CAMENA Early Modern Latin Texts

THESAVRVS EPISTOLICVS LACROZIANVS TOMVS III PRAEFATIONEM PRAEMISIT. IOANN. LVDOVICVS VHLIVS, D. IVR. PVBL. IN ILL. VIADRIN. PROF. PVBL. ORD. SERENISS. MARCHION. BRANDENBVRG. ONOLDIN. A CONSILIIS. [gap: illustration] LIPSIAE IMPENS. IO. FRID. GLEDITSCHII CIC IC CCXXXXVI.

VIRO ILLVSTRISSIMO CHRISTIANO DE BRAND, POTENT. PRVSSOR. REGIS MINISTRO STAT. INTIM. CONSISTOR. ELECT. MARCH. RERVM ECCLESIASTIC. AC GALLIC. PRAESIDI, REGIAR. ACADEM. AC GYMNASIOR. CVRATORI SPLENDIDISS. DOMINO IN WVDZIG, CET. VT ET VIRO PERILLVSTRISSI FRIDERICO DE REICHENBACH, POTENT. PRVSSOR. REGIS A CONSIL. SECRET. CONSISTOR. ELECT. MARCH. RERVMQVE ECCLES. PRAESIDI, REGIAR. ACADEM. AC GYMNAS. CVRATOR. SPLEND. CET. MAECENATIBVS OPTIMIS MAXIMIS THESAVRI EPISTOLICI LACROZIANI TERTIVM TOMVM D. D. D. IOANNES LVDOVICVS VHLIVS.

Ita excepti sunt, Maecenates ac patroni summi, ab intelligentibus arbitris Thesauri, primus et alter, La Croziani, ea illis spes immortalitatis a non malis auguribus ostensa, ut in hoc tertio statuere qualecumque monumentum meae in uos pietatis non diu dubitauerim: nec metuam, ne hoc qualecumque munus adspernemini, qui tot tamque egregia documenta uestri amoris in omne genus litterarum, quae hic ornantur, dederitis, ac dare soleatis quotidie.

Cui enim ignota esse possunt tua, illustrissime BRANDI, in homines uel amantes eruditionis, uel illam in aliis suo labore promouentes, beneficia et merita? Nempe qui experiundo didiceris, quanto tibi ornamento fuerint, quantum commendationis, auctoritatis quantum tibi attulerit perfecta optimarum litterarum cognitio, et illa etiam, quae e libris hauritur, sapientia; quantum ea porro in ipso rerum maximarum actu, quas ex maiestate magni

Ab illo amore est, quod splendidum maximarum omnis aeui et or dinis animarum concilium domi tuae instituisti, quibus ipse interes, non ut hospes modo, qui illas excipias, aut designator adeo, qui locum unicuique suum adsignes, sed ut unus ipse quoque aliquis de illo choro, qui familiariter noris illorum principes, familiariter illis, quoties contingit, utare, principibus accensendus ipse, si aliquando tibi placeat a cura rei publicae recedere in otium, et partem uel cogitationum tuarum, uel inuentorum cum his, qui nunc uiuunt, ipsaque posteritate, communicare.

Huic amori debent ambo filii tui, quorum aetati Deus faueat! quod praeter nobilissimi sanguinis usuram, generoso etiam illo, quod ex sapientiae disciplina petitur, Honesto imbutos incoctosque habent animos; quod Honestum iam in Martis castris alterum per praesentissima pericula ad laudem rapit et gloriam; alterum in quietis hisce sapientiae et doctrinae sedibus ad ciuilem magnitudinem et pacis decora Musarum

In huius felicitatis tuae, illustrissime uir, partem uotis et gratulationibus uenire quum ab aliquo inde tempore me quoque patiaris, et, quod unum uotis meis deesse tacito desiderio interdum querebar, clientium me tuorum numero adscribi haud sis dedignatus: serio equidem triumpho, eamque felicitatem propriam mihi ac perpetuam esse tanto magis opto, quo maius in illa ad omnem meae uitae cursum reliquum, et ad spem rei bene gerendae momentum inesse, probe intelligo.

Neque minores sunt rationes, quae mihi persuaserunt, uti ad te, perillustris REICHENBACHI, ferre hoc munusculum, et te patronum inscribere coronae huic doctorum hominum, et La Crozio quondam amicorum, audeam.

Quam carae tibi esse debeant optimae litterae, facile est ad existimandum omnibus, qui illarum te beneficio in obeundis legationibus, grauissimisque aliis negotiis ex sapientissimi regis sententia et publica utilitate conficiendis, praeclarissime esse felicissuneque uersatum non ignorant: ob eamque caussam decus illarum ac

Atque utinam hoc etiam inter bene a te consulta referri aliquando possit, quod me quoque uetulum clientem ad curam tuam pertinere, meaeque diligentiae, et honestae certe in doctrinae studia uoluntati, tum praemium honestissimum, tum locum illarum rerum explicandarum, et ad utilitatem ciuium impendendarum, potentissima suffragatione tua tribuere, aequum censuisti: quae quidem propitia tua in me uoluntas dici non potest, quantos mihi stimulos subiiciat, ne quando reprehendatur iudicium tuum, aut parum in me ornando rei publicae abs te prospectum, cum specie quadam, (improbos enim et impudentes obtrectatores non moratur tua sapientia) criminari quisquam possit.

Habetis, Maecenates maximi, immo habent, qui ista legent alii, caussas consilii nostri, a mea in uos pietate et grato animo profecti. Superest, ut illae uobis probentur, huncque Thesaurum, et hunc hominem, more uestro, id est, humanissime, susceptum tueri, ornareque ne desinatis. Ita Deus uos, uestraque consilia, et familias uestras, et quidquid carum uobis est, sua prouidentia et paterna cura perpetuo complectatur. Dab. Francofurti ad Oderam a. d. 18. Ian. M DC CCXXXXVI.

ANTONIO ACHARDO.

Epistolae meae de commate diui Ioannis apostoli, nescio qui factum sit, ut fama in Angliam usque deferretur. Nihil enim in ea ualde elaboratum est, cum sit [gap: Greek word(s)] scripta, quo tempore etiam animo et corpore languebam. Et sane ad eam scribendam accessi [gap: Greek word(s)] . At illam amico petenti et flagitanti uix negare ausus sum, cum praeterea arbitrarer ea, quae scribebam, clam apud nos habitum iri. Frustra autem a me petis exemplar illius epistolae, cum nullum umquam, aut ualde raro, apud me litterarum mearum exemplar seruare soleam. Verum tamen totius rei memoriam repetam, addamque nonnulla, prout in mentem mihi uenient, quae, quaeso, aequi bonique consulas.

Numquam animus fuit in pertractando hoc argumento uersari. Intellexi et expertus sum, rem periculo non uacare, cum homines inconsulti, et criterii expertes, statim Christianam fidem eorum in discrimen uocent, qui sententias suas, etiam temere admissas, non satis pro arbitrio suo reuerentur. Ego uero ex animi mei sententia loquor: pro dogmate certissimo diuinitatis domini nostri Iesu Christi, et caeteris quae

inde a theologis nostris deducuntur, uitam ipsam periculo exponere paratus sum; at idem dogma, quod manifesto plurimae Noui Testamenti auctoritates demonstrant, ex dubiis, incertis, addo et falsis argumentis, nisi cum summo ueritatis ipsius periculo, asseri posse numquam existimauerim. Sed tempus est in rem ipsam attentius introspicere.

Haec potissimum argumenta me ad eam sententiam tuendam, quam nunc propugno, vocauerunt: nimirum ueterum patrum et scriptorum ecclesiasticorum silentium, quibus addi debet haud adspernanda antiquarum uersionum auctoritas. De manuscriptis codicibus nihil dicendum censeo, cum palam sit unum illum codicem Graecum bibliothecae nostrae, ad quem prouocant, ex Complutensi editione manu plane recenti, descriptum esse; quod saepius et peregrinis aduentantibus, et ipsis ciuibus nostris approbaui, et adhuc cuiuis approbare paratus sum. Quaecumque uitia socordia typographorum in editionem Complutensem irrepserunt, ea in codice nostro manuscripto nihil immutata leguntur: etiam litterae ad formam eiusdem editionis exactae et expressae sunt. Addo nouitatem membranae, atramentum pallidum de industria adhibitum, ut nimirum antiquitatem felicius mentiretur, et incautos falleret; adeo ut mihi certissime constet, hoc exemplar manuscriptum ab homine improbo et [gap: Greek word(s)] confictum esse, ut grandi pecuniae summa emtores emungeret, quod et ipsi pro uoto successit. Nec melius censeo de codice Dublinensi, quem recentissimum esse animaduerti ex ipsa forma litterarum obiter descripta in diario quodam, cuius tamen memoria non succurrit, nec ipse liber est in promtu. Habet et ille codex [gap: Greek word(s)] ; ut uersio Graeca concilii Lateranensis, ubi uerba uersionis uulgatae habent: in terra. Graeca autem ibi ex Latino loquuntur, contra consuetam Noui Testamenti formulam, quae [gap: Greek word(s)] dicere solet; unde affirmare licet, ea uerba in editiones Graecas recentiores irrepsisse ex illa uersione concilii Lateranensis.

In tam locupleti argumento plura dicenda superessent, nisi meminissem, me epistolam, non [gap: Greek word(s)] de hoc argumento conscribere. Itaque de patrum consensu et auctoritate posteaquam perpauca addidero, ad illud argumentum accedam,

de quo praecipue inter me et doctissimum BENGELIVM, qui editionem sacrorum Noui Testamenti librorum parat, agebatur. Mouit me praecipue, ut a priore sententia discederem, silentium ATHANASII, qui numquam ad illud IOANNIS apostoli comma prouocauit, quod tamen magno ei usui futurum erat, si in aetatis suae codicibus lectum fuisset. Quod quidam obiiciunt, et mihi in ipsa serenissimae reginae mensa a duobus communionis nostrae theologis dictum est, ne quidem apud eumdem ATHANASIVM umquam proferri locum, qui ad formam administrandi baptismi spectat, id ex turpi ignorantia, quam hic detegere non uacat, ortum est: nam idem locus tam saepe apud ATHANASIVM legitur, ut mirum sit, eos, qui id obiiciunt, in eum stuporem incidisse. At ne quid temere dixisse uidear, mittam eos homines ad ipsa ATHANASII loca, quae mihi occurrerunt in genuinis eius operibus. Vtor autem editione nupera Parisiensi. Legitur itaque hic locus pag. 237 B. item pag. 239 A, B. item in oratione contra Arianos, pag. 479 A, B. et in oratione secunda contra eosdem Arianos, pag. 508 D, F. et pag. 509 A, B. Haec sufficere arbitror; nam supra decem alia loca notaui, a quibus referendis supersedeo. Nec tamen malam fidem eorum accusare uelim, qui talia obiiciunt, sed temeritatem, et supinam ignorantiam. Iam si quis attendat ad OECVMENII Commentarium in epistolam diui Ioannis, in qua ipse textus integer exstat sine eo commate, cuius proinde nulla mentio sit in commentario; nisi praeconceptis opinionibus obnoxius sit, sententiae nostrae, uel inuitus, sauere tenebitur. Plurima alia argumenta optima fide congessit doctissimus MILLIVS ad primam IOANNIS epistolam, etsi, leuibus argumentis impulsus, alii sententiae adhaerere uideatur. Sed in hoc alii inquirant per me licet. Plura praestiti, quam per aduersam ualetudinem et oculorum infirmitatem sperare posse uidebar.

Vnum modo superest, ut dicam de uersione Armena, quae id comma habet in editionibus VSCANI episcopi. Ab eo credidissem ex uersione uulgata additum fuisse, cum nonnulla alia se ab ea uersione excerpsisse in praefatione sua fateatur. Nihil quidem in ipso contextu Armenico mutauit, sed

plurima ex Latina uersione addidit, ut cuilibet Armenica et Latina conferenti obseruare pronum erit. Ne autem in ea opinione perseuerarem, effecit auctoritas concilii Sisensis a. Chr. 1307 in Cilicia, quae tunc Armenia minor dicebatur, celebrati, ubi pag. 462, apud GALANVM pag. 461, huius autem concilii acta fideliter ex Armenis codicibus descripsit idem GALANVS, apud quem ex codicibus illius gentis conciliorum et epistolarum idem testimonium legitur pag. 436 et 478. Hinc constat, hoc comma beati IOANNIS uerbis additum iam ante saeculi decimi quarti initia, in codices Armenicos irrepsisse. Nunc inquirendum est, quibus de caussis, et qua ratione hoc factum sit.

Certum est, reges Armenorum, qui in Cilicia regni sui sedem saeculo XIII habuerunt, ad communionem et coniunctionem cum ecclesia Latinorum accessisse, ipsumque episcopum Romanum ueneratos ut primum patriarcham, et ecclesiarum suarum caput. Iam inter eos celeberrimus fuit rex Hethum, quem illius aetatis Latini scriptores Haithonem appellant. Is, teste HAITHONE Armeno, eius consanguineo et cognomine, cap. 13 Historiae orientalis ab eo editae, per quadraginta quinque annos Armeniae regnum tenuit, ab anno nimirum domini 1224, et diem suum obiit a 1270, postquam sub finem uitae suae fratrum minorum seu Franciscanorum ordini nomen dedisset. Vixit perpetuo coniunctus cum ecclesia Romana, linguae etiam Latinae satis peritus pro captu illius aeui. Biblia sua Armenica exegit ad Latinam uersionem uulgatam, quam ita diligenter expressit, ut ipsas HIERONYMI praefationes et prologum galeatum in linguam Armenicam conuerterit, quae praefationes in editione VSCANI Amstelodamensi exstant, et in Constantinopolitana anni 1705. Suppressit ergo haec HAITHONIS editio ceteras omnes, ita ut si quis Armenicos codices accuratos requirat, ei excurrendum sit in Armeniam usque ad exquirenda exemplaria, quorum antiquitas supra decimum tertium saeculum adsurgat. Cum autem constat, Latinos codices illius aeui comma illud epistolae diui IOANNIS habuisse, nihil mirum uidebitur, si nunc ab HAITHONE in codices suos translatum constanter in omnibus Armenicis editionibus legatur. Longe plura hic addere possem,

nisi taedium subreperet, et uererer, ne te mea loquacitate offenderem. Berolini 16 Cal. Sept. 1733.

THEOPHILO SIGEFRIDO BAYERO.

STEPHANVS SYNENSIS in Historia manuscripta Principum Orbelensium [Floruit Stephanus Synensis Archiepiscopus et Princeps ex eadem Orbelensium stirpe, in Maiori Armenia sub finem XIII saeculi. Eius meminit GREGORIVS SISENSIS Catholicus Armenorum, in Epistola ad Haithonem Regem, apud GALANVM, parte prima, cap. 27 pag. 441].

Suscitauit Dominus ab Oriente gentem sagittariorum, qui Mugali appellantur et uulgi sermone Tatari. Hi ortum ducunt e Tschin et Matschin regione ultra Chetaiam sita. Sine Deo et sine legibus uitam agunt, naturali tamen lege decorati. Impuram libidinem et omnes actiones noxias odio habent. Iustitia et concordia inter se utuntur: Praefectis suis libenter morem gerunt, aequitate in factis et iudiciis utentes. Bonorum tamen omnium indigi, et munerum appetentes homines cruciant et affligunt. Forma et aspectu sunt pulcherrimi, uultu leues instar mulierum. Christianam fidem norunt, et ipsos Christianos valde caros habent. In sagittis et arcu expediendo peritissimi sunt, et in omni genere bellorum ualde sollertes. Verum natiuis uirtutibus suis exciderunt, statim atque a patriis institutis discessere Mahummedanorum legem amplexi, quorum omnem turpitudinem et mores impios ac dissolutos didicere.

Quod pertinet ad Historiam Gingiscanidum, uellem in minimis quibusque auctorum loca citata in margine diligenter adscripsisses.

Graeca fere omnia minus emendate descripta sunt, ut illud [gap: Greek word(s)] pag. 2 v. secundo ante finem, quam uocem non intelligo.

Armeni Cathaiam, uel Chetai, uel Chetastan appellant: aliis uero litteris scribitur, et proprie herbam lini significat, quam in imperio Sinarum non ita frequentem inueniri puto.

[gap: unknown sign(s)] Planities, uox est Persica, non Arabica, ex earum numero, quas Persismus cum Armenismo communes habet.

Sub finem uitae Ogtai. Olug Nouainus. Posterior uox Tartarice significat hominem e sanguine regio, adeoque nominis proprii loco usurpari non debet. Id me docuerunt STEPHANVS SYNENSIS et auctor Gallicus uitae Gingiscani. Vide HERBELOTI Biblioth, Orient. p. 679 col. I in uoce Nouian.

Ogtai Can. Auctor Gallicus perhibet eum diem suum obiisse A. C. 1241. Eius uero regni initium ponit anno 1226. Subdit uero eumdem per XIII annos regnasse, quae forte inter se parum congruere uidebuntur. Idem Caiucum anno 1246 obiisse ait, quae omnia a rationibus tuis chronologicis discedunt.

ALHACENT uitae Tamerlani scriptor, auctor est fictitius, incognitus plane apud Orientales. Qui se huius historiae interpretem finxit IOHANNES du BEC, is ipsius est auctor, quod uel ex illius historiae lectione deprehendi potest. Id notare forte operae pretium erit, cum de hac fraude nemo adhuc admonuerit eruditos.

Vellem aliquid addidisses de Christianismo Tartarorum: neque enim omnia HAITHO Armenus mentitus est. Constat Halucan fratrem Cublai, una cum uxore sua, Toghuz Chathun, Christianam religionem amplexum, in ea ad mortem usque constantem perseuerasse. De eo STEPHANVS SYNENSIS multa habet lectu, ni fallor, admodum digna, quae omnia, si quidem iis uti uolueris, cum quid otii erit, tibi describam.

[gap: Greek word(s)] . Emenda: [gap: Greek word(s)] . In uita Ogtai-Can pag. 3 ante finem.

Aethereas lustrans arces, solitoque pharetra
More sagittifera terga superbus Amor,
Virginis ecce animam uidit, cui fulguris instar
Intranti, ornabant florea serta caput.
Nimirum caeli claues; quicquidque beati
Id matrem iussit Christus habere suam.
At quod abest corpus, retinentur membra sepulcro
Haec uibrat in Christum uerba superbus Amor:
Aut ineat matris corpus caclestia templa,
Aut terram repetas Iaso, renatus homo.

Parce hominum superumque pater: tibi turpia miles
Nobiliora mihi uulnera fecit amor.

Duplici me beneficio deuinxisti, et memoria studii in te mei, quod ego tamen tibi aliquanto utilius fuisse uellem, et desideratissimorum Tartaricae linguae elementorum communicatione, quae mihi iucundissima et acceptissima fuit. Ex quo autem tempore hinc abiisti, quartam partem Itinerum collectorum

MELCH. THEVENOTII nactus sum, ubi Grammaticam Tartaricam uel GERBILLONII, uel cuiusuis alterius Loiolitae, contineri tibi ut puto dixeram, neque tu forte nesciebas. Iucundum fuit eam cum Alphabeto, uel Syllabario tuo comparare, quod sedulo feci, descriptis etiam manu mea illis pagellis, quas remitto, ne forte tibi diutius eis carere molestum sit. Porro cumulum benignitati in me tuae addes, si Tanguticae linguae elementa miseris, et si qua alia eiusmodi habeas. Beneficiorum tuorum ratio tibi semper apud me constabit. In quarta illa parte, quam modo memoraui, Itinerum THEVENOTII, Historiae Sinicae Decas secunda continetur, non quidem MARTINII, ut opinabar, sed scriptoris cuiusdam anonymi, cuius nomen eruere non potui, cum mera fragmenta sine praefationibus illud uolumen habeat. Ibi tamen exstat uigesima familia Iuen dicta, quae est, ut nosti, Tartarorum Occidentalium et continet X Imperatores, annosque octoginta nouem. Vtinam haec legisses, quemadmodum et fragmentum aliud YAHIAE EBN ABDALLATIF ALCASBINI ex Persica lingua in Latinam a doctissimo GAVLMINO conuersi, in quo a pag. 57 ad 63 Mogulum a Ginghis - Cano ad Tamerlanem usque historia eleganter describitur. Praeterea in Memoriis Triuultiensibus huius anni, mensis Aprilis pag. 732, aliam Genghiscani historiam Parisiis prodiisse uideo, eleganter quidem, ut aiunt, scriptam, sed cui minor fides habenda sit, quam illi quae olim edita fuit ab interprete regio PETIT de la CROIX, quam domi meae uidisti. Id mihi uehementer placuit, quod de Christianismo Tartarorum aliquid commentari animum induxeris. Iam olim certe in eas regiones euangelii cognitio, studio Catholici sive Archiepiscopi Persarum, hodie Patriarchae Mosulensis, inducta est. Id me inprimis docuit COSMAS Indico - pleustes editus a MONTFAVCONIO Tom. II nouae Collectionis Patrum. Ibi leges pag. 179, narrantem auctorem aetate suo, id est saeculo VI, apud Bactros et Hunnos Christianismum uiguisse. Eos Hunnos ex pag. 338 eiusdem scriptoris facile intelliges illos esse, quos hodie Tartaros nominamus. Legi olim in Gallia ANDRADAE Loiolitae Lusitani iter Thebetense, in quo si uera narrat auctor, plurima uideo Christianae religionis uestigia in regno Thebet superesse. Luculentum certe argumentum suscepisti, cui sufficiunt ingenium,

uires, eruditio. Itaque nihil aliud a D. O. M. tibi uoueo, nisi tranquillam stationem et ualetudinem integram. Excerpta Armenico - Latina STEPHANI SYNENSIS mittam proxime; defuit enim mihi otium, ut ea describerem; quin etiam describam ex THEVENOTIO, quaecumque desiderabis. Fac modo sciam, quo litterae meae mittendae sint, nihil enim de domo tua monuisti; quocirca coactus sum ad typographum Halensem amicum meum has litteras mittere, ne forte perirent.

Certissimum est Christianos Malabarenses, quos Sancti Thomae appellant, nulla umquam labe Manichaeismi fuisse inquinatos. Nestoriani fuerunt; nec quidquam aliud eis obiicit sedulus illius gentis errorum inuestigator, ALEXIVS de MENEZES, Archiepiscopus Goanus, in Synodo Angamalensi, quam domi meae habeo, in qua eorum coniunctio cum ecclesia Romana, illius praesulis opera qualitercumque ad finem perducta est. Nec multum tribuendum esse arbitror IACOBO TOLLIO, audaci critico, et ab omni Christiana pietate, ut audiui a uiris doctis, cum quibus familiariter uixit, ualde alieno. Cl. FRISCHIO dixi quae iusseras; is te plurimum saluere iubet. Reuerendo uiro FRANCKIO me commendes uelim; in ea sparta ornanda, quam ipse nouit, cum maxime totus sum. D. I. H. MICHAELIS plurimum saluere iubeo, quemadmodum et D. SALOMONEM NEGRI, a quo uelim, uel tuo uel meo nomine horum Turcicorum sigillorum, quae in has litteras inieci, interpretationem petas. Deinceps cum litteras ad me mittes, si quid cursoribus publicis solueris, id mihi molestum et ingratum erit. Haud ita sum in angusto aere, quin eiusmodi sumtibus sufficiam. Berolini die 24 Septembris 1716.

Mitto tibi qualemcumque mercedem munerum tuorum, et pignus amoris in te mei, excerpta Historiae STEPHANI SYNENSIS cum uersione Latina, quam aequi bonique consules. De eius elegantia nihil spondeo, de fide uero te certissimum esse iubeo. Ego tanti claritatem sermonis facio, ut incultas MARCI PAVLI et VINCENTII BELLOVACENSIS Historias libentius legam quam KAEMPFERI, quaesitis et saepius putidis pigmentis ornatas, obseruationes. Nec puto

litteratos omnes aliter censere, si modo uerum fateri uolunt. Quod autem beneuolentiae meae in te leuissimos conatus tantopere extollis, id plane egregiae indoli tuae, et animo uel minimorum beneficiorum memori tribuo. Si quid mihi lautioris fortunae Numen concessisset, illud inprimis contulissem ad subleuandos eiusmodi uiros, qualem te esse cognoui. Itaque noli operae meae parcere, si quid in tanta omnium rerum mearum tenuitate, te iuuare possim. Si commendatione mea eges apud amplissimum uirum D. GOTTFRIDVM CHRISTIANVM GOETZIVM, praetorem et bibliothecae senatoriae praefectum, fac me de eo certiorem: ego te ipsi de meliore nota commendabo, quemadmodum et amico meo GOTTLIBIO KRAVSEN, qui Paullinae bibliothecae curam gerit. Interim utrique plurimam salutem meo nomine dicas uelim.

Si qua alia habes, quae ad res et litteraturam Tartaricam spectent, ea uelim mecum, si quid otii nactus eris, communices. De loco MENANDRI Protectoris idem tecum sentio. De illis uestigiis Christianae religionis apud Sinenses ex Arabico scriptore iam aliquid audiueram: nihil tamen eiusmodi reperi in quarta parte Itinerum a THEVENOTIO collectorum. Si nondum illustri LEIBNITIO innotuisti, ego me tibi proxenetam offero. Is prae omnibus studia tua ualde iuuare potest, qua commendatione, qua etiam studio et opera sua. De FRITSCHIO nihil neque polliceri neque praestare possum: uereor enim ne casu quodam eius beneuolentia exciderim. Miserat ad me ante biennium et quod excurrit, prospectum quemdam Collectionis Scriptorum de rebus Ecclesiasticis, quem minime probabam. Cum tamen litteras eius una cum eo prospectu fenestrae quae fluuio imminebat, imposuissem, noctu haec in aquam fluentem inciderunt et plane periere. Itaque nihil rescribere ausus sum, quod tamen poenitat suo tempore non fecisse; nunc uero emendare serum est. Tu uelim animum ne despondeas. Numquam arridere solent initia rerum. Deus, ut spero et uoueo, meliora dabit. Interim si quid, post grauiora studia, otii nancisceris, id poliendae et ampliandae Tartaricae tuae Dissertationi impendito. Berolini pridie Idus Octobris 1716.

Excerpta ex libro STEPHANI SYNENSIS Archiepiscopi, scripto sub finem saeculi XIII, cui titulus est, Historia Satraparum Orbelensium in maiore Armenia.

Pag. 30 Suscitauit Deus ab Oriente etc. iam descripta Armenice et Latine [note: Armenica ob defectum typorum hic sunt omissa.] . Quae hic adscribo, ibidem immediate sequuntur.

Illi exierunt innumera multitudine in tria capita diuisi. Vna pars processit ad partes septemtrionales qua uergunt ad Orientem, in regiones Chagherensium, Sutaghensium, Russorum, Charchazensium et Bulgarorum, et eorum prouincias occuparunt usque ad fines Alamanorum et Hungarorum qui Franci sunt. Eorum dux erat nomine Bathu Chan. Alia pars in Indiam profecta est, et magnam Indiae partem sibi subiecit, Oughuros nempe, Ougurenses, Cherazmikenses, et Delemikenses. Et ceperunt Alamalech, Beschpalech, et omnes illas regiones. Eorum dux erat Hochtai Chan. Tertia pars in mediterraneas regiones uenit, superato magno flumine Tschehan, et aqua quam ipsi uocant Amumoran et more rapidi turbinis irruentes in regiones nostras uenerunt, quas sibi omnes subiecere pedibusque obtriuerunt et destruxerunt omnia regna. Ceperunt et Chorazan, et metropoles eius deuastarunt, Balch, Here, Mauer, Nschauor, Tun et Daghman. Ceperunt item et Chudsiastan, Lorrastan, Persidem, Churdastan et Arabiam. Item Diarbach, quae est Assyria, Schuschtar, Cherman, Bagdat, Basoram, usque ad urbem Hormuz et mare Indicum. Ceperunt et Atropatenam, Arran, Armeniam, Iberiam, Romaniam usque ad Ancyram et Gaguriam et Smyrnam Ephesiorum, et Ciliciam usque ad mare Oceanum et ad mare Ponticum iuxta urbem Trapezuntem. Item domum Shamai, Urhai [Edessam] Charran et Halep, usque ad Hams [Emesam] et Hamai.

Verum primi uenerunt in has regiones Tschorman, Tschalatain, Aslan et Asur, et Ghatai-Chan, et eas sibi subiecerunt anno sexcentesimo octogesimo quinto [Christi 1246]. Accessit post eos Hulauu Chan, nepos magni Tschangiz chan, et quidquid priores intactum reliquerant, ipse cepit. Vrbem Baghdat ille expugnauit, in qua et Chalifam interfecit, anno septingentesimo septimo [Christi 1258] et anno sequente urbem [note: Miafarekin quam GOLIVS ad Alfarganum, et HERBELOTIVS Martyropolin esse dicunt, sed Armenus noster non consentit. Sic enim loquitur pag. 33: Martyropolis, quae Nepherkert appellatur. Alia regionum et urbium nomina tentare nolui, etsi quaedam erant, quae statim occurrebant.]

Mufareghin, quam per annum integrum obsederat et Ierosolymam usque processit. Cepit et urbem Halep, quae est Beria [Beroea] Demishch quae est Damascus, Balbek Palpag, quae est Areg [id est Heliopolis]. Cepit et magnam Antiochiam, quae se sua sponte subiecit. Item Ierosolymam quam Mesraenses [Aegyptii] tenebant, sic multa et innumera fortitudinis heroicae exempla ostendit. Cum autem Christianos ualde amaret, omnes gentes fidei Christi addictae ad eum sponte accedebant, eique suppetias et auxilium ferebant. Sed de his hactenus in praesenti.

Pag. 35 et sequentibus describit auctor iter Sembati Satrapae Orbelensis in Tartariam, in qua narratione nihil est quod Geographiam illustrare possit. Ea uero inde excerpam, quae tibi usui futura coniicere potero.

Pag. 35: Magnus Chan, qui rex est regum et imperat mari et aridae, et uocatur Mangu Chan, id est rex albus.

Pag. 36: Batschu Noiin [uel Nouian, id est princeps e stirpe regia] misit Sembat in Tschin et Matschin, patriam sagittariorum, ubi est praecipuus thronus eorum regni, ad Mangu Chan filium Gaiuki Chan, filii Tschangiz Can, primi eorum regis.

Ibidem: Sembat peractis innumeris longae uiae stadiis, peruenit in regiones orientales ad solium Chanorum, dominorum mundi, qui locus Gharaschurum appellatur. Et quia Mangu Chan religione Christianus erat, in porta magni palatii sui ecclesiam habebat et sacerdotes, ubi cultus et oblatio perpetuo fiebant. Ipse uero Chan Christianos ualde amabat, quos et Regales appellabant, totaque regio in Christianismi fide manebat.

Pag. 37: Postea [id est post primum congressum Sembati cum Mangu Chane] dedit et commendauit Sembat matri suae, cui nomen erat Surachtanbeg; et ait: hunc unum

Regalem nos seruabimus, neque sinemus, ut quisquam imperium in eum exerceat. Et eum appellarunt [note: Etschen, dominus, Tartarice.] Entschu, id est, dominicum.

Pag. 38: Et dederunt illi saluum conductum [quae uox est Persica [gap: unknown sign(s)] ] in tabella aurea, in qua simul inscripta erant nomina Dei et regis Earlech. Et hic maximus honor apud eos habetur. Et scripserunt Eadech id est mandatum [nos Sigel appellamus.]

Pag. 42: Prima Sembati profectio ad Mangu Chan fuit anno septingentesimo [Christi 1251], secunda anno septingentesimo quinto. Excerpta superiora sunt ex priore, ex secundo itinere nihil excerpsi.

Pag. 44: Verum magnus et pius rex, mundi dominus, spes et exspectatio Christianorum, Halauu-Chan moritur anno septingentesimo decimo tertio [Christi 1264], et una cum illo benedicta et laudabilis [note: Ducuz uel Doucos, u. MVLLER. Hebdom. Obseru. Sinic. Obseruat. III pag. 20 col. 2 et HERBELOT in Hulacu Can. ABVL PHARAI. pag. 329 Dukuz Chatunam uocat pag. 503, textus Arabici [gap: Greek word(s)] Dukuz Chatun, fidelis Christiana, u. ibid. pag. 355. u. GALAN. parte I cap. 25 pag. 387. Apaka Can fuit etiam Christianus. u. HERBELOT.] Toghuz Chathan eius uxor, qui ueneno sublati sunt a uaferrimo Chogâi [note: [gap: Greek word(s)] . Consiliarius.] consiliario. Nouit Deus illos pietate nihilo inferiores fuisse Constantino et Helena matre eius. Octo annos regnauerunt; et postea solium eorum occupauit Apa Chan, uir fortis, bonus, pacificus et amicus Christianorum, qui inter uictorias et prosperos euentus dignitatem Chani per octodecim annos administrauit. Mortuus est ex quorumdam insidiis Hamianae [Hamadani], anno septingentesimo trigesimo primo [Christi 1282].

Pag. 48: Post mortem Apa Chan, qui obiit anno septingentesimo trigesimo primo, rex sedit filius fratris eius, Chan factus totius regionis, qui se ipsum Ahmat appellauit, et in animo habuit legem Christianorum delere, et omnes gentes Musulmanas facere. Anno tertio imperii sui interfecit in Mughan [note: Nomen loci uel urbis.] , fratrem suum Ghonghrathan, et Sultanum Hormuzii Chaphadinum et duos filios Tzagani. Verno tempore cum innumerabili equitum exercitu in Chorasan profectus est contra Argun filium Apa Chan, ut nimirum haeredem regni interficeret. Eo capto reuertebatur. Sed Deus Christianorum ea nocte conuertit animos optimatum ad Argun, quem e uinculis et e carcere educentes regem constituerunt; et gladio strenuensi, omnes eius inimicos e medio sustulere. Ahmat fugientem assecuti una cum eius fautoribus et amicis interfecerunt, Hassan Mangli Schech consiliarium Diuani, Alinach, et plures alios. Inter eos erat et rex [note: Demetrius erat rex Iberiae seu Georgiae. Argun fuit Christianus teste HERBELOTIO.] Demetrius, quem Argun diligebat. Ipsi dedit totam Armeniae regionem. --- - - Ipse uero [Arghun] amator erat uehemens Christianorum et ecclesiarum.

Tres epistolas ad me misisti, quae recte curatae sunt. Nolim uero mireris, me tam diu in rescribendo cunctatum esse. Tantisper scilicet exspectabam, dum epistolam tuam ad LEIBNITIVM curare possem, quod nondum factum est, et cupio ne grauiter feras. Non patitur rerum mearum ratio, ut illustrem illum uirum intempestiue appellem, qui praeter morem suum, tribus meis epistolis, id est totidem, quot ego abs te accepi, nihil adhuc rescripsit. At, ut noui hominem, mora longior non erit, et statim atque litteras ab eo accepero, epistolam tuam mittam, quam abunde commendabo. De scriptis Tanguticis gratias ago, utinam tamen scirem, tum quid contineant, tum quomodo legantut. Si quid tamen tibi compertum est, fac me quaeso de eo certiorem. Si nondum cuiquam alii amico alphabetum illud Tartaricum, quod ad me miseras, dedisti, rogo te, ut me eo donare uelis: numquam sane remisissem, si mihi donatum abs te, non commodatum

putassem. GOLDBACHII uestri carmen legi et miratus sum, epigramma sane dignum uetere Roma et cum pulcherrimis quibusque priscorum poetarum comparandum.

Commentationi tuae de Tartaris omnia fausta et prospera uoueo. Nihil dubito, quin opus limatissimum futurum sit. Tu modo, quandoquidem potestatem mihi facis dandi consilii, uide quaeso ne nimium properes. Experientia propria doctus sum, in eiusmodi rebus occurrere subinde coniecturas, quae prima fronte blandiuntur, reuocatae uero ad serius examen, interposito aliquo temporis interuallo, minus placent, etiam aliquando reiectaneae uidentur. Ingenio certe et eruditione polles; sed qui eiusmodi sunt, nisi sibi sedulo cauent, facilius et promtius, quam alii tardiore ingenio praediti, labuntur. Etsi forte his consiliis non eges, haud sinistre, puto, interpretaberis amorem in te meum; quid enim mea referret rerum tuarum euentus, nisi toto animo famae et laudi tuae fauerem.

MVLLERI uersionem parum accuratam emendaui in schedam quam mitto, cui et nonnulla addidi ex eodem libello, quem mihi Amstelodami aere meo paraui. De interpretatione mea noli dubitare. Libellus ille reuera, ut titulus fert, Amstelodami editus est, quo tempore Iacobus patriarcha erat Armenorum. MVLLERVS uero, magnus eruditionis suae ostentator, nomen patriarchae adscripsit tacito loco editionis, ut grande operae pretium praestitisse uideretur in libro rarissimo. Eius uersionis errores hic refellere non est animus. Hunc solum locum attingam. Graecos morose amant, ubi Armenica: [gap: Greek word(s)] Bellum ualde diligunt. [gap: Greek word] apud Armenos medii et infimi aeui bellum significat, neque hoc loco aliter accipi potest, aduerbium uero, [gap: Greek word] , pro ualde passim usurpatur.

Breuiarium illud, de quo KIRCHERVS agit tum in Prodromo Coptico, tum in China illustrata, est Breuiarium Nestorianorum Malabarensium. Thomam apostolum in regnum Sinarum penetrasse non credo; at certum est ex Christianorum Malabarensium historiis, ecclesias Nestorianas olim fuisse in imperio Sinarum. Habebat nempe Malabarensis episcopus duos olim suffraganeos, qui eum metropolitam agnoscebant, episcopum nempe Socotorae siue Dioscoridis insulae et

episcopum Masin in oriente. Id eorum historiae ueteres testantur, referente ANTONIO de GOVVEA, qui Itinerarium scripsit ALEXII de MENEZES in montibus Angamalitanis in ora Malabarica, quem librum rarissimum domi meae habeo Lusitanice scriptum. Ipse uero GOVVEA fatetur, se ne deuinando quidem assequi posse, quaenam sit illa orientalis regio Masina nomine, in libris ueteribus Christianorum Malabarensium. De Nestorianis Sinensium ecclesiis aliquid etiam inuenies in RENAVDOTI historia Patriarcharum Alexandrinorum Latine edita Parisiis anno 1713 in 4to.

De uoce Ki lin nollem quidquam diceres, nisi refellendi gratia. Confucium atheum fuisse satis constat. Id egregie demonstrauit dominus MAIGROT episcopus Cononensis, qui per XX annos in imperio Sinarum uixit, eorumque libros studiose euoluit, in epistola data XI Ianuarii anni 1699 in urbe Fum Tsche u, quam typis editam habeo. Ceterum in DIASII Lexico nihil inuenio, nisi his uti uelis, quod tamen non suadeo [gap: Greek word] Ki res mirabilis pretio et magna existimatione digna, et [gap: Greek word] Lim, titulus honoris, res nobilis, excelsa, uenerabilis. Hoc descripsi, ne diligentiam meam desiderares Absit a nobis haec ignominia, ut Confucium prophetam fuisse putemus, ut Loiolitae, qui eum fere in numerum diuorum suorum referunt. Sententiam meam de monumento Sinensi iam publicae luci exposui, nec me illius poenitet, pag. 321 et sequentibus Dissertationum mearum, Roterodami Gallica lingua editarum anno MDCCVII.

Si quando ad MASCOVIVM cl. amicum tuum et meum scribes, uelim ei post plurimam a me salutem, dicas, mihi gratissimum fore, si mihi unum exemplar Romae emerit Dictionarii Armenici IACOBI VILLOTE Loiolitae, Romae nuper editi typis Congregationis de Propaganda fide; praeterea si quem hominem linguae Armenicae peritum Romae inueniat, qui sumtibus meis prouinciam suscipere uelit describendae Historiae HAITHONIS regis, quae manuscripta est in bibliotheca Barberina, me hoc beneficium inter maxima quaeque relaturum. Misere eum librum desidero, historiae meae Armenicae ornandae et locupletandae in primis necessarium. Berolini u Cal. Decembr. 1716.

Erit forte, quod te mihi merito succensere posse putes, cum tamdiu suauissimas abs te litteras habeam, nec quidquam adhuc rescripserim. Atqui si quid in eo peccatum est, id certe socordiae non est adiudicandum. Tantisper uidelicet distuleram, dum et una tibi gratias agere possem, et omnia fausta nouo anno ineunte uouere. Dum haec meditor, uide quid acciderit. Cum superioribus hisce diebus more meo horis matutinis in Bibliothecam irem, in primo gradu scalarum lapidearum arcis regiae, quas glacies lubricauerat, ita lapsus sum, ut cum summo capitis mei periculo in suppositam plateam supinus deciderim. Etsi Dei O. M. benignitas ita me sustentauerit, ut nec crus nec brachium fregerim, tanta tamen fuit casus uiolentia, ut subsecuti sint in inferioribus uertebris acerbissimi dolores, qui me non ab studiis modo litterarum auocarunt, sed etiam ab omni alia cogitatione rei paullo grauioris. Hodie leuamenti nonnihil nactus haec ad te exarabam, ut ne putares me tui ullo modo immemorem esse posse.

Diploma tuum Sinico-Tartaricum inter rarissima [gap: Greek word] museoli mei numerabo. Vtinam Tanguticorum interpretationem ope tua nancisci possim. Mortem LEIBNITII ita dolui et doleo, ut frustra animi mei sensum tibi describere aggrederer. Amicum certissimum amisi, cuius iacturam nihil umquam resarciet. Quam epistolam ad eum scripseras, eam tamdiu domi meae retinebo, quamdiu occasio aliqua occurrat hominis alicuius, qui isthuc proficiscens eam ad te referre possit. De ualetudine tua sollicitus sum, etsi aeris Lipsiae temperiem noui, optimam, ni fallor, et corpusculo tuo satis opportunam. De Cl. MASCOVIO gratias habeo, nihil dubito eum pro solita sua humanitate ea curaturum, quae ipsi meo nomine commendasti. Nulla est apud Armenos memoria Presbyteri Iohannis, cuius nomen apud Orientales plane oblitteratum hodie uidetur. Expeditio illa Persica, de qua scribis, fabulosa uidetur, et ex falsis rumoribus accepta, quales tunc multi a Sancti Sepulchri peregrinis in Europam perferebantur.

Vtinam Cl. VALCHIVS, cuius nomen et eruditionem iam pridem noui et suspicio, vitam illam POGGII, quam memoras,

typis Lipsiensibus in publicam lucem emittat. Berolini 19 Kalend. Februarias 1717.

Paullo accuratius, quam nuper ad te scribam, recepta iam Dei O. M. ope ualetudine, etsi supersunt ea uestigia doloris, quae casus mei adhuc meminisse me iubeant. Ea uero, ut sensim minuuntur, ita breui, spero, prorsus euanescent. Tu uero de me nihil sollicitus esto, nec animi tui dolori mea caussa nimis indulge. Satis sane mirari non possum tenerum animi tui in me affectum. Quae sunt ingenii mihi dotes, aut merita mea in te, ut tu me ita diligas? Omnino nisi de candore tuo dubitare nefas esse iudicarem, te aliquid assentationi, quae apud huius aetatis nostrae plerosque homines uiget, tribuere suspicarer. At procul absum ab huiusmodi diffidentia. Itaque et beneficiis tuis et amore in me tuo prouocatus ita te amare statui, ut uel fratris loco deinceps habiturus sim.

GOLDBACHIVM tuum miri, ut uideo, ingenii hominem inter praecipuos aetatis nostrae poetas numerari posse censeo,

De RENAVDOTII historia Patriarcharum Alexandrinorum optime iudicas. Eius maledicentiam in Cl. LVDOLFVM ulcisci conatus sum in scripto Gallico iam affecto, quod prope diem typis edendum mittam ad auctores Diarii Litteratorum Hagensis. Nihil sane praetermisi ad uindicandam doctissimi et candidissimi scriptoris memoriam, quam certo scio, ubi scriptum meum typis editum erit, RENAVDOTIVM poenitebit, se umquam [gap: Greek word] aggressum fuisse. At quando lentum erit negotium, quia haec Diaria non nisi semel aut bis in anno prodeunt, nolim quidquam de hoc meo scripto, cui nomen meum non adscribam, in uulgus efferas.

Mala, immo pessima fide in hoc libro et in Collectione Liturgiarum usus est RENAVDOTIVS, quem et ignorantiae et malae fidei inuicte arguo in uersione Liturgiae Aegyptiacae CYRILLI; etsi religionis controuersias parcius attingo, quas in historia mea Nestorianorum paullo fusius tractabo. Scis uero, quid de lapide Sinensi RENAVDOTIVS dixerit. Ea certe nullam

uim habent in asserenda inscriptione, quam purum putum commentum esse Loiolitarum Vaipicotae Malabarensium arbitror. Nec defuerunt in Sina Missionarii et Gentiles ipsi Sinenses, qui idem censerent, quod nuper intellexi ex celeberrimi DOMINICI NAVARETAE relatione. Illius scriptoris elegantissimi et linguae Sinensis peritissimi tractatus Politico-Historicos de Imperio Sinensi nuper Vlyssipone accepi, ubi eos mihi ab amico redimi curaueram. Haec autem habet de Sinensi lapide tractatu secundo pag. 104 et 105.

En tiempo deste mesmo Emperador [Tai zung], que fue a los 636 annos de Dios Encarnado, entro en China la ley Evangelica; duro por espacio de docientos annos, aplaudida, y seguida de muchos, fauorecida deste, y otros Emperadores, como consta de la piedra, que se hallo en la Provincia de Xen-Si. Lo que hazen en contra de cosa tan clara para nosotros, es, que siendo los Chinastan cuydadosos en sus annales, y historias, no se halla en ella rastro, ni sennal alguna de lo referido. De aqui proviene, que no solos los Gentiles, sino tambien los Christianos dudan, y no poco del caso. Por esto comencada la persecucion, entendiendo los Governadores, y nuestro enemigo, que era invencion de los Missionarios imbiaros personas de satisfacion a dicha Provincia a averiguar lo que en esto avia el successo y efecto de lo que se averiguo, no llego a nuestra noticia etc. Id est: Tempore illius Imperatoris [Tai zung] anno Verbi Incarnati 636 Lex Euangelica in Sinam intrauit, ubi durauit spatio ducentorum annorum laudata et probata a multis, qui eam amplexi sunt, nixa praeterea fauore huius et aliorum Imperatorum, ut constat ex lapide in prouincia Xen-Si reperto. Hoc uero rei, quae nobis tam clara uidetur, opponi solet, Sinenses in annalibus et historiis suis ualde accuratos ne uolam quidem aut uestigium huius rei deprehendere. Vnde fit, ut non Gentiles modo uerum et Christiani id factum, in dubium, illudque non leue reuocent. Adeoque initio persecutionis, cum gubernatores regni, et inimicus noster audiuissent, eum lapidem commentum esse Missionariorum, homines fide dignos in eam prouinciam miserunt, ut in lapidem et inscriptionem diligenter inquirerent, quid uero deprehensum fuit, id nos non resciuimus. Hoc doctissimi NAVARRETAE testimonium, a nemine adhuc obseruatum, mihi

Versionem Orationis Dominicae Tartaricam WILKINSIVS a me habuit; sed more suo ita edidit, ut uix possit agnosci. Eam descripseram ex Epistola P. BOVVET Loiolitae, Pekini data ad Cl. LEIBNITIVM. Certe Sinico-Tartarica est, ut statim agnosces ex apographo meo paullo diligentius scripto, etsi characterum tuorum elegantiam minime assecutus sim. De Bengalicis optime admones; id certe nondum obseruaueram. Hinc uero suspicio mea uetus firmatur, Indorum et Tartarorum litteris Persicis originem suam debere, Persicas uero ueteribus Aegyptiis.

Fragmentum Commentarii Salmasiani in ARNOBIVM iam olim legi. Totum est, quantum memini, in explicandis nominibus Romanorum. Cetera, ni fallor, aut scripta non fuerunt, aut ita periere, ut eorum recuperandorum nulla spes sit.

De consilio tuo Lipsia discedendi, tu quae tua sapientia est, ita statues, ut nullus subinde poenitentiae sit locus. Vellem te eo loco esse, ubi et eruditio tua agnosceretur et tibi usui esse posset. Hanc epistolam ad Cl. LIBIVM, quaeso, deferri cures. Berolini 7 Calend. Februar. A. 1717.

P. S. Hanc Epistolam superioribus diebus scripseram; sed cum negotii nescio quid interuenerit, eam cursoribus publicis ad hunc usque diem tradere non potui. Interim absolui et in Batauiam misi scriptum meum Apologeticum Cl. LVDOLFI contra RENAVDOTIVM, in quo etsi ea dixi, quae ad asserendum nomen docti et candidi scriptoris sufficiunt, et malam RENAVDOTII fidem ostendendam, haud pauca tamen, ut breuitatis scripti rationem haberem, praetermittere coactus sum. Iterum uale 3 Calendas Februarias.

Quae de Sinarum Christiana religione scribis, ea probabilibus argumentis abs te affirmatum iri non dubito. Id tamen memineris uelim, ueterem esse Christianorum Thomaeorum Malabarensium traditionem, iam ante plurima saecula

missos fuisse in Macin, id est in Sinam, a patriarcha Seleuciae Nestoriano, episcopos, suffraganeos, ut uocant, Angamalensis archiepiscopi, qui orae illius Indicae ecclesiis praeerat. Quod cum uno consensu libri Syriaci anno Christi MDXCIX in illis regionibus inuenti confirmauerint, temerarium forte erit, ex coniecturis in sententiam diuersam abire. Eo, quem modo retuli, anno celebrata est ab ALEXIO de MENESEZ Goensi archiepiscopo Synodus in urbe Malabarensi Diamper, qua, partim ui et minis, partim aere et blanditiis, consensus illius ecclesiae cum Romana firmatus est inductis nouis ritibus, et priscis e medio sublatis. Eum in finem iussi sunt omnes Christiani Iesuitis quibusdam e collegio Vaipicotensi, in uicinia urbis Cranganor sito, libros omnes suos Syriace scriptos tam sacri quam profani argumenti tradere, uel cremandos uel emendandos. Quod et factum esse docet Lusitanice scripta ab ANTONIO de GOVVEA illius Synodi historia. Nihil dubito libros plurimos historici et ecclesiastici argumenti eo pacto in manus Iesuitarum incidisse, quorum ope paucis post annis fabulam illam, quam lapis urbis Siganfu repraesentat, nullo negotio comminisci potuere. Quod tibi eo facilius probabitur, quod constet collegii illius Iesuitas in studium linguae Syriacae unice fuisse intentos et eo loco habitasse, quo naues Lusitanae, antequam in Philippinas et Sinam proficiscerentur, appellere solebant. Quod ais de SCHALLIS et VERBIESTIO, scito, diu ante eorum tempora lapidem illum fuisse inuentum. Sed de eo iam satis superque, etsi nonnulla occurrunt, quae ipse uel in Historia mea describam, uel tecum communicabo.

De Maronitis nihil scribere statueram; nec enim sumtus eam in rem necessarios facere possum, nec rei familiaris meae angustia mihi satis otii concedit, ut ea absoluam, quae satis feliciter mihi olim auspicatus uidebar. Interim gratias tibi habeo; quae enim misisti, ea me docuerunt, quae uix credidissem, nimirum Maronitas iugo Romano assuetos, interdum tamen recalcitrare. Fac, quaeso, eorum memineris, quae nuper de interpretatione libelli Tangutensis scribebas. Inscriptionem a GRAEVIO ad MARQVARDVM GVDIVM missam uix genuinam esse crediderim. Eam olim legeram in SPONII

Miscellaneis Eruditae Antiquitatis pag. 84, ubi dicitur eam in urbe Aixme Tarantasiae in Alpibus fuisse inuentam. De TERENTIO illo VARRONE nihil docere possum.

Hic accipies Orationem Dominicam Tartaro-Sinicam mea manu, quam accuratissime potui, descriptam. Vtinam litterarum tuarum elegantiam assequi potuissem. Addidi Armenicam et Copticam, quas tamen nihil differre puto a Wilkinsianis. Berolini 26 Februarii 1717.

Omni gratiarum actione apud me deinceps uelim supersedeas, cum nihil propemodum tua caussa egerim, et longe plura acceperim abs te, quam tibi umquam redhibere possim. Facessant ergo huiusmodi blanditiae, quibus adhuc tecum parcissime usus sum, ut tu meam in eo agendi rationem imitarere. Litteras Mongalicas aliquando a dextra ad laeuam scribi, manifestum est ex Speciminibus Hydianis, licet et illa deorsum scribendi ratio uetustissima sit. Certe in uita accuratissima Genghizcani, Gallice scripta, pag. 121 lego epistolam MANGV CAANI ad Ludouicum IX Gallorum Regem, anno Christi MCCLIV scriptam, litteris Iguraeis et lingua Mogolica deorsum uersus exaratam fuisse, multiplicatis a laeua ad dexteram uersibus. Duplicem ergo scribendi rationem habuerunt; non enim Hydianis speciminibus obniti licet. Porro haud satis memini, an te iam monuerim tabulam XVII HYDII, quam Tartarorum de Boutan appellat, ad litteras Tanguticas raptim et cursiue scriptas mihi admodum accedere uideri. De his et ceteris quibuscumque, quae ad eam litteraturam attinent, quidquid conieceris, mecum communicare ne grauator.

Suspicionem meam de origine Aegyptiaca Persicarum, Indicarum et Tartaricarum litterarum, ne dum cuiquam obtrudere uelim; ipse ut nonnihil uerosimilem existimo, magnis tamen et duris obiectionibus circumseptam esse, intelligo. Nihil uero adhuc probabilius occurrit. Coptorum litteras nemo sanus Aegyptiacas esse, censebit, sero, ut puto, et post Psammetichum a Graecis colonis acceptas. Frustra uero te docere aggrederer, triplex tempore CLEMENTIS Alexandrini fuisse litterarum genus apud Aegyptios, [gap: Greek word(s)] . De postremo disputare nihil attinet.

Primum uero et secundum adhuc extare puto in uariis Aegyptiorum monumentis. Nimirum ad primum refero tabulam lapideam Rigordianam, accurate depictam in nono tomo memoriarum Triuultiensium pag. 438 editionis Amstelodamensis, quo et forte referenda est alia tabella, quae ibidem pag. 430 occurrit, nonnihil accedens ad Inscriptiones Persepolitanas, editas a KAEMPFERO in amoenitatibus exoticis. Earum litterarum meminisse crediderim NONNVM Panopolitanum Aegyptium, Dionysiacorum libro IV p. m. 126 his uersibus,

Idem litterarum genus, nisi malis [gap: Greek word(s)] ibi intelligere, describit APVLEIVS Metamorphos. Lib. IX p. m. 430: de opertis adyti profert quosdam libros, litteris ignorabilibus prasnotatos, partim figuris etc. ... partim nodosis et in modum rotae tortuosis, capreolatimque condensis apicibus a curiositate profanorum lectione munita. Vbi uides Latina ea, quae NONNVS Graece [gap: Greek word(s)] uocauit. Incredibilis porro copia monumentorum, in quibus hae litterae exstant, adhuc in Aegypto superest, teste praeter alios PAVLLO LVCA in prima parte Itinerarii, Gallice scripti, pag. 122 et 123. Ab his litteris non omnino absurde mihi deducere uidebar ueteres Persarum litteras, a quibus, ni fallor, Brachmanicae non ita abludunt. Certe CLEARCHVS SOLENSIS apud DIOGENEM LAERTIVM in Prooemio pag. 7 diserte testatur: [gap: Greek word(s)] . Quod autem ad litteras Indorum attinet, nihil certius est, quam eas omnes, Malabarenses, Ceylanenses, Siamenses etc. a Brachmanicis deriuari. Id breui me demonstraturum spero. De loco PALAEPHATI ex Fastis Siculis gratias habeo. Id certe solerter et ingeniose a te annotatum est.

Sententiam tuam de Sin et Masin mihi ita approbasti, ut aliquid obiicere pudeat. Iam uideo ueterem sententiam eruditorum de Cathaia ab Imperio Sinarum diuersa, quasi postliminio,

ope tua pristinum ius suum recepturam. De nomine sagittariorum Tartaris dato ab Armenis, quae notasti, hinc firmari possunt, quod nullo fere alio nomine apud Armenos appellantur. Sic Haitho rex in carmine historico, quod Latine uersum et notis qualibuscumque meis illustratum penes me habeo, Tartarorum numquam sub alio nomine meminit, quam gentis sagittariorum [gap: Greek word(s)] . Mirum est alioqui discrimen inter nomina peruulgata nationum, et illa quibus Armeni utuntur. En tibi breue eorum specimen, prout mihi modo occurrunt. Hreich, Iudaei. Tagikch, Arabes, sive Saraceni v. HYDE pag. 413. Ioinch in genit. Iunatz Graeci, Armeni hodierni primam litteram adspirant et efferunt totam uocem Hoinch. March, Medi. Gamirch Cappadoces. Dalmatatri, Latinus, Romanus. Virch, Iberi. Haich Armeni. Alias gentes legi in libris MOSIS Chorenensis, quarum nomina Graeca vel Latina nondum eruere potui. Superiores omnes, exceptis Iberis ex uersione sacrorum bibliorum desumtae sunt.

Magno tibi emolumento erit lectio codicum orientalium Bibliothecae Senatoriae, longe maiori, ut spero et uoueo, beneuolentia uiri optimi et eruditissimi Cl. GOETZII, quam si assidue colueris, studiis et rebus tuis consules. ACOLVTHI bibliothecam ipsi non inuideo: utinam tamen uno aut altero e numero librorum Armenicorum, quos isthic perlustraui, mihi per breuissimum temporis spatium usura concederetur. Inde, ut nosti, descripsi olim STEPHANI SYNENSIS Historiam Satraparum Orbelensium, libellum quantiuis pretii. Si quid porro mihi adhuc incognitum erueris, quaeso te, de eo uti me certiorem facias. Exsuscitabis eo pacto studia mea, quae iniquitate temporum plane torpent, quod, puto, satis ex inculta hac scribendi ratione intelligis.

Neminem in Anglia noui Copticae linguae peritum, praeter WILKINSIVM, cuius ueris laudibus nihil derogatum uolo, etsi certo norim, IABLONSKIVM nostrum in illius linguae penetralia iam pridem admissum, in eo studiorum genere WILKINSIO esse superiorem. Miratus uero sum eccum ad me miseris litteras Berolini IABLONSKIO offerendas, cum iam dudum, ni fallor, ad te scripserim, eum Vltraiectum

studiorum caussa esse profectum, ubi cum maxime uersatur, et egregie studiis Theologicis operam dat. Nudius tertius allatae sunt ad me ab eo litterae, in quibus, inter alia, scribit, se modo commentari in haec uerba Actuum VII, 43: [gap: Greek word(s)] , quam postremam uocem ex lingua Aegyptiaca luculenter interpretabitur, eamque in rem dissertationem edet, qua et alia quaedam eruditis adhuc incognita ope illius linguae in nouam lucem proferet. Omnino maximam spem habeo in hoc adolescente, grandi aliquando, aut magnopere fallor, bonarum omnium litterarum ornamento futuro. Est et quidam alius, de quo optime sperare omnia me iubent; at quidquid agas, eius nomen a me non audies. De catalogo manuscriptorum gratias habeo. Berolini 5 Nonas Martias 1717.

De ratione scribendi Mongalorum [gap: Greek word(s)] , ut eam [note: 10.] conuenienter appellas, nescio, an ita constet, ut plane certum sit, eos initio a dextera ad laeuam nec scripsisse nec legisse, quo sane ipse litterarum ductus per se tendere uidetur. Ceterum res est leuis admodum momenti. Ita forte scribere didicerunt a Syris Nestorianis, qui et ipsi testibus IOANNE MORINO pag. 85 Grammaticae Samaritanae, et ABRAHAMO ECCHELLENSI ad Catal. Hebed Iesu pag. 246 ita litteras suas exarare solent. Disquisitiones tuas de Cataia, spero, aliquando sedulitate et cura tua ad liquidum perductum iri. Interim ea edere posses, quae mihi hic aute annum ostendisti, cum praesertim iis multa addidisse uidear. De ea uoce [Cataia] nihil docere possum, etsi ex Armenica lingua non desint friuolae et inanes coniecturae. De monumento, a Rapolensi episcopo in Britanniam allato, tentabo, num quid erui possit. Codicem Colbertinum Virorum Illustrium ex unis fragmentis Picquianis noui, quae tu hic euoluisti.

IABLONSKIVS modo commentatur in numen [gap: Greek word(s)] Act. VII et in cetera Aegyptiorum numina inquirit; hoc enim nomen et ipsi et mihi Aegyptiacum esse constat. Multa proferet antiquitatibus sacris et profanis ex lingua Aegyptiaca illustrandis idonea.

Illustrissimus Abbas BIGNONIVS Sinensem quemdam Fokiensem, nomine ARCADIVM HOANG, penes se Parisiis habuit, uirum, ut aiunt, in Sinensi litteratura egregium. Is nuper diem suum obiit, relicta tamen Grammatica Sinensi, simillima, ut audio, illius, quam hic habemus a Doctore MENTZELIO scriptam. Tertiam partem etiam magni Lexici Sinensis Latine conuerterat. Cetera, ut aiunt, absoluet D. FORMONT, linguae Arabicae Professor Regius, linguae etiam Sinensis peritissimus.

Grammaticam et Lexicon Dialecti Fokiensis in bibliotheca Regia habemus, sed Hispanice scriptum ab homine etiam parum docto. Inde Orationem Dominicam descripsi, quam WILKINSIVS edidit.

Ne nescias ea, quae modo commentor, Historiam scribo Christianismi apud Indos, in qua, quidquid mihi otii suppetit, quod perbreue est, libenter consumo. In ea extabit honorifica nominis tui mentio. Librum autem lingua mea uernacula, Gallica, scribo. Edidit ante annum, ni fallor, CAROLVS SCHAAF Epistolam Syriacam ex India allatam, cuius nullum adhuc exemplar mihi parare potui. Ea si forte in manus tuas inciderit, fac, quaeso, ut ad quam breue uoles temporis spatium illius lectio et usus mihi concedatur. De hoc uero consilio meo historiae ecclesiasticae Indorum scribendae nolim quidquam in uulgus emanare.

Cl. GOLDBACHIVM multis de caussis amo; primum quod tibi amicus sit, deinde ob suauitatem et elegantiam ingenii. Ei uelim me amantissime commendes; neque fuci loco habeat, qui ob uersiculos male natos, quos inuitus tamen et reluctans scripsi, retuli acceptos regale numisma Philippos, ut Choerilus ille, praemium uidelicet, quo suauissima GOLDBACHII carmina, uel me iudice, mactare aequius fuerat.

De APVLEIO et basi candelabri in Arcu Titi, animum uix inducere possum, ut tibi assentiar. Fabulosas rerum non existentium imagines minime, ni fallor, sibi olim prohibitas censuerunt Iudaei, nec illas expungere uellem, quae in basi candelabri conspiciuntur. Eam in rem plura addere consilium erat; sed uenit in mentem, ISAACVM VOSSIVM ad CATVLLVM

pag. 196 et sequentibus, de eo fuse et accurate egisse, quem uelim legas, et subinde moneas, num tibi consultum uideatur, ut abiecta priori sententia tuam amplectar, quod faciam lubens, si quidem id iubere uoles. Berolini 6 Kal. Maias 1717.

Antequam suauissimis tuis litteris quidquam rescribere aggrediar, patere, quaeso, ut te, pro mutuae beneuolentiae nostrae iure, leuiter et amice obiurgem. Ecquid tibi in mentem uenit, ea tamquam epistolae tuae [gap: Greek word(s)] scribere, quae de Cl. CRAVSIO nunciasti, nec [gap: Greek word(s)] totam rei gestae seriem perscribere? Ego sane angar animo, donec resciam, quae sit summa accusationis in hominem, quem pro suis in me meritis amaui, et tam doctrinae quam religionis studiosum adhuc existimaui. Neque huc ille uenit, nec quisquam est, qui me de eius calamitate certi aliquid docere possit. Vnus RVDIGERVS bibliopola, quem e nundinis reducem interrogaui dixit, Cl. CRAVSIVM, quod absit ut credam, libri impii de T. I. defensionem suscepisse. Itaque te obtestor, ut me certiora doceas, librum etiam calamitatis illius originem, illum intelligo, quem CRAVSIVS scripsit, mihi procures. Ego omnino ab his rei litterariae [gap: Greek word(s)] perpetuo abhorrui, quorum studium MORHOFIVS, STRVVIVS et alii nimis incendisse mihi uidentur. In communi studiorum genere multa sunt, in quibus nos utiliter exerceamus; ut minime opus sit, SERVETOS, VANINOS, ARETINOS et eiusmodi monstra, in quibus infimum litteratorum uulgus mirifice efferre se solet, perpetuo et ubique crepare. Sed de his satis superque.

Ordinem Baptismi a te missum tam diu hic seruabo, dum tibi ipsi huc reduci in manus tradam. Eum libellum legendo minime teram: Sum enim linguae Syriacae parum admodum gnarus. Praefationis tamen tuae particulam et notas adscriptas legi. Huic generi litterarum merito uereris. Ea enim lingua, quae dudum uernacula esse desiit, ita negligitur, ut Damasci, ut mihi olim illius ecclesiae archidiaconus MELCHITA narrauit, lingua Arabica sacra faciant. Ceterum haud male operam tuam poneres in inflammandis ad illud studium adolescentium hodiernorum animis. Vtinam denuo ederes

et notis illustrares Catalogum HEBLD-IESV negligenter satis tractatum ab ABRAHAMO ECCHELLENSI. Id uno tibi exemplo demonstrabo. Pag. 24 HEBED-IESV recenset scripta THEODORI MOPSVESTIENSIS, quem Syri [gap: unknown sign(s)] seu Commentatorem appellant, et pag. 28 in duos auctores inepte diuidit. Nimirum ESTRATEA ille nullus est, et in uersione Latina uno tenore legi debet deprecante THEODORO ESTRATEA, siue potius stratego: quae enim sequuntur, ea omnia sunt THEODORI MOPSVESTENI, nonnullaque eorum ipsi in PHOTII Bibliotheca diserte tribuuntur, ut uersu 3 et 4 uersionis Latinae pag. 31 aduersus eos, qui asserunt, peccatum situm esse in natura, idem est liber, qui PHOTIO Cod. 177 memoratur, [gap: Greek word(s)] , de quo libro adi NORISIVM Histor. Pelag. libro I cap. 9. Aduersus Magiam HEBED-IESV ibid. PHOTIVS Codice LXXXI pro Basilio ibid. u. IO PHOTIVS Codice IV. Ceterum Bibliotheca Syriaca locupletari potest ex GOVEAE Historia Expeditionis ALEXII MENEZII, in qua maximus librorum numerus recensetur, qui fere omnes barbari et superstitiosi archiepiscopi Goani mandato igne consumti sunt. De iis in historia mea ita agam, ut tamen nonnulla praeterire cogar, quae in authentico Lusitanico leguntur.

De litteris Bengalicis gratias habeo, etsi alphabeto illi quaedam deesse sentiam. De litteris Syriacis iam tibi satisfeci et ignorantiam meam candide confessus sum. Tu tamen, uelim, tantisper te exerceas in litteris Mendaitarum, quae a THEVENOTIO una cum earum alphabeto editae sunt in Collectione itinerum. Inscriptionem Palmyrenam RHENFERDIO frustra tentatam, domi meae habeo, accurate descriptam Romae, et ibidem aeri incisam. De illa littera Olaph olim a me in nummo obseruata uix quidquam memini. In nummis Tyriorum et Sidonensium litterae Syriacae Palmyrenis similes occurrunt; earum exempla inuenies in NORISII Epochis Syro-Macedonicis, in RELANDI Palaestina et in Bibliotheca Selecta IOANNIS CLERICI; ita ut mihi minime desperandum uideatur, fore, ut aliquis aliquando ad ueterum horum monumentorum lectionem perueniat. Hanc etiam laudem te aliquando adepturum, haud frustra mihi praesagire uideor. De

Christianis sancti Thomae omnia fere monumenta antiquorum et recentiorum in numerato habeo, ne dum illud me praeterierit, quod Latine a te uersum mecum communicasti. Quin et ex benigna reuerendi FRANCKII concessione manuscripta fere omnia reu. ZIGENBALGII domi meae habeo, quibus in historia mea utor. Cetera etiam fere omnia, de quibus mones, iam obseruaram, si unum illud excepero, quod de Serum regione sagaciter et uere indicasti. Ceterum quod ad THEOPHYLACTVM SIMOCATTAM attinet, descriptiones illas libri VII egregiis tuis obseruationibus dignissimas censeo. Fac quaeso, ut et illae appareant in Historia tua Tartarica, quam uelim tandem in lucem prodire patiaris. Id si serio cogitas, mittam ad te quam primum Grammaticam Tartaricam GERBILLONII et alia quaedam, quae anno superiore ex quarta parte Itinerum collectorum THEVENOTII descripsi.

De Cl. GOLDBACHII amicitia, mihi abs te conciliata, haud parum mihi gratulor: nolim tamen eo rem deducere, ut sine aliquo fructu mutuo, res deueniat ad commercium epistolicum. Grauor enim, quod tibi fatebor, quam maxime multitudine litterarum, quae ad me perferuntur, et maximae partis otii mei, quod alias perbreue est, me expertem esse iubent. Haec inter nos dicta uolo, ita etiam ut litteras tuas, una cum paucis aliis, inter eas reponas, quae mihi semper aduentu suo uoluptatem creant. De illo ARCADIO HOANG ea scripsi, quae noueram; Si plura comperero, ea confestim ad te perscribam. Cl. SEBISCHIO plurimas gratias habeo. Eum uelim, si adhuc istic est, meo nomine adeas et saluere iubeas.

Superioribus diebus accepi a WILKINSIO Nouum Testamentum Copticum luculentissimis typis Oxoniae editum. Vtinam librum tibi pares, et eius linguae studio incumbere uelis. Mea manuductio tibi minime deerit, quam et tutam experieris. Blumbergianam Grammaticam, laborem futilissimum, nauci et titiuillitii non facio. Idem censebis, si me duce, absit uerbo inuidia, illius linguae fundamenta didiceris, quam ne WILKINSIVS quidem ipse intelligit, post tot itinera et tot labores. Vnus IABLONSKIVS eam hodie linguam linguam intelligit, cui te libenter addidero. Maximus et potentissimus

hinc tibi aperietur campus ad antiquitates sacras et profanas illustrandas. Itaque de eo serio te cogitare uolo.

Elegantissimos amicorum tuorum uersus legi, quorum laudibus meas addidissem, si coruus inter olores prodere ausus essem. In loco APVLEII nihil est difficultatis, si legas, ut in editione mea, negotioso quidem aduenae Romana frequentia. Acta Eruditorum huius anni nondum legeram. Video, me abs te consummatae eruditionis accusari. Etsi beneuolentiam tuam in his uerbis agnosco, me tamen tui miseret, si me talem esse putes, qualem per te non stat, quin alii existiment. Blumbergianae Grammaticae etiam recensionem legi, et, quod inter nos dictum uelim, ita miratus sum obseruationem uocis Germanicae Fromm similem Aegyptiacae [gap: unknown sign(s)] , ut eam auctori suo minime inuiderim. Sic nescio, quis nomen Nembroth deducebat e uoce Germanica Brot, et a uerbo Nehmen. Berolini 6 Idus Maias 1717.

Quae de WOLFFII Halensis molitionibus perscripsisti, ea mihi plane incognita sunt. Facies me ergo, ubi commodum erit de iis, et si qua alia sunt eiusmodi, certiorem. Ego quidem tecum pugnare nolo, dabis tamen ueniam sentienti tantumdem esse improbitatis et atheismi practici hic locorum quam alibi, Iliacos intra muros peccatur et extra.

In Synodo Diamperana actione tertia Decreto XIV hi libri Syriaci inter alios recensentur et damnantur. Infantia Saluatoris, uel Historia Beatae Virginis, cuius excerpta ostendunt, eumdem omnino libellum esse, qui ab HENRICO SIKE Arabice editus est, Vltraiecti A. C. MDCXCVII. Liber IOHANNIS BARIALDON (f. BARCALDVN) V. HEBED IESV Catal. p. 113. Libellus Anonymus de Processione Spiritus Sancti. Liber cui titulus Margarita Fidei. Liber Patrum. Vita Isaiae Abbatis, cum commentario cuiusdam Nestoriani. Liber Synodorum. Liber Timothei Patriarchae. Epistola Dominica, quam e coelo lapsam nugantur. Liber quem Maclamatas uocant. Liber cui titulus est Vguarda, uel Rosa, [ut Arabice [gap: unknown sign(s)] Armenice [gap: unknown sign(s)] ] Liber Camiz. Epistola Marnacai. Liber Menra. Liber Ordinum. Liber Homiliarum. Expositio Euangeliorum,

forte THEODORI MOPSVAESTIENSIS. Liber HORMISDAE Raban, quem Sanctum appellant. Liber Sortium, in quo annulus Salomonis, uariaeque aliae superstitiones. Vitae plurimorum Sanctorum, quorum ingens numerus hic recensetur. Liber, cui titulus est Parisman, seu Medicina Persica. Breuiarium maius, cui titulus est Hudree et Gaza, aliique libri ecclesiastici, quorum indices Lusitanice tantum recensentur. Nullos codices Syriacos in bibliotheca Regia habemus, nisi in eorum numerum referre uelis [gap: Greek word(s)] Epistolarum MOSIS MARDENI, quarum nonnullas ANDREAS MVLLERVS edidit, et codicem manuscriptum Psalmorum lingua Arabica litteris Syriacis scriptorum.

Iam reuocasti in memoriam nummum illum, in cuius auersa parte elephas conspicitur cum hoc charactere, infra adscripto [gap: unknown sign(s)] Inter epistolas CVPERI fragmentum quoddam esse memini libri, quem [gap: Greek word(s)] de Elephantibus scripsit. Eum nummum ibi inuenies. Quicumque porro sit ille character [gap: unknown sign(s)] , eadem forma occurrit in Palaestina RELANDI, in quodam nummo, si bene memini Sidoniorum. Mendaïtas Manichaeos esse, certum est: in eorum libro Seder L'Adam, qui Parisiis in bibliotheca Colbertina seruatur, Manichaeum, id est Manetem, uel inuocari uel celebrari, mihi olim Parisiis narrauerunt uiri doctissimi, LVDOVICVS PIQVES et Abbas de LONGVERVE, de cuius eruditione nihil umquam dixero, quin longe sit infra id, quod experiuntur et sentiunt, quicumque eum coram loquentem audiuere. ANGELVS AS. IOSEPHO de Mendaitis multa habet in Gazophylacio Persico pag. 359, item PHILIPPVS as. TRINITATE in Itinerario Italice scripto, nonnullique alii, quos domi meae habeo. Vnus IGNATIVS a IESV mihi deest, quem numquam legi.

De Annalibus Sinicis haec nuper legi in libello quodam domini MAIGROT, Vicarii, ut uocant, Apostolici in imperio Sinensi, unde ante aliquot annos fraudibus Loiolitarum expulsus est. Is libellus anno MDCCXIV Gallice et Latine editus sub nomine THOMAE MARIAE MINORELLI Dominicani, hoc titulo, Obseruationes in librum XIX tomi secundi partis quintae Historiae Societatis Iesu, a P. IOSEPHO IVVENCIO

editae etc. Haec ergo ait pag. 121: 1) Chronologia illa Sinica a recentioribus descripta est, nullo certo fundamento; cum in libro Xuking Imperatorum anni saepius numerentur, qui unicus tamen historiarum liber plenam apud Sinenses auctoritatem habet. 2) His Sinae rebus non admodum animum appellunt; sed eas uti suis in libris leguntur, accipiunt supponuntque etc. 3) Falsum est, hanc chronologiam adeptam CONFVCII iudicio auctoritatem esse, cum de illa nullo CONFVCIVS in loco mentionem faciat, eoque recentior longe sit. His adde Cl. CASSINI Dubia in Chronologiam Sinensem edita a domino de la LOVBERE in fine partis secundae Itinerarii Siamensis. Haec etsi ad ueterem Sinarum chronologiam pertinent, tibi non plane displicitura arbitratus sum.

De Tartaricis tuis auctis et emendatis tibi gratulor. Edidit nuper IO. GEORGIVS ECCARDVS Analecta quaedam Etymologica LEIBNITII, in quibus Orationem Dominicam Tartaro-Mugalicam reperi a mea plane diuersam. Ibi, quantum memini, nec dum enim librum emi, coelum Gri appellatur. Inde forte Tangri Turcarum. Scire uelim, quid de ea lingua iudices.

De lingua Coptica noli, quaeso, deliberare. Id studium tibi tale uidebitur, si semel ei manum admoueris, ut eius te numquam poeniteat; nec quidquam sumtuum erit faciendum, nisi in nouo Testamento emendo. Psalmos et caetera quaecumque, a me habebis, nullo alio sumtu tuo, quam eo labore, eaque industria, quae necessario adhibenda est.

Litterarum Persicarum alphabetum habeo ex HYDIO collectum. Ceterum nihil suppetit circa ea, de quibus interrogas, praeter coniecturas ieiunas forte et inanes, indignas proinde, quae hic adscribantur. De auctore libelli, in quo Numismatum antiquorum Sylloge etc. hoc unum docere possum, me a nescio quo audiuisse, eum esse CAROLVM FOVNTAIN. Ceterum librum ipsum numquam uidi. De Inscriptione Deliaca gratias habeo. Nonnullae aliae in Marmoribus Oxoniensibus habentur. Tabulam Bernardi olim uidi, nec pluris feci quam tu. Cl. BERGLERO plurimam salutem dico, mentio eius nominis eo mihi gratior fuit, quod suspicarer, me ex eius animo

Accepi tandem ex dono Cl. FABRICII Hamburgensis epistolam Syriacam, de qua nuper ad te scripseram. Vtinam Syriace doctior essem, ut tutius iudicium ferrem de CAROLI SCHAAF uersione Latina, de cuius fide, multis de caussis, ualde dubito. Tu me nonnihil subleuabis, si sententiam tuam mihi significaueris de inscriptione ipsius epistolae quam mitto. Illius epistolae auctorem episcopum esse uix crediderim, adeoque in primis dubito de interpretatione primae uocis lineae secundae. Cetera libenter tecum communicarem, si quidem id commode fieri posset. Berolini Kal. Iun. 1717.

Ens entium. In nomine Entis aeterni. Afflicti Subsistentiae. Thomas infirmus, Syrorum in India, uerorum, antiquorum Christianorum Episcopus. [Haec uersio Latina est Caroli Schaaf.]

Litterae tuae, quae mihi, ut solent, usquequaque iucundae uisae sunt, id unum doloris attulere, quod de ualetudine tua afflicta ea nuntiant, quae minime uellem. Mihi sane et cuiuis alii optima perpetuo uisa est Lipsiensis aeris temperies, quam uehementer doleo aliter tibi cessisse. Celer ille reditus in patriam studiis tuis nonnihil nocebit. Idem etiam uidebatur erudito cuidam Regiomontano nomine, quantum memini, ELSNERO, qui mihi heri in bibliotheca adfuit, seque amicum tuum professus est. Is post triduum in Batauiam et Angliam proficiscetur, et litteras a me ad IABLONSKIVM nostrum perferendas accipiet.

Indigestam plane, ut ais, WAGNERI lucubrationem mihi olim Lipsiae Cl. GOETZIVS perlustrandam obtulit, tamquam meo usui futuram in describendis nominibus et rebus gestis

ueterum Armeniae Regum ex stirpe Arsacis magni. Ego uero aliam rationem scribendi inii; ut minus eruditam, certe planiorem, et meo saeculique nostri captui magis, ut puto, accommodatam.

Audiui heri a reu. IABLONSKIO, sibi ex Anglia nuntiatum esse, Psalmos Aegyptiace a WILKINSIO editos esse una cum Grammatica et Lexico illius linguae. Haec quam primum ad me perferri curabo, etsi a WILKINSIO, cuius nouum Testamentum integrum perlegi, nihil bonae frugi ea in re exspectare possum. Vereor autem, ut illud tempus, quod eius linguae studio assignas, tibi sufficere possit. Cum enim nullam Grammaticam habeam, omnia multa lectione et perpetua uocum analysi peragenda sunt, quae nonnisi legitimo quodam spatio temporis in difficillimo linguae ab omnibus aliis omnino remotae studio, absoluuntur. Venias tamen modo, quidquid tempori deerit, illud diligentia sarciemus.

Quae de chronologia Sinica descripsi, ea ad tempora fabulosa non pertinent, sed ad antiquitates historicas, quarum calculi male subducti sunt, ut te CASSINVS insignis astronomus ex doctrina defectionum solis et lunae docebit. Id praeter auctores in superiore mea epistola laudatos, ostendit etiam scriptor non ubique contemnendus IOANNES HARDVINVS in Chronologia Veteris Testamenti pag. 521 col. 2 edit. Amstelodamensis. Inter libros Sinenses MENTZELII in bibliothecam regiam post eius mortem delatos libellus siao ulh lun nusquam apparuit. Ante quatuordecim uel quindecim annos a quodam adolescente eius filio eum mihi uenalem oblatum fuisse memini. At me tunc temporis ea studia minime sollicitabant, nec postea, quo tam libellus quam adolescens ille abierint, audiui.

De interpretatione uocum Syriacarum gratias habeo. Vocem HORMISDA Raban, ita intelligebam, ut postremam uocem [gap: unknown sign(s)] monachum significare arbitrarer, ut Arabice et Persice [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] quae eodem sensu accipiuntur. Quae de uoce [gap: unknown sign(s)] addis, ea iam obseruaueram, uox enim illa passim nominibus propriis praefixa occurrit. De illa uero [gap: Greek word(s)] dubito, cum optime a uoce Graeca moros [gap: Greek word(s)] deduci

possit, tamquam ibi ludibrii caussa, et uice uocis [gap: Greek word(s)] adhibita. Ceterum de eo homine MICHAEL et THEOPHILVS Imperatores fuse agunt in epistola ad HLVDOVICVM Imperatorem, praefixa Synodo Parisiensi de imaginibus, ex editione PETRI PITHOEI. Grammaticam mere Syriacam ABRAHAMI ECCHELLENSIS Romae typis editam anno MDCXXVIII inter libros meos habeo, uilissimo pretio in quadam auctione ante aliquot annos emtam.

De signo in nummo Antiochi tuum erit statuere, quodcumque uoles. Ego illud descripsi, prout memoria mea, fallax ubique instrumentum, suggerebat. In Polyglottis Parisiensibus litteram Olaph saepe inflexam reperio, sed haec tanti non sunt. Litteras Ebraeorum ex Aegypto deducere numquam animus fuit. De Persicis et Indicis solis id coniiciebam. Totum illud negotium mire intricatum est. Cuthaeas etiam siue Samaritanas litteras ante captiuitatem Babylonicam litteras Ebraeorum fuisse uix dubito. Haec uero et multum otii requirunt, ut accurate discutiantur, et uastissimam eruditionem aliaque subsidia, quae mihi potissimum deesse sentio. De iis tamen aliquando, si Deus uitam et otium dederit, accuratius uidero. Inscriptionem Arabicam numquam falsam putaui, iisdem omnino quibus tu ductus argumentis. Testimonium etiam PETRI a VALLE in epistola ad IOHANNEM MORINVM sedulo annotaueram.

De inscriptione epistolae Syriacae nihilo incertiorem me dimittit interpretatio tua. Epistola illa, quam immerito plane scriptori Europaeo tribuis, scripta est a quodam THOMA praefecto ecclesiae [gap: unknown sign(s)] , quam Lusitani Candanate appellant, CAROLVS uero SCHAAF Chaddenad. Haec in ima epistola adscripta sunt. [gap: unknown sign(s)] , quae sic idem SCHAAF interpretatur. Pascas [ecclesiam] Chaddenad Indiae; ubi forte dicendum fuit Pastor [gap: Greek word(s)] Cadenade Indorum. Atqui ecclesia illa perpetuo parochialis fuit, eaque haud ita celebris, nec intelligo, qui illius se se episcopum appellare ausit; maxime cum ab Antiocheno Patriarcha episcopum petat ecclesiis Indorum, apud quos unus ab omni aeuo episcopus fuit. Hos nodos puto, mihi solues, cum huc ueneris, et

epistolam ipsam perlegeris; parum enim fido CAROLO SCHAAFIO, uiro Syriace quidem erudito, sed omnino parum ingenioso et docto, ut uel ex eius praefatione in hanc epistolam abunde mihi constat. Ego uero nollem, ut quisquam haec linguarum studia coleret, nisi, philosophicis disciplinis et ecclesiasticarum historiarum studio pectus apprime munitum haberet.

[gap: Greek word(s)] apud LVCIANVM nihil aliud mihi significare uidetur, quam Deum fauentem siue propitium, quae uocis illius [gap: Greek word(s)] significatio obuia est, nisi forte Deum sapientem interpretari uelis cum IO. MATTHIA GESNERO, qui Dialogum Philopatrin ante biennium edidit Ienae luculenter et erudite illustratum. Vide sodes, quae ille ingeniose et erudite in hunc locum ex ARISTOPHANE obseruauit. Ne laudes meae suspectae tibi sint, scias uelim, me eum hominem non nouisse.

De peregrinationibus Armenorum mercaturae caussa nihil mihi constat, nisi longe antiquiores esse aduentu Lusitanorum in Indiam et forte coeptas paullo post primas Tartarorum excursiones. MOSIS CHORENENSIS Cosmographiam habeo, cum additionibus Geographicis sequioris aeui, lingua uulgari Armenica conscriptis. In iis regiones quaedam Indicae et earum mercimonia describuntur, sed uocibus ita corruptis, ut uix quidquam inde eruere possim. Ibi primo [gap: unknown sign(s)] Panian [Banian] ponitur urbs Indica, quae etsi in India posita [gap: unknown sign(s)] Chaznoithemn, uel ut alibi [gap: unknown sign(s)] lingua Chaznoi loquitur, sic aliae linguae ibi recensentur, alia [gap: unknown sign(s)] Hachmi, alia [gap: unknown sign(s)] Nahroualai dicta. Regiones uero Selul [gap: unknown sign(s)] Summath [gap: unknown sign(s)] Chambath, [gap: unknown sign(s)] quod Persice scriberetur [gap: unknown sign(s)] Pur gi, siue ut pronuntiant Bur gi, Plotrai, Melbar quam postremam facile agnosco ut paucas alias. Sed de his tecum agam, ubi adueneris. De interpretatione scripti Tangutici gratias habeo. Berolini Idibus Iuniis 1717.

