11/2009 Reinhard Gruhl
text typed - structural tagging completed - spell check only partially performed - no orthographical standardization
image: as001
COMMERCII LITTERARII CLARORVM VIRORVM TOMVS II. E MVSEO RVD. AVG. NOLTENII. BRVNSVIGAE, MDCCXXXVIII. EX OFFICINA LIBRARIA RENGERIANA.
image: as002
[gap: blank space]
image: as003
SERENISSIMO PRINCIPI AC DOMINO DOMINO FERDNINANDO, DVCI BRVNSVICENSIVM AC LVNEBVRGENSIVM DOMINO MEO INDVLGENTISSIMO.
image: as004
[gap: blank space]
image: as005
SERENISSIME PRINCEPS, DOMINE INDVLGENTISSIME,
ET prisco aevo et nostris temporibus non defuerunt homines, qui speciosis argumentorum illecebris assertum iverunt, Principem illitteratum laudabiliter reipublicae praeesse posse: more veterum, quos Hellas Latiumque tulit, Sophistarum, qui de qualibet re et
image: as006adfirmanda et neganda, prout ratio status et emolumenti spes ferebat, disputare posse, gloriae sibi ducebant. Quod quidem superiori seculo doctissimus Hermannus Kirchnerus exercitii gratia in orationibus suis ostendit. Primo aiunt, quum litterarum studiis dediti mercedem aliam lucubrationum suarum reportent nullam, quam summam inopiam, extremam paupertatem, et contemtum; multo magis Principem Musis secretioribus deditum, rei suae oeconomicae, et augendo aerario dilatandisque imperii finibus minime parem futurum; quique cui domus et aula maxima, cui res familiaris amplissima, cui regni et imperii maiestas summa. Dein Principem
image: as007in litterarum secessus et bibliothecarum adyta abditum, alienis omnia consiliis, alienis oculis, alienis manibus committere, necessum habere: nec iudiciis praeesse, nec querimonias adflictorum cognoscere, nec reliqua reipublicae munia dirigere ac disponere posse: similem gubernatori navis, qui in carina sedens otiosa de ventis disputat, Euripi caussas investigat et maris fluctus metitur, aut alea et fritillis tempus consumit; minime sollicitus, quibus scopulis et voraginibus navis implicetur. Vt itaque Gothi, fortissimus populus, reges suos eam ob caussam a litterarum studiis, tanquam desidiae fomentis, arcuerint, noluerintque regiam indolem inter
image: as008pluteos et voluminum strues deliteseere, atque rempublicam derelictui haberi. Non decere, inquientes, coram Amalasunta, Athalarici regis matre, Gothorum regem, qui ad aeternae fortitudinis et felicitatis monumenta erudiendus sit, sub ferula praeceptoris, litteris ac otio adhaerere, metum et formidinem a tanta indole omnem esse removendum, non patiendum, ut ad magistri verba et syllabas tremiscat, et plagarum terrore animus regius imbuatur: minime omnium permittendum, ut litterarum cultura Martius sanguis enervetur, et virtutis insitae nervus emollescat. Nihil enim ad regni amplificationem et populi custodiam, publicaeque salutis incolumitatem
image: as009tuendam facere, Grammaticam didicisse, latina aut graeca vocabula percepisse, Philosophorum somnia et deliramenta cognovisse, spinosis dialecticorum contentionibus operam dedisse, aut curiam oratoriis ampullis replevisse: ARMA, ARMA a teneris Principi esse tractanda, EQVIS fortiter haerendum, Bucephalos esse cum Alexandro domitandos, cum Cyro VENANDVM, in ipsis incunabulis cum Hercule esse LVCTANDVM, in castris a puero versandum. Porro Principem litteris deditum omnia ex suo consilio agere, putareque, opinionem suas eruditionis imminui, si alii in consilii eommunionem assumendi, alii audiendi, alii sequendi sint. Id
image: as010quod suo exemplo edoctus, omnium perniciosissimum esse confessus est Ludovicus XI. Galliae rex, qui eam ob caussam filium suum litteris et artibus erudiri noluit, ne propriis confisus opinionibus, aliorum consilia et documenta posthaberet. Immo ipsum Justinianum, Romanorum Imperatorem, rempublicam iustissime ac felicissime tum domi tum foris, litterarum et legum nescium, disciplinarumque rudem, cum dilecta sua coniuge et reliquis aulae matronis, gubernavisse. Denique, aiunt, solum calligraphiae et arithmetices studium sufficere Principi ad felicitatem et gloriam consequendam, ut decretis rescriptisque, a ministris et consiliariis confectis, nomen
image: as011suum eleganter subsignare, populos suos per multiplicatas indictiones numerare, thesauros thesauris addere, superfluas et aeter. nae saluti noxias opes civibus subtrahere, et exercitum in manipulos, turmas, centurias et legiones accurate dividere possit, regulasque de tribus imposturis circa uxorem, pudorem et religionem, probe cognitas perspectasque habeat.
Sed argumenta haec recensuisse idem est, ac ea refutasse. Quam ficulnea ista sint, docent tot eruditorum Regum Principumque Europae exempla, quorum vestigiis Tu, Serenissime FERDINANDE, ab ineunte aetate institisti. Ex quibus vel soli docti Ferdinandi inter summos principes
image: as012Tibi cognomines, praelucent. Vt ex multis paucos in praesentia adferam, Ferdinandum I. regem Neapolitanum, summo orbis adplausu imperantem, insigni eruditione et scientiis armatum fuisse, relatum legimus, cuius rei luculentissimi in hunc usque diem testes sunt eius epistolae et orationes utriusque militiae, anno 1586. typis exscriptae. Ferdinandus Arragonius, nepos Ferdinandi, regis Arragoniae et Castiliae, Archiepiscopus Saragossae, composuit historiam regum Arragoniae; historiam Episcoporum regni Arragoniae; historiam primariarum familiarum Castiliae, Arragoniae, Navarrae, Cataloniae et biscaiae, anno 1575. Superiori seculo
image: as013Germania nostra gloriabatur Ferdinando Alberto, Duce Brunsuicensium et Luneburgensium, AVO Tuo immortalis recordationis, in quem quantas dotes alma natura contulerit, et quam Musarum sacris imbutus fuerit, orbis novit, et scripta eius eleganter pieque composita testantur, de quorum laude nulla unquam aetas conticescet. Coaevus ipsi fuit Ferdinandus, Episcopus et Princeps Paderbornensis, Monasteriensisque Coadiutor, quem Hermannus Conringius libro de origine iuris germanici, Principum Germania inusitatum ornamentum, sive doctrinam, sive virtutem videas, nominat, et qui inter alia incomparabili opere historico, quod Monumenta
image: as014Paderbornensia inscripsit, immortalitatem apud posteros promeritus est. Haec et alia summorum orbis imperantium exempla Tibi, Serenissime PRINCEPS, quotidie ob oculos versantur, in hos velut in speculum intueris, hos Tibi imitandos pro excellenti et ignea Tua indole ducis, haec flamma Tibi indies in pectore crescit, nec prius sedabitur, quam virtus eorum famam atque gloriam adaequaverit. Eminent autem in Te, DOMINE indulgentissime, praeter litterarum studia et elegantiores artes, reliquae virtutes tanto fastigio dignae, amico consortio Tibi coniunctae, innocentia, humanitas, comitas, castimonia, vigilantia,
image: as015munificentia, quibus et maximam Tui existimationem admirationemque, in animis civium Brunsuico-Luneburgensium Tibi concilias, et tot populos tum ad virtutis studium excitas, tum a vitiorum cultura avocas. Permulti siquidem, ut est apud Ciceronem de legibus, imitatores Principum existunt. Nam licet videre, quaecunque mutatio morum in principibus exstiterit, eandem in populo secutam. Nobilium enim vita victuque mutato, mores civitatis mutari solent. Nec solum vitia concipiunt ipsi principes, sed ea infundunt in civitatem: neque: obsunt solum, quod ipsi corrumpuntur, sed etiam quod
image: as016corrumpunt, pluresque exemplo, quam peecato nocent. Quotiescunque aulam Vestram, Serenissime PRINCEPS, intuemur, et prudentissimam educationem Vestram tum sub B. PATRE gloriosissimae recordationis, tum hodie sub Serenissima MATRE Vestra, quam DEVS usque ad extremam senectutem sospitem et incolumem servet, consideramus, officinam omnium virtutum et omnis humanitatis deprehendimus, ut Tibi optimo iure cum Horatio, urbi Romae de indole Drusi eiusque institutione sub Augusto gratulante, adclamare possim: Cives Brunsuico-Luneburgici
image: as017
Sensere, quid mens rite, quid indoles
Nutrita faustis sub penetralibus
Possit. ---
Fortes creantur fortibus et bonis.Macte ergo, Serenissime FERDINANDE, excellenti ista indole Tua, isto generoso Tuo animo, istis insignibus virtutibus Tuis, et praesentem epistolarum clar. virorum fasciculum, quem Serenissimo NOMINI TVO ea, qua decet, submissione inscripsi, serena fronte excipe, meque principali TVAE gratiae habe commendatissimum. DEVS felicitati TVAE indies nova
image: as018addat incrementa, corporis et animi robur confirmet, TEque in Germaniae, immo universae reipublicae litterariae decus servet quam diutissime.
SERENITATI TVAE
Scrib. Wolffenbuttelae Idibus Martii CIC IC CC XXXVIII.
devotissimus RVD. AVG. NOLTENIVS.
image: as019
PRAEFATIO AD BENEVOLVM LECTOREM.
Constitueram, huic fasciculo indicem plerarumque collectionum epistolicarum ordine alphabetico, additis locis et annis impressionum praemittere, eoque in praefationem primae sectionis commercii huius litterarii quasi commentari: sed quum ultimam limam huic operi addere, propter temporis penuriam mihi haud licuerit, propositum hoc nostrum in aliud tempus differendum fuit. In praesentia tantum praedicare liceat felicitatem meam in adquirenda magna epistolarum clarorum virorum farragine,
image: as020quas in posterum Deo volente cum orbe erudito communicaturus sum. Vir summe reverendus et de re litteraria meritissimus Dn. REIMMANNVS benevole mihi obtulit epistolas B. Lutheri, Melanchthonis, Casp. Peuceri ex autographis archivi Anhaltini descriptas, aliquot centurias Bezae, Buchneri, aliorumque. Dein insignem benevolentiam et litteras iuvandi studium expertus sum in viro clarissimo Dn. Mag. RITMEIERO, Brunsvici ad aedem S. Crucis et Lehndorffii Pastore fidelissimo, qui in scriniis suis ultra mille epistolas diversorum eruditorum, ex bibliothecis Conringii, Schraderi et Cörberi a beato eius patre, Theologo Helmstadiensi, conquisitas, adservat, mihique nuper omnes ex iis latine scriptas pro singulari erga me amicitia donavit, nempe Tilem. Heshusii; Jo. Winckelmanni et Balth. Mentzeri ad Basil. Satlerum; Henr. Boethii et Jo. a Fuchte. Christ. Pelargi, Pancrat. Crügeri, Valent. Acidalii, Nathan. Chytraei et Basil. Satleri ad Johannem Caselium; Jo. Caselii ad M. Rudolphum Diepholdium, Principis
image: as021Brunsv. et Luneb. FRIDERICI VLRICI quondam praeceptorem, numero nonaginta, quae in collectione Dransfeldiana haud comparent; T. Luchtenii ad Theod. Güntherum; Alb. Gaweri ad Corn. Martini; Basil. Satleri ad Jo. Gerhardum et Georg. Calixtum; Conr. Horneii ad Georg. Calixtum; Christoph. Schraderum et E. Stisserum; Jo. Clutenii ad C. Schraderum; I. A. Dilherri ad eundem; Gerh. Bode ad Jo. a Felde; Gerh. Titii ad Calixtum; Andr. Riveti ad fratres Polonos; Jo. Bergii ad Geo. Calixtum; Jo. Sauberti ad Gerh. Titium, Jo. Dorschaei ad Conr. Horneium; Jo. Latermanni ad G. Calixtum; Joach. Hildebrandi ad Gerh. Titium; Justi Cellarii ad acad. Juliam; Joach. a wickefort, Jacobi Lampadii, Martini Nesselii, Jac. Büntingii, August. Buchneri, Hermanni Conringii, Justi Gesenii, Joh. Bunonis, Henr. Tollenii, C. L' Empereur, Justi Kipii Cancellarii, Sam. Rachelii, Jo. Henichii, I. C. Durrii, G. C. Kirchmeyeri omnes ad Christophorum Schraderum; Gerhardi Molani Abbatis Loccumensis ad Gerh. Titium et Petr. Musaeum; Sam. Rachelii ad Gerh. Titium; Josuae Arndii ad Laurent.
image: as022Schraderum; Eybenii et Cörberi ad Ritmeierum, ut reliquas silentio praeteream. Tum singulari felicitate haud ita pridem consecutus sum integrum commercium litterarium autographum, quod B. Woltereckius, Praefectus iudicii nostri residentialis, ut vocant, primarius, vir pius, candidus et doctus, coluit cum viris summis Jo. Alb. Fabricio, Leibnitio, Tenzelio, Möllero, Kortholto, Oleario, Schlegelio, Eccardo et aliis, in quibus potissimum de re numaria exquisitae discussiones occurrunt, eoque pretiosiores habendae sunt, quod singulis litteris Woltereckianis laudatorum virorum responsiones, immo duplicae, triplicaeque subnexae sint, quae quidem integrum fasciculum absolvent. Porro honorifica mihi mentio facienda est viri admodum reverendi ac doctissimi Dn. LESSERI, Theologi Nordhusani, cui litteras aliquot B. Melanchthonis, Selnecceri, Eberi aliorumque debeo, quibus omnibus publice hic gratias ago habeoque maximas, quod institutum meum tanto studio promovere voluerint. Melanchthonianarum epistolarum a quodam
image: as023ecclesiaste in tractu ad Visurgim, et Leibnitianarum a quodam Amico Hannoverano nanciscar propediem plurimas.
Quas in praesentem fasciculum compegi, earum aliquot acceptas tuli a summe reverendo nostro Dn. HASSEL, Superintendente per ducatum hunc Generalissimo, Consistoriano et Scholarcha, Theologo candido et litteratissimo; a celeberrimo Dn. Professore FROBESIO, Philosopho et Mathematico in academia Julia acutissimo; eiusque Collega, clarissimo Dn. SCHLAEGERO, Philologo insigni, quorum humanitatem et amicitiam exosculor.
CASSELII epistolas, quas in Italiam quondam misit, et Rostochii 1569. typis imprimi curavit, propter summam raritatem, ex iudicio excellentissimi nostri Dn. JACOBI BVRCKHARDI, spicilegio huic epistolico inserere consultum putavi. Laudati CASELII ineditas epistolas ad diversos adhuc asservo ultra centum; ad solum vero Mag. Rudolphum
image: as024Diepholdium, Sereniss. Principis Brunsvic. Luneb. haerditarii FRIDERICI VLRICI quondam praeceptorem, nonaginta, quas in posterum, si ADEVS vitam et otium pro sua gratia concesserit, per fasciculos distributas a me, Benevole Lector, exspectabis, mihique favere perges. Indicem rerum in hunc fasciculum consulto omisi, quem maioris commoditatis gratia ad finem Tomi IV. reservo. Vale et res Tuas age feliciter. Scribebam Wolffenbuttelae Idibus Martiis A. C. CIC IC CCXXXVIII.
RVD. AVG. NOLTENIVS.
image: s209
I. EPISTOLA PAVLI EBERI AD CHRISTOPHORVM FISCHERVM, Superint. Hennebergicum.
Notus tibi est versiculus Hesiodi: [gap: Greek word(s)] . Ita nos scientes quam non deceat nos mendicitas, tamen eam subterfugere non potuimus, praesertim cum non nostra, sed miserae et vere egentis viduae et orphanorum caussa ageremus, quae nos excusare vobis debet. Novit tua pietas, esse missum Illustriss. Principi WILHELMO,
page 210, image: s210Comiti Hennebergensi, exemplum utilissimi operis, quod pius et excellenter in Ebraea praesertim lingua doctus Dn. D. JOHANNES FORSTERVS, multorum annorum lucubrationibus paulo ante mortem absolvit; de quo principe vidua praecipuam munificentiae spem habuit, quod scit, ipsias Celsitudinem pietatis studia amare, et iuvare conservationem ministerii, et coelestis doctrinae propagationem liberalitate princip. dignissimam. Cum autem Ebreae linguae illustratio plurimum adiumenti adferat ad verum intellectum coelestis doctrinoe, non dubitat vidua, quin sui mariti labor probetur sapienti et pio principi, et, ut fateamur verum, de ipsius Celsitudinis liberalitate sibi largiter promittit. Vtut sit, scimus eam ita tenui re familiari esse, ut nisi aliquorum benignitate iuvetur, esuritura sit interdum cum suis liberis. Quare, Venerande Domine Superintendens, per Deum et commune ministerium, in quod ambo divinitus sumus collocati, te oro, ut viduae negotium agas, et fideliter promoveas apud Illustriss. Principem, Dominum Principem WILHELMVM, efficiasque, ut ad proximas nundinas, vel citius munus aliquod a Principe accipiat, ex quo cognoscat, et priora servitia sui mariti, et hunc laborem in Lexico Ebraico conscribendo Illustriss. Principi fuisse grata. Hoc ita amanter et sollicite a te peto, ut maiore studio et animi conatu petere non possim Praeterea significavit harum litteraium
page 211, image: s211exhibitor, vir honestus et eruditus, Valentinus Siffridus, Smalcaldensis, sibi de stipendio, quod benignitate Illustriss. Principis hactenus accepit, et in triennium usurpare potuit, adhuc deberi viginti aureos, quorum dimidium accepturus fuerat ad nundinas proximas autumnales, alterum d midium ad brumales. Illos metuit sibi adimi, quia sit vocatus ex academia ad sunctione n ecclesiasticam. Cum autem hic aliquid aeris alieni reliquerit, et libros comparaverit, quorum usum sibi necessarium putarit fore in ministerio evangelii; valde reverenter et officiose orat, et cum eo ipse quoque peto, ut hunc Valentinum tua commendatione ornes, promoveas, et adiuves, ut hos promissos semer 20. aureos accipiat. ad solvenda debita. Pro eo beneficio promittit et erga Illustr. Principem et erga te debitam gratitudinem, et in officio fidem et diligentiam. Ex eo totius scholae nostrae statum cognosces, quem tibi commendo et oro, ut excusatum habeas serius isthuc accedentem, quod pietatis ratione adductus exspectavit discessum cuiusdam honesti scholastici Bernhardi, Quaestoris vestratis filii, qui cum hic periculose adeo decubuisset, ut Medicus censuerit, nisi aerem mutasset, periclitaturum de vita, noluit sine fido et prudente comite hinc discedere. Quare exorari hic Valentinus se passus est, ut ferme octiduum hinc excurreret, donec vires aliquantulum recuperaret Bernhardus
page 212, image: s212tanto itineri necessarias. Eum quoque, ut hominem modestum et pium diligenter tibi commendo, qui honestum ex Friberga ad me attulit et studiorum suorum et morum testimonium. Deus te cum tuis omnibus tueatur ac conservet. Soror tua Magistri Andreae mihi amicissimi coniux, meae coniugi carissima est, et inter se iuvant officiis, quae vicinae inter se debent. Exspectamus in dies ipsius partum, quem Deus felicissime largiatur. Bene vale. Data die Bernhardi 1558.
PAVLVS EBERVS.
EPISTOLAE PHILIPPI MELANCHTHONIS AD CHRISTOPHORVM FISCHERVM, Superint. Hennberg. postea Luneburgens.
Nota.
Vitam huius Fischeri eiusque scripta recensuit V. Cl. BYTEMEISTERVS in Comment. de vita, scriptis et meritis supremorum Praesulum in Ducatu Luneburgensi pag. 25.
page 213, image: s213
II.
Scio tibi non deesse consilium, sed tamen diligentia laude digna est. quod mavis conferri tuas cogitationes cum aliis, quam [gap: Greek word(s)] . Oro autem Filium Dei, custodem ecclesiae suae, ut nos omnes gubernet et copulet pectora sua luce et Spiritu Sancto. Ac tibi gratias habeo, quod communem consensum ecclesiarum nostrarum fideliter tueris. In Pomerania rixae non necessariae de ritu ordinationis motae sunt, ut intelliges, cum Acta Synodi pomeranicae fuerint edita. Mitto tibi diiudicationem controversiae Norimbergensis, quam leges ut censor, et iudicium tuum mihi significabis. Bene vale et rescribe. Die Jan. 9. 1556.
PHILIPPVS.
III.
Optarem, vos Consistorium constituere, et saepe antea suasi: ita tibi et periculi minus esset, et negotia ordine meliore agi possent. Scis, quantum periculi sit [gap: Greek word(s)] . Hortaberis igitur aulam, ut Consistorium constituat. Interea in dubiis negotiis ne properes. De quaestionibus tuis mitto tibi responsiones, magis explicate scriptas, quam alibi exstant. Sed haec quoque scripsi Ratisponensibus velle me, ut, si quando docti conveniant, de contractibus edantur aliqua decreta.
page 214, image: s214Si quando poteris, ad nos exspatieris, ut de his et aliis negotiis colloquamur. Dei beneficio hic tranquillitas est, et mediocria sunt doctrinarum studia. Bene vale et rescribe. Die April. 12.
PHILIPPVS.
IV.
Memini his 30. annis multos, qui sine vocatione mediata vagati sunt et falso professi, se a Deo missos esse ad ecclesiam ememdandam. Vidi Cygneum Pelargum, qui dicebat, sibi ab angelo Gabriele dictum esse, fore eum instauratorem ecclesiae et vociferabatur, nostros Pastores esse hypocritas, se afflatus divinos habere, et narrabat colloquia cum angelis habita. Is postea cum nihil egisset, mortuus est miserabiliter in nosocomio Monachensi in Bavaria. Et possem aliorum plura exempla recitare. Cito vanitas in omnibus fanaticis deprehenditur. Ideo regulam sequaris: Omnia probate, quod bonum est tenete. It. Probate spiritus, an ex Deo sint. Est autem norma maxime illustris: Error in doctrina: proxima norma est: turbatio ordinarii ministerii recte docentis, item seditio, postea alii mores. Si quis igitur aut circumfert errorem, aut turbat ministerium recte docens, aut movet seditiones, ut faciebat Monetarius et eius collegae, aut turpitudine morum inquinatus est, manifestae
page 215, image: s215caussae sunt eum damnandi et coercendi. Et cito deprehendes, quales sint afflatus illius erroris, de quo scribis, Ideo observes eius doctrinam et mores. Nec sine turbari ministerium tuum. Ceterum de dicto: Lex et Prophetae usque ad Johannem etc. aliena est haec interpretatio, si quis dicat, nullos excitari immediate a Deo, nisi in ministerio ordinario seu vocatione mediata. Nam et Apostoli postea immediata vocatione vocati sunt, et fuerunt Prophetae de variis rebus vaticinantes, aliquando etiam, qui impiam doctrinam taxarunt, et in confessione pia testes fuerunt purioris doctrinae, ut Stephanus, Laurentius, et alii, qui non fuerunt professione doctores. Cum hanc epistolam acceperis, quaeso, ut rursus ad me scribas, qualia ille signa ostendat sui Enthusiasmi. De his, quos ad te misi, gratiam tibi habeo, ac reverendi Viri D. Pacei filium rursus tibi commendo, teque oro, ut eum complectaris, iuves et ornes. Sic pro eo laboro, ut si ex me natus esset. Bene vale. Lipsiae 15. Junii.
PHILIPPVS.
V.
Hanc epistolam scripsi die Octobris 16. quo ante annos 1881. Demosthenes interiisse scribitur, de quo cogitans et miserias generis
page 216, image: s216humani, et multorum excellentium virorum tristes exitus mente intuens, Deo gratias agebam, quod nos ad ecclesiae societatem vocaverit, eumque precabar, ut nos vasa misericordiae faciat, ut labores nostri sint utiles, nec sint tantum perniciosae contentiones, ut illa magna vis ingenii Demosthenis consumpta est in acerrimis certaminibus, quae patriae exitio fuerunt. Peto igitur pectore Filium Dei, Dominum nostrum Jesum Christum, qui dixit: Sine me nihil potestis facere, oro, ut nos guber. net et propter suam gloriam servet ecclesiam, et nos in ea. Hunc Johannem Kirchner, filium Pastoris Herpfensis, modestum et doctum adolescentem, tibi commendo: spero usui futurum esse vel in scholis vel in templis: et pietas est, iuvare Pastorum filios, qui tamen sunt modesti et usui esse possunt. De Pannonia scriberem multa, si tempus suppeteret. Hactenus exercitus Archiducis Ferdinandi duas arces occupavit, in quarum altera sexcentos turcicos milites, cum se dedere nollent, interfecit. Ita vagantur horribiles poenae per genus humanum. In his tantis tumultibus, ut Filius Dei servet ecclesiam, toto pectore precamur. Bene vale et rescribe. Die 16. Octobr. 1556.
PHILIPPVS.
page 217, image: s217
VI. AD OTTONEM. Venerabili Viro Domino ANTONIO OTTONI, [note: De hoc vide PANTALEON et OLEAR. in syntagm. rer. Thuringic. pag. 195.] Pastori ecclesiae Heniochenae, AMICO SVO, S. D.
Mitto tibi epistolam Senatus Nordhusani, in qua de stipendio etiam scribitur. Constitues igitur, quid sis facturus. Est commoditas quaedam, nec procul a patria [note: Scil. HERTZBERG in Principatu Grubenhagensi.] discedere, nec aulas sequi. Et multo vivitur tranquillius in aristocratiis. Etsi autem cupio Regi (Daniae) etiam consulere, tamen tibi liberam deliberationem relinquo. Mihi intra octiduum significa, quid sis acturus, aut ipse huc veni. Bene vale. Die 15. Septembr. An. XLII.
PHIL. MELANCHTHON.
page 218, image: s218
VII. Honestissimo Viro prudentia et virtute praestanti HERMANNO WELKIN, Senatori inclytae urbis Hamburgae, AMICO SVO COLENDO S. D. Honestissime Vir,
Certissimum est, Dei opera et ingentia beneficia esse honestas politias et ecclesias, et velle Deum, ut ad harum optimarum rerum conservationem labores et consilia dirigamus. Ita grata est Deo pietas vestrorum civium, qui filios recte erudiri curatis, cum doctrina necessaria sit et ecclesiae et disciplinae politicae. Et Deum oro, ut Aristocratias vestras gubernet et server. Ac donec vitam mihi Deus tribuit, lubens studia vestrae iuventutis iuvabo, quantum ego quidem pro mea imbecillitate possum. Oppugnor, ut videtis, quorundam odiis, qui cur tantopere me oderint, non scio, cum nunquam eos laeserim, officia aliqua memini. Sed vobis et aliis bonis viris gratiam habeo, quorum sunt aequiora iudicia. Concordiam ecclesiarum in hisce regionibus opto perpetuam esse, et semper fui et sum hortator omnibus ad eam tuendam. Vellem autem
page 219, image: s219quosdam nimis amantes contentionum flectere animos ad consilia paci profutura. Quam primum potero, adolescentem, de quo scribitis, adiungam meis convictoribus, libenter vobis, et ipsi gratificabor. Nam et modestam. naturam adolescentis esse iudico. Bene et feliciter valete. Cal. Febr.
PHILIPPVS MELANCHTHON.
VIII. EPISTOLA SELNECCERI AD CHRISTOPHORVM FISCHERVM, Superint. eccles. dit. Henneb. et postea Ducat. Luneburg.
Tua prosperitas mihi semper auditu iucundissima et gratissima est. Deus tuam R. d. diu servet salvam et incolumem. Habemus paucos numero expertos in rebus et certaminibus theologicis ac sinceros. Inter hos amicos certe [gap: Greek word(s)] , ideoque mihi in meis precibus merito et quotidie es commendatus. At haec de his, ne videar [gap: Greek word(s)] . Hic iuvenis servus Illustriss. Principum petiit a me hasce. Habuit hic conciones: putat, commendationem meam sibi profuturam. Habebis eius rationem data occasione. Pluribus
page 220, image: s220verbis uterer, nisi molestum esset, onerare eum flagitationibus, qui sponte facit, quae commode fieri possunt. Tuam R. d. Deo commendo, meque tuis precibus. Inclito Principi Domino meo clementissimo subiice, quaeso, mea officia humillima et servitia. Calend. Maii 1586.
NICOL. SELNECCERUS.
IX. AD EVNDEM.
Pro consolatione tua habeo, et ago tibi gratias maximas. Meae litterae nihil habuerunt scrupuli, et facillime poterunt resignari, icleoque resignatas illas remitto ad ampliss. Dn. Cancellarium. Nihil aliud facio, quam quod statum meum paucissimis attingam, et consilio et auxilio subveniri mihi, humillime petam; saepe dixi ante aliquot annos, si Lipsia mihi abeundum foret, me asylum apud vos sub protectione Illustriss. et pientissimi Principis WILHELMI, Domini mei clementissimi, quaesiturum esse. Ad conatum meum impulit etiam me D. D. Polycarpi (Lyseri) consilium. Quna autem Magdeburgi iam subsisto, ubi aedes conduxi, privatam vitam agens, et familiam brevi ad me advehi curaturus, (dicam quod res est) non possum absque subsidio aliquo me et res meas colligere, et [gap: Greek word(s)] sustentationis habere. Iuvari igitur me, reverenter
page 221, image: s221peto, donec Deus aut prospiciat alibi nidum et vocationem, aut evocationem ex miseriis meis Haec tuae R. dignitati significo, nec dubito de patrocinio. Christus [gap: Greek word(s)] . Optime in Christo vale, et mihi ignosce. Ora pro me. 15. Decembr. 1589.
Commendabis Illustriss. Principi me supplicem.
SELNECCERVS.
X. EIDEM FISCHERO.
Sis orphano pater et viduae matri patronus, et eris filius Altissimi, et Deus diliget te magis, quam diligit te mater tua, inquit sapiens Syracides. Itaque denuo reverendae Dignitati vestrae orphanum Rectoris scholae Ulysseae (Ulzen), Henricum Elerum, praestanti ingenio et diligentia in studiis et omni officio eximio praeditum, et humanioribus litteris ac linguis praeclare excultum commendo. Is cum Theologiae studio nunc se totum dedere coeperit, reverenter oro, ut stipendium, Theologiae studiosis destinatum, aliquantisper adhuc ipsi prorogari, vestra intercessione apud Illustriss. Principem obtineatis. Ab Illustrissimis etiam Principibus iunioribus similem intercessionem petivi, quam ut patrocinio vestro iuvetis, oro. Id beneficium
page 222, image: s222et R. Dignitati V. hononficum, et ecclesiae Dei, cui magno usui et praesidio ingenium Eleri, Deo benedicente, futurum est, salutare erit. R. Dignitati V. studia et officia mea vicissim reverenter offero. Bene valete. Rostochio die Augustini Anno 1589.
DAVID CHRYTRAEVS.
XI. EPISTOLA WILHELMI BIDENBACHII AD D. JAC. ANDREAE. S. in filio Dei et hominis. Reverende et Clarissime D. Praeposite ac Cancellarie.
Reverendus pater et praeceptor noster communis D. Brentius (quod non sine acerbissimi doloris sensu scribo) post 25. dierum morbum, fluxum scil. epaticum cum febrilicalore coniunctum XI. Septembris, cum toties quaedam paralysis seu [gap: Greek word(s)] accessisset, post horam duodecimam meridianam, pie ac placide in Domino obdormivit, mature prius a me petita acceptaque absolutione evangelica, et celebrata cum omnibus ministris praesentibus coena dominica. Solus enim D. Lucas in venatione
page 223, image: s223ducali aberat. Postridie, scil. 12. Septembris, honorifice in ecclesiae collegiatae templo, inter suggestum et altare, maximo omnium luctu, sepultus est. Is nobis in testamento suo, quod in morbo suo coram toto ministerio Studgardiano solenniter praelegi curavit, odium Cinglianismi et Semi - Cinglianismi reliquit, et constantem concordemque defensionem Lutheranismi, qui ipsyssimus est Christianismus, legavit, mandavitque magno zelo, et prophetico spiritu multa de malis eventuris e Cinglianismo et collatione cum ipsis praevidens, vaticinans, monens, abominans, obtestans. Cum igitur sciam, te a Domino Brentio amatum observatumque semper fuisse, oro te propter Christum et fidelem eius ministrum, Brentium, piae memoriae, ut nisi [gap: Greek word(s)] Wittebergenses, sive malis, [gap: Greek word(s)] Wittebergenses Theologi, suam die 5. et 26. Maii habitam disputationem et problema pravi Crellii, responsionemque Sacci retractaverint, imo revocaverint, nullam cum ipsis societatem, fraternitatemque ineas. Profecto enim iam satis Cinglianizant seu Calvinizant, dum praecipuum argumentum tuum in colloquio Maulbrunnensi (aut nihil, aut aliqua, aut omnia) calumniose, sophistice, ne dicam blaspheme, exagitant, neque obscure D. Brentium, et nostrûm omnia verba, phrases, sententias et argumenta damnant, Eutychianaeque haereseos mordaciter incusant.
page 224, image: s224Quid igitur cum illis perversis et subversis hominibus, Crellio, Creucigero, Pecelio, Peucero et similibus Tympanistis agas? Qui perit, pereat; et qui sorder, sordescat amplius, modo nos secum una non coinquinent. Certe qui non [gap: Greek word(s)] , scripta Lutheri in caussa Sacramenteria aeque ac [gap: Greek word(s)] approbat, qui non realem communicationem idiomatum in hac canssa credit, is Cinglianus est; quantumvis se pallio Lutheri tegat ac vestiat. Et qui odiosissimis ac pasquillicis epistolis quasi alte rum A. L. Crellium, semidoctum philosophastrum traducunt. Cur tam operose eorum familiaritatem et necessitudinem ambis? Cur in gratiam eorum, Ienensibus fratribus es durior? quorum paroxismus fortassis facilius curari poterit, quam Wittebergensium quorundam vulpecularum morsus. Non enim ignoras, meliora esse vulnera amici, quam oscula inimici. Amicos ergo iam nostros voco, qui doctrinae nostrae de coena Domini amici sunt: inimicos voco, qui eandem calumniantur, rident, blasphemant. Quaeso igitur, ne nimium credas subdolis et versutis hominibus, multum Arianici spiritus spirantibus. Idem plane optat D. D. Osiander, frater meus charissimus, qui nunc Vrati in venatione esse dicitur. Obsecro Vitebergenses potius offende (si aliter fieri non potest) quam Wittenbergenses, et illis potius quam aliis fraternitatem renuncia. Id tibi et tuis et toti ecclesiae erit utilius atque salutarius. Hoc ego
page 225, image: s225certo scio, et ne tu nescias, Theodorus Beza, iam thrasonice de suo et Witebergensium consensu gloriatur. Cavendum igitur est, nenostras ecclesias fuspectas reddamus, nosque apud veros Lutheranos in odium aut contemptum adducamus. De hoc et Basilienses et Argentinenses, et complures alii fratres graviter nos et fraterne admonuerunt: et Ulmenses fratres exemplum Sallianae perfidiae ad nos miserunt. De his ego te, certis de caussis, non tam admonendum quam orandum existimavi. Neque enim Tibi tuisque male cupio, quod novit DOMINVS. Simus nos arma, manus concordes in Domino, et veritate verbi eius, ac sive Witebergenses, sive quicunque alii, nolint nobiscum colligare, saltem nos cum ipsis parta bona non dissipamus. Caetera tibi cogitanda relinquo. Equidem quid scribam, scio. Bene vale et mox redi. Studgardiae 15. Septembris Anno CIC IC LXX. (70.)
R. D. T.
addictissimus
WILHELMVS BIDENBACH, D.
