CAMENA Early Modern Latin Texts

DAN. GEORGII MORHOFII DE RATIONE CONSCRIBENDARVM EPISTOLARVM LIBELLVS, QVO DE ARTIS EPISTOLICAE SCRIPTORIBVS, TAM VETERIBVS QVAM RECENTIORIBVS IVDICIA FERVNTVR, ET DE EPISTOLARVM VSV CHARACTERE, NVMERO, PERIODIS, LOCIS COMMVNIBVS, IMITATIONE ET CVRA TITVLORVM AGITVR, EPISTOLARVMQVE VARII GENERIS EXEMPLA CONTINENTVR. RECENSVIT, EMENDAVIT, NOVISQVE ACCESSIONIBVS, ADNOTAMENTIS, ET EXEMPLORVM LIBRO TERTIO, DVPLICIQVE AVCTORVM ET RERVM INDICE LOCVPLETISSIMO ADAVXIT IO. BVRCHARDVS MAIVS. LVBECAE, APVD PETRVM BÖCKMANNVM ANNO CIC IC CCXVI.

OMNIBVS ET SINGVLIS PER GERMANIAM SCHOLARVM ATQVE GYMNASIORVM CVRATIONIBVS; MAGISTRIS ET MODERATORIBVS, VIRIS DE RE LITERARIA, AC INPRIMIS DE LATINAE LINGVAE ELEGANTIA AC INTEGRATITATE TAM INSTAVRANDA QVAM CONSERVANDA PRAECLARE MERITIS AC MERENTIBVS, LIBELLVM HVNC, VSVI STVDIOSAE IVVENTVTIS DESTINATVM AC DECLARANDAM AMORIS ET OFFICII SVI TESTIFICATIONEM, CVM VOTO OMNIS FELICITASTIS, EO, QVO PAR EST, CVLTV AC HVMANITATE OFFERT ET DEDICAT IO. BVRCHARDVS MAIVS ELOQVENT. ET HISTOR. PROF. PVBL. PErsaepe mihi cogitanti inficetum atque corruptum, quo

plerique vel eorum, qui doctos perhiberi se volunt, hodie vtuntur, dicendi genus, a superiorum temporum barbarie non plane alienum, multae ac variae illius rei occurrunt caussae. Primum enim parentes, qui rem tantam negligenter saepius agunt, aut praecipiti festinatione liberorum progressus impediunt, aut parum idoneos ac peritos iis praeficiunt latinitatis doctores. Deinde in eo etiam non raro peccant, cum ad vota properando, filios necdum pueritiam egressos altioribus imbui scientiis volunt. Vnde fit, vt illi, solido necessarioque literarum fundamento destituti, et ad academias velut in ignotum orbem delati, cum se nihil profecisse aut proficere posse sentiunt, in doctores, quorum linguam non intelligunt, omnem culpam coniiciant, obscuros illos vocitando ac salebrosos,

ex parte etiam dictitantes, non multum de studiis humanioribus laborandum esse, cum illa parum aut nihil faciant ad quaerendum victum et necessarios vitae paratus. Hinc ergo plurimi, spe quaestus et dispendiosi compendii caussa, immo animorum mollitie ducti, vel ad sacerdotia, vel aliud quoddam vitae genus quaestuosum se conferunt, vnde et plus emolumenti sperandum sit, et minus molestiae sufferendum. Scilicet hi nostrorum adolescentum sunt mores, festinare ad metam, discere ineptias ac dediscenda, meliores literas negligere, et ea, in quibus cardo studiorum vertitur, praevana quadam nescio cuius gloriolae cupiditate penitus despicari. Quid? quod ipsi doctores academici non plane culpa hic vacant: siquidem inter eos non pauci hodie

inueniuntur, qui quidem elegantiorum literarum expertes, easdem a dignitate sapientis alienas existimant, carumque cultum aliis, maiorine dicam leuitate an audacia? dissuadere conantur. Quo pulchrius autem hi suam velent tegantque ignorantiam; nucleum se non corticem curare clamant; solam nempe rerum scientiam sectantes, non vanam verborum superstitionem. Quasi vero ex bonis auctoribus, e quibus latinae linguae proprietas, nitor et elegantia pendent, nil nisi verba inania et lenocinia sermonis, et non vna cum optimo et praestantissimo dicendi genere pulcherrimarum quoque et grauissimarum rerum cognitionem discere et haurire liceat. Nisi forte Tullium, Liuium, Caesarem, Nepotem, Virgilium, Horatiam reliquosque eius

notae scriptores tantummodo linguae peritos, ceteroquin ineptos homines ac otiosos verborum captatores, ac non potius omnis sapientiae magistros, et in grauissimis maximisque reipublicae negotiis muneribusque summa cum laude versatos fuisse arbitremur. Quamuis autem istiusmodi sermones ita comparati sint, vt apud aequos prudentesque literarum aestimatores nihil proficiant; id tamen apud homines iuuenes ac imperitos rerum saepenumero valent, vt et ipsimet speciosum hoc inscitiae atque mertiae suae praetexant nomen, inque pristino literarum humaniorum neglectu atque contemtu pertinaciter persistant. Quo quid rei literariae perniciosius aut funestum magis accidere possit, non intelligo: nam vt multa alia taceam, illud hinc euenire videmus, vt paucos

admodum reperire liceat, qui cum aliquo insigni fructu scholis et puerorum institutioni praefici queant. Et sane supremi magistratus praecipuum munus esse debebat, vt scholarum, in quibus, veluti seminariis, educandae plantae et arbusculi in vsum ecclesiae reique publicae erant, inprimis maximeque solicitam haberet curam, iisque spectatae fidei et doctrinae praeponeret magistros ac moderatores. Etenim vt a cultura agri et consitione prouentus annui cummaxime pendent: ita felicitas reipublicae ab educatione iuuentutis et institutione praecipue exspectanda est: quam nemo, qui publicis commodis ex animo studet, in postremis numerandam curis iudicabit. Ex historiarum quippe monumentis satis constat, res publicas illas diutissime semper floruisse, quae

literarum rationem habuere diligentem, et in quibus liberalium artium atque linguarum studia floruerunt: contra vero, quae contemtim illa habuere, aut nefarie exterminarunt, res suas parum feliciter administrasse, immo prorsus tandem hoc tam salutari praesidio nudatas interiisse. Cuius rei insigne documentum praebet respublica Romana, quae florentibus literis simul floruit iis vero decrescentibus et ipsa decreuit, atque adeo collapsa est. Germania certe nostra vt sensim erudita liberalibus artibus cum iis fortunas ac vires suas multum amplificauit: sic eadem hisce nunc spretis atque negligentius habitis decrescere quasi, ne dicam senescere, et in dies magis ac magis debilitari videtur. Dum enim Principibus, ac iis, qui clauum rei publicae tenent, nil minus fere,

quam literarum incolumitas curae cordique est, scholas publicas, velut ruinosas aedes, earumque moderatores, denegatis vel subtractis necessariis vitae subsidiis, cum inopia et squalore conflictantes non sine acerbo doloris sensu intuemur. Quam in rem egregie nuper Iureconsultus et Polyhistor hac aetate maximus, Ianus Vincentius Grauina, in dissertatione de conuersione doctrinarum, cum omnes, inquit, honorum aditus vitio sa doctrina iam obstruxerit, bonae artes, quibus merces ab indoctis et improbis intercipitur, alimento subducto, apud nos languescunt et pereunt. Quin et ipsis interdum aulicis aliisque bonarum literarum osoribus, qui non tam humanitate et doctrina, quam honorum titulis et opibus excellunt, nihil propemodum magis in ore est hodie, quam illud Cyclopum in patria

natum pedantismi et pedaneorum, honestis hominibus prorsus indignum, licet satis vulgare conuitium. Horrendum dictu est, eo rem nostris temporibus rediisse, vt qui in laborioso informandae pubis munere annos bene multos, ac omnem propemodum aetatem consumserunt, pro nauata tam necessaria, tam honesta, tam fructuosa ecclesiae et reipublicae opera id tantum praemii ferant, vt in summa rei familiaris difficultate nullum in senectute inueniant solatium aut alleuamentum, immo omnium odiis atque adeo sibilis digni conseantur, ipsisque pueris deridiculo sint et oblectamento. Qui sane virorum optime de re publica pariter ac literaria meritorum contemtus quantum calamitatis, quantum publice et priuatim miseriarum, quantam denique tempestatem ac procellam excitet,

nec verbis exprimi, nec lacrymis satis defleri potest. Caussa quidem huius mali si non vnica, at certe non postrema est illa, quae vbique passim inualuit, ludorum priuatis consiliis, non publica auctoritate apertorum licentia: quae nisi praesentissimis remediis coerceatur, actum propediem erit de bonis literis, actum de religione et communi omnium salute: quae quidem omnia vt scholis florentibus florent; ita cadentibus cadunt. Quo magis laborandum omnibus, inprimis imperiorum, regnorum ac rerum publicarum rectoribus erit, vt illas bonarum mentium officinas a tot iniuriis tamque insidiosis hominum maleuolorum obtrectationibus vindicent, suumque literis ac literatis decus restituant, Plures insuper corruptae latinitatis et eloquentiae sunt caussae, abunde iampridem

ab OctauioFerrario, nouissime vero a Iano Vincentio Grauina, Io. Henrico Ackero, Io. Clerico, Iusto Christophoro Bohmero, Iacobo Burckhardo seorsim ostensae, et a Gothofredo Vockerodtio pluribus iunctim et palam expositae. Quibus recensendis diutius immorari nolo, eoque magis, quod et ipsa latini sermonis barbaries, et illius caussae vobis, VIRI CLARISSIMI, exploratae satis et cognitae sunt. Vnicum illud non possum, quin adiiciam, (id quod vobismet ipsis stomachum aliquando mouisse existimo) hac tempestate exsurgere nouae latinitatis architectos, qui proscripta antiqua sermonis Romani integritate nuper excogitatam, si Diis placet, nobis obtrudere et inducere conantur. Quorum inuenustas veneres affectatasque dictiones nemo elegantiorum hominum

approbabit, tantum abest, vt prudentiorum quisquam illas sibi imitandas censeat, a rectioribus veterum institutis plane obhorrentes. Enimuero quemadmodum ipsi germanicam linguam Gallorum delicatis voculis turpiter foedatam, tanquam consutum e variis panniculis centonem reddunt, idque contra disertas impeni sanctiones; ita latinam modo Gallicismis, modo Germanismis, eadem licentia corrumpunt, iocularemque in vtraque lingua nobis eloquentiam sistunt, hoc ipso ridiculi magis, quam eloquentes. Huc etiam accedit, quod eadem pene literarum ac impenorum sunt fata, certaeque periodi. Cum oriente enim imperio lingua simul oritur, cadente moritur, translato transfertur, et a barbararum gentium commixtione suam trahit barbariem.

Exemplum luculentum dabit vnica lingua latina, quae sub imperii Romani infantia plane rudis fuit, adeo, vt a sequentibus vix intelligi posset: creuit successu temporis cum victoriis Romanorum, consenuit autem ac funditus tandem interiit barbarorum in Italiam irruptione. Proinde lingua latina, qua sub Latino et Thusciae Regibus vtebantur, diuersa fuit ab ea, quae post exactos Reges in Romano populo obtinuit, aliterque loquebantur tempore Ennii et Catonis, aliter Ciceronis ac Caesarum, quae multum postea ab exterarum gentium barbarie traxit. Quod quidem discrimen licet nobis perspectum adeo non sit, veteribus tamen plus satis fuit cognitum. Et sane populus extraneus linguam peregrinam, suam paulatim faciens, eam ad naturalem sibique propriam

efformare studet. Vnde fit, vt sermo latinus, qui nulli populo iam natiuus est, sed in scholarum vmbris delitescit, tam varias vbique facies induat, vt cum paterno sensim coalescens semper aliquid ab idiotismo, quem vocant, gentis ac nationis adsciscat. Quare non minimam illi merentur laudem, qui peregrinas eiusmodi loquendi rationes diligenter notarunt, et vbi sine vitio sint, ostenderunt: quemadmodum in Gallica fecit Henricus Stephani libro de latinitate falso suspecta, In Germanica Iohannes Vorstius eiusdem tituli libello. Memorandi hic autem praecipue sunt praeter Laurentium Valiam, acerrimum latini sermonis vindicem, et Adrianum Cardinalem, viri superiori et nostra aetate literatissimi, qui barbariei inualescenti mascule sese

opposuerunt, eique, indicto quasi bello, latinitatem antiquam restituere in integrum laborarunt. Quos inter facile primas tenent triumuiri illi Manutii, Palearius, Muretus, Victorius, Maioragius, Sturmius Caselius, Buchnerus, Boeclerus, Schraderus, vterque Gronouius, Graeuius, Schurzfleischius, Cellarius, Perizonius, Burmannus, Facciolatus, Iustus Christophorus Bohmerus, pluresque alii purae latinitatis vindices, ac literature elegantioris statores, qui magno rei publicae literariae commodo ornamentoque erectiora studiosorum iuuenum ingenia ad rectam illam et incorruptam antiquitatis disciplinam opere et exemplo suo excitarunt. In quorum loco numeroque merito etiam habendus est Morhofius noster, qui, postquam venerandae aeternum memoriae,

literarumque et literatorum omnium amantissimus iuxta ac munificentissimus Princeps, CHRISTIANVS ALBERTVS, academiam hic loci condidit, primus ad excolendas in Holsatia literas humaniores signum quasi sustulisse videtur. Incredibili enim illarum studio incensus e doctissimis veterum ac recentiorum monumentis, quae librorum ille heluo, diurna nocturnaque terebat manu, ad latini sermonis facundiam tantum adiumenti nostris hominibus, immo omnibus adeo vel intra vel extra Germaniam cultioribus populis attulit, vt perpaucos in hoc studiorum genere pares, superiorem habeat neminem. Ei rei documento sunt prorsus egregia, quae viuus emisit, scripta, multo plura orbi erudito daturus, nisi votis et illius et nostris fata intercessissent. Quae

post illius obitum contra expressam morientis voluntatem diuulgata sunt, ex ipsius scriniis collecta non eandem videntur experta fortunam. Alia enim imperfecta ac mutila, alia valde mendosa, licet recusa aliquoties, prodierunt. Quibus accensendus etiam praesens libellus est, qui dum nostra qualicunque opera comtior paulo et locupletior nunc apparet, eum eloquentiae cultoribus ita et gratiorem et vtiliorem fore speramus. Hunc vestris nominibus, Viri clarissimi, literarum elegantiorum statores ac vindices, inscriptum beneuole vobiscum communicare volui, vestros aliquo modo subleuaturus labores. Hoc enim adiuti subsidio, positis rite fundamentis, a facilioribus ad difficiliora aditum vestrae disciplinae alumnis patefaciendo, id spero efficietis, vt si non

omnibus numeris absolutos, at certe non plane ineptos aliquando oratores habeamus. Nam vestrum erit inprimis, certa legitimaque dicendi et eloquendi tradere fundamenta, nostrum, illa magis exculta perpolire et amplificare. Difficillima quidem, fateor, haec sunt tempora, quibus plurimi loquaces, pauciores diserti, paucissimi vero eloquentes, verique verae eloquentiae amatores reperiuntur. Verum haec temporum iniquitas ab honesto proposito nos minime retardabit aut deterrebit, quin potius eo magis vires animumque nobis addet, vt hoc animosius contra resistentes emolestssimo hoc negotio id saltim otii, fructus ac voluptatis capiamus, vt solidiori doctrina a vulgo seiungamur. Stabimus ergo et coniunctis animis consiliisque pugnabimus contra latinitatis corruptores

atque barbarici propugnatores, tanquam infensissimos humanitatis hostes, partesque nobis impositas et susceptas animo forti magnoque tuebimur, diuinae prouidentiae confisi, quae non sinet decus hoc nostrum nobis eripi, optimarumque artium et linguarum elegantiam squalore et situ penitus obduci. Nec angant nec afficiant quemquam dubiae ancipitesque rerum vices, quin spes melioris fortunae nos erigat, atque confirmet ad labores molestiasque omnes toleranter impigreque perferendas. Non decrunt, quod optamus, Maecenates, qui iacentibus per belli calamitates nunc literis auxiliatrices porrigent manus, atque easdem ab interitu ac contemtu vindicabunt. Ipse Imperator augustus, CAROLVS VI, quod caput rei est, haec studia amat impense et colit, quorum

possessio genti Austriorum peculiaris semper ac propria fuit. Ac omnino optandum, vt laudabili horum exemplo reliqui Germaniae Principes excitati praeclara ingenia dignis praemiis inuitent. Sic enim ecclesiae scholaeque idoneos habebunt doctores, res publica tum aptos habilesque gubernatores, tum etiam vtiles ac frugi ciues omni virtutum genere ornatos. Valete, et conatibus nostris fauete. Deus optimus maximus, omnium bonarum artium auctor, scholarumque conditor ac instaurator, vestris laboribus pro sua gloria communique salute susceptis prosperos, immo prosperrimos largiatur successus. Dabam Kiloni Holsatorum, ipsis Kalendis Maii, an. CIC ICCCXV.

PRAEFATIO AD LECTOREM. BENEVOLO LECTORI.

QUartum iam in conspectum tuum prodit Danielis Georgii Morhofii de conscribendis epistolis libellus, sumtibus Petri Bockmanni excusus et mea qualicunque cura recensitus, nouisqua insuper accessionibus et exemplis locupletatus et illustratus. Etsi enim artem conscribendi epistolas multi et docti viri tradiderunt, praesens tamen opusculum prae multis aliis totius orbis literati applausum meruit et admirationem, tum ob praeceptorum breuitatem cum pespicuitate coniunctam, tum ob exemplorum in omni genere varietatem, vt singulare illud in inueniendo acumen, prudentiam in accommodando, in disponendo denique iudicium nunc taceam, quibus in rebus nemo facile auctorem nostrum superauit, aequarunt paucissimi. Censuit quidem olim Iulius Pogianus, vir suo aeuo praestantissimus, retinenda esse latine scribendi mysteria, nec tradenda ac tribuenda omnibus, vt sepositum quid a vulgo habeamus. At, ne animi illud plane inuidi ac maligni indicium fuisse dicam, ab omni sane tempore potius in id incubueriunt viri eruditi, vt vel illa, si ita vocare fas est, mysteria lubenter propalarent,

epistolas contexendi rationem omni studio tradentes. Qua quidem in re, ne suis quoque partibus deesset, eleganti hoc libello diligenter prouidit Morhofius, nihil eorum, quae ad artis huius praecepta solide formanda pertineant, omittendo. Interim cum vinum vendibile suspensa hedera non egeat, in commendando libro vtilissimo verbosum esse, superuaneum duco. Necessarium tamen erit, paucis Lectorem monere, quid mea cura in nouahac editione adornanda fuerit praestitum. In duabus autem potissimum rebus studium, quod adhibui, positum esse scias. Quandoquidem primum duo capita Morhofianis adieci, quorum alterum in ipsius operis limine comparet, vsum ac necessitatem epistolarum praecipue commendans; alterum fere ipsam rerum tractationem finiens, de cura titulorum agit. Praeterea, succinctas passim adnotationes cuilibet subiunxi capiti, tum vt breuius dicta tyronibus magis redderentur perspicua, tum etiam vt omissa, quae fuerant, supplerentur. Cumque istud de Scriptoribus epistolarum caput non vno loco sedula inquisitione indigeret, nihil eorum intermisi, quae ad idem illustrandum aliquo modo conducerent. Quocirca auctorem partim emendaui, additis, detractis, mutatisque permultis partim vero scriptores,

ab eo vel omissos, vel post eius demum obitum euulgatos, vncinis inclusos inserui, ne scilicet cum auctoris verbis confunderentur. Quamuis non diffitear, nonnullos et hic a me, siue studio, siue quod illorum sero notitia ad me peruenit, epistolarum scriptores practermissos, ex antiquis Paullinum, Nolanum, Alcimum Auitum, Tulbertum Carnotensem, Lupum Ferrariensem, ex recentioribus Bilibadum Pirckheimerum, Franciscum Modium, Petrum Ramum, Polycarpum Lyserum, 10. Kirchmannum, Conradum Rittershusium, Xauerium, 10. Vorstium, Fridericum Spanhemium, Christianum Becmannum, aliosque, priuato cuiusque studio addendos. Nouissime autem Conr. Sam. Schurzsteischii epistolarum tomi duo posteriores sub splendido arcanarum epistolarum titulo ad alliciendos forte emtores diuulgati sunt, quorum nigrum an rubro vbique satis respondeat, lectoris iudicio relinquo. Omitto aliorum epistolas, quae vel dum haec excudebantur, vel paucis abhinc annis in lucem prodierunt, Martini Chemnitii ad Mathiam Ritterum, 10. Iacobi Grynaei, Christiani Weisii, et quas ex Bibliotheca Gothana Cyprianus edidit. Operam interim meam rei literariae cultoribus vel ideo non ingratam fore confido, quod plures hic reperient auctores recensitos,

quam vel ipse Morhofii Polyhistor suppeditat. Postremo librum tertium eumque integrum adieci, selecta omnis generis exempla complectentem, vt iuuenes studiosi vim vsumque imitandi apertius conspicerent, addiscerentque hoc pacto paulatim tentare paria. Ad quod faciendum non spes lucri, sed cupidus aliorum commodis inseruiendi animus incitamentum mihi fuit, nec quidquam etiam inde nominis Morhofiani famae et existimationi, quam aeternum victuris ingenii sui monumentis sibi peperit, decedet, quippe quae tanta est, vt his meis accessionibus nec augeri magnopere nec iis non adiectis minui possit. Vos interim, in meliorum literarum spem nati et educati iuuenes, capite hoc magni Polyhistoris Morhofiii exemplum, et ad id vestram studendi ac eloquendi rationem componite, totoque animo mansuetiorum Musarum innocentiam aduersus ingruentem barbariem fortiter propulsate. Sub huius enim belluae signis militant multi, qui loquaci inscitia et ventosa, loquacitate armati ipsi humanitati bellum indicant, exuuiisque doctrinae amicti sibi dominatum et opes passim parant. Quantum vero res vmbrae, veritas opinioni praestat, tanto maiore laude dignus est, qui esse doctus quam videri malit. Elaborandum

igitur vobis est in bis artibus, quae tantae rei facultatem praebent. Adillas vero consequendas deligendi sunt duces et magistri idonei, quorum dicendi virtutes sequamini: legendi sunt optimi quique scriptores et imitandi, vt prisca scribendi maiestas seruetur. Qui secus faciunt. plerumque iudicio decipiuntur, vitia pro virtutibus consectantes. Per se nemo sapit: egent omnes ope et consilio praestantissimorum, recte que et sensit et dixit Plinius Secundus: magnam habendem esse gratiam iis, a quibus didicimus, per quos bonas artes accepimus, et quorum opera nobis ad eas aditus est patefactus.

PRAEFATIO EDITIONIS PRIMAE, LIBELLI HVIVS FATA RECENSENS.

SI res nostri fuisset arbitrii: nunquam fortasse praesentes hae de conscribendis epistolis commentatiunculac lucem vidissent publicam, partim, quod priuatis tantum quorundam auditorum studiis destinatae, partim, quod magna sui parte iam in Polyhistore, quanquam alio verborum habitu atque ordine, ab auctore pie defuncto fuerint propositae, partim quod ipse morte praeuentus has aliasque suas meditationes digne satis expolire, vltimamque illis limam adhibere non potuerit. Vnde et ipsius heredes, licet saepius a multis adhuc essent appellati, tamen non nisi aegerrime exorari sc passi sunt, vt in huius aliorumque opusculorum posthumorum euulgationem consentirent, verentes, ne forte fama atque existimatio auctoris de re literaria meritissimi labefactaretur, apud exteros praesertim, si haec talia sine vlla excusatione in omnium oras atque ora vulgari viderent. Qualis enim quantusque vir fuerit MORHOFIUS, scripta eius, immenso alioqui studio curaque elaborata, ac varia multiplicique eruditione referta, abunde testantur,

adeo quidem, Vt nullis hic opus sit encomiis. Et optandum omnino esset, eum diutius orbi enidito mansisse superstitem, Vt quae in salutem ac commoda studiosae iuuentutis meditatus fuerat, atque affecta habebat opuscula, ipse reuidere reique literariae bono edere potuerit, multorum eruditorum votis desideriisque expetita, Sed quia per fata ipsimet hoc perficere non licuit: diuina ingenii eius monumenta conseruare, ac, si merebuntur, publicae luci exponere heredum est, non illorum, qui turpis lucri quaestusque captandi caussa illa vel iam antea in publicum protruserunt, vel deinceps protrudere cogitant. Nouimus quidem. et summis huius saeculi viris, Buchnero, Boclero, Bosio, Conringio, Wagenseilio, aliisque pluribus idem accidisse, eorumque quasdam commentationes, in priuatis scholis properante calamo, secus quam dictae erant, ab auditoribus primum exceptas, ipsis vero insciis et inuitis postmodum fuisse publicatas. Sed nouimus etiam, publicas easque grauissimas hoc nomine haberi querelas. Quas nunc merito quoque auctoris nostri heredibus iusta extorquet indignatio, ob factum sanc indignissimum hominis cuiusdam audacis atque auari, qui anno superiori CIC ICC XCIII. Lipsiae libellum hunc, epistolarum

contexendarum rationem continentem, quamuis mendosissime scriptum, auide arripuit, atque sub titulo Collegii Epistolici ignaua rudique opera euulgauit, adeo, Vt heredes ac Viri docti alii hanc barbariem satis detestari nequeant, dum optimi viri laborem sic in publico prostitutum vident dolentque. Quam ob causam heredes, et viri, fama meritisque longe celeberrimi, CHRISTOPHORVS FRANCKIVS, auctoris intimior amicus, et SIMON HENRICVS MVSAEVS, itidem defuncti Morhofii amicus et affinis, ille SS. Theologiae, hic Iuris vtriusque Doctores ac Professores in hac Academia meritissimi, negotium mihi dederunt hunc libellum reuidendi, atque a mendis, quibus Lipsiense exemplar scatebat, repurgandi. Quod cum a me esset factum, ilium recudendum permiserunt heredes Petro Bockmanno, Bibliopolae Lubecensi, cui Morhofiana omnia ex contractu cesserunt, quique nunc denuo Polyhistorem typis exscribi curat, quem plura in scriniis auctoris delitescentia, vt sunt de pura argutaque dictione, de Periodis, Programmata ac Carmina, aliaque deinceps sequentur. Quae vero seorsim nouae huic editioni accesserint, ex disiectis auctoris schedis hinc inde collecta, quantumque operae in perpurgando isthoc Augiae stabulo

a me fuerit impensum, haud necessarium duco pluribus monere, cum facile quinuis, qui hanc cum Lipsiensi editione conferre voluerit, illud perspiciet. Quandoquidem in illa non solum multa auctorum loca falso adducta, eorumque nomina perperam scripta; sed cetera quoque tam turpiter corrupta atque deprauata sunt omnia, vt in libello quantumuis exiguo nulla propemodum periodus sana aut tolerabilis occurrat, ad quam lectori paululum elegantiori taedium non suboriatur ac nausea. Quae res cum pessimi omnino sit exempli, et cum opprobrio ac dedecore auctoris coniuncta; illius heredes iusto dolore commoti, per me interpretem, amice hortantur, perque pios auctoris manes obnixe rogant obtestanturque Typographos, Bibliopolas omnesque alios negotiationem librariam exercentes, vt a scriptis Morhofianis, qualiacunque demum illa fuerint, inposterum manus abstineant, nec illa citra heredum consensum vnquam vel typis imprimant, vel alibi impressa vendant distrahantque. Quod si tamen nihilominus quis, inuitis illis ac deprecantibus publice, Morhofianis lucubrationibus rapaces manus porro immittere ansus fuerit; is sciat, saepius laudatis heredibus hand defuturas vires ac facultates, iniuriam

ac damnum sibi pariter ac piis auctoris manibus illatum ita vindicandi, vt eum tam iniqui audacisque facinoris poeniteat. Qui enim neque precibus, neque vlla honestatis acquitatisque ratione sese moueri siuerit, in illum, ex priuilegio aduersus hoc tam proteruae iniuriae turpisque furti genus impetrato, apud iudicem agendum erit. Tu vero, mi LECTOR BENEVOLE, vale optime, ac hisce interim, si lubet, fruere, donec, volente DEO, sequantur plura. Scrib. Kiloni ipsis Kal. Martii A. O. R. CIC IC CXCIV.

LIBRI PRIMI CAPVT I. De Epistolarum vsu ac necessitate.

QVemadmodum in omni disciplinarum genere a facilioribus auspicandum: ita et in eloquentiae studio merito ab epistolis initium faciendum est: praesertim, cum haec latine scribendi ratio prae ceteris aeuo nostro sit accommodata; nemoque facile in reliquis eruditionis partibus proficere queat, qui huius quidem artis, qua sola innotescere aliis possumus, expers ignarusque fuerit: iudice Io. Sturmio, illo Germaniae nostrae Tullio, qui diserte pronuntiauit eadem in epistolis quae in orationibus occurrere, neque vllam dicendi rationem tenere, qui haec ignorauerit. Vnde apparet eloquentiae cultoribus epistolarum curam inprimis

esse habendam: propterea quod ipsis saepe incumbat necessitas vel ad familiares, vel ad superiores et Maecenates, eosque doctos et eloquentes scribendi epistolam: quae nihil est aliud, quam absentis cum absente colloquium, aut mutui sermonis quidam velut internuncius. Etenim, vt sermone praesentes, ita absentes animi sui sensa cum aliis communicant et exponunt per epistolas. Per epistolas liberi cum parentibus, discipuli cum praeceptoribus, clientes cum patronis, amici, fratres ac propinqui inter se colloquuntur. Per epistolas et indicuntur et geruntur bella. Per epistolas paces, foedera et societates ineuntur: quae vitae humanae quasi vinculum sunt: quo sublato vita quiduis potius quam vita fuerit. Quod si vero tanta epistolarum in vita communi negotiisque publicis necessitas est, vt nullus fere hominum iisdem carere commode queat: multo sane minus earundem exercitium intermitti debet ab iis, qui in literarum studia incumbunt, inque illis quotidie versantur. Hinc nempe de rebus motisque seu controuersiis seu quaestionibus aliis Theologi, hinc Iureconsulti de rebus ciuilibus negotiisque forensibus, hinc Philosophi de suis placitis per epistolas inuicem conferunt, quodque nec sermone ob absentiam, nec typis ob varias caussas fieri potest, mutua hac per literas confabulatione perficiunt.

Et quis insignem, quam istud literarum commercium affert, vtilitatem digne satis explicare poterit? Quod etiam cunque disciplinarum

nominabis genus, vbiuis sane eandem quisque facile deprehendet. Testantur id abunde qui magno in hunc vsque diem numero vulgati sunt, epistolarum ab eruditis scriptarum libri. Quos qui euoluere inque suum vsum conuertere dignabitur; praesertim cum secretiora in illis tractari soleant, maximum omnino ex illarum lectione percipiet fructum. Vt enim Varronem, qui, Gellio et Carisio testibus, multas quaestiones epistolis explicauit; et Valgium Rufum, qui, eodem referente Carisio, de rebus per epistolam quaesitis scripsit, nunc taceam: cui ignoti sunt veterum hac in re labores, Ciceronis inprimis atque Plinii iunions, in quorum epistolis multa reperiuntur, quae pertinent ad interiorem status Romani cognitionem. De neutrius partis studio in bellis non ciuilibus quam singularis est: epistola Mithridatis apud Sallustium! In bellis vero ciuilibus, estne super hoc argumento amplius vllibi disquisitum, quam in epistolis Ciceronis, praesertim ad Atticum? qui ipse exemplum hominis feliciter medii quierique incomparabile haberi debet. Inter ciuiles autem epifrolas a Cicerone scriptas et splendore argumenti et dignitate sermonis prorsus egregia est: atque illustris ea, quae ad Quintum fratrem, Asiae Propraetorem, de prouincia recte administranda, exstat. In quam commentati sunt Franciscus Hotomannus, Zacharias Schacfferus et Io. Loccenius. Vbi et praecepta regundae prouinciae et regulae bene agendi, et complexio verborum clegans atque grauis continentur, et merito a esti

mantur. Vt verbo dicam: ex intimo reipublicae et prudentiae Romanae sinu in Ciceronis epistolis multa euoluuntur, quae praeter illum scire aut iudicare pauci potuere. Vnde, qua e ad hominum voluntates, consiliorum proposita, occultas reipublicae labes, conuersionis publicae momenta pertinent, nemo solertius, nemo disertius in literas retulit. Eodemque etiam spectant Sallustii de republica ordinanda epistolae. Senecae autem vt multa ac varia eruditione sunt refertae: ita praecipue illae, quas de philosophia ad Lucilium exarauit, Stoicorum placitis cognoscendis magnum sane praebent vsum. Vt alias nunc antiquioris aeui epistolas taceamus. Quibus tamen adhuc annumeramus epistolas Symmtihi ac Sidonli Apollinaris, ob historiam consuetudinesque illorum temporum quam maxime commendandas, et Cassiodori, unde plurima ad antiquitatem interioremque occidentalis Imperii Romani notitiam pertinentia hauriri possunt: adeo vt vel vnus ille contineat res actaque regni Gothorum Orientalium, a Theodorico in Italia coepti, et egregie laudabiliterque administrati.

Ecclesiasticarum quoque epistolarum hic iniicienda est mentio, a primae scilicet ecclesiae patribus scriptarum. Quae ob argumenti dignitatem variamque in doctrina christiana vel exponenda vel defendenda vel ex sacris scripturis illustranda vtilitatem praestant. Vt illarum in disciplina, ritibus ac historia sacra vlum nunc omittamus. Diuidimus easdem commode in Graecas et Latinas. Inter

Graecas prae ceteris eminent epistolae Athanasii, sui temporis in doctrina Christiana errores confutantes veritatemque passim stabilientes; quamuis ineleganti, simplici, rudi ac humili scriptae stylo; Basilii M. et Gregorii Nazianzeni, quae moribus formandis maxime inseruiunt; Johannis Chrysostomi, omni eruditione diuina refertissimae; Isidori Pelusiotae, ad diuini codicis interpretationem multum facientes; Gregorii Nysseni, cuius epistolas duas cum commentariis dederunt, alteram Isaacus Casaubonus, alteram Petrus Molinaeus, dignas omnino, quas in pretio habeant eruditi. Spectat huc quoque collectio episto larum ex Graecis patribus, quam instituit Iac. Gretserus exiguo volumine, sed non sine fructu legendo. Inter Latinos ex veteri aeuo commendamus epistolas Cypriani, ad disciplinam priscae ecclesiae cognoscendam omnino necessarias; Ambrosii, in omnibus doctrinae sacrae partibus suum praebentes vsum; Augustini controuersiarum sui temporis, a Pelagianis, Donatistis, Nouatianis et Arianis motarum tum notitiam, tum confutationem suppeditannes, nec minus alia veritatis coelestis capita mirabili eloquentia illustrantes; Hieronymi, Erasmo non sine causa vehementer adamatas, quum eruditionem ac pietatem vbique spirent. Firmianus autem Lactantitus tantam sibi famam peperit, vt Cicero inter ecclesiasticos scriptores nominaretur. Neque habuit quod reprehenderet Io. Picus Mirandulanus in epistola ad Hermolaum Barbarum scripta, vbi iudicauit Firmianum perperam statuisse,

quod veritas potentius influeret in auditorum animos, si et vi sua instructa et luce orationis ornata esset. Quod tamen omnino verum est, neque Pico caussa fuit, cur Firmiano exprobraret, quod multum temporis in fictis litibus consumsisset. Rectius et sentiunt et faciunt, qui cum eruditionis tum pieratis caussa diligenter legunt Firmianum, ac exemplo suo decus literarum augent. Alios veteris ecclesiae patres consulto nunc praeterimus, quum nostrum non sit institutum, accuratum quarumlibet epislolarum numerum inire. Conferri tamen merentur, quae ex instituto hanc in rem scripserunt Franciscus Bernhardinus Ferrarius, Philippus Priorius, interque nostros Adamus Rechenbergius atque Bergius dissertatione peculiari de epistolis ecclesiasticis.

Recentioris aetatis hac in re monumenta praetermittere non possumus: cum suam in omnibus scientiis pro diuersitate studiorum utilitatem manifesto prodant. Qui Theologiae studio dant operam, non sine maximo cognitionis suae incremento perlustrabunt Lutheri, Melanthonis, Erasmi, Schwebelii, Marbachiorum, Chytraei, Schlusselburgii, Zwinglii, Caluini, Bezae, Socini, Ruari, Riueti, Hornbeckii, Arminianorum, aliorumque Theologorum epistolas: cum ex illis non in dogmatis tantum illorum temporum controuersis, sed ipsis quoque religionis fatis curatius cognoscendis egregia hauriri possit notitia. Quamuis cauendum sit, ne a quibusdam illorum erroribus in doctrina ex incauta lectione imbuamur, sicque pro floribus

colligamus spinas. In emnibus enim discernamus oportet doctrinaegenus acuitiore latinitate, cuius ratione plerisque sunt in pretio. Ceterum ad disciplinam morum artesque Iesuitarum cognoscendas nihil vtilius est literis prouincialibus Ludouici Montaltii, quas Wilhelmus Wendrokius, Salisburgensis Theologus, e Gallico sermone verlas Latine cum notis publicauit, quibus impia Theologiae moralis Iesuiticac capita produntur et in notis adiectis confutantur.

Qui vero iuris scientia imbui curant, rerumque ciuilium cognitione erudiri cupiunt, nonpoenitendam in euoluendis Ioannis Auerbacbii, Hotomannorum patris et filii, Georgii Richteri, Andreae Alciati et aliorum ab Antonio Matheo editis Huberti Langueti, Rogeri Aschami, Hugonis Grotii, Dauidis Peiferi, Io. Miltoni, Iacobi Bongarsii et Giorgii Michaelis Lingelsheimii, Christopbori Forstneri, Hagemeieri, Thulemarii aliorunmque epistolis impendent operam, quum arcanam quorum libet regnorum ac principatuum sui temporis rationem statumque passim hic depingant, illasque iuris studioso, publicis olim muneribus admouendo, viuendi agendique suppeditent regulas, quas frustra quis alibi quaesiuerit. Sic et difficiliora iuris argumenta in miscellaneis Corasius per modum epistolarum tractauit. Grotius item in quibusdam ad fratrem Guilielmum, vt alios nunc omittamus; quia vltimis hisce saeculis nihil est vulgatius, quam negotia publica et priuata in iudiciis et conuentibus per epitolas, responsa, declarationes, deductiones

aliaque scripta epistolae simillima expedire. Ex solis autem Forstneri epistolis plus certe prudentiae ciuilis percipere licet, quam vel ex omnibus vulgaribus, vt vocant, iuris publici scriptoribus. Est in manibus meis, praerer plures adhuc ineditas, epistola die 12. Decembris anni 1667. ad amicum de statu illius temporis publico, cum bellum Gallicum Belgio Hispanico immineret, perscripta, qua, quid vicini a potentia Regis Galliae metuere habeant, prudenter admodum praesagiuit. Fuit enim vir iste, si quisquam alius, perspicaci prudentia et mira sagacitate praeditus, adeo vt de instantibus verissime iudicare, et de futuris singulari prouidendi solertia ac quodam quasi diuinae mentis vaticinio, coniicere haud imperite potuerit. Quocirca non ipse tantum, sed plures mecum auide exoptant, vt illarum per typos publicatio, dudum destinata, quin et perillustris WEDDERKOPPII suasu hortatuque iam pridem incepta, infelici autem hucusque fato interrupta, quamprimum absoluatur: praecipue quum vir prudentissimus coniecturas suas de plerisque Europaeis tunc rebus, conssliis negotiisque in sinum amicorum libere effuderit, interposito vbique fere de euentu iudicio.

Neque artis medicae cultoribus desunt, ex quibus proficiant, epistolae Horatii Augenii, Io. Iacobi Manardi, Guilielmi Fabricii Hildani, Laurentii Scholz a Rosnaw, Thomae Reinesii, lo Langii, Iac. Horstii, Io. Wieri, Matthloli, Thomae Reinesii Thomae Bartholini, Io. Iac. Waldschmidii,

Christiani Friederici Garmanni et aliorum virorum clarissimorum. Marsilii vero Ficini epistolarum praecipuum id est argumentum, vt de rebus mere Philosophicis tractent, quamvis nonnulla quoque alia sint interspersa. Quid porro de epistolarum in historia dicemus vsu? qui tantus est, vt in illis ipsis plerumque de rebus maximi momenti detegantur arcana, quae quidem operibus suis historicis inserere non consultum duxerunt scriptores, quamuis nonnunquam totius, de qua agitur, rei clauem in se contineant. Faciunt huc epistolae Petri de Vineis, Petri Martyris Huberti Langueti, Henckelii, Miltonii, Schurtzfleischii, et quas ex antiquis ac recentioribus historicis collegit Melchior Iunius. Eidem inftituto inserviunt Nicolai Reusneri epistolae, item quae apud Manneuinum in Chronico Chronicorum reperiuntur, quod in Latinum conuertit Philippus Lonicerus. Praeterea apud Coelium Secundum Curionem, qui historiam belli Melitensis scripsit, qua pleraeque elegantes epistolae continentur: Viglii Zuichemi ab Aytta epistolae politicae et historicae, ad Ioachimum Hopperum scriptae, et Leouardiae editae, multa rerum Frisicarum habent. Similiter Leonhardus Aretinus episrolis suis singularia argumenta Philologica et Historica comprehendit, quae pertinent ad statum illorum temporum. Spectanthuc quoque mutuae Schikardi et Berneggeri epistolae, quae mathemarici sunt argumenti, quibus addi merentur plurimae ex epistolis Renati Cartesii: quanquam quoque multa physica contineant

Geographica tractant epistolae Busbequii et Monconisii, itemque Nicolai Clenardi, in quibus ipse passim narrat sua itinera Africana, in iisque exagitat mores et viuendi consuetudinem Hispanorum; Io. Hayii de rebus Iaponicis Indicis et Peruanis commentantis; Thomae Smithi, qui Turcarum mores ac instituta septemque Asiae ecclesiarum ac Constantinopoleos notitiam in suis epistolis ob oculos posuit. Denique Iae. Tolli, cuius epistolae itinerariae Henninii cura editae atque exornatae omnis elegantioris literaturae sunt plenissimae. Iam qui Latini sermonis nitore elegantiaque styli capiuntur, abunde, unde sitim suam reistinguant, inuenient in epistolis Philelphi, Erasmi, Bunelli, Bembi, Sadoleti, Manutii, Mureti, Victorii, Palearii, Sturmii, Caselii, Aschami, Buchneri, Schurtzfleischii. Vt innumeros alios taceam, qui indefessa sua diligentia antiquam Romanae linguae elegantiam et grauitatem in orbem reduxerunt. Praecipue autem in re literaria maximus epistolarum, siue a Theologis, siue a Politicis, siue ab aliis de argumento eruditionis perscriptarum, usus est ad reconditam auctorum librorumque notitiam parandam. Quoniam in illis continentur de viris doctis iudicia, multae de libris eorumque editionibus censurae, de locis auctorum corruptis observationes, de ratione studiorum consilia, et plura alia, quae mirifice ingenii solertiam aeuunt, valentque plurimum ad meliorem doctrinam. Cuiusmodi sunt epistolae clarorurn virorum, anno 1569. Coloniae Agrippinae et doctissimorum virorum

in belgio ediate, Hugonis Grotii plures, quae summum auctoris ingenium ostendunt, Claudii Salmasii, quae multam, copoisam et variam lectionem prae se ferunt, itemque Iosephi Scaligeri, Isaaci Casaubonim Francisci Robortelli, Thomae Reimesii, Matthiae Berneggeri, Claudii Sarrauii, Tanaquilis Fabri, Rolandi Maresii, Iusti Eycquii, Guil. Camdeni aliorumque. Exquibus nemo non doctior reddi potest, quamuis aliunde disertior quis reddi omnino possit; et inde quoque regulae instar in auctorum horum lectione tenendum sit: vnum duntaxat vel alterum ex hos placere debere, quem imitemur, quemque semper in manibus habeamus, et cum antiquo aliquo comparemus. Quo pacto non male iungitur cum Cicerone Manutius, Grotius vero et Buchnerus cum Plinio.

Istam autem denique epistolarum vtilitatem, egregiam profecto, non omittemus, quam suo iam tempore obseruauit augustissimur Imperator Sigismundus, qui dicere solitus est, cuiusuis hominis indolem ex tribus potissimum rebus cognosci posse. primum ex tribus potissimum rebus cognosci posse, primum ex moderatione irae, deinde ex administration familiae, postremo ex epistola; quum istud ad affectus, illud ad sui conferuationem, hoc denique ad iudicium pertineat. Et sane nulla ex re magis natura et indoles hominis clucet, quam ex epistola, quum homines ita plerumque sunt affecti, vt de tota eruditione nostra ex epistola iudicent, teste Keckermanno System. Rhet. lib. II. cap. 18. Neque aliter priscis illis saeculis sensit Demetrius Phalareus, inquiens, ex nulla

re alia videri et cognosci mores scribentis et acumen aeque posse, atque ex epistolis. Legat quius Ciceronis scripta, conferatque illa inuicem. Ex nullis illorum melius, quaenam eius fuerit indoles, elucebit, quam ex epistolis. Hinc nempe eius tum gloriae cupiditatem, tum solicitam de republica mentem, tum timiditatem, tum compositum ad blanditias animum, aliosque eius affectus cognoscimus, quos quidem ex orationibus aliisque eius monumentis, non adeo tuto colligere licebit, quum et scribendi argumentum et illorum, ad quos loquebatur, conditio aliam longe dicendi rationem ab ipso postularent. Quem vero in Ciceronis epistolis obseruamus animi characterem, in quorumcunque scriptorum literis detegere non omnino erit difficile, vt adeo procliue admodum sit, hominis naturam ac eruditionem ex epistolis aestimare. Vt enim veterani venatores ceruum ex impresso vestigio norunt, ita ego ex scriptiuncula virum, recte vereque iudicat Lipsius. Idemque statuit orator ac historicus sui temporis insignis Matthias Dresserus: Qui epistolam eleganter scribere scit, eum in eruditorum numero merito habendum esse censeo. Idem, videas multos. quibus famam apud exteros scriptio epistolarum peperit, lib. I. Rhet. Quin ipsa experientia, fallere nescia, testis est, quod non raro vel vna epistola, docte scripta, doctorum magnorumque virorum amorem ac gratiam sibi conciliet: sin indocte, sibi ipsa vt sorex, indicio suo malum arcersat, lactorisque voluntatem a se alienet.

Quae cum ita sese habeant, non iucundum tantum aut vtile, sed necessarium omnino iudicamus esse, vt quicunque literarum studiis operam nauere videri volunt, epistolarum scriptionem inter praecipuas officii sui partes numerent, neque leue quiddam aut nugatorium et ad pueriles naenias referenduin negotium existiment, quum grauiorum virorum ista sit occupatio, neque sine maximo studiorum dispendio a quoquam intermitti possit. Qui enim et bonarum literarum tractationem, et omnem vitam suam ad boni publici conseruationem et propagationem referunt, ne hic quidem putandi sunt occasionem bene merendi omittere debere. Quamuis autem epistola minus obtineat auctoritatis apud nonnullos, non minus tamen habet virium ad persuadendum ei, qui proficiendi animo inliteris versatur, qui non tam orationis formam, quam quid praecipiatur, spectar. Ego vero, quo loco epistola prudentis et docti viri habenda sit, non videor rectius, quam quid praecipiatur, spectar. Ego vero, quo loco epistola pridentis et docti viri habenda sit, non videor rectius, quam Caselii verbis exprimere posse, qui in oratione funebri Io. Georgio a Leisten, nobili equiti Megapolitano habita: mihi, inquit, epistola est doctrinae et prudentiae, et in vniuersum offucii non leue argumentum: res quam extenuare facile cuiuis liceat, difficulter pauci modice assequuniur, et praest ant etiam inter eruditos. Vt adeo sine omni iactantia dicere haud verear, inuenire hic, quod discant, Theologos, Iureconsultos, Medicos, Philofophos, Mathematicos, Philologos, Historicos, Oratores, antiquarios, literatores, criticos, omnes denique

bonarum artium studiosos, quotquot ingenii laudem atque fructum ex elegantiori literatura adipisci cupiunt atque exoptant.

CAPVT II. DE Censura Epistolographorum veterum et recentiorum.

Praecepta quaedam de epistola scribenda tradituri, id operam dabimus, ne acta agamus, aut aliorum scripta compilemus, aut, quae magno numero et mole dicta ab aliis sunt, congeramus: que e Rhetorum scholis petere debemus, hic non recoquemus; cum ipso vsu rectius, quam diffusis praeceptionibus illa addiscantur. Quae ab Epistolographicae artis scriptoribus vel omissa, vel negligenter tractata, praecipue sectabimur, singularia scilicet illa, quae tum ad epistolam scribendam requiruntur, (habet enim vtomne scribendi genus, ita et epistolicum aliquid ab oratorio diversum) tum ad judicium de scriptoribus epistolographicis formandum facere possunt. De desinitione, divisione, materia, forma epistolae legantur Rhetorum libri, nos ex vsu discemus. Initium itaque nunc faciemus ab ipsis epistolarum Scriptoribus, de delectu inter illos servando iudicaturi; frustra enim erit vsus et exercitium, nisi idoneos sequamur magistros, Non desunt inter Graecos scriptores epistolographi, sed

pauciores, quorum tamen literas mones singulari libro collegit ALDVS MANVTIVS, qui Venetiis prodiit duobus tomis. Nonnullae earum, eaeque praecipue, quae Laconicae ob breuitatem appellantur, in Latinam linguam conversae, apud OPORINVM Basileae editae sunt a Buchlero; collectae etiam aliquae in Atticis Bellariis a IACOBO PONTANO. Sed Graeci auctores ad nostrum institutum iam adeo non faciunt; prodesse tamen possunt, qui e Graecis artem scribendi epistolas reliquerunt, vt DEMETRIVS PHALEREVS, cuius praecepta suae instituioni epistolicae inseruit Lipsius; LIBANIVS, Sophista, qui cum aliis quibusdam editus est apud Oporinum. Gregorius Nazianzenus, in cuius epistolam, de scribenda epistola, docte commentatus est ADAMVS THEODOR VS SIBER VS. THEMISTIVS de charactere epistolico. EPIHANIT liber de charactire epistolae manuscriptus, et in Bibliothecam Galliae Regis deportatus. Inter recentiores habemus Budaei epistolas atticas, singulari venustate scriptas, Parisiis in quarto editas, si recte memini, a Stephano. Inter Latinos principem locum difertissimus ille Romulli nepotum tenet, CICERO, cuius habemus epistolas ad familiares, ad Atticum, ad L. Fratrem, ad Brutum, tum civili sapientia plentissimas, tum ad mussim verae eloquentiae factas, e quibus eas, quae ad Atticum missae sunt, rectius familiares fuisse nominandas, viri doctissimi censent, Cum earum plerasque videatur eo sermonis genere scripsisse, quo ipse domi vtebatur, vel certe non admodum

diverso, vt iudicat Caselius de ludo literario recte aperiendo, qui in iuvenum gratiam familiares illas epistolas deligendas suadet ex omnibus Ciceronis epistolis, hoc est, quae familiari stylo ac epistolis proprio scriptae sunt. Nam certe Epistolae ad familiares, vt Ludouicus Viues putat, non eo sermonis genere conscriptae sunt, quo domi vtebatur Cicero. In multis enim selectissima sunt argumenta, selectis etiam verbis tractata, scriptae ad reipublicae Romanae viros principes. Atque indicat facile ipse numerus ac periodorum mensura curam illam, quae non adeo reperitur in epistolis ad Atticum, ubi multa sunt abrupta et hiantia. De praestantia Epistolarum Ciceronis singularem dissertationem Iacobus Pontanus scripsit, qua Ciceronis eloquentiam contra novatores nonnullos, Erasmum, Politianum, et Belgam quendam anonymum defendit, monstratque, quam in omni epistolarum genere, quod adeo multiplex et varium est, vnice triumphet Cicero. Nam et rebus accommodare argumenta, argumentis elocutionem, elocutioni numeros, et decentem illam copiam novit, vt qui simile praestiterit, e tota antiquitate inueniatur nemo. Ipso Seneca teste: compositio Ciceronis una est; pedem seruans, curata, lenta et sine infamia mollis.. Sed et ipse in stylo interdum varius est. Scripsit enim nonnulla iuuenis, quae senex improbavit, cujus exempla affert Sebastianus Corradus in quaestura sua, libro elegantissimo, in quo tota Ciceronis vita rerertur.

De vario epistolarum Ciceronianarum genere commentarium Henricus Stephani edidit laboriosum, nec indoctum: sed sunt pleraquecius viri non magno iudicio scripta. Erasmus, contra quem disserit Pontanus in laudata dissiertatione, junior adhuc quaedam scripsit non tam contra Ciceronem, quam malos Ciceronis imitatores in dialogo, cui Ciceroniani nomen fecit. Non potuit enim ferre homo perspicacissimus, Longolium aliosque homines ineptos se effierre Ciceronianorum nomine, quasi illi soli Latine loqui scirent, reliqui omnes barbaro ore creparent, cum illi vim imitationis Ciceronianae neutiquam intelligerent, centonum potius fartores, quam veri imitatores, quorum foetus, ut iudicat vir doctus, Ciceroni, non ut homo homini, sed ut simia simiac, similes essent. Sed feruore disputationis abreptus, quaedam licentius in Ciceronem dixit, quorum tamen postea poenituit. Nam ipse non semel temeritatem suam accusat. Causa tamen nulla erat, quae commouere Iulium Caesarem Scaligerum ad tam acerbas declamationes potuerit, quas eloquentiae Romanae vindices appellat, in quibus miris modis lacerat Erasmum. Sed et ipsum postea suae acerbitatis poenituit, quam inuidendo elogio in mortem eius conscripto expiauit: at filio eius teste in excerptis Scaligerianis, suppressae sunt illae orationes alia que, quae contra Erasmum scripserat pater. Factum tamen hoc scripto fuit, vt Erasmi epistolae vel ante ipsum Ciceronem commendarentur et legerentur, quemadmodum

et Angeli Politiani, qui et ipse Ciceronis imitationem despexit, exagitatus propterea a Iacobo Pontano in laudata dissertatione. Quo in errore se haesitasse queritur alicubi Paulus Manutius, gratiamque agit Bunello, Praeceptori suo, quod se cum Politianis et Erasmis, nescio quibus, errantem in rectc scribendi viam reduxerit. Sed vetus ille error est, et, quod olim Quintilianus de Scholasticis dicebat; neminem inter illos fuisse, qui non sibi persuaderet, se ante Ciceronem numeri debre. Id et hodie hominibus nonnullis etiam accidit, scholasticis praccipue et paedagogicis ingeniis, parum in vsu dicendi exercitatis. Viri etiam docti, ingeninsi, si aliam viam institerint, ut sunt hominum ingenia varia, facile abripiunt in suum errorem alios, qui, cum sua illos gloria titillet, non obloquuntur vulgi iudicio. Lipsius quanquam Ciceronem magnis iaudibus euehat; passim tamen in Ciceronis imitatores declamat; nec mirum hoc videri debet, cum nuper adeo exortus fuerit aliquis, qui vt totum sermonem Gallicum, ita quameunque etiam epistolam omnibus Ciceronis epistolis anteponat. Noniniuria itaque Franciscus Vauassior lib. de Epigrammitibus p. 163. Robertum Constantinum reprehendit, qui in Lexico suo Graeco Latino Budaei epistolas ad lectionem commendat, ac Iustum Lipsium, qui in epistolis Angelum Politianum Ciceroni et Plinio socium adiungere voluit. De vaiis Epistolarum Ciceronianarum commentatoribus legi potest Spachius in Nomenclatore Philosophico.

Legi etiam potest Oratio Mureti XVI. lib. 2. qua vir ipse eloquentissimus ostendit epistolarum Ciceronianarum praestantiam. Si quis legere velit Ciceronis epiilolas, vt Sermonis Latini Proprietatem, addiscat, illi ducem suadeo vt adhibeat Antonium Schorum de docenda dtscendaque lingus Graeca et Latina. Ex toto enim Grammaticorum numero vix vnum noui, quem commendare prae ceteris possim in linguae Latinaeeiusque proprietatis intelligentia. Vehementer eam ob causam laudatur Vauassori libro de Epigrammat. Eo in libro Ciceronis epistolas sibi proponit, atque ex iis obseruationes instituit Latinae linguae, quae vix in mentem aliis venirent.

Post Ciceronem in Latina lingua PLINII IVNIORIS epistolae omne punctum ferunt, quae adeo nonnullis placucrunt, vt vel ipsi Ciceronl anteponant; in quo tamen illos errare certum est. Recte de illo Ludouicus Viues in libello de conscrib. epist cap. de auctoribus epist initio: Plinius suceinctus et festiuus, facetus et acutus, et frequens cominnis sententus, doctis et acutis ingeniis mirifice est aptus, qui scholasticas inter se mittunt epistolas et umbraticas, quibus oportet plus ornatus et condimenti adiungi, quando rebus non perinde nituntur. Nam certe non elucet in illis tanta rerum varietas, tantus orationis splendor, quam in Ciceronis epistolis, de rebus grauioribus ad viros Principes scriptis. Sed nostro tempore adeo delectauit dictio Pliniana nonnullos,

praeripue inter Belgas, vt illam tanquam normam dicendi sibi proponant. A plerorumque enim Belgarum scriptis exulat ille numerus, ac iusta illa sermonis copia, quam in Cicerone deprehendimus; argutiae vero, breues periodi, numerus non valde quaesitus, sententiis hinc inde et dicteriis Graecis et Latinis conspersa ac pene obruta dictiodelectant. Cum enim epistolae ad familiares et viros eruditos de rebus scholasticis scriberentur, non adeo fortassis absurda erat haec styli affectatio; quae tamen in vitium ineurrit, si ad viros graues, Principesue in re seria et deliberanda hoc modo scripseris. SENECA libros scripsit, non epistolas. Inepti itaque sunt, qui illum imirandum sibi proponunt, ac epistolas scripturi nescio quas declamatiunculas scribunt. Qua in re peccat Crucius, Senecae, Lipsii, Baudii an imitator, an compilator? TERTVLLIANVS multum Africitatis habet, iudice Ludouico Viue: asper enim est, et verbis monstrosus; eoque perdifficilis intellectu, praesertim liber eius de pallio, in quem exstant eruditissimae notae Salmasii. CYPRIANVS mollior aliquanto, quamquam eius popularis, vti et Augustinus; sed minustersus ac comtus nimiusque fere in flosculis Rhetoricis. HIERONYMVS ardens et vehemens, vt videatur saepe ad iudices diecre de causa capitali. AMBROSIVS lenior et placidior, sed non perinde aequalis, et nonnunquam tumidus. SYMMACHVS sui seculi prope est habitus Cicero, sed mirum quantum distat ab Arpinate isto; eius epistolae editae

sunt ex recensione Lectii et Iureti, Parisiis in 4to et 8uo. Extant et in eundem Scioppii quaedam obseruationes in suis verosimilium libris. Inprimis autem legendae Symmachi epistolae studiosis iuris, quia multa ad consuetudinem illorum temporum pertinentia continent. SIDONIVS APOLINARIS Gyraldo Gallicum et barbaricum aliquid redolere videtur Dialogo 5. de Poetis, quem tamen Barthius post Claudianum pro optimo Poeta habet, ipse non satis accuratus eorum censor. Epistolas scripsit stylo obscuro et perplexo, multum trahentes ab infectione illorum temporum, in quas tamen extant commentarii doctissimi Sauarronis et Syrmondi. Ceterum in carmine, (quod et obseruauit Lud. Viues de tradendis disciplinis lib. 3.) non adeo deprehenditur orationis molestia, quam in prosa; numerus enim illam vel operit vel sustinet. CASSIODORVS Gothica stribligine totus plenus est, cuius ab imitatione omnes elegantiae studiosi excludendi sunt. [Bona quidem habet verba, sed deest tersa scribendi ratio, quum aulicum, vt vocant, stylum vbiuis fere sapiat. Interim eius epistolae, vtpote ex ipsis veluti tabulariis depromtae, studiosis iuris valde vtiles sunt ac necessariae, ad intelligenda ea, quae in iure Iustinianeo de magistratibus, eorumque officiis constituuntur. Praeterea quoque ex iisdem multa non solum ad interiorem Imperii Romani cognitionem, sed et supplementum historiae, et sincerioris philologiae vsum hauriri possunt. ]

inter densissimas tenebras, emicuit FRANCISCVS PETRARCHA, qui tamen multum trahit ex rubigine ac situ temporum suorum. [Interim ob rerum in epistolis contentarum dignitatem omnino commendandus, praecipue quum non vno in loco curiae Romanae vitia moresque mira libertate describere haud veritus sit. Epistolae eius semel ac iterum cum eiusdem operibus Basileae sunt ex cusae; tandem vero seorsum Lugduni an. 1601. denuo editae multisque epistolis ex vetusto codice 10. Chalasii Icti auctae prodierunt, ita, vt epistolarum familiarium libri XIV. Variarum vnus, sine titulo vnus, et vnus tandem ad quosdum ex veteribus illustriores liber eo volumine contineantur. ] Multo post primus in Italia aliquid Latine balbutire coepit GASPARINVS, cuius epistolas Lud Viues laudat, quod in seculo doctorum primae sint habitae Huic succedunt LEONHARDVS ARETINVS, parum etiam cultus, et PHILELPHI duo, pater et filius, sententiis inanes et subfrigidi. POGGIVS, quem garrulum et nugatorem vocat Lud. Viues; AENEAS SYLVIVS, postea Pius II Pontifex, CAMPANVS, SABELLICVS, POMPONIVSLAETVS de quibus iudicia vide Ludouici Vius Instit Epistolica. ANGEL VS POLITIANVS, quem Scaliger in excerptis dicebat, primum sui temporis caput extulisse in literis, Ludouico Viui acumine et festivitate amabilis, nisi quod laudis nimia cupiditate supra epistolae limites assurgit. Ludit ille non raro et lasciuit; multus est in materia minuta sui ostentator, et dum selectas quasdam

vel voculas, vel dicendi formulas, quasi gemmas, auet ostentare, longius circumducit lectorem, tum verbis tum sensis orationem magis onerans, quam erat opus. vid. Ludou Viuem de tradendis disciplinis l. 9. p. 339. HERMOLAVS BARBARVS, cuius epistolae Politianis epistolis mixtae, durus est, et quoddam styli genus affectauit ex obsoletis et recentibus vocabulis mistum. PETRVS BEMBVS, Italus, qui, si credimus Iohanni Casae in vita eius ab illo scripta, ad verum sermonis Romani genium aliquid scribere coepit. Iacebant tum Cicero, Caesar, ac auctores illi aetatis aureae. Solus ille illorum pretium reduxit, atque Ciceronianum quid stylo expressit. Praeter enim Politianum, quem Ioh. Casa minus dulcem, ac minus elegantem vocat, nemo erat, etiam ex illis, quos nominauimus, laude aliqua styli dignus. Magni faciendus itaque iste auctor est ob honorificum adeo testimonium Iohannis Casae, qui Romanae linguae peritissimus artifex, ut hodieque eius scripta, utut pauca, magni aestimentur Italis. RVDOLPHVS AGRICOLA, vir doctissimus, paucas scripsit epistolas, quae operi eius inseruntur, non illas quidem indoctas, sed, Ludouici Viuis iudicio, in multis emendandas. Nam si ipse sua emendasset, cum maximis quaque veterum potuisset comparari. MARSILII FICINI epistolae rudi stylo de rebus Philosophicis agunt IO. PICI MIRANDVLAE epistolae non destituntur flore eloquentiae purioris Latinae, quarum aliquae tenera aetate scriptae, aliquae prouectiore, refertae

rebus mysticis, vt erat ille sui temporis prodigium. Has epistolas, Lutetiae, Venetiis et Basileae non sine mendis excusas, Christophorus Cellar us Cizae anno 1682. in 8uo recudi fecit, notulis quibusdam et indice adiectis. THOMAS MORVS, magnae auctoritatis vir ac eruditionis, epistolas aliquas scripsit, quae inter opera eius reperiuntur, non quidem adeo accurate ad genium linguae Latinae scriptae, sed, quae tamen laudem nitidi sermonis affectabant, eo praesertim tempore, quo superata barbarie, noua lux literarum effulgere coepit. Tum pro ludis et iocis habiti scriptores barbari, ac perpetua inter illos et eruditos bella, quorum felicissimus propugnator fuit Erasmus Roterodamus. Barbarorum hominum stribliginem eleganter depinxit Vlrichus Huttenus, Eques Nobilissimus, in epistolis obscurorum virorum. Is enim verus earum auctor est. ERASMI epistolis nihil est suauius et accuratius. Latinitas in illis non mala; non quidem talis, quam ad imitandum aliquis sibi proponere debeat, (hic enim antiqui scriptores omne ferunt punctum) sed mediocris, natiua, extemporalis et interdum aliquem ex rebus colorem trahens, quod interdum accidit scriptoribus doctissimis, Grotio, Salmasio, ac aliis. Illi enim auctores, prout res sunt, quas tractant, prout in auctores scribunt, a quorum lectione recentiores discedunt, stylum suum formare solent. Id enim velim notet hic aliquis, viros doctos, qui multos auctores legunt, cum cura eos emendant, aut multam scriptoribus Philosophicis impendunt operam, vel medii

aeui auctores diligentius legunt, plerumque ab illis aliquid vitii trahere, nec accurate adeo scribere, quam eos, qui vnum eundemque optimum, Ciceronem scilicet, sibi imitandum proponunt. Quemadmodum enim, quibus cum variis gentibus commercium est, lingua nonnunquam inquinari solent: ita et hic fieri consueuit cum scriptoribus barbaris, vel non accurate latinis, familiarius conuersantibus. Eam causam fuisse existimo, quod Barthius, diligentissimus medii aeni scriptorum lector et emendator, nihil tam in soluta, quam ligata oratione scripserit, quod elaboratum esset. Grotius quoque, ut ipse fatetur in praefatione Poematum suorum, in stylo varius est. Iam enim Virgilianum aliquid, iam Statianum aut Claudianaeum aliquid inserit Carminibus suis. In prosa etiam vehementer variat; in libris Philosophicis interdum barbarismos admittit, et Philosophorum scholasticorum lingua loquitur. In historia Tacitum non infeliciter exprimit; in epistolis Plinium. Salmasio nonnunquam soloecismi exciderunt. Ceterum Erasmi epistolae propter rei literariae multiplicem cognitionem legendae, et velut ad locos communes redigendae sunt. Emendatissima epistolarum Erasmicarum editio est Frobeniana, plenissima vero Londinensis: quanquam supersunt adhuc ineditae non paucae, ac quinquaginta earum inter MSta sua seruabat clarissimus Gudius, Consiliarius Principis Holsatiae. Solent illis iungi MELANCHTHONIS epistolae, quae tamen potius ob rerum notitiam, quam ob stylum

legendae sunt; quanquam ille tamen simplex sit, purus, planus, inaffectatus, ac suo tempore inter exempla boni styli, stylus Philippicus habitus fuerit, ut docet Taubmannus in dissert. de Latina lingua. Vt autem oratio animi character est, ita Melanchthonis epistolae multarum virtutum, eximiae pietatis, humanitatis, prudentiae, comitatis ac leniorum affectuum plenissimae sunt. Interim tamen a Iouita Rapitio reprehensus fuit Melanchthon, quod numeri fuerit negligentior. Adduntur etiam Mori et Ludouici Viuis epistolae perpaucae. IOACHIMI CAMERARII, viri doctisimi, epistolae eleganter sunt scriptae, ac paulo altius surgunt, quam Melanchthonis [Prostant illae tribus Tomis in 8uo, quorum primus ab ipso viuo A. 1568. alter A. 1583. Francof. sex epistolarum libros continens, tertius denique quinque libros complexus ibidem A. 1595. a filiis fuit editus. Epistolae vero eleganti stylo conscriptae sunt, multaque continent ad statum literarium illorum temporum pertinentia Quamuis famae Melanchthonianae, melius fuisset consultum, si, quae de priuatis et domesticis negotiis agunt, omisisset. [DAVIDIS CHYTRAEI epistolas a Morhofio praetermissas esse, miror. Siquidem illae egregiam prorsus illorum temporum historiae tum sacraetum ciuili tum literariae affundunt lucem, adeo quidem, vt multa in iisdem alibi haud facile obuia reperiantur. Theologiae studiosus sane ob varia prudentiae Theologicae exempla iisdem vix carere poterit, vt de styli elegantia aequabilique dicendi

ratione nihil nunc dicamus. Editae sunt quatuordecim post Chytraei mortem annis hae epistolae a filio eiusdem nominis, Hanouiae an. 1614. in 8uo.]

Vixit circa id tempus etiam AONIVS PALEARIVS, cuius editae sunt Orationes et Epistolae, quae feliciter adeo exprimunt Ciceronem, tum qua dictionem, tum qua numeros, ut dubitem, an praeferendus illi aliquis sit. Prima editio Basileensis est in 8uo, altera Bremensis, quam procuravit Matthias Martinius in usum Scholae Bremensis. Nouissma ac nitidissima, imo nouis etiam accessionibus locupletata Orationum Epistolarum ac Poematum Aonii Palearii editio prodiit Amstelodami anno 1695. in 8uo. Paucis, quod miror, etiam viris doctis et acerrimis latinitatis censoribus cognitus iste auctor fuit; sed meretur profecto inter praecipuos numerari. Hic mihi discrimen quis imitationis videat. Nam longe aliter sonat, quod Palearius scribit, quam Longolius, et alii inepti Ciceronis imitatores. De Longolio videatur iudicium Ludouici Viuis in Instit. Epistol. Nimia cum imitationis, inquit ille, bonam naturam corrumpit: verba habet Ciceroniana mira religionisne, an superstitionis obseruatione. GVILIELMVS Budaeus vario et diuersissimo dicendi genere praestans. Lud. Viues illi nouum quoddam et inusitatum dicendi genus attribuit, quod sit admirari quam imitari promtius. [Epistolae enim eius, quas commentariis suis illustrauit Tossanus, conscriptae sunt charactere sublimi, eoque orationibus magis, quam epistolis conuenienti.] IVLII

CAESARIS SCALIGERI epistolae magno impetu et spiritu scriptae, argutae et satis Latinae: [in quibus multa continentur de historia illius temporis literaria: multa item de eius libris ac studiis. Quamuis Huetius, teste Menagio, in Menagianis T. II. p. 278. persuasum habuerit, literas, quae sub Scaligeri patris nomine prodiere, profectas esse ab ingenio filii. De quo Huetii, excellentis ceteroquin styli arbitri, iudicio statuant alii. Triplex illarum epistolarum prostat editio, una Tolosae 1621 et 1623. in 4. cum orationibus aduersus Lrasmi Ciceronianum; altera Lugduni Batau. 1604. in 8uo, tertia Hanouiae an. 1612 in 12; quae postrema prioribus multo est auctior, quippe cui accesserunt orationes elegantissimae ab ipso conscriptae, quae in ceteris editionibus desiderantur; vt oratio, quam in luctu Audecti filii habuit, magnorum affectuum plena, quae etiam seorsum an. 1538. est euulgata: item epitaphium seu oratio funebris in laudem eorum, qui bello Turcico ad Viennam ceciderunt, et luculenta de verbo inepti oratio, qua id potissimum agit, vt demonstret latinae linguae aptitudinem in rebus efferendis prae Graeca: accesserunt denique declamationes aliae pure eleganterque scriptae. Interdum tamen nonnullas affectat formulas ex triuio petitas. ] Cuius epistolae et orationes aliquot post mortem eius editae. Nec minus filii, IOSEPHI SCALIGERI, epistolae, variis rebus iudiciisque de libris ac viris doctis plenissimae sunt, faciuntque ad explicanda multa classicorum scriptorum loca difficiliora, Praeterea

in iis tractantur philologica, chronologica, mathematica, medica, et quae ad orientalem lireraturam pertinent. [Certe in vnica Iosephi epistola plus habetur antiquitatis, quam in longis interdum nostratium disputationibus. Id vero dolendum est, quod epistolarum harum editor, Daniel Heinsius, tam multa in iis citra vrgentem caussam mutauerit, vt authenticis et MSCtis multum dissimiles sint. ] Stylus familiaris, sed et argutus, compositio tamen verborum et periodorum a Tulliana discrepans, splendida omnia, sine tamen affectatione. [Quanquam parentis tersiores sunt epistolae, quam filii, huius autem profecto eruditiores. ] ROGERVS ASCHAMVS, Anglus, qui Reginae Elisabethae fuit a Latinis epistolis, cuius epistolas Thuanus elegantissime scriptas iudicat. Pene vnus e gente Anglica est, cuius stylus veterem latinitatem sapit. Cum Iohanne Sturmio singularem coluit amicitiam, cuius exemplo erectus, elegans dicendi genus sectatus est. Ac fuit ipse STVRMIVS vir eruditissimus, non Rhetor tantum optimus, sed et qui feliciter veteres auctores stylo simplici ac puro exprimeret, cuius proinde epistolae in pretio haberi merentur. Edirae sunt Aschami epistolae Hanouiae an. 1610. in 12. Sturmii vero ad Aschamum et alios epistolas recensuit Io. Henr. Acker Ienae 1712. 8. PETRVS VICTORIVS in epistolis ad superstitionem vsque Latinus, de quo affirmat Thuanus, quod longaeua aetate id consecutus fuerit, vt literas in Italia renascentes et pene extinctas viderit. Eius epistolae plerumque

argumenta scholastica habent, accurate tamen scriptae. Atque adeo is Ciceronis, ac eorum, qui Ciceroni aequales fuerunt, vestigiis insistit, vt Ouidius (sed huius scriptis quis non cedit?) [gap: Greek word(s)] illi visus fuerit, cum quo quidem iudicio illum nos valere iubemus, neque enim assecutus est vim illam Carminis Ouidiani, non idoneus eius iudex. PETRI BVNELLI epistolae perelegantes admodum nec minus eruditae, Geneuae 1581. in 8. prodierunt, stylum habentes planum, aequabilem et profluentem, ita quidem, vt a Bunelli exemplo scribere didicerit Manutius, quod ipse in epistolis suis fatetur. PAVLVS MANVTIVS magnam assecutus est in exprimendo stylo Ciceroniano felicitatem, cuius epistolae magna cura ac diligentia conscriptae sunt, atque vt Scioppius nobis narrat, tanto labore tantaque industria, vt menses aliquot vni interdum epistolae impenderit. [Quam tamen narrationem non immerito fabulosissimam fabulam nuper vocauit Vinc. Parauicinus in singularibus de viris eruditione claris p. 13.] Scilicet, quem antea laudauerat, quod nemo, qui sanus sit, ad puritatis et elegantiae latinae summam quicquam Manutio defuisse dixerit; mox tamen colaphum illi impingens, ex nimia illa cura factum esse iudicat, vt Manutii epistolis, quamuis elegantissimis, nequa quam ea sit gratia, quae hominem, nisi valde otiosum, ad iteratam inuitet lectionem. Sed Scioppio solemne est maledicere. Purissimus sane auctor est, ac pene unicus e recentioribus, quem ego Ciceroni iungi

posse arbitror. Quod Scioppius dicit, taedium repetitae lectionis ex illis oriri, si quid veri iudicat, ex illo forte est, quod plerumque de negotiis familiaribus scribat. Sed nos hic de rebus non solliciti, dictionis praestantiam commendamus, qua parte maxime excelluit Manutius. [Praecipue vero felix et elegans est in ordinandis particulis, quibus membra orationis aptantur, atque periodi splendent. Formulas tamen recte imitandi, velut mysteria eloquentiae, omnibus tradere noluit, atque ideo a nonnullis inuidiae accusabatur. Eo videantur Epistolae clarorum virorum, Coloniae editae col 139, vbi tamen a Iulio Pogiano excusatur, imo et ob id laudatur.] Aliquot eius epistolarum editiones sunt, quas recenset et examinat Thomasius in praefatione nouissimae editionis Lipsiensis, cui, si verum fateri velimus, non multum diligentiae accessit. Extant adhuc aliquae eius epistolae ineditae apud viros doctos, atque vnam bene longam seruabat clarissimus Gudius, ipsius Manutii manu scriptam, quam ille epistolarum Manutii reginam vocare solebat. MVRETVS etiam nihil omisit in epistolis, quod ad nitorem linguae Latinae pertinet, sed delectui vocum magis studet Manutius, numeri vero ac periodorum singularis artifex, praecipue in Orationibus, vt recte iudicat Iosephus Scaliger in excerptis suis. Ian. Nic. Erythraeus in Pinacotheca I. n. 5. Mureti epistolas ob verborum sententiarumque leporem ac grauitatem inprimis collaudat. M. ANTONIVS BONCIARIVS Perusinus, Mureti discipulus, epistolas

latinas elegantes et tersas edidit aliquoties recusas. Editio secunda Marpurgi Cattorum prodiit an. 1604. in 8. 10. CASELIVS, Petri Victorii discipulus, Germaniae nostrae lumen, Rostochiensis primum, hinc Helmstadiensis Academiae Professor, multas eruditas ac terse scriptas epistolas, tum ad viros Principes de rebus grauissimis, tum ad familiares, concinnauit. In quibus multa ad doctrinam moralem, ciuilem et literariam spectantia inueniuntur. Multae adhuc supersunt ineditae, quae in Bibliothecis doctorum virorum latent; quae editae sunt ad viros Principes et Nobiles duae Centuriae a Fuchtio an. 1619., aliae vero ad familiares et viros doctos ab Henrico Vagetio Hamburgi an. 1641. et 1643. editae. [Plenissima vero est editio, quam an. 1687. curavit Iustus a Dransfeld, paedagogii Göttingensis Rector, quumilla non editae tantum sed plurimae etiam ineditae contineantur. Alioquin etiam Petri Victorii et 10. Caselii mutuae epistolae coniunactim editae, prostant Francof. 1597 in 8] Magnificum stylo Caselii elogium tribuit Ioseph. Scaliger Lib. 3. epist. 270. Multi, inquit, Latine, pauci Romane loquuntur; et si qui forte Romane; at raro illam Ciceroniani seculi genium asse quuntur. Qui hunc leporem in tua oratione non agnoscit, (scribit ad Caselium) is, quid sit Latine scribere, nescit. Quid de versiculis tuis dicam? qui quantum ab omni fuco et ambitione remoti sunt, tantum Romanae illius pris ae simplicitatis et amoenitatis habent Catullianae. [Et est sane in Epistolis Caselianis tanta verborum

dignitas sententiarumque gravitas, tantus compositionis decor, vt nescias, vtrum res oratione, an verba sententiis illustrentur.]

Nequc LVCILII PHILALTHEI, Professoris Medici, Itali, epistolae hic contemnendae, vtpote stylo puro geniumque veterem spirante conscriptae. [Tribus illae constant libris, quas in adolescentia perscripsit ad familiares, editaeque sunt Papiae an. 1564. atque complectuntur multa illorum temporum a viris doctis acta.] IACOBI OMPHALII paucae sunt ad familiares epistolae, quas subiecit libro suo de elocutionis imitatione ac apparatu. Puritatem etiam in stylo sectantur, sed non possunt tamen cum praecipuis comparari. OLYMPIAE FVLVIAE MORATAE epistolae, Coelii Curionis epistolis commixtae, et Basileae an. 1570. in 8 excusae, non omnino gloria sua priuandae, intra mediocritatem tamen consistunt. Commendatur foemina illa Thuano a morum sanctimonia, ingenio et eruditione, quae nisi praemature in viuis esse desiisset, excellentiora scribere potuisset. Sub idem tempus floruit CASSANDRA FIDELIS, Nobilis Veneta, cuius epistolas cum vita edidit lac. Phil. Tomasinus Patauii 1636 8vo. Veniunt et in hunc censum ELISABETHAE IOHANNAE WESTONIAE epistolae, itemque LAVRAE BRIXIANAE, quas idem Tomasimus Patauii edidit. 10 GENESII SEPVLVEDAE, Cordubensis Hispani epistolae vna cum reliquis eius operibus editae sunt Coloniae Agrippinae an. 1602. in 4to, seorsum autem iam an. 1557. Salmanticae

in 8. septem libris divulgatae. Quod stylum spectat, mediocriter etiam bonae sunt, rebus notabilibus refertae. Bonus praeterea fuit Philologus. NICOLAI CLENARDI epistolis nihil magis est facetum; quanquam etiam stylus reprehendi non possit, magis tamen familiariter, et ex tempore scripsit. Vehementer in illis exagitat mores et viuendi consuetudinem Hispanorum: narrat passim sua itinera Africana, prae reliquis autem epistolis meretur legi, quam bene longam de professione Arabica militiaque constituenda adversus Mahometem ad Christianos omnes perscripsit. Editae primum Louanii, mox secundo libro auctae typis Plantinianis Antuerpiae 1566. et postremo Hanouiae 1606. in 8. sunt excusae. ADAMI THEODORI SIBERI epistolae orationibus iunctae, magna etiam suauitate et elegantia sermonis conscriptae sunt, nec destituuntur acumine, multamque habent argumentorum varietatem. Vir enim fuit doctissimus, ac Iosepho Scaligero, Casaubono, Grutero aliisque viris doctis in pretio. Editae sunt Wittebergae an. 1617. in 8uo. EOBANI HESSI epistolae, a Ioach. Camerario collectae, vel ideo in pretio habendae, quod tanti viri nomen praeferunt, quamuis multa quoque notatu dignissima contineant. VINCENTII ACIDALII epistolae cultissimo stylo conscriptae editaeque Hanouiae 1606. 8. COELII CALCAGNINI doctissimae et optime scriptae; DOMINICI CAESONII epistolarum selectarum centuriae quinque, Bononiae an. 1623. editae, non plane contemnendae:

sed nescio, qua affectatione laborant, ac leuiculas verborum allusiones quaerunt, cuius exemplum ep. 19. cent. 3. IACOBI VECTIANI Itali epistolae ad varios viros doctos, Italos praecipue, scriptae, rariores sunt, inque illis non pauca reperias rerum Romanarum et Iralicarum, tam in literis, quam in statu ciuili. IO. NICOLAI SAVLII CARREGAE epistolarum libri tres, Genuae 1603 editi, magis ostentandae eloquentiae, quam rerum caussa scripti sunt, vnde non adeo multa ex iis addiscere licet. PAVLVS SACRATVS, Canonicus Ferrariensis, scripsit libros sex epiostlarum, Ferrariae excusos. [10. MICHAELIS BRVTI, Itali, primum Poloniae Regis, tum S. Caesar. Maiest. Historici, epistolarum libri quinque tum Cracouiae, tum dein auctiores Berolini an. 1697. in 8. excusae, ob singularem elegantiam et leporem prae multis aliis superiorum temporum scriptoribus eminent, nisi quod nonnunquam epistolae limites tum ob prolixitatem tum scribendi rationem videantur excedere. ] DOMINICI BAVDII epistolae luxuriosiores quodammodo sunt, quam decet, facetae etiam, ac Plautinis salibus vbique refertae. Fuit enim Plautus Baudio admodum familiaris, ab eoque imitatione non inepta expressus. De iis epistolis iudicat Scaliger in excerptis a Puteanis editis, quod non stylo Ciceroniano, sed tali, qui tempora Domitiani sapit, scriptae sint, vtpote cuius aetate sensim iam recedi coepit a pristino linguae Latinae nitore, prout vel ex Gellio, Tacito et Floro patet. Quare nolim, ut facile ad imitandum

sibi proponat, qui prima styli eptstolatris exercitia quaerit. IOHANNES BAPTISTA LAVRVS epistolarum centurias duas edidit, Coloniae Agrippinae an. 1624. 8. excusas, nec omnino contemnendas, cui viro magnificum elogium suspendit Ianus Nicius Erythraeus in Pinacothecae lib 1 n. 141.. Vrbano IIX, erudito Pontifici, admodum gratus fuit, inter cubicularios enim suos eum acciuit, vt ejus consiliis vteretur in studiis. Sed nescio, quomodo inter epistolas Iohan. Baptistae Lauri (Centur. 1. ep. 75.) facetum illud Carmen de Nihilo, quod in Calendas Ianuarias scripsit Io. Passeratius, compareat, sibi enim tribuere hoc carmen videtur. De IVSTI LIPSII epistolis eiusque stylo multa dici possent; vehementer enim senex a iuuene discrepat. Cum enim in sua iuuentute Ciceronianam dictionem sequeretur; maturioribus annis prope nouum sibi eloquentiae genus finxit, in quo argutiae quidem multae, multa festiua, adagia, similia, sententiae, hemistichia, quae omnia mire ornant familiarem illum eruditorum stylum, quem scholasticum aut criticum non inepte possis vocare. Atque in eo plane aliter cum illo, quam cum ceteris viris eruditis actum est; qui in iuuentute maiorem sermonis audaciam atque luxuriem sectati, cum aetate illam posuêre. Quare magnam partem vera sunt, quae iudicantur de illo in excerptis Scaligerianis. [Rolandus quoque Maresius Lipsio sermonem poeticum tribuit lib. 1. ep. 7. et antiquorum verborum nimium vsum, ac dictionem parenthesibus et interrogatiunculis

interruptam in illo carpit ep. 49. ad Heinsium. Ellipses etiam frequenter nimium ab ipso vsurpatas, docti reprehendunt, vnde nonnemo ipsum hoc disticho false perstrinxit:

Lipsius ellipses crebras vsurpat, vt ipsum
Forsan ab ellipsi nomin habere putes.

Praeter Iosephum Scaligerum et Henricum Stephanum, ex instituto Latinitatem Lipsii taxantes, inter historicos quoque Iul. Caes Bulengerus in hist. sui temporis lib. 12 p. 389 vehementer eundem insectatus est Mitius tamen de eo iudicat Angelus Galuccius, qui in comment. de bello Belgico parte I. p. 554. ipsum in proprio dicendi genere familiam ducere affirmat; quod facile ipsi largimur, si de nouo et non vsquequaque Romano id intellectum velit; sin de propria characteris idonei Romanique ratione intelligat. dicendi characteres haudquaquam recte est assiecutus. Illud certum est, Lipsii stylum nouum plane ac minime ciuilem esse, nullo etiam idoneo charactere Laconico expressum, nullaque ratione imitandum. Interim Gerh. Io. Vossii de illo iudicium lib. 1 de Hist. Lat. c. 19. probamus, virum ipsum ab ingeniv eleg antia et varia eruditione, quam dictione laudatiorem appellantis. Confer et eiusdem Instit. Orat. lib. IV. cap. 6. num. 7. Egregia tamen plurima ex veterum familiaritate trahit, et concinnitate nouae formae et breuitatis grauitatisque nomine hic inprimis se commendat: tum si quid in eo inciuile, affectatum et praeruptum, rerum pondere pensatur. Vnde quoque nec ingratus neque indiligens

Lipsiii discipulus Aubertus Miraeus ipsum contra censores defendit in Elog. Lips. p. 164. sq. ] Et certe nunquam suaserim, vt, antequam quis robur in stylo acquisiuerit, inxercitatus adhuc Lipsianae lectioni asuescat, aut eius flosculos in vsus suos excerpat. Qui illum imitati sunt, infeliciter rem suam gesserunt: nam vel exscripserunt nonnulla, aut sententias quasdam compilarunt, et sic fiunt inepti, vel eius dictionem exprimere conantur per se non laudabilem, nec res idoneas, quibus exornent, afferunt et sic fiunt ridiculi. Inter eos est BERTILIVS CANVTVS, Danus, qui gloriam in imitatione Lipsiana quaesivit, vt vel in ipso libri titulo illam iactat; sed nihil aliud ille facit, quam quod describat nonnunquam periodos Lipsianas ac lacinias eius consuat. Editae sunt eius epistolae primum Wittebergae an. 1617. tum Rostochii an. 1623. in 8. ERICIVS PVTEANVS felicior eius an imitator, an emendator fuit. Ipse enim successor Lipsii cum summo studio exprimere eum tentavit; euitauit tamen abruptam illam breuitatem, tot sententiarum hiatus et praecipitia, frequentatas interrogatiunculas, alliterationes exiles, ac similia, quae Lipsio familiaria vitia sunt. Sed dum illa vitauit, in aliud vitium incidit, [gap: Greek word(s)] . Cum enim breuitatem sectari vellet, eiusque mediocritatem restituerit, id effecit, vt duabus, tribus vel quatuor periodis absolueret, quae Cicero vna mediocri periodo absoluere potuisset. Scripsit Puteanus aliquot centurias, quae viuo illo editae sunt, earumque plena editio

Francofurti 1663. prodiit. Post mortem eius epistolarum apparatus posthumus in septem centurias distributus Louanii annno 1663. editus est. PETRVS GRVTERVS, Ludimagister Batauus, [gap: Greek word(s)] in epistolis suis etiam voluit, sed epistolarum breuitate, quae per se obscura est, obscuritatem sermoni suo antiquis vocibus et fictis phrasibus induxit. Eius stylum eleganti mimesi Barlaeus cent. 1. epist. exagitavit. Et huius quidem hominis genus scribendi prope simile videtur Gallico illi, quod a nonnullis inuentum est et Brulesque vocatur, cuius generis epistolas e Gallis non nemo ioci causa scripsit. Longe eo ineptior est, qui Lipsium imitatus, Loelius, in sua Institutione Epistolica, [gap: Greek word(s)] Lipsianam docet, ipse vehementer ridiculus.