Certe solicitudine me liberasti, multa enim quotidie in animum incurrebant, quibus fiebat, ut nihil ardentius cuperem, quam de felici tuo in patriam aduentu quam primum certi aliquid rescire. Quod cum, ut uouebam, acciderit, tibi inprimis gratulor, deinde et mihi ipsi; tecum enim animo peregrinabar, eaque pericula mihi subinde obiiciebam, quorum ne umbram quidem forte uidisti. In MVLLERI bibliotheca num aliquid uidisti, quod ad eius clauem explicandam utcumque attineret? Num etiam aliquid Copticum? Haud enim nescius es, eum illius linguae non omnino fuisse imperitum. Si quid eiusmodi aut ibi reperisti, aut deinceps inuenturus es, noli, quaeso, illius mihi usum inuidere. De Armenicis tam scriptis quam impressis idem dictum puta. Vtinam CHRYSORRHOAS uester, quem colo et ueneror, uersiculos meos tam ex re laudasset, quam eleganter laudauit. Altero FLEMMINGO hic opus est, aequiore futuro, quam prior in me fuit, qui male natos uersus tanto honorario prosecutus est. Profecto aliquid rescribere tentaueram, sed in medio conatu imbecillitatis meae memor substiti,

--- quid enim contendat hirundo
Cycnis? aut quidnam tremulis facere artubus haedi
Consimile in cursu possint ac fortis equi uis?

Itaque CHRYSORRHOAE tuo, immo et meo una gratiarum actione satisfaciam, splendidoque deinceps eum una tecum, nomine donabo, non ex etymo Germanico, sed ex ipsa uersuum eius amoenitate et elegantia, quibus fit, ut in eum optime conueniat laus a PRVDENTIO poeta SYMMACHO Consuli olim data.

Haec mihi praeter morem meum unum ueritatis studium expressit, pauco alias, ut abunde nosti, laudatori. Seidelianam Bibliothecam erunt qui uobis inuideant: Angli praecipue quidam eruditi, qui eam nuper lustrarunt, et codices Graecos magni facere mihi uisi sunt. Ego illos commodo pretio uenditum iri censeo, si sexcentis imperialibus redimi poterunt. De ceteris Latinis uidelicet et Germanicis nihil pronunciare ausim. Exemplar tuum HYDII de Ludis Orientalium ea conditione

seruabo, quam tibi olim significaui. Nisi aliud tibi exemplar sumtibus meis paraueris, illud quod misisti, tibi certo certius remittam. Integrum legi et agnoui auctorem, eumdem nempe hominem, quem ex Historia Religionis Persarum noueram, inepte nonnumquam credulum et inepte incredulum, uerae criticae expertem et nugas quascumque uenerantem, modo orientales sint, nec passim tritae. Liber tamen est, ut merito scribis, plenus praeclaris rebus, in quo maxime placuit tabella ludi Sinensis a Cl. LEIBNITIO tentata. Ceterum de ludo latrunculorum tota HYDII disputatio uanis et falsis interpretationibus nititur. SALMASIVS longe plura et meliora docet, quem miratus sum saepe ab HYDIO describi nulla eius mentione facta, nisi ubi HYDIO hallucinatus esse uidetur. Rationem ueterum in litteris aureis describendis accurate litteris mandatam inuenies in Palaeographia Graeca MONTFAVCONII. Berolini 4 Id. Octobris 1717.

P. S. Cl. LIBIVS nouae editionis exemplar Dissertationis suae de nummo Ludouici XI ad me misit, in cuius fine epistolas doctorum uirorum ad se scriptas edidit. Talem se a me te proxeneta petiisse ait, admodumque moleste ferre uidetur, rem aliter mihi aut a te expositam fuisse, aut perperam a me intellectam. Itaque totus est in fermento, tibique omnino succenset, aitque id tibi se aliquando litteris ad te scriptis significaturum esse. Te uero securum illius irae et obiurgationis esse iubeo: facti inuidiam, cuius ego solus fructum percepi, in me recipiam. Ceterum nihil ad eum scripsi, nisi illud, quod tu mihi eius nomine dixeras. Sed haec nullius momenti esse duco. MASCOVIVS Lipsiam rediit eaque, ut scribit LIBIVS, secum attulit, quae eum mihi Romae curare rogaueram.

Si quid de amore in me tuo dubitarem, longum hic sermonem instituere aggrederer, excusandae uidelicet diuturnae meae in rescribendo cunctationi. Nunc cum nouerim, quam facilis in uenia danda esse soleas, etiam ubi aliquid culpae est, tempus in me apud te purgando minime teram. Scis SCHOTTVM nostrum diem suum obiisse, meque a Rege in eius locum et stipendia esse suffectum. Id negotium quod ut diligenter

curarem, rei familiaris studium iubebat, me per plurimos dies sollicitum habuit. Nunc re confecta nonnihil tranquillius et commodius studiis meis indulgebo. MASCOVIVS, a quo ante biduum litteras accepi, LIBIVM mihi minime succensere nuntiat; quod factum gaudeo: totam enim iniuriam, quam sibi factam arbitrabatur, litteris ad eum datis in me deriuaueram. Itaque ab eo et mihi et tibi omnia iam pacata sunt. Iubet idem MASCOVIVS, ut sibi significem, quos libros meo nomine et tuo in Italia emerit; nescit enim, ut ait, alios ab aliis secernere. Ego uero, nisi aliter censueris, rescribam, ut omnes huc mittat; nec quid puto discidii inter nos fore in hac diuisione instituenda. Illius epistolae particulam infra descriptam mitto. Vidi Romae plurimos, qui diu in Asiaticis regionibus egerunt, inter alios MAIGROTVM episcopum Cononensem in regno Sinensi, MONTINIVM quaestorem seminarii sacrarum Missionum, et IOSEPHVM ASMANNI, qui nuper eruditis spoliis ex Aegypto et Asiatica peregrinatione onustus Romam reuersus erat, ubi nunc Bibliothecam Orientalem adornat. De statu quoque Ecclesiae Orientalis commentarios edet, in quibus a Cl. RENAVDOTO passim se dissensurum profitetur. Haec Cl. MASCOVIVS.

De MVLLERI bibliotheca tibi gratulor. Cl. SANDERI humanitatem utinam una tecum collaudare possem. Statim post acceptas litteras tuas ad eum scripsi rogauique officiosissimis uerbis, ut paucis significaret, quid eo uolumine Aegyptiacis litteris scripto contineretur. Ipse uero, etsi eum litteras meas legisse certo nouerim, ne minima quidem responsione me dignatus est; quod certe uel eo nomine doleo, quod a pluribus hominibus, non sine sumtu saepe meo, de rebus Bibliothecae nostrae interrogatus, singulis et omnibus in ea penuria otii, quam nosti, continuo respondere soleam.

De Marna et Gaza suadeo adeas Dissertationem V. Norisii Cardinalis de Epochis Syro-Macedonum, in primis pag. 493 et seq. edit. Lipsiens. Ibi luculenter demonstratum intelliges Marnam, ut ais, esse IOVEM Gazaeum. Mamortham mihi uideor olim legisse suis litteris scriptam in nummo Samaritano. Sed locus non occurrit, itaque occasione data obseruationis tuae meminero. Nummus ille Neapoleos cum templo in

montis uertice extat apud eumdem NORISIVM pag. 539. Operam non ludes, si librum illum diligenter legeris, qui ut caetera eiusdem Cardinalis scripta, uaria et exquisita eruditione scatet.

Librorum Apocryphorum censuram instituere difficillimum censeo. De iis nemo melius quam IOANNES RAYNOLDVS in Censura lib. Apocryph. libro doctissimo. Neque contemnenda est sententia D. ALLIX in libro Anglico, quem etiam audio Germanice uersum extare, cui titulus est Iudicium ueteris Ecclesiae Iudaicae contra Vnitarios. Ibi Apocryphorum ueteris testamenti auctoritas et antiquitas luculentis argumentis uindicatur. In libris Iudith et Tobiae mihi nuper lectis nulla suspicio occurrit, quae sententiam tuam firmaret. Non solus MONTFAVCONIVS Iudithae Historiam asseruit. Idem ante eum tentauerat et perfecerat uir maximus HERMANNVS CONRINGIVS in Aduersariis Chronologicis, libello perquam accurato et erudito. Nomen Asmodaei in Tobia est mere Persicum [gap: unknown sign(s)] Tentator, nec canis tam accedit ad superstitiones Aegyptiacas quam ad uanam Magorum Theologiam; Iudaeorum Pharisaeismum, Cabalam, [gap: Greek word(s)] etc. ex Aegypto tecum deduco, quam in rem iam nonnulla scripsi forte aliquando edenda.

Litteras tuas SCHOTTO dedi iam ita languenti, ut de diuturniore uita plane desperaret. Se tamen responsurum promisit, sed ea conditione addita, quam Deus ratam esse noluit. Cl. GOLDBACHII auunculo paucis rescripsi, quod uelim faxis aequo animo accipiat. Difficillimum argumentum mihi explicandum proposuit: Fronte exile negotium, et dignum pueris putes, aggressis labor arduus. Inscriptionem Herodis notis illustrarunt CASAVBONVS et SALMASIVS, ille parum feliciter, qui eam de Herode Magno Iudaeorum Rege perperam intellexit; hic aliis monumentis adiutus rem acu tetigit. In secundo uersu [gap: Greek word(s)] legit CASAVBONVS, male, SALMASIVS uero [gap: Greek word(s)] longe probabilius, id est [gap: Greek word(s)] , ab [gap: Greek word(s)] , id est [gap: Greek word(s)] . Vtriusque notae siue Commentarii editi sunt a THOMA CRENIO in Museo Philologico et Historico, edito Lugduni Batauorum anno MDCXCIX. Aliam inscriptionem, quam profers, non satis intelligo, nec SPONII

Miscellanea in promtu habeo. Ducenarium Saronici Sinus hic describi suspicor. Ceterum hoc studiorum genere longe magis olim, quam modo delectabar. Eo tamen me redire coget antiquitatum studium, mihi post Cl. SCHOTTI mortem a Rege commendatum. De WILKINSIO nihil audiui, ex quo hinc profectus es. IABLONSKIVS relicta Batauia se nuper in Angliam contulit. DEVTSCHIVS diaconus est ecclesiae cuiusdam Francofurtanae, non uero Professor, ut nescio quis tibi falso nuntiauit. DORNMEYERVS hic obiit sub finem mensis Octobris. De uestro GRABIO scis, quae CASIMIRVS OVDIN scripserit, quae certe falsa esse suspicor, et uiro bono et credulo a nefario quodam homine, qui eius credulitate abuteretur, nuntiata. Sed tamen ea siue calumnia siue suspicio eius famae nocebit. Berolini 16. Cal. Februar. 1718.

Nondum resciueras Cl. SCHOTTI nostri obitum, cum nuper ad me scribebas. Alias certe de nummis Neuhusianis nihil mandasses. Sublato eo proxeneta, cuius unius ope mihi aditus ad eos parari poterat, quamquam forte ne sic quidem, ita huius thesauri custodes metuunt, ne quid sibi subripiatur. Cum ergo nulla inde spes esset, nummos abs te indicatos sedulo in libris editis quaesiui, si qua forte morem tibi gerere possem. Et posterioris quidem nullam usquam memoriam inueni, prioris uero auersam tantum partem apud TRISTANVM SANCTAMANTIVM. Supersedendum itaque mihi iudicaui labori et sumtui tuo superuacuo; nec enim insculpta aeri haec illius nummi auersa pars ulli Dissertationi tuae ornamento futura fuisset. Caue credas, me quidquam hac in re torpore aut desidia neglexisse. Etsi enim incidit haec disquisitio in ea tempora, in quibus de successione Cl. SCHOTTI mihi asserenda ualde laborabam, ceteras res omnes meas uoluntati tuae posthabui. Memineram enim, ut alias caussas taceam, me in aere tuo esse, libenterque officium illud suscipiebam, quo tibi morem gerens ab aere alieno me liberarem, nec opus erat, ut me tantopere obtestareris.

Iam mihi claues num mophylacii et bibliothecae Spanheimianae traditae sunt, una cum luculento et honorifico diplomate, quo me Cl. SCHOTTI stipendium annuum Rex percipere

iussit. Haud defuerunt, qui Regis beneficentiam mihi dubiam facerent, sed frustra: Ope Serenissimae Reginae omnes scopulos superaui. Id te gauisurum certo scio. Berolini Nonis Februarii 1718.

Cum antea in rescribendo suauissimis tuis litteris nihil minus quam segnis fuerim, tute intelligere potes, quam fuerim hoc et superiore mense aliis negotiis distractus et plane auocatus a studiis meis. Id etiam tibi uel iam retulit, uel coram aliquando referet Cl. GOLDBACHIVS, uir politissimus et optimus, quem merito amas, et in quo summa omnia inesse una mecum arbitraris. Id unum doleo, quod iucunditate eius consortii mihi pro uoto meo adhuc uti non licuit. Profecto ita res meae, comparatae sunt, ut, nisi iis quoquo modo prospiciam, iam Musis usquequaque ualedicendum sit. Affatum honorem in me incumberescis, uerum omnis ea uitae suauitas, quae cum litteris coniuncta esse solet, plane interiit. Quandoquidem autem Deus et fata sic uoluere, tempori inseruiam tantisper, dum cursus relictos iterare mihi noua aliqua rerum mutatione liceat. De uita SCHOTTI nihil est, quod nuntiare possim praeter ea, quae ex epistola quadam mea MENCKENIVS edidit in prima scheda nouorum litterariorum, quae latine hoc anno Lipsiae edi coepta sunt. Eius bibliotheca, et quidquid manuscriptorum habuit, integra sartaque seruabitur in usum filii superstitis, sic enim testamento suo cauit. Interea nemini ad ea perlegenda accessus patebit; eius enim uxor, pro captu mulierum, hos thesauros tanti facit, ut ne limis quidem oculis a quoquam eos adspici sinat, ne uidelicet quisquam ex opibus uni filio suo debitis ditescere possit. Calumniam OVDINI in famam GRABII uestratis iam tibi notam esse puto tum ex diariis eruditorum, tum ex ipso postumo opere ipsius OVDINI, quo libro nihil ineptius, indoctius et inficetius me iam pridem legere memini. SANDERI litteras accepi paullo post superiores meas ad te datas. Casu quodam acciderat, ut eo absente litterae meae ad eum perlatae et in angulum ab eius domesticis coniectae, sero in eius manus inciderent. Ceterum hominem humanissimum esse expertus sum, etsi librum Copticum, de quo scripseras, inter alios bibliothecae suae codices reperire

non potuerit. De exemplo libri tui gratias habeo, ut et de mentione nominis mei, licet me longe supra meritum et dignitatem meam laudatum esse intelligam. Haud recte meministi eorum, quae tibi olim de nomine Charontis dixeram; neque enim ea uox traiectorem significat, sed silentii auctorem: [gap: unknown sign(s)] os cohibe, fere ut uos Germani inciuili formula: Halt dein Maul. Inde [gap: unknown sign(s)] sile, [gap: unknown sign(s)] siluit, [gap: unknown sign(s)] siluerunt, quae uoces in noui testamenti uersione Aegyptiaca occurrunt. Vellem praeterea, ut pro more aetatis nostrae Graeca testimonia numquam adduceres sine interpretatione Latina. Nulla epigrammata Graeca habeo praeter ea. quae GOETZIVS habet: Spanheimiana enim quae descripsi ex eodem codice, olim Palatino, nunc Barberino descripta sunt, etsi plura habet GOETZIVS, haud enim omnia SPANHEMIVS ex apographo Salmasiano descripserat. Quae de MARTINETTO Loiolita scripsisti, ea mihi mirum in modum placuerunt. Velim quotiescumque eiusmodi amoenitatum compos eris factus, earum me participem fieri cures. Vtinam Brachmanicarum litterarum alphabetum ab eo homine erueris, quem ille itineris sui socium habebat! RENAVDOTVM contra me scripsisse ferunt, nemo tamen memoratur, qui librum uiderit, adeoque falsum rumorem esse puto. Quidquid sit, certum est dicta mea tueri: nihil enim scripsi, de quo mihi plane non constet. De duplici naeuo in Palaeographia obseruato gratias ago: Ab ipso MONTFAVCONIO uiro docto et humano gratiam inibis, si de utroque, de posteriore in primis, eum per amicum tuum admoneri cures. Auctor Dissertationis de litteris Graecis, editus sub finem Palaeographiae, uir est natalibus et dignitate conspicuus IOHANNES BOVHIER, Praeses Senatus Diuionensis aulae, qui Gallice contra MONTFAVCONIVM amicum suum elegantissime disputauit de Essenis, quos Christianos fuisse post EVSEBIVM et HIERONYMVM perperam, ut puto, et post BRVNONEM Anglum, MONTFAVCONIVS affirmabat. Ea controuersia acriter inter eos agitata est libellis Gallice editis, et quod mireris, optimo exemplo, sine ulla ueteris amicitiae imminutione. Profecto BOHIERVS ille inter doctissimos totius Galliae homines merito recensetur. De HARDVINO nihil nouum.

Insanit et prisco morbo suo, uel potius Societatis suae, in qua multos sectatores eius noui, laborat. Neque BEGERI celebritatem aequare cupio, neque si cupiam, possim; qua in re HARDVINI sententiae ex animo accedo. Berolini Kalendis Iuliis 1718.

Nihil iucundius optauerim, quam litteras ad te frequentes dare et frequentiores a te accipere; uerum mihi inuito aliqua saltem illius iucunditatis parte carendum est, cum quotidie noua quaedam negotia occurrant, quae me aliorsum trahunt. Quae cum ita sint, nihilominus sedulo elaborabo, ut ne operam meam frustra aliquando desideres. De libro Coptico PETRAEI nulla spes est: haud enim intelligere potest reu. SANDERVS, quem librum ipsi significem. Neque, ut uerum tibi fatear, iam harum rerum auidus sum, quemadmodum eram, cum hic esses. Omnia fert aetas, animum quoque: ipsa mihi studia deliciae meae, ineuntis, prouectae, et ad senium deuergentis aetatis fastidio esse incipiunt. Ad portum respicio, illamque quietem, quam post has uitae miserias et sollicitudines spero, fore ut, miserante Deo, nanciscar. Inter ea quae me angunt et cruciant, caue minimo loco esse putes ea, quae nuper de *** scripsisti. Ergo ne homo, ne cogitatione quidem ipsa a me umquam laesus, animum ita induxit, ut me praeter omne meritum meum odio haberet? Iam ergo habemus Christianae Theologiae Professorem, qui nauci faciat haec dicta IOANNIS Apostoli: [gap: Greek word(s)] . Meliorem ei mentem a Deo dari precor. Ego uero eum [gap: Greek word(s)] non possum. Tu uero odii illius caussas, quas cognitas habes, me celare uis? Vide, quam parum hac in re fidelis et certi amici officio fungaris. Hic tamen tibi nihil pro mutuae amicitiae iure impero, nisi, quod certe negare non potes, ut certiorem me facias, quo loco subitum illud odium ortum sit: num Berolini, num Hamburgi, num in Batauia, num in Gallia, num in Anglia. Ego certe nusquam ei nocui, nec umquam nocebo. Tu necessario certi hic aliquid nuntiabis, uel ad tollendas suspiciones quasdam molestas, quae animum meum lancinant et mordent.

De Charontis etymo quae scripsi, certa sunt, nec coniectura tua admitti potest. Audio a Cl. GOLDBACHIO Indum illum, de quo scribis, Orationem Dominicam Brachmanum lingua Cl. BARTSCHIO uestro descriptam dedisse litteris nostris: fac quaeso illam describas et mecum communices.

Voces Sinenses et cetera, quae desiderabas, hic habes, duabus uocibus exceptis, quas in DIASII Lexico reperire non potui; qua in re ne me socordem fuisse putes, testis tibi erit diligentiae meae Cl. GOLDBACHIVS, qui in bibliotheca regia mihi haec agenti et describenti adfuit. Berolini 5. Idus Sextiles 1718.

Mihi gratulor, quod silentium meum sane diuturnum ita interpretatus sis, ut reieceris, quod aequum erat, in multitudinem negotiorum meorum. Nihil mihi sane iucundius esset, quam eo otio frui, quo olim, haud quidem abundabam, utebar tamen minus incommode, quam modo. In aulam uocatus sum, ubi dies fere integros uersari cogor, nec

iam spes est ulla fore, ut aliquando ad studiola mea reuerti possim. Itaque festis hisce diebus uti coactus sum, ut plurimis epistolis iam pridem ad me allatis rescriberem. Tuae uero familiam ducunt, et certe pudet, tam diu uel inuitum cunctatum esse. Ceterum omnes tuas accepi, librum etiam tuum, in quo nominis mei eam rationem habuisti, qua me plane indignum censeo. Gratias tamen ago beneuolentiae tuae, per quam uereor ne fiat ut male audias apud ***, qui me odit nullis, quas quidem nouerim, de caussis. Ego uero eum amo, primum ut Christianum et uirum eruditum, deinde ut inimicum meum, iubente Domino Iesu: Ego autem uobis dico, diligite inimicos uestros. Etiam benefecero, si qua dabitur occafio, quod ei nomine meo significes uelim. Certe odium in Christianum non cadit, ne dicam in Theologum. Hac in re ei potius quam mihi consultum uolo.

Litteras tuas ad Aleppensem adolescentem recte curaui. Eum utinam nossem, satque otii haberem, ut eius opera Syriacas litteras addiscere possem.

IABLONSKIVS noster Parisiis modo degit, unde litteras ad me dedit, decimo die Martii mensis datas. Omnia sibi perplacere, summamque se apud omnes eruditos humanitatem expertum esse narrat. Post tres uel quatuor menses eum puto Berolini uidebimus, nisi quid officiat domestica calamitas, quam lamentari licet non narrare.

Plura quidem scribere uellem; at nihil succurrit, nisi quod forte non ignoras, uirum celeberrimum ISAACVM de LARREY Historiae Anglicae uariorumque aliorum librorum scriptorem hic die Martii mensis XVII. diem suum obiisse iam octogenarium.

VIGNOLIVS Chronologicas suas Dissertationes Gallice scriptas prope diem typis edendas mittet in Batauiam. Berolini 4. Idus Apriles 1719.

Litteras tuas Idibus Martii datas adolescens quidam domi meae heri reliquit, cum domo abessem, ut iam plerumque soleo. Nimirum, quod nuper scripsi, magno studiorum meorum dispendio per dies integros in aula uersari cogor.

Itaque idem adolescens iam bis frustra ad me uenerat; cum autem se hodie uenturum pollicitus sit, domi manere constitui, nisi forte, quod haud raro praeter spem meam contingit, in aulam aduocer. Omnes litteras tuas me iam accepisse significaui, etiam librum de Eclipsi Sinica, quem uel hinc me cum animi uoluptate legisse intelliges, quod paucula quaedam obseruauerim, de quibus hic tecum agere decreui. Pag. 14. et 15. uereor ut cuiquam probare possis ea, quae de CLEOMEDE scripsisti, elegantissimo et doctissimo scriptore, quo nemo melius inter antiquos de forma et mensura globi nostri disputauit. Itaque te illius librum [gap: Greek word(s)] nondum legisse arbitror, quem si legeris, sententiam, sat scio, mutabis. Optima illius editio est Burdigalensis cum notis BALFOREI. In uersione tua Syriacae [gap: Greek word(s)] Hebdomadis Magnae pag. 19. u. 3. legendum mihi uidetur [gap: unknown sign(s)] , sic enim habent Graeca ISAIAE, unde haec desumta sunt, cap. LIII. u. 5: [gap: Greek word(s)] , liuore eius sanati sumus. Adi quaeso, Epistolam PAVLI ad Galat. cap. 6. u. 17. ipsumque locum Syriacum ISAIAE in Bibliis Polyglottis, quae eam in rem consulere oblitus sum, cum heri essem in bibliotheca. In libro secundo Grammaticae tuae Sinensis pag. 6. 3. col. 2. u. 3. et 4. decem et octo scripsisti, ubi scribendum fuit uiginti et octo. Ceterum gratias tibi ago ob celebratum nomen meum, et immortalitate donatum eleganti epistola tua, in qua quidem animum tuum gratum, bonum et fidelem, non autem memet ipsum agnoui. Quid *** uestratem dicturum putas, si haec legerit? Eum audio in munere sibi commendato Francofurti acquiescere, ualdeque amari et probari, quae res certe mihi iucunda accidit. Vtinam porro iniqui illius odii caussas rescire possem. Si boni uiri officio functus esset, eas mihi narrasset, non tibi aut aliis, qui tanto studio fidem, ut puto, ei datam, silentii seruatis. De adolescente Alepensi nihil audiui. Praestantissimus WOLFIVS Hamburgensis, uir quem ita amo ut neminem plus amare possim, scripsit nuper ad me, se litteris Cl. GOLDBACHIO datis te rogasse, ut non nihil ei ampliandae bibliothecae suae Ebraicae suppeditares, quod uelim uel propter me facias, etsi te eius ipsius caussa facturum puto. De THOMA BRAYO nihil scribere ausim, tantum est periculum de illo homine mutire, cuius

nomen adscripsisti. Id tamen agere conabor, ut tempora se dabunt; quae utinam molliora euadant. Rogasti me de ANTONIO ARNALDO, uiro incomparabili, cuius nomen et famam ad te non peruenisse miror. Illius uitam QVESNELLVS duobus uoluminibus Gallice scripsit, opus eruditum, elegans et castigatum. Iis quae nomine tuo D. BARTSCHIVS petiit, in epistola, quam tu uelim ipsi tradas, satisfacio. Ita animum inducas uelim, me omnia tua caussa, fieri modo possint, curaturum. Iam actum est de litteris et studiis meis, nisi iis D. O. M. prospiciat. Vt haec tibi scriberem, diem dominicum occupaui: ne punctum enim quidem otii est aliis diebus. Quod autem mireris, numquam tot litteras ab eruditis hominibus accepi, quibus nihil rescribere, inhumanum esse censeo; itaque paucis et inculte rescribere cogor. Berolini pridie Calendas Maias 1719.

Diuturnum meum silentium, quod ipse culpo, non sine caussa admiraris. Quid enim causser occupationes meas, cum tu homo etiam occupatissimus satis tamen otii habeas, ut litteras ad me subinde cures, amici et constantis in me animi tui sidelissimas testes? Itaque culpam non deprecabor: emendationem tamen, quod unum licet, in futurum promittam. Cl. RASTIO, admirandae indolis uiro, tantum faui, quantum potui ac debui; nec dubito, quin ipse locuples apud te diligentiae et studii in se mei testis futurus sit. Is etsi non omnia, quae quaesierat, inuenit, nonnihilo tamen ditior istuc se recipiet. Ego uero animi crucior, quod pluribus officiis ei haud approbare potuerim, quanti facerem eius uirtutes; quibus accesserat commendatio tua, quae perpetuo plurimum apud me poterit.

A doctissimo GOLDBACHIO litteras Holmiae datas accepi, cui, quum Cl. RASTIVS hinc abierit, rescribam.

Hamburgi fui hac aestate per dies sexdecim, et frequenti confabulatione doctissimorum uirorum FABRICII et WOLFII usus sum, non sine incredibili quadam uoluptate mea. Multa fuit inter nos mentio nominis tui, multaque uota prosperioris fortunae, quam tibi ex animo optant. In primis WOLFIVS iussit, ut te nomine suo salutarem, nuntiaremque, se

omnia, data occasione, caussa tua facturum; operamque daturum, si Hamburgum aliquando ueneris, ut tibi omnino constet, te ab eo sincere et fideliter amari. Interim conditionem quamdam tibi ofsert, de qua uelim iudices, ipseque ad reu. WOLFIVM scribas, si qua animus tuus eo inclinauerit. Habet Hamburgi reu. MORGENWEGIVS egregiam bibliothecam, cui insigne ornamentum accessit, collectio integra manuscriptorum orientalium Hinckelmanniorum. Is referente WOLFIO de uictu et domo tibi prospiciet additis annuis quinquaginta imperialibus, modo illius bibliothecae procurationem in te recipias. Interea uero, ut fieri solet, occurrent melioris alicuius promotionis occasiones. Ea in re nolim consilio meo utaris, sed tuo: nec enim noui rerum tuarum statum. Hoc unum addere possum, me, ex quo uiuo, nullum amoeniorem Hamburgo locum uidisse, et litterarum studiosis accommodatiorem. Berolini pridie Nonas Nouembres 1719.

Miraberis, te tam sero litteras reu. WOLFII, sub finem anni superioris ad me datas, accipere, at id factum est mora quadam et cunctatione mea, dum aliquid otii exspectabam, quo una opera pluribus epistolis hinc et inde ad me allatis rescriberem. Quam lentam meam agendi rationem nolim inertiam uoces; nihil enim minus, quam iners fuissem, si quidem fata tulissent, ut aliquid otii in senectute mea nactus essem. Huius autem desideratissimi commodi iam spem omnem abiicio, uideoque litteris mihi omnino ualedicendum esse; cum labores mei in dies augeantur. Nimirum hic mulgere nesciunt, nisi et ubera siccent. Lessum itaque canere potes qualibuscumque Musis meis, nec me tamen ideo minus amare perges. Ego uero te perpetuo amabo, idemque uouebo singulis annis, quam diu uiuam; ut uidelicet magna et bona litterarum et fortunarum accessione locupleteris. Berolini 18. Cal. Februar. 1720.

Haud iniuria de me queri posses, nisi optimam in promtu excusationem haberem ab otii penuria, et molestis occupationibus, quibus ita premor, ut mihi uel inuito, etiamsi undique litterae affluant, commercium eiusmodi omne

abrumpendum sit. Dies integros in aula ago, et in bibliothecis regia et Spanheimiana, ubi ne quidem studiis litterarum operam nauare possum ob incredibilem copiam eorum hominum, qui eo conuenire solent. Itaque ubi amicorum litteris rescribendum est, suffurandus est dies, quod hodie feci, ut et tibi et aliis quibusdam amicis, qui ad me scripsere, satissacerem. Video te minus grauiter tulisse, quod epithalamium tibi non cecinerim: merito sane, cum et litterae tuae paulo serius ad me perlatae sint, et pessimus sim omnium poetarum, nec sine ignominia quadam mea malos uersus in publicum obtrudere possim. VIGNOLIO epistolam tuam Köpnikum misi, ubi aestates singulis annis agere solet. Ceterum uelim, ut Deus O. M. nuptias tibi tuas fortunet, iubeatque, ut uxor tua carissima pulcra faciat te prole parentem. Quae scripsi de Tartaria WITSENII, ea habui ex epistolis amplissimi CVPERI, liber enim nondum in uulgus prodiit, etsi iam absolutus in manus haeredum peruenerit. PRAETORII quae desideras, ea tibi describi curabo: nolim autem te de pretio quidquam esse sollicitum. Scriptum illud Sinico-Tartarico-Latinum domi meae habeo, et uaria illius exemplaria extant ab Imperatore Sinensi in Europam missa. Cl. GOLDBACHIVM spero hic uidebimus: puto enim eum iam de reditu cogitare. Si quid tibi paraueris, quod litteras Tartaricas illustret, id rogo mecum communices. Fiet enim forte aliquando, Deo uolente, ut litterarum mearum studia repetere possim. Interim tu me qualicumque loco sim, amabis, ut coepisti, tui in primis studiosum et amicum usquequaque constantem. Berolini 7. Cal. Octobris 1720.

Etsi diuturnum meum silentium plurimis uerbis, et rationibus minime futilibus apud te excusare possem, satius tamen esse iudico, uel breuitatis caussa, culpam fateri, et emendationis aliquam in posterum spem ostendere. Nolo sane de amore in te meo ex epistolarum mearum raritate iudicium feras. Ea re nihil esset iniquius; ita enim iam dudum te amare et magnifacere coepi, ut iam omnino nihil inde minui possit. Librum tuum de Congregatione propagandae fidei cum summa uoluptate perlegi, eaque exemplaria, quae miseras iis, quos iusseras, distribui. Pulcherrimum scribendi

argumentum elegisti, quod in dies ornare poteris et amplificare. Vellem usus esses VRBANI CERRI libro, qui Gallice ex Italico ante aliquot annos prodiit, in quo ex Archiuis Societatis propagandae fidei status Ecclesiae Romanae per orbem uniuersum describitur. Liber est egregius, sed ex uitioso exemplari Italico in Gallicam linguam uersus, seu potius in Anglicam, unde Gallicus factus est, non sine uitiis, quorum maximam partem in exemplaris mei marginibus emendaui. Epistolam non CVPERI, sed RELANDI, in qua quaedam Tartarica inscriptio descripta habetur, in hunc fasciculum coniiciam, si quidem eam inuenero, antequam epistolam signare necesse sit. GOLDBACHIVS hac non transiit: miror tantam in homine erudito et sapienti, peregrinandi cupiditatem. Pro eo quo pollet ingenio, et pro eo rerum usu, quem iam sibi parauit, aliquid certe domi quaerere posset, quod aegre nanciseetur coelum toties mutando. De Christianis S. Ioannis, quos recte Manichaeorum reliquias esse censes, copiose scripsit Carmelita quidam IGNATIVS a IESV, cuius ea de re scripta nullo loco reperire potui: at PHILIPPI a SS. TRINITATE eius amici et socii Itinerarium Orientale habeo Italice scriptum, in quo libro VI. cap. 7. ea omnia descripsit, quae IGNATIVS a IESV de iis retulerat. Ex eodem fonte ea hausit ANGElus a S. IOSEPHO, quaecumque habet pag. 359. Gazophylacii sui Persici. Nihil opus esse censeo, hic tibi in memoriam reuocare KAEMPFERI Amoenitates Exoticas, in quibus sectione XI. Fasciculi secundi, ea Pseudo-Christianorum secta fuse describitur. Alphabetum meum accurate, sed manu tremula, ex THEVENOTO descriptum ad te mitto, cum specimine lectionis illius linguae. Audiui olim ex PIQVESIO, qui libros Mendaitarum euoluerat, frequentem esse in illis Manichaei mentionem, sic enim appellant Manetem, quemadmodum et AVGVSTINVS, qui uetustissimae illius sectae, in qua aliquando uixerat, peritissimus fuisse censendus est. Quas Tartaricas litteras misisti, nihil miratus sum. Plures eiusmodi occurrunt in Manuscriptis Regiis etiam illae, quas lituras uocas, quae lineae sunt in Lexicis frequentes ad distinguendas unius dialecti uoces ab aliis excogitatae; uel ad obseruationem quamdam Grammaticam uocum, quemadmodum et nos saepius lineolas infra uoces quasdam adscribere solemus. Cum

nuper Acta Eruditorum anni superioris euoluerem, in recensionem quamdam incidi libelli Syriaco - Latini Cl. *** cuiusdam, qui ter uel quater ad me litteras dedit. Ea mihi recensio talis uisa est, ut parum absit, quin a te scriptam esse putem. Noui enim formam tuam scribendi. Ea in re, siquidem fallor, iam [gap: Greek word(s)] meam minoris facere incipiam. Ea sunt, quae rescribenda superioribus litteris tuis censui: modo ad proximas accedo, quae heri ad me delatae sunt. Satis superque intelligo, te animo, praeter morem tuum, paullo commotiori ad scribendum accessisse, uel ex eo, quod litteras ad me misisti, quibus nulla inscriptio accesserat. Itaque cum eas resignare religio esset, tenuitate chartae adiutus, CHRISTIANI BENEDICTI MICHAELIS nomen legi in superiori folii parte, unde addita mea manu inscriptione, eas die crastino una cum meis ad te in domum tabellariorum deferri curabo. Iam uero fateor legitimos esse dolores tuos; attamen animo tibi minime despondendum esse censeo. Vix aliter fieri potest, quam ut illi, qui prae aliis eminent, inuidiae eorum sint obnoxii: Vrit enim, ut ait ille, fulgore suo, qui praegrauat artes infra se positas. Haud tamen, spero, uirtus tua diu premetur. Excellentissimum PRINZIVM ea de re adeundum esse non iudico, cum ob absentiam Regis nihil modo agere possit, quo magnopere adiuueris. Spero tamen tui rationem habitum iri. Certe aequum est, ut ii docendis rebus admoueantur, qui earum sunt gnari. Vtinam utilitatibus tuis aliqua in re consulere possim. In epistola tua ad WOLFIVM, an WOLTTIVM, sic enim bis scriptum est etiam manu tua, memoria nominis mei perhonorifica mihi iucunda fuit; etsi ea mihi tribuis, quibus me indignum esse iudico. Veniam uero uelim des, si duplex in ea uitium irrepsisse admonuero. In fine nisus dicis, ubi nixus dicendum fuit: et supra, accessi te aliquando, solemne multorum in his regionibus uitium, pro accessi ad te. Velim scire, quisnam sit ille tractatus tuus de manibus eruditorum, quam numquam uidi, etsi Cl. *** olim ad me scripsit, in eo memoriam nominis mei extare. De rebus meis nihil nuntiare possum, nisi id quod saepius a me audiuisti, me sexcentis fastidiosissimis occupationibus auocari ab omni studio litterarum. Absolui tamen mense superiori Lexicon meum Aegyptiacum, quod

opus ceteris omnibus olim a me scriptis antepono. Iam eleganter compactum illud in museum meum intuli, ut latus premat Dictionario Armenico. IABLONSKIVS iunior tibi plurimam salutem dicit. Is nudius- quartus Francofurto huc rediit, ubi orationem, quam uocant inauguralem, habuit de studio linguarum Orientalium, quarum Professor ordinarius Francofurti a Rege dictus est et Theologiae extraordinarius. Eum hominem, si qua fata sinant, SALMASIOS et SCALIGEROS aliquando aequaturum puto.

Iam uerbosam epistolam habes, ut de praeterito silentio nihil queri possis. Hinc intelliges mihi plerumque uoluntatem non deesse, sed otium. Tu uero, ne cede malis, sed contra audentior ito. Vale et me ama amantissimum tui. Berolini 4. Nonas Iulias 1721.

Inter uitae meae molestias nulla mihi acerbior est, quam quod omni studiorum meorum fructu carere cogar, nec quidquam modo agere possim, quam res alienas curare propriis relictis. Vtinam tibi et mihi, id est, unis studiis meis uacare possem. Id nec sperare possum in futurum, nec praestare in praesenti. Speculum illud Sinense, de quo agis, habeo in fasciculo epistolarum CVPERI; sed tamen diu quaesitum reperire non potui. Statim atque inuenero, si quidem id desiderare perges, ad te mittam. Nummo tuo AVRELIANI similes quidam sunt in HARDVINI operibus. In his interpretandis Dauus sum non Oedipus, ut et in MSto tuo Reyheriano; etsi puto has litteras esse ex earum genere, quae ad cryptographiam pertinent, et uulgo cifrae appellantur. Inscriptionem Campanae uel falsam puto uel male descriptam. [gap: Greek word(s)] Halicarnasseorum a VOSSIO editum est ex MStis IOSEPHI. Prodiit iterum cum quibusdam aliis Lugduni Batauorum cura IACOBI GRONOVII. Nunc uero extat in IOSEPHI editione Anglicana. Vtinam specimen aliquod adspiciam Manuscriptorum supra mare Caspium inuentorum. Ex historia Cenghis-Cani scio ibi, id est, in uastissima planitie, quae Capschak appellatur, fuisse olim Principem Mahumedanum, ditem et potentem, cuius opes a Tamerlano attritae sunt et excisae. Itaque suspicabar, illas litteras esse ex earum genere, quas Cuphicas uocant, id est, ueteres Arabicas. At de

re nondum bene cognita omne iudicium periculo et temeritati affine esse solet. HOEBELIVS, quem Heufelium perperam appellas, hic iam degit et quotidie fere apud me est. Iam narrauerat, se a te et STRIMESIO acceptum fuisse perbenigne. Vir est sane cultissimus et elegantis litteraturae ualde studiosus. Lexico meo Aegyptiaco ultimam manum admoui, et modo in museo meo compactum habeo, opus, absit uerbo inuidia, quantiuis pretii. Nihil umquam ita elaboratum e manibus meis exiit. Prodibit forte in lucem; certe, ut id fiat, omnem operam adhibebo. Lucubrationes tuas legi, ut omnia tua soleo, id est, cum sincero sensu uerae uoluptatis. VRBANI CERRI liber, qui tibi fictitius uidetur, passim extat MStus in Galliae et Italiae bibliothecis. ANSELMVS BANDVRI tomo secundo Imperii Orientalis eius testimonio utitur et loca quaedam ex eo profert Italice. ANTONIVS uero ARNALDVS uir celeberrimus tom. 3. Moralis Practicae pag. 636. eumdem CERRI describit Gallicis uerbis, et eum locum profert, qui in editione Amstelodamensi a pag. 200. extat ad 206. Initio Praenestes Antiquae IOSEPHI MARIAE SVAREZ legitur Epigramma VRBANI CERRI patricii Romani. Itaque nihil est, quod dubites de Amstelodamensi editione, quae tamen male curata est ab homine polito quidem et ingenioso, sed harum rerum imperito.

Si quid te iuuare possim in Dresdensi negotio, fac ut id resciam, uel per te uel per GOLDBACHIVM, cui plurimam salutem dico. Nollem tamen tibi auctor esse, ut isthinc pedem moueas, nisi certi et commodi aliquid argumentis minime dubiis tibi paratum uideas. Spes enim aulicae plerumque lubricae sunt et fallaces. Quaeso ergo, ita tibi consulas, ut poenitentiae serae et inutili nullum locum relinquas. Berolini 4. Calend. Decemb. 1721.

Attulit ad me nuper Cl. ROGALL lucubrationes tuas de Inscriptionibus Iudaeorum Graecis et Latinis, quas ut cetera omnia scripta tua summa cum uoluptate legi. Quo autem tempore humanissimus ille adolescens me adiit, languebam morbo difficili et acerbo, unde eum ei honorem habere non potui, quem alias exhibuissem. Mirabar autem nullas eum litteras a te attulisse, praesertim cum tamdiu nihil scripseris,

ut mei oblitus uideare. Nec rescire potui, numquid ea accepisses, quae ultimis tuis litteris a me petieras, nimirum, ni fallor, seriem litterarum Mendaiticarum. Velim, si quando tibi commodum erit, me de eo certiorem facias. Vbi plus otii nactus ero, pluribus ad te scribam; nunc id unum ago, ut uirum mihi amicum, dignum etiam beneuolentia tua, qui tua ope eget, tibi commendem. Nihil mihi gratius facere poteris, quam si ea ipsi concesseris, propter quae me internuntio uti uoluit. Nec te poenitebit de uiro erudito et bono bene meritum esse. Id mihi pergratum erit. Berolini 6. Idus Septembris 1722.

Etsi nihil opus fuit tanto eloquentiae apparatu, ut praesentium rerum fastidio leuarer, ad hoc tamen litterae tuae profuerunt, ut magis magisque suauissimis alloquiis tuis intelligerem, quantum tibi, nullo sane, aut certe exiguo merito meo, carus et acceptus essem. Nec rescribendi moram fecissem, nisi uir optimus HENNINGIVS noster se breui ad te scripturum confirmasset et litteras meas curaturum sine ullis sumtibus tuis. Haec uero scribebam ipso Natalitiorum D. N. Iesu Christi die, quem tibi ut et breui ineuntis anni ceteros omnes felices esse uolo et uoueo. Nullus Armenorum, quos quidem nouerim, ne dum ipse MOSES CHORENENSIS, muri Sinensis meminit, quae siue obliuio, siue ignorantia mira tibi uideri non debet, cum neque MARCVS PAVLLVS, neque RVBRVQVIS, cuius elegantem editionem Gallicam nuper emi, eiusdem meminerint. Aggerem illum Gogi et Magogi uix esse puto; nec forte, uel inuitis Sinensium historiis, ea est muri antiquitas, ut illius IORNANDES meminisse potuerit. Id tibi tamen diiudicandum relinquo. Audio te nuper scripsisse doctam et accuratam Dissertationem de Litteris Tanguticis Monumenti ad mare Caspium inuenti. Eam nondum perlegi, nec noui, ubi reperiatur: tanta enim est copia Diariorum uestrorum Germanicorum, ut mihi in aliis rebus ualde occupato, accuratius inquirere non uacet. Ceterum eadem de re aliquid scripseram ad amplissimum MENCKENIVM, quod ille inseruit in Actis Eruditorum. Ea si in manus tuas inciderint, uidebis, me mihi non uindicasse, sed tibi, ut solitus sum perpetuo et ubique agnoscere, per quos

profecerim. Mihi porro nuper relatum est, STEPHANVM FOVRMONT, professorem regium linguae Arabicae Parisiensem, duplicem illam paginam interpretatum esse, in qua, ut aiunt, de Sanctulo quodam illius gentis agitur et de animi humani immortalitate. Vtinam haec aliquando in lucem publicam prodeant.

Historia mea Indica breuis est: in animo enim habui experiri, quid censerent eruditi de eiusmodi rebus, antequam plura, si tamen umquam uacabit, aggrederer. Liber editur, sed lentius quam uellem, Hagae Comitum elegantibus typis. Non patiar, ut eo careas, statim atque prodierit, etsi mihi omnia exemplaria meo aere redimenda erunt; nec enim aliter cum bibliopola lucri cupido transigere potui, qui tamen mercedem mihi promisit quatuor florenorum pro unoquoque folio. De litteris ueterum Prussorum noli iudicium meum exspectare. Non multum puto tribui posse GRVNAVIO uestro, monacho Dominicano, proindeque mendaci, ut sunt ferme omnes ex eo hominum genere, nec mihi aliud quidquam uidentur haec monstra litterarum, quam otiosi hominis figmenta. Parum abest, quin idem censeam de litteris Hungaricis, quarum seriem edidit MARTINVS BELI. Quod ad Runas Septemtrionalium attinet, adhuc persto in ea sententia mea, quam forte legisti in Vindiciis meis ueterum Scriptorum contra HARDVINVM. Nec parum me confirmauit uir doctissimus EDVARDVS LHVYD in Archaeologia Britannica eadem docens. Eum librum incomparabilem mihi caro pretio in Anglia emi curaui, quo uix puto carere posse eum hominem, qui in antiquitatibus septemtrionis feliciter uersari desiderat. At satis superque habes garrulitatis meae, quam tamen, ut me meaque amare soles, tibi minime ingratam fore existimo. Berolini 6. Calend. Ianuarii 1723.

Statim atque liber meus in lucem exierit, operam dabo prima quaque occasione, ut unum exemplar ad te perferatur, non ut mercimonium, sed instar munusculi. De epistola tua de litteris Tanguticis frustra adhuc sollicitus fui: tuus enim bibliopola Lipsiensis tibi uerba dedit. Quid de THOMA, Indorum Apostolo censeam, docebit te liber meus, qui tamen exspectationi tuae et aliorum non satis respondebit. E quinquaginta

plagulis nondum tres typis expressae sunt: nimirum Belgae mercatores fabellas malunt quam res serias edere. Haud satis opportune admonuisti de FRANCISCI BARRETI Loiolitae Lusitani libro. Scito me istum librum auide quaesiuisse, etiam in Italia. Verum etsi maturius me admonitum maluissem, perquam gratum facies, si eius usum mecum communicaueris. Erunt forte aliqua, quae extremis operis mei paginis annectere potero. Scis, puto, FORMONDVM, professorem regium Parisiensem, ex Lexico Tangutico regiae bibliothecae Parisiensis eam paginam esse interpretatum, quam Acta Lipsiensia ediderunt. BIGNONIVS abbas ad amicum quemdam meum scripsit, eam interpretationem propediem editum iri. Hic habes, quam desiderabas, primam Confuciani libri periodum. Vale, et noli obliuisci FRANCISCI BARRETI librum, quem uehementissime desidero. Berolini pridie Kal. Mai. 1723.

EDITIO PARISIENSIS CONFVCII.

Tam [note: 1] Regis pelui [note: 2] in qua lauare corpus solebat insculptae litterae [note: 3] aiebant [note: 4] toto [note: 5] die [note: 6] , id est assidue te laua et renoua [note: 7] ; imo [note: 8] quotidie [note: 9] te renoua [note: 10] ; iterumque [note: 11] in [note: 12] dies te renoua [note: 13] .

Oda [note: 1] ait [note: 2] miên [note: 3] mân [note: 4] crocea [note: 5] auis [note: 6] [a cantu suo sic dicta] sistit [note: 7] in [note: 8] montis [note: 9] arboribus consiti [note: 9] cacumine [note: 10] , ceu quieti suae accommodo tutoque loco. Confucius [note: 11] usus hoc simili ait [note: 12] : Crocea auis res equidem est exigua et rationis expers; in [note: 13] sistendo [note: 14] tamen ostendit se nosse [note: 15] ubi [note: 17] sistere [note: 18] sibi [note: 16] conueniat: et fieri ne [note: 19] potest [note: 20] ut [note: 21] homo rerum sublunarium princeps et caput cum sit tamen [note: 22] non [note: 23] ut [note: 24] auis [note: 25] sit? id est ut ab aue superari quodammodo se patiatur etc.

EL ABE MARIA.

San ta Ma ri a Di os aiudea ti tu tienes gran gra cia san ta Ma ri a dio si po pi lu lu le toa ga la cia

cumplidamente el cria nuestro senor di os Esta en tu coraçon dentro Moa Moa Pun tao lio si tu lu sim lay di os dio gracia para ti masque todas las mugeres. tu hyo Ie sus lo diosi su hoc Kir lu senque chiong Su Xin Lu Kia Ie su tambien ricibite de dios esta gra cia. San ta Ma ri a uirgen de si ya siu diosi ge hoc san. San ta ma ri a uirigen dio dios ma dre tu pero con dios alcança esta merced paranos otros Pecadores. si Nio ley lu cang dio si Kiu Xin cheng Kir guan chuelang.

Haec Paraphrasis ita abhorret ab indole sermonis Latini, ut uix aliter exprimi posse uideatur uerbo ad uerbum translata, quam uti hic eam expressam habes.

Sancta Maria Deus uos adiuuet. Tu ipsa habes magnam gratiam perfecte. Creat Dominus noster Deus illam in tuo corde intus. Deus dedit gratiam tibi magis quam omnibus mulieribus. Filius tuus Iesus etiam accepit a Deo eam gratiam. Sancta Maria uirgo Dei mater tu apud Deum assequitor hanc misericordiam pro nobis peccatoribus. Amen.

Tres litteras a te habeo, quibus raptim rescribam, mirum in modum fatigatus descriptione litterarum Sinensium, quas hic accipies. Sane id tua caussa feci cum summo capitis et aciei oculorum meorum dispendio, quod cuiuis alii negassem. Tot eiusmodi litteras ex tota fere Europa accipio, non sine damno temporis et marsupii mei, ut fere mihi uideam

cogitandum de alio senectutis meae nido peruestigando. Scis, procul dubio, totum mihi regiae bibliothecae stipendium ablatum, in militares usus concessisse, qua etiam de caussa operae pretium est, ut rebus meis consulam. BARRETI excerptum non erat tanti: longe melioribus monumentis usus sum. Lusitanum fuisse illum scriptorem, didici e Bibliotheca ALEGAMBII, in qua et BARRETVS et eius liber memorantur. Tibi quidem gratulor, etsi mihi in re parum lauta uersari uideris, quod tamen nonnihil supersit otii; mihi uero ne quidem respirandi facultas datur. Litteras accipio quaestiunculis plenas non e Germania modo, uerum etiam e Gallia, Mediolano, Venetiis cet. Hinc cogita, quam laboriosam et [gap: Greek word(s)] uitam agam. Adde senectutem, quae obrepit, et oculorum aciem, quae in dies debilitatur, et forte fortem meam dolebis. Mira polliceris de Cataia et Tartaris, quae utinam uideam, antequam aut alio aut ad plures demigrem. Frustra, puto, laborabis in asserendo Monumento Sinico, quod uel ex forma litterarum falsum deprehenditur. Adde, nullam in eo mentionem fieri crucis Christi, quo argumento potissimum adductus existimo M. RICCIVM ei confingendo praefuisse. Is enim salutiferos D. N. Iesu Christi cruciatus studiose Sinensibus abscondebat teste NAVARRETA. Nec alia suppositionis argumenta desunt, de quibus alias, si quidem tantillum otii et tranquillitatis nactus ero. Berolini 4. Non. Iul. 1723.

Pridie Kalendas Iunias allatae sunt in domum meam litterae tuae datae X. Cal. Maias. Eas uxori meae tradidit muliercula, quae nulla Iudaei tui commemoratione facta portorium exegit et accepit. Hinc disces nosse Iudaeos. Scilicet is in Palaestina domum habebit, et Arabicae linguae, quae una ibi uulgaris est, erit ignarus! Qualiacumque uoles, Iudaei somnia uendunt. Quae petis ex DIASII Lexico, nondum describere potui. Duo sunt, quae me modo lentum et segnem faciunt, senectus et occupationum incredibilis uarietas et multitudo. Faciam tamen quae uis et quidem prope diem. Raro adeo bibliothecam regiam, saepius uero Spanheimianam frequento. Quaecumque de Tartaris comperta habueris, ea uelim commodo tuo ad me perscribas. Ne id gratis

petere uidear, mitto Inscriptiones in rupibus Montis Sinai incisas et descriptas fidelissime ex Diario nobilis et eruditi Bataui, qui hic ante biennium per aliquod temporis spatium uersatus est, ex oriente redux, ubi sexennium exegerat. Longe plures eiusmodi ibi occurrunt. Litterae autem sunt longe maiores, profunde in lapide porphyretico numquam exciso insculptae, qui lapis durissimus est plane similis columnae Pompeii prope Alexandriam. Haec ex Diario Egmondano manuscripto huc translata sunt. Historiae meae Christianismi Indorum septemdecim exemplaria nec plura a bibliopola Batauo extorquere potui. Vnum hic accipies, quod tibi iam pridem domi seruabam. Si quid legeris, quod emendandum putes, id puto significabis. Nec plura occurrunt: adde quod inopia temporis diutius tecum confabulari uetat. Berolini die 14. Iunii 1724.

Epistolam, quam ABRAHAMO de LONZANO tradideras, attulit in domum meam, cum abessem, muliercula quaedam, quae eam sibi Gedani traditam esse memorabat, nulla illius Abrahami mentione facta, de quo nihil omnino postea audiui. Ego sane nihil tribuo his erronibus Iudaeis, qui dum crumenas [gap: Greek word(s)] [gap: unknown sign(s)] emungere student, somnia uenditant, qualiacumque uolunt auditores eorum creduli, quod et saepe expertus sum. Quaesiui in DIASII Lexico eas uoces quas indicasti, nec plures reperio illis, quae hic subsequuntur.

[gap: unknown sign(s)] uno. [gap: unknown sign(s)] Puen. Natiuo, natural, propria cosa. Lo tocante, Io perteneciente. La obligation. Proprio, origen. El caudal, el principal.

[gap: unknown sign(s)] Vltimo, final, extremo. [gap: unknown sign(s)] Vi. Aunno, nunca. Nondum numquam.

Ex XIHI. uocibus a te notatis haud plures quam has IIII. inueni. Itaque uel male descriptae sunt, in quo tamen cauendo curam adhibui, uel male expressae in ipso MENCRENII

autographo. De Tan - yu etiam nihil me DIASIVS docuit: uox Yu non occurrit nisi diuersa admodum sententia. Tan uero sic legitur, qualitercumque accedens. [gap: unknown sign(s)] [gap: Greek word(s)] , Escuchar de secreto, i. e. clam audire. Nolim mireris, me haec sero rescribere. Cum longe plurima agenda mihi quotidie occurrant, eo admodum raro in bibliothecam regiam, cuius me, pluribus de caussis, ingens fastidium cepit. Magis arridet Spanhemiana, in qua solus regno. Epistolam Tartaricam lubens uidi, scripturus eram legi, nisi Cynthius aurem uellisset. Propediem accipiam rem prorsus mirabilem; inscriptionem plurimorum uersuum prope Bastonem repertam in Noua Anglia. Iam typis expressa est in Transactionibus Philosophicis Anglorum anni MDCCXIV, at mihi nondum uisa. Retulit mihi amicus quidam meus, eruditus uir, se in ea litteras Tanguticas obseruasse, quod si uerum est, ingens campus aperitur detegendis originibus Americanorum. Ceterum hae litterae in lapide uiuo insculptae sunt. Miror eruditorum socordiam, qui hanc inscriptionem iam ante aliquot annos editam, aut neglexerunt, aut contemserunt. Plura forte habebis, cum eam nactus ero. Berolini, pridie Calendas Nouembres 1724.

Sed ut me conuertam ad litteras tuas, duo in illis sunt, [nempe mentio Christianorum, uulgo St. Thomae dictorum et schedula characterum in lingua, uti putas, Brachmanica scriptorum] ad quae ineum postulas responsum. Quod ad historiam attinet Christianorum in tractu montano Maleibarico habitantium, de eorum origine, quonam seculo huc uenerint, quaue occasione, nemini, quoad ego scio, aliquid certius constat. Christiani quidem illi ipsi, ut nobis Lusitani referunt, se discipulos Apostoli THOMAE esse gloriari solent, sed praeter ea, quae per fabulosam traditionem et famam dubiam habent, aliis prorsus destituuntur argumentis, illud rite comprobandi. Nam quae de aduentu Apostoli THOMAE in Indiam deque miraculis eius in paruo et magno monte circa Meilapur editis communiter enarrantur, tam pueriles sapiunt fabellas, ut uiro cordato certe insania scriberetur, eiusmodi relationibus fidem adhibere. Verum enim uero ut paucis

circa hos Christianos meam hic tibi dicam mentem, eorum, ut mihi uidetur, origo, in fine seculi tertii post Christum natum forsan collocanda erit, altius rem stabiliendi, nullum adest fundamentum. Manichaeorum auctor, MANES, qui circiter annum 277. vixit, aliquem ex suis discipulis, nomine THOMAM, in Indiam misisse dicitur. Et cum MENEZES Lusitanorum archiepiscopus in reducendis his Christianis ad Romanam Ecclesiam 1599. occuparetur, eiusmodi Manichaeismi et Nestorianismi errores multos deprehendit. Anno 325. in Concilio Niceno sub CONSTANTINO MAGNO, mentio sit Indiae magnae, procul dubio propter Christianos tunc eam incolentes. Quid COSMAS, qui circiter annum 547. uixit, de Christianis Malabaricis scriptum reliquerit, omnibus iam constat. MAHVMED uixit 622, cuius coaeuus SCHEREN Rex Tamulorum seu gentis Malabaricae uixit 674. post Christum natum. Sub huius regno THOMAS CANNA seu MAR THOMAS, mercator, Christianus Armenicus, in Indiam uenit, qui cum admodum diues esset, Christianis Malabaricis multa beneficia exhibuit multaque illis priuilegia apud Regem procurauit. SCHEREN Rex Tamulorum ad MAHVMEDEM profectum esse et Mahumadismum inter hos Tamulos introduxisse, dicitur. Iam ut uides, tres nobis cognomine THOMAE adsunt, quis uero sit auctor Christianismi, ignoro. Si temporis rationem rite instituo secundum calculum Lusitanorum, de morte Apostoli THOMAE pictaque in marmore cruce fabulantium, ea omnia THOMAE Manichaeo accidisse, rectius quadrant, quam Diuo Apostolo. Ceterum, quod omnia, quae Lusitani pristini de miraculosa cruce ceterisque in hac regione figmentis iactitarunt, erroneis falsisque fundamentis innitantur, libellus ex Lusitanico in Germanicum idioma translatus, clarissime euincit. Namque in eo instar colloquii circumstantiae characterum circa crucem toti mundo adhuc ignotorum, ita inquiruntur, ut eas legenti nullum amplius remanere possit dubium, quin ipse refutaturus sit absurditatem relationis de cruce, de sanguine, de nominibus huius Indiae regibus falso impositis, cetera. Christiani Malabarici, seu ut rectius dicam Syriaci in littore Maleibarico multa quidem gloriantur de origine sua, quam ab Apostolo THOMA habere dicunt, uerum, cum ignorantia magis quam animo

fallendi sint inuoluti, eorum simplicitati utcumque ueniam dare licet. At non sic pari ratione condonandum est Lusitanis, in littore Coromandelino miracula mendacia Meilappuri cudentibus, qui ipsi cum ducentos et quod excurrit annos, falsis relationibus de Apostolo THOMA Christianam gentem defraudauerint, eorum culpa non aliis conditionibus remittenda erit, nisi publica confessione fraudis commissae. Ex antiquis quoque traditionibus pernotum est, Christianos Syriacos in littore montano seu Maleibarico per longam seculorum seriem suos episcopos semper ex Babylonia habuisse. Hic quaeritur, cur eos ex hac regione arcesserunt, quis auctor huius consilii ac instituti, quo tempore quaue occasione apud illos hic mos inualuit episcopos ex Babylonia uocandi?

Secundo quaedam etiam dicenda sunt circa characteres linguae Brachmanicae. Aduocaui aliquot Bramanes exterraneos et peregrinos, illisque ostendi figuras et litteras, quas de lingua Brachmanica misisti. Vnus ex illis characteres ferme omnes legebat, sed circa aliquot paullulum haesitabat, nesciens quid sibi uellet siguratio huius uel illius apicis. Antiquos Brachmanes et hodiernos Bramanes unum idemque genus hominum esse, nullus in dubium uocabit. Idcirco quam linguam Brachmanicam uocamus, ea ipsa hodierna lingua Bramanum est. Verum cum gens Indica se in diuersas nationes et linguas diuidat, unicuique nationi etiam propria lingua est. Hinc natione Tamulis, Tamulica; Warugis, Warrugica; Marathis, Marathica; Canaris, Canrica; Gutzeratis, Gutzeratica, lingua uendicatur. Qui omnes cum suos habeant sacerdotes nempe Bramanes, horum Bramanum lingua inter Tamulos Grantham, inter Warrugus Samscrutam (Hanscrit hactenus sed falso nominatam) et inter Marathos Balabande uocatur. Hodie nobiscum ueterum Bramanum lingua Nagaram uel Dewanagaram audit, sed dum litterarum differentiam inter Nagaram et Balabandem paullo penitius inspicio, fere in his nullam obseruo, exceptis aliquot litteris in Dewanagaro, quae in Balabande non habentur. Specimen sic dictae Brachmanicae linguae in Syllabo orationum Dominicalium, a clar. CHAMBERLAYNIO nuperrime edito pag. 21. puris scatet Balabandecis litteris. e. g. iuxta tenorem uersionis

gitur [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] una eademque littera est, huic [gap: unknown sign(s)] accedit uocalis [gap: unknown sign(s)] in hunc modum [gap: unknown sign(s)] huic adiungitur I in hunc modum [gap: unknown sign(s)] huic affigitur [gap: unknown sign(s)] cum lineola graui [gap: unknown sign(s)] hinc in compositione emergit [gap: unknown sign(s)] .

Linguam hanc Balabandecam ex Hebraeo suam originem habere, clarius constat ex multis litteris [gap: unknown sign(s)] , [gap: unknown sign(s)] etc. [gap: unknown sign(s)] ,

IO. ALBERT. BENGELIO.

Neque uoluntas abest te adiuuandi, neque, quod praefiscini dixerim, facultas, at moras iniiciunt afflicta ualetudo, et senectus iam non ingruens, sed qualis esse debet in homine septuagesimum et tertium aetatis annum agente. Accedunt ad haec mala domestica, occupationes quae ut in aetate firmiori iucundae fuerint, nunc perquam molestae esse incipiunt. Nimirum adferuntur ad me saepius quaesita per epistolas, de nummis, de manuscriptis, de inscriptionibus, ceterisque eiusmodi, quibus nihil rescribere partim pudor uetat, partim amicitia et studium officii erga amicos. Itaque, quod ait ille, aliena negotia curo, exclusus propriis. Nec tamen id impedimento mihi fuit, quo minus rescriberem, et quaesitis tuis satisfacere conarer.

Notitiam futurae editionis tuae numquam oculis usurpaui, neque a bibliopola NICOLAI recipere potui: quotiescumque enim ad eum misi, toties domo abfuit. Cum maturato opus esse intellexerim, festinare conatus sum, nullum tamen locum a te subnotatum praetermisi. Vtinam haec tibi alicui usui esse possint, et spem tuam expleant. Noui Testamenti textum emendatius quam adhuc editus est, in publicum emittere, haud ita arduum foret homini praesertim ab omni praeconcepta opinione uacuo: sed quis eiusmodi hominem suppeditabit, praesertim cum rerum usus et experientia ostendant, nullos homines esse minus praeoccupatos, quam eos qui se ab omni praeiudicio immunes arbitrantur? De uersu septimo cap. V. 1. Epist. S. IOANNIS, ea dixi quae occurrebant, sententiam tamen meam abscondi, haud enim tutum est homini etiam orthodoxo id eo loco profiteri, quod sentit. De eo et pluribus aliis fusius agerem, si per ualetudinem liceret. Interim uelim ea qualicumque opera mea sis contentus, meque ames, et in precibus tuis apud Deum commendatum habeas. Berol. prid. id. Mart. 1733.

Paucis te absoluam: nam praeter malam ualetudinem multitudo negotiorum ita me premit, ut uix respirare possim. Itaque maximam cogitationum subinde occurrentium copiam supprimere coactus sum, maxime in loco I. IOANNIS, de quo multa adhuc indicta, ni fallor, dicenda supersunt. Libere tamen sententiam meam exposui, quod factum meum aequi bonique consules; nec aliter de me censebis, quam de homine apprime orthodoxo. Pro diuinitate enim Domini nostri IESV CHRISTI uitam meam libenter impenderem. Satis superque habemus argumentorum in eo dogmate statuendo et firmando; nec opus esse censeo confugere ad auctoritates dubias. Periculosum est hic profiteri, quod sentimus, et optimis rationibus asserere possumus. Id iam expertus sum; itaque ea in re paullo timidior sum. Ceterum uelim tibi placeant, quae notaui de aliis lectionibus. Ea citius habuisses, nisi obstaret interuallum locorum. At haec in praesenti sufficiant. Berolin. 6 die mensis Iul. 1733.

Egi quod potui, ut satisfacerem quaestionibus tuis, immo etiam plus quam potui, aut saltem potuisse uidebar. Interim

uelim contentus sis hoc labore, qui etsi leuis tibi uidebitur, mihi perquam grauis fuit, utpote peractus in summis animi et corporis angoribus. De mensibus mysticis lege quaeso AEGIDII STRAVCHII, uiri meo iudicio maximi, Breuiarium Chronologicum Part. General. Lib. I. cap. V. Quaest. III. at puto iam legisti et systema tuum iam apud te confectum habes. De ceteris nec quid affirmem habeo, nec quid infitier. Tu per te satis superque sapis. Locustas Apocalypticas significare puto gentem Tartarorum, et inuasiones GINGHIS-CANI et eius nepotum. In ceteris caecus sum. Periodum illam Saracenicam, quam memoras, quaesiui apud HAITONVM, sed frustra, cum neque caput neque paginam annotaueris. Varias epochas habent Armeni, circa quas haud parum laboraui. Sic apud NERSEM elegantem Armenorum poetam pag. 324. eius Carminum haec epocha memoratur: In sexcentesimo anno aerae Armenorum [CHRISTI 1151]. in nongentesimo quarto bellorum, quae non capio, nisi intelligendum hoc sit de aera Persica. Vid. ASSEMAN. Biblioth. Orientalis Tom. I. col. 2. Id forte tibi usui erit. Plura forte adderem, nisi mala ualetudo urgeret. Si me ante decem annos adiisses, habuisses hominem laboriosum et nullum laborem refugientem: at nunc mors imminet, et omnes animi et corporis facultates deficiunt.

Itaque si quid de te bene mereri conatus sum, hanc mihi mercedem rependes, ut [gap: Greek word(s)] precibus tuis a Deo O. M. obtineam. Hoc uotum forte postremum habeto ab homine tibi addicto et tui sincere studioso. Berolini die 15. Februarii 1734.

Quantum humanitati tuae me debere profitear, testabitur tibi et suo et meo nomine doctissimus RAMSLER, qui haud semel apud me fuit, et de studiis tuis multa narrauit, etiam de amore in me tuo. Forte ad meliorem uitam me abiisse audies, anteaquam hae litterae ad te perferantur. Sat uixi, nec mortem metuo, etsi cruciatus illos, quibus diu noctuque lancinor, omnino deprecarer, nisi Dei O. M. uoluntati parendum esse intelligerem, cui etiam me ex animo subiicio. Noui Testamenti tui lectione ualde delector. Certe

opus edidisti, quod ecclesiae utile erit, et nominis tui memoriam commendabit apud posteros. Plura non possum prae aduersa ualetudine. Tu uero me amabis et commendatum in precibus tuis apud Deum habebis. Scribebam Berolini ineunte anno XXXV. saeculi post CHRISTVM natum decimi octaui, quem annum tibi felicem et prosperum uoueo. [note: STRICTVRAE LA CROZIANAE Excerptis N. T. Coptici et Armenii interiectae. De locis Versionis Armen. et Copt. (conf. BENGELII appar. crit. pag. 609.) Act. III, 20. Armenus et Coptus legisse uidentur [gap: Greek word(s)] . Sic etiam uersio Coptica Sahidica, quam manuscriptam habeo, dialecto plane diuersa ab edita uersione. Hic errat WILKINSIVS in uersione Latina; ut saepe solet. De locis Versionis Copticae. (p. 633.) Act. XXI, 25. [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] desunt in utraque uersione: nam Sahidicam, id est superioris Aegypti dialecto scriptam habeo, quam describi curaui ex MSto Oxoniensi. Haec postrema, quae longe antiquior est edita, non agnoscit has uoces [gap: Greek word(s)] . De locis Versionis Armenae. (Appar. p. 516.) Marc. XVI, 9. 20. Tota haec [gap: Greek word(s)] legitur in editis: at in MSto exhibetur ad modum additionis nullis notis numeralibus, quae alias frequentes sunt, in margine additis. Praeterea ante uocem quae [gap: Greek word(s)] respondet, distinctio eiusmodi adscripta est [gap: unknown sign(s)] § § § § § § § § 3 3 3 1. quae nusquam alibi in MSto occurrit. (p. 534.) Luc. XI, 8. Et si perseuerauerit pulsans. Legitur quidem in utraque editione Amsteld. et CPlitana: at non extat in MSto regio. (p. 548.) Luc. XXII, 43. a Graecis non discedit. At 44. sic legit-Et fluxerunt ab eo sudores, tamquam stillae sanguinis, nec plura habet codex manuscriptus: at editio VSCANI addit (qua fide nescio) [gap: Greek word(s)] effusi super terram. [gap: Greek word(s)] . (p. 760.) 1. Io. V. 7. Obseruandum est eum uersum iam pridem extare in codicibus Armenorum. Nam in epistola GREGORII Patriarchae et in actis Conciliorum Sinensis et Adanensis quae Armenice extant apud GALANVM, Concil. parte I. cap. 28. hic uersus ter legitur pag. 436. 461. et 478. Acta uero horum Conciliorum et epistola GREGORII Patriarchae authentica sunt, celebrata decimo quarto saeculo ineunte annis 1306. et 1307. Adi ipsum GALANVM.]

Extorques a me fere reluctante et inuito sententiam meam de uersu 7. eiusdem capitis. Persuasum habeo, scholion esse, quod e MStis Latinis in textum irrepsit, nullo quidem dolo sed ignorantia descriptorum. Id pluribus argumentis asserere pronum est; at tempus et ualetudo obstant, quo minus id agam. Viuit modo in academia Hallensi discipulus quidam meus optimae indolis adolescens communionis uestrae, qui dissertationem [note: Dissertatio de hoc loco nondum prodiit, nec puto prodibit.] molitur, qua ostendat, quaecumque ad uindicandum lectionem hodiernam afferuntur, nullo fundamento niti. At inquies forte, quanam ratione hic uersiculus irrepsit in uersionem Armenicam. Scias uelim minoris Armeniae, i. e. Ciliciae incolas in communionem Latinorum se intrusisse XIII. saeculo eique firmiter adhaesisse. At uero ea aetate uersus ille in codicibus Latinis legebatur, ut patet ex Concilio Lateranensi, ubi Graece quidem legitur, sed ex Latino contextu in Graecum uersus, ut id forte manifestum est ex his uerbis [gap: Greek word(s)] , in terra, cum alias stylo Noui Testamenti melius conueniat, [gap: Greek word(s)] . Ceterum editio Bibliorum Armenica descripta est ex codice HAYTHONIS regis Armeniae Minoris, qui et praefationem metricam editioni suae addidit, quod [gap: Greek word(s)] Latine uerti, ex editionibus Armenicis Amstelodamensi et CPlitana. Vtramque habeo. Vertit etiam ex Latino praefationes omnes HIERONYMI, quae in iisdem editionibus Armenicis extant. Itaque nihil dubitandum est, HAYTHONEM multa addidisse in editione sua ex uersione Vulgata, etsi alias ueteres lectiones nihil sollicitauerit. Ergo optandum esset ad integritatem editionis Armenicae, ut conferri possent editiones, quas habemus cum codicibus antiquioribus aetate HAYTHONIS, qui editionem suam parauit, ut in praefatione sua testatur anno Christi 1295. Armenicae aerae 744. Editionis illius manuscriptae HAYTHONIS fragmenta authentica supersunt in bibliotheca regia Parisiensi, ut mihi SCHROEDERVS olim nuntiauit; iisque usus est VSCANVS in editione sua Bibliorum Armenicorum. Longe plura adscribere possem, sed, ut dixi, mala ualetudo obstat, praetereaque otio destituor.

Doleo sane, me in iis, quae ad bibliothecae regiae conditionem spectant, ualde pauca praestare posse, quod et ultimus omnium ad bibliothecae curam uocatus sim, et iam mortuo CHRISTOPHORO HENDREICH eo accesserim, a quo plura eorum, quae praecipue desiderare uideris, accipere potuissem. Tu uero longe certiora comperies, si modo HENDREICHII filium, concionatorem aulicum Pottstamiensem, interrogaueris, uel etiam ipsum clar. BECMANNVM, professorem Francofurtanum, quem audio historiam bibliothecae nostrae litteris consignasse.

Primum regiae bibliothecae instauratorem ferunt serenissimum principem FRIDERICVM GVILIELMVM, M. regis nostri auum, quem ideo laudatum leges in pulcherrima ea epistola, qua IO. GEORGIVS GRAEVIVS ei nouissimam LVCIANI operum editionem nuncupauit. Quo autem anno, uel quibus promotoribus impulsus, diuus Elector id egerit, hoc plane et plene non succurrit.

Incrementa uero bibliothecae, quae partim bibliothecae Croyanae, partim Spanhemianae debentur, duodecim millibus imperialium ante quatuordecim fere annos a rege redemtae; alias etiam caussas habent, bibliothecariorum nempe studium et uigilantiam, qui quotannis, quantum quidem id fieri potest, quidquid ubique terrarum elegantissimum limatissimumque in lucem edi solet, bibliothecam in regiam importari prouide curant.

Etsi uero primum bibliothecae praefectum hic memorare non possim, nonnullorum tamen nomina proferam, qui et eruditione sua et scriptis pararunt sibi famam. Inter eos aetate saltem eminet IOANNES VORSTIVS, uir celeberrimus, qui inter cetera egregia ingenii sui monimenta VALERIVM MAXIMVM a. 1672. Berolini edidit cum duobus manuscriptis codicibus bibliothecae electoralis collatum. Qui proximus eum excipit CHRISTOPHORVS HENDREICH, Carthaginem antiquam, Pandectarum Brandenburgensium primam partem edidit, cui operi manum ultimam admouere pro aetate et ualetudine iam affecta non potuit.

Collegas habuit LAVRENTIVM BEGERVM, [gap: Greek word(s)] , criticum et antiquarium magnae famae; cl. CRELLIVM

ad Batauos ex moerore et iactura stipendii secedentem, et IO. CASIMIRVM PHILIPPI. Ego uero ad bibliothecarii munus a. Chr. 1702. admotus sum. Mortuo BEGERO, quod 1705. factum crediderim, eius sororis filius, IO. CAROLVS SCHOTTVS in locum uacantem suffectus est. Vltimus omnium ante biennium additus PHIL. ANTON. BRVNSENIVS, bibliothecae curam itidem habens.

Quod ad numerum librorum spectat, fere quinquaginta millia uoluminum numerare solemus, eleganter et nitide, ut nosti, compactorum. Libros complures Slauonicos, Armenicos, Arabicos, et Syriacos typis editos habemus, ne quid dicam de Bibliorum uariis editionibus, tum polyglottis, tum rarissimis quibusque una lingua editis. Inter raros multi referri possunt, inter quos praecipue excellit DAVIDIS GEORGII, haeresiarchae, het Wonder-Boeck, lingua inferioris Germaniae editus, similiter IORDANI BRVNI et IVLII CAESARIS VANINI opera huc referam, quae in magnis bibliothecis passim occurrunt. Haud tamen hic praeterire possum LVDOVICI, regis Franciae, historiam, quae decem uoluminibus in maxima forma compactis elegantissime constat. Hunc librum, cuius triginta tantum exemplaria edita sunt, ipse rex Franciae regi nostro [gap: Greek word(s)] dono obtulit iam ante sex annos, inter ipsos superioris belli furores. Dispositio bibliothecae regiae fere eadem est, quae bibliothecae Tellerianae iam pridem typis editae, et doctis satis notae.

Manuscripti bibliothecae regiae codices orientales plurimi, sunt plerique ex supellectile litteraria CHRISTIANI RAVII redemti. Inter eos eminent Alcorani manuscripti, summae elegantiae, litteris aureis, caeruleis, et miniatis insignes. Inter [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] referre possum STEPHANI BEDEKER, trigesimi sexti episcopi Brandenburgensis, qui a. Chr. 1384. natus, decessit uero a. D. 1459. commentarios ineditos in orationem dominicam, in salutationem euangelicam, et tractatum contra Iudaeos. Excelluit hic uir linguae Hebraicae cognitione, quod praeter eius opera, quae id passim testantur, ostendit lexicon Hebraicum manuscriptum, eiusque manu passim emendatum. Eiusdem Biblia Hebraica habemus tribus uoluminibus in folio in membrana elegantissime descripta.

Ceterum haec in museo meo scribo, procul a bibliotheca, et possibile neutiquam est, regiae bibliothecae diuitias et dotes epistola perquam breui exhaurire. Non praeteribo tamen [gap: Greek word(s)] doctoris LVTHERI, quae Iobi, Psalmorum, cet. uersionem Germanicam continent, unde prima eorum librorum editio curata est. Habemus praeterea [gap: Greek word(s)] quaedam REVCHLINI, ERASMI, MELANCHTHONIS, IOSEPHI SCALIGERI, et plurium aliorum. De Sinica bibliotheca uix quidquam dixero, nisi hoc unum, quod silere non possum, clauem uidelicet possidemus cl. CHRISTIANI MENTZELII, cuius ope, si quis eo animum attenderit, breui temporis spatio huius linguae, quae alias difficillima habetur, cognitionem sufficientem sibi parabit. De aliis Sinensium libris nonnulla dixi in miscellaneis Berolinensibus, quae possunt conferri.

I. Codex uetustus quatuor euangelistarum, cuius primae uniuscuiusque paginae, colore purpureo pulcherrimo infectae, litteris semi-uncialibus aureis inscriptae sunt.

II. Codex noni saeculi nitidissimus, quo omnia HIERONYMI opera critica in S. Scripturam continentur.

III. AMBROSII, episcopi Mediolanensis, liber de officiis ministrorum, codex elegantissime et nitidissime octauo saeculo scriptus. His adde librum recentiorem quidem, sed oppido rarum, Speculum Saxonicum, decimo tertio saeculo eleganter scriptum lingua inferioris Germaniae.

Par quoque est hic recensere codices Copticos, egregiae antiquitatis, epistolas nempe Paullinas, addita ad marginem Arabica uersione, et psalterium item Copticum eadem forma; similiter psalterium Aethiopicum, cum duobus aliis eiusdem linguae codicibus in membrana descriptis. Psalterio hoc usus est cl. IOBVS LVDOLFVS in editione sua psalterii Aethiopici, illiusque saepe meminit cum in notis, tum in praefatione eiusdem editionis.

Quod attinet ad globos, statuas, et icones uirorum celebrium, uix quidquam habemus, quod alicuius sit momenti.

Inter curiosa nostra antlia pneumatica et barometrum OTTONIS GERICII spectantur; quae uel ideo seruantur in bibliotheca

regia, quod prima horum instrumentorum [gap: Greek word(s)] sint, de quibus consuli possunt praedicti OTTONIS GERICII libri de aere et uacuo. Cetera, quae ad naturalia, artisicialia, et mechanica pertinent, quaerenda sunt in Museo regio, uulgo die Königliche Naturalien- und Kunst-Kammer, non in bibliotheca regia. Datum Berolini ipsis cal. Iul. a. Chr. 1715.

CHRISTIANO GOTTHVLF BLVMBERGIO.

Vereor ne humanitatem tuam male in me collocatam suspiceris, qui litteris tuis iam ante duos fere menses ad me datis, tamdiu rescribere cunctatus sim. Id uero nulla negligentia mea factum est, sed metu quodam non insulso, ne te offenderem, si ea sinceritate apud te uterer, quam ueri litterarum cultores inter se usurpare non modo possunt, uerum etiam debent. Certe consilium tuum de Coptica Grammatica scribenda utile eruditis futurum fuisse puto, si codices Copticos ad manus habuisses, sine quibus nemo etiam eruditissimus ingeniosissimusue, illius linguae qualemcumque cognitionem adipiscetur, in primis eam uiam insistendo, quam KIRCHERVS ingressus est, per declinationes nempe nominum, et coniugationes uerborum. Veram autem, quod praefiscini dixerim, illius linguae clauim ego nactus sum, quam nemini inuidebo, modo discentis studium et industria non desint. Non est hominis Copticae linguae periti affirmare, dimidiam partem uocum illius linguae Graecam esse; cum Psalmi integri occurrant in Versione Coptica, in quibus ne una quidem uox Graeca appareat, et pleraeque illarum uocum quae Graece exstant in libris sacris, uocibus mere Aegyptiacis scriptae alibi legantur. Neque [gap: unknown sign(s)] quod ais p. 6. post KIRCHERVM Phta uel [gap: Greek word(s)] legi debet, sed merum compendium est uocis [gap: unknown sign(s)] , quam Copti Abnoudi legunt et pronunciant et Aethiopes [gap: unknown sign(s)] . Sic [gap: unknown sign(s)] illud quod pagina 63. contractum esse ais, pro uoce [gap: unknown sign(s)] , scribitur [gap: unknown sign(s)] et dicitur ibscheus in uitiata hodiernorum Coptorum pronunciatione, scribitur autem Aethiopice [gap: unknown sign(s)] , Banschoios, etiam uitiose, sed propius ad ueram pronunciationem et scriptio

[gap: unknown sign(s)] , debitores, perperam [gap: unknown sign(s)] significat habere, et ptionem [gap: unknown sign(s)] Dominus, et in plurali [gap: unknown sign(s)] , quae uox integre scripta occurrit saepe in Psalmis, et in Epistolis S. PAVLI. Eiusdem uocis uestigia sunt in nomine SESOSTRIS regis Aegyptii, quod commode interpretari possumus [gap: unknown sign(s)] , Dominus adorans solem. Multa sunt eiusmodi quae huc adferre possem, si id et epistolae angustiae paterentur et penuria temporis. Quid opus fuit pag. 40. et sequentibus numeros Graecos proferre Coptis incognitos, cum suos habeant, quibus perpetuo et ubique utuntur? Vtinam KIRCHERO minus credidisses, per quem factum est, ut huius linguae studium male audiret apud eruditos. Nihil adhuc ea lingua editum fuit alicuius pretii praeter GVILLELMI BONIOVR Exercitationem in Monumenta Coptica, quae quod pace doctissimi WILKINSII dictum sit, accuratam illius linguae cognitionem manifesto prodit. [gap: unknown sign(s)] , quod ais pag. 50. nunquam occurrit, sed [gap: unknown sign(s)] . Infinita alia sunt singulis fere paginis, in quae non incidisses, si Codices Aegyptiaci tibi praesto fuissent. Ego plurimos legi et studiosissime euolui; nec tamen profiteri auderem, me Grammaticam illius linguae talem propositurum, in qua nihil desideraretur. Res, credo mihi, uir eruditissime, est oppido difficilis. Omnium fere uocum analysis tentanda est, quin et ipsarum litterarum, in quibus praesertim in uocalibus nulla mutatio temere occurrit. Id tibi uno uel altero exemplo demonstrare conabor. In Analysi tua Orationis Dominicae P. 91. [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] uoluntatem significare dicis; perperam: uera uocis illius radix est [gap: unknown sign(s)] uoluntas, [gap: unknown sign(s)] , id quod in uoluntate est, quemadmodum [gap: unknown sign(s)] , ille qui malus est, illud quod malum habet, ab [gap: unknown sign(s)] mala, uoce plurali, quae in singulari est [gap: unknown sign(s)] malum, quae uoces omnes in uersione Coptica occurrunt. Pag. 93. [gap: unknown sign(s)] significat ponere, et [gap: unknown sign(s)] extra, unde ponere extra, eiicere, dimittere [gap: unknown sign(s)] , unde [gap: unknown sign(s)] foras, ut ex [gap: unknown sign(s)] , a quo [gap: unknown sign(s)] , [gap: unknown sign(s)] , intus. Pag. 95. [gap: unknown sign(s)] ,

debere cum regimine sibi proprio in hoc sensu, quasi habere alienum, ut in Euangelio Persico ABRAHAMI WHELOCI cap. XVIII. v. 28. [gap: unknown sign(s)] inuenit unum ex conseruis suis, qui habuit penes personam illam centum denarios, ubi Graeca, [gap: Greek word(s)] . Supra [gap: unknown sign(s)] . debita nostra, fit mutatio solita [gap: Greek word(s)] [gap: unknown sign(s)] in [gap: unknown sign(s)] , quam hic interpretari fastidiosum esset. Pag. 93. [gap: unknown sign(s)] , nisi ex littera affixa sit generis masculini, haec esset illius petitionis interpretatio, O panis noster quotidiane da nobis hodie. [gap: unknown sign(s)] non significat umquam tempus matutinum, sed crastinum, cl. WILKINSIVM de eo et pluribus aliis monui, quae non aegre audiuit. Pag. 96. [gap: unknown sign(s)] , ne nos inducas, [gap: unknown sign(s)] significationem ducendi ubique habet. [gap: unknown sign(s)] , adduxi Marc. VIIII, 17. [gap: unknown sign(s)] adduxerunt eum, ibid. v. 20. Exodi cap. XV. v. 19. [gap: unknown sign(s)] . [gap: Greek word(s)] .

