in victu suo ac tota exercitii ratione:

Qui cupit optatam cursu contingere metam,
Multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit,
Abstinuit venere ac vino.

Puer ille [gap: Greek word(s)] est. Certis horis comedebant, et semper ad praescriptum; certis cibis abstinebant, jurulentis praecipue ac succulentis. Unde illorum [gap: Greek word(s)] celebratae. Magnam tamen inde molem corporis sibi plerumque comparabant. Quid mirum? solum nempe corpus exercebant. Inde est quod Foliantinos et Carthusianos, qui admodum austere vivunt, plerumque etiam videamus satis corpulentos ac obesulos, quia certis horis semper bibunt ac comedunt, ac semper eadem mensura; quod et antiquis Athletis usitatum fuit. Plura quibus hoc confirmarem testimonia adderem ex Litteris petita, praecipue Arriani Dissertationibus, et aliis Patrum Scriptis, quibus hoc evincitur, si otio nunc abundarem. Tractatum de ea re plenum habeo ferme paratum, in Libro De Ordine Monastico, ubi illas voces [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] multis expono. Haec interea tibi sufficere puto.

EPISTOLA LXIX. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

HEri posteriores tuas accepi, cum prioribus pararem responsum, quod ideo ad hunc diem differre sum coactus, quia in quaestione mihi erant primae tuae literae, ex quibus sumendum illud erat, quod tibi satisfaceret. Latebant illae cum aliis confusae mixtaeque, et jam desperabam [gap: Greek word(s)] , cum nudiustertius aliud agenti et alio fini fasciculos papyraceos excutienti

se obtulerunt. Distichon igitur illud quod quaeris ita se habet, et bona fide ad te redit:

Quos Argoa prius transvexit Phase carina,
Oris aves sapidi foemina virque sumus.

Quod ad posteriores tuas attinet, nihil verius tua correctione in versu Ovidiano, Chlamydem contractus ab auro, nisi legere malis constrictus, quod verbum huic rei proprium. Sic emendavi in Commentario meo de Re vestiaria. Contrictus fortasse scriptum erat, unde Librarii fecerunt contractus, et alii deinde contactus; quod non potest ferri, licet defendat Giphanius. Constringi chlamydem Fistula sexcenti sunt Auctores qui dicant. Non tamen improbandum tuum illud contractus; nam contrahuntur in unum et [gap: Greek word(s)] , ut Graeci loquuntur, quae fibula constringuntur. Immo etiam fortasse, ut initio dixi, nihil verius. Exspectabo responsum nostri Smithi cum illis ectypis, pro quibus, quod illi aurem vellisti, gratiarum partem tibi debebo. Vale, Praestantissime Gronovi, et me tui amantissimum ama. IV. Kal. Martias, CIC IC CXXXV. Leydae.

EPISTOLA LXX. JOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

NU dius tertius, Clarissime Vossi, accepi litteras a Puteanis fratribus, quos puto tibi de nomine notos esse, satis enim celebres sunt, qui te plurimum per me salvere jubent, simulque reddi tibi per me cupiunt litteras quas hic habes, quibus olim Heidelberga in hanc Academiam evocatus clarissimae vir memoriae Socer tuus. Si nondum visae tibi fuere, gratas scio futuras; si visae, gratus erit tibi eorum animus. Inter schedas veteres sibi repertas eas scribit mihi major Fratrum. Mitto etiam tibi iconem plantae Papyri qualis ab amico

mihi missa talium curioso, quam Stapelio nostro tradas velim, rogesque meo nomine, statim atque exprimendam curaverit, mihi remittat. Grotius noster adhuc haeret in sancti Dionysii pago extra urbem, dum disputatur ac dubitatur de ejus missione, quia ab Cancellario tantum venit, et tamen audit Legatus coronae Suecicae extraordinarius, et Principum Germaniae confoederatorum. Scis parem controversiam motam Filio ipsius Cancellarii in Anglia. Spes tamen est receptum iri pro Extraordinario nostrum, qualis qualis sit ejus missio. Hodie accepi a clarissimo tuo collega per Juniorem Vickefortium luculentam ejus Orationem de naturae admir andis, cum Epistola consolatoria ad alterum Vickefortium fratrem; quem puto esse, cujus cimelia [gap: Greek word(s)] vidi, cum essem Amstelodami. Doctissimum illum tuum collegam quaeso salutes meo nomine quantum fieri pote officiosissime. Doleo me nihil habere quod contra rependam. Aer hic mihil obstat ab omnibus bonis et pulchris cogitationibus. Legisti cicadas in Locrensi agro canere, quae translatae ultra flumen in Rhegino silent. Ita sane videor esse. Quando ver veniet meum? Quando muta erit Chelidon et tacere desinam? Ego sane nescio. Interim vale, et me ama. Leydae, CIC. IC. C XXXV. Idibus Martiis.

EPISTOLA LXXI. JOH. FRED. GRONOVIO.

ACcepi tuas una cum Smithi Iconibus fibularum, quas in meam gratiam delineandas curavit. Pro quibus et illi maximas gratias ago, et tibi non parvas, quod [gap: Greek word(s)] diligentis munus sustinueris in sollicitando et interpellando Smitho, ne moras necteret. Sed moram ab illis moris objectam elegantissimi tui operis ac juxta eruditissimi editioni, doleo. Dicam tibi, quod fortasse non nescis, nihil ab illo hoc sperandum fuisse, qui tua se typographo commendasse jactat. Aut

ego plus quam ille sum vanus, sed alio jam sensu, aut certe in vanum casura illius promissa vidi. Commendasse tu illum tua putas? immo ego vel maxime tibi incommodasse in ea re sum certus. Nollet in eo genere quicquam prodire, quod eum suique similes et fautores maximos nihili esse proderet. Plura non addam. Tempus veniet cum melius illos noveris, nec opus habebis indice, qui tibi commonstret quo ingenio sint praediti. Cum Mario nostro loquar, et si potero abillo impetrabo, ut tua velit edere. Brevi a me habebis responsum, ideo brevior hic ero. Meas ad Smithum curare te velim. Emendationes tuae ad Cyprianumverae sunt, et explicationes elegantes. Vale, ac me ama. Leydae, X. Kal. April, CIC. IC. C XXXV.

EPISTOLA LXXII. IOHANNI BEVEROVICIO. Dordracum.

NOli mirari, Vir Amplissime, quod nihil eorum tibi dixerim, quae aliunde scribis accepisse, cum apud me nuper esses. Scire illa te putavi quae pervulgata jam erant, tam inter malevolos quam benevolos meos. Deinde quod alia essent meliora dictu quibus praeverti volebam, ideo vel tacenda omnino credidi, vel postremo dicenda, prout tempus se dedisset. Jam enim serum erat diei, cum ad me venisti. Praeterea quid attinebat male feriatis nugis tuas doctissimas onerare aures, cum nec melior, nec doctior, audita ambitiosa illa [gap: Greek word(s)] nostra, discessurus fores. Mario Typographo significavi ne dissolveret tabulas compositas de vitae Termino, me enim in animo habere, statim post absolutam meam Militiam Romanam, Termino illi finem ac terminum figere. Si redeo in Gallias, quod ab nostrorum Curatorum decreto pendet, ibi curabo edendum illud opus, cum tua Epistola, aut prout statues. Nam priusquam hinc discedam, te videbo. De loco Johannis variae fuere hactenus sententiae doctorum hominum,

nulla tamen adhuc minus probanda exstitit, quam Viri magni a te citata. Scis apud Medicos tuos, qua Graecos, qua Latinos Oesypum esse sordes ipsas, ac pinguem illum succum ab lana abstractum. At ille putat idem esse [gap: Greek word(s)] cum [gap: Greek word(s)] . Habeo locum Origenis ex Scripto ejus non edito, ubi [gap: Greek word(s)] accipi docet pro calamo et virga Hyssopi. Verum Hyssopum surculosum et ligneum esse alibi ostendo. Ex Crucis modica altitudine nos scimus, non longa fuisse opus nec firma nimis virga ad os cruciarii attingendum, et spongiam propinandam. Plura nos de eo alias. Nunc vale Vir Amplissime, et me ama. Leydae, VII. Kal. April. CIC. IC. C XXXV.

EPISTOLA LXXIII. IOH. FRED. GRONOVIO.

PRioribus tuis diu est cum responsum debeo, quibus nec potui maturius respondere ob occupationes varias, quibus hactenus districtus sum, quae necdum hodie cessant. Sed cum heri posteriores tuae supervenissent, non potui diutius utrisque simul junctis [gap: Greek word(s)] debere; ne, dum aes aeri accrescit et usura pergit, malum tandem nomen existerem. Nam ut difficilius se exsolvit, qui pluribus nodis tenetur, quam qui uno, vel etiam tantum duplici: sic me, dum gemino tantum nexu adstringor, uno nisu liberabo. Vidi porro ac juvit vidisse doctissimum ac politissimum, immo et [gap: Greek word(s)] Graswinkelium tuum, qui mihi tuas priores reddidit. Is non mihi tantum Scholastico ac umbratili hoc fuco imbutus, sed etiam, quod pluris facio, solida illa ac vera prudentiae civilis doctrina penitus tinctus apparuit, quam ego isti otiosae ac male feriatae ostentationi, et mecum omnes sani judicii, longe praefero. Gaudeo te tandem nactum esse, qui foetum amaenissimi et elegantissimi ingenii tui tenebris subtrahere, et luci propinare velit. Loquutus pridem fueram cum Mario nostro typographo,

sed ille oggessit sibi ad manum alias esse curas, quae [gap: Greek word(s)] ejus occuparent. Istud genus hominum Lucrio tantum devoti solum in Mercurio marsupium quod manu sinistra tenet spectare sustinent, caeterorum ejus ornamentorum ac ministeriorum securi. In Gallia nostra jam nihil editur nisi sumptibus ipsorum auctorum, ob damnosas chartas, quas triplo cariores quam antea reddidit vestigal satis grande impositum. Quae res fortasse etiam hos Belgas tenaciores facit, quia chartis inde utuntur importaticiis. Rescribo Smitho nostro, cui meas curabis. Non novi in istis terris alium antiquitatum harum curiosiorem, necdum peritiorem. Solus certe ille sapit, caeteri velut umbraevolitant. Nihil norunt, nihil habent, nisi fastum et caecum sui amorem. Sed alias de his. Nunc satis querimoniarum est. Vale ac me amare perge. Leydae. A. D. PR. idus Majas CIC. IC. C XXXV.

EPISTOLA LXXIV. IOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

QUas tibi agam gratias nescio, quantas debeam scio, quem non uno nomine obligatum tenes memoria tam recenti, ut de prioribus sileam beneficiis quae plurima, sunt. Tuum de Grammatica Arte accepi, exactissimum in hoc genere opus ac cui nullum priorum vel prisci aevi vel nostri possit comparari. Non pueris tantum haec scripta, sed viris qui haurient unde doctores evadant quaeque aliunde doceri non possent. Si noster ille, qui Grammaticos omnes vocat ac prae se contemnit, tale quid dedisset, quam elate buccas inflaret ad glorias suas depraedicandas? Tunc nullum genus potius priusque foret Grammatico. *******. Gratias etiam tibi ago ingentes pro commendatione desiderii mei apud Junium tuum. Ante

annum et semissem etiam anni rogaram Bosvellum per litteras ut aliquid inde mihi extunderet. Dum lentus est, cum vota sic trahi ferre non possem, ex occasione cum essem Amstelodami apud te, ausus sum tuam quoque opem exposcere. Tempore et usu impatientia mea paululum fracta est, et deinceps effectum promissorum cum Bosvelli, tum Junij tui fortiori animo expectabo; praesertim cum et aliud opus in manibus habeam, quod in gratiam PRINCIPIS, ac paene jussu ejus susceptum est, de Militia Romana. Quo in opere multa hactenus parum cognita proferam, et nulli dicta de castrametatione et aciei instruendae modo. Fortassean et in Tacticis me futurum Grammaticum dicent, ut in Botanicis dixerunt. Obiter heic te monebo, cum librum tuum aperirem, primo adspectu incidisse me in paginam 216. libri secundi, ubi distinguis inter focale quod a foco, et quod a faucibus. Atqui nullum a foco focale. Nam ipsa illa focalia in versu Horatii laneae sunt fasciae latae, quibus aegroti sibi fauces circumligabant, unde focalatus ille miles apud Petronium, pro quo libri haben focasatus, ex quo nostri Critici fecerunt foecasiatus. Focale proprium aegrotantium. In versu Horatiano, non cubitale, sed cubital veteres libri quos olim consului: Fasciolas, cubital, focalia. De his focalibus multa dixi in meis de Re Vestiaria, quae interim jacent dum Militiam peregero. Accepi Sophompaneam a fratre [gap: Greek word(s)] Grotii nostri. Uxor mea te salutat, ut et tuam, quam ego etiam officiosissime cum tota familia. Vale et me ama. Leydae extrema Maji, CIC. IC. CXXXV.

EPISTOLA LXXV. Amplissimo et Praestantissimo Viro, HUGONI GROTIO. Lutetiam.

TUae me in eo deprehenderunt, Vir Amplissime, cum pararem te praevenire, sed expectarem diem [gap: Greek word(s)] tuae, ut possem tibi certius gratulari reditum hunc in

patriam meam tuum cum tanta pompa et honore, non tamen majore tuis meritis, quae quantamcunque gloriam non aequare, sed et superare ex infinito valeant. Id me agitare animo cum tuae oppresserunt testabitur tibi Puteanus noster, cui me hoc facturum significaveram statim atque intellexissem te a Suburbio in Urbem ingressum. Quod multi in longam diem futurum, aut omnino non futurum hariolabantur. Scis Sabinos quod volunt solitos somniare. Non poteras porro gaudii tui participem alium facere, qui magis ex animo te eo mactatum esse gauderet. Sciebam jam antea quid virtus tua summa summaque doctrina mererentur, et dolebam tam indigne utramque ab illis haberi, qui neutrius capax pectus haberent, ideo in alio inviderent quod in se non esse viderent. Nunc in eo es loco, ut ex alto despicere possis quae nunquam magni fecisti, utque illi suspicere te inviti debeant, qui hactenus timuerunt te potius quam contempserunt. Quod ad me attinet, vivo hic adhuc, spiroque; sed tantum temporis me in his locis futurum, quantum hucusque fui, vix spero. Cum crederem jam oppressam invidiam aut saltem delassatam, ecce denuo viribus resumptis et animis fortior resurgit. Omnes animi generosi copias in pectore denuo et ipse convoco, ut alacrior illis resistam. Tot tamen tantaque sum passus, quae si traderes imbecilliori stomacho ingerenda, nunquam concoqueret. Sed haec aliquando coram melius, si Deus dabit ut haec unquam in os tibi possim. Certe durum est quod amici omnes postulant, et pro jure suo veluti exigunt, ut hic aere valetudini meae et meorum infestissimo, inter homines infensissimos, procul ab se, proeul a Parentibus, invidiae undique telis objectus durem. Patiundum tamen est, quoniam ita volunt. In Militia nunc Romana sum, quam ut tractarem et Gallica quidem lingua, quidam ex Proceribus nomine PRINCIPIS, quia jubere poterant cum rogarent, obtinuerunt. Maluissem Latine scribere. Non rerum sed verborum inopia laboro quae Latine eam materiam persequuto sponte se dedissent ultro ambientia poni. Nunc ignota conquirentem, et vi trahentem vix subsequuntur. Evici tamen,

ut potui maximas difficultates, et Militiam nostram cum veteri non inutiliter comparavi. Vestiaria interea jacet. Ex occasione id mihi susceptum vetus argumentum, cum per valetudinem majora aggredi nec luberet nec liceret. De Epigrammatis Graecis cum in eo resciscam te esse, ut otio abundes ad eam rem curandam, submittam tibi omnes emendationes meas. Sed otio etiam mihi opus ad eas colligendas, quo nunc careo. Vale, Vir Amplissime, et me ut solitus facere, amare perge. Leydae. VIII. Kalend. April CIC. IC. CXXXV.

EPISTOLA LXXVI. IACOBO GOLIO V. CL. S. PD.

PArum abfuit, Vir Clarissime, quin lectis tuis constantia omnis mihi exciderit, et quam de originis vocis Nisi certitudine conceperam opinionem penitus ejurarim. Ita primo adspectu conterruit me Arabum tuorum auctoritas, tuis praesertim adjuta argumentis, et in adsensum paene abripuit. Velut improvisa re adtonitus haesi paulisper: sed mox adtentius pensitatis rationum omnium momentis, animum tandem recollegi, et in statu graduque, quo me deturbarunt illi Arabes, post paulo me reposui. Non autem, ut reris, ex sola Etymi ratione, quod scio quam sit infirmum, eam dictionem AEgyptiis asserui; sed cum alias putarem constare ab illis eo sensu usurpatam quo [gap: Greek word(s)] Graeci dixerunt, veriloquium etiam ejus ex linguae proprietate cruere conatus sum; et quid illa vox vellet, indicare. Qua etiam re adeo probabiliter excogitata haud parum confirmari existimavi, natales ejus in AEgyptiaco solo, nec alibi, esse quaerendos. Quod si Goropii vestri commenta aeque essent verisimilia, pro veris ea quamprimum arripere nullus dubitarem. Nihil enim certius quam [gap: Greek word(s)] in idiomate antiquo id significare quod diximus, etiamsi compertum foret eos nunquam id verbi [gap: Greek word(s)] , quod vocabulum

Grecae est originis, non AEgyptiae, posuisse. Nunc quaeris AEgyptiorum aut Graecorum veterum testimonia, quae Arabibus opponantur, nomen [gap: Hebrew words] pro suo vindicantibus. Profecto si testibus litem dijudicandam committamus, tu viceris. Nam Graeci primum nulli sunt, in tanta Auctorum veterum deperditione, quos nobis invidit temporum et edacis aevi injuria. Multo majori etiam laboramus inopia AEgyptiorum, qui nos in hac lite testimonio suo juvare possint. Notavit quidem divinus Scaliger in maximi Operis lib. III. hodiernos Coptitas et antiquissimos AEgyptios Christianos lingua prisca AEgyptiaca ita vocare solitos [gap: Greek word(s)] . Non magni id facies scio. Si tamen certum est quod ille pro certo affirmat, finem anni solaris etiamnum hodie AEgyptios Christianos Nisi vocare, ab antiquo id retinuerint oportet. A Coptits id illum dedicisse opinor, cum quibus habuit commercium litterarum, et a quibus nonnulla accepit, ut Mensium nomina quibus hodierni utuntur Coptitae, paulum deflexa ab antiqua AEgyptiorum appellatione, ut eam nobis Graeci tradiderunt. Quin et multis locis repetit, Coptitas Nisi hoc etiam tempore appellare [gap: Greek word(s)] . Non puto tantum Virum id quod nesciret, pro comperto asseverare voluisse. Sed et facile sciri nunc potest an hoc verum sit. Nihili esse hoc tamen testimonium ponamus: rem ipsam videamus. Arabes tui docent AEgyptios vulgo [gap: Hebrew words] , hoc est [gap: Greek word(s)] , vocare quinque dies illos adjectitios, quos ad anni finem adponunt. Mirum vero cum antiqui AEgyptii nomina Mensium propria lingua, hoc est AEgyptiaca, concepta habuerint, non habuisse nomen quo quinque dies illos adscititios nuncuparent, nisi aliunde, hoc est e media Graecia, acceptum? cui hoc credibile fiat, qui praesertim sciat quinque illorum dierum adjectionem AEgyptiorum propriam fuisse, et si qui praeterea eam usurparunt, ab illis mutuo accepisse? Atqui vel nomina singularum diei horarum vocabulis nativis olim expresserunt, quarum et laterculum ac denominationem habes in extrema pagina [gap: Greek word(s)] Theonis, cui parem et aliunde habuimus. Quin quod etiam majus est,

singuli dies [gap: Greek word(s)] suas appellationes sermone AEgyptiaco expressas habuerunt, quorum primus dicebatur Osiris, secundus Arueris, tertius Typhoeus, quartus Isis, quintus ac postremus Nephte, qui erat nefastus et [gap: Greek word(s)] , teste Plutarcho in Libro de Iside et Osiride Cum singuli igitur dies Epagomenarum nominibus AEgyptiacis appellati fuerint, non Graecis, mirum foret caruisse illos nomine quo universos simul comprehensos indigitarent. Certe antequam Alexander urbem cognominem in. AEgypto condidisset, et Graecorum seu Macedonum coloniam induxisset, nullum in tota illa Provincia fuit Graeci sermonis vestigium, nullus usus, nulla notitia. Et tamen certum est longe ante illa tempora, et annum in duodecim menses divisum habuisse, et quinque dies [gap: Greek word(s)] anni fini adjecisse, eaque omnia suis vocabulis, hoc est indigenis, nuncupasse. Nec enim veri est simile cum reliqua illa nomina sermone suo formarint, solas [gap: Greek word(s)] quae nulli alii genti cognitae fuerant aut usitatae, quaeque ab ipsis primum fuere proditae, idque antequam Graeci ulli pedem in illis finibus posuissent, mutuato a Graecis et accito vocabulo denominasse. Quod igitur Arabes tui [gap: Greek word(s)] proprias AEgyptiorum faciunt, misere hallucinantur, dum AEgyptios veros ac veteres lingua AEgyptia loquentes, ab incolis AEgypti Graecis et Alexandrinis distinguere nesciunt. Quod discrimen non solum in re parvi momenti, et in una vocula negligunt; sed etiam in AEgyptiaci anni forma nobis tradenda multo magis ineptiunt, et omnia confundunt, dum AEgyptiacum annum eum sibi esse persuadent, qui solis Alexandrinis in usu fuit. Longe melius Theo et alii veteres Graeci, qui. AEgyptiorum annum et Alexandrinorum passim cum hac nota discernunt, quod Alexandrini quarto quoque anno unum diem intercalarint, AEgyptii intercalationem illam nusquam admiserint. Ideo quadriennium AEgyptiacum uno semper die minus erat, quam quadriennium Alexandrinum aut naturale. Scis ipse, quem nihil talium latet, non alia anni AEgyptiaci forma in scriptis suis Ptolemaeum uti, quam hac vaga et soluta, in qua Feriae pertotum

annum libero passu errabant, quaeque per singula quadriennia uno die superabatur ab anno solari et communi, sive fixo. Quis vero Arabum de illa anni vagi AEgyptiaci ratione tractat? unicam tantum nobis exhibent anni AEgyptiaci ideam, eamque fixam, quasi nulla alia unquam ipsis usitata fuerit ac cognita; quia nimirum tempore illo quo scribebant, exoleverat apud AEgyptios veteres anni vagi usus, recepto Alexandrino fixo, quem isti pro AEgyptiaco nobis obtrudunt. Ideo Alfraganus, ubi Ptolemaeus annos AEgyptios ponit, ipse eorum loco Persicos, qui similiter vagi tunc erant, substituit, quia nulli amplius tales, tempore quo scribebat, anni vagi AEgyptiorum in usu fuerant. Ille ipse tradit differre menses AEgyptiorum a Persicis, quod illi secundum morem Romanorum et Syriacorum ad finem anni quadrantem diei adderent, ex quo dies unus fieret, singulis nimirum quadrienniis adjiciendus. Idem dicit Elkupticos post menses duodecim, insuper quinque dies adjicere, qui vocantur, [gap: Hebrew words] , et lingua, inquit, Elkuptica [gap: Hebrew words] . Quasi vero [gap: Greek word(s)] lingua vera AEgyptiaca sic dicerentur, et non potius lingua Graecorum, hoc est, Alexandrina; qui Graeci sive Alexandrini cum [gap: Greek word(s)] lingua sua Hellenistica nominarunt, interpretatione expressisse videntur vocabuli AEgyptiaci sensum, quo quinque illos dies vulgo AEgyptii indigenae vocarunt. Quod erit illud vocabulum? Nempe [gap: Greek word(s)] , quod hodieque vulgus Coptitarum retinet cum antiqua mensium appellatione, hoc est AEgyptiaca. Unde enim illis hoc nomen, nisi ab antiquo AEgyptiaco? Nec puto ab Arabibus id sunt mutuati, ut nec nomina mensium quibus etiamnum utuntur. At Arabes ea quoque voce promiscue usi leguntur, quem et ex suo derivant. Hoc sane posito quod communiter tam Arabibus quam AEgyptiis, hac notione usurpatum fuerit istud NISI, longe probabilius censerem. AEgyptiis, tanquam primis auctoribus id adjudicare, quam Arabibus; quantumvis obstrepant Arabici Doctores, qui sibi illud vendicant. Primi quippe AEgyptii feruntur siderum scientiam invenisse, stellis numeros et nomina fecisse, annum in duodecim partes, hoc est, menses,

distribuisse, eumque ad Solis rationem constituisse. Ab his reliquos omnes accepisse, qui in totidem partes eum divisum habuerunt: quamvis Lunae rationes in eo constituendo plerique magis secuti sunt, ut Arabes Veteres, qui tamen tertio quoque anno mensem intercalabant, ut cum Sole quoque congrueret Lunaris annus. Praeterea longe commodior vocis [gap: Greek word(s)] ex AEgyptiaco arcessita interpretatio, magisque adeo convenit cum [gap: Greek word(s)] notione, quam si petatur ex Arabico, cum significatione dilationis aut morae, quae nullo modo ad [gap: Greek word(s)] exprimendas pertinet, praecipue cum vel ipsis Arabibus constet auctoribus [gap: Greek word(s)] idem esse quod [gap: Greek word(s)] . Nam et Abenjunis tuus, ut recte notasti, ubi [gap: Greek word(s)] AEgyptiorum proprias de quinque diebus appendicibus esse dixit, statim addit, [gap: Hebrew words] . De appendicibus quoque Persici anni eandem vocem usurpant Arabes tui, ut jam satis constet idem esse Graecum [gap: Greek word(s)] , quod AEgyptiacum, sive, ut vis, Arabicum [gap: Hebrew words] . Duo praeterea vocabula habent Arabes quibus dies illos appendices significant, qua Persicos qua AEgyptios, [gap: Hebrew words] et [gap: Hebrew words] . Quod postremum Scaliger perperam Persicum putavit, cum Persae proprie eas nominent in suo idiomate [gap: Hebrew words] . His tertium accedat ad [gap: Greek word(s)] signandas, quod in quaestione nobis est NISI. Quod ego AEgyptium, tu Arabicum, cum magistris ejus gentis, pertendis. Non mirum autem cum illi adeo rudes sint in antiquitate anni AEgyptiaca, si etiam ignorarunt [gap: Greek word(s)] illud esse ab eadem natione profectum, quod usurpatum in suo Corano repererunt, et alio quidem significatu quam vulgo ab AEgyptiis sumebatur. Nam ibi, ut locus indicat quem citasti, [gap: Hebrew words] est [gap: Greek word(s)] intercalatio mensis, quae fiebat post tertium quemque annum. At [gap: Greek word(s)] sunt [gap: Greek word(s)] quae multum distabant ab intercalatione. AEgvptii veri veteresque, quamdiu eorum Religio duravit, cane pejus et angue vitarunt et abominati sunt intercalationes sive [gap: Greek word(s)] , dierum, mensium, annorum, qui tamen semper [gap: Greek word(s)] agnoverunt et ad miserunt. Et ante Nebonassarum quidem annum suum ab ortu Caniculae incipiebant, in sequente

ejusdem caniculae exortu finiebant, cum tacite accresceret singulis annis suus quadrans, qui tamen etiam tum quinque suas epagomenas numerabant. Quod hac ratione instituerunt, ut feriae per totum vagae currerent. Post Nabonassarum anni Persici formam receperunt, sed sine intercalatione qua Persae post centum et viginti annos unum annum intercalabant, quia id ipsorum religioni repugnabat. Tum quoque obtinuerunt, quod eorum superstitioni consentaneum erat, ut feriae per totum annum vagarentur, sed alio modo quam prius. Tunc enim anticipando, postea retrogradiendo id assequuti sunt. Multum igitur divertunt [gap: Greek word(s)] , ut vocarunt quinque dies appendices, ab [gap: Greek word(s)] sive intercalari. AEgyptii veteres [gap: Greek word(s)] , habuerunt absque intercalatione, Alexandrini AEgyptii [gap: Greek word(s)] cum intercalatione. Nam [gap: Greek word(s)] quarti cujusque anni apud illos sex dierum fuerunt, et quinque dies verae [gap: Greek word(s)] , sextus ad intercalationem referendus. Persae quoque et [gap: Greek word(s)] et intercalatione usi sunt simul, sed annum integrum intercalarunt, post centum et viginti. Epagomenae singulis quibusque annis adjiciebantur ad supplendum defectum CCCLX dierum in anno, quae forma anni vetustissima fuit, cum apud. AEgyptios, tum apud Graecos. Intercalatio vero vel diei unius vel mensis vel etiam anni post certa annorum spatia adhiberi solebat, ad hoc ut lunaris annus, vel quod deerat solari, restitueretur, et cum solis rationibus congruere posset. Hanc omnem intercalationem, semper fugerunt AEgyptii, ut veterum testimoniis multis testatum habemus, tum veteris quoque Scholii ad Germanicum Arati, his verbis: Deducitur Apis a sacerdote Isidos in locum qui nominatur Adytos, et jurejurando adiguntur neque annum, neque mensem, neque diem intercalandum, quo festum diem immutarent, sed CCCLXV dies peracturos sicuti institutum est ab antiquis. Haec etiam ratio movit impurum Muhammedum ut intercalationem vetaret, ne festi dies suo loco moverentur. Sed quod [gap: Hebrew words] vocat illam intercalationem, AEgyptii sic vocarunt suas [gap: Greek word(s)] , quae diversae erant ab intercalatione, quam

Arabes, nisi fallor, proprie vocant [gap: Hebrew words] , et annum quo intercalatur dies aliquis aut mensis [gap: Hebrew words] , ut illum quo nihil intercalatur [gap: Hebrew words] . Sed haec a te sum docendus, cujus judicio, stare an cadere debeant, ista permitto. Apage vero a me istum animum ut de praeclara gente triumphos velim ducere, a quo duci docerique in multis praecupio, et sine qua vix doctum solide posse dici aliquem plene censeo. Non deesset porro materia triumphorum, si ista gloria animo incessisset, in ea re quam nunc ago, in qua quotidie magis magisque errores immanes Magistrorum Arabum deprehendo, ut cum mannam turis Graecorum, quae est [gap: Greek word(s)] , cum manna sua, quae coeli ros est, confundunt; cum [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] non distingunt; cum [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] rem eandemputant; cum [gap: Greek word(s)] Graecorum quod idem est plane cum ipsorum [gap: Hebrew words] , genus atramenti faciunt, et ejusdem quidem generis cum scriptorio atramento. Haec et talia numero infinita ita quidem castigo, ut tamen plura bona me illis Magistris accepta referre profitear, nec poeniteat me qualem qualem in ea lingua facultatem assequutum; quae cum sit tenuissima sic tamen malo esse quam nullam. Vale et me ama, qui tuus ex animo sum.

EPISTOLA LXXVII. A MONSIEUR DE PEYRESC, Conseiller du Roy, en son Parlement, A Aix.

IL faut avouer que vous domines sur touts les autres hommes du Monde, en cette recherche de l' antiquite, d' aut ant que vous avez joint la Pratique avec la Theorie: la plus part de nos scavans n' ayants exerce que l' une des parties; s' estans contente de scavoir ce que les livres leur enpouvoient apprendre, qui n' estrien au prix de ce que les choses mesmes

nous enseignent; lors que nous venons a les mettre sous nostre veue, les tenir et manier dans nos mains: Pour exemple; nous n' eussions jamais compris la facon de calculer des anciens, si nous n' eussions veu l' Abacquesur lequel ils calculoient, et la forme de leur jetton. Cependant y a t' il rien, dont les Autheurs facent plus de mention en leurs escrits, tant les Grecs que les Latins. Ainsi de tout le reste, et principalement des habits antiques Togae, Pallia, Chlamydes, Saga: Combien me suis-je de fois rompu la teste; et travaille en vain a expliquer et esclaircir ce que j' en rencontrois chez les Anciens; et n' en fusse jamais venu a bout, sans avoir veu de mes yeux le pourtraict des choses que je ne pouvois me figurer telles par la lecture seule des Livres. Tesmoins encore la Fibule des Anciens, que je ne me fusse jamais imaginee telle, si vous ne me l' eussiez fait voir par les desseins, que vous m' en avez envoiez. Ie suis maintenant sur un plus noble subject, que celuy de vestement et robes anciennes, et lequel j' ay entrepris en faveur du PRINCE d' ORANGE, qui m' en avoit fait parler il y a long temps, qui est la Milice Romaine; ou je monstreray que jusques ici personne n' a entendu la maniere de camper et de ranger en bataille, que les Romains ont pratique. Et cette Milice a este ignoree jusques la, que les plus scavants n' ont pas mesme sceu discerner qu' elle difference il y avoit entre Pilum et Hasta. Lipse en ses Dialogues sur le traicte de Polybe tourne Pilum ce qui est Hasta, et que les Hastati portoient; et au contraire il rend Hasta ce qui estoit Pilum, et qui estoit un arme propre anx Triarii, qui en estoient encores appelles Pilarii: touts les autres sont tombes en cette mesme faute. Ce qui a aide a les tromper, est que sous les Empereurs le Pilum a este seulement en vogue parmi les Legions; et ne se parloit plus de Hasta, d' autant que la distinction des Hastati Principes et Triarii, n' avoient plus de lieu es batailles Romaines, ainsi qu' elle avoit en autrefois; qui est encores un autre erreur bien grand, qu' ils ont creu que les Romains ont tousiours range leurs Legions par ces ordres differeants de Hastati Principes et Triarii. Si vous avez en main quelque figure du Pilum ancien, vous me feriez un singulier

plaisir de me la faire tracer sur du papier avec sagrosseur, sa longueur, et sa forme, tant du bois que du fer. Cependant je suis,

EPISTOLA LXXVIII. IACOBI GOLIO. V. CL.

QUod in meis nuper ad te professus sum, Vir magne, iterum heic iterum que profiteor ac repeto, me tuo judicio quidquid est hujus [gap: Greek word(s)] permittere utrum cadat an recto stet talo. Nec sane mihi tibias inflare volupe est in re nihili. Nec opes spesque Belgii vestri in hoc sitae sunt, ut AEgyptium magis habeatur quam Arabicum, aut contra, illud jam tantopere vexatum NISI. Quid vis tibi amplius, vicisti; et verbum unum non adderem, nisi sixum animo sederet, in eo etiam tibi satisfacere quod existimas me inscitiae arguere omnes Arabes sub unius Alfragani nomine. Ego ne istud conari queam, ut quemquam temere accusem? mori me mallem. Nec recuso tamen quin talis habear, si modo unum proferre poteris ex Arabia magistrum, qui distinxerit inter annum Alexandrinorum et AEgyptiorum; quemadmodum Graecifecere, Theon in Canonibus, Proclus in Theoremate, et alii plures quos vidi partim editos, partim adhuc [gap: Greek word(s)] . Nec satis esset si quis ita diceret, AEgyptios olim anno vago usos esse, postea intercalasse. Immo uno eodemque tempore constat AEgyptios anni vagi usum habuisse, eundemque vagantem intercalatione fraenasse. Sed distinguendum de AEgyptiis. AEgyptii Alexandrini, hoc est Graeci incolae, intercalabant: AEgyptii,

naturales nunquam interealationem adhibuerunt; idque retinuerunt usque ad tempora Diocletiani, quibus tota AEgyptus concessit in leges Alexandrini moris quoad intercalationem. Ideo Epocham Arabes anni AEgyptiaci a Diocletiano repetunt, quem Regem Egyptium indigitat Abenjunis, haud scio quam bene; nugari et heic eum dicerem, si auderem. Nec minus illos qui ab Alexandri usque temporibus accersunt genus intercalandi, quo quarto cuique anno unus dies addebatur. At mirum est cum nemo Arabum meminerit ejus distinctionis quae Alexandrini anni formam ab AEgyptiaca separat, et cum omnes AEgyptiaci anni nomine Alexandrinum intelligant, mirum, inquam, te praeter Alfraganum reliquos ab isto errore exemptos velle. Ipse ille Afraganus quem primum, quia occurrebat, arripui, ut exuno omnes noscerentur, nullo modo eam rem distinguit aut explicat, ut velle videris. Quin immo disertis verbis annum Egyptiacum a Persico discernit, quod AEgypti Syrorum more et Romanorum intercalare soliti sint, cum Persae non intercalarent; menses, inquis, aequabiles annosque agnoscit; non AEgyptios tamen, sed Persicos dicit. Atqui non de Persicis sed de AEgyptiis quaerimus. Nunquid iidem sunt AEgyptiicum Persis? Hoccine vero est Alexandrinorum AEgyptiorum annum alium discrimine facere ab AEgyptiorum priscorum anno? Immo ut vides non solum hic Alfraganus sed etiam cum illo caeteri haec omnia signant alba linea, unumque omnino statuunt AEgyptium annum in quo post quadriennium unus dies intercalatur. Quantum ad hoc, sum extra delictum imputatae falso ignorantiae istis Arabiae magistris, ut equidem existimo, nisi adhuc aliter tibi videatur. Quod autem ad AEgyptiorum veterem linguam an eadem sit cum hodierna Coptitarum, quia subdubitare videris, aut potius plane negare, in alia ipse sum sententia. Si enim valeret argumentum quo multa interspersa Graeca vocabula eorum sermone dictitas, tum profecto hoc ipso argumento probari posset, Arabum linguam qua hodie loquuntur, non esse eandem cum prifca; cui tot mixtae voces visuntur ex Graeco idiomate, ut aussim asserere

nullam exterarum linguarum plura exotica recepisse quam istam. In Liturgiis autem ipsorum ea admittere coacti sunt, quae quodammodo erant [gap: Greek word(s)] hujus Religionis, quam amplexi de novo fuerant, tum cum facti sunt Christiani, cum factas ad ea exprimenda voces in suo idiomate non haberent, ut [gap: Greek word(s)] , et alia sexcenta. At, inquis, character eorum Graecus est. Sic etiam posses, quia Persarum nunc character est Arabicus, arguere linguam Persicam hodiernam esse aliam ab antiqua. AEgyptii vero hoc plus habent quam Persae: quod septem saltem litteras ex antiquo suo alphabeto retinuerunt, tam nomine quam forma differentes a Graecis, et mere priscas AEgyptias. In Persia porro ais plures olim linguas fuisse, et temporum lapsu immutatas cum certum sit, quidni in variis AEgypti Provinciis idem obtinuisse potuit. Non puto ego in Persia proprie ac stricte sumpta plures dialectos viguisse, cum non admodum magna aut diffusa Provincia fuerit. At si Persici Regni Provincias omnes pro Persia accipiamus, quae cum lege sermonem quoque a Persis acceperunt, haud dubium est quin mixtura magna et farrago loquendi in illis fuerit, cum pleraeque illarum nativum sermonem una cum lingua dominantis populi miscerent, et ex his duabus unum peculiare idioma concinnarent, ut vidimus factum in plerisque Europas regionibus quae Romanam linguam cum imperio simul receperunt. In AEgypto vero non plures olim, sed una fuit Provincia, quae postea sub Imperatoribus Romanis in plures particulas et quasi Provinciolas secta fuit. Nemo autem unquam plures dialectos in AEgypto quam duas in usu fuisse dixit, Graecam et AEgyptiam. Quam AEgyptiam in duas etiam dividebant, vulgarem ac [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] , cum utriusque eaedem voces essent, sed cum diversa significatione, quae tamen unam quodammodo scita interpretatione et mystica exprimeret sibi convenientem sententiam: ut [gap: Greek word(s)] panem in hac, et scientiam in illa significat; quia, inquiunt, qui scientiam sibi comparavit, etiam habet unde panem sibi quaeritet. Caeterum eandem esse Coptitarum

[gap: Greek word(s)] linguam et, [gap: Greek word(s)] AEgyptiorum, fidem mihi fecit, quod omnia ferme vocabula quae veteres Auctores Egyptiis tribuunt, in hoc Coptitarum sermone invenio. [gap: Greek word(s)] AEgyptiis aqua est, Josepho, Philoni, et Clementi Alexandrino, idem quoque sonat Coptitis. [gap: Greek word(s)] scientia utrisque est. [gap: Greek word(s)] hodie vocant inferos. Plutarcho [gap: Greek word(s)] AEgyptiorum est [gap: Greek word(s)] . Eratostheni [gap: Greek word(s)] est filius penes antiquos AEgyptios, apud Coptitas etiamnum [gap: Hebrew words] idem sonat. [gap: Greek word(s)] illis erat planta, est et istis; unde [gap: Greek word(s)] . Apud Herodotum, [gap: Greek word(s)] , et cum articulo [gap: Greek word(s)] est homo, [gap: Greek word(s)] homo ex homine natus; hodie etiam [gap: Greek word(s)] vocant hominem; unde et [gap: Greek word(s)] in illis Liturgiis, et inde [gap: Greek word(s)] . Nam illud [gap: Greek word(s)] etiam in vetere lingua AEgyptiaca est amare. Unde apud Eratosthenem in expositione nominum Regum AEgyptiorum [gap: Greek word(s)] explicatur [gap: Greek word(s)] enim est Vulcanus, primus et antiquissimus Deorum olim AEgyptiis habitus. Deum hodieque sic vocant Coptitae, et [gap: Greek word(s)] ; quod et olim in usu fuit, ut ex nominibus priscis apparet, [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] . AEgyptii olim Regem vocarunt [gap: Greek word(s)] . Hinc [gap: Greek word(s)] Graecis, et [gap: Greek word(s)] Oro Apollini [gap: Greek word(s)] serpens, id est parvus Rex. Hodiernis Coptitis eadem vox in usu, ex quo et [gap: Greek word(s)] regnum. [gap: Greek word(s)] est dare vel donum veteribus: unde [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] nomen Regis AEgyptii, quod Eratosthenes intrepretatur [gap: Greek word(s)] . Certe hodieque in illis Liturgiis passim [gap: Greek word(s)] est dare, et [gap: Greek word(s)] dedisti; [gap: Greek word(s)] quoque est sol, et cum articulo [gap: Greek word(s)] . Sic enim legi inter planetas hoc nomen. Sexcenta talia possem recensere si opus esset; nec gloriatio haec est vana, sed mera veritas. At nemo unquam, ut jam dixi, prodidit plures dialectos in AEgypto stricte sumpta olim usitatas. Nam si quae Provinciae additae sunt Regno AEgypti a Regibus AEgyptiis, eae suam propriam linguam habebant, ut Libya, et Pentapolis. Ipsa autem in duas divisa fuit, superiorem et inferiorem. Haec ad mare, ubi Alexandria; in qua bilingues erant homines, Graeceque et AEgyptiace loquebantur. Nec puto in Persia proprie dicta plures Dialectos usurpatas. Etsi lingua eorum hodie in tres

dividatur Xirazi, Lostahi, et Hormazi, quarum prima elegantior et quasi aulica, tertia durior, et tam pronuntiatione quam vocabulorum impropriorum admixtione impurior. Quod et in aliis regnis solet usu venire. Nec mirum si [gap: Greek word(s)] vocabulum inter Graecos Auctores remansit, abolito AEgyptio. Nam si Alexandrini similiter nomina Mensium Graeca interpretatione red didissent, nesciremus hodie quomodo Menses nuncuparint. AEgyptii antiqui. Tradunt enim Auctores Graeci Alexandrinos nomina Mensium ut erant AEgyptiis in usu retinuisse, anni formam mutasse. Quis hodie scit quomodo ipsum Annum vocarint. AEgyptii? Quis enim Alexandrini Hellenistae nomen Graecum omisso AEgyptiaco frequentarunt, ideo neglexere Scriptores id nobis tradere quod ad rem non pertinebat. Atqui [gap: Greek word(s)] olim vocarunt [gap: Greek word(s)] , hodieque etiam sic appellant Coptitae. Cum AEgyptii veteres omnia siderum nomina suis et nativis vocabulis nuncupata habuerint, nobis hoc tempore [gap: Greek word(s)] sola nota est, quae est canicula, vel [gap: Greek word(s)] Graecorum. Nam et [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] AEgyptiis est canis, quam multi cum [gap: Greek word(s)] confuderunt, quod est Mercurii nomen, quod quidam male canem significare scripserunt. At nobiliores asterismos ea lingua expressos ex vetustissimo libro depromptos habemus. Quod etiam subdubitas an unquam forma anni diebus CCCLX. constantis AEgyptiis fuerit usurpata, quod posuimus in Epistola nostra, scias rem aut dubiam aut nobis obscuram non protulisse. Plutarchus in Libro de Iside et Osiride diserte hoc testatur. Africanus apud Eusebium ex Manethone nomen etiam Regis AEgyptiaci recenset, qui primus quinque illas appendices dierum adjecerit. [gap: Greek word(s)] eum vocat, quem quartum ponit ab illo Pharaone sub quo ni AEgyptum venit Josephus, [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)] . Verisimile non est vocatas tum fuisse [gap: Greek word(s)] , cum nulla Graecae Linguae notitia esset in AEgypto. AEgyptiaco ergo vocabulo, ut probabile valde est, appellatae sunt. Et quod illud fuit? putarem [gap: Greek word(s)] fuisse, nisi vetares, et Arabibus tuis

illud vindicares; et volo, ut vis. Aliud igitur oportet fuisse cujus interpretamentum Graecum per Alexandrinos Hellenistas vice nativi et primigenii AEgyptiaci obtinuerit. Quaeramus ecquod fuerit. Quod de AEthiopibus scribis qui PAGAMEN vocant has ipsas appendices, ab [gap: Greek word(s)] , hoc etiam scio, sed non magna illa antiquitas eorum, qui a mille tantum annis id vocabuli mutuati sunt ab Hellenistis potius quam AEgyptiis, qui Hellenistae jam ab Augusti anno quinto ante natum Christum correctam ab illo Imperatore anni formam acceperunt, quos et longe ante id tempus verisimile est appendicibus illis, nomen Graecum fecisse. Nec adeo mirabile est, si Jacobus natione Graecus hoc nomen Epagomenarum sectariis suis tam AEgyptiis quam AEthiopibus, potius quam verum AEgyptiacum transmisit; quod abolitum tandem videtur, admisso semel illo ut notiore ac celebriore. Addis postremo signum, Hamzae adscriptum [gap: Greek word(s)] [gap: Hebrew words] in illa voce [gap: Hebrew words] , quod in nulla fit nisi quae sit ipsa origine Arabica. Hoc quidem scis melius quam ego; sed illud tamen non ignoro, quod unus omnium optime tenes, morem Arabum in mutandis, mutilandis, transformandis vocabulis quae aliunde acceperint; quibus non solum utuntur pro suis, sed suo modo ea vestiunt, ut jam inde amplius aliena agnosci vixpossint. Ne longe eamus. Nomen Servatoris nostri nonne ita transfigurarunt ac [gap: Greek word(s)] , ut origo ejus plane dissimulata sit? [gap: Hebrew words] vocant, et Isa pronuntiant. Quam longe hoc ab ipsis vocabuli natalibus? Hebraeis est [gap: Hebrew words] , radix, ut scis, est [gap: Hebrew words] servare; fidem tuam, doctissime Goli, hic interpello, quis omnino dicere posset illud [gap: Hebrew words] ab illa radice descendere? Quis non potius contenderet ab Arabico verbo [gap: Hebrew words] venire: profecto si aeque incertum esset utrum vocabulum Arabicum ab Hebraeo, an Hebraeum ab Arabico sumptum esset ac factum, non deteriore jure niteretur qui ab Arabico natales ejus arcesseret? Quis etiam imaginari sibi posset Arabes illos tuos [gap: Hebrew words] Iachia posuisse, pro eo quod esse ex Hebraeo deberet, [gap: Hebrew words] . Facile et quis posset illius vocabuli radicem sicut ab illis adulteratum est, in ipso Arabum solo quaerere et invenire.

Nec melius Graeca tractarunt. Cur enim [gap: Hebrew words] Aristo vocant pro Aristotele; cur [gap: Hebrew words] . pro Hippocrate? Quin et a nominibus, quae aliunde mutuati sunt, solent verba formare, ut exemplis multis probari posse ipse omnium optime scis [gap: Hebrew words] vocant quod est Graecorum infimi aevi [gap: Greek word(s)] , unde [gap: Hebrew words] curpalat, quod ipsis [gap: Greek word(s)] , et Latinum vetus cura Palatii. Inde fortasse verbum finxere [gap: Hebrew words] , lapidibus sternere. Quod si hoc verbum Arabicae est originis, quis non posset illud [gap: Hebrew words] inde deducere. Infinita hujusmodi recensere possem. Sed haec nimia sunt, quae non eo dicta sunt uti opinione tua te dimoveam, cum potius a mea ipse recedere ut tuam sequar paratus sim. Atque haec raptim ***. Patientia tua et humanitate me abuti dices et ipse fatebor ita esse, vellem aliqua in re operam meam tibi adprobare possem, nemini imperares citius et obsequiosius tibi parere parato quam tuo, tuique observantissimo Salmasio. Vale, et me ama.

EPISTOLA LXXIX. JOH. FRED. GRONOVIO.

NOn heic te morabor pluribus, nec detinebo fortassean gravioribus occupatum, quia certe et ipse sum. Lucretium hic habes, et literas ad Fabricium, quas ad eum curabis. Nondum rescribo Smitho nostro. Prima occasio hoc dabit, ubi fuero magis meus. Ne nunc quidem tibi scripsissem, sed Lucretium solum ad te ire nolui. Hoc ejus gratiae dedi, quem amo, ut meis comitatus abiret. Accepi nuper Parisiis Apologiam Apulejicum novo commentario Pricaei Angli, qui multa Monumenta inseruit ex Arondelianis marmoribus nondum visa, in his inscriptionem Cretensem vetustissimam duarum paginarum, quae soedus continet inter Hierapy dinos et Priansaeos. Quod ad Criticam attinet, non adeo [gap: Greek word(s)] mihi litasse videtur. Plura non addam. Vive ac vale; meque ama, et

vicinum tuum clarissimum Graswinkelium meo nomine saluta Leydae. XXI Junii: CIC. IC. CXXXV.

EPISTOLA LXXX. IOH. FRED. GRONOVIO.

TAntum abest ab ea judicii laude, qua optimas quasque calculo suo comprobasse emendationes censendus sit, ut contra non nisi de pessimis recipiendis auctor esse videatur. Rem tibi auctorem darem, si ad manum liber esset, quem propterea ad te misissem ut nosceres; sed amico utendum dedi, quem ubi recepero, tum faxo ad tuas quoque manus convolet. Inter meas praecipuas conjecturas hanc semper reposui, qua in eadem Apologia feliciter mihi emendasse visus sum, quod legebatur pag. 282. Elmenorstianae editionis: Quid enim si choragium thymelicum possiderem, num ex eo argumentarere etiam uti me consuesse tragoedi syrmate, histrionis crotalo ad trieterica orgia, mimi centunculo. Quo loco cum in libris offendissem scriptum, quod et membranae Florentinae confirmant, histrionis crocata, non dubitavi resectis superfluis et additiciis glossis corrigere, tragoedi syrmate, histrionis crocota, mimi centunculo. Quid enim ibi Crotalum facit, aut trieterica orgia cum thymelico choragio, quo vestes scenicae tantum continentur? At enim histriones eo tempore pantomimi, qui quod personas muliebres saepius desaltarent, ideo quasi propriam eis vestem assignat Crocotam, ut Tragico actori Syrma, mimo vel planipedi centunculum. Probavi alias pluribus hoc conjectaneum. Ita vero ille et in aliis fecit. Sed ex uno disce omnes. Nunc ad tuam venio loci illius, qui praecedente pagina ejusdem editionis Elm. Scias porro et olim mihi in mentem venisse quod ad illud attinet pulchritudine honestatos: sed aliter etiam ea verba reconcinnabam, hoc nimirum modo: Sed contra incomptum et serium pulchritudine honestatos virtutis amatores suos conciliare. In amore illo serio ac

philosophico amator, [gap: Greek word(s)] , considerandus et amasius [gap: Greek word(s)] . In illo virtus spectabatur, in isto forma. Ita Alcibiadem amabat Socrates, et iste illum mutuo. Sed nunc nihil mutem, nisi illud pulchritudine honestatos virtutis. Hoc enim video velle Auctorem, Amorem illum serium [gap: Greek word(s)] commendare non formae bono, sed virtutis pulchritudine. Nec curare an [gap: Greek word(s)] formosus sit, modo ad virtutem indolem habeat factam. Si quando autem etiam decora corpora commendet et conciliet, non florem corporis in iis consectari, sed ab eorum contumelia [gap: Greek word(s)] absterrere. Nihil itaque verius tua correctione. De altero loco e libro IV Metam. corruptissimum esse recte judicas. Hinc colligas, quam multa restent in politissimo Scriptore, quae novis Criticis laudem pariant, qui ex hoc mustaceo gloriam quaerere meditentur. Hoc agere potes, si bene jam te novi, aut nemo alius quem noverim. Proxime praecedit in veteribus libris fere omnibus saliens secaenasse crederet, pro quo viri docti certatim reposuerunt, saliares se caenasse caenas crederet. Atqui brevius fuit reponere, Salie se caenasse crederet. Hoc est, Saliorum in morem. Sequuntur verba, quae pro desperatis habes, quae liber Foxiensis Bibliothecae, quem contuli, sic scripta exhibet: Ego vero nunquam alias ordeo cibatus sum minut anti et diutina cogitatione virulentum semper eserim. Ita et in Florentinis membranis legi primus adnotavit Elmenhorstius. Inde faciebam olim, nec nunc demuto factum: Ego nunquam alias hordeo cibatus, cum minut atum et diutina coquitatione jurulentum semper eserim. Dixit hordeum sibi asino et equo recens affatim appositum, cujus hordei usu recentis et integri se nunquam alias assuevisse praedicat, cum non nisi minutatum ac diutina coctura ac bullitione jurulentum esitaret, quamdiu domo fuit. Ideo nec mirum, si vel ex homine asinus factus insolentem hunc cibum hordei recentis ac solidi aspernaretur, quod erat usitatum equorum ac Germanorum asinorum tunc, qualis ille Lucius non fuit, etsi videretur: qui humanos appetitus retinebat, et ad ea edulia pronus ferebatur, quae folitus erat in humana cute libenter antea vesci. Per hordeum minutatum

ac diutina coquitatione jurulentum palam est ptisanam designari, cujus usus apud veteres frequens. Diutina porro coquitatione jurulentum reddi esse in cremorem redigi non tibi pluribus probandum. Minutatum [gap: Greek word(s)] ... denotat; unde illud Tertulliani in Apologetico viris doctis non bene lectum nec intellectum sub finem. Sic enim libri legunt: Anaxarchus cum in exitum ptisanae, pilo contunderetur, Tunde, Tunde, inquit, Anaxarchi follem. [gap: Greek word(s)] . Inexitum ptisanae, quia sic hordeum tunditur, ac minutatur, ut exeat ptisana, aut ptisanae conficiendae paretur. Hoc hordeum, quod quadrupedibus pro cibo datur, revocat mihi in memoriam et alterum locum ejusdem Apuleii in fine Lib. III. Metam. Qui foena aeque male, exhibet asino nostro, ut heic equo simul et asino hordeum minutatum et coctum, hoc est, ptisanam, praebuit: Tunc igitur a rosis quidem necessario temperavi, et casum praesentem tolerans in asini faciem foena rodebam. Saltem dixisset foenum. Cur enim foena? sed et haec falsa manifesto lectio. Unde enim foenum quod roderet in via? In hortulo tum se fuisse dicit, ubi rosas paene vorarit, nisi se cohibuisset, ob eam, quam allegat, rationem. In stabulo tantum foenum rodere potuit. Atqui tum in via, ut dixi, et in hortulo ubi rosae, ubi nihil foeni. Fac herbam viridem fuisse. Herba viridis non est foenum. Sed nec diversorium suum appulerant Latrones, necdum quieti se dederant, nec asinum suum solverant, nec ei foenum apposuerant. Etiamsi solutus tum fuisset, non tamen foenum rosisset. Nam moxait insolitum se foenum prandere, initio libri sequentis, quo ex loco maxime arguitur non heic foena rosisse nostrum Lucium. Quid ergo? sane legerim, Et casum praesentem tolerans fraena rodebam. Vel etiam, mordebam. Cum a rosis necessario temperasset, ut verum simularet asimum frena sua se rosisse dicit. Apparet frenatos et capistratos tum fuisse, in via quippe. Tui judicii hanc conjecturam facio. Mille tales aut etiam meliores adeum Scriptorem habeo, nec tantum in Metamorphosi, sed etiam in Philosophicis. De quibus alias. Nunc rogo te ut meos ad smithum nostrum cures. Vale et me ama: Raptim, Leydae III Julii, CIC IC CXXXV.

EPISTOLA LXXXI. IOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

IN procinctru haec tibi scribo, immo jam accinctus ad iter, et jam jam iturus. Volui si potuissem prius ad te excurrere, et non insalutato tam caro capite discedere, sed per hos quindecim dies proxime elapsos expectare hîc coactus sum nuntium de nave bellica, qui heri circa decimam post coenam mihi allatus est, et nisi hodie Rotterodamum me sistam, non tempori adfuturum significavit. Cogor itaque vel hinc solvere plurimis ex hoc orbe amicis invisitatis quibus hodiernum et crastinum diem destinaram. Audivi ex nostro Elichmano, et cum dolore quidem, te chiragra laborare. Remitto tibi libros quos a te habui, et gratias pro eorum usura ago summas, ut et praeclaro Wickefortio pro columna Trajana, quam ei reddes. Non possum jam plura in hac praecipiti festinatione. Vale vir summe et Salmasium tuum ama. Leydae, VIII. Julii CIC IC C XXXV.

Lucretius tuus penes Gronovium est, qui eum a me petiit utendum ante mensem, quod cum bona tua gratia me facere posse putavi, abeo igitur repetas. Vale. Lectissimam uxorem cum tota familia reverenter saluto. Mea idem facit.

EPISTOLA LXXXII. AMONSIEUR GOLIUS. A Leyden. MONSIEUR,

I'ay este fort aise d'apprendre par vos lettres ce que jene pouvois scavoir d'un aultre, sans estre en peine du succes de vostre maladie, encore que Monsr. Elichman m'eust

asseure par les siennes, que vous estiez tout a fait hors de danger et en resolution de vous retirer loing du lieu ou ce mal contagieux regne a present si puissament. Ce qui pourra ret arder mon retour en vos quartiers, ne pouvant me resoudre, lors que le temps que j'ay pris ser aexpire, a reprendre le chemin de Hollande, que je ne sois adverti de l'entiere cessation de la cont agion. Ce que, je prevois ne devoir estre si tost, de la facon que je voy l'air y estre corrompu et infecte. Ie ne suis au reste en ceste Ville que depuis trois ou quatre jours, et ne fay pas estat d'y faire plus long sejour que dix ou douze jours au plus, pour y voir mes amis, et puis aller en Bourgogne, ou je demeureray aussi le moins que je pourray, afin de tascher de retourner devant le mauvais temps, si tant est que le mal diminue en vostre ville. Je n'ay peu encore bailler vostre Cosmographie Syriaque au Sieur Gabriel Syonita, lequel n'est pas en la ville, mais en une maison des champs qui appartient a Monsr. Hotman de S. Marc, ou il demeure depuis les Vacances du Parlement avec ledit Sr. Conseillier, ou est aussi Monsr. le Iay, et toute sa famille. Sa Bible n'est arrestee qu'a cause de laversion Arabique, apres la quelle travaille le Sieur Gabriel. Si tost qu'il sera de retour des champs, je luy mettray en main le dit livre, apres en avoir tire une caution suffisante pour la restitution, soit du Sr. Vitray, soit de quelque autre, qu'il voudra me nommer. Vous pouvez vous asseurer que j'en feray comme de mon affaire propre. Reposez vous en tout a fait sur moy. Ie vous envoye une lettre que vous escrit Monsr. de Peyresc. Il me mande qu'il est bien marri que deux lettres que Monsr. vostre frere luy avoit addressees, l'une pour vous faire tenir et l'autre pour un sien oncle demeur ant a Anvers, ont este esgarees dans le desordere et la confusion qui se fait lors qu'on les jette pesle mesle dans le vinaigre, en presence des Marchands interessez, et des intendants de la sante, a cause de lieux pestiferez, d'ou elles viennent. Il me mande qu'il en a adverti, en luy envoyant vos dernieres lettres, que je luy avois fait tenir, afin qu'il supplee par la prochaine commodite et qu'il reitere ce qu'il pouvoit vous avoir escrit par celles qui ont este perdues. Ie crois qu'il vous escrit ceste histoire tout au long, et le soing qu'il

a pris de es faire chercher et comme il n'y a pas eu moyen de les recouvrer Le dit Sr. de Peyrese aretire des mains du Pere Mersenne son livre de la Musique Arabe, et m'en a fait faire une copie par un Maronite, qu'il m'a envoye pour vous faire tenir. Ce que je feray par la premiere commodite que je trouveray, et qui me semblera seure. Il m'escrit que si vous n'estes pas content de cette copie, qu'il nous envoyera loriginal quand nous voudrons, et au premier mot que nous luy ferons scavoir. Il a entre les mains une Grammaire AEthiopienne qui comprend aussi d'autres langues et dialectes qui en approchent et me promet de l'envoyer avec l' Ebenbitar qu'il arecouvre pour moy tout complet, en assez gros volume, avec les Evangies en langue Cophte. Il a perdu touts les Prophetes en mesme langue, qui luy venoient avec tout plein d'autres livres tresrares, par la perte du navire du Capitaine Beaussier. Entre lesquels estoient des Tables Astronomiques en Arabe, dont on faisoit grand estat. Je luy avois fait mention d'un traicte Arabe de Ponderibus et mensuris d'Abulcasim qui est a la fin de vostre Ebenbitar. Et parce qu'il y along temps qu'il travaille sur ceste matiere, et ramasse tount ce que es Aucteurs en ont escrit de toutes langues, il desireroit fort voir ledit traicte. C'est pourquoy j'oseray vous prier de le faire transcrire par vostre Amanuensis, et me l'envoyer pour luy faire tenir. Je luy envoyeray au plustost, et par la premiere or dinaire, vostre Livre de la Musique. Il m'escrit qu'il est tousjours apres a faire expedier la copie de l' Abraham Peritzol pour Monsr. l' Empereur, lequel il n'a pas mis en oubli, et me rend raison du retardement, laquelle est fort juste. Vous le pourrez dire au dit Sieur l' Empereur, auquel je baise humblement les mains. Pour nos nouvelles, elle ne sont point tant bonnes du coste d'Allemagne. Nos troupes ayant este contraintes de repasser le Rhin, qui ont este poursuivies par ... jusques auprez de Mets avec perte des nostres sous la conduitte du Cardinal de la Valette. Pour le Duc Charles, il est retranche vers Cambervilliers, ville de Lorraine, et si bien retranche qu'il est impossible de l'en faire sortir pour l'attirer au combat, ou pour le repousser plus loing que par la famine a quoy l'on travaille. Le Roy

doit estre bien tost ici, a ce que l'on dit. D'autres neantmoins asseurent qu'il demeurera jusques a ce qu'il se face quelque crise. Ie vous en manderois d'avantage, et de plus particulieres, si j'estois certain que la presente deust vous estre bien tost rendue. Mais tout ce que je vous pourrois mander de nouvelles, sera vieux devant qu'il arrive a vous. Ie vous remercie au reste de tant de bien veuillance qu'il vous plaist de me tesmoigner, et m'enrevengeray par touts les moyens a moy possibles, et a toutes les occasions qui s'enpresenteront. Cependant je vous prie de croire que je veux demeurer eternellement,

EPISTOLA LXXXIII. AMONSIEVR DE PEYRESC, Conseiller du Roy en son Parlement A Aix.

IE vous ay faict tenir un livre intitule Fasti Danici, imprime en Dannemarck, que vous serez bien aise de voir. Vous y verrez avec plaisir la facon de compter le Calendrier de ces peuples Septentrionaux qui n'a point encore este si bien dechiffree que par cet Autheur. Ily a tant de choses en vos trois lettres aux quelles je doibs response, que je ne scay par ou commencer. I'attends tousjours avec grande impatience vostre Grammaire Cophtique, avec le Lexicon. Ce peu que vous m'en avez fait voir, m'en aencore excite l'ardeur au double, pour y avoir recognu, que les observations que j'avois faictes sur l'analogie de tout plem de poincts de la Grammaire se sont trouvees vrayes. Ie

voudrois que vous vissiez ce que j'ay mar que ily a trois ans; vous ne me voudriez point de mal, pour l'avoir si bien rencontre avec si peu d'aide et de lumiere que j'avois pour lors. I'ay admire dans les lettres du Pere Iesuite, les belles promesses qu'il nous faict. Ie suis des moins jaloux. I'ay pourtant quelque petit remors que la gloire, a laquelle je pretendois, de decouvrir le premier et mettre au jour une langue si noble et si ancienne et incognue depuis un si long temps, me soit ravie si hautement que de premier abbord l'on nous fournisse une Moisson toute entiere, sans aucune reserve d'y trouver seulement de quoy glaner. Cela me met au desespoir. Ie ne lairrois pas pourtant de contribuer de tout mon possible a faire imprimer en Hollande ce bel et grand ouvrage, si tant est que l'edition nes'en peut faire a Rome, et j'avois dessein si j'y fusse demeure cet hyver, de faire fondre a Leyden des Characteres Cophtiques par un homme qui m'a este monstre par le Sieur Golius qui les scaura faire tres elegamment et nettement. Quant a l'origine du mot et appellation des Cophtes, j'ay veu dernierement dans un livre de Geographie Arabe d'un Autheur nomme Jacuthi, la confirmation de mon opinion que je vous ay declaree autrefois, qu'il venoit du nom de la Ville [gap: Greek word(s)] , qui estoit un tres celebre et renomme emporium en la partie de l' AEgypte superieure, et non du mot [gap: Greek word(s)] . Ie ne doubte point au reste, que l'autre opinion que j'ay, ne setrouve pareillement vraye, que le vulgaire AEtiopien n'approche du Cophte, s'il n'est le mesme; a quoy nous apportera un grand esclaircissement vostre Grammaire AEthiopienne, puis qu'elle contient aussi d'autres dialectes semblables ou approchantes. Ie me resjouis de la travaille que vous avez faicte de l'Ebenbitar complet. Peut estre qu'il sera plus entier que l'exemplaire de Golius, avec lequelest relie le Malahyla, qui estun Autheur Persan, qui a fait l'Epitome du mesme Ebenbitar, au quel il a adjouste en beaucoup d'endroits l'exposition des mots Persans, comme la plus part des noms des Simples chez les Arabes sont d'origine Persienne; ce qu'on peut hardiment asseurer, si tost qu'on les void passer quatre ou cinquesyllabes: dans celuy de Golius j'ay trouve le Dioscoride entier, que j'avois autrefois collatione avec un M. S. de la Bibliotheque du

Roy, escrit en lettres Capitales et fort ancien, les varietes du quel sont tout es confirmees par la version Arabique. Nous laisserons l'Arabie pour revenir a Rome, et parler de nostre Milice Romaine. C'est un dessein ou j'ay este porte par le commandement du PRINCE d' ORANGE, lors que j'y pensois le moins, sur lequel toutefois j' avois de long temps de fort belles remarques, qui renverent presque tout ce qui en a este dit par ceux qui en ont escrit jusques icy, tant Francois et Italiens, que du peuple Latin, c'est a dire de Nos Critiques. Tout ce que j'en escriray tant pour la Castramet ation que pour la maniere de ranger en bataille, et de touts les ordres, offices, et facon de laguerre, division de Legion, sont autant de paradoxes, lesquels le prouveray pourtant si fortement qu'ils ne le seront plus apres mon escrit veu. Pour ce qui est de la Hasta et des troupes des Hastati, que je pose avoir este ab solument abolis sous les Empereurs, depuis les guerres Civiles de Caesar et Pompee, la preuve m'en est si facile qu'il n'est rien de plus certain. Ces Inscriptions que vous opposes au contraire ne la renversent point, mais il les faut entendre de la facon que je le monstreray. Ily avoit un Corps de Hastati dans la premiere Milice, telle que Polybe la descrit, c'estoient les plus jeunes de la Legion apres les Velites. Ce corps de Hastati en chaque Legion estoit divise endix Compagnies, chacune desquelles estoit commandee par un Capitaine? nomme Centurio, et se nommoit chacun d'eux selon l'ordre des Compagnies; Primus Hastatus, secundus Hastatus, jusques au Decimus, qui commandoit a la dixiesme Compagnie des Hastati. De mesme de Principes, et des Triarii, lesquels, parce qu'ils s'appelloient aussi Pilani, le premier Capitaine des dix de ce corps estoit appelle Primus Pilus, ou en un mot Primipilus. Je le trouve encore nomme dans une ancienne Inscription Prior Triarius comme Prior Princeps, dans Caesar, le Primus Princeps, c'est a dire le premier Centurion ou Capitaine du Corp des Principes. Voici donc Lesecret qui n'a encores este decovuert par personne. Lors que la Legion estoit divisee en ces trois Corps ou Regiments de Hastati, Principes, et Triarii, ils observoient ce mesme ordre, en faisant les ordres de leur batailles. Les Hastati

commencoient la meslee. S'ils estoient rompus, ils seretiroient derriere les Principes et passoient par les intervalles des bataillons des Principes; et puis les Principes de mesme s'ils venoient a estre repousses se mettoient a couvert derriere les bataillons des Triarii, qui estoient trouppes de reserve qui faisoient l'arriere garde de toute l'armee. Or tout cet Ordre et cette distribution de la Legion en ces 3. Corps, comme aussi la maniere d' or donner la bat aille (premierement, par les plus jeunes nommes Hastati; et puis par ceux qui estoient un peu plus aagez appelles Principes; et en suitte par les plus vieux soldats et plus experimentes, appelles Triarii) a este entierement abolie par lanouvelle division de la Legion, laquelle a eu lieu sous les Empereurs, lors que les Legions ont este distribuees chacune en X Cohortes. Ce qui ne pouvoit pas estre ni avoir lieu lors qu'elles estoient divisees en XII a XV Corps ou Regiments d' Hastati, Principes, et Triarii. Ce que je puis prouver par des demonstrations aussi certaines que les Geometriques. En effect vous ne tronveres plus sous les Empereurs ni dans Caesar mesme de batailles rangees par l'ordre des Hastati, des Principes, et des Triarii. Vous n'y rencontrerez jamais aucune mention de Triarii, laquelle est fort frequente dans les guerres de la Republique descrite par T. Live, ni des Principes, ni des Hastati, pour estre des corps separes de la Legion, dont on composoit autrefois des uns l'avangarde, des autres la bataille et des troisiesmes et plus vieux l'arriergarde. Si vous lisez un Hastatus ou un Princeps, ce n'est plus qu'un nom d'office qui estoit reste de l'ancienne division; et voici comment. Dans la premiere Milice les promotions ce faisoient de la sorte que du Primus Hastatus, qui estoit le premier Capitaine du Regiment des Hastati, s'il venoit a monter, on le faisoit le premier Capitaine de Principes, qu'ils nommoient Primus Princeps. Ce Primus Princeps montant d'un degre plus haut prenoit la place du Primus Pilus, quand elle vaquoit par mort. C'estoient la les trois premieres Charges de la Legion, pour ce qui estoit des Capitaines, c'est a dire les trois premiers Centurions. Les trois suivants estoient Secundus Hastatus, le Secundus Princeps et le Secundus Pilus. Or par la nouvelle division, qui a este depuis

introduitte de la Legion en X cohortes la premiere cohorte, comme estant la plus honorable, estoit remplie de plus vieux soldats jusques la que des CCCCCC Triarii, qui ne passoient pas ce nombre en la, primiere division de la Legion, on en composa puis apres la premiere cohorte, qui estoit de pareil nombre et au lieu qu'anciennement les Triarii ne combattoient que les derniers, par la nouvelle institution ils se trouvoient les premiers en rang de battaille. Car ils commancoient a ranger leur batailles par la premiere cohorte qu'ils mettoient a la pointe du bataillon. Cette premiere cohorte avoit l'aigle de la Legion a laquelle commandoit le Primipilus, qui estoit autrefois le premier Centurion des Triarii. Or comme apres le Primipilus le plus digne Centurion de la Legion estoit le Primus Princeps, et apres luy le Primus Hastatus; ces trois premiers Centurions ont este mis en la premiere cohorte, qui avoit encores trois autres Centurions les trois premiers, d'apres qui estoient le Secundus Pilus Princeps et Hastatus: ce sont ces primi Ordinis Centuriones que nomme Tacite, qui les met au nombre de six qui estoient les six premiers Centurions de la premiere cohorte. Or bien souvent dans les Autheurs vous trouvez que le premier Hastatus est nomme ab solument Hastatus; I'en ay remar que plusieurs endroits qui ne laissent point de doubtes apres eux. C'est donc en cesens qu'il faut entendre Hastatus Legionis dans les Inscriptions posees et dedies sous l'empire des Caesars, qui ne vent dire autre chose que le troisieme Centurion de la Legion c'est a dire le Primus Hastatus. De tout ce que dessus j'en ay tant de preuves concluantes que j'en doubte moins que du jour quand il est en son midy. Pour ce qui est de Hasta pura qui estoit entre les recompenses pour les soldats qui avoient bien fait, elle ne fait rien a croire que sous les Empereurs cette arme fust en usage dans la Legion Romaine. C'estoit un bois que la Hasta sans fer qui ne servoit que d'ornement et de parade en la maison du soldat qui l'avoit meritee; comme le vexillum, qui se donnoient pareillement aux plus vaillants, qui le pendoient en leurs maisons pour preuve et tesmoignage de leur vaillance. La Hasta pura n'estoit point en usage dans le Combat. Si vous y mettiez le fer, vous perdez la marque de la recompense d'honneur, en la rendant propre

de s'en servir a la guerre. Autrement s'ils eussent voulu les remuner es d'une Hasta commune, et qui eust deu servir et n'avoir point de differance d'avec les vulgaires, ils n'avoient qu'a les donner toutes ferrees, elles en eussent este et plus cheres, et plus utiles. Car un bois sans fer est de moindre pris qu'un qui a sonfer. Mais toutes ces recompenses militaires n'estoient que marques d'honneur, et ne regardoient ni le profit ni l'usage: tesmoins les couronnes de Chesne, de gramen, d'olivier, et autres bagatelles. La Hasta pura estoit de ce nombre. Quant a la Hasta avec son fer, il est vray que les Hastati et les Principes en la premiere milice en estoient armees, et Polybe les appelle [gap: Greek word(s)] ; que tous nos Critiques ont eu tort de tourner Pila: car ce sont Hastae. Les seuls Triarii portoient les Pila que Polybe appelle en sa langue [gap: Greek word(s)] . Nos gens se trompent lourdement, qui les interpretent Hastae. Et quelles gens? Lipse, Casaubon, touts les Francois, tous les Italiens. Il faudroit, si l'arme peculiere de Triarii eust este l'hasta, qu'eux eussent este appelles proprement Hastati: ou au Contraire tous les Autheurs nous appreuvent qu'ils estoient nommes Pilani, a cause des Piles dont ils usoient en guerre: et les Hastati, et Principes, parce qu'il, combattoient avant les Pilani ou Triarii, estoient appelles Ante-Pilani; soubs lequel nom ils comprenotent et l'avangarde et la bataille. Depuis que l'ordre a este change, et que ceux qui combatoient anciennement les derniers ont pris la place de premiers, on a oste les Hastas aux Legionaires Romaines, et les at'on tous reduits a une sorte d'armes, qui estoit un Pilum; et ce avec toutes sortes de raison. Le Pilum estoit une arme plus forte et plus robuste que la Hasta, laquelle n'estoit bonne qu'a estre lancee et jettee de la main. Le Pilum outre qu'il se dardoit, aussi pouvoit encore servir d'arme de main. C'est pourquoy ceux qui les portoient estoient gardes pour un dernier renfort quand tout le reste estoit defait et rompu. Dans les nouveaux Ordres ou les Pilani combattoient les premiers, quelle apparence il avoit y de garder les Hastati pour la bonne bouche, qui estoient armes plus a la legere? Ou les Pilani n'eussent peu rienfaire, quelle esperance pouvoit on avoir de l'armure des Hastati? Car il a tous jours este obserue dans la guerre

par toutes les Nations, que les plus legerement armes commancassent la meslee, et attaquassent l'escarmouche, et tinssent les premiers rangs de la bataille, et non au contraire. J'ay trois ou quatre passages de Tacite, par les quelles il appert que le Pilum de son temps estoit l'arme propre du soldat Legionaire et l' Hasta du soldat auxiliaire qui estoit plus legere. Tout au rebouts du temps de la Republique les deux tiers, voire les trois quarts de la Legion estoient armes d' Hasta, et les seuls Triarii qui n'estoient jamais plus en nombre dans chaque Legion que de CCCCCC portoient le Pilum. C'est une Hasta. qui esten la main da Dieu Mars dans les vieilles medailles qui a le fer contrebas fait en triangle, ou le fer des Pila estoit romme vous le voyes dans la Colomne de Traian, ce que j'ay monstre par une infinite de tesmoignages des Anciens qui ne peuvent estre contredits. C'est ce que je vous puis escire a present. Cependant je suis et demeureray a jamais,

EPISTOLA LXXXIV. IACOBO GOLIO. Leydam. Clarissime ac praestantissime Vir,

EX quo a vobis digressus sum, ne vivam, si ulla majore me perfusum voluptate meminerim quam nuper, cum tuae mihi redditae fuerunt. Quantae enim putas laetitiae mihi argumentum fuisse, quod ex illis intellexi, quem unicum inter paucos vere amicum sum expertus, vivere et valere, in tanta praesertim quam apud vos grassari audiebam aeris pestiferi lue. Falleris si credis quicquam mihi optatius aut gratius hoc nuntio contingere potuisse. Ad me quod attinet, etiamnunc

optima valetudine fruor. Cum omnibus meis, quos ex Hollandia huc mecum vexi. Quid mirum inter meos, et natalem saluberrimumque aerem haurienti, si bene valere contingat. Vereor ne hoc tempus quod hic jucundissime transigo, ut nunc vix sentienti effluit, nimis cito videatur effluxisse, ubi de reditu ad vos erit cogitandum. Qua de re ne possim statuere ante hirun dinum adventum multa sunt quae prohibeant. Quis enim mihi primum suadere posset idoneus auctor, ut hac tempestate quos Sidonia vix urbe revelli, rursus agam pelago, uxorem gravidam et partui vicinam cum parvis liberis? Hoc a me exigi nunc haud ita iniquum foret si in saniores plagas esset revertendum quam vestra est isto tempore. Audio tamen multum se remisisse pestilentiae vim, et numerum quotidie diminui quem in censum suum Libitina deferre solita erat, tunc cum maxime fervebat ejus opus. Nec mihi imputabitur quod temporis concessi metas excesserim, cujus plusquam dimidiam partem in itinere consumpsi, ventorum [gap: Greek word(s)] culpa, non mea. Ab aliquot hebdomadis nullas me ab Elichmanno recepisse sane miror, quum ter aut quater ad eum scripserim. Quam metuo ne quid illi mali acciderit, quem intelligo vitam suam admodum [gap: Greek word(s)] amicorum non solum sed etiam [gap: Greek word(s)] tuen dae sanitati impendisse, vel exposuisse potius. Sed Deus de illo meliora. Quem in maximo mali ardore praestitit incolumem, pro sua benignitate, qua et saluti publicae providit, hunc sanum quoque nobis cum reliquis viris optimis atque amicissimis custodiet. Nunc ad alias Epistolae tuae partes veniam excutiendas. Syriacam Cosmographiam tradidi doctissimo Gabrieli, pro quo cavit mihi restituendam Dominus le Jay, ille qui suis sumptibus magna illa Biblia curat edenda. Promisit idem Sionita se mihi eam redditurum post alterum aut ad summum tres menses. Referam eam igitur mecum, salvamque tibi reducam. De humanitate et beneficentia Peirescii nostri quae dicis profecto verissima sunt, nihilque dici de hujus candore, liberalitate, ac magnificentia potest, quin omnia omnium verba factis exuperet. Quod ruborem inde tibi suffusum narras,

cum deleri ex tuo illo ingenuo velim. Injuriam quippe optimo viro puto fieri, quum timide beneficia quae tam cupide offert et cupidius confert, accipiuntur. Obligatur quum obligat. Nihil umquam tale vidi. De tuo fratre scribebat nuper magnos eum progressus in linguis Orientalibus facere, atque ei se misisse Lexicon illud Mediolanense, de quo fama ingens eo perlata fuerat. Vix concipi potest quotve quibusve modis me demereri quotidie pergat. In eo nunc est ut captivum in mei gratiam redimat a piratis, cujus eripiendi haud exiguam spem sibi adlucere in posterioribus ad me scribebat. Quem captivum dices? Psal terium Manuscriptum [gap: Greek word(s)] , Lingua Hebraica, Syriaca, Graeca, Coptica, AEthiopica, Persica, et Armeniaca. Expecto jam ab eodem Historiam animalium Arabicam absolutissimam, per Alphabeti seriem conscriptam, quam prima occasione se missurum promisit. Scripserat etiam mihi ante alterum mensem recuperata sibi triginta volumina Eben Chalidon quae de omnibus Scientiarum generibus tractant. Sed cum tot jacturis hactenus vexatus fuerit, refrigeratam suam cupiditatem de illo emendo, nec aliter empturum fore nisi ipsi calcar adderem, et faces quodammodo subjicerem, quibus ardor ejus, non extinctus quidem ille, sed sopitus, excitaretur. Si quid de illo Auctore scis, aut quanti sint pretii de quibus agit, mihi rescribas rogo, ut possim Peirescium nostrum, si tanti videatur ille Scriptor, ad eum comparandum incitare. Autographum de Musica Arabicum brevi nos habituros pollicitus est. Interim Apographum tibi mitto, in incertos viae casus, cujus eo minor jactura si intercidat futura est, quod ipsius Originalis, ut vocant, exemplaris copiam sumus habituri. Ad Instrumentalem Musicam, quantum potui colligere aut intelligere, factus videtur ille liber, et de Tonis et chordarum modulationibus variis tractrat: vocabula ipsa artis, quae [gap: Greek word(s)] Graeci vocant, Persica fere sunt, nisi fallor. Tu melius judicabis. Indicavit porro idem Peirescius [gap: Greek word(s)] hominem mihi, qui Lutetiae Parisiorum moratur, qui tria aut quatuor Vocabularia Persico-Arabica, aut Persico-Turcica penes se habet integerrima et plenissima. Sed

eum hominem non potui invisere, quia redditae ejus mihi litterae sunt eo ipso die quo Parisiis discessi, iter huc facturus. Accepi simul ab eo literas commendaticias ad Dominum de Loches, qui Capucinorum Prior est, apud fanum Sancti Romorantini, haud longe ab Aureliis situm, quibus eum pro jure amicitiae rogat, ut omnia mihi sua in linguis Orientalibus, quarum callentissimus est, adyta aperiat et impertiatur. Ille ipse est, cujus literarum apographum apud me vidisti a Peirescio missum, in quibus se peritum Linguae Persicae, AEthiopicae, Turcicae et Arabicae praedicabat. Neque id sane immerito, uti a plurimis Lutetiae didici, qui ipsum probe norunt. Invisere eum decrevi priusquam ad vos redeam, si tamen mihi haec tantula morae libertas per Curatores concedatur. Quod ad libros illos Arabicos spectat, qui venales prostant, negat qui eos habet in potestate minori pretio traditurum quam mille Florenorum. Sanctissime jurat pro bis mille Florenis sibi imputatos ab illo ingenioso Medico, cujus negotia actoris nomine tractavit. Hanc sibi mercedem pro opera ab eo tributam, quam duorum Florenorum millibus aestimavit. Optionem praeterea sibi factam utrum ejus aestimationis tapetes Persicos accipere mallet, an hos libros: libros vero maluisse, quia tapetes nimis cari sibi visi essent, nec hujus valoris quo dominus suus eos taxaret. In libris aeque sibi fucum obductum. Hominem familiariter novi, nec mentiri ipsum puto. Fuit olim amanuensis Rigaltii nostri. Nemini nisi mihi ostendere Libros illos antea voluit. si quis empturiret, non aliter nisi opertos ac tectos se venditurum ajebat. Ante aliquot dies Puteanus ejus nomine ad me scripsit, si libri mihi placerent eo pretio quod indicaverat, auferrem, si non placerent, ipsi signifi carem quam primum, quia alii emptores instarent. Gaulminum Puteanus esse, qui emptionem eorum librorum ambiret, me certiorem fecit. Ditissimus est et cupidissimus, addo et scientissimus illarum linguarum. Non difficulter itaque crediderim, pretii rationem neglecturum, modo cupiditati faciat satis. Ut vetus ille amicus meus est, non despero, si emat fore ut usum impetremus ab eo

quorumcunque voluerimus exemplarium. Ubi rescivero emisse, non mihi deero. Interea si quid est aliud in quo possim tibi gratificari, nisi pro tuo jure imperaveris non pro amico feceris. Scis enim et scire debes ad omnia semper officia paratissimum et obsequentissimum tibi fore

EPISTOLA LXXXV. JOH. FRED. GRONOVIO.

FUge, bene laetae eritis res, quandoquidem a meo Gronovio literas accepi, eo praesertim tempore quo minime eas exspectabam: quo nomine mihi gratiores fuisse fatear oportet. In tanta intercapedine locorum, quaenos invicem dispescit, post tantum temporis, quo inter nos neque per literas neque alio quocunque modo licuit officium reciprocare, quo alter alterum appellaret, non poterat quicquam mihi optatius accidere. Quo sapidiores etiam essent, eas condire voluisti interioris tuae literaturae tinctura, in qua parem ubique, ut in caeteris tuis, [gap: Greek word(s)] monstras. Probae enim sunt, quis enim aliter censeat conjecturae omnes illae tuae in Silium, quarum me participem fecisti. Impense mihi adrisit illa de uventis vocabulo aliquot locis restituto, quod in multis primae classis Auctoribus olim memini bona Dea Critica favente reponere. Nec illum Petronii omiseram, de uventibus oculis pro niventibus. Quo nihil certius. Latinitatem nostrorum hominum tum reprehendebam, qui nescie ru distinguere inter humidum et uvidum. Sic uvidum hiberna de glande redire suum Menalcam dixit Poeta: Sic Lyricus uvida vestimenta se potenti maris Deo appendisse asserit. Uvidi et uviduli oculi sunt lacrymis madidi, non humidi aut humiduli. Notavi plura

auctorum loca, quibus hic error obrepsit. Sed libris nunc deficior, ut ea propalam faciam. Silii versus, in quibus opem meam imploras, mihi pro deploratis. Nunc certe iis non succurro, libris omnibus destitutus, qui adjutorio ad aliquid reperiendum esse possent. In primo tamen ex lib. III. legendum fortasse foret:

literae non abludunt, si transponantur ex Tam dirum. In Trojam pro adversus Trojam, ut in illo Ovidiano:

In altero de Pirene nihil prorsus video. Sub illo Serpentem latere existimem nomen infantis, quem Pirene edidit. Hoc quaerendum in fabulis. Nihil memoria suggerit, et libri ad manum nulli. Nec enim puto sic illam exhorruisse patrias iras ut serpentem. Ut in illo, cane pejus et angue vitare. Sed haec hactenus. Quod editionem attinet tuorum Miscellaneorum, doleo publicum tam diu hoc bono carere, lucripetarum hominum vitio. Si litterae tuae me adhuc Lutetiae haerentem deprehendissent, rem factam nunc haberes. Spero enim effecturum, ut meus typographus hoc in se recipiat. Nec unum habeo tantum, qui mihi sit obnoxius. Si alter refutabit, tertius non inficiabitur. Sed huic rei non possum antea vacare, quam Lutetiam rediero. Quod post mensem unum aut alterum spero futurum. Interim vale ac me amare perge. Divione, idibus Februariis, CIC. IC. CXXXVI.