[Omisimus e superioris aetatis Epistoliog aphis nominare IACOBI SADOLETI, Cardinalis, epistolas, Ciceroniano filo contextas, quas magni aestimat Melanchthon, qui ipsi familiaris fuit. IO. CALVINI epistolae, quanquam de rebus sacris scriptae, non tamen absunt a castigata latinitate, quam ita affectauit, vt sui temporis Theologos facile vinceret. ISAACI CASAVBONI, viri doctissimi, epistolas, quarum primam editionem an. 1638. Io. Frid. Gronouius, optimam vero auctioremque procurauit Io. Georgius Graeuius Brunsuigae 1656. in 4. tum ob rerum varietatem, (quamvtinam singulari indice exhibuissent editores) tum ob Graecae linguae flosculos nonnullos, legere possumus. Familiariter pleraeque sunt scriptae, nam, vt ipse fatetur

, non multum se cruciauit in verborum delectu; Interim nihil deest illis elegantiae, quanquam compositio non sit aeque Ciceroniana. Etenim compositio interdum omnem sermonis faciem immutat, cuius exemplum habemus in Ioachimo Camerario, de cuius stylo Philippus Melanchthon lib. 4. ep. 206. ita iudicat, quod, cum antea Ciceronis verbis et phrasibus vteretur, compositionem vero. periodorum aliam habere, postea, cum hanc etiam ad Ciceronis normam institueret, se ipsum quasi superarit. Qui Graecis formulis in scribendis epistolis delectantur, multas illarum tum ex his Casauboni, tum ex Reinesii epistolis colligere possunt. Recensentur hic quoque saepe arcana quorundam eruditorum, quorum nomina non sunt edita, quae detexit aliqua ex parte Colomesius in clave episto. Itrum Scaligeri et Casauboni, quae addita est opusculis eius literariis, et in edit. operum Colomesii Fabriciana pag. 333. et seqq. legitur. Non destituuntur linguae Latinae genio etiam ROBERTI TVRNERI epistolae, quae adduntur eius orationibus, sed inaequalis in compositione est, et multa noua habet: argutius nonnunquam Scribit periodis breuioribus, humilius interdum laxioribus. Haud aliter iudicandum de IO. RAVISII TEXTORIS epistolis, non eo instituto scriptis, vt ederentur, quod vel ipsa praefatio ad lectorem indicare potest. Excusae illae sunt Geneuae 1640. item 1653 in 16 Purior est IO. PERPINIANVS, cuius epistolae collectae et cum Vauassoris poematibus editae sunt, in quibus multa de locis Rhetoricae communibus,

deque erudienda in Graecis literis iuuentute continentur. ] IANI NICII ERYTHRAEI, qui vero nomine Iohannes Victorius Roscius appellatur, qui postea ad Cardinalitiam dignitatem euectus est, epistolae, quemadmodum omnia eius viri, summa elegantia conscriptae, vt concinna vbique verborum et periodorum compositio testatur. Perspicuitas mira sermonis et ornatus non quaesitus, nisi paucula quaedam hinc inde interspersa morosius, quam par est, censere velis, aut cum Reinesio in epistolis ad Hoffmannum et Rupertum ep. 66. maiorem literaturae Graece cognitionem, qua imparatus illi audit, desideraret. Sed Illa non obstitit latinas scribenti epistolas. Iudicium etiam ille desiderat in eo, sed hoc forte de rebus quibusdam. Verba concinne satis ac idoneo iudicio posita, in quibus ego non facile, quid desiderem, inueniam, cum non desint in Reinesii epistolis, quae censor rigidior improbet. Nam sane, quod Reinesius ait, videtur hoc solum quaesiuisse isto scriben di genere, vt quantum latina lingua valeat, experiretur; id verum etiam est, et eius illustre experimentum quoque dedit. Cuius epistolis ideo se dicit delectari, quod res vrbanas, et doctos hac aetate homines ex iis posset cognoscere. Et haec ita vera sunt, quam quae verissima: Vbi ergo illa reprehensio non accurati iudicii demonstratur? IOHANNIS WOWERII epistolarum centuriae duae sexennio post auctoris anno 1612. defuncti obitum a Geuerhardo Elmenhorstio Hamburgi 1618. in 8. editae, rei literariae non parum habent

. Cura autem ista non est adhibita, quae decet epistolam eleganter scriptam. Eius multae adhuc sunt ineditae, quarum tertiam centuriam se quoque editurum esse promisit Elmenhorstius, non praestitit. Multae manu exaratae quondam apud cl. Gudium seruabantur, [inque nostris etiam scriniis beneficio illustris Danorum Consiliarii Ehrenkronii non paucae latent, quarum ope non minus editae multis accessionibus suppleri, quam nouis, epistolis augeri commode possent. ] Latitant et aliquae inter MSta Bibliothecae Hamburgensis. LATINVS LATINIVS Viterbiensis, quem Lipsius optimum et doctissimum senem vocat, epistolas etiam scripsit, in quibus gustus aliquis incorruptae latinitatis, sed periodi interdum sunt laxiores, quam forte par est. Ceterum compositio plane Ciceroniana est, quanquam interdum periphrases longiores et synonyma nimia illi adhibeantur ad complendam periodum. Continentur et in illis epistolis multae super loca obscuriora auctorum obseruationes et coniecturae, in Patribus praecipue emendandis multum operae posuit. THOMAS REINESIVS, Medicus et Consul Altenburgensis, epistolas plurimas scripsit, quae editae sunt per partes. Primum epistolas ad Hoffmannum et Rupertum edidit Lipsiae Bibliopola eius loci an. 1660. Hinc prodierunt literae ad Nesteros Lipsiae a. 1670. in 4. et ad Vorstium Coloniae, adsueuum 1667. in 4. editore Vorstio. Dehinc literae ad Christianum Daumium editore Bosio Ienae 1670. in 4. quibvs epistolis mixtae sunt etiam illae, quae ab aliis ad

eum missae sunt. Tandem quae ad Bosium scriptae, critici ac philologici argumenti, epistolae cum Bosianis ad ipsum, curante Io. Andr. Schmidio Ienae an. 1700. in 12. sunt publicatae] Stylus familiaris est, argutus, sententiosus, compositioni non adeo studens, aut anxie affectans Tullianam grandiloquentiam, sed magna in illis vis est bonarum rerum tum Medicarum, tum Philologicarum et Historicarum; inprimis illustrantur Inscriptiones veteres, quarum ille diligentissimus collector fuit. In illis vero ad Daumium multae citca voces Graecas et Latinas disputationes, multa de viris doctissimis iudicia continentur. Promisit idem Bosius plures literarum fascicuios ad Viros illustres et doctissomos a Reinesio scriptarum, ac magnum satis volumen earum, quas ad se scripsit, habebat Gudius. CL. BARTHOLOMAEI MORISOTTI epistolae, Diuione 1656. editae, affectare quandam styli elegantiam videntur, sed longius ab illa distant, tum quod verborum delectum, tum quod compositionem spectat. Scribitur in illis de rebus quibusdam ad intellectum auctorum pertinentibus, de rebus quibusdam naturalibus aut rltibus, sed leuia sunt et vulgaria, ac nonnunquam inepta aliqua declamatiuncula totam epistolam absolvit. Carmina, quae immiscentur, parum habent genii Poetici, ac interdum in ipsas Prosodiae leges impingunt. Scripsit idem orbem maritimum cum figuris, Diuione 1643. fol. excusum, ad cuius argumenti tractationem non id affert iudicium, quod expectaret aliquis curiosior. CLAVDIVS SARRAVIVS,

Senator Parisiensis, vir doctissimus, epistolas scripsit ad viros illustres et doctissimos varias easdemque doctissimas. Multa in illis, quae ad historiam literariam sui temporis spectant, inulta de libris et scriptoribus variis iudicia, de locis auctorum corruptis, et plura alia habentur, Stylus familiaris, sub manu natus, argutus tamen et festiuus. Post mortem eius prodierunt, edente illas filio, et Reginae Christinae dedicante. IO. LVDOVICVS BALZACVS, Gallus, elegantissimi vir ingenii, ac magnus in stylo Gallico nouator quibusdam habitus, epistolas latinas selectas scripsit, quibus mira inest venustas, et Gallica quaedam vrbanitas, nitidissimo Latino sermone expressa. Quo in auctore obseruare popularitatem illam linguae suae possumus, et plane in iilo occurrit Gallicum illud dicendi genus, quod iam suo tempore sibi deprehendere visus est Cicero. Sic Hieronymus in epistola quadam ad Paulinum Hilarium scribit, Gallicano attolli cothurno, quam censuram suo etiam iudicio comprobat Erasmus, qui grandiloquentiam aliquam ac theatricam sublimitatem, cum in LL. CC. incidit, qui tractati facile splendescunt, in illo agnoscit. Similem ille grandiloquentiam Gallicam in sulpitio Seuero, Eucherio, et in ipso Wilhelmo Budaeo obseruat, quem adeo sublimem dicit, vt tubam sonare credas, non hominem: de quo operae pretium est legere cetera, quae habet: Sermonis Latini, inquit porro Erasmus, tanta obscuritas, tametsi partim inde est, quod frequenter orationem e diuersis membris

contextem vix tandem longo circuitu absoluit: tamen illudetiam officit orationis perspicuitati, quod in argumento per se subtilitatibus inuoluto l udem etiam affectaunit argutiae, nonnunquam et copiae. Gallicas epistolas Balzacus multas scripsit, quarum illae, quas iunior edidit, turgent quodammodo metaphoris et nescio quid Asiatici sonant. Verba illi sunt multa recens conficta; quam ob causam in reprehensionem multorum incurrit. Multos etiam imitatores inuenit, sed maturiore aetate temperauit sibi paululum, et quod tumidum antea videbatur, in mollius dicendi genus commutauit. Latinae certe epistolae virum, non iuuenem spirant. Dici vix potest, quanta partium studia fuerint in Gallia aduersus huius hominis eloquentiam, aliis vt nouam integris libris damnantibus, aliis vt perfectissimi sermonis exemplum imitantibus. Historiam eius rei omnem prolixa dissertatione complexus est Sorellus in Bibliotheca Gallica. Iniquius autem de Balzaci epistolis iudicat Iac. Howelius, vt ostendimus Polyhist. lirerar. Tom. I. lib. I. c. 24. n 26. IOSEPHI LAVRENTII epistolarum centuriae duae, Lucae 1938 editae, de rebus Philologicis quibusdam ad viros illorum temporum celeberrimos scriptae non magnae rei sunt; Lipsii simia est, vocularum obscuriorum affectator, et inanibus quibusdam sersiculis turget. Apparent nonnunquam stricturae aliquae ingenii, quae tamen iterum ineptiis deturpantur. AQVILINVS COPPINVS, Eloquentiae Professor in Ticinensi Gymnasio, epistolarum libros 6. scripsit, in quibus multa

occurrunt de viris doctisin Italia iudicia. Editae sunt episto lae illae Mediolani 1613. in 8. [Neque elegantia sua destituuntur PANCRATII IVSTI-NIANI epistolae Venetiis an. 1534. in 4. editae. ]

[Neque minorem laudem merentur, qui nostra patrumque memoria epistolis conscribendis operam dederunt; quosinter primo memorandae sunt MARCI ZVERII BOXHORNII epistolae, quae venustate non carent, quanquam pleraeque familia riter et ex tempore scriptae de rebus nonnullis philologicis agunt, nec ab ipso viuo, sed post mortem eius sunt editae Amstelodami 1662 in 12. et recusae Lipsiae, curante Iac. Thomasio qui luculentam addidit praefationem, qualem etiam de vita, obitu ac scriptis Boxhornii editioni Batauae praefixit Iac. Basehui, vnde multum ad mopes et prudentiam ciuilem et iuxta eloquentiam instruendam necessaria excerpas. ] GABRIEL NAVDAEVS in epistolis suis non tam rara habet, quam forsan ab eius eruditione expectes; stylus tarnen facilis, nonassurgens. compositio obvia, nec multum coacta. Legi potius ob rerum notitiam, (quae tamen non adeo multa est) quam ob styli curam debet. [De viris doctis passim quoque iudicat, in quo tamen partium studiis interdum abripitur. Epistolae polt mortem eius editae Geneuae 1667. 12. CASPARIS BARLAEI epistolis nihil est facetius et festiuius, vt fuit ingenium eius viri ad extemporales lepores factum. De stylo si quaeras, neclaudarem nimis, nec reprehenderem. Omnia ex tempore scripta, dictio non semper pura,

vt in Poematibus eius: compositioni periodorum, vt in orationibus, ita nec in epistolis studet. Ceterum singulai voluptati erit, animum grauioribus studiis saturum his velut cupediis reficere. Excusae eius epistolae Amstelodami 1667 in 8. Iungi his possunt FRANCISCI MARTINI, sacerdotis Epensis, epistolae, ob singularem festiuitatem, et ioca plurima commendandae. Stylus non adeo malus. OCTAVIVS FERRARIVS, humaniorum literarum Professor in Academia Patauina, epistolas quasdam scripsit, prolusionibus eius Patauii 1668 in 4. excusis additas, stylo haud spernendo, facili, sed compositioni non adeo stuadet, atque ex tempore scribit. [De hoc iudicio non immerito dubitabit, qui Ferrarii scripta attenta mente perlustrauerit. Difficilis sane magis quam facilis eius censendus est stylus, compositionisque adeo non omisit curam, vt in illa saepissime modum excedat; quumque nullibi non argute loqui studeat, ex tempore quidem eundem scripsisse, nemo crediderit facile. Habet omnino, quae laudem merentur, praesertim in antiquitatis notitia, Ferrarius, ita tamen, vt prolusiones eius atque epistolae multum dissimiles sint nitidae superiorum temporum eloquentiae et ad ciuilem slylum minime omnium accommodarae. Opera autem varia Ferrarii, quibus et epistolae eiusdem continentur, Ioannes Fabricius, Abbas Regiae Luterae, collegit, in ordinem redegit, ac suigulari studio emendata recudi fecit Wolffenbutelii, an. 1711. in 8.] REINERI NEVHVSII epistolae ad familiares mediocri

stylo scriptae, in exemplum tamen nunquam ponendae; exigua enim illis est tum concinnitas et venustas, tum verborum delectus. Editae illae Amstelodami 1639. 1647 1651 et 1662. in 12. variis editionibus. ROLANDVS MARESIVS Gallus, epistolarum philologicarum libros duos ele ganti stylo, de variis rebus literariis, ad viros doctissimos scripsit, in quibus multa sane sunt consilia de ratione studendi, scribendi, scripta emendandi, explicandi, iudicandi de scriptoribus tum antiquioribus, tum recentioribus, de styli vitiis atque virtutibus, de habendo librorum deiectu, de veteribus ac bonis libris legendis. Frima editio primi libri prodiit Parisiis an. 1650. in 12 altera ibidem in 8. post mortem auctoris auctior, Launoio et Valefiis fratribus curantibus. Postremo Marefii epistolas cum aliquot amicorum ad cum, et aliorum clarorum virorum ad alios, non dissimilis argumenti epistolis recudi fecit Adamus Rechenbergius Lipsiae anno 1686. in 12. IACOBI CRVCII epistolae ineptissimae, vbique declamatiunculis et locis communibus lapsciuae. E veteribus senecam, e recentioribus Lipsium exscribiti; vnde gnomas aliquas, sententiolas argutas, ac similia congerit, [Verbo: crucemingeniis figit Crucius et ex suo ingenio sibi fingit stylum. Epistolarum eius libri VI. editi sunt Amstelodami 1661. in iz. ] IACOBT BONCARSII et GEORCII MICHAELIS LINGELSHEIMII epistolae editae sunt Argentorati an. 1660 in 12 Habentur in his multa, quae ad statum Germaniae superiorum

temporum, aulasque Principum intestinis tum malis turbatissimas pertinent, habentur et de rebus literariis notitiae non contemnendae. BALTHASAR IS HENCKELII epistolae carcerales, Holmiae 1640 in 8 excusae, varia continent Suecorum consilia, iesuitarum machinationes, et arcaniora qua edam istius belli, quae alibi non facile inueneris. IO. MILTONI epistolae familiares et politicae plenae ingenii et acuminis sunt, in quibus non pauca de auctoribus veteribus, recentioribus domesticis, exteris iudicia leguntur. Edirae iilae sunt Londinianno 1647. in 8 Epislolae autem politicae publico senatus Anglicani, cui a secretisfuit, nomine scriptae, et a lo. Georgio Pritio Lipsiae an. 1690. in 12 denuo recensitae ob sty lum pariter atque argumentum legi merentur. VINCENTII FABRICII epistolis, multum saepiusque recusis, natiua quaedam inest elegantia, quam eius quoque elaboratissima carmina ostendunt. AVGVSTI BVCHNERI epistoiarum tomi duo prodierunt Dresdae anno 1679 et 1680. Eratvirille ad omnem nitorem literarumfactus, Orator optimus, et Poetarum suo tempore inter Germanos princeps. Bene fane meriti fuerunt de orbe literato, qui has eius epistolas publicarunt, in quibus multa sunt de rebus literariis iudicia. Stylus ipsi elegans, quanquam concisus, formata tamen ipsi e Cicerone dictio est: quod vero [gap: Greek word(s)] spectat, ab illo diuersa. Quantus hic fuerit Ciceronis aestimator, videas ex epistola illa luculentissima, quae est trigesima secunda Partis secundae

ad Schneiderum, Ducis Holsatiae Consiliarium, qui ipsius consilium rogauerat de Curtio, an scilicet ipsius stylus adeloquentiam Romanam sufficere posset; sed in alia omnia it Buchnerus, qui Curtii declamatoriam indolem abesse iudicat a puritate nitoris Romani. Solum itaque Ciceronem illic ad omne scribendi genus tum epistolare, tum oratorium, et historicum unice commendat, ne quid dicam de variis rebus et iudiciis, quae habet de auctoribus veteribus et recentioribus. Proprietas grauitasque antiqua plena emicat luce: et tamen acuminis nonnihil atque leporis hinc inde transparet. Tertiam vero harum epistolarum partem separatim edi curauit an. 1712. Dresdae Godofredus Leschius, qui hanc curam in se, postsoceri obitum, instituto laudabili suscepit, cum essent, qui editionibus emtis a se, hanc accedere haud iniuria cuperent: quorum desideriis nefas putauit non indulgere. Sunt huic inspersae quoque epistolae ab aliis scriptae, Buchnerianis ob nitorem stili non prorsus dissimiles.

[Memorandae nunc etiam sunt epistolae recentiorum doctorum virorum, quae praeter illas, quas iam recensuimus, vel breui ante auctoris mortem excusae ad eius nondum peruenerunt osulos, vel post eandem primum prodierunt. Hos inter facile primas tenent GERHARDI IOANNIS VOSSII epistolae, quas Londini primum Paulus Colomesius an. 1690. in fol., mox altero post anno dodecade epistolarum auctas Augustae Vindelicorum publicae luci exposuit Georgius Hieronymus

Velschius. Interim cum hoc epistolarum volumen multas Vossii dedicationes contineat, epistolas item domestica tantum ac priuata negotia tractantes vtilissimo sane instituto in quarto Operum Vossianorum, Amstelodami an. 1699. in fol. simul editorum tomo, epistolarum quendam fecerunt delectum editores, expunctis tum dedicationibus, tum plurimis quoque epistolis, quae ad rem literariam illustrandam nihil conferrent, quin et in digerendis epistolis obseruata temporum serie, quod in prioribus editionibus neglectum fuerat. Dici non potest, quantam in omni re literaria, cumprimis autem in historia ecclesiastica vtilitatem praestent hae epistolae, dignissimae omnino, quae ab omnibus Theologiae, quin et aliarum literarum cultoribus quam diligentissime legantur. Proximum ab illis merentur locum GVILIELMI CAMDENI epistolae, quas vna cum illis, quae ad Camdenum scriptae sunt, in lucem produxit Thomas Schmithus, Londini an. 1691. excusas. Enimuero qui Camdenum nouit, virum in omni literatura versatissimum, quaecunque bonae frugis ex eius epistolis sibi promittet. Neque sane de rebus nihili scripsit vir eruditissimus, vel hic etiam ad omne eruditionis genus facem praeferens. Neque praetermittendae sunt MARQVARDI GVDII et aliorum ad illum epistolae, quae cum aliis reliquiis Gudianis, curante Petro Burmanno, prodierunt Vltraiecti an. 1697. in 4. Claudii Sarrauii epistolis ex eadem Gudiana Bibliotheca auctioribus adiectis, quae superiorum temporum

rem literariam mire exornant, tum vero multis, in re praeserim critica, erudite obseruatis passim abundant. Illustrium eruditorum ad Petrum Francium epistolae operibus eius posthumis, Amstelodami 1706 in 8. editis adiectae sunt. Habentur in iis epistolae Cuperi, Ferdinandi Furstenbergii, Gronouii patris et filii, Nicolai Heinsii, Huetii, Hugenii, Perizonii, Petiti, Rapini, Wallii, Spanhemii, aliorumque.

Inter Germanos nuper eruditorum meruerunt applausum CONRADI SAMVELIS SCHVRTZFLEISCHII epistolae, anno 1700. Vitebergae Saxonum euulgatae, styli elegantia, ac germanae latinitatis nitore, rerumque grauitate facile se commendantes: quoniam in illis multa ad statum temporis ipsius publicum, reique literariae cognoscendum pertinentia, itemque iudicia de viris eruditionis variae doctrinaeque ciuilis laude claris continentur. Non tamen vno omnes dicendi charactere conscriptae videntur; priores enim adstricto magis ac conciso, reliquae multo diffusiori sunt exaratae. Etenim ad annum vsque 1672. Laconico styli genere, vt ex eius scriptis tunc publicatis apparet, delectatus, id deinceps suasu potissimum illustrissimi Baronis Henrici Frisii in amplius diductiusque mutauit: eiusque primum specimen dedit in notis ad dissertationem de eo. Quid expediat imperio? anno 1672. Vitebergae recusa. Et quamuis auctor acerrimus alioqui purioris styli Romani sectator sit, in his tamen epistolis quasdam voces ab aureo Latinitatis aeuo recedentes

adhibuit: prout nempe scribendi genus, quod maximam partem res publice gestas continet, requirere videbatur. Recusae sunt eaedem epistolae, cumque in prima editione multa magnorum virorum nomina consulto fuerant omissa, iisdem nunc additis aliisque lacunis suppletis, simul cum memoria auctoris editae ac promulgatae sunt Vitembergae an. 1712. in 8. GEORGII CASPARI KIRCHMAIERI quoque prostant epistolae, a filio eiusdem Vitebergae an. 1703. in 8 editae, cum ab ipso tum ab aliis ad eum exaratae, quas inter Bullialdi, Boecleri, Conringii, Portneri, Strykii, Velschii, Morhofii, Hannemanni, Guerickenii, Maioris, Magliabechii, Heuelii aliorumque ob variam et multiplicem argumentorum amoenitatem commendari merentur. Vltimo denique loco commemorandae restant FRIDERICI HILDEBRANDI, in Gymnasio Martisburgensi quondam Rectoris, centuriae epistolarum quinque, iuuentutis styli studiosae bono Lipsiae an. 1681 et sequentibus editae in 12. quae tamen epistolarum vix merentur nomen, cum locorum communium potius sint farrago, progymnasmatibus oratoriis exarandis tantum inseruientes. Prima tamen centuria huc omnino spectat, varii argumenti continens epistolas, quae quamuis non sine cura videantur scriptae, ad imitationem tamen easdem aliis praescribendas esse, haud suascrim, cum meliores sint in promtu. Iamque etiam intelligitur, quamobrem epistolae ARITHMAEI, et SAGITTARII imitationi non inseruiant, quippe quae nec formam Romani aeui

Atque hi fere sunt auctores epistolographici, prae ceteris cogniti. Nam omnium inire numernm, nostri non est instituti, nec opus est, cum ad eloquentiae epistolaris exercirium vnus alterue sufficiat. E veteribus vnus eligatur Cicero, tum qua latinitatem, tum qua compositionem. E Plinio notari possunt formulae insigniores ad Ciceronis compositionem reducendae. E recentioribus pauci familiariter legantur. Nullas enim earum legi debere, quod vult Vauassor libro de Epigrammatibus, non probauerim. Sufficere possunt Bunellus, Manutius, Palearins Muretus, Iulius Caesar Scaliger et Buchnerus. Ceteri vero, vt imitari velis stylum, non legendi, nisi quantum ex iis elegantiam formularum congerere potes, quas data occasione in rem tuam vertere possis. [Hodie impense a quibusdam ob linguae Latinae nitorem laudantur ANTONII MALAGONELLII epistolae, Romae an. 1677. in 12 editae, quae omnino merentur commendari, nisi quod nimius admodum Plinii sit imitator, itemque turgidus nimis interdum et acumina vbique aucupans.] Non inutilis labor est illorum, qui epistolas virorum doctorum et illustrium seorsim scriptas, iustis voluminibus collegerunt. Sic habemus Virorum clarorum, illustrium Principum ad Principes epiltolas, quae distinctis voluminibus collectae prodierunt. Sed eae potissimum ob res Politicas et Theologicas editae sunt, quarum ex iis notitia haberi potest [Superiori quoque aeuo epistolae Principum, Rerumpublicarum

ac sapientum cura HIERONYMI DONZELINI prodiere Venetiis 1574 in 8 His adde IOH. STARYCII Venerem Epistolicam epistolarum selectissimarum, asummis mundi proceribus de actibus quibusuis solennioribus exaratarum, Francofurti excusam an. 1610. in 8 vti et BENEDICTI ACCOLTI epistolae, cum epistolis clarorum virorum, Romae, Venetiis et Parisiis editae. Idem egit VEREPAEVS, qui selectiores Bembi, Sadoleti, aliorumque Ciceronianorum epistolas congessit, inque libros tres distinxit. Clarorum etiam virorum epistolae latinae, graecae et ebraicae ad Io. Reuchlinum editae sunt Tiguri in 8. Addamus illis Epistolas clarorum virorum a IO. MICH. BRVTO edilas Lugduni 1561. in 8. itemque illustrium et clarorum virorum epistolas selectiores, superiore saeculo vel a Belgis vel ad Belgas, centuriis duabus distinctas editasque Lugd. Bat. 1617, in 8. porro Epistolarum ab illustribus et claris viris scriptarum centurias tres, a SIMONE ABB. GABBEMA publicatas Harlingae Frisiorum 1664. in 8. ANTONIVS quoque MATTHAEVS singularem epistolarum ab Alciato aliisque viris eruditis scriptarum collectionem instituit inque lucem prorraxit Lugduni Batau. 1695. in 8. Nec minus IANVS GVUIELMVS MEELIVS insignium virorum epistolas selectas exmuseo suo prodire iussit Amstelodami an. 1701. in 8. postque illum clarorum virorum epistolas publicauit IO. BRANT Amstelodami an. 1702. in 8. Vt epistolas summorum virorum ab Oleario editas

aliasque nunc taceamus. Demum his omnibus subiungamus IO. CHRISTIANI LVNIGII literas Procerum Europae ab Imperatoribus, Electoribus, Principibusque Imperii ad Reges, Principes, respublicas liberas et ab his ad illos de variis belli pacisque ac religionis negotiis, ab anno 1552 vsque ad annum 1712 lingua latina exaratas, et ex variis fide dignis scriptoribus diuersisque manuscriptis monumentis rarioribus collectas, inque tres partes diuisas et in lucem editas Lipsiae 1712. 8. Quae literae iis, qui ad tractanda negotia publica accedunt, multum vtilitatis allaturae sunt, quamuis stylus pro diuersitate ingeniorum et rerum sit diuersus, negotiis tamen accommodatus. ] Ob styli vero elegantiam praecipue nullas memini aliquo volumine collectas. Operae tamen pretium esset, si quis talem operam susciperet, praecipue in dedicatoriis epistolis a viris doctissimis conscriptis, quarum tamen delectus haberi debet. Quod institutum commendat Sorellus in Bibliotheca sua Gallica diss de epistolis Gallicis, ac praeiuit nobis exemplo, qui PVTEANI dedicatorias vno volumine sub titulo Pompae Prosphoneticae edidit. [Pertinent huc quoque diuersorum a GERH. IO. VOSSIO editorum tractatuum dedicationes, quas epistolarum eius volumini, Londini an. 1690. in fol. edito, simul inseruit Paeulus Colomesius. Tum IO. GEORGII GRAEVII praefationes, dedicationes et epistolae, ad vsum latinae eloquentiae studiosorum collectae cura Io. Alb. Fabricii, editaeque Hamburgi 1707.

in 8. In scriniis quoque Archiatri et Consiliarii iustitiae Regis Daniae Io. Conradi Wolfii integrum asseruatur volumen epistolarum, Graeuiana manu ad Danos exaratarum, quae luce publica sunt dignissimae. Ceterum negari nequit, celeberrimum Graeuium nonnunquam periodos longiores verbosioresque adhibere, iisque prope delectari; vt taceam, eundem non raro vsurpare voces a latini sermonis vsu abhorrentes. Denique spectant huc CHRISTOPHORI CELLARII tum dedicationes, tum praefationes, quas in fasciculum collegit et sub epistolarum selectiorum nomine publicauit IO. GEORGIVS WALCHIVS Lipsiae 1715. in 8. cumque stylo terso atque eleganti sint conscriptae, omnium eruditorum dudum meruere plausum. ] In Gallica lingua permultos tales epistolarum libros habemus, inprimis amatoriarum, in quibus illa gens exercere ingenium suum amat.

Illorum autem epistolographorum, quorum epistolae legi ob res ipsas debent potius, quam ob stylum, magnus est numerus. Sic habemus epistolas a Patribus scriptas, de quibus consulatur Iohannes Baptista Ferrarius libro de epistolis sacris. [Ad epistolas de rebus Theologicis ac statu religionis IACOBI VSSERII, Archiepiscopi Armachani, epistolae trecentae, Latino partim, partim Anglico sermone scriptae, et Londini cum eius vita a Richardo Parrio editae 1686 in fol. quae praeterquam quod secundum temporum, quibus quaelibet scriptae, seriem digestae sunt, varia eaque curiosa tum theologica, tum ad historiam ecclesiasticam

ac literariam spectantia complectuntur. Addendae his POMPEII SARNELLI SS. Theol. et I. V. Doctoris, Protonotarii Apostolici ac Abbatis S. Homoboni Caesenatis, epistolae ecclesia sticae, Italico idiomate scriptae excusaeque Neapoli, impensis Antonii Bulifonis 1686. 4. itemque P. OLIVAE Generalis in Societate Iesu ordinis epistolarum tomi aliquot de negotiis Soc. Iesu, quorum prior Romae in 4. et Bononiae in 8. 1668. prodiit, posterior Venetiis 1683. in 4. Integra est epistolarum chilias, ac maximopere commendatur in actis Lipsiens an. 1683. Mens April, et Augusto. Ceterum epistolarum, quae de rebus sacris ac Theologicis ex instituto tractant, prolixam hic iniicere mentionem haud vacat. Noti sunt peculiares epistolarum Lutheri, Melanchthonis, Schwebelii, Marbachiorum, Caluini, Bezae, Zanchii, Chytraei, Schlusselburgii, Socini, Ruari, Hornbeckii, Arminianorum aliorumque epistolarum libri, supra iam laudati, quae ad hanc classem spectant omnes. Ineditarum autem epistolarum, a Theologis scriptarum, insignem olim numerum possedit Io. Henricus Hottingerus, vt videre est in ipsius Bibliothecario cap. 6., quas simul cum ipso possessore eruditissimo in traiiciendo lacu Lemano periisse, ob magnum posteritatis damnum vehementer dolemus. Epistolas iuridicas edidit IO. AVRPACHIVS Col. Agripp. 1566. in 8 Porro FRANCISCI et IOANNIS HOTTOMANNORVM, patris et filii, ac clarorum virorum ad eos epistolae ex Bibliotheca Iani Guilielmi

Meelii I. C. prodierunt Amstelodami 1700. in 4. Medicas epistolas scripserunt IVL. CAESAR BENEDICTVS, LANGIVS, IVNIVS, HORSTIVS, ROSSAEVS, MATTHIOLVS, MANARDVS, HEIDANVS, ANGERIVS aliique iam supra cap. I. a nobis laudati. De rebus Philologicis multi auctores epistolographici scripserunt, ac praeter hos, quos iam nominauimus, exstat MELCHIORIS GOLDASTI Philologicarum epistolarum centuria vna diuersorum a renatis literis doctissimorum virorum, in qua veterum Theologorum, Iurisconsutorum, Medicorum, Philosophorum, Historicorum, Poetarum, Grammaticorum libri difficillimis locis vel emendantur velillustrantur. Editae sunt hae epistolae primum a Goldasto Francofurti an. 1610. auctaeque rursus ab Herm. Conringio Lipsiae an. 1674. in 8. prodierunt. [Prostant quoque Virorum clar. et doctorum ad Melch. Goldastum epistolae, ex bibliotheca Henrici Guntheri Thulemarii, Icti, Francofurti et Spirae an. 1688. in 4. editae, istorum temporum rem literariam magnopere illustrantes. Quamuis autem epistolarum ipsius Goldasti nullae vsque huc fuerint excusae; latent tamen passim apud eruditos illarum non paucae; meque olim apud Io. Christianum Itterum, Archigrammateum Francofurtensem ad Moenum, integrum epistolarum ab ipsomet Goldasto ad illustres et doctos viros scriptarum volumen, manu auctoris exaratum, perlustrasse, memini, dignissimum profecto, quod omnium eruditorum volueretur manibus.]

IANIPARRHASII quaesita per epistolam, quibus respondet ad interrogationes nonnullorum de rebus Criticis. LAVRENTIVS PIGNORIVS in Symbolis epistolicis, Patauii 1628. in 8. euulgatis, multa ad antiquitates Aegyptiacas, Graecas, Romanas spectantia habet. TANAQVIL FABER in suis epistolis multa auctorum loca ex suo ingenio emendat. SALMASIVS in latinis suis, et BALZACVS in Gallicis epistolis Philologica etiam argumenta tractat, quod et IVSTVS RYCQVIVS in duabus epistolarum centuriis fecit, et ante hunc FRANC. ROBORTELLVS; nostris autem temporibus CHRISTIANVS DAVMIVS, cuius epistolas quasdam selectiores edidit Io. Andreas Gleichius Dresdae an. 1697. 8. Varias res Politicas, Theologicas, Physicas, Historicas, HERMANNVS CONRINGIVS in suis epistolis ab ipsomet Conringio an. 1665. in 4. editis tractat, quae praefationes in auctores, aut dedicatoriae sunt. [Post ipsius autem obitum duo epistolarum eius Syntagmata filius Conringii Ioannes Hermannus collegit, cumque orbe erudito communicauit Casp. Corberus, eloq. in Acad. Iulia Professor, quorum primo scriptae ad Ferdinandum Furstenbergium, Episcopum Monasteriensem, altero ad Stephanum Baluzium exaratae epistolae continentur, eruditionis inprimis historicae ac antiquariae plenissimae. Prodierunt Helmstadii an. 1694. in 4. Neque omittendae GEORGII RICHTERI epistolae selectiores, vno volumine Norimbergae 1662. in 4. editae, plenae argumentis theologicis.

iuridicis, politicis, medicis, philosophicis. historicis, geographicis, philologicis, criticis, vnde plurima addiSci possunt. Physici argumenti epistolas Scripsit FORTVNIVS LICETVS, cuius quaesitorum per epistolam Sex vel Septem tomi Sunt, quibus tamen etiam Philologica nonnulla immiscentur. THOMAS BARTHOLINVS in epistolarum suarum centuriis, quas Siue ipSe adalios, siue alii ad ipsum ScripScrunt, in quibus agitur de argumentis medicis, physicis et philologicis. Extant et multae CARTESII epistolae, tum Latinae, tum Gallicae, omnes Physici vel Mathematici argumenti. [Mathematica quoque tractant epistolae mutuae WILHELMI SCHICKARDI et MATTHIAE BERNEGGERI Argentorati an. 1673. in 12, itemque GEORGII RAGVSEII epistolae mathematicae de diuinatione, Astronomia, Chiromantia, Cabala, Parisiis 1626. in 8. publicatae. Quibus addendae TYCHONIS BRAHE epistolae Vraniburgi an. 1610. in 4. editae. ] Gallicas de rebus Physicis epistolas scripsit SORBIERIVS, Regis Galliae Historiographus.

Geographici Argumenti epistolas BVSBEQVIVS nobis dedit, stylo elegant, quibus multa Turcici regiminis arcana continentur. Item Monconisius, qui Gallico scrmone epistolas Scripsit, quibus iter fuum per Africam, Asiam et Europam descripsit, in quibus multa reperiuntur curiosatam naturalia, quam artificialia, etiam Politica, sed cum posthumus liber sit, nec ab ipsoauctore editus, in rebus istis, quas collegit, delectus non est institutus, quem

instituisset forte auctor, Si ipSe edidisset. Exstant et in Italica Lingua Petri della Valle peregrinationis illustris epistolae, quae Asiaticas potissimum res complectuntur, ac accurate enarrant. [Inter nuperrimos itinerum Suorum perepistolas Scriptores omnino commemorandus est IAC. TOLLIVS, qui quicquid in innere Suo Germanico et Hungarico notatu dignum obseruauit, in epistolas congessit, ab Henr. Christ. Henninio editus Amstelodami an. 1700. in 4. Sic et DV MONTIVS Suum per Galliam, Germaniaeque partem ac Italiam, Constantinopolin, et vlterius institutum iter per epistolas deScripsit. Quibus omnino addendae sunt GILBERTI BVRNETI epistolae, in quibus, quid in Italia, Heluetiaque et Germaniae quibusdam vrbibus, obseruatu dignum occurrit, acri iudicio atque Selectu exponit. Excusae illae Sunt primum anglice Roterodami an. 1687. in 12. et mox germanice versae. Pene omiseramus D. ROBERTI HVNTINGTONI S. Theol. Doctoris et EpiScopi Rapotensis epistolas, in quibus in itinere Suo Orientali obSeruata tum in Palacstina, tum Aegypto, describuntur. Edidit illas cum vita auctoris Thomas Smithus Londini an. 17 04. in 8. ]

Politicarum etiam affatim habemus exempla apud C ceronem, praesertim in tis ad Atticum, in quibus continetur universus iste tum temporis reipublicae Romanae status. Elogium earum habet Cornelius Nepos in vita Attici, Censoripse talium acerrimus. cap. 16. eas, inquit, qui legat, non multum

desideret historiam contextam illorum temporum. Sic enim omnia de studiu Principum, vitiis Ducum, mutationbus reipublicae perscripta sunt, ut nihil in iis non appareat, et facile existimari possit, prudentiam quodammoao esse diuinationem. non enim Cicero ea solum, quae viuo se acciderunt, futura praedixit, sedetiam, quae nune usu veniunt, cecinit ut vates. E reuntioribus plures habemus eius generis epistolas, non Latinâ tantum sed et Gallica Italicaque lingua Scriptas, et quidem non pauci auctores, quos Supra nominauimus, AEneas Syluius, Erasmus Roterodamus, ioachimus Camerarius, Philippus Melanchthon, huc referendi. Huc pertinent PETRI MARTYRIS, Anglerii Mediolancnsis, Protonotarii Apostolici, et Prioris Archiepiscopatus Granatensis et HiSpanis a rerum Indicarum consiliis, epistolarum libri 3 8. primum Compluti in HiSpania An. 1530. tum Amstelodami an. 1670. typis Elzeuirianis cura potissimum Caroli Patini in folio editi. Postremae editioni adiunctae Sunt FFRDINANDI DE PVLGAR epiStolae ex Hispanico idiomate in Latinum conucrsae. Quo opere Saeculorum XV. et XVI. res gestae et consilia plurimam partem continentur, arcaniora praeSertim flatus consilia, tam Germanica quam Gallica et Hispanica; multa quoque, quaead res Indicas et commercia pertinent. [Et omnino magni momenti Sunt hae epistolae, quibus diu et aegre carebant literati, adeo quidem, vt Parisiis, vnum exemplum Sexaginta imperialibus veniret. Sic quoque rara manebunt

exempla, cum trecenta tantum Amstelo dami sint excusa, quorum vnum venditur Seximperialibus. ] In Grotianis Epißolis, quae nouissime vasto volumine prodierunt, multa habentur non Solum Politica, Sed etiam Ecclesiastica, Theologica, Iuridica, Philologica, nec non iudicia de libris. [HVBERTI LANGVETI Consiliarii et Legati Saxonici, epistolae politicae et historicae, ob arcanam rerum Saeculi XVI, quae in illis continentur, notitiam, non satis laudari possunt, Menagio id propter in Menagianis T. II. p. 85. admirabiles iuremeritoque dictae. Editae illae sunt ex Archiuo Electorali a lo. Petro ludouico, Halae Saxonuman 1699. in 4. Alioquin eiusdem Langueti ad Sidneium epistolae SeorSim iam prodierunt Lugduni 1633. in 12. itemque Groningae 1646. in 12. Iungendae illis DAVIDIS PEIFERI, Consiliarii itidem Saxonici, epistolae publico nomine scriptae, publicatae primum cura Fr id. Gotth. Gotteri Ienae an. 1708. in 8. quae quamuis cum Languetianis comparari non possint, fuam tamen ad statum ecclesiae et reipublicae sub Augusto Sax, Electore cognoscendum vtilitatem conferunt haud spernendam. De negotio pacisicarionis Osnabrugensis et Monasteriensis, de Comitiis Electoralibus, Ratisbonae habitis, deque hodierno Imperii statu exstant epistolae CHRISTOPHORI FORSTNERI. Editae illae sunt Mombeligardi an. 1657. et iterum recusae 1670. in 12; idque inuito auctore, quo nomine grauiter ipse conquestus est epistola apologetica

ad amicum contra alieni Secreti temeratores, an. 1657. in 4. euulgata. Plures adhuc ineditas Seruamus, Suo tempore edendas, quasille adviros illustres per Galliam, Italiam et Germaniam Scripsit. Politici quoque argumenti Sunt epistolae Cardinalis MAZARINI, Gallica lingua exaratae, et Amstelodami 1690, 12. editae, quarum aliquot datae Sunt ad Ludouicum XIV. GalliaeRegem, aliae ad Regis matrem, ceterae ad ministros regios Lionneum et Tellerium. Illustrant illae maiorem in modum historiam pacis Pyrenaeae, nec pauca callidi Cardinalis cogitata et acta, quae vulgati historici reticuerunt, aut ignorarunt, detegunt ac produnt. ] In Italicalingua habemus Principum ad principes epistolas, vno volumine collectas, item Cardinalis ARNOLDI OSSATI et BENTIVOGLII, quas vltimasPariSiis an. 1697. in4. abAmeloto Houssaeo editas ob ornamenta, quibus illa editio Splendet, eruditi laudant. In Hispanica Iingua exstant ANTONII PERECZII epistolae, omnes politici argumenti, quibus multa Sui temporis arcana continentur. [ scripsit quoque epistolas latinas ad Comitem Essexium, Angliae magnatem, quae multa complectuntur, fortunam variam fallacemque tum ostendentia tum Solantia. Excusae illae Sunt Norimbergae 1683, in 12. stilumque habent non naturalem, Sed nimis quaesitum. Referendae quoque huc epistolae ANTONII DE GVEVARRA, Coloniae 1641. 8. editae, et in ferrnonem quoque Germanicum versae. ] In GALLICA LINGVA habemus PASQVIERII epistoias,

quibus ea continentur, quae in tumultibus Parisiensibus contigerunt, aliosque auctores, quos vide apud Sorellum. [Intactas tamen praetermittere haud possumus RICHARDI SIMONII epistolas selectas, Amstelodami primum an. 1700. 8. editas, mox vero non sine augmento recusas, quae plurima in criticae sacrae studio egregia vixque alibi reperienda conrinent. Memorandae quoque GVIDONIS PATINI, Medici Regii, epistolae Gallicae, quae tribus voluminibus Parisiis primum A. 1685. moxColoniaeA. 1691. 12. sunt editae, et praeterquam quod miram vbique libertatem in iudicando prae se ferunt, magnamque religioni Pontificiae deridendae in plurimis rebus occasionem praebent, historiam quoque literariam inde ab A. 1545. usque ad A. 1672. mirum in modum illustrant, dignssimae omnino, quae ab omnibus elegantiorum studiorum cultoribus legantur. Cum quibus necessario coniungendae PETRI BAELII epistolae selectae, hoc ipso anno 1714. Roterodami tribus voluminibus in 12. cura Domini Des-Mizeaux editae, quippe quae de libris ab A. 1673. usque ad A. 1706. publicatis passim curateque iudicant. Speciatim vero multorum librorum auctores, vsque huc incogniti, hic deteguntur, variaque de eruditis singularia inspergi videas, quorum recensionem lectu dignam instituerunt Acta Erud. Lips. an. 1714.. pag. 441. seqq. Inter epistolas Anglicana lingua Scriptas, vt GVILIELMI TIMPLAEI aliorumque labores taceamus, prae ceteris laudandae sunt IACOBI

HOWEL, Equitis Angli et Secretarii Regii, epistolae familiares, quartum iam Londini A. 1673. in 8. publicatae, quibus literaria ciuilibus mixta rarissimarum rerum varietate lectorem mirifice delectant, adeo quidem, vt, qui illas in latinum sermonem verteret, egregie admodum de re literaria mereretur. ] In Germanica denique lingua habemus MARTINI ZEILERI epistolas, [seu dissiertationes potius naturales, morales, ciuiles ac historicas, sub epistolarum habitu conscriptas, multis rebus cognitu non indignis repletas, quae iunctim primum prodierunt Vlmae An. 1657. in 4., mox ibidem auctiores in folio recusae. ] sed tales epistolae an epistolarum nomine insigniendae sint, disputat ex Aristotele Io. Caselius lib. de elocutione. Habemus et in ligato sermone scriptas epistolas, quarum longe alia est ratio, alius stilus, et quidem in ipsa poesi diuersus. Quas enim HORATIVS scripsit, pene accedunt ad naturam soluti sermonis. Numeros enim concinnos et compositionem poeticam dedita opera neglexit, mirabiliter tamen sunt venustae et argutae. Ac nemo est e recentioribus, qui hanc scribendi formam imitatus fuerit, praeter vnum PETRVM DANIELEM HVETIVM, Gallum, qui ita eas expressit, vt nec ouum ouo similius. OVIDII epistolae amatoriae sunt, et plane aliam formam habent. Nam omnia artificia tum carminis tum orationis patheticae expressit, quem imitatus est e recentioribus in argumento sacro BALDVINVS CABILLAVIVS et alii nonnulli.

[Ex his ergo satis perspicitur, maximum omnino ad rem literariam adferre adiumentum excellentium doctorumque virorum epistolas, cum ex illis doctrinae cuiusque generis locupletari non parum et amplificari possint, siue rerum sacrarum notitiam, siue iurisprudentiam, siue medendi artem, siue scientiam rei naturalis itemque numariae consideres, siue denique historiae ciuilis, et cognitionis elegantioris momenta reputes. Scilicet vbique comparebit, quod et prosit et delectet. ]

ANNOTATIONES in Caput Secundum de Scriptoribus Epistolarum.

QUoniam auctor nonnulla interdum vel non satis explicate tradit, vel attingit leuiter, annotationes quasdam, vbi opus erit, maioris illustrationis caussa, adiicere nobis fuit visum. In eo autem quam maxime est laudandus, quod non prolixa, sed succincta admodum de scribendis epistolis pr accepta exhibet, omissis vulgaribus et alibi obuiis Cum enim hodie eiusmodi praeceptorum non tam inopia, quam copia laboremus, minime necessarium duxit, ab aliis passim proposita denuo recoquere atque apponere, Itaque ea tantum hic selegit, quae ab epistolographicae artis scriptoribus vel omissia vel negligenter tractata

fuerant. Duo autem hic potissimum persequitur capita, docetque 1. quaenam ad scribendam epistolam requirantur. 2. quae ad iudicium de scriptoribus epistolographicis formandum facere possint.

Pag. 14. Illa addiscantur.) Siquidem plurimum refert, ut stylus dicendi scribendique magister sit,. accedatque diligens exercitatio, sine qua nemo vnquam in hoc studiorum genere praeclari quid praestitit. Vt enim ad alias artes omnes addiscendas, ita et ad epistolam recte conscribendam tria sunt necessaria, Natura, ars et exercitatio. Illam largitur Deus, istam tradunt Rhetores, haec vero a nobis ipsis petenda est. Nam etiamsi quis omnium Rhetorum libellos euoluat, eorumque praecepta memoria teneat, tamen nisi crebro diligenterque in scribendo sese exerceat, nunquam eleganter et expedite scribendi facultatem sibi comparabit. Valet enim hic regula, quae praecipit, ut praecepta sint pauca et breuia, usus vero perpetuus, verbaque vertantur in opus, vt Agricola loquitur: quandoquidem nulla re promtius expeditiusque aliquid facere discimus, quam si saepius facimus. Id quod vulgi quoque prouerbio comprobatur, quô fabri fabricando fieri dieuntur.

De Definitione) Epistola est sermo ad eum, cum quo coram loqui non licet, aut non placet, perscriptus; vel, epistola est absentis cum absente colloquium, aut mutui sermonis velut quidam internuncius. Per eam enim absenti significamus, quae ipsum scire volumus. Epistolae autem vox

ortu quidem graeca est, sed vsu tamen latina, imo germanica quoque facta, eine Epistel/habetque adeo nomen ab officio et fine, dum nempe ideo scribitur, vt ad alios mittatur, vnde Latinis semibarbaris Missiua dicitur, quae vox et Germanis et Gallis hodie in usu est, cum dicunt enine mißive. Epistolae etiam veteribus dictae sunt libelli, codicilli, tabulae, a materia scilicet, quod olim, ante chartae membranaeque vsum, in arborum libris seu interioribus corticum tunicis scriberetur, in codicillis, i. e. paruis codicibus in schedas sectis, in tabulis et tabellis, ex trunco per serrulam tenuiter dissectis, et subtiliter laeuigatis ceraque illitis stylo ferreo aut osseo, cuius pars inferior, qua formabant literas, erat acuminata siue cuspidata, superior autem, qua delebant, plana et obtusa. Cuius effigiem exhibet Hermannus Hugo de origine scribendi cap. 9. p. 84 Primarius ergo finis seu scopus epistolae, vt diximus, est, certiores facere absentes, si quid est, quod eos scire aut nostra aut ipsorum interest, vt Cicero loquitur lib. 2 ad fam. epist. 4. idemque ad Q. Fratrem lib. 1. epist. 1. epistolae proprium esse ait, vt is, ad quem scribitur, de iis rebus, quas ignorat, certior fiat. Ob quem vsum epistola Epicteto dicitur tacitus nuncius, Ouidio sermonis ministra, Demetrio phalereo animi seu mentis simulacrum, Ambrosio imago praesentiae inter absentes, Lipsio alter sermo, Erasmo Roterodamo absentium quasi mutuus sermo, item colloquium inter absentes.

Divisione) Epistolae a variis varie diuiduntur, potissimum autem ratione materiae, seu rerum, quas continent, et characteris, quo scriptae sunt. Quo nomine aliae sunt vulgares seu familiares, aliae pragmaticae seu ciuiles, aliae sublimes, aliae subtiles, aliae historicae, aliae philosophicae, aliae philologicae et criticae, aliae iuridicae, aliae medicae, aliae theologicae. Ab aliis secundum tria caussarum genera dispescuntur incommendatitias, gratula torias, gratiarum actorias, narratorias, accusatorias, obiurgatorias, purgatorias, consolatorias, suasorias et dissuasorias, hortatorias ac dehortatorias, petitorias, deliberatorias, deprecatorias, officiosas, disputatorias, iocosas, lamentatorias, et cetera, quae itidem vel in simplices vel mixtas dispesci possunt. Verum si quis epistolas ex vsu potius et moribus eruditorum pariter et pragmaticorum aestimare velit, eas omnes cum Paulo Manutio in comment. in Ciceronis epist olas ad familiares epist. 1. lib. 1. ad duas classes commode reserre licet, nempe officiales seu momles et negotiale, quandoquidem omnium epistolarum argumenta vel a negotio, vel ab officio, tanquam duobus fontibus deducuntur; quamuis ipse ad materiam potius et res, de quibus in epistolis agitur, quam ad formam siue tractandi modum, intendat digitum. Negotiales, quo res in statu sit, siue nostra, siue aliena, siue priuata, siue publica, significant, adeoque definitum aliquod negotium, hoc est, caussam vel hypothesin explicandam ac persuadendam suscipiunt. Morales seu officiales officium

potius, quam negotium continent, quod genus Iate patet. Inde enim emergunt, quaecunque aut humanitatis, aut beneuolentiae, aut alicuius omnino virtutis aliquam significationem habent, et, vt summatim dicam, quae materiam a negotio non sumunt. Cuius generis sunt epistolae gratulatoriae, consolatoriae, gratiarum actoriae, conciliatrices, et quae speciatim officiosae dicuntur, eo quod nihil aliud nisi amorem testantur, studiaque et officia alteri deferunt; eaeque non tam rationibus, quam moribus affectibusque constant, quas adeo affectuosas appellare est satius, quam obtorto quasi collo ad genus aliquod caussarum reuocare. Negotiales vero tribus illis caussarum generibus continentur, atque adeo sunt vel deliberatiuae, vel exornatiuae, vel iudiciales. Ex quibus tamen priores frequentiores nostrisque moribus accommodatiores sunt, eoque minus operosae, quod negotiosae plurimum ex officiosis habeant admixtum. Quicquid enim moratum est in epistolis, illud ex fonte quodam officii proficiscitur.

Pag. 15. Collegit Aldus Manutius, qui Venetiis prodiit.) Qui liber inuentu rarior est. Aldus ceterum Manutius fuit decus et ornamentum artis typographicae et ad prouehendam rem literariam quasi natus. Eiusque editiones ceteris praeferuntur, tantique aestimantur, ut cum manu exaratis conferri soleant codicibus. Alioqui etiam prodierunt epistolae graecae variorum auctorum cum versione latina Ioach. Camerarii Tubingae

1540. 8vo. item epistolae graecae mutuae antiquorum Rhetorum, Oratorum, Philosophorum etc. a Iacobo Cuiacio Iatinitate donatae Geneuae in fol. 1606. et Heidelbergae 1608 in 8uo. Tum et prostant Lugduni diuersorum Graecorum epistolae graecae et latinae Ao. 1616. in fol.

Laconicae apud Oporinum Basileae editae sunt a Buchlero) Io. Oporinus rem litetariam valde iuuit. Fuit is Professor graecae linguae et vna typographus Basileae. Editiones ipsius impense quoque aestimantur. Praeter ipsum ibidem optimos rarissimosque libros excudendos curauit Io. Frobenius. Ceterum Graecorum veterum selectae breuesque epistolae extant etiam Lugduni an. 1612 in 16.

Artem scribendi epistolas reliquerunt) Horum pauci supersunt, nec tam apti ad hodierna tempora. Inter eos autem Demetrius Phalereus, philosophus et orator praestantissimus, fere est praecipuus, qui c. 25. de elocutione pauca quidem, sed vtilia de epistolico charactere profert. Eundem edidit 10. Caselius notasque adjecit, et insuper epistolam Gregorii Nazianzeni de eodem hoc studio. Cum quibus propter linguae et gentis celebritatem vtiliter coniungi possunt.

Libanius Sophista) Huius formulae epistolarum, seu libellus [gap: Greek word(s)] , Synesii epistolis ab Aldo Manutio editis in volumine graecarum epistolarum praefixus est. Eidem a quibusdam adscribitur alius [gap: Greek word(s)] , de epistolarum charactere libellus.

Vtrumque autem libellum Val. Erythraeus suis de ratione legendi, explicandi et scribendi epistolas libris hinc inde inseruit.

Inter latinos principem locum tenet Cicero.) Cur Cicero omnibus sit praeferendus, multae sunt caussae, 1. quia vixit aetate aurea, 2. quia princeps est eloquentiae Romanae, omnibusque praestat siue orationis copia, siue autoritas et pondus aestimentur. 3. omnes styli virtutes et characteres est complexus, omniaque eruditionis praesidia habuit, unde de eo pronunciauit Fabius Quintilianus, eum dono quodam prouidentiae esse genitum, ut totas vires in ipso eloquentiae experiretur. Proinde Cicero, vt in aliis styli generibus, ita et in epistolico nobis imitandi regula esse debet, nec praeter eum quisquam alius in omnibus dicendi generibus eminet. Nam plane atque eleganter et grauiter vtiliterque scribit, neque nimis cum cura, neque prorsus sine cura, nec verba ac formulas anxie nimis quaerit ac sectatur, sed quasi sponte veniant, coniungit, et ut recte atque significanter omnia exprimat, verba saepe eandem rem notantia eleganter commutat, e. c. tradita et praecepta, perspectum et exploratum, perspectum et cognitum, animaduersum et notatum, notum atque manifestum, notum et peruulgatum, acutum et perspicax, perspicuum est atque constat, hoc constat patetque inter omnes, id patet et est notum, cum consilio et cura, bene et feliciter, adflictum

prostratumque, vehementer diuque, diumultumque. Cujusmodi formulae e Cicerone inprimis colligendae et in promtu habendae sunt omnibus, latini sermonis copiam ac elegantiam affectantibus. Res quidem etiam ab aliis, sed verba et formulae elegantes, itemque compositionis lineamenta ductusque inprimis a Cicerone petenda sunt. Quare fiue connectamus epistolas, siue transitiones et digressiones instituamus, siue repetamus et praetereamus, siue abrumpamus, siue quamuis caussam occasionemque scribendi quaeramus, Cicero et locos copiosissimos, et formulas elegantissimas, et compositionem sane praestantissimam suppeditabit. Proinde ineptiunt, qui styli comparandi caussa vel a Bembo, vel a Sadoleto, vel Manutio vel Mureto, vel Longolio, Erasmo, Baudio, Nihusio, Textore, Crucio et similibus auspicantur. Siquidem nullus horum ex asse purus est, et plerique etiam carent insignioribus dicendi virtutibus, prout de suis popularibus fatetur ipse Muretus Orat. Vol 21. p. m. 365. Vt adeo optime sibi consulant, qui in scribendarum epistolarum studio Ciceronis cumprimis epistolas diligenter euoluunt, legunt, relegunt, obseruant, annotant, easque usu imitandi scribendique sibi quotidie familiares reddunt. Scripsit autem Cicero epistolas non vnius generis, sed multas ac varias, nempe ad Atticum, ad Quintum fratrem, ad Brutum, et ad diversos, quas vulgo perperam familiares vocant, cum earum paucissimae sint familiares et quotidiano sermone conscriptae, si excipiamus illas, quas ad Terentiam

suam, ad Tironem et ad multura occupatos exarauit. Neque in ullis manu exaratis codicibus paulo antiquioribus illa inscriptio reperirur, aut ab vllo veterum auctorum et Grammaticorum praestantissimorum, qui crebro testimonium harum epistolarum adducunt, illae familiares appellantur. Proinde auctor noster cum viris doctissimis recte censuit, easpotius, quas ad Atticum Cicero scripsit, nominandas esse familiares, quippe quaeplerumque eo orationis genere scriptae videntur, quo ipse domi vtebatur Cicero. Conferri huc quoque poterit Io. Georg. Graeuius, in notis ad Ciceronis epistolas famil. ep. I. vbi prolixe de hac re disputat. Sed quo modo illud sc habet de inscriptione, hoc certum est, illas peraeque acepistolas ad Atticum lectu dignissimas et ciuili sapientia plenissimas, vel [gap: Greek word(s)] , vt praeter caeteros affirmat Conringius de prudentia Ciuili cap. 14. p. 336. edit. Helmst. 1662. Idemque etiam suo testimonio comprobat Boclerus in Dissert. de Politicis Lipsianis cap, 4. §. 5. edit. Francofurtensi et Lips 1674. vbi impense easdem commendat, praesertim ciuilis prudentiae studioso. Et Colerus quoque, Professor quondam Altorfinus, in epistola de studio Politico Naudaei Bibliograpbiae inserta p. m. 206. putat, nunquam deesse Politices studioso, quod exillis discat, quoniam de maximis grauissimisque reipublicae negotiis iudicia atque consilia inter se inuicem communicent ipsi rerum periti. Quae ratio haud dubie mouit Hugonem Grotium, vt affirmaret, eas non, nisi antiquitatis et rerum Romanarum ciuilium peritissimis euoluendas esse.

Pag. 16. Caselius in iuuemum gratiam Ciceronis faciliores epistolas deliqendas fusdet.) Tales collegerunt Io, Sturminus, qui eas secundum tria caussarum genera distribuit, itemque 10. Maderus, et nouissime Christoph. Cellarius, quae vtiliter in scholis possunt praelegi, quia tenui ac dilucido dicendi genere exaratae sunt. Ceterae autem plerumque rerum grauitate interdum mediocre dicendi genus assequuntui et obtinent, vt judicat Ludouicus Viues, cuius iudicium et auctor noster hie approbauit.

Vt, qui simile praestiterit, in tota antiquitate inueniatur nemo.) Proinde nemo etiam vel ante vel post Ciceronem debet esse imitandi regula. Is enim solus in hac laude princeps est, nec sigillarim, sed vniuerse excellit, inque omnibus dicendi generibus prorsus incomparabilis est, eoque vnice eligendus ex veteribus, tum quoad latinitatem, tum quoad compositionem, vt auctor nosterinfra pluribus ostendit.

Scripsit enim nonnulla, iuuenis, quae senex improbauit.) Iuuenili enim aetate grandis inprimis ac maxime copiosus, dum verba et formulas faepe ad nauseam vsque est consectatus, aduitiori mediocris, senili autem gracilis fuit. Ita cum aetate subinde mutauit stylum, genusque dicendi tenue magis quam Asiaticum amauit in senio, contra quam fecit Lipsius, qui vergente aetate magis, ineunte minus affectasse videtur, instituto minime laudabili, nec imitando aliis.

discendaque lingua Graeca et Latina.) Duo Schori libri cum Io. Riuii eiusdem argumenti libello editi sunt anno 1596. fuitque hic schorus incorruptae latinitatis indagandae et docendae perquam studiosus, ac Tulliani styli vindex strenuus, eoque merito suolaudatus auctori nostro et Franciico Vauassori.

Post Ciceronem in lingua latina Plinii iunioris epistolae omne punctum ferunt,) Recte hicauctor post Ciceronem commendat Plinium, quippe qui eundem non sequi, sed aemulari studuit, imo acumine etiam superauit. Interea tamen praestat imitari habitum figuramque sermonis Ciceroniani, qui omnes compositionis praestantissimae virtutes habet, adeo quidem, vt Romani aequales hanc ipsi palmam deferre necesse habuerint. Nam etsi Plinii Iunioris epistolae verbis nitidis grauissimisque sententiis sunt refertae, et aculeos insuper ac varia ornamenta elegantiasque insignes habent; aequabili tamen et semper sibi respondente compositione, dilucidoque et optimo collocationis genere virtutes dicendi Ciceronianas minime aequant. Quemadmodum ergo aetate, sic etiam scribendi gencre infra Ciceronem fuit Plinius, nec ad Tullianum flumen accedunt illius epistolae: quamuis elegantia et acuta breuitate facile se commendent. Inter recentiores nemo felicius Plinii stylum expressisse videtur, quam Puteanus, praesertim in historia Insubrica. Lipsius affectauit magis, quam perfecit, Boclerus de Plinio: Incomparabilis Atticismi auctor Plinius Panegyrista, in quo recondita

latinitas cum arte et facultate deluti concertat. Et Buchnerus eum vocat auctorem nitidissimum et elegantissimum et ob argutam dictionem inprimis collaudat.

Nam certe non elucet in illis tanta rerumdarietas, tantus orationis splendor, quam in Ciceronis epistolis.) Ciceronis ingenium natura in diffusum scribendi genus procliue fuit, hinc parum felix, parum neruosus in Laconismo, cuius quidem specimen edere voluit in epistolis ad Atticum, vt scilicet ostenderet, se Athenis studentem de Atticismo quid traxisse: sed desunt acumina, eaque in parte vincitur a Plinio et Sallustio, qui in conciso dicendi genere omnino principes fuerunt, perinde vt Cicero in diffuso. Proinde hi duumuiri, Plinius nempe ac Cicero, legendi atque imitandi sunt in epistolis latinis, ille quidem quoad strictum, sed tum demum, cum iam formatus dictionis habitus fuerit; hic vero quoad diffusum epistolarum stylum. Fuerunt enim hi duo in dictione plane diuersi, prout cuiuis iilos legenti patebit, ex. c. quando Cicero ait, totum se literis abdere, Plinius effert; tota vita assidere literis; ille ad amorem accendere, hic, ad amorem exacuere: ille, in extremo, ad extremum; hic, in fine, fine. Ille, inlocum surrogare; hic, in locum subdere. Ille angustis sinibus continere; hic, angustis terminis concludere. Ille, vetus bonor studiis habetur, vel, idem, qui olim, ftudiis bonor seruatur; hic, adhuc bonor studiis durat. Errat vero Iesuita Masenius, qui Laconicum dicendi genus vel ideo non probat, quod non floruerit Ciceronis aetate; siquidem

medio Ciceronis aeuo princeps Laconici styli Sallustius vixit, cuius ne verbum quidem improbare potuit Cicero, nec paria facere quoad historiam, qua tamen in parte ipse etiam a Caesare et Liuio vincitur. Exinde ergo inntescit, iam Ciceronis tempore floruisse stylum Laconicum, nec inuentum demum nostro hoc aeuo a Lipsio. Cuiusmodi stylo inter recentiores vsus quoque est Sperlingius in Physicis, in quibus alterum quasi Senecam vel Plinium reddidit suada singulari, dum sermone eleganti, plano, nec pompose luxuriante, sed temperata breuitate scribendi vsus est, quam ipse Buchnerus, summus alioquin orator, heroico suo et fulmineo stylo candide saepe anteposuit.

Sed nostro tempore adeo delectauit dictio Pliniana nonnullos.) Siue quod ciuiles magis, siue quod elegantiae studiosiores volunt videri. Praecipue vero delectauit Belgas, qui vt Laconismi sunt amantiores, ita magis Plinii quam Ciceronis lectione delectantur, vt Lipsius, Puteanus, Grotius et alii.

Pag. 20. Graecis et Latinis conspersa.) Qualis est. in Baudii, Casauboni et Crucii epistolis, a quibus tamen abstinendum, cum ad graues viros scribendum est, vt recte monuit auctor noster.

Seneca.) Huius stylum non imitandumc rectissime censuit auctor, siquidem toca eius oratio dissoluta, intercisa, fluctuans, sine numeris, et nil minus, quam oratoria est, et calx sine arena, vel scopae dissolutae. In acuminibus etiam vix constat sibi, quippe quae frigent saepe et ieiuna sunt.

Ad haec confingit vocabula, vt consummabilis, et inaequalis est, merasque adducit sententias. Proinde ipsius epistolae non tam ad imitationem styli sunt legendae, quam propter res et insignia morum capita; quamuis dissiertationes potius ac libros scripserit, quam epistolas, quae modum epistolarum excedunt.

Symmachus sui saeculi prope est habitus Cicero.) Aurelius Symmachus vixit saeculo quarto, quo latina maiestas iam tum desierat. Sed quia nimis concise scribit et comminiscitur formulas, quas cum cura atque iudicio imitari debuit, nec antiquam Romani styli dignitatem attingit, epistolae eius viris magis, qui virtutes vitiaque dicendi cognorunt, et sana a corrruptis possunt discernere, quam adolescentulis sunt legendae. Diuersus ab eo est alter ille Symmachus, Boethii aequalis et socer, qui saeculo sexto vixit, et anno 521 a Theodorico Ostrogothorum Rege occisus est. Noster vero saeculo quarto circa annum 339. vixit, ac consul fuit Romae, vt refert Prosper, et ad Ausonium scripsit.

Pag. 21. Sidonius Apollinaris.) Hic etsi veteris elegantiae studiosissimus fuit, tamen quia decrescentis latinitatis aeuo vixit, quo triuialium barbarismorum rubigine latinitas fuit obducta, in scribendo illum imitari non decet, carminibus magis quam soluta oratione disertum.

Cassiodortus.) Theodorici Gothorum Regis primum Cancellarius, tandem Abbas Rauennae, vir doctus et pro captu illius aeui satis eloquens,

quamuis dignitate sermonis aurei saeculi scriptores non aequauerit, nec ad imitationem styli commendari queat. Scripsit varia sacra et profana, quae cura Io. Garetii digesta et emendata, inque duos distincta tomos prodierunt, Rothomagi 1629. fol.

Pag. 22. Franciscus Petrarcha.) natione Hetruscus, renascentis Latii elegantiae facile princeps fuit Philosophus, Rhetor et Poeta, qui literas a Gothis pene sopitas e tumulis suscitauit. Obiit in agro Florentino circa annum Christi 1374. Cuius vitam peculiari libello descripsit Tomasinus et Alexander Volutellus Italice.

Leonhardus Aretinus.) primus in Italia meliorum, inprimis graecarum literarum decus, a multis saeculis barbarorum immani tyrannide proculcatum erexit atque restituit, teste P. Iouio in elog. doctor. viror. p. 19. Tom. II. Epistolae eius eleganter scriptae prodierunt Basileae an. 1535. in 8.

Philelphi duo.) Franciscus nempe et Ioannes, pater et filius, et Franciscus quidem, quantum ex eius epistolis colligere licet, Tolentinas patria, et Emanuelis Chrysolorae gener ab aono 1420. Ioannis Palaeologi Imp. Constantinopolitani gratia Constantinopoli detentus, anno 1427. Venetias inuitatus rediit, mox 1428. Bononiam, hinc sequenti anno 1529, Florentiam, ac anno 1435. Sienam decedens, tandem anno 1439. Mediolanum abiit, ibidem vsque ad annum 1481. commoratus, quo octogenario maior obiit. Eius epistolae non semel editae sunt: quamuis enim acta erud. Lips. an. 1707.

p. 282. duplicem tantum commemorent editionem, alteram Brixiae anno 1485, alteram Venetiis 1502. procuratam, cui tertia tandem Romana 1705. in 12. accesserit, nobis tamen constat, editas illas praeterea fuisse tum Venetiis an. 1498, tum Dauentriae anno 1504, tum denique Hamburgi an. 1681, in 8. licet postremae duae editiones vna cum nuperrina Romana breuiores duntaxat elegantioresque epistolas comprehendat. Interim vtrum Ludouici Viuis, quem hic sequitur Morhofius, de epistolis Philelphi iudicium per omnia sibi constet, dubitabit merito, qui easdem perlustrauerit, elegantes sane purissimoque scribendi genere cuiuis facile se commendantes.

Poggius.) Florentinus, vixit saeculo XV, et Quintiliani de arte oratoria libros primum reperit, qui antea fuerunt ignoti.

AEneas Syluius, postea Pius II. Pontifex.) Patria Senensis, gente Italus, familia Piccolominaeus, summus aeui sui orator extitit, stylus tamen eius pro ea aerate aliquantum rudior. Fuit is primum ab epistolis Friderico III. Imperatori, cuius et res gestas descripsit, dehinc Episcopus purpuratus, et ex purpurato Pontifex. Epistolae ipsius editae sunt Norimbergae 1481. charactere monachali, in quibus multa ad historiam illorum temporum pertinentia habentur. Epistola 114. reuocat scriptum a se librum, et affirmat Bellarminus, ipsum, cum ad fastigium Pontificatus euectus fuisset, omnia scripta retractasse, praesertim sedi Romanae aduersa, quae diligenter recenset Bellarminus P. 414. additque,

libros eius a Concilio Basileensi prohibitos fuisse. Vnde quidam de eo: quod Aeneas probauit, Pius damnauit. Obiit is 1464. cuius vitam descripsit Io. Ant. Campanus.

Campanus.) Io. Antonii Campani, Episcopi Aprutini epistolae primum Louanii an. 1513. in 4. cum pluribus Marci Antonii Sabellici prodierunt; nuper autem cum poematis et vita auctoris a Mich Ferno composita editae sunt Lipsiae 1707. a Io, Burch. Menckenio, in qua quid praestitum sit editione, fusius exponunt acta Erudit. Lips, an. 1707. p. 278. seque De Campano autem conferri meretur Vossius de Historicis latinis.

Pomponius Laetus.) Visit eodem tempore, quo priores, nempe Fridercici III. Imperatoris aetate. Linguae Romanae adeo erat deditus, vt prae illius amore a graeca refugeret, ne illam suam Venerem aliena consuetdine contaminaret. Angelus Politianus in miscellaneis cap. 73. ipsum vocat virum antiquitatis et literarum consultissimum, idemque de eodem iudicauit Lilius Gregorius Gyraldus; neque hoc diffitetur Viues, qui addit, totam eius diligentiam circa verba et historias aliquot, tum saxa eruta et monumenta diruta, consumtam esse, Septuagenarius in summa egestate decessit, ut amicorum impensis sepeliendus fuerit.

Angelus Politianus.) Liceat hic a iudicio, quod auctor aliique de Politiani epistolis ferunt, paululum discedere. Sane enim elegantes illae sunt ac eruditae, multumque ingenii in illis apparet, multum doctrinae, nec leporis minus. Ad haec saepe

in emendandis auctoribus, et explicanda historia ac antiquis ritibus versantur: tum delectant suauitas, aculei, argutiae, varia eruditio, quae non secus ac veneres quaedam hic conspiciuntur, vt credant quidam, ob eo premi vestigia veterum, et ereptas elegantias vsui nostro vindicari, Formam augusti aeui, quod in dicendo, scribendoque regula est, non semper habent, eruditionem tamen variam suppeditant et faciunt ad illustrandam atque explicandam antiquitatem. Epistolarum eius libri XII. primum Basileae 1522. 8. deinde Hanouiae 1612. in 12. prodierunt.

Pag. 23. Hermolaus Barbarus.) Duo fuerunt Barbari, Daniel et Hermolaus, qui illius patruus et Patritius Venetus, ac Aquileiensis Patriarcha atque Legatus Venetorum ad Pontificem fuit, vir graece latineque doctissimus. Inter vatia ab ipso conscripta epistolarum quoque ad diuersos extat liber vnus. Quod autem ad Danielem attinet, fecit is Rhetoricam Aristotelis latinam, quem tanti aestimauit, vt de eo dicere solitus fuerit, nisi Christianus esset, se Aristotelis doctrinam per omnia et in omnibus amplexurum. Vid. Thuanus lib. I. de vita sua.

Petrus Bembus Italus.) Cardinalis arte et stylo Ciceroni in tantum similis fuit, vt nemo posset esse magis, siquidem is solus Ciceronem ea facie reddidit, qua fuit, dum alii, qui illum imitantur, addunt de suo. Bembus intra quinque annos nil nisi Ciceronis epistoias legit, neglectis ipsis sacris, Bibliis, quorum styli simplicitatem sugillauit, quasi

Rudolphus Agricola.) Frisius fuit, vir ingenio et facundia pari, et vel ob id laudandus, quod Philippo Electori Palatino Bibliothecae incomparabilis condendae auctor fuit.

Marsilii Ficini epistolae.) Marsilius Ficinus eadem quoque aetate vixit, ac Florentinus fuit, Platonisque imitator, cuius et vitam descripsit, quae initio eiusdem operum legitur. Deinde Iamblichium et Plotinum ex graeco in latinum conuertit. Stylus ipsius vitio temporum adhuc erat corruptus.

Pag. 24. Thomas Morus.) Londinensis et Henrici VIII Angliae Regis Cancellarius, sed cum eius consiliis aduersaretur, et diuortium approbare nollet, in carcerem coniectus et capite plexus est. Epistolae ipsius augendae eruditionis potius quam styli caussa legendae.

Quorum felicissimus propugnator fuit Erasmus Roterodamus.) Qui sane ad superiorum temporum barbariem dissipandam multam operam ac studium attulit, exagitatus propterea ab imperitis Monachis, quos ipse false vicissim irrisit atque perstrinxit in Colloquiis suis, in Moria et nonnullis epistolis, nominatim libro XXII, p. 860. edit. Basileens. Froben. vbi lepidissimam narrat fabulam de Monachorum imperitia, quomodo nempe illi epistolas obscurorum virorum, in ipsorum opprobrium scriptas, initio cum applausu acceperint. Estque simul de Erasmo obseruandum, effuse ipsum risisse, quando hae epistolae eidem a Iacobo Ammiano

Tigurino essent allatae, quippe cum adignorantiam, tum ad mores Monachorum reprehendendos comparatae. Quanquam et Medicinam Erasmo tunc ex tumore, qui ei in facie natus erat, laboranti attulerunt. Cum enim risum tenere non posset, ruptus tumor est, atque sine ope medicorum Erasmus conualuit. Vid. Iosias Simlerus in vita Henrici Bullingeri columna 6. Quod vero illorum auctor sit Vlricus Huttenus, certum est, non vero Reuchlinus, vt perperam putat Io. Dietericus von Jülich in analysi Chronologico-pragmatologica ad tabulas Schraderi. p. 713.

Erasmi epistolis nihil est suauius.) Ideo autem illae lectu sunt dignissimae, quia exinde de plerisque veterum Patrum ecclesiasticorum et recentium doctorum literis celebrium scriptis iudicia et censurae accuratae et historia superioris aetatis tam ecclesiastica quam ciuilis hauriri poterit. Conscriptae illae sunt stylo profluenti quidem et eleganti, non tamen ad imitationem comparato, quoniam interdum colorem aliquem trahit ex rebus, quas tractauit, et ex scriptoribus, quos recensuit. Neque enim tam accurate semper scripsit, quam illi, qui unum eundemque optimum, nempe Ciceronem sibi imitandum proposuerunt. Fuit namque Erasmus vti et Politianus et Lipsius in ea sententia, neminem certum auctorem, nedum solum Ciceronem esse imitandum: quanquam in eo falluntur. Siquidem veteres illos Romanos, quorum optima fuit dictio, omnino imitandos esse censemus, idque ob has caussas; 1. quia omnis recta ratio

cuiusque artis ad imaginem fieri debet. 2. quia lingua latina nobis vernacula non est, nec solo auditu inter familiares, vt Romani, sed in scholis magno labore addiscitur. 3. quia tutius faciliusque est, sequi aliquem artificem, quam suis viribus confidere. 4. probamus auctoritate veterum, Terentii, Virgilii, Horatii, Propertii et ipsius Ciceronis, qui etsi latinus sermo ipsi proprius ac domesticus fuit, tamen alios sibi imitandos proposuerunt, vti sane constat de Cicerone, qui non modo Demosthenem, sed Isocratem etiam, Lysiam, Platonem, Thucydidem, Xenophontem aliosque imitando expressit. Neque enim certam styli formam sibi quis comparabit, si modo hunc modo illum legerit. Itaque nostra sententia est, Ciceronem tamdiu legendum esse, donec aliquis didicerit formare orationis corpus. Post hunc vero in suo genere optimus quisque poterit legi, nec negligendi etiam recentiores, cum quia hi student, nouas res et priscis ignotas vocabulis antiquitati conuenientibus exprimere, tum quia vsum ad nostra tempora accommodatum simul ostendunt. Facitque huc iudicium Buchneri, quod legitur in epistola nuncupatoria ad Andream Schwarzium, ipsius notis ad Cunaei orationes praefixa.

CAPVT III. De Artis Epistoliographicae Scriptoribus.

QVanquam qui artis rhetoricae gnari sunt, multa ex illa ad ornandam epistolam petere possunt, inprimis enthymemata oratoria: sunt tamen nonnulla, de quibus seorsim monere debemus. Non enim tantum dictio ipsa habet aliquid ab oratoria diuersum, sed et res, quae epistola scribuntur, ipse etiam scribendi modus suas quasdam regulas habet, quas apud Rhetores non est inuenire. A veteribus Sophistis graecis inter progymnasmata referebantur, ac fuerunt inter illos nonnulli, qui graeca lingua libellos de scribenda epistola confecere, quorum iam supra mentio facta est. Prae caeteris DEMETRII PHALEREI cap. 59. de elocutione legi debet cum commentario eruditissimo Iohannis Caselii, quo velut per lancem saturam praecipua congeruntur praecepta, cui annectit idem ille vir GREGORII NAZIANZENI de epistola scribenda epistolam a se primum editam, cum non extet in Nazianzeni operibus, quam Artenius Belga, vir doctissimus, secum communicauerat; edita postea est atque inserta libro primo epistolarum familiarium Ciceronis epist. 1. a Manutio

in Commentario, cuius etiam filius seorsim edidit; in eam breuis extat loco citato Caselii Commentarius, et luculentior Adami Theodori Siberi. Libanii quoque libelli cum aliis nonnullis graecis auctoribus de epistolari charactere editi sunt ab Aldo Manutio, ac Valentino Erythraeo, qui posterior illos libris suis de ratione legendi, explicandi et scribendi epistolas inseruit. Achilles vero Statius Libanii libellum de typis epistolarum latine reddidit, qui An. 1551. a Bartholomaeo Grauio Louanii editus est. Superiori tempore, cum barbaries esset latinae linguae, fuere tamen nonnulli, qui artem illam tradiderunt, quam artem epistolandi vocarunt, e quibus tamen optimum videtur opus IOANNIS ALTENSTAIG de conficiendis epistolis, quem scholasticis scriptoribus innutritum atque eorum elegantiis assuetum, facile videas. Fuere tamen alii non contemnendi, RAPHAEL BRANDOLINVS, CONRADVS CELTES, prae ceteris tamen legendi LVDOVICVS VIVES, ERASMVS ROTERODAMVS; MELCHIOR IVNIVS, Professor eloquentiae in Academia Argentoratensi, scholas rhetoricas de ratione contexendarum epistolarum scripsit, in quibus illud laudandum, quod Ciceronianas epistolas sub suis generibus, quasi locorum communium titulis, in ordinem redegerit, additis semper imitationibus ad epistolas Ciceronianas, quem autorem postea cum scholiis suis, sed ineptis et sine iudicio congestis, edidit Philippus Horstius, Practicae Philosophiae in Academia Ienensi Prosessor. Adhibuit praeterea

ineptam quandam et scholasticam curam in definiendis et diuidendis orationibus; quod nescio quomodo frigidum et putidum. LIPSII institutio epistolica etiam commendanda hic est; meliora enim epistolae scribendae praecepta dat, quam ipse scribit. In eam extat Commentarius Christophori Heidmanni Helmst adii an. 1630. in octauo editus. Est et alia instutio epistolica ad methodum Ciceronianam edita Heidelbergae an. 1604. in octauo. Plures alii sunt magno numero artis epistoliographicae scriptores, quorum alii ante alios commendandi. IOHANNES VOELL VS artificio generali orationis componendae aliquid de epistolis scribendis subiecit Coloniae an. 1611. IOHANNES SIMONIVS, eloquentiae quondam Professor in Acadomia Rostochiensi, de eodem argumento scripsit, quibus accessere postea notae quaedam Iohannis Starokii. Buchlerus the saurum conscribendarum epistolarum scripsit, quibus additae imitationes in epistolas Ciceronis ac formulae nonnullae. Habemus GEORGII FABRICII, CHRISTOPHORI HEGENDORFINI, GEORGII MACROPEDII, IOHANNIS MVLINI, SIMONIS VEREPAEI, IODOCI IVNGMANNI, GEORGII HEVNISCHII, IO. HENRICI ALSTEDII, BAR THOLOMAEI KECKERMANNI, HENRICI BEBELII, ROCCHI PILORCII, THOMAE SAGITTARII, TIMPLERI, etc. libros de epistolis conscribendis scriptos. Plures qui desiderat, adeat Conr. Gesneri et Draudii Bibliothecas. Add. Vossius in maioribus institutionibus oratoriis lib. III.

c. 7. et lib. VI. c. 5. atque Bohuslaus Aloys. Balbinus S. I. in Verisimilibus hum. disc. cap. II. E Recentioribus CHRISTOPHORI ADAMI RVPERTI Mercurius epistolaris non est contemnendus, praesertim ob formulas, quas collegit e Scaligeri et Casauboni praecipue epistolis. Cui adiungi poterit SAM. SCHMIDII Hodegus Epistolicus, editus Quedlinburgi 1688. in 8. in quo plurimae tam veterum, quam recentiorum Epistolographorum, formulae congestae habentur. [Itemque IVSTI GERHARDI RINCKI Hermes Epistolicus, in quo post praecepta, etiam exempla styli, in aulis Regum ac Principum, et curiis ac contuberniis eruditissimorum virorum hodie vsitati, magnificentius quam verius promisit: quandoquidem stylo florido, qui epistolis non conuenit, eoque affectato nimis, quin et saepius impuro vtitur.] Est et ISRAELIS CLAVDERI Systema Epistolicum, in quo varia habentur exempla argumentorum epistolarium, sed non placet sollicita ista ad partes iustae orationis dispositio. Quanquam in epistolis enthymemata etiam oratoria admitti soleant: abesse tamen ab illis debet morosior quaedam ad regulas rhetoricas exactio. Exempla talium argumentorum epistolarium, si quis exercere se in eis velit, edidit CHRISTOPHORVS SCHRADERVS. Argumenta enim omnia moralium epistolarum, quae praecipue requirunt enthymemata oratoria, ille complexus est, et proposita ad imitationem Ciceronianam epistola simile quippiam scribere docet, iisdemque argumentis vti additis semper locis ex Aristotele.

IO. ELIAE LOELII institutio epistolica, Ienae 1655. in 12. edita, inepta est, et secum insanire alios docet. Tandem EMMANVELIS THESAVRI Ars epistolica quoque erit commemoranda, quae ex Italico sermone a P. Magno Schleyero in latinum conuersa prodiit Constantiae an. 1709. in 8. nec tam epistolarum quam orationum scribendarum praecepta tradere videtur, adeo quidem, vt nonnisi dudum in his literis versato cum fructu aliquo legenda commendari queat.] Ex his Autoribus sufficere possunt cordatiores illi tum veteres, tum recentiores. E recentioribus Erasmus, cuius luculentissima sunt praecepta, vt superet omnem tum veterum, tum recentiorum industriam. Illud quoque laudabile est, quod minutissima etiam quaeque in epistola scribenda dispiciat, formulas annectat, sollicite epistolas tribuat, exempla elegantia tum sua tum aliena apponat, et quidem sub titulis quibusdam Locorum Communium, per indicem congestis. Nec culpari in eo industria haec, qua etiam tyronibus inseruire voluit, debet, quod facit Budaeus, qui ob illam causam [gap: Greek word(s)] cuiusdam eum arguit. Ludovicus Viues strictior est et generaliora sectaur; iungi tamen illi potest Melchior lunius, ob imitationes in epistolas Ciceronis, et Collectanea epistolaria legi potest. Schraderi Dispositiones epistolares argumenta se exercitaturo suppeditant. Ceteris carere facile possumus, nisi forte et Rupertum ob formularum collectionem iungere illis velimus. Nam plerique ex aliis de charta in papyrum scribunt.

ANNOTATIONES in Caput tertium.