Ne plura addam, uetant occupationes meae. Ex his tamen, uir reuerendissime, ea plane intelliges, quae te intelligere uolui. Ceterum humanitati tuae me plurimum debere profiteor, qui me hominem obscurum et tibi ignotum ultro benigne appellasti, et libro tuo donasti. Alterum exemplar in bibliothecam regiam intuli ut iusseras. Vale. Dabam Berolini 4. Calend. Octob. A. C. 1716.

IACOBO BRVCKERO.

Iam mihi innotueras, tum aliunde, tum ex cultissimis Amoenitatibus litterariis doctissimi SCHELHORNII, cum ad me litterae tuae delatae sunt, addito pulcherrimo ingenii tui monumento, Otio Vindelico: quem librum ita legi, ut acumini ingenii tui propemodum inuidissem, nisi ab omni inuidiae uitio plane essem alienus. Superest ergo, ut et gratias

agam non ob hoc munus solum, sed et ob nummum saecularem et nuper acceptam priorem Historiae tuae philosophicae partem, quae mirum in modum mihi placet et certo scio eruditis omnibus placebit. Miraberis forte, et erit, cur mireris, me tam sero officio meo functum esse in rescribendo: sunt tamen multa, quae moram meam excusent, in primis aduersa ualetudo, cuius expellendae nulla spes est in homine septuagenario et multis laboribus et morbis defuncto. Nec ita uiget acies ingenii et memoriae, quae olim qualibuscumque laboribus meis uel sufficiebat uel sufficere uidebatur. Studia philosophica quae olim ualde amaui, nunc mihi fere fastidio sunt, cum intelligam, me uel inuitum ad Pyrrhonismum philosophicum adduci, ita omnia incerta uidentur, maxime in notionibus metaphysicis et dialecticis. In tractatione physicae iam pridem me atomistis addixi, auctore, quem potissimum sequor, D. de CORDEMOY, cuius libellum aureum de diuisione corporis et mentis maximi facio; de Gallica editione id uelim intelligas: nam Latina uersio I. CLERICI nullo loco apud me habetur. Cum alteram partem Historiae tuae philosophicae instaurabis, uelim, si uacat, inquiras in philosophiam nominalium, quae sola inter eas, quae uulgo scholasticae audiunt, idearum clararum et distinctarum rationem habuit. Pauci quidem exstant philosophi nominales: sed tamen reperies nonnullos, nisi iam forte repertos habes in schedis tuis. IOANNES SALABERTVS quidam presbyter pontificius, aetate patrum nostrorum edidit Parisiis Philosophiam nominalium uindicatam: at hic liber hodie uel in Gallia ipsa rarus est, nec eum, quidquid egerim, nancisci potui: scripsit etiam idem SALABERTVS de atomis libellum haud inelegantem. OCCAMI Logica saepius edita est, quin etiam, si bene memini, saeculo superiore Oxoniae prodiit in octauo. Quid censebis, uir eruditissime et politissime, cum intelliges te uocari ad has sordes et meram barbariem? Fateor, haec esse barbara et faeculenta, sed tamen ad historiam philosophiae pertinent.

Vt de rebus meis aliquid tibi significem, scias uelim, me quantum per impedimenta et molestas occupationes licet, totum nunc uersari in noua editione curanda Historiae meae Christianismi Indorum. Hanc curam suscepi partim impulsus amicorum quorumdam meorum auctoritate, partim necessitate

satisfaciendi obiectionibus uirorum eruditorum P. le BRVN et doctissimi ASSEMANI, qui in secunda parte tertii tomi Bibliothecae Vaticanae multa contra me scripsit, intra modestiae limites tamen, nec quidquam de me dixit, quo offendi possem. Berolini die 7. Iunii 1731.

Quaeso te, ne mihi succenseas. Toties a te doctissimorum librorum tuorum donis auctus et recreatus, maturius gratum animum meum testari debuissem; sed enim praua ualetudo, et aetas decrepita etiam supra annos meos facit, ut qualibuscumque officiis, uel inuitus aegre defungar: Verumtamen ne diutius in mora essem, opem aduocaui amici cuiusdam mei, qui hanc epistolam a me dictatam excipiat. Nunc ad rem ipsam adgredior. Consilium tuum de edenda Historia tua philosophica alia forma et alia dialecto, omnes certe eruditi approbabunt. Mei nominis mentionem, etiam cum praefatione honoris in Germanica tua editione subinde reperi, mihique ualde placuit, quod a te laudatus sim, nimirum a laudato uiro. De ASSEMANI Bibliotheca orientali ita iudico, ut auctoris candorem satis admirari non possim, nonnumquam labitur, sed quis in tam longo tractu id effugere possit? Nimium certe tribuit ecclesiae Romanae, cuius stricto addictus est sententiis, ceterum eius modestiam laudaueris, si eam conferre uelis cum scriptis ABRAHAMI Ecchellensis, eius popularis. Scio eum in altera parte tomi tertii, integram sectionem in me refellendo consumsisse; uerum id me nihil mouit: Intellexi enim, eam disputatiunculam ipsi inuito excidisse; si per tempus et ualetudinem liceret, mitterem ad te annotatiunculas nonnullas, quas alleui marginibus exemplaris mei eius Bibliothecae. Credo autem te legisse annotationes meas in Historiam Christianismi Indorum: bis editae sunt, semel Halae Saxonum et Amstelodami iterum. Nulla earum exemplaria habeo, et quaecumque in manus meas inciderunt, aere meo comparare coactus sum, nec tibi dicam, qui id factum sit. Id enim scire tua nihil refert. Migrationes Aegyptiorum ad Indos uidi, qui ad CAMBYSIS tempora referrent satis probabiliter: nec enim tibi incognita est tyranni illius saeuitia in Aegyptios et in eorum cultum, cum ipsum APIM interfecerit. Nihil itaque mirum, si eo tempore sacerdotes et philosophi

quidam Aegyptiorum in Indiam fugerint. De PHILO STRATO nimis benigne censere uideris. Tota APOLLONII fabula conficta est ad detrimentum religionis Christianae, quae PHILOSTRATI aeuo passim inualescebat. Multi sunt in tota illa historia geographici errores de freto Gaditano, et de superiore Aegypto, quam Aethiopiam perperam appellat. Plura alia obseruaui, quae iam meminisse non possum. At puto, ea acumen ingenii tui non effugerunt.

Ne plura addam, facit afflicta ualetudo mea et intensi dolores, quibus cum maxime premor.

De IORDANO BRVNO idem tecum sentio, uidelicet eum ab Anglis ad Patauinos transiuisse. Librum cui titulus est Spaccio della Bestia triomphante non legi, nisi in linguam Anglicam conuersum a uiro nefario IO. TOLANDO. In eo nihil agitur de episcopo Romano: eius scopum, nisi memoria me fallit, aliquo loco indicaui. Ceterum BRVNI esse, nihil dubito, liber uero ipse exigui momenti mihi uisus est. Fateor tamen BRVNVM uirum impium et malum incredibili ui ingenii polluisse. Multi uiri docti eius scriptis usi sunt. Ipse LEIBNITIVS totum suum systema hausit ex BRVNI libro de Maximo et minimo. Hoc ipsi LEIBNITIO dixi et obieci ore et scripto. Si forte pauci hoc aduerterunt, id propterea factum est, quod BRVNI libri philosophici ualde obscuri et fastidiosi lectu sint.

Hucusque dictando processi, nunc uero finem facere cogor, cum dolores mei augeantur ex nimia animi contentione. Itaque uale et me in precibus tuis DEO O. M. commenda. Berolini pridie Calend. Decembris 1737.

IOANNI CHAMBERLAYNIO.

Posteaquam clarissimi uiri, DAVIDIS WILKINSII, litteris certior factus sum, studio et ope tua editionem nouam illius orationum dominicarum [gap: Greek word(s)] , quam ante quatuordecim annos Londini in lucem emiserat MOTTVS, Amstelodami instaurari, mihi temperare non potui, quin tibi de utilissimo consilio gratularer, et pro uirili mea parte uehementer instarem hortarerque, ut porro pergeres in eiusmodi studiis capessendis et augendis, in quibus eximios ampliandae eruditionis

fructus cum uoluptate quadam non contemnenda coniunctos esse harum litterarum periti iam dudum deprehenderunt. Etsi enim haud ea, uir illustris, ignoras, quae perspexi ego saepius et expertus sum, esse nimirum hodie quoddam hominum genus, qui omnem eruditionis uarietatem, studium praecipue linguarum, non in se modo, uerum et in quibusuis aliis adspernentur passimque traducant, eo uidelicet nomine, quod neque ad bonam mentem, neque ad solidam, sic enim aiunt, cognitionem rerum, neque, quod et uerum est, et omnino grauius illi censent, [gap: Greek word(s)] quidquam facere deprehendantur; sunt tamen alii, et forte non pauci deinceps erunt, qui uel una, quam in iis litteris perscrutandis et inuestigandis experiuntur, uoluptate capti, summa animi alacritate quidquid temporis grauioribus studiis susfurari poterunt, huic studio ampliando et exornando libenter impendent. In iis ego certe, quamuis in tenui et eruditionis et fortunarum copia constitutus, nomen meum constantissime profitebor, nec eo umquam adducar, ut iis litteris nihil aliud subesse credam, quod Suffeni illi earum praui aestimatores uolunt et palam statuunt, quam meram ostentationem, ineptamque pruriginem quamdam gloriolae, uel inuitis Musis, undiquaque corradendae. Quid enim? An ex uariarum linguarum cognitione, mutuaque inter se collatione, iniucundum censebitur, uarias gentium origines perscrutari, exiguaeque illius uniuersitatis rerum portionis, quam incolimus, nondum sat perspectas humano generi migrationes et colonias aperire? Ea plane conferendis inter se hominum linguis et dialectis facilius, quam quauis alia ratione, innotescunt, in Europaeis potissimum et Asiaticis gentibus, quod in Africanarum plerisque et in Americanis fere omnibus praestare nolim, cum hae linguae et dialecti partim ob confusam harum nationum barbariem, partim ob nimiam a nostris distantiam, huic studio mihi nunc quidem parum prodesse uidentur, forte tamen et ipsae aliquando profuturae, si quando earum cognitio uberius in Europam effundatur. Nec certe nocent bonae menti studia linguarum, in quibus et crisis sedula, et iudicium minime praeceps requiritur, ipsiusque artis cogitandi regulae non aduocari modo possunt, uerum etiam necessario adhibentur. Omnino uis humani ingenii

bene culta latius patet, quam uulgo creditur. Quicumque sibi et Musis uacare decreuit, is post seuerioris philosophiae et grauiorum disciplinarum studia plurima alia deprehendet, in quibus et utiliter, et cum uoluptate ingenii uim exerceat; uulgique securus ea laudet et amplectatur, quae semidocti susque deque satis arroganter et pro imperio habere solent.

Haec forte praeloqui superuacuum fuit, apud te potissimum, uir illustris, qui omni litterarum generi pretium suum ponere candide solitus es, eaque, de quibus hic agere institui, te eo ipso magni facere ostendis, quod et ope tua tot Christiana omnium linguarum monimenta in lucem emittuntur, et eruditos omnes exemplo et auctoritate tua accendis ad hanc humanarum disciplinarum partem illustrandam. Itaque quidquid erit modo, quod ex ueteribus studiis meis, in hac, quam mihi praescriptam uideo, temporis angustia in animum reuocare potero, id totum censurae tuae libens exponam.

Venerat aliquando in mentem, ipsam illam [gap: Greek word(s)] , quae anno 1700. Londini prodiit, ampliare in usus meos, et obseruationibus quibusdam illustrare, in quibus duo mihi proposueram in primis, origines nempe litterarum, quibus late per orbem uariae gentes utuntur, ipsarumque linguarum et dialectorum inuestigare; eoque iam studia mea processerant, ut prope demonstrari posse censerem, omnes fere omnium gentium litteras ab Ebraicis antiquis et recentioribus, Samaritanis nempe et Assyriis, oriri. Et quidem de Syriacarum ab Ebraicis origine neminem dubitare arbitror; etsi hoc sedulo obseruandum est, triplex Syriacarum litterarum genus satis inter se diuersarum eruditis adhuc innotuisse, Mendaeas uidelicet, Estrangelo sic dictas, et uulgatas, quas passim hodie in libris Syriacis edendis adhibere solent. Mendaeae, quarum specimina THEVENOTIVS [note: Tom. I. Itiner. collect.] et HYDIVS [note: Histor. relig. uet. Persar. pag. 521.] ediderunt, omnium forte antiquissimae uel ideo censebuntur, quod uocalium litterarum usum seruauerint, quam omnibus omnino litteratis linguis initio familiarem fuisse censeo, paullatimque in desuetudinem abiisse compendii caussa et minuendi sumtus, cum

omnia tunc temporis in membranis caro pretio parandis scriberentur, nec ullum ferme intermediis uocalibus sublatis periculum lectioni oriri posset in constanti et certo usu linguae, quo fiebat, ut uix quisquam paullo peritior inter legendum allucinaretur; unde etiam factum est, ut subinde intermortuis prope linguis puncta quaedam in sublatarum uocalium locum aduocarentur. Quae hic non eo mihi consilio dicta censeas uelim, ut molestis disputationibus et rixis me ulla ratione immisceam, quae eam in rem utrimque a uiris doctissimis exagitatae fuerunt; sed ut obiter sententiae meae caussas de mutatione in Syriacis litteris facta declarem, de qua unicuique eruditorum pronuntiare ut libebit per me liberum esto. Ex his itaque Mendaeorum litteris ortas suspicor eas, quae hodie Estrangelo appellantur, uoce Graeca, quod nemo mirabitur, qui plurimas alias illius linguae uoces tum in noui, tum in ueteris Testamenti codicibus inesse deprehenderit. Hanc ergo uocem ideo in Syriacam linguam inductam crediderim, quod, cum Mendaeorum litterae ob quosdam apices minus promte in charta aut in membranis calamo describi possent, litterarum aliud quoddam genus expeditius et facilius excogitatum est, [gap: Greek word(s)] propterea appellatum, eadem illius Graecae uocis significatione, quae apud ARISTOTELEM obuia est, quemadmodum et apud alios uetustos et recentiores scriptores Graecos.

Nec negauerim, Ebraeis, Phoenicibus, et Syris pro uarietate locorum multiplex fuisse litterarum genus, quod praeter nummos Sidonis, Tyri et Punicos satis ostendunt Palmyrenses inscriptiones ignorabilibus litteris scriptae, nec satis feliciter clarissimo RHENFERDIO [gap: Greek word(s)] tentatae in periculo Palmyreno. Has tamen litteras, quarum propterea uarietatem maiorem esse arbitrari solemus, quod nobis, ut plurimum earum ordines et rationes ignotae sint, esset aliqua fortassis spes in concordiam aliquando adducendi, et ad unum alphabetum Ebraicum accommodandi, si plura monimenta ueteris aeui superessent, quibus in ea concordia uel ad finem adducenda, uel saltem tentanda uti liceret. Nonnihil certe inter se conuenire Palmyrenas, de quibus modo dixi, et ueteres Arabicas, quarum originem esse Syriacam nemo nescit, experietur, quicumque conferet cum inscriptione Palmyrena

a doctissimo MASSONIO Romae descripta, et eius cura aeri Romae incisa, Cuficas illas paginas a CHARDINO in Itinerario editas, quarum altera, Surae sextae Alcorani particula continetur, nimirum uersus 97. ultimae uoces, quae hinc incipiunt [gap: Greek word(s)] , et pergunt ad uocem usque penultimam uersus centesimi. Haud pauca essent, quae eam in rem libens congererem, passim tamen coniectans potius, quam in tanta rerum obscuritate quidquam temere affirmare audens, nisi angustia temporis urgerer, et ea otii penuria, qua fit, ut hac epistola, quam lubens ad te alias scribendam suscepi, quam celerrime defungi cogar. Hoc unum itaque, quod de his litteris orientalibus restat, paucis absoluam, illudque ostendere conabor, quod modo pollicitus sum, uideri nempe totius Asiae orientalis litteras a Syriacis oriri, unis Armenicis et Sinensibus exceptis, quarum illae potius originem Graecam agnoscunt, hae uero ad Aegyptiorum hieroglyphica reuocanda uidentur, nequidquam obstante uasto, quod inter utramque gentem intercedit, terrarum diuortio.

Vt autem a Persicae litteraturae elementis initium faciam, etsi mihi iam plurima ueterum testimonia conquirere non uacat, quibus ostendi possit, Assyriorum litteris Persas esse initio usos, uno tamen aut altero, ni fallor, argumento id apud te euincam. Insignis hac in re occurrit HERODOTI [note: Lib. IIII. cap. 87. pag. 253. edit. Anglicae.] auctoritas, qui narrat, Darium, Persarum regem, cum Bosporum ponte iunxisset, duobus cippis gentium, quas secum in exercitu ducebat, nomina et numerum inscripsisse. [gap: Greek word(s)] : contemplatus autem Bosporum, duos super eum cippos erexit e candido lapide, litteris incisis, in unum quidem Assyriis, in alterum uero Graecis, omnes gentes indicantibus, quas secum ducebat. Transiit etiam una cum litteris in Persidem usus ipsius Syriacae siue Chaldaicae linguae, quod praeter innumeras antiquorum auctoritates, quibus referendis supersedeo, manifesto demonstrat MANETIS haeresiarchae historia, qui, cum Persa esset, litteris tamen

et lingua Syrorum usus est iis libris scribendis, qui postea magnam ecclesiis Christianis cladem intulerunt. Ei rei testis est praeter TITVM Bostrensem Lib. I. contra Manichaeos [note: Bibliothec. patr. Tom. IIII. pag. 446. col. 2. F.] , ARCHELAVS, Mesopotamiae episcopus, qui ipsum haeresiarcham praesentem ita appellat in disputatione a clarissimo ZACAGNIO Romae edita [note: In Collectaneis monumentor. ueter. pag. 63.] : Persa Barbare, non Graecorum linguae, non Aegyptiorum, non Romanorum, non ullius alterius linguae scientiam habere potuisti, sed Chaldaeorum, quae ne in numerum quidem aliquem ducitur, nullumque alium loquentem audire potes. Denique episcopos Persarum Syriaca lingua in sacris usos esse, notum est ex historiis ecclesiasticis, et catalogo scriptorum Syrorum EBED-IESV patriarchae ab ABRAHAMO Echellensi edito. Ex Syriacis itaque deriuatas censeo Persarum litteras ueteres, quarum specimina quaedam exstant in nummis, praeter illa, quae haurire licet ex HYDII historia religionis ueterum Persarum, et eius, qui eum proxime excepit, CHARDINI Itinerario Persico. Nec magnum illas inter et ueteres Syriacas, quaecumque nobis innotuerunt, discrimen interesse mirabitur, qui ad nostras, quibus modo utimur, attendet, siue Germani sumus, siue Angli, siue Galli, quas uix quisquam, nisi uariarum quas subiere, mutationum probe gnarus retulerit ad antiquas Romanas a Graecis et Phoeniciis certissima origine deriuatas. Ne uero sint, qui Persepolitanas inscriptiones hic obiiciant, hoc uetustissimum litterarum genus hieroglyphicum esse ab Aegyptiis deriuatum, et Sinensibus affine, suspicor, utpote in quo id mihi uideor obseruasse, quod Sinensibus familiare est, pro multiplicatione nempe ductuum et apicum in uno quoque charactere significationem uariari. Sed haec maioris otii sunt, et uberius commodiusque dispicienda.

Translatae etiam fuerunt una cum religione Christiana Syrorum litterae in remotissimas orientis partes, in Taprobanam uidelicet insulam, quam nunc Ceilan uocant, in Dioscoridem siue Zocotoram, in Malleicam et Callianam, quae regiones modo Malabar et Calecut appellantur; ubi etiam aetate nostra plurimi harum gentium Christiani supersunt, qui Syrorum litteris et lingua in sacris utuntur. Quibus omnibus in locis

iam hae litterae una cum Christianae pietatis studio inductae frequentabantur saeculo sexto erae Christianae, auctore, praeter alios, COSMA Indico pleuste, cuius testimonio Graece descripto usus sum in Disquisitionibus de religione Christiana apud Indos, pag. 265. seq. Vti autem hos Christianos Malabarenses litteris, quae proxime accedant ad illas, quae supra dixi a Syris Estrangelo appellari, ex quibusdam schedis inde allatis deprehendi, quae in bibliotheca regia Berolinensi seruantur.

Nec in meridionales modo Asiae oras delatae sunt hae Syrorum litterae, quin et in ipsum septemtrionem excucurrerunt. Habent enim orientales Tartari ab Huyris, siue Iuguris, qui Christiani Nestoriani erant, teste IOANNE de Plano Carpini [note: Cap. 5. apud HAKLVYT. Tom. I. pag. 27.] , eas litteras, quibus modo utuntur, quarum specimen exhibet HYDIVS [note: Histor. relig. ueter. Persar. pag. 522.] ei orationi dominicae simile, quam [gap: Greek word(s)] tuae adiungendam misi, nisi quod Tartaro-Sinenses praua, ni fallor, uictae gentis imitatione impulsi, ueteri suae scriptionis ordine mutato, a summa pagina ad imam modo litteras suas deducunt, quod tamen et olim, decimo tertio nempe saeculo, eorum maiores, cum imperio Sinarum potiti essent, usurpasse uidentur [note: Vide GENGHIZ-CAN. pag. 21.] . Illius autem linguae alphabetum et fragmenta quaedam grammatica habeo inter schedas meas, ex quibus huius orationis dominicae et speciminis Hydiani lectio nullo negotio addisci possit. Quod alphabetum meum Tartaricum, idem est prorsus cum eo, de quo AHMED ARABSIADES haec habet in Historia Tamerlani: Giagataei aliud scripturae genus habent, dictum Iugur, satis cognitum iis, qui Mogolice scribere norunt, quae scribendi ratio quatuordecim tantum litteras usurpat. Hinc autem oritur exiguus ille litterarum numerus, quod omnes, quae gutturis ope pronuntiantur, una eademque figura exprimant, similiterque pronuntient. Idem agunt in litteris, quarum uicina est pronuntiatio, ut [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] et. [gap: Greek word(s)] His litteris signant cogitationes suas, statuta, diplomata, libros, catalogos, indices, annales, poemata, historias, lites, uno uerbo, quidquid ad ius eorum forense pertinet, ipsasque Genghiz-Cani leges.

Eadem fere habet clarissimus HYDIVS in Appendice Histor. religion. Persar. [note: Pag. 521. seqq.] , ubi miror, eum non uidisse, specimen illud suum scripturae Tartarorum Mogulensium litteris constare solo fere situ diuersis ab illis, quas ipse Oighurenses appellat. In hac autem oratione dominica Tartaro-Sinensi describenda nolim errasse me putes, quod a dextera ad sinistram, a summa pagina ad imam litteras deduxerim, non ueri a sinistra ad dexteram, quod faciendum fuisse forte tum ex HYDIO, tum ex GENGHIZ-CANI uita Gallice scripta censebis. Obseruaui enim, eos utraque scribendi ratione promiscue uti, et sane eadem legendi et scribendi ratio constat, siue a dextra ordinem uersuum, siue a sinistra incipias.

Iam uero quid praeter coniecturas et suspiciones dare possum in iis, quac ad ceteras orientalis Indiae litteras spectant, quas licet censeam omnes ab ea propagatas, quam Hanscrit appellant, inopia tamen temporis pressus, et uariis, quae frustra requiro, subsidiis destitutus ulterius illustrare non pergam. Vna itaque aut altera obseruatione contentus huic litterarum orientalium tractationi finem imponam. Id in primis obseruari uelim, uetustissimas Brachmanum litteras uix aliunde, quam aut a Persis, aut ab Assyriis repeti posse. Nec quemquam moueat, ne eas origine Assyrias esse putet, ordo scribendi immutatus, scribunt enim hae gentes a laeua ad dexteram. Quid enim? Num ideo Graeci litteras suas a Phoenicibus non habuisse censebuntur, quod eorum ordinem, immo et priscam suam a sinistra ad dexteram scribendi rationem immutarimt? At haec fusius deducere non uacat, nec etiam licet, deficientibus, ut dixi, subsidiis, quae ad eam litteraturae partem illustrandam necessario requiruntur. Quod autem dixi, ceterorum Indorum litteras ab iis deriuari, quas Hanscrit appellant, quibus Brachmanes utuntur, id eo uero similius iudico, quod et ceteras Indorum gentes superstitiones suas ab iis hausisse appareat, XACAMque, qui uanis religionibus orientales plagas obligauit, inter Brachmanes educatum fuisse, multa confirment. Praeterea ipsi situs et ordo litterarum, quibus Brachmanes, Malabares ethnici, Ceilanenses, Siamenses, et Iauanes utuntur, ipsiusque linguae Bali, quae sacra est in regnis Laos, Pegua, Cambodiensi et Siamensi, satis

inter se, etsi mutatis pro genio gentium apicibus, conuenire uidentur. Optauerim itaque, ut aliquis eorum, qui sacris nostris sub Batauorum potestate in his regionibus operantur, eorum alphabetorum uarietatem, litteris accurate inter se collatis, descriptam, typis in Europa edendam transmitteret, quo facto aliqua forte coniecturis meis uis accederet, quibus et hic, et in iis, quae supra dicta sunt, multa obiici posse intelligo, sed quibus in tanta rerum copia, eaque, quam mihi necessario proposui, breuitate scriptionis occurrere non possum.

Ne uero absonum putes, Assyrias, Syriacas, et Chaldaeas litteras hic mihi pro unis iisdemque habitas fuisse, memineris uelim, id multorum ueterum scriptorum auctoritate et exemplo factum, nec me reapse perperam confudisse nationes, cum earum litteras easdem fuisse, eodemque nomine appellatas statui, nemine, ut opinor, eruditorum reclamante. Syriacae sane ueteres passim ab antiquis et Syriacae et Assyriae dicuntur, quarum tanta celebritas olim fuit, ut eas PLINIVS [note: Histor. nat. Lib. VII. cap. 56. pag. 94. edit. Harduin.] aeternas fuisse censeret.

Latum sane aliis in rebus, quae ad editionem tuam attinent, mihi campum aperiri uidebam, nec deerant, quae de Armenica et Coptica lingua proferrem; sed hanc Spartam ornandam occuparunt uiri eruditissimi, DAVID WILKINSIVS et IOANNES IOACHIMVS SCHROEDERVS, qui studium et diligentiam suam in utroque argumento pro ea, qua pollent, eruditione tibi et doctis omnibus approbabunt. Hoc tamen unum de Armenica praetermittere non possum, mihi supra non immerito dictum fuisse, Armenorum litteras ad Graecarum imitationem expressas uideri: etsi enim id primum intuenti dictu et creditu arduum uidebitur, quisquis tamen harum litterarum peritus utriusque linguae litteras inter se sedulo contulerit, is me a uero nihil aberrasse deprehendet, quamuis fateor, additas fuisse perpaucas litterarum formas exprimendis Armenorum quibusdam sonis, quibus Graecorum litterae non sufficiebant. Nec moror MESROBI fabulosam Apocalypsin, quam RICARDVS SIMONIVS edidit [note: Bibliothec. critic. Tom. IIII. pag. 197.] ex uersione VSCANI episcopi.

Quam narrationem, cum totidem fere uerbis exstet apud MOSEM Chorenensem, Armenorum historiographum [note: Lib. III. cap. 53. pag. 410.] , hic Latine exhibebo, cum Armenici typi rariores sint Amstelaedami: Tunc MESROBES, cum a Babylonis episcopo subsidium esset nactus, et per Phoeniciam iter fecisset, Samum peruenit, quia EPIPHANIVS, spatio uitae iam decurso, discipulum reliquerat nomine RVPHANVM, solitariam in insula Samo uitam agentem, hominem artium et litterarum Graecarum ualde peritum. Ad quem cum MESROBES accessisset nihil opis inde tulit. Ad preces itaque confugiens uidit, non ea uisione, quae aut somnium dormientis, aut uigilantis aspectus dici posset, sed in operatione animi, oculis mentis manifestata, dextrae manus partem extremam in lapide scribentem, quia uelut in niue summi quique litterarum apices lapidi inhaerebant. Id non solum ei apparuit, uerum etiam copulae omnium litterarum, ceu in uase quodam, in eius animo collectae haeserunt. Itaque surgens ab oratione characteres nostros formauit una cum RVPHANO, et litterarum formam expeditam ad scribendum adornauit. MESROBES uero alphabeti ordinem et rationem composuit, una cum connexione syllabarum e Graeco. Hanc, inquam, fabulam nauci non facio, nec pluris facient, quicumque cordati uiri in eam oculos intendent; agnoscent tamen, non sine Graecae litteraturae subsidio Armenicas litteras a MESROBE fuisse inuentas. Cui etiam MESROBI, ut hoc obiter dicam, litterarum Ibericarum, et earum, quibus utuntur Albani ad mare Caspium, inuentionem tribuit idem MOSES Chorenensis [note: Lib. III. cap. 54. pag. 412. seq.] . Neque, puto, id a uero abludit: antiquum enim Ibericarum litterarum genus, quale descriptum exstat in FRANCISCI MARIAE MAGGII Syntagmate linguarum, quae in Georgiae regionibus audiuntur, non multum abit a scriptione hodierna Armenorum, etsi forte odio religionis, quod iam pridem capitale esse coepit inter utramque gentem a scissione orta synodi Chalcedonensis occasione, litteras suas Iberi siue Georgiani nonnihil immutarunt, ne quid umquam ab Armenis accepisse uiderentur.

Copticam litteraturam, ut modo dixi, doctissimo WILKINSIO integram relinquo, quod studii genus utilissimum

inepte et praestigiose a KIRCHERO ostentatum, a patre BONIOVR deinceps felicius susceptum, sed molesto et diuturno, eoque parum utili itinere abruptum, aut WILKINSIO plane illustratum debebimus, aut nemini. Faxit modo Deus, ut uiro eruditissimo ii Maecenates non desint, quorum opera tandem aliquando Veteris et Noui Testamenti uersio antiquissima et apprime utilis in lucem prodeat, communi omnium eruditorum bono. Sunt plane multa recondita in illius linguae cognitione, litteris et antiquitatibus Ebraicis illustrandis apta et accommodata, quod etiam uno et altero exemplo pater BONIOVR erudite ostendit § 19. seqq. Exercitationis Romae editae in monimenta Coptica seu Aegyptiaca bibliothecae Vaticanae. Nec frustra in uariis ingenii sui monimentis doctissimus SALMASIVS hanc linguam suffragio suo eruditis omnibus commendauit [note: Epistol. 78. ad I'AC. GOLIVM, in Diatriba de annis climactericis, in primis pag. 566. seqq. in commentario ad SIMPLICIVM p. 169. in ACHILLEM TATIVM pag. 621. et alibi.] , utpote cuius ope Graecas etiam antiquitates illustrari posse censebat. Id ipsum ego uel uno exemplo hic demonstrare statui, plurima certe alia omittens, quae cum non sint huius loci, nisi ab eruditissimo WILKINSIO occupata deprehendero, alii occasioni reseruabo. Fabula Graecorum est, MENELAVM, cum in Aegyptum uenisset, CANOPVM, nauis suae gubernatorem, ibi mortuum sepeliuisse, unde postea urbs Aegyptiorum non ignobilis Canopus huius gubernatoris nomine sit appellata. Quis Graeciam mendacem hic non agnoscit? Vero simile scilicet fuerit, Aegyptios urbi suae nomen Graeci nautae apud se sepulti imposuisse. At bene est, quod ex ore Graeci non nihil recentioris Graecos antiquiores uanitatis et mendacii arguere possumus. Is est ARISTIDES orator, nemini paullo humaniori ignotus, cuius haec uerba sunt in oratione Aegyptiaca [note: Operum Tom. III. p. 698.] : [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] : certe Canobus gubernatoris est Menelai nomen, ut Hecataeus et fama communis testantur, qui mortuus loco nomen dedit, ut aiunt Graeci. Nam ego quidem in ipsa urbe de sacerdote quodam non infimo cognoui, multis ante seculis, quam appelleret eo Menelaus, locum nomen hoc habuisse. Neque tamen hoc idem nomen diserte proferebat, ut Graecis litteris scribi posset, uerum ut quasi alluderet, et Aegyptium esset, ac minus posset commode scribi. Iam illud lingua nostra sonare dicebat aureum solum; quemadmodum enim solerent Aegyptii suis locis talia dare nomina, ut Elephantinen, Diospolim, Heliopolim, sic etiam hoc nomen de aureo solo ductuns esse. Sed hoc omitto, quamquam Aegyptiis suas res esse notiores sit uerisimile, quam Homero Smyrnae, uel Hecataeo Mileti. Haec ARISTIDES, de cuius fide dubitare non sinunt ea, quae supersunt hodie, Copticae siue Aegyptiacae linguae monumenta. [gap: unknown sign(s)] , kahi enim hodie, quae uox ob adspirationem mediam Graece scribi non potest, terra, et [gap: unknown sign(s)] nub, aurum Aegyptiace dicuntur: quam uocem nub, Nubiae prouinciae, ob auri, quod inde afferebatur, copiam olim celebratae, nomen dedisse censeo.

At uideo [gap: Greek word(s)] , nec propositi meminisse, qui me de his, Armenicis et Copticis, nihil dicturum professus eram. Aliorum ergo, sed ualde paucis memor ero, ne haec epistola in nimiam molem excurrat, et tibi fastidio sit. Cum inter orationes dominicas Gothicam uideam, de hac ipsa, quae hodie passim Gothica lingua appellatur, ea, quae mihi olim in mentem uenerunt, tecum, uir illustris, hoc loco communicabo. Ego ne unum quidem argumentum

satis idoneum uideo, quo persuadear, eam linguam merito Gothicam appellari. Sane egregium illud antiquitatis monimentum nec in ea regione repertum est, in qua olim Gothi imperarint, nec aliquam insignem notam habet, propter quam ad Gothos potius, quam ad Francos ueteres referri debeat. Inuentus est liber, unde FRANCISCI IVNII editio fluxit, in abbatia Verdensi prope Coloniam in comitatu Marchiae, quam regionem in ueterum Francorum ditione fuisse, nemo ignorat: ipsique praeterea ductus litterarum ad ueteres Francicas litteras accedunt, quarum alphabetum ex ueteribus monimentis edidit BOTEROVIVS, denuo exhibitum a doctissimo MABILLONIO [note: Diplomaticae Lib. V. pag. 347. nou. edit.] . Vno tamen argumento plurimos hic uti uideo, similitudine nempe linguae illius et uersionis cum lingua hodierna Suecorum. At certe id ipsum, etiamsi usque quaque uerum esset, nedum efficeret apud me, ut hanc linguam Gothicam censerem, ad aliam potius sententiam, quae Francicae fauere uidetur, amplectendam impelleret. Gothos enim e Scandinauia exiuisse, IORNANDI non credo, qui malim PROCOPIVM totamque antiquitatem recte praecuntem sequi, quae hanc gentem cum uetere Getica unam et eamdem fuisse confirmat. At minime mirum fuerit, Francos a Sicambris oriundos, quorum patriae regionis situm aperuit doctissimus princeps FERDINANDVS FVRSTENBERGIVS, episcopus Paderbornensis [note: Monument. Paderbornens. pag. 71. seqq.] , ea lingua fuisse usos, quae littora maris Germanici legendo in Daniam, Noruegiam, et Sueciam usque excurrebat. Nec tamen ei linguae desunt uoces, quae cum Germanica magis, quam cum Suecica conueniant, ipsaque uox haita, qua patrem Frisii significant, uoci atta codicis argentei similis, satis ostendit, ut plures alias mittam, linguae illius ueftigia et uoces quasdam superesse inter Germanos, quarum nullae reliquiae apud Suecos appareant. Hinc autem de codicis Verdensis lingua Gothica opinionem ortam esse et inoleuisse eredo, quod ANTONIVS MORILLONIVS, qui de eo primus aliquid memoriae mandauit, homo Louaniensis, lingua Gallica ut plurimum utebatur. Solemus autem Galli ueteres codices, quicumque antiquis litteris scripti sunt, libros Gothicos appellare, quod loquendi genus cum et ipsi MORILLONIO

Gothicae gentis memoriam in animum reuocasset, hinc ille Gothorum lingua codicem scriptum esse iudicauit, quod plurimis aliis, Suecis praecipue auide arripientibus, nemine contradicente, passim obtinuit.

Haud defore scio, qui dicant, litteras illius codicis, cum Graecis similes sint, VLFILAE, qui uitam egit inter Graecos, non immerito tribui: at praeterquam quod sunt et aliae quaedam in eo codice litterae Graecis ignotae, et in perpetuo usu apud Latinos, quales sunt F. G. H. R. S. O uel Q; D. praeterea ueteri forma Latinae huius litterae degenerantis, qualis numquam apud Graecos, saepius uero apud Latinos occurrit; quis nescit, ueteres Gallos, quorum Franci quinto saeculo regiones occuparunt, iam pridem, teste CAESARE, siue ex ueteri Massiliensium commercio Graecarum litterarum usum accepisse, siue domum ex bellis Asiaticis reportasse? Rediisse enim nonnullos ex Asiatica expeditione, docet una cum ueteris aeui fide XANTHI Milesii historia, quam ex ARISTODEMO Nysaensi descripsit PARTHENIVS capite octauo amatoriorum affectuum. Nec absurdum forte uidebitur, fuisse quosdam in barbara gente, alias tamen, teste CAESARE, nouitatum auida, quae praedae cupiditate accensa immensum terra marique iter susceperat, qui, parato sibi inter Graecos, Asiae incolas, aliquo litterarum usu, eo etiam ditiores redierint, utilissimumque inuentum apud populares propagarint. Id ipsum ego olim Danis accidisse innui pag. 90. Vindiciarum contra HARDVIN. ubi illius gentis homines in Britannia litteras didicisse ostendi, quas inde partim pulsi, partim sua sponte exeuntes in patrias septemtrionis regiones intulere. Siue autem Galli ueteres a Massiliensibus, siue a Graecis Asiaticis litteras acceperunt, certum est, ut modo dixi, harum litterarum usum inter eos obtinuisse, Francosque, eorum uictores, propaginem et ramum illius gentis, quae secreta litterarum ignorabat, uictae gentis litteris ut coepisse [note: TACIT. de morib. Germanor. cap. 19. pag. 625.] , ut de utraque natione dici forte haud immerito possit:

Si quis certe sententiam meam, ut nonnihil probabilem de huius codicis argentei litteris et lingua amplexus erit, is nullo

negotio hanc difficultatem soluet, quae ex illius alphabeti Latinis litteris oritur. Vnde enim has litteras VLFILAS habuisset, cui nullum fuisse uidetur in Moesia, quam tunc incolebant Gothi, cum Latinis commercium? At Galli ueteres ex continuo fere Romanorum commercio nouas quasdam ex alphabeto Latino maioris commodi caussa litteras adsciscere potuerunt, quibus linguae suae sonos exprimerent.

Quid uero, quod in hoc codice litterae quaedam eo modo formatae occurrunt, quae in eam suspicionem adducere possint, temporibus CHILPERICI, regis Francorum, qui post regnum 23. annorum anno Christi 587. interfectus est, eum ipsum codicem fuisse descriptum? Induxerat enim, referente GREGORIO Turonensi, nouas litteras in alphabetum, quod ego de lingua Francica semper intelligendum duxi. Quam peruicax enim et inepta fuisset illa barbaries, si in linguam Romanorum iam fere mortuam princeps peregrinus et semibarbarus nouas litteras inferre decreuisset, eo conatu, qui in CLAVDIO imperatore, homine Romano et erudito, uigente tum et florente lingua Latina, contemtu et ludibrio exceptus erat? Praeterea qui CHILPERICVS litteras suas Hispanis, Italis, Afris, et aliis gentibus obtrusisset, quae tunc Latina litteratura utebantur? Equidem scio, hunc conatum uanitatis nomine exagitatum fuisse: at stulto quamtumlibet consilio CHILPERICVS usus sit; sunt tamen stultitiae sui fines, intra quos consistit, nisi in amentiam et animi impotentiam abeat: nec potuisset id a rege Francorum tentari, quod nulla ratione perficiendum uel puer ex aula docuisset, ne GREGORIVM ipsum dicam, qui libere satis, si quae ipsi fides, CHILPERICI errores arguere solebat. Hoc itaque nouarum litterarum commentum Francicas litteras spectare tantisper censeo, dum certiora doceantur; interim sententiam meam haud ita improbabilem esse, sequentia forte clarius ostendent. Ipsa GREGORII Turonensis uerba hic describere oportunum erit [note: Lib. V. § 45. p. 248. edit. Ruinart.] : addidit autem (CHILPERICVS) et litteras litteris nostris, id est w, sicut Graeci habent, ae, the, uui, quarum characteres subscripsimus. Hi sunt, w, [gap: unknown sign(s)] . Et misit epistolas in uniuersas ciuitates regni sui, ut sic pueri docerentur, ac libri antiquitus scripti planati pumice rescribentur. Ita quidem has

litteras descriptas exhibet RVINARTVS in elegantissima GREGORII Turonensis editione, qui deinde alias harum litterarum formas ex AIMOINO [note: Pag. 631.] profert in § 11. appendicis nouae libri sexti de re diplomat. nouae edition. ita tamen, ut hanc GREGORII lectionem esse et uetustissimam arbitretur. Hae autem litterae in codice argenteo occurrunt, uno w excepto, cuius formam nusquam ibidem obseruaui. Iam uero [gap: unknown sign(s)] pro ae diphthongo adhibitum fuisse uix credibile est: transpositis ergo elementis the primo loco legendum puto, quae littera in codice argenteo pro theta Graeco usurpatur: Z uero idem codex frequentat, pro qua littera ze in primis GREGORII codicibus scriptum fuisse arbitror, secundum ordine, et loco temere motum. Superest non nihil difficultatis in littera [gap: unknown sign(s)] , quam his elementis uui GREGORII editio exprimit. Litteram sane, quae uim habeat huius soni significandi, argenteus codex habet, quam initio secundae petitionis orationis dominicae inuenies, etsi eam per litteram Q perperam, ni fallor, in lectione expressam uideo. At olim wimai lectum fuisse uidetur, crasso quidem et adspirato sono, qui sensim in lingua Germanica in Q uel K immutatus sit, et in lingua Gallica in litteram G, ut nomen illud WILHELMVS ostendit, quod Galli modo omnes Guilielmum pronuntiant. Atqui cum ea littera non nihil ad D. Latinum in illius aeui manuscriptis accedat, facillime ab amanuensi imperito in [gap: unknown sign(s)] Graecum mutari potuit.

Nec hoc uno argumento mihi fere persuasi, CHILPERICI aetate in usum Francorum hunc codicem fuisse descriptum: accedit enim opinioni meae firmandae affinitas quaedam litterarum inter hunc codicem et alios, quos eius aetatis esse constat. Certe si contuleris litteras A. E. V. F. G. et S. fragmenti Graeco - Latini epistolarum Paullinarum, quod descriptum est in Diplomatica MABILLONII [note: Pag. 347.] , et primam lineam fragmenti GREGORII Turonensis ibidem pag. 349. (uolumen autem illud GREGORII paullo post CHILPERICI aetatem scriptum fuisse, censet RVINARTVS pag. 638. in supra laudata diplomaticorum appendice), has litteras inter se satis similes esse deprehendes, nec uero simile iudicabis, eamdem

Superest modo una, quam meminerim, eaque leuissima difficultas. Nimirum OTFRIDVS Wizanburgensis, qui Francica lingua ueteri Paraphrasim Euangeliorum ante octingentos annos edidit, hoc in praefatione Latina innuere uidetur, nihil ante aetatem suam, quod quidem hominum memoria dignum esset, hac lingua editum fuisse. Lingua haec, inquit, ueluti agrestis habetur, dum a propriis nec scriptura, nec arte aliqua ullis est temporibus expolita. Quae quidem OTFRIDI uerba ostendunt, Francicae litteraturae usum nondum aetate sua ualde inualuisse, haud tamen plane demonstrat, nullos ante illum exstitisse huius studii ornandi conatus. Praeterea spatio trecentorum annorum [note: Scripsit OTFRIDVS inter annum 865. et annum 889.] Francorum dialectus et studia gentis magnam mutationem procul dubio subierunt: ualde enim diuersae sunt OTFRIDI et Codicis argentei dialecti. Quae tamen linguae diuersitas non tota forte tempori tribuenda est, uidetur enim OTFRIDVS Franciae orientalis dialectum usurpasse, quam a Francica genuina abire minime mirum erit iis, qui in exiguis etiam tractibus terrarum uarias et satis dissimiles eiusdem linguae dialectos occurrere norunt. Sic apud Cantabros duplicem, immo et triplicem dialectum obseruat OIHENARTVS in Notitia Vasconiae. Sic etiam in Britannia Aremorica, quae haud ita late patet, triplex est Britannicae ueteris linguae dialectus, Cornubiensis, Legionensis, et Trecorensis, quae ultima purior et minus mixta uix a duabus superioribus intelligitur.

Habes hic, uir illustris, meam de lingua Codicis argentei sententiam, quam qualibuscumque argumentis, aut, si mauis, coniecturis et suspicionibus nixam non aegre deseruero, si quis mihi uel uno argumento probauerit, eam uersionem, quae adhuc pro Gothica habita est, VLPHILAM, uti aiunt, auctorem agnoscere, et ueteribus Francis a me immerito fuisse attributam.

Iam uero mihi finem faciendum esse uideo, etsi permulta tum de litteris ipsis dicenda supersunt, tum de cognatione linguarum, gentiumque originibus earum ope eruendis. Sed quo minus in haec excurrere incipiam, impedit praeter exiguos,

quos huic epistolae posui, limites et otii penuriam, ipsa dicendarum rerum copia et uarietas, quae non nisi grandi aliqua lucubratione exhauriri possit. Tu interim, quae tua est humanitas, leuissimos hosce illustri nomini tuo dicatos et addictos conatus benignus suscipies, et Musis nostris uehementer a me rogatus in posterum fauebis. Dabam Berolini 16. Calendas Nouembr. anno Christi 1714.

IOANNI CHRISTIANO CLODIO.

MIraberis forte, cum me prior humanissime appellaueris, ecqui factum sit, ut serius omnino, quam par erat, rescribendo gratias tibi debitas agerem. At mirari desineres, si hic locorum esses, meque praeter alias occupationes nouo munere auctum uideres, cuius initia quidquid olim otii fuit plane, saltem ad aliquot menses, eripuerunt. Nimirum nummophylacii regii cura mihi post clarissimi collegae nostri SCHOTTI obitum demandata est, mihique necessatio multum temporis consumendum est in comparandis cum catalogo regiis numismatibus, cui rei persiciendae adsunt consiliarii quidam regii, quorum operam labori meo adiungi defideraui. Etsi ab ea excusatione mihi temperare poteram, nolui tamen nescires, me neque negligentia, nec ulla alia minus laudabili caussa inductum rescriptionem tam diu distulisse. Nunc ad litteras tuas accedo, quas animo prorsus libenti suauissimas nuncuparem, nisi me iis titulis et laudibus ornasses, quas si, quod absit, mihi conuenire putarem, omnium hominum ineptissimum, in lucidis illius superbiae interuallis, memet ipse merito iudicarem. Fac ergo, uir eruditissime, si quando deinceps ad me scripseris, more Romano, exemplum meum imitatus, mecum agas. Tunc sane intelligam, te candido et amico animo qualiacumque officia mea desiderare. Ceterum schediasma tuum ita legi, ut omnia dicta tua non probauerim modo, uerum etiam eruditionem tuam exoscutus sim. Vtinam plures hac aetate succrescant eadem mente animati in bonas litteras et studia linguarum, quae apud eruditulos quosdam male audiunt, haud sane uitio suo, sed indocto ipsorum iudicum fastidio! Huic litterarum calamitati

peropportune mederi statuisti, et medeberis scio, modo in institutis laboribus gnauiter pergas, inter quos arridet in primis tractatus ille, quem polliceris de religione Mahummedica. Nec tamen cetera minus placent, ut auctuarium Lexici Gohliani, in quo operae pretium fuerit recensere uoces omnes Arabicas uersionum ueteris et noui Testamenti. De medicis Ebraeis nihil opus erit HOTTINGERVM et recentiores scriptores nostros sollicitare. Egregia quaedam suppeditabit ABVL-PHARAGIVS, qui de illo ipso ABVL BARACAT, cuius mentionem iniecisti, multa narrat minime contemnenda. Inter recentiores medicos illius gentis occurrunt quidam Europaei doctissimi uiri, ABRAHAM ZACVTHVS et AMATVS LVSITANVS, qui Latine scripserunt, quibus adiungendus est ISAAC CARDOSO Hispanus, auctor egregii libri Patauii editi Latine, cui titulus est philosophia libera. Illius auctoris elegantissimum librum Hispanicum habeo de XII. excellentiis Ebraeorum. Quibus in rebus, si qua mihi nota erunt, quae forte ob inopiam librorum nesciueris, ea tecum libenti et beneuolo animo communicabo.

De RENAVDOTIO paullo iniquius iudicasti, quod sactum nollem. De linguae Arabicae cognitione, cuius peritissimus est, nullam omnino controuersiam moui. De Coptica solum egi, quam minus eum intelligere sentio: nec mirum; nemo enim fere adhuc eam linguam apprime difficilem intellexit. Deo O. M. uolente factum est, ut post biennii integri laborem in analysin illius linguae inciderim, quam et communicaui cum egregiae spei adolescente Germano, qui nunc in Anglia peregrinatur, illiusque linguae peritissimus est, quod breui, spero, edito aliquo specimine orbi erudito approbabit. Ceteros quosque KIRCHERVM, PFEIFFERVM, cet. caue putes in illa lingua quidquam intellexisse. Berolini pridie nonas Martias A. C. 1718.

Et pridem ad te scripsissem, si per multitudinem occupationum licuisset, et modo uberius rescriberem, nisi eadem otii inopia urgeret. Prosecto res meae ita comparatae sunt, ut, nisi quoque modo mutentur, abiicienda mihi sint omnino studia litterarum, quibus nihil adhuc carius habui, immo sine quibus nullum uitae genus iucundum esse potest. Ceterum

ut ad litteras tuas accedam, in quibus manum mihi iam nescio ubi cognitam agnoscere uisus sum, de analysi linguae Sinensis nonnulla forte docere possem, ea tamen omnino inutilia sine lexicis et institutione ea grammatica, quae et elementa litterarum, et uoces characteristicas docet. Hortante ill. LEIBNITIO ei linguae operam qualemcumque dare coeperam, quam tamen paullo post abieci, ut aliis rebus longe, sic enim censebam, utilioribus studerem. Quid enim docent libri Sinenses, si eorum historiam excipias, quam ex MARTINIO et aliunde discere sufficienter commodeque possumus? De grammatica BLVMBERGII ad ipsum auctorem candide scripsi ab eo inuitatus. Linguam Aegyptiacam nemo inde legere et intelligere discet, ne ipse quidem BLVMBERGIVS, quem illius omnino esse imperitum mihi constat. Difficillimae illius linguae nemo adhuc regulas docuit aut nouit, nec WILKINSIVM excipio, qui nouum Testamentum Aegyptiacum e manuscriptis codicibus Oxoniae nuper edidit. Quidquid in illius linguae cognitione mihi paraui, id totum tradidi doctissimo adolescenti, PAVLLO ERNESTO IABLONSKIO, concionatoris aulici nostratis filio, qui et pro ingenii sui ubertate et amoenitate, et excultissima qua aliunde pollet, eruditione illius linguae studium olim, ni fallor, ampliabit et illustrabit. Tot tricis et minutis obseruationibus ea lingua abundat, ut uix scripto doceri possit: uiuus magister omnino adhibeatur necesse est. De RENAVDOTIO quae dixi, ea sano sensu intelligenda sunt. Si quid ipsi detraxi, id minime spectat Arabicas et Syriacas litteras, in quibus eum excellere ne inimici quidem ipsius, si qui sint, sustinebunt. Vtinam Sunae Mahumedicae uersionem absoluas, quem laborem etsi difficillimum te numquam suscepturum puto, quin de euentu tibi usque quaque constet. Ego linguae Arabicae haud ita peritus sum, quod certe doleo; uerum alia quaedam monumenta me sibi totum uindicarunt, in quibus nulla pluris facio, quam ea quae ad illustrationem antiquitatum ecclesiasticarum pertinent. Cetera quaecumque lego aut satago, [gap: Greek word(s)] sunt occupationum mearum. Ephemerides tuas orientales uelim quoquo pacto in lucem extrudas. Si GLEDITSCHIVM mouere non potuisti, alios procul dubio mouebis, qua in re utinam te iuuare possem.

Nisi RELANDVS diem suum obiisset, eum nomine tuo sollicitassem: nunc CVPERO et RELANDO mortuis nullus mihi amicus superest apud Batauos, quorum opera uti possim. Si tibi per res tuas in Angliam excurrere liceret, nihil dubito, quin eruditos illius insulae uiros studiorum tuorum fautores et assertores habiturus esses. Consilium cl. LYSERI de edendo BODINI scripto minime probo. Dignus est ille liber qui adhuc latuit, ut perpetuo latere pergat. Collectionem Vitebergensis apparatus nondum legi: si quid tamen dabitur otii, eam indicio tuo apud bibliopolas nostros quaeram. Sententia ACOLVTHI de consensu linguae Armenicae cum Aegyptiaca absurdissima est, nec tolerabili ullo fundamento nititur. Geographum Nubiensem manuscriptum non habemus. De studio linguarum ita censeo utilissimum esse, uerae modo philosophiae et artis cogitandi institutiones praecesserint, sine quibus uarietatem linguarum nonnumquam ualde noxiam esse animaduerti. An putas cl. HARDTIVM tot nugas scripturum et editurum fuisse, nisi Ebraismo et Rabbinicis lectionibus ingenium suum nulla philosophia purgatum inquinasset. Nec sane alia exempla desunt, quae inuidiosum foret hic commemorare. Berolini die 13. Iunii a. C. 1718.

Sunt, qui dicant, nemini licere in commercio erudito litterarum occupationes suas caussari: ego uero id mihi in primis ius fasque esse puto. Iam quatuor dies abierunt, ex quo litteras tuas accepi, nec dum tamen otioli aliquid nactus essem, nisi strato relicto hoc quidquid est temporis, quo nunc utor, somno meo consueto subtraxissem. Itaque maceror animi moerore, cum mihi ea paucula dediscenda esse uideam, quae diuturno labore multoque meo dispendio olim quaesiui. Sed satis est querelarum. ASSEMANI bibliothecam orientalem nondum uidi, nec Lipsiae uenalem prostare noram; proindeque multum tibi debebo, si me docueris, quae qualisque ea sit, quantique ueniat. Nihil erat opus, ut me appellares de auctoritate scriptoribus Syriacis tribuenda: ea enim procul dubio nosti, quo modo, ut morem tibi geram, dicturus sum.

Constat Syros recentiores, in primis Libanesios Maronitas, multa mentitos esse, animo asserendi perpetuam suam cum

sententiis ecclesiae Romanae concordiam. Eam in rem auctores quosdam commenti sunt, quorum suppositio ipsis Romano-Catholicis suboluit, ut MORINO, SIMONIO, RENAVDOTO, cet. Eius modi sunt 10 ANNES MARO, quem sexto uel septimo saeculo uixisse uolunt. Eum scriptorem utramque apud eos paginam facere nescire non potes. Vel unus ABRAHAM Ecchellensis id te docuit in notis ad Catalogum HEBED IESV, p. 135. et alibi, et FAVSTVS NAIRONIS in dissertatione de origine Maronitarum pag. 43. Etsi manifestum est, eum scriptorem fictitium esse et sententiis recentioribus uafre accommodatum; nihil nocebit, ut certior sis, adire RICARDVM SIMONEM in notis ad Itinerarium HIERONYMI DANDINI, p. 274. Quid uero hic dicam de IOANNE DARENSI, quem Mstum iactant Maronitae, saeculi quarti commentatorem DIONYSII pseudo-Areopagitae, quo tempore nemo inter Graecos eum DIONYSIVM nouerat, cuius memoria primum in ecclesiam illata est anno 530? Id mihi persuasissimum est, quod etiam argumentis satis idoneis in prima parte historiae meae ecclesiarum orientalium demonstro, bellorum sacrorum tempore magnam mutationem inductam esse in sententias Christianorum orientalium, qui ea omnia inconsulte amplexi sunt, quae in traditionibus et dogmatibus Latinorum animaduerterunt cum primariis caussis secessionis suae minime pugnantia. Ea autem tempestate Maronitae, ut WILLELMVS TYRIVS docet, Romanae communioni sese mancipauerunt, ad cuius sententias omnes antiquas opiniones suas accommodare statuerunt. Cum autem arte omni critica destituantur, facillimum illis fuit, processu temporis ea pro ueris amplecti, quae initio uel ignorantia uel uafritie hominum quorumdam fuerunt excogitata. Quam rem ut tibi firmius in memoriam reuoces, perlege quaeso ABRAHAMI Ecchellensis epistolam ad IOANNEM MORINVM editam a RICARDO SIMONIO sub finem illius libri, quem edidit sub hoc indice, fides orientalis cet. ut cetera taceam, in quibus nullum fere critices et rationis uestigium deprehendas, miraberis p. 279. et 280. EPHREMVM quarti item saeculi scriptorem DIONYSII Areopagitae scriptis esse usum, si qua Ecchellensi fides; ut certissimum sit eos [gap: Greek word(s)] quaedam habere, quae EPHREMO suo falso ab iis tribuantur.

Si quid certi et boni in usus ecclesiasticos seruant Syrorum annales et bibliothecae, id reperiri potest in archiuis Nestorianorum Mosulensium, quorum fidem initio profitebatur HEBED IESV. Id ex eius libello partim collegi, partim etiam ex synodo Diamperana, cuius historiam accurate descripsi in prima parte operis mei supra memorati. Quam parum autem Maronitis fidendum sit, uel hoc unum tibi ostendet. Eruditus ille uir, qui in actis Eruditorum anni superioris uersionem tuam Officii hebdomadis sanctae recensuit, post ABRAHAMVM Ecchellensem, affirmat Iacobitas admittere processionem Spiritus Sancti a Patre et Filio. Id certe Ecchellensis confirmare uoluit fluxis quibusdam probationibus, Tom. I. Conciliorum LABBAEI, p. 402. et 403. Falsum tamen hoc esse, euidenter ostendit RENAVDOTVS Liturgiar. Tom. I. p. 219. eam quippe additionem et c. et p. 220. temere igitur cet. Certe Armeni, Aegyptii, Aethiopes, ceterique Iacobitae de Spiritus Sancti processione ex solo Patre cum ecclesia Graeca consentiunt, quam rem post RENAVDOTVM uariis tibi argumentis, si quidem id necesse esset, confirmare possum.

Haec scripsi, non quod ea te fugere existimarem, sed ne uiderer pristinae tuae in me beneuolentiae, quam perpetuo magni faciam, immemor. Ceterum haec raptim scripsi, quod et ipsa scribendi ratio tibi palam faciet.

Opera tua rescire cupio, quisnam ille sit qui Lipsiae recensuit in actis uestris bibliothecam manuscriptorum LVDOVICI Halensis. Dabam Berolini 4. id. Iul. a. C. 1721.

[note: 46.] Vellem tam tibi utiles essent litterae meae, quam iucundas esse profiteris; quem animi tui sensum uni beneuolentiae tuae tribuo. Nummi Arabici binas in charta impressiones mitto, quas tibi interpretandas relinquo: etsi enim aliquid diuinando me consequutum putabam [note: [gap: unknown sign(s)] ] , nullo modo mihimet ipse satisfacere potui. Conferes, si uacat, nummum quartum tabulae XV. Speciminis Morelliani editionis Parisiensis quam unam habeo, quemadmodum et alium nummum ab HADRIANO RELANDO editum Dissertatione quinta de nummis Samaritanorum, et in ea quae est de marmoribus Arabicis

Puteolanis. Character nummi non est Africanus, sed fere Cuphicus in Asia minori cusus, pertinetque ad Sultanos Selgiucidas al Rum, qui facies humanas in nummis suis praeter aliorum Mahumedanorum morem admiserunt. Cuphicam meam Alcorani paginam accipe, et mirator hominem Arabica litteratura leuissime tinctum huius paginae lectionem eruisse, quod alii doctiores frustra tentauerant. Magnas spes habeo de studiis tuis, modo nihil negligas. Syriaca litteratura nondum satis ab hominibus nostris culta fuit. Tu uelim eam Spartam occupes, quam ornabis elegantissime, si quidem id tibi uiuendi rationes tuae permiserint. Cum nuper, in Apocalypsin ab homine eruditissimo LVDOVICO de DIEV editam oculos iniicerem, [gap: Greek word(s)] mirum deprehendi in his uerbis, quae in fine Syriaci textus: [gap: unknown sign(s)] Haec uerba interpretatus est Caspar e regione Hanrauitarum, quae regio nulla est in orbe terrarum. Certo certius est legendum ut scripsi, et uertendum Casbar e regione Indorum. Nimirum hunc codicem scripsit Christianus Nestorianus Malabaro-Indus. Catalogum STARKII tecum communicabo, statim atque HERBELOTI Bibliothecae uertendae et expoliendae manum adieceris: at sine licentia excellentissimi baronis de PRINTZ, cui summa bibliothecarum regiarum directio commissa est, id agere non possum. Verum nihil in eo metuas uelim; scio enim id uirum optimum et elegantem mihi minime negaturum. Iam uero ruri agit, nec redibit, nisi post unum aut alterum mensem. Faxo ut ipso STARKII autographo uti possis. Aegyptiaca mea nemini inuideo: immo discipulos emerem, si quos nanciscerer accommodatos ei studio exornando. Vbi uero Deus O. M. me in caelestem patriam, ad quam adspiro, uocauerit, erunt nihilo minus subsidia iis, qui huic linguae operam dare uolent. Nimirum IABLONSKIVS iunior adolescens admirabilis ingenii, nunc Francofurtanus professor, eius linguae peritissimus est, nec patietur eam ueteri suo situ squalere. De AVERROE, quem [gap: unknown sign(s)] cum doctissimo POCOCKIO uocandum esse censeo, pauca monere possum. Omnia fere BAELIVS occupauit ex NICOLAO ANTONIO et LEONE Africano, cuius librum de philosophis Arabum uellem seorsim ederes ex

HOTTINGERO. Praeterquam quod enim de eruditis omnibus bene mereris, ostenderes ex eo quasi specimine, quidnam orbis eruditus de bibliotheca tua orientali praesagire posset. AMBROSIVS MORALES Hispanicae historiae scriptor nonnulla retulit, libro XVI. pag. 220. de AVERROE, quae descripturus eram, nisi uenisset in mentem, hunc librum forte apud uos seruari in locupletissima bibliotheca senatus, uel apud amplissimum MENKENIVM, quem iam pridem audiui omnibus omnium gentium historiae scriptoribus abundare. AVERROIS autem opera Latina passim exstant in bibliothecis: Arabica uero rarissima sunt, propterea quia, ut mihi uir quidam eruditus olim Parisiis narrauit, in communi clade librorum Arabicorum in Hispania iussu XIMENIS cardinalis combustorum, fere omnes periere. Nihil tamen dubito, quin nonnulla exemplaria in Africa Fessae et Marocci seruata sint. Berolini 3. Non. Septembr. a. C. 1721.

Haec raptim ad te scribere statui, ne tibi rusticitatis reus esse uidear. Scito me inopia temporis ita coarctari, ut iam nihil aliud fere praestare possim, quam bibliothecis et aulae uacare. Interim confluunt undique ad me epistolae, quibus rescribere solitus sum, ne parum humanus uidear, ita fit, ut aliena negotia curem, excussus propriis. Ephemerides tuas accepi et legi cum uoluptate, addo et cum fructu. Nollem tamen eo recidissent tot promissa, quibus te remp litterariam ditaturum pollicitus eras: at forte hanc opellam horis subseciuis moliris. De HERBELOTII Latina editione contracta et emendata idem censeo, quod olim. Cum manum operi admoueris, et apparebit aliquis diligentiae et eruditionis tuae conatus, haud tibi deero in describendo catalogo nostro MStorum orientalium, etiam cum dispendio temporis mei, et qualiumcumque studiorum meorum. De programmate doctissimi CARPZOVII gratias ei ago et tibi. Neminem modo Parisiis habeo, qui res tuas iuuare possit, nisi uirum incomparabilem D. THOMAM du FOVR, abbatem Longuerue, qui in studiis omnibus, in orientalibus praesertim, neminem in Gallia parem habet. Ea est uiri doctissimi et nobilissimi humanitas, ut si eum per litteras adieris, certus sim, fore ut te facti numquam poeniteat. WILKINSII multa sunt in me

merita et publica et priuata: Itaque si quid in eius editione noui Testamenti Aegyptiaca obseruaui, id mihi seruo, nec uirum mihi amicum offendere uolo uel minima in re. Certum est LEONEM Africanum Italice scripsisse uitas Arabum, non Arabice. Id egit, cum in Italia uersaretur, et Christianismum simularet tempore LEONIS X. Papae. Sic Africam suam Italice scripsit. Quid egerit redux ad suos nescio, etsi rediisse noui, non solum ex WIDMANSTADII testimonio, sed etiam aliunde. Si animum induxeris, illas uitas cum prolegomenis et notis edere, aliqua tibi suppeditabo etiam inedita, quae ad eius uitam spectant. Interim euoluenda tibi est eius Africa, maxime ex editione Italica RAMVSII, quae omnium optima est. Haec raptim habui quae scriberem, nec enim plura addere uacat, nisi ut folium meum Cuphicum tibi commendem. Berolini die 28. Nouembr. A. C. 1721.

Nihil est, quod de silentio meo queraris, scripsi enim ad te mense, ni fallor, superiori epistolam, quam Lipsiam deferendam cursoribus publicis dedi. Certe etsi magna et fastidiosa negotiorum mole opprimor, in rescribendo sat diligens adhuc fui: de futuro uero nihil spondeo. Vtinam doctissimo CARPZOVIO ita morem gerere possem, ut nulla in re industriam meam desideraret. At uelim te scire, me raro admodum in bibliothecam regiam ingredi, in qua iniquum censeo, ut operam perdam sublato iam omni stipendio meo. Iis itaque, qui olim aliquid e bibliotheca requirent, alia quercus excutienda erit: ego satis superque hanc rotam uersaui. Hic tamen habebis ea, quae sine ulla mora perscribi uoluisti. Sunt in regia uarii Bibliorum codices manuscripti elegantes sane, et quantum ex membrana et atramenti colore coniicere licet, satis antiqui. Optimus omnium quatuor uoluminibus constat ingentibus foliis in maxima forma compactis. Adest Masora in marginibus et in ima quaque pagina. Initialis animalium figuris absoluitur. Alius codex constat tribus tomis maxima etiam forma. Vsui fuit STEPHANO, episcopo Brandenburgensi, qui eum, anno ni fallor 1438. se emisse testatur. In priori codice paraphrasis Chaldaica coniungitur cum Hebraico contextu, ita ut uersus uersum excipiat. Supersunt et alii codices haud exigui pretii, minoris tamen aestimandi

quam superiores. De iis omnibus si quid certius desideraueris, uel hoc alicui homini deferendum est, qui nihil aliud agendum habeat, uel adeundus est reu. IABLONSKIVS, qui omnes illos codices sedulo perlustrauit, nonnullosque alios domi in priuata sua bibliotheca habet, inter quos unum uidere memini e Peloponneso allatum, qui omnibus regiis praestat aetate et elegantia. Codices manuscriptos qui unam Masoram sine textu exhibeant, nullos habemus, neque quosquam usquam uidi in bibliothecis Parisiensibus et Heluetiis. Volumina nulla usquam exstant inconsuta, neque talia reperiri sensit RICARDVS SIMONIVS, sed eius modi fuisse olim suspicatus est. Plura sane addere uellem; nihil enim antiquius habeo quam de uiris eruditis, qualis est doctissimus CARPZOVIVS, bene mereri: at hic obstant partim ignorantia, hoc enim studiorum genus iam pridem abieci, uno textu biblico contentus, partim otii inopia, et afflictissimus status rerum mearum. Berolini die 10. Aprilis A. C. 1723.

Gratias tibi habeo et refero. Superiorem epistolam meam uelim ultricibus flammis aboleas: tunc nesciebam WHISTONIOS Chorenensem suum ad me misisse: nauis enim, in qua Hamburgo huc deferebatur, naufragium in Albi passa erat; nec tamen liber periit, satis feliciter ex aquis extractus. Itaque eum domi meae habeo eleganter compactum. Totum perlegi, et WHISTONIORVM opera in eo illustrando posita mihi satis placuit, etsi subinde a me dissentiunt, nam eam libertatem inter uiros eruditos uigere perpetuo uolui et uolam. Itaque si quam mentionem eorum feceris, quaeso te ea honorifica sit. Certe etsi aliquando labuntur, linguae Armenicae peritissimi sunt. Ceterum, ut ad alia transeam, me uelim certiorem facias, num ASSEMANI bibliothecae orientalis tomus IIII. apud uos exstet: eum enim librum ualde desidero. Siquidem uenalem aliquis eum habet istuc, id quaeso HAVDIO nostro significes, ut mihi eum emat aere meo.

Valetudo mea quotidie deterior fit, nec possum ultimam manum admouere opusculis iam dudum inceptis. Additiones meae ad Historiam Christianismi Indorum, me quidem inscio, at non nolente, typis editae sunt. Berolini die 3. anni ineuntis 1727.

Sero ad me delatae sunt litterae tuae, datae Lipsiae die nono mensis Maii. Eas ante octo uel nouem dies a discipulo quodam meo accepi, qui Hala Saxonum ad se missas esse significabat. Id te scire uolui, ne forte cunctationem meam in rescribendo accusares. De codice Arabico illustris VFFEN BACHII nihil monere possum, nisi admodum pauca, quae tibi nulli erunt usui. Scilicet cum ill. VFFENBACHIVS nonnihil de te ad me scripsisset, eum ego confirmare studui in egregia, quam de eruditione et fide tua iam conceperat opinione. At quis sit ille codex, de quo loqueris, plane nescio, donec plura nunties, indicata saltem pagina bibliothecae Vffenbachianae, in qua eius mentio fit.

De EVTYCHIO uindicato ABRAHAMI Ecchellensis sententiam ferre non possum, cum liber mihi iam diu desideratus in neutra bibliothecarum nostrarum exstet. Vtinam eum uenalem nancisci possem, ut et eiusdem scriptoris tractatum de origine nominis Papae. De ea uoce Papae iam aliquid scripsi; mihique plane constat eam esse Aegyptiacam, et ex Aegypto oriundam. Nescire enim non potes praesulem Alexandrinum eum Papae titulum quasi quodam iure suo sibi peculiarem uindicasse. Atqui [gap: unknown sign(s)] Aegyptiace antiquum siue senem significat, et cum articulo masculino [gap: unknown sign(s)] est [gap: Greek word(s)] Graece. In uersione ueteris Testamenti Aegyptiaca, DANIEL. cap. 7. u. 9. [gap: unknown sign(s)] , apud septuaginta interpretes est [gap: Greek word(s)] . Taceo alias auctoritates, quae plurimae occurrunt, et quibus supersedeo, ne tibi fastidio sim. De uitis patriarcharum Alexandrinorum RENAVDOTII praeterea, quae tute ex eruditionis tuae penu erues, multa suppeditabit ASSEMANVS in primo et secundo tomo bibliothecae orientalis, ubi pluribus in locis RENAVDOTIVS iustas fastus et arrogantiae suae poenas dedit. Iam uero quoniam ueni in mentionem ASSEMANI, etsi non soles respondere quaestionibus, quae a me tibi proponuntur, rogo significes, ecqua sit spes aliorum tomorum illius bibliothecae, quos ualde desidero pluribus de caussis. Principem illum Maronitam aut eius fratrem hic habuimus. Ter etiam uel quater uenit ad me in domum meam,

et libris meis Arabicis usus est, ut taedium diuturnae morae, quam hic fecit, utcumque falleret. Ceterum eumdem esse nunc non puto, qui apud uos fuit. Interpres enim illius, quem hic habuimus, Syriaca quaedam in museo meo scripsit columnatim, manu nitida quidem, sed non ita egregia. De KEHRIO nihil scribam, nisi hoc unum. Aequum omnino foret, ut inuicem amaretis, cum colatis studia communia. Certe si hic hominem ullum haberem, qui communione studiorum mecum coniungeretur, eum inter carissimos reputarem, neque claudicationem aut aliud corporis uitium ipsi dedecori esse arbitrarer. SELDENI praefationem ad fletam reperire nondum potui: at spero me breui inuenturum. Berolini die 16. mensis Iulii A. C. 1727.

Gaudeo sane, quod uel e longinquo acceperis historiam patriarcharum Alexandrinorum. Exemplari meo usus esses, nisi obstitisset continua fere, quae mihi incumbit, necessitas euoluendi illius libri, in instauranda noua editione historiae meae Christianismi Indorum, quae iam bibliopolae expetenti et urgenti tradita esset, nisi libros mihi oppido necessarios exspectarem, quos Parisiis emi curaui. In illis familiam ducit ASSEMANI Bibliothecae tomus tertius, de quo utinam bis frustra requisitus, maturius significasses, ne Parisios usque excurrere cogerer. Quod te polliceris diligentem fore in refutando RENAVDOTIO, id mihi perplacet; pedetentim tamen procedas censeo: nam si ei demas praeconceptas et admissas temere ecclesiae suae [gap: Greek word(s)] , sat peritus est rerum ecclesiasticarum, et antiquitatis orientalis. Epistola CYRILLI ad NESTORIVM certe non est genuina. Adi in totam eam rem Acta synodi Ephesinae, et MARIVM MERCATOREM Garnerii. In eius modi antiquitatibus ecclesiasticis nihil aut parum ueri apud scriptores Arabicos occurrit. Quid enim, uerbi gratia, ineptius EVTYCHII patriarchae annalibus? Meliora suppeditant Syri, in quibus utilem omnino operam posuit ASSEMANVS, cuius omnia scripta maximi facio. Locum Arabicum ex uita THEODOSII his uerbis interpretatus est RENAVDOTIVS p. 137. ordinatus est pater sanctus THEODOSIVS patriarcha, qui ab ineunte aetate uirginitatem seruauerat, et librorum ecclesiasticorum peritia erat commendatissimus.

Haec postremarum uocum interpretatio est supra captum meum: nam nescio quid haec sibi uelint [gap: unknown sign(s)] Prior uox non est Aegyptiaca, sed Arabica, quam non assequor: nec mirum, iam enim apud te professus sum me Arabismi haud ualde peritum esse: altera formam Graecam habet et terminationem, cum nulla uox Aegyptiaca in OC desinat, neque littera [gap: Greek word(s)] quae est [gap: Greek word(s)] Graecorum, umquam in ea lingua, quam Copticam uocant, occurrat, nisi antecedat O, sic [gap: Greek word(s)] . Si priorem uocem intelligerem, ea me forte duceret ad cognitionem alterius. Electionem et constitutionem patriarcharum in potestate populi fuisse palam est, idque uere indicat phrasis Arabica a te descripta ex uita MELII. Habes etiam eius uersionem apud RENAVDOTIVM pag. 13. his uerbis: congregata est multitudo orthodoxa, habitoque consilio elegerunt uirum nomine MELIANVM, quem ordinauerunt patriarcham. His scribendis temperare potuissem, sed uolui intelligeres, me tibi in omnibus parere uelle. De libro ABRAHAMI Ecchellensis nihil conficere possum, nisi pretium nunties ea lingua, quam intelligam, id est uel Gallica uel Germanica. Nescio enim rationes monetarum uestrarum Lipsiensium. Vtere ergo nominibus thalerorum et grossorum. Haec mihi barbara non uidebuntur. Berolini die 5. Octobr. A. C. 1727.

Sane nollem Armenicam hanc epistolam ad me misisses, quam nemo tibi interpretabitur, nisi mercator aliquis Armenus, aut forte doctissimus SCHROEDERVS, professor Marburgensis, qui linguae uulgari Armenorum operam dedit. Ea dialecto scripta est haec epistola, quae tantum distat ab Armenica litterali et antiqua, quantum Suecica et Danica lingua a Germanica distant. Vide grammaticam qualemcumque illius linguae sub sinem grammaticae Armenicae doctissimi SCHROEDERI. Ego qui Armenicam ueterem didici in usum sacrarum litterarum et historiae ecclesiasticae, recentes has dialectos neglexi: nec enim umquam ostentationi studui, sed uero usui bonarum litterarum. Nisi utile est quod facimus, stulta est gloria. Te, uir amplissime, obtestor, ut nullas

deinceps huius modi quisquilias ad me mittas, quae mihi meras molestias afferunt, et me auertunt a grauioribus studiis. Noli, quaeso, putare te unum res ad me adferre, quae nihil ad me attinent. Iacent in mensa mea cum maxime uiginti ad minimum epistolae, quibus nondum rescripsi: aliae de inscriptionibus, aliae de rebus philologicis et philosophicis. Itaque uel inuitus, aliena negotia curo, excussus propriis. Mihi necessario haec commercia abrumpenda sunt, aut ualedicendum studiis, quorum propterea fastidio laboro. Ergo rationem mei habeto, si non propter amorem, saltem propter senectutem meam et morbos quibus crucior.

Si casu aliquo uideris doctissimum GESNERVM, qui nunc isthic rector est scholae senatoriae Thomanae, uelim ei salutem plurimam meo nomine dicas, et gratias agas, quod honestissime mei meminerit in noua sua dissertatione de Philopatride. Parum abest, quin in eius sententiam transierim; etsi remanent adhuc scrupuli quidam haud facile tollendi. Ceterum doctissimi illius uiri modestiam magni facio.

Vale, et, quae superius scripsi, in bonam partem accipe, et aequo animo. De dialogis Turcicis HARZANI aurem tibi uellere tempus et occasio admonet. Berolini 3. Cal. Nouemb. A. C. 1731.

SAMVELI CRELLIO.

Dum paullo inconsultius moras traho, ferme elapsum est tempus litteris tuis ea rescribendi, quae te scire cupere profitebaris. Tu tamen, quae tua est humanitas, ueniam scio dabis, et quidquid in eo facto est uitii, tribues occupationibus meis, quae in dies et grauiores fiunt et sane molestiores. Spero iam pestilentiam, aut, si mauis, pestilentiae metum, a finibus uestris exterminatum esse; cum Primislauiae et Stargardiae, ubi lues saeuiit per aestatem et autumnum, omnia iam Dei O. M. benignitate tranquilla sint et sic satis remota a metu morbi. SPERLETTE hic nuper fuit, cui filium tuum plurimis uerbis commendaui: eum proinde commendationis meae rationem habiturum spero. Nouum Testamentum MILLII iterum typis a KVSTERO traditum, eiusque opera elimatum et nonnihil auctum mihi et compluribus aliis utilitate

et elegantia Anglicam editionem longe superare uidetur: addo et pretii uilitate, octo enim, ut ferunt, uncialibus argenteis Lipsiae uenale est. Nonnihil iniecit in praefationem suam KVSTERVS, in quo leniter satis, ut mihi quidem uisum est, LENFANTIVM pupugit. Is non sine acrimonia et sale ferme satirico respondit in epistola quadam Latina, quam CLERICVS in XXI. uolumine bibliothecae selectae inseruit. PAVLLVS PEZRON, popularis olim et amicus meus, nihil in Prophetas edidit praeter illud uolumen, quod te legisse narras. Virum non ualde eruditum, sed ingenio eleganti instructum et ornatum alio euocauit opinio, quam totus imbiberat, Celtarum linguam, quam in patria nostra Britannia Aremorica superstitem putant eruditi, uetustissimam esse omnium linguarum, hincque repetendas esse nationum omnium origines. Itaque eo omnia studia sua retulit, cum melioribus uacare potuisset. Eius sententiae suae et grandioris operis specimen dedit in libro paullo ante eius mortem edito, quem inscripsit titulo Antiquitatum Celticarum, in quo certe incredibiliter nugatur, supra ea omnia quae olim GOROPIO BECANO uiri eruditi uitio uerterunt in eiusmodi conatu circa linguam Cimbricam. Armenica mea feliciter procedunt, breuique incipiam magnae molis opus, quod iam dudum meditor, Historiam uidelicet omnium earum gentium quae Christianam religionem olim amplexae sunt, et litteris suis sacros codices descriptos habent. Edidit doctissimus CLERICVS MENANDRI et PHILFMONIS fragmenta cum notis GROTII et suis. Veteres ei seis intercedere inimicitias cum BVRMANNO Vltraiectensi. Is, quod nemo sapiens probauerit, omni genere contumeliarum et hoc opus, et cetera omnia CLERICI scripta lacessere aggressus est; superuenitque ei quasi succenturiatus BENTLEIVS, qui nomine Phileleutheri Lipsiensis acerbissimas castigationes editionis MENANDRI BVRMANNO edendas mifit, quae sane lectu dignae sunt, etsi paullo acerbius in rebus haud ita magni momenti contra CLERICVM debacchetur. Verum id ipsi uiderint. Si quid habes litterarum a BAELIO [gap: Greek word(s)] , id uelim ad me descriptum mittas, nisi aliquid arcani subsit, quod edi nolis in publicam lucem. Scripsit ad me Londino uir eruditus DESMAISEAVX, se BAELII uitam

sub praelo habere, cui subiunget quidquid eius epistolarum nauciscetur. Multas iam mecum eruditi quidam communicarunt. Tu si quas habueris, quas praelo dignas putes, ne eas publicae luci inuideas uelim. WHISTONVS iam professoris munus abdicare compulsus est. De IGNATII epistolis ea sentit, quae ego plane abiicienda non dixerim: genuinas uidelicet eas esse, quae interpolatae habentur, alias quas VSSERIVS et VOSSIVS ediderunt, ab orthodoxis esse castigatas. Ego olim sentiebam eas, quas interpolatas uocant, sub finem tertii saeculi, aut ineunte IV. ab Ariano quodam episcopo esse confictas, iis subinde orthodoxum quempiam manum admouisse. Dabam Berolini die 24. Ianuarii 1711.

P. S. Edidit illustr. LEIBNITIVS tractatum Gallica lingua scriptum contra BAELIVM de origine mali, hoc titulo, Essais de Theodicee sur la perfection de Dieu cet. Liber est magnae molis et multarum paginarum in 8. ut uocant. De eo uaria sunt eruditorum iudicia. Neque reformatis, neque Lutheranis, neque pontificiis ego hoc scriptum placiturum puto. Haud tamen fauet hypothesibus uestris.

De NATALI AVBERTO de VERSE, plura sane quam quiuis alius tibi narrare possem: sed longam fabulam ordirer, quam breues epistolae limites excludunt. Cenomani natus est in Gallia parentibus pontificiis, a quibus in spem sacerdotii cuiusdam in studio theologiae eductus est. Omnes fere eius affines et cognatos noui, qui sunt inter praecipuos urbis illius ciues; nec tamen ullam de eo apud se mentionem fieri patiebantur, quo tempore ego Cenomani uiuebam, in qua urbe triennium integrum consumsi. Pudebat nimirum eos homines turpissimi facti, quo NATALIS suam et suorum famam foedauerat; quod cuiusmodi sit, nolim exspectes ut tibi narrare aggrediar, etsi audiui PETRVM IVRIEV litteris illud mandasse. Huius etiam sceleris caussa VERSEVS Parisiis ita degit, ut Cenomanum accedere non audeat. Quo tempore Parisiis eram, summam sibi famam pii hominis apud plurimos conciliauerat, seque Cleiracensem, et V. D. ministrum ad religionem Catholicam conuersum dicebat. Scripserat etiam librum, cui titulum fecerat l? Anti-Socinien, de quo nulla doctorum iudicia exstant, cum tota editio apud

bibliopolam nullos fere emtores inuenerit. Erant quidem Parisiis multi, qui hominem norant et aspernabantur, sed, ut in magna urbe, et apud homines utplurimum lenes et sedatos, nemo eius famam lacessebat. Cetera, si qua desideraueris, tibi coram narrabo. Edidit nuper MASSONIVS in Historia critica falsas quasdam de me fabulas, quas noui, unde et a quo acceperit. Ita ulciscitur modestissimas epistolas, quas PHILIPPO MASSON eius cognato prouocatus scripsi de eius nugis Ebraico-Sinicis. Nihil ea in re grauius fero, quam quod homines parum candidi CLERICVM in me prouocare conati sunt, eorum memoriam reuocando, quae scripta nollem, et quae iam obliuione deleta censebam. Berolini die 10. Septembr. 1715.