EPISTOLA LXXXVI. IOH. FRED. GRONOVIO.

ADventum meum, Doctissime Gronovi, tibi volenti ac laeto accidisse non miror: gaudeo magis. Ne mirari debeam, amore, quo me, ex quo sum tibi cognitus, prosecutus es, effecisti. Nec vero sine ratione ea laetitia elatus

sum. Quid enim mihi optandum magis evenire queat, quam me ab amicis absentem desiderari, praesentem diligi? idque eo mihi gratius, quod a paucioribus praestatur. Scis enim raritate res omnes commendari expetibiles. Volupe igitur mihi est in tanto aliorum numero, qui me ubivis esse quam ubi nunc sum mallent, esse aliquos saltem, qui me hic non illibenter nec inviti videant. Te unum ex illis esse non magna mole tibi laborandum, ut mihi persuadeas. Primum quia te novi, atque ut nossem qualis erga me esses, multis argumentis ab his aliquot annis, ex quo inter nos invicem utriusque nostrûm notitia intervenit, ostendisti. Deinde quia scio te scire me semper ab eo, tempore tuis studiis impense favisse. Quae res si minus ex voto mihi hactenus cessit, effectûs, ut ita dicam, defectum bona voluntas suppleverit. Omnia feci, ut curae tuae in Gallia possent edi. Sed ea tempora inciderunt, quae typographos nostros Parisienses ab omni cogitatione tali aversos alia coegerunt curare et cogitare, quam de libris publicandis, quae merx inter arma ut paucos invenit emptores, ita pauciores habet qui hujusmodi mercis velint esse propolae. Ea re distuleram ad tuas posteriores, quas in Burgundia accepi, responsum, quod sperabam me tibi hoc negotium, ubi Lutetiam venissem, ex sententia confecturum. Sed aliter cecidit. Nam typographus meus mihi obnoxius multisque nominibus obligatus opus meum de Militia Romana vernaculo sermone scriptum, suscipere se posse edendum hoc certe tempore negavit. Habebam tum et in manibus amici intimi Observationes sacras omni eruditione conditas, mihique ad hoc commendatas, ut excudendas per typographum Parisiensem curarem. Sed idem ab omnibus quibus eas committere volui, responsum tuli. Gallica terribili tremit horrida terra tumultu. Coactus itaque sum eas mecum huc adferre, si forte faventes typographos nancisci potuero, ubinunc omnia sunt quietiora. Haec volui te scire ut eadem opera non ignorares, quam frustra hic tibi metus insederit, quasi tu mihi excidisses. Quod ut a moribus meis longe abest aeque a tua suspicione abesse debet. Te in eo esse, ut

Statii Sylvas illustriores reddas, laetus etiam accepi, et fateor operam a te in illis sublucandis collocari posse et utilem et bonam. Post aliorum messes, non spicae tantum legendae aliquae restant, sed etiam quae in corbem mittantur, multa superesse reipsa probabis. In aliis quae tuo Marte expiscari parabis, non irritus operae fortasse discedis. Immo certus sum pleraque ex voto tibi successura. Quae a me petis, vereor ne in his frustra sis. Si quid olim in me [gap: Greek word(s)] fuit, ecquid scis illud omne jam aetate decoxisse? Non sum qui fueram. Aliquid singuli anni carpunt non solum ex corporis bonis, sed etiam exanimi. Dices non me id aetatis esse, ut hac excusatione uti possim. Sed nosti ut multi sunt, qui vigore annos anticipent, ita esse non paucos qui deserant. In Epicedio Pileti aquam tibi in istis haerere fateris:

--- Vitae modo carmen adultae
Nectere tentabat juvenum pulcherrimus ille
Cum tribus Eleis, etc.

Merito sane quid illa sibi velint, quaeris, Vitae carmen adultae parva mutatione lego: Vitae crimen adultae. Sic et totus locus aliter quam vulgo interpungendus:

--- Sed gnara dolorum
Invidia infelix animi vitalia vidit
Laedendique vias, vitae modo crimen adultae.
Nectere tentabat juvenum pulcherrimus ille
Cum tribus Eleis unam trieterida lustris:
Attendit torvo tristis Rhamnusia vultu.

Poetae solent, sed et aliquando Historici acerba funera plerumque Invidiae ipsi, quam [gap: Greek word(s)] , et invido alicui numini tribuere, quod praestantissima quaeque in terris nolit diurnare. Apud illam divinitatem crimen est vel pro crimine habetur in adulto corpore virtutis magna spes exoriens et sese exercens. Ideo statim eam in medio cursu demetere satagit, priusquam ad frugem et maturitatem perveniat. Nullum aliud itaque crimen in Pileto fuisse vult propter quod invisus Diis esse potuerit, ut propterea ab his e numero vivorum exscindi

scindi debuerit, praeter vitam adultam, cujus merito Invidiae ipsi, hoc est, Nemesi, quam eandem cum Invidia faciunt, coepit esse invisus. Sequentia sane non dubitabis ita esse commutanda. Nectere ille parabat, sive tentabat, cum tribus Eleis lustris, hoc est, tribus Olympiadibus, unam trieterida, qui decimus nonus annus est, flos ipse aetatis in illis praecipue qui forma commendantur, ut hunc Piletum commendat Statius. Nihil in praesentia succurrit, quo mederi huic loco per te desperato possim. Sequitur alter de quo meam pariter sententiam exquiris, qui mihi videtur longe portentosius deformatus ex Lacrymis Etrusci, quem, ne te teneam aut pluribus circumagam, sic emendandum puto:

--- Hibernos citius numer averis imbres
Silvarumque comas, vel aquas quot in amne sequaces
Exitus evolvit.

Scis exitus amnium dici ostia eorum, quibus in mare se exonerant. Evolvi etiam in mare dicuntur, cum in mare exeunt per illa ostia. Memini ita locutum politum scriptorem Curtium. Sed nunc locus ad manum non est. Aquas sequaces in amne eleganter appellat, quia unda sequitur undam. Posset tamen etiam legi, fugaces. Lympham fugere dixit Horatius. Meministin' te in quibusdam tuis, quas in Gallia accepi, quaerere ex me super illo versu Silli de Pirene:

Cum rescripsi, nihil habebam quod dicerem. Vix epistola manu exierat, subiit mentem suspicio serpentem istic haberi, vel ex errore Auctoris ipsius, vel si ille purgatus, scioli saltem lectoris alicujus. Pirene peperit ex Neptuno [gap: Greek word(s)] nomine. [gap: Greek word(s)] autem vel [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] , nam tribus his modis dicitur serpentis genus est, sparsi maculis, ad instar milii granorum. Cum itaque scripsisset Poeta, siquidem ita scripsit: Edidit alvo, Namque ut Cenchrean, quidam qui sciebat [gap: Greek word(s)] esse serpentem, ita ad oram notaverat, quod postea in contextum irrepsit. Atque haec obiter et raptim. Ad

Epistolas Casauboni [gap: Greek word(s)] quod attinet, tibi edendas commendatas esse a Riveto sane laetor, et magis quod etiam nunc edi significas. Nulla mihi earum apographa praeter unum quod ad te mitto tibique commendo. Auctor, ad quem scripta est, Consiliarius est Regius in Senatu Divionensi, et mihi amicus, qui interesse suae famae putat posteris innotescere se notum fuisse tanto viro. Vale et me ama. Ley dae A. D. prid. Non. Feb. CIC IC C XXXVII.

EPISTOLA LXXXVII. JOH. FRED. GRONOVIO.

REcte atque ordine ajo te fecisse, Doctissime Gronovi, qui cum videres me ad constitutum non venisse, librum eum miseris, cujus maxime cupiens eram. Idem mihi nunc faciendum intelligo de illo, quem a me petiisti, praesertim cum adhuc nesciam, an tota hac septimana possim Hagam excurrere. Cypriani codex non ea omnia continet quae sperabam, et non nimium bonae notae est. Videbo tamen ex collatione aliquot locorum, an mihi usui esse possit, et statim eum ad te remittam, ne in quaestione sit domino, quem eum reposcere dicis. Honores, quos mihi gratularis, eo mihi nomine maxime grati fuere, quod non petenti nec ambienti oblati sunt. Quos sic nihilominus aeque possum contemnere, ut nunquam eos appetii. Quod vereor ut illis possim probare, qui facile sibi persuadebunt, eo sine eos mihi expetisse. Sed opinentur illi quod voluerint, conscientia mea optima teste nixus, quicquid dicturi sunt, ad me pertinere non putabo. Certum autem mihi est ac semper suit illis vitiis nihil aliud quam dissimiles opponere mores. Sufferti sufflatique quantum volent, emendicatis laudibus ambulent, dum ego vix ferre queo non dico meritas, quid enim mereor? sed ne modicas quidem et a benevolentibus ultro tributas. Tu vero etiam,

quod jam dicere liceat, in his etiam immodicus es, nec modio aut trimodio, sed plane horreo toto eas in me congeris. Quibus rebus deinceps abstinere te velim, si gratiam a me inire voles. Vivamus inter nos et loquamur humano more et sermone, immo etiam Romano, et hujusmodi ineptias ex animo nostro primum, deinde ex scriptis deleamus, quas certum est plerumque in scriptis tantum apparere, cum in animo nulla exstent impressa vestigia. In eo etiam erras, quod promp tuariam penes me cellam esse tibi persuades, ex qua quantum quisque voluerit conjecturarum et correctionum velut ex inexhausto penu possit depromere. Nunc adeo nobis sunt [gap: Greek word(s)] , ut redivivus semper nummus ex arca nostra pullulet Musicus. Si quid aliquando exit non adulterinae formae, sexcenta alia quotidie prodeunt [gap: Greek word(s)] . Qualis haec etiam erit moneta, quam tibi e meo sacculo promi vis super loco Floridorum Apuleji. In quo recte judicas non: extra mendi aleam illa esse, votum postulare, portum apponere. Vota concipi, reddi, solvi, nuncupari dicuntur, at postulari quo sensu dici queant, nescio. Codex vetustissimus Francisci Pithoei, cujus varietates penes me in meo codice exscriptas habeo; hoc loco legit, natum postulare, Et pro portum habet pomum, ut et exstare scriptum in uno Florentino exemplari notavit Elmenhorstius. Nam in altero legi portum testatur. Ex illo pomum non male donum Lipsius faciebat. Putem potius tamen illud pomum correctionem esse scioli alicujus ex illa scriptura vitiosa Portum. Nam si donum olim scriptum esset, in voce nota depravanda non laborassent librarii. Pro portum quidam etiam observarunt legi in suis codicibus servum. Ex utravis lectione servum et portum, optima fortean et genuina lectio reduci postliminio posset: sertum apponere. Quod et ex sequentibus videtur posse adstrui: Neque enim justius religiosam moram viatori objecerit, aut ara floribus redimita, aut spelunca frondibus inumbrata. Ergo in itinere occurrentes ex illis sunt locis sanctis, quae viatorem religiosum advertunt et subsistere cogunt. Ubi enim conspicit aram aliquam floribus poronatam, religione et ipse monus, serta

in eandem congerit. Idem in lucis aut arboribus sacris faciebant Unde apud Ovidium: Pendentia vidi Sertasuper ramos. Hic igitur constitutum habeamus sic legendum: sertum apponere. Quomodo domitandum sit alterum monstrum, quod primo loco occurrit, nunc videndum. Natum, ut dixi, habebat scriptus Pithoeanus codex. Non longe puto eundum, ut retrahamus fugitivam, quae olim ibi haesit a manu auctoris, scripturam. Lego igitur: Vt ferme religiosis viantium moris est cum alicui lucus aut aliqui locus, sanctus in via oblatus est, veniam tum postulare, sertum apponere, paulisper assidere. Vetus etiam ille codex, ut hoc obiter notem, habuit aliqui non aliquis utroque loco. Tum et cum apud auctores idoneos, et cum tum saepius simul posita sic reperias, non sine elegantia prisci sermonis. O utinam tum cum Lacedaemona classe petebat! sexcenta talia sunt. Ex illis Veniam tum, natum illud natum, ex quo alii postea, dum vitium vitio addunt, fecerunt votum. Veniam et pacem a, Diis poscere tralatitium est, ex antiqua religione apud Poetas et Oratores. Virgilius: Tu modo posce Deos veniam. Et alibi: Pacem te pascimus omnes. Utrumque enim ferme idem, ut et in illa vulgari formula, qua cum venia aut pace alicujus nos aliquid dicturos praefamur. Tribus istis, veniam postulare, sertum apponere, paulisper assidere, tria sequentia respondent; Ita mihi ingresso sancti simam istam civitatem, quanquam oppido festine praefanda venia, ac habenda oratio, et inhibenda properatio. Singula singulis [gap: Greek word(s)] sunt: [gap: Greek word(s)] veniam a Diis postulare quibus lucus et locus sanctus consecratus est, veniam praefari; [gap: Greek word(s)] fertum apponere, orationem habere; [gap: Greek word(s)] paulisper assidere, properationem inhibere. Ut sertum apponere unice probem prae illo donum, hoc etiam facit, quod viatores occurrenti forte arae aut arbori sacrae, de qua nihil antea cogitarant, haud alia dona apponere posse videntur, nisi serta ex floribus in via fortuito repertis contexta. Non enim cum e domo exeunt dona secum portant, quae omnibus aris aut locis sanctis apponant, quaecunque in via sibi occurrerint. Haec de Apulejano loco. De Statiano utinam tibi in montem non venisset quaerere! quaesitionem

hanc inquisitam a te mallem relictam, ita nunc mihi nihil succurrit, quî eam solvam. Promptius possum male aliorum cogitata refellere, quam ipse aliquid quod probem producere. Conjectura [gap: Greek word(s)] , non potest mihi vel nuce cassa vendi. Oda labor nomenque fuit. Qualis enim haec esset locutio? Et quibus carmen mensis Arcadia testudine oda fuit labor et nomen. Nec enim ut alia omittam, Lyrici Poetae [gap: Greek word(s)] sunt dicti, ut ab oda nomen meruerint. Praeterea ut bene admones, Labor ille commentum fuit Domitii pro liben, quod antiqui libri praeferunt. Tuae conjecturae ne suffragari possim, illud obstat, quod nec videam, quomodo haec cohaereant: quibus carmen Arcadia testudine modulat is lyrae cura et nomen fuit. Quod idem esset, ac si dixisset: quibus lyra carmen canentibus lyrae cura fuit ac nomen. Quod enim censes testudinem hic pro lyrae parte fore accipiendam, id non procedit. Nec ignoras Poetis, lyram, barbitum, testudinem, citharam, esse synonyma. Illud tamen certum est hoc versu de Lyricis Poetis intelligere Statium. Nec minus etiam id exploratum esse debet, sic eum intelligendum, ut qui voluerit nomen eorum designare vel a genere Poeseos, vel ab instrumento. Ab instrumento non potest, ab eo enim Lyrici. Atqui non reperio quomodo hic lyra locum possit habere. Aliunde igitur quaerendum remedium. Pro cicla non dubito quin sit vera lectio Cura. Si enim dispescas duo crura literae U, facile ex ea feceris IC. Deinde R et L scis ut in vetustis codicibus vitio librariorum permutentur. Pro Liben, quae scriptura antiqua est, operosior erit divinatio. Certum tamen est, ut dixi, velle Poetam nomen designare hujusmodi poeseos, quod illa ostendunt, nomenque fuit. Nisi in nugis disertum et ingeniosum argueres, libenter divinarem: Et quibus Arcadia carmen testudine mensis, Cura [gap: Greek word(s)] nomenque fuit. Origo mendi etiam prodenda, quoniam semel insanire et hariolari coepimus. Pro melôn, melen, deinde transpositione litterarum lemen et leben. Etruscis M et B saepius confundi, unde Mascaudae et Bascaudae in scriptis, non et docendus. Melos Latine usurpavit Horatius, et Lucretius Mele, [gap: Greek word(s)] . Etiam Persius, ut placet

doctis non mihi, qui eo loco legendum semper putavi ex autho. ritate veterum codicum: Pegaseium nectar. Nec melos ibi stare poterit ob brevitatem syllabae. Quae vir summus adfert ei suffulciendae exempla, parum juvant, cum et ipsa sint mendosa. Nam in Graeci Epigrammatis versu scribendum est: [gap: Greek word(s)] . Adde quod [gap: Greek word(s)] etiam in Graeco Epigrammate, quod alibi producam, eo sensu plane ponitur, quo apud Persium, pro jucundo et dulci carmine vel cantico. Philodemus [gap: Greek word(s)] pro eadem re dixit. Sed haec obiter: Redeamus ad melos. Et quibus, inquit Statius, Arcadia lyra carmen modulantibus, cura [gap: Greek word(s)] fuit et nomen. Inde enim [gap: Greek word(s)] Poetae, et [gap: Greek word(s)] , ut passim Graeci Grammatici eam indigetant, et inter eos Proclus in Chrestomathia apud Photium. Si vis isto Catone contentus esse, per me licet. Alium nunc tibi de coelo evocare non possum. Sed heus tu, qui difficiles Poetarum Antiquorum versus tam belle explicas, et vitiosos tam feliciter emendas, posses hoc idem praestare et in recentium hodiernorumque versibus? Hoc mihi gratiae appone, ut mihi exponas vel unicum versiculum novi Poetae, qui meo honori fabricatus est. ***. Quid ille velit, peream, si sciam. Sed nec manum vorterim scire. Si tamen mentem ejus animi pandere mihi posses, pro caetera tua industria faceres. Videor tamen, quid illis ambagibus inexplicabilibus auctor quaesiverit, propemodum intelligere. Quid ego sentiam, te ipsum quoque pro tua sagacitate sentire opinor. Verum enimvero *** quid tibi videntur? vidistine unquam majorem confidentiam cum majore imperitia conjunctam? Nullum unquam animal novi [gap: Greek word(s)] . Ubi rationes reddere vult, ibi meras alogias funditat. A capite ad calcem unâ liturâ belle posset emendari tam bellum opus? Notae ipsae in *** Deus bone, quales! An non risisti, cum legeres, de media nocte surgere augures ad aves contemplandas, quia tunc naturali suo motu et volatu utuntur? vide locum, si non vidisti, et mirare aves noctu volantes, et ab auguribus observatas. De Candidatis nonne prodigio simile est, quod notat, togas eos suas exuisse dum ambirent, et in vestibus candidis

processisse, atque inde Candidatos vocatos, idque esse notissimum. Deceptum dices ab interprete. An Graeca consulere non potuit, ubi legitur, [gap: Greek word(s)] prensasse Candidatos, id est, in toga sine tunicis. Quod et locus Catonis, ut citatur a Grammaticis, confirmat. Quis ignorat Candidatos ideo appellatos, qui magistratum peterent, quia togas suas creta dealbarent, unde Cretata ambitio Persio. Sed ille homo nihil videt, nihil sentit, nihil sapit. Cum aliquid meditatur in publicum divulgare, si ** suum consuleret, fortasse non tam propudiose se litterato orbi traduceret. Pudet me profecto in ea Academia vivere, ubi illa propudia impudentiae inscitiaeque non solum vivunt, sed etiam vigent florentque fama et celebritate. Haec in sinum tuum effudi, quae etiam in sinu tuo serves velim. Vale et me ama. XXIV. Febr. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA LXXXVIII. JOH. FRED. GRONOVIO.

QUasi non tibi praedixissem, aut tu non ipse per te scires pessimum me esse conjectorem, ita semper ad me redis, ut acumine meo tibi explicentur, quae pro desperatis habes, nec aliter nisi felici conjectura possunt expediri. Jam tibi dixi, non plus esse in me acuminis, quam in praepilata hasta. Cujus rei fidem abunde facere potuit in Epicedio Pileti emendatio. Vix manu emissa, utinam ne mente quidem foret, ita mihi coepit displicere, ut mirer, quomodo tibi placere potuerit. Melius enim de tuo judicio judico, quam ut credam vere et ex animo te adstipulatorem tali somnio praebuisse. Atqui quasi parum esset silentio eam a te improbari, ultro etiam ac clare probasti: peslime hoc a te factum fateor, et mutatum velim, ut et omnia alia indicta, quaecunque ad eam dixi stabiliendam. Ne tua quidem, ut ingenue quod sentio dicam, mihi placuit. Nec enim te imitari constitui.

Adultum, pro adolescente ne Ammiano quidem dignum est. Adultam aestatem, ver, hyemem, autumnum, dixerunt pro mediis. Adolescens ver esset primum et incipiens, adultum vero medium, post quod sequitur praeceps. Adultum igitur pro maturo. At quomodo adultus dici queat, cui novem tantum et decem anni aetatis? Consulebam ego huic difficultati, modo adultam accipiendo. Sed nec id arridet, et hemistichium cum mea correctione, vitae modo crimen adultae, non habet cum quo cohaereat, nec cum praecedentibus, nec cum sequentibus. Duo tamen illa verba retinenda censeo, quae vitii culpari non possunt, vitae adultae. Nec est quod carpere in hoc Autore audeas, adultam vitam pro aetate adulta. Sic enim et locutus est in Protreptico Crispini: Et octonos bis jam tibi circuit orbes Vita. Quid igitur faciemus illi adultae Pileti vitae, quae tam longe ab adulta? Mendum omne, si quid judicare scio, haeret in illa voce carmen. Nec dubito sic corruptum esse ab sciolis, qui jungebant sequentem versum cum isto, et ut sensum efficerent, nescio quid de carmine nectendo commenti sunt. Si non longius iret a vestigiis editae lectionis, propius abiret a vero sensu ac mente Statii ista quae mihi modo sub manum nata est lectio:

Nectere, inquit, tentabat unam trieterida tribus Olympiadibus, quod est limen tantum et vestibulum vel ingressus vitae adultae. Ex Ephebis nempe excesserat, qui egressus est adultae vitae. Per appositionem itaque haec dicuntur. Vitae modo limen adultae. Tuo judicio stabit aut cadet. Nunc veniam ad nova tua quaesita, in quibus si non magis tibi satisfacio, quam in prioribus, credulitatem tuam accusabis, et difficultatem locorum, quae proposuisti potius, quam meam voluntatem aut industriam. Illa semper tibi patebit, ista melius enitescet in planioribus. Deplorata quippe ut successu non careant, potioribus, quam ego sum, Medicis erunt relinquenda Scis porro in hoc conjectaneo genere, ut semel ad scopum collinees, centies esse aberrandum. In propemptico Mettii Celeris versus

est, de quo quaeris, gravissimâ mendâ inquinatus, et quam vix ullo quantumvis sagacis ingenii commento elui posse existimo. Sensum tamen hujus videre videor. Cum enim pleraque ministeria nautica enumeret, per hunc puto voluisse exprimere hujus officium, qui altitudinem maris explorat. Quod inter praecipua et magis necessaria munia nautarum numerandum est. [gap: Greek word(s)] , nisi fallor, Graecis vocatur, quâ id faciunt, linea, nempe, cui plumbum in extremitate adfixum. Graeci hoc instrumentum, si bene memini, [gap: Greek word(s)] vocant aut [gap: Greek word(s)] , Herodotus [gap: Greek word(s)] . In qua voce explorandi significatio continetur. De qua hoc versu Statii intelligendum conjicio:

Nunquam enim Viris Doctis assensum commodare potui, qut Molorchum urinatorem sibi heic imaginati sunt. In hoc versu dictio rupes mihi semper suspecta fuit. Nec enim rupes explorantur, sed fundus maris et ipsius altitudo. At cum subsunt rupes, magno in periculo est navis, et serum est explorare tunc quanta sit maris altitudo. Bene igitur mones in Florentino legi primo pro rupes. Videor alicubi legisse [gap: Greek word(s)] vocatum hoc instrumentum mari explorando, quia plumbum habebat assutum in extremo. Sic igitur emendavi: Sint quibus explorat plumbo gravis alta Molubdis. Sint quibus Molubdis plumbo gravis exploret alta, id est, profunda maris. Arta pro alta, deinde arte correctum est. Sic et plumo ab initio scriptum fuerit pro plumbo, quod in primo per correctores degeneravit. Sic in veteribus Glossis [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] . Moluptis autem pro Molubdis videtur olim scriptum fuisse, quod facile fuit in Molorchus mutari. Nam P. et R. invicem mutantur in libris et T. et C. ut D. et T. Lucilius voce Graeca usus fuit in exprimendo hoc explorandi maris instrumento, quod et Latine interpretatus est hisversibus, qui vulgo apud Isidorum valde contaminati circumferuntur:

Pauxillum plumbi rodus uncum cum lini linea, cui adsutum est, Catapirater est. Nulla mihi melior aut promptior hoc quidem tempore medela succurrit, quâ sanem hunc locum. Sequitur non minus, immo etiam magis aegrotus locus, in Calendis Decembribus:

Ut scias non hodie atque heri vitiari solitos codices, merum est vitium quod in Florentino scribi ostendis, jam velaria Borea pluebant. quia enim in versu sequente Euri mentio est, voluerunt et in isto locum Boreae facere. Ex qua depravatione non dubito quin prodierit illa emendatio aeque vitiosa bellaria adorea. Nihil adoreum in his quae proxime subjicit. Dein quod ait Eurum ea profudisse, hoc nihil ad bellaria adorea. Sanior ac sincerior videtur Codicis Senensis scriptura, quae habet velaria linea. Sed quid erant velaria linea? certe vela linea. pueros alicubi legi ad velaria raptos; cujus sit Poetae non memini jam nisi sit Juvenalis, tu inquire. [gap: Greek word(s)] etiam Graeci recentiores Latino vocabulo usurparunt. Verum quid hic facient velaria linea? An inter missilia etiam jactata? Non eorum hic locus, ubi rori cadenti comparat, ejusmodi missilia tunc sparsa. Nuces Ponticas, Damascena pruna, ficus et alia hujusmodi; inter quae quis locus velis lineis? Deinde, quod bene notas, nusquam hac licentia usus legitur hic Poeta, ut brevem syllabam producat ob duas saepe sequentes in alia dictione consonantes. De hujusmodi missilibus, spargi solitis ab his qui ludos ederent, agens Martialis lineae meminit:

Omnis habet sua dona dies, nec linea dives
Cessat, et in populum multa rapina cadit.

Vide an non de hac linea loqui voluerit Poeta tuus, praecipue cum rem eandem moremque eundem describat, et mox sequatur, ut apud Martialem; Largis gratuitum cadit rapinis. Non assentior viris Doctis, qui lineam divitem, ibi explicant de linea margaritarum. Hariolari nunc sane lubet in tuam gratiam. Videtur linea quaedam praetenta sive funis, nam linea hîc funis est, e qua etiam si forte vela sive velaria penderent, quae tegerent

et apopuli aspectu arcerent eos, qui in populum missilia spargebant, ut et res ipsas, quae spargebantur. Ita sane oportuit. Quod igitur multa missilia spargenda ex illa linea, ideo Martialis divitem eam appellat, et non cessasse, sed per aliquot dies praetentam fuisse, quibus multi generis missilia in populum sparsit Stella. Accommodarim hunc morem verbis Statii, quae et sic erunt constituenda minima mutatione:

Vix aurora novos movebat ortus,
Iam velaria lineae, et pluebat,
(Hunc rorem veniens profudit Eurus)
Quidquid nobile Ponticis nucetis etc.

Vix, inquit, aurora illucescebat, et jam velaria lineae vel linea cum velaribus praetenta, et pluebat statim, quidquid nobile Ponticis nucetis. Quae in medio sunt, per parenthesin legenda: Hunc rorem veniens profudit Eurus. quae significant pleraque eorum, quae tunc sparsa sunt, ex Oriente venisse. Cum primo die praetentam illam lineam dicit, de qua Martialis, et missilia sparsa. Nec huic loco aliter quam isto modo mederi scio. Restat ultimum, in quo restituendo haud scio an sim felicior futurus. Tu juclicabis. Ex Protreptico Crispini:

Pro illis Nemeaeis armis, quae Domitius reposuit, libri omnes habent vectita. Certe Domitius, qui de clava Herculis hic putabat accipiendum, Nemeae a correxit, quia ex Nemeaeo nemore ligno caeso Hercules sibi clavam dedolasse dicitur apud Apollodorum. Atqui per arma hîc falsum est significari clavam, praesertim cum sequatur,

Non potuit enim arcu simul in eo bello et clava uti, cum utraque manu dextra tenenda sint. Arma denique Latinis ut Graece [gap: Greek word(s)] scutum est aut clypeus. Inde arma ancilia, unde armilustrium scuta. Herculem arma a Minerva accepisse idem Apollodorus memorat, cum Erginim occidit: [gap: Greek word(s)] vocat idem clypeum. Haec arma heic intelligit Statius. Sic igitur emendo:

Arma illa Herculis Jovem pictum pro insigni habuere, qui mos fuit veterum Heroûm, ut ex tragoedia AEschyli [gap: Greek word(s)] constat. Et quod Jovis filius ipse, et quod Minerva quoque, a qua ea acceperat, Jovis filia. Nihil potui aliud convenientius procudere exillo vectita, quam Jove picta. Haec monstra in scriptis veterum vinci non possunt sine audacia et temeritate. Tu videris an aliquid aptius [gap: Greek word(s)] tibi suggestura sit. Gratissimum autem mihi feceris, si Cypriani codicem retineas ad aliquod tempus, ut eo possim uti locis aliquot conferendis, in quibus mihi aqua haeret. Nec enim totum conferre mihi animus est, nec, si esset, otium permitteret. Sub finem hujus septimanae aut initium sequentis spero me futurum Hagae, si Deus voluerit. Ibi eum a te accipiam et mecum afferam: si mul feram tibi Anglum illum, qui Apologiam Apuleii commentatus est. Videbo etiam apud te tum, cum ibi fuero, carmen Fabricii, quod nondum vidi. Meleager, de quo quaeris, quo tempore vixerit, contemporaneus fuit Menippo illi, qui nomen dedit Satyris Menippeis. Defatigatus jam scribendo sum, et haec quoque raptim. Quare boni consules properantis manus mala [gap: Greek word(s)] , et me amabis. Vale. Leydae, Nonis Februariis: CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA LXXXIX. JOH. FRED. GRONOVIO.

REsponsum tuis prioribus parabam Doctissime Gronovi, cum posteriores accepi, quae mihi redditae sunt in ipso articulo, quo ad te scripturiebam. Una igitur defungar plaga. Et prius quidem prioribus. Memor eram promissi, quod Hagae dederam, cum aurem vellisti, sed mittere ideo distuleram, quia te aliis occupatum minus ista nunc curare putabam. Quoniam et huic curae vacare potes, habebis cum his, quod petis. Epistolae Heroidum collatae sunt cum

scripto codice Puteanorum, ut et libri Amorum. Quas ad oram vides notatas varietates in libris de Arte amandi et de Remedio amoris, e codice Jureti excerptae sunt. Contuli et hos eosdem libros cum scripto exemplari Regiae Bibliothecae, atque ita quidem contuli, ut mirari possis, tantum mihi ab re mea fuisse otii, ut versus integros saepius descripserim ob unius voculae varietatem. Amori Poetae hoc dedi, quem in deliciis tunc habebam, et quem libens non semel, sed bis aut ter transcripturus fui, tametsi nullum enotandum diversae scripturae discrimen habuissem. Schedas excidi ex libro meo, ut eas tibi mitterem. Crassior quippe codex quam ut facile possit submitti, et multam farraginem continet adversariorum, quae soli mihi usui esse possunt. Epistolas Casauboni ad me autographas remittere poteris, cum lubebit, si typis jam descriptae sunt. In loco Statii, quem priores tuae suggerunt, aqua mihi haeret non minus quam tibi, nec quomodo expediam, nunc succurrit. Non dubito, quin vera sit lectio, quam in scripto observasti: tereti ligat aurea morsu. Nam juvare pro sustinere eo loco vix probem. Longe etiam minus, ut istud juvat, sequentis non proxime versus significationi serviat: vaginaeque sonum: Genius Poetae non solum hoc refutat, sed in alio quovis, qui modo Latine sciret, id nullo modo ferrem. Quid igitur, si ligat in primo versu legamus, et in tertio illo reponamus verbum juvat, hoc modo? Vaginaeque juvat tremulaeque audire pharetrae Murmur. Si hoc non est, non dubito quin desit versus. A cono missas in terga cathenas nescio quomodo interpretetur Lactantius. Nec enim liber ad manum est. Nihil habeo nunc quo te extricem, nec otium est: quaerere. Quod nad alterum Statii locum attinet, nescio quare tibi non arrideat, maniplis intermixtus eques. Non id longius a vestigiis vulgatae scripturae, quam illud tuum, maniplos inter missus eques. Et in sensu sat magnum discrimen. Scio quidem quam sententiam efficiat illud missus, sed illud etiam teneo, alieniorem esse a mente Statii et a militiae more. Non enim inter manipulos consistere jubebantur illi equites legionarii,

nec unquam pugnabant inter pedites, ut inter eos constitisse dici queant. Sed cum de Legionariis, ut semper existimavi, equitibus verba illa intelligenda sint, qui distinguuntur ab alariis, per intermixtum equitem maniplis designat legioni connexum equitem, id est, legionarium. Sic enim de his Vegetius lib. II. C. I. Postquam de alariis dixit, qui vexillariorum nomine tunc veniebant, addit, est et aliud genus equitum, qui legionarii vocantur, propterea quod connexi sunt legioni. Unaquaeque legio olim habuit trecentos, postea sexcentos, etiam septingentos triginta; qui ita erant per legionem distributi, ut singulis cohortibus adscripti essent sui equites. Cohors prima, quae erat miliaria, id est, mille pedites habuit, numerum quoque duplicem equitum habebat, hoc est, centum triginta, cum reliquae sexaginta sex tantum haberent. De illa igitur dignitate militari exponendum censeo Statium, qui centum equites fraenabat, hoc est, centum equitibus praeerat in prima cohorte. Rotundum numerum posuit, ut alias solent, pro perfecto. Nam centum erant triginta. Manipli autem legionis; ideo maniplis intermixtum equitem pro legionario dixit. At cum acies instruebatur, et cum pugnabant, non inter maniplos peditum consistebant equites, sed circa cornua utrimque locabantur. De quo nos alibi. Litteras ad Vincentium et Lindenbrogium curandas tibi mitto, nec eas commendo. Tantum rogo ut apud Vincentium me adjuves, quo facilius a Lindenbrogio impetremus quae volumus. Vale et me ama. Raptim XXVIII. Martii CIC IC CXXXVII.

In mea ad Fabricium nostrum Epistola rogavi eum, ut ipse litteras meas traderet Lindenbrogio. Sed fieri posset, ut ille prius discesserit quam nostrae pervenirent. Auctor itaque tibi sum, ut eae Lindenbrogio seorsim mittantur, nec uno fasciculo involutae cum illis, quas tu et ego ad Vincentium dabimus. Ut si forte ibi non esset Lindenbrogius meas possit accipere, atque iis respondere. Tu tamen facies, prout intelliges melius fore. Vale iterum.

EPISTOLA XC. JOH. FRED. GRONOVIO.

DIes hic agitur decimus quintus, Doctissime Gronovi, ex quo adte scripsi, simulque litteras misi ad Lindenbrogium et Fabricium Hamburgum curandas. In eodem fasciculo inerat liber Epistolarum Ovidii, Amorum, de Re amatoria, et Remedio amoris minutiore forma cum scriptis codicibus a me collatus, una cum aliis schedis solutis mea manu exaratis, quae varias lectiones continebant ad libros ejusdem Ovidii de Re amatoria et Remedio amoris. Haec omnia an acceperis, ut dubitem, facit, quod ne verbulo quidem significasti te ea accepisse. Dum de die in diem responsum a te expecto, sic factum, ut huc usque haesitarim scribere ad te, quo aliquid certi elicerem an tibi illa reddita sint. Nunc quum tot dies abierint sine ullo tuo responso, non potui diutius hunc scrupulum in animo habere. Quem, recte feceris, si primo quoque tempore eximas. Rursus cum cogito omnes meas adhuc recte curatas esse, securiore animo sum, sed de te quid debeam existimare eo incertus sum, quia non solitus alias tantas in respondendo moras nectere. Omiseram iisdem literis de Pervigilio Veneris, quod a me petieras, quid tandem ea re factum esset indicare. Et sane illo tempore nihil habebam de eo negotio quod scriberem, nisi omnia me nescire. Nunc scio quid ejus rei futurum sit, ideo etiam faciam, ut. et ipse scias. Amicus quidam me nuper convenit ex primariis Professoribus, qui mihi dixit super ea re se verba aliquot commutasse cum Scriverio, qui sancte jurabat nihil se tale cogitasse, ut quicquam adversum me scriberet, incitatum se quidem a quibusdam, ut id faceret, sed noluisse obsequi eorum passioni. Non modico beneficio a me devinctum se fateri communicato illo vetustissimo codice. Post illa vidi ipsum Scriverium, qui eadem mihi affirmavit, et calumnias esse quidquid mihi relatum foret. Quod liberius ab ipso dissensissem, libertatem illam non aegre tulisse, quandoquidem et

parem posset sumere. Quid multa? amiciores quamdudum invicem discessimus. Quid nunc dicturum de illis hominibus, qui alia via palpum obtrudunt, alia nigros lolliginis succos suffundunt? malae merces istae sunt, et omne cum illis commercium abominor. Variae lectiones, quas in Statium tuum commodasti ex libro Florentino per Lindenbrogium excerptae, longe mihi visae ipsis etiam maculis et vitiis editionum vitiosiores. Pessimum oportet, et pessime descriptum exemplar esse, ex quo sumptae sunt. Ad malas conjecturas potius quam ad bonas deducere conjectorem, qui illis fidem haberet, magis idoneae. Nihil boni potui ex illis elicere; praeterea otium etiam non est. Vale et me ama. Leydae. Nonis Aprilibus CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA XCI. JOH. FRED. GRONOVIO.

SIscivissem litteras meas recte tibi traditas, de responso te non interpellassem, nec molestus omnino fuissem. Nollem enim quidquam a te exigere praeter commodum tuum, quod sit aut contra rationem studiorum tuorum et occupationem, quibus ego aeque parcere sum paratus ut meis propriis. De Fabii loco facile ignosces, si pro vera conjecturam tuam non agnoscam. Ubi rationes audiveris, quibus eam impugnem et meam vicissim illius loci emendationem et explicationem, tum rebus omnibus perpensis liberum erit tibi, quid sentiendum sit, statuere, tuam sententiam stabilire, an meae accedere magis aequum censeas. Libri quos vidi non aliam varietatem habent praeter eam, quae in editionibus ad oram notata est, sine agnitore, pro sine agnitione. Quae verissima mihi semper visa est lectio, totusque adeo locus etiam nunc legendus ita videtur: Denique linum ruptum, aut turbatam ceram, aut sine agnitore signa frequenter invenio. Signa haec signacula sunt testium, qui in testamento non solum subscribere,

sed etiam subsignare debebant, ut esset validum. Vel instituta juris nostri hoc docent, in testamento ordinando ut valeat, ac legitime factum videri possit, requiri non solum septem testium praesentiam et subscriptiones, sed etiam signacula eorundem testium testamenti tabulis imprimenda. Et hanc signaculorum impositionem ex edicto Praetoris initium et ortum habuisse Jurisconsulti nostri observant, quibus etiam placet, ut habetur Lib. II. Instit. Cap. X. posse omnes testes et uno anulo signare testamentum. Sed et alieno licere signare. Quin imo recte etiam signatum esse, si omnium anulorum eadem fuerit sculptura. Anulo igitur signa ista imponebantur, qui anulus e gemma aliqua sculpta. Inde gemnae Graecis [gap: Greek word(s)] , quod sculptae ad eum usum haberentur. Ut imprimerentur signa ceram subesse oportuit, quae exprimeret signi figuram, et [gap: Greek word(s)] faceret. Hinc Plinius de carbunculorum generibus: Omnia haec autum genera sculpturae contumaciter resistunt, partemque cerae in signo retinent. De ea igitur cera intelligendus Fabius, cum turbatam ceram dixit in testamento et sine agnitore signa, quae scilicet a nullo agnoscerentur. Ceram, inquam, intellexit, cui signa impressa; non eam ceram, qua inductae tabulae ad scribendum. Nec enim in tabulis tantum ceratis tum scribi testamenta solita, sed etiam in chartis et membranis, quae nullam habuere ceram, nisi quae signacula testium exprimeret. Institutionis lib. et cap. quo supra: Nihil autem interest testamentum in tabulis an in chartis, membranisvevel in alia materia fiat. Tabulae accipiendae cera inductae. Unde ima cera pro ima tabulae parte, vel ea quae vocatur Justiniano, inferior pars testamenti. Gajo alicubi dicitur pagina extrema. Inde et primicerius haeres olim dictus, qui in prima cera sive prima tabula scriptus. Quod nomen posteriores Latini de primo aut primate in re qualibet aut officio posuerunt. Sed istae cerae, quibus infusa tabula ad scribendum, nihil ad hunc locum pertinent. Quomodo enim turbatae intelligerentur, quin tota scriptura inde vitium contraheret, quae legi idcirco nulla ratione posset. At turbatam hîc ceram omnino interpretamur

signorum, ut propterea sine agnitore ea fuerint. Quis enim signum suum agnoscere posset in cera turbata? De hac cera etiam loquitur Justinianus Inst. lib. II. Tit. XVI. his verbis: Illam autem substitutionem, per quam si haeres extiterit pupillus et intra pubertatem decesserit, substitutus vocatur, separ atim in inferioribus partibus scribere debet, eamque partem proprio lino, propriaque cera consignare, et in priore parte testamenti cavere, ne inferiores tabulae vivo filio et adhuc impubere aperiantur. An satis vides lino et cera consignatam partem testamenti, ut hic apud Quintilianum linum ruptum et perturbatam ceram signorum accipi debere liquet? At inferiores illae tabulae, quas ibi nominat Justinianus, si proprie tabulas ceratas intellexisset, de ima cera exponi deberent testamenti, ut loquutus est Suetonius; quae ima cera, non magis quam prima, quicquam faciebat ad consignationem testamenti. Nam et Hyginus de limitibus constituendis primam ceram eandem cum tabula prima facit: Has conternotiones sublata sorte quidam tabulas appella verunt, quoniam codicibus excipiebantur, et a prima cera primam tabulam appellaverunt. Codices ligneas proprie tabellas dici notum est, quibus cum cera inducta esset, in ea cera litterae per stilum exarabantur. Postea liber ex alia quacunque materia ab illo antiquo usu codicum ligneorum appellatus. Idem usu venit et circa tabulas. Cum antiqua testamenta scriberentur in tabulis ceratis, postea quamcunque materiam, in qua scriptum foret testamentum, tabulas testamenti vocaverunt. Hinc recentiores, quia tabularum illarum lignearum cera inductarum usum ignorarunt, Tabulas testamenti inde dictas interpretati sunt, quod quae libet materia ad scribendum apta, et quadrata forma facta, Tabula Latine diceretur. Glossae Nomicae veteres: [gap: Greek word(s)] . Quae in charta scripta erant apud veteres, volumina proprie dicebantur, qui antiqua illa charta, quae ex papyro erat Nilotica, qua veteres usi, scripturam ab una tantum parte recipiebat, nec in

opistographis scribebant, nisi adversaria et alia tumultuaria scripta. Quae igitur ab una tantum partescripta erant, ea in voluminis formam conglobabantur, et multum spacii occupabant. Non enim admodum latae illae chartae fiebant. Hinc Martialis scribit Bibliothecam suam vix cepisse Livii historiam in charta scriptam. At in pellibus sive membranis scriptam facile quamvis angustus locus continere poterit. Sic enim istud distichon olim exponendum observavi:

Tabellas idem paullo post vocat [gap: Greek word(s)] membranacea, quibus tum describebantur libri, ut avorum etiam nostrorum tempore describi moris erat. Quae quod ab utraque parte describerentur, et in massam sive corpus compingi poterant, ideo minus loci occupabant. Ita enim idem:

Haec tibi multiplici quae structa est massa tabella,
Carmina Nasonis quinque decemque gerit.

Titulus hujus distichi Ovidii Metamorphosin in membranis scriptam praefert. Ergo et tabulae testamenti hoc sensu non solum quae in ceratis tabulis constabant, sed quae [gap: Greek word(s)] membraneis. Cujuscunque porro illae materiae et formae essent, ceram utique habebant, quia et signacula testium impressa habere debebant. Quae cera longe ab illa diversa, quae tabulis erat inducta ad excipiendam scripturam. De cera signaculorum jam vides locum Quintiliani exponendum. Vale. XIII Aprilis.

EPISTOLA XCII. JOH. FRED. GRONOVIO.

EXpectabam, doctissime Gronovi, an probaturus esses explictionem et commentationem loci Fabiani meam. Imo verebar ne adhuc confirmanda tibi foret, priusquam assensum commodares. Ideo copias mihi subsidiarias reservaram, quibus hoc ipsum evincerem, si opus esset, quaeque

rem totam deciderent. Quamvis non dubites, non abs re tamen fuerit [gap: Greek word(s)] earum tibi copiam facere. Ut ut sint superfluae, non nocebunt. Testamenti tabulae et aliorum contractuum quacunque ex materia essent, sive ex charta, sive ex membranis, aut etiam e tabellis cera inductis, quae stilo exararentur, non calamo asscriberentur, ita consignari solebant. In summo margine postquam clausae essent, perforabantur, per illud foramen ter lino misso constringebantur, supra linum cera imponebatur, cerae signa imprimebantur. Nec aliter epistolae privatorum apud veteres claudi et signari solitae. Ita, inquies, hodieque solent. Certe ita est. Ne me fictitia loqui putes, en tibi testem idoneum Julium Paulum in libro VII. sententiar. Tit. XXV. ad legem Corneliam Testamentariam, his verbis, quae nos aliquot locis emendavimus: Amplissimus ordo decrevit eas tabulas, quae publici vel privati contractus scripturam continent, adbibitis testibus it a signari, ut in summa margine ad mediam partem perforatae triplici lino constring antur, atque impositae super linum cerae signa imprimantur, ut exteriores scripturae fidem interiori servent. Aliter tabulae prolatae nihil momenti habent. Exteriores scripturas vocat signacula tescium, quia in annulis, quibus signabant, sculpta plerumque nomina auctorum aut alia symbolica dicta, ut nunc etiam fit. Tabulae ita signatae cum aperiebantur, non solum linum illud rumpendum erat, sed signaetiam refringenda: ideo priusquam aperirentur, vel omnes testes vel maxima pars erant advocandi, ut signa sua agnoscerent. Idem Paulus lib IV. Tit. VI. verbis quae sic etiam legenda sunt: Tabulae testamenti aperiuntur hoc modo, ut testes vel maxima pars eorum adhibeatur qui signaverint testamentum, ita ut agnitis signis, rupto lino, aperiatur et recitetur, atque ita describendi exempli fiat potestas, ac deinde signo publico obsignatum in archium redigatur, ut si quando exemplum ejus interciderit sit unde peti possit. Jam agnosis, cur Quintilianus dixerit ex mea emendaione: Denique linum ruptum, turbatam ceram, aut sine agnitore signa invenies. Ob eam causam et resignari dicebatur testamentum, quod aperiebatur, quia signa erant revellenda.

Multa alia ad manum sunt quae huc faciunt, sed haec satis, imo plus satis. Quae nec eo sini addidi quasi diffiderem judicio tuo. De Lindenbrogio, gaudeo illum habere fragmenta Urbicii, et tam liberaliter promittere, sed doleo tantumesse fragmenta. Rogo ad eum scribas, ut per tabellarium ea quam primum mittat. Non tu, sed ego sumptum fecero, et refundam, quod dederis. Scribe etiam ad eum quaeso ut nobis significare dignetur, utrum integrum opus fuerit Urbicii in illo codice Florentino, ex quo nonnulla tantum excerpserit, an vero fragmenta modo idem liber habuerit. Si integer Urbicius in ea est Bibliotheca, per amicos potero inde habere descriptum. Nam qui mihi describitur, nisi jam descriptus est, ex Ambrosiana Mediolani libraria, non totus est Urbicius, ut ex fine et initio, quae ad me missa sunt, cognovi, sed pars tantum Urbicii, eaque exigua. Excerpta igitur illa Lindenbrogii nimium vellem videre, et quamprimum. Cypriano Pontani tui nondum sum usus, nec propter otii penuriam, qua hactenus laboravi, licuit. Remitto tamen, ne in mora illi sis. Potero ab ipso copiam aliquando impetrare, si cupido altius incesserit inspiciendi, aut necessitas urserit. Hoc pretio tamen non Cyprianum modo, sed quicquid est librorum scriptorum, nancisci nollem, ut ea probare cogerer, quae non mihi ad gustum. Abducendum me potius in Latomias Dionysio darem. Athletes prima corripienda poterat aliis magisque appositis exemplis adstrui. Primas in Cygnus et Progne breviarunt Latini Poetae, quae per contractionem viderentur longae. Horatius: Donatura Cygni si libeat sonum. Sic primam in Progne Ovidius corripuit in Metamorphosi, nisi fallor, nam nunc non succurrit locus. ***. Quid dicas de illo * qui me nuper arguebat quod Gallicismum in Autore recentioris aevi, et fortasse etiam Gallo notassem, cum ipse Gallicam loquendi formulam Romanis adscribat, vel in illo seculo, quo Gallos vix norant? Cum Dianae Genitae, quae generationi praesidebat, canes immolarent caesos Romani, et vota facerent, precabantur ne quis vernularum bonus evaderet, quod Plutarchus in Quaestionibus vertit [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Eam vocem ibi ille interpretatur quid significaret. Noster ille Rationalis bonum tunc temporis significasse vult Romanis hominem altae cujusdam et ignavae simplicitatis. Sic enim Gallos dicere, il est un bon homme. Certe de homine ita dicimus, sed non de puero aut parvulo. Immo contra bonos pueros et infantes dicimus egregiae et bonae indolis. An sperat ille tecto latere discedere, qui quasi securus sic alios arietat? non meretur. Nihil ille nec ausus, nec potuit. De loco Surrentini, nihil puto deesse. Diffugimus, inquit, et festas dapes coronataque vina famuli abripiunt: nec quo convivia migrent; nec erat quo migrarent epulae abreptae a famulis, quia quamvis multae domus circum essent, et mons multis aedificiis occupatus niteret, tamen tam praeceps erat nimbus, ut proxima quaerere cogeret. At in proximo nulla tecta quibus succedere possemus, et longum erat, petere domos remotiores. Nec quo convivia migrent. Nec est quo migrare possint convivia, id est fercula, quae raptim ablata a famulis, et subtracta imbri cadenti. Si quid habes melius, sequere. De Usuris quaeris quid fiat? in fine laborant. Haec epistola integrum illis caput abstulit. Sed? ohe! Iam satis est, ohe epistola, vel libelle potius. Tu vale et me amare perge. Raptim haud secius quam si nimbus ille Statianus in me cadens receptui consulere adigeret. Iterum vale. XXIII. Aprilis. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA XCIII. JOH. FRED. GRONOVIO.

TUas accepi in hoc ipso articulo una cum litteris Lindenbrogii et excerptis Urbicii. Non possum satis dignas ei grates persolvere pro beneficio; quod non solum liberaliter indulsit quod petebam, sed etiam quod desiderio meo citius quam sperabam satisfecerit. Bis dat, qui cito dat. Gratias ei agam quas meretur propediem, et quam bene

de me meritussit hoc munere, apud omnes profitebor. Intellexi ex ejus epistola Urbicium integrum in Bibliotheca Florentina extare, nec opus est, ut ab ipso quaeras. Nunc mihi efficiendum video ut omni modo librum illum ex Bibliotheca magni Ducis nanciscar. Nam qui describitur ex Ambrosiana, non est integer. Ut ex iis excerptis cognovi, liber ille Urbicii omnem Militiam Romanam explicat. De Patricio non satis sum assequutus quid velis. Prioribus tuis, quae mihi hesterno die redditae sunt, ajebas apud amicum vidisse Latine versum. Nunc in fine epistolae scribis, rogare etiam Lindenbrogium quid de Patricio fieri velim. Estne idem Patricius? Vide illum qui Italice scripsit Parallela militaria satis bona; ex quibus Lipsius magnam partem eorum, quae de Militia Romana commentatus est, videtur hausisse. Cuperem eum videre, si per te aut amicum tuum liceat. Nam etsi Italice intelligam, non tamen ita plane omnia assequor, quin quaedam sint quibus impetus in legendo meus retardetur. Latina ut facilius caperem, ita celerius legerem. De voce Athletes cum prima corripiatur praeter legem et naturam primae syllabae, quae deberet esse longa, video non recte id te confirmare exemplis, utpote quae ad rem non pertinent. Videris enim ita sentire, Latinos in Graecis vocabulis non eandem servare quantitatem, quam ipsi Graeci facerent, sed liberius solere in peregrinis hujusmodi vocibus, quas e Graeco usurparent, aliam mensuram agnoscere. Quod exempla a te posita sic te cepisse ostendunt. Atqui contra est. Nam Statius in hoc nomine Athletes eundem primae syllabae modulum agnoscit, quem ipsi Graeci in hac et similibus vocibus, ut eam syllabam, quae praecedit duas consonantes, quarum altera una sit exliquidis, pro arbitratu modo longam modo brevem faciant. Hoc igitur a me [gap: Greek word(s)] accipe. Quatuor sunt liquidae, [gap: Greek word(s)] , si una harum liquidarum jungatur cum quavis alia consonante, syllaba quae eam praecedet, liberam habebit quantitatem. Sic [gap: Greek word(s)] ut [gap: Greek word(s)] habet primam etiam brevem, [gap: Greek word(s)] apud Poetam Epigrammatum, quod simile est illi [gap: Greek word(s)] . Sic [gap: Greek word(s)] apud

Callimachum. [gap: Greek word(s)] in alio Epigrammate prima brevi, ut in [gap: Greek word(s)] , in [gap: Greek word(s)] , et similibus. In peplo Aristotelis: [gap: Greek word(s)] . Prima in eodem peplo brevis in [gap: Greek word(s)] , ita et apud alios in [gap: Greek word(s)] . Eodem referenda sunt quae in meis posui heri ad te datis [gap: Greek word(s)] . Quas voces similiter et Poetae Latini primis brevibus protulerunt. Talia sexcenta sunt. Qui tibi objiciebat nuper remoram nodumque super illa syllaba, sustinere se ipse debuit ac morari, ne tam libere pronunciaret quod nesciebat. Potest tamen fieri, ut homo sit eruditus, nec quicquam illi detractum velim verbis his meis, quae tu boni et ipse consules. Sic enim soleo libere, et eandem amicis in me permitto libertatem. Nolim etiam mutatum, ipse in ille. Spectator qui eo modo spectat ut pater filium, ipse magis est Athletes, quam spectator. Remitto tibi litterulas ad te Lindenbrogii, cui inclusum ut videtur aliquid monetae aureae, ut pondus fidem faciebat. Curabis ad Rivetum, quas ad illum mitto cum libro, et me amabis. Vale XXIIII. April. M. D. C. XXXVII.

Significabis mihi proximis litteris tuis quid tabellario dederis pro fasciculo Lindenbrogii, ut eam pecuniam refundam. Iterum vale. Litteras ad Rivetum cum libello incluso ideo ad te direxi, ut tabellarius non sentiret aliquid inesse pecuniae in tuis; quod ex pondere, si solas ac nudas tuas missitassem, facile odorari potuisset.

EPISTOLA XCIV. IOH. FRED. GRONOVIO.

NUnc foenore sum obrutus, mi Gronovi, ubi ex usuris quas debere volui, emersero, tunc totus tibi vacabo. Interim tamen quoniam ille Athletes Statianus in arenam descendit, non ut nos spectatores habeat, sed ut exerceat, operam ei dabimus, et vicissim illum habebimus exercitum. Doleo me primo non potuisse capere, quam contractionem in

ea voce fieri intelligeres. Verum eam non poteram imaginari, quae nulla est. Nam [gap: Greek word(s)] primrgenia vox, unde [gap: Greek word(s)] miser a voce [gap: Greek word(s)] , quae [gap: Greek word(s)] significat. Hesychius: [gap: Greek word(s)] . Eustathius: [gap: Greek word(s)] . omnia haec ab eadem origine. Per [gap: Greek word(s)] aut [gap: Greek word(s)] Ionicum factum inde [gap: Greek word(s)] . Nec audiendi Grammatici, si qui crasin fieri [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] in hac dictione censent. Nunquam enim fit crasis, ut ex duabus unica tantum littera maneat pura, sine ullo indicio [gap: Greek word(s)] . Cum duae vocales coalescunt, ut maneat utraque sub uno sono pronuncianda, tum diphthongus fit, ut ex [gap: Greek word(s)] AEolico commune per diphthongum fit [gap: Greek word(s)] . At in [gap: Greek word(s)] vel contractione mutantur litterae, vel saltem alter a, ut [gap: Greek word(s)] . At pro [gap: Greek word(s)] Ionicum est per epenthesim litterae, ut [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] . Quod non poeticum tantum, ut Grammaticis quibusdam placet, sed plane Ionicum. Unde etiam [gap: Greek word(s)] Cretes solem vocant, alii [gap: Greek word(s)] , quod ex illo [gap: Greek word(s)] . Dores [gap: Greek word(s)] dicunt pro [gap: Greek word(s)] . Quae vox etiam primogenia nec per contractionem facta ex [gap: Greek word(s)] . Sic [gap: Greek word(s)] ex [gap: Greek word(s)] contractum; unde [gap: Greek word(s)] vernum, per [gap: Greek word(s)] ; inde [gap: Greek word(s)] . Aliud tibi dicam de quo non dubites. [gap: Greek word(s)] nullam in fine patitur [gap: Greek word(s)] , ecce Tones pro eo dicunt [gap: Greek word(s)] . Sic [gap: Greek word(s)] iidem pro [gap: Greek word(s)] . Atticum est et commune [gap: Greek word(s)] , Ionicum [gap: Greek word(s)] . Unde Argivorum dialectus [gap: Greek word(s)] fecit, ut ex [gap: Greek word(s)] AEoles [gap: Greek word(s)] , unde Latinum ovum. Cum [gap: Greek word(s)] iidem Iones dicunt pro [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , putasne commune illud vel Atticum [gap: Greek word(s)] contractum esse ex Ionico [gap: Greek word(s)] ? Imo contra est, Iones ab Atticis, non Attici ab Ionibus. Illi [gap: Greek word(s)] Origines, isti Iones eorum Aborigines. Unde Atticae litterae pro antiquissimis, quarum alphabetum sedecim tantum litteris constabat, Ionicum viginti quatuor, ac recentius. Quod olim contra Scaligerum disputavimus, qui antiquitatem majorem arrogabat Ionico quam Attico. Iones ex Attica primo in Peloponesum erant coloni, deinde inde expulsi, Athenas redierunt, paulo post in Asiam missi ibi substiterunt, et linguam patriam mutarunt. Attica igitur vetustior Ionica. [gap: Greek word(s)] antiquum pro illo,

per [gap: Greek word(s)] , postea et [gap: Greek word(s)] dictum. Si credis [gap: Greek word(s)] esse vetustius quam [gap: Greek word(s)] , aut illud per contractionem ex illo factum, certe falleris. Possem ex penetralibus penitissimis illius linguae plura addere his confirmandis, sed quaedam relinquenda sunt triariorum loco, ad subsidia, si iterum ea impugnes. Quod te rogo, ut facias, si rationes tibi suppetent, verae ac solidae, quibus meas evertas. Nihil enim mihi gratius facere potes. Si otii mihi plusculum esset, possem tibi [gap: Greek word(s)] producere, ubi prima in [gap: Greek word(s)] et secunda in [gap: Greek word(s)] reperiatur brevis. De adeone me putasti parum ingenuum, ut cedere veris nesciam, aut ea si monstrentur, agnoscere non possim? Nihil verius illa emendatione. Et vellem heîc esses, tibi ostenderem me in alio meo libro ita ante multos annos correxisse. De quo te moniturus eram proximis litteris nisi occupasses. Nescio quo mentis turbine abreptus et incogitanter in eam conjecturam tum delatus sum? Non opus erit sollicitare Lindenbrogium de mittendo Patricio. Habeo Italicum quo bene utor, et jam usus sum. Si in propinquo fuisset qui Latinum haberet, aut esset apud hominem magis tractabilem, non illibenter usum ejus petiissem. In excerptis tuis Livianis velim scire quomodo legatur hic locus ex lib. VI. cap XXXVI. An placeret foenore circumventam plebem ni potius quam sortem creditum solvat, etc. Item lib. XXXV. cap. VII. Hic alter: cujus cernendi cum ratio quaereretur, diem finiri placuit foenoralia, quae proxime fuissent. Vale, et me ama, ac libere, cum quid temere effutiero, in viam rectam me deducas. Quod item tibi facturum spondeo. Homines enim sumus, non Dii. Non qui errant contemno, sed qui erratum moniti non agnoscunt. Iterum vale. Raptim ex nostro Museo. A. d. III. Kal. Majas CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA XCV. A MONSIEUR JUSTEL, Conseiller et Secretaire du Roy. A Paris. MONSIEUR,

IE me resjouis de la resolution que vous prenez de nous donner vostre Geographie sacree. Ce sera un Oeuvre grandement utile pour l' antiquité Ecclessiastique, que je souhaite de voir avec passion, et l' attendray avec impatience. Je me suis trouve autrefois empeché aussi-bien que vous sur ce passage de l' Epitre de Theodoze le jeune à Dioscorus Evesque d' Alexandrie, ou il luy enjoint venant au Synode d' amener avec soy dix Metropolitains de son Diocese, et autant d' autres Evesques. Vous dites que ce Diocese n' avoit pas tant de Provinces, et partant ne pouvoit avoir tant de Metropolitains. Il faut neantmoins passer par-là, ou par la fenestre, et trouver ces dix Metropolitains au Diocese du Patriarche d' Alexandrie: Car les MSS. que j' ay veûs, et de la version Latine et du Grec, ne portent point autrement. Iene sçay vous approuverez un eschapatoire dont je me suis advise, il y a desia bien long temps, Vous sçavez comme les Provinces Ecclesiastiques se sont tousjours moulées et formées suivant le modele des Civiles. Aujourd' huy une Province qui estoit seule et unique dans le Gouvernement Civil, et regie par un seul Gouverneur, si demain il prenoit fantaisie au Prince d' en faire deux d' une, aussi tost pour un Metropolitain il en sortoit deux. Car I' Evesque de la nouvelle Province, qui estoit demembrée de la premiere, prenoit le titre et la qualité de Metropolitain. En chasque Province, comme il y avoit tousiours une ville, qui avoit quelque preéminence par dessus les autres, à cause de son ancienneté, ou de sa grandeur, ou pour quelque autre prerogative de l' Evesque, qui se trouvoit establi en cette ville-là, l' Evesque avoit aussi par dessus le reste des

Evesques de la mesme Province, quelque authorité et dignité plus grande. Et est ce qui a fait les Metropolitains. Car le premier et plus ancien Gouvernement de l' Eglise a esté sous des Evesques tous esgaux ensemble. Lors que les Metropolitains ont esté erigez au sujet de ces premieres Villes de chaque Province, où ils avoient leur siége, si d' une Province l' Empereur venoit à en faire deux, la premiere ville de cette seconde Province, qui n' estoit que la seconde avant que cette Province fut divisee en deux, pretendoit le mesme droit et le mesme privilege de Metropole. Je ne prendray pas de plus haut le changement qui est arrivé depuis la venue de nostre Seigneur au Gouvernement de l' Eglise, et au demembrement, ou denombrement de ses Trovinces. Mais je diray qu' au temps que Theodose aescrit cette lettre à Dioscorus dans le Diocese d' AEgypte pour ce qui est de la police Civile, et du nombre des Provinces politiques, on y en comptoit cinq. Du temps du Concile de Nicée, elles estoient seulement trois, comme il appert par le Canon sixiesme du dit Concile, où elles sont nommées, AEgyptus, Lybia, et Pentapolis; depuis on y en a adjouté deux: les Autheurs ne s' accordent pas bien sur quelques unes de ces cinque si elles sont nouvelles ou anciennes, du premier denombrement ou du second: mais tant y a que du temps de Theodoze le Jeune, le Diocese du Patriarche d Alexandrie s' estendoit sur cinqueProvinces Civiles, et par consequent aussi Ecclesiastiques, qui sont AEgyptus, Lybia, Pentapolis, Thebais, et Augustanica; voila cinque Metropolitains trouvez, mais il en faut encores chercher cinqueautres. Je ne sçay point de moien de les recouvrer, si ce n' est que vous trouviez bon ce que j' ay autrefois pense. Dans chaque Province, il s' est tousjours rencontré des villes secondes apres les premieres qui disputoient de la Primauté avec celles qui en estoient en possession, et pour ne point ceder à celles, qui n' estoient pas, peut estrre, ni plus grandes, ni plus belles, ni plus anciennes, elles incitoient leurs Evesques à se faire Metropolitains, ou à le demander au Prince; et quelque fois, voires le plus souvent, les Evesques ambitieux y portoient leurs villes, et eux mesmes, s' ils avoient credit vers l' Empereur, obtenoient

facilement le titre et l' honneur de Metropolitains. Cela estoit si commun et si frequent, qu' il a failu que les Conciles aient pourveu à ce desordre; en ordonnant, que les Evesques qui avoient obtenu par grace du Prince cette dignité de Metropolitains, seroient seulement Metropolitains honoraires, et que les anciens en auroient la fonction et les droits. Il faut de necessité, et l' on ne peut sauver autrement le nombre de ces dix Metropolitains du Diocese d' Alexandrie, qu' en chacune de ces cinqueProvinces il y ait eû vn Metropolitain actuel, et vn honoraire ce qui a esté en plusieurs autres Provinces, et de tout temps, depuis que les Metropolitains ont esté establis. Voila ce que j' ay à dire sur le doute que vous m' avez propose. Si à mon loisir, et lors que je serai hors de mes Usures, je rencontre quelque chose de meilleur sur ce suiet, je vous en feray part. Ie suis,

EPISTOLA XCVI. JOH. FRED. GRONOVIO.

TUAE litterae me deprehenderunt minus valentem ex nocturna insomnia per molestissimum catharrum, qui fauces premebat cum aliqua febricula. Gaudeo meas nugas tibi probari, magis gauderem si crederem istud sincere a te et ex animi tui sententia dici. Quid affers ut hoc mihi probes? Nimirum et sic aliis te praebes. Sed noli quaeso ex illa pulpa me metiri. Volo illud veteris rethoris, dic aliquid contra ut duo simus. Sic veritas emittitur, non amittitur, altercando. Vides duo saxa si invicem illiduntur, et igne et luce emicabunt. Sic sine ut sunt, opaca et obscura manebunt. Contentione ali ingenia et poliri nisi scis, a me disce. Locus in

Soteriis Rutilii male correctus a Domitio Noster pro nosse. Audebo an non? vocem divido ac lego: nos seque ex ordine collis Confremat. Collis nos et se ex ordine confremat. Voces laudantium, plaudentium, exultantium, collem verberant, resultat collis easque remittit aures reverberando vocis imagine, vel resona, ut vocant, quae dicitur Echo. Verbum non addam: tu caetera de tuo addes. Nihil verius illo tantoque potentior. Quod et pridem in mentem mihi venisse potes, si velis, credere. Nihilo minor inventi penes te futura est gloria. De Vincentio quid audio? Te illum non vidisse. Vidit me certe postridie ejus diei quo omnes visitaverat. Dixit mihi se negotium dedisse Vossio, ut tibi adventum suum significaret, ut huc excurreres, et expectare te. Gaudebam: sperabam enim eo ipso die me visurum te esse. Attulit mihi Patricium a Lindenbrogio. Ad eum scripsissem, ut gratias agerem pro tam prolixa humanitate, si melius valuissem, sed adhuc caput mihi grave e proximae noctis vigilia perpete et manus ex eo pigra. Vale et me ama, XI. Maj. CIC IC CXXXVII. Raptim.

EPISTOLA XCVII. IOH. FRED. GRONOVIO.

DE humanitate mea, Doctissime Gronovi, fortasse aliquid tibi posses promittere, de doctrina, aut nihil, aut parum. Ut illam profiteri libere possum, (quid enim mirum, si homo natus humanitate censeri velit?) ita istam polliceri longe absum, quam tam certo mihi deesse scio, ut unum hoc me scire intelligam. Sed philosophari omittamus, ut iterum grammaticemur, quandoquidem huc iterum me provocas. [gap: Greek word(s)] non potest ad exemplum trahi, ut putemus idem in [gap: Greek word(s)] accidisse, quod in hac voce. Res similis non est. Vox illa composita, ista simplex. Praeterea non [gap: Greek word(s)] ex [gap: Greek word(s)] per crasin conflatum est, sed per [gap: Greek word(s)] litterae [gap: Greek word(s)] . Nulla enim crasis, ubi nulla accentus aut litterarum coalescentium

per crasin fit mutatio. Pertendes nihil obstare, quin eadem [gap: Greek word(s)] facta sit in dictione [gap: Greek word(s)] ut inde [gap: Greek word(s)] natum dicamus. Si hoc vis, non jam per contractionem syllaba longa evadet, sed manebit in sua brevitate dempta de media secunda. Non possum tamen ita sentire, cum videam hujusmodi [gap: Greek word(s)] Ionibus adeo frequentes fuisse: Ut in [gap: Greek word(s)] , pro [gap: Greek word(s)] . Nisi censes primitivum esse [gap: Greek word(s)] , et per contractionem illa duo evenisse: quod ego non censeo. Sic [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] . Quin et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] . Si [gap: Greek word(s)] hic potius quam [gap: Greek word(s)] fieri existimas, adjecta priore littera, non inserta secunda, non tecum pugnabo, nam et hujusmodi [gap: Greek word(s)] adamarunt Iones. Quod si te docere pergerem, doctum docerem. De [gap: Greek word(s)] quaeris, si non ex [gap: Greek word(s)] factum, cur jota habeat subscriptum? Miror te ita quaerere, cum minime ignores istas subscriptiones litterae jotae ignotas fuisse antiquis. Adscribebant eam litteram, nunquam subscribebant. Quod hodie libri paulo vetustiore manu scripti retinent. Ne in dandi quidem casibus jota subscribitur, sed adscribitur, [gap: Greek word(s)] . Attici in vetere suo Alphabeto scribebant [gap: Greek word(s)] . Ita igitur si [gap: Greek word(s)] jota habuit, scribi debuit [gap: Greek word(s)] . In antiquissimis tamen libris fere semper scriptum reperi simpliciter sine ullo jota vel adscripto vel subscripto [gap: Greek word(s)] . Hoc si ita sit, secundo quaeris quae differentia sit inter [gap: Greek word(s)] satio et [gap: Greek word(s)] cano. Sane magna, prima brevis est in [gap: Greek word(s)] satio, et aspiratur, ut [gap: Greek word(s)] quod inde derivatur. [gap: Greek word(s)] cano, primam habet longam et lenem spiritum. Grammatici, cum [gap: Greek word(s)] significat, [gap: Greek word(s)] notant. Sed finge [gap: Greek word(s)] scriptum olim fuisse, ideoque nunc scribi debere [gap: Greek word(s)] , non tamen inde sequetur ex [gap: Greek word(s)] esse contractum, immo potius [gap: Greek word(s)] factum crederem. Ut ex [gap: Greek word(s)] . AEoles qui diphthongos nullas agnoscebant, aliorum dividebant ut [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , sic pro [gap: Greek word(s)] dixerunt divisim [gap: Greek word(s)] . Ex quo postea factum [gap: Greek word(s)] , praecipue a Poetis, ut jota illud longum esset. Vis exemplum aliud? [gap: Greek word(s)] Graecis est impetus vel motio vehemens, unde [gap: Greek word(s)] injuria, quae manu infertur, unde et verbum [gap: Greek word(s)] .

Pro illa diphtongo duabus syllabis AEoles pronunciarunt more suo [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] ; et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , quod est [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] . Quo etiam usus Homerus [gap: Greek word(s)] . Pro illo [gap: Greek word(s)] postea scripserunt [gap: Greek word(s)] , unde et [gap: Greek word(s)] verbum productum, quod idem cum [gap: Greek word(s)] , quasi compositum esset [gap: Greek word(s)] , quod contra jus et aequum perpetratur. Id falsissimum. Nam ex [gap: Greek word(s)] illud [gap: Greek word(s)] derivatur, quod, ut dixi, cum impetu et vi semovere proprie significat. Ex quo [gap: Greek word(s)] etiam [gap: Greek word(s)] et postea [gap: Greek word(s)] . Unde [gap: Greek word(s)] Hesychius interpretatur [gap: Greek word(s)] . Ita ergo ab [gap: Greek word(s)] formatum, non contra. Sed in his sitae non sunt opes nostrae Reipublicae. Poteris quodcunque volueris de his et aliis aestimare ac judicare. Taedet me diutius serram tecum ducere, et in re nihili tam longas inflare tibias. De correctione tua, Plenaque, non possim nec adeo velim dubitare. Reperisti quod ego quaerebam. Nam cujus apud te mentionem feci, parum mihi arridebat. Nunc Luciferos equos, qui mihi displicebant, admitto. Tunc enim Luciferi equi Lunae cum ipsa pleno lumine lucida. In Scholiaste Juvenalis ea verba habentur, sicut in notis meis posui: Antea si quid Consules in urbem per Epistolas nunciabant. Quod sic tunc accepi, quasi antea, i. e. olim, consules ita scribere soliti essent, quia suo aevo non ita tum scriberent per Epistolas laureatas aut pinnatas. Si malis Anxia ibi legi, ut sit prima vox versus quem exponit, per me licet. Gratias ago de loco Livii. Gratum feceris, si adhuc et ipsum inspiceres ex lib. VI. C. XV. Sortem aliam ferte de capite, deducite quod usuris pernumer atum est. In his verbis vide sodes, an scripti mutent, sortem aliam ferte. Pro epistola quam promiseram amico, grandis liber exibit, tam benignam materiam offendo usurariam. Multa loca Juris nostri emendo. Leges aliquot difficillimas et hactenus pro desperatis relictas explico. Rem totam foenebrem Graecorum Romanorumque, quae huc usque in magnis tenebris jacuit, in luce magna colloco. Haec sunt [gap: Greek word(s)] . Vale et me ama. A. D. III. Idus Majas CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA XCVIII. IOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

VT tibi ostenderem, Clarissime et amicissime Vossi, me aeque bona fide pigritiam amare ac tu amas, responsionem ad tuas in hanc usque diem traxi, cujus morae hanc etiam causam me habuisse velim scias, ne crederes, si statim respondissem, hoc ipsum me expectasse, nec ante ad te voluisse scribere quam mihi scripsisses. Quam suspicionem certe nolim animo tuo incidisse; aut si inciderit, diutius residere. Nam ecce fateor debuisse me statim ut sum in hanc urbem reversus, adventum meum tibi significare ne ab alio prius audires quam a me ipso. Et in eo peccatum a me largiter fateor, et contra amicitiae nostrae leges factum. Quam satisfactionem ampliorem tibi vis quam culpae confessionem, ab ipsius rei ore, scripto etiam, quod plus est, consignatam? Ut redii, ob fatigationem difficillimae per hyemem navigationis, aliquot septimanas male me habui, ea re factum ut neglexerim litteras ad te dare, cum nec amicos qui hîc erant, in re praesen ti salutare liceret. Post tantum emensum temporis cum serum videretur id praestare quod primis diebus adventûs mei debui, et cum de die in diem id me facturum promitterem sic a te sum praeventus. Gaudeo te in opere versari quod maximam lucem est foeneraturum severiori antiquitati. Ad me quod attinet, ex verbo quod hîc apposui cognosces me foenore laborare. Certe jam in eo sum totus ex quo Briela redii, qua in urbe detentus plane per tres septimanas fui. Ibi saepe garriebam cum pastore Cloppenburgio, qui mihi suum de Usuris ostendit, et rogavit ut viderem, et si quid amplius ad eam rem haberem, ipsi per epistolam aut libellum communicarem, ut simul ederentur. Collegi itaque quae ante plures annos cum de Re nummaria commentarer, de Usuris etiam observaveram, quem tractatum appendicis vicem

ei commentario adjungere destinaram. Pro epistola aut libello grandis liber evasit, quem brevi edituri snnt Elzevirii. Post hoc opus statim me Arnobianis dedam. Avide expecto, quae ad Syri sententias eruditissimus et elegantissimus tuus Filius habet parata. Mira illum habere Ernestus mihi dixit, et omnia sua ei sub ministrasse quae in Anglia, Italia, Gallia cum scriptis codicibus contulisset. Cum ab eo quaererem quos libros earum sententiarum in Gallia scriptos vidisset, Puteani respondit. Illi ipsi sunt quos ego contuli. Excerpta tamen mea quando voles submittam, si videre ea natus tuus desiderat. Scis nihil esse in mea potestate quod non in tua pariter esse velim, ita bene te meritum de me scio. Quod propositum ut porro serves etiam atque etiam rogo, ut saltem sit aliquis qui me non nolit ibi esse ubi sum. Vale, Vir Clarissime, et salve cum omni familia. Uxor etiam tibi ac tuis omnibus plurimam salutem per me nunciat. XVI. Maji, CIC. IC. CXXXVII.

EPISTOLA XCIX. JOH. FRED. GRONOVIO.