POterit hic initio quaeri, an certa quaedam ac peculiaris epistolas scribendi ars sit? Quod negat Ianus Nicius Erythraeus in Pinacothecae sua III. tit 27. et 31. Neque Romani veteres magnopere soliciti fuisse videntur de artificio epistolico, contenti quippe res exposuisse secundum naturam et ordinem, qualem fere solum requirebant. Ad haec difficile videtur, epistolarum, quae nunquam erubescunt, libertatem ad certas adstringere praeceptiones. In qua sententia quoque fuit Bohuslaus Balbinus, Iesuita, in verisimilibus humaniorum disciplinarum cap. 2. Quid? quod epstola non tantam artem requirit, sed inprimis prudentiam, qua accurate expendantur personae, loca, tempora. Vnde fit, quod nemo possit epistolam bonam parare, nisi cui iam aetas et vsus prudentiam implantauit. Verum cum iuuentus altioribus oratorum praeceptis per aetatem nondum plene possit imbui, et tamen ad ingenii stylique cultum mature assuefacienda sit, a facilioribus debet auspicari eloquentiae studium, suamque diligentiam exercere in scribendis epistolis, quarum ars vt quaedam praecepta cum Rhetorica habet communia, ita quaedam ab illa habet diuersa, vt bene auctor noster monet, scriptoresque indicat, qui episto larum conscribendarum modos ac rationes dederunt, primum graecos, deinde latinos. Ex illis inprimis Demetrium Phalereum laudat, cuius de elocutione libellus, quem Commentario

elegantissimo illustrauit 10. Caselius, ab Horstio epistolographiae suae p. m. 651. graece et latine, ab Heidmanno vero notis suis in Lipsii institutionem episto licam, latine tantum adiectus est. Hic enim Phalereus perelegantis huius, et ad legendum, si non primae omnium, certe valde nec essariae doctrinae, vtvt non primus inuentor exstiterit, certe fuit amator maximus et excultor diligentissimus. Quae enim ipse expressit in dicendo orator eximius, eorum nobis reliquit praecepta pulcherrima, minimeque vulgaria. Etsi enim inscriptio nihil aliud, quam rationem dictionis pollicetur: tamen hic alia sunt quoque multa reconditioris doctrinae, sine qua ipsa dicendi ars mutila, nuda, prorsusque inops existimanda est.

Pag. 89. Gregorii Nazianzeni de epistola scribenda.) Eam exarauit ad Gregorium Nicobulum, et subiunxit quoque Horstius epistolographiae suae p. 649. Libanii quoque libelli.) Horum duo extant, vnus [gap: Greek word(s)] , de epistolarum formis seu typis; alter [gap: Greek word(s)] , de charactere epistolico. Vterque libellus a 10. Sambuco graece et latine editus, ac postea Lugduni 1614 in 16. recusus, ab aliis incerto auctori, ab aliis Libanio Sophistae tribuitur. Aldus Manutius et Valentinus Erythraeus priorem de typis epistolarum ac figuris Libanio, posteriorem incerto auctori adscribunt, contra quam Sambucus, qui hunc Sophistae Libanio, illum vero incerto auctori tribuit. Verum in his libellis breuia tantum fundamenta epistolicae institutionis; certa vero ac

plena praecepta non exhibentur, quae demum hoc et superiore saeculo a viris doctis scribi coeperunt, quos ordine recenset auctor. Pag. 90. Raphael Brandolinus.) Aliis Lippus Brandolinus dictus est, ab oculorum lippitudine Lippi cognomen sortitus. Fuit is patria Florentinus, cuius libellus de conscribendis epistolis editus Coloniae 1573. in 8uo. Conradus Celtes.) Editus vna cum Erasmi Brandolini et aliorum libellis de conscribendis epistolis a Sambuco. Fuit Francus, primusque Poeta Germanicus Caesareis manibus coronatus. Io. Ludouicus Viues.) Editus plerumque cum Brandolino, Erasmo, Roterodamo et aliis, seorsim autem Basileae 1536. 8vo. Erasmus Roterodamus) Hic post literas renascentes fere primus fuit, qui ex veterum libris epistolarum atque aeui sui institutis docuit, quo ordine, qua arte conscribenda epistola, si placere debeat eruditis. Eius libellus de conscribendis epistolis Amstelod. 1636. 14. et 1682. 12. Lugduni 1556. in 8uo. Melchior Iunius.) Eloquentiae Professor Academiae Argentoratensis, Io. Sturmii discipulus et successor, cuius Scholae Rhetoricae aliquoties sunt editae, et merito suo ab auctore nostro in hoc studiorum genere prae aliis commendatae, quas cum scholiis suis edidit Philippus Horstius, Argentorati an. 1633. in 8. Pag. 91. Lipsii institutio epistolica.) Saepius edita, praeterque Heidmannum eam quoque cum annotamentis

illustrauit Georg. Caspar. Kirchmaierus Eloquent. Prof. Wittebergensis in 12. Io. Simonius.) Eius libelius prodiit Rostochii anno 1614. in 8uo. et cum accessionibus Io. Starkii Luneburgi an 1619. eadem forma publicatus. Editus iterum est curante eodem Starkio an. 1621. et nuper demum an. 1705. Hamburgi recusus, in Thesauro epistolari locorum et formularum, ex epistolis Ciceronis, Plinii aliorumque eodem auctore collecto, inque duo volumina distributo. Ipse ceterum Starkius in praefatione fatetur, se tum Melchioris Iunii, tum Simonii quoque praeceptis, quae maximam partem secutus sit, multa passim adiecisse obseruatione non prorsus indigna; vnde quoque factum, vt liber dignus iudicatus sit, qui in plerisque scholis normae instar commendaretur. Iob. Buchleri a Gladbach.) Thesaurus conscribendarum epistolarum prodiit Coloniae an. 1622. 1625. 1649. 1656. in 12. et Lipsiae an. 1622. itemque cura Iosuae Crepheldi ibidem 1672. in 8uo. Georgii Fabricii.) Chemnicensis, cuius epistolica institutio Vitebergae an. 1593. in 8uo. excusa est. Christoph. Hegendorffini.) Libellus editus cum aliis supra laudatis. Georgii Macropedii) Coloniae 1582. in 8uo. Io. Mulini.) Fuit is Saltzburgensis, eiusque libelius subiectus auctoribus graecis anonymis, a Sambuco editis.

Sim. Verepaei.) De epistolis latine conscribendis libelli quatuor diuersis locis sunt editi in 8uo. Recusi autem Magdeburgi, titulo Ioannis Verepaei, quod librariae illius officinae mendum est. Et contrarium constat quoque ex praefat. ad lectorem. Singuli autem libri haec inprimis complectuntur I. de epistolis recte conscribendis quoddam velut Isagogicon. II. epistolarem elocutionem et latinae orationis ornatum. III. elegantiores aliquot epistolam recte exordiendi formulas. IV. latinae linguae phrases, epistolis scribendis crebro futuras vsui. Iod. Iungkmanni.) Libellus extat in Syntagmate artis vniuersalis, Cassellis an. 1616. Io. Henrici Alstedii.) Reperitur in eius Oratoria, Herbonae 1612. in 12. excusa. Georgii Heunischii.) Libellus prodiit cum aliis. Barthol. Keckermanni.) In Systemate Rhetorico, Hanouiae 1608. in 8uo. Io. Herici Bebelii) Iustingensis Sueui et Professoris Tubingensis ars epistolica Argentorati 1500. in 4to prodiit. Thomae Sigittarii.) Institutio eius epistolica Ienae 1612. excusa est, in qua praecepta magis quam exempla proposita laudantur. Clementis Timpleri.) Eius de epistolis scribendis libellus in Systemate Rhetorico, Hanouiae an. 1613. edito, habetur. Pag. 92. Ruperti Mercurius Epistolaris.) Ad hodiernos epistolarum scriptores maximam partem accommodatur, quem tamen non magis in exemplis

epistolarum, quam in excerptis formularum vsurpari feliciter sentient, qui eius consilio vtuntur. Eius Mercurius prodiit Norimb. 1661. 12. Israelis Clauderi.) Systema epistolicum, h. e. institutio et praxis epistolaris prodiit Ienae an. 1665. in 12. Idem quoque Epistolographiam seu manuductionem conscribendarum epistolarum edidit, Francofurti 1664, in 12. scripsit quoque periculum epigrammaticum, quod Lipsiae an. 1670. in 8. excusum est. Morosior adregulas rhetoricas exactio.) Non omnes enim epistolae ad regulas Rhetorices vel Dialectices restringi debent aut possunt, sed inexpectata inuentio laudem plerumque inuenit, cum nimirum ex re ipsa argumentum epistolae sumitur. Itaque praecepta de inuentione epistolarum sint breuia, et ad paucissimas leges redacta. Christophorus Schraderus.) Eloquentiae in Academia Helmstadiensi Professor celeberrimus, qui non solum elegantia praecepta dedit, sed et illorum vsum in dispositionibus suis tam epistolicis, quam oratoriis, luculenter ostendit, adeo, vt hac in re recentioribus fere omnibus palmam praeripiat. Argumenta se exercitaturo suppeditant) Qualia dedit Martinus Blomenbergius in Imitationibus epistolicis, Osterodae an. 1662 12. excusis, quarum plerasque ad Schraderi dispositiones adornauit, licet id palam non profiteatur. Nostra haud ita pridem cura denuo eiusdem Schraderi dispofitlones epistolicae prodierunt Kiliae an. 1705. in 8. quibus praeter breues de arte epistolica praeceptiones singulares quoque elaborationes adiunxinus.

CAPVT IV. de Charactere sive dictione epistolarum.

IOHANHI STVRMIO, viro literatissimo, inutilis quidem videtur opera, quae ponitur in praeceptis de epistola scribenda, cum ex Rhetoricis praeceptis abunde petere possimus omnem illam doctrinam, tum characteris epistolaris, tum argumentorum epistolarium. Nam elocutio characterum species explicat. Inuentio vero argumenta inuenire docet, etiam pro epistolis. Quod verum quidem est, sed cum generalior sit ista doctrina, praecepta vero singularibus applicare non sit, nisi ingenii exercitati; opere profecto pretium facit, qui ex illo fonte haurit, quantum epistolari eloquentiae inseruit. Sic enim rectius cognoscemus, cum sub vnum conspectum omnia, huic rei necessaria, redigantur. Error vero illorum non ferendus, qui tenue dicendi genus omni epistolae indistincte tribuunt. Ludouicus Viues certe Ciceronis epistolis sermonem domesticum et familiarem tribuit, nec aliter illum cum vxore, cum liberis, cum seruis, cum familiaribus, in foro, in campo, in balneo, in cubiculo, in triclinio locutum existimat; quod puto et illorum iudicium esse, qui Ciceroni Plinium praeferunt, quod Sidonius Apollinaris fecit, qui se Plinii imitatorem iactat: quod

tam falsum est, vt illud absurdum. Tantum enim abest, vt styli tenuitas sit in Ciceronis epistolis, vt potius fere nihil tenuitatis in illis inuenire liceat, nisi forte in iis, qua sicribit ad Terentiam, vxorem suam, aut seruos suos. Ac quanquam ipse cicero lib. 9. epist. famil. 21. plebeio se sermone scribere, ac epistolas quotidianis verbit texere dicat; illa potius extenuatio est, qua respondet Papirio Paeto, verborum fulmina in epistolis sibi objicienti. Ac ita bene coepit Henricus stephani in Commentario de varia scriptione epistolarum Ciceronis: Qui in epistolis Ciceronis, vel ad familiares, vel ad Atticum, artificia oratoria verborum delectu non deprebendit, infans est, et latinitatis ignaris simus Vere tamen iudicauit, (quod facit siberus in Comment. ad epist. Nazianzeni) qui in familiaribus inveniendi potissimum ac disponendi artem quaerit, in iis ad Atticum eloquendi rationem. Nam quanquam in epistolis ad Atticum familiaris stylus sit; ille tamen verborum typus circa res grauissimas facile euincit, nihil in illis esse quotidiani. Certe vnica illa Ciceronis epistola, quam ad Octavium Augustum scripsit, adeo non repit humi, iudice Erasmo, vt non tantum attollatur ad orationum procellas, verum etiam in tragoediam exeat. Facessant itaque, qui tenuitatem unice commendant in epistolis, quam ob causam etiam recte improbantur illi a Demetrio, qui eo stylo epistolas scribendas volunt, quo dialogus scribitur, quod sit veluti cum absente colloquium. Sed in epistolis aliquid amplius est. Neque enim hic, vt in dialogo, verba fortuita, sed ordine et dercenter

posita requirat prudentior aliquis, ne dicam de [gap: Greek word(s)] , quod vbique elucere debet, nec sine verborum splendore elucescere potest. Rectissime omnium Nazianzenus, qui epistolarum modum atque mensuram facit rem ipsam. Pro argumento enim epistolae, pro ratione personae, quae scribit, et ad quam scribitur, omnis tenenda ratio styli epistolaris est. Videndum itaque, quot sint epistolarum genera. Quo de argumento peculiarem commentationem edidit Henricus Stephani, editioni epistolarum familiarium Ciceronis Orationibus iunctam, sed more suo confuse omnia proponit, nec satis distincte, vbique immiscens aliena. Nam primum longa ipsi disputatio est de iocosis et seueris epistolis, multa adducens de vrbanitate et facetiis styli Ciceroniani, eius exempla passim conglomerando, quae omnia tamen parum rei habere videntur, quantum ad ipsum commentationis argumentum. Eam epistlarum diuisionem desumpsit ex ipso Cicerone epist. 4. lib. 2. ad famili ares. Nam ad tria illa capita iocosas et seueras, et ad tertium, quod non nominat, omnem epistolarum materiam reuocat. Illud vero, quod non nominat Cicero, nunciatorias praecipue et domesticas continere putat, quae sunt de negotiis nostris scriptae epistolae, sed illa quidem disputare tam prolixe nihil est opus, cum [gap: Greek word(s)] illa Nazianzeni absolui res tota possit, quod nec Ciceronis sententiae repugnat. Est enim epistola vel negotiosa, quae circa res vel nostras, vel alienas occupatur; vel moralis, quae consistit in officiis illis, quae

ciuis ciui, amicusamico praestare potest, ad quam genus iocosum et seuerum Ciceronis reduci potest. Ratione person arum et materiae ita diuidit schefferus in Gymnasio styli pag. 91. Genus scilicet quadruplex constituit, unum, cum priuati scribunt ad priuatos, de rebus priuatis; cuiusmodi epistolas Ciceronis ad familiares plerasque esse autumat. Aliud, cum priuati ad priuatos scribunt, sed de rebus publicum concernentibus, cuiusmodi non paucae sunt in epistolis ad Atticum. Rursum aliud, cum priuati scribunt ad personas publicas de priuatis rebus et suis, quales multae sunt Plinii ad Traianum. Et denique aliud, cum personae publicae ad publicas scribunt de rebus publicis, ut cum Cicero ad Senatum scribunt de rebus a se gestis in prouincia; cum Plinius Traianum consulit de subiiciendis quaestioni christianis. Ex his primum et tertium genus privatum vocat, secundum vero et vltimum politicum. In his omnem scholasticam sollicitudinem reiicit, grauitatem ac decentem ornatum requirit; in illis familiarem sty lum publicum, et cum simplicitate quadam ornatum. Sed ita accurate haec omnia designari non possunt. Est enim in vna eademque epistola character diuersus; Famili ares epistolae modo tenui stylo, modo arguto, adagiisque et sententiis ornato, scribi possunt, si reciprocentur literae inter viros literatos, quo casu nec graeca adagia, nec nitidiores ex ea lingua formulas, hemistichia, item adagiola e Poetis adducta, improbarem. Quanquam si ad alios scribatur viros politicos de rebus grauibus, iste mos damnandus

sit, vt improbauit Balzacus quadam epistola p. 165. et 169: tum in graeca, tum in gallica lingua, et Rolandus Maresius lib 1. epistola philologica 7. vbi occasione eius de Lipsii epistolis iudicium suum exponit. In illis famili aribus eruditorum literis seape aliquid licet, quod alias non liceret. Adhiberi possunt aenigmata, ritus, fabulae, et similia, quae aliud liter arum genus respuit. Ita scripsere aliqui integras epistolas carmine, sed dissimulato metro, quales se literas ad Thomam Linacrum dedisse testatur Erasmus libro de ratione scriben darum epistolarum, metro trochaico, tetrametro compositas, sed ita temperata compositione, vt aliud agenti non facile suboleret, esse carmen. Admonuerat in epistlae frontispicio, vt sibi caueret; in animo enim sibi esse ipsum hac epistola falbere, et in calce adiecerat, se iam fefellisse, nisi falleretur ipse. Sed non comparet ista epistola in opere Erasmi. Idem artificium imitatus est Baudius, cuius epstola 76. centuriae secundae tota ex iambis constat. Similiter et Hugenius epstolam talem heroico carmine scripsit, quod facilius se prodit, et aliam carmine Iambico ad Graswinckelium, epigrammatum lib. 10. p. 340, cui illic respondet Graswinckelius meris vocibus monosyllabicis. Sed illa libertate quadam et licentia iocandi inter viros eruditos fiunt, nec facile in imitationem trahenda. Intelligenti et amico quiduis scribi potest, in re vero seria et graui alio vtendum est ornatu. Verus itaquae character epistolaris definiri non potst, nisi in illis, quae ad familiares scribuntur, epistolis, quibus tenuitas styli conuenire prae caeteris viderur. Quanquam

et hic, si eruditi sint, ad quos scribitur, argutiis licet indulge. Omnis itaque distinctio est a rebus, et a personis. Est, vbi grandiloquentiam oratoriam cum omni ornatu et numero desiderat epistolae argumentum, vt cum scribimus ad Magnates Dedicatorias, Gratulatorias, Consolatorias. Quales epistolae vix differunt ab oratione. In petitoriis, commendatoriis, gratiarum actoriis, suasoriis, similibusquae deliber atiui generis argumetis, cultiori etiam stylo locus est; sed qui intra modestiae tamen terminos consistat, nec luminibus panegyricis efflorescat, nec nubibus et nebulis inuoluatur. In epistolis familiaribus mixti argumenti, quibus mentis nostrae sensa solummodo perscribimus, aut aliquid nunciamus, simplicitas quaedam orationis observanda est, sed tamen elegans, nec pigmenta affectans, nec infra sordes se abiiciens Nazianzenus brevit atem, perspicuit atem et venust atem requirit in epistola. Breuitas secundum rei mensuram intelligenda est; nam vel tribus lineis sumus prolixi, vt contra tribus paginis breues. Breuitas illa non tantum consistit in periodimensura, quanquam et haec hic attendi debeat; sed in rebus ipsis, verbis, rerumque circumstantiis, ne cumulemus inutilia, per periphrases efferamus, quae simpliciter possumus, aut ista adhibeamus argumenta, quibus Orator in causis agendis vtitur. Atque huius breuitatis nemo melior est artifex, vt recte censet Erasmus, quam qui copiose scribere potest Idem Cicero in orationibus copiosissimus est, et torrentis instar funditur. In epistolis praecipue ad Atticum pressus et breuis, vt stillare

eius oratio videatur- Valde enim errant, qui Ciceronis stylum in epistolis prolixitatis cuiusdam incusant, qui tamen pro rei ratione iam prolixior est, iam breuior. Qua in sententia Rolandus Maresius esse videtur, qui lib. 2. epistolar. Philolog epist. I. in qua iudicia de nonnullis epistoliographis exponit, et epist. 4. illis Ciceronis imitatoribus, praecipue vero Bunello et Manutio succenset; ita enim de illis: Horum (scilicet Bunelli et Manutii) epistolae, licet prima fronte Ciceronianae, vt libere loquar, mihi non vs quequaque placent. Nam illorum sermo nimis est laxus et redundans, tum epistolas plerumque ad familiares dandas nimio conatu conscribunt, nec secus verbis adornant, ac si non essent epistolae, quae accurate sane et sine molestia scribi debent, sed orationes de rebus grauissimis compositae. Recenset porro Manutii de Erasmo et Politiano iudicium, eique succenset, quod olim cum eis misere errasse se scribat: nam inquit, cum eiusmodi viris errare malim, quam cum Bunello sapere, quorum epistolas, non adeo verbis, at rebus certe Ciceronianas, longe pluris facio, quam Bunellianas aut Manutianas, rerum plerumque inopes, verbis canoras. Haec ille, unicus, si recte memini, horum virorum censor, sed sine ratione dicit. Volumus certe epistolas florentissima oratione Romana scriptas, quam quidem qui in his viris non videt, nihil videt. At verborum, inquit, fuerunt studiosiores quam rerum. Esto: aliter enim si fecissent, peccassent. Quis enim rectus eloquentiae habitus est sine verborum delectu? Qui si recte instituatur,

rebusque accommodetur, perfectum eloquentiae specimen habemus. Atque eo consilio potissimum scripsere has epistolas Manutius et Bunellus: nec est, quod de rerum inopia conqueratur ille [gap: Greek word(s)] . Habent enim illi res, scribuntque, quae conueniunt epistolis omnium generum. Sunt illis salut at iones, commendationes, petitiones, etc. quales plerumque in epistolis Ciceronis occurrunt. Si rerum copiam velit; adeat historicos, philosophos. Quod enim alii, quos laudat, rebus sint instructiores, id ab iis efficitur, quia sunt vel Historici vel Philosophi; quanquam qui illarum pleni sint, plerumque solent esse verborum et ipsius elo quentiae in curiosiores. Ab eorum vero numero cur Muretum eximat, non video, cuius epistolas elegantissimas vocat et vere Ciceronianas; quasi vero ipse etiam de rebus priuatis non agat. Nam qui illud faciunt, inter ineptos Ciceronianos referuntur. Summa eius dissertationis huc redit, quod Ciceronianum characterem reiiciat, Plinianum ac Lipsianum laudet, in quantum non corruptus est mala latinitate, hancque concinnam breuitatem ille vocat, styloque epistolari aptam. Sed sui cuique sunt sensus. Cicero etiam non deficit in hoc styli genere exprimendo, vbi res flagitat; sed non semper eo vtitur, nec vti debet, cum in quibusdam epistolis vberior quaedam concinnitas, et periodorum mensura sit adhibenda, quae rotunditatem aliquam conciliet sermoni, quam frustra in Symmachi epistolis admiratus est Sidonius; nisi forte vocat crebras, argutas et concisas eius sententias rotunditatem, quae non est. Omnis enim

sermonis orbis vel rotunditas a numero et periodo pendet; ista vero in periodis [gap: Greek word(s)] vet [gap: Greek word(s)] , vt pleraeque sunt, obseruari non potest; sed a decenti quadam copia et apta inter se plurium membrorum compositione procedit. Mirum itaque non est, si e recentioribus Politianum et Erasmum potissimum laudat: Illum enim valde politum et elegantem vocat, qui et Erasmo commendatur, eo quod multas res verbis paucis complecti possit. Hunc, quanquam extemporalem, ab erudita eloquentia ac iudicio de re literaria extollit, quo postremo quidem non fallitur; sed eloquentia superiores illo sunt multi, et quidem illi, quos adeo contemnit, Bunellus et Manutius, qui ab iis ipsis, quos laudat, in errorem se inductos conque runtur. Lipsu stylum ac dicendi genus non im probare adeo videtur, vt quem cum Plinio certare posse existimat, nisi corruperit ipse latiniatem. Et quidem in eo non errat, quod multum ei sit acuminis, multum argutiarum et doctrinae, praecipua enim eius virtus est illa vrbanitas et venustas, quam. Na zianzenus in epistlis requirit, adeo, vt pene peccet nimia eius abundantia. Nicolai Heinsii in epistola ad Maresium scripta illud est iudicium: Lipsio, inquit, non desunt suae Veneres, habet, nescio quid, quo lectorem trahit, et quod prorsus im probare non possis, vt non tam illi succensea, quam ineptissimis imitatoribus, qui illum imitandum sibi proponunt, idque tam praepostere, vt vitia eius exprimant, virtutes plexumque non assequantur. Initatur neminem Lipsius, ac proinde nemini imitandus.

Hanc ipse legem seruis istis animalibus posuisse videtur. Pluribus in eadem epistola de latinitate Lipsii agit, quae quod interdum corrupta sit, corruptelae maiori fit obnoxia ex imitatione praua. Latinitatem Lipsii integro quidem libro im pugnauit Henricus Stephani, sed ipse vir exigui iudicii, quod vel exipso libri titulo apparet, interim nec plane omnia spernenda. Praeterea et Scioppius in infamia Famiani, sub finem eius libri, Barbarismos quosdam Lipsii perstringit; censor ipse in multis censendus. Non enim pauca sunt, vbi infeliciter virgam istam censoriam stringit. Ob hanc imitationem Lipsianam, qua laborabat iuuentus Belgica, cum Lugduni Batavorum Professor esset Lipsius, addit porro in eadem epistola Heinsius: quod nisi [gap: Greek word(s)] Scaliger iuventuti nostrae pessum eunti salubribus succurisset mosnitis, in Lipsii locum a Curatoribus huius Academiae opportune subrogatus, futurum vix erai, vt tantam tot praeclarorum ingeniorum, quae annis quinquaginta proximis in Batavia nostra illu xerunt, messem mirarentur exteri. Audiamus porro consilium viri istius, cuius latinitas auream aetatem spirat, eadem in epistola: Formandus, inquit, mihi videtur dictionis character ex tribus quatuorue optimi aeui scriptoribus, quos ubi in succum sang uinemque convertisti, naturae tuae, non alien ae instinctum sequaris neoesse est, ita tamen, vt nimiae neque luxuriei, nec abruptae isti breuitati plus aequo studeas, sed eam constituas intra terminum, quem ex optimis omnes, non vnus sibi praescripserit.

Cuius viri sententiam etiam nos ambabus amplectimur manibus, vt quae nec bonae rationi, nec naturae rei magis conformis; nec enim fallere possunt, qui sunt optimi, nec communis omnium optimorum consensus vnius hominis sententiae postponendus. Sola itaque optimorum imitatione, et vel vnius Ciceronis, (nam multorum imitatio distrahit) optimum tibi in epistola scribenda characterem acquisiueris. Legi quidem alii possunt praeter Ciceronem, sed compositio epistolae tota ad Ciceronis genium instituenda. De imitatione hac eiusque instituendae modis multi sunt libri conscripti. Campianus, Viperanus, Sambucus, Doletus, Corradus libro de latina lingua. diffuse admodum hoc argumentum persecuti sunt. Multi quoque superiori seculo fuere, qui opere ipso talem imitationem professi sunt, quibus Ciceronianorum nomen datum, sed qui ob male institutam imitationem vapulant aliis. Contra quos, praecipue vero Longolium, Ciceronianum suum scripsit Erasmus, quem adorti sunt postea ex Italis plures Ciceronianorum defensores. Inter quos Iulius Caesar Scaliger, et Stephanus Doletus acerbissimi, contra quem posteriorem passim in scriptis suis iterum declamat Foridus Sabinus, Italus, qui Erasmum omnibus illis Italis praefert, ac Doletum, ob causam Italorum susceptam, vehementer perstringit, cui Doletus acerbissime iterum respondet, passim vt in omnia Erasmi scripta, ita in Germanos quosuis iniurius. Confidenter enim magnaque audacia clamitat, nullum e Germaniae hypocaustis

hactenus prodiisse, qui puro veraeque latinitatis stylo vteretur. p. 38. Confutatione maledictorum Floridi Sabini. Longolium vero, ob in eptam imitationem multis exagitatum, Erasmo omnibusque Germanis praefert. Erasmi adagia vocat superuacaneum otiosi senis laborem, et surreptas omnium vndique vigilias. Sed potissima huius dissertationis pars in scommata et conuitia abit, vbi nullus est sincero iudicio locus. Erasmum quidem ait, motum, vt calamum contra Longolium capesseret, ex eo, quod is in quadam epistola Budaeum illi praetulerit. Sed quid causae habuit Manutius, omnium Ciceronianorum Ciceronianissimus, quod in eundem insurrexerit epistola quadam ad Saulium scripta. Eandem etiam in illa [gap: Greek word(s)] reprehendit, quod certe non fecisset vir candidissimus; nisi rem ita se habere accurate observasset. Et Doletus tamen ipse libello de imitatione Ciceroniana eum Ciceronianum dicendum recte existmat, non qui collectas aliquas ex Cicerone loquendi formulas passim et vbique inculcet, sed qui continua lectione illum concoxerit atque digesserit, qualis certe non fuit longolius, licet illum excusatum eat Rogerus Aschamus epist. 1. ad Sturmium, Manutio suffragii ferendi socium, h. e. ad Manutii sententiam accedentem [gap: Greek word(s)] . Consistit autem in eo imitatio, vt primo eundem verborum delectum habeamus, quod fit crebra obseruatione vocum, phrasium, translationum, omniumque illorum, quae eo pertinent. Qua in re facem nobis praeferre

poterit Straebaeus libro elegantissimo de verborum electione. Spectant et huc omnes illi auctores, qui de Synonymis, de epithetis, de antithetis, de adverbiis Ciceronianis, item de phrasibus Ciceronianis scripsere. Secundo imitatio consistit in sententiarum vi, copia, grauitate, decente vsu. Quod vt obtineamus, enthymemata oratoria, figuras, reliquaque artificia luculentius sectemur, ac auctores, qui illa docent, cognitos habeamus. Tertio imitatio consistit in numeri oratorii expressione, cuius summum est in Cicerone artificium, quod eo diligentius a nobis perquirendum est, quo illud segnius a multis pertractatur. Eius praecepta praeter antiquos Rhetores, Ciceronem ipsum, Aristotelem, Demetrium, Iouita Rapitius singulari libro exposuit; Sturmius quoque tribus de imitatione libris, cura Valentini Erythraei Argentorati an. 1576. 8 cum eiusdem Sturmii scholiis editis. Conferri quoque potest Emanuel Thesaurus libro de arguta et ingeniosa elocutione, linguâ Italica conscripto, quadraginta annorum opere, dissertatione de figuris harmonicis. Cum itaque crebra imitatione Ciceronianum sermonem exprimere didicimus; distinguere etiam genera et characteres epistolici styli debemus, de quibus multa in genere disputatio est apud Rhetores. Graeci, praeter Aristotelem et Hermogenem, multas ideas orationis comininiscuntur, sed quas pene omnes ad trium characterum distinctionem reduxeris, de quibus Aristoteles et Cicero. Illi Asiaticum, Atticum et Laconicum dicendi genus proponunt, a populis certis

ita dictum. Sed rectius diuidemus in circumductum, mediocre et concisum; quanquam haec, ratione formae externae, diuisio potius accipienda videtur, ratione scilicet periodorum. Ratione formae internae item diuidi potest dictio in sublimem, mediocrem et humilem. Nec est, quod stylum omnem circumductum sublimem putemus; quanquam diductio periodorum faciat ad grandiloquentiam. Sed potest etiam stylus concisus esse sublimis, ob splendorem verborum et sententiarum, vnde potissimum styli sublimitas dependet, quemadmodum circumscripta dictio humilibus tum verbis tum sententiis potest esse compacta. Styli sublimis epistolaris exempla vide apud Plinium lib. V. epist. 16. lib. IIX. epist. 17. lib. V. epist. 6. quibus facile obseruaueris, quod periodis etiam breuioribus possimus esse sublimes. Possunt vero epistolae scribi, pro ratione argumenti, omnibus istis dicendi generibus, siue ratione formae externae, sive ratione internae illa consideres. Ac omnium facillime inuenies exempla vel apud vnum Ciceronem. Exemplum styli cir cumducti et sublimis, vt ad oratoriam maiestatem accedat, vid. lib. I. epist. 1. ad Quintam Fratrem. Contra stylus breuissimus est exempli gratia epistola 5. lib. XVI. ad familiares, in qua nulla est sublimitas; neque enim ea opus erat, cum de rebus familiaribus et domesticis ageret. Mediocris styli exempla, tam ratione periodorum, quam ratione dictionis, reperies lib. I. ad familiares epist. S. item epist. 6. Sed vt iam diximus, non potest esse tam accurata inter haec genera distinctio, cum

in vno argumento misceri illa possint, imo debeant. Vnde etiam error illorum is est, qui Virgilium in Eclogis humili, Georgicis mediocri, libris Aeneidos grandi scripsisse stylo volunt. Saepe enim in Eclogis et Georgicis ad maiestatem quandam assurgit oratio, saepe et in libris Aeneidos humiliter serpit. Quare mistura illa adhibenda est, vt cum affectus mouentur vel vehementes, vel lenes, vel, extollatur, vel imminuatur oratio; in descriptionibus, comparationibus crescat, iaceat in narrationibus simplicibus. Atque hanc temperaturam in oratione adhibendam esse res ipsa clamat, atque exemplis prolixe probat Leo Allatius libro de erroribus magnorum virorum in dicendo cap. 8. et. 9

ANNOTATIONES in Caput quartum.

Sub initium huius capitis duae res in quaestionem veniunt: I. an praecepta de epistolis scribendis sint necessaria? Quod quidem negat Sturmius, sed nos priore capite cum auctore affirmauimus et etiamnum affirmamus: quoniam non cuiusuis est, praecepta generalia statim accommodare singularibus. Quocirca vtile erit, certa, quae sequamur, praecepta habere in promtu. 2. an omni epistolae tenue dicendi genus conueniat? Quod negat auctor noster, eosque errare dicit, qui tenue dicendi genus omni epistolae indistincte tribuunt. Hoc verum est, ordinarie stylum episto larem debere

esse vel tenuem vel mediocrem et nunquam grandem, nisi in epistolis vel gratulatoriis vel laudatoriis, vel dedicatoriis, quando nempe ad viros illustres scribimus, vbi altius licet assurgere, exemplo ipsiusmet Ciceronis, qui, cum de republica scribit, graui magis et grandi stylo vtitur, in ceteris versatur saepe quasi aliud agens. Interim Cicero omnia impleuit, quantum ad epistolicum argumentum. Vnde ab eo quoque primordia styli epistolici capienda sunt. Plane autem ineptiunt, qui in epistolis Barclaium imitantur. Nemo enim magis discedit a stylo epistolari, quam ille, quia 1. non tenui dicendi genere vtitur, 2. totus formulis poeticis scatet, nec 3. eundem dicendi tenorem seruat. Interim respectu momentorum ciuilium est optimus. Nec Lipsius imitandus, vtpote cuius stylus asper, inaequalis et tumidus, praeterea obscurus et nimium compositus, saepe etiam sterilis, cum floridus esse debet. Quicunque ergo stylum epistolarem addiscere vult, id operam det, vt genere dicendi puro, aequabili et plano vtatur. Quod quale sit, luculenter ostendit Cicero in Oratore suo et in epistola ad Papirium scripta, vbi eam scribendae epistolae formam rationemque approbat, quae plano aequabilique sermone continetur, quaeque rationes, mores et affectus expositione directa et simplici moderatur. Idque etiam colligitur ex epistola ad Quintum fratrem perscripta, vbi affirmat, illud esse epistolae proprium, vt is, ad quem scribitur, de his rebus, quas ignorat, certior fiat, lib. 1 ad Quintum fratrem ep. 1.

Cuiusmodi ratio scribendi optima est, et instituto Ciceronis consentiens, quae aequabilis est et plana. Quo pacto etiam explicauerunt Ciceronis interpretes, Ioach. Camerarius rhetor, exercit. p. 190.

Pag. 101. in Epistolis ad Atticum) Hae epistolae interdum mediocre dicendi genus assequuntur et obtinent, et ob rerum grauitatem non nisi antiquitatis et rerum Romanarum ciuilium peritissimis legendae sunt, sudice Hugone Grotio.

Sed in epistolis aliquid amplius est.) Est quidem stylus epistolaris proximus a stylo dialogorum, magnamque adeo cum illo habet conuenientiam, verba enim perinde vt dialogus habet quotidiana; at epistola tamen maiorem in dispositione elegantiam sententiasque grauiores, quam dialogus, admittit. Maiore enim cura studioque scribimus, quam loquimur, et cum ad viros principes literas mittimus, personarum omnino videtur ratio habenda, in eoque vt se paulum extollat epistola, non modo licet, verum etiam necesse est. Quales epistolas scripsit Aristoteles ad Alexandrum M., Demosthenes ad Philippum, quas a communi sermone distare negari nequit. Nec desunt Ciceronis in hoc genere nonnullae, vt illa ad Lucceium lib. V. ep. 12. de sui Consulatus historia separatim componenda; et illa ad Dolabellam lib IX. p. 14. qua ei de sublata columna et iis, qui eam Caesari mortuo, tanquam Deo, in foro erexerunt. supplicio affectis gratulatur. Quamuis ergo character epistolae ordinarie debeat esse tenuis, et in magnis etiam grauibusque rebus retinere iustum

epistolae modum: non tamen omnis granditas reprehenditur, quando rei magnitudo interdum orationis granditatem quandam postulat, maioremque simul animi et affectuum commotionem requirit. Verum ea granditas debet esse eiusmodi, vt epistolae modum non excedat, tempereturque ita, vt a recta consentientique epistolarum compositione nulla scriptionis parte abhorrere videatur.

Pag. 102. Rem ipsam) In epistolis tria haec semper erunt consideranda: 1. res ipsa, de qua scribitur, aestimanda, quae nunc maior grauiorque est, nunc leuior et minoris momenti, atque adeo nunc grandius, nunc tenuius scribendi genus requirit. 2. persona, quae scribit, et 3. ad quam scribitur. Ad amicos enim scribimus familiarius, ad patronos vero et viros illustres grauius.

Epistolarum genera) Haec vel ideo tenenda sunt, quia certae quaedam epistolarum classes comparari instruique debent, ad quas omnes illarum formae referri possint. Vel enim scribitur epistola, vt absens sciat, quod vel eius vel nostra interest, vel vtimur scribendi genere familiari et iocoso, vel seuero et graui, vel epidictico et ad edendum ingenii eruditionisque specimem ficto de ad ostentationem etiam comparato, qualem epistolam composuit Franciscus Petrarcha de republica. Vnde siue nosci amarique volumus, siue auersamur atque odimus, siue narramus, siue sciscitamur, siue irascimur, siue consolamur, siue docemus, siue hortamur, siue petimus, siue deprecamur, siue commendamus, siue reprehendimus, siue

accusamus, siue defendimus, siue suademus, siue dissuademus, siue gratulamur, siue gratias agimus, siue promittimus, siue promissa rescindimus, siue speramus, siue spe cadimus, siue aliud denique agimus et conamur, in tali aliquo genere vires scribendi experiri possumus. In scholis communiter secundum tria caussarum genera distribui solent epistolae, ita vt earum aliae sint generis deliberatiui, aliae demonstratiui, aliae iudicialis, quibus alii addunt didascalicas et familiares. Illae sunt, in quibus aut erudimus aliquem, aut etiam errorem alteri eximere studemus; estque hoc epistolarum genus cumprimis vsitatum inter parentes, praeceptores et familiares. Familiaris siue extraordinarii generis sunt nunciatoriae, denunciatoriae, aenigmaticae et iocosae. Quamuis autem haec diuisio plerumque in scholis obtineat, docendique caussa non immerito retineatur, vix tamen omnia epistolarum genera ad caussarum classes commode referri posse censeo. Vid. interim annotata ad Iusti Lipsii epistolicam institutionem pag. 93. vbi more philosophico epistolarum genera distribuuntur.

Pag. 102. Vel negotiosa vel moralis) Conferri hic poterunt, quae in adnotationibus ad capitis II. initium de hac diuisione diximus.

Pag. 103. Ratione personarum et materiae) Epistolarum ratione materiae consideratarum tanta seges est, vt illarum numerus vix iniri queat. Sunt enim aliae familiares, aliae historicae, aliae philosophicae, aliae medicae, aliae iuridicae, aliae theologicae.

Inter quas familiares et historicae sunt crebriores; priores signauit ex Cicerone Iacobus Masenius in palaestra styli Romani lib. 5. cap. 5. posteriores collegit ex historicis antiquis et recentibus Melchior Iunius anno 1595. editas in 8. Quia tamen vt diuersi scriptores sunt, ex quibus eas desumsit, ita forma styli non est eadem, nec perinde bona, ac ad imitandum vtilis, quae tamen prudentiae inseruiat, et vitae expediat, si non vsquequaque decorum styli et aequabile scribendi genus seruet.

Iste mos damnandus sit.) Tum enim sententiae Philosophorum dicta Poetarum ac Oratorum aut plane non aut rarissime inserenda sunt epistolis, cum propter diuersum characterem, quo reddunt dissimile orationis corpus, tum quia iudicium scriptionis non citatione sed imitatione perficitur: in quo genere solus fere Cicero excelluit. Atque hanc laudem non solum imitando, sed etiam vertendo graeca est consecutus, cuius omnia ingenii monumenta non phaleris, sed viribus structa sunt, vt loquitur Diomedes Grammat. lib. 2. p. 133. Proinde ab epistolis praesertim ciuilibus abesse oportet omnia ea, quae et argute nimis concluduntur et rotunde proferuntur, ita vt tanquam epigrammata quaedam lemmataque epistolam concludant. Nam qui talia consectantur, ii haud immerito propter affectationis studium notantur. Exemplo possunt esse nimia ciborum condimenta, quae non nutriunt, sed nocent; item incessus, qui si iam lentus, iam praeceps, iam erectus,

iam inuersus, et semper varius multiplexque sit, non ornat grauem virum. Ni enim diuersae dictiones vno quasi spiritu regantur, omnis styli aequalitas peribit, sine qua nullus stylus est laudandus.

Pag. 104. Tum in graeca) Huc spectat monitum ipsiusmet Ciceronis lib. 1. de Officiis, vbi ait: eo sermone vtendum, qui nobis est natus: ne, vt quidam graeca verba inculcantes, iure optimo irrideamur. Conf. Wolfii annotationes in 1. Tuscul. Cic. p. 107.

Pag. 108. Lipsii stylum ac dicendi genus) Recte hic Auctor noster Lipsii stylum carpit, nam etsi is alioquin de literatura egregie sit meritus, tamen styli mysteria non satis accurate cognita habuit, magisque rei Romanae quam styli peritus, in lectione auctorum de tota aliqua styli idea non admodum fuit solicitus. Huc accedit, quod, quicquid a Seneca et Tacito diuersum videbat, nihili existimaret, nec quidquam ipsi praeter duos istos saperet. Quod sane stomachi et palati nauseabundi et infirmi indicium est. Et quantopere stylus Lipsii laboret, inprimis ostendit Nicolaus Heinsius cit, loco; quod iudicium procul dubio a parente Daniele hausit, qui in oratione super obitum Iosephi Scaligeri ad eundem plane modum de Lipsiano stylo iudicat pag. m. 56. Videri etiam hic poterit Frid Taubmannus in dissert. de lingua latina, vbi etsi stylum Lipsii laudat, tamen haud obscure indicat monetque, eundem fugiendum esse. Atque haec res occasionem praebuit Henrico Stephano,

libellum conscribendi de Lipsii latinitate, in quo recte plerumque de ea iudicat, plurimaque Lipsiana sub censuram vocat, vt sane multa in illo sunt non optimae monetae. In aliquibus tamen ei iniuriam facit; ficut ipse Stephanus malus fuit latinitatis censor, adeo vt vel ipse titulus huius libri barbarismo non careat, cum indigitandi voce pro demonstrare vtitur.

Pag. 109. Scioppius, censor ipse in multis censendus) Erat Scioppius crux omnium Grammaticorum, omniumque magnorum ingeniorum obtrectator, de quo illud verum fuit in re literaria, quod de Ismaele dicitur, quod omnium manus contra ipsum, ipsiusque manus contra omnes fuerit. Neque enim pepercit Vossio, Heinsio, Scaligero, Casaubono. Contra Famianum Stradam scripsit infamiam Famiani, quo in libro collegit barbarismos et Soloecismos Stradae, quamuis plurimos illorum vindicauerit Borrichius, adeoque constet, ex libidine rixandi atque aestu magis quam ratione concitatum scripsisse Scioppium. Quin et prae manibus habuit librum, quem inscribere voluit titulo Herculis [gap: Greek word(s)] , quo omnium huius saeculi doctorum latinitatem suspectum reddere voluit. Ceterum pessimus ipsius liber est, quem Classicum belli sacri inscripsit vere classicum et ad turbas incentiuum, imo sanguine non atramento tinctum; fuit enim acerbissimus Lutheranorum hostis. Nemo ipso religionem magis ostentauit, nemo minus coluit.

duobus modis, vel qui optimacaetatis quasi palmam tenent, vel qui, dum eam non tenent, latinam nihilominus bonamque dictionem seruant, etsi non perinde insignem semper atque luculentam, vt est in scriptoribus aureae aetatis, et iis, qui argenteae aetatis interuallo continentur. Eum ad modum Seruius Plinium maiorem, Vespasiano supparem, in Neotericorum numerum retulit, atque ab idoneis scriptoribus distinxit, ratione habita optimi aeui, quale fuit Augusteum. Nam in eo et dicendi maiestas et elegantia inest talis atque tanta, vt iam aeuo suo auctor dialogi de oratoribus Fabius, aue quisquis ille est, conquestus fuerit, centum et viginti annis, ab excessu Ciceronis computatis, plurimum ab eloquentia recessum fuisse, Quare cum auctore nostro sentimus, Ciceronem, vt in omni styli genere, ita in epistolari quoque, et praeter hunc in suo genere optimum quemque legendum esse. Nam periodorum collocatio compositioque et tota elocutionis Ciceronianae vis optima, cui nos assimilare debemus: verba, sententiae, inuentiones quoque ex aliis sumi possunt. Et sane epistolae Ciceronis, si quis eas familiarissimas sibi reddiderit, hoc praestant, vt ne, si velit quidem, possit non eleganter scribere. Sed neque id omne, quod apud Ciceronem reperitur, semper imitandum est. Perperam enim dixeris decet mihi, licet aliquando dixerit Cicero, quippe quem nouitatis et peregrinitatis reum agit Anton. Folieta lib. 2. de vsu lat. serm. In quorum numero forte habet vocabulum indoloria lib. 2. de sin. Alii tamen indolentiam

malunt. Entelechia, Tuscul. 53. Mulierositas 4. Tuscul. n. 214. Beatitas et batitudo, de nat. Deor. 20. syllaturire et proscripturire, lib. 9, 12. ad Attic. Quocirca non solum Statilius Maximus librum scripsit de Ciceronis singularibus, vt testis est Charis. 2, sed et Ciceronis exemplar illud, quod Grutero auctore, Frobenianorum cura exiit, in indice septimo, et Nifolius quoque, cum ad calcem partis primae Thesauri decucurrit, Ciceronis singularia annexuit. Quid? quod et Plinius H. N. 7130. Ciceronem multa inuenisse vocabula, et iis linguam auxisse, testatur. Scioppius vero Paradox. ep. 3. ei obiicit lapsum, quem commisisset in iungendis propriis vrbium cum verbis ex. 6, 9. et 7, 3. ad Fam. Deinde dicit ep. 1. et 4. ipsum et Varronem ignorasse vim vocis tertio, tertium. Tum dictionem inuidere aliquem male velut barbaram reiecisse, indigne fert ep. 4. sed salua res est! Huius enim generis vocabulis ac dictionibus vsus est magno cum iudicio, cum scilices [gap: Greek word(s)] emollire vel excusare seque praemunire voluit. Quo pacto Cicero in fragm. epist. ad Brutum, eum, inquit, vt hoc verbo vtar, fauorem. Et lib 3. 8. ad Fam. Hominem, vt nunc loquuntur, vrbanum. De clar. Orat. n. 194. a. declamitans, vt nuns quidem loquuntur. lib. 2. de Fin. vt ita dicam, indoloria. Et sic in aliis, mulierositas, vt ita appellem. Beatitas et beatitudo, vtrumque enim durum est, sedvsu emollienda sunt. Tuscul. quaest. 212. b. inuidentia, vtendum enim est dicendi caussa, vocabulo minus vsitato. Quibus et similibus significat,

non se in haec noua coeca libidine et impetu ruere; sed vinci vel [gap: Greek word(s)] . vel consuetudine, vel auctoritate, vel testimonio alterius; vnde se velut purgans, dicti veniam petit. Quin et Ciceroni quaedam ioco exciderunt, in quibus numero Lentulitatem et Appietatem. Quod qui non aduertit, dignus est, qui rideatur. Vt male existiment de vero dictionum cultu, qui defendunt ius, libere fingendi voces. Pariterque non recte cum Terentio loquaris abuti operam; neque cum Tacito fungi ossicium, et in Liuio plurima reperias, quae arguant ingenium Patauinum, quaeque orationis prosae character non fert, vt variis exemplis ostendit C. S. Schurzfleischius in praef. dissertationibus Academicis praemissa. Proinde haec et talia, quae Ciceroni et bonis auctoribus semel aut raro exciderunt, obseruanda potius, quam imitanda sunt, cum ratio imitandi haec perpetua esse debeat, vt non quiduis, sed in vnoquoque genere optimum ad imitandum nobis proponamus, quod aequabilitati styli conuenit, et communiorem loquendi rationem indolemque seruat. Errant adeo Critici, qui vulgo dicuntur, dum obsoleta verba, et vix cuiquam intelligenda corradunt, id operam dantes, vt non tam dicere quam obscurare velint. Inprimis abstinendum esse ducimus voc abulis comicis, quippe quae non tam ad scribendi quam ad ludendi vsum concinnata sunt. Sic Plauti istud grandibo aliaque eiusdem notae vocabula vitanda sunt, quae plane in desuetudinem abierunt, et magis prae se ferunt leporem comicum, quam styli grauitatem. Vt id argumento sit, non quod in

Lexico sub citato Plauti et similium nomine reperitur, statim inserendum esse stylo. Taceo, Plautum paulo ante aureum latinae linguae aeuum vixisse. Terentius etiam, licet post Plautum scripserit, et stylo faciliori vtatur, immiscet tamen quaedam comico vsu, et quia Plauti imitator fuit. Quod de Comicis, idem de Poetis merito obseruandam est, eo quod multis modis oratio numeris adstricta, qualem Poetae sibi vendicant, ab oratione soluta differat. Poetae enim obscuritate saepe decorum, oratores autem fastidium pariunt. Quae caussa est, quod raro Poetae in arte sty li excellant, et si excellant, ipsis nec opinantibus poetica quaedam excidant, vt saepe Buchnero et Morhofio nostro accidit, quorum ille tamen adiectione emolliult poeticam asperitatem, quamuis poetleas trans lationes iusto frequentius adhibuerit, adeo, vt scribere non dubitet, poeticum quid inesse debere orationi; qua in parte modeste ab eo dissentimus. De Cicerone alioqui constat, summum Oratorem, nec egregium Poetam fuisse. Vnde quilibet haud facile colliget, orationis solutae auctoritatem ligatae praeferendam, et vbi illa supetit, Poetas omittendos, poeticum autem vel figuratum vsum post propriam demum significationem adducendum esse.

Hoc argumentum persecuti sunt.) De imitandi oprimos scriptores ratione, praeter laudatos ab auctore, multi eruditissimi viri scripserunt, nominatim Philippus Melanctbon, Ioachimus Camerarius, Lacobus Omphalius, homines Germani.

Et Sebastianus Foxus Hispalensis de imitatione seu de informandi styli ratione libros duos edidit. Et ante hos contra rias de re eadem scripserunt epistolas 10. Franciscus Picus et Petrus Bembus, Angelus Politianus et Paulus Cortesius. Et Coelii Calcagnini ad Io. Baptistam Gyraldum exstat de imitatione quaedam commentatio. Quorum omnium etsi diuersae sunt sententiae; tamen in eo consentiunt: imitationem ei, qui ornate scribere vult, plane necessariam esse: et imitandos non nisi optimos. An vero vnus et solus Cicero, an omnes optimi, quidam ambigunt. Sed hae duae quaestiones nondum sunt ab illis, vt apparet, pertractatae. Nos mediam hic eligimus viam, et Ciceronem vniuerse excelluisse concedimus, vt multis tamen in singularibus argumentis eidem alios anteferamus, e. c. in acuminibus Sallustium, in prudentia Tacitum, imo et in stylo historico, historicos fere omnes, quotquot classici nomen ac titulum habent. Ceterum cum imitatio sit imitandarum rerum, [gap: Greek word(s)] , imitatio, diligenti ratione instituta: inuestigandum inprimis erit, quasnam res obseruare, annotare, et ad exprimendum nostro stylo, nobis ante animum et oculos constituere oporteat.

Pag. III. Non qui collectas aliquas ex Cicerone formulas) Non enim sufficit, phrases et formulas loquendi ex Cicerone colligere, sed necesse est, vt tota orationis structura ad exemplum Ciceronis conformetur. Non ergo partem, sed totam orationis, quae in scriptoribus classicis exstat, faciem

reddere debet ac repraesentare imitator, vt egregie fecerunt Petrus Bembus, Paulus Manutius, Seb astianus Castalio, Aonius Palearius, Iacobus Sadoletus, Lazarus Bonamicus, et alii supra iam laudati, vtpote qui latinissime scribunt, ex vsu atque imitatione Ciceronis. Antonius Muretus saepe compositionem magis, quam verba Ciceronis retinet. Angelus Politianus non raro non latina infarcit, nec semper aequaliter scribit, nedum vt semper exprimat Ciceronem. Quin ineptiis, quae humidum aliquid prae se ferunt, totus scatet, vt ostendit Coelius secundus Curio lib. 2. ep. ad Borhaum pag. 357. sed Herodianum satis pulchre terseque vertit. De Christophoro Longolio, quem virum maxime Ciceronianum esse volunt, iudicium videatur a Bartholomaeo Riccio libris tribus de imitatione confectum, vbi affirmat, Longolium professa quidem opera, sed non eadem semper grauitate secutum esse Ciceronem. Nam vt ex illius lectione apparet, eundem nimis seruiliter expressit, nec apes e florum succis mel optimum atque suauissimum conficientes, sed puellas e solis floribus corollas contexentes imitatus fuisse videtur. Huic vsui neque thesauri epistolarum neque vocabularia sufficiunt, quamuis haec non inutiliter adhiberi possint partim ad notiones latinas, partim ad notionum imitationem, e. c. malum ein Apfel; ad cuius similitudinem dici potest malum Granatense pro tormenti genere, in bellis hodie vsitato; mox verbum potest iungi excutere, mittere, immittere, vel simile. Sic ignis das Feuer/ ignes

festi Feuerwercte/ cum verbo ignibus festis laeritiam celebrare. Similiter funalia incensa brennende Lunten/ mortaria ignita Feuermörsel/ operum appropinquatio, approche, conuenienti veterum imitatione nominantur. In quo imitationis genere prae reliquis felices fuere Riuius, He insius, Boxhornius, Hermannus Hugo, nouissimi obsidionum scriptores. Verba igitur et formulae e Cicerone quidem, et, si verba apud eum non exstant, compositionis lineamenta ductusque sumantur, ita tamen, vt verba seligantur, quae Ciceronianae scribendi rationi respondeant, et in comparatione antiquitatis habeant fundamentum. Sic abortum facere, pati, non est Ciceronis, sed Plinii. Tu vero recte dices: Augusta, Caesaris Coniux, quantam spem foecundo vtero attulit, tantum solatium facto abortu omnibus eripuit. Vel: Quanto gaudio nos affecit eius grauiditas, tanto luctu nos confudit abortus. Vel: Quantam spem praegnans dedit, tantum dolorem abortiens nobis attulit.

Pag. III. Sed qui continua lectione illum concoxerit atque digesserit.) Qua de re ipse Cicero dilucide lib. 2. de Oratore: Hoc sit primum in praecerptis meis, vt demonstremus, quem imitetur (is, qui futurus est orator,) vt quae maxime excellunt in eo, quem imitabitur, ea diligentissime persequatur: tum accedat exercitatio, quo illum, quem delegerit, imitando effingat: non vt illi, qui vitiosa consectantur imitando. Quid enim vitiosius, quam inepta accommodatio, quam cacozelia et simiagum imitatio. Existimat quidem Dionysius Longinus

in libro suo de sublimi dicendi genere, in componenda oratione naturam esse exprimendam, vt natura ipsa esse videatur. Verum natura ita constituenda est imitandi regula, vt scriptores optimi, qui natura atque oratione valuerunt, ne omittantur. Nam qui tantum in natura manendum censent, vt apud veteres Curio, et recentiores Politianus, eos longe fallit sua opinio, neque laudem perfectae atque expolitae orationis consequuntur. Lubricum enim est, quod tantum natura duce agitur, et ad comparandam imitandi et scribendi gloriam non sufficit: vid. Riccius lib. 1. de im tatione. Quare studendum est elegantiae, vt distinguatur sermo latinus a barbaro, qui ne quidem aliquid sermonis simile habet, vt loquitur Philostratus de Assyrio quodam lib. 1. cap. 13. vitae Apollonii, ac vitanda histrionia, ne pereat grauitas, qua dicentis elegantia quasi sale quodam conditur. Atque hoc est illud styli decorum, quod conuenienti optimorum scriptorum imitatione ab aliis discernitur, ac ad optimorum virtutes dicendi optimas semper dirigitur: qui secus faciunt, plerumque iudicio decipiuntur, vitia pro virtutibus confectantes, quod inprimis ob scriptorum recentiorum lectionem obseruandum ducimus.

Pag. 112. Strebaeus) Pleno nomine vocatus Iacobus Ludouicus Strebaeus, cuius libri duo de electione et oratoria collocatione verborum cum Iouitae Rapitii libris quinque de numero Oratario an 1582. Coloniae Agrippinae in lucem emissi sunt. Facit et huc Io. Sturmii liber de amissa dicendi

De Synonymis) In his ex Cicerone colligendis vtilem operam posuit Stephanus Vbellus, qui peculiarem librum de Synonymis Ciceronis edidit, addens simul indicem, quo commode vti possumus, si ad complendum numerum vox aliqua vel eadem vel similis desit. Faciunt autem Synonyma ad amplificanda commota et membra periodi, si adiiciatur verbum vel vnum idemque significans, vel cognatam significationem habens. Huic instituto quoque inseruiet Apparatus eloquentiae Schönslederi, qui sub titulis vocum communibus Synonyma selectiora, addito vbique iudicio, congessit. Sed hic, et qui eius similes sunt, non sufficient in hoc negotio, nisi ipsa accedat auctorum et praecipue Ciceronis lectio crebra, studioseque obseruetur, vbi, quomodo et qua ratione his vtatur vocabulis Synonymis. Pareus autem Calligraphia sua apud eruditos parum promeruit laudis, quia in ea nimis curiosus ac fere ad ineptias vsque solicitus fuit.

De Epithetis) Epitheta collegerunt 10. Nunnesius, Sebastianus Figulus et Iacobus Cellarius, qui adiuncta seu Epitheta Ciceroniana secundum literarum ordinem digessit, et phraseologiam Ciceronianam quoque composuit: quae eo magis ad imitandi artem valent, quo plus gratiae habet oratio Ciceronis, quippe quae omnes alias orationis virtutes complectitur. Sic cum Cicerone dicimus:

necatus trucidatusque, afflictus et oppressus, horror formidoque, fusus fugatusque, labef actatus atque conuulsus, vincere et triumphare.

De Antithetis) De his scripsit Augustinus Gambarella Mediolanensis librum, cuius titulus: Antithetorum amica simultas, qui prodiit Mediolani an. 1619. in 4. In quo libro e Plauto, Terentio, Caesare et Cicerone opposita collegit, verbis et locis integris descriptis, vt plenum de vnoquoque loco iudicium institui possit.

De Aduerbiis) De his Hubertus Susanneus librum emisit, quem inscripsit Connubium aduerbiorum Cireronianorum.

De Phrasibus) Spectant huc Bartholomaeus Riccius in Apparatu locutionis latinae, Antonius Schorus, Riccio praeferendus, quia locutiones e solo Cicerone elegit, tanquam optimas et rarissimas, et a vulgari loquendi ratione seiunctas. Quem videtur secutus Georgius Crauserus in scintillis suis Tullianis. Post hos Aldus Manutius, Godeschalcus in obseruationibus latinae linguae, Vlnerus, Bavbarossa, Caluisius in Thesauro, Wendelinus in Medulla commendandi, quorum tamen alii praestant aliis. In scholis nil familiatius Vlnero est. Nil certe propius Ciceroni. Manutius miscet, Tympius turbat, Decimator non distinguit, Calussio nec minimus delectus est; vt prorsus ineptiant, qui stylum ex huiusmodi commentariis adornant. Phraseologias intelligo. Reprehendo etiam, si talis phraseologiarum vsus est. Mea sententia Cicero ex Cicerone aestimandus est;

primo dictiones, deinde dictionum structura, postremo numerus obseruandus; in quibus omnibus excellit Cicero, et viam commodissimam praeit. Hinc veniendum est ad vsum, in quo praeceptorum vis animaduerti potius, quam conspici debet.

Emanuel Thesaurus) Summus hic argutiarum artifex, quicquid in Graecis, Latinis, Italicisque scriptoribus argutum obseruauit, aut vlla ratione ad vniuersae elocutionis illustrationem facere posse visum fuit, in eleganti hoc opere congessit, quod primum Italico sermone conscriptum Taurini an. 1654. prodiit, sub titulo Il Cannocchiale Aristotelico, seu Tubi Optici Aristotelici, vel Idea del l' ingeniosa Elocutione, mox Romae atque Venetiis minimum sexies excusum. Ignotus fere ex illo tempore Germanis fuit iste liber, adeo quidem, vt Iacobus Masenis suam argutiarum artem, an. 1660. euulgatam, nouam inscriberet. Vsque dum vir celeberrimus Caspar Corberus, humaniorum literarum in Academia Iulia Professor, eundem ex Italico eleganter latinum redderet, editum Francof et Lipsiae an. 1698. in 4. sub hoc titulo: Idea argutae et ingeniosae dictionis ex principiis Aristotelicis sic eruta, vt in vniuersum arti oratoriae, et inprimis lapidariae atque symbolicae inseruiat. Accessit duplex eiusdem auctoris tractatus, quorum alter de argutis concionatorum Enthymematis, alter de Emblematis agit. Tantam autem illustris hic auctor inscriptionibus suis famam sibi comparauit, vt vnicus quasi, praestantissimus certe artifex, in arguto hoc scribendi genere,

suspiciatur, ad cuius opera velut ad Polycleti regulam scripta sua exigere solent, qui in concinnandis huiusmodi ingenii foetibus elaborant. Neque vero exemplis modo iuuit argute dicendi studiosos, sed ipsam argutiarum artem magno cum fructu docuit, primusque dilucide ac exquisite constituit, vestigia quaedam secutus Aristotelis, quae in eius Rhetoricis sagacissime animaduerterat. Formam artis huius ponit in figuris ingeniosis, quibus omnis argutia nititur; figuras vero definit nouitate quadam dictionis ad oblectandum auditorem reperta, quae vel sensus afficit, vnde nascitur figurarum genus harmonicum: vel affectus, vnde quaedam sunt patheticae; vel intelligentiam, quas proprie ingeniosas vocat. Harmonicum figurarum genus in periodorum constructione cernitur, quas in concinnas distinguit et rotundas. Concinnitatem in aequalitate membrorum, antithetis et similiter cadentibus spectat, tabulisque metricis ante oculos ponit. Rotunditatem proficisci docet a dimensione pedum, pulchritudine verborum, et iusta quantitate. Quae singula quomodo dignoscamus, accurate luculenterque tradit. Figuras patheticas noua quadam ratione distribuit in duo genera, quae vel intellectus operationes vel animi motus in oratione exprimunt. Vtriusque varias aliisque non obseruatas species et bonorum auctorum et perpetuo quodam suo exemplo, per omnes figuras ducto, comprobat. Primus autem in Germania doctrinam hanc a tenebris vindicatam in lucem protulit Morhofius noster, qui

in Polyhistore suo tom. 1. lib. 2 p. 523. de figurarum varietate praecepta et exempla eleganti imitatione expressit, et in posthumo de argutiarum disciplina libello fundamentum habuit praeceptionis suae Thesaurum nostrum, quem se in nonnullis secutum esse, ingenue fatetur.

Hermogenem) Hic Rhetor Graecus floruit tempore Marci Aurelii Antonini Imperatoris, natus Tarsi, quae est vrbs Ciliciae, natalibus Apostoli Pauli clara, docuitque publice Rhetoricam annos natus quindecim, vt refert Suidas ex Philostrato. Anno aetatis decimo octauo libros suos de arte oratoria scripsisse dicitur: sed quum ad aetatis suae annum vicesimum quartum peruenisset, demens derepente factus, ad senectutem peruenit neglectus et spretus, non sine salso aduersariorum scommate, qui Hermogenem inter pueros senem, inter senes puerum dictitabant. Scripsit autem artem rhetoricam omnium accuratissime, quinque operibus constantem, e quibus ad nos peruenerunt posteriora quatuor: 1. Ars Rhetorica de partitione statuum et qua estionum oratoriarum in XIV genera, 2. de inuentione oratoria libri IV ad Marcum lulianum; 3. de elocutione, quos nominat de Ideis, siue de formis oratoriis, seu characteribus dicendi omnis generis, libri duo; 4. de eloquentia, siue de apto et solerti genere dicendi, quo scripto, licet imperfecto, apposite tamen praecepta vniuersalia ad vsum singularium transtulit. Is ergo lib. 1. de formis oratoriis cap. 2. septem styli genera enumerat, et ideas seu formas dicendi

appellat, quarum prima perspicuitas, cuius partes puritas et dilucidum: secunda magnitudo vel sublimitas, aut grandiloquentia, cuius partes sunt grauitas, asperitas, vehementia, splendor, vigor, amplitudo: tertia pulchritudo seu venustas: quarta concitatus sermo: quinta morata oratio, cuius partes sunt simplicitas, suauitas, acrimonia et acumen, moderata oratio, itemque grauis et onerosa: sexta natiua, sincera seu vera: septima denique solers et apta eloquentia. In quibus singulis generibus iterum octo partes considerat, nempe sententiam, methodum seu tractandi rationem circa illam sententiam, dictionem, figuras, membra, structuram seu connexionem, clausulas, numerum oratorium. Qua in re tractanda nemo certe Hermogeni palmam eripit: imo solus ad hanc contendit, et in hoc curriculo versatur, dilucide et exquisite declarans, id quod Cicero requirebat in oratore perfecto, in libris de oratore ad Brutum, et de claris oratoribus: ac distinctius multo quam ea, quae de genere dicendi sublimi, mediocri et tenui dixerunt Cicero, Quintilianus et Aristoteles ipse; quamuis in illo reprehendant, quod nimis in minutias praecepta rhetorica conciderit, pluribusque, quam opus, vsus fuerit terminis, dictus inde Xyster, quasi scalptor, eo quod doceret dictionem scalpello quasi deradere. Eum doctissimis commentariis graecis interpretati sunt Syrianus, Sopater et Marcellinus, latinis vero Caspar Laurentius Geneuae 1614. in 8. editis, quos miror non visos fuisse a Io. Alb. Fabricio in Bibliotheca graeca,

cum in mea editione exstent. Iacuerat autem multis saeculis quasi sepultus Hermogenes, idque tum propter linguae graecae imperitiam, tum propter illorum librorum acumen et difficultatem, quasi ipsorum quidem iudicio haec doctrina tanquam nimis acuta subtilior videretur, quam vtilior. Primus eundem in Germania magno cum fructu explicauit 10. Sturmius, Argentoratensis Academiae quondam Rector et eloquentiae Professor primarius, postquam doctissimus Franciscus Portius accurate Hermogenem Graece edendum curauerat. Verum illas praelectiones non ipse Sturmius, sed Io Cocinus Pesecensis Bohemus, prout illas exceperat, in lucem emisit, vt ipse in praefatione fatetur. Ceterum de Hermogene eiusque scriptis et editionibus variis conferri omnino meretur laudatus modo 10. Alb. Fabricius in Biblioth. graec. Parte II. lib. IV, cap. 3. p. 428, seqq.

Aristoteles et Cicero) Aristoteles, quiprimas huius artis praeceptiones consignauit, virtutes elocutionis extulit lib. 3. Rhetor. cap. 2. genera dicendi quippe alia ratione expressit, vid d. l. cap. 12. Cicero, quo nemo apud Romanos in dicendo absolutior fuit, lumina nominauit in partitionibus Oratoriis, et quinque recensuit, dilucidum, breue, probabile, illustre, suaue, libro autem tertio de oratore tres dicendi formas attulit, quarum prima sit plena, altera media, postrema tenius; quam dicendi formarum partitionem plerique hodie retinent atque ita conciliant, vt ad se inuicem recte referant. Videatur Curio in Partitiones Ciceronianas

et Trapeuntius in lib. V. Aristotelis p. 60. Merito autem suo laudandus imitandusque est Cicero, quia non tantum docere haec genera, sed etiam vsu atque exemplo suo declarare voluit, quod vel ex eius epistolis intelligitur, quarum multae ratione argumenti, verborum et compositionis ita planae sunt atque simplices, vt nullum nisi attenuatum scribendi genus in iis appareat, vt lib. 11 Famil. ep. 6. ad Curionem, estque animi ingenui, cui multum debeas, eidem plurimum velle debere: item ad Lentulum lib. 1. ep. l. ego omni officio ac potius pietate erga te ceteris satisfacio omnibus, mihi ipse nunquam satisfacio: verborum ac pedum ratione simplex est collocatio, et ad tenue genus proprie pertinens. Contra quam aliquae epistolae maiori cura scriptae sunt, praesertim si pragmaticum aliquid et ciuile negotium continent, cuiusmodi est lib. VI. ad Fam, ep. 1. ad Torquatum, e. c. cumque omnium bellorum exitus incerti sint, ab altera victoria tibi periculum nullum esse perspicio, quod quidem seiunctum sit ab omnium interitu: ab altera te idipsum nunquam timuisse certoscio. Vbi verba posita indicant maiorem curam et varietatem pedum: et id pro instituto et rei dignitate alibi magis magisque intendit et consequitur Cicero.

Asiaticum, Atticum et Laconicum dicendi genus) Graeci veteres non secundum singulas nationes et gentes singula eloquentiae genera partiti sunt; sed satis apte putabant distincta, si ad trium popuiorum genium distribuerent, Asiaticum, Atticum

et Laconicum, et quod medium inter illa duo est, Rhodium. Asiatici enim stylo luxuriabant, Attici presso et subtili, Lacedaemonii autem conciso vtebantur. Atque sic distingui ingenia, ingeniorum vires oportet. Ciceronis ingenium natura in diffusum scribendi genus procliue fuit. Hinc parum felix, parum neruosus in Laconismo. Vt tamen ortenderet, se Athenis studentem de Atticismo quid traxisse, huius specimen in epistolis ad Atticum edere voluit. Et sane latina lingua semper aliquid de idiotismo gentis, a qua excolitur, trahit. Qua ratione Hispanorum eloquentia ob ingenitum tumorem maximam partem aspera ac dura est, adeoque scholastica nimis rebusque ciuilibus inepta. Belgae, quum illorum respublica in re nauali, potentia, commerciis Atticae aemula sit, in stylo quoque Laconismi plerumque sunt amantiores, meliusque Ciceronis epistolasad Atticum, vel Sallustium imitabuntur; neque facile lacteam illam et numerosam Romanae eloquentiae vbertatem assequentur. Galli contra familiares, vt quorum ingenium natura ad puram, planam simplicemque dicendi rationem videtur aptum, quod tamen, si disciplina coerceatur, in venustam abit eloquentiam. Angli in orationis structura amplis plerumque et pluribus sibi inuicem connexis periodis vtuntur, quo sit, vt stylus illorum confusus sit nimisque taediosus. De Moscbis, quum vsque huc ab humanitate fuerint alieniores, nihil dici poterit, nisi quod spes sit, eosdem nunc paulatim melioribus literis excultum iri. Hungari

plus in palaestra disputatoria quam oratoria valent? nec tot saeculorum decursu, si Donsinium, illum Hurgariae Liuium, excipiamus, vnus alterque nominari poterit, qui in studiis humanitaris excelluerit. Poloni vero, praecipue qui recte educantur, non minimam hac in parte merentur laudem. Dani et Suedi dudumin huius laudis certamen venerunt, vtpote latini sermonis elegantiae perstudiosi, et ad purum aequabileque dicendi genus quasi propensi; adeo quidem, vt multo ante Germanos Dani hac dicendi dignitate floruerint, neque rudibus saeculis quisquam fuerit, quem Germani cum Saxone Sialandico contendere possimus. Dani autem hodierni nescio quam peculiarem in stylo elegantiam conquisitis hinc inde flosculis ac meteoris, affectare videantur, instituto nec satis laudabili, nec imitando aliis. Interim tamen nemo moderati istius styli latini et quale linguae genius requirit decus, felicius assequitur Italis et Germanis. Et in illis quidem, praeter inclinationem animorum naturalem, insignis ille cultus efficere id videtur; hi vero nitidam illam et tersam facundiam tanto labore et studio propagarunt, vt ipsi hodic querantur Itali, se ab iis multis nominibus vinci ac superari. Quin et iam suo aeuo Petrus Victorius Germanos nostros ciuibus suis praeferre visus est. Quamuis et hi ipsi pro diuersitate ingenii diuerso styli genere delectentur. Misnici enim promtiores sunt ad Laconismum, quam Thuringi et Hassi. Inferiores autem Saxones aestimant magis amantque epistolas Ciceronis ad familiarea.

At quemadmodum singulae gentes in formando stylo discrepant, ita non minus obseruatione dignum est, ipsa etiam saecula distingui stylo. Sic nempe saeculum Ciceronianum incipiens diffusum simul erat et Laconicum; viuebant enim simul Cicero et Sallustius; medium iterum erat diffusum, quum praeter Ciceronem Petronius Arbiter floreret; finiens vero Laconicum solum amplectebatur scribendi genus, quodex Plinio et Tacito constat. Ita quoque saeculum decimum sextum magis diffusa indulgebat dicendi ratione, superius autem et hoc nostrum Laconicam aestimat impensius, siue quod ciuile est magis, siue quod elegantiae vult studiosius videri. Tum et aetatis hic habenda ratio est. Id quod vnusquisque facile animaduertit, cui familiaris fuit Cicero. Isiuuenis maxime copiosus verba et formulas saepe ad nauseam vsque est consectatus. At mutatum cum senio genus dicendi, et tenue illud prae Asiatico amatum esse, vel hinc colligimus, quod aetate vltima quaestiones et dialogos scripserit, non panegyricos. Similiter in Buchnero cum aetate decreuit illud generosum animi et alioqui ad conflandos Panegyricos adhibendum. Ita et senes plerumque nil frustra scribunt, et ferme graciles sunt in cultu. Perinde quasi iam ipsorum vena exaruisset; cereroquin in rebus cauti et tenaces, non fucati generis dicendi. Praeterea in iudicando magis occupati quam ornando. Iuuenum contra oratio magis distinguitur affectu. Maior cultus, minor prudentia est.

Pag. 113. Diuidi potest dictio in sublimem, mediotrem et bumilem) In his omnibus singulariter excellit Cicero, qui tria haec dicendi genera in diuersis locis expressit. Sublime in Orationibus pro Archia Poëta, pro Milone, pro M. Marcello, in Catilinariis et Philippicis; mediocre in libris philosophicis, quales sunt de Officiis, Quaestiones Academicae et Tusculanae; bumile in epistolis familiaribus. Ita quoque sublimem dictionem sectati sunt scriptores Panegyricorum tum veteres, Plinius Pacatus, Mimertinus et Nazarius, tum recentiores, Boxhornius, Buchnerus, Heinsius, boeclerus, Ferrarius, Schurzfleischius; mediocrem in declamationibus suis Fabius et alii; bumilem denique Cornelius Nepos, Iulius Caesar, Io. Sleidanus, Philippus Melancthon, Loccenius, Cellarius etc. Vnaquaeque autem harum dictionum per se est expetenda: ac sublimis quidem propter res graues et singularem dicendi vim atque amplitudinem exigentes. Mediocris versatur in rebus, quae nec fummae sunt, nec plane exiguae; humilis seu tenui persequitur res quaslibet populares, vulgaresac familiares, vid. Trapezuntius et Riccobonus in Rhet. Aristotelis lib. III et V. De sublimi dicendi genere inter Graecos professa opera scripsit Dionysius Longinus, cuius praeter Aldinam elegantissimae Iac. Tollii et Io. Hudsoni prostant editiones, de quibus vid. celeberrimus Fabriciusin Biblioth. Graeca. Ceterum reperias ingenia, quae neque natura neque exercitatione consequi potuerunt facultatem generi sublimi aptam; qualis fuit Caius Iulius Caesar, qui in

tenui ac dilucido genere scribendi prorsus excelluit, purus, dulcis, planus, sincerus scriptor fuit, sed plenam illam ac sublimem dicendi dignitatem non adeptus est; quod ipsum mouit, vt, neglecto foro, in quo sublime genus tunc apud oratores valuit, animum ad belli artes conuerteret, et solus Hortensius iam videri posset, qui Ciceroni palmam dubiam faceret, quamuis hoc genere esset longe Infra Ciceronem, et voce atque gestu saltem emineret. Vid. Quintilianus lib. XL, cap. 3. et Cicero in Bruto cap. 66. Quocirca opus erit, vt quilibet suas ingenii vires exploret, ad quodnam dicendi genus aptum se natumque sentiat; adeoque, si per naturam in sublimi versari non valeat, mediocre fectetur, si hoc non succedat, in humili subsistat; satis enim laudis ac gloriae erit, in vno horum excellere.

Non potest esse tam accurata inter bacc genera distinctio) Nam licet in omni dicendi genere vnum praecipue dominetur, non nude tamen id intelligendum, sed distinguendae sunt orationis partes, in quibus non vnum dicendi genus locum inuenit. Ita Cicero in orat. pro Milone, quam charactere sublimi scriptam esse diximus, genere tenui quoque vtitur in narratione, quia in illa quasi historicum agit, et rem peractam refert. Atqui vero historici est, mediocrem vel tenuem stylum adhibere. In confirmatione autem vtitur gener, sublimi, vt ita affectus ciere eo melius possit, non quasi diceret, sed acsi omnia ob oculos auditorum sisteret. Idemque testantur illius orationes aliae,

cum ad Senatum, tum ad populum habitae, in quibus admodum variat eius dicendi genus. Sic et Panegyrici, quanquam ordinarie sublimem vsurpant stylum, eundem tamen pro rerum varietate saepius variant, adeo vt nulla sit oratio panegyrica, quae non in quibusdam orationis partibus medium et tenuem intermisceat. Conf. Trapezuntius in lib. V Rhet. Aristot, et Simon Verepaeus de epist. cap. 2. p. 30. Illud autem sedulo cauendum, ne pro tenui genere sumatur exile, quod reprehenditur in Rhetorica ad Herennium lib. V. et exemplo docetur, neu pro sublimi verba grauitatem excedentia adducantur, quo pacto amittit oratio suauitatem propter tumorem, Rhet. ad Herennium tit. 3. Vnde aberrauit Nicolaus Auancinus, dum in oratione ad Imperatoren. Leopoldum, vade, inquit, secundis Austriacorum alaudis, part. 3. p. 7. Notantur Poloni ob eandem caussam, Orichouius tamen facile excellit inter suos populares, et tumorem vitat. Circa illud autem argumentum legi omnino meretur elegantissima dissertatio Sam. Werenfelsii de meteoris orationis, quam alteri de Logomachiis eruditorum subiecit, Amstelodami an. 1702. 8.

CAPVT V. de Numero et Periodis Epistolae.

Appendix haec prioris capitis est; sequitur enim dictionis naturam periodorum mensura. Grande namque Genus et circumductum periodos longiores, mediocre mediocres, humile humiles poscere videtur. Sed tamen illud cum distinctione intelligendum est. Nam granditas orationis in conciso sermone locum inuenit, sed tum, si argumentum sit, cui conueniat granditas styli, atque concisum genus aliquis elegerit, prolixiores debent esse periodi in oratione concisa, quam in epistola. Sic oratio Plinii ad Trajanum conciso stylo scripta est, sed oratorio, qui conuenit granditati seu sublimitati argumenti Contra vero Cicero in circumducto genere prolixiores habet periodos in oratione, quam in epistola; nisi forte et ipsa ad orationis naturam accesserit. Sortitur itaque oratio periodos in unoquoque genere seu circumducto, seu conciso, iam diffusiores, iam contractiores, prout argumenti ratio postulat, cuius intuitu et prolixitas et breuitas determinantur, ita vt in circumducto stylo oratorio periodi sint longissimae, in circumducto stylo epistolico breuiores sint periodi; in stylo conciso oratorio breuiores sint periodi, vel aequates

stylo circumducto epistolico, diffusiores tamen, quam in stylo episrolari conciso. Sed et hic temperatura illa obseruanda est, quae in dictione ipsa. Neque enim semper aequalis periodorum mensura est, sed breuiores etiam interseri possunt; ab illo vero, quod potissimum est, dictionis mensura denominatur. Qua in re Graecorum Sophistae vehementer errarunt, qui adeo religiosi numerorum fuerunt obseruatores, vt putidum et affectatum eorum studium visum fuerit omnibus. Latini vero Oratores, praecipue Cicero, ita sibi temperarunt, vt non tota eorum oratio ë numeris constaret, sed numeros non aspernari aut negligere visa fuerit. Si ad scriptionem epistolarum respiciamus, ita de ea Quintilianus Lib. q. c. 4. Est, inquit, oratio alia vincta ac contexta, soluta alia, qualis in sermone et epistolis. Vbi vinctam orationem vocat numerosam, solutam numeris destitutam, quibus carere dicit Sermonem, id est, dialogum et epistolas quibus omnem numerosam dictionem adimere hoc suo iudicio videtur. Sed addit statim; nisi cum aliquid supra suam tractant naturam; atque tum multa cum stylo oratorio communia habent. Solutam vero ita vult epistolam, vt potius laxiora vincula in ea sint, quam nulla. Quoniam vero non fluit, nec cohaeret, nec verba de verbis trahit, aut membra sibi subordinat Oratorum more; Soluta oratio epistola illi vocatur, qua vtimur in epistolis illis familiaribus, vel iis potius, quas domesticas appellat Cicero, quarum exemplum epist. 5. Lib. XVI supra dedimus. In hoc familiarium epistolarum

Iarum genere slylus Solutus ac plane Compositione periodica carens scribitura Cicerone in epistolis ad Atticum, et in ea, quam ad Tironem scripsit, superius nobis citata, cum possit vnius vel alterius particulae interpositione compositam facere periodum. Sicin illa ad Tironem epistola tres periodi initiales vna facillime possiunt comprehendi. Cicero ita; vide quanta in te sit suavitas. Duas horas Thyrei fuimut: Xenomenes hospes tam te diligit, quam fuimus tecum. Facile haec in vnam periodum commutantur. Tanta est in te suauitas, vt, cum duas tantum horas Thyrei fuerimus, tarnen Xenomenes hospes tam dilig at, quam si vixisset tecum. Quae coniunctio membrorum fit per aliquas tantum particulas. Sic epistola vltima lib. XV. ad familiares; Et epistolam tuam legi libenter et librum libentissime: sed tamen in ea voluptate hanc accepi dolorem, quod etc. Quae etsi dissiolurae sint; tamen ita cohaerere possunt: Etsi epi-siolam tuam legi libenter, et librum libentissime; tamen in ea voluptate hunc accepi dolorem, etc. Idem vero Cicero, qui hic et aliis locis adeo concisus est, alibi prolixior est per crebras parentheses, quibus interdum vel membra vel periodi interceptae sunt, e. g. inprincipio episiolae 12. lib. 6. ad famil. et epist. 10. lib. 15. vbi, parenthesi longiori interiecta, ira turbat periodum, vt resumere principium periodi illi necessum fiierit. luum id accidit, quod mihi maxime fuit optatum, vt omnium Marcellorum, Marcellinorum etiam (mirisicus enim generis ac nominis vesitri fuit erg a me

semper animus) quum ergo, ta accidit, vt omnium vestrum studio tuus consulatus satis facere possit. Sed euitari haec repetitio facile quidem potuisset; si ita periodum formassiet: vt omnium Marcellorum, Marcellinorum etiam (mirificus enim generis ac nominis vestri fuit ergame semper animus) omnium denique veslrum studio etc. Sed crebrae tales parentheses Sunt apud Ciceronem quae fortassis arguunt Scriptionem extemporalem, cum leui negotio aliter potuissent informari periodi. Sed parentheticae iilae et prolixae periodi parum gratlae habent, vbi de rebus domesticis et familiaribus scribitur. Ita in epistola quadam ad Brutum Cicero, vbi pene [gap: Greek word(s)] videtur: Brevestuae liter ae; breves dico? imo nullae. Tribusne versiculis his temporibus Brutus ad me? nihil scripsissem potius, et requirts meas. luis vnquam ad te tuorum sine meisvenit? Haec, vt recte Henricus Stephani notat, ex consuetudine quotidiani Sermonis dicta Sunt, non tamen ita abrupta, vt non integra quis suspicari possit; plana enim Sunt omnia, Sed plane perdent Veneres, si hanc Sermonis faciem illi exuas: Breues tuae literae fuerunt, et quas non breues, sed nullas merito fuisse dixerim. Ac mirari certe non satis possum, quid tibi in mentempenerit, vt bis temporibus tres persiculos ad me scribere contentus fueris. Nam ego, si tuo loco fuissem, nullas, quam tam breves literas scribere maluissem. Sed tu vicissim officium litetarum a me requiris? Est scilicet, cur hoc aterequiratur, cum neminem ad te tuorum sine meis penire passussim. Exigua

est huic laxiori Sermoni gratia. Nam et affectus perit exposlulationis per interrogationis figuram, a Cicerone institutam. Deinde res Sunt exiguae et familiares, in quibus inepta est tanta circumlocutio, et quibus domestica illa loquendi forma ad sermocinationis naturam accedens, longe est accommodatior. Breuitatem enim illa praescribit. Contra prolixior intcrdum Ciceronis est periodus, credo negligentiâ aliqua vltra triginta fere lineas continuata, vt in epist. 9. lib. 1. ad famil. ab illis verbis: Ego si ab improbis et perditis ciuibus rempublicam teneri viderem, vsque ad, dignitatem aggtegassem, quae continuata est periodus, et pene [gap: Greek word(s)] . Circumscriptae epistolae exemplum vid. Lib. 5. epist. 16. ad famil. quam in concisum Stylum transformauit Masenius in palaestra styli Romani lib. 2. c. 12. Idem Masenius eodem in libro c. 13. epistolam 3. Plinii lib. 2. in Srylum Ciceronianum translulit. Idem Lipsii quandam epistolam et Puteani eodem in libro c. 12. examinat Secundum differentias periodorum. Atque haec Sunt fere, quae ad stylum et formam dictionis epistoiaris tam internam, quam externam pertinere videntur. Sed inest tarnen ingeniis singulis, quemadmodum vultibus, aliquid immutabile, quod ita eius naturae proprium est, vt in scribendo etiam appareat. Hinc non absurdus est auctor ille Italus, camillus Balbus, Philosophus Bononiensis, qui erudito libello ltalice scripto de ratione cognoscendi mores et qualitates scribentis ex ipsius epistola eleganter disseruit qui in Latina lingua conuersus est, curante

Petro Velio. Scilicet in illo libro tam ex charactere epistolae, quam ex verbis, phrasibus, translationibus, periodis, distinctione et interpunctione, orthographia, bona vel mala Scriptura, de natura, moribus corporis, animi proprietatibus diuinationem quandam instituere docet. Eius principia quamuis sint [gap: Greek word(s)] Seu coniecturaiia; non tarnen omnino sunt reiicienda, cum fundentur in illis fundamentis, e quibus de ingenio hominis iudicari potest. Est enim character animi epistola, teste Demetrio, ac Victorius in eum ita iudicat: Estvero epistolaris stylusideo accommodatiur buic diuinationi, quia familiaris est, ac affectus nostros clarius perspiciendos exbibet; ac tales epistolae magis buic rei idoneae sunt, quam quae singulari artisicio ad viros illustres scribuntur. Nec fuit is primus, qui in hanc diuinationem cogitationes conuertit; sed iam tum a Rabbinis aliqua cius artis fuisse praecepta subminifsrata, alicubi ipse legi. Disserit etiam ibi prolixius de natura linguarum et pronunciationibus pro variatione locotum, aliam esse hominibus Iinguam in locis syluestribus, aliam in montanis, aliam in arenosis, et aliam in humidis viuentibus. Sic obseruat homines in frigido aere viuentes voces abscindere, contrahere, paucis vocalibus, muitis consonantibus. Contra vero qui in calidis habitant, voces dilatan apem guttire loqui, voce Sonora. Illud vero ridculum est, quod in Germanica lingua tot monosylIaba reperiri existimat, quia gens illa multum bibat.

