NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

SERENISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO ERNESTO LVDOVICO, DVCI SAXONIAE, IVLIACI, CLIVIAE AC MONTIVM, ANGARIAE WESTPHALIAEQVE, LANDGRAVIO THVRINGIAE, MARCHIONI MISNIAE, PRINCIPI HENNENBERGIAE, COMITI MARGAE ET RAVENSBERGAE, DYNASTAE RAVENSTEINII, SACRAE CAESAR. MAIEST. ET SACRI ROMANI IMPERII SVPREMO TORMENTOR. PRAEFECTO, PATRIAE PATRI OPTIMO, DOMINO MEO ET PRINCIPI CLEMENTISSIMO, VITAM, SALVTEM, GLORIAM.

SERENISSIME PRINCEPS, DOMINE CLEMENTISSIME.

SIngularis illa clementia TVA, quam litterarum cultores, etiam ipse, experti sunt cumulatissimam, me dubitabundum tenuit, qua ratione voluntas mea, et beneficiorum TVORVM memoria, TIBI, SERENISSIME PRINCEPS, pateret. Si qua in litterarum mearum otio fruor felicitate, et musae meae vires quasdam atque incrementa coeperunt, id clementiam TVAM, quae plane incredibilis est, et sub cuius tutela multi adquiescunt, effecisse, profiteor. TIBI quippe mirifica in

est in bonas litteras propensio, quam multa inlustrissima documenta, cum Serenissimi nominis TVI gloriae, tum meritorum, quae praestitisti, aeternitati consecrata testantur. Augustissima mens TVA sedes est omnium virtutum, et siue belli studia, humanitatis quoque atque optimarum artium disciplinas spectemus; siue felicitatem reipublicae, vtique summa et admiranda omnia contuemur. Quidquid in maioribus TVIS clarum fuit atque inlustre, id TIBI in esse; etiam ad summam vsque gloriam; ad summum vsque fastigium, in TE cumulatum conspicimus, et diuinam mentis TVAE indolem admiramur. BERNHARDVS, parens TVVS, pietate excelluit; ERNESTVS auus non minus purae ac

sanctae religionis studio; quam bello atque armis eminuit; proauus IOANNES iustitia ac sapientia mire praestitit; abauus IO. WILHELMVS fuit princeps fulgentissimus; atauus IO. FRIDERICVS Ienensem condidit Academiam, totius Germaniae ornamentum; omnium litterarum officinam; vt de IOANNE, quem historici constantem nominant; eiusdemque fratre FRIDERICO III. aliisque taceam. Vident omnes, haec diuina bona propitio coelo in TE conlata; cumulata; vident sapientiam, qua multum antecedis; laudant pietatem, qua Deum colis; praedicant TVAM pace et bello felicitatem; TE studiis delectari, laetantur effuse. Qua sapientia sis singulari, argumentum est summa felicitas, qua regionem TVAM

conseruas, vt flore eius atque incremento, quod coelo atque sapientiae TVAE debetur, quotidie laeteris. Pietas inprimis intra pectoris culta penetralia in TE elucet; et per alias virtutes, quarum parens est, radios suos splendidissimos diffundit. Id TIBI adfert voluptatem, Deum vnice, id est vehementissime diligere, ac omnes mentis cogitationes ad res sacras conuertere, quas saluberrimas TIBI ac regioni TVAE persentis. Animi TVI magnitudo, quamtot cruentis proeliis demonstrasti, cuiusue gloria defixum me et mirabundum tenet, musarum lumine ad seram proferetur posteritatem. Aetas TVA ad scientiam rei militaris traducta est; bella longe lateque dispersa suscepisti, vbi laborem in negotio, fortitudinem in peculis,

industriam in agendo, consilium in promouendo in TE quisque admirati fuerunt. Ignosce, SERENISSIME PRINCEPS, quod has virtutes TVAS, quarum magnitudinem non vnum capit volumen, non tam praetereo, quam aliis praedicandas temporibus reservo. Suaue est commercium Martis et Apollinis, dulcis armorum et litterarum concordia; et vetus Roma vno delubro et Herculis et Musarum, diuersissimi ingenii Deorum sacra complexa fuit arctissime. Quid mirum, simens TVA aeque litterarum et armorum studiis deditissima est? si prudentiae, quae ex bonis litteris enata TIBI, inter arma fructus nobilissimos amplissimos que percepisti? Declaras per luculenta argumenta, qua propensa sis voluntate

in doctrinae sapientiaeque studia: et inter celsissimi animi TVI decora munificentia illa, qua litterarum prospicis saluti, praecipue colenda eminet. Ingens omnino gratia est, TE praestantissimis artibus dicata domicilia sarta tectaque tueri ac floridae iuuentuti, cuius pectora sapientiae litteris nutriuntur, salutem commendatam habere. Quam celsissimae mentis dignitatem celebrant beneficiorum TVORV Malumni; TIBI aeternum deuotos se profitentur et propitio numini caste supplicant, vt TE cum Serenissima familia omni felicitate cumulet clementer. Non ingratae Musae sunt, necbenignitatis; quam perceperunt, immemores; sed meditantur quotidie gratae mentis monimentum ac gloriae beneficiorum

auctoris consecratum erigere. Quo nomine satis caussas habeo, quibus adductus has epistolas sacraui TIBI; vt studium meum cognoscas, summa in me merita TVA recte colendi; spem quoque haud dubiam concepi, non aliter fore, quam vt hos pietatis meae fructus benigne suscipias. Accipe igitur, MAGNE PRINCEPS, has primitias cultus TVI demississima mente oblatas: quas spero, comites gloriae TVAE per orbem eruditum fore, ac meritorum TVORVM, qua bonae litterae patent, praedicatores. Id praecipue supplex abs TE peto, vt magis ad pietatis meae studium, quae sola impulit me, quam operis dignitatem, meritis tuis neutiquam parem conuertere oculos velis. Deus

TE seruet, SERENISSIME PRINCEPS; Deus protegat TE et tueatur dextra sua; Deus augeat incolumitatem TVAM in robur Serenissimae domus; in praesidium omnium piorum, in mei litterarumque mearum solatium. Ita laetabuntur. Lipsia a. d. XXX. Septemb. MDCC XIIII.

SERENITATI TVAE

deuotissimus subiectissimusque

M. IO. GEORGIVS WALCHIVS.

BONAE MENTIS LECTORI S [abbr.: SALVTEM]

QVi ad praeclara latinitatis studia animum conferunt, illis maturos fructus monimenta Cellarii exhibent, quae omnis puritatis, dulcedinis atque elegantiae, quibus latinus sermo ornatur, sunt plenissima. Qua caussa permotus fui, vt Dissertationes eius; item Panegyricas orationes vno fasciculo iunctas, in vsum publicum protulerim, ne casu atque aduersa fortuna, quae bonis interdum litteris imminet, interciderent. Eiusdem selectiores epistolas iam Tibi damus, in quibus idem praestiti, quod in superioribus: nec dubito, fore, vt haec opera mea illis, qui litterarum studia colunt, grata sit atque etiam iucunda. Quod epistolarum opus cum dedicationes, tum praefationes, quae a Cellario terso atque eleganti stilo consignatae sunt, continet; nec minus variam reconditamque latinitatis doctrinam complectitur. Nomina, quibus inscripsit libros suos, sunt virorum, quitam antiquitate generis, quam dignitatis splendore

ac singulari ingenii doctrinaeque gloria conspicui sunt atque eminent. Plenae sunt praefationes bonarum rerum, quae politiorem humanioremque doctrinam inlustrant; etiam iuuant ope ac consilio, qui praecipue puriori latinitati et antiquitatum historiis animum dedit. Scilicet illis pura et praeclara inest latinitas, qua Cellarii ingenium non leuiter tinctum fuit; sed penitus et ad summam vsque gloriam imbutum: non meo solum; sed totius quoque litterarum orbis consensu. Quo nomine iterum vehementer confido, fore vt me laboris huius haud poeniteat: quum cognouero, istum haud esse infructuosum et adferre quidquam ad romanae litteraturae culturam. Studium meum, quod in hoc epistolarum opere consumsi, in eo positum est, me dedicationes et praefationes, quotquot fuerunt, fasciculo hoc conlegisse, idque haud mediocri labore, quod editiones saepius iteratae sunt, quarum copia difficilior interdum videbatur. Quod ad ordinem pertinet, temporis, quo conscriptae sunt, nullam rationem habui; nec illas distribui secundum eos, ad quos datae

sunt; sed ordinaui istas, prout fortuna in manus meas traditae fuerunt. Indicem subieci et dedicationum et praefationum secundum libros, vt beneficio illius, id, quod in ordine ipso epistolarum opere neglexeram, possit restitui. Praemisi quoque diatriben de dedicationibus librorum veterum latinorum; quod existimaui, argumentum hoc, ex vetustate litterati Latii petitum, nec adeo satis inlustratum; a praesenti opera haud esse alienum. Omne tempus, quod coelestis fati beneficio mihi erit, melioribus studiis, et iis maxime impendam, quae animum delectant et tam grauioribus disciplinis, quam humanitati vitae maximum vsum adferunt. Quod superest, boni consulas, precor, laborem nostrum; et si quid a nobis erratum fuit, quod a conditione exigui ingenii mei non alienum est; interpreteris benigne; si quid vtilitatis ex eodem ad te peruenerit, laetabor. Hunc itaque litterarum partum suscipe, cordate lector, et bene vale.

IO. GEORGII WALCHII COMMENTATIO DE DEDICATIONIBVS LIBRORVM VETERVM LATINORVM.

CAPVT I. DE Antiquitatibus rei litterariae veterum Romanorum.

QVum in eo adhuc operam meam locarem, vt antiquitates rei litterariae veterum Romanorum (a) quidque in illis dignum sit memoria atque inlustre, ex fontibus et summa fide traderem; expertus fui, in hoc argumento haud sterile solum esse, in quo magna quoque ingenia, ne

dicam exiguum nostrum, possint se amplius exercere. Namque cum illud accuratius perlustrassem, vberius proferenda obuenerunt, quae scitu necessaria et animum mira afficiunt voluptate; quibusue scholarum commodo vehementius consultum fore, deprehendebam. Cuius argumenti qui nobiliora momenta exhibere vult, illi necesse est, disputare delitteraturae veteris Latii origine (b); auctibus, quibus gliscente bello Punico secundo altius euecta fuit; partibus, quas amplexa est; disciplina quippe sacra (c), forensi (d), medica (e) et philosophiae (f); alimentis, quae sunt libri et bibliothecae (g), quarum aliae sunt publicae; aliae priuatae; cultura (h), quae fiebat singulari ratione; gymnasiis (i) et magistris litterarum (k), peregrinatione litteraria (l); de modo, litteras ad vsum publicum transferendi; priuilegiis litteratorum (m) et quae reliqua sunt. Quibus perspicue traditis, ea addere necesse est, quae de auctoribus ipsis (n), qui ingenio praestiterunt et gloria nominis terrarum orbem implerunt, obseruanda sunt. Non

abs re erit, attingere horum vitam, scribendi rationem, quam et tempora saepe mutarunt; item ingenii monimenta, quae partim posteritas conseruauit; partim misero casu interciderunt. Illorum studiis, qui has elegantiae litteras colunt, compendium addictum, idque euulgandum habeo, quo hanc rem tam vtilem et necessariam ita declaraui, vt et amplitudini illius et fidei, quae narratis facienda est, satis me fecisse videar. In antiquit atibus praesertim librorum multa deprehendi, quae alumnos disciplinarum humanitatis et horum ingenia non parum ornant; quamuis egeant adhuc interprete, qui ista plane, candide et perspicue iuuentuti proponat. Ob eam caussam meditatus fui de Romanorum litteris, (o) charta, scribendi instrumento, atramento; (p) librorum titulis praefationibus (q), dedicationibus, partibus, libris quippe et capitibus, indicibus (r); ornamentis et imaginibus, scribis, antiquariis et bibliopolis (s); mirifico studio, quod in scribendo suscipiebant (t) et aliis fatis, quae

libris saepe impenderunt. In praesenti exponam, quae obseruaui adhuc de dedicationibus librorum veterum Latinorum, ne erga eos, qui hoc sollicite a me petierunt, officium humanitatis, etiam amicitiae praetermittere me videar.

CAP. II. De Dedicationum librorum veterum Latinorum origine et aetate.

QVum igitur veteres Romani fetus, quos ingenia sua excludebant, aliis dedicarent; non abs re erit, didispiciendum, a quibus consuetudo haec ad Romanos transmigrauerit. Id ex veterum monimentis apparet, quod et extra Latii fines ritus hic dedicationis inualuerit,

quiad alias gentes, vti vis est moris cuiusdam, praecipiti cursu posthac tranfiit. De sancto Luca Antiochensi relatum legimus, quod et euangelium et res gestas apostolorum Theophilo cuidam dicauerit, de quo interpretes sententiis adhuc discrepant. Nam alii dicunt istum provinciae praefectum; veluti Oecumenius; alii nobilem senatorem, Theophylactus; alii Episcopum Antiochiae, Nicephorus, lege Ittigii nostri H. E. secul. I. p. 476. Graeci in primis, qui omnis elegantioris litteraturae principes erant, id quoque obseruarunt studiose, vt monimentis suis aliorum nomina praescripserint. De Chrysippo Diogenes Laertius VII. Segm. 185. Tom. I. p. 480. [gap: Greek word(s)] . Videtur autem adspernator immodice fuisse, quod cum tam multa scripserit, nulli vnquam regi quidquam adscripserit. Ex quibus possumus conligere, quod et moris fuerit Graecis, vt libros aliis consecrarent. Verum, quid quid elegantiorum litterarum erat Romanis, id ex Graecia ad eos fuit prouectum: quod

et de ritibus dixerim, quorum cum in sacris, tum disciplinis erant custodes, Cicero pro Archia poeta. Ipfae litterae a Graecis in Italiam sunt translatae, quae postmodum latius disfusae; quod libri de Saturni in Italiam fuga; Euandri in eandem ex Acadia itinere comprobant. In graecas litterarum sedes profecti sunt, vt inclutos viros audirent et coepta studia magis perficerent: Athenaeque erant praecipue nobiles, Naso Libr. I. eleg. 2. v. 77. Trist. Nec peto, quas quondam petii studiosus, Athenas, Oppida non Asiae, non loca visa prius.

Imo domi quoque audiebant pariter et legebant quotidie Graece loquentes, adeo, vt ne serui quidem paulo honestiores graeca ignorarent, quod Tiro, seruus Ciceronis testatur. Quo nomine Romani a Graecis non ipsas tantum litteras acceperunt, sed quum consuetudine quoque clarissimorum virorum vterentur, factum est, vt etiam mores eorum conseruauerint. Quemadmodum vero in vrbe ipsa studia litterarum sero coli et exerceri coeperunt,

nec ante bella Punica clarus quisquam disciplinis inter Romanos commemoratur; ita et dedicationum consuetudo ante tempus hoc ignota fuisse videtur. M. Porcius Cato aequalis ferme erat Fabio Pictori, quem T. Liuius Libr. I. cap. XLIV. scriptorum antiquissimum dicit; cuius aetatem Eutropius quoque prodidit Libr. III. cap. 11. adde Vossium de Histor. Latin. opere Libr. I. c. 3. Ipse Cicero libro, quem inscripsit Brutum cap. XVIII. de hoc Catone: Hunc igitur Cethegum consecutus est aetate Cato, qui annis 12. post eum fuit consul. Nec vero habeo quenquam antiquiorem, cuius quidem scripta proferenda putem. De quo Catone consule e veteribus Ciceronem Catone maior. Nepotem et Plutarchum vita eius; Victor. de viris illustribus cap. 47. Ciceronem Bruto, cap. XV. seqq. Liuium, Valerium Max. Plinium et alios historiae Romanae auctores passim. e recentioribus Casp. Sagittarium de vita et scriptis M. Porcii Catonis Altenb. 1672. 8. Io. Andr. Bosium ad Caton. Nepotis cum aliis Interpretibus; Andr. Schottum ad Victorem

de viris illustribus d. l. Hanckium de rerum romanar. Script. P. I. c. 2. Vossium de H. L. l. c. 4. Baelium Lexico Hist. voce Porcius, Fabricium Biblioth. latin. Libr. I. c. 2. et supplem. p. 8. et praefat. nostram Orat. Cellarii de fatis Orator. p. 42. 43, vt taceam de iudiciis Barthii, Ludouici Viuis, Georgii Fabricii, Posseuini, et aliorum. Verum hic Cato librum, qui interitum effugit, de agricultura, vt dicitur Gellio Libr. III. cap. 14. Varroni libr. I. de re rustica cap. II. Columell. cap. I. Libr. I. siue de re rustica, Gell. X. 27. et ipse Cato apud Ciceron. de senectute cap. 15. dicasse a Seruio ad II. Georg. dicitur, filio suo, procul dubio M. Catoni, qui designatus praetor, patre viuo defunctus est, Liu. Epitom. Libr. XLVIII. adde Iustinum XXXVIII. 2. Sagittarium de vita et scriptis M. Porcii Catonis p. 75. Glandorpium onomast. rom. p. 714. et Ouselium ad XIII. 19. A. Gellii; qui et reliquit fetum de iuris disciplina. M. Porcius Cato pater duorum filiorum fuit, quorum alter erat M. Cato, alter M. Cato Salonianus, ex clientis Salonii filia natus, A. Gellius

Libr. XIII. cap. XVII. Plinius libr. VII. cap. XIII. Inter eiusdem Porcii Catonis monimenta, quae iniuria tempestatis perierunt, commemorantur quoque de Oratore ad filium; Diomedes libr. l. p. 358. Praecepta ad filium. Io. Tzetzes Chiliad. III, hist. 70. et Fabricius Bibl. lat. Libr. I. c. 2. His apparere potest, quod et antiquissimi Romanorum auctores morem hunc libros aliis dicandi, obseruauerint. Num et illi, qui ante Catonis aetatem nituerunt, eiusdem rei fuerint diligentes, vt horum exempla, quodue habuerint in moribus, Cato sit secutus? pro certo adfirmare nolo. In fractis tabulis, quae supersunt Ennii, Naeuii, Caecilii, Pacuuii, Lucilii, item in Plauto, iam tum elegantioris notae, nulla moris huius vestigia deprehendimus. Sed hoc tempus est, sub quod historias scribere quidam coeperunt, quorum primus Fabius Pictor haud dubie fuit, cuius aetatis aequalem Catonem nostrum paullo ante diximus. Hactenus de origine et aetate dedicationum Romanarum.

CAP. III. De Patronis, quibus dicauerint libros.

NVnc illos perlustrabo, quibus veteres Romani monimenta sua consecrauerunt. Erant isti cum generis virilis; tum feminei. Quod ad priores pertinet, alii fueruut Patroni. et auctores beneficiorum; alii familiari consuetudine; etiam sanguine coniuncti; alii ipsi liberi. Primi ordinis sunt illi, qui magistratus obtinebant, et cum dignitate, tum animi beneuolentia clari erant, quam litterarum professoribus, harumque vindicibus declararunt diligenter. Inerat quoque illis interdum summa ingenii facultas et singularis doctrina, litterarumque gloria excellebant. Consules in primis atque Imperatores dedicationibus compellarunt, qui vt auctoritate ac opibus praestiterunt; ita patrocinio horum litteras suas munire laborarunt, et sub tutela benignitatis eorum adquiescere. De Consulibus monet quaedam Henricus Dodwellus Annal. Vellei. p. 104. edit. nostrae:

Ingenii sui, inquit, has primitias in gratiam Vinicii consulis emisit (Velleius) ipso eius consulatu, annoque adeo Varroniano 783. Mos enim erat illis temporibus, praecipua quaeque amicorum patron orumque gaudia muneribus offerendis gratulari. Quae autem alii donis, ea scriptis celebrabant Poetae atque oratores. Hinc et scripta vtroque sermonis genere tam metrici, quam etiam soluti. Praecipue vero mos ille receptus est in celebrandis consulatihus. Deconsulatu enim gratulati sunt tam poetae, quam oratores, quum recitarent panegyricum, et omni laudandi studio essent intenti, prout celebrant consulatus Domitiani Statius et Martialis; Honorii et Stilichonis Claudianus. Munera quoque dedicationum obtulerunt, qui consulatus inlustrare, operam dabant. Velleius Paterculus M. Vinicio historiae suae opus ipso eiusdem consulatu inscripsit, de quo vide ipsum Velleium I. 8. 12. et semper; Meursium ad Phlegontem p. 157. Gruterum Inscript. p. 1087. n. 1. Noris. epist. consul. p. 403. Samuel. Basnage Annal. ad A. C. 30. n. 1. et Henricum Dodwellum

Ann. Vell. p. 104. Qui M. Vinicius tulit consulatus insignia V. C. 783. post. N. C. 30. cum Cassio Longino, et iterum V. C. 798. post. N. C. 45. collega T. Statilio Messala Coruino, I. ab Almeloueen Fast. consul. p. 286. Primoconsul. Velleii ingenium exclusit fetum suum, quod V. C. 784. caesus Velleius inter eos videtur, quibus Seiani amicitia nocuit, cuius laudator semper fuit. Libr. II. c. 116. 127. et 128. Quae ratio dedicationis huius fuerit, non clarius apparet nobis, quoniam liber eius est [gap: Greek word(s)] , de quo multa interciderunt, lege Boeclerum, Cellarium p. 1. et alios Velleii Interpp. Ex Imperatoribus plura nobis sunt exempla, quibus patet, quod veteres monimenta ingenii sui illis, quum gratia et opibus valerent, saepius dicata esse voluerint. Octauiano Augusto inscripsit M. Vitruuius Pollio, scriptor accuratissimus, latinitate vero non adeo excellens, libros X. de Architectura; M. Manilius, qui male a quibusdam in aeuum Theodosianum reiicitur, Astronomicon epico carminis genere; Caesar Germanicus Aratea Phaenomena, quae Ciceronem imitatus, e Graeco in latinum transtulit. Sub Augusto praeclara studia

habebant nutrimenta sua, quibus in altitudinem prolata et feliciter educta sunt. Aetas illa vidit praeclaros oratores, Ciceroni aequales; at paullo iuniores, auctor Dialogi de Oratoribus cap. XXV. nec minores poetas, adiuuante Maecenate, vt de philosophis et historicis taceam, lege Cellarium Dissert. Acad. p. 360. Ipse Augustos, vt militia, ita ingenio et doctrina fuit insignis, quem C. Caesar pacatis bellis ciuilibus ad erudiendum liberalibus disciplinis Apolloniam in studia misit. Velleius Paterc. Lib. II. cap. 59. adde Suetonium cap. VII. de eodem. Per Apollodori inprimis operam ad bonae mentis artes et summa quaeque adsuefactus est. Lucianus in Macrobiis p. 475. [gap: Greek word(s)] inquit, [gap: Greek word(s)] . Apollodorus orator Pergamenus, diui Caesaris Angusti praeceptor, quem vna cum Athenodoro Tarsensi philosopho instituit. Strabo Lib. XIII. p. 430. [gap: Greek word(s)] ,

maxime extulit Apollodorum amicitia Augusti Caesaris, quem dicenti arte instituit. confer Suetonium vita eius LXXXIX. Quinctilianum Lib. III. c. 1. Ionsium de scriptoribus hist. phil. Libr. II. c. 17. p. 204. Ad Tiberium Caesarem Augustum scripsit Valerius Maximus dicta et facta memorabilia libris IX. Plinius maior, auctor dissertissimus Historiae naturalis opus suum Tito Vespasiano sanctum esse iussit; Valerius Flaccus carmina Argonautica, quae ipse eloquens et ornatus posteritati tradidit, dicauit Caesari Domitiano, vel quod alii volunt. Flauio Vespasiano, vide Petr. Crinitum vit. Valer. Flacci. Vespasianus, etiam Titus egregii erant et liberaliter fouebant professores litterarum; sed vtriusque breue erat imperium; et a Tiberio parum praesidii exspectare poterant. M. Aurelius Olympius Nemesianus carmen Heroicum Cynegetica Carino et Numeriano, Cari Narbone in Gallia nati, pignoribus consecrauit. Vita Hadriani et Aelii Veri, quam Aelio Spartiano, veluti auctori vindicant, devota est Diocletiano Augusto, confer. H.

Dodwelli praelect. Cambd. Hadr. Oxon. 1692. 8. ac vita Antonini Caracallae, Antonini Getae; Alexandri Seueri, duorum Maximinorum Constantino Augusto. Eutropius et Rufus, seu vt alii vocant, Rufus Festus breuiaria romanae historiae fecerunt, vterque Valenti Rom. Imperatori, fratri Valentiniani, quamuis rudis litterarum fuerit, et quod Ammianus Libr. XXXI. c. 41. prodidit, subagrestis ingenii, nec liberalibus studiis eruditus. Vulgaribus quidem Rufi libris Valentiniano praescriptum est; sed clausula, vt ad hanc ingentem de Gothis etiam Babylonicae tibi palma pacis accedat, satis conuincit, Valenti, non fratri consecratum libellum esse, confer Salmasium epist. XXI. et Iac. Gothofredum ad legem quisquis p. 16. Hic enim Orienti imperauit et bella Gothica gessit, ex quibus ei est titulus Gothici, frater vero praefuit Occidenti; consule Henr. Valesium ad Ammiani Lib. XXIX. p. 563. Ausonius Burdigalensis, magno ingenio et Gratiani Augusti praeceptor, scripsit ad Theodosium Imperatorem librum Epigrammatum; Fl. Vegetius Renatus ad Valentinianum

II. Augustum Epitomen Institutorum rei militaris libris V. seu IV. vt habet Simlerus Biblioth. Gesneriana p. 809. et Magn. Aurelius Cassiodorus, Polyhistor seculi sui atque ab epistolis Theodorici Chronicon breue ad eundem Theodoricum. Senecam addo, qui quum praesentiret discipuli sui pronum in saeuitiam ingenium, ei libros de Clementia dicauit, vt hoc modo animum eius ad benigniores mores a feroci natura reuocaret, Cellarius Dissert. Academ. p. 604. Praeter Consules atque Imperatores alii quoque patroni fuerunt, qui liberales ad modum erant in litterarum disciplinas; et eos amabant mirifice, qui culturae earum atque ornamentis studebant diligenter. Quo factum est, vt in se conuerterent eruditorum animos, qui haec litterarum praesidia habebant religiose ac saepe de pietatis cultu certabant. Maecenas Augusti Caesaris familiaris, ipse elegantissime doctus fuit et doctorum hominum patronus grauissimus. Hinc Martialis Libr. VIII. epigr 56. Maecenates eos vocat, qui fauent doctis:

Libr. XII. epigr. 4.

Quod Flacco Varioque fuit summoque Maroni
Maecenas atauis regibus ortus eques.

Et libr. I. epigr. 208.

Otia da nobis: sed qualia fecerat olim
Moecenas Flacco Virgilioque suo.

adde vitam Maecenatis a Meibomio conscriptam; Gyraldum, Vossium, Borrichium de Poetis, Lambinum et Torrentium ad Horat. Lib. I. od. 1. V. 1. item Masson. vitam Horatii Lugd. Bat. 1708. Huic igitur Maecenati Virgilius libros suos quatuor Georgicorum, quibus, vt ait Columella, agricolationem fecit carmine patentem; et Horatius Odar. Libr. IV. et Serm. Libr. IV. dedicauit. Germanicus Caesar Tiberii F. Augusti nep. praeclaro fuit ingenio, eiusque excelluit elegantia, cui propterea Ouidius non solum libros Fastorum dedicauit, sed primam etiam libri secundi ex Ponto epistolarum ad eum misit: Poeseos facultatem eius Libr. IV. epist. VIII. his versibus laudauit:

Siquid ad huc viui, Caesar Germanice, nostro
Restat in ingenio, seruiet omne tibi.
Non potes officium vatis contemnere, vaetes.
Iudicio pretium res habet istae tuo.
Quod nisi te nomen tantum ad maiorae vocasset
Gloria Pieridum summa futurus eras.
Sed dare materiam nobis, quam carminae maius:
Nec tamen ex toto deserere illa potes.

Sunt quidem, qui hoc opus Fastorum Tiberio sacratum esse existimant; sed est Germanicus Caesar, qui in nummis dicitur TI. AVG. F. DIV. AVG. N. hoc est Tiberii Filius Augusti Diui Nepos. videatur 10. Vaillantius in Nummis Imperatorum; Carolus Neapolis Comm. ad princ. Fastor. Antwerp. 1659. Calpurnius Siculus ad Anrelium Nemesianum, suum, vt videtur patronum, misit Bucolica siue eclogas septem, Fabricius V. C. Bibl. lat. Libr. III. c. 5. Ad Mauortium Lollianum, Asiae Procos. quiue V. C. 1108. et post N. C. 355. cum Fl. Arbetione

consulatum gessit, scripsit Iulius Firmicus Matheseon seu Astronomicon libros. adi Ians. ab Almeloueen Fast. consul. p. 145. Iac. Gothofredum Prosopographia Codicis Theodosiani. C. Iulius Solinus librum, quem reliquit ex variis scriptoribus conlectum et primo Collectanea rerum memorabilium, deinde Polyhistora inscripsit, ad Aduentum patronum, vt videtur, suum misit, qui antiquioribus editionibus vocatur Autinus, pro quo Delrio reposuit Antium vel Auitum, adde Salmasium Exercitation. Plin. pr.

CAP. IV. De Amicis, quibus libros consecrauerint.

CIcero Laelio extr. ait. Vos hortor, vt virtute excepta, nihil amicitia praestabilius esse putetis. Plinius Lib. VIII. epist. 9. Nulla studia tanti sunt, vt amicitiae officium deseratur: quod religiosissime custodiendum studia sua praecipiunt. Magna vis est amicitiae, quae parit suauissimos atque vberiores fructus, in quibus

magna felicitatis pars, quam vitae nostrae cursu percipimus, terminatur. Quam obrem veteres quoque Romani amicitiam suam, quam iungebant cum aliis, infructuosam esse, minus passi sunt. Dedicarunt subinde iis quoque libros suos et, quos peperit ingenium, fetus obtulerunt. M. Brutus amicissimus fuit Ciceroni, cui nomini inscripsit librum de perfecto oratore; item Tusculanas quaestiones, libros de N. Deorum et Paradoxa ei consecrauit. Ipsum Brutum inlustrat ciuilis belli et caedis Caesarianae historia, vt taceam de Plutarcho, qui peculiarem librum in parall. de vita eius reliquit nobis. Eadem amicitia iunctus erat Ciceroni Pomponius Atticus; Nepos vita Attici cap. I. n. 4. Itaque incitabat omnes studio suo; quo in numero fuerunt L. Torquatus, C. Marius, C. filius, M. Cicero: quos consuetudine sua sic sibi deuinxit, vt nemo iis perpetuo fuerit clarior. Cui Pomponio Attico dicauit Catonem maiorem et Laelium siue dialogum de amicitia. Ad C. Trebatium Ictum scripsit Topica, id est libros de locis argumentorum, qui ei perfamiliaris

fuit; lege epistolas Ciceronis Libr. VII. ad diuers. ad Trebatium, quem Testa mi adloquitur: Testa est cognomen Trebatii, epist. XIII. n. 3. et XXI. n. 2. libri dicti. adde Menagium amoenitat. iuris cap. XIV. M. Terentius Varro pariter amicus erat Ciceroni, qui ei academicas quaestiones inscripsit: Varro vero Ciceroni Libr. IV. V. et VI. de lingua latina consecrauit. Liber de Bello Gallico, quo Caesaris commentarii supplentur, ad Cornelium Balbum Gaditanum, procul dubio familiarem editus est, de cuius auctore et olim, quod Suetonius Caesare cap. LVI. refert, dubitatum fuit, quanquam vulgares libri praeferant nomen: A. Hirtii vel Oppii. adi Vossium de histor. latinis opere Libr. I. c. 13. Hanckium de Roman. rerum scriptoribus Lib. I. c. 4. et Fabricium Bibl. Latin. Libr. I. c. 10. Quem Cornelium Balbum ingenio clarum suisse, patet ex Sidonio Libr. IX. epist. 14. erat Caesari maxime familiaris, Suetonius vita Iulii cap. LXXXI. et A. Gellius Noct. Att. Libr. XVII. c. 9. Fabius Quintilianus scripsit Institutionum oratoriarum libros duodecim,

quos Marcello Victorio obtulit, de quo Libr. I. prooem ait: Quod opus Marcelle Victori tibi dicamus, quem cum amicissimum nobis, tum eximio litterarum amore flagrantcm, dignissimum hoc mutuae inter nos caritatis pignore iudicabamus. Fallitur auctor vitae, quum per Marcellum filium Quintiliani intelligit, quoniam mortem eius, decimum agentis annum dolet grauiter Quintilianus principio libri VI. conf. Nic. Antonium Biblioth. veteri Hisp. Libr. I. c. XII. p. 53. n. 238. et Dodwelli Annales Quintilianeos. Non dubito, quin Septicius fuerit Plinio iuniori amicus, quod ex epistola XV. libri primi conligi potest; huic episto Iarum opus, eiusdem hortatu conlectum, dedicauit. Ad eundem prima epistola scripta est, qua eum suum vocat, et omnino Septicius Clarus ibi videtur esse, ad quem et XV. epistolam libri huius dedit. Praefectus praetorio fuit sub Hadriano, in cuius odium cum Suetonio postea incurrit. vide Spartianum in Hadr. C. IX. XI. XV. et epistolarum Pliniarum interpretes. Catulli liber epigrammatum dicatus est Cornelio Nepoti,

qui natus dicitur Hostiliae, quam vicum esse ad Padum amnem, adfirmant Plinius et Tacitus, Cellarius N. O. A. Tom. I. Libr. II. c. IX. p. 690. nituit Ciceronis aetate, qui ei elegantia sermonis nihil cedit, et ita suauis est, vt latine loqui paene solus videatur. adi Vossium de Hist. lat. I. 14. Bosium prolegom. ad Nepotem, Neu access. ad Dhegor. Wheari praelect. hyemal. p. 140. et Fabr. Biblioth. latin. p. 61. Catullus vero Corn. Nepotem ita adloquitur:

Quoi dono lepidum nouum libellum,
Arida modo pumice expolitum?
Corneli, tibi; namque tu solebas
Meas esse aliquid putare nugas
Iam tum, quum ausus es vnus Italorum
Omne aeuum tribus explicare chartis

Doctis, Iuppiter, et laboriosis, cetera.

adde Iosephi Scaligeri castigationes p. 7. 8. Idem Cornelius Nepos monimentum, quo vitas excellentium imperatorum repraesentat, T. Pomponio Attico dedicasse dicitur; Non dubito, inquit, fore plerosque, Attice, qui hoc genus scripturae leue et non satis dignum summorum virorum personis iudicent. Ita quidem plures libri,

vt Attice praeferant; sunt tamen quoque, qui non male habent Atticae, vt ad scripturae referatur; prout Schottus et Magius in scriptis libris suis ita esse testantur, vid. Magium Miscellan. Lib. IV. cap. 15. et Bosium ad praef. Nepotis cum aliis interpp. Praeter hos, illis quoque addixerunt libros, quibus sanguine erant coniuncti. M. Tull. Cicero dialogos de oratore Quinto fratri dicatos esse voluit, qui traditur aedilis curulis, Cic. epist. ad Qu. Fr. 1. legatus Caesaris in Gallia, Caes. de B. G. V. et VI. adde Hieron. Henning. Theatr. Genealogic. Tom. Il. p. 797. Seneca de brevitate vitae opus scripsit ad Paulinum, quem Lipsius vxoris suae Paulinae fratrem; Muretus vero socerum fuisse contendit; cuius Senecae de vit a beata liber ad fratrem Gallionem siue Nouatum quoque extat, de quo Lipsius vit. Senecae cap. 2. Fratres duos habuit, neque vllas sorores. ex verbis eius ad matrem: (ad Helu. cap. 2.) Carissimum virum, ex quo trium liberorum mater eras, extulisti. Hitres autem M. Annaeus Novarus, L. Annaeus Seneca, L. Annaeus Mela fuerunt: nati ordine, quo recitaui. Hoc

ex Controuersiarum inscriptionibus liquet, vbi sic, etsi cognominibus solis, recensentur. Maximus autem fratrum nomen mox mutauit, et in Iunii Gallionis transiit, ab eo adoptatus. Rufus seu Rufius vt in inscriptione est, Festus Auienus, cuius genus illustre ex veteri inscriptione apud Iac. Sponium in Miscell eruditae Antiqu. p. 99. cognoscitur, Dionysii periegesin latine versibus hexametris reddidit. Quam ingenii operam Probo consulari dicauit, qui ei cognatus dicitur, et Fabricio videtur esse Sextus Petronius Probus, adi Reinesium Epist. ad Hofmannum p. 582. 584. 638. et Syntagm. inscriptionum. Gruterum Inscript. p. 450. n. 1. 23. Vossium de Poetis latinis p. 36. et Almeloveen Fast. Consul. p. 215. Superest fetus, quem ingenium Boethii exclusisse dicitur: Quod Trinitas sit vnus Deus, et non tres Dii ad Q. Aur. Memmium Symmachum, socerum; confer Lelandum de scriptoribus Britannicis cura CL. Halli Tom. I. p. 316. et CL. Wolfium de carcere Eruditorum museo. p. 14.

CAP. V. De Liberis, quibus scripta consecrarint.

DE Liberis quaedam dicenda restant, quibus, optimis artibus dedicatis, parentes ingenii sui fructus consecrarunt. Filii inprimis, in quibus haud vulgaris doctrinae ac virtutum spes praefulgebat, compellati sunt dedicationibus, ex quibus modo vni, modo pluribus simul id contigisse obseruamus. Vibius Sequester incertus, qua aetate floruerit, ad Virgilianum filium de fluminibus, fontibus, lacubus, nemoribus, gentibus scripsit, Vossius de H. L. libr. III. part. 2. de natura artium Libr. II. cap. XI. §. 11. Hofmannus Lexic. Vnivers. et Morery dans le grand dictionaite historique, voce: Vibius, item Franciscus Hesselius Prolegom. ad Vib. Sequestr. Cicero libros tres de Officiis, quos Lactantius VI. 11. 9. et 18. 15. Officiales adpellat, ad filium Marcum transmisit, qui tum Athenis per Cratippum pectus suum bonis artibus implebat. Quam vehementer

hic Cratippus amauerit Ciceronem iuniorem, quaeque ab eo fuerit perdoctus, ex epistol. 21. Libr. XVI. ad diuersos adparet, adde Boeclerum de Peregrinat. Germ. Caesaris p. 32. seqq. et Io. Georg. Graeuium, magnitudinis caussa nominandum ad libr. XV. epist. 17. ad Attic. p. 660. Diligenter cum eo erat Leonides, qui et patri filium multum laudat epist. 16. ad Atticum Libr. XIV. epist. 17. Libr. XV. item Epicrates, cuius mentionem facit Athenaeus Deipnosop. XVIII. p. 75. et libr. XVI. epist. 21. ad diuers. adde Christoph. Preyss vit. Ciceron. p. 115. Aurel. Theodosius Macrobius opera sua et commentariorum in somnium Scipionis et Saturnaliorum conuiviorum filio Eustathio inscripsit, quem vitae pariter dulcedinem et gloriam et Libr. II. cap. 1. in Somn. Scip. luce sibi dilectiorem filium nominat, confer Lib. l. cap. 5. 6. Saturn. p. 206. 207. edit. Iacob. Gronouii. Disticha de Moribus, quae vulgo Dionysii Catonis nomen praeferunt, filio, incertum cui, sacrata sunt; quippe qui ipsa dedicatione carissimus dicitur, lege quae praemisit Chr. Daumius V. C.

editioni suae. 1672. Ausonii de XII. Caesaribus per Suetonium Tranquillum scriptis Monosticha dicata sunt Hesperio filio; de senioris Catonis fetu agriculturae, quem filio tradidisse dicitur, supra disseruimus. A. Gellius opus Noctium Atticarum perpoliuit lima ingenii, eidemque praefamen praefixit, quo liberorum suorum facit mentionem. Iucundiora, inquit, alia reperiri nequeuut. ipse autem ad hoc scripsi, vt liberis quoque meis paratae istiusmodi remissiones essent: quando animus eorum interstitione aliqua negotiorum data, laxari indulgerique potuisset. Sed his non eo adduci possum, vt persuadeam mihi, Gellium fetum hunc liberis suis dicasse; quamvis non negem, quod istum eo quoque nomine excluserit, vt et in pignora sua possit subinde redundare vtilitas. De Seneca res clarior est; qui Excerpta siue fragmenta ex decem libris caussarum filii suis L. Annaeo et Annaeo Nouato siue Iunio Gallioni et Annaeo Melae, Lucani parenti inscripserat, Fabric. Bibl. Lat. Libr. II. cap. 9. p. 355. Largius forsan exempla conligere possem, nisi tam multa monimenta

atque opera ingenii intercidissent, fortuna litterarum tam inimica nobis. Non miramur de cetero, quod veteres Romani liberis quoque dedicauerint scripta monimenta, quum singularis ratio fuerit educationis eorum et institutionis, quam pulcre docet auctor de caussis corruptae eloquentiae cap. XXVIII.

CAPVT VI. De Genere femineo, cui consecrauerint libros.

MAgno olim honore veteres Romani litteras habuerunt, vt genus femineum non abs re esse duxerit, iis se exornare et culturae illarum animum tradere studiose. Plures feminae, quae maritos in litterarum negotiis adiuuerunt, a Sidonio Libr. II. epist. 10. ad Hesperium celebrantur: Sisque opido meminens, quod olim Marcia Hortensio, Terentia Tullio, Calpurnia Plinio, Pudentilla Apuleio, Rusticiana Symmacho legentibus meditantibusque candelas et candelabra tenuerunt, - - - reminiscere, quod saepe versum

Corinna cum suo Nasone compleuit, Les bia cum Catullo, Cesennia cum Getulico, Argentaria cum Lucano, Cynthia cum Propertio, Delia cum Tibullo. Quam ob rem non est, quod miremur veteris Latii morem, qui in dedicandis femineo generi libris obseruatus fuit, vt ostenderent, hoc genus carum sibi esse, nec a litterarum disciplinis adeo abhorrens. M. Terentius Varro libros III. de re rustica Fundaniae VXOri dicatos obtulit, cuius ingenium doctrina clarum fuisse, non est, quod dubitemus. Plinius iunior Libr. V. epist. 16. Fundani cuiusdam meminit; et filii eius mortem luget: Fundani, inquit, nostri filia minor est defuncta: qua puella nihil vnquam festiuius, amabilius, nec modo longiore vita, sed prope immortalitate di gnius vidi. Num ex stirpe hac orta sit Fundania Varronis, pro certo adfirmari non potest, licet sit veritati simile. Liuius XXV. 2. M. Fundani, aedilis plebeii facit mentionem, adi Vrsinum et Patinum Fam. Rom. in Fundania; Glandorp. Onom. Rom. p. 351. et Pitiscum Lexic. Antiqu. Rom. Tom. I. p. 855. L. Annaeus Seneca librum

de consolatione, quem exsilii tempore. V. C. DCCXCIV. perfecit, ad Heluam matrem transmisit, ne animus illius dolori succumberet; sed eum potius posset mitigare. Sunt, qui Senecae matrem Heluiam appellant, item Ebiam; et Lipsius vita Senecae cap. 1. ait: Vxorem habuit Elbiam item Hispanam aut Hispaniensem, (scil. pater Senecaenostri) magni animi atque ingenii feminam, vt filius eam (in consolatione ad ipsam) satis descripsit. Multi libri praeferunt quoque ad Helbiam matrem; plurimi et editi et manu exarati: ad Heluiam; confer quae admonet Muretus et Lipsius p. 160. Tom. I. Senecae opp. edit. Gronouii. Codice MS. Iacobi Durantii Casellii liber hic praescribitur: L. Annnaei Senecae liberad Helbiam matrem suam de consolatione filii sui. vid. eius varias lection. libr. I. cap. 17. et Fabricii suppl. ad Bibl. latin. p. 151. Sororem Heluiae laudat Seneca cap. XVII. vehementer: Maximum, inquit, adhuc solatium tuum tacueram, sororem tuam: illud fidelissimum pectus tibi, in quod omnes curae tuae pro indiuiso transferuntur: illum omnibus maternum.

Idem Seneca libellum de consolatione Marciae A. Cremutii Cardi filiae dedicauit, cuius dolorem leuare voluit, quem ceperat ex filii morte grauissimum. Marcia haec patre vsa est A. Cremutio Cardo, de quo Suetonius August. cap. 35. Cardus Cremutius scribit, ne admissum quidem tunc quemquam Senatorum, nisi solum et praetentato sinu. adde cap. 61. Tiberio. Ipse Seneca cap. 1. Restituistiin publica monimenta libros, quos vir ille fortissimus (Cremutius Cardus) sanguine suo scripserat; quo poenas eorum dedit; ipse vitae suae vim intulit, sibique adsciuit voluntariam mortem, Senec. cap. 1. et 22. Praeter hunc alii quoque extiterunt, nomen Cardi praese ferentes; ac Iunii Cardi mentionem. facit Capitolinus Gordian. c. 12. ac Mutii Cardi Aurelius Victor de viris illustr. c. 12. adde, vt res pateat illustrior, Vrsin. et Patin de Fam. Mucia, Vaillant Num. aer. Imper. I. p. 53. Sigonium de Nom. Roman. c. 5. Verum, quum Marcia Cardi huius filia est, disputant, vnde nomen Marciae proficiscatur: nec male monet Lipsius p. 241. Puto adoptione

igitur immutasse, ab auunculo aut materno cognato adsumtam.

CAPVT VII. De aliis momentis, quae respectu personarum attingenda sunt; item num Diis consecrauerint libros?

DE Diis res non clara est, num et iis sacrauerint monimenta litterarum; nec ne? saltim nulla exempla supersunt nobis, per quae res definiri possit et ipsa componi controuersia. Poetae quidem Iouem, Apollinem, Musas principiis operum solent compellare, Scaliger Poetices Libr. V. 17. 10. Deken. Obs. Poetic. cap. 13. et Omeisius in Iuuenal. praef. p. 9. hinc Valerius Maximus prolog. ad Tiberium Caesarem: Nam si prisci Oratores ab Ioue Optimo Max. bene orsi sunt, si excellentissimi vates a numine aliquo principia traxerunt: mea paruitas eo iustius ad fauorem tuum decurrerit, cetera. Sed mos hic Deos inuocandi maxime abhorret a consuetudine dedicationum, quandoquidem

Deorum auxilia tantum implorarunt, vt sibi canentibus praesto essent, et suppeditarent, quod possent proferre. Quem morem ex afflatu furoris, quem credebant, poetici deriuandum esse, plane mihi persuadeo, quoniam a Diis commoueri se, necesse habebant. Schol. Apollonii ad Libr. I. V. I. [gap: Greek word(s)] , Instar furiosorum poetae diuinitus commouentur; Cicero de Oratore libr. II. ex Democriti et Platonis sententia ait: Poetam bonum neminem sine inflammatione animorum existere posse, et sine quodam afflatu quasi furoris. adi Petrum Petitum Dissert. de furore poetico. Paris. 1683. Parthenium ad Horat. Od. III. 25. Gyraldum Dialog. I. de Histor. Poetar. Ioach. Fellerum Diss. de furore poetico et Rabeneri Dissert. de naturalibus et philosoph. poeseos subsidiis n. 7. p. 7. seqq. Ab argumeto nostro haud alienum erit, si praeter haec attingimus, quod veteres diuersas operis cuiusdam partes diuersis quoque personis dedicaverint. M. Terentius Varro de libris linguae latinae tres primos misit ad. P. Septimium

Quaestorem; quartum vero, quintum et sextum ad M. Tullium Ciceronem; Phaedrus Aug. Lib. tertium librum fabellarum Aesopiarum Eutycho cuidam addixit, quintum Particuloni. Ad Eutychum ita loquitur:

Librum exarabo tertium Aesopi stilo,
Honori et moritis dedicans illum tuis:
Quem si leges, laetabor; sin autem minus,
Habebunt certe, quo se oblectent posteri.

Nomen Eutychi plurimae familiae vsurparunt, idque fuit. C. Abieuo, M. Acutio, M. L. A. Aemilio; L. Agrio, M. Aurelio; Coelio T. L. L. Calpurnio; C. Caninio. L. Cominio, C. Cornelio; M. Cosinio; aliis erat Eutyches, adi Marquardum Gudium in Prol. Libr. III. Phoed. p. 254. edit. Burm. Num et quartus liber Particuloni addictus sit, nec ne? disputant; quiue fauent priori sententiae, legunt prologo libri V. Quartum libellum dum vaciuus perleges, cetera.

Sed recte Gudius p. 309. pro: quartum emendat quarum; qui addit: Quare Quartum magis, quam reliquos libros: neque

enim est, quod coniicias quartum librum scriptum fuisse Particulont; imo vero contrarium ostendimus. Nam si prologum libri tertii, quem Eutycho dedicauit, cum Epilogolibri quarti diligenter conferes, statim deprehendes, ad eundem Eutychum fuisse scriptum vtrumque librum. P. Papini Statii ingenio debemus Siluarum libros quinque, quorum primus Stellae; secundus Meliori; tertius Pollioni; quartus Marcello; quintus Abascarto dicatus est. alii efferunt: Abascantium; veteres inscriptiones habent: Abascantum. vide Gruterum p. 179. n. 6. Meursium Miscell. lib. III. cap. 8. Barthium Aduers. Libr. CXXXVII. cap. 2. et ad Statium Tom. I. p. 424. Deinde obseruandum existimo, quod quidam plures libros ab eodem auctore dicatos acceperint, id quod exempla possunt inluminare. Cicero dicauit Bruto librum, quem de oratore inscripsit; de finibus; Tuscul. Quaest. item de N. D. et Paradoxa; Horatius Maecenati libros odarum et sermonum; Seneca Lucilio; Siciliae procuratori Epistolas, de prouidentia librum, item Quaest. naturalium opus et Annaeo Sereno, praefecto vigilum,

de animi tranquillitate et de constantia sapientis; Macrobius filio Eustathio commentarios cum in somnium Scipionis; tum Saturnaliorum conuiuiorum; Boethius Ioanni Diacono Rom. librum: Vtrum Pater, filius et Spiritus S. de diuinitate substantialiter praedicentur; it. adversus Eutychen et Nestorium deduabus naturis et vnapersona Christi; Idem Boethius, de quo Barthius Aduers. Libr. XVII. cap. 23. Scaliger de re poetica Libr. VI. p. 825. Baillet Iud. de poetis Tom. IV. part. 2. n. 1200. Brietus Libr. IV. de Poetis latin. p. 59. Borrich. de poetis Diss. l. n. 67. p. 80. et alii, Patricio. Symmacho addixit de vnitate et vno librum; de Arithmetica libr. II. et de Geometria libros II. Fabius Planciades Fulgentius libro de allegoria librorum Virgilii; item expositione sermonum antiquorum, Chalcidium Grammaticum nuncupauit; et eidem vtraque monimenta dicata esse voluit. Quod Fulgentius hic aetate aequalis fuerit Fulgentio Ruspensi Episcopo, qui contra Arianos scripsit, existimat Modius Nou-antiqu. Lection. epist. LXI. adde Th. Munckerum

praefat. ad Fulgentii nostri opera. De Chalcidio, qui subiit Fulgentii dedicationem, maior est controuersia, quum aliis dicitur Grammaticus, Timaei Platonis Ecphrastes; aliis Carthaginiensis ecclesiae diaconus, Colomesius ad Gyraldum de poetis p. 334; aliis Archidiaconus eiusdem ecclesiae, Langbaenius elencho scriptorum ad Platonis philosoph. pertinent. adi Guil. Caueum Histor. Litter. Thom. "Munckerum dicta praefat. et Fabricium Bibl. latin. Libr. III. c. 7. Hic Chalcidius a Fulgentio dedicatione libri de allegoria librorum Virgilii dicitur Leuitarum Sanctissimus: Expetebat quidem, inquit, Leuitarum sanctissime, nostri temporis qualitas grande silentium, vt non solum mens expromtare desisset, quod dicit, quantum etiam obliuionem sui efficere debuit, quia viuit. Leuitarum vero ponit pro Diaconorum; Isidorus Orig. Libr. VII. cap. 12. Leuitae ex nomine auctoris vocati: de Leui enim Leuitae exorti sunt, a quibus in templo dei mystici sacramenti ministeria explebantur. Hi graece Diaconi, latine ministri dicuntur; adde Munckerum Tom. II. Mythol. latin. p. 137. Quum itaque duplicauerint saepe dedicationes,

vt cuidam duo, etiam plura monimenta inscripserint; dispiciendum est, num altera dedicatio statim exceperit alteram, nec ne? Res poterit curatius clariusque definiri, si in tempora, quibus protulerint fetus suos in publicum, inquiramus sollicite. A. V. C. 709. M. T. Ciceronem libros Tusculanarum Quaestionum, item de Natura Deorum perfecisse singulari studio, non ab omni veritate abhorret; vid. Franc. Fabricii Ciceronis hist. p. 287. 291. Has ingenii operas Bruto sacratas fuisse a Cicerone supra monui, et veritati congruit, quod harum dedicationum altera subsequuta sit alteram, haud alieni interposita nuncupatione. Id quod etiam dicendum est de Catone maiore et Dialogo de amicitia ad Pomponium Atticum. Seneca sub idem tempus ad Annaeum Serenum cum de tranquillitate animi; tum de constantia sapientis conscripsit; postquam ab exsilio reuocatus, Neroni ad bonas litteras formando praeficeretur. Capite I. de tranquillitate animi ipse ait: Circumfudit me ex longo frugalitatis situ venientem, multo splendore

luxuria et vndique circumfundit; ad quae verba Lipsius p. 337. edit. Gronouii: Haec clamant omnino a Seneca et de Seneca, ista dici. Veniebat vir optimus ab exilio (vt veterem eius frugalitatem omittam) et ab illis tenebris in hanc Aulae lucem; itaque merito trepidat et exclamat: circumfundi se nouo splendore luxuriae. Quod dedicationes permutauerint, et librum ab altero transtulerint ad alterum, id declarant Academicae quaestiones Ciceronis haud obscure; de quibus Fabricius Ciceron. histor. p. 282. Scripserat autem primum duos libros Academicos: et vnum Catulum, alterum Lucullum adpellauit. quorum posterior adhuc extat: de quo Plutarchus in vita Luculli: deinde quia [gap: Greek word(s)] videbatur, quod erat hominibus non ignota, non illa quidem [gap: Greek word(s)] , sed in iis rebus [gap: Greek word(s)] ; eosdem illos sermones ad Catonem Brutumque transtulit. sed admonitus ab Attico, totam illam Academicam [gap: Greek word(s)] ab hominibus nobilissimis abstulit transtulitque ad M. Varronem, et ex duobus libris contulit in quatuor: lib. XIII. ad Attic. epist. 12. 13. et 15. atque ex

his quatuor libris primi tantum particula exstat. Hactenus Fabricius. Quum auctores intra ipsum dedicationis opus vita defuncti, aut peregre sunt profecti, alii libros obtulerunt eis, quibus erant destinati. Turcius Rufius Asterius, qui cum Protogene anno vulgari Christianorum CCCCXLIX. consul fuit, Sedulii carmina post fata eius obtulisse fertur Macedonio, cui Sedulius opus suum dedicauerat. Quo nomine epigramma ad Macedonium praemisit:

Sume, pater meritis, veracia dicta poetae,
Quae sine figmenti condita sunt vitio.
Quo caret alma fides, quo sancti gratia Christi,
Per quam iustus ait talia Sedulius.
Asteriique tui semper meminisse iubeto,
Cuius ope et cura edita sunt populis.
Quem quamuis summi celebrent per secula fasti,
Plus tamen ad meritum est, si viget ore tuo.

Quod epigramma in Remensi codice post epistolam Sedulii reperitur, eique adscriptum est: Hoc opus Sedulius inter chartulas

dispersum reliquit: quod recollectum adornatumque ad omnem elegantiam diunlgatum est a Turcio Rufo Asterio. V. C. consule ordinario atque patricio. Quanquam verius existimo, quod ipse Sedulius obtulerit opus suum et iussus a Macedonio in solutum deinde sermonem conuerterit. namque in epistola ad Macedonium scribit: Praecepisti, reuerende mi Domine, Paschalis carminis textum, quod officio purae deuotionis simpliciter exsecutus vobis obtuli perlegendum, in rhetoricum metransferre sermonem. Quod vtrum placuerit, ideo geminari volueris, an quod offenderit, vt potius arbitror, stilo censueris liberiore describi, subdubio videor fluctuare iudicio. Hinc Cellarius. V. C. epist. select. p. 120. Quid ergo collectore schedarum opus fuit? Si collegit Turcius et Macedonio obtulit, certe non defunctivita, sed absentis aut peregre profecti necesse esset, collegisse. Superest, vt etiam videamus, quot numero veteres nuncupauerint dedicationibus; num vnum; an plures coniunctim? Si vetustiora euoluamus monimenta, in quibus aliquid de veterum dedicationibus

conseruatum est, elucet nobis, quod vni plerumque dicauerint fetus suos. Ausonii epigrammatibus triplex praefatio praemissa est; prima nuncupat Theodosium imperatorem; secunda Syagrium; tertia Latinum Pacatum Drepanium; quem filium adpellat. adde Scaligeri Lection. in Ausonium, et Vinetum ad epistolam secundam apud Tollium.

CAP. VIII. De Forma ipsarum dedicationum.

VEteres dedicarunt templa, aras, aedes; dedicarunt quoque libros. Solonae in Illyrico lapis antiquissimus inventus fuit, et inde deportatus Patauium, quo dedicandi (ara autem dicata fuit) formula integre adparet. IVPITER OPTIME MAXIME QVANDOQVE TIBI HODIE ARAM DABO DEDICABOQVE HIS LEGIBVS HISQVE REGIONIBVS DABO DEDICABOQVE QVAS HEIC HODIE PALAM DIXERO, VTI INFIMVM SOLVM HVIVS ARAE

EST. SIQVIS HIC HOSTIA SACRVM FAXIT QVOD MAGMENTVN NEC PROTOLLAT, ID CIRCO TAMEN PROBE FACTVM ESTO. CETERAE LEGES HVIC ARAE EAEDEM SVNTO QVAE DIANAE SVNT IN AVENTINO MONTE DICTAE. HISCE LEGIBVS SICVTI DIXI HANC TIBI ARAM IVPITER OPTIME MAXIME DICO DEDICOQVE VT SIES VOLENS PROPITIVS MIHI CONLEGISQVE MEIS DECVRIONIBVS COLONIS INCOLIS COLONIAE MARTIAE IVLIAE SALONAE CONIVGIBVS LIBERISQVE NOSTRIS. Librorum consecrationes alia ratione conceptae erant, quamvis et hic modus dedicandi libros maxime diuersus fuerit. Deprehendimus igitur alias veterum librorum dedicationes copiosiores; quales sunt Plinii maioris ad Titum Vespasianum; Vitruuii ad Augustum; Senecae ad Neronem libro de clementia; eiusdem libro IV. Quaest. Natur. ad Lucilium; Ciceronis Libr. I. Quaest. Academ. ad Varronem; Catonis maioris ad Pompon. Atticum; Solini Polyhistore

ad Aduentum; Censorini de die Natali ad Q. Caerellium; Statii libris Siluarum; Sedulii ad Macedonium Abbatem. Ipse Plinius maior praefatur, dedicationem fore verbosiorem, quandoquidem ait: Libros Naturalis historiae nouitium Camoenis Quiritium tuorum opus natum apud me proxima futura licentiore epistola narrare (rectius alii: sacrare, nuncupare) constitui tibi. Aliae sunt breuiores; quo pertinet dedicatio Plinii iunioris epistolarum ad Septicium; Catulli epigramm. ad Cornel. Nepotem; Nasonis Fastor. ad Caesarem Germanicum; Sexti Rufi breuiar. de victoriis et prouinciis populi Romani ad Valentem Augustum; Vibii Sequestri. de fluminibus, fontibus, lacubus, nemoribus, gentibus ad Virgilianum filium; Dionysii Catonis Distich. de moribus ad filium; Fab. Planciadis Fulgentii expositionis sermonum antiquorum ad Chalcidium Grammaticum: Ne de tuorum, inquit, praeceptorum serie, domine, nostra quicquam curtasse inobedientia putaretur, libellum, quem de abstrusis sermonibus parari iussisti, in quantum memoriae

entheca subrogare potuit, absolutum retribui, nontam phaleratis sermonum studentes spumis, quam rerum manifestationibus dantes operam dilucidandis; Eutropii breuiarii romanae historiae ad Valentem Augustum. Sunt, qui hanc Eutropii epistolam suspectam reddere volunt, quod eam Metaphrastes Paeanius posthabuerit, et antiquissima romana editio, quam Nicolaus Maillard suo tempore vocat quadragenariam, pariter neglexerit. Vt auctoritatem eius possint firmare, rectius prouocant ad fidem codicum MStorum; et eandem scribendi formam, quae ab Eurropii aut seculi Eutropiani indole parum abhorret. Animus nunc mihi est, in ipsas dedicationes earumque rationem inquirere accuratius, vt clarius manifestatum et illustratum pateat, quomodo consecrauerint libros, et opera ingenii dicauerint aliis. De quo argumento cogitanti mihi, occurrunt primum inscriptiones, quas ipsis dedicationum epistolis praemittere, moris fuit. Vnum tantummodo, sed in hoc antiquitatum studio diu multumque exercitatum, Iustum Lipsium adducam, qui Instir. Epistol.

cap. III. p. 7. haec inscriptionum momenta optime inlustrat: Praeloquium, inquit, intelligo, quod ex ritu praemittitur: vt Nomina et Salus. In Nominibus olim receptum, vt in ipsa fronte epistolae bina semper ponerent, suum et alienum: illo praeposito, etiam ad digniorem: cum caussa, quoniam prima legentis cogitatio et desiderium est, scire, a quo missa. Etiam hoc seruatum, vt nomina nuda, nec blandientia aut laudantia verba, sibiue alteriue tribuerent. Excipio, si quis in imperio aut magistratu. Tum enim verbo additum, P. Seruilius Rullus, Trib. pl. X. vir. Cneo Pompeio proconsuli. At epitheta nulla: nisi ad vnice caros aut domesticos, quos interdum humanissimos, optimos, suauissimas, suas animas appellabant, et receptissimo verbo suos. Quod postremum interdum etiam ad leuiter notos vsurpabant, vt apud Liuium: Praetores Syracusani Marcello suo, (Libr. XXII.) prisci interdum: sed labens aetas passim et omnibus dedit, adeo vt Imperatorem ipsum, sane quam familiariter suum salutet Plinius in magni operis praefatione.

Ab hac mente Martialis Libro. XIV. epigr. II.

Seu leuiter noto, seu caro missa sodali,
Omnes ista solet charta vocare suos.

Et in Plinii iunioris epistolis vix aliter legas. adde Nicol. de Siglis Veter. cap. XXXV. n. 3. et Lindenbrogium ad Censor. de die nat. cap. XV. De salutandi more res quoque patet: Graecis erat [gap: Greek word(s)] , Lucianus de Salut. p. 496. Latinis: Saluere; salutem plurimam dicere; vid. Menag. in Dionem Laert. III. n. 61. Hugon. de prima scribendi origene. c. 13. Lipsium d. l. p. 8. 9. Claude de Salutar. c. 9. Pitiscum Lexic. Antiqu. Rom. Tom. I. p. 717. Addamus ipsa dedicationum exempla, quae huiuscemodi inscriptiones prae se ferunt, veluti est Plinii maioris C. PLINIVS SECVNDVS VESPASIANO SVO. S. Plinii iunioris C. PLINIVS SECVNDVS SEPTICIO SVO S. Ciceronis in academicis quaestionibus Lib. I. CICERO VARRONI, S. D. Eutropii: DOMINO VALENTI GOTHICO MAXIMO PERPETVO AVGVSTO, sic in libris legitur; alii scribendum putant: D. N. hoc est Domino nostro.

Aelii Spartiani vit. Aelii veri: DIOCLETIANO AVG. AELIVS SPARTIANVS SVVS SALVTEM. Vibii Sequestr.

VIBIVS SEQVESTER

VIRGILIANO FILIO

SALVTEM.