Nolui citius rescribere, ne de cl. WOLFII libro nihil narrarem. Scripseram enim ad eum statim atque superiores litteras tuas acceperam. Versionem meam Latinam Lusitanicarum blasphemiarum cum IABLONSKIO patre communicaui, nec deinceps uidisse memini, siue eam ipse flammis aboleuerit, quod me facturum sciebat, siue aliquo loco apud eum lateat inter chartas reiectitias. Qua de re eum denuo interrogare non ausim, cum olim responderit, eam apud se non esse. Hunc ego libellum, ut uerum tibi fatear, quantumuis munitum in lucem exire nollem, ut qui plus damni quam utilitatis omnino allaturus sit. PILLONERII apologeticos libros Gallicos et Anglos libenter legerim, si mecum eos ad breue temporis spatium benigne, ut soles, communicare uolueris. De aetate Philopatridis haec scripsi ad CHRISTOPH. AVGVSTVM HEVMANNVM, qui ea typis edi curauit libro tertio Poeciles suae quam uocat a pag. 438. ad alias quae consequuntur. Doctissimi GESNERI, cuius alias eruditionem magni facio, sententiam de aetate dialogi, qui Philopatris inscribitur, uix probare possum: nec uideo, cur mihi discedendum sit ab antiqua illa opinione mea, cuius uir ille eruditus meminit pag. 46. dissertationis suae. Nimirum ad characteres historicos attendendum est, qui certe GESNERO non fauent. Hi autem sunt: uirgines caesae in Creta insula, Aegyptus in officio non manens, Arabia et Susa breui uincendae, supercilium

Persarum deiectum: quos postremos characteres exhibet finis dialogi. Iam certe nihil horum in IVLIANI aetatem cadit: omnia uero AVRELIANI anno tertio mihi egregie conuenire uidentur. Tunc Gothi, etsi paullo ante uicti a CLAVDIO imperatore, Europam et Asiam uariis incursionibus pedestribus et maritimis uexabant, igne et ferro omnia uastantes. Cretam illos et Rhodum circumuectos esse, narrat ZOSIMVS lib. I. § 66. ubi, quemadmodum et dialogi scriptor Scythas eos appellat. Quidni in maritima illa expeditione, quae breui interuallo cum imperio AVRELIANI coniungitur, exscensu facto in Crotam, uirgines illas caeciderint, de quibus auctor noster? Reuera nulla re memorabili gesta eos recessisse, ait ZOSIMVS, id est, nulla urbe capta, aut arce expugnata: etsi tamen agros et uillas insulam circumeundo deuastare potuerunt, incolasque internecione delere. Vt uero de Aegypto prosequar, omnium scriptorum, qui de AVRELIANO egerunt, testimonio certum est, Aegyptum ZENOBIAE Palmyrenae paruisse, cui tunc AVRELIANVS bellum inferebat. Nec auctoritatibus opus est in re tot ueterum testimoniis munita. Itaque, si quid superest difficultatis, id totum nititur CLEOLAI uersibus inconditis in ipsius dialogi fine: quos tamen uersus sententiam meam in primis probabilem efficere arbitror. [gap: Greek word(s)] illa [gap: Greek word(s)] mihi Palmyra intelligenda uidetur, cuius urbis uires, imperante ZENOBIA, AVRELIANO et Romanis oppositas, munimentum esse Persae putabant, obiectum inter se et copias Romanorum. Susam uero non uictam CLEOLAVS innuit, sed paullo post uincendam. Ita enim Graeca legenda censeo: [gap: Greek word(s)] . Hic habes sententiae meae summam, quam candido cuiuis lectori haud absurdam uisum iri arbitror. Certe de IVLIANO haec dici non potuerunt, nec prosunt hic quidquam uani illi rumores, quos caussatur doctissimus GESNERVS. Breuissima suit expeditio [gap: Greek word(s)] in Persidem, nec uero simile uidetur, in tam exigua temporis intercapedine ea et scribi et in lucem edi potuisse, quae paullo post certioribus nuntiis allatis ab ipso dialogi scriptore supprimenda erant.

Haec habes sedulo a me descripta, de quibus iudicium tuum exspecto. Berolini die 7. Nouembr. 1724.

Opera et studio nobilissimi domini de STRYZKA libri duo THOMAE BENNETI, una cum tuo ad me delati sunt, quos omnes, ut iubes, in bibliothecam regiam deferri curabo, et catalogo inscribi. Statui uero eos apud me retinere tantisper, dum eos legerim, quae mora longa non erit, octo ad summum dierum. Interim et meo et bibliothecae nomine, BENNETO gratias ago, tibi etiam ob libri tui munus quod adiunxisti. Nihil miror ARTEMONIVM a me dissentire: iam enim animi eius sensus intimos noui, qui utinam nihil eius aeternae saluti noceant, quod ex animo uoueo. Eum enim amo, et egregias eius animi dotes magnifacio. Plura ea de re inter nos confabulabimur, cum huc redieris, nam uix arbitror te perpetuo in Batauia futurum, etsi id affirmare uidearis. Rogo te, ut WHISTONO plurimam a me salutem dicas, et nunties me epistolas Armenicas quas misit, non solum in linguam Latinam summa fide uertisse, sed etiam Armenicum exemplar confuse et indocte descriptum, mea manu emendatius exaratum ad eum transmissurum esse. Eum fasciculum tradidi IOANNI VILLA, qui hic est apud legatum Anglicum. Is mihi pollicitus est fore ut res recte curaretur, et ad WHISTONVM perferretur labor ille meus, qui fuit plurimorum dierum inter uarias occupationes quibus assidue premor. Berolini a. d. Aprilis A. C. 1727.

Defensionem tuam deferri curaui in bibliothecam regiam, de qua defensione hic iudicium meum non interponam: quid enim id curares? Animus est modo quidquid uitae superest pacifice transigere. Me uero tui miseret, qui bonum ingenium et eruditionem minime uulgarem consumis in imminuenda maiestate Seruatoris nostri. Scio tibi aliter uideri; at uelim cogites in eiusmodi studio de salute aeterna agi, cuius iacturam rerum omnium maxime formidabilem esse censeo. Ceterum non memini me umquam id dixisse, quod Corycaeus tuus Lutheranus tibi retulit. Scis me modestius loqui solere, maxime quotiescumque de te et rebus tuis agitur. Interim in sententia mea orthodoxa firmus et constans ero usque ad mortem: nec tamen disputabo aut rixabor. Veritas religionis ita certa est apud me, ut nulla mutatione sacri

textus, nulla etiam sophistica obiectione conuelli possit. Vale et caue sinistre interpreteris dicta et sententias amici tui. Berolini die 20. Iunii 1729.

De paradoxo doctissimi WHISTONI circa staturas hominum nihil censere possum, cum eius librum nondum uiderim. Nullae tibi erunt lites cum BVDDEO, cum iam ad plures abierit: at MOSHEMIVM caue, est enim acer in disputando, et negotium tibi facesset. Vtinam hae lites cessarent, nullaque de re inter nos disputaremus nisi de caritate, erga Deum et proximum nostrum amplianda. Quod me amas, id mihi perquam gratum est, qui te semper amaui, et inuito sententiarum in rebus grauissimis diuortio, pro homine bono et moderato habui. Vtinam cum talis sis; noster esses. Id forte erit aliquando, quod precor ex animo Deum O. M. ut quam primum faciat. Tunc erit gaudium in caelo et in animis amicorum tuorum, inter quos primum mihi fere locum, quodam iure meo flagito. Vale, et haec mea uota et amoris in te mei argumenta interpretare. Berolini die 25. Febr. 1730.

Citius rescripsissem, nisi captassem occasiones ad te litteras mittendi sine ullis sumtibus tuis: at quando spes illa me fefellit, nolui ulterius moras nectere. Notitiam uitae et scriptorum CAROLI SCHAAFII [gap: Greek word(s)] misi ad MAVCLERCQVIVM, qui bibliothecae Germanicae curam gerit, eumque rogaui, ut eam cum auctoribus actorum Lipsiensium communicet, cum quibus ipsi multum commercii est, mihi uero nihil omnino. Doleo sane CLERICVM solito animi et corporis uigore destitui, et ualde cupio, ut uires pristinas suas recipiat. Iam ergo carebimus eius in IOBVM dissertationibus, quas utinam absoluisset. Prolegomena illa, quae memoras, ad accuratiorem editionem noui Testamenti Graeci huc non allata sunt. Forte aliquando afferentur. Bonam quidem editionem N. T. Graeci desiderauerim, modo tamen in ea editores caute et caste uersentur. Versio Armenica numquam ex Syriaca resicta est: nullum exemplar Graecum textum fidelius repraesentat. BARRABAM IESVM dictum fuisse in exemplaribus Syriacis, saltem quibusdam, nihil dubito,

etsi nullum hodie in editionibus illius lectionis uestigium appareat. SALOMON episcopus Bassorae, qui decimo tertio saeculo uixit et scripsit, in eo libro quem apem [gap: unknown sign(s)] Deburitho inscripsit, in quo uaria theologica tractat, in sectione inscripta [gap: unknown sign(s)] de passione Domini nostri, post alia de die crucisixionis, de Caipha ect. dicit, Bar-Abae --- nomen fuisse Iosue. Vide ASSEMAN. biblioth. oriental. tom. 3. partem primam pag. 317. col. 2. num. 44. Hic BARABAS non est alius a BARRABA, sic enim in Syriaco textu uocatur apud MATTHAEVM [gap: unknown sign(s)] Bar-Aba. IOSVE autem est ipsum nomen IESV: nihil enim uariat in Syriaco textu, etsi ASSEMANO placuit Iosue scribere. Vtinam eo loco Syriaca edidisset, nec fuisset unica uersione contentus, eaque in compendium adducta. Quod subiungis, mundum uelle decipi, id usquequaque uerum non est: nam multi, qui decipere uolunt, otio et malitia sua frustra abutuntur, ut auctores fundamentorum et schematum, Mr. Scheme and Mr. Ground, iisque deterior WOOLSTONVS. Certe factio quaedam uiget, quae clanculum sanctissimae religionis nostrae perniciem molitur. Attamen quidquid agant, uerbum Domini manebit in aeternum. Berolini, pridie Cal. Nouembr. 1730.

Nolim te ignorare, ita afflictam esse ualetudinem meam, ut nulli usui nec mihi nec amicis meis esse possim. Equidem doctissimi WHISTONI litteras accepi, sed eo tempore, quo doloribus incredibilibus oppressus, decumbebam. Itaque eius epistolam reposui, nec potui perlegere, nisi post satis longum interuallum, quo dolores mei tantisper desaeuire inceperunt. Nulla tamen est spes sanitatis recuperandae: morbus enim est chronicus, nimirum arthritis uaga, quae caput potissimum occupauit, et adhuc infestat. Litterarum ergo studiis ualedicendum est, nec quidquam deinceps amici mei a me exspectare debent aut possunt. Ne pennam quidem ad scribendum sustinere ualeo, cogorque, ut uides, amici cuiusdam mei ministerio uti, cui hanc epistolam uerbo ad uerbum dictaui, aegre quidem, sed quod ad animum pertinet, satis libenter. Ceterum rogo uos, praecipue doctissimum WHISTONVM, nihil ultra a me exspectetis, homine morbis

et senectute confe to, et quem iam nihil in animo uoluere par est, quam desiderium bonae mortis. Plura adderem, nisi haec sufficere arbitrarer. Deum O. M. ex animo precor, res nostras ita utrimque componat, ut absoluto huius uitae spatio, in beata aeternitate in consortio Domini nostri IESV CHRISTI, uita illa fruamur, quam electis suis praeparauit ante conftitutionem mundi. Berolini die 22. Nouembr. 1735.

IO. GEORGIO ECCARDO.

Non colloquiis modo illustris LEIBNITII, uerum etiam doctissimarum lucubrationum tuarum lectione mihi iam pridem nomine doctissimi et humanissimi uiri innotuisti, quam opinionem meam mirum in modum litterae tuae confirmarunt. Summae namque humanitati tuae tribuendum esse censeo, quod me hominem peregrinum, nec magnopere tibi notum ultro compellaris; quin etiam eo beneficio mactare aggrediare, quo uix ullum mihi maius in praesenti rerum naufragio offerri possit. Ita sane de me mereri uoluisti, uel potius meritus es, ut nisi deinceps uirtutes tuas ubique praedicem, ingrati animi opprobrium nulla ratione effugere possim. Attamen doleo, quod res ita comparatae sint, ut istuc me recipiendi nulla spes appareat: nec enim conscientia sinit, ut in re, quam ut forte alii leuem censeant, ego grauissimam iudico, dissimulare possim. Equidem dissensus caussas leues esse fateor: sunt tamen quaedam, quae etsi in aliis omnino ferenda arbitror, in memet ipso concoquere non possim. Adde offendiculum illud, quod communionis meae hominibus praeberem, inter quos sine offensione per octodecim annos uersatus sum, a quibus etiam uel si locupletissimae conditiones proferantur, numquam discedere statui. Eo ceterum impedimento sublato nihil obstaret, quin uester essem. Litterae tuae paullo serius ad me delatae sunt, et uereor, ne cunctationem meam accusaueris, qua tamen in re ab omni culpa uaco: rescripsi enim statim ab accepta epistola, neque ut recte mones, differendum putaui. Id uelim illustri LEIBNITIO significes, cuius perpetuae in me beneuolentiae tum ea in re, tum in pluribus aliis permultum debeo. Opusculorum meorum qualiumcumque, quae in summa otii inopia raptim elaboraui,

enumeratio perbreuis est: nam praeter uindicias antiquitatis contra Harduinum, nihil aliud exstat, quod tamquam meum fateri uelim, praeter duo exigua dissertationum Gallicarum uarii argumenti uolumina. Nec ullum mihi eorum libellorum superest exemplar, quos neque hic uenales inuenio apud bibliopolas, si tamen eos aliquando nactus ero, faxo ut ad te curentur: quid enim mihi magis honorificum esse possit, quam si nugas meas erudita censura tua castigare dignabere? Historiam tuam studii etymologici linguae Germanicae, opus castigatum et pulcherrimum, inter musei mei libros iam pridem habeo et summa cum uoluptate legi, ut et catechesim monachi Weissenburgensis. Etsi enim nonnisi coacte et aegre Germanice loquor, libros tamen quoscumque Germanicos lego et intelligo, antiquitatumque septemtrionalium sum ualde curiosus. Iam ut eo redeam, unde haec scribendi et rescribendi occasio nata est, etsi mihi nihil profuturum intelligo beneuolentiae tuae in me testimonium, non possum quin tibi, uir amplissime, gratias habeam, etsi qua potero, me semper in potestate tua futurum significem. Hannoueram has litteras misi, ubi te iam lares habere puto, nec forte in litterarum inscriptione eos titulos addidi, qui tibi mutata conditione adscribendi fuerant. Tu uero hoc ignorantiae meae condonabis. Berolini die 23. Iulii 1714.

IO. ALBERTO FABRICIO.

Nihil mihi umquam acciderat ab omni spe et exspectatione mea remotius, quam postremum illud munus, quo tu me, uir amplissime, nuper locupletasti, addito illo dedicatorio epigrammate, cuius necesse est, ut me non nunc modo, uerum et perpetuo pudeat. Quantum certe laudibus tuis detrahere conata est insignis illa modestia, quae uni eruditioni tuae par esse potest, tantum ornamentorum amor tuus coniecit in me hominem nulla re conspicuum, et si uerum fatendum est, uix dum infimo eruditorum subsellio subtractum. Illi ergo amori in me tuo plus debeo, quam umquam pro rei dignitate agnoscere possim, nec pudor ille, quem memoraui, efficiet, ut beneficii memoria oblitteretur, quam

potius in dies augebit; etsi multos fore censeo, qui iure meritoque te hic poetice magis quam humane locutum esse arbitrabuntur. Animus erat [gap: Greek word(s)] epigrammate laudes tuas uicissim celebrare; sed postquam frustra Musas lacessiui, tandem uenit in mentem dictum illud, quo se WALLERVS poeta Anglus, OLIVERII CROMWELLI panegyrista, apud CAROLVM II. excusauit: Nihil poetae difficilius esse quam uera tractare. Nec certe minus hic laboris in soluta oratione experior; cum neque uerba suppetant, quibus tibi, uir amplissime, et gratum animum meum, et admirationem illam, qua eruditionem, modestiam, pietatem tuam, reliquasque dotes quibus excellis, quantum quidem uellem, testatam facere possim. Id unum a te deinceps cum bona pace tua requiram, ut ne quid ita magnificum de me sentias et loquaris. Etsi enim ea, quae scripsisti, tam remota sunt a me quam quae maxime, periculum tamen est, ne a te uiro laudatissimo laudatus et ornatus [gap: Greek word(s)] quadam abreptus me maiorem et eruditiorem esse censeam, quam aut sim, aut ab aliis haberi debeam. Sed de his hactenus.

De EVNAPIO, etsi editionis consilium abiecisse uideare, monendum tamen esse censui in bibliotheca Spanhemiana exstare unum huius scriptoris exemplar manu NIC. RIGALTII subinde in marginibus emendatum, cui tamen calamitas quaedam interuenit, nimirum compingendo bibliopegi culter omnes fere annotationes mutilauit. Hanc tamen integram descripsi in AEDESIO pag. 49. Commelin. u. 14.

Ex MS. Reg. [gap: Greek word(s)] . Paucula quaedam alia sunt, eaque leuioris momenti.

Quam dedicationem bibliothecae senatus Regiomontani hic accipies, eam huc misit ad te deferendam ipse illius auctor, adolescens doctus et peritissimus linguarum orientalium. Aestate superiore hic paulisper haesit Lipsia ueniens, et prima linguae Aegyptiacae elementa a me didicit. In litteris nuper ad me datis ualde contendit, ut se tibi commendem, quo officio libens fungor, nec quidquam addo superioribus, nisi ea HORATII ad TIBERIVM: Tu fortem crede bonumque. Vale, uir amplissime, idque pro certo habeto, me fore mancipium tempus in omne tuum. Berolini 10. Cal. Iun. 1710.

Redit ad te, uir praestantissime, VETTIVS tuus VALENS, cuius usum nimis diuturnum facile apud te excusabit, et solita tua in me benignitas et multitudo occupationum mearum, quibus factum est, ut librum, quod concedere uisus eras, integrum describere non potuerim. Interim tamen, cum nihil fere inuenerim, quod ad studia mea Aegyptiaca conducat, non magnopere desidero ea, quae describenda supersunt ab initio libri quarti, cetera enim perlegi sine ullo meo fructu; etsi librum ipsum luce publica dignum censeam. Iam nihil superest, nisi ut et pro eo beneficio, et superioribus aliis compluribus eas gratias tibi habeam, quas uel ab ingratissimo homine extorquere possis. Infixa perseuerat in animo meo suauissimorum illorum dierum memoria, quibus te alloqui concessum fuit duplicisque bibliothecae contemplatione frui, uiuae illius quam in mentis penetralibus clausam habes, et elegantissimae alterius, quam selectissimam domi tuae collegisti. Itaque animo meo tanta insedit uel eo nomine nominis tui reuerentia, ut nullo umquam casu eam uel minimum labefactari posse pro certo affirmare possim. Habebis itaque memorem beneficiorum tuorum amicum in me, et addictissimum celeberrimi nominis tui, laudumque tuarum praeconem; licet eo praeconio minime indigeas, qui totius eruditae Europae plausus tibi iam pridem merito tuo, uindicasti. Itaque in hac grati animi mei testatione finem facio, tibique faustum et felicem noui huius anni, compluribus aliis additis, curriculum uoueo et precor. Vale, dabam Berolini 12. Cal. Februar. 1711.

Nec libro indigebat epistola tua, nec epistola liber: tanta est enim, uir praestantissime, utriusque muneris tui suauitas et elegantia, ut uel eo animi moerore iactatus, quo nullum umquam maiorem expertus sum, inuenerim tamen, in quo leniter acquiescerem, falleremque memoriam et sensum calamitatis meae. Fatebor autem tibi, nec grauiter scio id feres, mihi iucundiorem uisam esse epistolam a te missam, quam librum dono datum: quae animi et sententiae meae candida professio nihil eruditioni scriptionis tuae apud me detrahit, quam ceteris lucubrationibus tuis parem agnosco: Proindeque longe positam supra laudes meas. At in eo libro

omnibus scribis et omnes doces, notos iuxta atque ignotos; cum in litteris tuis me unum alloquare, et de exoptatissima beneuolentia tua, quam uel ditissimis muneribus antepono, certiorem esse iubeas. Par sane fuerat, uir praestantissime, ut habita ratione et tuae dignitatis, et tuorum in re litteraria meritorum, ego prior litteras ad te curassem grati animi mei interpretes, praesertim posteaquam non semel a te et muneribus et beneficiis prouocatus eram. Id uero, quo minus facerem, obstiterunt uerecundia, et timor, ne tibi iis operibus intento, quibus uix tres alii sufficiant, importune obstreperem, cum praesertim nescius non sim iis hominibus, quorum tota uoluptas posita est in studiis litterarum, intempestiuas nonnumquam amicorum et admiratorum epistolas fastidio et impedimento esse solere. Eo mihi acceptior et iucundior fuit perbenigna et suauis amicitiae tuae demonstratio, et in libro tuo interposita memoria nominis mei, etsi nollem fere hic et alibi quaedam addidisses, de nescio qua eruditione mea et fama ingenii, in quibus te nihil falli, mea permagni interest; ne forte posteaquam compereris, me laudibus tuis longe inferiorem esse, de beneuolentiae tuae affectu abunde minuas. Plura additurus eram, sed subito uereri subiit, ne peccarem in commoda publica, si pergerem te diutius interpellare. Berolini 15. Cal. Iul. 1713.

Puderet me tot beneficiis tuis auctum et ornatum, tamdiu in aere tuo esse, nec librum libro pensare, nisi grauissimas rationes haberem, ab egestate in primis mea ductas, quibus factum meum excusare possim. Nec est tamen, quod me egestatis illius pudeat: quis est enim hodiernorum litteratorum, qui se umquam tecum paria facturum iactare possit? Habet in te litteratus orbis eum hominem, quem quiuis ut bono omnium litterarum natum, citra uel minimam adulationis notam, merito commendare audeat. Ego uero praeter communem illam utilitatem, quae in ceteros quosque redundat, singularibus beneficiis et muneribus haud semel abs te ornatus sum, nec quidquam gratiae nisi meris uerbi retuli. Iam autem post acceptum insigne liberalitatis et humanitatis tuae testimonium, HIPPOLYTVM nempe martyrem studio et opera tua rediuiuum, nihil aliud mihi faciendum censeo,

quam ut laudes tuas, quod studiose adhuc feci, etsi commendatione mea non eges, magis magisque in posterum tempus apud omnes et ubique praedicem. Hanc animi mei sententiam, uir eruditissime, ideo ad te perscripsi, ne me beneficiorum tuorum immemorem putares: absit enim, ut [gap: Greek word(s)] litterarum a te exspectem, qui sciam, quam parce tempus dispensare soleas, haud satis par alias tot tantisque laboribus tuis futurus. Ceterum diligenter cauebo, ut si qua id fieri possit, beneficiorum tuorum ratio tibi apud me constet. Vale, uir eruditissime, et mihi, celeberrimo nomini tuo addictissimo fauere perge. Berolini a. d. 9. Cal. Aug. 1716.

HIPPOLYTVS tuus, quemadmodum et aliae lucubrationes, quas studio et industriae tuae eruditus orbis acceptas refert, relegenti mihi magis magisque probatur. Vtinam cetera, quae sperare iubes, breui prodeant, quibus si EVNAPIVM iam olim, ut audio, inceptum addideris, bene sane merebere de omnibus iis, qui elegantiores litteras amant, de me inprimis uetusti illius scriptoris ualde cupido. Quod uero me hortaris, ut aliquid scriptorum meorum in lucem protrudam, ea certe admonitio mihi gratissima est. Quidni enim laudatione tua mouear, quam certo scio, ab animo candido meique amante proficisci? Cauere tamen te uelim, ne plus mihi tribuas, quam mihi egomet ipse tribuendum censeo. Ita enim se res mecum habet; quo magis ad senectutem accedo, eo etiam magis imminui sentio uauas, quas de me quondam, more hominum, foui opiniones. Vtut tenacem memoriam, Dei O. M. donum, mihi forte uindicare possim, fieri tamen nequit, quin iudicii fidelitate, et acumine ingenii me saepius, quam uellem, destitui intelligam. Haec opponenda arbitratus sum nimiis sane laudibus tuis, tum ne forte a te uiro laudato ita ornatus, ea mihi tribuerem, quorum mihi conscius esse non possum, tum ne in posterum de me supra meritum et dignitatem meam censere pergeres. Quidquid sit de iis ingenii dotibus, quas utinam mihi arrogare possem, nullum uacui mei temporis punctum inertia corrumpi patior. Cum maxime totus sum in eruendis ueterum Christianorum orientalium antiquitatibus, quarum specimen

quoddam, quam potero accuratissimum, lingua uernacula post aliquot menses luci publicae exponam. Si eo in loco uersarer, ubi typographis scripta mea commode tradere possem, non nihil forte iam pridem edidissem, et scriptores quosdam Graecos illustrare conatus essem: hic uero omnia frigent, ipsaeque litterae non negliguntur modo, uerum ut [gap: Greek word(s)] militum et aulicorum omni ludibrio traducuntur.

Dedit ad me nuper CVPERVS litteras pro more suo eruditas, in quibus peramanter queritur, se dudum nullas a te accepisse, quae querela cum suaui et honorifica nominis tui mentione coniuncta est, iisque laudibus, quas tibi nemo inuideat, nisi barbarie et [gap: Greek word(s)] Gronouiana inquinatus.

De GREGORII Nysseni et CYRILLI Alexandrini opusculis, utinam tibi, uir praestantissime, satisfacere potuissem! Certe ob id unum serius quam debueram rescribo. Nihil enim dubitabam, quin aliqua eorum, quae petis, in bibliotheca Spanhemiana reperirem; illius autem ingressum frustra tentaui, cum SCHOTT, cui illius bibliothecae cura commissa est, diuturno et periculoso morbo prope confectus, uix unum pedem extra domum suam promouere possit. Clauem autem ab eo ui et auctoritate extorquere conari, nihil aliud id esset, quam supremum ei diem maturare uelle. Itaque ea tantum de GREGORIO Nysseno hic describam, quae in bibliotheca regia habentur. De CYRILLO uero nihil huc adferre possum: nihil enim operum eius penes nos exstat praeter uulgatas editiones Graecas et Latinas.

GREGORII Nysseni, Oratio de Filii et Spiritus Sancti deitate. Graece opera DAVIDIS HOESCHELII, Augustae, in 8.

De Paschate, Graece et Latine, interprete IOACHIMO CAMERARIO, Lips. 1564, in 8.

Commentarius in Psalmos, Graece et Latine. Item LEONIS Imperatoris Orationes sacrae IX. per IACOBVM GRETSERVM, Ingolst. 1600, 4.

Appendix ad Opera GREGORII Nysseni Graece et Latine per IACOBVM GRETSERVM, Paris. 1618, fol.

Nihil his admodum rarum inesse uidebis, quae ideo saltem descripsi, ut intelligeres, preces tuas uim mandati perpetuo apud me habituras esse. Quorumcumque uoles aliorum scriptorum Graecorum, catalogos e bibliotheca nostra ad te mittam. Berolini pridie Iduum Sept. 1716.

Etsi raro admodum ad te scribere soleo, ne quid temporis grauioribus studiis tuis et utilitati publicae subtraham, memoriam tamen nominis tui inprimis caram habeo, cum ob beneficia plurima, quae in me contulisti, tum maxime ob beneuolentiam in me tuam, quam mihi, ut par est, summo honori duco. Grati illius animi in te mei leue in his litteris testimonium, et proxime redeuntis anni uota, qua fronte soles uelim accipias, meque plane tibi addictum amare pergas, ut adhuc fecisti.

De HIPPOLYTO tuo etsi iam recum egi, non possum, quin denuo gratias agam, ita me afficit quotidiana propemodum illius lectio. Praeter ea fragmenta quae edidisti, breuia quaedam alia occurrunt in RENAVDOTII Historia patriarcharum Alexandrinorum pag. 360. quorum ultimum, ex epistola scilicet ad DIONYSIVM episcopum Cypri, desumtum est ex epistola IVLII episcopi Romani ad DIONYSIVM episcopum Alexandrinum, ubi totidem fere uerbis Graece exstat pag. 343. anecdotorum MVRATORII. Multa me docuit ea patriarcharum Alexandrinorum historia, nec pauciora didici in collectionibus liturgiarum orientalium, in quibus tamen parum candide uersatus est RENAVDOTIVS, ut taceam eius supinam linguae Aegyptiacae ignorantiam, in qua tamen lingua sibi semper et ubique multum tribuit. Haud tamen negauerim, SALMASIVM optimo iure ab eo refutatum fuisse, quae res certe per se plana est, quemadmodum et sententia ecclesiae Iacobiticae Alexandrinae de eucharistia, quae quam proxime

ad transsubstantiationem accedit. In primo uolumine harum liturgiarum pag. 166. edidit RENAVDOTIVS epistolam SIRLETI Cardinalis ad IO. a St. ANDREA Parisiensem canonicum, in qua dicit, penes se esse HIPPOLYTI martyris aduersus Noeti haeresim et contra Paullum Samosatenum opuscula Graece scripta. Vix crediderim HIPPOLYTVM PAVLLI Samosateni tempora attigisse. Tuum esto, uir amplissime, inquirere, quo haec scripta, quae tunc certe exstabant, modo deuenerint.

Cum in bibliotheca tua Graeca, Patrum etiam ecclesiae rationem habeas, GREGENTII forte disputationem, quam doctissimus LAMBECIVS curis suis dignam censuit, non negliges. Eam in manuscripto Slauonico quadringentorum fere annorum integram habemus in bibliotheca regia. Totum illius scripti initium multis foliis constans, deest in omnibus editionibus Graecis, quod uel ipsa eorum lectio ex abrupto incipiens luculenter ostendit. In MSto Slauonico, in quo pro GREGENTIO perpetuo GREGORIVS legitur, omnia uno eodemque tenore ita procedunt, ut ne minima quidem fraudis suspicio esse possit. Cum autem ea domi meae manu mea descripta habeam, forte tibi non ingratum fore iudicaui, si saltem initium operis Latine conuersum ad te mitterem. Sic autem habet:

Mensis Decembris XIX. Vita et conuersatio beati patris nostri GREGORII episcopi Tapharonis ciuitatis Homeritarum, et narratio miraculorum ab eo gestorum, scripta ab episcopo ciuitatis Negran. Benedic Pater.

Oppidum quoddam est haud magni nominis in finibus Auariae et Asiae nomine Lopliane. In eo habitabant admirabilis GREGORII parentes AGAPIVS et THEOTECNA ex Christi praescripto matrimonio coniuncti etc.

Etsi multa prorsus fabulosa in hoc scripto continentur, nonnulla tamen sunt, quae historiam ecclesiasticam Aethiopum et Homeritarum illustrare possint. Sed forte diutius te, uir amplissime, detinui in mentione libelli, quem exigui pretii esse non inuitus fateor. Id unum superest, ut me magis magisque beneuolentiae tuae commendem, in qua te constantem fore spero; non enim hominum uoluntates ex usu sed ex animo probare soles. Vale, dabam Berolini 4. Cal. Ian. 1717.

Benignitate tua tibi forte abuti uidebor, cum ea prouocatus occupationes tuas interpellem; meque forte tacuisse maluisses, et clam apud me gratias illas habuisse, quas et beneuolentiae tuae et toties continuatis muneribus tuis debeo. Verum nihil inde tibi temporis peribit, praeter illud quod harum litterarum lectio sufsurabitur: etenim ne minima quidem rescribendi subest necessitas. Patere ergo, uir amplissime, ut illas tibi gratias agam, quas solas et otii et ingenii mei penuria mihi in promtu esse sinunt. Memoria certe beneficiorum tuorum numquam mihi animo excidet, quod unum tibi grati animi testimonium in praesenti hoc rerum mearum statu tibi offerre possum.

Porro nonnulla subnotaui in octauo bibliothecae tuae uolumine, quae uelim legas non ut emendationes aut obseruationes grauis momenti, sed ut argumenta studii illius acris, quo in doctissimis tuis lucubrationibus legendis utor. Pag. 349. De MARCO monacho: In postremo aduersus Melchisedecitas pugnasse et proprio parenti haeresim illam impegisse MARCVM PHOTIVS annotat. Hic ANDREAM SCHOTTVM et DVPINIVM secu tus es, nec enim Graeca adiisti, quae aliter habent apud PHOTIVM Cod. cc. [gap: Greek word(s)] quae sic uerto: Nonus uero qui contra Melchisedecitas pugnat, nihilominus auctorem suum (siue parentem, quod de auctore libri intelligendum est) haeresis haud leuioris reum traducit. Itaque nonus ille MARCI sermo PHOTIO haereticus uisus est, proptereaque fortasse periit, ab amanuensibus ideo neglectus. De significatione uocum illarum [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , scis quae dixerit CASAVBONVS in Athenaeum pag. 3. u. 20. quibus adde CLEMENTIS Alexandrini uerba initio Stromatum: [gap: Greek word(s)] . Prolem eiusmodi numerosam adhuc dedisti et porro dabis, si quid possunt uota omnium bonorum.

Pag. 769. MAXIMI liber [gap: Greek word(s)] non est astrologici sed rhetorici argumenti. Typis exstat editus apud me anno 1554. una cum quibusdam opusculis oratoriis DIONYSII Halicarnassei. Scriptum est breue, lectu non indignum.

Eum si coniicere uoles in sequentes bibliothecae tuae libros, dono tibi mittam. Semel tantum editum puto.

In recensendis operibus PROCLI nihil dixisti de libello de caussis, qui ex Arabico uersus exstat inter opera THOMAE AQVINATIS commentario illustratus tom. IV. eius pag. 470. edit. Parisiensis nouissimae, ne quid de aliis editionibus dicam, quae plurimae sunt. Sic uero incipit PROCLI tractatus: Omnis caussa primaria plus est influens supra caussatum suum quam caussa uniuersalis secunda etc. In quae THOMAS AQVINAS sic commentatur. Inueniuntur quaedam de primis principiis conscripta per diuersas propositiones distincta, quasi per modum sigillatim considerantium aliquas ueritates, et in Graeco quidam inuenitur scilicet traditus lib. PROCLI Platonici continens ducentas et IX. propositiones, qui intitulatur eleuatio theologica. (Sic inepte interpretatur has uoces Graecas, [gap: Greek word(s)] eleuatio a uoce Gallica eleuer instituere) in Arabico uero inuenitur hic liber, qui apud Latinos de caussis dicitur, quem constat de Arabico esse trans latum, et in Graeco penitus non haberi etc. Is forte liber Arabicus est, de quo HERBELOT. bibl. orient. p. 966. col. 2. KETAB THOVLOVGIA, liure de la theologie. C' est le titre d'un ouurage de PROCLVS philosophe Platonicien, traduit du Grec en Arabe.

Ne plura addam his obseruatiunculis, impedit non tam inopia temporis, quae certe maxima est, quam metus, ne tot tricis proferendis tibi fastidium afferam. Berolini 12. Cal. Decembr. 1717.

Tibi uero, uir amplissime, nihil est quod erubescas, si quid ad te scripsero, et ipse, ut cum TERTVLLIANO loquar, hanc erubescentiam tuam uereri minime solitus merito potius, ne tibi fastidio sim, metuo. Itaque nihil etiam rescribere ausus essem, nisi libellum olim meum nunc tuum incomitatum ad te ire noluissem.

De LVDOLFO iniussus scripsi, unius ueritatis studio incitatus, et memoria multarum rerum, quas, nisi LVDOLFVS scripsisset, perpetuo ignorassem. Interim mihimet ipsi gratulor, quod ea scriptiuncula bene, ut testaris, de te meritus sim. Vix enim quisquam est eruditorum, cui plus quam tibi et WOLFIO nostro, amicorum meorum coryphaeo, omnia

dicta et sacta mea approbare studeam. Quid RENAVDOTIVS responderit, nondum rescire potui: dicta tamen mea, de quibus mihi omnino constat, tueri certum est. Modeste sane, mea quidem sententia, cum eo egi: supersunt enim in eius Historia patriarcharum Alexandrinorum infiniti errores, de quibus admonere piguit, quod ad LVDOLFI defensionem minime pertinerent. Ea tamen, qualiacumque sint, haud ita omissa sunt, quin forte data aliquando occasione reuocentur. De HIPPOLYTO gratias maximas habeo. Hic profecto est, cur ego erubescere debeam, tot tantisque a te beneficiis ornatus et locupletatus. Vtinam porro occasio aliqua enascatur, qua uicissim de te bene mereri possim. Deum opt. max. ex animo ueneror, ut annum hunc ineuntem tibi tuisque prosperum et laetum cum pluribus aliis in utilitatem tuam et publicam largiatur. Berolini 6. Cal. Febr. 1718.

Non putauit GOLDBACHIVS fructum se quemquam ex itinere suo Hamburgensi collecturum, nisi te, uir amplissime, adiret et coram alloqueretur. Qua in re, etsi nihil ei litteris meis opus fuit, cum se et eruditione et uirtute sua satis superque commendet, officiis qualibuscumque meis sibi utendum esse existimauit. Ego uero, ne dissimulator opis propriae uiderer, id ei roganti negandum esse non censui. Neque id tu, uir amplissime, malam in partem interpretaberis: eam enim beneuolentiam tuam, quam mihi et dictis et factis subinde testatus es, summo, ut debeo, mihi honori duco. Nosces tamen GOLDBACHIVM haud tam ob commendationem qualemcumque meam, quam ob eius eruditionem, quae tibi iam forte aliunde perspecta est, nec impudentiae tribues officium illud, quod subterfugere non potui. Vale, uir amplissime, meque celeberrimo nomini tuo addictum, perge amare, quod adhuc fecisti. Berolini 6. Cal. Sept. 1718.

Mirabiliter me refecerunt litterae tuae, heri demum ad me ab erudito Silesio delatae: eo enim tempore aduenerunt, quo molestia pressus animum fere despondebam. Verum ad suauissimas tuas litteras redeo, quae me, ut uera loquar, in ipso dolorum fonte gaudio perfuderunt. Quoties tamen me ita abs te laudari uideo, toties me alium a me factum esse suspicor. Quid enim meum in eo genere laudare quis possit, nisi amorem

litterarum et tenues aliquid praestandi conatus? Itaque tuis beneficiis auctus, iisque laudationibus, quas me uni beneuolentiae tuae debere agnosco, quid aliud possum quam te colere, suspicere, uenerari, buccinatorisque laudum tuarum, pro uirili mea, munere fungi? Quod unum genus gratiarum actionis cum in mea potestate sit, ita perpetuo in dictis factisque meis haerebit.

De tabula aeri impressa CHALCIDIO a te eruditissime ornato, nihil est, quod denuo gratias agam; nec enim sinceros animi mei sensus, quos uix primum explicare potui, iterum luculentius tibi significarem. Omissa ergo hac animi in te mei sua sponte procliuis, beneficiis praeter ea tuis incitati significatione; gratulor tibi, uir amplissime, de iterata apocryphorum tuorum noui Testamenti editione; quam utinam libri HERMAE, qui titulo pastoris circumfertur, editione locupletare uelles. Graecorum magnam partem suppeditabunt ANTIOCHI homiliae a cl. MONTFAVCONIO editae in postremo S. ATHANASII operum uolumine. Ceterum cum nonnulla adscripserim marginibus exemplaris mei prioris editionis, ea etiam hic adscribam, potius ut fallam dolores meos ea uoluptate, qua te alloquendo afficior, quam quod te aliquid eorum in usus tuos conuertere posse iudicem.

Ad pag. 168. de euangelio infantiae. Liber est ab homine Nestoriano scriptus, quod duplici argumento confirmo. I. In actione III. decreto XIV. synodi Diamperanae ab ALEXIO de MENEZES archiepiscopo Goano, in dioecesi Angamalae in montibus Malabaricis anno Christi 1599. habitae damnatur hic liber his uerbis: Item o liuro que se chama da Infancia do Saluador, ou historia de nossa Senhora condemnudo ia pellos Sanctos antigos por ser em si muytas blasfemias et heregias et muytas historias fabulosos sem fundamento etc. Id est, item liber qui dicitur Infantiae Saluatoris, uel historia Dominae nostrae, iam ab antiquis sanctis damnatus, quod multas blasphemias et haereses contineat, plurimasque historias fabulosas sine ullo fundamento etc. ubi nonnullae historiae ex hoc libro strictim proferuntur, quae ut plurimum in exemplari SIKII Arabico occurrunt. Habebatur autem liber ille, ut aliunde ex eadem synodo constat, et passim legebatur apud Nestorianos Malabarenses. II. In editione Arabica SIKII quotiescumque

CHRISTI nomen solum occurrit, toties uocatur [gap: unknown sign(s)] [gap: Greek word(s)] ubi uero IESV nomen uel additur, uel solum profertur, tunc dicitur [gap: unknown sign(s)] [gap: Greek word(s)] , quod et obseruaui in homilia Arabica ELIAE Patriarchae Nestoriani edita a GOLIO, ad calcem grammaticae Arabicae ERPENII pag. 250. Fuit autem mos perpetuus Nestorianorum iam inde ductus a DIODORO Tarsensi et THEODORO Mopsuesteno, ad distinguendas, contra APOLLINARII discipulos, Domini nostri Iesu Christi naturas, ut quoties Christum solum dicerent, toties etiam [gap: Greek word(s)] appellarent, Iesu uero Christo reseruarent denominationem [gap: Greek word(s)] : quam magni momenti obseruationem ego primus omnium erui, illiusque fontes mihi feliciter deprehendere uisus sum in epistola ATHANASII ad Epictetum sub finem. De toto autem hoc negotio fuse egi in historia mea Christianorum orientalium, quae ut edatur, unam in praesenti limam exspectat, et tranquilliorem rerum mearum statum.

Ad pag. 238. ubi de euangelio NICODEMI. Fabulam a Britonibus maioribus nostris ( [gap: Greek word(s)] ) excogitatam esse puto; tum quod in Anglia, et quidem Saxonice scripta inuenta sit, tum quod nunc etiam Wallice exstet et recenseatur in catalogo manuscriptorum Britannicorum ab EDVARDO LHVYD edito in archaeologia Britannica, pag. 256. col. 1. tum denique quod integra contineatur in celeberrimo libro fabularum de rebus Britannicis ante aduentum Saxonum in illam insulam. Is liber quem in membranis magnifice descriptum euolui in bibliotheca regia Parisiensi, typis exstat ueteribus litteris descriptus, tribusque uoluminibus, in folio, constat, quorum primum et ultimum seruantur in bibliotheca regiae Berolinensis Parisiis edita apud AEGIDIVM GORMONTIVM anno Domini 1532. Titulus autem hic est libri: Le Romant de Perceforest ou anciennes chroniques d' Angleterre. Ibi sub finem tomi tertii libro sexto capite LXVI. euangelium NICODEMI Gallice scriptum legitur, ita, ut cum tota libri fabula cohaereat. Sic autem incipit: Il aduint au dix neufieme an de l' empire Tibere Cesar de Rome, et de Herode Roy de Gallilee Consul rufibellionis procureur en Iudee Ponce Pilate fut le prince prouoyres des Iuifz Ioseph et Cayphas. La neufiesme Kalende Dapuril Anna et Cayphas, Some et Sathain,

Cormalie et Iudas, Neuy et Nephtalin, Alexandre et Syrus et moult dautres des Iuifz, uindrent a Pylate a lencontre Iesus, en l'accusant en maintes manieres, en disans: nous auons bien cognue cestuy estre filz de Ioseph le febure et ne de Marie, et maintenant se dit filz de Dieu, et Roy etc. Porro haec PERCEFORESTI fabula maximo olim in pretio fuit apud maiores nostros, et sane ingeniose ficta est, elegantique, pro ratione illorum temporum, sermone descripta.

Ad pag. 309. Epistola quae hic memoratur, aut alia non ita dissimilis exstabat etiam apud Christianos Malebarenses; his enim uerbis damnatur in eodem, de quo supra, decreto synodi Diamperanae, his uerbis: Item a carta que chamam de Domingo que fingem deceo do Ceo, na qual sam accusados os da igreia Romana por apostatas da fe, et por uioladores do Domingo, id est: Item epistola quam de Dominica appellant, et e caelo delapsam fingunt; in qua accusantur ecclesiae Romanae sequaces ut apostatae fidei, et diei dominicae uiolatores.

Ad pag. 315. Verba [gap: Greek word(s)] exstant etiam in duobus antiquissimis meis codicibus manuscriptis Graecis, quos mihi nuper aere meo ex appendice auctionis Seidelianae redemi. Quin et in ueteri uersione Slauonica leguntur.

Ad pag. 381. HIERONYMVS XAVERIVS Lusitanice Historiam illam Christi scripsit, quam in Persicum sermonem e Lusitanico uertit ABDEL SENARIN KASEM LAHORAEVS, quod ipse XAVERIVS agnoscit sub finem libri pag. 536. Hinc ABRAHAM WHELOCVS ad uersum primum capitis septimi uersionis Persicae MATTHAEI a se cum aliis Euangelistis editae: XAVERIVS eiusque Persicus non inelegans interpres. Etsi IOHANNES GRAVIVS in praefatione ad astronomica Shah Colgii Persae, aliter de eo interprete merito censeat his uerbis: Quae adhuc edita sunt, siue Pentateuchus a TAWVSHIO Iudaeo, siue XAVERII historia a cl. uiro D. LVDOVICO de DIEV, ea adeo barbare scripta sunt, ut expers plane uenustatis omnis sit habendus, quisquis eorum soloecismos iudicauerit imitandos. Ceterum ne PETAVIVS et eius socii dubiae aut malae fidei editori Batauo accusationem intentare pergant, ALEXANDER de RHODES ex eadem societate catechismum historicum edidit Romae, typis congregationis de propaganda fide anno 1651. linguis Annamitica siue Tunquinensi et Latina,

quo libro Domini nostri IESV CHRISTI uita iisdem propemodum fabulis foedata neophytis earum regionum legenda et memoriae commendanda proponitur.

Ad pag. 774. ad notam, i, in ima pagina. Respicere uidetur PHOTIVS ad acta secundae synodi Nicaeae contra iconoclastas habita, in qua actione V. duo insignia fragmenta habentur [gap: Greek word(s)] .

De Pseudeuangelio BARNABAE idem, uir amplissime, tecum censeo; praetereaque suspicor esse foetum recentem nebulonis alicuius Apuli uel Calabri semi-Muhamedani et semi-Christiani, e reliquis eorum, quos constat tempore FRIDERICI secundi imperatoris magno numero has regiones coluisse et stipendia meruisse in eius exercitibus. Neque enim Saraceni, etsi ineunte undecimo saeculo feliciter a Normannis debellati sunt, in ueteris Magnae Graeciae partibus, quas colebant, inde omnes umquam pulsi sunt: quin nonnullos adhuc ibi superstites esse, olim aliquo loco legere memini, Arabico quidem idiomate corrupto utentes, sed pontificiorum sacris addictos. Inde ergo ortum Pseudo-Euangelium illud etiam ex ipsa Italica dialecto, mihi satis probabiliter suspicari uideor, adeoque nihil minus quam antiquum, haud tamen forte incognitum BARONIO, qui ad annum LI. num. 51. sic de eo uidetur loqui: Quaedam BARNABAE acta ab aliquo ut apparet nebulone scripta circumferuntur, et ab imperitis magno applausu accipiuntur. Ex eorum ergo imperitorum numero TOLANDVS est, uir qui omnium bonarum artium rudis sola se impudentia et impietate conspicuum et celebrem fecit.

GAGNERIVM uirum sane eruditum modestius omnino de egregio concordantiarum ABRAHAMI TROMMII opere iudicasse optarem; nec malum fore censuerim, si ab aliquo amicorum suorum moneatur, ne pergat ita proterue eruditorum uirorum sententias et labores incursare. Legi olim, non sine animi dolore, uehementes eius inuectiuas et [gap: Greek word(s)] in optimum et eruditum uirum IOANNEM FRIDERICVM BREITHAVPTIVM de editione IOSEPHI GORIONIDIS ab eo curata. Qua in re licet opinionem cl. BREITHAVPTII neque ueram neque admodum uerisimilem esse arbitrer; intemperanter tamen in illius famam, meo

quidem iudicio, GAGNERIVS inuectus est in scripto illo Latino, quod cl. CLERICVS, non memini cui uolumini bibliothecae suae selectae inseruit.

Vtinam tandem opera et industria tua illustratus EVNAPIVS prodeat. Tum demum eum intelligam: ita enim adhuc mihi salebrosus uisus est, ut fateri minime pudeat, multa in eo esse, quae nondum plane intellexerim. Berolini 4. Idus Decembr. 1718.

Toties me uerborum inopem esse deprehendo, quoties ad te, uir amplissime, litteras dare aggredior. Nimirum beneficia tua in dies augentur, nec grati animi mei sensus quales sunt, tibi significare possum. Taceo iam humanitatem illam tuam, quam prolixe nuper praesens expertus sum iucundissimis iis diebus, quos ex animo meo nulla umquam delebit obliuio. Nunc iucundissimum munus addidisti noni uoluminis incomparabilis bibliothecae tuae Graecae, in quo saepius memoriam nominis mei factam inuenio. Iam certe non totus morior, toties a te, laudato uiro, laudatus, etiam in altero tomo apocryphorum tuorum noui Testamenti, quem summa cum uoluptate, ut cetera omnia tua, iam pridem euolui. Itaque cum nihil melius possim, gratias amplissimas habeo, quas certe nisi tot beneficiis tuis haberem, nihil intercederem, quin pro homine ab omni officio et aequitate alieno traducerer. In bibliotheca Graeca egregia omnia mihi uisa sunt, unum modo [gap: Greek word(s)] obseruaui pag. 21. Nimirum HERACLIDES ille, cuius AESCHINES meminit orat. contra Ctesiph. is esse non potest, de quo LIVIVS et POLYBIVS, neque id patitur ratio temporum, cum prior sub Philippo patre Alexandri floruerit, posterior sub Philippo patre Persei ultimi Macedonum regis. Id etsi leue erat, uel ideo notaui, ut scires, uir amplissime, me in libris tuis perlegendis operam haud perfunctoriam ponere solitum esse. Vale, dab. Berolini pridie Non. Decembr. A. C. 1719.

Quantum humanitati tuae debeam, melius profecto meminisse quam eloqui possum; nec, ut cetera sileam, in memoriam umquam redeo temporis, quo me in intimam colloquiorum tuorum familiaritatem admittere dignatus es, quin

incredibili quadam suauitate animus meus in praesenti rerum statu haud satis acquiescens, abunde recreetur. Iam uero comperi a reuerendo et amicissimo WOLFIO nostro, te VETTII VALENTIS anthologias ultro mecum communicare statuisse, quod beneficium tuum ceterorum cumulo addam. Eo libro utar quam diu uoles, neque nisi potestate a te facta in usus meos describam: haud tamen ita quidquam urget, quin, si quidem id tibi commodius uidebitur, ad plurimos etiam menses exspectare possim. Rerum Aegyptiacarum studio me totum immersi, et mensam Isiacam uoluo in omnes partes, si forte, quod spero, ei et formam anni Aegyptiorum et decanorum nomina accommodare possim. Iam mitto ueros menses illius gentis perquam accurate descriptos a PAVLLO ERNESTO IABLO NSKIO, Aegyptiacae linguae peritissimo. Interpretationem nominum misissem, nisi obstitissent unus aut alter, in quibus adhuc haereo. Ceterum id breui fiet: ita enim hi menses inter se connectuntur, ut aliorum significatio ab aliis omnino pendeat. De Epagomenis quae addidi, ea concertationem GOLII cum SALMASIO de uoce NISI ita decidunt, ut GOLIum recte sensisse appareat. Certe illa uox Aegyptiace dici non potest eo sensu, quem SALMASIVS uoluit, cum sit mere Arabica. Vale, uir amplissime, meque celeberrimo nomini tuo addictissimum, quod facis, amare perge. Berolini Idibus Maii 1720.

P.S. Hanc epistolam, quam in hunc fasciculum inieci ad reuerendum WOLFIVM opera tua mitti et curari uelim.

Ex codice euangeliorum membranaceo bibliothecae regiae Parisiensis, scripto a MICHAELE episcopo Damiatensi anno Martyrum [gap: unknown sign(s)] DCCCXCVI. Christi MCLXXX.

8. [gap: unknown sign(s)] Pharmuthi. Scr. [gap: unknown sign(s)] sic est in manuscripto.

13. [gap: unknown sign(s)] Pi Abot enkougi i. e. Paruus mensis. - g. Gallicum ante i. et e. Sic Epagomenae dicuntur in hoc codice manuscripto, nec uox NISI usquam occurrit. Certe Arabica est, ut merito GOLIVS SALMASIO demonstrare conabatur.

LVDOLFVS commentarii pag. 427. Has epagomenas [gap: unknown sign(s)] mensem paruum a Copticis uocari docet. SELDENVS pag. 247.

In excerptis ex Laterculo POLEMEI SILVII apud BOLLA NDVM Ianuarii tomo primo, in praefatione generali pag. XLIV. col. 2. 7. Cal. Sept. post hunc diem apud Aegyptios quinque dierum epigomenos tertius decimus mensis adiungitur.

Ipse adspectus nominis tui et manus tuae me aegrotum et fere languentem recreauit. Vtinam uota tua de restituenda mea ualetudine Deus O. M. exaudiat. Interim preces tuas noli intermittere apud auctorem omnium bonorum: nam tibi eum certo scio, quo uir melior multo es quam ego, obtemperaturum magis. Magno beneficio me affecisti, cum mihi paraueris aditum ad amicitiam cl. RICHEI iunioris. Eum ita amo, ac si uitam iam a multis annis cum eo egissem. Certe modestia, eruditione et moribus compositis aut aequat, aut etiam superat omnes bonae spei adolescentes, quos quidem nouerim. Si minus ei usui fui quam uoluissem, sola ualetudo afflicta accusanda est: nam uoluntas haud defuit. Scio tamen, eum qualescumque conatus meos nihil dedignatum esse. Etsi scio ea tibi non latere, quae mox indicaturus sum, nolui tamen ea in re uoluntati tuae deesse. [gap: Greek word(s)] mihi innotuit ex uno testimonio NICOLAI ALEMANNI

in historiam arcanam PROCOPII ad pag. 56. Inde etiam obseruationem suam hausit GROTIVS; sic enim ibi legitur pag. 64. eiusdem commentarii inter adclamationes factionis Prasinorum: [gap: Greek word(s)] , quae tamen mihi uidentur non satis commode a GROTIO referri ad locum MATTHAEI. Verum id tu, qui longe doctior es, melius uideris. Plura additurus eram, sed oculi defetiscunt, ipseque animus uel minimo cuique labori uix sufficit. Omnia fert aetas, animum quoque. Nulla tamen aetas et ualetudo umquam efficient, ut te minus amem, uenerer et colam, quod perpetuo me facturum credes, si quidem ea de me credideris, quae credere aequum est. Berolini u. Cal. Iun. 1722.

Hic habebis incultam et breuem a me epistolam: nam animo et corpore male affectus sum, oculique, quod praecipue doleo, officio suo pessime funguntur. Filius meus, quem alloquio tuo dignatus es, te unice admiratur et praedicat, ita effusus in laudes tuas, ut nullum dicendi finem faciat, ubi semel de te loqui incepit. Quae scribis de rebus litterariis, ea mihi ualde placuerunt. In primis corpus scriptorum de re rustica cl. GESNERI, hominis, nisi quid fallor, acuti et eruditi, libenter euoluam, ubi prodierit.

Cum mihi narrauerit filius meus, te secundum et tertium tomum bibliothecae orientalis desiderare, utrumque a me accipies, [gap: Greek word(s)] . Nolim de permutatione aut emtione cogites. Eos libros quam primum accipies, quos aurigae ad uos deferendos hodie tradam. Vtinam a pretio uecturae immunes ad uos peruenirent, sed ei rei, etsi uoluerim, prospicere non potui. Vale, uir praestantissime, meque ut hominem tibi addictum amare perge. Berolini ipsis Calendis Maii 1723.

P. S. ASSEMANI tom. III. primam partem solam mitto, secundam enim non habeo, quam mittere possim. At prima praecipua est, secunda facile parari potest. Fascis horum librorum notatus est his litteris I. A. F. Epistolam inclusam ad reu. WOLFIVM uelim perferri cures.

Has litteras meas ad te mittet summae spei et magnae pro sua aetate eruditionis adolescens FRID. GVILIELMVS

ROLLOFFIVS, silius reu. uiri D. ROLLOFFII, praepositi ad aedem S. Nicolai in hac urbe. Cum nihil magis optet, quam omne subsidiorum genus sibi parare ad rem litterariam, et innotescere uiris eruditis, inter quos principem locum facile obtines et tueris, non potui, cum me impensius rogaret, ut sibi aditum ad beneuolentiam tuam pararem, tam aequae petitioni derogare. Accipies ab eo uersionem latinam sectionis egregiae libri reu. BEAVSOBRII de scriptis apocryphis noui Testamenti. Eam me adhortante suscepit potius, ut stylum exerceret, quam ut inde sibi laudem et famem pararet, etsi ne hoc quidem ipsi denegandum sit. Plura et meliora cum tempore praestaturum eum esse, praeclara eius indoles satis superque teftatur. Tu uero, uir praestantissime, eum amabis, uel suo nomine posteaquam tibi melius innotuerit. Haec scribebam inter acerbos dolores, quibus assidue crucior, ut molestis fructibus senectutis meae. Nihil scribo ad reu. WOLFIVM: uix enim pennam sustinere possum. Tu uero, ut spero, diu ualebis ad utilitatem publicam, et amicorum tuorum gaudium. Berolini 10. Decembr. 1724.

ALBERTO ZVM FELDE.

Praeclare de me meritus es, dono illo doctissimarum tuarum dissertationum, quas integras legendo absolui, intra breuissimum tamen temporis spatium, ut eo mihi redeundum esse intelligam; haud enim prima eaque properata lectione sitim meam expleui. Certe admiratus sum in primis in re difficili claritatem, quae prima sermonis dos est, deinde candorem et moderationem tuam cum summa Christianae pietatis cura coniunctam. Nec tantopere haec a placitis nostris discedere mihi uisa sunt, praecipue ubi de reprobatione agitur, in qua unum idemque tecum sentio. In ceteris, sint licet quaedam, in quibus dissentire uidemur; in hoc saltem uno conuenimus, quod ad ueram fidei Christianae professionem omnino pertinere arbitror: neminem perire nisi sua culpa, nullumque hominem salutem adipisci, nisi per misericordiam Dei, et sanguinem domini nostri IESV CHRISTI.

Quicumque haec admittit, mihi orthodoxus est, etiamsi speculatiue alio abire uideatur. Haud existimassem, me in tam graui scripto nominis mei mentionem inuenturum, quod quando factum est, uelim patiaris, ut tibi, uir amplissime, gratias me habere significem: perdecorum enim mihi fore censeo, laudatum fuisse abs te laudatissimo uiro. Id quidem ut mihi placuisse nihil dissimulo, ita fatebor etiam aliud quiddam in epistola tua mihi occurrisse, quod me iucundissimo pietatis sensu perfudit. Nimirum me precibus tuis Deo commendari nuntias, quod ut agere pergas, te ex animo obsecro et obtestor.

Miraberis forte hunc librum a me mitti, quem minoris forte molis esse existimabas. At memineris uelim, tertiam hanc editionem Gillotianam integram complecti, cum pluribus aliis, quae a fratribus PVTEANIS edita sunt. Itaque haec editio pro optima merito habetur. In nulla uero illarum GILLOTI nomen apparet. Adi, si lubet, eam in rem COLOMESII bibliothec. select. pag. 472. edit. Hamburg.

Pergrata fuerunt, quae de bibliotheca Gottorpiensi te curaturum promittis. Inter eas orientales diuitias utinam exstarent Coptici et Armenici codices, in quibus mihi parandis sumtus haud contemnendos feci, pro ratione fortunarum mearum, uix tamen centesimam partem earum rerum nactus sum, quas desiderabam. Berolini 6. Non. Octobr. 1718.

IO. MATTH. GESNERO.

Si quid modo dolerem, id unum esset, quod cum multa affecta et incepta habeam, nihil omnino absoluere possim. Itaque passim in museo meo pendent opera interrupta, quibus praeter me nemo manum admouere possit, propterea quod ita congesta et digesta sunt, ut solus ea nouerim. Ceterum de Philopatride tuo (disputatione altera) plurimas tibi gratias ago, etsi nondum plane in sententiam tuam, quam tamen iudico ualde probabilem, discesserim. Sed haec meliorem ualetudinis statum requirunt. Berolini a. d. 5. Cal. Oct. 1733.

CHRISTIANO GOLDBACHIO.

Quaecumque BAYERO nostro de te et rebus tuis scripsi, ea ueritatis studio inductus ita ipsi narrabam, ut minime suspicarer fore, ut aliquando a te legerentur. Mihi ergo merito gratulor, te uirum incomparabilem et omni studiorum genere exercitatum laudibus meis captum esse, non quod te illis egere arbitrareris, sed quod eas ex animo sincero et candido profectas esse censeres. Certe etsi lenitati et elegantiae uersuum tuorum multum tribuo, pluris tamen faciendas esse arbitror ceteras animi ingeniique tui dotes, quas mihi et uiua uoce et scriptis litteris BAYERVS noster mirum in modum commendauit. Ei BAYERO potius, quam mihi, interpretatio uoluminis illius Arabici, quo me donasti, iniungenda erat: illius enim linguae peritiam etsi aliquando affectaui, numquam tamen assecutus sum. Video tamen eo scripto cabalistica quaedam et preces superstitiosas contineri. Ceterum nihil debitae gratiarum actioni derogatum uolo, qua ut libenter fungor, ita aequo animo eam a te acceptum iri confido. Faxit uero Deus O. M. ut prospera quaeque, quae tibi ineunte hoc anno uoueo, rata et firma experiare. Berolin. d. 17. Ian. 1718.

CHRISTOPH. AVG. HEVMANNO.

Censuram tuam sententiae meae de IORDANI BRVNI Nolani opinionibus ita legi in nona parte historiae tuae philosophorum, ut parum abfuerit, quin in partes tuas ultro concederem. Nimirum ita [gap: Greek word(s)] secutus es, modestiamque sectatus, ut abs te uinci nihil omnino doleret. Itaque nihil mirabor, si tibi coetus eruditorum eam uictoriam adiudicauerit, quam ego ipse prope detuli, deferreque pergerem, nisi coniectis denuo in BRVNI scripta oculis plurima reperissem, quae ab olim lata sententia discedere uetant. Ea hic oculis tuis et censurae tuae subiicio, ita etiam ut pollicear, me ad nullum alium iudicem, ne ad populum quidem prouocaturum. Censebis ergo, ut uoles, spero tamen te ex aequo censiturum, nec IORDANI, quem reum facio et feci, maiorem rationem habiturus es, quam ueritas et iustitia patiantur.

Profecto hic ea cautio iuris locum non habet: ubi partium iura obscura sunt, fauendum est reo potius, quam actori. Obscuritas est, fateor, ubique fere magna, etiam quaesita in IORDANI BRVNI sermonibus,

--- non haec fercula uulgo
Porrigimus, porro hinc ad malas commoda genti
Instituenda damus, quae non intelligit ipsa
Omnia. [note: De monad. num. et fig. pag. 4. u. 75. seq. uid. et pag. 452. 453. de imm. et inn.]

At inuita ea obscuritate scriptoris sententiam assequi licet, quam me assecutum esse suspicabor, donec me certiora docueris. Haec autem clam inter nos agentur, nec per me efferentur in uulgus. Quidquid autem censueris, id aequo animo feram, teque et suspicere et reuereri perseuerabo.

Hic ergo aggrediar summa capita rerum explicare et illustrare; criminationes uidelicet a CASPARE SCIOPPIO primum, deinde a me IORDANI BRVNI memoriae intentatas, quas omnes his propositionibus contineri censeo: I. IORDANVS Naturam unam seu Vniuersum unum Deum esse arbitratus est. II. Adamum protoplasten neque fuisse, neque omnium hominum patrem. III. Religionem Christianam fabulam esse rectae rationi contrariam. IIII. Nihil aliud affirmari posse de Mosaica, ceterisque religionibus. V. Nullam esse creationem rerum, immo quidquid in infinito exstat, id aeternum esse, et necessario exsistere. VI. Animas hominum reliquorumque animalium e corporibus in corpora migrare. Quae sex capita si tibi probauero, spero fore, ut deinceps fatearis, IORDANVM BRVNVM non temere a me inter atheos primi ordinis fuisse recensitum.

Primo quidem IORDANVS, quod nec ipse negaueris, Dei uoluntatem et essentiam necessitatis naturalis legibus subiicit, immo ipsam esse necessitatem [note: De imm. et innum, pag. 192. lin. 4. ante sin.] rerum affirmat, nihilominus tamen liberam, quae certe prima fronte inter se pugnare uidentur, nec cum primis philosophiae legibus consentire. Censent enim philosophi omnes ueteres, [gap: Greek word(s)]

excludere [gap: Greek word(s)] Ita ARISTOTELIS metaphys. lib. IIII. cap. 5. [gap: Greek word(s)] . Hinc et qui rectius inter antiquos philosophati sunt, ii necessitatem a Deo remouere studuerunt. Sic TIMAEVS LOCRVS initio libri [gap: Greek word(s)] , duas caussas posuit, [gap: Greek word(s)] . At IORD. BRVNO dictorum suorum ratio constat, necessitatem enim ille nullam naturalem sine spontaneitate esse censet; sic lapides ipsi sensu praediti [note: De imm. et innum. pag: 499. 500.] spontanee, i. e. libere, agunt, et in terram labuntur, quidquid enim exigit eorum natura, illud ipsorum libertati consentaneum est: nihilque, nisi uiolentum sit et coactum, libertati naturali, quae mera necessitas est, aduersatur; quam sententiam BRVNI nihil hic probare moror, in eius operibus ubique diffusam. lam, quae sit illa natura, quam Deum appellat, hic paullo operosius quaerendum est. Vbi primum memineris uelim, systema physicum a IORD. BRVNO inductum nihil aliud esse, quam Epicuream philosophiam, Pythagorismo incrustatam, doctiusque et emendatius, ita enim ipsi uidetur, propositam. Ita in libro de minimi exsistentia atomos quidem docet, sed rotundas, et terminis suis, quas partes esse non uult, sese mutuo contingentes: uacui uero naturam Epicureo more propositam excludit, nonnihilque aliud conglutinandis atomis necessarium esse censet [note: Pag. 10.] , cuius naturam uafre dissimulat. Quaenam autem res ibi intelligatur, cuiuis obiter hos libros perlustranti haud satis apparet: maxime cum mentem infinitam monadibus substernere uideatur, ut libro de imm. et innumer. pag. 467.

Sed non propterea rationis carpo elementa
Impia, DEMOCRITI adstipulatus sensibus, atqui haec
Mentem alta agnosco moderantem cuncta paternam.

At aperire licet, quaenam sit illa natura siue mens falso ita dicta atomis substrata, eaque conglutinans. Eam ego itaque ex eius sententia lucem increatam et aeternam esse, animamque omnium rerum immobilem instar uacui, actiuam tamen, utpote animam mundi, modo demonstrabo. Illa nimirum

mens est [note: Pag. 1.] naturae subiectis insita rebus, quae momentis graduanda suis depromit et aptis ordinibus conflans numeris discriminat alte. Ea est illa monas [note: Pag. 14.] , quae multum et magnum complectitur, omneque in ista integranda means. Dans entibus esse, Deusque est exstans totum, infinitum, uerum, omne, bonum, unum. Videlicet in illa luce infinita omnia sunt unum; uniusque naturae et Dei nomine appellanda ueniunt, cum ab ea una uegetentur. Sic in unoquoque mundorum ex indefinito animarum numero anima una exsurgit; omnesque mundorum animatorum unitates in unam uniuersi animam conspirant, quae IORD. BRVNO natura et Deus est. Ita a Dei natura siue illa luce ad minima quaeque descendendo perueniri potest, ad monades nempe et principia; quemadmodum et a monadibus ad maximum circulum illum intellectualem et insinitum, quo continentur omnia, adscendendo peruenitur. Deus, inquit [note: Pag. 17. de min. exsist.] , est monadum monas, nempe entium entitas. Iterum pag. 74. libri contemplationum ex minimo: est super hanc (animam) substantialis naturae indiuidua anima, quae est in horizonte maiori, ut anima telluris in synodo magna, quae nobis secunda mundi species habetur. Superior est anima synodi totius, quae est in uniuerso. Suprema est animus animorum Deus, spiritus omnia replens totus ordinator supra et extra omnem ordinem cet. Quae postrema uerba ad lucem aeternam et increatam spectant, prout in abstracto et absolute consideratur, nihil attendendo ad concretionem materiae, quae ei quodam modo innatat, eaque uegetatur et agglutinatur.

Namque bonum uerum et perfectum dicitur unum
Immixtum simplex, abstractum, immobile per se. [note: De maximo et immens. pag. 251. u. 83.]

Si uero quaesiueris, unde lucem illam IORD. BRVNI eruerim; etsi superius dicta id luculenter ostendunt, adi quaeso obscurissimam disputationem contra MARCELLVM PALINGENIVM de uniuerso et immenso, et paullo attentius ea perspicito, quae pag. 652. dicuntur de luce illa immensa, qua fit, ut hoc uniuersatis rerum spatium non sit informe. Lux ea, inquit, non est lux sine corpore, i. e. umbra sine fundamento, et uerbum sine significato, sed lux, quae spatium habet, quae

II. Homines ante Adamum exstitisse, etsi sequatur ex aeternitate mundi, quam manifesto docet IORD. BRVNVS, hic tamen unum ex eius assertis fuisse, probabo. Qui, quaeso, id clarius affirmare potuisset, quam his uerbis libro de monade, numero, et figura [note: Pag. 38. 39.] :

--- telluris terna potestas
Et ternae genti ternus datus est patriarcha,
Cum peperit tellus genitrix animalia primum
Ennoc, Leuiathan, et quorum est tertius Adam
Maxima Iudaeae ut credebat portio gentis,
Cui erat ex uno tantum generatio sancta cet.

Vbi nomine Ennoci et Leuiathanis ex apocrypho ESDRAE cap. 6. u. 49. seqq. desumtis, duos intelligit patriarchas aliarum gentium, Adamica seilicet generatione uetustiorum, quod ita clare innuitur sub finem libri de innum. et immens. ut, te id minime negaturum, certo sciam. Sic enim BRVNVS [note: Pag. 622.] : propheticum est illud et populi cuiusdam celebritas, quod omnia hominum genera ad unum primum genitorem referuntur cet. ubi haec inprimis uelim obserues: Aethiopum genus ad illum protoplasten nemo sani iudicii referet. Adde, si uis, uersus, qui folio superiori [note: Pag. 620.] idem plane docent, ad quae uellem attendisses: certe IORD. BRVNVM haud reposuisses inter martyres Christianismi. Plures auctoritates eam in rem, ut et in ceteras, congerere possem: at id minime necessarium esse intelligo, cum paucae sufficiant, modo earum euidentiae asserendae et uindicandae nihil desit. Itaque cum et summa temporis inopia urgear, et tibi molestus esse nolim, quae sequuntur, paucis absoluam, tertiamque et quartam propositionem meam una eademque opera demonstrabo.

III. et IIII. Quantus omnium religionum adspernator fuerit BRVNVS, manifestissime docet eius poema integrum, ne quid dicam de Eiectione bestiae triumphantis (Spaccio della bestia triomfante), quam lucubrationem esse BRVNI eo certius

noui, quod mihi plane constat totum eius compendium repraesentari pag. 511. 512. libri de uniuerso et immenso, ubi uersus ille occurrit:

quem a me recte intellectum, opportuneque productum fuisse, censeo. Certe ibi de omnibus singulisque religionibus agi, nihil dubium erit, si paraphrasis totius sectionis instituatur ab hoc uersu: adde quod haec primum cet. Eum ego laborem hic subire nolo; ne quid tamen relinquam intactum, compendio describam profanas IORD. BRVNI sententias, iis omnino similes, quas olim ex libello de eiectione bestiae triumphantis in colloquiis meis Gallice descripsi. Adde, inquit, BRVNVS, hoc uniuersi systema tot cyclis et epicyclis constans, non ad ueri rationem, sed ad commodum astronomicarum computationum fuisse excogitatum. Vbi uero stultitia adoleuit, et hebescere coepit ingenii humani acies; genera quaedam fabulosorum numinum conficta fuerunt, quibus quasi animis motricibus systematis illius partes procurarentur. Ita fabulae Aegyptiorum, quae ad reconditos sensus occultandos initio fuerant inuentae, demum procodente aeuo pro ueris habitae sunt. [Hic MOSIS etiam doctrinam caelestem, quam perpetuo Aegyptiam [note: De max. et imm. pag. 323.] uocat, IORD. BRVNVS innuit]. Tandem insania hominum eo processit, ut uitiatae longo usu caelestium rerum imagines in pessimum uitae exemplum adhibitae sint, mutatae in totidem numina. [Hic paganismum sugillat]. Tandem explosa luce per gentes turpis sabula genita est, quae crudelia et impia facta induxit, tyrannidemque, schismata, et ignorantiam omnium rerum pietatem esse uoluit, peruerso omni uitae ratione et usu. Hic Christianam pietatem infamari, tam ex rerum ipsa connexione mihi manifestum est, quam ex libello Italico de Eiectione bestiae triumphantis, ubi eadem methodo eaedem blasphemiae manifestius apertiusque docentur. Adde sis huc, quae BRVNVS impie uaticinatur de maxim. et immeus. [note: Pag. 339.] ubi nouam religionem disiectis ueteris astronomiae fabulis breui inductum iri nuntiat, quae relegata dabit tenebrarum numina in orcum. Atqui iam pridem uana ethnicorum numina eiecta sunt. Superest ergo, ut de iis loquatur, de quibus in Eiectione bestiae triumphantis, quae tibi coniicienda relinquo. Eadem impietas

a IORD. BRVNO docetur in libro contemplationum ex minimo [note: Cap. 5. pag. 94.] , ubi fidem, quam consuetudinem appellat falsis crcdendi, ueram esse caussam, cur homines in ea instituti theorematibus geometricis de contactu circuli in plano, et de asymptotis, quae ille falsa putat et docet, facile fidem habeant, aliis nimirum absurdioribus primorum annorum consuetudine imbuti. Nusquam obscurior fuit BRVNVS hoc loco. Nimirum euadendi rimas sibi parauit, nec claritatis maiorem rationem habere uoluit. Porro ueri species [inquit in oda praefixa libris de monade] quaesita, inuenta, et patefacta me efferat, etsi nullus intelligat. Hic tamen quam fidem sugillet, satis ostendit his uerbis: Sanctus ille Dei sub uoce professus, qui pro sepositis tenebris grates agit; quem Sanctum alium non esse censeo, quam diuum PAVLLVM, qui in epistola ad Colossenses [note: Cap. I. u. 12. 13.] gratias esse agendas monet Deo patri, quod nos tenebris ereptos in hereditatem luminis sanctorum transtulerit; cuius caelestis sapientiae sectatores doctrinae indoctae adstipulatores credulos uocat, qui ex naturae uocibus, lumine nempe et tenebris, miracula comminiscantur. Ceterum ibi statim de cyclo agitur; sed connexio IORD. BRVNI principiorum liquido apparet. Lege, quaeso, ea, quae BRVNVS soluta oratione sub finem cap. 1. de inuent. minim. pag. 98. docet, ubi geometrica, ut lateat, cum theologicis improbe confundit, et in utriusque scientiae errores, quos tales iudicat, acriter inuehitur. Eccur, quaeso, theologos nostros theotochos [note: De imm. et innum. pag. 398.] appellat, nisi quod eos numen cudisse arbitratur, quod ipse minime probandum iudicat? Atqui illi, quos ibi perstringit, nullum alium Deum, quam sanctissimum Christianorum numen admittunt. Plurima hanc in rem praetereo. Haud silebo tamen, etsi ea horrescens et inuitus referam, quae BRVNVS refert eiusdem libri pag. 75. de hominibus facinorosissimis, qui ad multorum mirabilium operationem immutant leges, et miris quibusdam rationibus hominum statum conuertunt, uel euertunt aliquando. Ad tales, inquit, referunt ortum ROMVLI, MERLINI, THYANEI, THEVTI, et aliorum, qui incertis parentibus prodiere. Quid ibi, praeter dicta, innuat BRVNVS, facile iudicabuntii, quibus detestanda hominis impietas perspecta

est, hominis, inquam, qui de uera CHRISTI religione nullo fere loco mentionem iniecit sine aliqua contumeliae aut contemtionis nota. Sic p. 64. de diui PETRI et aliorum apostolorum miraculis loquens, SIMONEM PETRVM uocat et alios Galilaeos, uoce familiari IVLIANO apostatae, ueteribusque aliis Christianae pietatis inimicis. Nec ueneno ea uerba carere iudico, quae in libro de maxim. et immens. [note: Pag. 282. 283.] leguntur: sed incomparabiliter circumspectiorem iudico artem diaboli illam, qua melius de cacumine excelsi montis potuit ostendere omnia regna mundi, quam de antro TROPHONII. Sed et illud est ad propositum, quod, quamuis altum montem quispiam conscenderit ad terrenae globositatis rationem, non est, quod ita plus se ad unius milliaris ulteriorem promoueat aspectum cet. Quae ut uera esse demus, nihilominus fateri cogimur, ibi scripta fuisse ad eleuandam euangelii fidem. Mortem uero aeternam infernique cruciatus uide, quo ludibrio traducat in libro de innumerabil. et immens. [note: Pag. 608. u. 26.]

Fulmine sic medios minitanti torquet ab alto
Horrendus iudex miseros sine fine modoque:
De infernis thalami Eumenidum, tensaeque catenae
Arctant, et portae solido ex adamante perennes:
Absona quae ingenio, et sensu constantia nullo
Humanam turbant pacem saeclique quietem,
Exstinguunt mentis lucem, neque moribus prosunt.

Quae si quis crediderit ad ethnicorum fabulas spectare, praeterquam quod is BRVNVM stultum faciet, qui disputet contra sententias ubique explosas; ipsius praeterea uerborum huius loci sensus et connexionis uim se haud capere posse demonstrabit. Contra primitiuam et hodiernam Christianae religionis propagationem quid manifestius esse potest his uerbis eiusdem libri [note: Pag. 617.] : a regione quippe in regionem uitia, et peruersarum legum et religionum uenena in dissidii exterminiique materiam propagata sunt, et disseminata usque ad suffocationem omnis bonae frugis repullularunt: nulla uero sunt [NB] quae cum iisce possimus recensere commoda. Omnem porro impietatem superant BRVNI effata contra interitum mundi [note: De immens. et innumerabil. cap. 2. pag. 464.] :

Diuino interdum nutu quia [natura] deuiat extra
Leges, attoniti exitium mundique minatur,
Naturae effractis tabulis pessum omnia labi
Malunt, quam tuto quisquam caeco sycophantae
Errorem appingat, sed diuum consecret aras.

Id mihi uelim bona fide fatearis, quemnam ibi caeci sycophantae nomine a IORD. BRVNO indicari censeas, qui minatus sit exitium mundo, et cui homines diuum aras consecrare maluerunt, quam ullum errorem appingere?

Iam ad MOSEN accedo, de quo paucis agam. De monade, numero, et figura, pag. 10. et 11. de magorum generibus agit, qui nouum molientes institutum, ipso etiam praecipiente numine, numerorum mutationem cum nominis mutatione concepere --- ritibusque et praecisionibus quibusdam sunt initiati. Ibi hebdomadas, mutationes mensium et formae anni, circumcisionem denique et MOSEN innui, uel caecus uiderit. Hinc illi ibidem [note: Pag. 25.] abdita percallens Babylonum oracula MOSES, qui et pag. 65. idem cum Chaldaeis atque magis docuisse traditur. Deum MOSIS ne uerum Deum appellet, Hebraeorum numen uocat ibidem pag. 111.

Septenis glauca latuit caligine MOSES
Cum fieret uiso Hebraeorum numine laetus.

Caeterum, fateor, haud ita MOSEN BRVNVS contemsisse uidetur, nec magiam, quam falso illi tribuit, reposuisse inter malas artes. Antiquorum, inquit [note: Ibid. pag. 89.] , magia, quae propter antiquae fidei (penes quam est quasi totum) abolitionem abolita est cet.

Quintam propositionem breuiter pertractabo, etsi illa manifesto a IORD. BRVNO doceatur, ut totum eius systema inde pendeat. Si uel semel, immo si ne semel quidem affirmasset BRVNVS, omnem totius uniuersi materiam ab aeterno exsistere, id tamen credendum foret, ab eo dictum et traditum fuisse. Cum enim inter caussam et effectum necessariam connexionem et relationem statuat, nequaquam intelligi potest, uel uno momento temporis potentiam immensam et infinitam subsistere potuisse, quin effectu item infinito et immenso actuaretur. Hac tamen demonstratione inuictissima nihil opus est. Vniuersi materiam aeternam esse, centies

Propterea uultum hunc rerum decet esse perennem
Rerum ad naturam spectantibus et genituram.

Ibid. pag. 545. 546. itaque secundum totum aliquando genita est sphaera ignis, qua nunc motu caeli conseruatur, cum mundus sit aeternus cet. Vbi frustra quis obiecerit, sphaeram ignis a BRVNO hic explodi: nec enim, ex eius mente, id aeternitati rerum derogat, quam in confesso esse docet. Vide praeterea cap. u. de immens. et innumerabil. pag. 492.

Nam cur natum possunt hoc esse putare,
Quod non aeternum est, quod non est tempore multo,
Non praesens, non praeteritum est, non est pote deinceps,
Quandoquidem haud tales patitur natura recessus.

Item pag. 494. in ima pagina: nos iterum naturale illud tantum cognoscimus, et cum illa serie arbitramur, quod semper fuit et est, et non potest esse aliter. Pluribus referendis supersedeo: nam fastidium subrepit, et ad finem propero.

Sextam itaque propositionem breuissime, sed luculenter, hic tibi demonstratam dabo. Prima illius fundamenta inuenies in libro de minimi exsistentia [note: Cap. 3. p. 11.] , ubi minas mortis et fati minime timendas esse docet propter sacra uerba, non CHRISTI, neque MOSIS, sed Samii parentis, i. e. PYTHAGORAE, quae uerba ibi fusius deducuntur: ut et in iis, quae ibidem [note: Pag. 13.] soluta oratione scripta sunt. Pro conditione, inquit, qua anima se gessit in uno corpore, ad aliud sortiendum disponitur, inquit PYTHAGORAS, SADVCHIMI, ORIGENES. - - Quapropter aliae per humana corpora discurrunt, aliae in heroum corpus assumuntur, aliae uero in deteriora deturbantur. Haec illi, qui aeterna omnia quadam reuolutione exagitata intelligunt, praeter unum. Idem supra, ne quis sententiam eius esse neget, his uerbis interpretatur [note: De minim. exsist. pag. 12.] :

Ergo animus circum minima adglomerando tomorum [i. e. corpusculorum,]
Corpora, se uelut inuoluit caeco ordine in illis,
Carcere fatali tamquam sibi membra figurans,
Vt mox se totum hoc corpus diffundat in omne;
Rursumque ex omni, ac toto respoctu, remigret

Certe pertinaciae esset minime ferendae, negare, hic transmigrationem animarum a IORD. BRVNO disertissimis uerbis doceri. Vide praeterea in libro de monad. numer. et fig. pag. 151. ubi praecipue haec uerba attendenda sunt, etsi a superioribus pendent: ideo si anima, cui instrumenta corporis equini sunt comparata, sciret, eam manere corporis humani et omnium reliquorum instrumenta seriatim --- non tristaretur. Adi et pag. 371. de immens. et innumerab. ab hoc uersu: iam figmenta tibi noua sunt captanda cet. ubi praeter transmigrationis doctrinam abominandae aliae impietates traduntur.

At plura describere piget, etsi obruor copia rerum et argumentorum, quorum selectus instituendus fuit; ita tamen, ut plura dimiserim, quibus forte, si quid maioris otii fuisset, demonstrationes meas euidentius muniuissem. Haec tamen, scio, apud te sufficient: non enim de gloriola inter nos certatur, sed de studio et disquisitione ueritatis, quam unam ita quaero, ut, si me certiora docuisses, id profecto palam et cum laude tua agniturus fuissem.

Ceterum nolim nescias, me actorum tuorum tres tantum primas et nonam legisse. Reliquas, quas nondum nactus sum, propediem legam. IORD. BRVNI meminit CAESAR EGASSIVS BVLAEVS in historia uniuersitatis Parisiensis, tom. VI. pag. 786. 787. ad ann. Chr. 1586. Ita ille: rectore M. IOANNE FILESACO Parisino.

Exstat ad hunc rectorem epistola quaedam IORD. BRVNI Nolani Cameracensis, qui anno superiore proposuerat Parisiis aerotismum seu rationes articulorum physicorum aduersus peripateticos. Scripsit autem ille ad philosophos Parisienses, ad regem HENRICVM III. ad rectorem hoc modo. Sequitur eius epistola, post quam haec annexa sunt: postea M. IOANNES HENENQVINVS apologeticam declamationem habuit in auditorio regio Parisiensis academiae in festo pentecostes eodem anno pro NOLANI articulis. KECKERMANNI locum integrum hic descriptum habes ex system. rhetor. special. lib. I. pag. 1647. sic SYNESIVS caluitium laudauit; FAVORINVS quartanam febrim;

LVCIANVS muscam; CALCAGNINVS pulicem; ERASMVS stultitiam; DIOCLES rapam; IOANNES BRVNO Italus laudauit diabolum Wittebergae publice.