ANNOTATIONES in Caput quintum. De Numero et periodis Epistolae

PEriodrum mensum) Numeri et periodorum in Epistolis in primis habenda ratio est, etsi haec doctrina et olim Herodoti ac Thucydidis tempore plane fuerit neglecta, et hodie quoque paulo negligentius vulgo tractetur. Neque ipse Vossius illam professa opera excoluit. Primus autem inuentor numeri oratorii fuisse dicitur thrasymachus, quem tamen melius temperauitI Iscorates, numerosae orationis magister huiusque artis apud Graecos princeps. In historia Scribenda Summam concinnitatis laudem assecutus est Theopompus, discipulus Isocratis eiusque compositionis imitator, cuius scripta tamen magno posteritatis damno sunt amissa, Post illos autem Demosthenes perlodos in omni genere egregias et numcrosas composuit, quarum singulare Specimen praebuit in oratione de Corona, vbi tria dicendi genera elegantissima compositione sic miscuit atque temperauit, vt characteris Attici maiestatem testaretur. Quae compositionis numerumqe elegantia non perinde expressa est a ceteris oraioribus, fuitque haec caussa, cur Cicero inprimis Demosthenem imitaretur. Duabus autem de caussis oratio peuodis atque numeris comprehendi coepit primum adectationis, deinde persuasionis caussa, Quandoquidem oratio suis constans

membris inque orbes suos reuoluta longe ex peditius in aurem animosque labitur, aptaque orationis rotunditate multo iucundius afficimur, et si conueniunt affectus, gestus atque vocis modulatio, fieri non potest, quin persuasio sequatur. Quam quidem numerorum in oratione curam primi inuenere Poetae, quorum carmina canebantur et ad versuum mensuram musica instituebatur. Quod cum viderent Graeci sophistae, mirificam habere vim ad animos pelliciendos, ad orationem solutam transtulerunt, prout ferebat sermonis illa ratio, ita, vt nec omnino esset poeticus, nec prorsus vinculis solutus. Quamuis illi modum tenere haud potuerint, nimiaque istius concinnitatis affectatione taedium pararint auribus. Quo vero nobis constet, quid sentiendum sit hac de re, curatius paulo illa erit enodanda. Est itaque numerus, vt eum definit Aristoteles, oratio, habens ex se principium et finem, et pulchram et conspicuam magnitudinem, cuius finis reflectitur ad principium. Quae quidem definitio adeo apposita est, vt elegantior mea sententia dari nequeat. Tria enim hic requisita sunt omni periodo propria: 1. ex se habere principium et finem, vel sensum perfectum, qualis est vel in Enthymemate integro, vel in aliqua Enthymematis propositione. 2. habere conspicuam magnitudinem; nisi enim saltem bimembris sit periodus, non meretur periodus dici; perfectior est, siquadrimembris, quae terminus est comprehensionis periodicae; vltra quam si extendarur, forma illa orationis [gap: Greek word(s)] dicitur. 3. vt finis

reflectatur ad principium, quod in omnibus periodis necessarium est, alioqui enim pendet oratio, aut hiulca est. Vnde Commentatores in Aristotelis Rhetoricam tria quoque requirunt ad iustam exactamque periodum. 1. colloc ationem, qua dictiones apte componuntur. 2. exitum, quo clausula elegans et numerosae compositioni conueniens imponitur; simul et membrum, quo vel sententia, vel sententiae quaedam pars vno spiritu atque adeo sine interuallo absoluitur. 3. numerum, qui a principio periodi per incisa membraque continenter ducta ad finem vsque eius aequabiliter fluit. Neque enim Verepaeo concedimus, quod numerus in mediis orationis partibus rarius spectetur: cum recte e contrario Fabius doceat, eum in tota orationis continuatione messe debere, id quod et inter recentiores commonet Soarius. Exemplum habemus in Ciceronis orat. pro A. Cluentio, vbi primo collocatio est verborum, quae numerum habent, vt: Animaduerti, Iudices, omnem accusatoris orationem in duas diuisam esse partes. quarum altera mihi niti et magnopere confidere videbatur inuidia iam inueterata iudicii Iuniani, altera tantum modo consuetudinis caussa timide et diffidenter attingere rationem veneficii criminum: Vbi et simul intelligitur membrum, quod in colis dicti principii consistit: clausula item: qua de re lege est haec quaestio constituta; demum Numerus, quem Cicero sic format, vt grauitate, iudicio, quod Cluentium spectabat, respondeat, ac ita cadat, vt numeros quoque Poeticos prae se ferat, at sine vitio

et nimia' affectatione. Multum vero interest inter numerum oratorium et Poeticum. Quanquam enim oratores a Poetis, hi autem a Musicis numeri rationes acceperunt: tamen longe alius est in soluta oratione, quam in poemate, quod prorsus ligatum pedibusque suis vinctum est, contra quam decet orationem solutam, quae neque versu constare, neque numeri expers esse debet. Quocirca oratio non tota debet constare ex numeris, sed ad numeros proxime accedere, ac sub aurium mensuram cadere, ne dissoluta et fluens videatur. Exempli caussa, non pulchre diceres: in qua re mihi visus es esse inconstans: dicendum enim propter numerum fuerat cum Cicerone: quae in re mihi ridieule es visus esse inconstans. Interim conf. Daniel Barbarus in commentariis ad Arist. Rhetor. l. c. inprimisque principium orationis pro L. Manilia, vbi Cicero desinit cum grauitate poetici numeri, atque auctoritatem sibi et argumento simul dignitatem conciliat. Eundem numerum, quem Cicero pro L. Manilia adhibet, conformare voluisse visus est Dionysius Saluagnius, cum an. 1633. ad Pontificem Rom. hoc modo incipit: Serius fortasse, quam par esset, beatissime Pater, hanc legationem Ludouicus Rex Francorum et Nauaraeorum Christianissimus ad te misisse videretur: nisi diuino plane consilio dilata fuisset in hanc diem, vt mora illa insigni aliquo erga S. S. sedem Apostolicam beneficio rependeretur. Desinit in verbo rependeretur, plane sicut Cicero in verbo prohibuerunt. Vnde intelligitur, orationem non posse

esse iucundam, nisi simul quoque numerosa sit, etsi numeri ratio in epistolis non debet nimis esse quaesita, vt sequi potius, quam effectari videatur, vel iudicio ipsius Ciceronis, cum laudat hunc oratoris Crassi numerum, vt qui sponte cadat, nec sit nimium quaesitus: nam vbi libido dominatur, innocentiae leue praefidium est. Inprimis autem in genere sublimi ac mediocri numerus spectari debet, minus in philosophico, quanquam neque hic prorsus abesse conuenit. Eo vid. Cicero in Partit. oratoriis exemplo magis quam praecepto.

Pag. 144. Illud cum distinctione intelligendum est) Non vnius generis sunt periodi, sed variant pro ratione materiae et dictionis, cui stylus vel circum scriptus vel concisus adaptatur. In Epistolico stylo, vbi breuitas semper commendatur, breuissimae debent esse periodi tam in conciso quam circum scripto stylo, quatenus vtrinque se breuitas extendit. In historico stylo, si quidem is concisus est, non ita crebro incidi stylus debet, sed plenior aliquantulum, et ad numerum magis composita debet esse oratio; si circum scriptus est, parum differt a stylo epistolari circumscripto, nisi quod phrasis illustrior, opposita hic majori luce emineant, acute etiam et sententiose dicta interdum sensus legentis feriant, praesertim si non exspectata sint, aut ex re ipsa nascantur. In stylo oratorio conciso praeter figuras huic dictioni familiares, longiores sunt periodi; in diffuso vel circum scripto periodi formantur per minuta incisa prolixiores, prout recte hic monuit auctor noster, et exemplo suo declarauit

Cicero, qui in epistolis vtitur periodis, quas vel vno puncto claudit, inprimis ad Atticum, vel vno membro, vel duobus, vel tribus, vt lib. IV. ad famil. Ep. 14. lib. V. ep. 11. et passim: vltra raro progreditur, et Rhetorum periodos parcius adhibet, et plurimum commata et colon obseruat, et haec ipsa quoque iam breuius, iam longius explentur, prout res atque aurium iudicium sinit.

Oratio Plinii ad Traianum) In panegyrico Plinii summa est concinnitas, maxima suauitas atque copia, sed ornatus nimis pressus est, tanquam lacte caseus nimium pressus. Ceterum diuersitatem styli Ciceronis et Plinii quiuis facile colliget. Ille enim circumductae, hic concisae eloquentiae dux et magister est: ille longiores, hic breuiores adhibet periodos. Neque numerus adeo a Plinio obseruatur, quam a Cicerone. Hic enim illius gratia nonnunquam membrum producit, voces interserit, imo integras interdum sententias. Plinius vero quia sententiosum dicendi genus sectatur, non multus est in figuris, quae circumducunt atque amplificant verborum sensus, ideoque vno saepe verbo exhaurit integra membra ac integras sententias abscondit.

Pag. 145. Neque enim aequalis semper periodorum mensum est) Id quod vsu suo probauit Cicero, et rationi congruit. Quare non est necesse, vt omnes periodorum partes semper aequaliter incidantur, praesertim cum tegere artificium, et varietate delectare volumus. Neque etiam periodorum longitudo et breuitas tam accurate, ad praecepta

exigi potest, sed in eo genere diligenter consideranda est conditio dicentis et captus auditorum, et ratio argumenti aessimanda, quae alia est in laudationibus et amplificationibus, alia in contentionibus, accusationibus et defensionibus. Denique haud negligenda est periodorum ea temperatio, qua ita coniunguntur particulae atque componuntur, vt nec breues nec longae semper assumantur. Exempli caussa, iambi et trochaei meri orationem nimis celerem exilemque; contra meri paeanes et spondaei orationem nimis tardam grandemque reddent. Opus est igitur temperatione, qua numerus varietate sua animum audientis oblectare possit, semperque genus numerorum generi dicendi debet respondere. Vnde relinquitur, in humili submissoque genere praeter Iambum spectari oportere Trochaeum, Diiambum, Dichoraeum: in graui spondaeum, Dactylum, Anapaestum, Poeana, Creticum, Epitritos, Ionicos: in mediocri vtriusque generis pedes numerosque iucunda varietate temperari inuicem et misceri debere, vt temperatum dicendi genus constituatur. Vbi tamen cauendum, ne in numerandis syllabis et pedibus nimis anxii simus, ne oratio ad versus redigatur, quod sane vitium oratori omnibus modis est euitandum. Nam neque heroici, neque iambici, neque trochaici, neque spondaici, neque vlli alii versus orationem ingredi debent, propterea quod numerus oratorius dissimulatur quodammodo et latet, temperaturque ita, vt tamen sentiatur, et iucunde afficiat. Sed de hoc argumento, et quomodo periodorum parites

sesehabeant, quomodo incidi debeant, quo loco temporeque adhibendae videantur latius Diomedes, Donatus, Fortunatianus, Isidorus, Cassiodorus, Marius Victorinus, interque recentiores Io. Riuius lib. 6. Grammat. de ratione disting u. Ante hos inter Graecos Aristoteles, inter Latinos autem Cicero optimus huius artis est magister in libris de Oratore atque Flocutione, in quos legi possunt commentarii doctissimorum virorum ac praecipue Straebei, cuius etiam exstat alius de elocutione et oratoria collocatione verborum libellus doctissimus. Non pauca etiam de hoc argumento commentatus est Quintilianus, qui diligenter post Ciceronem legendus est. Est et Iouita Rapilius Brixianus, qui de numero oratorio et periodo libros V. conscripsit, diserto plane stylo, luculentis praeterea exemplis illustratos inque folio editos Venetiis, atque hinc Coloniae vna cum libris Strebaei an. 1582. in 8., qui duo auctores magno cum apparatu totam rem tractarunt. Editus etiam est Io. Sturmii de periodo liber, additis exemplis, quae apud Latinos occurrunt. Magni certe fecit hunc librum Regina Angliae Elisabetha, cui illum inscripsit. Fuere et e Iesuitis nonnulli, qui hoc argumentum, sed stricte tantum tractarunt, Sigismundus Lauxmin in praxi oratoria, Cyprianus Soarius de arte rhetorica, Erycius Puteanus et plures.

Qua in re Graecorum Sophistae vehementer errarunt) Huic studio excolendo maxime dediti fuere Sophistae ac declamatores Graeci, interque eos praecipue Gorgias, vt e Diodoro Siculo et Cicerone

constat, qui cum applausu totius Graeciae primus dictionis figuras orationi immiscuit, quem, facto agmine secuti sunt ceteri sophistae omnes, qui hanc orationis concinnitatem adeo affectarunt, vt inepte nonnunquam sonos verborum tantum sensibus cassos captarent, vt grande tamen aliquid dixisse viderentur; cuius generis quendam exagitat Seneca controuers. 19. et 25. et Gellius lib. 11. c. 13. De Sophistis illis frigidarum elegantiarum in numerosa oratione captatoribus prolixe atque doctissime agit Cresollius in Theatro Rhet. lib. 3. c. 24. 25. 26. vbi distincte omne illud, in quo constiterit ista Sophistarum solertia, explanat, quem legisse super hoc argumento non poenitebit. Quod si ergo exemplis et vsu iudicanda res est, rectius hic Graecis Latini praeferuntur, de eurythmia Latini sermonis iudicantes.

Vinctam orationem) Aliis etiam dicitur Elocutio versa, quae periodis distinguitur atque terminatur; fusa vero, quae nullis periodis insistit, quam nonnulli epistolis conuenire putant. Quod tamen non simpliciter accipiendum. Nam etsi epistolae Attico charactere scriptae non semper periodis constant: tamen non prorsus abesse debet omnis numerus, sed eius characteri conueniens esse debet, vt supra ostendimus.

Dialogum) Demetrius Phalereus in lib de Elocutione tria ratione rerum periodorum facit genera: periodum scilicet aliam historicam, aliam dialogicam, aliam oratoriam. Dialogica vero periodus omnium videtur esse simplicissima,

et vt Demetrius ait, vix aliquam periodi Imaginem ostendens, cum dialogus debeat esse ad formam sermocinantium compositus. Proxime autem stylus dialogorum abest a stylo epistolarum Ceterum iam olim Platoni iucundum fuit excolere hoc genus, et certe suauius apud Graecos quam apud latinos est. Atqui vero illud verbis et periodis a Cicerone pereleganter expressum est. Ita enim allud ex alio nectit, vt nasci non dici videatur. Specimina eius exstant in Quaestionibus Tusculanis et Catone maiore. Diuersa orationis forma imitati sunt Petrarcha, Viues, Erasmus Pontanus, et Castalio in dialogis suis scite et pure scriptis. In dialogis denique conficiendis nulla natio felicior, quam Italorum. Haec enim iudicio et acumine valet maxime Galli cultu magis. Videas legasque Scipionem Amiratum, Boccalinum et similes.

Et epistolas) Omnis periodus conuenit epistolae ratione diuersitatis argumenti. Siquidem interdum familiaris est et tenuis atque humilis, in rebus nempe domesticis ac familiaribus, sicque eidem conuenit dictio concisa et commatica, et quae pene nihil habet periodi, aut quidquam in se redeuntis. Nonnunquam vero splendore aliquo lucet, cum circa res maximas occupatur, cum ad personas scribitur non domesticas et familiares, sed ad viros illustres et in dignitate positos; vbi verbis vtimur exquisitioribus ac rarioribus, compositione item concinniori. Vtriusque generis exempla abunde habemus apud Ciceronem. In epistolis enim

ad Atticum familiarius scribit, nec pene a chararctere dialogi abit, quemadmodum et in epistolis libri XII. Famil. ad Tironem scriptis. Idem vero Cicero in aliis epistolis, vbi opus esse iudicat, omne exponit artificium oratorium, tum qua dictionem tum qua numerum et periodum, cuius illustre est exemplum in prima illa ad Quintum fratrem epistola, qua de praefectura Asiae illi gratulatur. Vid. Henrici Stephani dissert. de vario epistolarum genere, quae praemittitur epistolis Ciceronis ad Familiares ab illo editis, vbi plurima exempla diuersitatis tum ratione characterum, tum ratione periodorum enumerantur.

CAPVT VI. de Epistolis familiaribus earundemque conficiendarum ratione.

DIxi aliam esse faciem epistolae familiaris, vel potius miscellaneae, quae promiscua argumenta habet, quam earum, quae ad certum aliquod genus pertinentes Enthymematibus Oratoriis vtuntur. In iis enim charater multum ex Oratorio assumit, numeros suos habet et periodos. Verum hoc epistolae genus, quod non multum a sermocinatione distat, ea

omnia respuit, nec pompam vllam ostendit, admittit omnis generis vocabula et phrases, sed tamen latinas, non Barbaras, non triuiales. Nam et aliquis vocum delectus esse potest, modo non sint ambitiosae, vel translationibus longe petitis audaces. Electae vero voces, adagia etiam, versus integri, vel caesi, vocabula graeca [gap: Greek word(s)] inspergi nonnunquam possunt. Nam et illa inter sermocinandum saepe incidere solent. Mythologica, ritus, antiquitates immisceri possunt, si ad eruditos scribatur; sed attingenda ea verbulo sunt, non diffundenda, praeferenda etiam notiora ignotis, nec sunt illa omnia singulis lineis aut periodis cumulanda. Cacoethes enim est illorum, qui ex meris prouerbiis graecis, latinis, tam solutae, quam ligatae orationis, velut versicolore aliquo panno, vestem orationis distinguunt; ita enim nulla est eius rei futura gratia. Ioci puri et opportuni magnam etiam hic gratiam conciliant. Nam inter virtutes epistolae est vrbanitas. Ciceroni magnopere laudata, et qua ipse passim vtitur. Inepti sunt, qui in epistolis miscellanei argumenti rhetorica artificia quaerunt, aut illas orationis partes. Tu modo vide, vt membra cohaereant, atque ordine aliquo rerum connectantur, atque sic satis bene ordinatam habebis epistolam familiarem. Neque enim hic vtendum formulis illis Oratoribus vsitatis, quibus ab argumentis ad argumenta transeunt. Praefige tibi scribenda nullo ordine, id tantum obserua, quae inter illa sibi vicinitate cuadam respondeant; Vnde connectendi ratio facile

tibi inuenitur. [Ego tamen non parum lucis legenti allaturum esse arbitror, si seorsum publica, seorsum priuata, seorsum nostra, seorsum aliena, seorsum gesta, seorsum gerenda describantur, eaque aptis connectendi particulis et transitiunculis inter se recte connectantur, ne velut scopae dissolutae turpiter diffluant.] Qua in re vtilis esse potest, qui a Iacobo Hugues scriptus est de artificio transitionum liber elegans plane et aureus. Breuitas in hoc epistolarum genere praecipue sectanda, citra vllam membrorum et periodorum curam singularem. Vide tamen, ne abrupta sit, et cum breuius, quam par est, abrumpitur, sequentibus periodis aliqua prioris periodi pars repeti necessum sit. [gap: Greek word(s)] enim et obscuritatis vitium stylo breuiori facile accidit; si connexio scribendorum non statim succurrit, vna vel altera interposita periodus viam quasi sternere potest.

ADNOTATIONES ad Caput VI. Epistolarum Miscellanearum.

Exemplum I.

VErsus integri vel caesi) Recte auctor noster illam rationem, qua versus vel hemistichia in oratione soluta interponuntur, commendat, ita tamen, vt raro et apte versus orationi connectantur, Plato, Aristoteles, historici quoque et oratores,

quamuis minus frequenter, citant versus Homeri, Sophoclis, Theognidis, Euripidis et reliquorum: non tanquam sententias solum, sed tanquam, ad comprobandum, testimonia: vel etiam ad eorum verba venuste alludunt. Vocatur illo insertio ab Hermogene lib. 2. de Ideis c. 4. [gap: Greek word(s)] quasi attexio, et lib. de methodo c. 30. [gap: Greek word(s)] agglutinatio. Adeoque in soluta oratione ita proferendi versus sunt, vt cohaereant, vnamque efficiant compagem orationis, iuncturam et compositionem. Est etiam versuum adiectio et interiectio, quae [gap: Greek word(s)] allusio dicitur, cum versus ita interponuntur, vt in alium sensum transferantur, quasi accinant aut succinant. Quo lepore Demosthenes rarissime, Cicero autem vix vnquam vsus est. Ceterum liber de elocutione, Demetrio Phalereo tributus, dicit haec, quae a Cicerone et Quintiliano comprobantur, [gap: Greek word(s)] Frigidum est et ineptum, continuos versus in oratione ponere: [gap: Greek word(s)] versus ponere intempestiue, ineptum quoque et insipidum. Pag. 161. Ioci puri et opportuni) Ioci et sales fiunt, aut in re, aut in verbo, vt docet Cicero 2. de orat. Aristoteles in Rhetoricis et Quintilianus: 1. Ex ambiguo festiue, argute, acute dicuntur multa. 2. per Ethopoeiam et per hypotyposin morum, dictorum, factorum, per effictionem vel imitationem, vel per descriptionem lepidam, graphice res exprimuntur. 3. Quum praeter exspectationem subito nonnulla proferuntur, ex sermonis inuersione. 4. per allusionem et paronomasiam: vt C. Biberius Mero dictus

est C. Tiberius Nero, quod vinolentus esset. 5 per Etymologiam: vt recte dictus est Verres: nam verrit omnia. 6. versus festiue et venuste interpositus. 7. Huc referuntur prouerbia et apophtegmata recte applicata et sententiae argutae, acumine lepido et decore singulari conspicuae. 8. Metaphorica vocabula, quae nonnisi a cordatis et ingenio politis proferuntur, vt ait Aristoteles in Rhetoricis. 9. Per similitudines et collationes, vt Cic. pro Muraena: Te, Serui, Gallorum cantus excitat; at Muraenam sonitus tubarum etc. 10. Per ironiam: Socrates hic excellebat. 11. Consentanea et dissentanea proferendo, aut impossibilia, vt: Quid si coelum ruat.? Terentius: vtinam mos esset, noctu operam amicis dare. 12. Cum assentiris verbis dicentis scommatice: vt de eo, qui se excusabat, facile videmus, te non aduertisse. 13. Quum vultus et gestus, pronuntiandi etiam modus risum excitat. Cicero in epistola ad Volumniam lib. VII. ep 32. Fam. Pugna, si me amas, nisi acuta, [gap: Greek word(s)] : nisi eleg ans [gap: Greek word(s)] : nisi [gap: Greek word(s)] bellum: nisi ridiculum [gap: Greek word(s)] : nisi cetera, quae sunt a me in secundo libro de Oratore per Antonii personam disput ata de ridiculis, [gap: Greek word(s)] et arguta apparebunt, (artificiose dicta) vt sacramento contendas, mea non esse. Haec igitur forma dicendi etsi a latinis aeque ac graecis quam optime exponitur, magis tamen ex indole praestanti, et ingenio atque ore facundo, quam arte proficiscitur. Nempe, quod sal in cibis, idiocus in verbis est; qui nisi apte immisceatur, vitiat edulia,

non condit. Hermogenes praescribit, vt in oratione facete dicta sint [gap: Greek word(s)] , in superficie tantum acuta, vel vt legit Sturmius [gap: Greek word(s)] , ex ipso aggressu vel impressione; in ipsa orationis serie iuncta: si seorsim ponuntur, non habent acumen: studiose parata aut praeparata, affectata item non habent venustatem. Sint ergo facete dicta natiua, ex ingenio expromto quasi ex impetu vel extempore, vel e re nata, vel ex occasione repente prolata. Sint subtilia, arguta, et multo sale condita igneamque ingenii vim referant. Facetiae enim frigidae et intempestiuae magna sunt in oratione vitia. Aristophanes, Plaurus, Lucianus, Terentius in illis excellunt; et Cicero in orationibus aliquando admiscuit. Demosthenes rigidior, tristior, res semper perplexas tractans, minime vsus est iis. Iuuenalis, Horatii, Persii argutiae sunt obscurae, profundae, nec sunt facetae facetiae. Plautinae, Terentianae, Ciceronianae venustiores, in quibus non est aliquid abstrusum et reconditum.

Vrbanitas) Quatuor nominibus haec virtus appellata Ciceroni lib. 9. Fam. ep. 15. dum vocat sales, lepores, facetias, festiuitatem. In vrbanitate vero nihil est absonum, nihil agreste, nihil inconditum, nihil peregrinum neque sensu, neque verbis, neque ore gestuue. Vid. Quintilianus lib. VI cap. 3. Cicero lib. 3. ep. 7. addo vrbanitatem, quae est virtus, vt stoici rectissime putant. Est illa proprie dictorum, non ridiculorum tantum, sed et quae elegantiam habent et quodam lepore iucunda

sunt; de qua virtute pluribus Quintilianus l. c. Aristoteli lib II. Rhet. est [gap: Greek word(s)] , h. e. moderata contumelia, vt haud nimis pungat. Quintilianus l. c. Documento sunt iuuenes Tarentini, qui multa de Pyrrho Rege securius inter coenam locuti, cum rationem fatsti reposcerentur, et neque negari res, neque defendi posset, risi sunt et opportuno ioco elapsi. Namque vnus ex his, imo, inquit, NISI LAGEN A DEFECISSET, OCCIDISSEMVS TE, eaque vrbanitate (dicto) tota inuidia criminis dissolluta.

Nos in mistis seu confusaneis epistolis nunc ipsum vsum et exercitationem tentabimus:

1. Distuli ad te scribere desiciente argumento. 2 Nunc, simul vt te in ordinem Senatorium cooptatum esse comperi, affectus gaudii in hanc erumpit epistolam. Precor igitur, vt istam amplissimam dignitatem tibi Deus sic fortunare velit, quo consilia tua et reip. salutaria, et tibi sempiternae laudi ac gloriae sint.

5. Roboro me ex illis indies, velut qui bellum meditantur. Erit enim, ni fallor, hoc vere in Academia quadam cum illustribus ingeniis decernendum, Sed in qua? tuum est definire, cum securitas minuatur in horas.

6. Equitum millia, qui his diebus hâc transierunt, arguunt, Musarum sedem alicubi iri desertum.

Exemplum II. a. Scribenda.

b. Connexio.

I. Abit ad vos filius meus, e manu patris in tuam, ceu Parentis adoptiui, e priuatis vmbris in

vestrae Academiae lucem, edomesticis carceribus, in studiorum liberiorem campum.

2. Exspatiabitur in illum, sed te duce: libertatem enim liberalium artium, quas libere spirare patitur libertas Germanica, laudo, atque Germanicorum morum filium volo; sed tamen ita, ne libertas abeat in licentiam. Fruatur ille Academico otio, in loco hactenus tranquillo, et quamdiu publicam salutem non turbat Gallus. Quam veteor, ne haec res in neruum prorumpat denique: Qui enim fieri aliter potest, dum nos compressis manibus sedemus, et otiosi sumus in hoc theatro spectatores. Actum de nobis est, nisi [gap: Greek word(s)] subuenerit. Et vtinam tandem arma iungant cum Caesare, qui eodem foedere iunguntur Principes.

3. Et sperandum videtur, cum insignis illa Belgarum in Gallos victoria animos illis addere possit.

4. Vides, quam ferrea ista secula, quae non temporis titulum, sed ipsos animos occupant, ferrea pectora, ferrea ora, ferreae frontes, omnia ferrea. Neque enim metallum hoc noxium est, sed animi hominum. Illud laudabile, et hominum necessitati subleuandae natum. Sod tolle aurum illud ferro longe nocentius, quo nostra militant secula, et muta buntur sacile enses in falces et aratra. Quis iam non aurum quaerit, et vt habeat illud, ferri ministerio vtitur. Quis non diuitias sectatur per tot pericula, tam terra, quam mari, quae tamen facile pereunt.

5. Habeo praesens eius rei documentum. Nauis enim nostri amici cum ingentibus opibus submersa, vno momento omnium nostrae ciuitatis ditissimum fecit pauperrimum.

6. Quare vt impune spernere ista possim pericula, aurum ex agello meo eruo, quem diligenter inter Musarum otia colo.

7. Et habeo homines domesticos diligentissimos, quorum operâ feliciter vtor, cum quibus libentius olus prandeo, quam cum regibus omnes ingeniosae gulae delicias.

8. Summa quidem hic frugalitate viuo. Sed desunt interdum necessaria subsidia, quibus tu succurres, si mutuo dederis etc.

9. Accedit praeterea magnum onus domesticum, filia nubilis, quam si commendare viro probo possis, magnam a me gratiam iniueris.

Exemplum III. a. Scribenda.

b. Connexio.

2. Parum noui haec tibi affert epistola, nisi quod (si scire operae pretium est) noua et splendida veste nunc induor, et quidem in publico luctu.

I. Pullo enim habitu (s. summo in squalore et moestitia) incedit Polonia ob Reginae mortem.

5. Et quidem haec domi nascitur calamitas, quae raro sola esse solet, nam et foris periculum a Turcico illo cane imminere creditur. Apparatus magni, numerosus miles conscribitur, qui nunquam in foecunda hac natione deficit.

4. Nec minor canum illorum fertilitas est, quam tuae canis, quae vno partu septem mihi catulos peperit.

3. Occupabunt Barbarorum istorum incursiones segetes, tollent commercia, et maiori, quam hactenus, salis inopiâ prementur Liuoni, cum ad illos hinc transferri non queat. Taceo vrbium direptiones et vastationes, praediorum et domuum euersiones, perpetua bellorum tam atrocium incommoda. Nec erit haec tam fundi nostri, quam illorum, quae fundo inaedificantur, calamitas.

6. Cui calamitati metuo, ne infausto suo omine praeludat vicini nostri domus nuper exstructa, quam insolita et inaudita tempestas vna cum aliis prostrauit,

7. Et huius quidem infelicitatem doleo; mihi autem gratulor de sutoriâ officinâ destructâ, quae Musis meis nimium vicina mephitico illas halitu afflabat.

Exemplum IV. a. Scribenda.

b. Connexio.

1. Parcus fuisti literarum; sed in promptu tibi esse excusationem, bene noui. Absque hac enim si fuisset; exequias iuissem amicitiae nostrae, quas Tu tuo filiolo.

2. Scias autem, mortuis deberi tantum memoriam, viuentibus atque amicis curam et fidem. Filius tuus citius mortalem hanc vitam reliquit, vt consequeretur immortalitatem. Quam cum adeptus sit, non tam lugendus, quam de meliori statione ei gratulandum videtur. Mortales nati sumus, itaque nostros immortales minime debemus credere. Vitam bene institutam bene egit finiitque. Habent et alii, quod doleant, quamuis alia, saepe tamen grauiora.

3. Quo enim credas animo, vrbem tam praeclaram, in vicinia sitam, deditionem conditionibus satis duris tolerare? Puto, multos, quibus fixum vitae genus non est, durius se habere. Vides tempora et sortem hominum variam.

4. Tu interim non detrectabis, honorificum Rectoris munus subire, quod offertur in vrbe primaria. (Hic collaudetur munus ludimagstri.) Est enim illud nobilissimum, longeque vtilissimam nauant operam, qui ingeniorum culturam in se suscipiunt, et praeparant animos, atque egregiis atibus ac disciplinis instruunt. Quicquid enim felicitatis

in publicam rem redundare vnquam potest, a fonte isto profluit, vnde primi latices virtutis et sapientiae hauriuntur.

Exemplum V. a. Scribenda.

b. Connexio.

1. Libenter alioquin tuas accipio literas, sed nunc nimia verbositate mihi turbarunt circulos.

2. Plane enim operabar in diuina Astronomia, et illa potissimum parte, quae Eclipses computat. Pleraque respondebant calculo, etiam in iis, quae ex elapsis reassumebam.

3. Sed in vnius sideris eclipsi deficiebat. Miror id non praeuidisse sagacissimos Astrologos, nec venisse sub artem.

4. Pudet igitur me inertis huius artis, et ab eo tempore magis cogitaui de certioribus, Medicinâ et Chymiâ.

5. Quod enim tu mihi autor eras ad vitam militarem, illud ex parte tantum placet. Etenim et Medici, vt quidem cauillantur, homines impune iugulant, et cum carbonibus, nitro, sulphure, Chymicis quotidie res est.

6. Et cur tu ipse aliam viam elegisti, nuperque Doctoralem lauream, de qua gratulor, admisisti, Certe et ii homines linguâ iugulant, et hostes imo et amicos spoliant. Tu vero noueris, eloquentiam ad hominum salutem datam, non debere in eorum perniciem conuerti.

Patet ex his exemplis, quomodo Epistolae miscellaneae sint scribendae, in quibus nulla est adeo artis Rhetoricae obseruatio. Qualia exempla quoque occurrunt in Frid. Red telii Collegio styli, Francof. et Lipsiae 1685. edito, quorum aliqua ex Auctoris nostri dictatis, vt apparet, sunt depromta. In ceteris epistolis, quae ad certum aliquod genus causarum referri solent, argumenta siue enthymemata ex iis locis debent peti, quae praescripsit in Rhetoricis Aristoceles, et quae in singulis Generibus ex Aristotele ostendit Christophorus schraderus, in Dispositionibus Epistolicis. Nos vero hîc praetermittemus illa, resumpturi, cum in Parte speciali exempla proposituri sumus. Indicabimus enim tunc in appositis exemplis, quae et ex quibus Locis Enthymemata petenda sint idoneae materiae, de qua scribendum est.

CAPVT VII. de Locis Communibus Epistolaribus.

Cum nulla sit doctrinae alicuius pars, quae non lectione constet et vsu; illa vero haberi non possit, nisi accommodata operi habeamus instrumeta, quae diligenter obseruanda, ac labore et industriâ quadam coiligenda sint; ita et in hoc studio epistolico fieri aequum est. Hoc enim cum praecipue imitatione constet, imitatio requirat exempla, illa vero lectio sola subministret; Iectio autem nos saepe ob varietatem rerum et memoriae angustiam fallat; operae sane pretium fecerimus, si libellos quosdam excerptorios, quos Locos Communes vocant, in consilium adhibeamus. Excerpta itaque epistolica duplicis generis sunt, materiarum et formularum. Excerpta materiarum ita disponantur: 1. Fiant tituli secundum causarum genera. 2. Vnicuique generi speciales tituli subiiciantur. Sic ad Genus Demonstratiuum pertinent gratulatoriae, gratiarum actoriae, laudatoriae, reprehensoriae, dedicatoriae seu Nuncupatoriae etc. Ad Genus Deliberatiuum hortatoriae, dehortatoriae, petitoriae, suasoriae, dissuasoriae, mandatoriae, consolatoriae, inuitatoriae, officiosae, conciliatoriae, negotiosae, disputatoriae, didascalicae,

doctae. Ad Genus Iudiciale accusatoriae, expostulatoriae, exprobratoriae, reprehensoriae, obiurgatoriae, vituperatoriae, excusatoriae, deprecatoriae, defensoriae, purgatoriae, querulae, indignatoriae, comminatoriae. Ad Genus Extraordinarium nunciatoriae, narratoriae, expositoriae, familiares, peregrinatoriae, valedictoriae, propemticae, iocosae, mixtae. Sic e. c. si seligatur epistola Graiulatoria, consigna sub illo titulo primum epistolas, quae eiusdem argumenti apud Ciceronem occurunt. Si accuratius procedere velis, separa cetera argumenta publica a priuatis et domesticis; et facile etiam inuenies, licet confuderis. Sub hoc Gratulatoriarum titulo iam collegit Melchior Iunius in scholis suis epistolaribus, quae inueniuntur apud Ciceronem exempla. His tu adde, quae ex Plinio, mureto aut aliis recentioribus addi possunt. Nos hic ex omni genere nonnulla, quae ad manus sunt, exempla suppeditabimus.

I. IN GENERE DEMONSTRATIVO (1.) Gratulatoriae.

De valetudine recuperata apud eund. lib. IX. epist. 22. et Acidalium ep. 58. Philelphum ep. 362.

De recuperata valetudine apud Muretum lib. I. ep. 43. 54. 56. item lib. III. ep. 17. ap. Balzacum in epistolis selectis latinis pag. 216.

De consecuta dignitate Philelfus ep. 277. Schurzfleischius Epp. sel. Epist. 35.

De munere scholastico Modius ep. 81. Manutius lib. IIX. epist. 6. Buchnerus Part. II. ep. 17. Schurzfleiscius Epp. Arcan. Tom. II. epist. 305.

De sacro munere supremo ad Spenerum Schurzfleischius l. c. Tom. I. epist. 302.

De legatione Antonio Augustino delata, veritus, ne bonac literae eius absentia iacturam faciant, Manutius lib. II. epist. 9. de reditu ad eundem, ibid. epist. 10. conf. Philelfus ep. 404. Buchnerus Part. I. epist. 178. Part. II. ep. 8.

De discessu in alium locum cum adiuncta querela, Acidalius ep. 39 et 40. Schurzfleischius epp. Arcan. Tom. II. ep. 395.

De nuptiis Buchnerus P. I. epist. 175. 192. P. II ep. 3 Schurzfleischius Epp. Sel. ep. 28. 29. 33. 435. De nuptiis filiae, Idem Epp. Arcan. Tom. I. ep. 206.

De disputatione publice cum laude habita Idem Epp. Arc. Tom. II. ep. 254. 304.

De supremo in Philosophia gradu Idem l. c. Tom. I. ep. 94. 243. Tom. II. ep. 117. 151. 152. 306. 331. 403. 404.

De nouo anno Buchnerus Part. I. ep. 59. 60. schurzfleischius Epp. select. Ep. 30. 31. 108. 196. 290. 375. 376. 377. 461. 490. 547. Epp Arcan. Tom. I. ep. 14. 101. 102. 137. 177. 178. 208. 211. 216. 273. 274. 354. Tomo. epist. 37. 244. 417.

Responsionum ad Gratulatorias exempla

De deposita dicendi prouincia, Muretus lib. III. epist. 85. et. 86. ad Cardanetum. Idem lib. I. epist. 55. qua respondet Constantii Bargellini gratulationi de recuperata valetudine.

(2) Gratiarum actoriae.

Pro beneficiis praestitis, Idem. lib. III. ep. 83. et lib. I. ep. 15. 46. Philelfus ep. 242. 255. 333. 268. 281. 296. 303. 307. 418. Buchnerus Part. I. ep. 70. 172. Part. II. ep. 18. 60. Schurzfleischius Epp. select. epist. 24. 42. 172. 367. 406. 508. 585. Epp. Arc. Tom. I. ep. 238. 367. Tom. II. epist. 122.

Pro munere misso, Idem lib. I. epist. 90. Manutius lib. II. ep. 15. et 26. Philelfus epist. 62. 85. 89. 102. 109. 156. 157. Buchnerus Part. II. ep. 6. Part. III. ep. 26. Schurzfleischius Epp. select. ep. 104. Epp. Arcan. Tom. 1. ep. 89. 276.

Pro laudibus in se collatis, Manutius lib. II. epist. 12. Schurzfleischius Epp. Arc. T. I. ep. 166.

Pro munere collato, Buchnerus Part. I. epist. 172. Schurzfleischius Epp. Arcan. Tom. II. ep. 190. 204.

Responsiones ad Gratiarum actiones.

Exempla vide apud Ciceronem lib. II. epist. 18. lib. V. epist. II. lib. X. ep. 19. Muretum lib. I. ep. 77. et 91. lib. III. ep. 26, 34, 84. Schurzfleischium Epp. select. ep. 441.

(3) Laudatoriae.

Materia laudationum est quadruplex: Persona, res, factum et dictum. Personarum purae non exstant apud Ciceronem, sed mixtae cum aliis materiis, puta adhortationibus, gratulationibus, gratiarum actionibus et commendationibus, quas vide apud Iunium lib. cit.

Laus Aciliani a parentum splendore, pulchritudine, honoribus, diuitiisque, Plinius lib. I. ep. 14.

Laus Pompeii saturnini ab acumine in causis agendis, a splendore in historiis, a versuum et epistolarum elegantia, Plinius lib. I. ep. 16.

Laus Titinii Capitonis, quod amico statuam posuerit, et clarorum virorum imagines domi habeat, Plinius lib I. ep. 16.

Laus Artemidori Plinius lib. III. ep. 11. Romani Virginii lib. VI. ep. 21. Rufi lib. IX. ep. 38. Isaei lib. II. ep. 3.

Laus Bunelli, Manutius lib. I. ep. 6. Nizolii, ex cuius fonte se eloquentiam hausisse ait. Idem Manutius lib. II. epist. 4.

Laus Miscouii R. Poloniae consiliarii a probitate et eloquentia Manutius lib. IV. epist. 4.

Laus Iurisconsulti, quod Philosophiam iurisprudentiae iunxerit, Idam lib. IV. epist. 5.

Plura personarum laudatarum exempla vide apud Philelfum epist. 92. 106. 163. 170. 186. 254. 319. 332 346. 395. Buchnerum Part. I. cp. 192. Part. II. epist. 74. Part. III. ep. 4. Schurzfleischium Epp. select. ep. 4. 47. 243. 340. 343. 381. 586. Epp. Arcan. Tom. I. ep. 86. 101. 102. 137. 177. 178. 258. 308. Tom. II. epist. 118. 136. 255. 256. 257. 315. 316.

Responsoriae ad Laudatorias

Exempla vide apud Plinium lib. III. ep. 11. lib. VIL. ep. 28 lib. IX. ep. 30. 31. Philelfum ep. 16. 21. Muretum lib. III. epist. 1. 2. 12. 88. lib. I. epist. 31. 97. Modium epist. 93. Puteanum in promulside epist. 2. Manutium lib. 1. epist. 3. vbi respondet ad laudem

eloquebtiae, item lib. II. epist. 4. et. 23. lib. IV. epist. 24. et. 32. Balzacum lib. 1. epist. 1. vbi respondet ad laudes a poeta quodam sibi tributas, quae epistola est perelegans; Buchnerum Part. I. ep. 69. et. 173.

(4) Epistolae Reprehensoriae.

Exempla Ciceroniana vide apud Melchiorem Iunium. Quibus addas ex Philelfo ep. 45. Schurzfleischio Epp. select. ep. 20. 444. 451.

(5) Dedicatoriae Epistolae.

Exempla Ciceroniana habet Iunius. Puteani exempla vno volumine congesta prodierunt sub titulo: Pompae Prosphoneticae. Et supra jam monuimus, Io. Georgii Graeuii itemque Christophori Cellarii eiusdem generis epistolas in fasciculum collectas haud ita pridem prodiisse. Exempla alia singularia apud auctores alios, occurrentia seorsim notentur. Sic apud Buchnerum exstant dedicatoriae Part. I. epist. 186. 192. Part. III. epist. 2. 14. 33. 40. 50. 52. 53. 74. 78. 80. 83. 89. 91.

II. IN GENERE DELIBERATIVO. (6) Hortatoriae.

Ad comparandam per studiai mmortalitatem, Plinius lib. I. epist. 3, lib. III. ep. 7.

Ad villam Laurentinam, tot rebus ornaram, amici aduentu ornandam, Idem lib. II. ep. 17.

Ad publicationem scriptorum, Plinius lib. V. ep. 11. lib. IX. ep. 1. Muretus lib. 1. epist. 30. 53.

Ad studium literarum Plinius lib. IV. ep. 16. Philelsus ep. 9. Muretus lib. 1. ep. 58. 59. 60. 61. Manutius lib. II. epist. 30. 31. lib. III. ep. 2. Schurzfleischius Epp. Select. epist. 106. 143. 298 299. 381. Epp. Arc. Tom. II. ep. 18.

Ad vicissitudinem literarum Idem ep. 338. hortatur filium ad bonas artes, Idem ep. 344. amicum, vt rus relinquat, Idem ep. 82.

Ad pertexendum opus, Muretus lib. III. epist. 41, 68, 74 Manutius lib. II. epist. 6, 9, 21, 24.

Ad eloquentiam et auctores antiquos imitandos, Manutius lib. I. ep. 4, 10, 11.

Ad studia cum amore diuino iungenda, Manutius lib. IV. epist. 7. Buchnerus Part. 1. ep. 10.

Responsoriae.

A. cum assentimur; exempla vide apud Plinium lib. I. epist. 1. lib. II. epist. 19.

Philelfum ep. 43. Muretum lib. I. ep. 1. Manutium lib. II epist. 5. lib. III. epist. 45. Schurzfleischium Epp. Arcan. Tom. I. ep. 73.

B. quando recusamus; exempla apud Ciceronem lib. V. ep. 15. Plinium lib. I. ep. 6. lib. IX. ep. 10. Manutium lib. I. epist. 5. lib. III. ep. 40.

(7) Suasoriae.

Ad peregrinarionem literariam prudenter instituendam, Schurzfleischius Epp. select. epist. 309.

Ad studia cum fructu tractanda, Schurzfleischius Epp. select. epist, 41. 114. 155. 161. 418. 440. 470. 500. Epp. Arcan. Tom. I. epist. 141. 189. 374. Tom. II. ep. 246.

Vt iuri ciuili nauet operam, Christoph. Hegendorphinus metbod. de conscrib. epist. p. m. 272.

(8) Dissuasoriae.

Mercaturae studium dissuadetur apud Hegendorphinum de conscrib. epist. pag. 274.

Responsoriae.

Vide exempla apud Ciceronem lib. IV. epist. 11. lib. XI. ep. 29. itemque Philelfum epist. 2. et Schurzfleischium Epp. Arcan. Tom. II. epist. 413.

(9) Petitoriae.

Exempla Ciceroniana vide apud Iunium. Petitio pro comparando agello, Plinius lib. I. ep. 24.

Nationis Germanicae ad Muretum, vt Patauium veniat ad docendum ius, lib. III. ep. 75.

Vt augmentum salarii obtineat eod. Lib. ep. 2. Schurzfleischius Epp. Arcan. Tom, I. ep. 110, 148. 152. Tom. II. ep. 105. 106. 387.

Vt oratoris munus sibi conferatur, Schurzfleischius Epp. Arc. Tom, II. ep, 180. 182. 183. 185.

Responsoriae.

1) Cum petitioni locum damus; exempla vide apud Plinium: ad petitionem de scriptis mittendis lib. I. ep. 8. lib. IX. ep. 35.

Apud Manutium: se Parmam venturum promittit, lib. II. ep. 41. it. 13. et 16. Se imaginem, quam petierat, missurum lib. IV. ep. 8. Apud Philelfum ep. 305. 345.

2) Cum non damus; exempla vide apud Plinium lib. I. ep. 7. lib. II. ep. 19. Muretum lib. III. epist. 76. qua declinat vocationem Germanorum ad Professionem Patauicam; vide et epistolam sequentem, qua se Bononiam venire non posse ostendit. Et lib. I. ep. 16. Et lib. I. ep. 89. vbi se excusat de conditione, quam inuenire non possit. Lib. I. epist. 39. excusat se de non scriptis versibus. Lib. I. ep. 66. recusat vocationem Regis Poloniae. Huius generis quoque est Philelfi epistola 12. qua dolet, se amico non posse gratificari, et epistola 27. 28.

(10) Mandatoriae.

Ciceroniana habet Iunius. Huius generis pleraeque sunt Bembi epistolae, Leonis X. Pontificis nomine scriptae. Idem Latini Latinii, Manutius lib. II. epist. 19. de horologio emendo scribit.

(11) Communicatoriae.

Responsoriae.

(12) Commendatitiae.

Plinius commendat Priscum Voconium lib. II. ep. 13. Rosianum Geminum lib. X. ep. 27. Archippum Philosophum lib. X. ep. 61. add. lib. VII. ep. 31. lib. III. ep. 13. lib. X. ep. 5. etc.

Apud Muretum commendationum exstant exempla lib. I. ep. 11. 9. 44. 45. 48. 67. 68. lib. III. epist. 52. 58, et 90. lib. IV. sine appendice epist. 6.

Apud Manutium est commendatio ad consequendum debitum lib. II epist. 29. lib. IV. ep. 6.

Apud Buchnerum commendantur studiosi Part. I. epist. 27. 28. 30. 40, 73. 79. 85. 86. 87. 184. 188. 189. 190. Parte II, ep, 20. ab epistola 133. usque ad fin. Parte III. epist. 7. et 19.

Apud Schurzfleischium eiusdem argumenti sunt Epp. select. epist. 103, 127. 152. 159. 216. 231. 247. 248. 277. 291. 316. 331. 413. 463. 480. 572. 573. Epp. Arcan. Tom. I. epist. 71. 110. 148. 165. 229. 239. 265. 291. 303. 347. 370. 376. tomo II. epist. 6. 8. 34. 43. 57. 78. 85. 92. 93. 94. 113. 125. 129. 134. 138. 143. 144. 145. 146. 149. 165. 171. 228. 229. 262. 263. 268. 280. 281. 285. 291. 296. 298. 301. 344. 367. 394. 399. 400. 401. 412. 414. 427.

Responsoriae.

Ciceroniana habet Iunius. conf. Plinium lib. IV. ep. 17. lib. VI. ep. 9. 12. 18. 23. Muretum lib. I. ep. 49. Manutium lib. II. ep. 20. Buchnerum Part. I. epist. 28. 90. 176. Item pag. 141. vbi Cunaeus ad commendatitias Buchnero respondit. Schurzfleischium Epp. select. ep. 335. Epp. Arcan, Tom, I. ep, 149. 292.

Apud Muretum non paucae exstant ad se scriptae, vt Alexandri Iustiniani lib. I. ep. 44. Andreae Dudithii lib. I. epist. 69. Fruterii lib. I. ep. 25. Guil. Canderi lib. I. epist. 42. Nath. Chytraei lib. I. epist. 50. Giphanii lib. I. epist. 73.

Apud Schurzfleischium Epp. select. epist. 41. 252. 283. 295. 561. 564. 586. Epp. Arcan. Tom. I. epist. 17. 18. 24. 158. 211. 212. 219. 224. 298. Tomo II. epist. 10. 14. 23. 31. 36. 39. 41. 46. 101. 126. 173. 189. 193. 233. 237. 355.

Exempla Ciceroniana vide apud Iunium. Apud Plinium lib. II. ep. 7. lib. III. ep. 7.

In obitu filiae, Lipsius Centur. IV. Miscell. ep. 29. Schurzfleischius Epp. Arcan. Tom. II. ep. 365.

Filii, Lipsius centuria singulari ad Germanos epist. 2. Centur, Miscell. ep. 29. et Centur. II. ad Belgas epist. 5. Schurzfleischius Epp. select. ep. 391.

Matris Lipsius Centur. III. ad Belgas epist. 5 Centur. V. Miscell. ep. 72. Buchnerus Part. I. ep. 128.

Patris, Lipsius Centur. Miscell. epist. 6, 20. 32. Centur. III. ad Belg. ep. 87.

Vxoris, Lipsius Centur, I. epist. 61. Cent. II. ad Belgas epist. 19. Centur, III. ad Belgas episi. 21. Centur. IV. Misc, ep. 71. Buchnerus Part. I. ep. 92. et 187. Part. II. ep. 5. Schurzfleischius Epp. select. ep. 240. 334. Epp. Arcan. Tom, I. ep. 257. Tom. II. ep. 406.

In rebus aduersis, Lipsius Cent. I. ep. 51. 81. 86, Cent. II. ep. 4. et 53. Cent. IV Miscell. epist. 47.

Subiungi etiam his possunt duae Hugonis Grotii epistolae consolatoriae ad Beniam. Aub. Maurerium, Regis Galliae ad foederatos Belgas legatum, prior super coniugis ipsius, posterior super filii natu maioris obitu, quae exstant in epistolis ad Gallos, et in opere epistolarum Grotianarum. Item Epistolae consolatoriae Regum, Principum, Comitum, Baronum, Nobilium, aliorumque clarissimorum et doctissimorum virorum ad Henr. Ranzouium, Regis Daniae Pro-Ducem Cimbricum scriptae, et a Georgio Ludouico Trobenio in vnum corpus redactae 1593. in 8. et 4. excusae. Quibus adde Epictetum et Arrianum in Epictetum, Maximi Tyrii dissiertationes; Senecam de tranquillitare animi, de breuitate vitae, de vita beata, de consolatione fratris ad Polybium, ad Albinam seu Heluiam matrem,

ad Martiam, eiusdem quaestiones naturales et epistolas ad Lucilium, inprimis lib. XVI. ep. 100. vbi exstat consolatio amici de filii morte. Tum et euolui hic merentur Boethius de consolatione Philosophiae, Philippus Mornaeus de consideratione vitae et mortis; Iohannes Spinaeus de iranquillitate animi et consolatio ad aegrotos, iremque Les Essais de Mr. Montaigne. Plures quoque epistolae consolatoriae exstant apud Patres, Cyprianum, Tertullianum, Basilium M., Gregorium Nazianzenum, Chrysostomum, Augustinum, Lactantium, Prudentium et c.

Exempla Ciceroniana habet Iunius. Manutius lib. III. epist. 43 respondet consolatoriae epistolae Nattae; Buchnerus Part. I. epist. 41. 43. 44

Materiae hic variae sunt et occurrunt apud Ciceronem non paucae eius generis, sed eae non tam ad epistolas pertinent. Exempla apud Plinium lib. IV epist. 30. inquirens in causas, cur fons statis horis crescat et decrescat? itemque lib. V ep. 7. an respublica institui possit haeres? et lib. 7. epist. 27. disputans de apparitionibus seu phantasmatibus: apud Manutium lib. IIX. epist. 3. vbi disputat, an seni iterandae sint nuptiae? Edidit et Dan. Heinsius epistolam, qua disquirit: an et qualis viro literato ducenda sit vxor? quam inter eius scripta recenset Io. Meursius in Athenis Batauis lib. 11. p. 217. edit. Lugd, Add. Buchnerus Part. 1. epist. 185.

vbi disputat: an vitae ac famae conscientiaeque dispendium pro republica ac Principe faciendum? Idem Part, II. epist. 32. disquirit: an Curtius ad eloquentiam Romanam sufficiat? et Part. I. ep. 25. an peregrinatio ad exteros suscipienda? itemque Part. I. ep. 61. num Poetis fas sit, Deorum gentilium vocabulis vti?

III. IN GENERE IVDICIALI.

Exempla Ciceroniana vide apud Iunium. Adde his Iul. Caesarem Scaligerum epist. 60, 61, 62, 63. Exprobratio ob desertam religionem est apud Casaubonum ep. 286. ob silentium, apud Manutium lib. III. ep. 5. Conf. Schurzfleischius Epp. select. ep. 320. 322. Epp. Arcan. Tom. I. ep. 100. 114. 136. 217. 249.

Responsoriae ad expostulationes.

Exempla Ciceroniana habet Iunius. Ad expostulationem ob iocos male acceptos Manutius lib. III. epist. 8. Referendae huc epistolae omnes satyrici argumenti et eristici, quorum multa exempla inueniuntur apud Erasmum in epistolis. Vide plurimas epistolas Adami Theodori Siberi, quibus exagitat Henrici Decimatoris Syluam, quae mire sunt elegantes.

(17) Querulae.

Ciceroniana habet Iunius. De corruptis iudiciis Plinius lib. II. ep. 14, de comitiorum ordine

immutaro, Plinius lib. III. ep. 20. lib. IV ep. 25. de interitu Heluidiarum sororum, Plinius lib. IV ep. 21. de fragilitate humana lib. IV ep. 24. de obitu Fannii lib. V. ep. 5. de immatura morte lulii Auiti, Plin. lib. V, ep. 9. de morte puellae Plin. lib. V. epist. 16. de non exstructo sepulchro, Plinius lib. VI. ep. 10. de valetudine Fanniae, Plinius lib. VII. ep. 19. de obitu vxoris, Plinius lib. IIX. ep. 5. de obitu seruorum suorum, Plinius lib. IIX. ep. 16. de non seruatis promissis, Philelsus ep. 8. 251. de literis interceptis Ep. 300. 405. negligi se queritur ab amico ep. 80. de vxoris morte ep. 96. super obitu Principis ep. 137. conqueritur, se pecunias non recepisse ep. 228. de tarditate officii ep. 268. de libro furtim sibi subrepto Muretus lib. III. ep. 29. de variis occupationibus Muretus lib. III ep. 31. de vitiositate temporum Muretus lib. III. ep. 37. de morbo Muretus lib. III. ep. 48. de morte Regis, Muretus lib. I. ep. 29. de impedimentis itineri obiectis Muretus lib. I. ep. 35. de neglecta occasione alicuius conueniendi, Muretus lib. I. epist. 70. Acidalius epist. 2, 51, 68, 69. de iniuria sibi facta, Muretus lib. I. ep. 77. Quod compeliare aliquem sibi non licuerit, Muretus l. II. ep. 11. de contemptu literarum in Italia, Acidalius ep. 15. de abitu alterius, Acidalius ep. 39. de opere suo se inscio edito, Acidalius epist. 57. de misero patriae statu, Modius ep. 7. et 84. de morte viri docti, Modius ep. 11, 66, 71. de temporum imbecillitate, Modius ep. 44. de morte Cardinalis, Manutius l. I. ep. 3. de morte Bunelli, Manutius l. I. ep. 6. de morte fratris sui, et vxoris morbo

Manutius l. I. ep. 5. de remora itineris, Manutius l. I. ep. 14. de iniuriis hominis nequam, Manutius l. II. ep. 2. de dissiensione inter se et amicum lib. II ep. 22. de collapsis corporis viribus, Manutius lib. II. epist. 4. de silentio, Buchnerus Part. II. ep. 62. de afflicto statu P. I. ep. 33. de fortunae ac temporum iniquitate Part. I. ep. 174. 199. de orbato Patrono Part. I. ep. 130. de stipendiis non solutis Part. II. ep. 58. 68. de fratris morte Schurzfleischius Epp. select. epist. 374. de belli calamitate Epp. Arcan. Tom. II. ep. 390.

Responsoriae.

Ciceroniana exempla habet Iunius. Ad querelam de libro subrepto Muretus l. III. ep. 30. ad querelam de variis occupationibus Muretus l. III. ep. 32. ad querelam de barbarie in studiis Iuris. Muretus l. I. ep. 24.

(18) Indignatoriae.

IV. IN GENERE EXTRAORDINARIO. (19) Nunciatoriae.

Exempla Ciceroniana habet Iunius. Apud Plinium sunt lib. I. ep. 5. lib. II. ep. 11, 12, 20. de Spurinnae vita ac moribus lib. III. ep. 1. lib. IV. ep. 11. lib. V. ep. 1, et 14. Auunculi sui exitum narrans l. VI. ep. 16. l. VII. ep. 10. 15. 24. lib. IX. ep. 33. de ordine vitae et studiorum suorum ep. 36. de itinere

suo in Bythynia lib. X. ep. 16. 18. de numero militum praefecto adsignatorum ep. 22. Apud Philelfum de aduentu suo ep. 1. 5. de morte Principis ep. 134. de rebus suis ac statu ciuitatis ep. 152. 153. de periculis suis ep. 155. de incommodis suis ep. 242. de periculis sibi imminentibus ep. 35. 41. de factionis cuiusdam tumultu ep. 24. Apud Manutium lib. II. epist. 21, 28. lib. III. ep. 6. Muretum lib. I. ep. 72. 92. Acidalium ep. 15, 34, 36. Buchnerum Part. 1. ep 63. 91. Part. II. ep. 1. Schurzfleischium de vita et moribus filiorum ad parentes narratio, Epp. Arcan. Tom. I. ep. 100. 155. 176. 196. 197. 215. 226. 253. 280. Tomo II. ep. 20. 124. 132. 133. 141. 147. 196. 210. 216. 231. 240.

Responsoriae.

(20) Iocosae.

Iocatur in medicum Philelfus ep. 140. in amicum ruri manentem ep. 175. arguit amicum auariusculum factum ep. 217. Commendatio ironica ac ridicula ep. 218. add. epp. 36. 79. 83. 95. 139.

Hunc fere in modum instituenda est collectio argumentorum in Locis Communibus epistolaribus. Si quis velit luculentiorem inter materias ordinem, quaerere potest; quanquam et hoc cum molestia aliqua coniunctum. Non difficili enim negotio vel confuse posita in oculos incurrent, vbi ordinis neglectus commodo est. Poterunt etiam e Scriptoribus peregrini idiomatis elegantioribus illa notari, quia et illis interdum in lingua latina vti possumus.

Altera pars Locorum Communium epistolarium consistit in collectione formularum. Formulae enim et enthymemata Oratoria commode inter se connexa absoluunt epistolam; quare et interdum sub Locis Communibus argumentorum enthymemata etiam colligi possunt. Quanquam enim in singulis generibus fontes eorum dederit Aristoteles: specialia tamen interdum ex rebus ipsis nascuntur, quae non semper in mentem cogitanti veniunt. Quod ad formulas attinet, laudabilem praestitit operam Iohannes Starckius in libro, quem inscripsit Thesaurum Epistolarem Locorum et Formularum. Hunc aliquis sequatur in colligendis formulis suaserim, ita, vt interstinctae chartae purae exempla similia inscribat. Collegit vero formulas ex optimis auctoribus tam veteribus, quam recentioribus, ordine satis laudabili; quanquam et nouis subinde titulis augeri possit. Si quis linguae Gallicae peritus est, subiicere etiam ex optimis in illa lingua Epistoliographis formulas potest. Cum enim illae mirifice sint vrbanae; (eam namque dictionis virtutem praecipue sectantur Galli) multa ex illis mutuari sagacior quidam potest, ita tamen, ne genium linguae gallicae cum latinae linguae genio confundat, aut ex illa assumat auribus latinis aliena. Idem quis, sed distincto libro, tentare in germanica lingua potest; quanquam hic raros habeamus Epistoliographos. Videndum, vt e Cancellariis aularum aliqua exempla protrahamus. Collegit et Erasmus Roterodamus in libro de ratione conscribendarum epistolarum sub singulis

generibus quasdam Syluas, vt vocat, exmplorum et formularum, sed pauca, et confuso ordine, nec memoratis auctoribus. Henricus Stephani in dissertatione de variis generibus epistolarum Ciceronis, quaedam etiam de formulis cuiuslibet generis commentatur, sed, vt mos eius fert, confusa: legi tamen possunt, quae affert. Syncrisin etiam, seu comparationem quandam inter formulas instituit cum Ciceronis (nam nonnunquam Cicero vna aliqua formula saepius vtitur, quod exemplo aliquo in epistola aliqua Consolatoria probat Henricus Stephani) tum Ciceronianas cum Ouidianis, e. g. in argumento Consolatorio ex libris tristium. Collegit et Rupertus in Mercurio suo Epistolico formulas, e Casauboni, Scaligeri, et Lipsii epistolis potissimum depromptas. Sed cum eorum pleraeque sint epistolae familiares, et dictione vtantur faceta et acuta, qua delectantur inprimis eruditi, cum iudicio illis formulis vti quis debet. Clarckii formulae epistolares parum bonae frugis habent, ac multae illarum, nescio quibus e lacunis haustae.

CAPVT VIII. de Imitatione in Epistolis scribendis.

CUm in omni styli exercitio potissimam partem obtineat imitatio; merito etiam illa

in epistolis scribendis attendi debet. Nisi enim, quemad modum pictores ad exemplum aliorum pingere discunt, ita nos sty lum fingamus, oleum atque operam perdemus. De hac iam supra aliqua diximus, nunc quibusdam exemplis, quae generatim a nobis dicta sunt, illustrabimus. Ac primum quidem, antequam ad ipsius epistolae scriptionem accedas, ante omnia te exercebis in formularum variatione, notando, quam ipse Cicero saepe vnam eandemque formulam variet, quam alii recentiores potissimum, et quidem prae aliis Manutius, formulas Ciceronianas exprimant. Hinc ipse simile quid tenta; qua in re exemplo tibi praeibit Erasmus lib. I. de copia verborum cap. 31. Ubi has formulas: Tuae literae me magnopere delectarunt; semper, dum viuam, tui meminero; per decem et amplius paginas variationibus suis exornauit. Nos exemplum aliquod proponemus ex illa formula Ciceronis ad familiares lib. I. ep. 8. Tu velim tibi ita persuade as, nullam rem esse vel minimam, quae ad te pertineat, quae mihi non carior sit, quam meae res omnes. Hanc formulam, si per copiam verborum, ad Erasmi instar, variare velis; quantus tibi campus aperietur? Sed cum illa simplicior sit, nos variationem Rhetoricam instituemus, et quidem secundum figuras Patheticas ea serie, qua illas exposuit Emanuel Thesaurus in opere suo de ingeniosa elocutione cap. V. p. 217. ex edit. latina.

1. Cognitio.

mearum, id tibi puto certis speciminibus esse cognitissimum. Dubitare te certe nunquam sinam.

2. Ignoratio.

Quanti tibi mea fides sit, ignoro equidem. Eam mihi esse scias velim, vt vehementius de salute tua laborem, quam meâ.

3. Ostensio.

En dextram cum hoc calamo! en fidem cum hoc animo, qui non tam suus, quam tuus est! et quem nullae tangunt curae, nisi tuae.

4. Narratio.

Quid alii de fide sua tibi narrent aut iactent, parum tu ad animum reuoca. Id scio, surdis saepe narrari fabulas, cum amicorum fidem imploramus At haec ego tibi narro, non fabulas, sed amici oracula: nihil mihi amicitia tua esse iucundius, qui fortunas tuas inter meas reputo: salute tua meam contineri existimo, cuius ego maiorem, quam meae ipsius rationem sum habiturus.

5. Informatio.

Qui nihil nescis, id vnum a me docebere, vel reclamantibus Philosophorum scholis, ne numero quidem differre amicos, ac nos praecipue; cumte, in mei velut possessionem dudum vocauerim. Quicquid tu volueris, id ita volo, vt nec mea voluisse cupidius; quicquid iusseris, ita exequar, vt nec mea exsequi promptius possim.

6. Affirmatio.

Crede mihi, nihil est, quod tua causa non velim. Vel me ipsum, si iusseris, odero, vt amem tua.

7. Negatio.

Nunquam fiet, vt a meo animo tuus vel latum vnguem dimoueatur. Pereant, qui inter nos diuortium volunt. An unquam per me desertae iacuerunt res tuae? Nunquam. Citius mihi oculos, os, manus negauerim, quam vt illos ad nutus tuos coecutire, hoc ad iussa tua obmutescere, has tibi compressas atque desides esse patiar. Qui tuo spiritu magis viuo, quam meo; tuis oculis mihi magis prospicio, quam meis; tuo ab ore pendeo; tuis manibus fulcior atque sustentor.

8. Ironia.

Qui suis vtilitatibus ducuntur, suis in rebus gerendis, opibus corradendis, centimani Briarei, in aliorum auxiliis vix Scaeuolae, eos amicos appelles, scilicet, iis committas, si quid recte curatum velis. Sint procul a nobis istae virtutum et amicitiae pestes! A me nihil eorum metues. Patet tibi cum animo fides, hominis magis tibi, quam sibi obnoxii, magis tuis, quam suis rebus inuigilantis.

9. Reticentia.

10. Praeteritio.

Non dicam iam, quanta in me tua semper sint merita: viuunt tamen illa, ob oculos versantur, manibus palpantur, aures vellicant, animo insident, vt mearum citius rerum, adeoque mei ipsius, quam tui tuarumque rerum me capiat obliuio.

11. Iusiurandum.

Ne viuam, nisi viuo tuus. Hos ego oculostango, quibus te fero. Hanc ego dexteram testor, fidei meae pignus, nihil me omissurum diligentiae, in rebus, quae ad te pertinent, vel cum dispendio mearum, recte curandis.

12. Testatio.

Quid tua causa fecerim, tuae magis depraedicant, quam testantur, literae. Quid porro facturus sim, faxo, vt re potius ipsa, quam meo tibi testimonio constet. Vbi enim in rem praesentem venero, ita ad ea, quae sunt e re tua, animum aduertam, ac si nullo in momento res meas sim positurus.

13. Animaduersio, seu Epitasis.

Accedam ad res tuas curandas, Nam meae sunt; meae sunt, quia tuae. Tu amicum me habeas, sed inertem, sed rerum suarum satagentem, sed amici rebus securum? Adeone tua tibi vel diffidentia vel modestia imponit, vt fidei amici nihil committas, nullum humeris eius onus imponas?

14. Parenthesis.

Si me amas, (amas autem, quam qui maxime) non committes, vt ab alio (alii enim alia magis et sua, quam tua curabunt) res tuae curentur; qui non vt alienas, (nihil enim inter amicos alienum est) sed vt meas, et plus quam meas, planeque vt tuas curabo.

15. Correctio.

vt curem; sed curo tamen tua. Imo haec non sunt aliena, sed mea. Sed ego illa curo, plus, quam mea, quo tu plus oculis istis ac me ipso mihi charior.

16. Repetitio.

Quoties tuas mihi literas mittis, toties praeconis cuiusdam vocem audire videor, qui mihi suum hoc age inculcet, hoc scilicet age, non quod tuum est, sed amici tui negotium. Quod ideo magis tuum est, quia non est tuum, sed amici negotium.

17. Admiratio.

Papae quam tu mirabilis homo es! nouum hoc mihi monstrum est; noua in amico, in familiari verecundia, tam intempestiua modestia. Non audes in me reiicere tua negotia, cui nihil magis est in votis, quam vt tua impleat vota, atque in tuis sua.

18. Exclamatio.

O fortunatum illum felicemque diem, quo tu negotiorum tuorum me facis participem. Iam demum te vere amo, quia te me amare video, vt fidei meae aliquod specimen requiras, quam ita tibi totam cum animo ipso addico, vt nec ipse in aliquam eius partem admitti velim.

19. Exaggeratio.

Quis credat, tanti tibi nomen meum esse, vt negotio tuo tam arduo conficiendo homuncionem hunc praeficere non dedigneris. Ego vero tanti beneficii memor, omnem ei rei curam, operam, diligentiam, neruos, vires, vitam. spiritumque ipsum impendam.

20. Extenuatio.

Res tuas bene vt curem, rogas. Quam hoc rogare ridiculum est hominem tui amantissimum, studio sissimum. Tu, qua polles autoritate, imperare potes, quo flagras amore, debes. Iube, impera, tuus sum, mancipii tibi iure acquisitus: quanquam et tuae mihi preces, quemadmodum magnatum, sunt imperia. Nunc cum me rogas, currentem incitas; qui, tui vt maximam habeo reuerentiam, ita maiorem rerum tuarum curam gero, quam mearum.

21. Memoratio.

Memorem mones, amice, etiamnum haerent mihi in animo tua iussa, ac, dum mei ipse memor ero, haerebunt. Citius enim mei ipsius, quam tui tuarumue rerum, quas diligentissime curabo, mihi obliuio obrepet.

22. Praesagitio.

Quae mihi in mandatis dedisti, ea, qua debeo, fide exequor: et iam nescio, quid mihi animus praesagit boni, fore, vt quam primum ad vota tua, imo supra illa, expediantur. In me, quod accredas mihi velim, mora non erit vlla. Id enim praedico tibi, habiturum te quidem aliquos, qui res tuas ea, qua suas, diligentia, neminem, qui maiori, quam suis impendit, curaturus sit.

23. Dubitatio.

Tene audiam potius, an me, dubito. Tu rebus tuis recte curandis me praeficere vel non vis, vel non audes. Ego vero volo, et si me audis,

tibi, vt mihi, quae vis, imperes, impero. Res enim tuas diligentius, quam meas, curabo. Amici non sumus, si tu, an imperes, ego, an faciam, dubitemus. Neque tu fidem meam in dubium, scio, vocabis, nec tuam ego fiduciam.

24. Inquisitio.

Nunc ego quaero abs te, quare alii potius, quam mihi, res tuas curandas commiseris: quando me vel infidum vel negligentem in rebus tuis inueneris, qui plerumque a meis, quam a tuis sum omissior. Iustas certe conquerendi aduersus te causas habeo. Actio instituerur. Tu mihi et reus et iudex eris. Nisi te ipsum condemnaueris, caue, ne te condemnem. Centum enim epistolarum mihi multam solues, antequam te absoluam.

25. Interrogatio.

Ain vero? Non te mihi grauem fore tuis negotiis? an hae amico, an te, an me dignae voces sunt? Qua tu mihi fronte haec occinis? quo animo? an mea tibi fides suspecta? An tua ego vnquam segnius curaui? An meae sunt tot occupationes, vt tuis excludar? Fuitne semper maior apud me in tuis, quam in meis rebus sollicitudo? Quis obsequio, officiis, industria promptior? Responde, si vir es; defende te, si amicus.

26. Responsio.

Visne, vt in me moles huius negotii recumbat? En Atlantem, qui ferat animo intrepido, nec latere infirmo. Vis hominem industrium, diligentem? En tibi, qui tua omnia ita geret, reget, gubernabit, vt nihil a te ipso amplius exspectes.

27. Interpretatio.

Amicus tuus sum, id est, res tua. Vtere illa, prout libet. Verbo innue, occultos interpretabor sensus. Optimus amicus amici interpres est, id est, omnia, quae vult ille, volet alter. Manus alter alteri commodabit, ora, animos. Res amici curabit plus, quam suas.

28. Occupatio.

Ergone nullum fuit e tot negotiis, quae inter amicos quasi diuidis, cui me admoueres? Iam scio, iterum veterem cantilenam mihi occines, tot negotiis circumsideris ac pene opprimeris, ac noua quaeris. Nolo tua facilitate abuti, nolo publicis detrahi, quae meis impendis tempora. Tu vero aufer mihi istas excusatiunculas. Non ita aulae seruio, vt inseruire amicis vel nolim, vel non possim. Totos citius dies, omnes, quae supersunt, horas, omnia momenta aulae ac mihi eripiam, vt tibi tuisque rebus impendam. Aulam denique res suas sibi habere malim, quam vt a tuarum mihi rerum cura sit discedendum.

29. Fictio.

Quod rerum tuarum curam mihi imponis, gaudeo: Committe huic homini omnia. Finge ex tuo ingenio promptum, alacrem, officiosum. Argum me finge, qui centenis oculis inuigilet. Briareum finge, qui centum manus ad opus tuum afferat. Non fallam spes tuas ac vota, mea etiam vota meumque genium fraudaturus, vt tua impleam desideria, tuae me accommodem voluntati. Finge denique nouam aliquam mei in te metamorphosin:

30. Imaginatio.

Iam videor mihi te videre morosum, meditabundum, circumspicientem omnes angulos, circumcursitantem omnes plateas, prensantem amicos, quos in negotio tuo expediendo consulas, At me non respicis. Quin dic, quid velis. Illud mihi Pythagoreum: [gap: Greek word(s)] , tibi erit [gap: Greek word(s)] . Ni enim ego, quicquid tu dixeris, ita effectum dederim, vt ipse non possis accuratius, omnem apud te fidem decoxero.

31. Expressio.

Ego tuas res non curem plus, quam meas? Si Iouis quadrigas inscenderis, aut Diogenis accenderis lucenam, parem in alio fidem frustra quaeras. Manibus pedibusque saxum hoc tuum voluo, vno omnia spiritu, si possem, negotia exhausturus. Si mihi centum linguae essent, centies haec tibi inculcarem; nihil esse, quod non tua causa cupiam. Si centimanus essem Briareus, vel centies effecta darem, quae semel tu facta cupis.

32. Prosopopoeia.

Si charta haec consiliorum meorum particeps loqui tecum posset, quae vellem, candorem tibi nostrum vel ipso colore suo confessa desideria nostra panderet, quibus in obsequia tua rapimur. Si ipsa fides haec scriberet, me puto rebus tuis vnice commendaret.

33. Apostrophe.

Agite ergo, ite literae nostrae ad virum nostri amantissimum. Ite, atque haec ei in aurem: Heus tu, si quid curatum velis, huic tu homini curandum dato.

34. Ratiocinatio.

Nulla mei tibi cura est. Quid ita? Rogas? Quia nullam mihi vis esse tui tuarumque rerum curam. Ego vero rogo te non solum, sed et pro iure meo contendo, vt in earum partem me admittas. Debes enim, quia amicus: velle debes, quia fidei meae certus. Eius puto non pauca habes specimina. Quid enim? annon semper ita curaui res tuas, vt nec tu ipse possis diligentius?

35. Conclusio.

Amicus meus es: Ergo fac, vt te videam, non nomine, sed opere ipso talem. Feci, inquies, iuui, quibus potui, re, opera, consilio. Sed heus o bone, mutuus amicorum amor est. Ergo et reciproca sint officia. Nisi enim respondere officiis me velis, (cupio certe, quam qui maxime) cum omnia mea causa agis, nihil agis, ac ipso beneficio es ingratus.

36. Epiphonema.

Ego cum in omnibus et consilium et operam tuam requiram, ita omnia agis mea, vt nec ipse diligentiam meam requiram. Ego vero cum tua causa omnia agere velim, ne minima quidem in re nostrum desideras officium. Ista quidem vis, aut, vt mollius dicam, fraus est. Heu! quam est miserum, ita viuere, vt, si vel maxime nolis, viuas

tamen ingratus! quam est hoc in amicitia ambitiolum! addo, quam callidum! vt solus bene mereri videaris, amici excludere officia.

37. Compendium.

Nihil est, quod tibi tuarumque rerum commodo impendere nolim. Nihil adeo mihi dulce est et suaue, quorum ego iacturam non facere malim, quam vt tuae amicitiae per negligentiam meam vim inferam. Plenum tibi in operas, res, consilia, fortunas, salutem, vitam denique meam ius transcribo, atque vt paucis multa dicam, tibi tori me totum.

38. Perplexitas.

Quid agam? Hinc animum timor distrahit: hinc amor: illinc mea etiam commoda. Huius ego Iouis in me fulmina temere concitare nolim. Te, vt iratum mihi habeam! Sancta amicitiae lex prohibet. Commoda mea vt negligam? Amici, vxor, liberi intercedunt. Quid velim ego nolimue, nescio. At certe tua causa vel cum salutis meae dispendio velle omnia debeo.

39. Approbatio.

Hem istud est amicum esse! O factum bene! beasti me tuis literis, quibus rerum tuarum curam mihi imponis. Iam te amicum esse sentio, tuque me eum esse, faxo, sentias, cui statutum est, omnia ferre ac pati, quam vt in te aut in fortunas tuas iniquius aliquid statuatur.

40. Imperium.

ne cuiquam alii, quam mihi, res tuas commendes. Eam tibi legem ius amicitiae ponit, sanctum, inuiolabile; vt parendi mihi neccssitatem imposuit, plus in rebus tuis, quam meis laboraturo.

Quiduis impera. Dictum, factum. Visne curem res tuas? Meae erunt. Vnum illud repetens, iterum iterumque monebo, ne mihi magis, quam tibi, diffidas.

Non ero, vt ille in fabula, ad mandata claudus, coecus, mutus, mancus, debilis. Quae enim apud Maronem ventorum Deus, mihi tali in genere liceat, non fumos vel ventos vendenti.

Nunc amo te, anime mi, ocelle iucundissime, cum me in negotiorum tuorum consortium admittis, qui tui simmori malim, quam meis immorari.

Saluete mihi vel centies, literae, quae saluurn mihi nunciastis amicum nostrique memorem: vt vos exosculor! vt lego lubens! Nihil enim ista memoria mihi accidit suauius: praesertim, cum ea obsequiis offieiisque mutuis fouetur. Quaecunque etiam iussia feratis, ferte, mea semper reportaturae obsequia.

hoc in me tuo. Iam enim (quod bonum faustumque tibi mihique sit) totum expediui negotium. Iam bene processisse mihi primun huius amicitiae specimen, tua causa gaudeo, mea causa triumpho, qui omnia moliturus sum, ne poenitere te amicitiae meae possit.

Grauissimum est, quod fidei meae commisisti, negotium, ac periculosae plenum opus aleae: videbo tamen, vt illis difficultatibus te eripiam, nulla etiam supplicia formidaturus. Deum veneror, ne tam praeclaram bene de te merendi occasionem mihi e manibus elabi sinat.

O factum male! annon pluris tibi sum, quam homo ille mercenarius, cuius tu fidei res tam arduas commisisti: Aufer illi lucellum, et aberit fides, quae non excedit loculorum amplitudinem. Certiora a me, quam ab illo homine, rei tuae praesidia exspectare potuissies, debuisses. Vt tuas enim erigerem res, vel meas paterer desertas.

Verberaui te hactenus cogitationis tacito duntaxat conuitio, nunc te palam obiurgo, Euclionem temporum, praedonem literarium, helluonem librorum, amicitiae desertorem, causae tuae proditorem: qui in tam arduo tuo negotio non tantum tibi otii sumis, vt amico res tuas commendes, qui certe diligentius, quam suas, aut tu ipse tuas, gesturus esset. Dicamne ego hanc tuam vel socordiam,

vel superbiam, vel astutiam? Nam certe vel salutis tuae curam abiecisti, vel me huic rei ineptum esse existimas, vel denique hoc tam pertinaci silentio artes quasdam, quibus dissui amicitia solet, alere mihi videris. Vel mores tuos muta, vel amici nomen abiice.

Vis scire, quid agam? Albis, quod aiunt, dentibus te rideo, qui dignum abstulisti diffidentiae tuae praemium: cum amicum haberes, cui secure crederes omnia, quaesiuisti alios, quorum vel malitia, vel negligentia res in summum discrimen tuae deductae. Nunc, cum nemini obtrudi possunt, ad me itur. Disce fidem nostram, monite, et non temnere amicos! i nunc, et impone illis negotia, qui tam pulchre tibi imponunt.

Male sit morbo illi, qui me hactenus rebus et meis et tuis subtraxit. Nunc, postquam ille a me recessit, ad me redeo, et ad te, et ad tua negotia, quantus quantus sum, omni fide, officio, seruitio tuus.

51. Optatio.

Totos ego menses compressis manibus sedeo: totos ego annos exspecto, nec quicquam in literis tuis comparet, in quo fidem periclitari velis, quam tibi propriam perpetuamque spondet amicus.

52. Vocatio.

ignaua opera? Iam veniant, ac viros se raestent, verbis adeo splendidi. Nunc illi delitescunt, nec quisquam eorum domi est. Tu, si sapis, veteribus amicis, quorum tibi spectata fides est, vtere. Inter eos me habes semper tuum, et organon [gap: Greek word(s)] . In tua sum potestate, et quae de tuis in mea esse vis, in tua esse non desinent.

53. Votum.

Si quid habes, in quo amici fidem requiris; en! tuus sum; ad aram enim fidei me nunc sisto. Tibi victimam me voueo; tibi me totum omniaque mea consecro.

54. Obsecratio.

Non desinam, te fatigare precibus, vt mea tandem vtaris amicitia, nisi ipse habeas inutilem: qua ne me afficias iniuria, tibi supplico. Quanquam enim vulgus, vt vetus habet verbum, amicitias vtilitate probat: vinculo tamen aliquo amicitiae illae contineri debent, ne collabascant.

55. Commendatio.

Qui multos tibi commendare soleo, noua apud te commendatione ipse me egere video. Adeo enim oblitus mei es, vt operam nostram nulla in re desiderare videaris; cum nullis libentius, quam tuis rebus curam impendam.

56. Concessio.

Scribe modo: tuis ego desideriis subscribam. Nihil tam meae potestatis erit, vt non ipse velim tuae, omnibus, quibus potero, officiis tibi commodaturus.

57. Gratiarum actio.

Gratias tibi ago, quod magno me beaueris beneficio. Quod enim maius amico beneficium contingere possit, quam ad officia beneficiaque inuitari? vtinam eorum aliquam partem implere possem, quae ad te ornandum pertinent.

58. Recusatio.

Odi aulicos illos verborum apparatus, quibus aduersus amicum vteris. Annon nosti Graecorum illud: [gap: Greek word(s)] ? Nolo blanditias. Iussa volo; quae, quo seueriora, eo mihi blandiora. Quo tu me minus rogas, eo promptiora tibi a me erunt officia.

59. Exultatio.

Cum mea diligentia effectum tibi viderem, quod tu efflagitabas cupidissime, exultare laetitia ac triumphare gaudio coepi. Et hunc ego a negotiis tuis fructum primus capio, primum hoc mihi quod sit gaudium, tuum vero secundum. Quam affectui meo praerogatiuam non inuidebis, vt, qui studio ac efficiendi desiderio me ipsum et industria praeueni, tua quoque gaudia praeuenirem.

60. Iactantia.

Nunc ego de rebus tuis bene ame gestis gaudeo. Hanc ego enim gloriolam in hoc amicitiae certarmine mihi vindico; nulli fide, diligentia concessurus. Tu modo caue, ne tua vel diffidentia vel socordia, gloriae huic nostrae quicquam detrahatur, quam ita custodire cupio, vt, si idem mecum velis, res tuae iaceant nunquam.

61. Gratulatio.

Iam licet acclamem tibi feliciter, et mihi, de feliciter expedito negotio, nec potes tam tibi ipsi, aut alius tibi ita gratulari, vt ego mihi gratulor, atque in sinu de hac felicitate tua, quae et mea est, gaudeo. Nihil enim mihi gratius unquam accidet, quam si per meam operam grati aliquid accidere tibi possit.

62. Plausus.

Plaude, iam peracta tua est fabula. Ego Roscius in hac scena personam tuam perbelle peregi, successit e voto res. Quid vis amplius? tibi plaudo.et mihi plaudo

Ipse domi, simulac nummos contemplor in arca, quos tibi industria mea extorsi. Plura tua causa, si velles, vellem.

63. Eiulatio.

Hei mihi! adeone me a bona fortuna derelictum, vt tua causa efficere nihilvaleam, qui velim omnia. Non equidem omnia possumus omnes, in aulis praesertim, inquibus ab vnius Iouis nutu pendent omnia. Sed et hic interdum Semideis et Diis Tutelaribus et Satyris aliquid licet.

64. Exprobatio.

Satisne tibi causae esse ingrato putas, quod omne inter nos amicitiae commercium solutum velis. Nam certe amicitiam sustulisse mihi videris, qui fomenta eius tollis, ac ista mutuorum officiorum solatia. Quaenam haec satietas est? quod fastidium te a nobis abalienat? Omnes alii etiam,

quos non satis nosti, a te habent, quod agant; ego nihil, qui et animo tibi sum coniunctissimus, et rerum tuarum gerendarum cupidissimus.

65. Poenitentia.

Iam pene promissiorum meorum me poenitet, cum tam segniter res tuae mihi procedant, non mea quidem, sed vnius moratoris culpa. Haec mihi quotidiana sunt supplicia. Ipsa itaque necessitas mihi manum iniecit. Vbi remouero haec obstacula, ita res expeditas dabo, vt nec me poenitere laboris, et huius ipsius taedii possit, nec te meae amicitiae.

66. Spes.

Bene te sperare iubeo; in portu enim causa tua nauigat, iamque ad optatum finem res omnes spectant. Iam gaudeo, impletas tibi esse a me spes tuas, quas de me conceperis. Atque vt ita semper speres, rogo. Ego illud operam dabo, ne spes tuas fides mea destituat.

67. Desperatio.

Quanta spe decidi! actum de amicitia nostra est! animam agit, nisi tu succurras. Ne quid enim dissimulem, non mediocriter animi angor, quod ab alio. quam a me, cuius tamen fidei olim credebas omnia, negotia tua velis curari. Ego vero ad insaniam cupio. Tu vide, ne hoc moerore et desiderio contabescam. Iam ipsae res meae mihi sordent, ipse mihi displiceo, cum displicere tibi studia mea video.

68. Timor.

interdum amicos, qui blandi sunt oris, amari vero pectoris. Ego profecto non parum tibi tuaeque causae metuo, qui parum adeo tibi ipsi metuis. Mira alacritate omnia obseruo, omnia etiam tuta timens. Notae enim mihi sunt hominum insidiae. Atque ita, spero, lento et suspenso gradu ipsam causae arcem inuadam.

69. Verecundia.

Pudore confectuspene sum, cum a rerum tuarum eura exclusum me esse sentio, quem vnum atque vnicum amicum appellare toties consueuisti; qui tuis rebus eam semper adhibuit diligentiam, quam non adhiberet vel suis, vel aliorum negotiis. Nunc itaque verecundia deterritus, pluribus te verbis non rogabo, vt quicquam mihi oneris imponas. Metuo enim, ne si repulsam feram, secundo pudori animus ipse succumbat.

70. Audacia.

Magnum in me facinus tua causa suscepi: iacta iam est alea. Atque vtinam videre posses, quo vultu, qua confidentia, quibus ceruicibus, quo spiritu negotia tua subeam. Nulli cedere paratus, nec ipsos equuleos formidaturus, vt rem tuam tibi conficiam, quae meis omnibus, meaque salute mihi est charior.

71. Impudentia.

Iam ergo os ferreum et perfrictam tibi frontem opponam, qui nullis moueri precibus potes. Ingeram me negotiis tuis vel te inuito. Velis, nolis, morem te mihi gerere oportet, homini, qui

eadem, qua haec a te audacia petit, (animos enim addit amicitia) effecta daturus est. Si me importunius haec flagitare miraberis, cogita, non erubescere amici literas.