Solini: SOLINVS ADVENTO (vulgo AVTINO) SALVTEM. Sedulii: DOMINO SANCTO AC BEATISSIMO PATRI MACEDONIO SEDVLIVS IN CHRISTO SALVTEM; Ausonii ad Theodosium epigrammat: THEODOSIO AVGVSTO AVSONIVS; ad Drepanium: AVSONIVS LATINO PACATO DREPANIO, FILIO. Sexti Rufi: D. N. VALENTI, IMPERATORI PIO, PERPETVO, SEMPER AVGVSTO SEX. RVFVS, V. C. Per. D. N. intelligitur Domino nostro; nam Domini nostri epitheton saepe in lapidibus et nummis occurrit, et vota, dedicationes et alia huiusmodi rei declarat, Bellor. in fragm. vet. Rom. Thes. ant. Rom. Graeu. Tom. IV. p. 8. additur: PERPETVO; quod vocabulum est augustae dignitatis seculo illo. Gruterus Inscript.

p. 283. n. 8. D. N. VALENTINIANO PERPETVO AC FELICI SEMPER AVGVSTO. Et ibidem. p. 299. n. 4. AETERNO IMPERATORI NOSTRO MAXIMO OPTIMOQVE PRINCIPI AVRELIO VALERIO DIOCLETIANO, lege Christ. Cellarium V. C. ad Eutropii proaemium. Porro dicitur: SEMPER AVGVSTO; quod SEMPER AVGVSTVS vetustum est, vid. Symmachum Libr. II. ep. 30. Libr. X. praescriptionibus plurim. epistolarum; aeuo Sexti Rusi inprimis coepit semper vocabulo Augusti nonnunquam adiici. Quid vero V. C. litterae significent, id est, de quo interpretes disputant; alii legunt: Vir consularis; alii: Vir clarissimus, Spon. Miscell. erud. antiqu. p. 186. Quod si per Vir clarissimus explicatur, litterae V. C. neutiquam Sexti Rufi sunt; sed alius, qui istas adiecit, cui cognitum suit, quod Rufus sit vir eruditus et historiarum peritus. Quam obrem quum vestigia consulatus Rufi nostri non deprehendo, ipse malo notas has interpretari per Vir clarissimus, ita vt istas ab aliena manu; ipsam autem praescriptionem a Sexto Rufo additas

fuisse, mihi persuadeam. Inlustratis inscriptionibus non alienum erit ab opera nostra, si ipsas dedicationes perlustremus; quarum et materia et scribendi ratio potest considerari. sed posterius, stili quippe momentum relinquo intactum, quod istud clarius potest cognosci ex linguae romanae fatis, in quibus magna ingenia occupata fuerunt. Quod ad ea pertinet, quae dedicationibus proposuerunt, varii generis fuisse ista deprehendo, quum animum transfero ad earum lectionem. Primum laudauerunt patronos, etiam amicos sibi, quos nuncupabaut; et quae in illis erant merita, efferebant magnifice. Censorinus dedicatione Q. Caerellium ita praedicat: Te autem, Q. Caerelli, virtutis non minus, quam pecuniarum diuitem, id est vere diuitem, ista non capiunt. Non quod earum possessionem, vel etiam vsum a te omnino abieceris, sed quod sapientium disciplina formatus, satis liquido comperisti, huiusmodi sita in lubrico, bona malaue per se non esse, sed [gap: Greek word(s)] , hoc est bonorum malorumque media censeri. Naso Germanicum Caesarem libr. I. v. 21. Fastor.

Quae sit enim culti facundia sensimus oris,
Ciuica pro trepidis contulit arma reis.
Scimus et ad nostras cum te tulit impetus artes,
Ingenii currant flumina quanta tui;

(impetum ponit pro ardore animi, et per artes nostras intelligit poesin) Valerius Maximus Tiberium: Teigitur huic coepto, penes quem hominum Deorumque consensus maris ac terrae regimen esse voluit, certissima salus patriae Caesar, inuoco: cuius coelesti prouidentia virtutes, de quibus dicturus sum, benignissime fouentur. vitia seuerissime vindicantur. Cicero Catone maiore Pomponium Atticum: Noui moderationem animi tui, et aequitatem: teque non cognomen solum Athenis deportasse, sed humanitatem et prudentiam intelligo. Vitruuius Augustum: Quum diuina mens tua et numen, Imperator Caesar, imperio potiretur orbis terrarum, inuictaque virtute, cunctis hostibus stratis, triumpho victoriaque tuaciues gloriarentur, et gentes omnes subactae tuum spectarent nutum, populusque romanus et senatus liberatus timore amplissimis tuis cogitationibus, consiliisque

gubernaretur, non audebam, cetera; Plinius maior Vespasianum: Triumphalis et Censorius tu, sexiesque consul, ac Tribunitiae potestatis particeps, et quod his nobilius fecisti, dum illud patri pariter et equestri ordini praestas, Praefectus praetorio eius, omniaque haec reipublicae, et nobis quidem qualis in castrensi contubernio? Nec quicquam inte mutauit fortunae amplitudo, nisi vt prodesse tantundem posses et velles; Seneca de clementia Neronem: omnium, quae in fidem tutelamque tuam venerunt, nihil perte, neque vi, neque clam Reip. ereptum. Rarissimam laudem, et nulli adhuc Principum concessam concupisti, innocentiam. Non perdis operam: nec bonitas ista tua singularis ingratos aut malignos aestimatores nacta est. refertur tibi gratia. Nemo vnus homo, vni homini, tam carus vnquam fuit, quam tupopulo romano, magnum longumque eius bonum. adde libr. II. cap. 1. de clement. Mirifice laudat Neronem; eo nomine, opinor, vt animum eius ad crudelitatem inclinantem, facilius ad mansuetiores humanitatisque mores possit revocare.

Quum desint integrae dedicationes, ita vt eos, quibus dedicarunt libros, tantummodo allocuti sint; medio saepe operis laudantur personae, quae subeunt nuncupationem: quanquam etiam observauerim, quod et medio opere iterum praedicent eos, in quorum laude iam ipsa dedicatione copiosi fuerunt. Seneca de Nerone Libr. I. cap. XI. de Clementia: Haec est, Caesar, clementia vera, quam tupraestas, quae non saeuitiae poenitentia coepit: nullam habere maculam, nunquam ciuilem sanguinem fudisse. et paucis interiectis: Praestitisti Caesar, civitatem incruentam et hoc quod magno animo congloriatus es; nullam de toto orbe stillam cruoris humani misisse: eo maius est mirabiliusque; quod nulli vnquam citius gladius commissus est. quem Neronem ipsa dedicatione iam laudauerat Seneca; omne cumulans, quicquid laudis est. Censorinus de Caerellio cap. XV. de die natali: Quare sanctissime Caerelli, cum istum annum, quimaxime fuerat corpori formidolosus, sine vllo incommodo transieris: ceteros, qui leuiores sunt, [gap: Greek word(s)] minus tibi extimesco. Praesertim cum in te animi

potius, quam corporis naturam sciam dominari. paulo post: Tu tamen, officiis municipalibus functus, honore sacerdotii in principibus tuae ciuitatis conspicuus, ordinis etiam equestris dignitate gradu prouincialium supergressus non modo sine reprehensione, et inuidia semper fuisti, verum etiam omnium omnino amorem cum maxima gloria consequutus es. Iulius Firmicus Maternus ad Mauortium Lollianum Asiae Procos. libros VIII. Matheseos scripsit; cuius genealogiam exhibet Libr. II. cap. 32. quod etiam inter laudis genera potest referri, Fabricius Bibl. latin. Libr. III. cap. 8. p. 563. Plura conligere supersedeo. Secundum dedicationes veterum prae se habent modestiam, quoniam extenuant studium et operam ingenii, quam praestiteterunt auctores. Cicero Paradox. ad Atticum: Hoc tamen opus in apertum vt proferas, nihil postulo, non enim est tale, vt in arce poni possit, quasi illa Minerua Phidiae: sed tamen est tale, vt ex eadem officina exisse adpareat. Plinius dedicat. H. N. ad Vespasianum: Meae quidem temeritati accessit hoc quoque, quod leuioris operae

hos tibi dedicaui libellos. Nam nec ingenii sunt capaces, quod alioquin nobis perquam mediocre erat: nec ad mittunt excessus aut orationes, sermonesue aut casus mirabiles, vel euentus varios, non alia iucunda dictu, aut legentibus blanda. Fulgentius Exposit. serm. antiqu. libellum, quem de abstrusis sermonibus parari iussisti, in quantum memoriae entheca subrogare potuit, absolutum retribui, non tam phaleratis sermonum studentes spumis, quam rerum manifestationibus dantes operam dilucidandis. Censorinus de die natali: Idque a me vel studio docendi, vel ostentandi voto non fieri, praedico, ne in me, vt vetus adagium est, iure dicatur, sus Mineruam. in primis adi dedicationem Solini ad Aduentum. Addunt interdum caussas, ob quas studium suum volunt excusatum esse, quando non omnium voluntati respondeat. Quam ob rem Varro de re rustica ad Fundaniam: Otium si essem consecutus, Fundania, commodius tibi haec scriberem, quae, nunc vt potero, exponam, cogitans esse properandum, quod (vt dicitur) si est homo bulla, eo magis senex. Tertium

dedicatiouibus attingere solebant occasionem, quae eis oblata fuerat de argumento quodam disserendi, atque ingenii operam transferendi in vsum publicum. Sextus Rufus ad Valentem: Breuem fieri clementia tua (libellum; hanc vocem Rom. editio Angeli Tifernatis non habet) praecepit. Pareo libens; quippe cui desit facultas, latius eloquendi. Sedulius quum caussas operis sui commemorauerit, subiunxit dedicatione ad Macedonium: Hae sunt, pater egregie, operis nostri caussae, non superuacuae, sicut didicisti, sed commodae: quae si probabili ratione non displicent, benignitatis tuae donentur fauore. Cicero Topic. ad Trebatium: Quum mecum in Tusculano esses, et in bibliotheca separatim vterque nostrum ad suum studium libellos, quos vellet, euolueret, incidisti in Aristotelis Topica quaedam, quae sunt ab illo pluribus libris explicata. Qua inscriptione commotus, continuo a me eorum librorum sententiam requisisti; adde eundem principio de oratore ad M. Brutum; Eutropius ad Valentem: Res Romanas ex voluntate mansuetudinis tuae, ab vrbe condita

ad nostram memoriam, quae in negotiis vel bellicis vel ciuilibus eminebant, per ordinem temporum breui narratione conlegi strictim. Quartum rogarunt dedicationum epistolis, vt munera, quae offerebant, suscipere velint benigne, et declarare, quod fuerint grata et accepta. Naso Libr. I. v. 3. Fastor.

Excipe pacato, Caesar Germanice, vultu
Hoc opus: et timidae dirige nauis iter.

et v. 17.

Da mihi te placidum; dederis in carminae vires
Ingenium vultu statque caditque tue
Pagina judicium docti subitura mouetur
Principis, vt Clario missa legenda Deo.

Libr. II. v. 15. Fastor.

At tua prosequimur studioso pectore, Caesar,
Nomina: per titulos ingredimurque tuos.
Ergo ades, et placido paulum mea munerae vultu
Respice; pacando si quid ab hoste vacas.

Cicero Parad. ad Brutum: Accipies igitur hoc paruum opusculum, lucubratum his

iam contractioribus noctibus: quoniam illud maiorum vigiliarum munus (libri sunt Tusculanarum quaestionum) in tuo nomine apparuit: et degustabis genus hoc exercit ationum mearum, cetera. Huc etiam pertinent, quae habet Plinius iunior ad Septicium: Superest, vt necte consilii, nec me poeniteat obsequii; i. e. velim, vt opus epistolarum mearum voluntati tuae satisfaciat; idque adeo accipias mente benigna, nec te consilii; nec me poeniteat obsequii. Plinii stilus maxime concisus est: et dictio non minus acuta, quam pura. Sextus Rufus ad Valentem: Accipe ergo (id est accipe ergo clementer; loquitur enim ad Imperatorem) quae breuiter dicta breuius, computentur. Momentum hoc addiderunt plerumque, quum nuncuparent patronos: quamuis et id interdum omiserint, dedicationum partes non tam curatius obseruantes, quoniam cuique liberum erat, qua ratione conscriberet dedicationem; et quot deprehendimus dedicationes; tot alia earum genera possumus perspicere. Imo Macrobius Libr. I. Saturn. ad filium: Nec mihi vitio vertas,

si res, quas ex lectione varia mutuabor, ipsis saepe verbis, quibus ab ipsis auctoribus enarratae sunt, explicabo. quia praesens opus non eloquentiae ostentationem, sed noscendorum congeriem pollicetur. et boni consulas oportet, si notitiam vetustatis modo nostris non obscure, modo ipsis autiquorum fideliter verbis recognoscas, prout quaeque se vel enarranda vel transferenda suggesserint. Quintum dedicationibus quoque argumentum materiae cuiusdam solebant attingere; etiam id, quod ipso opere explanatum fuit vberius atque expositum; quippe quod speciem praefaminis prae se habet. Cicero de officiis dedicatione ad Marcum filium disputat de filii sui studiis excolendis, vi artis oratoriae; duplici dicendi genere, et forensi et quieto disputandi; et vtilitate doctrinae de officiis; Phaedrus ipsa nuncupatione ad Eutychum, quum scripserit:

Quem si leges, laetabor; sin autem minus, Habebunt certe, quo se oblectent posteri; subiungit:

Nunc fabularum cur sit inuentum genus Breui docebo; quod et praestat ad extremum

vsque dedicationis. Cicero epistola ad Varronem. Quaest. Acad. Feci igitur, inquit, sermonem inter nos habitum in Cumano, cum esset vna Pomponius. tibi dedi partes Antiochianas, quas a te probari intellexisse mihi videbar: mihi sumsi Philonis. Puto fore, vt, cum legeris, mirere id nos locutos esse inter nos, quod nunquam locuti sumus. Clara quoque exempla exhibet Seneca de clementia Tom. I. Opp. p. 425. et Libr. IV. Quaest. Natur. Tom. II. p. 740. edit. Gron. Sextum ipsis dedicationibus addiderunt praefationes, quas plerumque voluerunt esse coniunctas, ita vt tam librum consecrauerint, quam dixerint, quae de ipso opere praefari, erat necesse. Parciora sunt exempla, quibus declarari possit, cum dedicationem, tum praefationem esse separatam; saltem ex vetustiori aetate paucos memoria repetere possum, qui dedicationi diuersum praefamen superaddidissent. Sedulius aliam habet dedicationem ad Macedonium; alium prologum (codice Heinsiii ita vocatur; alii: praefatio) in carmen paschale. Macrobius opere Saturn. etiam prae se ferre

videturaliam dedicationem ad filium; aliud praefamen, quo totius operae summa declaratur; confer quae monet pauca Barthius ad Claudianum p. 61. a. Verum largiores nobis obueniunt, qui dedicationem et praefationem copulatam exhibent, ita vt vna opera tum ei, quem nuncupauerunt, tum lectori fecerintsatis. Valerius Maximus prologo suo partim docet, quid sit expositurus, partim offert opus suum Tiberio, eiusque implorat propitium numen: Plinius postquam Vespasiano consecrauit operam suam, eiusdemque animi atque ingenii praedicauit ornamenta, de ipso studio suo, quod in opere hoc naturali consumsit, disputat, et commemorat auctores, ex quibus sua hausit; Aelius Spartianus vitae Aelii Veri ita coniunxit dedicationi praefamen: In animo mihi est, Diocletiane Auguste, tot principum maxime, non solum eos, qui principum locum in hac statione, quam temperas, retentarunt, vt vsque ad Diuum Hadrianum feci, sed illos etiam, qui vel Caesarum nomine appellati sunt, nec principes aut Augusti fuerunt, vel quolibet alio genere aut in famam, aut in spem principatus venerunt, cognitioni

numinis tui sternere: quorum praecipue de Aelio Vero dicendum est, qui primus tantum Caesaris nomen accepit; adoptione Hadriani familiae principum adscriptus. Et quoniam nimis pauca dicenda sunt, nec debet prologus enormior esse quam fabula; de ipso iam loquar. Cicero libro, quem inscripsit Laelium, praemisit praefamen, quo de occasione refert, amicitiae dialogum scribendi, et consecratsimul opus hoc Attico, cum quo ei summa erat familiaritas. Idem opere, quod dicitur Paradoxa, praefatur primum de Catone, quod cum in senatu dixerit sententiam, locos graues ex philosophia tractauerit; abhorrentes ab hoc vsu forensi et publico, item de iis, quae a Stoicis [gap: Greek word(s)] appellantur; deinde consecrat operam suam nomini Bruti, quem diligebat vnice. Rem magis inlustrare ac confirmare possumus ex Ciceronis Caton. mai. Quintilian. Institut. Orator. Seneca Libr. III. Quaest. Natural. Cornelio Nepote (si lectio eius Attice genuina est probae notae) Vitruuio Libr. X. de Architectura; Solino et aliis. Septimum ad dedicationum partes refero quoque epilogum,

quo extremo operis eum sunt adlocuti, qui nuncupationem istius subierat. Cicero de Oratore extr. Habes meum de oratore, Brute, iudicium, quod aut sequere, si probaueris; aut tuo stabis, si aliud quoddam est tuum: in quo neque pugnabo tecum, neque hoc meum, de quo tantopere hoc libro asseueraui, vnquam affirmabo esse verius, quam tuum; paucis interpositis: Tu autem velim si tibi ea, quae disputata sunt, minus probabuntur, vt aut maius opus institutum putes, quam effici potuerit, aut, dum tibi roganti voluerim obsequi, verecundia negandi, scribendime impudentiam suscepisse. Idem fine librorum officialium ad Marcum filium: Habes a patre munus, Marce fili, mea quidem sententia magnum: sed perinde erit, vt acceperis. quamquam tibi hi tres libri, inter Cratippi commentarios tanquam hospites, erunt recipiendi. Sed, vt, si ipse venissem Athenas, quod quidem esset factum, nisi me de medio cursu clara voce patria reuocasset: aliquando me quoque audires: sic, quoniam his voluminibus ad te profecta vox mea est,

tribues his temporis, quantum poteris: poteris autem, quantum voles. cum vero intellexero, te hoc scientiae genere gaudere, tum et praesens tecum propediem, (vt spero) et dum aberis, absens loquar. Vale igitur, mi Cicero, tibique persuade, te mihi quidem esse carissimum: sed multo fore cariorem, sitalibus monimentis praeceptisque laetabere. Sextus Rufus extrema breuiarii parte adloquitur Valentem: Quam magno deinceps ore tua, o princeps inuicte, facta incluta sunt personanda? quibus me, licet imparem dicendi nisu, et aeuo grauior, praeparabo: maneat modo concessa Dei nutu, cui credis, et ab amico, cui creditus es, numine indulta felicitas, vt ad hanc ingentem de Gothis, etiam Babylonicae tibi palmapacis accedat. Fulgentius extremo libri de allegoria librorum Virgilii ad Chalcidium dixit: Vale mi Domine, et mei tribulos pectoris cautius lege; quamuis Cl. Munckerus p. 166. haec obseruauerit: Geneu. ed. Vale mi Domine; In Leid. codice haec clausula non comparet. Habet vero eius loco aliam, sed multo corruptissimam et a recentiori manu, in qua

hoc monumentum Fulgentii esse episcopi affirmatur. Huc etiam posset referri oratio, quam Libr. VII. cap. 26. Diuin. Instit. Lactantii addunt editi quidam ad Imperatorem Constantinum, cuius verba sunt: Sed omnia iam, sanctissime Imperator, figmenta sopita sunt, ex quo te Deus summus ad restituendum iustitiae domicilium, et ad tutelam generis humani excitauit. quo gubernante Romanae R. P. statum, iam cultores Dei pro sceleratis ac nefariis non habemur. Iam emergente atque illustrata veritate non arguimur, vt iniusti, quiopera iustitiae facere conamur. Nemo iam nobis Dei nomen exprobrat. nemo irreligiosus vlterius adpellatur; qui soli omnium religiosi sumus; quoniam contemtis imaginibus mortuorum, vivum colimus et verum Deum. Te prouidentia summae diuinitatis ad fastigium principale prouexit; qui posses vera pietate aliorum male consulta rescindere, peccata corrigere; saluti hominum paterna clementia prouidere, ipsos denique malos a R. P. summouere, quos summa pietate deiectos, in manus tuas idem Deus tradidit, vt esset omnibus clarum, quae sit

vera maiestas. Illi enim, qui vt impias religiones defenderent, coelestis ac singularis Dei cultum tollere voluerunt, pro fligati iacent. tu autem qui nomen eius defendis at diligis, virtute ac felicitate praepollens, immortalibus tuis gloriis beatiss. frueris. Illi poenas sceleris sui et pendunt et. pependerunt. te dextera Dei potens ab omnibus periculis protegit: tibi quietum, tranquillumque moderamen cum summa omnium gratulatione largitur. Nec immerito rerum Dominus, ac rector te potissimum delegit, per quem sanctam religionem suam instauraret, quoniam vnus ex omnibus extitisti, qui praecipua virtutis et sanctitatis exempla praeberes, quibus antiquorum Principum gloriam, quos tamen fama inter bonos numerat, non modo aquares, sedetiam (quod est maximum) praeterires. Illi quidem natura fortasse tantum similes iustis fuerunt. Qui enim moderatorem vniuersitatis Deum ignorat; similitudinem iustitiae adsequi potest, ipsam vero non potest. Tu vero et morum ingenita sanctitate, et veritatis et Dei agnitione

in omni actu iustitiae opera consumas. Erat igitur congruens, vt in formando generis humani statu te auctore ac ministro diuinitas vteretur. Cui nos quotidianis precibus supplicamus, vt te in primis, quem rerum custodem voluit esse, custodiat: deinde inspiret tibi voluntatem, qua semper in amore diuini nominis perseueres. Quod est omnibus salutare, et tibi ad felicitatem et ceteris ad quietem. Sed abesse sermonem hunc a plurimis codicibus, Thomas Spark p. 674. Seru. Gallaeus p. 729. et Christ. Cellarius p. 555. obseruarunt; deest quoque in antiquis editionibus Veneta et Romana. Controuersum iam fuit, num Lactantius libros institur. Constantino dicauerit? quod plurimi negant; quoniam ea, quae Libr. I. c. 1. Diu. Inst. et principio ceterorum librorum praeferunt vulgares de Constantino, absint a MSS. pluribus, Mich. Thomasio teste; damnat ea quoque Iosephus Isaeus; tuetur vero verius Stephanus Baluzius, quia tristibus quidem temporibus scriptae sunt Institutiones; laetioribus autem emendatae et dicatae Constantino. Non opus esse existimo, rem exemplis inlustrare vberius, quum ex

his, quae conlegimus, fieri potest inlustris et clara: ad haec quisque antiquitatis huius cupidus, priuato studio ea poterit repetere, quae a nobis praetermissa fuerunt. Persecutus sum nobiliora dedicationum momenta; quibus haud candide propositis, res ipsa obscurior existit et adhuc opus habet clariore luce, per quam lucidior possit patere.

CAP. IX. De Nuncupatione, quae saepe loco integrae dedicationis fuerit; et de dicendi forma, qua dedicationibus vsi sint.

SVpra obseruauimus, alias veterum dedicationes esse copiosiores, alias vero breuiores; quod vtrumque genus me satis esse interpretatum id que clare ac candide proposuisse, non est, quod dubito. Restat alia quaedam dedicationum species, quae in primis sola fere nuncupatione illius constat, cui litterarum scripta addicuntur, siue sit patronus, siue amicitia coniunctus, siue sanguine cognatus. Diligentius

obseruandum est, quod veterum dedicationum aliae sint integrae epistolae; aliae speciem epistolarum prae se habeant; aliae vero sola fere constituantur nuncupatione: quarum triplici generi saepe immisceantur praefationes. Huc pertinent ea, quae Barthius, quamvis turbatim monet ad Statium Papin. Tom. I. p. 3. Epistolas minus magnis libellis aut operibus praesigere, perque eas scripta ipsa amicis aut fautoribus commendaere eo aeuo, quo Papinius scripsit, moris fuisse, patet exemplo plurium apud Martialem. Veteres secutique Poetae, extra quidem Ausonium, eique pares alios alio consilio fuerunt. Ritum itaque dedicationis quidam peregerunt; quando istum, cui monimentum erat dicandum, adlocuti sunt; quod modo operis principio; modo media eius parte; modo extremo illius factum est. Quod ad prius pertinet momentum, veteres principio operis verba fecisse ad eum, cui illud sacratum erat dicatumque; id exemplis inluminare, res erit haud gravioris negotii. Horatius Maecenati sermonum libros consecrauit, cuius consecrationis

ceremonias sola nuncupatione absoluit, quandoquidem ait:

Qui fit, Maecenas, vt nemo quam sibi sortem
Seu ratio dederit, seu fors obiecerit illa
Contentus viuat; laudet diuersa sequentis?

cetera.

Cicero de oratore ad Quintum fratrem Libr. I. Cogitanti mihi saepe numero ex memoria vetera repetenti, perbeati, Quinte frater, illi videri solent, qui in optima republica, cum et honoribus, et rerum gloria florerent, eum vitae cursum tenere potuerunt, vt velin negotio sine periculo, vel in otio cum dignitate esse possent: adde princ. Libr. II. et III. Idem Tuscul. Quaest. ad Brutum libr. I. Quum defensionum laboribus, senatorisque muneribus, aut omnino, aut magna ex parte essem aliquando liberatus, retuli me, Brute, te hortante, maxime ad ea studia, quae retentae animo, remissa temporibus longo interuallo intermissa reuocaui. confer princ. Libr. II. IV. V. et libr. I. de N. D. Macrobius princ. Libr. I. in Somn. Scipionis ad filium: Inter Platonis et Ciceronis

libros de republicae vtrumque constituisse constat, Eustathi fili, vitae mihi pariter dulcedo et gloria, hoc interesse prima fronte perspeximus, quod ille rempublicam ordinauit, hicretulit. et libr. II. princ. Superiore commentario, Eustathi, luce mihi dilectior filii, vtque ad stelliferae sphaerae cursum et subiectarum septem sermo processerat. nunc iam de Musica earum modulatione disputetur. adde Senecam de Constant. sapient. cap. 1. Aelii Spartiani vitam Aelii Veri ad Diocletianum August. pr. Cornel. Nepot. praefat. (quod si legas Attice, vt iam monui) Etiam id moris fuit, vt, quum eum sunt adlocuti, cui opus erat consecrandum, operis summam proponerent, atque indicarent ordinem, qui fuerit seruatus; Virgilius Georgic. I, 2.

Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram
Vertere, Maecenas, vlmisque adiungere vites
Conueniat: quae cura boum, qui cultus habendo
Sit pecori, apibus quanta experientia parcis,
Hinc canere incipiam. - - -

Libr. IV. 2.

Protinus aerii mellis coelestia dona
Exsequar. hanc etiam, Maecenas, aspice partem.
Admirandi [note of the transcriber: varia lectio: Admiranda] tibi leuium spectacula rerum,
Magnanimosque duces, totiusque ordine gentis
Mores, et studia et populos et proelia dicam.

Naso Fastor. I. postquam v. 3. ad Germanicum Caesarem dixerat:

Excipe pacato, Caesar Gemanice, vultu
Hoc opus et timidae dirige nauis iter.

addit. v. 7.

Sacra recognosces Annalibus eruta priscis;
Et quo sit merito quaeue notata dies.

Praeter haec medio quoque opere ad eum, cui id debebat consecrari, conuerterunt sermonem suum, atque illum nuncuparunt. Hottomannus obseruauit ex his Asconii Pediani ad orationem Ciceronis pro Milone: Quid sit diuidere sententiam, vt enarrandum sit, vestra aetas, filii, facit; quod Pedianus commentarios in Tullii orationes filiis suis consecrauerit, quorum medio pignora sua adloquatur: id

quod pariter inter dedicationum ritus, quos veteres obseruabant, debet referri. De cetero non accurate potest definiri, quo loco personae, quibus consecrata librorum munera offerebant, fuerint compellatae. Virgilius Maecenatem suum principio et medio Georgicorum compellat: exempli caussa Libr. I. 2. II. 41.

Tuque ades, inceptumque vna decurrere laborem,
O decus, o famae merito pars maximae nostrae,
Maecenas; pelagoque volans a vela patentis.

adde III. 41. IV. 2. Censorinus operi suo de die natali integram praemisit dedicationem ad Caerellium; capite tamen XV iterum eum adloquitur. Principio et fine operis nuncupauit Seneca Paullinum de breuitate vitae cap. I. et 18. Fulgentius Chalcidium de allegoria librorum Virgilii. Pauca addam de dicendi forma, qua vsi sunt veteres in dedicationibus; alii scripserunt eas soluta, alii vero ligata oratione. Multi poetarum, quorum dedicationum reliquiae nobis supersunt, dicendi modum secuti sunt, qui ligatus dicitur, et sibi existit familiaris:

quamuis et iam sint, qui prosaicum liberumque sermonem praetulerunt. Namque Statius quinque siluarum libros reliquit posteritati: quorum singuli prae se habent dedicationem, cuius scribendi forma est oratorum; Sedulius verbosiorem epistolam eamque soluta oratione ad Mace donium scripsit; prologum vero ad lectorem dicendi poetarum genere; Dionysii Catonis, qui auctor distich. de moribus traditur, ad filium dedicationem pariter soluta scribendi figura expressam habemus M. Valer. Martialis Epigramm. Libr. II. ad Decianum hanc epistolam scripsit: Quid nobis, inquis, cum epistola? parumne tibi praestamus, si legimus epigrammata? quid hic porro dicturus es, quod possis versibus dicere? Video quare Tragoedi epistolam accipiant, quibus pro se loqui non licet: epigrammata Curione non egent, et contenta sunt sua, id est, mala lingua. In quacunque pagina visum est, epistolam faciunt. Noliergo, si tibi videtur, rem facere ridiculam, et togam saltanti inducere personae. Denique videas, an te delectet contra retiarium ferula. Ego inter illos sedeo,

qui protinus reclamant. Puto, me hercule, Deciane, verum dicis. Quid, si scias, cum qua, et quam longa epistola negotium fueris babiturus? Itaque, quod exigis, fiat. Debebunt tibi, si qui in hunc librum inciderint, quod ad primam paginam non lassi peruenient. Rhetores, Oratores, et Philosophi secuti sunt proprium sibi sermonem, qui liber est et solutus; cuius autem castitas puritasque non eandem laudem meretur. Cicero principium dedicationis de amicitia ad Atticum his versibus coepit:

O Tite, si quid adiuro, curamue leuasso
Quae nunc te coquit, et versat sub pectore fixa,

Ecquid erit pretii?

Et addidit: Licet enim versibus iis dem mihi adfari te, Attice, quibus adfatur Flaminium. Lingua, qua vsi sunt, in conscribendis dedicationibus, romana fuit, quae eis erat, sicut nobis est Teutonica, nec clarissimum ingenio virum puduit, patrio sermone conscripta edidisse monimenta; sic enim tulit consuetudo aeui istius. Extremo capitis huius id haud intactum relinquo,

quod veteres diuersis libris operis cuiusdam eandem nuncupationem repetere consueuerint, quandoquidem eum, quem primo libro compellauerant, tertio quoque, quarto et reliquis sunt adlocuti. Cicero de Oratore Libr. I. princ. Cogitantimihi saepe numero et memoria vetera repetenti, perbeati esse, Quinte frater; cetera. Libr. II. pr. Magna nobis pueris, Quinte frater, si memoria tenes, opinio fuit, L. Crassum non plus attigisse doctrinae, quam quantum prima illa puerili institutione potuisset. Libr. III. Instituenti mihi, Quinte frater, eum sermonem referre, et mandare huic tertio libro, quem post Antonii Disputationem Crassus habuisset, acerba sane recordatio veterem animi cur am molestiamque renouauit. Naso Fastor.

Libr. I. v. 3.

Excipe pacato, Caesar Germanice, vultu Libr. II. v. 15.

At tua prosequimur studioso pectore, Caesar, Nomina.

Libr. IV. v. 20.

Si qua tamen pdrs de te Fastis tangere debet

Caesar, in Aprili, quo tenearis, habes. Macrobius Libr. I. princ. in Somn. Scipionis. Inter Platonis et Ciceronis libros, quos de republ. vtrumque constituisse constat, Eustathi fili. Libr. II. pr. Superiore commentario, Eustathi, luce mihi dilectior fili, vsque ad stelliferae sphaerae cursum et subiectarum septem sermo processerat. Cicero Tuscul. Quae. Libr. I. Quum defensionum laboribus, senatoriisque muneribus, aut omnino, aut magna ex parte essem aliquando liberatus, retuli me, Brute, te exhortante, Libr. II. Neoptolemus quidemapud Ennium philosophari sibi ait necesse esse, sed paucis: nam omnino haud placere. ego autem, Brute, necesse quidem mihi csse arbitror philosophari. Libr. III. Quid nam esse, Brute, caussae putem, cur, cum constemus ex animo et corpore, corporis curandi, tuendi caussa quaesitae sit ars eius. etc. Libr. IV. Quum multis locis nostrorum hominum ingenia, virtutesque, Brute, soleo mir ari. Libr. V. Quintus hic dies, Brute, finem faciet Tusculanarum disputationum adde Senecam de clementia Libr. I. c. 1. Libr. II. c. 2. ad Neronem; item de beneficiis,

et opere Quaestion. Natur. item Vitruuium, qui singulis libris de Architectura Imperatorem Augustum adloquitur. Ex libris Epigrammatum Martialis secundus prae se habet dedicationem; confer quoque Ciceronem de finibus bonorum et malorum ad Brutum.

CAP. X. De Fine veterum dedicationum librorum.

CAussae diuersae sunt, ob quas hodie libri, quos in lucem emittunt, prae se habent nuncupationem, et personis haud vnius generis dicatos se exhibent. Alii praescribunt clarissima nomina et vindicant eis laborem suum, qui praeter singularem doctrinam, magnum honoris locum obtinent; et famam sunt adsecuti, se litterarum grauissimos esse patronos. Hi igitur compellantur, vt cognoscant, ingenium eorum mirificamque doctrinam et merita magni fieri; vt ipsum sibi consecratum opus aduersus male sentientes tueantur; vt benignae et propensae voluntatis

studium declarent et curam habeant salutis eius, qui munera litterarum obtulit; item vt gratam mentem, fructus declaratae benignitatis possint perspicere; et quae cetera sunt. Aristides traditur, dixisse, quod deceat, templa [gap: Greek word(s)] , [gap: Greek word(s)] v. E veteribus Ambrosius nuncupauit Gratianum; Sozomenus Theodosium; Augustinus Marcellinum; Bertramus Carolum M. vt libris suis praesidium et tutelam praeberent. Ipse Sozomenus ad Theodosium dixit: [gap: Greek word(s)] Lactantius dicauit opus Institutionum Constantino M. quamvis de hoc adhuc agatur controuersia; quod eo nomine fecit, vt ab hostium insidiis tutum sit ac securum. Sunt quoque, qui operam ingenii sui consecrant amicis, quos vel paritas studiorum; vel sanguinis vinculum, vel morum similitudo conciliauit; vt illis clariora signa beneuolentiae suae tollant, et possint exponere, quam sancta sit sibi amicitia. Supersunt aliae rationes, ob quas saepe nomina libris praescripta cumulantur; sed praeterire eas melius est; nec,

quod non laudandum, studiose attingere ac proferre speciose, necesse habeo. Quod ad veteres Latinos pertinet, non alienum est ab argumento nostro, in praesenti de fine quoque disserere, ob quem libros aliis sacratos, fructus veluti musarum suarum obtulerint. Erga patronos declarabant partim gratam mentem propter beneficiorum merita; partim fauorem eorum sibi ac litteris suis conciliare studebant. Censorinus ad Caerellium: Cum vero tuo collatu scirem me plura didicisse, ne beneficiis tuis viderer ingratus, nostrorum veterum sanctissimorum bominum exempla sum secutus. Illi enim, quod alimenta, paetriam, lucem, se denique ipsos deorum dono habebant, ex omnibus aliquid dis saecrabant; magis adeo, vtse gratos adprobarent, quam quod Deos iis arbitrarentur indigere. Itaque, cum perceperant fru ges, antequam vescerentur, dis libare instituerunt; et, cum agros atque vrbes deorum munere possiderent, partem quandam templis, sacellisque, vbi eos colerent, dicauerunt: quidam etiam pro cetera bona corporis valetudinne crinem deo sacrum pascebant.

Ita ego, a quo plura in litteris percepi, tibi haec exigua reddo libamina. Sedulius ad Macedonium: Hae sunt, pater egregie, operis nostri caussae, non superuaecuae, sicut didicisti, sed commodae: quae si probabili ratione non displicent, benignitatis tuae donentur fauore, quo paullulum abscripturis celsioribus vacans, humilioribus te quoque lihenter impertias. Valerius Flaccus princ. Argonautic, ad Domitianum; vel Vespasianum:

Eripe me populis et habenti nubila terrae
Sancte pater: veterumque faue veneranda canenti
Facta virum: versam proles tua pandit Idumen
Namque potest, Solymo nigrantem puluere fratrem
Spargentemque faces, et in omni turre furentem.

Solinus ad Aduentum. Cum et aurium clementia et optimarum artium studiis praestare te ceteris, sentiam, idque oppido expertus de beneuolentia tuanihil temere perceperim, re putaui examen opusculi istius tibi potissimum dare, cuius vel industria

promtius suffragium vel benignitas veniam spondebatur faciliorem. adde dedicationem Plinii maioris ad Vespasianum. Quum veteres laborem suum dedicauerint amicis id eo nomine fecerunt, vt pignus mutui amoris prodiret, et ipsipublice ostenderent, quos fructus amicitia proferat. Cicero Libr. I. Quaest. Acad. pr. ad Varronem: Sed cum tu tardius faceres, id est, vt ego interpretor, diligentius, teneri non potui, quin coniunctionem studiorum, amorisque nostri, quo possem litterarum genere declararem. Quintilianus Marcello dicauit Instituticnes Oratorias, cum propter amicitiae suauitarem, tum filii eius ingenium, quod litteris oratoriae erat exornandum. Quod opus, inquit, Marcelle Victori, tibi dicamus, quem cum amicissimum nobis, tum eximio litterarum amore flagrantem, non propter haec modo, quamquam sunt magna, dignissimum hoc mutuae inter caritatis pignore iudicabamus, sed quod erudiendo nato tuo, cuius primae aetas manifestum iter ad ingenii lumen ostendit, non inutiles fore libri videbantur, quos ab ipsis dicendi velut incunabulis per omnes, quae modo aliquid

oratori futuro conferant, artes, ad summam eius operis perducere destinabamus. Nec obscura significatione declarabant amorem, quum rogati, de argumento quodam disseruerunt, et ipsum opus eis dicauerunt, qui hoc litterarum studium ab istis desiderauerant. Quamobrem Cicero de Oratore perfecto ad Brutum ait, quod multum dubitauerit, vtrum difficilius aut maius esset, negare ei saepius idem roganti, an efficere, id quod rogaret. Nam et negareei, quem vnice diligeret, cuique se carissimum esse sentiret, praesertim et iusta petenti et praeclara cupienti, durum admodum sibi videretur. Plinius iunior Septicio suo dicauit opus epistolarum, quod frequenter hortatus est, vt epistolas, si quas paullo curatius scripsisset, conligeret publicaretque. Cicero ideo ad Trebatium scripsit Topica, quia inciderat in Aristotelis Topica quaedam, quae sunt ab illo pluribus locis explicata; quaue inscriptione commotus, continuoa Cicerone eorum librorum sententiam petierat. Ausonius ad Theodosium Imperat.

Scribere me Augustus iubet: et mea carmina

Ad haec veteres vtilitati quoque eorum, quos nuncupabant, consulere voluerunt per dedicationes, vt maiore studio in monimento illo essent occupati, quod nomini eorum sit inscriptum. Eo animo ab Eutropio conscripta est historia, vt Valentem imperatorem, qui Marcellino teste, rudi etsubagresti ingenio fuit; quodam quasi compendio ad praecipuarum rerum scientiam prudentiamque adduceret. Monet quoque Cellarius p. 217. Epistol. select. quod insequentia tempora nos doceant, instituti huius felicem successum fuisse, quibus quamquam bonae litterae fere exsulauerint, tamen Eutropianus labor apud plurimos etiam barbaro sanguine prognatos tanti aestimatus sit, vt Adelberga Desiderii Longobardorum vltimi regis filia, Paulum Warnefridi filium, virum sui aeui facile doctissimum, rogauerit, vt Eutropianam historiam, quam illa in deliciis habuerit, additionibus nonnullis

inlustraret, quem Landolphus Sagax secutus, plura et ipse ex diuersis autoribus conligens, in eadem historia addiderit. Cicero scripsit ad Marcum filium libros de officiis, vthis monimentis praeceptisque posset laetari: iisque tribueret multum temporis. Superioribus iam obseruaui, quod Seneca commentatus sit de clementia ad Neronem, quoniam indicia apparebant et experimenta futurae crudelitatis: quamobrem volebat, animum ad mansuetiores mores transferre, lege ipsum Senecam Tom. I. Opp. p. 425. Cicero Catonem maiorem Attico addixit, vt onus senectutis, quod sibi cum eo sit commune, possit levare et senectutis molestias abstergere, eam etiam efficere mollem atque iucundam. Macrobius ad Eustathium filium Libr. I. Saturn. princ. dicit: Tale hoc praesens opus volo. multae in illo artes, multa praecepta sint, multarum aetatum exempla, sed in vnum conspirata. in quibus si neque ea, quaeiam tibi sunt cognita, asperneris, nec quae ignota sunt, vites: inuenies plurima, quae sit aut voluptati legere, aut cultui legisse, aut vsui meminisse. Vitruuius Libr. I. princ. ad Augustum:

Cumergo eo beneficio essem obligatus, vt ad exitum vitae non haberem inopiaetimorem, haec tibi scribere coepi: quod animaduerti, multa te aedific asse, et nunc aedificare, reliquo quoque tempore et publicorum et priuatorum aedificiorum, pro amplitudine rerum gestarum, vt posteris memoriae traderentur, curam habiturum. Conscripsi perscriptiones terminatas, vt eas attendens, et ante facta et futura qualia sint opera, per te not a posses habere: namque his voluminibus aperui omnes disciplinae rationes. Dionysius Cato Distich. de moribus ad filium: Nunc te fili carissime docebo, quo pacto mores tui animi componas. Igitur praecepta meaita leges, vt intelligas. Legere enim et non intelligere, negligere est. Vibius Sequester ad filium: Quanto ingenio ac studio, fili carissime, apudplerosque poetas fluminum mentio habitaest, tanto labore sum secutus eorum et regiones et vocabula et qualitates in litteras dirigens, quod tibi ipsi non inutile factu scio fore. Varro de re rustica Libr. I. princ. ad Fundaniam: Quare, quoniam emisti fundum, quem bene colendo fructuosum conficere velis, meque vt id mihi habeam cur are roges, experiar. et non

solum, vt ipse quoad viuam, quia fieri oporteat, vt te moneam, sed etiam post mortem. adde Senecae dedicationem operis de Breuitate vitae ad Paulinum. Multa veterum monimenta priuato vsui deftinata fuerunt, inprimis eorum, quibus erant consecrata; sed ad publicum quoque commodum posthac translata sunt, atque in lucem emissa.

CAP. XI. De Ornamentis librorum, quos obtulerint.

ANimus est, pauca de momento hoc disferendi, quod et alii, iique viri gravissimi in eo occupati fuerunt, et id adeo copiose in lustrarunt, vt nihil aut parum aliis reliquisse videantur. Non dubito, quin veteres libros exornauerint, quos patronis, amicis, etiam liberis sacratos obtulerunt: in quam sententiam perducit me Ouidius Libr. I. Trist. eleg. I. v. 3.

Vade, sed in cultus; qualem decet exsulis esse.
Infelix, habitum temporis huius habe.
Nec te purpureo velent vaccinia fuco:
Non est conueniens luctibus ille color.

Quod si ornamenta fuerunt felicium librorum; quis dubitet, quod etiam eos fecerint ornatos, quos consecratos cum patronis, tum amicis exhibuerunt; quippe qui plerumque felices erant, id est feliciori tempestate in lucem producti. Moris fuit veterum Romanorum, libros priuato vsui destinatos ornare, quanto magis eis monimentis adtulerunt ornatum, quae grauiori patrono; etiam coniunctissimo amico addixerunt. Quod ad liberos pertinet, id habeo simile veritati, quod opera sacrata illis etiam ornauerint interdum, sed non tam multo splendore, specie ac pompa. Ornatus itaque librorum erat vel interior vel exterior, quem vtrumque V. C. Schwarzius tribus dissertationibus, quarum supra mentionem feci, copiose interpretatus est. Interiores librorum partes ornauerunt, quod ad chartam, figuras litterarum, atramentum atque imagines, quas praefigebant, adtinet.

Id, cui inscripserunt doctrinae suae ac sapientiae momenta, multi generis fuit; satis atque abunde a clarissimis ingeniis explicatum: adi Polydor. Vergilium de inuent. Rer. Libr. II. c. 8. Pancirollum de nouis repertis Libr. II. Tit. XIII. cum obseruationibus Salmuthi; Hugonem de prima scribendi origine; Dalechamp. et Harduin. passim in Plinium maiorem; Vossium de arte Gramm. libr. I. c. XXXVII. Melchiorem Guillandinum et Iosephum Scaligerum contra Guillandinum de papyro; Salmasium in Vopiscum; Allatium animadu. in monumenta Etrusca p. 91. Museum Mineruae Venetae Tom. III. p. 249. Mabillonium de re diplomatica libr. I. c. 8. Montfaucon Palaeograph. graeca p. 13. Schwarzium Diss. 1. de ornamentis libr. apud veteres n. II. Fabricium Bibliograph. antiqu. p. 609. et Sam. Pitisci lexicon A. R. voce charta et papyrus. Litteras quoque maiori elegantia ac splendore formarunt in libris illis, qui patronis praecipue atque amicis, qui valebant multum, consecrandi erant. Ex erudita antiquitate supersunt nobis monimenta, in quibus [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] cognoscitur, vt satis adpareat, qua singulari cura atque industria scribendi

negotia saepe perfecerint: lege. Leon Allatium d. l. Hugonem de prima scribendi origine; Struuium Actis litterariis ann. 1703. p. 13. Schwarzium dicta Diss. n. III. De materia, qua vsi sunt ad litteras formandas, disserere iterum non adtinet; fuit ista atramentum. vid. Allatium opere laudaton. LXXIX. Petrum Mariam Caneparium de atramentis Lond. 1660. Mabillonium de re diplomatica, Cardanum de rerum varietate et libr. 8. subtil. Salmasium de cruce p. 483. ex veteribus Vitruuium Libr. VII. c. 10. et Plinium Libr. XXXV. c. 6. rubrica; Casaubonus ad Persii Satyr. 5. et A. Gellium II. c. 18. minium; Plinius XXXVII. c. 7. Coccum; cetera. De imaginibus; quas voluerunt praefixas esse monimentis, consule Frigel. de statuis illustr. Roman. cap. XXIV. Iunium de pictura Veter. Th. Bartholinum Diss. II. de libris legendis et alios, quorum supra mentionem feci. De exteriori ornatu Cl. Schwarzius integra dissertatione secunda ex illis, quae ornamenta librorum veterum explicant, verbose disseruit; quae repetere nolo; et quamuis habeam, quae possint addi; ista tamen spatii angustia non capit. Omnia in transcursu quasi dicenda sunt.

CAPVT XII. De Praemiis, quae de dedicationibus acceperint.

QVod ad praemia pertinet, de illis quoque nihil pro certo possum adfirmare, ipsis antiquitatis monumentis momento hoc, quod non vulgare est, maxime obscuris. Id constat, quod eruditi magni habiti sint, ac rhetores, etiam grammatici magno pretio alios artem suam docuerint. Erant, qui fauebant litterarum cultoribus, et saluti eorum, in primis quum dubia erat nec satis firmata, prospiciebant benigne, omnia beneficia in eos conferendo. Res nota est de Maecenate, a quo Horatius omni benignitate cumulatus est. Epod. I. fin. ad Maecen. Satis superque me benignitas tua Ditauit.

adde Masson. vitam Horatii p. 72. 73. De aliis ingenio claris aeque res clara patet, quod eos honore ac praemiis adfecerint; in dignitatem eorum posuerint statuas atque imaginibus illorum bibliothecas suas reddiderint ornatas: Horatius Serm. libr. I. Eclog. IV.

- - - Beatus Fannius, vltro Delatis capsis et imagine, cetera.

Iuuenalis Satir. VII. Libr. III. v. 94.

Quis tibi Moecenas? quis nunc erit aut Proculeus,
Aut Fabius? quis Cotta iterum? quis Lentulus alter?
Tunc par ingenio pretium: nunc vtile multis
Pallere, et vinum toto nescire Decembri.

adde eundem v. 30. dicta Satira; Persium Prologo Satir. Horatium et Martialem variis locis. Quo nomine vero simile est, quod dedicationes eorum haud infructuosae fuerint, qui, alias ipsis destituti opibus nuncupauerunt patronos, tum dignitate tum fortuna cumulatos, ac ipsis litterarum studiis bene cupientes. Theodosius litteras ad Ausoniumdedit, quibus petiit, vt ingenii monimenta consecraret eitac simul pollicitus est, eum praesidio suo ac fauore fouere, tueri ac conseruare. Amici professi sunt benignam mentem et amicitiae, cuius perceperant fructus, stabilitatem coluerunt diligenter, ac mutui amoris signa dederunt haud obscura. Hoc extremum momentum dignum est, quod explicetur vberius; sed tempori parco; quo nomine ignoscas, benigne lector, brevitati meae.

EPISTOLA I. Ad Virum Illustrem et Eminentissimum IO. CASPAR. de LOOS, Supremum Marschallum, ac intimum et Appellationum Consiliarium Saxonicum, Ecclesiastici Senatus et Sacri Consistorii Directorem, et Principatus Saxo-Qverfurtensis Gubernatorem.

AD TE C. Plinii Secundi Epistolae, et eiusdem Panegyricus, Traiano imperatori dictus, ex noua, quam ornaui, editione referuntur. Ab eiusmodi enim ingenio se excipi fouerique cupiunt, quod primo suo auctori cum generis splendore, tum honoribus summis, tum litterarum studio non dissimile sit; etiam nouum suum editorem amet et beneuolentia complectatur. Si ex cunctie tui ordinis, qui illustres natales, maximosque honores, litterarum lumine splendidiores reddiderunt, vnus mihi deligendus sit; quem TIBI

praeferre possim, certe inuenio neminem. Magnum sane decus est, quod TIBI natura et fortuna tribuerunt: nec vero minus fulgere videmus, quam ex virtute tua et cultura ingenii peramplam gloriam possides, qua etiam consequutus es, vt cetera ornamenta tua maiore luce atque claritare splendeant. Haec enim Plinii sors atque fortuna, haec ex ingenii cultu enata gloria fuit, cuius dum foetum denuo in publicum produco, non est, quod dubitem, quin recte omnino facturus sim, si TIBI fouendum illum tuendumque commendem. Accedunt aliae caussae, vt te potissimum mearum lucubrationum tutorem patronumque constituam. Si Leucopetram, et in illa Augusteum intueor, quasi patriam meam (vt vere meorum est) intueri mihi videor. Ibi enim studia mea, qualiacunque erant, Aula, cui praesides, producente, in lucem primum exierunt: ibi me stabili sede tenuissem, si per fata mea licuisset. Quorum necessitate etsi dudum abreptus fui; nuper tamen alia sorte ac nouo clientelae nexu restitutum me intelligo, in quo quum benignissimum TE patronum experiar; quanquam nec antea ignorabam, qua in me beneuolentia esses; mei submissi in TE officii esse duxi, aliquo monimento declarare, quo tum alios, in studiis non nihil facientes, tum me cumprimis singulari favore prosequaris. Accipe ergo mei animi, aestimatoris virtutum tuarum, quod offero, testimonium, istamque, quam praedicaui, voluntatem

mihi conserua. TE vero Deus seruet, atque donis in TE suis perpetuitatem addat, vt consiliis magnorum Principum, ornamentis ac commodis patriae, ac TVAE Tuorumque felicitati diutissime sufficias. Vale, Patrone maxime, et felicissime age. Mersburgi VIII. Calend. April. M DCC XCIII.

EPISTOLA II. Ad Perillustres atque Excellentissimos Dominos IO. FRIDERICUM de RHEZ et DANIELEM LUDOLPHVM de DANCKELMAN, Electoris Brandenburgici Consiliarios Status intimos.

QVod solenne nostris Musis est, et pietas iubet, et exempla multorum admonent, id mihi quoque obseruandum esse iudico, vt meas in FRIDERICIAN A primitias INCLVTIS VESTRIS NOMINIBVS deuote atque submisso cultu offeram. Vos enim estis, quos cura nostrae Academiae, de POTENTISSIMI INSTAVRATORIS voluntate, circumstat: Vos, vnde, post

diuinam opem et Electoralem clementiam nostrae Musae incrementum suum exspectant, quae certe non faciunt, quod alienum ab officio sit, quum, quos foetus peperere, Vestris oculis et Vestro iudicio subiiciunt, quod nihil optatius illis contingere potest, quam labores suos VOBIS, MAECENATES, approbari. Hoc a multis ex nostro ordine factitatum, cui potius quam mihi, aut quandomagis, quam hoc tempore imitandum est? Vestro enim consilio atque commendatione MAXIMVS PRINCEPS atque STATOR huius Academiae inductus fuit, vt docendi munus, quod obeo, clementissime mihi mandaret, in quo quum primas sibi historiae poscant; meum id esse existimaui, vt quod primum ederem specimen, ex recondita Romanorum historia depromeretur. Non enim sufficere historiarum professori puto, ad nouos tantum casus et proximis temporibus gestas res, quamuis vtilissimas, adducere; sed, quum vniuersitas scientiarum Academiam deceat, vniuersam historiam, hoc est, veterem et nouam pertractare, quoniam huius illae fundamentum est, et vtraque coniuncta ciuilis demum prudentiae mater. Digni itaque visi mihi sunt Palmyreni imperatores, qui publicae meditationi exponantur, de quibus breuem hanc exercitationem VESTRIS SPLENDIDISSIMIS NOMINIBVS non tam ex more, quem antea memoraui, quam ex deuoto cultu, quo

VOS, PATRONI, veneror, do, dico atque consecro, et studia mea meorumque commendo. Valete SVMMI VIRI, et feliciter agite. Halae Magdeburgicae, Idibus Novembr.

M DCC XCIII.

EPISTOLA III. Ad Illustrem Virum CAROLVM REX, Consiliarium intimum Saxonicum, et Aulae Ducalis, quae Leucopetrae fulget, Marschallum.

ORatoris clarissimi Orationes, noua forma expressae, ad TE, VIR ILLVSTRIS, perferuntur, quas non est quod dubitem, quin moretuo, hoc est benigne ac beneuole suscepturus sis. Ingeniis enim facile inter se conuenit, et vti summa indole erat, qui has progenuit, PETRVS CVNAEVS, inter principes eruditorum merito suo numerandus: ita haud quaquam ignorari potest, quanta ingenii cultura, quanta rerum scientia et dicendi facultate, illustrem generis tui splendorem ornaueris, et in dies nitidiorem efficias. Dudum est, quod, quae in TE summae virtutes sunt, ab aliis mihi laudatas admirari atque colere coepi: quum vero nuper TE viderem audiremque doctissima oratione splendidorum Ordinum nomine Serenissimo PRINCIPI nostro gratulari et clientelae fidem obstringere; crede mihi, ad pristinam TVI obseruantiam, quae augeri

non posse videbatur, tantus illo die cumulus accessit, vt in summis TE acpraecipuis haberem, qui cla ros natales suos ingenii lumine illustriores reddiderunt: gestiremque magnopere, vt in notitiam tuam venirem, tuoque fauore mihi cum aliis frui contingeret. Non fefellit me spes benignitatis tuae, quae haud dubiis significationibus declarata fuit, antequam TE rogarem, aut offerrem, quod magno NOMINI TVO destinaueram. Quod ergo serius offertur opusculum, vltra tempus, cui definiueram, operarum mora prorogatum; ea quaeso voluntate accipe, qua soles in bonas litteras esse et cunctos illarum non segnes adsectatores, mihique beneuolentiam tuam, demonstrari nuper haud dubie coeptam, perpetuo conserua. TE vero Deus incolumem reipublicae praestet, felicissimumque cum TVIS esse propitio numine iubeat. Mersburgi Idibus Aprilis M DCC XCIII.

EPISTOLA IV. Ad Reverendissimum Serenissimumque Principem et Dominum Dominum MAVRICIUM GVILIELMVM, Ducem Saxoniae etc.

SIngularis illa clementia Tua, quam tot annos expertus fueram et vltimis diebus', quos Cizae exegi, cumulatissimam experiebar,

me dubitabundum tenuit, qua ratione efficerem, vt mea beneficiorum memoria et voluntas a Musis TVIS nunquam dimota, TIBI, PRINCEPS SERENISSIME, pateret. Quo animo ex schola TVA et bibliotheca emigrauerim, coram abiturus exposuissem, nisi splendor SERENITATIS TVAE ab infueto me aditu detinuisset. Conabar idem per litteras agere, quae minus timent, minusque erubescunt; sed verba meditanti defuere, quibus maximas virtutes TVAS efferrem: et animum subiit, summa in memerita TVA, quae publica sunt et multorum conscientia tenentur, epistola non recte coli, quam in paucorum notitiam venire oportet. Itaque mecum constituebam, TE tacito cultu et adfectu venerari, donec Musae meae peperissent, quod eruditorum et TVOS inprimis oculos sine rubore sustinere possit. Cum vero turbatae discessu Musae se nondum composuerint, vt meditari, quae vellent; et proferre possent, quae meditatae fuerant: in longum tempus differri videbatur, quod necessarium erat gratae mentis subiectionisque [correction of the transcriber; in the print subiectionisquae] officium. Ne itaque mora, quam illae postulabant, non TIBI quidem, qui cuncta perspicis; sed aliis suspicionem obliuionis daret: nihil nouum illas expromere, sed pristino otio elaborata, cum paucis autem communicata, recolere iussi, et latius, quam antea, peruulgare, vt materia mihi essent et alloquendi SERENITATEM TVAM et ingentia in me beneficia

TVA publice praedicandi. Probatum vtrinque fuit consilium, quod et aequum iudicabam, quae Cizae sparsim edideram, Cizensi consecrare memoriae; nec TIBI iniucundum fore, si vno intuitu lustrares, quae per duodecim annos eloquentiae institueram certamina. Quod eo pronius mihi ad fidem fuit, quo illustrior TVA in litteras et illarum incrementa voluntas est. Confirmauit sententiam ipsius libri argumentum non triuiale, sed TIBI et excelsae DOMVI TVAE fere proprium, quia TVAS et gloriosissimi PARENTIS TVI immortales laudes; etiam BEATISSIMAE Illius, quae SERENIS SIMAE MATRI TVAE, ad Superos egressae, in MAVRICIANO coniugio successerat; demississimo officio exponit: vt de Heroibus, TVI simillimis exemplis, ex antiqua historia saepenumero in hoc libro laudatis, in praesenti taceam. Sic satis caussas enumerasse videor, quibus inductus SERENISSIMO NOMINI TVO has scholasticas exercitationes dedicaui, et spem haud dubiam concepi, non aliter fore, quam vt benigne excipias, quae ex schola TVA, sub TVIS et laudatissimi PARENTIS TVI auspiciis rei vestrae litterariae prodierunt testimonia. Vnum superest, sed mihi proprium, et, vt verius dicam, his temporibus necessarium, quod in caussis iustae dedicationis possim allegare. Nosti, PRINCEPS CELSISSIME, nostri saeculi malignitatem, qua etiam ab optimo animo profecta

et ingenio ad vtilitatem publicam elaborata maleuoli inuidiae nebulis conantur obfuscare, quos pudeat necesse erit, cum ex fronte huius libri conspexerint, fulgore NOMINIS TVI suas nebulas dispelli, et scholarum res, ab ipsis contemtas, in tanto TIBI fastigio non negligi, sed in pretio esse, et ab iniuriis calumniantium defendi. Hac spe et bonitatis TVAE fiducia CLEMENTISSIME PRINCEPS, librum TIBI non peregrinum, sed in vrbe TVA natum, in TVA schola perpolitum, in chalcographia TVA nunc denuo recusum demisso cultu offero, subiectissime rogans, vt mihi auctori illius clementiam TVAM conserues, qui nunquam nolui TVVS esse, nec vota desino pro salute TVA et felicitate nuncupare: et huiusce libri dedicatione nonsolum gratias publice ago, tot beneficiis a clementia TVA ornatus, sed etiam votum, pro incolumitate TVA nuper conceptum, solenniter et iustis apprecationibus persoluo. Merseburgi, Nonis Martiis M DCC LXXXIX.

EPISTOLA V. Ad Illustrissimum Dominum Dominum DANIELEM LVDOLPHUM Liber. Baron. de DANCKELMAN, Potentiss. Regis Borussiae Consiliarium

SOluo tandem quod debeo, neque vero, dum soluo, TIBImet debere desino. Tanta enim TVA sunt in me merita, vt soluere aliquid, si ita interpretaberis, gratias agendo possim; exsoluere neque possim, quamquam velim; neque velim, si velmaxime possim, ne vnquam TVVS esse desinam, solutus nexu beneficiorum. Nemini enim libentius debeo, quam TIBI, MAECENAS benignissime, qui ab eo tempore, quo nascebatur FRIDERICIANA, inprimis AVLAE REGIAE exstitisti, qui studia mea tuebantur, et ne sine praemiis essent, a munificentissimo HERCVLE MVSAGETA (vt cum Eumenio, cuius bona pars huius libri est, loquar) impetrarunt. Quanto in pretio politiores litteras habeas, quibus ipse imbutus es mirifice, multis et certis significationibus declarauisti. Eo valent cohortationes TVAE, quibus me saepius memini excitari, vt pergerem ad omnem elegantiorem eruditionem, praecipue ad nobilem dicendi facultatem, adducere iuuentutem. Laetor esse VIROS egregios, qui haec nostra studia ex aequo et vero aestiment: quorum ego iudicio confisus, contemptores elegantiorum litterarum contemno ipse ac parui facio. Fecunda

est eloquentia: in varios se vsus in republica diffundit: quorum praestantissimus omnino est, qui in laude REGVM atque PRINCIPVM versatur, quo argumento vt nullum est nobilius; ita nec aliud plus fructum ad publicam fert omnium vtilitatem. In hoc enim magnis meritis gratias, quas debemus, agimus: in hoc maiestatem veneramur imperantium, et obsequium ipsis nostrum declaramus: hoc, etiam docemus, quantum coelestis bonitatis munus sit bonus Rex seu Princeps bonus, et quam arcta connexione illius salus cum publica sit coniuncta. In quo genere officiorum, si quod vmquam, Constantinorum saeculum, seu quod a Diocletiano ad Theodosium pertinebat, cupidissime laborauit, vt praeter multos, qui perierunt, DVODECIM PANEGYRICI, quibus AVGVSTORVM atque CAESARVM virtutes atque amor reipublicae praedicantur, illustri sunt documento. Cuius demississimi studii quum simillimam, ac multis partibus veriorem nobis materiam potentissimi REGIS BORVSSIAE, mulrum clementissimi DOMINI nostri, AVGVSTA DOMVS praebeat; non ab re ac officio me puto facere, quod nitidissimas orationes illas, quae a longo tempore in Germania et alibi cessarunt publicari, in lucem denuo, non nihil curis nostris illustratas, produco, et iuuentuti nostrae legendas et imitandas commendo. Quod opusculum, vt vides, auspicio illustrissimi NOMINIS TVI emitto, vt et ipsima commendabilius

auctoritate TVA sit, et quantum TIBI debeam, publice dilaudet atque praedicet. Accipo ergo, qua solitus es, beneuolentia, quos offero, Panegyricos, et me tueriac studiis fauere meis pro more TVO perseuera. D. Halae Idibus Martiis M DCCCIII.

EPISTOLA VI. Ad Virum Illustrissimum EZECHIELEM SPANHEMIVM Potentissimi Electoris Brandenburgici Consiliarium Status intimum.