Has litteras monstrare poteris, quibuscunque volueris, sinistro enim oculo eas aspici a quibusdam, non aegre feram, cum ego dextre scripserim. Ac scis [gap: Greek word(s)] meam, quam sane adhuc in maturo silentio commutare nolim.
page 226, image: s226
XII. EPISTOLA M. CHRISTIANI BECKEN AD M. CASPARVM PFAFFRADIVM. S. Theol. in Acad. Iulia Professorem, praeptorem et promotorem suum.
Negotiorum, quibus obruor, multitudo facit, Vir Clarissime, ut parcius ad te scribam, quam par est: excusatum igitur hac vice me habebis. Fremitus Cornelianos (Martini) Caseliana consilia, et molitiones Duncanisticas (Liddelii Medici) scire desidero: fac igitur, ut vel ex te, vel ex alio sciam. Pacem certe spectabunt nequaquam: antiquus enim Draco non conquiescit. Commentationis Tuae de studiis Romanis initium vidi, perlegi, quae desiderantur, propediem exspectabo. Habet nunc Caselius vester nostrae: institutionis fundamenta, quae si convellere possit, prodeat in publicum, faciatque, ut videamus tandem illa, quae crepantur, aurea, et nostrae ut comburantur stipulae. Sed sibilet serpens callidus, cauteque calcaneum, ne conteratur, metuit. Sed longius, abripior.
Schola nostra floret, ut sane vis in vicinia conspiciatur melior: formatur iuventus fideliter, et de adversariorum nostrorum argutiis ministrorum
page 227, image: s227animi cura admonentur. Haec audacius, quam par est, scribo. Sed facio id fretus humanitare tua. M. Gothofridum et M. Georgium volo salutatos. Dabantur Hannoverae. 9. die Ianuarii, Anno 1597.
T. Excell.
obs.
M. CHRISTIANVS BECKEN.
mppria.
IOAN. CASELII EPISTOLARVM IN ITALIAM MISSARVM LIBER.
XIII. IOANNES CASELIVS S. D. PETRO VICTORIO.
Mirum non est, Petre Victori, epistolas nostras serius perferri: nonnunquam etiam perire. Vnum atque alterum ex meis fasciculis intercidisse video, de ceteris
page 228, image: s228quid factum sit, parum refert, de duobus aliquando ex te quaesivi, quos mirifice vellem istuc perlatos, sed quantum intelligo, prior horum, in quem epistolas aliquot illustrium virorum, partim ad te, partim ad Sigonium scriptas, conieceram, periit; alter tibi redditus est, tertio demum mense, uti scribis: et quidem ita est, a me ipsas lentissimo veluti gradu domum clarissimi viri Cratonis profectas, sive eadem itineris perferentium ratio fuit, sive incuria; a Cratone autem nostro celerrime ad te pervolasse. Hic autem quanta sit fide et constantia in amicitia tuenda, et colendo officio, tu quoque, ut opinor, vidisti. Sic equidem hactenus, quodcunque velle me intellexisset, praestitit, ut non solum plenissime mihi satisfecerit, verum etiam promptitudine animi sui, studioque erga me plus quam singulari (nimio enim non ausim dicere) non quidem ab exspectatione, quid enim a viro benignissimo ego non exspectem? sed ab omni cuiuspiam rei petitione paene deterruerit. Impudens enim esse, si tanta facilitate crebrius utar, neque tam ipsa uti, quam abuti, mihi videar, praesertim cum nihil sit, quod a me profectum, ipsum possit magnopere exhilarare, praeter observantiam, qua eum veluti te prosequor, et hanc, mutuam tamen etiam ipsam, litterarum missionem. Sed observantia, quamquam mea erga vos tanta est, quanta erga neminem, tamen eiusmodi est, ut minime
page 229, image: s229virtuti, doctrinae, dignitati, meritis in me vestris respondeat. Epistolis vero vos obruo: quarum tamen frequentiam ambo amatis: quod reliquum in ipsis est, sive id accurate, sive negligentius factum sit, ut amici solent, boni consulitis. Vtrumque ex vestris intelligo: quibus ego ad id, quod sponte ago, multo magis invitor. Etsi enim cum omni, tum hac potissimum commoditate ad te scriberem: tamen id non facere in praesentia nullo modo possem: partim, quod inde usque a Kal. Ian. tibi debeo, partim quod tuas in manibus habeo, quibus nondum responderim. Hae fato mearum, de quibus ante memini, usae, quarto mense, nempe XI. Kal. Mart. mihi redditae fuerunt. In iis autem cetera omnia mihi acciderunt dulcissima: tum hoc cumprimis, quod plane stomachi mei est: cum vere etiam dici posse domi vivere, qui cum sodalibus suis et honestis viris vivat. Sie enim etiam ipse semper opinatus fui: neque non me idem res ipsa edocuit. Cum enim ratione studiorum potiorem meae aetatis partem domo abfuerim, tum ubicunque vixi, non minus libenter, atque domi vixi. Potissimum autem domi mihi esse videbar, quo tempore istic vivebam. Animus enim tuus mihi omnesque opes patebant. Sed quantis tu me beneficiis adfeceris, soleo equidem semper, et in meis ad te litteris, et in sermonibus amicorum meminisse. Neque tamen eorum magnitudinem
page 230, image: s230exhauriam. Cum enim vetera satis praedicare nequeam: nova partim oblata abs te mihi ultro, partim rogata, nullo equidem modo adsequar. Faciam autem hoc, quod iubes, ut quaestionum quarundam, si non acutarum, saltem mihi minus expeditarum explicationem, ut coram quotidie faciebam, a te petam. Occurrunt autem in dies singulos multa mihi, in quibus a te vel confirmari, vel erudiri vehementer cupiam. Sed cum hoc agam: tum de ipso simul pluribus. Qua gratia autem potissimum has litteras scribam, id iis, quas Decembri ex morbo meo dedi, tibi nunciavi. Harum autem, quas absolveram iam, et multis diebus ante dederam, potiorem partem resecui. Quae enim prolixe de duobus adolescentibus commemoraveram, locum iam minus habebant, quod alter a nobis interea domum a patre revocatus discesserit: eo tamen animo, ut semestri post, hunc subsequb aar. Quod si fiet, non volet venire, neque veniet istuc absque meis litteris. Hic autem est Botuitus Nericius Gothus, de quo quidem ante paucis scripsi, poteramque nunc scribere pluribus, ut tum ipse mihi facturus videbar. Nunc autem, et quia tertia iam pagina procedit, et quia tu es solertissimus quorumlibet ingeniorum existimator, nihil illis adiicio, quae tum de ipso ex animo scripsi. Ea ita se habere, ex re ipsa videre, quam ex meo relatu crederete, malo. Tamen loachimus Bassevitius noster,
page 231, image: s231cui prolixius se voluit commendari, erit ipsi apud te pro longiore epistola. Non solum autem mihi ille tantopere probatur, verum etiam nobilissimo viro, Danieli Sculeburgio, amicissimo mihi, tui observantissimo, qui illum optimum atque gratissimum cognovit. Cum autem ipsum vobis voluptati futurum sciam, in nulla non consuetudine: tum praecipue in sermonibus, si quos instituetis de parte orbis ad septemtrionem posita, vos multa docebit, et plurimum oblectabit. Nemo enim rectius de terris illis, quae nobis ultramarinae sunt; de moribus hominum, de agris, fructibus, animalibus, et quaecunque requiratis, narraverit, quam Botuitus: nobis hic non satis explorata, istic vero nova penitus, et propemodum incredibilia: sunt enim profecto miraculorum instar quamplurima. Sed finem facio, ne perpetuo aliter facere videar, quam instituisse me dixerim et ipsum, et iterum me vobis devinxeritis. Saepe una sumus Gotislobus Rotromunduis, Victor Bassevitius, et ego: uterque mihi mandavit, ut suo tibi nomine, tuisque omnibus, plurimam salutem adscriberem. Victor etiam hoc addebat, se propediem de rebus suis ad te perscripturum omnia: sub autumnum vero, si per valetudinem ipsi liceat, qua utitur iam paene adflicta, vobis, ut istic discedens receperat, adfuturum. Bene diuque vale, Victori optime, et nos veteri tua, singularique benevolentia perpetuo complectere:
page 232, image: s232neque dubita, quin a nobis omnibus et a me prae aliis singulariter observeris. Rostochio, V. Kal. April.
XIV. IOAN. CASELIUS S. D. DONATO IANOCTIO.
Nihil omnium praetermisit Petrus Victorius, vir summus, quibus potuerit, quin promptissime atque cumulatissime iuverit me atque ornaverit. Etsi autem nullum eius in me beneficium, quae certe extiterunt quamplurima, et longe amplissima, contemnendum aut repudiandum censui: superbus enim cuipiam non sine caussa visus fuissem. Cuius ego vitii de me suspicionem minime omnium in illius animo movere volui: tamen nonnulla, equidem paene ingratiis acceptavi, non. quin aliquando ipsis egerem, quoniam non parvae difficultates eos, qui longe a patria absunt, excipiunt saepe numero: sed, quod pudor meus illa non sustinere videretur, partim quod viderem numquam ipsi me pares gratias relaturum, sive ad tenuitatem meam, sive ad intervallum, quo remotissimo propediem eram istic adfuturus respicerem. Duplex vero genus beneficiorum est, quod ego non solum ambabus manibus, quod aiunt, sed etiam animo cupidissimo accipiebam: liberalem, imo prodigam, si ita licet
page 233, image: s233loqui, omnis ingenuae doctrinae communicationem, et hominum doctissimorum optimo rumque benevoletiae conciliationem. Illam ego flagitabam, quamquam ipse perpetuo flagitationem meam anteveniebat: hanc deside ratam tantum; sed oblatam non secus, ac si requisita fuisset, lubentissime arripui. Cum magna saepe voluptate commemoro, quos quantosque mihi amicos paraverit Victorius: primum Florentiae verbis suis: tum etiam per litteras alibi. Taceo ceteros, ne odiosus tibi videar: quod tu et Pinellus advenientem exspectastis, venientemque domo vestra, atque animis vestris humanissime excepistis, id totum a Victorio profectum est. Ego vero tum valde equidem propterea gavisus fui, neque possum non perpetuo gaudere. Quam autem tum mihi cordi fuerint sermones vestri, multiplici doctrina et singulari in me benevolentia redundantes, statim auctori eius beneficii significavi, ipsique, prout debui, gratias per epistolam egi. Nolite vero putare, me quidquam eorum omnium oblitum esse, aut non ita sincere vos observare, dum absum a vobis, quam facere id visus fui, cum istic essem, aut certe omnibus rebus signisue facere, prae me tuli, Neque ego arbitror, diversum vos de me fuisse suspicatos, etiamsi tanto temporis spacio nihil ad vos litterarum dederim. Complures enim menses in itinere mihi perierunt. Ex quo intra lares domesticos sum, nemo
page 234, image: s234fuit, qui quid istuc perferret. Per mercatores autem curassem, nisi ipsorum infidelitatem cum incommodo fuissem aliquoties expertus. Adolescentes vero hosce duos recta a nobis in Italiam proficiscentes, onustos epistolis, ad amicos dimitto quas cuique suas ipsi tradituros mihi receperunt, id quod diligenter facient. Cum enim optimi sint, optimarumque artium studiosissimi, et, quod non minimum ad rem facit, mihi amicissimi: tum non tam officio fungi sese quam beneficium accipere arbitrantur. Quod ipsos et credere facile patior, neque errare existimo. Hac enim occasione adeunt viros doctissimos, et eorum sermonibus erudiuntur: quemadmodum ego erudiri solebam: quarum illi opum sunt sitientissimi. Eius desiderii eos compotes vos quoque facietis, cum ultro, quae vestra est humanitas, tum rogatu meo, quando in vestris omnino me ab illa paucorum dierum consuetudine numerastis, neque in iisdem habere desiistis. Hoc erat, quod scribendum mihi putabam, ut plurimi mihi esse vestram benevolentiam, vobis, hoc ipso saltem studio, probarem: accessit, ut amicis congrestus vestros simul aperirem: Idem erit argumentum, neque forte dissimilis oratio epistolae, quam nunc quoque ad Pinellum dabo. Vale senex honoratissime, meque sic ama, ut ego te ex animo veneror. Rostochio, IV. Id. Mart.
page 235, image: s235
XV. IOANNES CASELIVS S. D. IOANNI VINCENTIO PINELLO.
Quanti mihi sit, Pinelle, vester in me animus, quam ego non levem amicitiae imaginem esse iudico, id tum nihil dissimulans tibi aperui, cum vos ita humaniter atque amice complecteremini, et iam ad optimum senem Ianoctium, hoc est, ut ego interpretor, et haud dubie vos quoque interpretamini, ad utrumque vestrum perscripsi. Quis enim, cui paullum saltem ingenii sit, et aliquod probitatis studium: quis non viros optimos atque elegantissimis doctrinis excultissimos admiretur? quis non, eorundem consuetudinem expetat? quis non, cum sese iis non ingratum, vel potius carum ab ipsis haberi re ipsa intelligat, vehementer in hoc triumphet? Ego equidem antequam vos salutassem: cognovissem vero saltem virtutis doctrinaeque vestrae praedicationem: Ianoctii diuturno rerum usu confirmatam atque absolutam prudentiam: tuum vehemens atque perpetuum reconditarum litterarum studium: et vos amandos observandosque mihi proposui, et vestros sermones desiderare coepi. Postquam vero non solum congressus vestri, sed etiam benevolentiae de commendatione viri clarissimi, non secus mihi
page 236, image: s236atque vobis amicissimi: optata quidem illa, sed tamen non rogata, commendatione potitus fui: auctum me commodis plane singularibus, quaeque cum amplissimis mercatorum quaestibus non facile compararentur, credidi. Annon vero igitur etiam eorundem conservationem mihi curae esse oportuit? siquidem iis, quae nos iuvant atque delectant, perpetuo frui cupimus. Haec vero omnia mihi apud vos integra sunt. Ego namque ex animo vestro nequaquam excidi. Interea tamen ne ulla vos mei oblivio caperet, quo modo posse me intelligebam, cavere nolui. Videbam enim, si hoc facerem, non solum vestram in me benevolentiam confirmatum iri, sed etiam indies gratiorem me et quamquam longissime istinc abessem, tamen quotidie quasi praesentem vobis futurum. Volui, inquam, aliquid ad vos litterarum dare: sic enim debebam, non ex officio solum, quod etsi quemque arctissime obstringit, tamen facile atque impune violant mortales, sed etiam ex pacto, quo standum sibi esse etiam minus probi arbitrantur, ne de existimatione periclitentur. Sic enim convenerat inter nos: ipseque adeo, prodigus paene promissionis, cum vobis sic placere intelligerem, litteras meas vobis promisi: non quidem illas, magni ingenii aut doctrinae, sed constantis animi perpetuaeque in vos observantiae testes. Id hactenus non feci: et subirascor, non quidem mihi, (extra culpam enim sum)
page 237, image: s237sed occasioni, quae mihi tamdiu se subduxit. Biennium enim istinc abfuero, cum tu harc leges. Hanc autem mittendi ad vos litteras non dubiam commoditatem, negligendam mihi minime putavi: neque id potui, a qua videlicet blande invitarer, atque amice urgerer. Qui enim veluti a laribus meis in Italiam proficiscuntur, honestissimi, optimisque litteris deditissimi iuvenes, Botuitus Nericius et Nicolaus Roscius, doctissimorum virorum notitiam, a quibus meliores discedant, expetunt, eamque meis litteris obtinere se arbitrantur. Quas ego ipsis ad vos aliosque in humanissima gente mihi peramicos homines, non tam de petitione ipsorum, quam sponte mea, ut qui istuc iam dudum voluerim scribere, et perferentibus ex animo velim, dedi: neque non pollicitus sum, quae mihi praestitistis, quaeque pro vestra eximia virtute nemini non bonorum promptissime praestare consuevistis. Sed prolixior fui, et forte odiosior, quam debui, cum eadem ex altera quoque epistola facile cognoveris. Argumento fui usus eodem: et sic sane debui; quoniam eadem res erat. Filo item orationis utor simillimo, id aliter non potui, idque mihi ignoscetis, tantoque magis, quod hanc in scribendo inopiam, animi in vos exuberantia facile compenso. Vale et studiis litterarum fruere: quibus cum te oblectas, mei aliquando etiam, et tui et illarum non desidis cultoris tibi in mentem veniat. Rostochio,
page 238, image: s238IV. Id. Mart. Duos utrique vestrum commendo, Sed scriptis iam epistolis, Roscio necessitas domum nunc redeundi imponitur, qui tamen hoc anno se Italiam visurum sperat, neque non vobis, tum quoque, gratus veniet, V. Kal. April.
XVI. IOAN. CASELIVS S. D. CAROLO SIGONIO.
Litterae, quas ad me X. Kal. Decembr. dedisti, XIII. Kal. Febr. mihi redditae fuerunt. Ut primum potui, id erat V. Kal. Febr. rescripsi, breviter sane, neque enim poteram esse prolixior, neque forte debebam. Quae enim scire te eius rei gratia, de qua inter nos aliquoties egimus, oporteret, de omnibus docueram te ante, quamquam, quae potissima erant, penes te sunt. Tamen, amicissimo meo, tui observantissimo, Ioachimo Bassevitio, hoc negotii dedi, si quid quaereres, id tibi vel per litteras vel coram, (aut enim te interea vidit domi tuae, aut videbit propediem) aperiret. Quod in animo habes, Censorio, Hubnero, atque me auctoribus, vel potius quod iam fecisti, de eo iam non te hortari, verum exspectare ipsum, debemus. Quam autem quaelibet tua grata nobis sint, quamque haec futura sint longe
page 239, image: s239gratissima, neque tu ignoras, neque tamen non tibi, quod in nobis erit, probabimus. Hoc autem cum plenissime facturos nos polliceri non possumus: quando magnitudinem beneficii tui perpendimus: tum plenissime id fecisse, te aliquando iudicaturum, non tam ex re ipsa, quam ex bonitate naturae tuae coniecturam facimus, et plane speramus. Equidem sic habeto: cum ubique terrarum, in quibus aliquis cultus est humanitatis, et nonnullum sapientiae studium, quamplurimi sint, qui te, tuique ingenii eruditissima atque cultissima monumenta magni faciant et admirentur: tum profecto tui observantiores non habes atque nos sumus. Non solum enim illa, quae reliqui cognoscere potuerunt, cognovimus. Sed interiorem quoque animum tuum, nempe virtutem ipsam, et, quae huius sive filia, sive nuncia quaedam est, humanitatem, Censorius et ego, coram et litteris, Hubnerus vero et litteris tuis et relatu nostro cognovit. Neque vero minus Hubnerus et ego te cognovimus, quam Censorius, qui et satis diu tecum vixit, et quotidie tuis beneficiis usus fuit. Qui cum quam liberaliter, imo magnifice, laudatissimas ingenuae doctrinae opes communicaveris, multis etiam aliis retulit: ad me autem numquam scribit, quin tui honorificam mentionem faciat, et de te sciscitetur solicite: et quid agas, et quid edas. Putat enim hoc ad me perferri crebrius. Nos vero, qui et te et tui similes
page 240, image: s240virtutis et litterarum laude illustres viros praedicamus: efficimus hac re, primum ut publice honestae disciplinae ardentius colantur. Deinde etiam, ut vos, uti meritum vestrum est, plures indies colant. Cum multos autem invenerim tibi amicos. Cur enim hoc dissimulem, nihil caussae video: tum nunc quoque tui cultorem singularem Botuitum Nericium non quidem confirmavi, quoniam cum videat, quid faciendum sit, tam constanter id facir, sed inflammavi ad te magis magisque colendum, cuius qui animus in te sit, tute ipse istic animadvertes: neque non vicissim tuum ipsi patefacies: idque, rogatune meo, an pro tua consuetudine? an merito ipsius? cum enim erga omnes sis humanissimus, tum nihil mihi negabis, tum vero etiam omnia praestabis huiusmodi hospitibus, qui virtutis et litterarum caussa, peregrinas terras, vosque doctrinarum principes adeunt. Hunc igitur quoque magis, eoque officii genere, quod desiderat, promptissime iuvabis. Ego ut valeam, quid agam, si voles scire, nemo est, qui mea penitius novit, ut qui multo ante mecum familiariter, his vero proximis mensibus familiarissime vixerit. Quae me istinc abeunte apud typographum erant de provinciis, interea legimus, exspectamus vero nunc, cum alia, tum Scipionem, et quae scripsisti de magistratuum iure, et vitam clarissimi ducis Andrea Doriae. Vale. Rosto. chio, III. Id. Mart.
page 241, image: s241
XVII. IOAN. CASELIVS S. D. ANTONIO CIOFIO.
Cum benevolentiae non obliviscar, qua erga me quamplurimi humanissimae vestrae nationis, hospitem istic, usi sunt: quanto magis meminisse beneficia, si qua acceperim, debeo? atque equidem, cum illam, tum haec soleo quotidie praedicare, neque nihil laboro, ut quam gratissimum me esse cognoscant amici. Quod quonam alio signo aperire vobis possum, a quibus ita remotissime habitem, quam epistola? et quidem hoc quoque perdifficile est, in alterum iam annum istinc absum. primum nunc sunt, qui a nobis in Italiam proficiscantur. iis omnino aliquid ad te et ad Angelium dandum putavi. Te autem praeterire non debui: sive quia in universum nostros adolescentes mirifice complecteris, sive quia eos fuisti complexus, quos ego in carissimis habeo, sive quia me insuper singulariter ornasti. Haec omnia in memoria habeo. atque post ea, quae mihi et Ioachimo Bassevitio abunde probasti, quanta humanitate erga eos, qui a nobis ad te venissent, usus fueris: praecipue vero erga Andream Paullum, iuvenem litteris bene expolitum, vitae elegantissimae, morum item suavissimorum, cumulatissimi denique omnibus
page 242, image: s242animi atque fortunae bonis. Et enim tu hoc de ipso tum iudicium litteris ad nos perscripsisti. neque non ille tuam benevolentiam multis apud nos praedicavit, et cum tibi maxime, tum nobis etiam gratias egit, immortalesque habiturum adfirmavit. Sed ne mireris, me, ubi de tuis in me meritis agendum erat, etiam de tua erga alios benevolentia loqui. Et enim hinc magis tua bonitas enitescit, et non potui non nominare, quos valde amarem, et maximi facerem. Tu vero perge et me et illos in tuis habere, ceterosque, qui a nobis istuc venient, quibus potes studiis humanitatis, adiuva. De nobis puto te videre, gratos nos esse, et memores beneficii, atque animum tibi reddere, etiamsi vix umquam quisquam nostrum tibi gratias relaturus videatur. Alios quoque non ingratos erga vos futuros, ego non dubito: atque ideo polliceri hoc pro aliis audeo. In hanc sententiam multo plura scriberem: sed tu exiguam hanc meae in te observantiae significationem in praesentia non adspernaberis. aliquando et accuratior ero et prolixior. Vale. Rostochio, Pridie Id. Mart.
XVIII. IOAN. CASELIVS S. D. PETRO ANGELIO BARGAEO.
Quam et Pisis et Florentiae erga me humanissimus fueris, quamque Pisis Florentiam
page 243, image: s243aliquoties humanissime ad me scripseris cum cogito, id quod facio saepius: videor mihi humanitate tua etiamnum frui, et nisi fallor, fruor equidem ipsa. Cum enim tua suavitas mihi quotidie ob oculos versatur, tum in animo haerent sermones illi eruditissimi, quos domi tuae mecum, et cum amico meo Ioanne Bannone de litteris, multisque rebus cognitione liberali refertissimis habuisti. Cum autem de ingenii tui politissimis monumentis, quae evulgata iam essent, mentionem faceremus, atque de iis, quae adhuc apud te reservares, sciscitati fuissemus, equidem peramice et perliberaliter, ea videndi potestatem nobis fecisti. quae qualia sint, quantoque ornamento atque adiumento rei litterariae futura, tu minime ignoras: neque in hanc ipsam rem ad te scribens prolixus, hoc est, tibi submolestus esse debeo. Primum autem, hoc tibi adfirmare possum, non tantum vigere ea, quae edideris, sed etiam, quando documentum tuae facultatis dedisti, exspectari cetera, quae in manibus habes. Praeterea vero etiam licere mihi arbitror, cum per te, tum per rem ipsam, te ut rogem, et moneam, ut nobiscum tandem, quae absoluta penes te habes, communices, neque eius beneficii magnitudinem tarditate imminuas. Est enim gratiarum eadem vis in hacre, quae in aliis. Auget hoc meum tuarum vigiliarum desiderium exspectatio quoque eius carminis, quod ad me scripsisse te aiebas,
page 244, image: s244cum ego ante te versibus inconditis sane, non veritus fuissem interpellare: quamquam tu eos aequi bonique consulueras. Amice enim censueras, quod ab animo, quem adspernari non deberes, proficisceretur, minime itidem tibi adspernandum. Facies vero etiam me certiorem, quid ab eo tempore elaboraveris, quidque porro mediteris. In his enim et te esse oportet, et non aliud agere te scio, quam ut ex perpetuitatem nominis hac omnium honestissima, tibique facili via, parias, nobis vero et quibuscumque elegantibus ingeniis fructus uberrimos et voluptates mirificas. Quod cum ita sit, quid quaeso haec ego ad te? Ipsa scilicet supervacanea sunt: neque non tamen ostendunt, me animo in te esse tui honoris studiosissimo. quod ego solum tibi pro iis, quae in me contulisti, rependo. Quid enim penes me aliud est? aut si quid sit, quid quaeso omnium tu malis? Hoc quodcunque est, si quid tamen est, a me accipe: neque mihi tuae humanitatis usuram, nobis vero omnibus ingenii tui dulcissimos fructus invide. Vale. Rostochio, Pridie Id. Mart.
XIX. IOAN. CASELIVS S. D IOACHIMO BASSEVITIO.
Plenam sollicitudinis et pietatis epistolam, quam tu postridie Kal. Ianuar. Senis dedisti,
page 245, image: s245non satis mature accepi. Allatus est enim mihi fasciculus tuus V. Id. Mart. iussi statim ut ceterae tuis traderentur. Quod autem tu ex me cognoscere vis, meque nihil tergiversantem tibi totum id aperire iubes, iam maximo cum tuo dolore ex meis litteris comperisti. Arbitrabar enim, et sic velle te, et hoc mearum partium esse, ne te dubio nuncio, qui haud dubie plurimum te torqueret, suspensum teneri paterer, sed omnia ad te perscriberem, quae accidissent. Etsi enim obitu matris magnopere te conturbatum iri videbam: tamen iam non ita fluctuares animo, sed hoc, quod ferre necesse esset, ferres patientius, aut quaereres a te et ab amicis aliquid solatii. Quo cum non cariturum te viderem, non sumsi mihi hoc, ut te consolarer, praesertim tam recenti dolore, qui ipsum me quoque non leviter fregisset. Etsi igitur cognovisti omnia, et erexisti quodammodo animum tuum, quamquam neque is penitus cadere potuit, neque hoc tulerunt optimi atque doctissimi sodales, virique humanissimi, quibuscum vivis: tamen, quia multus es in commemoratione desiderii materni, non possum facere, quin quale id fuerit, te doceam. Sic enim videbis, etiam praesentiam tuam matri carissimae tuae nihil plane opis adferre potuisse, neque tum te anges, aut multo certe minus, quod illo ipso tempore abfueris. Tute scis, quam tenere omnes matres ament liberos, ut vix eos e conspectu
page 246, image: s246dimittant suo: idque fieri communi quadam illius sexus imbecillitate. Si enim viderent, quamobrem illos abesse saepe praestaret, nihil mallent. Volunt enim ante omnia, quae ipsis sint revera fructuosa et iucunda. Quam aegre tua te dimiserit, ut tam longe abires, et tamdiu abesses, itidem recordaris: quantopere absentem iam desideraverit, id ego non nego. Id tamen tui desiderium, longum sane et acre, non ita mollissime tulit, ut maluerit adesse te celerius, quam abesse, cum intellexisset, si revertereris, hoc impedimento futurum praelaris tuis conaribus: sin istic esses diutius, futurum, ut re vertaris amplissimis virtutibus et doctrinis multo auctior. Intellexit autem hoc, partim ex iis, quae: aliquoties ad ipsam accuratissime scripseras, partim ex meis verbis, quibus ego eam facillime tenebam, et confirmabam, ut quamquam te desideraret, cum pro ariimo illo materno, tum quod te potissimum in re vestra familiari opus esset. tamen ipsa se consolaretur exspectatione tui reditus, qui sane adpropinquabat. Tum enim plenissima voluprate fruituram se sperabat, cum tu viveres et floreres, atque non solum ipsam molestiis domesticis levares, sed etiam tam ipsi, quam tuis ornamento et praesidio esses. Neque haec spes ipsam fefellisset, si viveret. Sed proh dolor, repentini ipsam oppresserunt circum praecordia cruciatus: neque id vicino nobis loco. Itaque significari mihi non
page 247, image: s247potuit: neque tamen non quaesita est medicina. Sed nihil hac prosici potuit. Haec eo tibi narravi, ut dolori minus indulgeres, cum intelligeres, et unde morbus esset, et, si coram adfuisses, nihil tamen opis reperiri qiuvisse. Quoniam vero etiam tuorum luctus te non leviter sollicitat, hoc quoque scire te volo, nihil me omnium, quae a me praestari potuerint atque debuerint, praetermittere. Saepe enim eos video, et consolor diligentissime, doceoque et adfuturum te propediem, et morae molestiam, quam nonnunquam capiunt, quantum possum, minuo. Tu haud dubie te satis confirmasti. neque meo solatio eges. Ego vero hac epistola si consequor, ne quid horum, quae luctum facile tibi augeant, in mentem veniat: et officio functus ero, neque leviter etiam te iuvero. Neque tamen me tempori servire existimes, sed haec ita, uti scribo, se habent, quod tu coram cognosces. Hac autem aestate omnino adfuturus es, ut scribis. Tui equidem, et mirifice te exspectant, et valde consiliis tuis egent. atque etiam avunculus tuus, Victor Bulovius, vir opt. et fortissimus, cum vestris domesticis, tum aliis quoque de caussis censuit, ut quamprimum reverterêre. Ipse te, ceterique omnes salutant plurimum. Vale. Rostochio, Id. Mart.
page 248, image: s248
XX. IOAN. CASELIVS S. D. THOMAE REDIGERIO.
Scripseram ad te, Thoma Redigeri, pro ea amicitia, quae nobis mutua est, et iis officiis, quibus tu me ornare numquam dubitasti. Eodem quasi tempore, ut coniicio, et meae ad te litterae pervenerant, nihil praeter verba, imo praeter haec, animum tui amantissimum ferentes, et Ioachimi Bassevitii nostri ad me, quae ipsae mihi nunciabant, non solum probe mihi cognitum tuum in me animum, verum etiam beneficentiam, qua me, et absentem, et nihil tale sperantem fuisses prosecutus. Itaque, uti debui, statim, sed breviter tamen, neque enim prolixe potui, ad te litteras Viennam domum humanissimi viri, Ioannis Cratonis, archiatri Caesarei, misi. Simul enim intelligebam, te quamprimum digressum ex Italia, ad aulam Imp. Maximiliani accessurum. Ecce vero V. Id. Mart. iterum mihi fasciculus ex Italia redditur, in quo erant quoque ad metuae, sane suavissimae atque mihi gratissimae. Munus autem tuum, magnum equidem, et te fortunato iuvene dignum, non tam ob utilitatem, quam tui de me iudicii gratia, quod honorificum esse necesse est, acceptavi. Neque enim
page 249, image: s249alioquin ulla re ornandum me censusses, neque ita amanter ad me scripsisses. Gratum me experieris. Litteris autem tuis, Viennam, quo haud dubie venies, prolixius respondebo. Nunc eo brevior sum, quod dubitem, haene te adhuc istic oppressurae sint, vel potius visurae. Tamen scribendum putavi, quod novam coniecturam facerem, fieri posse, ut non continuares profectionem tuam, sed adhucunum alterumve mensem aut Patavii, aut Venetiis tui colligendi caussa consisteres. Quod si erit haec leges. sin minus, et mihi et tibi nihili erit iactura brevissimae epistolae, Vale, meque, quod facere te olim benevolentia atque studio, nunc epistola, atque re ipsa mihi, nihil tamen dubitanti, comprobasti, in tuis habere et amare numquam desine. Rostochio, Postridie Id. Mart.