72. Excandescentia.

Totus in fermento sum, neque cui succenseam scio. Non mihi: nihil enim eorum, quae ad rerum tuarum curam spectant, e manibus dimitto. Indignor tamen ac propemodum ringor, me nihil adeo promouere. An itaque cum fato meo expostulem? Sed et hoc stultum est, et homine prudente indignum tibi videbitur. Ego potius impatienti desiderio tempus illud, quo tua mihi vota implere liceat, exspectabo.

73. [correction of the transcriber; in the print 72.] Minae.

Quae (malum!) ista cunctatio est? Haec tua mihi verba aures circumsonant: Vae illi, qui has mihi moras nectit, et cuius ego culpa istam apud te suspicionem incurro! Si non fecero ignauo huic homini male alsquo pacto, me esse dicito ignauissimum. Habebis tamen in me vel Fabium aliquem, qui cunctando etiam res tuas sit restituturus.

74. Nemesis.

Non ergo impune tibi abibit ista nunc iniuria. Iam par ego pari. Tu me a tuis exclusisti negotiis, ego te a meis. Iam disce in posterum, suo precio amici aestimare fidem.

75. Miseratio.

tuarum conflictaris, nec ex iis cluctari angustiis potes. Ergone amici tui ita tibi excidit memoria, vt in earum partem eum admittere nolis, qui ea fide tua curat, vt fidelius non possit sua?

76. Confessio.

Nullae mihi res magis, quam tuae, curae sunt. Ea enim me fateor ambitione teneri, vt inter amicos tuos, et qui plurimum tua causa cupiunt, principatum quendam affectem.

77. Deprecatio.

Parce, precor, o amice: satis poenarum iam luimus. Citius enim aqua et igni mihi interdixeris, quam officiorum communione, quae ex amicitia oritur; sine qua vel ipsa mihi vita acerba est.

quam iis carere vtilitatibus, quas tua mihi parit amicitia, quaeque in eo praecipue consistunt, si tibi vlla ratione vtilis esse obsequio ac opera mea possim. Qua in re omnem pono diligentiam. Exslat et haec variatio totidem verbis in auctoris Polybist. Liter. lib. II. cap. 14. a pag. ad 533.

Videmus hinc, per quot figuras patheticas vna aliqua variari formula possit, quibus si iungerentur aliae figurae, quantus hic cumulus oriretur? Multae hic sunt figurae, quae non continentur in vulgaribus Rhetorum libellis, qui eas nondum adhuc in certum ordinem redegerunt. Mira enim est earum variatio. Aliter Aristoteles, aliter Hermogenes, aliter Demetrius, aliique Graeci Rbetores

ordinem earum et nomina posuere. Iam vero et Latini vehementer discrepant. Aliter enim Cicero, aliter Quintilianus, aliter Ruffinianus, aliter Aquila, aliter Lupus eas ordinauit: nemo tamen illarum rectam iniit rationem. Multum in eo laborauit Franciscus Robortellus Vtinensis, inlibro de artificio dicendi, in quo syllabos figurarum, vt apud auctores modo laudatos inueniuntur, inter se confert, Synonyma coniungit, diuersa distinguit. Primus ille est, quantum scio, qui figuras accurate distinxerit, in figuras scilicet Sententiarum, Verborum, Structurae et Numeri; Quae tres posteriores vulgo ad figuras dictionis referuntur, quae longe commodius ita distingui possunt. Primus ille figuras sententiae ad affectiones animi redegit, ad quas certe redigendae sunt, cum, vel ipsa natura magistra, in quotidianis colloquiis ipsi animaduertamus, quod, hoc vel illo affectu impellente, sermonis schemata nobis vel nescientibus prorumpant. Sunt tamen pleraque confusiora. Emanuel vero Thesaurus, ad cuius imitationem has variationes expressimus, libro suo de ingeniosa eloquentia, occasione argutiarum, quas in artem redigere voluit, singularem figurarum patheticarum ordinem commentus est, quem secundum animi facultates disposuit, atque eo reduxit figuras, quae vulgo apud Rhetores occurrunt, partim alias addidit nouas, sed quae tantum figurae aliquam rationem habent. Quae in eo non continentur Rhetorum figurae, reduci commode ad aliquam eius figurae classem possunt. Delegimus vero praecipue

figuras patheticas in varianda hac formula Ciceroniana, quod omnes formulae ex affectu aliquo prorumpant. Quanta eius variationis vbertas sit, quilibet videt. Figurae verborum et structurae in dato exemplo frequenter occurrunt, aliaeque figurae patheticae sub aliis, quae tamen distingui ab intelligentibus facile possunt. Illud vero iterum iterumque moneo, illis exercitiis subigendos esse tyronum animos et praeparandos, quae si fuerint frequentiora, nunquam deesse illis copia formularum poterit, vel si sexcentas scribant eiusdem argumenti epistolas. Post variationis exercitium in eo se exerceat tyro, vt epistolas vel Ciceronianas, vel Manutii, vel alterius cuiuspiam auctoris Ciceroniani alia forma componat, nimirum periodos breuiores dilatando, ampliores coarctando, vel transponendo; quae simpliciter illic dicuntur, ornate hic proferendo; phrases phrasibus, formulas formulis substituendo, ita vt in tota epistola mentem auctoris retineat, verba, structuram, compositionem, periodos mutet. Quo fiet, vt quasi nescienti sub manu copia verborum et formularum nascatur. Eius rei experimentum capiemus.

Exemplum I. Ex lib. 13. epistolarum ad Famil. epist. 74.

Non puto te fugere, quae et praesens tecum. egerim, et per literas de Lucii Oppii, familiaris mei, et Lucii Egnatii negotiis. Et noui sane tuum in me amorem et obseruantiam, vt non

facile crediderim, te rerum mearum et amicorum obliuisci velle, nisi et mei ipsius obliuiscaris. Ne vero ipse et literis in te parcior, et in causis amicorum segnior videri possim, iterum de amicorum salute ago per literas; quorum tu causam agas, etiam atque etiam rogo; cauebisque quantum in te erit, ne mihi iterata hac commendatione acta sint agenda. De Lucii Egnatii negotiis inprimis velim cogites. Nosti enim, quantum hominem amem, quanta sit nostra familiaritas; vt vel eo solo, si me ames, ad desideria mea implenda possis debeasque permoueri. Puta eundem esse, qui petit, cum eo, pro quo petit; nec tam illi tu hoc officium crede, quam mihi exhibiturum, qui in re mea non magis laborarem, dum laboro in re amici, quae est etiam e re mea. Fac ergo, ne inter solos nos dispereat amor noster, et illaudato perimatur silentio, quod profecto fiet, nisi etiam aliis amoris nostri constantia summaque animorum consensio innotescat. Sit ergo Lucius Egnatius quoque inter illos, qui e facili tuo assensu cognoscat, quanti tu me aestimes; ne ille dubitet, se a me aestimari. Triplicem itaque amicitiam vno quasi solidabis et conseruabis officio. Tuam erga me, meam erga te, tuam atque meam erga Lucium Egnatium. Vide, ne tam splendidam bene merendi occasionem praetermittas, quod te vehementer rogo.

Si iam contuleris; hanc cum Ciceroniana epistola; omnia videbis illa comprehendi, quae hic fusius deducta sunt. Cum hic periodo prima habeatur:

Etsi non dubito, quin memoria teneas. In nostro exemplo primam hoc facit periodum. In Ciceroniana: pro tua in me obseruantia etc. commata duo, alteram mihi faciunt periodum; et commode quidem satis. Nam en thymemata quaedam in illis verbis reconduntur. In Ciceroniana epistola porro his verbis: Tamen etiam atque etiam vsque commendo; tertia mihi periodus formatur, ita tamen, vt specialium nulla mentio fiat, quae hic quidem inuoluntur, mihi in sequentem periodum reiiciuntur. Addo praeterea duas rationes, scilicet, ne literis parcior, et in amicorum causis segnior videar, quae a Cicerone non sunt positae. In Ciceroniana: Tanta mihi cum eo necessitudo familiaritasque est; comma vnum mihi facit periodum. Apud Ciceronem verba illa: vt si mea res esset non magis laborarem, nouam mihi periodum faciunt, puta eundem, vsque e re mea. Apud Ciceronem periodus, quae incipit: Quapropter, vsque existimo, duas mihi facit periodos.

Exemplum II. Ex Epistola sequenti 75.

Perscripsi ante aliquot dies ad te de negotio amici, quod multis tibi nominibus iui commendatum; quamuis propter silentium hactenus tuum vix, quid sperare habeam, constet. Peccare in amicitiam nostram quodammodo viderer, si bis peterem a te, qui vel ad nutum solebas esse promptus. Cum vero sciam, tantis te distineri implicarique negotiis, vt facile non quidem amicitiae officia, sed illorum maturationem, memoriae possint subripere

iterum mitto has meas, quae aurem tibi vellicent; praesertim cum Caii Auiani Flacci amor me ad scribendum adegerit. Cuius causa nihil non tentauerim, et mehercule debeo. Quod si in memoriam haec tibi reuocare attinet, quae nescire te recens tempus non sinit, nosti, quid praesens ego non solum tecum egerim, sed et quam tu mihi humanissime responderis. Nec poteram facile credere, abiissie tibi ex animo argumentum epistolae, quam de eo accurate scripseram. Sed putaui tamen, me eius commodis non inuigilaturum, si aliquam scribendi occasionem praetermitterem, frequentiam literarum vocans in subsidium commendationis. Non poteram deesse amico, cuius preces mihi sunt imperia; quamuis in suspicionem me a te adduci posse videar, quasi in dubium vocem eam, quam semper hactenus tam erga me, quam erga alios exhibuisti, constantiam. Ignosces tamen, si desideriis amici occupatus vehementius flagitem, quae et semper aequissima esse credidi, et tibi non ingrata.

Ex his adductis exemplis facile, vt puto, patet, quomodo in hoc exercitio res sit instituenda. Cum ex his tam variationis quam ampificationis exercitiis promtitudinem aliquam in imitando nactus fueris, atque ita styli puritatem iam possis distinguere, alios quoque praeter Ciceronem in consilium vocare potes, easque, quas habent, formulas colligere, ac in tuum vsum conuertere. Nec dissuaserim, ex epistolarum auctoribus Gallicis, qui multi sunt et arguti, accipere, quantum linguae latinae

genius non respuit. Id vero certum est, Ciceronis formulas adeo esse exquisitas, vt comparatae cum illis Gallorum veneres sordere mihi videantur. Sed habent tamen et illi interdum nonnulla, quae delectare possunt, ac mire suauia sunt. Nos exemplo rem confirmabimus. Latinam itaque hic dabimus, et quidem amplificatam, quae occurrit apud de la Serre breuior.

Exemplum I. Epistolae, ad imitationem gallicae conscriptae.

Tu vero supersedere poteras istis verborum lenociniis. Tantum enim abest, vt ad palatum literae tuae mihi fuerint, vt bilem potius mouerint. Vide itaque, ne stomachum interrumpam, qui dapsilia vsque dicta nauseabundo ingeris. Itane vero inter amicos agere oportet, quemadmodum inter peregrinos, vel aulicos, quibus omnis in lingua habitat amicitia, verbis magnifica, rerum animique vacua? Aut itaque plane te oblitum iuris tui crediderim, quod in me beneficia tua tibi pepererunt: aut me meritorum tuorum immemorem existimas. Illius quidem, cum quo quotidie reuiuiscat, non interire potest apud te, nisi per modestiae tuae culpam, recordatio. Horum si aliter, quam cum vita mea memoriam deponi posse credideris, non exigua me iniuria affectum interpretabor. De me sic existimes ac tibi persuadeas, vehementer velim, nihil mihi amicitia ac officiis tuis fuisse vnquam vel fore antiquius, quae quidem ea constantia

tuebor, vt te citius iussorum materies defecerit, aut multitudo eorum defatigauerit, quam ego officii obsequiique promptitudini succumbam.

Exemplum II. Ex epistolis gallicis selectis Balzaci Part. 2. lib. 10. epist. 21. scripta ad Dominam de Ville. Souin.

Quoties ad te mitto literas, ea semper lingua vtor, quae in gente nostra publica est, et nobiscum pene nata; ne alterius orbis, atque huius nostri ciuis esse videar. Tu tamen, quae tua est humanitas, persuadere mihi laboras, inesse singularem aliquam literis meis eloquentiae vim, quam tantum abest, vt in iis agnoscam, vt ne vix quidem eius conatum ostendam. Nam quae tu mirari te dicis, vix tolerabilia mihi visa sunt, nisi tibi per humanitatem tuam summa videantur. Nisi cum verborum tuorum suauitate ipsa tuorum officiorum vis atque efficacitas coniuncta esset, suspicari possim de istis aulicae cuiusdam indolis deliciis, quibus belle eleganterque mihi illudatur. At vero cum id a veritatis charactere atque adeo a te etiam alienum sit, vehementer te rogatum velim, ne imposterum mihi laudibus illis, ad quas pene obstupui, pudorem incutias. Tu potius crede, adeo vanum me fore, vt laudes, si quas aliqua in re merebor, non subterfugiam, sed hoc loco vt agnoscam, non opportunum satis, sed ambitiosum mihi videtur. Animus noster hisce in literis se

conspiciendum praebet cogitationum suarum simplicitate, quales illae a matre rubent verecundiae quidem colore, at nullo fuco tinctae. Neque enim tam naturae instinctu, quam artis ductu rhetoricamur. Affectus meus his in literis tibi loquitur, nec vero, quae in animo concipiuntur, bene dicendi sibi artem flagitant, aut ad eius praecepta exigi solent. Nulla est affectuum, nulla moris disciplina, vel a Graecis, vel a Latinis, vel ab Aristotele, vel a Cicerone tradita. Ac quanquam nullis sermonem pingere coloribus datum mihi sit; ipsa tamen veritas silentium mihi rumpit, ipse affectus os mihi soluit, quod testari de animo, de officiis, de obsequiis erga te meis possit.

Exemplum sequentis. Epistolae.

Si respirare a morbo vel tantillum fuisset datum; ad laudes tuas aliquid regessissem. Neque enim adeo abiectum me esse animo putabis, vt illas reiicere cupiam, nec adeo arrogantem, vt velim illis suffragari. Fide certe historica illis credere, vt hominis esset nimia persuasione laborantis, ita offendi hoc velut figmento aliquo officioso, ingenii esset morosioris. Ea tamen in re illud sequar temperamentum, ne tibi esse fraudi possit. Tuorum ergo verborum elegantiam intueor, velut a te profectam, vt nihil eorum, quae ad me pertinent, eadem cogitatione complectar. Qua ratione illa nunquam effectu suo frustrabuntur, quum me relinquant persuasissimum, sed de virtutibus tuis summis,

sed de ingenii tui elegantia, sed de admirabili, non laudabili, sed laudantis eloquentia.

Plures occurrunt apud Balzacum argutissimae epistolae, ac formularum suauitate mire venustae, quas ille tamen ad Ciceronianarum aliarumque epistolarum indolem expressit. Non enim, vti iam dixi, Latini a Gallis hac in re superantur. Ad imitationem epistolarum etiam illud praecipue commendari debet exercitium, quo ex sermone ligato aliquid vertitur in solutum, vnde promptius differentia vtriusque styliaddiscitur. Illud etiam commendat Pamphilus Persicus in Secretario suo, quem Italica lingua scripsit, cuius partem in latinam linguam vertit Weselouius, qui eius in Italica lingua exemplum dat illustre in Sperone, qui suo aeuo Italice scripsit, et ex Rhythmis Dantis multa accommodauit sermoni soluto, vnde et Prosator Didante dictus fuit. In latina lingua si quis tale instituere velit, vti potest epistolis Horatianis, quae versu quidem scriptae, ita tamen, vt sermonibus videantur propiores. Si enim periodos modo aliter formes, atque illa immutes, quae quodammodo numerum et dictionem Poeticam sapiunt, nullo negotio elegantem epistolam in soluta lingua conficies: cui vsui accommodatius erit, si aliquando formulas ex Cicerone parallelas congeras, quibus sensum eorum, quae in Horatianis epistolis occurrunt, eleganter varies. Idem quoque tentare poteris in Ovidianis epistolis, quae plus habent poetici; formularum tamen elegantia etiam cum Ciceronianis certant; quem parallelismum notauit

Henricus Stephani in dissertatione devario epistolarum genere. Ac possunt tales formulae ex epistolis poeticis inter reliquas etiam colligi, vsui futurae illi, qui cum iudicio et intellectu iis vtetur. In Horatianis epistolis praeire nobis potest Lubinus, qui perpetuam paraphrasin in Horatii poemata edidit. Sed is, quia sensus verborum inuestigat, multaque circumscribere opus habet, quoniam paraphrasis est, et Commentarii vice fungitur, non eamhabet sermonis compositionem, quae conuenit epistolae. Nos exemplum proponemus ex epistola IX. lib. 1. quae breuis est, et commendatitia: sed quae mira breuitate omnia ista comprehendit Enthymemata, quae poterant afferri ad aliquem commendandum, quem potius coacti, quam sponte, commendamus.

Versio Epistolae IX.

Quanti tu me facias, Claudi Nero, Septimius vnus intelligit. Vehementer enim rogauit, precibusque suis quasi coegit, vt commendare se tibi ac tradere vellem, hominem nec ingenio tuo, nec domo tua, qui optimos quosque seligere soles, indignum. Nam quoniam me propiore tibi iunctum amicitia censet, facile, quid apud te efficere valeam, ac me ipso quidem nouit accuratius. Multa quidem causabar; sed cum verendum mihi esset, ne data me opera extenuare amicitiam nostram putaret, tui fauoris meaeque potentiae dissimulatorem, aut vtilitatum amici incuriosum, vt sequi meas rectius possem, atque ita apud amicum in

culpam incurrerem; perfricare frontem apud te malui, vrbanorum more hominum, per impudentiam extorquens a te, quod modestia vel non poteram, vel non audebam. Quod si violatae apud te modestiae, amici causa, reus, non tamen vituperor; rogatum te peramanter velim, vt in domesticorum tuorum numerum hominem bonum, tibique, vt spero, ad omnia obsequia promptissimum, recipere ne dedigneris.

Atque hi sunt praecipui illi modi, quibus tyrones exercere se possunt, tum ad firmitatem in charactere epistolari acquirendam, tum ad promptitudinem in Enthymematibus inuestigandis; quae his exercitiis quasi sponte sua se ingerunt, atque ipsis nonnunquam formulis quasi immiscentur. Hinc vbi maturius iudicium accesserit, nunquam illa deserent, si qui animum ad scribendum instituunt. Scio esse, qui suadent, vt tyrones e formulis Ciceronianis hinc inde collectis, quasi centones quosdam congerant, ipsaque verba, exscribant, modo viderint, vt apte connectant; quod et ego in prima aetate non improbo, modo istud in maturiorem aetatem non traducatur, atque illae formulae, quibus assueti sumus, integrae adducantur, quod a plagii crimine nil quicquam abest.

CAPVT IX. de Literis Germanicis.

ELoquentiae epistolaris vt in latina, gallica, aliisque linguis, ita et in germanica magna est necessitas. Eius tamen in singulis linguis singularis quidam genius, tum ratione elocutionis, tum ratione compositionis ac structurae. Etiam in germanicis literis varia illa sunt agnoscenda genera, quae in latinis. Namque et hic distinguendae familiares ab illis, quae de certo negotio scribuntur, atque in certo aliquo genere versantur. Familiaribus epistolis lex nulla est posita, nisi vt stylo facili atque terso scribantur, citra aliquem vocum delectum singularem, aut numeri ac periodotum curam. Ad familiares quodammodo etiam referendae sunt, quae in meris consistunt formulis, et quodam verborum lenocinio, quale literarum genus in gallico sermone est vsitatissimum, quod etiam Germanos imitari licet, ita tamen, ne confundatur vtriusque linguae genius. Ac sunt eius exempla bene multa apud Harsdorferum in libro, cuius titulus Teuescher Secretarius. Generatim autem hic notandum est, ita temperandas esse veneres Gallicas, ne violetur grauitas germanica. Epistolae certi argumenti eodem modo diuiduntur in Petitorias, Commendatitias, Suasorias etc. Eae tamen si scribantur ad Principes, viros illustres, temperari certa quadam ratione

debent. Dictio germanica, quantum fieri in epistolis potest, pura sit, non vtatur phrasibus confictis, aut ab vsu ciuili remotis, metaphoris audacioribus, verbis dithyrambicis et compositis, quibus Poetastri quidam nunc nimis indulgent, tum demum eleganter se scribere existimantes, si verba quaedam confingant sonora, polysyllaba, ac ridicula epitheta, qualia non sine nausea saepe leguntur in fabulis Comicis, quas Romanas dicimus, aut in Bucolicis. Tantum enim abest, vt illo ornatu elegans reddatur dictio, vt potius quibusdam quasi morionum tintinnabulis conspicua reddatur.

Puritatem linguae cum inculco, adeo rigidus esse nolim eius propugnator, vt locum non concedam verbo alicui latino aut gallico; Inprimis si illa significantius rem exprimant, vt habemus in gallica multas voces, quae longe felicius rem exprimunt, vt pene non sint in germanica lingua, quae illis [gap: Greek word(s)] respondeant. Adde, quod vulgati illa vsus sint, et ex continuo cum Gallis commercio pene ciuitate nostra donata. Ridiculam tamen eorum affectationem omnino improbo, atque iis in locis, vbi commode vox germanica poni potest. Nec admirterem ego quibusuis in literis, sed in iis, in quibus de argumentis ciuilibus et politicis scribitur. Multi enim hic occurrunt termini forenses, Latino-Gallici. Quos si quis germanica voce exprimere velit, ita loquetur, vt germanis ipsis intelligi non possit, atque ex alio orbe quasi in hunc nostrum delatus videatur. Vt miter inutilem cuiusdam operam, qui Lexicon talium

terminorum Latino-Gallicorum confecit, iisque germanica vocabula substituit. Ac vehementer iam olim derisi sunt, qui Cancellariis et Iudiciis suam praescribere normam voluerunt Criticastri Germani. Exemplum hic a Latinis capiamus, qui in epistolis vel scriptis didacticis, melioris sensus gratia, graecas voces retinuerunt. Graeca enim lingua, quia prior fuit latina, atque Romanis vicina, ac quotidianum illis cum Graecis commercium, honorem hunc graecae linguae habuerunt; quanquam Graeci nunquam latina suis immiscuerunt, adeo, vt cum verba auctorum latinorum essent alleganda a Plutarcho, ille conuertere in linguam graecam verba latina maluerit, quam ipsa apponere. De Orthographia nihil hic monere opus est, cum ad Grammaticam pertineat. Non possum tamen hic satis mirari stultitiam Samuelis Butskii, qui in libro, die Hochtentsche Cantzeley/ nouam Orthographiam comminiscitur, ac Graecorum accentus verbis germanicis apponit. Vt in omni sermone, sic in germanico singularis particularum vsus est, praecipue vero in hoc, quod longis periodis vtitur et polycolis, quarum membra plerumque per particulas connectuntur. Diligenter itaque illae notandae sunt, ac genuinus earum vsus, quem in Scriptis, Documentis, Instrumentis, epistolis Politicis, Recessibus Imperii, similibusque Scriptoribus venari oportet. Haec enim ea in re pro norma sunt, adeo, vt si quid contra communem loquendi consuetudinem illic reperiatur, notandum sit. Quod et in latina lingua viros eleganter

doctos praecipere memini, vt si quae in scriptis politicis reperiuntur barbarae locutiones et termini, sed vsu donati, colligantur, tum ad intelligenda talia scripta, tum vt imitemur, si nobis ipsis talia scribenda sint. In iis enim magis oportet vsum communem respicere, quam elegantiam styli. Ridebitur enim, qui in re cultum spernente, ac apud Barbaros, elegantiae praemium mereri volet.

I. Particularum vsus prae caeteris notandus est in germanica lingua, quas visus mihi est diligenter collegisse der Spathe in seiner Secretariat- Kunst Part. 2. cap. 5. Quoniam vero liber ille diffusus est ad omnia artis Grammaticae et Rhetoricae praetepta, ac pene Encyclopaediam aliquam in suum opus compegerit, ac proinde non in omnium manibus sit, placuit illa, quae ad contextum sermonis germanici faciunt, hic excerpere:

Particulae Copulatiuae sunt:

Und/ auch/ darneben/ imgleichen/ nichts weniger/ nichts/ minder/ ebenmäßig/ sowol auch/ wie auch/ sampt/ zusampt/ darneben/ benebenst/ neben dem/ ferner/ hierüber/ über diß/ weiter/ also/ gleichfals/ gleicher gestalt/ ebener massen/ darauf/ endlich/ letztlich/ zum Beschluß/ Summa.

Particulae Disiunctiuae sunt:

Und nich/ noch/ weder/ viel minder/ viel weniger/ hingegen/ im wiedrigen/ wiedrigen fals. Illarum vsus est in epistolis, quibus multae res narrantur, variaeque circumstantiae et causae adducuntur. Hae inseruiunt refutationi, negationi, excusationi. Exempla vide apud auctorem.

Particulae Conditionales sunt.

Wofern/ dafern/ so nun/ wenn gleich/ ob nun wol/ solte nun/ hätte nun/ wurde nun/ nun ist zwar an dem/ ohne Zweifel nicht zu leugnen/ nun läst man zwar dahin/oder an seinen Ort gestellet seyn/ gesetzt/ im Fall/ den Fall gesetzt. Quas excipiunt

Particulae Apodicticae:

Particulae Conclusiuae.

So/ alsdenn/ so muß ich bekennen/ so ist kein Zweifel/ ist nicht zu leugnen/ so ist unlaugbar.

Particulae Discretiuae.

Doch/ jedoch/ dennoch/ aber doch/ gleichwol/ vielmehr/ ja aber/ sondern/ anders mehr/ ja mehr/ anderweit/ besser/ nicht vielweniger.

Particulae Causales:

Quarum vsus est in excusationibus, probationibus, consultationibus, dehortationibus. Denn/ dieweil/ alldieweil/ weil/ sintemahl/ demnach/ nachdem/ angesehen/ zudem/ zumahlen/ gestalt/ massen/ inmassen/ in betrachtung/ bevorab/ besonders/ diesem nach/ hierauf/ derohalben/ darümb/ damit nun/ in Erwegung/ ümb deswillen/ dannenhero.

Narratiuae.

Relatiuae.

Dißfals/ hierinnen/ deswegen/ deshalben/ dannenhero/ hierunter/ in dieser Sach/ angedeureter/ erzehlter/ angeführter/ angezogener/ gedachter/

gesagter/ erwehnter/berührter/angeregter/ obangeführter/ jetzt erzehlter massen/ bey solcher Beschaffenheit/ gestalten Sachen nach.

Correctoriae.

Comparatiuae.

Wie nun/ auf gleiche Weise/ ebener massen/ also/ gleicher Gestalt/ gleicher Weise/ nichts anders/ eben so.

Expletiuae

Hae potissimae sunt particulae, quarum vsus est in connectendo sermone Germanico. Solet tamen in illis etiam quoddam esse nouaturientium studium, particulas alias vel abrumpentium vel nouas fingentium. In quibus mihi quidem placuerit ratio communis, quae pro regula hic esse debet. Sic a multis scribitur: Umb domehr pro ümb destomehr. Diß habe anvormelden wollen pro zuvor/ et similia. De particulis, quae epithetorum vice funguntur, inferius plura.

II. Verba ipsa debent esse perspicua, vti et eorum constructio, item et sonora, vnde numerus sermoni concinnatur. Ita ingrata est eiusdem literae repetitio, e. g. Die dir diese Dinge bürfen sagen: rectius ita effertur: Diejenigen/ welche dir solche Sachen sagen dürfen. Sic Homoeoptota ingrata sunt. e. gr. Die Sterbligkeit erinnert uns unserer Gebrechligkeit/ daß wir hinlegen sollen die Zeit/ und verlangen nach der Ewigkeit.

cumulata, breuia item nimis camulata. Haec bene nec incipiunt, nec finiunt periodum; illab rectius incipiunt et claudunt periodum, quanquam id cauendum, ne affectata sint vel ficta, ac nimis condensata. Facit et ad numerum periodi circumlocutio aliqua germanico sermoni familiaris, quae illum mirifice ornat. v. g. Plane non est sonora illa periodus, tum ob ineptam compositionem, tum ob breuitatem verborum: Daß die Sache/ worüm ich ihn gebeten/ seinen Zweck nicht erreichet/ vernehme ich nicht gerne; Doch sage ich ihm für seine Mühe dienstlichen Danck/ und verschulde dieselbe anderwerts/ so gut ich kan. Magnificentius ita sonabit: Wiewol ich ungerne vernehme/ daß die Sache/ warüm ich denselben neulicher Zeit ersuchet/ ihren gewünschten Fortgang bißhero niche gewinnen mögen/ so bleibe ich dem Herrn dennoch mit schuldigem Danck davor nicht wenig verbunden/ und verpflichte mich hinwiederumb zu allen möglichen Gegendiensten. Hic iam particulae relatiuae (wiewol/ so) ornatam faciunt periodum, commata etiam inter se longe sunt ordinatiora, finis quoque periodi in verbo prolixiori magis sonorus. Multae quoque sunt voces, quae interdum vsu Cancellariorum aliter significant, quam ex sua natura aut constructione Grammatica significare debent, in quibus prudentis est, erroribus nonnunquam indulgere. Ita non immerito culpat SPATHIUS in arte Secretariatus, participia praesentis temporis actiua pro passiuis vsurpari, quod hodie tamen admodum frequens est, v. g. Die zu

euch tragende affection i. e. die man zu euch trägt. Die unterhabende Sachen i. e. die Sachen/ die unter Händen sind. Das beylegende Ampt/ i. e. das beygeleger soll werden. Sed haec adeo nunc sunt trita, vt multi ea velut flosculos ostentent in literis germanicis. Ita in particulis vulgo addi quaedam syllabae solent: Schlißlichen pro Schlißlich/ Balden/ pro Bald/ Nurten pro Nur/ Zwarten pro Zwar etc. In quibus nonnunquam aliquid horum hominum ingenio indulgendum est. Sic frequens etiam est omissio pronominis Ich/ quod quidem interdum admitti potest; si vero nimis crebro fiat, nescio quod affectatum loquendi genus prae se ferre videatur, e. g. Obzwar gerne gestehe/ daß dem also/ oder/ bey dieser Sachen ein Antheil habe/ so kan doch nicht leugnen/ etc.

Verborum nimia distractio indecora est; Si e. g. Nominatiuus periodum incipiat, et post sex vel septem commata verbum, quod se refert ad priorem Nominatiuum, periodum claudat. Titulorum in germanica lingua magna ratio habenda est, de quibus consulantur auctores illi, qui in germanica lingua ea de re scripserunt, quibus e titulis nasci solent quaedam epitheta familiaria, quae verbis addi solent, quae omnia normam tum ex persona scribentis, tum ex persona eius, ad quam scribitur, capiunt. Sic ad Principem scribitur Gnädigst/ ad virum illustrem, Grossgeneigt/ Hochgeneigt/ Hochgünstig/ Hochgewogen/ quae epitheta adiectiua plerumque solent addi verbis. epitheta ad munus spectantia sunt: Vortrefflich; Hochansehnlich/

qui est Legati titulus. Hochverordner/ Hochbestalter/ Hochwohlbestalter/ Hochbetrauter/ generales sunt tituli muneri illustri competentes. Hochgeneigter/ Hochgewogener/ Hochvermögender/ Vornehmer/ Hoch-oder Groß-werther/ tituli sunt, quos Patrono dare solemus; vnde etiam epitheta talia aduerbialia formantur: Hochgeneigt/ Hochvermögend/Hochgültig. In epistolis ad viros illustres, Principes, pollicitatio officii solet praemitti, v. g. Euer Hoch-Fürstl. Durchl. seyn meine unterthänigste gehorsamste Dienste zuvor. Ad Comitem: Euer Hochgräfflichen Gnaden etc. Ad virum illustrem nobilis ordinis, Eur Excellenz seyn meine gehorsame Dienste zuvor. Tituli illi abstracti, Euer Durchl. Eure Excellenz, adeo religiose a quibusdam obseruantur, vt semper repetant, nec Pronomen relatiuum eius loco ponant, quod ineptum ego puto, et stulta quadam affectatione inductum. Tituli vero tales in frontispicio literarum semper poni debent. Soloecismus itaque est, si ponatur pro illo pronomen demselben oder desselben/ quod et in priuatorum literis indecorum est. Non enim hic dici debet, Desselben Schreiben habe ich wohl empfangen. Sed: Meines Hochgeehrten Herrn Schreiben habe etc. etc. Si tituli abstracti ponantur, pronomina etiam poni debent conuenientia. Pronomen Ich semper postponi debet nomini eius, ad quem scribitur, si persona sit superior. Male itaque dicitur: Ich habe seinen Brieff empfangen/ sed: Meines Hochgechrten Herrn Höchst-angenehmes Schreiben habe

ich wohl empfangen. Subscriptiones literarum semper ad munus personarum respiciunt. Ita: Unterdienstlicher/ Gehorsamster erga superiores scribitur; Gehorsamster Diener/ erga quosuis pares. Unterdienstlicher Diener/ ridiculum est, sed eius loco ponendum unterwilligster/ schuldigster/ willigster/ treuwilliger/ auswärtiger Diene; Ergebenster/ Treuergebenster/ quod priores excedit. Erga quosuis amicos Dienstbegieriger/ Dienstegeflissener/ Treuenfriger/ Treugeflissener. Alii plures comminiscuntur titulos. Mire enim felices in hac [gap: Greek word(s)] nonnulli sunt, vt: Dienstbereitfertiger/ Treudienstbereitwilliger etc. quae affectata sunt et inepta. Foeminae ita subscribunt demührigst pro unterthänigst/ quia epitheton est, sexui foemineo indecorum. Solet etiam verbum Ehren addi ab illis, tum quod ipsi mulieri ab aliis datur, tum quod ipsa mulier aliis dat, vt Ehrenwilligste. Si plures sint personae, conditione, muneribus distinctae, vox respectiue folet addi, e. g. Unserm Vielgeehrten Herrn respectiue Schwager und Gefattern. Generalia sunt Epitheta, quae substitui solent, cum nescitur personae dignitas, vt: gebührend/ geziehmend/ schuldigster massen/ billig/ nicht unbillig. Sed ea fugienda sunt, si de dignitate constet; vel potius in excessu hic peccandum, ne offendamus illum, ad quem scribimus. Si repetitur persona, vel personae alicuius nomen, solent addi ista epitheta: Angeregter/ gemeldter/ jetztgemeldter/ ermeldter/ erwehnter/ obgedachter/ obgemeldter/ ietztbesagter/ mehrmahls berührter/ jetzterwehnter/

dickerwehnter. Si persona illustris sit, adduntur particulae: Höchst/ Hoch/ Hochwohl. Nomina, quae officia et studia nostra exprimunt, alia sunt erga viros illustres, alia erga pares et inferiores. Cum ad Principes scribimus, vsurpamus voces: Hoch-Fürstl Gnade und Huld. Principes inter se his vocibus vtuntur: Freund-Vetterliche Gewogenheit und sonderbahre Hohe Freundschafft. Cum ad viros illustres scribimus, his vtimur berbis: Die hohe Gunst-Gewogenheit/ die grosse Gütigkeit. Ad amicos et pares, illis vocibus vtimur: Angenehme Willfährigkeit/ Gefallen/ Bemühung. Cum pollicemur officia nostra, ad Principes scribimus: Seine unterthänigste deuotion an den Tag/ oder ju Tage legen. Ad viros illustres: Seine gehorsamste deuotion, Dienste etc. Ad pares: Gegendienste/ alle ersinnliche Dienste und Willen/ etc. Addi etiam solent nonnunquam, in literis petitoriis praecipue, formulae quaedam, quae magnum decus obtinent, nec facile omitti possunt, e. g. Seiner hochmögenden autorität nach/ durch dero hochgültiges Ansehen/ hochgültige Recommendation, Seines vielgültigen /vielvermögenden Orts/Seiner längst bekandten Freundlichkeit/ Höffligkeit nach/ wohlbekandten Fleisses/ Seiner gewöhnlichen/ berühmten/ wohlbewährten Freundschaffe und Leutseligkeit gemäß. E quibus illae ad viros illustres, hae ad amicos et pares scribuntur.

Haec sunt pene illa, quae circa voces in literis germanicis sunt obseruanda, quorum interdum maior cura esse solet, quam ipsarum rerum. Notari

etiam possunt Synonymicae voces, quarum vsus in stylo germanico admodum frequens est, aeque vt in latino. Id enim mire ad numerum facit et periodum ornandam. Sed illa nonnisi e crebra lectione obseruari possunt, soletque ipsa res, de qua agitur, ea subministrare; modo videamus, ne quicquam fingamus, quod ab auribus germanis abhorreat. Quare illa tantum legere oportet scripta, quae ciuilis gustus sunt, vt Recessus Imperii, Instrumenta pubica, literas Cancellariarum etc. Qui Gallicismos admiscere suis literis solent, admodum ridiculi sunt, et qui lectioni literarum gallicarum assueti sunt, geniumque earum imitantur, genium dictionis germanicae corrumpunt, quas e manibus abiieiendas esse recte monet SPATHIUS in seiner Secretariat-KunstPart. 2. p. 241. Ac pestem vocat illorum, qui ad haec exercitiae primum accedunt, Longe enim aliter dictio formatur in lingua gallica: alius plane numerus est alia verba, epitheta, compositio, periodus, quae omnia sunt alienissima a numerosa sermonis germinici compositione. Ne quid dicam de futilitate quadam et tolutiloquentia, quas gallicum sermonem quidem non dedecet, dedecet vero germanicum. Epistolae germanicae oeconomia siue dispositio iisdem partibus constat, quibus latina, eademque hic occurrunt enthymemata, qualia in omnibus epistolarum generibus apud latinos adhiberi diximus. Partes omnes orationis etiam hic quaerere ineptia est. Quanquam dari epistolas tales posse etiam in germanica lingua non inconcinne

ordinatas exemplo aliquo ostendit SPATHIUS in seinem Secretariat-BuchPart. 2. p. 125. Communior alias methodus epistolae, vt epicherematis vel syllogismi oratorii instar adornetur, quemadmodum et libelli supplices summarii. Ordo vero Propositionum inuerti solet, ac interdum illis rationes quaedam addi. Qualem methodum in latinis oratiunculis extemporaneis RADOVIUS praescripsit, ac habet eius exempla aliquot SPATHIUS lib. cit. p. 225. Sunt et nonnullae formulae generaliores et communiores, quae ad partes epistolae potiores adhiberi solent. Sic e. g. certae sunt formulae narratoriae, confirmatoriae, refutatoriae, epilogisticae, initiales, quas diligenter collegit SPATHIUS libro toties citato. Praeterea et aliae sunt formulae, quae certis epistolarum generibus competunt, vt epistolis commendatitiis, petitoriis, mandatoriis, nunciatoriis etc. Quarum idem auctor indicem aliquem dedit, ac possunt tales formulae notari ex epistolis elegantioribus, ac libro quodam seorsim colligi. Sunt et connectendi quaedam formulae communiores a figuris Rhetoricis petitae, quae bene obseruandae. Communissima est per formulas comparationis eiusque particulas, etiam cum nulla rerum instituitur comparatio, e. g. Gleich wie nun dem Herrn alle angenehme Dienste zu erzeigen mich verbunden erkenne; also werde mich äussersten Fleisses bemühen/ dieslben in der That selbst sehen zu lassen etc. Alius est connectendi modus per oppositionem contrarii, e. g. Ob nun wobl Ursache satsam hätte/ dieser verdrießlichen

Sache auf alle Wege und Weise mich zu entheben/ so ist doch die Verbündligkeit gegen ihn so groß/ dass etc. Alius modus est per communicationem: Nun gebe ich dem Herrn zu bedencken/ der Herr erwege doch/ betrachte/ bedencke/ schliesse ben sich selber: Demnach lasse zu Eur Hoch-Fürstlichen Durchl. höchstvernünfftigen Ermessen/ Hochverständigen Gutachten ich dieses hiemit unterthänigst gestellet seyn. Alius modus est per concessionem, e. g. Gesetzt nun/ es sen diesem also. Wenn nun gleich alles so/ wie erzehlet/ beschaf. fen. Ich lasse es geschehen/ lasse es dahin gestellet seyn. Aliae connexiones per correctionem, occupationem, interrogationem, exclamationem, detestationem, praesuppositionem occurrunt quidem in epistolis, sed non ita frequentes. Caeterae formulae digressionum, regressionum et transitionum fingi ad modum literarum latinarum possunt. Ex his, quae de literis germanicis adduximus, satis, credo, liquet, quomodo in epistolis germanicis formandis res institui debeat; quanquam et hic multum relinquatur exercitio et industriae. Puritas et elegantia sermonis non affectata inter optima eius ornamenta sunt, quae cognosci possunt e vitiis styli germanici, quae aliquot exemplis proponit SPATHIUS in der Secretatiat-KunstP. 2. cap. 16. Ad epistolas vel libellos, qui ad forum litigiosum et processus spectant, commendari potest VOLCKMANNI Notariat-Buch.

ANNOTATIONES in Caput nonum de Literis Germanicis.

Pura sit) Id semper fieri potest, si quis linguae sit peritus, et certe etiam debet. Posse autem fieri, neque opus esse Gallicissare, multi summi viri abunde suo exemplo probarunt: maxime in omnibus suis scriptis Harsdorfferus, cuius non habemus in nitore ac munditie linguae nostrae parem. Praecipue vero digna hic lectu est eius apologetica pro lingua germanica dialogorum iucundissimorum, quos inscripsit Gesprächspiel Part. I. appendicis loco adiecta oratio, et quae in eorundem praefatione Part. 1II. leguntur. Conferri praeterea meretur eiusdem Pöetischer Trichter Part III, Meditat. II, vbi de peregrinis vocabulis prolixe egit. Huic iungatur Io. Boedikeri liber germanice euulgatus von den Grundsägen der deutschen Sprache §. 68. et 83. Consistit autem puritas in proprio et ciuili vsu nominum, verborum, particularum et locutionum. Hinc pura dictio est, quae sensus maxime proprios et perspicuos habet, verbisque selectis ac bene inter se ordinatis constat. Nisi enim proprios ac natiuos vocum sensus teneamus, tota inepta erit et impura oratio, neque a quoquam vel intelligetur, vel cum animi delectatione legetur, Quemadmodum enim hominem non noscimus, qui larua vultum obtexit

ita voces quasi peregrinae videntur, quae aliam a nobis induere significationem iubentur. Quocirca eo omnis cura conuertenda est, vt illo externo linguae vitio germanicam nostram purgemus diligenti notatione et censura. Ad id autem consequendum plurimum confert lectio auctorum, qui pure et eleganter scripserunt. Ipsa sacri Codicis versio germanica, a diuo Luthero adornata, optimum et elegantissimum linguae germanicae specimen exhibet, vt in sacris argumentis nihil amplius. desiderari queat, praesertim si germanica eius scripta addantur; ad ciuilia autem non sufficit. Iungendi itaque sunt historici, quorum licet haud exiguus in germanica lingua sit numerus, paucissimi tamen reperiuntur, qui puritatis et elegantiae laudem in lingua germanica retulerunt. Expedit nihilominus ad hoc legi institutum Lehmanni Chronicon Spirense, Io. Ludouici Godofredi Chronicon quatuor summorum Imperiorum, (der vier Monarchien) Friderici Leutholfi vel potius Bernhardi Zechii Schaubühn der itztregirenden Welt; item Europaeischer Herold/ Henrich Anshelms von Ziegler und Kliphausen Historisches Labyrinth und Schauplatz der Zeit Praeter hos vel maxime probantur Harsdörffers Lustund Lehrreiche Geschichte/ jämmerliche Morgdgeschichte item Samuelis Pufendorfii et anonymi cuiusdam Historische Einleitung. Erasmi Francisci quoque scripta a multis hoc nomine celebrantur, nec diffitendum est, styli rationem eum habuisse diligentem, sed subinde a simplicitate discedere, et

alia admiscere, quae cum indole linguae germanicae non satis conueniunt, praesertim im Tranersaal et narrationibus historicis. Vt autem pauci sunt inter historicos, qui formandae linguae germanicae inseruiunt; ita nec inter oratores multi sunt, qui ad lectionem commendari queant, Habemus sane orationes varias Bosii, Gozii, Aluenslebenii Seckendorffii, Christiani Hoffmanni ab Hoffmanswaldau, Christiani Gryphii, Kindermann, Weisii, Weidlingii, Bodikeri, Io. Georgii Pritii aliorumque. In quibus singulis quaedam, quae non contemnenda sunt, inuenies; nullus vero ita eminet, vt non etiam naeuos quosdam et sermonis neglectum in eo obseruare liceat. Weisius cerce de iis, quae ad linguam et voces pertinent, pauca monet, in arte ipsa eloquentiae vaga multa, nec vsui et omni foro apta adfert. Poetarum lectio ad copiam et diuitias nostri sermonis conduceret quoque plurimum. Praestantiorum autem Poetarum germanicorum notitiam dabit Morhofius im Unterricht von der deutschen Sprach und Poesi/ sed est tamen obseruandum sedulo, ne poeticam dictionem cum prosaica confundamus, cum multa Poetis liceant, imo multa in iis laudentur, quae non aeque in aliis scriptis ferenda sunt. Idem de fabularum Romanensium scriptoribus, qui cultum linguae germanicae venditant, est censendum, quos inter eminent Hercules et Herculiscus, Arminiia Caspari a Lohenstein, qui in sublimi dicendi genere neminem superiorem habet. Item die Aramena et Octauia, de quibus vid. Boedikeri

grundsäze der deutschen Sprache §. 105. Sublimior illa dicendi forma in orationibus praesertim Panegyricis tolerari potest, minime in historicis aut epistolis. In his autem vel maxime penuria aliqua linguae germanicae conspicitur, cul nonnulli per varios libros, e. c. Harsdorfferus im deutschen Secretario, et der Spate in der Secretariat-Kunst/ item der allezeitfertige Secretarius similesque succurrere conati sunt. Sed nondum reperire licet, qui tanta cura, tanta solertia hoc egerit, quantam necessitas reique dignitas exegerit; nisi forte hoc praestiterit Beniamin Neu-Kirch in der Anweisung zu teutschen Briefen Lipsiae 1709. 8. edita, qui prae ceteris artem conficiendi epistolas germanicas optime tradidisse videtur.

Poetastri) Tales ineptos egregie perstrinxit Andreas Gryphius, Germanorum ille Maro, in quadam comoedia germanica, sub fictis nominibus Horribilioribrifax et Daradiridatumdarides edita. Sane de metaphoris seu translationibus remotioribus et audacioribus, omnibusque figuris res manifesta est, non temere hic quicquam ingenio esse indulgendum; sed iudicio omnia esse temperanda, et vbique probatos auctores sequendos. Itaque cauendum sedulo est, ne vel ineptias poeticas atque formulas metaphoricas, vel epitheta et composita dithyrambica, ab hodiernis Poetastris nimis frequenter vsurpari solita, orationi vel epistolae ciuili admisceamus, qualia sunt Meerschlund des väterlichen erbgutes. Eine klippe des äergernisses. Des waldes grünen-murmel-brausen. Der

Wellen wallen-wüten/ der flamm-bestreute Lampen-Himmel. Das Schiff-gepflügte Meer. Der eisen-knirsch-verboßte Mars/ der knochen-reiche Mann/ i. e. der Tod/ de quibus vid. Boedikeri grundsätze §. 77. Neque etiam prorlus respuit lingua germanica formulas prouerbiales, quales quidem non inutili studio collegerunt Agricola, Fridericus Metri, Zentgräfius in Apophtegmatibus, Lehmannus in Florilegio politico, Quirinus Pegaeus in arte apophtegmatica, et Christoph. Schraderus suppresso quidem nomine. Interim tamen et illae caute omnino adhibendae sunt, et citra ostentationem. Multo vero minus, quae iam pridem in vsu esse desierunt, in vsum reuocandae sunt, dicendique genus hie distinguendum, cum, si adhiberi queant, in familiari et plano genere loquendi locum quendam inueniant.

Pag. 233. vt locum non concedam verbo alicui latino aut gallico) Id nunquam concedent Cicerones germanici, qui proprietatem linguae germanicae vnice sectantur, cum illa omnium linguarum sit longe vberrima et foecundissima, de qua vid. Harsdorfferus in den Gesprächspielen i. e. sic inquiens: Unsere verstandmächtige teutsche Worte sind zu allen wissenschafften so füglich/ daß/ wann selbe in reinen gebrauch (wie zu verhoffen ist) gelangen solten/ die Italiäner und Franzosen weit zuruckbleiben/ und uns Teutschen den Vortritt unansprächig überlassen solten Et paulo post: Man kan die nachtheilige fürkäuflerey des Lateins wol abstellen/ und alles von der ersten Hand/ mit wenigerniger

Mühe Zeitverlust erhalten. Et sane si exemplo aliarum gentium, inprimis Gallorum, operam linguae nostrae vernaculae impendere, eique debitum honorem habere non recusaremus, adscititiis vocabulis plane opus non esset, quemadmodum Schottelius in opere suo grammatico, et modo laudatus Harsdorfferus plurimis in locis ostenderunt. Quae enim vesania est, nulla cogente necessittate literis germanice exaratis vocabula vel latina vel gallica inspergere, e. c. enfin ich versichere en honnet homme, daß ich mit aller sincerite des Herren qualitaten infiniment aestimire. Idem: Weil es so extrem grob ist/ abhorrire ich billig seine conuersation, zumalen da es gantz keine conduite hat/ und in allen seinen actionen sich sehr ridicul bezeigt/ und weder raison noch discretion gebraucht. Wegen seiner mir temoignirten faueur bleibe ich demselben zu unvergeßlicher gratitude obligiret. Ich hoffe/ es werde mir dieses en faueur zu gefallen thun. Von meiner silence bitte mir de votre part hinführo gütigere sentiments, Dero genereusen affection gemäs/ avec votre permission aus. Ich dancke vor die mir de tems en tems temoignirte ciuilites, und bitte zu pardonniren, daß ich sie so audaculus importunire. Ridiculum hunc et ineptum scribendi morem, qui passim hodie inualuit, false exagitat Fabianus Athyrus in encomiis dialogorum praemissis Part. V. vbi Momum ita alloquitur:

Patrono lasst euch nicht ad bilem commouiren/
wann wir nach unsrer weis' und inclination,
und nicht nach euren wahn/ sinn und praesumtion, pur lauter teutsche wort in conuersando führen.
Wann eur mental-concept sich sol realisiren.
mit a la mode reb/ und reputation, so seid ihr amoureux der Fremden nation.
wir werden niemand nicht deswegen mesprisiren:
Dann wir die fremde Sprach auch höchlich aestimiren.
doch abhorriren wir die flick-confusion.
censiret/ was ihr wolt/ habt ihr discretion,
so lasst uns/ wie wir euch/ in diesem Stück passiren.

Praeterea petulantem illam linguarum peregrinarum commistionem, qua mater lingua, et eius germanae seu filiae seu neptes ita vitiantur, vt pro virginibus elocari amplius haud possint, lepidissime redarguit Georgius Neumarck in dem deutschen Palmbaum vel ausführlichem bericht von der fruchtbringenden Gesellschafft/ qui liber quoniam non in omnium manibus est, plaucit inde exempla ab eo adducta huc transscribere:

Seine hohe meriten/ dadurch es mich a l'extreme ihm verobligiret/ causiren mich/ demselben mit diesen Zeilen zu serui ren. Mein deuoir hätte unlängsten mir addresse gegeben/ solches zu effectuiren/ aber aus manquement einiger occasion, habe ich bis dato mein officium re ipsa nicht praestiren

können. Lebe gleichwol der Hoffnung/ seine hochestimirte humanitet werde diese meine committirte faute zu pardonniren wissen. Die weitlautende Messagiers falliren zuweilen; Ein renommirter. Caualier aber muß seine promesses realisiren. Meinen iezigen estat concernirende/ so ist derselbe/ rebus sic stantibus, entre deux. Muß derohalben der balance des verkehrenden Glücks mich submittiren; nicht zweifflende/ l'esperance werde mir unterdessen auch fauorisiren/ und zu rechter Zeit secundiren. Iezige nouellen concenirend/ so passiret nichts memorables: nur allein relata refero, ob solte unsere iezige zierliche wol installirte Teutsche Sparche von den Göttern cassiret/ und darentgegen die alte teutsche (welche von den furchtbringenden Gesellschafftern fouiret wird) hinwieder introduciret und embrassiret werden: Es gehet nach dem prouerbio: Altri tiempi altre cure. Aber was wollen doch diese Messieurs mit ihrem Germanismo in superlatiuo gradu tentiren oder nouiren? Man wolle doch nur unsere perfecta alamodische scripta nach ihrer magnificenz unpartheyisch ponderiren und und consideriren/ so wird man die differentien gnugsam animaduertiren/ und das Beste daraus enucliren können. Dann wie grauitetisch durch complierung fremdere Wörter dieselbe/ mit unser höchsten reputation, incaminiret worden/ solches ist lippis est tonsoribus bekandt/ und wird also inlauiret wol praeualiren. Solte aber/ über verhoffen/ ihr confiderirtes propos fernern succes erhalten; so würde es

uns Courtisanen an der reputation eine merckliche breche machen/ auch die hochgebietende Dames von uns wegen cassirung der vorigen zierlichkeit abalieniren; da wir sonsten deswegen von ihnen seynd caressiret und entreteniret worden. Patience par force. Es ist zwar eine considerable und importante Sache/ auch/ caeteris paribus, gar ein ander ding. Es soll aber dieses propositum ihnen praepostere gelingen. Wir Galanten/ und bey den Dames Hochmeritirte Courtisanen/ wollen unser noble dessein nicht locomouiren/ und alles das jenige/ was zu redresse und stabilirung unsrer alamodischen Sprache hochnötig/ in wolbedachtsamer consideration mainteniren; und unsere beliebte intention vsque ad aras defendiren. Denn alle importante Sachen/ so wir iusqu'icy beschrieben/ parliret oder ediret/ sind nur umbrages, unsern andern hohen qualiteten/ damit uns die Götter basilice fourniret haben: Ich versichere ihn/ mon frere, daß sich/ ungeachtet der neuen Gesellschafft/ so sich la compagnie fructifiante nennet/ unser excolirte Sprache dennoch von Tage zu Tage augiret; zu demonstrirung dessen ich dann demselben eines inamorirten Poeten Liebsgedicht praesentire, mit angeheffter bitt/ dieses present bey seiner und andern wol meritirten Maistressen cum oblatione officiorum gebürend zu offeriren/ und mich in derselben guten souuenance und grace fauorabiliter zu conseruiren; auch sich in particularien zu assecuriren/ daß ich sterbe

Reuerirte Dame,
Phoenix meiner ame,
Gebt mir audienz:
Euer Gunst-meriten/
Machen zu falliten
Meine patienz.

Ach ich admirire/
Und considerire
Euer violenz;
Wie die Liebesflamme
Mich brennt/ sonder blahme/
Gleich der Pestilenz.

Ihr seyd sehr capable,
Ich bin peu volable
In der eloquenz:
Aber mein feruiren
Pflegt zu dependiren
Von der influenz.

Meine Larmes müssen
Von den iouen fliessen
Nach der Sing-cadenz
Wie der Rein coliret/
Und sich degorgiret.
Nechst bey Cobelenz.

Belle, werd ich lieben
Und nicht mehr betrüben
Euer conscienz.
Werdt ihr reiouiren
Die im Meer versiren
Nach der aparenz.

Die coquilles tragen
Werden tandem fragen.
Nach der excellenz,
So die salitaten
Adulciret hätten
Durch die abstinenz

Abstinenz von hassen
Und sich lieben lassen
Sonder insolenz,
Kan das Meer versüssen
Bis zu euren Füssen
Macht euch reuerenz.
Confusius von Ollapotrida.

Sein sine dato an mich addressirtes habe ich summo cum gaudio erhalten/ woraus ich seine gute

Leibesdisposition wol animaduertiret: thue mich der unmeritirten affection und faueur halben submisse bedancken. Sonst habe ich meines Orts nicht manquiren wollen/ meines deuoirs nicht zu acquietiren und seinem commando mich zu submittiren: Gestalt ich dann keine occasion werde passiren lassen/ darinnen ich mein deuoir sans flatterie (massen ich nicht so viel ceremonien als das vetus Testamentum gebrauche) nicht reipsa praestiren solte. Daß sonsten mon frere sich bey gewünschter prosperitet und einem honorablem estat befindet/ solches gönne ich ihm intimitus; der Diespiter wolle ihn daben länger conseruiren/ daß ihn die fortuna allezeit respectire. Die mir communicirte Nouelle seynd pondereuses, massen sie mir von Anfang einen terrorem eingejaget und ich für ein hysteron proteron gehalten/ die radicirte consuetudinem zu exstirpiren: wenn ich aber cum iudicio das Werck considerire/ so ist gleichwol dasselbe so important nicht. Dann es nur ein nouum quid, und nicht raisonabel, daß sie unserer braven Sprache sich werden entgegen sezen und opiniastriren; weil es jezo heisset/ quot capita, tot sensus: viel Köpfe/ viel hoher Hüte. Interims-weise wird patience unser bestes confort seyn. Mein Bruder/ diese nouatores in den teutschen antiquiteten können nichts in recessu, alles in der boutique, wenig in dem magasin haben/ es wirds befinden/ daß sie sich endlichen nach unsren Humören werden accommodiren müssen: Dann sie sich nicht bastant, contra stimulum zu calcitriren/ viel weniger

gegen so braues caualiers sich in der eloquence zu opponiren erweisen: wir müssen recruiten unserer considerablen compagnie anstellen/ und wieder solche fructifianten viriliter chargiren. Solte aber das fatum uns nicht fauorisiren/ so müssen wir noua ingredientia suchen. Nam Deus dabit his quoque finem: in Hoffnung/ ihr des sein werde wie ein Licht euanesciren; weilen das Sprichwort bey ihnen wahr wird: multo di rumore et poco di lana. Nun vtut sit, die astres werden uns succurriren/ wie nicht weniger alle Gallanten und Dames unsere vestigia lambiren/ als welche sich in gremium freuen/ wann man die Sprachen mit fremden vocabulis farciret/ und chamariret/ wie eines maquerean Wams a coup de baston. Sonsten ist es meines Hertzens contentirung gewesen/ daß unsere Courtisanen in ihren noblen discursen constanter et vnanimiter fortfahren/ und die alamodische colloquia, nach ihrer bekandten capacitet, so wol mentaliter als actiue fortsezen. Sein überschikketes amoureuses Gedicht (dadurch die Gemühter der Göttinnen gleichsam extasiret werden) habe ich toties quoties euoluiret. Endlich aber seinem commando nach/ meiner hochgebietenden Maitressen communiciret/ die selbiges mit einer sonderbahren charme acceptiret/ auch dagegen ihre parate Dienste in allen honorablen occasionen versprochen und und parolisiret. Hiemit nochmals officiose bittend/ da dergleichen charmirende Dinge sich praesentiren/ selbige mir zu transmittiren/ und dabeneben sich zu assecuriren/ daß in den qualiteren

seines gehorsamen Seruiteurs ich perseueriren werde; als der ich sans compliment verbleibe

Pag. 234. Lexicon aliquod latinae et gallicae linguae) Eiusmodi Lexicon in tanta linguae nostrae corruptela ac deprauatione omnino optandum esset, sed in tanto contemptu ac oscitantia Germanorum plane non sperandum, quando potius in perniciem linguae suae, quam culturam, omnibus viribus laborare satagunt. In germanica ceterum ac galiica lingua simile quid tentauit der Spathe in addit. libri Zeitungs-Lust und Nuz. p. 481. sqq. In. germanica, gallica et latina Io. Christ. Waechtler in Manuali suo Lipsiae an. 1709. edito, vt alios nunc taceam.

De orthographia) Haud abs re tamen hic fuerit, illos consulere, qui de orthographia et etymologia linguae germanicae scripserunt. In illa enim peccare vt nihil turpius, ita nihil frequentius. Haec autem veram vocum significationem atque proprietatem iilius linguae nos condocebit. Pertinet huc Queintzii libellus von der teutschen Rechtschreibung/ item quae Morhofius suggerit im Unterricht von der teutschen Sprache und Pöest lib. 1. et Bödiker in denen Grundsätzen/ itemque Anonymus in der gründlichen Anleitung zur teutschen Ortographie/ Dresdae 1709. edita.

Samuelis Butskii) SAMVEL BVTSCHKI et RVFENFELD fuit Vratislauiensis Silesius et Consiliarius Caesareus, inque ducatu Vratislauiensi senior

Prouincialis, cuius varia exstant scripta, eaque lingua germanica euulgata de Ariana, de iudice auaro, de Euthymia seu tranquilla mente, de scribendis literis amatoriis, itemque flores Senecae et vallis rosarum, varii generis meditationes sacras, morales, politicas complectens.

Pag. 234. Diligenter itaque illae notandae sunt) Cum [gap: Greek word(s)] maximam elegantiae partem in lingua etiam germanica absoluat, singulari omnino diligentia obseruandae sunt in lectione auctorum particulae elegantiores, et quidem tum reliquae omnes, tum maxime illae, quibus periodi inter, se connectuntur, quibusque vtimur in initiis, inperiodorum protasi et apodosi, in narrationibus, in argumentorum propositione, in transitionibus ab argumentis ad argumenta, in conclusionibus. Atque hoc vt in omni quidem sermonis genere, ita praecipue in epistolico vsum insignem habet. Proinde eiusmodi connexionum particulae ex actis scriptisque publicis et epistolis politicis germanicis diligenter colligendae sunt, eo modo, quo Iacobus Hugues in latina lingua illlas concinnauit.

venari oportet) Qualia monumenta collecta sunt a Goldasto, Hortledero, Londorpio, Lunigio, et auctore theatri ac diarii Europoei et similibus. In his enim talium rerum vsus plenius perspicitur, diligenterque adeo conquirenda sunt, quae de iis publice edi solent. Neque enim tantum argumenta ciuilia et enthymemata, quorum in iis vsus est, hic in propatulo sunt, sed et ipsa proponendi forma rectius cognoscitur.

notandum sit) Vtile omnino hoc est consilium, et cuique in vita ciuili profuturam, si verba elegantia, dictiones item et formulas rariores ex huiusmodi scriptis annotet et obseruet, id quod Iuris-consultum Nicolaum Varenbulerum fecisse testis est Melch. Adami, in eius vita inquiens: edit. nouiss. in fol. p. 183. Cumprimis vero curiae stylo elegantiori indefesso vacabat studio, si quae verba significantia et selectiora, tersiores phrases et limatiores dicendi formulae, tam in collegio iuridico, quam extra illud, aliorum in libellis, scriptis et actis occurrebant, obseruabat cupide, et partim memoriae mandabat, partim ingrauescente senecta, vt iili succurreret, calamo in chartas, quae forte ad manus erant, referebat, et suos in vsus asseruabat. Idem suadet Bodiker in den Grundsäzen der teutschen Sprache §. 81.Vt exemplum aliquod habeamus selectarum talium phrasium, ex Harsdorfferi epistolis, quas collegit, politicis, et Recessibus Imperii nonnulla seligemus Wie oberwehnte Zerschlagung der Friedens-Handlung unterbleiben/ und neue Verfassungen und motus mögten verhütet und unterkommen werden. Dieselbe treue und offenherzige Gedancken im besten aufzunehmen und zu vermercken. Demnach höchstschädlichen feindlichen Beginren nicht anders als mit gemeiner Zuthat und Zusammensezung geholffen werden kan. Daß sie ganz keinen Frieden mehr begehren/ sondern alles in die Haar zu ziehen gemeinet seyn. Beschwerliche und Landfriedbrüchliche Thaten. Die Betrüber

des allgemeinen Friedens. Daß ein jedweder nach des Reichs Anschlage einen Monathlang/ so viel die Zeit eines Monaths gervohnt/ an Gelde antrage/ entrichte und bezahle. Demnach aber die kündliche/ beschwerliche und hochlastige andere grosse Obliegen. Auf beharrlichen und eilenden Wiederstand zu trachten. Sollen in Bestrieckung genommen/ und ihm seine Werbung niedergelegt werden/ etc. etc. Ex quibus iam exemplis constat, quod negotia ciuilia peculiarem requirant dicendi formam, vnde stylum aulicum, seu vt vt barbare vocant, stylum curiae nonnulli constituunt. Et sane iuuabit ea monumenta legisse, in quibus res ciuiles pertractantur, sed non sine examine et disquisitione. Cuncta enim ad indolem linguae germanicae et regulas recte dicendi exigenda sunt. Monumenta autem eiusmodi exhibet praeter alios das durchläuchtige Archiv/ Antonii Fabri Europeische Staats-Canzeley/ Electa iuris publici, Io. Christiani Lunigii teutsche Reichs-Cantzley/ selectiores literas a tempore pacis Westphalicae vsque ad Rastadiensem 8 tomis complectens, eiusdem curieuse Hof-und Staats-Schreiben/ item die entdeckte Grufft politis cher Geheimnissen/ die Reden der vornehmen Minister und grosser Herren/ vt alios nunc taceam.

Pag. 235. Vsum communem respicere quam eleg antiam styli) Consuetudinis enim et obseruantiae maxima est auctoritas, habentque vim legis et excusationi rerum optime inseruiunt. Excipiendus hinc praecipue stylus politicus, iuridicus et didascalicus,

Spathe in seiner Secretariat-Kunst) De iisdem pluribus etiam egit Christianus Weisius in seinem neu-erleuterten politischen Redner lib. 1. c. 2. 3. 4

Pag. 237. Verba ipsa debent esse perspicua) In lingua germanica perinde vt in latina vocum delectus institui debet. Nam et hic sunt humilia, sunt sublimia, grauia, sonora verba. Volubilium et tardorum non eadem hic, quae apud latinos ratio est. Non enim illa quantitas syllabarum ex vocalium quantitate sed ex accentu et pronunciatione attendirur. Quod vt apertius constet, rem aliquot declarabimus exemplis. Sic verbum begehren/ ansinnen/ anflehen/ grauius est quam bitten. Würdigkeit/ Achtbarkeit/ Leimuth quam Ehre/ Verständnis quam Bund/ engeren quam einziehen/ abbrüchig quam schädlich/ vertheidigen quam veranworten/ erschöpffet/ ansgemergelt quam eratmet/ eröfftern quam wiederholen/ Frevel quam Vermessenheit/ angebürnis quam antheit/ anreimen quam gräntzen/ ergrössern quam vermehren/ entkräfften quam schwächen etc. Quod hic in singulis verbis, id illis in phrasibus quoque notandum est, vbi aliae aliis sunt significantiores. Ita zu grunde richten grauius est, quam verderben oder beschädigen; zu rathe werden quam bedencken; mit heereskrafft überfallen/ quam bekriegen. Qualia Synonyma colligi diligenter debent, facileque vel ex sensu vocis vel aurium iudicio intelligemus,

quantum aliae aliis vocibus praeferendae sint. Duo autem semper sunt coniungenda, et phrasium nitor et compositionis elegantia. Ergo ad periodum concinnam et numerosam faciendam verbis sonantibus, grandibus et volubilibus, coniunctis epithetis opus est. Haec tota oratione regnant, vt videre est ex epistolis illis germanicis, quae apud Londorpium, Lunigium aliosque habentur. Qui vero ex apta verborum illorum coagmentatione oritur sonus et concentus, vocatur numerus. Consistit autem ille in delectu et positu verborum, in grata pedum collocatione et varietate, in moderata periodorum circumductione, in viribus rythmi, in pronunciationis denique tenore ac aurium iudicio. vid. Boedikers Grundsäze §. 75.

Pag. 237. Sic homoeoptota ingrata sunt) Idem iudicandum est de paronomosiae in rythmum desinente, quae si soepius repetatur, oratio auribus pariter ingrata fit, e. c. wir leben und schweben in Gefährligkeit und Beschwerligkeit. Wir müssen uns bereiten zum streiten/ und müssen seyn geflissen das Böse zu meyden. Item wir sollen und wollen lieben und üben die Warheit und Klarheit der göttlichen Ehre und Lehre.

Pag. 238 Circumlocutio aliqua germanico sermoni familiaris) Germanica lingua prae ceteris omnibus ob multitudinem articulorum et verborum auxiliarium in longiora membra diffunditur, ideoque longiores periodos hic esse necesse est, quas saepe in literis illis ac monumentis ciuilibus vltra dimidiam paginam extensas videmus, praesertim si narrationes

accedant. Narrationes enim membra membris nexa sine reditu habent, quae quo pluribus rationibus inuoluuntur, in eo plura membra se dispescunt. Sed enthymematica oratio certam seruat periodum, quae in se redit, et quandam syllogismi speciem repraesentat, cum semper aliqua ratio vel aliquid rationi simile adiiciatur. Ego tamen periodos mediocres praetulerim circumductioribus, praesertim cum ad viros illustres et graues scribitur, qui ad argumentorum magis pondera quam ad verba respiciunt. Magna itaque vt in omnibus linguis, sic et in germanica circa periodos formandas circumspectio adhibenda est: nisi enim hoc fiat, tora oratio pendula et infinita futura est, vel breuissimis sententiis non incedet, sed claudicabit. Quemadmodum enim in progressu certi passus sunt, in saltationibus certus orbis, in cantu certae clausulae, quibus ille terminatur, ne in infinitum vagetur, ita in oratione, ne ininfinitum procedat, vel ipso oratoris spiritu monente certae quaedam periodi sunt inuentae, in quas illa pro re nata et pro argumentorum aut figurarum ratione distribuitur. Itaque de illis ex indole hominum et caussae iudicia institui debent.

SPATHIVS) Non appellatur ille auctor Spathius, sed Casparus Stielerus, qui primum militiam sectatus bello Polonico interfuit, vbi odas et carmina amatoria admodum nitide scripta sub titulo Filidor der Dörfferer edidit; deinde Comiti Rudolstadiensi Alberto Antonio ab epistolis fuit, elegantissimasque comoedias lingua germanica ibidem

euulgauit, retento Filidoris nomine. Posthaec eodem munere functus in aula saxo-Isenacensi, vbi librum Secretariat- Kunst inscriptum concinnauit. Verum cum Princeps Isenacensis Aolphus Wilhelmus fatis concessisset, Erfurti deinceps, vt accepi, aliquamdiu substitit, post Academiae Ienensi a commentariis fuit, variisque editis scriptis inclaruit, inprimis spisso illo, quod de Aduocato Germanico scripsit, opere, cui postea accessit Lexicon linguae germanicae, sed opus valde imperfectum. Tandem Hamburgum se contulit, dissolutiori vitae indulgens, vbi, libello de iucunditate et vtilitate literarum publicarum singulis hebdomadibus afferri solitarum euulgato, in summa egestate obiit. Edidit autem pleraque sua scripta lingua germanica, et quidem sub nomine Serotini, des Spathen/ quod esset membrum societatis germanicae fructiferae dictae, quae illi pro more suo hoc cognomen indidir.

Pag. 243. Notari etiam possunt synonymicae voces) In germanicis Synonyma, Epitheta et Antitheta colligi possunt in vsum formandae periodi germanicae: eique rei quasi indicem dedit Rudolphus Sattler in seiner teutschen Orthographie und Phraseologie/ qui liber excusus est Basileae an. 1617. in 8. et commendari eo nomine meretur, si quis simili modo collectanea instituere velit. Et possunt sane similia talia facile colligi ex Recessibus Imperii aliisque scriptis germanicis styli purioris.

Tolutiloquentia) Est volubilis locutio, quae saepius eadem dicit, nec vbi consistat habet, sed

Oeconomia siue dispositio) In dispositione. velut anima totius epistolae vis ac decus cernitur, quae pro diuersa scribendi ratione duplex est. Aliam enim docti amant magis liberam in scriptis suis; aliam sequuntur in curiis pragmatici, tanquam negotio reiue conuenientem, vnde difficulter potest recedi. Ita enim se habet curiae stylus, vt si in minimis aliquid vel mutetur vel omittatur, statim appareat vitium: contra qui scribunt more eruditorum, nihil tam anxie quaerunt in dispositione, quam vt singula, tam ratione verborum quam rerum, recte cohaereant. Qua in parte differt epistola erudita a pragmatica, quae pro curiarum indole certa scribendi forma scribi solet ad suprema in republica collegia de negotiis ciuilibus vel forensibus, nec aliter disponi potest, quam vsu receptum est. Illud autem tanquam regulam admittunt, quod in curiis Germaniae artificium styli Saxonici praeferatur, siue elegantiam dictionis, siue concinnam disponendi connectendiue rationem respiciamus.

CAPVT X. de Cura titulorum.

CUm in titulis vel controuesilarum de Principatibus reliquiae supersint, vel regionum iura, vel familiae claritas et amplitudo, vel fortunae statusque maiestas exprimatur

ostenteturue, in iis recte adornandis non minima adhibenda est cura, vt nempe ex vsu curiae vnicuique iustus suus tribuatur titulus, nec in eo vel mutetur quicquam vel omittatur, praesertim hoc nostro aeuo, quo siue adulatione siue ambitione ita creuerunt honorum tituli, vt maior fere illorum, quam solidae laudis virtutisque haberi ratio soleat. Neque enim dubitandum est, quin in iisdem, quibus augusta regiae ac principalis dignitatis maiestas insignitur, adulatio multa inuenerit, amplificauerit, nouauerit. Sed non statim detrectare ista aut abolere ne prudentes quidem potuerunt: et admisso semel exemplo, inter pares, pro iniuria habebatur, imparibus titulis ornari. Quo factum est, vt, quod adalatio a principio fuerat, paulatim ratio fieret. Quocirca in tribuendis titulis semper respiciendus est vsus curiae. Quamuis autem is hodie ita luxuriet, vt omnem pene modum excedat; tamen praestat, titulorum vbertate quam raritate offendere, multoque tutius est in latinitatem quam in ciuilitatem peccare. Exempli caussa: Reuerendissimi titulus tribuitur Episcopis et Abbatibus, licet participia passiua futuri temporis nullam apud latinos admittant comparationem. Ne itaque hic impingarnus, ante omnia consulendi sunt libelli de titulorum vsu conscripti, quorum vt multi hodie prostant, ita postremi semper prioribus sunt praeferendi. Inter illos autem facile primas tenent anonymi cuiusdam Francofurti ad Moenum an. 1690. et Io. Christ. Lunigii Lipsiae 1709. in 8. excusi, in quibus omnes omnium

ordinum ac dignitatum, Regum, Electorum, Principum, tam saecularium quam ecclesiasticorum, Comitum, Baronum, Nobilium, Collegiorum, Ministrorum, aliorumque tituli summo labore magnoque apparatu congesti iusto ordine recensentur: quorum vltimus simul singulares obseruationes historicas et ad stirpes Principum illustrandas facientes adiecit. Principum quoque ac rerumpublicarum titulos anonymus quidam, quem Schowartum esse credunt, ex diplomatibus publicis collegit et seorsim edidit Francof. ad Viadrum an. 1691. in 8. Ceterum egregium prorsus de honorum titulis librum in lingua Anglica conscripsit Seldenus, vnde in sua dignitatum illustrium notitia multa transscripsit, illudque deinceps in linguam latinam conuertit Io. Christoph. Becmannus. Scripsit et Gerhardus Feltmannus I. V. D. et in Acad. Groningensi quondam Professor primarius de titulis honorum peculiarem libellum, Bremae an. 1662. in 12. excusum, in quo de praecipuis praecipuarum gentium titulis agit.

Ne vero cuiquam minora maioraue, quam par est, elogia titulosue tribuamus, circa illorum curam non modo tempora moresque gentium, sed cuiusuis etiam honores dignitatesque probe sunt distinguendae, quoniam, si hoc negligatur, et cum dedecore nostro et cum indignatione illius, ad quem scribimus, peccamus. Prisca quidem ac superiora etiam tempora, vt simpliciora magisque sincera, ita simplicioribus ac paucioribus quoque contenta erant titulis, eosque in virtutis potius laude,

quam ingenti verborum apparatu quaerebant. Siquidem olim nobilissimi et magnifici, vel etiam clarissimi salutabantur, quos hodie illustres et illustrissimos, imo serenissimos appellare consuetudo fert. Solus primum Imperator audiebat nobilissimus; deinde quoque designati Caesares coniugesque Imperatorum, et qui ab his dignitate erant proximi, eodem titulo honorabantur. Cuius quidem simplicitatis ac modestiae nonnulla adhuc exempla in medium proferre lubet. Sic in literis Conradi de Dorstad, nobilis Dynastae siue Baronis Saxonici an. 1257. scriptis, haec habentur verba: Cum conniuentia honorabilis viri, Domini Wilhelmi Regis Romanorum. Similiter literae Magni Torquati Ducis Brunsuicensis an. 1370. exaratae ita finiuntur: Hir hefft over gewesen de Erbare Vorste/ Bischop Albert von Halberstadt. Item Wemerus et Otto, nobiles Dynastae in Hadmerschleven et Egeln Ottonem Brunsuicensem hunc in modum compellant in literis an. 1341. datis: Werner und Otte de Edlen van Hadmerschleve/ und Herren tho Egelen/ beden dem achtbaren Vorsten/ useme Herrn Hertzogen Otten van Brunßwick/ use berede un willige dienste. Sic anno 1357 Dux Iuliaci Wilhelmus ad Comitem Palatinum Rheni Ducemque Bauariae Rupertum seniorem scripsit: Magnisice Printers et Domine. Et circa eadem fere tempora Hugo miles et Ioannes famulus, dicti de Escherte, scribebant Domino suo, Ioanni Comiti de Roden et Wunstorpe: Viro Nobili et Honesto. Quid? quod ipse Dux

Brunsuicensis Otto se ipsum tantum nominat Domicellum de Brunsuick in tabulis donationis an. 1329. confectis. Et nobili antiquis temporibus ita scribebatur: dem tichtigen/ frommen/ erbaren und bescheidenen/ strengen elendhafften (id est, chrenhafften) rittern De quibus vid. Illustris Eybenius libro peculiari de titulo Noblis. Porro, vt illud in transitu addamus, de titulo nobilis est obseruandum, eundem quoque in numis Imperarorum fuisse ad scriptum. Legitur in numo Philippi Caesaris M. Iul. Philippus Nob. Caes. Vnde patet illorum error, qui ante Constantium Chlorum nobilitatis titulum in nullis Imperatorum numis reperiri putant. Contranium enim testantur numi passim obuil, in quibus praeter Philippum Q. Herennius Etruscus, Mes. Decius, M. Aurel. Numerianus, M. Aurel. Valerius Maximianus iam ante Constantium Chlorum Nobiles dicti sunt. Post huius autem tempora titulusiste paullo coepit fieri srequentior, vti ex numis patet.

Ad mores gentium quod attinet: parciores in titulis sunt Itali Gallique: prodigi contra Hispani, qui titulorum adeo appetentes sunt, vt cerdones etiam ac veteramentarii apud exteros magnifici, nobiles atque potentes videri, quin et Dons appellari velint. Et ipsorum quidem Reges in titulis imitati sunt Mauros, qui tot regnorum titulos sumserunt, quot prouincias acciuitates subiugarunt; vnde tituli in tantam excreuerunt multitudinem. Quam in rem et illud obseruamus, regiones a Rege Hispanorum occupatas non vt

apud Gallos, ipsiregno innecti solere. Hispanorum aemuli sunt Sarmatae, quos hac in parte si non superant, saltem aequant Germani, quippe apud quos ita titulorum luxuries inualescit hodie, vt illorum nullus neque finis neque modus sit. In Galliae Rege hoc peculiare est, quod absolute dicisoleat Sire, qui titulus ei non solum a subiectis sibi ciuibus, sed exteris etiam Principibus atque liberarum rerumpublicarum Rectoribus hodie tribuitur. Quamuis eundem etiam in literis Anglorum ad Regem suum obseruare liceat. Delphinus dicitur Monseigneur, et Regis frater Monsieur. Itali quidam illorum quoque priuatos compellant: molto illustre signore; Gallorum imitantes mores: mio signore, Nobiles illustrissimo signore, Comites signore Conte, Principes inserioris ordinis sola Eccellenza, superioris vero sua Altezza. Hispani scribunt segnore et Don i. e. Dominus, eaque voce ipsum etiam Regem in epistolis compellare solent. Poloni contra et Germani in titulis admodum sunt profusi, ac superlariuis inprimis delectantur, salutarique gestiunt nobilissimi, praenobilissimi, magnificentissimi, reuerendissimi, amplissimi, praecellentissimi, excellentissimi, consultissimi, experientissimi etc. Praeterea mediocris etiam conditionis sacerdotes nunc audiunt reuerendae dignitates, claritates, excellentiae, et vulgus literatorum amat amplitudinis, excellentiae, claritudinis, claritatis, aliosque adulationis ac vanitatis plenos titulos, de quibus vid. Mengering in Casibus Conscientiae prascept. 8. Ime vel ex infima

plebe homines hodie salutantur Domini, quem tamen titulum olim Imperatores, Augustus atque Tiberius, constanter recusarunt, cum proprie significet eum, qui cum summo imperio est. Primus vero, quod sciam, ex Imperatoribus Romanis Dominus salutatus est Traianus a Plinio in epistolis. Ceterum quod ad distinctos Regum Principumque titulos attinet, Reges speciatim Hispaniae Catholici dicuntur, ob profligatos Mauros et singularem pietatis ardorem, quem in augenda ornandaque religione Catholica testati sunt. Principes autem haereditarii salutantur Principes Asturiae, ceteri vero Infantes, i. e. designati successores; estque illud in Hispania prorsus peculiare, quod filia princeps maior natu, si nulius adsit Princeps masculus, Inf ans vocetur, ac si masculi esset sexus, reliquae vero filiae, id quod sexui suo conuenit, Inf ante appellentur. Galliae Rex audit Christianissimus, quia nempe titulum Christianitatis habet prae omnibus Occidentis regnis, sed non prae imperio Romanorum. Regi Angliae Henrico VIII. ob scriptum pro religione Pontificia contra Lutherum de septem sacramentis librum, cuius primum exemplar Romae in Bibliotheca Vaticana seruatur, Defensoris fidei titulum tribuebat Leo X. Pont. Rom. quem mutata quamuis religione hodienum adhuc retinent Angliae Reges et Reginae. Reges Hungariae Apostolici quondam fuerunt appellati; idque ideo, quoniam Pontifex Rom, qui medio aeuo in diplomatibus dicitur Apostolicus, operam contulit, vt ad religionem Christianam ab Henrico

II. conuersum, regnum fieret. Primus autem Stephanus suit et Hungariae Rex et Christianus. Ceterum regni huius tituli multo olim prolixiores fuerunt, quam hodie, vbi plerique omittuntur, et ponuntur duntaxat Vngaria, Dalmatia, Croatia et Slauonia; quid? quod sub solo Slauoniae nomine totus nonnunquam huius regni titulus comprehenditur, ita tamen, vt medio Imperatorum lineae Austriae titulo post regnum Slauoniae inseratur vnum vel duplex et cetera. Cuius caussa est praetensio in regna, quae olim Vngariae coniuncta fuerunt, postea amissa, erga quae tamen animus dominii hodieque conseruatur indicio atque charactere conseruati iuris. Talia sunt Seruia, Bosnia, Bulgaria seu Valachia. De Dalmatia autem Croatia, Slauonia quaedam adhuc supersunt portiones, hinc titulo inseruntur. Poloniae Regi ob eiectos regno Arianos Orthodoxi titulum donauit an, 1658 Alexander VII. Pont. Rom. Magni Russorum Principes Czares dici optant, vt Caesari proximum locum teneant. Salutantur serenissimi ac potentissimi, (allerdurchlauchtigste und grosmächtigste grosse Herren Ezaaren und Groß-Fürsten oder Groß-Hertzogen.) Magnus Dux Florentiae ratione veteris Hetruriae dominii pro exemto se gerit, eoque anno 1699. titulum Regiae celsitudinis (Königl. Hoheit) sibi adsciuit, quem et Imperator Leopoldus, Pontifex Rom. et Rex Galliae eidem concesserunt. Principes Interim Italiae perinde vt Germaniae serenissimi titulo gaudent, qui et Duci Veneto adscribitur, Respublica autem Veneta serenissima

Signoria appellatur, isque titulus supremo Senatui, ex septem primoribus consiliariis status, quibus vna Dux comprehenditur, constanti, tribuitur, plurisque Venetiis titulus Serenitatis quam alibi Celsitudinis aestimatur. Origo autem illius arcessicur a regno Cyprio, quod vltima regina Catharina Reipublicae Venetae testamento legauit. Respublica Genuensis titulo serenissimae (Durchlauchtigst) vtitur, et Dux dicitur serenissimus, quod in potestate habeat regnum insulae Corsicae. Reipublicae Lucanae Senatus, qui ex praeside seu capite Gonfaloniere, et nouem Senatoribus siue Anzianis consistit, titulo excellentiae compellatur. Titulus Reipublicae Geneuensis, cuius libertatem acriter imspugnare solet Dux Sabaudiae, hic est: Nos Syndici, Consules et Senatores Reipublicae Geneuensis. Ragusa respublica itidem regitur a Nobilibus, ex quibus singulis mensibus eligitur supremus Reipublicae Gubernator, suo nomine rettore dictus, cui adiuncti Decemuiri (die Herren Zehender) qui constituunt Collegio la Signoria, estque titulus eiusmodi: Nos Rector et Senatores Reipublicae Ragusae. Foederati Belgii Ordines Generales titulum celsitudinis et potentiae assumunt; hochmögende General-Staaten der vereinigten Niederländischen Provintzien. Ceterarum prouinciarum titulus est: Mögende vel Edel mögende; Hollandiae et Westfrisiae Großmögende. Iacobus VI. Angliae Rex, praeuidens hanc insolentiam, per iocum dixit, Batauos vsu huius tituli tale ingenium prodere, vt non multum abesse videa tur,

quin titulum omnipotentium sint sumturi. Estautem titulus altipotentium seu praeptentium inter regium et principalem medius, quem ideo forte assumsit respublica Belgica, quia coronata est et regiae dignitatis aemula. Eadem fere ratio est Heluetiorum; reperiuntur enim hic tredecim pagi siue prouinciae, quas Cantones appellant, quarum singulae summapotestategäudent, et plena libertate fruuntur, vnde etiam non vno eodemque titulo vti solent. Sic Basilea, Schaffhusium, Berna, Lucerna aliaeque ciuirates hoc titulo gaudent: Nos Consules et Senatores liberae ciuitatis Basdeensis ets. E contrario Vnterwaldenses, Vrienses, Schwizenses longe alio vti solent titulo. Cum auten hi tredecim pagi communem constituant rempublicam, et per delegatos (Ehrengesandte dictos) in Comitiis Badensibus conuenire soleant, tituli forma haec est: Der frenen Endgenossenschafft der Schweijerischen Cantos auf den Reichstag / oder zag. Sarung ju Baden woblderordnete Räthe und Genossen.