Porro quaecumque supra de IORD. BRVNO scripta sunt, ea finis et meta laborum erunt de illius hominis fatis et doctrina, de quibus praeter animi mei sententiam mihi iterum agendum esse cognoui. Si ergo aliter censere perges, quod uix crediderim, nihil certe reponam, licet quauis alia in re tibi et obsequi, et ex animo parere statuerim. Vale, et hanc epistolam non contradicendi studio, sed ueri amore a me expressam fuisse arbitrator. Berolini 8. Cal. Nouembr. a. Chr. 1718.

PAVLLO ERNESTO IABLONSKIO.

Quas nuper ad me litteras dedisti, eas scito mihi iueundissimas et desideratissimas accidisse: iam pridem enim rescire cupiebam, primo quid rerum Francofurti ageres, deinde numquid adhuc uiueres memor nostri. Erat certe, quod mirarer diuturnum silentium: aliter enim te facturum promiseras, cum in procinctu esses iam iam istuc iturus. Sollicitudine ergo me leuasti, fecistique ut intelligerem te non solum mei memorem esse, uerum etiam paullo plus quam uellem meminisse. Rem sane mihi gratam fecisti, quod praestantissimo STRIMESIO ea de me narrasti, quae forte mihi eius beneuolentiam conciliarunt; etsi sane quaecumque apud eum memorasti de ea eruditione, quam mihi tribuis, periculo tuo dicta sunt, non meo, cum eam existimationem et famam, quam mihi tu, pro amore in me tuo, parare contendis, nec tueri nec sustinere possim.

Ceterum STRIMESIO post plurimam a me salutem, dicas uelim, me ad professorias artes minime comparatum iam semel et iterum eiuscemodi conditiones, etiam satis luculentas repudiasse. Regiae Berolinensis bibliothecam constitui nidum senectutis meae, nec quoquam alio discedam, nisi coactus illius iussu et prouidentia, cuius nutu omnia in caelo et in terris administrantur. Itaque etsi uoluntas illa, quae uirum praestantissimum eo impulit, ut eam dignitatem mihi offerendam

putaret, magnopere, ut par est, mihi placeat, praeterea, quod lubens agnosco, perhonorifica sit; res tamen ipsa nequaquam placet, tum propterea quod tanto muneri sane sim impar, tum praecipue quod quidquid aeui superest, aliter mihi transigendum destinarim. Habes hic breuibus uerbis, animi mei sententiam, in qua fixus haerebo, nec me quidquam dimouebit. Iuterim tu me, ut coepisti, amare perges, atque STRIMESIO salutem plurimam dices cum prolixa gratiarum actione. Berolini 3. Nonas Decembr. 1712.

Accidit peropportune, ut eo tempore, quo de ualetudine tua certior fieri cupiebam, et nosse, num qua spes esset reditus tui, hae litterae ad me delatae sint, a clarissimo WOLFIO professore Hamburgensi scriptae ad amplissimum BECMANNVM, professorem Francofurtanum. Quas cum idem WOLFIVS a me curari desideret, nec sine insigni aliqua commendatione BECMANNO tradi, id optime et tutissime per te factum iri arbitratus sum. Scis quanti cl. WOLFIVM et pro merito suo faciam, et pro iure ueteris amicitiae aliquot annorum usu confirmatae: unde quidquid ea in re egeris, illud scito me summi beneficii loco in memet ipsum collati habiturum. Id autem WOLFIVS a BECMANNO petit, quod iam obtinuit a reuerendissimo patre tuo, cuius humanitatem, eruditionem et beneuolentiam mirifice praedicat in iis litteris, quas una cum hac epistola ad BECMANNVM curanda nudius tertius accepi. Has itaque WOLFII litteras diligenter commendabis, faciesque, ut quemadmodum apud reuerendissimum patrem, ita apud BECMANNVM uoti sui damnetur. Nec plura eam in rem addam, ne uidear amicitiae tuae, quam mihi tot argumentis confirmasti, diffidere.

Accepi modo litteras a clarissimo WILKINSIO, quas is Amstelodami scribebat in procinctu itineris sui, breui in Angliam transfretaturus. Se ad patrem tuum geminum exemplar orationum dominicarum uariis linguis typis descriptarum misisse significat, quorum alterum, ut ait mihi, ab ipso CHAMBERLAYNIO destinatum est, cuius sumtibus haec [gap: Greek word(s)] edita est. Eumdem WILKINSIVM linguae Copticae in primis gnarum esse non ignoras. Itaque modo totus est, ut

iam semel et iterum ad me scripsit, in colligendis Aegyptiacis antiquitatibus, ea de re paucos post menses dissertationem editurus. Cum haud pauca illius argumenti collecta habeam, ea statui cum eo libens et ultro communicare. Tu uero si quid habes, quod meam collectionem locupletare possit, id commodo tuo mitte. Si quid inuenero, quod adhuc nesciuerim, WILKINSIO id significabo, daboque operam ne debita tibi laude frauderis. Berolini Non. Februar. 1715.

Rescripsissem statim post acceptas suauissimas litteras tuas, quas catalogus uocum Aegyptiacarum comitabatur, nisi te breui Berolini adfuturum sperassem. Iam uero cum intellexerim, te paullo diutius Francofurti mansurum, quam putaram, nolui committere, ut me uel socordiae nomine, uel, quod abominor, uiolatae amicitiae accusares. Quas uoces Aegyptiacas misisti, eas fere omnes habebam, exceptis tamen iis, quae ad botanicam spectant, pro quibus ut et pro aliis gratias habeo. Scito tamen haec omnia Copticae, quam uocant, linguae studio parum prodesse, quod utinam tibi coram demonstrare possem. Ardet enim animus cupiditate nanciscendi aliquem adolescentem eruditum et bonae spei, cui antequam ad plures abeam, ea tradere possim, quae partim casu, partim studio et labore, mihi in ueteris Aegyptiacae linguae cognitione paraui. Nec est quod quis hanc eruditionis partem adspernetur, immerito adhuc neglectam, in qua tamen multa latent, quae et historiam ueterem et antiquitates sacras illustrare possint. In WILKINSIO aliqua mihi olim spes fuit, sed post editas ab eo de ea lingua dissertationes, facile intellexi, eum adolescentem ea se scire profiteri, quae reuera nesciat, cuius sententiae et opinionis meae, tibi coram, cum Berolinum ueneris, fidem faciam, sed de his satis superque. De fastis uero consularibus nihil neque polliceri neque praestare possum, cum neminem Vindobonae nouerim. Celeberrimum RELANDVM miror, non per se ipsum IOANNEM BENEDICTVM GENTILOTTVM adiisse, a quo uiro humanissimo statim omnia obtinuisset.

Vidistin' ALCIPHRONIS Epistolas a STEPHANO BERGLERO Lipsiae nuper elegantissime editas? In iis emendationes quaedam sunt, quas ei suppeditaui. Eas, si quidem rem

tanti putaueris, inuenies pag. 85. 115. 143. 147. 251. 267. 271. Plures alias habeo, quas exemplaris mei marginibus adscripsi. Tu mihi pergratum facies, si iudicium tuum de iis significaueris. Nec opus est propterea rescribere, redito potius ad nos - nil mihi rescribas, attamen ipse ueni.

Parisiense diarium eruditorum dissertationem tuam de lingua Lycaonica recensuit, et Loiolitae Triuultienses nonnihil de ea scripsere, satis paedagogice, ut solent. Vale et me ama. Berolini 4. Non. Iul. 1715.

Litteras tuas pridie Cal. Ianuar. datas nudius tertius accepi, primo uidelicet die Februarii, ne moram meam in rescribendo arguas. Certe iam pridem scripsissem, si quidem mihi constitisset, ubi locorum uitam degeres: nihil enim mihi iucundius accidere potest, quam saepius de ualetudine tua et felici rerum tuarum statu certiorem fieri. Tu modo deinceps tollas e litteris tuis molestas illas uoces, quibus dum honori meo consulere uelle uideris, modestiae sane aut pudoris mei, nullam uel exiguam rationem habes, et profecto meministi, quid de ea scribendi ratione olim tibi dixerim. Inter tot eruditorum mortes nullae sunt, quibus magis indoluerim, quam illustrium uirorum et de me optime meritorum LEIBNITII et CVPERI obitui, quorum hominum memoriam semper colam.

De KUSTERO rescire uelim, an uera sint, quae SCHARDIVS uicinus noster collegae meo PHILIPPI narrauit, eum sibi nouacula gulam praecidisse, quod uix crediderim, etsi Parisiis id se accepisse dicat, a STOSSIO, ni fallor, antiquario.

Epistolam tuam Helmstadio datam accepi, in qua plurima docebas, quae sitim meam illius bibliothecae aliquando adeundae mirum in modum accendunt. Quae scribis de WILKINSIO, a quo nihil ad me litterarum perlatum est, post eas quas apud me uidisti, ea me ualde dubium faciunt, numquid non ita in prolegomenis suis haereat, ut se inde extricare non possit. Sat certe laboris habebit, si uel ea emendare curet, quae inepte in dissertatione Chamberlainiana posuit. De liturgiis nihil solicitus sum, quas omnino persuasum habeo HEIMANNVM Lugduni Batauorum, si quando eo profectus

eris, libenter tecum communicaturum. Vbi primum quid otii nactus eris, uelim legas RENAVDOTII historiam Patriarcharum Alexandrinorum, et duo uolumina liturgiarum orientalium ab eo edita et illustrata. Ibi multa deprehendes, quae studia tua Copticismi iuuare possint. In primo liturgiarum tomo CYRILLI liturgiam edidit parum accurate in Latinum sermonem ex Aegyptiaco, ut ait, conuersam. Quo tempore Parisiis uersabar, RENAVDOTIVS linguae Copticae peritissimus habebatur; nullo merito suo, ut ex eorum librorum lectione certissime deprehendi, etsi multa mihi utilia inde collegerim.

Epistolam scripsi ad MAVCLERQVIVM, in qua pro captu meo MARTINI quaesitis satisfacere conatus sum. MAVCLERQVIVS hic se omnibus approbauit: certe cum optimis nostris concionatoribus componi potest. Faxit Deus, ut cetera deinceps eodem tenore procedant.

Circa nouam fabularum Aesopicarum editionem nihil admonere possum, nisi quaestionem agitatam de AESOPI deformitate, merito negatam a CLAVDIO BACHETO, et cl. BENTLEIO ortam mihi uideri ex fabulis Arabum, qui eadem de LOCMANNO suo scripserunt; quod facile agnosces, cum ex commentario MARRACCII in alcoranum, tum ex iis quae notata inuenies ad caput XXXI. alcorani post grammaticam ERPENII, pag. 189. ubi consulendus est MARRACCIVS pag. 546. et 547. item in prodromo IV. pag. III. col. 1. et 2. Sententia cl. LVDOLFI, qui lib. 1. comm. in hist. Aethiop. pag. 53. LOCMANNVM AESOPVM esse ait, mihi magnopere placet, et suspicor MVHAMMADEM hominem idiotam ALCMANEM poetam Lyricum cum AESOPO inepte confudisse, MAXIMVM uero Planudem partim ex mendaciis quae ipse excogitauit, partim ex fabulosis Arabum traditionibus eius uitam consarcinasse.

De eiusdem AESOPI patria locus mihi occurrit non contemnendus apud CONSTANTINVM [gap: Greek word(s)] , themate IV. p. m. 14. [gap: Greek word(s)] . Hunc locum a nemine obseruatum memini. Berolini pridie Nonas Febr. 1717.

Etsi melioribus studiis ita immersus es, ut amicorum tuorum, si non omnium, mei certe obliuisci uideare, non potui animum inducere, ut crederem, fore, ut iteratum hocce scribendi officium tibi uel taedio, uel fastidio esset. Accipies itaque has litteras, non ut neglecti rescribendi officii expostulatorias, sed ut beneuolentiae in te meae solidae, et tibi numquam defuturae fidissimas testes; quibus si quid rescribere dignabere, eam diligentiam non officii sed beneficii loco habebo.

Perlatum tandem est huc musteum opus nouum Testamentum Copticum a WILKINSIO editum, quod utinam uideris et perlegeris. Ego meum exemplar a capite ad calcem cum manuscriptis nostris contuli et emendaui, additis nonnumquam dispunctionibus ad WILKINSII uersionem. Nihil omnino in ea uersione est, quod non praeuidissemus: omnia summam Copticismi ignorantiam produnt, ut lugendum sit linguae illius fatum, toties tentatae, et numquam illustratae, ut par erat. Inter eminentissimos WILKINSII errores hunc fere inter primos deputo. Cap. XVIII. IOANNIS uersu primo [gap: unknown sign(s)] , uertit torrentem plantatoris, quam uarietatem ut rem alicuius momenti in praefatione sua pag. 28. studiose obseruat. Atqui stultus essem, si te hic docere aggrederer [gap: unknown sign(s)] pro plantatore usurpari non posse, et interpretem Aegyptiacum [gap: Greek word(s)] legisse, quam lectionem ueteres quidam Graeci codices agnoscunt. Huiusmodi turpibus et foedis linguae Copticae ignorantiis nulla omnino pagina uacat, ut taceam barbarismos et soloecismos uersionis, in quam uel oculos iniicere pudet. Et tamen is homo est, qui GVILLELMVM BONIOVR linguae illius apprime peritum ita ignominiose accepit, ut iam haud minus sinistre de candore WILKINSII quam de ingenio sentiam. Misera profecto est hodie sors litterarum: fuci, ignauum et stolidum pecus, mella deuastant, nec apibus cibaria supersunt. Hac me una spe consolor et sustento, quod spes certissima sit fore, ut tandem aliquando utilissimi illius studii stator sis et [gap: Greek word(s)] .

Ceterum nescio, an in eo consilio pergas, quod nuper ostendisti, edendae dissertationis de Deo [gap: Greek word(s)] . De eo fac

uelim aliquid certi mature resciam. Dissertationem tibi mittam inscriptam nomini tuo de numinibus Aegyptiorum, quam una cum lucubratione tua commode edere possis. Statui enim ea de re aliquid commentari, quod forte linguae illius studium accendet, edito iam nouo Testamento, facilius, quam olim, fuit. Audio etiam WILKINSIVM psalterium una cum lexico et grammatica edidisse, quod uoluissem, tibi integrum reliquisset. Videbimus tamen, numquid nobis non dederit in uersione sua psalmorum plantatores Libani loco cedrorum. Nihil est adeo absurdum, quod ab eo exspectare non possis.

Litteras meas omnes ad WILKINSIVM tecum olim communicaui. Hinc intelliges, quinam sit ille, quicum rixetur de pronuntiatione uocum [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] , pag. 10. praefationis suae. Miror sane hominis frontem, qui turpiter errare maluit, et nugas niuibus Alpinis frigidiores proferre, quam amicum recte praeeuntem sequi. [gap: unknown sign(s)] a [gap: Greek word(s)] nomine feminino, quod certo scio [gap: unknown sign(s)] fuisse in masculino misericordem, et [gap: unknown sign(s)] in feminino. [gap: unknown sign(s)] nomen Dei uidetur ad [gap: Greek word(s)] referri debere [gap: unknown sign(s)] esse significat, et [gap: unknown sign(s)] f [gap: unknown sign(s)] uel [gap: unknown sign(s)] exsistentiae omnis inductorem siue auctorem. [gap: unknown sign(s)] uero siue [gap: Greek word(s)] IAMBLICHI est ordinator siue constitutor rerum, unde prouerbium [gap: Greek word(s)] , ironice dictum puto de iis, qui futurorum scientiam sibi tribuebant. Sed de his alias. Typi Coptici Amstelodamenses uix cedunt Oxoniensibus, una littera [gap: unknown sign(s)] excepta, cui [gap: unknown sign(s)] substitutam uellem. Vtinam iis uti possis: id sane tibi laudi erit. Fac ergo me quaeso certiorem primum de ualetudine tua, deinde de iis, quae supra scripsi, ut si forte in consilio aliquid edendi perseueras, lucubrationem meam intra paucos dies Vltraiectum mittere possim. Rationem enim quamdam noui, qua id cito et sine sumtu perfici possit. Salutem, si commodum erit, meo nomine dices clarissimis uiris RELANDO, MARTINO, CARGES, ceterisque amicis nostris. Vale. Berolini Idibus Iuniis 1717.

Quod nondum facere ausus sum, ne te inutili quodam sumtu onerarem, id nunc demum facere aggredior: nimirum rescribo per cursores publicos, cum quaeuis alia occasio quam maxime optanti minime succurrat. Doctissimam epistolam tuam a. d. X. Calend. Iun. ad me datam summa cum uoluptate legi, eaque omnia, quae scribebas, non probaui modo, sed etiam admiratus sum. Quis autem litteras illas attulerit, nescio,*** an quiuis alius? Etsi enim homo ille doctissimus probe notus sit, inita mecum familiaritate quadam, cum hac ante annos aliquos transiret, in Angliam, ni fallor, abiturus, hic iam tres fere menses exegit, nulla de me aut rebus meis uel leuissima inquisitione facta. Quin etiam, quod ut te nescire nolo, ita per mutuam nostram amicitiam obtestor, ne ei significes, cum de me apud eum amicus quidam meus mentionem iniecisset, et rogasset, numquid me aditurus se contulisset in bibliothecam, respondit eo nutu et manuum gestu, qui manifestam contemtionem proderet, haec uerba aut alia quaedam in eamdem sententiam: Ich habe mit La Croze nichts zu thun. Et tamen is est ille homo, quem amicitiam meam expetere mihi narrabas. Ego quidem, ut tibi uerum fatear, haec leuiter non doleo: suspicari enim possum hominem calumnia aliqua praeoccupatum ita se gerere, nisi forte quaesitam meritis superbiam sumserit, qua factum est, ut nos in infimo litteratorum subsellio positos ludibrio dignos existimet. Scio te, ex quo hic est, bis ad eum litteras dedisse, tam raro uero ad me scribere, ut te nisi intus et in cute nossem, etiam a me alienatum suspicarer. In eam uero sententiam me numquam patiar induci. Doctiores amicos nancisceris, et dignitatibus suis magis conspicuos, candidiorem uero et fideliorem, quod praefiscini dixerim, plane neminem.

Quae de ANVBIDE scribis, ea mihi ingeniosa et uera uidentur. Nonnulla habeo de numinibus Aegyptiorum, quae tecum ita communicabo, ut ea uel emendare possis, uel iis pro arbitrio tuo uti. De nouo Testamento WILKINSII nihil addo iis, quae olim scripsi, quae uero tu aut legisse non uideris, aut parum digna ducere rescribendi studio tuo. Hinc fit, ut plura in praesentia scribere non ausim, ne forte ea

fastidium uetus innouent. Operam uelim des in describendis liturgiis Aegyptiacis, quae in bibliotheca Lugdunensi habentur. Eas utinam perlegere possem! Intelligerem omnino, quam indecore sese in iis interpretandis habuit RENAVDOTIVS, quem in Copticis cum WILKINSIO mihi merito comparare posse uideor. Id unum genus studiorum mihi modo placet, placet tamen et ipsum minus, quam olim, ita me incessit omnium rerum humanarum fastidium: uox quoque Moerin ipsa fugit. Tu uero ueteres igniculos suscitabis, si aliquid ad me mittere dignatus eris, quod ut facias etiam atque etiam rogo. De omnibus etiam rebus et consiliis tuis aliquid audire cupio, de quibus, si me amas, quam primum me certiorem facies. Berolini 12. Cal. Septembr. 1717.

Binas epistolas a te accepi plenas eruditionis et humanitatis, in quibus tamen aliquid reperi, quod iure quodam meo uituperare possim, nimirum laudes illas, quas in me [gap: Greek word(s)] profundis, etsi nihil minus necessarium erat: nec enim blandiendo amorem in te meum augebis, qui certe tantus est, ut uel uno hoc nomine me uicissim a te amari necessarium putem. Cetera omnia nihil facio, nec qualicumque eruditioni meae, furtiuis horis, inter molestas occupationes, improbo labore paratae, plus pretii statui ab aliis uolo, quam ipse statuere solitus sum. Itaque de his nihil opus est, ut deinceps inter nos uerba faciamus.

Ceterum ut [gap: Greek word(s)] tibi rescribam, regina me iussit filiam suam principem regiam, admirandae indolis uirginem, geographiam et historiam docere; quo quidem munere non inuitus fungor. Ita quidquid mihi otii supererat, quod sane exiguum fuit, id nunc plane ereptum est, ut subinde animo reuoluere cogar uetus illud CICERONIS, ni fallor, dictum, quo uitam sine litteris mortem esse admonemur. Hic ferme addere paratus eram, Deum aliquando meliora daturum: uerum [gap: Greek word(s)] , prisca illa cantilena iam per uiginti et duos annos deceptus et lactatus.

De dissertationibus, quas prelo paras, libenter audiui. Quidquid a te elaboratum in lucem exibit, id tibi omnino conciliabit plausus omnium eruditorum, in ea praecipue litterarum luce, in qua modo uersaris. Homines nactus es

aequos aestimatores rerum, qui de te ita iudicabunt ut dignus es, eruditionique tuae pretium illud ponent, quo accendaris ad litterarum studia feliciter perpetuoque colenda et illustranda. Praerogatiuam insignem habes, cum eam uiam ingressus sis, quam nemo adhuc triuit, in qua illa praestaturus mihi uideris, quorum nihil uenit in mentem eruditorum tam superioris aetatis quam nostrae. De numinibus Aegyptiorum nihil est, modo quod tibi suppeditem, et certe si id damnum tibi tanti uidetur, nonnulla tua culpa est, qui serius, quam par erat, rescripsisti. Si uero mature monuisses, aliquid conatus essem, tunc enim uacabat, nunc inopia temporis premor, tibique haec scribo furtiuis horis, et fere lucubratione nocturna, praeter morem meum, ob imbecillitatem oculorum meorum, qui candelarum lucem, ubi aliquid scribendum est, aegre sustinent. Pauca tamen infra adscribam, quae tu uel emendabis, uel repudiabis, si tibi minus probabuntur. Et certe aequum est, ut nihil minus auctoritatis habeas in obseruationes meas, quam WILKINSIVS, qui, quamuis minime rogatus, id sibi sumsit, ut de rebus meis iudicium ferret nec aequum plerumque, nec ualde eruditum.

De*** nihil addo. Certe hic latet anguis in herba. Facessant tamen omnes coniecturae. Omnino miror eum hominem, qui me ex ipsa Batauia salutauit, olim etiam mihi amicus fuit, subito Berolini ita immutatum esse, ut nominis mei mentionem sine indigna quadam adspernatione audire non possit. Qui caussas peruersae et iniquae illius agendi rationis nouerunt, illi eas me studiose celant, quo comperto statim suspiciones quaedam oboriuntur, quas oblitterare Christiana caritate cogor. Itaque iam *** apud me finis esto: in rem enim mihi molestiorem, quam forte credas, interius inquirere nolo. Quidquid illud sit, id dies omnium absconditorum reuelatrix aperiet.

De WILKINSII editione noui Testamenti nihil addo iis quae olim scripsi. WILKINSIVM iuxta KIRCHERVM uel etiam infra in Copticis pono. Obseruationes meas in textum Aegyptiacum ad marginem exemplaris mei adscripsi: in uersionem uero fere nihil obseruaui, nisi quod una litura eam emendari posse censeo. Vbicumque grauissime peccat, id tandem agnoui eum KIRCHERO acceptum referre debere, in

quem tamen acerbe inuehi solet. Sic IOANNIS XVIII. v. l. [gap: unknown sign(s)] plantatorem interpretatur, quod et in praefatione sua repetit. Id primo mirabar, nuper uero deprehendi id ipsum lexico KIRCHERI debere, qui uocem Arabicam in manuscripto suo additam male legit et deterius interpretatus est. En emendatorem doctissimi P. BONIOVR. De nonnullis aliis mox plura addam occasione conspectus dissertationis tuae de Deo [gap: Greek word(s)] .

Nudius tertius delatis ad me litteris tuis proxime scriptis omnia statim posthabui, ut ad uirum reu. patrem tuum me conferrem, a quo facile illum dissertationis tuae conspectum obtinui, quem domum redux non sine uoluptate legi et ualde probaui. Obseruata itaque mea, quandoquidem id uis, tecum, ea lege quae supra, communicabo. In prooemio uocem nullibi usurpas parum Latinam, cuius loco scriptores omnes Romani, praeter VITRVVIVM, nusquam dicere solent.

Ad sectionem 2. § VIII. de nominibus Aegyptiacis planetarum, [gap: Greek word(s)] mensis est [gap: Greek word(s)] apud Etymol. magnum ex Orione, quod forte de Veneris planeta etiam intelligendum. Conuenit cum [gap: Greek word(s)] PLVTARCHI in lib. de Iside et Osir. ubi haec illius uocis interpretatio additur [gap: Greek word(s)] , quasi ex [gap: unknown sign(s)] uel [gap: unknown sign(s)] . alia dialecto in fragmentis a WILKINSIO editis praefat. pag. VII. et [gap: unknown sign(s)] uniuerso, [gap: Greek word(s)] in apocalypsi cap. 3. u. 10. et [gap: unknown sign(s)] rege. Erit itaque haec uox [gap: unknown sign(s)] eliso altero [gap: unknown sign(s)] , et [gap: unknown sign(s)] solo retento ex illa pronuntiatione, quae [gap: unknown sign(s)] instar [gap: Greek word(s)] Graecorum efferre solebat teste HELLANICO apud PLVTARCHVM, qui Osirim [gap: Greek word(s)] appellabat, ita referens se uocem illam a sacerdotibus Aegyptiis pronuntiari audiuisse. Sic et apud EVSEBIVM praeparat. euang. libro primo [gap: Greek word(s)] dicitur [gap: Greek word(s)] .

Non solum in Actis Apostolorum, uerum etiam apud prophetam AMOS u. 25. capitis quinti nomen REMPHA legitur, indeque in Acta Apostolorum deriuatum est, nimirum ex uersione [gap: Greek word(s)] . In uersione autem Armenica, quod, puto, alibi monui, utroque loco legitur Rempha, in AMOS quidem

[gap: unknown sign(s)] , in actis uero [gap: unknown sign(s)] , quae non differunt nisi adspiratione more Graeco praeposita in actis, et apud prophetam omissa.

Hic forte non inepte aliquid adderes de nominibus [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] , ne apud minus cautos illius linguae tirones WILKINSII errores inolescant. Vel ex initio psalmi [gap: unknown sign(s)] . Deus Deorum Dominus locutus est, ueram et certam prioris uocis pronuntiationem unusquisque doceri potest, ne insinita alia loca proferam. Nemo certe peritus earum rerum intelliget umquam, qui ex [gap: Greek word(s)] [gap: unknown sign(s)] fieri possit, cum [gap: Greek word] littera Aegyptiis non desit, et omnino constet [gap: unknown sign(s)] litteram esse duplicem et aequiualere [gap: Greek word(s)] Graecorum, quod ostendunt uoces [gap: unknown sign(s)] aliaeque in MStis codicibus ita descriptae. Ego uero censeo nomina Dei Aegyptiaca in multis ad ea accedere, quae in sacris litteris Ebraice leguntur, uariaque Dei attributa significant. In eo Aegyptii Ebraeorum fuerunt imitatores, quod intelligere licet ex DAMASCIO manuscripto [gap: Greek word(s)] , cuius fragmenta quaedam elegantissima reuerendus WOLFIVS Hamburgensis, uir mihi pietatis et eruditionis nomine carissimus, olim communicauit. Ita enim MStus codex: [gap: Greek word(s)] . Nimirum ita res se habet, et [gap: unknown sign(s)] , et Adonai, et Deum Sebaoth, et Schaddai, nomina diuina Aegyptiace habemus. Primum in [gap: unknown sign(s)] latet, quam uocem [gap: unknown sign(s)] lego, et sic interpretor [gap: Greek word(s)] [gap: unknown sign(s)] pro sum habes psalm. 37, 17. et 38, 4. bis etiam in cap. XI. Leuitici, [gap: unknown sign(s)] , sanctus sum. Sic autem hanc syllabam inflexam in sacris litteris deprehendi;

[gap: unknown sign(s)] sum, [gap: unknown sign(s)] es, [gap: unknown sign(s)] est mascul. [gap: unknown sign(s)] femin. [gap: unknown sign(s)] sumus, [gap: unknown sign(s)] sunt uel fuerunt, [gap: unknown sign(s)] fui, [gap: unknown sign(s)] ero. [gap: unknown sign(s)] item [gap: unknown sign(s)] , qui est, exsistens. Has omnes uoces ex sacris litteris habeo, cum aliis quibusdam inslexionibus quas omitto. Haec autem ex Ebraicis exodi cap 3. u. 14. mirifice illustrari possunt. Adonai uero est [gap: unknown sign(s)] , sic enim legendum ex pronuntiatione Aegyptiorum et Aethiopum censeo, quod tibi olim demonstrare memini. Sententia WILKINSII, qui [gap: Greek word(s)] legi uult, non uno sed pluribus absurdis laborat. Primo, quo pacto ex [gap: Greek word(s)] fiet [gap: unknown sign(s)] in plurali, quae uox, ut nosti, frequenter in uersione Aegyptiaca occurrit. Deinde quid sequetur? Pharisaeos et principes sacerdotum Pilatum Deum suum, [gap: unknown sign(s)] , appellasse in Euangelio MATTHAEI, cap. 27. u. 63. Miror WILKINSIVM a me admonitum de utraque uoce, in priore quidem KIRCHERVM maluisse sequi, in posteriore uero coniecturam, qua nulla minus probabilis esse possit. Quod autem addit de [gap: Greek word(s)] nomine Mineruae Aegyptiaco, illud prorsus est [gap: Greek word(s)] , nec quidquam facilius est, quam uocem illam ad Aegyptiacam originem referre. [gap: unknown sign(s)] enim est uel [gap: unknown sign(s)] quo nomine idem Aegyptiace in psalmis et alibi ac misericors Latine significatur, quae numinis aeterni proprietas lumine naturali etiam apud ethnicos innotuit. Ipsum uero [gap: Greek word(s)] nihil aliud arbitror esse quam Aegyptiacum [gap: unknown sign(s)] , constitutor siue ordinator rerum, u. LVCAE euangelium cap. 3. u. 13. Act. Apost. cap. 10. u. 33. et 42. item caput 17. u. 31. Conuenit uero ea uox cum nomine [gap: unknown sign(s)] Ebraico, hanc enim uocis illius significationem omnes interpretes agnoscunt in libro IOB, c. 14. u. 10. et cap. 7. u. 5. alibique, metaphoricam tamen, ut aiunt, forte uero propriam, cum exercitus tam Ebraice a uoce [gap: unknown sign(s)] ordino dici potuerint, quam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] Graece, a uerbo [gap: Greek word(s)] ordino. Hinc intelligitur, quid sit apud SVIDAM [gap: Greek word(s)] , prouerbium uidelicet Alexandrinum in eos, qui de futuris temere pronuntiant; quasi diceretur ironice [gap: Greek word(s)] .

Superest uox [gap: unknown sign(s)] cuius uim seruat uox [gap: unknown sign(s)] a [gap: unknown sign(s)] sufficit addito affixo cum metathesi necessaria in eiusmodi uocibus, quemadmodum in [gap: unknown sign(s)] , et [gap: unknown sign(s)] , pro [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] . Radicem quidem illius nominis diumi uersio Aegyptiaca pluribus in locis seruauit, repudiato ipso nomine, ob symbolum superstitionis Aegyptiacae, quae serpentis figura picta unum Deum aeternum et sibi sufficientem uenerationi plebis exponebat. Id nemo melius illustrat, quam EVSEBIVS praeparat. Euangelicae loco, quem modo indicare non possum; uerba tamen quaedam huc adscribam, quorum memini, tu uelim in locum ipsum inquiras, quem haud aegre reperies libro 1. quantum memini. [gap: Greek word(s)] , ubi uox [gap: unknown sign(s)] in sensu a me prolato ita illustratur, ut de eo dubitari non possit. Id ipsum autem [gap: unknown sign(s)] Ebraice significare, testis est, praeter alios locuples CARTWRIGHT in cap. XVII. Genese [gap: Greek word(s)] u. 1.

Praetereo alias appellationes numinum Aegypti, Sarapim, Isidem, Typhona etc. de quibus alias forte tecum agam. Vnum modo proferam tibi forte adhuc incognitum: nempe [gap: Greek word(s)] ex iisdem DAMASCII excerptis, de quibus supra. In iis ea quae sequuntur lego pulcra sane et obseruationibus tuis non indigna. [gap: Greek word(s)] . Fragmentum hic habes quantiuis pretii, in quo primum physiologiam Aegyptiacam rudi penicillo delineatam

uidebis, testimonio SIMPLICII et aliorum quorumdam philosophorum passim confirmatam. Ita enim sentit SIMPLICIVS, THALEM philosophum, qui terram aquis instare et super eam ferri affirmabat, sententiam suam ab Aegyptiis edoctum fuisse: aiebat enim, teste eodem SIMPLICIO in librum secundum ARISTOTELIS de caelo, fol. 127. [gap: Greek word(s)] , quod ab ARISTOTELE refellitur, [gap: Greek word(s)] , addit SIMPLICIVS, [gap: Greek word(s)] . Sententiam porro suam fusius declarat SIMPLICIVS ad librum VIII. physicornm, fol. 268. ubi contra IOANNEM PHILOPONVM disputans, ipsum MOYSEM, homo impius, Aegyptiacarum fabularum exscriptorem appellat, his uerbis: [gap: Greek word(s)] . Iam qui sint illi [gap: Greek word(s)] , tibi inuestigandum trado. An non forte hic intelligi poterunt dii Aegypti protectores, quasi [gap: unknown sign(s)] , [gap: unknown sign(s)] enim pro [gap: Greek word(s)] usurpatur apud MATTHAEVM cap. IX. u. 17. [gap: unknown sign(s)] uero ipsa, quo nomine scis solam inferiorem Aegyptum intelligi, significat, mea quidem sententia, regionem humidam, a [gap: unknown sign(s)] uel [gap: unknown sign(s)] , et [gap: unknown sign(s)] uel [gap: unknown sign(s)] , aqua, humor, unde [gap: unknown sign(s)] uox olim pluralis, nunc passim in singulari ad significandas [gap: Greek word(s)] aquarum usurpata, quemadmodum in Ebraismo [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] habemus. Primitiuae significationis uocis Aegyptiacae uestigia supersunt in [gap: unknown sign(s)] , lacryma, [gap: unknown sign(s)] , fletus etc. [gap: Greek word(s)] uero, ne quid omittam, [gap: Greek word(s)] HERMETIS occurrit apud STOBAEVM, pag. 120. edit. Gesneri, item edit. Plantinian. 1575. Haec si tibi utilia uidebuntur in dissertatione tua usurpabis, et floribus eloquentiae tuae adsperges. Ea tibi nuda proposuisse mihi sufficiat. Ceterum de etymo siue interpretatione nominis APIDIS, ampliandum esse arbitror: alia enim mihi occurrunt non nihil, nisi animi fallor, probabiliora. APIM egregiae depictum habemus in mensa Isiaca a PIGNORIO et KIRCHERO

edita. Ceterum hic copia rerum obruor, nec sup petit tempus pluribus eruendis et describendis omnino necessarium. Ingentem siluam rerum Aegyptiacarum collegi, ex quo tu hinc abiisti, quam, si Deus O. M. dies meos ad reditum tuum usque produxerit, lubenti prorsus animo tecum communicabo.

De LVCIANO etiam eadem temporis inopia pluribus agere uetat. Eum scriptorem olim in deliciis habui, pluraque obseruaui, quorum uix hodie meminisse possum. Itaque integer mihi, si quid modo praestare uellem, legendus esset, quod cum me facturum polliceri non possim, particulam quamdam hic adscribam eorum, quae olim ad marginem exemplaris mei subnotaui. Si qua eorum IENSIVS occupauerit, ea ipsi tribuas uelim; ut enim eum non legi, ita nec eius plumis ornari uolo. In tom. 1. pag. 167. Halcyon. [gap: Greek word(s)] . ATHENAEVS lib. XI. c. 15. p. 506. Pag. 399. u. 26. et 29. repone [gap: Greek word(s)] , ubi nunc [gap: Greek word(s)] legitur. Pag. 429. et 430. [gap: Greek word(s)] , emendandus est foedus error interpretis, qui uertit, tradam uobis Agapetum. [gap: Greek word(s)] est filius unicus, ut CASAVBONVS et alii docuerunt. Cetera uitia interpretum omitto. Noua uersio LVCIANI instituenda est, ut bona illius scriptoris editio habeatur. Pag. 642. uerae historiae lib. 1. [gap: Greek word(s)] . V. STRABO, lib. XI. ubi de Massagetis p. m. 487. Pag. 760. de ratione resignandarum tabellarum, u. notae ZACAGNII in disputationem Archelai pag. 27. Pag. 761. de libris CELSI [gap: Greek word(s)] , u. ORIGENES contra Celsum, pag. 53. edit. Cantabrigiensis. Pag. 762. [gap: Greek word(s)] . Vetus inscriptio in sylloge FLEETWOOD, pag. 312. Dogmata PYTHAGORAE sensi studiumque sophorum, Et libros legi, legi pia carmina HOMERI. Idem epigramma exstat integrum in edit. Amstelod. PETRONII anni 1669. pag. 547. Pag. 770. [gap: Greek word(s)] . V. HOFMANNVS in notis ad Galenum de usu partium num. 295. et DOWELLVS dissert. in Irenaeum 11. pag. 168. 169. Pag. 772. sub finem, u. PHILOPONVS de creatione pag. 183. lib. IV. cap. 20.

Tom. 2. Pantheam illam, quam LVCIANVS laudibus ornat in dialogis de imaginibus, perperam AVIDII CASSII uxorem esse credidi, Miscellaneorum Berolinensium pag. 30. Eam Veri concubinam fuisse, me docuit GATAKERVS in §. XXXVII. libri VIII. Marci Antonini pag. m. 309. Pag. 36. in Toxari u. ultimo [gap: Greek word(s)] , forte legendum [gap: Greek word(s)] , quae uox Sarmatica amicos significat. Pag. 49. u. 20. [gap: Greek word(s)] , u. DIONYSII VOSSII notae in lib. 1. Caesaris de bello ciuili pag. 302. Pag. 36. Asinus est, quod alii iam monuerunt, LVCII PATRENSIS. Ipsa forma scribendi LVCIANVM illius scripti auctorem non esse arguit. Pag. 128. [gap: Greek word(s)] . THEOPHILVS ad Autolycum lib. 3. p. m. 217. [gap: Greek word(s)] . Pag. 136. u. 19. 20. [gap: Greek word(s)] . Verba sunt LXX. INTERPRETVM Genes. 3. u. 8. Multa alia sunt, in quibus LVCIANVS ad sacras litteras alludere uidetur, ut illud in Philopseude pag. 334. [gap: Greek word(s)] , uide historiam paralytici, MARCI cap. 2. u. 12. Pag. 337. uersu penultimo, [gap: Greek word(s)] , intellige haec de dialecto patria ipsius daemonis. Consentanea docet PSELLVS de operatione daemonum editus a GAVLMINO, ubi de daemone quodam, qui unam linguam Armenicam nouerat. Pag. 432. Pseudologista non in POLIEVCTVM sophistam scriptus est, ut MARCILIVS notat, sed in TIMARCHVM Antiochenum, ut constat ex paginis 443. et 446. immo et ex scholiaste, pag. 40. Pag. 503. u. 11. [gap: Greek word(s)] , lege [gap: Greek word(s)] . Pag. 533. u. 6. [gap: Greek word(s)] . hunc locum facillimum male interpretatur BAYLIVS dictionarii tom. 1. pag. 41. col. 1.

Pag. 572. u. 5. 6. HERODEM Atticum hic intellige. u. PHILOSTRAT. uit. sophist. lib. 2. § V. pag. 551. et § XIII. pag. 563. adi et notas OLEARII. Pag. 651. 652. u. SALMAS. in Lampridii Alexandrum Seuerum num. 38. p. m. 956. Ad Philopatrim pag. 770. [gap: Greek word(s)] u. Acta THECLAE in Spicilegio GRABII tom. 1. pag. 95. in ima pagina et pag. 120. et 334. Pag. 775. u. 5. [gap: Greek word(s)] , forte legendum [gap: Greek word(s)] . u. SENEC. epist. XCV. p. m. 474. et GREG. TVRON. hist. Erancorum lib. V. § XXIX. edit. RVINARDI. Infra u. 9. [gap: Greek word(s)] ,

lego [gap: Greek word(s)] , emendatione probabili, quam nemo facile repudiabit, eorum qui codices manuscriptos Graecos usu triuere. Plura supersunt, sed fastidium et languor subit. Berolini 4. Idus Decembr. 1717.

Nullas a te litteras mense Februario exaratas uidi, idque uel ex eo intelligere potuisti, quod minime cunetator in eiusmodi officiis tibi praestandis, nihil adhuc ad te hoc anno scripserim. Id tamen etiam inuita obliuione tua fecissem, nisi reu. pater tuus mihi ante multos hosce dies narrasset, te iam pridem in Angliam transfretasse. Vide ergo, sodes, cuius fidei has litteras tuas credideris, nec enim apud publicos uectores aut cursores eas periisse puto. Ego uero earum iacturam eo uehementius doleo, quod in illo argumento uersabantur, in quo et ipse me non nihil exercui, et tu pro eruditione tua egregie doctrinam tuam erudito orbi approbare potes. Nihil uideo, cur ea, quae editioni paraueras, iam suppressa uelis. Num alienam ab iis studiis sanctiorem theologiam putas? Atqui affatim exemplorum habes apud theologos, qui haec studia ornarunt. Ne quid de BOCHARTO dicam, cuius laus aeternum uigebit, CLERICVM habes in Belgio, qui has delicias infra theologiae dignitatem reponendas non censet. Itaque, si mihi credideris, ea quam primum edes, quae iudicio tuo lucem publicam sustinere possunt. Nec tibi famae studium adspernandum est, ad quam te modeste et sine superbiae sensu adspirare posse certissime noui. De noua dignitate tua theologica tibi gratulor, et gratias ago de Liturgiis Copticis, etsi me eas sero admodum uisurum nouerim, post reditum nempe tuum ex diuturna tua peregrinatione.

Candidatum illum SCHLEVSNERVM, de quo agis, pium et doctum, meique, ut ais, studiosum, ego ut uerum tibi fatear, non noui, saltem id nominis in memoriam mihi non recurrit. Illum tamen uel propter te diligo. De ratione commode et honeste uiuendi Parisiis id memini olim tibi dicebam, cum hic esses, eligendam esse in loco a suburbio sancti Germani a pratis remoto ciuis alicuius domum, in qua singulis mensibus propter domicilium et cibum aliquid pendendum sit, modesteque et ciuiliter uiuendum. Eiusmodi conditiones raro peregrini quaerunt, qui ut plurimum malunt in

suburbio St. Germani a pratis, ubi Germani fere omnes degunt, sumtibus etiam immodicis uiuere, etsi plerumque nihil ibi, ne Gallicam quidem linguam discant accurate. Itaque sedulo domus aliqua quaerenda est remota, sed apud eos homines, de quorum innocentia et probitate morum plane constet: quae inquisitio uel ope amici, uel etiam indicio bibliopolae alicuius instituenda est, quam rem ego facillimam puto, uoluntas modo adsit.

In successione SCHOTTI nihil est, quod placeat, si Spanhemianam bibliothecam demas. Conclaue numismatum et antiquitatum miserum in modum deuastatur. Iam omnes statuae marmoreae partim uenditae sunt, partim alio modo distractae, nec ulla spes est, fore, ut nummi et cetera [gap: Greek word(s)] uenum non eant. Tantum praeterea turbarum est, ut serio et sero petitae et acceptae dignitatis poeniteat, qua mihi, quidquid supererat otii, plane sublatum est. Reliquum est, ut me hinc quoquo modo expediam.

Qui semel adspexit quantum dimissa petitis
Praestent, mature redeat, repetatque relicta.

Leuitatem forte meam accusabis: aliter sane, si hic esses. Tot laboribus, quos subire cogor, eo tandem deueni, ut subrepat omnium rerum, uitae ipsius, et studiorum mihi olim carissimorum fastidium. Non erat indolis meae ad aulam accedere, ubi uersantur homines, [gap: Greek word(s)] . Iam semel naufragio ibi facto arridentem tranquillitatem suspectam habere debuissem. Nosti illud DIPHILI:

Non desunt tamen, qui eiusmodi fortunis inuideant; sunt etiam, qui eas in commodum suum uertunt. Ego uero uitam umbratilem amo, quam numquam adhuc nactus, numquam, ut metuo, deinceps nanciscar. Quidquid solatii habeo, id totum est a regina, cuius uirtutem et admirabiles animi dotes perpetuo praedicabo. Nec minus laudanda est egregia principis regiae indoles, quae et ingenio pollet, et suauissimis moribus ornata est cum a natura, tum ab institutione incomparabilis ephorae suae LETI, cuius merita in me

tanta sunt, ut ea numquam pro illius in me meritis satis commendare possim. Berolini a. d. 18. Aprilis 1718.

Et DIONYSIVS HALICARNASSEVS, et collectio Fabularum Anglicarum, curante reu. patre tuo, recte ad me peruenerunt; idque in superioribus litteris meminisse oblitus eram. Iam ante aliquot dies litteras Regiomonte datas a BAYERO accepi, una cum quinque exemplaribus Historiae congregationis Romanae de propagatione fidei. Eorum unum ab ipso BAYERO tibi destinatum non sum ausus committere tabellario publico, ne plus ex eo libello tibi sumtuum accederet, quam usus. Iubeas ergo uelim, cuinam eum tradi desideres. Scriptoris labor mihi haud ita aspernandus uideretur, si et paullo clarius loqueretur, et plura congessisset: neque enim ea ipsa omnia attigit, quae libris ea de re editis continentur.

Institutam tibi disputationem de Therapeutis ualde probo, sententiamque tuam, cum illos neque Iudaeos neque Christianos fuisse censes, uerissimam arbitror. Nollem tam locuples argumentum compendio a te tractari. Colligendi essent eam in rem scriptores illi omnes, qui et aetate nostra et superiori de Essenis et Therapeutis scripsere. DRVSII, SERRARII, SCALIGERI dissertationes in unum uolumen collegit TRIGLANDIVS, illudque domi meae habeo. Porro nescio, an legeris MONTFAVCONII libros de Therapeutis Philonis, et doctissimi praesidis BOYERI amicam sententiae Montfauconianae refutationem. Haec omnia tibi perlustranda, et probe perpendenda censeo.

Therapeutarum nomen Aegyptiacum uix [gap: unknown sign(s)] fuisse crediderim; nisi argumenta luculenta habeas, quibus id probare possis. Quid si [gap: unknown sign(s)] dicti fuerint, id est [gap: Greek word(s)] , unde [gap: Greek word(s)] , IOSEPHI et PHILONIS. [gap: Greek word(s)] [ait PHILO, de uita contemplatiua] [gap: Greek word(s)] . Nomen autem [gap: unknown sign(s)] [gap: Greek word(s)] significare uix dubito, eiusmodi enim [gap: Greek word(s)] sat frequentes sunt in Aegyptiasmo, ut [gap: unknown sign(s)] , pro [gap: unknown sign(s)] ,

et si qua sunt eiusmodi, quae modo in memoriam non recurrunt. IOAN. IX. u. 31. legitur [gap: unknown sign(s)] , quemadmodum et [gap: unknown sign(s)] . [gap: Greek word(s)] . Apocalyps. c. 21. u. 8. et cap. 22. u. 15. Sic [gap: unknown sign(s)] [gap: Greek word(s)] 1 Timoth. 2. u. 10. in MS. regio, et Act. Apost. cap. 17. u. 16.

Summos Aegyptiorum sacerdotes [gap: unknown sign(s)] fuisse dictos, poteris etiam ex etymo uocis confirmare. [gap: unknown sign(s)] enim dogma, [gap: Greek word(s)] siue [gap: Greek word(s)] , passim significat, [gap: unknown sign(s)] uero additum [gap: Greek word(s)] datorem innuit. Mutatur autem uocalis longa in breuem perpetuo et constanti linguae usu, in uocibus, quae sub finem aliam litteram adsciscunt. Ex [gap: unknown sign(s)] fit [gap: unknown sign(s)] , [gap: Greek word(s)] , praeceptum; ut ex [gap: unknown sign(s)] colere factum est [gap: unknown sign(s)] uel [gap: unknown sign(s)] . De Arpedonaptis nihil dissentio, nihil enim affers, quod optimis argumentis non asseras: at in uoce [gap: unknown sign(s)] nullum [gap: Greek word(s)] agnosco, [gap: unknown sign(s)] enim, quod neque tu nescis, ibi pro [gap: unknown sign(s)] ponitur, neque paucioribus syllabis [gap: Greek word(s)] dici potuit. Vnam uocem praetermisisti, nimirum [gap: unknown sign(s)] , quam uellem illustrare tentares. Parum abest, quin censeam sic dictos fuisse Aegyptios illos homines, quos Graeci prophetas appellabant. Exstat ea uox Genes. c. 41. u. 8. et [gap: Greek word(s)] significat. Itaque non modo prophetas Aegyptios innuere uidetur, uerum et [gap: Greek word(s)] eiusdem gentis, cuius uocis notio inde deriuata uidetur.

De CHAEREMONIS et PHILONIS consensu rem acu tetigisse uideris. Vellem tamen in illius CHAEREMONIS aetatem inquireres. Vix enim crediderim eum esse, quem sibi notum fuisse ait in Aegypto STRABO libro XVII. qui eum hoc elogio ornat: [gap: Greek word(s)] . Eum STRABONIS CHAEREMONEM eruditi omnes cum CHAEREMONE stoico PORPHYRII consundunt; quod mihi pati non uidetur uox illa [gap: Greek word(s)] STRABONIS, qui et ipse stoicae philosophiae addictus sectae suae hominem haud ita lacerasset, praesertim sine caussa, nihil enim habent CHAEREMONIS

scripta apud PORPHYR. lib. IV. quae [gap: Greek word(s)] et ignorantiae obnoxia esse uideantur. Vt haec missa faciam, nihil mirum est, PHILONEM rerum patriarum et maiorum suorum linguae non admodum peritum, homines Aegyptios circumcisos, et unius Dei cultores, quales in superiori Aegypto fuisse certum est, Iudaeis suis uindicasse. Nihil mihi certius uidetur, quam omnis monastici status initia ab Aegyptiis ethnicis esse repetenda, nec mirum est, id fateri ipsos Indorum libros annales. Eorum certe religio non ualde mutata apud Malabaras et Indos superest, duplicisque ea generis est: alia uulgi, quae simulacra et bruta animantia colit: alia philosophorum qui seorsim ab aliis uitam agunt, unumque Deum omnium rerum auctorem, seclusis omnibus simulacris et fabulis uulgi, uenerantur. Id fatentur missionarii Loiolitae, et in clarissima luce posuerunt ZIEGENBALGIVS et eius comites, qui Tranguebari linguae Indorum peritissimi, Christianam religionem Indos docere inceperunt. Si quidem ea perficere possim, quae de hoc argumento fere affecta habeo, multa afferam, quae Aegyptiorum uanas religiones in India adhuc perstare liquido demonstrabunt.

Lexico meo Aegyptiaco ultimam manum apposui; iamque illud domi meae eleganter compactum habeo. In breui praefatione, quam ei praesixi, nominis tui mentio adiecta est, non sine commemoratione tuorum in me, et in studium illius linguae meritorum. Berolini pridie Cal. April. 1721.

Perlatae sunt ad me relationes Malabaricae, quas tibi placuisse nihil miror: utinam et aliam partem nancisci possemus, quae est de eorum disciplinis et artibus, lectu et omnimoda obseruatione dignissima. Si qua fieri id poterit, operam dabo, ut neque hoc uolumine careamus. Bibliothecam Malabaricam tibi Latine uertendam, et, si uis edendam trado: alia enim cogito non maioris forte momenti, sed quae magis placent. De OVZEELIO quid dicam? Duram sane mihi prouinciam imponitis, quam una ignorantiae meae confessione excutere possum. Rescripsi tamen, quae uisa sunt. Tu uero eum rogabis, ut haec aequo animo accipiat; nec enim plura docere possum, quam noui. Qui libri uenales prostant Hamburgi, ii sunt fere Gallici, omnes ex reliquiis Kielmanseggianae

bibliothecae. Alia quidem auctio facta est eodem loco, cuius catalogum euolui, nec PORPHYRII oblitus sum, quem tibi emendum curassem, si quidem ibi occurrisset.

De libro praesidis BOHIERII, ut et de Montfauconiano Lutetiam scribi curaui: at lentum uideo fore negotium, cum ob pestilentiae periculum Gallicae merces uix in Germaniam importari possint. BLEFKENII [DITHMARI] hic locum habes de monumento Tingitano fideliter expressum ex eius epistola ad lectorem praefixa descriptioni Islandiae. Igitur per urbem Tunetum regnumque Tunetanum, et regnum Maroco, ad urbem Tingit sumus prosecti. Huius urbis meminit PROCOPIVS in Vandalorum historia, eam scilicet temporibus IOSVAE, a populis, qui metu IOSVAE fugerant, aedificatam fuisse, id quod marmoreae columnae duae ibidem cum litteris Phoeniciis testari dicit. Atque scio ANTIMACHIAVELLVM id negare: sed ego memini unam dilapsam me columnam, lapidesque mihi incognitis litteris notatos uidisse: uerum non legeram PROCOPIVM, nihil igitur inquisiui; magis tamen crediderim PROCOPIO, qui ab iisdem populis Carthaginem quoque fuisse conditam affirmat; sed fides apud illum esto.

Nescio, an uideris Fasciculum quartum classis quintae bibliothecae Bremensis. Opera NOLTENII ibi typis edita est Lexici mei Aegyptiaci praefatio, iis demtis, quae WILKINSII famam laedere potuissent. Iam uero ad me scripsit HASAEVS, obtulitque studium et operam suam in editione illius Lexici adornanda, qua etiam de re in ipsa bibliotheca mentionem iniecit. Id uelim legas et nunties, quid tibi de eo uideatur. Berolini 4. Idus Februar. 1722.

De indice uocum exoticarum gratias habeo; nihil uero magnopere urget, quin descriptionem tuam commodo tibi tempore perficias. CYRILLI locus olim a me descriptus est: nunc uero frustra omnes chartulas meas excussi, ipsius etiam CYRILLI opera, quod mirarer, nisi longo usu scirem, huiusmodi nugas eo difficilius reperiri, quo ardentius quaeruntur. Nihil tamen despero, quin aliquando in eum locum incidam, qui forte aliud agenti nec opinato occurret. De eo statim te certiorem faciam. Quod putas eam uocem ab [gap: unknown sign(s)] deriuari

posse, id mihi uix placet, propterea quia nomen illud [gap: Greek word(s)] Hebraice [gap: unknown sign(s)] scribitur, quae uox Aegyptiacis litteris esset [gap: unknown sign(s)] uel [gap: unknown sign(s)] . Vbique uideo eas uoces, quae linguae Aegyptiacae et Hebraicae communes sunt, eam scriptionis rationem constanter seruare, de qua olim inter nos uerba fecimus.

Lexicon meum Aegyptiacum nihil apud me turbarum agit, nec ualde sollicitus sum de eius editione. Si tamen occasio aliqua suboriretur rei perficiendae idonea, libenter manus darem. Id uero curare aerumnoso labore nolim. Magnopere te rogaueram, ut indicem ad me mitteres librorum tuorum Hispanica et Italica lingua scriptorum, idque te libenter facturum pollicitus eras. Berolini die 8. Maii 1722.

Obseruationes tuas miscellaneas accepi, deinde epigrammata Graeca, quae bona cum uenia tua tamdiu apud me seruabo, quam Francofurto huc redibis, quod breui futurum puto. Sunt certe multa in illis obseruationibus, in quae operae pretium est inquirere et aliquid commentari. Nec dubito te de ceteris etiam linguis multa collegisse. Ea uellem in ordinem redigeres secundum seriem litterarum. Si quid mihi umquam otii fuerit, glossas omnes codicis Hebraici ueteris Testamenti colligam, nimirum Aegyptiacas uoces in libris MOSIS, et aliis historici argumenti, etiam in IEREMIA; deinde Medicas et Assyriacas in ESTHERE, ESDRA et DANIELE. Cogita quaeso, an uox [gap: unknown sign(s)] IEREMIAE c. 3. u. 22. et MALACHIAE 3. u. 2. non tibi uideatur prae se ferre uestigia quaedam Aegyptiasmi. Plures alias habeo, de quibus aliquando coram.

Cl. MOSHEIM ad me scripsit, se nuper Haffniae fuisse, ab ipso rege nescio cur eo uocatum, ibique emisse apud compactorem quemdam librorum PLVTARCHI tractatum [gap: Greek word(s)] in membrana ueteri eleganter scriptum, quod opus PLVTARCHI inter deperdita numerabatur. Rescripsi MOSHEMIO et ad editionem illius tractatus eum ualde adhortatus sum. Varia praeterea scribit se nactum esse poemata Graeca nondum edita, eaque elegantissima, de quibus ut uberiorem apud me mentionem faceret, eum etiam atque etiam rogaui. Descripsit praeterea ibidem APRIGII Pacensis episcopi,

auctoris antiquissimi, commentarium ineditum in Apocalypsin ex codice membranaceo, qui fuit olim BENEDICTI ARIAE MONTANI. Tu CAVEVM adi de APRIGIO. Haec tibi non iniucunda fore arbitratus sum. Quis haec Haffniae latere suspicatus esset? Berolini Idibus August. 1722.

Praeter studium linguae Syriacae, cui me totum modo addixi, id ago sedulo, ut priscas uoces Aegyptiacas colligam, quas ordine alphabetico describam et illustrabo in fine LEXICI mei. Earum uocum mihi una quaedam nuper occurrit nondum cognita, ex sermone quodam diui AVGVSTINI de resurrectione, ubi ait ea Aegyptiorum cadauera, quae nos hodie mumias dicimus ab Aegyptiis Gabaras fuisse appellata. Eam uocem Aegyptiace fuisse [gap: unknown sign(s)] censeo, nihil enim mundius Aegyptii seruabant: nec me mouet prima littera G, quam adspirationis uices subire arbitror. [gap: unknown sign(s)] enim perpetuo adspiratur, ut ostendunt uoces istae [gap: unknown sign(s)] , et ut propius ad ea accedam, de qua hic agitur, [gap: unknown sign(s)] , et [gap: unknown sign(s)] . Nouum Testamentum Armenicum recepi. Cum his grauissimis temporibus una supersit consolatio litterarum, magnopere uelim, ut te iis totum dedas. Ego nihil suauius experior, et quidquid otii superest, impendo studio linguae Syriacae, in qua operam minime lusi. Versionem tamen Syriacam noui Testamenti haud tanti facio. Nihil sane est, si cum Armenica comparetur, quam ut longe meliorem, ita et antiquiorem iudico. Deprehendi porro nonnulla in grammatica Syrorum, etiam in genio linguae, quae nonnihil accedunt ad linguam Aegyptiacam, in primis illud [gap: unknown sign(s)] , quod solet addi uerbis in utraque lingua, nec occurrit in Ebraismo: nihil enim conuenit cum Ebraica littera [gap: unknown sign(s)] quae nonnumquam est nota genitiui. Berolini d. 7. Nouembr. 1722.

Mitto cum plurima gratiarum actione dissertationem tuam de dialecto Lycaonica: una cum anecdotis Graecis, quae mihi nulli usui fuere, grauioribus in praesenti studiis occupato.

Nihil mihi iucundius est, ubi quid datur otii, quam discere, dum alii doctiores et sapientiores docent. Iam inceperam aliquid moliri de noui Testamenti interpretationibus, Armenica, Syriaca et Aegyptiaca: at subita calamitas, quae me nihil eiusmodi metuentem oppressit, alia modo cogitare iubet. Plane necessarium est, ut quocumque modo senectutis meae quieti prospiciam. Certe animum non despondi, etsi nonnulli id censere uidentur, inter quos eminet BAYERVS, qui epistolam Archaicam ad me scripsit quatuor paginarum stylo Ebertino. Parum abfuit, quin eam epistolam in hunc fasciculum coniicerem. Ea plane tibi uoluptati fuisset, quae mihi miserationem attulit. Berol. Calend. Decembr. 1722.

Etsi mei plane oblitus uideare, ego tamen non subinde, sed quotidie fere de te cogito, studiorumque qualiumcumque meorum neminem alium praeter te participem esse uelim. Id ut tibi confirmem, nuntio nuper mihi emtos esse caro pretio duos tomos bibliothecae Orientalis IOSEPHI SIMONII ASSEMANI Maronitae. Nullius umquam scripti lectione tantopere delectatus sum, tum propter exquisitam scriptoris eruditionem cum admirabili modestia coniunctam, tum ob catalogos manuscriptorum Orientalium, qui ante paucos hosce annos, cura praecipue ipsius ASSEMANI in Vaticanam bibliothecam delati sunt ex Syria, et ex monasteriis Aegypti. Inter eos octodecim tantummodo Aegyptii recensentur fere omnes in membrana descripti, quorum unus qui Acta Sanctorum et Homilias quasdam continet anno martyrum DCXXXI. Christi DCCCCXV. scriptus est; quinque uero uel sex alii haud multo recentiores. Praeter libros sacros, Homilias et SS. Acta, IOANNIS CHRYSOSTOMI Homiliae numero XXXVII. ibi habentur in membrana scriptae. Vides quam locuples silua occurreret nobis ad amplisicandam linguae Aegyptiacae cognitionem, si qua fieri posset, ut haec in manus nostras inciderent. Haec uero, ut sane optanda sunt, ita certe minime speranda. In fine duorum codicum Syriacorum obseruatur desertum Scetes, significare trutinam cordium, nimirum [gap: unknown sign(s)] . Primum tomum nondum integrum absolui: at si qua alia deinceps occurrent, ea tecum libens communicabo,

modo tamen pergas hoc studiorum genere delectari. Berolini 16. Cal. Martias 1724.

Bis apud me fuit DAMIANVS PARASCEVAS, Sinopensis ille, de quo saepe mecum hic egeras. Vir mihi uisus est bonus, et ingenio praeditus minime absurdo. Paullo audacius mecum locutus est, quam apud te; multa enim de sua et Graecorum suorum religione, quam ualde amat, candide retulit. In omnibus eum conuenire uideo cum NECTARIO patriarcha Hierosolymitano, cuius liber contra Latinos est apud me, ut iam pridem nosti.

Nihil miratus sum exercitationem tuam historico-theologicam de Nestorianismo propemodum statim atque in lucem prodiit, delicatas eorum hominum mentes laesisse, qui id unum uerum esse putant, quod a sectarum suarum conditoribus et arbitris, uerum esse acceperunt. Nec aliud deinceps sperandum est, quamdiu theologiae et antiquitatum ecclesiasticarum studiosi alienis sententiis et opinionibus fulti in arenam descendent. Nimirum id quod adhuc factum est, post nos etiam fiet. Erunt qui in antiquorum libris euoluendis omnia, quaecumque occurrent, in eam sententiam detorquebunt, quam a systematis sui auctoribus unam esse ueram didicerint. Etsi nostrum non est ei malo mederi, quod plane [gap: Greek word(s)] censemus, ne tamen discedere uideamur ab amore ueritatis, id nobis sedulo curandum est, ne recti studiosam iuuentutem prauarum opinionum torrente in deuias et a uero abhorrentes opiniones abripi patiamur.

Nec plura praefari iuuat, cum hic breuis esse statuerim, et eruditi adolescentis, qui contra te scripsit, sophismata nonnulla et exstantissimos errores manifesto denudare. Vtinam in eo moderationem et animi modestiam tantam esse deprehendissem, quantam ipse prae se ferre uidetur. A contumeliis se abstinuisset, quae et falsae sunt, et nihil ipsi utiles esse possunt, nisi ad onerandos et premendos auctoritate anticipatarum opinionum aduersarios suos, uiros ut non male famae, ita certe in primis studiosos religionis et ueritatis. Itaque et falso et praeter rationem § II. nos Caluinianos appellat, qui numquam in CALVINI uerba iurauimus, nec eum beatum et megalandrum appellare solemus. Vno Christianorum

nomine gloriamur, proptereaque sacro-sancti Euangelii dictatis, et apostolicis institutionibus ita inhaeremus, ut repudiata omni uana traditione, omnibusque hominum commentis, sarciendo ueteri Christianismo unice inuigilemus, unde Christiani Reformati appellamur, id est denuo, post multarum aetatum tenebras, ad lucem euangelicam conformati.

At quasi non sufficeret id conuitii genus, addit libri contra nos et contra te scripsi auctor, nos idiomatum communicationem in CHRISTO Domino nostro negare, quae sane calumnia atrox est, et uiro bono, quod puto mecum fateberis, plane indigna. Quis enim nostrum id umquam profiteri aut sentire uisus est? [gap: Greek word(s)] idiomatum asserimus et tuemur; at [gap: Greek word(s)] a male feriatis theologis inductam, non adspernamur modo, uerum etiam ut Eutychianismi surculum damnamus. Viderint, qui ratas suas sententias postposito rectae rationis usu, ipsoque lumine Euangelii, ita incrustant, ut homines uel inuitos adducant ad id de theologis sentiendum, quod olim CICERO de philosophis pronuntiauit: Nihil est adeo absurdum, quod non uenerit in mentem alicui philosophorum. Praetereo ea, quae parum prudenter adiunxit de peruersa quam uocat Praedestinationis explicatione, et descriptione Sacramentorum, quibus certe supersedere debuisset, si ei rei, quam sibi tractandam assumserat, unice fuisset intentus.

Iam ad ipsam arcem disputationis accedo, id est ad NESTORIVM ipsum, quem mera auctoritate hostis sui Alexandrini episcopi oppressum esse, non modo nos ex antiquitatis monumentis affirmauimus, uerum etiam quam plurimi uiri docti, qui in rem ipsam sedulo inquirentes totam eam disputationem tanta ui agitatam, nihil aliud esse quam logomachiam, seu ut CICERO aliquo loco loquitur, nominis controuersiam, esse deprehenderunt. Id etsi fatetur cl. auctor historiae tibi oppositae, uariaque nomina proferat, partim a nobis desumta, partim a studio suo singulari, non est tamen ausus, utpote [gap: Greek word(s)] suac [gap: Greek word(s)] , insignem locum ex IOANNE DAMASCENO referre, quem in historia a me edita, Christianorum Malabarensium pag. 25. attuli, quemque hic denuo describere non pigebit. [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . DAMASCEN. tom. 1. operum pag. 539. § XX. Doctissimi *** stomachum laudauero, si haec dicta DAMASCENI concoxerit, ad quae eum reuoco sibi certe non incognita, etsi ea in dissertatione sua recensere neglexit, instar boni artificis monito Horatiano docti, qui ea quae desperat tractata nitescere posse relinquit. HORAT. in arte poetica u. 150.

Primum NESTORII crimen, pag. 12. illud fuit, quod malo animo abstractum cum concreto confuderit: secundum ut alia mittam, quod beatam MARIAM [gap: Greek word(s)] dici noluerit. Alteram hanc criminationem, quae partim uera, partim falsa est, tibi cum reliquis tractandam relinquo, cum certo sciam fore, ut ex ea te facile et feliciter expedias. Quod uero pertinet ad abstracta et concreta, sic censeo. Bene actum foret cum pietate Christiana, si omnes illae uoces abstractae, nudae mentis intelligentis actiones, quas philosophi secundas intentiones et entia rationis appellant, e studio theologico perpetuo exsulassent, et hisce temporibus nostris exsularent. Quis enim non uidet, ea quae in concreto uera aut falsa sunt, necessario in abstracto talia esse debere? Quid uero facient theologi Vitebergenses et Lipsienses idiotis et rusticis suis, qui abstractas uoces ignorant, nec intelligere possunt? An ideo minus erunt Christiani? Quid gentes quaedam, quarum dialecti abstracta exprimere non possunt? Numquid propterea minus idoneae censebuntur ad lucem euangelicae ueritatis capessendam? Nec tamen in NESTORIO agnosco illam abstractorum et concretorum confusionem et ignorantiam, quam praeterea in hac disputatione leuis admodum momenti esse iudico.

CYRILLVM Alexandrinum ad astra tollit cl. *** quas laudes ipsi non inuideo. Per me licet, ut hic et ubique arbitrio uoluntatis suae utatur, modo nemini aliter sentienti conuitium faciat. Attamen ipsi obuiam eundum erat ei obiectioni, quae a me proposita est, nec puto ea in re nimium potest urgeri. Manifestum est, eam formulam, per quam totum incendium accensum fuit; nimirum unam naturam Verbi incarnatam, perperam a CYRILLO, qui eam ex lacunis

APOLLINARII hauserat, sancto ATHANASIO attributam fuisse. Id agnoscit et frustra excusare conatur doctissimus LE QVIEN in prolegomenis editionis suae operum DAMASCENI fol. XLIII. col. 3. § XVII. Eo tamen semel posito sequitur, CYRILLVM pessima fide egisse, maxime cum constet, orientales episcopos ipsum NESTORIVM et eius amicos saepius monuisse, has et alias auctoritates sancto ATHANASIO falso affingi.

Porro nihil mihi minus placuit in tota hac cl. *** dissertatione, quam quod uideam, ea poni et statui, quae aut nullo modo, aut male probata sunt. Si uero aliquid usquam occurrit, quod NESTORIVM uideatur absoluere, id ab eo uafre dictum esse contenditur, ut pag. 18. Sed quo animo id fecit NESTORIVS? sincero an fucato? Posterius omnino affirmandum cet. Ea disputandi ratio si semel admissa erit, quid tandem fiet? Id ego de te sentio: tu negas; uafre loqueris et animo fucato. Absit a nobis, ut in huiusmodi praua et maligna sophismata umquam incidamus.

Verum quid tot uerbis opus est? Vt NESTORII et Nestorianorum sententias nouerim, non adibo ad CYRILLVM et eius sequaces MARIVM MERCATOREM, [gap: Greek word(s)] Ephesinae secundae approbatorem, proindeque Monophysitam, neque ad sequioris aetatis Graecos EVAGRIVM, NICEPHORVM, ceterosque uel simplicitatis uel ignorantiae nomine suspectos. Ipsa Nestorianorum monumenta euoluam, ut COSMAE Indicopleustis, quem NESTORII dictatis adhaesisse manifesto ostendi in historia Christianorum Malabarensium Gallice scripta. Sed et antiquiorem Nestorianum superstitem habemus haud paullo doctiorem, auctorem Expositionis fidei inter opera IVSTINI martyris editae. Hunc scriptorem ipsum NESTORIVM esse olim suspicabar, nec dum poenitet eius coniecturae, quam etsi nunc tueri nolo, quibusdam tamen argumentis probare possum. Quidquid sit, fatente ipso doctissimo LE QVIEN in prolegomenis ad DAMASCENVM, opus est ab homine Nestoriano scriptum, in quo facillimum est, omnes NESTORII de incarnatione sententias nitidissime expositas inuenire. Iam uero ipsum audiamus. Operum IVSTINI martyris, pag. 177. et seq. postquam Expositionis auctor de sacro-sancto Trinitatis mysterio disputauit, pergit hoc modo: [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Id est ex mea uersione. Sic sentientes de beata et diuina Trinitate, ad gratiam dispensationis Verbi sermone nostro accedamus: nam et illius dispensationis

ratio ineffabilis est. Id uero ad formam superioris sermonis nobis est pro captu nostro etiam examinandum. Quando instaurationem creaturae suae Verbum Dei instituendam esse cognouit, et dissoluendum esse debitum poenae, cui transgressione sua ADAM obnoxius factus erat, tunc a coelo non discedens ad nos descendit: non enim erat corporis ille descensus, sed diuinae operationis uoluntas. Vsus autem ad incarnationis dispensationem, propter promissiones DAVIDI factas, medio uirginis quae ex eius stirpe genus ducebat; illius uterum subiens diuini seminis instar, parte quadam ex eius natura suscepta, quam in substantiam templi conformauit, induit illud summa unione [ [gap: Greek word(s)] ], filiusque Dei processit cum utraque natura: ex illo enim filius est, et Deus et homo. Sic eam dispensationem, quae ad nos spectat, adimpleuit. Quandoquidem enim ADAM post peccatum genus suum morti subiecit, et totam naturam humanam debito obnoxiam effecit, ipse Deus exsistens et filius et homo (sanando) reuocat ADAMI transgressionem. Quatenus homo est, uitam nulli culpae obnoxiam agit, et morti se sponte sua exponit, summa uitae suae innocentia tollens peccatum, per mortem uero debitum nostrum delens. Quatenus uero Deus erat, dissolutum corpus suum resurrectione exaltauit, et mortem ipsam penitus dissoluit. Vnus est ergo filius ille, qui per mortem dissolutus est, et ille, qui id quod dissolutum erat, resurrectione donauit. Quatenus enim homo mortuus est: et quatenus Deus corpus suum a mortuis suscitauit. Si ergo contrarias uoces de uno filio audiueris, conuenienti ratione, quae dicta sunt, naturis distribue. Si quid magnificum et diuinum audiueris, id tribue naturae diuinae; si uero aliquid humile et humanum, id humanae naturae assigna. Eo pacto id quod dissonum erit, in uocibus effugies, unaquaque natura ea suscipiente, quae sibi propria sunt, et unum filium, qui fuit ante omnia secula, et qui recens exstitit, confiteberis. Nemo uero me roget, quis sit modus illius unionis: nihil enim me pudebit, ignorantiam meam fateri: quin potius gloriabor, quod arcana credam et mystes sim eorum, quae neque sermo, neque mens apprehendere possunt. Itaque nihil perspicuum, neque ame, neque a quoquam alio ea de re discere uelis.

Hic habemus totam incarnationis rationem ex mente NESTORII et Nestorianorum clare et perspicue expositam.

Neque [gap: Greek word(s)] nequa [gap: Greek word(s)] uniones hic memorantur, uoces quae a CYRILLO inuentore originem ducunt, priore tamen fere statim explosa, quod alluderet ad hanc APOLLINARII formulam, una natura uerbi incarnata. Hodie posterior a plerisque in sano sensu usurpatur, neque temere et sine suspicione haereseos excludi posset. Iam uidet cl. *** quo deinceps tela sua intendere debeat et possit, si modo ueteres auias sibi de pulmone reuelli patietur.

NESTORII caussam initio ualde inuidiosam, nonnihil deliniuit secunda [gap: Greek word(s)] synodus Ephesina, post quam admiratus est orbis Christianus, se subito factum esse Monophysitam. Certe Monophysitae fuerunt et MARIVS MERCATOR et IOANNES CASSIANVS, quod quicumque negare sustinebit, is, ut puto, alienus erit a candore Christiano. Hoc optime intellexerat uir maximus LEO I. pontifex Romanus, qui in epistola ad FLAVIANVM nato schismati medicinam fecisset, si ullam exasperati animi, et episcopi totius Aegypti CYRILLI opinionibus imbuti, admittere uoluissent. Pacem tamen ecclesiasticam THEODORITO LEO restituit, quin et ipsi NESTORIO dedisset, nisi is ad concilium uocatus, diem suum ante synodum obiisset in Aegypto, morbis et miseria ex diuturnitate exsilii confectus. Id olim traditum a ZACHARIA Melitinensi episcopo, refert EVAGRIVS libro secundo historiae, capite secundo. Falsum esse censet EVAGRIVS, et in odium Chalcedonensis synodi confictum. At nouam auctoritatem attulit doctissimus ASSEMANVS tom. 2. bibliothecae orientalis pag. 40. et sequentibus, ex XENAIA, siue PHILOXENO Mabugensi episcopo, qui anno Christi 485. illius ecclesiae episcopus factus est, et eruditionis nomine floruit inter Monophysitas. Eius dicta hic describam, quae omni fide digna esse arbitror. Quis enim crediderit hominem, etsi schismaticum, ea se uidisse et audiuisse testari ausum, quorum sibi probe conscius non esset? Diuersa a nobis sentiant homines quantum uolent in negotio religionis, pudorem tamen non ideo abiecerunt, neque ut eas sententias asserant, quas ueras arbitrantur, temere in rebus facti mendaciis indulgere censebuntur. Qua etiam in re eo maius debet esse pondus PHILOXENI dictorum, quod a suis in numero sanctorum habeatur, et uaria exsilia, ipsamque mortem, ut aiunt, passus sit pro iis

de incarnatione opinionibus, quas ueras esse iudicabat. Haec autem sunt ipsa PHILOXENI uerba a doctissimo ASSEMANO e Syriaco in Latinum conuersa: Atque haec gesta sunt sub exitum uitae NESTORII .... Et quidem nisi eum antequam conuocaretur synodus, iudicium Dei sustulisset, ipse quoque ad eamdem cum reliquis episcopis euocatus fuisset: id quod a me non ex solo auditu dictum, sed quia haec uere ab eo didici, qui ad ipsum arcessendum missus fuit: et clare etiam apparet ex ipsius epistola, quam ad homines suae opinionis, qui tum Constantinopoli morabantur, direxit cet. Haec PHILOXENVS apud ASSEMANVM, qui praeterea quaedam ex epistola NESTORII profert, digna quae et hic legantur. Comperta mihi sunt, ait NESTORIVS, quae olim gessit Dei amantissimus FLAVIANVS episcopus Constantinopolitanus aduersus EVTYCHEM, et eos qui eadem ante ipsum sensere, [eumque] qui ausus fuit aliquando dicere, diuinitas conuersa est, Deus incarnatus et similis nobis factus, natus et passus: qui denique uerae fidei perpetuus est aduersarius. Item audiui, quae nuper gesta sunt a fidelissimo LEONE episcopo, qui pro pietate in Deum decertans, ei quae dicitur synodus se opposuit. Deum autem summo studio glorificaui ..... Vobis igitur ..... hoc pro certo habendum, quae a praefatis religiosissimis uiris FLAVIANO et LEONE definita sunt, meum ipsum foetum esse, meamque, imo uerae in Deum religionis doctrinam. Itaque cum omnes sententiam meam teneant, et praesertim cleriei, cur ego solus per inuidiam, tamquam haereticus condemnor, anathematizor, et odio habeor? Hic habet cl. *** NESTORIVMFLAVIANI Constantinopolitani et LEONIS Magni doctrinae consentientem, unde, si quidem ipsi libebit, facili negotio poterit cum eo in gratiam redire.

Quod autem de uocatione NESTORII ad synodum Chalcedonensem supra dictum est, id forte etiam probari uidebitur ex Collatione Constantin opolitana Catholicorum cum Seuerianis, anno Christi DCLXIII. habita, in tomo IV. Conciliorum ed. LABBAEI pag. 1777. col. l. ubi de negotio IBAE et THEODORITI HYPATIVS episcopus Ephesinus, qui orthodoxorum partes tuebatur, haec ait: Nec tantum de his solis dico, sed et NESTORIVS et EVTYCHES simili modo, si proprias

haereses anathematizassent, modis omnibus etiam illi suscepti fuissent a sanctis Conciliis.

Opportunum erit hic monere, quod supra commodiori loco dixissem, nisi tunc memoria excidisset, nusquam fidelius et accuratius NESTORII de incarnatione sententias explicari, quam in epistola lectu dignissima EVTHERII Tyanensis ad ALEXANDRVM Hieropolitanum, in synodico aduersus tragoediam IRENAEI, capite CCI. editionis BALVZII in noua collectione conciliorum, pag. 900. 901. et 902. Ibi leges NESTORIVM disertis uerbis beatam MARIAM Deiparam appellasse, cum erudita et orthodoxa illius uocis explicatione.

Ne uero nouas esse sententias eruditorum hominum exsistimet doctissimus *** illorum, qui disputationes de incarnatione quinto et sexto seculo habitas, circa metaphysicas nullius momenti uoces uersatas esse iudicarunt, uelim aut meminerit aut discat, idem olim sensisse XIII. seculo aerae Christianae uirum maximum et eruditum in primis praesulem, GREGORIVM BAR HEBRAEVM, siue ABVLPHARAGIVM primatem orientis, nomen omnibus doctis notum et laudatum. Is in catalogo haereseon apud ASSEMANVM pag. 291. tomi secundi, his uerbis mentis suae sensa exprimit: Reliquae .... quae in mundo hodie obtinent sectae [Melchitica, Iacobitica, Nestoriana et Monotheletica] cum omnes de Trinitate et incolumitate naturarum, ex quibus est CHRISTVS, absque conuersione et commistione, aeque bene sentiant, in nominibus unionis solum secum pugnant. Hic doctissimus antistes, theologus insignis, re bene perpensa logomachiam meram in his quaestionibus esse deprehendit, et subinde palam testatus est uariis in locis, quorum referendorum molestiam hic subterfugio: mihi enim satis esse uidetur, quod fontes indicauerim. Itaque nos hic eum sequemur nihil morati sequiora hominum, alioquin eruditorum iudicia, qui praue ad rixas et simultates instituti, et anticipatis opinionibus umdique stipati nolunt quae iuuenes didicere, senes perdenda fateri. Tu uero, amice carissime, perge quod facis, amare uerum; nec umquam patere, ut quisquam te uel contumeliis, uel clamoribus in transuersum abducat. Vale, dabam Berolini mense Septembri exeunte a. C. 1725.

Etsi nihil mihi gratius esse potest, quam laudari abs te uiro inprimis laudato, et omni laude digno, haud satis tamen mirari possum, qui tibi in mentem uenerit, luculentam et eruditam tuam dissertationem de Remphah Aegyptiorum mihi nuncupare. Egregium sane illud opus illustri aliquo Maecenare et patrono indigebat, cui et eruditionem tuam hoc facto commendasses, et cuius aliquando patrocinio uti potuisses. Cum uero ad solam uoluntatem in te meam attendere uisus sis, nihil certe aberrasti ab eo scopo, quem tibi proposuisse uideris. Vtinam porro re ipsa tibi aliquando confirmare possim, et quantum te amem, et quanti faciam praeclaras ingenii et animi tui dotes. Certe ea in re numquam tibi defuturus sum, faxit modo Deus, ut tibi olim usui esse possim.

Ceterum ut de dissertatione tua hic paucis agam, scito eam omnino mihi probari: ita suaui et erudita methodo procedit, ita lectorem detinet, ut e manibus dimitti non possit nisi ad finem perducta, idque non fugiente oculo, sed plane attento et uoluptate quadam irretito. Vellem tamen, ubi de solis nomine agis, rediisses in memoriam uersuum MARTIALIS Capellae, ubi te nihil dissentiente nomen illud [gap: unknown sign(s)] deprehendisse mihi uidebar. Id uero ut et pauca quaedam alia in aliam forte aliquando dissertationem coniicies.

Intercedit mihi modo commercium quoddam litterarum cum WILHELMO WHISTONO et eius filiis, cum quibus Armenica mea scripta communicaui; ipsi enim ei linguae se addixerunt, et editionem Armenico-Latinam MOSIS Chorenensis fabulatoris potius quam historici Armenorum moliuntur. Eius editionis prospectum ab ipsis transmissum hic accipies, et tibi seruabis. Duo illius exemplaria accepi, quorum unum apud me manebit. Propediem ab iis exspecto quatuordecim primos uersus decimi capitis sancti IOHANNIS ex illo codice, quem nosti, superioris Aegypti dialecto descripto. Comperi etiam ex eorum litteris, WILKINSIVM edere Londini uetus Testamentum Aegyptiacum, et typis iam expressos esse duos MOSIS libros Genesim et Exodum. Hinc habebo, si quidem uixero, unde lexicon meum locupletare possim. Id ipsum scio tibi gratissimum fore. Berolini die 20. mensis Iulii 1730.

Detulit ad me superioribus diebus studiosus ille adolescens, cui scripta tua de Nestorianismo commendaueras, eadem scripta, cum excerptis Aegyptiacis Oxoniensibus, et epistola tua suauissima, quam summa cum uoluptate legi. Velim tamen scias, primam partem integram Inquisitionis tuae in Nestorianismum haud integram in fasciculo tuo fuisse inclusam: desinit enim in pagina 206. paullo post initium sectionis sextae. Id nolui ignorares, ne forte exsistimare posses, ea quae huic parti desunt, negligentia mea periisse. Ceterum iam plurima illius Inquisitionis tuae summa cum uoluptate legi, probauique omnia, etsi mihi uisus es mollius cum CYRILLO egisse, quem fere ubique excusas, quasi extra omnem culpam esset. Ego uero aliter censeo, idque grauibus de caussis, idemque te censere suspicor, etsi aliter iudicare uideris, ne uidelicet crabrones irrites. Velim mihi commodo tuo rescribas, ut nouerim, an aliquid in uia perierit: nam ex tot sectionibus primae partis, quinque tantum accepi cum initio sextae. Quod autem ita frequens sis in me citando et laudando, non possum quin summi beneficii loco ducam, plurimasque gratiarum actiones tibi remittam. Dic mihi quaeso, unde tibi constet, Expositionem fidei, quae cum operibus IVSTINI martyris edita est, esse opus et scriptum THEODORI MOPSVESTENI. Id mihi dubium uidetur, etsi aliunde intelligo, scripti illius auctorem doctrinae et principiis THEODORI fuisse addictum. Redeo ad inquisitionem tuam. Haec scribis, partem hanc primam ubi percurreris ... frater meus cum reu. NOLTENIO communicabit. Atqui partem hanc primam mutilam tantum accepi; et dubium quoddam animo meo haeret, maxime quod fasciculus tuus resignatus ad me allatus est. Itaque rogo te, ut scrupulum meum tollas.