TAndem prodit aliquando, qui dudum TIBI, Vir summe, consecratus fuit, C. Silius Italicus. Tuis vero auspiciis, Tuo illustri nomine tanquam Palladis clypeo munitus in lucem exit, et fata sibi ex eo meliora sperat, quum quibus vsus adhuc per multam seculi partem fuit. Magnum vtique praesidium est, illius prae se nomen ferre, qui doctrinae et ingenii principatum tenet, quem omnes suspiciunt, quem admirantur, et ex nutu eius ac sententia rem quisque suam in litterarum studio aestimat. Is Tues, Vir consummatissime, atque is magnis meritis es, vt ad te referant tanquam ad iudicem, qui in elegantiori doctrina et humanioribus litteris aliquid meditantur. Satis hoc mihi fuisset, sed commune cum multis, cur Silium meum

illustri nomini TVO nuncuparem, praesertim quod de instituto meo certior factus, hortator ad maturandum exstitisti: sunt vero aliae etiam, et magis propriae mihi rationes. Quoties enim serenum illum diem recordor, quum in Academiae nostrae dedicatione, Augusto Conditori eius comes, me TVA, hoc est summa humanitate complexus es: aut longius inde repeto, quando litteris tuis, beneuolentiae plenissimis, me dignum habuisti; incredibiliter adficior, et mihi de fortuna gratulor, qua in Tuam mihi notitiam venire contigit. Quam insignem benevolentiam TVAM quum pergas nouis in dies signis declarare; mei muneris atque grati animi esse duxi, quantum studiis meis ex fauore TVO accesserit, publice consiteri, et singulari voluntati TVAE, qua excepisti me, quantas possum, gratias agere. Cuius rei quum prima facultas, editio Silii, obtingat; magno nomini TVO illum, meis qualibuscunque curis illustratum, dico atque consecro. Accipe ergo observantiae meae pignus, quod documento sit omnibus, quantum ego TIBI debeam, et quantum Musa mea in TVA beneuolentia triumphet. Vale, Decus et ornamentum seculi, et communi tam publicae rei, quam litterarum bono aetatem prosperam diutissimo age, qui, quod difficillimum est ac inprimis admirandum, vtrique ex aequo sufficis, et MAGNI PRINCIPIS rebus maximis explicandis, et vna exornandae augendaeque vniuersae rei litterariae. Dabam in Academia Fridericiana Calendis Iuniis M DCC XCV.

EPISTOLA VII. Ad Virum eminento ingenio consummataque doctrina nobilissimum IO. WOLFG. ROSENFELD, IC. Consiliar. Saxonic. et Cizensis Dioeceseos Praefectum spectatissimum.

SI patria mater est communis, vti est, omnino illius refert non nescire, quos genuit; etiam eorum notitiam habere, quos triste satum, hoc est mortalitas intercepit. Nosti pro veteri amicitia nostra, vir amplissime, me Cizaetres liberos sustulisse, e quibus qui sexu digniori erat SALAMO CELLARIVS, tam ibi in patria, quam postea Merseburgi sic disciplinis nostris institutus fuit, vt, quum me fata in Academiam hanc pertraherent, iam tanto profectu litterarum esset, vt idoneus ad philosophiae [gap: Greek word(s)] , nec non ad medicas lectiones, in quod studium propendebat, haberetur. In quo doctrinae genere sex annis ita exercitatus fuit, vt nostri Asclepiadae, collegae mei colendi, honoribus, artis suae praemiis, non indignum illum censerent. Delectatus ingenio eius, et vt perficeret coepta, cohortatus, in Batauos ablegaui, quo gentis illius Hippocrates salutaret, eque vsu illorum ac consuetudine, quod salubre sibi et disciplinae suae

foret, exciperet sedulo ac in patriam reserret. Cessit res bene, si finisset etiam feliciter. In hoc cursu enim morbo grauiore correptus de reditu cogitauit, etiam sat commode ad suos, duce Deo, est reuectus. Laetabar rediisse, etiamsi minus saluus, quam optaueram, reuerterat, medica ope sperans fieri posse, vt pristinae firmitati restitueretur. Sed fallax fuit spes mea, et vicesimo nono die, postquam redierat, vincente morbo artem et naturam, Deo animam, cui deuouerat, tranquillo excessu reddidit. Incredibile est, quantum hic casus me concusserit, erepto filio tam culti ingenii, tam probatis moribus, vt spem de illo non mediocrem, neque cum multis communem, sed singularem ac eximiam habuerim. Obuersabantur animo meo lamentationes, quas Romae et per Italiam, vt ipse oculis vidisti, parentes miseri, orbati liberis bonae spei, eorum cippis ac epitaphiis inscripserunt, quos quum PIENTISSIMOS, SANTISSIMOS, OBSEQVENTISSIMOS, BENEMERENTES, KARISSIMOS, EDVCATOS GRAECIS LATINIS QVELITTERIS, nonnullos etiam INCOMPARABILES laudauerant, has aut similes voces vtique, si attendimus, vere miserabiles subnotauere: FECERVNT, POSVERVNT INFELICISSIMI PARENTES, INFELIX PATER, INFELICISSIMA MATER, PARENTES MISERI, MOESTISSIMI, AD LACRIMAS RELICTI, AD LVCTVM ET GEMITVM RELICTI, et cetera, quibus

orbitatem suam et miseriam dolore ac luctu obruti deplorauerunt. Possem huius generis plura commemorare, sed satis sit haec pauca recitasse, quae recordatione non leuiter animum conturbarunt. Penitus enim mihi horum et similium memoria insederat, quae eo magis adfecerunt sensus meos, quo mepropriorem illis hoc casu factum intelligebam. Discrimen cquidem paganos inter et Christi sacris initiatos non ignorabam, et inde omnino me sustinui aduersus luctus et doloris vehementiam: tentaui tamen idemtidem, quid litterae illae, quas per triginta amplius annos iuuentuti exposueram, ad moerorem possint releuandum. Meministi, vir amplissime, amico me quondam, qui tuam quoque curam tangebat, patrem recens defunctum lugenti, quum in academiam ex nostra disciplina abiret, de PHILOSOPHIAE IN ADVERSIS SOLATIO publice praescripsisse. Nec TE fugit forsan, quoties Tecum de eodem colloquutus argumento sim, vt firmiter mihi persuaserim, nullos fortunae casus tam vehementes esse, aut tantos ictus satorum humanas res incurrentium, quos non hoc scuto armatus sustinere facile, et ne animum deturbent, cohibere et superare possit. Nunc vero tandem expertus sum, quanto facilius sit alieno morbo, quam suo medicinam applicare. Sensi equidem, quum illa intentius cogitarem, alleuamentum non mediocre: aliquando tamen, vt homines sumus, cedebam dolori et desiderio, fortiusque remedium ad mitigandum

illa circumspiciebam. In sacris id oraculis et in coelesti prouidentia inueni, qua aegrotus filius tam longo itinere ex Batauis, sine sensu doloris, sine offensa vlla, quum facile in via exspirare potuisset, ad suos est reductus, vt in sinu quasi illorum mortalitatis exuuias deponeret, suaque eos pietate et constantia, excedens beatissime, consolaretur. Crede mihi, pietatem decumbentis cum ingenti patientia coniunctam sirecordor, et tam plenas fiduciae, tam sanctas voces et preces, plus inde solatii percipio, quam ex omnibus sapientium praeclaris dictis, et virorum in luctu fortium exemplis, nimium quantum a Valerio DE PARENTIBVS, QVI MORTES FILIORVM AEQVO ANIMO TOLERAVERINT, toto capite laudatis. Quaeris fortasse, quo haec oratio pertineat? Caussam volui repetitae dissertaionis de ORIGINIBVS ET ANTIQVITATIBVS MEDICINAE significare. Illam filius quinto abhinc anno, ductu meo conscriptam, quasi specimen academicum ad disquirendum proposuerat, distractis vero exemplis illius, auctiorem iterare constituebat, quia viderat in Batauis, quanti amoenitates hae fiant apud cultiores gentes, quamuis contemnantur a semibarbaris, vt pote qui non intelligunt, quanto omnes litterae humaniores disciplinis grauioribus tum praesidio sint, tum expeditionis facilioris adiumento. Sed vix ille coeperat adiicere nonnulla, quum morbus et ipse mox vitae finis inceptum abruperunt.

Eius nunc telam pertexui, tum aliis de caussis non superuacaneis, tum maxime adserendae memoriae gratia, quam in patria dedicandam TIBI, vir nobilissime, commendo, quia inter superstites amicos meos vestrae ciuitatis TV facile es primus et sincerissimus, quem non fors mihi aut casus subitus, sed virtus et eruditio, etiam iudicium maximi quondam ac illustris viri, VITILVDOVICI SECKENDORFII, qui ambo nos familiariter amabat, et tamquam suos ad mutuam inter nos colendam amicitiam hortabatur. Is enim summus VIR ingeniis fauebat, aequus et peritus, siquis alius, illorum aestimator, apud quem quo loco fuerim et intima admissione, TV eodem, quo ego, gradu constitutus, minime ignoras. Non commemorabo TVA in me officia, quae multa sane nec exigua exstiterunt, ex ipsa coniunctionis nostrae sorte intelligenda; vltimum vero illorum, idque insigne ac candidissimum, quod discedenti exhibebas, non possum obliuisci, neque iam silentio praetermittere. Quum Ciza fato extraherer in aliam iturus prouinciam, memini TE amantissime vltra duo millia passuum me prosequi: quod vtique tanti et merito quidem seci, facioque, vt ex illo firmatam voluntatem in me tuam aestimare ac metiri aequissimum iudlcarem. TV ergo etsi non solus (pauci enim supersunt) tamen vere primus ac principuus es ex multis, quos Cizae colui, amicis, apud quem constantiae fiducia MEMORIAM SALOMONIS mei, Cizae nati et ad mediam aetatem educati, tamquam in solo patrio deponam atque dedicem, vt pro amicitia nostra veteri beneuole

accipias et auctoritate tua tuearis ac conserues, per eiusdem, quae mihi TEcum intercedit, samiliaritas sacra TE rogo ac obtestor. D. Halae Idibus Decemb. anni ad finem properantis M DC CC.

EPISTOLA VIII. Ad Nobilissimum Virum FRIDERICVM BENEDICTVM CARPZOVIVM, Reipublicae Lipsiensis Senatorem.

NOn puto fore, vt quisquam miretur, cur Tibi, vir amplissime, hanc nouam Q. Curtii editionem dedicatam velim, quum qui humanitatis studia colunt, cognitum perspectumque habeant, quanto amore atque sumtu in augendam rem litterariam feraris? Quidquid enim vsquam elegantioris doctrinae est, quod lucem adspiciat publicam; Tu non solum Musis tuis fere primus arcessis, sed alios etiam exemplo tuo accendis ad aemulationem, aut litteris exstimulas, vt eadem Teeum studia maiori ardore concelebrent. Non negauit Tibi fortuna, in quo alii bona isua quaerunt: Tu vero sapientior cunctis, in solis litteris praesidium quaeris, quod animum tuum erectum et ad veras laudes contendentem firmitudine sua sustentet, et contra fortunae vtramque sortem stabiliat. Haec aliis possunt instituti huius, quod suscepi, satis caussae

esse: mihi vero nec sola illa fuit, nec inter plures praecipua. Mouit me inprimis singularis tua beneuolentia, qua tot annis me prosequutus es, nec solum Lipsiae, Te quoties salutaui, humanissime excepisti, sed litteris quoque mecum, vt taceam alia tua pignora, ita adhuc concertasti, vt Tibi cumprimis studia mea vel mediocriter probari gaudeam. Huius mutuae voluntatis vt publicum quoddam monumentum exsistat; Q. Curtium meis curis, vt vides, quodammodo illustratum, tuo clarissimo nomini dico atque consecro per communes Te Musas rogitans, vt hanc amoris tesseram eo animo accipias, quo scio Te me ipsum et mea adhuc omnia accepisse. Valc. Cizae, Nonis Sept. M DCC LXXXVII.

EPISTOLA IX. Ad Illustrissimum Dominum DN. NICOLAVM BARTHOLOMEVM MICHAELEM LIBERVM BARONEM DE DANCKELMAN, Potentissimi Regis Borussiae Consiliarium Status intimum et Regimini in Ducatu Magdeburgico eminentissima dignitate praesidentem.

NOn sunt mihi ex longinquo repetendae rationes, cur hos Caesaris Commentarios splendidissimo NOMINI TVO dedicatos sacratosque voluerim. Meretur hoc gloria TVA TVORVMque, quam ex litterarum studiis consecuti estis: quae tueri et in maius meliusque prouehere vestrum delicium atque voluptas est: et quamquarn in primis distenti rebus publice gerendis estis, non cessatis tamen melioribus litteris fauere, et cultores illarum beneuolentia summa et singulari prosequi. TVVM praesertim illustre exemplum est, quod omnes nobiliore loco nati in nostra Academia intuentur, TE adeunt, sermonibus TVIS gaudent, consiliis vtuntur: quos sane numquam sine cohortatione, vt humaniores litteras, tamquam duces ad veram gloriam, sequantur, a TE dimittis. Satis sint aliis hae nuncupandi rationes: mihi vero etiam maiores sunt et propriae, quod non solum mirifica in me et studia mea es beneuolentia, sed magnis etiam me ornauisti beneficiis, quibus reserendis numquam par futurus sum; praedieandis aegrepropter magnitudinem sufficio. Etenim generosarum mentium, hoc est TVAE similium, haec indoles atque natura est, vt semper bene mereantur, semper benefaciant, iis praesertim, qui etiam bonae mentis alumni sunt, et virtutem honestasque artes in animo et oculis ferunt, et ad communem conferunt vtilitatem: in quibus et ego nomen meum profiteor, quamuis non ignorem, quam

exigua sint, quibus meam in publicum consulendi voluntatem adhuc testatam fecerim. TV vero pro insigni humanitate TVA ample omnia interpretaris, vt maiorem facias beneuolentiae in me TVAE facultatem, quam ita etiam exerces, vt in illa indolis TVAE illustrem naturam quam maxime declarari posse existimes. Tantis meritis TVIS iniuriam fieri dudum cogitaui, si intra meam tantum aut paucorum conscientiam teneantur, nec, vti digna sunt, multorum laudentur vocibus, in quibus magnus animus recte factorum sibi praemium constituit, et praeter laudem nihil expetit, quia nihil sibi ad quaestum refert, ad gloriam et honestatem omnia. Meditanti haec mihi nihil inter res meas occurrit vel mediocriter dignum ingenio TVO, quo meam in TE obseruantiam et gratiarum actionem apertiorem efficiam, nisi hos Iulii Caesaris Commentarios in eum locum accipias: qui quamquam vir maximus fuit et summus imperator, humanitatis tamen litteris ita per omnem aetatem dedit operam, vt hisce solis vacasse videri posset, nihil castris tribuisse vel reipublicae, quibus tamen mentem animumque omnem adhibuit, vt ceteris studiis (tanta vis ingenii erat!) solum horas subcesivas et a re publica relictas impenderet. Quocum vt TVA gloria circumferatur, non incongruens mihi visum fuit, vt omnes vbique intelligant, quanto me amore et bonas litteras complectaris, et qua ego TE semper colam obseruantia. Accipe

ergo, VIR ILLVSTRISSIME, hunc Caesaris librum, mei in TE studii ac venerationis testem; TVAMque mihi beneuolentiam, quod vnice precor, perpetuo conserua. D. Halae IV. kalend.

April. M DC CCV.

EPISTOLA X. AD BENEVOLVM LECTOREM.

COmmentarios bellorum C. Iulii Caesaris vides, ab A. Hirtio vel Oppio et anonymo alio continuatos, in quibus quid praestitum a nobis sit, perpaucis, vt verius aequiusque de nova libri editione iudices, te, beneuole LECTOR, edocebo. Non autem mihi tam felici esse contigit, vt scriptos manu codices, quorum magna in nostris oris est penuria, ipse potuerim cum editis conferre, sed iis me contentum esse oportuit, quos olim doctissimi viri Michael Brutus, Fuluius Vrsinus, Petrus Ciacconius aliique euoluerunt; nee non antiquis impressis, variisque castigationibus atque interpretamentis. Maxime autem me iuuerunt, quod ingenue fateor, clarissimi viri Dionysii Vossii Notae et Animaduersiones, quas nuper [gap: Greek word(s)] Graenius, cum diu latuissent, ex tenebris in lucem produxit. Quod optimum ab vnoquoque obseruatum adnotatumque fuit, ex multis delegi, meumque feci, non dissimulato, cui quodque debeatur, nomine: nec pauca e mea penu adieci, et vbique id tentaui, vt castigatior

illustriorque Caesar cum supplementorum libris prodiret. In quo autem editores nimiopere laborarunt, vt pontes, turres, castra, obsidiones Caesaris, etiam Herciniae vros atque alces, figuris ligno vel aeri incisis delinearent; eo labore et sumptu mihi visum fuit supersedere, quia, quantum certi de rebus istis percipere licet, imaginando repraesentari ab vnoquoque potest: quae incerta sunt et coniecturis solis innixa, neque figurarum fictione fiunt clariora. Quin potius, vt in adnotatis meis Geographiae rationem praecipue habendam duxi, quae in his libris per orbis terrarum partes diffusa est; sic magis necessarias vtilioresque figuras, sex Tabulas Geographicas, Caesari et Hirtio accommodatas, curatius ipse, quam ab aliis factum, delineaui, et eleganter aeri incidi iussi, vt quidquid rerum geographicarum in his libris est, alioqui non exiguum legentibus impedimentum, perspicue cognosci, et suo quodque loco definiri possit. Indices etiam, alterum Rerum breuiorem, alterum Latinitatis, quantum per morbum licuit, copiosiorem confeci, vt vberior vsus dictionis purissimae C. Caesaris sit, si per indicem de singulis, quae facile praetermittuntur, admoneatur. His vtere, beneuole LECTOR, atque vale.

EPISTOLA XI. Ad Clarissimum Virum THEODORVM IANSONIVM AB ALMELOVEEN, In Academia Gelro-Zutphanica, quae Harderovici est, elegantiorum litterarum Professorem celeberrimum optimeque merentem.

ITa mihi omnia contingant, vt litterae tuae, ex Batauis antea, nunc ex Gelrorum, quam ornas, Academia adlatae, maxima me semper voluptate adficiunt. Quod enim de Africa Plinius secundus dixit, SEMPER ALIQVID NOVI FERRE; id ego iustiori ratione de Batauia olim tua cogitaveram: nunc de vicina illi Gelria, qui ingenium tuum perspectum habeo, non possum etiam idem non sperare. Meliores rationes esse dixi, quae in hunc sensum et opinionem me inducant, quam Plinius habebat; quod is ad monstrosas consusiones naturarum, quum haec scriberet, animum intendit; ego vero ad ingeniorum pulcerrimos foetus, quales vestra patria adhuc innumeros profert, me respicere, non minus grato quam hilari animo profiteor. Quoties enim indidem abs TE, et TVI similibus amicis, accipio litteras, semper aliquid noui in litteraria re cognosco, quod patria vestra, illa ferax ingeniorum terra, vel iam protulerit,

vel meditetur propediem proferre: vnde cupiditas visendi exsurgit, quia superiorum pulchritudo spem aequalis voluptatis, quam inde percepturus sim, non incertam mihi accendit. Quae nuper te moliri significaueras, et quae nouissimus prae te tulisti litteris, auide omnia exspecto, quae vt fortunet Deus, et facilem successum praebeat, quo excludas partum, et in lucem eommunem proferas; pro necessitudine nostra, tot annos mutuo probata, ex animo et sincere precor, neque, dum videro hos fructus tuos, ac ne tum quidem, precari, spe plurium aliorum desistam. Haec animorum coniunctio vt primum inter nos coaluit, diu inter nostram conscientiam, aut paucorum communium amicorum stetit: in publicum vero, et in multorum notitiam adhuc progressa nondum fuit. Est autem ita officiis corroborata, et in eo animorum consensu, et paritate studiorum innixa et superstructa, vt omnium conspectum sustinere, ac se publice testatam facere nequaquam vereatur. Id gestit nunc animus meus proferre, et tuam fidem atque constantiam, tuamque singularem doctrinam et humanitatem, quae fulcra aut praesidia sunt amicitiae nostrae, in publico praedicare, et eo testari genere officiorum, quod ingenio tuo tuoque amori non ingratum esse eonfido. MINVTIVM FELICEM, post Lactantium, vt cognatum et eiusdem argumenti, parisque nitoris et elegantiae scriptorem, in vsum iuuentutis Christianae, cui tot annis

studia dicaui mea, nouo habitu a me vestitum ornatumque, emitto, et vt testem honestissimi, vt puto, facti, et adprobatorem habeam, nuncupatione nominis Tui clarissimi emitto, Tibique illum do, dico atque dedico: et quum amicis cuncta sint communia, tamquani Tuum librum a Tuo, quem amas, Cellario profectum, adsigno et adiudico, vt, quod cum tuis monimentis agis, idem de meo etiam, quod vnice rogo, agas atque perficias. Instituti mei rationes non possunt Tibi, qui idem, quod ego, sentis, ignotae esse aut obscurae, vt iuuentutem nostram non minus moribus honestis, ad Dei amorem pie referendis, quam vera et eleganti doctrina perpoliamus, quod, si quid iudico, neque rectius neque facilius praestare possumus, quam hac MINVCII FELICIS, scriptoris optimi doctissimique explicatione. Totus enim in sancto argumento, vt decet Christianum, occupatus est, hoc est in destruenda impietate nationum, et veriore de diuinis sensu, et de probitate vitae, in animis hominum eliciendo augendoque; quod non rudi Minerua, vt illi loquebantur, contra quos certabat, sed vniuersae doctrinae praesidio munitus, hoc est philosophorum placitis et omnium quidem sectarum et poetarum reconditis fabulis illarumque interpretamentis, et quod caput rei est, vi oratoris et dicendi facultate non minus instructus, quam Octauius, qui diuina eloquentia effecit, vt vno sermone CAECILIVM NATALEM, paganorum superstitioni peruicaciter

addictum, et iniquum in Christum, et Christianorum sacris atque moribus acerbe illudentem, neque hunc rudem et expertem litterarum, sed omnis generis doctrina perfectissime ornatum, conuinceret Deo iuuante, et ad meliorem sensum sanioremque mentem transformaret. Quod certe arguit, Minucium non de grege caussidi cum, sed summum fuisse oratorem. Tu vero, Vir clarissime, eo animo, quem semper significasti hunc librum, voluntatis erga TE meae pignus atque testem, quaeso suscipe, et quod facis, me amare perge TVI semper amantissimum amicum. Vale et feliciter age, vt rei litterariae felicitati et incremento diu possis consulere. Hala, Nonis Maii. M DCC XCIX.

EPISTOLA XII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVi nuper LACTANTIVM FIRMIANVM, curis nostris illustratum, edidimus, iam cognatum ei scriptorem, quo ipse Firmianus vsus fuerat; et eiusdem argumenti, sed brevioris, MINVCIVM FELICEM adiunctum esse volumus. Caussa instituti vtriusque fuit eadem, vt iuuentuti Christianae consulatur, et optimi auctores, qui a scholis exsulabant, his oris exscripti in clariorem notitiam et in vsum plurimorum hominum proferantur. Etenim quo

minus adhuc illi a pluribus legerentur, vel ipsa raritas librcrum, quae nostris regionibus erat, ad alia impedimenta accessit, quia, nisi ex disiunctis locis, et grauiore sumtu, parari apud nos non potuerunt: nec vero, si parati tandem essent, idonei satis ad vsum iuuentutis erant. Pleni sunt hi auctores sacrarum antiquitatum, etiam quae nationum fuerunt, a veris sacris alienarum; quae ab aetate illa, cui consulimus, nisi interpres accedat, non facile intelliguntur: alter vero illorum sine explicationibus plerumque euulgatus fuit; alterum non nisi cum omnium commentariis, quibus et aliena multa interserta sunt, anno M DCC LII editum, et post viginti annos iteratum habuimus. Memini praeclaros viros, ac iuuentutis commodo studentes, et horum et aliorum, quibus ornata olim ecclesia fuit, ingeniorum foetus desiderare, educatos ad captum iuuentutis, vt puram inde Latinitatem non minus, quam ex profanis Romanorum libris capiat, et vna antiquitates ecclesiae cognoscat, etiam, profanis intelligendis necessarium est, illorum ritus et caerimonias non penitus ignoret. Salubre monitum et dignum pio officio, vt Christianis adolescentibus Christiani scriptores et veteres et elegantes, reddantur noti et familiares. Illos enim si exploraueris, ad quos auctores adductia magistris suis fuerint, Terentium forte, et Ciceronis Officia et epistolas aliquot, ac pauciores orationes memorant: et, si historicus etiam adiectus fuit, Cornelium Nepotem,

aut Q. Curtium Rufum ex parte euoluerunt. Boni quidem Latinitatis seruatores, quos etiam, sed moribus non insalubres, a me tantum abest, vt remotos velim a scholarum vsu, vt ceteros quoque Ciceronis libros, et Caesarem, Sallustium, Velleium Paterculum, et cum Seneca Suetonium et Tacitum, ac inprimis Titum Liuium ad legendum assidue commendem: nec vero ita his insistendum esse existimo, vt tempus omne lectionis adripiant, nec ex bonis horis aliquid ecclesiasticis scriptoribus relinquant: sed coniungi vtrosque volo, vt ex illis Latinitas pura, tanquam exfentibus, excipiatur; ex hisce illa ad vsum pium et christianum transferatur. Nec vero est, quod verearis, vt vtrique tempus studiorum sit abunde. Vtique idsufficit industriis, vt vtrumque alacritate pati coniungatur, ignauis ne longissimum quoque tempus ad agendum opportunum est, qui otio et voluptatibus id malunt transigere, quam in cultura animi, hoc est optimis studiis collocare. Quapropter ita sentio, atque sic animum induco, non bene consuli Christianorum scholis, si ecclesiastici veteres scriptores, iique puri et elegantes, in iis omnes praetereantur: nec illarum fructus magnos esse experimur, ex quibus omnes seculares siue ethnici exterminantur; sed vtriusque generis auctores coniungendos censeo, vt ex Romanis priscis vera indoles latinitatis; ex Christianis, eiusdem vsus melior perspiciatur: quippe sancti quoque Viri quamquam quae seculi sunt, contemserunt, sermonis

tamen copiam et stili nitorem nequaquam neglexere, vt non tantum ad ciuiles res suas, sed ipsas etiam sacras, nec sine fructu eximio vsi fuerint. Interest christianae rei publicae, statum ecclesiae primae non ignorari, cuius notitia non minus est necessaria, quam Romanarum Graecarumque rerum, aut veterum in Oriente imperiorum. Hanc vero quanto lucro est ex iis cognouisse, qui meliori aeuo, antequam sermo inquinaretur, ad seribendum se contulerunt? nam qui his operam vel mediocrem dederunt, geminos fructus ex vno labore percipiunt, nec pectus modo rebus implent praestantissimis; verum etiam in litteris et ornatiore stilo egregie proficiunt. Accedit vsus alius, isque maximi omnino faciendus, qui ex copia sententiarum, iuuentutis moribus salubrium et exemplorum sanctitate largus et vber prouenit. Non negatum ibo, esse in profanis etiam, si sobrii et modesti sunt, quod frugiferum esse possit et ornandis moribus accommodatum: quantum vero lux antistat tenebris, serenitas nebuloso diei; tanto maior in hoc genere ex sanctis et christianis ingeniis, quam ex sequioribus, vtique fructus exspectatur: quia quae ab his memoriae sunt tradita, maiorem vim in illorum animis, qui legunt et meditantur, vtique relinquunt. Vsum ciuilium historiarum, etiam poetarum non lasciuientium, dicunt, verbis Livii, esse, et vere dicunt, exempli omnis documenta, in illustri posita loco, intueri, vt inde capiamus, quod imitemur, salubre et frugiferum; etiam foedum inceptu, foedum exitu,

quod vitemus. At quam sanctiora sunt exempla primigeniae ecclesiae, quam vel curiae Romanorum, vel vniuersae Graeciae? quam vitae et moribus salubriora dat consilia? Haec illa antiqua est et sancta Christi respublica, in quam animum intendamus, vt, quae vita fuerit, qui mores Christianorum, per quos viros, ac quantis laboribus et plantata sit prima ecclesia, et quo robore inter surores mundi conseruata, cognoscamus, Qui a prima aetate, cum ceteris, etiam haec sacra studia coluerunt, nae illi in sincera pietate, in diuinarum rerum sensu, et cognitione prouidentiae praeclarum incrementum profectus sui capiunt, et ita imbuti, per omnem aetatem adfectum, teneriori impressum, firmiter tenent, eumque nouis quotidie meditamentis alunt et perpetuo corroborant. Sanctus Hieronymus epistola III, quae Epitaphium Nepotiani inscribitur, in laudibus illius Nepotiani, iuuenis presbyteri, hoc cum primis ponit, non tantum diuinarum litterarum, sed ecclesiasticarum etiam, at quorum? nominatim recenset, Tertulliani scilicet, Cypriani, Hilarii, Arnobii, Lactantii, Minucii Felicis, Victorini, et ipsius etiam Hieronymi, assidua lectione PECTVS SVVM BIBLIOTHECAM CHRISTIFICESSE. O praeclaram laudem Christiani adolescentis, qui a prima aetate ad hoc adductus a magistris fuit, et in id industria sua incubuit, vt Christi bibliothecam, id est sacrarum rerum notitiam et ecclesiae antiquitatum, in pectore suo adseruatarum, portet, atque a teneris ad christianum officium, cum secularibus litteris coniunctum, adsuefactus, legat, scribat, meditetur ea, vnde non

eruditioni modo, sed sanctitati etiam vitae in dies incrementum adiiciatur. Ad id vero velim consilia nostra valeant, vt christiana iuuentus ad vtrumque munus praeparetur, et aeque historiam et ritus veteris ecclesiae, vt Romanae Graecaeque reipublicae (quod designato modo, exemplisque probato, nihil fieri posse non dubitandum est) animo feliciter complectatur. Ingens sic vtilitas ad vitam, ad ecclesiam, ad rempublicam Christianam redundabit. Illud etiam ad eruditionem pertinet, MYTHOLOGIAM veterum et peruersum Deorum cultum non ignorare, cuius rei notitia, quamuis vana et inutilis per se est, non nihil tamen ad vtiliora, ex antiquis monimentis capienda adsert, vt plenius intelligantur, ne ignoratio inter legendum sit impedimento. Copiosius quidem ex poetarum carminibus petuntur, quae id genus superstitionibus referta sunt; at salubrius ex libris Christianis, Minutii videlicet, Arnobii, et Lactantii, et qui hos aetate praecedit, etiam Tertulliani: quibus si poetam adiungere non displicet, Aurelius est Prudentius, qui idem argumentum bene pertractauit, vt monstrata nationum superstitione, verum Dei cultum, veramque pietatem diuinis argumentis vindicaret. Nam his auctoribus, quae gentes coluerunt, ita falsa et turpia cognoscuntur, vt simul valide confutentur: veritas autem diuina, dispulsis nebulis, in clariorem lucem proferatur: quod iuuentuti salutarius est hoc modo cognouisse, quam falsa sola ab falsis magistris, poetis et mythologis percepisse.

Quae cum ita sint, non puto multos esse, qui contra nos negatum eant, e re scholarum fore et Christianorum, si amotis impudicis libris, et amorum fabulis illecebrosis, seculares auctores optimi retineantur, iisque ex ecclesia iungantur, qui purioris sermonis amantes, elegantia non minus rem litterariam, quam profani possint adiuuare. Vt quae sentio planius exponam, cum Cicerone velim Lactantium, illius imitatorem, componi, aut si hic vberior, quam pro captu adolescentiae videatur, Minucium Felicem, nihil Lactantio nitore stili concedentem, argumento parem, breuitate multum complexa iuuentuti gratiorem, quae breuia sectetur, ne longitudine et copia aetati nondum confirmatae aliquod taedium suboriatur. In poetis autem Virgilio et Horatio non incommode Prudentius censetur addi, qui quamuis singularia nonnulla, praesertim in vocibus ex Graecia petitis, habeat; quemadmodum vetustioribus quoque non desunt [gap: Greek word(s)] ; id tamen rerum copia, et elegantia verborum admirabili repensat. Adiungi forsan Sedulius potest, poeta non minus sanctus, quam ornatus, aut Nolanus ille Pontius Paulinus; et qui sacrato stilo saecularia quoque persequutus est, Sidonius Apollinaris: quamuis solutus vtriusque sermo cum ligato, multum praestantiore, ego nolim comparetur.

Quod reliquum est, de nostra editione, pauca, quae interest non nesciri, memoramus. Dialogum ipsum, quam castigate potuimus, damus

emendatiorem, vsi ad id doctissimorum virorum obseruationibus, Desiderii Heraldi, Nicolai Rigaltii, Geuerharti Elmenhorsti, Ioannis Wovveri, Ioannis Meursii, Iacobi Ouzelii, et qui primas tenet Io. Friderici Gronouii. Quibus interiectum iri speramus, quae vir clarissimus Iacobus Perizonius, amicus noster, erudite obseruauerat. Sed sero allatae sunt eius litterae, quum iam exscriptus esset Minutius: ideoque separatim illa, sub finem, ne frustra allata essent, ad posuimus, vt quisque ex illis quae velit, adscribere in loco suo possit. Quod ad nostras adnotationes pertinet, quaecunque interprete nobis visa sunt indigere, declarauimus perspicue, ad tria animum aduertentes, vt primum emendationis rationem reddamus, quo auctore, et cuius consilio vel hanc vel illam lectionem aliorum seripturae praeseramus: deinde vt historiam atque fabulas, siquae obscuriores sunt, illustremus: tandem etiam latinitatis, si qua rarior occurrit aut difficilior, rationem habeamus. Minuciano Cypriani librum de idolorum vanitate, Wovveri exemplo, adiunximus, quia eiusdem argumenti est, atque saepissime iisdem et verbis et sententiis expressus, vt alterum ex altero transcriptum hic, illic esse necesse sit, quamlibet vter prior fuerit, non omnium est eadem opinio. Plerique tamen Minutium Cypriano praeisse censent, quod vel ideo propius ad fidem faciendum est, quia copiosa, facilius, retentis verbis, in epitomen rediguntur, quam breuia, iisdem seruatis, amplificantur.

Quae praeterea de aetate Minucii Felicis, et vitae ratione dicenda essent, clarissimus Iuris consultus Franciscus Balduinus erudita dissertatione exposuit, quam integram adiungi non tantum ea de caussa voluimus, verum id circo etiam, quod totius Dialogi expeditiores rationes facit, et Christianorum antiquitates commendat, etiam iurisconsultum Christianorum exemplo Minucii, caussi dici Romani, egregie describit, omnesque, qui legibus operantur, neminus Minucianae iurisprudentiae, quam Mucianae studeant, magnopere hortatur.

EPISTOLA XIII. AD SAMVELEM Et ANDREAM REYHEROS Doctores, illum Professorem Academiae Kiliensis, hunc Medicum apud Sulanos ordinarium.

EMensi tandem sumus, Viri Nobilissimi salebrosam viam, et difficultates non leuissimas eluctati, dum Parentis vestri, [gap: Greek word(s)] Lexicon vestris curis ac industria, et non nullo etiam studio nostro auctum emendatumque bono litterarum et communi vtilitati restituimus. De labore apud vos dicere superuacaneum est, qui dudum experti in hoc ipso opere estis, quam non vulgare

sit, et quam parum iucundum, tot voces et significationes animo discernere, tot libros peruolvere, et exempla non semper in illustri posita aut trivio, sed saepe ex horrendo antro aut Democriti puteo eruenda perspectare, vt capiamus inde, quod latinum, purum et clegans: fugiamus, quod foedum ac barbarum est et ab antiquitatis moribus alienum: praesertim si firmam probatamque singulis vocibus auctoritatem accersemus. Non enim mihi eorum perplacere industria potest, qui quando Lexica vel noua contexunt, vel vetera interpolant, nimis secure illos, qui simili labore praeiuerunt, exscribendo insequuntur, vitiorum incuriosi, quae vel optimis libris irrepserunt, eaque in suos transferunt, et posteritati aeque, ac si optima essent et preciosissima, commendant. Miratus saepe sum, id consuetudinis non in Germania modo nostra, sed apud exteras etiam nationes, quarum ingenia et industriam admiramur, inualuisse, vt Coelii Secundi ac Heinrici Stephani, diligentissimorum quidem virorum, fide contenti nihil euoluant ipsimet, nec quae ab illis sunt perperam scripta, suis curis suaque industria emendent. Ne viuam, nisi illi duumuiri, si reuixissent, poene plurimos possent repetundarum reos facere, qui in huiuscemodi labore versati esse videri volunt. At vero (pace illorum dixerim) quot maculas vel sola lactionum varietas, dum saeculi vitio libris non castigatissimis vsi sunt, adspersit ornatissimo illorum operi, quas Criticorum nunc perspicacitas manifestauit? vt

praetermittam vel Homerum interdum dormitare, aut pati aliquid humanitus, quae qui confidentius describit inexplorata, nae ille parum consulere humaniori mihi litteraturae videtur. Tu vero, clarissime Professor, quanto maiorem abonis gratiam inis, quod tam quae olim contulisti ex iuris Ciuilis Latinitate, quam quae nun copiosissime addidisti, non aliunde sumis mutua, sed tuo ingenio pervestigata, tuo Marte elaborata et disposita ad communem adfers vtilitatem, etiam Lege fidelissime signata, quae verbum vel dicendi genus quodlibet contineat. Quam solertiam tuam inprimis laudabam, cum optimus frater tuus SALOMO de iteranda editione qualecunque consilium meum expeteret, cui auctor suasorque semper fui, vt in ceteris quoque parem fidem atque diligentiam adhiberi, neque tempori neque sumtui parcens, procuraret. Nihil minus tum cogitabam, quam futurum esse, vt tua voluntate et hortatu ipse mei, quod dederam, consilii exsecutor essem, aut laborum, qui operi debebantur, moderator. Diu etiam nihil aliud carissimus frater tuus postulauit, quam vt meas vobiscum obseruationes communicarem, vel ate ipso, vel amplissimo fratre ANDREA vna cum vestris in ordinem digerendas, quod etiam pro necessitudine nostra et sanguinis coniunctione nunquam non fui pollicitus. Tandem vero cum de vniuersa opera sollicitarer, meaeque fidei committeretur, quidquid in ordinando ac perpoliendo libro reliquum erat; persimili laboreita

interceptus fueram, vt vix liberius respirare mihi licuerit. Cum ergo ii peruiderent, qui societatem sumtuum cum fratre tuo inierunt, quam impar essem duobus tantae molis oneribus suscipiendis, et tamen nescio qua spe adducti credidissent, ex mea supellectile et collectaneis accedere posse, quod libro suo non inutile foret; vltro et me insciente aliam viam ingressi sunt, quo et suae satisfacerent exspectationi, et me labore nimio subleuarent. Artium bonarum magistrum et scholastica litteratura per eruditum IOHANNEM FRIDERICI, Plauiensem, beati auunculi vestri in Benshusanae Ecclesiae praefectura designatum iam successorem, mihi adiunxerunt, qui tum vestra, quae misistis additamenta disponeret, tum meas obseruatiunculas adiiceret, cum primis autem in museo meo meisque instrumentis, in hunc vsum pridem apparatis, quae deerat, auctorum allegationem fidelius excuteret, quae falsa aut suspecta, interpolaret, et omnia ita dirigeret, vt quantum tempoporis angustia fieri poterat, nouus Thesaurus longe tersior nitidiorque in publicum proserretur. Quod etiam consiliis meis suaque indefessa sedulitate ita praestitit, vt non tam vobis, qui heredes et ex parte auctores estis, quam omnibus bonis, qui vsuri hoc libro sunt, probatum eius industriam iri ne quidquam ego dubitem. Habebunt enim litterarum studiosi, vnde puriorem Latinitatem petant, praesertim postquam omnia probatiore iam fide producta sunt: habebunt qui iuris sese studio

dicarunt, quo interprete iure consultos veteres intelligant: nec ingrata erunt, quae accessere Matheseos abstrusiora vocabula, nec quae, spectatissime Archiater, addidisti ex medicina tua, quae si non studiosioribus huius artis (nam hi aliunde petunt et ex plenis commentariis.) tamen ad vulgares vsus haud parum forsitan conferre possunt: neque quae de meis adiecta sunt, tam ex veteris, quam medii aeui scriptoribus hausta fructu fortasse caritura sunt. Haec de opere quod fidei meae atque curae iniunxistis, vobis perscribenda erant, ne quae scire vestra intererat, meo silentio ignoretis. Vos vero valete, et tum vestra, tum beati Parentis vestri gloria fruentes, mihi REYHERIANI nominis obseruantissimo fauete. Dabam Cizae Nonis Martiis M DC LXXXVI.

EPISTOLA XIV. Ad Perillustrem et Generosissimum Virum ac Dominum VITVM LVDOVICVM a SECKENDORFF Consiliarium intimum, cetera.

CUi potius offerrem Typographei nostri instaurati primitias? Tuis enim auspicatissimis consiliis maximos sumtus Serenissimus Musarum nostrarum Stator in augendam rem litterariam fecit: Tuis etiam hortationibus hanc viam

in gressus sum, vt Ciceronem, omnis Latinitatis parentem, primo loco haberem, qui ex nostra officina prodiret, et cui meis lucubrationibus, si quid possem, lucis non nihil afferrem. Ostendisti hoc ipso, Domine, animum heroicum et ingenium generosissimum. Cum enim ceteros, in tanto fastigio, quo Ipse e, constitutos, plerumque rerum gerendarum magnitudo alieniores ab humanioribus Musis efficiat; Tu solus mortalem conditionem supergressus, et ad Principum res maximas explicandas vales, et vniuersae litteraturae, assiduo studio recolendae, mira felicitate sufficis, quam, tantum abest, vt parui facias, vt his quasi condimentis grauiores curas et reipublicae administrationem sapientissime adspergas, et mirandum in modum mitiges. Haec enim vera sapientia est, sapientiae sontem non negligere, sed ex illo potius, quam ex riuis, haurire, quae quotidie in tanta varietate rerum ad communem fructum, atque in adspectum lucemque proserantur. Nec, quod multi saciunt, humilis animi ducis, scholis consulere, earumque curam sustinere; efficere etiam, vt Musae indies erigantur magis, inque altiorem locum promoueantur. Memo are possem, quoties me benignissime exceptum sipientissimo sermone Tuo informaueris, qua ratione adolescentum animi erudiri debeant, liberaliter mecum communicans: sed vereor, ne abutar insigni Tuo fauore atque gratia, si, quae intra priuatos parietes, tanquam ad aram Sapientiae, singulari beneuolentia impertiueras,

propalam effutire nihil essem subueritus. Id vero facere nequaquam possum, quod officium grati deuotique animi est, vt, quibus rationibus possim, me admiratorem Tuarum virtutum profitear, qui in Tuo patrocinio, si â DEO atque PRINCIPE discessero, omnem spem meam meorumque collocem. Ex meis rebus cum etiam hic libellus sit, non alium ille Patronum desiderat, quam cuius auspiciis et elucubratus nuper fuit, et nuper publice typis officinae nostrae exscriptus. Admitte ergo, Generosissime Domine, intra limina Tua Consularis Oratoris selectas Orationes, Tuo illustri Nomini devote consecratas, easque benigno laetoque vultu suscipe, foue, tu tare. Quodsi cura mea, qua tersius prodituras esse persuasum forsan fuit, scholasticis rebus et morbo interpolata, minus TE patrono digna fuerit; at Tullius certe non indignus est, vt TE, aequalis ingenii atque sapientiae, defenfore atque tutore vtatur. Nihil addo, quam quae officii pars summa est, me supplicem Deo futurum esse, vt TE tamdiu mortalium rebus interesse velit, donec Patriae, eiusque PARENTI optimo, Musis nostris, omniumque bonorum desiderio; Tibi denique Ipsi Illustrique Familiae abunde satisfeceris. Hoc fastigium erit votorum meorum. Scripsi IIX. Kal. Sept. M DC LXXVII.

EPISTOLA XV. AD EVNDEM MAXIMVM VIRVM.

EN iterata editio Orationum, quatuordecim ante annos ILLVSTRISSIMO NOMINI TVO consecratarum. Vtrum veterem dedicationem relinquerem, an nouam TIBI scriptitarem, diu haesitaui. Vtriusque consilii rationes erant non poenitendae: Quod enim pauca in ipso opere immutaueram, non videbatur opus esse nouitate nuncupationis: contra quum tua in me merita saepius renouata cogitarem, nouisque hono ribus identidem laetarer, quibus POTENTISSIMVS ELECTOR BRANDENBVRGICVS, ad intimas TE consultationes admittens, tuas veteres dignitates cumulauit; nona lienum ab officio putabam, si noua TIBI dedicatione gratularer. Tandem diuisa mihi sententia fuit, vt et olim scripta relinquerem, quod caussam editionis, TVIS auspiciis susceptae, declarabant; et nouis simul honoribus gratulabundus adclamarem, nec non beneficiorum nouitati me gratum memoremque exhiberem. Accessit maxima illa et immortalis gloria, ex absolutissimis de LVTHERANISMO commentariis TIBI vndique parata, qua dignissimus omnino haberis, vt ab omnibus bonis gratulationes accipias. Quae igitur pluribus verbis debebam, in pauca redigo, Deum votis sollicitans, vt TE seruet, et senectuti TVAE tranquillitatem addat, viresque augeat,

quo et summorum PRINCIPVM consiliis sufficias, et verae gloriae TVAE, virtutibus atque meritis partae, diutissime interesse, posteritatisque indicia et laudationes praecipere, mihique idem in posterum, qui semper fuisti, hoc est beneuolus et benignus PATRONVS esse possis, Vale, Merseburgi, Kalend. Octobr. M DC XCI.

EPISTOLA XVI. Ad Amplissimum ac Nobilissimum Virum IO. IACOBVM vom Berg, Inclitae Reipubl. Ratisponensis Consulem et ad Imperii Comitia deputatum. et Clarissimum, Doctissimum Virum THOMAM CRENIVM Meliorum litterarum vindicem perquam strenuum.

MIramini, credo, hanc NOMINVM VESTRORVM in mea pagina consortionem. Desinetis mirari, si rationes instituti mei, quibus inductus in hanc viam sum, intellexeritis. Anni fere multi sunt, quum ad PRVDENTII, praestantissimi poetae, editionem nouam adgressus fui: sedaliis aliisque ex caussis impeditus,

in maius otium, quod vero minime consecutus sum, eas curas, quoties subibant animum, reieci differendas. Nondum quartus annus circumactus est, quum vir mirifice doctus et natus ad iuvandam rem litterariam FRIDERICVS BENEDICTVS CARPZOVIVS, senator Lipsiensis, per amicitiam, quam sincere mecum colebat, studiorum omnium meorum conscius, supremis ad me litteris, paucis ante excessum e vita diebus, me cohortatus est, vt maturarem Prudentii editionem, quod nulla illius apud bibliopolas exempla essent reliqua. Vt vero semper eius iudicium feci plurimi; ita magis ad obsequendum incitatus fui, quum tristis euentus breui post comprobauit, hunc ex antiquis scriptoribus fuisse vltimum, quem moriturus mihi recensendum illustrandumque commendarit. Dum conquiro quae in vsum sunt, dum perlego, emendo ac interpretor; filius meus SALOMO, peracto hic studiorum cursu, in Batauos iturus, Germaniam prius peragrare constituerat, qui quum ad Danubium peruenisset, tanta humanitate, CONSVL amplissime, gentilis tuae et cognatae filium amplexus es, vt multos dies etiam tecum retineres. Ex eo tempore, monitore filio, beneuolentiam tuam per litteras praedicante, inter nos, quos olim adfinitas coniunxerat, feruentior amicitia coli coepit et mutuis crebrisque epistolis conseruari. Cuius generis quum fere nullam abs TE acceperim, cui non carmina elegantissima, ingenii tui documenta, adiuncta

fuerint; concitatior multum, crede mihi, factus sum exemplo tuo ad poetam, quem explieandum proposueram, strenue persequendum: quia TE, summum virum, et publicis distentum occupationibus, subseciuas horas poetarum amoenitatibus relegendis imitandisque dare animaduerti. Fateor, impulsorem TE mihi exstitisse ad maturandum opus, quod struebam. Interea filius Lugdunum Batauorum venit, et a TE in primis, clarissime CRENI, benigne acceptus, et adeo dilectus fuit, vt nec vita defuncti TE obliuio subiret, sed MEMORIAE illius, anniuersario decessionis die ANIMADVERSIONVM TVARVM PHILOLOGICARVM ET HISTORICARVM PARTEM DECIMAM consecrares, vt quam diu doctissimae lucubrationes tuae constabunt, quas perennes fore eruditissimus quisque auguratur; filii quoque memoria non possit intercidere. Luctu deiectus erigebar exsequiali hymno Prudentii: quas meditationes renouasti mihi, quum dedicationem tuam inspicerem. Currenti sic calcar addidisti, vt, quantum alia, quibus distractus sum, studia ferebant, poetam meum absoluerem, eumque VESTRIS, VIRI CELEBERRIMI, clarissimis NOMINIBVS praescriptum publicarem, quia VOS, vel inscientes, mihi hortatores exstitistis ad opusculum perficiendum. Accipite igitur POETAM hunc CHRISTIANVM ea animi beneuolentia, quam mihi toties per litteras declaravistis: atque illius memoriam, et nostram amicitiam,

vt facitis, conseruate: quo nihil gratius mihi, nihilque iucundius, VIRI maxime colendi, poteritis praestare. Hale, pridiae nonas Martias anni M DC III.

EPISTOLA XVII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

SIlium Italicum tibi damus, beneuole lector, non ignobilem poetam, at qui per multa secula, et nostri etiam maiorem partem, non prosperrimo fato vsus fuit. Quum enim sua aetate celeberrimus esset, quod aequalium testimonia C. Plinii Coecilii, Valerii Martialis, et Cornelii Taciti comprobauerunt; insequutis temporibus ita oblitterata eius memoria fuit, vt ex veterum grammaticorum choro, quos reliquos habemus, non esset vllus, qui mentionem illius faceret. Vnus Sidonius Apollinaris est, scriptor quintae aetatis Christianorum, qui in claris illum poetis numerauit. Ex quo tempore quum barbarorum incursione multa ingeniorum monumenta intercidissent, haec fortuna nostri Silii fuit, vt in angulis, quo dudum reiectus fuerat, securius latitaret. Orto autem beatiore seculo, quum bonae litterae renascerentur, etiam ille in lucem productus fuit et primum Romae M CCCC LXXIV. publicatus, mox Mediolani, Venetiis et aliis deinceps locis saepius repetitus. Qui in castigando illo, aut scholiis illustrando, operam dederunt, primus Domitius

Calderinus erat, sed copiosior Petrus Marsus, Italus genere, ex Marsorum gente oriundus, qui plenos commentarios more veterum scholiastarum scripsit, excusos Venetiis M CCCC XCIII. Franciscus Asulanus ex veteri codice octoginta versus libro VIII. post v. 143. inseruit, qui prius vulgatis libris defuerant. Hermannus Buschius et Ambrosius Nicander argumenta librorum composuerunt. Omnium autem meritissimus de Silio fuit Franciscus Modius, qui ex vetusto codice Agrippi nensi innumeros versus corruptos emendauit, multos, praetermissos ab aliis, restituit etiam in spurios quosdam earundem membranarum auctoritate lituram fecit: quem sequuti sunt sub initium huius seculi Daniel Heinsius, qui Crepundia adiecit; et vndecimo post anno Franciscus Raphelengius. In diuersum iuit Claudius Dausqueius, Canonicus Tornacensis, in laudatos viros, Modium Heinsiumque, saepius iniquus, vt vulgarem lectionem, putidam quamuis et ineptam, tueretur. Non autem ineptae sunt ceterae illius ad hunc poetam obseruationes, quae quinto decimo vergentis saeculi anno Lutetiae prodierunt. Ex hoc tempore cessatum in Silio curatius exprimendo, nihilque praestitum a Batauis fuit, quum semel iterumque charactere minutissimo, nec vero correctum satis, recuderunt. Alii tamen non defuere, qui de castigando illo identidem cogitarent. In his nostras Caspar Barthius erat, qui Aduersariis suis multa in Silium meditamina

inspersit, sed audacius aliquando cogitata, quam leges criticorum ferunt. Tutior medicina summorum virorum est, Io. Friderici Gronouii in obseruationibus, et Nicolai Heinsii ad Claudianum Notis. Hic etiam ad Silium paternae editionis adscripserat manu sua, quem librum vir amplissimus nactus Fridericus Benedictus Carpzouius, vt mirabili studio in iuuandis prouehendisque litteris est, vltro mecum communicauit, cui et plura debeo, et mecum debent plerique elegantioris doctrinae cultores, quorum amicitiam studiosissime colit, vt ornare rem litterariam, et excitare ingenia possit, ob id omnibus carus, mihi certe plurimi semper aestimandus. Ex his apparet, quos duces editione sequutus fuerim, nec vero singulos aequali passu, quum Fr. Modio, Nic. Hemsio, et Io. Fr. Gronouio, primae omnino partes debeantur. De ipso auctore non ignoramus, qui durius censeant, neque spiritu, neque iugenio poetam referre, frigide saepe et cum languore narrare, et quae alia in ipso a censoribus reprehenduntur. Malumus vero iudicium antiquorum, Martialis, et Plinii, et Sidonii sequi, quam recentium Aristarchorum. Esto minorem primis fuisse, nec parem ingeniosissimis: at laude non minus dignum est, quae ingenio defuere, industria pensasse, et vndique nitorem collegisse. Presse duces suos sequutus est, et in his maxime Maronem: vnde credo factum esse, quod saepe imitantibus solet, vt dum varios flores collegit, quos operi suo insereret; aliquando illud inaequabile

fieret; plurimis tamen locis formosum satis est, et suis numeris absolutissimum. Parcius fingit, propior veritati, qua T. Liuium cum primis historicorum principem, expressit; non autem negligens colorum est, et digressionum, ac similitudinum, et quas alias figuras in deliciis poetae habent. Sed haec de forma et habitu poetico; stilum qui carpat, non credo facile quemquam fore, quod meliori ille aetate vixit, industria clarus et imitatione optimorum, in quo et Plinii et Martialis testimonia conspirant. Materiae autem copia, et dignitate et singulari vtilitate nemini certe magnorum poetarum cedit. Inter bella, quae Romani principes gentium, gesserunt, nullum grauius periculis et cladibus, nullum ducum virtute nobilius, nullum etiam mirabilius euentu illustriusque, quam Punicum secundum, Siliani ingenii campus atque arena. Non Argonautica, non Thebarum fata, non ipsa Aeneis, Romana origo, propter fabulosam antiquitatem anteferri argumento Silii possunt, sint licet ingeniosius, quam illud, elaborata. Quantum vero lucem historiae adfert? quantum vsum praestare ciuili prudentiae potest, quum duas gentes inter se componit, quae de orbis terrarum imperio certauerunt? Praeter res gestas, ad veritatis legem religiose consignatas, etiam ad origines familiarum, vrbium, populorum, tam frequenter stilum flectit, vt cum minus eius rei gratia, quam belli Punici, poema instituisse videri possit. Nec incuriosus est veteris mythologiae,

sed ex illa etiam adsumsit, quibus carmen iucundius condiretur. Maxime autem geographiae studiosus est, Italiam, Siciliam, Hispaniam et Africam (vt de Graecia taceam) tam distincte accurateque describens, vt poetarum et historicorum parem neminem: ex geographis vix habeat superiorem. Et moribus decet poetas ae vitae communi prodesse, non tantum oblectare: in quo genere nemo ausit cum Italico contendere, qui plenus sententiarum est, et salubrium praeceptorum, quae ad virtutem ducunt: et exemplorum omnibus facile antecellentium: vt cuncta, quae philosophi meditantur, ipse moduli suauitate penetrantius in animos hominum infundat. Itaque Silium legisse, magna pars politioris humaniorisque doctrinae est: et Romanorum prospera, aduersa, mores ciuium, artes ducum ex eodem didicisse, multum vtique momenti habet ad rempublicam gerendam et ad veram seu actuosam philosophiam. Quae offensare legentem possint, planauimus cuncta interpretationibus nostris: geographicis tabellis illustrauimus: indicibus adiuuamus memoriam, et subleuamus molestiam requisitionis.

His vtere, beneuole Lector, et vale.

EPISTOLA XVIII. AD MVSASCIZENSES.

VNdeuiginti anni sunt; quum vester ego antistes, hortatu summi viri vobisque coniunctissimi, cui inorementi vos vestri quantum debeatis, non ingratae recordamini, VITI nempe LVDOVICI SECKENDORFII, Eutropium eiusque Graecum metaphrastam Paeanium, animaduersionibus meis illustratos, in vestrum vestrorumque vsum publici iuris feci, et TVTELAE vestrae, tanquam Herculi Musarum, tum iuuentutis PRINCIPI, ac patriae SPEI, MAVRICIO GVILIELMO, Saxoniae aliarumque gentium incluto DVCI, Principique, raro ordinis sui exemplo, sapientiae praeceptis, vestrisque institutis ac disciplinis non leuiter tincto, sed penitus et ad summam vsque gloriam imbuto, meo vestroque clementissimo DOMINO, dedicaui. Id me haud sine auspiciis fecisse vos testes mihi estis, et ipse rerum euentus approbauit, quod multa et praeclara sunt ingenia, quibus non exiguus fructus ex Eutropianis lectionibus adlatus fuit, et hodieque adferri non desinit plurimus. Nec dedicando opus serenissimo PRINCIPI, tum flori, nunc magno ornamento laudatissimae Gentis, errasse mihi a decoro, aut indignum aliquid tanto nomine

admisisse videbar, quia ipse auctor Eutropius augusto imperatori et Romanorum principi VALENTI librum suum consecrauerat. Scilicet rerum potituri, quo diligentius litterarum studiis praeformantur, eo ampliores fructus ad rempublicam et communem vsum adferunt, quia praedidicerunt ex historiarum monimentis, et in illustri loco positis exemplis, quod salubre et frugiferum est reipublicae, vt imitentur; et quod inceptu foedum, aut exitu, vt maiori industria deuitent. Apparent ibi conuersiones rerum humanarum, origines imperiorum, bonorum virtutes, improborum vitia, quae sane qui intuetur, et singulorum expendit rationes; nae illum ad res magnas idoneum paratumque cum primis fieri oportet. In historicis vero Romanis, qui longiorem seriem rerum atque temporum percurrat, quam Eutropius, scriptor vndecim ab vrbe condita saeculorum, si quoquo versus circumspiciamus, certo inuenimus neminem. Solam quidem Romanam rempublicam scribit, sed eam, quae est instar omnium, cuius prospera et aduersa nosse, quae vita ciuium, qui mores fuerint, quibus ducibus et partum imperium, et mirifice auctum, quibusque legibus sit idem conseruatum; haec, inquam, qui nouerit, sciris Musae, quantam ille ciuilis prudentiae, illiusque regiae, quam Plato dixit, et PRINCIPIBVS dignae disciplinae sit partem consequutus. Quae cum ita se habeant, dicitis mihi forsan cur tam nobilem

materiam serenissimo vestro meoque PRINCIPI offerre erubescam. Non erubesco materiam, quam excelso EIVS ingenio semper scio gratam atque etiam iueundam esse: habitus autem libri externus quia non is est, qualem volui, sed quem typographi necessitas detritis typis nec charta induxit purissima; erubesco serenis illum oculis tam [gap: Greek word(s)] PRINCIPIS subiicere, quantamcunque etiam curam industriamque in emendando adhibui. Vestrum ergo nomen, ILLIVS confisus benignitate et clementia, libro praescriptum volo, vestrae eum industriae atque favori commendo, vt filiis vestris, generosae iuventuti, commendetis, sicut commendare vos illum et tueri etiam, ex quo prima editione natus erat, cum voluptate memini. Sed, quod caput rei est, hoc vnice vos iam rogo et obtestor, vt sicut M. Tullius vester pro se philosophiam ad Catonem ablegabat; ita vobis mihi deprecatricibus apud PRINCIPEM vti liceat, quo veniam mihi immutatae dedicationis impetretis, quam non difficilem vobis ad impetrandum fore, propter mirificam ILLIVS erga vos et studia vestra bonitatem et clementiam, quam ipse innumeris beneficiis expertus sum, planissime confido. Valete, et memoriam mei, vestris sacris quondam praepositi, vt facitis, conseruate, quemadmodum vestram ego, vestrique PRINCIPIS clementissimi, et aeque mei, nunquam cessaui colere, neque dum viuam,

mihi credite, vnquam cessaturus sum. Dab. Halae ad Salam. Idib. Septembr.

M DCC XCVII.

EPISTOLA XIX. AD CHRISTIANVM DAVMIVM, Virum polyhistorem et magnis in rem litterariam meritis conspicuum.

TAndem vero exsoluo Tibi, clarissime vir, quod dudum debui persoluere et saepe etiam volui, sed semper impeditus in aliud tempus reieci. Etenim tanti facio amicitiam tuam, tot litterariis testibus mutuo sancitam stabilitamque, vt nolit illa vtriusque conscientia terminari, sed aliis quoque cognoscendam se laudandamque exhibeat. Non enim inglorium duco, sed in praecipua laude pono, a Daumio amari, quem amauerunt summi viri, et adhuc amant, quotquot elegantioris doctrinae cultores non modo in Germaniaeoris, sed etiam in longe disiunctis sunt regionibus. Ipse mihi conscius sum, quanta voluptate afficiar, quoties a te mihi litterae perferuntur, quod omnes plenae ingenii et recondita doctrina refertae sunt. His fateor me ita deuinctum fuisse, vt pridem cogitarim, quo me signo gratum hominem tuique obseruantem declararem.

Nec deerat, quod sciunt amici, materia, tibi fortasse non iniucunda, nec indigna tuo nomine; quam omnino perfecissem, nisi fortuna obstitisset, quae vnam supellectilem negabat, elaborationi summe necessariam. Multum in nos fortunae licet, non autem tantum, vt possit illa mentem nostram ab honesto proposito abducere, vt, quod semel constitutum erat, huic dominae cedentes praeter mittamus: supra fortunam virtus est, et, si quam illa viam negat, haec aliam sibi, qua pergat in proposito, per auia saepe et iniquiora loca aperit. Igitur quod non poteram perficere, quae affecta habebam tibique consecrata: nec patiens morae eram, qua in futurum tempus reiicerem, quidquid erat huius operae, meamque in te beneuolentiam serius significarem, ad aliud opus prosilui et Mirandulanas Epistolas, quas adolescens amaui, tibique non minus caras et in pretio esse, ex litteris tuis cognovi, ad limam reuocabam, vt emendatiores in lucem et sub tuo quidem clarissimo nomine, denuo prodirent. Has, quaeso, hilari suscipias fronte, et me quod soles, amare et litteris tuis doctissimis, quas vnice desidero, quam saepissime exhilarare, pro constantissima tua voluntate pergas.

Vale. D. Cizae Idibus Februariis M DC LXXXII.

EPISTOLA XX. AD POTENTISSIMVM FRIEDERICVM REGEM BORVSS.