XXI. IOAN. CASELIVS S. D. OCTAVIO PANTAGATHO.
Non potui facere, Octavi Pantagathe, quin, cum Romae essem, ultro ad te venirem, teque observarem qualicunque meo studio. Cum enim doctissimi viri, qui istic vivunt, tum honoris tui, tum doctrinae consiliique petendi gratia quotidie domum tuam ventitent:
page 250, image: s250mearum quoque partium fui arbitratus, primum ut ipse, non tam a me, quam ab exteris hominibus, non secus atque ab iis, qui istic sunt, coli te magnopere, tibi probarem: deinde etiam a te doctrinae itidem aliquid, quam tu profecto nemini invideres, auferrem. Etsi enim in doctissimis meum ego nomen non profiteor: tamen omnium liberalium disciplinarum studiosum me esse, et doctissimis quibusque placere percupere, inficias non eo: quin ea propter longissime a patria abieram, ut ea sciscitarer et cognoscerem, quibus animum meum vitamque quam rectissime informarem. Consecutus autem sum, quantum capere potui. Omnia enim apud optimos quosque et ingenii bonorum ditissimos, passim mihi patuerunt. Tu vero, cum nihil me callide, sed ut ingenuum hominem, bonisque litteris deditum decet, aperte omnia agere vidisti, omnem humanitatem, atque intimos animi sensus mihi patefecisti. Recordor enim, in quos sermones inciderimus, cum tu de Petro Victorio, a quo paullo ante venissem, cuiusque tu librum de laudibus Ioannae Austriacae eo ipso die legisses, ac deindeps de statu Germaniae: ex me quaesiisses. Sed ipsa verba tua saepe commemoro amicis, quae ipsa non solum multam eruditionem et pruden tiam, sed multo magis religionem et animum sanctissimum spirabant. Prudentissima ea enim est oratio, quae et malorum originem, et
page 251, image: s251eorumdem, si quis obtemperare vellet, medicinam: sanctissima, et aetate, eoque loco, quibus tu es, dignissima, quae ingentem de communibus Christiani orbis aerumnis dolorem, et cupiditatem emendationis atque salutis, liquido aperiat. Cum multa igitur voluptate, et cum fructu singulari a te discessi, iudicavique eos beatos prae me, quibus quotidie Iiceat tua consuetudine frui, a qua omnes meliores domum remitteres. Quamvis autem longissimo terrarum spacio abs te absum: tamen aliquando frui tua institutione gestio. Et vero iam, cum te videre audireque non possum, hac ego epistola domum tuam adeo: quae si impolitior est, et non parum hallucinatur, non minus tamen tibi grata erit, et multo etiam fortasse gratior. Re enim vera, dum haec scribo, semel atque iterum apud animum sollicite quaero. [gap: Greek word(s)] . velimque Minervae opibus uti. Quodcunque tamen de filo huius epistolae iudicabis, perinde habebo: modo animum hunc meum probes, et hoc factum, quod illum tibi notiorem esse cupio. Cum enim ego te ex aliis, qui te vel coram, vel scriptis in coelum verissimis laudibus sustulerunt, feci maximi: tum et quo tempore tibi adfui, multo adhuc pluris feci, et postqnam a te discessi, non potui non te unice admirari. Cum autem mirifice in te sim adfectus, saepe dolorem maximum
page 252, image: s252cepi ex tua perpetuo adflictissima valetudine. id vero, partim tuo, in quem omnis felicitas merito se profunderet, partim publico nomine, quod si firmo corpore esses, per te gererentur longe plura reip. necessaria. Sed quia sic Deo Opt. Max. visum fuit, tuae quo animo istam conditionem, et quidem multo aequiore fers, quam nos eam intuemur: nosque simul exemplo informas tuo, ad subeundas patienter et fortiter tolerandas quascunque calamitates, e quibus humanis consiliis atque ope expedire nos minime possimus. Ita optime senex, quae cogitas, quae proloqueris, quae geris, quaeque etiam perfers, plena sunt bonitatis, doctrinae virtutis, castae in Deum pietatis, de quibus merito te omnes observant boni. De me quidem hoc tibi adfirmo, cum et istic et istic et alibi quamplurimi sint tui longe observantissimi, tum nemini omnium me observantia tui cedere: quod si mihi credes, id cuius gratia haec scripsi, iamdudum obtinui. Neque enim aliud volui, quam hoc ipsum, et te scire, me esse tui observantissimum, et te rogare, ut me cum esse patiaris, et si pateris, quod libenter facere te mihi persuadeo, etiam gaudeas. Gaudebis autem, non de meo iam aliorumque in te animo, sed de iis, quae possides vera bona, quibusque frueris. Vale. Rostochio, XVII. Kal. April.
page 253, image: s253
XXII. IOAN. CASELIVS S. D. PAVLO MANVTIO.
Ego vero ad te scriberem, Paule, non solum, si quis a me sibi commendationem ad te peteret. sed eiam quavis istuc scribendi commodidate. Cum enim ipse olim expetivi notitiam tuam, et retinere magnopere cupio: tum tu meam minime te notitiam adspernari, et coram, et per litteras ostendisti. Septennio enim, atque iterum triennio, abhinc in urbe domi tuae liberalissimis, hoc est et humanissimis et eruditissimis sermonibus me saepenumero accepisti, quibus utinam diutius frui licuisset: quamquam iisdem interdum etiam nunc fruor, cum aut eos recordor, aut de te amicos: sciscitantur autem de te saepe plurimi iideraque doctissimi homines: doceo. Quae autem ad me scripsisti, testantur, cum quam animo in me sis singulari, qualem humanissimae litterae nostrae docent, tum quam de meis studiis praeclare sentias. Utroque nomine vehementer laetor. Annon enim quis amari se a viro doetissimo atque clarissimo gaudeat, prasertim is, qui et hoc quanti sit intelligat, et nihil aliud concupiverit. Probari vero etiam, hoc illud est, quod cum indicium sit benevolentiae, tum per se cuivis non improbissimo, neque
page 254, image: s254negligentissimo laudis, voluptatis parit plurimum. ipse quidem tuis aliorumque praestantium virorum mei laudationibus mirifice adficior: neque continuo omnia, quae commendare videbimini. sed illorum semina, et principia recta, eaque non contemnenda, in me esse intelligo, Itaque magis hactenus inflammatus fui ad colendas reconditas litteras, et quamquam praemia diuturnis vigiliis, amplissimis laboribus, ut cetera taceam, non respondent, tamen etiamnum inflammor: neque umquam viam doctrinae et virtutis, quam sive bono fato. sive dextro consilio a puero ingressus sum, hac aetatis maturitate deseram. id autem faciam sive nullorum, sive aliorum praemiorum exspectatione. Etsi enim nulla sint, tamen quod agimus et rectum et faciendum est. De altero sentio, esse praemia, non solum opes atque honores, quae multitudinis in praesentia oculos perstringunt, quaeque ne sapiens quidem repudiarit, verum etiam atque multo illustriora, primo amicitiam et adprobationem suae aetatis bonorum atque elegantium virorum: deinde aliquam honesti nominis apud posteros memoriam. Sed alterum non penitus non adeptus sum, alterum spero. Quod autem: iam habeo, id conservare atque augere cum debeo, tum volo. Ad hanc rem officium, quo nunc fungor, aliquid, ni fallor, faciet. Id si, ut initio dixi, nulla occasione negligerem, tum si id iam facerem, ab humanitate
page 255, image: s255multo longissime abessem. Monet enim me, hoc ut faciam, cogeret, ni ultro facerem, familiaris meus, Botuitus Nericius, tui observantissimus, tibi ab aliquot iam annis notus. Scio enim, ut qui idem expertus fuerim, quam profunde in animum dimittas tuum, in quibus aliquid ingenii esse semel deprehenderis. Cum igitur ipse de illo iudicium olim feceris et ille minime commendationis meae eget, et ego ineptiam, sumamque mihi plus, quam tibi tribuam, si iuvenem, quem magnopere adprobaris, pluribus apud te laudem. Tamen, ne de hoc ipso non penitus tecum sentire, aut minus ipsius gratia velle videar: scire te utrumque volo, et me ex diuturna consuetudine, qua, ut tibi aliquando retulit, atque porro referet, coniuncti fuimus, ipsum ab omni parte probatum, optimisque litteris summo studio deditum cognovisse, et te, si mea caussa arctius ipsum complexus fueris, novo me aucturum neque levi beneficio. Illud mihi ut credas, hoc ut facias, rogo. Utinam vero quam facile tibi in amicitia respondeo, ita animi simile saltem signum edere valeam. De meis aliisque item rebus, ex hoc ipso audies, qui rogatu meo, et te ex me nonnulla alia docebit, et quae ibi gerantur, scireque a te volam, prolixe ad me perscribet: neque non tu una aliquid dabis. Vale. Rostochio, XVI. Kal. April.
page 256, image: s256
XXIII. JOAN. CASELIVS. S. D. M. ANTONIO MVRETO.
Notitiam apud te, Murete, haud scio, priusne repererim, an quaesierim. Ita enim anticipasti litteras, salutationem, petitionesque meas. Primum enim ita celeriter ad me rescripsisti, ut cum tuae ad me perferrentur, meas tibi vix redditas fuisse arbitrarer: ita cum te adirem, me excepisti amplexu atque animo, ut cum tuae notitiae essem cupidissimus, viri eloquetissimi atque doctissimi, non minus cupidus meae aut etiam cupidior, quod ego tuae humanitati acceptum fero, visus mihi fueris: ita quos ego tibi per epistolam tradidi, amasti omni ratione, ut petitioni meae locum dare, ipsis non videreris. Quare cum mihi eo nomine, partim eorum coram, partim litteris gratias egerunt de commendatione mea, vix hoc tuli: sed iussi, tibi ut eas potius haberent, in quo humanitas non minor esset, quam multae aliae animi dotes. quae in te eximiae sunt, neque hoc loco nominari a me debent, et e doctissimis atque politissimis tuis monumentis a quolibet, qui ea legat, deprehendi absque negotio possunt. Neque tamen hoc eo dico, nihil quod tributum nostro amori putem: quin et moribus istis tuis et hoc quo.
page 257, image: s257que vehementer fretus, commendabo tibi amicos meos, quoquot a nobis istuc iter facient, quos ego offerri mihi crebrius velim, non tam ut crebro tuo officio utar, quam ut saepius tecum per litteras colloquar. Sic enim, tu multas meas rudiusculas, ego aliquas tuas politissimas legam, simulque inde et volupratem et utilitatem, neutram levem aut adspernandam, hauriam. Ecce vero, nunc etiam tibi commendo iuvenem egregium, Botuitum Nericium; quamquam eum ultro amabis, et communibus quibusdam et privatis de caussis. Primum enim in ipso est ingens virtutis bonarumque litterarum studium, et in utrisque progressus huiusmodi, qualem tu rectissime, quis enim te vidit acutius? existimabis, et laudabis, opinor, singulariter. hae res me ipsi mirum in modum devinxerunt. Privata caussa est, quod mihi amicus est, ita meis laribus ad te proficiscitur, ut non possit non eius adventus et consuetudo te exhilarare. Sed multo proprius te attingit, neque non poterit animum tuum occupare ea observantia, qua te colit maxima. Ne tamen putes, ipsum ex meis verbis primum te admirari coepisse. quamquam multa illi de te honorifice et vere praedicavi, sed ipse quo ingenio et iudicio est, quantus esses, vidit multo quidem ante ex scriptis tuis longe politissimis, ac deinceps vero etiam e doctissimis disputationibus tuis, cum te istic, frequenti schola, summa cum omnium
page 258, image: s258admiratione, partem librorum de vita et moribus principis peripateticorum disertissime interpretantem audivit. Igitur ipsum libenter istic videbis. Sunt vero etiam praeter ipsum apud nos plurimi, qui te admirantur. In his est quoque Philippus Belevitius, adolescens meus. peculiariter autem ipsum meum nomino, non solum quod iisdem studiis dediti sumus, sed etiam, et quod longo iam tempore mecum vivit, et quod in Italia gravissime extremoque cum periculo decumbenti, veluti Achates, praesto fuit. qua re vel meae erga ipsum benevolentiae praemium persolvit, vel potius omnem animum promeruit. is cum te istic cum mea epistola salutarit, et ex me acceperit, sui memoriam tibi non excidisse, me monuit, ut suo nomine plurimam tibi salutem adscriberem. quam tu accipies libentissime, donec et suo et meo nomine eamdem tibi coram dicat. Quamprimum enim poterit, istuc litterarum gratia revertetur. Habes epistolam minus expolitam, sed bene longam. sed ignosces loquacitati. Cum hoc enim vitio hoc ago, quod virtutis est, ut sint quamplurimi quam coniunctissimi, potissimum autem ii, qui hoc vitae genus colunt, in quo tu familiam ducis. Eiusdem vero etiam animi te esse, quae tuae sunt litterae, quaeque naturae tuae bonitas singularis, non possim dubitare. nunc autem nullus mihi locus dubitandi est, cum hosce animi tui sensus esse, ipse mihi per
page 259, image: s259occasionem detexeris. Vale. Rostochio, XV. Kal. April.
XXIV. IOAN. CASELIUS S. D. HIERONYMO MEIO.
Non pauci nostrorum adolescentium ad te veniunt, tuaque benevolentia plurimum fruuntur. ii tamen potissimum ab athleta illo studiorum humanitatis nostro (placet enim mihi sic tecum loqui) tibi commendantur. Nam, ut de aliis non dicam, iucunde olim apud te fuit cum comitatu suo Rotromundius noster, quod tu ipse mihi postea narrasti. et iile cum hic esset nudius quintus, sermonum vestrorum humanitatisque tuae honorificam, magnaque cum utriusque nostrum voluptate, mentionem fecit. Ipse deinceps apud te, amicique una mei, adolescentes optimi atque nobilissimi, iucundissime fuimus. Neque vero etiam dubito, quin Thomas Redigerius, summi loci invenis, amplissimis item ceteris fortunae et animi bonis cumulatus, superiore autumno cum suis sodalibus libentissime tibi adfuerit. Sic enim e quadam epistola Victoriana licet mihi, atque etiam libet suspicari. Sed mittam reliquos, ego quid a te acceperim, non possum, neque sane debeo oblivisci. Non enim solum,
page 260, image: s260, ita ut fit, de litteris, deque aliis, quae aut huc facerent, aut ab instituto non essent aliena, obiter sermones contulimus, verum etiam in singularia et ne doctis quidem satis obvia loca peripateticorum principis, aliorumque philosophorum penetravimus. Vbi autem porro animadvertisti, a nullo genere liberalis doctrinae me abhorrere, introduxisti me in eius artis considerationem, quae cum esset suavissima, tum nondum videretur e tenebris eruta. Hic ego te, qui ibi annos, neque id sine fructu, consumpsisses plurimos, avide audivi. neque me eorum poenitet, quae brevi tempore capere potuerim, si tamen quidquam perceperim. neque non gratissimum fuit munus tuum, quo me abeuntem adfecisti. neque non libenter legi, et magnopere adprobavi, quae ex intervallo Florentiam cum litteris humanissimis et politissimis ad nos mittebas. Quibus insignibus doctrinae tuae exemplis, multo magis me incendisti, ut desiderarem, quorum spem mihi privatim aliquando feceras, quin eadem iam abs te flagito, neque tamen impudenter hoc facio. sed sic exspecto abs te huiusmodi officium, si tantum tibi sit otii, si transmittendi, quae velis, ad me commoditas. Non solum enim haec vix umquam se tibi offert: sed tu quoque quantum negotiorum in dies singulos expedias memini. Si qua tamen interea edidisti, aut si qua perfeceris, eorum copiam mihi a te fieri velim, et illam rogo.
page 261, image: s261. Sed tu forte hac in re ultro cunctaris: ubi ego cum laudo prudentiam tuam, quod elimatissima quaeque evulgari, et publicae utilitatis et tua intersit: tum tamen audeo te monere, ut elegantissimorum tuorum studiorum tandem aliquid cum elegantibus ingeniis communices. Vide vero audaciam meam. quamquam tecum nulla re me comparo: tamen meditor, pango aliquid, quod ab aliis legi patiar. A quo consilio cum longe doctiorum atque politiorum operae me deterruissent: ad id postea persequendum me irritarunt aliorum longe plurium foetus in universum [gap: Greek word(s)] , in quibus ridere soleo plurimum ineptiarum et insulsitatis. illud autem: [gap: Greek word(s)] : mihi in mentem venit. Sed forte alii in meis quoque reperient, quae rideant. Ea tu sive ridere voles, sive videre, petes ab hoc amico meo, qui tibi has reddet, Botuito Nericio. Huic eadem studia abs te peto, quibus magna facilitate hospites ornare consuesti. cumprimis autem hoc genus. Est enim virtutis atque omnis generis ingenuarum litterarum cultor acerrimus: iamque hac una honestissima de caussa in longinquas terras iter suscepit, ut animi bonis quam ditissimis et quam rectissime prudentia civili instructus, domum reversus, patriae adiumento atque ornamento esfe possit. Huic eius animo ego non solum fautor sum, sed ipsi quoque
page 262, image: s262fautores parare cupio. quorum unum ipsi te certo polliceri non dubitavi, neque etiam tibi de ipso dubito adfirmare: quidquid in eum studii conferes, id te in hominem dignum bonorum benevolentia, et beneficiorum memorem, collaturum. Vicissim autem non solum coram te colet, sed etiam in posterum perpetuo in ore habebit bonitatem tuam. Hoc autem est potissimum, quod praemii atque gratiae posse vobis persolvere videmur. Cetera enim officia, quae etsi non requiritis, debere tamen nos cognoscimus, longinquitate locorum fere omnia tolluntur: rarissime certe fit, ut tale quidpiam praestari possit. Tamen vos animum nostrum non adspernabimini: quem alii ex crebra eademque honorifica vestri mentione facillime, vos ex hoc scibendi officio aliquantulum videre potestis, de cuius raritate me tibi purgarem, nisi, et ipse videres mittendi difficultatem, et de me sentires quam benevolentissime. Vale. Rostochio, XII. Kal. April.
XXV. IOAN. CASELIVS S. D. SILVIO ANTONIANO.
Cum primum lympidissimum orationis tuae flumen, quod aureum mihi erat, vidi,
page 263, image: s263et ingenii tui monumenta non multa qnidem, sed absolutissima, accurate legi, coepi te admirari, et notitiam quoque tuam expetere. Itaque Florentia ab eo viro, quem nos maximopere coleremus, quique te amaret plurimum, et me fortasse non minus, litteras ad te attuli, quae animum tuum mihi conciliarent, et sermonibus fores aperirent. In colloquium ubi venimus, tu quidem minime me repudiandum censuisti, ego vero in te plura deprehendi, quam mihi apud animum fueram policitus: quae omnia facerent, ut non solum iam nosse te, sed tibi quoque mei memoriam relinquere, et aliquam inter nos amicitiam, sive, quod ipsa non ita celeriter conflaretur, eius simulacrum constare cuperem. Credidi autem, quae vellem, facile me a te omnia ablaturum, cum quod cum litteris viri clarissimi ad te venissem: tum quod penitus iisdem litteris dediti essemus: quamquam tui iam profectus essent amplissimi: tum quod nativam quamdam suavitatem vultus verbaque tua spirarent: denique quod aequales essemus. Veniebat enim mihi simul in mentem eius proverbii, quo aequales cum aequalibus facillime congregari adfirmantur. Neque vero me ullam partem suscepta de te fefellit opinio. Post sermones enim nostros sic denique discessimus, ut amicissimi, amicitiamque culturi, etiamsi longissimis terrarum intervallis disiungeremur. Eius ego mutuae voluntatis
page 264, image: s264memor ab ultima Germania haec ad te scribo. Dedi autem has litteras huic amico meo, qui te aliosque istic amicos meos ipse videbit, ut spero. Iussi enim, ut Romae de te diligenter sciscitaretur apud familiares amplissimi Cardinalis Borrhomai. Apud Borrhomaeum enim etiamnum te vivere arbitror, singularem litterarum, atque doctissimorum hominum patronum. Sic enim omnium ore celebratur, idque ex eo maxime, quod cum apud avunculum suum Pium IV. Pont. Max. plurimum valeret, gratia illa sua, nulla in re abusus, sed in commendandis atque ornandis optimis et doctissimis viris potissimum usus fuit. quorum non paucis conciliator summae amplitudi nis extitit apud eum igitur vivis, nisi interea te dignitate auxit. Sed hunc iuvenem Meius quoque noster de te docere poterit, ad quem etiam ipsi litteras dedi. Gratus autem ille tibi erit, non solum quia a me venit, sed quia videbis in eo statim quae ipse e diuturna consuetudine deprehendi. Vixit enim in schola hac nostra complures annos, cum omnibus familiariter, cum nemine tamen familiarius; atque mecum. idque ut arbitror, quod iisdem litteris, quibus nos, caperetur maxime. in quibus quantum spatium confecerit, ut dixi, videris. neque vero non de probitate eius atque virtute hoc statues, quod nostris litteris est maxime consentaneum. Quantum igitur in eum benevolentiae conferes,
page 265, image: s265id non solum mihi, sed et litteris et virtuti tribueris. Cum vero istinc ad nos scribet, quod facturum se omni opportunitate recepit, fac, ut a te quoque aliquid legam. Etsi enim satis certo scio, me ex animo tuo non excidisse: tamen voluntatem tuam erga me, sane egregiam, etiam illustrius ex litteris tuis videre, veterique voluptate, iterum tamquam nova, frui, magnopere desidero. Vale. Rostochio, X. Kal. April.
XXVI. IOAN. CASELIVS S. D. NICOLAO NERIO.
Si praeter fruitionem eruditissimorum sermonum tuorum, nihil domi tuae lucrifecissem, equidem ad te nunc quoque scriberem, ut intelligeres perpetuo memorem me esse humanitatis tuae. Est autem haec potissima caussa, quam ob rem crebras litteras in Italiam mittam, ut omnibus probem, eum me esse, dum hic sum, qui coram esse ipsis videbar. Iam vero, quando et mihi de brevi nudaque commendatione P. Victorii et rogatu meo sodalibus meis, optimis sane et nobilissimis adolescentibus, in quacunque re, qua nobis, cum diutius quam
page 266, image: s266ante constituissemus, istic moraremur, neque necessaria omnia nobis in tempore parassemus, opus esse ostendimus, praesto fuisti. quanto promptior esse ad scribendum nunc debeo? ut eo magis testatum faciam tibi animum meum, tuque ex tuo beneficio iterum voluptatem, ut par est, capias. Ceperas autem etiam ante non parvam, quando ad te curatis etiam reliquis Florentia, ut debui, accurate scripsi, tibique meo potissimum neque non tamen etiam communi comitatus nostri nomine gratias egi. Eaedem apud me numquam intermorientur: neque humanitatem atque beneficentiam tuam, quibus erga nos usus fuisti, et erga hospites, bonos viros, perpetuo uteris, praedicare desinam. Nihil aliud fuit, quamobrem has ad te darem. neque enim in hac inopia ostentare tibi ingenium ullamve scribendi facultatem possum: ostendere animum volui, cum aliud nihil esset quod tibi rependerem. Neque etiam censeo de aliis rebus scribendum. Quae enim per Germaniam, per Belgium, per Galliam geruntur, ad vos quotidie perferuntur. et si qua tamen hic citius comperimus, antequam hae litterae ad vos perferantur, iampridem cognoveritis. Vale. Rostochio, VIII. Kal. April.
page 267, image: s267
XXVII. IOAN. CASELIVS S. D. AONIO PALEARIO.
Quarto abhinc anno, cum te istic salutarem, incidimus in mentionem Gotislobi Rotromundii, de cuius doctrina et virtute praeclara sentiebas, Hoc tuum de ipso iudicium mag na cum voluptate et ego ei retuli, et ille ex me accepit. Merito equidem gaudebat, se a viro doctissimo carum haberi, atque verissimis laubus ornari. etiam vero ipse partim amici nomine, cuius ego dignitati faverem, partim meo gaudebam. Recordabar enim simul, quam humanissimis atque eruditissimis sermonibus me pavisses: neque dubitabam, cum iis magnopere me capi sensisses, quin mei quoque non penitus esses oblitus. quod etsi requirere ego non debeo, tamen ut sperem, meque ipsum forte suaviter fallam, patieris. Ut autem tu tuae me humanitatis memorem esse cognosceres, (nolo enim iam de ingenii tui politissimis monumentis loqui, quae elegantium virorum manibus teruntur, et satis superque laudationum adepti sunt.) hoc mihi aliquando praestandum putavi. Itaque data hac scibendi occasione brevem ad te epistolam dedi, quam hac una de caussa, quamobrem scripta est, tibi gratam futuram, de summa
page 268, image: s268humanitate tua mihi persuadeo. Vale, Aoni optime, neque eos adspernare, qui remotissimo etiam sub coelo te colunt. Rostochio, VII. Kal. April.
XXVIII. IOANNES CASELIVS S. D. OCTAVIO FERRARIO.
Mediolani cum essem, conveni te, cum ut ab amico tibi salutem nunciarem, qui hoc me valde rogaverat, tum ut tua consuetudine litterisque, quantum per brevissimum tempus liceret, fruerer. Illud tibi gratum fuit: nec non me ultro compotem fecisti desiderii mei. Peramice enim me invitasti domum tuam. ubi qui sermones nostri fuerint memini: memini item quae vetera monumenta mihi ostenderis. Ex omnibus voluptatem cepi, magnam sane, sed ex hoc uno maximam. Digredientem enim a te retrahebas, quodque tibi omnium preciosissimum esset, itidem ostensurum pollicebaris. Cum avide tibi parerem, in coenaculum introducto, senem tuum, et quidem valde senem, laetabundus mihi ostendisti. Ego vero, te cum ante virum doctissimum amassem, iam etiam humanissimum atque [gap: Greek word(s)] cognitum, longe
page 269, image: s269plurimi facere coepi, atque consuetudinem tuam multo magis expetere. Tu vero etiam, sive hoc advertisti, sive ita soles, omnino me istic dies complusculos tenere cupiebas. Quod cum mihi per comitatum, in quo eram, integrum non esset: ita tamen discessimus, ut qui, ubivis locorum viveremus, amicissimi essemus futuri. Qua in re quomodo me gesserim, cum non potuerim citius, neque etiamnum possim alia via: iam demum nudissima epistola tibi significare volui. Tu vero me amare non desine, et vale. Senem vero etiam tuum, quem tibi diu superesse opto, singulariter ex me saluta. Iterum vale. Rostochio. VII. Kal. April.
XXIX. IOAN. CASELIVS S. D. BACIO VALORIO.
Cum istuc simul ad complures animi bonis praestantes viros, mihique amicos scriberem; te mihi minime praetereundum putavi. Id autem ego non ambitiose facio, sed non simulato amicitiae cultu, et perpetua observantia virtutis: quamquam si ambitio haec est, non tam reprehendi, quam commendari, vel saltem excusari poterit, quoniam cum ambobus, quae dixi, coniuncta est, atque adeo illis
page 270, image: s270tota nititur. sed hoc nunc ut facerem, fecit, non abundantia otii, quod tamen mihi sumpsi: sed haec prima et summa, quae vellem, mittendi commoditas. Recordatus igitur benevolentiae, qua erga me esse, cum semper, tum inter deambulatiunculas saepius mihi videbaris: quarum dux erat vir ille noster clarissimus, ego comes nonnumquam. Eius igitur benevolentiae, sed multo magis virtutis tuae et litterarum, de quibus ab illo, quem dixi, et ab aliis nostri ordinis principibus viris, amaris plurimum, et plurimum celebraris, recordatus: recte me, remque tibi non ingratam facturum credidi. si te quoque epistola adloquerer. Circumspicienti autem, qua potissimum oratione uterer, multa quidem venerunt in mentem alia, sed nihil, quae huc potissimum facerent, praeter ea, quae attigi. Quid enim est, quod aut tu ex me aut ego te scire velim, nisi meum erga te studium, cupiditatemque tibi placendi? quorum illud si accipis, hoc iam dudum ego adeptus sum. Tamen si longiorem epistolam voles, eam tibi aliquando persolvam. De brevitate autem huius me nunc non tam excuso, quam de inelegantia. neque vero haec elegantior, ut neque longior, esse potest, vel quod properandum est, vel quod a me perfectum quidpiam exspectari nequit. Vale. Rostochio, VI. Kal. April.
page 271, image: s271
XXX. IOAN. CASELIVS S. D. IACOBO VICTORIO.
Cum ad clarissimum virum patrem tuum scriberem, subito mihi occuristi: etsi novi nihil erat. Nam et ante tibi gratias egi non negligenter, et ante conquestus tibi sum singularem infelicitatem, quae fidem meam facile in periculum coniiceret. Sed vos eam ob caussam bene de me sentire non desiistis, et aliorum quoque sententias atque testimonia cum de vestro de me iudicio consentanea accepistis. Annus equidem nunc est, et plus eo, idque priusquam domum venirem, quando postremum pecuniae, quam debebam, istuc curandam amico cuidam, sane iuveni optimo atque fidelissimo tradidi, qui quidem me minime fefellit, sed falsus ipse fuit, cum, me iam digresso, insperatis occupationibus implicaretur, meum autem negotium alteri commiteret, qui id negligentius tractavit, quam oportuit. Itaque neque parum hanc ob rem me commovi, neque parum illi succensui: neque sollicitudinem hanc abiecero, antequam me docebis, vobis iam penitus esse meo nomine satisfactum. Hoc vero Kal. Ian. nondum accidisse? In mora igitur fuerit mercator Bononiensis. Lipsicus enim [gap: Greek word(s)] me docuerat,
page 272, image: s272habere se litteras Bononia, quibus ille sibi perscriptam esse meam pecuniam, partim vobis debitam, partim in alios usus destinatam profiteretur. Etsi igitur vix est, quod dubitem, quin curati vobis nummi sint: neque enim quieverit quoque Ioachimus noster: tamen avide exspecto a te litteras, quibus et hoc ipsum, et quae scire me velle putabitis, intelligam. Vale, meque vestri perpetuum cultorem esse, tibi persuade. Rostochio, IV. Kal. April.
XXXI. IOAN. CASELIVS S. D. ALPHONSO CAMBIO.
Sive Florentiae in patria nunc vivis, sive Neapoli, quam ut videtur mihi tum intelligere, alteram tibi paene patriam delegeras. hasce meas litteras leges, quas consuetudini nostrae et coniunctioni studiorum debere me arbitrabar. Harum autem si neutra esset, valeret tamen apud me praeclarum Socratis nostri, de te tuisque animi dotibus, ad ducem Hadriae perscriptum, atque a me diligentissime lectum iudicium, quod item profunde animo infixi meo. Hoc solum ego secutus te admirarer, atque epistola observare non dubitarem, sed quotidiani etiam congressus, et multi de litteris,
page 273, image: s273aliisque item nobili viro dignis, negotiis, sermones, me ad hoc officium excitaverunt singulariter. Iis quando frui nunc non possum, dulcis tamen mihi est praeteritae fruitionis recordatio. Quin redintegrare mihi hac via quodammodo videor illam voluptatem: idque iam potissimum, cum ad te scribo. Neque etiam ad scribendum aliud argumentum mihi suppeditat. Nam huc plane quoque pertinet, si te velim certiorem reddere, quid agam. Hoc enim potissimum est, quod amici de amicis cupide sciscitantur. Sum autem in iisdem litteris, quas tum colebamus, id est, in aureis doctrinis Aristotelis, atque simul et me et adolescentes praeterea nonnullos quotidie diligenter erudio. Et raro ab hoc labore digredior, neque fere umquam, nisi, cum vel ad amicos scribo, in qua re nunc aliquot diebus sum, vel valetudini inservio, qua usus fui media hieme valde incommoda, adeoque paene adflicta, vel domesticis negotiis avocar, in quae non possumus nonnihil curae ponere. Scribo etiam nonnulla et evulgo, non tamen eiusmodi, quae longinquas terras visere, aut posterorum censuras sustinere valeant, sed quibus nostrae civitatis vicinaeque adolescentium animos in praesentia informari, atque paullatim his rivulis ad ipsos plenissimos fontes traductum iri existimem. Alia ut persequar, non arbitror quemquam vestrum a me requirere. Quid agam, quo in te animo sim,
page 274, image: s274hoc est, veteri et constanti, habes. Pervelim vero etiam a te aliquid legere, non dubito enim, quin notas benevolentiae in me pristinae tuae sim recogniturus, visurusque simul aliquid ab ingenio tuo elegantissimo elaboratum, Vale. Rostochio. Pridie Kal. April.
XXXII. [correction of the transcriber; in the print XXXIV.] IOAN. CASELIVS. S. D. CAROLO ORICELLARIO.
Quaerenti sedulo, primum nihil aliud, deinde nihil omnimo aptius, quod ad te scriberem, mihi in mentem venit, quam quod ante ad te scripsissem. Vtar igitur pristino argumento, quod cum citra dubium probaveris, iam minime es improbaturus. Etenim verissimum utrumque est, neque quidquam mihi recordatu aut narratu iucundius: neque te mei, neque me tui umquam oblivisci. De tui in me animi constantia sic statuo, et quia idem ex litteris optimi doctoris nostri aliquoties accepi, et quia quemadmodum sis erga absentes amicos adfectus, audivi istic ex te saepius. De quibus enim non? et quoties? et quam unice atque sollicite sciscitabaris? Alterum, de mea aliorumque in te voluntate, etsi sponte tua nihil dubitas: tamen videre quoque potuisti ex una quadam mea ad te epistola: atque
page 275, image: s275etiam ex hac, quam etsi vix exorsus fui, tamen finire me oportet. Diutius enim amicum huncce meum, quem epistolarum veluti sarcina onero, tenere non debeo. Et debeo tamen, voloque etiam ad alios istic sodales nostros aliquid dare. Habes brevitatis caussam, quam valere apud te, quoniam iustissima est, facile patieris. Praesertim cum ex iisdem fontibus, etiamsi prolixior essem, derivarem cetera. Neque tamen non hoc faciam, ut primum a te aliquid habebo. Vale. Rostochio. Kal. April.
XXXIII. IOAN. CASELIVS S. D. MARIO MAPHAEO.
Annus paene iam est, Mari optime, quando satis prolixe ad te scripsi, et quidem etiam suaviter, hoc est, magna cum mea voluptate: quamquam nonnullam quoque te ex illis meis litteris hausisse existimo. Erant autem non abs re longiores: fierique adeo vix potuit, quin liber nasceretur. Quae enim ego de viris illustribus, maioribus tuis, Raphaele et Maria Mapheis delibavi: ea si voluissem persequi, (hoc enim neque institueram, et alienum erat ab illo loco) facile res ipsae me fecissent disertissimum.
page 276, image: s276Quamquam autem illi sua sponte sunt celeberrimi, ut qui honestissimis viis inter mortales quodammodo immortalitatem fuerint adepti: tamen non possum non ipsorum recordari, cum ad te scribo, in quo ipsorum vivam imaginem videre mihi videor. Cum enim illi eiusmodi adolescentes fuerint, iisdem scilicet virtutibus atque litteris dediti, cuiusmodi tu es: credibile omnino est, atque adeo, quoniam tu ita vis, plane verum, Te eiusmodi virum et senem futurum, cuiusmodi illi viri et senes fuerunt: Dubium, inquam, nullum est, quin, ut ipsos nomine refertis, ita quoque ad unguem omnibus ceteris rebus sitis expressuri. Iam enim simul fratrem tuum Raphaelem adloquor, quem, si recte memini, in altera quoque mea ad te epistola, eumdem in modum fueram adlocutus. Hunc namque tu ducis, et veluti iubes exemplo tuo, ut idem tecum spacium, Olympico longe illustrius, in quo illi victores declarati, amplissimisque donati praemiis fuissent, ipse quoque conficiat. Vides, quam hac via longius mihi excurrere, facillimum sit: sed me ipse teneo. Illa tamen iterum attigi non cohortandi tui; quamquam enim tu hoc ferres, tamen mihi non sumendum putavi: sed potius vobis gratulandi gratia, quibus haec nobilissima domi sint archetypa, quae effingere toto animo conemini, et felicius, quam Vrbinas aut Bonaratus Alexandrum manu Lysippi perfectum
page 277, image: s277imitatus fuerit, Deo adprobante, omnibus partibus, exsculpturi vide amini. Verum huius scriptionis proprium erat, ut aliquid de nostro amore dicerem: sed ad scribendum nihil mihi temporis suppeditat; atque ille tamen ratus est. Valete igitur, meque amate, et hoc mihi credite, ita me vobis placere cupere, ut proavis illis vestris clarissimis, si viverent, omnibus modis me probatum vellem. Rostochio Kal. April.