NImis sinistre accepisse mihi videris, quae per jocum dixeram. Noli quaeso aliter ea interpretari, quam a me enunciata sunt. Nosti candorem meum, sed et libertatem quoque, qua soleo cum amicis uti, tibi notam esse cupio. Ridere quidem tecum volui, sed non te irridere. De innocentia mea potes esse securus, quoniam hoc tibi affirmo. Quod non. facerem, si alterius rei in hoc facto mihi conscius essem, quam ingenuae libertatis. Nam dicacitatem esse nec velim credas. Ea ne in carpendis quidem qui mihi male volunt soleo usurpare, quia prorsus a genio meo aliena est. Excusarem me accuratius nisi hoc ipsum ad me potius accusandum videretur pertinere. Capiamus igitur versoriam et vela mutemus. De colle confremente sic accipiebam. Voces illas laetitiae ob servatum Rutilium quas ab omnibus jactari vult non in alio

quam publico aliquo loco aut conventu jaci potuisse suspicatus sum, ut in theatro aut circo, aut amphitheatro, ita enim solitum fieri possem probare, si otium esset. Quaerendum itaque qui ex collibus Romae urbis locus illis primus fuerit, ut voces in plausu jactas reddere ac remittere potuerit. Si in theatro hic plausus fuit datus, nihil propius quam ut de Vaticano colle intelligamus. Ut et apud Horatium lib. I. Ode. XX. Datus in theatro Cum tibi plausus, Care Maecenas, eques, ut paterni Fluminis ripae simul et jocosa Redderet tandem tibi Vaticani Montis imago. Quicquid sit, nihil unquam boni elicueris ex illa correctione Domitii Nosterque. De Sebo noli dubitare, non enim adipem tantum suillam ea voce significarunt, sed quodlibet pingue, ut hic in Myrrha, cujus [gap: Greek word(s)] , Medici commendant. Glossae veteres: Sebum, [gap: Greek word(s)] . Adnotant in scriptis plerisque legi Subum vel cubum. Quod de cinaedologo dixeram tibi haud pridem, qui mollem Achillem fecerit, de Sotade, quod tunc dubitaram, nunc certus sum debere accipi. Is Iliadem scripsit, ut me docuit Scholiastes Hephaestionis, et modis quidem illis, quibus fortia facta eum infregisse ideo dixit eo loco Ovidius. Nihil nunc ad manum quod a me solvam, et alibi sum occupatus. Quae in tua notasti, omnia verissima sunt. Nostrum de Foenore fere absolutum: promiserat ante octiduum Elzevirius, fore ut hac septimana manum ei edendo admoverent operae; per illum nunc stat. Quid nugatores dicturi sint de **, [gap: Greek word(s)] . Non solum imperiti sed scelesti sunt. Quod juxta mecum sentires, si quae scio, de illis scires. Quotidie mihi nova de illis referuntur, quae Spartana nobilitate plane concoquo, et contemptu generoso me vindico. Vale, et me amare perge. XIX Maji. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA C. A MONSIEVR ANDRERIVET, D. et Professeur en Theol. Maintenant en la Maison du PRINCE d' ORANGE, A la Haye. MONSIEUR,

VOus scavez comme je suis coustumier de juger librement, et vous diray qu' avec cette liberte qui m' est naturelle et m' a tousiours este fort familiere, je n' espargnerois pas mon Pere propre, s' il se rencontroit qu' il eust dit ou fait chose, ou ma censure peust mordre avec raison; bien loing de la estimerois-je, devoir pardonner a un ami qui auroit fait le pourquoy a ne luy pas estre pardonne, et sur tout moins encore a un tel ami, qui se seroit fait de gayete de coeur ennemi de la cause de Dieu, et par consequent rendu indigne de l' amitie et de la faveur de touts les gens de bien, ainsi que fait le sieur de la Miltiere. Apres donc avoir veu son Epistre au Cardinal et la lettre qu' il vous escrit, et ce qu' on vous mande plus particulierement de luy, tant s' en faut que je doive retracter le jugement que j' ay fait de luy sur la premiere cognoissance qui m' a este donnee de sa defection, que je trouve matiere suffisante de me confirmer plainement a croire que non seulement pour son regard c' est un homme perdu, mais qui non content de cela, veu la fin qu' il s' est proposee, vent perdre ses freres: et ne puis m' empescher de porter cette mienne liberte plus avant, et trouver a redire au jugement trop favorable qu' en font Messieurs nos Pasteurs, qui s' imagnent qu' il y a plus de folle presumtionen son fait, que de malice deliberee. Je n' ay point cognu cet homme pour estre fol et estourdi tout ensemble, et le sens de ce qu' il a escrit pour reconcilier les religions, ne me semble pas proceder d' une per sonne qui croie estre inspiree d' enhaut, pour nous reveler des mysteres

caches a tout le reste du monde; ains plustost d' une personne que l'on met en jeu pour nous faire voir l' esclair avant le coup, et en apprivoisant premierement nos oreilles, faire couler en fin dans nos esprits des choses quinous sembleroient trop rudes et trop dures, si nous estions contraincts de les recevoir sans y avoir este prepares. Mais je voy que ses Messieurs ne peuvent bonnement se despouiller de la bonne opinion qu' ils avoient meritoirement conceue de ce personnage, lors que touts ses mouvements et toutes ses actions rendoient tesmoignage de son zele, et de sa constance en la verite, et de sa purete en la doctrine. Maintenant que tout est change en luy, pourquoy ne changerons nous pas l' opinion que nous avions de luy? Ne prenons point la creance qu' il nous vent faire prendre en ses Theses, mais bien celle que nous devons avoir de luy par ses Theses, et ne disons point d' un homme qui est malade qu' il se porte bien, par ce qu' il s' est bien porte, et ne jugeons pas du present par le passe. Les denrees ont leur prix et leur rebut, suivant le cours du marche, selon ce qui est et non selon ce qui a este. Pour ce qui est de la presumption qu' on croit estre la principale cause de sa desertion, je ne suis pas de cet advis, et tiens formellement que ce sont des mysteres qui se descouvriront avec le temps, et que c' est la raison qui l' empesche de s' esclaircir plus a plain pour le present, et qui luy fait dire que le temps n' est pas encore propre a nous faire voir la piece entiere, de laquelle il ne vous monstre qu' un eschantillon. En somme je ne voy rien que de malicieux en son dessein, et que de pernicieux au but qu' il s' est propose. Un serpent est cache dans cette herbe, et un scorpion sous cette pierre. Ce qu' il dit n' est pas la voix d' une brebis esgaree, qui cherche a revenir au troupeau; moins encore celle d' un berger, qui tasche de reunir le troupeau divise. Ie ne remarque par tout sur ce sable que des vestiges qui menent a la taniere du Loup. Toute sa procedure fait foy a ceux qui la voudront considerer attentivement, qu' il y aplus d' astuce en son fait que d' extravagance, plus de malice que de folie; et que le langage qu' il tient, est le langage des Dieux de ce monde, desquels il s' est fait l' interprete. S' il croioit avoir quelque grace speciale du ciel

ou quelque influence divine, pour nous faire voir ce que nous n' avons jamais veu, et nous apprendre ce que nous n' avons jamais sceu, et nous desvelopper des verites jusques ici embrouillees. En fin, s' il avoit le flambeau pour nous esclairer, et nous remettre dans le droit chemin duquel nous sommes esgares, ne pouvoit il pas avec plus de raison, mais plustostne devoit il pas avec toutes sortes de raisons, s' addresser a ceux qu' il vouloit redresser? Le medecinne seroit il pas et ridicule et meschant, lequel ayant entrepris de me guerir, au; lieu de venir a moy, iroit trouver mon ennemy capital et luy promettroit de me rendre sain et sauf entre ses mains, pour faire de moy ce que bon luy sembleroit Iedirois au Medecin qui auriot ce dessein la pour moy, qu' il me laissast plustost mourir, que de me rendre ma guerison, pour me la vendre a tel prix que de me vouloir remettre a la discretion de celuy qui chercheroit plustost ma mort que ma vie. Monsieur de la Miltiere, nouvel AEsculape descendu des cieux, se fait fort de guerir une grande et profonde playe, qui saigne depuis un assez long temps au corps de la Religion Chrestienne, qui est la desunion et la scissure qui separe les Catholiques Romains d' avec les Evangeliques, du nombre desquels il se dit encore, entre lesquels il vent vivre, et pour la foy desquels, comme il est a presumer, il ne reculeroit point a souffrir le martyre. Voila une grande cure a faire et des plus belles tentes de plusieurs Medecins, et dont personne n' a peu encore sortir a son honneur, tant elle est diffcile, jusques a sembler mesme impossible a ceux qui sont les plus scavants, et les plus experts en l' art de Chirurgie spirituelle. Mais pour mieux juger du succes de l' operation qu' entreprend ce grand myre, voyons comme il y procede, de quelle facon il s' y prend, quelle est son intention, quelle est sa fin, et s' il y a quelque apparence par la methode qu' il vent suivre, en voyant les remedes dont il entend se servir, qu' il puisse venir a bout de cette haute et glorieuse entreprise. Voyons aussi quelle est la nature du mal, et allons a la cause qui nous en paroist, et recognoissons si celuy qui se mesle de le vouloir guerir la cognoist comme nous la voyons, ou s' il juge qu' elle soit autre que nous ne la croyons. Premierement ce mal dont aujour d' huy est affligee l' Eglise de Dieu, n' est pas une blessure ou ily ait solution de continuite en un mesme corps, ce qui seroit aise a rejoindre par

couture ou infibulation, avec d' autres medicaments qui ont la vertu de faire reprendre la chair avec la chair, et pour ce qu' aussi une partie du corps estant seulement interessee, et le corps au reste demeurant en son entier, et en son estat, il fournit tousiours des forces et de l' humeur de toutes ses autres parties conspirantes ensemble pour consolider celle qui est blessee, et la rendre esgale aux plus saines. Ici ce n' est pas de mesme. D' un corps il s' en est fait deux, ce qui n' est pas une simple entamure en la chair, mais un prodige horrible d' un corps mis en deux parts, veu mesme que ces deux corps ne devroient avoir qu' un chef, qui est Iesus Christ. Ilest donc question de rassembler ces deux corps en un comme ils ont este autrefois Cest ungrand discours s' il se peut. Mais pour cela faire, si la chose est faisable, il faut venir a la cause qui a fait la division. Or est il sans doubte qu' elle est dans l' un ou dans l' autre de ces deux corps, ne pouvant pas estre en tous les deux, si ce n' estoit que la separation se fust faicte de consentement de touts les deux, comme un mary et une semme se font separer de biens par le mauvais mesnage de l' un et de l' autre, mais touts les deux y consentants. Ce qui ne peut pas estre en ce schisme de l' Eglise, ou la secession s' est faite par l' une des parties contre le gre de l' autre. Ou mettrons nous donc la cause du divorce, qui a fait deux corps dans une mesne Eglise, ou plustost qui a donne deux Eglises pour une, et a esleve autel contre autel? Les Catholiques Romains diront, la cause de cette rupture est en vous, ô Euangeliques, qui vous estes retires d' avec nous pour faire bande a part. Les Evangeliques repliqueront, et avec plus de raison, mais c' est vous qui estes la vraye cause du schisme, et qui nous avez chassez, par l' horreur d' une fause doctrine; car ne pouvant manger d' un mesme pain avec vous sans commettre idolatrie, qui estoit le lieu qui nous estraignoit dans une mesme communion et union, nous avons este contraincts de prendre le pain a part, et outre cela vous baillies un chef a l' Eglise de Dieu autre quele vray chef, homme Dieu qui l' a racheptee de son sang, et ne pouvans sans blaspheme recognoistre ce chef que vous nous imposies, ny supporter satyrannie, nous avons secoue ce joug, et nous sommes remis sous le juste gouvernement du chef qui nous a sauves

Quand deux conjoincts par legitime mariage viennent a se separer volontairement pour ce qui est de la communaute et societe de biens, celuy des deux estrepute bailler le subject a la separation qui par la dissipation qu' il fait des biens communs, contrainct l' autre partie a la demander et obtenir en justice. Mais nous n' avons pas a decider ici le different de la cause qui a donne subject au schisme qui est aujourd' huy en l' Eglise, ni a monstrer qu' elle est plustost du coste des Catholiques Romains que des Euangeliques, ce qui est assez clair de soy mesme, et pourra encore mieux et plus clairement se manifester en sonlieu et en son temps, n' ayants besoin en cetteren contre que de recognoistre, ce qu' en croit ce grand oper ateur quise vante d' avoir en main les moyens de remedier a une sigrande frois sure, et de faire rapprocher et comme resoudre ensemble des corps siestrangement distraicts et divises, et renouer par un mesme lien de concorde des esprits si discordants en tant de differens sentimens. Par la il nous sera aise de cognoiftre s' il scaitbien discerner au quel des deux corps separes est attachee la cause de la separation, si suivant cette cognoissance il se porte comme il faut a appliquer les remedes convenables, pour, en ostant la cause, faire cesser les effects du mal que 1' Eglise de Dieu ressent de cette desunion. Jlvent que nous croyons, qu' il est encore Evangelique, comme il a este, et proteste qu' il n' y a poinct de condition si avantageuse, quelle quelle foit, qui le puisse faire demouvoir de l' union de ce parti. Il faut donc que selon les principes et les maximes qui sont tenues par ceux de ce corps duquelil se dit estre un membre, qu' il croit et qu' il publie que la cause du schisme ne vient point de la part des Reformes, mais du coste des Romains; et s' il vent proceder ainsi qu' il est raisonnable a oster le schisme, en ostant la cause du schisme, il ne le faut pas chercher ou ellen n' estpas, mais l' arracher du lieu ou elle est. Qu' on leve donc du milieu de nous ce qui a fait le schisme, et nous n' aurons plus de schisme; l' affaire sera faicte, et la reconciliation parfaitte, que nous avons jusques ici ardamment souhaittee, et vainement esperee. Voila le chemin qu' on doit tenir pour parvenir a cette union tant desiree de touts les bons Chrestiens. Mais ce qui rend le mal incurable, est que ceux, qui ont cause le

schisme en aiment encore la cause, font leur souverain bien de cette cause, et qui pis est, en font la base de la vraye relgion, et par conse quent sont ennemis jures d' une reconciliation qui se feroit de cette sorte, en hurtant cette cause, et qui ne se peut faire d' autre sorte. d' Autre part ceux qui ont pris de cette cause le subject de leur retraicte, n' ont pas garde s' ils ne sont aveugles ou insenses de retourner d' ou ils sont partis la cause subsistante qui les a fait sortir. Et toutefois nostre reconciliateur ne nous or donne point d' autres remedes pour guerir le mal, que les causes qui ont fait le mal. Et ce faisant il nous donne subject de penser ou qu'i lest saisi d' un furieux aveuglement, ou revestu d' une extreme malice. Et plustost le dernier que le premier. Car si cela n' estoit, qu' elle apparence y auroit il, d' offrir sa peine et sa plume, comme il fait, a ceux qui ne peuvent admettre d' autres moyens de concilier la diversite des religions, qu' en perdant celle qui leur est contraire, qui est celle des Evangeliques, comme les qualifient le dit Sieur de la Miletiere, et qui prend aussi lamesme qualite, si c' est a tort ou a droit, les hommes de sens rassis en peuvent juger, entre lesquels ceux qui voudront le favoriser d' avantage, croiront qu' il n a cette profession qu' en la bouche et en l' escrit, mais, comme disent les bonnes gens, le coeur n' y touche. Autrement l' on pourroit se persuader qu' y allant plus simplement, et ense l' attribuant veritablement, il desmentiroit seulement par son propre escrit la protestation, qu' il fait dans ce mesme escrit, de demeurer dans la communion des Evangeliques. Et je doûte mesme qu' il entend ce mot comme nous faisons, et crains qu' il n'y ait de l' equivoque. Car si par les Evangeliques il entend ceux qui suivent en tout et par tout la doctrine contenue dans les Evangiles, comment se pourra-il faire qu' en un des principaux poincts de nostre Religion, les Evangeliques qui tiennent la negative, et qui sont en la tenant, a ce que l' uy mesme confesse, encore Evangeliques, passants a l' affirmative avec les Catholiques Romains, demeurent comme ils estoient an paravant, dans les termes de l' Evangile? Un mesme Evangile peut il souffrir lanegative et l' affirmative en un article de telle importance, que celuy de l' Eucharistie? Si nous sommes Evangeliques avec la negative, nous ne le serons plus prenans

l' affirmative. Les Catholiques Romains ne seront non plus Evangeliques, puisqu' ils soustiennent cette mesme affirmative qui les distingue d' auec les Euangeliques qui demeureront dans la negative. Et pour quoy donc nous invite-il a quitter ce nom d' Evangeliques, pour suivre un opinion contraire l' Evangile? Que si celle des Catholiques est meilleure et plus Evangelique que celle de ceux qui' ils qualifient Evangeliques, c' est a tort qu' en ce point il nous baille cette qualite; puisque la doctrine des Romains Catholiques esten cela plus conforme a l' Evangile, que la nostre, qui nous glorifions sans raison d' un tiltre qui nous est faussement attribue. Ilen sera a de mesme des autres Theses qu' il pose, ou la doctrine des Catholiques Romains setrouvant plus pure et plus Evangeliques que la nostre, puis que nous la devons embrasser pour quitter celle que nous tenons, que nous restera-il en quoy nous soyons plus Evangeliques que ceux de Rome? Rien du tout; et sans doubte il se moque et serit de nous a joues decousues, quand il nous appelle de ce nom pour nous discerner d' avec ceux qu' il nomme Catholiques. Ce sont vrayement ceux, qui sont les Evangeliques, si ses propositions se trouvent vrayes, puisqu' ils en ont la chose et l' effect, et nous au contraire indignes de cette appellation, puisque nous n' en avons que le nom tout nu. S' ilnous tenoit pour vrais Evangeliques, et legitimes possesseurs de ce tiltre glorieux avec ce qui en depend, et ce a l' exclusion des Catholiques Romains, ne seroit il pas sans sens commun, sans raison, et sans jugement, de nous vouloir contraindre a delaisser une doctrine Evangelique, qui nous attribueroit veritablement cette qualite pour en espouser une autre directement opposee a la lumiere de l' Evangile et fondee seulement sur les traditions humaines? De quelque coste qu' il se tourne pour eschapper et pour se cacher, il se descouvre et se laisse prendre par tout. Il pense se sauver, pour ce qui est de la primaute du Pape, en celle qu' il vous escrit, quand il dit qu' il na point parle en son Epistre, de sa puissance univer selle en l' Eglise, ni de sa Monarchie. C' est ainsi qu' un galand, qui cageolle une honneste femme, dissimule le dessein qu' il a de corrompre sa pudicite en ne luy portant pas d' abbord la parolle de guerre, mais s' insinuant doucement enses bonnes graces

sous des termes de service et d' affection. Ce qu' il en a pourtant escrit, ne dit pas moins et ne vaut pas mieux, que s' il avoit pose nettement et ouvertement la monarchie Papale au lieu de la primaute, au sens qu' il la propose C' est sous d' autres mots la mesme chose, et la mesme chanson au il n' y a que le chant de change, qui est mis sur un air plus doux, afin de mieux flatter l' oreille, et charmer l' esprit. Mais je passe plus avant, et veux monstrer qu' il establit clairement l' infallibilite pretendue, dont la preuve se peut tirer infallible par des consequences necessaires prises des mots expres de sa These, qu' il est impossible de destourner a un autre sens. S. Pierre, dit il, a eu la primaute entre les Apostres, non seulement pour jetter les premiers fondemens de l' Eglise en qualite d' Apostre, mais aussi pour la gouverner et regir en qualite de Pasteur. Cette puissance et cette faculte luy a este concedee par Jesus Christ, avec un esprit de droiture, cela s' entend, et quine pouvoit errer, et non pour s' esteindre en sapersonne, mais pour s' estendre aussi et se transmettre a celle de son successeur qu' il laisseroit a Rome, qui la tiendroit tout de mesme de S. Pierre, comme S. Pierre la tenoit de Christ, et en la mesme facon, non subjette a faillir; car on ne peut l' entendre autrement. Comme qui feroit passer une mesme eau tiree d' une mesme source par trois differens canaux, dont le premier seroit d' argent, le second de plomb, le troisieme de bois, ce dernier pour estre d' une matiere plus vile, plus pourrissable, et plus perissable, ne lairroit de contenir la liqueur aussi pure, comme elle est descendue de la fontaine, et passee par le premier au second canal. Voila l' infallibilite que l' on peut sans force tirer des termes de la These de nostre homme, touschant la primaute du Pape. Et n' est pas vraisemblable qu' il ait eu une autre pensee, ou une autre visee, s' adressant a un des premiers piliers de cette Eglise, qui ne se fonde que sur cette pretendue infallibilite de son chef visible, pour mettre a couvert touts ses autres erreurs. C' est la raison pour laquelle ce nouveau docteur en Israela juge devoir avant tout oeuvre affermir cepoint de la primaute qui est le plus foible de tous, mais duquel touts les autres dependent. Car s' il ne peut errer en la foy, toutes les decisions faittes dans l' Eglise, de laquelle il se dit le chef monarchique,

et qui ont este confirmees par son auctorite, devront passer sans difficulte pour articles de foy. Et je ne fais point de doubte que ce ne soit par la qu' il entend et pretend faire touts les esclaircissements qu' il nous promet sur les autres poincts controverses. Car ce poinct estant une fois accorde, tout le reste sera vuide et decide et par ainsi, comme il dit, confectum erit negotium. Mais ce que je trouve de plus mauvais en luy, et qui m' esclairci d' avantage le soupcon que j' ay pris de sa malice deliberee, sont ses subterfuges et ses evasions, ses paroles retenues, ses cachettes sous un double sens, et qu' il parle autrement a l' oreille qu' en public, et qu' il demande que nous ayons a suspendre nos jugements jusques a ce qu' il sesoit explique plus clairement. Toutes ces marques ne me representent point un esprit qui extravague, veu que ses opinions n' ont rien de particulier, et courent le grand chemin de Rome. Ie veux qu' il s' esgare et qu' il se trompe, mais son principal but est de tromper et de seduire. Au reste j' attendrois les esclaircissements aux quels il nous remet avec plus de patience et avec meilleure esper ance, s' il ne les faisoit absolument dependre de la volonte de ce Prince de l' Eglise Romaine, auquel il a dedie son escrit, et auquel il s' est devoue entierement luy mesme. Or, ce luy dit il en suite des Theses qu' il a mises en avant pour la reconciliation des Religions a laquelle il l' exhorte, lors que vous le jugerez a propos pour le bien de vos affaires, et l' exequution de vos grands desseins, sera a vous de m' ordonner et me commander que je compose et que je mette en lumiere un plus ample traicte de ces choses, ou elles seront pleinement esclaircies. Sur ces promesses qu' il fait a un Cardinal que devons nous attendre de bon pour nous et pour le bien de la Religion que nous professons, et que luy proteste de professer encore avec nous? Quelle apparence y a-il que ces elucidations se facent plustosten faveur des Evangeliques que des Catholiques Romains. Un aveugle y verroit clair. Puisque il ne les vent donner au jour qu' apres le commandement qui luy en sera fait de la part de celuy pour lequel il les doit entreprendre, qui pourroit doubter qu' elles puissent estre faictes d' autre facon qu' il ne plaira a celuy auquel il n' oseroit desplaire, ayant pris a tasche et entrepris de propos delibere de l' obliger

en cela, estant comme il le declare peu apres, ornandae, amplificandae que ejus gloriae curiosus, atque in his omnibus optimorum ejus consiliorum promovendorum desiderio flagrans. Je ne veux point entrer, aussi n' y pourrois-je pas penetrer dans le secret des conseils et des desseins de ce grand Cardinal, mais aussi peut on bien juger par la profession qu' il fait, et par la dignite tresemimente qu' il tient dans l' Eglise Romaine, qu' il n' est pas pour favoriser ceux qu' il tient pour heritiques contre les Catholiques, en l' Eglise desquels il est l' une des premieres et principales columnes. Que dirons nous donques, ou quel jugement ferons nous de celuy d' entre nous qui luy offre son service pour estre instrument a amplifier sagloire et promouvoir ses conseils? Tiendrons nous doresenavant pour l' un des nostres celuy qui monstre avoir le dessein de nous mener a Rome, pour nous reconcilier aux autels de Rome? Nous ne sommes Reformes que pour avoir quitte Rome, et cet homme nous y veut remener pour y reprendre ce que nous y avons laisse. Nous sommes la courtisane repentie, qui s' est retiree du service et soustraicte de l' obeissance de la grande paillarde, et ce nouveau sainct fait ce qu' il peut pour nous forcer a estre la courtisane repentante de s' estre repentie. S' il possede des verites si claires et si fortes quelle puissent donner dans la visiere des plus aveugles, et quelles soyent inesbranlables a quicunque les voudroit choquer, pourquoy les retient il si long temps cachees? pourquoy les desguise-il? pourquoy ne les prononce-il qu' a demi bouche? pourquoy le temps n' est il pas encore venu pour les estaller? Ce sont, dit il, des paradoxes qu' il ne le seront plus, lors qu' il aura approche le flambeau pour dissiper les tenebres qui les tiennent encores enveloppes. C' est faire tort a la Religion de luy desnier si long temps des esclaircissements si necessaires au salut de ses nourrissons. Les Apostres n' en ont pas fait ainsi, il se sont monstres plus charitables au genre humain qu' il crouppissoit, lors qu' ils ont este envoyes dans de profondes tenebres d' erreur et d' ignorance. Ils preschoient des verites fort extravagantes, et diametralement contraires aux sentiments des peuples de leur temps, mais il les annoncoient clairement, hautement, publiquement, par ce que c' estoient choses qui regardoient le salut des hommes et lesquelles il ne vouloient

pourtant ni ne devoient en aucune facgon dissimuler, deguiser, ni differer a un autre saison. Ie trouve neantmoins que nostre nouvel Apostre, quoy qu' il et qu' il nous promette de plus grands esclair cissements de ce qu' il a dit, imite assez bien en cela les vrais et anciens Apostres, et qu' il parle aussi clairement qu' eux, mais ce ne sont pas des oracles si vrais que les leurs, ni si ambigues que les profanes. Et m' estonne, veu qu' il se fait assez intelligiblement entendre qu' il croit que nous ayons encore besoing d' estre esclaires d'avantage. Il nous enseigne sans beaucoup d' obscurite la primaute du Pape en qualite de Successeur de S. Pierre, et son infallibilite: avec cette retenue neantmoins, qu' il ne parle point de la puissance universelle enl' Eglise, nide la Monarchie. C' est donc ce qui luy reste a dire sur cet article, lors qu' il s' esclaircira plus amplement. Non je me trompe, mais je croy plustost qu' il en demeurera en ces termes, parce que le sens, et le dessein de ceux qui veulent la reconciliation le requiert ainsi et que c' est une petite douceur de poudre de rigaclisse, dont on envelopera la pilule, pour nous la faire tant mieux valler, en exigeant de nous seulement que nous croyions que le Pape a la primaute dans l' Eglise pour la gouverner comme Successeur de S. Pierre, qui avoit receu cette mesme puissance de Christ, sans faire mention ni de Monarchie, ni de puissance universelle, qui s' entendra assez sur les mots susdits quand on s'estendra a les expliquer plus au long. De mesme pour le poinct de l' Eucharistie, l' on se contentera si nous confessons que Jesus Christ a change le pain, qu' il a baille a ses disciples en la Cene, en son corps, et le vin en son sang, sans qu' on nous presse d' advouer que ce changement s' est fait les accidents demeur ans sans subject. Et pour cela on ne parler a point du mot de Transsubstantiation. Si nous leur concedons la chose, il nous remettront les termes, qui ne sont bons qu' a effaroucher les foibles esprits. Voila les moyens dont l' on veut se servir et le chemin que l' on veut tenir en la reconciliation de laquelle on nous menace et de laquelle il semble que le Sieur de la Miltiere soit Prophete, quand il se vante que dans six mois on preschera sa doctrine, et que si nous ne voulons estre esclaires de volonte, que nous le ferons par force. Pour l' article du Sacrifice, je ne scay comment-il peut en bonne. conscience et certaine science faire distinction

des Catholiques et des Evangeliques, se disant Evangelique, et professant ouvertement une doctrine tout a fait Romaine. Mais je voy qu' il ne fait aucune difference entre ces deux professions, et que cette confusion luy fournit un moyen tresfacil et tresindubit able de reconciliation, si nous adheron a tout ce que l' on croit a Rome. Par ce moyen voila l' affaire faicte: Ie prevoy un grand mal qui doit arriver de tout cecy, et recognois une grande malice au per sonnage qui s' est donne a Rome, pour nous redonner, s' il pouvoit, a cette mesme Rome. I' estime aussi que nos Pasteurs ont eu grand tort de le traicters si doucement, et suis d' avis qu' il falloit proceder contre luy suivant la rigueur de la discipline, et qu' il ne falloit point avoir compassion d' un homme qui n' a point a present de. plus grande passion que de respandre son venin tandis qu' il sera parmy nous, lequel n' auroit point d' effect ni d' efficaces il estoit hors de chez nous. Vous luy rives au reste merveilleusement bien ses clous, et le rembarres comme il faut sur tous les poincts de sa lettre, en l' un desquels il est fort plaisant, ou il dit que l' Evangile ne luy a point donne de pain comme aux autres, mais le luy aoste, et nous scavons tous qu' il a fait ce qu' il a peu pour estre nourri du pain de l' Evangile, mais les choses luy ont succede arebours. Il en prend maintenant une tres-mauvaise vengeance, l' Evangile l' aruine, et par despit il va ruiner l' Evangile. Ie suis,

EPISTOLA CI. IOH. FRED. GRONOVIO.

HEri cum ad te sciberem, destinaram quaere ex te, cujus Poetae esset hoc hemistichium quod me alicubi legisse memini, Foenoris accedat merces: sed nunc non succurrit ubi legerim. Ea verba mihi apprime necessaria ad probandum quod intendi, contra omnes qui de Usuris hactenus scripserunt, quibus placet Foenus idem esse cum Usura, et quidem imperite; adeo ut commune dictum nunc inter eos ambulet, Usuras quidem se admittere, sed Foenus non admittere. Immo Foenus, ut ego sexcentis testimoniis Auctorum ostendi,

non est Usura, sed pecunia credita sub Usuris sive mutuum foenebre. In eo hemistichio merces est Usura, quae pro usu pecuniae mutuaticiae datur, soenus ipsa pecunia quae datur mutuo. Vide igitur an tibi memoria quam mihi fidelior, et si me potes in hoc adjuva. Nec enim puto me in bicipiti Parnasso perticulam illam versus somniasse. De loco Statiano qui te exercet, ego vicissim te juvabo. Scis multas interdum hariolationes perdendas esse, ut ad veram perveniatur, more infelicium scilicet aleatorum. De uno colle non posse intelligi, verba illa satis indicant, ex ordine: quae in rebus numeri contiguis et quasi in ordine euntibus tantum poni licet. Sic apud illum, septem totos ex ordine menses, item: Quin etiam veterum effigies ex ordine avorum. Item eodem libro: Tum noctem noctisque orientia signa, Idoeumque Iovem Phrygiumque ex or dine matrem. Invocat et duplices Coeloque Ereboque parentes. Multa talia possent afferri. Idem est quod [gap: Greek word(s)] Graeci dicunt, et antiqui [gap: Greek word(s)] . Ideo de reciprocatione vocum laetitiae in montem jactarum, ut ex monte repercussarum accipiebam. Sed ubi ille collis? Vide igitur an placere poterit nova mea conjectura. Legebatur fortean antiquitus in libro vitioso descripto se nosque: unde sequentes per transpositionem scripsere, Nos seque, et nosseque. Omnino a manu Poetae fuisse putem, senusque ex ordine collis Confremat. id est: seni colles urbis ex ordine confremant. Scis terdenum militem Poetae pro terdenis militibus, et centenum remigem pro centenis. Ita hic senus collis. Sed quare senus, inquies, cum sint septem? Imo seni tantum erant in tra urbem. Nam Vaticanus collis trans Tiberim; nec olim habitatus erat, nec ad urbem pertinebat, ut inter omnes convenit, et clare id docuit Onuphrius in urbis Romanae descriptione. Senus ergo collis confremat, qui intra urbem scilicet: ex ordine, id est, contigue et sine ulla interruptione; quod de Vaticano non poterat, qui Tiberi ab aliis divisus ac veluti dissociatus. Alias si admittere et illum voluisset, Poeta potuisset dicere: septenusque ordine collis: ut alibi: septem-gemino aethera pulsat colle Roma. Non memini integri loci. Tu vale et me ama. XX. Maij. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLARUM LIB. I EPISTOLA CII. IOH. FRED. GRONOVIO.

TUis, quas heri accepi, statim meo more respondissem, nisi occupatio tunc me tenuisset, cui praeverti debui. Librum illum Hispani Doctoris de Usuris libenter videbo. Non enim verba tantum in eo opere tracto, sed etiam res, nec puduit totum Molinaeum legere, et aliquot alios, ut saltem eos in multis refellerem. Mitte igitur quam primum, quem ubi legero, si tanti primo aspectu videbitur, remittam; si non legero, tanto citius. Hephaestion in Enchridio, capite [gap: Greek word(s)] , citat Sotadem [gap: Greek word(s)] , hoc versu: [gap: Greek word(s)] . Ad quem locum Interpres vetus ita notat: [gap: Greek word(s)] . In sexto Fastorum locus Ovidianus perperam a Scaligero mutatus. Nihil mihi mutandum videtur. Auctorem esse dicit in incesto qui Palladium in urbem intulerit. Rem esse Romanam ait, id est, jam esse penes Romanos, quicunque tandem auctor eam illis dederit. Tuetur, inquit, Vesta; tradita esttutelae Vestae, in ipsius nimirum aede asservanda. Quare praecipue Vestae servanda data? Quod assiduo lumine cuncta videt. Quod cum perpetuus ignis sit in ejus aede, facile assiduo ex eo lumine cuncta videre potest, ne quis nimirum intret, qui Palladium furetur, ut ante ereptum fuit Priamo, sive ab Ulysse, sive ab AEnea, aut alio quo. Recte judicas; septenunsque ordine collis, nimium abesse a vestigiis antiquae scripturae. At minimum recedit senusque, cum sola transpositione peccet. Quod tibi nimis videtur eruditum, nescio an id obstare possit, quo minus recipiatur. Illud ex ordine, de pluribus collibus ordine junctis, continuis aut vicinis probat accipiendum. Sic apud Ovidium tuum de curru Solis, posit aeque ex ordine gemmae. Tales seni tantum Romae colles. Nam Vaticanus, ut extra urbem, ita trans Tiberim; non igitur ex ordine cum reliquis. Deinde cum dicat colles illos Romanos confremuisse vocibus laetantium,

gratulantiumque de sanitate Rutilii, non in eo numero locum habere potuit Vaticanus, qui in loco minime habitato positus, sed plane extra Urbem. Considera haec pensiori examine, fortasse mecum senties. Si tibi aliqua melior ad manum conjectura, cur non eam mihi indicare dignatus es, ut statim ei subscriberem. Vale Eruditissime Gronovi, et quod hactenus te fecisse video, bonae menti litare perge, cujus in sacrarium paucos in his locis admissos conspicio. [gap: Greek word(s)] . Non tantum bona mens, sed etiam judicium rectum hinc prorsus exulant, Iterum vale. A. D. PR. Kalendas Junias CIC. IC. CXXXVII:

EPISTOLA CIII. JOH. FRED. GRONOVIO.

HEri tuas accepi, Eruditissime Gronovi, cum libro Doctoris Hispani, qui mihi usui futurus est, ut caeteri ejusdem farinae, quos tamen legere non sum dedignatus. Si non ob aliud, saltem ut refellantur inspiciendi sunt. Sed nemo magis refelli, immo repelli meretur, ultra omnium elegantiarum et eruditionis fines quam ipse cum mea illa praeclara, si Dîs placet, in * loco conjectura. Bonam mentem, quam tibi posterioribus commendabam tantopere, non ipsi mihi tunc adfuisse fateor, sed nec meis oculis recte usum fuisse qui legerim*. Properantiae haec condonabis, et aliarum rerum occupationi, quod ita tamen te velim facere, ut et ipsam epistolam, in qua cubat tam infelix et inficetum conjectaneum aut comburas aut canali immergas, nisi etiam malis, quod ipsius meritum est, turpius eam perdere. In alio meo codice vidi me probasse illam, quam tu, scripturam. Aliam nunc in pensationem illius improbae objiciam examinandam. In Poemate de Nuce, nescio an aliquis vitium in hoc versu viderit:

Hac mihi perpessae, domini patienda querela est.
Caussabor quare sit lapidosus ager.

Cum populus tunicas deposuisse vetat. Huic Poemati argumentum praebuit vetus Epigramma Antipatri ex lib. I. Anthologiae, cui titulus in veteribus membranis [gap: Greek word(s)] . Vale et me ama XXXI. May CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA CIV. IOH. FRED. GRONOVIO.

HEri non potui tuis respondere quas hora septima vespertina accepi. Hoc erat, quod de te subverebar. ** Sed bene quod alium te erga me esse ostendisti, et quaeso te, ut pergas esse. Verum mihi dici volo, nec a quoquam corrigi atque in viam reduci, si deerravero, abnuam unquam. De rejectione Judicum quod petis, utrum protinus et statim atque a Praetore editi essent judices, removeri suspectos petierint partes, an dies praefinitus fuerit reo, intra quem ad hoc auxilium confugere deberet, certe nunc non succurrit quid dicam, et libri essent ad hoc evolvendi qui ad manum non sunt, et locus Ciceronis qui non tibi, nec mihi occurrit. Quod memoria suppeditat, hoc possum dicere, mihi videri simul ac ex urna educta essent nomina judicum, cum accusatori tum reo statim factam copiam, quos sibi iniquos putarent fore, aut adversario faventes, rejiciendo. Rejectione celebrata, aliorum nomina in urnam mittebat Praetor in eorum locum, qui rejecti essent, ut judicum legitimus numerus constaret. Haec subsortitio, nisi fallor, dicebatur, ut prima, sortitio. Qua peracta secunda sortitione judices in leges jurabant, ut religione obstricti judicarent. De * omnia pene exhausta sunt. Tu plura et meliora occupasti, et quaedam ex his, quae etiam observaveram. ***. Quidam amicus per litteras nuper ad me scripsit disceptatum fuisse Lutetiae in magno conventu Litteratorum de sensu hujus versus Martialis **. Quaesivit quasi de re magna et seria ageretur, quis esset ille eques ahenus. Respondi quae visa

sunt. Tu quid censes. Cave tamen cum quoquam haec communices. Turpicula enim sunt. Et nolo quisquam sciat bellas hujusmodi quaestiones ad me deferri. Vale et me ama. Leydae IV. Id. Junii. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA CV. JOH. FRED. GRONOVIO.

DE loco Ovidiano, dudum est cum eum castigavi. Mea illius loci emendatio ex genere est earum, quas sum veritus tibi exprimere, quia assensum fortasse tuum non impetrarent. Sed quoniam nunc rogas, quae mea sit sententia, necesse est ut eam tibi ostendam. Lego proxime scripturam codicum: jam nunc contecto magnus in ore sonus. Opponit quae habet ex Tragoedia his quae ipsi conferre potest Elegia. Tragoedia, inquit, me sceptro decorat et alto cothurno. An his tantum? Immo et jam nunc contecto in ore magnus sonus, id est, qualem expetit Tragicum argumentum, grandis sonus ore tecto, id est, [gap: Greek word(s)] velato pronunciandus. Personatos diverbia sua pronunciasse Tragicos actores, et Comicos veteres, nemo quod sciam ignorat. De magno sono Tragoedorum vel hic versus Satyrici fidem fecerit: Fabula seu moesto ponatur hianda Tragoedo. Possem adserere illam conjecturam multis, si opus esset. Apud eundem Satyricum nuper, cum aliud quaererem, forte incido in illud versus [gap: Greek word(s)] , quod me diu fatigatum quaerendo et exercitum habuit, de quo etiam tibi molestus fui: foenoris accedat merces. Est in Satyra VI. ubi Casaubonus foenoris mercedem [gap: Greek word(s)] foenus interpretatur, quod esse mercedem ait pecuniae mutuo datae. Immo foenus ibi credita est pecunia sub usuris, cujus merces est usura. Sed omnes isti errarunt, non ille tantum vir alias summus et suae aetatis doctissimus. De statua equestri verum est, sed aliter id sum interpretatus, quod nunc ut pluribus explicem non est otium. Accepi Epistolam Casauboni ab illo Senatore nostrate quam cum altera quam jam

ad te misi, jungas velim. Sed quid fit illis epistolis? Nihil enim audio. An interrupta alio opere earum editio? Fac quaeso sciam. Non licuit hic mihi nancisci (tam multos habeo amicos) veterem Horatii interpretem A cronem aut Porphyrium. Si habes, inspice sodes ad versum illum: Hic quinas capiti mercedes exsecat, quomodo explicent. Nullum hic etiam habeo recentiorum interpretum. Indica etiam, rogo te, quomodo illum locum accipiant; nam certus sum non ab illis posse exponi. Vale et me amare perge. XVI Junij CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA CVI. JOH. FRED. GRONOVIO.

BReves immo perbreves a me hodie accipies, quia longiores non possum prae brevitate temporis quod mihi vacuum est. Commodum a concione redeo, et convivas in prandio habeo, quos jam jam exspecto. Gratias ago pro indicatis expositionibus interpretum Horatii. Mallem scisse quid ibi dicat vetus Scholiastes: sed quoniam ille tibi non ad manum, videbo an alicunde possim nancisci. Qui de centesima aliquid viderunt, sine dubio ab eo id hausere. Omnes tamen, quod futurum praedivinaram, male interpretantur. Quinae centesimae quas iste foenerator sorte exsecabat vel pro sorte exigebat, sexaginta in centum reddunt singulis annis. Quaternarum centesimarum exemplum extat apud Ciceronem in epistolis ad Atticum, in hoc versu, quinarum. Haec fuit maxima usura. Triplex usura apud Juvenalem pro terna centesima: triplicem usuram praestare paratus Circuit, et fatuos non invenit. Cur hoc? quia legitima usura tunc centesima fuit. Hinc duplex usura est duplex centesima: triplex, quadruplex, quintuplex eodem modo. Sed haec in libro, qui jam editur. De loco Ovidii, nihil verius lectione scripta, quam defendis, minus pro magis. Non ad testamenta, sed ad mancipationem, quae aere et libra fiebat, plane alludit. De illa mancipatione multa dixi in VIII. capite libri de Usuris, occasione sumpta de alienatione

rerum tractandi, quia Canonistae pro Mutuo mercedem exigi non debere censent, quia pro eo, quod jam tuum est, exigitur; nam mutuum de meo tuum. Nugari illos ostendo, et nullam in Mutuo fieri abalienationem doceo. Locum Varronis examinavi ex lib. VI. de L. L. Incertum mihi erat, quo sensu scripserit: Mucius Scaevola, quae per aes ac libram fiant et obligentur, praeterquam quae mancipio dentur. Duas diversas sententias refert super significatione Nexi, Manilii et Scaevolae, ille Nexum generale nomen, quo res mancipii, id est, quae mancipio darentur, etiam comprehendebat. Scaevola, quae per aes et libram fiant ut obligentur, praeterquam quae mancipio dentur. An his verbis a Nexo excludit mancipationem? Ita mihi visum est. Nam si praeter illa quae mancipio dantur, significari etiam diceret, quae per aes et libram fiant, ut obligentur, sententiae Manilii accederet. Deinde Varro ita plane accepit, cum addit quod obligatur per libram, neque suum fit, nexum esse, atque inde dici, quia nec suum fit. Quid tibi videtur? Alias pluribus. Non brevis esse laboravi, sed aliter, ut tempus est meum, non potui. Vale Gronovi elegantissime [gap: Greek word(s)] . Leydae, XII. Kal. Julias CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA CVII. IOH. FRED. GRONOVIO.

GRatum est, doctissime Gronovi, quod me tuarum curarum participem facere volueris; vel ante illos, quibus eos jure meritoque dedicasti. Non opus erat tamen isto me honore afficere, cum ante aliquot menses egregiam hanc scriptionem magna ex parte impressam jam communicasses, et per partes in literis pene totam exhibuisses. Quae singula probavi, non aliter fieri potest quin universa summopere

laudem. Hoc sane et praeter alios fortasse mei ordinis habeo, ut virtutem et doctrinam suis pretiis aestimare sciam, non enormes et [gap: Greek word(s)] laudes congerendo, sed humanas, eoque veriores, quo sinceriores. Laudant alii, quod nesciunt, quod non intelligunt, eoque propensius effunduntur ad illa extollenda, quorum sensum non habent, aeque commendare parati, quod pravum sit, quam quod rectum. Cum dixero a multis annis in hac Academia non prodiisse opus, in quo limatissiini judicii et eruditionis consummatae plura vestigia impressa appareant, veras ac tuas tibi laudes reddidero, non adscitas nec fucatas. Hoc unum in te reprehendi ac culpari posse video, quod tenerae nimis mihi frontis videris adversus eos, quos semel amandos aut admirandos suscepisti. Nisi hoc esset, **. Vides me Momi illius mimum agere, qui cum in toto Veneris corpore nihil haberet, quod reprehenderet, ad carpisculum ejus descendit, quem carperet. De Nexo sententiam meam exposui capite quodam libri de Usuris. Non enim mihi verisimile visum, Varronem istic labi potuisse. Et cum integra scripta Manilii et Scaevolae haberet, non potuerit mentem eorum assequi, nec melius quam nos eam expiscari ex fragmentis, quae ab illo citata sunt. Haec praeterea ratio Scaevolae fuit, ut Nexum tantum de obligatione omni caperet, quae per aes et libram fieret, et mancipii dationem inde excluderet, quia qui daret mancipio, vix ad ullam rem obligatus esset, nisi ad periculum judicii praestandum, et defensionem in judicio suscipiendam, si res repeteretur. Non enim auctoritati obnoxius erat, non duplae praestationi, non ad id quod intererat emptoris rem non fuisse evictam. Haec latius ibi exposui, et quid esset auctoritas, et quid a mancipio differret, quomodo in illis intelligenda esset, ubi rei furtivae aeterna auctoritas dicitur in XII, et aeterna auctoritas cum peregrino. De nexis qui nexum inierant ob aes alienum, cui non erant solvendo, dixi etiam in eodem opere: sed non debes propterea tua delere. Attigi enim ea tantum quae pertinere visa sunt ad locum, quem ibi tractavi.

Postremo cum tibi ab istis memoria recentior sit, plura et meliora potuisti conquirere et colligere, quae me fugerint. Denique nihil causae est nunc, cur libros magnos debeam conscribere, cum adeo levia et nugatoria scribam, ut quamvis crassum volumen intra duas horas perlegi possit. Hoc nuper [gap: Greek word(s)] ille dicebat, se apud te ante aliquot septimanas, (an dies?) totas Exercitationes Plinianas intra bihorium percucurrisse, et infinita superflua deprehendisse. Tali homini quid faceres? Ad campos relegares, quo misellum illum Manlium relegat, in Notis ad Agricolam, qui a patre tantum ad tempus fuerat relegatus. Meas ad Rivetum, si placet, curabis. Vale. Leydae. Calend. Jul. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA CVIII. IOH. FRED. GRONOVIO.

LIbrum quem ut ad tempus tantum dederas utendum, et ante tempus, quo [gap: Greek word(s)] exemplarium amicis facere decreveras, tibi remitto, et eum retinui, quem [gap: Greek word(s)] dedisti; pro quo quantas possum gratias ago, cum foenore etiam relaturus, ubi meus de Usuris editus fuerit. Hac illac discurrendo quaedam in tuo opere notavi, de quibus te monitum volui, etsi ea non tanti sint, ut eorum debeas habere rationem. Ripam illam Nili Cecropio stagnat am luto, simplicissimum est interpretari firmatam et munitam nidis hirundinum. Stagnans aqua, quantumvis limosa, hoc non potest praestare, ut ripa firma sit et undas coercere idonea. Limus quidem aggeritur, et quod subinde aggestum est, aliam etiam ripam facit: nec enim manet eadem. Novo quippe adgregato limo nova ripa exoritur, non munita et firma, sed primo impetu venientis torrentis abscessura, ut solet in fluminibus, quae terram limosam suapte natura et pinguem adluunt, si paullo violentiora sint, et rapido agmine fluant. Hinc tam saepe alveos suos mutasse omnes legimus. Fac sedatos ire, et alluvionem

etiam facere lento pede aggesto limo, ut etiam in pluribus cernere est. Neque tales possunt ripam suam ita praestare firmam et solidam, ut muri vice vel aggeris muniti undas repellat. Praeterea non video, quo sensu dici queat ripa stagnata, si a stagno deducatur, quae est [gap: Greek word(s)] . Stagnata loca dicere est, in quibus aqua rescagnat: sed quae limo aggesto obhumata sunt, ut loquitur Tertullianus, adeo ut speciem [gap: Greek word(s)] praeferant, quis unquam stagnata ea dixerit, quaero: praecipue si nulla aqua stagnante madeant, nec uliginosa sint. Si putas stagnare de nulla alia re dici posse, nisi quae stagnum oleat aut paludem, quomodo eam significationem trahes ad locum illum Justini libro XXXVII. C. III. ubi dicit Mithridatem, quod venena metueret, antidota saepius bibisse, et ita se adversus insidias exquisitis tutioribus remediis stagnavisse. Nulla certe hic palus, nulla aqua stagnans somnianda est. Munisse se Mithridatem antidotis dicit adversus venena, quibus appetebatur. Ne in altero quidem loco ejusdem Justini vulgari notione [gap: Greek word(s)] stagnare positum est libro XXXVI. C. III. et si de lacu Asphaltite sermo sit: nam neque ventis movetur, resistente turbinibus bitumine, quo aqua omnis stagnatur. Hic aqua stagnatur ipsa patiendi significatu, non stagnat, non quae superfluat, sed quae densetur, firmetur, solidetur, bituminis vi, adeo ut homines in ea natantes mergi non possint. Stagnare alia etiam notione sumitur, pro stagno, quod est vulgare stannum, inducere et linere, quod Graeci [gap: Greek word(s)] dicunt. At stagnare, quod munire et solidare significat, aliunde habet originem quam vel a stagno, quae est [gap: Greek word(s)] , vel a stagno, quod est [gap: Greek word(s)] . Idem certe quod [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] significat, unde et pro ferruminare accipitur. Glossae veteres: stagnat [gap: Greek word(s)] inter alia et ferruminare est. Sed et indurare, unde [gap: Greek word(s)] ferrum durissimum, quod [gap: Greek word(s)] Graeci exponunt. Et [gap: Greek word(s)] . Inde et sanguinem sistere stagnare dixerunt, quo usus est Sammonicus, quamvis stangare pro dixerint transpositis literis recentiores. Nam et Graeci barbari [gap: Greek word(s)] quoque pro [gap: Greek word(s)] usurparunt. Inde Corona pretiosa

apud Meursium: [gap: Greek word(s)] stannum: [gap: Greek word(s)] verbum illud stangare pro sanguinem sistere, aut quemcunque alium humorem, qui effluit et abundat, reprimere vulgo dicimus. Ripa illa stagnata Cecropio Luto moles est Plinio in Ostio Heracleotico inexpugnabilis, evaganti Nilo opposita, et structa ex nidis hirundinum, unius fere stadii spatio, quod humano, inquit, opere perfici non posset. Tuum est videre an stagnata ripa in Statio intelligenda sit, quam Nilus stagnando fecit, induxit, et limo auxit, cum tota illa stagnatio hirundineo operi imputari debeat. Coma saucia Nisi etiam mihi sauciat cerebrum, nec possum tuae sententiae accedere. Purpurei ibi dicitur coma saucia Nisi. Non est certe purpureus, nisi ob comam. Si sauciam quoque ac cipimus pro purpurea, erit purpurea coma Nisi purpurei. Atqui non alia de causa purpureus a Poeta vocatur, nisi ob comam purpuream. Hoc quam longe a nitore Poetae sit, facile perspicis. Deinde dubito, an saucium pro purpureo capi possit. De cruento aliud est. Nemo enim cruentus nisi cruore sparsus, hoc est, sanguine. Sanguineus autem color pro purpureo. At saucius dici potest etiam qui non cruentus. Amore saucius. Tralatum hoc dices. Euge. An non saucii ita multi ut tamen sanguis non manet? Contusio sauciat, et alium etiam colorem loco inducit, quam purpureum, nisi purpureum pro nigro intelligamus. At non ea purpura insignis Nisi coma fingitur Poetis Saucium pro moesto ac tristi sua aetate invaluisse vulgari sermone notat Nonius. Quo sensu etiam reperire est apud Ausonium:

Priorem versum non memini. Hoc dico, ut etiam hinc differentia inter saucium et cruentum dignoscatur. Nemo enim cruentum pro moesto diceret. Quaeramus itaque aliam interpretationem comae sauciae. Igne comato olim legebam in versu Calpurnii pro cruento, ex libris quihabent cremato. Affectionem pro colore et tinctura quod in loco Tertulliani accipis, vercor ut possis probare. Alia plane mens est Afri auctoris. Sed nec afficere uspiam pro tingere reperies. Sufficere, officere, inficere,

conficere, eo sensu tralatitia sunt, in diverso tamen tincturae genere et gradu, quae omnia minutissima ad Arnobium dispunximus. Haec non carpendi studio a me dicta boni consulas velim. In meis ut eadem libertate utaris, permitto. Raptim. Iterum gratias ago. Vale et me ama. XII. Julii CIC. IC. CXXXVII.

EPISTOLA CIX. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

REsumam arma, Vir Amplissime, quorum usus hic crebrior, nullo respectu eorum quae mihi nativa sunt, quibus fortasse nec melius uterer, quo recentior sum ab auctorum lectione qui lingua ista loquuntur, quam a nutricis lacte quae me illam alteram docuit. De Foenore ut res sunt nonne fateberis haud meliorem et convenientiorem his locis dari a me potuisse tractatum ubi hominem [gap: Greek word(s)] . Praeterea pensanda fuit haec usura mora temporis, quod in hac Academia consumpsi sine ullo fructu studiorum meorum. Multa sane ad hoc argumentum pertinentia congessi, quae non concordant cum hominum doctissimorum, qui hactenus de ea re scripserunt, sententiis. Graecorum praecipue Usuras male a nostris explicatas fuisse ostendo, de quibus omnium ultimus cum tractaverit [gap: Greek word(s)] Scaliger in opere postumo de Re nummaria, nihilo melius illas quam alii fecerunt elucidavit. Foenus etiam et Usuram non ita distinguenda censeo ut vulgo nostris Jurisconsultis placuit. Nam Foenus doceo nihil aliud proprie fuisse quam [gap: Greek word(s)] , eoque nomine distinctum a Mutuo, quod erat gratuitum. Si Foenus aliquando et pro Usura sumitur, id abusive dictum, et de ea tantum Usura usurpandum demonstro, quae ex causa Mutui foenebris exigebatur. In summa, Foeneratores in bene morata Republica tolerari posse, modo excessus tollatur, [gap: Greek word(s)] , modusque improbitati et avaritiae

a lege certus imponatur pro ratione temporum et locorum et hominum. Inter [gap: Hebrew words] et [gap: Hebrew words] nullam esse differentiam, nisi respectu creditoris et debitoris, detrahit illa ex substantia debitoris, addit ista ad creditoris opes. Pluribus haec confirmare studui, et liber in satis magnam molem exiit. Minutissima litera excuditur in octavo, et triginta circiter foliorum erit. Properant sub praelo ***. Non miraberis ubi videris. ***. XIV. Marci [gap: Greek word(s)] . Reprehendit Bezam et veterem Interpretem quod veterunt cum gladiis et fustibus. Nam [gap: Greek word(s)] in glossario H. Steph. exponitur sica. Esse igitur pugionem et brevem gladiolum. Quasi vero illi venerint cum fustibus et brevibus gladiolis, et non cum gladiis et machaeris longis potius. Apud Polybium et alios idoneos Auctores [gap: Greek word(s)] passim de gladio. Talia infinita sunt. In Arrianos saepe invehitur, Pontificiis parcit. [gap: Greek word(s)] est sesquicentesima, [gap: Greek word(s)] centum sunt librae. Raptim. Leydae, v. Julii. CIC IC CXXXII.

Barnabae Latina non habui, prius urbe excessi quam ille qui promiserat fidem liberasset, si haberem, tu quoque haberes. Vale, Vir Amplissime, et me ama.

EPISTOLA CX. IOH. FRED. GRONOVIO.

SChedas tuas tibi remitto, in quibus plurimas observationes vidi doctissimas, et bona fruge, ut ille ait, offertissimas. Si tale totum opus erit, quale hoc [gap: Greek word(s)] est, ut esse non dubito; gloriam tibi pariet iste labor, et studiosis literarum utilitatem impense magnam. De Salamine vera videor mihi hoc idem observasse, ad Historiam, si forte, Augustam, aut in Plinianis. Non enim bene memini, nec libri ad manum sunt. Bis terve quae exemplaria pro meo usu servaveram, coactus sum amicis dare, qui sibi non donata questi fuerant. Sic ego careo. Nihil tamen tibi affirmo, et potest mihi

memoria imponere ex eo, quod ipse ita in mente habuerim. Pro infesta statione apud Calpurnium, quod vix ferri posse judico, (nihil enim amoenius tali sede ac statione, qualem ibi memorat, sub platani umbra, adstrepente garrulo fluvio) vide an divisim legi melius sit, In festa statione. Nescio quid sit fistula bilatris apud Marcianum. Hoc scio, de fistula non idem olim factum, quod de tibia, ut duae simul inflarentur. Qua de re nos pluribus ad Historiam Augustam. Hinc illud Martialis:

De fistula alius mos. Ea septem harundinibus compacta. Nec poterant hujusmodi combinari, dum inflarentur. Fuere quidem et [gap: Greek word(s)] , sed nec illae binae unquam, quod sciam, uno ore inspirari solitae. Praeterea hoc possum tibi affirmare, me contulisse olim Marcianum cum duobus vetustissimis exemplaribus, uno ex Regia, altero ex Thuanea Bibliotheca, in quibus diserte scriptum offendi, sibilatrix: idque proprium fistulae: nam [gap: Greek word(s)] est sibilare, unde [gap: Greek word(s)] . Egregia tua observatio de ratione auri excoquendi apud aurifabros, sed parum convenit loco Maniliano. Cererem pro palea dici non possum concoquere. Fac potuisse ita loqui Manilium, deberet statim subjici hic versus post auri mentionem, quicquid et auro, consumentque foci Cererem. Atqui subjungitur post ferri et aeris fusionem, quibus fundendis palea non adhibebatur. Sum tamen in eadem tecum sententia, perperam [gap: Greek word(s)] Scaligerum interpretari. Vitiosa etiam manifeste lectio, quam sic olim emendabam, Quod sumantque foci Cererem. Quod, inquit, ferrum atque aes fornaces solvant, quod foci panem sumant ad coquendum, tua ista munera surgent, ô Capricorne. Quicquid ignis ageret, sub eodem signo censeri ibidem dixit. Posset tamen etiam scribi, cum sumentque foci Cererem. Quidvis sane potius verum sit, quam de modo illo fundendi per paleas auri intelligatur. Locus alter ejusdem Manilii depravatissimus etiam semper mihi visus. Medicina, quam adhibes, nondum sat certa mihi videtur. Quid enim, rogo te, collis ibi

facit, aut quam ad rem conseritur. De florum et coronamentorum studioso ibi loquitur, qui hortum variis hujusmodi floribus, ad coronas et serta idoneis conserit. Colles ad hoc electos nondum legi. Bacchus amet colles: vitibus itaque aptiores quam floribus. Longe ineptiores qui colem refingunt. Quid enim cauli cum floribus. Constitutio praeterea claudicat. Quo enim referes ista, pallentes violas, cum versu sequente? An ille colet hortum simul et pallentes violas? haec non cohaerent. Ille colet hortum floribus gemmantem, violas et hyacinthos, lilia et papavera, rosam collemque conseret. Ita ista concipiuntur. Deinde caeruleum foliis collem dici, qui arefactis foliis arborum vicinarum constratus sit, ut tu exponis, quale sit quaeso, considera. Quomodo enim constratus ille collis queat esse foliis, nisi arborum in ipso consitarum? Vicinae colli arbores folia sua in eum non possunt mittere, ut totus iis consternatur. Praeterea iste elegans hortorum cultor, quomodo patietur collem floribus consitam, consterni foliis arborum. Postea ista constratio non totius anni est, sed ejus temporis quo folia cadunt. Denique si floribus iste collis consitus est, non poterit arboribus vacare. Post omnia caeruleum a foliis, quibus constratus est, appellari neutiquam probem, Nec enim coerulea folia sunt cum cadunt. Alium quippe colorem habent, quem Latini xerampelinum, nos vulgo a mortuis foliis nominamus. Cum haerent arboribus folia, ne quidem coerulea sunt, sed viridia. Nec oppones mihi coeruleum cum viridi a Poetis confundi. Hic omnes colores scite discrevit hoc loco, pallentes violas appellando, purpureos hyacinthos, tyriam purpuram referentia papavera. Deinde aperte in hoc ipso versu distinguit viridem a coeruleo: Coeruleum foliis viridemque in gramine collem. Tu viridem in gramine interpretaris solo gramine infoecundum. Quod ego non assequor. Si viridis est gramine ille collis, non potest esse infoecundus gramine. Si gramine porro convestitus, quî consitum dices floribus? Gramen sponte provenit, at consitum dicit gramine. Si consitus gramine, non vacabit

floribus. Multas vides me posse movere quaestiones, nullam explicare. Si mei judicii res sit, suspicer sub illo corrupto collis nomine, florem aliquem latuisse hactenus. Omnia quippe eo ferunt. Enumerat florum varia genera, quibus ille hortorum amator conserit hortum suum, violas pallidas, purpureos hyacinthos, lilia, papavera tyria, rosam rubentem, coeruleum foliis. Quid? Quid? Habeo ad manum conjecturam veterem, quam non confido tibi probatum iri. Dicam tamen. Nam et versus sequentis inde pendet sententia. Quomodo enim iste hortorum cultor prata depinget veris figuris? Non seruntur flores in pratis. Sed e contra, quae in pratis sponte nascuntur, studiose ab istis amatoribus florum quaeruntur, et transferuntur in hortos. Suspicor igitur scripsisse Manilium:

Coeruleum foliis viridemque in gramine amellum
Conserit, et veris depingit prata figuris.

Habet a Virgilio. Amellus flos in pratis nascitur. ipse aureus, ut inquit Poeta, sed in foliis, quae plurima circum Funduntur, violae sublucent purpura nigrae. Hic violae nigrae color subluceus Manilio coeruleus est. Folia in floribus quid appellentur, alibi docuimus. Fila capillacea, quae in medio calice floris, ea dicit esse aurea, id est, lutea, folia ipsa floris coerulea. In gramine viridem amellum appellat, quia inter gramen provenit in ipsis pratis. Inde qui flores consectantur, collectum et cum radice decerptum in hortos suos transferunt, et sic veris depingunt prata figuris: id est, suis ac nativis coloribus ac spoliis prata spoliant. Nam depingere hic contrarium [gap: Greek word(s)] pingere, hoc est, picturam auferre e pratis. Amellum qui nesciebant quid esset, pro eo posuerunt collem. Mage majores in eo depravationes reperiri scio. Audacem tamen conjecturam fateor. Sed sine audacia non vineuntur talia monstra. Pro depinget, si nimis absonum videtur, definget potest legi. Quo sensu reperitur apud idoneos auctores, [gap: Greek word(s)] fingere contrarium. Et satis bene cum figuris convenit. Quae sequuntur in eodem Manilii loco etiam pessime se habent in his: Effingetque

suum similes. Memini quo sensu saepe reperiatur illud suum in scripto Manilii. Caeterum vix mihi persuaseris, suum similes pro suorum similibus hic positum. Sola interpunctione mutata medebar scribendo:

Aut varios nectet flores, sertisque locabit,
Effingetque. suum. Similes in mutua pressos
Incoquet, eque Arabum sylvis mulcebit odores
Et Medicos unguenta dabit referentia flatus,
Ut sit adulterio succorum gratia major.

Tria hic hominum genera recenset, qui sub Corona Ariadnae nascuntur, [gap: Greek word(s)] , [gap: Greek word(s)] . De [gap: Greek word(s)] in superioribus, quae explicata sunt. Hic de [gap: Greek word(s)] , qui varios flores nectendo et sertis locando suum effingunt. subaudi, florem aut opus. Varios miscendo naturales flores, suum quodammodo florem in serto aut corona effingunt. Sequitur de [gap: Greek word(s)] . Similes in mutua pressos Incoquet. Multos flores similes, id est, odoratos, in mutua pressos incoquunt. Hoc proprium [gap: Greek word(s)] , multa ejusdem aut similis odoris una incoquere et unguentum ex omnibus unum efficere. Dioscoridis liber [gap: Greek word(s)] hoc docebit. Ut [gap: Greek word(s)] ex multis floribus unum quasi florem et suum facit, ita ex multis odoribus unum, id est, unguentum concinnat [gap: Greek word(s)] . Vale et me ama. Leydae, XXIII. Aug. CIC IC CXXXVII.

EPISTOLA CXI. JOH. FRED. GRONOVIO.

DOctissime Gronovi, scis imitari peritos pugiles, qui ubi cavere non possunt, ne feriantur, hoc saltem student, ut statim referiant. Quae de Cyclo scripsi, aut vera sunt, aut objectiones, quas contra attulisti, verae et solutae. Si tales istae, vana et inania, quaecunque de Cyclo notavi. Nisi enim frustra ceciderit, quod objecisti, non possunt nostra stare. Prius tamen omnia erant refellenda argumenta quibus

adstruxi [gap: Greek word(s)] non esse unius Poematis nomen, sed diversorum, quam ad istas objectionum tragulas venires. Si enim maneant illa inconcussa, nihil potest contra ea objectari, quod sit alicujus momenti. Negavi [gap: Greek word(s)] aliter dictum, nisi de collectione variorum Poetarum, qui [gap: Greek word(s)] componebant. Cur igitur Aristoteles dixit, [gap: Greek word(s)] ? Certe quia ad [gap: Greek word(s)] illa pertinerent, et unus esset ille ex Poetis, quibus consarcinatus est [gap: Greek word(s)] . An hoc novum, ut pars pro toto, et totum pro parte interdum accipiatur? [gap: Greek word(s)] poema Eumeli, quia [gap: Greek word(s)] , quia partem [gap: Greek word(s)] faceret, quia eo modo scripsisset quo illi Poetae, quorum opera in compilationem [gap: Greek word(s)] congesta sunt. Non enim omnes idonei visi, qui in eam collctrionem incurrerent. Soli illi ad hoc delecti, qui fabulares historias ita pertexuerant, ut ab origine ad exitum usque serie non interrupta deducerent. Ex his compilatus est Cyclus fabularum. Erat, qui Troicum bellum conscripserat, a raptu Helenae exordium sumens, et in Trojae Halosi finiens, ordine continuo. Fuere porro qui reditum Graecorum in patriam literis mandarent a Trojae excidio. [gap: Greek word(s)] Graeci appellant hujusmodi scripta. In Cycli compositione adtexti hi sunt auctores illis, qui Trojanum bellum digesserunt. Atque ita in caeteris. Sic corpus historiae Mythologicae consummatum est. Quod argumentum Apollodorus in Bibliotheca exsequutus fuerat, totumque hauserat ab Epico Cyclo. Homerus qui particulam tantum Trojani belli in Iliade describendam sumpserat, iram Achillis, neque finem illius belli neque initium tetigit, sed variis [gap: Greek word(s)] ita opus suum adornavit, ut plus versuum consumpserit in ira Achillis canenda, quam [gap: Greek word(s)] aliquis Poeta in toto bello pertexendo. Nihil minus igitur quam [gap: Greek word(s)] Poeta Homerus: ideo nec ejus Poetae [gap: Greek word(s)] , nec ad [gap: Greek word(s)] quicquam pertinens. Si omnes Poetae Heroici, qui aliquid tractarunt [gap: Greek word(s)] , digni essent visi et apti qui allegerentur in hunc ordinem, ne mo poterat inde excludi, sed omnis Poeta [gap: Greek word(s)] etiam fuisset [gap: Greek word(s)] . Utcumque hoc tuum visum est: sed quod secundo loco posuisti, an etiam tui genii? Non sane

videtur. Ab aliquo tibi suggestum est, quem refutare non ausus es, quia gratiam ejus volebas. Obtusum certe satis telum. Quid hoc, inquis, dicere est: publica materies erit juris privati, si circa eam non moraberis: nam publica materies ipse Cyclus est. Haec ille dixit Gronovius, nec sensit quid diceret. Immo omnia dicit, qui sic argumentatur. Unde Poeta argumentum sumet operis, nisi ex publica materia? Nisi velis novam ab illo fingi, quae indicta adhuc sit et inaudita. At hoc non vult Horatius. Ex publico sumendam praecipit. Atqui illa tota Cyclo continebatur. Publica, inquit, materies privati juris erit, si circa eam non moraberis. Non hoc ille dicit, non esse morandum circa materiam quam susceperit tractandam. Quomodo enim hoc fieri posset, ut aliquis rem aliquam exsequeretur, scribendo; nec tamen moram in ea describenda faceret? Sed non morandum ait circa patulum orbem. Ex Cyclo, inquit, sumes materiam scribendi, quae cum publica sit, si tuo modo eam coeperis tractare, non eo modo, quo in Cyclo descripta est, tum privati juris erit, quod erat publici. Si quis historiam belli Trojani e Cyclo depromptam ita scribere institisset, eodem nimirum ordine et modo, quo Cycli scriptores eam composuere, homo ille ex publica materia non faceret privatam, nihil enim quod esset suum afferret. Hoc ex verbis Horatii non posse evinci dicis. Vetat enim morari circa orbem, hoc est, detinere se et producere, quae pertinent ad orbem quem intelligit. Haec quorsum pertineant prorsus non intelligo. Ut mihi videtur, hoc ille vult, sive Tragoediam quis scribat, cujus argumentum ex Homero desumpserit, sive Epicum Poema, non circa patulum ac vilem orbem esse morandum: id est, non esse [gap: Greek word(s)] illud argumentum pertractandum, adeo ut more Cyclicorum Poetarum ordine procedat in narrandis, quae gesta sunt, ac prima primo, deinde consequentia suo loco reddat. Quae sequuntur, id manifesto ostendunt:

Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri,
Nec gemino bellum Trojanum orditur ab ovo.
Semper ad eventum festinat, et in medias res

Non damnat [gap: Greek word(s)] , immo commendat. Male orbem vilem hic interpretantur [gap: Greek word(s)] . Quomodo enim [gap: Greek word(s)] est orbis, aut quare? Cur patulum etiam appellat? At patulus orbis et vilis est [gap: Greek word(s)] aut Cyclicum poema, quod res gestas [gap: Greek word(s)] describit, ut bellum Trojanum ab ovo Ledae, reditum Diomedis ab interitu Meleagri. Hoc est, circa patulum orbem versari ac morari, nihil eorum, quae in fabula sunt, indictum relinquere. At contra bonus et [gap: Greek word(s)] Poeta, quae desperat posse nitescere tractata, relinquit, atque ita mentitur, sic falsa veris miscet, primo ne medium, ne medio imum discrepet. Quod non facit Cyclicus, omnia ordine exponit, nihil audet de suo addere, aut falsa veris miscere: quod plerumque fit in [gap: Greek word(s)] , qualia nulla habent Cyclici, et qui circa patulum orbem morantur. Qui legerant apud Aristotelem [gap: Greek word(s)] , statim hoc arripuerunt, et putarunt circa patulum orbem morari idem esse quod [gap: Greek word(s)] . At id est circuitionibus uti, ita quae circum rem sunt et extra rem dicere, ut nunquam rem ipsam attingas, ut servi faciunt in furto aut alio delicto deprehensi, quid vis potius dicere amant, quam id quod res postulat ac verum est. At [gap: Greek word(s)] Poeticus non inde dictus. Immo Cyclici Poetae omnia, quae ad rem pertinebant, nimis dicere avebant, nihil omittebant, adeo ut communia etiam ac vilia persequerentur. Ideo et non solum patulum orbem dixit Horatius, sed et vilem. Qui exorditur Trojanum bellum a gemino ovo, an aliquid praetermittere vult, quod ad eam historiam pertineat? Cyclus ipse non inde tamen appellatus, sed quia totum [gap: Greek word(s)] hujusmodi Poetarum, qui historiam fabularum pertexuerant, hoc nomine fuit vocitatum, ex eo [gap: Greek word(s)] dicti, qui eo modo res [gap: Greek word(s)] narrabant, ut illi fecerant. [gap: Greek word(s)] autem, ut [gap: Greek word(s)] , istis compilationibus inditum nomen. Fatentur certum esse hoc loco Horatii non de tragicis modo, verum et de epicis agi. Hoc saltem vere admonuerunt. Sed quod subjiciunt scriptorem Cyclicum esse Romanum aliquem, qui Trojanum bellum ab initio ruse erat persecutus

falsum. Nullus enim Poeta Cyclicus Romanus, nec ulli unquam [gap: Greek word(s)] vere dicti, quam qui locum in illo [gap: Greek word(s)] , appellato [gap: Greek word(s)] , haberent. Ad quorum instar et qui res latius inflatiusque pertexebant, ab initio ad finem nihil omittentes, sed omnia ordine perpetuo connectentes, dici etiam potuere Cyclici, et [gap: Greek word(s)] scribere, hoc est, circa patulum orbem morari. Qui omnia circum vehitur verbis, ut ninil indictum sinat, potest etiam dici circa orbem morari. Nam orbe curare et [gap: Greek word(s)] Medici appellabant hujusmodi curandi methodum, quae paullatim de diaeta communi subtrahebat, deinde per eosdem gradus ac numeros sensim ad pristinum victus morem redibat, quasi orbe quodam curationis. Nihil tamen haec ad [gap: Greek word(s)] , cujus alia denominationis ratio non potest adferri, quam quae nobis allata est. Sed jam nimis ipsi circa hunc orbem vagati sumus. De loco Maniliano, ignosce, si tuam mihi pertinaciam non adprobas. Suum nunquam dicitur, nisi relatione facta ad rem, de qua sermo est, aut ad hominem, de quo agitur. Nihil tertium est. Semper enim relativum hoc pronomen. Si diceres alios flores suos esse, alios facticios, quis te inteliigeret, aut si intelligeret, quis Latine loqui te crederet? At si diceres, lanae quaedam sunt sui coloris, aliae adsciticii, rectum esset. Illud suum ad lanas refertur, quae sui coloris sunt, cum proprium tantum habent et nativum colorem, non alienum, nec fucatum. In hoc Manilii loco si legas, ut legimus, [gap: Greek word(s)] varios nectit flores, effingit que suum; illud suum refertur ad ipsum corollarum vittorem, qui ex pluribus floribus simul nexis unum et suum effingit, nempe facticium. Ibi suus color erat nativus, qui referebatur ad lanas, quae cum suum colorem habent, nativum habent, unde et Graecis [gap: Greek word(s)] appellantur. Hic suus erit facticius, quia relatio fit ad artificem, qui suum ex pluribus floribus florem non potest facere nisi facticium. Si vero scribatur, ut tibi scribi placet: Effingitque suum simile; quo referes illud suum, sive suorum, cum neque de floribus intelligi queat, neque de artifice? Coronarum opifex varios nectet flores effingetque suorum

similes. Quinam erunt illi sui? Nativi nimirum. Ut hanc significationem habeant, referri debent ad aliquid. Nam vidimus illud suum ad artificem relatum, contrarium plane significare. In nostra vero interpunctione, quid est, quod tibi displiceat? Nonne verum est corollarum vittorem ex pluribus floribus, quos simul nectit, suum quodammodo florem effingere? Deinde quod sequitur, an non etiam verissimum, unguentarios similes multos flores, hoc est, ejusdem generis et odoris simul incoquentes unguentis parare? Per me tamen, quod libuerit, senties. non in hoc opes sunt sitae reipublicae. Nihil erat causae cur mihi Florum in memoriam revocares. Scio me auctorem illum olim in Germania curasse edendum, cum vix quindecim essem annorum. Praeter mea errata tot alia de suo accumularunt operae, ut foetum illum nunquam pro meo agnoverim. Habeo tamen ad editionem paratum elegantissimum illum auctorem: qui ubi prodierit, si unquam prodit, ostendet quid intersit inter puerilia rudimenta et maturioris aetatis curam. Finiam, ubi te prius summopere oravero, ut meam libertatem boni consulas, aequalemque, aut etiam, si libebit, majorem in meis usurpes. Quod si feceris, gratissimum feceris. Vale. Leydae, XXX. Aug. CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXII. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

VEllem, amicissime Gronovi, tam simphliciter in pectus tuum descendissent, quae dixi, quam candide e meo exierunt. Libertas fortasse paulo crudior et ab auribus horum hominum, quibus assuevisti, alienior, in hanc de me opinionem te praecipitem dedit, quasi suspiciones aliquas de te sequius conceptas hoc scribendi genere ulcisci voluerim. Nihil tale persuadeas tibi me cogitasse. Quem primis Epistolae meae verbis dicendi tenorem forte fortuna

sumpsi, eum ad finem usque sine ulla mente mala pertuli. Excusavi etiam in fine horridiorem solito stilum, quod satis esse putavi diluendae aut delendae amaritudini, si quam tuo gustui reliqua epistola induxisset. Vis uno verbo me tibi satisfacere? offendere te nolui. Nec sane credidi te in aliam partem esse accepturum omnia, quae scripsi, quam a me essent data. Hoc mihi plerumque vitium est, ut, prout scribendi impetus me cepit, ita nunc demissius, nunc inflatius, animi sensa in chartas effundam. Qui me norunt, facile mihi ista condonant, quia sciunt nihil intus latere occulti veneni, quod fidentes et ignaros obscuro morsu premat. Fateor tamen, ne quid manifesta nimis negem, me suspicatum esse tibi, cum illa de cyclo exarares, aliquem adfuisse, qui haec tela advetsum me invito suggereret. Adeo quippe levia mihi visa sunt, ut objiciebas, ut a te profecta non crederem. Non id tamen me impulit, ut bilem ex imo ductam in te evomerem: quem quanti semper fecerim, ex quo primum mihi innotescere coepisti, quamque animo meo charum habuerim, satis sciunt quibus cum quotidie conversari soleo. Memineram etiam pactionis inter nos conventae. Oro te igitur et obtestor, ne quid amplius tibi menti haereat, quod exulceratam eam possit testari. Vale mi Gronovi, ac me amare, ut ante solitus, perge, ac si quod frigusculum ex asperitate mearum priorum contraxisti, totum in meam gratiam nunc depone. Iterum vale. Leydae, Kalendis Septembribus CIC. IC. c XXXVII.

EPISTOLA CXIII. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

GAudeo te tibi restitutum, ut dolui te mea causa abs te diversum abiisse. Tanti non erat, ut hoc faceres eorum gratia, quae scripseram. Sed quod ad me attinet, tanti certe fuit, ut exsculperem tanquam ab irato in

calore animi ac fermento disertissimam epistolam. Nunc igitur ad lineas, quas nobismetiplis praescripsimus, stemus. [gap: Greek word(s)] : naves quae ex alto passis velis veniebant, et versus portum tendebant, proras contra portum versas habebant, puppes ad mare. Ubi portum intraverant, ut in navali starent, si diu ibi erant futurae, ita sane relinquebantur, ut venerant, proris ad littus religatis. [gap: Greek word(s)] Graeci appellant. Hesychius: [gap: Greek word(s)] , quae non puppe ad littus erant appulsae, nec littori [gap: Greek word(s)] adplicatae. Si vero non diu erant ibi mansurae, sed ad paucum tempus, ut in procinctu essent, et quocunque tempore, primo vento, ad vela facienda paratae, tum ubi portum inierant, convertebantur in puppem, ut puppis nimirum littori adhaeresceret: prora versus mare respiceret, qui status est navis jamjam exiturae ac vela daturae. Id ut fieret, ab una parte remiges eam incitabant, dum alterius lateris remigatio cessaret, ut sic sensim converteretur, ac prora fieret loco puppis. Hoc igitur fuit, quod [gap: Greek word(s)] dicebant, vel etiam [gap: Greek word(s)] . Cum navis retro agitur et pro prora puppim ostentat, [gap: Greek word(s)] dicitur, et [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] , qui eam retroagit. Quod etiam fit in proelio navali, dum fugam capessunt naves, quae impetum hostilem ferre non possunt: loco enim prorae, quam pugnaturi in hostem obversam habebant, [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] , vel, ut Auctor apud Hesychium, [gap: Greek word(s)] . Incertus auctor apud Suidam: [gap: Greek word(s)] . In puppim propellebant naves, et littori eas adplicabant. Id sensim ac paulatim fiebat unius lateris remigibus in puppem navim propellentibus, dum alterius lateris remiges inhibent remos. Suidas: [gap: Greek word(s)] . Pollux distinguere videtur inter [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] , ut illud sit de navi, quae ad littus adpellit puppe

ad terram conversa, hoc de navi, quae se in fugam convertit: utrobique fit conversio puppis; hic ad terram, illic ad hostes. Verba ejus haec sunt: [gap: Greek word(s)] . Ubi [gap: Greek word(s)] non est ad congressum, sed ad adpulsum navis. Nam [gap: Greek word(s)] est [gap: Greek word(s)] . Hesychius: [gap: Greek word(s)] . At quae jam ad littus religatae sunt, et in navali quiescunt naves, puppibus ad terram revinctae, ut solebant ad profectionem paratae, eas [gap: Greek word(s)] vocabant. Hinc et [gap: Greek word(s)] , funes, qui navem ex puppi ad terram religatam tenebant, quae exponunt Grammatici [gap: Greek word(s)] . Epistolas [gap: Greek word(s)] Casauboni ad Scaligerum [gap: Greek word(s)] si miseris, quae in illis sunt Arabica, Hebraicis Characteribus describam, et tibi remittam. Vale, et me ama. Leydae, Nonis Septembribus CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXIV. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

TArditatem responsi ad tuas posteriores si incusaveris, excusabunt facile variae occupationes quibus distractus fui. Puto jam te defunctum esse molesta illa [gap: Greek word(s)] , qua te vexari tum querebaris. Opto certe ex animo te ea liberatum. Expertus scio quanti doloris sit illud malum, quod solet ab illis, qui eo carent, aut contemni, aut irrideri. De remis inhibendis et [gap: Greek word(s)] non miror ad plenum tibi non satisfecisse, quae scripseram. Nec enim omnia, quae dici de illa re poterant, dixeram. Graeculi ipsi, qui eam locutionem apud auctores tritam nobis explicare conantur, parum videntur ubique, quid vere esset, scisse. Certe ipsi sibi non constant, nec differentiam tenent, quae inter [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] fuit. Sed et rem totam non admodum dilucide exponunt. Faciam hic, si potero, ut aperte omnia tibi delicem. Quod ad loquutionem

Romanam attinet, inhibere remos, videtur, si sonum verborum attendas, plane contraria Graecae illi [gap: Greek word(s)] . Nam in verbo [gap: Greek word(s)] motus est significatio, in verbo inhibere quietis. Cessationem itaque et pausam remigandi potius denotaret quam [gap: Greek word(s)] . Atqui [gap: Greek word(s)] non sit sine motu. Quod enim [gap: Greek word(s)] Graeci in re navali dicunt, quum remis mare pulsatur, id Latinis ferire est, ut apud Poetam: Certatim remis feriunt mare. Certe Cicero ita acceperat inhibitionem remorum pro suspensione et cessatione remigandi, quod Graeci non [gap: Greek word(s)] dicunt, sed [gap: Greek word(s)] . Scis enim [gap: Greek word(s)] , quod est: inhibeo, fieri [gap: Greek word(s)] . Unde Poetae [gap: Greek word(s)] , quod esset ad verbum inhibitis remis ac suspensis. Sed aliter nautici sumebant illud remos inhibere. Quod et ipsum Ciceronem primo fefellit, qui ita usurpaverat, dum putaret remidges tunc inhibere dici, cum sustinent remos ac suspendunt, intermisso pulsu remorum. Postea intellexit, ut ipse fatetur, verbum esse nauticum, et aliam habere significationem. Ita enim scribit ad Atticum: Nunc ut ad rem redeam, inhibere illud tuum, quod valde mihi arriserat, vehementer displicet. Est enim verbum totum nauticum, quamquam id quidem sciebam: sed arbitrabar sustineri remos, cum inhibere essent remiges jussi. Id non esse ejusmodi didici heri, cum ad villam nostram navis appelleretur. Non enim sustinent, sed alio modo remigant; id ab [gap: Greek word(s)] remotissimum est. Et paulo post: Inhibitio autem remigum motum habet, et vehementiorem quidem, remigationis navem convertent is ad puppim. Eo tamen significatu, quem nunc sibi displicere ait, usurpaverat hoc verbum in I. de Oratore: ut concitato navigio cum remiges inhibuerint, retinet tamen ipsanavis motum et cursum suum intermiso impetu pulsuque remorum. Ubi vides inhibere remiges, cum intermittitur impetus ac pulsus remorum. Cum tamen inhibitio illa remigum non ad remos inhibendos spectaret, et intermittendum eorum pulsum, sed ad alium modum remigationis pertineat, aeque vehementis motus, atque etiam majoris. Et notandum est, non dici Latine apud hos auctores remos inhiberi, sed remiges inhibere. Nam certe non aliter inhiberi

remi dicerentur, quam de remigandi cessatione et suspensione remorum. Sed remiges simpliciter inhibent, cum alio modo remos habent, qui non remos inhibere, id est, reprimere et sustinere dicuntur, sed ipsam navem, quam alio modo habent ad remigandum. Retro quippe navis inhiberi dicitur, cum retro agitur, atque impellitur in puppem, non in proram. Scis inhibere imperium quomodo dicatur. Livius in XXXVI. Itaque ex utraque parte signo dato, cum rostris concurrissent, neque retro navem inhiberent. Immo inhibere simpliciter nautae dicebantur, cum retro navem agebant, ut iterum majore impetu hostilem navem adoriri possent. Inhibere remos, ut dixi, esset [gap: Greek word(s)] . At inhibent remiges navem, cum eam retroagunt in puppem, quod est [gap: Greek word(s)] . Id verbi [gap: Greek word(s)] significat sursum versus [gap: Greek word(s)] . Qui incitant remis navem, dum remis mare pulsant ac feriunt, [gap: Greek word(s)] dicuntur. Ubi vero mutanda est remigatio, et pro ea, quae navem in ante impellebat, ea sumenda est, quae navem retro propellat, tum illa [gap: Greek word(s)] locum habet. Non incedit tum, sed recedit navis, quae cum cessim propellatur, eundem quidem motum habet pulsumque remorum, sed in contrariam partem. Nulla plane fit conversio navis, sed eodem modo, quo procedit, etiam recedit. Sed mutare debent sedilia remiges, ut mutetur remigatio, quae ad impellendam in ante proram fiebat, debet fieri ad impellendam retro puppem. Hoc est proprie [gap: Greek word(s)] . Contrario enim modo versus puppem feritur mare remis, id est, remigatur. Quod dixi Graeculos parum hujus rei sive locutionis, quam explicabant, intelligentes videri, fidem faciam ex verbis Scholiastis Aristophanis ad Vespas, quae sic habent: [gap: Greek word(s)] . Attende quaeso, [gap: Greek word(s)] , sunt remiges qui sedilibus mutatis incipiunt aliter remigare, et navem in puppem propellere, quae ante in proram procedebat. Hoc sane fit cum in conflictu navali sine ulla navis conversione, utrimque

remis incitatam eam retro propellunt remiges, ut vehementiore impetu rursus in proram impulsae naves hostiles impetant. Sed si ea navis in portum recipienda sit, et terrae adpellenda, vel adplicanda, ut puppis quidem ad littus religata sit, et terram spectet, hoc est, [gap: Greek word(s)] , prora autem mare prospiciat, hoc fieri non potest sine navis conversione. Ecce enim ex alto navis venit plenis velis, prora in terram et portum obversa. Si velis igitur puppem ad littus convertere, non id obtinebis mutata remigatione, utrimque remis incitata navi. Nam si in puppem propellas navim, non portum eo modo subire poterit, sed in altum retrocedet. Conversio igitur nunc erit necessaria, ita ut puppis eam partem spectet, quam prora spectabat. Si convertenda itaque est navis, nulla ratione convertere queas, ab utroque latere remigando. Et nugatur prorsus ille Scholiastes, qui navem eo modo portum intrare posse dicit sine ulla conversione. Hoc enim dicit clare: [gap: Greek word(s)] . Vult ideo navem a puppe terrae applicari, ut parata sit et in procinctu ad egressum sine conversione, prora nempe in mare prospectante. Sed quaestio est, an sine conversione portum ingredi potuerit, sola remigatione utrimque procedente versus puppim. Quod negamus. Aliter igitur [gap: Greek word(s)] dicebantur de navi, quae in portum erat recipienda, et littori [gap: Greek word(s)] applicanda, aliter [gap: Greek word(s)] cum a puppe retro cedebat navis in conflictu navali, ut rursus a prora adversus hostes incederet. Hinc Hesychius, [gap: Greek word(s)] exponit [gap: Greek word(s)] . Ita enim apud eum legendum pro [gap: Greek word(s)] , et paulo ante [gap: Greek word(s)] . Naves quae fugiebant e praelio navali, ne terga statim verterent, aliquandiu ita remigabant, ut versus puppim remos incitarent, atque ita navem in puppem propellerent, quod erat proprie [gap: Greek word(s)] , hoc est, contrario modo remis mare pulsare. Mox post longulum satis spatium convertebant navem, et passis velis se in fugam dabant. Quae conversio navis eo modo locum habuit, cum in portum erat inigenda, et a parte

puppis littori adpellenda. Suidas, cujus verba jam in prioribus meis citavi: [gap: Greek word(s)] Quamdiu igitur non convertitur navis, sed remis versus puppem impellitur, ne terga obvertat hostibus, tamdiu locum habet illa locutio, [gap: Greek word(s)] . Ubi vero convertitur in puppem, cum portus intrare debet, tum illa [gap: Greek word(s)] locum habere desinit. Hoc omnino necesse est. Sed nec converti navis potest, nisi cessante ab una parte remigatione. Quod in nostris Galeis, hoc est triremibus, hodie conspicitur. Aliud est igitur [gap: Greek word(s)] , aliud [gap: Greek word(s)] ; quam differentiam in prioribus attigi tantum ex Polluce, non etiam planius exposui. [gap: Greek word(s)] , de navi dicitur, cum remiges eam convertunt in puppem, ut cum portum ingressa littori est applicanda, aut cum in praelio navali in fugam convertitur classis, terga, hoc est, puppes navium hostibus ostendens: tunc, ut dixi, ab una tantam parte remis incitatur, et simpliciter, [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] , quia remis incitatur, ut in puppem convertatur non mutata remigatione, sed in unam partem acta, ab altera interim cessante. Quod et inhibere dicebatur, quia ab uno latere remi inhibebantur. [gap: Greek word(s)] est cum remigatione mutata, et in contrarium acta navis per eandem veluti lineam, qua inante propulsa fuerat, retro agi in puppem incipit. Nemo certe a me impetrabit, ut [gap: Greek word(s)] idem sit quod [gap: Greek word(s)] . Haec raptim, si quid habes, quod contra dicas, quaeso, monere ne graveris. Sic altercando veritas non amittitur, sed emittitur. Literas Amplissimi illius Consiliarii Noribergensis ad te remitto, quem meo nomine plurimum, si placebit, jubebis salvere. Nihil mihi optatius est nec acceptius, quam hujusmodi viris, doctrina, probitate, ac dignitate conspicuis innotescere. Vale. Leydae III. Octobr. CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXV. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

ELzevirii Typographi tibi noti, Amplissime Vir, me nuper adierunt, et rogarunt, uti ad te scriberem super versione Procopii quam te paratam habere editioni inaudierunt. Cum enim et ipsi in procinctu sint ad edenda omnia ejusdem Procopii opera Graeca, auctiora multis in locis ex collatione scriptorum Codicum Vaticanae Biblothecae, judicant, et merito sane, editionem suam sine tua versione mancam quodam modo futuram, cum et ipsa sola possit sine textu Graeco efficere. ut minus desideraretur. Pro eo igitur gratiae loco quam mihi apud te patere intelligunt, hoc mihi negotii dederunt tui interpellandi et orandi, ut eorum precibus hac in parte velis id dare quod publico sane donabitur, cum tam egregia versio typis illorum, qui elegantia caeteros omnes superant, exibit. Ad me quod attinet, promitto etiam operam meam, si qua in re tibi utilis esse poterit, quandiu liber erit sub praelo. Usurae meae sub eo currunt, sed non nimium velociter; levium nempe non gravium usurarum more, ut ipse valde sunt levidenses. Hodie aut cras collucebunt plateae nostrae ignibus ob redditionem Bredanam incensis. Vale, Vir Amplissime, et me tibi addictissimum amare perge. Leydae, XIII. Octobris, CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXVI. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

DIligentiam meam, notam illam tibi, antiquam nunc puto requiris ac desideras, amicissime Gronovi. Redibo fortasse ad eam aliquando ac mores pristinos resumam.

Nunc non possum. Ita variis qua occupationibus qua molestiis distineor et interpellor. Remitto tibi schedas tuas, quas cum cura perlegi. Omnia placent, et mirifice quidem, excepta, quae in prima pagina occurrit, loci Senecae de Cicerone, explicatione et emendatione: Compositio ejus una est, pedem servat, curvat, lenta, et sine infamia mollis. Illud, curvat, mihi videtur a mala manu esse, et pro varia lectione debere accipi. Et sane sunt Codices, qui partim servat non habent, cum aliis desit curvat, dum servat retinent. Prorsus mihi constat legendum, esse: Compositio ejus una est, pedem servat, lenta et sine infamia mollis. Sed nec illud, pedem servat, ita interpretor, ut tu facis. Nec enim hic de pedibus oratoriis sermo est, quos aeque suos habent ut Poetae. Quomodo igitur, rogo te, servare pedem oratio diceretur, quae in una periodo et trochaeos et jambos, et dactylos etiam haberet? Non unius pedis hic esset circuitus, nec proinde unius pedis tenorem servare dici posset. Vide contraria vitia orationis Asianae, quae opponit virtutibus Ciceronianae: At contra Asinii Pollionis salebrosa et exiliens et ubi minime exspectes relictura. Haec est oratio, quae pedem non servat. hoc est, quae non uno tenore, nec aequaliter ambulat, nec quo pede coepit ire, pergit. Nosti illud Poetae: quo pede coepit, eat, id est, pedem servet. Qui in plano ambulat, potest pedem servare. At qui per salebrosa incedunt, modo lentius ire, dum ardua erepunt, coguntur; modo citatius progredi, dum per declivia descendunt. ItaAsinii salebrosa oratio pedem non servabat. Metaphora omnino ducta ab ambulantibus. Non addam plura. haec enim satis clara. Vale. Leydae, XVI. Octobr. CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXVII. JOHANNI BEVEROVICIO. Dordrechtum.

AMplissime Domine, gratias Tibi ago ingentes pro titulis Syntagmatis Naudaei de Re Militari, quos tibi remitto. Duo jam menses eunt ex quo eos ab amico Parisiensi accepi. Librum ipsum exspecto quotidie, qui datus est uni ex comitibus sive ministris nostri novi Legati, qui Caletis esse dicitur, brevi cum ventus faverit venturus. Rem veterem Militarem non attigit, neque Romanam, neque Graecam; sed tantum hodiernam. At in illo praecipue campo decurro. Non igitur concurrimus. De Termino, noli te fatigare, ego certe aliquando reddam et quidem cum foenore, nisi Deus terminum hujus vitae breviorem spe mea ponat. Liber de Usuris est in fine. Tria aut quatuor capita restant. Tum sequetur alter de Modis Usurarum, non mole minor, nescio an fruge. De loco Pliniano sic mihi videtur. Censuit Varro non venerationis causa jussisse Majores capita aperiri aspectu Magistratuum, sed valetudinis, ut in hac consuetudine firmiora redderentur. Non venerationis, inquam, nam si hoc spectassent, non aperiri, sed potius operiri jubere debuerant. Nam Deos adoraturi caput velabant. Qui Deos adorabant capita velare solitos Romano ritu, non es docendus. Occurrit locus in Vitellio apud Suetonium, quem dicit miri in adulando fuisse ingenii, adeo ut primus C. Caesarem adorari, ut Deum instituerit, cum reversus ex Syria non aliter adire ausus esset nisi capite velato, circum vertensque se, deinde procumbens. Rationem puto reddit Plutarchus in Quaestionibus Romanis, cur honos exhiberetur hominibus capite aperto, Diis operto. Cum contraria sint haec venerationis argumenta, et certum sit illud, quo Dii honorantur. Inde Varro commentus est non venerationis

causa jussisse majores capita aperiri coram Magistratibus, sed valetudinis. Vale, Vir Amplissime, et me amare perge. Leydae; v. Novemb. CIC. IC. CXXXVII.