ACademiae TVAE dedicationem, immortale opus, in litteras referri, clementissime iussisti, vt, quibus curis quantoque studio cum suscepta tum peracta sint omnia inter posteros etiam constaret. Obsequentissime parui, et, quantum adsequi rerum magnitudinem possum, hoc volumine, quod vides, si non omnia, quod vix mortalis est industriae; tamen summa atque principua complexus, leui stilo consignaui, quae intererat TVAE gloriae futuris non ignorari temporibus. Non ingratae Musae sunt, neque immemores beneficiorum, quae vti ab obliuione res omnes vindicant, quia perit memoria, quae litteris non conseruatur; quanto putas TIBI eas officio deuinctas esse, a quo tantis ornatae sunt beneficiis: quae si quos vnquam immortalitati consecrarunt, TIBI certe, PRINCEPS OPTIME, praestabunt, vt gloria TVA aeternitatis comes sit, nec vetustate minuatur, sed vires ab aeuo, ac incrementum ab annis capiat. Tantum scimus de priscis mortalibus, quantum litterarum studiis per secula est propagatum, vt adeo futuri temporis memoria ab litteris vnicependeat. Harum autem cultores quem studiosius laudabunt, quam a quo

ipsas litteras auctas, et in maius meliusque prouectas esse in telligent? Tuum ergo diuinum factum non est ex illo genere, in quod tempus ius sibi vindicet, aut quod vetustas dererat ac aliquando consummat: sed quam diu hoc vniuersum erit, quamdiu homines in terra, non desinet hoc factum TVVM, et quod commune cum Academia esse voluisti, augustum TVVMNOMEN celebrari. Quis enim Academias ignorat, virtutis templa et sapientiae domicilia? vnde plures aut omnes pordeunt, qui'ex litteris aliquod nomen consequuti, ad scribendum sese conferunt, vt principum magnorumque virorum res gestas posteritati commendent. Omnes, qui heic doctrinis instituentur, quorum numerus ingens per annos cumulatur, se FRIDERICIANAE alumnos profitebuntur, et dum se profitentur, memoriam CONDITORIS non ingrata recordatione renouabunt. Quid de litterarum monimentis dicam, quae hinc exibunt et in terras disiunctissimas pro erentur? nonne gloriam inde TVAM augeri sentis, quum, qui libros illos legent, se Fridericianae fructus eolligere testabuntur, quod fieri nequaquam poterit, quin TE simul, illius auctorem dedicatoremque in eoelum efferant. Hoc non vna hominis aetate, autvno tantum seculo ita fiet, sed, si tempora plura subsequentur, omnia TVAE virtutis Tuorumque ingentium meritorum testes erunt. Magna vbique sunt Tua opera, quae exstruis: sunt clarissima tropaea et triumphi, eaque

singula gloriam TVAM immane quantum augent atque amplificant: neque vero ex omnibus est, quod cum condita Academia ita comparari possit, vt non cedat illi, saltim constantia et perpetuitate. Quod Achilli Homerus fuit, TIBI TVA erit Fridericiana, quia ingenia instituet, quae gloriam inlustrabunt Brandenburgicam: et exteros concitabit, vt nobiscum certent in augendis prouehendisque TVIS laudibus. Quidmulta? magnam vbique vides succrescentem gloriae materiam, sed nullam fideliorem, et magis propriam futuram, quam quae rei per TE auctae, est litterariae, de quo facto nulla conticescet posteritas. Qua propter fecisti, quod dignum est MAGNO PRINCIPE, qui non huius tantum breuioris aeui, sed posterorum etiam rationem habeat. Iussisti monimentum fieri, ex quo illi mirificam Tuam in bonas litteras voluntatem cognoscant, et meritis Tuis, quae mirabuntur, inducti, in laetitiae ac gratulationis societatem cum nostris temporibus veniant. Hoc monimentum est, quod gloriae TVAE litterariae, sapientissime PRINCEPS, deuotus posui, idque Tibi, cui debetur, Tuique aeternae memoriae inscriptum dedicatumque volo. Accipe ergo, quod offero, et intuere sereno vultu quod consecro, et fruere tum fortuna TVA excelsissima, tum illa, quam dixi, gloria per seculorum ordinem, quae reuoluentur, nullum finem habitura: vt diutissime superstes, quod mirum dictu, intersis posteritati. D. Halae in Fridericiana, prid. Calend. Ianuarias

(quas felicissimas TIBI et GENTI TVAE oriri Deus iubeat) anni imminentis M DCC XCVIII.

EPISTOLA XXI. Ad Virum Illustrem GISBERTVM CVPERVM Ciuitatis Dauentiensis consulem et Ordinum Transisulanae Prouinciae adsessorem perpetuum: nuper etiam in supremum illustrissimorum foederati Belgii Ordinum Consessu per plures annos delegatum.

COelium Sedulium, poetam inter christianos nemini secundum, hortatu tuo, VIR CLARISSIME, ex manuscriptis libris tuaque ope ita, vt nunc in lueem exit, ornatiorem illustrioremque reddidi. Dolebam a sanctissimo iuxta ac elegantissimo scriptore per seculum fere, aut amplius, librarias cessauisse officinas, nec nisi semel iterumue in vastis voluminibus, Patrum Bibliotheca, interea repetitum esse. Itaque animum induxi a multis annis, si copia ad illustrandum obtigerit, poetam hunc in vsum Christianae iuuentutis euulgare. Consului amicos: suaserunt omnes. TV praecipue me incitasti, vt etiam, quae in sancto hoc Marone obseruaueras, aut libro adscripseras

tuo, liberalissime mecum cummunicares. Hunc ergo poetam nunc correctum explicatumque, etiam adnotamentis tuis locupletiorem factum, ILLVSTRI NOMINI TVO dicatum volo, vt refluant ad TE quae dedisti; et cetera, quae collegi, aut penu mea protuli, cum ipso Seduliano poemate TIBI offero atque transscribo, vt hortationis tuae qualemcunque fructum recipias. Satis hae rationes sunt, cur libellum hunc cum gloria tua coniunctum velim; neque vero hae mihi solae. Nam ex quo tempore liberalia studia inter nos societatem conciliarunt, beneuolentiae tuae in dies mihi clariora signa sustulisti, vt nullae abs TE litterae adlatae adhuc fuerint, quin nouum mihi laetandi gratulandique argumentum adferrent. Iuvat enim a tanto viro amari, qui non minus in laude ingenii ac eruditionis, quam in amplissimis honoribus, quae praemia sunt virtutis, vixit. Iuvat quoque legisse epistolas tuas, quae semper aliquid noui ferunt, non, vt multorum, de quo in circulis homines disserunt; sed reconditam doctrinam, et eruditas quaestiones, quas ita proiicis cum dubitandi rationibus, vt non obscure vna significes, in qua parte, quum in vtramque agitatae sunt, consisti putes tuto posse. Priscos sapientes audire videor, quum per litteras mecum colloqueris, refertas varii generis doctrina et eruditione: quae quod etiam amoris sunt plenissimae, candidum pactus tuum mihi penitus inspiciendum exhibent. Tunc cernitur, in exemplo tuo, qui fructus sint

elegantium studiorum, quia haec ipsa sunt, quae tantum TIBI gloriam cum mentis tranquillitate pepererunt; quae animo recensens meo non tantum TVA caussa, verum etiam illorum laetor, cum quibus viuis coniunctissime, qui sane omnes, quod meo sensu intelligo, ex eminente ingenio tuo et in tuos beneuolentia singularem voluptatem capiunt. In quibus quod me etiam connumeras, nihil prius habeo, quam publico testimonio declarare, quanti voluntatem in me tuam, VIR SVMME, faciam, cui nihil deest, quod ad constantiam amoris et officiorum expeditissimas rationes pertineat: vt TEcum omnes intelligant, qua TE vicissim fide colam, tuamque aestimem beneuolentiam. Quam vt mihi perpetuam serues, non tam rogandus mihi videris, quam, quod sponte facis, cohortandus, qui ea natura es atque indole, vt amore omnes complectaris, qui meliores litteras colunt, et ex illarum vsu ac tractatione aliquid ad communem vtilitatem adferunt. Perge ita bene mereri, diuque vale et rem litterariam aeque, vt publicam ciuitatis ac prouinciae, ingenii tui monumentis, quae vel parata vel adfecta in scriniis habes, adauge atque orna. Incredibilis enim exspectatio est tuarum lucubrationum, quas ex prioribus intelligunt, quam eruditae, quam salubres incremento sint litterarum. Sed iterum vale. D. Idibus Septemb. M DCCC III. Hala.

EPISTOLA XXII. Ad Academiae Ienensis Rectorem Magnificum GEORGIVM SCHVBARTVM Meliorum litterarum conseruatorem solertissimum et in eadem Peritissimum Historicum CASPAREM SAGITTARIVM S. Th. D. Professores clarissimos bene de publico merentes.

DEcimus propemodum circumactus annus est, cum quod priuato vsui concinnaueram historiae antiquae summarium, in lucem emisi, idque clarissimo nomini tuo, AMPLISSIME SAGITTARI dedicaui. Iure enim quodam tuo vindicare illud poteras, quod hortatu tuo atque consilio in publicum prodibat. Nihil itaque, quod vereri possim, mihi superest, ne inique feras, repetita editione te iterum appellari, etiam amicum et collegam exquisitissimum adiungi, quocum aequabili sorte vel ita nuncupationis onus dividas, vt vetera tibi, cui debebantur, denuo consecrata existimes; accessiones nouas, vt obsides animi mei, ille accipiat, quem a prima editione

in vestra Academia nouum quidem, sed antiquis moribus et fide, amicum et singularem fautorem consecutus fueram. Te intelligo, MAGNIFICE RECTOR tibique, vt pridem animum et studium, ita hanc etiam lucubrationem dico atque consecro, vt ex signo hoc, quamlibet leuiore, non leuiter cognoscas quanti ego ingenium tuum mirificamque doctrinam et merita faciam, semperque adhuc fecerim. Rogo igitur, viri excellentissimi, ne hoc opusculum spectetis; quod perexiguum; sed voluntatem potius meam, qua nemini cedo, qui plus virtutem vestram, quam ego, colat et obseruet. Valete, et diu publicam rem vestramque felicissime gerite. Datum Cizae Nonis Maiis M DCC LXXXV.

EPISTOLA XXIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVid praestitum sit in noua orationum Ciceronis editione, paucis TE, Lector, perdocebo. Operam dedimus, vt quam emendatissimae prodirent M. Tullii Orationes. Praeter enim probatioris notae libros, Criticorum quoque, Gruteri, Mureti, Lambini, Hottomanni aliorumque animaduersiones, emembranis optimae fidei depromtas, in consilium aduocauimus, quo factum est, vt saepe nouam prae se faciem, quas edidimus, orationes ferant, et a vusgatis haud raro dissentiant. Rationem si quaeras

dissensus huis, adeas velim Gruterianum Ciceronis opus, quod Criticas animaduersiones, etsi non omnes, tamen plurimas, quas secuti sumus, exhibet. Ad Orationum delectum quod adtinet, facile concedet doctissimus quisque, elegantissimas esse ex omnibus Ciceronianis, quas hic in lucem cum Notis nostris emittimus, siue dicendi genus et stilum respiciat, siue Rhetoricam vtilitatem, cum hic vbertim inuenire liceat, quae in tribus Rhetorum dicendi Generibus proponuntur; et quidem exemplis eiusmodi stabilita, quae veris figurarum atque Troporum luminibus illustrantur. Vnam quamque orationem in partes incidimus, tam maiores, quae Capita vocantur, quibus principes Philologorum Boeclerus, Berneggerus, Freinshemius, et alii vsi sunt: tum minores (numeros appellant) Masenio in primis, in oratoria palaestra frequenter vsurpatas. Notas subiicimus pagellis singulis, non quidem Criticas, quae scholasticorum captum excedunt; sed philologicas, ex ipsis fontibus Romanae graecaeque antiquitatis deriuatas. Denique quae praecipuae orationis partes sunt, Argumentum et dispositionem, noua methodo elaboratam addidimus, ne superesset, quod impedimento possit adolescentibus esse, nisi sibi et industriae suae deesse sibi velint. Vale lector optime et studiis nostris faue.

EPISTOLA XXIV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

STudiorum et disciplinarum, quibus Romani imperio orbis se pares effecerunt, dicendi ars atque eloquentia vtique summa atque praecipua existit. Ciuilem enim prudentiam, et omnem philosophiam, ac scientiam publici priuatique iuris, magni quidem semper faciebant, sed tamen eo ordine habuerunt, vt omnes illas partes doctrinasque, quam libet vtiles et necessarias, vni eloquentiae, tanquam reginae disciplinarum, postferrent. Hac arte imperium illorum ad magnitudinem, quam admiramur, excreuit: hac potius, quam armis, tot seculis conseruatum fuit. Sunt vices temporum, et studia quoque cum temporibus mutantur, et vt alia nunc facies est reipublicae, ita alius aliusque vsus successit eloquentiae. Esto in foro minorem esse quam olim fuit, nec vero ex illo proscripta omnis et eliminate est. Quo quisque doctior caussidicorum est, eo magis actiones suas ad veterum rationem componit, vt vis probandi eadem permaneat, quamquam modus agendi diuersus sit ab antiquo: In republica vero gerenda idem vsus est qui femper fuit, siue consultatio in medium est proponenda, siue sententia cum argumentis et rationibus ferenda, siue denique cum populo agendum, eique vel suadendum quod salubre sit, vele contrario, quod fugiatur, improbandum.

Sunt legatis principum et rerum publicarum, sunt aliis aularum et ciuitatum ministris saepe verba publice facienda, quae quo ornatius et ad legem artis componuntur, eo maiorem vim habent in animis audientium. Sunt et aliae quam plurimae cum stili tum sermonis culti vtilitates, vt et loqui scite quae sentimus, et scribere eleganter eadem possimus: quae nisi exercitationibus praeparantur, quum opus erit maxime, frustra, quia sero, expetuntur. Multae sunt viae perueniendi ad hanc copiam et facultatem, dum per longas alii orationes, puta Ciceronis et aemulantium, deducant, alii ad rhetorum praecepta et fictas declamationes remittunt, quibus se id consequi persuasum habent, vt ad quamuis rem, etiam rarissimi exempli, dicendo illustrandam, discipulos suos idoneos efficiant. Vtraque via longior: nec altera sine periculo est. Fictiones enim rhetorum vtcumque ingeniose excogitatae sunt, tamen a vera via gerendarum rerum in deuia vt plurimum abducunt. His enim adsueti si in luoem producuntur reipublicae, quasi pedem in alio orbe sibi ponere videntur, quum omnia aliter agi animaduertunt, quam a magistris in vmbra instituti fuerant. Quod si vero annales et historiarum monimenta euoluimus, vbique orationes non fictas, sed inter gestas res, aut de iis antequam gererentur, habitas inuenimus, suasiones videlicet, aut disuasiones, et quae idem vehementius agunt, hortationes dehortationesue; item petitiones, conciliationes; tum laudationes, gratulationes,

gratiarum actiones: alio loco accusationes, disceptationes, defensiones, etiam comminationes et expostulationes; et has omnes verbis prineipum, ducum, legatorum, magistratuum, conceptas et expressas. In quibus nihil fictum otiose, aut ineptum reperitur, sed facta, facienda omnia, et suis exemplis, quod fiori possint, probata ostenduntur, similia iis, quae hodieque in vita hominum, in republica et domi et in bello aguntur quotidie, aut possunt et debent in ea institui. Breues quidem sunt illi ciuiles sermones, sed pondere argumentorum et momentis rerum quas tractant, aeque copiosae quam longissimae: artificio autem et connexu partium vel longis anteferendae, quia breuitatis membra et articuli, eorumque conuinctiones facilius perspiciuntur, quam si diffufa sunt, et per longas disiecta sermocinationes; vt vel huius rei caussa hae breues oratiunculae prae ceteris commendandae videantur. Praeter vsum elcquentiae, accedit et alia ex illis eaque haud leuis, aut parui facienda vtilitas, quod tum sermonibus adolescentes inhaerent, vt scribendi inde ornatiorem habitum adquirant; non possint non vna historiae condisci, vel saltem ita notae fieri, vt si quando ipsos conditores oratiuncularum, Titum Liuium, Crispum Sallustium, Iulium Caesarem, aut Cornelium Tacitum lecturi sunt, non tam legant illos, quam iucunda recordatione repetant, quia illorum momenta praecognita habent, vt leui opera augeri, et ad plenam rerum gestarum

cognitionem perduci possint. Quae vera caussa fuit qua inducti maiores nostri historicorum orationes excerptas voluerunt, quae etiam manu scriptae in bibliothecis latent, et postea saepius expressae typis fuerunt, et tandem, nostra memoria, mirabili editione in Batauis prodierunt, abscisis multis, retentis solis quae Liuii, Sallustii, Tacitique et Curtii sunt, neque horum omnibus. Interiectis duodecim annis pleniores Lipsiae recusae sunt, restitutis quae expunctae fuerant a Batauis. atque sic post nouem annos ibidem iteratae. Vtriusque libri editores suas rationes habuerunt, easque minime contemnendas: Illius, vt resectas quasdam; huius, vt easdem restitutas vellent: cum quibus malim, quam cum illis, facere. Etsi enim ex Ammiano Marcellino et Historia Augusta desumtae cedunt puritate antiquioribus: sententiis tamen et artificio aeque insignes sunt atque vtiles, quod etiam summus vir 10. Andreas Bosius de illis iudieauit. Quae etiam propterea non ineommodae nobis visae funt, quod discrimen latinitatis, per tempora distinguendum, iuuentuti proponunt, quae nisi exemplis doceatur, in opinion no haeret, quidquid quacumque ratione antiquum est, eiusdem esse elegantiae et paris ad imitandum conditionis. Neque vero sic pleniores, reuocatis quae abiectae erant, nobis satis facere potuerunt. Etsi enim, quod in fronte pollicentur, ad praestantium librorum fidem castigataeesse apparent: id secus tamen se habere, qui cum illis contulerunt, suntexperti. Iam vero innumeris

erroribus et mendis liberaui, et cuilibet librum auctoris et caput, vnde desumta est, adscripsi, vt siquid dubii resideat, quod difficile sit intellectu; demta inuestigandi molestia, auctoris contextus euolui possit, et ex iis quae praecedunt, quae insequuntur, sententia vera illius percipi. Multae etiam obliquae orationes in directas erant conuersae, additis, abiectis et mutatis paene multis verbis, idque saepe parum commode, vt protinus aliam faciem orationes illae induerint, quam qua auctores sui consignauerant. Has ergo obliquo habitu relinquendas duxi, eisque alias eiusdem formae ex Liuio adieci, vt adolescentes etiam obliquas tractare discerent, quae multis elegantiores, saltem maiori cura elaboratae, quam directae, adhuc videntur: et, Trogo Pompeio iudice, in Iustini epitoma lib. XXXVIII. cap. III. solae dignae sunt ingenio historicorum; quocum vero non per omnia consentimus, nec directas orationes historicorum, vt ille contra Graecorum Latinorumque exempla facit, improbamus. Hoc etiam adfirmare bona fide possumus, vsu nos satis longo didicisse, nullam rationem esse probando iudicio adolescentum paratiorem, nullumque feliciorem modum ad puritatem dictionis et formam periodorum ingeniis imprimendam, quam per obliquas orationes, si in rectas disponi et reformari iubeas: sic enim aeque iuuenes tam puritati verborum, quam modulo periodorum, et numero, quem oratorium

dicunt, sine vllo negotio adsuefieri videmus, vt si per modicum ita exercitati fuerint, post eleganter ipsi sua omnia perscribant, nec possint aliter, quam iusta forma, mensura atque numero. Quo pacto meos adhuc exerceo, siqua illis materia orationis vel epistolae proponenda est: nec sine fructu exerceo, quem breui tempore largum sane ac suauem illi proferunt. Hae meae rationes sunt, cur obliquas orationes sic integras relinquam, vt ab auctoribus quaeque suis compositae fuerunt, quas tantum abest, vt resingi et in rectas formari peruelim, vt et plures a me indirectas siue obliquas additas profitear. Quae etiam superiore Lipsiensi editione in calcem reiectae fuerant, desideratae in Bataua editione; in locum quamque suum reposui, vt coniunctas habeamus, quae ab vno auctore profectae sunt, nec librorum capitumque ordo, ex quibus sunt depromtae, superuacanea reiectione perturbetur.

EPISTOLA XXV. Ad Virum maxime reuerendum et celeberrimum ADAMVM RECHENBERGIVM S. Theologiae in Academia Lipsiensi Professorem P. ordinarium dignissimumque.

VNdeuiginti anni sunt, quum Curas has primum mihi subnatas, celeberrimo nomini tuo, et beatissimi vna FELLERI, perspecta vestra vtriusque in me beneuolentia, dedicarem. Qua formula explicabam, qui primus aditus mihi ad amicitiam vestram patuerit, vt publico voluntatis meae signo prouocarem vestram, ad magis firmandum, quod mecum inieratis, foedus amoris et numquam cessaturae amicitiae. Haec integra repetita mihi sunt, ne verbo quidem immutato, iterata sextum post annum editione. Interea fato ereptus alter, cui libellum hunc sacrum volebam esse, quamuis memoria eius, et quem ille candorem prae se ferebat, mihi non vnquam possit eripi. Non enim, quod multi faciunt, ita institui colendam mihi amicitiam, vt viuentes tantum amem, mortuorum aeque, ac si nunquam cognossem, obliuione capiar: sed sicut virtutis quae fundamenta dat verae amicitiae, aeterna lex atque ratio, et forma immortalis est; ita praesentes officiis colo, quibus possum: defunctorum memoriam, vt sanctam, mihi adseruo, et quotiescunque fert occasio, laudibus, vt par est, recolo et nihil intermitto, quod tuendae illorum dignitati et existimationi aliquid adferat: vt sic numquam in animo meo communis quondam amicus noster, ille candidus IOACHIMVS ac sine felle FELLERVS intermoriatur. TE vero seruet Deus, VIR magnopere reuerende, vt alterum amicitiae genus, quod mutuo vsu et officiis nutritur,

TEcum colere et exercere diutius possim, et nouis saepe documentis ostentare, quanti TE faciam, ac quanta cum voluptate, me a TE tanti fieri, quanti me vel supra meritum facis, intelligam. Accedit noua nunc ratio repetendae nuncupationis, nouum tuum et sanctissimae grauitatis munus, cui diuino fato praefectus es, cuius summos honores Deum TIBI fortunare volo, vt non minus in posterum ad publicam rem ecclesiae, quam adhuc ad litterariam fructus amplissimos saluberrimosque adferas. Quod me ex animo TIBI velle, apud TE repetita dedicatione obsigno et me semper fore, qui sum et fui, hoc est virtutis tuae et candoris aestimatorem sincerissimum, confirmo. D. Halae Idibus Septembris M DCC XCIX.

EPISTOLA XXVI. AD Virum Amplissimum IACOBVM PERIZONIVM, In Lugdunensi Batauorum Academia Historiarum, eloquentiae ac graecae linguae professorem ordinarium et de litteraria re praeclare merentem.

SI quid gratulationes possunt, illas puto fructuosissimas esse, quae non tantum a beneuolis; sed iis etiam proficiscuntur, qui exemplo suo, quantum boni apprecentur aliis, intelligunt. Gratularis academiae nostrae et mihi quoque, humanitatis litteras in illa perdocenti, congratularis. Vtrumque per mihi gratum et iucundum est, et alterum publico nomine quidem, quod pro communi vtilitate nostra votum facis: alterum vero propter priuatas amicitiae nostrae rationes. Crede mihi, vir clarissime, quoties rem litterariam apud animum perpendo, et de futuris etiam temporibus cogito; in mentem venit, gratulari vobis, quibus ex aequo illa studia aestimantur, quae omnium ceterorum et vniuersae solidioris doctrinae praesidia et munimenta sunt. Putant permulti, infra suam dignitatem esse, humanioribus litteris operam dare, et nescio quos montes ex aliis disciplinis, quas superiores vocant, congessisse sibi videntur, qui vero arenarum cumuli sunt, et quod fundamentum non habent, facile subsidunt, corruunt, aut vento impellente disiiciuntur. Hi quamvis aliquo nomine apud suos sunt, fama tamen intra patriam stat, nec ad illas nationes potest provehi, quae, quod aequum est, de litteris iudicant, et in vulgari censu relinquunt omnes, qui illis doctrinis vel non imbuti sunt, vel leuiter tantummodo adspersi, quae ad humanitatem ducunt, et veros sapientiae fontes aperiunt. Est itaque, quod vobis et vestris, Belgae, academiis omnes boni

gratulentur, quod tantus apud vos prouentus litterarum est, vt exterae etiam gentes, si ad veram eruditionem adspirant, inde exemplum sibi et suae rei litterariae petant. Laetor MAGNVM PRINCIPEM, academiae nostrae conditorem, et SVMMOS VIROS, arcanorum EIVS participes, hanc mentem sententiamque ingressos esse, vt ad vestrarum imaginem nostras musas ornari cupiant, hoc est, ad vestrum exemplum, in illustri monimento positum, nostram quoque iuuentutem institui, vt in iis disciplinis praeparetur, quae ornamentum nobilitatis sunt, et ad rem publicam pulcerrimos fructus per omnem aetatem adterunt. Deus propitius sit musis vestris, et muneribus suis, quae in illas contulit, incrementum addat et perennitatem. Quod vero ex Franequerana eodem fere tempore; quo ego ex pristina sede in Halensem, TV in illustrem Lugdunensem translatus es, vt antea precabar TIBI, et TV vicissim mihi; non desino assiduus precari, vt mutatio ista tua bene feliciterque eueniat, et litterarum liberalium studiis et ruis etiam rebus, salubris et frugifera semper sit. Non campum modo, quem colas ingenio, sed messem vberrimam ingressus es, vnde colligere quotidie licet, quae in vsum rei litterariae sunt, et in tuorum, quos formas, praecipuum ornamentum. Fortunet Deus labores tuos, vt fructus quoque illorum ad nos identidem ferantur, quemadmodum singulis, quos vel Franequerae olim, vel adhuc Lugduni tuum ingenium

tulit, me carere noluisti. Quum vero, quos meditor, nondum maturi ad partum sint; interea exiguum libellum, amoris in TE mei testimonium, cape, cui ideo clarissimum nomen tuum praescriptum volui, quod eius ille argumenti est, in quo TE omnes sciunt egregie versatum et similibus controuersiis, praeter voluntatem subnatis, insigniter, nec sine gloria tua, exercitum esse. Non igitur ingratum TIBI opusculum erit, quod quamuis paruum est et perexiguum, non tamen dubitate potes, prolixa me voluntate ac amore id TIBI dedicare. Vale, vir celeberrime, ac felicissime age. E. Fridericiana Halensi Calendis Ianuariis M DCC XCV.

EPISTOLA XXVII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

CHristianorum poetarum principem AVRELIVM PRVDENTIVM CLEMENTEM vides, curis nostris factum explicatiorem. Dudum in votis habui, vt cum Virgilio, Horatio ac Cicerone in christianis scholis etiam Minucius Felix et Lactantius ac Prudentius coniungantur, vt luuentus nostra res ecclesiae antiquae, et eius diuinum sensum et mores ac fata recte cognoscat: quod sane multum adferet ad pietatem et ad solidam omnis generis eruditionem. Res enim praestantiores ab his scriptoribus, quam ab vllis

profanorum, exhibentur, et ea sermonis puritate ac elegantia exhibentur, vt cum antiquis quibuslibet comparari merito suo possint. Cum christianis rebus ritus quoque Romanorum, quos domi militiaeque, in vrbe et in prouinciis, in sacris, in honoribus, in suppliciis secuti sunt; etiam philosophorum sectas et singularum placita, si quis alius, luculentis verbis repraesentant: vt qui hosce cum cura legerit, profecto multum se profecisse in iis litteris sentiat, quae iuuant et ornant cetera vniuersa disciplinarum studia. Sed de hoc consilio plura ad Minucium praefatione dicta sunt. Prudentio eiusque in scholis vsui, duo obiici, equidem non ignoro: videlicet vtramque eius [gap: Greek word(s)] tam metri, in graecis maxime vocabulis, quam religiosae inuocationis, in qua plus iusto memoriae et venerationi dat Martyrum. Haec vero sunt eiusmodi, vt praemuniri facile adolescentes possint: quorum alterum decrescenti in Romanis graecitati; alterum nascenti superstitioni, vtrumque sic temporibus imputandum est: et quae incommode non nunquam dixit, aliis vbique locis tum puriore de Deo et sacris sensu, tum legitimo elegantique metro compensantur. Nos ad singula fere loca, ex quibus metui iuuentuti possit, praemonuimus legentes, vt sine offensa praeterire, ac fructum vberrimum percipere possint ex ceteris. Non vsus sum manuscriptis codicibus adhuc ineuolutis; neque habui: nec eos magnopere desideraui, quoda diligentissimis viris NICOLAO

HEINSIO et IOANNE WEITZIO omnem in hoc studii genere praereptam mihi operam videbam. Ex horum obseruationibus elegi, quae mihi probatior lectio videbatur, praesertim ex Heinsii, de quo summo viro non fateor tantummodo, verum etiam prae me fero ac praedico, tantum me ex illis Notis criticis cepisse fructus ad auctorem hunc ornandnm, quantum ex alius, qui in Prudentio laborauit, neminis. Orthographiam, quae in scriptis Prudentii codicibus singularis est, seruaui in multis: in aliis vero, vbi durior videbatur, secessi ascriptura Heinsii, quemadmodum ille a Weitziana. Sunt, qui vitam Prudentii conati fuerint describere: quod vero nihil habemus, quam quod ipse sui operis praesatione de honoribus, et in [gap: Greek word(s)] de patria memorauit, paucis verbis excerpta inde etiam exhibemus. Non fuit Caesar augustanus, vt multi ex eo crediderunt, quod hymno XVIII. Caesar augustanis Martyribus ineunte dicat.

Bis nouem NOSTER populus sub vno
Martyrum seruat cineres sepulcro.

NOSTER enim ibi Hispanus est, nationis, non vrbis, signum. Calagurritanum autem fuisse, clarius ipse eodem hymnov. 31. demonstrauit,

Nostra perstabit Calagurris ambos,
Quos veneramur:

et hymno 1. Calagurritanorum v. 116,

Martyrum quum membra nostro
Consecrauit oppido.

Calagurris autem Nascica, Ibero apposita, non obscurior Fibularia est, vnde ortum Prudentium censemus. Natus est consule Salia, vt ipse refert in praefatione; idest, Christianorum anno CCCXLVIII sub fratribus Constante et Constantio. Patronus caussarum fuit: vrbes nobiles rexit, sed quas nam, non prodidit. Militauit etiam ordine proximo a principe: sed senectuti vieinus seculi rebus renuntiauit, et ad pias meditationes ac ad scribendum sese contulit.

EPISTOLA XXVIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

M. Tullii Ciceronis Epistolas, quas vulgo FAMILIARES vocant, scholarum vsu tritas, sed a paucis ita, vt dignum erat, intellectas, post clarissimorum virorum labores, in lucem produco, LECTOR BENEVOLE. Iliadem, ais, post Homerum? Et ego me fateor, cum ab hinc multis annis hoc consilium agitarem, a proposito eadem caussa semel, iterum reuocatum esse, quod verebar, ne actum agerem, nihil que noui post diligentissimorum virorum industriam adferrem. Cum contra animo pensitarem, ampliores aliorum commentarios vel obseruationes esse, quam vt commode ab adolescentibus, qui breuitatem sectantur, perlustrari possint; etiam sumtuosiores, quam multorum res attenuatae ferumt:

non frustra operam consumturus videbar, si epistolas hac forma rationeque adornarem, vt vsui familiari essent, nec sumtu facile cuius quam gravarent tenuitatem. Adgressus sum opus non infaustis, vt credo, auspiciis, hac lege mihi praescripta, vt nihil obuium tritumque adnotarem, nec vero quidquam, quam, quod suam ex luce historiarum petit, aut ad nitorem Latinitatis facit, ineuolutum implicatumque relinquerem. Ordinem vulgarem vetustumque seruaui, haud dubie a Tullio Tirone, Ciceronis liberto, ita institutum, vt epistolae secundum eos distribuantur, ad quos sint scriptae, plerumque eodem se argumento produnt, atque ita se mutuo interpretantur. Non desunt equidem speciosae rationes, quibus inductus vir clarissimus, ADAMVS THEODORVS SIBERVS, nouum ordinem secundum annos et consules vt inueniret, industria non contemnenda laborauit: quem invenisse ii credunt, qui adhuc illum in nostris oris (nam alia mens exterorum est) percupide sunt imitati. Iusto modo etenim temporibus dispensatis, quanta lux rebus et historiis accedat, nemo est litterarum disciplinis imbutus, qui ignoret: si modo dispensari series per annos et tempestates vbique possit. Quot vero in epistolis Ciceronis sunt, de quibus dubitant eruditi, vtrum ciuile bellum antecesserint, an ardente illo, aut prope finito, sint conscriptae? et quoties ad doctissimis viris argumento, quod praenotarunt, adiectum est INCERTO

ANNO? et si etiam tempus videtur deprehensum esse, fortasse tamen non distincte innotescit, vt annnum definire et consules nominare, aut partem anni vel mensem possis exprimere. Hoc enim oportet fieri, si ad tempus epistolae, quo scripta vnaquaeque fuit, cum cura et industria suntordinandae. Ex quo consequitur, Siberianum ordinem pro certo qui tradunt aliis, vel etiam accipiunt; vtrosque ab eo, quod certum probatumque sit, in multis longius aberrare. Sed finge quaeso certissimas rationes esse, in quibus novus hic ordo epistolarum innitatur, non id circo tamen eundem litterarum studiis aptissunum probabis. Qantum enim vtilitatis habet in tempore, tantum aut plus conturbat in auctoritate, quae vel olim ex epistolis vel nuper producta fuit, et producetur in posterum, quod plerisque eruditorum, et eorum politissimus quisque, nouitate spreta, veterem morem numerandi epistolas persequuntur. Dices, ex nostris numeris turbari temporum rationes. Turbantur aliquantum non negamus: sed iis sunt turbidiores, qui historiam rerum, in iis scriptarum, ignorant, cuius studium cum aliis semper, ex parre saltem, qua opus est, coniungendum esse existimamus. Lux enim litterarum est historia, praesertim illarum, quae ab humanitate nomen habent. et ad illam adducunt suos cultores: qua notitia qui carent, quemcunque ordinem adhibuerunt, turbatione non liberabuntur, praesertim aetate illa, quae natura sua in apprehendendis rebus vel negligentior

est, vel etiam debilior. Sed satis de ordine, quem de manu in manum, vt aiunt, traditum retinemus. Argumenta epistolarum signari breuiter et praefigi epistolis, cum vtile duco, tum perquam necessarium, vt in fronte conspiciatur, qui sensus epistolarum sit interior, reconditus saepe nec facillime percipiendus. In quibus vetera et olim recepta saepe numero conseruamus, si commode rem explanant: saepe noua in locum sufficimus: nonnunquam vetera, demtis, additis, immutatis, quae visa sunt, suppeditamus correctiora. Diuisas Epistolas in partes minutas curavimus, indicibus et teftimoniis vt magis seruiatur, et singula distinctius inueniantur, acrepeti, reuolui, enotari possint sine molestia. Adnotationibus nostris illud primum actum fuit, vt Ciceronis verba, quantum fieri potest, quam purgatissima exhibeamus, in quo duces nostros honeris caussa nominamus, in hisque principes, PETRVM VICTORIVM, cui tantum, credo, Ciceronis monimenta debent, quantum ipse, reductus ab exsilio, restitutoribus suis debere se professus est: IO. GEORGIVM GRAEVIVM, virum consummatissimum et temporum nostrorum decus, etiam amicum nostrum in primis semper numerandum. Post hanc Latinitatis cura fuit, cuius caussa hae epistolae non iuuentuti modo, sed etiam prouectioribus sunt commendandae, tanquam plana via ad eloquentiam Latinam. Eiusdem libri et orationes in summa laude sunt, et esse

omnino debent: sed quibus vel amplitudo obstat, vel res, quas continent, nonnunquam impeditiores, quo minus eo studio constantiaque suscipiantur, vt quisque, qui tractat, maturos inde fructus percipiat, et perceptos ad vsum suum et publicum transducat. Epistolae vero Ciceronis sua breuitate sunt ita constructae atque compositae, vt nullius fatigent industriam, et artis praecepta non minus, quam longi sermones, in se ostendant, et in vsum cuiusque aetatis, aut temporis, aut fortunae perfacile adhibeantur. Quam artatae vero sunt ambitu, et limitum breuitate conclusae: tam vberes momentis rerum sunt, vt pote difficillimis temporibus conscriptae, cum libertas reipublicae inclinaret, et tandem paucorum opprimeretur cupidite. Quod si Romana historia ceterarum gentium memoriae est praeferenda, vti est; nobiliorem illius partem dueo esse, quae reipublicae mutationem refert, qua res maximi ponderis continentur, et varietate consiliorum ac euentuum in theatro terrarum orbis proponuntur. Has vero res gestas in epistolis nuncbereuiter, nune plenius noster Cicero declarat, quae caussa est, vt etiam tertium genus interpretationis constituamus, in quo PAVLVS MANVTIVS, ingenio iuxta et industria clarissimus, immortales laudes, non secus quam in genere superiori, quod circa Latinitatem erat, ex merito maximo est consecutus. Quantum ergo nostra permisit breuitas, vbique, cum opus fuit res gestas, et saepe etiam gerendas, ex illorum temporum historiis ita explanamus, vt clarius

omnia perspiciantur, et quae vtiliora sunt, a quoque in vsum suum aut communem reipublicae transferantur. Nihil dicam de solatio philosophiae, nunquam efficacius a Cicerone, quam calamitosorum temporum epistolis explicato: nihil de liberalium disciplinarum fructibus aliis, praestantibus sane ac copiosis, qui ex eisdem vberrime colliguntur. Vtique larga messis doctrinae variae in his epistolis inest, vt dignae omnino sint, quo etiam maturiora ingenia exerceantur. Quid quaeris LECTOR? imaginem liberae, oppressae reipublicae, et vtriusque fortunae faciem nobis referunt, cupiditates hominum exponunt, et abstrusos animorum recessus, et arcana principum ciuitatis recludunt. Huius vero rei vel nihil saepe, vol modicum adnotamus, quia subactum iudicium exposcit, quod deest aetati iuuenili, cui soli propemodum, quidquid nostri laboris est, dicatum maxime volumus. Quodsi plura capiat ingenium et annos quasi anteuertat; praecipientis erit dexteritas, quae, quantum erit vsui, cum aliud agit, adiunget. Nec rhetorum flores aut artificium persaepe memoramus, quod iis etiam adolescentia, si non rudis eius disciplinae sit, per se sufficit facile, aut vbi haeret, docentis iuuatur sollertia, aut revocatur, si quem ornatum minus, quam debebat, sit forsan contemplata. Quod reconditum magis est, et ab ipsius Ciceronis, aut aliorum testimoniis sibi lucem petit, neque obuium paratumque est, atque ideo difficile inuentu, id vero curae

nobis ad exponendum illuminandumque fuit. Indices rerum, verborum ac formularum adiecimus, etiam temporum per consules distributorum, quem ante Epistolas cum vita Ciceronis inuenies coniunctum: neque non alios, vt hominum ad quos scriptae sunt epistolae, et ceterorum, quorum mutuas habemus ad Ciceronem: quibus tandem ille index accedit, qui ordinem vtrumque epistolarum veterem, nouatum inter se perspicue permutat, vt ne nouo adsueti, in nostro vetere offendant.

EPISTOLA XXIX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVam Curtii nouam formam nouumque hahitum, lector beneuole, vides, inuitus, fateor, adgressus sum ad exornandum, vrgenti bibliopolae non semel denuncians, quemcunque alium scriptorem me malle recensere, quam in eo iocare operam, in quo tot viri doctissimi certatim quasi contenderint, vt nostro ingenio vel nihil vel parum videantur reliquisse. Quum vero ille fortius instaret, et alii quoque viri clarissimi que hortatione incenderent; tandem onus subii, quod leuius fore initio putabam, sed ipsa opera expertus sui, a doctis etiam cordatisque viris relictum esse, in quo magna quoque ingenia, ne dicam exiguum nostrum, possint se amplius exercere.

Illud etiam inprimis me permouit ad hanc prouinciam ingrediendam, quod, quum omnes, aut plerosque libros, huic scriptori illustrando editos, accuratius perlustrassem, scholarum commodo minus iis, quam expeti potest, consultum esse deprehendebam. Alii enim sumtu excedunt et mole vsum scholasticum: alii philosophiam civilem et morum disciplinam magis, quam humaniorem litteraturam sectantur, vt non frustra laborem insumsisse videar, quum ad id curam et studium aptaui, quod seholis longo vsu expertus sum vtilissimum. Primum supplementa noua et meo ingenio ad breuitatem perspicuam redacta malui, quam vetera aliorum, proponere, vt neque copia impedimento sint adolescentibus, neque damno sterilitate nimia. Vtrumque enim vsu euenisse multis exemplis didiceram. Haec aeque ac genuina Curtii, adnotationibus iis illustraui, quibus non minus geographiae et historiae, quam latinitatis consultum eatur, quod haec praecipua existimamus, ad quae respiciendum iis sit, qui maiorum sibi studiorum ex scholis praesidia expetunt. Quae ciuilis prudentiae praecepta sunt, parciore manu adspersimus, tanquam ab aliis copiose data, etiam a proposito, quod scholis maxime dicatum est, quodammodo aliena. Ne vero alii, qui maioris illa, quam cetera faciunt, desiderare in hoc libro possint, quae putant esse vtilissima, separatim iudicium de virtutibus et vitiis Alexandri fecimus, quo perspicue declarantur, quae ad morum philosophiam

pertinent ex nostro auctore illustrandam, quippe in Alexandri persona potissimum absoluitur, quidquid indidem vel ad rem publicam, vel singulorum vitam adferri potest. Indicem subieci geminum, rerum et historiarum alterum, quae vel in Curtii contexto sermone, vel in nostris adnotationibus occurrunt: alterum latinitatis copiosiorem, quia haec est, quam adolescentes Curtium lecturi, sibi propositam praecipue habent, vt hoc indice excitati intelligant, quam facundus auctor sermonis sit, quem adgrediuntur, eiusque elegantias facilius obseruent et memoria retineant felicius. Quum tandem lux historiarum sit geographia, ea quoque Curtium nostrum illuminari voluimus, nec tantum generalem expeditionis tabulam, vt aliis editionibus factum est, sed tamen et hanc correctam et plurimis locis innouatam, expressimus, vt vno intuitu perspiciatur, quas terras peragrauerit Alexander: verum etiam, quod angustiis haec suis non singula capiebat, quae illustranda scriptori nostro sunt necessaria; adiecimus duas vberiores, quarum altera cum Graecia Minorem Asiam, Orientem altera explicatius delineat, vt plana sint omnia, quae morae et impedimento solent legentibus esse. Tandem etiam de ipso auctore, eiusque aetate, quae disputari inter eruditos solent, adiecimus, vt lectori constare possit, quantum et sermonis puritati, fidei historiarum scriptoris nostri deferre debeat. Hisce fruere, cordate lector, nobisque faue atque vale.

EPISTOLA XXX. Ad Virum Illustrissimum PAVLVM a FVCHS Potentissimi Electoris Brandenburgici Consiliarium status intimum et primarium.

CHristianorum TIBI Tullium, VIR illustrissime, hoc est Lactantium Firmianum, scriptorem, si quid iudico, ab excellente ingenio TVO, vitaeque studiis et amplissimis, quos geris, honoribus non alienum offero. Summus nostrorum temporum Orator es; non ergo ab illo abhorrebis, qui summus eloquentia inter priscos Christianos fuit, summi oratoris, quem Roma coluit, perpetuus imitator. Praeter plurimas maximasque, quibus distentus es, functiones, etiam Ecclesiae rebus praesides moderator; TIBI ergo non conueniat cum eo, qui vniversae ecclesiae caussam ab acerbissimis paganorum iniuriis vindicauit? Variam ille doctrinam omnis generis, et abstrusae antiquitatis notitiam; poetarum item et sapientium, quos philosophos dicunt, disciplinas omnes et scientiam animo fuit complexus: vt vel ideo non indignus videatur, qui denuo proditurus TE, VIR sapientissime, patrono innocentiae vtatur, quia cognitum perspectumque est omnibus, cum tantam rerum molem pro PRINCIPE potentissimo feras, illarum TE magnitudine

ab iis litteris, quos nos in otio exercemus, nequaquam auocari. Tanta enim vis TVI est ingenii, vt ad summi PRINCIPIS res maximas explicandas valeas, et vna harum quoque litterarum culturae sufficias, quibus grauiores curas, pro republica sustinendas, tanquam condimento lenire et mitigare adsuetus es. Ex quo apparet, quam bene TIBI et Lactantio, quem trado TIBI, conueniat, quod licet satis rationis haberet, vt alii, si ederent hunc librum, TIBI prae ceteris dedicarent; mihi tamen alia caussa, eoque potior accedit, vt persequar, quod constitueram, et documento aliquo probem, quantum TVAE singulari ac mirisicae in me debeam beneuolentiae, quam tanti vtique, sicut par est, facio, vt nisi publice TIBI gratias agam, et, qua TE colam obseruantia, declarem, hominis ingenui non putem me partes posse sustinere. Patere ergo, VIR ILLVSTRISSIME, vt hoc opusculum, meis curis non nihil illustratum, virtutes TVAS et in me adfectum praedicet, et obseruantissimi erga TE animi mei testimonium et monimentum constituatur. Decum precor, vt felicitatem TIBI TVISque propriam ac perpetuam esse iubeat, TE quo saluum et incolumem rei publicae et litterariae quam diutissime conseruet. Hale Calend. Septemb. M DCC XCVIII.

EPISTOLA XXXI. AD IO. CHRISTOPHORVM WAGENSEIL, Iuris Doctorem eiusdemque Publici et Linguarum Orientalium Professorem nobilissimum, Litteraturae Rabbinicae inter Christianos facile principem Et GEORGIVM MATTHIAM KOENIG, Graecae Linguae et Poeseos Professorem P. Polyhistorem virum et meritis in rem litterariam clarissimum.

FElici auspicio factum est, vt duce CHRISTIANO DAVMIO, clarissimo viro, et de literarum studiis meritissimo, vel primum vobis innotescerem, vel, si non plane ignotus fui, propius aduenirem ad vestram amicitiam. Cum enim me pridem ingenii monumenta, quae statuistis doctissima, inuitassent, vt vestrum ambirem amorem atque beneuolentiam; diuina sorte acci lit, vt DAVMIVS, quem iterum honoris causs appello, Hieronymum suum Graecum mitteret, vt vobis perferri curarem: quod contagionis metu obsessa erant itinera, quibus ante hac

ille vsus fuerat, cum ad vos daret aliquid literarum. Non neglexi occasionem auspicatissimam, sed vtrique vestrum d eclaratum volui, quanti vos facerem et mirificam. vestram eruditionem: etiam identidem a vobis petebam, vt iis me interesse pateremini, quos vobis amicos adiunxit virtutis vestrae et doctrinae singularis admiratio. Possem commemorare ex juis, amplissime KOENIG, humanitate plenissirnis literis, quam praeclare de me sentiatis, nisi pudore prohiberer, quod impensius, quam pro merito, amarime intellexi. Quo factum est, vt ad meam erga vos obseruantiam, quae maxima mihi visa erat, tantus cumulus accesserit, vt animi erga vos mei significatio non potuerit intra paucorum conscientiam contineri. Itaque SAMARITANAS HORAS, quae ad huc subseciua mea studia exhauserunt, vobis consecraui, vt apud omnes constaret, quanta mihi de vobis existimatio sit, siquidem laudi mihi tribuo, si plurimi inte lligant, in vobis me virtutem et eruditionem in credibilem admirari. Est et alia iustissima caussa, cur vobis praeter ceteros, quidquid est huius Samaritani otii, dedicari oportuerit. Tecum loquor, WAGENSEILI, vir exactissime, quod non ambiguum est, ad quem inter omnes, qui orientis litteras hodie tractant, huius generis studia, tanquam ad iudicem et censorem deferantur. Tu si cum Collega spectatissimo beneuole acceperis, quod offertur, idque ex animo potius conscerantis, quam ex re ipsa aestimaveris,

securus ero aduersus maleuolorum dicteria, nec quisquam remorabitur, quo minus in stadio literarum, pro virili parte et ingenii faeultate, quanquam exigua, gradum non segniter promoueam. Adiungerem preces, et vt aequo animo exciperetis hoc Samaritanum opusculum, impenius orarem, nisi summa vestra humanitas, quae omnibus bonis patet, me confidere potius quam operose rogare iuberet. Qumam ob rem nihil addo, praeter sanctissime suscepta vota, vt Deus vos, carissima capita, incolumes seruet, et labores vestros, quos in rectis studiis assidue collocatis, fortunet, atque numine suo efficiat, vt publicae rei literariaeque quam diutissime consulere atque prodesse possitis. Valete, amplissimi viri, et meas Musas vobis habete commendatas. Dabam Cizae KL. Octobr M DCC LXXXI.

EPISTOLA XXXII. AD BENEVOLVM LECTOREM [correction of the transcriber; in the print LECTOEREM].

HOras Samaritanas, non quidem officii laboribus, sed quieti et laxamento meo subtractas, nunc publicas esse et multorum vsui patere permitto. Dolui enim saepe, bonas mentes, sed cum angusta re conflictantes, a thesauro huius linguae, qui non nisi ex pretiosissimo opere [gap: Greek word(s)] Bibliorum haberi potest, longius arceri, quam vt inspicere libros, ne dieam linguam

perdiscere, ipsis indulgeatur. Igitur pro tempore, et quantum officii, quo distentus sum, rationes concedebant, excerpsi, quaepraeter cetera insigniorem vtilitatem habere videbantur, et quia rarior haec lingua est et ab vsu Europaeorum, quibus sero innotuit, fere alienata, rem non ingratam Linguarum studiosis nec inutilem me fecisse puto, dum singulis Dictis ANNOTATIONES subieci et, ne quid deesset discendae linquae, GRAMMATICAM artem cum GLOSSARIO subiunxi. De singulis breuiter edisseram, quae digna sunt, vt moneantur: deinde pauca quaedam ex doctorum virorum sententia et nostris obseruationibus producam, quae huius studii vtilitatem vindicent ab illorum iudiciis, qui oderunt, quicquid non intelligunt. De linguae ipsius origine iam nihil affero, quod apud animum constitui, si vita et otium suppeditauerit, Samaritanas Horas ad Historiam vsque huius gentis extendere, et optimis scriptoribus enarrare, quis status Cuthaeorum non tantum ciuilis, sed ecclesiasticus etiam et litterarius fuerit, vbi non potero de linguae ortu et conditione in medium nihil proferre. Neque ad illam nunc controuersiam descendo, quae de auctoritate Codicum Samariticorum disputat, eosque vel super omnes libros extollit, quod plerisque bonorum indigne videtur fieri, vel contemtius de Samariticis, quam aequum est, iudicat. De his enim in Philologiae Sciagraphia actum fuit breuiter, et quae agenda restant, in Historiae,

quam promisi, literaria parte oportunius, quam breui hoc proloquio, expediri possunt. Eorum autem, quae nunc sunt proponenda, praecipuum illud est, quod nolim quemquam ignorare, alium Codicem Samaritanum dici, aliam Versionem Samariticam eiusdem codicis. Ille pure Ebraeus est, et ipse noster Pentateuchi codex, sed literis scriptus Samaritanis, nec nisi in paucis et plerumque exigui momenti signis a nostro codice et Iudaeorum differt. Versio demum traducta est lingua Samaritana, hoc est Ebraeo Chaldaea, suis idiotismis subinde inter distincta. Est etiam alia versio Arabico stilo, seditidem literis Samaritanis exarata, quam, quod typis excusa nondum est, silentio praeterimus et illam solam laudamus, quae Lutetiis primum, post paullo Londini vtrobique in Polyglotto Opere Bibliorum, expressa fuit. Ex hac, qualiscumque est, excerpsimus, quae nunc proposita vides. Presse illa plerumque sequitur codicem quem Ebraeo-Samaritanum appellamus, et vbi ille a nostro et Iudaico abit, versio simul ipsa Samaritana discedit. Antiquam esse, vir omnium mortalium de orientis literatura praeclarissime meritus BRIANVS WALTONVS ex eo coniecit, quod quae causa antiquos Iudaeos induxerat, vt Targumin seu Paraphrases Chaldaeas efficerent, vernacula nimirum, ab Ebraea lingua non parum declinans, eadem oportuerit Samaritanos adductos esse, vt simili remedio genti suae, quae non satis Ebraice nouerat, consulerent, nec a Iudaeis,

quorum aemuli erant, vlla in parte vincerentur. Non autem integerrima illa versio est, quae ad nostra tempora peruenit, sed iisdem fatis vsa fuit, quibus ceterae interpretationes. De vulgari Graeca egregio exemplo Hottingerus obseruauit Exerc. Anti Morin. p. 77. glossema alterius expositionis ex margine in textum irrepsisse et cum pristina scriptura fuisse coniunctam. Idem euenit huic Samaritanae metaphrasi, in qua non raro vox vna pergeminam, non tantum eiusdem sensus, ut Gen. I, 27. [gap: Greek word(s)] et creauit aptauit: c. II, 3. [gap: Greek word(s)] cessauit, desiit; sed diuersissimi etiam transfertur, cuius rei testimonium insigne habemus Gen. XIV, 20. ubi Ebraeum [gap: Greek word(s)] tradidit, duplici sensu [gap: Greek word(s)] clypeus et tradidit expressum esse conspicitur. Quis vero credet, utramque vocem ab uno interprete esse, nec potius unam illam posuisse alteram in margine a dubio lectore annotatam esse (quia [gap: Greek word(s)] pro punctorum diuersitate utrumque significare potest) et ita demum in textum insertam a librario in curioso? Sed haec sufficiant de Versione Samaritana; ad Latinam eius interpretationem accedimus. Una Latina Versio in Opere Polyglotto est, quae tam Ebraeo-Samaritano textui, quam translationi Samariticae respondere dicitur. Sed saepissime non respondet, praesertim vbi Samaritanus interpres ab Ebraeo discedit longius. Auctor enim huius versionis Latinae, quae primum Parisiis prodiit, Vulgatum interpretem Latinum,

quod etiam Waltonus obseruauit in Prolegomenis, innumeris in locis secutus est, nec eiusdem Professionis homo et magni hodie nominis RICHARDUS SIMON interpretationis huius vitia diffitetur, A l'egard, inquit, Histor. Critic. cap. XVII. extremo, de la Traduction Latine de cette Version Samaritaine, principalement dans les endroits, ou elle differe du Texte Hebreu Samaritain, elle ne m'a pas paru tout a fait exacte, de sorte qu'il serait necessaire de la retoilcher, ou d'en faire vne nouvelle. hoc est: Consider anti mihi tralationem Latinam huius Versionis Samaritanae, praesertim in locis vbi illa differt a Textu Ebraeo-Samaritano, non videtur illa accuratissima, adeo vt necesse sit, corrigere illam, aut pror sus nouam facere. Angli columnis fere singulis editionis suae addiderunt breues notulas, quas in Notis nostris passim allegamus Annotationum vel Animaduersionum vel Castigationum nomine: nec tamen breuissimis his remediis mederi potuerunt tot vulneribus, quibus illa Latina interpretatio sauciata est. Quae caussa fuit, vt de noua versione Excerptorum cogitarim, eamque ita adornauerim, vt verbo verbum (saepe non satis Latine, quia Tironibus consultum iui) interpretando redderetur. De Grammatica nihil dicam: ipsa suam perspieuam facilitatem legentibus, quod certo scio, probatu ra est. Glossarium non solum voces Excerptis comprehensas, sed multas alias quoque, vel ex CASTELLI in

comparabili Lexico haustas, vel nostris obseruationibus inuentas, continet. De vsu huius linguae nemo habet, quod nobis Cassianum illud. CVI BONO? obiiciat. Non contemnenda lingua est illius gentis, quam Christus, communis humani generis Seruator, non contemsit, sed diuino cum muliercula colloquio ostendit, sibi quoque hunc populum curae esse, cuius simplicitatem Iudaeorum immisericordi superbiae eleganti praeposuit parabola. Magni aestimamns, et merito quidem, Chaldaeas paraphrases, quibuscum tamen Samaritana potest contendere de simplici et pura verborum translatione. Inter Christianos in pretio erant Theodotionis, Symmachi atque Aquilae Versiones, quorum illi, vt Hieronymus censet, Iudaizantes haeretici fuerunt, hic Iudaeus ex Christiano: cur non idem vtilitatis ex Samaritano metaphrasta sperare liceat, qui non longius, sed propius omnino abest ab Ebraismi genuina consuetudine? In primis autem commodis, quae Samaritanisinus praestat, est vere admirabile, quod summi ingenii et doctrinae vir PETRVS DANIEL HVETIVS Demonstr. Euangel. Propos. IV. cap. II. attulit ad [gap: Greek word(s)] librorum Mosaicorum comprobandam. Ex omnibus, inquit, argumentis, quae ad fidem Mosaicis libris adstruendam colligi possunt, vix validius ullum reperias, quam quod ex Pentateuchi Samaritani vetustate et auctoritate ducitur. Interiectis verbis de dissidio inter Iudaeos et Samaritanos

maximo, quod inde ex Esdrae et Sanaballetis seculo deduxit pergit ita: Tempore ab hoc nullus amor populis nec foedera fuerunt, sed implacabile dissidium, quod ad hant diem perseverat. Et tamen vtraque gens suum Pentateuchi codicem habet, nihil vel parum certe dissentientem; hunc Samaritanis litteris exaratum, .. illum Iudaicis. Ex hac amborum codicum consensione recte colligitur, tales ad hot tempus perseuerasse, quales tum fuerunt, cum gentis utriusque diuortium interuenit. Iam inde enim non [gap: Greek word(s)] Iudaei Samaritanis (Ioh. IV, us.) nec in vtroque codice, confingendo et adulterando conspirasse, vel alteram alterius exemplar vsurpasse verisimile est. Cum vero ii, qui nostrum codicem a Iudaeis post Hieronymi tempora corruptum queruntur, praecipue in gratiam Vulgatae suae Latinae afferant locum Gen. III, 15. ILLA conteret etc. et cap. XLIX, 10. SCHILOH, pro quo malunt [gap: Greek word(s)] mittendus, uterque liber Samaritanus a graui suspicione nostros vindicare potest, dum illo loco tam Ebraeo-Samaritanus, quam metaphrasis eius habet [gap: Greek word(s)] ille, non [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] illa: et uterquo in altero loco conseruauit [gap: Greek word(s)] quod est ipsum [gap: Greek word(s)] librorum nostratium. Quod si a Iudaeis tentata fuit corruptio, qui corrumpi eadem verba potuerunt in libris Samaritanorum, quibus cum Judaea gente commereium plane nullum erat? Nec in vindiciis solis Scripturae Sacrae persistit utilitas

Samaritanae linguae, sed late per vniuersam fere Philologiam, quae orientalium literarum est, permanat. Ebraea lingua, quanta ad nostram aetatem peruenit, exiguis et angustis terminis continetur, vt necesse sit eruditis, subinde ad Arabicam linguam, aut Syro-Chaldaeam confugere, si vox aliqua vsus rarioris interpretanda est. Possem commemorare, qui doctissimi viri, JO. MORINVS et EDMVNDVS CASTELLVS, dubias voces Samaritanarum subsidio clarissime exposuerint, verbi gratia, Gen. I. [gap: Greek word(s)] expansum a multis a ceteris antiquioribus praesertim, sirmamentum vertitur. Samaritanus interpretando variat, et comm. VI. [gap: Greek word(s)] ex [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] nominat, quorum illud in aliis quoque linguis coagulare, condensari significat, hoc in MS. Litania Damescena, quae Samaritana verba e regione Arabice conuertit, [gap: Greek word(s)] redditur, hoc est, conseruit, ordinauit, confirmavit; comm. XIV. transtulit [gap: Greek word(s)] et comm. XV. geminatis vocibus [gap: Greek word(s)] Sphaera firmamenti, de quibus iucunda pariter ac vtilia sunt, quae disputarunt viri laudatissimi. Plura afterrem, nisi spatii mihi ratio habenda esset. Quapropter finem faciam, si vno et altero exemplo demonstrauero, non minorem Samaritanae, quam Syrae et Arabicae linguae vsum esse in etymologia inuenienda. Vnde [gap: Greek word(s)] flamma deducatur, non tantum Arabs ostendit suo [gap: Greek word(s)] arsit, quam Samaritanus

Verbo [gap: Greek word(s)] quod itidem est arsit, fumauit Exod, XIX, 18. Ebraeis est solum Hiphil illusit; [gap: Greek word(s)] autem eiusdem notionis in I. Coniugatione Samaritis Gen. XIX, 14. c. XXVI, 8. vt de aliis iucundis pariter ac ingeniosis etymologiae generibus taceamus, verbi gratia, cum senem [gap: Greek word(s)] a sapientia nominant, sicut Radicem [gap: Greek word(s)] quae raro in vsu Ebraeis est, pro illorum [gap: Greek word(s)] sciuit, cognouit, plerisque in locis vsurpant. Sed abrumpo, et te, benigne lector, valere iubeo.

EPISTOLA XXXIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

CVm noctes nuper brumales instarent, pro more institutoque Astrorum contemplationem litterarum ceteris studiis adiungebamus, et nostra disciplina semper diligentissime commend tam. Non enim nobilissimam Mathesin a scholis abesse censemus sine rerum publicarum detrimento; sed pueros ad scientiam numerorum atque linearum: adolescentes ad Geographiam, et quae huic connexa est, circulorum coelestium et stellarum cognitionem adducendos esse, vt praeter linguas et dicendi facultatem his quoque praesidiis et historia instructi in Academias dimittantur, quo cetera studia expeditius absolui, et ad communem vtilitatem adferri salubrius

possint. Cum his curis, inquam, insisteremus, defuit, quo nostri alias non sine fructu vsi erant, Schickardi, clarissimi Viri, ASTROSCOPIVM, nec inveniri in librariis tabernis potuit. Scalpi illud et denuo imprimi Bibliopola integerrimus voluit, si pagellas, quae schemati circumiicerentur, conscriberemus, Audiverat enim, quas Schickardus adiecerat, non esse ex vsu omnium. Illos igitur sermones, quos astrorum lustrationi vel in museo praemisimus, vel sub dio inter contemplandum habuimus, adiungere visum fuit, vt habeant nostri, vnde memoriam disciplinae nostrae semper possint recolere. Sacra nomina, quae Schickardus addiderat, vtpote ab vsu aliena, praetermisimus, contenti antiquis, seculorum consuetudine ad nostram aetatem perductis. D. Kal. Septemb.

M DC LXXXIX.

EPISTOLA XXXIV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVartum nunc PETRI CVNAEI, summi et eloquentissimi viri, Orationes, nec solae, vt antea, sed multis comitibus stipatae prodeunt. Quidquid enim ex tanto ingenio reliquum inueniri potuit, hoc est, Satyram in seculi huius inepte doctos scriptam, Juliani Caesarum latinam interpretationem, et in caussa postliminii

Responsum, ae praefationes et epistolas quasdam, cum orationibus coniungere, commodum et e re litterarum esse visum fuit. Quae enim accedunt opusculo, non minus terso stilo sunt consignata, quam ipsae orationes; nec minus variam reconditamque antiquitatis doctrinam in se continent. Solam de republica Ebraeorum dissertationem non addidimus, quod alii potius quam latinae eruditioni destinata fuit, atque ita multorum manibus trita, vt nullum obliuionis periculum metuendum sit, quod quibusdam ex additis nostris impendere videbatur, nisi famam suam iterato processu in lucem renouarent. Quae vero caussa exstiterit, vt repetendae editionis consilium inirem, paucis, LECTOR, edocendus es. Quintus fere annus circumactus est, quum ab iis, quos penes summa auctoritas erat, meam de via studiorum sententiam expromere iuberer. Quum vero post sacrorum institutionem praecipuum scholae officium in eloquentia locarem, nec optimas Ciceronis orationes nostro seculo ita idoneas censerem, vt ex solis illis dicendi facultas parari facile possit; suaderemque, vt recentior auctor cum illo componeretur: non male exceptum meum consilium fuit, et illico noua iusfione mihi iniunctum, vt ex recentibus nominarem, qui cum Tullii lectione in schola coniungeretur. Ego vero, quod semper iudicaueram, et a magnis viris approbatum esse sciebam, neque infructuosum fuisse longo vsu didiceram; pro candore meo confessus sum, PETRI

CVNAEI Orationes mihi omnibus videri praeferendas. Ex templo summi illi et scholasticae rei amantissimi viri tum hoc consilium meum, tum quae de aliis praelectionibus censueram, ad Statorem nostri Gymnasii, tanquam ad Herculem Musarum, hoc est ad SERENISSIMVM PRINCIPEM cum fide et commendatione detulerunt; cuius nutu atque auspiciis sine mora effectum est, vt ex sacro Consistorio iuberer, alterna vice cum Ciceronis Orationibus has Cunaeanas pertractare. Hoc vero dum exequi cogito, exemplarium penuriam esse deprehendo, quia Lugduni ac Wittebergae procusa dudum defecerant: Lipsiensis editionis supererant pauca, quae quod nitida haud erant, nec longo tempori suffectura, novam editionem Bibliopola promittebat, si meis additamentis augere illam compromisissem. Promisi, vt publicae vtilitati consulerem: Sed alia super alia interuenerant, quae nouam editionem ad hoc vsque tempus procrastinarent. In ea vero vel ideo necessarium existimabam nonnullis adnotationibus illustrari, vt viderent adolescentes, vnde vera eloquentia tam materiam quam pulcritudinem suam expetat. Ex notulis enim nostris apparet, res ex graecis latinisque scriptoribus, historicis maxime; verba et sententias ex Cicerone, Liuio, Seneca, Tacito, Plinio aliisque, etiam ex poetis depromtas, quas euolni et exprimi ab illis decet, qui ad genuinam eloquentiam peruenire eupiunt. Nunquam enim mihi illorum industria

satisfecit, qui sine veterum lectione ex florilegiis ac promptuariis compilant, aut suos compilare iubent, quod centoni, quam orationi est similius. Ex fonte haurienda quae vera et pura est eruditio, vt tam rebus sua concinnitas, quam verbis natiua vis insideat; quod nisi lectione veterum, haud quaquam obtinetur. Etsi vero latino fermoni minor, quam patrio, vsus in rebus publicis est, haud tamen a patrio in scholis censemus auspicandum esse. Quod Romanis graecae declamationes erant, id nobis esse Latinae debent: vt inde copia et artificium in patrium sermonem transfundatur. Hoc vero non ita exceptum intellectumque volo, vt aliquis credat, exercitationes, quae insito et natiuo sermone fiunt, e scholis eliminari; quas omnino magni facio, et necessarias existimo; sed suo tempore instituendas, quemadmodum romani latinum rhetorem non prius sectabantur, quam graecis declamationibus se probe praeparassent. Sed satis de proposito nostro, etiam de ordine exercitationis: restat, vt de subsidiis non nihil subiiciamus. Hoc breuiter conficiemus, si dixerimus, amplissimum virum FRIDERICVM BENEDICTVM CARPZOVIVM, Senatorem Lipsiensem, pro sua iuuandis litteris eximia voluntate, ad hanc nouam editionem non pauca contulisse. Huius enim consilio factum, vt cetera CVNAEI opuscula orationibus subiungerentur, et quum Satyram nudam, sine commentariis adiicere constituissem,

ille suasor mihi fuit, vt etiam hunc lusum adnotamentis illustrarem. Qui vt facilior labor esset, misit, quae ipse suo libro copiose adnotauerat, vt in ordinem referrem et meis obseruationibus locupletarem. Sic huius consilio et ope CVNAEVS rcstituitur, qui laudatore non indiget, quod ipse se lucubrationibus suis commendat.