Fragmenta Aegyptiaca tibi placuisse gaudeo. Obseruaui nomen matris domini nostri I. C. ibi scribi [gap: unknown sign(s)] , quae est etiam Aethiopum scribendi ratio, quam doctissimus LVDOLFVS comment. pag. 346. et 350. in notis infra paginam, admiratus est; nimirum quod eius originem ignoraret ab ecclesia Alexandrina deductam. Hinc etiam, ni fallor, apparet uersionis illius antiquitas.

possum, tum ob nimiam distantiam, tum ob inopiam otii. Nescio quid uenerit in mentem doctissimo illi uiro, historiam meam Christianismi Indorum ad epicrisim suam uocare. Id fecit, et quidem satis diffuse, in secunda parte tomi tertii bibliothecae suae orientalis. Etsi uero satis acriter me impugnet, nihil ei tamen excidit, quod modestiae limites excedat. Imo sententiam meam de Nestorianismo COSMAE Aegyptii ualde probat, et ait in hoc aperiendo et demonstrando me laudem meruisse. Obiectionibus eius, si uixero, satisfaciam, eadem et maiore modestia, qua apud me usus est. Ita sententias meas profert, ut suspicari merito possim, eum aliorum mandato, non omnino libenter eam materiam attigisse. Certe in illa disputatione sua mihi opposita, omnia animi modesti et candidi signa obseruare facillime potui. Vtinam librum haberes, amares hominem. Ego quidem ipse librum in manibus, habui, sed nondum emi immani pretio deterritus, et fraude quadam quae mihi facta est, qua uix ulla maior esse possit.

De formulis SIRMONDI nihil docere possum, sed ex illo BVRNETI loco a te descripto agnosco, familiarem in donationibus monasteriorum formulam, quam centies uidi in diplomatibus decimi seculi exeuntis, ipsiusque decimi, quae talis est ipsorum diplomatum initio: Mundi termino appropinquante, crebrescentibus ruinis, iam diem Domini instare plurima signa denuntiant. Idcirco ego cet. Scilicet exsistimabant post decimam a Christo nato annorum decadem decies repetitam, mundi finem statim adfuturum. Eo certe SIRMONDVS spectauit aliquo in libro, cuius indicem referre BVRNETVS oblitus est.

De SANVTIO ALVAREZII postea uidero: nunc uero non uacat; cum male habeam, nec domo exire possim. Praeterea uxor mea periculose decumbit graui infirmitate oppressa. [gap: unknown sign(s)] . certe est uox Aegyptiaca, nihilominus in usu est apud Syros. ASSEMANVS tomo tertio, prima parte pag. 476. 477. Abbatem quemdam Syrum nomine SIMEONE SANVTA recenset [gap: unknown sign(s)] , et eam uocem ait Syriace imberbem significare. Plura scriberem, nisi oculi mei defetiscerent. Quam ueniam litteris tuis sine caussa petis, eam

necesse est meis tribuas. Iam nulli rei agendae me aptum esse cognosco. Video, breui tempus fore sarcinas meas colligendi. Vale et me ama. Deum precor, ut tibi faustum et felicem annum largiatur cum plurimis consequentibus. Berolini die 7. Ianuar. 1731.

Adii ALVAREZIVM; propheta ille, cuius testimonio utitur, rex Aethiopum in epistola ad regem Lusitanorum missa est VICTOR, non SENVTIVS. Vix capio, qui factum sit, ut memoria ea in re me fefellerit. In rem ipsam tamen paullo accuratius inspiciam.

Sum in aere tuo, malumque nomen tibi uidebor, nisi solita aequitate tua mecum utaris. Miseraberis tamen, sat scio, afflictam uario morborum genere senectutem meam, et debilitatam oculorum meorum aciem, ne quid de ipso animo dicam, cuius uis sensim fatiscit. Itaque caussae non desunt, quibus inertiam meam possim excusare: at iam solitus es maiores mihi culpas condonare, proinde nihil ea in re diutius immorabor. De obitu dilectissimi patrui tui nihil ad te scribam; quid enim aliorum alloquiis indigeres, qui per temet ipse pectus tuum contra omnes fortunae ictus munire potes? Vtinam uel tu uel amici tui cogitaretis de eius loco occupando in regia societate. Minora certe stipendia haberes, sed plus quietis; praeterea aulici concionatoris officium cum eo munere coniungi posset. Vtinam id effectum uideam antea, quam illuc abeam, unde negant redire quemquam. Magnopere sane uelim animum eo adiicias.

Epistolam tuam pulcherrimam et omni eruditionis genere refertam summa cum uoluptate legi, eaque ita affectus sum, ut nisi te plus oculis meis amarem, in inuidiam lapsus essem. Eam epistolam intelligo, quae agit de illa Expositione fidei, quae inter opera IVSTINI martyris edita est. Digna certe est eadem epistola, quae typis edatur, ut cetera tua omnia quaecumque uidi et legi. Idem censeo de inquisitione tua in Nestorianismum, quam luce dignissimam puto. Significa mihi quaeso, cui uelis ut eam tradam, qui cito et tuto ad te perferri possit. Nihil in ea mihi occurrit, quod non probem, nisi quod dialogum Philopatrim LVCIANO tribuas, quod mihi non incertum modo, uerum etiam plane falsum

esse uidetur. Non occurrunt in eo scripto ueneres Lucianeae, quin potius scommata fere omnia hyberna niue frigidiora sunt. Deinde non conueniunt characteres historici, ut probaui in epistola ad CHRISTOPHORVM AVGVSTVM HEVMANNVM, ab ipso edita in tertia parte tomi primi Poeciles suae pag. 438. De ceteris nihil in praesenti dicam, nisi lucubrationem tuam omnium bonorum uirorum commendatione dignam esse.

Nec plura scribo iam animo defectus. Epistolam inclusam ENGELKENIO perferendam cures uelim. Tarde ad eum rescripsi et fere inuitus: molestum enim est ualde, quantulumcumque mihi superest otii et ualetudinis consumere in rescribendis epistolis ad homines, qui otio abundant, et commercia epistolica instituere uolunt ut celebrentur. Berolini die 7. Maii 1731.

Misit ad me nuper GVILIELMVS WHISTON, GVILIELMI filius, primum caput integrum, et initium secundi [gap: Greek word(s)] , in quibus multas uoces nouas reperi, quarum tamen nonnullae in manuscripto Gnostico occurrunt. Doctissimus WASIVS, qui haec in usum meum describenda curauit, se totum librum mihi procuraturum pollicetur. Ab amanuensi tamen sex nummos aureos [Guineas intelligi puto] pro describendi labore exigi ait, quam conditionem non prorsus repudiarem, si descriptor ille paullo accuratior esset: tot enim in foliis ad me missis sphalmata occurrunt, ut uix ac ne uix quidem ab iis me expedire possim. Tutemet de eo iudicabis, si haec folia uidere desideras, quae statim ac iusseris ad te mittam, ea tamen denuo recepturus. Vtinam ueteris illius codicis in membrana descripti, quem memorat doctissimus ASSEMANVS, in quo PACHOMII et aliorum Aegypti monachorum uitae continentur, specimen saltem aliquod nancisci possem: hinc enim suspicionem meam uel firmarem uel tollerem de dialecto illa antiqua, quam hodierna longe uetustiorem esse puto. Iam puto accepisti Pentateuchi Aegyptiaci editionem Wilkinsianam, in qua multas uoces mihi adhuc incognitas reperi, puta, [gap: unknown sign(s)] , filius [gap: unknown sign(s)] , amplecti, pluresque alias quas omnino ipse obseruabis.

Subortum est mihi nuper dubium, quod tibi perpendendum exponere constitui. IOANNEM MAXENTIVM procul dubio nosti, illum qui sexto seculo ineunte quaestionem illam de uno ex Trinitate in carne passo magna ui et contentione propugnauit. Eum Scytham esse dicunt ecclesiasticae historiae scriptores: ego uero parum abest quin credam Scetensem monachum eum fuisse, et ob uocum similitudinem falso Scytham esse dictum. Coniecturam firmat quorumdam opinio, qui IOANNEM CASSIANVM, Gallum certe origine et gente, Scytham esse dixerunt, eo forte quod in deserto Scetensi uixit, ut ipse fatetur saepius in institutionibus monasticis. Scio equidem exigui momenti esse inquisitionem eam in rem: at te ex eorum numero esse noui, qui in scientia rerum ecclesiasticarum nihil negligendum esse arbitrantur. Itaque in dubium meum inquires, illudque uel firmabis uel refelles. Berolini die 16. Septembr. 1731.

Fuit hic nuper apud me adolescens quidam Borussus, qui se discipulum et affinem tuum esse profitebatur. Illius nomen mihi excidit, etsi in eius albo nomen meum e regione tui adscripserim. Ei dedi ad te perferendum librum Gallicum COPPINI cuiusdam, inscriptum, le Bouclier de l' Europe, in cuius secunda parte exstat itiner arium per deserta Aegypti ad monasteria ANTONII et PAVLLI. Nimirum putaui tibi usui et uoluptati fore, si hoc iter comparares cum SICARDO. Ceterum scire uelim, an eum librum acceperis: nam in postremis litteris tuis ad me datis, nullam eius mentionem iniecisti. Obseruationem tuam de [gap: unknown sign(s)] ualde probo, talemque esse arbitror, ut nihil ei opponi possit. Reliqua omnia mihi ualde placuerunt, et uelim pergas in decus et gloriam nominis tui utilitatemque omnium eruditorum. Plura addere non possum: si corporis et animi mei uires tantisper confirmentur, fusius tecum agam alias. Vale et ne quaeso desinas, quod puto adhuc fecisti, misericordiam Dei O. M. precibus tuis pro me sollic itare. 1735.

Octauam dissertationem tuam legi, et admiratus sum, ut omnia tua soleo. Gratias habeo et ago de mentione nominis

mei perquam honorifica. Vox [gap: unknown sign(s)] occurrit cum alibi in sacris litteris, tum psalmo XVIII. alias XIX. uersu 4. [gap: unknown sign(s)] ubi Vulgata in sole posuit tabernaculum suum.

Vellem etiam refutasses ridiculum [gap: Greek word(s)] quod GROTIVS eo loco attulit, aliique qui in ea coniectura eius uestigiis institerunt. Ceterum ut ad COPPINI librum redeam, etsi in quibusdam conuenit cum SICARDO, ab eo tamen in nonnullis discrepat, maxime in PAVLLI monasterio, quod ipse desertum suo tempore fuisse affirmat, etsi in eo ASSEMANVS et SICARDVS monachos repererint. Haec tamen, ut puto, conciliari possunt, etsi alias tanti non sint.

Descriptio illa Aegypti, de qua in superioribus litteris egimus, nondum huc allata est. In nunciis publicis Amstelodamensibus tribuitur cuidam MAILLET, qui diu Gallorum consul fuit in urbe Cairo. Is est, qui PONCETVM medicum misit ad regem Habessinorum, cuius itinerarium exstat in litteris Loiolitarum, quas uocant Lettres Edifiantes. Illud si legere desideras, statim a me accipies, ut et librum IOACHIMI LE GRAND, cui titulum fecit, Voyage historique d' Abyssinie. In eo libro nonnullae epistolae leguntur MAILLET, unde forsan aliqua excerpere posses. Berolini die 5. Ianuar. 1736.

Maturius rescripsissem, nisi me dolores acerbi, solitis etiam uehementiores, oppressissent. Nunc etiam uix dictando sufficio, nec dum enim desaeuiere molestissimi dolores. Mitto libros, quos desiderare mihi uisus es: nimirum itinerarium Aethiopiae, et IOACHIMI LE GRAND dissertationes, si forte aurum ex hoc stercore colligere possis: addidi quatuor primas partes epistolarum a Loiolitis ex India scriptarum. Quarta autem pars siue collectio, itinerarium Aethiopiae continet, dignum omnino quod legatur. Ex eo intelliges, imperii Habessini res ualde extenuatas fuisse in posterioribus narrationibus Loiolitarum. Idem etiam facile demonstrauerim ex epistola IOANNIS BERMVDIS, quam Gallice conuersam a me, forte in museo meo uidisti. Hanc autem epistolam BERMVDES primus Latinorum in Aethiopia patriarcha, infausto

regi Lusitaniae SEBASTIANO obtulit. Alias epistolas (Lettres Edifiantes) mittam ad te, ubi hos libros remiseris. Vale et mei in precibus tuis memor esto. Berolini die 28. Februar. 1736.

Descriptionem Aegypti miror tibi placuisse: nam hic liber magno studio a me petitus, exspectationem meam fefellit. Duo tamen sunt, quae satis placuerunt: descriptio nimirum magnae pyramidis, quam saepius oculis suis MAILLETVS perlustrauit. Praeterea docte disputat de fontibus Nili, et me in ea sententia confirmat, in qua iam dudum fui, Nili fontes nondum esse apertos, quidquid dicat doctissimus LVDOLFVS ex narrationibus Loiolitarum. Multa eam in rem hic afferre possem, nisi obstaret mala ualetudo, quae me etiam inter dictandum uehementer exagitat. Ita uale et me tui amantissimum amare perge et Dei O. M. misericordiae commendare. Berolini die nono Martii mensis 1736.

SEBASTIANO KORTHOLTO.

Perpaucas LEIBNITII [gap: Greek word(s)] epistolas olim ad me scriptas domi meae habeo, quarum nonnullae de iis rebus agunt, quas in uulgus emanare haud facile patiar; ceterae uero utplurimum intelligi non possunt, nisi cum litteris meis ad LEIBNITIVM scriptis, quarum nullum exemplum seruaui, coniungantur. Si tamen illis uti uelle perseueras, faxo ut ad te deferantur. Nihil est omnino quod malim, quam de omnibus uiris eruditis, de te in primis, bene mereri; sed uereor, ne litteraria mea aetas sine spe reditus acta sit. Inuitus in aulam iniectus sum, auulsus a deliciis meis, quo tempore iis libentius quam usquam utebar; senectusque in dies obrepens omnem mihi spem aufert eorum perficiendorum, quae pridem inceperam. Celeberrimi patris tui mentione mirum in modum exhilaratus sum, cuius scripta eruditissima numquam legi sine uoluptate et fructu. Deum O. M. precor, ut tanti uiri haud degener filius, eius famam impleas, etiam si qua datur, superes. In commentatione tua de pueris doctis haud indecorum tibi erit meminisse PETRI HENRICI PREBENDOWSKI,

nobilis Poloni, filii IOANNIS GEORGII PREBENDOWSKI, supremi, ut uocant, thesaurarii regis Poloniae. Is PETRUS HENRICVS una cum patre et matre Berolinum uenerat initio belli Polonici, et per quinquennium institutione mea usus, Gedanum decessit, ubi circa uigesimum aetatis suae annum diem suum obiit, a. C. 1712. adolescens moribus, ingenio, et omni elegantiarum genere ornatissimus. Anno 1710. edidit librum Roterodami apud FRITSCHIVM et BOHMIVM impressum hoc titulo: Memoires sur les dernieres reuolutions de la Pologne, ou on iustifie le retour du Roy AVGVSTE, par un gentilhomme Polonnois. Fuerunt, qui suspicarentur, hunc librum non sine opera quadam mea a PREBENDOWSKIO fuisse conscriptum: at uana fuit ea suspicio. Quo tempore enim scriptus est, auctor Dresdae agebat, ubi nulli subsidio ei esse poteram. Fuit autem PREBENDOWSKIVS, si dignitates eius quaeras, Capitaneus Mirachouiensis, et diplomate regio anni 1710. Incisor regni primarius. Berolini 3. Idus April. 1719.

De litteris Leibnitianis id ages, quod tibi commodum erit, id est, tam diu uteris quam uoles. Quod autem significasti, te iis cum laude nominis mei usurum, id omnino gratum fuit: fecisti enim, ut ei incommodo obuiam irem. Itaque te rogo et obtestor, ut si aliquando mei memineris, hunc unum titulum nomini meo adscribas, quem mihi nunc iam a te concedi uelim, amici tui. Id sane in uulgus mihi satis superque honorificum erit. BODINI colloquium a clar. LEISERO edi nollem: satis habemus eiusmodi librorum, quibus homines impii et stulti in perniciem suam et alienam abutuntur. In museo meo habeo librum Lusitanicum manuscriptum, opus Iudaei eruditissimi contra religionem Christianam, de quo iam ter uel quater abolendo cogitaui. Id quo minus facerem, partim obstiterunt amici quidam, partim quod ipsa lingua, qua scriptus liber, haud ita multis cognita est. Quod ad eos libros attinet, mallem eruditi quidam theologi omnes omnino obiectiones, quae in iis leguntur, collectas cum eruditis animaduersionibus et refutationibus ederent, quibus os ath eorum et impiorum in perpetuum obstrueretur. Exstant enim libri etiam Gallice scripti, ipso BODINI colloquio

longe deteriores, quorum unus nuper admodum in Batauia editus est, quo nullum umquam pestilentiorem uidi. Ei licentiae occurrere operae pretium foret; etsi DEVS O. M. suos nouit, quos nemo e manu eius eruet. Berolini die 16. Iunii 1720.

Si quid otii superesset, nihil certe iucundius agerem, quam uirorum eruditorum, tui similium, frequenti litterarum commercio beneuolentiam alere, mihique conciliare uehementius in singulos dies. At breuissimus ero inopia temporis exclusus: quamuis materiae tanta abundet copia, labori faber ut desit, haud fabro labor. Nihil miror superuacuos LEIBNITII conatus in purgandis Loiolitarum Sinensium superstitionibus. Nimirum hoc habuit uir alias incomparabilis, ut facile blanditiis et adulationibus expugnaretur. Atqui a nullis umquam hominum tantopere laudatus et commendatus fuit, qua priuatis litteris, qua etiam testimoniis compluribus passim in lucem emissis. De quaestione, quam moues, cum eo ipse saepius disputaui, deprehendique eum in re haud satis sibi cognita eam opinionem amplexum esse, quae amicis suis purgandis commodior esse uideretur. Iam ualde dubito, an umquam NICOLAI LONGOBARDI tractatum legerit, cui nihil omnino reponi posse uidetur. Neque is solus est inter Loiolitas, qui CONFVCII et litteratorum Sinensium atheismum fassus sit. Vt patrem VISDELOV taceam, ante aliquot annos a superioribus suis ex imperio Sinarum propterea eiecti, multi alii olim fuerunt, qui idem palam profiterentur. Sic P. ADRIANVS GRESLON, Loiolita Gallus, Relationis suae p. 82. Toutes les sectes de la Chine sont fausses, parcequ' elles sont toutes opposees a la loi de Dieu -- neanmoins il y en a trois d' approuuees; celle des lettres qui condamne le culte des idoles, et qui n' est a proprement parler, qu' un atheisme, est approuuee par les loix du roiaume. Ipse MARTINIVS ueritate uictus id fassus est, Epist. pag. 11. ubi de litteratis Sinensium haec ait: de summo ac supremo omnium auctore mirum apud omnes silentium. Sic P. le FAVRE, alias FABER, tract. p. 93. de secta litteratorum: merus est atheismus, sed in nonnullis idololatria admixtus. Cesso inquirere in complures alios, qui idem testati sunt. Nunc Loiolitae, cum

tot testimoniis euidentibus urgeantur, ad primaeuam Sinensium antiquitatem prouocare solent; sed frustra, cum ipsorum Theogoniam, siue metaphysicam, atheismi systema merum esse luculenter probauerit NICOLAVS LONGOBARDI, uir supra captum ingenii Loiolitici candidus et sincerus. Eum tractatum Hispanice edidit cum adnotationibus suis DOMINICVS FERNANDEZ NAVARRETA tom. 1. tractatum suorum historicorum de Imperio Sinensi p. 246. et seqq. Ibi quid sint substantiae spirituales ex mente Sinensium, explicatur his uerbis, p. 251. Los interpretes afirman uniformemente, que la LING-HOEN (anima) no es mas, que una entitad aerea, o ignea, la qual, despues de apartarse del cuerpo, sube a lo alto, y torna a unirse con la sustancia del cielo, con la qual es una mesma cosa. Idem luculentius interpretatur LONGOBARDVS pag. 281. Vnde certum est, sententiam philosophorum Sinensium eamdem esse atque Aegyptiorum ueterum, a quibus certo scio eos ante multa secula dogmata fere omnia sua hausisse. Sic autem THEONE Aegyptia PROTEI filia in Helena EVRIPIDIS:

Vbi nihil disputo de sensu uocis [gap: Greek word(s)] , quae si quid hic probat, [gap: Greek word(s)] , non deismum inducit. Sinenses uero, ne CONFVCIO quidem excepto, caelo materiali uim caecam tribuunt, nihil cognoscentem, quae naturae legibus et fato cuidam pariter caeco obsequatur. LI autem illud, quod pro regula aeterna, siue summa ratione uult haberi LEIBNITIVS, praeter mentem omnium Sinensium, nihil aliud est quam chaos, seu materia prima, principium omnium rerum, ut LONGOBARDVS exemplis et auctoritatibus clarissimis demonstrat p. 260. et 261. Adde NAVARRETAM, harum rerum peritissimum, hac in re ut et in pluribus aliis LONGOBARDO consentientem. Ceterum celeberrimum est apud Sinenses axioma, VVAN VVE IE TI, omnia sunt unum, quod ita interpretatur, ut unam esse omnium rerum substantiam et essentiam, pariter atque SPINOSA affirment. Plurima hanc in rem afferre possem: at ea excederent epistolae limites. Vt tamen tibi certius constet de CONFVCII

ipsius, quem Loiolitae tantopere extollunt, sententia, haec describere pergam ex LONGOBARDO, p. 258. En el libro Uamado KIA IV, queriendo librarse del todo el CONFVCIO de responder a las preguntas que muchos le hazian a cerca de los e spiritos, alma racional, y cosas despues de la muerte, se resoluio a dar una regla general, diziendo: Las cosas que estan dentro de las seis posiciones, (esto es, dentro de este mundo uisible, y son inuisibles) disputense, y no se dude dellas; pero las cosas que estan fuera de las seis posiciones, (esto es, que estan fuera de este mundo uisible, y son inuisibles) dexense estar como estan, y no se dispute dellas. Insinita sunt alia argumenta, quibus probari possit, CONFVCIVM atheum fuisse. Id uel eius libri Latine a Loiolitis editi satis superque demonstant. ALEXANDER DE RHODES, celeberrimus Loiolitarum in regno Tunquinensi missionarius, Catechismum edidit linguis Tunquinensi et Latina, ubi p. 113. de CONFVCIO haec habet: Ipsi CONFVCIO cultum exhibent Sinae, illumque sanctum et bonum per antonomasiam nominant; sed immerito ita loquuntur: uel enim CONFVCIVS ille supremum nouerat rerum omnium conditorem ac dominum, qui est totius sanctitatis et bonitatis fons et origo, uel non nouerat. Si nouerat, cum esset magister, illum debebat discipulis indicare, ut cultum illi debitum exhiberent, quod cum non fecerit, non potuit esse bonus aut sanctus, sed potius peruersus et malus cet.

II. Quod ad antiquitatem philosophiae Sinensis pertinet, uix eam crediderim CONFVCIO ualde antiquiorem; nec puto temere reiiciendam aut damnandam ea in re RENAVDOTI sententiam. Tantam autem similitudinem inter mores, fabulas, historias et scribendi rationem Sinensium et Aegyptiorum deprehendi, ut fere nihil dubitem illorum doctrinas ab Aegyptiacis fontibus fluxisse [note: Conf. Iournal Litter. tom. VIII. p. m. 341. 452.] . Nec desunt antiqui scriptores, qui SESOSTRIM usque ad terminos maris orientalis Asiatici peregrinatum esse cum exercitibus affirment. Quidquid sit ineptum et impium esse puto Sinenses antiquitates Ebraicis anteponere. Lege, sodes, MARTINII historiam Sinensem. Quot fabulas, etsi fucatas et ornatas deprehendes, quibus nemo sapiens fidem habendam esse censuerit? Res Loiolitarum

hodie afflictissimae sunt in imperio Sinensi, nec dubito, quin aliquando omnino eiiciantur; quod iam fere ubique in oriente ipsis accidit, cum alieni consortii impatientes soli ubique regnare uelint. Ita ex Aethiopia, Iaponia, Malabaricis regnis, Ceylano insula pulsi sunt, occlusa, sine ulla spe reditus, omnibus aliis pontificiis, omni spe eo redeundi. Nimirum aut regnare uolunt, aut omnia euertere.

Accepi ante biennium epistolam, quam imperator Sinensis CAM-HI, typis Sinensibus, Tartaricis et Latinis editam per Moscouiam et Indias in Europam misit. Illius epistolae Latinum exemplum mitto, ab amico quodam meo descriptum [note: NOSVTOVRY, VOAMTAOHOA, TCHAOTCHAM, AVLOE QVINTIEN, et eiusmodi, ubi libri conficiuntur, locorum Mandarini, obedientes reuerenter Imperatoris mandato, ad omnes qui ex Europa appulerunt, scribimus. Anno KAM-HI 45. P. P. ANT. BARROS et ANT. BEAVVOLIER, anno KAM-HI 47. P. P. IOSES PROVANA et RAYMONDVS DE ARXO de mandato Imperatoris in Europam missi sunt. Multis abhinc annis, non modo nullum responsum uenit, unde uerum a falso discerni non potest, sed etiam confusi rumores afferuntur. Idcirco Moscouitis rursus tradita est epistola deferenda, quam uerisimile est peruenisse. Certe quidem cum homines a nobis missi redierint, et negotia omnino clara fuerint, tunc adhiberi fides poterit. At nisi homines a nobis missi reuertantur, deerit uerum fundamentum: et etiamsi quaecumque epistolae uel nuntia uenerint, omnino credi non potest. Et ueriti, ne litterae penetrare non possint, has scribimus: his uersio Europaea adiiciatur: omnia typis mandentur: Proregis Cantoniensis sigillo muniantur: non autem claudantur, plurimaque exemplaria omnibus recenter aduectis Europaeis distribuantur, quae ipsi secum absportent. Datum anno KAM-HI 55. (1716.) 9. Lunae die 17. (Oct. 31.) De mandato Imperatoris subscripsimus: KILIANVS STVMPF S. I. DOMINICVS PARRENIN S. I. IOSEPH BAVDINVS S. I. PETR. VINC. DE TARTRE S. I. FRANTZ. BAVTLIN S. I. MATTHAEVS RIPA Missionarius apostolicus sacr. Congreg. de Prop. Fide, IOSEPHVS SVARES S. I. PETRVS IARTOVX S. I. IACOBVS BROCARD S. I. THEODOR. PEDRINI M. A. IOANN. FRANCISC. FOVCQVET S. I. IOANN. MOVROIS S. I. IOSEPH CASTIGLIONE S. I.] . Hinc intelliges Loiolitarum auctoritatem sensim labare.

Nuper autem dictum est, eos plane eiectos esse, quod certe nolim, uel ob commercium eruditum, cuius scintillae quaedam eorum opera conseruantur.

Cl. MOSHEMIO plurimam salutem dico. Spero eum accepisse SERVETI librum, quem superioribus nundinis per FELGINERVM bibliopolam Hamburgensem ad eum mitti curaui. Vale, uir amplissime, et epistolam hanc confusam et festinato elaboratam aequi bonique consule. Iterum uale. Dabam Berolini pridie Nonas Decembr. 1720.

Ad nuptiarum tuarum mentionem gaudio propemodum exsilui: nemini enim notorum meorum, addam et amicorum, si per te licebit, plus umquam felicitatis uoui et optaui, quam tibi. Itaque DEVM O. M. ex animo precor, ut bonum illud, quo frueris, tibi firmum, nulloque umquam moerore temperatum, esse uelit. Ceterum conditio tua praesens nihil, spero, nocebit ardori illo, quo ferri solitus es in studia litterarum: liquido ait SIDONIVS APOLLINARIS lib. II. Ep. 10. claret, studentibus discendi per nuptias occasionem tribui, desidibus excusationem. Iam perennabit acceptum omnibus Musis Kortholtianum nomen: nihil enim dubito, quin breui futurum sit, ut KNOCHIA, Iuno tua, te docta pulchraque prole parentem faciat.

MAIGROTI episcopi Cononensis, qui nunc Romae agit, duo opuscula, quae desideras, mittam in usus tuos. De natura animae longe ab illustri uiro, LEIBNITIO, dissentio, cuius ut memoriam colo, sic sententias omnes probare non possum. De planetarum habitatione uix habeo, quod dicam, si philosophice loquar. Cautius et prudentius exfistimo fore, si de huiusmodi rebus nihil dicamus, aut sentiamus, quod a sacrae scripturae rationibus abhorrere uideatur.

LONGOBARDI tractatum de Sinensium religione Gallice editum esse nesciebam. Id tu me primus omnium docuisti, qui plura alia docere potes. Ceterum ex editione Hispanica NAVARRETAE ea uersio deriuata est, in qua sub finem sectionis XVII. haec uerba leguntur, similia illis quae Gallice in epistola tua descripsisti. Este Preludio (sic sectiones appellat) que era muy necessario falta, conque el tratado queda trunco, y imperfecto, no obstante que tiene lo sufficiente, para quien

esta en la materia. Editio mea NAVARRETAE ea est quam indicas, neque aliam exstare puto. Inter scriptores eos omnes, qui de rebus Sinensium scripserunt, is unus excellit, ingenio, candore, perspicuitate nemini secundus. Saepe mirari subiit, hunc hominem, qui nihil dissimulare nouerat. Madriti typis regiis, censuris Inquisitorum munitum, in publicam hominum lucem emitti potuisse. Candoris illius, quem omni laude dignum censeo, hic tibi uel unum specimen adscribam. Pag. 340. col. 2. Et idolo celebre Uamado San PAO -- es sin quitar, ni poner, como la imagen de la Trinidad santissima que esta en el altar mayor de el conuento de la Trinidad de madrid; qualquier Chino que la uiera, dixera al punto, que por aca se adoraua al San PAO de su tierra y regno. Quod ad notas attinet locupletes et copiosas, quas idem NAVARRETA unicuique LONGOBARDI sectioni subiunxit, id tibi candide praestare possum, eas ita comparatas esse, ut controuersiae reliquias omnes, si quae sint, tollant; uixque dubito, quin LEIBNITIVS manus daturus fuisset, si quidem iis potuisset uti. NAVARRETAE ea in re auctoritatem eo maioris faciendam arbitror, quod et longo usu duodecim annorum Sinensium instituta nouerat, et linguae Sinensis peritissimus erat, scriptis etiam nonnullis ea dialecto, iisque litteris, libris, quorum in tractatibus suis historicis subinde meminit. SARPETRI ille Dominicanus, qui se NAVARRETAE opposuit, nebulo erat Sinensium litterarum ignarus, ob mores parum castigatos a superioribus suis e Sinensi missione postea eiectus, ut testantur et Apologia Dominicanorum contra Loiolitas, et Moralis, ut uocant, practica, in qua hae controuersiae omnes accuratissime discutiuntur. Si quid accuratum et castigatum legere uoles de his rebus, eos libros tibi inprimis commendo. In SCHLAVECKII epistola multa sunt fide Loiolitica dicta. Nihil mihi certius uidetur, quam CONFVCIVM pantheistam fuisse, idque praeter LONGOBARDVM alii Loiolitae confessi sunt, ut ALEXANDER DE RHODES in Catechesi Tunquinensi, quam domi meae habeo, et doctissimus alter eiusdem societatis P. VISDELOV nobilis Gallus, quem adhuc uiuum superesse puto. Is cum plurimam operam dedisset legendis Sinensium philosophis, palam professus est, se ad eorum sententiam accedere, qui eos atheismum

docuisse affirmant, hancque mercedem sinceritatis suae tulit, ut e Sinensi imperio eiiceretur. Longe plura eam in rem afferri possent, quae breuitas epistolae non admittit. Berolini die 22. Iulii 1721.

MAIGROTI haec scripta habeo, epistolam in urbe Foii Tcheoii scriptam ad CHARMOTVM presbyterum Romae degentem, initio anni 1699. quae quidem epistola doctissima est, et omnem mihi litem de cultu Sinensium motam praecidere uidetur. Edita est haec epistola Parisiis anno 1701. cum relatione Sorbonicarum deliberationum de damnando cultu Sinensi. Alius eiusdem MAIGROTI libellus editus est Leodii contra Patris IVVENCI Historiam societatis, ubi ea redarguit, quae ibi de Sinensium rebus perperam scripta sunt. Et hic liber est penes me. Neutrius usum tibi inuidebo, modo curam habere digneris, ne diutius a me absint: solent enim, quod alias expertus sum, libri mei, quos libenti animo cum amicis meis communicare solitus sum, exsilia potius, quam peregrinationes suscipere, cum interim saepius fiat, ut eorum usum desiderem. Vtinam tibi etiam satis facere possem de libro illo, quem memoras, inscripto Lettres Edifiantes, cet. Eum quidem in museo meo habeo in quatuordecim partes distinctum, quae septem uoluminibus compactae continentur. Caro satis pretio eum librum mihi Parisiis emi curaui, quiquidem multa refert de rebus et ritibus Sinensibus. Eo uero cum maxime utor in absoluenda Historia mea Christianorum orientalium, cui postquam finem imposuero, curabo ut ad te deferri possit. Berolini 5. Cal. Ianuarias 1722.

Ecce locum, quem me poscis FRANCISCI SANCTII, celeberrimae Mineruae auctoris, qui commentarium Hispanicum edidit in poemata elegantissima GARCI LASSI DELA VEGA, Salmanticae editum in minori forma anno Christi MDLXXVII. in quo commentariorum p. 12, o. haec habet: Cosa muy uulgar es dezir que el cisne canta dulcemente siempre, pero mas al fin de su muerte. Dize lo PLATON in Phaedone, y PLVTARCO y muchos poetas Griegos y Latinos. Pero LVCIANO se burla mucho desto. [gap: unknown sign(s)] ELIANO graue historiador en el lib. I. de uaria historia. [gap: unknown sign(s)] PLNNIO libro 10. cap. 23. Puede ser que en unas tierras cantan

y en otras no, alomenos en Espanna no habemos que canten, mas de que en Tordesillas oyeron muchas genses entre los iuncos del rio unos gaznidos espantosos, tanto que pensaron ser alguna cosa monstruosa y aliunos se atreuieron allegar alla y hallaron un cisne que auia uenido de etra parte, y mario muy presto; desto huuo muchos testigos. Nosti AEGID. MENAGIVM in obseruat. Gallicis in MALHERBII poemata concludere in haec uerba: Mais si ce que i'ai oui dire a M. VOSSIVS, le fils, est ueritable, que dans les mers du Nord il y auoit des cygnes, qui chantoient tres melodieusement et tres musicalement, et qui estant en Suede il auoit ueu un homme, qui en auoit ueu, et qui les auoit oui chanter de la sorte, on pourroit excuser les anciens poetes, qui ont parle si auantageusement du chant des cygnes, en disant quils ont entendu parler de ces cygnes de mer, et non pas de nos cygnes ordinaires, qui hautent les fleuues et les estangs. Berolini pridie Calend. Nouembr. 1724.

CHRISTIANO BENEDICTO MICHAELIS.

Multum debeo humanitati tuae, tum ob descriptum comma Aethiopicum capitis VIII. Geneseo [gap: unknown sign(s)] , tum ob communicatam Indi praesulis epistolam, quae me quaedam partim docuit, quae nesciebam, partim de nonnullis, circa quae aliquid suspicabar, certiorem fecit. At de ea deinceps: primum enim agam de loco Geneseos, cuius lectio mihi sane mira uisa est, etsi satis apparet corruptam hodie ita in Aethiopicis codicibus, si tamen in omnibus, haberi. Video certe omnes uersiones antiquas eam lectionem retinere, quam seruauit codex Alexandrinus, et habet editio ALDINI anni 1518. nimirum [gap: Greek word(s)] . Sic sane legunt Coptici codices: [gap: unknown sign(s)] . In mense uero undecimo, prima mensis apparuerunt cacumina montium. Idem habent Armenica uersio quinto saeculo, et Slauonica uetus, nono elaborata. Itaque idem in Aethiopica uersione omnino legendum uidetur, nec immerito monuit illustris LVDOLFVS grammaticae Aethiopias p. s. numerorum notas [gap: unknown sign(s)] et [gap: Greek word(s)]

perperam aliquando confundi. Si salua Ebraici textus reuerentia, huius lectionis ratio haberi posset, certissimam haberemus formam anni ante-diluuiani CCCLX. dierum, quae anni forma uaga esse debuit. Ceterum, quod mones de GRABIO, id ipsum iam deprehenderam, hominem alias doctum minus paratum accessisse ad illam codicis Alexandrini editionem. Inter priscas ueteris Testamenti uersiones e fontibus [gap: Greek word(s)] deriuatas, nullam praestantiorem esse censeo Armenica uersione, ex qua ueteres et uerae lectiones Graecae infinitis in locis adseri possunt. Codicem autem Alexandrinum presse sequuntur uersiones Armenicae et Slauonicae; Copticam integram nondum uidi, quam Aethiopicae, mihi perinde ignotae, simillimam iudico. Si quid mihi Deus O. M. otii concesserit, et si quando uersionem Copticam nactus ero, operam dabo priscis illis uersionibus cum textu Graeco comparandis, quod iam in nouo Testamento partim feci, et in Psalmis breui instituam, quorum uersionem Copticam e manuscripto bibliothecae regiae Berolinensis mea manu descripsi. Nunc in Aethiopicae linguae studio totus sum, in qua breui sane temporis spatio multum profeci, nec ullius linguae studium adhuc facilius et expeditius expertus sum.

Iam accedo ad rudem illam et semibarbaram Indi praesulis epistolam, quam uix intellexissem, nisi itineraria duorum monachorum haberem, quorum alter episcopus erat, in Indiam a pontifice Romano missorum, qui inter Christianos Indos uersabantur, quo tempore a Batauis expugnatae sunt urbes Cochinum et Cranganor. Ex his itinerariis intellexi, idem egisse Loiolitas apud Indos, quod antea in Aethiopia egerant, eorumque importunitate et crudelitate esse factum, ut Cochinum facilius expugnaretur, cum Indi Christiani optimi et fortissimi illius orae milites, tunc infensi Lusitanis, eis suppetias omnino ferre nollent. Excluserunt ab huius urbis captae tempore omnes Loiolitas et monachos ab his regionibus Bataui, unde Christiani Thomaei, qui ceterorum Christianorum orientalium instar, nullam religionem sine hierarchia esse putant, iam a Iacobitis Monophysitis episcopos suos arcessunt: plerique enim eorum a Nestorianismo Loiolitarum ope defecere. Media autem uia, quae Nestorianismum dispescit a sententiis Monophysitarum, tenuior est, quam ut

homines metaphysicarum uocum nostrarum ignaros allicere possit. Omnino hodieque Chalcedonensem synodum, quae prima uiam illam mediam docuit, pariter exsecrantur Nestoriani et Monophysitae, quorum hi eam NESTORIO fauere aiunt, illi EVTYCHIS opinionibus. Falluntur sane utrique, sed nec minus allucinantur, qui iis haeresibus quidquam solidi subesse putant. Idem tam Nestoriani, quam Monophysitae et Monothelitae sentiunt, nec difserunt inter se nisi genere loquendi. Ne uero me minus in eo orthodoxum putes, uide quid de iisdem schismatibus dicat inter recentiores MARRACCIVS pag. 49. col. 2. partis tertiae prodromi ad refutationem Alcorani, et inter antiquos PHOTIVS in bibliotheca cod. CCXXV. pag. 767. edit. Rhotomag. Vtinam ope missionariorum Danorum melior et clarior aliquando euangelii cognitio Christianis Thomaeis innotescat, de quibus si denuo scribere uacaret, longe plura et meliora forte darem iis, quae pridem a me edita sunt, in quibus quaedam essent, quae litteras Syriacas Indi praesulis illustrarent, et ab iis uicissim illustrarentur. Interim humanitati tuae gratias ago, quae me hoc monumento locupletauit, rogoque, ut studiis meis mihique fauere pergas, certusque sis, nulla me tibi umquam in re defuturum, si qua occasio bene de te merendi suboriatur. Berolini die 26. Februar. 1715.

IO. LAVRENTIO MOSHEMIO.

Vtinam is essem, uir celeberrime, quem me esse censes! nihil opis in eruditissimo illo, quod moliris, opere frustra a me exspectares. Sed praeterquam quod ea studia historiae litterariae segniter admodum et supine olim colui, iam diuersis omnino rerum parum cognitarum disquisitionibus ita immersus sum, ut pristinorum studiorum meorum obliuio fere inducta sit. Ne tamen putes me hic tricari et caussas quaerere, cur tibi minus satisfaciam, ea tecum communicabo, quae in rem tuam serio attendenti mihi in mentem uenerunt. Tu ea, pro humanitate tua, quantulacumque sint, aequi bonique consules.

De SERVETO nihil omnino docere possum, cum ne nomen quidem illius in regiae bibliothecae catalogo exstet. Suppeditabit

forte nonnihil Historia rei publicae Geneuensis a GREGORIO LETI Italice scripta, quam etsi habemus in bibliotheca Spanhemiana, tractare tamen non potui ob diuturnum et periculosum morbum cl. SCHOTTI, collegae nostri, qui solus illius bibliothecae clauem habet. Vnde uero ill. LEIBNITIVS id habuerit, quod de sanguinis circulatione SERVETO cognita affirmat, mihi perspectum non est. Tu de eo illum percontator uel per te, uel per quem uoles amicum; non de SERVETO modo, sed et pluribus aliis de rebus, is te, nihil dubita, certiorem faciet. Tantum abest ut quidquam iis in rebus ego te docere possim, ut tu potius in erudita tua epistola me nonnulla docueris, quae prorsus ignorabam. Luculentum certe et illustre argumentum tibi tractandum sumsisti, cui te in primis parem esse censeo, nec deest uobis, ut audio, insignis bibliotheca, quae nostrae minime concedit. Etsi enim copia librorum merito gloriemur, perpaucos habemus, quos raritas sua commendet. Id tibi testabitur uir eruditus, amicus meus, D. KOES, quem scio nunc apud uos uersari. Ei uelim nomine meo salutem plurimam dicas. Ceterum puto te non de libris modo, sed et de iis bibliothecis scripturum, quae incendio perierunt, quales sunt Constantinopolitana, Alexandrina, Cluniacensis apud THVANVM, Scoriacensis, cet. Nec omittes libros ethnicorum a GREGORIO papa I. cognomine Magno combustos, si qua fides ANTONINO et ALCYONIO. Scriptores Hispani testantur, XIMENEM cardinalem expugnata Granata urbe, incredibilem copiam librorum Arabicorum in ignem iniici iussisse. Sic ALEXIVS DE MENESES archiepiscopus Goanus incredibilem librorum Syriacorum numerum Angamalae in Malabaria combussit. Eorum librorum Indicem habeo in synodo Angamalitana Lusitanice scripta, quam mihi magno aere Vlissipone emi curaui.

De LVCILIO VANINO aliquid docere possum praeter ea quae attuli in colloquiis meis Gallicis, in quae forte oculos coniicere non es dedignatus. Nimirum haec de eo narrat PETRVS PETITVS, medicus Parisiensis, in libro de extensione animae, et rerum incorporearum natura, edito Parisiis in 8. anno 1665. cap. 2. libri I. pag. 112. 113. Ita VANINVS iste impostor animam mortalem esse obrationabatur, quod anima tota diceretur. Rem prout ab ornatissimo quodam uiro, qui se oculatum

testem fuisse dicebat, accepi, paullo altius repetere non abs re fuerit. LVCILIVS VANINVS, non incelebris philosophus, scriptis editis quae exstant, puta dialogis et Amphitheatro; sed ingenio contumaci atque improbo fuit. Denique [gap: Greek word(s)] conuictus, flammisque ultricibus, Tulosae uiuus, (quae poena talium monstrorum), absumtus suit. Cum duceretur ad supplicium, cui aderat spectator praefatus ille uir, qui id nobis narrabat, hortante sacerdote, ut tunc saltem resipisceret, Deumque tota anima confiteretur, ac diligeret, in hunc modum disputabat miser: Deum ut tota anima diligam, iubes. Ergo ex te, anima est totum. Si totum; igitur et partes habet, quibus constat. Si partes habet, diuisibilis est. Si autem diuisibilis, necessario materialis, et interitui obnoxia. Hac quidem perditae mentis contumacia nebulo iste uitam siniit. Hoc etiam occurrit, quod ad libri tui argumeutum spectare uidetur. In bibliotheca regia exstat liber quidam DAVIDIS GEORGII haeresiarchae editus in 4. minutis litteris, satis spissus, in cuius pagina prima haec loco tituli leguntur:

wie een, die ick, seyt die Here, senden sal, ontfangt in minem naem, dy ontfangt my: wie my ontfangt, ontfangt den, die my gesonden heeft.

Liber est nitidissime editus sine mentione anni et loci. Haec in proximo folio ante initium adscripta sunt manu mihi incognita, quam tamen suspicor esse IACOBI FABRICII:

Cum DAVID GEORGIANORVM libri uiginti circiter abhinc annis, in Eiderstadia mandato principis publice comburerentur, hic liber cum paucis aliis seruatus suit, et superintendenti generali, IACOBO FABRICIO, cessit. Scriptum a. 1667. mense Iulio.

Haec etsi leuis omnino momenti, describere uolui, ne humanitatem meam desiderares. Certe in magna temporis inopia, studia mea uoluntati tuae posthabui, quod nolim, uir eruditissime, animo exprobrandae uilis operae dictum putes, sed diligentiae meae tibi approbandae. Berolini 14. Nouembr. 1716.

Inopia otii, quae iam maior est, quam umquam fuerit, factum est, ut pereruditae epistolae tuae tardius, quam

par erat, rescribam. Tu tamen, quae tua est humanitas, hanc moram meam aequi bonique consules. De obseruationibus tuis in IRENAEVM si quid consilii tui ignarus aliter scripsi, quam debui, id mihi porro condonabis, quod iam, ut uideo, ex parte condonasti. De APOLLONIO TYANEO nihil addo, et sane, quae scribis, ita comparata sunt, ut siue ab ipsa rei natura, siue ab ingenio tuo probabilitatem quamdam mihi induisse uideantur. De APOLLONII imaginibus in nummis id unum moneo, nummos omnes illos esse e genere eorum, quos antiquarii contorniatos appellant, et ad HONORII imperatoris aetatem reuocant, quicumque summam iis antiquitatem tribuunt. Absit uero et a te, et a me, ut fabulas illas, quas sequioris aetatis Graeci et Latini de telesmatibus Byzantinis et aliis confinxerunt, pro ueris adoptemus. Cetera illius argumenti diligentiae et eruditioni tuae tractanda committo. Ego diuturna experientia et multa lectione eo delatus sum, ut paradoxas opiniones plus nocere, quam conducere bonis studiis exsistimem. Haud tamen intra angustos limites magna ingenia coerceri debent. Haud raro fit, ut discursiones uagae sapientiae studiosos in ueritatis castra firmiores reducant. Dialogi Philopatridis argumentum adhuc difficillimum putaui: haud enim sat scio, an CRITIAS caussam Christianorum prodat, tueaturue. Certe id unum affirmari potest, scriptorem illius dialogi hominem fuisse neque iudicio, neque eruditione, neque eloquentia conspicuum. Ceterum omnia dicta CRITIAE et TRYPHONTIS mihi conuenire uidebuntur in aetatem AVRELII imperatoris tantisper, dum meliora et certiora doceas. DVRANDVS in uita Vanini nihil scripsit, quod cl. ARPII famam et eruditionem laederet. Ego ipse in eo errore adhuc fui, ut crederem, uirum illum eruditum VANINI apologiam serio animo non scripsisse; nec enim uanus ille Italus, uir nequam et indoctus, ulla ratione ab atheismi crimine absolui potest. Dialogorum meorum, tam Latinorum, quam Gallicorum, ne unum quidem exemplar habeo, sublato mihi ab amico unico exemplari, quod in museo meo supererat. Itaque iis iam utor, quae in bibliotheca regia olim reposui: illa uero sacrosancta sunt iam inserta in catalogum, neque loco mouenda. Si quod tamen uel in auctionibus, uel alibi nactus fuero, faxo ut ad te ocyus

deferatur, nec uelim ullam deinceps pretii memoriam iniicias. Pyrrhonium opus cl. ARPII in lucem proditurum spero cum utilitate et fructu omnium eruditorum. Quaeso uero certiorem me facias, an uerum sit, quod uiri quidam boni et eruditi olim retulerunt, cl. ARPIVM auctorem esse scripti illius Gallice editi de nefario libro, quem fama obscura exstare tradit, de tribus impostoribus. Scis illius libelli Gallici editionem Lipsiae iteratam exsistimationi et fortunis uiri optimi, mihi amicissimi IOANNIS GOTTLIEB KRAVSII, immedicabile uulnus intulisse. [gap: Greek word(s)] APOLLONII TYANEI numquam uidi, nec ulla eius memoria in catalogis bibliothecarum exstat. Multa editioni parauerat GAVLMINVS, quae Iucem numquam adspexerunt. OCTAVII LANCELLOTI, auctoris libelli de mendaciis antiquorum historicorum, uita exstat in Italia regnante GREGORII LETI, qui liber inter ceteras eiusdem GREGORII compositiones eminet, dignus omnino, qui in museis eruditorum seruetur. Eum nuper uidi, iam pridem mihi lectum, apud amicum quemdam meum, qui modo Halam Saxonum profectus est. Vbi redierit, ea describam, quae ad scriptoris huius uitam illustrandam spectare uidebuntur. Breuius haec scripsi, quam uolebam, celerius etiam et negligentius, quam aequum erat. Dabis uero ueniam multiplicibus negotiis meis, in quorum partem quotidie ueniunt litterae ab hominibus mihi plerumque ignotis, quibus tamen nihil rescribere inhumanum foret. Cl. ARPIO plurimam salutem dico, Berolini prid. id. Febr. 1718.

Vel ex hoc intelligere potes, quam mihi constet de lenitate et humanitate tua. Quintus iam mensis abiit, ex quo suauissimae et eruditissimae litterae tuae ad me perlatae sunt, nec tamen, etsi nihil adhuc rescripserim, tantillum uereri subiit, ne mihi succenseres. Itaque cum certe me tantum amari a te sciam, quantum ego te ueneror et amo, supersedebo omni excusatione, nec supplex tibi ero, ut cunctationi meae ueniam des, quam etiam, antequam peterem, quauis in re grauiori, me a suauissimis tuis moribus obtenturum noui. Vtinam prodeant aliquando doctissimae obseruationes tuae in IRENAEVM, CLEMENTEM, LACTANTIVM, cet. quibus uellem TERTVLLIANVM adderes, in cuius lectione, quae

tua est sagacitas, erueres prorsus nonnulla, quae aliorum etiam perspicacissimorum attentionem effugerunt. Omnino certum habeo, multa esse apud priscos illos patres, quae nemo adhuc obseruauit; cum unus quisque iis legendis id unum hodie intendat, ut sententias, quibus imbutus est, eorum testimoniis corroborare possit. Th. * iudicii sui parum consulta seueritate nihil te terrere debent; alios puto inuenies, qui aequius et commodius de studiis tuis iudicabunt. Vtinam propius habitares: non deessent Halae Saxonum typographi, qui scripta tua publicae luci, cum aliquo etiam emolumento exponerent. Quae de APOLLONIO scribis, ea ueritati perquam consentanea arbitror, meritoque explodis ineptas PHILOSTRATI fabulas, quas ego, licet dissentientibus uiris, quorum auctoritatem alias plurimi facio, confictas fuisse eo consilio arbitror, ut sanctissimae religioni nostrae opponerentur. Nummos APOLLONII nullos in gazophylacio regio uidi, etsi certo sciam, quod olim scripsi, omnes eos, qui eo nomine inscripti uenditantur, ex eorum numero esse, quos contorniatos uocant, quique nullius, saltem leuissimae sunt apud eruditos antiquarios auctoritatis. Vtinam porro, quae de hoc argumento scripsisti, breui prodeant in bibliotheca theolog. Bremensi, in qua dissertationem tuam de Nicolaitis ita legi et probaui, ut nihil omnino desiderarem, nisi, quod pace tua dixerim, cautionem quamdam, de qua iam admonueram, in proferendo et nominando nomine meo. Lubenti sane et laeto animo intelligo, me a te amari: at magnificum illum uiri illustris titulum prorsus deprecor: rogo itaque et obtestor, ut si quando alias mei memineris, elogium hoc incommodum et mihi male acceptum tollas; dic me, quaeso, deinceps amicum tuum, qui titulus mihi et honorificentissimus, et acceptissimus erit. De LVCIANI Philopatri mira narras, et plane paradoxa. An, quaeso, serio ais, CRITIAE uerba de Christianis intelligenda non esse? Haec ego sane aliter accipi non posse arbitror. Nolim tamen pertinax esse, ubi me certiora et meliora docueris.

Locus ille, quem indicas in dissertationibus meis, ad IAQVELOTIVM spectare, recte coniecisti. Faxo, ut illae dissertationes et uindiciae contra HARDVINVM ad te perferantur statim, atque commodam aliquam mittendi occasionem

nactus ero. Cum mihi sancte affirmes, cl. ARPIVM auctorem non esse schedae illius Gallicae de pestilenti scripto de tribus impostoribus, inique facerem, si aliter de eo nunc arbitrarer, ac tu me arbitrari iubes. Haud tamen efficiam, quominus illa opinio iam ubique radicata, in animis omnium fere eruditorum perseueret. Fauebit autem illi communi hominum uel suspicioni, uel iudicio, quod scribis, libellum illum penes cl. ARPIVM esse. Vnde enim, dicet non nemo, scripti illius notitia ad schedae Gallicae a KRAVSIO editae auctorem peruenit? Vnde multiplicitas illa libelli adhuc eruditissimis quibusque uiris incogniti? Adde suspicionem hinc auctum iri, quod uiro cuiuis Gallicae linguae intelligenti statim manifestum sit ex ipsa lectione, schedam hanc a Germano, non a Gallo scriptam esse. Haec uero inter nos dicta uelim. De aliis hic loquor: de me uero iam tibi confirmaui, nullum post ea, quae scripsisti, dubium superesse.

Italiam regnantem totam euolui. Nulla est in eo libro OCTAVII LANCELLOTTI memoria, nec scio, unde uiri illius uitam repetere possim. Memoriae concilii Tridentini a GILLOTIO, senatore Paris. editae, sunt in bibliotheca Spanhemiana, cuius cura post fata SCHOTTI [gap: Greek word(s)] mihi a rege credita est: librum uero uix intelligo qui possim in tam remotum locum mittere. FELDENIVM eum esse puto, qui contra COCHIVM olim scripsit de dialogo IVSTINI cum Tryphone Iudaeo; in qua scriptione uiri prudentis et eruditi officio mihi defunctus esse uisus est. Berolini 17. Cal. Sept. 1718.

Tantillum mihi temporis relictum est, quo in rescriberdo, et mittendis libris, quos promisi, abuti possim. Nimirum heri fasciculus uester ad me delatus est, quem diem integrum bibliothecae regiae ex officio addixi; cras uero fasciculus meus Lipsiam mittetur. Itaque hic deproperatam habebis epistolam; nihil tamen praeter morem meum. Inter ea uero, quae tibi dicenda habeo, illud primum occurrit, quod uellem ipse, mihi plenam fidem habendo, animo praecepisses. Nihil me iuuant nimiae illae laudes, honorificaque epitheta, quibus me praeter meritum et uoluntatem meam exornas. Si me amas, quod profecto facis, cur me

uis perditum? An sane apud Deum, ne quid de hominibus dicam, non plane pro eiectitio et reprobo Christiano haberer, si me [gap: Greek word(s)] ad ea mihi arroganda deduceret, quae tu blandiendo, ex amore, puto, mihi tribuis, certe non ex re. Fungaris deinceps uelim apud me amici ofsicio, et blanditias omnes tolle, quas ex animo deprecor.

Libros tuos breui in lucem exituros libenter audiui, meque eorum compotem fore spero. Apologiam tuam pro martyribus puto ad finem, id est, ad DIOCLETIANI tempora deduces; quod quidem si siet, nonnihil tibi eam in rem suppeditabo, nisi tu iam ea, quae obseruaui, aliis tamen adhuc indicta, occupaueris. De RVINARTO, homine mihi cognito, bene iudicas; talis ille prorsus fuit, qualem eum describis. Auctorem scripti illius, quod contra monitum ad profugos Gallos Roterodami prodiit, ignorare uideris. Is est nobilis Gallus, amicus meus, nomine D. de LARREY, editione historiae Anglicae, aliorumque librorum Gallice scriptorum celeberrimus. Homo est octogenarius, sed uiridis et crudae senectatis. Historiarum et rerum politicarum, eloquentiae praeterea Gallicae peritus est; cetera haud ita doctus aut eruditus. Nec periculum ullum est, ut umquam resciscat, se censuram tuam ex merito subiisse, cum nullos fere libros legat, nisi eos, quibus in scribendis lucubrationibus suis necessario utitur. Ceterum hac occasione memini, me nescio quid olim non satis honorificum GREGORII LETI memoriae ad te scripsisse. Caueas, uelim, ne ea tibi inter lucubrandum aliquando excidant: Filiae enim eiusdem LETI, quae hic in aula regia degit, multis ab eo tempore beneuolentiae officiis auctus sum; nollemque omnino resciret, me patris sui memoriam, quam caram habet, laesisse. De LACTANTII libro de mortibus persecutorum quaedam monere possum; sed quae nonnihil otii requirunt.

MARTINI RVARI epistolas olim legi, hominis, ut mihi tum uisus est, non inepti, et in dogmatibus suis firmandis et tuendis uafri et cate subdoli. Illius meminit OGERIVS in itinere Suecico, nonnullaque narrat, quae modo describere nequeo; cum eum librum ante aliquot dies amico cuidam meo dono dederim. Si tamen rem tanti esse censes, ad paucos dies eiusdem libri usum ab eodem amico repetam.

Excerpta illa de SERVETO nondum edita uidi: sero enim ad nos defertur blibliotheca Bremensis. Haud tamen ignorare possum, quid in illis contineatur. Ipse enim excerpta illa ad HASAEVM misi. Eorum auctorem per me non nosces; fidem enim illi datam praestare uolo et debeo; nec sum in ea sententia, quam theologi nostri pontificiis merito tribuunt: fidem non esse seruandam haereticis. Id unum rescies, quod citra fidei meae detrimentum narrare possum, scripti illius auctorem Vnitarium [note: SAM. CRELLIVS.] esse, nec ulli umquam alii sectae nomen dedisse, ita uidelicet natum et institutum. Eo homine, si haeresim immedicabilem demas, nihil melius, nihil sedatius est. Berolinum nonnumquam uenit e secessu quodam suo, meque adire solet. Libellum de restitutione Christianismi mihi olim ostendit, manuscriptum, quantum quidem memini. De RVARO eum interrogabo, et multa, ni fallor, comperiam: historiam enim sectae suae in numerato habet. Plura addere cogitabam; sed nox imminet; nihil autem ob infirmam oculorum aciem ad lumen nocturnum, nisi aegre admodum, describere possum. Berolini 6. Non. Oct. 1718.

Hic habes demum MICHAELIS SERVETI sic dictam Christianismi renouationem, quem librum uix unius anni spatio ex auari hominis manibus eruere potui. Eum describes, si tibi tanti uidebitur, operam tamen dabis, ut ne mihi pereat. Perlatae sunt heri ad me Hamburgo disquisitiones tuae, quarum altera est de aetate apologetici TERTVLLIANI, altera de eo, quod iustum est, cet. quas, etsi nondum legerim, egregias et eruditione tua dignas exsistimo. Itaque gratias iterum tibi ago, etiam supra eas, quas nuper egi in litteris ad te datis. Quaenam est, quaeso, nitidissima illa editio TERTVLLIANI ab HAVERCAMPO curata, de qua me nihil antea audiuisse miror? Haec pauca raptim scripsi, ita, quod pudet toties repetere, negotiis pressus, ut mihi [gap: Greek word(s)] esse censeam. Hic accentus addidi praeter morem uestrum. Iube, quaeso, ut eruditi uestri, qui accentus tollunt, uel unum chorum EVRIPIDIS sublatis accentibus interpretentur. Sane qui id saciunt, ii uim et naturam Graecorum accentuum ignorant. Vtinam tandem se abstineant ab exterminanda e

regionibus uestris uera linguae Graecae cognitione. Berolini 3. Cal. Octobr. 1720.

Misit ad me reu. WOLFIVS uindicias tuas contra TOLANDVM, quas, ut tua omnia, cum summa uoluptate legi, etsi hominis nihili, quem audio in Anglia miserrimam uitam in summo omnium hominum contemtu agere, maiorem, quam par erat, rationem habuisse uidearis. Proderit tamen liber tuus omnibus eruditis, quibus testimonio erit pietatis et eruditionis tuae. Iam per alios ofserri curaui HAVERCAMPO IOSEPHI nostri a SPANHEMIO illustrati usum: at quando editio iam procedit, ut ais, intelligo aut ipsi, aut iis, quibus id significaueram, rem tanti uisam non esse. Quod mones de illo antiquitatum Italicarum thesauro, cui etiam operam tuam commodasti, id iam aliunde audiueram. Scire uelim, an PETRI GERARDI Patauini historiam EZZELINI tyranni edituri sint, quae Italice ab auctore aequali scripta exstat in nouem libros distincta, Gallice etiam uersa, at numquam Latine edita est. Nonnulla etiam alia indicare possem, nisi scirem, tanto operi etiam doctos ex Italia uiros accessuros, qui nihil praetermittent. De PLACIDI REYNAE notitia Messanae historica nihil certe noui, nec ipsum auctorem umquam, quod fateor, memorari audiueram. Vtinam et illius thesauri curatores aliquid de Hispanicis antiquitatibus cogitarent. Breuior quidem esset opera, sed utilissima. Tunc omnia BERNARDI ALDRETAE opera haberemus, et Hispalenses antiquitates RODERICI CARI, librum egregium et rarum. Adiungi etiam posset RASIS Arabs, quem Hispanice habeo, ineditum, etsi ualde laudatum ab AMBROSIO MORALES, NICOLAO ANTONIO, MARIANA, RESENDIO, et pluribus aliis Hispanicis scriptoribus. De bibliothecis, Bremensi et Germanica, [gap: Greek word(s)] tuam maxime probo: posterioris uitia aegre emendabuntur, inprimis propterea, quod ab adolescentibus elaboratur, ab ingenio quidem satis ornatis, sed qui cruda adhuc studia in uulgus propellunt, nec satis intelligere uidentur, quam multa sibi ad ueram eruditionem desint. HEVMANNI diuinatio inepta est. Etsi eam SYMPHOSII oratio parum Latina satis redarguit, accedit auctoritas ADHELMI, qui septimo seculo ineunte aenigmata scripsit, edita cum

alibi, tum in Bibliotheca maxima patrum Lugdunensi, ubi SYMPHOSIVS poeta aenigmatum auctor in praefatione diserte memoratur. Supersunt alia argumenta euertendae ei coniectu rae, in quam accuratius inquirere non uacat, nec rem tanti esse puto.

Ne plura scribam, obstant cum temporis angustiis epistolae plurimae, quae in mensa mea iacent, quibus mihi, proh dolor! rescribendum esse uideo. Interim uale, et fac, ut aliquando SERVETVM meum reuisere possim. Eum hominem, etsi haereticum, pluris facio, quam centum TOLANDOS. Deum O. M. precor, ut te per annum proximum et complures alios in utilitatem publicam incolumem seruet. Berolini 5. Cal. Ian. 1722.

Breues a me litteras habebis, sane praeter uoluntatem meam. Non enim licet uel uolenti uberius scribere, auctis occupationibus meis, otioque omni fere sublato. Praeterea aliquid prae manibus habeo, quod mihi necessario absoluendum est. Itaque per duos aut tres menses proximos omne litterarum commercium abrumpere statui. Aequum enim censeo, ut horulas perpaucas, quas subfurari aliquando possum, meis usibus addicam.

INV EGESII Panormitanas antiquitates in Spanhemiana bibliotheca habemus, non uero VALGVARNERAM, de quibus nihil monere possum, nisi nuper exiisse in lucem, (quod tu te nosti), Loiolitae cuiusdam Siculi librum de antiquis et recentioribus illius insulae scriptoribus, quem puto adibitis, antequam edatur continuatio collectionis uestrae.

Antiquitates Hispanicae uno uolumine sat commodo continebuntur, neque enim historiarum scriptores edendos puto, uariis de caussis quas indicare longum esset. Itaque operae pretium feres, et opus pulcrum et utile in lucem emittes, si Latine edideris ALDRETAE historiam linguae Hispanicae, librum rarum, item eiusdem antiquitates, quas non puto umquam Latina lingua editas fuisse; ANDREAE RESENDII scripta erudita Latina de antiquitatibus Hispanicis et Lusitanis; RODERICI CARI antiquitates Hispalenses; LASTANOSAE medallas desconocidas, librum rarissimnm, quae paucis additis

iustum uolumen acceptum omnibus eruditis efsicient. De RODERICI Manibus nihil umquam audiueram.

De IOSEPHO nihil modo praestare possum: iam enim serum est id petere; nec a me modo peti potest aut debet, cum mandato regis prohibitum sit e bibliotheca regia ullum librum sine licentia baronis de PRINTZ, aulae marescalli, cuiquam utendum dare. NOLTENIVS me monente id in se receperat, ut per LAMPIVM, professorem Vltraiectinum, HAVERCAMPO significaret, eum codicem editum a SPANHEMIO notis illustratum penes nos esse. Si quidem id editio patiatur, et PRINZZENIVM uel per se, uel per aliquem amicum adire uelit, nihil dubito, quin mihi potestas fiat illius libri cum eo communicandi.

De DIODORI SICVLI epistolis nihil adhuc audiueram. De libro item illo, quem OPITIVS apud te memorauit, nunc primum audio, nec ullum hic noui, qui de eo umquam audiuerit. Certum est, nullum eiusmodi manuscriptum in bibliotheca regia exstare. Berolini 4. Id. April. 1722.

Litteras tuas hodie accepi mihi uel ipsa nominis tui mentione iucundissimas. Doleo tamen HAVERCAMPI epistolam tam sero ad me esse delatam: haec enim mora totius negotii illius, de quo inter nos agitur, rationes nonnihil conturbauit. Spero tamen id me acturum quod uult, sed serius quam optassem; quod et ipsi significo litteris hodie ad eum datis. Nihil utilius agere potes, quam si sedulo in antiquitates Hispanicas inquisiueris BERNARDI ALDRETAE duplex est labor, alter antiquitates Hispanicas, quas compilauit BOCHARTVS, continet, alter agit de origine linguae Hispanicae, et rarissimus est. LASTANOSAM olim habuit LEIBNITIVS, et puto per ECCARDVM comparari posse. De RODERIGI CARI antiquitatibus Hispalensibus forte aliquid aliquo modo prospiciam. Porro in antiquitatibus Hispanicis indagandis id ualde curandum est, ne nugae HIERONYMI ROMANI DE LA HIGVERA fucum aliquando faciant, a quibus ne SANDOVALLIVS ipse, et alii quidem, pro captu Hispanorum satis eruditi, sibi cauere potuerunt. AMBROSII MORALIS antiquitates, nisi aliunde eos habueris, ego suppeditare conabor. Inquire autem sedulo in omnes ANDREAE RESENSENDII

Gratulor tibi iter tuum Danicum. Thesauros reperisti eo loco, ubi ullos latere aegre suspicatus essem. APRIGII commentarium ualde edi cupio, sed bona fide, quod scio facies, id est, ut si qua fuerint, quae hypotheses recentiores euertant, ea neque supprimantur, neque mutentur. Idem de PLVTARCHO censeo, quem in perpetuam nominis tui gloriam uelim quamprimum edas. Vtinam aliquid adidisses de Graecis poematibus a te repertis. Noli quaeso mihi has delicias inuidere. Quis haec Hafniae repertum iri putasset? ROSTGARDIVS amicus olim meus egregia monumenta Graeca habet, quae studiose celat, inter quae sunt LIBANII epistolae fere omnes, quae in damnum publicum suppressae apud eum latent. Fama quidem fuit in actis publicis, regem nostrum SVNDERLANDII bibliothecae inhiare: ego uero id falso dici puto. Certe serenissima regina mihi dixit, se de eo nihil umquam audiuisse. Si quidem id uerum esset, inter [gap: Greek word(s)] aetatis nostrae referendum censerem. Berolini Non. Aug. 1722.

De Dania ea nuntiasti, quae, nisi dixisses, mihi parum credibilia uisa essent. Inprimis doleo, ROSTGARDIVM bonarum litterarum studiis, in quibus plurimum poterat, nuntium remisisse. Epistolis LIBANII neque utitur, neque alios patitur uti, in quibus tamen scio permulta latere apta amplificandae cognitioni rerum ciuilium et ecclesiasticarum illius aeui. Vtinam haec monimenta in benigniores manus incidissent. De APRIGIO [note: APRIGIVM dono dedi cl. uiro, IO. ALB. BENGELIO, Apocalypseos interpreti. MOSIIEMIVS.] uelim cogites. Vel ob auctoris aetatem liber dignus est, qui cognoscatur et legatur. Proindeque excute te ipsum, nec in edendo moras facito. Quo maturius eum edes, eo illustrius mereberis de omnibus eruditis. PLVTARCHI etiam librum edito, qualiscumque est, aut, si edere non uacat, ad cl. FABRICIVM mitte in aliquod Graecae bibliothecae uolumen inserendum. De carminibus Graecis a te descriptis certiora exspecto, quae procul dubio significabis, ubi commodum erit. Anthologiam epigrammatum ineditorum habeo, quorum maxima pars in obscoeno argumento

uersatur, proindeque indigna, quae umquam in publicam lucem exeat. De oraculo Sibyllino multum abest ut idem cum PORTO censeam. Aut ualde fallor, aut opus est IOANNIS TZETZAE, qui eiusmodi nugis delectabatur. Certe ii uersus, quos misisti, eius musam redolent. Cetera tamen libens legerem.

AMBROSIVM MORALEM habeo in museo meo, nec inuitus ad te mittam. RODERICVS uero CARVS ad Spanhemianam bibliothecam pertinet, cuius sors cum modo ualde incerta sit, non possum, nisi post aliquot menses, certi quidquam polliceri. Interim fac ut reperias ALDRETAE historiam linguae Hispanicae, librum rarum et utilem. Dum eum Latine uertes, forte hic erit aliqua mutatio. Quid uero in praesenti agatur, scribere non ausim. LASTANOSAE etiam librum quaere, fuit olim Hanouerae in LEIBNITII manibus. In eo inuestigando usui tibi erit ampliss. ECCARDVS, si eum per te uel per amicum aliquem adieris. GERHARDI dissertationem de statu ecclesiae Armenicae nec uidi umquam, nec nouissem editam fuisse, nisi admonuisses. CLEFFELIVS quidam scripsit nuper dissertationem Vitembergae editam contra librum tuum de eo, quod iustum est, cet. Legi scriptum acerbum, et ita comparatum, ut nemo scriptorem amare possit, nedum laudare. Praeterea nihil mihi dixisse uisus est, quod hypotheses tuas tangat. Ei homini, qui famam quaerit, tibi auctor sum ne quid respondeas.

Epistolas GISBERTI CVPERI multas habeo, fere omnes Gallice scriptas. Plerumque eruditae sunt, sed tamen parum dignae quae edantur, propterea quia uir doctus haud satis peritus erat linguae nostrae. Itaque in linguam Latinam uertendae essent: alias in ludibrium eruditi uiri ederentur, propter incredibilem copiam barbarismorum, quibus scatent. Qualescumque tamen sint, statim ac iusseris, ac commodam occasionem indicaueris, operam dabo ut ad te perserantur. Berolini die 22. Octobr. 1722.

Quod nondum rescripsi iis litteris, quas ad me dedisti, cum iam in procinctu esses Kilonia Helmstadium profecturus, scito id praeter uoluntatem meam accidisse. Nimirum suanissimas litteras tuas diu quaesitas in museo meo nondum reperire

potui, procul dubio in aliquem librum coniectas et ibi latentes, postquam eo uti desieram. Itaque ea rescribam, quae memoria suggeret. Inprimis tibi et bonis litteris, uir amplissime, gratulor ob nouam illam, qua modo auctus es, dignitatem. Repraesentabis omnino academiae Iuliae ueteris illius CALIXTI aemulum; iisdemque meritis ornatus eamdem etiam laudem, quod uoueo, sine inuidia consequeris. Intellexisti iam, quanta tibi prouincia commissa esset in tam celebri loco, nec, scio, spes nostras falles. Vtinam statim ab initio ad APRIGIVM animum adiicias! plane persuasus sum, illam editionem tibi laudi et ornamento fore. De Graecis tuis manuscriptis nescio quid adieceras, cuius non redit in mentem. Id alias uidero, repertis, ut spero, tandem aliquando litteris tuis. Misit ad me nuper HAVERCAMPVS dissertationes suas de nummis comorniatis, quibus legendis operam non perdidi, etsi in plerisque ab erudito editore dissentiam. Ecquid cogitas de Hispanicis antiquitatibus? An earum edendarum consilium te abiicere iusserunt theologicae illae cogitationes, quibus modo totus incumbis? Ego uero nihil illis studiis inesse censeo, quod a theologia tantopere discedat, supersit modo otium, bonarum omnium litterarum alumnus, quod ego, omnium ea in re hominum miserrimus, expertus loquor, qui totos dies rebus mihi iniucundis addicere cogor. Itaque nihil mirum tibi erit, si nihil agam, cum nec tempus quidquam agendi mihi suppetat. Berolini 10. Cal. Sextil. 1723.

Nisi de rebus meis ex amicitia magis, quam ex aequo iudicares, breuissimae quaeque litterarum mearum optimae tibi uiderentur; quid enim tecum loqui soleo, nisi res aut peruulgatas, aut tibi perspectissimas? Faciam tamen ea, quae uis, et si qua dabitur, difsuso sermone tecum agam, utinam nullo tuo fastidio! Ante triduum pertulit ad me theologus Norimbergensis epistolam a te cum fasciculo disputationum tuarum, quas tamen nondum perlegi, sed mox studiose euoluam, ut omnia scripta tua auide et iucunde legere solitus sum. Quod amicitiam meam expetis, id mihi pergratum est, etsi uerbis ea in re parcere poteras: iam pridem enim te amo et magni facio, quemadmodum etiam puto me a te amari. Consilium tuum de edendis uoluminibus anecdotorum

gratum erit omnibus eruditis, et in utilitatem publicam cedet. De APRIGIO inprimis mihi gratulor: nam uix legi uel unum tam remotae antiquitatis librum, in quo non aliquid didicerim. Opportune ei addetur EVAGRIVS: quidni et OROSIVM in uno eorum anecdotorum uolumine ex manuscriptis tuis castigatum edas? Ea in re utinam aliquo pacto te iuuare possem! At sterilis est ualde manuscriptorum bibliotheca nostra. Demtis paucis admodum libris antiquis, cetera omnia sunt scholasticae theologiae et philosophiae sordes, apinae et tricae. Excutiam tamen exemplaria typis edita OROSII in bibliotheca Spanhemiana, et, si quid occurrerit, id tibi nuntiabo. Nihil miror te in rixas incidisse: uix quisquam hoc effugere potest bene agendo. Erunt praeterea, quibus eruditionis et uirtutis tuae fulgor officiet,

Tu uero animum despondere noli: fatiscit citius inuidia, quam quiuis alius animi morbus. Praefationem tuam in FOLIETAM de lingua Latina ualde commendari audiui a uiris quibusdam eruditissimis. Itaque eam uoluptatem mihi non inuidebo, illam enim propediem legere statui; et iam olim legissem, si otium fuisset. Incredibile enim est, quam parum temporis mihi ex quotidianis occupationibus supersit, etsi quiete numquam magis opus fuit, uel ob oculorum et crurum debilitatem, quae me quotidie monet senectutem aduentasse, nec longe abesse uitae terminum. De Eutychianismo sententiam meam prodam, munitam, ni fallor, inuictis argumentis, in historia, quam paro et meditor, ecclesiarum Alexandrinae, Aethiopicae, Armenicae, et Syriacae. Opus quidem diffusum foret, nisi statuissem superflua quaeque rescindere, et in iis unice uersari, quae ad fontem et caput controuersiae spectant. Quae dicam, si uixero, ea prima fronte paradoxa uidebuntur, propterea quod uetustis opinionum commentis et mendaciis Graecorum historicorum hae quaestiones de incarnatione ex utraque parte in magnam inuidiam adductae sunt. Ego uero uni ueritati studeo et studebo, quam, ni fallor, deprehendi, et ut talem proponam. Vnum in his contentionibus haereticum statuo APOLLINAREM, ceteros omnes absoluo, non quidem a pertinacia et odio, sed ab haeresi.

Ea in re sat scio mihi omnino non conuenire cum doctissimo SALIG, de quo loqueris. Partem quidem ueritatis ex iis, quae scribis, eum uidisse intelligo: non tamen puto eum in omnibus in meas cogitationes incidisse. Qualescumque sunt, eas illi non inuiderem, nisi statuissem ipse iis quam primum uti. Vtilissima erit emendationi Christianae religionis illius controuersiae discussio, modo abiectis praeiudiciis in unam ueritatem oculos eruditi omnes intendant.

LVCAE MELLIERII liber est in museo meo cum aliis eiusdem argumenti nitide compactus. In ius tuum transiit, ex quo epistolam tuam legi, modo amici tui opusculum non repudies. Itaque mittam, ubi mihi aliquem significaueris, per quem tuto ad te cum CVPERI epistolis peruenire possit. Eas iam in unum fasciculum composui, neglecto tamen ordine annorum et mensium. Ei confusioni, quandoquidem eas Latine interpretari statuisti, facile medeberis. Tres aut quatuor Latine scriptae sunt: ceterae uel non sunt edendae, uel Latine uertendae. Parum gnarus erat linguae nostrae [gap: Greek word(s)] , et risum mouerent eius epistolae, quamuis eruditae, si, quales scriptae sunt, in lucem prodirent.

Historia mea Christianorum Indiae iam lucem adspexit: exemplaria tamen nondum ad me perlata sunt. Duodecim tantum ab auaro bibliopola extorsi, quibus octo et decem adiungit aere meo emta, distribuenda inter amicos meos. Iam pridem unum tibi mittendum destinaui, quem una cum fasciculo epistolarum CVPERI, et CRELLII libro recipies, si quidem hac hebdomada, aut proxima, ut spero, illud accepero. Vix credo fore multa, quae tibi in eo libro arrideant, etsi omnem operam dedi, ne nimia copia uerborum lectores meos obtunderem.

Ne nihil tibi significasse uidear, scito hic uersari PETRVM ZORNIVM, Hamburgensem, notum forte tibi ex opusculis, obseruationibus suis sacris, felle, non atramento scriptis, aliisque libris Germanicis et Latinis. Id nunc agit, ut interpretationem litteralem edat epistolarum diui IOANNIS ad septem ecclesias Asiae in Apocalypsi. Opus erit, quantum quidem ex iis, quae mihi ostendit, perspicere possum, luculentum et eruditum. Edita est nuper hic secunda pars Miscellancorum Berolinensium, ubi omnia fere mathematica sunt et astronomica.

Ediderunt initio epistolam CVPERI ad cl. Schottum, et SCHOTTI ad CVPERVM; de quibus epistolis nonnulla tibi occurrent inter epistolas CVPERI, in quibus si qua erunt, quae non intelligas, ea tibi interpretabor. Berolini dic 23. Oct. 1723.

Ante finem anni superioris fasciculum orationum et dissertationum tuarum a te accepi, una cum suauissimis litteris tuis, quibus nulla interposita mora rescripsi. Vt de ceteris sileam, litteras CVPERI [gap: Greek word(s)] a me petebas, et librum LVCAE MELLIERII, id est, SAM. CRELLII, quam domi meae habeo, tibique libenter obtuli una cum CVPERI litteris, quas studiose collegi, nulla tamen ratione habita dierum aut mensium. Tu uero uel litteras meas non accepisti, uel uarietate negotiorum pressus alio transtulisti cogitationes tuas. Si quidem litterae meae perierunt, quod nolim, fatale id mihi tecum esse necesse est: in diuturno enim commercio litterarum cum reu. WOLFIO et paucis quibusdam aliis eruditis uiris nullas adhuc periisse intellexi. Meas quidem dederam in cursorum domum perferendas famulo cuidam meo, qui iam domo mea discessit, at de cuius fide uariis mihi in rebus probata nullum umquam dubium obortum est. Metuo tamen, ne quid sinistri acciderit: dederam enim una litteras ad HEVMANNVM, Gottingensem, perferendas, quibus nihil adhuc rescriptum est. Fac me ergo certiorem, cum primum poteris, ecqui hae et superiores ad te delatae sint. Dum exspectabam donec rescriberes, supersedi mittendo ad te exemplari bistoriae meae Christianismi Indorum, quod tibi seruo in museolo meo. Mittam una MELLIERII librum et CVPERI epistolas, qua uia uoles et significabis, siue per cursores publicos, siue per bibliopolas, si quos hic nosti, qui id curare uelint. Tu uero, uir ampliss. quam primum rescribes, meque ea anxietate leuabis, quae sane me animi cruciat. Nec plura scribam diro oculorum morbo pressus, qui tamen post complures hebdomadas nunc primum paullatim leuari coepit. Berolini prid. Cal. Mart. 1724.

Nudius tertius, die huius mensis decimo tertio, sub uesperam allatae sunt ad me e bibliotheca litterae tuae datae uigesimo quarto die Nouembris anni superioris. Eo delatae fuerant a

bibliopola Berolinensi, cui nomen est RVDIGERO. Haec nolui nescires, quemadmodum nec id tacere opus est, in ipso inuolucro litterarum tuarum aliquid fraudis admissum fuisse, apparere. Haec uero missa faciam, nec monuissem, nisi inde intelligi posse putarem, nihil temere credendum esse iis etiam hominibus, qui officia sua ultro deferunt. Ea socordia, malo enim hac uoce uti, quam quidquam deterius suspicari, factum est, ut uariis dubiis cruciatus, quae desiderabas, nondum ad te miserim, scripserimque has litteras, quas te accepisse puto, sicuti et ego tuas accepi eodem die datas mira [gap: Greek word(s)] . Iam cum uideam, et diuturnam moram intercedere abhinc ad nundinas proximas, et fidem hominum aliquando fallere, per cursores publicos librum meum, et MELLIERII scriptum compactum cum uno et altero eiusdem argumenti mitto, nec tibi sumtus graues fore arbitror, quos si quidem in mea potestate fuisset, totos in me suscepissem. Illustri baroni DE STAIN librum Crellianum offeres nomine tuo; adiunge tamen plurimam a me salutem, modo id ei haud ingratum fore iudicaueris. De historia mea Christianisini Indorum Malabarensem iudicium feres, qualecumque tibi uidebitur, nec ulla in amicitiae mutuae nostrae gratiam indulgentia uteris, etsi mihi ea opus esse sentio. Hoc opus elaboratum est in maxima temporis et rerum omnium angustia, adeoque minus elaboratum, quam si maiore otio et tranquilliore animo scriptum esset. Si forte iterum typis describeretur, pluribus argumentis et demonstrationibus stipatum in lucem exiret. Quod quidem si sperari non possit, in alia parte, quae describet historiam Monophysitarum, exhauriam, non quidem ea omnia, quae de hoc argumento dici possunt, at ea saltem, quae longa lectione et meditatione collegi. Eutychianismi historia ualde breuis est: finem enim ea haeresis habuit in EVTYCHE ipso, homine indocto, qui CYRILLI ALEXANDRINI, amici sui, sententias non ualde bonas deteriores efsecit. DIOSCORVS, CYRILLI successor, etsi EVTYCHI fauit, non tamen eius sententias amplexus est. FLAVIANVM quidem damnauit in pseudosynodo Ephesina, non propter EVTYCHEM, sed quod episcopum illum Constantinopolitanum Nestorianismo addictum esse arbitrabatur. At uero in concilio oecumenico Chalcedonensi DIOSCORVS

damnatus est et depositus, non propter sententias haereticas, id enim ipsi patres professi sunt, sed quod se synodi iudicio sistere noluisset. Monophysita tamen fuit, quemadmodum et alii episcopi Aegyptii, qui una cum eo in synodum uenerant, et aegre adducti sunt ad subscribendum. Nimirum attulerant Chalcedonem periculosam illam formulam unius naturae uerbi incarnatae, sibi a CYRILLO traditam S. ATHANASII nomine, etsi APOLLINARII haeretici, ut hodie constat, primaria formula fuisset. Hinc et hodie mordicus eam tuentur et propugnant Aegyptii, Syri, Armeni, et Aethiopes Monophysitae, qui EVTYCHI ut haeretico anathema dicunt. Haec breuiter hic delibaui, quae fusius olim prosequar, et, si quid demonstrari potest in rebus antiquis, luculenter demonstrabo. Nihil mihi umquam in omni genere studiorum consultius uisum est, quam ipsos fontes adire, et in iis morari. Quid enim mea interest, ueritate semel reperta, si EVAGRIVS, THEOPHANES, CEDRENVS, BARONIVS, PAGIVS, et alii scriptores, etiam maiorum gentium in alias sententias abiuerint, non tam re considerata et perpensa, quam attento theologorum communionum suarum iudicio?

De scriptis tuis quid uis dicam, nisi ea mihi ualde probari? Ingenium tuum perpetuo magni feci, et tale futurum auguratus sum, quale iam omnibus eruditis approbasti, et deinceps approbare perges. Quod dicis, te olim nugas egisse, id mihi minime persuadebis. Nullum enim adhuc uidi ingenii tui specimen, ex quo perspicere non liceret, eos flores egregios fructus polliceri.