EPISTOLA CXVIII. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

DE mea taciturnitate, Doctissime Gronovi, non est quod sequius judices, et contra quam amicitiae tot experimentis tibi spectatae, jamque satis longo usu confirmatae ratio postulet. Quod hactenus silui, si scires, quot quibusve modis fuerim occupatus, silentii mei causas non solum legitimas, sed etiam plane justas diceres. Nec occupationes tantum in causa fuere, ut in officio cessarim, et pro assiduo infrequens miles sim factus, sed etiam alia, quae nescio an ausim tibi fateri, ne mollitiem tibi animi mei hac confessione prodam. Ab his aliquot septimanis diversae me distrahunt curae ob incertitudinem, an hic mansurus sim. Non quod domicilium inter tot partim apertos, partim tectos inimicos mihi valde arrideat, sed ne media hyeme iterum me cum meis undoso mari et ventis non committere, sed exponere cogar. Quod tamen crit faciendum, si decretum rescindunt, quod in meam gratiam factum est. Nunc ferrum est in igne, nunc comitia de meo capite aguntur. Hodie enim conventus Curatorum habetur, qui de ea re judicaturi sunt. De loco Sallustii, nondum quidquam invenire potui, quod satisfaceret. Quid enim ibi sunt vectigales? Cohortes quidem ibi sunt sociorum pedites. Turmae sunt legionarii equites. De equitibus sociorum nulla ibi mentio, quorum tamen signa ibi cecinisse quoque oportet cum aliis. Vide igitur an eorum nomen lateat in illa voce vectigalis. An litui ab Alis? Alae enim proprie tunc de equitibus sociorum. Litui ab alis, item cohortium, turmarum, legionum tubicines simul omnes signa canere. Sane cum universi

exercitus tubicines cecinisse velit, caret ratione, ut non etiam occanuerint signa equitum alariorum, qui erant auxiliarii equites, quos jungit cum cohortibus, qui erant auxiliarii pedites. Deinde addit, turmarum, legionum tubicines simul omnes signa canere. Et per turmas et legiones, pedites equites Romani exercitus, hoc est, civium intelligit. Sic liticines proprios faceret sociorum, tubicines Romanorum. De quo alibi videro. Nunc propero, et in aliud tempus reservo quae restant. Arabica literarum Casauboni Hebraicis characteribus describere nondum etiam licuit, quod brevi fiet. Meas ad Rivetum quaeso statim cures. Vale, et me ama. Leydae XXII. Novemb. CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXIX. JOH. FRETDERICO GRONOVIO.

EPistolas Casauboni tibi remitto. Expectabam donec amicus aliquis se offerret, qui tibi eas referret. Nam simul atque cas accepi, in ipso articulo Arabica expressi characteribus Hebraicis. Reperies inter paginas ad locum ipsum schedulas mea manu scriptas, eodem ordine Hebraica habentes, quo Arabica sunt in litteris Casauboni. Credo tibi te laetum accepisse rem aliter decisam, quam nostri boni viri eam abituram putaverunt. Si commodior tempestas fuisset ad discedendum, non sub conditione, ut feci, sed simpliciter et absolute hinc recedendi veniam a Curatoribus petiissem. Ita mihi displicet eorum hominum, inter quos mihi vivendum est, non jam ineptiae, quas facile ferrem, sed atrocia dicta factaque generoso vix ferenda. Ad pensum me redire vis? Nihil est, quod et ipse magis velim; et quod hactenus cessavi, scias occupationes in causa fuisse. Ne nunc quidem minores sunt, sed tamen primo quoque die in tuam gratiam hoc omne militabitur. Vale, ac me ama. Raptim.

Et rogo excuses festinationem et malam ubique manum, quam nescio an poteris ubique assequi. Iterum vale. Leydae, III. Decemb. CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXX. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

VIde quam iniquus sim, mi Gronovi. Qui moras solens adfero responsioni ad alteras amicorum, vix eas in amicis ferre possum. Nisi scirem te meas posteriores accepisse, vix tibi redditas crederem ex tarditate tui responsi. Nunc paucis tecum agam, ut beneficium, quod a te desidero impetrem. Heinsius habet non propriam quidem illam sed in Bibliotheca publica, cui est custos adpositus, positam collectionem legum Atticarum a Scaligero olim [gap: Greek word(s)] compilatam. Eam aliquando vidi in Gallia missim ab eodem Heinsio ad quendam amicum, qui tum destinabat edere leges illas Atticas cum Commentario. Ea compilatione nunc opus habeo. Oro te igitur, ut eam utendam petas tuo nomine ad aliquot tantum dies. Quae tua cum illo familiaritas, facile id obtinebis. Nemo resciscet mihi peti, et statim post aliquot dierum usuram remittam. Fac igitur hoc, obsecro te, in meam gratiam. Si quid in alia tua causa me facere posse putabis, audacter impera. Plura alias. Meas ad Rivetum rogo cures. Vale. Id. Decembribus CIC. IC. CXXXVII.

EPISTOLA CXXI. JOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

AD tuas responsum ideo distuli, quia putabam brevi absolutum iri opus meum de Usuris, quod una me missurum opinabar. Sed dum more suo rem adhuc trahunt, et finis non mihi videtur exspectandus ante aliquot etiam septimanas, non potui tibi diutius debere cujus solutioni jam moram plus satis longam feci. Nomsii morte valde sum affectus et plane commotus. Eam vel priusquam tuas reciperem filius Isaacus nunciarat. Tristis hic annus et funebris mihi fuit amissione multorum carorum capitum, inter quos non postremas tenuit [gap: Greek word(s)] Nomsius, etsi parvo usu mihi cognitus. Sed cum cogito mortales nos omnes esse, non deflendos judico qui priores eam viam ingrediuntur quae omnibus est conficienda. Qui post longam navigationem prior portum occupat, is magis felix censetur quam infelix, cur non beatiores putabimus, qui celerius quo nobis eundum est, pervenerunt. Sed quorsum haec tecum philosophari, qui melius nosti? Nescio an resciveris, irritos conatus fuisse nostrorum ****. De baptismo filiolae cave putes in alia esse me sententia quam dudum fui, cum tibi promisi. Eo distuli ad hoc usque tempus quia responsum a Patre non potui citius habere, qui totam aestatem praeteritam et partem autumni decubuit. Eum destinavi patrinum, ut vocant, cum tua lectissima conjuge, vel si mavis, filia. Postquam melius ipsi esse coepit, ante tres septimanas ad me rescripsit, sibi placere quem illi honorem conciliavi. Nunc tuum est videre, quando Corneliae tuae commodum erit ad nos venire, ut hanc operam nobis det. Ubi quid tibi et illi animi sit cognoverimus tum diem vobis significabimus, vel ipsi potius, ad quem vobis id fieri placuerit, significabitis. Uxor mea scribet ad filiam, eamque rogabit ut

nos hoc honore dignetur. In antecessum haec volui ut scires. Nunc illa Hagae est, et non reditura illinc nisi post aliquot dies. Lectissimam tuam uxorem cum filia et omnibus tuis officiosissime saluto. Vale, Vir Clarissime, et Salmasium tuum amare perge. Leydae, XIII. Decembr. CIC. IC. C XXXVII.

EPISTOLA CXXII.JOH. FREDERICO GRONOVIO.

ACcepi leges ejus civitatis, quo avem, quae Tutu dicit, nemo inferebat, nisi qui ridiculus esse vellet. Veto te esse sollicitum, ne quis malus aut curiosus resciscat me illas per te habere. Quam celerrime potero, iis uti pergam, et remittam. Moram vero, quam praescribis, non solum facile ac libenter feram, sed etiam majorem, si sit opus. Locus Flori sic mihi videtur legendus: Sed ill qualis erat ad nuntium rei, felicissima temeritas! per invios ad id tempus montium tumulos, etc. Libri omnes tamen, et in his optimus ac vetustissimus Nazarianus, retinent felicissimae temeritatis. Vide an ita etiam dici possit per parenthesin, quales amat hic noster: qualis erat ad nuntium rei, felicissimae temeritatis! Graecismus quippe est, qui et Plauto familiaris. Ut in Mostellaria: Dii immortales, mercimonii lepidi! Apud Aristophanem: [gap: Greek word(s)] Si novum tibi videatur sine numinis praepositione hanc exclamationem peragi, et hanc inveniemus in verbis Flori, si legamus: qualis erat ad nuntium, Dii felicissimae temeritatis! Sed de hoc in Notis plura. De loco Ovidii in Fastis ubi liber vetus habet, texta lacerna capa, pro manu, scias capa illud irrepsisse in textum ex glossa, qua lector explicabat, quid esset lacerna. nempe capa vel cappa. Sic enim infimum aevum vocitavit, quae veteribus lacerna. Graswinckelio [gap: Greek word(s)] salute meo nomine dicta, insuper etiam nuntiabis a Jac. Gothofredo exiisse opus de imperio

maris, quod impense commendatur et laudatur ab his qui viderunt. Nondum illud accepi. Ubi accepero, faciam illum ejus compotem, nisi aliunde ejus copiam nactus fuerit. Vale, ac me ama. Leydae, viii. Januarii CIC. IC. C XXXVIII. Memento tuam mihi communicare, quam primum poteris, observationem de A. D. PR. Hanc loquutionem ita fortasse eventilabimus altercando, ut veritas quasi lux e face major, quo motitatus vehementius, emittatur.

EPISTOLA CXXIII. JOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

HOdie mane, Vir Clarissime, tuus mihi Isaacus adfuit, omnis in Ascanio cari stat cura parentis, qui tuas reddidit, quas gratissimas fuisse, nec putem te nec velim dubitare. ****. Atque haec hactenus. Nunc librum meum de Usuris ad te mitto, et audeo hoc tibi onus imponere ut legas, mihique ut amicus amico libere significes quid sentias. Non dubito quin sit incursurus in varias opiniones, partim probantium partim improbantium, prout erant affectus erga auctorem benevolentium aut malevolentium. Neutros volo, verum mihi dici volo. Tu facies et me amare perges. Mea tuam salutat officiosissime, quam et ego pariter cum omnibus tuis. Iterum vale. Oblitus fueram tibi gratias agere pro libro de Pictura Junii affinis. Exemplar hoc etiam habes quod ei curabis, Usuram pro Pictura.

ISAACO VOSSIO S.

ISaace Doctissime, mitto tibi responsum ad litteras Clarissimi Parentis, cum duobus exemplaribus libri mei de Usuris. Unum Patri, alterum Junio avunculo, qui in Anglia est, destinatur.

Paulo post discessum a me tuum accepi ab Angliae Legato, qui Hagae residet, codicem Africani de bellico apparatu ex Londiniana Bibliotheca a Junio Patricio mihi missum, in ejus fine reperi et Nicephori Blamydae [gap: Greek word(s)] , quam et in Bibliotheca olim videram nec descripseram, et postea etiam in Regia Parisiis vidi. Holstenius eam parabat edere cum minutis Graecis Geographis, posset et illa una cum Scylace tuo et Paludis Maeotidis Periplo edi, si tanti putabis ubi videris. Vale a

EPISTOLA CXXIV. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

NOn nollem, Doctissime Gronovi, legisse observationem tuam de Ante diem, et pro ea gratias ago tibi meritissimas. Forsitan et mihi debebis, si videbor non male operam posuisse in ea discutienda. Veniam autem dabis libertati, si dixero te in resutandis aliorum opinionibus magis mihi probare quod adfers, quam in tua asserenda. Non enim possum a me impetrare, ut placeat animo meo illa adpositio, quam fingis. Scis quae per appositionem dicuntur, casum etiam in omnibus sequi ejus vocis, cui adponuntur. Urbs Roma, urbis Romae, urbem Romam, urbe Roma. At heic quid? Ante diem tertium Kalendas, die tertio Kalendas dici vides. Quidni et dicatur hic dies tertius Kalendas? Quod autem debere intelligi censes [gap: Greek word(s)] die, ut sic procedat, die ante diem tertium Kalendas, pace tua dicam, non cohaeret. Posse dici non dubitabis, et passim etiam scribi non te latet, die tertio Kalendas, vel etiam tertio Kalendas. Ergo et hic etiam subaudiendum esset illud die, hoc nempe modo: Die die tertio. Kalendas. Quod an ipsi tibi probari possit, velim scire. Huic subauditioni

non favet, immo ei unice adversatur illa loquutio, quam adstruis, et verissime quidem, ut disjunctim legatur, in ante diem tertium Kalendas. Nihil certe verius. Sed si illud die subintelligi deberet, hic vero plane esset exprimendum, in die ante diem tertium Kalendas. Nec mihi persuadeo recte supprimi inter duas praepositiones. Locus Livii, si bene capio, paulum admodum aut nihil omnino te juvat. Cum enim vellet dicere, diem qui vocatur ante diem XV. Kal. Sextiles insignem duplici clade fuisse, omnino debuit ita loqui, ut notaret diem illum, qui est ante diem XV. Kal. Sextiles, duplici clade fuisse insignem. Nonne et sic potuit dicere, diemque decimo quinto Kalendas. Immo et sic potuit, diemque decimum quintum Kalendarum. Sed quia tum in usu frequentiore erat Latine loquentium, ut sic nominarent illum diem, qui est decimus quintus ante Kalendas, nempe ante diem decimum quintum; ideo ita eum vocavit, et insuper, ut clarius id exprimeret et designaret illum diem, addidit, diemque, cum tamen in illa loquutione nusquam subaudiri debere certum sit. Ita etiam loquutus Agellius lib. V. cap. XVII. Ante diem quoque quartum Kalendas vel Nonas vel Idus, tamquam ominalem diem, plerique vitant. Eo loco repetiit illud diem, ut liqueat nihil pertinere ad subauditionem. Quod Livius eam vocem diem praeposuit, quam hic postremo loco posuit, nihil magis ad id attinet. Quid enim si ita dixisset Agellius? Diem quoque ante diem quartum Kalendas vel Nonas vel Idus tanquam ominalem plerique vitant. An si sic scripsisset, eo argumento utereris, ut probares subaudiendum esse die in illa loquutione, Ante diem Kalendas. Non sane puto. Praeterea facile vides, nihil facere vocem illam subintellectam ad expediendam rationem, cur in quarto casu subjiciatur Kalendas. Quod cum per appositionem fieri dicas, vix posse id obtineri nunc intelligis. Ejus quippe loquutionis par esse debet ratio, quae est in pridie Kalendas et postridie Kalendas. Celebriores enim Grammatici putant id adverbium pridie more praepositionis accusativo adjungi. Ita passim loqui Ciceronem et Livium, pridie Kalendas

Januarias, pridie Nonas, pridie Idus. Nec secus quid de postridie. Quae tamen vocabula in aliis loquendi generibus non hanc normam servant. Nam pridie hujus diei et postridie hujus diei Latinos dicere non te fugit. Quid igitur? Si pridie Kalendas recte dicitur, annon eodem modo certum est dici tertio et quarto Kalendas? Si vice praepositionis illud pridie hic habet quartum casum, quidni et similiter tertio hic adverbialiter poni censeamus, et more praepositionis accusativum regere? Si tertio et quarto sic posita erunt adverbia vel adverbiorum vice, et tertium et quartum ita quoque usurpari credendum, ut paulum et paulo. Nunc quaerendum de illa additione ante diem, quo pertineat. Eundem quippe sensum esse, etiamsi non adjiciatur, planum est. Qui, dicit tertio aut tertium Kalendas, idem dicit atque ille, qui pronuntiat ante diem tertium Kalendas: et qui scribit pridie Kalendas, non obscuriorem rem eloquitur, quam qui scribat ante diem pridie. Recte observasti eandem loquendi formam fuisse usitatam in diebus, qui Kalendas sequerentur, et in his qui antecederent. Similiter enim dixisse veteres post diem tertium Kalendas. Qui ergo sic enuntiaret simpliciter tertio aut secundo Kalendas, dubium erat, utrum de praecedenti Kalendas quarto die an subsequenti intelligeret. Quid igitur, si illa ante diem et post diem ad hoc addita dicamus, ut vitaretur ea ambiguitas? Ante diem tertio vel tertium Kalendas, et post diem tertio vel tertium Kalendas: illud ante diem erit [gap: Greek word(s)] , et post diem [gap: Greek word(s)] , ut in diem [gap: Greek word(s)] , in tempus. Si ita putemus, sic sane occurremus omnibus difficultatibus, quae in hac loquutione molestiam doctis exhibent. Vereor tamen, ne haec fubtiliora sint quam veriora. Nam primum illud tertio vel quarto non potest pro adverbio accipi, sed semper subintelligitur die, quod et aliquando exprimitur, die tertio Kalendas aut die quarto. Deinde illud tuum post diem, secundum aut tertium Kalendas vix possit subsistere. Nemo enim unquam sic scripsisse deprehenditur. Nam post tertium Kalendas idem plane est cum ante diem tertium Nonas. Nunquam

igitur illum diem tertium post Kalendas ipsis Kalendis comprehensis nominarunt post diem tertium Kalendas, sed semper ante diem tertiumNonas. Alias magna confusio circa has loquendi formulas exorta fuisset. Non idem est quod apud Varronem habetur post diem tertium Saturnalia. Id quidem exponendum est, ut tu facis: ut tum tantum dies interfuerit, inter Saturnalia et Opalia: sed nihil simile cum illo, post diem tertium Kalendas. Dies quippe tertius post Saturnalia non potest aliter dici: At dies post Kalendas tertius vocatur ante diem tertium Nonas. Ne per falsa igitur aut dubia te circumagam et per ambages diutius ducam, quam paucis potero, nunc tibi meam sententiam exponam. Non est dubium, quin illa verba hujus loquutionis, Ante diem tertium Kalendas, integra sint et ab omni antiquitate Romanis usurpata. Quae nihil aliud significant, quam si esset scriptum, diem tertium ante Kalendas. Id aperte ex loco Agellii, quem supra produximus, apparet, lib. V. cap. XVII. apud quem quod in textu posuit, Ante diem quoque quartum Kalendas vel Nonas, vel Idus tanquam ominalem plerique vitant: in ipsa capitis summa ita ponitur: et cur diem quoque quartum ante Kalendas vel Idus quasi religiosum plerique vitant. Nam mihi constat titulos capitum ab Agellio ipso esse, etsi aliter sentiant quidam viri doctissimi. Quod et possem nunc tibi ostendere ac probare, si ea res ageretur. Nec in alia sententia est Priscianus, doctissimus Grammaticorum sui aevi, in lib. XVIII. Haec verba enim tertio et quarto Kalendas sic interpretanda esse docet pro in tertio vel quarto ante Kalendas. Cum igitur dicebant tertio vel tertium Kalendas, id concisum erat pro Ante diem tertium Kalendas. Istud autem Ante diem tertium Kalendas plene positum fuit pro tertium diem ante Kalendas. Ut enim Graeci dicebant, [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] , ita Latini ad eorum exemplum, tertium diem aut tertio die hoc saciebam. Si quis itaque sic loquatur, Accessi ad urbem tertium diem ante Kalendas Januarias, nonne aeque bona, etsi Graecissens, erit loquutio, quam si diceret, Accessi ad urbem

tertio die ante Kalendas? Jam vero quod attinet loquutionem Ante diem tertium Kalendas, non omnino sequor Priscianum, ut positum sit pro diem tertium ante Kalendas, et illud diem tertium sit more Graecorum dictum [gap: Greek word(s)] , pro [gap: Greek word(s)] . Sed et vulgaris antiqua loquendi ratio fuit: Ante diem tertium quam hoc facerem, pro, die tertio antequam hoc facerem. Utrumque tamen usitatum, paucos dies antequam hoc facerem, vel paucis diebus antequam hoc facerem. Quod ita etiam efferri posse certum est, ante paucos dies quam ex urbe exirem. Notat idem Priscianus eodem libro, ante paulum, idem esse quod paulo ante, et post paulum idem paulo post. Ergo ante paulum tempus quam ad urbem accederem, eadem est loquutio ac paulo tempore antequam ad urbem accederem. Quod si est, certe ante diem tertium Kalendas idem est quod die tertio ante Kalendas, nisi quid tu, docte Trebati, dissentis. Nemo mihi hic cogitet [gap: Greek word(s)] , quam viri docti non intellexerunt. Quod enim Schottus existimat, Ante diem IV. Kalendas per anastrophen dici, largiter errat. Contra enim est. Praepositiones dicuntur Latine, ut Graece [gap: Greek word(s)] , quia praeponuntur nominibus. Si postponantur, contra earum naturam est et situm, quia praeponi debent. Ergo tunc fit [gap: Greek word(s)] et conversio, vel perversio potius. Qui dicit, Transtra per et remos, [gap: Greek word(s)] committit: nam debuit dicere per transtra et remos. Ita ergo qui dicit ante diem tertium Kalendas, nullam facit [gap: Greek word(s)] . Nam praepositio ante suum locum et ordinem obtinet. At si quis diceret, tertio die ante Kalendas, [gap: Greek word(s)] plane incurreret praeter casus mutationem, quam etiam consequi in [gap: Greek word(s)] aliquot praepositionum Grammatici observant, ut in ante, post, inter et penes. Si dixero, illum ante, est [gap: Greek word(s)] , sed nulla casus mutatio: sed si scribam, paucis ante diebus, tunc praeter [gap: Greek word(s)] casus etiam immutatio fit. Sosipater de supradictis praepositionibus: Hae propositiones, inquit, nonnunquam promiscue accipiuntur, et postponi solent; accentum utique mutant aliquando et casum: quale est, paucis ante diebus; item, paucis post annis: item, arma inter

juvenum: item, illum penes: ut sit, penes illum, ante vel post paucos dies, inter arma juvenum. Vides illud, paucis ante diebus, illi Grammatico positum videri pro ante paucos dies per [gap: Greek word(s)] , quae et casus immutationem habeat conjunctam. Alii Grammatici putarunt in his loquutionibus non [gap: Greek word(s)] causam esse casus immutationis, sed [gap: Greek word(s)] . Veteres enim praepositiones istas, post, ante, circum, ablativo etiam junxisse: quod, inquiunt, hodie facere non possumus. Ita Servius accepit in illo versu Virgilii: Respexit tamen et longo post tempore venit. ut [gap: Greek word(s)] ita posuerit, pro, post longum tempus. Id Sosipatro videretur esse [gap: Greek word(s)] cum casus immutatione. Addit Servius, posse etiam dici longo post unam esse partem orationis. Sed illi omnes nugantur. Nec enim accedo Sosipatro, qui putat [gap: Greek word(s)] fieri et simul etiam casum immutari. In illa loquutione, paucis post diebus vel paucis ante annis, post et ante non amplius sunt praepositiones, sed adverbia. Nam et pro adverbiis illae duae praepositiones non raro sumuntur. Quod et ipsi adnotarunt, ut apud Terentium, post faceres tamen. Et rectius Priscianus quam Servius ita accepit apud Virgilium in illo versu, longo post tempore visum, in sexto AEneidos. Subauditur enim in his loquutionibus paucis post diebus, post nimirum, quam hoc accidit, factum aut dictum est. Idem est et in ante, quod et pro antea accipitur, et vice adverbii saepe fungitur, ut in illo loquendi modo, paucis ante annis, et similibus. Non manet igitur tum praepositio, sed fit adverbium, nec ulla proinde contingit [gap: Greek word(s)] praepositionis, quasi postponatur, ubi praeponenda sit. Hinc perspicis, quam longe a vero sint, qui per [gap: Greek word(s)] dici somniarunt Ante diem tertium Kalendas, cum situs et ordo praepositionis ita eam locari postulet. Nunc examinandum, cur dicatur, Ante diem tertium Kalendas. Si hoc sit positum, pro diem tertium ante Kalendas, et illud diem tertium more Graecorum dictum sit, ut illi [gap: Greek word(s)] solent usurpare pro [gap: Greek word(s)] , nulla est difficultas. Nam diem tertium ante Kalendas erit positum

pro die tertio ante Kalendas, et pro utroque, mutato ordine, ante diem tertium Kalendas. Quae est Prisciani opinio, atque etiam Agellii. Mihi vero secus videtur. Recte enim atque ordine dictum illis Veteribus puto Ante diem tertium Kalendas, vel etiam Kalendarum, pro, in die tertio, qui praecedit Kalendas, ipsasque etiam comprehendit. Videamus quomodo Graeci eam loquutionem Romanam expresserint, Ante diem tertium Kalendas: hoc nempe modo, [gap: Greek word(s)] . Non solum ita noster habet Graecus auctor de Bissexto, sed omnes quos vidi etiam antiquissimi, qui Latina in Graecum verterunt. Hippolytus in Canone Paschali ita semper reddidit. [gap: Greek word(s)] , et similia. Sic enim illa exponenda sunt, quae in veteri saxo scribuntur: [gap: Hebrew words] . hoc est, [gap: Greek word(s)] . Ut et plene exprimuntur in antiquo auctore, quem penes me habeo. [gap: Greek word(s)] , ac sic dereliquis. Id ad verbum si vertas, erit, ante dies tres Iduum, Nonarum et Kalendarum. Quod et respondet ac plane idem est cum illis ante diem tertium Kalendarum aut Iduum. Nam quidam etiam ex Graecis ita Latine illa reddiderunt, [gap: Greek word(s)] , ut alii [gap: Greek word(s)] . Et sane idem sensus est sive dicas, Ante tres dies Kalendarum, vel ante diem tertium Kalendarum. Graeci enim, qui [gap: Greek word(s)] verterunt, subintelligunt [gap: Greek word(s)] ; qui vero [gap: Greek word(s)] , subaudiunt [gap: Greek word(s)] . Idem porro est si dicas, tres hi dies sunt, ex quo amicum non vidi, aut tertius hic dies est. Ergo idem est dicere Ante tres dies Kalendarum, et ante diem tertium Kalendarum. Notabis autem cum Graeci non possent commode reddere illud, Ante diem tertium Kalendas, ita expressisse, quasi legissent, ante diem tertium Kalendarum. Quomodo et veteres etiam loquutos fuisse constat. Sane Priscianus lib. XVIII. ex Ciceronis prima Invectiva: Meministi me in ante diem duodecimum Kalendarum Novembrium dicere in senatu, fore in armis certo die, qui dies futurus esset in ante diem sextum Kalendarum Novembrium. Quod Graeci passim sequuti sunt in ea formula

Graece interpretanda. Quin imo et ipse Priscianus ibidem agnoscit aeque in usu esse Latine loquentium, tertium vel tertio Kalendas vel Nonas vel Idus, vel Kalendarum, Nonarum, Iduum. Mihi vero longe etiam magis regulae consentaneum videtur dicere Ante diem tertium Kalendarum, vel Ante dies tres Kalendarum, ut Graeci vertunt, pro die qui tertius est dies Kalendarum, quarum Kalendae ipsae cum reliquis duobus constituunt tertium. Si tertius dies Kalendarum rite vocatur, qui ex duobus praecedentibus ac die ipso Kalendarum constituitur, cur illud Ante praefinitur ac dicitur, Ante diem tertium Kalendarum, pro illo die tertio Kalendarum? Certe et Priscianus in illo Ciceronis loco, ante diem sextum Kalendarum, interpretatur simpliciter sextum diem Kalendarum. Sed quod quaeritur de illa praepositione Ante praeposita, quaeri etiam simili ratione potest, cum dicitur dies tertius ante Kalendas, qui ipsas etiam Kalendas contineat, haud minus quam Ante diem tertium Kalendarum. Ut enim Ante paucos dies quam exirem, idem est quoad sensum atque illud, paucis diebus antequam exirem: ita omnino Ante diem tertium Kalendarum eandem habet significationem cum illo, die tertio ante Kalendas. Et Priscianus enim per ellipsin praepositionis censet dici tertio vel tertium Kalendas, pro tertium ante Kalendas. Omnino quicquid dixeris, non poteris effugere, quin illud ante Kalendas Ulpiani hic etiam locum habeat, ubi dicit, qui ante Kalendas proximas stipulatur, similem esse ei, qui post Kalendas stipulatur. Quotquot enim dies fluxere ante Kalendas, ea stipulatione comprehenduntur, et ipse etiam dies Kalendarum. Ita ergo et dies vel tertius, vel quartus, vel quintus, et quicunque denique post Idus nominantur, ita debebunt accipi, ut ipsas etiam Kalendas comprehendant. Nec nisi post finitas Kalendas, quod in stipulatum deductum fuerit, ut fiat aut solvatur ante Kalendas, peti poterit. Si dies tertius ante Kalendas ipsas etiam Kalendas involvit, certe dies ille, qui vocatur Ante diem tertium Kalendarum, pariter Kalendas ipsas complectetur. Sed idem dies vocabatur

ante diem tertium Kalendas, in accusandi casu. Sane et Priscianus cum exponeret illud Ciceronis, in ante diem duodecimum Kalendarum, fatetur frequentius accusativo illud ante adjungi, ut nimirum dicatur, ante diem duodecimum Kalendas. Sed errore et abusu loquendi id factum potius puto. Cum enim diceretur, ante diem tertium Kalendarum, vel diem tertium, vel tertio ante Kalendas, utrumque genus mixtum est, ac dictum etiam ante diem tertium Kalendas. Quod manifestius apparet in illa loquutione, pridie Kalendas. Debebat esse pridie Kalendarum, ut dicitur pridie hujus diei. Sed qui sic loquitur pridie Kalendarum aliquid actum, non potest comprehendere ipsas Kalendas. Alioqui qui diceret pridie illius diei se aliquid fecisse, non praecedenti tantum die, sed etiam sequenti id a se factum diceret, et sic duos dies pro uno poneret. Quod ratione prorsus caret. At in illa loquutione, pridie Kalendas, subaudiri etiam debet illud ante, haud secus quam in tertio Kalendas. Vel etiam integre pronuntiandum est, ante diem pridie Kalendas. Qua utraque loquutione sive [gap: Greek word(s)] , sive [gap: Greek word(s)] etiam ipsae Kalendae comprehendi debent. Graeci, dum Graece reddere volunt, vertere solent, [gap: Greek word(s)] . Quod debuissent dicere [gap: Greek word(s)] . nam proxime praecessit [gap: Greek word(s)] , quod est ante tertium Kalendarum: sequebatur igitur, ut adderent [gap: Greek word(s)] , qui duos efficit dies cum ipsis Kalendis, cum [gap: Greek word(s)] de solo pridie possit intelligi. Et sane fecissent, si Latinos habuissent auctores in hac formula. Nam et illos debuisse subjicere constat post ante diem tertium Kalendarum, ante diem secundum Kalendas. Tunc et Graeci similiter vertissent [gap: Greek word(s)] . Oportet itaque Latinis aliquam vitationem fuisse illius numeri, quasi ominosi. Cur enim ejus nominatione abstinuissent? Affers quidem e Cicerone aliquot exempla. Sed illa loca dubiae sunt fidei. Nec ipsis scriptis codicibus hac in re plurimum fiderem. Nihil enim facilius quam unum jota abesse aut alterum. De Novella Theodosii, in qua haec subscriptio, illo tempore minus attenderunt istis ominosis. Vetera porro omnia Kalendaria in hac re consentiunt.

Nusquam enim appellant illum diem, ante diem secundum, sed semper ante diem pridie. Ut Graeci [gap: Greek word(s)] ; qui [gap: Greek word(s)] , scripsissent, si apud Latinos ante diem secundum reperissent. Quod ille autem meus Graeculus de bissexto notat [gap: Greek word(s)] ominalem fuisse Latinis, et ideo nominationem ejus vitasse, de illo loco intelligit, ut in illo nempe mensis die significando non expresserint. Et nihil sane verius quam non expressisse. Nec ille solus ex Graecis hoc notavit: sed habeo plures, quos ad testimonium possim citare, quos apparet id a Latinis auctoribus sumsisse. Vetus auctor de mensibus Romanorum: [gap: Greek word(s)] . Male ergo ominata, et ideo non nominata [gap: Greek word(s)] , non solum in Nonis, sed etiam in Kalendis et Idibus. Apud Johannem Lydum, auctorem veterem, cujus et Photius meminit, et inter eos, quos legit, in Bibliotheca sua recenset: [gap: Greek word(s)] . Quod non ita accipiendum, ut tu facis, qui somniasse meum Graeculum arguis, cui plures nunc dedi suffragatores et auxiliarios, qui te umbonibus junctis cogant in suam sententiam descendere. Ex Agellio constat capite et libro, quae supra citavi, Romanis atros fuisse dies primos post Kalendas, Nonas, et Idus. Qui dies primi sunt dies plane secundi vel posteri Kalendarum, Nonarum et Iduum. Si retro eum vocassent, ut tu velle videris, posteros illos dies, non aliter eos appellaturi fuere, quam post diem secundum Kalendas, Nonas et Idus. Secundos itaque illos dies Kalendarum, Nonarum, et Iduum, quia nefasti haberentur et ominosi, ne quidem nominare voluerunt in praecedentibus Kalendas, Nonas, et Idus diebus. Cum enim appellare deberent diem pridie Kalendarum, ante diem secundum Kalendas, et sic de Nonis et Idibus, maluerunt dicere, ante diem pridie.

Nonius posteros dies eos vocat, qui iidem sunt cum secundis, dies nempe postridie Kalendas, Nonas et Idus. Atri dies, inquit, dicuntur, quos nunc nef astos vel posteros vocant. Afranius Fratriis: Septembres heri Kalendae: hodie ater dies. Atque haec de [gap: Greek word(s)] Romanis ominoso. Haec celox nimis onusta est. Ubi embole ex aliis mercibus non accedet, onerabimus in navem illam mercem, de qua in literis tuis. Vale, et me ama. XII. Kalend. Februarias CIC. IC. CXXXVIII. Raptim. Vix enim relegere licuit. Meas ad Cl. Rivetum quaeso cures. pro opera videbis et Epigramma, quod ei misi. Iterum vale.

EPISTOLA CXXV. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

COgnovi ex tuis haud nimium gratam tibi accidisse libertatem, qua usus sum in carpenda observatione tua Ante diem. Atqui eam dederas, nec nisi dedisses, sumpsissem. Quid enim mea resert, quo quis modo credat aut scribat? Sed quod eandem tibi vindicasti in coarguenda mea reprehensione, rem longe gratissimam fecisti. Nulla enim vetus avia adeo alte mihi visceribus insedit, ut eam de pulmone revelli aegre patiar. Cum video rursus, me pugnare veris posse, qui veris facile vincor, idem victoriam de me non libenter trado, si justa sit. Nolim tibi amatam opinionem et amplexibus tuis adeo fortiter inhaerentem avellere, et stultus sim, si sperem id me posse efficere. Lubet tamen ostendere mihi quoque meam nec sine causa placere, quin tanto magis gaudebo, si sine rivali amavero. Potentissima mihi ratio visa est, ne crederem appositionem esse in illa loquutione, Ante diem Kalendas, quod viderem eam appositorum esse naturam, ut sequi debeant eandem in omnibus motionem, quam haberet dictio, cui adponi solent. Hoc verum,

nec in dubium revocasti. Sed ais, me velle eandem rationem illius, A. D. III. Kal. et illius die tertio Kalendas. Non puto me tam fuisse stultividum, ut hoc cogitarem. Immo in meis, si recte eas legisti, invenies me dicere verba illa, tertio Kalendas [gap: Greek word(s)] dici, cum subaudiendum sit ante Kalendas. Idem esse et in illa locutionis formula, tertium diem Kalendas, quae eadem prorsus est cum superiore, tertio die Kalendas. De qua tamen, si memini, nullum in diatriba tua verbum. Quomodo igitur potui eandem rationem, in illis statuere, quae toto genere et ipse differre notavi, cum illud A. D. III. Kal. plenum esse dixerim, illa vero, tertium aut tertio Kalendas, defectiva? Sed ipse non bene percepisti quid voluerim. In quo culpam esse meam fateor nonnullam, qui tot verba perdidi, nec tamen me satis explicavi. Appositio ut sit in illis A. D. III. Kalendas non facit illa praepositio ante, sed est in duabus illis vocibus diem Kalendas. Da alterum quae regat sextum casum, si appositio tua locum habet, ibi quoque habere debebit: si quis nimirum dicat, a die tertio, Kalendis, se aliquid fecisse. Fateris ipse ita se rem habere, cum ponis per omnes casus ambulare hanc appositionem. Dixi itaque si per appositionem acciperemus illud dici tertium diem Kalendas, non rectam fore loquutionem, die tertio Kalendas, sed dicendum esse, die tertio Kalendis. Quid ad haec opponis? Quaerebam quomodo in hac appositione adpositum sequatur casum verbi cui adponitur? Scribis, nihil esse demonstratu facilius. Vereor ne haec demonstratio non sit ex earum genere, quas Mathematici [gap: Greek word(s)] appellant. Ais igitur, ut hoc demonstres, posse dici et dies tertius Kalendae, et tertiae diei Kalendarum, et sic deinceps. An sic satis id demonstratum putasti? Quid si negem dici posse, an non meliori ratione et [gap: Greek word(s)] utar? Certe quod nunquam dictum est, nec a quoquam usurpatum, si contendam non posse dici, mea potius fit, quam tua ex demonstratione [gap: Greek word(s)] victoria. Age vero, ostende, si potes, aliquem idoneum auctorem ita loquutum esse. Si hoc facis, ut tuum tibi reddam, viceris. In istis loquutionibus et formulis

non te latet auctoritatem et usum rationi praevalere. Sed quid vetat ad ipsam etiam rationem provocare, et probare non illam hic tecum facere? Adpositio qualem hic intelligimus, duabus tantum dictionibus constat. Non est quod ullum numeri nomen adjungamus. Si dies Kalendae Latine recte dici potest pro die Kalendarum, tum qualemcunque voles numerum ei adjunxeris, et recte procedet. Videamus ergo an aliquis Latine loqui volens dicere queat, dies Kalendae, die Kalendis: ut dicitur Urbs Roma, Urbem Romam, et Urbe Roma. Nemo sanus ita loquatur: Eram in urbe die Kalendis Januariis, pro die Kalendarum Januariarum: A die Kalendis Januariis male me habui, pro a die Kalendarum Januariarum. Quaeso, bona fide mihi respondeas, hoc est, an dicturus sis, die Bacchanalibus jucunde fuimus. Diceres puto, die Bacchanalium. Scio veteres dixisse, Saturnalibus bono die, ut et apud Catullum, Saturnalibus optimo dierum. Sed hoc aliud esse non es docendus. Dies Opalia et dies Saturnalia pro dies Saturnalium et dies Opalium, nescio an uspiam occurrat in auctore Latino. Nec sane puto. De Nomine Kalendarum, Nonarum, Iduum, hoc idem adstrui potest. Feriarum haec nomina esse in singulis mensis Graeci Latinique auctores scribunt. Vetus scriptor Anonymus: [gap: Greek word(s)] . Sequitur paulo post: [gap: Greek word(s)] . Et sic de Nonis et Idibus. Ut Graeci non dicunt [gap: Greek word(s)] , sed [gap: Greek word(s)] ita nec Latini unquam dixerunt, dies Kalendae, sed dies Kalendarum. At tibi placet, ut congrua, haec oratio: Hodie Amsterodami manebo, cras Leydae: dies tertius, Kalendae, reducent me Hagam. Tolle illud Tertius, et fac te rediturum esse Hagam ipsis Kalendis Februariis. Sic igitur dices ex nova tua Latinitate: Dies Kalendae reducet me Hagam. Amice, haec mera monstra sunt. Atque facilius ferri posset haec loquutio de ipso die Kalendarum, quamvis certum sit nullam appositionem tolerari in eo posse, quam eo sensu quo vis: ut dies tertius. Kalendae sit tertius dies post Kalendas, vel ante Kalendas. Persequamur

et eventilemus analogiam hujus loquutionis. In quarto casu dices. Tertium diem, Kalendas Januarias, transegi cum amico Amstelodami. Hic magna erit ambiguitas, et confusio, utrum more solito Latinorum intelligas te tertium diem ante Kalendas Amstelodami transactionem cum amico fecisse, an traduxisse illum diem tertium Kalendas dictum per appositionem. Scis autem aeque usitatum fuisse Romanis tertium diem Kalendas hoc fieri, ac tertio die Kalendas. Facetius porro illud est, quod per omnes casus inoffenso pede transiisse tibi visus in sexto et ultimo cadis vel claudicas. Sic enim scribis: Et sic per omnes casus. At in ablativo cum adpositio est, tertio die Kalendis, ipse Kalendarum dies signilicatur; cum vero dicitur, tertio die Kalendas, intelligitur tertius ante Kalendas. Cur hoc tam diverse? Sed verba illa vix bene capio tua: In ablativo cum adpositio est, tertio die, Kalendis, ipse Kalendarum dies significatur. Annon vis et in hac loquela intelligi tertium diem ante Kalendas, vel certe etiam post Kalendas? Nam utrumque intelligi possit. Quid in primo casu, cum dicis, dies tertius, Kalendae, me reducet Hagam, quomodo accipis? An et Kalendae ibi significabunt ipsum Kalendarum diem, ut in sexto? Qui sic loqueretur, dubium certe me dimitteret, utrum de tertio die post Kalendas, an de tertio ante vellet intelligere. Ignosces si mentem tuam heic percipere non possum. Quae nihilo liquidior aut dilucidior in his, quae sequuntur: Denique in illo, Ante diem tertium Kalendas, prout ego explico, primus dies hujus numeri intelligitur ipse, qui sic vocatur, tertius vero ipsae Kalendae: at in illo die tertio Kalendas, incipit numeratio a die Kalendarum, isque primus est; qui sic dicitur tertius. Davus sum, non Oedipus. Verba illa, die tertio Kal. per abbreviationem scripsisti, ut nesciam utrum die tertio Kalendas, an die tertio Kalendis scribere volueris. Postremum tamen hoc potius puto. nam video tibi in animo fuisse exponere adpositionem illam, quae in ablativo usurpatur, tertio die Kalendis, qua ipsum diem Kalendarum significari tradidisti. Nunc demum in viam intelligentiae redeo. Eandem

significationem vis esse utriusque loquutionis, ante diem tertium Kalendas, et die tertio Kalendis: sed in illa primum diem hujus numeri intelligi ipsum, qui sic vocatur, tertium vero ipsas Kalendas; in ista vero, die tertio Kalendis, incipere numerationem a die Kalendarum, eumque primum esse; qui sic dicitur, tertium. Amice care, ita te intricasti, ut valde metuam, ne e coeno cupiens plantam evellere, frustra cupias. Ostendere primum debuisti, hanc formulam veteribus usitatam fuisse, die tertio Kalendis. At praeter has duas nulla mihi occurrit in veterum scriptis. Aut enim dicunt, ante diem III. Kalendas vel Kalendarum, aut tertio vel tertium Kalendas. In hac posteriore subintelligi praepositionem ante omnes Grammatici antiqui testantur, ut sit pro die tertio vel tertium ante Kalendas. Utraque loquutione ultimus terminus, ad quem numerus refertur in Kalendis statuitur et figitur. Nec aliter potest. Nam in hac dierum mensis computatione qualis apud veteres Romanos inita est et instituta, numeri [gap: Greek word(s)] procedunt, non [gap: Greek word(s)] . Non debes igitur numerare incipere a Kalendis ipsis, sed a die qui numeratur, qui dies, prout magis magisque ad Kalendas, hoc est, ad ultimum terminum, ad quem referuntur, sensim diminuuntur et unum diem perdunt. Quam [gap: Greek word(s)] significationem et ad ultimum terminum, qui est in die Kalendarum, relationem, utraque illa loquutio supra posita planam certamque exhibet. At qualem fingis tibi in illa, quae apud te solum reperitur, praeterquam, quod dubia est atque incerta, utrum de diebus ante an post Kalendas accipi debeat, contra naturam est illius numerationis, et a nemine veterum usurpata legitur. Dicat quis aliquid se fecisse aut facturum esse die tertio Kalendis Januariis, nemo de die ante Kalendas tertio potius accepturus est, quam de die tertio post Kalendas. At si dixero me veritatem hujus loquutionis approbaturum esse elegantissimo Gronovio die tertio Kalendas Februarias, aut ante diem tertium easdem Kalendas, statim omnes intelligent me designare diem tertium qui praecedit Kalendas mensis suprascripti. Sed

ridiculi illi veteres Romani, qui cum possent expedite et clare eam rem significare his loquendi modis, quos tu confinxisti, maluerunt obscuritatem affectare, et [gap: Greek word(s)] nescio quas amare prae illa et integra et plana quam adducis. Non sane nunc temere digladiaremur, qua ratione aut quo sensu dixerint ante diem tertium Kalendas, aut cur [gap: Greek word(s)] hoc idem extulerint pro die tertio, aut tertium diem Kalendas? Quid enim illo tuo clarius aut brevius? die tertio Kalendis hoc fieri: dies tertius Kalendae nobilitatus est insigni victoria: et sic de caeteris. At illi mori morosas stribiligines loquendo sequi maluerunt, in quibus multas subauditiones, ut intelligantur, fieri necesse est. Agellius scribit libro v. cap. XVII. Q. Claudius annalium quinto cladem pugnae Cannensis vastissimam factam dicit ante diem quartum Nonas Sextiles. Quid ille ineptus sibi voluit? Nonne brevius et expeditius hanc rem sic eloqui poterat, dicendo: factam dicit die quarto Nonis Sextilibus. Idem cum in titulo capitis posuit: et cur diem quartum ante Kalendas, vel Nonas, vel Idus, quasi religiosum plerique vitant. Quid, malum, opus fuit addito illo Ante? An non absque illo planior et concisior fuit futura oratio hoc modo: Et cur diem quoque quartum Kalendas, vel Nonas, vel Idus, quasi religiosum plerique vitant? Postremo qui scribat in eodem capite, ante diem quartum Kalendas, vel Nonas, vel Idus, ominalem finisse, cur non potius scripsit, ut compendiosior esset sermo, diem quoque quartum Kalendas vel Nonas: per appositionem nempe. Hac eadem appositione, si nota veteribus fuisset, locus ille Livii, quem adfers firmandae tuae subauditioni, explicatior et brevior fieri poterat. Ex his omnibus, mi Gronovi, liquere potest ei, qui non valde pertinax fuerit, fuisse admodum pertinaces antiquos scriptores in illa loquendi formula, quam nemo unquam recte explicaturus est, nisi illa via, quam institimus. Et priusquam porro ad illam tuam subauditionem iterum discutendam veniamus, patere, ut paulo, quam ante, enuclatius ab ipso capite quaestionem hanc examinemus. Hac enim pensius ad obrussam exacta, inanis apparebit illa tua subauditio,

et ratio harum loquutionum purgatior patescet. Ut ante et post relata sunt, et [gap: Greek word(s)] habent plane parem, ita eadem ratione ac proportione censentur. Et numeratio quidem dierum post Kalendas, quae [gap: Greek word(s)] procedit, naturalior est, quatenus progreditur augescendo. Quae sit [gap: Greek word(s)] , minus secundum naturam, quia minuendo computatur: eandem tamen habet analogiam. Nam a decem ad unitatem similiter fit regressus, ut ab unitate ad decem progressus. Quamvis autem Romani magis probarunt in diebus mensium numerandis eam rationem, quae fit [gap: Greek word(s)] , non potuerunt tamen illam, quae naturalis est, si quis usurpare velit, eodem modo tractare. Accipiamus igitur Kalendas, hoc est, primum mensis cujusque diem, Terminus hic erit medius inter minuentes per numeros et gradus dies prioris mensis, et increscentes ordine naturali dies ejusdem mensis, cujus sunt Kalendae. Ad quas Kalendas tanquam ad ultimum terminum referetur computatio [gap: Greek word(s)] praecedentium ex priori mense dierum post Idus, et sequentium ex eodem mense [gap: Greek word(s)] , si quis hanc eandem rationem velit inire, quam discernent tamen praepositiones ante et post, vel implicite, vel explicite. Primus igitur mensis dies Kalendae. Incipiamus a naturali ordine, qui [gap: Greek word(s)] progreditur. Sequens dies erit secundus, quia post primum, ac dicetur secundus dies Kalendarum. Si vis etiam, secundus dies a Kalendis, et secundus dies post Kalendas. Sic tertius, ac deinceps. Ille secundus dies Kalendarum, vel post Kalendas, non dicitur nisi ratione primi. Dicitur etiam et posterus dies vel Kalendarum, vel etiam post Kalendas. Hinc compositum adverbium postridie pro antiquo posteri die. Sic enim loquebantur pro postero die: ut die quinti, die noni, et similia apud Agellium. Hunc secundum vel posterum diem Kalendarum, si quis in primo casu vellet appellare: hic secundus est dies Kalendae: vel de tertio: hic tertius est dies Kalendae: profecto exsibilaretur. Potes dicere: hic secundus est dies, vel tertius Kalendarum, vel post Kalendas. Quod si dicas, postridie Kalendarum, de hoc secundo

die, rectum erit, ut postridie hujus diei. Si postridie Kalendas dicas, ut passim legimus, hoc figuratum, et per [gap: Greek word(s)] intelligendum, postridie post Kalendas. Nec enim Grammaticos hic audio, qui postridie vicem praepositionis hic habere volunt, et regere accusativum. Ita ergo, si quis dicat tertio die post Kalendas Januarias se fecisse, recte dicturus est. Sed si vellet dicere, tertio die Kalendas Januarias, et subaudire post, ratio quidem id aeque admitteret, ut in diebus Kalendas antecedentibus: sed quia numeratio illa obtinuit in praecedentibus, non in subsequentibus, ideo non usitata est in sequentibus [gap: Greek word(s)] diebus haec loquutio, ut aliquis dicatur tertio die Kalendas aliquid fecisse, et intelligatur post Kalendas id factum. Id enim solum obtinuit in numero dierum Kalendas praecedentium. Nam in hoc qui sequitur alia admissa est numerandi ratio, ut ille dies, qui tertius est post Kalendas, appelletur tertio Nonas, hoc est, tertio ante Nonas, introducta illa perpetua [gap: Greek word(s)] numerandi ratione. Nunc retrogrediamur, ac videamus, quid observatum fuerit in diebus Kalendas praecedentibus ex priori mense, quique referuntur ad Kalendas ipsas sequentis mensis, tanquam ad ultimum terminum. Ut dies postridie Kalendarum vel Kalendas. Hic enim sine errore postridie Kalendas, dicitur subaudiendo postridie post Kalendas, quia post habet inclusum. Ut, inquam, dies postridie Kalendas, secundus est Kalendarum dies, vel post Kalendas, qui primus est, ita ultimus mensis dies, qui proxime praecedit Kalendas, secundus est Kalendarum, vel secundus ante Kalendas. Quem tamen vitarunt nominare antiqui ob [gap: Greek word(s)] , ut nec secundum post Kalendas, quem potius nominarunt postridie post Kalendas. Hunc ergo secundum ante Kalendas vocarunt similiter pridie Kalendas, id est, pridie ante Kalendas. Id enim omnino subaudiendum, haud minus quam in tertio Kalendas vel secundo, si diceretur. Fac dici, nam et exempla reperiuntur. Ut secundo Kalendas dicitur, pro secundo ante Kalendas, ita omnino et pridie Kalendas, pro pridie ante Kalendas.

Omissum est per [gap: Greek word(s)] illud ante ob frequentem et usitatam loquendi numerationem in omnibus mensis diebus, ante Kalendas, Nonas, et Idus. Nam illa altera quae [gap: Greek word(s)] numeraret post Kalendas Nonas et Idus, licet naturaliter sit, et eandem rationem habeat, non est tamen frequentata, quia usum non habuit apud Romanos. Dicam igitur secundo vel tertio die Kalendas, et subaudietur ante: Sed si velim in primo casu id enunciare, hic dies est secundus vel tertius Kalendas, haud sane, etc.

Amice Lector, Quae supererant in hac Epistola, quia [gap: Greek word(s)] , nescio quo fato, periit, et operae, urgente necessitate, admodum properabant, non potuere satis tempori ex ipso Autographo denuo describi; quare hic finem fecimus, proximis nundinis volente Deo, aut etiam maturius, quod reliquum erat pertexemus, et adjiciemus praeterea Alterum Tomum reliquarum Epistolarum ad Viros Cll. et Doctissimos, Rivetum, Sarravium, Grotium, Vossios, Gronovium aliosque plurimos, ad Annum CIC. IC. CXL. quas jam etiam dare constitueramus, verum praegnantibus causis in Germaniam excurrens Typographus, oravit ut hic finem faceremus; His ergo fruere Lector, et Vale. Lugd. Bat. Prid. Non. August. CIC. IC. CLVI.

SUMMA PRIVILEGII D. D. ORDINUM FOEDERATARUM BELGII PROVINCIARUM

ILlustrium et Praepotentium D. D. Ordinum Foederatarum Belgii Provinciarum Decreto cautum est Antonio Clementio, ne quis tredecim annis sequentibus, citra ipsius voluntatem, in hisce Regionibus ullo modo, sive omnes, sive ex parte, imprimat, aut alibi impressas in has Provincias inferat aut divendat EPISTOLAS CLAUDII SALMASII. Qui secus faxit, tum Exemplarium omnium confiscatione, tum praeterea trecentorum Aureorum mulcta damnas esto: prout latius patet in ipso Diplomate, dato Hagae-Comitum, in Conventu Potentissimorum D. D. Ordinum Generalium Foederati Belgii. XXIV. Augusti: CIC IC C LVI.

EX potestate quae mihi a Potentissimis D. D. Foederatarum Belgii Provinciarum Ordinibus facta est, Tibi soli, Adriane Wijngaerden, pro amicitia quae mihi tecum intercedit, permitto, uti hunc Tomum EPISTOLARUM CLAUDII SALMASII, qui primus est, Typis tuis excudas et divulges: ne quis alibi alius praeter Te, cupio, sive jubeo, ex lege quam iidem Praepotentes Ordines dixere.

A. V. O. M. S. D.

ACcepi tuas, et cum his censuram conjecturae Anonymi scriptoris, de Suburbicariis Regionibus et Ecclesiis, auctore Iacobo Sirmondo, Societatis Iesu Presbytero, quam jam inde ex quo typis eam edi mihi significaras, et statim ac edita esset missurum promiseras, non patienter expectavi. Omne quod ab illo tempore tempus huc usque fluxit, etsi non longum fuit, mihi tamen longum visum est. Hic mos est scilicet magnae cupiditatis, ut moras oderit, et punctum temporis, lineam putet. Id te curasse habeo gratiam, et ut quam primum fidem tuam liberarem, et ne ego diu cuperem, quod tantopere cupiebam. Iam potes scire, aut, si nescis, saltem conjicere quanta cum aviditate scriptum illud legerim, cujus legendi tanto desiderio me flagrasse non ignoras. Quaeris quid sentiam? non hoc puto te petere, ut uno verbo quid mihi videatur absolvam, atque utrum probem an improbem, sic et simpliciter tibi indicem; nec si peteres, facerem. Nam profecto ridiculus essem si tantum me auctorem aut tanti meam auctoritatem haberi vellem, ut aut rationi praescribere, aut sola sine ratione sufficere possit. Non sum tam arrogans et iniquus, nec tam praeceps et judicii mei prodigus, ut sententiae ad hoc exemplum modumque, Pythagoreum plane, a me prolatae, amicos cedere potius, quam allatis rationibus credere, aequum existimem. Petis igitur, ni fallor, ut non solum quae mea sit super illo scripto sententia, ostendam, sed etiam quare ita sentiam, explicem. quid? an ut censuram illam recenseam, et quodammodo censoris agam censorem? [gap: Greek word(s)] , et si quid tibi negare possem, libenter adderem, [gap: Greek word(s)] . Non parva res est, inquam, nec que paucis, aut brevis et communis Epistolae verbis exponi possit. Quod si tibi otii tantum est, aut etiam si non sit, tamen aequo animo ferre potes bonarum aliquot horarum, dum leges ista, dispendium, facile hoc pretio quod poscis impetrabis, et tibi jacturam illam imputabis. Jam hinc igitur incipe quod ipse tibimet intrivisti comedere, et tempus perdere aude. Enimvero, ut ingenue et libere fatear, tantum abest, ut spem quam de illo conceperam, censorius iste liber impleverit, ut expectationem meam, quam

auctoris nomen, de libris et de fama mihi cogniti, excitaverat, plane destituerit. Sic enim mihi persuadebam spondebamque virum catum, si quis alius, et cautum, qui censorem professus esset, et hanc sibi personam imposuisset, ita partes illas acturum esse quas elegerat, ut quo stylo alterum compungere voluisset, non ipse confodiendum alteri se praeberet. Censor non censor est, nisi ita se parat, atque ita munus administrat suum, ut quam alios notare impune, tam ipse notari possit a nemine. Hic vero noster adeo non hoc prospexit, ne cui graviori culpae obnoxius ipse deprehenderetur, qui leves aliorum noxias tam acerbe confricaret, ut unum illud curae et studio videatur habuisse, non quid culparet et damnaret, sed quomodo reprehenderet id quod semel quo jure quaque injuria reprehendendum arripuisset. Hinc multa ut in censore severitas, sed in censura veritas nulla, aut si quae est, in levibus et extra rem qua de agebatur, peccatis astute conquisita et captata est, ut fides inde adstrueretur falsae in aliis reprehensioni, quae majoris erant momenti, magisque ad rem pertinebant. Nunquam autem me in hac lite interposuissem, nec illi Anonymo, quisquis est, conjectori patrocinium commodassem, quem alio quam se patrono ac defensore minime indigere sciebam, nisi eo me provocasses, et judicium meum de tota hac materia expetisses. Porro et ante Sirmondum et alii quidam hanc eandem provinciam susceperunt, et illius Anonymi libello rescripserunt, ut conjecturam, quae jam multis non tam de novitate placebat, quam de veritate se probabat, destruerent, et falsam eam esse et absurdam, demonstrarent. Quid ab illis praestitum sit, et an illud effecerint quod volebant, non alium velim testem quam hunc ipsum Sirmondum. Hic nisi vidisset eos frustra fuisse, et omnem operam lusisse, nunquam profecto post eos in eandem arenam descendisset, ut actum, quod ajunt, ageret, et cum hoste jam confecto prostratoque luctaretur. Nonne hoc magnum signum est, virum doctissimum ita de eorum conatu sensisse, ut nihil plus quam conatum judicaret? an aliquid amplius ipse fecerit, et quod alii tantum tentarunt, exequutus sit, haec epistola declarabit, et tu dijudicabis. Sed ad rem venire jam tempus est, et in linea stare ad quam dimicandum est. Tota quaestio vertitur in his duobus. Urbicariae vel suburbicariae regiones quae fuerint, et unde sic appellatae: quaenam item Ecclesiae suburbicariae, et unde hoc ills nomen. De suburbicariis regionibus prius dispiciamus. Eas conjector fuisse conjiciebat, quae ad praefecturae urbanae juris dictionem pertinerent, quaeque intra centesimum ab urbe lapidem, qui terminus erat urbicae jurisdictionis, includerentur: atque inde dictas urbicarias quod urbico praefecto subessent. Aliter censet censor. Quomodo igitur ille? fatetur, quando negare non potest, urbicarias provincias intra Italiam tantum esse, non tamen eas esse quae praefecto urbi parerent,

sed quae vicario urbi. O veritas quanta es, quae tui etiam osores ut ore tuo interdum, et si non plene nec plane, tamen utcumque loquantur, facis! quae quantumvis presse suppressaque erumpis aliquando, et ubi non datur totam lucem effundere, radiis tamen aliquot sparsis et scintillis emicas! Satis est, bene habet, extorsit illa conjectura quam tantopere sugillant, ut nullae jam extra Italiam urbicariae provinciae reperiantur, immo ut ne omnes quidem Italiae regiones hoc nomine censeantur: quod hactenus a magnis illis Ecclesiae columinibus luminibusque, ut creditum fuerat, sic aliis fortasse persuasum. Dicat nobis censor, sed bona fide, quibus rationibus inductus, aut quibus adductus auctoritatibus, ipse credere potuit, aut nobis voluit persuadere, urbicarias provincias dici potius eas quae sub vicariae urbanae dispositione censerentur, quam quae sub urbanae praefecturae jurisdictione? Quid nobis adfert quare illud potius quam hoc verum esse ducamus? quodnam hominum genus est istud? Deus bone, quam mirificum! qui cum sibi vel injuratis fidem ab omnibus haberi postulent, ipsi ut cuiquam vera dicenti auscultent, nullo tam locuplete teste, tam idoneo auctore, nulla denique tam valida ratione, facile se superari patiantur? Sed hoc si agimus, agamus. Argumenta omnia, quae stabiliendae sententiae suae in medium attulit, partim sunt falsa, partim adeo levia, adeo infirma et frivola, ut in his evertendis non multum nobis operae perdendum fuerit, nec enim diu concutienda fuerunt ut laberentur. Sponte ruebant. Ne verbis autem id magis, quae tuto in ore volitant, quam rebus ostendamus, sciendum est urbicariae, et annonariae regionis appellationem et distinctionem in usu fuisse haud paulo ante Constantini imperium, sub quo primum vicarii urbis et Italiae esse coeperunt: totus enim ille tractus, qui extra urbem certos usque ad fines procurrebat, qui circa urbem et sub urbe erat, et eadem cum urbe jurisdictione coercebatur, urbicarius vel suburbicarius dicebatur, et urbicaria regio vel suburbicaria: quod territorium etiam urbanum vel urbicarium; suburbanum vel suburbicarium liceat appellare. nullum autem fere oppidum, nulla colonia, nullum municipium, quin aliquantum agri modum extra muros et circa muros adscriptum haberet et certis limitibus definitum, intra quem juris dicendi, coercendique magistratui illius municipii coloniaeve potestas esset, hoc territorium vocabant: Glossae, territorium, [gap: Greek word(s)] . interpretantur. [gap: Greek word(s)] alii dixere. Regionem etiam Latini appellarunt. Saeculus Flaccus de conditionibus agrorum: Regiones autem dicimius, intra quarum fines singularum coloniarum aut municipiorum magistratibus jus dicendi coercendique est libera potestas. Nos etiam hodie omne illud spatium quod circa urbem aliquam certis finibus comprehensum est, intra quos fines urbicus magistratus juris dictionem coercitionemque habet, banleucam seu bannum leugae vocitare consuevimus. Iurisdictionis in urbe Roma summam penes urbis

praefectum fuisse nemo paulo humanior ignorat. Jurisdictionis porro illius potestatem non pomaerio inclusam fuisse, sed ad centesimum usque lapidem processisse nemini item ignoratum est. Omne igitur illud spatium extra urbem Romam centesimo milliario circumscriptum, quod totam praefecti urbis jurisdictionem ambitu suo claudebat, urbicariae vel suburbicariae Regionis nomine intelligebatur. Sic accipienda Vrbicaria Regio, Cod. Theod. Tributa in ipsis speciebus inferri, Leg. II. quod peraeque in omni vino quod ex Vrbicaria regione cenfertur, observandum esse censemus. Romana Regio ab eadem ratione dicitur in Antiqua Inscriptione quam hic producemus:

POLLIO. IVLIO. CLEMENTIANO SVBVENTORI. CIVIVM NECESSITATIS. AVRARIAE. DEFENSORI LIBERTATIS. REDONATORI. VIAE. POPVLI OMNIVM. MVNERVM. RECREATORI VNIVERSA. REGIO. ROMANA. STATVAM COLLOCAVIT. CVRANTE. CL. PLOTIANO.

Romana regio, et Urbicaria regio eadem. haec ab urbe; sic enim [gap: Greek word(s)] Roma dicebatur. illa a Roma; sic [gap: Greek word(s)] apud Ignatium in Epistola ad Romanam Ecclesiam: [gap: Greek word(s)] est regio Romana, vel Romana provincia; de qua infra, ubi de suburbicariis Ecclesiis agemus. Generali autem appellatione, quod Coloniis territorium, hoc urbi Romana Urbicaria regio vel Romana, intra cujus scilicet finem praefecto urbi jurisdictionem exercere licebat. Haec appellatio, ut dixi, generalior est. nam plures regiones et ipsas urbicarias dictus comprehendebat. Sic annonaria regio Trebellio Pollioni Italia tota dicta est, quae annonarias regiones continebat, extra centesimum ab urbe lapidem omnes positas, et ideo ab uibicariis separatas. Urbicaria igitur regio quae urbicarias aliquot regiones complectebatur, ut annonaria, annonarias. Urbicariae autem regiones semper cum urbe conjunctae, et nunquam ab ea avulsae aut segregatae leguntur. sequebantur enim urbem urbicariae regiones: annonariae vero cum Italia ambulabant, immo totam Italiam constituebant. Hinc in Cod. Theod. multis locis urbicariae regiones ab Italia separantur. urbicariae et suburbicariae eaedem dicebantur. nam ut urbanus et urbicarius idem, sic plane suburbanus et suburbicarius. quod enim nullae viciniores urbi regiones, utpote quae omnes intra centesimum concluderentur, inde etiam a vicinitate urbis, suburbicariae et suburbanae dictae. Rus sub urbe, suburbicum, suburbicarium, et suburbanum idem. Haec Grammatici oleum olere dicent. oleant

sane, sed si ad rem faciunt, quid est quod nos Grammaticae pudere debeat? liquere certe de his puto, licet Grammaticalibus, quam frustra sit Censor qui suburbicarias Provincias ex eo dictas censet, quod a vicario Urbis regerentur, et sub ejus dispositione essent. Sic Romanus orbis, qui Romanis parebat, dicendus etiam esset, Subromanus: et provinciae Praetoriae, quas propraetores vel Praetorii legati regebant, sub praetoriae; quae praesidibus suberant, non tantum praesidales, sed etiam subpraesidales. pari quoque modo sub consulares nuncupandae forent, quas administrabant legati consulares, quid ni et subproconsulares, quibus administrandis proconsules praeficiebantur? ad hoc exemplum suburbicariae vocarentur, quae sub potestate et administratione urbici vicarii fuere regiones. quae vocis formatio in hunc sensum insolens omnino est et inusitata; sic dum bonum censorem profitetur, malum Grammaticum confessus est. sed ne sic quidem bonus censor, qui malus Grammaticus, in his praesertim, in quibus si alterutro excidas, utrumque amittas necesse est. Sed verba omittamus, rem putemus ipsam. quam absurdum vero est. suburbicariarum appellationem a vicariis urbis arcessere, quarum nomen jam audiebatur, et in re Romana notum erat priusquam vicarii cogniti essent? an suburbicarias vel suburbanas istas Romae provincias tum demum natas esse putabimus, postquam vicarii praefectorum Praetorio in Urbe et Italia a Constantino sunt instituti? nullane ante hoc tempus suburbicaria Romae loca? nugae, quarum me piget taedetque. Haec satis esse poterant tam ineptae sententiae confutandae ac revincendae, si quid satis illis esse posset, qui linguam non habent qua verum fateantur. Qui si victi vivi dimittantur, nunquam victi sint, et glorias ultro flare solent et victorias ementiri. Ferrum igitur etiam premam, et vulnera eo usque imprimam donec vel ultra mortem pateant. Laudo qui hostem non tantum caedunt, sed et concidunt. Omnes, inquit censor, in Italia provinciae, quae sub dispositione vicarii urbis erant, suburbicariae dictae sunt. Ita ne vero? minimo negotio sciri istud potest. videamus an verum dicat. Quae provinciae in potestate vicarii urbis fuerint, et quot, Notitia imperii exponit his verbis, quae et ipse retulit: Sub dispositione V. S. vicarii Vrbis Romae Provinciae infra scriptae: Consularia, Campaniae, Tusciae et Vmbriae, Piceni suburbicarii, Siciliae, Corrector Apuliae et Calabriae, Bruttiorum et Lucaniae, Praesides Samnii, Sardiniae, Corsicae, Valeriae. Mirum vero cum omnes supra scriptae provinciae ex sententia censoris suburbicariae fuerint, quod vicario urbis scilicet parerent, unam duntaxat ibi nominari suburbicariam, nempe Picenum. quo jure, quo privilegio Picenum suburbicarium dicitur, caeterae non dicuntur? omnes eodem jure, eadem conditione censentur, ut non et eodem nomine censeantur quae ratio officere potest? omnes sunt suburbicariae, omnes sub urbis vicario constitutae, quî sit igitur, ut quod omnibus debetur, una possideat? quod omnibus

commune nomen esse debet, hoc uni ex omnibus quasi peculiare donetur? praeterea quid opus erat Picenum praeter caeteras, quarum par erat ratio, hac nota insignire, cum eo ipso quod inter provincias suburbicarias recensebatur, et sub dispositione vicarii ponebatur, suburbicarium illud esse satis intelligi daretur? Haec mihi maximam admirationem movent, et merito. Illud dicet fortasse, Picenum suburbicarii appellatione ideo impertiri, ut distingueretur ab altero Piceno, quod annonarium vocabatur, et erat sub dispositione vicarii Italiae. Si hoc ingerunt: regeram, quid opus ad hanc notandam distinctionem adjectione suburbicarii, cum Picenum illud quod inter provincias suburbicarias numerabatur, et eas quae vicarii urbis administrationi tantum subessent, nonnisi de suburbicario posset accipi? nam quis poterat istic errare? aut quis Picenum annonarium pro suburbicario intelligere quod ibi locum haberet, ubi provinciis annonariis locus non erat, sed solis suburbicariis? expecto quid ad haec censor responsurus sit. Constat annonarias regiones et suburbicarias fuisse diversas, qua de re nec ipse dubitaverit. sic annonarium Picenum aliud a suburbicario. Tuscia suburbicaria non eadem cum annonaria. annonarium Picenum vicario Italiae subjectum: suburbicarium, vicario Urbis. Idque etiam censurae auctor agnoscit. At cum idem velit suburbicariarum nomine omnes censeri, quas sub se habebat vicarius urbis. inter eas autem quae ab illo vicario regebantur recenset Notitia, Campaniam, Umbriam, Samnium, Apuliam, Calabriam, Bruttios, Lucaniam. si vera ejus sententia est, certa statui potest, has omnes provincias suburbicarias fuisse, non annonarias. Sed quid Trebellio respondebit, qui easdem illas provincias Italiae accenset et in annonaria regione ponit? verba ejus haec sunt: Pudore tamen victus vir nimium severus, eum quem triumphaverat correctorem totius Italiae fecit, id est, Campaniae, Samnii, Lucaniae, Bruttiorum, Apuliae, Calabricae, Etruriae, atque Vmbriae, Piceni et Flaminiae, omnisque annonariae regionnis. quibus verbis plus quam manifestum est, Italiam et annonariam regionem de eadem ab auctore dici, et indiscriminatim utramque poni. Tota enim Italia, et omnis annonaria regio, res diversa non est, sed eadem omnino. omnis annonaria regio, totam Italiam sic proprie dictam constituebat; et tota Italia omnem illam regionem annonariam continebat, quae generali nomine de omnibus Italiae regionibus annonariis dicebatur, ut urbicaria de urbicariis. Valde autem observandum est in illo Catalogo provinciarum Italiae vel annonariae regionis apud Trebellium, nullam suburbicariam provinciam inveniri. Duae erant quas certo constat suburbicarias fuisse: nam ita passim a Veteribus nominantur, Tuscia et Picenum. eae non habentur in illo numero. Nam Picenum quod ibi memoratur, et cum Flaminia junctim ponitur, annonarium erat, non suburbicarium. Tuscia item ilia quae Umbriae conjuncta recensetur, annonaria fuit,

non suburbicaria. nec quin ita sit, disconveniet censor. Jam certum est Trebellii temporibus, hoc est Diocletiani, antequam ulli vicarii essent, urbicariam regionem ab annonaria distingui solitam, et urbem cum urbicariis regionibus, separatam fuisse ab Italia et annonariis provinciis. Cum igitur ex illo Trebellii loco exploratum habeamus provincias illas suprascriptas, Campaniam scilicet, Samnium, Lucaniam, Calabriam, Apuliam, Bruttios, annonarias fuisse, nec ad urbem vel urbicariam regionem pertinuisse, sed ad Italiae provinciam: quomodo efficiet censor, ut supra dictae omnes provinciae, suburbicariae quoque sint, quod vicario urbis subessent? sic plane oporteret easdem annonarias et suburbicarias fuisse. quod si easdem fuisse putat, doceat nos cur Picenum. annonarium ubique a suburbicario distinctum inveniatur; et suburbicaria Tuscia ab annonaria. undique conclusus tenetur, nec uspiam locus effugio patet. quid dicet? quid finget? jam certo certius est, nisi nos fallit ea Notitia, urbanae vicariae non suburbicarias tantum regiones, sed etiam bonam partem annonariarum fuisse subjectas; imo etiam quasdam quae nec annonariae nec suburbicariae essent, ut Siciliam, Sardiniam, Corsicam; has tres. quid? an etiam dicet suburbicarias esse? De Sicilia ita sane censet censor, suburbicariam nempe fuisse, quod vicario urbis pareret. rem factam habebat, nisi contrarium asserentibus faveret lex Theod. Cod. IX. de extraord. munerib. in qua aperte Sicilia ab urbicariis regionibus. secernitur. nonne haec diserta verba sunt? Non enim per Italiam tantum, sed etiam per urbicarias regiones, et Siciliam patrimonialium et emphyteuticorum fundorum vires secundas esse perspeximus. Nihilominus tamen rem se factam habere putavit, et lepido argumento sic sibi consultum ivit: Siciliam in ea Lege ab urbicariis regionibus separari, non quia urbicaria esset et ipsa, sed quod curandis patrimonialibus et emphyteuticariis fundis peculiarem haberet rationalem, et alium ab eo qui urbicarias regiones procurabat. non possum pati quin rideam. an tu haec poteris sine risu legere? non sane putem, si bene mihi cognitus es, ita digna res est tuo cachinno. vide sis mihi acumen. Sicilia separatur ab urbicariis regionibus, non quod diversa, sed quod diversum haberet rationalem, bona profecto ratio, haerebat nisi sic se expedisset. Est quod gaudeam me non tam acutum esse natum: nam ut rem video, in his minus saepe falluntur, qui minus acuti sunt, ut sum rudis et simplex, ita continuo collegissem, Siciliam quod tam disertim ab urbicariis regionibus in ea lege distinguatur, et quod diversum ab urbicariarum rationali habuerit rationalem, certo non posse dici urbicariam, nec de urbicariis unam regionibus fuisse: quin imo ideo non eundem qui suburbicariis procurabat, ei praefuisse rationalem, quia ipsa suburbicaria non esset. Hoc eodem quo Sirmondus utitur argumento, facile etiam probari posset, Italiam fuisse totam suburbicariam. nam et illa

non minus quam Sicilia peculiarem habuit rationalem, et non minus quam Sicilia in eadem illa lege distinguitur a provinciis suburbicariis. quod si hoc in rem fuisset Sirmondi, et ejus proposito aecommodum, potuit omnino et Italiam inter suburbicarias ponere et etiamnunc poterit, et quotiescunque usus illi venerit. Notitia imperii alium Italiae rei privatae procuratorem tribuit, alium Siciliae, alium urbi et urbicariis regionibus: Rationalis rei privatae per Italiam: Rationalis rei privatae per urbem Romam et suburbicarias regiones: Rationalis rei privatae per Siciliam: Rationalis rei privatae per Africam. Sic Africa etiam inter suburbicarias fuerit quod suus illi et peculiaris rationalis esset, si vera censoris ratio est: et secundum hanc eandem rationem Illyricum quoque cui et rationalis erat, suburbicarium fuisse oporteret. Qui Rationalis in illa Notitia per urbem et suburbicarias regiones simpliciter et absolutè dicitur, an eum non per omnes suburbicarias, sed per quasdam tantum procurasse intelligemus? Atqui putabam qui suburbicarias generaliter dixerat, nec aliquem ex his exceperat, de omnibus intellexisse. Excepit vero, si Sirmondo bene creditur, tres provincias istas, Siciliam, Sardiniam et Corsicam, quae suburbicariae fuerunt, nec tamen suburbicariarum nomine comprehensae sunt. Per tres illas provincias Rationalis unus fuit, qui trium provinciarum Rationalis vocabatur. sic enim appellatur in inscriptione legis unicae Constantini, Cod. Theod. de communi dividundo. in qua miror non additum fuisse, Gerulo trium suburbicari arum provinciarum rationali. ita sane oportuit, si suburbicariae fuere. Sed profecto satis hic multos rationales video, nullam rationem. quid enim? omnibus provinciis suburbicariis duos dat Rationales, quorum alterum suburbicariarum regionum Rationalem dictum esse vult, et si omnes ille sub sua procuratione suburbicarias non haberet; alterum autem qui partem suburbicariarum administraret, nunquam tamen suburbicariarum Rationalem appellatum, sed Siciliae tantum aut trium provinciarum, hoc est Siciliae, Sardiniae, Corsicae. Hoc an cuiquam fieri verisimile possit, nescio, mihi certe non fit. Alius igitur erit per urbem et urbicarias Rationalis; alius per Siciliam, Sardiniam, et Corsicam, et aliquis putabit has provincias fuisse suburbicarias? ut ne cuiquam maledicam facile mihi imperare possum, sed profecto ne de eo male sentiam qui ita censet, nullo modo queo a me impetrare. Quanto simplicius erat, et ingenuo viro dignius, veritati sponte manum porrigere, quam in hos se laqueos inducere, e quibus eum mira, ut putabat, ingenii velocitate ac dexteritate expeditum, rursus impedivimus, atque ut in eodem luto haereret, fecimus, unde pedem quaerens evellere frustra sudabit. Sed qui in Sicilia rimam repererat qua evaderet, repidamque rationem excogitaverat qua provinciam eam suburbicariam faceret, etsi non eundem cum suburbicariis agnosceret Rationalem, quid in Campania facturus sit, scire ad modum

aveam. Provinciam enim istam, quam suburbicariam quoque esse voluit, quia vicario urbis pareret, Lex XII. Cod. Theod. de indulgeniis debitorum, manifesto a suburbicariis sejungit his verbis: praeter censuales functiones Campania quam et vetustatis gravior onerat adscriptio, et post hostium vastavit incursio, peraequatis territonis nonam partem tatnummodo praeteriti assis publicarum toleret functionum. Picenum vero et Tusciam suburbicarias regiones septimam tributorum ad supputationem professionis antiquae per universos titulos jubemus agnoscere. Nihil heic loci relictum est acumini solertiaeque censoris, ita plane haec verba indicant, et tantum non clare clamant, Campaniam non fuisse de suburbicariis regionibus, quae nec usquam suburbicaria nominata invenitur, et in hac lege ab urbicariis regionibus eo ipso discernitur, quod Tuscia et Picenum suburbicariae regiones dicantur, ipsa non dicatur. Nam et haec diceretur, opinor, si esset, aut nec illae dicerentur: quippe si ista non minus quam illae suburbicaria, cur illis potius quam huic id nominis ajdungeretur. Non deerit fortasse quod respondeat. Campaniam nimirum totam fuisse suburbicariam, ac partem Piceni alteram annonariam, alteram suburbicariam dictam esse: Tuscias item duas his cognominibus divisas. distinctionis igitur gratia Picenum et Tusciam, suburbicariae regiones fere semper cognominatae sunt, ut a Piceno et Tuscia annonariis discerni haberent. Nihil nos movebit; nec morabitur ejusmodi responsum: quippe qui certum habeamus et exploratum, Picenum suburbicarium et Tusciam suburbicariam, partes Piceni et Tusciae appellatas eas esse, quae propiores vicinioresque urbi essent, et intra centesimum comprehensae clauderentur: quae vero longius recederent earumdem provinciarum partes et extra centesimum exclusae summoverentur, annonarii Piceni et Tusciae annonariae nomine venisse. Ea propter Campaniam, quae tota seclusa esset a centesimo milliario intra quem ambitum positae provinciae suburbicariae dicerentur, nec posse dici, nec unquam esse dictam suburbicariam. Quod si contra pertendetille, non solum Campaniam, sed et Samnium et Calabriam et Apuliam et Lucaniam, et reliquas quae ad vicarii urbis dispositionem spectabant, suburbicariarum regionum nomine olim fuisse notas, faciat nos, si potest, ut sciamus, quid causae fuerit quamobrem alteri Piceni parti nomen annonariae regionis inditum sit, altera vero suburbicaria sit appellata. cur item altera Tuscia annonaria, altera suburbicaria meruerit appellari; cum reliquas omnes suburbicarias tantum modo fuisse velit. Atqui quas hic suburbicarias nos jubet credere, paulo ante docuimus apud Trebellium annonarias dici, et annonariae regionis titulo universas ab illo comprehendi. Aut igitur doceat nos annonarias et suburbicarias easdem esse: aut si id non poterit, ostendat nobis falsum esse Trebellium qui annonarias facit, quas ipse suburbicarias: aut si non falsus est Trebellius,

fateatur ipse se in designandis suburbicariarum regionum finibus tota veri regione erravisse. Iam ex his omnibus facile cuivis nec incredulo nec pertinaci constabit urbicariarum nomen a vicariis urbis non posse deduci, quorum institutio hac eadem appellatione posterior est; et qui non solas suburbicarias, sed etiam annonarias non paucas, et quasdem praeterea, quae nec annonariae nec urbicariae essent, sub dispontione sua habuerunt. Nam ex Constantini institutione, praefectus praetorio Italiae duos sub se habuit in Italia administranda vicarios. Hi totius Italiae administrationem sic partiti sunt, ut alteri urbs, et quae urbem sequebantur provinciae, hoc est urbicariae cederent, ut Tuscia suburbicaria, Picenum suburbicarium, et si quae aliae de quibus infra dicemus: praeter eas etiam ex annonariis aliquam multae, ut Campania, Samnium, Apulia, Calabria, Lucania, Bruttii usque ad fretum Siculum, quibus accesserunt Sicilia, Sardinia et Corsica, quae nec annonariae nec urbicariae erant. Atque hic dicebatur urbis vicarius, quod sub ejus dispositione urbs et urbicariae regiones essent, etsi non solae. ab altero vero Italiae latere, alterius vicarii dispositioni suberant provinciae infra scriptae: Picenum et Flaminia, AEmilia, Liguria, Venetia, et Istria, Alpes Cottiae, Rhoetia prima, Rhoetia secunda. nulla in his suburbicaria. Atque hic Italiae vicarius audiebat, licet totam Italiam sic proprie appellatam non regeret, cujus magna pars vicario urbis parebat. sed ita vocabatur, ut a vicario urbis distingueretur, qui praeter illas Italiae provincias, supra memoratas, urbem etiam et urbicarias regiones regebat, atque inde vicarius urbis dicebatur. Verum enimvero, haec nova Italiae per vicarios administrandae ratio, et inter duos qui vices praefecti praetorio gererent divisa administratio, non mutavit veterem et peculiarem Italiae appellationem, quae antea obtinebat in illis omnibus provinciis, quae annonariae dicebantur, et ab urbicariis cum urbe semper ambulantibus distinguebantur. Tametsi enim ex illis annonariis non paucae vicario urbis postmodum cesserint et ei ad regendum attributae fuerint, antiqua tamen remansit, urbis et urbi adnexarum regionum, hoc est urbicariarum ab Italia distinctio; ita ut quae ante Constantinum peculiare Italiae nomen provinciae constituebant, eaedem et post Constantinum quoque, et institutos vicarios, constituerint. Trebellius Pollio: Correctorem totius Italiae fecit, id est Campaniae, Samnii, Lucaniae, Bruttiorum, Apuliae, Calabriae, Etruriae, atque Vmbriae, Piceni et Flaminiae. eadem fere provinciarum Italiae enumeratio. Cod. Theod. de indulg. deb. leg. VII. Campaniae, Tusciae, Piceni, Samnii, Apuliae, Calabriae, sed et Bruttiis et Lucaniae, ex omni praestationis modo quem antiqua solemnitas retinebat, quatuor partes jubemus auferri. Atqui omnes illae provinciae quae a Trebellio commemorantur, et Italiae nomine comprehenduntur, non Italiae sed urbis vicario postea subjectae sunt. Trebellii igitur

aetate adhuc Italiae vox etiam de his provinciis accipiebatur, quae postea dispositioni vicarii urbis attributae sunt, cum ratione nominis suadente, Italiae potius vicario viderentur adscribi debere, et ita fortasse primo factum. de quo nos alibi. an post Constantini tempora hoc mutaverit, et Italiae appellatio angustius sumpta, in illis solis provinciis haeserit, quae vicario Italiae regendae datae sunt, quaeramus. Ita quidem voluit auctor censurae. sed an recte voluerit videndum. Jam illud in confesso est; in Cod. Theod. passim et in Notitia Imperii Italiam ab urbe et urbicaiis provinciis separari et distingui. Si suburbicariae regiones illae sunt, quas esse diximus, quibus nimirum tota praefecti urbici jurisdictio comprehenderetur, quaeque intra centesimum urbis lapidem conclusae tenerentur, nemini potest esse dubium, quin Italiae vocabulum etiam sub Constantino et post Constantinum de his omnibus provinciis usurpatum sit, quae extra centesimum sitae erant; non de illis tantum septem numero regionibus, quibus regendis vicarius Italiae impositus erat. At prius verum est ex his quae jam diximus, igitur et verum posterius. Quemadmodum autem multis Cod. Theod. locis discerniculum ponitur inter urbicarias regiones et Italiam, sic lex II. eod. Cod. de integri restitutione, centesimum urbis milliarium ab Italia discriminat: Placuit post completum XX. et v. annum, ex eo quo vicesimi et sexti anni dies illuxerit ad interponendam contestationem in urbe Roma usque ad anni tricesimi extremum diem spatia prorogari, et intra centesimum urbis Romae milliarium, si tamen ab iis judicibus qui Romae sunt, fuerit judic andum. Per omnem vero Italiam usque ad anni vicesimi et noni finem. In ceteris omnibus provinciis usque ad completum annum XXVIII. Vides usque ad centesimum ab urbe lapidem Italiam non esse, a centesimo Italiam dici incipere. Quo igitur nomine notum erat illud omne spatium quod ab urbe ad centesimum usque milliarium patebat? quo? quo alio putamus quam urbicariae regionis? urbicarias ergo regiones include bat centesimus, Italiam exeludebat. illae ipsae nimirum sunt urbicariae regiones centesimo lapide inclusae, quas et Theodosius codex et Imperii Notitia passim separant et secernunt ab Italia. At censor idem mensorque novus suburbicariarum regionum non modo extra centesimum lapidem fines earum promovet, sed nullum non lapidem movet, ut quo amgliores ei limites constituerit, eo brevioribus Italiam coerceat, et angustet: cui non plures, sed illas tantum septem regiones assignat, quas sub sui juris administratione Italiae vicarius habebat. Adeo scilicet res in contrarium verterat, ut quae olim provinciae extra Italiam positae, non Italiae, sed Galliae Cisalpinae nomine Romanis censebantur, de his fere solis postea Italiae nomen usurpatum sit. Hoc credatqui volet, non ego credo. His tamen finibus, nec latioribus, Italiam a Synodo Sardicensi circumscribi probare conatur, cum ab Italia