EPISTOLA XXXV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

EN ORTHOGRAPHIA noua, post Aldi Manutii nepotis, Iusti Lipsii et Claudii Dausquii aliorumque labores egregios ex antiquis monumentis collecta denuo, discussa et examinata, atque iis praecipue scribendi modis, in quibus dissident hodieque eruditi viri, vt clarius intelligantur, accommodata. Duas in partes distributa est: priore de litterarum figuris ac mutationibus, aliisque, quae accidunt illis, disputatur: altera singulae voces, in quarum scriptura dissentitur, ordinatim recensentur et explicantur, et quo hi, illi vtantur praesidio, perspicua breuitate indicatur, adiecto modeste iudicio nostro, saltim, in quam partem propendeamus, non occultato. In prima parte id agitur maiori cura, cuius caussa inducti sumus, vt in argumento hoc, multis contemto et parui facto, aliquid componeremus. Vtique multi anni sunt, ex quo certis

de caussis discessi a vulgari scribendi ratione; illamque elegi, quae post litteras renatas a plurimis eruditorum in XVII vsque seculum Christianorum fuit approbata, nec insequenti tempore vbique gentium deserta, sed a doctissimis etiam viris in diuersis nationibus adhuc industrie conseruata. Hanc scribendi meam et multorum consuetudinem explicare non alienum visum fuit, vt quibus caussis illa oriatur, quibusque tueatur se, si quibus minus est cognitum, vt non pauci mihi confessi sunt; distinctius id declaretur. In qua tota caussa me ita semper gessi, vt nemini aliquid obtrudam, ac ne discipulos quidem adigam, vt orthographiam meam imitentur: sed expositis documentis diuersarum opinionum, cuique integrum relinquam, vt, quam velit, in scribendo viam ingrediatur. Hortor tantum et idemtidem admoneo, vt quisque certus in sua sit consuetudine, semperque paratus argumentis eam et rationibus probare ac tueri.

EPISTOLA XXXVI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

NOua facie prodeunt Epistolae et Panegyricus C. Plinii. In quibus quid actum a nobis sit, non abs re erit, paucis heic perdocere. Vtrumque opus, quantum fieri potuit,

emendatius exhibemus, in consilium adsumtis nouis, autiquis editionibus, etiam membranis manuscriptis, quas quidem non licuit inspicere nobis, quod mira illarum in nostris terris penuria est: quae vero Gruterus ex Palatino codice, Modius ex Neusteterianis, alii ex aliis diligentissima cura enotarunt, fortuna nobis inuidere non potuit. Addo summorum virorum doctissimas conjecturas, Iusti Lipsii, Isaaci Casauboni, et Io. Friederici Gronouii, nec nusquam Casparis Barthii, quorum sane opera in emendando hoc auctore haud leuis aut triuialis fuit. Ex horum sententiis, inter se cum cura collatis, secutus eam sum, quae videbatur conuenientissima. Interpretationes meas ita singulis locis substitui, vt oculos incurrant: ac ita distincte proposui, vt nullam confusionem quaerenti legentiue exhibeant. In his qui duces praeiuere, nolo illaudatos praeteriri. Io. Maria Catanaeus copiosissimus et antiquissimus interpretum fuit, quo quantum parcior Augustus Buchnerus est, tanto is superior doctrina atque ingenio: nec impar huic Iacobus Thomasius, cui si plura adiungere ex sua penu placuisset, non dubito cunctos superaturum interpretes fuisse. Sed aliud propositum clarissimo viro erat, vt aliorum notas integras componere, quam suas pluribus locis adferre mallet. Quos supra quoque emendatores laudauimus, saepe et ipsi inter interpretes numerari merentur, quod cognatae artes sunt, et vinculo quodam connexae, nec medicina vlceroso

loco adhibetur, quin sponte veriorem interpretationem prae se ferat. His aequum est, in Panegyrico Dominicum Baudium, et Iacobum de la Baune, adiungi, quos itidem honoris caussa appello. Ita vero hos duces sequor, vt, salua illarum auctoritate, interdum libere dissentiam, saepissime noua, et intacta ab illis, adferam. Indicem epistolae adhuc nullum, praeter rerum, nec eum diligentissimum habuerunt; quem non solum passim reformaui, sed nouum etiam Latinitatis subieci, vt nostri Atticus stilus, et acuta non minus, quam pura dictio magis ac magis innotescat. Cuius caussa Epistolas in sectiones diuisi, in Panegyrico non tantum capita, sed minores numeros etiam, editione Elzeuirii expressos, retinui vt promptius inueniantur, quae quisque pro studio suo inquiret. Quum vero multa in Epistolis sunt, quae sine Geographia non possunt explanari, tabellas paruas addidimus, ne quis in iis offendat facile, quae ex terrarum situ illustrari postulant. Prima tabula Tiberinum tractum repraesentat, non modo villae Laurentinae caussa, in quo loco adfigi jussimus; sed vt alteram quoque Plinii, sub Apennini radicibus sitam, et Alsiensem socrus villam, et Tifernum Tiberinum, Vadimonis lacum, Clitumni fontem, Hispellates, Ostiensem coloniam, Centum cellas cum Traianiportu, quae singula in aliis Epistolis occurrunt, sine mora, tanquam index viae, commonstret: Altera Vesuuii incendium cum adiacentibus ob oculos proponit: Tertia ingressum

in prouinciam ab Epheso vsque: Quarta ipsam prouinciam Ponto perspicue declarat. Addi totius Italiae conspectus, saltem Transpadanae potuisset; et ex Africa Hipponensis colonia ostendi cum aestuario suo ac mari: quod vero id alibi, Nepotis puto editione, vel obiter persequutus fui, nec labor aliorum circa Italiam deost; nolo, quod alieni muneris erat, in epistolarum explicatione occupare. Vitam Plinii correctiorem consignaui, quam quae, Lycosthene auctore, adhuc lecta vnice fuit, cui non modo aliena multa, sed quaedam etiam falsa inesse deprehendo. Sed signaui tantum, non historice prosequutus sum: tamen vbique adnotaui, vnde singula confirmari, ipso Plinio auctore, possunt.

EPISTOLA XXXVII. Ad BENEVOLVM LECTOREM.

PAnegyricos veteres, diu desideratos in Germania, in lucem publico vsui restituo. Prodierant quondam cum variorum adnotamentis iterum iterumque: tandem etiam sine illis adnexi Plinianis Epistolis, quae cum AVGVSTI BVCHNERI obseruationibus edebantur: sed nec huius libri exempla per multos adhuc annos inuenire licuit. In Galliis IACOBVS DE LA BAVNE anno M DCC LXXVI etiam publicauit: verum id pretiosius opus est, etiam rarius

in oris nostris, quam vt communi vtilirati sufficiat. Nec vero sine damno eruditionis his orationibus iuuentus, quae ad elegantiorem doctrinam instituitur, carere potest, aut earum artificium ignorare. Fuerunt quidem principes, inter Romanos etiam, qui sibi dicendos panegyricos magnopere deprecabantur: quemadmodum Aelius Spartianus de Pescennio Nigro cap. XI. refert, quum quidam imperatori facto panegyricum recitare vellet, dixisse ei: Scribe laudes Marii, vel Hannibalis, vel alicuius Ducis optimi, vita functi; et dic, quid ille fecerit, vt eum nos imitemur. Nam viuentes laudare irrisio est, maxime imperatores, a quibus speratur, qui timentur, qui praestare publice possunt, qui possunt necare, qui proscribere: se autem vivum placere velle, mortuum etiam laudari. Quem et Alexander Seuerus secutus est, de quo Lampridius in Vita cap. XXXV. prodidit; Oratores et poetas, non sibi panegyricos dicentes, quod exemplo Nigri Pescennii stultum dicebat; sed aut orationes recitantes, aut facta veterum, libenter audiuit. Haec quidem modestiae non mediocris prae se nomen ferunt, cuius laudem nec Alexandro inuidemus, quamquam et alia humilius ille, quam principis personam decet, fecisse perhibeatur: De Nigro autem dubitamus, qui si fuisset talis, qualis, quum haec diceret, videri ipso voluit, non praeter fas imperium Romanum adfectasset. Nec omne laudandi studium est irrisro, sed laudatio malorum, aut a lucri cupidis facta,

non caussa obsequii ac venerationis, Eo valet, quid quid huius rei est, vt de laude PRINCIPVM recte et ex aequo iudicemus. Non habet vir bonus, multo minus PRINCEPS bene meritus, quod omnem laudem suarum rerum defugiat: quia haec ipsa virtutis comes est, ac ita praemium laboris et honestatis, vt simul incitatrix sit ad res maiores cum suscipiendas alacriter, tum peragendas constantissime. Virtutem tollat necesse est, qui laudem omnem et gloriam remoueri velit; eique metuendum, ne in C. Plinii Caecilii censuram incidat, qui ad indignitatis conscientiam, non ad modestiae virtutem refert. Postquam inquit, desiimus facere laudanda, laudari quoque ineptum putamus. Adulatio reiicienda est, non illa comes indiuulsa virtutis et meritorum. At, aiunt, nec vacuos hos panegyricos ab adulatione esse. Non diffiteor inesse huius rei aliquid: nec tamen omnium est par et aequalis ratio. Mamertinus ille Senior non potest excusari, Maximianum Herculeum principem male moratum, etiam Diocletianum, supra modum mortalitatis extollens. Moderatiores sunt Eumenius atque Nazarius: et Drepanius Pacatus, vt stili concinnitate propius accedit ad antiquos, ita etiam inter hos maxime a nimia sibi temperat laudatione. Qui sunt ordine medio, aut etiam incerto nomine, non abstinent quidem, diuinum aliquid, aut numen de IMPERATORIBVS dicere: sed vel solito illustriores tralationes sunt, vel temporum illorum

consuetudo, qua, quae olim consecrationis fuerant, tamquam maiestatis dignitatem honoremque retinuerunt, etiam quum christianis iam ritibus IMPERATORES publice addicti essent: cuius vel ille PONTIFICATVS MAXIMVS Gratiani, de quo in Panegyrico est, argumentum est luculentissimum. Itaque omnino boni PRINCIPES laudandi sunt, vt gratias illorum meritis agamus, nostrumque ipsis ostendamus obsequium. Si quid nimium in laudibus videatur, excusari exempli vtilitate potest, quia quales esse debeant, etiamsi non omnes sint, laudando admonentur; et, qui sunt tales, confirmantur gratulando: etiam futuri discunt, quos se olim PRINCIPES praestare reipublicae debeant. Neque enim nostrum Seculum, nec facile superius vllum, tam sterile virtutum est, vt non bona etiam exempla ferat, in quorum laudibus orator cum fide ac sine adulatione versetur. Habet nostra Germania omni laude dignos: habet AVGVSTA DOMVS BORVSSO-BRANDENBVRGICA, quos per ducentos annos et amplius, non interrupta serie, laudationibus publicis dignissimos ostentet. Quas enim singulas laudum gentes aliae possident; eae in nostra REGIA certatim omnes conspirant et conueniunt, virtus tanquam ingenita; sapientia ex litterarum studiis nata; felicitas bellica tot triumphis splendidissimis orbi approbata: quibus quod tandem APEX REGIVS accessit, nihil in laudis argumento est, quod non

DOMVS REGIA quodam iure suo et meritorum magnitudine sibi vindicet. Eant nunc nouatores et erubescant, qui eloquentiam contemnunt, quasi studium vanum et adulationibus plenum, inimicum veritati et sapientiae. Si qui sunt fortasse, qui adulatorie laudant; cum iis nullum nobis commercium intercedere profitemur. Fingant sibi, quibus vetera sordent, minutas conclusiunculas, et in paucissimos sensus et angustas sententias detrudant eloquentiam, sine apparatu, sine honore, paene dixerim, sine ingenuitate: nobis tamen antiquiora placent, quia probatiora consensu sapientum sunt. Et licet nec praesentia in aliis scientiis fastidiamus, nec noua suspecta habeamus omnia: in dicendi tamen facultate antiquitatem praeferendam esse vtique censemus. Vere auctor Dialogi de Oratoribus, caussam corruptae eloquentiae in inopia ingeniorum esse negat, aut in sola desidia iuuentutis; sed inscientiam esse praecipientium, et OBLIVIONEM MORIS ANTIQVI. Sunt nobis antiqui illi M. Cicero, sed in alio multiplici argumento, quam quod hodie principatum obtinet: fuit in nostro Plinius secundus; et huius panegyricum cum Epistolis interpretati sumus: sunt tandem, quos nunc edimus, Auctores Panegyricorum, qui formam, modum, indolem laudandi cum varia et recondita eruditione, eloquentiae omnino necessaria, arcana, praecipue historia praeperita ab aliis, suppeditant.

EPISTOLA XXXVIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

SEdulius, veteris ecclesiae poeta facile princeps, diu inuisus in tabernis librariis, postliminio in lucem et vsum reducitur. Indignum mihi videbatur, Christianos poetas adeo negligi, vt ne nomen quidem iuuentuti scholasticae sit cognitum: quum ex illorum multis nitor poeticus aeque vt ex Romanorum praestantissimis; ecclesiae autem res, et verus de Deo et Christo sensus, pietasque vera, vberrime, ac multis in partibus vnice perdiscatur: Non autem in illis nomen meum profiteor, qui Scriptores omnes, a christianis sacris alienos, poetas maxime, e scholis eliminatos cupiunt, solos christianos retinendos. Vtrique commode coniungi possunt et debent: illi, vt stili ac metri rationes ex fontibus suis petantur; hi, vt pia et digna christiano discatur applicatio. Solus iam Sedulius, egregius antiquiorum imitator, exemplo sit, qui mire vel ideo lectorem sui adficit, quia et verba Publii Maronis, et contexendi suauitatem, si quis alius, a seculi rebus ad sacrum argumentum, tam scite quam pie accommodauit. Nec vero solus, vel alius Christianus, ad poeticen discendam satis est, quia posterioris aetatis omnes sunt, qui carminibus res sacras tradiderunt: et quamuis presse sequantur antiquiores, tamen nonnunquam exseculo suo (rarissime autem

Sedulius) ad miscent, quod in aureo latinitatis receptum minus fuerat: ac plerique licentiam sibi maiorem, quam ferunt leges metricae, in vocibus nonnullis, graecis maxime, indulgent. Si vero vtriusque generis scriptores amice consocientur, quod sine dispendio temporis aut studiorum potest fieri; tum vero et eruditionis puritati, et rerum sacrarum notitiae congruentissimo nexu consuletur. Sed ad ea progredimur, quae de Sedulio in limine praenotanda sunt. Nomen est COELIVS SEDVLIVS, in quo plerique libri consentiunt, licet in membranis quibusdam tantummodo SEDVLIVS, omisso COELII praenomine, reperiatur. Patria fuit Britannia. SCOTVM enim dicunt plurimi. Sed qualis illa Scotia? non videtur mihi, quae nunc ita appellatur, Britannicae maioris insulae pars septentrionibus obuersa. Illa enim aetate Hibernia erat Scotia, et ex illa minori insula nomen translatum fuit in maiorem. Illustrem virum, Iacobum Vsserium audiamus, ex librode Britannicarum ecclesiarum primordiis cap. XVI. ita disserentem: De patria sua Sedulius noster dubitare nos non sinit, quum in epistolarum suarum exordio, vt ex Trithemio intelleximus, SEDVLIVM SCOTIGENAM ipse se nuncupet, eiusdemque in epistolas Paulinas adnotationes, ex Fuldensi vetustatis adorandae exemplari editae, hanc inscriptionem praeferant: SEDVLII SCOTI HIBERNIENSIS IN OMNES EPISTOLAS PAVLI

COLLECTANEVM. Atque ita etiam Basileensi editione vtraque, et in bibliotheca Patrum tam Colonia olim, quam postremo Lugduni expressum est. De honoribus, quos gesserit Sedulius, non conveniunt libri veteres: plures PRESBYTERVM nominant, etiam manu exarati: Belisarius et Liberius, vterque in acrostichi sua, quas post Sedulii hymnos vides, ANTISTITEM appellant: Sigebertus Gemblacensis, de Scriptoribus ecclcsiasticis libro, EPISCOPVM; non addito loco, cuius ecclesiae episcopus fuerit: atque ita etiam Alcuinus Hymno II. Seduliis,

supra scripsit: Hymnus beati Episcopi Sedulii: quemadmodum in Pithaeano codice Prosae Sedulianae praescriptum est, Incipit praefatio Sedulii Antistitis in soluta oratione Paschalis Carminis. Antistes autem est Episcopus. Si Chronico, quod Dextri nomen praefert, habenda fides est, Oretanus Episcopus in Hispania fuit, quem etiam in poesia or atoriaque praeclarum dixit. Sed hoc in medio nunc relinquimus. Nec aetas Sedulii apud omnes indubitata. Sigebertus ait, claruisse tempore Constantis et Constantii, filiorum primi Constantini imperatoris. Ioannes Trithen ius, de Scriptoribus ecclesiasticis, ad Theodosium maiorem refert, dum carmen, quod incipit

tanquam prooemium Paschalis operis Sedulio tribuit:

quo primum Theodosium appellari versus ille arguit

Haec relegas seruesque diu, tradasque minori
Arcadio. - - -

Verum non esse Sedulii prooemium illud, sed vetustioris poetae, cuius opus deperditum est; ab imperitis autem propter argumenti similitudinem Paschali Carmini in quibusdam libris praepositum; clare, vt solet, Vsserius demonstrauit; quia nec in antiquissimis codicibus, neque in prosa Seduliana, (quae tamen nec Prologum Paschalis carminis praetermisit, reperiatur: nec versus illi, creationis historiam exprimentes,

- - - Hic tibi mundi
Principium formamque poli hominemque creatum
Expediet limo; - - -

Seduliano operi conueniunt, in quo nihil est de principio aut ordine creationis. Relinquitur ergo, Sedulium medio feculo quinto floruisse, post Augustinum, cuius de Civitate Dei postremum librum Collectaneo in Ephes. cap. IV. adlegat: ante vero Fortunatum et Cassiodorum, qui ipsum Sedulium, tamquam priorem, vt in Testimoniis adferemus, laudaucrunt. Epigramma Turcii Rusii Asterii, qui anno CCCCXLIX. consul fuit, infra pag. 10. visendum, litem forte dirimere potest, quia is schedas Sedulii collegisse fertur, eidemque Macedonio, cui Sedulius destinauerat, obtulisse. Sed quid dicemus, si ipse Sedulius obtulerit, et a Macedonio iussus in solutam deinceps orationem

conuerterit? Ita sane in epistola ad Macedonium, soluto sermoni praemissa, scripsit: Praecepisti, reuerende mi Domine, Paschalis carminis textum, quod officio purae deuotionis simpliciter exsecutus vobis obtuli perlegendum, in Rhetoricum me transferre sermonem. Quod vtrum placuerit, ideo geminari volueris, an quod offenderit, vt potius arbitror, stilo censueris liberiore describi, sub dubio videor fluctuare iudicio. Quid ergo collectore schedarum opus fuit? Si collegit Turcius et Macedonio obtulit, certe non defuncti vita, sed absens aut peregre profecti necesse esset collegisse. Sed vt vt difficulter haec concilientur; tamen non dubitamus, circa medium seculi quinti aut paullo ante, vna cum Asterio Sedulium fuisse, et sua composuisse carmina, quum Valentinianus III. et Theodosius iunior imperarent.

Nunc de nostra opera, quam Sedulio nauavimus, aliquid dicendum restat. Paene multi iam anni sunt, ex quo huius poetae editionem meditatus fui; non tam propter dictionem puram et veterum imitatricem, quae me, fateor, non mediocriter delectauit; quam propter argumenti maiestatem, in mysteriis aptissime a poeta hoc expressam. In ea sane tempora incidimus, quibus ima summis, sacra profanis commiscentur, aut haec illis anteferuntur. De augustissimis enim mysteriis quam multi sunt, qui, si non negent, frigide tamen sentiunt, quasi otiosae quaestiones

sint, et minorem fructum ad mores et officium hominis conferant: quae perniciosa opinio cum ex caussis aliis, tum maxime ex neglecta notitia priorum ecclesiae temporum suborta est. Quam illustrior ardentiorque fides maiorum erat? quam diuine distincteque Sedulius tam Sabellium quam Arium sub sinem primi libri ex ore Saluatoris repressit, confixit, pessumdedit? cuius generis plura praetergredimur, tuae illa, cordate LECTOR, industriae ac pietati relinquentes. Tam sanctum tam eruditum auctorem vt communi vtilitati restituerem, nihil intermisi, quod ornandum illum illustrandumque conferre posset. In quo studio a claris viris, quibus litterariae rei incrementa cordi sunt, mirisice me adiutum esse, grato animo profiteor. Primum enim celeberrimus vir et magnis in bonas literas meritis, mihique amicus probatissimus, OTTO MENCKENIVS, ex Lipsiensis Academiae Paulina Bibliotheca manuscriptum Sedulii codicem oppido antiquum, prompte suppeditante, qui praefectus est, nobilissimo viro CHRISTOPHORO PFAVTZIO, mihi impetrauit. Primarius autem eiusdem Academiae Theologus ADAMVS RECHENBERG, pro veteri nostra amicitia ex CHRISTIANI DAVMII communis quondam amici nostri Bibliotheca, librum, quem CASPAR BARTHIVS cum scripto codice composuerat, mutuum sibi acceptum, mecum communicauit: deinde alium, Catabrique nuper cum vetustis

membranis ab eruditissimo et clari nominis iuvene, ERICO BENZELIO, Sueco, collatum: et iterum alium, quem vir summus olim NICOLAVS HEINSIVS ad vetustum codicem per tres priores libros exegerat. Tandem vir clarissimus mihique amicissimus THEODORVS IANSONIVS ab ALMELOVEEN membranas optimae notae, quamquam mutilas (deest enim pars media) per longam viam submisit, quae magno mihi adiumento fuerunt. Quam benignus autem vir illustris GISBERTVS CVPERVS in me fuerit, superiori epistola publice, vt debeo, laudaui. Hoc apparatu adgressus opus sum, quod eo nunc, Deo iuuante, perductum est, vt in lucem exire et pluribus, quod non dubitamus, prodesse possit. Nec vero desunt etiam qui Sedulium reprehendant, et quod nihil in dictione ac ornatu inueniunt, quod carpant; accentus neglecti reum postulant. Est ita; posthabuit in paucis prosodiae legem, si modo ipse ita scripsit, vt libri exhibent; nec librariorum culpae, quae declinant ab regula, vt multis videtur, tribuenda sunt. Non defendimus quod erratum est: modeste tamen nonnulla excusamus. Insolens longarum syllabarum correptio potissimum obiicitur, vt sunt ûs contractum declinationis quartae: et vltima in peruenis: media in ablutus: deinde productio correptarum in caesura: hiatus etiam et neglecta Synalocpha et ecthlipsis. Habent haec posteriora in praestantissimis poetis, quorum exemplo

excusentur, quamuis illi rarius, quam christiani, vsi sint. Sola correptio longarum Syllabarum est durior, in qua sacri poetae fere omnes plus iusto sibi tribuerunt, non solus Sedulius, sed Prudentius quoque, Iuuencus, Arator, Paulinus vterque Sidonius, Fortunatus; quod in iisse veluti naevus in candido pectore, non illudendum, sed pie tolerandum est. Periclum, quod inde poetices studio metuatur, fidelis adnotatio, quae singulis exemplis subscripta est, propulsabit: ex qua certiores fient de quantitate lectores, quam si omnia secundum leges rite fuissent elaborata. Denique et illud te moneri, LECTOR beneuole, velim, ne de Sedulii carminibus ex epistola eius ad Macedonium, quae praefixa est, et primo aspectui obiicitur, iudices. Solemne illius aeui plerisque est Scriptoribus, vt suauiores in ligata, quam prosa oratione sint, quod in Sidonio, Paulino Nolano, Alcimo Auito, Prospero Aquitanico manifestum est, Caussam si quaeris, aperiam, solute ex ingenio scribebant: carmina non, nisi ex lectione et imitatione veterum, composuerunt. Noli igitur mirari, cur horridula epistola sit Sedulii: Paschale carmen ita planum, molle, suave, vt ad antiquiorum poetarum laudem et elegantiam perueniat. Idem in ceteris, quos dixi, maximo in Sidonio Apollinari, obseruabis. Vale.

EPISTOLA XXXIX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVamdiu Cizae SERENISSIMORVM PRINCIPVM voluntate ingenia formaui, nihil maiori post mysteriorum doctrina mihi curae fuit; quam vt fidei commissos meae in dicendi facultate et stilo elegantiori erudirem. Quo in cursu quotidie meos ita exercebam priuatis declamationibus, vt ipsi subinde expeterent, quo sibi, in lucem productis, in consessu nobilium virorum liceret idem agere, ad quod se saepius in vmbra praeparauerant. Tantum vero aberat ab officio meo, vt horum honestissimam cupiditatem refrenarem, aut exstinctam vellem, vt crebris etiam adhortationibus eandem accenderem, et meo, quantocunque potui, auxilio subleuarem. Quo factum est, vt plures quotannis declamationes instituerentur, quibus, vt moris diu fuit, cum programmate aduocarem, qui aures et animum dicentibus praeberent; natae mihi hae ipsae sunt dissertationes, quae iam in summam collectae vnoque iunctae fasciculo iterata editione vulgantur. Totidem in schedis meis reperire potui, ignarus, an vna forte et altera illarum interciderit, quod ideo praemonere visum fuit, ne cui, si ita factum sit, suspicari liceat, ex industria praetermissas esse, quae casu et fortuna me identidem quaerentem subterfugerant. Gratissimum

mihi faciet, quicumque de memoriae me lapsu admonuerit, quia iucundum mihi semper fuit, eorum nomina recordari, qui disciplina mea vel olim vel nuper profecerunt. Non autem sponte mea, sed hortatu amicorum, quidquid huius editionis est, me suscepisse credas, qui distracta etiam et abolita a me programmata non nunquam expetebant, quibus adeo libentius obsecutus fui, quo plures sunt hodie, qui de scholis reformandis disputant, in quorum sententiam facillime concedo, quod ipse semper iudicaui, et plura et vtiliora, quam vulgo fit, in scholis pertractanda esse, ne rudis omnium rerum iuuentus, et historiarum, mathematum, ac geographiae ignara, et quod praecipuum rei litterariae detrimentum est, imperita dicendi et scribendi in Academias, elapsa ex scholis, properanter excurrat. Qui mihi de his rebus animus, quod studium et institutum fuerit, vel tacente me, programmata declarabunt, in quo proposito iuuandi rem litterariam, vtcunque alii censuerint, constanter perseuero, consensu veterum et more antiquo scholarum confirmatus. Adieci quasdam orationes, quarum aliae pridem typis exscriptae fuerunt, sed cum sacris concionibus coniunctae, et parcius ad nos perlatae, quam quantae vel paucissimis amicorum, exigentibus illas, satis essent: aliae nunc primum in lucem exeunt, quas ideo suppressas nolebam, quod rationem informandi nostram, et de morum disciplina sententiam tum plenius, tum apertius

etiam proponunt. Sunt in iis quasi extemporales, quod sciunt, qui recitatis interfuere; quas vero mutare et interpolare nolui, quod in recenti multorum memoria est, quibus tum verbis res ipsas exposuerim. Vale B. L. et studiis nostris faue.

EPISTOLA XL. AD Serenissimum potentissimumque Principem ac Dominum, Dominum FRIDERICVM, Regem Borussorum, Marchionem Brandenburgicum, cetera.

QVae in Regno TVO gratulationes, faustique sonitus felicitati TVAE plaudentium coepere, ac inde per cunctas prouincias longe lateque celerrimo cursu proferebantur; nondum resonare in iis desierunt, sed eo altius extolluntur, crebriusque repetuntur, quo propius iam, redux ad interiora illarum, et ipsam vrbem regiam accedis. Quisque enim primus reuertenti MATESTATI TVAE adesse et laetus gratulari, et officium votorum pro salute TVA, pro Regni incolumitate parat facere, et demissa reuerentia suum praestare obsequium. Meretur id virtus TVA, REX POTENTISSIME, merentur ingentia merita, quibus non TVOS modo,

sed exteros quoque et omnes TIBI deuinctos tenes, vt hi faueant fortunae TVAE; illi promte pareant et obsequantur MAIESTATI. Vident omnes diuina bona propitio coelo in TE collata, cumulata: vident, mirantur sapientiam, qua omnibus antecedis; obstupescunt incredibilem et pace et bello TVAM felicitatem: vnde laudum, gratulationum concentus infinitus est. Cognosce, REX INDVLGENTISSIME, quod ceteras virtutes TVAS non tam praetereo, quam aliis praedicandas temporibus reseruo. Sunt enim in TE aeque summa atque maxima, quorum me gloria defixum et mirabundum tenet: et muneris etiam ratio, quod mihi demandasti elementissime, haec potius, quam cetera, in praesenti iubet persequi. Non vnum argumentum TVAE gloriae est, qui omnibus abundas: id mihi deuote iam liceat attingere, quod rei litterariae est proprium. Magnorum Principum haec indoles est, etiam illorum, qui litteris non multam operam dederunt, vt illarum lumine res suas, quas gerunt, illustrari cupiant, et ad seram proferri posteritatem. Quanto maius est, quod TIBI et gloriae TVAE, REX SAPIENTISSIME, a bonis litteris exspectes, qui non solum ipse illas a prima aetate coluisti, et supra tot Musarum templa, a MAIORIBVS exstructa, quae benignissime conseruas, etiam nouum TVIS auspiciis TVOque sumtu maximo condidisti ACADEMIAM FRIDERICIANAM, ab AVGVSTO

NOMINE TVO adpellatam. In hac ornanda et mirifice conseruanda, fixa stat cura TVA, qui flore illius et incremento, quod TV coelo imputas, nos etiam TIBI, magnopere laetaris. Qua enim sapientia singulari es, praesagis inde fore, vt aeternum TVVM nomen sit et gloria TVA immortalis. Haec enim Academia de TVIS in se incomparabilibus et in totam patriam meritis numquam conticescet, sed voces, scriptis, quantum in se est, contendit, vt posteri quoque idem, quod nos omnes, de magnitudine virtutum TVARVM sentiant et loquantur, et admirentur. Facit illa hoc assidue, quia semper est deuota MAIESTATI TVAE: et quoties solemnes dies exigunt, clariore voce personat, in laudes TVAS vnice, vt mereris, REX, intenta. Fecit eadem proximis diebus, et adhuc facit, FASTIGIO TVO et REGALI DIADEMATI demississime gratulabunda. Ad quas publicas voces priuatae deuotionis officium addo, Geographicum opus in FRIDERICIANA TVA natum elaboratumque, AUGUSTO NOMINI TVO ET MAIESTATI, POTENTISSIME REX, demississimo cultu consecrans. Aequum enim est, cuius Conditor et Seruator Academiae es, vt ex ea quoque fructus ad MAIESTATEM TVAM perferantur, cuius illi nutu et clementia ad eam maturitatem peruenerunt. Accipe ergo, INDVLGENTISSIME REX, quem offero librum TVAE gloriae

dedicatum, cuius praedicandae studium mihi primum facio, faciamque dum viuam.

EPISTOLA XLI. Ad BENEVOLVM LECTOREM.

TRiennium est, cum rogatu amicorum, quae olim ex illustris Vossii libro de Vitiis sermonis, collegeram, et clarissimorum virorum Scioppii et Ioannis Vorstii, etiam domesticis obferuationibus reddideram auctiora, in lucem et censuram eruditorum emisi. Vix editus erat ille Antibabarus libellus, cum ex Dania ad feruntur Cogitationes, quas in eorundem virorum Vossii, Scioppii, Vorstii, eruditos labores OLAVS BORRICHIVS, vir nobilissimus, contulerat. Obstupui, summopere miratus, esse seculi nostri Varronem, Gerh. 10. Vossium, in multis, quae ad latinitatem pertinent, aliquid humani passum. Viam, quam Daniae illud sidus monstrabat, strenue ingressus sum, et scriptores veteres, quos Classicos appellamus, praesertim solutae orationis; etiam sequiores, tamen alicuius nominis, inde a saeculo Theodosii et Honorii ad Ciceronis tempora regressus, quantum licuit per officii rationes, legendo percucurri fere singulos. Molestiam, quam sustinui, vt par est, in labore non mediocri, pensauit largissime vtilitas, quippe innumera deprehendi,

quae in Lexicis et Latinitatis Thesauris frustra inquisiueram. Hisce tandem ad finem perductis, de barbarismis librum retractaui, quae perperam aliorum auctoritate posita erant, emendaui, aut in locum suum restitui. Iam in eo eram, vt prelo subiicerem, quae emendatiora habebam secundis curis; cum ecce Basilii Fabri Thesaurus, nouissime ex schedis summi viri, AVGVSTI BVGHNERI, denuo locupletatus (anno M DCC LXXX.) prodiret. Cupidus inspexi nouum librum, vt peruiderem, quae ex Buchneri ingenio egregia accessissent. Cum vero toties Antibarbarum meum allegatum vidi, etiam in iis partibus, quas retractatas iam editurus eram, vehementer dolui, de consilio illo nihil mecum communicatum esse, vt meliora, quae in scriniis habebam, ad editionem Thesauri, principis hoc tempore inter Latina Lexica, pro mea iuuandi rem litterariam voluntate, adferrem. Amica enim manu, quamquam cuius, nescio, adscripta sunt (editione M DCC LXXX) meis verbis et nomiae, exempli caussa in Ferior, Internus, Sensus, Habitaculum, Obliuioni tradere, Vulgariter, et aliis multis locis, quae malim, ad ea quae Curis Posterioribus expressi, correcta et conformata essent: (vt emendata omnia sunt posterioribus illius Thesauri editionibus, nostro studio atque labore aliquoties locupletatis). Haec TE, BENEVOLE LECTOR, ignorare nolui. Tu vero bere vale, et si quid erratum etiam secundis curis

fuit, pro aequo humanitatis iudicio benigne interpretare.

EPISTOLA XLII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

SVperiori proloquio indicatum fuit, qua inducti caussa posteriores curas nostro de barbarismis libello addiderimus: nunc rationem iteratae editionis reddere non erit ab officio alienum. Postquam CVRAS SECVNDAS in lucem edideramus, vir semper honoris caussa nobis appellandus, et Hafniensis Academiae eximium decus, OLAVS BORRICHIVS, ordinariis illas lectionibus, vt ex programmate perspeximus, examinauit, et animaduersiones suas Analectorum nomine sequenti anno publici iuris fecit. Grata nobis tanta viri diligentia fuit, quod multa in memoriam repressit, quae exciderant: multa noua et inobseruata perdocuit: in ceteris stimulum dedit, vt maiori industria in communem caussam incumberemus. Conuenit inter vtrumque nostrum, et mutuis litteris alter alteri confirmauit, propositum vnice esse, vt publico his studiis inseruiatur, nihil priuatis rationibus detur, nisi amicitiae officia, quae ipsa studia, quibus dediti sumus, colenda nobis praecipiunt. Nihil enim indignius est et ab humanitatis lege alienius, quam de studiis litterarum atrociter pugnare,

et quod beneuole fieri amiceque oportebat, acerbae contentioni committere. Hoc animo ad modestiam humanitatemque composito, cum nouam editionem bibliopola postularet, adgressus denuo sum POSTERIORES CVRAS, quae meliora ex Borrichiano ingenio didiceram, aut nostro obseruaueram studio, suis quaeque locis inserui: vbi ex librorum variante scriptura, vel ex aliorum auctoritate dissensus ortus fuerat, pro ingenua libertate modeste ita proposui, vt humanitatis officium nequaquam obliuiscerer. Magnus mihi VOSSIVS est, acutus SCIOPPIVS, bene meritus VORSTIVS, nec aliter de tantis nominibus sentire decet: de BORRICHIO autem nihil a me, nisi vt de viro summa doctrina praedito, dictum velim, qui non fateri tantum, sed prae me ferre etiam ac praedicare soleam, tantum me ex illius lucubrationibus cepisse fructum, quantum ex alius, qui in hoc studio versatus fuit, neminis. Liceat tamen horum pace et bona cum venia interdum dissentire, quamuis tum pauca, tum etiam leuia sint, et pleraque ex librorum variationibus nata, in quibus aliter sentimus, saltim dubitamus, ac Analectis exhibuerat vir laudatissimus. Diuisionem seculorum et periodos temporum retinuimus, vt florentior latinitas a flaccescente aut exsiccata distingui possit, penitiusque intelligi, quo ordine et quibus temporibus elegantissima lingua pulcritudinem suam et ornamenta amiserit. Quae vero humani ingenii con

ditio est, haec ita limare perpolireque non licuit, vt non opus sit veniam precari, si quid secundis etiam tertiisque curis erratum sit, quam ab omnibus faciliorem speramus, qui aequo iudicio perpendunt, quam lubrica res sit ac permolesta, rariores in Latio herbas colligere, sterilesque eradicare.

EPISTOLA XLIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

SEpultas controuersias post tam claram demonstrationem putabam, quum ex septemtrione turbo nouus oritur, qui vero senilem meam quietem neque concutit grauiter, neque ad indignationem, rixas, et contentiones similes permouere potest. Placide mea egi omnia, et adhuc ago, detestatus certamina, quae cum animi acerbitate ac cauillationibus conseruntur. Igitur non vi aut vehementia impetum, qui denuo irrumpit, propello; sed, vt cultores litterarum decet, animi moderationem, quam semper prae me tuli, neque nunc in tuendo me aut excusando deseram. Prodiit hoc ipso, quem agimus, anno liber Hafniae speciose praescriptus ANDREAE BORRICHII VINDICIAE LATINITATIS PVRIORIS; in tres partes diuisus; quarum prima de variis Latinae Linguae praestantiorumque Scriptorum aetatibus et fatis agit: secundus ipsas Vindicias, a quibus totum opus, vt a parte praecipua maximaque, denominatum est, continet: pars

tertia Defecta Lexicorum per litteras P. R. S. indicatis singulorum auctoribus, demonstrat. Auctor est ingenio et doctrina praestans vir ANDREAS BORRICHIVS, Romsdaliensis Norwegus, qui Hafniae diu cum viro clarissimo Olao Borrichio fuit, cuius etiam nomen, ipso indulgente, adsumsit, abdicato gentili, quod in patria Norwegia IVARI erat. Deinde Drontheimensi scholae in Norweglae fere medio tractu praefectus, de iuuentute hodieque mereri bene dicitur. Nec nomen, nec quidquam illius audiui, antequam Appendicem, vt vocat, ad Curas posteriores meas ederet, quod munus iniunctum sibi ab amplissimo Olao fuisse, nec se honestissimum laborem potuisse detrectare, pag. 101. partis primae Vindiciarum refert, quanquam alii spectati et illustres ex Dania viri et iuuenes mihi aliter narrauerunt, quasi Appendix illa Olao displicuisset; quod loco suo relinquimus, quia vtrumque comparatum ita est, vt facile inter se conciliari possint, et iussisse Olaum aut permisisse, vt Andreas aliquid ad Curas meas recognitas scriberet; improbasse autem, pro humanitate sua, modum scribendi acerbiorem, qui tamen multo mitior est in Appendice, quam his, de quibus agimus, vindiciis Latinae linguae. Faueo ingeniis, et sic ipsi etiam Borrichio iuniori, eiusque doctrinam laudo, cui si animi moderatio coniuncta esset, et ipse sine praeiudicio, sine pertinacia res dubias et controuersas iudicaret; nec ludibrio dissentientes

haberet, vel carperet ac laceraret; hoc inquam, si ab animo suo impetrare posset, suasque cohiberet cupiditates; credo quiduis praeclari posse ab ingenio illius exspectari. Hoc illud est, quod extrema Discussione post laudes Olai Borrichii, ante paucos tum annos vita defuncti, dixeram, nec aliter me de iuniore, Andrea Borrichio, quain bene ac honeste sperare. Sed alia omnia in Vindiciis obseruo accidisse, quam de ipso tum temporis ego speraueram: nec vero desino etiamnum sperare, quia annis fit sedatior, quem iuuentus vehementiorem acrioremque habuerat. Non est res tanti, vt de illa, tanquam pro focis et aris, dimicetur: quisque sua fruatur opinione, quam defendat et confirmet, vtcunque potest: ferat autem etiam dissentientes, aut, cum iis si agendum est, id placide modesteque, vt decet humanitatis studiosos, faciat. Sic ego cum summo viro Olao Borrichio egi; sic ille mecum, qui etiam litteris ad me datis (Discussioni subnexae sunt) modestissimum meum calamum dixit. Huius vt nomen Andreas, sic etiam humanitatem ac modestiam si adsumsisset, omnia beneuole atque amicc componi potuissent; Breuitatem meam discussione vsurpatam, accusat in Vindiciis, quia aliena et inutilia praetermisi, abhorrens a vanis altercationibus, quarum ille videtur cupidissimus: magis huius nunc libelli breuitatem accuset, liceat. Mos enim meus est breui summa, quod necessarium, complecti; abstinere superfluis, et ad caussam non

pertinentibus: ille delectetur more vitiligandi suo. Haec autem pauca scripsi, vt quibus non vacat Vindicias nouas et aculeatas perlegere, aut quibus historia certaminis nostri non penitus est perspecta, ex IVDICIO hoc nostro, quid vtrimque adhuc actum fuerit, intelligant, et aequum ipsi iudicium tam de meis, quam Borrichianis scriptis faciant. Si cui placet Curarum Posteriorum et Discussionis, qua Appendicem Andreae examinavi, praefationes adiungere, vberiorem cognitionem totius certaminis percipiet. Hic finem scribendi in taedioso argumento hoc facio, et siquid temporis, quod forte exiguum erit, coelestis fati beneficio superstes mihi tuerit; melioribus id studiis et iis maxime impendam, quae animum tranquillent, et viam ad emigrandum sternant, atque ex liberali litterarum otio in aeternam quietem minimeque turbandam felicitatem perducant, Datum Halae prid. Cal. Octobris M DCCC VI.

EPISTOLA XLIV. AD Humanioris litteraturae Principem IO. GEORGIVM GRAEVIVM [correction of the transcriber; in the print GEAEVIVM], Saeculi ornamentum.

CVi potius, quam TIBI, consecranda erat noua Zosimi, quae nunc se prodit, editio?

Nisi enim Tu fuisses, vir consummatissime, nunquam ille integer e nostra officina prodiisset. Henricum Stephanum imitatus, ita Maecenate volente, tantum duos libros in lucem emiseram, qui Eutropii historiam, paullo ante vulgatam, tum approbarent, tum subinde illustriorem redderent. Tu vero e Belgio tuo in patriam profectus, tempestiue subuenisti bono Auctori, ne imperfectus relinqueretur. Cum enim me quoque, licet indignum, inviseres, hortator exstitisti, vt pertexerem hanc telam; et ab illustri viro ac heroici ingenii, VITO LVDOVICO DE SECKENDORF, vtpote ad bonas literas fouendas et exornandas nato, prorogationem sumtus facillime impetrasti. Te ergo Zosimus tanquam libertus patronum, aut vinculis solutus liberatorem suum suspicit, colit et veneratur, quod tuo consilio effectum sit, vt e squalore atque tenebris, quibus per seculi nostri maiorem partem immersus fuit, liberari, et in lucem denuo prodire sibi contigerit. Timidior ille est, et ne sordes secum afferat, identidem veretur: sed tui nominis claritate fretus meliora sperat, et tibi se totum tuendum defendendumque commendat. Librum ergo Tibi sacratum suscipe; tuere, bonique consule: mihique editori singularem illam beneuolentiam, quam praesens declarasti, et litteris ex itinere datis confirmasti, semper, quaeso, conserua. Te vero Deus seruet in litterarum incrementum, quod

ex ingenio tuo hucusque perceperunt, et maius in dies sperant omnes boni. Vale. Datum Cizae, ipsis Calendis Martiis M DCC LXXIX.

EPISTOLA XLV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

ZOsimi Comitis Historiam Graeco-Latine damus, periillustris viri, quem seculum miratur, VITI LVDOVICI SECKENDORFII, secundis auspiciis; hortante et instigante eruditorum coryphaeo IOANNE GEORGIO GRAEVIO: Quid praestitum sit in hac noua editione, paucis percensendum duximus. In graeco textu presse secuti sumus FRIDERICVM SYLBVRGIVM, duobus manu exaratis codicibus vsum. Addimus IOANNIS LEVNCLAVII Latinam Versionem, non veterem illam, Basileae cum Procopio, Agathia et Iornande excusam, sed alteram nitidiorem, ab ipso Leunclauio recensitam, et Sylburgiano Operi graecorum Romanae historiae scriptorum, postmodo insertam. Notas praeter STEPHANI et SYLBVRGII fere criticas, adiecimus haud paucas, non tam nostro excogitatas studio, quam ex SCALIGERI, CASAVBONI, SALMASII, PETAVII, VALESII, et his ingenio et claritudine similium libris collectas; quotiescunque ab

his summis viris laudari Zosimum, vel explicari, vel castigari deprehendimus. Accedunt THOMAE REINESII, acerrimo iudicio viri, haud vulgares obseruationes, quas in margine sui ille libri annotauerat. Apologiam Leunclauii cum aliorum testimoniis praefiximus, vt intelligi a quouis possit, quantum fidei habendum sit Zosimo, et vbi ille deserendus. Certe historiarum tum copia, tum nouitate omnes suae aetatis scriptores, quos quidem superstites habemus, Zosimus vincit: oratione autem et dicendi genere tam politus est, vt elegantissimis, quos graecia tulit, annumerari mereatur. Hoc ergo scriptore, qualicunque opera nostra separatim, quod nunquam factum, cdito, bene vtere, cordate Lector; et si quid erratum fuit, benignius interpretare.

EPISTOLA XLVI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

LActantium Firmianum, scriptorem et rerum nobilitate, et nitore ac cultu dictionis praestantissimum, noua forma emendatiorem lucidioremque exhibeo. Ad quem ornandum sex manuscriptis Codicibus vsus sum, et pluribus excusis praelo, tam antiquis, quam recentioribus. Cantabrigiensis editio duorum codicum, cum cura excerptorum, nobis copiam secit, quorum alter

bibliothecae est in illa Britannorum academia; alter collegii, quod ibidem est, Emmanuelensis. Alium membranaceum, antiquiorem Britannicis, in Serenissimi Saxonum Ducis Gothani bibliotheca custoditum, vir clarissimus GVILIELMVS ERNESTVS TENZELIVS, Historicus laudati Principis, pro amicitia, quae mihi cum illo intercedit, cum impresso contendit, et fidelissime in vsum meum enotauit. Tres mihi ex Paulina Lipsiensis Academiae, omnes quidem chartaceos, sed vnum notae optimae, et antiquissimis consentientem, vir aeque ingenio et doctrina elegantissima, quam iuuandae rei litterariae voluntate in primis huius seculi conspicuus, mihique longo annorum vsu coniunctissimus, FRIDERICVS BENEDICTVS CARPZOVIVS impetrauit. Quos ipse contuli, et, vbi visum fuit, meam inde correctiorem editionem reddidi. Accesserunt libri abhinc ducentos annos et antea impressi, in quibus primas Romanus tenet, pontificis Pauli II. iussu, ab Aleriensi episcopo Ioanne Andrea recognitus, et M CCCCLXXIV, publici iuris factus, cui proximus est Venetus M CCCC XC, et alius M DCX lani Parrhasii cura castigatus, itidemque Venetiis expressus. Ceteros notiores, vt Aldi Manutii, Xysti Betuleii, Miohaelis Thomasii, et nostro aeuo procusos, Antonii Thysii, Seruatii Gallaei, Thomae Sparki, non est, quod multis verbis, quia obuii sunt, commemoremus. Aliorum quoque obseruationes nobis ad umento fuerunt, Io. Friderici Gronouii

praecipue; et de Mortibus persecutorum, Stephani Baluzii, Ioannis Columbi, Nicolai Heinsii, Ioannis Georgii Graeuii, quos omnes honoris caussa nominamus. Nam et illum libellum, e latebris nuper a Baluzio productum, vt elegantem et necessarium, et arcana historia refertum, adiunximus, adscriptis, vbi lacer est, doctorum hominum supplementis. Neque Carmina, Lactantio vulgo tributa, abiecimus, quae non minus, quam indubitatos eiusdem libros, emendatiora damus, ingenio vsi, in primo, Nicolai Heinsii; in altero, Christophori Broweri; in postremo Andreae Riuini, quos ipsos quoque doctrinae et meritorum gratia nominamus. Indices adiecimus plures, Auctorum, quibus vsus est Lactantius; et Rerum, quas tractat, nobiliorum; et tandem Verborum ac Formularum siue Latinitatis, vt elegantissimus scriptor et cum Cicerone comparandus maiore cum fructu legi et imitando exprimi ab adolescentibus possit.

EPISTOLA XLVII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

GEographia historiarum atque omnis elegantioris doctrinae lumen est. Vt vero rerum mutationes sunt, ita nec eadem est facies terrarum orbis, quae alia antiquis fuit temporibus, alia nostra est aetate, et rursus medio, quod vocant, aeuo erat alia. Ex quo consequitur,

vt illa Geographia, quae orbem nostri temporis illustrat, non aeque antiquioribus illuminandis sufficiat. Omnia mutantur decursione temporum, et vrbium plurimarum, quae quondam florentissimae fuerunt, nullum vestigium superest; ruinis aliae de magnitudine veteri testantur: nouae heic aliae et illic surrexerunt, aut creuerunt ex ruderibus priorum. Regnorum quoque et prouinciarum mutati fines sunt, neque nomina nec distributiones conseruatae. Alia ergo notitia rerum et locorum opus est, quae priscis temporibus aequata, eo res ordine, quo fuerunt, et rerum nomina diuisionesque exhibeat, et tabularum imagine, tanquam lumine clarissimo, quae obscura sunt, illustret, quae deleta aut immutata, pristino habitu atque forma repraesentet. In quo stadio et olim ingenia, nec minus memoria nostra atque patrum, certauerunt. In illis STRABO antistat, tamquam princeps ceterorum, qui plura, quae scripsit, peregrinabundus oculis subiecerat; parcus et modestus in ceteris. Quo instituto factum est, vt multa quoque praetereat: quaedam leuiter tantummodo attingat. Succinctior est POMPONIVS MELA; laxior C. PLINIVS SECVNDVS: Sed diftusus CLAVDIVS PTOLEMAEVS, ideoque suspectus saepe. Mirari enim subiit, vnde Aegyptius liomo disiunctissimarum rerum tam certam, vt prodit, notitiam acceperit. Aeque enim in remotissimis, quo vix dum homines adierant, copiosus est, nec dubius; vt in

propinquis et notissimis. Plurimi faciendum ITINERARIVM esset, quod ANTONINI prae se nomen fert, a quibusdam AETHICO tributum; si emendatius ad nostra tempora peruenisset: sed multa locorum nomina incerta et pravata sunt, et numeri, distantiarum indices, corrupti adeo, vt earumdem quoque vrbium intervalla, diuersis itineribus repetita, saepe aliter atque aliter referantur. De Characeno Dionysio, et Periplorum auctoribus, aliisque eadem breuitate geographis, iam nihil attinet commemorare: nec de Augustana Tabula, de qua infra plura dicemus? His si PAVSANIAE Periegesin Graeciae, et Bizantium STEPHANVM, scriptorem populorum et vrbium, adnumeramus, eosque cum historicis atque poetis aliisque vetustis componimus; habemus fere omnia, vnde notitia antiqui orbis est colligenda. Hos enim duces clarissimi viri sequuti, orbis veteris partes illustrauerunt, PHILIPPVS CLVVERIVS Germaniam, Italiam, Siciliam; in Italia postmodum ab LVCA HOLSTENIO adiutus et emendatus: HADRIANVS VALESIVS Galliam: IACOBVS PALMERIVS Graeciae magnam partem et alii partes alias. Qui vniversum Orbem industria pari exposuerit, haud facile quemquam inuenimus. Ortelii enim conatus magis, quam successus [gap: Greek word(s)] laudandus est. Ego vero, quamquam impar superioribus ingenio, amore tamen litterarum impulsus tentaui, sustinui, perfeci quantum vides opus,

quam feliciter, penes te, LECTOR, aequum sit iudicium. Non id quidem est aequale sibi, si ex partibus metiaris; nec vero aliter potest fieri, quia totum nititur antiquitatis testimoniis, quae de Italia Graeciaque diligentius sunt edita, quam de vlla vel prouincia vel regione barbarorum. Quo factum est, vt vtriusque descriptio, si cum reliquis conferatur, paene nimis quantum excreuerit; in ceteris autem regionibus, de quibus pauciora sunt prodita, parcior etiam locorum et rerum sit nostra enarratio. Quid quaeris? Antiqua Geographia res priscae auctoritatis est, non praesentis cognitionis. Tantum autem de auctoritate habemus, quantum a Graecis Latinisque accepimus, qui res suas copiosius tradiderunt, modice aliorum, ad quos armis non penetrauerant.

Primus liber PRAECOGNOSCENDA huius disciplinae habet, nec vero illa vltra limitem antiquitatis. Summa capita illorum sunt: Priscorum apparatus geographicus: Notitia rotunditatis terrae: Orbis habitabilis, seu [gap: Greek word(s)] , quantus antiquis fuerit, et quod illius medium siue vmbilicus: Terricolarum habitus inter sese mutuus, tum ab vmbrae diuersitate denominatus: Zonarum item vsus atque climatum: Ventorum vetus dispensatio, etiam plagarum et mundi laterum. Omnia haec antiquae Geographiae sunt ita accommodata, vt fines eius non excedant, neque aliis testimoniis, nisi antiquis, confirmentur.

Secundo libro EVROPA ita explicatur, vt veteres

geographos cum historicis conferamus, et hos mutuo ex illis, illos ex hisce interpretemur et illustremus: quibus et alii scriptores varii; antiqui tamen et pari auctoritate, poetae in primis, Graeci et Latini, accedunt. Is enim vsus est Antiquae Geographiae, vt in priscis litterarum monimentis, expedite, sine offensione, quam locorum ignoratio facit, quisquis legendo, interpretando possit progredi. Id enim est antiquarii Geographi, scire quae facies orbis quondam fuerit, in quae regna et imperia, in quas prouincias, respublicas, et regiones diuisus, quibus ornatus oppidis et castellis, quae montium, quae camporum, quae silvarum, atque sluminum; ac marium quoque et insularum nomina fuerint; qui fontes, qui lacus ac paludes, et quae alia ad geographorum disciplinam pertinent. Haec in tantum persequuti sumus, quantum vetustis litteris est proditum: vt tamen etiam posteriorum, et recentium auctorum, iudicio et doctrinae fama illustrium, cuiusque in terra, qua versatus est maxime, rationem identidem habeamus. Cuius ordinis nobis in Hispania sunt Resendius, Vasaeus, Mariana; et in citeriore, sub Pyrenaeo, vir summus Petrus de Marca: in Gallia supra laudatus Valesius: in Britannia Camdenus et Buchananus: in Germania Cluuerius, cuius ingenium etiam per Italiam prouectum est, Holstenio comitante, sicut antea comites et socii hi duo itinere fuerant Italico. Graecia quoque suos illustratores habet, quorum principes sunt Ioannes

Meursius et Iacobus Palmerius: quamquam ille in ritibus maior, quam in geographia est; hic non omnem Graeciam perlustrauit. Hos duces, quoties sequendi sunt, honoris caussa adpellamus; nec illos colere obliti, qui minores partes attigerunt, aut de vno alteroque loco commentati sunt.

Superest, vt de TABVLIS nostris GEOGRAPHICIS, aere expressis, adiiciamus. Paucae sunt superstites tabellae, illustrando veteri Orbi autiquis temporibus adparatae; nee tamen antiquissimis. AGATHO DAEMON Alexandrinus geographicas Ptolemaei rationes in tabulas digessit, sed, presse sequutus auctorem suum, tantum habet fidei, quantum ipse, de quo supra dixi, Ptolemaeus. Extat et vetus Tabula, quam ex Conradi Peutingeri bibliotheca, in Augusta Vindelicorum, Marcus Velserus produxit, et aeri incidi ac exprimi curauit, in octo segmenta oblonga distributam. Vnde PEVTINGERIANA vulgo adpellatur; item AVGVSTANA, et a quibusdam THEODOSIANA, quasi ex aeuo Theodosii, vt eruditis videtur, reliqua. Sed multis haec naeuis quoque vel describentis vitio, vel auctoris ipsius, est referta; certior autem distantiarum numeris, quam Aethici seu Antonini Itinerarium. Quod vero per lineas in ortum procurrentes cuncta tradit, et adhaec maria compressa habet, flumina distorta, dubios saepe et incertos relinquit, qui verum locorum situm atque naturae

faciem inquirunt. Patrum memoria geographus clarus, ABRAHAM ORTELIVS, antiqui orbis tabulas delineauit, quem plerique sequuti sunt, quibus curae adhuc vetus fuit geographia, vt in iis adquiescerent, quae ipse posuisset. Sed quidquid est huius Operis, non absolutum id habendum est, sed quod ipse Ortelius CONATVS tantum GEOGRAPHICOS vocauit: cui si quis curam intenderit maiorem, illico perspiciet, quae addi sane, vel immutari vel abiici etiam postulent. Eadem ratio est PHILIPPI BRIETII minorum per Europam tabularum, quas Geographiae Parallelae suae non minus pro veteri, quam nostrae aetatis Orbe insertas esse voluit. Nitide quidem expressae sunt; etiam cum cura quadam videntur delineatae: quod vero tota parallela illa Geographia per se concisa, abstinet testimoniis et rationibus; sit vt positio locorum, in tabulis signata, aegre ab aliorum dissensione vindicetur. Angustiores sunt etiam illae tabulae, quam vtomnia, quae necessaria sunt, capiant, aut illa etiam, quae tenent, clare et distincte oculis obiiciant: vt ita, qui veteres scriptores vult plenius intrerpretari, sibi non possit ex illis prospicere, quoniam ionumera in iis frustra quaeret, et quae inuenit, multa dubio sunt ita loco constituta, vt, quod probationes nullas in commentariis ad positas habent, tam incertus aliquis recedat inde, quam dubius tabellas consuluerat. Alii singulares partes in tabulis demonstrandas susceperunt, vt Graeciam Laurembergius, Palaestinam Adrichomius:

sed vix quisquam felicius et cura etiam maiori, quam Cluuerius in Germania et Italia, et insula Siculorum: quem in his plerumque imitati sumus; in nonnullis tamen, vbi meliora iam inuenta habemus, ab illo secessionem fecimus. In ceteris provinciis plura emendanda, plura adiicienda erant, vt cum geographis antiquis tabulae, maxime cum historicis et horum aequalibus convenirent. Quo factum fuit, vt plane nunc nouas tabulas edamus, cum nullis superiorum vbique congruentes; plures plerisque locis ab illis discrepantes. Diuersitatis rationem commentariis, qui cum tabulis vna prodeunt, explicamus. Nec vero ad singula commentariorum capita singulas etiam tabulas adiungimus, sed in quibusdam plures, re ita exigente, vt in Italia et Graecia necesse erat fieri: interdum vna tabula diuersis capitibus satis est, quemadmodum iis, quae de insulis Graecorum et circa Italiam sunt, ex vniuersalibus Graeciae vel Italiae tabellis prospiciendum est, quarum altera totum Aegaeum mare cum insulis exhibetur; altera insulae Sardinia et Corsica, interiectis multis tabulis, ita spatio primae in Tyrrheno mari postulante, illustrantur. Viginti et vnam nunc TABVLAS habes, LECTOR, cum primo Tomo, quo, praeter generalem partem, Europa omnis continetur: propediem reliquas cum Tomo altero, complectente Asiam et Africam, videbis. INDICEM quoque adiecimus solito copiosiorem: etiam magis perspicuum, quam vllum facile in go

ographia reperias. Quaerenti per indices permolestum plerumque est, quod vnius [gap: Greek word(s)] vocabuli caussa, hoc est plura significantis, multae paginae reuoluendae, perlegendae sunt: quo labore hic Index liberabit, plerisque nominibus (notissimis tantum praetermissis) adscriptum habens distincto charactere, cuius regionis illud aut provinciae, aut gentis sit, ne quid frustra et alienis locis quaeras, sed quod tuis curis, tuo instituto idoneum, primo induitu deprehendas: idque tantumiis, quae vno vocabulo diuersa aut plura significant, sed aliis etiam, quae rariora sunt et minus nota, ita adposuimus, vt non tantum indicem rerum et verborum habeas, sed breuem etiam dubiorum inter quaerendum explicationem. Vale et boni eonsule.

EPISTOLA XLVIII. AD Serenissimum et Regiae Domus Principem ac Dominum, Dominum PHILIPPVM WILHELMVM, Principem Borussiae, Marchionem Brandenburgicum, cetera.

QVintus annus fere circumactus est, ex quo Notitiae orbis antiqui Tomum priorem

SERENISSIMO POTENTISSIMOQVE REGI BORVSSIAE, TVI amantissimo FRATRI, meo DOMINO indulgentissimo, tum primum ex regno suo in Marchiam reuertenti, subiectissima devotione consecraui. Interea etiam alter Tomus, absoluens illam Notitiam, sub manu creuit, et nunc ad finem vsque, Deo fortunante perductus est. Deliberanti autem mihi, cui Heroi et illum Tomum dedicarem, vt lux inde ac fulgor operi, et auctoritas illustrior accederet; non occurrit sane, cuius potius hunc nomine nuncupatem, quam TVO, PRINCEPS SERENISSIME. Quemadmodnm enim prior Tomus iure debebatur FRIDERICO REGI, CONDITORI FRIDERICIANAE, vt fructum ex sua Academia, tenuem quamuis, nec opimum, tamen aliquem perciperet: ita quum ex eadem prodit Tomus alter, prioris quasi frater, nemo illum potius, quam TV, PRINCEPS MAXIME, FRATER REGIS, sibi vindicare potest; praesertim quod eiusdem Academiae, ex qua nunc exit ille Tomus, RECTOR es MAGNIFICENTISSIMVS. Accedit mirifica TVA in bonas litteras propensio, quae, praeter alia illustrissima documenta, praecipue ex prona voluntate, qua Academiae moderationem, tor grauioribus districtus curis, clementissime in Te suscepisti, elucet. Qua etiam in primis dignus es, neque id munus alienum ab rationibus Tuis. Quum enim Ducatum Magdeburgicum FRATERNIS gubernes auspiciis; quid aequius, quid

magis est conueniens, quam etiam Academiam, quae in Ducatu illo est, curis Tuis et sapientissimis consiliis regi? Huius delectaris studiis, huius gaudes incrementis: quo ipso facis rem magno PRINCIPE dignam, quippe intelligunt HEROES, nulla re gloriam suam posteritati magis constantiusque, quam Musarum praeconio et litterarum scriptis, commendari. Ego quoque, si quid ingenio possum, aut longo vsu, id omne in potentissimi REGIS, FRATRIS TVI; et serenissimi FILII, PRINCIPIS IVVENTVTIS, DOMINORVM meorum gloria prouehenda dudum collocaui: a quibus quod ipse proximus es, et aeque de Academia bene mereris TVARVM quoque laudum aeternitas, vt vniuersae Academiae, ita mihi cum primis curae erit, vt nulla vmquam aetas de laudibus VESTRIS conticescat. Habes hic, MAGNE PRINCEPS, a me primitias cultus TVI, demississima reuerentia oblatas, Tomum secundum Notitiae Antiqui orbis, quem spero comitem TVAE gloriae per Orbem eruditum fore, et vbique meritorum TVORVM, qua bonae litterae patent, et forsan etiam seris posthac temporibus, praedicatorem. Deus TE seruet, SERENISSIME PRINCEPS, et incolumitatem TVAM augeat in firmamentum ac robur DOMVS REGIAE, et in praesidium ac decus FRIDERICIANAE, etiam in meum meorumque solatium.