XXXIV. IOAN. CASELIVS S. D. RICARDO RICARDIO.
Quam te amaverim, tute mihi testis es apud animum tuum, longe sane veracissimus. Quam constanter te amem, perpetuoque mihi amandum censeam, ostendi epistola, quam superiore aestate, cum ad alios simul sodales scriberem, ad te dedi, neque dubito, quin ad me rescripseris, quamquam nihil dum mihi redditum sit: aut quoniam fasciculus ille a me tardius istuc perlatus est, propediem sis ad me suavitatis plenissimas litteras daturus. Est enim eximia in te humanitas, non solum erga praesentes amicos, sed et erga eos, qui longisime iam istic abierunt, quod ego in abitu meo vidi. Et enim mandasti quam diligentissime,
page 278, image: s278ut amicos nostros, qui istuc brevi redituri videbantur, si viderem, ex te salutarem plurimum, et ad Ioachimum, quem non exspectaretis, ipseque visurus omnino essem, litteras mihi dedisti, signis non dubiis tuae in ipsum sincerae benevolentiae, insignes. Ego igitur non tam te flagito litteras, nedum te accusem, quam desidero. Cur enim negem eas me desiderare, quibus potiturum me sperem? Te enim ipsum frustra desiderem, et stulte fortasse desiderare, quamquam desidero, adfirmem. Hac de caussa, redeo enim eo, unde exorsus eram, has quoque ad te dedi, quibus iterum cognosceres, in carissimis esse te mihi, futurumque perpetuo. Quis enim te non amet, nobilem fortunatumque adolescentem, omnibus animi partibus politissimum, quarum ceteras nunc non recenseo, suavissimos autem mores, suavissimosque sermones tuos non possum non meminisse, sed ut in illis vera virtus, sic in his doctrina enitebat et historia. Cum alia autem multa avide accepi, tum quae mihi [gap: Greek word(s)] commemorabas. In singularibus autem caussis, quae mihi tui amandi non paucae sunt, una est, quam aperte mihi profiteri liceat, quae, quamquam non est in maximis, tamen neque in minimis mihi est. Dico autem, quod retulisti mihi, maiores quoque tuos Germanos fuisse, qui aliquot ante saeculis, cum de republica Florentina optime meriti essent, non solum
page 279, image: s279avide in civitatem ab ipsa, ut politissima, ita gratissima, adsciti sunt, verum etiam amplissimis praemiis donati. Itaque etiam et te veluti civem Germaniae: amo, et tibi hosce ortus honori esse adfirmare non dubito. AEque tamen utrumque tibi gratulandum esse arbitror, et certe non minus tibi gratulor, tam quod in civitate humanissima atque ingeniosissima natus es, quam quod a gente, cuius fortitudo animi atque in dictis factisque fides, inde usque ab ultima hominum memoria, mirifice celebratur, originem ducis. Longe tamen graviores mihi tui amandi caussas extitisse. nempe non unius generis eximias animi dotes id neque tu ignorabas, et ego, ni fallor, tibi postea ostenderam. Eaedem cum non solum in te perpetuo haereant, sed quotidie etiam augeantur, merito equidem ego te cum amare, tum vero, ut debeo habere, multo cariorem habeo. Hac una re, si nihil sit aliud: sed hac una tamen, ut me tuo amore, quo istic solebas, aut videbare facere, perpetuo itidem prosequaris, perfecisse me non dubito. Vale. Rostochio. Postridie Kal. April.
page 280, image: s280
XXXV. IOAN. CASELIVS S. D. FRANCISCO VICTORIO.
Vnae mihi abs te litterae sunt redditae, unae vero etiam tibi a me. Iterum scribo, non tam, quod habeam, quod scribam: sed per benevolentiam singularem, quam tibi de tuis tuorumque erga me metitis debeo, tacere non potui: neque etiam debui. Neque autem posse neque velle silentio uti: id profecto aliquod scribendi argumentum est. Tamen ut fatear quod res est, non tam rerum inopia, quam temporis angustia nihil, vel haec paucissima scribo. Satisfaciam autem mihi et tibi quoque, uti spero, proxime. Interea enim vel abs te lacessar iterum, vel aliquid excogitavero, et plus nanciscar otii. Nunc nonnihil egero, modo aliquam mei in te amoris notam hoc loco deprehendas. Idem autem ille est, qui olim et quidem etiam multo ardentior. Neque non, qui in te, is et in fratrem tuum, puerum suavissimum, qui cum vale. Simul vero maiorum vestrorum, cumprimis patris optimi, et avi clarissimi vestigiis ingredimini. Rostochii. Non. April.
page 281, image: s281
XXXVI. IOAN. CASELIVS S. D. IOACHIMO BASSEVITIO.
Ternas ad te simul litteras iam dandas censui: unas, quae ab amicis communibus legerentur: alteras de rebus nostris privatis, quas te cognoscere tua aut mea etiam interesse existimarem. Et has autem et illas scripseram, quando, cui omnem fasciculum gravem certe imposui, Botuitus Nericius me rogavit, ut sese, quem pluribus haud vulgariter commendassem, tibi plane singulariter commendare ne gravarer. Viderat enim arctiorem amicitiam inter nullos coli posse, atque ea est, quam inter nos coleremus. Itaque, inquit, ei homini me trade, cuius primum illuc adveniens consilio atque auxilio utar, perinde ut tuo, si ibi esses, uterer. Tum ego et dixi, quod res est, ipsi multa verborum commemoratione a me minime opus esse, et me facturum tamen, quod vellet, non citius promisi, quam haec institui scribere. Tu vero non exspectas, quemquam tibi ex iis ut laudem, quae in fortunae potestate in universum fere posita sunt, quae tamen plurimi mortalium non solum potissimum, sed et propemodum sola admirantur. Verarum enim laudum
page 282, image: s282fontes vides, et eas, quae ex hisce hauriuntur, re vera laudes esse, neque cum aliis conferendas probe intelligis, et prout intelligis, ita iudicas. Quare tibi non laudabo hunc iuvenem, ab iis, quibus impurissimi saepe etiam homines abundant, et de quibus mihi non constare satis posse quis existimet. Ego tamen cum a Gothis, Gothus enim est, tum a nostris hominibus, qui in Gothiam saepe navigant, accepi, ipsum et honestis, quique liberis suis honestum quoque patrimonium reliquerint, parentibus ortum, et apud nobilissimos laudatissimosque regni Gothici proceres, adeoque apud ipsum regem Gothorum, supra modum gratiosum esse. Verum his missis, quorum posterius tamen huc quoque non parum equidem pertinet, et propemodum vel penitus etiam, iis, quae ego dicturus sum, aut dicere possem, praeponderat. Summorum namque virorum iudicia meo lubens antepono. Aut si quid hic ego video, id cum ipsorum sententia mirifice consonat. Probitate autem est ea, iisque moribus, quibus eum esse decet, qui et foris et in nostris disciplinis vivere decreverit. Ita autem hifce deditus fuit, ut nemo in academia nostra ardentius: ita profecit, ut iam non ad discendum, sed etiam ad docendum aptus mihi esse videatur. Cum enim utriusque linguae cognitionem sibi comparasset, ante annos sex apud me solida eloquentiae atque philosophiae fundamenta iecit,
page 283, image: s283cumque hic pestilentia coepisset serpere, Germaniam Italiamque doctrinae caussa perlustravit. Deinde iterum hic constitit, mecumque vixit familiarissime, meumque de se iudicium (honestissime enim semper de ipso senleram) vita, moribus, diligentia in litteris, omnibus rebus confirmavit. Horum autem si quid simulatum esset, non iterum istuc iter, tam longe a patria, tam difficile, tantis sumptibus, et laboribus susciperet, ex quo ille fructum nullum alium capiat, quam uberiorem culturam ingenii: qui certe longe omnium est amplissimus, ut ipse quoque iudicat. Eum igitur hominem tibi commendo, quem tu, si neque mihi amicus, neque plane notus esset, facile amares. Cum autem hoc accedat, ut mihi sit in familiarissimis et carissimis, magis ipsum, et citius amabis. Non potest autem prius quidquam esse, quod abs te, aut ipse optet, aut ego ipsi rogem, quam tuam benevolentiam. Hanc cum erit adeptus, cetera, quae sequuntur, facilia et prompta erunt. Deinceps igitur te rogo, ut ante omnia ipsum apud virum clarissimum Petrum Victorium constituas, quem ipse principem huius aetatis doctissimorum hominum, [gap: Greek word(s)] , nobiscum unice observat. alterum est, ut quoniam tu istinc propediem digressurus es (hic
page 284, image: s284certe te esse quamprimum tua tuorumque quam maxime interest, ideoque a domesticis valde exspectaris) sodales quoque tuos ipsi concilies: in quo tanto minus laborabis, quanto ille plura possidet bona, quibus rectissime parantur amici. Sed quorsum ego tam verbose tibi quemquam commendo, aut tam solicite quidquam peto? Tu enim, quae velle me intellexeris. perpetuo diligentissime, cum neque quisquam te moneret, praestiti omnia; tum etiam cum nullum meum in te studium extaret. Si tibi loquacior visus fuerim, facile mihi ignosces. Sic enim est, ut initio dixi, me aegre hoc genus litterarum apud te usurpasse, sed roganti non perpetuo adversari voluisse. postquam autem coepi, in id vitium imprudens incurri, quod quidem [gap: Greek word(s)] amatur, neque tamen a te vitio mihi dabitur. Vale. Tute primus, sic enim memini, certiorem me fecisti [gap: Greek word(s)] illum, onuphium Panvinium febri periisse, in quam incidisset superioris anni caloribus, proficiscens in Siciliam. Eius obitum vehementer doluimus. Intelleximus enim quantam iacturam fecisset historia. Quantum enim in antiquitatis obscurissimis atque reconditissimis rebus evolvendis voluerit, quantumque praestiterit, abunde satis testantur primum ampla et illustria monumenta, quae ab ipso publicae utilitati edita sunt: tum etiam, quae partim perfecta,
page 285, image: s285partim inchoata, nobis aliquando, spontene magis. sua, an de petitione nostra? in Cassiano Victoriorum ostendit. cum plurima simul, quae vel ipsi in mentem venirent, vel interrogaretur, occultissima sane statim patefaceret, et veluti ante oculos mirifice collocaret. Utinam vero sit, qui tantae etiam rei aptus, lampada hanc ab illo acceperit. De iis, quae absoluta ab se reliquit, non dubito, quin amplissimus atque prudentissimus Cardinalis Alexander Farnesius facturus sit, ut eorum copia omnibus fiat: quamquam etiam idem de altero haud dubio viderit: cui potissimum studia Panvinii probata atque curae fuerint, ut qui prae ceteris illa opibus suis adiuverit. Sed huc ibam, ut, quod ante rogaveram, tuque per te forte faceres, denuo te monerem, ut si quid istorum similiumve istic interea esset editum, tecum ad nos exportares. Magnam apud multos gratiam inieris, maximam vero apud me: sed longe equidem maiorem apud illustrissimum Ducem Megapolensium nostrum, Ioannem Albertum, optimum atque doctissimum principem. sic enim est, uti praeclare cognovisti, atque his nominibus passim, quemadmodum meritum ipsius est, celebratur. Vix ausus fui iterum te monere hoc, nedum reliqua, quae tu curaris iam diligensissime. Vale. Bostochio, VI. Id April.
page 286, image: s286
XXXVII. IOAN. CASELIVS S. D. THEODORICO HOLCEDORFIO.
Aeque mihi iucundum est, quod intelligo, et quanta me constantia quantopere, plus quam ametis, et quam inter vos conspiretis, et certetis amore atque officus mutuis. Imo hoc mihi cognitu multo fuit iucundius, idque ita esse, videre potestis ex iis litteris, quibus ego, magna diligentia, et curiositate paene nimia, eo vos hortari ausus fueram. Certe tamen nihil plane inter vos simulatum metuebam: sed hoc mihi sumebam, quia et aeque vos amabam, et aeque me a vobis amari statuebam, et istiusmodi conspirationem tam longissime a patria cum vobis honorificam, tum ut necassariam ita utilem vestris rebus, non dubitabamus. Vos igitur, quamquam diversarum nationum cives estis, tamen ac si in una civitate, inque unis aedibus educati fuissetis, ita viviris: neque propinqui vivunt coniunctius. Hanc ob vestram coniunctionem, fraternam, uti video, vos amo, vobisque ipsam ex animo gratulor. Neque tamen non video, haec unde radices egerit: ex similitudine videlicet studiorum, quibus dediti estis. aeque enim virtutem colitis et litteras: parique studio legum civilium disciplinae incumbitis:
page 287, image: s287quo vobis aditus ad rempublicam capessendam pateat. Cum enim illa in pretio semper fuerint: tum hodie in artibus pacis nulla est, quae quemquam dignitate aliisque rebus omnibus augere tantopero possit, atque ipsae. Pergite igitur, et nobile vestrurn istud institutum urgete sedulo, meque amicitiae vestrae socium, et laudatissimorum studiorum spectatorem, nunc vero etiam horum et illius praedicatorem, esse patimini. Vale. Rostochio, V. Id. April.
XXXVIII. IOAN. CASELIVS S. D. BARTOLO LVDECIO.
Mea ad Holcedorfium epistola, totum illud vestrum nobile Musicum sodalitium adloquebar: ut non esset, quamobrem has ad te darem. Quod tamen non potui negligere: quo magis intelligeres, cum olim indolem ingeniumque tuum singulariter probassem adolescentuli, iam virtuti me atque doctrinae tuae mirifice ex animo favere. Sed tamen ante quoque et Bononiae et Senis in sermonibus nostris, et ex iis, quae deinceps ad te scripsi, idem satis videre potuisti. Reliquum igitur est: quid nam? tene ut invitem [gap: Greek word(s)] EXSPecto a te plenas amoris
page 288, image: s288et suavitatis litteras, et cuinsmodi denique tuae esse solent, eruditissimas: posceram et uberrimas, nisi ipse essem brevissimus: sed posco tamen, neque erunt ita ponderosae, ut oneri futurae sint, revertenti ad nos Ioachimo Basevitio: neque ita longae, ut taedium aliquod mihi sint creaturae. contra vero tanto plus voluptatum mihi pariunt. Vale. Rostochio, V. Id. April.
XXXIX. IOAN. CASELIVS S. D. NICOLAO HOIERO.
Cetera accipies partim ex iis, quae ad alios scripsi, partim ex hoc communi nostro amico. Sic enim intelligo: atque adeo propterea tibi ipsum non commendo: quod ipsum, quem tu ante cognoris, et ames, etiam commendare aliis, uti possis, ita debeas. quod tu equidem ultro facies. Amabo vero te, significa mihi, quae ex te scire aveo: cum primis measne litteras legeris, quomodoque meam alienarum rerum curationem acceperis: quamqnam quae ad amicos adtinet, ad me quoque adtinere, minimeque aliena putanda mihi existimo. nos vero annon sumus amicissimi? Sundiani tui singularia te sive policentur, potissimum tamen patruus tuus, qui, uti scis, benevolentia
page 289, image: s289tibi atque consiliis plus quam pater est. Quae enim ab illo habes, patres non multi praestant liberis, neque a patribus requiri possunt omnia. Huius exspectationem etsi tu superaturus videris, tamen huc te cohortari aliquando non dubitavi. Id probi bene accipiunt: recteque fieri existimant. Solent sane in theatris atque in studiis simili modo adplausus acclamationesque fieri. Sed exspecto, quid respondeas. Vale. Rostochio. V. Id. April.
XL. IOANNES CASELIVS S. D. IOANNI DEMINIO.
Quod pro veteri nostra notitia me istic singulari humanitare iterum atque iterum ex longo intervallo temporis complexus fuisti, non desino apud communes amicos praesdicare. Quin etiam tuis operam studiumque meum detuli, quibus uterentur, si opus esset. Senes autem tuos propinquis vestris curae esse intelligo. Illos tamen ego nondum vidi. Sed de tuis meisque privatis rebus prolixe ad te scripsi superioribus litteris, quas iam te legisse existimo. iis adiunxeram multo prolixiores, veteri amici nostri Tilemani Stellae, mathematici atque geographi clarissimi: quibus tuis quas mihi ad
page 290, image: s290ipsum dederas, respondit. Et eas autem et meam de tuis rebus, tuoque erga nos animo, sive potius summa benevolentia narrationem, cupidissime magnaque cum voluptate accepit Itaque serius quidem, neque enim prius poterat, rescripsit, sed tanto accuratius. Si una essemus, haud dubie iterum ad te scriberet, sed Suerini est. Quam autem cupiat de iis rebus certior fieri, quoniam tu id facile coniectas, nihil ego te doceo: rogo tamen, ne diutius nos desiderare tuas litteras patiaris. Socerum tuum, virum honestum atque perhumanum, plurimum saluto. Vale. Rostochio. VI. Id. April.
EPISTOLAE HERM. CONRINGII AD DIVERSOS.
XLI. ARNOLDO ENGELBRECHT. Vir Magnifice,
Litteras hasce iam ante hos octo dies exaravissem, Magnifice Dn. Cancellarie, nisi opinione citius hinc tabellarius noster discessisset. Nam per illum sane solum stetit, quo minus
page 291, image: s291de reditu statim Tibi sim gratulatus, quaeque de studiorum filii tui ratione scire Te par est, perscripserim. Caeterum pro felici itineris successu sicut ante fecimus vota, ita satius, nunc fortassis etiam grates Deo solvere, quam composito sermone voluptatem inde perceptam enarrare; quum illud nostri sit officii, hoc adulatorium videri queat. Vtinam vero ii, in quibus nunc versatur laboribus filius Tuus, Tibi probarentur! Ego hactenus censui, illum, cum ad senatoria atque prartoria munia, Te suadente, adspiret, non detinendum esse in alienis negotiis, quaeque ad hunc scopum parum aut nihil faciunt. Tametsi enim omne eruditionis genus liberale esse credam atque homine dignum ingenuo; quia tamen hic ingenii nostri modulus haud omnium, nisi raro admodum, capax est, fierique assolet, ut quantum quisque universis tribuat, tantum detrahat singulis, scopo quemque se suaque metiri arbitror oportere, neque facile permitendum, ut quis extra hos cancellos divagetur Atque inprimis quidem observandum id esse illi censeo, qui non animum tantum, sed ipsam etiam (ut ita loquar) manum Reipublicae tandem est admoturus: quum et quae huc faciunt proxime haud pauca et facilia sint, et si quae alia quis (praeter) haec addidicit, desuetudine facile rursum elabantur, nullumque ita fructum iis, qui isthaec didicerunt, adferant. At vero addiscere, quae usus nullius sunt, quaeque
page 292, image: s292
Tu non possis non dediscere, id vero imprudentiae, nisi falior, est, aut luxuriantis otii. Iam unum illud senatorium studium, quod si ex digno aestimetur, quam latum illud est atque amplum! Non quidem arbitror, iuris cognitionem civilis eius, quod privatum vocitant, suapte natura quidquam senatoriae facultati adferre emolumenti, sed satis esse in Republica versaturo, ut ad prud. civilem suae, quam gubernandam suscipit, civitatis iura adferat publica: nescio tamen, annon merito penitiorem aliquam religionis scientiam a senatore quis postulet, etsi illa hodie nostris moribus Theologis relinquatur, ceu inutilis magistratui, quum tamen omnium iudicio religione contineantur et stent Resp. adeoque nescire illam, et tamen senatorem esse, sit esse medicum, et tamen cordis ignorare naturam. Juris porro privati ars, quam et ipsam sibi propositam filius habet, ut quidem illa nunc sese habet, latissirne illa profecto patet, porri giturque ferme in infinitum. Quare tantum abest, Magnifice Cancellarie, ut filium Tuum velim in remotis versari, ut nisi compendio eat, fieri vix posse credam, ut unus ille utrique doctrinae pari diligentia tractandae sufficiat. Certe quod si exemplis stemus, non possumus non fortassis eam in desperationem incidere. Paucissimos siquidem est reperire, qui tantumdem utroque in genere valeant, quoniam pierique, qui ad utrumque appellunt animum, alterutrum
page 293, image: s293agere negligentius soleant. Atque illi quidem maximam studiorum partem in iuro isthoc privato collocant; haud iniuria fortassis, nisi vel hoc ipso sese aptos reddi consiliis clandis, vel reliquam prudentiam aliud agendo comparari, existimarent. Verum illos saepe in scholis fieri stultissimos, cernimus, dum nihil eorum, quae in usu Respubl. habet, aut audiunt aut vident; adeoque rudes admoventur clavo, regendi artem post demum et civitatis quidem periculo consecuturi. Atque huius quidem negligentiae caussa fortassis illa una est, quod (nescio quo errore) contra aliarum gentium et maiorum imprimis ritum, senatoriam hodie dignitatem Praertura oneremus, solosque privati consultos iuris in consilia advocemus. Hinc sane factum, ut immensum illud iuris studium civili philosophiae praeripuerit tempus: accedente post inani solamine, ut quis ea, quae: non didicit, haud necesse esse, quod dicantur, existimet. Caeterum hoc ut deplorandum est, ita, postea quam hic mos inolevit, scedendum tamen tempori est, etsi non plurimum, nonnihil tamen iuri esse privato tribuendum ab iis, qui non tam ad praeturam adspirant, quam caveam Senatorum. Illud quidem optandum esset, ne in tam amplos sese limites extenderet ius isthuc; sicut olim in prudentissimis gentibus, inque illa, quam Deus ipse condiderat civitatem, arctissimis fuit limitibus inclusum: ita sine negotio tractari id negotii
page 294, image: s294posset, verum postquam ducentos iam annos ad consuetudines et leges avitas, in iudicis peritiam, Roman. legum immanem multitudinem, quarumque hodie usus vix ullus est, requisivimus Germani, infiniti res laboris coepit esse iudiciaria prudentia, et quae aliam doctrinam vix referat comitem. Itaque quod prudentissimos quosque rei gubernatores publicae videmus agere, neque Filius Tuus in omne illud sese mare immerget, sed post iacta rite fundamenta, potissimis vel maximi usus argumentis operam impendens, ea quae ad publicum ius remque administrandam communem faciunt, diligentius addiscet atque exactius. Caeterum et hic procul dubio opus est cautela, ne res illa immensae per se amplitudinis discendi imprudentia insuper oneretur, atque ita effugiat captum. Fortassis quis haud parum consulat profectui suo, si congeniti nobis iuris, artis item interpretandi et Roman. imprimis Jurisprudentiae gratia, antiquitatis linguaeque Romanae peritiam, legum isti studio praemittat. Quum enim in mente legis cognoscenda occupetur praecipue consultus Juris, mens autem illa in verbis delitescat magnam partem, equidem haud video, quid operae quis possit pretium illa facere in disciplina, nisi verborum ante sensum pernoverit. Sed nec illud fuerit satis, nisi interpretandi adiunxerit artem, quum verba pleraque ambigua sint, et in officio iudicis, opportuna interpretatione modo extendere
page 295, image: s295legem concisam, modo eandem universalitate, uti loquuntur, laborantem ex aequo ac bono restringere. Atque haec quidem fortassis sufficiunt legum scientiam affectanti illam, quae iudicii propria est: ad penitiorem tamen iurisprudentiam, utque legum simul sive aequitatem sive iniquitatem suo possit auditor iudicio discernere, imprimis arbitror necessariam iuris naturalis artem. Quum enim omnes leges vel ex arbitratu veniant nostro, vel ex naturali dictamine, principio haud exiguae fortassis ad accuratam eruditionem [gap: Greek word(s)] utilitatis est, quo ex fonte quaeque lex fluat, nativone an arbitrario. Deinde longe maximum est procul dubio, legum plerarumque naturam valoremque scire, ad rectae rationis sive nativi iuris amussim exigero. Ego certe id pro virili dedi operam, ut si non penitus imbutum, tinctum tamen hisce studiis animum ad legum disciplinam, cuius iam Deo volente faciet exordium Filius Tuus, Cancellarie Magnifice, adferret. Ideoque ex HVGONE quidem GROTIO, quoniam ille meo iudicio familiam heic ducit, nativi iuris pleraque docui ac potissima: nunc in arte interpretandi versor, praeceptaque eius ipso in Juris Corpore commonstro, utque ea freti prisci illi, quorum ex fragmentis pandectarum centones constant, duabus tabulis et praetorium ius aliasque leges sint interpretati, ostendo. potissimum vero, quomodo quisque pro se isthac in interpretatione sese debeat gerere,
page 296, image: s296inculco. Superest, ut ad verborum accuratiorem notitiam in promtu Filio sit Lexicon Juris, qualia cum multa sint edita, ego haud ausim cuipiam palmam dare. Itaque quum hanc aestatem Institutionibus Juris apud Clarissimum Schmerhemium impendet, constitui, mea opera cuivis argumento adiicere seorsim ex GROTIO atque aliis natural, iterum Juris decreta, et ad accuratam Juris Roman. historiam manu istum ducere. Quo fiet spero, ut quae in Institutis quidem habentur, imbibat penitus et concoquat. Verbo nonnihil et de reliquis dicerem laboribus, nisi me epistolae modum iam excessisse viderem. Tu potius, Vir Magnifice, prolixitati meae ignoscas atquc importuno sermoni. Neque tamen alio isthaec hactenus fine narravi, quam ut Tibi eam, quam insisto docendi viam, diiudicandam exhibeam. Omnia enim haec me longe rectius novisti. Balbutire tamen de hisce apud Te, officii mei iudicavi, ut si errem, aliorsum dirigam gressus; si vero regia eam, alacrius Tuo calcare admonitus queam pergere. Certe ex re et mea et Filii Tui est, ut a Te exspectemus auspicia laborum, et nostra instituta Tuo iudicio dirigantur. Deus Te servet, Vir Magnifice, omnium bono. XXI. April.
T. Magn.
cliens
HERM. CONRINGIVS.
page 297, image: s297
XLII. Viro Nobilissimo IOACHIMO GOETZE.
Longas a me nunc litteras haberes, Nobiliss. GOEZI, nisi nefas crederem, publicas curas privata interpolatione morari; neque enim pauca sunt mea, quae consilium Tuum unice expetunt; sed quoniam neque Tibi vacat oculos aut animum prolixae, scriptioni dare; neque ego non arbitror impium, patriae negotiis devotum et occupatissimum potius in meas advocare sollicitudines: isthaec quidem mea oportuniori servabo tempori, nunc vero (quod intermittere aut differre non decebat) tantum dicam, offerre me Tibi eam, quam nuperrime haec habui, inauguralem, uti loquuntur, exercitationem. Atque Tu quidem dubio procul miraberis, in ea me arte petiisse honores, quam non semel Te praesente memini a me spretam; me tamen huc cum aliorum consilia adegerunt, tum compulit imprimis et civilis quam propositam habebam, vitae difficultas, et Academicae, quam dego, summa inopia. Itaque de alia vitae conditione deliberanti unica superfuit illa, [gap: Greek word(s)] non opulenta quidem aut splendida, honesta tamen (nisi fallor) et tota in hominum utilitatem. Feci ergo tandem in ea arte periculum, quo et plebi innotescerem, quae titulo aliquo, ut fidem habeat nobis, inducenda est.
page 298, image: s298Equidem me beatum praedicaverim, si et heic tibi non omnino me displicuisse intellexero: verum neque eloquentiae hic aliquid adhibitum videbis (quod aut calamus meus esset obtusior, aut argumentum non pateretur ornatum) neque eius fortassis aliquod deprehendes, quod non reiectaneum Tibi meo in Aristotele videbatur. Quidni enim faterer, quod, cum ipse sentiam, apud accuratos censores nemo poterit diffiteri? Tantum doleo, me posthac elinguem fore barbarie meae artis, quam ex infantuli balbutie aliquam mihi spem feceram promtioris olim maxiae. Sed quid faciam? cedendum necessitati. Te vero, Nobilissime Goetzi, patrone plurimum colende, Deus opt. maximus patriae et mihi quoque (si fas est addere) diu sospitet. Helmestadio, X. August. 1634.
Nobiliss. virtutis Tuae
cultor
HERM. CONRINGIVS.
XLIII. Clarissimo BARLAEO.
S. Mensis nunc quartus est, Clarissime Barlaee, quum consecratam Tibi Aristotelis laudationem transmitterem. Atque illam quidem quin tu recte acceperis, non dubito, etsi nihil interea litterarum ex Batavia mihi sit redditum;
page 299, image: s299nunc iterum mitto aliquid alterius argumenti, quod vivendi consilia mihi expresserunt. Video enim atque reapse intelligo, nulla esse Philosoph. praemia, adeoque ejuriendum illius esse doctoribus, nisi aliquod aliunde sibi subsidium comparent. Itaque ad artem illam faciendam denuo accingor, quam et primi philosophi sive necessitate adducti, sive utititate eius permoti, suae professioni voluerunt semper coniungere. Vocabant me alii ad civilia potius negotia; neque ignoro, quantopere nunc laboret res publica nostra, et iactata tot procellis impeni nave, cumprimis necessarium videtur, ut quisque concurrat ad commune naufragium. Sed neque in me eam sitam esse prudentiam intelligo, quam requiras in gubernatore, neque non me tuo, ne hi fluctus penitus sint navem nostram absorbturi. Stent igitur in prora aut puppi nostrae Reipubl. quibus aut maior animus aut maior prudentia; ego me sarcinis involvam, donec deferbuerit hic aestus, et tranquillata fuerit tempestas, Ex Te vero Clarisime Barlaee, (quod otiosi est litteratoris) nunc tantum quaero, ecquid Tibi placeat aliquid eorum, quae transmisi. Sane Aristotelica illa laudatione unice propositum habui, veteris Philosophiae atque eruditionis dignitatem asserere, quam plerosque video indignius pro ignorantia tractare, dum illius veteris aevi nihil legerunt, vel non nisi currentibus oculis legerunt. In hac vero mea de Scorbuto exercitatione, etiam
page 300, image: s300reapse ostendere consilium fuit insignem accuratioris philosophiae Aristotelicae usum in arte medica. Scio equidem, multos secus sentire, neque aliquid magni praesidii in arte ab arte exspectare; verum (nisi fallor) res me ipsa aliud docuit, et iam ante in ea, quam de calidi innati natura, adolescens admodum disputationem conscripsi, haud levibus argumentis id ipsum ego demonstravi. Caeterum Tuo potius iudicio malim stare, quam meo cerebro fidere. Quapropter non gravaberis, sententiam Tuam litteris Hamburgum ad Overbequium missis explicare. Clariss. Vossio plurimam salutem meo nomine dices, et, si mereor, de meliori me illi commendabis. Certe utrique vestrum imprimis probare me studeo. X. Aug. Anno 1634.
Tui studiosissimus
H. CONRINGIVS.
XLIV. ANONYMO. Plurimum Reverende Vir, Fautor et Amice multis nominibus observande!
Mitto tandem, quem patriae meae Patri nuper libellum consecravi, sed tenuem atque indignum fortassis, qui accedat illud fastigium. Igitur ut conscius quidem mihi sum
page 301, image: s301devoti in Dominum meum animi, ita nescius, qua fronte libellus excipietur. Tantum Tua apud Comitem gratia et autoritas maxima, in me vero summa benevolentia serenius aliquid cogit sperare. Indubie enim quidvis in aula potes; ea autem me benevolentia coram ante biennium Nordae excepisti, ut nihil non beneficiis a Te absentem me facile impetraturum persuaserim. Quare optimam spero fortunam libelli mei, si Tu dignatus fueris exhibere illum COMITI nostro, et (si res id patiatur) verbis illum nonnihil ornaveris. Plurimis id Te nunc rogarem, nisi pervia benevolentia Tua precum humilitatem inutilem fore mihi persuasisset Tantum id maxime doleo, cogi me laborem et molestiam creare, cui ego ad omnia officiorum genera obstrictus sum. Sed, qui Tuus est in me affectus, veniam dabis facile homini, quem ad hoc quidquid est petiti, tua humanitas ipsa non minus invitat, quam arcta necessitas cogit. Neque enim quemquam nunc in aulicis, post annorum quatuordecim absentiam, novi, qui res meas curet; certe neminem habeo, qui Te et possit rectius et velit cupidius. His in locis in ambiguam spem ac metum coniecti sumus praematuro atque inopinato obitu optimi Principis nostri FRIDERICI VLRICI, qui undecimo huius mensis die ex latente cruris fractione, postquam septimanus aliquot a casu per cochleae gradus facto, optima medicorum spe decubuisset,
page 302, image: s302summo omnium subditorum dolore, vita excessit. Ita extincta tandem est Familia, quae iam annos ducentos uinquaginta septem rerum hisce in terris potita est. Faxit DEVS, ne quid litis inter Augustos haeredes enascatur. Certe intempestiva hora amisimus Principem optimum. Vale, Vir plurimum Reverende, atque ut coepisti, ita porro mihi favere perge; tum, si id adiicere fas est, commendatam Tibi habe grandaevi Patris mei senectutem emeritam, ne quid illi eveniat sinistri ab in grata lasciviente alicuius iuventute. Helmaestadii XVII. Aug. CIC IC CXXXIV.
Tui observantissimus
H. CONRINGIVS.
XLV. VLRICO. Comiti ac Domino Frisiae Orientalis. Perillustris, Generosissime Comes ac Domine!
Offero tandem consecratum illustri Tuo Nomini libellum, mole quidem exiguum, non indignum tamen fortassis ob argumentum suum, quod ad tam sublimem aram admittatur. Infestatur enim scorbuto Frisia cumprimis, non hoc tantum aevo, sed a complurimis usque retro seculis; utpote quod Romana olim iis in
page 303, image: s303oris castra infecerit, peregrinis illis et morbum suum et morbi pariter remedium ignorantibus, donec a Frisiis edocti Britannicae quam dixerunt, herbae usu sanitatem recuperaverunt. Itaque sicut ego periculum in arte facturus, boni civis atque patriae suae semper memoris officio me functurum arbitratus sum, si quid ad patrii istius mali depulsionem post alios contulerim; ita ad Tuam perillustrem Generositatem curas meas pertinere maximo iure censeo, quod sanitatem Frisiorum sciam haud in exigua parte sollicitudinis esse patriae optimo patri. Equidem debebam ego et multis aliis nominibus iam dudum monumentum aliquod Generositati Vestrae Tametsi enim annum quartum decimum nunc extra patriae solum agam, et Academicum munus alieno me iuramento obstrinxerit; patriae tamen meae Patri, cuiusque sub tutela etiamnum grandaevum patrem et cognatos habeo, nihil me non debere prae aliis etiam sive cultus sive servitii semper iudicavi. Utinam vero hactenus licuisset signum devoti illius animi edere! Verum prohibuit ingenii tenuitas pariter atque tenerior aetas, dignum aliquod tam excelso Nomine perficere. Ut nunc humile hoc offeram, invitavit me argumentum, quodque diuturnius silentium impietatis atque ingratitudinis suspicione me oneraturum vererer. Sane si hic libellus fidelem probaverit Domino suo animum, beatum me praedieavero. DEVS. opt. Maximus
page 304, image: s304Tuam Perillustrem Generositatem diutissime Frisiae bono sospitet. Helmaestadio ex Aead. Iulia XVI. Aug. CICICXXXIV.
T. Perillustr. Generosit.
fidelis servus H. CONRINGIVS.