non solum Romam, Calabriam, Campaniam, et Apuliam excludit, in epistola ad Alexandrinos, Apolog. II. verba autem ut ea ipse retulit, haec sunt: [gap: Greek word(s)] . quibus verbis putavit, aut nos putare voluit, ab Italia non solum Romam sed etiam tres memoratas provincias separari. quam bene mox ostendam. nunc ab illo, si fas esset, libenter quaererem utrum existimet etiam ab urbe provincias illas distingui ut ab Italia distinguuntur, an cum Roma conjungi, quae ab Italia disjunguntur? nemo sanus conjungi dixerit. nam si ab Italia separantur, multo magis ab urbe Roma, utpote quae [gap: Greek word(s)] statim post Italiae mentionem, non post Romae sequantur, et nulla quidem interposita disjunctiva particula qua Roma ab Italia disjungitur, hoc modo: [gap: Greek word(s)] etc. dicat nobis igitur, nisi molestum est, quid fiet tribus illis regionibus, aut cujus erunt provinciae si Italiae non sunt? Etsi sum paulo tardior, videor tamen intelligere quid velit, ita enim aperte et clare quid vellet indicavit, ut vel puer intelligeret. Nos dubitare non vult quin Italia et Calabria, et Apulia, et Campania, tametsi alio nomine distinguerentur, partes fuerint Romanae Dioecesis. vult igitur id nos credere, de quo dubitare nos vetat. credamus itaque, nihil enim facilius. Si totus Occidens Romana Dioecesis, et quidem specialis fuit, ut credi vult, utique etiam credendum, non solum Campaniam, et Calabriam, et Apuliam, et istas provinciarum minutias, sed Africam, Gallias, Hispaniam, Germaniam, singulas fuisse partes Romanae Dioecesis. Sed quid opus erat Italiam laciniatim concerpere, ut probaret istas ejus particulas, Romanae Dioecesis esse membra, si satis constabat, totam ipsam et solidam, cum omnibus Occidentis provinciis in una fuisse Dioecesi, cujus caput et Primas Pontifex Romanus? Riderem profecto, et dissutis quidem malis, illum hominem, qui sub Rege Galliarum et Turones et Rothomagum et Andegavos esse, docere me vellet. hic non ridebitur qui Campaniam et Apuliam et Calabriam et hujusmodi nugas, sub Romano fuisse Episcopo, tanto conatu mihi probare contendit, cui totus Occidens ut Patriarchae suo; universus orbis, ut universali Episcopo, aut pareat aut parere debeat? Romanam autem Dioecesin his partibus, hoc est, provinciis distinctam fuisse autumat, ut alia fuerit Romana provincia, cujus metropolis urbs Roma; alia Italiae provincia, cujus metropolis Mediolanum; alia Campaniae, cujus Metropolis Capua; alia Calabriae, cujus Metropolis Rhegium. Et quo melius id pereiperemus et perspiceremus, exemplo utitur e Galliae provinciis petito, in quibus alia est provincia Lugdunensis, alia Rothomagensis, alia Turonensis, alia Senonia. Sed nihil am dissimile quam hoc simile. Recte sane provinciae istae Gallicae inter se comparantur, pares enim

sunt, et earum sua cuique Metropolis, quae omnes sub uno capite et sub uno primate sunt, Antistite Lugdunensi. At in illis Italicis quis ferat Italiae provinciam cum Calabriae provincia aut Campaniae comparari et conferri? ne putet me alium adversum se testem excitare velle quam seipsum, nonne ipse est qui alicubi in illa censura dixit, hoc commune habuisse provinciam Italiae et Romanam, quod utraque terrarum spatiis amplissima, multas civiles provincias complexa sit, quodque utrique suus fuerit Metropolitanus, huic Romanus Episcopus, illi Mediolanensis? ubi hoc in Campania et Calabria? Multas habuit Italiae provincia sub se provincias, Campania seipsam; totidem fatetur aut oportet fateatur, sub Episcopo Mediola nensi fuisse provincias, quot erant sub vicario Italiae. Septem autem illae fuerunt. Dioecesis igitur haec plane fuit non provincia. quid aliud enim Dioecesis quam provinciae multae sub uno rectore? Episcopus igitur qui provincias illas omnes regebat, quibus praeerat Italiae vicarius, etsi primas dictus non est, revera tamen primas fuit. quid enim plus habuerunt Treverensis aut Lugdunensis Episcopi quo primates dicerentur? Dioeceses illi rexerunt, ut hic: nec pluribus illae Dioeceses provineiis constabant quam haec. Athanasius in epistola ad solitarios [gap: Greek word(s)] vocat, ut [gap: Greek word(s)] . Sic enim de utroque Episcopo: [gap: Greek word(s)] . Sic etiam utramque Dioecesin conjungit Theodoretus lib. II. C. XV. [gap: Greek word(s)] . licet autem Italia Dioecesis fuerit, provincia tamen apud veteres saepe vocatur. Notum est Dioecesin et provinciam non raro apud Latinos confundi, ut apud Graecos [gap: Greek word(s)] Romana etiam provincia dicta est quae plures sub se provincias continebat. An Italiae provincia Romanae pars fuerit, quod hic nobis persuadere satagit, infra commodiore loco dicemus. nunc eam provinciam quae multas provincias contineret, cum minutis Italiae provinciis vel regionibus potius, ut aequalibus componi, pati non possum quin indigner, et eo quidem magis quod id adstruitur ex verbis Sardicensis Synodi, quae nihil tale tinniunt. Quis enim tam hebes et communis sensus expers et primae litteraturae insciens, qui putare queat Italiam, et Calabriam, et Campaniam et Apuliam sic ibi comparari componique, quasi aequales provincias et unius Romanae Dioecesios partes? quis item sibi persuaderi sinat, Calabriam et Apuliam et Campaniam, ibidem sic ab Italia distingui, ut invicem ipsae distinguuntur et separantur? nam ut Campania diversa ab Apulia, nec Apulia Campaniae pars, nec Apuliae Campania; quis hoc idem de Italia possit dicere, diversam eam esse ab Apulia, nec Apuliam continere, nec ab Apulia

contineri? Quis unquam ex omni memoria inventus praeter istum, qui ab Italia provincias illas abjudicarit? Nolo mihi heîc argutias, soricina naenia confossiores, occini de Italiae appellatione modo latius, modo strictius accepta, deque Italiae provincia, cujus Metropolis Mediolanum. Nam et si quis illi concesserit sub Mediolanensi Episcopo, qui [gap: Greek word(s)] dicebatur, non plures, quam septem provincias fuisse, an ideo reliquae Italiae provinciae, Italicae non erunt nec dicentur, quod Mediolanum [gap: Greek word(s)] diceretur? sic etiam licebit dicat nullas Galliarum fuisse provincias praeter eas quas Treveritana Dioecesis occupabat, quia Treveri apud Theodoretum et Athanasium [gap: Greek word(s)] appellentur? sed non est quod sibi blandiatur de Italiae provincia, quasi septem tantum illas provincias sub se habuerit, quas administrabat vicarius Italiae. Duas omnino per Italiam olim fuisse liquet Provincias sive [gap: Greek word(s)] , Romanam et Mediolanensem. Mediolanum [gap: Greek word(s)] dicebatur, et sub se continebat omnes Italiae provincias exceptis urbicariis vel Romanis, quae Romano Episcopo parebant, de quibus infra suo loco. Graeci [gap: Greek word(s)] duas istas [gap: Greek word(s)] vocare consueverunt. Eusebius lib. VII. Hist. Eccles. cap. XXIV, [gap: Greek word(s)] . Sic Latini [gap: Greek word(s)] . urbem et Italiam cum dicunt, urbis nomine non tantum continentia urbis aedificia intelligunt, sed etiam centesimum lapidem, hoc est urbicariam regionem totam comprehendunt. Nulla per illa tempora praeter has duas in Italia Dioecesis fuit. Praeter, inquam, Romanam et Italiam: Romam et Mediolanum. Oportet igitur alterutri ex his duabus provinciis Calabriam et Campaniam et Apuliam subjectas fuisse, Romanae scilicet vel Italiae. Ad Romanam provinciam pertinuisse nullo modo ex verbis Synodi Sardicensis, ut concepta sunt, evinci potest. Nam vox [gap: Greek word(s)] inter eas et Romam interjecta, quo minus Romae adjungi possint, obstare videtur, a qua hoc velut intersepimento discluduntur. Sic Italiae provinciae regiones illas attributas et adjunctas agnoscemus necesse est, quas ad Romanam spectasse nulla ratione datur intelligi. Et sane ita est, Synodus Sardicensis verbis illis supra citatis duas Dioeceses et non plures complexa est, quas solas in Italia fuisse satis constat. [gap: Greek word(s)] scilicet [gap: Greek word(s)] . post mentionem autem [gap: Greek word(s)] , statim nulla interposita distinctione subjunxit, [gap: Greek word(s)] , non ut eas ab Italia excluderet, [gap: Greek word(s)] , sed ut plane cum Italia conjungeret, et sub metropoli Italiae esse ostenderet, quas utique ab ea non distinguebat nec segregabat. Quod si ab Italia regiones illas Synodi patribus distinguere placuisset, aut omnino distinguendae fuissent, quis dubitat eos ita fuisse loquuturos? [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Nunc cum Romam ab Italia disjunxerint, nomina autem illarum provinciarum ab Italia nulla dis junctiva particula discreverint, an cuiquam dubium est quin eas provincias Italia esse intellexerint? Sed clarius Athanasius ipse in epistola ad solitariam vitam agentes, de Episcopis qui cum ipso communicabant, eadem verba usurpavit: [gap: Greek word(s)] . an Italiam universam putabimus Athanasium dixisse, et ab Italia tamen provincias quas subjicit, seclusisse? in tota illa Italia non erunt, Calabria, Campania, et Apulia, et Bruttii? ubi igitur erunt? in Gallia? interpretatione quin etiam sententiam suam adjuvat, mirificam sententiam mirifica interpretatione. sic enim verba illa Latine reddidit: E magna Roma Italiaque universa, ex Calabria, Apulia, Campania, Bruttiis. aut malus est interpres, aut simpliciter malus est, aut utrumque. quam subtiliter sibi visus est disjunxisse quae in Graecis conjunguntur! malo hercle suo tam versutus vivit. Nam saepius isto nomine nobis os praebebit, fideli autem interpreti ea verba sic vertenda fuissent: E magna Roma, et Italia universa, Calabria et Apulia, Campania, Bruttiisque. liceret etiam ita vertere: Et Italia universa, id est Calabria, et Apulia, Campania, Bruttiisque. sic enim Trebellius in Tetrico seniore: Correctorem totius Italia fecit, id est Campaniae, Lucaniae, Apuliae, etc. ubi ne omnes quidem Italiae provincias nominatim posuit, sed aliquot posuisse contentus adjecit, omnisque annonariae regionis. sic Iulianus leg. XXVII. Cod. Theod. de appellationibus, cum universam ex tota Italia appellationem praefecto praetorio decerneret, aliquot tantum Italiae provincias nominatim expressit hoc modo: de Sardinia, Campania, Calabria, Bruttiis, et Piceno, AEmiliae et Venetia et caeteris, interpositas appellationes laudabilis sublimitas tua, more solemni debebit audire competenti appellatione terminandas. Eodem plane modo Athanasius posito Italiae nomine, et aliquot ex ea provinciis nominatis, subintelligendas reliquas reliquit: alias dignum quaeri esset, cur Sardicensis Synodus et Athanalius tres tantum illas provincias nominaverint, caeteras dimiserint innominatas, quae non minus tamen ab Italia separari debent, quam illae tres. Samnium, Lucania, Valeria, Tuscia, Umbria, Picenum suburbicarium, ab Italia etiam erant exclusae, nec Italiae nomine censebantur, si vera Sirmondi censura. Cur igitur ex illis omnibus ab Italia seclusis provineiis solae tres a Synodo Sardicensi nominantur, Campania, Apulia, Calabria? An eo praetermissae sunt, quod sub [gap: Greek word(s)] nomine intelligerentur, utpote quae ad Romanam provinciam pertinerent, et sub metropoli continerentur? atqui tres illae supra scriptae non minus de Romana provincia fuerunt, ut sentit censor, quae tamen ibidem nominatim memorantur, et quidem non post [gap: Greek word(s)] , sed post [gap: Greek word(s)] vocem collocata, ita ut Romae adjungi nullo modo

queant? Si per verba Synodi tres illae regiones Romanae provinciae adscribi non possunt, per sententiam Sirmondi Italiae attribui non debent, cui tandem provinciae accesserae sunt? vin hunc suo gladio jugulem, et ex ipsius testimonio eliciam provincias illas Italiae adjudicari debere? ita sane faciam. Procedat testis Sirmondus, ut adversus Sirmondum dicat. Ipse est nimirum qui scripsit Romanam provinciam multas civiles provincias olim complexam esse. ipse est qui annotavit ex vetere Notitia provinciarum Ecclesiasticarum, provincias quae Romanae provinciae accederent has fuisse, Picenum, Tusciam Umbriam, Marsorum Regionem, Campaniam, non felicem illam et Capuanam, sed Latinam. ipse denique observavit omnes earum provinciarum Episcopos, qui in illa Notitia supra sexagenos enumerantur, suffraganeos fuisse Romani Pontificis, nulli alii primati vel Archiepiscopo subjectos, atque hinc a Latinis vocari Romanos, aut Romanae urbis Episcopos, a Graecis [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] ut apud Eusebium lib. VII. Hist. cap. XXX. locus Eusebii hic est, supra jam a nobis productus, sed iterum heîc producendus: [gap: Greek word(s)] . Nunc nimium libenter Sirmondum percontarer, cum apud Eusebium illo loci, Episcoporum Romanorum et Italicorum tantum mentio fiat, an alios putet aliquos in Italia fuisse Episcopos praeter hos Romanos et Italicos? Profecto si sanus erit, nunquam putaverit. Igitur cum in illa Vaticana Notitia quae omnium Romanae sedis suffraganeorum Episcoporum continet nomina, nullos nec Calabros nec Campanos nec Apulos commemorari videamus Episcopos, non illi sub nomine [gap: Greek word(s)] venient scilicet, sed [gap: Greek word(s)] . Sic Campania et Apulia et Calabria in Italia includentur, quas ille tamen ab Italia excludebat. Quod si pergit de Campania, Calabria, et Apulia singulas metropoles facere, quae nec Romanae subjectae provinciae fuerint nec Italiae, eodem adjungat oportet et Samnium, et Lucaniam, et Bruttios, quae et ejusdem conditionis erant. nec enim Romanam provinciam sequebantur, nec Italiam. Sic in illa Italiae parte quae ad Siculum mare vergit, sex ut minimum fuerint metropoles necesse est, et totidem quot Italiae in illo latere regiones, ab ipsa tamen Italia et re et appellatione divisae. at in altera Italiae parte quae ad Alpes tendit, unica tantum Metropolis fuerit, Mediolanum, Italiae nomine proprie nuncupata, et quae septem tales sub se provincias habeat, quales erant illae Metropoles Sirmondianae. Mira memoratu facinora edit hic homo, novas Metropoles erigit, Ecclesias suburbicarias quae nullae erant, excitat, provincias suburbicarias extra limites suos extendit. Credas huic onmia et facere et loqui permissum. quousque illum feremus? Multa idem

turbat et miscet. Modo Italiam et Calabriam et Apuliam provincias in aequa lance ponit, et Romanae Dioecesis partes illas facit: modo Italiae provinciam cum Romana contendit, et amplissima utramque terrarum spatia complexam esse scribit, et multas civiles sub se provincias habuisse. Sic non de corio suo quod chamaeleontis esse proprium dicunt, sed de calamo suo sibi ludos facit, et nobis illudit. Quale vero illud est, quod totam Italiam, [gap: Greek word(s)] de septem Italiae provinciis accipiendam censet? [gap: Greek word(s)] quantus censor, quam male censet! omnem quoque Italiam apud D. Hieronimum in Chronico ubi dicit post mortem Auxentii Ambrosio Mediolani Episcopo constituto, omnem Italiam ad rectam fidem esse conversam, non plures quam septem provincias capere arbitratur, et nobis auctor est ut ita capiamus. Hoc si verum est, fateamur nihil jam intra oleam, nihil extra in nuce quod durum sit reperiri. Iam tibi tamen ex his liquido potest liquere, tam malum interpretem Synodi Sardicensis fuisse Sirmondum, quam malus metator suburbicariarum regionum et Italiae fuerat. Nunc tibi etiam constare opinor [gap: Greek word(s)] non minus, quam [gap: Greek word(s)] , exceptis urbicariis regionibus, quae cum urbe ibant, nec ab ea unquam distrahebantur, et centesimo includebantur lapide, ceteras omnes Italiae nomine comprehendi solitas. Pergit tamen et urget idem et suburbicarias appellari eas consuevisse quae vicario urbis parerent, quovis pignore contendit. Nondum igitur satis retusus est, adhuc eum contundamus. Declarari id ait lege tertia Valentiniani, Cod. Theod. quibus equorum usus, in qua per urbicarias regiones inhibitum a se usum equorum scribit Imperator, quem per Apuliam et Calabriam, per Bruttios et Lucaniam atque Samnium inhibuerat, quae omnes provinciae sub potestate fuere vicarii urbis. Haec ille, quae an vera sint jam faxo scies, et res ipsa indicabit. leg. III. Cod. Theod. titulo quo supra, ita scribit imperator: Cum omnifariam urbicarias regiones ab omnicrimme, et assiduis abactorum rapinis quietas esse cuperemus, eousque intemio nostra prospexit, ut istis in locis equo vehi his tantummodo liceret, quos ab hujusmodi sceleris suspicione locus aut dignitas vindicavit. Sirmondus urbicarias regiones in illa lege interpretatur esse Apuliam, Calabriam, Bruttios, Lucaniam et Samnium, quod hae sub dispositione vicarii urbis essent, atque ideo, ut ipse putat suburbicariae censerentur. Sed cum lex, suburbicarias dicendo nullam excludat earum, quibus hoc nomen convenire potest, cur ipse tam anguste interpretatus est, ut multas in hunc numerum non retulerit, quae et vicario urbis parebant, atque inde, si fas est credere, suburbicariae etiam dicebantur? cur Campaniam omisit? cur Tusciam et Umbriam? cur Siciliam denique et Corsicam et Sardiniam? an non et istae omnes sub dispositione vicarii urbis, et per consequentias, urbicariae? video quid illi obstiterit quo minus et istas illis admisceret et eodem congregaret. Lex enim prima. Cod. eod.

eas tantum nominat quae ab eo positae sunt, sic habet lex illa: exceptis senatoribus atque honoratis; Sed et his qui provincias amninistrant, veteranis etiam qui sub armis militia functi sunt, et decurionibus, ceteris omnibus per Picenum atque Flaminiam, nec non etiam Apuliam et Calabriam, Bruttios et Lucaniam atque Samnium, habendi equi, vel equae copiam praeclusam esse sancimus. diversae hae duae leges sunt, prima, inquam et tertia, et ad diversos datae. at quam astute hoc dissimulabat, atque ita adsimulabat quasi una eademque lex suburbicarias vocaret omnes eas provincias quae in illa prima lege commemorantur! quid est fucum facere, et pulverem ob oculos adspergere, si hoc non est? circumspiciat porro quantum libet, ecquod foramen effugio pateat. nihil est. Omnia probe obsepta sunt, plane tenetur; prima illa lege quae ad Mamertinum data est, aliquot Provinciae Italiae nominatim memorantur, in quibus habendi equi vel equae copiam nisi certis personis eadem lege comprehensis, denegat Imperator; tertia lege eod. titulo, quae ad Ruffinum dirigitur, equorum similiter usum prohibet idem Augustus per urbicarias regiones, quem jam per illas provincias inhibuerat, quae prima lege nominantur. hinc ille colligit, ut est argutus in primis et acutus, easdem omnino provincias in utraque lege intelligi, in prima quidem nominatim expressas, in tertia vero generali vocabulo suburbicariarum designatas. Aut fallitur, aut ego fallor, fallor certe, non enim ille fallitur, sed fallere vult. Nam quis in re tam manifesta falli posset? tertia lex quae per urbicarias usum equorum vetat, nullam excipit, sed omnes quotcunque fuere, suburbicarias comprehendit. prima lex, dimidiam tantum, nec plus, partem continet suburbicariarum, si omnes suburbicariae, quascunque vicarius urbis administrat. Ergo non eaedem provinciae sunt quas nominatim lex prima recenset, et quas urbicarias lex tertia vocat. Scio quid responderi possit, sed jam dabo aliud quo magis id credas, et cui nihil responderi posse tute ipse confitearis. Picenum, cujus in prima illa lege mentio, non suburbicarium est sed annonarium. Iungitur enim cum Flaminia. ubicunque autem Piceni cum Flaminia conjunctim habetur mentio, ibi de Piceno annonario accipiendum esse nec Sirmondus inficias iverit. Flaminia etiam annonaria. et utraque provincia sub vicario Italiae. Quî fieri igitur potest, quum provinciae quae certo erant suburbicariae, ut Picenum et Tuscia, in ea prima lege nusquam memorentur, quaedam autem memorentur, quas nec suburbicarias fuisse, nec urbis vicario paruisse satis constat; quî fieri inquam potest, ut lex tertia urbicarias nominans eas ipsas intelligat provincias quae in prima lege nominibus suis enumerantur? sed multa vulgo credi possunt quae fieri non possunt. Haec enim ratio perpulit ut speraret persuaderi posse nobis, quae in toties jam dicta prima lege provinciae Italiae recensentur, eas esse quae in lege tertia urbicariae nuncupantur.

Et quo magis ad id credendum induceremur, consulto consilio duarum nomina provinciarum reticuerat, quasi earum in supra dicta prima lege nulla foret mentio, quod sciret scilicet, eas nec suburbicarias dici posse, nec ad vicarii. urbis administrationem unquam pertinuisse. Nimirum qui imponere volunt, ita faciunt. En quanta spe decidit! fatuos quaerebat nec invenit. Futile etiam et vanum et fallax argumentum, quo probandum suscepit, suburbicarias dictas esse provincias omnes quae a vicario urbano regebantur, ex Valentiniano rescripto, annalibus Ecclesiasticis ad annum Christi CCCLXXI. inserto, de Ursicini exilio ad Maximinum vicarium urbis, liquet sub ejus dispositione fuisse provincias suburbicarias, suerint sane, nec nos id negamus, an ideo sequitur omnes quae a vicario urbis administrabantur, suburbicarias fuisse atque ita esse appellatas? Immo non procedit, et falsissimum est. Nam et praeter suburbicarias, quae ita proprie vocabantur, et inter centesimum urbis milliarium continebantur, multas alias regebat Italiae provincias ultra centesimum positas, et nonnullas etiam extra Italiam [gap: Greek word(s)] sumptas, ut Siciliam, Sardiniam et Corsicam, quas provincias a suburbicariis alias fuisse luce clarius a nobis supra demonstratum est. specta genus argumenti. vicarius urbis urbicarias administrabat, ergo omnes quas ille administrabat, urbicariae. hoc genere posset aliquis probare, Hispaniam et Germaniam Galliae provincias fuisse, quod idem praefectus praetorio, qui Gallias sub se habebat, et praefectus Galliarum dicebatur, Hispaniam quoque et Germaniam regeret. Regebat igitur vicarius urbis praeter urbicarias, multas etiam annonarias, quod satis in superioribus ostendimus: quibus nunc addo, Tusciam illam quae cum Umbria jungitur, et in Catalogo provinciarum, quae vicario urbis parebant, ab auctore Notitiae recensetur, fuisse annonariam non suburbicariam; cujus rei negatio Sirmondo libera non est. Nam Tuscia cum Umbria juncta, et Picenum cum Flaminia annonariae fuere regiones atque ut Tusciam et Umbriam junctim unus regebat Consularis, sic Picenum annonarium et Flaminiam unus: Tuscia autem suburbicaria seorsim ab uno Consulari regebatur, ut Picenum suburbicarium seorsim ab uno. quare cum illa Notitia ponat sub dispositione vicarii urbis Tusciam annonariam, ex eo perspicuum est, non solas urbicarias ab illo administratas esse, sed etiam ex annonariis non paucas. Tusciam et Umbriam Trebellius in annonaria regione numerat: certum igitur ex istis omnibus nec suburbicarias ab urbis vicario appellationem sumsisse, nec omnes fuisse suburbicarias, quae ejus regimini adtributa sunt, quum etiam annonarias rexerit. In inscriptione Symmachi, vicarius urbis, pro praefectis praetorio dicitur, in urbe Roma sinitimis que provinciis.

PRO PRAEFECTIS PRAETORIO IN VRBE ROMA FINITIMIS QVE PROVINCIIS. PRAEFECTO ANNONAE ETC.

Vicarius urbis, ut ex hac inscriptione apparet, habebat sub sua administratione urbem, et urbi finitimas provincias. Sed quis nobis istas definiet finitimas, aut quos usque ad fines finitimae dicentur? finitimae certe suburbicariae, ut nullae magis: centum quippe millibus P. ab urbe non longius aberant, etiam quae longissime. finitimae tamen etiam dictae quaedam extra centesimum. Novella Valentiniani de suariis boariis, Lucaniam et Campaniam vicinas provincias vocat, quarum utramque extra centesimum esse sitam nemo nescit. verba Novellae: de vicinis provinciis. i. e. Lucania M. Quadringentorum, Campania M. nongentorum quinquaginta solidorum debita emolumenta oportet decerni. Male hodie, Lucania AEmilia pro Lucania mille. sic Umbria et Tuscia annonaria, vicinae etiam provinciae, quamvis ultra centesimum constitutae. Siciliam quoque suburbanam provinciam vocant Cicero et Florus. hae omnes provinciae sub vicaria potestate fuere. Latius igitur patent finitimae quam suburbicariae. omnes suburbicariae, etiam finitimae, sed non omnes quae finitimae censebantur, suburbicariae fuerunt. Finitimarum ut laxa et lata significatio sic vaga et incerta. at suburbicariarum certa, stabilis et fixa. Hinc Notitia imperii cum mentionem facit Rationalis rei privatae per urbem et suburbicarias provincias, et Procuratoris per urbem et urbicarias regiones, non explicat quaenam illae sint, nec earum nomina memorat, quod notum scilicet omnibus esset, nullas suburbicarias esse praeter eas quae centesimo ab urbe lapide quoquo versum circumscriberentur. Suos igitur illae fines certos et perpetuos, et immutabiles immobilesque habuere: nec unquam ullae factae ex suburbicariis non suburbicariae, aut ex non suburbicariis suburbicariae, nec ullo in tempore ampliatus earum numerus aut deminutus legitur: sic nec praefecti urbis ordinaria jurisdictio dilatata unquam est aut contracta, sed semper iisdem finibus delimitata est, et intra centesimum urbis stetit, quibus terminis omnis urbicaria regio definiebatur. quod si vicaria potestas nullas alias sub se provincias habuisset, quam suburbicarias, profecto eadem imperii Notitia quae procuratorem rei privatae per urbem et suburbicarias regiones fuisse notat, item Rationalem per urbem et urbicarias, non aliter provincias urbano vicario subditas designasset, quam hoc modo: Sub dispositione V. S. vicarii urbis Romae, urbs et provinciae suburbicariae. quid enim fuit necesse singillatim eas recensere, et omnium nomina adponere? praeterea quorsum attinuit in iis recensendis quasdam ex illarum numero hac veluti nota ac peculiari signo ab aliis distinguere, ut suburbicariae dicerentur? si omnes suburbicariae, cur una tantummodo ita vocatur inter eas, quibus ut idem juris competebat, sic idem nominis congruebat?

ad haec mihi respondeat et virum putabo. Quam pueriliter autem in eo errat quod provincias in Italia ad Constantini usque tempora non fuisse scribit! hoc tam constanter, tam considenter asseverari cum. audio, mihi videor somniare. an ille potius somniabat et quidem vigilans qui hoc affirmavit? Ante tempora Constantini provinciae nomen in Italia inauditum dicit? ubi hoc didicit? quis auctor illum docuit Provincias in Italia a Constantino primum factas, quae antea provinciae non erant? vellem apertius nobis sententiam suam explicuisset. nec enim satis capio quid velit. an hoc vult; quae prius in Italia regiones dicebantur, eas sub Constantino et esse et dici coepisse provincias? non igitur regiones Italiae amplius auditae post Constantinum sed provinciae tantum? atqui et provincias et regiones easdem dictas etiam post Constantini aevum reperio. Notitia imperii, et Cod. Theod. suburbicariarum regionum passim meminerunt. suburbicarias provincias easdem vocat Novella Theodosii de Tironibus. Incipio tandem intelligere. provinciae et regiones simul dictae sunt post Constantinum quae ante id temporis regiones tantum vocabantur. Sed quaero unde provinciae appellatio sub Constantino? et cur tandem receptum in Italia provinciae nomen, et Italiae regionibus inditum? An quod primus omnium Constantinus praesidibus, correctoribus, et consularibus regendas Italiae regiones commisit, atque inde factae sunt praesidales, correctoriae et consulares in Italia provinciae? Certe si primus earum administrationem auctor et institutor in Italia Constantinus dici potest, nec negari potest, quin illa unica sit ratio, quae Italiae regiones, ut provinciae dicerentur, effecerit. quid enim aliud causae possit afferri, cur provinciae sint appellatae, quae prius regiones nuncupabantur? At si longe ante Constantini imperium, jam inde ab Hadriani, constat totam Italiam per partes, variis temporibus varie, modo a consularibus et proconsulibus, modo a juridicis correctoribus administratam fuisse. quis hunc aliorum injustum censorem eripiet, quo minus nostrae justae castigationi et censurae hoc nomine subjaceat, quod provincias demum natas sub Constantino in Italia asserit, quas tanto ante tempore notas fuisse certum est. Scribit Spartianus Hadrianum quatuor Consulares per omnem Italiam judices instituisse. Qui Spartiano sunt Consulares; Appiano, qui Hadriani ipsius aetate vixit, [gap: Greek word(s)] sunt, hoc est proconsules. Et narrat hic quidem etiam libera stante republica Italiae regiones a Proconsulibus administrari solitas, et Hadrianum hoc genus administrationis per Italiam, desitum et intermortuum restituisse potius quam instituisse. Verba Appiani ex libro primo de bellis civilibus: [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Sed de illo Appiani loco nos alibi. [gap: Greek word(s)] vocat, quos Spartianus Consulares. Sic cum in veteribus Latinis inscriptionibus passim Consularium Campaniae occurrat mentio, in Graeca vetere [gap: Greek word(s)] memini legere: [gap: Greek word(s)] . Mentio etiam nisi fallor alicubi in Latinis proconsulum Campaniae. diximus alio loco quid discriminis fuerit inter proconsules et Consulares. Caeterum post Hadrianum, Marcus Antoninus, Hadriani sequutus exemplum, ut ille Consulares, ita hic juridicos Italiae regionibus ad jura reddenda imposuit. Hi juridici usque ad Macrini imperium duraverunt, sub quo eos desiisse, nobis ex Dionis fragmentis compertum. post id tempus ad Constantinum usque, a correctoribus Italiam, ut plurimum fuisse adrninistratam reperio. post Constantinum autem passim multa frequensque mentio praesidum, correctorum, et Consularium in Italia regionibus regendis. Non tamen ille primus hanc per Consulares provinciarum administrationem, ut quosdam video velle, instituit, quae non in Italia ante ipsum, sed etiam in toto passim Oriente et Occidente in multis provinciis obtinebat. Provinciae igitur in Italia non tantum post Constantinum sed etiam ante Constantinum. Si qua enim Italiae regio a Consulari regebatur, ea utique provincia, et quidem Consularis. Quaecunque Italiae regiones magistratibus parebant a Caesare impositis, sive illi Consulares essent, sive juridici, sive correctores, et provinciae illae erant optimo jure, et dicebantur. Haec administrationis forma cum per Italiam in usu fuerit ante Constantinum, provincias quoque in Italia, et ante eundem fuisse fatendum est. Apulia provincia dicitur in veteri inscriptione: CRASSO MACROBIO NEGOCIATORES PROVINCIAE APVLIAE DEFENSORI OPTIMO. quo tempore posita sit ignoratur. Sed quid refert quo tempore? nonne satis certum est, et ante et post Constantini imperium Regionis et provinciae nomen indifferenter ab omnibus Italiae regionibus usurpatum esse? Si Campania, exempli gratia, provincia sub Constantino fuit, quod a Consulari regeretur, cur non et provinciam eandem fuisse dicamus sub Hadriano, cui administrandae tunc quoque Consularem praefici ex Hadriani instituto moris erat? Plura addere necesse non habeo, ut tibi liqueat provincias etiam in Italia fuisse, priusquam ad imperium veniret Constantinus, atque ut tibi probem, falso id illum negare qui negat. Argutatur idem, ideo provincias in administratione praefecturae urbanae minime usurpari decuisse, quod praefectus urbis urbanus esset magistratus, provinciae vero non ad urbanos, sed ad provinciales magistratus pertinerent. Frustra argutatur. Quid? an dicet praefecturae juris dictionem coercitionemque intra muros urbis coercitam fuisse, et pomoerii finibus circumscriptam? non dicet, opinor. nec enim nescit praefectum urbi juris dicundi

coercendique extra urbem ad centesimum lapidem, liberam potestatem habuisse. dicet itaque, immo jam dixit, totum illud spatium centesimi lapidis, et urbicae jurisdictionis, integram et solidam provinciam nullam, sed partes duntaxat ex vicinis provinciis decerptas inclusisse. Hoc partim verum, partim falsum est. Nam et quarundam partes inclusit, et quasdam totas. Sed et eum scire oportuit, partes illas quas centesimus lapis intra se deprehensas conclusit, ex finitirnis provinciis avulsas, etiam integrae provinciae nomen occupasse, et pro integris provinciis computatas esse. Partem enim Tusciae, quae intra centesimum deprehensa est, Tusciam suburbicariam appellarunt, quae et peculiarem Consularem habuit a quo regeretur, cum altera Tusciae pars extra centesimum posita, et annonaria diceretur, nec sola per se, sed una cum Umbria sibi adnexa, uni eidemque Consulari pareret. Sic etiam Piceni pars, quam centesimus lapis intra terminos urbanae juris dictionis compingebat, suburbicarii Piceni nomine, peculiarem et ipsa Consularem agnovit, quum Piceni annonarii quae totius Piceni pars extra centesimum procurrebat, nullus seorsim fuerit magistratus, sed idem qui Flaminiam administrabat, Picenum quoque annonarium Flaminiae adjunctum rexerit. Eat nunc et neget, aut ullas in administratione praefecti urbis fuisse inclusas provincias, aut provincias illas suburbicarias intra fines praefecturae urbanae fuisse comprehensas. neutrum jam illi negare licet, etsi omnia licent, ex his quae diximus. Duas suburbicarias tenemus, Picenum et Tusciam; de quibus an suburbicariae fuerint, ambigere nos veterum libri non sinunt, qui ita semper eas nominant, ut a Piceno et Tuscia annonariis distinguant. An hae solae fuerunt, nec aliae praeter has, suburbicariae. sane fuisse necesse est. quum enim quodam quasi cingulo centesimus lapis undique circum totam urbicariam regionem, et jurisdictionis urbicae territorium ambiret, nisi qua mare interveniebat, qua parte non ad centesimum, sed ad sextum decimum urbicaria regio protendebatur, plures oportet fuisse regiones quae universum illum ambitum complerent, et omnia urbis latera cingerent clauderentque ad centesimum usque. Spatium illud omne cingentis urbem centesimi dimidiatum tantum occupabant Tuscia et Picenum. Sed quae fuerint aliae, quae alteram dimidiam partem implerent, et totum cingulum absolverent? investigandae sane sunt et quoquo modo reperiundae. non longe ibimus, nec diu laborabimus, ut eas inveniamus, Post Picenum suburbicarium statim Valeria occurrit, quae et in hunc numerum adgreganda est, et suburbicariis adjungenda. Nam illa provincia tota intra centesimum consistebat, aut minimum certe aberat quin tota. Inter enim Picenum et Gampaniam posita erat et ab Oriente Samnitum regionem attingebat, et ab urbe Roma pars ejus occidua incipiebat. qua vero parte ad Adriaticum usque mare pertendebat, haud multum poterat extra

centesimum evagari. Scribit Plinius latitudinem Italiae circa urbem Romam ab Aterni fluminis ostio in Hadriaticum mare influentis ad Tiberina. ostia non plus CXXXVI. M. P. patuisse, a Castro novo Adriatici mari Alsium ad Tuscum mare paulo minus. Ostia autem Tiberina ab urbe aberant XVI. M. P. Sic ab urbe ad Aterni amnis ostium intervalli plus minus CXX. In illo tractu et circa illam Italiae latitudinem Valeria provincia, cui a Valeria via nomen inditum esse certa res. De via Valeria Strabo: [gap: Greek word(s)] , idem paulo post scribit viam Valeriam a Tibure incipere, et in Marsos pergere, et Corfinium Pelignorum urbem; [gap: Greek word(s)] . Urbes in ea collocat, Valeriam, Carseolos Albam. At Provinciam Valeriam Paulus de gestis Longobardorum lib. II. cap. XX. inter Campaniam Picenumque constituit, et ab Oriente Samnium attingere dicit, partem vero ejus occiduam ab urbe Roma initium capere, urbes autem habere Tiburim, Carseolos, Reate, Furconam et Amiternum, regionem Marnorum, et eorum lacum qui Fucinus vocatur. Et Marsi et illae Valeriae urbes, Tibur, Reate, Carseoli, Furcona, Amiternus intra centesimum urbis erant, atque adeo tota ipsa Valeria. totum igitur illum terrarum tractum per quem Valeria via vadebat, Provinciam Valeriam, vocarunt, quae a Praeside regebatur. Sic Aurelia, AEmilia, Flaminia provinciae, a viis constratis et ab urbe Roma venientibus nomen acceperunt. Habemus jam tres provincias suburbicarias Tusciam, Picenum, Valerias. Una adhuc restat, nec longe quaerenda, nam ecce in vicino sita est. Ut post viam Valeriam, via Latina sequebatur, sic post. Valeriam provinciam Latina regio. Haec Latium vetus et novum sive adjectum comprehendebat. vetus ab urbe ad Circeios, novum a Circeis usque ad Sinuessam tenebat. Haec. duo Latia non duas regiones efficiebant, sed unam quae Latina vocabatur. Graecis [gap: Greek word(s)] . Strabo: [gap: Greek word(s)] . ita legendus ille Strabonis locus. vulgo enim [gap: Greek word(s)] perperam legitur pro [gap: Greek word(s)] . universam illam Latinam regionem quanta patebat ab urbe Sinuessam usque, centesimum urbis milliarium non excessisse certum est. a centesimo enim milliario Campaniae ora incipiebat. quod confirmat hic Taciti locus lib. XIII. annal. Quid enim aliud laeso patrono concessum, quam ut cente. simum ultra lapidem in oram Campaniae libertum releget? Nam ita apud Tacitum legendum, centesimum nempe non vicesimum. assentior Anonymo. postea

tamen labentis, immo jam lapsi imperii aevo, Campania appellata est, non tantum illa foelix, et gaudentis opus naturae, quae a ponte Campano supra Sinuessam initium ducebat, sed universus Latinae regionis tractus, ab urbe usque ad pontem Campanum et foelicis Campaniae oram. Hinc Paulus Diaconus Campaniam statim ab urbe incipere facit: Septima inquit, Provincia Campania ab urbe Roma usque ad Siler Lucaniae fluvium perducitur. Ita etiam accipienda apud illum vox Campaniae, ubi Valeriam inter Picenum, et Campaniam statuit. Sic plane Campaniam accipit vetus Notitia Vaticana in catalogo Episcoporum qui suffraganei Romanae sedis erant. Nam in Campania collocat, Tibur, Anagniam, Signium, Fundos, Cajetam, Terracinam, quas omnes urbes [gap: Greek word(s)] fuisse sitas notissimum est. Sed Campaniae nomen in hac notione recens omnino videtur, et longo post Constantinum tempore receptum est. nam si Campania dicta tunc fuisset ea Latinorum regio in qua Latium vetus et novum, et quae intra centesimum attinebatur, Campaniae sine dubio suburbicariae nomine venisset, ad distinctionem Campaniae felicis quae ultra centesimum recesserat. Sic enim Picenum suburbicarium vocatum est ad differentiam annonarii, et Tuscia suburbicaria ad discrimen annonariae. At quis unquam legit Campaniam suburbicariam? immo Campania plane et aperte distinguitur a suburbicariis regionibus, leg. XII. Cod. Theod. de indulgentiis debitorum. Non tamen ignoro totum fere Latium aut magnam ejus partem Campaniae adjectam, ejusdem Consulari paruisse, nec unquam regionem illam, peculiarem Consularem aut Rectorem habuisse. Atque hinc factum arbitror ut postea in Campaniae nomen concesserit. Quidquid hujus sit, nemini jam ambigendum est, quin haec quarta fuerit regio suburbicaria, quae Latium vetus et novum continebat, et usque ad Campaniam procedebat. Hae quatuor in totum regiones suburbicariae fuere, quae universam urbanae praefecturae administrationem constituebant, et intra quas ut centesimo lapide comprehensas juris dictionem suam Praefecto licebat exercere, Tuscia scilicet suburbicaria, Picenum suburbicarium, Valeria, Latina regio, ex quibus duae, Tuscia et Picenum, latus urbis ad centesimum patens, Occidentem Septentrionemque versus, claudebant; alterae duae, Valeria, et Latina regio, latus ad Orientem Meridiemque porrectum centesimo tenus obtinebat. fingat, faciat quodcunque potuerit; dicat, doceat, quodcunque voluerit Sirmondus, nunquam plures aut pauciores his quatuor efficiet, ut sint suburbicariae regiones. multis in locis meminit suburbicariarum regionum Codex Theod. uno etiam in loco unicoque numerum earum expressit. Is est leg. I. tit de calcis coctoribus, ubi sic habetur: Quin etiam volumus non personas sed ipsos fundos titulo hujus praestationis adstringi: vecturarios etiam ex quatuor regionibus trecentos boves praecipimus dari, Sed quae

sunt istae, rogo te, quatuor regiones? nimis profecto vagum et infinitum quatuor regiones dicere quas. quae nam igitur illae? suburbicariae an annonariae? certe suburbicariae. nam annonariae longe plures. atque hoc ipsum omnino additum oportuit. Scriptum itaque fuisse olim suspicor: Ex quatuor urb. regionibus. vel; Ex quatuor regionibus suburb. hoc est, ex quatuor urbicariis regionibus; vel, ex quatuor regionibus suburbicariis. Sic erim compendiose scribebant, urb. pro urbicariam. Magno in notis juridicis. PIC. ANN. Piceno annonario. PIC. VRB. Piceno urbicario. P. Diaconus de notis literarum PIC. VRB. Piceno urbicario. male orbicario vulgo legitur. Ita etiam corrigendum in notis juridicis incerti authoris. ex illis quatuor regionibus urbicariis, duae solum, Tuscia nempe et Picenum, suburbicariae apud veteres cognominatae inveniuntur. cujus rei haec ratio est. erat enim Tuscia annonaria, erat et annonarium Picenum. quae pars Tusciae intra urbicariam regionem et centesimum conclusa erat, ut distingueretur ab illa parte quae extra centesimum cadebat, ipsa urbicaria, altera vero annonaria appellata est. hoc idem et in Piceno obtinuit. At Valeria ideo suburbicaria nusquam lecta est, quod nulla Valeria esset non suburbicaria. nulla, inquam, Valeria annonaria. Hinc Trebellius qui in Tetrico seniore omnes annonarias regiones enumeravit, Valeriam in eo numero non posuit, cum nullam tamen earum quae viciniores urbi essent, annonariarum praetermiserit. Idem de Latina regione dicendum, quae tota et integra intra centesimum lapidem constituta erat, ac proinde urbicaria tantum erat, et nulla sui parte poterat annonariae sibi nomen acquirere. Haec jam pluribus docuerat Anonymus, sed in eo sententiae ejus adstipulari non possum, quod de novo et vetere Latio duas regiones faciebat, ut quatuor urbicarias inveniret. Latium olim usque ad Circejos a Tiberi pertendebat. postea usque ad oppidum Sinuessam protendi coepit. Sic duplex illud Latium non duae regiones sed una quae [gap: Greek word(s)] vocabatur. Strabo [gap: Greek word(s)] . Nos ut quatuor fierent regiones urbicariae, Valeriam urbicariam fecimus. rectene an secus tibi et omnibus ingenuis, et recti judicii hominibus aestimandum relinquo, non Sirmondo. nam ille veris vinci nescit. Non quaeres igitur amplius, quae quotve fuerint urbicariae regiones. Si qui tamen adhuc post haec quearent, et his contenti non erunt, dignos censebo, qui casso et inani labore aeternum fungantur ac frangantur, dum semper quaerent, quod nunquam inventuri sunt.

Nunc haec peracta pars est, quae de regionibus urbicariis agit, jam ad alteram transeamus, quae de suburbicariis Ecclesiis tractat. Sirmondus qui videbat vi veritatis se in has angustias coactum, ut necessario si homo esse vellet, fatendum haberet, suburbicarias regiones non solum intra Italiam omnes fuisse, sed ne omnes quidem Italiae provincias ita dictas esse, eo confugit,

quoniam aliud nihil spei supererat, ut negaret ab urbica praefectura eas nomen invenisse, aut ad urbis jurisdictionem unquam pertinuisse, sed eas omnes diceret nuncupatas suburbicarias, quaecunque sub dispositione vicarii urbis essent. quo pacto quin provincias aliquam multas lucrifecerit, dubitat nemo. plures enim sub vicaria potestate, quam sub urbana praefectura regiones. verum illud aliquid, quod hac ratione adquisitum iverat, aut nihil erat, aut satis certe non erat, quum igitur hoc non multum esse cerneret, Dioecesin Summi Pontificis aliquot duntaxat provinciarum accessione ampliasse, aliam viam ingressus est, [gap: Greek word(s)] . vin scire qualem? planam, facilem, compendiosam, et quod mirum est, novam. Baronius et Bellarminus, at qui viri? dum Ecclesias suburbicarias ab urbicariis provinciis separare nesciunt, satis laboris coeperunt, ut extra Italiam tam ecclesias illas, quam provincias fuisse nobis probarent. Hic vero primo pedatu, quo volebat pervenit. Ecclesias suburbicarias esse dixit omnes, quae sub urbis Episcopo essent, ut provincias suburbicarias quae sub urbis vicario. Sic rationem plane excogitavit, qua et provincias suburbicarias ab Italia non moveret, quia moveri non poterant, et Ecclesias suburbicarias extra Italiam promoveret, quod omnimodis, et enitendum illi et evincendum erat, bene sit bonis ingeniis. vivant et valeant qui acumine valent. nihil non illi perficere sciunt, in quod semel incubuerunt. Quantae molis erat urbis Episcopo tam longe ab urbe et urbicariis regionibus Ecclesias urbicarias condere! At hic quam facile hoc perfecit, et totius Occidentis Ecclesiae urbicariae, ut essent, saltem ita videri possent, effecit! Laudent alii plaudantque. ego magis admiror et stupeo qui potuerit in provinciis tam non suburbicariis Ecclesias repente suburbicarias, sine architectis, ut ait ille, et moenibus aedificare. Hoc est quod ego licet usque et usque demiror, mirari tamen adhuc satis pro merito non possum. Et tamen fateor, mecumque oportet fatearis, longe majus illud fuisse unde incepit, et in quo totius machinationis et molitionis suae quasi rudimentum posuit. nisi enim provincias aliquot, quae antea suburbicariae non erant, suburbicarias reddidisset, de suburbicariis Ecclesiis construendis, ubi antea nullae fuerunt, frustra cogitasset. Iam scio quid illum moverit, ut suburbicarias provincias eas dici mallet; quas sub se habebat vicarius urbis, quam quae ad praefecturam urbicam spectabant, et circa urbem vel sub urbe erant. Nimirum voluit habere exemplum ejusmodi compositionis et verbi formationis, quo posset dicere ad instar earum provinciarum quae sub vicario urbis essent, atque inde suburbicariae dicerentur, Ecclesias quoque, quaecunque sub urbis erant Episcopo, suburbicarias appellatas esse. Sed quum talem verbi ad hoc significandum compositionem, et insolentem et absurdam, et prorsus inusitatam Latinis supra

ostenderim, noli expectare, dum eam heîc iterum refutem, cui refellendae satis verborum in superioribus a nobis datum est. Nunc si verum est, quod pro vero nobis obtrudit, non unum, sed tria fuerint necesse est, suburbicariarum Ecclesiarum genera. Primum genus earum erit, quae proprie suburbicariae, quod in provinciis suburbicariis constitutae essent. Suburbicariae enim illae provinciae, quas sub vicarii urbis dispositione fuisse vult, si quas habuerunt Ecclesias, habuisse autem minime dubitandum, eas utique suburbicarias appellari posse, et vere esse, nemo est qui ambigat. Secundum genus suburbicariarum Ecclesiarum, quae in provinciis non illis quidem suburbicariis, sed suburbicariae ideo appellatae, quod urbis Episcopum, id est, Romanum Pontificem quasi peculiarem patriarcham haberent. Hujus generis fuere, nisi Sirmondus mentitur, non solum Ecclesiae quaecunque in reliquis Italiae provinciis, etiam non suburbicariis, erant collocatae, sed etiam Occidentales omnes, quae specialem urbici Episcopi, hoc est, Romani Dioecesin constituebant. Tertium porro genus [gap: Greek word(s)] est, nec enim illas omnes supra memoratas sub se continet, sed quidquid Ecclesiarum est in orbe Christiano comprehendit. Sic primum genus paucas, secundum multas, tertium omnes complectitur. Quotquot igitur sunt orbis humani provinciae et Ecclesiae quae Romanum antistitem, universae Ecclesiae caput, et Episcopum universalem aut fatentur, aut fateri tenentur, aut agnoscunt, aut agnoscere debent, eae omnes sub hanc appellationem cadere possunt. nec enim minorem in eas provincias et Ecelesias potestatem habere censendus, quas summi Pontificis nomine administrat, quam in illas, quas jure metropolitani aut patriarchae gubernare illi moris est. qui minus igitur provinciae suburbicariae illae, quas ut supremus Pontifex et omnium Pontificum apex gubernat, quam quas ut metropolita vel primas, curae suae commissas regit? inepte etiam Ruffinus qui, AEgyptum a suburbicariis Ecclesiis distinguit, dum vult Alexandrinum Episcopum, AEgypti Ecclesiarum sollicitudinem gerere, Romanum autem suburbicariarum. Atqui AEgyptus etiam suburbicaria provincia, et omnes AEgyptiacae Ecclesiae suburbicariae, quae suberant utpote Romanae urbis Episcopo, tanquam Ecclesiae universae principi summo et pastori unico, et cujus universalis Dioecesis totus orbis esset. Quod ad primam illam speciem suburbicariarum Ecclesiarum attinet, quae in provinciis suburbicariis ita vero nomine dictis sitae erant, eas jam tum Ruffini temporibus exstitisse minime dubium est. Quod ad secundam spectat, primus eas Ruffinus ad priorum illarum um exemplum finxisse fingitur. Tertii generis suburbicarias ego non minus commode fingi posse existimem, quam illas secundi quae a Ruffino confictae esse perhibentur, quin imo eas solas ita proprie dici debere contenderim. Cur enim magis suburbicarias Ecclesias dici conveniat, quae sub speciali Papae

Dioecesi continebantur quam quae sub universali? an magis aut minori cum jure fuerunt illae, sub ejus potestate quam istaenemo dixerit, cui Romana simplicitas et veritas cordi. Quid ergo disputamus de suburbicariis provinciis, ubi fuerint, quae fuerint, et quot fuerint? nullae sunt in toto orbe provinciae quae suburbicariae non sint, si nullas eas esse constat quae non sint sub Romano Pontifice, aut esse debeant. Vix me abstineo interdum quin male precer Ruffini manibus, ita malus interpres fuit, itaque ejus interpretatio male hactenus habuit eruditissimos hujus aetatis viros, dum quaerunt et frustra quidem multi, ubi gentium sitae sint illae suburbicariae, quas commentus est. Mallem canonem illum Nicenum inexplicitum reliquisset. longe melius ex solis Graecis intelligeretur. tales interpretes nihil moror qui quae enarranda suscepere, magis obscurant quam elucidant. Quum enim palam sit, ac de eo jam nemo dubitat, sexto illo Niceni Concilii canone Episcopi Alexandrini Dioecesin, ad eam formam et exemplum constitui, quo specialis Episcopi Romani Dioecesis constituta esset, quid illi stulto et insulso libuit, Ecclesias quae ad specialem ejus Dioecesin pertinerent, quasi proprio et peculiari vocabulo, suburbicarias appellare, cum ita magis proprie vocandae venirent, quascunque ille sub sui juris universali administratione haberet, et quarum sollicitudo et cura in eum solum collata esset, quasi unicum Petri successorem et Christi in Ecclesia Vicarium? cur ille, in quam, in exponenda Romani Patriarchae speciali Dioecesi, eam vocem usurpavit quae non specialem magis Dioecesin quam omnes ubique terrarum Ecclesias Romanae sedi subjectas denotaret? Si cudenda illi nova verba fuere, nec uti paratis et jam factis ad eam rem explicandam voluit, tale vocabulum videtur excogitare et comminisci debuisse, quod in eam rem quam explicabat unice quadraret, nec in aliam convenire posset. Cur, quod in promptu erat Romanas Ecclesias non dixit? an et sic non vitasset [gap: Greek word(s)] , cum Romana Ecclesia et Catholica eosdem tunc quoque limites haberent, et universalis urbicarii Patriarchae Dioecesis iisdem quibus orbis finibus contineretur? saltem dixisset totum Occidentem, si totum Occidentem intelligebat. quid enim non sic locutus est? ut vel ille AEgypti, vel hic Occidentalium Ecclesiarum sollicitudinem gerat. Nam qui AEgyptum in Dioecesin Alexandrino Episcopo assignabat, debuit et Romano Episcopo in comparatione, nominatim et expresse Dioecesin adscribere, quae AEgyptiacae responderet. Nimis quippe vagum et incertum et ambiguum suburbicariarum vocabulum, si de omnibus accipi placeat Ecclesiis quae specialem Episcopi urbici Dioecesin constituebant. quantamcunque enim aut quantulamcumque tibi finxeris illam fuisse Dioecesin, eam semper suburbicariarum nomine possis intelligere. finge non toto Occidente, sed Occidentis parte aliqua eam circumscriptam, ea utique etiam suburbicaria futura est, et omnes

Ecclesias suburbicarias, hoc est eas quae sub urbis Episcopo sunt, continebit. finge contra non totum tantum Occidentem, sed maximam partem Orientis speciali Dioecesi Romani Episcopi cessisse, totus cum Orientis parte Occidens suburbicariarum Ecclesiarum appellatione continebitur. Qui vero AEgypti sollicitudinem Alexandrinum Episcopum gessisse dicit, is non partem AEgypti, sed totam, nec plus quam AEgyptum, sed solam intelligit, et certarum regionum administrationem signanter exprimit, quae ad curam Alexandrini Episcopi spectarit. In suburbicariis eo sensu sumptis quid simile per eas huic placebit, totum Occidentem significari, illi vero alteri totum orbem: aliquis totam Italiam designari putabit, alius nec totam. ubi sistemus, aut cui tandem sententiae stabimus? tot enim, et longe etiam plures, immo quas voles cunque sententias vox illa sic accepta patietur et admittet, quae quot fuerint provinciae suburbicariae, et quae fuerint, non designat, sed quotcunque suerint, et quaecunque, ita eas posse nuncupari ostendit. Quod si Ruffinus in ea tam vaga laxaque significatione suburbicarias posuit, vix ac ne vix quidem effugiet, quin mali et imperiti interpretis officio functus videatur, qui quod uno certo verbo poterat exprimere ac debebat, incerto et obscuro reddere maluerit. Sed immerentem Ruffinum inique carpimus et culpamus. nihil ille eulpae commeruit, sed illi a quibus male acceptum est, quod ipse recte erat interpretatus. Illi igitur, illi soli peccarunt qui Ruffino malas interpretationes affinxerunt, et quod nunquam ei venit in mentem ut diceret, id illum dixisse modis omnibus voluerunt. Inter pravas et perversas suburbicariarum Ecclesiarum expositiones, primum jure suo meritoque locum obtinet, quae tamen omnium novissima prodiit. Talis enim est, ut si posito certamine vitiosis et ridiculis enarrationibus aliqua corona proponeretur, sola hoc nomine contra omnes coronanda videri queat. Haec est quae suburbicarias Ecclesias, totius Occidentis Ecclesias interpretatur. Occidentis nomine quas provincias intellexerit, si quis fortasse requiret, sciendum has intellexisse: Italiam omnem, Africam, partem Illyrici, Hispaniam, Gallias, Germaniam, et Britanniam. Omnes istas provincias suburbicariarum Ecclesiarum appellatione involvit, et in illarum administratione specialem Romani Pontificis Dioecesin per hos gradus et numeros constituit, ut metropolita fuerit Romanae provinciae, Primas Italiae Patriarcha totius Occidentis, idem tamen universae simul Ecclesiae Princeps et Monarcha. tot enim compagibus, altum Aedificat Ecclesiae caput. Nihil est apud me admirationi loci. totam eam jam fateor consumpsisse, tam multa miranda in tantulo libello hactenus vidi et legi, quod nisi esset, possem eam hic belle exercere; ita alia longe mirissima nunc sese offerunt, quasi cetera nusquam mira forent. Quis Romanae urbis Episcopum, Primatem Italiae unquam appellavit? quis Patriarcham

Occidentis appellatum legit? quis vel simpliciter primatem dictum? at non miracula jam, ut vetus verbum usurpem, sed ridicula planê Primatis et Patriarchae distinctio: quasi Primas quo sensu heîc ab illo dicitur Italiae Primas, non idem sit cum Patriarcha. Nonne primatem Italiae vocat, quod multis praesset Metropolitanis? et quid aliud erat Patriarcha? Graeci: [gap: Greek word(s)] . quid aliud vero [gap: Greek word(s)] quam multarum provinciarum et metropoleôn complexio? Patriarcha is igitur qui multas sub se provincias et metropoles haberet. Nihil notius est. Hoc ipsum tamen ut strueret, et Patriarchas a Primatibus diversos faceret, quatuor in Ecclesia praecipuos Episcoporum gradus constituit, Episcopos singularum civitatum, Metropolitas Provinciarum, Primates seu exarchos Dioeceseôn, et qui [gap: Greek word(s)] sive sedes proprie dictas regebant, Patriarchas. Scilicet hoc illi restabat, ut qui novas provincias suburbicarias constituisset, novas eodem nomine Ecclesias construxisset, post omnia novas quoque hierarchias conderet et novos crearet praesules. Quid plus faceret Pontifex summus cum tanto suo imperio tantaque potestate? sed ille non potest errare. Hic vero novus noster non minus jam Pontifex quam censor tam saepicule errat, ut prudentem scientemque errare credam. quid ita inquies, et quam ad rem? mala mens, malus animus. ut fatuos et bardos induceret in errorem, ut minus cautis imponeret, ut id denique quod studebat efficeret, an parva res, aut parva ratio est? Age igitur quoniam de industria fortasse et libenter errat, nec errationis compendium ut faciat facile adduci potest, vi et ingratiis coactum in rectam viam compellamus. Iam in principio ut statim quod perperam struxit diruamus, tam male primatem apud Latinos, quam apud Graecos [gap: Greek word(s)] , tertium gradum statuit Ecclesiasticae dignitatis, inter metropolitas et Patriarchas medium. Primas Latinis idem plane est quod Graecis [gap: Greek word(s)] Graeci proprie vocant qui primus et Princeps aliquid agit et ad idem agendum, caeteris praeit. [gap: Greek word(s)] enim est incipere. unde [gap: Greek word(s)] , et cantionem incipere et caeteris ad canendum praeire. Hinc [gap: Greek word(s)] in choro praecentor et praesultor, quem et manuductorem Latini vocabant, Graeci [gap: Greek word(s)] . Glossae: manuductor, [gap: Greek word(s)] quae vox eo sensu apud Plin. in Epist. legitur et apud Sidonium. [gap: Greek word(s)] igitur est, qui primus est, qui incipit, qui praeit. Primas quoque apud Latinos idem quod primus vel princeps. ut summus, summas: optimus optimas, et optimates iidem qui optimi et praestantissimi. Glossae: [gap: Greek word(s)] , primus, primas; eaedem Glossae: [gap: Greek word(s)] , Primores, primates. aliae Glossae: Primores, [gap: Greek word(s)] . Primores, [gap: Greek word(s)] . Princeps, [gap: Greek word(s)] . Principes enim civitatum, et primores et primates dicebantur qui Graecis [gap: Greek word(s)] . Apud August. epist. XLIV. Decuriones et primates civitatis.

Principales vocantur passim in Cod. idem ergo primas et [gap: Greek word(s)] . generalis utraque vox et cujuscunque ordinis principem et primum significat. Sic primas et [gap: Greek word(s)] in Ecclesiasticis dignitatibus non certus aut specialis honoris gradus est, a metropolita et Patriarcha diversus, ac inter utrumque medius, sed tam metropolita quam Patriarcha hoc nomine vocari possunt, atque etiam vocati sunt, nam metropolita ita primas est suae provinciae, ut Patriarcha primas est suae, Dioeceseos. sic [gap: Greek word(s)] apud Graecos: [gap: Greek word(s)] vocatur, ut [gap: Greek word(s)] . sed de primate primum id probemus, postea de Exarcho probabimus. In Occidente aliter Africana Ecclesia primatem appellavit, aliter Gallicana. in Africana Ecclesia, qui primi et principes erant Episcoporum in unaquaque provincia, primates dicebantur, primae scilicet sedis Episcopi, et Metropolitani. Primas apud Afros idem qui et Metropolita. Prima sedes provinciae, metropolis erat: primae sedis et Metropoleos Episcopus, Primas et Metropolita audiebat. Quod verum esse adeo cuivis ex Codice Canonum Ecclesiae Africanae patere potest, ut ne Sirmondus quidem, qui omnia quae omnibus in confesso sunt, negare consuevit, id negare ausit. Singulae Africanae Provinciae suos habuere privates sive Metropolitanos, quorum omnium primus et maximus, Episcopus fuit Carthaginensis. Is praeter alia privilegia quibus illa sedes praefulciebatur et praefulgebat, hanc etiam licentiam habuit ut unde vellet, et de cujus nomine conventus esset, pro desiderio cujusque Ecclesiae Episcopum consecraret. Carthaginensis itaque antistes, si apud Graecos fuisset, sine dubio dictus esset Patriarcha. Nam totius Africanae Dioeceseos caput fuit, quae multas provincias complectebatur. Totidem autem in Africana primates sive Metropolitani, quot provinciae, quibus omnibus ut dixit, praeerat Carthaginiensis praesul Primates igitur juxta hanc notionem, quam solam noverat Africa, non tertium Episcopalis digni tatis gradum sed secundum omnino constituunt. nam iidem plane sunt cum metropolitanis. Apud Gallias vero longe aliter primatis nomen acceptum est. nec enim ubi primates dici moris fuit singularum provinciarum metropolitanos, sed eos duntaxat qui primam in unaquaque Dioecesi provinciam obtinebant, et primam quodammodo sedem totius Dioecesis habebant. Exemplo id adjuvandum est. Duae Aquitaniae fuere: prima et secunda. Primae Aquitaniae praesul primas dictus est, non item secundae. Ille enim totius Aquitanicae Dioecesis primus, et Patriarcha fuit. quem titulum etiam usurpavit atque ita a Gratiano in Decreto vocatur. sic quatuor Lugdunenses fuêre, prima, secunda, tertia, quarta, quibus adjuncta maxima Sequanarum. secundae, tertiae, quartae et quintae Metropolitani tantum, et Archiepiscopi vocati sunt. solius primae Lugdunensis, quae totius Dioecesis caput fuit, antistes

Primas dictus est, qui et ipse omnium in illa Dioecesi Lugdunensi metropolitanorum caput et praesul fuit. Idem et in prima Narbonensi, et prima Viennensi videre est. Sic Primas in Galliis Patriarcha est. [gap: Greek word(s)] scilicet [gap: Greek word(s)] , in Africa primas metropolita erat, [gap: Greek word(s)] . Tres igitur jam tantum habemus in Occidente Episcoporum gradus, Episcopum civitatis, primatem provinciae qui et metropolita, primatem Dioeceseos qui et Patriarcha, an plures in Oriente fuere? non plures fuisse audacter pronuntiandum est. quemadmodum enim Latini vocem primatis varie usurparunt, et modo Episcopum qui provinciam regebat, modo eum qui toti Dioecesi praeerat, ita vocarunt, sic Graeci [gap: Greek word(s)] cum de Metropolita tum de patriarcha dixerunt. Nam [gap: Greek word(s)] , apud illos dicitur, quem Afri primatem provinciae appellabant: et [gap: Greek word(s)] , qui in Galliis primas Dioecesis dicebatur. idem autem qui et [gap: Greek word(s)] . Sic [gap: Greek word(s)] vocavit Euagrius Hist. Eccles. lib. IV. cap. XI. [gap: Greek word(s)] . in Concilio Sardicensi [gap: Greek word(s)] , metropolis Episcopus exponitur, canone sexto: [gap: Greek word(s)] . Per litteras exarchi provinciae, dico autem Episcopi metropolit ani. Hunc provinciae Exarchum et metropolitanum Episcopum, liceret etiam vocare provinciae primatem secundum Africanae Ecclesiae usum. Primas enim idem Latinis qui Graecis [gap: Greek word(s)] . At [gap: Greek word(s)] , passim apud Graecos Patriarcha appellatur. Si Latine vertere vellem [gap: Greek word(s)] non aliter possem quam Dioecesis primatem. Idem ergo omnino est primas Dioecesis, [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] . Justiniani Novella CXXIV. [gap: Greek word(s)] vocat: [gap: Greek word(s)] , et paulo post, [gap: Greek word(s)] . Ita vocat Justinianus qui [gap: Greek word(s)] in Concilio Chalcedonensi vocatur, canone IX. et can. XVII. non possum non, ridere cum video Exarchos Dioeceseon a patriarchis qui [gap: Greek word(s)] sive sedes proprie dictas regunt, bellum illum censorem distinguere. Haec vel alicui Crasso risum [gap: Greek word(s)] excuterent. festivum hominem, qui patriarchis praeter sedes suas et [gap: Greek word(s)] , inquit, sic proprie appellatos, nihil qood regant, relinquit. An nullae fuere thronis illis subjectae Dioeceses? palam est hoc eum velle. Nam si patriarchis vel patriarchalibus sedibus Dioeceses quoque attributas fateretur, tum confitendum haberet, [gap: Greek word(s)] , Dioeceseon etiam exarchos illos fuisse, et Dioeceseon etiam primates, quid igitur? quid sibi voluit ille? an Patriarcham proprie intellexit eum esse, qui plures Dioeceses regeret,

exarchum autem vel primatem qui tantummodo unam? nescio an hoc voluerit, sed si voluit, scire debemus secundum hanc legem normamque eos ipsos de patriarcharum albo eximendos esse, quos tamen patriarchas fuisse concedit, et quos omnis antiquitas Patriarchas proprie vocavit. Jam Antiochenus Patriarcha qui [gap: Greek word(s)] a Graecis dicitur, de patriarcha fiet exarchus, et uno gradu descendet vel decidet potius. Sic et reliqui Orientis Patriarchae regradabuntur, ut verbum sequioris Latinitatis usurpem, et in exarchorum numerum locumque retrahentur, quia Patriarchae ex Sirmondi praescripto esse non possunt, nisi qui plures Dioeceses regunt, ac plures Dioeceseon exarchos sub se habent, ut illis nec multi Dioeceseon exarchi subjecti, nec multae Dioeceses attributae. Exeant igitur, et de pulvino Patriarchali surgant, quem implere nequeunt, atque inter exarchos sedeant. Quid Justiniano faciemus qui passim in novellis [gap: Greek word(s)] appellat? Male scilicet et improprie loquutum esse dicemus, cum [gap: Greek word(s)] vocare deberet quos patriarchas vocat. Vide Novellas VI. VII. et CXXIV. et Novella quidem VI. cap. III. ita loquitur: [gap: Greek word(s)] . Patriarcha ille Dioeceseos Sirmondo Patriarcha non erit, sed exarchus Dioeceseos. Unicus nobis ex tot Patriarchis restabit Patriarcha Romanus, sic vere, sic proprie dicendus dictusque, quod multas scilicet in sua sibi speciali Dioecesi Dioeceseos, multos Dioeceseon exarchos sedi suae subjectos haberet. Reliqui quid erunt? Sirmondo erunt exarchi Dioeceseon, diversi si credere fas est, a Patriarchis Dioeceseon. vides ineptiam et non rides? an si quis aliquid data opera vellet stulte, vane, false fingere, quidquam putas ab eo stultius, vanius, falsius fingi posse quam haec est a Sirmondo ficta distinctio inter Exarchos Dioeceseon et Patriarchas? ne ipsa quidem falsitas quidquam falsius posset comminisci. Jam dixi et iterum heîc breviter repetam, ut apud Latinos Primatis, sic apud Graecos Exarchi generale esse nomen, et non minus Metropolitae quam Patriarchae convenire. Nam ut in civilibus Primates officii dicuntur in Cod. qui et priores vel primores officii et capita et primicerii et principes appellantur. Graecis [gap: Greek word(s)] . et primates urbium. [gap: Greek word(s)] . unde in Cod. Theod. primates plebis Alexandrinae [gap: Greek word(s)] . et primates regionum, [gap: Greek word(s)] in rescripto Honorii ad Symmachum Annalib. Eccles. inserto ad annum Christi CCCCXVIII. Sic etiam plane in Ecclesiasticis primates cujusque provinciae Episcopi sunt Metropolitani, qui Graecis [gap: Greek word(s)] . Primates Dioeceseon, sunt Patriarchae, qui Graecis [gap: Greek word(s)] . Atque sic tantum tres erant gradus Episcoporum, quicquid garriant importuni homines, et inficeti. Quotiescunque

igitur tibi occurrerit inter legendum [gap: Greek word(s)] , semper de Patriarcha intelligen dum. at ubi [gap: Greek word(s)] leges, de Metropolita intelliges. Exarchi appellatio communis erat et Patriarchae et Metropolitae. Sed hic Provinciae unius Exarchus, ille unius Dioeceseos. Infimis tamen Imperii Graeci temporibus Exarchi vox specialis facta est, et propriatim tributa cuidam generi Metropolitanorum qui caeteros honore anteibant, et Exarchi simpliciter dicebantur; et Metropoles sive Provinciae, quarum praesules erant, Exarchiae appellatae. Sic duo tum fuere Metropolitanorum ordines, quorum aliis [gap: Greek word(s)] se inscribebant, alii [gap: Greek word(s)] tantum. Codinus [gap: Greek word(s)] . Exarchis illis solis inter Metropolitas jus erat gerendi Patriarchalis Pallii quod [gap: Greek word(s)] vocabatur, ab eo quod multis crucibus insignitum et intertextum esset. Tales erant Metropolitani Caesarcae, Cappadociae, Ephesi, Thessalonices et Corinthi. Zonaras: [gap: Greek word(s)] . Hi Metropolitae fuere tantum non Patriarchae, etsi Patriarchalibus ornamentis, quae concessa illis sunt propter dignitatis praecellentiam, et Dioecesis amplitudinem quam regebant. Nec enim ut caeteri Metropolitani singulas tantum provincias, sed integras Dioeceses Metropolitae jure administrabant. Ephesus metropolis erat Asianae Dioeceseos: Caesarea Cappadocia Ponticae. Harum Dioeceseôn metropolitani sedi Patriarchiae Constantinopolis parebant, et ab ea ordinabantur, ut ipsi suos suffraganeos Episcopos ordinabant; atque hi, ut dixi, ob praecellentem dignitatem et Patriarchalibus utebantur ornamentis, et Exarchi [gap: Greek word(s)] dicebantur. Non tamen illi tertium aut diversum gradum a metropolitanis constituerunt in Ecclesia, etsi ad honoris incrementum et Exarchi dicerentur absolute, et polustauria gestarent, Patriarcharum more. Metropolitae tantum erant, sed honore et dignitate supra caeteros metropolitas excellente: Canon XXVIII. Concilii Chalcedonensis de Dioecesi Patriarchae Constantinopolitani: [gap: Greek word(s)] . Treis hîc tantum gradus habemus: [gap: Greek word(s)] . Et quis unquam plures esse dixit, aut plures posuit? Justinianus Novella sexta: [gap: Greek word(s)] . Et paulo post: [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] En Patriarchae [gap: Greek word(s)] ? Metropolita, Episcopi. ubinam illi [gap: Greek word(s)] ? Canon XV. primae et secundae Synodi: [gap: Greek word(s)] . Descendamus ad infima usque tempora. Zonaras in expositione can. X. Concilii Chalced. [gap: Greek word(s)] . Ubi illi Exarchi Dioeceseon inter Patriarchas et Metropolitanos ponendi? Talia infinita ex Graecorum scriptis possem colligere, et huc congerere testimonia, quae tres tantum Episcoporum ordines describunt, nisi pigeret puderetque in re de qua nemo dubitat, nemo dubitavit, asserenda frustra testes sollicitare, et inutiles supervacaneasque probationes conquirere. Magis mirari lubet insignem istius hominis impudentiam cum pari confidentia conjunctam, qui cum id comminisci auderet quod nunquam fuit, commentum etiam nobis probari posse confidebat. tam scilicet stultos nos putabat. sed ipse potius stultus fuit, qui putavit, quod futurum non erat. tam stulti enim non erimus ut illi credamus. sed qui modo mirabar, nunc ridere cogor. Haec enim duo alternis mihi facienda fuere in illius libelli censorii et Aristarchici lectione. quis autem risu temperare possit qui legerit differentiam inter Patriarchas, et Exarchos Dioeceseon ab illo ita adornari concinnarique quasi Patriarchae sedes tantum et [gap: Greek word(s)] sic proprie dictos rexerint, Exarchi vero Dioeceses? sic nudos thronos, siccasque et steriles sedes dat Patriarchis, solidas et pingues Dioeceses Exarchis. Verum non ita fuit, ac suas etiam Dioeceses habuere throni Patriarcharum, atque iidem etiam omnino cum Patriarchis fuere Dioeceseon exarchi, quod supra satis multis ostendiraus. nunc quum dicit [gap: Greek word(s)] sive sedes Patriarcharum proprie dictas esse, cur hoc dicere ausus? an nesciebat metropolitanorum [gap: Greek word(s)] etiam esse appellatos? at quis vel paulum modo in Historiae Graecae Ecclesiasticae et Conciliorum lectione versatus id ignorare potest? Canon IV. Concilii in Trullo: [gap: Greek word(s)] . Codinus in Notitia Metropoleôn quibus Patriarcha Constantinopolitanus praesidebat: [gap: Greek word(s)] . plura parcam exempla adscribere, quae in promptu sunt. Latinis quoque passim metropolitanae sedes appellacae, et primae sedis Episcopi Metropolitani dicti. Non minus igitur [gap: Greek word(s)] de Metropolitanis quam de Patriarchis. [gap: Greek word(s)] vocantur

in Novellis Justiniani Patriarchates sedes ad differentiam [gap: Greek word(s)] . Non sum tam ignarus ut nesciam [gap: Greek word(s)] passim apud Graecos appellari, et [gap: Greek word(s)] , quae omnes Patriarchales sedes erant, sed nulla etiam vocari posset. Sic enim dixerim, immo sic etiam dixerunt, et [gap: Greek word(s)] quae metropolitanae sedes fuere. non praecipuum hoc habuere Patriarchae ut earum sedes [gap: Greek word(s)] dicerentur, sed illis id commune fuit cum Metropolitis. Sciat ergo, si verum audire vult, non simpliciter nec absolute [gap: Greek word(s)] appellari consuesse, patriarchales, sed [gap: Greek word(s)] , cujus appellationis adjuncto distingui solebant a Metropolitarum [gap: Greek word(s)] . quae appellatro in Occidente propria facta est Romanae sedis, et omnibus in Oriente Patriarchis tribuebatur. [gap: Greek word(s)] Synesius dixit de Alexandrina sede Epist. LVI. in actis Concilii Constantinopol. sub Mena, actione prima: [gap: Greek word(s)] et paulo post: [gap: Greek word(s)] . de Constantinopolitana sede, in actis sextae Synodi, actione XI. [gap: Greek word(s)] . Eadem acta in subscriptionibus decreti: [gap: Greek word(s)] . In actis septimae Synodi, mentio est [gap: Greek word(s)] . Pluribus congerendis conquirendisque supersedebo. Haec enim sufficiunt. Ita passim in actis Conciliorum, et alibi in scriptis Graecorum [gap: Greek word(s)] appellantur [gap: Greek word(s)] : Satisne ex istis liquet [gap: Greek word(s)] non tantum proprios et peculiares Patriarcharum fuisse, sed etiam Metropolitanorum? adjunctum autem illud [gap: Greek word(s)] solis Patriarchis tribui solitum, Metropolitanis negatum? Nunc apparet quanti facienda illa censura, quae ut quatuor gradus Episcopales constitueret constabiliretque, qui tres tantummodo antea erant, nudos et meros [gap: Greek word(s)] Patriarchis concessit, Metropolitis etiam ademit, Dioeceses a thronis sejunxit, quibus subjunctae semper fuere, ex uno gradu duos fecit. Uni homini tantum licuisse qui nec Rex nec Pontifex sit, quis non indignetur? sed operae pretium est cognoscere quos auctores sit sequutus in ponendis quattuor illis gradibus, et quibus eos fundamentis superstruxerit. Bene fecit quod ipse de hoc judicium fecit. nisi fecisset, nemo quantumvis divinus id facile divinaret. Totidem igitur gradus designari scripsit Synodi Chalcedonensis can. IX. et can.