EPISTOLA XLIX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

ALter nunc Tomus, qui reliquum Notitiae orbis habet, hoc est Asiam et Africam, in lucem exit, vtriusque faciem antiquam, quum Graeci, Poeni, et Romani rerum potirentur, ex genuinis et antiquis auctoribus describens. Et cum prior Tomus librum primum et secundum Antiquitatis Geographicae comprehendat; hic posterior tertium et quartum librum absoluit. Liber tertius agit de Asia, cuius pars citerior, in Persidem vsque, a Graecis Romanisque scriptoribus, etiam a sacris et diuinis celebrata est, sed ita, vt vbique vel supplenda, vel digerenda, vel explicanda multa reliquerint, quae cuncta adiicere, disponere, ac illustrare non sane facillimi est laboris, quum ipsi antiqui scriptores persaepe inter se dissentiant; multas vrbes quidem et gentes nominent, sedem autem et positionem nequaquam ostendant. In Europa faciliores rationes erant, quod in illa explicanda non solum geographi veteres, sed nostra etiam aetate viri summi laborauerant, quemadmodum Philippus Cluuerius in Italia et Germania; Hadrianus Valesius in Gallia; in Britannia Guilielmus Camdenus; in Graeciae parte Iaqobus Palmerius non exiguum labori leuamentum attulerunt. In Asia autem et Africa huius generis duces recentiores, qui viam per solitudines tantas,

per tot barbaras et inauditas gentes praemonstrarent, nobis defuere. Nec veteres distincte ac clare, aut plene sua exposuerunt, solo forsan Ptolemaeo excepto, neque hoc tamen semper pleno, nec vbique certae fidei. Palaestinam quidem, seu sanctam Terram, videntur multi et verbis et delineatis tabulis descripsisse, quorum existimationi nihil equidem detractum volo: sed quam saepe aber rauerint a vero situ, ex ipsorum comparatione inter se, multis locis discrepantium, manifestum est, etiam ex nostro fortassis opere patebit, qui in sanctis illis regionibus, praeter antiquos, vix duce alio sumus vsi, quam Iacobo Bonfrerio, in Eusebii librum ab Hieronymo versum, item in Pentateuchum, Iosuam et Iudicum praeclaris commentariis; et Ioanne Lightfooto in Horis per Euangelistas Talmudicis. Sed quantula haec portio est vniuersae comparata Asiae? Citerior quidem illa, Aegaeo, Pontico et Mediterraneo maribus inclusa, theatrum fuit rerum gestarum, tam ciuitatibus graecis, quam Romanorum bellis illustratum; quam etiam alumnus Strabo diligentius per singulas fere partes enarrauit: nec vero ex illo suntplana et explicata omnia, sed multa aliunde, vbi dispersa latent conquirenda, vt plenior fiat expositio. Quae vlteriora sunt, plus difficultatis habent et operae; extrema densis tenebris sunt inuoluta, luce historiarum deficiente; et vel sola Ptolemaei fide nituntur, nisi qua Alexandri expeditio tractum aliquem, ab illo peragratum, illustriorem

reddit; quanquam et in hoc scriptores saepe numero dissentiant. Africae interiora sunt minus cognita, in quibus itidem Ptolemaeo plurima debemus, dubii quam certo, quia in notioribus non raro diuersus est a ceteris. Quae in ripis Nili sunt aut ad oram Mediterranei maris, copiosius descripta inuenimus, etiam multa illorum declarata sunt historiis: nec vero, vbi Romanires gesserunt suas, expedita et explicata sunt omnia, sed non pauca in dubiis et incertis relinquuntur. Tabulae veteres Ptolemaei adiectae Geographicis libris, siue ab Agathodaemone sunt, siue ab alio; fidem eandem merentur, quae ipsius est Ptolemaei, ad quam illae sunt compositae. Nos tabulas octo Asiae; quinque Africae illustrandae addidimus, studio nostro dispositas, nostraque manu delineatas: in quibus, Lector, mirari nolis, quod non nullis locis illae convenire minus videantur. De industria illud factum est, maxime in Euphratis et Tigris decursu et anfractibus, aliorumque cum illis amnium, Chaborae, verbi gratia, confluente: in quibus nec hodie tabularum conditores conueniunt. Qui enim in illis loeis peregrinati sunt, nihil certide fluminum ductu illorum tradiderunt. Vnde est, quod in Syriae tabula cum vulgo Euphratem delineauimus: in Mesopotamiae, secundum Ptolemaeum aut Agathodaemonem: quos ex recentioribus etiam clari viri ad huc imitati sunt. Posset error vel dubietas facile per Europaeos negotiatores corrigi, nisi maior cura illorum in mercimoniis, quam in veritate

geographica esset. Principio Orientem, qui post Syriam et Palaestinam est, tabula vna complexus eram, quae etiam in Armenia, Media, Perside, Parthia, finitimisque, et ab Alexandro percursa India sufficere potest, quod pauca illorum ex veterum monimentis sunt cognita. Quum vero id spatium non capiat quae circa Euphratem sunt et Arabiam, singulares tabulas de iis adieci, vt quae Orientis tabula conspectu breui exhibentur, his proponantur explicatiora. Addita Tabula Scythiae Sericaeque, Ptolemaeo potissimum auctore, quum desint alii; vt, quantam veteres de iis cognitionem habuerint, etiam quodammodo intelligatur. Obscurissima quaedam gentium etoppidorum nomina, sed gentium magis, a Plinio aut aliis memorata, praetermisimus, quia turbate sunt enarrata, nec ordinari aut sua disponi sede possunt: quo Notitiae nostrae adeo nihil puto decedere, vt verear potius, ne taedio multis futurum sit lectoribus, similia nomina, de quibus nihil ex historiis constat, ex Ptolemaeo me plurima attulisse. Sed nolui praeterire, quibus idem auctor certum ipse locum adsignauerat: quod, quia in ceteris desideratur, vtique excusatius illorum quaedam, metu taedii adferendi, et quod nullius vsus erant ac incertae positionis, a nobis sunt posthabita. Tandem etiam, quod vterque Tomus prodit, significatum monitumque volo iterum, me solam nunc antiquam Geographiam a principio imperiorum vsque ad Constantini tempora exhibere. Sunt quidem ex medio aeuo nonnulla ei inserta,

sed partim quod itinera ita ferebant, Antonini maxime; partim quod oppidotum aetas incerta erat, quanquam ab antiquis non suerant commemorata. In ipsis antiquis si dissentitur, illorum partes sequuti sumus, qui fidem habent probabiliorem: vbi concordia est, illam nunquam deseruimus. Auctorum veterum testimonia genuinis vbique verbis adposita, non satis spero, in omnibus tuebuntur.

Vale beneuole Lector, nobisque et studiis nostris faue.

EPISTOLA L. Ad Illustrem Virum IOBVM LVDOLFVM S. Caes. Maiest. et Serenissimor. Ducum Saxoniae Consiliarium.

SIngularis illa beneuolentia tua, vir consummatissime, qua superiori anno, cum Cizam transires, me complexus es, eandemque crebris postea litteris mihi absens confirmasti; insigni adhortamento fuit, vt ne alii, quam maximo nomini tuo, collectanea haec Samariticae historiae consecrarem. Tam suaue enim et humanitatis plenissimum alloquium, tam omni doctrina refertas epistolas tuas sine publica laudatione dimittere, nefas mihi et alienum ab animo meo, in gratam bene factorum memoriam semper propendente, videbatur. Accessit aliud meritum tuum, idque ingens

et vere publicum, quo facile princeps illorum haberis, qui in Europa Orientis litteraturam non vt multi, excoluerunt, vt ad Te tanquam iudicem et censorem referri soleant, quae in hoc genere litterarum ad communem eruditorum vsum conferuntur. Cum primum Horas meas Samaritanas vulgarem, constitueram quidem eiusdem gentis, quanta conquiri posset, historiolam componere, nec pauca coepi in vsum illius adnotare: tot autem subinde hiatus reperiebam, tot tenebris res immersas Samaritarum videbam, vt in aliud semper tempus reiicerem, quae huius meditationis erant, cum praesertim non deessent studiorum genera, quae ab hoc instituto ad se alliciebant. Posteaquem vero, quod omnes Tibi gratulantur, inter Germanos primus consecutus es, vt litteras ad Te Sichemitae ex Palaestina darent, Tuque pro summa beneuolentia tua mecum illas communicabas; illico ad vetus institutum reuerti, et ex scriniis meis requisiui, quae olim in hanc rem subseciuis horis congesseram. Doleo vero, Samariticas exercitationes meas in eiusmodi tempus incidisse, quo variis curis ita distractus animus erat, vt nulli minus tum rei vacaret, quam litterarum elegantiori culturae, et ad eam formam et nitorem elaborandae, quae tuum tuoque similia vel mediocriter serre iudicia possit. Quidquid enim vides collectaneorum, incertus rerum mearum, et nimium festinabundus, cum vrgerent fata, ita disposui, vt minime historiam appellari velim, sed collectanea

et materiam historiae Samaritanae. Adiiciant alii, quibus plus otii est, quae a nobis sunt praetermissa: in formam quoque et ordinem historiarum componant, hiatus suppleant, si qua inueniri possunt, quae temporum seriem in rebus huius populi continuent. Ego quae partim olim obseruaueram, partim inter spissas nunc curas reperiebam, sine curioso delectu ordinis, vt in mentem quaeque venerunt, consignaui litteris, potius vt aliis auctor essem et plura et meliora de hac gente inquirendi, quam vt meam hanc operam Samaritarum cuncta complecti crederem. Ne vero nimis varia turbate commiscerentur; in quatuor classes distribui, quae inueneram, vt primum res Geographicas explicarem: deinde quae ad politiam gentis, tum quae ad religionem eius et sacrorum cultum; tandem quae ad litterariam rem Samaritanorum pertinebant. Haec qualiacunque sunt, illustri nomini tuo, vir summe et magnisice, dedicaui, vt monumentum essent obseruantiae erga Te meae, tum tuae in me beneuolentiae, perpetuo mihi conseruandae, nouum quoddam incitamentum, quod rogo, ex animo et affectu offerentis, non ex ipsa rei forma, rudi sane illa et impolita, pro benignitate tua interpreteris. Vale, vir celeberrime, et in rei litterariae incrementum ornamentumque feliciter age. Scripsi properanter Cizae, petasatus et ad iter accinctus, quod die crastina in aliam prouinciam, fatis mihi decretam, suscepturus sum. A. D. VI. Non. Mai. M DCC LXXXVIII.

EPISTOLA LI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

VElleius Paterculus noua forma prodit non ex nostro instituto, sed viri amplissimi nobisque amicissimi FRIDERICI BENEDICTI CARPZOVII, Senatoris Lipsiensis. Qui, quo studio erat in maius prouehendi humaniores litteras, singulari consilio hunc auctorem sumtu suo exscribendum curauit, procul dubio, vt ipse notas et explicationes aliquas adiiceret. A me autem indicem verborum ad eum modum, quo ad alios scriptores adieceram, pro amieitia nostra postulabat. Aliis vero tum laboribus occupatus, dilationem quandam (negare enim tam caro capiti non poteram) rogaui, quam ille quoque beneuole concessit. Nondum plene solutus iis vinculis eram, quae me adhuc adstrinxerant, quum subito adlatum fuit, CARPZOVIVM, quem maximi feceram, eta quo plurimum vicissim amabar, magno damno meliorum litterarum, quorum tutor erat sidelissimus, exspirasse. Nec vero tristi hoc fato amicitia nostra exspirauit, sed manet et viget perpetuo, quum non ex eo numero sim, qui tantum viuentes amant, mortuorum nec memoriam nec mentionem habent: sed quos semel coepi colere atque amare, in eos eodem semper sum animo, vt illorum neque mors memoriam mihi et pristinum amorem possit eripere. Actum tamen de Velleio

esse credebam, quia quo delapsum esset opusculum semiperfectum, nihil equidem cognoueram. Tandem quum repertum bibliopola ab heredibus, quantulum excusum erat, redemisset, a me petiit vt supplerem quae deessent, quia non dubitaret, ob artissimam amicitiam mihi sensum beati VIRI et institutum non esse ignotum. Eram rursus districtissimus, quum ita me rogaret, vt honestis ex caussis me excusare potuissem: sanctior autem mihi memoria AMICI tanti erat, (atque nunc est) quam vt quidquam, quod ad colendam illam et conseruandam faciat, a me possim declinare. Gratulabar mihi potius, oblatum tandem esse, in quo laudes ornatissimi VIRI publice praedicarem, etiam ad posteros, si forsan ad illos quoque libellus hic pertinget, prouide transferrem. Vir erat Graece Latineque ita eruditus, vt et principes ingenio, quos orbis admiratur, adaequaret, nullo esset inferior. Nihil reconditae antiquitatis, nihil elegantiarum vtraque lingua erat, quod ei fuerit incognitum. Consulebatur a multis: omnibus ex Musarum penetralibus responsa dabat: ad quae librarius apparatus, quem in omni genere litterarum amplissimum possidebat, plurimum eidem profuit. Colebatur a summis viris eruditionis caussa, qui crebras ad illum litteras dabant: cum quibus eodem officii genere tanta diligentia certavit, vt a nullo vinceretur. Erat enim expeditus adeo, vt, quae etiam ex tempore scribebat, cum aliorum meditatis limatisque conferri possent. Nihil

iucundius ipsi fuit, quam eruditos, nullis inter se officiis notos, sua opera conciliari et amicitiam inter hos sanciri, quae mutuis colatur epistolis, quia hoc litterariae rei vtilissimum putabat, si, qui communia tractarent studia, amici inter se omnes essent. Benignus litteratis ita fuit, vt consilio et ope iis adesset, multis vltro officia offerret; nihilque intermisit, quo iuuari rem litterarum posse spem habebat. Ego sane summe benevolum et mirifice officiosum illum semper habui, qui, si quid in manibus mihi esse aut in animo, quod ederem, intelligeret, monebat, incitabat: iuuitque consilio et libris, quibus opus erat, tam ex publica, quam sua instructissima bibliotheca. Indefessus in scribendis litteris, vix triduum abire permisit, quo nullas ad me daret, quibus quae erudito in orbe gerebantur, plenius significabat. Neque cessauit, quum morbo iam fatali premeretur: quo tempore, quod nundinae essent, omnia diligentissime curauit, quae ad amicos Batauos aliosque, ignarus valetudinis, perferenda ipsi commiseram: et perpaucis ante obitum diebus tam de morbo, quem superari posse non desperabat, quam de negotiis meis, cura ipsius, omnibus explicatis, perscripsit. Eo molestior grauiorque mihi casus, quum nuntiaretur, fuit, quo minus cogitatus nec opinatus accidit. Itaque tam publico rei litterariae nomine, quam meo et amicitiae caussa dolui: Amisi enim amicum integerrimum, amisi vitae testem, studiorum excitatorem. Verebar, vt Plinius

Corellii morte perturbatus, ne negligentior in studiis essem, ad quae ille exstimulabat, quae consiliis ac ope adiuuabat. Sed ita res humanae sunt, vt subito saepe, quae carissima nobis, et publico vtilissima, eripiantur, vt exemplo moneamur, nec nobis spem longam inchoandam, sed semper paratos esse debere, quum iusserit Deus, ad decedendum ex statione mortalis vitae. Interea, quod amicitiam, quae mihi immortalis est, non possum aliter continuare, memoria et laude perpetua CARPZOVIVM colam,

- - - [gap: Greek word(s)] ,
[gap: Greek word(s)] ,

Nunc et breuiter enarrandum est, quid vterque nostrum in hoc opusculo praestiterit. Auspicia, consilium, et Velleii impressio vsque ad extrema capita, non mea sunt, sed beati CARPZOVII: qui summum virum Nicolaum Heinsium in pluribus secutus est: Adnotationes autem et Indices meus labor sunt, in honorem et memoriam AMICI suauissimi susceptus. De ipso Velleio paucissimis dico, ob adulationes a multis reprehendi, quo se omnino crimine suspectum valde reddidit: quod vero in sola Tiberii historia id fecit; in Graeci autem antiquitatibus, in Romanis rebus vsque in Augusti principatum, fide proba vbique est; magno pondere repensantur, quae in fine libri leuiora et suspecta sunt. In Tiberio autem graviter offendit, quod incaute res eius principis

historiae suae adiecit, quo cum ipse vixit, cui honores et beneficia debuit; quibus ne excideret, metuebat, si parcius laudaret; aut, quae res erat, si scriberet, ne stilum lueret supplicio. In quo cautior Tranquillus fuit, qui solos defunctos Caesares scripsit, a quibus neque gratia nec odium exspectabatur: de Nerua, Traiano, Hadriano, inter quos vixit tamen, tacuit. Stilus Velleii, quamuis non vbique est historicus, sed oratoris sapit ingenium; tamen nec ideo posthabendus, sed commendandus magis est, quia plus ad orationes aut similes sermones, quam ad integras historias scribendas adolescentes adducuntur: dictio autem, etiam magno Vossio iudice, est plane Romana atque elegans: et in rerum copia multa habet, quae in aliis desiderantur.

EPISTOLA LII. AD Serenissimum Principem et Dominum, Dominum CHRISTIANVM MAVRICIVM SAX. IVL. CLIV. ET MONTIVM Ducem, cetera.

NVnquam profecto ausus essem exiguo huic libello, commentariis meis et geographicis

tabulis non nihil illustrato, fulgentissimum nomen Tuum praescribere, nisi summa clementia maximorum Principum, Aui Patrisque Tui, Dominorum meorum, pietatem meam stimulasset, vt monumentum quoddam publice ponam, quo ingens ille et inusitatus, in me et Musas meas adfectus praedicetur. Nam admiranda sunt illa clementiae signa, quae ex Domo Tua mihi adfulgebant, cum praeter spem meam ac opiniorem ex statione opportuna et studiis rebusque meis satis idonea euocarer, vt vel admiratione conuictus non potuerim facere, quin sequerer tandem, quo tam benefica sidera invitabant. Quod vero officium ingenui hominis est, nemini tacite debere, sed praedicare accepta, et animum prae se memorem semper ferre; cogitare coepi, quo pacto percommode illud praestare possim, ad quod officium et subiectissimus animi sensus quotidie exhortabatur. Sterilior tum erat Musa mea, quam vt id in lueem proferret, quod illorum Principum, qui maximis rebus pro patriae salute intenti sunt, conspectum sustinere posset; nec grauius opus in manu erat, quam CORNELIVS NEPOS, curis meis ac lucubrationibus iuuentutis commodo planior expeditiorque factus, vt tum latinitas elegantissima, tum Graecorum aliorumque principum res gestae paterent oculis, nec sine fructu, teneriore etiam aetate, intelligi plene et perspicue possent. Hem cogitaui, non alienum a persona vtriusque fore, si quod Maioribus debebam, celsissimo

Nepoti tentarem persoluere, vt qui Nepotis nomen scriptor praefert, et clarissimorum principum res gestas depraedicat, etiam ad iuuentutis subleuanda studia ornatior prodit; TIBI NEPOTI Principis optimi, patriae Patris; atque iuventutis nostrae vere Principi, rite et auspicato dedicaretur. Accessit, quod luculentus scriptor aetati Tuae cum primis conuenire videbatur, qui in spem patriae ita adolescis, vt serenissimi Patris, Domini mei clementissimi exemplo optimis studiis innutriaris, et pro excelsa indole tua propediem magis magisque ad eas litteras adducendus sis, quae vsui aliquando maximo et TIBI et patriae vniuersae poterunt esse. Ea exempla magnae virtutis clarissimarumque rerum Cornelius Nepos proponit, quae tum cuilibetad publicam rem praeparando, tum maxime formando Principi sunt accommodata, vt inde quisque sibi et reipublicae suae, quod imitetur, capiat, et quod foedum inceptu, foedum exitu, deuitet. Ideo enim in illustri posita, litterarum ope, exempla sunt, vt illorum magisterio nostros mores, nostram rempublicam fingamus, et aliorum laeto euentu, vel periculo etiam, quod felix nobis et salubre sit, accurate conquiramus. Habes in Cornelio hoc, Princeps serenissime, quod cum aetati tuae florescenti, tum celsissimo generi apprime aptum paratumque est, vt hisce virtutum exemplis discas Maiorum Tuorum virtutem cognoscere, et quod Graecia tulit eximium et Roma imitata fuit, idem

esse intelligas, quod posteritas in excelsis SAXONIBVS, Maioribus Tuis, eo vsque admirata est, vt ingenio cuiusdam non infelici comparatio instituta sit, et in lucem prodierit illustre monumentum virtutis auitae NEPOS SAXONICVS. Cape ergo, celsissime PRINCEPS IVVENTVTIS, ingenio Tuo excitatissimo non inidoneum librum, mihi necessarium documentum, quo quantum obstrictus sim illustrissimae Domui Tuae, non diutius patiar ignorari, sed publicis laudibus concelebrem, quae laude dignissima sunt, vel magnitudine sua laudem omnem supergrediuntur. Cape, inquam, serena fronte, et in spem patriae, in optimorum Parentum et Auorum delicias ita adolesce, vt egregiis Horum vestigiis insistas, acceptamque gloriam posteritati tradas, et Musis nostris, et mihi etiam, Tuorum iussu ac voluntate illarum antistiti, propitius et benignus sis. Mersburgi Nonis Octobris M DCC LXXXVIII.

EPISTOLA LIII. Ad BENEVOLVM LECTOREM.

ANnus circumactus est, cum Q. Curtium Rufum, optimum scriptorem, Notis meis passim illustratum, in lucem emisi, animi tum dubius, quae ille fata, hoc est iudicia doctiorum subiturus sit. Posteaquam vero non obscuris signis

intellexi, non displicuisse laborem meum illorum ingeniis, qui in formanda iuuentute assidui sunt et cum primis industrii: simulque bibliopola, vir integerrimus, rogauit, vt, si quid Nepoti adnotassem, secum pariter communicarem, vt publici iuris fieret, multorumque commodis destinaretur; facile induci me passus sum, vt ad limam reuocarem, quae collecta olim habebam, et publice exscribenda concederem. Eandem autem viam in Nepote ingressus sum, quam secutus eram in Curtio: vt scriptorem criticorum cura emendatissimum proferrem, nouis argumentis singulos duces summatim explicarem, meisque lucubrationibus illustrarem tum quae ad latinitatis indolem genuinam pertinent, tum ad historiam et geographiae cognitionem. Vsu enim diuturno expertus sum, haec fere praecipua esse, quae insigni cum fructu adolescentibus ex antiquis historicis proponi possunt: politicas autem obseruationes, quae ex philosophiae penetralibus depromi postulant, et supra conditionem illorum sunt, qui humanioribus adhuc litteris ad philosophiam praeparantur; de industria praetermisi, aut parciore manu inserui, alii tempori aliisque curis relinquens, quod maiori aetati et humanitatis litteris bene tinctae pronum sit et necessarium. Geographiae cum primis rationem habui, eamque tabulis nouis, perinde ac in Curtio feci, luculenter ante oculos posui, quod eam praecipuam rem esse cognoui, quae scientia sui historiam planissimam

reddat et facillimam intellectu; ignoratione aurem omnia confundat, perturbet, et obscuritate vix tandem discutienda obducat. Id vna tabula conficere destinaueram, sed longior erat excursus huius Cornelii, a Lusitanis nempe ad Massagetas: et latior, a Scythis ad Gaetulos, quam vt parua tabula et huic libro conformata exhibere possit, quo quaeque situ ponenda sint, quae hic auctor de populis, vrbibus, fluuiis, et id genus aliis rebus memorauit. Diuidi ergo regiones res ipsa iubebat, et singulari schemate Graecia pro plerisque ducibus: alio Asia citerior pro Themistocle, Cimone, Conone, Agesilao; rursus alio Italia cum Sicilia pro Hannibale, Dione, Timoleonte exponenda erat, quibus generalem typum adieci, qui non solum haec separata coniungat, et nexum prouinciarum ac regionum ostendat: verum etiam vlteriora Hispaniae, Africae, Scythiae, Aegypti et Orientis, vno intuitu comprehendat. Fragmenta etiam, Andreae Schotti studio collecta, abesse nolui, eademque nostris, sicubi opus suit, adnotationibus explanaui. In Chronologia Diodorum Siculum ex antiquis, Iacobum Vsserium ex recentibus potissimum secutus sum, sicut nec ceterarum nomina suppressa volo, per quos in commentariis profeci, 10. Henrici Boecleri, 10. Andreae Bosii, Nicolai Courtini, Andreae Schotti, quos singulos honoris caussa appello. Neque Dionysium Lambinum, quamvis pluribus vapulet, sine laude dimitto, propter

singularem diligentiam, qua vndique congessit, quae ad illustrationem faciunt. De scriptoris nostri laude, aetate, patria, vero nomine, nihil addo, praeter clarorum virorum iudicia et testimonia, quibus manifestissima fiunt, quaecunque tua, LECTOR, intererat non ignorari. Vale.

EPISTOLA LIV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

ANtiqui orbis descriptionem geographicam edidimus: vt novus etiam delinetur, res ipsa et instituti nostri ratio postulat. Quemadmodum enim olim antiquam et nostri temporis chorographiam summario breui coniunxeramus, cum primum aliquid in hac caussa scriberemus: ita par omnino est, postquam antiquam recognouimus, et infinitis locis auctiorem exhibuimus; vt Nova etiam emendatior iterum locupletiorque prodeat, quod ea lege praestabimus, vt quantum fieri per fines regionum mutatos potest, hodierni orbis descriptio antiquae Geographiae respondeat, iniecta subinde mentione praecipuarum rerum, quae ad quemuis locum bene maleve gestae fuerunt. Incipimus ab Europae occidentali latere, in ortum inde pedetentim progressuri: quo peragrato, in meridiem et alias plagas, quae restant explicandae, declinabimus.

Cetera quae praemonenda erant, Introductio Antiquae Geographiae praemissa exposuit.

EPISTOLA LV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

CVm Geographiam Antiquam, multis accessionibus auctam et ad veterum monumentorum fidem subinde correctam cdidissem; dubitare coepi, qua methodo Nouae, quam promiseram, vt Antiquae responderent, supplementa ordinarem. In mentem veniebant innumerabiles libelli, qui Geographiae in se explicationem contineant, et quidquid huius notitiae est, opulentis inscriptionibus promittant, vt superuacuus videri labor potuerit, qui huic studio litteris prosequendo, denuo impendatur. Dum vero vtrumque laborem cum cura aestimaremus, non solum antiquam scripsisse non poenituit, sed in Nouae etiam adiiciendae studio consirmati non mediocriter fuimus. Vidimus enim vel aliud aliis constitutum, quam nobis, fuisse, vt vel per singulas regiones tantummodo capita attigerint, nihil fere ad loci positionem aut plagarum situm referentes: securiores de iutis-dictione, aut cuius imperio quaeque sint subiecta, quidue ad quemuis locum antiquis aut proximis temporibus sit memorabiliter gestum; haec, inquam, cum aestimaremus

diligentius, non putabamus nullam nos gratiam inituros esse, si, quam coeperamus Antiquae Geographiae telam, in Noua pertexenda continuaremus. Si quam enim disciplinam liberalem, certe Geographiam hoc commune fatum habuit, vtquae superiori tempore tradita fuerunt a viris industriae laude haud fraudandis, nostra aetate raro augeantur, plerumque autem sic ad verbum descripta exhibeantur, vt errores etiam, a quibus in tam vasto studio non facile quisquam immunis est, identidem retenti summaque fide custoditi ad posteros propagentur. Experti sumus cum Lexicis augendis emendandisque nuper operam addixeramus, in Henrici Stephani ac Coelii Secundi laboribus ita plerosque adquieuisse; indeque sua compilasse dictionaria, vt, quando summi illi viri vel humani aliquid passi, vel decepti fuerunt praua codicum scriptura, nemo faoile de errore corrigendo cogitarit, vt potius noua subinde vetustis erratis addiderint. Eadem ferme Geographiae accidisse deprehendo, et multi libri, si ad trutinam reuocantur, ex aliis descripti sine exploratione videntur, quo factum fuit, vt prioribus omissa non modo non supplerentur, sed retentis etiam quae falsa erant ac erronea, ad meliorem faciem vix vnquam reformaretur Geographia. Saepe etiam antiqua nouis permista, aut vtraque a locorum habitudine, quae sub medium aeuum fuit, haud probe distincta, confusionis obscuritatisque non minimum pepererunt.

Quare recte et ordine facturi videbamur, si vetera a novis seiungeremus, et seorsum quoque explicaremus, quae mediis temporibus locorum imperiorumque fuerit facies. De medio aeuo iam non solliciti sumus, quod meliori otio reseruamus; nunc magis necessariis, hoc est antiqui orbis, et nostrorum temporum topographiae intenti vnice. In vtraque autem parte, auctores secuti sumus, vt quisque temporibus, quae tractabamus, proximus erat, etiam fide ob peritiam geographicam non indignus. Nec geographos modo, qui saepe fallunt, consuluimus, sed historicos etiam, ex quibus corrigi possunt, quae falso a geographis sunt prodita. Neque his vbique sides tuto habetur, sed plurium eorumque meliorum comparatione facta, id quod verissimum apparet, et cum geographorum traditione concordat propius, tenendum sequendumque fuit. Sunt enim, vt exemplis nos explicemus, in recentibus, qui Mycalen oppidum Cypri faciunt, vt idem praelium Graecorum, quo apud Cyprum, ex aduerso Eurymedontis Pamphyliae fluminis, Persarum classem superarunt, possit etiam apud Mycalen commissum dici. Sed quae vestigia illius oppidi in antiquitate? nulla sane deprehendo, et Diodorus lib. XI cap. XXXIV. omnem nouitatem, quae Cornelio forsan Nepoti excusando in Cimone cap. II. invenitur, sortiter dispellit, [gap: Greek word(s)] , Mycalen Ioniae, non Cypri, appellans, quae nomen praelio isti acerrimo largita suit. Neque minus

interdum in oppidis eiusdem nominis inuenio erratum esse, dum verbi gratia, Antiochi Magni cum Romanis proelium ad Magnesiam il am factum scribunt, quae Maeandro fluuio imposita suit, cum potius Magnesia, quae ad Sipylum erat, vt Liuius lib. XXXVII. cap. XXXVII. appellat, sive [gap: Greek word(s)] , vt apud Strabonem lib. XIII. est, intelligenda sit, quippe proximis ante proelium diebus rex Antiochus castra habuit [gap: Greek word(s)] , circa montem Sipylum Appiano Alexandrino auctore in Syriacis. Inprimis circa Philippos, diversarum vrbium, vt creditur, nomen, halucinatos tam veteres, quam nostrae aetatis scriptores, animaduertimus. Quid enim frequentius in geographorum libellis, quam quod in Philippicis et Pharsalicis campis Pompeius a C. Iulio Caesare; Cassius et Brutus a Caesare Octauiano et Antonio bellis ciuilibus fuerint profligati. Ne putes diuersa proelia ita distingui voluisse, vt ad diuersa loca referrentur; en principis in hac litteratura viri, Caroli nempe Stephani verba ex Dictionario, vnde recentes sua hauriunt, etiam nouissime per Nicolaum Lloydium aucto et interpolato proferam. Philippi, inquit, colonia et vrbs Macedoniae in Thraciae confinio: hic campi Philippici, vbi inter Caesarem et Pompeium pugnatum est: Postea vero inter Augustum et Cassium. Nec nostro demum aut superiori ita scriptum fuit seculo, sed et multa antiquitatis monumenta idem prae se erroris ferunt. Quis

credat Virgilium, Ouidium, Manilium, Lucanum (at quantos poetas et quam peritos rerum geographicarum!) nominis similitudine defraudari potuisse? iste enim I. Georg. v. 490.

ille vero XV. Metamorphos. v. 829.

hic Astronom. lib. I. v. 907.

Arma Philippaeos implerunt agmine campos,
Vix etiam sicca miles Romanus arena
Ossa virûm lacerosque prius super adstitit artus

Lucanus denique lib VII. v. 853.

Ante nouae venient acies scelerique [correction of the transcriber; in the print sceleriqu] secundo
Praestabis nondum siccos hoc sanguine campos.

Et ne solos ita poetas lusisse existimes, ecce Florus, accuratus cetera in locorum notatione scriptor, Bruto et Cassio eandem, quam Cn. Pom. peio, arenam fatalem lib. IV. Cap. VII. attribuit. Quis non fidat tantorum auctoritati? sed quo minus fidei habeam, Dio Cassius lib. XLVII. et Appianus Alexandrinus lib. IV. Ciuilium bellorum, suasores sunt, vterque fatalem praeliorum locum ita describens, vt seiunctis regionibus commissa fuisse intelligantur, Pompeii nempe atque Caesaris in Pharsalicis Thessaliae campis, nec in Estiaeotide seu ea Thessaliae parte, quae Epirum spectat, vbi Pharsalum in tabulis aliquot, etiam Cluverii toties auctae Introductioni

adnexis, collocari videmus; sed circa Phthiotidem, magis orientalem Thessaliae partem; et Peneum fluuium, vt praeter laudatos scriptores vel ex ipsius Caesaris commentariis cognoseitur. Philippense autem ita notarunt iidem auctores, vt singulorum ferme dierum iter, quo ex Asia exercitum in Europam Cassius traiecit, et inde per invios Thraciae montes ad Philippos, illam vrbem, deduxit, quae Aeno et Neapoli oppidis, Thaso insulae, et Strymoni fluuio propinquior erat, summo studio et industria perscripserint. Possem etiam exempla Curtii, Solini, aliorumque commemorare, si constitutum nobis esset auctorum errores recensere, nec potius nostri propositi tantummodo rationem reddere. Non autem putandum est, veterem solam Geographiam haec fata manere, nouae expedita et plana esse omnia. Si dicendum est, quod sentimus, saepius certiorem antiquam inueniri, quam quae est recentis temporis, aperte profitemur, quia priscis seculis ingenia floruerunt, quae suae res aetatis accurate perscribebant: iam vero parci admodum sunt, qui vel historias vel geographiam, quo par erat studio et diligentia conficiant. Sola Germania documento esse potest, quam neque ex amplis topographiarum libris, quos de illa compositos habemus, ita plane cognoscimus, vt nihil minus inde percipias, quam cui prouinciae, cuiusque dominio sit oppidum aliquod aut regiuncula adiudicanda. Cum situm loci autpossessorem inquiris,

forsan qualis ibi cereuisia coquatur, et cuius saporis pisces alant praeterfluentes vndae, quotiesque altero aut tertio ab hinc saeculo incendia absumserint, et his similia enarrantur, neglectis et praetermissis quae positionem certiorem, statum reipublicae et possessionis formam atque iura explicent, quod, si vlla in regione, certe in Germania nostra, innumeris atque diuersissimis dominiis distincta, plurimum obscuritatis parit, quam dispellere, et lucem vbique clariorem adferre non vnius hominis, sed vberior descriptio multis simul exspectanda, vt quisque patriam suam, aut in qua multum versatus fuit, prouineiam delineet, ex quibus postmodum vniuersae regionis geographia conficiatur. Sed optanda potius, quam speranda talis concordia est, et contenti debemus iis esse, quae ex libris partim, quamlibet non semper castigatis, partim experientia vel nostra vel aliorum, quos consulimus, condiscere concessum est. Quantum fieri potuit, studio, cura, industria inquisiuimus, vt non veram modo locorum distantiam atque situm secundum maria, flumina aut alias res a natura factas, saltim secundum cardinales plagas respectu locorum magis cognitorum, determinaremus; sed inprimis etiam, cuius ditionis sit, et cui domino possessorique singula pareant, ex recentissimis historiis, et pacificationibus, aut fide dignis hominibus locorumque peritis cognosceremus. Quo factum est, vt in Germaniae nouae descriptione,

cuius maxime necessaria notitia est, copiosiores quodammodo fuerimus, quam instituta propositi ratio et in ceteris partibus recepta consuetudo nostra postulare videbantur. His vtere, cordate Lector, et Vale.

EPISTOLA LVI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

NOn omnes idem de historiarum breuiariis iudicant. Sunt, qui Iustinum, Florum, Xiphilinum reprehendunt, quasi illorum opera, intempestiua quippe, factum sit, vt Trogi Pompeii, Titi Liuii, Dionis Cassii vberrimas historias, ingenti rei litterariae damno, vel perdiderimus omnes, vel decurtatas atque insigniter mutilatas habeamus. Alii contra benignius censent de supradictis compendiorum scriptoribus. Non enim omnibus vel ingenii tantum est, vel ita otium abundat, vt longam rerum seriem percurrant, et, si quando percucurrerint, illarum ordinem memoriae impressum feliciter retineant, cum vel aetas immatura impedimento sit, vel negotiorum multitudo obstet, quo minus aut sufficere illi, aut hi vacare possint magnae molis voluminibus historicorum perlegendis. Bene cum his, puto, agitur, si non desint, quibus ducibus et breui tempore, et paruo labore, res magnas possint et multas cognoscere, illasque vel vitae et moribus suis, vel rebus gerendis applicare.

Non facile crediderim, vel Iustino, vel Floro, vel Xiphilino propositum fuisse, vt maioris industriae labores obscurarent; aut, quo neglecti perderentur, consilium vnquam agitasse. Id potius in animo fuisse videtur, vt his ipsis breuiariis ad integras historias perlegendas adducerent, aut saltem iis, quos vel otium vel ingenium deficeret, qualicunque breuitate consultum irent. Sed nolo illorum patrocinium suscipere, qui ad nostri Eutropii institutum rationemque nihil pertinent. Licet enim Suidas Capitonis Lycii [gap: Greek word(s)] , translationem Epitomes Eutropii, qui Latine in compendium redegerit Liuium Romanae historiae conditorm: tamen dudum suboluit, eruditis, memoria falsum esse diligentissimum Suidam, et quod L. Annae Floro attribuendum erat, nostro forsan Eutropio adiudicasse. Quanquam enim ex Liuio aliisque hausit, quae in suum breuiarium transferret Eutropius: adeo tamen nihil detrimenti vel Liuii, vel aliorum operibus attulit, vtpotius facem praetulisse, et lucem foenerasse lecturis illos, credam. Non ita ingrata fuit aetas, quae proxime secuta est Eutropium, quia huius summarium non tantum magni fecit, sed in Graecam quoque linguam, quo pluribus prodesset, iterata opera, transfudit, licet de altera metaphrasium, quae temporum iniuria est, non liquido nobis constet. Ingratos autem in bonas litteras esse oportet, quicunque hoc Eutropii

labore, et Paeanii metaphrastae translatione mihi laetantur aut adficiuntur. Vir saeculo nostro maior, et cum ingenio, tum rerum gestarum gloria illustris VITVS LVDOVICVS SECKENDORFIVS saepe mihi Boecleri, viri clarissimi, consilium laudauit, quo melius non consuli posse litterarum et eloquentiae studio, vir in hoc genere exercitatissimus existimauit, quam Graecae Latinaeque historiae [gap: Greek word(s)] , si v. g. Arrianus, cuius argumentum etiam Curtius scribit, Curtianis verbis Latine reddatur; et Caesaris commentarii de Gallico bello cum metaphrasi Graeca conferantur: aut eiusdem de Ciuili libri ad Plutarchum aut Appianum explicandum adhibeantur. Cum itaque non minus emolumenti ex PAEANII metaphrasi, cum EVTROPII breuiario coniuncta, haberi posse animatuertisset vir ingenio princeps, maiori mihi cura mandauit, vt propediem accurarem, quo EVTROPIVS cum PAEANII translatione Graeca ex instaurato nostro typographeo prodiret: qui etiam neque sumtibus, neque operae pepercit, quo nihil mihi deesset, quod ad hanc nouam editionem conferre videbatur. Ne autem Te fugiat, beneuole Lector, quibus adminiculis suffultus hoc opus qualecunque adgressus fuerim; ingenue fateor MSS. codices, quanquam et horum spes adfulserat, nobis omnes defuisse: nec tamen credi a quoquam volumus, sine MSS torum ope hanc nostram editionem castigatam et emaculatam esse. Cum enim Elias Vinetus

obseruauerit, quae Burdegalensis codex singularia habeat; etiam Fridericus Sylburgius Fuldensem antiquissimum librum in suis notis excerptum dederit: nec non Antonius Schonhouius, et quem Paulus Merula secutus est, Gandensem codicem expresserit: horum industria nos profecisse, in variarum Lectionum syllabo confitemur. Saepe etiam auxilio nobis Gruterus fuit, qui ex Palatino codice Miscellam Historiam (quae prioribus libris Eutropii breuiarium est, sed multis incrustatum accessionibus) emendauit, et cum aliis Historiae Augustae scriptoribus in lucem emisit. Praeter hos excusi libri fuerunt, iique antiquissimi, qui dubium animum sirmarent, saepe et nostri saeculi libris non nullam lucem adfunderent. Ex hisce nomino Nicolai Maillardi editionem Parisiensem anno MDXIII. procuratam, et alteram Venetam anno MDXX a Joanne Baptista Egnatio expolitam. In primis autem Eliae Vinero debemus, qui, abscisis Pauli Diaconi additamentis, ex Burdegalensi codice, pristino nitori Eutropium restituit: cuius primigeniam editionem, Pictauii in Galliis M DC LIII impressam, ex Vindobonensi Bibliotheca, decus eruditorum ordinis PETRVSLAMBECIVS, S. Caesar. Maiestatis Consiliarius et Historiographus, pro incredibili in augendam rem litterariam propensione, laudatissimo SECKENDORFIO rogatus transmisit, e cuius liberalitate nobis quoque emendatissimo libro vti licuit: cui alter accessit, quiooster est, ex illo Lutetiae Parisiorum M DC LX expressus. Quod praeterea praestitum a

nobis fuit, Commentationes, singulis pagellis subiectae, te cordate loctor, edocere possunt. Quae de stilo vtriusque, Eutropii et metaphrastae, etiam de huius aetate, et similia, dicenda essent, clarissimi viri, quorum praefationes subiungemus, tacentibus nobis, edisserent. Quod superest, boni consulas, precor, laborem nostrum, et si quid errauimus, quod intelligo non alienum a me esse, benigne interpreteris: si qui fructus ex eodem ad te peruenerit, non tam nobis gratias agas, quam, cuius auspiciis peractus est, illustri SECKENDORFIO, cui si pares agere, aut referre etiam non potes, animo habe, vitamque ac successus felicitatem mecum precare, vt, quod solet, diutissime possit, de litteraria re ad publicam vtilitatem quam optime, quam constantissime mereri. Vale.

EPISTOLA LVII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

ITerata editione, beneuole Lector, EVTROPIVM Latinum, cum PAEANIO, metaphrasta Graeco, vides. Vtriusque caussa sunt, quae non nescire te, tua aeque, qnam mea, puto interesse. Quid accesserit noua editione, aut illa immutatum fuerit, primum tibi, sed breuiter, indicabo. Eutropii historiam, Latine lussu VALENTIS, Romani imperatoris, scriptam denuo emendaui, et cum optimo quoque libro, ex manu

scriptis expresso, et cum ipsis manuscriptorum excerptis, a diligentissimis viris, Vineto, Schonhouio, Sylburgio relictis, industrie contendi, vt, quod vbique optimum esset, et ingenio Eutropii seculoque non indignum, retinerem, abscisis ac reiectis, quae sequioris notae erant: quae minus suspecta, tamen dubia, signis inclusa, cuiusque iudicio relinquerem. Ita accidit, vt criticae Adnotationes, Indicibus praemissae, multo castigatiores nunc, quam priori editione, prodeant, quibus rationem vniuscuiusque lectionis, a vulgata dissonantis, explicate vides redditam. Nec minus, quae breuitatis explicandae caussa, vel illustrandae historiae, pagellis singulis subiecta erant; nunc locupletiora, et multipliciter correcta exhibentur. Paeanium non e latere, vt, Sylburgium sequutus, superiori editione; sed infra Eutropium latinum collocaui, et minore charactere expressi, vt error ille eripiatur, qui plures occupauerat; Graeculi cuiusdam libellum esse, cui latina adiecta sit versio, ideoque, vt mores sint seculi, minoris faciendum, aut cum aliis Graecis, vt fieri his temporibus solet, vt inutilem, praetermittendum, quia nostri homines librorum vilitatem, vel praestantiam, ex sua ignorantia metiuntur. Quotusquisque enim est, qui Eutropii notitiam, non dico vsum, habuerit, quum eo res deducta sit litteraria, vt plerarumque scholarum studia, etiam numerosiorum, vix vltra comicas fabulas et Ciceronis nonnullas epistolas, sed male intellectas; aut si industria accedat, ad Nepotem

Curtiumque, sed et hos per transennam inspectos, prouehantur: Paeanium vero vix vnus et alter cognouit, a plerisque in obseuris nominibus inauditisque relictum. Quod quidem non admodum in adolescentibus miramur, ita institutis a magistris suis, vt nullam Graecorum Latinorumque auctorum notitiam in Academias adserant. Sed alibi locus nobis et campus aperietur de litterarum calamitate publice conquerendi. Iam proposito insiftens, Eutropium commendo, non antiquissimum quidem scriptorem, at ea tamen latinitate, quae augendae eruditioni sit, neque aures vel doctissimas offendat, quod nihil ostendi forte potest, quod non idem ex Traiani meliori aeuo comprobetur. Si quae propria eius seculi, quo scripsit, inueniri possunt, quae tamen admodum rarae puto esse; non sine censoria nota, aut excusatione dimittuntur, vt nec inde quidquam sit, quod stilo tuo timeas. De rerum autem serie et per secula decursione non piget me repetere, quod Adlocutione dixi: qui cum Eutropio conferri possit, ne dicam anteponi; haberi in Latinis neminem. Quem tanti etiam antiquitas fecit, vt S. Hieronymus, quum annales Eusebii vel verteret Latine, vel prorogaret longius, saepissime Eutropii vsus verbis sit, quod de Paullo etiam Orosio, Augustino aequali, et aliis id temporis manifestum est. Ipsi Graeci Eutropium quantiuis aestimarunt, nee vna illum versione in suam linguam transcripserunt, quarum interiit, Capitonis, altera: superest

Paeanii, comta sane et purae Graecitatis, vt tironibus linguae cum primis sit commendanda, Quod reliquum est, testimonia celebrium virorum, quae damus, docere possunt: quibus iam Antonii Schonhouii, Tanaquilli Fabri, et Annae. Tanaquilli filiae doctissimae, suffragia subiuncta exhibemus, Vale.

EPISTOLA LVIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

ROmani imperii prouincias exhibeo, auctore illo delineatas, cui Valens imperator illud iniunxerat. Plerique SEXTVM RVFVM vocant, e quibus Iosephum Scaligerum, Isaacum Casaubonum, et Ezechielem Spanhemium, viros magnos, nominasse sufficiat: alii RVFVM FESTVM, e quibus Henricus Valesius in praecipuis est, haud dubie auctore nominis antiquo, hoc est manu exarato codice vsus: cui idem videtur Festus esse, qui Zosimo, Suidae, Eunapio ob saeuitiam notatus est. Sunt qui vtrumque componunt, SEXTVM RVFVM FESTVM appellantes in quo duces video non minus claros viros et veterum librorum scrutatores Thomam Reinesium et Iacobum Gothofredum. Quisquis fuit, vir eruditus fuit, et historiarum peritus, vel ideo commendandus iuuentuti, quod Romanorum res vniuersas, victoriis et partis prouinciis distributas,

breui summa exponit atque designat. Aequalis fuit Eutropio, et eidem, cui ille, imperatori scripsit, sed paullo post illius editum breuiarium, quo saepe numero ipse vsus est, vti idem Scaliger ad Eusebium, in Ammianum Valesius, in Iornandem Lindenbrogius obseruarunt: ipse postea ab S. Hieronymo et Paullo Orosio excerptus non vno loco. Scripsisse fertur anno Christiano CCCLXIX, Valentiniano N. P. et Aurel. Victore COSS. qui annus Valentis et Valentiniani erat quintus: quod laudatus vir Iac. Gothosredus ex fine libelli collato cum Ammiano, ad legem VII. Cod. Theod. de metall, probat. Adiunxi antiquum Indicem Prouinciarum, Antonii Schonhouii, primi editoris nomine eruditis notum, vt de prouinciis notitia plenior vberiorque existat.

EPISTOLA LIX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

CVm Ebraeam Grammaticam iterare Bibliopola iuberet, eique adilcere, si quid haberem, quod ad ornandum commendandumque facere putarem: non modo multis accessionibus auxi, sed RABBINISMI etiam institutionem subieci, qui et ipse ad Ebraeam linguam eiusque complementum et integritatem pertinet. Non enim tam lingua peculiaris est, quam Ebraeae Dialectus ad Chaldaismum subinde declinans, in qua quod

sine punctis scribuntur pleraque, et saepius alio, quam vulgari ac Biblico charactere; difficilior plerumque, quam per se est, discentibus apparet, qui pedem in alio se orbe posuisse putant, cum in librum incidunt, qui punctis vocalibus caret, aut alia, quam adsueta literarum forma expressus est. Maior vero est Rabbinismi vtilitas, quam vt sine dispendio ignorari possit: et quae auorum memoria obiecta durius fuerunt, a clarissimis viris iamdudum emollita sunt, e quibus solum SCHICKARDVM in Bechinat Happeruschim honoris caussa appellasse sufficiat. Auxit vtilissimi studii contemtionem, quod multi nolueruut, aut per ignorantiam non potuerunt distinguere Iudaeorum libros, et Grammaticos, Exegeticos, Historicos aliosque vtilitate praestantes separare a minus vtilibus, aut plane superstitiosis. Prodeunt iam, et adhuc prodierunt, in Academiis doctissimae Disputationes, etiam celcbrium virorum vberiores Tractatus prostant, quibus vsus [gap: Greek word(s)] Happeruschim aliorumque librorum mirifice confirmatur: nec ipse Talmudicus Codex, quanquam fabulis refertus, (sub quibus tamen saepe latet occulta sapientia) Christianis ad legendum inutilis est, quia multa complectitur, quae Fidem nostram notabiliter illustrant, non modo in antiquitatibus Noui Testamenti, aut parabolis ac prouerbiis a Christo allegatis, aut in chorographia sacra; sed cumprimis etiam in vaticiniis ad Messiam pertinentibus, quae recentiores Iudaei alio detorquent,

Talmudistae autem, maiores suos secuti, ad Messiam, vt par est, applicauerunt, vt ita nec Talmudis stilum cognouisse sine pretio laboris sit. Quamuis vero haec ita sint, nihilominus, quae Talmudistis sunt propria aut aliis Rabbinis minus vsitata, seorsum tractare maluimus, nec ceteris et facilioribus sine ordine intermiscere, ne illis territi tirones, haec, quae molliora sunt et expedita, detrectent quoque et refugiant, cum omnino multum etiam proficere possit in Rabbinicis commentariis aut huius generis vtilioribus libris, qui vel rudior est in lectione traditionum Talmudicarum. Hic vero, si processum in planioribus senserit, etiam non verebitur asperiora pedetentim tentare, ac in iis non minus gradum promouere, quam antea promouit in planissimis. Methodum sequemur fere eandem, quae fuit in Ebraicis Tabulis obseruata: etiam formulas ac voces pure Rabbinicas adiiciemus, vt qui volent, habeant, quae memoriae infigant, atque ita paucioribus diebus, quam Ebraeam Grammaticam, neque sine fructu praestantiore, Rabbinismi praecepta imbibere possint. Typum Rabbinorum vulgarem vsurpamus, vt oculi et animus eidem adsuescant: nisi vbi doctrinae caussa Vocales subiiciendae erant, et recta pronunciatio fidelius inculcanda. Exempla praebuerunt illi fere libri, quos tum forte legebamus, cum praeceptis scribendis animum sero aduerteremus. Quae vero de Messia Excerpta sequuntur, visa sunt ideo subiicienda, vt cui desunt Rabbinici

libri, habeat nihilominus, quibus legendis et resoluendis industriam suam exerceat.

EPISTOLA LX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

HIstoriarum tibi, Benigne lector, breuiarium exhibetur: breuiarium, inquam, sed quod nec breuis temporis est, nec intra arctos fines rerum continetur, sed summam historiae vniuersae, et praecipua momenta rerum notabiliorum, inde ab origine regnorum vsque ad nostra tempora in orbe terrae gestarum, non tantum enarrat breviter, verum etiam probat et summa fide demonstrat. Prostant innumeri libelli, vniuersalis historiae seriem praeferentes, sed excerpti et contracti ex aliorum systematibus, nec iam facile id laboris et molestiae in se quisquam susceperit, vt ex fontibus velit, quae tradenda sunt, haurire: sed in qualicunque enarratione adquiescit, etiam semiplena, praetermissis non parui momenti rebus, quod, vnde excerpebatur, etiam sterile solum in certis argumentis erat, vel parte nimis, vberius proponenda proferebat. Si de fide quaeras, quam narratis suis satisfaciant, securi de probatione sunt, quasi sat firmiter eorum auctoritate innitantur, quorum libros in breuem summam redegerunt, quo fieri consueuit, vt vbi illi auctores errauerunt, ipsi a vero simul aberrarent:

et vbi praetermiserunt nonnulla, nec ipsi, quasi non gesta sint, attingant. In limine fere omnes offendunt, quum Cnidii illius Ctesiae commenta de Assyriorum regno repetunt, neque ad animum advertunt, quantum eae diuinae scripturae repugnent, quippe quae humanum genus, exceptis paucissimis, diluuio periisse tradit, quum Ctesiae regum aetas atque numerus ad illud prope tempus, quo orbis terrae desolatus locus fuit, recurrat. Hic vero egregius historicus illo tempore immensam multitudinem vbique terrarum ponit, et exercitus innumerabiles, et vel decies centena millia supergressos, aut maiores etiam, diuersis locis et regionibus adfingit. Haec qui crediderit, eum scripturam sanctam negare oportet, aut aliquid concedere, quo fides illius eleuari possit ab impiis. Absint fabulae, facessant nugae: praestat in obscura antiquitate pauciora proponere, quae diuinis litteris consentiant, quam conficta et falsa plurima iactare, et quae nunquam probari possunt, habere et commendare pro certissimis. Annales Persicos dicunt sequutum fuisse Ctesiam: at quales illi? vt Aegyptiaci, vt aliarum gentium diuino lumine destitutarum, quibus antiquas origines fingendi nunquam lubido defuit. Haec vero, tanquam ex tripode, dicta, iuuentuti instillantur, vt a prouectioribus, et senibus etiam, credantur vera esse: nec facile quisquam est, qui de inueterata fabula dubitare audeat, sed quod tot seculis fuit pro vero habitum, temere omnes ac sine discussione amplectuntur.

Nec tantum initia in vulgatis libellis suspecta sunt, verum ipsa etiam media et propinquiora Ctesiae temporibus. Diximus Antiquae Historiae proaemio, quam ieiuni sint breuiariorum auctores, etiam conditores grandiorum vniuersae historiae voluminum, circa regna et principatus in citeriore Asia, post Alexandri Magni tempora. Antigoni mentionem habent et filii Demetrii, qui vero nihil certi possederunt turbatis omnibus rebus ciuili bello Macedonum: nec, nisi post illos Alexandri Duces mutuo confectos, noua regna coeperunt constitui; quae quod maximopere cum Romana historia coniuncta sunt, non erant ab iis silentio praetereunda, qui seriem rerum instituendae iuuentuti tradere, cum animo statutum deliberatumque habuerant. Quotus quisque enim Attalorum regnum, et Prusiae ac Nicomedum, aut Palaemenum, Mithridatum, Ariarathum, Ariobarzanum, Ciliciaeque ac in Tauro regulorum, vnde Romanorum in Asia incrementa fuerunt, illustrauit? Quis Chasmonaeorum in Palaestina, quis Herodum, succedentium illis, curam habuit, et gesta illorum ac successiones declarauit, rem omnino sacris nostris intelligendis tam vtilem et necessariam? Sic vbique sunt, quae addi, quae emendari possint, si ad id, quod verum est, et ad fructum, quem ferre debent, historias reuocemus: recidenda contra, quae ex Annii Viterbiensis fictionibus a nonnullis, quasi verissima sint, adiiciuntur. Fides et veritas

sunt anima historiarum, sine qua gerrae et nugae sunt quaecunque, quasi ita gesta sint, ambitiosis verbis proferuntur. Fidem autem testimoniis faciamus, vt veritas stabiliatur: nec quibuslibet testimoniis, sed aptis, dignis, et quae rebus, quae narrantur, quantum fieri potest, sint propinquiora, saltem vt certiora iis non habeamus: quae si adduntur cuilibet narrationi, non tantum firmant illam et certiorem reddunt; sed interpretamentum iis quoque adiiciunt; dum auctores nominatim significant, quorum fide nituntur narrationes, quique monumentis suis res ita descriptas et explicatas habent, vt commentariis aliis, aut grandioribus systematum libris non opus ad interpretandum sit. Ecclesiae quoque res nolimus seiunctas a ciuilibus esse, quia neutra historia sine altera perfecte cognosci potest, sed sacra ciuilem, ciuilis sacram iuuat et explanat: et saepe ita inter se sunt implicatae, vt si demseris alteram, interrupta et lacera, quae relicta fuerit, maneat. Si Christianae res cordi sunt, series imperantium sustentabit illarum ordinem, etiam tempora distinguet, ne confusae et turbatae adripiantur. Sin ciuilem malumus rempublicam, quot reges, quot principes habemus, quorum merita maiora in ecclesiam sunt, quam in alias partes reipublicae? quos sane laudibus suis priuari iniquum est. Deinde quam diuturnae et per seculum non nunquam extractae sunt pontificum et imperatorum certationes,

quas si separaueris, pauca habebis, quae de principibus illis commemores, quorum omnis vita illis litibus exacta fuit et adflictata? Eum ergo historiarum librum repetitum damus, qui suppleat, quod deesse in aliis videbatur: et quod erratum, emendet atque restituat, ac nihil sine fide auctorum tradat, qui satis rebus adprobandis sint: quorum verba etiam, vbiopus est, materiae suae subscripta sunt, saltem ita signatus locus vnde peti possint, vt quisque sine inuestigandi molestia possit inuenire. Vt vero res omnis ordinatior distinctiorque sit, nec multitudine continua lectorem turbet aut impediat; in tres partes vniversa haec historia est distributa, quarum prima est rerum antiquarum ab initio imperiorum ad Constantini Magni tempora, complectens strictim, quae profani principes et a caelestibus sacris alieni vnquam in orbe terrarum memorabilia gesserunt: altera inde res duodecim seculorum, quamdiu Constantini vrbs in Christianorum ditione fuit, et paullo vltra, comprehendat, Orientis aeque, vt Occidentis fata varia exponens: tertia parte duo postrema secula copiosius, quam pro forma instituti, explicentur, quia suprema haec tempora fecundiora sunt prioribus, et plures memorabiles res ad conscribendum suppeditant, quarum cognitio ad vsum politicae prudentiae, quae nunc obtinet; etiam ecclesiasticae propter sacrorum reformationem, in primis est necessaria. Nec litterarum et studiorum historia in his libris est intacta,

praesertim illa, quae deminutionem litterariae rei, oppressionemque satis diuturnam; et tandem laetioris seculi exortu, restitutionem illius et propagationem exponit: vt cognoscatur, per quos aegre aliquid seruatum sit inter barbaros; et qui magni illi heroes fuerint; qui barbariem profligarint, et melioribus litteris nitorem pristinum reddiderint. Haec praemonere et praefari de tribus nostris libellis visum fuit. Tu vero, Beneuole Lector, feliciter vtere, nobisque faue, atque vale.

EPISTOLA LXI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

DIu multumque deliberatum fuit, quo pacto felicius, quam eventus adhuc probauit, addisci Lingua Latina possit. Quam enim vel sexto aetatis anno coeperunt discere; Vix vicenarii perdiscunt adolescentes, quum Gallicam alii, aut Italicam triennii curriculo plenissime absolvant. Non ingeniis haec mora imputanda est, nec ipsi Linguae, per se quidem facillimae: sed, si dicendum quod res est, praeposterae institutioni, qua flos aetatis et vegetissimum tempus his ediscendis rebus imperitur, quas nullum certius, quam obliuio, laboris tanti praemium manet. Instrumentum,

quo discatur Lingua, difficilius, quam ipsa, est, Grammatica videlicet, si molem spectes et praeceptorum multitudinem, propemodum infinita; si stili rationem et dicendi genus, intricata satis, et vix magistris perspicua: de Linguae materia, hoc est, de Vocabulis, plerique securi sunt, aut obiter tantum illa attingunt. Haec, quum pro singulari sua sapientia eonsiderarent summi viri, qui cura et studio scholasticis aeque rebus ac ciuilibus praesunt; Ad Reverendissimum Serenissimumque PATRIAE PATREM caussam omnem detulerunt, cuius clementissimo nutu non solum confirmata fuerunt, quae illi consultauerant; Sed mihi etiam id munus iniunctum, vt methodo a me praemonstrata, ab istis adprobata, pleniores Latinarum Vocum tabulas conscriberem, atque etiam Grammaticae non superuacanea, sed vsu necessaria praecepta, vt a pueris quoque intelligi possint, patrio sermone consignarem, id quod pro eo, ac debui, susceptum studio fuit, nec sine spe magni adolescentum profectus ad finem tandem perductum. Est enim tam naturae, quam memoriae conueniens ordo, vt primigeniae voces aetate tenella perdiscantur, quas vltro vel sola lectione insequentur et tenaciter adhaerebunt derivatae. Sic copia vocabulorum et paucis Grammaticae, sed necessariis praeceptis praeparatus, ad quaeuis latine interpretanda et intelligenda adolescens sufficiet. Idib. Aug. M DC CLXXXIX.

EPISTOLA LXII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

DVodecim anni circumacti sunt, cum Historiae Antiquae breuiarium, quod anno superiore vulgaueramus, ita continuauimus, vt in saeculis ante Constantinum latius ex curreremus, in ceteris, vsque ad Constantinopolim captam, historiam potissimum Byzantinam consectati. Illa enim praecipue tum apud animum nobis proposita erat. Posteaquam vero tertius iam annus est, ex quo Antiquam illam Historiam auctiorem plenioremque edidimus, adiectis ex continuatione tribus saeculis Chtistianorum, cuius consilii rationem praefatione eiusdem Antiquae historiae exposuimus; iam visum nobis faciendum fuit, ne continuata Medii aeui Historia, cuius limites Christianum in vrbe Constantini imperium statuimus, imperfecta et mutila relinqueretur. Quantum ergo breuiarii modus potest concedere, vbique adiecimus tam civili, quam ecclesiasticae historiae, quae rerum mutationis momenta grauiora continebant, litterariae quoque rei rationem in singulis saeculis habentes, ne ingenia ignorentur, quae posterior aetas tulit, vtcunque pro temporibus suis exculta. Tabulas quoque, vt in Antiqua coeptum erat, in conspectum subiecimus, vt illi quoque principes cognoscerentur, quorum res obscuriores erant, quam vt in serite artatae historiae singuli potuissent collocari: quamquam nec hos in Notis semper intactos

relinquimus, quas non fidei tantum caussa, ex auctoritate proximi cuiusque scriptoris faciendae, addidimus, sed vt saepe etiam supplementa essent earum rerum, quas suscepti stili nostri brevitas non capiebat. Pontificum res in tantum attigimus, quantum necessarium iis historiis erat, quae ab illorum nutu insignem quandam mutationem vel in ecclesia, vel ciuili republica habuerunt: ceteras in aliud tempus et otium reseruamus.