Inter honores vero ac dignitates omnes cum emineat Imperatoria, merito auspicamur ab Imperatore nostro, summo Christiani orbis capite. Is ergo Augustus, eiusque coniux Augusta communiter audit; estque hic titulus Imperatori Rom. proprius quasi ac peculiaris, quo omnes gentes ex veneratione quadam erga Imperium Rom. communi consensu abstinuerunt, nec alii Reges illum vsurparunt vel vsurpare iure poruerunt, quamuis eundem hodie Galliac Reges affectent. In titulis

autem solennibus Imperator Serenssimus, Potentissimus atque inuitlissimus, vel Augustissimus et potentissimus inuictissimusque, vel sacratissimus, quo titulo Orientales, seu Graeciprius, quam Germani vsi sunt, et inuistissimus, pro quo apud Romanos victoriosissimi titulus erat vsitatus, salutatur, et notione, quam vocant, abstracta Sacra vel Sacrarissima Coesarea Maiestas (Känsert. Majestet) dicitur. Vbi vna obseruandum, quod Imperator ad Reges scribens, semper nomen suum praeponat, idque numero plurium, nisi cum ad Pontificem scribit, quem Beatissimum in Christo Patrent, item Dominum Remrendissimum nominat, ab eoque vicissim Seremssimus vel carissmus in Christo silius arspellatur; vnde regula nota est: dic Römische Känserl. Manestet / als das Oberhaupt überschreiber und Ihezer sids gegen männiglich / ansser dem Pabst Illud etiam prorsus singulare est, quod Imperatores e familia Austriaca Reges Hispaniarum in contextu Maiestatis, reliquos vero Christianos reges Serenitatis tantum nomine compellent, Daniae autem regibus non alium quam Electoribus imperii titulum tribuant. Ceterum de titulo Maiestatis notat Limnaeus, eum ante Caroli V. tempora non fuisse in vsu adeo frequenti, sed frequentiorem fuissie titulum vel formulam, Känserl. Oder Königl. Gnaden / quam Maijestät. hodiernus vsus respiciatur, titulus Maiestatis inprimis competit Caesari, eique tribuitur non modo ab Electoribus imperii, sed et ipsismet Regibus, quibus isquoque communiter tribuitur, quan quam

non ab Imperatore, neque indifferenter ab Electoribus, in publicis praesertim Imperii negotiis et solemnioribus conuentibus, vbi Königliche Würde / non Rönigliche Majestär Regibus exteris tribuunt, vti ex Actis Comitiorum Ratisbonensium liquet. In pace vero Monasteriehsi titulus Maiestatis Regi Galliae ex vsu temporis attributus est, ea tamen lege, vt ipsc vicissim Electores saeculares, aut ex screnissima samilia Ecclesiasticos, fratrum nomine cohonestaret; quamuisin literis inter Reges vltro citroque missis Maiestatis hodie titulum promiscue et communiter obtinere obseruaue rimus. Imperator vero noster hodie nullum alium nisi Maiestatis titulum reeipit a Regibus exteris. Hinc cum an. 1641. in Comitiis Ratisbonensibus legatus Regis Daniae literas fidei Imperatori offerret, in quibus pro Kanserl. Majestät und ld. Scriptum erat Kanserliche Würden / non suit ad colloquium admissus, donec literas alias forma consueta offerret.

Proximum ab Imperatore locum Reges tenent, qui Scremssimi ac potemissimi, non vero inuictissimi salutantur, nisi forte victricium armorum factorumque illussiium fama prae ceteris eluxerint, vt Henricus IV. et Ludouicus XIV. Galliae, Gustauus Adolphus sueciac, Guiliclmus Angliae Reges. In abstracta autem notione ipsis ex vsu curiae competit titulus Regide maiestatis (Königl. Majestät): fratribus vero illorum et siliis siliabusue Regite Celsitudinis (Königliche Hobeit); qui et sabaudiae Duci aliisque regio sanguine prognatis tribuitur.

Regibus dignitate ferme aequantur Electores, locumque infra respublicas etiam regias dedignantur, et vel Serenissimi (durchleuchtigste) interdum etiam Potentissimi salutari non recusant, si sint saeculares, vel si ex ordine Ecclesiastico fuerint, Reuerendissimi Eminenissimique, vel Reuerendissimi atque Illustrissimi (Hochmürdigste und Hochgebohrne) et si illustri simul familia orti, praeter Reuerendissimi et Eminentissimi titulum etiam Serenissimi insigniuntur, vt Elector Coloniensis, qui et Episcopus Frisingensis et Ratisbonensis, Bauaro natus sanguine, (Hochwürdigster / Durchlauchtigster.) Estque horum tanta dignitas, vt vix cessuri sint ipsis Romanae sedis purpuratis, quamuis et hi Electoribus Principibusque ceteris praeferri ac ipsismet Regibus aequiparari cupiant, ac non modo antehac titulum Reuerendissimi cum Archiepiscopis et Episcopis, et Illustrissimi cum Principibus saecularibus communem, sed nouum etiam Curiaeque Romanae receptum Eminentissimi titulum sibi sumserint, licet Respublica Veneta tantum Reuerendissimi titulum iisdem adscribat. Ceteroquin de curia Romana vna hic notandum, eam in distributione titulorum aliquid praecipui, et maxime ab aliis diuersum habere. Sic Pontifex Reges, charissimos filios, et reliquos Principes dilectos silios vel etiam nobiles viros, Cardinales vero et Episcopes fratres salutare consueuit. Ipse vero Pontifex vel be atitsimus vel sanctissimus in Christo pater, in abstracto autem vestra sanctitas (Eure Päbstliche Heiligkeit) communiter dicitur: quamuis

Electores excipiunt Principes, quorum alii saeculum, alii ecclesiam colunt. Illi saeculares, hi ecclesiastici dicuntur. Quibus iam a longo tempore, ob venerationem sui ordinis, relicta praerogatiua est, exceptis Archiducibus. Ecclesiastici vero vel Archipraesules sunt, vel Praesules. Omnibus autem illis Eminentissimi, item Reuerendissmi, vel Reuerendissimi et Illustrissimi titulus competit. Praesules iterum vel principali dignitate conspicui vel non. Vbi et illud notandum, quod cum apud Protestant postulatis Episcopatuum Administratoribus quoque titulus Reuerendissimi tribuatur, is plerumque praemitti soleat Serenissimi, licet nonnulli hodie inuertant ordinem, ac Serenissimo et Reuerendissimo scribant contra morem et consuetudinem antiquam, qua Episcopi semper Principibus praelati sunt iam inde a Carolingorum temporibus. Hi vero, nempe saeculares, praesertim antiqui stemmatis gloria conspicui, Serenissimi titulum sumunt, imo et nonnulli sotentissimi ambiunt quoque, quasi quadam aemulatione Electorum, quibus potentia non multum sunt inferiores. Et quanquam Serenissimi titulum Germaniae Principibus valde inuident Itali, prout vel ex vnico Danielis Eremitae itinere germanico videre licet: tamen plerique illorum eo hodie vtuntur, iisdemquehunc ipse etiam Imperator et Reges Europaei tribuunt. Reliqui, vt Duces, Marchiones et Landgrauii, quia pari iure censentur, pari

quoque titulo cum Principibus gaudent, nisi quod recens creatis Principibus Celsissimi tantum titulus tribui soleat. Ceterum ad se inuicem quando scribunt Principes, voce ditectionis (Ew. Liebden) vtuntur, et inferiores quidem superioribus Serenissimi titulum tribuunt, exceptis Episcopis, si non sint nati Principes, hos enim tantum clementissimos appellant. Id vero insuper notamus, si quid in tituli inscriptione omissum metuamus, quod illud resarciri plerumque soleat peculiari hac nota etc. adiecta. Vbi tamen ineptiunt, qui eandem apud alios adbibent, quam apud illustres. Neque enim adhibenda sine discrimine est. Exteri sane ea non delectantur. Cuius documentum dedit in Germania peregrinatus Dux Florentinus Cosmus III. cui pro deridiculo atque oblectamento fuit character etceterisationis, sine iudicio externi moris vsurpatus.

Principes sequuntur Comites, Dynastae, Barones ac Nobiles: Comites illustrissimi, (Hochgebohrne) et, si fama et meritis in augustioribus aulis eluxerint, illustrissimi, (Hochgebohrne) Nobiles generosissimi et praestrenui (Hoch-und Wohlgebohrne/ itemque Hochwohlgebohrne et Wohlgebohrne) et si sacra simul dignitate sunt conspicui, Reuerendissimi (Hochwürdige) salutantur. De Dynastis et hoc obseruandum, quod aliqui illorum per eminentiam dicantur Domini, nec dignitate inferiores censeantur Comitibus, Quanquam autem titulus Domini proprie debetur Deo, diuis et hominibus, quibus est possessio vel potestas in

domum, familiam, vxorem, mancipium, ordinem, rempublicam vel priuatam, regnum, terras etc. per abusionem tamen eos quoque hodie solemus appellare Dominos, qui nihil horum possident. Barbara vero appellatio est: Dominario vestra, cum et barbarie sua soeda sit, et latine quemplam allocuturi secunda persona et singulari numero, non autem tertia numeroque plurium vti debeamus,

Inde subeunt, qui belli artes colunt, quorum vt ordo diuersus, ita diuersi quoque sunt tituli, ex vsu magis, quam praeceptis discendi. Quo referendi praefecti copiarum generales, praefecti excubiarum, praefecti alarum, annonae militaris, Tribuni, Maiores, Chiliarchae, Centuriones, Legati, Signiferi et id genus alii. Respiciendum insuper hic munus, quod quis gerit. Hoc enim si illustre fuerit, titulum excellentissimi, qualis is quidem in luce non in vmbra est, merebitur. Hinc sanctiores Principum Consiliarii et Legati hunc sibi iure vindicant titulum. Cui quoque classi accenseamus praefectos legionum, et qui magnum a militia adepti sunt nomen, quorum tamen omnium honor pro nascendi praerogatiua plurimum variat. Si non sint Nobiles, illustres atque excellentissimi compellantur. Si autem sint Nobiles, generosi excellentissimique, item illustres atque generosissimi non sine ratione conuenienti salutantur. Grotius Comitem Oxenstiernam ita alloquitur: excellentissime atque illustrissime, quod excellentiae titulus certo respectu alteri soleat praeferri,

licet in hoc gradu non nisi natu splendidissimis debeatur. Interim de hoc vid. Feltmannus de titulis honorum lib. 2. c. 7. de illo idem d. l. c. 58. addatur Hopferus in dissert. ad Danielem Eremitam c. 2. num. 19.

Demum ii, qui priuati sunt et priuatim agunt, sua facilius longe, et quod caput rei, multo tutius est adscribere titulos, et ludere interdum, vt hominum vanitas, non dicam adulatio est, dum titulis exarandis ipsi occupantur. Exemplum a Doctoribus superiorum ordinum sumere in expedito est. Theologi summe reuerendi, amplissimique, Iurisconsulti consultissimi et nobilissimi, Medici experrentissimi, Philosophi acutissimi clarissimique, hodiernis moribus etiam nobilissimi, praesertim ex iis Polyhistores, Oratores et Historici appellitantur. Cetera luxutiantis consuetudo saeculi subinde mutat, vt mores ipsi mutant.

LIBER II. continens Exempla Epistolarum.

DIximus libro primo de Enthymematibus oratoriis, quae adhibentur ad epistolam conscribendam; nunc vsu ipso ostendemus, quomodo illa adhiberi debeant. Atque ea

sunt singularia et propria vnicuique epistolarum generi. Diuiduntur enim illae ratione causarum. Nam vel laudamus, vel suademus, hortamur, petimus, commendamus, amicos nobis conciliamus vel accusamus, reprehendimus, exprobramus aliquid etc. in quibus omnibus enthymemata illis causarum generibus familiaria adhiberi debent. Generalia ista enthymemata non ab Aristotele tantum, sed a quibusuis Epistoliographis sunt consignata; ordinate vero et distincte ab Aristotele. Nos initium faciemus a Generis deliberatiui epistolis. In illo enim praecipue versantur negotia, quae cum amicis communicamus. Primum sit exemplum epistolae, qua pater hortatur filium, vt tempus in Ac ademia bene collocet, nec otio aut luxu transmittat. Enthymemata, quae illuc faciunt, ex Aristotele lib. I. Rhetor. cap. 6. desumi possunt [gap: Greek word(s)] prudentiae et beneuolentiae ostendi debet, cui seruit integrum caput 4. lib. 2. Rhetor. [gap: Greek word(s)] aemulationis excitari potest, quomodo id fieri debeat, ostendit Aristoteles lib. 2. Rhetor. cap. 11. Enthymemata illa [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] ex Aristotele excerpsit Schraderus dispositione epistolica 19. Haec quidem adduci omnia possunt, si epistola eius argumenti scribenda est, non tamen omnia enthymemata simul adhiberi debent, siue quod quaedam vulgaria sint ac per se nota, nec magnopere inculcanda, siue quod sciamus, vnum esse validius altero in mouendo, ideoque omitti pro lubitu et pro rei ratione possunt, quae nobis videntur. In hoc nostro exemplo, vbi parens scribit,

vel omitti enthymemata possunt, autobscure adiungi. Parentibus enim pro ratione voluntas est, nec tam hortari eos filios decet, quam iis imperare. Ex persona itaque scribentium, et eius, ad quam scribitur, moderanda sunt argumenta, et vel maiori studio inculcanda, vel pressius breuiusque attingenda. Primum hic enthymema est et praecipuum, scopus propositus; deinde turpitudo temporis in luxu consumti. [gap: Greek word(s)] erit praecipuum amor et solicitudo parentis, qui graphice depictus omnium instar argumentorum est, quibus minae etiam possunt addi, si spreuerit monita. [gap: Greek word(s)] prudentiae praecipue eluceat. Ad imitationem proponi possunt epistolae Ciceronis ad Trebatium lib. 7. ad Famil. epist. 9. et lib. 1. ep. 1. ad Quintum fratrem, epistola pulcherrima sane et luculentissima, qua fratrem ad praefecturam Asiae bene gerendam hortatur: quae formulas aliquas subministrare possunt ac transitiones enthymematum. Quanquam vltima haec Ciceronis ad Quintum fratrem epistola non tam epistola sit, quam Oratio. Nam stylo pene Oratorio conscripta est, periodos numerumque habet oratorium, verba magnifica, plus quam epistolarem genium spirantia; sententias grauissimas et reconditas, ac compendium aliquod muneris istius, quod gerit magistratus ciuilis.

Exemplum Epistolae.

Annus ipse est: cum e domestica disciplina, e manu atque adeo e sinu meo dimissus eo in loco

versaris, cuius et celebritas decantata est, studiaque, quae a viris scientissimis docentur, ad ipsa sapientiae penetralia facem tibi praeferre possunt. Ac meministi sane, vel me tacente, qua sollicitudine ac diligentia per auctorum optimorum abdita te circumduxerim, saluberrimisque monitis, tum ad scientiam non vulgarem consequendam, tum ad actus in vita ciuili instituendos, iam inde a puero instruxerim, vt nihil eorum tibi desit: nisi tu forte committas, vt obliuione eorum tibi ipsi deesse videaris. Quoties mecum ipse reputo, te a conspectu meo remotum eo in loco viuere, in quo libertas facile degenerare in licentiam potest: toties me suspiciones tua causa habent sollicitissimum. Non femper adsunt in Academiis monitores, qui in viam reducant errantes: nisi ipse iam vitaetuae modum habere scias. Quod an isthac aetate sperare liceat, dubitandum mihi sane est, Occentabunt tibi vndique Sirenes: quibus nisi aures obstruxeris, ipse ille locus, qui ad salutem animi tibi datus erat, in discrimen vel ipsam perniciem te adducet. Excute igitur, si sapis, omne voluptatum imperium vndique te circumstantium, quae a regia virtutum via in transuersum te rapient, nisi vel tua vel Doctorum prudentia ductus periculum euadas. Dum alii Baccho madent poculisque implentur: tu operam da vt literis tingaris, easque quasi diuturnam explere sitim cupiens, arripias auide, ac mentem rerum cognitione satures. Cum meretriculas sectantur alii, tu virgines Musas secutus, earum captus amore sacra tractare ne desinas. Prae ceretis

eloquentiae tibi studium habe commendatissimum: quo velut vinculo quodam humana omnis continetur societas; qua vt instrumento necessario omni in vita vti possis. Huic si adiungas rerum ciuilium prudentiam: non poenitendos Academiarum fructus mihi videberis consecutus. Quod si ergo industriam pariter ac pietatem sectatus ita sapienter instituas vitam, vt ea suis quasi loris et frenis commode regatur, habebis me parentem indulgentissimum, qui nec sumtibus parcet, nec laboribus, vt te omni studiorum genere reddat quam ornatissimum. Sin malorum consiliis ablatus ad deteriorem partem animum applicueris, vide, ne tam seuerum deinceps me patrem habeas, quam es benignum et propitium ante expertus. Vale.

Huic epistolae si responsoriam parare velis: non opus est, prolixe enthymemata circumspicere. Repeti enim pleraque possunt. [gap: Greek word(s)] vero grati animi et [gap: Greek word(s)] amoris filio digni addantur. Proamore et sollicitudine paterna gratiae agendae, diligentia nostra ac industria modeste laudanda, animus ad obsequium promtus declarandus, pollicenda omnia, quae in potestate tua sunt.

Exemplum Responsoriae.

Amor tuus et sollicitudo paterna ex omnibus partibus se ostendit in iis literis, quas ad me nuper dedisti, Parens optime, quibus me ad excolendum studiis et virtutibus animum tantopere exhortaris. Haerent etiamnum menti infixa praecepta ex ore tuo notata, quae vt quondam aures impleuere, ita

quotidie nunc animo obuersantur. Nec desunt hic alteri quasi parentes, qui omnibus pene horis eadem mihi cantare non desistunt. Habeo monitores viuos ac mortuos. Illos audio, hos lego, et ex vtrisque rationes vitae subduco. Nulla mihi otia, nisi docta, neque inter poculorum remiges, quod multos facere video, dies noctesque comburo. Cane enim peius et angue barbariem hanc odi, et ad ipsos barbaros, quibus interdum in Academiis habemus barbariores, relego. Cusus meae vitae testes non tantum domesticos, sed et alios omnes habeo, bonos sane ac doctos, cum quibus coniunctissime viuo. Huic viae porro insistam, atque operam dabo sedulo, ne ab ea in transuersum rapiant communia Academiarum et aetatis vitia. Cumque ego vnam hanc rem me habere praeter alios praecipuam arbitror: patrem homini nemini esse, cui liberorum salus maiori curae sit: magna mihi, non secus ac illi apud Comicum adolescenti, cura iniecta est, ne forte imprudens faciam, quod nolis. Itaque eiusdem verbis hanc mihi epistolam finire liceat: sciens cauebo. Vale, mi Pater! et tuam mihi beneuolentiam conserua.

Epistola Conciliatoria.

Ea solemus fauorem et beneuolentiam virorum doctorum et illustrium nobis conciliare. Enthymemata, quae hic adhibentur, petuntur a laude eius, ad quem scribitur. Cuius argumenta plurima sunt apud Aristotelem lib I Rhetor. cap. 9. equibus eligantur commodiora. Id quod persuadere

illi nitimur, his rationibus fiat, quae reperiuntur apud Aristotelem lib. I. Rhetor. cap. 6. commate 35. Rhetor. c. 7. commate 49. et 63 [gap: Greek word(s)] erit verecundia, sui extenuatio, confidentia, gratus animus.

Exemplum Epistolae conciliatoriae, qua literarum studiosus viri docti fauorem sibi parare studet.

Enthymemata petuntur a laude; [gap: Greek word(s)] verecundiae, extenuationis et considentiae potissimum exprimitur.

Quanquam interpellare tui similes, id est, summos et in dignitate maxima constitutos, vel impudentiae, vel imprudentiae saltem speciem habet: tamen quam tacitus tibique ignotus adhuc apud me religiose seruaui magni tui nominis reuerentiam, hanc interpretibus tibi literis nunc declarare in parte aliqua pietatis meae, quantumuis temerariae, collocaui. Quae licet mihi ipsi improbanda videatur: inueniet tamen, vt spero, magnum sibi in humanitate tua patrocinium: quae sublimitatem illam ingenii, ad summa quaeque sublati, ad rerum infima quaeque demittit. Qua fretus spe etiam perfricare frontem incipio, et vltro laudare hanc audaciam, quae ad te, tantum virum, viam affectat, et reprehendere intempestiuam illam verecundiam, quae in lucrandis patronorum animis ignaua est ac parum sedula. Meliorem igitur in partem, quae tua est humanitas, interpretaberis hoc meum placendi studium, quod sua se tuetur innocentia, nec tua improbabit summa aequitas,

ad cuius tribunal omnem hanc liticulam, quae mihi tecum ipso intercedit, iure meritoque deuoluo. Quare vide, an causa mea cadere possim, qui ipse me dedo tibi totum, et inter res tuas, te addicente iudice, haberi volo. Expectabo interim, quam in partem casura sit sententia, cui me pariturum ea, qua par est, obseruantia, promitto.

Responsio ad Epistolam Conciliatoriam.

In responsione ad priorem epistolam Enthymemata non sunt longe quaerenda, quae laudantibus et amplific antibus sententiis potissimum const ant. Laudatur animus in nos amicus et studia nostra. [gap: Greek word(s)] est beneuolentiae significatio, gratiarum actio. [gap: Greek word(s)] humanitatis est temperataeque modestia grautatis.

Exemplum I. Epistolae Responsoriae.

Non potuerunt ingratae mihi accidere literae tuae tantae humanitatis, vt vel Catones morosissimos exorent, nedum me, qui nunquam ea rusticitate fui, vt amicitiam meam ambientes intolerabili fastu repellerem. Distringor equidem negotiis, et mihi ipse pene desum, rebusque meis; sed tamen ita totum aulae me non dedo, vt humanae me societatis obliuio capiat, aut amicorum meorum velim facere iacturam, eorum praesertim, qui tanto me amore complectuntur. Quare nihil magis mihi ingratum est in gratissimis tuis literis,

quam intempestiua illa verecundia, quam ita dediscas velim, vt nunquam imposterum hunc in amicitia errorem committas. Neque enim is ego sum, aut esse cupio, qui timidiorem aliquam reuerentiam malit, quam amoris fiduciam. Est etiam quod tibi succenseam in laudibus meis intemperantissimo, quas tantum abest, vt meas dici velim, vt nec humanas quidem. Quare per amicitiam meam, quam vtraque manu largior, obtestor te atque adiuro, ne imposterum istis lenociniis sincerum amorem tuum inficias, aut mihi, inuito elogiorum meorum lectori, molestus esse pergas. Ceterum cum nullum suauius lucrum, quam amici fauor esse possit; nunc quoque mihi de nominis tui accessione gratulor, adeoque non tam rogatus, quam sponte mea inter tuos numerari volo, qui te semper colui, et apud amicos meos honorifice praedicaui. Te vero etiam atque etiam rogo, vt in affectu isto persistas, meque porro ames. Vale.

Exemplum II. Responsoriae ad Conciliatoriam, qua Poeta misso carmine amicitiam alicuius ambit, vna cum excusatione silentii.

Ut grata mihi semper est familiaritas ac consuetudo, quae cum clarissimis viris per literas iungi colique solet: ita profecto et tua mihi non parum iucunda est: quam aeque mihi exoptare velim, ac tu illam summo studio, et missis etiam muneribus ambis. Quorsum vero immodicae illae

laudes, quas pro summa tua humanitate tam liberali manu spargis? A quibus cum abesse me longius sciam: ignosces: si ea in re te nimis Poetam vel a veritate ab suisse, quam a Poeta veluti a iurato teste non adeo rigide exigendam ipsi te Poetae docuerunt: vel vt mitius appellem, finxisse aliquanto liberalius te dixero. Vt extra vos rapi nonnunquam soletis, vates: ita extra se et ordinem illum, quo communis hominum aestimatio locat, alios saepe ponitis, non homines, sed ideas delineantes, vel in Metaphysica cum Philosophis grassaturi. Ac facile quidem apud me illa benignitatis tuae culpa excusationem inuenerit: modo apud te negligentiae culpam silentio meo non subeam. Qua tamen, si me audis, liberare me quo dammodo potero. Nec enim tam agresti animo me esse credas velim, quasi praestantium ingeniorum amicas compellationes fa stidioso spernere silentio consueuerim. Nam cum primas tuas omnino non acceperim; secundas vero, quia ad priores sese referebant, vel non satis ceperim, vel quod ab ignoto homine obiter traderentur, vt nesciuerim, qua via mitterem ad te literas: factum hinc est, vt, intercedente mora illa, literarum ab officio retractus, pene oblitus fuerim respondere. Cum interim commode tertiae tuae adueniunt, et aurem mihi vellicant: nunc vt emendem opus erit, si quid ea in re a me peccatum est, tu vero gratiorem mihi mulctam imponere non poteris: quam si missis subinde literis vel cum conuitio prouocaueris. Quod si et muneribus animos placandi

quaedam vis inest: mitto quaedam, quae prae manibus fuere, carmina in [gap: Greek word(s)] , quae si tibi, vt mihi tua placuerint, est quod eo nomine mihi gratuler. Ego vero, ob missum tam egregium munus, multum te amo. Ad ipsasillas aras, quas carmine celebras, te adiurans, ne Phoebeos illos ignes, qui non nisi crebra aluntur exercitatione, extingui permittas. Valc, meque amare co, quo coepisti, amore perseuera.

Exemplum III. Responsionis ad Conciliatoriam, quae ad Carminum aliquorum transmissionem scripta.

Nunquam credidi fore, vt leuibus atque exiguis meis chartulis tantum statueretur pretium, quod fieri abs te ex humanissimis tuis literis intellexi. Tantum enim abest, vt laudes illas, quas amor mihi tuus plena manu admetitur, agnoscam; vt potius indignum me iis aestimem: siquidem meo me pede et versiculorum meorum pedibus metior. Quare quid agas vide, vir amplissime: ne summa ista iudicii tui liberalitate (pene prodigalitate dixeram) homini alioqui facile intra suam pelliculam se continenti, maiora, quam par est, persuadeas, vel ea cupidius de me praedices, quae detrahant de iudicii tui opinione apud veros rerum mearum aestimatores. Ne vero vim facere profusissimae tuae voluntati, et arguere te, summum seculi nostri virum, et praeterca mei studiosissimum videar, quod et inhumani esset animi et ingrati: qualicunque interpretatione laboranti veritati succurrendum

est, et ab ingenio et affectu tuo rependendum, quod illi decedit. Interim gratulor Musismeis, quod suorum carminum vinculis animum tuum ligare et fascinare potuerint, vt familiarius mihi iungi velles. Quod vt vnice adhuc in votis habui: ita nunc, postquam beneuolentiae tuae fores mihi patere video, maiori ad illam fidentia viam affecto. Vale, vir excellentissime! quem enixe rogo, vt, quandoquidem amicitiae tuae gloriam primus mihi non inuidisti, ita porro summa ista humanitate ac fauore beare pergas hominem tui obseruantissimum.

Epistola Commendatitia.

Argumenta [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] partim a personis, partim a re ipsa petenda, quae specialius notata vide a SCHRADERO Disposit. 10. Solemus autem in epistolarum commendatitiarum EXORDIO plerumque 1. excusare crebram nostram interpellationem. 2. reuocare amico in memoriam promissionem antea factam. 3. facere mentionem veteris amicitiae, vel beneficiorum iam ante nobis praestitorum. 4. Ordiri statim a laudibus eius, quem commendare volumus, vel parentum aut cognatorum eius

In NARRATIONE si ea adhibetur, quod non semper sit, breuiter indicamus rem, cuius gratia commendatio instituitur.

In PROPOSITIONE vel directe commendandus est, quem commendare volumus, vel per practeritionem et negationem id faciendum.

In CONFIRMATIONE argumenta vel 1. a rei petitae honestate, aequitate, facilitate, vel 2. a beneficiis ante nobis praestitis. vel 3. ab exemplo tum nostro, tum aliorum. vel 4. a precibus amicorum.

In CONCLVSIONE solemus plerumque 1. polliceri gratum animum et nostrum et ipsius commendati. 2. petitionem nostram modeste et verecunde praecidere. 3. Petitionem et commendationem nostram repetere.

Exemplum, quo vir doctus alii viro docto commendat adolescentem, et simul silentium excusat.

Quanquam in literis ad te dandis hucusque fui infrequentior; non tamen vel ab officii mei remissione, vel quacunque alia causa id profectum est, nisi quod inanibus ac sterilibus literis otia tua publice profutura turbare immodesti esse hominis, tuaque humanitate abutentis, existimauerim. Earum certe frequentia magis, quam raritate peccare mihi videor. Vt autem has nunc ad te literas darem, precibus suis me adduxit adolescens, ob modestiam ac raras ingenii dotes mihi commendatissimus. Magna enim nominis tui fama impulsus omni ope studioque annisus est, vt viam ad fauorem tuum sibi pararet, quam cum prae ceteris me sibi munire posse crederet: inhumanus certe ac inofficiosus videri potuissem: si, quem omni consilio studioque adhuc iuui, eum honestissimis in desideriis destituerem. Fuit is quasi in sinu meo enutritus, ab

ore meo pependit, monitis atque praeceptis ad omnem diuinam humanamque sapientiam incitatus; humanioribus vero literis, quoad eius fieri potuit, ita excultus, vt ipsa in semente praeclarae messis spem fecerit. Horum ego omnium testis domesticus, maiori tibi fiducia iuuenem hunc commendo: eoque magis, quo vehementiori ille desiderio te cognoscendi ardet. Ac multum profecto hominem amo: quod iam tum ea in a etate, eo iudicio praeditus praeuideat, quos ex tua, viri in omni doctrinae genere summi, et in commune omnium exemplum nati, familiaritare, fructus percipere possit. Noli itaque dubitare, fauore tuo dignum esse iuuenem, quem bona eius mens atque indoles suo quasi iure sibi expetere videtur. Ac sane virtus vel sine praeconio animis hominum foueri meretur. Dabis denique id amicitiae etiam nostrae. Quam cum sanctam integramque conseruaueris: nunquam non tuum esse velis, qui meus est, atque adeo communi isto iure humanitaris, vt sunt omnia amicorum communia, frui patiaris. Quare mihi ipsi factum interpretabor, quicquid illi benigne feceris, gratoque agnoscam animo, quod et ipse adolescens faciet: nec solum in sinu de eo gaudebit, set et laudibus publicis praedicabit. Vale.

Responsoria.

Enthymemata Responsoriae ad commendationem inuentu facilia sunt. [gap: Greek word(s)] praecipuum est in laudatione, commendatione et beneuolentiae suae testatione.

[gap: Greek word(s)] spei ostendatur, quopromittantur sibi et ciuitati multa ex commendato bona. Argumenta [gap: Greek word(s)] depromi possunt ex cap 23. lib. 2. Rhetor. Aristot quae explicatius legantur apud Schraderum Disposit. 13.

Exemplum Responsionis ad priorem Epistolam.

Magnae mihi fuerunt literae tuae voluptati, maiori futurae, si crebriores, nec tam parca, ne dicam auara, a te manu mittantur. Quare vide, ne socordiae et negligentiae tuae tribuam, quod tu, si Diis placet, prudentiae vis esse argumentum: ne scilicet inanibus literis otia mea literaria occupentur. Belle tu quidem et lepide. isto artisicio vsus es, vt quoniam tibi vel negotia tua vel segnities officium literarum non permittit, a me ipso languoris tui cxcusationem arcessas. Non feram imposterum has argutiunculas: quibus imponi sibi amor noster non patitur. Et tu profecto id operam dabis, vt etiam, cum ab aliis non vrgeris, velis possisque scribere. Multum itaque amo iuuenem, vel eam ob causam mihi non ingratum, quod soporem hunc tibi excusserit. Amo certe ingenua pectora, studiis bonarum artium innutrita, qualia a te, viro diuinarum atque humanarum rerum scientissimo, diligi commendarique noui. Vel eo nomine gratus acceptusque omnibus bonis erit, quod te vsus sit familiariter: qui neminem ad arctiorem admittis societatem, nisi qui se dignum te tuisque moribus praestat. Numerabo igitur

tuum etiam inter meos: quandoquidem tuum vis esse meum. Ac si quid a me proficisci poterit, quo studia eius honestosque conatus iuuem: nihil sane quicquam in me patiar desiderari. Tu modo subinde tales ad me mitte, qui te ad frequentiores literas excitent; mutuumque amorem, datis quasi obsidibus confirment. Vale.

Epistola Gratulatoria.

Haec pro re, de qua gratulamur, diuersa habet Enthymemata specialia. Varia enim sunt, de quibus gratulamur. Gratulamur de honoribus, de bonis variorum generum, de factis illustribus, in quibus omnibus argumentis repetendi sunt speciales loci ex genere demonstratiuo. Exempla aliquot Gratulatoriarum in Dispositionibus suis Epistolicis habet Schraderus, qui ex Aristotele praecipua eruit at rem facientia Enthymemata. Variant etiam illa ratione personarum, quibus gratulamur, eorumque, qui gratulantur. Aliter enim instituenda est gratulatio ad Principem, quales institui possunt de variis materiis, e. g. de collato Principatu, de nato haerede, de parta victoria, de illustri aliquo facinore, de expugnata urbe, de nouo anno. Aliter item instituenda, cum gratulantur ipsi Principes; aliter, cum Magistratus inferiores et ciues. Aliis vtimur Enthymematibus, cum scribimus gratulatorias literas ad pares et amicos. Illic enim familiaribus quibusdam Enthymematibus expediri res potest. De ea tractatione. fusius disetur in ipsis Rhetorum libris, atque ab ipsis Epistoliographis,

vt non sit opus iis immorari. Nos exemplum, gratulationis de collatis Doctoris honoribus et quidem in Ordine Juridico proponemus.

Exemplum.

Cum soleam semper amicorum fortunis affici aeque ac meis; tu vero inter eos principem facile teneas locum: tibi persuasum habeas velim, nullius hominis ad me magis pertinere fortunas ac salurem, quam tuam, vt meis etiam potiorem habere rebus non dubitarim. Nunquam viatores hac transeunt: quin eos de rerum tuarum statu interrogem: praesertim cum segnior ipse es in literis. Et nuper me magna laetitia perfudit nuncius de summis in iuris scientia tibi oblatis honoribus, adeo vt affectus gaudii statim in hanc eruperit epistolam. Ego vero tibi gratulor hanc dignitatem: quae quia digno data est, eo nomine praecipue nunc appellanda est. Cui enim ignotae sunt admirabiles ingenii tui dotes, quas in te puero suspexerunt magistri, in adolescente aequales, in viro admirantur omnes, quibus penitiorum literarum aliquis sensus est. Accedit his illa morum honestas, animi candor, amica virtutum omnium conspiratio: sine quibus nec ipsa tibi sapientia saperet; nec isti tui honores in pretio habendi, qui nisi in bene praeparatum pectus inciderint, magno hominum bonorum malo incidunt. Quare non tam tibi, quam reipublicae honores istos gratulor; quae istum in te virum nacta, nunquam tuo infelix esse praesidio potest. Siue enim te consiliis admouerit

aliquando; inueniet in te Maecenatis vel Agrippae alicuius ingenium; siue tribunalibus praefecerit; Lycurgum aliquem vel Zaleucum deprehendet: vt nunquam in rebus gerendis prudentiam, bene gerendis honestatem desideratura sit. Quae futura esse iam tum animo et spe praecipio, vtque propediem eueniant, opto, vt vere honorem istum ad maiora gradum fuisse intelligamus, quem non in tertiis ac secundis tantum, sed in primis consistere dignum iudicant omnes.

Si quis in ceteris gratulandi argumentis occupari velit: Enthymemata suppeditabunt singularia tum dignitatum tum personarum. Sunt vero dignitates vel sacrae, vel ciuiles, vel militares, vel scholasticae, vel superiores, vel inferiores. Sacrae sunt Pontificatus, Archi-Episcopatus, Episcopatus, Sacerdotia etc. Ciuiles sunt, Regnum, Ducatus, Praefecturae; Militares itidem variae. Scholasticae sunt Gradus, iique vel Theologici, vel Iuridici, vel Medici, vel Philosophici. Porro ratione temporis dignitates sunt vel perpetuae, vel ambulatoriae, vel transmittuntur ad haeredes, vel ad vitae tempus durant: vt Consulatus, Legationis dignitas, Nobilitatio. Aliae sunt successiuae, aliae electiuae, quibus in speciebus singulis sua nascuntur Enthymemata, quae ipsum exercitium longe suppeditat promtius. Mihi certe non incommode videtur, quemadmodum aliquando hoc consilium in Poeticis inuentionibus subministraui, itaquoque hic pleraque omnia contineri posse memoriali illo tritissimo versu:

Non enim tantum in hoc versu generales illi tituli, quibus Enthymemata continentur, comprehenduntur; sed praeterea loci illi Dialectici, qui suppeditant argumenta, tum amplificantia, tum mouentia. Sic To Quis comprehendit laudem personae, cui dignitas confertur, et a qua defertur. Subministrabit etiam argumenta ad personam, quae scribit, spectantia. To Quid continet laudes ipsius dignitatis, ubi de magnitudine eius, maiestate et praeeminentia dici potest. Comparatio instituitur inter hominem ipsum et dignitatem, quemadmodum ille munus suum ornet, non vero multum ornetur ab illo; quas vires afferat, quam prudentiam. To Vbi loci circumstantiam habet, si in solenni loco, in templis, sub dio, coram altari, in vrbe aliqua praecipua conferatur dignitas. Qui copiosior fons est pro Poetis et Oratoribus, quam Epistoliographis. Illis enim hic licet fingere allocutiones ad genium loci, ad Deum, ad vrbes, ad aras, quanquam et, si modeste versetur in eo Epistoliographus, leui aliqua apostrophe simile quid facere possit. To Quibus auxiliis? designat causas impellentes et socias, inter quas referri potest electio et successio. Si electio: dicas, illum virtute sua meruissie dignitatem non emendicatis suffragiis, casu, dolo, fraude, adeoque sua abstulisse debita, et praemia. Si successio; dicas haereditarias in illo esse virtutes, et data occasione commendetur

primogeniturae et successionis ius, quae illustrari possunt variis comparationibus a natura arborum, agrorum, animalium etc. petitis. Antecessor quoque porerit laudari, ita tamen, vt Successor praeferatur. Si qua fuerint etiam omina, vel diuina auspicia: huc pertinent. Poetis ea fingere licet. Recenseri etiam possunt, si quae praecesserint merita, ac laudari. To Cur causam finalem notat, quae in Magistratibus est salus publica, reipublicac vel totius vel partis eius legitima administratio, iurium conseruatio, gentis et imperii incrementum, sacrorum cura, tribunalium et iustitiae incorrupta administratio, literarum, Academiarum, Scholarum cura, et reliqua Magistratus Politici officia. To Quomodo inuoluit varios ritus, in ipsa dignitatis collatione obseruari obseruari solitos: quorsum spectant preces, unctiones, inuestiturae, infulae, pallia, fasces, coronae, laurus, sceptra, claues, gladii, annuli, poma aurea, et si quae alia sunt auspicii Regii, vel Ducalium, vel Episcopalium, et aliarum dignitatum symbola. De quibus singulis integra pene volumina conscripta sunt, et ad quas variae allusiones formari possunt; To Quando tempus notat. Hic considera, quo anno, mense, die, hora fiat. An eo die quid memorabile antiquitus gestum fuerit etc. vtrum in pacato, an in turbulento statu respublica sit, an praesenti tempore memorabile aliquid in republica geratur. Exemplum gratulationis de Magistratu absolutissimum vide in Epist. I. ad Quintum Fratrem, qua Cicero

fratri suo gratulatur de prefectura Asiae. Hinc si quis imitationem in argumento simili paret: abunde suppetet omne Enthymematum genus, quod ad talem epistolam spectat. Si quis gratulari alicui de novo anno velit: Enthymemata illuc spectantia suppeditabit SCHRADERUS, apud quem, inter Dispositiones Epistolicas, vna est filii ad parentem de nouo anno gratulatoria p. 35. [gap: Greek word(s)] hic erit, si laetitiam contesteris, [gap: Greek word(s)] , si pietatem et gratum animum, [gap: Greek word(s)] , si collata a parente beneficia extolles. Generatim hic considerabis circumstantias varias; vtrum annus fuerit climactericus, an periodicus, vel similes; an dies novi anni incidat in natalem eius, cui gratularis; vtrum annus inter morbos vel alias vitae aerumnas sit exactus: vtrum peregre, an domi; in bello, an in pace. Ratione personae sub manu etiam nascentur varia Enthymemata, aut argumenta amplificantia. Exempla Epistolarum gratulatoria rum de novo anno suppeditabit RUPERTUS in Mercurio Epistolari. Nos eius etiam aliquod exemplum proponemus, et quidem sub nomine ordinis literati ad Principem, quae et Orationis loco esse possit.

Exemplum Gratulationis ad Principem de felici noui anni initio, nomine ordinis alicuius literati.

Felicibus iterum auspiciis, Princeps Serenissime, anno veteri finem imponimus, nouumque exordimur, quo inprimis tempore, sicut ex antiquissimo omnium gentium ritu, solent feruere omnium studia:

ita nos quoque, ne muneris nostri immemores videamur, omnia tibi bona hoc ex initio auguramur, nosque ad anni huius felicitatem componimus: Indorum Philosophorum morem imitaturi. Accedebant illi vertente anno regium palatium, etc rationem eorum, quae anno elapso vel observassent vel egissent, edebant. Ita et nos tibi, communi nostro Apollini, studiorum nostrorum specimina, cumque iis fidem, omniaque obsequia offerimus. Tibi enim acceptum ferimus, quod libere hic spiritus trahere tuos, tuaque vesci aura Musae nostrae possint in novo hoc literarum sacrario, quod tuis auspiciis ad omnem aeternitatem consistit. Quin et illae tibi, Phoebo suo, non annum hunc tantum nobis, sed integra secula pandenti, in grati animi documentum vectigales illas voces, quas solas nunc depromunt, in omne aeuum duraturas, strenae loco persoluunt. Ea olim ex luco Streniae Deae petebatur: at nos ex Musarum syluis illam tibi decerpimus, non verbenam, more veterum, sed lauros nostras tua consitas manu oblaturi. Ea munera sunt, quae tibi pro more veteri his ipsis Calendis dedicamus, sed quae offerre non possemus, nisi tua liberalitas ea nobis concessisset. Quod si olim Ciues Imperatoribus, clientes patronis, discipuli praeceptoribus, munuscula miserunt: et nos illa tibi offerrimus, arctioribus obstricti vinculis, maiori iure obnoxii. Verum cum munera potius exspectare, quam dare consueuerint Musae; ne tamen et illae morem hunc migrent: seipsas tibi dabunt: quod eo gratius tibi donum erit; quo maius est omnibus

quae a quoquam afferri possunt. Largiantur alii ac promittant aureos montes: nos eruditi Parnassi pulueres largimur; equibus non minus aurum, vel illud, quod auro contra carum est quam ex ipsis fodinis, effoditur. Tradimus tibi vectigales animos nostros, et quicquid fundo illo subnascitur, omnem eius culturam, omnes prouentus, non annos aliquot, sed integra secula duraturos. Delibamus tibi de fontibus Castaliis tuis, auspicii gratia, hac, velut Romani olim, aqua virgine tincti teque ipsum tincturi. Votorum interim integras segetes, plena tibi manu offerimus. Neque enim annare tantum et perennare te feliciter iubemus, sed et de nostris annis, imo ab ipsa aeternitate (quod Musis solis licet) integra tibi secula decerpimus. Viue Principum decus, literarum Stator, viue ad votum, sed supra omnium hominum vota et secundum tua fata.

Epistola Dehortatoria.

Enthymemata, quae hic adhibentur', e locis Generis Deliberatiui omnia sunt petita. Nam quemadmodum in Hortatoriis suademus, ita in Dehoratoriis dissuademus. Illic argumenta ducimus. ab honesto, vtili, iucundo, necessario, facili; Hic ducuntur a locis contrariis. Specialia Enthymemata sub locis generalibus contenta materiae speciales suppeditant: sed quae facili negotio ab his generalibus, velut quibusdam indicibus, demonstrantur. Nos exemplum hic dabimus dehortaioriae epistolae, ad eum scriptiae qui, relicto studio Theologico, vitam militarem elegerat. Enthymemata

hic paratu facillima, quae ex locis Generis Deliberatiui erui possunt. Ab altera parte petantur argumenta, studium Theologicum suadentia: ab altera vero parte argumenta, vitam militarem dissuadentia. Vtriusque generis argumenta inter se conferri possunt.

Exemplum Epistolae Dehortatoriae.

Percussit nuper animum inspetatus nuncius de [gap: Greek word(s)] [note: querula sortis incusatione] tua ac vitae militatis electione, prae studii Theologici fastidio. Diu mecum dubitaui, an auderem te compellare literis meis: qui atroci adeo non in Musas tantum, sed et in sanctissimam Eusebien raperis odio, vt omnem eius cultum eiuraueris. Nosti multorum de te vota et exspectationes: quibus quam pulcre scilicet tu nunc respondeas, non sine animi moerore ac horrore mecum reputo. Tu solus e fratribus tuis relictus es nobis, de cuius praestanti indole omnia sibi praeclara augurabantur non familiares tantum tui, sed qui et pulcherrimas animi tui dotes penitius nouerant. Nunc omnis illa spes in irritum cadit, totque praeclari conatus impia ac inconsulta tua temeritate plane interficiuntur: dum tu, quod studiorum tuorum praemia tam segniter procedant, nescio qua turpissima indignatione ductus, cum fronte et pudore ipsam mentem exuis, atque a diuinarum rerum studiis auocas. Quod si eius vel mica tibi relicta est: redi ad illam, redi ab exilio tuo ad te ipsum, ac illum te nobis redde, qui antea

videbaris, gnauum, acrem, sedulum, industrium. Cogita, quam te, perditum e sapientiae diuinae humanaeque castris transfugam, detestentur parentes, exsecrentur commilitones, oderint omnes boni. Si adhuc tibi non licuit decepere laboris tui fructus: quamobrem suo tempore illud futurum desperes, ac non potius meliori te fortunae, Ducis Troiani monito, reserues? Forsan in ignota sors tua floret humo, cumque tam prope brabeo sis, vt manu prehendere possis, quam nunc fuerit turpe, in ipsa via, in ipsa meta, ante ipsam palmam deficere! Nosti, quas tu molestias pertuleris, quae nunc omnes frustra sunt susceptae, postquam e sacro milite in profanum degenerasti: magnus olim futurus, si tuis castris haereres, diuinae palaestrae promachus. Obiice nunc animo tuo tot bellorum calamitates, tot furta, rapinas, caedes, scelera, quorum te nunc sponte vel reum facis, vel testem, aut socium. Et putas, illa cum bona mente posse consistere, cum virtute, pietate, cuius a te exspectabamus specimina? Quam vero metuo; ne quas ad gloriam tuam vias te sternere existimas, ad perniciem tuam sternas: quae vltrix a tergo insequetur tam nefaria consilia: cum tu derelictus ab amicis, a parentibus, a Deo, a bona mente, certissimae profecto relinqueris miseriae. Noli succensere mihi: si dehortationem mean in expostulationem conuertam. Non potes teipsum abiicere, reuocant te parentes, retrahunt omnes boni, ipse intercedo, et diuini tribunalis, cui certe huius tui consilii rationem es reddimrus, admoneo.

Ergo age, quod restat, incumbe denuo honori tuo, et te tibi vindica. Nam cum in quacunque re laudabili turpe sit referre pedem: quid in diuina putabis esse, si manum admoueas aratro et respicias? Tantum te moneo, oro, obsecro, vt has literas eo animo legas, quo a me scriptae sunt, pio, beneuolo et christiano, qualem tibi ex animo opto. Vale.

Epistola Suasoria.

Enthymemata adhibentur Generis Delibemtiui, de quibus in praecedentibus plura diximus. Nos exemplum proponemus suasoriae epistolae de matrimonio.

Exemplum Epistolae, qua suadetur Coelibi matrimonium.

Miror equidem, quid hominis tu sis: quem adeo a re vxoria alienum et abhorrentem tuus mihi narrauit bene tibi nobiscum cupiens amicus. Satis diu [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] mutasti, variamque eruditionem ingeniique dotes non vno coelo natas, non vno solo educatas, in patriam tuam transtulisti. Ecquando igitur intra tuam te regionem, domum scilicet tuam, vt Rex et Imperator, circumscribes? Praeterea et ipsa tibi aetas iam accedit, HESIODI tricennalis terminus, quem si excesseris: metuo, Alma Venus ne sera tamen respectet inertem, Tondenti quando candida barba cadet. Si sapis: muta hanc mentem, redi ad te, imo ad virum, irrue in vxorios amplexus. Stoici recte viuere appellant naturae ductum sequi: atque

in eo, si Tullio credimus, felices sumus ac sapientes, si naturam ducem optimam sequimur. Sequimur autem: si nec cum Deo, qui homini illam vitae sociam addidit, gigantum more pugnemus, nec naturae, a qua societas illa instituta est, repugnemus. Quemadmodum enim Deus ac sagacissima natura cum vite maritat vlmum, cum stipite fabam; non minus sapienter ab iisdem. appositus vxori vir, et viro vxor, ne alter sine alterius fulcro collabarur. Vel in ipso coelo inuenies coniugata sidera, quae nec Deos potuisse solitarios viuere testantur. Adspice aerem: et videbis aues pariter volantes, vel ingredere syluas: et videbis ceruos gregatim pascentes. Nulla tam immanis fera est, quae sit sine socia. Quis ergo homo tam immanis, et tam vltra naturam ferinam ferus, vt nec admittat parem, nec amicam, nec coniugem. Neque profecto coelebs solum naturae, sed et patriae peccat. Parum enim diligens ciuis est, qui de propaganda ciuitate non gerit curam. Recte ex sententia Antisthenis vxorem ducere debetur et naturae et patriae. Quis Socrate castior? vxorem tamen duxit, imo Xantippen. Quantus Philosophus Seneca? At is postquam in cathedra quaesiuit sapientiam, in thalamo inuenit Paulinam. Sic quidem coelibatus inter homines scelus est, quem non tolerat natura: quia illam tollit; non Deus, quia vetuit. Tu mihi tamen audire videris nescio quae naturae propudia, homines argutos, qui, nescio quibus ineptiis sophisticis ducti, coelibatum coniugio praeferunt. Iam hic recitare suos audias

elenchos: nolo in rem malam incidere; mulieri enim malitiam suo quasi iure adscribunt, quae mala attrahat, vt Caecias nubes. Alius in quit: nolo Meliacum nauigium, quod rimarum undique plenum, nolo hirundines sub tectis alere. Loquaces enim dicit illas: vt vel tres earum facere possint nundinas, vel vna laboranti lunae succurrere. Alius: non opus est mihi Melitaea catella: nolo ventres pascere et fruges consumere natas. Alius: nolo illas speculi consultas pupulas, quibus dum moliuntur, dum comuntur, annus labitur. Alius: nolo glires illas, quibus tota dormitur hiems, quaeque domi sedent compressis semper manibus et diem humeris protendant, Alius: nolo pati mulieris imperium. Alius denique: nulla mihi res est cum Furiis: quas si voce duriori aliqua compellas, Fumantem viui nasum tentaueris vrsi. Verum o coecas hominum mentes! ipsos quidem illos non viros esse, aut masculum quid sapere dicas, qui ita iudicant. Quasi vero non quaevis commoda sua habeant incommoda. Saepe etiam sunt, qui de virtute sua desperantes se viros esse ignorant, quia vxores suo esse malas vitio permittunt, dum vel intempestiue sunt seueri, vel intemperanter remissi, vt hic obtineat Terentianum illud de filio quidem effatum, vxori etiam non male applicandum; vt suam quisque vult esse, ita est. Nec desunt, qui malint esse [gap: Greek word(s)] ne liberis obsitam domum aliquando habeant, imo (quod execreris) alant. Heu quantum abeunt illi a Gracchorum patris sententia, qui omnibus bonis cariores habebat

bat liberos. Vide autem mihi quantus sit Paterfamilias. Primum hunc et ex antiquissimo iure Regem si dices, recte dices, et cui olim ius plusquam Regium. Quis mihi autem coelebs? Solus ille nec alterius, nec suus est, sibi seruit, sibi imperat, sibi serit, sibi metit, sibi viuit, quare etiam sibi moritur, quia non est, per quem in morte viuit; quia non vult, vt alii per se viuant. Aufer ergo mihi istas vulgi opiniones, qui talia auribus instillant: [gap: Greek word(s)] [note: qui non homo est iugatus, non habet mala.] Apage Saturnia illa iudica et hyberna somnia. Sint hae aliorum [gap: Greek word(s)] ; [note: placita, axiomata,] non erunt nostrae, non tuae. Tu alia m nobis, si sapis, meditaberis Philosophiam ac sapientiam, illam scilicet, quam Iustinianus tuus dicebat humano generi immortalitatem. artificiose introducere. Contemne istas Diogenis voculas, qui sciscitanti cuiquam, quando ducenda esset vxor? [gap: Greek word(s)] [note: nunquam] respondit et [gap: Greek word(s)] . [note: haud unquam.] Neque enim, arbitror, inter Philosophiae tuae placita, Cynieisum profiteberis, ad quam scholam vt relegentur, digni sunt homines, qui vitam tuam viuunt, Coelibes. [gap: Greek word(s)] , [note: nuptiarum osores] omnes huius caninae sapientiae Professores. Nec scio, an fapientior fuerit ille nescio quis e Philosophorum ordine, vel, vt rectius dicam, Sophistarum, qui sapienti esse vxorem ducendam negabat, vel ipsam sapientiam. Horum nos quidem

huminum magnifica interdum audimus verba eti Phi Josophicam sententiam, qui tamen mirumquam interdum in ipsa sapientiae suae monita impingant, ac aegre barbas ac supercilia sua Cupidinis telis subducant. Inculcabo tibi prae sordidis illis Sophistis, hominis non quidem ad Veneres et Cratias facti, sed morosi et feueri, quique vita sua melius et plenius Chrysippo et Crantore omnique Stoicorum familia virtutes expressit, effatum sapiemissimum, Is maiori laude dignum cenfebat bonum maritum, quam bonum ciuem vel Senatorem. Audi voces has grauissimi senatoris acerrimi Censoris, qui, nisi fallor, rectius ac melius de vitae officiis omnique societate ciuili iudicium ferre potuit, quam omnes isti scioli. Tu operam nunc impende, vt in utroque omnes absosuas numeros, vt et ciuis sis bonus et maritus bonus sic optimus futurus aliquando senator. ista enim omnia ab vna pendent vxore. Quis enim tu, sine illa, ciuis eris? quam Reipublicae partem constitues? Quis tu olim eris patriae pater, qui domi tuae pater esse non didicissi? Quomodo magnam illam reges familiam, qui ipse nescis, tantus etiam Philosophus, tantus etiam Iuris Consultus, quid sit familia? Aut enim totus fallor, aut certe longe aliter catuli olent, aliter sues. Et frustra scholis sapimus, qui in vita ipsaet in partibuseius regendis desipimus. Vocent alii Cupidinem coecum; ego Argum oculatissimum; Vocent puerum, ego [gap: Greek word(s)] [note: Deum maximum et vbique regnantem.] quem ipsa Venus

apud Maronem magnam suam potentiam vocat. Atque is, si maximos Philosophos audimus, coelestis alius est, alius plebeius et sordidus; Ille cum virtute, alter cum improbitate coniunctus, Ille sapientibus, hic insipientibus conuenit; Illum fapiens non insipienter sub pectore fouet, hunc non iniuste appellat Theophrastus otiosae animae morbum, quem vt fugere omnes debent, tua in aetate constituti, ita ambire debemus honestum illum, pium sanctum que amorem. Quo ita ardere te cupio, vt nec cupiam magis. Quaere tibi vitae sociam, iunge tibi familiae alicuius nobilioris ditiorisque praesidium, quo fultae fortunae tuae latius laetiuque ferantur, atque ad illud fastigium ascendant, quo peruenire auspiciis tuis non potes, sic fructum feres laborum tuorum, feres etiam amorum, cum tibi per domos lusitabunt paruulj illi Ascanii et Imonillae, pulcherrima thalami tui pignora. Cogita, quantae tibi voluptati sit futurum, eos videre virtutum tuarum haeredes, qui vt in bonorum onnium et nominis tui, ita in ingenii bonaeque mentis possessionem vocentur, quos tu olim in sera aetate constitutus honoribus florentissimos conspicere aliquando possis, ad eadem tecum honorum subsellia sublatos; atque in spe illa non tantum, sed et in ipso votorum tuorum extremo. complemento conquiescere. Quae omnia vt feliciter tibi eueniant, cum ex animo optem, atque iam spe praecipiam, si quidem aliam tibi Superi mentem dederint. Age ergo, cape iam, quae a te ipso non capis, meo monitu, consilia, Elige

tibi et animi corporisque dotibus conspicuam, et familiae splendore nobilem puellam, quacum aeuum omne exigas, quae pulchra te prole parentem faciat paternasque ac suas virtutes in liberis non tantum, sed et

Exemplum Epistolae munerum oblatoriae.

Potest haec commode vel ad officiosas, vel ad conciliatorias referri. Eadem enim hic Enthymemata adhibentur, eadem [gap: Greek word(s)] . Amicitiam enim nostram commendamus, favorem alterius expetimus, beneficium eins extollimus, et si fuere quaedam simultatum causae, eas sublatas cupimus, officia nostea pollicemur, quae omnia inde resumi possunt. Quia vero munus coniunctum est epistolae: ad illud potissimum nobis respiciendum est; eiusque circumstantiae expendendae. Damus enim illud vel sponte nostra, vbi nullum. insigne beneficium praecesserit, solummodo fauoris obtinendi gratia; atque tum laudanda est persona, cui donamus, extenuandum munus, cumque dignitate eius, cui offertur, conferendum: vel damus beneficiis inuitati; atque tum argumenta quoque beneficium laudantia adhiberi possunt. Potest et beneficium cum munere ipso conferri. Damus etiam interdum munus solemnitatis cuiusdam gratia, vt in nuptiis, vbi et extenuari munus potest, et simul gratiarum actio pro inuitatione institui, et gratulatio addi.

Possiumus etiam hic ad formam muneris alludere: si fortassis illud bene ad rem ipsam quadret, e. g. si in nuptias offeremus vel torque s, vel horologia, vel scyphos, vel nummos memoriales, raro quodam emblemate et charactere signatos; ex his omnibus pro re nata duci possunt argumenta. Quod et fieri tum potest: si vel ciuitas aliqua, vel integrae prouinciae Principi suo vel in nuptias, vel cum in auguratur, offerunt. Huc spectat Boxhornii Orationum Idea XVII. quaquis, ciuitatis et Ordinis sui nomine, Principi munus aliquod oblaturus illud et extenuat et pariter commendat. Sed illa infinita sunt, et cuiuscunque ingenio relinquenda. Caeterum hie non parum proderunt rituum antiquorum collectanea, modo quis in iis ea modestia versetur, ne obuia quaeque rapiat, aut nimis remota et fabulosa vel frequentiori vsu eorum nauseam pariat. Nos exempli gratia suppeditabimus hic epistolam, qua femina quaedam nobilis viro alicui literato pulueres et aquas odoratas muneri mittit, et praeterea alia quaedam exempla, quae ilii praemittemus.

Exemplum I. Epistolae, qua aureus torquis offertur pro strena viro illustri.

Dum annus iste exspirat, nouaque more solenni vota fiunt; strenis hinc inde missis amorem et officia profiteri solemus. Haec cum et mihi aurem velleret ergo consuetudo; aureum hunc torquem non in Vulcani, sed in amoris officina fabricatum, velut anni in se redeuntis symbolum, offero. Vinculis

certe dignus videbaris, qui in isto fortunae tuae culmine omnibus seruis, et quasi magneticis quibusdam catenis omnes, instar Herculis, tibi obstringis. Itaque cum et me tibi tot beneficiis obligaueris: expedire me quodammodo posse credidi, si te his quasi amicitiae compedibus impedirem. Nec aliter magno me nomine aliqua ex parte solui posse cogitaui, quam si, cum ego totus in aere tuo sim, tu aliqua saltem tui parte in auro meo esse possis. Tu quaeso munus hoc exigui quidem ponderis, nisi ab animo dantis grauitas illi accesserit, accipere ne dedigneris. Faxit Deus optimus maximus, vt, quemadmodum torquis hic in se redeundo perennitatis symbolum exhibet, ita gloria quoque tua perennis sit, ipsique inseratur aeternitati; vita autem tua, quam bono publico impendis, tot annos numeret, quot torquis hic annulis conuoluitur.Vale.

Quae in Epistola hac adhibentur Enthymemata, potissimum a munere ipso, quod offertur, deprompta sunt; ita tamen, vt quae sunt argumenta [gap: Greek word(s)] , ipsis illis circumstantiis, quae a munere dependent, quasi implicentur. Laus viri istius, ad quem scribitur, item praeslita beneficia memorantur, votum denique annectitur. Quae omnia ita sunt innexa adiunctis muneris istius, vt Enthymemata illa praecipua vix appareant, nisi penitius inspiciantur. Torquis vero aurei considerantur hic I. causa essiciens, non in Vulcani, sed amoris officina 2. genus, vinculum 3. comparatum, anni symbolum 4. effectus, obligatio 5. materia, aurum 6.

adiunctum, pondus et pretium 7. partes, annuli 8. forma, rotunditas in se rediens, perennitatis symbolum. E quibus omnibus oratio haec exstruitur, sed vt eligantur illa, quae videntur conuenientiora, nec e longinquo petita.

Exemplum II. Epistolae, qua pro munere nuptiali offertur [gap: Greek word(s)] siue poculum ouiforme

Vt ad Deorum sacra sine muneribus accedere fas non est: ita nec ad vestra, quae Veneris sunt et amoris, cuius vos nunt estis mustei Flamines et Sacerdotes. Cum ergo circumspiceremus commodum munus: poculum hoc inuenimus, oui figura ab artifice elaboratum, quod primis vestris amoribus non immerito consecramus. Ab ouis coenam exorsos fuisse veteres legimus; nos amoris hinc auspicium interpretamur. Quod si enim ex ouo totam quondam rerum naturam prodiisse, et ipsos quoque Deos, Orpheus docuit: si ex ouo de coelo dilapso pulcherrimos Heroas progenitos fuisse accepimus: praeclaro aliquo symbolo votis vestris et desideriis praeludere videmur. Quod ergo sine magnifica iactatione dicamus: absolutissimum amoribus vestris omnibus numeris absolutis donum dedicamus, quod figura sua ipsum hunc orbem (quem oui nomine insigniuit veterum Philosophia) exprimit. E quo olim Persarum regem bibere solitum apud Athenaeum Dion refert. Nestoris etiam [gap: Greek word(s)] describit Homerus, mundi imaginem repraesentans, aureis clauis, velut quibusdam

stellis, transfixum. Iactamus non rei pretium, sed formam, quae sola in hoc munere commendanda vobis ingrata esse nequit, praesertim cum, licet primi non fuerimus, primum tamen omnium rerum, quod ante hominem ipsum fuit, imo quod primo homini originem dat, primasque in Veneris negotiis fert, largiamur. Quod reliquum est, exoptamus eam vobis, (quam ouo indicare voluimus) foecunditatem, quodque poculo significauimus, vt perpetuis amorum philtris vos inuitetis.

Qui variis inuentionibus vlterius hanc ornare epistolam cupit, subsidia petere poterit ex elegantissima Oratione ERICI PUTEANI de Ouo.

Exemplum III. Qua Illustris quaedam femina viro Clarissmo pulberes ac aquas odoratas mittit.

Arctioribus me tibi vinculis obstrictam esse sentio, quam vt iis ullo officii genere solui me posse sperem. Tuebor tamen ea, qua possum, obseruantia tuum illum erga me fauorem: nunquam e manibus dimissura occasionem, qua animum tibi testari gratum possim. Interim tamen, vt aliquo officii genere te colam, femina certe non indignum munus, quae mittat; haud scio, num etiam viro, cui mittatur, hic mitto, pulueres odoratos, manu mea praeparatos; quibus suffitus facere solemus; cum aquis odoriferis, ignis artificio in hanc subtilitatem redactis. Noli ridere exilitatem muneris,

quo diis interdum litatum est. Ignosces itaque, si ob diuini ingenii tui dotes eo te cultus genere afficiam, oui diis immortalibus non indignus fuit habitus. Latius eae scilicet famae suae odorem sparserunt, quam vt vel obesae naris hominibus eas non liceat subodorari. Ego quidem in magni parte beneficii reputabo, si tibi munere hoc meo qua licunque non displicuero, existimans, minori me crimine daturam tibi fumos, quam vendituram. Vale.

Exemplum IV. Epistolae, Quae et Orationis vice esse potest, qua Ciuitas aliqua Principi suo, post praestitum homagium, insigne muneris loco offert horologium.

Postquam vrbem tuam ingressus es, DOMINE: animos Tuorum ita subegisti, ita praesenti Maiestatis Tuae luce illustrasti, vt seipsos capere non viderentur, ob gaudii eminentiam, cum te exceperunt, Dominum Clementissimum, Tuo se imperio subiecturi. Portas tibi nostras pandimus, qui vna eademque opera viam ad fauorem tuum affectantibus fores aperis, inque ipsa sacratissima eius adyta admittis: vt dum tu apud nos diuertis, nos simul apud te diuertamus. Claues tibi tradimus, vt nihil occlusum sit tibi, qui magnarum virtutum Promuscondus te nobis totum reseras. Fidem tibi iurauimus, quam etiam iniuratam seruassemus: nisi etiam nostra interesset, vt sacro tibi vinculo obstringeremur, et quod tibi, Dei vices

gerenti, diuina gratia obtigit imperium, non nisi Deo teste subiremus. Bono esse animo incipimus: postquam te, quasi mentem quandam, nobis parentis tui funere exanimatis redditam, intuemur. Quem cum alii bonis verbis et festiuis gratulationibus explicuerint; alii aliis gestientis laetitiae documentis ostenderint: nos cum innumeris exultantis animi plausibus et votis, hac exigui muneris oblatione testatum fecimus. Etenim si Diis quondam suis imperium ingressuri victimas obtulerunt: meliori, vt arbitror, iure tibi, qui Dei apud nos vicem geris, ad aras Clementiae Tuae munera nostra dedicamus. Non quasi donari tibi ab iis aliquid possit, qui toti in aere tuo sunt, et vnice a liberalitatis tuae fonte omnia hauriunt: sed vt aliquod inuiolatae fidei pignus solenni more tibi tradamus: quemadmodum exigui interuentu annuli magni solent diuturnique amores firmari. Accipe ergo imperii tui, quod iam suscipis, symbolum, hoc horologium, quod quia machina quaedam est, qua temporis initur mensura, nulli magis, quam tibi competere hoc munus credimus, qui viua quaedam es temporum mensura, et summa tua prudentia praeteritorum seculorum ita gloriam emetiris, ita futurorum praeuertis euentus, vt non praesenti solum tempori, sed et futuro praesenti adesse videaris animo: sicut horologium non nisi praesentia temporis momenta signat, cum ad futuruna deuoluitur. Vti ad illius motus omnes dies nostros partimur, ad aeris pulsus operas distinguimus: ita ad Tuos nutus impellimur, ad leges Tuas,

quae nobis a sceptri Tui indice velut distinctae horae praescribuntur, viuimus. Quas exterius veneramur, interiores rotarum implexus, quaeque tacite mouentur, non scrutabimur, a tuae vero prudentiae pondere omnia sustinentur, omnia suis orbibus voluuntur: quod nec leue nimis tardiores, nec graue nimis concitatiores motus imprimet, sed aurea mediocritate iustis ad acquilibrium momentis omnia ponderabit. Et haec singula in mentem nobis venerunt: cum id tibi munus destinaremus: quo velut perfectissimo quodam symbolo imperii tibi ob oculos sisteretur imago. Ita tibi certe hoc conuenire credidimus: vt si Ioui fulmen, Dianae iaculum, Apollini laurum, Neptuno tridentem, Marti gladium dedicassemus. Id vero vnice rogatum te volumus, ne pro munere accipias exiguam hanc nostrae erga te voluntatis et obsequii significationem. Nos tibi potius ipsos nos damus: cum maius tibi donum reddi nequeat, qui te ipsum nobis tuorumque saluti totum donasti.

Epistolae gratiarum actoriae.

In harum epistolarum EXORDIIS vel r. excusare audaciam scribendi, vel 2. eius occasionem indicare, vel 3. voluptatem ex amici studio et officio perceptam significare, vel 4. statim ab ipsa gratiarum actione incipere solemus. Gratiarum actio ipsa habebit argumenta partim confirmantia vel a Causis: nos scilicet ideo beneficium hoc gratiarum

actione dignum iudicare, quod sit honestum, laudabile, cum virtute, liberalitate, magnificentia, animi magnitudine coniunctum; vel ab effectis, quod beneficium nobis praestitum sit summe necessarium, ac plurima maximaque commoda afferat; denique sit iucundum: partim amplificantia, quae duci possunt tum a comparatis, vbi ostendemus amicum primum, solum, inter multos praecipuum fuisse, qui beneficio nos affecerit; tum ex adiunctis, quod vltro datum, non precibus, non aliorum opera impetratum; quod datum sit non temere, et casu, sed recto consilio; quod datum sit a viro summa dignitate praedito, cui nostra accepta libenter feramus; quod collatum sit beneficium in nos indignos, in nihil tale promeritos, quorum etiam facultates in referenda gratia sint tenues, vel plane nullae, quod datum sit cito, tempestiue. CONCLVSIO continebit I. pollicitationem memoris gratique animi, cum extenuatione nostrarum virium. 2. petitionem, vt, quae fecit amicus, ea augere velit, et porro nos beneuolentia complecti. 3. votum, vt si nos pares beneficio esse non possimus, Deus beneficium acceptum compenset, Caeterum haec argumenta ita moderanda sunt, prout rei vel personae conueniunt. Neque enim omnia in omnibus et ad omnes adhiberi possunt. Possunt hic etiam in subsidium vocari Orationes gratiarum actoriae, quae apud veteres recentioresque occurrunt. Iisdem enim argumentis vtrobique locus est, nisi quod in orationibus maiori apparatu illa adhibeantur ac latius

diffundantur, Spectat huc gratiarum actio Ausonii ad Gratianum Imperatorem, discipulum, pro collato consulatu, Claudii Mamertini pro Consulatu ad Iulianum, Pertinacis pro habito honore ex imperio delato, ex Herodiano lib 2. Pro magnificis titulis Alexandri Seueri ad Senatum Romanum ex AElii Lampridii Alexandro Seuero. Pro munere Senatorio ciui bene de Republica merito delato, Oratio Laureani Ducis Veneti ad Ciues, ex historia Veneta Bembi lib. 2. Pro defensione et auxiliis contra hostes Legatorum Saguntinorum ad Senatum Romanum ex Liuii lib. XXIIX. Diadumeni, qua gratias militibus et Patribus agit pro collato munere ex. AElii Lampridii Diadumeno, Pro collata dignitate equestri Heinsii ad Venetam Rempubl. Orat. V. Eiusdem ad Morosinum Oratio, cum ea donatus erat, Orat. VI. Pro Bibliothecario munere ad Curatores Academiae Idem Orat. VII. Puteani pro titulo Professorio ad Senatum Mediolanensem Omtio I. vid. Boxhornii Ide ae Oration: 18. qua quis ob Senatoriam dignitatem Principi suo gratias agit. Talia proponemus nobis exempla, vbi epistolae scribendae sunt gratiarum actoriae. Ac occurrunt infinita negotia, in quibus earum epistolarum vsus est, quarum exempla a nobis suppeditari non possunt. Nos vnum hic subiungemus exemplum, quod respondet priori, qua foemina illustris pulueres et aquas odoratas dono misit.

Exemplum epistolae, gratias agentis pro pulueribus et aquis odoratis.

Afflarunt me literae tuae velut numine quodam, aut, vt verius dicam, inspirarunt mihi, nescio quos spiritus, diuinis illis odoribus, quibus comitatae ad me venerunt. Nullae sunt et quasi sordescunt mihi prae illis vel Hispanorum vel Romanorum deliciae, quae cerebrum mihi potius excutere, quam blandiri videntur. Tui vero illi pulueres, tuae aquae purissimo quodam ac defaecatissimo imbutae odore, adeo nihil ingrati spirant, sed suauissima voluptate non cerebrum tantum perfundunt, sed spiritus ipsumque sanguinem roborare videntur. Si felicis Arabiae aut Insularum Fortunatarum esses Regina: non poterat iucundius a tua mihi manu offerri munus. Natura quidem prima rerum odoriferarum opifex: tu vero eius fecunditatem arte tua fecundiorem ditioremque reddis; easque in nobiliorem naturam assertas, ab omni materiae facce purgas, et plus, quam ipsum Solis beneficum sidus potest, Daedali ignis tui beneficio largiris. Tuam itaque opem sol imploret: si ad eum perfectionis gradum res illas velit deductas: tecum consilia ineat: a te caloris temperiem discat, quae corporum naturalium solertissima es dispensatrix, iisque moderari quasi genius quidam videris. Quam ego scientiam in te tot dotibus virtutibusque iunctam vti religiose veneror: ita tuis tibi muneribus velut Diuae litabo. Tantum enim abest, vt istum mihi cultum tribui a te patiar, vt in te rectiori, vt puto, iure transscribam. Vale.

Subjiciemus hic aliud quoddam exemplum epistolae gratulatoriae, qua prouincia aliqua vet ciuitas gratulatur praepotentibus Ordinibus Foederatarum Prouinciarum de felici contra Anglos victoria.

Quod vsu venire solet iis, qui inter insanos fluctuum impetus, procellarum insultus praesentisque naufragii pericula nauigant, si forte derepente noua illis spes affulgeat, ventorum vis cadat, fluctus subsidant: id Reipublicae nostrae et Dei immortalis beneficio, et vestro auxilio euenit. Quod vestrae Reipublicae nauem toti orbi fecerat admirabilem, et formidabilem, vt nullos fortunae turbines metueret, totique dominari videretur Oceano, conflictari illam cum his periculis voluit, vt iis superatis, maius robur sumeret, et contra omnes tempestates firmaretur. Nam sane obtusioris illum sensus esse oportet, qui non summa haec Dei beneficia, quibus erigere Vos in omnium gentium spem videtur, animadvertat. Nemo profecto tam a communi mente alienus, qui non fateatur, ab ipsis fatis manus fuisse iniectas hostili superbiae, vt ipsis illis Oceani fluctibus vasta illa imperii maritimi (quod speiam deuorauerant) affectatio submergeretur. Vidit et admiratus est orbis vniuersus, quod qui mari nos excludere conabantur, quod omnium gentium commerciis hactenus patuit, nullaque pati nec Xerxis quidem vincula potuit, non contrario solum ignis elemento, ac ipsa quasi indignante natura punirentur, sed et inundationibus affligerentur. Quasi scilicet inexplebilis illa imperii maritimi sitis non nisi ipsi Oceano extingui deberet, vel fluctus tili, quos occupandi

animo inuaserant, ne terrae quidem possessionem illis quietam permitterent. Quoties animo recolligimus veterum temporum memoriam, et magnam illam ex Iberia tempestatem, cui vel terga subduximus, vel frontem opposuimus: toties animos inuictos, et praesens illud Numen, quod eos insederat, admiramur. Ut his ex initiis difficillimis sane (quod solet circa res magnas fieri) primum lacertos mouere coepit Respublica: ita per auream illam libertatem, tothominum sanguine partam, in illud fortunae culmen adscendit, vt omnem in se irruentem inuidiam facile diuino auxilio amoliretur. Nemo vel inter ipsos hostes reperietur, quin summum pacis apud Vos studium inuenerit, vt qui leuibus etiam simultatibus eam praeferre semper, nec vnquam, nisi cum extrema necessitas imperauit ad arma descendere volueritis. Quare nec diuinis auspiciis in causa aequissima deserti sumus. Cujus beneficii tam a DEO, quam a Vobis, Patres patriae, tributi tanta est magnitudo, vt ad eam celebrandam non nos solum, qui e tanto ciuium numero sumus paucissimi, sed omnis adeo populus conuolauerit. Omnes jam liberum hunc aerem spirare se credunt: postquam libero iterum mari, Dei beneficio, vestro consilio, vti contigit. Omnes salutem publicam vestra fortitudine reductam agnoscunt: quae non harum tantum prouinciarum finibus continetur, sed ad ipsos alterius orbis incolas propagabitur. Nos Deum veneramur, vt quemadmodum vestris auspiciis victoriam hanc genti nostrae parauit, ita mox pacem perpetuam longumque bonum largiatur.

Epistolae Consolatoriae.

In EXORDIO harum Epistolarum statim [gap: Greek word(s)] adhiberi possunt. Nam vel I. declarare dolorem nostrum possumus, ex casu aduerso amici perceptum. 2. amorem, beneuolentiam, studia, officia nostra commemorare. 3. vires nostras in consolandis aliis modeste extenuare. 4. sapientiam et constantiam eius, quem consolari volumus, laudare. 5. intermissam ad tempus consolationem excusare. 6. quamcunque susceptae consolationis occasionem indicare. In PROPOSITIONE roga bimus vel hortabimur amicum, ne plus quam satis est doleat, ad versoque casu commoueatur. CONFIRMATIO contineat argumenta, quae vel ad tollendum vel minuendum dolorem pertinent. Enthymemata autem pro mitigando dolore ex his praccipue locis sumuntur a) a causa efficiente doloris, quae est, malum, in quod incidimus. Hoc extenuamus vel vt leue, vel vt commune; non proprium, vel non diuturnum, vel vt a diuina prouidentia profectum. b) effectis, si ostendamus commodum siue bonum e malo ortum, gymnasium patientiae etc. si ostendamus esse honestum pro patria aut virtutis causa, aut propter religionis Christianae professionem grauiora perpeti, fore aliquando iucundum. c) ab adiunctis hominis, si ostendamus vel naturae humanae necessitatem, fortunae inconstantiam, vitam anteactam, conscientiam recte factorum, et vacationem a culpa, dignitatem familiae, sapientiam, pietatem, virturesque

ceteras, quarum omnium memoriam afferemus pro mitigando dolore, d) a comparatis, vbi conferri inter se possunt priora bona et praesentia mala; et his illa praeferri. e) ab exemplis aliorum, quibus proferendis fiduciam in animo eius excitabimus. In CONCLVSIONE possumus vel breuiter repetere argumenta, vel adhortari ad animi magnitudinem, vel causas institutae consolationis exponere, vel polliceri officia et studia. Argumenta Consolatoria tam varia esse possunt, quam ipsa mala, quae in vita humana contingunt, sunt varia. Vtque bona, de quibus gratulamur, sunt multiplicia, animi, corporis, fortunae: haec rursum in varias subdiuidi species possunt: Ita ex aduerso mala eiusdem sunt generis ac ordinis. Enthymemata variant ratione argumentorum specialium ac personarum. Consolatorias etiam super obitu iuuare exempla possunt Orationum ac Programmatum funebrium, qualia edidere BUCHNERUS et SCHRADERUS: [Itemque ipse Morhofius, Schurtzfleischius et Cellarius. ]

[Illud autem quam maxime hic cauendum est, ne argumenta adhibeamus vulgaria ac protrita, qualia omnino essent, e. c. omnibus moriendum esse, mortuos esse patres, auos, maiores nostros, moriendum esse etiam nobismet ipsis: conferatur Schraderi bypothesis 13. e Sleidano; sed demonstremus potius, mala in hac vita perferenda, et quae contra omnibus constent bona, qui ad sedes beatorum in tempore transmigrarunt, quomodo omnibus vitae huius molestiis defuncti peregrinari

in aliena ciuitate desierint, et ad propriam perpetuoque mansuram peruenerint, hoc vel alio modo. Etenim cum aerumnas huius vitae, pericula, calamitates, morbos, et infinita alia mala, quae ceruicibus nostris vel incumbunt vel impendent, consideramus: lacrymas merito suspendimus, et amico hanc vicissitudinem gratulamur, qui naufragiis infames syrtes praeteruectus, feliciter littus attigit, et eo peruenit, quo noster omnium cursus directus est. Etiam vos, propinqui et populares, qui grauissimum hac morte vulnus accepistis, lugendi modum facietis, et solatio locum, quem ipsa exigit ratio, et illa melior Philosophia, atque adeo pietas, relinquatis. Conferatur der spate in arte Secretariatus Part. IV. p. 110. et seq. Atque nemo hoc egit maiore diligentia et arte, quam Hugo Grotius epist. 26. ad Gallos, cuius imitatione nos quoque discamus inuenire praeclara. Addatur Aristoteles secundo Rhetoricorum c. 3. de contemtu mortis, Seneca epist. 4. itemque 24. Deinceps argumenta conueniant ipsi rei, quam tractamus, eique propria sint. Quicquid enim a proposito alienum est, id omne nugatorium est ac vanum. Inculcare autem notissima, cui rei fuerit? Et deplorare operosius, quae impendent omnibus, et per se mala prorsus haud sunt, pene ineptum. ]

Exemplum Epistolae Consolatoriae ad Imperatorem Leopoldum, de obitu primogeniti filii nomine Principis, vel Ciuitatis.

Prima dolorem testatur publicum, cuius magnitudo exaggeretur a laetitia ante ex nato filio percepta, et distributione in singulos ordines facta: vbi causae doloris recenseantur, et effecta eius iacturae, quae ex obitu eius sit metuenda. Secunda argumenta Consolatoria adhibet tam communia, quam specialia, inter quae praecipuum sit, quod spes nouae prolis adhuc sit reliqua.

Quo maiora animum nostrum pertenrabant gaudia; cum primum in lucem ederetur non Austriae solum, non Germaniae, seb totius Orbis spes et securitas, Augusta tua soboles, DOMINE: eo atrociores omnium animos proftemunt dolores: postquam illas humani generis delicias creptas nobis sentimus. Quare nemo nostrum est, qui non eum diem, quo oriens Imperii tui Sol in ipsa aurorae suae purpura extinctus est, vt atrum et nefastum e fastis expungat. Nemo, qui non publica illa mala, bellorum tempestates, populorum excisiones, vrbium desolationes, mitiora esse mala existimet et leuiora vulnera, quam quod hodie vniuersum humanum genus in vnius iactura infantis sibi inflictum dolet. Quasi fulmine quodam attonitos nos omnes feralis iste nuncius reddidit, omnisque ista animo percepta laetitia, omnes conceptae animo spes vno hoc ictu conturbatae ac funditus excisae: vt cum ipsius luctus magnitudinem animus capere non potuerit, stupor nos inuaserit, extremum summi doloris documentum, qui vix Maiestate Tua digna loquitur, et ab omni ingenii vi deiectus ferme infra scribendi conatum subsistit.

Quot hic mollioris animi sunt, lacrymis parentant omnes: qui erectioris, solo silentio dolorem profitentur; qui cum per vocem non erumpit, in ipsa pectora crudeliter desaeuit. Vidimus laurus sacratissimo tuo capiti excussas, immo in cupressus mutatas. Pro festiuis illis ignibus ardent rogi, et faces funerales accenduntur. Pro vino, quod perpetua scaturigine fluebat, nunc lacrymae omnium manant, totque oculorum fontes exhauriuntur. Quae cum animo reputamus singula: incrementum doloris impetus ab ereptae voluptatis recordatione acquirit, vt non vno modo miseri esse videamur, qui et AVGVSTVM Principem, et cum eo tot bona nobis ablata dolemus. Accedit bis omnibus grauissimus Maiestatis tuae moeror, qui praeter istum, quem ex filii obitu sentimus, ad nos etiam pertinet, et eo affligit vehementius, quo propius ad te nostri cura pertinet. Et veremur, dum adsumus, te, DOMINE, consolaturi, ne consolatoribus ipsi indigeamus: nisi id potius agere velimus, vt communi saltim querela communem dolorem subleuemus. Admitte ergo ad animum, DOMiNE, querelas nostras, et nostro tuum leniri dolorem permitte, qui cum mutuus est, inter reciproca exspirare suspiria solet. Maior animi tui est sublimitas, maior firmitas, quam quae leuibus consolationum nostrarum fulcris indigeat. Maior sane est, quam vt a dolore, abiectissimo omnium affectu, imperari sibi patiatur Imperator. Nec malo etiam magno imparem se ferendo fatebitur Maiestas, quae cum inuictissima animi magnitudine tot sibi subiiciat hostes, non permittet,

vt de triumphatore triumphos egerit dolor. Quin si tibi ipsi parcere nolis, DOMINE, saltim nobis, quae tua pietas est, parcas: ne continuus ille moeror tuus omnem illam spem, quae nobis reliqua est, et quae resarcire sola tanti nominis iacturam potest, intercipiat. Quare operam des, ne dum magno illo luctu aduersus filium pius esse velis, in patriam impius esse videaris. Cuius cum Pater sis, eamque habeas filiam: vide, ne illa tuo exemplo, quo erigi debebat, in terram deprimatur. Illi vero hic bonac spei fulgor inter tristitiae nubila elucet, fore, vt qui nunc apud Superos quaesiuit immortalitatem, tibi, Parenti suo, et nobis omnibus inter mortales immortalitatem nouo in successore largiatur.

Sufficiat hoc nobis exemplum, qui plura velit, conferre potest ea, quae supra notauimus. Si quis respondere ad Consolatorias velit, dupliciter id facere potest. Aut enim in amicorum consolatione acquiescit, aut eandem ob doloris magnitudinem reiicit. In priori genere laudamus amicum, eius beneficium et studium; obsequium illi promittimus, argumenta eius breuiter repetimus, ac quantum illa nobis profuerint, indicamus. In secundo genere commendabimus quidem humanitatem et officium ab amico nobis praestitum; dolorem vero nostrum tantum esse testabimur, vt nullis eripi argumentis possit, quem vt amicus sua consuetudine leuare conetur, inuitari potest.

Epistolae Dedicatoriae.

causas impulsiuas dedicati operis, vel scriptionis. Argumenta ipsa varia sunt. Nam vel personas respiciunt, vel opus ipsum. Si persenas: tractari hic laus eius personae debet, cui quid nuncupamus. Enthymemata pro varietate personarum sunt varia. Inprimis extolli debet iudicium eius de re, de qua scripsisti. Persona nuncupans extenuare se debet, atque exiguum ea in re, de qua scribit, iudicium alterius submittere censurae et ingenio. Quod opus ipsum spectat, considerabitur illud ratione causarum impellentium, vt sunt I. rei praestantia, in qua tractanda secuti sumus aptam vel breuem methodum. 2. noster conatus iuuandi discentium studia. 3. eius, ad quem scribimus, vel voluntas, vel singularis humanitas, vel auctoritas, vel in eo doctrinae genere, de quo scribimus, excellentia. Per occupationem remoueri hic etiam falsae causae possunt, spesscilicet vel lucri, vel praemii. Per remotionem etiam causae, quae nos dehortari ab hoc proposito potuerint, ostendi possunt, vt sunt occupationes eius, ad quem scribimus, multae et crebrae, rei ipsius difficultas et magnitudo, varia hominum iudicia, ingenii et doctrinae nostrae tenuitas, vitae obscurae conditio. A Compiratis item argumenta ducemus. Nam vel in medium proferemus exempla eorum, qui idem fecerunt: vel collationem instituemus huius nostri operis cum aliorum scriptis, sed sine vlla iactantia, ne de nostris rebus plus, quam aequum est, sperare videamur. CONCLVSIO epistolae petitionem habeat et pollicitationem. Nam vel rogamus alium, vt de instituto

nostro honeste sentiat, suaque vel lectione vel censura dignetur: vel studia nostra ac officia promittimus, aut aliorum etim operum editionem. Exempla hic varia selectissimaque subministrare possunt Epistolae Dedicatoriae libris praefixae, sed quae singulari prae ceteris cura scriptae sunt. Delectum enim inter illas instituere oportet. Ac dedi iam supra illud consilium vno volumine colligendi Dedicationes operum, a viris Latinae linguae studiosis scriprorum. Quo modo habemus Manutianas Dedicationes et Praefationes singulari Libro collectas, ac Puteani plus quam centenas, quae ex omnibus eius operibus collectae ab heredibus eius Louanii Anno 1639. sub titulo: POMPA PROSPHONETICA SIUE PAEFATIONUM SYNTAGMA editae sunt. Quo in libello videre est miram Enthymematum et formularum pro diuersitate rerum ac operum variationem. [Quam vero in librorum dedicationibus rationem tenuerint veteres, ex instituto nuper ostendit Io. Georgius Walchius pecul. diss. de dedicationibus librorum veterum Latinorum, Christoph. Cellarii epistolis selectioribus, ipso hoc anno editis, praefixa. ]

Exemplum I. Epistolae Dedicatoriae, qua viro cuidam Magnifico funeralia quaedam Carmina inscribuntur.

Iamdudum, MAGNIFICE DOMINE, magnum tuum nomen tacitus veneror, et mihi occasionem dari opto, qua publice inter clientes tuos meum nomen profitear, quorum in numerum Tua me

humanitas vltro non ita pridem recepit. Volul ergo, vt deuoti animi signum exstaret in chartis illis funeralibus, quibus magnificum tuum nomen circumponere ausus fui. Qua in re solertiam meam vide: qui foetui huic meo, qui exanimis inter ista funera in lucem prodiit, tuo fauore, velut Promethei quodam igne animam inspirari contendo. Suscipe itaque hunc partum nostrum, MAGNIFICE DOMINE, vel, vt rectius dicam, cadauer, cui vel animam largire, vt per te viuat: vel si exequias illi paraturus es, bonae famae balsamum adde, acerrima ingenii tui censura primum euiscerato, vt aetatem quomodocunque ferat, nec tinearum vel blattarum dentes extimescat. Vale.

Exernplum II. Qua dedicatur Carmen virgini illustri doctissimae, quae simul sit Conciliatoria.