XLVI. EPISTOLA HERM. CONRINGII AD MEIBOMIVM. Clarissime et Excellentissime Vir, Domine atque amice plurimum honerande.
Debeo sane dudum Tibi responsum: caussa tamen morae nulla fuit alia, quam quod animus esset adiungere litteris librum meum de calido innato eius; vero editionem, praeter spem operae typographicae pariter et meae protrahunt, crescente sub manibus doctrina, quam paucis plagulis institueram claudere. Et vero, ne nunc quidem librum mitto iisdem de causis, utut sperem colophonem intra dies quatuordecim operi iri impositum: respondeo tamen ad Tuas, quod credam opus esse festinato, ut ne amplius careas disputatione, illa Cl. nostri Horneii, [gap: Greek word(s)] . Ille et multam salutem
page 305, image: s305Tibi optari et hasce theses a sua manu iussit transmitti. Quod magnus Pan Dresdensis easdem cum detrectatione miserit ad amplissimum Consulem Colerum, nihil praeter solitum fecit. Agnoscimus novi Eusebii artes veteratorias. Iam dudum est, ex quo nihil tam innocenter, tam vere, tam docte, ram pie, addo, tam regulis nostris consentaneum dici apud nospotuit, quin arroderent et traducerent clanculum inter suos, imo et apud bonos minus rerum gnaros, nonnulli, qui longo [gap: Greek word(s)] suo metuunt ab accurata doctrina, quam nostri profitentur, et unice commendant, illi sibi deesse non possunt esse pescii, utut velint. Hinc passim auditae sunt voculae, sparsae chartae de novitatibus, erroribus, imo haeresibus Helmstadiensium, iactati et indicati immanium dogmatum. Verum haec omnia clam. Interim in literis, imo etiam coram in sermonibus nihil non amicum, nihil certe hostile deprehendere fuit; qui christianus est candor scilicet illorum hominum. Ad hunc modum sese gessit et [gap: Greek word(s)] , cum minor adhuc in vicinia haereret. Incredibile est, quibus ille laudibus nostros suapte manu sit prosecutus, quo tempore in admordendis iisdem apud alios nihil fecit reliquum. Fortassis nova cathedra iam addidit animum, ut audeat apertius calumniari. Neque vero nos latet, quid ille cum sociis quibusdam hodie moliatur, et quorsum tendant illea thesium miscitationes. Bene vero, quod omnibus indiculis
page 306, image: s306eorum in orcum suum redeuntibus, post Buscheri criminationes confutatas nihil supersit, quod quidem calumniando audent designare, praeter unum illud de necessitate bonorum operum. Hactenus nimium iam vicit veritas, et claro soli tenebrae cesserunt. Io triumphe! Non desiit, fateor, obscurum murmur illud antiquum de [gap: Greek word(s)] nostrorun, nec facile, scio, desinet: ceu mos est calumniae succumbentis, calces mordere, quibus obteritur. Quod nominatim tamen atque aperte audeant insectari, praeter hoc unicum, novi nihil; Tu si quid porro rescieris, quaeso significes. Quale vero hoc est, mi amice, cur Magnus ille Pan aliique ovium Magistri theses Horneii nostri detestentur? num quid illae habent a vero et pietate alienum? impudens est calumnia, hactenus tamen nondum perfricuit frontem. A symbolorum usitatis locutionibus deflectunt. Quaenam illa sunt symbola? An vetera universae catholicsae ecclesiae probata? Non: sed nova. An illa ergo, quae Augustae Vindelicorum Pontificiis sunt opposita? Non. An ad quae seorsim Helmstadienses adstringimur? Non. Vna concordiae Formula trepidandum illud symbolorum nomen absolvit: quam tamen, uti nosti, cum multis aliis nostrae Guelphicae ecclesiae pro regula loquendi sentiendique nunquam passae sunt sibi obtrudi. Illa scilicet abstinere iussit ab illa phrasi: bona opera sunt necessaria ad salutem; qua tamen est usus Horneius.
page 307, image: s307Hoc est illud grande Horneii crimen, quod detestationem meretur, quodque tot clamoribus, tot literis proscindere, tanquam hinc immineat Ecclesiae magnum malum, non erubescunt [gap: Greek word(s)] . Aliud nihil esse, quod criminentur, certum est. Nisi autem admodum fallor, siquid heic est ab Horneio peccatum, id ipse leniter moneri ante debuit, quam isti anathematismi spargerentur. Verum hoc maluerunt, ut praeiudiciis multorum cadat, quem oppressum volunt, etiam non auditus. Id ubi existimaverint iam effectum, fortassis demum mollis subsequetur increpatio: ut callida est [gap: Greek word(s)] . Non obtusa adeo gestamus pectora, ut molitiones hae quorsum tendant ignoremus. Quid vero? Si quis istos Formularios roget, num phrasis illa detestanda, non sit vera eo sensu, quo eam accipit Horneius; An respondere ausi fuerint veram eam non esse? Atqui eo sensu veram eam esse, et Ioh. Gerhardus et Balthas. Meisnerus diserte docuerunt, etiamsi Formulae legibus vinctimaluerint illam non temere usurpare. Saltim itaque hactenus extra culpam est: Horneius noster. Omne ergo crimen in eo est, quod sibi non abstinendum duxerit ab ea locutione in vero sensu, cum Formula iusserit simpliciter eam omittendam. Quid vero si graves caussae omnino iubeant illam usurpare, an obsequendum erit potius Formulae: consilio? Consilio inquam;
page 308, image: s308neque enim monita Formulae nobis pro lege sunt. Sane ipsemet (ut quod sentio apud Te exspectarem o optime) ut non defuisse existimo caussas, quare nonnulli nostrûm censuerint propositione isthac esse abstinendum, ita nunc maximis de caussis eadem arbitror utendum nobis esse, prassertim cum et Calviniani faciant idem, qui a pontificiis placitis in hoc argumento absunt utique quam longissime, quorum tamen errores solos abstinentia isthac vitare sese alii opinantur. Negari nimirum haud potest, phraseos huius: bona opera sunt necessaria ad salutem, maxime planum, obvium et popularem sensum esse, quod, qui velit salvari, illum oporteat a peccatis mortalibus abstinere; ex adverso huius propositionis: bona opera non sunt necessaria ad salutem itidem maxime simplice et planissimo sensu significari, arbitrarium esse saluti consequendae, bona opera exercere aut non exercere. Qui potest itaque populus audiens, primam propositionem erroneam, alteram rectam esse non itidem induci, uti credat, utriusque illum popularem sensum vel erroneum esse vel bonum? Quis ausit vero negare, ita intellecta haec non Christi, sed diaboli doctrinam sapere? Nullum sane dubium est, quin propositio posterior simpliciter ita in vulgus pronunciata tenris atque rudibus auribus summe sit scandalosa, prior vero non innoxia tantum sit, sed ad sanctimoniam etiam deducat, sine qua nemo videbit
page 309, image: s309Deum. Verum me dicere quotidianus eventus docet. Quam srustra laboretur in populi vita emendanda, ubi prior propositio damnatur, laudatur altera! Hoc negare est negare solem meridie lucere. Quidni it aque potius cum Horneio nostro posteriorem enunciationem vitemus, priorem admirantes? Bona consilia non semper respondent spei: facit abusus nonnunquam, ut bene constituta sint mutanda. Quemadmodum aeneum serpentem ipsiusmet Moysis, imo ipsiusmet Dei, aboleri fecit Hiskias. pietate non minor, quam prudentia. rex, quod populus illo abuteretur in idololatriam. Vt aliquando igitur valuerit consilium Formulae, hisce moribus profecto ac temporibus nunquam convenit. Quanto prudentius B. Lutherus, cernens ita fidem a multis laudari et bonis operibus detrahi necessitatem et meritum, uti exercitium eorum tandem crederetur arbitrarium, censuit: Non esse necessarium de meritis ipsis apud plebem exacte disputare, satis esse, fi populus instruatur, quod Deus talia opera requirat et mercedem praebeat, quandoquidem promisit, absque merito nostro. Multi, ait idem vel visit Sap. clamant quidem bona opera nihil promereri, at multo satius esset ut impellerentur homines ad bona opera facienda, omitterenturque acutae disputationes istiusmodi. Quid censes iudicaturum de illis propositionibus, si in nostros mores incidisset? Jam vero quam exposita est ecclesia nostra calumniis Pontificiorum
page 310, image: s310aliorumque tantum illarum propositionum ergo! Ut sane doctis persuaseris etiam a nobis necessitatem bonorum operum exigi, plebeio autem pontificio, qui hoc persuadebitur, vulgares istos sermones audienti? Tantis malis qui possis mederi, nisi Horneiano exemplo equidem non video. A priore propositione quid nunc immineat nobis periculi post explosam doctrinam de meriro proprie dicto itidem non intelligo. Quam scandalosa vero sit propositio posterior, quae censoribus nostris adeo allubescit iuxta mecum, credo, nemo pius non videt. Indubie idem vident Aristarchi nostri sacri, sed cum aegris oculis videant plerique, malunt oculos avertere aut vim videntibus oculis facere. Quo animo multi eorum adversus perspicuam adeo veritatem calumnientur in Calixti, Horneii aliorumque non famam tantum, sed, si per ipsos liceret, fortunam etiam, imo sanguinem, novit et iudicabit aliquando [gap: Greek word(s)] ac iustissimus iudex. Luxus, ambitio ac mollities quorundam, quo sint ingenio, neminem patiuntur ignorare. Sed quo abripit me Magni illius Panis facinus? Epistolam ad Te consilium erat scribere, Amice, et Theses, quas petis mittere, sed indignatio paene libellum exprimit Veniam tamen scio dabis adeo iuste querelas hasce in sinum Tuum effundenti. Et vero quidni apud Te conquerar, qui et iudicio valeas exquisito et pietatem ames et Horneio mihique, optime velis?
page 311, image: s311Certe ego quidem non alium iudicem toti huic negotio optem. Vale, Amicissime Meibomi, et amplissimo Cassio multam meo nomine salutem nuncia. Helmestadii XV. Febr. 1647.
T. HERM. CONRINGIVS. D.
XLVII. EPISTOLA HERMANNI CONRINGII AD BOSIVM. S. P. D.
Quum nudius tertius Tuas accepissem, Clarissime BOSI, hesterno die redditae mihi sunt, quas impense desiderabam, Langermannianae, quibus ad meas respondit. Et mearum ad illum et ipsius [gap: Greek word(s)] mitto quo intelligas, a Langermanno quidem nihil posse non exspectare, quod iam praesagiebat animus; circa Bigotium vero rem iam tum prope esse in vado ac supra exspectationem. Proximo Lunae die agam hanc rem apud Nicolaum Heinsium diligenter: forte etiam ad ipsum Bigotium aliquid litterarum daturus; si vacaverit sane, sum enim hodie arduis quam multis expediendis impeditissimus. De ratione reddendi codices caesareos,
page 312, image: s312sententiam Principis proxime significabo; Iam enim tum scripsi ad Lambecium, responso hactenus nullo recepto, quod et ipse fortassis aulicis tripudiis fuerit aliquamdiu internus. Reinesium [gap: Greek word(s)] obiisse, doleo equidem plurimum; nec enim post Camerarium temere habuit Germania quenquam Graece doctiorem, et minutiarum quoque Romanarum perinde peritum. Praeter Inscriptionum antiquarum commentarium num quae alia sive affecta sive perfecta [gap: Greek word(s)] reliquerit, scire equidem desidero; ut Tu indubie haud ignoras; nisi, qua erat morositate, hoc etiam celatum amicos voluerit. Mortem eius proxima hebdomade indicabo Illustrissimo Coberto; cuius curae Rex Christianissimus suam in literatos magnificentiam et munificentiam commisit. Vtinam Tu recipiaris in Reinesii locum; nisi iam tum illum obtineas. Pessime habitum me a Wasmutho, ex aliis etiam intellexi. Eius libelli non nisi primam plagulam hactenus vidi; in qua quiritatur homo, quod docuerim, codicem sacrum Ebraeum non [gap: Greek word(s)] esse Ecclesiae et salvandis hominibus necessarium. Et vero docui id ego, simulque aliud qui docet, impie delirare arbitror. Vbi libellum integrum videro, dispiciam, quid res postulet. Etsi nunc mihi quidem non sit tantum otii, ut vel horam possim impendere famae defendendae. Si DD. Gerhardum et Frischmutium et Te habeam
page 313, image: s313meae. caussae applausores, licebit fortassis asinum calcitrantem spernere. Viros illos longe excellentissimos honoris et amicitiae ergo quaeso meo nomine salutes. Etiam Tu vero, optime BOSI, iuxta cum illis vale ac salve plurimum. Helmstadii Kalend. Mart. 1667.
Tuae eximiae eruditionis cultor ac aestimator HERM. CONRINGIVS.
XLVIII. Clarissime et perquam eximie Dn. M. IOH. CONRADE DVRRI, Fautor et amice pl. colende.
Speraveram quidem doctissimum Dn. M. Grâffium brevi ad nos reversurum, et a tua manu litteras mihi apportaturum. Caeterum dum frustra carum illud nobis caput hactenus exspectamus, ecce opportunus adest Calvinisticus vester (risum teneatis amici) bibliopola Beckius, qui a tua Claritate exoptatissimas et melleum illum tuum animum stillantes mihi porrigit. Nihil profecto gratius accidere poterat, quam si intelligam, me apud te memori adhuc mente haerere, cum profecto, et absit, ut palpum obtendam, Virum, qui virtute et eruditione non minus excellit, quam utriusque cultores sincere amat. lnfelix vero sum hoc ipso temporis
page 314, image: s314momento, quo nempe visitationem Academicam Serenissimi nostri, iam per octiduum splendida legatione apud nos obire voluerunt. Quae res ita totos nos tenet districtos, ut interim nec studiis, nec amicis vacare satis detur. In locum Henrici lulii Blumii designati quinti in facultate nostra Professoris, sed qui vocationem modeste (nescio quibus de causis et suspicantur nonnulli, quae ego dicere non sustineam) recusavit, cooptatus est M. Ioachimus Hildebrandus, qui nec sibi nec occasioni defuit, frustra contra eum nitentibus Academicis plerisque omnibus. Nosti enim, nisi fallor, ipsum inepti cuiusdam fastus suspicionem, imo famam, dudum incurrisse. Nihilominus hoc nomine serio monitus, et sicubi pestilenti illo sidere hactenus afflari se passus esset, vela in posterum contraheret, aequo tandem animo a nobis est admissus. M. Hilpertus spartam Ordinarii S. linguae professoris est indeptus. Et poterat iuxta filia Horneiana, non contemnenda perfecto, postquam alibi mores expolivit, puella potiri; sed exspectandum est, quid dies sit apportatura. M. Kinderlingio Logices professio adempta est, et in M. Homborgium huiusque Physices professio mutata vice in Kinderlingium est collata. Medica facultas aucta est D. Iordano, Viro bono et erudito, physico hactenus civitatis Goettingensis. Hodie post meridiem Feldiana contentio cum Dun. Philosophis, et Medicis, quam de praecedentia, ut
page 315, image: s315sic dicam, fere per bienniam agitarunt, discutietur. Omnes severissima lege ad lectiones indesinenter obeundas sumus adstricti. Itaque in posterum fervebit opus, et certatim cathedras et seamna calefaciemus. Praeterita septimana Fridericus noster Calixtus, maximo optimi Parentis gaudio, gemino Doctoris et sponsi honore mactatus est. Nuptiae feliciter et splendide quoque (utinam non ad invidiam calumniatorum!) unt peractae. Novus maritus adhuc in aedibus paternis habitat. Sed quorsum ego provehor meis nugis? Saxonicos, hostes nostros, multa iterum machinari densus rumor est; praesertim Hulsemannum aiunt parturire horribilem librum, cui similem sol, mundi oculus, nondum aspexerit. Mirum, ni suomet ipsius veneno monstrum intereat. Quicquid tamen egerint, non permovebunt amplius Calixtum, ut inglorium certamen porro cum illis ineat. Haec fixa animo, quantum ex eo hactenus intelligere potui, stat sententia. Unum adhuc (nam amicus me impellat, et calamum ponere iubet;) non possum te non rogare. Misit Vir optimus et longe doctissimus Dn. M. Ioh. Fabricius elegantissimas suas in August, Confess. conciones. Nescio profecto, quo inveniam, quod vel in gratiarum saltem actionem Viro illo [gap: Greek word(s)] reponam. Si me amas, Clarissime Vir, age illi quaeso meo nomine, praemissa honorificentissima salute et observantia, ingentes gratias. Non patiar elabi
page 316, image: s316occasionem, qua animum memorem reapse illi declarare valeam. Et debebam profecto hac vice literis eum compellare, quod proximae quoque occasioni reservo; sed Deus novit, me hac vice adeo districtum esse, ut vix hasce literas deproperare datum fuerit. De Keddio quod mones, considerabo, quid agendum sit. Nuper ipsius XII. postulata breviter diluere coepi, quae grandi alicui disputationi annexa vobis hac vice se sistent. Diffusi illius operis non ego, sed Respondens meus est autor. Quod moneo, ne si quid laxius illic positum inveniatur, mihi illud imputetur. Disputationem meam in loca quaedam Epitomes Calixtinae asportabit Sigismundus vestras. Non est ita exasciata, ut vestros oculos subire digna sit. Quam primum autem exemplaria distracta fuerint, emendatiorem et auctiorem illam edam, et in forma quidem, ut vocant, octava. Loca, quae in illa explanare conor, arripuerat in Dialysi sua Dominus Cardinalis de Siliquis, sed cogor [gap: Greek word(s)] finem facere. Viris optimis maximis, Dilherro, praeceptori meo, Fabritio, Felwingero, Wulfero, Beerio, rei literariae ornamentis omnibus et singulis Dnn. patronis, fautoribus et amicis omni observantia et amore suspiciendis observantiam ex me et tergeminam salutem! Et tu quoque Virorum Doctissime ac Candidissime vale et salve
page 317, image: s317ter centies et ter millies a T. Clarit Helmstadi cultore et amatore III. Aug. 1652. sincero GERHARDO TITIO. D.
XLIX. Viro Amplissimo IOANNI ANDREAE BOSIOClarissimo dicendi Magistro GOTHOFREDVS GRAEVIVS S. P. D.
Quam gratae mihi fuerint litterae, Excellentissime BOSI, quas nuper ad me scribere dignatus es, dicere non possum. Quae enim ista tam insignis et his moribus minime vulgaris liberalitas, qua impulsus prior ad me misisti tu, in quo ego colendo singularem quandam constitui sanctitatem. Itaque post reditum in patriam is dies honestissimus mihi visus est, quo hunc honorem inveni, et parum abest, quin gratuler mihi de casu adverso, qui me in itinere prope adflixit, quum is mihi fenestram aperuit, liberius, ut qui a facilitate Tua provocatus, Te appellandi. Primo igitur praeteriti temporis excusationem affero, tum quoniam id, quod occupare debueram, domi sedens
page 318, image: s318exspectare potui, quum quod responsioni tam longam advocationem dederim. Pro utroque autem satisfaciet Tibi brachium debile, quod currus, quo vehens ex Batavis revertebar, in via prostratus comminuit, quo adhuc sum impeditus, ne officio defungerer. Deinde maximas Tibi, Vir Clarissime, ago gratias, quod negotium fratris mei tanta fide, cura atque diligentia tractandum susceperis, et summopere peto, ut quandoquidem omnem spem atque exspectationem rei conficiendae solus sustines, velis consilio, studio, gratia niti, ne, quantum in Te est, non dicam frater, sed tot optimi et litterarum amantissimi viri, qui per fratrem a Te hoc munus desiderant, spe sua excidant. Sic autem habeto: fratrem meum nihil potius habiturum, quam ut re et factis exhibeat, ne ingrato beneficium hoc praestitisse videare: neque me ullam gratum animum testificandi occasionem amissurum. De eo autem, quod scribis, Lipsienses codicem suum nisi interventu sponsoris, non edituros; id tum fratrem statim docui, quo de omnibus integrum ipsi sit consilium. Interea temporis, ubi per Te aliquid perfeceris, eo maiorem gratiam iniveris. Quidquid ex Tuo praecepto agendum erit, ut quam rectissime agatur, omni mea opera et industria providebo. Quamprimum plane me confirmavero lenam adire, et prudentissimis Tuis consiliis, si per Te, quod spero, licebit, uti decrevi. Vale, Vir
page 319, image: s319Amplissime et me apud Te clientum numero esse sine. Dabam Numburigi ad diem IV. Id. Novembr. CIC IC CLXV.
L. EPISTOLA BOSII AD AMICVM Numismatica. Admodum Reverende atque Clarissime Domine, Fautor et Amice honoratissime.
Quae illustrando nummo, apud vos reperto, ab initio de Philippo Imperatore eiusque filio cognomine (quem tamen VICTOR IVNIOR CIulium Saturninum vocat) prolixe narrantur, sic satis bene habent, veterumque scriptorum auctoritate pleraque nituntur. Sed quod iidem Caelares in Christianorum numerum recipiuntur, id probare non possum, significavique dudum in Exercitatione de Pontificatu Imperatorum Romanor. cap. III. §. 7. me cum Panvinio, Scaligero, Calvisio, Iac. Cappello, Petito, Horneio, Danhauero, Hottingero, aliisque gravissimis scriptoribus, rem omnem confictam iudicare. Idque fortasse, si tempus permiserit, in nova eiusdem Exercitat. editione, breviter [gap: Greek word(s)] adornanda, clarius osteadetur. Neque firmatur ea narra
page 320, image: s320tio inde, quod nullae sub Philippo Christianorum persecutiones fuerint. Nam id nil amplius evincit, quam favisse eum Christianis, aut non admodum infestum fuisse, quod etiam. Alexander Severus fecerat; non tamen idcirco Christianus. Neque tanta auctoritas est scriptorum, qui id narrant, ut in dubium vocari nequeat. Quod autem Christianos persecutus dicitur Decius odio Philippi, id pariter favorem tantummodo Philippi, non illico Christianismum evincit. Videri possunt, quae in hanc rem scripsit CHR. KORTHOLT in libro de persecutionibus Christianorum Sect. VIII. §. 2. seqq. qui adeo nostram sententiam secutus est, ut et verba nostra alicubi retinuerit. Quod ad nummum ipsum attinet, haec moneo. Primo non patris, sed filii faciem ei insculptam esse. Ad quem etiam refert ADOLPHVS OCCO in numismatti Imperatorum pag. 447. Et, si bene recordor, facies illi Philippi patris dissimilis erat. Nam illius octo diversi nummi penes me sunt. Deinde duae figurae sedentes, aversa nummi parte exhibitae, non sunt effigies Romuli et Remi (quod in nullo, quod sciam, nummo veteri, nisi lupae ubera sugentes, exhibentur) sed duorum Philipporum Imperatorum, donativum militibus distribuentium, uti hanc figuram in simili Philippi patris aereo exponit OCCO pag. 442. Unde apparet, neque ad saecularia sollemnia a Philippo celebrata nummum hunc pertinere. Tertio inscriptio partis
page 321, image: s321aversae clara satis est. Sic enim habet: LIBERALITAS AVGG. III. i. e. Liberalitas Augustorum tertia. Innuiturque, donativum militibus aut populo tertium datum. Exstatque similis aereus apud HENR. MEIERVM, Diaconum Lipsiensem, in cuius una facie eadem, quae in vestro, facies et inscriptio. In altera: LIBERALITAS AVGG. III. S. C. duaeque figurae sedentes, dexteras porrigentes, alterutraque sinistra manu baculum tenens. Similem aereum Philippi patris memorat OCCO p. 441. in cuius uno latere: IMP. M. IVL. PHLIPPVS AVG. in altero: LIBERALITAS AVG. II. SC. et duo Impp. sedentes in subselliis distribuentes donativum praetorianis circumstantibus Inscriptio aversae partis nummi vestratis legitur, et in duobus argenteis Gordiani III. a Philippo imperio deiecti, qui penes me sunt: sed emblema diversum est: figura scil. stans, dextera tesseram, sinistra cornu copiae tenens. Sed et in aliorum Caesarum nummis passim LIBERALITAS AVG. vel AVGG. inscripta legitur Ut in nummis Hadriani apud OCCAM p. 233. Antonii Pii p. 264. L. Veri p. 302. Commod. p. 315. Alexandri Severi p. 418. Maximini p. 423 Balbini p. 428. Pupieni p. 430. Decii p. 450 Valeriani p. -- Gallieni p. 467. Claudii p. 491. 492. Itemque addito numero II. III. IV. VI.. etc. ut illi: Hadriani p. 235. Pii p. 255. Commodi p. 315. Caracallae p. 369. Gordiani III. p. 432. Gallieni p. 468.
page 322, image: s322
Haec sunt, quae extemporaneae scriptioni sese super hoc argumento obtulere: quae ut boni consulas, Vir optime, rogo. Si in reliquorum nummorum, qui scypho insitisunt, aliquid obscuri occurit, lubens et eos explicabo, si eorum inscriptiones et emblemata ad me mittentur. Nostratium Theologorum censuram in Epicrisin Wittebergicam nondum obtinere potui: spes tamen est, eam me brevi, si non nacturum, saltem lecturum. Quod si factum fuerit, lubens communicabo, quantum ipse adeptus ero. Interea bene vale una cum lectissima coniuge, cui plur. salutem adscribo. Dab. Ienae raptim XXIX. Octobr. A. MDCLXI.
Admodum Reverendae Claritatis Tuae
studiosissimus
I. A. BOSIVS.
P. S.
In Gallia nuper nova lis orta est, inter Iesuitas et Parochos. Cum enim illi publicis thesibus defenderent: Papam ne quidem in factis errare posse, ab his haereseos horrendae accusati sunt scripto publico, quod brevi ab amico in latinum sermonem translatum proditurum spero. Denuo B. V. et me, quod facis, ama.
page 323, image: s323
LI. EPISTOLA HENRICI MEIBOMII AD THEODORVM CONERDINGVM, Med. Doct. Serenissimi Ducis Brunsu. Luneb. Archiatrum. CELLAM. Nobilissime, Amplissime et Experientisime Vir, Domine Fautor et Amice plur. honorande.
Facit singularis Tua humanitas et toties mihi testata benevolentia, ut ab ea nunc alienae quoque necessitati subsidium, aut potius virtuti praemium sperare et petere audeam. Nimirum in academia nostra propter mortem Professoris graecae linguae vacuus ille locus est, audioque hoc agi a Serenissimis Principibus Dominis et Nutritiis nostris clementissimimis, ut aliquis iterum subitituatur, et quidem, cum plures rivales illam sponsam ambiant, ex multis bonis optimus, ex aptis aptissimus eligatur. Commode inter competitores nomen suum professus est Mag. MELCHIOR SMIDT Brunsuicensis, quem commendare prae aliis omnibus non vereor, etsi neminem deprimam: dignus
page 324, image: s324certe, qui advocari deberet, nisi apud nos nunc esset, et ultro se offerret. Ego quidem ita vel haereditaria inclinatione Academiae nostrae gloriae, quam per eruditos Professores tueri debet, facio, ut nulli viro bono vel verbulo aliquem commendare velim, quem non aliquando illi celebritatem conciliare posse sciam. Ut vero ignotum Tibi hactenus Virum, plenius describam, venit ante plures annos in hanc Academiam, et singulari industria et propensione humaniores litteras coluit, quamvis interea Theologiae quoque sese daret. Vixit dein aliquamdiu in superiori Germania, Argentorati praesertim, apud clarissimum in his litteris Virum Boeclerum. Profectus inde Galliam, ut sibi et rariores in hoc genere libros compararet, et viros eximios in bonis litteris accederet. Ante briennium ad nos redux, cum gradu Magisterii ornatus privatim docendi licentiam impetrasset, antiquos suos amores repetere coepit, et praeter alia studia, iuventutem in historia et graecis litteris informare. Aliquot auctores graecos explicavit, singulari dexteritate et magno adplausu. Nuper etiam de variis linguae graeca mutationibus dissertationem conscripsit, ex qua quidem cuivis intelligenti facile erit coniicere, quam vastam quorumvis graecorum scriptorum cognitionem habeat, quamque diligenter eos legerit, ut iudicare de stilo omnium et in suas classes redigere potuerit. Talem Tibi non dubito commendare, Amplissime
page 325, image: s325Vir, quem propter ingenium, industriam, dexteritatem, et quod ad hanc rem facit, eximiam in graecis litteris. eruditionem Academiae et vacanti Professioni ornamentum futurum iudico. Et vero, quia studiis egregiis, quia nostrae Academiae faves, iam tum satis scio, Te ad conatus illius promovendos inclinare. Si quid tamen intercessio quoque me apud Te valet obnixe rogo, ut favere homini. meritorumque ipsius apud Proceres vestros, in quorum manu ea res est, interpretem agere velis, nihil denique intermittere, quod ad scopum illum consequendum necessarium esse dictabit prudentia Tua et favor. Et quidem, quia apud vos incognitus est, si ad Proceres et praesertim illustrem Dn. Praesidem accessum paraveris, iam tum multum illius conatus iuveris. Non addam autem nunc verbum amplius, ne diffidere Tuae erga me benevolentiae videar; hoc unum spondeo, non obligaturum tantum Te hoc officio omnes illos, quorum aliquando studia promovebit, sed Smidium Tibi Tuisque in posterum habiturum devotissimum, me vero etiam novo nexu valde obstrictum. Vale, nobilissime Vir, cum tota familia Tua.
Celeberr. Nominis Tui
Helmestadii V. Novembr. A. 1668.
cultor perpetuus HENRICVS MEIBOMIVS.
page 326, image: s326
LII. Serenissimo Principi ac Domino RVDOLPHO AVGVSTO, Duci Brunsu. et Luneb. IOACH. IO. MADERVS.
Patere, Serenissime Domine, ex devotissimo animo, cum debita gratulatione, offerri consecrarique Tibi, M. Theodorici Engelhusii desideratum iam diu Chronicon: quod licet scholam redolere forte, atque ideo tanto principe minus dignum videatur munus; tamen ex ea id prodire schola recordabitur Celsitudo Tua, quam et parens ille vester vere [gap: Greek word(s)] , gloriosissimae memoriae, tenerrime amavit, atque dum vivebat, munificentia complexus est singulari, Tuque, Serenissime Domine, oculo adhuc benignissimo respicis atque foves. Neque enim poterit non movere hoc Serenitatem Vestram, cum et Persarum quondam Monarchae, isti Orientis domitores, vel oblatum humiliter a paupere subdito aquae haustum quam maxime gratum acceptumque habuerint: hicque adeo liber eius fit notae, ut non aliorum magis quam principum, inque his et celebratissimorum maiorum Tuorum vitas, velut in speculo contemplandas proponat: quorum cum bene facta extolli ac coronari,
page 327, image: s327ut par est, vides; quantam summis virtutibus Tuis a sera etiam posteritate consecuturus sis gloriam, haud vane coniectabis. Patere ergo, Sererenissime, atque per adsertam et vindicatam in pristinum obsequium ac subiectionem Brunsuigam Tuam, etiam felicissime Princeps hoc quidquid est libelli, humillime offerri Tibi atque dicari, meque porro iam a tot annis probatum servum humillimum, illa olim virtute et fide, nunc vero etiam victoria praestanti dextera Tua, clementissime tuere atque sustenta, Qui Deum ter maximum supplici invoco prece, ut Serenitatem Vestram cum omni potentissima domo eius, quam diutissime salvam atque incolumem praestet. Scribebam Scheningae Kal. Julii, anno 1671.
LIII. METHODVS reducendae Vnionis Ecclesiasticae inter ROMANENSES et PROTESTANTES EX SPECIALI MANDATO
page 328, image: s328
Serenissimi Principis ac Domini, DOMINI ERNESTI AVGVSTI, Episcopi Osnabrugensis, et Brunsuicensium ac Luneburgensium Ducis, DOMINI SVI CLEMENTISSIMI, A DVOBVS CELSITVDINIS SVAE THEOLOGIS CONSCRIPTA.2. Cor. XIII, 8. Non possumus quicquam contra veritatem, sed pro veritate.
S. HILARIVS de Conciliis.
Speciosum quidem nomen est Pacis, et pulchra opinio Vnitatis, sed quis ambigat, non solum unicam Ecclesiae pacem esse, quae Christi est.
§. I.
Vnionem et Pacem ecclesiasticam inter Romanenses et Protestantes reducendam, esse ex eorum numero, quae fieri possunt, et certo modo debent, adeoque
page 329, image: s329praeceptam esse, ultro agnoscunt et fatentur Protestantes. Quanquam non simpliciter praeceptam eam esse statuunt, ut ad pacem illam sive ineundam, sive servandam absolute obligemur, sed cum conditione: si fieri possit, et quantum in nobis fuerit. Patet id ex verbis Apostoli: Si fieri potest, quantum in vobis est, cum omnibus hominibus pacem habete, Rom. XI, l8. Si fieri id non licuerit, nisi reclamante conscientia, tenebras dicamus lucem, tunclocum habebit illud Apostoli: Quae communio lucis cum tenebris? 2 Cor. VI, 14, Tunc melius est dissidium pietatis caussa ortum, vitiosa concordia; verba sunt GREGORII NAZIANZENI orat. I. de pace
§. 2. Quemadmodum autem Protestantes in ipsa sua confessione Augustana Caesari exhibita palam professi sunt, ad pacem et unionem cum ecclesia romana colendam, quantum cum Deo et bona conscientia fieri possit, se promtos et paratos esse, ita et in hodiernum se offerunt ad omnia praestanda, quae salva fide et pietate, atque illaesa conscientia fieri possunt.
§. 3. Etsi enim inter illos, qui unum Deum, Patrem, Filium et Spiritum Sanctum adorant, et unum Redemptorem et Servatorem et mediatorem Dei et hominum, unigenitum aeterni Patris Filium, eumque hominem JESVM CHRISTVM agnoscunt et colunt, atque adeo conveniunt de mysterio trium Personarum unius divinae essentiae, et de Filio Dei incarnato,
page 330, image: s330et, ut peccata nostra explaret, passo, mortuo, ex mortuis resuscitato, ad coeles evecto, de creatione mundi et de resurrectione mortuorum, de supremo iudicio et de baptismo citra ullam negligentiam infantibus impertiendo, et de nova obedientia legi divinae a renatis necessario praestanda: etsi, inquam, inter illos. sub quoquo etiam visibili coetu vivant, si non actualis, virtualis tamen est communio, posita in serio desiderio, voto, affectu et studio, unam eandemque communionem restaurandi et frequentandi, quia interim actu simul et una communione per grandia obstacula impediuntur, omni opum vi laborandum est, ut graviora illa obstacula, quae schismati hactenus eausam vel fomentum maxime praebuerunt, removeantur.
§. 4. Cum autem haud parum referat, si utraque pars simpliciter et ingenue, quae sentit, profiteatur, nec altera alteri ambiguis vel obscuris locutionibus imponat, Protestantes sensa animi sui circa hoc negotium irenicum, citra fucum, sincere proponunt, statuentes, non expedire solum, sed et necessarium esse, ut parti dissidenti veritates fundamentales omnes perspicue proponantur, et ab ea petatur, ut rursus omnes illi repugnantes explicite et expresse deponat, et, quam corde tenet, veritatem coelestem ore confiteatur ad salutem et quidem vel verbis, vel actionibus religiosis, illa formalis, haec materialis confessio fidei dicitur.
page 331, image: s331
§. 5. Quod nunc attinet ad obstacula et impedimenta Pacis et Unionis ecclesiasticae inter Protestantes et Romanenses, certum est atque extra controversiam positum, horum alia esse maioris momenti, alia minoris.
§. 6. Prioris generis impedimenta sunt, quae licet articulum fundamentalem non directe evertunt, ea tamen ponunt, quae cum articulis. male cohaerent, it. quae proxime et directo ad praxin faciunt, et proinde concordiam turbant, et actualem unionem et communionem tollunt, qualia sunt v. g. quae de communione sub una, de missis communicantibus destitutis, de iustificatione hominis peccatoris coram Deo, de coelibatu clericorum, de Doctorum et Pastorum ecclesiae Protestantium ordinatione, de iuribus episcopalibus in Principes et status protestantes in transactione Passaviensi translatis, aliisque quaestionibus, de quibus infra §. 18. n. 4. hinc inde disputatum est.
§. 7. Minoris momenti controversiae sunt, de quibus sive hoc, sive oppositum affirmatur, neutrum tamen ad praxin a nobis exercendam per se quidquam confert, aut dogma aliquod necessarium vel stabilit, vel evertit.
§. 8. Circa minoris momenti impedimenta tollenda occupari, maximum et potissimum erit operae pretium. His enim sublatis articulis unio et communio faciliori modo tandem redintegrabitur.
page 332, image: s332
§. 9. Inter maioris momenti obstacula Pacis et Unionis ecclesiasticae posuimus primo loco controversias de sanctissimo eucharistias sacramento. Quemadmodum enim participare de uno illo pane sive particeps esse mensae Domini, et iunctim bibere poculum Domini, symbolum est perfectae Christianae unionis: ita controversiae de S. cucharistia participationem mensae Domini, quam inter se communem Christiani merito deberent habere, et consequenter unionem actualem maxime turbant et divell unt.
§. 10. Itaque de Sacramento eucharistiae docent et credunt Protestantes, 1) dum editur panis benedictus, et bibitur poculum benedictum, edi quoque Domini corpus, bibique sanguinem Domini, iuxta ipsius disertam et liquidam assertionem. 2) Sicut sacrae: eucharistiae sacramentum a Christo servatore nostro sub utraque specie est institutum: ita vi huius divinae institutionis praecepto aequipollentis sub utraque specie seu utroque symbolo consecrato omnibus ad sacrum hoc epulum rite accedentibus distribuendum et accipiendum esse. 3) Praesentiam corporis et sanguinis Christi cum sumtione. esse annexum.
§. 11. lidem docent, hominem adultum, qui gratiae divinae, remissionis peccatorum et aeternae salutis particeps fieri velit, peccata sua agnoscere, serio de illis dolere, nullis suis meritis, sed soli morti et merito Christi in fiducia et spe consequendae remissionis peccatorum,
page 333, image: s333aeternaeque salutis inniti, et deinceps peccato operam non dare debere, sed sanctimoniae studere, sine qua nemo videbit Dominum.
§. 12. Clero Protestantium coniugium (etiam iteratum usque ad concilii generalis decisionem) permittendum, illudque caeteris paribus pro legitimo habendum esse.
§. 13. Similiter Pastores et Doctores ecclesiae Protestantium a Presbyteris per preces et manuum impositionem factam, ordinationem esse legitimam, et praxi Apostolorum conformem, atque hoc modo ordinatos et ad sacrum officium inauguratos, habere potestatem cum ordinis tum iurisdictionis.
§. 14. Denique in Transactione Passaviensi et subsecuta Pace religiosa potius imperii consensu in protestantes Principes ac status translatam esse potestatem ac iurisdictionem Episcoporum, notius est, quam ut probatione indigeat, ut alias controversias nunc non attingamus.