EPISTOLA LXIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVam ante decem annos antiquae historiae synopsin delineaueram, auctior nunc et emendatior prodit, etiam vltra limitem vetustum producta. Qui enim ab initio imperiorum ad natum mundi Sospitatorem priori editione progressus eram; ad Constantinum Magnum iam seriem perduco, cuius consilii mei quae ratio fuerit, te nolo, lector candidissime, ignorare. Quicquid huius compendii erat, illorum studiis addictum fuit, qui classicorum auctorum lectione exercentur, nec per aetatem satis perspectum habent ordinem rerum temporumque veterum. In illa vero scriptorum classe non proletarii aut capite censi, sed cum primis numerandi sunt, qui post reparatam humani generis salutem floruerunt.

Non ergo in Augusti imperio abrumpi ordinem, et ab illisdiuelli aequum erat, quae excessu eiusdem, ingenio Taciti, Suetonii, Pliniorum et aequalium, fuerunt illustrata, praesertim quod incrementa Romani imperii, praecipua antiquitatis pars, sub Traiano fuerunt longe amplissima. Accedit doctiorum loquendi consuetudo, qui illa MEDII AEVI vocant; quae in barbara saecula inciderunt, aut ab illis abfuerunt propius. Accommodatius ergo facturi videmur, si antiquam ad Constantinum Magnum: medii aeui historiam, ad Constantinopolis expugnationem: nouam denique, ad nostra tempora deducemus, vt ista complectatur vniuersam gentilitatem: illa temporibus imperii Christianorum Constantinopolitani contineatur: haec nouam regnantis orbis faciem rerumque publicarum reformationem recenseat. Id vero in primis nobis curae fuit, vt, quae vulgata historiarum compendia praetermittunt, vel leuius attingunt, accuratius persequeremur, et optimorum auctorum fide, qui singula tradiderunt, confirmaremus. Nec intactas reliquimus nobiliores controuersias et eruditorum dissensionem, sine tamen vllius laesione aut iudicii acerbitate, quod saepius suspensum in dubiis et obscuris, quam temere latum deprehendetur. Vt vero in limine appareat, quantuma vulgaribus nostrum compendium discedat, vno regnorum citerioris Asiae exemplo planum faciemus atque probabimus. Quotusquisque est, qui illa explicet? vnde originem

et quando finem habuerint Attalorum, Nicomedum, Pylaemenum, Ariarathum, Mithridatum, aliorumque dominationes? Nec vero nullius momenti rerum huiusmodi notitia est, quae vtramque paginam in historia Romana saciunt, ve non sufficiat cum vulgo scripsisse: REGNVM MACEDONICVM ASIATICVM, CVIVS ANTIGONVS EVMENE VICTO AVCTOR FVIT, STATIM IN FILIO EIVS POLIOR. CETA EXSPIRAVIT. In hoc si exspirauit, vnde tot reges vel reguli Bithyni sunt, Pergameni, Pontici, Paphlagones, Cappadoces, Cilices, et Gallograeci tetrarchae post Poliorcetae tempora? quo nouum Amyntae regnum referes? Id ergo propositum mihi in primis fuit, vt in his quoque regnis lineamenta adumbrarem, et Geographiae plusquam fieri vulgo solet, historiam accommodarem, bellis et proeliis secundum locorum, quibus facta sunt, positionem distinctis et definitis. In Tabulis plura, quam in historia, sectamur, vt illae huius complementum possint esse, et vno intuito exhibere, quae vel strictim enarrata in superioribus fuerant, vel instituti ratione postulante praetermissa. Cetera, quae praemonenda erant, ipse conspectus libelli perdocebit.

EPISTOLA LXIV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

EN historiam nouam, seu eius, quae MEDII AEVI appellatur (quam olim post ANTIQVAM publicaui) continuationem ad nostra vsque tempora et praesentem annum, quo viuimus, pro ductam. Breuitatem postulauit institutum, superioribus partibus susceptum, quae ne officiat legenti, quidquid difficile videri potest, NOTIS, sub singulis fere paginis, explanatum est. Quae etiam fidem narrationi faciunt, sine auctore suspectam facile, et in dubium deuocandam. Diutius editio, quam promissa erat, dilata fuit, quod pacificationem exspectabam, quae nouissime gestis certatam et stabilem formam pacis legibus adferret: quam quod fatalis necessitas in aliud tempus reseruauit; vt cumque licuit, suprema tempora explicaui. In litterarum historia non per singulas artes ire, quod nimium foret, mihi visum fuit, sed eos tantummodo laudare, qui doctrina sua praesidium omnibus disciplinis attulerunt: neque hos omnes recensere breuitatis nostrae fuit, sed qui seribenti in animum atque memoriam subierunt, Qui supersunt et coeli huius spiritu fruuntur, supersedeo nominare, negloriosius fccisse aut quidquam gratiae adfectasse videar, quod in iis non desunt, quorum beneuolentiam

erga me singularem non ignoro. Synopticas Tabulas vt in Antiqua et Medii aeui historia, nihilopus erat subiungere, quia quaedam iam tum ibi ad hoc tempora productae sunt, et ceterarum ordo in ipsa historia ita perspicue est propositus, vt tabularum conspectu, aut alio memoriae adiumento, non indigeat. His vtere, beneuole lector, et vale. D. in Fridericiana, quae Halae est, Calendis Maiis M DCC XCVI.

EPISTOLA LXV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

TErtium nunc prodit hic barbarismis oppositus libellus, in cuius secundam editionem, ante hos XIII. annos factam, aegre consentiebam. Postquam enim curis secundis retractaveram nonnulla illius, easdem sufficere credebam, quae meas de Latinitate cogitationes communi vsui seruarent, etiamsi prior libellus nunquam deinceps renouaretur. Sed aliter bibliopolae visum fuit, qui istius quoque iterationem, tanquam a multis expetitam, vt impetraret, me rogare non destitit. Ad tertiam editionem me non minus difficilem habuit, nondum superioris consilii oblitum, vt per recognitas interea posteriores curas libellus ille, cui plenior, et, vt mihi videbatur, accuratior successisset, sensim distractis exemplaribus, aboleretur. Rursus vir integerrimus,

qui sumtum fecit, me etiam atque etiam rogauit, vt libellum hunc iuuentuti non inutilem, et in vsum multorum, qui de formanda illa merentur, non sine fructu aliquo receptum, denuo refingi, et vlteriori vsui committi non repugnarem. Cessi desiderio eius et libellum retractare coepi, multis locis auxi, deletis nonnullis meliora substitui: sed ita tamen temperaui omnia, vt formam is pristinam retineret, nec turbaret illos, qui prius vulgatis assidua tractatione adsueti forsan fuerunt. Cetera, quae reformari, aut augeri etiam poterant, aliunde velim, si opus est, lector beneuole, petas, in quo tibi non deerunt Posteriores meae Curae, nec quae iam vna prodit, Appendicis ad illas, siue vt alio nunc se titulo sistit, obseruationum singularium circa Latinam linguam, Discussio. Ibi inuenies omnia, quae ad huc disputata in hoc argumento fuere, cum sententiarum quoque et rationum vtriusque partis non leui pensitatione. Tironibus sufficiant, quae paruis his rudimentis comprehenduntur, in quibus si rigidiora quaedam inesse Tibi videntur, consideres quaeso, meilli aetati ea composuisse, cui nihil salubrius ad puram Latinitatem est, quam angustiore spatio contineri. Dies postea et crescens iudicium vtique laxabit, siquae constrictiora initio fuerunt: non autem primae aetatis licentia corrigi, et in lineam, quam transiliit, revocari vel praeceptis, vel exemplis facile potest. Vale.

EPISTOLA LXVI. AD Academiae Fridericianae Curatores Supremos Viros Illustrissimos IO. FRIDERICVM de RHETZ, ET DAN. LVDOLPH. L. B. de DANKELMAN, Potentissimi Electoris Brandenburgici Consiliarios status intimos; hunc etiam generalem rerum bellicarum Commissarium.

ANnum, VIRI ILLVSTRISSIMI, calendae Ianuariae communi omnium laetitiae aperiunt, quod lucem hanc pleraeque gentes pietatis munere, hoc est votis et gratulationibus transmittunt. In ea enim opinione omnes sunt, vt ex anni auspicio futuri temporis augurium captent, quamcunque sibi felicitatem ex calendis illis, si bene transactae fuerint, liberali spe promittentes. Nec falso forsan ita homines ominantur, quod quae vota eo die figuntur mutua, si rite nuncupata sunt, non possunt infructuosa ita esse, vt non impetrent iis mortales, quae precati a Dei benignitate

fuerant. Qui moscui potius, quam mihi, aut quando magis, quamhoc tempore conuenit? CVRATORES estis Fridericianae: mihi, quae curis vestris atque consiliis instituuntur, vt singula perficiantur, vnice nunc prouidendum est. Quartum annum iam agit Fridericiana, et feliciter agit, tuta sub potente praesidio sui CONDITORIS, aucta nuper EIVSDEM liberalitate insigni, certa etiam vestro nutu et consiliis, quibus se regi non ingrata recordatur, quoties haesitat in re dubia; et per vos subleuari, quae ad augustum SERVATOREM suum referri vult. Mirum sane, vos tantis rerum gerendarum curis oneratos non minorem, rei litterariae, in maius prouehendae, rationem habere, quam si huic vni vacaretis. Sed haec vis excellentis est ingenii, et generosi amoris erga praeclaras litteras et studia humanitatis, vt inter grauissimi momenti curas, quibus distenti estis assidue, nec eas intermittatis, quae rerum Academicarum sunt; et magnis auctibus litterarum incrementa producunt. Multa et eximia sunt, quae Academiae praestitistis, quae referre omnia nec temporis huius est, nec vestra concedit moderatio. Illud autem nequaquam silentio est dimittendum, quod bis nuper egregio merito litteraturam elegantiorem, nunc a plerisque locis, etiam Academiis exsulantem, serenismis auspiciis in Fridericianam reduci, cura, consiliis, ope adlaborastis, et vt salubre initium huius rei iam factum sit, vestro incredibili studio

perfecistis. Credite mihi, summi PATRONI, non nostris sinibus huius praeclari instituti fama continetur. Late illa emanauit et in exteros se populos quoque infudit, qui laudant in ceptum, eiusque AVSPICEM in coelum tollunt, nec vestris consiliis, hortatibus, et studii quid debeatur, non intelligunt. Exemplo vestro excitati plures idem adgredientur, et resuscitandis illis studiis, quae sepulta iacuerunt, operam dabunt ita, vt prima VOS gloria illius instituti maneat. Quod si exteri quoque VOBIS gratias agere gestiunt; quid nos decebit et Musas nostras, quibus praecipue illud consilium vestrum salutare fuit? Quod quia ita in publicam laudem exiit; vtique publice factum vestrum celebrandum est, vt, quo omnibus consulere voluistis, eius omnes etiam VOS auctores fuisse cognoscant. Ego sane, litterarum sacris antistes praepositus, in primis me id agere institui, vt, quantum in me situm est, ne ingratae vnquam nostrae Musae videantur. Alii priuatim gratias agant, quas nec nos agere desinemus: quod vero beneficium publicum factum est, et, ex vestra cura et commendatione, publico sumtu sustentatur; vtique publice decet declarari, quanta in nos vestra beneuolentia sit, et quae in nobis vestri amoris atque gratiae obseruantia. Quod ergo mihi nunc sub natum est opusculum, VOBIS, PATRONI summi, tanquam primitias collegii elegantiorum litterarum, vestro studio

atque consiliis instituti, dico atque offero, vt si qua gratia huius libelli erit, vestri meriti vna memoria apud quoscunque lectores conseruetur. Id tantum rogo, vt, quo in me animo semper fuistis, hunc etiam libellum, obseruantiae meae testem, suscipiatis, et studia nostra nostrorumque vt facitis, semper habeatis VOBIS commendata. Quod praeterea adferam, nihil habeo, voto et precibus epistolam finiturus. Innumerae, scio, VOS circumsonant gratulationes: hoc vero ingenue adfirmo, in tanto numero non vllam esse, quae fide nostram et sinceritate antecedat. Quod vestra salus, quod eadem nostra expetit, non tantum publicum morem sequuti, sed singulari etiam ratione inducti (quamuis et haec pro publico est, cui vestris meritis consuluistis) his, inquam, rationibus inducti et ego et Musae nostrae, praesertim amoeniores illae, quae studiorum elegantiam pariunt, precamur, vt auspicatissima haec calendarum lux et VOBIS et vestris exorta sit familiis, et deinceps saepius oriatur, quo rebus MAGNI PRINCIPIS gerendis sufficiatis, et patriae et in ea Fridericianae salutem, ac elegantiorum litterarum collegii stabilitatem et incrementum curare, ac meritorum gloria, vt digni estis, constanter possitis frui. Sic bene mihi et bene Musis, earumque soboli huic Sexto Rufo, cuius nunc caussam ago, bene per vos fore confido, si qualecunque vestris oculis expono, vt soliti estis, benigni faventesque suscepetitis. Ittalae calendis Ianuariis M DCC XCVIII.

EPISTOLA LXVII. AD Illustrem et Generosissimum Dominum Dominum VITVM LVDOVICVM a SECKENDORFF in Oberzenna, Gumperta et Mödelstein, Potentissimi Electoris Saxoniae in sanctiore Consilio Senatorem: et Serenissimo Dn. MAVRITIO Saxoniae Duci et Numburgici Episcopatus Administratori etc. a Consiliis Vniuersis, etiam Cancellario atque in Sacro Synedrio Praesidem vndiquaque Eminentissimum.

VT omnis studii, operae atque laboris mei, sic huius quoque lucubrationis rationem Illustri Excellentiae Tuae reddere officium me pietasque iubet. Annus ferme circumagitur, ex quo nucleum Historiae antiquae scripsi, vt literarum incremento, praesertim scholasticis studiis, consultum irem, et compendio ad Classicos scriptores legendos adducerem. Videbam enim et multis documentis intelligebam, Historiae ignorationem in primis esse, quae adolescentes vel deterreat prorsus, vel saltem retardet et impediat, quo minus alacres optimorum Autorum cursum aut meant

illi, aut hi absoluant. Etsi enim scholarum alumni non tam rerum seriem, quam Latinitatem et stilum in animo habent, cum Historicis se legendis accingunt: Vix tamen quisquam nesciet, verba illa lucem rebus foenerari, vt subinde ex iis mutuo explicari illustrarique expetant. Hinc igitur vel taedio abstergendo, vel obstaculo removendo intentus eram, cum nucleum illum ex ducis putaminibus eruerem, id est, compendiariam Historiae antiquae synopsin exhiberem, qua, quantum ad rerum notitian pertinet, viam strauisse videor optimis auctoribus legendis, puta Nepoti, Velleio, Liuio, Curtio, Floro, Iustino etc. etiam ipsi eloquentiae patri Ciceroni. Verum quamuis optimi hi sint et facile principes latinitatis Magistri: tamen haud negligendi sunt Tacitus, Suetonius, vterque Plinius, Aurelius Victor vterque, Eutropius, Amianus Marcellinus et reliqui Augustae Historiae conditores, vt vel confirment sublimioris iudicii eloquentiam, quod Tacitus et Plinius iunior cum primis praestant; vel decrescentis Linguae differentiam, quod ex Ammiano et ceteris videri licet, ante oculos proponant. His etiam vt facem praeferrem, meditatus sum continuationem antiquae Historiae, nec vero illam ad nostra deduxi tempora, quod cum prolixior videbatur res esse, tum scopo de Classicorum lectione minus accommodata, tum denique ab Amplissimo Sagittario, celebri Ienensium Professore, quae intacta reliqui, succincte pleraque vel tradita

nuper sunt, vel hoc tempore traduntur. Quo vsque igitur in Latio inuenire potui, qui Latini scriptoris, non vero nouissimi, tueri nomen possit, persecutus sum ad vsque Paulum Diaconum, illum Warnefredi Filium, qui Caroli Magni tempora quam proxime contingit. Cum vero Graecia sequenti etiam tempore Auctores genuerit, non proletarios, Cedrenum, Zonaram, Nicetam, Gregoram, Agathiam, Theophilactum Simocattam, Ducam, Chalcocondylem etc. ad horum aetatem, et vltra quam in Latino progressus eram; Orientis imperium continuaui, praesertim quod insignes periodi sunt, quarum altera Occidentis imperium per barbaros euersum restaurauit, Carolo M. auspice; altera Graecum euertit, ita, vt spes quoque restaurationis sit omnis exstincta. Vides sic, Illustris Domine, quod Auctorum lectioni, quos Classicos vocant, imprimis consultum voluerim: si vero Historiae etiam fructus percipietur inde, qui vltra cancellos scholae euagari possit, maxime, quod mihi gratuler, habiturus sum. Notas et commentationes subieci, quae non fidem tantum faciant, dum cuiuslibet rei scriptorem aequalem, aut qui proximus fuit, exhibent; sed subinde etiam declarent, si quid obscurum habeat concisa nostra breuitas. Denique Synopticas Tabulas apposui, non modo earum rerum, quae stilo continuo enarratae erant, sed Parthici etiam, Persici restaurati, Gothici, Vandalici et Longobardici regnorum, quae vtramque paginam faciun:

in Romana Historia, nec vero obuium facile est, quo tempore, quoue ordine quisque illorum Regum regnauerit, aut quibus gestis rebus nomen famamque adeptus sit. Si quid dubiae fidei etiam in tabulis videri poterat, quod in Notis vel ipsa Historia illustratum non erat; auctoris testimonio, cui maxime fidebam, etiam illud comprobaui, quod satis, spero, me iis excusabit, qui mirabuntur forsan, me alium, quam Cl. Schickardi in Tarien, Regum Parthorum Persarumque cum numerum, tum ordinem obseruasse. Etenim adduci non poteram, vt propter libellum Turcicum, eumque oppido recentem tot Graecos Latinosque scriptores et tanto consensu conspirantes de ponte deiicerem, praesertim cum ex iis non desint, qui, quod Agathias Scholasticus, quem potissimum secuti sumus, de se ipso in fine lib. IV. asseuerat, [gap: Greek word(s)] nobis reliquerint. Habes sic, Generosissime Domine, rationem instituti mei. Quare vero illustri Nomini Tuo hanc lucubrationem inscriserim, nunc quoque declarandum mihi aut excusandum potius videtur. Tuis auspiciis, sia Diuinis fatis et sereniffimi Principis Clcmentia discessero, scholae eius modi praefectus sum, quae Tuis maxime cousiliis atque curis regitut. Cui ergo potius quam Tibi meam industriam humilemque obseruantiam probarem? praesertim cum benignissime me iterum exceperis, sapientissimisque sermonibus tantam alacritatem addideris, vt nunc demum Te duce ad vera Musarum penetralia, regendaeque scholae peritiam

peruenire posse confidam. Id vero deterrere me poterat, ne libellum splendidissimum Tuo Nomine nuncuparem, quod breuis ille et omnino indignior est, quam vt tam illustre decus prae se ferre possit. Fateor diu haec obstitisse consiliis meis: sed erexit me tandem in comparabilis humanitas, quam summis virtutibus tuis interlucere permittis, eaque omnes non Tui solum ordinis, sed sequioris etiam, mirandum in modum exsuperas. Hac si mihi, vt hactenus licuit, in posterum quoque frui licebit, non deerit mihi Patronus, in cuius tutela quicscere Musae meae, et ad maiora adspirare possint. Haec incredibilis Tua comitas facit, vt breuioribus verbis obtester atque obsecrem, quo libellum hunc patrocinio Tuo accipias atque auctoritate Tua summa defendas. Tanta mihi Tuae bonitatis et fiducia Maecenas, mearum Grande decus columenque rerum. Vale patrone maxime, et in reipublicae stabilimentum, in literarum incrementum, in meum meorum que solatiumdiu quam felicissime age.

Cizae Id. Iuliis M DC LXXVI.

EPISTOLA LXVIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

VNdecim ferme anni circumacti sunt, cum amicorum hortatu designationem veteris Geographiae in priuatos meorum vsus olim delineatam, in publicum exire paterer, ad iunctis ex recentiorum monumentis, ita bibliopola postulante,

quae nouam quoque nostrorum temporum Chorographiam adumbrarent. Non displicuisse multis laborem qualemcunque meum, non modo amicorum litteris vocibusque percepi, sed ex eo quoque haud difficili coniectura intelligo, quod libellus auidius opinione distractus fuit, vt nihil eius apud illum nunc supersit, qui sumtum in exscribendo quondam fecerat. Verum vtcunque benignius de illo censuerunt, qui nobis forsan et nostris studiis bene cupiunt, mihi tamen is minus a primis, cum prodiit, temporibus probatus fuit, quod antiqua angustiora deprehendi, quam vt classicis autoribus interpretandis sufficerent: Nova eum ad aliorum ingenium, tum subinde ad Cluverii Introductionem conformata, non eam curam atque diligentiam referre vidi, quam vir summus in maioribus operibus Germaniae antiquae, Italiae, Siciliae adhibuerat. Cum ergo vitae institutum studiorumque ratio me assidue in illis libris teneat, vnde corrigi antiqua atque insigniter augeri possunt: nec incuriosus itinerariorum nouellarumque adhuc fuerim; multa sane, nec vulgaria collegi, quae non meo tantum, verum etiam libris aliorum (nam mirus errorum consensus est) emendandis corrigendisque conferrent. Ita enim comparatum in hisce aliisque studiis est, vt si alicuius nominis vir praeiuerit, plures securius sequantur, nec quae ab illo praeposita sunt, iusta censura examinent. Sic dum augere Geographiam emendareque coepi, factum est, vt plane aliam illa formam indueret, nihilque fere de pristina retineret. Praeter

innumera enim, quae accesserunt, aut transmutata sunt, vetem a noua prorsus separaui, quod propter limitum diuersitatem non facile coniungi prouinciae possunt, quae antiquum etiam hodieque nomen custodiunt. * Verbi gratia antiqua Gallia ab ortu amne Rheno terminata magnam Germaniae nostrae sibi partem destinauit: Contra vetus Germania ab Rheno ad Vistulam supra Danubium patebat, et sicut Poloniae partem citeriorem in finibus suis continuit: Ita quicquid trans Danubium situm est, et in primis Germaniae nostrae prouinciis numerauimus, Rhaetiam puta, Vindeliciam atque Noricum, abruptum olim fuit. Pannonia creditur Hungaria esse, quae vero maxime diuersos terminos habent, cum illa in nouam Germaniam vltra Vindobonam excurrat; haec ab eadem separata sit: Illa citra Danubium fuerit; haec maiorem partem trans hunc fluuium tenent; illa Illyricum attigerit; haec Bosniae et Slauoniae regna interiecta videat. Quibus caussis inductus seiunxi antiqui orbis descriptionem, vt cum antiqua nostra

Historia in scholarum vsum coniungi facilius possit et nouam, quae restat, siue nostrorum temporum Geographiam seorsum proxime producturus sum. Quod si Deus coepta fortunauerit, medii aeui quoque Geographiam, a nemine, quod sciamus, adhuc distincte explicatam, in lucem et vsum publicum mittemus. Interea antiqua haec, beneuole lector, vtaris rogo, et si quid breuitas nostra obscurauit, commentariis, quae conscribere coepimus, imposterum clarius patefactum illustratumque expectes.

EPISTOLA LXIX. Ad Serenissimum Principem atque Dominum, Dominum MAVRITIVM WILHELMVM, Saxoniae, Iuliaci, Cliuiae et Montium Ducem, cetera.

SI verum est, quod omnes semper existimauere sapientes, nihil esse, quo heroicus animus ad res gerendas praeparari magis possit, quam amplissimum iuxta ac vtilissimum historiarum studium: neminem video, cui potiori iure hoc Eutropianum compendium, quam Tuae Serenitati, debeam consecrare. Eo cnim es aetatis flore, et iis studiis a prima pueritia innutritus, vt non solum sperare aut diuinare summa quaeque, sed

confidere etiam de excellentissimo ingenio Tuo ciues, omnesque boni possint. Et cum adolescentiae ratio intra Historicorum nunc lectionem Serenitatem Tuam contineat; non visus mihi sum facturus esse, quod alienum foret a flagrantissimo Tuo in bonas artes atque literas ardore, si hanc Eutropii Romanam Historiam, curis meis non nihil limatam et illustratam Tuo Celsissimo Nomini, eo cultu et animi submissione, quae infimi generis hominem decent, dicarem atque adscriberem. Nihil quidquam meo iudicio tribuam, quod scio, quam parum sit confirmatum: Illustri Viro Censore (qui in Potentissimi Patrui Electorali Aula Consiliarii Intimi honore fulget; paribusque, etiam Cancellarii officiis atque curis, Serenissimo Parenti, Domino meo clementissimo, carus est) cum praecipuis Romanae Historiae scriptoribus Eutropius comparandus est, quibus generosa ingenia ad ciuilem prudentiam rerumque vsum fingi formarique possint. Nam et incunda varietate, et, vt ita loqui liceat, breui multitudine MC. annorum, et quod excurrit, historias, infinitis casibus mutationibusque foecundas, stilo succincto, non autem rudi neque barbaro, sed pro seculi conditione, eleganti atque ornato complectitur. Et, si alius fructus omnis abesset, tamen vel hoc nomine commendari Eutropius posset, quod Liuii, Plutarchi, Dionis, Taciti, Suetonii, Spartiani, Capitolini, Lampridii, Vopisci aliorumque monumenta maxima et copiosa, parvo

labore omnia in memoriam reuocaret. Eo animo enim ab ipso autore conscripta est haec Historiola, vt Valentem, Romanorum principem et imperatorem, qui, Marcellino teste, rudis et subagresti ingenio fuit, quodam quasi Compendio ad maximarum rerum scientiam prudentiamquo adduceret. Cuius instituti feliciorem suceessum fuisse, ne dubitem, insequentia me tempora monent, quibus quanquam bonae literae fere exsularent, tamen Eutropianus labor apud plurimos, etiam barbaro sanguine prognatos, tanti aestimatus est, vt Adelberga, Desiderii Longobardorum vltimi Regis Filia, Paulum Warnefredi Filium, virum sui aeui facile doctissimum, rogaret vt Eutropianam Historiam, quam illa in deliciis habebat, additionibus nonnullis illustraret, quem Landulphus Sagax secutus, plura et ipse ex diuersis autoribus colligens, in eadem Historia addidit. Quod si rudes principes, aut semi barbaros, Eutropius allicere, et oblectare potuit; quid de divino ingenio Tuo, Clementissime Princeps, coniiciam, aut libro meo pollicear? Non enim barbara Longobardorum stirpe, sed gloriosissima Domo Saxonica oriundus es, quae per aliquot adhuc secula se vindicem et instauratricem literarum, et tanquam tutelare Numen praestitit: Studia etiam Tua, aetate longe maiora, dudum documento fuere, Te ad doctissimorum Prineipum fastigium adspirare, et ex natalium sulgentissimo splendore animique cultura prorsiis singulari, eam miscere

atque parare gloriam, quae sola est mortalitatis immortale ornamentum. Ex his argumentis, non fallaci augurio, diuinare possum, fore aliquando, vt spem Tui concitatam non impleas modo, sed mirifice quoque vincas atque exsuperes. Id etiam Tua mihi Clementia indulget, vt non iniucundumfore hunc libellum confidam, quem vt cultus subiectissimi obsidem, animique, non immemoris beneficiorum testem, quae ex Augusta Tuae Domo, quoad scholae Episcopali praefui, infinite profecta sunt, accipias, eumque ex illustrissimi Numinis Tui fulgore aliquid luminis habere, clementissime patiaris; humillime submisseque rogito. Vale, Serenissime Princeps, et in delicias Parentum serenissimorum, in spem Patriae, Gentisque Saxonicae decus, et in omnium bonorum solatium viue, crese, flore. Cizae Idibus Martiis M DCC LXXVIII.

EPISTOLA LXX. Ad Academiae Lipsiensis Magnificum Rectorem L. IOACHIMVM FELLERVM, in eaque collegii philosophorum et communitatis artium Decanum Spectabilem L. ADAMVM RECHENBERGVM,

ETsi vereor, ne vitio mihi vertatur, quod nomen vestrum clarissimum his vilibus Curis

inscribi voluerim, cum viros tantis honoribus condecoratos silentio coli obseruarique deceat: Tamen summa vestra humanitas me non solum impudentiae liberat, sed plane etiam confidere iubet, nihil in hac re admissum esse, quo perperam, et contra ordinem fecisse videri possim; Etenim abunde mihi probauistis, quam bencuole de me et supra, quam meritus sum, vterque sentiatis, vt ingratissimus essem, nisi beneuolentiam vestram laudarem, et me gratum atque memorem publice testarer. Vellem, mihi et maior et praestantior liber hoc tempore edendus esset, vt digniori opera officium vobis meum declararem: Verum, postquam Zosimum absolvi, cum non aliis, quam Grammaticis curis destrictus fuerim; has ipsas vobis sacrare constitui; ne negare viderer officium, si in aliud tempus reiicerem. Possem commemorare, ad vos potius, humaniorum artium Professores, quam ad alios, hanc nuncupationem pertinere, quia scriptores, quorum suffragiis vsus sum, a vobis quotidie volvuntur, explicantur, emendantur: sed haec nunc preterito, quod alia et magis propria fuerunt, quibus inductus sum, vt hanc viam, quam nunc sequor, ingrediendam putarem. Tu enim, MAGNIFICE RECTOR, me summa beneuolentia complexus es, cum amplissimo Menkenio duce, in Paullinam Bibliothecam venissem: litterarum etiam officiis, quamquam districtus vt maximo, ita molestissimo munere, mecum certauisti vt, quoties te compellaui, toties et pluribus

verbis, et, quod maxime miror, eodem die, quo meae perlatae fuerant, eruditas abs Te litteras acceperim. Tibi vero, SPECTABILIS DECANE, felici omine admonitas, has curas destinabam, cum vix exscripta essent Prolegomena. Nundinis enim proximis, cum nondum meam faciem nosses, nec ego accurate Tuam; honorifice de hoc ipso libello, cuius epigraphen index librorum publicus prodiderat, me praesente et audiente, cum bibliopola loquebaris. Fateor, siue vitium est sua laude trahi, siue bonis eriam mentibus non inuidenda dulcedo, me ita adfectum tuis verbis suisse, vt ex templo constituerem, has meditationes, si ad finem perductae fuerint, tuo nomini consecrare. Quod ergo alterutri vestrum deslinaueram, vtrique iam offerre volui, quia difficile erat iudicare, ab vtro plus diligerer, et vtri plura eo nomine deberem. Accipite igitur, spectatissimi Viri, obseruantiae erga Vos, cultusque mei pignus, libellum Vobis datumdicatumque, cui ideo ex illustri loco patronos conciliaui, vt essent, qui contra sinistre sentientes desenderent, tametsi nec hosce magnopere pertimescit, qui se honesti laboris conscientia sustentat. Benignius tamen et mecum et cum libello agetur, si vestrum praesidium et auctoritas accesserit, quibus vt diu mihi meisque vti liceat, Deum Optimum Maximum veneror, vt florentes fortunatique in florente Academia viuatis, quo bonis artibus per vos magis magisque consulatur. Valete et vestrum

in me amorem conseruate. Cizae ipsis Cal. Sextil. M DCC LXXX.

EPISTOLA LXXI. Ad Excellentissimum Virum CASPAREM SAGITTARIVM in illustri Salana Hist. Prof. Publ. Ord.

AThenas noctuam afferrem, si de Historiarum dignitate apud Temet verba facerem, praesertim cum honorisica sparta diuinitus Tibi nuper oblata (quam denuo precor auspicatissimam fore) in hoc studiorum genere dies noctesque fit occupatissima. Quin potius beneuolentiam illam Tuam et prorsus singularem humanitatem, quam toties expertus sum, publice depraedicare, et gratias pro eadem agere institui. Non enim exiguam, quanta in meae sortis hominem cadere potest, felicitatem puto, quod ad Tuam beneuolentiam, aut si pace Dignitatis Tuae licet, amicitiam Tuam tam sacilis mihi patuit aditus, faciliorque in dies patescere permittitur. Fateor ingenue, quod curis hactenus et scholastica molestia saepe obrutus nihil habuerim, quo animum exhilarem meum: Ienam vero cum excurri, inque Tuum sinum, quicquid me male habebat, liberius effudi, semper alacrior redii, Tuisque suauissimis sermonibus, vt de literis subinde missis taceam, praesentissime sum refocillatus. Ex multis aliis

nondum memoria excidit, quem de antiqua Historia, praesertim Asiae laceratae nuper sermonem habebas, et de sterilitate eius conquerebaris. Avidus auscultabam et quasi stimulo concitatus colligebam domi, quas hincinde dispersas habebam lucubratiunculas. Octennium enim est, si bene memini, ex quo fidei meae commissis intra priuatas parietes cum aliis artibus Historiam quoque succincte tradere constitui, et cum auspicium facerem ex antiquitate, bone Deus! quot scopuli minabantur, quantae tempestates impendebant et terrebant naufragia? Praeteruehebar meticuloso similis, et in litore tantum errabam, nec tum temporis imposita Orientalium litterarum professio mihi otii concedebat tantum, vt relegerem vias et denuo illud mare maiori cura nauigarem. Quamuis vero mihi ne nunc quidem otio frui liceat scholasticis laboribus tantum non oppresso: Tamen quod familiaribus studiis non Rabbini, sed Gtaeciae Latiique optimi quique scriptores excutiendi sunt, factum est, vt subinde aliquid obseruarem, quod dubitationem mihi eriperet, aut errores, quos fouebam, emendaret. Leuem multis scio, et perquam expeditam operam videri, quicquid Historiarum impendatur compendiis, praesertim cum tot hactenus volumina prodierint, vt post Homerum Iliadem conscribat, qui nouum in re trita adiiciat opusculum. Fateor nullam esse penuriam libellorum, id vero negare non possum, quae certa et

obuia sunt, ab omnibus tradita esse; quae dubia et abstrusa, a plurimis sicco praeteriri pede. Non alio, quam, quo nuper coram vtebar, exemplo regnorum Minoris Asiae, quae post Alexandrum M. fuere, confirmabo. Quotus quisque est, qui illa explicet? Vnde originem et quando finem habuerit Attalorum, Ariarathum, Mithridatum aliorumque dominationes? Nec vero nullius momenti haec notitia est, quippe cum vtramque paginam in Historia Romana antiqua impleat. Sufficit ne ergo cum vulgo Historicorum scripsisse. Regnum Macedonico-Asiaticum, cuius Antigonus Eumine victo auctor fuit, statim in filio eius Poliorceta expirauit? Minime sane mihi haec neque aliis forsan Historiae cupidis sufficiunt. Si expirauit in Poliorceta prorsus, vnde ergo tot Reges aut Reguli Bithyni, Pergameni, Pontici, Cappadoces et Gallograeci tetrarchae post Poliorcetae tempora? Id ergo propositum mihi praeprimis fuit, vt in hisce quoque lineamenta quaedam (quis enim in obscurissima re omnia inuestigabit?) rudi Minerva adumbrarem, et alios ingenio et otio abundantiores allicerem, vt impensiore cura Historiam hanc vtilissimam persequerentur. Cum insuper Geographiam plurimum lucis Historiae foenerari certum probatumque sit, nunquam illis potui applaudere, qui, ex errore dicam, an ignorantia? susque deque habent has Geographicas delicias, et suas prolixas enarrationes, coacervant

sine vlla locorum, marium, insularum, vrbium, promontoriorum commemoratione, aut si quam faciunt mentionem, ita coelum, terras, ima, snmma saepe commiscent, vt pueris quoque Geographorum deridendos se exhibeant. Nihil plus in Iustino hactenus optimo cetera scriptore, desideraui, quam quod Geographiam subtersugiat nihil solicitus, vbicunque terrarum commissa sint proelia, siue ad Cyzicum, siue Eurymedonta, siue Naxum Insulam. Quam accuratiores in hac quoque re sunt Herodotus, Thucydides, Diodorus Siculus, et ex Latinis Liuius, Curtius, Nepos. Quamuis nec hi erroris omnis immunes sunt, et Nepos in Cimone (quod ex Thucyd. l. f. 66. et Diod. Sic. XI. 60. constat) Mycalen cum Eurimedonte confundat, quibus tamen tantum spatii interpositum est, quantum Samum inter et mediam Pamphiliam interlacet. Sed animus nunquam fuit, celebratissimis exprobrare, quod humana conditione omnium scriptoribus est, posse scilicet errate: Vnde veniam facilio rem spero, si non nunquam, quod a me alienum non est, rem acu non tetigerim. Id praefisci ne dixisse videor, vbique quantum licuit, Geographiae me curam gessisse, nihilque sine autoritate probatissima consignasse. Cum itaque serie continua historiolam contexuissem a citandis autoribus, ne ordo rerum interrumperetur, de industria abstinens, in sine tabellas [gap: Greek word(s)] cum autorum testimoniis succincto apposui, quas non ingratas fore historiae

studiosis, multorum candor mihi spem attulit non prorsus dubiam. Tibi vero, Amplissime Sagittari, subeunda erat nuucupationis molestia, vt, quemadmodum de me sentis optime, huic quoque libello autoritate Tua subuenias, et contra sinistre sentientes illum defendas. Quod vt benovole facias, meque imposterum quoque amore et fauore Tuo complectaris, vehementer etiam atque etiam rogo, Scripsi Vinariae Idibus Augusti. [gap: Greek word(s)] DCC LXXV.

EPISTOLA LXXII. Ad Excellentissimi nominis virum Dominum, IOANNEM FRISCHMVTH S. S. Linguarum in Academia Ienensi Professorem publicum, dudum meritissimum, Ordinis sui seniorem venerabilem, Sacratioris Philologiae Orientaliumque literarum Propagatorem felicissimum.

AD te rediit, Amplissime vir, Chaldaismus meus, quem iure Tibi vindicare, atque repetere eius fructum poteras. Nam quoad longissime respicerepossum studiorum initia, Te mihi video principem et ad ag grediendas, et ad excolendas Orientis literas exstitisse. Nisi enim hortatu tuo

instigatus olim, vel praeceptis monitisque confirmatus essem, nunquam me aliquos in his studiis progressus facturum fuisse crederem. Et quamvis hoc sufficeret ad instituti mei rationem explicandam: tamen hoc meo solo adductum esse, vt illud facerem, et excellentissimo Nomini Tuo has pagelles dedicarem, nec possum nec debeo, adseuerare. Accedunt enim non minoris momenti beneficia, quam illud doctrinae tuae, licet maximum exstitit. Postea enim, quam valere iusseram Athenas vestras, non desiisti consiliis me regere, et insigni humanitate excipere, quoties Lenam veneram Patronos salutaturus, quod quamdiu Weissenfelsae vixi, aliquoties factum esse: cum Vinariae, quam saepissime, memini. Literas etiam Tuas, quibus subinde ad dubias quaestiones mihi respondisti, maximi omnino facio, quod praeter animi tui candorem, quem semper spirant, doctrina etiam refertae sunt, et magnam saepe mihi dubitationem eripiunt. In primis illas exosculor et sacro sanctas habeo, quibus beatum Generum tuum, Ioannem Crausium Antecessorem meum carissimum, tanquam arctissimo vinculo mecum coniunxisti. Ex illo tempore cumulum accessisse ad beneuolentiam Tuam, quam, per se maximam, augeri posse non putaram, haud dubiis significationibus intellexi. Verum omnia beneficia percenfere, tum a modestia tua, tum ab instituto meo alienum est. Id enim solum mihi agendum erat, vt pateret, cur nomen

tuum celeberrimum huic Chaldaismo praefigi curauerim, quem si eadem, qua me semper fouisti, beneuolentia exceperis, id quod vnice nunc peto: erit, quod de certissimo patrono mihi iure gratulari possim. Quod superest, inueterata me consuetudo admonet, ne sub anni auspiciis scripturus apprecationes obliuiscar. Haec ergo summae votorum meorum partes sunto, vt benignissimus Deus Te Tuosque omnes futuro tempore incolumes praestet, ornamenta vestra augeat, labores fortunet secundetque, quo diutissime possis Academiae rebus, aut potius vniversae reipublicae eruditorum, cum primis autem literis orientalibus atque Rabbinicis, ingenii Tui dexteritate consulere inque altiorem gradum promouere. Vale, Patrone et fauere perge. Cizae, Nonis Ianuariis M DC LXXVIII.

EPISTOLA LXXIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

EX Iudaeae iugis atque montibus in spatiosos Babyloniae campos progressum facimus. Forsan Cassianum illud quaeris, CVI BONO sit peregrina lingua atque barbara? Verum [gap: Greek word(s)] , mollius quaeso loquere. Nihil onim peregrinum, quod diuinum: Nihil barbarum, quo spiritus Sanctus, elegantissimus dicendi

magister, vsus est. Si dubitas, Danielem, Esram et ex particula Ieremiam (C. X. II.) volve, tum vera me dixisse, deprehendes. At Historica tantum et politica, inquis quae Chaldaice consignata sunt, quibus citra salutis, et citra Theologiae damnum, eiusdem scientiae studiosus perfacile carere potest. Verum non ita esse, Vsus Chaldaismi, quem infra adiiciemus, ante oculos proponet: Etiam Christologia Targumica exemplo erit atque indicio, non operam perdere, sed fructus capere vberrimos, quicunque Hebraeae Scripturae lectioni Targumistarum paraphrases adiunxerit. Non itaque fore spero, cordate lector, vt sinistre interpreteris iteratam Chaldaismi editionem. Iteratam voco, vt intelligas, me olim, cum Weisenfelsae in Augusteo illustri has literas docerem, et Grammaticae Chaldaeae rudimenta conscripsisse, et vsum Chaldaismi disputando publice ventilasse. Quamuis autem nunc alios labores iniunxerit diuina prouidentia: non tamen ita alienus sum factus ab orientalibus Musis, quin subseciuis horis easdem recolam, et meis quoque discipulis, vt colant, sancte praecipiam. Constitui ergo, quod bene vertat, quae sparsa olim vulgaueram, coniuncta, nunc et multis accessionibus aucta, in lucem producere, quae praeter facilioris methodi Grammaticam, vsum quoque eiusdem linguae tergeminum exhibeant, atque expeditum iter non solum ex Iudaea in Chaldaeam, sed ex Chaldaea etiam in ipsam Syriam,

quae asperioribus montibus, angustiis atque portis, circumuallata creditur, vnicuique ostendant. Pauca dicta Targumica subieci, quae fidem facerent, non male operam locasse, qui Chaldaeorum Paraphrases perlegerit: Babylonicae vero dialecti, quam ita cum Buxtorsio voco, id est, Chaldaismi Biblici seu Ebraizantis, exempla nulla addidi, quod Biblia ipsa Ebraica, saltem parua Biblia percelebris Opitii, amici aestimatissimi, plurimorum manibus versari scio, quae omnia, quam hic adscribi possunt, nitidius expressa suppeditant. Vale atque faue.

EPISTOLA LXIV. AD SALOMONEM ZAPFIVM Procancellarium Saxo-Numburgensem [correction of the transcriber; in the print Saxo Numburgensem] et Consistorii Episcopalis Praesidem Vicarium.

PLus temeritatis, an officii, prae se hic libellus ferat, fateor me plane incertum esse. Censuram enim Latinitatis vniuersae suscipere nec parui momenti res est, nec quam facile humeri vnius hominis sustinere possint. GERARDVS IOANNES VOSSIVS (at quantus Doctorum Hercules!) non potuit oneri ferundo esse, sed multa reliquit, aut immerito abiecit, quae Scioppio, Vorstio

aliisque colligenda et asseruanda iure suo visa sunt. Nec alii post Vossium censores eam semper sententiam dixere, in qua nihil corrigendum deprehenderetur: sed omnes reliquerunt, quod suis posteritas studiis corrigeret, aut ab exilii iniuriis, si dignum esset, vindicaret. Tantorum ergo virorum fata subire quid erubescam, aut refugiam? Cum Vossio enim, aut aequalis ingenii viro, errare interdum non tam turpe existimo, quam inconsideratae temeritatis esse, sine antiquitatis suffragio contra tam graues viros dicere. Facilem ergo mihi veniam, si quid humani passus sum, ab iis exspecto, qui intelligunt, quanti laboris sit, vero Grammatici officio fungi, et tot antiquitatis monumenta animo complecti, vbi facillime fieri potest, vt vel multitudo vocabulorum, vel diuersitas significationum memoriae subducat quaedam, aut illam impediat atque obruat, quo minus, quae lecta sunt et saepe meditata, non ea dexteritate, qua par est, repraesentet. Sed quoquo modo excipietur hic liber noster, officii tamen conseientia sustentamur, qui iuuentuti scholasticae consultum hoc ipso voluimus. Animaduertisti nuper, VIR Magnifice, cum lustrationi publicae praeesses, nihil magis in adolescentibus desiderari, quam stili elegantiam, quae ita tenuioris naturae res est, vt ceteroquin optime scripta vel vnius barbarismi accessio insigniter deformet. Vt ergo habeant, quod fugiant omnes, saltem caute atque timide admittant; Ex Vossii,

Scioppii, Vorstii libris collegi, quae vtiliora videbantur, meisque obseruationibus, subinde noua adieci, et vbique operam dedi, vt omnia exemplis, optima fide productis, ex Augusteo saeculo, vel sequiore etiam, confirmarentur. Non enim illorum industria contentus sum, qui verbis suis, aut allegatae antiquitatis sententiae, auctoritatem, conciliaturi nihil addunt, quam Ciceronis, Liuii, Taciti, aut simile nomen, nulla mentione libri facta, aut orationis, ne dicam Capitis, aut incisionis minoris. Meliori mihi fide agendum putavi, et saepe vnius voculae caussa librum, aut plures percurri, nec, nisi inuenta illa, acquiescere potui, vt librum, caput, et ex Poetis versum fideliter allegarem. Cum iam multos tam rigidos videbam censores esse, vt in barbarismis scriberent, quicquid in Ciceronis libris non inuenirent, intolerabili audacia Liuium, Curtium, Plinios, Tacitum etc. de ponte deiicientes, in classes et ordines diuisi vocabula, vt de singulis constaret, vtrum abiicienda sint, tanquam putida, an, et cuius auctoritate timidius vsurpari possint. Non quidem singula in singulis classibus aequalia sunt, sed quaedam propius a Latinismo veteri, alia perquam longissime absunt, quod addita exemplorum autoritas vnumquemque commonefacere potest. Erunt fere forsan, qui admirabuntur, cum tam innumerabilis sit barbarismorum multitudo, me paucos admodum collegisse, pluribus, quos Vossius etiam notauit, quasi nihil barbari haberent,

secure praetermissis. His respondeo, me scholae consulere et adolescentes ab illis seruare scopulis, ad quos vulgo offendunt, qui gubernatore huius maris perito destituuntur. In primis illa de industria collegi, quae ipsos vidi maximc affectare, quasi latinissima sint; et ad quotidianum vsum vnice assumere. Quod si plura ex Vossio vel aliunde coaceruassem, verendum mihi omnino erat, ne quis illud Cassianum obiiceret: CVI BONO? Certum enim illud est, monachorum annales similesque libros, ex quibus Vossius collegit, minori curae esse adolescentibus, qui legendo vix ad Historiae Augustae conditores, aut qui aequalis aetatis sunt, descendere solent. Habes sic, Vir excellentissime, instituti mei rationem, quamuis vehementer dubitem, an exasciato iudicio tuo se illud probare possit. Confido tamen, non improbatum iri, praesertim quod tanta adhuc benevolentia me complexus es, atque tot egregiis ornasti beneficiis, vt nullus dubitem, meos omnes labores, qui ad communem iuuentutis salutem pertinent, gratos Tibi fore, quanquam non semper ad amussim approbatos. Sed quoquo se liber modo habet, Patrono certe is indiget, et contra sinistre sentientes quodam defensore, cuius vt partes beneuole suscipias, maiorem in modum summaque obseruantia etiam atque etiam contendo et incredibili fauore innumerisque beneficiis abs Te affectus immortales hoc ipso gratias publice ago habeoque: referre enim nec Tua sors desiderat,

nec mea permittit tenuitas. Vale XV. Kalend. Octob. M DC LXXVII.

EPISTOLA LXXV. AD BENEVOLVM LECTOREM.

INuitus iteraui, beneuole Lector, huius libri editionem, non ignorans, qui ante me operam in his studiis locauerunt, paruam gratiam a multis iniisse. Verum cum Bibliopola, vir integerrimus, vrgeret, idemque a bonis desiderari confirmaret; cessi illorum voluntati, quod honesta erat, et ad commodum scholasticae iuuentutis pertinere videbatur. Metum periculorum conscientia recti mihi eripuit, quod, dum alii mordaciores fuisse creduntur, nemini grauis sum, et a quibus dissentiendum est, eorum nomina honoris causa subticeo, ceteros honorifice ita appello, vt si aequo iure mecum agatur, non aliud, quam humanitatem Tuam, Beneuole Lector, et iudicium aequitatis mihi polliceri possim. Adolescentibus scripsi, non grauibus et subacti iudicii viris, qui in lectione antiquae, mediae, et infimae aetatis scriptorum versatissimi sunt, quibus non idem turpe est, quod adolescentulis solet, cum hi ex errore faciant, illi ex [gap: Greek word(s)] abundantia. Seneca Epist. XCV. Grammaticus, inquit, non erubescit soloecismum, si sciens facit. An vero nec adolescens erubeseat, qui insciens et errabundus admisit? Magnis Poetis damus aliquid,

quod licentiam poeticam appellamus: idem vero denegare omnes solent tironibus. Alterum, quod me deterrebat ab repetenda editione, difficultas est discernendi barbara a Latinis, infimam a media, hanc a prima Latinitate. Videbam clarissimos viros in hoc cursu saepe ostendisse, quos quod prima editione secutus eram, non potui non illorum lapsu, interdum corruere. Nec me poenitet illos secutum esse, quod Fabii iudicio (libr. 1. Institut. Orat. cap. VI.) error quoque honestus est magnos duces sequentibus. Multa retractaui secundis curis, sed mutanda etiam his tertiis reliqui. OLAVS BORRICHIVS, vir nobilissimus, ex amplissima messe Vossianarum Cogitationum, spicilegium etiam nobis superesse permisit, quippe ille quoque damnauit, quae hoc libro absoluimus. Adeo non vnius hominis est molem diiudicandae Latinitatis sustinere. De quibus dubitaui, per litteras consului CLL. viros, et in primis meliore ac antiqua doctrina conspicuum GEORGIVM SCHVBARTVM, humanioris literaturae Professorem optime merentem, qui pro singulari sua in me beneuolentia iuuandique litteras voluntate, non modo multa mecum communicauit, sed etiam, quae per temporis angustias excudi nostro prelo non poterant, sua cura effecit, quo emendatiora prodirent, atque omnia ita gessit, vt cum ipsum mihi amicissimum, tum vero maxime me illi deuinctum esse intelligerem. Antequam vero, Lector candide, in ipsum campum

reprobatae Latinitatis te immittam, visum fuit illa praemonstrare, quae immerito ab aliis damnata sunt, quorum defensionem si longiorem desideras, (iam enim solos auctores notamus) secundas Curas perlustres velim, vbi fere singula suo loco atque tempori restituta invenies. Vale.

EPISTOLA LXXVI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

QVid praestitum sit in hoc nouo prosodiae graecae compendio, paucis TE, candide Lector, docebo. Nonnullas Regulas Generales praemisimus, quae differentiam potissimum graecae prosodiae a Latina contineant. Cum vero praecipua difficultas sit circa Ancipites dignoscendas, his quoque compendiose a nobis consultum fuit, dum, quod saepius corripi Ancipites, quam produci videbamus, generali Regula correptionem earundem tanquam ordinariam complexi innumeras de breuitate Regulas lituram fecimus: productionem demum, tanquam rariorem, Regulis adumbrauimus, et quae Regulas respuebant, auctoritate poetarum produci, vel ancipiti quantitate frui, perinde ac in latina fit prosodia, ordine Alphabetico apposuimus confusam illam et intricatam de vltima, penultima, et antepenultima Ancipitum sede prorsus omittentes. Accedit in fine breuis, sufficiens

tamen ad poesin, Dialectorum Figurarumque explicatio exemplis probatissimis stabilita. Id certo affirmare possum, non verbulum aut exemplum positum a nobis esse, nisi prius in Homero, Hesiodo, Theognide, Theocrito, Nonno etc. saepe vnius voculae caussa integrum librum percurrendo, inuestigatum et inuentum fuerit.

EPISTOLA LXXVII. AD ADAMVM TRIBBECHOVIVM, Doctorem Theologum et Ducatus Saxo-Gothani Superintendentem Generalem, Consiliarium Ecclesiasticum et Consistorianum, Ecclesiae Gothanae Pastorem Primarium atque Gymnasii illustris Ephorum et Professorem Theologiae.

CVi Portam Syriae, cum primum patefacta fuit, maiorum ritu dedicaueram, in coelo iam triumphat beatis mentibus et Angelorum choro associatus IO. SEBASTIANVS MITTERNACHT, Theologus et Philologus, cum viueret, in primis merito numerandus. Quem post huius obitum nouae editioni patronum quaeram, praeter Te, venerabilis Antistes, cui maiori

iure debeatur, habeo neminem. Vix enim illa prior Porta, rude opus et tumultuarium, exstructa erat, cum Tu Gothanae ditionis Hennebergicas ecclesias lustraturus apud fratrem amantissimum mei illam conspiceres, minusque displicere beneuole declarares. Commemorare pluribus possem, quid de opusculo iudicaueris, nisi pudor meus obstaret, et tua etiam modestia nollet fingulatim recenseri, quae beneuolentia tua supra meritum nostrum tibi verba expresserat. Intra meam conscientiam illa contineo, et tacitam exinde haurio voluptatem, dum recordor, a summis quoque viris non negligi neque contemni mea studia. Nam, si reprehendi non solet, sensu laudis capi tanquam praemio virtutis et industriae; fateor, stimulos mihi addidisse iudicium tuum, vt maiori alacritate in hoc stadio decurrerem, et, quod primae editionis exempla distracta erant, de instauratione huius Portae cogitarem. Quae cum iam pro tempore et ingenio, nonnihil amplior, et, vt spero ad transitionem aptior aedificata sit, Tuo clarissimo Nomini, quo orbem litteratum illustras, dedicatam esse volui, non modo iudicii tui grauitate aut potius beneuolentia instigatus, quam mirifica humanitate, ex litteris tuis nuper ad me datis, cum pupillarem caussam Tibi commendassem, abunde mihi cognita atque perspecta. Accipe ergo, PATRONE, quod obseruantia in Te mea offert atque conseerat, mihique inpensam tuam voluntatem, si

non indignus videbor, velis esse perpetuam. Cizae Idibus Augusti MDCLXXXII.

EPISTOLA LXXVIII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

DEdi nuper Excerpta Syriaca Vtriusque Testamenti, ad quorum vsum aperitur Porta noua, hoc est GR AMMA TICA, quae olim quoque patuit, sed perangusta, nunc amplior facta faciliorem transitum in Syriam praebet. Nam sicuti Syria ita montibus vallata est, vt ex Cilicia non admittat aditum, nisi per angustas portas, quas Pylas Amani montis dicunt: ita Lingua quoque Syriaca, Christo Seruatori et Apostolis vernacula, quae diu inaccessa fuit Europaeis, vnica porta adiri potest, quae Grammatica appellatur. Hanc ita patulam esse volui, vt quidquid impedimento transitioni erat, remotum videatur. Praecepta sunt clara et perspicua, et, quod eopiam exemplorum adiunctam habent, a quovis per se intelligi possunt: methodus quoque ita facilis est, vt ordinem eius ignorare non possit, qui vel limis illam oculis inspexerit. De scribendi ratione est, quod moneam, exempla Noui Teslamenti, si quando discordant puncto vel apice a Gutbiriana scriptura, non mendosa esse, sed ex Anglorum polyglotto Opere ita accuratius disposita.

Quod de ipsis quoque Noui Testamenti Excerptis obseruari velim, quibus licet saepius Anglicanam normam applicuerim, tamen quod Hamburgense exemplar typothetae ad excerpendum tradideram, nonnunquam vestigia eius, invito me, relicta sunt, v. g. Matth. VI. 13. libera nos: cap. XVI. 18. inferni: cap. XXVII. 32. inuenerunt: Marc. II. 28. Dominus eius Foem. (quod sic quoque Widmanstadius et Trostius legerunt) Luc. XVI. 24 humectabit etc. quae cum Anglis Polyglottorum editoribus et Grammaticorum optimo quoque scribenda erant etc. Bene mecum et Excerptis meis agi putabam, si per rationes officii bis singulas quaterniones perspicere mihi licuit, quod vero insuetis hisce operis vix poterat sussicere: nec tamen passus sum facile, vt sphalma enorme remaneret, aut tale, quod non a quouis, vel parum perito linguae, primo aduerti intuitu possit. Dum sic intentus eram Syriacis emendandis, alicubi factum est, vt remissius curarem Latinam Versionem, aut alienis illam oculis non tuo committerem. Hinc est, quod pauca quaedam praeter voluntatem meam in Veteris Testamenti Excerptis exscripta sint, quae aliter in palimpsestis reddideram, qualia inprimis sunt Psalm. XL. 7.

lectatus sum: Esa. IX. 3. multiplicaui, magnificaui, quae in secundam Personam conuertenda sunt ita: delectatus es, multiplicasti, magnificasti. Ceteros in vtrisque Excerptis leuiores lapsus peculiari schedula annotari curo, vt sine offensa possis, beneuole Lector, vbique progredi. Est tamen, vbi ipsi Angli nos dubios reddunt, quia non eandem vbique punctorum vocalium rationem seruant. v. g. in Grammat. p. 62. inculcauimus Anglorum exemplis inducti, et ipso Amira monente, Sing. conuertere, at Plur. conuertimini: vtrumque inuersum vides Esa. XLIV. 22. et Ezech. XXXIII. 11. quod non errori nostro, sed varietati Anglorum, quos presse secuti sumus, velim attribuas. Vale.

EPISTOLA LXXIX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

VIdes Excerpta Syriaci Noui Testamenti eodem typo excusa, quo nuperrime accepisti Selecta Antiqui Syrorum Foederis. Illa non ingrata fuisse, praeter litteras amicorum, res ipsa, vt facile credam, persuadere potest, quandoquidem illis continentur, quae non nisi ex sumtuosissimo [gap: Greek word(s)] Bibliorum Opere haberi possunt. An idem iudicium hanc Noui Testamenti

epitomen maneat, est quod vehementer dubitem. Integrum enim Systema Testamenti iam minime rarum est, postquam vir de Orientis litteratura meritissimus AEGIDIVS GVTBIER [gap: Greek word(s)] , et nitide illud, et ita succincte exscribi curauit, vt nec moles vsum quotidianum impedire, nec pretium deterrere emtorem vel mediocris fortunae, possit. Nihilominus, quod amicis ita visum fuit, vt cum Vetere instrumento coniungerem Nouum, illorum voluntati obsecutus, qua potui breuitate decerpsi, quae potiora videbantur, et vel ad fidei Christianae summam pertinent, vel Linguae vsum singularem cultoribus commendant. Constitueram quidem, vt in Veteri factum fuit, in Nouo etiam Testamento subnotare, quibus explicarentur vocabula difficiliora, aut ratio redderetur, si quando additum fuit vel immutatum aliquid ab interprete: verum cum animaduerterem, plerasque voces in V. T. excerptis esse expositas, et reliquas satis ex bona versione intelligi posse; mutavi sententiam, et missis annotationibus solam versionem adieci, sed ita Syrorum inhaerentem idiomati, vt neque ordine verborum neque numero dissentiat, nec sensus proprietate vnquam declinet, sed verbum de verbo exprimat, quanquam saepe non satis Latine, quia Syrae, non Latinae Linguae, cupidis iam consultum volui. Initio operis Pronominum, quae abundant Syris, non semper rationem

habebam: sed post paullo et ipsa diligentissime seruata sunt, quanquam vncis inclusa, ne cum ceteris confunderentur. Participiorum interpretatio difficilior erat, quibus plerumque Siri pro Verbis vtuntur. Quoad fieri potuit et hic retenta sunt Participia, quamuis Latina Passiva, quod Praeteriti Temporis sunt, non vbique vim Praesentis Temporis, quod in Syro est, sustinere possint. Vbi variantes sunt lectiones, secuti sumus Anglorum scripturam, non Gutbirianam, non Trostianam. Cetera quae monenda erant, ex ipsa Versione cognosces, beneuole Lector. Tu vero vale, et studiis nostris faue, sicut nos tuis commodis.

EPISTOLA LXXX. AD L. OTTONEM MENCKENIVM, in Lipsiensi Academia Professorem excellentissimum, Ordinis sui splendidissimum ornamentum.

CUm nuper Lipsiam venissem, intermisi Te, vir amplissime, pro consuetudine mea salutare, quod intelligebam, honoribus Te summis, et quae inde manant, grauissimis negotiis, vtpote Praesidem Philosophorum Collegii, illo ipso

die esse occupatissimum. Quam aegre vero tuli, quod sermonibus tuis, multiplici semper doctrina et sapientia conditis, carendum erat: tam gratum atque iucundum fuit, quod clarissimi collegae tui, per quos me Tibi excusaueram, amicissime rescripserunt, Te optime de me sentire, quid agam, quid studeam, quidue in publicum emissurus sim, interrogare. Ego vero adhuc operam meam et curas locaui in IOANNIS PICI MIRANDVLAE Epistolis, easque e squalore et tenebris, quibus immerito suo per nostrum saeculum (pudet dicere) immersae fuerunt, asserere, et in lucem ac libertatem vindicare Jaboravi. In illis studiis iucundissimam tui memoriam meum pectus effodisse et laetitia singulari irrigasse, non possum hic publice non depraedicare. Cum enim epistolam quintam quadragesimam recenserem, qua Mirandula Antonio Picimanno perscribit, sibi nullum diem lucundiorem fuisse, quam quo ipse et Grimannus, aeui sui lumina, mutuati personam, seconvenissent et honorifice salutassent; gaudio paene exsultaui, mihique de pari honore mirifice gratulari coepi. Quartus nunc annus agitur, cum Tu, celeberrime MENCKENI, cum summo viro IO. GEORGIO GRAEVIO, tum ex Batauia sua in nostras oras digresso, in museum meum venistis. Deus! quam amabilis vestra gravitas, quam doctissimi de Latinis Graecisque soriptoribus sermones, me afficiebant, vt quamuis tum vestra nomina ignorabam, tamen virtutem et doctrinam vestram, quae se suo fulgore

prodebat, et Professoriam dignitatem non ignorarem, Vt autem postea indicaltis ipsi, quinam essetis, cumulus accessit non modo ad obseruantiam, qua vos paullo ante ignotos colebam, et dudum colueram clarissima vestra nomina, ex eruditissimis, quae statueratis, monumentis doctrinae vestrae mihi cognita atque perspecta: sed etiam ad animi mei voluptatem, quam inopinatus vester aduentus mihi attulerat. Non gratum me hominem existimari posse putabam, nisi publice laudarem tam insignem beneuolentiam, eamque [reading uncertain: print blotted] in praecipuis collocarem beneficiis. Quod vtrique vestrum ex vno tempore debere coepi, diuersis persoluere destinaui, veterum more et consuerudine, qui cum statuto Calendarum die non erant soluendo, in proximas Idus, dilatione concessa, reiiciebant. GRAEVIO, quem honoris caussa appello, Zosimum meum consecravi, vt me memorem beneficiorum suique observantem intelligeret: Tibi, quod tuum est, serius exsoluo, quam debui, at non negligentia, sed partim ingenii mei culpa, quod nihil pepererat dignum tuo nomine; partim felicitate tua, quae, cum atrocissima tempestas impenderet. Te periculis subtractum in peregrinam terram portauit, vt veterum Sapientum exemplo sub alio coelo tuam sapientiam ex doctissimorum virorum vsu et sermonibus, amplissimarumque bibliothecarum perlustratione augeres cumulatissime. Vnde Te saluum rediisse non tam mea, quam publicae

rei et litterarum caussa gratulor, et vt diutissime facias, quod facis, hoc est, exornes Academiam vestram et litterarum studia, ex animo precor. Sed memor in aere me tuo esse, non tantum propter supra laudatam beneuolentiam, qua cum GRAEVIO me communiter complectebaris, sed etiam propter singularem illius amoris constantiam, non dubiis significationibus tum per litteras, tum alia voluntatis tuae prolixae documenta saepissime mihi declaratam; soluo tandem, quantum possum, non quantum debco: non vt satisfecisse Tibi videar, sed vt ego malum nomen ne existimer. Excipe ergo hunc Syriacum foetum ea, qua me ipsum excepisti, humanitate et beneuolentia, eique in tua ornatissima omnium librorum generibus bibliotheca aliquem locum concede, vt quoties intueberis, testem habeas mei in Te studii, meaeque, qua nemini cedo, obseruantiae, a qua nunquam cessabo, sicut nunquam dubito, quin tuum mihi amorem perpetuo conseruaturus sis. Vale. D. Cizae Calend. Mart. M DC LXXXII.