Cum eximias virorum clarissimorum virtutes semper soleam venerari: noli mirari, ILLUSTRISSIMA DOMINA, quod literatissimam huius seculi virginem, inusitato motus exemplo, his compellare literis non erubescam. Cuius audaciae culpam partim in te ipsam reiicere non dubito, quae cum literatum orbem erudirissimis tuis carminibus effascines, meas quoque Musas in tui venerationem illo nominis tui splendore pertraxeris. Certe quasi fydere quodam ac Numine afflasti; et nescio, quo pacto fuit factum, vt idem impetus, qui te in Principum laudes rapuit, me in tuas abriperet, quas exiguo hoc carmine sum complexus, quod typis

tamen excudi voluit amicus meus: qui cum de summis tuis virtutibus mihi commemoraret, et singularem illam humanitatem tuam praedicaret: non dubitaui has obseruantiae meae testes, literas, ad te mittere. Quare si quid ea in re peccatum a me fuerit: partim officiosissimo et studiosissimo Tui viro imputes, partim curiositati meae: quae leuioribus non contenta, eas, quae vulgarium hominum conditionem longe supergressae atque in illustri illo loco positae virtutes omnium in se prouocant conspectus, propius colere modesta ambitione expetebat. Ac mereor sane veniam, DOMINA: qui ad laudes tuas, vltra seculum, vltra sexum, vltra virum, vltra etiam hominem progressas, calamum non continui, et quacunque etiam poteram ratione tam illustri nomini me commendatum volui, de fauore tuo securus: quem vbi impetrauero: non secus ac regno aliquo beatus, triumphabo. Vale.

Exemplum III. ad eandem.

Cum perferretur ad nos de tuis amoribus fama: non poterant sibi temperare Musae nostrae, quin Hymenaeos felicissimis tuis nuptiis canerent, in quos Veneres omnes ac elegantias ab elegantissimis ingeniis temporum nostrorum effundi oportebat. Sed nos rudi officium hoc carmine praestitimus, quod per amicos recte tibi oblatum non dubitamus. Qua in re si excusatam nostram habueris audaciam, aut qualiacunque studia non improbata tibi fuisse intelligam: votorum meorum summam videor assecutus. Nec enim diffiteor,

eorum me morem imitari, qui quod ipsi nomen non habent, ab alieni nominis gloria aucupantur. Qua cum orbem literarium longe lateque impleueris; vt omnibus admirationi sit summa tua eruditio; ignoscere te aequum est homini, qui publicis omnium praeconiis et votis sua quoque coniunxit. Quam ego audaciae veniam his literis petendam duxi: praesertim cum commodissima se ad manus mihi daret occasio, quae me impulit, vt et e nugis quibusdam meis, quae publicatae non ita pridem sunt, aliquas ad te mitterem. Vale, ILLUSTRISSIMA DOMINA, cum ILLUSTRISSIMO PARENTE et MARITO, quibus studia ac obsequia mea cupio esse commendatissima.

Exemplum epistolae propempticae, quae inter Gratulatorias locum habet, et Orationis vice poni possit, ad Serenissimum PRINCIPEM HOLSATIAE, in Italiam iter parantem. Argumenta hic pathetica principem locum obtinent. Exponitur enim dolor, quem de abitu Principis sui concepit Holsatia, interiectis argumentis, quibus iter dissu aderi poterat, Deinde felix iter vouetur Principi, rogaturque, vt mature in patriam redeat.

ABibis ergo hinc, PRINCEPS SERENISSIME, nobisque qui tua clementia, velut Solis quibusdam radiis, illustramur, qui ab oculis vultuque Tuo pendemus, conspectu Tuo fouemur, benignissimam illam faciem, mitissima illa ora subtrahes?

Ignosce nobis, DOMINE: si non mollia verba, quibus de itinere tibi gratulemur, sed duriusculas quasdam voces amor nobis imperat, qui aegre Tuam fert absentiam, et dolore ob istud Tuum consilium non exiguo afficitur. Quem si ad propiora consilia admitti fas esset: solertissimum se praestaret in excogitandis iis, quae iter in tam remota loca, hac praesertim inclementissima anni tempestate, inter continuas viarum molestias et difficultates, conficiendum dissuadere poterant, Iam vero, quandoquidem ab instituto Tuo per te ipsum dimoueri non poteris: nec affectus noster tentabit, qui eam, quam tibi ipsi statuisti legem, immutare nec potest, nec deber: ne vel temeritas arguere prudentissima Tua consilia, vel suspectam suorum reddere obsequiorum videatur. Cum igitur spei istius nihil sibi reliquum videat; vtcunque impatientibus suis desideriis succurret, felicisque reditus omine dolorem suum, quem de abitu Tuo concepit, solabitur. Id vnice tantum rogat, SERENISSIME DOMINE, vt metu illo non vano se liberes, quem habet: ne, dum tu apud cultissimam Italorum gentem moraris, tot Coeli Solique benignitates, tot deliciae, tot antiquitatis monumenta, tot humanitatis officia, quibus quasi vinculis quibusdam te tenere laborabit eorum hospitalitas, te a Patriae tuae finibus diutius auertant. Quamuis et illa, si recte cum animo rem putemus, suspicio vana sit. Neque enim tu perituras illas opes et peregrinas admiratione tua adeo dignas censebis, vt morari animum tuum, longe maioribus

opum delitiis intra sua penetralia reconditis assuetum, possint. Neque quod fieri solet, de virtutibus gentis perspiciendis vt labores opus est: cum maiores illi in te venerentur, quam ipsi tibi possint transscribere: qui vel in vultu Tuo istum Germanicae Cimbricaeque maiestatis et virtutis splendorem non sine aemulatione legunt atque suspiciunt. Denique nemo nostrum est, qui non nisi per summam iniuriam de Te istam foueri sententiam posse putet, quasi Patriae Tuae commodis (quibus praesens magis, quam e longinquo prospicere potes) te ita subtrahere velis, vt, quod illis debes, exemplum aliorum exstare populorum saluti malis. Quare quantum in te est, DOMINE, id dabis operam, ne vel minimae suspicioni relinquatur locus, et vti te, quem ex amplexibus nostris non sine dolore auulsum aegre dimittimus, maiori gaudio, quod a festinatione sua capiet incrementa, reducem saluum atque incolumem excipiamus.

Epistolae Laudatoriae.

IN EXORDIO harum epistolarum vel statim ex abrupto laudem alicuius ordimur, vel causas laudationis allegamus vel occurrimus suspicioni adulationis. Enthymemata desumuntur (I) ex causis, virtute scilicet, vnde omnis laus originem ducit, et causis adiuuantibus virtutis, quae sunt naturae bona, ingenium excellens, educatio parentum, Institutio Praeceptorum, exercitatio. (2) ab effectis, quae sunt. actiones, genuina virtutum munera,

a quibus commendabimus, sed citra adulationem. (3) ex consequentibus, vbi narrabimus, quid ex praeclaris actionibus consecutus sit is, quem laudamus, praemia, honores, dignitates, opes etc. quibus illum laudabiliter vsum esse ostendemus (4) ex adiunctis, vt sunt: natio, patria, familia, vitae conditio, pulchritudo, etc. (5) ex comparatis, vt personam, quam laudamus, cum aliis viris illustribus conferamus. Potest interdum etiam adhiberi refutatio, quae continet vel excusationem, vel responsionem ad ea, quae in aliquo culpari poterant, quanquam haec cum iudicio adhibenda. Neque enim semper decorum est, inter laudes alicuius mentionem eorum facere, quae reprehendi possient: nisi fortassis illa publice sint nota. CONCLVSIO epistolae constat aut petitione, si quid vel alteri vel nobis velimus laudatione nostra impetrare, aut gratulatione, si scribimus ad superiorem, aut cobortatione, si ad parem vel inferiorem scribimus. Scribuntur et laudatoriae epistolae non ad certas aliquas personas, sed quae sunt quasi publicae, ad testimonium de virtute alicuius perhibendum, quae ad commendatitias non incommode reiici posse videntur, omnibus enim commendantur, qui sic laudantur. Dari solent a Viris Illustribus, a Collegiis, ab Academiis, quarum singulare volumen MARTYREMATVM titulo edidit PVTEANUS, quod vel seorsim editum est, vel Orationibus eius solet addi: E contrario elogia reprehensoria Academica habemus, quae solent scribi in delinquentes, quarum formaulas inter alia edidit

Exemplum epistolae laudatoriae Iuuenis Studiosi.

Quamuis eximiae virtuti nullo opus sit praeconio, suisque ipsa radiis splendeat: in oculos tamen hominum vt incurrat, saepe digito monstranda est, Potest illa, fateor, vel intra parietes priuatos consistere celata: sed in lucem, amicis commendantibus, produci debet. Inter hos merito suo anobis commemoratur eximius doctissimusque iuuenis N. N. quem, quamdiu in hac Academia vixit, (vixit autem integro biennio) plurima ingenii et bonae mentis specimina edentem vidimus, vt multi habuerint, quod inuiderent, omnes, quod imitarentur. Neque enim illi (qui plerumque mos iuuentutis esse solet) aetaris lubricum inter popinas consumptum, non turpibus impensum voluptatibus fuit, aut otio vanisque oblectationibus terebatur. Praelectionum publicarum non parcus aut infrequens cultor fuit, et doctorum suorum beneuolentiam facile sibi comparauit. Nunquam illum a bona mente aberrantem vidimus. Nunquam contentionibus, digladiationibus, rixis addictus puluerem literarium arenae gladiatoriae miscuit, et vt paucis multa complectar: talem se gessit, vt omnium ille praeconiis multo dignissimus habeatur. Horum ego me testem his literis profiteor: omnibus et singulis egregias iuuenis optimi dotes offerens, iusto pretio aestimandas. Qui non alium hunc nostrum inuenient, quam qualem nos sistimus,

eruditum, probum, pium; vt neque nos verba dedisse, nec ille vota fefellisse videatur.

Epistolae Reprehensoriae.

VT laudationum ita et vituperationum materiae sunt personae, res, facta et dicta. In Vituperationibus personarum exordiri ita solemus epistolam, vt (1) causam insitutae scriptionis exponamus. (2) suspicionem odii removeamus (3) querela vtamur. ENTHYMEMATA siue ARGVMENTA reprehensionis desumuntur vel a causis, vel a circumst antiis, vel testimonio et iudicio aliorum. Conclusio constat vel a) adbortatione, vt abstineat a tali vitio: vel b) praecisione et reiectione; vel c) excusatione reprebensionis, ab animo beneuolo profectae. Haec quidem generalia sunt Enthymemata, cum ad personas ipsas reprehensorias literas scribimus. Cum ad alium de tertio quodam scribimus: non opus est iis argumentis Ethicis, quibus in hoc epistolarum genere vtimur. Ceterum et facta reprehendere possumus: siue ad alium de iis scribamus, siue ad ipsum, quo cum nobis res est. Atque hic generalia ista argumenta et Enthymemata, quae in Rhetorum libris reperiuntur, adhiberi possunt. Specialia subministrabunt facile res ipsae. Subiungere his possumus epistolas exprobratorias, querulas et comminatorias. Quanquam enim et illae quaedame Genere Iudiciali muruentur: summa tamen illarum in reprehensione facti alicuius consistit, cui reprehensioni [gap: Greek word(s)] vel excandescentiae, vel comminationis etc. addita distinctionem illam faciunt.

In expostulatoriis itaque literis vel de neglecto officio, vel iniuria illata expostulamus, et quidem in initio harum vel querelam instituimus ex abrupto, vel occasionem et causam institutae scriptionis explicamus. ARGVMENTA sunt vel docentia vel amplisicantia, petita a comparatione acceptorum et neglectorum officiorum, a meritis insignibus, a personae, cui iniuria infertur, dignitate, a multis promissis, a testimoniis aliorum, ab occasione data, a calumniis maleuolorum, ab inutili, ab inhonesto.

In CONCLVSIONE dehortamur amicum ab iniuriis, ne laedendo pergat; petimus vel omissi compensationem, vel commissi correctionem, vel acrius aliquanto minamur, vel accusationem nostram mitigamus, vel officia nostra, si in viam redierit, pollicemur. Ad has cum respondetur, vel excusamus nos, vel defendimus. Si excusamus; vel ad confessionem vel deprecationem simplicem confugimus, vel culpam in imprudentiam, fortunam, necessitatem reiicimus, aut in alios transferimus. Si recte factum defendimus: vtimur Locis causarum, testimoniorum, comparatorum et exemplorum. Generaliter in EXORDIIS harum Responsoriarum significamus dolorem ex accusatione amici perceptum, reprehendimus institutam expostulationem, obtestamur, obsecramus.

Enthymemata ipsa, ex genere iudiciali petita, habent vel simplicem facti negationem, vel translationem culpae in alios, immo in accusatorem ipsum, in necessitatem, occupationes; vel defensionem

absolutam, cuius argumenta petenda sunt ex loci, quibus facta vel laudantur, vel iustificantur, Genere scil. Demonstratiuo vel Iudiciali. In CONCLVSIONE vel petimus, vt in bonam partem interpretetur amicus, quod factum est, vel mitigamus aut excusamus acerbitatem responsionis nostrae vel poilicemur ea, quae amicus requirit, vel amorem et beneuolentiam testamur.

Querulae epistolae, quibus de nostris malis querelam instituimus, et culpam vel in nosmet ipsos, vel in improbitatem aduersariorum conferimus, incipiunt vel ab occasione institutae scriptionis, vt generale epistolae inprimis, quae res odiosas in se continent, vel laude eius, ad quem scribimus, vel indignatione.

Enthymemata sumuntur ex loco causarum et adiunctorum. Causae sunt vel essiens, vbi ostenditur, esse quid factum ab altero, non casu, sed consilio, contra honestatem et bonos mores; vel finalis, esse ideo factum, vt laedatur nostra vel vita, vel fortuna, vel fama. Adiuncta consistunt in circumstantiis personarum, rei, temporis. Persona consideratur nostra, cum laedimur, qui tamen propter merita defendi debebamus; Aliorum, cum laeduntur, quorum magna est auctoritas, vel qui sunt aliorum ornamentum et praesidium: Eius, qui laedit, si sit vel amicus noster, vel discipulus; Grauiores enim sunt ab illis, quam ab inimicis et ignotis iniuriae. Modus est, cum non vulgariter, sed raro quodam contumeliae genere affecti sumus. A re ipsa describitur factum siue contumelia, quod sit inhonestum, obscoenum, turpe.

Tempus considerabitur, si tunc praecipue laesi sumus, cum alia et forte grauiora impenderent pericula, cum amicorum ope et praesidiis potissimum egeremus.

Conclusio absolui potest vel figuris aliquibus patheticis, comminatione scilicet, vel exclamatione, vel petitione, aut adhortatione, vt amicus noster in communi malo opem ferat, idque ad se etiam pertinere putet, aut vlciscatur. His vbi respondebitur: vel dolorem nostrum e literis perceptum significabimus, vel eius querelas reprehendemus, vel amorem nostrum ac beneuolentiam commemorabimus.

Caeterum Enthymemata non adeo hic requiruntur: nisi quod vel studia nostra declaremus et beneuolentiam, vel dolore amici ita affici, vt nostro, testemur, iniuriam ab aliis illatam vel mitigemus excusando, vel consolemur, argumentis e genere consolatoriarum epistolarum petitis, vel inuehamur ipsi in calumniatores et maleuolos.

Conclusio constare potest adhortatione, vt vel bono animo ferat, vel iudicio experiatur, vel vt falsa non credat, vel vt vana contemnat.

Comminatoriis epistolis terrere solemus eos, qui nos vel iniuria affecere, vel improbi quicquam in nos moliti sunt. In harum Exordiis statim, vt fieri in epistolis, quae cum affectu scribuntur, solet, factum ipsum cum querela et indignatione proponitur. Argumenta sumuntur exiisdem locis, quibus vtimur in querulis. Conclusio repetit comminationem, et reprehensionem, ac si opus est, adhortationem.

Responsoriae in Exordiis repetunt argumentum, sed vel quasi ex abrupto incipiant, si acerbius scribere velis. Huic subiungitur refutatio, qua vel factum ipsum negamus, ac proinde immodestiam literarum exprobramus; vel si id negare non poterimus: minas tamen iniustas atque bono viro indignas ostendemus; eas tamen non magnopere a nobis metui. Potest et reprehensio quaedam eius, qui literas scripsit, institui, quod scilicet homo sit turbulentus, praeceps, rerum ignarus, ad vitam bene gerendam ineptus. Obiici etiam, si res et persona efflagitauerit, alia facinora ab ipso perpetrata possunt. Potest et addi comminatio de vi rapiendi in iudicium, de vi per vim repellenda, atque ita cum turbine scena haec absolui. Si modestius agere velimus: Conclusio poterit constare adhortatione et voto. Nam et eum, qui minatur, adhortamur, ne quid contra honestatem, iustitiam, pietatem faciat; ac simul DEVM rogamus, ne consilia, quac aduersarius agitat, vel ipsi aduersario vel etiam Reipublicae perniciosa sint.

Ad Literas Reprehensorias conducent omnis generis Scripta Satyrica tam Poetica, quam soluto sermone scripta, e quibus colligi possunt argutiora, quibus mire tales literas ornabimus.

Elegans hic nobis exemplum suppeditabit BLOTTISANDERVS, seu, quod verum eius nomen est, BORRICHIVS in Deusingio suo [gap: Greek word(s)] , in quo eos, qui a Deusingio refutati quondam sunt, epistolas apologeticas scripsisse finxit, quas ipse

Exemplum epistolae, ad Virum quendam Clarissimum scriptae, quae inuehimur in Plagiarium quendam.

SImul ac nomen tuum conspexi, literasque manu tua exaratas: vehementer laetatus fui, quod viuere te in publico celeberrimoque munere nostri non immemorem intelligebam. Vt enim gratae semper sunt amicorum literae: ita profecto tuae fuerunt, quas, post meum Rostochio discessum, a te non videram, quibus gratissimae consuetudinis memoriam renouasti. Quare succenseo tibi propemodum et irascor,

quod tanto conatu ac tam immodicis meis laudibus, ambire amicitiam meam modo volueris, quam tot ab annis partam possidebas. Multum vero te amo, ob istud qualiscunque famae nostrae et existimationis studium; maximasque ago gratias, quod celare me hominis cuiusdam vestri facinus nolueris. Vt legi: vt risi! Miror profecto aliquam latitandi spem illi fuisse reliquam. Statim vt inspexi chartas: ex vngue, non vt ille, Leonem, sed [gap: Greek word(s)] aestimaui, iam ante eo mihi nomine cognitum. In eundem enim miluum ciconia nostra incidit, cui ante, multos annos iocoso carmine parentaueram. Vt enim Cupidini nostro Argo oculos eruit: ita huius ille plumas non tantum detrahere, sed deglubere propemodum ausus

est, vt quondam iis ornaret piculam. Vt vero mireris hominis stuporem: a me ipso per amicum, fraudis huius ignarum, carminis exemplum impetrauit. Nec tacitus furtiuis pasci pabulis potuit iste coruus. Miserat enim ad amicos suos non pauca exempla, hoc quasi specimine triumphans, vnde casu quodam ad manus meas deuenerat. Pleraque omnia e meis rapta, quae tamen ita argumento suo conueniebant, quam

Adeo inepte in piculam quadrabant, quae ego de ciconia scripseram. Haec forte illi obtinendi muneris auspicia prima fuerunt, vt tu augurabaris, qui scribae nomen tueri non potuit, nisi pennas ciconiae nostrae subtraxisset. Ego tum aliquid acerbius in ipsum scripsissem: nisi deprecatus fuisset amicus meus, qui olim familiariter illum nouerat. Sed ne nunc quidem Satyra dignum iudico, quem sua facile vlciscetur imprudentia, et [gap: Greek word(s)] illa in Venere oculata martyria, quae ob omnium oculos versantur. Neque enim certior de illo vindicta sumi potest, quam si multa libri mei apud vos extent exemplaria, quorum aliquot commoda occasione transmittam. Idem mihi vltionis genus in altero carmine placet: cuius editionem propediem curabo, tum ad vos perferendam. Quod reliquum est, rogo te, vt cum mihi fauorem serues perpetuum, nostramque, vbi opus est, causam agendam tibi sumas. Ego hunc furunculum similesque alios [gap: Greek word(s)] iubeo, te vero [gap: Greek word(s)] . Vale.

Epistola querula de corruptis studiosorum moribus.

CONFIRMATIO I. afferat illorum caussas, petitas 1. ab educatione 2. a sodalitate praua.

III. amplificet enumeratione partium seu vitiorum, Academicos ciues infestantium.

ETsi Academiae pietatis honestatisque officinae ac bonarum artium domicilia esse debent: tamen nescio qua infausta fama illas multi hodie differunt, ac tanquam improbitatis, licentiae inscitiaeque asyla criminantur. Nec si corruptos studiosorum mores respicio, ipsemet diffiteri possum, mala pleraque nusquam liberius magis grassari latiusque serpere, quam in Academiis. Quorum origo repetenda videtur a neglecta domi educatione, et deprauata sodalitate, quae, velut venenum, innocentes iuuenum animos inficiunt atque corrumpunt. Sicut enim hominem, illud mundi compendium, innumeri infestant morbi: ita Academicum quoque corpus variae nunc a veritate nunc a virtute defectiones affligunt subinde ac foedant. Foedant certe illud nunc compotores, nunc Vacunae Venerisque mancipia, nunc grassatores ac Stentores nocturni, nunc rixosi digladiatores aliique maleferiati homines, qui pietatem,

leges, Magistratus auctoritatem, bonos mores honestatemque omnem improbe spernunt ac calcant. Quo accedit vagum et inconstans studiorum genus, ac secura negligensque vitae ratio, quin et insolentia ac vana excellentis nescio cuius doctrinae persuasio, qua turgidi ipsis etiam Academiae doctoribus se multo sapientiores credunt, eosque dictis scriptisque amarulentis insectari nulli verentur. O vero perditum ac profligatum hominum genus, quod neque sibi recte consulit, et aliis vehementer nocet, studiorumque gloria ad libidinem, et otio honesto ad malitiam abuntitur. Sed desino querelarum nihil proficientium, ac DEVM potius precor, vt is omnibus liberalium artium cultoribus mentem et eruditionis verae cupidam et recti honestique amantem inspiret, eorumque consilia, studia actionesque omnes ad diuini sui Nominis gloriam, et Ecclesiae reique publicae commodum ac proprium ipsorum emolumentum dirigat.

Epistola commnandi causa ad Conuitiatorem scripta.

CONFIRMATIO contineat exprobrationem et in dignitatem facinoris 1. a personis. 2. a re eiusque turpitudine ac damno. 3. a circumstantiis loci, temporis ac modi etc.

ET rumoribus et literis quotidie ad me defertur, te passim abiecte de me sentire ac loqui. Quod quam animum meum discruciet, non possum verbis satis exprimere. Tu ipse iudica, quae tibi mens futura sit, si quis paribus te conuitiis insectetur. Quae enim, quaeso, vesania atque dementia est, honestam hominum famam tam improbe lacessiere? Quis liuor, aut qui furor te stimulat, vt alios infamando te ipsum infamem reddas, nec perpendas, famae ac fidei damna maiora esse, quam quae aestimari queant. Te certe optimis natum Parentibus, te Christianum hominem, te artium liberalium cultorem haudquaquam decebat, ingenuum innocentemque hominem, beneque de te meritum amicum tam illiberaliter tractare, tantaque ignominia afficere. Ferri vtcunque poterat, si semel ac clam apud vnum alterumue me traduxisses: nunc cum toties et aperte palamque ac multis audientibus id feceris, facinus sane commisisti indignum, tibique neutiquam condonandum. Si mihi vires ad vlciscendam hanc ignominiam deesse putas, non deerit tamen vltrix diuina Nemesis, quae nisi resipueris, crimen hoc grauissimum grauissime tandem in te vindicabit. Quare si sapis, desine maledicere, crimina ne noscas tua, neue des poenas maledicentia tua dignas.

Responsio adepistolam comminantem.

quae crimen obiectum diluat 1. negando 2. culpam in delatores reiiciendo 3. ad testes et conscientiam prouocando. 4. nimiam vehementiam accusando. 5. minas spernendo. CONCLVSIO constet adhortatione et voto.

NOn sine ingenti animi perturbatione legi tuas literas irae minarumque plenas. Calumniarum me postulas; sed non conuincis. A delatoribus, quibus fidem habuisti, deceptus es. Nunquam enim sinistre, sed honorifice semper et vbique de te locutum me esse testes erunt, quotquot familiariter mecum versantur. Vanis ergo confictisque rumoribus temere credere cerebri minus sani indicium est. Vesaniae autem ac liuoris furorisque temere amicum accusare innocentem aut terrere minis, iracundum, contentiosum vindictaeque cupidum animum arguit, et honestati caritatique Christianae manifeste repugnat. Minas non moratur nec illis moritur, qui vitae integer scelerisque purus est. Quare acerbitatem acerbitate non cumulabo; sed iracundas istas vehementesque literas patienti concoquam stomacho, bona fretus conscientia securusque a diuina Nemesi, quam cum omni vacem culpa, metuendam haud habeo. Tu modo vide, ne illam iracundo vltionisque auido animo prouoces, ac proprio quasi iumento malum aliquod tibi attrahas. Quod tamen ne fiat, Deum precabor, vt meliorem tibi mentem aspiret, meamque innocentiam tandem in lucem proferat.

Epistola Petitoria.

ESt ea vel directa, vel indirecta. In illius EXORDIO 1.) laudamus eum, a quo aliquid petimus, et eas praecipue virtutes, quarum commemoratione petentibus facile aliquid largimur. Si pecuniam petas; liberalitatem; si munus aliquod aut commendari desideres, aut simile quid velis, laudabis humanitatem, autoritatem etc. His enim argumentis [gap: Greek word(s)] viam sternimus ipsi petitioni. 2.) Excusare possumus importunitatem, vel audaciam nostram. 3.) Reuocemus in memoriam amico promissa nobis antea facta, vel nostra in eum merita. In huius initio statim occurrere possumus tacitae obiectioni, transferendo culpam in causas externas, hominum insolentiam, necessitatem, vel alia. NARRATIO breuiter petitum exponit. PROPOSITIO directae petitionis rem simpliciter et breuiter proponit. In indirecta vel voto, vel excusatione modesta, vel breui aliqua querela prius praemissa, petitio ipsa subnectitur. Enthymemata directae petitionis sumuntur a causa impulsiua, desumenda ex locis generis deliberatiui, honesto, vtili, necessario, iucundo, facili. Indirectae vero petitioni haec argumenta non conueniunt; sed illa potius, quae a personis ipsis sumuntur, scilicet reducendo in memoriam promissa, animi nostri propensionem testando, beneficia nostra commemorando, modesteque laudando, (ne exprobrari videantur) amicorum quoque curam et sollicitudinem commemorando.

CONCLUSIO huius epistolae, si petitio fuerit directa, iterabit petitionem, gratumque animum pollicebitur. Si indirecta sit: [gap: Greek word(s)] sunt in subsidium vocanda. Nam vel excitandus est affectus misericordiae, velspes emolumenti futuri iniicienda. Illo vtemur in rebus, quas afflicti vel pudore reuocati petere directe non audemus. Hac vtemur apud homines lucro inhiantes, aut quando ipsi virtuti nostrae non confidimus, vel rem non omnino laudabilem petimus.

Cum respondemus dupliciter id facimus, nam vel annuimus petitioni, vel eam reiicimus. In primi generis epistolis in EXORDIO primum literas nobis fuisse redditas significamus, argumentum earum repetimus, oblata nobis gratificandi amico facultate.

PROPOSITIO annuet illis, quae petit amicus. ENTHYMEMATA, quibus id ostendimus id, quod facimus, iure nos facere, desumenda sunt e duobus locis causarum et adiunctorum, 1. quod bene sit de nobis meritus, 2. quod propter doctrinam, virtutem, merita in rempublicam, vel maioribus etiam dignus sit praemiis, quam illis, quae petit, qua illi libenter gratificamur. 3. quod res ipsa, quae petitur, honesta sit, vtilis tam publice, quam priuatim, neque etiam adeo difficilis.

In CONCLUSIONE repetere possumus pollicitationem, aut votum addere, vt omnia amico prospere succedant.

Ad secundi generis petitorias ita respondemus, vt a) in EXORDIO multa magnifice dicamus de

nostro in amicum studio et propensione. b) dolorem nostrum testemur, quod amico gratificari non possimus.

NARRATIO etiam addi potest, si sint quaedam circumstantiae prolixiores, quae impediant, quo minus locus petitioni detur.

PROPOSITIO fiet vel petitione, vel dehortatione, vel etiam leui increpatione. Enthymemata desumantur vel 1. a rei difficultate, vel 2. a virium nostrarum tenuitate, vel 3. av inhonesto, vel 4. ab incommodo, Refutari etiam contraria possunt.

CONCLUSIO dehortationem repetet, ac officiorum nostrorum declarationem in omnibus, praeterquam in praesenti negotio, pollicebitur.

Exempla petitoriarum epistolarum crebriora sunt et frequentis vsus, omnibusque occasionibus applicanda, praecipue in lingua germanica atque in rebus forensibus, vbi varia sunt libellorum supplicum genera, quae pro ratione personarum exhibentium et quibus exhibentur, alium atque alium orationis habitum postulant. De quibus consulendus SPATHIUS in der Secretariat Kunst/ praecipue Tom. IV. vbi multa habentur exempla vsui futura iis, qui vel in aulis Principum, vel in foro versantur. Ad illa autem hic descendere nostri non est instituti. Apud Epistoliographos latinos veteres et recentiores innumera exemplorum silua est, vnde peti possunt, quae in rem nostram sunt. Quandoque vero haec sortiuntur Enthymemata specialia a rebus ipsis. Sic aliter instituuntur Enthymemata,

thymemata, cum honores petuntur; aliter, cum virgo aliqua ambitur; aliter, cum pecunia aut beneficium aliquod ab homine egeno expetitur. Singulis enim generibus sua sunt [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] prae ceteris adhibenda; in quibus iudicio opus est, quod exempla clarissimorum virorum, si legantur, facile nobis parabunt. Ide as aliquot petitoriarum epistolarum SCHRADERUS inter Dispositiones epistolares habet. Si quis petere honores Academicos velit: exemplo illi erunt OCTAVII FERRARII formulae ad capienda Doctoris Insignia.

CONFIRMATIO habeat petitionis caussas, petitas 1. a studiorum scopo, nempe vtilitate publica 2. a facili 3. a iucundo 4. honesto.

CONCLUSIO fiat oblatione officiorum, repetitione petitionis ac pollicitatione fidei ac diligentiae.

CCum tanta tua humanitas atque benignitas sit, vt libenter fouere iuuareque soleas ingenia liberalia, quae Reipublicae vsui atque ornamento esse possunt: minime tibi molestum fore existimo, si abs te petam, vt apud amplissimum ordinem vestrum mihi vitae studiorumque meorum testimonium tribuas, ab eoque, qua polles auctoritate,

impetres, vt publicae cuidam functioni praeficiar. Plures iam anni sunt, cum in Academiis, Kiloniensi et Rostochiensi, sapientiae ac Iurisprudentiae studiis incubui, et eruditionis prudentiaequae comparandae caussa exteras regiones adii; idque semper dedi operam, vt patriae aliquando cum fructu inseruire possiem. Quod vtrum pro dignitate praestiturus sim, ego quidem per modestiam definire non ausim; id tamen spondeo, me nil vnquam praetermissurum eorum, quae ad eam, quam noctus fuero, spartam exornandam pertinere videbuntur. Nam et subsidia eo comparata mihi sunt in promptu, et animus est indefessus. Nec industriae meae, quod praefiscine dictum sit, quicquam deest, nisi campus, in quo illa sese exerceat. Mihi certe nihil gratius iucundiusque erit, quam si ex qualibuseunque studiis meis aliquem ad rempublicam fructum redundasse sensero. Diu vixi priuatus: sed otiosae quietis iam pertaesus, publico bono inseruire cupio, ne si vitam ignauo otio transegero, patriae, cui natus sum, commodo defuisse videar. Quare eidem studia atque officia mea nunc offero, ac te inprimis rogo, vt a Senatu vestro, in quo consilii auctor et princeps es, si quod munus vacare contigerit, mihi benigne concedatur. Cusus voti mei si tua commendatione factus fuero compos: omni fide ac diligentia in id incumbam, vt et tui de me iudicii dignitatem sustineam et aliorum exspectationi satisfaciam.

Responsio ad Petitoriam.

EXORDIUM significet, amici literas nobis esse redditas, earumque argumentum breuiter repetat.

2. a persona petentis, quae se munere dignam reddiderit, ob eximias ingenii dotes et excellentem doctrinam.

Recte ad me perlatae sunt tuae literae, quibus a me petis, vt senatui nostro studia tua commendem, tibique ad functionem publicam, si quae forte vacauerit, impetrandam adiutor esse velim. Quemadmodum vero nihil mihi gratius iucundiusque accidere solet, quam si ingenuos probosque iuuenes, quorum honesta studia reipublicae vsui esse possunt, iuuare queam: ita impense laetor, oblatam mihi iam esse occasionem mei erga te amoris et beneuolentiae testimonium amplissimo senatui nostro ostendendi, eique te, per complures annos, in optimarum artium studiis magna cum cura et diligentia versatum, de meliori commendandi. Itaque de propensa mea erga te voluntate non est quod dubites: praesertim cum ob Parentem tuum pie defunctum, quocum vetus et fingularis mihi fuit amicitia, ad quaeuis officia

me tibi deuinctum obstrictumque agnoscam. Ad quae tibi praestanda me quoque mouent eximiae ingenii tui dotes, et excellens in omni genere doctrina, qua non poenitendum in republica locum meruisti. Cum enim studia tua laudabilia ad patriae salutem vnice direxeris: ingrata profecto illa foret, nisi tepublico cuidam muneri, quo dignus es, praeficeret, et laboris diligentiaeque praemium tibi redderet. Id quod ipsam nunc tanto libentius facturam spero, quanto magis fideli bonorum ciuium opera difficillimis hisce reipublicae temporibus indiget. Ego certe nullam tui ornandi iuuandique occasionem praetermittam; sed omni tempore locoque operam dabo, vt me honoris salutisque tuae cupidissimum esse intelligas. Vale.

Epistolae Communicatoriae.

PErtinent illae ad suasorias et dissuasorias. Consultamus enim in iis cum amico super re aliqua vel facienda, vel omittenda. In EXORDIO 1. causa scribendi proponitur. 2. rei difficultas. 3. laus amici, cum quo consultamus. 4. modesta excusatio. Enthymemata petuntur ex iis locis, quibus aliquid suadetur, vel dissuadetur. In CONCLUSIONE (a) consilium petimus, (b) officia et gratum animum pollicemur, (d) prudentiam amici laudamus. Responsurus vel faciendum vel omittendum suadet, vel rem in medio relinquit.

amici. PROPOSITIO vel consilii approbationem vel improbationem continet. Enthymemata ex iisdem generis deliberatiui locis desumuntur. CONCLUSIO beneuolentiam nostram commendat, aut ossicia offert, aut sententiam nostram tantum repetit.

SECUNDO CASU statim in initio hortamur amicum, vt ipse, quod ex vsu sit, prospiciat, et laudamus eius prudentiam, ac nos extenuamus.

PROPOSITIO dubitationem nostram exhibebit, ac Enthymemata in medium proferet, per contentionem quandam ac comparationem inter se conferenda.

CONCLUSIO iterum dubitatione ac promissione constabit, vt, cum nobis res ipsa non liqueat, amicus, quod visum fuerit, statuat.

EXORDIUM 1. causam et occasionem scribendi exponat. 2. rei, de qua consultatio instituenda, magnitudinem et dissicultatem ostendat. 3. optamus, amici consilium ea de re nobis dari.

CONFIRMATIO contineat rationes, quae nos incertos reddant, desumptas 1. ab honesto 2. vtili. 3. exemplis. 4. dissicili.

CONCLUSIO 1. roget amicum, vt quamprimum rescribat, consiliumque nobis impertiat.

2. laudet eius prudentiam, fidem et beneuolentiam. 3. polliceatur, nos velle illius sequi consilium. 4. gratum promittat animum.

Memor veteris nostrae amicitiae te literis salutandum rerumque mearum statum paucis tibi significandum duxi. Vocatus enim nuper sum in sueciam amplissimis conditionibus, ad historiam Upsaliae docendam. Quod munus vtrum accipere debeam, nec ne, cum res sit ardua meque valde solicitum habeat, ex te magni iudicii meique amantissimo viro cognoscere cupio. Sed cum id ob locorum distantiam coram fieri nequeat, per literas prudentissimum tuum consilium exquirere volui. Multae autem et magnae mihi ob oculos versantur caussae, quibus ad suscipiendam, quae delata est, prouinciam inducor. Praeterquam enim, quod diuinae, quam hie videre mihi videor, voluntati parendum eoque eundum esse censeo, vbi et ingenuarum artium studia magis florent et ex summa nummaria difficultate emergendi spes magna ostenditur. Accedit hominum inuidia maleuolorum, ex qua grauiter adhuc laboro, quam liceret effugere, si domicilium mutarem atque in Sueciam migrarem. Non infeliciter, vt nosti, illud fecerunt Freinshemius, Loccenius, Schefferus Boeclerus aliique viri docti, qui quidem amplis conducti stipendiis, eoque profecti rem suam familiarem ibi stabiliuerunt, nec diuitias modo, sed gloriam quoque insignem sibi compararunt. Nihil propemodum est, quod me hic retinere possit debeatue, nisi forte propinquorum

desiderium, et vxoris, terrae patriae nimium amantis preces. Cum autem hic distrahatur in deliberando animus, afferatque ancipitem curam cogitandi: te per omnia amicitiae sacra oro atque obtestor, vt, quid tibi videatur, quamprimum mihi rescribere, meque ex ambagibus tam ardui consilii expedire velis. Comperta mihi tua est prudentia, fides, integritas atque beneuolentia, adeo, vt a nemine quam abs te melius exspectare possim consilium. Quo si me iuuare volueris, illud non modo libenter sequar, sed gratum etiam memoremque me tibi hoc nomine perpetuo praestabo.

Responsio ad Epistolam Communicatoriam.

In EXORDIO 1. significet, se amici literas animique propositum accepisse. 2. ingenii iudiciique sui facultates extenuet.

In CONFIRMATIONE argumentorum, quae vtrinque se offerunt, contentionem atque comparationem instituat.

In CONCLUSIONE 1. dicat, sibi displicere amici propositum. 2. suo ipsum relinquat arbitrio. 3. suadeat, vt alios prudentiores in consilium adhibeat.

EX literis tuis, quas nuper ad me dedisti, accepi, te conditionibus amplissimis in Sueciam, ad historiam Vpsaliae docendam, esse vocatum, meumque exquirere consilium, vtrum illud munus

accipere debeas, nec ne. Ego vero etsi neque ingenio, reque iudicio valeo, vt tibi in re tam ardua ac tortantisque dissicultatibus impedita consulere possim: tamen quia tu id a me postulas, malo qualecunque expromendo consilium errare, quam tacendo recusare officium amico debitum. Tu quidem multas, quibus ad capessendam tam splendidam prouinciam inuiteris, attusisti causas: plures tamen et grauiores fortasse sunt, quae a proposito isto te reuocare queant. Scribis enim, in Suecia bonas florere literas: sed magis, puto, florent in nostra patria, quae, ne florere hic desinant, cuiuis cordato fidelique ciui laborandum est, licet non semper digna laboribus respondeant praemia. Laboras hic inuidia: sed nec apud Suecos eam effugies; qui, si non apertum, tamen occultum erga Germanos gerunt odium; vt proinde satius fuerit, paucorum odia domi vel concoquere vel quocunque modo placare, quam in noua grauioraque pericula se et familiam mittere. Inuenisse ibi et auxisse nonnullos fortunam, facile equidem largior, sed simul tamen constat, alios ob valetudinem frigidioris coeli impatientem in Germaniam rediisse, aliis graue semper visum, inter homines ab elegantiori literatura plerumque alieniores aetatem conterere. Denique tot cognatis amicisque domi relictis tam longinquum iter suscipere, nec taedio caret nec periculo, praesertim cum nescias, an et quos alibi amicos habiturus sis. Quare consilium hoc tuum probare nequeo, qui crebriore commercio illius gentis indolem

moresque propius cognoui. Interim tamen arbitrio iudicioque tuo permitto omnia. Tute quod vtilissimum tutissimumque videbitur, velipse pro tua prudentia iudicabis, vel alios me multo prudentiores in consilium adhibeas, qui, quod factu optimum, facile tibi suggerent, suamque de hac re sententiam explicabunt.

Epistolae Mandatoriae.

AD genus Deliberatiuum pertinere quadantenus videntur; solentque inprimis a superioribus ad inferiores scribi, vel a paribus ad pares. In initio statim indicamus occasionem negotii, affectum et beneuolentiam erga amicum testamur, eius dexteritatem et fidem laudamus. Proponitur dehinc negotium ipsum, vel directe, vel oblique. Enthymemata petuntur e circumstantiis attributisque personarum, locorum, rei, ac, si opus est, generis deliberatiui loca in subsidium vocantur.

RESPONSURUS si annuat, breuiter officia studiaque sua pollicebitur, seque felicem eo negotio expediendo praedicabit. Si non annuat; caussas impedientes exponet, dolorem super illis suum testabitur, in caeteris vero summam fidem pollicebitur.

Sunt porro alia quaedam epistolarum genera, quae commode sub classes caussarum non possunt referri, quae potius ad literas familiares siue miscellaneas

referenda, de quibus superius prolixe egimus, multis exemplis in medium adductis.

Exemplum epistolae mandantis, qua Parens mandat filio, vt, relicto Poeseos studio, sacro potius se addicat.

EXORDIUM ducatur a re ipsa, vero nempe studiorum scopo, qui est ecclesiae reique publicae salus.

PROPOSITIO contineat mandatum, vt filius, relicto poeseos studio, sacro se addicat.

CONFIRMATIO commendet illud, argumentis ductis 1. ab honesto. 2. vtili. 3. necessario. 4. iucundo. 5. facili.

CUm omnia nostra studia vel ad ecclesiae vel reipublicae commodum sint dirigenda, teque in Poesin neutri adeo vtilem aut necessariam nimis propendere audiam; non possum, quin pro meo in te amore ac iure paterno tibi mandem, vt relicto Poeseos studio, in posterum in Theologiam vnice incumbas. Quandoquidem Poesis. Sedulam culturam, pinguem fundum, multum otii postulat, fructus vero promittit exiguos, ac nil nisi flores, leui afflatu venti exspirantes. Theologia autem omnium scientiarum praestantissima est, eaque nil sublimius, nil excelentius cogitari potest. Etenim cum artes ac disciplinae ceterae plerumque vel circa rerum naturalium caussas indagandas, vel ciuilem vitam commodius degendam

occupentur; Theologia sola est, quae DEUM respicit, quae ad naturam et voluntatem eius, prout ab ipso patefacta est, intelligendam, omnem operam ac studium confert. Haec verbi coelestis oracula pandit, haec omnes diuinae sapientiae fontes recludit, nosque de rebus ad salutem aeternam necessariis instruit. Neque enim corporis, sed animae salutem illa maxime prorurat, quippe quae et verum Dei cultum docet, et virtutes Christiano homine dignas instillat, inque dubiis consilium, in aduersis solatium praebet, quin et coelum ipsum Redemtoris Christi merito obtinendum nobis offert. Si Theologia non esset, vnde sciremus, nos ex inferorum faucibus, in quibus haerebamus, posse eripi, ac Deo, quem perfidia nostra offenderamus, reconciliari. Quam vero dulce ac viuacissimi plenum solatii est, nosse, Christum apud coelestem suum Patrem nos posuisse in gratiam, vt cum eo coniuncti ipsius coelitumque omnium consortio aeternum fruamur. Nec est, quod vigiliarum et lucubtationum molestiae te ab illius studio deterreant. Est enim sua pulcherrimae cuique rei adiuncta difficultas, nec quicquam magnificum ac ingens sine sudore parare licet. Quanquam nihil tam arduum ac difficile, quod non diligentia et assiduitate a quolibet vel mediocri saltem ingenio queat superari. Tu vero Dei munere egregiis polles animi dotibus: non deest tibi supellex librorum Theologicorum, adest discendi occasio; sunt Professores Doctoresque in Academia vestra excellentissimi,

quorum fideli opera in sacro hoc studio licebit vti. Age igitur, mi fili, et posthabitis curis vilioribus, ad Theologiam, quae omnium scientiarum regina ac domina merito audit, totus incumbe, et elabora, vt in Dei ac Tui etiam cognitione plurimum proficias, eaque discas, quae vicissim docere alios, illisque ac tibi vitam ac felicitatem aeternam parare possis. Quod vt ex voto tibi contingat, tu propositum strenue vrgebis, assiduisque precibus DEUM vna mecum implorabis.

Responsio ad mandatoriam.

EXORDIUM significet: se accepisse legisseque Parentis literas, et cognouisse exinde illius erga se amorem curamque paternam.

CONFIRMATIONIS argumenta ducantur 1. ab vtili 2. a minus necessario poeseos studio. 3. primarii scopi vnica cura. 4. illustretur similibus.

LIteras Tuas curae amorisque paterni plenissimas ineffabili cum gaudio accepi, legi, relegi. Animum enim tuum, quem salutis meae cupidissimum semper sum expertus, abunde mihi confirmarunt. Nihil itaque prius antiquiusque mihi erit, quam vt mandatis monitisque tuis saluberrimis morem geram. Sunt enim eiusmodi, vt reuera ad incrementum Ecclesiae ac multorum

hominum meamque ipsius salutem aeternam pertineant. Quare nihil est, quod metuas, ne Poeseos studium persequar. Vt enim in id me propendisse aliquando haud diffiteor: sic ob propositam mihi patriae ecclesiaeque vtilitatem, cuius adiuuandae desiderio indies magis magisque flagro, illud iamdudum remissius tractasse et tantum non prorsus abiecisse tibi confirmo. Verebar enim, ne idem mihi, quod peregrinantibus, accidat, qui peregrinis deliciis capti, domum reditionis obliuiscuntur, et tanquam ad scopulum iis obhaerescunt studiis, quae scopo, quem sibi propositum habent, non tam subseruiunt, quam ornamento sunt. Principem autem scopum quilibet semper debet habere ante oculos, ad illumque omnia referre studia, imitarique histriones, qui, quas sibi delegerunt fabulas, etsi non semper optimas, optime tamen et cum applausu peragere student. Quanquam quod melius excellentiusque excogitari potest studium, quam id, ex quo fructus amplissimus praestantissimusque ad ecclesiam, ad eum vero, qui illud colit, pro laborum mercede, immortalitas aeternaque felicitas redundat, quae summus et vltimus finis hominis est. Nitar adeo pro viribus et pleno gradu contendam ad hanc metam, quam vt ex sententia contingam, supplex orabo Deum, cuius praesidio te tuaque omnia committo, qui sum eroque tuus.

Exemplum epistolae nunciatoriae stilo Laconico.

Fui nuper Romae. Vidi, quid ageret Pontifex. Deducebatur prolixo comitatu ad palatium Lateranense. Ministrabant purpurati, ciues plaudebant veluti Deo. Tum faciebat rem sacram, et bene precabatur populo. Recitabat formulam aliquam, addebat vero multum ex superstitioso ritu. Stipabat eum turba vndique. Ego vix verba audire poteram in tanto concursu. Neque id mihi triste recordari. Sine cultu eius veni, sine fructu diseessi: Vale.

DISPUTATORIAE, quae pro argumento rerum, Enthymemata sua inueniunt in Locis vel rhetoricis vel dialecticis.

Exemplum epistolae disputantis.

BEllum finitimis denunciatum est: a nobis transitus postulatur. Nescio, quid agamus? Si concedimus, periculum praesens: si negamus, apertum forte est bellum. Iam diu prospexi hoc malum. Offendere non audemus: defendere non possumus. Eo loco res nostrae sunt, id est acerbae satis. Sed quid vereamur tandem? Consilium non deest: at copiae desunt. Praesidia deducamus? arces, castra vacua erunt. Accersamus auxilia? serum est accersere, quod paratum esse oportet. Miserum exspectare, cum boni nihil exspectes. Quid? quod externa auxilia plus saepe ostentationis habent, quam virium, dum quilibet suam potius vtilitatem quaerit, quam nostram.

Nec pecuniae et annonae tanta est copia, quae militi alendo sufficiat. Iam cognoscis de nostro statu. Vt primum poteris, rescribe quaeso, quid videatur tibi. Vale.

IOCOSOE, quibus nulla adeo posita lex est; liberius enim vagantur atque miscent inter se omnia seria et iocosa. His plenissimae sunt Casparis Barlaei et Francisci Martini epistolae.

AENIGMATICAE, quibus aenigmata scribimus, ne intelligant illi, quorum non interest, cuiusmodi in epistolis Cicero multa dedit; ad quas licet referre illas, quae per artem cryptographicam scribuntur.

LIBER TERTIVS. Varii generis epistolarum exempla complectens.

ETsi in prioribus editionibus varii generis exempla in disiectis auctoris schedis reperta, in eloquentiae tyronum gratiam fuerunt adiecta; tamen iis accuratius perlectis animaduerti, ea non ita elaborata esse, vt eloquentiae studiosis in exemplum proponi possint. Dispositiones quidem cuilibet exemplo praemissae sua non destituuntur laude: at ipsamet exempla exempli vicem sustinere vix possunt. Fereque

inducor, vt credam, dispositiones a Morhofio, exempla vero ab auditoribus elaborata esse. Quocirca pro mea iuuandi rem literariam voluntate plerisque reiectis, ea duntaxat, quae paulo meliora videbantur, nonnihil emendata retinui, additis etiam quibusdam de meis, praesertim vbi exempla Morhofiana deficerent. Constat enim, nihil magis in adolescentibus hodie desiderari, quam stili elegantiam, quae ita tenuioris naturae res est, vt ceteroquin optime scripta vel vnius barbarae vocis macula insigniter deformet. His praecipue temporibus, quibus elegantissima lingua latina pulchritudinem suam et ornamenta tantum non penitus amisit.

Gratulatio, qua Princeps Principi indicat, iustam laetandi occasionem sibi allatam esse, quod fama acceperit, ipsum ex coniuge filium suscepisse.

PROFOSITIO, vt magnam ex hoc nuncio laetitiam declarat, ita vehementer quoque eo romine gratulatur.

TRACTATIO laudet bonum ipsi oblatum 1. a caussa efficiente; diuinae nempe bonitati hoc beneficium adscribendum esse, quae ipsum fine coniugii optato excidere non passa sit. 2. ab adiunctis et magnitudine. Non leue

esse beneficium, augeri prole, habere haeredem virtutum suarum et bonorum, propagare ad posteros stirpem suam; quae omnia si attentius considerauerit, nihil esse, quod maiori ipsum afficere gaudio possit. 3. a caussa finali: bona quippe mente bonisque praeceptis imbutum filiolum senectutis solatium atque praesidium, et fortunae honorisque socium futurum.

AUspicato eam ducere vxorem in animum induxisti, cuius beata fecunditate aeternitatem imperii, tuamque et ciuium salutem firmas, et gloriam, quam a maioribus accepisti, deritas in liberos, quos ex incluta et principali fastigo digna coniuge suscipis, et posteris feliciter tradis muniendae reipublicae laudatissimum exemplum. Par, ominor, Parenti erit filius: vnde ad familiam tuam gloria, ad regnum vtilitas redundabit. Ille rebus secundis aduersisque te comitabitur, et in spem reipublicae educabitur. Quamdiu ille viuet: nec te vitae satietas capiet, nec obruet mortalitas, neque vlla vetustas deteret memoriam. Tu solatium et oblectamentum in filio, filius in te suum habebit praesidium. Ille delicium erit humani generis, et patriae firmamentum, idemque senectutis alleuamentum et orbitatis remedium! Vix credibile dictu est, quanto me gaudio affecerit exoptatissimus iste de nato tibi herede nuncius: qui nil magis in votis optatisque habeo, quam vt

patria filiis tuis, tanquam aeternis munimentis insistat. Itaque merito tibi gratulor, quod et faustus Princeps, et felix simul Pater hodie salutaris. Faxit Deus, vt recens natus filiolus adolescat in illustrissimae stirpis tuae gaudium, in parentum delicias, ciuium salutem et reipublicae securitatem.

Alia Gratulatio ad Inuictissimum Caesarem LEOPOLDUM de Filio IOSEPHO anno 1678. XXVI. Julii Vindobonae recens nato suscepta.

CAusam, qua ad gratulandum tibi sum inductus, Caesar, nec ignoras, et laeto vultu declaras. Natus est tibi Princeps, cuius fiducia nec tu orbitatem, nec Germania calamitatem in posterum vllam extimescit. Destinata salubriter felicissime fortuna prouexit. Nec tamen fortuitum illud dixerim, quod Principem te dignum, et sustinendae imperii dignitati parem genuisti. Nemo enim, nisi barbarus, dubitat, omnia ista singulari Dei consilio euenire, quae inter dubios temporum fortunaeque casus multum ad vtilitatem publicam valent, quibusque Principum ditiones, fama, decus, opes, praecipua rerum humanarum momenta, diriguntur et conseruantur.

Spernuntur imperia, concidunt Respublicae: nisi magnitudinem suam certis successoribus tueantur: exolescit in ciuium animis maiestas: si desint, qui tantae fortunae sint capaces. Non desinent pericula, sed augebuntur: si non habeat augusta domus, quibus insistat munimentis. Ea ne metuamus mala: filii tui, per quem consecutus es, vt ne tuae res Principis sint in incerto, augustissima nos admonet natiuitas. Haec enim tutissimam perpetuae tranquillitatis viam nobis ostendit, et stabilem pacem plenamque felicitatis vitam prospero in Rempubl. omine promittit. Quo nomine exultat Austria: Austriae Hispania nil gaudii magnitudine concedit: cum Hispania Belgium paria facit: nec minoribus indiciis laetitiam Germania significat; Germania, dico, quae filio tuo diuinitus constituta augustae dignitatis insignia destinat, rata, infelicem se fore, si ex alia familia legere Imperatorem debeat. Nimirum haec inuidenda tuae prosapiae fortuna est, vt, cum modice sperat, summa consequatur. Ceteri, dum eminentiorem fortunam spectant, aut, quae sibi destinauerant, non obtinent, aut, quae sibi multo labore pepererunt, vel parum feliciter tuentur, vel infeliciter amittunt: irritantes fortunam, quam exspectare debuerant. Tua sola familia Deo immortali digna visa est, quae et nihil desperet, et quo fortius prematur, eo potentius surgat, neque vllis periculis frangatur. Inuisa haec, fateor, multis felicitas est, nobis eo gratior, quod vires aduersus hostes, robur aduersus aemulos suppeditet,

pericula depellat, metum minuat, inter bellorum tumultus solatio sit, rebus aduersis denique praesidium afferat. Vti enim ad nostros vsque dies tuae augustae domus consiliis stetit Germania: ita stabit in posterum; et vana eorum, qui non occulta destinatione summum Caesaris decus sibi decreuerant, consilia eludet. Sed satis habeo de felicitate tua dixisse, Caesar, quam Imperatoriis dotibus immenso prope temporis spatio a maioribus tuis illustratam, indies laude et pietate pariter incredibili cumulas. Imitans Rudolphos, Friedericos, Maximilianos, Ferdinandos, qui sic admiranda virtute et fortuna eluxerunt, vt nullum habuerint parem. Frustra verba fecerim, si tam celebratis vulgatisque maiorum tuorum elogiis aures tuas obtundam, quorum facta sequeris, et imagines quotidie intueris, nec fortuna famaque minore te esse inusitato plane exemplo ostendis. Quod Heroes pii, augusti, magnanimi fuerunt, id cum illis commune habes: et ita commune habes, vt multis singularibus te donis auxerit Deus, natura, fortuna. Plerisque bello ea comparanda erant, quae tu pace comparas. Aliis parum prospere coniugium cessit; tu fecundus pater es, et nisi esses, summa rerum periclitari coepisset, sacratissimi certe imperii ciues quietam suarum rerum possessionem et pacem desperassent, illa consilia, quae a ratione non potuissent, a necessitate repetituri, et rem in casum daturi. Haec vt amplius timenda ducere superstitio est: ita religio et in te pietas flagitant, vt recens nato Principi,

filio tuo, ea contingere optemus, quae Germanorum Imperatorem decent. E diuerso hostibus ipsius talem mentem det Deus, quali vti solent in rebus arduis incauti, in periculis timidi, ad recta surdi, ad consilia praecipites. Floreat ille Filius tuus, et te Patrem vita factisque exprimat, Tibique similes plane nepotes sufficiat. Fortiter patriam defendat, prudenter regat, hostes potenter vincat!

Eadem Gratulatio stilo Laconico.

HAec dies, quae Patrem te nunciat, publice gaudium nobis finitimisque excitat. Procreasti filium, patriae decus, domus tuae munimentum. Quo nomine omnes tibi gratulamur, et non dicimus, sed plane effundimus laetissimas voces. Enimuero quid sine liberis eras Princeps? orbitatem metuebas, nos lugebamus: nempe Principum Maiestas et continuatur in filiis et ad posteros vsque conseruatur. Argumento sunt Reges, qui ex eo despicatui duci coeperunt, quod sine liberis essent, quod heredes optarent, non haberent. Nos salui te saluo erimus. Vicisti enim orbitatem, reddidisti laetitiam nobis. Itaque merito tibi gratulamur, et vt felix tibi faustumque patris nomen sit, singuli vouemus ciues tibi subiecti, vno omnes animo inter augustissima haec solemnia laetantes ac plaudentes.

Exemplum epistolae gratulatoriae Morhofianum de honore Doctorali in Facultate Iuridica.

EXORDIUM ab aliqua occasione sit desumtum. Excusetur omissio literarum, quas nunc scribis, excitatus nouo de honore Doctorali nuncio.

CONFIRMATIO consistat enthymematibus encomiasticis, demonstreturque 1. dignum illum esse, cui deferantur tales honores. (1.) ob maximam in studiis istis diligentiam. (2.) ob animi integritatem et constantiam. 2. Demonstretur, reipublicae profuturos illos honores, nihil enim reipublicae vtilius esse, quam si adhibeantur ad consilia et iudicia viri docti et cordati. 3. Consistat in vlteriore adhortatione, vt honores illos stimulum ad maiores gradus sibi esse velit, vtque se illis honoribus superiorem, et plura etiam merentem ac meritum praestet.

CONCLUSIO repetat breuiter gratulationem, votumque addat pro incolumitate eius, ad quem scribit. Addantur formulae quaedam officiosae.

VEreor, ne literarum officium in me requiras, quas tibi et iam pridem et saepe misissem, si fuissent, quibus recte dare potuissem, et nisi res defuerit, de qua scriberem. Nunc cum audio, summos tibi in iure honores esse oblatos: argumentum

ex tempore et occasione cepi, ac ipse denique gaudii affectus in gratulatoriam hanc erupit epistolam. Quare non solum cepi magnam voluptatem: cum tibi, cuius mihi amicitia non solum ampla, sed etiam iucunda est, ea tribui vidi, quae debeantur: sed etiam gratulor, et vt sempiternae laudi sit iste honos, exopto. Rarior quidem hoc saeculo hominum proborum messis est, rarior illorum, qui aequa instituunt de bonis recteque factis arbitria. Cum enim virtutis locum occupauerit improbitas: vix dignum repererit virtus censorem. Quo magis illos laudo, qui honores hos tibi detulerunt, non ad lucellum, sed ad tuos mores egregiamque tum virtutem tum eruditionem respicientes, qui cum te tuis titulis ornarunt, non tam te illis ornasse, quam illos tua virtute cohonestasse videntur. Quem fugit, quam ab ipsis vnguiculis literarum te studiis immerseris, qua pertinacia legum oracula, et tricubitales illos commentarios expugnaueris, quam denique omnibus velitationibus tam seriis, quam simulatis, hac in polaestra vel commilitonem vel ducem te praebueris? Ne quid de animo ipso tuo dicam, id quod palmarium est, integro semper iustique seruantissimo. Vt enim facile est in scholis cathedrisque esse Philosophum, et magnifico illo ore disertum: ita longe praestantius difficiliusque est, praeceptorum suorum mensuram animi implere capacitate, quae non solos titulos ostendit, sed animum praestat et virtutem titulis parem. Videor mihi iam videre illa tempora, quae te ad munera in republica

sustinenda designent. Quid enim illi possit accidere vtilius? quid ad salutem publicam efficacius, quam si viri honesti tuique simillimi vel tribunalibus admoueantur iudices, vel ad consilia vocentur praesides et senatores: qui cum eruditione et prudentia integritatem atque innocentiam coniungunt? Quamobrem tu vel me non monente videbis, vt, quam nunc ingressus es viam, plenioribus passibus decurras, et hoc quasi primo honorum gradu paulatim ad maiora subleueris. Vt enim cuneus cuneum trudit, et a primo impetu crescunt sequentes, ipsa quadam motionis lege et necessitate: ita euenturum auguror, vt tu ad inferiora haec subsellia admissus, nisi ipse conatus te defecerit, ad secunda primaque paullatim adniti possis. Haec apud animum meum reputans, in sinu meo gaudeo, et haec tibi honorum initia, quae tam belle se dederunt, gratulor, quibus vt complementum tu addere possis, eaque omnibus absoluere numeris, annos tibi vitamque et valetudinem fortunae tuae incrementis parem precor, eo animo, quo tibi semper deuinctus fui. A me enim omnia summa in te studia officiaque exspectes. Neque enim committam, vt opinionem tuam fefellisse videar, omni tempore et occasione declaraturus, tuam mihi existimationem et dignitatem fore charissimam. Vale.

Responsio ad Gratulatoriam de Doctoratu.

ab amico institutae, vid. exemplum libro IV. ep. 14. ad Famil. vel significatione laetitiae ex eadem percepta. L. XV. ep. 6. addatur ratio.

PROPOSITIO habeat gratulationis praedicationem et gratiarum actionem, L. IV. ep. 14. L. XV. ep. 6.

CONFIRMATIO afferat rationes et argumenta, quare gratae nobis acceptaeque sint gratulationes. Ea sumuntur a causis, adiunctis et comparatis. L. XV. ep. 6. Instituitur praeterea gratiarum actio, petitio pro continuatione fauoris, extenuatio ingenii et virium suarum; illa enim ad laudes semper reponi debet.

CONCLUSIO duo illa habet: Petitionem L. XV. ep. 6. et deinde officii pollicitationem, L. IV. ep. 14.

Magna cum voluptate animi literas tuas accepi et legi, in quibus de honore, qui mihi contigit, gratularis. Magna laetitia ob eam caussam perfusus sum, vt literis explicare satis nequeam. Quodsi enim a laudato viro laudari gloriosum sibi ducebat Hector ille Naeuianus: quanti tuum hominis prudentissimi iudicium mihi faciendum esse existimas? Equidem hanc gratulationem tuam et instituti mei approbationem omnium laudibus antepono. In primis mihi gratum iucundumque est, quod ea mihi tribuis, quae ipse in me non agnosco: intelligere me tamen hinc gaudeo, quantum me amore complectaris, de quo mihi vehementer gratulor, tibi gratias ago, atque vt in me perpetuo

ita sis animatus, rogo, et consiliis etiam iuues. Nam cum ingenii mei imbecillitatem considero, et horum temporum improbitatem: metuo, ne oneri illi, quod mihi imposui, succumbam. Videbo tamen idque operam dabo, vt dignus illo honore iudicer, diligentiam certe meam fidemque viris doctis et probis tuique simillimis probem. Tu itaque, quod superest, vt honores meos voluptati tibi fuisse ostendisti; ita, vt commendatos tibi porro habeas, rogo. Meque ipsum tot iam antea nominibus tibi obligatum, eo magis tibi obstrictum reddes, deque me omnibusque meis optime mereberis. Vale.

Epistola, qua quis amico de impetrato Magistri honore gratulatur.

PROPOSITIO, de iisdem breuiter gratuletur, voueatque vt ad maiores sint incitamentum.

CONFIRMATIO demonstret 1. dignum illum esse collatis honoribus, ob assiduitatem in studiis. 2. amplificet a contrario ignauorum, inani honorum titulo superbientium.

3. Laudet in ipso studium editaque doctrinae specimina, quibus eiusmodi honores sit promeritus.

Quamquam ex prospera amicorum fortuna magnam semper voluptatem capere soleo: tamen

ex Tua, Amicorum Optime, laetitiam percipio maximam. Neque gratior vnquam iucundiorque mihi venit nuncius, quam qui attulit, summos in Philosophia honores, non sine eruditorum applausu, in Academia Kiloniensi nuper tibi fuisse collatos. Quo nomine merito tibi gratulor, optoque, vt nouus iste honor stimulus ac gradus tibi sit ad maiores. De quo eo minus dubito, quo certius mihi constat, non prensatione aut largitione, sed virtute ac praeclara tua eruditione illum tibi contigisse. Solent quidem interdum etiam indignissimi ignauissimique splendidis ornari titulis, ac laruis eiusmodi imperitos decipere, cum tamen omnis doctrinae atque scientiae prorsus expertes ignarique sint. Verum ab horum peruerso more tu recessisti quam longissime, qui multis vigiliis laboribusque non superficiariam, sed solidam diuinarum iuxta humanarumque rerum scientiam tibi comparasti, vt egregia, quae edidisti, specimina abunde testantur ac docent. Quibus rebus omnium eruditorum, praesertim Philosophorum fama meritisque summorum, quorum scholas assidue frequentasti, fauorem ac beneuolentiam singularem ita tibi conciliasti, vt concordibus suffragiis dignitatem istam, prae multis aliis, tibi conferendam esse decernerent. Macte ergo virtute ac honore tuo, amice suauissime, atque porro enitere, vt non tam iste tibi, quam tu illi ornamento fuisse videaris. Idque efficies, si per laudabilia Parentis tui vestigia incedens ad maiora sublimioraque magna animi

contentione grassatus fueris, eaque doctrinae virtutisque praesidia atque ornamenta tibi paraueris, quibus DEI honorem, Ecclesiae commodum, Patriae salutem augere et amplificare valeas. Quod vt ex voto tibi eueniat, et vitam et valetudinem et prosperos rerum successus a DEO immortali tibi precor.

Responsio ad gratulationem amici.

PROPOSITIO promittat, se nouo honore tanquam stimulo vsurum ad maiorem diligentiam.

CONFIRMATIO afferat caussas istius diligentiae, desumptas 1. ab obligatione sua. 2. a voluntate amici. 3. a fine collati honoris, qui est (1.) gloria DEI (2.) Ecclesiae patriaeque commodum, 4. ab exemplo Maiorum suorum.

NIhil gratius acceptiusque mihi esse potest tuis literis, in quibus tot apparent signa tui in me amoris ac beneuolentiae, dum non solum de nouis honoribus prolixe mihi gratularis, verum etiam optas, vt iidem ad maiores mihi stimuli ac gradus sint. Quod vt fiat, summa animi contentione enitar, cum id et officii mei ratio et tua, quam ego semper colui suspexique, auctoritas postulet. Non enim ignoro, ea de caussa hos mihi honores esse collatos, vt calcar mihi ac incitamentum sint ad maiora doctrinae praesidia paranda,

quibus ad DEI honorem et Ecclesiae Patriaeque commoda tueri queam. Noui, me non ad otium, sed ad laborem esse conditum, nec mihi solum natum, sed partim patriae, partim parentibus, partim cognatis amicisque opera mea Indigentibus. Hinc eo etiam omnes curae cogitationesque meae spectant vnice, vt omnibus et Inprimis patriae, quae omnes omnium caritates in se complectitur, aliquando inseruiam. Iubent id exempla Maiorum meorum, quos aemulari pulcherrimum esse duco. Quo nomine voti religione me obstrinxi sacrarum literarum studio, illudque quanta potero industria persequar, daboque operam sedulo, vt metam mihi propositam ex voto tandem contingam. Itaque non est, quod de voluntate aut diligentia mea subdubites. Ceterum pro pio voto decentes tibi ago gratias precorque vicissim, vt te DEUS patriae nostrae quam diutissime superstitem omnibusque fortunae beneficiis cumulatissimum esse iubeat.

Epistola, qua quis Principi, pro collato sibi consiliarii munere, gratias agit.

Propositio gratiarum actionem: Confirmatio beneficii amplificationem, virium extenuationem, et obsequii pollicitationem: Conclusio pro incolumitate. Principis votum contineat. Elaboratio.

De singulari tua, serenissime Princeps, erga me immerentem gratia, immortales ago habeoque gratias, quod in consiliariorum tuorum numerum

me cooptare clementissime est dignatus. Grande hoc beneficium, grande munus est, cui sustinendo humeros meos plane impares esse sentio. Quid enim plus splendoris conciliat, quid maiores curas habet, quam splendida arduaque consiliarii dignitas? Hanc vt Tua Serenitas ex sola gratia, nec vllo meo merito mihi contulit: ita nullum obsequium, nullum onus, quod mihi deinceps impositum fuerit, vnquam detrectabo aut defugiam; sed eo omnia consilia, omnesque actiones meas vnice referam, vt et Serenitatis Tuae exspectationi respondeam, et publicae omnium saluti pro virili consulam. Quod quidem me consecuturum confido et DEI auxilio, et constanti Tua, Princeps optime, gratia. Quam etsi nec sum promeritus, nec mereri vlla re potero: ita tamen semper vbique me geram, vt mereri eandem voluisse videar. Interim DEUM optimum maximum publice priuatimque venerabor, vt, cum ego non possim, ipse tantum beneficium tibi rependat, teque cum vniuersa stirpe augusta sospitet, et in subiectorum ciuium spem atque solatium perpetuo seruet ac tueatur.

Exemplum aliud epistolae gratiarum actoriae ad Principem, pro concesso ad persequenda studia stipendio.

TUae Clementiae ac Munificentiae vnice debeo, quod calamitate inopiaque tandem liberatus sum, qua nil tristius acerbiusque mihi fuit. Leuasti enim me onere vel Aetna graulori, et inopi mihi exhaustoque in credibilem plane benignitatem ostendisti, viamque adeo huc vsque clausam ad Sapientiac arcem aperuisti, vt certa me spes teneat, nil mihi meisque studiis inposterum defuturum, quoad indulgentissima Tua bonitate frui liceat. Reddidisti certe mihi animum, ac fecisti, vt alacriorem me Musarum cultorem praebeam, quo de vitae fortunaeque praesidiis nunc sum certior. Vt enim milites stipendiis conducti sua recte obire solent munia: ita militibus quodammodo respondent, qui in Musarum castris desudant, a sumptibus animum, ab animo diligentiam, a diligentia laudem adepturi. Proinde ingratus essem ac impius, nisi quotidie celebrarem insigne hoc, quod mihi tribuisti, beneficium. Principem te, an Patrem dicam, dubius ancepsque haereo. Sane in Principe Patrem, in Patre Principem atque nutritorem benignissimum reperi. Etenim non habebam, quo vltra pergerem nuper. Sed Tuis factum auspiciis, vt ad illa me denuo referrem, vnde propemodum desperatio me abduxerat. Iam te saluo saluus ego ac salua mea sunt studia. Iam plenus spei, plenus fiduciae ad metam mihi propositam omni nisu contendam, neque committam, vt vel pietas, quae Ciuem, vel diligentia, quae

bonarum literarum studiosum decet, vnquam de tanto benefacto conticescat; quin elaborabo semper, vt omnes studiorum meorum rationes ad Dei ac Serenitatis Tuae honorem, Patriae, cui natus sum, commodum referantur.

CONFIRMATIO ipsam personae laudem contine eat ab eruditione, quae illustratur a comparatis, effectibus et adiunctis.

Quotiescunque summi Nominis Tui recordatio subit animum, subit autem saepissime, toties ob raram Tuam in omni genere doctrinam in admirationem rapior. Siquidem nihil tam arduum tamque reconditum est, quod tibi non sit exploratissimum. Sane si circumspicio, quicquid usquam hodie est virorum eruditorum, audebo affirmare, paucos pares, nullum superiorem te habere, cum alii in vna tantum, tu vero in omnibus eruditionis partibus excellas, et diuini humanique iuris sis intelligentissimus. Nihil enim est, quod discere quis velit, quod tu docere cum laude non possis. Mihi certe, quoties abditi aliquid ex te quaesiui, fuisti Oraculum. Quocirca vt ingentia tua in rem literariam merita nulla vnquam delebit obliuio: ita nec animo meo excidet tua

doctrina incomparabilis, quam praesenti mihi nuper ad stuporem vsque approbasti, vt scilicet haberem, quod absens quoque venerarer. Sed ne quid auribus Tuis dedisse videar, eoque suspicionem adulationis, a qua me profiteor alienissimum, incurram, diuinas ingenii Tui dotes virtutesque admirabiles pluribus praedicare nolo. Itaque quod restat, DEUM precor, vt te institutis optimis abundantem patriae, quin et toti orbi literato, insigne illius decus atque ornamentum, quam diutissime seruet sospitetque.

Responsio.

QUod qua lem cunque eruditionem meam tam liberaliter praedicas, beneuolentiae potius, quam iudicii tui testimonium esse censeo. Nam etsi iucundum sit, a laudato viro, qualem te plane cognoui, laudari: vereor tamen, ne amore abreptus in me laudando modum excedas, animique et ingenii mei dotes aequo fauentius ac praeter meritum euehas. Ego enim meae mihi tenuitatis probe conscius, laudes illas, quas tam profuse in me immerentem confers, minime agnosco, sique agnoscerem, ipse me nimium viderer amare. Homo sum, parum scio, et vt multa discere cupiam; tamen ignoro plurima, nec nisi hoc vnicum scio, maximam partem illorum quae scimus, esse

minimam eorum, quae ignoramus. Interim tamen de tam singulari tamque prolixa Tua erga me voluntate, singulares quoque atque prolixas ago habeoque gratias, me vicissim virtutis ac eruditionis Tuae incomparabilis in genuum per petuumque cultorem profiteor.

CONFIRMATIO petatur 1. ex causis, virtute scil. et eruditione. 2. ab effectis, fructu nempe hinc in alios redundante. 3. conse quentibus, fama nimirum et nominis gloria, quam ex doctrina scriptisque adeptus.

TAmetsi iampridem eximia Tua in rem literariam merita me excitarunt, vt aditum ad te vndiquaque affectarem, pietatemque et obseruantiam, quate semper colui, epistola quadam testarer: nunquam tamen expedire rationem aut viam inuenire potui, qua voti mei compos fierem. Neque alia iam subest causa, cur tibi in praesens studia obsequiaque mea approbare cupiam, quam quod virtutem doctrinamque Tuam in comparabilem partim fama, partim ex scriptis Tuis eruditissimis cognitam admirari coepi. Non solum enim quid tibi literae communesquae Musae debeant, subinde mecum reputo, sed quantum ipse

quoque ex luculentis, quae in publicum emisisti, ingenii Tui monumentis profecerim, abunde et sentio et passim praedico. Elucent quippe in iis ingenium excellens, iudicium acre, prudentia exquisita et eruditio in omni genere summa. Ego sane quoties ad euoluenda illa accedo, (accedo autem sacpius) toties inde doctior prudentiorque recedere soleo. Quem fructum cum multi alii mecum ex diuinis Tuis scriptis percipiant, eoque nominis Tui famam pleno vbique ore sermonibusque publicis celebrent; non mihi, spero, vertes vitio, nec ex adulandi profectum studio putabis, quod in laudum tuarum excelsissimarum admirationem me quoque rapi apud te nunc quidem profitear, qui nil perinde opto, quam vt Tuo, Patrone Magne, fauore frui, et quem aliis, eundem et mihi inde fructum capere liceat. Ita vale Venerandum mihi nomen, mihique vel infimum inter Clientes tuos locum concede.

Responsio.

IN EXORDIO, gratum sibi esse amici affectum, significat: sed de laudibus, quibus ab ipso erat affectus, se excusat.

CONFIRMATIO 1. laudes illas se agnoscere negat. 2. in ipsum regerit. 3. vires suas extenuat, et, si quid in literis profecerit, DEO acceptum refert.

GRatae mihi tuae fuerunt literae, quod ex iis Tuum erga me amorem cognoui prolixissimum

in quo nil plane desidero, nisi quod nimiis me laudibus oneras. Nam etsi non minima laus existimanda est, laudari a te, laudato viro, multarumque artium ac linguarum scientia instructo: eas tamen, quas tu mihi tribuis laudes, accipere nec possum, nec debeo. Neque enim tam mihi fuffenus sum, vt, quas in me non reperio, agnoscam aut mihi arrogem laudes. Quin potius cum suum cuique tribuendum sit, tibi easdem transscribo, atque in sinum tuum larga manu et cum foenore refundo. Tibi enim illae meliori iure debentur, tibi magis competunt, viro tanta virtutum, tanta eruditae doctrinae copia florenti. Sum quidem et ego a primis annis melioribus in nutritus literis, idque semper dedi operam, vt veram solidamque eruditionem consequerer: sed quam parum profecerim, quam longe absim a scopo, nemo me nouit melius. Gaudeo tamen, si quis ex scriptis meis ad quenquam redundauit fructus; verum non mihi sed soli DEO, bonorum omnium auctori, laudem hanc tribuo, cuius vnius gratiae ac muneri acceptum ferendum est, quicquid boni possidemus homines. Interim quamuis nihil aut parum Tua aliorumue laude dignum hucusque praestiterim: tamen ad laudem tuis incitatus literis operam dabo sedulo, vt talis aliquando reperiar, qualem tu me esse existimas. Tuum quoque erga me animum pari complector animo, et, quantum in me erit, mutuis Tecum certabo officiis, neque committam, vt quemadmodum eruditione, ita et humanitate ac beneuolentia abs te vincar.

Epistolae reprehensoriae ad adolescentem, tempus in Academia male collocantem.

CONFIRMATIO argumenta reprehensionis ab affectu seu consequente 1. damno. 2. pudore. 3. egestate. 4. odio hominum. 5. igneminiae et infamia.

QUo saepius te hortatus sum, vt tempus in Acajemia bene collocares, bonisque literis diligentius incumberes; eo maiori nunc dolore afficior, posteaquam te nullum horum hactenus fecisse mihi renunciatum est. Adeone vero ad salutaria tibi occlusae aures sunt et animus, vt nil mouearis paternis monitis? Adeone virtuti remisisti nuncium, vt, quod pium, quod sanctum est, tibi nec curae, nec cordi sit. Omnem sane pudorem decoxeris necesse est, quod te istius tuae ignauiae non pudeat. O hominem te ineptum et vecordem, qui nec praesenti occasione vteris, nec de futuris viuis sollicitus. Subeat te pudor, aut maneat certe exitus sollicitus. Subeat te pudor, aut maneat certe exitus luctuosus. Nisi hos mores emendaueris, et ad frugem redieris, frustra olim praeteriros annos, frustramale consumptas facultates reuocabis. Nam cum paterna bona inutiliter prodegeris, esuries strenue magno cum damno tuo atque opprobrio. Eris enim non modo ad res agendas vitamque honeste sustentandam

ineptus: sed omnibus etiam odio atque ludibrio, mihi vero inprimis ac vniuersae familiae dedecori. Quin post mortem quoque te sequetur infamia. Itaque, si sapis, aut corrige vitam tuam, aut expecta miseriam.

Epistola alia reprehensoria, qua quis hodiernam scribendi pruriginem reprebenit.

CONFIRMATIONIS argumenta petantur 1. a noxio seu damnis variis, inde in Ecclesiam remque publicam et literariam redundantibus. 2. a testimonio, et iudicio prudentum.

QUod iam olim suo tempore Siracides conquestus est, id multo maiori iure nos hodie conqueri necesse habemus, nullum neque finem neque modum esse scribendi libros. Postquam enim ars illos facillime excudendi inuenta est, quilibet immaturos ingenii sui foetus, quoquo modo conceptos, eniti et in publicum protrudere properat. Quod insatiabile scribendi procudendique libros cacoethes cum publicae pariter ac literariae rei damnosum sit; publicis quoque legibus illud refraenari expedit. Tantum enim abest, vt illa librorum copia Reipublicae ecclesiaeque multum prosit, vt potius multis modis obsit, dum

lectorum, praecipue iuuenum literis incumbentium animus aut isthac codicum multitudine in varia distrahitur, aut nimia mole obruitur. Accedit, quod pleraque scripta ita comparata sint, vt nullum alium sui praestent vsum, nisi vt vel piperis toga vel blattarum ac tinearum esca fiant. Nihil enim in illis est, quod semel visum reuisere, gustatum regustare, lectum relegere cupias. Vt nil iam dicam de fabulosis et obscoenis narrationibus, ex infelici otiosorum prauorumque hominum ingenio in publicum magno numero protrusis, quarum lectione et tempus perditur et innocentium iuuenum, qui, quid distent aera lupinis, ignorant, animi moresque corrumpuntur. Vnde iamdudum vitium hoc scripturientis seculi recte notarunt multi iique prudentissimi viri, praesertim exteri, qui illud maxime reprehendere solent in Germanis, apud quos singulis nundinis plures ferme prodeunt libri noui nouorum auctorum, quam vna pluuia nascuntur fungi. Sed nolo hisce querelis, quas mihi iusta expressit indignatio, Tibi, optime doctissimeque vir, molestus esse amplius, quem a peruerso isto seculi more ac consuetudine plane abhorrere noui. Quin potius epistolac hic finem impono, DEUMque supplex veneror, vt te in praesidium ac ornamentum fugientium literarum saluum sospitemque quam diutissime seruet!

Epistola dedicatoria.

CONFIRMATIO afferat causas impellentes, desumptas 1. a Patroni humanitate. 2. argumenti dignitate.

CONCLUSIO absoluatur 1. petitione, vt serena fronte Dissertationem sib inscriptam accipiat, eiusque auctorem vlteriori fauore dignetur. 2. voto pro Patroni incolumitate. 3. grati animi pollicitatione.

DUm celeberrimum nomen Tuum leuibus hisce paginis praefigere non erubesco; vereor, ne temeritatis atque audaciae iure coarguar. Illud, quia grauioribus Tuis negotiis intempestiua hac interpellatione parcere merito debuissem, hoc, quia immatura ac rudis ingenii mei proles est, quam incluto Nomini Tuo inscribo. Sed huic meae audaciae veniam promittit singularis Tuus erga me fauor et humanitas, multis iisque minime incertis documentis iampridem mihi perspecta ac cognita. Quae ipsa animum mihi addit, vt gratam tibi mentem tali potissimum argumento declarare non dubitauerim, quod rudi licet Minerua a me elaboratum, raritate tamen ac praestantia sua facile se commendat, atque adeo Magni viri conspectu haud indignum videtur. Itaque spei fiduciaeque plenus tibi, Vir Amplissime, hanc Dissertationem offero, et quanta animi pietate possum, obsecro, vt eandem serena fronte accipias, pristinoque fauore ac beneuolentia me porro

complecti pergas. Ego interea DEUM venerabor assidue, vt te cum Tuis omnibus saluum praestet ac incolumem, mihi vero facultatem ac vires grati animi mei latius tibi aliquando explicandi largiatur.

Alia.

Tametsi vereor, ne vel audaciae, vel iuuenilis imprudentiae notam incurram, quod rudibus hisce atque impolitis literulis grauiores tuas, quibus assidue distineris, interpellare curas nullus erubescam: multis tamen adducor causis, vt celeberrimo Nomini Tuo vilem hancce Dissertationem, industriae meae argumentum, offerre nunc quidem audeam. Nam vt nil iam dicam de singulari Tuo in Musas Musarumque alumnos amore et humanitate incredibili; summa certe illa ac pene innumera, quibus me cumulasti, beneficia qualecunque hoc grati animi documentum omni iure a me postulant. Tuum erit, Patrone Summe, pietatem hanc meam obseruantiamque more tuo, hoc est, hilari serenoque et tibi proprio vultu accipere, et animo interpretari beneuolo, meque fauore pristino deinceps quoque complecti, qui vicissim studebo semper, ac dabo operam sedulo, ne in ingratum aut immemorem tot tantaque collocasse beneficia vnquam videaris.

Alia ad magni nominis Virum, qua quis silentium excusat eique Dissertationem offert ac se suaque studia commendat.

cepi, quibus pro summo illo, quo me complexus es, fauore gratum ac memorem testarer animum: tamen semper aliud ex alio me hucusque impediuit negotium, nec satis commoda literas ad Vos perferendi sese obtulit occasio. Adhaec mihi fere religio fuit, sanctiores Tuas, quibus assidue distineris, curas temere interpellare, atque adeo in publica peccare commoda. Nunc vero cum Sempronius domum proficisceretur, nolui, quod non potui nisi ingratus, differre diutius. Postquam igitur adhuc in aere tuo fui, nec, quod oportuit, persolui, opportuna hac occasione fidem meam quodammodo libero, et obsequium cultumque tibi debitum hisce literis testor, ac vna exiguam hanc dissertationem offero. Quam vt aequi bonique consulas, et pristinum mihi fauorem etiam ex longinquo conserues, est, quod obsequiosissime abs te peto. Si enim in quoquam, in te sane praesidium perfugiumque et sperant et habent meliores literae, quibus nunc vbique ferme parantur exequiae. Nam etsi caetera omnia magni plerumque aestimantur; so lae tamen literae, tanquam res inanes, vulgo spernunter, nec vllum reipublicae emolumentum afferre putantur. Quare vt ad commune extinguendum incendium concurrunt omnes: ita pro suis quisque viribus eniti atque elaborare debet, vt ruina auertatur a literis, in praeceps iam ruentibus. Harum ergo dignitatem cum tu, Patrone optime, in omnibus tuis actionibus tuendam susceperis, hanc a bonis omnibus inibis gratiam, vt sera etiam posteritas in

admirationem virtutum Tuarum defixa laudes Tuas celebret, iustumque tibi decus, pro tantis meritis, rependat. Interim te, o magne Musarum vindex, DEUS immortalis nobis ac vniuersae rei literariae, quam diutissime seruet, protegat ac tueatur.

Alia, qua quis disputationem, sub Professoris cuiusdam praesidio habitam, patronis et fautoribus inscribit.

TAm audaciae quam fastus coargui fortasse possem, amplissimi viri, quod hisce paginis nomen vestrum praesigere non erubuerim. Illud, quia negotiis vestris amplioribus intempestiua hac interpellatione parcere merito debuissem: hoc, quia non mei ingenii proles, sed manu et labore alieno est exarata materia, quam vestro nomini inscribo, ita vt plumis alienis me exornare velle non immerito videri queam. Sed facile me excusatum iri consido, cum vestrum erga me fauorem et humanitatem liberius considero, non inanibus argumentis saepe mihi perspectam. Quae ipsa mihi animos addidit, vt gratam vobis mentem tali potissimum argumento declarare non dubitauerim, qui aliis nunc quidem destituor. Quid? quod materia, his paginis perscripta, sua celebritate splendens, atque adeo magna nomina, quibus iuscribatur, quasi vltro quaerens, institutum meum ipsa commendat potius, quam vt momis ad reprehendendum viam aperiat. Deum interea veneror, vt gratum animum latius explicandi laetam olim occasionem queam adipisci. Valete,

viri amplissimi, serena fronte hoc, quicquid est, accipite, et vestro fauore me, vt soletis, complecti pergite.

Alia eiusdem argumenti.

IAm demum annitar, vt me talem praestem, qualem me esse iamdiu voluisti. Nolo differre, quod non possum, nisi ingratus. Ergo testabor fidem ac cultum, et quicquid a me proprio tuo iure exposcere posses. Auxisti me beneficiis, et magnam suscepisti partem curarum, quibus adhuc distinebar. Neque id frustra recordor; erogasti etiam, quae essent ex studiorium vsu. Hoc nomine ad me solatium, ad studia mea insigne augmentum peruenit. Cuius tantae benignitatis cum saepissime recordor, tum nunquam aestimo sine pietatis sensu. Atque haec caussa est, cur omittere noluerim, vt tibi constaret gratae mentis significatio. Itaque spei plenus et certus de veteri beneuolentia disputationem hanc inscribere coepi nomini tuo, non vt sufficiat meritis tuis, sed vt testis sit, quantum tibi debeam. Accipe eam, quaeso, hoc animo, quo me adiuuisti, et sicut perfugium, ita leuamentum praebuisti. Interea te Deus saluum, saluos tuos praestet, bonisque omnibus quam diutissime tueatur.