§. 15. His autem ita expositis et iuxta cum iis, quae sequuntur, a praecipuis ecclesiae Protestantium Doctoribus concorditer ac sine strepitu approbatis, explorandus esset Romanus Pontifex, 1) an velit Protestantes, qui sub aequis, conditionibus, infra fusius exponendis, parati fuerint, se submittere legitimo concilio et ecclesiasticae hierarchiae, pro veris ecclesiae christianae membris habere, non obstante, quod persuasi sint, communionem sub utraque
page 334, image: s334specie, seu symbolo panis et vini, esse a Christo praeceptam, atque adeo ab illis hoc modo semper accipiendam. 2) Missas [gap: Greek word(s)] , seu communicantibus destitutas ecclesiis Protestantium non obtrudere, aut certe non prohibere velit, cum ita et non aliter celebratur eucharistia, quam Dominus instituit, et in Evangelio describitur, nempe non nisi adfuerint, quibus per benedictionem et panis et vinum prabeantur. 3) Expositam paullo ante doctrinam de iustificatione hominis peccatoris coram Deo saepius memoratis Ecclesiis integram et illibatam relinquere. 4) Protestantium Pastoribus coniugium praedicto modo permittere, illudque legitimum declarare. 5) Ordinem sacrum seu Ministerium, inaugurationes Protestantium hactenus factas, modo utrinque acceptabili, et qui neutri parti praeiudicet, populosque circa Sacramenta, quantum eius fieri poterit, quietos reddat, confirmare ac ratas habere. Denique 6) cum protestantibus Principibus et Statibus Imperii super iure et auctoritate, quam ipsi vigore Trasactionis Passaviensis in clerum, et res sacras vel habent, vel praetendunt, ita transigere velit, ut religiosis hisce conatibus irenicis se non opponant, sed ad promovendum potius tam salutare negotium suaviter inducantur
§ 16. Quod si facere dignatus fuerit Papa Romanus, Protestantium Doctores vicissim eidem
page 335, image: s335promittant: 1) Sicut Rom. Episcopus inter omnes Christiani orbis Episcopos, adeoque in universali ecclesia primum locum, seu primatum ordinis, et iura Patriarchalia, non nisi iure ecclesiastico positivo obtinet, (si vero plus potestatis iure divino se competere praetendat, probet hoc ex sacra scriptura in concilio, ad quod nos remittimus) ita habituros se Pontificem ac veneraturos pro supremo Patriarcha, seu primo totius Ecclesiae Episcopo, eique debitum in spiritualibus praestituros obsequium. Pridem eo usque progressi sunt maiores nostri, ut profiterentur, posse Rom. Pontifici propter pacem et communem tranquillitatem Christianorum, qui iam sub ipso sunt, et in posterum sub ipso erunt, cum quibus videlicet Christianos alios positis odiis pacem colere decet, superioritatem in Episcopos, quam alioquin habet iure Romano, etiam anobis promitti, si Evangelium admiserit, i. e. si patiatur nos credere, quod Dominus noster IESVS CHRISTVS pro nostra salute mortuus sit, et quod ex propriis meritis, vel alio modo nullus possit salvari, nisi in merito passionis ipsius. Paucis: si nullum fidei dogma, nullum Sacramentum obtendat, quod non legatur in Evangelio, vel non amplexa fuerit prisca Apostolica ecclesia ab Evangelio commendata. 2) Propter communionem sub una specie se Romanenses, quibus absque scrupulo in consuetudine illa utendi saltem una specie perseverare visum fuerit,
page 336, image: s336pro haereticis tam fundamentaliter errantibus, aut peccatum aeterna damnatione dignum committentibus minime habituros. 3) Presbyteros suis Episcopis, Episcopos Archiepiscopis et sic porro, secundum receptam hierarchiam, fore subiectos.
§. 17. Fide utrinque sincere data et accepta ab invictissimo Caessare nostro, sollicitandi erunt Principes Germaniae utriusque religionis, ut quisque Doctorem unum vel alterum, moderatione non minus, quam eruditione conspicuum mittat ad Concilium, qui de unione et pace ecclesiastica inter Romanienses et Protestantes restauranda conferat consilia, ubi res ipsa loquitur, ex his nullos mitti debere, nisi qui de modo agendi iam tum secreto fuerint concordes, vel cum concordibus paria sentiant.
§. 18. In hoc conventu seu colloquio examinandae erunt illae quaestiones (supra nominatis tamen exceptis, utpote quae tanquam concordata supponuntur) de quibus inter partes dissidentes vel plane vel plene nondum convenerit, apparebitque, illas non esse unius generis nec momenti. ALIAS enim consistere in diversa terminorum acceptione, v. g. sitne Eucharistia sacrificium proprie vel improprie dictum, aut, num matrimonium dicendum sit sacramentum, nec ne etc. ALIAS ita comparatas, ut amoris pacis mitior eiusdem ecclesiae sententia sit amplectenda, v. g. Pontificem Romanorum non esse Antichristum; meritum
page 337, image: s337bonorum operum esse opus, quod per gratiam Spiritus Sancti ab homine iustificato producitur, et cui, licet nullam prorsus habeat intrinsecam dignitatem et proprietatem, ad praemium vel gloriam aeternam, misericorditer tamen promittitur gradus gloriae, eumque vere ac proprie consequitur bene operans etc. ALIAS quaestiones ita esse comparatas, ut ad certam earum decisionem non liceat pertingere. Bene St AVGVSTINVS Lib. 3. contra Iulianum Pelagian. c. 2. Alia sunt, de quibus inter se aliquot doctissimi optimique regulae christianae defensores, salva fidei compage, non consonant. ALIOS denique articulos reapse esse controversos v. g. de transsubstantione, et quae huic innititur, asservatione, circumgestatione, adoratione hostiae, de invocatione Sanctorum, de cultu imaginum, enumeratione peccatorum in confessione privata, de purgatorio, de precibus pro mortuis, de cultu reliquiarum, de imagine et signo crucis, de numero librorum canonicorum, de Sanctis, Scripturae; integritate, lectione, perspicuitate, de traditionibus, de iudice aut arbitro controversiarum fidei, de papali potestate, Romano pontifice, de ecclesia romana, de immaculata conceptione B. Virginis Mariae, de diebus festis, de variis ceremoniis, de delectu ciborum, denique de indulgentiis, quae cum Reformationi tum schismati, quod in occidente enatum est, occasionem dederunt.
page 338, image: s338
§. 19. Horum aliorumque articulorum determinatio, inprimis illorum, quae ab que alterius partis scandalo indecisi manere non possunt, aut sine quibus firma et constans ecclesiastica unio obtineri nequit, vel certis utrinque electis arbitris, viris eruditione, iudicio, potestate et animi moderatione praestantibus committatur, sicut per exhibitam Augustan. confessionem et oppositam Romanensium confessionem haec tractationis ratio coepta est Angustae anno superioris seculi XXX. ubi magna apparuit de non paucis, neqne minimi momenti controversiis concordia, adeo, ut de hac tractatione seu collatione in Chronico Saxonioe scripserit DAVID CHYTRAEVS Lib. XIII. Ab initio horum certamimim in Germania nunquam propius hucusque coiisse partes de religione dissidentes; nec unquam ante extremum diem arctius coituros videi. Scilicet ex XXI. articulis Augustanae Confessionis exiguo tempore XV. conciliarunt, tres ad generale Concilium suspenderunt, in tribus saltem manifestum dissensum tuiti sunt. Aut denique praedictorum articulorum controversorum determinatio ad concilium remittatur.
§. 20. Debet autem concilium 1.) legitime congregatum, et tam generale, quam pro ratione temporis haberi potest. 2.) Dictum illud concilium non debet provocare ad decreta concilii Tridentini, aut aliorum, in quibus Protestantium dogmata sub Anathemate sunt damnata.
page 339, image: s3393.) Neque hoc concilium congregari debet, nisi factis concordatis et impletis omnibus, quae in hoc scripto fieri, impleri et concordari debere supponuntur. Ante omnia vero pro populis circa Sacramenta tranquillandis supra dicto modo ordinationes praeteritae confirmentur, nec pro omnimoda cum Romanens. ecclesiis uniformitate et unionis asservatione singulis Protestantium regnorum ac provinciarum praecipuis urbibus Episcopos ex Protestantium praecipuis Antistitibus, ac a Regibus et Principibus Statibusve protestantibus designatos, Papa instituat ac confirmet; Cum autem 4) secundum canones, nemini nisi Episcopo in conciliis suffragium ferre licet, omnes iam memorati Episcopi Protestantes utpote supra dicto modo cum Romanensibus uniti, ad hoc concilium citari, et in eodem non ut pars iudicanda, sed una cum Romanensibus ut iudices sedere et haberi debent.
§. 21. Tale concilium pro fundamento et norma habeat sacram Scripturam canonicam tam Veteris, quam Novi Testamenti. In iis enim, quae aperte in Scriptura hac posita sunt, inveniuntur omnia illa, quae continent fidem moresque vivendi, ceu loquitur St. AVGVSTINVS Lib. II. de doctr. christian. cap. 9. Quin eam omnibus posteriorum Episcoporum litteris ita praesupponit idem St. Pater, ut de illa omnino dubitari et disceptari non possit, utrum verum vel utrum etiam rectum sit, quidquid
page 340, image: s340in ea scriptum esse constiterit. Lib. II. de baptism. contra Donat. c. 3.
§. 22. Verba sacrae scripturae capi debent primo, quemadmodum sunt, quo ea naturaliter mens humana fertur. Scholastici Doctores dicerent, ut iacent et sonant. S. Hilarius dicit, ut virtus dictorum postulat. Optimus, inquit idem Lib. I. de Trinit. lector est, qui dictorum intelligentiam expetet ex dictis potius, quam imponat, et retulerit magis quam attulerit. Et lib. 5. verba sensum renunciant. Deinde inter interpretandi media Protestantes sensum seu consensum veteris ecclesiae et hodiernarum sedium patriarchalium, quantum quidem illi consensus propter tyrannidem Turcae, sub quo nonnullae degunt, haberi poterunt, lubentissime reponunt. In interpretatione enim sacra tum veterum tum recentiorum Ecclesiae Doctorum laboribus grata mente uti et possumus et debemus.
§. 23. Hisce interpretandi mediis accedat legitima, erudita, sedata et uni veritati devota disputatio. Proponatur Thesis controversa, ubi recte et eodem sensu ab utraque parte (ne alterutri forte aequivocatio aut ambiguitas imponat) fuerit accepta, iubeanturque probare, quae affirmant, e Scriptura canonica, et ecclesiae priscae unanimi et constante consensu atque testimonio. Si hunc in modum procedatur, homines si non pertinaces et obdurati, tamen pii, prudentes, considerati et bene morati, haud
page 341, image: s341difficulter advertent, a cuius controvertentium parte stet veritas, quid evinci possit, quid non evinci? Bene observentur verba AVGVSTINI contra Ep. fundamental. c. l. Ex utraque parte omnis arrogantia deponatur: nemo dicat, iam se invenisse veritatem; sic illa quaeratur, quasi ab utrisque nesciatur. Ita enim diligenter et concorditer quaeri poterit, si nulla temeraria praesumtione inventa et cognita esse credatur.
§. 24. Quae porro de modo instituendae eiusmodi disputationis, utrum in collegio vel concilio disputantes, an scriptis inter se committi satius sit, existimanda, et plura alia hic proponi possent, in aliam occasionem reservantur. Quae autem iusta et aequa sunt, admittere non gravabuntur Protestantes, reapse declaraturi, se a schismatis crimine et esse et fore quam alienissimos.
DEVS O. M. per Spiritum suum nos in veritate conservet, et qui nondum agnoverunt, agnoscere eam faciat; ignorantibus autem et errantibus veniam propitius indulgeat propter unigenitum Filium suum Dominum et Redemtorem nostrum, JESVM CHRISTVM. Amen.
Script. Hanovera, principali iussu 30. die
page 342, image: s342Martii Anno 1683. salvis per omnia doctiorum arbitriis.
(L. S.) GERARDVS, Abbas Luccensis. HERMAN. BARCHHAVS, S. Theol. Lic. Protecclesiastes aulicus Hannoveranus.
LIV. EPISTOLA CAROLI GOBIENI AD SPARVENFELDIVM. Illustrissime Domine,
Solverat iam e Gallia in Sinas P. Bouvet, cum huc ad nos ab Illustrissimo viro Domino Leibnitz transmissae sunt litterae tuae: litterae autem, quales te, talem ac tanto nomine virum, decebant; eas quidem quamprimum ad P. Bouvet transferri curabimus, ut et ipse et alii, qui sunt apud Sinas e Sociis nostris, quaestionibus a te propositis palam satisfaciant. Interea ne nostrum tibi ac humanitati tuae officium deesse videatur, quaestionum tuarum aliquot, qua licebit, solvemus ex iis, quae vel a P. Bouvet audivimus, vel ex nostrorum commentariis, vel aliunde cognita iam habemus.
page 343, image: s343Primo. Apud ipsos indigenas Sincum imperium varia pro temporibus nomina habuit, a variis scilicet familiis, penes quas summa rerum fuit in scriptis libris fere solet nuncupari, hiacoue, Chamcoue, Ceoucoue, hancoue. In iis autem, quae Imperatori offeruntur, maximeque in supplicibus libellis usitatior est haec vox Chamcoue, id est, si vim nominis spectes, altum et supremum regnum in eruditorum scriptis. Chumhoa, id est flos medius seu in medio, situs, plerumque appellatur. Omnium autem et antiquissima et usitatissima, appellatio ea est, quae regnum medium, seu in medio situm significat, Sinice Chamcoue: putant nimirum Sinense imperium esse quasi orbis umbilicum, et in ipsius, ut ita dicam, terrae medullisio situm.
Varie autem a finitimis et aliis Indiarum populis appellatur. Occidentales Tartari vocant Harakitzi; Indostany et Maracandi Carai; Bengalenses et Coromandela Chin nominant, forte a familia Chin, quae anno post Christum natum 169. ibi rerum potiebatur; vel a familia Cin, quae 246. annos ante Christianam aeram dominabatur, cuiusque caput Imperatorum omnium primus totum, quam late patet, Sinense imperium obtinuit.
Vtut est, constat Cataium et sinas unum et idem esse, hoc iam apud nos pro comperto est: item Pekinum et Cambalu eiusdem urbis diversum esse nomen. Tartari non pronunciabunt Cambalu, ut Marcus Paulus parum accurate
page 344, image: s344scripsit; Tartari enim litteram B. non agnoscunt, sed Hampalu, quod tartarice idem est, ac aula regia: Palu aula, Han rex.
Cataium itaque et Mangi, de quibus Marcus Paulus, sunt ipsi Sinae. Cataium septentrionales provincias, Mangi australes complectebatur. Mangi vox est a Mantzu, derivata, quae barbarum significat. Tartari syllaba tzu quam aegre pronunciant, in gi mutata, pro Mantzu dixerunt Mangi. Porro Sinsae, qui australes provincias incolebant, borealium regionum populos, per derisum vocabant Petai seu stultos Boreales: et hi vicissim illos Nanman, id est australes Barbaros, vel Mantzu, id est barbaros, appellavere.
Secundo. Sinicum imperium provinciis constat omnino quindecim, quarum haec sunt nomina: Pectali, Chanson, Nanzin seu Kiamnam, Chesciam, Fokien, Coiianton, Couansi, Younnan, soutchoiien, Chensi, Chansi, Honan, Houcouan, Kiansi, Queichcou. Sex priores ad mare orientale et australe sitae sunt, quatuor ultimae mediterraneae; Younnan, soutchoiien, Chensi, ad occidentem sitae sunt, Chensi, Chansi, Pecheli ad septentrionem. Est et alia praeterea provincia Leaoton dicta, ad provinciam Pecheli boream versus ultra magnum murum sita. Haec autem nomina scribo hic, prout a Gallis pronunciantur, non prout a Lusitanis hactenus scripta sunt: porro uniuscuiusque nomen provinciae situm ingeniumque
page 345, image: s345plerumque denotat. Sic Chanton Sinicemontes ad orientem significat, quia scilicet ea et ad orientem sita est, et passim montibus aspera. Chansi contra significat montes ad occidentem. Houcoiian latum lacum, houfacus, Coiian, latus, quia in medio illius provinciae lacus restagnat latissimus. Idem dicito de vocibus Couanton et Couansi quarum prima latum ad orientem, secunda latum ad occidentem significat.
Tertio. Fines imperii sinini hi sunt. Hinc mare ad orientem et austrum, illinc operosus ille murus ad septentrionem, ad occidentem montes inaccessi, patens tamen in provincia Chansi unicus ditus, qua frequentia mercatorum agmina ex Maracandia et Thibet in sinas confluunt.
Quarto, Vicinis in insulis sponte sua exsulant sinenses nonnulli: qua occasione id factum sit, paucis referam. Tartari ubi rerum semel potiti sunt, indigenas lata lege iusserunt comam more tartarico radere. AEgre paruit gens ferox ac superba, et patrii moris inprimis tenax: imo multi solum vertere, quam abscissa coma parere maluerunt; alii igitur Bataviam, Manilam alii, alii alio concessere, unde etiamnum cum suis popularibus mercaturam faciunt.
Quinto. Imperator plures uxores habet, inter quas unica Imperatricis nomen ac dignitatem obtinet. Nati ex ea filii prae caeteris patri in imperium succedunt; designatum imperii haeredem
page 346, image: s346sinae patria lingua vocant: Hoangtaiter, principem haeredem.
Sexto. De Preste-Ioanne quanquam non est hactenus neglectum, tamen nil dum certi compertum est. Ego quidem facile mihi persuadeo, Preste-Ioannem non esse aut fuisse unquam alium a Magno Lama, quam Thibetenses populi et Tartari occidentales eorum finitimi instar numinis suspiciunt.
Septimo. Pekini vulgo quam Lutetiae: frigus asperius est, sed imbres hyeme omnino rari.
Octavo, Vinum Sinicumm, quanquam non est ex uvis expressum, nostratis tamen vini saporem, virtutem aliasque dotes habet. Sunt et uvae, ex quibus ad usum alearis missionarii vinum exprimunt.
Nono. Ad mandarinatum nulla alia est, quam doctrinae ac studiorum via, qui par tractandis rebus iudicatus est, aut in iis administrandis iam ante versatus, munus alio quod pro ordine ac gradu, in quo mandarinus est, postulat: postea vacantium munerum nomina tenuibus asserculis aut tabellis inscripta, in urnam quandam promiscue coniiciuntur, quae Candidati deinde suo quisque ordine sorte ducunt. Saepissime tamen accidit, ut qui movet urnam, pecunia corruptus optatam Candidato sortem offerat.
Decimo. Vulgaris ac communior Sinarum moneta cuprea est, utrinque signatur; hinc nomine Imperatoris illinc nomine tribunalis, cuius in ditione signata est; in medio cuiusque
page 347, image: s347foramen quadratum, quo insertus funiculus certum monetae numerum appendit, vulgo ad mille denarios summa creseit in quoque funiculo. Est etiam in usu moneta aurea et argentea, at non signata, sed ex rudi metalli massa, speciem ac formam naviculae referens, unde Lusitani huiusmodi nummos vocant Paes, id est, panes aureos aut argenteos Non est eorum publicitus fixum pondus aut pretium, sed metallum pro valore mercium, quas emit, in maiores aut minores massas quisque dividit chalibeis forficibus, quas in eum usum portant omnes. Quod de moneta papyracea apud Marcum Paulum legitur, tam falsum, quam absurdum est. Errori fortasse hoc locum dedit: passim in compitis ac tabernis venalis prostat ementita quadam moneta, ex eadem materia coagulata, ex qua papyrus iis in regionibus conficitur. Illa ita perfecte sinceram monetam tam cupream, quam auream aut argenteam imitatur, ut pronum sit peregrinos specie decipi: est scilicet eadem forma, color idem. Summa enim arte naviculas illas papyraceas tenuissimis vestiunt ex stanno lamellis, quae vel argenti speciem habent, si nativo colori relinquantur, vel aurum, si croceo quodam ac perlucido gummi superlinantur, non infelicifer referunt. Praeterea filo etiam suo sive funiculo per meditullium traiecto ad certum numerum fucatae sic naviculae pendent, ut nihil ad fraudem desit: verum longe diversus tamen
page 348, image: s348est huius ac verae monetae usus, utpote quae tota in pompas funebres cedit. Res autem est eiusmodi. In publicis defunctorum exequiis praetereaque prima ac quinta decima cuiusque mensis die, complures illius monetae papyraceae funiculos solenniter haeredes incendunt ac concremant; rati nimirum (quae est horum superstitio) cineres illos in veram monetam divinitus conversos ad defunctos parentes aus amicos deferri, unde necessaria sibi ad victum et vestitum apud inferos comparare ac coemere possint.
Undecimo. Sinensium chronologia est omnium longe absolutissima; annos ab ipsis Imperii primordiis diviserunt in cyclos 60. annorum. Cycli illius inventor fuit idem et sinici fundator imperii Fohi, qui 2952. annis ante Christum regnare coepit. Quod eo principe antiquius est, incertum est, et fidem ne quidem apud ipsos Sinenses habet. Eorum porro chronologia continua, accurata, certis distincta et firma epochis omnino est. Plurimae tum Eclypses tum aliae observationes astronomicae, quibus illa nititur, cum nostratum astronomorum, praesertim cum eruditissimorum computationibus plane consentiunt.
Primi eorum reges Abraham aliisque illius aetatis Patriarchis vitae diuturnitate prope pares fuere. Omnium primus Fohi regnavit annos 150. successor 140. Hoamti vixit annos 111. successor 100. Tico 105. Vao 118 Chun 110. Tu 100 annos attigere. Caeteri, qui hos subsecuti
page 349, image: s349sunt, ultra communem aetatem non sunt provecti.
Haec fere sunt, Vir illustrissime quae super iis, quae doctissime a te proposita sunt, nunc datur rescribere. Utinam plura possem! facerem id quidem et libenter et fuse. Litteras procul dubio dedisset ad te Pater Philippus Couplet, si eo datum esset ipsi pervenire; verum maximo nostro ac omnium eruditorum dolore ac forte etiam damno factum est, ut in ipsa navigatione e vivis excesserit.
Est sub prado opusculum quoddam meum de edicto Imperatoris in gratiam christiana religionis: ibi multa ex occasione accurate disputata sunt tum de diversis, quae nunc apud sinas vigent, religionum opinionibus ac scitis, tum de Philosophorum sinensium placitis in iis, quae tam ad Physicam, quam ad mores pertinent. Haec tu forte non invisus legas, et ego sane opusculum illud qualecunque tandem, ad te munusculi loco mitterem, nisi gallice scriptum esset. Exspecto, dum alia aliqua via meam in te observantiam testari liceat. Vale.
Illustrissime Domine
Parisiis 15. Maii Ao. 1698
humillimus et obsequen tissimus servus
CAROLVS GOBIENVS e Societate IEsu.
page 350, image: s350
NB.
Exiguum huius epistolae fragmentum reperitur in Miscellaneis Leibnitianis n. LXV. p. 117 et in celeb. B. G. STRVVII Collectianeis Manuscriptorum Fascic. VI. p. 54.
LV. EPISTOLA IO. GEO. ABICHT, Theol. Lips. AD IO. CHRISTOPH CELLARIVM, Pastorem apud Rachizenses, Vir Pl. Reverende, Matruelis honoratissime et dilectissime.
Et priores Tuas et secundas recte accepi, tuumque, quem coram demonstrasti, favorem abunde perspexi. Vehementer autem. rogo, ne in malam interpreteris partem, quod responsoriae ex voto tuo et meo non statim subsecutae sint. Multoties equidem calamum apprehendi, et quasdam lineas chartae illinere decrevi, sed aliis negotiis, quae ob duplex onus quotidie ingravescunt, impeditus, eundem abieci, meoque proposito excidi, et tua, de qua certo persuasus sum, humanitate fretus, litteras semper procrastinavi, Sed tuae
page 351, image: s351secundae, quae magnum amorem et benignitatem spirant, tuique labores quos meis precibus motus suscepisti, me non solum ad scribendas litteras, sed et ad graviora, si tibi quae hic sunt expedienda, negotia impellunt. Attonitus autem legi, quae de D. Asseburgio scribis: Hardtii nostri fidem in dubium vocare, durum est. Asseburgii verbis eandem denegare iniquum. Quid ergo? Nescio quid consilii. Colloquar cum Hardtio, Tuas, pace tua, litteras exhibebo, quid respondeat, rescisces, arcanam hic rationem latere autumo. Iam aliud arcanum de vestro Arcano Regio [note: De auctore ARCANI huius regii agit summe reverend. Hildefiensium Praesul REIMMANNVS in bibliotheca theologica P. I. P. 548.] accipe. Legi illud, sed relegare nolui, non erat ad palatum. Auctor illum prudentiae gradum non attigit, qui ad hoc opus necessarius tatis aurum multis scoriis mihi involutum videtur, quae sese ubique probant. Unionem tamen inpossibilem haud iudico, si seculare brachium hactenus corroboratum considero; si vero Theologorum mentes, quae variis affectibus ducuntur, perpendo, rem difficillimam deprehendo. Metuo ne ex duabus quatuor nascantur proles, matribus suis multo peiores. Quo tandem verbo, multo tamen affectu Tuam saluto uxorem, affinem meam honoratissimam, nec non liberos charissimos: optarim, ut mihi
page 352, image: s352fata coram adspectum et amplexum concederent, ad quod tamen parum spei reliquum est. Vale.
Tuus Vir PL Reverende Lipsiae ipsis Calend. Decembr. Ao. 1703. ad officia paratissimus et obstrictissimus IO. GEO. ABI CHT.
Mitterem disputationem. quam nuper de damno Atheismi in republica defendi, sed spero instantes nundinas magis opportunam conceisuras occasionem.
LVI. Summe reverendo celeberrimoque Viro FRID. VLR. CALIXTO S. D. FRID. BENED. CARPZOVIVS.
Quod memoria mei animo tuo non exciderit, quam humanissimis litteris subinde testaris, eidem adhuc haerere, magna in felicitatis parte pono, et ut dignum me ista tua benevolentia exhibere possim, aut cultum tui, qui animo meo insidet, testatum facere, unice in votis habeo. Quae ad me misisti in Luderi ephori Hemopolitani caussa composita scripta, grata equidem manu accepi, tibique pro chartaceis istis muneribus debeo. Verum enim vero
page 353, image: s353quam esset fatius, virulentis et acerbis huiuscemodi dictis in fratris (si maxime imbecillis is est) nondum explorata et cognita caussa abstinere? Prohibent leges civiles, verbera infligi aut convicia fieri captivo, antequam condemnatus sit: et cur ii, qui verbo Dei operam dant, ac divinas leges interpretantur, hominumque mores exactiori disciplina, quam quae a philosophis traditur, formare debent, in sententiis examinandis confutandisve innoxiis saepe et liberis, nec in per consequentias ab malevolorum ingeniis confictas exitiosis tam atrociter debacchantur in alios fidei socios, nec tum ab JCtis tum Medicis, controversias doctrinarum suarum tantis animorum motibus et verborum acerbitatibus Ventilari animadvertimus, quam sacra et ad theologicam artem spectantia dogmata ab his tractantur, quos Salvatoris mitis nec arrogantis Matth. XI. exemplum et praeceptum, vitaeque, quam sanctiorem esse par erat, institutum ad modestiam et aequiorem mentem componere debebant. Non est meum, lites, quas hodie movent, et quarum auctores non novi, dirimere aut secundum alterutram partem dare, quod nec mihi arrogo: modum tamen res controversas aut dubias examinandi, deque iis pronuntiandi dictatorium nimis et a pontificia tyrannide parum remotum, tum et decretorium stilum malignum et calumniatorum probare nequeo; neque
page 354, image: s354probat Christianorum quisquam, ne dicam verorum Theologorum.
Ipsi, Vir Magnifice, cum reverend. Parente [gap: Greek word(s)] , experti fuistis, quot conviciis et aculeatis dictis ex Theologorum ordine nonnulli vobis insultarint, et supervacaneas controversias, de quibus altum hodie in ecclesia silentium, agitarint: haud secus ac si salus eius in iis foret reposita, aut si maxime foret, veritas calumniis esset tuenda. Sanctissmum et dei gloriae unice devotum SPENERVM quot mendaciorum et conviciorum plaustris onerant, quum prava dogmata et perniciosas haereses ipsi exprobrare et demonstrare nequeant; quid potissimum eos in rabiem agat, sparsae tot in vulgus sceleratae docent schedae, pleraeque a theologici ordinis hominibus compositae, scurris vero potius et vilissimae hominum faeci, convenientes, ab omni sane christiana non dicam veritate, sed humana ratione prorsus alienae. Iam tamen integer ordo Theologorum Nittebergensium, velut agmine facto, eum aggressus est, et horribilem librum emisit, haereticam ipsi praviratem obiectans, et e scriptis eius malitiosissime depratissimeque citatis eam ostendere satagens, dogmataque exsculpens, [gap: Greek word(s)] Viri sententiae prorsus e diametro adversa, ut iniquius nec Pontificiorum nec Reformatorum quisquam cum his, qui Augustanae: confessioni nomen dederunt, legisse unquam reperiantur. Tum
page 355, image: s355et plures Pfeifferus Neumannus, Wachtlerus, Schelwigius aliique praeclare se egisse existimant, si in haereticorum catalogum optimum virum intrudere se posse confidant, ipsis Hispanis et curiae romanae eiusque, tyrannidi addictis nequiores. In nostra Academia programmatibus fama eius invaditur, et nuper ipsi Spinosae (quod legentes vix risum tenent) socicus datus fuit, publico Rectoris nomine; a cuius tamen doctrina tam alienus est Vir sanctissimus, et religiossimus, quam ego a Mogolis in India sacris me remotum esse profiteor. Leve eris viro optimo, omnes has nugas uno difflare halitu, quem ne affligi quidem ineptis huiusmodi chartis, apud neminem fidem invenientibus constat. Turpe tamen est in nostra ecclesia Doctores. tam infatuatos reperiri, ne quid gravius dicam, qui adversus veritatis lumen oculos occludere, et in eo ambulantes odio et calumniis prosequi nil dubitant, in reprobum omnino sensum, nisi ad meliora consilia mentem convertant, dandi. Ph. limborgius, vir doctissimus, Theologiam Christianam denuo emisit in publicum, multis ex partibus auctiorem. Kilionensis Francus eam subvertere satagit, sed cuius nondum evolvere licuit per plurima alia negotia librum, et cognoscere, quod exsecutus fuerit institutum. Tu vero plura garrientem quaeso ne aegre feras, et candide ac libere amici sententiam expromenti ignoscas, Vale. Lipsiae prid Kal, Maii Anno 1695.
page 356, image: s356
LVII. Excerptum ex litteris HERM. DIETER. MEIBOMII Lutet. Paris. 12. Lunii st. n. 1698 AD PARENTEM HENRICVM, Helmstadium datis.
Tandem indicio et auxilio Cl. Baluzii, Bibliothecarii Colbertini, copia mihi facta est Codicis, in quo continentur Concordata nationis gallicanae in Concilio Constantiensi. Iam tum Cl Baluzius aliquid inaudiverat de nova Actorum concilii Constantiensis editione, vehementerque laudabat Serenissimi Ducis propositum, et historiae ecclesiasticae explicandae utile studium consiliumque, et ut ad optatum finem perduceretur, serio optabat. Eximium opus: Concordata illa, se conscio, non nisi in Bibliotheca S. Victoris exstare asseverabat, ad illiusque custodem mihi aditum parabat. Codicem vero, in quo haec Concordata, eo ingrato charactere, manuque non satis dextra scriptum deprehendi, ut primo intuitu, ob litteras non distincte pictas, legi et deicribi posse pene desperarem. Post aliquot tamen in prima pagina tentamenta, facilius processit negotium integraque descripsi quam potui correctissime. Quum igitur iam paucos intra dies Argentinam et in
page 357, image: s357de Wetzlariam ire decreverim, descriptas illas pagellas, reliquis rebus meis carioribus sociatas mecum portabo, et diligenter asservabo ut praesens, Deo volente, tradere eas possim etc.
LVIII. EPISTOLA HERMANNI von der HARDT AD HENRICVM MEIBOMIVM, Iuliae Medicum et Historicum. Vir Illustris,
Gratias agit Serenissimus utrique, Tibi et Cl. Filio, pro opera ac beneficio. Sat cito advolabunt chartae, dum apportaverit filius Interea forte aliunde, et vei Argentorato, ex eodem Codice Victorino descripta isthaec Concordata sese sistent, si promissis fides. Conferri dein, et si quid obscuri restiterit, ex utroque suppleri ac instaurari poterit.
Vale, ac ex Clmis. Filiis maiorem in posteritate Tua perennantemque nominis gloriam exspecta.
Vir Illustris Heimst, e museo 1698. T. Observantiss. H. v. d. HARDT.
page 358, image: s358
LIX. EPISTOLA IOH. ANDR. SCHMIDII, Theol. Helmstad, AD IO. ERNEST. GERHARDVM, S. Theol. D. et Professorem in Acad. Giessensi. Vir summe reverende, Fautor ac in Christo Frater multis nominibus colende.
Conatus Tui meis haud dissimiles, studium probitatis et antiqui veri, nec non cetera ornamenta Tua effecerunt, ut nunquam non amicitiam Tuam praetulerim multorum aliorum vivendi ratione, ex quo nos propius novimus. Doleo igitur intermissum diutius litterarum commercium, cui non frequentior opera danda erit, postquam de rerum Tuarum statu me fecisti certiorem. Scias autem, magna voluptate me ex iucundissimis litteris Tuis. intellexisse Tuum commodum vitae genus, constantem amorem sincerae doctrinae ac Christianismi haud degeneris, nec non concordiam cum max. reverendis Collegis. Est haec indoles eo rarior, quo magis hac temporum iniquitate illa indigemus Ad me quod attinet,
page 359, image: s359celebranda est Dei gratia, qua fit, ut heic cum familia mea tranquillus vivam. Praeclara studia pro virili promoveam, nec denique Principum indulgentia aut amore Collegarum et studiosae iuventutis destituar: quamvis subinde a DEO admoneri soleam, Christianum me esse, qui cruce et calamitatibus non indignus habeatur. De Academia Ienensi quid futurum sit, Deus novit. Scribens nuper ad me Theologus quidam cordatus: Deus, inquiebat, Ienensibus concedat Irenoeum, ne concutiantur ac corruant. Ex me non semel Principum quorundam nomine quaesitum est, an velim reverti: [note:
Huc spectant sequentes litterae:
Eisenach den 19ten Octobr. 1699.