XVII. Hoc ille scripsit, nec dum scriberet, erubuit? aut imperitus est, aut os durum habet. at vir tam doctus imperitiae insimulari nequaquam potest. Ergo scis quod sequitur. Profecto si quis docere velit tres tantum gradus Ecclesiasticos praecipuos et olim fuisse et nunc esse, multisque testimoniis hinc inde allatis, quasi rem incertam et valde obscuram confirmare satagat, nullum certius aliud testimonium ad hoc comprobandum proferre possit, quam duo canones illos, ex quibus tamen hic censor quatuor numero gradus eos fuisse, asserere et adstruere conatus est. Verba ipsa canonum heîc producenda, ut quos testes pro se loquuturos excitaverat Sirmondus, pro nobis loquentes, et illum testimonio suo prementes a quo inducti fuerant, audiamus. Septimus canon Concilii Chalced. sic habet: [gap: Greek word(s)] . Septimus decimus canon eadem pene verba repetit, et sic loquitur: [gap: Greek word(s)] . Si quatuor ordines Episcoporum horum canonum verbis fundari firmarique putavit Sirmondus, non citius putavit quam erravit. tres enim ibi tantum manifesto designantur. Quod si id non putavit, sed ut putaremus ipse efficere voluit, bis tanto peccavit, qui nobis imponere studuit. Ut ejus honori consulamus, humano more lapsum esse, et simpliciter hallucinatum concedimus, et hunc illi errorem condonamus, cum aliis multis quos in illo libello commisit, sciens an insciens quid ad nos? Quod ad sensum vero attinet illorum duûm canonum, quibus melius credemus quam Graecis hominibus et interpretibus in re quae morem Graecanicum et Ecclesiae Graecanicae dignitates et gradus spectat? Hi si plures quam tres novissent Episcoporum gradus, nullo modo laborassent, nec aestuassent in exponendo quid esset [gap: Greek word(s)] , in utroque illo canone, nec sententiis inter se dissedissent, dum alli [gap: Greek word(s)] interpretantur, alii vero [gap: Greek word(s)] . In promptu enim erat [gap: Greek word(s)] eum accipere qui medius esset inter [gap: Greek word(s)] , ut Patriarcha minor, sic major Metropolitano. Quid igitur illi Graeci interpretes [gap: Greek word(s)] , partim [gap: Greek word(s)] exposuesuent, partim [gap: Greek word(s)] ? ita enim Zonaras ad illos canones: [gap: Greek word(s)] , Sed missos faciamus Graeculos enarratores, verba ipsa canonis attentius consideremus: [gap: Greek word(s)] . Sic quatuor gradus Episcoporum ex his verbis constitutum ibimus, Episcopum, Metropolitanum,

Exarchon Dioeceseos, et Patriarcham, tum necesse erit accipiamus canonem illum non generaliter, ut in Concilio Oecumenico decebat, sed specialiter, de sola Constantinopolitana Dioecesi enuntiatum. Quorsum enim ibi nominatim mentio sedis Constantinopolitanae? specialis igitur ille canon, [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] , nec ad omnes Orientalis Ecclesiae Episcopos, Metropolitanos, Exarchos Dioeceseôn, Patriarchas pertinens, sed ad eos solos qui in Dioecesi Constantinopolitana constituti erant. Ut generale decretum esset, ita omnino loqui debuere illius Concilii patres, [gap: Greek word(s)] . Quod si ita conceptum fuisset, haud dubitarem fortasse cum Sirmondo sentire, alium esse Exarchon Dioeceseos a Patriarcha. quamvis ne sic quidem omnia recte procederent, nec res difficultate careret. Demus quatuor esse gradus in Ecclesiasticis dignitatibus et judiciis, Episcopum, Metropolitanum, Exarchum, et Patriarcham. Hoc ordine videntur exerceri judicia in foro Ecclesiastico debuisse, ut ab Episcopo Metropolitanus, a Metropolitano Exarchus, ab Exarcho Patriarcha fuerit adeundus et appellandus. Ita enim omnino judiciorum ordo postulabat. At nunc ille Canon statim a Metropolitano dat potestatem vel Exarchum adeundi vel Patriarcham. Atqui omnimodis prius debuit judicium Exarchi esse, deinde Patriarchae. Cur optionem litiganti concedit causam suam disceptandi vel sub Exarcho judice, vel sub judice Patriarcha; debuit et sic clerico cum clerico contendenti facultas dari vel Episcopum suum judicem eligendi vel Metropolitam. Si hoc licitum non erat, nec illud. Longe igitur alia mens illius Canonis ac putavit Sirmondus quae summatim ac breviter aperienda est. Si clericus, inquit, cum elerico agatr, apud judicis secularis tribunal experiri non debet, sed ad Episcopum suum ire ut ex ejus sententia negotium inter eos componatur. Si vero clericus Episiopo suo aut alterius provinciae actionem intenderit, Synodus illius Provinciae causam quae inter Episcopum et clericum vertitur, dignoscat et terminet. at si vel clericus vel Episcopus cum suo Metropolit ano controversiam habuerit, ea controversia Exarcho Dioeceseo, hoc est Patriarchae, dirimenda et de finienda permittatur. Exarchus Dioecesis est Patriarcha, atque ita interpretatus est Justinianus Novella CXXIII. his verbis; [gap: Greek word(s)] (canones suprascriptos intelligit Concilii Chalcedonensis) [gap: Greek word(s)] . Ubi manifesto [gap: Greek word(s)] Justiniano dicitur, qui in sanctis Canonibus, quorum meminit, [gap: Greek word(s)] nuneupatur. Quod

autem additur in illis Canonibus, [gap: Greek word(s)] id ad specialem singularemque Patriarchae Constantinopolis urbis scilicet dominantis praerogativam pertinere quis non videt ? Per haec enim verba licentiam tribuunt Canones illi Episcopo vel clerico cum Metropolitano suo agenribus, aut apud Patriarcham Dioecesis, in qua constituti sunt, jure experiundi, aut apud Patriarcham sedis Constantinopolitanae, si eum videlicet partes consenserint, vel si judicatis a Patriarcha suo non steterint. Maxima in toto Oriente Patriarchae Constatinopolitani auctoritas fuit, propter urbis scilicet regiae in qua sedem obtinebat dignitatem. Qua ratione, moti patres in illo ipso Concilio Chalcedonensi parem Constantino politanae sedi praerogati vam ac Romanae tribuerunt, ut iisdem privilegiis frueretur, et in rebus Ecclesiasticis itidem ut illa extolleretur, et magnificaretur, [gap: Greek word(s)] , Hinc universalis etiam dicebatur Episcopus, haud minus quam Romanus. Vetus monumentum ex Vaticana Bibliotheca depromptum apud Baronium universalem Episcopum, Constantinopolitanae sedis Patriarcham vocat, ubi Baronius universalem, suae tantum Dioeceseos interpretatur. Ridicule, sic enim et omnes reliqui Patriarchae, quid dico Patriarchas? sic etiam Metropolitani omnes et singularum civitatum Episcopi universales dici possent, suarum nimirum quisque Dioeceseon. Iustinianus Novella septima in inscriptione [gap: Greek word(s)] cum inscribit, [gap: Greek word(s)] An [gap: Greek word(s)] suae tantum Dioecescos ? iterum dicam ridicule. Quo sensu [gap: Greek word(s)] appelletur Constantinopolitanae urbis Archiepiscopus declarat Chrysostomus in homilia de verbis Esaiae, ubi Constantinopolim [gap: Greek word(s)] vocat. Sic urbem Romam Athanasius in Epistola ad solitarios [gap: Greek word(s)] appellat, id est totius orbis Romani metropolim. inter alia igitur privilegia Archiepiscopo Constantinopolitano a patribus Chalcedonensis Concilii attributa, illud quoque decretum est ab iisdem ut Episcopis et Metropolitanis aliarum Dioeceseon liceret ad sedem Constantinopolitanam referre de controversiis suis. Adeo per omnia Episcopum Constantinopolitanum Episcopo Romano aequare studuerunt illi Chalcedonenses patres. Nam et Sardicensi quoque sancitum fuerat, ut provocandi licentia daretur ad Romanum Pontincem. Graeci sane nunquam aliter acceperunt et exposuerunt duos illos Canones Chalcedonensis Concilii, nonum et septimum decimum. Nilus de primatu Papae: [gap: Greek word(s)] , etc. Sequitur apud eundem post verba noni Canonis recitata, [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Barlaamus in libello de Papae principatu C. IX. [gap: Greek word(s)] . id est, Sed enim id quod nulla unquam oecumenica synodus de Romana sede decrevit, quatuor Synodi septimus decimus canon novae Romae sedi adjudicavit, ut in unaquaque videlicet provincia si quis Episcopus injuria afficeretur a Metropolitano ad Exarchum Dioeceseos, aut sedem Constantinopolis judicium deferretur. Recte illud ac vere Barlaamus, nullam oecumenicam Synodum Romano Pontifici attribuisse, quod quarta oecumenica Episcopo Constantini urbis adjudicavit. Nam Concilium Sardicense, quo appellationes ex omnibus Occidentis provinciis Romanae sedi decretae sunt, non fuit oecumenicum, nec pro oecumenico habitum est. Scire vero debemus, quemadmodum Synodi Sardicensis decretum illud quo licentia dabatur Episcopis Romam provocandi, in Occidente a veteri Ecclesia servatum non est; sic nec id servatum esse in Oriente, quod constituerant Chalcedonenses illi patres de provocatione ab Exarchis seu Patriarchis singularum. Dioeceseôn ad sedem Constantinopolitanam admittenda. Nam Justinianus Novella jam supra citata centesima et vigesima tertia in confirmatione canonum illorum Concilii Chalced. mentionem nullam facit illius additionis: [gap: Greek word(s)] , qua manifesto provocatio sedi Constantinopolis decernebatur, immo e contrario sancit non licere retractari quod semel ab Exarcho id est Patriarcha uniuscujusque Dioeceseos in causis Episcoporum et Metropolitanorum statutum ac judicatum fuerit. Addit enim in eadem Novella: [gap: Greek word(s)] . idque perpetuo et constanter observatum est in universa Orientali Ecclesia ut a Patriarcharum sententiis provocationes non reciperentur. Photius in Nomocanone lib. IX. cap. V. [gap: Greek word(s)] . Summam enim illi et verticem tenebant judiciorum Ecclesiasticorum. Quicquid est certissimi certius non est quam hunc esse sensum quem diximus, hanc mentem suprascriptorum canonum Concil. Chalced. eam vero aut sequi noluit Sirmondus, aut assequi non potuit, qui ex iis novum nobis et inauditum genus Episcoporum ordinavit, qui nec Patriarchae essent, nec Metropolitani. Si nulla eum ratione fecisse arbitraris, ut tribus antiquis Episcoporum gradibus quartum insereret, tibi dico, erras. non aliter enim summus Pontifex statui poterat Italiae Primas, Occidentis Patriarcha. atqui omnino erat statuendus. itaque ergo fecit. Sed nunc a vertice ruat necesse est insortitius et commentitius ille gradus, postquam basim unicam, cui innitebatur, totam a fundamentis

evertimus. Congrediamur igitur propius, et breviores huic disputationi lineas admoveamus. Cur Primas Italiae Papa? quia nullus, inquit, in Italia, Primas, ut in Africa, Hispania, et Galliis. Cur Occidentis Patriarcha? quia nemo Patriarcha in Occidente. Mirer magis an rideam, nescio, neutrum tamen faciam. ita utrumque faciendo nunc sum defessus. Quod si mihi argumentari liberet; id argumenti quod in nos torquet, longe verius et melius et majore cum effectu posset in ipsum sic retorqueri: Nullus in Italia Primas, ergo nec Italiae Primas Romanus Episcopus. Nullus in Occidente Patriarcha, ergo nec Occidentis Patriarcha, Romanae et Occidentalis Ecclesiae praeful. Quis tam efficaci argumento manus non daret? sed falsis pugnare non meum est, quisemper veris vincere consuevi. Tam falsum autem est nullos in Italia Primates fuisse, quam in Occidente nullos Patriarchas. Primum male Primates Africae et Hispaniae cum Galliarum Primatibus confundit: deinde Primates Dioeceseôn, quales erant Gallicani, aeque male a Patriarchis distinguit. Utrumque satis in superioribus confutavimus, ut opus non sit per hanc lineam iterum serram ducere. Nunc disquirendum an nulli in Italia Primates. Certe si vocem Primatis ita accipimus, ut in Ecclesiis Africanis accipiebatur, de Primatibus singularum provinciarum, Primates in Italia fuisse solus ille negare poterit, qui nullas in Italia fuisse Metropoles poterit affirmare. Nam apud Africam idem Primas qui et Metropolitanus. Sed argutiae sacessant, mentem Sirmondi tenemus. non de Primatibus ille provinciarum intellexit, sed de Primatibus vel Exarchis Dioeceseôn. Si nulla in Italia Dioecesis, nullus etiam Dioeceseos Primas fuit. atqui Italiam ipsam Dioecesin fuisse certum est, et hujus Dioeceseos Metropolim fuisse Mediolanum, quae a veteribus vocatur [gap: Greek word(s)] . Concedamus Archiepiscopum Mediolanensem non pluribus in Italia provinciis praefuisse, quam quas regebat Italiae vicarius. Septem illae fuerunt vel ipsius confessione Sirmondi. Septem igitur illarum provinciarum Primas, et caput fuit Episcopus Mediolanensis. Quid est Dioecesis nisi multarum Provinciarum complexio? Plures in Italica Dioecesi Provincias fuisse quis ambigit? sive civilem accipiamus, quam vicarius Italiae administrabat, sive Ecelesiasticam cui praeerat Episcopus Mediolanensis. Recte itaque Dioecesis illa vocatur, et recte primas Dioeceseôs Episcopus a quo regebatur. Atqui praeter illam Italiae partem quae Cisalpinae Galliae nomine Romanis censebatur, etiam Illyricum sub Episcopo Mediolanensi fuit. Is enim Sirmienses Episcopos ordinabat. Sirmium autem Illyrici caput et metropolis. Sic Episcopus Mediolanensis revera Primas fuit, revera Patriarcha. Nam Primates Dioeceseôn a Patriarchis non diversi. Quid de nomine nobis negotium facessit et argutias facit? res ipsa et dignitas Episcopi qui primam in

unaquaque provincia sedem obtinebat, aut qui toti Dioecesi praeerat, jamolim priscis Ecclesiae temporibus in Ecclesia nota et usitata. nomen au tem ipsum vel Primatis vel Patriarchae vel Archiepiscopi, quo res illa et dignitas exprimeretur, non adeo in primitiva Ecclesia consuetum et usitatum, et sero in Ecclesiam receptum est. Quoniam tamen nos ad nomen provocat, veniamus quocunque vocabit. Qui discrimen inter Primates Dioeceseôn et Patriarchas statuebat, qui Primates in Italia, Patriarchas in Occidente agnoscere non audebat, nunc agnoscat vel in Italia Patriarchas sic nominatos. Meminit Paulus Diaconus de gestis Langobardorum lib. II. cap. X. Patriarchae Aquileiensis sub Justino juniore, anno Christi DC. XXIII. his verbis: Hoc etiam tempore, Romanam Ecclesiam vir sanctissimus Benedictus Papa regebat: Aquileiensi quoque civitati ejusque populis beatus Paulus Patriarcha praerat. quo tempore scilicet Langobardorum gens totam Italiam invasit. Patriarcharum Aquileiensium primam hanc mentionem inveniri scribit Baronius. Prima sane haec eorum mentio extat apud Paulum Diaconum. nec enim illorum anterius poterat meminisse, in illis quidem libris quibus Langobardorum gesta describit. nam quo tempore in Italiam ingressi sunt Langobardi, et eam occupaverunt, Ecclesiae Romanae regimen tenuisse tum Benedictum Papam notat, Aquileiensi autem civitati praefuisse Patriarcham Paulum. Sed nulli ne ante illa tempora Patriarchae Aquileienses? immosuisse oportet vel ex illo Pauli Diaconi loco, quo aperte indicatur non tum primum Patriarchas Aquileiae fuisse institutos, nam id monuisset, sed longe ante id temporis ita esse appellatos. Quando vero Episcopi Aquileienses Patriarchae appellari coepti sint, ignoratur. sed quid refert quando, si constat eos et Patriarchas fuisse, et ita appellatos esse? Narrat idem Paulus lib. IV. cap. XXXIV. sub Phoca imperatore apud Grados Candidiano defuncto ordinatum esse Patriarcham ab Episcopis qui sub Romanis erant, et ex illo tempore duo coepisse esse Patriarchas. Nam in Aquileia vetere quae a Langobardis tum tenebatur, Patriarcha ordinabatur ex consensu regis Langobardorum et Gisulse ducis. Notandum autem in verbis Pauli, Gradensem Patriarcham ab Episcopis ordinat um. Episcopos intellige Dioecesaneos Patriarchae. nam ita moris fuit Patriarchas ordinari ab Episcopis suis. Barlaamus: [gap: Greek word(s)] . Patriarchae vero ipsi Metropolitanos suos ordinare consueverant, ut constat ex can. XXVIII. Concilii Chalcedonensis. Si Aquileiensis antistes vel Gradensis Metropolitanus tantum esset, omnino debuerat ab Episcopo Romano tanquam Primate suo ordinari. Atqui ille Patriarcha fuit. quomodo igitur Aquileiensis Patriarcha Romano antistiti quatenus Italiae Primati subjectus

erit? insolens istud plane et inusitatum inauditumque. quis enim unquam vidit aut fando audivit Patriarcham Primati paruisse, gradum majorem minori? An non ipse Sirmondus est qui Patriarchas Primatibus majores esse voluit, et hos illis supposuit? At hîc versa vice et ordine turbato Patriarchas Primatibus suppositos habebimus. Romanus igitur Pontifex, quatenus specialis Italiae Primas per rerum naturam et ordinem non potiut habere sibi subjectos Patriarchas. Primas ergo Italiae non fuit, et alio nomine quam Primatis, alioque jure, Patriarcharum illorum caput et praesul fuit. Si Primas autem Italiae Papa, utique etiam et Patriarcha Italiae. Nam Primates Dioeceseôn eosdem cum Patriarchis Dioeceseôn fuisse docuimus, et verum est. At novum hoc etiam Patriarcharum genus qui Patriarchis ipsis praesunt. Sic enim fuerint Patriarchae Patriarcharum. qui titulus generalior est quam ut in specialem Dioecesin convenire possit. Patriarcha igitur Italiae non fuit Romanus Pontifex. nam nec Primas fuit. De Primatu Italiae jam confectum negotium est, scilicet non fuisse illius provinciae vel Dioeceseos Primatem Romanae sedis Episcopum. Restabat quaerendum de Patriarcha Occidentis, an fuerit. Verum quid amplius quaeremus? Huic quaestioni magnam securim injicit quaestio superior jam decisa diffissaque. Nam si nec Italiae Patriarcha fuit, multo minus Occidentis fuerit. Animi tamen gratia, actum quod ajunt, agamus, et nodum jam solutum solvamus. Quo igitur argumento Episcopus Romanus Patriarcha Occidentis a Sirmondo constituetur? eodem quo et Primas Italiae, quia nulli in Occidente Patriarchae. Oportet magnopere meliorum argumentorum penuria laborasse qui ad hoc confugerit. sed pugnax non sum. vicerit, si nulli fuerunt. ita tamen ut victum se vicissim et convictum fateatur, si fuisse ostendero. Atqui jam hoc ipsum ostendi. Si enim Italia et re et nomine Patriarchas habuit, utique et Occidens. Italia quippe in Occidente. Sed nimirum probandum est, alias quoque Occidentis provincias suos habuisse Patriarchas. Cuid factu facilius, cum id omnibus compertum comprobatumque sit? Africa inter Occientales provincias nec puto ponebatur. Sex illa provincias habuit, totidemque provinciarum Primates, quorum omnium Primas et caput erat Archiepiscopus Chartaginensis. Is multos sub se Primates habebat, et Primas Primatum erat, et toti Dioecesi praeerat. Si quisquam jure optimo, et ille quoque Patriarcha fuit. Sed id nominis ac tituli tunc temporis in Occidente non solebat usurpari, quod nec nisi sero in Oriente usurpatum est. Qui Primates quoque in Gallia nostra vocati sunt, iidem et meri fuere Patriarchae. Quid est Patriarcha? unius nempe Dioeceseos, hoc est multarum Provinciarum, caput et Primas. Hoc nostri Primates erant, et universae Dioecesi praeerant, Primas Lugdunensis, Dioecesi Lugdunensi,

hoc est, quatuor Lugdunensibus et Maximae Sequanorum. Primas Aquitaniae, toti Aquitanicae Dioecesi, vel primae et secundae Aquitaniae, et sic de caeteris. Hinc passim Patriarchae vocantur a veteribus. Gregorius Turonensis Lugdunensem Patriarcham appellat. Et Concilium Matisconense Patriarchae Lugdunensis meminit, sub quo illud Concilium celebratum est. At nemo unquam Rotomagensem, aut Turonensem, aut Senonensem, aut Vesuntinum Archiepiscopos, Patriarchas dixit. Nam singularum provinciarum Metropolitani fuere, et omnes sub Primatu Lugdunensi qui Primas Dioecesis fuit, et revera Patriarcha. Primas enim Dioeceseos in Occidente, idem omnino qui [gap: Greek word(s)] in Oriente. Hinc [gap: Greek word(s)] apud Socratem Hist. Eccles. lib. V. cap. VIII. Quare si hac sola ratione subnixus, et hoc solo argumento subfultus advenit Sirmondus ut Papam Occidenti Patriarcham imponeret, quia nimirum nulli in Occidente Patriarchae, quod voluit obtinere non debet, etsi valde voluit. Nam ex his quae posuimus, Patriarchas in Occidente fuisse et etiam nunc esse certum est. Et sane si verum fateri volumus, nunquam ejusmodi titulos affectavit aut ambiit, nec etiam unquam possedit Episcopus Romanus: et solo Episcopi nomine contentus nusquam se Archiepiscopum, Primatem, nec Patriarcham praescripsit. Adeo longe omnibus istis majus erat, Episcopum esse Romanum, cujus ei nominis praerogativa in Beati Petri successione universae Ecclesiae primatum primo principatumque, deinde et dominationem Imperiumque quaesivit. Enimvero quid illi opus arcessitis illis et inductis titulis ad eam in Ecclesia Dei potestatem vindicandam, quam sibi deberi ut Romano Episcopo, Beati Petri successori, omnium orbis terrae Episcoporum principi, et Ecclesiae universae capiti, semper asseruit? Nihil in illis titulis est, quod tantam dignitatem majestatemque possit exaequare, nedum implere. Non inquam necesse habuit, Primatem Italiae aut Patriarcham Occidentis sese inscribere, ut summam in Italia Potestatem jure Primatis, aut in Occidente jure Patriarchae haberet, cum idem illi juris et potestatis et longe etiam ampliore cum mensura conferatin Italiam et Occidentem Episcopi universalis nomen, quod Primati vel Patriarchae in suam [gap: Greek word(s)] et Dioecesin dignitas Patriarchatus. Pro illa enim potestate quae amplissima ei tribuitur, et nullis terminis circumscripta, potest in omnibus ubique terrarum provinciis et Ecclesiis haud minus quam in sua speciali Ecclesia et provincia, ordinationes facere, judicia exercere, concilia indicere, ornnia pro summo Pontifice gerere et administrare, et nihil non suae unius curae traditum et creditum ducere. Et haec ut faciat, et alia etiam longe majora non minus in Occidentis omnibus et Orientis Ecclesiis juris habere creditur, quam in sua sibi speciali Romana. Quo magis haec faceret, aut meliori

cum jure, quid opus fuit eum Primatem Italiae constituere aut Occidentis Patriarcham? Primas Italiae. Quare? Quia nullus in Italia Primas. An si essent, non poterat esse Primas Pritnatum Italiae? sane fuisset. Nam Primates in Italia fuerunt. Praesul quoque Viennensis se Primatem Primatum vocavit. Episcopus etiam Carthaginensis Primas Primatum revera fuit: nam multis Primatibus praefuit. Patriarcha Occidentis, quamobrem? An quia nulli in Occidente Patriarchae? Quasi non posset esse Patriarcha Patriarcharum Occidentis. Poterat sane. Sed illi tituli Primatis Primatum, Patriarchae Patiarcharum generaliores Sirmondo visi sunt, quam ut in specialem Dioecesin quadrari possent. Nulli enim usquam ad hanc ideam et exemplum extitere Patriarchae, qui Patriarchas sibi subditos et suppositos haberent. Praeterea si Romanus Episcopus in sua speciali Dioecesi dictus esset [gap: Greek word(s)] , non poterat illi majus et amplius nomen et titulum conferre universalis Dioecesis. Et. sic plane concurrisset specialis Episcopi titulus cum titulo universalis, quo dici consuevit apex apicum, caput capitum, vertex verticum, hoc est, Patriarcha Patriarcharum. Hoc cum perspiceret Sirmondus ut plane perspicax est, Patriarchas in Occidente fuisse, negandum illi esse vidit, qui Romanum Pontificem Patriarcham Occidentis facere vellet, et specialem ei Dioecesin totum Occidentem assignare pararet. ô ingenium! ô acumen! sed profecto adeo ingeniosum et acutum me natum esse nollem quoniam qui tam subtiles sunt, tam quoque futiles reperiri video. En quot machinas admovit, quot technas fabricatus est, quot fabricas compaginavit, ut hoc unum strueret et efficeret, Occidentem specialem esse Dioecesin Episcopi Romani. Ideo quatuor gradus Episcoporum in Ecclesia commentus est. Primates Diocefeôn a Patriarchis Dioeceseôn distinxit, Dioeceses a thronis et sedibus Patriarchalibus separavit, Primates in Italia fuisse negavit, in Occidente Patriarchas: et haec omnia, quod mirandum in primis est ut Graecorum opinionem confitmaret, quae summum Pontificem in ordinem cogit. Et quis unquam fieri posse putasset, ut Graecos Romanus, Schismaticos Catholicus in propria lite judices audiret, et quam illi secundum se sententiam contra Romanos pronunciarunt, unice probaret? Hoc quid aliud est quam causam adversariis tradere? ô caecitatem mentis, ô dementiam! Zonaras est, Graecus est, Schismaticus est, qui in expositione sexti Niceni canonis summo Pontifici totius tantummodo Occidentis Ecclesias quasi propriam et specialem Dioecesin adscribit. [gap: Greek word(s)] , inquit [gap: Greek word(s)] . ita etiam Nilus in libello quem de primatu Papae adversus Romanos composuit: [gap: Greek word(s)] . Ita omnes Graeci ab unione et communione Ecclesiae Romanae

separati: utinam ne Sirmondo venisset in mentem, prudentissimo alias, et cordatissimo viro, et de Romana sede fideque optime merito, ut interpretationem sexti illius Canonis Niceni, ex Graecorum scriptis hauriret. quam notionem praeter ambitionis et levitatis mala, quibus semper laboravit, quantum semper infensa et infesta Romanae sedi Romanisque omnibus Catholicis fuerit nemo nisi imperitus ignorare, nemo nisi impudens negare possit. Horum Patriarcha aequis passibus cum Papa Romano ambulare dedignatus, principem etiam locum contra eum invasit, et aliquamdiu tenuit. tantum abest, ut qui Romano debebatur, principatum agnoscere voluerint, ut ultro etiam suo Patriarchae arrogaverint: et cum propter alia quaedam tum propterea dividiam a Romanis facere statuerunt, ne quibus pares semper fuissent, aliquando superiores, vice versa dominos accipere cogerentur et ferre. Et potest aliquis sperare ut Graeculi se satis aequos praebeant in determinanda Papae Dioecesi, et illam tam amplam quam esse debet confiteantur, qui eam modis omnibus circumcisam, et quantum in ipsis fuit breviatam et imminutam reliquerunt. Profecto si Graecis auscultare pergit, valde verendum est, ne quam specialem esse vult Romani antistitis Dioecesin, eadem quoque sit et universalis, eo nempe seusu quo Baronius Patriarcham Constantinopolitanum universalem Episcopum dictum esse admonuit. quemadmodum enim ille Graecum Patriarcham universalem suae tantum Dioeceseos dici interpretatus est, sic plane Graeci universalem Papae Dioecesin in solo Occidente constituunt, quae et specialis eadem illi est, ut ipsi opinantur scilicet, qui specialem eamdem cum universalisaciunt, et summum Pontificem universalem quoque Episcopum suae specialis Dioecesis esse ita accipiunt, ut Baronius universalem accipiebat dictum Constantinopolitanae sedis Patriarcham. Sic igitur illi esse [gap: Greek word(s)] Romanum praesulem fatentur, ut quidquam juris illi esse [gap: Greek word(s)] constanter negent. quis adeo rerum imperitus, et historiae Ecclesiasticae ignarus qui nesciat, quot et quibus argumentorum machinis ante aliquot saecula pugnaverint Graeculorum ut totum Romani Pontificis pontificium potentiamque solius Occidentis finibus includerent? nihil intactum, nihil infectum indictumve hactenus reliquerunt, ut hoc efficerent. eo usque ut Niceni etiam consilii auctoritate ad suam illam [gap: Greek word(s)] stabiliendam abuti non dubitarint, cujus sextum canonem ita sunt interpretati, ut ex ejus sententia Romanum Pontificem toti Occidenti sed soli praeesse voluerint, non alia potestate ac jure, quam quo Constantinopolitanus Patriarcha Dioecesi suae praeest, Alexandrinus AEgyptiacae, Antiochenus Orientali, et Hierosolymitanus suae. sic in universa Ecclesia quinque [gap: Greek word(s)] statuerunt, quatuor in Oriente, in Occidente unum, hoc est Romanam sedem. hinc [gap: Greek word(s)] Ecclesiam appelarunt

universalem quod a quinque capitibus vel principibus vel primatibus vel etiam si lubet Patriarchis administraretur, quos omnes pari dignitate et auctoritate et jure, in sua quemque parte esse voluerunt. Haec Graecorum opinio, haec Niceni illius canonis interpretatio. quam si in eo sequitur et tuetur Sirmondus, ut inde statuat totum Occidentem specialem esse Romani Papae Dioecesin, necesse est juxta eosdem Graecos eamdem quoque confiteatur universalem. Una in Occidente et unica Apostolica sedes Romana nimirum, secundum eam Graecorum expositionem et sententiam: quae si extra Occidentis terminos pedem movere audet ut in Oriente ponat, Graeci occurrunt et prohibent, et iidem illi qui Romano [gap: Greek word(s)] concesserunt, ne simile imperium [gap: Greek word(s)] usurpet, summa vi defendunt. Atqui summus Pontifex idem potestratis idemque regni sibi in Oriente deberi intendit, quod habet in Occidente, ut per Orientem Episcopos scilicet consecrare, judicia exercere, Synodos indicere, de quibuscunque rebus quod voluerit cumque decernere jure suo possit: tantum denique sibi potestatis et auctoritatis concedi postulat in quatuor Orientis [gap: Greek word(s)] , quantum illis [gap: Greek word(s)] in Episcopos et Metropolitanos sibi subditos concessum est. Graeci vero pro insito gentis illius ingeniis typho, ut praeter ambitionem leves quoque admodum fuere, unitatem Ecclesiae scindere maluerunt, quam Episcopum Romanum Patriarchis suis imperitantem videre et pati. Sed fingamus Graecos in officio manere, et in fide quod ad hanc partem attinet, recte, ut ait ille, equitare, summi Pontificis Principatum agnoscere, fingamus, inquam, etenim id facile fingi potest, sic totum Orientem Romani Pontificis imperio parere, quomodo totus Occidens paret, velim scire utrum accessione ista Orientis futura sit major et amplior specialis Papae Dioecesis, an vero de speciali ut nunc esse dicitur, universalem eam factura sit haec adjectio? Si specialis est, specialis etiam utique mansura est post Ecclesiarum Orientis cum Occidente adunationem, et sub uno rectore communi administrationem. At specialem hanc Dioecesin esse quae totum orbem comprehendat, non Sirmondus dixerit, non alius nisi qui velit eamdem et universalem et specialem esse dicere. quod etiam tamen dici posse non abnuo. Nam si universus orbis Papae Dioecesis est, sua utique et specialis haec illi sic erit Dioecesis quemadmodum Constantinopolitano Patriarchae Constantinopolitana, et Alexandrino AEgyptiaca propria fuit Dioecesis. ita specialis eadem et universalis erit Dioecesis. Et Episcopus Romanus specialis idem et universalis totius orbis fuerit Episcopus. sic enim et universalem et specialem suae Dioeceseos Episcopum sedis Constantinopolitanae Patriarcham faciebat Baronius. Hoc modo plane non tantum Occidens sed et cum Occidente Oriens junctus, specialis est Romani

Ecclesias regit et moderatur idem summus Pontifex, quam Orientales regeret si per Graecorum [gap: Greek word(s)] hoc illi liceat, qui Ecclesias illas omnes a principatu et dominatione summi Pontificis vindicarunt, ut suis eas Patriarchis assererent, quos dignitate et potestate Papae pares faciunt. quem igitur in Occiduis Ecclesiis regendis regiminis morem exercet summus Pontifex, non is illi tanquam singularum Occidentis provinciarum Primati aut Patriarchae competit, sed tanquam generali universae Ecclesiae Pastori et rectori, principi etiam, ut nunc res sunt, ac Monarchae summo. quis enim, mentis suae et sanae qui fuerit, dicat Romanum Pontificem Africae aut Hispaniae, aut Galliae et Germaniae specialem esse Primatem vel Patriarcham? Primates et Patriarchas illae provinciae suos specialesque habent, et singulae quidem multos, qui omnes summo Pontifici obediunt et obsecundant. non ut Romanae Provinciae Episcopo et peculiari Primati suo, sed tanquam summo Pontifici, hoc est, totius Ecclesiae rectori unico et Imperatori. Hoc titulo non solum Primas Primatum Occidentis re ipsa est, sed etiam Patriarcha Patriarcharum Orientis esse censetur, et sic caput et apex [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] . Dixeris fortasse non multum interesse quo jure sive quo titulo universas Occidentis Ecclesias Papa administret, utrum summi Pontificis an peculiaris Patriarchae, dummodo recte id eum et jure suo facere constet. Immo enimvero multum refert scire, utrum pro ea potestate amplissima, quae illi in universam Christi Ecclesiam data esse asseritur, omnes Occidentis provincias, ut partem universi, regat et administret, an vero pro speciali Patriarcha id agat, et eis tanquam peculiariter sibi commissis, et speciali suae sedi, Episcopalique curae attributis praesit. Nam si specialem ejus in Occidente administrationem agnoverimus, tum profecto cum Graecis hodiernis schismaticis sentiemus qui Occidentem specialem summi Pontificis esse Dioecesin ideo affirmant, ne universalem agnoscant. At si totum Occidentem non ut specialem Dioecesin, sed ut partem universalis summo Pontifici parere contendamus, optima hercle, et unica haec ratio fuerit Graecos convincendi qui specialem faciunt, et illis omnibus os obturandi, qui universalem Papae potestatem, et toto orbe diffusam, et ad Orientis usque fines manus vere regias, hoc est, longas exerentem intra Occidentis terminos cohibere et coercere conantur. Et sane ita est. cum pro summo Pastore et supremo Pontifice res Ecclesiasticas in Occidente, regit, flectit, moderatur, et ad arbitrium suum Papa disponit, Concilia indicit, Episcopos consecrat, in rebus fidei solus clavum figit, totum id ex eo jure manare certum est, quod in Occidente solo agnoscitur, in Oriente denegatur. Et quae, malum, ratio est, Graecorum rationibus et interpretationibus niti velle ut probetur Occidens specialis Dioecesis Romanae sedis Episcopi, cum illi

ipsi qui ita sentiunt, male de fide sentiant, et hac in parte, ut in aliis multis a Romana Ecclesia dissentiant, quam deseruerunt. qui eo fini negaverunt universalem esse, aut ex universali titulo venire procurationem et administrationem summi Pontificis in Occidentalibus Ecclesiis, ne si universalem faterentur, hoc nomine locum in Oriente non minus habere, quam in Occidente, fateri cogerentur. Quod enim universala est, nullis finibus nisi quibus universum continetur, nullis limitibus coercetur. Universalis Episcopi nomine et jure Occidentales Ecclesias flectit et gubernat, et summum in eas imperium habet Pontifex summus. hoc eodem jure et nomine Orientales quoque ab eo gubernari debere quis negat? Graeci negant. Ideo schismatici sunt et Romanae sedis perduelliones. Contendunt igitur illi pertenduntque Occidentem a Romano Pontifice regi non amplissima illa potestate, qua toti Ecclesiae praeest, nam eam nullo modo agnoscunt, sed speciali, et certis finibus delineata, qua Patriarchae finguli suis sedibus praesunt, et Ecclesias sedibus illis attributas administrant. hinc [gap: Greek word(s)] totam Ecclesiam constituerunt, quinque scilicet sedibus et quinque capitibus constantem, quorum unum toti Occidenti praeesse voluerunt, reliqua quatuor toti Orienti. An oportuit Sirmondum tam prudentem, tamque disertum hominem eam Graecorum sententiam calculo suo comprobare qua in ordinem cogitur summus Pontifex, et ex universali totius orbis Episcopo, solius Occidentis Patriarcha statuitur. Nihil minus quam hoc oportuit. Nihil minus quam talem virum decuit. [gap: Greek word(s)] ubi tunc eratis? scilicet illi non aderatis, nec vos in consilium tunc advocavit, cum illa scriberet, quae Graecorum causam prorsum adjuvant, Romanorum penitus pessundant. Quanto melius ille qui ad ea Zonarae verba, quibus explieavit sextum Canonem Nicenum, [gap: Greek word(s)] notat hoc a Zonara additum praeter mentem Concilii, quo nulla certa regio Pontifici assignatur, cum certum sit Romanum Pontificem in totum orbem etiam Orientis imperium exercuisse. Rectius etiam et nasutius. quam Sirmondus, ejusdem societatis viri fecere, qui Anastasium nobis primi de vitis Pontificum in publicum dederunt. Nam in Stephano quinto Papam orbis pro Papa urbis excudendum curaverunt in his verbis: qui omnes uno affectu parique amore eum ad Ecclesiam beati Petri perducentes, Dei ordinante Providentia Papa orbis consecratus est. Age nunc, negato mihi si potes, faventem eos et propitiam Criticam habuisse, qui tam facili conjectura rem tanti momenti feliciter expediverunt. de cujus veritate ne dubitandum quidem est. Hoc ego exem plum imitatus, ubicumque Episcopum urbis reperi dictum in veterum scriptis, ad hanc formam mutare, et ex eo Episcopum orbis facere, optimum duxi. Quin etiam apud Paulinum Nolanum epist. 1. ubi Papa urbicus

hodie legitur atque ita appellatur Episcopus Romanus, Papam orbicum ibi commode legi posse arbitrarer. Nec est quod Grammaticos vereamur. tam enim illi recte ab orbe orbicum, quam ab urbe urbicum fatebuntur. Quid si negarent? Tantine eorum negatio facienda esset? Tentavi quoque num ei conjecturae locus dari posset in Ecclesiis suburbicariis quarum apud Ruffinum mentio, et de quibus nunc quaestio est. Quidni vero possit? Sic enim suburbicariae dicerentur totius orbis Ecclesiae, quae sub orbico Papa sunt, ut suburbicarias dici putabat Sirmondus quae sub urbico. Sed suburbicariarum appellatio moram nodum que quaestionis, nec rumpit nec solvit. Semper enim quaerendum relinquitur, ubi sint, et quot sint illae suburbicariae. At suborbicariarum correctio nihil plus nodorum relinqueret in hac quaestione, quam in scirpo reperitur. Nam suborbicariae intelligerentur omnes orbis Ecclesiae, quae orbis Episcopo parent, vel orbico Papae. Miror vero eosdem illos editores qui apud Anastasium non minus vere quam eleganter orbis Papam reposuerunt, et ita excudi jusserunt, id facere oblitos esse in eodem Anastasio ad vitam Marci Papae, ubi sic hodie publicatum invenitur; Hic constituit ut Episcopus Ostiensis, qui consecrat Episcopum urbis, pallio uteretur, ab eodem Episcopo urbis consecraretur, et constitutum de omni Ecclesiastico ordine fecit. Cur hoc inemendatum reliquerunt, nec in orbis Episcopum mutaverunt, illum urbis Episcopum? Sed hoc obiter. Per haec autem omnia quae hactenus a nobis late fuseque de tota ista re explicata sunt, liquido liquidius demonstratum est, et luce meridiana lucidius suburbicarias Ruffini Ecclesias de totius Occidentis Ecclesiis neutiquam posse accipi, nec totum Occidentem specialem fuisse Romani praesulis Dioecesin, quem partem esse universalis satis constat, sicut Libye exempli gratia pars erat AEgyptiacae Dioeceseos, quae ab Alexandrino Episcopo regebatur. Rursus igitur in Italiam reducenda, et intra ejus terminos redigenda est specialis ista Dioecesis. Nunc utrum totam Italiam comprehenderit, an tantum ejus partem quaeri debet. Non totam comprehendisse, cum illa argumenta quae superius protulimus satis probant, tum unus omnium maxime Ruffinus id evincit, qui in speciali Romani Pontificis Dioecesi determinanda suburbicariarum Ecclesiarum finibus eam circumscribit, his verbis: ut apud Alexandriam et in urbe Roma vetusta cousuetudo servetur, ut vel AEgypti, vel hic suburbicariarum Ecclesiarum sollicitudinem gerat. In quibus verbis obiter notandum est, illud vel positum esse pro et, quae Latinitas erat illorum temporum. Sic enim debet accipi, quasi dixisset, ut et ille AEgypti, et hic suburbicariarum Ecclesiarum sollicitudinem gerat. ita usurpatum est ist ud vel, in antiquo Poemate, quod Pervigilium Veneris inscribitur:

Ubi manifesto, vel puellae, pro et puellae ponitur. Sic accipitu et in Cod. Theod.

quibus equorum usus, leg. ult. Pastores Valeriae provinciae, vel Piceni uti equinis animalibus non jubemus, Valeriae vel Piceni, pro, Valeriae et Piceni. eodem plane modo loquutus est et Iulius Frontinus in libello de Colonis: pars vero Camporum et Sylvae regionis Campaniae vel Aureliae a Divo Augusto veteranis data fuit. id est, Campaniae et Aureliae. Nam Campania et Aurelia duae diversae Provinciae, ut notum est. idem alio loco: pars vero Camporum et Sylvaeregionis Campaniae, vel totius Aureliae ante a Divo Augusto veteranis pro parte data fuit. id est, et totius Aureliae. eadem loquutio in Concilio Taurinatensi can. v. juxtalitteras memorabilis memoriae Ambrosii Episcopi, vel Romanae Ecclesiae sacerdotis dudum latas, pro, Ambrosii Episcopi, et Romanae Ecclesiae Sacerdotis. Sexcentis locis hoc loquendi genus apud Anastasium Bibliothecarium occurrit. Unum aut alterum huc attulisse satis erit, qui ad manum. in Stephano tertio: et suae jurisdictioni civitatem hanc Romanam, vel subjacentia ei castra subdere indignanter asserebat. et paulo post ead. pag. et de iniquitatis filii morsibus Romanam hanc urbem vel cunctam Italiam provinciam liberaret. pro, hanc urbem et cunctam Italiam. Sed ut ad rem redeam, suburbicarias Ecclesias quarum sollicitudinem Ruffinus et regimen Romano antitisti assignat, ut Alexandrino, AEgyptiacarum. Licet omnia feceris, etiamsi sexcenti contra dicant, et contra sentiant Sirmondi, non alias possis accipere, quam quae in suburbicariis regionibus seu provinciis erant sitae, quam enim ridiculus et ineptus et non ferendus esset, qui Egyptiacas provincias ab Ecclesiis Aegyptiacis faceret diversas, et Italicas regiones ab Ecclesiis Italicis, quique Africanas provincias alias, alias esse diceret Ecclesias Africanas, aut ab Ecclesiis Gallicanis, seorsim statueret Gallicanas provincias. tam profecto ineptus ille et ridiculus, et non ferendus est, qui suburbicarias Ecclesias a suburbicariis regionibus seu provinciis antumat separandas; et suburbicarias quidem provincias eas fuisse dicit quae sub vicarii urbis dispositione essent, quae et intra Italiam continerentur, et partem tantum Italiae comprehenderent, suburbicarias autem Ecclesias apud Ruffinum esse quaecunque ad Romani Episcopi Dioecesin pertinerent specialem, quo nomine universae Occidentis Ecclesiae intelligerentur. Nihil tam absurdum a quamlibet insulso aliquo homine fingi posse existimem, quin id istius ineptia commenti superet. An suburbicariae regiones temporibus Ruffini notae non erant? immo notissimae. Nam si quis illo tempore nominari audisset provincias vel regiones, tam notum habebat, quaenam illae essent quam quae AEgyptiacae aut Africanae aut Gallicanae. Hinc in Codice et Notitia Imperii, ubicunque earum mentio fit, non nominatim recensentur, sed simpliciter suburbicariae vocantur: nec enim obscurum tunc erat quaenam provinciae sic dicerentur. nullaene Ecclesiae in illis suburbicariis regionibus aetate Ruffini fuere? immo fuisse certum est: eae ipsae sunt igitur quae apud Ruffinum suburbicariae

Ecclesiae dicuntur. Sed omnem de suburbicariis Ecclesiis dubitationem tollit, et eas omnino easdem cum suburbicariis, quae sic proprie dicebantur, regionibus fuisse fidem certissimam facit Vaticana vetus Nicenorum Canonum editio, cujus locum in illa sua censura nobis exhibuit Sirmondus, qui sextum illum Canonem de quo agimus hoc titulo et exordio concipit: De primatu Ecclesiae Romanae et aliarum civitatum Episcopis. Antiqui moris est, ut Episcopus urbis Romae habeat principatum; ut suburbicaria loca, et omnem provinciam suam sollicitudine gubernet. Poterat fortasse antea dubitari de Ruffiniana sexti hujus Canonis expositione, et suburbicariarum Ecclesiarum, ut ibi nominantur, notione. nunc non potest. Ita plane et aperte Vaticanus hic auctor, suburbicaria loca nominando, quas suburbicarias Ecclesias in eadem re exponenda Ruffinus dixerat, easdem fuisse declarat cum suburbicariis Ecclesiis suburbicarias regiones, qui et provinciam omnem Episcopi urbis Romae sic terminat, ut Ruffinus suburbicariis Ecclesiis. Suburbicaria porro loca et suburbicariae regiones, et suburbicariae provinciae, et suburbicariae etiam partes synonyma sunt, quibus significantur [gap: Greek word(s)] , ut quidam ex Graecis dixerunt. et suburbicaria vel urbicaria regio, [gap: Greek word(s)] suburbicariae partes dieuntur leg. XII Cod. Theod. de extraordinariis muneribus, quae alibi passim eod. Cod. suburbicariae regiones, et suburbicariae provinciae appellantur: Ad virum clarissimum et illustrem praefectum Praetorio Italiae scripta porreximus ut ab actoribus et conductoribus patrimonii nostri, atque ab his qui jure perpetuo possederum extraordinarii muneris cessaret injuria: neque suburbicariis partibus tironum immineret exactio. Quae in hac lege XII. suburbicariae partes vocantur, eas lex IX. eod. tit. urbicarias regiones vocat. utraque enim lege conductores fundorum patrimonialium, et emphyteuticarii possessores per suburbicarias partes, sive urbicarias regiones ab extraordinariis muneribus excusantur. Lex illa nona ita habet: Non enim per Italiam tantum, sed etiam per urbicarias regiones et Siciliam patrimonialium et emphyteuticorum fundorum vires servandas esse perspeximus. Sic fuburbicariae regiones et suburbicariae partes eaedem. Et quis dubitat quin suburbicaria loca eadem quoque sint, cum suburbicariis regionibus et partibus? ô factum bene! beavit nos Sirmondus, et magnae isthoc nomine agendae illi gratiae, quod adeo illustrem locum et hujus totius quaestionis [gap: Greek word(s)] minime nobis invidit. nam et quod vix sperare audebamus, nobis ultro obtulit, et multos, errore liberavit, in quo versabantur, dum putabant Ruffini commentum esse suburbicarias illas Ecclesias. Si suburbicariae Ecclesiae a Ruffino confictae sunt, suburbicaria etiam loca confinxisse putandus est ille Vaticanus interpres. Atqui et hujus interpretis Vaticani quisquis est, et Ruffini temporibus

suburbicarias regiones, suburbicariaque loca quin nomine notissima fuerint et cognitissima, minime dubitandum est. nec ignotiores utique erant fuburbicariae Ecclesiae, quas in illis suburbicariis locis constitisse oportet. Eas igitur ex animi sui libidine non commentus est Ruffinus, sed ex usu saeculi sui quae in suburbicariis locis erant, suburbicarias Ecclesias appellavit. Ut Sirmondum laudo quod nobis auctorem ostenderit, qui in metanda Episcopi urbis Romae Dioecesi, multo expressius quam Ruffinus, suburbicariis eam regionibus definivit; ita minus prudenter fecisse judico, quod [gap: Greek word(s)] produxerit, eum, qui contrariae parti prorsum favet, et cujus unius testimonio unice ipse convinci poterat, etiamsi alii testes aliaeque probationes deesfent. Eum tamen pro se facere, cum ita palam contra faciat, asseverare audet. quod ut nobis probet suaviter, ita me Deus amabit, argumentatur. sic enim [gap: Greek word(s)] aut invicem dissidere interpretes istos, aut unum atque idem fensisse in explicanda Romanae Dioecesis amplitudine. non dissident, inquit, ergo idem voluere. Confiteor hoc totum et nihil verius. quid deinde fequitur? fac vacivas aures, et audies. Per suburbicarias. Ecclesias totum, inquit, Occidentem intellexit Ruffinus, ergo et per suburbicaria loca idem quoque intellexit ille Vaticanus interpres. ô rem ridiculam et nimis jocosam! si idem voluere interpretes illi, an necessarium est id cos voluisse quod Sirmondus vult? quid si velim ego hoc eos voluisse quod volo, quis vetabit? ego igitur sic contra ingrediar et inferam? quoniam unum et idem vel Sirmondo teste uterque dixit et intellexit; per suburbicaria autem loca constat, regiones suburbicarias ab isto Vaticano intellectas esse, necessum est untique et idem intellectum sit a Ruffino, suburbicariarum Ecclesiarum nomine. Uter nostrûm concludere verius et effectius tibi videtur? palmam mihi dabis certo scio. nam meum veritate vincit argumentum. Nimis hic modus facilis est, alia via ad victoriam nitamur. nulla tamen non facilis, in tam bona et vincibili causa. [gap: Greek word(s)] igitur [gap: Greek word(s)] , aut noto omnibus et usitato vocabulo in re nota exprimenda usi sunt isti duo interpretes, aut novum ipsi commenti sunt, quod a nemine antea ad eam rem significandam usurpatum esset. Ruffini figmentum esse suburbicarias Ecclesias scio fuisse qui dixerint, sed illos item frustra fuisse scio. Ecce tibi alter interpres Sirmondi beneficio, qui et simile verbum in sua interpretatione usurpavit. an suburbicaria quoque iste loca pariter, ut Ruffinus suburbicarias Ecclesias adinvenit? mira vero [gap: Greek word(s)] , tam compar et consimile commentum in meutem potuisse utrique cadere, sed potuit alter ab altero accipere. Utrum ergo Ruffinus a Vaticano, an Vaticanus a Ruffino mutuatus est? quid haec ad nos aut ad rem? magis ad rem pertinet quaerere quid ita libuerit illis interpretibus novas voces et inufitatas procudere, cum in promptu essent vulgares et communes, quibus id quod in

animo habebant, optime et commode enuntiare potuerunt, immo et debuerunt? specialis Romani praesulis Dioecesis provincias indicare volebant. Specialis illa Dioecesis secundum Sirmondum totus Occidens fuit. cur ille Vaticanus pro suburbicariis locis, Occidentales regiones non dixit? cur Ruffinus pro suburbicariis Ecclesiis non dixit Ecclesias Occidentales? et quemadmodum hic AEgyptum Alexandrino Episcopo in Dioecesin assignabat, quare non et Occidentem Romano adscripsit, si totum Occidentem illi adscriptum sciebat? Graeci sane qui totam summi Pontificis potestatem Occidentis finibus claudunt, et his terminis specialem universalemque ejus Dioecesin circumscribunt, [gap: Greek word(s)] sub Romani Pontificis imperio esse confitentur, nec unquam aliter hanc quam volunt, specialem esse Romani Episcopi Dioecesin enuntiare consueverunt, quam [gap: Greek word(s)] appellatione. Sed illi male, ut suum tucantur [gap: Greek word(s)] , specialem asserunt esse Dioecesin quae pars est universalis, ut satis supra docuimus. Quod si hoc idem fuisset Ruffini temporibus, et Ruffinus pro Graecis stetisset, non suburbicarias ille Ecclesias, sed Occidentales specialem Dioecesin summi Pontificis constituere dixisset, sed alia tunc tempora fuere, alia nunc sunt: Dicam, et iterum iterumque dicam, nullo modo mihi fieri verisimile nec esse credibile Ruffinum et illum alterum Vaticanum Nicenorum Canonum interpretem alio nomine quam Occidentis et Occidentalium Ecelesiarum, Occidentem aut Occidentales Ecclesias fuisse designaturos, si Occidentem aut Occidentales Ecclesias designare voluissent. Nunc aliud est de quo si liecret, Sirmondum liberet interrogare. Si alteruter ex his interpretibus aut horum uterque in designanda Romanae urbis Episcopi Dioecesi non suburbicarias sed Romanas Ecclesias nominasset, nonne idem dixisset? profecto idem. Nec aliud respondere potis esset Sirmondus. Nam si ita loquuti essent, non illi quidem [gap: Greek word(s)] , et tamen aliquando [gap: Greek word(s)] essent loquuti nemini quippe dubium foret quin Romanae Ecclesiae eae essent intelligendae, quae Romano Episcopo parerent. sicut enim ex sententia Sirmondi suburbicariae sunt, quae sub urbis Romae Episcopo erant, ita Romanae dicerentur quae Romanae sedis Antistiti, et Romanae Ecclesiae Sacerdoti obediebant, ut Romanus orbis et Romanum Imperium, quod Imperatori Romano parebat. Ruffinus igitur, si pro suburbicariis Ecclesiis, posuisset Romanas Ecclesias, rem eamdem et multo quidem signantius apertiusque demonstrasset. nam suburbicarium quo sensu a Sirmondo accipitur, et Romanum idem. At quaero jam, si Ruffinus Romanae urbis praesuli Romanas Ecclesias ut propriam et specialem Dioecesin attribuisset, quemadmodum suburbicarias attribuit, an aliquis eo tempore potuerit Romanarum Ecclesiarum appellatione, omnes totius Occidentis Ecclesias accipere? quid ad hoc respondebit?

quid reponet? An Africana Ecclesia Romana quoque tunc fuit, et Romana appellata est? ita sane dictam oportuit. nam si suburbicaria dicta est, ut censet Sirmondus, utique et Romana fuit dicenda. Gallicanam quoque Ecclesiam, et Romanam fuisse temporibus Ruffini, atque ita vulgo appellatam esse necesse est: nam et illa etiam suburbicaria juxta eumdem Sirmondum. Idem de caeteris Occidentalibus Ecclesiis quas omnes Romanas dicendas fuisse constet, si suburbicariae aut dici quoquam potuere, aut usquam dictae sunt. At Niceni Concilii temporibus, aut Ruffini, ne de inferioribus dicam, aliquam ex illis Ecclesiis supra nominatis Ecclesiae Romanae nomine venisse nobis probet, [gap: Greek word(s)] . Alia tunc temporis fuit specialis Ecclesia Romana, alia Africana, alia Gallicana, aliae aliarum Occidentis provinciarum, quibus Ecclesiae Romanae nomen nunquam inditum aut additum fuit. Sed Ecclesia Romana solum vocabatur, quae intra Italiam consistebat, nec totam tamen Italiam constituebat. Nam Italica Ecclesia ab Romana sic illa in aetate distinguebatur, quemadmodum Provincia Italica a Romana Provincia. Sed de istac re, nec plus nec minus sit, quam velit Sirmondus, demuss illi suburbicarias Ecclesias eas dici posse quae sub urbis Episcopo fuerint, et Romanas esse appellatas omnes Occidentis Ecclesias, totumque Occidentem Romani Pontificis specialem fuisse Dioecesin, haec omnia ei concedamus, nego tamen et pernego, vel Ruffinum vel alium quemvis interpretem qui vellet certam specialemque Dioecesin Romanae urbis Episcopo adscribere et assignare, certisque eam finibus et regionibus describere et designare, suburbicarias Ecclesias aut Romanas in ea Dioecesi demonstranda, potuisse nominare, nedum, ut hanc eamdem rem exprimeret, istud verbi debuerit comminisci. Hoc enim tale foret, quale si quis imperii, quod sub Romanis erat, magnitudinem demonstrare volens, et in quot quantasque provincias diffusum esset, significare, diceret imperium Romanum Romanis paruisse; aut si quis illud imperium quod sub Persarum Regibus erat, quam amplum fuerit, ostendere cupiens, Parthici imperii habenas rexisse Parthorum reges affirmaret. Qui ita loqueretur, non quantum illud et illud esset imperium, aut quot et quas sub se provincias habuerit, indicaret: sed quascumque aut quotcunque sub se habuisset, imperii Romani aut Parthici nomine simpliciter comprehenderet, nec magis per hanc locutionem de utriusque imperii amplitudine apud non scientes constaret, quam si nihil omnino de ea expressum esset. sic plane qui Romanas aut suburbicarias Ecclesias sub urbis Romanae Episcopo fuisse diceret, Romanam sine dubio Dioecesin sub illo nomine intelligendam daret, sed quibus illa Dioecesis provinciis definita fuerit, et quam late patuerit, minime notum faceret. Ruffinus autem, qui AEgyptum Alexandrino Episcopo dabat administrandam, certam Dioecesin, et certis notisque finibus circumscriptam

denotabat? nemini enim ferme tunc ignotum erat, quas et quot Provincias AEgyptus vel AEgyptiaca Dioecesis sub se contineret. At idem si suburbicarias vel Romanas Provincias Episcopo Romano regendas dedisset, quia incertum quaenam illae provinciae vel Ecclesiae, et quot numero fuerint, quas suburbicarias vocaret, nullis cellis notis aut indiciis finium Romanam Dioecesin determinasset. Sed quilibet eam pro arbitrio suo quam magnam vellet aut quam parvam accipiendam in medium reliquisset. Quod neutiquam boni interpretis et fidelis officium fuit. Talem quidem ubique non praestitit Ruffinus, in eo tamen illum peccasse, ubi nemo nisi plane communis sensus expers peccaret, nullo modo mihi persuadeo. Huc accedit quod suburbicarii vocabulum eo modo factum formatumve quomodo a Ruffino volunt, et ratione caret et exemplo. Suburbicarias enim Ecclesias quae sub urbis Episcopo essent, ad eam faciem a Ruffino dictas esse contendunt, qua vulgo suburbicariae regiones dicerentur, quae vicarii urbis dispositioni subjacerent. Atqui in priore hujus Epistolae parte satis abundeque docuimus suburbicarias regiones non eas fuisse dictas, quea sub Vicarii urbis dispositione essent, nec illam esse nominis earum notationisque rationem. Suburbicarium enim id appellarunt, quod sub urbe esset, non sub urbis vel Episcopo, vel vicario. Et suburbicarium idem plane est quod suburbicum vel suburbanum, sicut plane urbicarium idem quod urbanum et urbicum, quod ad urbem scilicet pertineret. Hinc regiones illae suburbicariae, ita dictae quod sub urbe essent, et urbi propinquae, eaedem quoque et urbicariae appellatae sunt, quod ad urbem spectarent, et cum urbe conjungerentur, et ab eodem Magistratu qui urbem regebat, ipsae etiam regerentur. His tot tantisque atque adeo [gap: Greek word(s)] argumentis facile evincitur, et grammica apodixi certius probatur, nec Ruffinum nec illum alterum Vaticanum interpretem id verbi quo usi sunt in definienda delineandaque Romanae urbis Dioecesi, excogitasse aut finxisse primos, nec ullam in ea re exponenda novi vocabuli fingendi causam habuisse, nec nisi absurde et imperite et inepte prorsum illud eos potuisse vocabulum in eo sensu comminisci, quo ab eis id confictum esset, censet noster censor. Sequitur ergo, ut quoniam illud non est, istud necessario sit, ut vulgatae scilicet usitataeque notionis vocabulum usurpaverint ad id exponendum quod exponere parabant interpretes isti. Suburbicaria igitur ab altero loca, ab altero suburbicarias Ecclesias, in eo sensu significatuque positas esse, quo tunc temporis suburbicariae regiones vel provinciae poni accipique solebant. Ostendat itaque nunc nobis et probet Sirmondus, qui suburbicaria loca totius Occidentis provincias interpretatus est, vel unam ex omnibus Occidentis provinciis, ab illius aevi scriptoribus suburbicariam esse appellatam: proferat authorem vel unum, ex bibliotheca

etiam Vaticana si poterit depromat, qui vel Italiam, vel Africam, vel Galliam, vel Hispaniam, vel aliam quamlibet Occidentis provinciam suburbicariam appellarit. qui totum denique Occidentem suburbicarium dixerit. Etenim si omnes Occidentis provinciae suburbicariae, ipse quoque Occidens suburbicarius totus fuit dicendus. Quaerat porro, scrutetur, investiget quam volet, nullum inveniet quamvis levem, quamvis futilem, quo teste vel auctore nobis, non omnes dico, sed unam unicam Occidentis provinciam fuburbicariam esse nuncupatam queat approbare. Sed quos pro sua parte non potuit, pro nostra possumus laudare quamlibet graves et idoneos, et quorum auctoritatem si sapit, nunquam defugiet. Sicilia, ut puto, Occidentalis provincia fuit, inter Occidentales etiam Italia, Africa et Illyricum. Hoc negari nequit. Atqui supradictas omnes provincias a suburbicariis regionibus diserte et expresse distinguit et separat lex unica Impp. Gratiani, Valentiani, et Theodosii, Cod. Theod. Si per obreptionem, his verbis: igitur sinceritas tua id ipsum per omnem Italiam, tunc etiam per urbicarias Africanasque regiones, ac per omne Illyricum praelata hujus or aculi auctoritate firmabit. Et Julianus leg. IX. eod. Cod. Siciliam et Italiam ab urbicariis regionibus secernit, atque etiam Africam: Exemplo Africae debent fundi patrimoniales et emphyteutici per Italiam constituti ab extraordinanis omnibus excustari. non enim per Italiam tantum, sed etiam per urbicarias regiones et Siciliam patrimonialium et emphyteuticorum fundorum vires servandas esse perspeximus. Notitia quoque imperii, Italiam, Siciliam, Africam, Illyricum ab suburbicariis regionibus manifesto secernit et sejungit: Sub dispositione viri illustris Comitis verum privatarum, Rationalis rerum privatarum per Illyricum. Rationalis rei privatae per Italiam. Rationalis rei pivatae per urbem Romam et suburbicarias regiones. Rationalis rei privatae per Siciliam. Rationalis rei privatae per Africam. Profecto si nec Sicilia nec Italia inter suburbicarias regiones, sed a suburbicariis regionibus diversae ac separes statuuntur, multo minus et Gallia, et Hispania, et Germania, et reliquae Occidentis provinciae longe ab urbe et suburbicariis locis dissitae, erunt suburbicariae. His tam apertis, tam probatis, tam confessis, tam manifestis rebus acquiescere non possunt duri capitones, et quamvis rationibus defecti, auctoribus destituti, pugnant tamen, et sententiam suam obstinate propugnant, invitisque omnibus omnimodo suburbicarias volunt esse, quae suburbicariae non fuerunt regiones. Haec plane vis est, nec enim ratio est. Hos si audire pergimus imperiosos et violentos dictatores, et eorum plusquam Manlianis parere imperiis paramus, rerum natura convellenda sedibus suis et commovenda nobis erit, et propius urbem admovendae provinciae ab urbe remotissimae. Inter suburbicaria Romae loca statuenda nobis erit Africa, erit Illyricum, erit Hispania. Suburbicariis iisdem locis adjungenda veniet

Gallia, veniet Germania, veniet Britannia. nullus in toto Occidente locus erit, nulla regio tam procul ab urbe dissita, quin suburbicaria fuerit. ipsi illi Britanni toto orbe divisi, velint nolint cogentur esse urbis Romae suburbicarii: omnes postremo Occidentis provinciae quantae quantae et quotquot illae fuerint, suburbicariorum locorum nomine, quoniam ita jubet atque imgerat dictator, erunt intelligendae. Hoccine tibi mirum videbitur esse, suburbicaria loca dici totius Occidentis provincias, et non illud potius miraberis, de toto Occidente unam fieri provinciam ab hoc eodem censore simul et dictatore, atque etiam, si vis, imperatore. Nondum tamen apud me statui utrum magis sit admirandum stupendumque quod suburbicariis locis omnes Occidentis provincias inclusit, an quod de toto Occidente unam provinciam fecit. Sed profecto postremum istud minus mirum est, et prorsus ex illo altero pendet. Totum quippe Occidentem unam provinciam fuisse necesse est, si suburbicaria loca omnes Occidentis provincias intra se comprehenderunt. Nam Vaticanus ille interpres omnem Romanae urbis Episcopi provinciam intra suburbicaria loca concludit et collocat. Adeone vero hunc censorem memoria simul cum ratione fugit, ut qui Anonymum hoc nomine reprehendat quod provinciam cum Dioecesi confuderit, nunc idem repente quasi sui oblitus, provinciam non tantum Dioecesin multas provincias continentem interpretetur, sed etiam unius provinciae nomine multas Dioeceses existimet accipiendas? quo vinculo constringemus, ut teneamus hunc Prothea? Modo ait, modo negat: et frigidum afflat et calidum ex eodem ore. tam versipellem hactenus novi neminem. nunc proprietates verborum sequitur, et observat, nunc easdem neglexisse non contentus, etiam in contrarium vertit, et mutat, qui modo nobis Dioecesin multarum provinciarum complexionem esse dicebat, nunc idem nobis in eodem libello provinciam multas Dioeceses sub se comprehendisse affirmat, atque ita provinciam docet accipiendam apud Vaticanum interpretem: quam enim ille provinciam dixit, hic totum Occidentem interpretatus est. Multas autem easque amplissimas in toto Occidente fuisse Dioeceses cum tirunculi non nesciant, nec Sirmondus scilicet ignorabat. sic et una Dioecesis plures habuit provincias, et una vicissim provincia multas Dioeceses quae ex pluribus constabant provinciis, quod perquam ridiculum est, et [gap: Greek word(s)] dignum. Sed jam tempus est, ut post longam velificationem velitationemque, enavigato hoc aestuoso altercationum freto, et difficili ac morosa eluctata quaestione, portum tandem petamus, et finem colophonemque isti disputationi imponamus. Postquam igitur multis probavimus ac demonstravimus, specialem R. P. Dioecesin non totum Occidentem occupasse, ut quae nec totam Italiam tenuerit, et omnium quae contra opponi

potuere argumentorum machinas molesque disjecimus atque evertimus, tuto jam videmur ac certo concludere posse, cum ex Ruffini verbis, tum ex Vaticani illius interpretis versione, eam intra solas provincias suburbicarias fuisse conclusam. Nam et Ruffinus qui in ea speciali Dioecesi seu provincia designanda suburbicarias Ecclesias nominavit, dubium non reliquit, quin provinciarum suburbicariarum Ecclesias intellexerit, et hic Vaticanus qui in ejusdem rei expositione suburbicaria loca dixit, ut suburbicarias partes vel suburbicarias regiones eum intellexisse indubitanter pronunciemus, nobis est auctor. Hic autem cum ibidem provinciam Episcopi urbis Romae nominet, et eam in suburbicariis locis totam consistere faciat, quis ambigere potest, quin Romanam provinciam intelligat, quae ab Italia provincia separabatur, et solas regiones suburbicarias vel ut ipse dicit, suburbicaria loca complectebatur? Heac et Romana provincia et Romana regio dicebatur ut in veteri inscriptione quam initio hujus Epistolae posuimus, VNIVERSA ROMANA REGIO, et in Epistola Ignatii ad Romanos, [gap: Greek word(s)] . de Ecclesia Romana, [gap: Greek word(s)] , id est, quae consistit in loco Regionis Romanorum, vel Regionis Romanae. Eadem et urbicaria regio vel provincia. sic enim dicitur in Cod. Theod. Urbicaria autem regio et Romana eadem, quae urbicarias omnes regiones vel suburbicarias sub se continebat. Eas quatuor numero in eotum fuisse et intra centesimum ab urbe Lapidem constitisse, et ad jurisdictionem coercitionemque Praefecti urbis pertinuisse in primore hujus Epistolae parte satis multis ostendimus. Hujus urbicariae seu Romanae provinciae suburbicariis locis comprehensae jam inde ab incunabulis nascentis Ecclesiae, specialis Episcopus fuit, summus Pontifex. Quatenus autem Romae urbis Episcopus et Romanae Ecclesiae Praesul, non aliae praefuit provinciae vel Dioecesi quam Romanae, nec alias regiones sub se habuit, quam suburbicarias. Sic enim in civilibus obtinebat, ad quarum formam etiam Ecclesiasticae ut plurimum fuere constitutae dignitates. Nam qui praefectus urbis, idem et urbicariarum regionum fuit, et qui Rationalis rerum privatarum per urbem. Romam, idem quoque fuit per urbicarias regiones. Sic unus idemque per urbem et suburbicarias regiones constitutus rei privatae procurator. Ad summam semper cum urbe suburbicariae regiones jungebantur, nec unquam ab ea disjungebantur qua [gap: Greek word(s)] , qua [gap: Greek word(s)] . Quare Romanae urbis Episcopus non urbi tantum Romae, sed suburbicariis etiam provinciis jam ex antiquo et ab ipsa nascentis Ecclesiae origine praefuit, et haec omnino specialis ejus provincia, nec alia usquam fuit. Hinc Niceni Concilii Patres cum de constituenda Alexandrini Episcopi Dioecesi in illo Concilio agerent tractarentque, eam ad typum et exemplar Romanae constituerunt, et decreto suo sanxerunt, quod in sexto Canone ejusdem Concilii

habetur, ut idem mos antiquus in AEgypto obtineret, qui Romae obtinebat, hoc est ut idem juris, idemque potestatis haberet Alexandrinus Episcopus in AEgypto, Lybie, et Pentapoli, quod in sua provincia habere ex antiquo solitus esset Urbis Romae Episcopus: [gap: Greek word(s)] . quoniam hoc consuetum esset Romano Episcopo, [gap: Greek word(s)] scilicet habere omnis suae provinciae: quaenam illa provincia non exprimitur verbis illius canonis. Graecis notissimum enim tunc temporis id erat. At Ruffinus Praesbyter Aquileiensis, in hujus Canonis expositione nominatim id expressit, et ex mente Canonis, ut AEgypti regimen Alexandrino Episcopo, sic Romano suburbicariarum Ecclesiarum curam et administrationem adtribuit. Vaticanus vero interpres in eodem canone exponendo nusquam Alexandrini Episcopi meminit aut ejus Dioecesios, cujus tamen solius nominatim in Graeco contextu habetur mentio, sed iisdem verbis provinciam Episcopi urbis Romae designat et ostendit, quibus in Graeco Alexandrina vel AEgyptiaca demonstratur. Sic enim loquitur: ut suburbicaria loca et omnem provinciam suam sollicitudine gubernet. In Graecis autem de Alexandrino Episcopo sic habetur, [gap: Greek word(s)] . Ut igitur in Graeco, [gap: Greek word(s)] , referri debet ad provincias quae ibidem praecesserunt [gap: Greek word(s)] , sic in Latinis, verba illa, omnem provinciam suam, referenda omnino sunt ad suburbicaria loca, intra quae scilicet suburbicaria loca omnis provincia urbis Romae Episcopi consistebat, ut Alexandrini intra illas provincias supra memoratas, AEgyptum, Libyen et Pentapolin: nihil clarius aut apertius verbis illis sexti canonis Niceni, quae tamen operire et infuscare conantur qui per ea dolent, et iniquo animo ferunt comparationem institui Romani et Alexandrini Episcoporum. Atqui hactenus illi tantum ibi inter se comparantur, ut eadem potestas et auctoritas in suam Dioecesin Episcopo Alexandrino concedatur, quae antiqua consuetudine Romanae urbis Episcopo in suam sibi specialem erat concessa. Nam et eodem canone sua etiam jura et privilegia eodem more modoque ceteris universae Ecclesiae provinciis servari jubentur, ut pari scilicet jure et potestate ab suis Episcopis administrarentur, qua Romanus et Alexandrinus suas sibi commissas Ecclesias. et provincias curare solerent et gubernare. verba canonis: [gap: Greek word(s)] . Sed major inquiunt, et longe amplior futura fuit Alexandrini Episcopi quam. Romani Dioecesis. Si quidem hujus omnem [gap: Greek word(s)] ex interpretatione. Ruffini accipiamus intra suburbicariarum regionum cancellos fuisse conclusam: quid tum postea, an propterea major et prior Episcopus Alexandrinae. urbis, Episcopo urbis Romanae censendus? hoc illi videntur existimare, sed

frustra. Alexandrinum amplitudo Dioecesis quam procurabat, faciebat magnum: at Romanum longe maximum dominae urbis dignitas cui praesidebat, et primatus Ecclesiae Romanae olim delatus, cum ob illam ipsam aeternae urbis dignitatem, tum ob beati Petri meritum Apostolorum principis, cujus successor erat Episcopus urbis Romae. Hujus principatus beneficio totum orbem sibi, ut suam principis Episcoporum et Episcopi jam universalis Dioecesin subjectum ivit, et eo nomine ac titulo talem sibi non solum in Italiam omnem cujus specialis Primas non erat, sed etiam in reliquas Occidentis provincias potestatem sumpsit, et adrogavit, qualem solent habere finguli Primates vel Patriarchae in suas sibi addictas speciales Dioeceses, et aliquanto etiam majorem, quanto scilicet majus imperium et auctoritas amplior summi Pontificis, et universalis Episcopi, quam specialis Patriarchae vel Primatis. Hanc eamdem et in Orientis quoque partes [gap: Greek word(s)] extendissent, nisi Graeci se opposuissent. Non defuere tamen etiam in Occidente variis temporibus qui huic [gap: Greek word(s)] latius, ut putabant evaganti, et altius quam par erat se extollenti, resistere et frenos injicere tentarent. quo successu, res indicavit. tamen eos tentasse constat. saltem conquesti sunt, qui nihil amplius facere potuerunt. Africanae Ecclesiae patres non unis conciliis sub Aurelio Episcopo Carthaginensi celebratis statuerunt ad transmarina judicia non esse provocandum, hoc est, ad Romana. Africanae Dioeceseos specialem non fuisse Patriarcham Episcopum Romanum, vel inde maximum et validissimum duci queat argumentum, et quod solum sufficere possit, etiam si alia deessent, confutandae ridiculae opinioni, quae totius Occidentis eum olim habitum esse asserit Patriarcham. Nam si Patriarcha fuisset cum Africae, tum reliquarum omnium Occidentis provinciarum, qua fronte, quo colore Africani illi Patres ne ex Africanis provinciis ad Romanam sedem appellaretur sub poena anathematis sancire sustinuissent? semper enim indubitati et minime controversi juris in Ecclesia fuit, ut ad Patriarcham vel Primatem unius cujusque Dioeceseos, ex omni Dioecesi provocaretur, nec usquam extra Dioecesin provocationes reciperentur. Iuxta hanc sormam appellationum in veteri Ecclesia constanter observatam, decreverunt Africani Patres Concilio Milevitano anno Domini CCCCII. sub Aurelio celebrato, et Concilio Carthaginensi anno Domini CCCCIX. sub eodem Aurelio Carthaginensi Episcopo habito, ne ab ullo intra Africam ad communionem susciperetur qui ad transmarina, hoc est, ad Romanam sedem putasset appellandum. Quod prohibere nullo modo poterant, si Africa de speciali Episcopi Romani Dioecesi fuisset. Iure enim ipso et usu appellationum, qui tunc in Ecclesia obtinebat, ad ipsum tanquam Dioeceseos Patriarcham provocatum esset. Non igitur hoc sibi appellationis jus asserebat.

Episcopus urbis Romanae, tanquam speciali Africae Patriarchae, sed tanquam Episcoporum principi, et universali Episcopo, idque obtentu Niceni cujusdam canonis fictitii, quo omnes ex Ecclesia ubique diffusa appellationes sibi decerni intendebat. totam hanc Historiam videre est in corpore canonum Ecclesiae Africanae. Quinetiam in Italia ipse principatum Apostolicae sedis negare, et [gap: Greek word(s)] se dicere sustinuit aliquando Archiepiscopus Ecclesiae Ravennatensis. sed temporibus Leonis secundi, percurrente divali jussione clementissimi principis restituta est Ecclesia Ravennatum sub ordinatione sedis Apostolicae, inquit Anastasius Bibliotecharius in Leone II. ad annum Christi DC. LXXXIII. postea tamen iterum jugum excusserunt, et diu diuque in illa [gap: Greek word(s)] quam vindicarant, permanserunt Archiepiscopi Ravennatenses. quam [gap: Greek word(s)] certum est non usurpasse adversus Romanae urbis Episcopum, tanquam adversus Primatem suum specialem, sed tanquam universalem, et universae Ecclesiae caput. Etenim si tota Italia specialis aliquando Dioecesis fuisset Episcopi Romani, et omnes Italiae Archiepiscopos quasi qui eorum Primas esset vel Patriarcha sibi subjectos habuisset, nunquam Archiepiscopus Ravennae in meditullio Italiae positus, Romam inter Mediolanum collocatus, Romae etiam vicinus, et Romanam provinciam contingens, nunquam, inquam potuisset, nec ausus esset, Patriarchae suo subjectum se negare, et [gap: Greek word(s)] sibi arrogare, praesertim cum Mediolanensis Archiepiscopus et Aquileiensis Praesul, ne Patriarcham eum nunc nominem, longe ab urbe Roma remotiores Patriarcham suum specialem agnoscerent Romanae urbis Episcopum. Res enim exemplo caret, nec unquam in quacunque alia Dioecesi hoc factum vel tentatum etiam legitur, ut aliquis Metropolitanus summum se caput suae Metropoleos esse intenderit Patriarcham autem cui tota Dioecesis pareret in qua illa Metropolis esset constituta, [gap: Greek word(s)] suis fraudaverit, et adversus eum cornua erexerit, et sibi praeesse debere negaverit. Cum igiturspecialis Ravennatensis Ecclesiae Primas non esset Episcopus urbis Romae, nec Primatis jure exceptis suburbicariis regionibus ullam in Italia provinciam regeret, amplissimae illius potestatis qua non solum totam Italiam, sed etiam totum orbem summo cum imperio gubernabat, controversiam ei aliquando facere ausus est Ravennatensis Archiepiscopus, et diu [gap: Greek word(s)] eum non agnovit, et sic ipse [gap: Greek word(s)] factus est, cujus etiam [gap: Greek word(s)] Typum elicuerat ad vitanda scandala sedis Apostoliceae, ut inquit Anastasius in Leone secundo. Haud validissimum, inquies, hoc argumentum? nec ipse valde validum esse dico, verissimum tamen est, ex his quae ante attuli. Nam praeter Romanam provinciam quae quatuor regiones suburbicarias complectatur, et quae ab Episcopo urbis Romae, tanquam urbis Romae Episcopo, hoc est speciali suo Primate regebatur,

cum Italiam, tum ceteras omnes Occidentis Orientisque provincias idem rexit tanquam Princeps Episcoporum, Beati Petri successor, et universalis Episcopus, haud minori cum jure et majore cum imperio quam suam unusquisque Primatum Ecclesiam consuesset, et provinciam. Nec enim minus in illis omnibus Provinciis et toto orbe Christiano, Episcopos ordinandi, deponendique, concilia indicendi, judicia exercendi, jus et licentiam merito successionis Apostolicae Beati Petri Apostolorum coryphaei sibi concessam afferuit, quam in sua Romana provincia. Sed quod hactenus de provincia Romana quatuor suburbicariis regionibus olim comprehensa tam multis verbis et adeo laxa effusaque disputatione docuimus, frustra dictum doctumque est, et incassum a nobis omnis hic labor sumptus, nisi hoc idem ex illa ipsa Vaticana Notitia quae Episcopos Romani Pontificis suffraganeos nulli alii Primati vel Archiepiscopo subjectos continet, confirmatum eamus. Hoc si praestamus, nullus posthac dubitationi locus esse poterit, quin solae provinciae vel regiones suburbicariae omnem olim Episcopi urbis Romae provinciam seu Dioecesin constituerint, et quin illae ipsae suburbicariae fuerint, quas fuisse diximus, et quas apud Ruffinum debere accipi docuimus suburbicariarum Ecclesiarum nomine, et apud Vaticanum interpretem suburbicariorum locorum appellatione. Sic spes est fore ut nobilis illa quaestio tantopere jam ventilataet tanto studio partium, et animorum contentione hactenus agitata, tandem conquiescat, et per nos finem accipiat, si hoc probamus. Et vero probatu nihil facilius. Vaticana igitur illa Notitia tametsi, longo post Ruffini aetatem intervallo, et illo tempore scripta sit, quo nullae amplius in Italia suburbicariae provinciae dicebantur, tam multa tamen, nec illa tantum adumbrata, sed etiam expressa vestigia retinet illius antiquae Romanae provinciae, qualis erat aevo Ruffini, cum intra suburbicarias regiones tota consistebat, ut rem vere aestimanti haud aliter pronuntiare liceat, quam eamdem omnino esse provinciam, quae in illa Notitia Vaticana describitur, et quae a Ruffino suburbicariarum Ecclesiarum appellatione intelligitur. Cum enim in superioribus ostenderim quatuor fuisse provincias suburbicarias, quarum Ecclesiae suburbicariae Ruffino dicantur; nempe istas, Latinam regionem, Valeriam, Tusciam suburbicariam, et Picenum suburbicarium: totidem numero provincias Vaticana Notitia vetus habet, et licet aliis nominibus scriptas et finibus latioribus circumscriptas, tamen easdem, quarum provinciarum Episcopi sub Romano Episcopo erant, et ad concilia Romana veniebant, Prima in ea Notitia memoratur Campania. Campaniam accipere debes Latinam, totam intra centesimum milliarium inclusam, non illam Capuanam et foelicem, cui natura noverca non fuit, sed mater, quae a Ponte Camapano incipiebat, et extra centesimum tota recesserat.

Campaniae enim nomine Latinam omnem regionem recentioies donaverunt, quae ab Ostia Sinuessam usque pertendebat, ut supra docuimus. Omnes autem civitates quas illa Notitia in Campania recenset, in Latina regione sitas fuisse liquet, intra centesimum aburbelapidem positas. Haec igitur una fuerit de suburbicariis quattuor regionibus. Sequuntur in eadem Notitia, Marsi. Marsorum regionem intellige, quae intra Valeriam provinciam suburbicariam tota consistebat. Furcona quoque, cujus Episcopus ibidem primo loco memoratur, Valeriae urbs fuit. Valeriam provinciam a via Valeria denominatam fuisse diximus supra. Valeria autem secundum Strabonem a Tibure incipiens in Marsos ducebat, et Corfinium Pelignorum urbem. Sic Valeria etiam provincia Marsorum regionem intra se cludebat. Sed ne quid sine teste dicamus, testem etiam adducamus. Paulus Diaconus lib. II. de Gestis Langobardorum, cap. XX. de Valeria: Haec habet, inquit, urbes, Tiburim, Carsilos, Reate, Furconam, et Amiternum, regionem que Marsorum, et eorum lacum qui Fucinus appellatur. Marsorum quoque regionem ideo intra Valeriam aestimo computari, quia in Catalogo provinciarum Italiae minime ab antiquis descripta est. Videtur autem de nomine non amplius cognita Valeria provincia eo tempore, quo Notitia illa Vaticana conscripta est, sed penitus, ut apparet, obliteratum tunc erat, et oblivioni traditum Valeriae nomen. Verum de nomine dividia esse non debet, ubi de re constare potest. Haec igitur secunda suburbicaria sit. Ab illo itaque Italiae latere quod ad meridiem, et mare Siculum versus spectat, eosdem, qui antiquitus constituti erant, terminos provincia Romana servabat adhuc infimis illis temporibus, quos et Ruffini aetate observavit, cum centesimus lapis ab urbe, suburbicariarum regionum limes et finis fuit. Post Marsorum regionem, Tusciam exhibet et nominat Notitia, et utramque comprehendit, suburbicariam et annonariam. Ruffini temporibus Romana provincia suburbicariam tantum Tusciam sub se habuit, postea vero procedente tempore, quod omnia mutare consuevit, sublato discrinine annonariae et suburbicariae regionis, etiam in Tusciam, annonariam fines promovit, et sic utraque Tuscia, vel potius integra Tuscia Romanae provinciae attributa est, et adjuncta illa pars quae extra centesimum procurrebat, et annonaria dicebatur. Quod facile factu fuit, immo etiam fieri debuit. Cum nullae enim jam amplius notae essent in Italia suburbicariae et annonariae regiones, nec per ista discrimina distingui posset, aut in duas partes dividi Tuscia, non pars ejus altera, ut olim, sed tota Romanae provinciae jure meritoque adscipta est. Haec tertia est regio suburbicaria provinciae Romanae, quae tamen hac parte, non in iisdem, quibus olim, mansit finibus, sed altera Tuscia, quae olim suburbicaria non erat, ob eam quam dixi rationem adjuncta et ampliata est. Post Tusciam, in eadem Notitia

sequitur Umbria et Marchia. Ex hoc vocabulo Marchiae facile colligitur non admodum vetustam esse Vaticanam illam Notitiam. Cum Langobardis enim aliisque barbaris invectum in Italiam istud verbum, quod frequens est in vetustis legibus Langobardorum, et aliarum barbararum gentium. Marchia vel Marcha apud illos limitem sonabat: hinc Marchiones limitum duces. Marchia igitur pro regione. inde Marchia, et Marchia Anconitana et aliae quaedam in Italia Marchiae, sub Langobardis natae notaeque. Marchiae autem nomine vetus illa Vaticana Notitia utrumque Picenum suburbicarium annonariumque complectitur. Sub ea enim Marchia ibidem omnes fere recensentur civitates provinciae Piceni. At Vmbria nulla etiam quondam inter suburbicarias regiones. nam ab illa Italiae parte statim post Tusciam suburbicariam, intra centesimum sequebatur Picenum suburbicarium, cui conjunctum Picenum annonarium, sed extra centesimum; vicina etiam Umbria, sed haec quoque extra centesimum. Cum igitur aetate Ruffini provincia Romana non ultra Picenum suburbicarium pateret, postea et in Picenum annonarium, et vicinam Umbriam limites suos extendit. postquam scilicet haeduae provinciae Picenum suburbicarium, Picenum annonarium, in unam provinciam sunt redactae, quae Marchia dicta est, barbaro illo saeculo et Langobardico regno, cujus temporibus Notitiam illam conscriptam fuisse nullus dubito. Tunc enim nullum amplius suburbicariarum regionum, quod ad nomen ipsum attinet, vestigium usquam extabat, sed nec provinciae Piceni. Nam utrumque Picenum tunc temporis sub Marchiae nomine comprehendebatur. quod ex illa Notitia, etiamsi aliunde non possemus, certo colligeremus. Atque haec quarta suburbicaria est. Sic latentes in illa Notitia quattuor suburbicarias eruimus et in apertum produximus. Iam satis igitur constat, satis certum est, satis denique comprobatum, quattuor numero fuisse suburbicarias, et intra has omnem Romanae urbis Episcopi constitisse provinciam, jam olim ab initio fundatae Romanae Ecclesiae ad tempora usque Ruffini, quibus postea recentiore seculo tres adjectae; non ut alia foret Romana provincia fecerunt, sed ut fines ampliores et latiores haberet, retento tamen eodem numero provinciarum. Tuscia enim annonaria suburbicariae adjuncta, et pro una provincia numerata est. Sic Picenum annonarium suburbicario adnexum sub nomine Marchiae, provinciam unam constituit, cui et Umbria ut vicina adjuncta est. Haec fuit specialis olim Episcopi Romani Dioecesis: Dioecesin dixi, quia ita etiam dici potest, et recte ab Anonymo appellata est, qui male propterea a censore reprehenditur. Plures enim provincias sub sese habebat illa Provincia Romana. Atqui unicam etiam aliquam provinciam Dioecesin interdum appellarunt. Sic Rhemensis Dioecesis apud Hincmarum, Epist. v. Dilectis fratribus et venerabilibus

Episcopis Rhemorum Dioeceseos. Haec habui quae ad te scriberem super hac de suburbicariis provinciis et Ecclesiis quaestione, ac censura Sirmondi. in qua quaestione explicanda si longior fui quam unius Epistolae angustiae sinebant, non ego sum accusandus, sed res ipsa in causa est, quae paucioribus exponi et enarrari non poterat. Sed sit Epistola, sit libellus, sit liber potius, et quicquid volueris, dum mihi apud te officii obsequiique ratio constet? Nam dum tibi obsequor, an Epistolae leges sequerer, parum curavi. quod si tibi etiam paulo acerbior in castigando Sirmondo fuisse videor, quam modestiae meae tibi cognitae conveniebat, primum cogitare debes, mihi cum censore rem fuisse, qui in iis quae peccarat, non nisi censorie tractari merebatur, ut quemadmodum acerbe ipse et exerte censuram egisset, sic vicissim alios in se acerrimos censores, si quid peccasset, experiretur. Vale et me ama. Ex Museo nostro Kal. Ianuariis CIC. IC. C. XIX.

CLAUDII SALMASII AD AEGIDIUM MENAGIUM EPISTOLA; Super HERODE INFANTICIDA Viri Celeberrimi TRAGOEDIA, ET CENSURA BLASACII.

CL. SALMASIUS AEGIDIO MENAGIO SUO S. D.

PETIISTI a me saepius, Doctissime Menagi, tibi ut significare vellem, quid sentiam de Censura Balsacii tui in Herodem infanticidam, Tragoediam V. CL.; deque hujus ad eam Censuram Animadversione. Utrum nimirum hic recte ab illo reprehensus sit, an ille istum jure remorderit, et Censorem suum merito castigarit. Rem quidem a te peti non magnam, nec nimium difficilem fateor; sed quam ipse negare non possis, invidiosam mihi futuram, si Personam Judicis suscipiam inter ejusmodi partes, quales illi duo Viri memorati sunt. Norunt quippe omnes, eas inter me et Cl. illum V. simultates ab aliquot annis intercessisse, quae vix patiuntur eum pro amico haberi. Rursum ipse scis, et multi non ignorant, ita de me sentire ac loqui Balsacium tuum, ut pro benevolente agnoscere debeam. Vides, cum haec ita sint, duram a te mihi provinciam impositam, qua judicem amicum inter et inimicum sedere me cogis. Quis nisi iniquam, ut tempora sunt ac mores, a tali judice possit expectare sententiam? Nam quis hodie tam aequus rerum arbiter atque aestimator reperiri potest qui sustineat in bona causa Adversario favere, aut in mala velit amicum condemnare? Libentius equidem hoc in me Judicium reciperem, si praeviderem pronuntiari a me oportere, pro eo qui inimici animo adversum me affectus est,

contra illum a quo me amari intelligo. Tum sane magnum ac memorabile nomen ferrem, famamque judicis non ante alias visi, nec auditi, non dubitantis pro aemulo contra fautorem suum stare. Sed cum in contrariam partem, in quam et sponte voluntas inclinaret, rationes etiam ipsae et omnia argumenta me impellant, quale judicium hominum de eo judicio futurum sit, facile perspicis. Nempe ut omnes dicant me occasionem cepisse, non de Quaestione proposita judicandi, sed vindicandi me de inimico a quo multa mala sim perpessus. Ille ipse contra quem pronuntiaturus sum, uno verbo Sententiam sui Judicis refutabit, adversarium in hac causa stetisse, non judicem sedisse, dicendo. Quod et ipse, ut aequiorem et hîc me faciam, recte ab eo objectari posse inficias ire non possum. Cum talem exitum sententiae quam edere paro, futurum pro tua prudentia perspicias, et mihi invidiosum nec amico nostro utilem, etiam puto perspicis in quas me conjicias plagas: inimicum irritavero, amico nostro non prodero: et praeterea, quod pejus est, mali Judicis existimationem retulero. U trumque quidem possem negligere, de bonae conscientiae fiducia securus, et iis rationibus fretus, quae veritatem sententiae meae omnibus approbabunt: verum eo me tempore interpellas quo a libris imparatus, et alio avocatus, et ad iter accinctus, atque hujus itineris occasione hanc Urbem pertransiens, in Bataviam properabundus tendo. Sed cum amicis nihil negare didicerim, dum tibi obsequi studeo, nihil tam molestum est aut arduum, quod non mihi enitendum et evincendum proponam. Utinam tamen voluisset Amicus ille tuus hoc argumentum retractare, causamque ipse fuam agere: quâ enim pollet eruditione et facundia, istud cum summa laude esset exequutus.

Ut clarius omnia, quae ad ejus Adversarium confutandum faciunt dispiciantur ac discutiantur, Status Causae ante omnia ponendus est, quem dissimulare et eludere conatus est Herodianae Tragoediae Auctor, quo censuram Balsacij declinaret, ipsumque suae obnoxium redderet. Haec igitur Quaestio est; An

in Fabula Judaici Argumenti, rem superstitonis Graecanicae ponere potuerit V. Cl., et an per leges Tragoediae hoc illi licitum fuerit. De jure quidem constat, non licere, nec Auctor ipse qui reprehensus est, de eo pugnat: sed de facto agitur, an contra legem Tragicam commiserit, tale quid admiscendo, quod frontibus adversis pugnaret, et Angelos ex Religione Judaica in eadem Scena inducendo cum Eumenidibus sive Furiis, ex Graecanica superstitione. Hoc a se admissum non negat V. Cl.; sed recte a se factum defendit quibus potest coloribus: nam omnia involvit ut se evolvat, definitionibus ineptis, digressionibus ad rem nihil pertinentibus, et originationibus vocum ab Oriente petitis insulsissimis et falsissimis: aquam plane obturbat, ut cameli dum bibere volunt; nam ipse non bibit, ne fundus cum ea conspicuus appareat. Sed ut ad lineam congrediamur, tempus est Causae disceptationem ingredi.