Alia ad Regem

QUam dudum debeo, tandem tibi exsoluo pietatem, Rex augustissime, et fructum offero studiorum, sanctissimo more institutoque. Quem vt clementissime respicias, Domine, et ipsius auctorem

veteri eaque prorsus diuina munificentia prosequaris, oro humillime, et vota facio, vt te Tuamque stirpem in terris maximam, Deus sospitet, ac in subditorum tibi spem atque solatium perpetuum seruet.

Alia.

Offero sacratissimae Tuae Maiestati pii ciuis munus, nec aliter possum, qui sciam, omnia me instruere debere ad Augustissimam solii Tui venerationem. Dignare illius auctorem clementia, qua polles inusitata, et respice indigum Tuae opis, ac ad supplicationes pro sceptro proque Augustis Fascibus Tuis piissimum deprecatorem. Nam quod feliciter dixerim, Te saluo omnes salui, Te felice, felicissimi pariter sumus. Hoc precor a Deo immortali, hoc, dum ero, precabor.

Exemplum Morhofianum, qua alicui Dissertatio politica inscribitur.

EXORDIUM petatur ex circumstantiis et caussis, quae ad inscribendum mouerint, vel ab occupatione et excusatione audaciae.

TRACTATIO constet 1. modesta laudatione operis. 2. extenuatione. 3. laude viri illius, cui in scribitur.

CONCLUSIO constet argumentis Ethicis, offerat officia, testeturque animum deuotissimum. Potest et addi votum.

QUanquam multae sunt grauesque caussae, quae mouere me debent, supprimendos potius esse hos ingenii impetus, neque ex vmbris in hanc lucem

mihi prodeundum: attamen ex aduerso grauiores se mihi ingerunt, quae cunctantem sibique diffidentem incitent, et ad hoc velut diligentiae testimonium ac documentum tibi instar Maecenatis mihi colendo offerendum impellant. Non quidem issum, qui mihi ipsi blandiri velim, quasi ex ingenio ac cerebro meo Minerua aliqua in lucem prodire possit: (neque enim simiolae instar amplector foetus meos, vrsino more lambendos et perficiendos: si quid in illis reprehendendum videatur) sola est diligentia, quae in adolescentum laboribus amice spectanda. Quid enim ab hac aetate exspectari possit solidum, maturum, subactum, quae per ipsas naturae leges, non tam laude, quam venia digna agere scribereque potest. Vmbras itaque tenebrasque et pictas in pariete nebulas tibi offero, solo tui Nominis splendore illustrandas. Ad te enim, tanquam ad arbitrum et summum harum rerum censorem, confugio. Quem enim fugit ille doctrinae tuae splendor, illa prudentiae tuae vis, quibus omnes rerum, scientiarum, temporum recessus indagasti? Patere igitur, vt illustri tuo nomini hoc velut solenne faciam, atque has tibi primitias meae pubertatis, velut Apollini cuidam, offeram. Magno me mactatum putabo beneficio, si exporrecta fronte hoc quicquid est opellae suscepturus sis, quod ego omnibus studiis obsequiisque meis, quoad viuam et quoad potero, demerebor: Deum precibus orans, vt te quam diutissime reipublicae meoque bono superesse iubeat. Vale.

Epistola Conciliatoria.

PROPOSITIO petat, vt in clientum suorum numerum se recipiat.CONFIRMATIO contineat argumentum petitum a laude et commendatione doctrinae, virtutum meritorumque in rem literariam.

MAgna quidem, fateor, temeritas est et audacia, tanto se ingerere viro, ad eumque sine parario affectare aditum: sed spem mihi facit inusitata Tua humanitas, fore, vt quam aliis praestare soles beneuolentiam, eandem nec mihi deneges, qui nil magis exopto, quam vt in Clientum Tuorum numerum me quoque recipias. Etsi enim quanti te faciam, quantaque veneratione celeberrimum Nomen Tuum colam, verbis exprimere satis non queo: tamen ingenii virtutisque Tuae fama me permouit, vt tibi pietatem, obseruantiamque meam hisce testari literis auderem. Nam quae dotes Tuae sint ac merita in rem literariam, norunt omnes ac praedicant passim, laetorque ipse, talem nostro aeuo contigisse virum, qui bonas literas iam pene ruentes tueatur et ornet. Quocirca nulla vnquam posteritas tam ingrata, tam iniqua erit, quin summi ac celeberrimi Nominis Tui memoriam sancte colat, laudesque maximas pro merito celebret. Ego certe si tuo me fauore haud indignum iudicabis, nullum

tempus abire sinam, quo non virtutum meritorumque Tuorum incomparabilium admiratorem cultoremque me esse profitear.

Responsio ad Conciliatoriam.

CONFIRMATIO causas afferat amoris atque beneuolentiae mutuae, nempe ingenium, mores, doctrinam, quibus sit excultus, ad quem scribit.

PErgratae Tuae mihi fuerunt literae, quibus beneuolum tuum erga me animum prolixe testaris, et a me perofficiose perque amanter postulas, vt in numerum amicorum meorum te recipiam. Quemadmodum vero istam, qua me prosequeris, beneuolentiam libentissime amplector: ita nihil iucundius suauiusque mihi vnquam potest accidere, quam si amicitia ac familiaritate Tua frui mihi deinceps liceat. Nam vt ingenium, modestiam moresque egregios, qui te commendant, taceam, eximia praeterea doctrina, qua elegantissime excultus es, me mouet, vt te vicissim omni beneuolentia complectar. Haec nimirum optimarum litterarum atque artium vis est, vt sui cultores efficiant humanissimos suauissimosque reddant omnibus, praesertim sapientiae et virtutum studio deditis. Quare si quid erit, in quo tibi opera mea vsui esse possit, illud et sponte mea faciam, et magno me abs te beneficio affectum putabo, si in hac fortunae meae tenuitate

tibi quacunque in re gratificari queam. Cupio enim, si quisquam, me tibi probare amicissimum, et propensissimae Tuae in me voluntati pari amore, studio atque officiis respondere.

Epistola alia Conciliatoria.

CONFIRMATIO constet laude illius, ad quem scribitur, petita ab eruditione, humanitate, meritis in rem literariam et literatos.

ETsi vereor, ne reprehensionem incurram iuuenilis imprudentiae pariter et audaciae, quod te multis magnisque negotiis districtum meis interpellare literis audeo: tamen ad id audendum non vna me causa impulit. Cum enim multa mihi saepe fama nunciauerit de singulari tua eruditione, ergaque literatos omnes humanitate, ad Nominis virtutumque Tuarum cultum haud parum incensus sum. Siue enim recordabar merita tua erga rem literariam, siue aestimabam patrocinium doctorum hominum, eorum etiam, in quibus speciem duntaxat umbramque virtutis deprehendisti, miro quodam inflammabar desiderio, pariter fruendi hoc Tuo fauore ac beneuolentia. Qua vt me quoque licet immerentem complecti, inque numerum Clientium Tuorum recipere digneris, etiam atque etiam abs te peto. Ego si voti mei compos factus fuero, vicissim tantum tibi pietatis

praestabo, quantum animo viribusque meis assequi potero, et sine loci temporisque exceptione obseruantiam meam testabor.

Epistola Commendatitia.

CONFIRMATIO contine at laudem commendati, de sumptam ab ingenio, moribus, industria, genere et eruditorum virorum obseruantia.

Cum non ignorem, quam facilem te in admittendis quibusuis hominibus praebeas: huic quoque Mutio, quicum magna mihi familiaritas necessitudoque intercedit, aditum ad Tuam beneuolentiam hisce meis literis munire volui. Qua vt eum complectaris, et quibuscunque potes rebus, iuues, etiam atque etiam abs te peto. Dignus certe est, qui ab omnibus bonis honestisque viris ametur, cum propter eximias animi dotes, tum propter modestiam industriamque singularem, quam mihi aliisque abunde hic loci approbauit. Est praeterea genere honesto natus, nihilque magis desiderat, quam cum doctis versari, ex eorumque liberali consuetudine indies magis ac magis proficere. Si ergo me amas, cura, vt tibi Mutius hic meus curae cordique sit. Erit is Tui obseruantissimus, proque hoc insigni benefieio et tibi et mihi maximas semper aget gratias, itaque se geret, vt expectationem nostram sustineat ac

tueatur. Ego quoque, quantum in me est, officium istud longe gratissimum vicissim omni opere ac studio inposterum demereri conabor.

Responsio.

Quamquam libenter opem meam praesto omnibus: tamen maiori studio, quam alios, tuum complectar Mutium, cum ob multas magnasque animi ipsius dotes, tum ob veterem nostram amicitiam sancte integreque adhuc cultam. Siquidem nullum ego quaestum puto maiorem, quam honestorum doctorumque iuuenum mihi conciliare beneuolentiam. Nec possum non illum, amare omnique humanitatis genere prosequi, cum ipsum tantopere tibi charum esse videam. Itaque dabo operam sedulo, ne vllis vnquam commodis desideriisque eius defuisse videar.

Epistola alia Commendatitia.

EXORDIUM sumatur ab excusatione crebrae interpellationis, faciatque mentionem veteris amicitiae sibi declaratae.

CONFIRMATIO contine at illius, quem commendat, laudes, ab ingenio, moribus atque industria petitas.

CONCLUSIO petitonem repetat, gratumque et commendati et suum animum polliceatur.

Ne intempestiua, quaeso, tihi res videatur, quod saepius occupationes Tuas interpellare audeam. Facit enim insignis Tua humanitas ac beneuolentia, tot tamque luculentis mihi documentis

declarata, vt omnia apud te mihi licere credam. Dabis igitur, quod spero, veniam interpellanti te forte audacius, praesertim, si huius meae audaciae causam cognoueris. Profecturus nempe ad Vos Sempronius me rogauit, vt aditum sibi ad Tuam beneuolentiam meis munirem literis, quod ei denegare nulla honesta ratione potui. Est enim si quisquam, iuuenis ingenio, vita moribusque optimis praeditus ac discendi percupidus. Quare obsequiosissime hisce te rogo, vt ipsum tibi commendatum habeas, eiusque studia laudabiliter hic coepta excellenti Tua doctrina consiliisque saluberrimis iuuare ma gisque prouehere ne dedigneris. Erit is certe celeberrimi Nominis Tui obseruantissimus, Tuaque in se beneficia grato agnoscet animo et praedicabit. Ego vero tibi vicissim, quacunque re potero, studia officiaque mea perpetuo testabor.

Responsio.

EXORDIUM significet, literas amici sibi esse redditas placereque iuuenem commendatum.

CONFIRMATIO contineat rationes petitas, partim a sua et commendati commendantis que persona, partim a rei ipsius bonestate et vtilitaie

Reddidit mihi Tuas literas Sempronius, cuius ingenium, studia moresque optimi mihi valde probantur. Vnde eum vltro libenterque amplexus,

illique omnia humanitatis officia vel tua causa praestiturus sum. Cum enim omnibus, in quibus vel aliquam virtutis animaduerto speciem, prodesse cupiam; qui possim optimo huic iuueni, a tali praesertim viro et amico fidei meae commendato, operam meam denegare? Sane gaudeo, hunc abs te mihi iuuenem esse traditum, qui ad dotes, quas ab natura elegantes cumulatissimasque habet, literarum quoque humaniorum ornamenta adiunxit, summaque animi contentione ad verum decus ac gloriam contendit. Quid? quod ipsa officii mei ratio postulat, vt ingenuos probosque iuuenes in disciplinam meam recipiam, eosque omni liberali doctrina virtuteque magis expoliam, quo vtiles patriae ciues euadant, et ecclesiae reiquae publicae commodis inseruire queant. Operam itaque dabo sedulo, vt, quantum in me est, et iste tuus et iam quoque meus Sempronius non poenitendos ex disciplina mea fructus capiat, et consilio prudentiaque patriam aliquando iuuare possit.

Epistola, qua quis Studiosum ad humaniores literas excolendas bortatur.

EXORDIUM sumatur 1. a laude eius, ad quem scribitur. 2. eidem curam de sollicitudinem su am declaret.

PROPOSITIO contine at amic am cohortationem ad prosequendum humaniorum literarum studium.

Semper ego te feci plurimi, cum ob excellentes ingenii dotes, tum ob singularem industriam, in addiscendis melioribus literis abunde mihi perspectam. Quocirca nil quicquam eorum, quae quidem ad ornanda tua studia facere videbantur, adhuc praetermisi. Neque inposterum commodis honorique tuo deero, sed quantum in me est, consiliis monitisque rectis fideliter te instruam, faciamque, vt, si me audies, insignem diligentiae tuae fructum aliquando capias. Cum autem nihil pulchrius, nihil amabilius elegantioribus putem literis; non possum non, pro mea in te beneuolentia, ad easdem porro diligenter excolendas te hortari, coque magis, quo pauciores hodie reperiuntur, qui illas eo, quo decer, ardore atque constantia tractant. Quandoquidem hae non decus modo ac ornamentum cultoribus suis conciliant, sed instrumenta etiam ac veluti fontes sunt diuinae humanaeque sapientiae. Vnde enim haec hauritur, nisi ex sacris literis et Sapientum Scriptis, quae certe nemo satis intelliget, nisi qui et linguam, qua prodierunt, probe calleat, et mentem etiam ad sublimiorum rerum intellectum praeparauerit. Id quod vnice bonarum literarum studio consequimur. Hae enim liguam varii

sermonis vsu expoliunt: hae intellectum multarum rerum cognitione prudentiaque imbuunt: hae voluntatem salutaribus praeceptis perficiunt, eamque ad virtutis amorem impellunt, ac homines ad formandos recte mores erudiunt. Quid vero iucundius, quam omnis actatis, generis ac gentis scripta peruoluendo et oculos et animos pascere? Quid vtilius, quam solidae eruditionis veraeque virtutis thesauros nunquam perituros colligere? praeclare hoc et cum aeterna nominis sui laude fecerunt Scaligeri, Grotius, Lipsius, Salmasius, Heinsius, Vossius, Boeclerus, Buchnerus, Reinesius, Schurzfleischius, Graeuius aliaque praeclara huius et superioris aeui lumina. Horum igitur summorum virorum exempla tu semper intuere ac sequere, et in literis atque artibus liberalibus, sine quibus vita humana non potest consistere, dies noctesque elabora. Iam enim apta labori aetas, iam aptae aetati vires: polles insuper ingenio, nec desunt tibi necessaria studiorum subsidia, quibus ad omnem laudem decusque contendere valeas. Hoc enim si feceris: nou eas modo diuitias, quae nec eripi possunt, nec te vnquam egere sinent, tibi parabis, sed nomen etiam tuum immortalitati consecrabis. Quod superest, te rogo, vt hanc meam cohortationem, vtpote ex beneuolo animo profectam, bene interpreteris; tibique plane persuadeas me nunquam non fore Tuae laudis honorisque cupidissimum. Vale.

Responsio.

CONFIRMATIO rationem afferat, cur adhortationi locum relinquere debeat, petitas 1. ab honesto, parentum mimirum voluntate. 2. ab exemplis summorum virorum. 3. ab vtili ac spe praemiorum.

CONCLUSIO denuo promitat obsequium et gratum animum, petatque, vt se porro consilio iuuare velit.

GRatissima mihi fuit fidelis tua ad literas humaniores diligenter excolendas exhortatio. Namque ex eo singularem tuum erga me amorem animumque salutis meae cupidissimum abunde satis perspexi. Quo nomine summas tibi ago habeoque gratias, ac spondeo, me huic amicae tuae admonitioni, pro eo, ac debeo, locum relicturum. Praeterquam enim, quod parentum voluntas id a me postulat: plurima etiam, quae mihi proposuisti summorum virorum exempla, quaeque ostendisti commoda, in studiorum humaniorum cultores redundantia, calcar mihi addiderunt, meque sponte currentem magis incitarunt. Videor enim mihi iam percipere ea, quae tu mihi tam largiter promisisti laudis honorumque praemia. Ego sane quantum in me erit, omnem nauabo operam, vt et tuae et aliorum exspectationi satisfaciam. Vnum tantum abs te obsequiosissime peto, vt, quemadmodum ad hoc tempus,

ita deinceps quoque consilio tuo me iuuare velis, tibique persuadeas, me nihil vnquam praetermissurum eorum, quae ad grati animi significationem pertinere videbuntur.

EXORDIUM causam institutae scriptionis, et declarationem promptae voluntatis contineat.

CONFIRMATIO petatur a causis impellentibus 1. ab honesto, 2. facili. 3. jucundo. 4. glorioso. 5. ab vtili.

Redditae mihi sunt suauissimae literae tuae quibus a me petis, vt consilium meum tibi impertiam, quam potissimum artem ac vitae genus tibi sectandum existimem. Quocirca intermittere haud potui, quin promissi, quod tibi feceram, memor paucis tibi gratificarer. Ego autem arbitror, nihil excellentius diuiniusque esse liberalibus artibus, quippe quae summam et dignitatem et vtilitatem suis afferunt cultoribus. His ergo vt omne studium tuum tribuas, voluntas est eorum, e quibus pendes, quique optime tibi cupiunt, ac probe etiam norunt, quae ad salutem tuam pertinent. Neque tibi ipsi facultates desunt, quae ad perficiendum ingenuarum artium cursum requiruntur. Habes egregios libros: suppetunt tibi ampla studiorum subsidia: Vales ingenio, memoria, iudicio. Praesto sunt Praeceptores

optimi, qui tibi duces esse possunt in hac honesta ac gloriosa via. Si delectationem aliquam quaeris ac relaxationem animi, literas amplectere Musisque mansuetioribus te totum trade. Sin vero spectas gloriam, quis ignorat, doctissimos viros hodie in summo honore esse, ac florere in curia, in foro, in templis, in aulis Regum atque Principum? Haec scilicet sunt praemia virtutis, haec merces diligentiae olim collocatae in honestarum artium studio. Illis enim solis vera laus ac gloria paratur: illae nobilitatem amplitudinemque nominis conciliant: illae immortalitatis memoriam pariunt, ac omnia denique, quae cum in hac vita, tum etiam post mortem sunt vtilia. Pauca haec scripsi pro singulari tuo in me amore, cui meo consilio si obsecutus fueris, reipsa aliquando experieris ac senties, vera fuisse ea, quae tibi suasi.

Responsio.

CONFIRMATIO contineat rationes, cur amici consilio velimus obtemperare, sumptas ab officio patriae debito, ob accepta beneficia educationis, institutionis que, et doctorum virorum penuria.

NVnquam ex vlla re maiorem cepi voluptatem, quam ex tuis literis, ex quibus non solum beneuolum tuum erga me animum, verum

etiam praecepta nonnulla prudentiae fidelitatisque plenissima perspexi. Quamobrem id, quod tu suades, proque tua in me voluntate praecepisti, studiose diligenterque faciam, et quaecunque in me insunt bona, ea omnia Reipublicae consecrabo. Meum certe esse arbitror, illius emolumentum quaerere, et quantum in me est, in commune consulere, ac patriae, quae multis maximisque beneficiis me ornauit, subuenire. Non enim sum ignarus, quid patriae debeam, in qua non modo natus, verum etiam educatus, omnibusque in disciplinis recte iustitutus sum, his maxime temporibus, quibus magna optimorum ciuium doctorumque virorum penuria est. Itaque nil mihi deinceps maiori erit curae, quam vt cum ea omnia, quae homini sunt optanda, habeam, post fata quoque famam relinquam honestam, eoque omni cura cogitationeque incumbam, quo salutaria tua consilia exsequar, ac necessariorum meorum voluntati faciam satis, quibus vtique morem gerere debeo. Quare tibi persuadeas velim, salutem Reipublicae nemini magis commendatam esse debere, quam mihi. Tibi vero de meis studiis meritissimo, si parem aliquando animum probare possim, tum demum beatum me praedicabo.

Epistola, qua quis amico dissuadet mutationem domicilii.

CONFIRMATIO habeat argumenta dissuadentia, petita 1. ab inani spe. 2. damno. 3. circumstantia temporis, loci, personarum, scilicet amicorum et propinquorum. 4. periculo.

Diu dubius ancepsque haesi, auderemne literas dare ad te, summi ingenii summaeque prudentiae virum. Sed tamen cum relatum mihi esset, te domicilium mutare ac familiam alio transferre constituisse, officii mei esse duxi, id tibi dissuadere, teque, si quid meo valerem consilio, a periculoso isto proposito tuo reuocare. Habes hic stationem satis honorificam, qualem an alibi tam facile sis obtenturus, ambigo. Illic certe loci, quo tu cogitas, nil spei offertur iis, qui illius genium moresque norunt penitius. Et quamuis in pacata republica melioris sortunae spes sit, vxorem tamen, liberos atque familiam sine magna molestia praesentique damno eo transferre vix licebit. Difficilia licet in patria nunc sint tempora: speramus tamen propediem meliora: quae, si rempubl. amas, patienter exspectare decet. Saeuiunt quidem hic arma: sed inter ipsum tamen armorum strepitum florent habenturque in pretio bonae literae, quae alibi passim spretae contemptaeque iacent. Ad haec temperatus hic et salubris aer est, quem sub coelo peregrino non temere offendes aeque benignum ac corporis tui imbecillitati commodum. Praeterea alibi nullos amicos habes: hic vero amicorum et propinquorum

abunde est, quorum consuetudine nil tibi potest esse iucundius. Quid? quod hic sine aemulis vitam agis quietam, alibi vero cum inuidis tibi erit conflictandum. Neque enim apud exteros aeque tibi emergendi erit occasio, existimantium, se domesticis artibus et viris doctis abundare plurimum. Cum ergo vt omnis, ita et ista tua, quam meditaris, mutatio periculosa sit, ego satius esse puto, domi insistere fortunae, non male iam succedenti, quam in noua et multa pericula te remque familiarem dare. Habes hic ab amico consilium, quod si audies, aliquando senties, te tuis rebus non male consuluisse.

Epistola petitoria ad sacri senatus praesidem, vt Maecenatem, pro obtinendo munere sacro perscripta.

Quartus iam annus est, cum et peto officium sacrum et exspecto. Omne tempus in literis diuinioribus consumsi. Libros et quicquid eo pertinet (pertinet autem longe plurimum) multis impensis paraui. Nil denique praetermittendum duxi, quod spectare quidem existimassem ad ornandam sacerdotis spartam. Hoc animo cum fuerim, nec dum esse desinam: oro quanta animi pietate possum, vt tua, illustrissime Praeses, indulgentia mihi tandem contingat is fructus, qui et spei meae respondeat, et tuendo sufficiat honori et certe sustinendae vitae.

Epistola, qua quis necessarium, filiae obium lugentem, consolatur.

filiolae necessarii obitu percepti. 2. eandem calamitatem ad nos quoque pertinere dicat.

PROPOSITIO declaret, officium nostrum esse, in amici calamitate, quantum possumus, animum eius a nimio luctu abducere.

CONFIRMATIO afferat argumenta consolationis, perita 1. a conditione temporum siue calamitate publica, dicatque, bene cum iis agi, qui moriuntur calamitosis hisce temporibus, quibus iudicia, leges, libertatis iura sublata sunt, quibus diuina et humana omnia poluta. 2. ab extenuatione mali, vel negatione potius iacturae, cum non amissa sed praemissa sit filia. 3. a comparatis, vbi dicendum, filiam defunctam summa nunc felicitate et beatitudine, quam omnes appetimus, frui. 4. ab adiunctis (l) senectute nempe ac spe, propediem ad eandem felicitatem perueniendi. (2) superstitum liberorum virtute. 5. ab exemplis morientium, seu acommuni moriendi necessitate.

POstquam ex tuis literis cognoui, filiam tuam carissimam omnibusque virtutibus ornatissimam vitam cum morte commutasse: sane quam pro eo ac debui, grauiter molesteque tuli, ac me ipsum quoque tangere istam calamitatem existimaui. Quod si coram adfuissem, tibi consolatio mea minime defuisset. Quanquam hoc genus consolationis non potest non graue acerbumque

mihi accidere, propterea, quod ex orbitate tua parem tecum dolorem percepi, vt magis ipse consolatione indigere, quam tibi meum praestare officium posse videar. Sed tamen putaui meum esse, tibi, meo necessario, in tanto tuo moerore aliquam adhibere consolationem, quae si minus illum sanare, saltem leuare queat. Quid vero est, quod hic tuus dolor te tantopere commoueat? Considera, quaeso, nobis honores, dignitatem, libertatem, patriamque ipsam esse ereptam, quae homini non minus, quam liberi, cara sunt. Quis non mortem hisce calamitosis temporibus desideret, quibus iudicia, leges, iuraque libertatis nihil valent, quibus vnusquisque secundum suum arbitrium viuit atque dominatur, quibus diuina atque humana omnia sunt polluta? Quibus omnibus ex malis DEUS filiam tuam ereptam in coelestem patriam transtulit. Non amisisti eam, sed potius praemisisti. Itaque nulla haec tua est iactura, dum illa summa in felicitate beatudineque viuit, quam nos omnes appetimus. Quis enim est nostrum, cui non dulcissima exoptatissimaque vita ista esse videatur atque consuetudo cum beatis mentibus, in oculis, in praesentia supremi Numinis, in amplexu Seruatoris nostri? Praeterea cum tu iam aetate confectus ipse propius absis a coelesti illa voluptate, qua filia tua nunc perfruitur, minime dubito, quin minori molestia eandem desideres, praesertim cum cetero ornatu domestico haud careas, sed superstires adhuc habeas filios, ingenio, doctrina virtuteque florentissimos,

ad praeclara quaeque connitentes, qui senectam tuam solari possunt. Vt de consolatione illa pervulgata taceam, quae a communi moriendi necessitate et quotidie morientium exemplis petitur. Siquidem nil noui est, cum moriuntur homines, ea lege omnes nati, vt vitam, quae nemini datur mancipio, DEO eam reposcenti reddant. Quare si me, immo si te ipsum ac tuos amas, noli animum tuum porro inanibus curis atque luctu nimio cruciare, cumque fortunam secundam pulcherrime semper tuleris, fac, vt aduersam quoque te ferre posse intelligamus. Quod reliquum est, ex animo precor, vt DEUS te cum tuis, qui supersunt, in spem familiae natis filiis, seruet, solatium praesentissimum tibi afferat, lacrymas abstergat, et pariter aerumnas doloresque omnes a te ac incluta tua familia clementer auertat!

Responsio ad Consolatoriam.

CONFIRMATIO causas rationesque exponat, quibus ad dolendum compellamur, petitas a circumstantiis 1. personae. 2. loci. 3. temporis. 4. exemplorum dissimilitudine.

CONCLUSIO habeat petitionem, vt primo quoque tempore amicus ad nos veniat, nobisque sua consuetudine aliquam in luctu leuationem afferat.

PErquam gratae tuae mihi fuerunt literae, quia non solum tuum in me amorem ex illis recognoui, cum dolorem meum ad te quoque pertinere scribas, verum etiam, quod multa attulisti, quibus moerorem meum, in quo versor, lenires, animumque meum prostratum erigeres. Quanquam luctus meus omnino tantus est, vt non intelligam, quomodo penitus ille mihi possit euelli, omnesque, quae me angunt atque discruciant molestiae anferri. Etenim amisi filiam meam longe carissimam, ornamentum domus meae et consolatricem illam vnicam, quae in luctu reficere atque recreare me solebat. Quid enim nunc est, quo me vertam? Miserabilis est slatus Reipublicae, aspicere non possum curiam: neque familiares mihi sunt, qui subueniant domesticis doloribus. Et quod longe maximum, ea facies rerum est omnium, vt, amissa incolumitate publica, nihil, nisi desperatio superesse videatur? Quis honestati, quis virtuti operam dat? Quis studet rectis artibus? Omnia nunc iacent: imperant atque dominantur. pestes quaedam hominum, quos ferre non possum, quia libertatem minuunt atque opprimunt, omnemque reipublicae dignitatem prostituunt. Itaque te facile intelligere arbitror, quam multo ego sim miserior aliis, quorum me iubes esse memorem. Illi enim quamuis moerore laborarent domestico: tamen publica salute se consolari poterant. Quo vero solatio ego plane destituor. Quare nihil gratius atque iucundius mihi facere potes, quam si ad me quamprimum venias, meumque porro animum prudenti tuo

Epistola officii causa ad amicum perscripta.

EXORDIUM 1. amorem et beneuolentiam erga amicum dec laret. 2. beneficiorum, quibus ab illo sumus affecti, memoriam. testetur.

PROPOSITIO pro iisdem gratias agat, ac vicissim officiorum nostrorum promptitudinem offerat.

CONFIRMATIO contineat argumenta, sumpta a causis, quibus adducti amico faue amus, cuiusmodi sunt 1. eius in nos merita. 2. ingenii dotes. 3. eruditio. 4. bumanitas.

CONCLUSIO beneuolum affectum ac operam studiumque denuo promittat, rogetque amicum, vt, quod officii genus a nobis praestari sibi velit, significet.

Tametsi tibi, amicorum optime, iamiam satis cognitum atque perspectum esse puto, quantopere tuis rebus atque virtutibus studere soleam: tamen cum occasio sic ferat in praesens, denuo hisce studia atque officia mea qualiacunque tibi deferre volui. Nondum enim animo meo exciderunt, nec excidere vnquam debent beneficia, tam liberaliter abs te mihi collata. Quae vt certissima tui in me amoris atque beneuolentiae signa sunt: ita pro iisdem immortales tibi ago habeoque gratias, atque vicissim omne meum studium operamque, sine loci temporisque exceptione, in omni re tua polliceor. Nec solum

propter singularem tuum erga me affectum et eximia merita te amo, sed ob rarissimas etiam animi tui dotes eruditionemque in omni genere summam magni aestimo. Quibus rebus etsi me longe es superior; nunquam tamen committam, vt studiorum amore, humanitate ac beneuolentia a te vincar. Sane quantum in me est, enitar sedulo, vt amicum me tibi opere magis et re ipsa, quam inanibus verbis exhibeam. Cuius rei toties tibi experimentum licebit capere, quoties aliquid mihi mandaueris. Iube ergo, manda, impera, libens obsequar, ac faciam, vt te mihi neque cariorem neque iucundiorem quenquam esse cognoscas.

Responsio ad epistolam officiosam.

EXORDIUM 1. testetur gaudium, ex amici beneuolentia perceptum. 2. laudet amici ingenium et doctrinam, praedicetque eius erga nos amorem ac studium.

CONCLUSIO roget amicum, vt in amicitiae fide perseueret, eique vicissim sua promittat officia.

EX literis tuis amoris officiique plenissimis quantum perceperim laetitiae ac voplutatis, facilius est tibi existimare, quam mihi scribere. Quid enim iucundius optatiusque mihi possit accidere, quam a te, quem ob ingenii doctrinaeque

praestantiam plurimum semper dilexi ac colui, vicissim amari, suauissimaque tua amicitia dignum iudicari, Laetus igitur lubensque tuam tam prolixam erga me voluntatem amplector, ac spondeo, me illius memoriam ex animo meo nunquam deleturum, sed daturum semper operam, vt parem in me beneuolentiam persimilemque affectum in omni officiorum, quae a me proficisci possunt, genere deinceps quoque experiare. Id tantummodo te rogatum volo, vt pronum propensumque hunc in me animum constanter mihi conserues, tibique persuadeas, te homini grato ac memori praestituturum officia, quaecunque praestiteris mihi, qui in nulla re causaque, quam quidem ad ornandam augendamque dignitatem tuam pertinere arbitrabor, tibi vnquam defuturus sum.

Exemplum epistolae disputatoriae.

CONFIRMATIO diuersas sententias et rationes, quae vtrinque afferri solent, recenseat.

CONCLUSIO 1. petitionem, vt de quaestione proposita sententiam suam nobis exponat. 2. grati animi ac debitae obseruantiae promissionem contineat.

VT has ad te darem literas, et eruditio tua in omni genere summa, et insignis humanitas atque beneuolentia penitus mihi notae, me permouerunt.

Fiduciam enim mihi faciunt, illa quidem idoneum, hae vero promptum te facilemque fore ad eximendum mihi hunc, qui me vrget, scrupulum. Nempe iam olim, vt nosti, disceptatum est, vtrum antiqua hominum non christianorum scripta a christianis legi, inque eorum scholis explicari debeant. Quod vt negantalii, ita aliijaffirmant, adductis in vtramque partem rationibus haud contemnendis. Olim, Augustino teste, quidam fuere, qui ad sapientiam diuinam et intellectum veritatis coelestis consequendum nulla opus esse eruditione profana, sed illa multo vberius certiusque e sola sanctissimi spiritus illustratione hauriri existimarunt. Quocirca Ambrosius quoque et Hieronymus palam fuere reprehensi, quod de Poetarum literis nonnulla scriptis suis admiscentes, profanorum sordibus ecclesiae candorem corrupissent. Eademde causa Concilium Carthaginense Episcopis paganorum librorum lectione interdixit. Nec hodie desunt, qui scriptores profanos e iuuenum inprimis manibus excutiendos esse statuunt, propterea quod in illorum libris multa impia et obscoena contineantur, quibus teneri adolescentium animi facile possint corrumpi. Contra alii pietatis eruditionisque laude eximii viri cum exemplo tum scriptis docuerunt, illorum rationem magis superstiriosam, quam veram esse, nec sacro addictos studio ab omni profanorum hominum eruditione arcendos, sed ad illam potlus inuitandos hortandosque censuerunt. Quod inprimis fecerunt Origenes,

Clemens Alexandrinus, Tertullianus, qui vt magnam erudidonis diuinae laudem sunt adepti: ita nihil propemodum in his profanis literis ignorarunt. Ne quid nunc dicam de Chrysostomo, Nazianzeno, Augustino, Hieronymo, Ambrosio et aliis, qui priusquam ad sublimius sapientiae diuinae studium incumberent, Poeras, Oratores, Philosophos non modo ipsi legerunt, sed legendos quoque adolescentibus commendarunt. Quod vero ad periculum ex non-christianorum sciptorum lectione metuendum attinet, illud prudentes magistri facile videntur posse praecauere, si nempe ostendant adolescentibus, fidei suae concreditis, obscoenos nonnullorum iocos, et si quid in eiusmodi scriptis improbe ac turpiter seu dictum seu factum inuenitur, non ad sequendum, sed ad fugiendum proponi, sernperque iustam DEI iram ac poenam talia scelera fuisse secutam. Sed de tam ardua impeditaque quaestione quid statuendum sit, cum dubius ancepsque haeream, ad te confugio rogoque, vt, quid pro summa, qua polles, eruditione ac prudentia de ea iudices, mihi haud grauato exponas, tibique persuadeas, me pro praestito hoc beneficio gratum animum pietatisque et obseruantiae cultum tibi perpetuo declaraturum.

Responsio ad epistolam disputantem.

pro confirmanda sententia sua attulit, eaque vberius explicat. 2. eneruat ea, quae ab aduersa parte prolata sunt.

CUm bonorum omnium fauore ac laude dignum sit tuum in indaganda veritate studium, non possum non et ego illud vehementer probare, tuamque super ardua et antiquissimis iam seculis agitata quaestione, an videlicet paganorum scripta a Christianis legi in eorumque scholis enarrari debeant, meam, quam exquiris, sententiam exponere. Mihi itaque persuasissimum est, neminem sine profanarum literarum adiumento viri docti nomen tueri posse, sed veram solidamque eruditionem ex veteribus, tam Graecorum quam Latinorum, monumentis omnino hauriendam esse. Non quidem diffiteor, ea in sacro Codice praecepta esse Christianis, quae omnem humani ingenii vim captumque longissime supergrediuntur: hominemque ope diuina destitutum ab se nihil prorsus boni cogitare, nedum suscipere aut facere valere. Sed tamen vel a diuinae sapientiae sublimitate, vel ab humanae mentis imbecillitate ignauiae patrocinium quaerere, eoque nec perfectioris vitae nec elegantioris doctrinae studio incumbere velle, vana est superstitio. Ad vtramque enim parandam Philosophorum, Historicorum, Oratorum, Poetarumque veterum lectio non parum faciet. Siquidem multa in iis ad vitam moresque recte instituendos et praecepta occurrunt et exempla. Vt vnum alterumque saltem

horum nunc adferam, quis non admiratur patientiam Socratis, iustitiam Aristidis, seueritatem Catonis, continentiam Scipionis, sapientiam Platonis, acumen Aristotelis, eloquentiam Tullii et eiusdem generis virtutes alias? Has sane qui in profanis literis legerit, et innocentia ac probitate vitae se vinci superarique viderit ab hominibus veri DEI cognitionis expertibus, impudens sit, si non in ruborem detur; segnis ac stupidus, si non ad parem frugem proficere elaboret? Ad haec quis veteris nouique foederis mysteria sine Graecae Ebraicaeque linguae notitia recte poterit intelligere? Quis etiam sine Latinae Graecaeque linguae cognitione tam veteres, quam recentiores sacrarum literarum interpretes cum fructu poterit euoluere? Vnde autem linguae artesquae et melius et purius, quam ex ipsis hauriuntur fontibus, qui sane in veteribus, non autem recentioribus scriptoribus quaerendi sunt, quippe qui riuos tantum eosque saepe lutulentos exhibent. Nec vllum exinde timendum est periculum, ne iuuenum offendantur animi, si, vt recte censes, pii prudentesque magistri, tanquam animorum parentes, suos fideliter moneant, quam haec illaue dicta aut facta honesta sint, et sequenda, vel quam foeda ac turpia, eoque cane peius et angue fugienda. Quare velim nolim fatear oportet, omnem dicendi scribendique varietatem ac copiam omniaque saptentiae instrumenta a Graecis Latinisque antiquis, quibus neque ingenium neque iudicium defuit, esse repetenda.

CONFIRMATIO rationes ipsius, a turpi, indecoro, iniquo, damnoso petitas, afferat.

ITane mutas amorem, animum ac fidem? Ego iam septies ad te scripsi: sed tune semel quidem respondisti. Obstinatum tuum silentium silentio vindicare omni iure poteram. Verum nolo par pari referre, tuoque more officium amici negligere. Lubet igitur ex te quaerere, vbi promissorum tuorum fides sit, quam mihi hinc discedenti dedisti? Nonne tibi religio est, veterem amicum tam vanis fallacibusque pollicitationibus decipere? Siccine mea tibi sordet amicitia, iam inde a puero inter nos culta? Cogita, quaeso, quam sanctum amicitiae nomen sit, quamque religiose ego eandem hucusque seruarim. Nulla certe in re mea tibi vnquam defuere officia, quorum tu tamen memoriam ex animo tuo prorsus deleuisse videris. Annon per integri anni spatium vel vnicam tuis negotiis surripere potes horam, quam impendas amico, rerum tuarum statum cognoscere cupienti? Offenditur imo perditur tandem amicus tam pertinaci silentio. Quod si igitur pristinum non vis amittere amicum, amicitiae leges obserua melius, ac scribe tandem, vt certum aliquod tui erga me amoris pignus habeam. Id si feceris, meque responsione

dignatus fueris, ego vicissim omnes religiosi officii partes implebo, tuaque omnia, vt antea, diligenter praestabo.

CONFIRMATIO 1. illius afferat rationes, culpamque vel in temporum necessitatem, vel occupationum multitudinem et occasionis defectum reciciat. 2. exprobratum crimen neget ac diluat.

Vehementer doleo, me abs te neglecti officii mutatique mei in te amoris, animi ac fidei accusari, propterea, quod tam longo temporis interuallo nihil ad te dederim literarum. Quod meum silentium si vel ex negligentia aliqua, vel obliuione tui tuorumque in me officiorum esset profectum, crimen admisissem nulla ratione excusandum. Verum quia non ex malitia animi, sed temporum quadam necessitate tam longam respondendi moram interposui, non dubito, quin qua es aequanimitate, eandem beneuole mihi sis condonaturus. Nam praeterquam quod ingenti negotiorum mole hucusque fui obrutus, commoda quoque defuit occasio literas ad te perferendi. Interea tamen neque amicitiae, quae inter nos coaluit, neque officiorum, quae mihi praestitisti,

sum oblitus, sed omni loco temporeque praeclare et prolixe de tuis laudibus commemoraui. Quamquam enim amorem, quo te complector, nullis adhuc declarare potui literis: tamen te amare non desii, nec contra verae amicitiae leges peccaui diuturuo hoc meo silentio, quod officii quidem fructum distulit, animum tamen haud mutauit. Eum autem cum iam multis in rebus abunde satis habeas perspectum, quo iure me de neglecta amicitiae fide accusare possis, non video. Tempora, mutuus amor fidesque, magna inter bonos vincula, nos coniunxerunt. Haec nemo, nisi mors et vitima illa hora dissoluet. Vale.

Exemplum epistolae nunciatoriae, qua quis patrono et Academiae statum et studiorum suorum rationem exponit.

EXORDIUM 1. institutae scriptionis occasionem et caussam afferat. 2. obsequitum et gratum animum pro acceptis beneficiis offerat.

NARRATIO Academiae statum et rationem studiorum exponat, cum circumstantiis loci, personarum, modi, caussarum, comparatorum, factorum, e, c. I. Ciuitatem laudet 1. ratione amaenitatis et salubritatis. 2. victus. 3. morum ciuium. II Academiam commender 1. ab honesta studiorum disciplina. 2. linguarum artiumque et exercitationum corporis studio. 3. Professorum industria. 4. selecto studiosorum numero, id quod illustretur simili. III exponat, quae ipse studia tractet, quibusque vtatur praeceptoribus.

ETsi nil fere noui, quod ad te scriberem, habebam: tamen proficiscente hinc ad vos Sempronio, nolui committere, vt is sine meis ad te veniret literis, e quibus et meum, quod debeo tibi, obsequium, et studiorum meorum, quae hic tracto, ratio constaret, Itaque scito, Patrone optime, me firma adhuc memoria tenere summa illa, quibus me, cum vobiscum essem, ornasti, beneficia. Affectum, fidem et consilia aestimo, tantoque carius habeo, quanto remotiora tua nunc sum consuetudine et conspectu. De loci vero huius studiorumque meorum ratione haec accipe breuiter. Ciuitas mihi perplacet, quoniam et amoenitate et aeris salubritate studiis est aptissima. Victus quoque parabilis et lautus; aedes commodae; mores ciuium exquisiti et elegantes. Licet praeterea cuiuis suo viuere ingenio. Nullae hic comessationes, grassationes aut vociferationes nocturnae, quae alias plerumque vexant Academias. Non infesta studiis amicorum siue sodalium turba. Non luxus vestium, qui loculos exhaurit. Non epulis, non vino hic corpora grauantur aut animi, quibus alibi sese ad vomitum vsque ingurgitare solent alii. Breuissimis spatiis prandium caenaque peraguntur, prout fieri aequum est ab iis, qui cum tempore Musisque calculum ponunt. Linguae insuper Gallicae artisque Musicae, gladiatoriae, saltatoriae, et equorum tractandorum magistri peritissimi. Industria quoque Professorum

haud spernenda, dum ipsi publice priuatimque in operas suas incumbunt sedulo, et viam praeeunt nobis. Numerus studiosorum non vastus quidem; sed mediocris, et vt in vno piperis grano plus inesse solet saporis et efficaciae, quam in centum papauerum capitibus: ita nostram Academiam dixerim sacculum paucis, sed piperis granis repletum. Plerique enim omnes assueti per aliquot annos Academiae luci iam dedidicere ineptias, quibus ad miseriam videmus laborare, qui ex vmbra et scholastico prorumpunt carcere. Ego hossequor, qui in animi, id est, meliorem illam curam incumbunt, et recte faciendo dignitatem parant. Duo autem prae reliquis hic me oblectant studia, alterum stili, alterum sapientiae et liberalium disciplinarum, adquae recte ineunda diuersis vtor praeceptoribus. In Philosophia praeter ceteros delegi ducem mihi et auctorem Titium, quo nemo alius melior doctor inueniri potest, tum ob prudentiam ciuilem, tum omnem veram ac solidam eruditionem. In humaniratis vero studiis adsciui Caium, et familiarem mihi et perfidelem, speroque horum ductu id me consecuturum, quod fructum amplissimum mihi promittit ac pollicetur. Reliqua faciam, vt inpostetum resciscas. Interim vale, et, vt soles, fauere perge celeberrimi nominis tui obseruantissimo.

Responsio ad superiorem epistolam.

EXORDIUM significet 1. gratas acceptasque amici fuisse literas. 2. gratias agat pro scriptione, laudetque amici affectum et in scribendo

CONFIRMATIO ea, quae amicus nunciauit, probet rationibus, petitis a circumstantiis loci, personarum, temporis, ab effectu, a simili, facili, ac turpi.

PErquam gratae acceptaeque tuae mihi fuerunt literae, quibus pro qualibuscunque tibi a me praestitis officiis gratum testari animum, statumque vestrae Academiae, ac simul studiorum tuorum, quam iniisti, rationem perscribere voluisti. Vt autem pro illis, quibus te a me ornatum esse praedicas, beneficiis, tam prolixas haud agnosco gratias: ita tuus erga me affectus et in scribendo diligentia mihi valde probatur: tum quod neminem sine tuis ad me venire literis patiaris; tum quod, quae scribis, magna cum cura et diligenti veterum imitatione scribas: quorum altero, vt facile ac promte, altero, vt pure eleganterque scribas, confequêre: quandoquidem frequens stili exercitatio bonorumque auctorum imitatio et copiam latini sermonis parit et elegantiam. Quod vero de vrbis istius amoenitate ac salubritate memoras, id mihi cum aliorum, tum tua maxime causa iucundum est, eoque tibi nomine impense gratulor, optoque, vt salubris illa coeli adspiratio temperatioque sit perpetua, tuque studiis tuis saluus ac sospes ibidem inuigilare, eaque ad optatum perducere queas exitum. De quo quidem

eo minus dubito, quo magis te opportuna isthac occasione vsurum, inque melioribus literis omne tempus consumpturum esse spero. Si enim agricolae, frugum percipiendarum caussa, nec serendi nec metendi tempus negligunt; si mercatores lucri cupiditate ducti nullos vnquam lalores, nulla pericula defugiunt; quanto magis te, virtutis literarumque cultorem decet, ingenii tui agrum, qui tibi felicissimus contigit, probe colere, inque Academia, tanquam optimarum artium mercatura, eas tibi merces atque opes comparare, quarunt possessio est constans vsusque in ecclesia et republica longe maximus. Iam tibi viret aetas, polles ingenio, abundas sumtibus, viuis in loco illustri, vbi optima florent studia, praesto tibi sunt fideles et egregii doctores, qualium non vbiuis facile datur copia. Turpe certe foret, si aetatis flore ingeniique cultu neglecto, ac studiorum sumptibus male collocatis, inanis aliquando domum redires, parentumque de te conceptam spem falleres. Quod ne fiat, tu omni prouidebis cura, viuidosque illos ingenii industriaeque neruos eo tendes, quo te et recta indoles et parentum vota, et publica omnium exspectatio vocat hortaturque.

Epistola ad familiarem stilo Laconico perscripta.

LIterae ruae verum affectum spirant, Vir amplissime. Quid dicams? vt amas, ita scribis. Quanti hanc tuam amicitiam faciam, facilius senio, quam exprimo. Est certe, quod mirer omnia

tua, quippe rara et sublimia. De statu nostro ita iudicas, vt diuini aliquid in te esse ostendas. Ita genius est: tuus, quemvere noui, et vere amo. Apud nos, quae gerantur, scire cupis? nihil hic noui. Quicquid nunc scio, tuo beneficio scio. Secretiora ad nos raro scribuntur. Cum vulgo loquimur, sentimus, nec vltra. Hinc valde laetor, tandem me inuenissie amicum, te nempe, Vir amplissime, ex quo multa scire possum. Adhuc sine amico hic vixi, vere non vixi. Pauci aut isto animo, aut isto ingenio sunt, vt in sterili Musarum contubernio quaerant aut inueniant, quem amare possint. Nos hic aut nihil plane sut ex opinione sapimus. Rerum ciuiliumvix vnus est gnarus, licet esse vel videri velint plurimi. Proinde te, amice, rogo, velis in posterum me tuis erudire consiliis, et saepius certiorem reddere earum rerum, quae in publico gerantur. Si quid in me, quod tibi, vir amplissime, gratum, id totum tuum esto. Vale et ama tuum Sempronium.

Epistola, qua Pontifex Rom. Ducem Sabaudiae ad pacem cum Galliae Regem ineundam hortatur.

EXORDIUM dolorem ob bellum, quo Christianus orbis inuoluitur, testatur. PROPOSITIO ab eo dehortatur, et ad pacem cum Rege Galliac ineundam hortatur Ducem Sabaudiae.

In CONFIRMATIONE vtitur argumentis desumptis 1. a pacis commodo 2. belli incommodis, quorum plurima recensentur. 3. a tuto ao ne cessario 4. facili. 5. glorioso.

SI vnquam alias ingenti animi dolore fui affectus, hoc certe tempore, quo vniuersus fere Christianus Orbis bello flagrat, dolendi trictandique caussas habeo grauissimas. Non possum enim non dolere vchementerque angi, cum non modo Imperatorem ac christianos Principes cum Turcis, sed ipsos etiam inter se tam diuturnum tamque cruentum bellum gerere videam. Quo nihil tristiusmihi acerbiusque euenire vnquam potuisset, mihi inquam, Christi vicario ac gregis Christiani Pastori, cui nihil magis curae cordique esse debet, quam vt pax atque tranquillitas in Orbe Christiano conseruetur, aut si forte amissa fuerit, quamprimum reducatur. Quod vt a me fieret, nulli hucusque operae, nulli labori peperci, omnesque belligerantes et literis et internunciis ad pacem serio seduloque sum hortatus. Quam ob caussam te quoque, carissime in Christo fili, hisce literis nunc denuo paterne moneo, vt abiectis armis aequas pacis conditiones, a Rege Galliae tibi oblaras, accipere nerecuses, cum pacem quauis tuta conditione accipere, quam viribus cum valentiore pugnare, praester. Perpende, quaeso, quam dubia et anceps belli sit alea, quamque Christiani Principis officio repugnet, ex solo vindictae studio in mutuam ruere perniciem, omnia caedibus ac sanguine christiano implere, omnia ruinis atque incendiis inuoluere. Nam etsi munitissimum Marchionatus Montisferratensis Castrum, Casalin, proximo anno Gallis eripuisti: meninisse tamen

debes, instabilem esse fortunam, facileque fatigari, ac fieri posse, vt victores belli molestiis fracti fessique, quam initio spreuere pacem, postea vltro expetant. Quam etiam infelicia tua tuorumque antecessorum arma aduersus Gallos saepe fuerint, tristis experientia, funestumque, quod Italiam tuamque inprimis regionem iam premit, bellum abunde testatur. Neque tibi, si credis, expedit, hostem habere Gallum: quippe qui ex Massilia, Telone Martio, Principatu Monaco, ac Pinarolo regiones tuas infestare easque vniuersas occupare haud difficulter potest. Recordare quaeso et huius et superiorum temporum bella, quibus Pedemontium et Sabaudia, Italiae claustra, misere foedata, castella firmissima et vrbes opulentissimae expugnatae, omnia denique praedationibus et flammis fuere deuastata. Quae quidem ne funditus euertantur, inque Gallorum veniant potestatem, omnino tibi, nisi arma mature deponas, metuendum est. Quare denuo teper has litteras moneo rogoque, vt oblatas a rege Galliae conditiones amplectaris, prouinciisque tuis iamdudum afflictis atque vexatis exoptatissimam tandem pacem reddas. Quo pacto et Italiam a belli metu liberabis, et tibi tuisque prouinciis quam optimae consules, DEO vero ac mihi rem gratissimam facies, qui beneuolentiae meae testem, Apostolicam benedictionem, peramanter tibi impertior.

Ducis Sabaudiae Responsio.

EXORDIUM laudat Pontificis paternum erga se amorem et curam ac studium pacis inter Christianos Principes reducendae, ac se quoque illius cupidum esse testatur.

CONFIRMATIO, 1. quia Caesari aliisque Princibus foedere sit iunctus, sine quorum consensu nil quic quam liceat decernere.

2. quia tutat secur aque pax a Gallo vix speranda, vt qui illam saepius ruperit, quod per partes ostendit.

3. ea de caussa se ad foedus cum Caesare ineundum coactum fuisse scribit, a quo non possit recedire.

4. se tamen ad aequas pacis conditiones amplectendas paratum esse affirmat, si quidem foederati sui consentiant.

EX Sanctitatis tuae literis, sinceri atque paterni erga me amoris plenissimis, abunde perspexi cum ingentem eius dolorem ex funesto, quo Orbis Christianus flagrat, bello exortum, tum singularem curam ac sollicitudinem de firma stabilique pace inter omnes Christianos Principes meque inprimis ac Christianissimum Galliarum regem concilianda. Quemadmodum vero nil magis in votis habui, quam vt quiete atque tranquillitate secura perpetuo frui mihi liceret: ita libenterin pace cum Rege Galliae amplectanda Sanctitati tuae morem gererem. Sed cum eo res iam sit deducta, vt per meos foederatos non amplius integrum mihi liberumque sit, sine ipsorum consensu cum Rege Galliae

seorsum pacisci; spero, Sanctitatem tuam non inique laturam, si in belli persequendi proposito peristam, nec oblatas a Gallo pacis conditiones in praesens accipiam. Pacem quidem cupio, sed eam pacem, quae a seruitnte seiuncta sit, quae nihil insidiarum habeat, quae nec priuatos focos, nec publicas leges, nec libertatis iura laedat aut violet. Verum toti Christiano Orbi innotuit, nec Sanctitati tuae obscurum esse potest, quod Regi Galliae solemne sit, incautos sub inani pacis nomine fallere, et non tam pacem, quam pactionem seruitutis offerre. Si enim pacis, vt prae se fert, tam esset cupidus: cur pacem Neomagensem multifariam labefactauit? cur prouincias et regiones amplissimas, contra disertam pacis illius formulam, sub inauditis reunionum et dependentiarum, aliisque iuris praetextibus inuasit sibique subiecit? Cur viginti annorum inducias cum imperio factas tam cito rupit? cur tam immani saeuitia antiquissimas vrbes atque palatia flammis exussit ac funditus euertit? cur me sincere secum amicitiam colentem nihilque mali commeritum, praeter ius fasque, hostilibus armis aggressius est? cur sedem meam, Augustam Taurinorum atque Verruam sibi a me dedi iniquissime postulauit? cur iis negatis non modo pecunias in Pedemontano Principatu ciuibus meis imperauit, sed et Guiliastum, Riualtam, Grignam aliaque loca illato igne deleuit? Ex quibus rebus omnibus cum aut iugum Gallicum mihi subeundum, aut iustis armis illud propulsandum esse cernerem; foedus cum Caesare contra ipsum inire coactus sum,

quod vt sancte inuiolateque me seruaturum promisi: ita nulla in parte ab eo recedere possum ac debeo. Incertam esse belli aleam, et vel iustissimo bello qualemcumque pacem anteferendam ipse memini, neque ad amplectendam eandem me praebebo difficilem, dummodo et meo et communi foederatorum commodo id facere liceat. Quamquam ad aequiores honestio resque pacis conditiones meis meorumque sociorum armis sane iustissimis Galliae regem adigi posse plane sum persuasus. De cetero DEUM veneror, vt Sanctitatem tuam, in qua colenda filio dignam mihi pietatem constitui, ad ecclesiae Catholicae incrementum meumque ipsius solanum quam diutissime sospitet seruetque.

EPISTOLA AD MAGNI NOMINIS VIRVM, QVA PRO STRENA OBLATA AGVNTVR GRATIAE, ANNO INEVNTE CIC ICCC XV. PERSCRIPTA a 10. BVRCHARDO MAIO.

QUisquis es, Maecenatum optime, qui nomen tuum illustre mihi reticere, animum vero beneuolum festiua ac splendida strena testatum

facere voluisti, permitte quaeso, vt priuatim tibi obstrictus, publice gratias agam, tuaque adeo benignitas in ore famaque omnium versetur. Ac primum quidem, fateor, haetebam, obstupefactus ad latoris aduentum, et pudore quodam affectus animi pendebam, vtrum admitterem, an modeste recusarem, quod promeruisse non recordabar. Vicit tamen inusitata et singularis illa tua bonitas et beneficentia, vt quod tam instanter offerebatur, laeta mente manuque munus acciperem, hoc mihi gratius et magis acceptum, quo opportunius accidebat. Difficillima enim, in quae nunc incidimus, tempora nullius rei magis quam pecunlae videntur indigere. Quis enim ignorat, quibus quantisque calamitatibus atque aerumnis hac tempostate fuerimus iactati vexatique, quam misere ruinis incendiisque regio haec passim deformata, ac tantum non in exitium vocata, quam multi fortunis omnibus euersi, quam multi denique ciues incola eque annona, hibernis, immodicis tributis et exactionibus militaribus exhausti et ad inopiam redacti. Inprimis autem multas magnasque nobis creauit molestias creatura (sit venia verbo) omnibus mortalibus molesta, insolens, superba, semper auferens rebuspublicis iura vitam sanguinemque. En ominosum nomen ipsis literis initia libus ne cogitanti quidem expressum! Istud enim hominum genus nouos quotidie sinus, noua praedandi vocabula excogitabat, et iure suo tam militem quam prouinciales depeculabatur, mandantis auctoritatem praetexens, defensionemque patriae

et commune bonum appellans, quod commune et permissum latrocinium erat. Ita infelix Cimbria peruersissimis eorum consiliis periit, quorum leuissimis arbitriis fuit commissa. Vtinam! ah vtinam ipsa tot tantasque iniurias hominibus narrare posset! minus dubito; quin viros quosque optimos in sui commiserationem adduceret. Mira profecto res, afflictam patriam, quae domesticis suorum petulantiis vix sufficit, improborum aurisugarum impetus tamdiu sustinere potuisse. Sustinuit tamen, et sustinet adhuc non adeo sua virtute, quam Dei immortalis beneficio. Huic enim debemus, vt qui ex patriae naufragio incolumes euasimus, facultatum nunc nostrarum reliquias, quamuis pertenues, saluas habeamus. Non ingrato tamen silentio hic praetereunda est inexispecta ac plane singularis potentissimi Danorum Regis clementia, qua non solum laudabili maiorum suorum exemplo Academiae huius priuilegia, a Caesaribus Principibusque nostris concessa, sancte integreque conseruare, sed etiam, pro summo suo in literas literatosque plus quam regio fauore, nos Professores ab omnibus oneribus immunes esse voluit, imo stipendia nobis constituta numerari iussit. Huic vni proxime Deum acceptum ferimus, certe ferre debemus, quod media inter bella armorumque tumultus docere ac profiteri bonas literas, quae publice nobis iucumbunt partes, non plane prohibeamur. Quomodo enim, quaeso, curis defatigatus animus studiis vacare, quomodo egregium aliquid et excellens meditari

poterit, cui cum domesticis sordibus ac squaloribus est conflictandum? Nam vt ex studiis gaudium, sic studia vicissim hilaritate proueniunt. Quae quidem aliter comparari non potest, quam cum animus a negotiis curisque vacuus sibi relinquitur, voluptateque incredibili, quae ex contemplatione pulcherrimarum rerum ipsi suboritur, perfusus ac plenus, discendi quadam cupiditate inflammatus iudies magis magisque inardescit: nec ante quiescere potest, quam assecutus sit ea, quae cognoscere auebat, sibique adeo satisfecerit. Ipsa quoque iumenta, subtractis pabulis, ad subeundos labores pigre admodum procedunt: et publica doctores, negatis vitae subsidiis necessariis, ac difficultatibus domesticis oppressi, munia sua remissius implere coguntur. Quod vt periniquum, ita perniciosum maxime atque cum summo studiorum detrimento coniunctum est. Sed quorsum ista, inquies? Nimirum quae sine molestia ac perturbatione animi scribere non possum, scribenda tamen erant: partim, vt acerbitatem fortunae nostrae, partim misetiarum nostrarum leuamentum cognosceres, quaeque in sinum tuum vel ideo confidentius effundere volui, quo magis te salutis meae cogitantem et cupidum intellexi. Non enim me languentem modo erexisti, sed et egentem cumulasti, immo obruisti quasi beneficio, cuius si immemor, impius; sin ingratus, exsecrandus essem. Cum ergo ad pietatem meam tibi declarandam adeo nunc meus incitetur animus, vt de remuneratione quadam sollicitus sim, ipse

vero meae mihi tenuitatis satis conscius, nihil reperiam tua exspectatione tuoque munere dignum: sub ineuntis anni primordium ad vota precesque confugio, non vt vulgus hodie solet, fucatis tantum verbis ad ostentationem compositis, gratum animum simulantibus magis quam declarantibus, sed in animo natis, ex animo profectis eoque magis tum Deo tum etiam tibi, maxime Euergeta, probatis. Precor itaque, vt hic dies initium nunquam interrumpendi gaudii sit, idemque finis omnium, quibus adhuc conflictati sumus, calamitatum. Redeat ille tibi, redeat, opto, per longam annorum seriem vsque felicior, omnique prosperitate cumulatior. Impertiatur tibi Deus non parca manu, quicquid vtile nouit familiae, optatum tibi, salutare patriae. Iucundum sit aliquando securos meminissie praeteritae sortis, quam tulimus. Spereinus fortunatiora tempora, quaeque rerum secundarum insignia sint et pacis et tranquillitatis publicae monumenta. Quod superest, ego omni tempore omnique studio conabor, vt et de fide mea intelligas et obsequio sempiterno. Si de nomine tuo audiam, laetabor: si de prosperitate, gratulabor quoque et fructum putabo esse meum. Dabam KilonI ipsis Kalendis Ianuarii A. O. R. CIC ICCCXV.

CEterum, cum auctor supra lib. 1. cap. 7. lectorem perpetuo remiserit ad Melchioris Iunii scholas rhetoricas; illae vero in tabernis librariis hodie non amplius haberi, nec sine taedio

euolui possint; placuit, quae in singulis causarum generibus extant, Ciceronis epistolas, auctarii loco, ad extremum hic subiicere, vt eloquentiae tyrones in promptu habeant aceruum plurimorum exemplorum optimi et praestantissimi auctoris, quae, quotiescunque scribenda epistola, in quolibet argumento imitari queant.

Exempla epistolarum secundum causarum genera, e Cicerone collecta.

I. GENERIS DELIBERATIVI. 1. Commendatiae.

Vt iuuentur in muneris alicuius petitione lib. II. ep. 6. lib. XI. ep. 16. et 17.

In negotiis conficiendis lib, I. ep. 3. lib. II. ep. 14. lib. XII. ep 21. 27. 29.

In facultatibus tuendis et recuperandis lib. VI. ep. 9. lib. XIII. ep. 37. 38.

In controuersia hereditaria lib. VII ep. 21. lib. XII. ep. 26. lib. XIII ep. 26. 29 30. 69.

In consequenda immunitate lib. XIII. ep. 76. Addatur et lib. XIV. ad Attic. ep 14. qua Antonius Consul commendat Ciceroni P. Clodii hostis filium, quam imitari licet, cum commendandus, qui propter parentes aut familiam parum gratus et acceptus est.

Et lib. XVI. ad Atticum ep 16 et 7. vbi Cicero caussam Buthrotianam Planco diligenter commendat, quod ipsum etiam sequentibus epistolis facit. Vnde videre est, quo pacto eiusmodi vel rei vel personae commendatio sine aliqua molestia institui possit.

Egregia etiam est epistola 1. ad Brutum, in qua Clodium commendat singulari artisicio. Conf. eiusd. libri ep. 7. 8 et. 11.

Responsoriae.

Lib. V. ep. 11. respondet Vatinio, et curae cordique sibi fore res vxoris Pompeiae pollicetur.

Lib. XIII. ep 41. grarias agit et suo et Pompeii nomine de Lucceio benignissime tractato.

Lib. XV. ep. 14. respondet Cassio, et de Fabio facturum sese studiose pollicetur, quae petierat.

Talis est etiam lib. X. ep. 13. Sic lib. XIV. ad Atticum ep. 15. respondet Antonio Clodii filium sibi commendanti.

ei in Consulatus petitione non adfuerit: in aliis rebus sua officia illi deferens.

2. Hortatoriae.

Ad opem Reip. ferendam lib. II. ep. 5. ad Curionem, et lib. IX. ep. 14. ad Dolabellam, et lib. X. ep. 3. 5. 6. 10. 12. 16. ad Plancum, et lib. XI. ep. 9.

Lib. II. ep. 12. cuius initium: Sollicitus equidem, hortatur Coelium, vt vrbanos potius Magistratus sequatur, quam prouinciales.

Trebatium patriae desiderio flagrantem hortatur, ne occasiones optimas apud Caesarem oblatas negligat, aut de mutatione aliqua cogitet, sed sedulo et diligenter officio suo fungatur lib. VII. ep, 17.

et perfectissimum huius generis epistolarum exemplum, in qua fratrem suum hortatur Cicero, vt recte et laudabiliter prouinciam, Asiam, administret.

Responsoriae.

Lib. X. ep. 4. qua Plancus respondet Ciceroni, qui ipsum ad defendendam remp. hostatus fuerat, ciusque cohortationi se locum relicturum pollicetur. Huc pertinent et eiusdem Planci, quae est 7. et 8. eiusdem libri: item lib. XI. ep. 21. et 24.

Lib. V. ep. 15. in qua Lucceio dolorem eius minuere conanti respondet, cur doleat, et cur in vrbe non viuat.

3. Suasuriae.

Lib. II. ep. 18. suadet Thermo, vt decedens praeficiat prouinciae Quaestorem potius, quam legatos.

Lib. IX. ep. 2. suadet Varroni, vt hominum frequentiam vitet, et solitudinem qua erat.

Responsoriae.

Ad suasionem maturandi reditus respondet Marcellus lib. IV. ep. II. in qua significat, se motum

Ad suasionem profectionis suscipiendae respondet Cicero Oppio lib. XI. ep. 29.

4. Disuasoriae.

Lib. eod. ep. 27. dissuadet Lepido pacificationem cum Antonio, et eod. lib. ep. 6. idem Planco dissuadet.

Lib. eod. ep. 16. dissuadet Coelius Ciceroni consilium sequendi partes Pompeii.

Lib. VI. ep. 19. dissuadet Leptae Cicero curationem ludorum, quos Caesar daturus erat, quandoquidem eo labore gratiam eius essequi nequeat.

Lib. VII. ep. 20. dissuadet Trebatio venditionem aedium et possessionum paternarum.

Lib. XV. ep. 5. Cato Ciceroni gratulatur de rebus gestis, et tacite dissuadet, ne triumphum ambiat.

Lib. XVI. ep. 9. dissuadet Cicero Tironi nauigationem hibernam. Quo pacto et tyrannidem dissuadet Isocrates ep. 6. ad Jasonis liberos.

5. Petitoriae.

Petitio subsidii et auxilii contra hostes lib. X. ep. 24. lib. XI ep. 9. et 26. lib. XV. ep. I.

Petitio praemii, laudis et honoris lib. V. ep. 12. vbi rogat Cicero Lucceium, historiarum scriptorem, vt de rebus a se in Consulatu gestis separatum volumen conficiat, lib. X. ep. 9. Plancus a Cicerone petit, vt dignitatem suam commendatam sibi habeat, lib. XI. ep. 4. Brutus rogat Ciceronem, vt sibi ob res gestas sua sententia supplicationes decernat, lib. XII. ep. 14. Lentulus a Ciecerone petit, vt operam det, quo Asiae procuratio sibi committatur, lib. XV. ep. 4. Cicero, postquam res suas in prouincia gestas narrauit, a Catone petit, vt sibi supplicatio in Senatu decernatur. Idem petit epistola 10. et 13. eiusdem libri.

Literarum de omni statu reip. lib. II. ep. 12. lib. XIII. ep. 68. lib. XV. ep. 20. lib. XVI. ep. 25. et 26.

Declarandae voluntatis lib. XI. ep. 2. Brutus et Cassius cupiunt ab Antonio scire, vtrum putet, se in vrbe tutos fore in tanta veteranorum militum frequentia.

Cicero Brutum rogat, vt Ap. Claudium in ciuitate retineat, lib. XV. ep. 6. petit a Catone, vt sibi in adipiscendo triumpho adiutor sit. Et epist. 7. libri eins dem a C. Marcello petit, vt se absentem diligat et defendat.

Lib. IV ad Atticum ep. 4. petit ab Attico Cicero, vt sese inuisere, librorum suorum designationem inspicere, et sponsam Suam Piliam adducere velit. Lib. eod. ep. 14. petit, vt eius libri sibi pateant. Lib. X. Att. ep. 9. rogat Caesar Ciceronem, ne in Pompeii castra sese conferat, sed medius maneat. Et lib. XVI. Att. ep. 19. et 20. Cicero a Cupienno et Planco petir, vt amico suo Attico adsit, et Buthrotianam caussam adiuuet.

Responsoriae.

Lib. XI. ep 6. qua Bruto respondet, eius dignitatem sibi curae fore. Huc et pertinet ep. 14. lib. eodem. Item lib. XII. ep. 7.

Lib. X. ep. 2. lib. III. Ad Atticum ep. 7. qua Attico respondet, cur eius petitioni satisfacere nequeat.

6. Communicatoriae.

De Instituendis rebus belli tempore lib. IV. ep. I. lib. IX. ep. 3. et 6. lib. X. ep. 15. lib. XIV. ep. 14. lib. XV. ep. 15.

De ratione vitae, et studiis atque exercitationibus priuatis lib. VII. ep. 33. lib. IX. ep. 3. et 18.

Inprimis notanda est epistola Ciceronis ad Atticum lib. VIII. ep. 3. in qua Cicero Attici consilium exquirit, quid sibi faciendum putet, Pompeium an Caesarem sequatur. It. lib. XIV Att. ep. 13. in qua cum Attico communicat, quid, e medio Caesare sublato, sese facere oportere existimet etc. conf. etiam lib. II. Att. ep. 3.

Responsoriae.

De instituendis rebus suis belli tempore, fugiendumne an manendum lib. IV. ep. 2. lib. XIV. ep. 14. et 18.

Lib. VI. ep. 8. respondet Cicero consultationi Caecinae, suadetque, vt in Sicilia maneat.

7. Consolatoriae.

In communibus miseriis, et interitu Reip. lib. IV. ep. 3. et 15. lib. V. ep. 14. 21. lib. VI. ep. 21. lib. VII. ep. 3.

In obitu liberorum lib. IV. ep. 5. (supra p. 235. ab auctore aliis verbis commutata a Crepheldo v. in Buchleri Thesauro p. 45. imitatione expressa) lib. V. ep. 14. et 16.

In exilio lib. IV. ep. 13. lib. V. ep. 17. 18. Porro ad consolandum pertinent lib. VI. ep. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 10. 12. 13. et 20. qua accurate multa colligit, vt Toranio exsulanti persuadeat, ne se commoueat. Referri et huc poterit prolixa et insignis illa consolatio sub Ciceronis seipsum de filiae morte consolantis nomine edita, eique a Carola Sigonio adscripta; quamuit dissentiat Ant. Riccobonus, de quibus videri potest tam Riccaboni iudicium, quam duae orationes Sigonii pro consolatione Ciceronis.

Responsoriae.

Lib. IV. ep. 6. qua Seruio Sulpicio ad consolationem in obitu liberorum respondetur.

Lib. V. ep. 13. et 15. respondet Cicero L. Lucceio, significans, quantum eius literae profecerint ad minuendam eam sollicitudinem, quam ex afflicta Rep. capiebat. Vid et ad Atticum lib. III. ep. 7. 9. 10. 11. 14, 15. 16. 18. et lib. XI. ep. 3. item ep. 6. 7. 16. 22. 24. et lib. XII. ep. 15.

8. Officiosae.

In honore et dignitate alicuius prouehenda lib. V ep 8. 16. X ep. 13. lib. XI. ep. 6.

In defendenda Rep. Plancus lib. X. ep. 7. 9. Huius generis est etiam lib. III. ep. l. et 4.

Responsoriae.

Lib. VII. ep. 31. lib. X. ep. 11. qua Plancus gratias agit Ciceroni pro officiis. Et lib. XII. ep. 12. Cassius beneuolentiam Ciceronis erga se praedicat, et petit, vt se porro commendatum habere velit. His et subiungi poterit Manutii lib. II. ep. 33. vbi respondet offlciosae epistolae Octauiani Magii, cuius literas se aecepisse gaudet, iisque ob elegantiam latini sermonis laudatis, illum monet, vt Octauium quendam Romae colat, virtutem amplectatur, praua sodalitia fugiat.

9. Conciliatoriae.

Lib. V. ep. 4. Cicero Metelli beneuolentiam eo nomine sibi conciliare conatur, vt eius opera ab exilio reuocetur.

Lib. eod. ep. 9. Vatinius sibi Ciceronem beneuolum reddere, et ab eodem impetrare cupit, vt contra maleuolorum quorundam obtrectationes se tueatur.

Lib. VI. ep. 16. Bithynicus Ciceronis beneuolentiam sibi conciliare conatur, eo consilio, vt ab eodem absens defendatur.

Responsoriae.

quicquam sibi gratius fore ostendit, quam vt vna viuere, mutuisque colloquiis et officiis frui queant.

10. Mandatoriae.

Responsoriae.

Lib. VII. ep. 2. Cicero Mario respondet, eiusque mandatum curae sibi fore promittit.

11. Disputatoriae.

De vesicae et viscerum morbo, eiusdemque tum caussis, tum remediis lib. eod. ep. 26.

Insigne autem disputantis epistolae neruosae ac breuis exemplum exhibet idem ad Atticum. lib. VII. ep. 21. et 22. et certe supra vulgarem mensuram. Sic enim ibi disserit, vt vix disserere intelligatur. Plus sane ostendit, quam dicit, cum dolet, ingemiscit: Dolet autem suam, dolet reipublicae vicem. Et dum

gemiscit, desperantem praefert. Adeo congruit sermo istorum temporum sorti. Hoc est repraesentare conturbatas reipublicae rationes.

Caeterum de veteri Inscriptione, in qua Semonis Sanci Dei Filii mentio fit, vtrum ad Simonem Ma gum pertineat, exstat epistola Iulii Iacobo nii ad Muretum, et eiusdem Mureti ad Iacobonium responsio lib. III. ep. 81. et 82. item de dicto Themistoclis, qui, cum quidam illi pollicitus esset, se artem ei memoriae traditurum, respondit: obliuisci se malle discere: exstat epistola Petri Victorii ad Lud. Castanaeum Rupipozaeum, et Castanaei responsio ad Victorium apud Muret. lib. I. ep. 87. et 88.

II. GENERIS DEMONSTRATIVI. I. Gratulatoriae.

De deposito vrbanarum rerum desiderio lib. VII. ep. 17. et 12. lib. IV ad Atticum ep. 1.

lib. II. ep. 7. Sera gratulatio. ep. 9. Primum tibi ep. 19. Cum optatissimum. lib. XII. ep. 19. Libentissime legi. lib. XV ep. 5. Quod et Resp. De consulatu lib. XV ep. 7. 8. 9. et 12.

De valetudine recuperata lib. IX. ep. 12. Referri etiam huc potest eiusd. lib. ep. 14. in qua de fortitudine et prudentia Cicero Dolabellae gratulatur. Est et huius generis epistola Isocracis 5. ad Philipp. in qua Alexandro M. grarulatur de Philosophiae et Eloquentiae studio, et consuctudine cum viris doctis. Et eiusdem Isocratis ad Timotheum ep. 7. cui gratulatur, quod is potemia sua recte vtatur

Responsoriae.

Ad gratulationem de recuperata in vrbe dignitate et nouis nuptiis lib. IV. ep. 14. de honoribus lib. XV. ep. 6.

2. Gratiarum actoriae.

Pro amico liberaliter, benigne et honorifice tractato lib. XIII. ep. 27. 28. 41. 54. et 64.

Pro praestitis alteri bemeficiis lib. IX. ad Atticum epist. 5. lib. XV ep. 15.

Responsoriae.

3. Laudatoriae.

Laudationes liberorum lib. XII. ep. 16. liberti lib. III. ep. 1. consilii et instituti lib. VII ep. 28. lib. IX. ep. 6. voluntatis praeclarae in iuuanda Rep. lib. X. ep. 10. rei praeclare gestae lib. X. ep. 14. animaduersionis ac poenae lib. IX. ep. 14. manumissionis lib. XVI ep. 16.

4. Reprehensoriae.

Reprehensio dogmatis et doctrinae alicuius lib. VII. ep. 12. qua reprehendit opiniones Epicureorum, ipsumque Trebatium, quod Epicureus sit factus. Imperitiae in bello gerendo lib. VIII. ep. 15. in qua Coelius Pompeium vituperat, Caesarem laudat. Crudeliatis lib. X. ep. 1. lib. XII. ep. 2. 3. quibus Omnibus inuchitur in Antonii immoderatam potentiam. Improprietatis sermonis lib. XVI. ep. 17. ambitionis lib. X. ep. 25. timiditatis

lib. XI. ep. 18. procrastinationis et mutationis in auxiliis ferendis ad Atticum lib. IIX. ep. 18. in qua Cn. Pompeius Domitium reprehendit. Morositatis lib. V. Att. ep. 1. superbiae et ingrati animi lib. VIII Att. ep. 4.

5. Dedicatoriae.

Dedicatio Rhetoricorum, vel de optimo genere dicendi lib. XII. ep. 17. de perfecto Oratore lib. XV. ep. 20. Topicorum lib. VII ep. 19. Acad. Quaestionum lib. IX. ep. 8. Orationis pro Deiotaro Rege lib. eod. ep. 12. libelli editi contra Caesarem lib XII. ep. 16. circa fin. de Orationibus Consularibus lib. II. ad Atticum ep. 1.

De congressu vitato lib. III. ep. 6. de gratia non relata lib. V. ep. 5. de intermissa gratulatione lib. V. ep. 7. de neglecto pretio et delectu in emtione rerum lib. VII. ep. 23. de duriuscule tractatis et oppugnatis amicis lib. V. ep. 1. de importuna discessione lib. III. ad Atticum ep. 25. de alicuius opera in scribendo et coniungendis copiis desiderata lib. VIII. Att. ep. 18. de literarum raritate et breuitate lib. XI. Att. ep. 19.

Responsoriae.

lib. II. ep. I. lib. VII. ep. 13. lib. XII. ep. 18. lib. XV. ep 17. de non praestito officio lib. VII. ep. 27. de mora in defendenda Rep. lib. X. ep. 8. de patrocinio et defensione improborum ac seditiosorum lib. X. ep. 31. 34. 35.

2. Querulae.

De exilio lib. XIV ep 1. 2. 3. 4. et lib. I. ad 2. Fr. ep. 3. de aduersa liberorum valetudine lib. XIV. ep. 9. et 19. de obitu liberorum lib. IX. ep. 11. de fortuna misera et indigna lib. V. ep. 9. de ingrato hominum animo lib. IIX. ep. 12. lib. XIV ep. 16. in med. de offensione magnorum et potentum lib. VI. ep. 7. de Reip. statu misero et perturbato lib. IV. ep. l. lib. V. ep. 21. lib. VII. ep. 28. de tyrannide, crudelitate et immoderata potentia lib. X. ep. l. lib. XII. ep. 1. 2. 21. 23. de hello renouato lib. XII. ep. 8. et 9. de rei bene contra hostes gerendae negledta occasione lib. XI. ep. 12. de literis non redditis lib. II. ep. 10. In Epistolis ad Att. lib. III. ep. 3. conqueritur Cicero de sua proscriptione, et ep. 6. eiusd. libri moleste fert, quod Atticum Tarenti non viderit, et ep. 25. et 27. queritur, se funditus periisse. De rebus bellicis male a Pompeio et aliis administratis queritur lib. VII. Att. ep. 8. 10, 11. 20. 21. 22. 23 24. et lib. VIII. ep. 1. 2. 3. 7. 8. 9.

E Plinio supra p. 195. adductis addi possunt lib. VI. ep. 2. de increbrescente breuitate actionum forensium, et lib. VIII. ep. 23. de obitu Auiti. Conf. etiam lib. IX. 9

Responsoriae.

Ad querelam de non exhibito honore lib. III. ep. 7. de legarione impedita lib. eod. ep. 8. de contracta cum inimico affinitate lib. III. ep. 10. de rationibus, fide et diligentia bona non redditis lib. V. ep. 20. de neglecta amici defensione lib. VII. ep. 24. de omissis occasionibus rei praeclare contra hostes gerendae lib. XI. ep. 13. de mentione parum honorifica, et reprehensione officiorum aliis praestitorum lib. XI ep. 27.

Responsionis ad aliorum purgationes et excusationes exemplum est lib. XI. ep. 28. in qua Matius Ciceroni respondet ad praecedentem epistolam.

3. Commw???atoriae.

Lib. V. ep. 1. in qua Metellus Ciceroni minatur ob fratrem iniuria affectum, Conferri hic possunt Reprebensoriae, Expostulatoriae et Querulae. Multae etiam huius generis egregiae epistolae sunt in iis, quas Leonis Pont, nomine ad diuersos scripsit P. Bembus.

Responsoriae.

Lib. V. Ad fam. ep. z. lib. Xl. epist. 3. in illa Metello Cicero, in hac Brutus et Cassius Antonio respondent, atque ita respondent, vt pluris se patriae libertatem quam Antonii vel minas vel gratiam facere ostendant.

IV. GENERIS EXTRAORDINARII. I. Nunciatoriae

Denuptiis liberorum lib. II ep. 15. de Profectione et itinere lib. III. ep. j. lib. VII. ep. 4. lib. X. ep. 18. lib. XIV. ep. 5. et 7. lib. XVI. ep. 9. de mansione in vrbe lib. VI. ep. 18. de emtione lib. V ep. 6. de vitae ratione tempore belli instituta lib. VII. ep. 3. lib. IX. ep. 6. lib. X. ep, 15. de valetudine aduersa lib. VII. ep. 26. de studiis lib. VII. ep. 33. lib. IX. ep. 6. et 18: lib. XVI. ep. 21. de rebus a nobis gestis lib. X. ep. 8. lib XL ep. 10. lib. XII. ep. 11. de causa amici in Senatu acta lib. 1. ep. 1. 2. 4. 5. 6. de nece indigna et miserabili lib. IV. ep. 12. de discordia magnorum virorum lib. IIX. ep. 15. de statu Reip. perturbato lib. II ep. 5. lib. VII. ep. 30. lib. XVI. ep. 12. de bello lib. VI. ep. 18. de ludis et spectaculis lib. VII. ep. l. de praelio et conflictu lib. X. ep. 30. de alicuius perfidia lib. eod. ep. 21. deflagitiis quaestoris, et de suo in remp. studio lib. X. ep. 32. de rebus vrbanis lib. XII. ep. 23.

Responsoriae.

Ad nuncitationes de rebus vrbanis lib. II. ep. 8. de supplicatione lib. II. ep. 15. de amicitia ac familiaritate certorum lib. II ep. 13. lib. VII. ep. 15. de ratione vitae belli tempore instituta lib. VII. ep. 28. lib. VIII. ep. 16. de valetudine lib. IX. ep. 15. de auxiliis belli tempore

paratis lib. XI. ep. 24. de victoria ab hostibus reportata lib. ad Bruium ep. 4.

2. Denunciatoriae.

Praedictio et denunciatio de belli ciuilis exitu lib. VI. ep. 4. de reditu in patriam lib. VI. ep. 5. 6. Maxime vero huius generis exempla egregia epistola ad Atticum suppeditant, in quibus Cicero, Reip. tempore periculoso, de rebus grauissimis cum Attico egit: nec gesta solum exposuit, verum etiam futura praedixit, Tales sunt lib. IIX. ep. 11, 21, 22. lib. IX. ep. 2. lib. XIV. ep. 9. et 24.

3. Aenigmaticae.

Huius generis epistolae multae sunt in iis, quas ad Atticum scripsit, vt lib. I. ep. 15. de adulterio cuiusdam Caii cum Luculli vxore, et illum quidem Paridem, hunc Menelaum vocat: idem de togula picta Pompeii, et piscatoribus, Lucullo, Hortensio, L. Philippo, qui abiecta Reip. cura de piscinis suis solliciti erant.

Tales sunt etiam lib. II. ep. 9. 21. 22. Prae ceteris autem egregiae sunt, quae lib. VII. et IIX. exstant, scriptae belli ciuilis tempore de Pompeio, Caesare et aliis, quos aperte reprehendere minus tutum erat. Item lib. XIV. quas post Caesaris necem de Antonio et eius sectatoribus scripsit. In epistolis familiaribus sunt huius generis lib. X. ep. 28. et lib. XII. ep. 4. in quibus obscure Cicero queritur, quod non cum Caesare vna quoquo Antonius interfectus sit.

4. Iocosae.

Narratio de vita voluptuaria et conuiuiis lautis lib. IX. ep. 16. 18. 20. 26. de amoribus parum honestis lib. IIX. ep. 7. quod sit arbiter constitutus litis inter amicos componendae lib. IX. ep. 10.

Reprehensio vrbana arrogantiae et inscitiae lib. I. ep. 10. lib. VII. ep. 10. 16. tenacitatis in excipiendis hospitibus lib IX. ep. 19. dogmatis inepti atque absurdi lib. VII. ep. 12. lib. XV. ep. 16. silentii ac raritatis literarum lib. VII. ep. 14. hospitii contemti lib. XIL ep. 20. materiae literarum lib. II. ep. 8.

Adhortatio ad opes parandas lib. VII. ep. 7. et 17. ad conditionem honestam retinendam, nec temere mutandam lib VII. ep. 11. ad amicorum amandos conuictus et coenulas lib. IX. ep. 24.

Laudatio sapientiae in belli vitandis periculis atque opibus parandis lib. VII. ep. 16. parsimoniae lib. VII. ep. 18.

Lib. IX. ep. 25. iocatur Cicero cum Paeto, quod de re militari praecepta quaedam ad ipsum scripserit.

PRAEFATIO AD LECTOREM. BENEVOLO LECTORI.

PRAEFATIO EDITIONIS PRIMAE, LIBELLI HVIVS FATA RECENSENS.

LIBRI PRIMI CAPVT I. De Epistolarum vsu ac necessitate.

CAPVT II. DE Censura Epistolographorum veterum et recentiorum.

ANNOTATIONES in Caput Secundum de Scriptoribus Epistolarum.

CAPVT III. De Artis Epistoliographicae Scriptoribus.

ANNOTATIONES in Caput tertium.

CAPVT IV. de Charactere sive dictione epistolarum.

ANNOTATIONES in Caput quartum.

CAPVT V. de Numero et Periodis Epistolae.

ANNOTATIONES in Caput quintum. De Numero et periodis Epistolae

CAPVT VI. de Epistolis familiaribus earundemque conficiendarum ratione.

ADNOTATIONES ad Caput VI. Epistolarum Miscellanearum.

Exemplum I.

Exemplum II. a. Scribenda.

b. Connexio.

Exemplum III. a. Scribenda.

b. Connexio.

Exemplum IV. a. Scribenda.

b. Connexio.

Exemplum V. a. Scribenda.

b. Connexio.

CAPVT VII. de Locis Communibus Epistolaribus.

I. IN GENERE DEMONSTRATIVO (1.) Gratulatoriae.

Responsionum ad Gratulatorias exempla

(2) Gratiarum actoriae.

Responsiones ad Gratiarum actiones.

(3) Laudatoriae.

Responsoriae ad Laudatorias

(4) Epistolae Reprehensoriae.

(5) Dedicatoriae Epistolae.

II. IN GENERE DELIBERATIVO. (6) Hortatoriae.

Responsoriae.

(7) Suasoriae.

(8) Dissuasoriae.

Responsoriae.

(9) Petitoriae.

Responsoriae.

(10) Mandatoriae.

(11) Communicatoriae.

Responsoriae.

(12) Commendatitiae.

Responsoriae.

III. IN GENERE IVDICIALI.

Responsoriae ad expostulationes.

(17) Querulae.

Responsoriae.

(18) Indignatoriae.

IV. IN GENERE EXTRAORDINARIO. (19) Nunciatoriae.

Responsoriae.

(20) Iocosae.

CAPVT VIII. de Imitatione in Epistolis scribendis.

1. Cognitio.

2. Ignoratio.

3. Ostensio.

4. Narratio.

5. Informatio.

6. Affirmatio.

7. Negatio.

8. Ironia.

9. Reticentia.

10. Praeteritio.

11. Iusiurandum.

12. Testatio.

13. Animaduersio, seu Epitasis.

14. Parenthesis.

15. Correctio.

16. Repetitio.

17. Admiratio.

18. Exclamatio.

19. Exaggeratio.

20. Extenuatio.

21. Memoratio.

22. Praesagitio.

23. Dubitatio.

24. Inquisitio.

25. Interrogatio.

26. Responsio.

27. Interpretatio.

28. Occupatio.