S. T.
Nachdem meines Gndst. Fürstens und Herrns Hochfürstl. Durchl. die Nachricht eröfnet worden, als ob M. Herrn Doctor anderweite nicht ungeneigt seyn solte, die bekante Superintendentur zu Iena zu übernehmen, so haben Sie mir den Geheimen Rath als Consistorial. Praesidenten gnädigst befohlen, an meinen Hzrd. Herrn Doctor deshalben specialiter zu schreiben, und solche Function in I. H. F. D. Nahmen anzutragen. Anbey denselben angelegentlich zu ersuchen, diesfals schliesliche Erklährung förderlichst (indem die Vacant über die Zeit schon gestanden) ohnschwer zuthun, auch wie dessen Erledigung zu Helmstedt, wozu Serenissimus das Ihrige gerne, wenn es nötig, durch Schreiben an M. H. E. Herrn gnädigste Fürstliche Herrschaft beytragen wird, zu procuriren sey an Handt zu geben, und gleichwie oft höchstermeldten meines gnädigsten Herrns Hochfürstl. Durchl. das Vertrauen veste gefast haben, auch von M. H. E. Herrn Capicität und Conduite ominiret wird, dass durch dessen Proben der Kirchen sowohl als der Universitât eine grosse Gutthat und Splendeur acquiriret werden können, also wollen S. H. F. Durchl. mit den Fürstl. Herren Connutritoribus Academiae dahin Communication pflegen, damit M. H. E. Herr hiernechst zur Professione Theologica zugleich mit gelangen konnen, inzwischen demselben doch als einem berühmten Doctori promoto zu dociren erlaubt und dem Publico sehr wohl gedienet werden konte. etc. Verharre
M. H. E. Herrn
ergebenst treuer Diener
P. W. SCHRöTER.
] ast Serenissimi Academiae nostrae
page 360, image: s360Nutritores dissentiebant, nec ego vel verbo rogavi, ut me dimittant. Nam spes est, D. Weissenbornium suffectum iri B. socero meo, faxit Deus feliciter. Ego vel ideo discedendi nullam video sat idoneam caussam, quod nostrarum regionum ecclesiae, quae maxima est Dei bonitas, quiete agant, nec careat Academia nostra praeclaris animabus, probitate ac doctrina, Ecclesiae olim profuturis. Numeramus tamen et ipsi fruges consumere natos. Quod vero ad universam Ecclesiam nostram spectat, non possumus satis deflere quorundam concertationes Theologorum, et praecipue nonnullorum indoctorum hominum famosas chartas, quibus frena fortassis aliquando utrinque laxantur. Sane his rebus contingit, ut fructus
page 361, image: s361egregiorum conatuum non solum nullus sit, sed et religio, non dicam solum nostra, sed Christiana omnis ludibrium debere credatur mentibus profanis. Accedit, quod aliquando quorundam hominum vitia ad vituperationem totius ecclesiae referantur. Exaudiat Deus gemitus nostros atque dissidiis imponat finem, ne quod merito nunc timemus, mox sentiamus. Vale, Vir summe Rever. ac saluta max. Rever. Collegas Tuos. Salutant Te CLL. Bohmeri, ac reliqui Collegae. Deus vos omnes servet. Scrib. Helmstadii d. XXIV. Decembr. MDCIC.
T.
IO. ANDR. SCHMIDT.
LX. Excerptum ex litteris FRID. HENR. OLDECOP Pastor. Luneburg, ad aedem divi Iohannis AD HERM. DIETER. MEIBOMIVM, Prof. Histor. Helmstadii.
Meines Hochgeehrten Herrn Professoris gehaltenen Orationem inauguralem, und das ohnlangst edirte Programma publicis in notitiam regnorum et rerumpublicarum Europae praelectionibus praemissum, habe, mit sonderbahren Vergnügen gelesen. In meiner
page 362, image: s362Bibliothec finden sich des Richardi Schmithei Episcopi Chalcedon. Florum historiae ecclesiasticae gentis Anglorum libri VII. in fol. edit. Parisiis 1654. Es wird zwar hauptsächlich nur historia Anglicana ecclesiastica darin vorgetragen, dabey aber doch auch Lib. 2. 3. 4. 5. weitläuftig gehandelt de Anglorum regibus Christianis ab anno 611. Rege Kynigilso usque ad annum 1485. et regem Henricum VII. So gefallen mir auch die Sectiones tertiae eines ieden Capitis wol, darin geredet wird de viris doctrina et eruditione claris Angliae, auch wiederum Lib. Vltus de vita et morte Archiepiscoporum Angliae, obgleich der Auctor als ein Papist, in favorem seiner Religion viel hinzu setzet. etc. Luneburg d. 10. Aug. 1702.
LXI. EPISTOLAE SCHLEGELII AD ABBATEM SCHMIDIVM. Viro Summe Reverendo atque Excellentissimo IOANNI ANDREAE SCHMIDIO CHRISTIANVS SCHLEGELIVS S. D. P.
Recte uterque fasciculus est traditus, pro quibus decentes persolvendae mihi sunt
page 363, image: s363gratiae. Voluissemque, ut in tempore respondere potuissem, sed partim iter suscipiendum, partim aulici strepitus ab hospitibus (quibus hactenus non caruimus) excitati, caussae morae fuere. Litterae ad Batavos iam dudum fuere transmissae, unde nunc exspecto responsa ableganda, quamprimum appulerint. D. Morellius per aliquot hebdomadas Lipsiae egit, nuper modo reversus cum Havaeo Sueco et Tibi forte non ignoto, et adhuc apud nos haerente. Morellius calcar opus habebit, quod addam. Memini ZIMMERMANNVM plura nec incongrua praesertim de monogrammatibus Imperatorum Romanorum, in suis montibus pietatis dedisse, nec, minus MABILLONIVM.
Adeo pauca de Comitibus Blanckenburgicis in collectaneis meis reperi, ut vix digna reputarim transmissione. Ne tamen plane [gap: Greek word(s)] compaream, ecce ista non mihi, qua ratione Tibi satisfacientia. Utque rem aperte fatear, vix licebit ex chronicis excusis certi quid exsculpi, et si quid in unico reperire licebit nil in Sagittarii chronico MSto Salfeldensi, quod Tibi ad manus. Nam cum in vicinia Salfeldensi situm sit Blanckenburgum, non plane illud in eodem praeterire potuit, quin saepius et oppidi et Comitum facere necesse habuerit mentionem. Alias adeo improbabile mihi non videtur, Comites illos dedisse monetam, cum non solum Henrici IV. Caesaris viderim diploma,
page 364, image: s364ius monetandi Burggraviis Leisnicensibus concedentis, sed et deprehenderim in tabula 1344 a Ludovico Rege exarata, in qua Friderico Marchiano illud pariter tradit, quando illum comitatum Orlamundanum in feudum recipit. Verba sunt haec:
So haben wir die obgenandte Grafschaft mit Mannschaften, Lehnen, geistlich und weltlich, mit lachten, Wassern und Waldern, Strassen, Zollen und Muntzen, mit Gerichten und gemeiniglich mit allen Rechten, Ehren und Nutzen besacht und unbesacht etc. die zu derselben Grafschaft gehoren, und von Alter gehoret haben, dem vorgenandten unserm Sohne Fridrichen, Marggrafen zu Meissen und seinen Erben zu rechten Erb-Lehen geliehen.
Ut adeo liquido constet, eodem modo hunc Comitatum et ipsos Comites Orlamundanos olim possedisse. Immo comperio, Comites Arnshaugienses dedisse monetam, ut transmittitur mihi inscriptio sequentis nummi, nuper a rustico in agro reperti. In una scil eius parte nummi (grossum vero Bohemicum ille aequat) conspicitur Comes stans casside tectus, his circumscriptis verbis: CONRAT COM. ARNSHAG. In altera parte insignia visuntur, 6. scilicet trabes pennis pavonicis in aperta galea supra conspicuis, Leone medium occupante, circa vero hae litterae:
page 365, image: s365
DNS IN AVMA. POSN. ET TRIP TIS.
Succurrit et illustriss. Comitem Hermannum de Lobdeburg, quorum una cum Arnshaugiensibus fuit familia, in bracteato possidere.
Charta ut finem imponam iubet. Rectissime ergo vale, et ignosce, Vir Excellentissime, si non, ut velim, vobis respondeam, propius enim familiam Schwarzburgicam attingere non licuit. Forte Olearius plura suppeditare poterit, illo quippe unice in illa occupato, dies noctesque diplomata illius pervolutante. Inserta epistola, quam nuper iam ad Te per Olearium destinaveram, nescio quo fato remansit. Interea delineatio inscriptionum Graevianarum advolavit, quam simul accipis. Arnstad. d. 8. Sept. 1700.
LXII. P. S. ex alia epistola eiusdem anni.
Da ich den Numburgensem ansahe, certe hactenus pro tali habitum, alium omnem interpretor, scil. Marchionis Misnensis Henrici, et si me audire vis, nihil in eo habetur amplius,
page 366, image: s366quam cassis antiquo, more, ein Casquet mit Federn tali modo [gap: illustration] et in circumferentia bis legitur NVM. i. e. nummus; tales enim longe distinctiores possideo. Cadit ergo sententia de gladio et clave, et si prius vidissem, praesenti Tibi ad oculum voluissem demonstrare.
LXIII. Viro Reverendissimo atque Excellentissimo IOANNI ANDREAE SCHMIDIO CHRISTIANVS SCHLEGELIVS S. D. P.
Ea Tua, Vir celeberr. ac Reverendiss. est humanitas, ut tacenti mihi ac delitescenti quasi nova subinde submittas munuscula litteraria, iisque me torpentem provoces. Fateor,
page 367, image: s367silui aliquanrisper, et forte plus satis. Sed propterea, quod parum fuerim domi, huc et illuc ab illustrissimo Domino missus, ad conquirendos et ex omnibus velut angulis protrahendos nummos, quorum sat largum cumulum nuper quoque obtulit Lipsia. Novum nummophylacium in Gallia coemtum brevi apud nos erit, et ipse Dn. Comes illustrissimus iam in thermis Aquensibus agens non paucos denuo abs Iudaeis comparabit. Iam cistae pro thaleris conficiuntur, quorum numerus ultra 2000. assurgit, omnes tamen diversi typi. Quid inter itinerum difficultates musinatus fuerim, hic vides adiectum, enixe rogans, ut boni istud consulas, candidumque Tuum de eo perlecto mihi perscribas iudicium, praesertim de duabus in nummis Gothanis coronis. Iam isenacenses, Mulhusanos, Northusanos et Weissenseenses parturio, quos, si in lucem editi fuerint, submittam pariter. Litterae ad Dn. Eccardum ut recte curentur, enixe expeterem, cum delineationis grossorum antiquorum pro Abbate Reverendissimo MOLANO contineant, forte ab Eccardo publicandas. Et quando Blanckenburgensem videbimus? Lobdeburgensium Comitum iam concinno historiam, occasione Farmanni Lobdeburgici: nonne et de iis Comitibus quaedam in historia Salfeldensi? Si essent, quid gratius illorum transmissione? Sed detinendus nunc mihi non es longius, aliis dicatus studiis. Vale ergo et sospes vive cum Tuis
page 368, image: s368omnibus. [gap: Greek word(s)] Arnstadi die 5. Iunii Anno 1701.
P. S.
Litteras ad Dn. Eccardum alia oblata occasione transmisi. Viditne iam lucem historia Tua ecclesiastica? O si ista me beare velis, quid ea acceptius? Plurimum Te salvere iubet Dn. Morellius proxime submissurus quaedam Monogrammata.
LXIV. EPISTOLAE GODEFR. GVIL. LEIBNITII AD IOH. HENR. RITMEIERVM Theol. Acad. Iuliae. Clarissime et ornatissime Domine.
Litterae Tuae mihi fuere gratissimae, nam aliquid docent: mirum sane et paradoxum. Quid enim magis tale censeri posset, quam aliquid videri posse microscopio trans corpus opacum? Interim verum esse arbitror, nihil esse tam opacum, quin sufficienti tenuitate transparens reddatur, nihilque esse tam perspicuum, quin magna profunditate visui impervium fiat. Quae totius rei sit indoles, spero a Te distinctius discere, mihi enim de ea nihil hactenus fuit auditum.
page 369, image: s369
Historiam Regis magnae Britanniae a Graevio summae doctrinae viro scribi gaudeo. Nam edita ab illo in Reginas honorem oratio, quae caeterarum in eo genere labores vicit; iam tum velut in leonis ungue ostendere potest, quid ab ipso etiam in isto sit exspectandum. Kogo, ut si occasio est, officiose eum a me salutes. De Dictionario Domini Baylii, viri sane doctissimi, multum mihi auditum, nihil vero hactenus visum est. Ironias eum amare novi ex Novellis Reipublicae litterariae. Sed hoc condonemus ipsi, dummodo aliquid praeclari nos doceat.
Non dubito, quin subhastationi librorum Golianorum affueris. Aliquot enim menses sunt, quod libri manuscripti orientales tanti Viri fuere publica venditione dissipati magno meo dolore. Erant in illis aliquot vocabularia Sinensia vel explicationes characterum. Optarim disci posse per eos, qui vendiderunt, ad quos transierint possessores.
Multum me Tibi obstrinxeris, si de vestris rebus litterariis, in quibus Hollandia instar Africae semper aliquid affert novi, aliquas subinde notitias mihi dederis.
Dn. Sohraderum vestrum virum egregium multis nominibus magni facio, gaudeoque mei illum meminisse: quare rogo, ut illum vicissim a me officiose salutare velis. Optarem, eum aliquando de natura corporum praesertim in medicos usus cogitata sua haud dubie praeclara publico impertiri. De Poireti rebus velim notitiam
page 370, image: s370meliorem assequi. Multi mihi valde laudant eius scripta, de quibus nihil vidi, nisi librum de Deo; consolationem eorum, qui in Gallia ad mutandam religionem sunt adacti; et tract. de solida et falsa eruditione.
Ubique elucet studium alios iuvandi, et animus pacificus, et non vulgaris in meditando profunditas. Et licet non per omnia assentiar, et circa ea, quae in libro de Deo habet, alicubi aliter statuam, video tamen, sicubi rem acu non tangit, non procul eum abesse a veritate. Et ego malo in libris quaerere materiam utilitatis propriae, quam reprehensionis alienae. Oeconomiam eius theologicam non vidi. Aiunt opus esse prolixum. Vellem aphorismi excerpti haberentur, quo faciliorem ad doctrinam eius aditum darent. Equidem non spernendi sunt semper illi, quos vulgus damnat. Etsi enim interdum habeant, quae cum grano salis sunt legenda, habent tamen persaepe valde proficua, si quis uti sciat: quod in ipso Paracelso et schwenefeldio et Weigelio sum expertus. Interim fateor, haec non nisi iudicio instructis esse proponenda. Habui olim brevem schedam typis Batavis editam, cuius auctor Abraham de Franckenberg brevibus Aphorismis multa complexus erat, et subiecerat scriptores, in quibus res uberius diducta legi posset. Hanc amisi in itineribus, et recuperare vellem, quod fortasse tuo beneficio fieri posset. Ni fallor, apud
page 371, image: s371Betkium erat edita. Vale, dabam Hanoverae 19/29 Martii 1697
deditissimus
GODEFR. GVIL. LEIBNITIVS.
LXV. AD EVNDEM. Vir celeberrime, Fautor honoratissime.
Quod Epistolarum Conringianarum Excerpta eleganter a Te edita ad me misisti, multas pro munere egregio gratias ago; eo gratiore, quia paullo ante non spernenda Conringii carmina munere Dn. Boehmeri Collegae Tui V. Cl. ad me pervenere. Mentionem in illis epistolis facit artis ut sic dicam Logicae, sibi peculiaris ad prudentiam civilem inprimis applicatae, qua tamen Mundum indignum pronunciat. Potuisse aliquid egregium in eo quoque genere praestare non dubito: sed vereor, ut opus de signatum potius fuerit, quam aftectum. Operae pretium tamen foret, inquirere apud liberos eius aut nepotes, an vola laboris vel vestigium exstet.
Pleraque viri iudicia probo: sunt tamen a quibus provocationem concedendam putem, ut quod Baconum [gap: Greek word(s)] pronuntiat, cuius iudicii aequitatem non agnosco, Baconumque magis iudicio, quam ignoratione, a methodo
page 372, image: s372scholarum recepta recessisse arbitror; etsi fatear, in hoc ipso nimium fuisse. Neque etiam probo, quod Hobbio nihil plane laudis conceditur, cum tamen et ingenium in viro insigne et profunditatem quandam deprehendam, tametsi sententias eius singulares plerasque minime probem, et in mathematicis etiam pene pueriliter lapsum mirer. In universum Conringius recentioribus Philosophis iniquior est, sed Hobbio maxime, et Pufendorfium tamen Hobbio nimis addictum laudat magis, quam merebatur; quia scilicet Pufendorsius ex Conringianis scriptis Monzambanum suum consarcinaverat: initio fane spernebat Conringius elementa iuris naturalis a Pufendorfio edita, nec credere poterat, eundem esse et horum et Monzambani auctorem. Vale. Dabam Brunsvigae 3. Novembr. 1708.
Deditissimus
G. G. LEIBNITIVS.
LXVI. EIDEM. Vir Maxime Reverende et Celeberr.
Et gratulor honori Tuo, et pro munere transmisso gratias ago. Graecas litteras merito commendas: nimis eae hodie frigent in Germania, dum apud Anglos Batavosque florent vigentque.
page 373, image: s373Hac occasione remitto Tibi schedam Tua manu ex Conringianis excerptam, quam olim reddere oblitus eram. Quod superest, Vale et fave. Dabam Hanoverae 20. Novembr. 1710.
deditissimus GNDEFR. GVIL. LEIBNITIVS.
LXVII. EPISTOLAE VARIORVM CLAR. VIRORVM AD CORNEL. DITERIC. KOCH. Theol. et Philos. Doctorem et Professorem in Acad. Helmstad. Vir Clarissime, Domine et Fautor colende.
Quam parum in me sit, quod amicis et doctis et rerum variarum cognitione imbutis placere posset, dudum est, quod senserim. Unde laudes, quas nescio qui in hominem nauci conferunt, uti calcaria accipio, quo me ad laudatum scopum adigere, pro benevolentia sua erga me nituntur. Atque inde de omnium illorum amicitia mihi gratulor, eamque habeo inter sanctissima. Vides ex his, quam mihi gratae, quam acceptae Tuae. fuerint
page 374, image: s374litterae, quae me, licet immeritum, tantis enco miis mactarunt, ut et in posterum ad eorum intuitum non possim non erubescere. Quod coniicis meum illustrem patronum esse, qui publicaverit cum praefatione nova Marii Nizolii de veris principiis libros IV, recte coniicis. Ne autem putes tanto viro dignam esse editionem, scias, a iuvene et bibliopolae rogatu esse obiter curatam. Si posthac aliis in rebus Tibi qualibuscunque servitiis utilis esse potuero, credas firmissime me omnem occasionem ambabus manibus apprehensurum. Rogo autem Te atque obtestor, ut mihi subinde nova, quae ad notitiam Tuam perferentur, litteraria, aut si quid aliud labores meos menstruos iuvare possit, impertias. Conferes tale beneficium homini, qui si non re ipsa, et verbis tamen et animo erit gratissimus. De cetero nescio, an scias, BAYLII Lexicon historico-criticum duplo auctius imprimi, et excudi etiam versionem novam N. T. cum animadversionibus doctissimi, ut et liberrimi CLERICI, cui multa inerunt Theologorum orthodoxorum oculos laedentia. Vale, Fautor colende, et fave
Clar. nominis Tui
Raptissime. Hannoverae d. 8. Octobr. Anno 1701.
Deditissimo servo
ECCARDO.
page 375, image: s375
LXVIII. Clarissime Vir,
Advenerunt mihi optatissimae litterae Tuae die 14. Maii mensis, per Bevensium sacrae Theologiae Candidatum manibus commissae, cum munusculo oratoriae laudationis seu panegyreos celsissimi felicis iam memoriae RVDOLPHI AVGVSTI, Brunsvicensium atque Luneburgensium Ducis, litteratorum litterarumque solius hac aetate nostra fautoris: pro quo gratias Tibi debeo non modicas, cum Principem hunc maxima semper veneratione habuerim. Quod rogas de conferendis Aristotelis MStis codicibus graecis nostrae bibliothecae cum editione Duvalliana, quam prae manibus habemus, lubens fecissem, si facultas data mihi inspiciendorum et conferendorum codicum fuisset. Nam alius non sum 1704. quam biennio antea, dum tui colloquio usus sum. Rescripsit ad me, quem nosti, Eckardus ad hoc, ut ipsi in excutiendis 3. vel 4. MStis codicibus adiutor essem, cuius epistola per nuncium mihi tradita die 12. Martii praesentis anni. Nec viro defui cum eadem die circa meridiem ad Dn. Bibliothecarium accesserim, ut Eccardi votis morem gererem. Verum re proposita, respondit Bibliothecarius, iam novas a Curatoribus Academiae, harum rerum dominis, sibi factas inhibitiones, ut nulli imposterum hanc facultatem
page 376, image: s376concederet, ne ipsis quidem Academiae Professoribus, ipsam hanc rem rogantibus. Frustratus igitur spe, aedes repetii, nec Eccardo prodesse mihi, dum vellem, licuit, nec ulli alteri. Accipito igitur bonam voluntatem, eaque contentus esto; nec aliud enim possum, qui a Bibliothecario repulsam passus sum. Vir alias sincerus est, qui hunc gratiam olim mihi concesserat non semel, eamque continuasset, nisi aliter a Curatoribus ordinatum fuisset.
Oro, nomine salutes meo clarissimum Virum Hermannum von der Hardi, a quo tu mihi olim salutem optasti. Hominem impense veneror ob Acta Concilii Constantiensis ab ipso ex MStis codicibus tradita, quibus immortalem sibi apud posteros laudem comparavit. Gaudeo, quod in iisdem aedibus maneatis, uti Beventius narravit. Ab annis duobus hoc opus videndi summa cupidine laboro; nec tamen inspiciendi facultas data est. Sperabam enim, evolvendo Collectionem hanc, quod reperirem illic scriptores multos incognitos, cum opusculis huc usque, [gap: Greek word(s)] , quorum honorificam mentionem in commentario meo de scriptoribus ecclesiasticis facere possem. Nuperrime ad diem Aprilis 10. proficisci Amstelodamum statueram, ob hunc finem; nam istud opus erit in auctione facienda ad diem Aprilis 14. Sed morbus triduo ante mihi adveniens, hanc spem meam elusit. Orationem eius Rudolphi Augusti laudatoriam, eximiam habeo,
page 377, image: s377praeclara latinitate cohaerentem, quam amico Thomae Crenio legendam dedi. Utinam von der Hardt idem de Concilio Basileensi, orbi litterario effundat, quod tot tricas, totque contentiones per annos multos atque oppositiones habuit. Hac ratione nihil nobis Conciliorum recentis Ecclesiae incognitum foret: ann os ipsi Nestoreos ad hoc institutum precor. Ornamentum profecto Vestrae academiae vir ille est, de quo saepe cum Crenio sermonem serimus, sine laude autem nunquam. Haec si per te vel Crenium assequi possem, non ingratus ero. Soleo enim semper allegare viros, per quos profecerim, mihique ab Hermanno von der Hardt informari in senectute, gratissimum semper fuerit. Plura quae scribam non habeo; me tuum semper, dum facultas erit, credito: me tibi ac Dominationis tuae servum devinctissimum
Lugd. Batavor. Die 18. Maii 1704.
OPTIMIVM OVDIN. Bibliothecae Lugd. Batavae Sub-Bibliothecarium.
LXIX. Amplissime Vir, Amice observande.
Rem gratam doctis et tibi honorificam maxime autem sapientiae cultoribus utilem facies, si decem et quatuor Aristotelis libros, qui primae divinaeque philosophiae fontes aperiunt, a
page 378, image: s378sordibus interpretum repurgaveris, et spretas iniuria temporum litteras a contemptu vindicaveris, quod multa industria et emendato scribendi genere consequi te posse confido. Versantur ante oculos exempla Argyropyli, Bessarionis, Sepulvedae et aliorum, qui sumpta explanandi provincia nomen immortalitati commendarunt, sed multa tibi expolienda reliquerunt. Nec vero verba semper verbis reddi necesse est, cum de re constat, et sensus apte accurateque, collatis aliorum interpretationibus, exprimuntur. Illud a principio doceas recte et constituas, philosophiam illam principem capere summa omnia et complecti, illa praesertim, quae sola ratione et intelligentia percipunntur. Fac ergo proprias vocabulorum significationes diligenter exponas, et vim cuiusque investiges, ut subtilitati elegantia respondeat et nativum scientiae tali ac tantae decus, quod barbaries eripuit, restituatur. Quid usu veterum valeant, [gap: Greek word(s)] , hoc enim medicorum verbum est, quid [gap: Greek word(s)] in compositione significet, in ipsa operis ingressu explicatum reddes. Doleo vicem nostram, et fata illius disciplinae, quam vulgus contemnit, et Aristoteli conviciatur. Quod ne fiat, caveamus sedulo, et nitori studeamus, honorique litterarum consulamus. Festinanter, Vitembergae CICICCCIV. Non. Quinctil.
Amplitudinis tuae studiosissimus C. S. SCHVRZFLEISCHIVS.
page 379, image: s379
Patres et Professores Julios omnes salvere perofficiose velim.
TIT.
Viro amplissimo et clarissimo, D. Cornelio Diterico Kochio, philosophiae primae et dialectices in illustri Julia Professori publico meritissimo, Fautori meo observando
per Amicum.
Helmaestadium.
LXX. Amplissime et Clarissime Vir, Domine observande.
Probo constantiam, qua in asserenda Philosophiae munditie uteris, auctorque sum, ut inceptum perficias, et malevolorum voces praesente animo spernas. Ringantur aut rumpantur invidia, nos rideamus, et veram emendate scribendi possessionem teneamus. In his operam mihi suam approbavit Eichholzius, vir optimi moris et multae elegantisque doctrinae, praeterea modestiae singularis. Trinius iam discessurus me salutavit, vel eo nomine mihi gratus, quod abs te commendatus fuit. Quod prius me convenire non potuit, iter Berolinense vel invito me effecit. Nam praeter solennia funeris rem librariam Regis vidi, et Bellorianum, quem Romae aspexeram, thesaurum
page 380, image: s380oppido miratus sum, quem alibi in tota Germania non reperiamus. Vale, et Collegas tuos, inprimis Boehmerum, qui orationis suae copiam fecit, saluta. Vitembergae CICICCCV.
Amplissimi nominis T. studiosissimus C. S. SCHVRZFLEISCHIVS.
LXXI. Vir Clarissime.
Magna me litterae tuae perfuderunt voluptate, eo quod propensum tuum erga me animum, ex iis intellexi abunde. De singulari quoque eruditione tua adiuncta monumenta me certiorem reddiderunt. Quare de meo in te animo, deque voluntate mea, eo tibi minus dubitandum est, quo mihi nihil gratius esse potest illorum amore et affectu, qui ad rem litterariam promovendam, omnes ingenii corporisque vires intendunt. Accedit, quod te ex disciplina doctissimi viri HERMANNI von der HARDT prodiisse accepi, cuius acre as exquisitum iudicium, selectissima doctrina expolitum, dici non potest, quantopere admirer. Nec ego solus hic sum, qui ita de hoc Viro sentit, sentit ita mecum Thomasius noster, sentiunt alii quamplurimi, qui bonis litteris iustum statuere pretium didicerunt. Quae mihi proponis. eiusmodi sunt, ut te ipsum iam satis,
page 381, image: s381quid de iis censendum sit, perspicere existimem. De Socrate Ciceroni suffragari nullus dubito. Non enim quaelibet sui ipsius caedes pro crimine reputanda, sed ea, quam nulla nos urgente inevitabili necessitate, deliberato animo consiliove suscipimus. Etsi ipse sibi non intulisset manus atque venenum hausisset, non tamen ideo evitasset mortem. Non ergo ipse mortis suae caussa, sed instrumentum. Sed non permittit epistolae ratio, pluribus haec edisserere.
In libris metaphysicis Aristotelis multum inesse bonae frugis, nunquam dubitavi. Sed vidi etiam, cum aliquando eos perlegerem cum commentario Sonneri, quae in iis bona sunt, multis subtilitatum ambagibus ita obruta esse, ut vix inveniri aut deprehendi queant. Quare rectius forte et lectoribus, et existimationi tui consuleres, si historiam Theologiae naturalis Aristotelicae, ex libris eius metaphysicorum paulo plenius concinnatum et elaboratum, dares. Cetera, quae meditaris, piane laudo proboque et si quid in me est, quo tuos conatus promovere queam, id me eo quam lubentissime collaturum polliceor. Vale, Vir Clarissime, faveque
Halae Magdeburg. die V. Febr. Anno MDCCIII.
Tuo IO. FRANC. BVDDEO.
page 382, image: s382
LXXII. IDEM AD EVNDEM. Vir Amplissime atque Doctissime.
Cum ante tres et quod excurrit, menses, Helmstadii essem, nihil mihi iucundius accidere potuisset, quam si et Te et celeberrimum Hardtium videre licuisset. Sed iniquiora hac in re expertus sum fata. Hardtius quidem Brunsuigae erat. Te in aedibus Hardtianis ipse quaesivi: sed nuntiabant, qui aderant, te non esse domi. Et antequam hac iter susciperem, coram me pluribus de litteris, quas ad me perscripsisti, expositurum putabam: domum vero redux, tot negotiis obrutus et praepeditus sum, ut de officiis, quae suo iure amici a me postulant, vix cogitare licuerit. De Thomasio nostro, ut nunc ad rem ipsam accedam, optima quaeque tibi polliceor. Non is temere aut Tuis, aut aliorum desideriis honestis deerit Argyropyli an existat interpretatio librorum metaphysicorum Aristotelis, dubito. Physica et Ethica Aristotelis eum interpretatum scio: at de metaphysicis nihil unquam aut legi aut audivi. Eschenbachii Epigenes mirifice mihi placet. Immo operae pretium duxi, ut libri huius commendationem observationibus nostris Hallensibus, et quidem Tomo, ni fallor, septimo insererem. Multa recondita, nec alibi temere obvia, in hoc libro occurrunt. De Spiritibus,
page 383, image: s383quae mea sententia sit, ex elementis meis philosophiae theoreticae cognoscere poteris. Criteria veritatis, quoad omnes intellectus operationes, inevidentia cognitionis, constituo. Exposui hac de re mentem meam in elementis philosbphiae instrumentalis. De mundi ortu et constructione quicquid Philolosophi dicunt, id tandem ad meras coniecturas, easque non admodum certas, redit. Wisthoni, Newtoni, et qui horum vestigiis insistit, Clunerii sententia, magna verisimilitudinis specie se commendat: nescio, an satis cum scriptura sacra conveniat. Haec de propositis quaestionibus Te ignorare nolui. Quod superest, ut eo, quem erga me demonstrasti, favore me prosequi pergas, id vero est, quod vehementer a Te peto. Vale, Vir doctissime, faveque
Halae d. XX. Novembr. An. 1703.
Tuo IO. FRANC. BVDDEO.
LXXIII. IDEM AD EVNDEM. Excellentissimo et Celeberrimo Viro Suo CORNELIO DIETERICO KOCHIO S. P. T. IO. FRANCISCVS BVDDEVS.
Pudore me profecto suffundit insignis Tua et plane singularis humanitas, quae tanta est,
page 384, image: s384ut maior, mea opinione, vix in quenquam cadat. Litteris enim elegantissimis et scriptis eruditissimis subinde me recreas, me, qui obdiuturnum silentium non possum non Tibi plane barbarus videri. Tandem itaque aliquando rumpenda vincula, Tibique respondendum, et quam mihi gratae tuae litterae sint, ostendendum est. In iis, quae Kalend. Decembr. anni praeteriti ad me dedisti, inter aiia dubia quaedam, circa philosophiam meam tibi oborta, proposuisti. Recte. Nihil enim mihi accidere potest iucundius. Physica firmiora et ampliora quibusdam videri, facile credo. Nec aegre feram, si quis harum rerum me peritior, rectiora me edocuerit. Docui in philosophia instrumentali, omnes propositiones connecti posse simpliciter. Nec eius rei me poenituit. Quo pacto autem hoc fiat, erudite et recte demonstravit GOTTLIEB GERHARD TITIVS, Philosophus Lipsiensis, in arte cogitandi cap. ult. p. 124. seqq. Ideae vocabulum quibusdam displicet. Scio. Sed cum non occurrat commodius, cur eo non uteremur? etiamsi Galliae suos natales deberet, cum tamen Graeciae debeat. Quod scribis, me veri indicium atque criterium, cum auctore artis cogitandi facere, ut consideremus, quae in idea contineantur, quae non contineantur, id non satis capis. Quae enim mea de criterio veritatis sententia sit, patet ex philosophiae instrumentalis Part. I. cap. III. §. XXVII. seqq. Methodus explorandi syllogismi
page 385, image: s385bonitatem a te proposita non displicet. Varia enim hoc fieri potest ratione. De mundi ortu certum quid statuere, difficile. Philosophorum decreta consideranti, [gap: Greek word(s)] non displicet. Dubito tamen, an cum Scriptura sacra haec sententia conciliari queat, quidquid etiam Wisthonus, Neutonus, Cluverius aliique dicant.
Sed ad ultimas Tuas tandem venio litteras. In iis ex me quaeris, quis auctor sit observationis de Aristotele atheo? Sed de toto hoc observationum opere ita habeto. Ego tantum septem priores tomos curavi, et illis subinde observationes quasdam adieci, quas etiam indicavi in catalogo scriptorum, a Professoribus Hallensibus editorum, heic publicato. Septimus autem Tomus cum prodiisset, indicavi bibliopolae, me Lexico historico-universali occupatum, continuare hunc laborem amplius non posse: nec sibi vacare, ut aliquid conferret, mihi significaverat celeberrimus Thomasius noster. Bibliopola tamen, lucri cupiditate illectus, alios, nescio quos, inducit, qui observationes conscriberent, ediditque non tantum tomum octavum et nonum, sed et alium eiusdem fere commatis, in lingua germanica. Cum hisce itaque Observationum tomis, qui post septimum tomum prodierunt, nihil mihi est negotii. Hinc et ignoravi hactenus, an observatio de Aristotele atheo in tomo octavo exstaret, cum per alia negotia eundem perlustrare mihi non licuisset,
page 386, image: s386multo minus, quis eius observationis auctor sit, Te edocere possum. Ad rem ipsam quod attinet, an ab atheismi suspicione plane liberari queat Aristoteles, dubito. Si haud grave fuerit, videre ea de re meam sententiam poteris in dissertat. mea de Spinozismo ante Spinozam.
Quod superest, Vir Excellentissime, cum tua me audacem fecerit humanitas, rogo, ut sequentes libros haud gravate pro me emas, et quam citissime fieri poterit, ad me mittas, pretiumque, a me sine mora tibi solvendum, exspectes:
Geo. Calixti apparatum theologicum ex editione novissima.
Calixti tractatum de sacrificio missae.
Calixti differt. de sacrificio Christi initerato.
Conringii animadversionem ad Novenam Antonianam.
Conringii animadversiones in Christoph. Haunoldi libellum concussionis fundamentorum fidei pontificiae oppositorum.
Praesertim Calixti commentationem et de sacrificio missae et de sacrificio Christi initerato, ut mihi mittas, etiam atque etiam rogo, ut et eiusdem apparatum, cum hisce libris nunc opus habeam. Vocationem Ienensem hactenus acceptavi, si Serenissimi Academiae illius Nutritores, facultatem hinc abeundi, a Serenissimo ac Potentissimo Rege nostro obtinere queant. Vides quam ego liberalis sim, et non tantum
page 387, image: s387tarditatem litterarum prolixitate, sed et summam humanitatem Tuam intempestivis precibus atque oneribus compensem. Summo viro, Hardtio plurimam meo nomine dicas saluten velim. Vale. Halae prid. Kalend. Novembr. Anno MDCCIV.
LXXIV. EPISTOLAE RECHENBERGII AD KOCHIVM. Nobilissime atque Excellentissime Vir Fautor et Amice Plur. honorande.
Abundantiae adfectus in me Tui tribuo, quod praeclarius de me, quam ego merebar, nuper litteris humanissimis sentire sustinueris. Sane mihi istam laudem non arrogem. AEstimo tamen tuam benevolentiam, et illam quavis oblata occasione demereri non intermittam. Praeserum cum Stegero, cognato meo, ut ipse praedicat valdopere, et faveas et studia eius iuves. Serves ipsi et mihi hunc affectum illibatum, rogo. Caeterum de igne, eiusque utilitate non disputavi. Forte dissertationem de aqua olim hic habita indigitas, cuius exemplum, cum ad adhuc manus unicum sit, iam mitto
page 388, image: s388[gap: Greek word(s)] pro elegantissimo programmate inaugurali de Logices abusu, quod non sine oblectatione animi perlegi. Praeclare de studiofa iuventute mereberis, si hanc rationis disciplinam a Pedantismo scholastico expurgaveris, eamque ad genuinum usum revocaveris, quod ut feliciter eveniat, ex animo precor, Tibique, Vir doctissime, de sparta hac docendi auspicato collata, simul gratulor. Menckenius noster, si libros novos ad hanc artem spectantes acceperit, lubenter eorum recensionem Tibi committere pollicetur. Venerandus socer meus Spenerus per Dei gratiam convaluit, et operi suo Socinianis opposito iam ultimam manum imposuit. Clar. Ritmeiero et venerabili Hardtio Abbati (Praposito coenobii Maraebergensis prope Helmstadium) amico olim meo plur. salutem meo nomine adpreceris rogo. Tu vero, Vir optume, annum naviter coeptum cum plurimis insecuturis ex voto transige feliciter, et vale, salveque a
Tuo
Lipsiae, raptim X. Ian. MDCCV.
omni officio D. A. RECHENBERG.