HALESII historia, quam uocas, synodi Dordracenae, iis, ni fallor, litteris constat, quae editae sunt cum eius opusculis postumis, siue Golden Remains of the Euer Memorable Mr. IOHN HALES of Eaton-Colledge. Illius libri tertiam editionem Londinensem habeo, anni 1688. in 8. cum praefatione IOANNIS PEARSONII, qui saluo meliore iudicio, HALESII laudes nimis extollere uidetur. Ceterum hic scriptor, posteaquam in EPISCOPII sententias migrauit, plenum curriculum absoluit totius Arminianismi. Discessit enim in Pelagianorum et Socinianorum dogmata, quod confirmant duo tractatus ab eo scripti, et in secundo uolumine Phoenicis editi; quorum

prior hoc titulo ibi exstat, pag. 315. breuis disquisitio: or a brief inquiry touching a better way than is commonly made use of to refute Papists, and reduce Protestants to certainty and unity in religion. Alter ibidem pag. 348. dissertatio de pace, cet. or a discourse touching the peace and concord of the church. Scio quidem in bibliotheca Anglica [note: Seconde Partie, pag. 485.] breuem disquisitionem tribui SAMVELI PRZIPCOVIO. Ea tamen ab HALESIO adoptata fuit, si quidem, quod puto, ab eo Anglice edita est, suppresso etiam Poloni auctoris nomine. Iam haec scripseram, cum mirari coepi, ea mihi excidisse, quae certo scio tibi non esse incognita: at breuis chartae et exigui laboris dispendium haud tanti faciendum est. De OROSIO uidebo, numquid eruere possim. Ceteris operibus tuis bene uoueo, inprimis dissertationi tuae de aetate apologetici TERTVLLIANI. Cum in huius scripti mentionem peruenerim, magnopere scire uelim, an cl. HAVERCAMPI IOSEPHVS iam prodierit. Miror illius hominis frontem, da ueniam uerbo, qui Spanhemianum IOSEPHI exemplar, quod reluctante nobilissimo PRINTZIO, consiliario regis intimo, me pro eo fideiubente obtinuit in usum quatuor mensium, iam per sesquiannum domi suae habet, nec bis et ter repetitum adhuc redhibere sustinuit. Hanc certe [gap: Greek word(s)] satis admirari non possum. De eo tamen nolim apud eum uerbum facias, alia uia eum aggrediar, citra importunitatem tamen, nec humaniores Musas uiolabo, licet ita se gesserit, ut id impune agere possem. Librum suum de nummis contorniatis ad me misit, sed tribus pagellis mutilum, mirum opus, in quo facile agnoui scriptorem notarum in apologeticum. Quid censes de mira illa interpretatione pag. 408. 409. n. 11. uesica quaeritur? Quid potuit fingi et dici ineptius, quam illa puerorum mingendi necessitas, et egregium illud adagium Batauorum ad interpretationem TERTVLLIANI accommodatum? Saltem meiere dixisset, non mingere, quam uocem Romanae aures non norunt.

ZORNIVS adhuc hic agit in summa omnium rerum egestate. Nisi opibus aliquorum hominum sustentaretur, qui utplurimum sunt Reformati, parum abesset, quin fame periret. Misericordia duplici mihi dignus uidetur, et quod miser sit, et quod culpa sua talis sit. Animum natura sua ferocem

nullus rerum et uitae humanae usus castigauit, neque quod uereor, castigabit umquam. Quotidie in bibliothecam uenit, saepe etiam ad me, ut libris meis utatur, nec ei blandiri soleo. De WOLFIO maxime eum praesens uehementer obiurgaui, praetereaque per amicum ei significari iussi, si quid umquam contra WOLFIVM et FABRICIVM scriberet aut loqueretur, omne deinceps commercium inter nos abruptum iri. Libros meos me uolente fert eam in domum, in qua habitat, et, ut mihi hodie fassus est, margines librorum manu mea notatas describit, quarum specimen exhibebit unum aut alterum in bibliotheca quadam antiquaria, quae post resurrectionis dominicae festum in lucem exibit.

IOANNAE papissae fabula ne uno quidem argumento, nisi inepto et falso nititur, cum sexcentis minime dubiis euertatur. Nemo doctorum inter Reformatos Gallos, uno SALMASIO excepto, eam propugnare ausus est. Quocirca ea de re post tot diatribas in perpetuum sileri uellem. Quas partes tueatur cl. LYSERVS, nescio; at certo noui, eum melioribus rebus tractandis aptum esse. Doctissimi HARDTII sortem doleo, licet iam dudum miratus sim, eo ingenio hominem in tot paradoxa sua sponte incidisse, quae ipse, aut ualde fallor, in quouis alio derideret. Eius interpretatio diluuii uniuersalis totam scripturam sacram impiorum ludibrio exponeret, si semel admitteretur. Quid reponet uersibus 5. 6. 7. cap. 3. epist. 2. Sancti PETRI? Verum haec ipse uiderit. Nihil ego periculi subesse uideo: ita enim eius opiniones comparatae sunt, ut perpaucis admodum hominibus placere posfint. De WOLFFIO nullum iudicium feram. Multa mihi dixisse uidetur, quae benigna interpretatione excusari possint: nonnulla uero, quae ad examen ipso praesente reuocanda erant, ut uidelicet ea uel reuocaret, uel sanum aliquem in sensum interpretaretur. Nihil periculosius censeo, quam homines eruditos atheismi suspectos facere. Quid enim, hac agendi ratione semel inducta, censebunt idiotae, nisi usum rationis in opiniones adducere, quibus sanioris theologiae dogmata disiiciantur?

Epistolas CVPERI mittam per bibliopolam nostratem, qui paullo ante diem festum ad nundinas Lipsienses proficiscetur.

BINGHAMII opus dignum est, quod Latine in lucem prodeat. Ex excerptis in bibliotheca Anglica suspicatus sum, BINGHAMIVM saepius descripsisse LVDOVICI THOMASSINI ueterem et nouam ecclesiae disciplinam, quae tribus uoluminibus in forma maiori prodiit Parisiis, anno 1688. Berolini die Martii mensis 18. 1724.

Dum dies diem ducit, et subcrescunt occupationes parum iucundae, plane alienae a studiis nostris, factum est, ut efflueret longum temporis spatium ab accepto doctissimo libro tuo, humanissimisque litteris, nec ullum grati mei in te animi uestigium appareret. Historiam tuam synodi Dordracenae diligenter elaboratam et elegantem, etiam satis moderatam esse deprehendi, nec eam dubito probatum iri omnibus omnium societatum eruditis. Ego uero diuturna earum rerum meditatione, et longo aetatis ductu satis superque admonitus sum, me frustra fore, si [gap: Greek word(s)] uellem [gap: Greek word(s)] . Tutius haec uni Deo committuntur, cuius uias nemo umquam hominum assequetur, quamdiu in hac uita mortali aetatem aget. Ceterum Iliacos intra muros peccatur et extra. Nec tutum esse censeo alienum ab iis animum gerere, qui de misericordia Dei idem sentiunt, etsi diuerse loqui uideantur. CVPERI epistolas tibi etiam atque etiam commendo. Nullas meas habeo, quibus ipsi aut scripserim, aut rescripserim. Ne enim mireris, me subinde, saepe etiam, minus eleganter scribere, scito me primum quodque litterarum mearum exemplar mittere ad amicos: nec enim mea esse puto digna, quae in acta referantur. Si quidem ab heredibus CVPERI litteras meas impetraueris, uelim ea omnia supprimi cures, quae cuiusquam famam aut eruditionem laedere uidebuntur: paullo enim liberius ad eum scribebam, nec dum aetas iuueniles animi mei impetus ad maturitatem decoxerat. Itaque famae et quietis meae rationem habebis. HAVERCAMPVS iam pridem IOSEPHVM restituit.

Eruditissimi LACKEMACHERI laboribus litterariis perquam felices euentus opto et uoueo: at est quod de PORPHYRII libello aureo de abstinentia admonitum uelim. Ego egregium illud antiquitatis monumentum olim edere constitueram;

taleque fuit consilium meum. Nimirum Graecum contextum quam emendatissimum cum BERNARDINI FELICIANI uersione optima et rara emittere uolebam, additis paucissimis obseruationibus mere criticis. Nec HOLSTENII Porphyrii uitam addidissem, quae et alibi et in cl. FABRICII bibliotheca Graeca legitur. Haec scilicet olim, moliebar, cum IO. FRIDERICVS THOMAS, Suidnicensis gymnasii rector in Silesia, ad me scripsit, se huic PORPHYRII libro operam suam addixisse, multasque manuscriptorum collationes in promtu habere. Cum autem rogaret, ut, si qua in re eum iuuare possem, nollem ipsi deesse, misi ad eum et qualescumque emendationes et obseruationes meas, et PETRI PETITI, medici Paris. notas autographas in exemplari Florentino Spanhemianae bibliothecae exstantes. Id iam pridem factum est. Ne autem putarem, eum PORPHYRII edendi consilium abiecisse, comperi nuper, Vaticanum exemplar antiquum et elegans ad eum Roma missum esse, adeoque eius editionem praelo esse paratam. Nunc sane intelligis, inhumanum omnino factum fore, si ea, quae olim cum eo communicaui, alii cuipiam denuo tradidero. Adde, quod cum olim haec acta sunt, mihi supererat aliquid otii, quod hodie plane nullum est. Auctor itaque essem doctissimo LACKEMACHERO, ut ad ipsum IO. FRID. THOMAM adiret, et expiscaretur, ecquid opis ab eo sperare possit, aut qua ope eum ipse possit adiuuare. Ceterum iterum moneo, PORPHYRII eum librum numquam gratum fore eruditis omnium gentium, nisi prodeat una cum uersione Latina BERNARDI FELICIANI, quae etiam multis in locis perquam commoda inuenietur emendando Graeco contextui.

Historiae Christianorum Monophysitarum nondum manum admoui. Varia tamen collectanea habeo Latine scripta, quae facilem eum laborem efficient, si semel scribere aggressus ero. Verum ne minimum quidem otii superest. Praeter aulae occupationes, utramque bibliothecam et nummophylacium, undique ad me itur, nec cuiquam operam et laborem meum nego. Adde senectutem, oculorum aciem ualde imbecillam, et curam rerum domesticarum, certe sortem meam dolebis. Haec uero omnia forti animo concoquenda mihi esse iudico, ducunt uolentem fata, nolentem trahunt.

Interim solatio mihi est amor eruditorum uirorum, inter quos tu familiam ducis. Berolini 4. Cal. Ian. 1725.

BERNARDO PEZIO.

Litterae tuae mihi perquam gratae fuerunt, non tamen propter laudes, quas mihi tribuis, quibus me parum dignum arbitror, sed propter beneuolentiae tuae indicia, quae luculenter animi tui pietatem, et amorem in me tuum significare uidentur. Iam pridem fama tua, et doctissimarum lucubrationum tuarum cognitio me in admirationem nominis tui rapuit, eoque magis accendor ad te amandum et suspiciendum, quod tu me hominem tanto diuortio terrarum a te remotum prior compellare dignatus es, certe praeter omnem spem meam; nihil enim eius modi a te, uir summe, exspectassem, cum ne quidem tibi me notum esse arbitrer. Ceterum cum uideam, te praeter salutandi officium aliquid aliud moliri, non possum, quin tibi respondeam ea animi moderatione, quam tibi approbare uelim. Si quid forte exciderit, quod minime probaueris, ueniam da quaeso: haud enim ea huc afferre potui, quae mihi omnino dicenda censebam, quin dissensus a te mei rationes nonnullas proponerem. Ante omnia tamen ill. et reu. abbati Gottwicensis monasterii gratias habeo, ob ea beneficia et commoda, quae mihi ultro offert, quibus quo minus utar, impedit conscientia, quae eo meticulosior fit, quod uideam breui mihi esse moriendum: nulla enim uitae diuturnioris spes esse potest homini septuagenario, et multis morbis obnoxio. Hinc saepe animo uoluo ea uerba, quae in epistola tua lego: quid prodest homini, si uniuersum mundum lucretur, animae uero suae detrimentum patiatur? Atque si contra conscientiam meam aliquid, quod absit, egero, animae meae, quod deprecor, iacturam faciam. Vis forsan scire, quanam in re conscientiam meam laederem, si parerem consiliis uestris? Certe longa oratione opus esset ad omnia explicanda, nec id uobis opportunum foret, cum satis superque nouerim, quanta uis sit earum opinionum, quas a prima iuuentute imbibimus. Ea tantum hic attingam, quae silentio praeterire non possum.

An me uocas ad nuperam illam constitutionem pontificiam, quae Christianam fidem ab imis fundamentis succussit? Agnoscis uerba hominis tibi noti, piae et felicis memoriae. At forte dices, nemo coget illi constitutioni subscribere, in qua disertis uerbis ipsae domini nostri IESV CHRISTI sententiae et dicta damnantur? Vide proposit. 2. item 45. qua damnantur apostoli IOANNIS uerba, qui non diligit, manet in morte. His damnationibus etiamsi forte subscribere non cogerer, necessario tamen communicandum esset cum illis, qui numerant inter haereticos eos homines, qui huius constitutionis edicta impia et haeretica arbitrantur. Multa alia grauiora taceo, ne uos offendam. Ego cum diuo PETRO, principe apostolorum, ita dominum IESVM alloqui soleo: Domine, ad quem ibimus? uerba uitae aeternae habes. Absit a me, ut a domino meo discedens, hominibus, et eorum decretis, adhaeream. Potes, inquit auctor aurei libri de imitat. Christ. lib. II. cap. 4. cito fugere IESVM, et gratiam eius perdere, si uolueris ad exteriora declinare. Et si illum effugaueris, et perdideris, ad quem tunc fugies? et quem tunc quaeres amicum. Nec frustra me CHRISTVM dominum inuenisse censeo: nam eas regulas adhibui, quas ipse praescripsit Matth. XXIIII, 23. Si in fine temporum quis uobis dixerit: ecce, hic est CHRISTVS, aut illic, nolite credere; et u. 26. si dixerit uobis: ecce in deserto est, nolite exire: ecce in penetralibus, nolite credere. Videas, uelim, uocem Graecam, quam per penetralia uulgatae uersionis auctor interpretatus est. S. LVCAS in loco parallelo XVII, 21. hic addit: ecce, regnum Dei intra uos est. Ergo quaesiui dominum meum, ubi ipse iussit, ut eum quaereremus, nec operam lusi; nam dicere possum cum sponsa cantici canticorum: inueni quem diligit anima mea: tenui eum, nec dimittam. Ceterum nolim credas, me aut LVTHERO aut CALVINO nomen dedisse: absit, uni CHRISTO adhaereo, eum nunc diligo, ipsi uni credo, ipsi quotidie dico: delicta iuuentutis meae et ignorantias meas ne memineris, domine. Haec erant, uir eruditissime, quae mihi necessario in medium proferenda iudicaui. Nolim ea in malam partem accipias. Scio quidem et certo scio, me propterea tibi minus carum fore, sed sententias meas longo studio, implorata etiam Dei ope, quaesitas abdicare non possum. Iam per triginta annos, et

quod excurrit, uni studio Christianae religionis operam dedi, lectionique sacrarum litterarum, antiquorum patrum, conciliorum, et historiae ecclesiasticae primorum seculorum intentus fui, quo in studio multa uera nondum satis cognita eruisse uisus sum. Faxit Deus, ut iis omnibus primo ad eius gloriam utar, deinde ad salutem aeternam adipiscendam. Alii alia quaerant: mihi adhaerere Deo bonum est, ponere in domino Deo spem meam. Verum de his satis superque; sententiarum diuersitas nihil impedit, quo minus de uobis et pietate uestra bene sentiam, meque beneuolentiae uestrae commendem. Ill. abbati Gottwicensi salutem plurimam dico, cum prolixa gratiarum actione. Idem tibi, uir reuerende et erudite, dictum puta. Nolite, quaeso, me aspernari, et odisse: dictum enim AVGVSTINI uobis obiicerem: fratrem odisti, et nescis. Valete in domino mei memores. Dabam Berolini d. 21. Iul. 1731.

FRIDERICO GVILIELMO ROLOFFIO.

Scribo ad te familiariter, et more antiquo, ut deinceps id ipsum agas mecum, sublatis illis excellentiae titulis, quos ego neque umquam probaui, neque admisi, nisi, si quando illis uel inuito mihi utendum fuit. Ceterum amicitiae tuae testimonia mirum in modum mihi placuerunt, nec me quidquam fefellisti: sciebam enim te eo animo esse, qui ad meliora quaeque sedulo properaret. Bonum factum, quod in reuerendi WALCHII, uiri certe boni et eruditi, gratiam te insinuaueris. Facies autem id, quod te facturum scio et spero: nimirum ab omnibus eius uerbis pendebis, ut uberrimos eruditionis fructus ex tanti uiri commercio reportes. De studio historiae ecclesiasticae recte instituendo nihil dicam, cum, ut ait ille, abundes praeceptis, institutis, et exemplis. Hoc unum tibi consilium dabo, ut initio sedulo notes, et memoriae imprimas omnes annos imperatorum Romanorum, eorumque synchronismos, id est celebrium uirorum aetates, qui iis regnantibus floruerunt. Hoc primo tentabis, et facillime assequere in primis quatuor saeculis ab initio erae Christianae. Vlterius postea procedes, quae res tibi maximo usui erit. Plura adderem, nisi compertum mihi esset, non defore tibi, qui optimis quibusque praeceptis

te imbuant. Nihil opus habeo illa [gap: Greek word(s)] , quam iam pridem in Gallia euolui. Edita est sumtibus Statuum Generalium, quo tempore CYRILLI LVCARIS, Constantinopolitani patriarchae, ope de concordia ineunda inter Reformatam et Graecam ecclesiam cogitabant. Cessit in uanum ille conatus, ut nosti, quemadmodum et ille Wittebergensium theologorum tempore HIEREMIAE patriarchae. Berol. prid. Cal. Nou. 1730.

Quam dissertationem moliris de tribus diui Paulli nominibus, scito rem adhuc esse a nemine propositam, proindeque illud argumentum modeste, et potius [gap: Greek word(s)] , quam [gap: Greek word(s)] esse tractandam. Cum enim ea sententia plane noua sit, non deerunt, qui contradicant. Neque ego, qui eam primus protuli, ita certam affirmare ausim, ut nihil dubii moueri possit. Itaque problema esto eruditorum iudiciis subiiciendum. Quae potissima argumenta collegeram, ea intelligo ex litteris tuis te iam occupasse. Superest exigua difficultas de praenomine TERTII, quod apud Romanos in usu fuisse negat SALMASIVS in Commentario inchoato ad ARNOBIVM, edito ab IO. ALB. FABRICIO in secundo uolumine operum sancti HIPPOLYTI, pag. 129. column. 1. et 2. Hanc uero SALMASII opinionem stare non posse, tibi manifestum erit, si adieris RAPHAELIS FABRETTI inscriptiones in fol. editas, ubi pag. 23. praenomen illud uariis exemplis adsertum reperies. Sancti PAVLLI illud etiam praenomen fuisse, id mihi probabile facit, quod in epistola ad Romanos in prima persona scriptum occurrat [gap: Greek word(s)] . Si sancto apostolo amanuensis fuisset Tertii nomine, certe legeretur aut legi deberet [gap: Greek word(s)] . At, nisi fallor, diuus PAVLLVS, ut se Romanum ciuem ostenderet, operae pretium se facturum exsistimauit, si in illius epistolae fine praenomen suum adscriberet. Quod autem dicis, probabile tibi uideri, illa sancti apostoli nomina esse constituenda, ut TERTIVM SAVLVM PAVLLVM eum dictum fuisse putemus, aut suspicemur; ego aliter censeo, et PAVLLI nomen ante SAVLI agnomen esse scribendum. Nimirum ii, qui in ciuitatem Romanam adoptabantur, nomen Romanum prisco

nomini suo praeponebant. Sic CICERONIS liberti, TYRO et TRABEA, in libertatem asserti nomina sumserunt M. TVLLII TYRONIS et M. TVLLII TRABEAE. Alia exempla passim inuenies. Apud GRVTERVM et in Antiquitatibus Nemausensibus olim obseruaui monumentum uetus cuiusdam LVCII TERTII PAVLLI. Ibi nomen TERTII loco nominis, non praenominis, usurpatur: at neque desunt exempla praenominum, quae decursu temporis in nomina abierunt. De nomine PAVLLI non defuerunt, qui sanctum apostolum illud sibi sumsisse putant, posteaquam in Cypri insula cum proconsule SERGIO PAVLLO uersatus est, quae certe sententia minime probabilis est: nam ante aduentum suum in eam insulam iam ciuis Romanus erat, proindeque [gap: Greek word(s)] . De eo autem SERGIO PAVLLO, quando me series sermonis eo deduxit, ea tibi adscribam, quae IVLIANVS [note: Pag. 206. edit. Spanhem. oper. CYRILLI.] apostata in libro contra Christianos falso et contumeliose dixit, ubi de b. PAVLLO, ceterisque apostolis loquitur: [gap: Greek word(s)] . Retundendae impudenti [gap: Greek word(s)] accusationi nihil sane sufficiunt TIBERII et CLAVDII aetatis scriptores, qui aetatem tulerunt: at quis nescit permultos periisse, et IVLIANVM ipsum in Thracia natum in litterarum et artium Graecarum studio eductum Romanarum rerum haud ita peritum fuisse? SERGII tamen PAVLLI cuiusdam meminit GALEN. lib. 1. [gap: Greek word(s)] , paullo post initium, ubi eum uocat [gap: Greek word(s)] . Meminit item illus tom. III. [gap: Greek word(s)] , pag. 453. edit. Gr. quam solam adii, ubi repetit, eum uirum doctum fuisse, et philosophiae Aristotelicae addictum. Quidni hic SERGIVS PAVLLVS illius, quem nobis sistunt Acta Apostolorum, nepos fuerit, proindeque ut uir primarius erat, ex stirpe primaria oriundus. Ordo sane temporum id patitur. Sed iam manum de tabula. Nisi te ualde amarem, uix potuissem adduci ad haec qualiacumque scribenda, cum neque ualetudo mea, neque

aliae occupationes haud satis iucundae sinant, ut litteris scribendis uacare possim. Itaque non dicam, inopem me copia fecit, sed, me copia fecit inertem. Accessit molestis meis laboribus nescio quid quod nuper audiui, esse nempe Lipsiae quosdam homines, qui contra Historiam meam Christianismi Indorum scripserunt, meque Nestorianismi reum facere conantur. In quo, si quidem id uerum est, nimium indulgent coniecturis suis, ne quid deterius dicam. Ego ab illis erroribus, qui NESTORIO tribui solent, totus abhorreo; sed ipsum NESTORIVM uideo et intelligo ea non dixisse, quae ipsi per calumniam, ut puto, ab eius inimicis tribui solent. Quidquid sit, quaestio est non iuris, ut aiunt, sed facti, in qua si quid a me, quod minime crediderim, erratum sit, id citra ullam labem religionis meae factum est. Erunt, qui respondebunt illis hominibus, qui, ut audio, mortuum me crediderunt. Ego nihil rescribam, nisi aliquem uindice nodum protulerint, quem soluere conabor in iterata editione, quam paro, historiae meae. Berol. d. 18. April. 1731.

Disputationem tuam de tribus diui PAVLLI nominibus legi et probaui. Notulas tamen in scheda separate adieci, quam hic reperies. Eas siue probes, siue improbes, id mihi perinde erit: nam dissertatio tua sine illis emendationibus stare potest. Hoc unum mihi parum placet, quod orthographiam sequaris ab eruditorum usu plane abhorrentem. Quod v consonam et j tollas, id tolerari potest: habes enim uiros eruditos, quos sequaris: at uero qui tibi uenit in mentem romanos scribere, cum usus inualuerit in eius modi nominibus litteras, quas uocant, maiusculas adhibere, et scribere Romanos. Ceterum locum beati PAVLLI omisisse mihi uideris non usque quaque contemnendum. Nimirum in epistola ad Galat. VI, u. [gap: Greek word(s)] ; uidete, qualibus litteris ad uos scripserim. Cauet apostolus, ne litterae suo nomine falso inscriptae ad eos perferantur, proinde ad scripturam suam eos attendere iubet. Haec est uis illius uocis [gap: Greek word(s)] . HESYCHIVS: [gap: Greek word(s)] . Id argumento esse uidetur, sanctissimum apostolum sua manu litteras suas exarare solitum fuisse. Scio alios esse, et quidem uiros eruditos, qui hanc uocem aliter interpretentur: at

id faciunt sine ulla auctoritate. Te uirorum doctissimorum et WALCHII et KROMAYERI consortio et disciplina uti, ualde gaudeo. Ceterum spero, te reuera id praestiturum, quod polliceris, uidelicet amicitiae in te meae numquam immemorem fore. Vale, et perge non in studiis tuis modo proficere, uerum etiam in timore et amore Dei O. M. quod te sacturum uoueo et spero. Berolini d. 26. Sept. 1731.

Vt intelligas, quam deploratus sit ualetudinis meae status, haec ad te uacillantibus litteris scribere aggredior. Viro nobili, a quo haec accipies, Vindicias meas ueterum auctorum ad te perferendas tradidi. Velim eum librum commendatum habeas uel propter me, uel propter insignem raritatem: nullum enim illius exemplar modo uenale occurrit. Si nouam illius editionem moliri uelis, eam ad libitum tuum curabis. Reseca, adde, quidquid tibi libebit, modo, quod uelim in bonam partem accipias, omnem stili tumorem amandes, stude breuitati et claritati, quae, ut nosti, sunt praecipuae, haud sucatae, eloquentiae dotes. De obseruatione circa nummos, quos perperam contorniatos uocant, gratias habeo. Illius auctor rem acu non tetigit: toto caelo aberrat. Si ualetudo et uires suppeterent, certiora proferre possem. Id tu uelim commodo tuo mediteris, systema meum, puto, nosti, et hanc spartam ornare potes.

Iam tibi fatebor, subit fastidium litterarum, quae iam humaniores esse desinunt, et ad inhumanitatem incipiunt grassari. --- Pessime ualeo, tu mei miserere, et in precibus tuis fac mei memineris. BEAVSOBRIVS animam agit, quod non sine summo animi dolore tibi nuncio. Eum puto breui sequar. Berolini d. 22. Oct. 1737.

ALPHONSO VIGNOLIO.

Redeunt ad te, uir eruditissime, obseruationes tuae in HARDVINI Chronologiam ueteris Testamenti, quas cum Vindiciis meis ueterum scriptorum ornamento fore intellexissem, ideo a te efflagitaui, quod te in hoc argumento omnibus eruditionis et ingenii subsidiis undique munitum iam

in familiaribus inter nos colloquiis audiueram non paucas HARDVINI in rebus chronologicis allucinationes animaduertisse. Itaque functus es officio uiri non modo eruditi, uerum etiam illius, qui ultro cum aliis studiorum suorum fructus communicare solitus sit. Quocirca mearum esse partium censui, ut palam profiterer, quam grato animo hasce tuas obseruationes acceperim, iucundas procul dubio futuras iis omnibus, qui ueri amore tanguntur, et antiquitatis studiis metuunt, quibus certissimam pestem HARDVINVS iam dudum inferre conatur. Nihil enim puto moraberis eos homines, qui, etsi se eruditos exsistimant, in deuia quaeque facili negotio impelli possunt, modo nouitatis aliqua specie ridicularum quarumcumque opinionum monstra ipsis blandiantur. Certe hac in re, de qua agitur, plus imminere periculi crediderim ab inepto amore nouitatis, quam ab ipsa HARDVINI arrogantia, quam tamen ipsam apud rerum imperitos ualde periculosam esse, non uno exemplo confirmare possim. Excreuit sane incredibilem in modum, et omnes modestiae sapientiaeque limites praetergressa est HARDVINI temeritas, qui, cum sola ferme numismata antiqua pro ueteribus monimentis agnouerit, iisdem iam adeo malitiose abutitur, ut inducta ubique uitiosa lectione, et diuisis, nescio, quo pacto, litteris omnia in deterius mutet, omneque antiquitatis studium infelicibus coniecturis abolere conetur. Vidisti iam, et procul dubio miratus es, quae de nummis Caphyatarum et Cosarum in Memoriis Triuultiensibus et Ephemeridibus Parisiensibus ineptissime dixit, quorum supra sub finem Vindiciarum nostrarum meminimus: et longe plura sunt, eaque ineptiora, at in quibus nihil aut acuminis, aut ingenii, aut sapientiae apparet in noua editione, quae nuper Amstelodami prodiit, de nummis populorum. Ita curauerat HARDVINVS primam illius libri editionem, ut, licet permulta sint in eo, quae aliis eruditis eripuit, haud pauca etiam, in quibus manifestae allucinationes non admodum modeste proponuntur, subacti tamen ingenii et egregiae in eo genere eruditionis compluribus argumentis, doctis quibusque uiris id opus arrideat. Verum ea fere omnia in noua Amstelodamensi editione in deterius mutata sunt, et coniecturae incredibiles passim proponuntur. Nummi Caphyatarum et Cosarum iis explicationibus illustrati prodeunt,

quas supra attigimus; aliaque complura afferuntur, quorum si hic mentionem iniecero, haud forte grauiter feres, te in rebus non omnino iniucundis aliquantisper fuisse detentum. Haec sunt itaque, quae noua HARDVINI editione contineri, me nuper docuit epistola uiri cuiusdam eruditissimi, mihique multis nominibus colendi.

Vidisti, opinor, descriptum ab erudito uiro, IACOBO SPONIO, Abydenorum nummum, in quo LEANDER natans, et HERO facem praeferens e turri cum hac inscriptione exhibetur, [gap: Greek word(s)] , ubi LEANDRI historia eleganti ueteris poetae, MVSAEI, poemate descripta, ab OVIDIO praeterea, et tot aliis uetustis scriptoribus celebrata describitur. Hoc loco nemini aqua haerere potuit. At uide, quid hic somniet HARDVINVS. Mutata una littera, [gap: Greek word(s)] uidelicet in M, nummi inscriptionem ita legendam sciscit: [gap: Greek word(s)] , VIRI ROBVR, ueteremque, nescio quam, oppido ridiculam historiam et con suetudinem comminiscitur, quam in nummo describi contendit. Videlicet metuendum fuit, ne MVSAEI, OVIDII, et aliorum poemata et lucubrationes pro ueris haberentur, si eorum ope ueterum nummorum historias explicare pergeremus.

Narbone praeterea permultos olim nummos percussos fuisse statuit, idque confirmat egregia argumentandi ratione. Sic autem argumentatur: si nummos legeris, ut ego lego, Narbonem ferme ubique inuenies. Legitur, uerbi gratia, in nummo quodam IVLII CAESARIS: CAESAR DICT. IN PERPETVO. Haec ita legit: Caesar dictator primus Narbone perpetuo; unde sequuntur mirabiles et plane HARDVINO dignae opiniones et consequentiae, uidelicet, dictaturam fuisse magistratum urbis, non orbis, et in aliis ciuitatibus Romani imperii non habuisse CAESAREM hanc potestatem, etiam in Narbonensi prouincia, nisi ei a S. P. Q. Narbonensi is honor sponte deferretur, siue ad unum annum, ut Romae, siue perpetuo. Ita in nummo CLAVDII litterae P. N. R. significant, pondera Narbonensia restituta. In nummo GALLIENI hanc inscriptionem: INT. SC. VRB. HARDVINVS interpretatur, senatus consulto, Ioue Narbonis tutatore, urbs Roma beasa. In nummo MAGNENTII: VOT. VNIV. ITM. uota urbis Narbonis, primis quinquennalibus impp. trium maximorum. Haec in numismate

quodam leguntur: GENIO ANTIOCHENI APOLLINI SANCTO. Quid putas inde extu dit felicissimus omnium ariolorum et coniectorum HARDVINVS? Haec ita legi iubet: genio primae Narbonensis tutatori imperio odio Christianorum etiam nobis irato, APOLLINI sancto societas mercatorum adiacens Hispaniae. Quisnam hominum sodes non succensebit, postquam haec legerit? quis, quaeso, tam ferreus, ut teneat se? O tempora! Huic homini credita erit noua editio conciliorum! Hunc erunt qui laudent, et eos ludibrio habeant et calumnientur, qui facinori eius impio obuiam ire uoluerunt! Esto, quando in illud aeui incidimus. Erunt forte apud posteros, qui qualescumque conatus nostros laudabunt, neque deesse puto, qui hodie probent, si minus operam nostram, saltem antiquitatis et ueritatis tuendae uoluntatem. Addent alii, quae uolent, iis, quae in Vindiciis meis allata sunt, in quibus, ut breuitati studerem, non pauca praetermisi, quae commodius alibi dicentur, si forte aliquis de grege Loiolitarum, aut ipse HARDVINVS, inficiando, mentiendo, calumniando, quod unum possunt, contra me scribere aggrediantur.

Ea sunt, de quibus hic tecum agere constitueram, uir eruditissime, tum ut gratum animum meum tibi testarer, tum ut ea, quae comperta nuper habui de noua HARDVINI operum editione, una eademque opera tecum, et cum omnibus eruditis, qui lucubrationes nostras legent, communicarem. Vale. Berolini pridie nonas Iulii a. C. 1708.

GEORGIO WALLINO.

De manuscripto tuo Arabico [note: Loquitur de libro apocrypho, qui continet Historiam Iosephi, fabri lignarii, quem ex codice manuscripto regiae bibliothecae Parisiensis primum Arabice edidit, ac uersione Latina et notis illustrauit doctissimus GEORGIVS WALLINVS, Suecus. Prodiit hic liber Lipsiae MDCCCXXII, 4.] utinam aliquid monere possem. Haud umquam obseruasse memini, S. IOSEPHI nomen apud orientales ita fuisse celebratum, suspicabarque initio elaboratum fuisse hoc opus in Hispania ab aliquo eorum Christianorum, quos olim Mozarabas appellabant. Sed enim,

id tu ex ipsis characteribus iam deprehendisses, qui ad Africanos quam proxime accedunt. Certe amor, seu, ut loqui amant, deuotio beati IOSEPHI in primis uiget inter Hispanos, qued iam forte obseruasti in Ciuitate mystica MARIAE DE AGREDA, et ceterorum Hispanorum scriptis, inter quae familiam mihi ducere uidetur cultum et elegans poema IOSEPHI de VALDIVIESSO, presbyteri Toletani, quo continetur la Vida, Excellencias, y Muerta de San IOSEPH. Illius poematis, quod uiginti quatuor libris absoluitur, hic initium adscripsi:

El Varon iusto, el padre uirgen canto,
Escogido por padre uerdadero
Legal de CHRISTO, el que naciendo santo
Sacudio el yugo del tyrano fiero.
El Viceparacleto sacro santo,
Que hizo sombra a la sombra del primero,
Al mysterio mayor que gozo el mundo,
De hazerse carne el que es de tres segundo.

Vides hic uirginitatem S. IOSEPHI praedicari, qua in re poeta Hispanus ab Arabico tuo codice discedit. Sane uetus fuit opinio, beatum IOSEPHVM liberos ex alia uxore, antequam ipsi beata MARIA nuberet, suscepisse, quam traditionem antiquam conuellere nititur ALOYSIVS LIPOMANVS in praefatione ad Homiliam IOANNIS CHRYSOSTOMI in annunciationem beatae MARIAE, apud SVRIVM mense Martio, pag. 366. Miraberis forte, beatum IOSEPHVM Hispano poetae uiceparacletum dici: at eo non stetit eius superstitio, eum Dei Deum appellat sub operis sui finem, Vos Dios de Dios, IOSEPH diuino Esposo cet. Haec tibi forte haud ingrata fore arbitratus sum ex libro ualde raro descripta, nec omnino abludentia ab eo codice Arabico, cuius editionem bonis auibus inchoasti. Si quidem tamen, ut ais, stilus illius libri idem plane est, ac in Euangelio infantiae, forsitan libellus tuus foetus erit Christiani alicuius Nestoriani orientalis: ab eius modi enim nomine Euangelium infantiae profectum esse, qualitercumque probaui olim in epistola ad doctissimum FABRICIVM edita in tertia parte codicis apocryph. noui Testamenti, pag. 421. seqq. ubi inopia litterarum Arabicarum characteribus Hebraicis editae sunt uoces [gap: unknown sign(s)] Vt uero paullo clarius perspicias, quibus fundamentis haec coniectura nitatur, uelim, si uacat, oculos iniicias in epistolam

meam ad clarissimum MOSHEMIVM typis editum in fasciculo IIII. classis V. bibliothecae Bremens. pag. 656. quae si minus satis fecerint, rem totam paullo elaboratius pertractatam inuenies in Historia mea Christianismi Indorum, quae modo typis editur in Batauis. Berolini d. 24. Iul. 1722.

GVILIELMO WHISTONO.

Mihi uoluptati fuit, illud officium humanitatis tibi exhibere, quod petebas. Itaque ad descriptionem et uersionem earum epistolarum statim manum admoui. Armenica nitide scripsi, quod mihi necessario faciendum fuit: nam descriptor Armenus uir certe idiota grammaticae patriae omnino ignarus multa peccauit in orthographiam et in ipsius linguae proprietatem. Exstantissimos errores emendaui, id est eos in quibus nihil dubium erat. Alios in margine notaui summa side. Ceterum nihil dubito has epistolas ex actis apocryphis Sancti PAVLLI esse descriptas. Id ostendit narratiuncula illa, quae sequitur epistolam Corinthiorum ante epistolam PAVLLI. De his epistolis iam sententiam meam nosti, quam confirmari arbitror ex integra PAVLLI epistola, ubi ea dicuntur de generatione hominis, quae ad refutandos Manichaeos spectant. Tuum porro erit, de re ipsa iudicare, ut uoles, abiecta omni praeconcepta opinione. Libros tuos Anglice scriptos fere omnes legi, et ut uerum fatear, dolui summam eruditionem tuam et uim ingenii non fuisse melius collocatam. Id, puto, candide et amice a me dictum non sinistre interpretaberis. Vale et ama salutis et famae tuae studiosissimum. Berolini d. 14. Apr. stil. nou. 1727.

Versio litteralis epistolarum Armenicarum Corinthiorum ad PAVLLVM et PAVLLI ad Corinthios, fere uerbo ad uerbum Latine redditarum.

STEPHANVS et qui cum eo presbyteri NEMENVS EVBVLVS, THEOPHILVS, et NOMESON PAVLLO fra-, tri salutem. Homines quidam Corinthum uenerunt, SIMON nomine et CLOBEVS, qui nonnullorum fidem uehementer commouent

persuasoriis et corrumpentibus uerbis, quibus tu per temet ipsum ohuiam uenire debes. Nos enim neque abs te, neque ab aliis apostolis huiusmodi uerba audiuimus. Sed id unum scimus: quidquid a te et ab aliis accepimus, id constanter seruauimus. At ea in re Dominus nostri ualde misertus est, quod dum corpore adhuc inter nos es, iterum te audituri sumus. Quam primum igitur ad nos scribe, quid certum et tutum sit, uel tu ipse ad nos uenire propera. Credimus in Dominum, se eum tali manifestatione ostendisse; eaque eumdem Dominum nos liberasse e manibus iniqui. Iam uero eorum uerba erronea sunt, dicunt enim sic; nihil esse opus legere prophetas, Deum non esse omnipotentem, nullam esse carnis resurrectionem, hominem nullo pacto a Deo esse creatum, IESVM CHRISTVM carne non esse genitum a uirgine MARIA, mundum non esse a Deo creatum, sed ab aliquo (e numero) angelorum. Iam uero, frater, da operam sedulo, ut ad nos uenias, ut sine scandalo stet ciuitas Corinthiorum, et eorum amentia coram omnibus opprobrio exposita [note: Explodatur.] eiiciatur. Vale in Domino.

Acceperunt et tulere hanc epistolam diaconi in urbem Phoeniciae, THREZVS et THECHVS. PAVLLVS accepta epistola, etiamsi ipse in uinculis detineretur propter uxorem ANTISTII APOLLOPHANIS, quasi uinculorum oblitus, lugere coepit propter hos sermones, quos audiuerat, et lacrymabundus dixit: Melius mihi fuisset, prius mortem obire, et cum Domino uersari. Nam in bac carne exsistens et haec uerba peruersae doctrinae audiens, en meror supra moerorem me apprehendit: et immensa consternatio uinculis meis accedit, cum uideo et lego eiusmodi satanae machinationes. Inter hos plurimos animi cruciatus, scripsit PAVLLVS responsionem ad hanc epistolam.

PAVLLI epistola in uinculis, ad lectionem epistolae Corinthiorum.

PAVLLVS uinctus IESV CHRISTI, fratribus Corinthiis uariis compunctionibus [note: Siue confossionibus, pro quo bibliopola indoctus uocem aliam substituit nempe confessionibus.] exagitatis, salutem. Ego nihil ualde miror, adeo celeriter concurrere persuasores improbitatis; nam cum cito Dominus IESVS perfecturus sit aduentum suum, propterea quidam permutant et adspernantur eius mandata. Ego

uero ab initio id ipsum uos docui, quod ipse accepi a prioribus apostolis, qui per omne tempus cum Domino conuersati sunt. Itaque nunc dico, Dominum IESVM natum esse ex MARIA uirgine, quae erat e semine DAVID, ut nuntiauerat Spiritus Sanctus a Patre e caelo in eam missus, ut Dominus IESVS [note: Sic habet hic codex in hac uoce ab edito diuersus.] consolaretur et liberaret omnem carnem, carne sua, nosque a mortuis suscitaret, quemadmodum et ipse se (illius resurrectionis) exemplar ostendit. Et ut manifestum foret, hominem a Patre natum esse, homo in perditione sua non mansit derelictus; sed perquisitus est, ut uitam per adoptionem filialem obtineret. Deus enim, qui est omnium Dominus, Pater Domini nostri IESV CHRISTI, caelum et terram creauit: misit primum prophetas ad Iudaeos, ut eos a peccatis abstraheret et adduceret ad iustitiam suam. Nam cum uellet liberare domum ISRAELIS, de Spiritu suo largitus est et misit in prophetas nulli errori obnoxium Dei eultum, et natiuitatem (CHRISTI) praedicaturis per diuturnum tempus [note: Hucusque edita. Quae sequuntur uerba sunt ex manuscripto.] . At ille qui dominator impius erat, cum Deus haberi uellet, manum in eos iniecit, et omnem carnem peccatorum uinculis deuinxit, propterea quia prope erat iudicium mundi. Deus omnipotens cum iustitiam inducere uellet, noluit adspernari opus suum: quod cum uideret miseriis et anxietatibus subditum, miseratus est, et misit ante finem temporum, Spiritum Sanctum in uirginem iam prius descriptam a prophetis; quae ubi sancta mente sua credidit, digna effecta est, quae conciperet et pareret Dominum nostrum IESVM CHRISTVM, ut perditio carnis, quae superbia inflata se se extulerat in malum, eius carne conuicta palam argueretur. Si non fuit Deus, quomodo in carne sua IESVS CHRISTVS uocauit et liberauit carnem perditam, et eam per fidem ad uitam aeternam attraxit, ut caro eius Sancta templum iustitiae in futuris temporibus pararet, in quem et nos, cum crediderimus, salutem adepti sumus? Itaque scitote, eos non esse filios iustitiae, sed filios irae: euacuant [note: [gap: unknown sign(s)] sic lego, in manuscripto legitur [gap: unknown sign(s)] . Sed haec uox non est in usu apud antiquos Armenos.] in se ipsis uiscera misericordiae Dei, cum dicunt, neque caelum neque terram esse Dei opificia, qui Deus est omnium pater: sunt ergo maledicti in se ipsis. Vos uero uirtute Dei ab

iis longe discedite, et totam illorum doctrinam a uobis amandate: non enim filii estis contumaciae, sed liberi [note: [gap: unknown sign(s)] pueri.] dilectae ecclesiae Dei. Proptorea et tempus resurrectionis apud omnes praedicatum est. Itaque qui dicunt, nullam esse resurrectionem carnis, ipsi non resurgent ad uitam aeternam, sed ad damnationem et iudicium, carne resurgent increduli, quia caro, quae dicit resurrectionem non esse, non habebit resurrectionem uitae, deprehenduntur enim resurrectionem negasse. At uos Corinthii certe scitis semina tritici et aliarum plantarum. Si granum unum nudum decidat in terram et adhuc inferius, priusque moriatur, postea resurgit uoluntate Dei eamdem carnem indutus, nec effcit nudam et solam eam carnem, sed Dei benedictione ualde plenum multiplicatur. Nos uero solummodo e semine producti sumus in utero alterius carnis humanae [note: Haec uidentur dicta contra Manichaeos.] , honorabilis (et pretiosae). Nostis IONAM filium EMATTHIAE; quod cunctatus esset praedicare Niniuitis, in uentrem piscis deglutitus (latuit) per tres dies et tres noctes, et post triduum Deus eius preces exaudiuit: nihil autem periit ex eius carne, ne supercilium quidem, neque capillus consumtus est, ita ut deflueret, quia non fuit incredulus. Si ergo uos creditis in Dominum IESVM CHRISTVM, uos etiam suscitabit, quemadmodum et ipse resurrexit. Si ossa ELISAEI prophetae, cum in mortuum cecidissent, eum suscitauerunt, quanto magis uos, qui in carne estis, et sanguine CHRISTI fulcimini, eo die efficiemini omnibus membris integris, earne rediuiui? ELIAS propheta filium uiduae, in [note: Sinu complexus.] sinu amplexus, suscitauit e mortuis, quanto magis IESVS CHRISTVS uos integris membris rediuiuos suscitabit, sicut et ipse resurrexit? Ergo nihil aliud deinceps temere admittatis. Nemo mihi laborem facessat, quia afflictiones CHRISTI in corpore meo porto. Gratia Domini nostri IESV CHRISTI sit cum spiritu uestro, fratres. Amen.

DAVIDI WILKINSIO.

Quae tibi reuerendus AYERSTIVS nuntiauit de uariis codicum Armenicorum lectionibus, ea quidem partim

uera sunt, partim, nisi male memini, haud satis ab eo intellecta. Qualiacumque tamen ea sint, posteaquam certior factus sum de consilio tuo edendi supplementi Polyglottorum, haud aegre facturus sum quae rogas. Praeter Armenicas, Slauonicas etiam lectiones suppeditabo, non plane contemnendas, cum ex uersione ueteri desumtae sint, quae IX. seculo exeunte adornata est in usum Bulgarorum, de qua fusius agendi forte alias occasio subnascetur. Tu uero mihi significare ne graueris, an res urgeat nec ne: iam enim aliis studiis distineor, quae intermittere graue erit. Targum Chronicorum hic in bibl. regia Ms. habemus, in codice bibliorum uetustissimo et optimae notae, Coptica praeterea permulta: in quibus totam epist. PAVLLI ad Ephesios a THEODORO PETRAEO Latine conuersam. Haud satis possum admirari, qui factum sit, ut tamdiu fueris Berolini, neque tamen regiam bibliothecam dignatus sis perlustrare, in qua sane ea uidisses, quorum postea non poenituisset. Velim mihi perscribas, an Romae Armenicos codices MS. ueteris et noui Testamenti inueneris. Quatuor hic euangelia habemus, recente quidem manu descripta, haud paullo tamen accuratiora iis, quae bis Amstelodami typis edita sunt, in quibus editores Armeni nonnulla ad Vulgatam exegerunt, et quidem ineptissime, cum non satis essent gnari linguae Latinae. Capite V. IOHANNIS uersum III. addiderunt, qui abest a MSto codice nostro, quem scire uelim an Coptici codices repraesentent: IOHANNIS enim Euangelium Copticum non habemus, cetera hic adsunt una cum PAVLLI epistolis, Psalterio et scala Coptico-Arabica. Vale, Berolini pridie Cal. Iulias. 1710. Clarissimo FICORONO salutem plurimam dico.

Nihil mihi praeter spem et opinionem accidit: obfirmaram enim animum, ut quidquid rescriberes, illud fortiter ferrem, sic uero animatus eram multis de caussis, inprimis, quod nescire non possem, quanti fieri soleant eiuscemodi thesauri iis, qui maximo studio et multiplici labore eos collegere. Ii sane, quibus tantae diuitiae paratae sunt, e manibus suis illas haud temere omittere solent. Quocirca nihil tibi, uir clarissime, succensere possum, quamuis me incredibili quodam desiderio scriptorum tuorum Copticorum inflammari

fatear et sentiam. Quam multa latent in Graecis et in Ebraicis antiquitatibus earum litterarum ope illustranda! Quam multae uoces exstant in ipso Ebraeorum Pentateucho, quae praeter illas, quas uiri quidam eruditi iam obseruarunt, ad linguam Aegyptiacam et possunt et debent reuocari! Ea certe tu melius nosti, quam quiuis alius hominum, cum tot Aegyptiacos codices possideas, qui magno rei litterariae detrimento premuntur, et fortasse, quod omen Deus auertat, tecum interibunt. Quis enim utilissimis eiuscemodi studiis promouendis hodie manus adiutrices admouere laborat? Ego uero iam omnem ulterius proficiendi spem abieci, nisi tu inter aduersaria tua et inutiles chartas, forte, quod nonnumquam ego soleo, prima opera quaedam descripsisti in nitidius postea et maiori cura elaboratum exemplar referenda. Quod si ita est, oro et obtestor te, uir clarissime, per communes Musas, ea mecum communices, qualiacumque sint: iis sedulo utar, summaque fide redhibebo intra breuissimum tempus, daboque operam, ne te beneficii in me collati poeniteat. Interim dum ea meditabere, quae mei caussa praestare aut uoles aut poteris, fac me, quaeso, certiorem de codicum tuorum Copticorum lectione [gap: Greek word(s)] , cap. 8. u. 5. ubi editio Aldina LXX. interpretum habet [gap: Greek word(s)] . Sic legunt Armeni et Slauones, sic etiam habuit codex Alexandrinus, nec dubito, idem in Copticis tuis codicibus legi, quam in rem eos, ni graue est, a te consultos uelim, nimirum utrum undecimo mense habeant, quod suspicor, an uero decimo, ut Ebraei codices et Vulgata. Multa fuerunt, quae mihi initio negotium facesserent in manuscriptorum Copticorum lectione, uoces praecipue [gap: unknown sign(s)] et [gap: unknown sign(s)] quomodo essent pronunciandae, non assequebar. Venit tandem in mentem, primam esse compendium nominis diuini, quam sic legendam esse arbitratus sum, amandato [gap: Greek word(s)] Kircheriano [gap: unknown sign(s)] Ebnoudi, alteram uero [gap: unknown sign(s)] , etsi numquam integram his litteris scriptam inuenerim. Multa etiam alia dubia suborta sunt, et suboriuntur, de quibus utinam te coram alloqui liceret: sed de his satis superque.

Mitto, quas desiderasti, Orationes Dominicas seduloque annotaui, unde eas habuerim. Epiroticam addidi, cum eam illi catalogo, quem nudius tertius demum accepi, haud inesse uiderem. Formosana eadem est, quae exstat in superioribus editionibus, hic uero ex autographo Ludolfiano in septem petitiones distincta. Aliae non habent [gap: Greek word(s)] , quod mirum tibi non uidebitur, haud enim ignoras, eam usurpari non solere apud pontificios, a quibus has orationes Dominicas habemus. Qua in re peccatum est in editionibus Berolinensi et Londinensi in oratione Dominica Madagascarica, ubi quintam petitionem dimidia sui parte multarunt, ut inde sextam conficerent et post septimam [gap: Greek word(s)] exstaret, quae nulla ibi est, cum D. DE FLACOVRT auctor illius uersionis religioni pontificiae addictus uixerit. Itaque sic emendanda est.

Orationem Dominicam Tartaro-Sinensium sic edi curabis, ut a me descripta est, manu sane uacillante, satis accurata tamen, quod facile deprehendes ex prima et ueteri mea descriptione. Olim Tartari orientales, more Syrorum, a quibus litteras suas habent, a dextera ad laeuam scribebant, quod te docebit inter alios THOMAS HYDE in historia religionis Persarum ad pag. 522. ubi scripturae illius specimen edidit, huius orationis Dominicae litteris in omnibus simile, nisi quod HYDII characteres minutiores sunt. Haec oratio Dominica, ni fallor, editioni uestrae ornamento erit. Siamensem etiam misi olim a me descriptam, ex autographo, in qua ad primam, secundam et tertiam lineam attendes, et ad ea quae in margine adscripsi. Ceterum Tungusianam mittam si uoles, quae superioris Tartaricae dialectus esse uidetur. Eam si minus habes, suadeo, ne negligas. Scito autem Lapponicam ueram in sylloge Anglicana ueteri non fuisse editam: quam enim ut Lapponicam ediderunt, ea Finnonica est. Sic incipit Lapponica

Cetera non adscribo, ne actum agam: forte enim iam eam inter alias habetis. Plura annotabo, posteaquam rescripseris, quod, quaeso, quam primum facias, eaque coniiciam in epistolam ad nobilissimum CHAMBERLAINIVM, quod mihi desiderare uideris; nec satis intellexeram, cum nuper ad te scripsi, nondum inspecto orationum Dominicarum uestrarum catalogo, de quarum edendarum consilio utinam maturius certior factus essem. Porro, antequam finem faciam, aurem iterum tibi uello de tollenda inepta illa uersione Berriensi. Nulla umquam uel fuit, uel erit Berriensis dialectus, nec puto, gens ulla est illius nominis in orbe terrarum. Scio Bituricensem prouinciam Gallice appellari le Berri, sed illius prouinciae homines Gallico sermone utuntur, etiam in pagis. Sed quid uerbis opus est in re clara? Nouum Testamentum lingua Cantabrorum sumtibus IOANNAE Albretensis matris HENRICI IV. regis Franciae, Rupellae editum fuit in octauo seculo XVI. Ei libro praefixus est titulus Testament Berri, quae uox Berri Cantabrice, quemadmodum et Coptice nouum significat; nec unam hanc uocem Copticis similem habere Cantabros deprehendi ex eorum libris, quorum nonnullos habeo. Huius noui Testamenti in Bibliothecae Bodleianae Catalogo, ubi exstat p. 198. colum. 2. titulus sic scribitur: Nou. Test. in lingua de Berria, in confiniis Biscaiae. Nimirum haec uox Berri bono HYDIO fraudi fuit, et post eum MVLLERO, qui pagina 37. editionis suae sylloges, Berriensem linguam et nouum Testamentum Berriense aliquo loco exstare censuit, nec tamen linguae illius orationem Dominicam adscripsit, quae certe eadem est, quae supra hanc in eadem hacce pagina edita fuit, Cantabrica uidelicet. In Anglia autem uestra ad tollendam illius uacui foeditatem rustici alicuius Bituricensis [gap: Greek word(s)] addiderunt plane [gap: Greek word(s)] . Hic habes errorem et fontem erroris, cui uelim medeare. Vale, uir clarissime, et si qua potes studia mea benignus iuua. Berolini 4. Idus Sept. 1714.

Iauanam non habeo, nec Iapanicam, nec scio unde haberi possit, nisi a Batauis mercatoribus. Postquam ueteri mea Tartaro-Sinica oratione, et Siamensi, usus fueris, rogo te, ut operam des, ne pereant, et tuto ad me redire possint.

IO. CHRISTOPHORO WOLFIO.

Quam mihi iucundum fuit te hic in bibliotheca nostra alloqui, et admirari in te coniunctam cum summa modestia, praestantissimam eruditionem, tam gratum est, quod hodie a te accepi beneuolentiae tuae non leue, quouis certe dono mihi longe acceptius argumentum. Esto ergo hoc, si quidem id uis, et sane puto uoles, initium amicitiae inter nos numquam interiturae. Bonum factum, et laudabile prorsus, quod GVDII memoriam ab obi ectionibus ferocissimae eruditionis uiri IACOBI GRONOVII uindicaueris; id enim mihi perlustrando PHAEDRO tuo perspicere uideor. Porro cum tibi in mora esse noluerim, eam fabulam, qua libertum Augustalem auctiorem emisisti, nondum perlegi, neque etsi legissem, iudicio tuo miniatulas meas ceras adiungere auderem, cum apprime norim, quantum in omni eruditionis genere tibi merito tribuendum sit. De obseruationibus CASAVBONI saliuam moues, sed, quaeso, num uidisti nouam politissimi scriptoris epistolarum editionem, quam Roterodami curauit IOAN. AB ALMELOOVEN. Vtinam uero LIBANII epistolae curis tuis, procul omni dubio limatissimis exornatae aliquando tandem in lucem prodeant. Ne desinas, quaeso, ROSTGAARDIO aurem uellere, si minus amore tui et litterarum ipsarum impelli poterit, forte tamen pudore mouebitur. Non tam SEXTI EMPIRICI, optimi alias scriptoris et unici Scepticorum dogmatum promi condi, editionem uidere aueo, quam EVNAPII, qui hactenus ita editus est, ut uix etiam ab eruditis possit intelligi. Ei utinam addat incomparabilis FABRICIVS ISIDORI de uita DAMASCII fragmenta, tum ea quae PHOTIVS habet, tum ea quae plurima leguntur apud SVIDAM. PLOTINI etiam uita auctore PORPHYRIO non inepte eodem uolumine edi posset, ut HESYCHIVM Illustrium et nonnulla alia eiusdem argumenti praetermittam. Cl. SCHOTTVM nomine tuo salutabo ut iubes. Domestico funere detinetur hodie: matrem uidelicet optimam matronam ante triduum amisit. Itaque totus est in luctu. Si PEVCERI carcerum historiam non habes, faxo lubens, ut ea ad aliquot dies e bibliotheca nostra utaris. CARDANI operum editionem Lugdunensem habemus integram in

bibliotheca. De CAMPANELLAE uita et morte epistolam edidit GABRIEL NAVDAEVS, non omnino indignam, quae legatur. Ea latuit cl. CYPRIANO, cui historiam CAMPANELLAE debemus. Scis, puto, STRVVIVM etiam de CAMPANELLA fuse agere. Berolini 1710.

Neque negligentia factum est, neque obliuione, ut dudum acceptis litteris tuis hodie tandem rescriberem, quod te spero haud aegre laturum, ubi cognoueris iugem tui memoriam animo meo infixam haerere, nec ullo umquam aut tempore aut loco euulsum iri. Itaque etsi satis rationum in promtu habeo, quibus obliuionis crimen diluam, iis referendis supersedebo: humanitate enim tua fretus, nihil quidquam sinistri a te suspicabor, quemadmodum prauam omnem suspicionem a me procul abesse uolo. Quae de noua PHILOSTRATI editione in proximis tuis litteris attulisti, ea mihi mirum in modum placuerunt, etsi in meis obseruatiunculis satis intelligo te ARISTARCHVM fieri noluisse. Scis quid uelim? paucos ante dies in mensa musei mei casu offendi chartulam, in quam frigidulam meam et satis ineptam elegantissimi epigrammatis Latini Graecam uersionem conieceram, antequam cam in epistola ad te data describerem; quam si haud accuratius descripsi, pudet sane taedetque eam accuratissimo tuo [gap: Greek word(s)] obiecisse; haud enim semel in prosodiam et syllabarum quantitatem me in eo schediasmate peccasse deprehendi. Quae sane si mihi apud alium contigissent, uix memet ipse consolarer; etsi tamen, id enim fatebor lubens, hanc omnem gloriolam, cui multi inepte inhiant, haud perinde magni facio, atque olim cum iuuenis eram et circum praecordia sanguis feruebat. Vt ad PHILOSTRATI editionem et editorem redeam, accuratissimas obseruationes tuas haud semel legi, nec umquam sine summa uoluptate. Quae de prouerbio, [gap: Greek word(s)] , recte admones, ea iam obseruaueram: uerum dic sodes nostin' quid sit piscatoriam nauem terebrare? scilicet ibidem cl. OLEARIVS, [gap: Greek word(s)] , his uerbis interpretatus est, ita eum in interpretandis, antiquorum prouerbiis diua critice destituere solet. Quem locum ut et superiorem CASAVBONVS illustrauit in satir. PERSII ad hos uersus

Varo regustatum digito terebrare salinum
Contentus perages, si uiuere cum Ioue tendis.

Cetera omnia, quaecumque obseruasti, animaduersione tua digna fuerunt: De iis tamen, quae ad epist. XXV. scribis, amplius deliberandum censeo. Si quid mihi credis, haec epistola pendet ab historia rerum in ludis Olympiis eo tempore gestarum, quo cum conuenirent ex omni Graecia uariarum ciuitatum homines, fieri haud potuisse arbitror, quin in tanto coetu turbae, rixae et seditiones nonnumquam orirentur: quod si tunc accidisse concesseris, nihil obstabit, quin hanc epistolam his uerbis possis interpretari. Iterum Olympici ludi: in prioribus quidem hostes inuicem exstitistis, in proximis haud amici.

Ceterum de PHILOSTRATI editione, uersione, notis, te haud amplius obtundam, de quibus animi mei sententiam haud sane proferre ausim. Ego nouas hasce editiones ita comparatas uellem, ut ueteres non desiderarentur; quod hic factum non fuisse doleo. Incredibilem obseruationum messem dicam, an siluam, tecum communicarem, si omnia describere aggrederer, quae annotaui. Id tamen una et altera emendatione tibi confirmabo. Pagina 180. [gap: Greek word(s)] . Quae sic interpretor: DIOGENES Sinopensis .... post pugnam Chaeronensem accedens propter Athenienses PHILIPPVM obiurgauit, quod cum se Heraclidem (siue, ex stirpe HERCVLIS satum esse) diceret, eos armis perderet, qui pro Heraclidis arma sumserant. Quam sententiam esse clarissimam confirmat et opinio Macedoniae regum, qui se, quod nemo nescit, HERCVLIS posteros iam inde a CARANO iactabant, et traditio uetus Atheniensium, quae eos HERCVLIS filiis contra uim EVRYSTHEI opem tulisse ferebat. Qua de re adeas uelim EVRIPIDIS Heraclidas, et legas potissimum IOLAI uerba, Actu I. pag. 239. ed. BARNESII a uersu 310. Vide tamen quae ibi cl. OLEARIVS annotauit, et miraberis, hominem in re clara cespitasse. Ita pag. seq. 281. de PLATONE [gap: Greek word(s)] , id est merito uenditus est a DIONYSIO uidelicet, quod uel pueri sciunt, quo tamen in loco alio abit uir clarissimus

et uagatur plane extra oleas. Sexcenta eiusmodi sunt, quae haud lubens lego, etsi in eo scriptore, PHILOSTRATO nempe, haec acta sunt, quem numquam magni feci, neque magni faciendum censeo. Quid enim habet eruditum et bonae frugi praeter uitas sophistarum, quas tamen ipsas inepto Atticismi studio mirum in modum obscurauit? Itaque in iis sexcenties cl. editor lapsus. Verum de his satis superque, quae ut candide a me dicta sunt, ita tu candide accipias uelim.

Perlustrauit nuper bibliothecam regiam Berolinensem eruditus quidam adolescens Witembergensis. Is mihi retulit, LYCOPHRONIS manuscriptos codices quosdam asseruari in publica urbis uestrae bibliotheca. Haud grauem laborem tibi imposuero, cum nihil non sperem ab humanitate tua, si te rogauero, ut mihi quinque ex MStis uestris huius poetae uersus describas, a uersu uidelicet 1446. [gap: Greek word(s)] ad uersum 1451. [gap: Greek word(s)] . Quod ea cura facias uelim, ut si quid in codicibus peccatum fuerit, non corrigas. Nihil mihi gratius feceris, et beneficium suo loco aliquando spero publice, non sine laude tua, agnoscam.

BARBEYRACIVS, de quo interrogasti, omne subsidiorum genus undique corradit ad nouam LVCRETII editionem. Accepit nuper a BIGNONIO abbate HARDVINI obseruationes, quas BARBEYRACIO mecum communicante legi, quibus pro more suo Coryphaeus Loiolitarum demonstrare conatur, LVCRETIVM esse praui commatis et fictitium auctorem, et quod miraberis, ignarum omnino ipsorum Latinae linguae elementorum. Eas obseruationes si mihi describendas concesserit BARBEYRACIVS, faxo aliquando legas, ut habeas, quod ridere possis. D. LENFANT totus est in scribenda Gallice historia concilii Constantiensis, quam ex collectione HARDII potissimum adornabit. OCLVETVM ego non noui, neque quisquam alius hominum. Hoc nomen commentus est, ut mihi contumeliam faceret BELLOVALLIVS auctor historiae operum eruditorum, qui cuiusdam OELVENII hominis insipientis nomen ita mutauit de industria, ut mihi, quacumque posset, alieno nomine noceret. Verum de eo alias fusius tecum agam, si quidem id nosse desideraueris. Ego nemini umquam iniuriam feci, neque quisquam mihi detrimentum afferre conatus est, nisi ii, de quibus antea bene

mereri conatus eram. At me his uerbis consolor: bona agere et mala pati, Christianum est. Habes uerbosam epistolam, quam rogo te aequo animo legas. Berolini 16. Cal. Oct. 1710.

Actum agere tibi haud abs re uidebor, amicorum carissime, in hacce, quam tibi nuper pollicitus sum, [gap: Greek word(s)] fabulae illius amatoriae, quam uiri quidam eruditi ATHENAGORAE philosopho Christiano adscripserunt. Post illa enim, quae uir illustris GISBERTVS CVPERVS eam in rem annotauit, in quibus consentientem habuit amicum nostrum communem, uirum omnimodae eruditionis et ingenii laude florentem, IO. ALBERTVM FABRICIVM [note: Biblioth. Graecae lib. V. pag. 88. et sqq.] , uix quemquam fore censeo, qui ei sententiae tuendae, in quam GVILLELMVS CAVE [note: Hist. litterar. pag. 87. ed. Geneu.] praeter alios propendere uidetur, animum deinceps adiiciat. Perpenderam id quidem apud me, cum scriberem, me nescio quid eam in rem habere aliis indictum, unde etiam ita lis mota inter eruditos diiudicari posset, ut in posterum nihil futurum esset ea in re controuersiarum. Nimirum [gap: Greek word(s)] deprehendi, caussam uidelicet, quae FVMAEVM illius libri scriptorem impulit, ut eam fabulam ederet in uulgus, nonnullaque alia, quibus nouitas illius scriptionis liquido demonstretur. Ea autem editione usus sum, quae anno 1599. Parisiis apud MICHAELEM SONNIVM prodiit, eumdem typographum, quo MARTINVS FVMAEVS Genilliacus (M. Fumee S. de Genille) saepius alias usus est. MICHAELIS namque SONNII typis editi sunt tum PROCOPIVS de Bellis Gothicis et Vandalicis, tum AGATHIAS in Gallicam linguam a FVMAEO conuersi anno C. 1587. Item eodem anno eiusdem uersio Gallica historiae Indiae occidentalis, in Hispania auctore GOMARA Hispanico sermone editae, quibus addi potest Gallica historia motuum Hungaricorum FVMAEO auctore apud eumdem SONNIVM edita anno C. 1594. Vnde haud aegre conieceris, ipsum FVMAEVM hunc, quem ATHENAGORAE foetum supposuerat, sua sponte edidisse, aut typographo dedisse, nec usum esse nisi in fraudem

nomine BERNARDI nescio cuius SAN-IORRIANI [note: PETRVS FABER in fine epist. nuncupatoriae Agonistici: E Sanioriano suburbano a. d. Cal. Mart. an. Christi M. D. XC.] , cuius cura liber editus esse fertur. Illius autem praefatio Saniorriani castri in Occitania scripta est anno 1696. quod quidem uix intelligi posse uidetur, cum FVMAEI liber Parisiis triennio post editus, triginta annis antea scriptus sit a FVMAEO, si qua tamen fides haberi potest eiusdem FVMAEI epistolae nuncupatoriae Marliaco anno Christi 1569. missae ad LAMANAEVM protonotarium. Haec sane omnia nescio, quid fraudis abscondere uidentur, et in memoriam reuocant illud ueteris poetae dictum [gap: Greek word(s)] . Quidquid tamen sit eorum, quae modo legisti, liber sane accurate et iucunde scriptus est, nec multum uarietate et festiuitate argumenti HELIODORI Aethiopicis concedere uidetur. Sunt et quaedam, quae haud ita attentum lectorem fallere possint, et memet ipsum initio fere fefellerunt, etsi ea legeram, quae doctissimus HVETIVS de hoc opere scripsit in dissertatione de origine fabularum eroticarum. Primo autem fraus, quae nonnihil subolebat, manifesto apparuit, cum libro 2. pag. 64. haec legi de PERIANDRO Corinthiorum tyranno: PERIANDRE .... fit prendre trois cens enfans des meilleures maisons de Corcyre, et les fit embarquer dedans des uaisseaux Corinthiens, pour les mener a Sar dis uers Haliates, afin de les faire circoncire. Quae cum apud HERODOTVM legere meminissem, miratus sum, ecquid castrationis loco FVMAEVS circumcisionem posuisset [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] , meque uix e difficili loco extricassem, nisi uenisset in mentem, ueterem HERODOTI uersionem Gallicam exstare, quam forte FVMAEVS neglectis fontibus expressisset; nec me coniectura fefellit. Vbi enim HERODOTVS lib. 3. cap. 48. p. m. 180. haec habet: [gap: Greek word(s)] . PERIANDER enim CYPSELI filius trecentos optimatum Corcyraeorum liberos Sardis ad Alyattem castrandos misit. Haec uerba PETRVS SALIAT, uetus HERODOTI Gallicus interpres [note: Edit. in fol an. Christi 1556.] , sic Gallice uertit: Car enuoiant PERIANDRE

silz de CYPSELE trois cens enfans des meilleures maisons de Corfou a Sardis uers Haliatte pour les circumcir etc. Vel hinc intelligi potest, FVMAEVM haud eum fuisse, qui ueterem scriptorem Graecum Gallice a se uersum ederet, hominem qui priscos Graecae linguae scriptores non nisi ope parum emendatae Gallicae uersionis intelligebat. Post hanc obseruationem sese complures aliae aperuerunt, quas mihi fere omnes praeripuit illustris CVPERVS, proindeque a me, ut par est, praetermittentur, si unam aut alteram excipias, haud forte inutiles fraudi, de qua hic agitur, arguendae. Libro V. Pseudo-ATHENAGORAE pag. 169. MANETHYSSAE cuiusdam historia describitur tragica plane et lugubris, uerum ita similis ei, quam de EPONINA, IVLII SABINI uxore, narrant PLVTARCHVS in Erotico, TACITVS IV. libro historiarum, et XIPHILINVS in Vespasiano, ut facile agnoscas MANETHYSSAE illius lugubres casus ex EPONINAE calamitatibus fuisse expressos. Libro VII. Slauones siue Slauos ad mare Adriaticum prope Epidamnum collocat, quo sane nondum migrarant, qua aetate THEOGENES et CHARIDE uixisse finguntur. IOVIS Hammonis templum ita describitur lib. 6. a pag. 204. ut mirandum plane artis architectonicae specimen ibi haberi omnes eruditi fateantur, doctissimusque BLONDELLVS tom. I. [note: Cours d' architecture.] systematis architectonici ATHENAGORAM propterea inter eos auctores recenseat, quorum lectio architectonicae artis studioso utilis esse possit.

Adhuc uelitationem habuisti et leuem pugnam: nunc accedo ad illud argumentum, in quo huius epistolae initio [gap: Greek word(s)] latere tibi narrabam. Praeter architectonicen aliam artem habuit, quam iactaret in hoc opere FVMAEVS, nimirum uanissimam, sic enim censeo, [gap: Greek word(s)] . Id miror neminem uidisse eruditorum, qui hunc librum manibus sedulo uersarunt, ne quidem doctissimum HVETIVM, qui se bis ATHENAGORAM legisse profitetur. Ego uero id non solum FVMAEVM intendisse mox docebo, uerum et poetam quemdam haud ita elegantem, cuius hoc epigramma Latinum initio libri adscriptum est.

De interprete.

Dum Gallis Graios flores felicis oliuae
Detegit, et lingua lucidiore parat:
Quae fuerant [note: Forte multis legendum est.] nullis monumenta ambagibus arcta
Non mirum si non lucidiora refert.
Haud etenim indignis praestanda scientia, quae uult
Legitimis tantum pabula digna suis.
Qualiacumque tamen sunt haec, quae scripserit auctor,
Hinc poterunt omnes carpere grata sibi.

Nosti procul dubio adeptorum, quos uocant, mirandam taciturnitatem et aenigmaticum dicendi genus. Eo alludit epigrammatis scriptor; indignis, inquit, haud est praestanda scientia, quae legitimis tantum, id est, adeptis et filiis artis reuelanda est. Quo haec spectent, intelliges, postquam ea legeris, quae iam Gallice et Latine describam ex Pseudo-ATHENAGORAE fol. uerso 344. THEOGENES e captiuitate Scythica redux hanc dominae suae CHARIDI fabulam narrauit, quam quidam ex optimatibus aulae regis DAMASDIS, qui tunc in exercitu uersabatur, in scenam protulerat in tabernaculo suo, quo multos alios proceres, quos ad coenam inuitauerat, buius spectaculi uoluptate delectaret. Ipsis intereram, inquit THEOGENES, fuitque haec fabula huiusmodi, quantum quidem ex personis intelligere potui, nec enim eorum linguam satis assequebar. In medium processit [note: Aurum.] APOLLO egregia forma, eleganter comptus, flaua coma in tergum pendente, qui uoces quasdam protulit, quas minime intellexi. Paullo post alius nobis Daemon [note: MERCVRIVS siue argentum uiuum.] apparuit uelo candidotectus, qui quidem palpari posse uidebatur, etsi numquam uno loco consisteret. Cum ad APOLLINEM hoc numen accessisset, statim illusionis nescio quod genus oculos meos fascinauit. Euanuit enim APOLLO a meo intuitu, et postremum numen solum remansisse uisum est. Tum prodiit [note: Ignis.] VVLCANVS, ulturus APOLLINEM, sic enim mihi uidebatur, is magna ui contra hunc Daemonem aggressus, eum utpote sibi imparem ita fugauit, ut plane discederet, unusque APOLLO ut antea cerneretur. Haud equidem dixerim, an Scythis

hae mutationes et fugae e medio mirae uiderentur: ego uero eas ita mirabar, ut fere meimet ipsius immemor essem. Quam attentissime poteram, omnia oculis et animo obseruabam, nec tamen quidquam fraudis aut praestigiarum adhiberi animaduertebam, id licet quinquies uel sexies ageretur. Vbi primum VVLCANVS discesserat, egregie ulto, ut putabat, APOLLINE, restitutoque in pristinum decus, haud moram faciebat hic Daemon, quin rediret, et arreptum Deum, ut antea euanescere cogeret, qui tamen VVLCANO redeunte pristinam denuo formam recipiebat. Ego anxius haerebam, mirabili insolitarum mihi rerum spectaculo eo uehementius perculsus, quod nihil eorum intelligerem, quae inter se fabulabantur: quorum si nonnulla assequi potuissem, minor forte incessisset admiratio, mihique aliqua in re satisfactum esset, cum noui quidpiam didicissem apud nos in Graecia haud ita obuium. Cum autem iam sexies res processissent, VVLCANVSque et Daemon ille abiissent, APOLLO nobis ualde debilis apparuit, utpote qui licet nihil detrimenti in colore passus esset, se tamen ab eo Daemone fractum et luxatum esse querebatur, quod quidem ex eius gestu intelligebam. Atqui hic Daemon, quasi parum profecisset, APOLLINE ita cruciando, iterum rediit adducto secum comite quodam suo [note: Sulphur.] flauam uestem induto qua totus tegebatur. Ambo ergo APOLLINEM unanimiter inuaserunt, et ad eas angustias adduxere, ut iam nullo loco appareret, solusque postremus hic Daemon, socio uidelicet suo fortior cerneretur. Nec tamen defuit VVLCANVS, qui opem ferret APOLLINI, et robustior effectus utrumque Daemonem fugaret. Tum uero APOLLO magis quam antea uitiatus apparuit, fractus enim iacebat, nec iam poterat consistere. Tunc ad eum AESCVLAPIVS accessit, moris puto illius seruandi caussa, qui iubet medicos, si quando aegrotant, alterius medici ope uti. Quis enim dubitauerit APOLLINEM et doctiorem et peritiorem esse illius artis quam AESCVLAPIVM? Iussit ergo AESCVLAPIVS lauationem ipsi parari, quibusdam rebus [note: Sal Hammoniacus.] constantem, quae e Cyrenaica regione efferuntur, purgatis tamen antea a sordibus suis arenosis. In eo lauacro prope ignem unctus fuit et imbutus APOLLO, totiesque exsiccabatur, quoties antea unctus erat.

Subinde per aliquod temporis spatium in lauationem frigidam immersus est, quae BACCHI excrementis [note: Tartarum, siue secula uini.] constabat. Equidem nesciebam, an AESCVLAPIVS artem suam rite calleret: APOLLINEM enim minui uidebamus, et in lauacro diffluere, quemadmodum nix in sole liqueseit; ita ut tota eius substantia in ea aqua, qua lauatio constabat, dissipata et dispersa uideretur. Nihilo secius id AESCVLAPIVM nihil curare credidisses, ita interritus id, quod moliebatur, agebat. Lauationis aqua eiecta et seorsum posita, similem ei subinde aquam addebat AESCVLAPIVS, saepiusque lauabat APOLLINEM, quoties fere eum antea unxerat, imbuerat et siccarat. Tum uero, ut eum calore recrearet, iis aquis, quas e lauatione tulerat, ignem exiguum apposuit, coram quo in uapores abiit omnis ille humor, quo APOLLO madefactus fuerat. Iam uero exsiccatus longe debilior his unctionibus et lotionibus effectus fuisse uidebatur. Itaque APOLLINEM plane perditum iudicabam, et mirabar, qui in illius regionibus alicuius Dei interitus in scena exhiberetur; cum certe Deos immortales esse censere debeamus. Allucinabar tamen, ut mox audies. Nam medicus ille aduocauit aeris et lunae filium [note: Ros defecatus. Vide PLVTARCHVM in Sympos. [gap: Greek word(s)] . et auctores citatos apud FVLVIVM VRSINYM in annot. ad Carmina Lyricorum pag. 299.] , quem ipsi obuiam uenientem uidi. Is porro AESCVLAPIO, quidquid sibi egregium et pretiosum inerat, dedit, quod ille statim APOLLINI bibendum dedit, qui ea potione recreatus, quasi noua uita donatus est, colore uegetiori resurgens, ea pulcritudine et ui sanitatis [note: Lapis philosophorum.] , ut eo in statu manens si quos decrepitos et aegrotantes adeat, seque cum iis communicet, in meliorem longe statum restituat, quam is fuerit, in quo antea uersarentur. Is est istius fabulae finis, eam autem non potui apertius enarrare, quam figuras quasdam in tabella pictas describerem, si nescirem, quid artifex, a quo pictae sunt, in animo habuerit.

Iam puto aliquam gratiam iniuero a lapidis philosophici sectatoribus: uix enim crediderim tum in Bibliotheca Chemica curiosa IACOBI MANGETI, tum in iis uoluminibus, quibus BORELLVS omnes fere huius artis scriptores collegit,

ullum processum, ut uocant, clariorem aut faciliorem legi. Interim, dum ipsi hoc tentabunt, et pro thesauro, ut solent, carbones nanciscentur, hoc saltem habebimus, FVMAEVM huius libri scriptorem arti chemicae deditum fuisse, nec posse antiquo scriptori Graeco hanc fabulam tribui, quae nouitatem suam manifestissime prodit. Haud sane sum nescius DEMOCRITI, ZOSIMI, SYNESII, OLYMPIODORI et aliorum iactari codices manuscriptos mirae antiquitatis, quibus arcana artis chemicae continentur: at uideo uiros eruditissimos horum librorum nouitatem ex ipsius Gracci sermonis corruptelis arguisse. Vnum noui inter paullo antiquiores AENEAM GAZAEVM seculi V. scriptorem, qui de transmutatione metallorum aliquid attigisse uideatur pag. 76. ed. Barthianae. [gap: Greek word(s)] . Sic namque apud nos quoque materiarii talium periti, argentum stannumque accipientes, speciem priorem delent, in excellentiorem rem transigunt, aurum efficiunt pulcerrimum. Haec ex uersione BARTHII, cuius notas adi sis in hunc locum. Hoc, inquam, mihi testimonium unum in tota antiquitate occurrit, quo chemici in arte sua tuenda iuuari possint, nisi quis eo trahat locum PLATONIS in Euthydemo pag. 289. et 290. ed. STEPHANI: [gap: Greek word(s)] . Quin etiam si lapides quidem aureos facere nossemus, nihili aestimanda esset scientia, nisi enim sciremus auro uti, nulla sane ex illo rediret ad nos utilitas. Sane plerosque chemicae artis studiosos ita credulos expertus sum, ut ne dubitem fore, qui hoc loco PLATONEM ad artem suam digitum intendisse contendant.

Verum redeo ad ATHENAGORAM, a quo leuiter digressus sum. Vides in hac Scythica fabula APOLLINEM et MERCVRIVM metalla significare, quemadmodum hodie ex ueteri certe usu, nescio tamen an ita antiquo, ut ad ATHENAGORAE aetatem referri possit. EVSTATHIVS quidem in primum Iliadis id uel remotissimae antiquitati tribuit, pag. 25. ed. Romanae: [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Sceptrum aureum hic fingit poeta et APOLLINI adscribit, id est soli, eo quod metallum auri, soli ab antiquis tribuatur, ut lunae argentum, et alii planetae aliud metallum, ut fertur in scholiis PINDARI. Haec EVSTATHIVS, qui [gap: Greek word(s)] suas in PINDARVM innuere uidetur, quae non totae perierunt, earum enim praefationem satis longam et eruditam manuscriptam uidi in bibliotheca Basileensi. Erunt forte et alii etiam antiquiores EVSTATHIO, qui de metallis eadem dixerint, et sane aliquid eiusmodi olim obseruaui, nec tamen auctoris aut loci in memoriam redeo, quem forte tibi ostendet certissimus index totius Graecae antiquitatis praestantissimus FABRICIVS noster. Interim non nihil hanc in rem inuenies in commentario ERASMI SCHMIDII in odam V. Isthmiorum PINDARI pag. 93. Quidquid sit, nihil peribit ehemicis, si ATHENAGORAS ipsis decesserit. Vidi quosoam et noui, homines, quod mireris, non ignaros bonarum litterarum, qui in Metamorphosibus OVIDII, in APVLEIO, in HELIODORI Aethiopicis nihil aliud agi contendebant, quam ut ars conficiendi auri aenigmatice describeretur, Quid dicam de MIDAE fabula, quam totam eo libentius et facilius trahunt, quod manifesta transmutationis aureae mentio ibi occurrat. Ego uero, quando iam ATHENAGORAM absolui et ad chemicos digressus, etsi uereor, ne te loquacitate mea obtundam, nonnihil addam ex PLVTARCHI Parallelis Graecis et Romanis, quorum mihi memoriam MIDAE fabula in mentem reuocauit. Scis in ara DOSIADAE obscurissimo poemate uersum VII. parum emendate legi hoc modo:

Vbi [gap: Greek word(s)] uocem nihil probabiliter emendauit cl. SALMASIVS, qui sic legit: [gap: Greek word(s)] . Ego uero olim ex historia ANCHVRI filii MIDAE locum DOSIADAE satis commode exponi posse putabam,

ita ut codicis manuscripti lectio constaret. Nimirum haec refert PLVTARCHVS ille, quisquis est pag. 306. edit. Francofurtanae. Cum ad Celaenas Phrygiae multae domus in hiatum terrae absorberentur, responsumque oraculi MIDAS accepisset, tum demum hiatum coiturum, cum res pretiosissima in eum iniiceretur, [gap: Greek word(s)] , cum eius pater nec quidquam profecisset, iniecta magna ui auri et argenti, se ipsum eques in hiatum iniecit, nihil anima humana pretiosius exsistimans. [gap: Greek word(s)] . Cum terra coiuisset, ibi MIDAS auream aram fecit IOVIS Idaei, manu admota (qua scilicet lapis in aurum mutatus est). Haec ara circa tempus, quo hiatum fieri contigit, lapidescit, post illud uero tempus aurea apparet. Iam intelligis, uersum commode legi potuisse [gap: Greek word(s)] , neque lateribus arae ANCHVRI similibus. At duo obstiterunt, quominus in ea sententia permanerem, quae initio ualde arridebat. Versus enim Phalaecius est, qui cum spondeo in quarto pede stare non potest. Deinde illius pseudo-PLVTARCHI, qui Parallela Graeca et Romana scripsit, auctoritas ualde uacillat apud eruditos, et uidetur esse Graeculi alicuius recentioris figmentum, de quo in primis DODWELLVS dissertatione IV. praefixa uolumini secundo Geographorum minorum, Oxoniae studio cl. HVDSONI editorum; cui uelim addas IOSIAE MERCERI notas ad FVLGENTII expositionem sermonum antiquorum. Quod autem HOLOBOLVS rhetor, qui scholia in hanc aram scripsit, [gap: Greek word(s)] uocem esse Persicam affirmauit, quae aurum significet, id minime credendum, et deceptum fuisse puto a COSMA Indico-Pleuste, qui [gap: Greek word(s)] lingua Axumitarum uel Afrorum Barbarorum aurum significare dixit edit. MONTFAVCONII pag. 139. D. et 143. uersu 4. ante finem. Haud sic dimittam aram DOSIADAE, quin tibi rem aperiam, quam mirum est latuisse SALMASIO et LICETO, qui operosis commentationibus hoc poema illustrarunt. Nimirum [gap: Greek word(s)] est in eo carmine, et litterae, quae uersuum initia constituunt, simul coniunctae hanc sententiam habent:

Hinc coniicio hanc aram dono missam fuisse OLYMPIO cuidam, siue in die natali, siue Saturnalibus, pro more Graecorum, qui Romanos mores induerant, quod uel LVCIANVS in [gap: Greek word(s)] luculenter docet. Is autem OLYMPIVS, quem DOSIADES in ipsa ara his uersibus alloquitur, poeta fuit.

Qua autem aetate uixerit, quis eruet, nisi praestantissimus FABRICIVS, qui omnes omnium aetatum auctores in numerato habet.

Vide, quid possit nimia et insolita loquacitas. Plura erant, quae de auro et aliis, quae eo pertinent, addere uolebam. At me pudet garrulitatis. Itaque finem faciam, post uota, quae exiens annus iubet, ut tui et praestantissimi FABRICII caussa edam. Faxit D. O. M. ut inter grassantis pestilentiae calamitates salui incolumesque in complures annos uigeatis, remque publicam litterariam doctissimis lucubrationibus uestris locupletare pergatis. Vale, uir amicissime, meque, quod adhuc fecisti, constanter amare perge. Berolini 3. Cal. Ianuarias 1714.