Omnes Gentes inter se differunt, lingua, habitu, moribus, institutis, religione. Unaquaeque gens potest lingua sua alterius gentis res gestas, sive privatim, sive publice referre, in sermone, in historia et in scena; dum in aliis decorum servet, hoc est in habitu, moribus, legibus, judiciorum formis, religionibus, et aliis rebus quae ad ritus proprios patriosque singularum gentium spectant. Nam vox Ritus haec omnia comprehendit. Sumamus ultimum quod de scena diximus, nam de hoc nunc quaeritur. Potest igitur Romanus Auctor suâ linguâ, hoc est Latinâ, in scena sua Fabulam exhibere Graecanicam, sive illa Comoedia sit quae privatorum vitam et actus repraesentet, sive Tragoedia, quae Heroum Regumque fortunas decantet: dum Graecorum hominum habitus et ritus imitetur et reddat. De habitu primum agamus. Graecorum habitus Pallium est. Hinc Fabularum palliatarum nomen, quae pro argumento habent Graecorum, id est pallio utentium hominum, vitam et gesta describere, atque in Theatro exhibere spectandas Romanis hominibus. Si Graeci quorum Personae in iis Fabulis ostenduntur, togati inducerentur, vitium esset maximum, et error non ferendus

Auctoris, Actorisve. Nec minus ab illo peccaretur, si in argumenti Romani Dramate Actores introducerentur palliati non togati. Nam toga propria Romanorum vestis. Inde Togatarum et Palliatarum discrimen. Nam Togatae sunt, ut recte definiunt Grammatici, quae scribuntur secundum habitus et ritus Togatorum, id est Romanorum. Ergo et Palliatae sunt, quae similiter scribuntur secundum habitus et ritus hominum Palliatorum, id est Graecorum. Quod et in aliis custodiendum est, ut unaquaeque Natio, quando Scenam ingreditur repraesentanda Spectatoribus, induta sui moris vestibus exhibeatur: Judaei, Judaico more vestiti; Persae, Persico; AEgyptii, suo. De Habitu igitur haec prior decori obseruatio. De Ritibus secunda. Rituum nomine Veteres intellexere mores, instituta, consuetudines, leges, judiciorum formas et nomina, cerimonias Religionis, et alia quaecumque Gentem unam ab altera distinguunt. Frustra autem observatur decorum in habitu, nisi etiam in ritibus teneatur. Nam et his non minus quam vestitu gens a gente dissonat et discrepat. Si AEgyptii hominis aut Judaei cadaver in scena ustulandum proponeretur, in decorum peccaretur, quia Judaei et AEgyptii cadavera cremare non solent; sed integra aromatibus condire et servare. E contrario qui Romani vel Graeci hominis corpus in scena odoribus aut bitumine medicatum narraret, contra leges Theatri faceret, quae decorum in ritibus custodiendum praecipiunt. Areopagus vix locum habet in alia Graeca Fabula, nisi Attica; multo minus in Romana habeat. Non hîc decorum servavit Plautus, cum in Amphitryone Tresviros nominavit. Inter ritus qui servandi sunt, et suis quique gentibus reddendi, praecipua est Religio. Nulla res est quae gentes a gentibus tanto discrimine dispescat: ne habitum quidem excipio. Nam saepe fit, ut aliqua gens alterius gentis vestitum assumat suo deposito. Nihil est quod facilius mutetur. Romanos penulatos pro togatis sub Augusto videre licuit. Ad alios etjam habitus postea desciverunt, et birros acceperunt. Religio vix exuitur, et constantius quam vestis retinetur, atque obstinatius

defenditur. Nulla igitur notabilior differentia quâ Natio a Natione discernatur. Praecipue igitur [gap: Greek word(s)] in hoc Religionis negotio servari oportet, ut unaquaeque Natio cum sua Religione spectanda exhibeatur. Religio consistit in Deorum cultu. Suo quaeque gens ritu numina colit, aliae plura, aliae unum. Judaei in his, et aliquando soli. Quae plures Deos agnoscunt plurimae gentes fuere, et fere omnes, exceptâ Judaeâ. Hae quoque inter se diversae colendi modo, et Numinum genere, atque appellatione. Sed maximum discrimen numerus fecit, et singularitas, inter illas quae unum, quae plures Deos habuere. In genere Deorum apud eos populos quibus plures numero culti, etiam non parvum extitit discerniculum. Quatuor olim gentes nobilissimae utriusque discriminis genere divisae inter se fuerunt, Graeca, Romana, AEgyptiaca, et Judaea. Graeca et Romana magis inter se conspirarunt; quia Romani a Graecis orti, et sacra Deosque ab auctoribus suis acceperunt. Nonnulla tamen et inter eos notata est differentia. Nam et Romani ab aliis quam a Graecis, ut gens superstitiosa suit et cultui Numinum addicta, cerimonias varias mutuata est; ut ab Etruscis, et aliis vicinis populis. Multos etiam ipsa invenit ac pinxit. Ita plures Deos habuit, qui Graecis noti non fuerunt: nec omnes quos Graecia venerata est, colere ipsa et adorare instituit. Non omnes igitur Dii Graecorum in Togatis Fabulis consistere debuerunt, nec omnes Romanorum in Palliatis. Quos communes inter se habuerunt, aeque in Togatas ac Palliatas admitti potuerunt. Qui peculiares utriusque gentis, in alteram introduci, ab altera excludi decuit. Eadem nomina sunt ac numina, [gap: Greek word(s)] Graecis, et Iupiter Romanis. Nam et horum numen a Graeco cum ipso nomine. Ex composito quippe [gap: Greek word(s)] factus Iupiter. Iuno eadem quoque cum [gap: Greek word(s)] Graecorum. Sed alio nomine Aeolibus dicta [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] autem est uxor [gap: Greek word(s)] , Jovis, qui [gap: Greek word(s)] a Doribus dicitur; [gap: Greek word(s)] : inde AEtolis [gap: Greek word(s)] ; Romani inde suum procuderunt Janum, quem cum Jove eundem esse ex Antiquis asserit Augustinus. [gap: Greek word(s)] , Ianus:

[gap: Greek word(s)] , jugum. [gap: Greek word(s)] AEolice, Iovis. Nam ita etiam declinatur veteribus Romanis; hic Jovis hujus Jovis. Verum de his alibi. Tametsi autem Ceres aliud nomen sit quam [gap: Greek word(s)] ; idem tamen numen est, hoc nomine apud Graecos cultum, illo apud Romanos. Nam Cereris colendae ritus ac cerimonias a Graecis accepere Romani, ut et aliorum plurium. At in Palliata contra decorum Iunonem Lucinam invocari a pariente facit Terentius. Hoc officium et hanc potestatem apud Graecos non Juno sortita est, sed Diana. Notatque Donatus, apud Menandrum Dianam esse quae invocatur a parturiente. Junoni hoc dederunt Romani cognomento Lucinae, quia in lucem foetus producat. Habuere et Nixos Deos, vel Nixios partionis praesides, quia nituntur in pariendo puerperae: Nititur et qui ventrem exonerat, unde nitentis vultus apud Suetonium, id est, cum labore cacantis. Insinitos habuere Deos Romani, quos Palliata repudiat, quia sunt Romanorum proprii, et ab ipsis facti, non a Graecis accepti nec expressi. Nocturnum in his praeter decorum nominavit in Amphitryone Plautus. Hujus generis sunt Murcia Dea segnium, Limus curator obliquitatum, Limentinus qui custodiam Liminis gerit, Puta quae praeest putationibus arborum, quae praesto est rebus petendis Peta. Libens omitto obscaenitatum praesides Deos a rebus quas procurant turpiter nuncupatos Mutunum atque Tutinum, Premam, Pertundam et Persicam. Innumerae talium Numinum appellationes Romanis peculiares peti possunt ex Cicerone, Arnobio, Lactantio, et Augustino de Civitate Dei; quibus omnibus qui locum assignaret Poeta in Fabula Graecanici Argumenti, non officium suum faceret, nec decori regulam teneret. Habent et suos Graeci Romanis non minus nomine quam cultu incognitos, quos eadem decori servandi norma a Fabulis Latinis et Togatis excludit. Consentes Dii et Romanorum proprii, quos ab Etruscis acceperunt, in Palliata vix nominandi: Indidem sunt et Novensiles, et alii plures. Non enim contenti, ut jam dixi, Numina ab aliis gentibus mutuari Romani, et ipsi

infinitos de suo fecerunt, vitia et virtutes consecrando, et affectus ac varios vitae humanae actus partim honestos partim etjam turpes et obscaenos. Deorum itaque pluralitate hae duae Gentes plurimum inter se convenerunt, Romani et Graeci: etjam plurium similitudine, quos communes habent, sono dispares, caetera eosdem. Deorum porro genere et qualitate, quae et ipsa plures habuit, maxime ab aliis distabat. AEgyptiaca gens. Ut quosdam habuere significatione et re cum Graecis pene eosdem, ut Osirim cum Baccho, Isidem cum Cerere, Serapidem cum Plutone, non tamen temere in Comoediam Graecam nomina [gap: Greek word(s)] , aut [gap: Greek word(s)] , aut [gap: Greek word(s)] Graecus Poeta induxisset. E converso, si quis ab AEgypto argumentum Fabulae petiisset auctor, vix pro Osiride [gap: Greek word(s)] nominasset, pro Iside [gap: Greek word(s)] , et pro Serapide [gap: Greek word(s)] Si Isidis et Osiridis et Serapidis Numina in Graeca Comoedia vel Tragoedia locum ex decoro non inveniunt, multominus caepae et allia, crocodili, et aspides, feles et ichneumones cum ipso Canobo, in scenam Graecam pro Diis et Numinibus Graecis introducti fuissent. A tribus his Nationibus supra memoratis, Graeca, Romana, et AEgyptiaca, immane quantum discrepabat Judaea gens. Nullum eorum Numinum quae ab illis tribus Nationibus culta sunt, nec cognovit, nec venerata est. Ab omni imaginum, simulacroram, et idolorum adoratione quam longissime semper abstitit. Unius Dei ac veri cultum tenuit, caeteris omnibus gentibus incognitum ac revera [gap: Greek word(s)] dicendum. Nam certe [gap: Greek word(s)] fuit omnibus populis terrae, praeterquam solis Judaeis. Ut e contrario omnium orbis gentium numina Judaeis [gap: Greek word(s)] extitere, praeter unum illum Deum quem ab ipso edocti, sicut is ab illis se coli voluit, coluerunt. Quemadmodum ergo Judaei nulla Gentium Numina admiserunt, nulla eorum simulacra aut cujuscumque rei habuerunt; ita profecto insaniret, et contra leges decori immaniter peccaret, qui aliquid eis tribueret, quod non secundum ritus Judaicos procederet. Quid autem tam alienum ab illorum Ritibus ac Religione

fingi, potuit quam Eumenides et Erinnyas, in eorum Theatrum inferre cum Angelis simul spectandas? Angeli ipsorum sunt [gap: Greek word(s)] sive [gap: Greek word(s)] Graecorum. An non hoc est Graecorum superstitionem et [gap: Greek word(s)] , a qua longissime semper abfuerunt Judaei, miscere cum Religione unius Dei qui ab his colebatur? Hoc tamen commisit V. Cl. in Herode infanticida. Quae Tragoedia cum ex Judaeis constet, et Argumentum mere Judaicum tradat, et in Scena agatur Hierosolymitana, qua mente aut quo colore potuit Eumenides e media Graecorum superstitione arcescere quas in hoc Drama inveheret? Ex Inferis excitantur: et Inferi illi sunt Graecorum, non Judaeorum. Nam Judaeorum Inferi Furiis carent. ipsa Mariamne uxor quondam Herodis, ab Inferis eas evocat Judaicis, immo et secum eas in scenam ducit. Ergo in iisdem Inferis anima Mariamnae cum Eumenidibus manebat. Quod an possit ex opinione Judaeorum consistere nescio. Viderint eruditiores. Atque ut scias Inferos illos esse Graecorum,

At Styx, ut et Acheron, qui ibidem nominatur, flumina sunt Inferorum Gentilium, atque [gap: Greek word(s)] , non Judaicorum. Nam ut Paradisus Judaeorum longe diversus est ab Elysiis campis Graecorum, ita Inferi istorum ab illorum Inferno plurimum distant. Paradisus Hebraeorum nullam habet myrteam sylvam, ut habuere Elysii Graecorum campi, sub cujus umbra amantes juncti, prioris vitae qualem apud superos egerant ludos et amoenitates deliciasque exercebant. Nihil tale in sinu Abrahami, nec in Paradiso Hebraico celebrabatur. In Graeco Argumento Paradisum aut sinum Abrahami nominare, aut pro campis Elysiis commemorare, summa ut puto decori esset negligentia. An minus foret si in Argumento Judaico, Elysii campi et mystica amantium sylva recenserentur? An de Inferis aliquid secus erit? certe Inferi Judaici ab Inferis Graecorum non minus differunt, quam hortus Elysius ab illorum Paradiso distat. Poenae

etiam multum diversae, quibus nocentes in his et in illis torquentur et cruciantur. Graecorum Orcus habet etiam sua Numina, quae in subterranea illa loca imperium sortito acceperunt, secundum Gentium fabulas Plutonem et Proserpinam, et cum his Erinnyes, quae Deae habitae sunt et ipsae, nec minima pars fuere illius imperii Plutonici et Manium habitaculi. Nam et sontes animas ibi serpentibus et tortore flagello puniunt, et inde saepe evocatae exeunt ad furiandos qui apud Superos adhuc morantur, criminum variorum sibi conscios, ut in hac Tragoedia faciunt, et in multis olim fecerunt quae scriptae sunt a Poetis gentilibus Argumentum gentile tractantibus. Qui Eumenidas in Hebraicam Scenam introduxit, potuit et Plutonem, et Proserpinam, Cerberumque, et Charontem, AEacum, Minoem et Rhadamanthum, totumque Orcini thesauri Choragium simul in eandem Scenam introducere. Non enim video cur magis ab illis Inferis Minos et. AEacus Judices reorum abesse queant, quam Furiae scelerum ibidem vindices. Si deitates istae ibi sunt inferiores, cur superiores adesse non possunt, quae Regno Infernali praesunt, Pluto cum Proserpina conjuge? Eumenides certe eorum filiae creditae. Eodem addantur et Hecate triformis, et umbrae pallentes Erebi, et omnis Manium populus inanis, qui sicut umbrae volitant, uno Tiresia excepto, qui solus inter umbras sapit. Sane et Mariamne Herodis, una illarum umbrarum ad Superos cum Furiis redit, ut Herodem maritum dementet. Quae omnia an sapiant Judaicam de Inferis opinionem, ut redolent Graecanicam credulitatem, viderint qui doctiores videri volunt. Alia etiam ratione ducti videre possumus an conveniant Graecae Eumenides cum Judaici Dramatis argumento et instrumento. Angelus ibi [gap: Greek word(s)] , et primum Actum inchoat. Potest et Angelus in Dramate Palliato Prologum proloqui? Quidni? Si Eumenides quae Graecae sunt, Personae sunt Iudaici Dramatis; an non et Angelus qui Hebraeus est, possit esse Persona Graecanicae Fabulae? Si haec duo junguntur in eodem Dramate Hebraico, possunt etiam recte et ex decoro in uno Dramate

Graecanico suas partes agere. Quid diceret V. Cl. si apud Auctorem aliquem novitium in Fabula Graeca Angelum, qualem Hebraei, et ab Hebraeis Christiani credunt, [gap: Greek word(s)] videret, aut in alio Actu prodeuntem? Sane rideret, aut exsibilaret. Cur nos eum non explodimus, cum Tisiphonem comitatam suis sororibus, ab Inferis Judaeorum evocat et excitat, ut Herodem Judaeorum Tetrarcham ad insaniam adigat? Sane [gap: Greek word(s)] in Graecis Dramatibus saepe occurrit; sed non Angelus est Judaicus, cum minister sit et nuncius ex mortali stirpe, qui Dominis suis, aut his quorum interest, quod vidit enarrat. Potest, si credimus Viro Clariss, et Iris si forte Graecorum quae Deorum Dearumque interpres ac nuncia habetur, in Tragoediam Hebraicam e coelo Gentilium demitti. Ratio est, quia Iris [gap: Greek word(s)] intelligitur, qua voce et Graeci utuntur, Praeterea Hebraeis [gap: Hebrew words] Ir est Angelus aut custos, et inde [gap: Greek word(s)] . Postremo Joannes in Apocalypsi [gap: Greek word(s)] nominatim meminit: [gap: Greek word(s)] . Atqui [gap: Greek word(s)] , ô bone, non coeli internunciam, nec Deam ibi significat, sed pro arcu coelesti ponitur. At, inquis, poterat arcum dixisse. Quomodo arcum? Quasi [gap: Greek word(s)] Graecis etiam qui pedestri sermone scripserunt, etiam Philosophis qui de ejus natura tractant, aliud sit quam arcus? Non sane alio nomine utuntur ad eam speciem [gap: Greek word(s)] designandam. Graeci recentiores etiam [gap: Greek word(s)] appellarunt a forma; sed non veteres, nec melioris aevi Auctores, quibus passim [gap: Greek word(s)] appellatur. Hos imitatur Auctor Apocalypseos, quia non aliter ejus aevo homines Graeci loque bantur. Enim vero, aut ego valde fallor, aut haec mirum in modum absurda sunt. Catholicâ Regulâ quod scripsit ita excusare conatur: Tragicum, cum scribit, aut accipere aut fingere Personas. Certe hoc verum, sed nec illud minus, sive accipiat, sive singat, secundum ritus gentis cujus Fabula est, debere accipi aut fingi. At in Herode non ficta, sed accepta a Tragico Persona Tisiphones et sororum ejus. Unde accepit? A Graecis, ut Judaici Dramatis esset Persona. Talis igitur accepta qualis habetur apud Graecos. et creditur, ac vulgo in Scenam apud illos produci

solita est. Nemo autem ignorat apud Graecos Poetas, Tisiphonem cum suis sororibus in numero ac censu Dearum haberi. Tales ergo et in Scenam productae sunt ab Auctore Herodis Infanticidae. Et Deas credi porro necesse est, quae immortales, quae Inferorum incolae, quae scelerum vindices censentur, quae potestatem habent hominum dementandorum, quae facibus armatae et anguibus veniunt, quae umbras secum ducunt, et vultus sepulcro erutos Herodi spectandos objiciunt. Haec omnia apud illum Furiae illae faciunt, quae non possent absque potestate qualis Diis Gentilium toties tribuitur: Affectus hoc non praestant. Praeterea affectus intra nos sunt, et ex nobis: Furiae illae extrinsecus veniunt ab Inferis excitatae, ubi sedes habere putantur. Personarum instar in Tragoedia accipiunt, ambulant, loquuntur, quod sui muneris est agunt, ubi peregere, ut aliae Personae recedunt. Caeterum V. Cl. tum se praeclare putat defendisse quod peccavit Eumenides Gentilitatis Deas in Scenam Judaicam introducendo, si definiat Furias, animum ex conscientia commissi sceleris afflictum et turbatum. Vnde, inquit, et divinitus a Gracis Furia [gap: Greek word(s)] , mens turbata aut distractahic affectus eleganter dictus. Haud scio quam divinitus a Graecis nomen [gap: Greek word(s)] sit impositum; sed illud teneo, nusquam a Graecis [gap: Greek word(s)] pro animo turbato et afflicto usurpari. [gap: Greek word(s)] quippe illis sunt quae animos terrificant ac turbant, non animum turbatum significant. Ne animus quidem turbatus idem videri potest, cum illo affectu de quo intelligit. Effectus potius est illius affectûs. Ira affectus est, irâ conturbatus animus illius irae effectus. Atque ita de caeteris. At [gap: Greek word(s)] , ne affectus quidem est, ut a Poetis accipitur cum Personam in Tragico Dramate facit; sed vis major ac divina, quae affectum illum concitat atque animum turbat. Hinc [gap: Greek word(s)] illa sive turbatio mentis quam [gap: Greek word(s)] injecere, [gap: Greek word(s)] in Oreste Euripidis dicitur. Ergo [gap: Greek word(s)] quae illud [gap: Greek word(s)] animo Orestis objecerunt. Furias quales introduxit, animum turbatum iste definivit. Videamus an haec Definitio quadret in rem ipsam, qualis ab ipso proposita est.

An Tisiphone qualis ab eo inducitur sororibus suis comitata, hoc est Megaera et Alecto, in scenam prodiens, ut ostendat Herodi spectra eorum quos occiderat, pro animo turbato possit in telligi. Tres ergo animi turbati simul in scenam veniunt. Nam tres sorores ibidem Furiae producuntur, Tisiphone, Megaera, Alecto; sic totidem animi turbati censendi. Atqui unus tantum erat turbandus, Herodis. Et Furiae illae sunt quae illum turbandum suscipiunt. Non ergo idem animus turbatus, cum Furia quae illum turbat. Alioquin causa cum effectu unam et eandem rem constituere viderentur. Quinimmo Tisiphone sororibus suis quod agant assignat, postquam sibi suum sumpsit opus. Megaerae dat ut ducat umbras ab Inferis excitatas; Alectoni ut temperet erutos vultus sepulcro Herodi pro spectris in tentandos; ipsa vero sui muneris esse vult, facibus ora Herodis spargere, et hydris sibilantibus mentem attonito excutere. An haec Definitioni quae superius allata est conveniant, velim me doceri: nec enim dispicio quomodo quae turbant et qui turbatur, idem videri queant. Erinnyes turbant, animus Herodis turbatur. Nec ergo Erynnis aut Furia definiri potest animus turbatus. Adjiciunt in Definitione, ex conscientia sceleris commissi. Conscientia interna est; Furia autem illa quae Herodis animum turbare inducitur, externa, et extrinsecus adveniens, instructa etiam terriculamentis externis ad turbandam mentem idoneis, ut facibus et serpentibus. Enimvero qui nomina gentilium [gap: Greek word(s)] voluere, nihil aliud esse Furias ab illis confictas dixere praeter tres affectus qui in omnia facinora praecipites agunt homines, iram, cupiditatem, ac libidinem. Quae sententia Lactantii est, diversa utique ab illorum opinione qui Furias illas intra nos ipsos collocant, scelerum quas commiserimus vindices, et conscientiae carnifices. Hi sunt nimirum qui ajunt, suam quemque fraudem, suum scelus, suum facinus, suam audaciam de sua sanitate ac mente deturbare, et has esse impiorum furias ac faces. Et revera intus sunt, et in conscientia ipsa ex sceleris commissi memoria quae semper animo occursat, faces

illae et hydri ultricium Dearum. Et recte fateor a Philosophis melioribus ac Christianis hujusmodi gentium falsas divinitates ita explicari. Sed haec nihil ad rem de qua nunc agimus. Hi enim non solum Furias, sed alia omnia Gentilitatis Numina divinitate sua exuerunt, per veras allegorias et interpretationes ad veram causam et originem principiumque suum ea revocando. Ita Cicero negavit Deos Deasve esse, Spem, Concordiam, Honorem, Mentem, Fidem, Virtutem, Salutem, et alia hujusmodi quibus aras et simulacra Romani tanquam Diis statuebant: Amor etiam affectus est, cum matre sua libidinis praeside Venere, allegorice sumptus. Si quis Deum faceret, ut Antiquitas credidit, et cum Venere genitrice induceret in Theatrum Judaicum, ut Eumenides introductae sunt a V. Cl., idololatriae notam Hebraeis adspergeret et contra decorum peccaret. Venus ex Consentibus Diis fuit, ac praecipuis qui duodenum numerum constituebant. Haec tamen non magis Dea censita est ab illis qui divinitatem omnem abrogant Diis Gentilium, quam natus ejus Amor Deus est. Frustra ergo Tragicus noster, ut Eumenidas Deas non fuiffe nobis probet, Theologiam dividit in Consentes Deos, et caeteros quorum numerus iniri non poterat. Vult ergo ex eo solos Consentes Deos pro genuinis habitos ac veris; reliquos omnes tantum [gap: Greek word(s)] fuisse, qui in animo tantum consisterent. Inter hos ergo constitisse in animo solo censet Eumenidas, et proinde non pro Deabus habitas. Nec ergo se peccasse, nec idololatras Judaeos exhibuisse, Inferis eorum Eumenidas inserendo. Quasi vero si ad obrussam veritatis res exigatur, magis germani Dii fuerint Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars, Mercurius, Jovis, Neptunus, Vulcanus, Apollo, qui Dii omnes Consentes sunt; quam reliqui omnes qui in eo censu ac numero non reponuntur? Non latet doctos, quomodo Antiqui etiam Gentilium, ne Christianos dicam, omnes istos Consentes per allegoriarum saccum transmiserint, et eliquatos omni divinitate spoliarint. Ignem, aerem, terram, bellum, scientiam, libidinem, lucrum, potestatem,

musicam, fruges, venationem interpretando nomina illa Deorum qui pro numinibus culti fuerunt. Videtur tamen innuere noster Tragicus, solos illos Deos qui Consentes vocabantur, in veritate extitisse, reliquos ab illo numero exclusos tantum [gap: Greek word(s)] fuisse, et in solo animo constitisse, extra hunc ne quidem extitisse. Video jam quo tendat, et ad quem scopum arcum dirigat. Ab illis [gap: Greek word(s)] Diis, quos in animo consistere ait, [gap: Greek word(s)] in Scenam deducit. Ab illis igitur omnibus Diis [gap: Greek word(s)] totidem in Scena [gap: Greek word(s)] fieri posse existimat, quae sine crimine idololatriae tam in Judaico quam in Christiano Dramate partes suas agere, personam sustinere, et locum tueri poslint. Eumenides ergo quae in Consentium Deorum numero non fuerunt, in censum referendae sunt [gap: Greek word(s)] , ac proinde cum decoro venire possunt in Theatrum Judaicum sine suspicione vel crimine Gentilis idololatriae, immo vel Christianum. Hanc illi mentem fuisse cum illa scriberet, si quid mentis habeo, facile video. Quae tamen ridicula sunt, et absurda. Primum Consentes illi Dii ab Etruscis, nec nomen eorum Graecis cognitum fuit. Totidem tamen Deos majorum gentium agnovere Graeci quot habentur in numero ac censu Consentium apud Romanos et Etruscos. Sed Dii illi majorum gentium non minus in animo consistebant, quam illi minutuli ac patellarii Dii quos [gap: Greek word(s)] nominat, et extra animum substitisse negat. An, quaeso te, extra animum uspiam fuere, et constitere quos a numero Consentium segregat? Quippe, inquit, quae in animo consistunt, extra hunc nesunt quidem: ideoque multo minus Dii sunt: Dii enim ex opinione eorum sunt a quibus coluntur. Haec non minus in Consentes Deos conveniunt, quam in eos qui Consentes non sunt. Et tamen de solis qui non continentur Consentium appellatione, sed [gap: Greek word(s)] vocantur, ea usurpat. At quis nescit omnes Deos falsos qui a gentibus culti sunt, ex opinione colentium esse? Quod solos [gap: Greek word(s)] in animo ait consistere, hoc etiam falsum. Nam et Deus unus et verus Judaeorum, qui existit, etiam in animo consistit. De [gap: Greek word(s)] suis, qui eos nobis tradidere Philosophi

Platonici, non minus et eorum existentiam praedicant quam Consentium, sed sola mente et animo comprehendi et intelligi eos posse perhibent. Et sic accipiendam plane liquet appellationem [gap: Greek word(s)] . Non quod in animo consistant solo, extra hunc autem nihil sint; sed quod cum revera existant, intellectu solo percipiantur non sensibus. Atque hac plane ratione [gap: Greek word(s)] distinguuntur [gap: Greek word(s)] ; Dii qui intellectu percipiuntur, a sensibilibus sive visibilibus qui etiam sensuum ope cognoscuntur. Ineptam porro et ridiculam instituit Theologiae divisionem V. Cl. in Consentes et [gap: Greek word(s)] , ex Graeca nempe ac Latina Theologia mixtam. Quod haud minus inscite ab illo factum, quam cum Angelum Judaeorum et Tisiphonem Graecorum in eodem Dramate composuit. Consentes Dii a Romanis et Etruscis; [gap: Greek word(s)] a Platonicis proditi. Si [gap: Greek word(s)] opponuntur Consentibus, oportet Consentes fuisse [gap: Greek word(s)] . Nam hanc divisionem prorsus agnoscit Theologia Graeca, [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] . Et sane in omnibus ferme rebus [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] opponi solent; quod sensibus comprehenditur, et quod intellectu solo capitur. Quis vero illum docuit Consentes Deos fuisse [gap: Greek word(s)] ? Ita necesse est fuisse ut recte opponantur [gap: Greek word(s)] . Ecce autem Philosophus Platonicus, qui in libello de Deo Socratis, Deos Consentes [gap: Greek word(s)] facit. Consentes quidem non nominat, sed duobus iisdem versibus eorum nomina complectitur numinum quae pro [gap: Greek word(s)] nobis tradit Apulejus, quos ad designandos Consentes attulit V. Cl. Apuleii haec verba sunt, quibus Deorum censum in visibiles, hi sunt Graecorum [gap: Greek word(s)] et intelligibiles, qui sunt [gap: Greek word(s)] , dividit: Nam proinde ut majestas postulabat, Diis immortalibus coelum dicavit, quos quidem Deos coelites partim visu usurpamus, partim intellectu vestigamus. Explicat deinde qui sint visibiles sive [gap: Greek word(s)] Dii. Coeli sidera nominat, Solem, Lunam, caeterosquo planetas et totam astricam paraturam, ut duodecim signa et alia: In eodem, inquit, visibilium Deorum numero, coetera quoque sidera, qui cum Platone sentis, locato: Arcturum, Geminos, Leonem, aliosque itidem radiantes

Deos, quibus coelum comptum et coronatum suda tempestate visimus: pictis noctibus severa gratia, torvo decore: suspicientes in hoc perfectissimo mundi, ut ait Ennius, clypeo miris fulgoribus variata coelamina. Haec de visibilibus sive [gap: Greek word(s)] ex Platonis sententia. Mox addit de [gap: Greek word(s)] qui solo intellectu concipiuntur, non etiam videntur: Est aliud genus Deorum quod natura visibus nostris denegavit, nec non tamen intellectu eos rimabundi contemplamur, acie mentis acrius contemplantes, quorum in numero sunt illi duodecim numero, situ nominum in duos versus ab Ennio coarctati:

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,
Mercurius, Jovis, Neptunus, Vulcanus, Apollo,

caeterique id genus, quorum nomina quidem sunt nostris auribus jamdiu cognita, potentiae vero animis conjectatae, per varias utilitates invita agenda animadversae in iis rebus quas eorum singuli curant. Duodecim Dii ab Ennio in duos versus coarctati, illi ipsi sunt quos V. Cl. Consentium Deorum nomine nobis exhibuit, quosque [gap: Greek word(s)] Deorum classi adscribit. Certe opponit [gap: Greek word(s)] , a quibus eos diversos facit, cum hos ipsos Apulejus Platonicus numero [gap: Greek word(s)] adgregavit, ut et caeteros quorum nomina auribus cognita sunt, potentiae vero animis conjectantur, per varias utilitates animadversae quas societati humanae commodarunt, inventis rebus ad vitam agendam necessariis. In his ergo et Bacchus est vitis repertor, nomine noto, numine incognito: sed ob beneficium rei ab illo inventae et hominum usibus traditae, intellecto. Item AEsculapius Medicinae inventor. Quoscumque alios praeterea Deos propter hanc eandem rationem coelo donavit pagana Antiquitas, prorsum liquet, eos [gap: Greek word(s)] coetui esse adnumerandos. Qui apud Poetam dicit,

dextram suam telumque pro Diis habet, et quidem visibilibus, quos tamen ex Definitione Viri Clariss. [gap: Greek word(s)] licet existimare: siquidem tales explicat qui in animo consistunt, extra animum

nihil sunt, et ex opinione eorum qui eos credunt, sunt id quod sunt. Certe ille Mezentius nullos alios Deos esse putabat, nullos colebat praeter dextram suam, et telum quod vibrabat. Hic [gap: Greek word(s)] illi [gap: Greek word(s)] simul et [gap: Greek word(s)] : quod est ridiculum. Nec enim ea fuit Gentium de Diis suis opinio, ut crederent in animo solo colentium eos consistere, extra animum nihil esse. Eos quidem vere existere existimabant, sed solo mentis intellectu concipi percipique; eos saltem quos a visibilium numero secludebant, sic dictorum quod etiam poterant visu usurpari. Addit V. Cl. Quemadmodum unus verusque ut revera est, quod quattuor in lingua sacra litterae designant, ita non minus ubique est, quam creditur. Hoc differre ait verum et unum Deum Judaeorum a Diis gentium [gap: Greek word(s)] , quod illi in animo tantum et opinione credentium consisterent, extra animum colentis nusquam essent. Et haec quidem vera; sed, ut nos recte sentimus, aliter opinati sunt veteres Philosophi, qui [gap: Greek word(s)] tradiderunt. Non minus quippe eos extra animum esse crediderunt quam in animo. Sed [gap: Greek word(s)] appellarunt, ut Apulejus scribit, quod sola mente eorum numen comprehenderetur, potentia vero intelligeretur ex iis rebus quas humanis usibus necessarias invenissent ac prodidissent. Sed in illis duodecim Diis quos duobus versibus Ennius complexus fuerat, et quos Consentes V. Cl. appellat, et intelligibilibus Diis opponit, [gap: Greek word(s)] vero facit Apulejus, septem erant qui debent accenseri numero visibilium Deorum, si pro Planetis, ut par est eos accipi, intelligantur. Nam Saturnus, Juppiter, Mars, Sol vel Apollo, Mercurius, Venus, et Diana sive Luna, inter [gap: Greek word(s)] recensentur, cum sidera sunt, quia videntur; extra visibilium numerum in censum intelligibilium rediguntur, cum spectantur ut Dii nihil commune cum Planetis habentes, sed per se suopte numine subsistentes, quales finxit gentilitas. Qua in parte diversa est Theologia Philosophorum, ab ea opinione quam de Diis suis habuit vita communis. Duodecim illi Dii Enniano, Disticho inclusi, [gap: Greek word(s)] sunt secundum Gentium credulitatem, [gap: Greek word(s)] vero magnam partem

sunt ac visibiles juxta Platonicos, immo omnes quos et [gap: Greek word(s)] nomine donarunt, ac per sphaeras suas visundos et cognoscendos dederunt. Septem quidem ex his qui Planetae [gap: Greek word(s)] sunt, in sphaeris propriis singuli fixi inerrabant: reliqui tamen haud minus suas sphaeras habere crediti, per quas et noscitabantur. Sallustius cap. VI. [gap: Greek word(s)] . Saturnum autem inter illos duodecim non numerarunt, quia sphaeram ejus Cereri dederunt. Nec sane in Disticho Enniano locum habet Saturnus, nec inter [gap: Greek word(s)] Deos Platonicorum adscribitur. Minervam autem pro aethere interpretantur, et Cererem, ut dixi, in orbe Saturni collocant. Idem Sallustius sphaeram duodecim illorum Deorum in superiores et inferiores dividit. Sex superiores ponit Jovis, Martis, Apollinis, Mercurii, Veneris, Dianae quibus adnumeranda Saturni, quae communis est et Cereris item aether, qui Minervae adsignatur. Reliquae quattuor inferiores ab eo censentur; Terra Vestae, Aqua Neptuni, Ignis Vulcani, Aer Junonis [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)] . Hae decem sphaerae sunt, restant duae Saturni et AEtheris; hanc occupabat Minerva, illam Ceres. Idem Sallustius: [gap: Greek word(s)] . Sphaeras quoque eorum visibus licet usurpare, Vestoe terram, Neptuni aquam, Junonis aerem, Vulcani ignem: sex autem superiores illorum Deorum quibus de more assignantur; quandoquidem Apollinem et Dianam pro Sole et Luna accipi par est. At Saturni sphaera Cereri adjudicanda est, AEtheris Minervae. Coelum vero in Commune omnibus datur. Ordines igitur ac potentiae, sphaeraque duodecim Deorum hoc modo explicantur, et decant antur. Hac ratione exposita duodecim illorum Deorum nomina quae pro intelligibilibus Apulejus nobis tradidit, in visibilium classem erunt reducenda. Et sane ita [gap: Greek word(s)] illos Deos Platonica sententia

existimasse videtur, ut plane [gap: Greek word(s)] eos distinxerit. Divinitatis quippe censum universum Philosophi illi divisere in [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] in intelligibiles, intellectuales, extramundanos, et intramundanos. Intramundani au tem illis sunt, duodecim supra memorati, quos cum [gap: Greek word(s)] segregent, palam est in numero [gap: Greek word(s)] ab iis censeri. Aliter igitur de his sensit opinio communis, aliter philosophica ratio. Juxta superstitionem Gentium vulgarem, duodecim illi Dii [gap: Greek word(s)] erant; secundum Philosophorum scita, ut eos interpretabantur sidera esse suis orbibus sive globis affixa, quae oculis liceret contueri, plane visibiles habebantur. Exceptis sideribus quae et pro Diis habuit Antiquitas, caeteri omnes Dii gentibus crediti cultique [gap: Greek word(s)] fuere. Ergo et inter [gap: Greek word(s)] computandi duodecim Consentes, quia pro sideribus non habiti sunt vulgo. Ovidius:

Mente Deos adiit, et quae natura negavit
Visibus humanis, oculis ea pectoris hausit.

Haec notionem [gap: Greek word(s)] ita exprimunt, ut nihil melius. Et omnes fere Gentium Dii. [gap: Greek word(s)] , quia non visibiles, sed intellectu et mente adeundi. Sic qui Solem, sicut in clypeo suo cernitur, coluerunt, recte visibilem illum Deum eos coluisse constat. Idem de caeteris sideribus dici potest, qui Astronomorum proprie Dii sunt, solis astrorum peritis recte noscendi, ut Theo Smyrnaeus ex Platone autumat. Nihil melius nempe Pietate, et Religione Humano Generi, nec ullam virtutem esse majorem. Ab hac quippe caeteras omnes descendere. Astronomiam itaque primam esse ediscendam, quae Deorum visibilium cognitionem insinuat, id est Astrorum; [gap: Greek word(s)] . Dicit autem ante omnia Astronomiam esse addiscendam. Nam si de hominibus mentiri grave est, multo magis de Diis. At de iis maxime ille mentitur, qui falsas de his opiniones concipiat, qui nec visibilium Deorum naturam contemplatus fuerit. Ita sane Philosophi qui rerum naturam humanarum divinarumque rimari satagentes, de sola

veritate investiganda laborarunt. At Religio vulgi alia, cui nulli ferme Dii [gap: Greek word(s)] , omnes [gap: Greek word(s)] . Qui Poetas autem examinant, et in eorum scriptis versantur, Numina quorum illi mentionem faciunt, ex vulgi opinione ac superstitione aestimare debent: nam Poetae vulgus sequuntur; praecipue Comici Tragicique, qui res vitae sicut geri solent, aut gestae sunt, in scena proponunt, et populo spectandas exhibent. Rem igitur summopere indecoram admisit V. Cl. qui a Poetis et vulgo, ad sententias Philosophorum Platonicorum nos revocat; ut ex eorum praeceptis vulgi Religionem metiamur. Atqui aliud Philosophi de his opinabantur, aliud vulgus sequebatur. Poetae autem qui vulgo placere studebant, quas scripsissent Fabulas, quae in scena dictabant, populi captui gustuique accommodabant. Numina ergo populi omnia [gap: Greek word(s)] , Philosophorum divinitas in [gap: Greek word(s)] distincta. Cum hanc distinctionem Poetis et vulgo adplicavit, V. Cl., toto coelo erravit. Sed ne sic quidem eorum Philosophorum quos in Theologia dividunda sequutus est, sententiam recte expressit; imo ab illis longe recessit cum Eumenides inter [gap: Greek word(s)] Numina recensuit. Deos illi dividunt in [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , ut ex Sallustio liquet cap. VI [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)] . Deorum alii sunt intramundani, alii ultramundani. Ita reddidit Latine Apulejus, qui Graece [gap: Greek word(s)] dicuntur. Caelicolas appellat, quos Graeci [gap: Greek word(s)] Ita enim scribit in libro de Habitudine doctrinarum Platonis: Deorum trinas nuncupat species, quarum est prima unus et solus ille summus, ultramundanus, incorporeus quem patrem, et architectum hujus divini orbis supra ostendimus. Aliud genus est quale astra habent, caeteraque Numina quos Caelicolas vocamus. Hi sunt [gap: Greek word(s)] , ita melius Latine reddendi, quam ut vulgo vocant interpretes mundani. Caelicolae porro illi sunt quos supra explicavimus, qui et Consentes et Complices ex Etruscorum disciplina Romanis dicebantur. Dum eos cum suis globis conspicuos coelum suspicientes considerant, in numero et censu [gap: Greek word(s)] cos reponunt. Ultramundani autem soli [gap: Greek word(s)] .

[gap: Greek word(s)] sunt Platonicis, qui Mundum condiderunt. At [gap: Greek word(s)] Dii, qui Deos ipsos Mundi conditores creaverunt. Sallustius, [gap: Greek word(s)] . Caelicolas eos voco Deos qui Mundum condunt. Vltramundanorum autem alii substantiam Deorum producunt, alii mentem, alii animas. Infra Deorum supermundanorum, et Caelicolarum classem fuere quos Romani eodem Apuleio auctore vocarunt Medioxumos. Tertium, inquit, habent quos Medioxumos Romani veteres appellant, quod et suiratione et loco et potestate Diis summis sunt minores, hominum natura profecto majores. Unus ille solusque ac summus Deus quem Apulejus ultramundanum appellat ex doctrina Platonis, est ipsa unitas; a qua unum quod existit progreditur, quae et omne Deorum genus progeneravit, tam intelligibile quam intellectuale; quod supramundamum est, et quod mundanum, Caelicolarum nempe Deorum. U nitas illa ante omnia entia. Ab unitate igitur illa, sive ab uno soloque Deo, profluxere Dii primo [gap: Greek word(s)] . Proclus cap. X. Libri primi, [gap: Greek word(s)] . Vt autem compendii rem faciamus, quod unum existit, profluit ab unitate quae est ante omnia entia: et omne Deorum genus progignit, quod sola mente intelligitur et intellectuale, et quod est supercaeleste, descendendo usque ad illa generaquae [gap: Greek word(s)] dicuntur. [gap: Greek word(s)] hîc vocat Proclus quod alibi [gap: Greek word(s)] . Deorum genera et multitudines enum erans, dividit in [gap: Greek word(s)] . Hi sunt [gap: Greek word(s)] . Quae ad Unitatem illam omnibus rebus praeexistentem, hoc est ad summum et unum Deum, propius accedunt Deorum genera, illa etiam excellentiora perfectioraque censenda, quam quae longius abscedunt. In primis igitur classibus [gap: Greek word(s)] reponuntur, in inferioribus, [gap: Greek word(s)] . Nunc ergo videndum quam verum sit quod ex Platonicis adumbravit V. Cl. De Eumenidibus, quas in [gap: Greek word(s)] Deorum

classe recensuit. Quae si recte ab illo excogitata sunt, oportet Eumenidas non solum [gap: Greek word(s)] Diis ac Caelicolis superiores majoresque extitisse, sed etiam [gap: Greek word(s)] et ultramundanis. Atqui illae ad imas inferorum sedes relegatae a Poetis videntur, et inde evocantur ad imperium Deorum majorum, ut quos velint homines in furorem impellant. Non hic instituimus explicare nationem universam, variosque ordines et classes Platonicorum Deorum, quae a Proclo maxime in libris de Theologia Platonica peti possunt; sed qui sint ex ejus mente [gap: Greek word(s)] exponere satagimus. Sic enim constabit quam longe ab illis intelligibilibus Diis loco et natura distent Eumenides Poetarum, quas et vulgus cum Poetis inferorum Deas censuit. [gap: Greek word(s)] ille Deos primos omnium summosque constituit, qui et principium originemque caeteris dedere. Ab his ponit [gap: Greek word(s)] simul et [gap: Greek word(s)] , intelligibiles simul et intellectuales. Post hos demum [gap: Greek word(s)] collocat. Ita enim scribit Proclus lib. IV. cap. 2. Vitam quidem primario esse in [gap: Greek word(s)] , secundario in iis qui [gap: Greek word(s)] simul sunt et [gap: Greek word(s)] : tertio gradu esse in iis qui [gap: Greek word(s)] tantum sunt. Hoc est, ut vocat, [gap: Greek word(s)] . Tres igitur isti ordines divinitatis ab eo statuuntur; [gap: Greek word(s)] primi, secundi [gap: Greek word(s)] , tertii tantum [gap: Greek word(s)] . Alia divisio est, [gap: Greek word(s)] . Ex illis [gap: Greek word(s)] alii sunt [gap: Greek word(s)] , alli [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] . At [gap: Greek word(s)] solum [gap: Greek word(s)] . Ergo hi [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] ; nempe [gap: Greek word(s)] ac [gap: Greek word(s)] . Ex Sallustio supra docuimus duodecim Deos [gap: Greek word(s)] , qui iidem cum Consentibus Enniano Disticho enumeratis, sensibiles esse ac visibiles: hi porro etiam [gap: Greek word(s)] ; nam astra omnia pro Diis habent, eaque [gap: Greek word(s)] censent. Alcinous de doctrina Platonis cap. XV. De sideribus: [gap: Greek word(s)] . Saturnum qui unus est ex planetis, [gap: Greek word(s)] Sallustius vocat. Idem de caeteris. In regione supercaelesti ponit [gap: Greek word(s)] , ut ex Proclo liquet lib. VI. C. 6. Negat in eadem sede locari posse aliam Deorum multitudinem quae discreta est, ut Veritatem, Scientiam, Justitiam, Temperantiam, et alia hujusmodi Numina. Rationem affert, quia fontes virtutum

non pertinent ad intelligibiles Deos, proprer divisionem et varietatem formarum eorum. Si virtutum ipsi fontes ac principia non adscribenda sunt censui [gap: Greek word(s)] , multo minus ipsae virtutes sicut in nomine spectantur. At V. Cl. non solum virtutes, sed etiam affectus et vitia [gap: Greek word(s)] , accenset. U bi enim de Diis Consentibus dixit, quos [gap: Greek word(s)] innuit fuisse, statim subjicit: Quibus tum alios, tum eos qui nunc vulgo Dii ex humanis actionibus dicuntur, opponebant. Hi autem vel virtutes, vel vitia, vel affectus, vel similes fuere. Cujus generis, Pax, Fides, Concordia, Iustitia, Clementia, Pudicitia, Piet as, Salus, Felicitas, Libertas, Fama. Item Discordia, Invidia, Furor, Fraus, Rabies, quos omnes partim ut conciliarent sibi, partim ut averterent, cum tantum essent [gap: Greek word(s)] , ideoque in animo consisterent, cultibus divinis affecere. Quae non solum falsissima sunt, sed etiam absurdissima. In illa Divisione Theologiae quam bipertitam finxit, Consentes in prima parte ponit, caeterosque quorum numerum vix iniri posse ait. Non dicit quales hi Dii fuerint, quorum numerus vix iniri poterat. Necetiam explicat utrum Consentes illi Dii cum innumerabilibus aliis qui in eadem classe ponuntur [gap: Greek word(s)] fuerint an [gap: Greek word(s)] . Sed oportet [gap: Greek word(s)] intellexerit, cum [gap: Greek word(s)] iis opponat, hoc est Deos omnes ex actionibus humanis factos, vel ex virtutibus ac vitiis affectibusque hominum concinnatos. Atqui Consentes ut vulgo apud Romanos populari persuasione accipiebantur, Dii non fuere, sed [gap: Greek word(s)] . Cur igitur Deorum nationem dividendo in [gap: Greek word(s)] , Consentes cum innumerabili turba, quae eundem censum constituebat, in parte [gap: Greek word(s)] reponit, qui fuere [gap: Greek word(s)] ? Sic certe omnes [gap: Greek word(s)] fuerint, et unius generis atque ordinis existimanda tota Theologia, quam tamen bipertitam facit. Certe Consentes Dii, ut eos Romani interpretabantur qui in consilium Jovis adhibebantur, nihil commune cum sideribus habuere, quae sola [gap: Greek word(s)] censui adnumerantur. Hi sunt Dii certi Varronis, quia [gap: Greek word(s)] . Inter quos praecipue Sol, et Luna, et Terra. Caeteri incerti, qui mente intelliguntur. Et Plato ipse Solem inter [gap: Greek word(s)]

Deos numerabat, ut ex Proclo constat l. II. C. 4. [gap: Greek word(s)] . Sic Sol unus [gap: Greek word(s)] fuit, qui [gap: Greek word(s)] discernebantur; idemque [gap: Greek word(s)] , quia omnia sidera [gap: Greek word(s)] Platoni et Platonicis. Inter Consentes Apollo est, qui inter [gap: Greek word(s)] Sol dicitur. Sed alia ratio fuit eorum qui Consentes Jovis Consiliarios statuerunt, inter quos et Apollinem numerabant cum reliquis undecim supra memoratis; alia eorum qui pro stellis et elementis eos habuerunt; alia etiam illorum qui magnam partem Deorum super scriptorum in numerum Deorum penatium retulerunt, ut Jovem, Junonem, Minervam, Mercurium, AEthera summum, et imum aera, Consentes Dii, prout a Romanis intelligebantur, fuere [gap: Greek word(s)] , cum illa turba Deorum omnium innumera quam innuit V. Cl., qui tamen eos pro [gap: Greek word(s)] obtrudit. Duodecim Dii apud Graecos eodem numero, numine, ac nomine quo Consentes Romanorum [gap: Greek word(s)] extitere, ut jam ex Apuleio probatum est. At de Diis Graecorum hic sermo est; quia de Tisiphone et duabus ejus sororibus agitux, quae inter Graecorum Numina computantur, Latinis vix culta, sed eorum Poetis etiam cum argumentum postulavit, celebrata. Narrat Augustinus lib. IV. de Civitate Dei, ex Scaevolae sententia, tria genera tradita Deorum, Vnum a Poetis, alterum a Philosophis, tertium a Principibus civitatis. Haec eadem fuit Varronis Romanorum doctissimi opinio, cum dixit tria genera Theologiae esse, unum Mythicum, alterum Physicum, tertium Civile. Nam Mythica sive fabularis quae de Diis explicatur ratio, prorsus a Poetis originem duxit; Physicum genus ad Philosophos referendum; Civile Varronis idem est quod Scaevola a Principibus civitatis deducit. Poeticum genus Deorum, et Civile omnino idem. Non enim Poetae alios Deos finxerunt, quam qui vulgo crediti sunt ac culti: sed generationes eorum et res gestas explicarunt, in quibus narrandis multa fabulose confinxerunt, et sic ad Theatrum quod scripsere accommodarunt.

Theatrum autem populo datum est: Ac proinde iidem Dii, quos in scena populo ostendebant Poetae, et quos in Templis venerabatur vulgus. Quid enim, inquit Augustinus, aliud ostendunt illa simulacra, formae, aetates, sexus, habitus, Deorum? Numquid barbatum jovem, imberbem Mercurium Poetae habent, Pontifices non habent? Numquid Priapo mimi, non etiam Sacerdotes enormia pudenda fecerunt? An aliter stat adorandus in locis sacris, quam procedit ridendus in theatris? Num Saturnus senex, Apollo ephebus ita Personae sunt histrionum, ut non sint statuae delubrorum? Philosophorum de Diis diversa sententia est et ratio, atque expositio. Quaerunt qui Dii sint, quod genus, et unde, quot eorum genera; ex quo tempore, an ab aeterno fuerint: quae sint eorum differentiae: qui et quot ordines: An ex igne sint, an ex numero, an ex atomis: quinam eorum sint [gap: Greek word(s)] , qui [gap: Greek word(s)] , qui [gap: Greek word(s)] , qui [gap: Greek word(s)] . Et caetera ad Deorum naturam pertinentia enucleate exglanare conantur. Apud eos [gap: Greek word(s)] Dii sunt qui videntur, ut sidera. Reliqui omnes [gap: Greek word(s)] , quia mente intelligerentur. Et hoc Deorum substantiae et naturae proprie convenit. Nam ut Platonici dicebant, [gap: Greek word(s)] . Neque enim Deorum genus sensu comprehendi potest, siquidem omni corpore exemptum, neque opinione. Quae egregia est, ac vera de Diis sententia. Omnes autem gentium Dii, qui ad civile genus Theologiae referuntur, quia pro veris, populari persuasione, habebantur, ut corporis expertes erant, sic etiam [gap: Greek word(s)] cenfendi. Excipienda ab hoc numero nemo non videt, AEgyptiorum Numina, quae corpus habebant: nam aut animalia erant, aut plantae. Ergo [gap: Greek word(s)] omnia, si quidem allium et caepe, crocodilus et felis [gap: Greek word(s)] sunt. Nunc, ad hanc Deorum [gap: Greek word(s)] differentiam, examinemus Tisiphonem, a V. Cl. in Scenam Judaicam introductam. Deam negat fuisse, et cum patrono suo Gallo, in eo maxime laborat, ut pro affectu a se in Theatrum productam probet: inde etiam definit modo affectum esse Erinnyn, modo animum turbatum. Mox tamen ex earum genere Personarum scenicarum

esse contendit, quae Graecis [gap: Greek word(s)] dicerentur. Ea [gap: Greek word(s)] esse [gap: Greek word(s)] qui in animo tantum consisterent, extra animum nihil essent. Haec igitur disquirenda, et videndum an in his sibi constet. Erinnys affectus est, eadem Erinnys ex illis Diis est vel Deabus, quas Graeci [gap: Greek word(s)] dicebant. Ergo affectus, ut inde consequitur, in animo consistit: ergo omnes affectus, [gap: Greek word(s)] sunt; ira, cupido, insania, rabies, furor, et aliae id genus passiones. Atqui a Philosophis didici passionibus illis animum affici, non in animo consistere. Inde affectus vocantur. Accidere eas animo eumque turbare, non in animo ac mente sedem habere. Ne quidem [gap: Greek word(s)] eo sensu accipienda ea [gap: Greek word(s)] , quo [gap: Greek word(s)] opponitur [gap: Greek word(s)] , quod intellectu ac mente comprehenditur, et quod sensu percipitur. Ratio apparet quam ideo pluribus non explicabo. Haec cum sint ineptissima si hoc modo dispiciantur, longe erunt ineptiora si alia via ea disquirenda sumamus. Demus illi quod vult [gap: Greek word(s)] esse [gap: Greek word(s)] ; iram in irato, rabiem in furioso sola mente conspici posse, non etiam in oculos incurrere; etiam Eumenides inter numina reponi, quae [gap: Greek word(s)] sunt Graecis, quia in animo consistunt; quid inde fiet? An et [gap: Greek word(s)] earum [gap: Greek word(s)] habenda ac dicenda cum in scenam inducuntur? Fateor me nulla vi mentis aut ingenii assequi posse, quae sint [gap: Greek word(s)] . Nulla posse talia fingi certus sum: Haud etiam scio an ulli Veterum ea cognita, aut nominata fuerint. Nec sane quisquam potuit eorum meminisse quae in rerum natura non sunt, nec per sui naturam possunt subsistere. Si [gap: Greek word(s)] est, [gap: Greek word(s)] esse non potest. Quod videtur, quod tangitur, quod loquitur, quod in Scenam ornatum inducitur, et spectandum exhibetur, qua ratione queat videri ac dici [gap: Greek word(s)] non sum satis ipse perspicax ut perspiciam. Talia omnia [gap: Greek word(s)] sunt scenica. Histriones sunt, id est homines qui [gap: Greek word(s)] illa induunt. Aut hominem repraesentant, aut Deum, aut Heroem: vel aliquid quod nec Deus sit, nec Heros, nec homo; ut montem, aut flumen, aut urbem. Sed tunc [gap: Greek word(s)] aut [gap: Greek word(s)] , ut [gap: Greek word(s)] sit, et personam accipiat mons et urbs et flumen. Etiam [gap: Greek word(s)]

quaedam in scena repraesentantur eo sensu quo volupe est Viro Cl. accipi, ut rabies, discordia, ebrietas, et alia hujusmodi, quae pro [gap: Greek word(s)] nobis tradit, virtutum, vitiorum et affectuum nomina. Quaedam etiam vere [gap: Greek word(s)] in Theatro ostenduntur, praeterea Numina quae ita [gap: Greek word(s)] vocari diximus, ut ab [gap: Greek word(s)] distinguantur, ut fama, et mors. Nihil non denique potest in Theatro exhiberi spectandum, tam earum rerum quae in solo animo consistunt, quam quae corpore aliquo constant. Sed eorum omnium quae in scenam inducuntur [gap: Greek word(s)] , ad repraesentationem faciendam efficta et ornata, cum oculis usurpentur, [gap: Greek word(s)] non possunt censeri; etiamsi [gap: Greek word(s)] illa sint, quorum Personae repraesentantur. Ut enim simulacrum Dei qui [gap: Greek word(s)] est, et sola mente percipitur, [gap: Greek word(s)] non est, sed [gap: Greek word(s)] , ita etiam Persona ejusdem Dei cum in scenam introducitur, non potest esse [gap: Greek word(s)] , cum sit aeque visibilis ac ejus simulacrum. [gap: Greek word(s)] certe [gap: Greek word(s)] , ut agi in scena possint et ostendi. In corpore ergo et persona quam accipiunt, in scena sistuntur videnda, ac desinunt esse [gap: Greek word(s)] . Non quod naturam suam exuant, sed quia aliter ea Poeta non potest spectenda proponere, corpus illis attribuit et Personam, ut spectentur. Manent in coelo suo [gap: Greek word(s)] per naturam suam, fiunt in theatro [gap: Greek word(s)] per Personam quam iis accommodavit Poeta, et quam Tragicus actor sustinet. Nunc videamus Viri Clariss. verba. Quae in animo consistunt [gap: Greek word(s)] a Graecis [gap: Greek word(s)] dicuntur. Hoc prorsus mihi videtur subsistere non posse, ut Persona quae in scena stat et loquitur, hoc est histrio qui [gap: Greek word(s)] aliquid imitatur, in animo consistere dicatur. Vellem indicasset quinam illi Graeci sint, qui [gap: Greek word(s)] dixerunt quae in animo consistunt, quibus locus ac sedes in qua starent in Theatro datur. Addit Personas eas intelligibiles a Scaligero quasi-personas dici. Inter quas, verba sunt Scaligeri, sunt quae ad Personarum naturam propius accedunt, cujusmodi Aleclo. Non ergo viderat Scaliger, nec legerat illos Graecos, qui [gap: Greek word(s)] nominassent. Si in eos quippe incidisset, non quasi-personas vocasset ea [gap: Greek word(s)] Graecorum [gap: Greek word(s)] , sed personas intelligibiles, vel ut

auctor vertendi est V. Cl., Personas in animo consistentes. Sed animadvertendum, non integre, nec fideliter verba Scaligeri a V. Gl. fuisse relata. Non enim dixit Scaliger inter illas quasi-Personas fuisse eas quae ad personarum naturam propius accederent, ut V. Cl. eum loquentem quasi in scenam induxit, hoc modo: Inter quas sunt quae ad naturam Personarum propius accedunt, ut Alecto. Eo loco qui habetur l. III. Poetices c. 3. Julius tractat De quasi-personis, postquam Capite priore de Personis egit. Ita igitur scribit; De Personis igitur haec. Sunt autem praetere a quaedam quasi-personae, ut personae fictae, qualis apud Maronem fama, apud Ovidium fames, operose aeque descriptae ab utroque. Fictras igitur personas et quasi-personas easdem statuit. Et fictas vocat Personas a Poeta ipso inventas, earum nempe rerum quae non sunt in natura, sed in animo per fictionem et imaginationem tantum consistunt. Ea sunt quae [gap: Greek word(s)] vocare Viro Cl. placuit; cum [gap: Greek word(s)] sint proprie quae sola mente percipiuntur, quamvis revera sint, aut esse putentur, ut Dii. Fictae igitur illae Personae, quibus res eae repraesentantur quae in rerum natura non sunt, Scaliger appellat quasi-personas. Nam Personas eas proprie dictas vult intelligi quibus res exprimuntur, quae natura ita constant, ut in naturae sinu sint investigandae, atque inde sub oculis hominum subjiciendae. Eas ergo Personas accipit Poeta exipso naturae sinu in quo consistunt, non fingit. Quas autem fingit, eas, non ex rebus naturalibus sumit, sed ex iis quae natura non constant, ut est fama apud Virgilium, fames apud Ovidium. His adde et mortem apud Euripidem. Haec non sunt [gap: Greek word(s)] , quamvis ita placeat Viro Clarissimo. Sed [gap: Greek word(s)] ea dicuntur quae cum sint, aut esse credantur, solo tamen mentis intellectu capiuntur. Ea quae in imaginatione tantum consistunt, [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] : immo vero nec [gap: Greek word(s)] sunt. Nam ille ipse qui finxit, scit ea non esse, sed pro libidine sua, ut populo se gratum faciat, illa confingit. Hae sunt igitur fictae personae, vel quasi-personae Scaligeri, rerum nempe quae non sunt, nec uspiam consistunt, nisi in animo ejus qui invenit.

Addit Scaliger ibidem: Item quae ad Personarum naturam propius accedunt, cujusmodi Alecto. Non ergo confundit Scaliger quasi-personas seu Personas fictas, cum iis Personis quas ad Personarum naturam propius accedere dixit, sed plane distinxit. Quaerit autem V. Cl. Et miratur, cum hujus generis sint infinitae Personae, cur soli Furiae dederit locum Scaliger. Mentem Scaligeri ipsi aperiam quam non vidit. Exempla ex Virgilio praecipue, sed et ex Ovidio petit Personarum, et quasi-personarum quae in Poesin inducuntur: item earum quae ad Personas propius accedunt. Solam Alecto nominavit ex eodem Virgilio, ut exemplum afferret hujusmodi Personae, quae ad Personarum naturam propius accedit. Ea est Alectûs descriptio, et Personae ejus introductio quae habetur AEneidos VI. Quod putat V. Cl. hujus generis Personas infinitas esse, scire debuit non hanc fuisse mentem Scaligeri quem citabat. Praeterea etiam si essent infinitae, uno exemplo satisfacere potuit: Sed ut constet Scaligerum, et Virum Clarissimum in his longe invicem dissidere, utriusque sententia exponenda est. Scaligero Personae proprie sunt earum rerum quae natura constant. Quasi-personae rerum quae non sunt, quas Poeta fingit. Utriusque generis paene infinitae sunt. Nam et natura infinitas ex sinu suo suggerit, et Poeta ex ingenio suo innumeras, et quotcumque libitum est, potest fingere. Tertiae sunt quae ad naturam Personarum propius accedunt. Exemplum affert ex Poeta Scaliger de Alecto. Eam non finxit, nec ex suo dedit Virgilius. Ergo Persona ejus non potest videri ficta. Non erit ergo inter easquae quasi-personae dicuntur et fictae, referenda. Rursus, Alecto non est ex iis rebus quae in veritate existunt, ac natura constant. Non igitur proprie Persona dici queat. Sed cum sit ex eorum Numinum numero quae [gap: Greek word(s)] apud gentes, ideo tertium genus Personae inde fecit Scaliger, quae nec verae sint Personae, nec fictae. Non sunt verae, quia res falsas exprimunt. Non sunt fictae, quia Poeta eas non finxit, sed quasi existerent,

ex communi persuasione accepit. In opinione ergo populi consistebant hujusmodi Numina, quae [gap: Greek word(s)] , ut dixi, potius appellanda, non [gap: Greek word(s)] perperam arbitratus est V. Cl.; cujus de Personarum Tragicarum ac Comicarum divisione verba sunt, ex Epistola qua Balsacii censuram ludificare conatus est; Tragicum cum scribit, vel accipere vel fingere Personas. Si accipit; aut omnes simul accipere, aut nonnullas fingere, aut quibusdam nomen ab ipso imponi, Fingi autem, vel quae sunt in vita, vel quae tantum in animo consistunt. In vita, vel ab aetate, ut senex; vel a conditione, ut servus; vel a munere et professione, ut nuncius, pastor, praeco, nutricius, nutrix, vel a natione ut Phryx, ut apud Euripidem Oreste. Quae in animo consistunt, ut fames, somnus, fama, luxuries, et alia id genus. Quod jactat se id etiam probasse, mihi certe non probavit. Nec Scaligero aliud videretur satis scio si viveret, quam mihi. Verum quidem est Tragicum Personas vel accipere vel fingere. Sed falsum quod ponit, fingi ea vel quae sunt in vita, vel quae in animo consistunt. Ea omnia sumit Poeta, non fingit. Accipit enim Personas, vel rerum quae natura constant, vel earum quae in opinione consistunt, [gap: Greek word(s)] . Quae in opinione consistunt, quae [gap: Greek word(s)] sunt, non multum distant, quantum ad eorum opinionem attinet qui ea instituerunt, ab iis quae in veritate existunt. Opinio pro veris ea subjicit quae vera non sunt. Ex opinione autem institutum fluxit. Inde omnia sunt quae [gap: Greek word(s)] constant, non [gap: Greek word(s)] . Deorum alii revera sunt, ut Deus unus verusque Judaeorum, et Philosophorum qui [gap: Greek word(s)] in divinitate adstruxerunt; Dii gentium tametsi falsi sunt, et in sola eorum qui credi derunt opinione consistentes, quisquis ex eorum persona loquitur, ex illorum etiam mente loqui debet. Ergo Dii sunt aut veri, aut pro veris. Tales sunt Gentilium Dei, [gap: Greek word(s)] . Cum eorum Personas inducit in theatrum Poeta, accipit eas et instruit noris et lignis quae tali divinitati attribuuntur. Non eas notas aut signa fingit: nec ergo Personas. Nam, ut recte scribit Augustinus lib. VI. de Civitate Dei, cap. 7. Priapus non aliter stat

adorandus in locis sacris, quam procedit ridendus in Theatris. Saturnus senex, Apollo ephebus, ita Personae sunt histrionum, ut sunt statuae delubrorum. Barbatum Jovem, et imberbem Mercurium, et Pontifices in Templis habent, et Poetae in scena exhibent. Accipiebant igitur has Personas Poetae ex ipsis tempsis et sacris, hoc est ex ipsa opinione ac persuasione quam de Diis imbiberant illius temporis homines, non eas fingebant. Nunquid, ibidem dicit Augustinus, Diana Theatrica portat arma, et urb ana simpliciter virgo est? Nunquid scenicus Apollo citbarista est, et ab hac arte Delphicus vacat? Dicamus ergo similiter quod etiam addere supradictis potuit Augustinus: Numquid Tragicae Erinnyes facibus et hydris armatae ostenduntur, quibus Atticae carent, et quae alibi coluntur? Ergo nec Erinnyum Personas Poeta fingit, sed accipit, talesque in scena ostendit, quales Athenis in templo eis dicato a cultoribns suis adorandae visebantur. Harum igitur divinitatum quae Gentibus creditae et cultae fuerunt, cum Personas iri theatrum introducit Poeta, argumento ita postulante, non minus eae verae habendae, quam aliae earum rerum quas natura novit, et quae revera existunt. Quod contra Scaligerum dictum sit, qui hoc Personarum discrimen instituit, ut quaedam verae sint ac propriae, aliae propius ad Personarum naturam accedant. Graeci Auctores aliter haec distinguunt, et aliam Personarum differentiam scenicarum instituunt. Dividunt quippe eas in simplices, quae simplici ornatu comstant; et in eas quae operosius ornatae inducuntur, quae [gap: Greek word(s)] dicunt. Cum jnvenis, cum senex inducitur, cum matrona aut ancilla, cum miles aut cacula, cum Rex aut satelles, hae omnes Personae simplices sunt. Quid enim facilius quam Regem, aut ejus satellitem ita instruere, ut Rex cognoscatur a Spectatore et satellest? Juvenis et senis Persona aeque facile effingitur. Nec majoris est molis matronam aut ancillam ita proponere, ut ancillae et matronae mos est incedere. Ita de aliis Personis tam Tragicis quam Comicis, quae simplices sunt, et sua sibi non affectata habent, nec ambitiosius

exculta ornamenta. Caeterum si Actaeon corniger inducendus est, si Phineus eaecus, si Thamyris cum altero oculo caeruleo, altero nigro si Argus cum multis oculis, si Tyro cum pertusis genis ac lividis, ut a matre accepta suerat, si Hippe, in equum conversa, si Achilles capillis scissis ad Patrocli cadaver, si Mons, si Flumen, si Urbs, si Erinnys, si Oestros, si Rabies, si Mors, si Pitho, si Gorgo, si Triton, si Titan, si Gigas, si Justitia, si Injuria, si Amynone, si Musae, si Horae, si Nymphae, si Fraus, si Ebrietas, si Temperantia, si Discordia; si quid denique hujusmodi quod operosiorem ornatum desideraret, in Theatrum producendum foret, haec omnia [gap: Greek word(s)] dicebantur. [gap: Greek word(s)] opponitur [gap: Greek word(s)] . At [gap: Greek word(s)] dicitur quod est simplex, et sine ornatu. In illis autem omnibus Personis quas commemoravimus, aliisque similibus, [gap: Greek word(s)] operosior ambitiosiorque erat adhibenda, ut possent graphice repraesentari. Pollux lib. IV. cap. 19. de Tragicis. [gap: Greek word(s)] ; ubi de simplicibus egit Personis Tragoediae, transit ad eas quas dixi. [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)] , etc. Vide reliqua apud eundem, ne bis idem ponere necesse habeamus, quamvis in diversa lingua. In illis Personis [gap: Greek word(s)] quae apud illum eo loco enumerantur, multae sunt quae accipiuntur, aliae quae finguntur a Poeta, Accipiuntur quae in rerum natura erant fuerantve, quae esse vel fuisse existimabantur, ut Phineus, Actaeon, Thamyris, Flumen, Mons, Oppidum, Gorgo, Titan, Erinnys, et alia quae fabulis erant prodita, aut in communi Graecorum opinione consistebant. Finguntur quae Poeta ipse invenit, ut hypothesi suae serviat; qualia sunt, Mors, Rabies, Fraus, Justitia, Suada, Ebrietas, et alia ejusmodi, quae Poetae solent [gap: Greek word(s)] , ut Theatro possin t accommodari, et pro Personis induci. Hoc est quod Critici dicunt, [gap: Greek word(s)] , Poetae solent omnia deificare, et praesertim ea quae mente percipiuntur. Ea sunt quae corpus non habent, ac proindo [gap: Greek word(s)] opponuntur. Nam corporea sensibus corporis comprehenduntur, incorporea mentis intellectu. Haec sunt [gap: Greek word(s)] . Sed

tum istis uti consuevit Poeta, cum Deos factos non invenit, quos facere cogitur. Ubi vero Dii jam sunt, factis utitur, eorumque Personas accipit, non fingit. Exempli gratia, Pax, Fides, Victoria, Clementia, Concordia, et alia hujusmodi apud Romanos, aras habebant ac delubra, sacrificiisque colebantur. Poeta igitur Romanus non necesse habuisset ea [gap: Greek word(s)] , quae jam in numerum Deorum relata reperisset. Qui in Palliatam Comoediam inducere eas res voluisset, ad novam [gap: Greek word(s)] , Poetis usitatam, confugere debuisset. Personae autem histrionicae, sive fiant et fingantur, sive sumantur; hoc est quarumcumque rerum habeantur, sive a Poeta fictarum, sive jam existentium, non differunt inter se, nec de veritate essentiae alterum genus cum altero disputat. Ut enim simulacra Deorum qui non sunt nec fuerunt, aeque simulacra sunt quantum ad materiam et corpus quod videtur attinet, quam earum rerum effigies quae sunt, vel extiterunt, idem de Personis Tragicis Comicisque dicendum. AEque verus histrio est, qui has, quam qui illas agit Personas. Nec moror eos qui [gap: Greek word(s)] distinguunt [gap: Greek word(s)] , quod illa sunt rerum vel hominum Deorumve, qui in rerum natura non extiterunt, [gap: Greek word(s)] autem res certas, et quae sunt vel fuerunt, in imagine reddant. Verum de his alibi. [gap: Greek word(s)] ex aequo [gap: Greek word(s)] et Personae dari possunt, quae quantum ad naturam et materiam simulacri attinet, in utroque genere, tam intelli gibili quam sensibili, Personae ac simulacra dici possunt. Supervacaneum est igitur differentiam instituere in scena Personarum quae proprie hoc nomen habeant, et quasi-personarum quae a Poeta finguntur; item earum quae ad naturam Personarum propius accedunt. Personae omnes sunt et quidem verae, sed aliae simplicius, aliae operosius ornantur. Haec [gap: Greek word(s)] Graeci dicunt; nec aliud discrimen inter Personas agnoscunt: sive Deos illae reddant, sive homines, sive Heroas, sive etiam res quae nunquam extiterunt, vel non ita extiterunt, sed ex libidine Poetae, cum tali persona quam ipsis voluit aptare, exhibentur. Caeterum illa Viri Clar. ferri non possunt, Fingi

autem vel quae sunt in vita, vel quae tantum in animo consistunt. Cur separat ea quae in vita sunt, ab iis quae tantum in animo consistunt? An non animus in vita est? Si est, etiam omnia quae animo accidunt, et in animo consistunt, in vita esse dicenda sunt. Ejusmodi sunt omnes animi affectus, vitia, virtutes. Quae cur in vita neget esse, nescio; cum maximam vitae partem constituant, et homo qui utique in vita est, his maxime censeatur. In animo consistere ait, ac proinde ab iis quae in vita sunt segregat, Famem, Somnum, Famam, Luxuriem, et alia id genus. Famem sane in vita esse nollent, qui eam sentiunt. Sine somno vita transigi non potest. Fama sequitur illustres vitae actiones, quarum et merces est. Luxurie vita plena est, quia genus humanum luxuriosis abundat. Mala igitur illa Divisio quae res quae in vita sunt, et quae in animo consistunt, distinguit. Nec melius aut aptius fingi ait, quae utriusque generis sunt. An finguntur tantum a Poeta quae sunt, et in animo consistunt, caetera autem omnia accipiuntur? Nam dixit, Tragicum vel accipere vel fingere Personas. Deinde scribit, Fingi ea quae in vita sunt, et quae in animo consitunt. Quaenam ergo sunt quae accipiuntur? Nihil de isto membro apud eum legitur. An de industria omisit? An oblitus est? Ipse viderit. Omnium quae in Theatro spectanda exhibet Poeta, Personas inducit, ut spectari possint. Si homines ostendere vult, Personas habitu hominum ornatas ostentat, pro aetate, pro sexu, pro conditione atque etiam pro patria. Nam aliter Phryx ornatus inducitur quam Graecus: aliter juvenis quam senex: aliter vir quam foemina: aliter senus quam dominus. Horum omnium Personas differentes ex vita sumit Poeta, non fingit. Si Deus in scenam inducendus est, quiavariae Deorum formae sunt, ut gentilitas sibi persuasit, Personas quoque iis accommodat juxta persuasionem Gentium quarum illi Dii sunt. Nam alio habitu Juno, alio Diana, alio Ceres, alio Juppiter, alio Neptunus, alio Mercurius exhibetur spectandus. Et quamvis natura sua [gap: Greek word(s)] sint, qui corporis expertes sunt, creduntur tamen corpus interdum assumere, ut se hominibus

ostendant: Sed prout erant officia singulorum Deorum, qualia finxit Antiquitas, officiorum cuique notas et symbola attribuebant quibus internoscerentur. Quod etiam multum adjuvit propositum Poetarum in Personis Deorum in Theatro exhibendis. Nam Apollo ut cantor cum lyra inducitur: Mercurius ut nuncius Deorum cum alis; et cum Deus lucri est cum marsupio: Vulcanus cum fabrilibus instrumentis: Diana cum habitu venatricis; ita de aliis. Has igitur Deorum Personas etiam Poeta ex vita accipit ac mutuatur, non fingit. Superstitio quippe tales jam finxit, quae vitae pars est maxima. Si personam aliquam ex fabula in Theatrum introducit Poeta, etiam. Ex vita eam accipere censendus, quia vita eam fabulam habet. Si mons, si fluvius, si urbs exhibenda est, etiam e medio vitae sumitur, sed Personam iis adaptat convenientem qua dignosci possit esse illam urbem vel illum montem: et fluvium illum Acheloum potius esse, quam Nilum. Atque ita de caeteris. Nulla quippe res est in mundo, quin aliquam habeat notam insignitam qua noscitari queat, atque ab aliis rebus ejusdem generis discerni. Si aliquam virtutem aut aliquod vitium, aut aliquem affectum animi student repraesentare, ab effectibus notas sumunt, quibus ea effigient. Simul etiam corpus addunt rei mutae, et quae sola mente comprehenditur. Haec sunt quae [gap: Greek word(s)] vocant Critici, quia [gap: Greek word(s)] non sunt, nec visibus objici possunt, nisi corpore simulato. Quum horum omnium Personas inducere volunt Poetae, non eas e vita accipiunt, sed plane fingunt. Nemo Mortem ambulantem, et loquentem vidit, nemo Famem, nemo Somnum. Nec virtutes sane, nec vitia, nec passiones animi, corpore aliquo proprio constant, quo incedere queant, et voces expromere, et hominibus in humana vel divina forma se ostendere. Horum igitur personas omnium Poeta fingit, non accipit. Ad hanc regulam exigamus Eumenidum Personam, quas Tragici veteres saepius in scenam producebant, et V. Cl. in sua Tragoedia introduxit; ut ex quo genere sit Personarum possimus cognoscere, fictarum an acceptarum. Deorum personas

non fingi a Poeta, sed accipi ostendimus. Nec refert utrum illi Dii veri sint, an non. Nobis quidem qui alia censemur Religione, non sunt. Verum ex persona nostra non loquimur, sed ex eorum qui tales Deos crediderunt, ac pro veris habuerunt. Et recte hoc unum in illa Epistola posuit V. Cl., Deos ex eorum opinione esse a quibus coluntur. Id solum nunc refert scire, an Eumenides coluerint Veteres, et an Deas esse ex eorum opinione possit affirmari. Per aliquot ambages ac circuitus probare satagit Furias ex illorum numero ac censu Deorum. fuisse quos Poetae [gap: Greek word(s)] , et quorum personae a Poeta finguntur, ut reliquorum [gap: Greek word(s)] , si quando ea corporata et personata Theatro ostendere volunt. Hinc etiam Tragicas Erinny as ab aliquo Poetarum dictas contendit: Tum me vel Tragicae vexetis Erinnyes. Ideo et Scaligerum inter Personas fictas, quae et quasipersonae sunt, Alecto locum dedisse asserit. Nec enim virorum maximum ignorasse, de essentia Tragoediae plerumque Erinnyas esse, cum nimirum pavor excit andus est. Jam supra ostendimus mala fide verba illa Scaligeri retulisse Virum Clariss. Nec enim Scaligerum personam Alectrus Virgilianae iis Personis accensuisse quas fictas apellat, quia finguntur a Poeta, et quasipersonas, quia proprie Personae non sint habendae. Sed tertium genus Personarum ex Furiis facere quae ad naturam Personarum propius accedant. Rationem quare ita censuerit, in superioribus adduximus. Sed ut Eumenidum Personam hac nota distinxit Scaliger, potuit et omnium Deorum Dearumque Personas eadem definitione comprehendere; quia de omnibus gentium Numinibus idem Christiano sentiendum, quod de Eumenidibus. Si Deae illae non fuerunt habitae Veteribus, nec pro Diis cultae; si aras ac templa non habuerunt, nihil veto quin alia earam ratio fuerit quam reliquorum Deorum, et quin alia Personis earum, cum in Theatris inducuntur, definitio ac notatio conveniat. Quanto in honore et veneratione Graecis fuerint, nomen quo ab his vocabantur satis testatur. [gap: Greek word(s)] dicebantur. Omnia quidem Numina [gap: Greek word(s)] , sed nullum

fuit quod hoc praecipue nomine censeretur. Ita Athenienses eas vocarunt, apud quos praecipuo cultu afficiebantur. Harpocration: [gap: Greek word(s)] . Eumenides etiam appellabantur quasi [gap: Greek word(s)] : quod per antiphrasin nomen eas accepisse quidam existimant, quod minime essent [gap: Greek word(s)] . Alii hanc appellationem nactas volunt a judicio Orestis; faciles et benignae exinde factae, quod antea non erant. Vtut sit, et templum et aras apud Athenienses habuerunt, et apud alios Graeciae populos, et in maxima veneratione ac cultu habitae: cum etiam valde timerentur, ut infernales Deae, ac scelerum ultrices, et in furorem quos vellent impellere potentes. Deas non negat creditas antiquis V. Cl., nec ejus patronus homo Gallus; sed mirantur hoc Balsacio ignoratum, quod etiam affectus fuerint. Si tanquam affectus eas in Scenam introduxit V. Cl., quin numine suo excidant, et nomen Eumenidum amittant, et omni divinitate exuantur, non interpello. Sed primum quaero an ulli affectus aut [gap: Greek word(s)] in homine, nomine [gap: Greek word(s)] apud Graecos appellati sint, aut apud Latinos Furiarum? Deinde etiam scire cupio, an affectus qui in homine sunt, apud Inferos habitent, ab Inferis excitati in Theatrum Hierosolymitanum veniant? Affectus ergo extra hominem ambulant, loquuntur, in Scena se ostendunt, pavorem spectantibus incutiunt? Nam V. Cl. ipse scribit de essentia Tragoediae plerumque eas esse, cum nimirum pavor excitandus est. Quod est ridiculum sed tamen contrarium ei assertioni quam alio loco posuit, ubi affirmat affectus esse, etiam cum in Scenam producuntur. Falsum praeterea est, de essentia Tragoediae eas esse, cum nimirum pavor excitandus est. Nunquam enim ad hoc in Theatrum ab ullo Poetarum unquam inductae sunt, ut pavorem excitarent. Hoc quidem traditur, quando AEschylus in Tragoedia cognomine, Eumenides populo Atheniensi exhibuit, tam terrifico ornatu instructas eas ostendisse, ut infantes prae terrore exanimarentur, gravidae abortum facerent. Sed hoc propositum

Poetae non fuit, ut terrorem incuteret populo. Ita tamen affectus esse pronuntiat Viri Clar. Eumenides, ut in Tragoedia Personae sint quae in animo consistunt. Sic enim se definitione defungi belle putat, ut culpam a se amoliatur, introductarum in Tragoedia Judaica Furiarum: Quid sunt, inquit, ergo ut paullatim definitione defungamur, Furiae? Ingenere, Affectus, ut jam dixi; in Tragoedia, Personae, quae in animo consistunt, et in scena, ubi opus, extra eum exhibentur, ut dementia, ut rabies, ut furor. Nisi haec verba ipse in ejus Epistola legissem, ab alio allatis, vix fidem habuissem, nec ejus esse credidissem. Ingenere, inquit, Furiae sunt Affectus. Quid hoc est, ingenere sunt Affectus? Quis Furias pro affectibus legit, nisi figurate, ut in istis, in Furias ignemque ruunt? Ita Vulcanum pro igne dicunt: Vulcanum in cornu conclusumgerit. Ita Cererem pro pane, Bacchum pro vino, et Venerem pro voluptate. Sine Cerere et Baccho friget Venus. Eodem modo furiosi affectus, et maxime violenti etiam Furiarum nomine interdum Latine loquentibus, notissima figura appellabantur, quia Furiae eos immittere credebantur. Pergamus, et Definitionem ejus persequamur: In genere Affectus sunt. Quo in genere? In Tragoedia personae quae in animo consistunt. Ergo Tragicae Erinnyes, personae sunt affectuum, hoc est, affectus ipsos humanos repraesentant. Quos? iram, vindictae cupiditatem, malam conscientiam. Hoc verum videretur, si Furiae apud Veteres neque templum, neque aras, neque sacrificos, neque cultum divinum accepissent. Atqui certum est pro Deabus, et quidem maxime venerandis ac timendis cultas fuisse. Putat vero noster, aut persuadere nobis vult, haud secus esse de Furiis, quam de furore, de dementia, de rabie. Harum Personas quidam Poetae in scenam olim introduxere, a se fictas, quia per se nihil sunt rabies, nec dementia, nec furor, sed in homine intelliguntur, demente, rabioso et furioso. Extra hominem qui ea [gap: Greek word(s)] sustinet, et cui accidunt, non subsistunt nec constant; nisi si forte in Tragoedia et scena, cum Poetae libuit ea [gap: Greek word(s)] , et Personam ex his efficere,

quam ambulantem et sermocinantem inducat. De Eumenidibus sive Furiis aliter se res omnino habet. Ut Deorum caeterorum ita et horum Numinum Personas accipit e medio vitae et religionis Poeta, non ex libidine fingit: Armat eas facibus et hydris, quia eorum simulacra in templis ita ornata et insignita visuntur. Jam diximus, ut simulacrum visebatur in templis Numinis communi Gentium consensu recepti, ita Personam et in Theatro exhiberi. A vulgi opinione circa haec non recedit Poeta, quia Religioni se accommodat populi, et cum placere ei velit, nihil abhorrens, aut alienum ab ejus persuasione et superititione in scenam invehit. Sed quo risu excipiendum, vel quo sibilo explodendum, quod sequitur in Definitione, Furias in Tragoedia Personas esse quae in animo consistunt, et in scena si sit opus, extra exhibentur. An, quaeso te, aliter erat in Tragoedia persona, quam in scena? Nonne Tragoedia, hoc est ipsa Fabula, vel ipsa dramatica scriptio, ad scenam tota comparata et instituta ita fuit, ut ei deserviret? Aliterne Personas in Tragoedia instruebat Tragicus auctor, quam actor Tragicus eas induebat? Quae singulis Personis Tragoediae suae dicenda et agenda dictavit Poeta, ea Histrio in scena pronuntiabat, agebatque. Ubi ergo diversitas Personae in Tragoedia et in scena? Furiae, inquit, Personae sunt quae in Tragoedia in animo consistunt, in scena extra animum. Quas descripsit Auctor Personas, et quas exhibet Actor, invicem, ut puto, sibi respondent; nec quidquam dicit Actor, quod Poeta non dictaverit. Multa autem inter utrumque intercedet differentia, si Personae, quales formavit Poeta in Tragoedia, in animo solo consistunt quales vero repraesentat Histrio, extra animum sunt. Explicet nobis haec qui sic ea implicavit. Ego sane haereo. Quo in animo consistunt Personae Tragoediae? An in animo Poetae? Atqui tales desaltat Actor, quales animo suo eas concepit Auctor. Si in animo consistunt, ut alibi videtur innuere, quia Religionis res sit, quae ab animo pendet colentium; non magis in animo haerebunt Poetae qui scripsit, quam in animo Actoris qui gestu eas exprimit, ac

voce reddit. Uterque imitator est, tam rei quae natura constat, quam quae in animo consistit, Poeta scribendo, Histrio agendo. Eadem quippe est Persona, quam adornat Poeta in Tragoedia, et quam in Scena spectandam dat Histrio. Praeterea personae tam in Tragoedia quam in Scena, cum res ipsas quas imitantur, exhibeant, earum ipsarum imagines sunt existimandae. Imago autem recedere non debet a prototypo ad quod expressa est, sed fideliter illud reddere necesse habet. Si Furiae autem Personae affectuum sunt, quandoquidem pinguntur et exhibentur armatae hydris ac serpentibus, idem etiam affectuum habitus esse debet. Scio quid ad haec responderi possit. Sed cum Personas affectuum, id est Furias, in Tragoedia in animo dicat consistere, oportet ut affectus ipsi in animo sedes habeant. Atqui affectus animo extrinsecus accidunt quibus perturbatur, non in eo sedes habent. Demus autem in animo affectus consisterc; an propterea sequitur, ut Personae in Tragoedia quae affectuum sunt imagines, in animo consistant? Personae illae histriones sunt, homines sunt qui eas personas agunt. An et illi in animo consistunt? Si consistere concedimus, an probabile erit ut eaedem personae cum scenicus actor eas sustinet, extra animum consistant, quae in animo non consistebant in Personis Tragicis? Cum haec ita sint, atque ita [gap: Greek word(s)] absurda, ut me pudeat Auctoris qui ea pronuntiavit, audet ille tamen inserre quasi re bene gesta, atque egregia reperta definitione: Nec scholasticam eam esse, nec operosam, et quae tamen plus quam simplicem interpretationem nominis contineat. Facile sane vidissem etsi non dixisset, nec operosam esse, nec scholasticam hujusmodi definitionem, quae explicat Furias in genere affectus esse, in Tragoedia personas in animo consistentes, in Scena extra animum exhibendas. Euripidem nos audire jubet in Oreste, ut ab eo intelligamus quam vera sit suprascripta Furiarum Definitio. Ex eo cum Menelaus quaereret,

Mala ergo conscientia, ut Christiani dicimus, eadem cum Furiis. Enimvero ea mala conscientia, ut verbo utar Viri Clar. intus urgebat Orestem, cum intelligeret quantum sceleris admisisset in occidenda matre. Sed nihilo secius et Erinnyes eum in Scena exagitabant, cum serpentibus et facibus ardentibus, quas in ora ejus intentabant. Erinnyes illae non internae, sed infernae, quas et [gap: Greek word(s)] eadem Tragoedia Orestis appellat. Dico igitur, sunt quae Orestem matricidam in Scena agitabant, ob parricidii scelus, conscientia primum ipsius interna, quae omnes impios et facinorosos cruciat, et Infernae Furiae, ab Inferis excitatae, quas Deas ut scelerum vindices coluit Antiquitas, templisque et aris prosequuta est. Nemo igitur est qui ex Tragoediis Orestis hariolari possit, perpetrati facinoris conscientiam et Furias eadem Definitione contineri. Vtroque genere vexabatur matricida, interno conscientiae tormento, et externo ab Eumenidibus sive Furiis objecto. Nihil tamen magis urget, imprimit, inculcat tota illa Epistola V. Cl. quam Furias, hoc est Eumenides, Flagitii culpaeque conscientiam esse ac poenae. Quid sit culpae ac facinoris conscientia scio; sed quid est poenae conscientia? Sic ait ille: Definitum igitur, sunt Furiae, qua voce Christiani pariter utuntur. Definitio, flagitii culpaeque conscientia ac poenae. A definitione non abhorrent Christiani: an a definito abstinuerint, videbitur. Immo jam illi visum est, cum in hac ipsa periodo, prima ejus parte dixit, Definitum sunt Furiae, qua voce Christiani utuntur. Notanda autem inconstantia in Definitionibus diversis ejusdem rei dandis. Hic Furias definit, Conscientiam culpae, flagitii ac poenae. Ad alteram mox transit Definitionem, ac scribit: Quid ergo Furiae? Animus ex conscientia commissi sceleris afflictus ac turbatus. Atqui aliud est conscientia sceleris, aliud animus turbatus ex conscientia sceleris. Multi conscii sibi sunt, et plurium quidem

criminum non unius, quorum tamen animus non ideo turbatus est nec adflictus. Alibi, affectus Furias esse statuit. Turbatus animus non est affectus, ut ante diximus, sed effectus [gap: Greek word(s)] . Subjicit statim, Unde et divinitus a Graeis Furia [gap: Greek word(s)] , mens turbata aut distrastahic affectus eleganter dictus. Videtur existimare [gap: Greek word(s)] Graecis dictam esse quasi [gap: Greek word(s)] , mentis discordiam. Et divinam hanc esse Etymologiam asserit. Quam divina sit nescio, quam et falsam esse scio; sed nihil eam facere pro Definitione superius allata, certum est. Immo contraria est. Distracta mens aliis affectibus potius convenit, quam conscientiae sceleris admissi. Mens ejus vere distracta erat ac turbata quae dicebat apud Poetam,

De scelere admittendo cogitabat, cum adhuc dubitaret an faceret. Qui altercante libidinibus pavore tremit, mentem distractam habet ac turbatam, non ex conscientia ullius commissi facinoris adflictam. Idem est decaeteris variis adfectibus animum in diversa trahentibus. Poterat igitur temperare ab illa [gap: Greek word(s)] , quantum libet divina, originatione, cum Definitionem ejus de conscientia sceleris admissi destruat magis quam, adstruat. In Definitione autem danda Furiarum, nunc speciem ponit, nunc genus, nunc effectum pro causa, et sic non sibi constat, nec quiescit. Nihil sane pejus formidare videtur, quam ne quis credere animum inducat, Furias vel Eumenides olim pro Deabus fuisse cultas, templaque et aras habuisse. Nam si de hoc constiterit, non possit effugere quin maximum contra Scenae leges peccatum commiserit. Hujus peccati admissi conscientia, illum quiescere non sinit, sed animum ejus in omnes partes versat, ut rimam reperiat qua elabatur. Sed occlusa sunt omnia, tenetur. Nihil illum juvat quod de Mente bona, cui, Punici belli metu, delubra posuere Romani. Non propterea sanae mentis et mentis bonae vocibus abstinere debemus nos Christiani, quia Deas eas Romani fecerunt; nec haec quaestio

est. Sed quaeritur, an illius Bonae mentis, sicut Dea a Romanis facta est atque culta, personam induere ex decoro posset Judaeus aut Christianus Poeta, in Dramate argumenti quod totum esset [gap: Greek word(s)] aut [gap: Greek word(s)] . Cum tam severe Praecepto Decalogi primo vetitum esset Judaeis, cujuscumque rei simulacrum ponere et habere adorandum; hoc etiam extendi Praeceptum constat, ad Personas Deorum falsorum in Theatro exhibendas. Quemad modum enim ex Augustino supra probavimus, paria faciunt simulacrum Dei in delubro, et Persona ejusdem in Theatro. Ubicumque Dei aut Deae repraesentatio exhibetur, sive in Theatro, sive in Scena, sive quocunque alio loco sistatur, venerationem sui secum fert, et adorationem exigit. Labrata Principum, id est imagines, cum per orbem circumferebantur, eodem honore excipiebantur quo ipsi Caesares, labratis nempe osculis, quae adoratio tunc fuit civilis, qua Augustos suos venerata est Romanitas. Dii nunquam in Theatrum prodibant, nisi adorandi. Tragicus Actor qui Personas eorum. sustinebat, quasi simulacrum erat, et quidem vivens, ejus Dei quem agebat. Deum ostendere qui non sit excipiendus ut Deus, divinitatem est eidem abrogare. Cum Eumenides igitur in Theatrum producuntur, videndum est, qualis earum Persona sit, in quo habitu prodeant, et pro qualibus habendae veniant. Si certum elt nunquam a Veteribus in Scenam introductas, nisi ut Deas, quia et delubra tanquam Deae habebant; non posse ne nunc quidem aliter induci et ostendi, certo certius est. Deae habebantur infernales, quae motus animis violentos injicerent, furorem concitarent, discordiam facerent, et praeterea etiam scelera punirent. Qui definit eas, conscientiam sceleris admissi, scire ipse debuit non hoc unum munus et officium illis tribuisse, qui Deas crediderunt, ut in conscientia sola scelerum admissorum consisterent. Alecto apud Virgilium, nullius sceleris sibi conscium Turnum, cum nihil minus ille quam de bello cum Trojanis gerendo cogitaret, imperio Junonis ab Inferis excitata, repente amorem ferri in illo, bellique insaniam

fuisse canit. Et alio loco de eadem; quam sic Juno alloquitur, omnesque ejus artes et munia enumerat

Tu potes unanimes armare in praelia fratres,
Atque odiis versare domos, tu verbera tectis
Funereasque inferre faces; tibi nomina mille,
Mille nocendi artes: foecundum concute pectus.