LXXV. EIVSDEM.
Quae a me mutuo Tibi fieri Io. a Lasco opuscula rogas, non habeo. itaque, etsi maxime
page 389, image: s389velim, hac in parte Tuo desiderio velificari non possum. Memini eius tractatum contra Mennonem anabaptistam vidisse, et in epistol. illustr. et clar. virorum Harlingae 1669. a Simone Abbe Gabbema editis, eiusdem aliquot epistolas legisse: et, ni fallor, in Ruarii epistolis itidem quaedam ad hunc insertae exstant. Sed illae iam mihi non sunt ad manus. Forte tamen, si eas descriptas expetas, procurare possem. Vale et salve plurimum a
Tuo
Deproperab. Lips. d. 29. lan. 1708.
omni officio et studio D. A. RECHENBERG.
LXXVI. EIVSDEM.
Non erat, cur mihi pro transmissis chartis meis gratias ageres, et tam benigne de iis sentires. Tribuo id adfectui in me abundanti, quem ut mihi serves illibatum rogo. Werlhofius, quem commendasti, me nondum compellavit; si autem me salutarit, ipsi Tui caussa nullum humanitatis officium denegabo. Codicem Boernerianum N. T. quidem vidi, sed antiquitatem eius nescio asserere, certo autem vetustum esse, characteres illius arguunt. Quod etiam Kiisterus in praefat. in N. T. Millianum testatur. Ex antiqua gente Rechenbergiorum equestri quidem familiam duco, sed ob adversa
page 390, image: s390fata, quae familiae meae contigere, nobilem dignitatem iactare omisimus. Vale, et quod facis favere perge.
Tuus
Deproper. Lips. d. 24. Maii 1716.
omni officio D. A. RECHENBERG.
LXXVII. EPISTOLA B. Rectoris Brunsvicensis, Philologi magni, GEBHARDI AD EVNDEM.
Accepi abs Te litteras una cum dissertatione quadam analytica, ad quas quod serius rescribo, nolim mihi, Vir Excellentiss. vitio vertas. Laboravi enim morbo molestissimo, qui omnem mihi scribendi meditandique iucunditatem pene abstulit, et ita pertinaciter insedit visceribus, ut adhuc publico me abstinere cogat. De arte analytica quod moliris, id et Tibi et rei publicae litterariae feliciter evenire volo. Adeo enim iacere mihi videtur utilissima ista doctrina, ut pene nomen etiam suum amiserit. Qui eam in deliciis habent, aut sub alia forma doctis obtrudunt, aut nimiis onerant difficultatibus. Quo fit, ut quod in scholis
page 391, image: s391nostris docetur, contemtu publico laboret. Evenit illi, quod in agro foecundo fieri solet, in quo prae nimia loliginis copia herbae, quae frugi sunt, enecantur. Quid non ineptiarum Ramistae, et qui eos sequuntur JCti (cur enim dissimulem, quod cogito?) invexere, qui quidem mihi semper visi sunt ita miscuisse omnia, ut corpore amisso umbrae Topicae remanserint. Sed quid ego haec ad Te, Vir Excell. quem scio id agere, ut publico consulatur? DEVS approbet, quod agis, acturusque es, faciatque, ut recte vertat Tibi reique litterariae. Vale.
Excell. Nominis Tui
Brunsvigae 1709. 27. Ian.
cult. perpet. I. H. GEBHARDI.
LXXVIII. EPISTOLA OLEARII AD EVNDEM.
Gratum est, quod qualibuscunque curis meis aliquod pretium statuere tibi placeat, neque ego sine voluptate eruditam commentationem tuam de historia Metaphysices perlegi. Cui qualecunque paratum [gap: Greek word(s)] serena fronte accipies, [gap: Greek word(s)] compensari [gap: Greek word(s)] non dedignatus. Operam meam vel Platoni vel
page 392, image: s392alii profanorum scriptorum quo minus inposterum addicam, mutata vitae ratio omnino prohibet; satis enim istis datum crepundiis. Scriptura sibi posthaec vindicabit, quidquid est in me sacultatis. In eo iam sum, ut observationes selectas ad Matthaeum absolvam, quas similes in Iohannem sequentur, et in epistolam ad Romanos commentarius. Praelo fere parata habeo PROCOPII GAZAEI anecdota in octateuchum et Canticum Canticorum, quibus CHORICII [gap: Greek word(s)] , a Photio memoratum, sed hucusque ineditum, in eum Sophistam Christianum praemittam. Neque spes deest, eiusdem Procopii commentarios in XII. Prophetas minores reliquis accessuros. Sunt et alia quaedam, quae parturio; sed quid eorum commemoratione aures tuas obtundam? iam tum forte istorum pertaesi: quae eo tantum animo scripsi, ut mei in Te obsequii haberes argumentum. Tu bene vale, mihique favere perge
Lips. d. IX. Decembr. 1709.
celeberr. nomini Tuo addictissimo GOTTFR. OLEARIO.
LXXIX. EPISTOLA PHIL. MVLLERI AD EVNDEM. P. P.
Vt honorifica Tui mentio in scriptis, sic consanguinei huiatis contestatio fiduciam adeundi
page 393, image: s393firmavit consortem doctrinae et curae, quae cordatum ecclesiae concussae assertorem sistit. Corresponsu Doctorum Iuliae inclytae et amicitia gavisus, iam decessu fatali eorum, ac superstitum neglectu deseror. Placeat quaeso supplere vices, ac me senem in communi caussa et periculo refovere. Edideram, conscientiae impulsu, et superiorum consensu anno seculi quinto Concordiae nostrae librum, primae Lipsicae anni 1580. typo congruum, cum additionibus Lectori commodis; obtuleram proceribus academicis, ut concors inter Evangelicos sensus, maiorum exemplum, et desiderium concordiae salutaris dictabat. Humaniter acceptum opus sperabam protectum iri adversus obtrectatorem Lipsicum, cuius probris maledicis diffamabar, Dresdense Protosynedrium tuebatur me, et interdictis pluribus maiedicum diaboli organum coercitum ibat. Censuram reverenter expetitam exceperat in sese Facultas Theologica, monente instantem precibus venerando maxime Domino Abbate D. Schmidio, sacro Electorali Consistorio per litteras me ad eosdem ablegante. Tot tamen annis obmutuisse viros, ad votum tam probabile ingemiscens, tandem per Excellent. Dn. Leibnizium advertor, id curae maxime Rever. Dn D. Wideburgium in sese recepisse. Ideo scripto eundem veneratus una exhibui defensionem, unde citra morae taedia conspicaretur facti speciem, et decerneret. Necdum tamen hilum prodit, unde pateat iudicii
page 394, image: s394lati indicium, ceu par erat, sine dolo informationem expetenti. Tuam igitur, plurimum reverende Domine, humanitatem prenso, ut digneris intercedere pro me. et propriae quam foveris, sententiae me conscium facere. Praestolatur laudatus Serenissimo Dn. Leibnizius idem; certe in hoc consessionis statu, cum fides agitur. Dn. Abbas Schmidius cum Dn. D. Fabrico lenae Doctores creati, et solenni iure-iurando in id auctorati sint, opus anno 1580. Theologi Helmstadici, superiores rerum dominos secuti subscripserint: ego, memor contentionum, quae dicebantur Calixtinarum, anxie exoptarim integram animorum et dictorum harmoniam. In id oravi utrumque Dn. Abbatem, Theologos Iuliae (ad Salanae statum conformatae, ceu nostis) ut concordandi duces praedicarentur, hactenus heu incassum: eopse metu adversi sensus absterriti, Iuvenes locum devitant. Cum etiam dirae contentiones scriptis publicis nostrorum qui dicuntur, evertant ecclesiam, imploravi Principes, ut per Deputatos, examinatis caussarum meritis, redintegrarentur discordes; nec enim Interdicta persanant, sed exacerbant vulnera; sicut Luthero plus profuisse constat. Pruriens curiositas rapit homines scindendo et in partes eundo. Contumax ad recta tutave genius lapsus agnoscere nescit; donec prostitutio publica [gap: Greek word(s)] persuadet. Nec dubito, Potentissimum Dominum Principem, Electorem, si serio imploretur, non defore
page 395, image: s395curae sospita Ecclesiae prociduae, ac cum nostrae Ecclesiae Protectoribus in id prosperaturum. Vestramet res agitur, paries iam proximus ardet, Gratia Servatoris animet singulos, ut [gap: Greek word(s)] malint beari, ut Idem promittit, quam vervecis AEsopici serum incuriae exemplum fieri. Iam, Vir amplissime, bene vale, vigesce et effloresce in dies salubri pharmacorum paratu. Tuarum virtutum
Ienae die 13. Ian. A. 1713. quo feliciter annato perennato ennato divinitus.
perpetuus cultor
PHIL. MuLLERVS.
P. S.
Cum nobiliss. Dn. KRESS JCtus, Collega iam Vester, fidem mihi dederit, boni caustae nostrae, disputaturum sese de fide instrumentorum in caussa pia, quaeso excitetur, a me observanter salutatus, ut stet promissis, non poenitebit.
LXXX. EPIST. AD EVND. PAGENSTECHERI Vir Excellent. atque Celeberrime, Fautor omnino honorande.
Tuam autem ego humanitatem omnino exo sculor, Vir Praestantissime. Et Groningae
page 396, image: s396honore me visendi me impertiisti quondam, et cum maxime honore amicissimae et officiosissimae salutationis opera Dn. Myri nostri vicaria non unis litteris me beas. Accepto amicitiam, eiusque foedus Tecum ico, si vis, perpetuum. Et ut videas, nihil non te apud me valere, ecce epigramma, quod abs me depostulas, Excell. Homborgii, quem vicissim amantissimis verbis ut a me salutes, rogo, honoribus dicatum. Si placet, potest typis vulgari. Sin minus, gratum mihi tamen erit, vel hoc officio voluisse me testari, quam sim
Excell. Tuae
Groningae a. d. Non. Februar. CICICCCXIII.
enixissimus cultor
A. A. PAGENSTECHER,
IN EFFIGIEM Excellentissmi, Consultissimi Celeberrimique Viri
DOMINI
ANDR. HOMBORGII
IC. et Antecessoris famigeratissimi, Iudicii aulici Wolffenbuttelani Assessoris praestantissimi.
page 397, image: s397
Inclutus illustri micat heic HOMBORGIVS aere.
Fallimur. In scriptis plus micat ille suis.
A. A. PAGENSTECHER, JC. Antecessor cummaxime Groninganus.
LXXXI. EPISTOLA IVST. CHRISTOPH. BOEHMERI AD B. KOCHIVM. Magnifica Prorector, Vir Maxime Reverende atque Excellentissime.
Quaesivisti ex me litteris Tuis ultimis, ipsa hebdomade sancta, recolendae Christi patientis memoriae singulariter dicata, in coenobio Luccensi mihi redditis, num, sicut de Professoribus medicinae, artisque salutaris Helmstadiensibus, qui diem suum obierunt, brevi, tenuique commentatione, publicae luci, ad rogatum amicorum, a me quondam exposita, egi; de philosophis quoque egerim, fato suo functis. Ita est: et qui potuissem silentio
page 398, image: s398transmittere eos, qui litterarum, ac sapientiae studia, fulcra illa omnis solidae eruditionis, ac firmamenta, in Academia Iulia olim sunt professi, quum per integros viginti quinque annos tam praestabilis collegii pars quantulacunque fuerim. Septem prolusionibus, hucusque ineditis, sub auspicia publicarum recitationum, ut mos meus aliquamdiu fuit, habitis, de spectabili hac sapietum cohorte, utcumque potui, ex cathedra academica dixi. Primum quidem de eloquentiae, et bene dicendi, scribendique studiorum; deinde de politices; praeterea de doctrinae moralis professoribus disserui. Tum de iis, qui historias, et poesin; qui Graecas, et eruditi orientis litteras; qui mathesin, et naturalem philosophiam; qui sapientiam primam, artemque rationalem Helmstadii docuerunt, ad meliores dudum, beatasque in coelo sedes recepti. Sequutus sum ordinem, quem occasio, ac tempus tulit, salva cuiusque disciplinae dignitate, ac honore. Num una alteri, et qua in re, antecellat; quae inter reliquas familiam ducat, decernere non ausim, hancque ego litem non faciam meam. Tenuia haec, et, absque operoso sermonis cultu, in coetu iuvenum, honestissima studia aemulantium, recitata, typis exscribi possent, si vitae academicae iucunditate, otioque adhuc fruerer litterario. Nunc occupationibus longe aliis, caelesti dispositu, intento, parum temporis superest, ut poliendis iis, secundisque
page 399, image: s399curis emendandis, ac augendis vacare possim. Nec tanti illa sunt, ut mereantur in publicum edi. Eruditus orbis, sua ceu mole, laborat multitudine scriptorum, qui de re litteraria, ac vita doctorum hominum. egerunt, ut qualibuscunque orationibus istis carere facile possit. Quam felices sunt, ac beati, qui in academiis aetatem degunt! his enim, post funera, non deest laudater, ultimus gloriae cumulus, qui illorum merita, litterarum beneficio, ad venturae aetatis memoriam transmittat: dum tot alii, toga, ac bello illustres viri, lumina aularum, vitaeque civilis, absque publico suarum, maximarumque virtutum praeconio moriuntur, posteritati deinceps vix de nomine cogniti. Quae inter praestantis viros eruditionis, Wolfium ac Buddeum contentiones agitentur, ignoro; nec vidi hucusque theologi huius Ienensis institutiones, sanctae fidei nostrae dogmata illustrantes, in quibus illum de theologis, ac philosophis Helmstadiensibus acerbius iudicasse scribis. Adfini Tuo, mathematicas artes in academia Salana cum laude explananti, haec magis perspecta erunt, atque explorata. Nam collega hoc suo familiarius utitur, et, divisa cum eodem, tribusque aliis opera, in templo academico conciones sacras habet, ductum eius sine dubio sequuturus. Existimavi, librum hunc a Te, Prorector Magnifice, magni fieri. quum enim doctrinam fidei, ac morum explicandam nuper susciperes, ut legi in catalogo semestrium
page 400, image: s400laborum, promisisti, Te Tuis meditamentis institutiones has theologicas iuncturum esse. Quum easdem numquam viderim, scire nequeo, quid iniquius auctor, cetera doctus, de priscis Iuliae luminibus scripserit. Gloria academiae patriae integra, et illibata perdurabit: atque ut floreat saeculis innumerabilibus, meique, si id addi fas est, memoriam servet, precor. Valde gratae mihi fuerunt, quas transmisisti, disquisitiones septem novae, quinquemestres illi fructus sacri muneris Tui; atque ut, quae inposterum publicabis, ingenii monumenta mecum communicare ne graveris, oro, quaesoque. Ita Te Deus sospitet, faxitque, ut magistratu, quem tertium geris, feliciter, et ex animi sententia defungaris. Hanoverae die XV. Aprilis, CIC IC CCXXIV. Magnificentiae Tuae
cultor addictissimus
CHRISTOPHORVS
Abbas Luccensis.
LXXXII. EPISTOLAE AD IO. GEORG. ECCARDVM, Historiographum Guelphicum. Vir Celleberrime, Fautor honoratissime,
Egregii iuvenes, filii illustrissimi Comitis Gianninii, Legati Mutinensis, ad vos recta
page 401, image: s401proficiscuntur, quemadmodum illis constitutum suisse, iam dudum significavi. Fecere illi non mediocres in iure civili et canonico progressus, variaque etiam doctrina sunt imbuti. Sed historiam pragmaticam et iura publica (in quibus equidem nont sunt plane hospites) maiore studio adiicere consultum putant, sperantque Helmestadiensem disciplinam in eam rem sibi profuturam. Illustrissimus Comes, eorum parens, Tuae doctrinae, curae ac benevolentiae, a me laudatae, plurimum confidit, ut valetudini eorum, studiis, exercitiis quam optime consulatur. Domo Tua ac domestica mensa, si res ita feret, commode ac decenter utentur: neque dubito, quin Tua etiam institutione, aut Te impedito vel absente, ex consilio Tuo aliorum eruditissimorum virorum opera utilissima frui possint. Fortassis etiam e re erit, ut apud Wagnerum nostrum Matheseos practicae elegantioris elementa quaedam caeteris suis studiis adiungant, Denique confido, daturum Te operam, quantum in Te est, ne illos, itineris tam longinqui poeniteat. Interea vale et me ama. Dabam Viennae Austriae 12. Aprilis 1713.
deditissimus
GODEFRIDVS GVILIELMVS LEIBNITIVS.
Helmstadium.
page 402, image: s402
LXXXIII. EPISTOLA TILGNERI, qui sibi ipsi postea manus violentas intulisse fertur, AD EVNDEM. Vir Excellentissime Fautor Amplissime.
Dum nuperas nostras per Foersterorum bibliopolarum manus rite ad Te delatas confido, iteratis his, etsi deproperatis atque brevissimis, Te appellare iubent Clar. Christ. Ungeri litterae. Hic nimirum civis noster, Pastor in Silesia, paganus quidem, sed qui, etsi optime et saepissime potuit, maior esse noluit, Vir est, quem praeter doctrinam, ita me Superi! maxime profundam, Bibliotheca etiam insignis, et amplissimum, per multas Europae partes, commercium litterarium, omnibus bonis eruditisque viris commendatissimum reddit, cum inprimis promovendis, augendis, exornandis aliorum laboribus, ob summam promptitudinem et indefessam industriam quasi natus videatur. Hic inquam optimus vir (cuius, etsi largis praeconiis, nihil a me per amicitiam datum est) in illis ultimis suis haec ad me scribit:
page 403, image: s403
Gratissima fuerunt, quae de lucubrationibus Clar. Eccardi mihi memorasti, cuius viri celeberrimi favorem ex animo Tibi gratulor. Utinam mihi quoque pateret aditus ad ipsum. Sine dubio multa conferre posset ad opus meum augendum et ornandum cum e scriniis propriis, tum e Bibliotheca publica Helmstad. atque Hardtiana. Ipse quoque ad omnia humanissimi viri officia atque servitia paratissimus forem etc.
His itaque ingenuis viri Tibi deditissimi precibus, quid Tuo nomine rescribendum habeam, proxime, quaeso, nuncia; nostra, si quo loco habes, vota non possunt non a partibus ipsius stare. Operis, cuius meminit, ratio exponitur in der 18. Oeffnung des Histor. Bilder-Saals p. 394. Eius quoque in eodem diario benignae communicationi acceptum ferimus indicem librorum Dyrenfurt: et alia multa. Tempus et charta clausulam imponunt. Ergo vale et fave Tibi deditissimo studiosissimo
D. Lipsiae 1713. 27. Apr. raptim.
GOD. TILGNERO.
Helmstadium.
LXXXIV. EPISTOLA Celeb. SCHMINCKII AD EVNDEM.
page 404, image: s404
Viro Amplissimo atque Clarissimo I. GEO. ECCARDO Histor. Professori et Acad. Reg. Scient. Socio Celeberrimo. S D. P. IOH. HERMANNVS SCHMINCKIVS.Benevolentiae Tuae mihi nuper Hannoverae exhibitae immemorem me suspicaberis, quod tanto temporis intervallo nihil litterarum ad Te dederim fidemque meam Tibi datam exsolverim. Verum me ab hoc crimine alienum longe censebis, spero, si caussam aequo diuturnioris silentii audire velis. Diu exspectavi litteras Cl. Burmanni, ut certi quicquam de MSS. Claubergianis Tibi perscribere possim, quae cum vix ante XIV. Kal. Ian. mihi redditae sint, nolui Te ante earum adventum litteris exspectatione Tua nihil dignum proferentibus interpellare. Velim igitur nunc scias, me Cl. Burmannum precibus ad partes Tuas induxisse, qui [gap: Greek word(s)] Claubergiana omnia Tibi offert, ea tamen lege, ut acutissime huius Philosophi inventis, si quae sint, meritus exhibeatur honor. Quod variantes lectiones Gelli et Valerii M. ex MSS. excerptas ipsi per me obtuleris, per me obtuleris, per me iterum Tibi maximas agit gratias, et maximo opere Te rogat, ut in celeberrima Guelpherbytana Bibliotheca per amicum inquiras
page 405, image: s405in Codd. vel MSS. vel manu virorum doctorum emendatos Valerii Flacci, quem Poetam novis commentariis illustrare secum constituit: si eiusmodi condices ibi asserventur, iubeas quaeso, in gratiam huius nobilissimi Poetae, MSta illa vel emendationes cum editione, quae ad manus erit, comparari, et quae inde nata, vel ad me Marburgum, vel Traiectum mit tas rogo.
Commodissima occasio Claubergiana ad Te perferendi mihi videtur, si hoc negotium studioso cuidam vestrati ad Belgas excurrenti committas: talis enim si litteris Tuis et variis MSS. lectionibus sibi apud Cl. Burmannum fidem fecerit, facili negotio Helmstadium ea curare poterit; si vero commodiorem noveris viam, Tui arbitrii res esto. Nuper amicus quidam, qui in Belgio Silii Italici molitur editionem, me litteris rogavit, ut per amicum expiscarer, an forte in armario Seren. Ducis Guelpherbytani lateat codex MS. vel manu erudita notatus huius Poetae: si quid exstet, quod ad adornandam hanc [gap: Greek word(s)] faciat, per omnia nostra sacra Te rogo, ut Tua opera et consilio laudabile hoc conamen adiuves: sumtus, quos in, hanc rem feceris, et grato et lubenti animo quam proxime perscribam. Catalogus MSS. Gudii, quae ut inaudio, in bibliotheca, illa celeberrima asservantur, testatur p. 512. §. 23. Gudium habuisse Silium Italicum multis in locis manu viri docti collatum et emendatum; cuius
page 406, image: s406excerpta si mecum in gratiam huius editionis communicare velis, et me et amicum meum ad quaevis officia habebis paratissimum, prompussimum. Multa sunt futura negotia, quae curae Tuae committo, et facile temerarii notam hoc facto incurrere possem: sed fretus singulari Tua benevolentia et mira humanitate ac suavitate, ausus sum id Musarum quasi nomine a Te efflagitare; qua in re si peccaverim, me totum Tibi permitto. In colligendo vocabulario Hassiaco adhuc, quantum per negotia maxima licet, occupatus sum, et per amicos undique vocabula antiqua collegi, quorum catalogum proxime mittam. Ne tamen in re Tua nihil effecisse videar, his litteris variantes lectiones Pauli Warnefridi adiungere volui, quas eo, quo mittuntur, animo excipias rogo atque oro. Incidi nuper in vocabularium Latino-Germanicum MSS. Sec. XIV. in Bibliotheca nostra, quod quam primum otium nactus fuero, evolvam, an forte quicquam inde peti possit, quod ad illustrandum argumentum Tuum faciat. Nuper Illustris Leibnitius litteris suis suavissimis mihi testatus est, se non plane alienum a communicatione MSS. Martini Poloni, aliorumque scriptorum ad hanc collectionem inservientium, quem animum et favorem ut Tua deprecatione mihi conserves, ea, qua decet, observantia rogo. Nova litteraria ex his oris Tibi perscribere nequeo: in nostra enim academia pauci sunt, qui sua opera rem litterariam exornare
page 407, image: s407studeant, cum nummis potius, quam famae suae et bono publico consulere in animo habeant. Unus tamen est I. C Hombergius V. C. qui linguae graecae peritissimus, Novellarum novam versionem et illustrationem adornat. In vicina Academia Giesena Cl. Weberus elegantem scripsit dissertationem de societate leonina, 15. constantem plagulis, quod argumentum ex MS. in quo huius factionis res gestae describuntur optime, quantum ego quidem video, illustravit. Instat typographus Traiectinus, ut Eginhartum auctiorem sibi ad recudendum mittam, cuius precibus refragari non possum. Si igitur quicquam observaveris, ut nuper narrabas, rogo Te, Vir Celeberr. ut mecum data prima occasione communices, quae editioni secundae debito clarissimo Nomini Tuo honore exhibito inseram: si forte et nonnulla minus recte a me dicta scriptave notaveris in notis meis, quaeso me moneas, ut hac occasione mutare et inducere possim. Vale auspicia huius novi anni, quod felix ac faustum Tibi esse iubeo, et fave celeberrimi Nominis Tui cultori indefesso.
Si quae adsint de Codd. praefatis, rogo, ut excerpta eorum, quamprimum commodo Tuo fieri poterit, ad me mittas, praesertim quae ad Silium faciunt, cuius editio ad prelum parata hanc collationem exspectat. Illustriss. Dn. Leibnitio meo nomine quaeso gratulare de auspiciis novi anni, et me quam maxime poterissummo huic litterarum patrono commenda
page 408, image: s408Dab. Marburgi Cattorum IV. Non. Ianuar. An. CIC IC CCXIII.
LXXXV. Schreiben des Abts MOLANI an Ihro Hochfürstl. Durchl, den Herzog ANTHON VLRICH Regierenden Hertzog zu Braunschw. Luneburg.
Ich habe gestern von iemand dieses Hofes, welcher die Wienerische Intriguen gar wohl zu wissen vermeinete, ganz zufallig erfahren, dass Ew. Hochfürstl. Durch. wegen der Catholischen Kirche in Braunschweig wo nicht schon neue Anfechtung haben, sie iedoch durch Anstiftung der lesuiten gewiss haben durften. Was Ew. Durchl. vor equitable Sentiments ehmahls davon gehabt, ist mir bekant, und will also nicht zweifeln, es werde diese löbliche Vorsatz unter Dero Symbolo: Constanter, nicht nur begriffen seyn sondern auch darunter begriffen verbleiben. Dieweil aber Ew. Durchl. zu meiner Wenigkeit ein so gut Vertrauen gehabt, dass sie in Vorigen an Ihro Churfürstl. Durchl. meiner Gnädigsten Frauen ie zuweilen mich dero Lutherischen Beicht-Vater zu nennen pflegen, die Wienerische Praetension
page 409, image: s409
auch in Concil. di Trente (soll vermuthlich Trident heissen) nicht vorkommen, consequenter unter die Catholischen Glaubens-Articul nicht gehoren; Und ich also ohne die. Religion zu choquiren dreiste davon reden darf, so habe davor gehalten, ich sey schuldig bey diesem Incident Ew. Durchl. der Reversalien, so sie den Wolfenbüttelschen Land-Ständen guthwillig ausgestellt, in Unterthänigkeit zu erinnern und wohlmeinentlich zu ermahnen, dass sie mit wiederrufung Dero gnädigsten Versprechens Ihr Christliches Gewissen ia nicht beschweren mogen. Ich trage fur die Seele Ew. Durchl. Eben die Sorge als vor meine eigene, und halte dafür, es wurde dergleichen Versuchungen mir zur Stunde gerechnet werden, wenn Ew. Durchl. Ich mit geistlichen Rath und christlichen Ermahnungen zu assistiren ermangeln solte. Pacta esse servanda ist nicht nur Göttlich, sondern auch natürlichen Rechtens. Ich schliesse mit dem Befehl Gottes, Sage es ihnen, so hastu deine Seele gerettet. Etc.
page 410, image: s410
LXXXVI. EPISTOLAE THEODORI HASAEI, Theol. Doct. et Profess. Bremensis AD IO. CHRISTOPH HARENBERGIVM, Scholae Ganderh. Rectorem, iam General. Scholarum Inspectorem.
Litteras tuas una cum adiectis dissertationibus accepi salvas, gratumque mihi fuit, quod et meos conatus iuvare, et Bibliothecam, quam olim quidem, iuxta cum Cl. Lampio, ab aliquot autem annis solus adornare incepi, doctissimis lucubrationibus tuis augere ac ornare voluisti. Inseram eas, quamprimum illud commode fieri poterit, atque una earum vel altera in fasciculo XXXIV. In quo componendo nunc versor, apparebit. Idque semel dictum esto de omnibus, quae transmiseris, tametsi non ad singulas litteras tuas respondero, ob innumeras, quibus distringor, occupationes. Doctissimi Lakemacheri dissertationem quoque recudi faciam, quod illi cum officiorum meorum amicissima oblatione aestimationisque significatione indicabis. Non tamen pro humanitate tua aegre feres, quod schediasma tuum de vocibus [gap: Greek word(s)] etc. nunc quidem reliquis
page 411, image: s411addi nequeat. Neque enim solum fateor, nondum mihi rationes tuas tanti esse videri ponderis, ut me de vulgari interpretatione deiiciant, sed et mihi id dandum esse operae, ut aliis malevolis calumniandi et cavillandi omnem occasionem praescindam, qua es prudentia et aequitate, facile iudicabis. Vale, vir praestantissime, et de re litteraria praesertim sacra bene mereri perge, me autem in tuorum censu habere persevera. Scripsi raptim, ut vides, Bremae Caucorum ad d. 8. Oct. Anno CICICCCXXII. Item mihi gratum feceris, si inposterum dissertationibus tuis praefixeris rerum in iis contentarum [gap: Greek word(s)] , pro more in Bibliotheca consueto, Inclusas tibi commendo.
LXXXVII.
Omnia, quae te ad me misisse scribebas nuper, recte mihi tradita fuerunt. Neque dubitavi, quin id tibi innotuerit, cum eorum iam maxima pars publice typis impressa exstet. Quatuor tamen eorum capita in fasciculo XXXIX. Qui nunc preli carceres mordet, apparebunt. Ego vero tibi multas magnasque, ut debeo, ago grates, quod pulcerrimi ingenii tui doctissimis foetubus Bibliothecam meam ornare voluisti, neque dubito, quin quantum est hominum politiorum, se tibi pro iis maximopere devinctos esse sint professuri. Meditatio
page 412, image: s412illa de vento urente ad Psalm XII. perplacuit mihi, occasionemque suppeditavit ulterius de eo meditandi, et complura S. Scripturae loca illustrandi. Cum in loco obscuriori positus, ubi haud nimis vilis bonorum auctorum annona est, tam pulcris meditationibus orbem litterarum auges, quid non de te exspectabimus, tibi in amplius eductus theatrum, quod propediem futurum spero, nobilissimae mentis tuae opes explicare latius, et in apricum producere licebit. Cum priores litterae tuae mihi reddebantur, ego eopse die infortunato quodam casu, quo crus meum diffractum est, lecto tamquam trabuli clavo affixus haerere inceperam, sed nunc iuvante DEO cum meliori valetudine in gratiam redire incepi. Interea temporis labores meos auctos esse, ex hoc programmate cognosces. Si tibi bibliothecae meae non est exemplum, videbo, num imposterum fasciculorum edendorum copia per me fieri possit. Indignum enim profecto foret, ut tu libro careas, cui per te tam insigne incrementum pariter ac ornamentum accedit. Ut diu valeas ex animi sententia, meque amare pergas, omnibus modis desidero. Scripsi [gap: Greek word(s)] ad d. XXII. Aug. 1723. Bremae.
LXXXVIII.
Postremas meas litteras quin acceperis non dubito. Hac occasione tibi dono mitto
page 413, image: s413fasciculos quinque recens editos, qui tuae rarissimae eruditionius copiis illustrati sunt potissimum. Minus iniquum enim mihi videtur, te iis carere, quibus tu praecipuum ornamentum adiecisti. Ut autem porro pergas auxiliatrices mihi praebere manus, aliosque etiam ad eandem rem cohorteris, a te maximopere rogo. Meae nunc res satis optato loco sunt. Pedes nunc faciunt rursus officium suum. Et quamquam laboribus gravissimis, innumerisque obruar, defungor tamen iis animo laeto, quod plaudenti fruor auditorum corona. Plura alias. Vale, Vir litteratissime, atque amicissime, atque persuade tibi, qui te magis colat, in terris vivere neminem. Scripsi ad d. VI. Kal. Febr. Anno CICICCCXXIII.
LXXXIX.
Valde me invito factum est, clarissime Vir, quod Bibliotheca, quam adornare soleo, ab aliquo inde tempore lento gradu processerit. At non factum est mea culpa, sed Biblioposae. Nunc tamen novus fasciculus a prelo liberatus est, in quo vides, me praecipuam tuorum doctissimorum scriptorum rationem habuisse. Illorum editio mihi prae aliis imposterum curae ac cordi erit, spero enim melius Bibliopolam rebus suis consulturum. Adieci aliquot dissertationes,
page 414, image: s414quae, ut soles, animo mei amante leges. Sequetur propediem exercitatio de monumento Paneadensi, quod feliciter e ruderibus suis a me excitatum iri spero, Si tibi adhuc desunt fasciculi tomi septimi, eorum ut copia tibi fiat, curabo. Cum clar. Moshemio, cum ille nupera aestate nobis aderat, tui causa locutus sum serio, rogavique eum enixe, ne operam suam in te iuvando ac promovendo desiderari patiatur. Atque hoc se facturum promisit. Mihi sane mihil unquam accidet laetius, quam si quidquam tui causa liceat facere, quod tibi non iniucundum foret. Vale, Vir cultissime atque amicissime, amoremque quo me complecti incepitsti, conserva mihi intemeratum. Scripsi raptim ad d. VIII. Kal. Februar. Anno CICICCCXXV. Bremae.
XC.
Mitto heic tibi duas priores partes Musei historico-theolog. Philologici, quod succedere iussi Bibliothecae, id quod F. F. Fortunatumque, et reipublicae litterariae et sacrae iubeat esse immortale Numen. Vides, me id egisse, ut tuis lucubrationibus doctissimis operi conciliarem decus. Idque agam porro solerter. Quartam partem ornabo tua de Judaeis magis dissertatione. Multum tibi debeo ob
page 415, image: s415transmissa ingenii tui pulcherrimi monumenta, quae Thesauro dissert. Amstaelodamensi inserenda erunt. Opus illud paene fuisset sufflaminatum ob inopinam mortem Bibliopolae Amstaelodamensis. Sed nunc tamen vidua eius opus denuo aggressa est. Iam pridem fuisset profligatum, si non meus in opere hoc socius et [gap: Greek word(s)] , Collega Ikenius nimis longas moras nexuisset. Nunc tamen sine mora aggrediemur rem. Est tamen, quod te moneam, litteratissime virorum, Se. cum hoc, quod molior, opus fit biblicum, et potissimum singularia loca Scripturae spectet, an huc tam commode Geographiam sacram illustrantia referri debeant, ambigo praecipue, cum mihi constitutum sit singulari volumine tales dissertationes simul edere, cui tum tua meditamenta interseri possent commodissime. Sed et aliud quid est, quod te volo. Anne magis consules rebus tuis et eruditorum votis, ut singulari volumine separatim edas Geographiam Sacram et eum in finem adhuc scripta tua legas, examines, limaque perpolias. Tum omnem tibi operam meam spondeo in conquirendo aliquo bibliopola, operis qui sumtus ferat. Quodsi et idem iudicas de Aegypto Sacra, illamque dissertationem in formam singularis opusculi posses redigere, pariter operam tibi offero, et, si volueris, praefatione
page 416, image: s416instruam. Valde enim vellem, ne tua pereant, vastae et rarae eruditionis documenta. Si quod porro habeas, quae loco missorum remittantur, vel Museo vel Thesauro illi inseranda, vellem quantocyus et vel ipsis his nundinis mitti. Responsionem tuam enixius exspecto. Vale, Vir optime et eruditissime, et qui me te plus amet, colatque in terris, crede existestere neminem. Bremae ad d. VI. Aug. 1728.
image: s417
[gap: Indices; Errata]