MANTISSA EPISTOLARVM PRAETERMISSARVM.

IO. ALBERTVS BENGELIVS [note: Responsoriae ad has exstant supra tom. hoc III. pag. 65.] .

Reconditarum linguarum peritia quid iuuet, tu inprimis expertum habes: idemque nosti, non posse eam adhiberi praeclarius, quam ad sinceram scripturae sacrae uel stabiliendam lectionem uel ornandam; cuius rei facultatem tibi per me hic oblatam non poterit humanitas aspernari tua.

Noui Testamenti Graeci editionem institui, operisque eius notitia abhinc biennium Tubingae exiit, quam tibi C. T. NICOLAI, si non dedit, dare utique poterit. Interea tanto magis conatus sum omnes operis partes, non ieiuna curiositate, sed graui et religioso studio, sarcire et polire, ex quibus adhuc, lectoris potius quam mea caussa, unius alteriusque uersionis antiquae portionem a MILLIO praetermissam desidero. Tale ego supplementum, tuo nomine, uir inclyte, perdignum exsistimaus, te primum mihi assensorem polliceor: quare ut libellum cum his litteris coniunctum, Copticis Armeniacisque suffragiis ornes, et sic ornatum ad me remittas, maximopere oro. In delectu locorum leuiora quaedam curare, grauiora negligere uideri possim: etenim haec aliunde satis firmata habeo; de illis, uarias ob caussas laboro. Numerum locorum maiorem delegi, quam uerecundiae meae conueniebat: eum autem tu arbitrio contrahes tuo. Si modo aliquot loca ex iis, quae asteriscis, maioribus praesertim, distinxi, attigeris; magnum me fructum harum litterarum percepisse exsistimabo: sin autem tibi praeterea occurret aliquid memorabile, de quo quaerere mihi in mentem non uenit, id fideliter abs te traditum, non minus libenter excipiam. Quod si horulam uacuam huc impendere coeperis, laborem hunc non sine uoluptate profligaueris: neque uero in ulla facile materia modico labore tam certum tamque copiosum fructum afferri multis posse putem. Interdum eruditi uiri aliis impertiunt aliqua ad libros, quorum editio incerta uel longinqua est: tua exspectatio, si quid inseruiente me nauare dignaberis, sat breuis erit: nam textus, ut uocant, recensionis meae magna iam ex parte prelo excusus est; cetera non segniter excudentur. Quo magis uelim, quidquid mihi tribuere cupis, quod tuo commodo fiat, quam primum tribuas. Si ante triginta dies, aut aliquanto post, nactus ero; suis etiamnum singula scite locis inductum iri arbitror. Delectum locorum fatebor a me esse factum, ne quis perpetuam collationem a te per me exspectet: excerpta tua, tuo nomine tuaque fide et auctoritate notis inseram meis, qui non debeam, in hoc praesertim negotio, alienis me plumis iactare. In Apocalypsi ER ASMVS olim uno aegre codice Graeco nixus fuit, et tamen tot editores et metaphrastas

sequaces habuit: at in ea plus momenti, quam prima specie appareat, ad sinceritatem candoremque testimonii ac regni CHRISTI tua sollertia hic collatum esse, et propediem, et deinceps magis magisque constabit: gratum uero erga te animum meum post paucos menses, Deo uolente, ipsa editio noui Testamenti Graeci declarabit. Quo paucioribus uerbis, bonitati huius caussae confisus, in rogando utor, eo dulcius atque generosius erit beneficium tuum. D. in coenobio Denkendorfino a. d. 13. Cal. Mart. 1733.

Veritatis studio, ad te redeo: Tui reuerentia, breuis sum. Si censes, me debuisse priori illo locorum N. T. delectu contentum esse; alterum hunc, quem tamen fere ille demum peperit, ne attingas, mihi tantummodo ignoscas, ex animo rogo. Sin hunc quoque approbas, uelim, quantulamcumque horae partem insumas, paginamque, quam uides, uel saltem loca asterisco notata excerptis augeas, eamque citra epistolae scribendae dictandaeue laborem, obsignatam ad me remittas. Prelum non cessat: idque hoc nomine gaudeo, ut ipsum opus, quod inprimis ornas, tibi quam primum gratias agat. Ego autem toto animo, quem quotidianus uerbi diuini gustus uegetat, precor, in fasciculo uiuentium ut sit portio tua. Denkendorfii a. d. 15 Cal. Iun. 1733.

In excudendo nouo Testamento tardius quidem aliquanto prelum est, quam animus meus tibi, (non assentor) ante omnes, probare se festinans exposcit: sed tamen id, ut spero, me non frustrabitur, quum quarta, si quaeris, pars adhuc restat. Interim mora in commodum uersa nouissimam partem quam studiosissime perpoliui. Itaque incidi in nonnulla, a MILLIO fere intacta, de quibus potius, quam de aliis, uellem, ad te referre antea uenisset in mentem. In scheda, quam uides, locus ille Apoc. XXI, 17. maximopere ad me pertinet; cuius lectio ob [gap: Greek word(s)] cum aliis locis, momentum longe diffusum habet: hic me proiicit; sine eo, tertium te consulere non auderem. Vel de hoc uno me doceas certo, rogo: cetera omnia otio tuo commissa sunto. Copticum equidem interpretem magis desidero, qui abstrusiorem

lectionem Alexandrinam saepius refert. Ab eo cum discesseris, non recuso, quo minus Armenium, si forte Graecos communiores relinquit, semel iterumue adhibeas.

(Hic sequebatur aliquid de interpretatione Apoc. IX. postmodum edita, nunc non repetendum.)

Diuino munere obtigisse [gap: Greek word(s)] meae aliquid ad Apocalypsin (maturum enim est,) adornandam, non est meum declarare; neque ut tu id credas, postulare possum, quum satis norim, quam multi in eo genere se deceperint: sed quisquis sum, utilior ad cursum uerbi prophetici, adeoque pretiosior coram Domino erit opera tua in me subleuando, quam foris apparet. Alterum si scirem, abs quo id beneficii possem petere, senectuti tuae quam reuerentissime parcerem: nunc tu ipse, quoad opus esse senseris, parcas rogo. hoc non minus gratum mihi erit, quam si omnia excussa dares. Pium gratumque in te animum meum omnibus proxime, et, ut spero atque opto, tibi ipsi declarabo. Gratia tecum. Denkendorsii haud procul a Stutgardia d. 25. Ian. 1734.

Quo confidentior fui in ope tua expetenda, eo uerecundior breuiorque sum in gratiis agendis. Mitto opus, quod quid tibi debeat, pagina sua 448. et 784. si forte plura respicere non uacat, fatetur. A mensibus, quos STRAVCHIVS notat, absum: sed nunc id non agitur. Do operam, ut nullo labore tuo, haec ad te peruenisse, cognoscam: hoc enim ualde cupio. Animae tuae pacem, pacem CHRISTI, penitus optauit, optat anima mea: Tu quoque mihi absenti, bone senex, bene precare ex isto beato limine. Siue pauci dies mihi, siue multi restant anni: dum uiuam, humanitatis tuae meminero. Denkend. prid. Palmar. 1734.

GISBERTVS CVPERVS [note: Pertinent ad tom. I. pag. 114.] .

Legi cum singulari animi mei alacritate et uoluptate tres dissertationes, quas Gallicas donasti luce publica, et perspexi non absque gaudio pleno, te argumenta illa pulchre exornasse, et eruditos multa docuisse, quae antea ignorabant. Nec, certe quae in bibliotheca selecta IOANNIS CLERICI,

uiri profecto doctissimi, iis opposuit uel HARDVINVS ipse, uel eiusdem societatis alius sub nomine doctoris Sorbonici, efficient umquam, ut aliquid detrahatur de laudibus, quas optimo meretur iure polita tua lucubratio, mihique, ut uerum fatear, omnia ista friuola, ieiuna et parum solida uidentur ad refellenda ea, quae complexus es tribusistis dissertationibus, et quidem secunda, quae praecipue oppugnatur, et qua uideris summam arcem uel Capitolium aggredi, et aperire consilia eruditi, opulenti et ualidi corporis, quod apud omnes fere pontificios, et maxime reges et principes [gap: Greek word(s)] est, et ex cuius abstrusis acerrimisque consiliis multae res tam in Europa, quam aliis orbis partibus pendent.

Atque ut uidi, te de systemate HARDVINI longiore multum, et quidem Latina, acturum dissertatione, summopere utique fui laetatus; cumque illam nunc manibus uersam, facili coniectura adsequi poteris, me incredibili et sincero gaudio adfici. Voluisti enim, uir clarissime et eruditissime, ut illam [gap: Greek word(s)] ad me mitteret typographus, atque uel ad te ipsum, uel ad eumdem scriberem, quid mihi de lucubratione tua uideatur. Et quamquam mihi non sumam, ut iudex sedere inter te et HARDVINVM, uel ea, qua par est, diligentia et adcuratione expendere uiri doctissimi admirabilia et contraria opinioni omnium placita, et quae illis opposuisti, possim: tamen morem tibi geram, et mittam, quid de re tam inaudita, tam difficili, tam inuoluta et abscondita mihi uideatur.

Cum primo Historiam Herodiadum euolui, multa continuo mihi obtulerunt paradoxa; ea in chartam conieci, et praecipua capita, inter quae HERODES Atheniensis, et non Idumaeus, atque ducenarius, uel duc et pair erant, communicaui cum [gap: Greek word(s)] IO. GEORGIO GRAEVIO. Vir doctissimus et amicus meus singularis omnia probauit, litterisque hortatus est enixe, ut refutarem tam extra modum absonas et absurdas opiniones. Eodem tempore aliquis ex Galliis epistolam, quam seruo, accepit, in qua ipsi Iesuitae dicebantur idem summopere optare. Sed cum essem adscriptus illustrissimo ordinum foederatae Belgicae generalium concilio, plurimis utique negotiis distringebar; quin et iudicabam, non decere personam meam quaestiones disceptationesque

eius generis suscipere, uel me committere cum uiro uariae et spectatae eruditionis. Inde abieci plane hoc, si modo mihi fuit, consilium; maxime cum postea uiderem, doctissimum CELLARIVM, cuius amici mei obitum recte deploras, IOSEPHVM, qui primarum in prolusione partium actor est, defendisse; id quod et nuper praeclare fecit egregiae uir doctrinae et pietatis, quo familiariter utor, BASNAGIVS.

Sed tamen SEVERVS ille ARCHONTIVS et FRIDERICVS imperator mihi plane latuerunt; neque profecto magnopere in eos inquisiui, quia quod illos cum collegio tam erudito fecisse statuit HARDVINVS, humani ingenii ludibriis, ne quid grauius dicam, annumerabam. Neque enim ullo modo capere poteram, seculo 12. uel 13. floruisse tam praeclara ingenia, quae nobis tot utriusque linguae darent auctores non modo, uerum essent etiam linguarum orientalium periti inprimis, nouasque, et inter eas Copticam, formarent, inscriptionesque supposititias aliis obtruderent magno numero. Et certe illa tempestate pro haereticis fere habebantur, qui tot excellentibus dotibus animos haberent succinctos; et constat utique omnem elegantiorem eruditionem tunc exsulasse, et ne somniasse quidem ullum de inscriptionibus uel explicandis, uel fingendis, quod tamen ultimum, in Hispania praecipue, diu postea factum esse, non eo inficias, quando scilicet horrida illa barbaries incipiebat diminui. Cogitabam insuper, dispersos hos eruditos per totum terrarum orbem, uel certe, qua Graecis et Romanis paruit, esse debuisse, si ex eorum officina prodierunt inscriptiones sere omnes ueteres; uel si in Galliis domicilium et sedem stabilem habuerunt, regios sumtus debuisse facere, ut in omnes terrarum tractus, tot montium, fluuiorum, et marium diuortiis diuisos, sculpendi artifices, uel ipsos illos inscriptos lapides mitterent et transportarent; quod utrumque quam parum uerisimile, immo quantopere a ueritate manifesta alienum sit, unusquisque, cui necesse non est Anticyram nauigare, facili opera percipiet.

Vtque capere tum temporis non poteram, quid sibi SEVERVS ARCHONTIVS uellet: ita mihi nequaquam ueniebat in mentem consilium, quod toti societati tribuis eruditae et potenti. Mirum tamen mihi ualde uidebatur, eiusdem

praeclari Romanae ecclesiae corporis uiros potuisse approbare tot paradoxa et incredibilia, uel saltem permisisse, ut describerentur typis. Et cum in societate nihil agatur magni, nihil edatur, praecipue si libri sunt nouis referti explicationibus, et quos ipsi socii uident commoturos et turbaturos, quidquid hominum elegantiorum, nihil edatur, inquam, absque consensu praecipuorum capitum atque adeo ipsius generalis, omnium consiliorum animae et mentis, nesciebam profecto, quid de re tam inaudita et tam abdita statuere deberem.

Et quamquam, uir eruditissime, aperias consilia singularia atque occulta, et rationes tuae me fere impellant, ut iis manus dem, tamen ampliandum censeo, et toti societati notam illam inurere uix auderem; unde et recte facis, quod in dissertatione Latina ordinis primates arcani participes solos esse statuis. Id quod tamen licet utique necdum satis euidens sit, tamen supposititia illa, quae Hispanis debemus, FLAVII DEXTRI, MARCI MAXIMI, LVITPRANDI et aliorum, chronica uidentur omnino suadere, fabularum et legendorum tempora reduci, atque aliquid monstri ali, quod diceres nunc ex latebris et speluncis escendere, postquam HARDVINVS indulgentia superiorum uulgauit libros, innumeris paradoxis turgidos.

Legi, quae doctus ille uir publici fecit iuris, omnia, et adnotaui mihi in iis plurima noua atque incredibilia, immo a ueritate prorsus aliena placita, praecipue in seculo CONSTANTINI, Chronologia ueteris Testamenti, epistolis ad iudicem Ballonfeau; et ingens mihi conscribendum foret uolumen, si omnia illa refellere uellem. Quin et in libro de nummis populorum certus sum multos errores esse, et magnam obseruationum egregiarum partem, tam ibi, quam in notis ad PLINIVM, HARDVINVM debere aliis eruditione praestanti uiris; quos qua est elegantia uel properantia, nominat tantum, quando aliquid humani passi sunt, cum tamen magnum ingenuae et compositae mentis signum sit, meminisse eorum, per quos profeceris.

Omnia uiri opera cum maxime typis describuntur Amstelaedami, addita chronologia imperatorum Romanorum ex nummis digesta. Librum de nummis populorum inspexi, et

animaduerti, ita mutatum esse, ut plane nouus sit futurus; plura tamen deleta, quam addita erant, et spero HARDVINVM correxisse errores et unicuique reddidisse, id quod omnino decet, [gap: Greek word(s)] , quae illis sese debere conscius est sibi procul dubio.

Vides facili opera, uir egregie, et ipse nosti, qui labores forent exantlandi, si miniatulas ceras, id quod feci, talibus locis aliquis ponere, easque ornatas edere uellet. Me utique a tanto molimine, cui admotus sum, res publica et priuata occupatio repellunt. Quin et sic statuo, nullum damnum peruenturum ad orbem eruditum, licet paradoxa innumerabilia non refutentur; cum unusquisque, cui modo sana mens, et qui aliquid in hocce studiorum genere profligauit, facile uideat, ea ridenda magis, quam refellenda esse, et sibi post egregiam tuam lucubrationem cauere possit, ne a malo illo, quod facile ceteroquin afflat ingenia prurientia et luxuriantia, corripiatur.

Sed ipsa tua me uocat dissertatio, et, ut hoc repetam, placet illa mihi summopere, et recte, puto, uarios te HARDVINI et perniciosos morbos, ad instar periti medici, sanare. Nam quod [gap: Greek word(s)] negat dictos esse imperatores Romanos, plane a ueritate est alienum, egoque contrarium docui multis argumentis, tam ex numismatibus quam auctoribus ueteribus (si hi modo HARDVINO opponi possunt) petitis, in dissertatione satis prolixa, quam Historiae trium Gordianorum, si nouis typis describetur, subiungam, ibique itidem euincere haud perfunctorie conor, eosdem augustos in Nouo foedere, et in ipso illo beati PETRI loco [gap: Greek word(s)] adpellari, nec non iocularem esse explicationem nummi Caphyatarum.

Nugae insuper sunt et ineptiae, quae de re publica Romana, de imperatorum coarctata et in ordinem redacta potestate, de utroque consule, de senatus suprema semper auctoritate et imperio disputat et inculcat pluribus locis. Et licet CAIVS, cognomine CALIGVLA, non adpelletur [gap: Greek word(s)] uel imperator in nummis, tamen constat, nec, nisi ab iis, qui omnem ueterem historiam ludum iocumque facere conantur, negari potest, penes eum summum, tam toga, quam sago, arbitrium et regimen fuisse. Imperatoris titulus, ut hoc addam, frequens occurrit in AVGVSTI et NERONIS

nummis: sed rarus admodum est in iis, qui TIBERIO signati sunt, nisi quod eum inueniam apud MEDIOBARBVM et VAILLANTIVM in nummis Calagurritanorum et Emeritensium. In CALIGVLAE moneta obuius non est, licet exstet apud GRVTER. Inscript. pag. 187. num. 7. Exemplo TIBERII, teste SVETON. in eius uita, cap. 26. CLAVDIVS praenomine illo abstinuit; nec mirum propterea, istud in eorum aere et argento non occurrere, licet in Graecis nummis CLAVDIVS adpelletur [gap: Greek word(s)] apud eumdem VAILLANTIVM: quomodo etiam in uno praeclaro CALIGVLAE nominatur [gap: Greek word(s)] apud illustrem, et dignitate atque doctrina excellentem serenissimi Borussorum regis legatum, EZECH. SPANHEMIVM.

AGRIPPA [gap: Greek word(s)] uel magnus recte a te explicatur, et fallitur HARDVINVS, dum ad Gallos decurrit, et arbitratur, eum non dici [gap: Greek word(s)] respectu potentiae, sed aetatis. Nam licet potentia illa minime tam fuerit magna, ac regum Persarum uel imperatorum Romanorum, qui et ipsi [gap: Greek word(s)] dicuntur Graecis: tamen titulus ille non aliter potest uel debet explicari in nummis, docereque facile possem, et alios similes reges eodem superbiuisse. Vix dubito, quin Graeci maiorem natu adpellarint [gap: Greek word(s)] , et minorem [gap: Greek word(s)] , sed uide tamen, an non TELEMACHVS apud HOMERVM dicatur [gap: Greek word(s)] , adultus, grandior natu, respectu [gap: Greek word(s)] , et non alterius, qui nullus erat, TELEMACHI; et an non CICERONIS filius simpliciter [gap: Greek word(s)] uocetur tamquam paruus aetate, et forte etiam statura.

CYRILLVM recte emendas, tollisque omnem contradictionem feliciter; nullum enim dubium, quin [gap: Greek word(s)] mutandum sit in [gap: Greek word(s)] , et argumentatio eius omnium receptam reiicit lectionem.

Quae de uulgata, et [gap: Greek word(s)] , si Deo placet, uersione, de Septuaginta interpretibus, de Samaritano codice commentaris, perplacent; et, quibus refellis ioculares atque ridiculas nominum regum uariorum etymologias, eiusdem, id est, optimae farinae sunt; nec certe ego umquam concoquere potui, tales nugas nobis a uiro eruditi, sed luxuriantis et paradoxi ingenii absque mensura propinari; nec umquam mente

concipiam, quo tendat delira, uti adpellas, carminis Sibyllini interpretatio, cui si non penitus claram, attamen aliquam lucem accendis.

Quae sequentur de Anglo-Saxonica et aliis linguis, de Runis, similibusque litteris, de somniis WACHTERI, de ratiocinatione HIKESII, de rapinis et plagiis, nemo non probabit et laudabit, nisi qui in eodem ludo sit edoctus. Hierosolymas adpellari HERODOTO Cadytim, alios adnotasse certissimum est, fecitque id etiam MONTFAVCONIVS, grande illud familiae Benedictinae ornamentum, in historia Iudithae.

ALEXANDRVM M. post uictum DARIVM, uel post transitum in Asiam duodecim annos regnasse, fabulis adnumerari debet; neque illud ex 1. Macchabaeor. I, 1. umquam clare probare poterit; quin potius, cum initio dixisset auctor ille, ALEXANDRVM PHILIPPI primum regnasse in Graecia, omnis sana ratio suadet, annos istos duodecim ab eo tempore repetendos esse; quod telum qua corporis declinatione euitari possit, ego quidem uix uideo. Quin et a ratione tam historica, quam chronologica alienum est plane, ALEXANDRVM ante HARDVINI duodecim annos alios totidem in Graecia regnasse; et doceri equidem uelim, quo anno mortuum PHILIPPVM fuisse statuat, quaue aetate illi successerit filius. Qui si uiginti annos natus fuit, cum Macedoniae regnum susciperet, et, si eum calculum sequimur, non anno aetatis 34. ineunte, sed 44. mortuus sit oportet; nisi uelis eum per duodecim annos in Graecia haesisse, et bellum Persis inferre distulisse per illud tempus; id quod utique neminem, nedum HARDVINVM ipsum, qua ualet [gap: Greek word(s)] , credo adfirmaturum.

Optimos nitidissimosque auctores, uti THVCYDIDEM et alios, ignorasse Graecam patriamue linguam, numquam mihi fiet uerisimile; irascor profecto eiuscemodi commentis; nec, puto, propter unam aut alteram loquendi formulam, quae ueteribus Graecis et hodie Gallis similis plane est, talia aliquem proiicere posse, uel auctores optimos [gap: Greek word(s)] postulare. Nam et ita CLCERO ablegandus foret, qui ita loquitur Verrin. VII, 28. nonnumquam etiam res ad manus et ad pugnam ueniebat, et in orat. pro Cluent. cum tribunus plebis populo concitato rem paene ad manus reuocauisset; qui et alibi dixit, conferre

ferrum ac manus cum aliquo. Quid quod et ipse HERODOTVS similiter fere dicat alicubi: [gap: Greek word(s)] , ad manus belli iure conferendas uenire, qui utique auctor uiro egregiae doctrinae nequaquam potest esse suspectus; ne iam dicam, apud LIVIVM et alios probatae fidei et ueteris aetatis scriptores (neque enim quemquam credo accessurum eidem), saepius occurrere, uenire ad manus.

Sclauonicam inscriptionem tam iocose ab HARDVINO fuisse uersam, rideo equidem hilari animo et promto ad iocandum, egoque alia similia [gap: Greek word(s)] tibi subministrare possem, quae mecum amici mei communicarunt nuper, nisi crederem, eadem ad te, uir eruditissime, etiam missa esse. Atque ex tam suspiciosis explicationibus patet utique, uirum doctum semper antiquum obtinere, nec nuntium mittere posse rationi et modo, quo siue suo ingenio, siue aliis obtemperando imbutus est, interpretandi ueteris aeui reliquias, et praecipue nummos, quos, licet illis totum historiae et chronologiae superstruat aedificium, ita profecto ludum iocumque reddit.

Monumentum Adulitanum optime asseris, et satis mirari non possum, HARDVINVM a tot auctoribus dissentire, qui tradunt, reges Aegypti sorores suas sibi iunxisse matrimonio. Merito etiam PLINIVM Romanum reiicis, et CAESAREM aliosque restitui in eum locum, unde HARDVINI eruditio illos deiecerat; reddis insuper Iuliam gentem ueneri suae, eram nummo Capitoliensium, quaeque tandem de haeresi Hypsistariorum adiicis, pulcra sunt ac erudita.

Epilogus autem tuus me plurimum oblectauit, et inde certe haud leues suspiciones peti possunt, aliquod latere mysterium forte, quod tacitum adhuc habetur. Nam cum historia a CHRISTO nato per FLAVIVM DEXTRVM et alios deducta usque ad seculum duodecimum, et illa omnis tumida sit penitus insulsis et putidis fabulis, quae in dedecus Christiani nominis leguntur, et iuuentuti obtruduntur hic et illic absque dubio: nihil tandem sperandum boni uidetur esse de HARDVINI uagis et extraordinariis explicationibus.

Illustris LEIBNITII disputationem de nummo, cui inscribitur: GRATIANI AVGGAVG. nondum uidi, et inde

est, quod me ualde oblectauerim iis, quae doctae et eleganti tuae dissertationi inseruisti inde petita.

Vides tandem, uir celeberrime, me eam non perfunctorie legisse; dignam profecto iudico, quae exeat in dias auras luminis, ut ita alii etiam cognoscere, te duce et auspice, possint, quid de uiri, qui ualet ingenio, et uariae multaeque eruditionis et lectionis est, nouis placitis statuendum sit, et quale periculum rei publicae litterariae impendeat ex eiuscemodi ratiocinationibus. Vale plurimum. Dauentriae 13. Mart. 1708.

Curatae ad me sunt Vindiciae ueterum scriptorum contra HARDVINVM, non donum tuum modo, uir eximie, sed etiam insigne erga me beneuolentiae tuae atque illustre monumentum. Neque enim satis habes, mihi politam hanc et elaboratam dissertationem dedicare, uerum etiam iudicem fers controuersiae, quae tibi est cum uiro multae lectionis et eruditae; atque ea putas in me inuenisse, quae tibi persuadent omnino, me nihil daturum gratiae et fauori, sed aduocata iudicis religione, dicturum, quid mihi de docta hac lite uideatur.

Et quamquam in me uariarum rerum eam notitiam ipse non inueniam, quae requiritur omnino ad iudicium ferendum de rebus tam abstrusis, et quarum praecipuae probationes premuntur et fouentur adhuc a uiro, cui uisum fuit tot auctoribus ecclesiasticis et profanis, Graecis et Latinis, atque adeo iis, qui aliis linguis res olim gestas memoriae et posteritati consecrarunt, status controuersiam mouere: tamen praepostere facturum me persuasus sum, si petitioni tuae non adnuerem, atque adeo tibi tam enixe, tam comiter eleganterque id petenti morem non gererem.

Et illud initio adseuerare possum, me nec ab HARDVINO alienato esse animo, nec in te tam beneuolo, ut iudicis aequi et boni partes non sim impleturus, nec, credo, quemquam aemulantium studia doctrinae dubitare, quin magni faciam omnes, Tros Rutulusue fuat, qui se tollere humo, et castigatis libris editis nomina sua aeternitati inserere, aliisque scribendo inseruire conantur. Inter hos cum numeretur non absque ratione HARDVINVS, cumque ipse sit, ut certior factus

sum, singulari comitate et morum dulcedine, profecto forem iniurius in uirum eruditum, si crederem, eumdem aegre laturum, quod ingenue, reiectis ambagibus, atque ex fide bona, eiurato partium studio, aperiam, quid mihi uideatur de controuersia, in quam omnis res publica litteraria oculos intentos habet. Postquam igitur HARDVINVS placita sua in Prolusione publicare, et inde esdem aliis libris defendere et augere mirum quantum coepit, frequenter animo meo agitaui, quae tandem potuerit caussa esse, ut potentis societatis non leue decus a uia per tot annos inoffenso pede calcata deflexerit, et non modo nouam plane in explicandis ueteris aeui reliquiis, siue numismatibus sit sequutus, sed etiam [gap: Greek word(s)] postulauerit tot auctores, quos olim et nunc ingenuitati asseruerunt uiri in hoc studiorum genere praestantissimi.

Videbam, HARDVINVM non infeliciter uersari in PLINIO emendando, quamquam facile animaduerterem, multas correctiones praeclaras a SALMASIO, GRONOVIO patre, ISAACO VOSSIO, aliisque occupatas esse; uidebam, nummos etiam uarios pulcre et nitide exponi, et reiici optimo merito SERAPIM, patrem GORDIANI imperatoris; et inde statuebam frequenter, non plane reiiciendas esse alias litterarum singularum, quas se putabat inuenisse in uariis nummis uir diligentiae indefessae interpretationes: exspectabam tamen uehementer grande illud secretum, cui tot mirabiles, et re uera prima fronte paradoxae opiniones innitebantur, quod sibi esse haud obscure significabat HARDVINVS; sed illud usque in hunc diem nemini, quod equidem sciam, apertum est; id quod tamen hoc ipso tempore, quo itur in bella, et infestis signis concurritur, maxime erat necessarium; et inde coepi animum inducere, idque haud sine ratione, istud penetrale clausum perpetuo fore, nec ullum uisurum grande istud arcanum.

Quod ubi ad examen diligens reuoco, recte me facturum exsistimaui, si aequa rationis lance perpenderem argumenta, quae cum eruditis communicauit uir egregii nominis; sed ea ubi inuestigo, nulla equidem inuenire potui; quae nouum istud systema fulciant; et ubi rationibus agendum est,

nihil uideo, nisi Pythagoricum illud, [gap: Greek word(s)] , uel regium, tel est nôtre plaisir. Neque enim HARDVINVS ullum argumentum firmum et exquisitum adfert, quo ARCHONTIVS ille, quoque sapientissimorum doctissimorumque hominum in Galliis collegium adstruatur; id quod tamen summopere erat necessarium, cum miraculi instar sit, istud constitutum fuisse eo seculo, quo barbaries ipsa caput extulerat una cum ignorantia, et in solio sublimi posita, uelut magnum quid adorabatur quasi, uel certe admirabatur; quo qui ultra eam, et philosophas tenebras, horrida et nihil significantia uerba, tenebricosas, subtiles, et acerrimas de re nihili disputationes aliquid scire cupiebat, nouae et perniciosae doctrinae aemulus, immo instar haeretici habebatur; quo tandem Graecas et Latinas litteras noscere, et ultra uulgus sapere, crimen erat.

Quod cum attente et adcurate considero, ego, qua sum ingenii tarditate, capere nullo modo possum, isto seculo potuisse uiuere tam praeclara ingenia, quae Graecam, Latinam, aliasque linguas edocta, non modo tot auctores supponere, uerum etiam nouas linguas, et quidem Copticam, fabricare, et Aegyptiis Christianis, qui certe eadem utuntur, et tot montium, fluuiorum et marium diuortiis a Gallia diuisi sunt, obtrudere potuerint, et facere, ut omnis illa ecclesia absque magistris edoceretur linguam ab otiosis, et forte numquam patriis finibus egressis, sapientibus confictam.

Quare ego quidem numquam nouis illis placitis et admirabilibus manus dare potui; et cum tu, uir eximie, tam pulcre ARCHONTIVM detexeris, qui absque ope tua forte aeternis iacuisset tenebris obrutus, ostenderisque perpulcre, quo tendant eiuscemodi consilia, et id agi inprimis, ut omnis fides detrahatur tot indubitatae uetustatis atque auctoritatis testimoniis, et excutiantur ex omnium manibus scriptores antiqui, uel certe eorum auctoritas labefactaretur: ego utique nihil aliud statuere possum, quam te recte agere eorum caussam, et HARDVINVM conari eosdem exterminare, uel certe ludum iocumque facere. Et re uera si cum aliquo disputes, et rem controuersam probare coneris auctoris antiqui testimonio, is, qui uiri egregie docti sententiam amplectitur, continuo illud, ut fictitium, uel certe dubium, reiiciet; et ita nihil supererit, nisi aurea illa, si diis placet, traditio, ritusque recepti,

quos, licet a uetustate commendentur pompatice, hodie aut heri natos et introductos esse norunt etiam illi, qui nondum aere lauantur.

Illud autem mihi semper mirum, immo plus quam mirum, fuit uisum, HARDVINVM tradere, et ueluti rem certam nobis narrare, collegium istud in Galliis eruditum ope nummorum ueterum, quos tamen non ita multos, ipso uiro docto fatente, possidebat, tot historias et libros omnis generis composuisse, et ea uia nobis tradidisse, quidquid uetustis temporibus gestum est, uel fictas plane historias conscripsisse.

Rerum eiuscemodi antiquarum studiosos fuisse uarios, ipsa etiam florente Roma, praecipuae dignitatis uiros, pulcre docet excellentis dignitatis et eruditionis uir, EZECHIEL Baro de SPANHEIM, et serenissimi Borussiae regis ad serenissimam Magnae Britanniae reginam ANNAM legatus extraordinarius, quem nec arbitrum, ut credo, huius litis reiiciet HARDVINVS; certe ego uiro illustrissimo sententiam meam submitto libens lubens, et pati possum, eam tali iudice uel stare, uel cadere.

Sed mihi nondum constat, erudito illo seculo homines exstitisse, qui numismatum ueterum collectioni operam dederunt; et si qui forte ex magnatibus ecclesiasticis iis animum adiicerent, certe non uidentur iis examinandis et exponendis uacasse. Quodsi id factum esset, persuasus omnino sum, nobis superstites fore eius modi lucubrationes, uel aliquem saltim eruditum scriptorem seculi illius, si HARDVINO accedimus, aures, supellectilem eam antiquariam tanto in honore esse, et inde pulcros adeo libros confici posse. Et cum tandem ne leuissima quidem exstent tam praeclarae rei uestigia, nihil aliud superest, quam reiicere HARDVINI mirificas, ad quas forte illitterati et nimis creduli hiabunt, opiniones, secundum te, uir eruditissime, dare, restituere in integrum tot celebres auctores, et facere, ne habeantur numero Amadaeorum et Palmerinorum, aliarumque quisquiliarum, quae seculo illo profecto sunt digniores.

Quodsi iam largiar uiro egregio, ex nummis integras historias tunc temporis condi, uel saltem iis hasce potuisse mirum in modum adiuuari: sequeretur continuo, innumerabilem doctos illos et ultra fidem ingeniosos collegas habuisse

multitudinem, id quod tamen HARDVINO non uidebatur. Vnde enim tot deorum, imperatorum, regum, ducum, urbium, fluminum, et aliarum rerum nomina ac cognomina iis innotescere potuerunt; cum nequaquam uerisimile sit, ex ingenio illorum eadem profecta esse; quidquid aduersarius tuus nobis propinet de fictis ridiculum in modum nominibus ex duabus toto caelo diuersis linguis, quas uerisimiliter nemo tot praestantium et consummatorum, si HARDVINVM audimus, uirorum intelligebat tam adcurate, ut pulcra adeo, et CHRISTVM, dominum nostrum, spectantia nomina comminiscerentur.

Haec omnia ubi mecum reputo, idque, ut materia periculosissimis consecutionibus obnoxia postulat, examino diligenter, miror utique, unde tam incredibilis et ab omni ratione aliena plane opinio potuerit nasci uiro, qui ualet, ubi caussam bonam agit, iudicio, et haud indiligenter in legendis ueteribus libris, aliisque prisci aeui reliquiis est uersatus. Et quamcumque in partem rem hanc insolentem uersem, nihil mihi occurrit uerisimilius, immo certius, quam ad scopum, quem nobis constituis, et pulcre aperis, collineari; cuius consilii auctor num solus sit HARDVINVS, uix credo aliquem sibi persuasurum.

Quam autem fragili fundamento superimpositum sit ingens istud, et nouae plane fabricae aedificium, satis etiam patet ex Epistola chronologica, quam una cum pulcra tua dissertatione edidisti. Legi profecto eam singulari etiam cum alacritate, et puto rem confecisse ALPHONSVM DES VIGNOLES, si spectes defectus siderum, fastos consulares, archontes Atheniensium, menses Atticos, et Olympiades; id quod te significare uelle uiro doctissimo, etiam atque etiam rogo.

Atque ita quidem iudicis officio puto me functum esse; restatque nihil, (neque enim de aliis eruditis rebus tecum nunc agam), nisi ut tibi, uir [gap: Greek word(s)] , gratias agam, id quod cum maxime facio de habito mihi eximio honore. Ego profecto eumdem magni facio, quia pulcrum est laudari a laudato uiro, et quia me, qui, ater an albus sim, ignoras, elegisti, cuius nomen et dignitates eruditae tuae dissertationi et politae praescriberes, dilatis tot illustribus atque excellentibus uiris,

quibus potentissimi Borussiae regis, studiorum reuera magni Maecenatis, aula fulget: peccarem utique in omnes humanitatis leges, si grato animo non agnoscerem semper hanc tuam electionem, quae procul dubio singulari laude circumdabit nomen meum. Et optime facis tandem, si credis, me huius beneuolentiae, et huius tui de qualicumque doctrina mea splendidi iudicii, memoriam seruaturum aeternam.

Haec scribo in curia Oxensi, uel agro meo suburbano, ubi me commode inuisit comes de FLODROF-WARTENSLEBEN, filius supremi mareschalli regis Borussorum. Villa eius splendidissima in uicinia mihi est, et inde fit, ut nos subinde conueniamus. Significauit mihi, se uidisse te in bibliotheca regia, et laudari eruditionem tuam ualde affirmabat; Vindicias tuas leget, nec dubito, quin in meam et tuam sententiam manibus pedibus sit transiturus. Vale summopere. 20. Aug. 1708.

IO. LAVRENTIO MOSHEMIO [note: Ad pag. 197. huius III. tomi inserenda.] .

Cum tu haud ita pridem, uir doctissime, iudicium meum desideraueris in fine elegantissimae dissertationis tuae de telesticis imaginibus quae APOLLONIO TYANEO tribuuntur, aequum forte suerat, ut publice rogatus, palam etiam profiterer, nihil a te ibi dictum esse, quod non approbatione modo mea, uerum etiam laudibus dignum esse censerem. Atque id eo minus necessarium tunc arbitrabar, quod tam idoneis argumentis opiniones tuas asseri uiderem et uindicari, ut nihil omnino qualicumque laudationis meae accessione illarum euidentiae additum iri exsistimarem. Postquam autem agnoui, in erudita scripti illius tui contra cl. WAECHTLERVM defensione aliquid esse, leuissimum tamen, in quo a te dissentiam, ea ipsa dissensus mei occasione uti statui, ut et tecum tantisper [gap: Greek word(s)] possim, et publice profiteri, quanti te faciam. Vt uero me sententiae tuae iudice uti uoluisti: ita nunc uicissim cupio, ut tu de meis iudicium feras. Licet enim longa temporis intercapedine natales nostri ab inuicem discedant, tam multum tribuo eruditioni tuae

meaeque tam parum, ut aetatis utriusque nostrum hic facile obliuiscar. [gap: Greek word(s)] [gap: Greek word(s)] [note: IOANN. PHILOPONVS in prooem. libri [gap: Greek word(s)] .] . Miraberis forte, quaenam sit illa quaestio, in qua a te dissentiam, cum satis adhuc pronus fuerim ad probandas opiniones omnes illas, quas uariis in dissertationibus orbi litterato perpendendas erudite proposuisti. Rem leuissimam esse modo dixi, ideoque hic defendendam, ut exstaret publicum aliquod amoris in te mei monumentum. Quo minus grauiter feres, si sententiam meam forte acrius uindicauero, quae tibi prima fronte [gap: Greek word(s)] et paradoxa uidebitur. Anno superiore in scripto quodam Gallice edito pollicitus eram, me aliquando demonstraturum, scriptorem Quaestionum ad Orthodoxos, quae inter opera IVSTINI Martyris edi solent, DIODORVM esse Tarsensem episcopum, quem sub finem IIII. seculi decessisse eruditi norunt. Iam intelligis, quanam in re uersetur dissensus noster: siue enim haec a me pridem scripta non legeris, siue tamquam idoneis argumentis destituta neglexeris in Apologetico tuo ad cl. WAECHTLERVM te illius auctoris aetatem nescire dixisti, certo tamen nosse, ISIDORO Pelusiensi esse recentiorem. Vt primum de aetate loquar, uixit harum Quaestionum auctor, antequam pro ratione chronologica Graecorum sex annorum millia a creatione mundi effluxissent, qui anni si probatissimum apud eos calculum sequamur, ad CCCCLXXXXII. a CHRISTO nato annum sunt referendi. Numerare enim solent ad CHRISTI natiuitatem annos M DCVIII. Sic autem auctor Quaestionum, responsione ad quaest. LXXI. [gap: Greek word(s)] , ex multis sacrarum testimoniis coniicere licet sex millibus annorum duraturam praesentem mundi constitutionem. Qui sic loquitur, is profecto satis diu uixisse censendus est ante annum CHRISTI CCCCLXXXXII. alioquin opportuno loco de uicino mundi sine aliquid subiecisset. Attamen ne sic quidem clare eum ualde antiquiorem esse probatur ISIDORO Pelusiensi, quem ex eius epistolis ad CYRILLVM Alexandrinum anno CHRISTI CCCCXXXI. Ephesini concilii tempore

floruisse nouimus. Quaerendus est ergo nobis character alter chronologicus, quo scriptorem Quaestionum ISIDORO uetustiorem esse demonstremus. Eum mihi inuenisse uideor in uerbis responsionis ad quaestionem LXXIV. ubi cruciatuum meminit nuper contra Christianos ab ethnicismo adhibitorum ad instaurandum pristinum idolorum cultum, [gap: Greek word(s)] . Ipsi cruciatus, inquit, quibus nuper gentilis superstitio usa est, per ipsos sperans fore ut se integram seruaret, paganismo finem imposuere, Christianismumque stabiliorem effecerunt, [gap: Greek word(s)] . Quae quidem uerba ad IVLIANI Apostatae imperium et uim ab eo contra Christianos adhibitam aut spectare debent, aut, quod nec tu, nec quisquam alius dixerit, temere et imprudenter ab auctore prolata censeri. DIODORVM uero tunc uixisse nouimus cum ex aliis argumentis, tum ex epistola IVLIANI imperatoris scripta ad PHOTINVM haeresiarcham, quam refert FACVNDVS HERMIANENSIS in Defensione Trium Capitulorum, libro IIII. pag. 163. editionis SIRMONDI. Id nunc mihi obseruasse sufficiat, mox de DIODORO ipso plura alia allaturo. Cum inualescerent post medium seculi quarti impiae APOLLINARII sententiae, qui CHRISTVM carnem humanam animatam quidem, sed [gap: Greek word(s)] assumsisse docebat, affirmabatque praeterea unam tantummodo fuisse Verbi Incarnati naturam, plures ubique terrarum doctores et episcopi nefariis opinionibus obuiam eundum esse iudicarunt. Vt ATHANASIVM, BASILIVM es GREGORIVM Nazianzenum taceam, luculenter refutata est pessima haec APOLLINARII haeresis, Arianismi tradux, a GREGORIO Nysseno, cuius elegantem et eruditam disputationem ex manuscripto Vaticano edidit ZACAGNIVS, bibliothecae Vaticanae praefectus, in Collectaneis monumentorum ueterum ecclesiae Graecae et Latinae. Nemo tamen in eam haeresim uehementius insurrexit, quam discipuli DIODORI Tarsensis, ipseque DIODORVS, cuius exstabant olim disputationes contra Synusiastas, quarum ob inuidiam perperam subsequenti seculo factam uiro bono

et simplici, quem Nestorianismi primum auctorem Monophysitae et quidam alii appellarunt, ne uestigium quidem aut uola hodie superesse putantur. Nimirum DIODORVS ipse, et discipulus eius THEODORUS Mopsuestenus, quos etiam THEODORETVS imitatus est, in explicanda Domini nostri IESV CHRISTI incarnatione, ne unitatem naturae inducere uiderentur, sedulo, uel etiam, si quibusdam fides habenda est, plus quam par erat, utramque CHRISTI naturam distinguebant; ut si quando de CHRISTO ut homine et infimirtatibus humanis obnoxio loquerentur, eum perpetuo [gap: Greek word(s)] nuncuparent; ubi uero de CHRISTO ut Deo et homine mentio iniicienda erat, eum appellarent [gap: Greek word(s)] , uel [gap: Greek word(s)] . Id ego primus omnium accurata obseruatione deprehendi in scriptis omnium eorum patrum quarti et quinti seculi, quorum scripta aetatem tulerunt. Itaque quandocumque haec formula [gap: Greek word(s)] in homiliis CHRYSOSTOMI nomen praeferentibus mihi obseruata est, toties aliis criteriis deprehendere licuit, eas sanctissimi illius patris nomen falso praeferre, quod et saepius ab aliis ui eorumdem criteriorum ante me demonstratum est. Etsi enim in eadem fere disciplina ac superiores CHRYSOSTOMVS adoleuerit, DIODORI nempe amicus et discipulus, numquam tamen, quod quidem obseruare potuerim, eo loquendi genere usus esse uidetur. Nunc uelim euoluas scripta THEODORETI, et paucula illa fragmenta DIODORI et THEODORI Mopsuesteni, quae in Catenis Patrum et alibi supersunt, nisi frequentem illius locutionis usum ibi inueneris, nihil intercedam, quin me caussa cecidisse statim profitear. Praeterea consule EVTHERII, Tyanorum episcopi, sermones a IOANNE GARNERIO editos in Auctorio Operum THEODORETI; ibi eamdem formulam inuenies ex eadem disciplina, quemadmodum et in NESTORII ipsius fragmentis in Actis Concilii Ephesini, et apud MARIVM MERCATOREM a GARNERIO editum. Vno uerbo hac una obseruatione DIODORI Tarsensis discipulos agnosces, et eos qui post synodum Ephesinam inuidioso Nestorianorum nomine traducti sunt. Sic COSMAS ille Indico-Pleustes, certissimus Nestorianus (quod mirarer doctissimo editori MONTFAVCONIO latuisse, nisi scirem, has haereses iam

uix agnosci, postquam ea odia, quae ferme una ipsis originem dedere, deferbuerunt) tom. II. Collectionis nouae Patrum, ubique et singulis fere paginis, quotiescumque de CHRISTO homine agit, nihil aliud crepat, quam [gap: Greek word(s)] . Ita nullius umquam Nestoriani scripta aut fragmenta leges, quia, si quis locus id tulerit, in eam statim formulam incidas. An uero, inquies, nemo antiquorum eo loquendi genere praeter Nestorianos et DIODORI discipulos usus est? Nemo quidem prisca illa aetate, quarto nimirum, quinto, et quantum quidem mihi constat, sexto seculo. Posteriori uero aeuo alii ex eorum genere, quos Orthodoxos uulgo uocare solemus, [gap: Greek word(s)] dixerunt, ut passim recentiores Graeci et NECTARIVS ipse, patriarcha Hierosolymitanus, aetatis nostrae scriptor, in [gap: Greek word(s)] contra Latinos, quin etiam IOANNES PHILOPONVS, philosophus insignis, Monophysitarum opinionibus addictus, scriptor seculi septimi, si quidem Alexandriae a Mahumedanis expugnatae interfuit, in libro [gap: Greek word(s)] , quem contra THEODORVM Mopsuestenum potissimum scripsit, hoc epitheto Dominum nostrum IESVM CHRISTVM frequenter insignire solet. Diceres, eum id loquendi genus ex DIODORI scriptis hausisse, nisi etiam eadem in disputatione de Paschate uteretur. Nimirum homo sat remotus ab initio rixarum ignorabat, cui fuisset usui haec locutio apud Nestorianos, alias innoxia, ad quam neminem, ne heterodoxum quidem, ipsis obiicere ausum esse, docet THEODORETVS epistola CXXXXVI. tom. III. pag. 103. Etenim, inquit, nec isti, qui unam carnis diuinitatisque naturam peruerse nunc ecclesiasticis dogmatibus inserunt, CHRISTVM Dominum laudari uetant, [gap: unknown sign(s)] Hinc facile intelligi potest, cur FRIDERICVS SYLBVRGIVS initio notarum ad Quaestiones ad Orthodoxos in suspicionem quamdam adductus esse uideatur, hunc librum THEODORETO esse tribuendum, in primis, ut alibi notauit, ob frequentem usum illius epitheti. Sed enim ea, quae superius dicta sunt de IVLIANI Apostatae temporibus, non patiuntur, ut hunc librum THEODORETI foetum esse sentiamus,

cum alias rationes stili plane diuersi sint, longeque maior sit orationis eius elegantia apud THEODORETVM, quam apud hunc auctorem, qui nihil fere ornati habet, et simplici genere scribendi perpetuo utitur, affini, si quid sentio, illi, quod exhibent DIODORI fragmenta quaedam ab ipso THEODORETO relata in Quaestionibus ad uetus Testamentum [note: Vide Opera THEODORETI tom. I. Quaestionum in Genesim p. 19. et in I. Regum p. 233.] . Porro alia argumenta supersunt, de quibus uelim, ut et de superioribus, nihil gratiae et amicitae dando iudicium feras. Monachum fuisse DIODORVM, antequam episcopus Tarsensis a MELETIO Antiocheno patriarcha ordinaretur, anno CHRISTI CCCLXXV. ex THEODORI Lectoris scriptis docet SVIDAS: eidem uitae generi se addictum fuisse innuit Quaestionum auctor quaestione XXI. Quae res, etiamsi et THEODORETO congruat, qui idem uitae genus ante episcopatum amplexus erat, non potest tamen conciliari cum iis, quae de utriusque aetate et stilo modo obseruata sunt. Synusiastis infensus fuit DIODORVS, qui et eorum errores scriptis contra eos disputationibus refutauit; eosdem tangit et damnat non uno loco Quaestionum auctor quaestione praecipue CV. quae tota contra eos est, qui CHRISTVM Dominum negare audebant esse eiusdem nobiscum naturae, [gap: Greek word(s)] . Cod. CCXXIII. pag. 667. sphaeram damnauit DIODORVS apud PHOTIVM, ut sacrae scripturae contrariam, quem secuti sunt, iisdem argumentis usi, THEODORVS Mopsuestenus, et COSMAS Indico-Pleustes. Eadem est auctoris Quaestionum opinio quaestionibus LVIIII. et CXXX. ubi eas ipsas sententias habet, quae a IOANNE PHILOPONO contra THEODORVM Mopsuestenum compluribus argumentis, etiam e sacra scriptura ductis, falsi sunt conuictae. Abhorrebant ante NESTORIVM DIODORVS et THEODORVS ab hac uoce [gap: Greek word(s)] , ubi ipsis de b. Virgine mentio facienda occurrebat: Sic Quaestionum auctor responsione ad quaestionem CXXXVI. beatam MARIAM nudis uerbis matrem CHRISTI appellat: [gap: Greek word(s)] . Nolo putes me aliis argumentis destitui. Certe plura afferrem, nisi haec sufficere arbitrarer. Itaque nihil

fere dubito, quin hae Quaestiones restituendae sint uero auctori suo DIODORO Tarsensi, quas si forte obieceris in operum eius catalogo, quem unus SVIDAS nobis ex THEODORO Lectore seruauit, minime recenseri, mihi respondere promtum erit, easdem esse forte Quaestiones, quae his uocibus ibi memorantur: [gap: Greek word(s)] . Vnum sane hominem auctor noster in responsionibus suis alloquitur, ut in ea quae sequitur quaestionem XXXI. et forte in aliis, quas nunc excutere superuacuum puto. Nec forte absurdum erit suspicari, idem illud scriptum esse, cuius cum alio quodam ad se a DIODORO missi meminit BASILIVS Magnus Caesareae Cappadociae archiepiscopus, cuius uerba subiiciam ex epistola CLXVII. ad DIODORVM Opp. tom. II. p. 951. [gap: Greek word(s)] . Haud puto grauiter feres, si Graecorum BASILII uersionem FACVNDI Hermianensis hic adscripsero; barbaram quidem, sed antiquitate sua uenerabilem. Ita ille lib. IIII. pag. 152. et 153. Legi libros a tua honorabilitate transmissos, et secundo quidem admodum institi, non solum propter breuitatem, utpote qui sim circa omnia debilis, sed etiam, quia uariatur sententiis, et facile eo discernuntur e contrario oppositiones, et ad eam responsiones; et est oratio simplex et sine ullo sermonis cothurno, quod conuenire mihi uisum est Christiano stylo, non ad ostentationem, sed ad utilitatem hominum conscribentis. Vides hic omnia conuenire, oppositiones et responsiones, simplicitatem orationis, breuitatemque, quae dotes in DIODORI scripto a BASILIO Magno commendatae ita hic eminent, ut Quaestiones ipsae ad Orthodoxos hic significari uideantur. Pauca quaedam alia mihi supererant addenda de DIODORO, quem plurimi factum ab ATHANASIO, EPIPHANIO, MELETIO, BASILIO, IOANNE CHRYSOSTOMO et pluribus aliis, dolendum est post notam ei a CYRILLO in epistola prima ad

SVCCENSVM impressam, male apud posteros audiuisse, oblitterata fere eius scriptorum memoria, aliis etiam nominibus praefixis iis operibus, quae inuito aduersariorum eius odio ad nostram usque aetatem peruenerunt. Alia enim superesse noui, de quibus alibi forsitan acturus sum, si haec tibi et eruditis non omnino improbari intellexero. Vale. Dabam Berolini pridie Nonas Dec. 1721.

GVILIELMO WHISTONO iun. [note: Inserenda haec epistola a. pag. 240. huius tomi.]

Litteras tuas omni humanitatis et doctrinae sale conditas summa cum uoluptate legi, et faxo in posterum, ne te poeniteat amoris in me tui. Vt de ualetudine mea nuntiem, scias uelim me meliuscule habere tam ab animo quam a corpore. Calculi dolores, quibus uehementer cruciari soleo, iam desaeuire incipiunt, quam medelam tribuo partim diaetae, partim uernae huius anni tempestati, quae nobis lenissima accidit. Animi uero anxietas et aegritudo plane sublata est optatissimo aduentu nobilis illius uiri, qui isthinc ad nos profectus ea attulit, quae bonis omnibus hic leuamento et solatio fuerunt. O uos felices, qui habituri estis eam uirginem regiam, qua uidit umquam lucidus sol uix aliquid melius per orbem!

De reuerendi patris tui libris, quos ualde desidero, id ages quod tibi commodum uidebitur. Possent tuto mitti Amstelodamum ad PETRVM HVMBERT bibliopolam Gallum cum inscriptione nominis mei. Ea uia mihi breuissima uidetur; nec sumtus curo, qui tanti esse non possunt.

De MOSE Chorenensi sententiam meam leges in annotationibus meis ad carmen historicum NERSIS Claiensis. Interim aliquid addo. Eum MOSEM uixisse puto circa nonum uel decimum seculum tempore principum Bagratunensium, qui ea aetate magna auctoritate et quodam imperii genere in Armenia pollebant. Praeterea eumdem puto militem fuisse; obseruaui enim eum excellere in primis in descriptione pugnarum, quod et in margine libri mea manu notatum uidebis.

Adiunxi, NERSI et MOSI libellum [gap: unknown sign(s)] , quem tibi etiam atque etiam commendo, opus rarum mihique ualde carum. Eum uix nancisci potui, neque umquam habuissem, nisi in eo mihi parando usus essem opera potentis cuiusdam amici. Ceterum plurimos Armenicos libros habeo Venetiis, Amstelodami, et Constantinopoli emtos. Quoscumque desideraueris, ego uobiscum communicabo, uno dictionario meo Armenico excepto, in quo perficiendo per duodecim annos laboraui. Moles ipsa duorum uoluminum satis spissorum non permittit, ut trans mare mittatur. In reliquis omnibus uobis praesto ero: [gap: Greek word(s)] , Sapient. SALOMONIS cap. VII v. 14. Graece 13.

Quae de Syriacis epistolis nuntias ad CAR. SCHAAF datis, ea magis placerent, si mihi minus constaret de SCHAAFII simplicitate et [gap: Greek word(s)] . Hominem bonum esse scio, sed Syriacae linguae longe minus peritum, quam se uult haberi. Vtinam Codex ille Syriacus noui Testamenti ab episcopo Malabarensi missus in manus incidat hominis critici, et uacui ab omnibus praeiudiciis. Mihi certo constat, illam uersionem, quae toties edita est, ualde differre a uersione antiqua et primaria, quam [gap: unknown sign(s)] siue simplicem uocant. Ea puto inter Christianos orientales i. e. Nestorianos exstat, proindeque forte apud Malabarenses. XENAIAS Mabugensis episcopus Monophysita, qui anno Christi DXXII. diem suum obiit, auctor est illius uersionis Syriacae, quam hodie prae manibus habemus. Allatus est enim codex ille, ex quo Viennensis editio prodiit, a MOSE Mardeno homine Iacobita, et inde ceterae editiones deriuatae sunt. Nihil moror codices manuscriptos, qui fere omnes eadem conditione sunt. Adi Bibliothecam orientalem Vaticanam ASSEMANI tom. 2. pag. 24. Ex ueteri illa uersione locum profert GREG. ABVLPHARAGIVS ibid. pag. 280. 281. ex LVCAE euangelio Luc. XII. u. 24. [note: Imo Matth. 6. u. 26. Proindeque hic hallucinatus sum.] [gap: unknown sign(s)] ubi nostrae editiones habent [gap: unknown sign(s)] Multa quae id asserunt, obseruaui, sed

ea angustis epistolae terminis contineri non possunt. De aduentu apostoli THOMAE in Indiam [gap: Greek word(s)] , etsi tutius mihi uideatur totam rem pro fabula habere. In rem, si potero, accuratius inquiram in secunda editione, quam paro, Histostoriae meae Christianismi Indorum.

Quod significas de editione Coptica librorum ueteris Testamenti, id mihi gratissimum fuit. Vtinam ea aliquando uti possim: nam praeter pauca excerpta, quae ab amico mihi Parisiis describi curaui ex Pentateucho, fere nihil integrum habeo, nisi Psalmorum librum. Intercessit mihi olim eum WILKINSIO litterarum commercium. Quin etiam exemplari uno noui sui Testamenti, ut aliis libris suis, me donauit: at iam ab aliquot annis nihil ab eo audiueram. Doleo sane, cum intelligo necessarium deinceps fore, ut caream descriptione illorum monumentorum Copticorum quae petieram. At quando plura habere non possum, rogo te et obtestor, ut aliquem reperire studeas, qui mihi saltem quatuordecim primos uersus capitis decimi euangelii S. IOHANNIS describat. Etsi tantus labor non sit, satisfaciam tamen scriptori sine tricis et sine mora. Nihil mirum est hunc codicem non conuenire cum regulis grammaticis: est enim dialectus superioris Aegypti mihi bene nota ex Codice manuscripto Huntingtoniano de mysteriis litterarum Graecarum ad mentem Gnosticorum. Eum mihi librum Oxoniae describi olim curaui, et seruo domi meae. Nec destituitur ea dialectus sua grammatica, sed ualde diuersam habet a lingua communi. Quin etiam apparet ea lingua exstare in superiore Aegypto uersionem integram ueteris et uoui Testamenti a uulgata Aegyptiaca ualde diuersam.

Ne tibi et mihi ultra taedio sim, redeo ad uersionem meam et annotationes in carmen historicum NERSIS patriarchae. Id, quaeso, legas ut opus scriptum ex tempore, et uenia tua dignum. Primam paginam ualde foedatam reperies, negligentia famuli mei, qui chartulas meas temere proiecit, cum ex alio domicilio huc, ubi nunc sum, migrarem. Omnia tamen legi possunt. In titulo has uoces non sum interpretatus [gap: unknown sign(s)] . Id est de utriusque

praedecessoribus (siue maioribus) composita uel comprehensa uersibus in [gap: unknown sign(s)] desinentibus. Scis participium [gap: unknown sign(s)] inflecti [gap: unknown sign(s)] adde [gap: unknown sign(s)] , qua uoce pes metricus saepe significatur. Igitur hoc poematis genus affine est illi, quod Arabes Lamiat [gap: unknown sign(s)] de quo adi HERBELOT. in Bibliotheca orientali, in uoce Lamiat, pag. 511. item Carmen TOGRAI Lamiato'l Aiam typis editum Oxoniae anno 1661. opera doctissimi POCOCKII. Porro [gap: unknown sign(s)] uox mihi nusquam alibi lecta componitur ex praepositione [gap: unknown sign(s)] , [gap: Greek word(s)] , et [gap: unknown sign(s)] , circuitus. EZECHIEL. c. l. u. 27. [gap: unknown sign(s)] [gap: unknown sign(s)] . [gap: Greek word(s)] . Reuerendo patri tuo plurimam salutem dico; meque illius et tuae beneuolentiae ex animo commendo. Berol. d. 24. Apr. 1730.

P. S. Post longam et fastidiosam recularum mearum perscrutationem, incidi tandem in epistolam tuam. Ergo quae mihi uidebuntur interpretamenta subiungam uocibus a te, aut a fratre tuo notatis ex MOSE Chorenensi.

Pag. 9. [gap: unknown sign(s)] [gap: unknown sign(s)] (uel [gap: unknown sign(s)] ) [gap: unknown sign(s)] . Praecipue quae spectant ad eam nobilitatem quae prae alia nobilitate eminet.

Pag. 28. [gap: unknown sign(s)] . In concentu graui et in canticis instrumenti [gap: unknown sign(s)] dicti. legitur Exodi 27, 19. pro [gap: Greek word(s)] et alibi pro instrumento musico. [gap: unknown sign(s)] . gen. sing. [gap: unknown sign(s)] plural. [gap: unknown sign(s)] .

Pag. 40. [gap: unknown sign(s)] fluere, aut foueae subterraneae formam habere.

Pag. 41. [gap: unknown sign(s)] [gap: Greek word(s)] . pondus. 2 Reg. 21, 16. et alibi.

Pag. 52. [gap: unknown sign(s)] . Non liquet. Potest tamen utcumque explicari ex contextu; forte legendum est [gap: unknown sign(s)] Eluuius.

Pag. 98. [gap: unknown sign(s)] , tenebrae, passim in libris sacris. Cetera alias mittam. Nunc enim animus et oculi defetiscunt.

IO. GEORGIVS ECCARDVS [note: Haec epistola ad tom. I. pag. 130. referenda, responsionem uide supra pag. 116. huius I. tomi.] .

Diu est, quod uirtutum eruditionisque tuae cultor fuerim, et semper occasionem tibi innotescendi quaesiuerim, quae se iam aliquo modo mihi offert. Illustris nempe LEIBNITIVS aliquoties significauit, te non alienum esse a desiderio suscipiendi munus professoris historiarum apud Helmstadienses nostros. Ego qui te iam ante alios hoc munere, meo ex academia discessu, uacuo dignissimum uidi, non parum laetatus sum, remque statim ad excellentissimum BERNSDORFFIVM detuli, et merita tua fusius ipsi explicaui. Annuit ille statim; sed unicum obstaculum restat, religio. Nos quidem optime scimus, parum referre, an historicus huius sit uel illius sectae, sed aula Guelferbytana seuerior est in hoc articulo: et praeterea consuetudo et statutum academiae numquam uiolatum requirit, ut professor constituendus ius iurandum praestet in corpus doctrinae Iulium, quo, ut scis, placita diui LVTHERI continentur. Si itaque hoc e re tua est; si nostrae sententiae, nostraque communio placerent, excellentissimus BERNSTORFFIVS tibi, ante ceteros, puto, fauebit. Ego humanitatis studiis imbutus, ignotus quamuis hactenus, candide tamen tecum loquor. Nihil ego discriminis inter nos inuenio, si res, non uerba, si sepositis distinctiunculis scholasticis Saluatoris nostri Testamentum consideremus. Hoc ego te, uir amplissime, per communia studia rogo, ut, quid uelis, sine fuco in amici hominis (Deus testis est) sinum effundas. Nemini umquam hoc innotescet. Sed moram non

fert negotium praesens: quatuor enim prae ceteris sunt candidati muneris mei, quorum patroni BERNSDORFFIVM urgent, ut calculum suum ipsis adiiciat. Si quid mihi rescribere digneris, scribe, ut BERNSDORFFIO litteras monstrare possim; sed ita, ac si LEIBNITIVS tibi dubia de religionis secta mutanda proposuerit. Quae solus scire debeo, in scheda separata notes. Si Helmstadium placet, ipsi BERNSDORFFIO per litteras, quarum ego curator ero, desiderium aperi. Mihi uero, quaeso, mitte catalogum operum tuorum, et eorum, quae moliris. Non laute adeo apud nos eruditi bonis litteris uiuimus, sed secure, sed alto in otio, et tempestates non timemus, quas Berolini sustinuistis. Bone Deus! quantum mutata est sedes illa elegantiarum ex illo tempore, quo ibi cum amicis Musis suauissime uixi. Si in uicinia essemus una, possemus nobis inuicem auxilio esse; haberemus bibliothecas, Iuliam, Guelferbytanam, Hannoueranam, Bremensem, et Hamburgensem, ex quibus proficere possemus. Tu uero, uir amplissime, quod ad studia linguarum attinet, magna certe in opus meum de originibus linguae Germanicae beneficia conferre ualeres. Proxime plura; de hoc instituto meo haec raptissime hora matutina quarta ad te scribo, quem heri patronorum laetitiae a litteris abripuere. Vale. Quae scripsi, sollicite expende, et responde. Ego certe nil patiar in me desiderari, quod tibi poterit aliquo modo prodesse. Iterum uale et faue. Hannouerae raptissime d. 26. Iun. 1714.

IO. BVRCARDO MENCKENIO [note: Perrinet ad pag. 200.] .

Quod ualde desiderabam nosse, id demum compertum habui ex Nuntiis litterariis Lipsiae editis lingua Germanica ad diem 25. mensis Iunii [note: Nondum uiderat uir celeberrimus Actorum nostrorum mensem Iulium, cum haec scriberet. I. B. M. Ibi uero pag. 374. seqq. exhibentur noua litteraria de manuscriptis codicibus in Tartaria repertis.] . Suspicatus eram, libros, quos ad orientem maris Caspii magno numero repertos esse ferebant, uel Arabicos esse Cuficos a regibus Mahumedanis collectos, qui

diu regnauerunt in uasta illa planitie Capschak, olim culta a GENGHIZ-CANI posteris, qui haud diu post aui sui mortem ad Sarracenorum sacra transierunt, ibique satis feliciter uixere ad aetatem usque Teuctamis Cani, cuius ditiones et regna Timur-Leng, uulgo TAMERLANVS depopulatus est; uel saltem similes Tartaricis priscis illis characteribus, quos [gap: unknown sign(s)] ouighur uel iugur olim appellare solebant. Nec me fefellit posterior coniectura: intelliges enim ex alphabeto illius linguae, quod olim ab interprete Mogulensi acceptum mecum communicauit clarissimus THEODORVS SIGEFRIDVS BAYERVS, Regiomontanus, ea lingua constare totam illam locupletem bibliothecam, si quidem ea omnia uera sunt, quae per uniuersam Europam percrebuere. Praeter alphabetum libellum etiam mitto liturgicum ab eodem BAYERO descriptum ex autographo [note: Cuius scriptura plane concordat cum specimine mensi superiori inserto, ut illa hic repraesentanda supersedeamus. I. B. M.] , quod nunc seruatur in bibliotheca orphanotrophii Halensis. Illius libelli interpretationem habeo, quam aliquando edam. Iam uero tibi, uir amplissime, ceterisque eruditis constabit de lingua et litteris, quibus hi codices conscripti sunt. Eos utinam tam facile intelligere esset, quam modo ex hoc alphabeto legere pronum erit [note: Nimirum ex alphabeto integro, quod nobiscum communicauit, proximo mensi inserendum. I. B. M. Id quod praestitit b. M. siquidem statim initio mensis Septembris pag. 417. seqq. exhibuit elementa linguae Tanguticae, quibus etiam utuntur Tartari Tibetani, Boutanenses, Barantolani, immo et ipsi incolae regni Bengalae ad Gangem ex museo M. V. L. C.] . Vetera forte monumenta Christianae religionis in iis deprehenderemus. Nam ante Genghizcanidas regnauit in illis regionibus princeps ille, quem maiores nostri PRESBYTERVM IOANNEM appellabant. Longe uero lateque diffusi sunt hi characteres per totum orientem a maris Caspii uicinia ad sinum usque Bengalicum. Praeter Mogulicas litteras, quae inde ortae sunt leuiterque detortae, Indorum etiam omnium rationem scribendi simillimam esse uideo, et fere suspicor etiam inde deductam. Adi sis diploma Boutanense ab HYDIO editum tab. 17. Historiae religionis ueterum Persarum. Id unum inter litteras alphabeti mei et diploma

discrimen deprehendes, quod illae maiusculae sint, hae cursiuae, ut uocant. De duplici illo genere litterarum breuiter, sed luculente agit auctor anonymus descriptionis regni Boutanensis in nouo Mercurio Gallico Parisiis edito mens. Iul. a. 1718. a pag. 73. ad pag. 101. Boutanensium, inquit, alphabetum constat triginta consonantibus, et uocalibus quatuor. Librorum characteres typis impressorum ab iis differunt, quibus scribentes uti solent cet. Nonnulla etiam eamdem in rem inuenies in Historia GENGHIZCANI auctore clarissimo PETIT de la CROIX Parisiis a. 1710. edita. Vide ibi pag. 119. seqq. Haud parum dubitaui, uir amplissime, numquid haec tibi significare auderem. Haud enim tanti sunt, meo quidem iudicio. At ubi uenit in mentem, multorum eruditorum animos exspectatione suspensos reconditum aliquid et utile hic inesse suspicari, me minime operam lusurum arbitratus sum, si certi aliquid tibi ea de re nuntiarem. Porro haud difficile foret eorum librorum interpretationem nancisci, si in Tibeti aut Boutani regnum mitterentur. Haec uelim aequi bonique consulas, meque tibi ex animo addictum esse putes. Dab. Berolini pridie non. Iul. 1722.

Commodum has litteras scripseram, cum ad me accessit illustriss. comes de GALOFKIN, qui ultro ipse detulit in domum meam folium illud, cuius fragmentum exhibent Nuntia litteraria Germanica. Ipsi satis feci statim lectione superioris epistolae ad te scriptae, etcomparatione litterarum cum alphabeto meo. Itaque manus dedit, idemque fassus est cl. SCHVMACHERVS, qui hodie mecum apud illustriss. comitem pransus est. Id apud eos egi, quod quiuis alius tentare potest et experiri: nimirum legi quascumque uoces uolui ex illa charta, in qua obseruandum est, litteras [gap: unknown sign(s)] esse meras sermonis distinctiones, et O quemadmodum et [gap: unknown sign(s)] , quae postrema etiam figura in libello meo haud semel occurrit.

IOANNI SARTORIO.

Inscriptionem Adulitanam sine controuersia ueterem esse arbitror, neque satis intelligo, qui ficta haberi possit. Eam

sane nemo tribuet Indico-Pleustae, siue is COSMAE, siue quouis alio nomine appellandus sit. Ea est hominis infantia et ignorantia, ut eum ab huius modi sictionis suspicione plane liberet. Praeterea quam studiosus fuerit ueritatis, satis superque ea declarant, quae de rebus Indicis retulit, ueteribus indicta: quae si comparaueris cum CTESIAE mendaciis, nt cum iis, quae PHILOSTRATVS in uita Apollonii fabulatur, statim intelliges, quam distent aera lupinis, i. e. ueritas a mendacio. Cum itaque eiuscemodi scriptor infans quidem, indoctus, credulus, et ueri amans ea descripserit, quae se legisse confirmat, quis, sodes, eius testimonio aduersabitur, nisi certis indubitatisque argumentis ostendat, eum ex industria esse mentitum? Quod certe ipsi minus obiici posse arbitror, etsi quaedam esse fateor in inscriptione, quae negotium facessere possunt. Sed tamen quis nobis dabit accurate descriptum fuisse a COSMA, nihil in manuscriptis codicibus temere fuisse mutatum, aut deprauatum; nihil ab eo, qui primus descripsit, praue perlectum, et in schedas relatum? Viri eruditissimi, WHELERVS Anglus et SPONIVS Gallus, qui una peregrinabantur in Graecia, easdem inscriptiones edidere. WHELERVS ne unam quidem accurate expressit in editione Anglicana, SPONIVS omnes egregie. Vides quid homo homini praestet? COSMAM ego, etsi Graecus fuit, ueteris Hellenismi haud multo magis gnarum fuisse, quam WHELERVM, merito contenderim.

Quem porro locum obiicis, eum omnino corruptum puto. Quid enim sibi uolunt in monumento pereleganti, et ueteris Graecismi retinentissimo, haec uerba: [gap: Greek word(s)] : ubi hae uoces, [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] luculenter ostendunt, hic esse aliquid turbatum, siue ab amanuensibus, siue, quod facile crediderim, ab ipso COSMA. Quid uero si legerimus: [gap: Greek word(s)] ? Haec certe emendatio non multum abit a scriptura codicis manuscripti, unde haec expressa sunt, neque pugnat cum historia eorum temporum. Si minus enim PTOLOMAEI uictoriae in mari Erythraeo et in Aethiopia a ueteris historiae scriptoribus celebrantur: cuius animum subibit id admirari, in tanta inopia scriptorum, eorum maxime, qui res Aegyptiacas Ptolomaeorum olim descripsere? Haud pauca certe

bent AGATHARCHIDAE Gnidii excerpta, quae alibi frustra quaesiueris, plura omnino habitura, si integrum opus aetatem tulisset. Quidquid sit, ab Aegyptio PTOLOMAEO permultas olim urbes, in Aethiopico maris rubri littore fuisse conditas, quod et ipsa urbium nomina testantur. Adi PTOLOMAEVM lib. IIII. cap. 7. [gap: Greek word(s)] , ibi uidebis [gap: Greek word(s)] , de qua AGATHARCHIDES initio excerptorum apud PHOTIVM, praeterea ipsam Adulam [gap: Greek word(s)] . Confer etiam Idyllium XVII. THEOCRITI (in quo PTOLOMAEI PHILADELPHI laudes celebrantur) a uersu 85. ad 95. quos uersus si comparaueris cum initio inscriptionis, statim intelliges, nihil posse afserri, quo certius ueteris huius monumenti antiquitas asseratur cet.

IO. LAVRENTII MOSHEMII ANIMADVERSIONES IN EPISTOLAS A SEIVVENE AD ILLVSTREM VIRVM M. V. LA CROZE SCRIPTAS. Ad pag. 265.

Obseruationum in S. Patres, maxime in IRENAEVM, liber, qui hic et aliquoties in sequentibus epistolis memoratur, tentatus quidem, at numquam in litteras relatus est. Latent partim inter schedas, dudum amotas, partim in memoria mea, plurima, ex quibus componi potuisset, et compositus fuisset, nisi me alio fata inuitum uocassent. Commendo ceterum laborem hunc aliis, utiliorem, mea quidem opinione, quam plerique putant.

Ad pag. 267.

Librorum combustorum historiam moliebar olim, cum otio abundarem; at mature, crescentibus indies occupationibus, hoc institutum dimisi. De particula huius operis, Historia MICHAELIS SERVETI, alio tempore dicam, si rude eius specimen, quod editum exstat, perfectum et expolitum in lucem proferre licuerit.

Ad pag. 269. et 277.

Liber primus animaduersionum sacrarum, cuius hic mentio fit, edi coeptus est, non Rostochii, sed Lubecae. Sumserat sibi hanc curam amicus, Rostochii tum uiuens. Quibus de caussis nec absolutum sit opusculum, uec exemplar, manu mea scriptum, mihi redditum, non amplius recordor. Hoc scio, illud, mihi saltem, periisse. Modice uero hanc iacturam fero, cum certus sim, iuuenili isto labore rem sacram et eruditam carere posse.

Ad pag. 278.

De MART. RVARI uita fatisque haud pauca collegi quondam. Quae utrum interierint plane, an loco quodam inter chartas sepositas collocata sint, nescio. Res tanti non est, ut in ea indaganda temporis aliquid consumere uelim. Obseruationes ad LACTANTIVM exstare, noui; uerum, ubi, tot inter derelictos praeteritorum annorum conatus, nec scio, nec scire admodum cupio. Non indiget amplius meae diligentiae LACTANTIVS, tot praeclarorum uirorum studiis purgatus et illustratus.

Ad pag. 294.

Hispanicarum antiquitatum thesauro, quem olim parabam, nuntium, quod fas erat, misi, cum sacrae litterae in hac academia docendae mihi committerentur. Collectus mihi iam erat numerus aliquis insigniorum et rariorum de ueterum Hispanorum rebus librorum; quorum partem adhuc seruo, partem ad SIGEBERTVM HAVERCAMPVM, quem laboris socium adsciueram, misi.

Ad pag. 297.

Quae de litterarum in Dania statu hic scripsi, non mea sunt, sed ex ore summorum uirorum, quos adire mihi licuit, hausta. Verane igitur sint omnia, nec ne, uiderint, a quibus profecta sunt. Hoc certum, pleraque hodie magni et sapientissimi regis prouidentia sublata esse, quae tum eruditionis progressus in gente, nulli ingenio secunda, atque magnis hominibus nobilitata, morari uidebantur, Danosque hodie feliciter litteratissimos Europae populos aemulari. Hoc ceterum me male habet, quod in hac narratione uocabulum fugienti calamo excidere passus sum paullo druius, nec genti

humanissimae, cuius beneficia numquam ex memoria delebo, satis honorificum. Auget, ita scripsi, gentis naturalem, si ita loqui licet, ignauiam. Bene quidem est, quod ipse omnem ab hoc nocabulo iniuriae suspicionem remoui, et uerbis, si ita loqui licet, significaui, uelle me molliorem ei notionem subiici. Sufficiebat hoc in epistola ad amicum, quam numquam editum iri putabam; at non sufficit, postquam ea, praeter opinionem meam, in publicam lucem protracta est. Igitur sciant, quorum interest, dixisse mihi, quorum sermones refero, inesse natura in plerisque Danis mediocrem immortalitatis libris scribendis comparandae cupiditatem, atque hoc me tantum ignauiae nomine, cum festinanti aptius et concinnius haud succurreret, indicare uoluisse. Rectene, an secus, quos auctores habeo, ciuium suorum ingenium aestimauerint, non meum est statuere.

Ad pag. 298.

Rostgardianum codicem cum IOSEPHO edito conferre quidem uolui, non autem contuli. Lubens negotium hoc suscepit uir illustris, IO. GRAMMIVS, quo nec doctius, nec officiosius aliquid fieri potest; idque iam HAVERCAMPVS in praefatione ad IOSEPHVM iussu meo publice significauit. ROSTGARDIO, asseueranti mihi, se bibliothecam suam uenditurum esse, tuto credere potuissem; uendita enim iam ante plures annos est.

Ad pag. 301.

APRINGIVM Pacensem beneficio uiri optimi, et antiquitatum orbis Arctoi supra fidem periti, ARNAE MAGNAEI, historiarum professoris, amici desideratissimi, nactus sum, cuius memoriam colere numquam desinam. Nunc antiquitatis hoc monumentum in potestate uersatur uenerandi uiri, cuius in sacrum noui foederis codicem tot egregia exstant merita, IO. ALBERTI BENGELII. In quem utinam eximiam uoluntatem meam munere maiori testari potuissem. Graeca carmina, nondum edita, quorum hic mentio fit, ad beatos nunc amicos meos, IO. CHRISTOPHORVM WOLFIVM et IO. GODOFREDVM LACKEMACHERVM, fatis me ad alias curas uocantibus, transierunt. Qualia et cuius argumenti fuerint, parum nemini. Nullum seculo decimo antiquius fuisse, adhuc teneo.

Gloria libelli PLVTARCHI [gap: Greek word(s)] seruati tota est excellentissimi uiri, IOANNIS GRAMMII, cui me multa et insignia beneficia debere, gratissimus, dum uixero, profitebor. Constat id iam inter eruditos ex b. IO. CHRISTOPHORI WOLFII anecdotis, in quibus editus est. Forte meum hoc est, quod celerius in lucem exiit; sed ut hoc, quidquid est, officii praestare potuerim, beneuolentia unice GRAMMII effecit.

GISBERTI CVPERI ad SPERLINGIVM epistolas in Belgium misi, ut ederentur. Nescio uero, quaenam caussa, ne id fieret, impediuerit. Nec tamen periit thesaurus hic, uerum a IOANNE POLENO magno Italiae eruditae ornamento, in supplementis ad GRAEVII thesaurum antiquitatum Romanarum publica luce donatus est. Acceperat is a SIGEBERTO HAVERCAMPO, cuius a me fidei commissus erat. Recte uero fecit ill. POLENVS, quod annotationes, exemplo, manu mea scripto, adiectas, simul prodire noluit; neque erat, cur is factum hoc excusaret. Nullius certe interest, fcire, quaenam mihi, forte doctissimorum hominum epistolas legenti, in mentem uenerint. Reliquas epistolas, quas hic commemoro, ad b. VFFENBACHIVM paullo ante, quam supremum diem obiret, ablegaui. Qui quoniam, ne mihi responderet, morte impeditus fuit, codicis fatum nescio.

Ad pag. 304.

EVAGRIVM de monachis Aegyptiis Lutetiam Parisiorum ad celebrem quemdam ex familia Benedictina uirum migrare iussi, ut cum aliis eius generis monumentis prodiret. Incertum uero est, utrum ad hominem iam defunctum peruenerit, an uero in itinere perierit.

Kuei [gap: unknown sign(s)] Vnas de las letras de cuenta de sus annos, o edades. L 1. e. 7. aliquae earum litterarum quibus utuntur in supputatione annorum suorum uel aetatis suae.	Hai [gap: unknown sign(s)] Des las 10. hasta las 12. de la noche 12. gum 2. iu. 4. xinn 6. 1. eum 8. sum. 10. hai. [i. e.] ab hora 10. ad 12.	Hoe [gap: unknown sign(s)] Luna de 30. dias que no da claridad, obscuridad, yuem 1. idem. Luna 30. dierum quae non lucet, obscuritas.
Leâo [gap: unknown sign(s)] Los de un estado, orden y dignidad, ut dos Prelados etc. Cabanna [i. e.] Qui sunt eiusdem conditionis, ordinis et dignitatis, ut	Fumm. [gap: unknown sign(s)] 1. Xum. Cerrar con sello. Xum 1. La cubierta-prouer, honrar el Rey algo. promouerte a Virrey sellar. 1. Xu. Xum. 1. Sobre cubierta, uolsa de papel para cartas [i. e.] sigillo	Tem [gap: unknown sign(s)] Alcancar, topar, dar con la cosa. V. g. Ay. Acertar con el intento - Adquirir, poseer, consequir, et uide in arte. ACui. Pecar [i. e.]

duo Praelati etc. Tugurium.	munire, Tegumentum. prouehere, honorari aliquem a Rege. promoueri ad dignitatem proregis. primum inuolucrum. Inuolucrum chartae in usum epistolarum.	Assequi, capere, rem nancisci. V. g. et scopum suum obtinere. Acquirere, possidere, consequi et uide in arte. [gap: unknown sign(s)] . Peccare.
[gap: unknown sign(s)] El primero de Luna y [gap: unknown sign(s)] La coniuncion [i. e.] Primus dies Lunae. Coniunctio.	[gap: unknown sign(s)] Conuersar, penetrar, participar, traspasar, pasar sin dificultad, comunicar etc. I. Kum. Vt buenas obras uno a otro conuersar, tratar, contrar, cosa comun, como Doctrina, habla, camino comun [i. e.] Conuersarî, penetrari, participem esse, praeteruerti, transire sine difficultate, communicare. 1. Kum. Vt bona opera, una uersari, tractare, mercari. res communis, ut Doctrina, sermo, iter commune.	[gap: unknown sign(s)] Kien. [gap: unknown sign(s)] Espeio, historia, monarchia, mirar cuidadosamente attender [i.e.]. Speculum, historia, monarchia aspicere sollicite, attendere.

THESAVRVS EPISTOLICVS LACROZIANVS TOMVS III PRAEFATIONEM PRAEMISIT. IOANN. LVDOVICVS VHLIVS, D. IVR. PVBL. IN ILL. VIADRIN. PROF. PVBL. ORD. SERENISS. MARCHION. BRANDENBVRG. ONOLDIN. A CONSILIIS. [gap: illustration] LIPSIAE IMPENS. IO. FRID. GLEDITSCHII CIC IC CCXXXXVI.

ANTONIO ACHARDO.

THEOPHILO SIGEFRIDO BAYERO.

EDITIO PARISIENSIS CONFVCII.

EL ABE MARIA.

IO. ALBERT. BENGELIO.

CHRISTIANO GOTTHVLF BLVMBERGIO.

IACOBO BRVCKERO.

IOANNI CHAMBERLAYNIO.

IOANNI CHRISTIANO CLODIO.

SAMVELI CRELLIO.

IO. GEORGIO ECCARDO.

IO. ALBERTO FABRICIO.

ALBERTO ZVM FELDE.

IO. MATTH. GESNERO.

CHRISTIANO GOLDBACHIO.

CHRISTOPH. AVG. HEVMANNO.

PAVLLO ERNESTO IABLONSKIO.

SEBASTIANO KORTHOLTO.

CHRISTIANO BENEDICTO MICHAELIS.

IO. LAVRENTIO MOSHEMIO.

BERNARDO PEZIO.

FRIDERICO GVILIELMO ROLOFFIO.

ALPHONSO VIGNOLIO.

GEORGIO WALLINO.

GVILIELMO WHISTONO.

PAVLLI epistola in uinculis, ad lectionem epistolae Corinthiorum.

DAVIDI WILKINSIO.

IO. CHRISTOPHORO WOLFIO.

De interprete.

MANTISSA EPISTOLARVM PRAETERMISSARVM.

IO. ALBERTVS BENGELIVS [note: Responsoriae ad has exstant supra tom. hoc III. pag. 65.] .

GISBERTVS CVPERVS [note: Pertinent ad tom. I. pag. 114.] .

IO. LAVRENTIO MOSHEMIO [note: Ad pag. 197. huius III. tomi inserenda.] .

GVILIELMO WHISTONO iun. [note: Inserenda haec epistola a. pag. 240. huius tomi.]

IO. GEORGIVS ECCARDVS [note: Haec epistola ad tom. I. pag. 130. referenda, responsionem uide supra pag. 116. huius I. tomi.] .

IO. BVRCARDO MENCKENIO [note: Perrinet ad pag. 200.] .

IOANNI SARTORIO.

IO. LAVRENTII MOSHEMII ANIMADVERSIONES IN EPISTOLAS A SEIVVENE AD ILLVSTREM VIRVM M. V. LA CROZE SCRIPTAS. Ad pag. 265.

Ad pag. 267.

Ad pag. 269. et 277.

Ad pag. 278.

Ad pag. 294.

Ad pag. 297.

Ad pag. 298.

Ad pag. 301.

Ad pag. 304.