Tot nomina, et tot potestates non conveniunt nisi Divae et quidem potenti. Antiquitatis omnis peritus Poeta, non ignoravit Veteres Diis suis, quibus varias ac plures potentias tribuebant, etiam [gap: Greek word(s)] dare. Hinc Diana apud Callimachum in Hymno petit a patre suo Jove, inter alia, [gap: Greek word(s)] . Nam unicuique potentiae suum nomen assignatur. Et proinde quae [gap: Greek word(s)] , eadem et [gap: Greek word(s)] . Talem nobis describit Virgilius Alectro, cui nomina mille, et mille nocendi artes dat. Furiae igitur, sive Erinnyes, Deae Veteribus habitae, irarum, insidiarum, discordiarum, bellorum, tumultuum, seditionum, et aliorum plurium criminum et affectuum: Etiam ultrices, vindicesque criminum, habebantur. Unde uni ex tribus nomen [gap: Greek word(s)] , quae caedes vindicaret. Per figuram Antiquis usitatam, saepe nomen Dei usurpatum legere est, pro rei nomine, cui praesidebat, aut cujus inventor habebatur; ut Cererem Deam frumenti, pro pane: Bacchum Deum vini, pro vino: Vulcanum, qui igni praesidet, pro igne. Sic ergo et Deam discordiae, pro discordia; ut cum Helenam vocat Virgilius Patriae atque A siae communem Erinnyn. Sed et [gap: Greek word(s)] antiqua voce Graeca, nihil aliud sonat quam discordiam. Nam idem videtur quod [gap: Greek word(s)] . Sed Pausaniae credimus, qui [gap: Greek word(s)] a verbo [gap: Greek word(s)] dictas ait, quod dialectro Arcadum, irae indulgere significabat. Inde Ceres cognominata [gap: Greek word(s)] , id est irata. Hinc etiam, irarum Deae Erinnyes habebantur. Virgilius de Alecto dicit, irasque insidiasque

ei cordi esse. Furiae, Deae furiarum ac furoris. Nam inter alias nocendi artes ac potestates, furiosos facere putabantur. Inde Furiae. Furiae quippe sunt [gap: Greek word(s)] . Hinc violenti etiam atque insani affectus omnes et appetitus, Latinis Furiae. Vnde illud. In Furias ignemque ruunt. Et verbum Furiare, in furorem impellere, Horatio. Apud Poetam Graecum, de eo qui insanum in modum amaret, [gap: Greek word(s)] . Graeci etiam [gap: Greek word(s)] eas vocarunt, ut ex Pausania infra ostendemus. Hujusmodi Furiarum furorumque concitatrices censebantur Graecae Erinnyes, quas propterea Latini, Furias vocavere. Nunc aptemus definitiones V. Cl., ut videatur an quadrent. Furiae, inquit, flagitii culpaeque conscientia ac poenae. Et paulo post: Quid ergo Furiae? Animus ex conscientia scelerum turbatus et afflictus. Jam quaerendum ab illo, an unquam apud Latinum Auctorem quempiam legerit Furias pro conscientia facinoris admissi? ut Cererem pro pane vel victu triticeo legere est, et Bacchum pro vino, et Venerem pro voluptate, et Amorem pro cupidine. Iram, quae brevis est insania, aliosque rationi non parentes affectus, hoc nomine saepe Auctores nuncupant. Loci ex Prudentio ab ipsomet allati, id ostendunt; ut in commissione Patientiae atque Irae,

Qui physiologicas rationes sequuti sunt, tres affectus in homine potentissimos et maxime insanos, Furias illas esse Veterum, interpretati sunt. Non aliis utar testimoniis quam quae ab ipso V. Cl. allata sunt. Tres igitur affectus qui in omnia facinora praeipites agunt homines, ira, cupiditas, libido. Propterea Poetae tres furias esse dixerunt, quae mentes hominum exagitent. Ira ultionem desider at, cupiditas opes, libido voluptates. Quae omnia eo consilio attuli, ut constet definitionem V. Cl. quae Furias, [gap: Greek word(s)] interpretatur, plane claudicare; nec certam nec plenam

esse. Primum ad divinitatem earum, quam certum est Veteribus fuisse creditam cultamque, nihil pertinet, sed solam tangit Physiologicam interpretationem. Caeterum nec eam totam complectitur, quod Defihitio recta debet, sed unam tantum ex multis partem. Inter alia officia et potestates quas Eumenidibus tribuit antiqua superstitio, etiam punitio est: scelerum. Inde et [gap: Greek word(s)] dictae. Hinc illud Poetae,

Quia autem nemo major est criminis admissi vindex, quam ille qui commisit, dum suos intus gerit carnifices et tortores ex conscientia facinoris semper animo obversantes, et eum vexantes; hinc suas quemque impium Furias et Erinnyas in pectore proprio circumferre, recte plures Veterum dixerunt. Inde illa sunt Ciceroniana, Suam quemque fraudem, suum facinus, suum scelus, suam audaciam, de sanitate ac mente deturbare, et has esse impiorum faces et furias. Sed hic non quaerimus physiologicas istas de Diis, id est naturalium rationum, interpretationes. Quasi vero, ut cum Augustino loquar, nos in hac disputatione physiologiam quaeramus, id est rationem non Naturae, sed Dei. Quamvis enim, inquit ibidem, qui verus Deus est, non opinione, sed natura sit Deus; non tamen omnis natura Deus est, quia et hominis et pecoris, et arboris, et lapidis utique natura est, quorum nihil est Deus. Mater Deûm, quam constat inter praecipua Numina priscis fuisse consecratam, quae et Rhea, et Ops, et Idaea dicta est, secundum istas interpretationes, Terra est. Sed quod habebat sacerdotes, quod aras, quod templa, hoc nihil ad terram pertinebat; sed ad divinitatem falsam, quam superstitio excogitaverat. Saturnum suos filios devorasse, inquit idem Augustinus, ita nonnulli interpretantur quod longinquitas temporis, quae Saturni nomine significatur, quidquid gignit, ipsa consumat: vel sicut idem opinatur Varro, quod pertineat Saturnus ad semina, quae in terram de qua oriuntur, iterum recidant. Hinc differentia exorta est Theologiae naturalis et

civilis: quod Philosophi omnes illa Numinum civilium nomina, potestates, actiones ad naturam rerum referrent, et per naturales rationes ea explicare conarentur. Et nullum certe Numen apud Gentiles, civili Religione cultum fuit, quod non eo modo quem dixi, physiologico, Philosophi interpretati sint. Hinc falsitatem et foeditatem sacrorum quibus Dii sui colebantur, excusabant et purgabant Christianis, quod haberent interpretationes suas, et rationes ad rerum naturam referendas. Alios se habere dicebant naturales Deos, qui ad Mundum accommodati essent, cum fabulosi Theatro dati essent, civiles Urbi. Sed recte contra illos disputans Augustinus, ait, nihil illis humanam, licet multiplicem ingentemque, doctrinam in his angustiis suffragari. Nam naturales Deos cum colere cuperent, civiles venerari cogebantur. Sic nunc Viro Cl. dicimus, nihil illum multiplicem quam jactat, incomparabilemque eruditionem, in his angustiis adjuvare. Cuperet nobis Eumenidas physiologice interpretari, sed cogitur fateri Deas fuisse aeque bona fide, et sincera superstitione ab Antiquis cultas, quam quodlibet aliud Numen templis, arisque et sacerdotibus sacrisque honoratum. Ita excusat et purgat factum suum, quod Tisiphonem cum sororibus in Theatrum Judaicum introduxerit: non se Deas aliquas dicens induxisse, sed affectus, sed conscientiam sceleris et poenae. Ita certe et Jovem potuisset in illud idem Theatrum inducere, Junonem, Matrem Deûm, Mercurium, Apollinem, et quem non aliorum Deorum? Ita sane Jovem potuit definire pluviam esse; ut Furias sive Eumenides definivit, conscientiam esse culpae ac poenae. Hinc et Poeta herbam arentem supplicare pluvio Jovi dixit, quae imbrem desiderat. Neque enim quod scriptum est, inquit alius Christianus Scriptor, atque in prima est positum verborum fronte id significatur, et dicitur: sed allegoricis sensibus, et subditivis intelliguntur omnia illa secretis. Itaque qui dicet, cum sua concubuit Iuppiter matre, non incestas significat aut propudiosas Veneris complexiones, sed Iovem pro pluvia, pro tellure Cererem nominat.

Eumenides inter alias potestates ac [gap: Greek word(s)] , quas divinitati earum attribuit Civilis et Poetica Theologia, malae et fac inorosae conscientiae, vexationem sibi vindicabant. Non tamen propterea liceat Furias, praecipue cum Deae intelligendae sunt, ex Poetarum et vulgi sententia, definire illas poenae et culpae esse conscientiam, ut fecit V. Cl. Ut nomen Latine sonat, furiarum Deae sunt ac furorum. Multa alia Numina [gap: Greek word(s)] cognoverunt Veteres, ut Bellonam, Martem, Bacchum, Cererem, Rheam: etiam inter minorum gentium et de plebe Deos, Nymphas ipsas. Unde et [gap: Greek word(s)] . qui Latinis Lymphatici. Cum Cicero autem dixit, suum cuique scelus, et fraudem, ejus furias ac faces esse, hoc eum velle interpretatur V. Cl.; Poetas, cum in Dramate inducunt Furias, non aliud repraesentare quam Personas [gap: Greek word(s)] , hoc est affectus, qui in Scena habitu humano et hoc apparatu exhibentur. Suum illud quod in toto opere tenuit, hic etiam retinet, ut neget Eumenides Deas fuisse. Quod est ridiculum. Cum Poetae eas in Dramate inducunt, tanquam Deas ostendunt, non tanquam affectus. Quis hoc ignorat? Quis item nescit Poeticam Theologiam non diversam esse a Civili. Hoc jam supra probavimus. Poeta non facit Deos, sed quos et quales invenit factros, in Scenam producit. Poetarum Dii ad Theatrum facti sunt: Theatrum vero ubi est, inquit Augustinus, nisi in urbe? Quis Theatrum instituit nisi civitas? Propter quod instituit, nisi propter ludos scenicos? Ubi sunt ludi scenici, nisi inrebus divinis, de quibus hi libri tanta solertia conscribuntur. Concludit igitur, et confirmat ubique, Poeticos Deos non alios esse a Civilibus; communi vulgi errore tales in urbibus, et apud gentes creditos. Quod sane verissimum est. Mirum vero quod ait V. Cl. Furias, sive Eumenidas in Dramate esse affectus, id est Personas [gap: Greek word(s)] . Quid est Persona [gap: Greek word(s)] ; An Persona, in mente est tantum et cogitatione, quae corpus habet, quae spectanda describitur? In Scena vero Personas illas [gap: Greek word(s)] habitu humano exhiberi dicit. Ecce Eumenides, quae Personae [gap: Greek word(s)] sunt in Dramate, in Scena homines sunt, id est sub humano habitu exhibentur.

Quis hoc explicabit? Et tamen idem est, quod supra dixit, Furias in genere affectus esse, in Tragoedia Personas in animo consistentes, in Scena extra arimum consistere, in habitu nempe humano et corpore accepto. Sic Furiae extra Drama affectus sunt, in Dramate intelligentiae, vel Personae intelligibiles, in Scena Personae sensibiles, sive visibiles. Vix possunt aliter ejus verba constitui, nec mens constare. Sed superat omnem absurditatem quod Scenam a Dramate separat; cum Drama ad Scenam factum sit, et propter Scenam, et in Scena pronuntietur, et agatur. Persona quam descripsit Poeta, non est Persona nisi in Scena. Et Persona quae in Scena agitur, id quod est, a Poeta accipit. Personam format in Dramate, ut spectetur in Scena talis, qualem in Dramate instituit. At si credimus Tragico nostro, nullibi quasi Deae consistunt Eumenides, ne in Theatro quidem. In genere sunt affectus. Quid est genus? An quod opponitur speciei, et eam continet? In Dramate sunt Personae humanae, hoc est, sub humano habitu repraesentatae. Ergo nullibi Deae Eumenides: neque in genere, quod quid sit nescio, neque in Dramate, neque in Scena. Atqui Drama passim eas indigitat Deas:

[gap: Greek word(s)] ,
[gap: Greek word(s)] ,
[gap: Greek word(s)] ,
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)] .

Hos versus citavit Balsacius, cum aliis Veterum Poetarum testimoniis, quibus evinceret Eumenides Deas esse, antiquitati fuisse persuasum. Respondet ad ista Sophoclea V. Cl. Quasi non ut Poeta loquatur: aut si Deas esse credidit cum suis, idem credant Christiani: aut ea voce hac de causa abstinendum sit. Certe, ut Poeta loquitur, quia Poeta est; sed certum est, ex persuasione vulgari, quae de Deabus Eumenidibus tunc apud omnes obtinebat, loquutum. Male autem dubitat, an has Deas

crediderit Sophocles: Aut si Deas esse, inquit, credidit. Quis dubitet credidisse, cum tam diserte et plane ea verba superius allata, id significent? Invocat ibi quae loquitur, Eumenides, quas et Deas vocat, ut caedem patris sui ulciscantur, ut subsessorem lecti alieni puniant, et nullo jure caesos respiciant. Haec divinae plane potentiae argumenta sunt, quae non conveniunt nisi magnae et indubitatae, legitimaeque divinitati. Aut quasi, inquit, idem credant Christiani. Nemini sane dubium est, non idem credere Christianos. Sed de hoc non agitur, ut neque de illo, An hac de causa nomine Furiarum, abstinendum sit Christianis. Alioquin et Dei appellationem vitare deberent, quia Gentilitas ea abusa est, profanando ac polluendo nomen numenque veri Dei, quod cum tot falsis et adulterinis Deis communicarunt. Sed de his infra adhuc videbitur. Non sunt profecto affettus, qui invocantur in illis versibus Sophoclis, ad vindicandam Agamemnonis caedem, et puniendum AEgisti scelus. Quod autem magnus Criticus, simul et magni spiritus Poeta testimonium Sophoclis de Deabus Eumenidibus elevat, atque eludit, eo nomine quod Poeta fuerit, quid dicet de tot delubris ac templis, quae in variis Graeciae locis, Eumenidibus constituta sunt? An a Poetis posita arguet? An affectibus contendet condita, non Deabus? Athenis in Arcopago [gap: Greek word(s)] delubrum fuisse, Atticarum rerum Scriptores passim testantur. Sic enim Athenienses eas Deas vocabant, quas alii Graeci [gap: Greek word(s)] , et ita Hesiodus appellat. Pausanias in Atticis: [gap: Greek word(s)] . Non Poeta aliquis delubrum illud iis primum consecravit; sed Religio antiqua. Immo simulacrum earum quod in eo delubro visebatur, longe alio habitu fuit, quam quomodo a Poetis describuntur. Tradit quippe Pausanias, primum AEschylum dracones crinibus illarum in capite immiscuisse: cum vulgo simulacra quae iis statuebantur, nihil tale haberent, nec quidquam aliud terrificum, ut mos fuit, postea affingi statuis infernalium Deorum: [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Primus AEschylus earum comas serpentibus implicitas esse finxit, cum tamen nec illarum simulacris, nec aliorum Deorum infernalibus, quae ibidem dedicata sunt, quicquam insit quod terrorem incutiat. De facibus nihil dicit. Apparet ergo AEschylum primum omnium, solas serpentes capiti Eumenidum addidisse. Quinetiam inde potest colligi non Poetas Eumenidum numen prodidisse, sed ab antiquis religionum auctoribus inventum, quo habitu voluerunt ornatas in theatrum induxisse. Sicyonii [gap: Greek word(s)] vocabant, ut Athenienses, [gap: Greek word(s)] , templumque et aras eis posuerant, festumque anniversarium celebrabant, in quo sacra faciebant ovibus praegnantibus, et mulsum libabant, floribusque solutis pro sertis, id est corollis, utebantur. Idem Pausanias in Corinthiacis: [gap: Greek word(s)] . Et ad laevam transmisso amne Asopo occurrit lucus ilicibus consitus, ubi templum Dearum quas Athenienses [gap: Greek word(s)] , id est, Reverendas, Sicyonii [gap: Greek word(s)] , id est, Faventes nominant. His quot annis stato die sacra faciunt ovibus praegnantibus, mulsumque libare, ac floribus, corollarum vice, uti institutum habent. Numquid Poetae hoc ilicetum quod in agro Sicyonio fuit, et fanum, et sacra, festumque diem, Eumenidibus instituerunt? In terra Attica, in pago Phlyensium, templum fuit quod habebat aras Cereris A nesidorae, Jovis Ctesii, Minervae Tithrones, et Proserpinae Primigeniae, et Dearum quas nuncupabant [gap: Greek word(s)] . Non ponebantur arae nisi Diis aut Deabus; nec ararum porro usus fuit, nisi ad sacrisicandum. Non autem sacra fiebant, nisi iis, qui pro Diis haberentur. Quaero, an arae illae [gap: Greek word(s)] , in Attici soli templo, affectibus consecratae fuerint, vel conscientiae malae? Codro regnante Athenis Melanthi filio, Lacedaemonii cum Athenas venissent, confugerunt supplices in Areum pagum,

ad aras Eumenidum. Pausanias in Achaicis: [gap: Greek word(s)] . Confugiunt supplices in Areum pagum, ad aras earum Dearum, quae vocantur [gap: Greek word(s)] Hae sunt, ut omnes sciunt, Eumenides, et sic Oraculum Dodonaeum eas indigitavit cum Athenienses monuit, ut supplicibus Lacedaemoniis, cum bello pressi ad eas refugerunt, veniam darent:

In Cerynaeo agro Achaiae, delubrum etiam fuit Eumenidum, ab Oreste conditum, teste Pausania. An Orestes delubrum illud sacravit conscientiae suae? In illud fanum si quis ingredi vellet, caedis sibi conscius, aut alterius facinoris, statim mente deturbari solebat, ut idem perhibet. In Messeniensi regione, haud longe a Megalopoli Arcadiae Dearum Furiarum, quae eaedem cum Eumenidibus erant, delubrum visebatur, auctore eodem Pausania, qui [gap: Greek word(s)] vocat. [gap: Greek word(s)] . A Megalopoli versus Messeniam tendenti, et stadiorum haud amplius septem spatium progresso, extat ad laevam viae publicae Dearum fanum, quas Deas, ut et circum qui jacet agrum, Manias vocant. Id est, Furias. His, ut puto, Eumenidum est appelatio, eoque in loco Orestem ob caedem matris, in furorem datum memorant. Sic variis in locis Graeciae varia etiam nomina sortitae sunt Eumenides: alibi [gap: Greek word(s)] , unde Latinis Furiae, quia [gap: Greek word(s)] est furor: alibi [gap: Greek word(s)] , quia [gap: Greek word(s)] Arcadica voce, est irae indulgere: alibi [gap: Greek word(s)] : alibi autem [gap: Greek word(s)] . Orpheus in illo carmine quo docet quibus Diis qui odores in sacris incendi debeant, Eumenides aromatis placari scripsit, [gap: Greek word(s)] . Et sic hymnum earum exorditur:

Filias eas facit Ditis patris et Proserpinae. Alibi Proserpinam vocat, [gap: Greek word(s)] , matrem Eumenidum. Alii aliter eas [gap: Greek word(s)] . Sed ea de re hic quaestio non est. An Deae veteribus creditae fuerint agitur. De earum numine haec quae jam posuimus dubitare non sinunt, ut nec alia plura, quae jam congessit Balsacius. Ita Deae in genere fuere, in vita, in Dramate, in Scena. Divinitatem earum undique explodit V. Cl. ac ne in Theatro quidem cum divino schemate constitisse vult, sed humanum habitum eis tribuit, aitque Poetas cum in Dramate inducunt Furias, non aliud repraesentare quam personas [gap: Greek word(s)] , id est, affectus, qui in scena habitu humano, et hoc apparatu exhibentur. An funalis habitus, humanus est? Fidenates aliquando contra Romanos pugnaturi, hoc habitu constiterunt, sed ab humano eum distinguunt Aucrores. Haec verba Flori sunt l. I. c. 12. Fidenates, quia pares non erant ferro, ad terrorem movendum facibus armati, ac discoloribus, serpentis in modum, vittis, furiali more processerant. Sed habitus ille feralis eversionis omen fuit. Ubi notandum feralem habitum Eumenidu Floro dici, quia atratae. [gap: Greek word(s)] eas vocat Pausan. Sic primo apparuerunt Oresti, postea [gap: Greek word(s)] , ubi consanescere coepit, id est, Candidatae. Dixerat Cicero, Agitant et insectantur impios Furiae, non ar dentibus taedis, sicut in fabulis, sed angore conscientiae. Haec attulerunt ut probarent Deas non fuisse Furias Ciceroni. At vel eo teste fuere Deae in Fabulis. Fabulosa autem Theologia, et popularis non differebant. Unde enim vulgares gentium Dii nisi ex Fabulis? Unde vice versa Fabulae, nisi a populo qui tales Deos sibi finxit? Quod de Furiis, inquit, dixit Cic. hoc de Iove illi, de Iunone, Marte, qui ad classem longe aliam spectabant, quarum cultu tuti Remp. Rom. serio existimabant, numquam excidisset. Quasi vero non de Jove, Junone, Marte, et aliis ejusdem classis Diis, non idem dixerint classici plerique Auctores. Ecce tibi Maro qui Jovem conjugis in gremium plurimo imbre descendere cecinit. Ecce tibi Naso, qui herbam arentem, Jovi pluvio supplicare ait:

Ecce tibi Flaccus, qui positas nives puro lumine glaciare Jovem cantillat. Et alio loco, Manere sub Jove frigido venatorem scribit. Juppiter ille frigidus sub quo manet venator, nonne aer est, ut idem plane sit sub Jove durare et sub dio manere? Qui Martem pro bello vocat, qui Cererem pro victu, Bacchum pro vino, Neptunum pro piscibus, nonne idem de his Diis diccit, quod Cicero de Furiis? Ipse ille Virgilius dum Irim, Dearum nuntiam, et praecipue Junonis, describit, quam et Deam appellat, Mille coloribus arcum trabere illam sub nube memorans, non aliam facit ab arcu caelesti. Saepenumero sane non solum Philosophi, sed etiam Oratores, sed etiam Poetae, et de vulgo multi sagaciores viderunt Deos suos esse fabulosos et falsos, et suballegoricis sensibus, et physiologicis aliud quid esse et latere quam quod vulgo coleretur. Satyricus qui dixit: Stygio nigras in gurgite ranas, nec pueros credere nisi qui nondum aere lavarentur, quid de Diis, rogo te, sentiebat? Quos in scripto tam confidenter negabat, in templo cum aliis colebat. Quam multos putas hoc idem nunc facere de Deo uno et vero? V. Cl. non abit ab istorum more longius. Eumenides Deas negat in Epistola, in Tragoedia Deas facit. In Epistola affectus esse contendit, et morsum conscientiae ex sceleris perpetrati recordatione: in scena tanquam Deas inducit. Philosophus ille qui allegorico et Physiologico sensu Deorum nomina esse interpretanda in Academia vel Lyceo disserebat, eorumdem numina simulacris et aris in templo consecrata venerabatur, prece, ture, et victima. Ita Erinnyas affectus esse, in Epistola ima et summa chorda resonans, nobis occinit V. Cl. in Tragoedia easdem, ut Deas, timendas, reverendas, et colendas introducit Si Tragoedia esset Palliata vel Romana, ferremus. Secundum ritus gentis unde argumentum Fabulae petitum esset, Drama procederet, et decorum constaret. Nunc quum illa Tragoedia a Judaeis sit, ritus eorum ut et habitus in ea observare debuit Poeta. Atqui ille ipse est V. Cl. qui summum aetatis suae virum ambitiose reprehendit, quod in Tragoedia Baptista, socculos nominasset in his versibus:

Socco in Tragoedia locum non esse dicit. Ex Comoedia enim esse, et praesertim Palliata: Apud Romanos vero, gestamen esse muliebre. Quanto magis peccat qui decorum in ritibus non servat, quam qui in habitu negligit? Rituum praecipua pars est: Religio. Ergo et magis peccat, qui in Religione ab ejus legibus longius abit. Hac re praecipue Judaicae et Graecae Religionis differentia constitit, quod Graeci, affectus humanos, in Deorum numina converterunt: ex vitiis et virtutibus et actionibus, rebusque etiam vitae necessariis Deos fecerunt. Nihil tale unquam Judaeos factitasse compertum est, etiam tum cum inter AEgyptios multiplicium et stultorum numinum cultores, servirent. Nec Lucinam, inquit Augustinus, mulieres eorum invocaverunt, quando earum partus ut miris modis multiplicarentur, et gens illa incredibiliter cresceret, ab AEgyptiorum persequentium, et infantes omnes necare volentium manibus, ipse Deus liberavit, ipse servavit. Sine Dea Rumina suxerunt: sine Cunina in cunis fuerunt: sine Edulica et Potica escam cibumque sumpserunt: sine tot Diis Puerilibus educati sunt: sine Diis conjugalibus, conjugati: sine cultu Priapi conjugibus mixti: sine invocatione Neptuni mare transeuntibus divisum patuit, et sequentes eorum inimicos fluctibus in se redeuntibus obruit. Nec consecraverunt aliquam Deam Maniam quando de coelo Mannam sumpserunt: nec quando sitientibus aquam percussa petra profudit, Nympas Lymphasque coluerunt. Sine insanis sacris Martis et Bellonae bella gesserunt. At sine victoria quidem non vicerunt: non eam tamen Deam, sed Dei sui munus habuerunt. Sine Segetia segetes, sine Bobona boves, mella sine Mellona habuerunt, poma sine Pomona. Et prorsus, omnia pro quibus tantae falsorum Deorum turbae Romani supplicandum putaverunt, ab uno vero Deo felicius acceperunt. Integer locus fuit producendus ex Libro quarto de Civitate Dei, cap. 34. quia plurimum ad rem, qua de agitur, facit, et V. Cl. revincit, et confundit, donantem Deos e Graeca superstitione arcessitos, illi Genti quae unum Deum norat. Addi quippe potest ad illa

Augustini, Judaeos et sine Amore amasse, et sine Erinnye in iras exarsisse, et sine Tisiphone caedes commissas in auctores suos vindicasse, et sine Eumenidibus denique sontes remordentem se conscientiam, ad recordationem facinorum, sensisse. An minus Deae, et minores Eumenides, illis Deabus quas Augustinus recensuit, et a Judaeis refutatas dixit, Nymphis et Lymphis, Cunina, Rumina, Edulica, Potica, Segetia, Bobona, Pomona, et aliis quae ab illo ibi nominantur? Inter illam turbam infinitam Deorum falsorum quibus supplicasse Romanos, non supplicasse Judaeos Augustinus dicit, an non Eumenides sive Furiae fuere? At non meminit earum Augustinus. Certe nec aliorum, numero carentium Numinum, quorum eadem ratio fuit, atque illorum quae connumeravit illo loco Augustinus. His constitutis, et confirmata divinitate. Eumenidum, jam videndum est quam recte ac convenienter et ex decoro, conjugium Angeli et Furiae infernalis, in Herode Infanticida instituerit V. Cl. Angelus minister est Dei unius et veri, quem Judaea gens colebat; Tisiphone una est ex Diis infernalibus quos coluere Graeci. An hoc est secundum ritus Tragoediam scribere, quod praecipiunt Critici, miscere Deos ex diversis Religionibus? Angelus ille qui Prologo Scenam aperit, invehitur in Deos Paganorum falsos, et inusitato crimini viam fecisse, incertum errorem, foedamque ignor antiam, dicit. Diuque multos inter et nullos Deos stetisse gentes. Atqui inter illos multos gentium Deos, etiam Eumenides et Furias fuisse ex iis quae diximus, et quae Balsacius in Epistola sua notavit, neminem latere potest. Deinde Angelus idem multis versibus memorat, qui Dii, apud quas gentes culti vana falsaque superstitione fuerint. Scytharum, Babyloniorum, Syrorum, AEgyptiorum, Atheniensium, aliorumque Graeciae populorum Numina enumerat: usque ad Panas, Faunosque et Satyros delabitur recensendos, minuta prorsus numina, et de plebe infimi ordinis.

In quibus versibus quaesrverim obiter cur semivirum Panum chorum dixerit, aut cur semiviros Panes appellaverit, quos constat virilibus supra modum instructos, plusquam viros fuisse? Nam quis nescit semiviros Latine dici de eviratis, et male viris? Sed de his, hoc tempore locoque litem movere nolo, Transit Angelus ad Romanorum superstitiones, et Deos fasos exagitandos:

Ubique Roma est, illa quos fecit Deos
Indixit orbi: Juppiter coelum tenet,
Neptunus undas, tertiam frater domum.
Nihil relictum est.

Hoc etiam, dum aliud agimus, hic notandum male a V. Cl. inter Romanorum peculiares Deos et quos ipsi fecêre, Jovem, Neptunum, et Ditem reponi, qui communes iis fuere cum Graecis. Nisi quis putet quia Romani Jovem nominarunt, non [gap: Greek word(s)] , diversum fuisse Numen, qui Juppiter Romanis appellatur, et qui Graecis [gap: Greek word(s)] . Atqui Juppiter non aliud est nomen quam [gap: Greek word(s)] . Nam inde factum. Licet autem Neptunus aliud nomen sit quam [gap: Greek word(s)] , idem tamen numen est. Similiter [gap: Greek word(s)] et Dis, hic Romanorum, ille Graecorum. Is tertia regna sortitus a Graecis primo dictus est, deinde a Romanis, qui ab his acceperunt. Non igitur hos Deos fecêre Romani, quos orbi a se domito indicerent, sed a Graecis acceptos, eodem cultu quo Graeci prosequuti sunt. In tertia illa Ditis ditione fuere Eumenides, ipsius Ditis et Proserpinae filiae. Nonne ergo mirum est in eodem Dramate, ubi ista proloquitur Angelus contra Graecorum et Romanorum Deos, Tisiphonem induci quae ex Deorum illorum numero fuit? In una eademque sede morabitur, loquetur, personam aget, Angelus, qui falsos Deos explodit atque exterminat, cum Eumenidibus quas non solum e theatro, sed etiam e mundo Angelus ille exturbavit? Enumerans ille variarum gentium ficticios

In nobilissima Athenarum parte, hoc est, Areopago, fanum, aras, simulacra, habuere Eumenides, sive Furiae, quas [gap: Greek word(s)] nomine coluerunt. Quanta in reverentia eas habuerint, vel de nomine liquet. Nam [gap: Greek word(s)] idem quod reverendum, et sic dicitur pro [gap: Greek word(s)] , a verbo [gap: Greek word(s)] . Nam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] apud Graecos saepe mutantur, ut [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] idem, et alia quae non hic notabuntur. V. Cl. [gap: Greek word(s)] Latine perperam reddidit splendidas, et citat splendida Horatii arbitria. At splendidus est [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] . Hinc splendidi Equites Romani, [gap: Greek word(s)] , illustres et conspicui. Nam [gap: Greek word(s)] aliud est quam [gap: Greek word(s)] . Haec minuta sunt, et vix digna quae carpantur, prae illis quorum nunc censuram agimus. Eumenides Paganorum Deas, cum Angelo unius Dei verique, sicut ab Hebraeis colebatur, ministro ac nuntio, in eadem Scena consistentes, non tanquam Deas se induxisse praedicat, sed tanquam affectus. Ita factrum defendit. Praeterea, Furias etiam ab Hebraeis cognitas fuisse contendit. His poenae animi quae in vindictam immittuntur [gap: Hebrew words] Furanioth, a [gap: Hebrew words] Fara, quod vindictam denotat, mirifice dicuntur, Fara, Furo, Furor, Furia. Haec enim. verba sunt profecto mirifica. Ergo Hebraei Furias cognoverunt, quia Fara apud eos vindicta est. Ergo recte fecit, et ex decoro, quod Furias in Scenam Judaicam induxit. Sed quoniam de nomine pugnat, an Tisiphonem cum sororibus suis, Megaera et Alecto, ab Hebraica Lingua poterit deducere? Non enim satis est Furiarum appellationem inde arcescere; sed cum Tisiphonem nominatim, sororesque ejus Megaeram et Alecto, in hoc Theatrum produxerit, nomina etiam earum Hebraica esse debent, et Hebraicam habere originem. Haerebit hic illi aqua. Non dubitat tamen post illam egregiam et mirificam Furanioth et Fara cum Furiis comparationem, ita magnifice se inferre et gloriari, Balsacioque in os ingerere talia:

Dubitare ergo per me desinat an Furias agnoverint Hebraei. Confecta jam res est, atque extra aleam posita. Fara est vindicta Judaeis. Ergo Furias agnoverunt. Sed sensit tamen statim, responderi a Balsacio posse, Deas non esse habitas Judaeis illas Furanioth, ideo hanc objectionem, si fiat, ita praevenire satagit, eique satisfacere. Quod si Deas, inquit, negat habitas ab iis, idem de Romanis, libro de Natura Deorum tertio, respondebit Cicero: idemque et de Graecis diserte dicet Clemens, qui eas esse affectus, non Deas testantur. Ridicula solutio. Clemens negavit Deas esse Eumenides; Tragicus noster, Deas eas induxit in Scenam; Ergo quas ut Deas induxit V. Cl. non sunt Deae, quia Clemens negavit Deas. Petrus est idololatra, quia pro Deo colit eum qui Deus non est verus. Sed Johannes negat Deum esse qui a Petro colitur, sed affectum esse affirmat; Ergo Petrus non est idololatra, quia non tanquam Deum illum colit, qui a Joanne Deus esse inficiatur. Certe Clemens ut Christianus, non solum de Eumenidibus negat, Deas illas esse, sed de omnibus Gentium numinibus hoc idem asserit. Nec minus Arnobius, nec minus Augustinus. Ipse Clemens loco a V. Cl. citato, Lunam et Solem, hoc est, Apollinem et Dianam, haud minus inficias ivit Deas esse quam Eumenides: Idem et de Parcis ibidem autumat, [gap: Greek word(s)] . Quod ad Ciceronem attinet in libris de Natura Deorum, is quem loquentem ibi inducit, more Philosophorum de Diis [gap: Greek word(s)] . Nec magis divinitatem Furiis, detrahit, quam reliquis Numinibus, quae maximo tum cultu a Romanis celebrata sunt. Si Furiae, inquit, Deae sunt, Natio quoque Dea putanda est, cui, cum faena cir cuimus in agro Ardeati, rem divinam facere solemus. Negat ille Deam Nationem esse, cui tamen fana in agro Ardeati se circuire solitum dicit, et rem divinam facere. Negabat verbo Deam, quam re ipsa fatebatur talem, dum ei rem divinam faceret, ejusque fanum circuiret. Idem est de nostro Auctore. Eumenides affectus fuisse pronunciat, omni eis divinitate abrogata, et tamen tanquam Deae sint in Theatrum eas ab inferis traducit, vimque

divinam plane illis attribuit. Quod si conscientia scelerum uri intus animum Herodis facibus ardentibus dixisset, et quoties facta reputaret, flagella mentis sonare, et ultrices videre furias, suosque intra pectus tortores sentire, tum sane Furias designasset, et pro affectibus ostentasset. Verum, dum ab inferis eas excitat, ubi sedes habere existimantur, tanquam Proserpinae et Ditis filiae, dum serpentibus eas comatas inducit et facibus armatas, non potest effugere, quin Dearum habitu illas exhibeat. Aliter sentit Philosophus, cum de Deorum natura [gap: Greek word(s)] disputat, aliter Poeta qui Theatro se accommodans, ex vulgi opinone, eos in Scenam inducit. Hic Deos plane repraesentat, quales et populo creduntur: ille talem eorum naturam describit qualem revera esse censet, ac debere credi existimat. Affectus consecrarunt Graeci, non Judaei. Non nudos affectus, ut Judaei facerent, sed consecratos in Eumenidibus exhibuit Heinsius. Frustra autem est quod argutatur ab omnibus affectuum, virtutum et vitiorum nominibus Christiano abstinendum fore, si nimis in his fuerimus religiosi, vitantes nimirum ea nominare, quae in Deorum numerum retulit antiquitas pagana. Nemo hoc dixit, et contra umbram suam rixatur. Aliud nomen est simplex, aliud numen factum ex nomine. Ipsorum Deorum Gentilium nomina, Christianus inter loquendum usurpare potest, modo omni divinitate exuta enuntientur; nedum queat affectuum, et virtutum vitiorumque appellationes pronuntiare, quamlibet antiquitus gentibus, templis et aris consecrata fuerint. Alioquin ipsius Dei nomen vitandum esset Christiano, quia gentes eadem appellatione donaverint [gap: Greek word(s)] , Deosque invocaverint qui Dii non erant. Coelum beatis post mortem denegabitur, quia replerunt illud Pagani, Deorum suorum sordibus ac fabulis. Non amaret Christianus, quia Amor Deus Paganis. Nec justitia a judice deberet expeti, quia Deam Justitiam Gentiles finxerunt. Roma hodie nemini Christiano esset incolenda, quia Roma pro Dea olim habita est. Dum haec et similia ad fastidium ingerit V. Cl. nihil aliud

videtur propositum habuisse, quam ut cum phasmate litigaret, quod ipse plasmavit. Nemo enim super his contentionem movit. Ne Deorum quidem Gentilium appellationibus abstinendum est Christiano, cum numinis significatio abest a nomine. Si Cererem pro victu ponat, et Bacchum pro vino, et Venerem pro voluptate, nihil est quod vetet eo sensu usurpare. Tunc Ceres Dea non est, nec Bacchus Deus. [gap: Greek word(s)] Deus est Graecis qui Orcus Latinis. Si pro loco inferorum sumam non pro Deo, ita loqui mihi licet, absque idololatriae crimine. Apostoli ipsi voce [gap: Greek word(s)] , non dubitarunt hac notione uti, cum de descensu Christi ad inferos, in Symbolo fidei egerunt. Eos sequuti Patres, sic quoque eam usurparunt. De Lazaro Gregorius Nazianzenus, dum a Domino de mortuis suscitatus est, [gap: Greek word(s)] . Ita Stygem et Tartarum et Orcum pro inferis, licet, quales credit Christianus, usurpare, quamvis ea nomina pertineant ad inferos Gentilium. Inferos agnoscunt Christiani ut Pagani. Sed aliter hi suos inferos describunt, quam illi. Si absit descriptio specialis, fas est Christiano ea appellatione denotare inferorum suorum sedes, qua Pagani suos nominant. Sed si eodem modo describere Paradisum instituam, ut Elysium Poetae Gentium, aut inferorum, ad quos Christus descendisse creditur, situm et imaginem ad exemplar et faciem inferorum, in quibus Ditem Patrem et Proserpinam Matrem, regnare sibi persuaserunt veteres, tum decoro plane excidero, et permiscendo ritus diversos, toto coelo et totis inferis erravero. Hunc errorem commisit V. Cl. cum inferos Judaeorum, a quibus Mariamne in Theatrum Hierosolymitanum educitur, septemplice Styge circumiri dixit:

Sed eosdem ab eo constitui oportuit inferos, cum illis quos Graeci noverant, quia et Eumenides ibi collocat, et inde eas evocat, sicut Graeci. Item, animas mortuorum, sive manes et umbras, quae Graecorum est opinio, non Judaeorum, ad superos

iter facere posse, et hominibus phantasmatum et spectrorum more ostendi insinuat, dum Mariamnae umbram sive larvam ex inferis suscitat, et in theatro exhibet. Peccare etiam in eo videtur, quod imperio privato Mariamnes, Tisiphone cum sororibus suis parere festinans, comitatur eam in Theatrum venientem. At illae non nisi Deorum majorum jussu eunt, aut hominum precibus adductae, vel per imprecationes inductse. Nihil in ea Tragoedia tale, ubi haec effata est Mariamne,

--- cur adhuc cessant faces,
Saevae sorores? vertite huc iras, et huc
Vallata colubris ora, et immanes comas;

Statim illae dicto audientes, moremque Mariamnae gerentes, in Scenam prosiliunt, atque haec eloquuntur

Apud Virgilium, Juno est quae Alecto ab inferis evocat, ut Turnum belli amore incendat. Apud Virgilium, Dido precatur ut ultrices Dirae sibi adsint, et vindicent scelus AEneae:

Et Dirae ultrices, et Dî morientis Elisae,
Accipite hoc, meritumque malis advertite numen,
Et nostras audite preces. ---

Apud Tragicum nostrum Mariamne uno verbo imperat Furiis, Cur cessant faces, saevae sorores? vertite huc iras et huc. An quia indecorum putavit Mariamnem inducere Furiis supplicantem, quasi Deabus, quas non credebat, nec colebat? Non magis ex decoro est, quod jubet eas venire mortalis et jam mortua, immortales ac divas, sub quarum erat potestate. Nec enim aliter datur censere. Mariamnae anima sive umbra apud inferos tenetur: in iisdem inferis Eumenides locantur a Poeta,

prorsus ex Graecorum Poetarum sententia. Eumenides autem Deae inferorum potentissimae, et cum Plutone et Proserpina ibi dominantes. Et tamen ecce Mariamne quae his Deabus imperat, et illae quae obtemperant. At non sunt Deae, inquit. Quid igitur sunt? Affectus. Ridiculum! Affectus inferorum incolae, facibus et serpentibus armati, ab inferis jussu Mariamnes evocati, quo illa vult, pergunt, et Herodem vexant. Furiarum ergo, inquit, meminisse, non minus grave Christiano crimen erit, quam si diligentem aliquis in litteris ac gnarum, Musis vacare dicat, quia Musarum genealogias quidam tradunt, Deasque antiquitas fuisse existimat. Jam haec refutata sunt. Cum Musis aliquis operam dare, aut vacare dicitur, Musae in eo loquendi genere, non Deae sunt, sed studia litterarum, quibus vulgo Musas Deas praesidere antiquitas credidit. Sed qui Musarum imagines, et Apollinis, in Oratorio suo haberet, ante precaretur, incensis odoribus, et cereis accensis honoraret, quod factitasse veteres constat, tum plane in crimen idololatriae incurreret, et gentium ritus in falsis Diis colendis imitaretur. Judaei imagines Caesarum in numo non recusabant, in templo aversabantur. Quae ratio differentiae? In templo ponebantur ut adorarentur: numo imprimebantur ad alium finem, ideo nec adorabantur. Nomina rerum quasi numi sunt etiam Deorum. Cum pro rebus ipsis sumuntur, per ora cedunt loquentium, ut numi per manus eunt, absque ulla divinitatis reverentia. Imago Dei numo incusa non pro Deo exhibetur. Nec Dei nomen, cum res aliqua eo signatur, pro Deo ostentatur. Qui Musas litteras vocat, Jovem aerem, Cererem panem, et similia, non Deos his nominibus intelligit. Cum Sancti imago pendet pro insigni diversorii, aut tabernae mercatoriae, non adoratur. Ture et precibus, cereisque colitur in altari posita. Spectandus igitur in omnibus usus, et finis propter quem res instituitur. Habuere antiqui statuas et simulacra Deorum, quae pro ornamento tantum in locis publicis erigerentur. Inde nomen [gap: Greek word(s)] . Quae vero dedicata, et certis ritibus consecrata in templis statuebantur, ad hoc

poni solebant, ut adorarentur. Quae plurimis verbis profusissime disseruit V. Cl. Ad Furias suas defendendas, dum eas se pro affectibus posuisse adfirmat, ex his possunt quae diximus breviter confutari. Non enim Furiarum nomen pro conscientia, pro vindicta sceleris, pro affectu vel animo turbato posuit: tunc enim nihil esset, quod contra dici posset. Sed cum eas apud inferos collocarit, inde eas evocarit, potestatem eis tribuerit puniendorum criminum Herodis, ipsiusmet eo nomine facibus, et taedis ardentibus vexandi ac persequendi, nihil alienum praestitit a sensu veterum vatum, vulgique ipsius qui pro Deabus eas coluit. Quod diximus de nominibus rerum quae quasi numi sunt, quae in usu promiscuo versantur, et ab omnibus passim usurpari possint, tam Judaeis et Christianis quam Gentilibus, quibus res ipsae communes sunt, idem de nominibus personarum dicendum, quamvis Dei alicujus appellatione nuncupatae reperiantur, aut partem traxerint ex Dei nomine. Ex ea tamen nominum ratione quae hominibus aliqua ex parte cum Deo aliquo communia sunt, colorem quaesivit defensioni suae Tragicus noster. De Sylvano Deo ubi multa garrivit e trivio petita, quibus adstruit Deum fuisse hoc nomine Romanis, Et Sylvani, inquit, quidem aliquot in locis, ut amici, sanctum Paulum meminisse, alibi et sanctum Petrum scimus. Sed percontari lubet disertissimum et acutissimum virum, an cum Sylvani meminere Apostoli, ejus Sylvani Dei Sylvestris, quem Romani coluerunt, mentionem fecisse intelligendi sint? An putavit vir sagacissimus, Sylvanum illum, qui amicus, comes et discipulus Apostolorum fuit, nomen suum a Sylvano Deo nactum esse? Sylvanus idem qui et sylvestris, a sylva. Hunc similiter [gap: Greek word(s)] Graeci vocarunt [gap: Greek word(s)] . Sylvanum quoque cum proprium nomen est hominis, a sylva deductum existimare licet, non a Sylvano Deo. Sed ponamus hominem Dei esse cognominem. Quid inde sequitur? Quid hoc facit ad excusationem et purgationem Tragici nostri, qui Furias cum Angelis conjunxit in fabula sive dramate Judaici argumenti? Nec meliora sunt quae apud eundem

habentur, sed quia etiam festiva et jocularia, lubet apponere. Jam quis dubitat, inquit, quin Hermes sive Hermas, sit Mercurius? quem inter gentium majorum Deos coluerunt prisci: quem furem alibi ac nebulonem, nulla circuitione usus, nuncupat Lactantius. Quis dubitat Apollinem Gentilibus Deum, et Diabolum fuisse nobis, qui humano generi tot fraudibus oraculisque illusit? Nec negabit horum genealogias vel in primis a Paganis celebrari. Quos tamen inter suos, ne mutatis quidem, quod tum fuerat facillimum, nominibus, Apostoli reponunt. Haec adeo inepta sunt sophistica cavillatione illusoria, ut quo nomine compellare, qui ea protulit, debeam, prorsus nesciam. Quale enim illud est, quod dicit Apostolos reposuisse inter suos, Apollinem et Mercurium, nebulones ac fures Deos, Diabolosque veros, ne mutatis quidem, quod facillimum erat, nominibus? Quasi Apollos et Hermas, discipuli Apostolorum, et quos inter suos illi reponunt, iidem omnino fuerint cum Apolline et Mercurio, numinibus Gentilium? Quid potest fingi scurrilius, immo et falsius? Ne nomina quidem eadem sunt. Tametsi essent, ob illam nominum communionem, non tamen idem homo potest videri cum Deo. Sed ut dixi, nomina ipsa differunt. [gap: Greek word(s)] homo, non est [gap: Greek word(s)] Deus. Per contractionem [gap: Greek word(s)] , idem est quod [gap: Greek word(s)] . Quin et declinatio diversa, [gap: Greek word(s)] dicitur de homine, [gap: Greek word(s)] de Deo: Latine, Apollo Apollinis. Similiter [gap: Greek word(s)] cum nomen est hominis, non significat Mercurium Deum, sed pro [gap: Greek word(s)] ponitur. Ita [gap: Greek word(s)] quoque est [gap: Greek word(s)] qui [gap: Greek word(s)] qui [gap: Greek word(s)] . Sexcenta talia sunt ad eum modum formata, nec doctis ignorata. Infinita nomina hominum apud Graecos reperiuntur ex Deorum nominibus composita, sed pauca, immo fere nulla, quae sola solidaque Dei appellatione censeantur. Multi extant [gap: Greek word(s)] nominati, nemo [gap: Greek word(s)] . Multae leguntur [gap: Greek word(s)] , nullae [gap: Greek word(s)] , hoc est Junones. Est et Herodotus a nomine [gap: Greek word(s)] compositus, quasi illius Divae donum. Sic [gap: Greek word(s)] aliquis dicitur; quaere quis

[gap: Greek word(s)] dictus sit, nullum invenies. Similiter et. AEgyptii veteres nomina sua hominum composuerunt. Nam [gap: Greek word(s)] apud eos nomen viri proprium, idem sonat quod Graecis [gap: Greek word(s)] quippe est donum, [gap: Greek word(s)] Sol. [gap: Greek word(s)] nomina sunt, viri et mulieris. Etiam [gap: Greek word(s)] mulier est hoc nomine. Nulla [gap: Greek word(s)] vocatur. [gap: Greek word(s)] a Fortuna, et [gap: Greek word(s)] dicti sunt. Quid inde arguere vult, aut adstruere Tragicus noster? Eas appellationes, quia a Diis Paganorum veniunt, non fuisse Christianis imponendas? Christiani non fuere quibus primo ea nomina data, sed Graeci generis homines, qui postea Judaismum amplexi, inde ad Christi fidem convesi, non mutarunt nomen. Paulatim certe postea in Christianismo illae, ex Deorum nominibus factae, denominationes evanuerunt: donec in totum tandem abolitae sunt, tam in Occidente quam in Oriente. Nomina ex Sacra Scriptura sumi placuit, tam Veteris quam Novi Testamenti, quae pueris in Baptismo inderentur. Quo de more nunc nihil dicam, nisi quod sic honestius ac melius fieri hoc judico, quam si nomina Christianis fierent concinnata ex appellationibus Deorum Dearumque Gentilium. Et tamen certum est, falsi Dei nomen nihil esse, nisi quando pro Deo ponitur, et ad hoc ut adoretur. Sola significatio rei, ad rem pertinet: sonus nominis, nihil facit. Minus autem ad id quod postulat excusandum, quae apud eumdem sequuntur, faciunt: Quid Titus? Quid ipse Paulus, cum ante Saulus diceretur? Cur Romanum illi nomen placuit? Sive enim verum est quod de Sergio Paulo B. Hieronymus existimat, sive alia fuerit causa, Romanum est quod illi placuit. Sive aliud fuerit, quid, quaeso, ad crimen Eumenidum cum Angelis permixtarum expiandum, faciunt nomina Romana Paulo ipsi, et ejus comiti ac discipulo Tito imposita? An mirum est de nominibus Romanis in Provincia Romanorum Judaea, Syriave, quae hominibus Syris et Graecis, Romano tum more viventibus, imponi solebant? Certe Paulus non sine mysterio nomen sibi Romanum, spiritu donante, adscivit, qui ad gentes erat mittendus, et cujus Apostolatus Romanos gentium

dominos proprie spectabat? Si quidquam fingi potest alienum, et [gap: Greek word(s)] , hoc certe est. Statim ab his, occasione captata, descendit ad insulsas, et falsas vocum originationes e lingua Syriaca arcescendas. Scelus sacri illius ac secreti quo initia Cereris Eleusinae velabantur, nomine mysterii tum dictum perhibet. Hoc verum. Quid inde sequitur? Quis ignorat, inquit, quam pudenda myster iorum fuerint initia, a parte illa, nempe, quae ne dictu quidem est honesta: quae Eleusinae Cereri monstrata atque exhibita, ut Clemens, ut Arnobius testantur, originem his sacris dedit? Quid tum postea? Quid inde concludet? Eam ergo vocem adeo origine deformem, pessimisque ritibus polltutam, inferorum ac diaboli arcanum, Sacra pagina, cum magis: non videret propriam, ne dedignat a quidem ad res ineffabiles traduxit. Neque veritus Servator sacra regni sui et arcana, regni dicere mysteria, neque Paulus Dei sapientiam eadem designare. Quid inde efficere studeat, non equidem video. Aliquid efficeret haec ratiocinatio, si mysteria regni Dei et sapientiae divinae, eadem essent cum mysteriis Cereris. Quid tam dissonum ac dispar? Sed utraque vocantur mysteria? Sane et Deus falsus quem. Gentes colebant, eodem nomine vocabatur quo Deus verus Judaeorum et Christianorum. Non propterea idem Deus, neque veritas eadem cum falsitate, sapientia cum insipientia. Templa Idolorum pleraque a gentibus consecrata, converterunt Christiani primitivae Ecclesiae in Templa veri Dei. Quid enim prohibet in eodem loco, ubi Gentilium Dei culti fuerunt, verae divinitatis nomen invocari? Priora cedunt posterioribus, falsa veris, vana solidis, eodem nomine et eodem loco manente. Moneta falsa dicitur ad distinctionem verae Utraque tamen moneta dicitur. Mysteria illa Cereris, et alia veterum sa crorum initia, pudenda, horrenda, ac detestanda: mysteria vero regni Dei, quae Christus suos docuit, veneranda, admiranda et amplexanda. Utraque tamen mysteria dicta, sed falsitas in illis ac mors; veritas in istis et salus. Si alias Furias in Theatro suo nobis produceret noster Auctor, quam quae Veteribus hoc nomine cognitae fuerunt: si albas pro atris induceret:

si habitu humano comptas, pro furiali ac ferali: si denique sine serpentibus, molles, affabiles, non terrificas, et horribiles ostenderet, tum sane fateremur non idem illum sensisse cum veteribus Poetis; nullas Deas nobis Erinnyas introduxisse, sed sub eodem nomine rem aliam et aliud numen quam quod Antiquis notum fuisset, designasse. Mysteria inter Cerealia et Christiana maximum discrimen intercedit. Inter Inferos Judaeorum et Gentilium, inter Deos eorumdem non minor est differentia. Eodem tamen nomine vocare licet mysteria Christianorum, Deum et Inferos, quo Gentium mysteria, Dii, et inferi nuncupantur. Noster vero, cum Furias nobis proponat easdem et pari potestate praeditas, et eodem habitu ornatas, quid potest causae dicere quin et Deas nobis eas, quoquo modo a Veteribus cultae sunt, exhibuerit? Non nomen tantum idem est; sed res eadem, et nomen, et potestas, et habitus, et habitatio. Nam inferos eis pro sedibus et domicilio assignat. Non alio porro consilio mysteria illa nobis revelavit, quam ut haberet causam et occasionem inserendae egregiae et mirificae originationis nominis Baubo. Anus illa suit parum verecunda, quae risum excussit moestae Cereri, pudendorum revelatione, quae puerulus ejus Iacchus cava manu succutiens plaudebat et contrectabat. Hincocculta illa, ut ait Clemens et Arnobius, Athenarum mysteria. Quae autem, inquit V. Cl. fuerit haec Baubo, neque Clemens neque Arnobius viderunt. Age igitur togam audituri componamus, ut [gap: Greek word(s)] magistro debeamus. Ad Orientem, inquit, semper vel invitis in his talibus deveniendum. Ecce invitos et ingratiis in Orientem nos trahit a Septentrione. Ast ego nunc in eo sum, ut versus Septentrionem a Meridianis partibus tendam. Sed animo in Orientem jam cum Tragico nostro pervolemus. Baubo illa hospita Cereris a quibusdam tradita est: ab aliis etiam nutrix. Certe non Cereris nutrix fuit, sed Iacchi Cereris filii. Et hic erat Iacchus, quem cum Baubo Cereri pudenda sua ostendisset, ea manu succutiendo plausisse, refert Orpheus in versibus a Clemente citatis:

Quos versus cum Latine verteret Arnobius, parum intellexit, et perperam expressit, ut alibi dicendum erit. Nutricis hujus Baubus sive hospitae Cereris hoc nomen V. Cl. ab Oriente repetit, ubi generis humani hostem Syri vocabant, Beal Bobo, vel de Bobo, id est, inimicum [gap: Hebrew words] Vox illa inimicum sonat, non inimicum generis humani. Sed quid habet commune nomen aniculae Graecum, et nutriculae Iacchi, cum voce Syriaca, quae inimicum significat? Numquid inimica generis humani facta est illa Baubo, et inde nomen nacta est, quod inimicum designat, quod ab ejus facto originem traxerunt mysteria? At qui mysteria illa prodiderunt, quibus originem dedit turpiculum illud factum Baubus, non crediderunt in fraudem ac perniciem generis humani initia illa a se instituta. Nec ratio est cur vocare debuerint nomine inimici, quod fieri a se putabant in favorem ac gratiam salutemque generis humani. At Syri et Judaei sic illam Baubo ideo nominarunt. Cur non Cererem ipsam potius? Nam Ceres maxime in illis mysteriis colebatur, non Baubo. Deinde cur ipsi mysteriorum auctores hoc nomen Baubo a Syris impositum, contra mentem atque institutum suum receperunt ac retinuerunt. Nemo non videt quam haec sint inepta. Unde et Bubo, inquit, forte ominosa avis et nocturna. Nempe a voce Syriaca, quod inimica et ipsa sit generis humani. Vidi ego et scio qui aptum ejus etymon et proprium a Graecis, ut omnia fere Latina inde sumpta sunt, deducant. [gap: Greek word(s)] dicitur, et inserto digammate, ut semper AEoles quoties duae vocales concurrunt, [gap: Greek word(s)] : ipsi pronuntiabant et scribebant [gap: Greek word(s)] : inde Latinis bubo. Addit deinde: Adde quod utrumque et Behal, et alterius origo, quod est [gap: Hebrew words] Bo, Hebraeis de venereo congressu usurpatur, sicut et [gap: Hebrew words] Beila concubitum et [gap: Hebrew words] notat: ut Elias Thisbite annotavit. Unde et [gap: Greek word(s)] de honesta minus parte, ut Latinis Bubo. Nam et eadem vox Syris, de qua dixi, portam aut introitum designat. Ne quis jam miretur quod Furias et Angelos in Tragoedia sua copularit, en quot res quam

diversas miscuit et confundit. Nutricem Cereris Baubo: inimicum quem Syri vocant Beal Bobo: Avem nocturnam quae Latinis Bubo: Bo Hebraicum de venereo congressu: Graecorum [gap: Greek word(s)] , quae inhonestam dictu partem significat; et vocem Syriacam eodem sono quae portam vel introitum notat. De vocibus Orientalibus viderit ipse, aut si quis Orientalior est. Potuit sane et [gap: Greek word(s)] in eamdem nassam includere. Nam haec omnia [gap: Greek word(s)] sunt, et [gap: Greek word(s)] , plus soni quam mentis habentia. Quod attinet ad vocem Graecam [gap: Greek word(s)] , qua honestam minus partem significari adnotat, ut conciliare eam possit cum venereo congressu, et porta vel introitu Syriaci vocabuli, sciendum est, nescisse illum quid Graecis proprie sit [gap: Greek word(s)] . Nam quod addit, Latinis Bubonem in eadem significatione poni, de pudendo nempe humano, unde id hauserit, ignoro. [gap: Greek word(s)] Graece locus est inter femina, et pudendum. Eodem nomine signatur et tumor qui in illis partibus oriri solet. Unde et [gap: Greek word(s)] dicuntur qui eo morbo laborant. Hinc et Galii Bubon vocant omnem tumorem, et praecipue qui in peste correptis se ostendit, modo in illo quem dixi loco, modo in aliis partibus corporis. sed saepius inter semur et pudendum pestifer [gap: Greek word(s)] surgere consuevit. Unde et [gap: Greek word(s)] pro peste apud Graecos, et recentiores. Luem inguinariam, qui eorum scripta Latine verterunt, vocare solent; ut Historiae Tripartitae auctor, et Anastasius. Non ea est lues veneria, ut quidam interpretati sunt, sed lues pestifera, et contagiosa. Inguen autem Latini id nominarunt, qui Graecis est [gap: Greek word(s)] . Hinc a loci vicinitate pudenda ipsa vocarunt inguina. Nos Gallice vocamus les Aisnes, qui Graecis [gap: Greek word(s)] . Atque haec obiter. Non est felicior in aliis veriloquiis vocum eruendis, quae passim plena manu spargit in illa Epistola ostentationis et vanae gloriae studio. Pauca ex multis excerpamus ac notemus. Samiam Junonem Graeci Latinique pariter vocarunt a loco in quo colebatur, quia in ea urbe vel insula templum habet et simulacrum celeberrimum. Auctori nostro placet a voce Hebraica Schamaim quae coelos significat, epithetum Samiae Junonis

arcessere. Cur hoc, aut unde? Coelestem, sic vocatam proprie Deam, et Carthaginiensium tutelare numen, Phoenices ac Poeni nuncuparunt, [gap: Hebrew words] Baalath Schamaim, Dominum Coelorum. Inde ergo Samia Juno Latinorum, quae et [gap: Greek word(s)] Graecorum. Credat qui volet. Ego tum credam cum somniis fidem habere coepero. Suave et illud est ac facetum, quod scribit Maronem, cum Atlantis duri dixit, obiter si forte allusisse ad vocem Durin, qua mons ille ab Afris vocabatur, quam Romani corruperant. [gap: Greek word(s)] non uno loco dixit Homerus pro terrae fertilitate. Rationem vocabuli, inquit, V. Cl. originemque a Grammaticorum qui hic meri sunt histriones ac fuci, si postules nihil agas. Pete a Chaldaeis. Videbis quod Hebraeis, [gap: Hebrew words] Aschar Chaldaeis ac Syris [gap: Hebrew words] Athar dici. Unde [gap: Hebrew words] Outhar, quae jam ipsa vox Homeri est, divitiasque aut abundantiam designat. Quam, ut vides, integram in sua transtulit Poeta, sicut res ubique ac disciplinas. Sed quid opus in Orientem tam longe ire ut discamus quid sit [gap: Greek word(s)] apud Homerum? Graecia ipsa nos hoc docet, quod et Romanos docuit Poetas; qui ad verbum uber glebae dixerunt, quod apud Graecos est [gap: Greek word(s)] . Quid certius, quam Graecis [gap: Greek word(s)] uber et mammam significare? Unde [gap: Greek word(s)] ubera et mammae. Pro [gap: Greek word(s)] AEoles dicebant [gap: Greek word(s)] , theta in Phi mutantes, ut [gap: Greek word(s)] dixere, qui Graecis aliis [gap: Greek word(s)] . Romani autem illud AEolicum [gap: Greek word(s)] in [gap: Greek word(s)] mutarunt, atque inde uber fecerunt, ut ex [gap: Greek word(s)] balaena, et Bruges Pro Phrygibus. Sic ex Graeco [gap: Greek word(s)] , quod corticem significat, formarunt suber: ex [gap: Greek word(s)] quod [gap: Greek word(s)] denotat et omnem elationem, unde et [gap: Greek word(s)] pro arrogantia, Tuber. Quam ridiculum est et illud quod Romanae Divae nomen, quae a nomine puro putoque Romano Levana dicitur, quae et puerperiis praeesse creditur, ab Oriente suo repetierit. Quaere, inquit, ex Hebraeae linguae perito quid sit [gap: Hebrew words] Lebana, vel Levana, respondebit Lunam esse. Quaere a Romanis quod sit Lunae munus, respondebit partui praeesse. Primum Lebana Hebraeis Luna dicitur, non Levana. Periti linguae sciunt quantum hoc sit discrimen unius litterae. Sed Latini, dicet,

corruperunt. Esto. Unde voces inde etiam res ipsae sumptae. Nam res semper intrat cum nomine. Ostendat apud Hebraeos quorum illud vocabulum Lebana pro Luna, idem officium sustinuisse Lunam creditam, ut praeesset nempe puerperis. Cur igitur nomen ab ea deduxissent sine re? Praeterea vocabulum aliud habent Latini, quo sidus illud appellent, quod Hebraeis appellatur Lebana. Nam Lunam vocant. Quae igitur ratio est, ut Lunam quando praeest puerperis ab Hebraeis Lebanam vel Levanam vocaverint, quando non praeest, Lunae nomine dixerint? Atqui Lebana Hebraeis nullum tale habere officium ac munus existimatur. Postremo certum est, voces Romanas ab Hebraeis immediate nullas descendisse. Ut demus a Syris et Phoenicibus Graecos multa mutuatos esse vocabula, non tamen verum est Romanos inde sua derivasse. A Graecis, et AEolici quidem generis, omnem suam dialectum hauserunt. Denique plus quam verum est Levanam nomen esse mere Latinum, sive a levandis puerperis, sive a pueris de solo levandis postquam in terram ex utero matris cecidissent, ut tum moris fuit puerperas parere. Hac mente Augustinus dixit, a quo Levanam istam sumpsit, Ipse levat, infantes scilicet, de terra, et vocatur Dea Levana. Caetera quae sequuntur apud eundem minutorum et plebeiorum numinum nomina, ad infantes sive nascentes, sive jam natos pertinentia, Romana forma percussa sunt: Ipse in vagitu os aperiat, et vocetur Deus Vagitanus. Ipse levet de terra, et vocetur Dea Levana. ipse Cunas tueatur, et vocetur Dea Cunina: Non sit alius, sed ipse in Deabus illis, quae fata nascentibus canunt, et vocantur Carmentes. Praesit fortuitis, voceturque Fortuna. In diva Rumina mammam parvulo immulgeat, quia rumam dixerunt veteres mammam. In Diva Potina potionem ministret: in Diva Educa escam praebeat. Piget caetera referre. Nam multa alia sequuntur ejusmodi Divorum nomina ex re facta, ac moneta Romana signata. Et sunt praeterea innumera talia parvarum divinitatum, ex rebus, actionibus, functionibus, quibus praeesse credebantur, inventa et formata vocabula quorum origo in solo

Romano fixa est, non aliunde ducenda. Cur ex tanta numinum plebeiorum turba solam Levanam excerpsit, quam Orienti daret? Quia nimirum non aliud in Orientalibus oris reperit, praeter Lebanam, quod aliqua soni similitudine paria faceret cum ista Levana Romana Diva. Tale est quod et de Furiarum originatione commentus est. Soni vicinitate inductus, nulla rei nisi tenui admodum cognatione, Furiae etymon a Furanioth et Fara, vocibus Hebraeis, et sic ab Oriente pertraxit. Fara est vindicta; Furia est [gap: Greek word(s)] . Inde furio sus [gap: Greek word(s)] . Inde Furiae Deae quae in furorem concitant, et furiosos faciunt, quas propterea et [gap: Greek word(s)] Graeci appellant, cum hoc facere creduntur. At Fara Hebraeis vindicta est. Quid ergo? An Fara vel Furanioth, hujusmodi Divas Hebraei nuncupant, quae vel furere homines cogant vel eorum scelera ulciscantur? Nihil omnino tale habent. Et tamen Furia quae Dea est irarum, furorum, et vindictarum, ab Hebraeo Fara descendit. [gap: Greek word(s)] in genere vocant eas Graeci cum ultrices sunt facinorum, et specialiter hoc muneris dederunt uni ex sororibus [gap: Greek word(s)] inde appellatae. Furiae etymon et furoris, cum ab eadem origine veniant, ab AEolico Graeco, unde omnia fere Romana vocabula, petendum est. [gap: Greek word(s)] , idem est quod irruo cum impetu. Inde [gap: Greek word(s)] violentus et furiosus Impetus. Et [gap: Greek word(s)] furiosus Mars, qui et absolute [gap: Greek word(s)] . AEolicum porro [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] . Hinc furo Latinum, et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , inde Furos et Furor, ut [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] . Hinc etiam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , ex quo Romanorum Furia. In defendendis suis Furiis vel Herodianis, multa ex occasione infercit veriloquia vocum Latinarum et Graecarum ex Oriente petitarum, ut se in illis regionibus diutius versatum esse probaret, quam sub axe Arctoo. Quis in Africa, inquit, Didonem tot ante annos docuit recincta veste amori dissolvendo esse utendum? Possemus illi ostendere hos ritus omnium ferme nationum fuisse communes quae multitudinem Deorum tenuerunt. Sed hoc non hujus temporis. Pergit: Quis autem simulandi ritum docuit? Unde illud:

Unde Dido scire potuit lacum in Campania extare, qui [gap: Greek word(s)] Graecis, qui Romanis Avernus, voce ab Hebraeis flexa ac mirifice detorta diceretur? Pro Virgilio nunc non respondeo, sed propero scire quomodo vox Avernus Latina, sive Graeca [gap: Greek word(s)] et, ab Hebraeo deflexa sit. Cum Hebraei, inquit, infernum locum tenebrosum [gap: Hebrew words] lo or, aut si elementa exprimantur singula lo aor, sine lumine ac luce dicerent, Graeci qui ex primo privativam suam fecerunt, addita et terminatione sua, [gap: Greek word(s)] dixere. Quod qui non viderent nihil autem Romani Graecique hîc vident, avem autem Graecis [gap: Greek word(s)] dici scirent, lepide ad fabulam, hoc est, asylum suum confugerunt. Haec lepide ab Auctore inventa esse nemo negat. De veritate etiam commenti non dubitaremus, si Graeci [gap: Greek word(s)] omnia obscura et inferna loca proprie vocassent quasi luce carentia. Et sane si dictio [gap: Greek word(s)] eam ex origine Hebraea significationem habet, omnia hypogaea, ergastula, Tulliana, et alia subterranea loca sic appellari debuerunt. Non enim unicum in Campania [gap: Greek word(s)] vocarunt, sed etiam in aliis tractibus [gap: Greek word(s)] posuerunt, non inde appellatos quod loca essent obscura ac tenebrosa. Lacus quippe ac voragines sic nominarunt, ex quibus pestifer halitus exortus aves supra volantes necaret. [gap: Greek word(s)] etiam petra in India dicta, si bene memini, tantae altitudinis, ut aves eam volando superare non possent: Graecis [gap: Greek word(s)] , AEolibus, inserto vau vel digammate, ut soliti semper in concursu duarum vocalium, [gap: Greek word(s)] . Immo et [gap: Greek word(s)] . Nam [gap: Greek word(s)] . AEolica sunt pro iis quae dialecto communi, [gap: Greek word(s)] . Sic [gap: Greek word(s)] dixere pro [gap: Greek word(s)] iidem AEoles. Inde ergo Latinis Avernus, de lacu pestilentis halitus, et aves supervolitantes necante. Constat hodieque lacum illum mephitim exhalare pessime olentem et noxiam. Non melior fluminis inferni, nomine [gap: Greek word(s)] , etymologia, quae ab Hebraeo [gap: Hebrew words] ducitur, quod postremum significat. An Acheron postremus amnis in regione inferorum. Vel, ut melius Graeci, inquit, [gap: Greek word(s)] . Quemadmodum et locis aliquot [gap: Greek word(s)] dicitur. An [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] idem? Quis nescit omnia nomina infernalium

amnium apud Graecos, Graecas habere origines: [gap: Greek word(s)] quod igne ardeat. [gap: Greek word(s)] Styx, a tristitia et moerore. Cur solus Acheron ab Hebraeo descenderet? Certe [gap: Greek word(s)] dicitur. Ab [gap: Greek word(s)] . Haec vera originatio. Palmariam unam saltem putavit, et fortasse quibusdam persuaserit, qua [gap: Hebrew words] nomen Graecum ab Hebraeo [gap: Hebrew words] ir deducit. Ir Hebraeis Angelus est, aut custos. Inde [gap: Hebrew words] Deorum nuntia. At [gap: Hebrew words] arcus coelestis, Graecis longe ante nomen habuit, quam pro Diva haberetur Dearum nuntia. Antiquissimi Graeci [gap: Hebrew words] appellant illum arcum, qui in coelo saepe apparet ex multis coloribus rutilans. Ab eo et [gap: Hebrew words] in oculo circulus qui pupillam ambit. Inde et folia floris sic appellati, quod in arcus speciem curventur, dicta. Ex eo arcu coelesti nuntiam Deorum postea fecerunt Graeci cum suo sibi antiquo nomine. Nec enim ab officio ejus novo, nomen illi novum indiderunt. Atque haec obiter hinc inde percurrendo illam Epistolam decerpsimus, quae virgula censoria notaremus, ut a tam longinquo itinere, et via difficili deterreremus, qui in Orientem properant, ut inde merces nobis adulteratas et falsas advehant, Graecarum nempe Latinarumque vocum ridiculas et insulas etymologias. Nunc in orbem nostrum redeamus, et ad rem de qua est quaestio. Alio argumento nititur, ut Furias suas nobis approbet, dum eas in Herodem immittit. Herodem nempe, ut Idumaeum, ita Judaicae religionis contemptorem, Romanae autem, sicubi opus foret et patronum et inepte in nonnullis fuisse sectatorem, nescire neminem. Quod multis deinde probare satagit, sponte ei concedamus esse verum. Quid inde effecturus est? Recte nimirum atque ordine, et ex decoro Herodi Furias paganas Deas attribuisse. Hoc procederet, si Herodem in scena exterritum, et mente sensibusque externatum induxisset, clamantem se Furias videre cum facibus, quas manibus retinebant, in ora ejus involantes, et hydrorum sibilis flagellisque insonantes. Haec personae Herodis, et superstioni cui favebat, conveniebant. Sed dum Furias ipsas [gap: Greek word(s)] , et in Theatrum prodeuntes [gap: Greek word(s)] loquentes,

personamque suam agentes introducit, et quidem ex imperio Mariamnae quae et ipsa secum Furias ex Inferis adducit, toti genti eam opinionem attribuit, quae [gap: Greek word(s)] sapit. Praeterea et ipsi Mariamnae eam affingit, quae non eandem cum marito Religionem Gentilium fovere unquam visa est. Quod nemo negaverit contra decorum fieri ac fingi. Alium postremo colorem quaesivit, quo Furias purgaret ex persona ipsius, ac moribus Mariamnae. Graves ejus mores, insolentia, arrogantia, quamvis cum his omnibus pudica et casta non negetur, Furiam prope videri eam faciebant. Cum haec lego, inquit, vix me contineo quin exclamem,

Quaenam illa sunt, quae apud auctores legendo in eam exclamationem prorupit, Mariamnem fuisse veram Furiam? Hegesippus postquam et sobriam fuisse et castam concessit, insolentem formae conscientia extitisse ait, additque: Magnanimitas superfluebat, sedulitas deerat, ut blanditias dedignaretur mariti: secura quod nihil ab eo qui supra modum diligeret, exitii perpeti posset. Nec solum ad prae sens ultionem repperit, sed etiam in reliquum haereditaria odia transmisit. Si Furia, cum his moribus germana fuit Mariamne, ut visum esc V. Cl. quid opus erat ei Furias ex inferis in Theatrum venienti comites addere, quibus maritum terrificaret, et in furorem impelleret. ipsius umbra sola hoc potuit efficere? Furia vero fuerit Mariamne, id est, furiosa, dum vixit, quod Auctores non dicunt, ne illud quidem de ea dicitur, quod ei Religioni addictam se ostenderit, quae Furias Deas credit. Cur ergo eas ex Inferis educit, ut in maritum immittat?

Haec sunt, Cultissime Menagi, quae tuo rogatu in Episcolam Viri Celeberrimi pro Censura Balsacii tui libuit, immo licuit adnotare. Ne plura possem, et librorum quibus destitutus hic sum, et otii penuria fecerunt. Quae ad rem maxime pertinere, et alicujus esse momenti visa sunt, praecipue notanda mihi sumpsi. Nec plura fortasse carpi fuit necesse. Nam et illa omnia qua Balsacius reprehenderat, integra et illaesa manent,

utpote inepte aut frigide ab Auctore nostro refutata Maxima pars illius Epistolae occupatur in futilibus vocum originationibus ex Oriente, in quo numquam fuit, arcessendis et aliis digressionibus inserendis, quae nec solum nec coelum tangunt, sed in medio [gap: Greek word(s)] . Praeterea multa refellere aggressus est, de quibus controversia non erat, immo et nonnulla de quibus inter partes conveniebat. Quod si singillatim omnia expendere voluissem, quae censoriam notam merebantur, liber pro Epistola exiisset, aut certe in eam molem excrevisset, quae Epistolam dedeceret. Concludo igitur non recte neque ordine, neque decenter fecisse Clariss Virum, qui in eadem Tragoedia diversae Religionis [gap: Greek word(s)] conjunxerit, Angelos cum Furiis, Michaelem cum Alecto, Tisiphonem cum Gabriele, et Megaeram cum Raphaele. Quod Virorum magnorum exemplo se tuetur, hoc errorem ejus non purgat, sed Auctorem errantibus adgregat. Vale et me amare perge. Lutetiae Parisiorum A. D. Pr. Kal. Octob. CIC IC C XLIII.

IN EFFIGIEM CLAUDII SALMASII PRINCIPIS ERUDITORUM.

Ornatissimo Doctissimoque Juveni, ANTONIO CLEMENTIO, Quum Epistolas CLAUDII SALMASII ederet.

BENEVOLO LECTORI S.

LITTERAE ODONIS DUCIS BURGUNDIAE De medietate monetae Divionensis

Sequitur CATALOGVS LIBRORVM, a CL. SALMASIO, Dum viveret, editorum.

DIPLOMA REGIS CHRISTIANISSIMI.

A Madame SAUMAISE, PAR LA REYNE CHRISTINE. MADAME,

EPISTOLA I. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA II. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR

EPISTOLA III. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement. A Paris. MONSIEUR

EPISTOLA IV. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLAV. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR

EPISTOLA VI. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA VII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA VIII. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris MONSIEUR,

EPISTOLA IX. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA X. MONSIEUR,

EPISTOLA XI. HUGONI GROTIO, Lutetiam.

EPISTOLA XII. A MONSIEUR DUPUY, Advocat en Parlement, A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XIII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XIV. JOHANNI GERARDO VOSSIO, Eloquentiae et Hist in Illustri Amstelodamensium Gymnasio, Professori excellentissimo.

EPISTOLA XV. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XVI. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XVII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XVIII. HUGONI GROTIO, Lutetiam.

EPISTOLA XIX. GERARDO JO. VOSSIO Amstelodamum.

EPISTOLA XX. HUGONI GROTIO, Lutetiam.

EPISTOLA XXI. HUGONI GROTIO Lutetiam.

EPISTOLA XXII. HUGONI GROTIO. Lutetiams.

EPISTOLA XXIII. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XXIV. GERARDO JO. VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA XXV. A MONSIEUR DAILLE. F. M. D. S. E. A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XXVI. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XXVII. A MONSIEUR DAILLE. A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XXVIII. A MONSIEUR DAILLE. A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XXIX. A MONSIEUR DAILLE. A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XXX. HUGONI GROTIO. Lutetiam.

EPISTOLA XXXI. HUGONI GROTIO. Lutetiam

EPISTOLA XXXII.A MONSIEUR DAILLE.A Paris. MONSIEUR,

PRECATIO SACERDOTIS COPHTITARUM, IN SACRAMENTO EUCHARISTIAE ADMINISTRANDO USURPARI SOLITA; Ex Antiqua Cophtitarum Liturgia Copto-Arabica.

EPISTOLA XXXIII.A MONSIEUR PEYRESC, Conseiller du Roy en sa Cour de Parlement, A Aix.

EPISTOLA XXXIV.GERARDO JO. VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA XXXV.JACOBO CRUCIO, Theologo et Philologo celeberrimo. Delphos.

EPISTOLA XXXVI. JOHANNI BEVEROVICIO, Medicinae Doctori, et urbis Dordrechtanae Senatori Amplissmo.

EPISTOLA XXXVII. GERARDO IO. VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA XXXVIII. HUGONI GROTIO. Hamburgum.

EPISTOLA XXXIX. GERARDO IO. VOSSIO. Amstelodamum

EPISTOLA XL. JOHANNI BEVEROVICIO Dordracum.

EPISTOLA XLI. JO GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA XLII. IO. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA XLIII. A MONSIEUR DU PUY. A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XLIV. Clarissimo atque Eruditissimo Viro, IO. FRED. GRONOVIO.

EPISTOLA XLV. A MONSIEUR DUPUY. A Paris. MONSIEUR,

EPISTOLA XLVI. A MONSIEUR PEYRESC, Conseiller du Roy, en sa Cour de Parlement A Aix.

EPISTOLA XLVII. JOH. GERARDO VOSSIO, Amstelodamum.

EPISTOLA XLVIII. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

EPISTOLA XLIX. A MONSIEUR PEYRESC, Conseiller du Roy en sa Cour de Parlement, A Aix. MONSIEUR,

EPISTOLA, L. JOHAN. FRETERICO GRONOVIO.

EPISTOLA LI. IO. FRED. GRONOVIO.

EPISTOLA LII. IOH. FREDERICO GRONOVIO.

EPISTOLA LIII. GVLIELMO STAACKMANNO, Concilii Potentiss. Ordin. General. Faed. Belgii Assessori Amplissimo. Noblissime et Amplissime Vir,

Sur les Vers Francois de MONSIEUR STAACKMANS.

EPISTOLA LIV. Viro Clarissimo GULIELMO STAACKMANNO. Hagam.

EPISTOLA LV. Viro Clarissimo GULIELMO STAACKMANNO, Hagam. Amplissime Domine,

EPISTOLA LVI. JOHANNI BEVEROVICIO.

EPISTOLA LVII. Praestantissimo et Clarissimo Viro, IACOBOGOLIO.

EPISTOLA LVIII. IO. FRED. GRONOVIO.

EPISTOLA LIX. IOH. FREDERICO GRONOVIO.

EPISTOLA LX. IACOBOGOLIO.

EPISTOLA LXI. IO. GERARDO VOSSIO. Amstelodamun.

EPISTOLA LXII. JOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA LXIII. GULIELMO STAACKMANNO, Hagam. Amplissime Domine,

EPISTOLA LXIV. In reditum Nobilissimi et Amplissimi Viri G. STAACKMANNI, EPIGRAMMA.

EPISTOLA LXV. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

EPISTOLA LXVI. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA LXVII. Viro Clarissimo atque euriditissimo JOANNI WALAEO S. P. D.

EPISTOLA LXVIII. Reverendo et Doctissimo Viro, ANDREAE COLVIO Dordracum. Reverende et Clarissime Vir,

EPISTOLA LXIX. JOH. FREDERICO GRONOVIO.

EPISTOLA LXX. JOH. GERARDO VOSSIO. Amstelodamum.

EPISTOLA LXXI. JOH. FRED. GRONOVIO.