EPISTOLA LXXXI. Ad BENEVOLVM LECTOREM.

EN Syriaci Veteris Testamenti Excerpta, vt spero, non ingrata tibi, nec inutilia futura. Cum enim nusquam hoc Testamentum

habeatur, nisi in sumtuosissimo vtroque Opere Polyglottorum Bibliorum, Parisiensi et Londinensi, a quibus plurimi linguarum studiosi propter rem angustiorem arcentur; operae pretium existimaui fore, si, quod in Samaritanis nuper feci, etiam in Syriacis tentarem, et illa, quorum in S. Theologia tum ad fidem confirmandam, tum mores emendandos prae ceteris praeclarus aliquis vsus est, excerperem, atque ita pretiosissimum thesaurum cum multis aut omnibus potius, qui eius praestantiam intelligunt, communicarem. Vt autem scias, quanta sit huius versionis auctoritas, ex clarissimi viri, Briani Waltoni Prolegomenis quaedam huc afferam, quae cognosse forsan te minime poenitebit. Syris est duplex Veteris Testamenti translatio, altera, quam simplicem et antiquam vocant Maronitae, et qua in diuinis officiis vti solent, ex Ebraeo codice expressa, quem plerisque in locis accurate et [gap: Greek word(s)] sequitur: altera recentior, ad Graecam septuaginta viralem versionem conformata, cuius particulas Andreas Masius habuisse dicitur. Illa, nempe antiquior, Polyglottis Bibliis, qualiscunque ex manuscriptorum collatione conquiri potuit, inserta fuit, cui nonnulli antiquitatem incredibiliter canam attribuunt, sed sine doctiorum suffragio. Etenim non desunt, qui illam ex Salomonis et Hirami Tyriorum regis aeuo deducunt, quantum ad libtos priores seu Historicos et Psalmos attinet, quibus Prophoticos et

vniuersos Noui Testamenti addidisse dicunt Abgarum, Edessenorum regulum, cura et opera Taddaei aliorumque Apostolorum. Ita Gabriel Sionita, doctissimus Maronitarum, in Praefatione Psalterii Syriaci tradidit, cuius verba in Hottingeri Thesauro Philologico repetita sunt. Argumentum, in quo plurimum confidunt, ex Psalmo LXVIII. depromtum est, vbi Ebraeum verbum, accepisti dona, Apostolus Ephes. IV. 8. dedisti reddidit, tanquam Syriaca versione vsus, quae dedisti, prorsus vt Apostolus, expressit. Vnde antiquiorem Apostolorum tempore contendunt illam fuisse. Hoc Waltonus vanissimum commentum voeat, et probabilius putat, ex Apostolo haec verba ita transtulisse Syrum interpretem, quam ex Syro Apostolum, qui, vt saepe alibi, sensum hic, non verbum Ebraeum, attenderit, praesertim quod interdum ita rem accipere significet, vt illa alteri donetur. Sunt allii, qui, sicut Marco Evangelistae adiudicant versionem Novi Testamenti, sic pariter vel ab eodem, vel aequalis dignitatis viro, vel Apostolo, Vetus translatum esse existimant. Hos quoque reiicit Waltonus, quorum sententia si valeret, oporteret diuinam et parem reliquis Apostolorum libris auctoritatem hos Syros codices habere, quod nemo adhuc affirmauerit. Etsi vero tanta antiquitate non est Syrorum translatio, oppido tamen antiqua est, et ab Apostolicis viris primo Christianorum aeuo forsan

confecta, vt praeter traditionem Ecclesiarum. Orientalium, cui multum omnino in hoc tribuendum, cum nulla ratio clara in contrarium affertur; etiam ex insitis Noui Testamenti argumentis probat laudatus Waltonus. Quod enim a vetustissimis codicibus Posterior Petri, Secunda et Tertia Iohannis, item Iacobi et Iudae Epistolae cum Apocalypsi afuerint, sicut nec in Widmanstadiano libro, quem Moses Mardenus attulerat, inuentae sunt; id putatur argumento esse, antequam Canon librorum Noui Testamenti communi Ecclesiarum consensu confirmatus esset, vtrumque Testamentum in Syram linguam traductum esse, quia haud vero consentaneum est, antiquissimam et primam Christianorum Ecclesiam, quae in Syria fuit, diuinae Scripturae familiariore vsu, qui non poterat sine translatione in vernaculam linguam esse, diutius caruisse. Haec de antiquitate ex summi viri Br. Waltoni Prolegomenis. De sinceritate non minor controuerversia est. Supra dictum, ad Ebraeam veritatem conformatam esse hanc Veteris Testamenti versionem. Sed tamen inuenies, vel in solis Excerptis nostris, saepe numero Graecis magis interpretibus, quam Ebraeis auctoribus, Syram metaphrasin respondere. Scite hanc litem mihi componere videtur in Critica Vet. Testam. Historia RICHARDVS SIMON, cuius verba adscripsisse non sine pretio operae erit. Pour ce qui, inquit, regarde laversion Syriaque, laquelle est dans la Polyglotte

de Paris, et dans celle d' Angleterre, elle aeste faite sans doute sur l' Hebreu, bien qu' en quelques endroits on l' ait reformee sur la Version des Septante, ou plûtost accommodee au Verslons Syriaques et Arabes, qui ont este faites sur le Grec des Septante. Elle repond assez exactement en beaucoup d' endraits au Texte Hebreu, et mesme presque mot pour mot; desorte qu' oncroiroit aisement, qu' elle auroit este faite plûtost par un autheur Juif, que par un Chrestien. Mais comme les copistes Syriens n' ont point consulte l' Hebreu, en decrivant leue vexsion Syriaque, il est arriue des changemens consider ables avec le temps et mesme quelques additions. Hoc est: Quod attinet ad Versionem Syram, quae est in Polyglottis Parisiensibus et Anglicanis, illa facta est sine dubio secundum Ebraeum, quamuis quibusdam in locis reformata fuit ad Versionem LXX, aut potius accommodata ad Verfiones Syras et Arabicas, quae factae erant secundum Craecam LXX. Illarespondet satis accur ate in multis locis textui Ebraeo, et ferme verbo ad verbum, adeo vt facile credi possit, quod illa potius a Iudaeo, quam Christiano confecta sit. Quoniam vero Syri libr ariinon consuluerunt Ebraeum in descrihendo suam Versionem Syriacam; irrepserunt in illam successu temporis notabiles mutationes atque etiam nonnullae additiones. Esto vero, non integram et illibatam ad nos venisse Syram Veteris Testamenti Verslonem, ob id tamen non corruit auctoritas illius, cum Graecam

quoque non intemeratam habeamus, quae nihil minus in pretio apud omnes est. Sufficit, plerisque in locis Syrum interpretem Ebraeam authentiam sequi, et quidem pressius, (sicut vicinior etiam lingua Syrorum est) quam vel Graeci solent, vel alii interpretes Orientales. Quae pura sunt amplectimur merito et collaudamus: prauata et erronea reiicimus, quo censoris iudicio non tantum in Syra, sed aliis quoque Versionibus omnibus opus est. Vt ergo constet de vtilitate huius linguae huiusque versionis, nonnullis illam exemplis confirmabimus. Notum est quantam vim patroni quidam Latinae versionis Ebraeae veritati intentent, dum Gen. III. 15. in conuerti postulant, vt Vulgato interpreti conciliari possit. Reclamat cum Chaldaeo, cum Samaritanis, cum Graecis, etiam noster Sytus, et ille, non illa, inter Syros lectum obseruatumque esse demonstrat. Cum Iudaeis controuersia est de Psalmo XXII. 17. sitne foderunt vertendum, an sicut leo. At vel lectum vel expositum olim fuisse, etiam ex Syro constat, qui foderunt transtulit, Ambiguitas quoque, quae Esa. IX. 3. occurrit, dum in serie verborum non, scriptum est, in margine ei annotatum; non obscure a Syro dirimitur, qui clarissime expressit illi. Neque existimandum est,

si hodierna Syrorum Translatio saepe ad Graecam vel Arabicam versionem reformata fuit, toties illud factum esse, quoties Graeci, quos Arabs plerumque sequitur, ab Ebraeis discessionem faciunt. Non ita est: sed saepe quoque dissentit Syrus a Graecis et Arabibus, vt consentiat cum Ebraeis. Psalmo II. 12. Graeci omnes, tam qui vulgo Septuaginta viri vocantur, quam Symmachus et Aquila, vt et Arabs ac Latinus, longissime declinant a sensu diuiniprophetae, quem Syrus inter veteres interpretes solus accuratissime reddidit osculamini filium. Amos IX. 12. longius quoque recedunt ab Ebraeo interpretes Graeei, nec sine multorum applausu, quod divinus scriptor Act. XV. 17. vt se probaret Graecanicis Ecclesiis, Graecos potius, quam Ebraeum vatem secutus est: At Syrus confirmat Ebraeam Scripturam, nec latum vnguem, vt dicitur, ab illa digreditur. Non ergo male aut frustra eollocabit operam, quisquis hanc Versionem, aut, si integram non habet, Exoerpta nostra secretiori cura perlegerit. Nam in antiquissimis versionibus illa meretur numerari, et licet in locis non paucis, vel a librariis deprauata, vel ab aliis ad Graeco-Arabicam correcta sit, in plurimis tamen sana et integra est, et lucem saepe clariffimam dubitatis et obscuris locis attulit, quod vno exemplo ostendisse sufficiat. Lev. XIX. 26.

ne auguremini; Syrus non modo interpretem, sed etiam interdum paraphrastam agens, vim verbi huius dexterrime exposuit ne auguremini per animal alatum, i. e. per aues. Sed satis haec dicta sunt de vtilitate. De ceteris, quae monenda restant, perbreuiter. In Europam haec Syrorum Translatio sero allata est, et cum medio aeuo superiori haberemus Nouum Testamentum Syriace conuersum, Vetus demum patrum memoria in quibusdam bibliothecis monstrari coepit, nec in vsum multorum venit ante, quam Polyglotta Biblia Parisii, et biennio post Londini (anno Christiano 1657) in lucem prodirent. Si non in primis, in praecipuis tamen, qui eruendo huie thesauro operam nauarunt, numerandus est IACOBVS VSSERIVS, Archiepiscopus Armachanus, vir ob maxima in rem litterariam merita immortali laude dignissimus. Is enim multo auro ex libro Patriarchae Antiocheni totum Vetus Testamentum (exceptis Psalmis, quos iam typis vulgauerant Erpeniani heredes 1625) describi fibi curauit 1627 per quendam Iosephum, filium Dauidis. De Latina Versionis huius expositione scias, in Excerptis nostris nouam, quae Syriacae ad verbum respondet, additam esse, quod tironibus parum putaremus consuli, si retineretur illa, quae in Polyglottis est, quippe quam saepius non verba,

sed sensum solum reddidisse deprehendimus. Incultior quidem noster stilus est et saepe illatinus, tamen Syre discentibus apprime accommodus, quod vbique verborum tum ordinem seruat, tum propriam significationem. Vnum superest, quod nolim te ignorare, beneuole Lector. Vocalia puncta non vbique pari conformitate ab Anglis editoribus adiecta sunt, quippe Diphthongos et concursum duorum Scheuaiin in media voce, in quibusdam locis, praesertim in Pentateucho, aliter disposuerunt, quam in ceteris, a quibus discedere mihi primum religio erat. Postea cum clarissimis etiam viris Anglorum illam nouitatem displicere per litteras cognouissem, simulque viderem in aliis libris, praesertim Propheticis, ipsos Anglos non aliam viam sequi, quam quae monstrata fuerat ex ductu Maronitarum a Ludovico de Dieu, in huius linguae studiis longe versatissimo viro; hos quoque duces secutus maiori conformitate Vocalia puncta curaui exprimi. Cave autem putes multum et magnum esse dissensum. In paucis ille vocabulis obseruatur. v. g. Gen. I. 26. Angli habent dominabuntur: cap. IV. 4. 5. oblectatus est: comm. 7. conuerteris. Cap. XVII. 5. vocabitur, vbi insuper quarta Vocalis [gap: Greek word(s)] Risch imposita est pro secunda. Ex his et similibus

ceteri omnes vocalem secundam ex media voce eiiciunt, quemadmodum et nos, analogiam Grammaticam secuti, ex plerisque eiecimus, excepto forsan verbo Gen. XVII. 5. XXXII. 28. vbi, quod aliud quoque vocale punctum aregula discrepabat, noluimus aliter exsculpi, quam quale inuentum fuerat. Cumprimis autem diphthongi variant in Anglicano: Gen. XV. 5. [gap: Greek word(s)] stellae: Exod. XII. 10. [gap: Greek word(s)] relinquetis: Deut. VIII. 3. [gap: Greek word(s)] cibauit te etc. quod tamen ipsi Angli negligunt in aliis locis, et areliquis huius linguae professoribus, etiam a Lexici incomparabilis auctore Edmundo Castello neglectum omnino fuit, qui omnes hanc syllabam [gap: Greek word(s)] pro diphthongo, omissa vocali secunda, agnoscunt. Praeter hanc diphthongum etiam [gap: Greek word(s)] , (praesertim in voce [gap: Greek word(s)] , quam in diuinis nominibus pro Zebaoth ponit interpres Syrus) inconstanter scribitur, et plerumque litterae Iud adiectam videbis secundam Vocalem, qua tamen in locis quibusdam caret, vt Esa. XIX. 18. 19. etc. Caussa dissensionis haec est, quod Syri manuscriptos suos libros non vbique punctis exornant, quibus Vocales signentur, sed iis tantum in locis, vbi absentia morari posset lectorem, aut afferre ambiguitatem. Hinc magnae contentiones fuerunt (vt Rich. Simon, acris harum litterarum censor,

refert) Polyglottorum editoribus de supplemento istiusmodi punctorum, et, quod non vnius hominis labor erat, illa singulis locis adiicere, factum est, vt nonnunquam aliquid diuersitatis irreperet, quae in Grammaticorum foro diiudicari ac decidi postulat. Quae de Nouo Testamento dicenda erant, cum illius Excerptis seorsum tradituri sumus.

EPISTOLA LXXXII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

NECESSITATEM Sacrarum Linguarum in studio Theologico, quo par est pietaris et [gap: Greek word(s)] zelo, cordati viri nunquam non propugnarunt. Non equidem absolutam et physicam necessitatem, (quid enim fieret de Ecclesia multorum seculorum, cui vt plurimum [gap: Greek word(s)] Patres praefuerunt?) sed mor alem et bypotheticam intellectam voluerunt, quae vel indigentiae est, vel expedientiae. Indigentiae necessitas ex eo claret, quia vix sectarius hodie vel haereticus est, quin sanctis Linguis operam det, suosque inde errores confirmare studeat. Nostro ergo nos gladio perimet, (gladius ille hypothesis nostra est, solum authenticum textum infallibilem esse) nisi ex Ebraismo et Graecismo ipsis respondere sciuerimus. Sed raro, aiunt, cum aduersariis disputatio initur: Ego vero, saepissime,

dixerim, et toto die Theologo viro cum aduersariis, non viua quidem semper voce, attamen muto congressu, depugnandum esse. Legenda, interpretanda, examinanda, refutanda sunt aduersariorum seripta: qui hoc digne praestabit linguae ignarus, ex qua illi sua fundamenta depromserunt? qui Catechetica, Biblica, Polemica Collegia digne frequentant Studiosi, si argumentorum [gap: Greek word(s)] , quae ex [gap: Greek word(s)] Textus Sacri petuntur, non intelligunt? Quid? si in tentatione animus afflictus de vero sensu alicuius dicti Euangelici ambigat, num versio vlla sufficiet fluctuanti animo? An fidei certitudo ab vllius interpretis peritia et eruditione dependet? Annon ad fontes recurrendum est in hoc casu, etc. scite quaerunt Theologi Acad. Greiphswaldensis in Iudic. ad Wasm. pag. 27. Quicunque ergo Scripturam interpretari conaris, nunquam certus satis es Ebraea Lingua destitutus. Lutherum audias, quaeso, hac de re disserentem: Ia sprichstu? Es sind viel Vaeter selig worden, haben auch gelehret ohne Sprachen. Das ist wahr. Wo rechnestu aber auch das hin, daß sie so offt in der Schrifft gefehlet haben? Wie offt fehlet S. Augustinus im Psalter und andern Außlegungen, so wol als Hilarius, ja auch alle, die ohne die Sprachen sich der Schrifft haben unterwunden außzulegen? Vnd ob sie gleich etwa recht geredi haben, sind sie doch der Sachen nicht gewiß gewesen, ob dasselbe recht an dem

Ort stehe, da sie es hin deuten, etc. Tom. 2. Ien. f. 459.

Expedientiae necessitatem vel sola effic acitas commentabit. Is efficacissime omnium concionatur, disputat, seribit, informat, qui eum verbis Scripturae sensum tribuit, quem Spiritus S. tribuebat. At ex solis sontibus perdisci indubitato potest genuina mens diuini Spiritus in S. Scriptura loquentis: cum nulla versio tam accurata possit esse, quae vbiuis adaequate et sufficienter textum [gap: Greek word(s)] cum ponderibus et emphasibus omnibus repraesentet. Disputa expedite, quisquis es, tu [gap: Greek word(s)] cum aduersario Ebraice docto. Omnis Theologica disputatio in Scripturae S. sententiam resoluitur. Quod si peruertat aduersarius Scripturae sensum, et ad speciem Ebraismum iactitet, aut porrigere herbam, aut cadere principio nostro (certiorem esse authenticum textum, quam vllam versionem) necesse habes. Non autem hic excipere licet: Notitia Ebraeae Linguae caruit Ecclesia Patrum, ergo illa minus necessaria. In promptu enim esse video, quod responderi possit, nempe caruisse per multa secula Ecclesiam ante Lutherum PVRA Verbi praedicatione, ergo et illam non necessariam esse dicemus? Vt liceat Philosophorum verbo vti, [gap: Greek word(s)] esse quidem Ecclesiae habuerunt illa secula, non autem [gap: Greek word(s)] bene esse. Quod ad Patrum Ecclesiam attinet, dispar est ratio illius atque nostrae. Plurimi antiquorum

haereticorum rudes erant Ebraeae linguae: (nam de Graeca vernacula primitiuae Ecclesiae, non est, quod disputemus) hodie vix vllus sectarius [gap: Greek word(s)] vult haberi. Seculum I. et II. facilius caruit Ebraea dialecto propter Apostolicos viros, genuinum Scripturae sensum a [gap: Greek word(s)] Apostolis edoctos. In III. et IV. seculo vsque ad Hieronymum non optimus status Ecclesiae erat, innumeris haeresibus se insinuantibus: et per Ebraismi ignorantiam saepe in angustias adigebantur optimi Patres, vt vel solius Athanasii exemplum circa [gap: Greek word(s)] , Prou. 8, 22. ostendit, de quo B. Glassius videatur in Orat. Phil. Sacrae subiecta. Non possum, quin beati Lutheri iudicium ex cit. fol. de his seculis apponam: So bald nach der Apostel Zeit die Sprachen auffhoereten, nahm auch das Evangelium und der Glaube, und gantze Christenheit ie mehr und mehr abe, biß daß sie unter dem Pabst gar versuncken ist, und ist sint der Zeit die Sprachen gefallen sind, nicht viel besonders in der Christenheit ersehen, aber gar viel greulicher Greuel aus Vnwissenheit der Sprachen geschehen.

Verissima dixit Beatissimus Heros. Nam quod eius [gap: Greek word(s)] successores, Chemnitius P. 1. Conc. Trid. p. 131. et Gerhardus Exeg. p. 571. obseruarunt, plurimi Pontificiae Ecclesiae errores ex fontium neglectu, et Vulgatae Versionis amplexu intempestiuo originem habuerunt. Nempe INVOCATIO SANCTORVM ex Gen. 3,

15. c. 48. 16. Iob. 5, 1. Ps. 139, 17. MERITA OPERVM et illis conformis IVSTIFICATIO Gen. 4, 13. Rom. II, 6. INCERTITVDO GRATIAE Eccles. 9, 1. LIBERVM ARBITRIVM Luc- 2, 14. CONCILIORVM INFALLIBILITAS Ioh. 14, 26. (vbi [gap: Greek word(s)] , Vulgatus vertit dicam.) MISSA Gen. 14, 18. MVTILATIO S. COENAE 1. Cor. 4, 1. SACRAMENTVM MATRIMONII Eph. 5, 32. etc.

Porro excipitur, accuratissimas Versiones exstare, Lutheri, Vatabli, Osiandri, Castalionis, Tremellii etc. et tales sufficere posse Ecclesiam docenti. Quid fiet vero, discrepantibus in loco aliquo, quod saepissime fit, versionibus? vnde lis decidenda? Quod igitur Versionibus deest, sola [gap: Greek word(s)] supplere potest, quam quod Deus tantopere honorauit, nobis contemnere, aut turpi otio negligere non licet. Lutherus c. l. fol. 458. So lieb als uns das Evangelium ist, so hart last uns uber den Sprachen halten. Denn GOtt hat seine Schrifft nicht umsonst allein in die zwo Sprachen schreiben lassen, das alte Testament in die Ebraeische, das Neue in die Griechische. Welche nun Gott nicht veracht, sondern zu seinem Wort erwehlet hat vor allen andern, sollen auch wir dieselben vor allen andern ehren. Addo eiusdem diuini Viri verba ex cit. Tomo sol. 460. quae cumprimis hoc negotium illustrant: Weil den Christen gebührt [correction of the transcriber; in the print gebüihrt], die H. Schrifft zu üben als ihr eigen einiges Buch, und eine Sünd und Schande

Haec sunt, quae de necessitate huius studii olim consignauimus. Animus quidom erat, fusius illa proponere, et forsan alio in opusculo, sicut infra p. 33. promisimus: sed cum noua semper negotia veteribus accedant, repetere Praefationis loco visum est, quaecunque olim de hac re scripseramus. Sancte vero protestamur, haec solo veritatis amore nos vel scripsisse vel allegasse, nullius pietati et honori quidquam detractum voluisse. Talis Parochi, qui ad disputationes et controuersias cum dissentientibus tractandas non facile permittitur, forsan alia res est, quam maioris dignitatis Presbyteri, aut cui multarum Ecclesiarum cura et inspectio mandata est, licet optandum omnino sit, vt omnes, qui verbum Dei docent, Ebraice et Graece scirent; si non ob indigentiae, tamen ob expedientiae necessitatem supra expositam. Sic non dubitamus fore, vt res Ecclesiarum maiorum minorumque in melius transferantur, et diuinum Verbum ex intentione Spiritus Sancti praedicatum fructus copiosiores ferat, et, quod Deus largiatur, [gap: Greek word(s)] , 2. Thess. 1, 3. Etiam illud beneuolum Lectorem rogo atque obtestor, ne, cum varias dissentientium opiniones in hac Sciagraphia legerit, praecipiti iudicio statuat, vel

in hanc, vel illam me propendere sententiam. Nec scopi mei, nec temporis fuit, propriam sententiam vel declarare, vel propugnare: sed varias variorum allegare opiniones, ex quibus quilibet, quae sibi optima videbitur, eligere potest: egomet certe mihi eligam, vel elegi. Neque compendii ratio concessit, vt periculosae sententiae, et cum [gap: Greek word(s)] Fidei vel aperte vel occulte pugnantes, vehementiore impetu confutarentur. Nam et hac in parte indicasse rem, nobis sufficit: confutatio ex maioribus doctorum virorum libris, quos plerumque allegamus, si opus fuerit, hauriri potest. Vale, cordate Lector, et studiis nostris faue.

EPISTOLA LXXXIII. AD VOLCMARVM HAPPIVM, IC. Sacri Palatii Caesarei Comitem et Illustrissimi Regiminis, quod Vinariae est, Vice-Cancellarium Spectabilissimum. IO. PHILIPPVM SCHMIDIVM, IC. Consiliarium Aulicum Saxo-Vinariensem Splendidissimum.

AButor auctoritate vestra et beneuolentia, dum Geographico huic Compendio celebratissimum Nomen vestrum praefixum cupio. Quod si libellus tum mole grandior, tum cura et arte limatior prodiisset, excusatius me facturum fuisse, minusque molestiae dedicationem habituram non prorsus diffido. Sed vos ipsi estis, Patroni Optimi, qui a prolixitate ad compendia me deduxistis, et cum Scholam nostram nuperrime nouo Collega augeretis, mihi quoque negotium dedistis, vt cum Vniuersali Historia Geographiam quoque iuuentuti explicarem. Non enim vos latet, quantum damni hactenus diuinis humanisque seientiis, praesertim vero vtilissimo Historiarum studio, rerum Geographicarum ignoratio attulerit. Quamuis vero vehementer dubitem, an exascitato Vestro iudicio atque censurae satissecerim: fore tamen non despero, vt patrocinium libelli suscipiatis, cuius auctorem hactenus auctoritate Vestra tam egregie defendistis. Humili itaque obseruantia rogo obtestorque, vt pro more Vestro,

id est, benigne ac beneuole accipiatis opusculum, quo tum vestra erga me ingentia beneficia Orbi depraedicata, tum meam gratitudinem atque obseruantiam declaratam volui. Hoc si impetratum a Vobis fuerit, habebo et quod mihi gratuler, et quod aeternum vobis debeam. Viuite, Patroni Maximi, cum Ecclesiae, tum Reipublicae, tum Vobis ipsis felices, et in posterum quoque Musas meas Vobis habete quam commendatissimas. Scribebam Vinariae ipsis Idibus Octobris M DC LXXV.

EPISTOLA LXXXIV. Ad BENEVOLVM LECTOREM.

[note: Haec praefatio est Nuclei Geographiae antiquae et nouae, 1676. 12. Adeoque primum praefamen Geographiae antiquae. 12. Sunt quaedam in ea, quae Cellarius exinde repetiit et ad praefationes iteratae geographiae huius transtulit.] QVae noua nunc facie Geographia prodit, nescio, vtrum tam rei, quam ordinis et methodi nouitate Noui Compendii nomen tueri ac sustinere possit. Licet enim non paucae vrbes, castella, flumina aliaeque memorabiles res huic opusculo accesserint, quae quis frustra in aliis libellis requisiuerit: nolo tamen de

his quicquam dicere, quae sponte tandem, quod spero, se legentibus probabunt. De methodo solum et ordine adiicere non nihil visum fuit faciendum. Dum secula et homines immutantur, ipsa quoque Orbis terrarum facies non leuiter commutatur; vt longe aliam hodie, quam olim, prae se speciem ferat. Distingui itaque inter Veterem et Nouam Geographiam omnino oportuit, vt illa lectioni Classicorum Scriptorum, id est, veterum Historicorum Poetarumque etc. inseruiret; haec praesentis seculi, et quae in eo funt, dominiorum, imperiorum etc. rationem habeat. In veteris Orbis deseriptione non novos scriptores, sed paris vetustatis Geographos ac Historicos secuti sumus, quo factum fuit, vt antiquos testes recentium, quamuis clarissimorum virorum, auctoritati subinde anteponeremus. Sunt enim, vt exemplo me explicem, qui Mycalen oppidum Cypri faciunt, vt idem praelium Graecorum, quo apud Cyprum e regione Eurymedontis Pamphiliae fluuii Persarum classem vicerunt, posset etiam apud Mycalen commissum dici. Sed quae vestigia illius oppidi in antiquitate? Nulla sane deprehendo, et Diodorus Siculus Libr. XI. cap. 34. omnem nouitatem, quae Cornelio forsan Nepoti excusando (in Cimone cap. 2) inuenitur, fortiter dispellit [gap: Greek word(s)] , Mycalen Ioniae, non Cypri, appellans, quae nomen proelio isti acerrimo largita fuerit. Nec minus nonnunquam in oppidis

[gap: Greek word(s)] inuenio deuiatum esse, dum, vt alio exemplo vtar, Antiochi Magni cum Romanis proelium ad Magnesiam illam factum scribunt, quae ad Maeandrum fluuium fuit, cum potius Magnesia sub Sipylo monte, vt Strabo appellat, intelligenda sit, quod Antiochus proxime ante proelium [gap: Greek word(s)] , castra habuit ad Sipylum montem, Appiano in Syriacis testante fol. 75. Praeprimis circa Philippos, diuersarum vrbium nomen, halucinatos tam veteres, quam nostrae aetatis scriptores deprehendo. Quid enim frequentius in Geographorum libellis legitur, quam quod in Philippicis et Pharsalicis campis Pompeius a C. lulio Caesare; Cassius et Brutus a Caesare Augusto bellis ciuilibus fuerint profligati? Nec nostro demum ita scriptum fuit seculo; sed et multa antiquitatis monumenta idem prae se erroris serunt. Quis crederet Virgilium Ouidiumque (at quantos Poetas et quam peritos rerum Geographicarum!) nominis similitudine defraudari potuisse, illum quidem I Georgicorum p. 490. hunc XV. Metam. v. 828. seq. vt diuersos Philippos, et Thessaliam cum Thracia confunderent? Et ne solos Poetas ita lusisse putes, en Florum addo accuratum cetera in locorum notatione scriptorem, qui Bruto et Cassio eandem, quam Cn. Pompeio arenam fatalem libr. IV. cap. 7. attribuit. Quis non fidat auctoritati tantorum? Sed quo minus fidei habeam, Alexandrinus Appianus fecit, qui IV Ciuilium Bellorum

fatalem proelii istius locum tanta industria descripsit, vt singulorum dierum iter, quo ex Asia exercitum in Europam trajecit cum Bruto Cassius et inde per inuios Thraciae montes ad Philippos illos deduxit, qui Aeno oppido, Thaso insulae et Strymoni fluuio propiores erant, ordine annotauerit. Idergo operae dedimus, vt, qnantum fieri potuit, vetus Geographia ad veterum Historicorum normam corrigeretur, et ad singula loca, si quid dignum memoratu ibi gestum sit, adscriberetur breuiter, quod praeprimis in Italia, Graecia et Minore Asia, tergemina illa rerum gestarum sede (praesiseine hoc dixerim) quodammodo videor praestitisse. In recentis orbis descriptionc idem imitati sumus, et quae a libris ac mutis doctoribus de negabantur, de iis peritissimos rerum viros consuluimus, e quibus publice laudare Celeberrimum Sagittarium, Historiarum apud Jenenses Public. Profess. bene merentissimum, mea me tum obseruantia cogit, tum etiam gratitudo. Qua enim erga omnes est facilitate, praeprimis vero in me beneuolentia singulari; non destitit percontanti mihi dubitationem eriperere, sicut primus quoque mihi auctor atque monitor conscribendi libelli fuit. Id autem est, quod maxime vereor, ne multitudo quasdam vrbes, castella, flumina, nobiliora etc. memoriae meae subduxerit, quod eo facilius fieri potuit, quo animum ad compendia propensiorem, dum scripsimus, habebamus. Spero tamen sufficerae Compendio et Nucleo, quae

posuimus, quamuis non geographico commentario. His itaque vtere, Beneuole Lector, et si quid in rebus tam multis, variis ac diuersis erratum fuit, benigne interpretare et ale.

EPISTOLA LXXXV. AD FRIDERICVM WILHELMVM Marchionem Brandenburgicum et Electoratus Heredem cetera FRIDERICIANAE Academiae Rectorem Magnificentissimum.

Thesaurum tibi offero, non ex Asricae aureo littore aduectum, vnde largus prouentus excelsae TVAE DOMVI est: neque ex latebris fodinarum productum, quarum nec opes tibi deessc possunt: sed erutum ex venis ingeniorum, quibus antiquitas opulenta suit, et vetus Latium ceteras orbis partes superauit. Laudet oriens divitias suas, et cum nouo orbe de praestantia certet, nec vero erraro censendus est, qui litterarios thesauros ceteris negat postferendos esse. Si enim quod nemo dubitat, animus praestat corpori, quae

illum nutriunt, et ad res gerendas ornant, vtique praestantiora sunt iis, quae corpori lautitiam voluptatemque adferunt. Beatissima respublica est, in qua ingenia coluntur, et sapientia instructi rebus ad ministrandis admouentur, in quo genere non habemus quam cum PARENTIS, TVI sapientissimi aeque ut potentissimi PRINCIPIS et clementissimi DOMINI mei forma optima imperandi conferamus. Qui augendae felieitati intentus tribus Academiis, quas amajoribus accepit, quartam, cui, serenissime PSINCEPS, auspicatissimo imperio praees, Fridericianam adjecit, et mirificis ornamentis illustrat. In qua cum ILLIVS clementissima voluntate humaniores litteras doceam; non alienum ab officio est, Latinitatis Thesaurum, ab aliis inuentum et aliquoties auctum, etiam tertiis curis meis tam locupletiorem, quam nitidiorem efficere. Qui quod mysteria litterarum habet, quae vniuersae doctrinae initiamenta sunt: non, spero, nihil inde ad rem publicam et communem vtilitatem accessurum est. Quem ut auspicatius ad vsum omnium exponam, sub fulgentissimo NOMINE TVO, PRINCEPS clementissime, in publicum emitto. Cujus rei non iniustae mihi rationes sunt, quia, quod ex illo mihi vindico, ita in Academia TVA expolitum et nouis addiramentis adauctum fuit, ut in ea demum inuentus elaboratusque hic Thesaurus videatur. Accedit, quod in eam nunc aetatem, florentissime PRINCEPS, adolescis, quae ad humanitatis studia eisdem litteris initiatur, quarum copiam,

non poenitendam forte, hic nouus et itidem cumulatus Thesaurus praebet. Quem ea clementia, precor, accipias, quae propria TVAE DOMVI est, vt cum adolescentia TVA et amor litterarum crescat, et Fridericiana Academia semper praesidio TVO gaudeat. Viue, communis SPES patriae, viue DELICIVM Musarum, et quem consecro TIBI latinitatis Thesaurum, benignissimo adspectu serena.

EPISTOLA LXXXVI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

TErtia haec editio est, quae Thesaurus Latinitatis a Basilio Fabro olim inuentus, et ab Augusto Buchnero aliquoties auctus: et nostris iteratis curis cumulatus emendatusque, nunc locupletior et infinitis locis correctior in publicum profertur. Prima adgressione opus durum inueni, quum pleraque, Buchnerianis exceptis, inordinata, cruda, incompleta; multa sine auctorum nomine, cuncta fere sine sectione illorum, hoc est sine Libri, Capitis, Versus, aut similis incisi mentione: etiam innumera vocabula neglecta et praetermissa: non pauca sine exemplo, sine testimonio proposita essent, vt lector dubius relinqueretur, in quem censum illa, latinum, barbarum, an semibarbarum deferret, quia nullam auctoritatem adscriptam habebant.

Praeterea saepe numero, vt tempora fcrebant, ex prauis codicibus exempla producta fuerunt, nec ipsa auctorum nomina satis salua atque integra, Commemorare enim possem, vbi Tullius, Ouidius, alii, perperam testes aduocati, aui vbi pro Suetonio Tacitus, pro Columella Liuius, et rursus Ouidius pro Tibullo laudati essent, atque sic alii pro aliis: nec in solo id Fabriano lexico, sed in eeteris quoque non triuialibus ita perscriptum, et in recentiora dictionaria trans susum fuerat. Raro gradus grammaticorum expressos, aut testimonio comprobatos vidisses, quasi leuissimi res momenti sit, nec veterum quoque auctoritate statuendum, in quib us adiectiuis, aduerbiis, aut participiis etiam, Latinus vsus superantem comparantemue gradum admittat, et in quibus illos respuat ac reformidet. Haec dum singula addenda, supplenda, emendanda conquiro, angustia temporis excludor, nouem mensibus a bibliopola circumscriptus, quod certe exiguum nimis spatium tanto operi expediendo est, quum vel solum Ciceronem ad Iani Gruteri editionem reuocare, eiusque sectiones, quae capita vocant, vbique adnotare, infinitus penc labor sit, cui leuando neque Nizoliani numeri, vt multi falso credunt, neque quibus Henricus Stephanus vsus fuit, vt pote diversi a sectionibus nostris contulerunt. Relicta ergo properanti mihi quae alio tempore excuderentur; idque necessitate illa, quam bibliopolae res exigere videbantur. Vix autem peracta illa editio

erat, quum ad nouam legendo, notando me praeparaui, vt vacua supplerem, turbata ordinarem, abscissis quae bis posita; reductis, quae alieno loco inserta erant. Ingens sic cumulus editione altera accessit, quae autumnalibus nundinis M DCC XCI. in lucem exiit. Restat, vt indicetur, quantum tertia retractatione adlatum fuerit. Qui olim in augendo Thesauro hoc, volentibus bibliopolis laborauerunt, non idem omnes propositum habebant, sicuti nec pares erant ingenio. Quae Augustus Buchnerus semel, iterum adiecit, et post mortem adiicienda reliquit, vt cetera cuncta huius viri, perfecta atque ita ordinata sunt, vt nihil in iis desideretur. Sed sua tantum inseruit, non omnia purgauit, nec forsan animus eidem, tot aliis negotiis distento, ad singula pertractanda suit. Historias ceteri, philosophorum maxime, vel sententias vel [gap: Greek word(s)] Graecorum adiecerunt, non inutiles quidem iuuentuti, ad lexicon autem Latinum non pertinentes. Alia quoque paene multa diuersis temporibus irrepserant, quae satius erat vel nunquam accessisse, vel ad paucitatis moderamen redacta fuisse, quibus fieri profecto non potuit, quin multa male cohaererent, et operi vniformitas plerisque locis deesset. A capite igitur ad calcem retractaui, et resectis alienis, contra additis melioribus et necessariis, quorum magnam vim iterum congesseram, suppleui quae hiabant, compressi quae turgebant, atque sic in eam formam, qua iam se prodit, hoc opus redegi, vt nunc demum sibi

constare, et nomen suum tueri videatur. Cetera, cordate lector, vtendo intelliges, et plenius quidem, hanc vltimam editionem cum superioribus conferenda. Vale. In Fridericiana Halensi VIII. Calend. Mai. M DCC XCVI.

EPISTOLA LXXXVII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

PLurimarum artium disciplinae nostra aetate magno animo excoluntur, etiam progressus in iis admirandus incredibilisque cursus ad omnem excellentiam factus est, in diesque fit maior et illustrior: sola eloquentia et dicendi facultas contemtius incuriosiusque habita pristinum splendorem, quem per seculi negligentiam amisit, vel aegre recuperat, vel recuperatum infeliciter conseruat. Videmus enim saepe numero fieri, vt homines alioquin doctissimi de variis magnisque rebus ingeniose et subtiliter disputent, quod vero sermonis genere vtuntur minus comto et a vera latinitatis indole nimium discrepante; sibi suaeque ceterum non contemnendae doctrinae spurcissimam subinde maculam nec facile delebilem adspergant. Caussam huius infelicitatis non minus in docentium imperitia, quam in negligentia iuuentutis positam esse non negabit, qui ad animum propius proponit docendi discendique

vulgarem nostrorum temporum consuetudinem. Multi enim sunt, qui suos praeclare putant ad stili sapientiam adduxisse, si vndique correpta vocabula qualicunque modo componere, et animi eisdem sui sensa declarare vel leuiter docuissent, securi de barbarismis, qui tantum non omnem sermonem coeperunt opplere; securiores de assiduitate legendi et imitandi veteres scriptores, quae sola veram dicendi copiam adferre, solaque nitorem per omnem aetatem potest conseruare. Non nove aut heri demum ita conquesti litteratores sunt; verum easdem caussas etiam, quas in seculo nostro notamus, auctor dialogi de corrupta eloquentia, quisquis ille est, suorum temporum imminutae eloquentiae exprobrauit, praeter iuuentutis negligentiam nominatim reprehendens Inscientiam Praecipientium et obliuionem moris antiqui. Quod si illis temporibus decreuisse visa suit dicendi consuetudo et peritia, quum nondum expirasset in Latio latinitas, sed idemtidem a magnis ingeniis reficeretur; quam iustiores querelae erunt nostra aetate, quae, nisi per vmbram, nec videt, nec intelligit priscorum vsum dicendique copiam? Non contemno, quae recentia inueniuntur ab acutis ingeniis: sed in quibusque aliis disciplinis haec novitas valeat singularemque laudem mereatur: in eloquentiae studio spes nulla superest, ingenium vllum tam felix fore, vt elegantiam Tulliani atque proximi seculi exsuperet; sed bene de studiis actum iri censemus, si ad pristinam rationem vel

mediocriter reformetur eloquentia. Quae cum ita sint, non spernenda illorum industria est, qui ad antiquitatis morem voce, sctiptisque hoc studiorum genus reuocare non desinunt, et vtrique ordini praescribere, tum quae fonte propinandum sit discentibus, tum quaenam hi imbibere, suumque inde ingenium rigare, prae ceteris, quae proponuntur, debeant. Quem numerum quum merito suo etiam vir clarissimus WOLFGANG SCHONSLEDERVS auxerit, eo adparatu eloquentiae adornato, qui et antiquitatis purae elegantiam, et non vnius seculi foecundam vberemque copiam alumnis huius disciplinae administret; omnino e re litteraria esse iudicamus, vt nunquam exempla huius apparatus desiderentur, sed cura et studio procurari, quo passim ea prostent, et vtilitati iuuentutis studiosae deseruiant: quae unica caussa fuit huius nouae iterataeque editionis. Hunc autem librum vel ideo commendandum prae aliis existimamus, quod bona fide allegat, quo quaeuis auctore acceperit; nec angustiis vnius seculi contentus est, sed per omnem aetatem decurrit, quae non exstinctum in Latio lumen latinitatis suit. Ne vero in scriptorum auctoritate quispiam errare possit, aut posteriores antiquis et superioribus aequare; aetas singulorum emandatius, quam priore editione, adscripta fuit, vt quisque primo intuitu cognoscat, cuius ordinis et auctoritatis sit, quem sequendum imitandumque sibi proposuit. Vale, beneuole Lector,

et libro hoc in studiorum incrementum tuum que commodum vtere.

EPISTOLA LXXXVIII. AD CHRISTIANVM Ducem Saxoniae, Iuliaci, Cliviae ac Montium, cetera.

COmmodum accidit, vt quo tempore Thesaurum Latinitatis, nouis accessionibus locupletatum, in lucem vsumque publicum daturus sum, non longe mihi quaerendus sit, cuiusnam id auspiciis fiat, et cuius tutelae hic nouus liber consecretur. Non enim errauero, si ad fodinam et venas, vnde eruta sunt tum initia illius, tum noua et vltima, quibus cumulatus est, incrementa, grato hunc animo referam, et TVAE SERENITATI demississime sacrem, quas publici iuris facio, Latinitatis Scholasticae auctiores divitias. Qui enim initium colligendi fecit, Soranus ciuis e Lusatia fuit BASILIVS FABER; et qui post variorum congestiones manum supremam imposuit, et cumulum ante repertis adiecit, CHRISTOPHORVS CELLARIVS

est, Musarum quas excelsa DOMVS TVA liberalissime alit, praeses diligentissimus. Quae ergo in PATERNAE ditionis regionibus et primum nata sunt, et auctu vltimo accumulata: iure quodam TIBI, PRINCEPS SERENISSIME, debentur, vt TVO fulgentissimo NOMINE inluminata in publicum auspicatius egrediantur: In eo enim faftigio diuina sorte constitutus es, vt cum alias omnes res, tum maxime litterarum studia collustres, foueas, et ab liuoris et ignorantiae nebulis tuearis. Hae sunt illae PRINCIPVM curae, quibus aeternitati consecrantur; et haec merita immortalitatis, quia nunquam Musae ita ingratae sunt, vt TVTORES suos nolint aeternis laudibus ornare: nec ita infacundae, vt non possintillorum conservare gloriam. Accipe ergo, CLEMENTISSI ME PRINCEPS, Thesaurum hunc, chartaceum quidem, sed illum tamen, qui non minus rei publicae commodum, quam vis ingens auri adferre potest: illumque benignissimo adspectu TVO serena, vt TVIS radiis illustratus lumen suum latius spargat, maioremque vtilitatem praebeat. Vale, SPES patriae, et viue felicissime in praesidium bonorum, in solatium deliciumque eruditorum.

EPISTOLA LXXXIX. AD BENEVOLVM LECTOREM.

NOndum sexennium est, quum integerrimus vir IO. FRIDERICVS GLEDITSCH, Bibliopola Lipsiensis, supplementum THESAVRI FABRO-BVCHNERIANI, quem denuo editurus erat, a me humaniter rogaret, qui quod eorum litteris adiutus venit, quorum caussa nihil possum recusare; non difficulter impetravit, vt operam meam suis commodis pollicerer. Non enim futurum existimabam, vt nimius labor in illo opere superesset, in quo doctissimi viri tam longo tempore desudassent. Quum vero manum admouere coepi, ingentem laborem deprehendi, quod, exceptis Buchnerianis, sine auctore multa; fere omnia sine auctoris sectione, hoc est libro, capite, versu, allegata; et innumera vocabula praetermissa; saepe etiam longa serie quaedam sine exemplo, sine testimonio, nude recensita erant, vt dubitari potuisset, vtrum Latina illa, an barbara aut semibarbara essent. Qui enim primi collectores huius Lexici fuerunt, aliud sibi propositum habuerunt quam vt singulos libros, vnde sua hausissent, distinctius indicarent, nedum minoribus illos incisis discriminarent. Fuerunt postea, qui Graecas

sententias et Philosophorum alias que historias adiicerent, rem sane haud inutilem, etiam iuuentuti necessariam, sed ad Lexicum Latinitatis per se non pertinentem. Qui apticra attulerunt; vel fato praeuenti, vel aliis impediti negotiis, inceptam telam abruperunt, quum vix vni alterique Litterae institissent. AVGVSTVS autem BVCHNERVS, ea semel et iterum addidit, et post mortem addenda reliquit, quae Thesaurum hunc fulgentissimum efficiebant. Quod si huic summo viro vel constitutum fuisset, vel per alios licuisset honestissimos labores, vt, quod sparsim fecerat, etiam per singulas voces et continenti opera, hunc librum reformaret; haberemus sane incomparabilem thesaurum, et, quod omnibus satisfaceret, Lexicum. Sed, credo, sua tantum inserere, non omnia repurgare, animus fuit; quo factum est, vt intacta paene multa relinquerentur, quae aliam curam medicinamque postularent. Mihi tandem impositus labor, sed diffusior, quam vt nouem mensibus, quibus circumscriptus eram, ex hauriri potuerit. Ita enim operae vrgebant, vt nimis mihi properandum esset, multis saepe numero relictis, quae alio tempore excuterentur. Vix autem peracta editio erat, et inuito me nomen meum praescriptum; quum ad nouam me legendo et adnotando praeparaui, et quaereliqueram exclusus tempore, ita retractare coepi, vt vacua supplerem, turbata ordinarem, etiam resecarem bis posita, aut alieno loco insertata. Numerum additorum

nunquam inii, nec potui facile in tanta copia et multitudine. Minimum dixerim, si millena vocabula accessisse, praeter exempla noua, nouasque obseruationes, adfirmarem. Excresceret numerus, si Gradus etiam ad calculum vocarem, secure ab aliis praetermissos, Lexico autem cum primis necessarios, vt constare possit, quorum Nominum aut Participiorum aemulantium, et Aduerbiorum Comparatiuos ac Superlatiuos vsus antiquitatis ferat, et quorum respuat. Non enim analogia Grammaticorum heic suffieit, nisi probatis illa exemplis sit stabilita. In primis illud mihi curae fuit, vt Auctores accuratissime citarentur, significato libro, et libri minore inciso, siue epistola illud est, siue carmen, siue quod vulgo caput adpellamus: interdum etiam capitis paragrapho; et semper versu carminis, nisi hoc breuissimum sit. Non enim satisdant eruditis, qui tantum nomina Scriptorum, vt Ciceronis, Liuii, Plinii, Ouidii, in Lexicis suis ponunt, nullam rationem librorum minorumque sectionum habentes. Ita enim fieri potest, vt falsissima pro veris et genuinis accipiantur, quum nemo facile vnius vocis vel formulae caussa maiorem librum perlegerit. Sic non antiquo scriptori, qui Lexicis vtuntur, sed horum conditoribus fidem habent; qui si falluntur errorem suum in plurimos per longa saepe tempora propagant. Possem commemorare, vbi in Lexicis non triuialibus, sed primis et praecipuis etiam, sit perperam Cicero testimonio aduocatus: aut vbi Tacitus pro Suetonio, Livius

pro Curtio, Ouidius pro Tibullo, et alii pro aliis nominati sint. Atque ita creditum fuit per seculum et amplius: etiam error in recentiora Dictionaria transfusus. Non dicam, quoties exempla ex prauis Codicibus producta et transcripta sint, quos meliores nunc et correctiores Criticorum cura possidemus. Haec ergo corrigenda nobis fuerunt, quemadmodum et cetera ad probatissimos codices examinanda; cuius studii documentum vel sola possunt Ciceroniana esse, in quibus semper Iani Gruteri incisa, quae Capita vocamus, adnotauimus, vt constare tibi, Lector, possit, nihil aliena fide adferri, sed quod ipse excussi, meisque oculis non leuiter perlustraui. Vbi incisiones non erant, ipsas paginas signaui, vt Apuleii, ex Elmenhorstiana; Arnobii, ex Lugdunensi Batauorum editione cum omnium commentariis ab anno M DCC LI; atque sic in aliis quoque optimos libros secuti sumus, vt fidem vbique faceremus certiorem. Si quid humani passi sumus, praetermissis, quae oculos subterfugerunt; pro humanitatis lege, Lector humanissime, interpretaberis. Vale. Merseburgi VIII. Calend. Octobr. M DCC XCI.

EPIST OLA XC. AD BENEVOLVM LECTOREM.

IOannis Pici Mirandulae Epistolas, diu desideratas, in lucem postliminio produco. Quanto in pretio olim fuerint, et merito quidem, vel sola inscriptio ostendit in libris nonnullis: Aureae epistolae viri omnium mortalium doctissimi eloquentissimique. Nec indignus hac laude Ioannes Picus fuit. Nam in eo natura, vel Deus potius, monstrauit fastigium, ad quod perduci humana ingenia possint. Adolescens enim (nam altero et trigesimo aetatis anno exstinctus est) complexus erat vniversam humanitatis doctrinam et sapientiam, nec vllas litteras, etiam abstrusissimas et reconditas, intactas reliquit. Nec attigit modo, aut leuiter gustaui, sed ita penitus imbutus iisdem fuit, vt in omnibus magisterium sapientiae sibi iure meritoque vindicare potuisset, Ex Epistolis, Lector, cognosces, maxime vero ex clarorum virorum testimoniis epistolarum libro subiectis, quantos in Philosophia, Theologia; nec in Graecis solum ac Latinis, sed Hebraicis etiam, Chaldaicis, Arabicis litteris progressus fecerit, tantos nimirum, vt, si vita non defuisset, campus nouus ipsi defuturus fuisset, quo amplius exerceret ingenium suum. Cetera iam missa facimus, et solas epistolas commendamus vere aureas,

in quibus tantus lepor, tam casta et inaffectata Latinitas inest, vt ad veterum scriptorum laudem Mirandula merito suo peruenerit. Quod sane mirandum est in homine philosopho, et eo quidem tempore, quo vix ex squalore et barbarie Latina lingua eluctari atque caput coeperat attollere. Si qua notari in illis posse videntur, vt quoque in veterum scriptorum monumentis singulis solet; in Indice vel Annotationibus nostris excusamus vel defendimus. Cum Argumentis notas breues addidimus, vt auctores atque testes, ad quos subinde, dubie plerumque et obscure, provocat, non ignorentur. Verba tantummodo illa ex pono, quae possunt noua videri, aut suspectam seripturam reddere. Quae Theologi forsan monere possent, praetermitto, quod nemini obscurum est, quis status Ecclesiae fuerit Mirandulano aeuo. Id vero affirmare possum, pium fuisse hominem, et illarum rerum, quibus seculum delectatur, licet ipse adolescens esset et illustri loco natus, praecipuum contemtorem. Lege, mi lector, epistolas ad fratris filium datas, quae sunt I et XLVII. tum vera me dixisse confiteberis. Qua propter has Epistolas prae ceteris commendo adolescentibus, in lubrico aetatis et profundo illecebrarum haerentibus, vt recte sentientes, si legant, confirmentur in praeclaro sanae mentis proposito: si qui luto immersi sunt, vt sane multi sunt pessimis his temporibus; liberari inde et ad meliorem frugem peruenire possinr. Vnum addo, quod mire afficit, nec dubitare nos sinit, optimen

sensisse Mirandulam. In expositione orationis Dominicae (dignissimum opus est, quoda multis legatur) cum pericopen de Debitis nostris explanat, ingenue magis, quam quisquam sui aeui vel ordinis, confitetur: CERTVMEST, QVODNOS NON SALVAMVR PROPTER MERITANOSTRA, SED PER SOLAM DEI MISERICORDIAM. Ego vero haec [gap: Greek word(s)] . Tu, Lector beneuole, boni consule, quidquid est huius opusculi, nec mireris epistolarum paucitatem, quas tecum communicamus. Plures omnino scripsisse Picum credibile est, quia tam illustris et mirifici ingenii homo non potuit non lacessitus esse ad scribendum a quam plurimis, qui tanquam proci eius ambiebant amicitiam. Hae vero solae quasi ex naufragio seruatae, et eruditorum commodo publicatae sunt. Ipse enim Fratris filius Io. Franciscus Mirandula in Nostri vita ait, epistolas circiter quinquaginta emersisse, quas scias Lutetiae, Venetiis, Basileae recusas olim esse, sed vbique ita deprauatas, vt, si singulae editiones euolvantur, ne intelligi quidem saepe earum sensus possit. Multarum autem collatio veram et genuinam scripturam non obscure prodidit, in qua eruenda nihil indulsi ingenio meo, neo quidquam emendaui, nisi cuius vestigia libri vetustiores, quos conquisiui diuersos, non obscura significatione manifestabant. Antiquissimus, quo vsus sum, meum peculium, exscriptus est

M D IX, vt ex typo coniicio, Parisii. nam locus impressionis non est memoratus. Addidit alios illustris Mauritiana Bibliotheca, Venetum ex anno M D XIX, et Parisiensem, cui plurimum tribui, a Iean Petit eodem circiter tempore (neque enim annum adscriptum habet) excusum. Basileensi enim editioni, qua recentiorem nondum vidi, M DC I. adornatae, fidem habere, propter innumera menda, quae deprehendi, consultum non erat. Vale, Lector, et nostris studiis ita faue, vt nos commodo atque saluti tuae.

EPISTOLA XCI. AD BENEVOLVM LECTOREM.

EX multorum consiliis, quibus ad Ebraeam linguam via aperitur, in primis habendum esse existimo, quod non in [gap: Greek word(s)] , quae plurimorum consuetudo est, sed in [gap: Greek word(s)] rudimenta tyrocinii ponit. Sicut enim omnibus linguis, ita maxime huic Sanctae opus est Vocabulorum notitiae, quam sero ex resolutione disces, facilius in illa methodo inuenies, quam haec dissertatio nostra monstrabit. Quod si quis breui tempore (puto sufficere XXIV horas) introducendus

est in penetralia Diuinae Linguae; eius magistrum velim, seu viae ducem, vocabula vsitatissima discipulo ediscenda tradat, et quidem in singulos dies proponar XX, vt XXIV horis vel diebus (nam singulorum dierum horam vnam exercitationis destino, quo tempus digerendi et repetendi discipulos habeat) absolui possit numerus CCCCLXXX. vocum, quas frequentissimus vsus prae ceteris Ebraeae genti commendauit. Praemitti debet, litterarum et vocalium punctorum breuis expositio, si opus est, et prorsus ille rudis fuit: sin qualemcunque legendi facultatem habet, quamuis vitiosam; statim in disciplinam conductis horis admitti potest. Prima, vel altera, etiam hora, lectionis vitia emendet ex Tabulis tribus prioribus. Tertia luce, qua numerus Vocum ad sexagenarium excrescit, Tab. IV. de Nomine explicetur, et ex LX. vocabulis Grammaticae leges de Genere, Numero, Constructo Statu illustrentur. Quarto die Praesixa tradi possunt, et variatio Regiminis ex superiori penso repeti. Quintus labor in Suffixis versabitur, isque non leuiter ex centuria vocabulorum, quae iam mandata sunt memoriae, exerceri ita debet, vt ne priora praecepta seponantur. v. g. prima centuria quia plus Nominum habet; sicut secunda Verborum maiorum copiam (vt singulis Tabulis ea exempla respondeant, quae illustrationi inseruiunt) si Nomen a discente repetendum

est, simul eius Pluratiuus Numerus, Constructus Status vtriusque Numeri, et, si Adiectiuum est, Genus Muliebre formari, Praepositiones et Pronomina affigi iubeantur, Verbalibus Suffixis ad Verborum exercitationem reseruatis. Hanc antequam aggrediaris, magnopere refert, cura sexta praemitti Vocalium mutationem, quae superioribus diebus obiter tantummodo et leui opera cum Nominibus fuit tradita: iam vero accuratiori studio est exigenda. Vocalium enim immutatio Verborum flexionem faciliorem reddit. Tametsi vero hic scopulus est, ad quem allisos, saepe omnem spem abiecisse constat: attamen haec quoque difficultas, perspicuitatis sidere allucente, facillime superari potest, si distincte caussas propter quas mutatio sit subeunda v. gr. incrementa Vocum, quibus accentus ex sua sede transmouetur: Gutturalium naturam, Scheua simplicis et Dageschationis impatientem etc. Septima hora modum flectendi Verba regularia ex VIII et IX Tabulis commonstret, remque compendii faciat, ne discipulus Coniugationum numero deterreatur, sed ad harmoniam omnium reuocatus intelligat, ex vnius Praeteriti et vnius Futuri inflexione pendere coniugandi in hac lingua scientiam. Non enim mihi se illi probant, qui Paradigmata tanto numero augent, vt Grammaticorum libellis, qui plani et simplices ab auctoribus sunt editi, interserant

nimias Perfectorum et Anomalorum Tabellas, easque singulas per septem coniugandi genera operose, deducant. Video enim terribilem ita linguam fieri, quae simplicissima et planissima est: nec tirones hao opera iuuari, sed impediri potius, quo minus curam et ingenium advertant paucis praeceptis, quae in singulis Verborum generibus sunt obseruanda. Finge, omnes ea memoria esse, quae innumeris his exemplis sufficiat, singulis septies multiplicatis; quoties vero offendunt in littera, vocali, Personarum differentia etc. nisi pectus etiam praeceptis et rationibus muniuerint? Ergo planior via illa videtur et multo breuior, quae ex vna Coniug atione Kal, Paradigmatis, reliquas omnes Coniug ationes, Perfectorum et Anomalorum, deriuat, augmentis antecedentibus et consequentibus, ex quibus ars coniugandi pendet, fideliter propositis atque explicatis. Etiam compendium non poenitendum existimo, si Foemininae Personae, quae rarius occurrunt, seorsum ponantur, vt masculinae firmiori memoria prehendi possint. Facilius enim postea notabitur, quis character sit sequioris Generis, quibus mutari vel addi propter illud deceat. Sed ad labores horarios, vnde digressi sumus, reuertendum est. Octauus dies Verba Ajin Vav et Lamed He explanabit, vtpote quorum tantus est vsus, quantus ferme Regularium. Et quia nunc Vocabulorum

copia sesquicenturia auctior est, formulae, proferantur Biblicae, quibus Nomina cum Verbo etc. vario modo et genere componantur. Id autem inprimis cauendum est, ne in hoc Verborum exercitio ad insolentes Coniugationes et Tempora discipulum assuefacias, v. gr. vt Radicem in Kalaut Piel inflectat, cum vsus in hoc Verbo solum Niphal et Hiphil ferat. Quod etiam de Nominibus monendum fuit. Memini enim, inepte a quibusdam discipulus cogi, vt ab homo, Pluralem numerum effingant, cum facilius et maiori cum fructu ad Pleonasmum Linguae proprium adduci possint, quo filii hominis appellantur, quos simpliciter aliae gentes vocant homines. Nihil insolens ac inusitatum neque exercitii caussa proponendum est, cum melius opera locetur, si audiuntur ea tantummodo, quae vsus S. Scripturae approbauit. Nona hora ad reliquam Verborum anomaliam progressus fiet, ex iisque, quae praecipua sunt et maioris vtilitatis, delibanda. Atque intra hunc nonum diem consistat explicatio Grammatica. Qui succedet nouendialis labor, accuratior poterit esse, quod tempus non Grammaticae expositioni, sed omne exercitio impendetur, quo ad vsum transferantur alia CLXXX. vocabula, prioribus per formulas propositas subinde repetitis. Si quid male perceptum ex Grammatica fuit, id vsus quotidianus supplebit;

aut instaurabit, si obliuione conciderit. Restant ex vocabulis CXX; ex tempore, sexdies, quos nunc [gap: Greek word(s)] consecrabimus, non quidem Psalmorum, vt plerumque fit, propter stylum difficilem; sed Historicae Pericopes, v. gr. ex Genesi, Regum libris etc. cui operae sensim Accentuum interpretatio ex Tabula XXIII applicari potest. Hoc si XXIV horis pro officio vtriusque, docentis et discentis, digne actum fuerit; non dubius, sed certissimus sum, et exemplis domesticis iterum et saepius edoctus, posse vel mediocris ingenii hominem in quauis parte S. Codicis intelligenda progredi, cum sine taedio, quae nescit vocabula, ex Lexicis petet; vnice delectatus, eorum copiam et flexionem, quae vtramque paginam faciunt, sibi non deesse. At qui negligunt hoc memoriae subsidium, et omnia ex Lexicis haurire volunt; hos taedio molestissimi laboris terreri saepe necesse est, ne vnquam ad Linguae huius cognitionem perueniant. Haee de discendi consilio sufficiunt, quod neque praeceps est et festinatum cum XXIV horis doceri multa, et totidem diebus addisci et repeti possint; neque lentum, ac euius pertaedere possit, dum quisque habet, quod sibi gratuletur, si tam breui tempore in linguae non triuialis cognitionem penetrauerit. In Grammaticis pauca mutauimus, v. gr. de Suffixis Pluralibus, cuius rei rationem vides Tab. VII. explicatam. In Accentibus priorem esse et antecedere

non distinximus, ne contrariae notiones impedimento discentibus essent. Vbique id egimus, vt perspicuitas cum breuitate bene mista ac composita esset.

EPISTOLA XCII. AD BENEVOLVM LECTOREM.

DIuersa adhuc opuscula, in sacratiore Philologia lucubrata, diuersis temporibus in lucem edidi. Quod varia numero erant, et ordo, quem ipsa inter se seruant, quoque legi debent, si cum fructu legenda sunt, non omnibus forsan, qui tractant, satis cognitus ost; rogauit Bibliopola, vt in vnum fascioulum colligerem dispersa, et ipse viam praemonstrarem, quam ingrederentur huius litteraturae cupidi, si recte et ordine et studiorum commodo decurrere in nostro hoc stadio quidam vellent. Nolui repugnare honestissimo viro, et facile passus sum discentium studia (si qui opinantur ex riuulis nostris aliquid hauriri posse) qualicunque modo adiuuari. Ducunt autem nostra ad praecipuas linguas, quas Oriens habuit, Ebraeam, Chaldaeam, Syram, Samaritanam et Arabicam. Vt vero in iis studiis, quae ad vsum contendunt, nihil digne proficitur,

nisi quodammodo cognitum suerit, quantam illa vtilitatem polliceantur; pretium operae existimavi fore, si vniuersae Philologiae sacrae delineationem adumbrarem, qua constaret vnicuique, quantas diuitias exspectare deberet, qui sacras has Musas pie et caste culturus est. Sed nostrum iam non est, vtilitatem huius studii depraedicare, quod se ipsum abunde commendat: verum, quod rogati sumus, enarrare nostras lucubratiunculas, vt ne aliquod opusculum ex ordine, quo cum aliis connexum est, subduci facile possit. Est vero ex iis Sciagraphia philologiae sacrae; Grammatica Ebraea; Canones de linguae sanctissimae proprietatibus; Chaldaea; Syriae porta patentior; Excerpta veteris Testamenti Syriaci; Excerpta noui testamenti Syriaci; Glossarium Syro Latinum; Horae Samaritanae; Isagoge in linguam Arabicam.

FINIS.