CAMENA Early Modern Latin Texts

NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

ISAACI CASAUBONI EPISTOLAE insertis ad easdem RESPONSIONIBUS, quotquot hactenus reperiri potuerunt, secundum seriem temporum accurate digestae. ACCEDUNT HUIC TERTIAE EDITIONI, PRAETER TRECENTAS INEDITAS EPISTOLAS ISAACI CASAUBONI VITA; EJUSDEM DEDICATIONES, PRAEFATIONES, PROLEGOMENA, POEMATA, FRAGMENTUM DE LIBERTATE ECCLESIASTICA. ITEM, MERICI CASAUBONI, I. F: EPISTOLAE, DEDICATIONES, PRAEFATIONES, PROLEGOMENA, ET TRACTATUS QUIDAM RARIORES. Curante THEODORO JANSON. AB ALMELOVEEN. [gap: illustration] ROTERODAMI, TYPIS CASPARIS FRITSCH ET MICHAELIS BÖHM, MDCCIX.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, AD VIROS ERUDITOS EPISTOLAE SELECTAE.

EPISTOLA I. [note: +] PATRICIO JUNIO.

[note: 1623.] ACcusabis fortasse negligentiam meam, Vir doctissime et humanissime, quod literas, quas jam ante discessum Londino scriptas oportuit, tam sero nunc post reditum ad Academiam meum tibi mittam. Verum si cogites, quanto tempore opus fuerit, dum res meas post tam longam absentiam de integro constituo ac compono; dum quibusdam negotiis vaco, quae me praesentem expectabant, non adeo miraberis officium hoc distulisse me; cum praesertim nihil esset, quod urgeret, modo mittendi occasio non perierit, quod non puto, et spero te pro tua humanitate eas diligenter curaturum. Ubi locorum nunc esset Dominus Decanus ignorabam; sed visum est ad eum scribere, ut rerum mearum statum, postquam illum vidi, per me intelligeret. Quod spero ei non fore ingratum; non quia meritus sum, ut de me sollicitus sit; sed quia humanitatis ac constantiae ipsius est, quem semel in clientelam suam recepit, eum non deserere. Ego quantum jam illi debeam, non ignoro; at plus tamen me tibi debere fatear oportet; cui et fratris amorem acceptum fero, et propriam soli benevolentiam debeo. Quo nomine si tibi gratias nunc agere velim, vereor ne magis ridiculus quam gratus esse tibi videar. Neque enim tanta res paucis verbis absolvi potest; sed spero te animum meum non ignorare. Interim si quid sit, quod dum hîc ero, mandare mihi velis, fac me certiorem. D. Rouse ad te scripturus erat, cum illum tuo nomine salutarem. De Juliano memor ero; sed nondum licuit huic curae vacare. Vale, Vir doctissime, et me, sicut amas, ama. Oxon. a. d. IV. Id. April. CIC IC CXXIII.

EPISTOLA II. [note: +] HUGONI GROTIO.

[note: 1632.]JAm quartus hic aut quintus etiam fortasse mensis est, Vir amplissime, ex quo literas, quibus accepto a clarissimo Vossio Optati exemplari compellare me dignatus es, accepi. Post tantum intervallum cosuetudo, aut ipsa potius ratio postulare videretur, ut ab excusatione silentii nunc demum responsurus inciperem. Quâ tamen ipse mihi supersedere posse videor. Quod enim alius quispiam fortasse non immerito suspicaretur, negligentiâ factum meâ, ut tam sero responderem, id ejusmodi est, ut tu de me suspicari minime possis. Cum enim tu is sis, qui es; quemque universa Europa agnoscit; et ego is sim, cui, etiam si primus id tibi praestitissem, in quo tu mihi praeivisti; fuerat tamen audacia deprecanda: non tam profecto negligentia, quam stupor, et mera [gap: Greek word(s)] dicenda fuerit, si quid hîc a me hac meâ cessatione peccatum fuerit. Etsi igitur facile mihi persuadeo, quidvis potius te in animum tuum inducturum, quam ut culpâ meâ, (tali ac tantâ, si culpa) contigisse credas, quicquid hujus contigit; quo tamen plenius tibi satisfaciam, narrabo tibi quae tantae procrastinationis caussa fuerit. Cum id mihi in tuis literis gratissime accidisset, quod perhonorificam illustrissimi Domini mei mentionem in eis fecisses; tibi quoque scilicet non ingratum fore putabam, si quid ille vicissim de te sentiret, recenti aliquo (non potest enim, ut hactenus ignotum tibi fuerit) testimonio non tam indicarem quam confirmarem. Et de insigni quidem ejus erga te studio plura fortasse brevi scripturus sum: illud interim de judicio tibi confirmo, sic de te illustrissimum Praesulem pridem judicasse, et in ea opinione firmissimum perstare, neminem mortalium

[note: 1632.] hodie vivere, in quo summam eruditionem cum rari prudentia conjunctam aeque admiratur. Hujus ejus judicii hoc tibi nunc sit argumentum, quod cum vir maximus oblatâ occasione intellexisset literas a te accepisse me, in quibus et ipsius aliqua mentio esset; non solum arreptas libentissime legerit, sed et lectas (vir alioquin non [gap: Greek word(s)] tantum, sed plane et raro exemplo circa aliena de se judicia incuriosus) libenter retinuerit. Alia nunc praetermitto, quibus in posterum magis opportunum fore tempus spero. Haec interim de caussa dilatae scriptionis, quae tibi non ingrata fore credidi. De nova Optati editione quod gratularis, et ad strenuam porro diligentiam acriter hortaris, in eo vim amoris tui a patre jam pridem denato in filium superstitem amantissime derivati, agnosco gratus, et laetissimus amplector. Ad studia autem mea quod attinet, etsi meliore jam parte vitae inter morbos et alias curas exactâ, et ne nunc quidem quo voto suppetente semper otio, serum sit aliquid magnum sperare aut aggredi; ut qualiscumque tamen otii, quod divina mihi benignitas suppeditabit, quam optime mihi ratio constet, sedula a me dabitur opera. Hic meus est semperque fuit animus; ut norunt omnes, quibus ego et vitae meae ratio sive praesens, sive pristina non ignota. Vale, Vir summe, et amare perge, qui te nomenque tuum aeternum colet,

Londini, a. d. IV. Kalend. Septemb. stylo veteri, partae salutis anno, CIC IC CXXXII.

EPISTOLA III. [note: +] GERARDO JOANNI VOSSIO.

[note: 1634.] ETsi serius aliquanto rescribam, Vir clarissime, et a me non unâ ratione excusari possit; (non ignoras, opinor, Capituli Generalis celebratione solemnem nobis per statuta nostra semper esse Junium; ut et Novembrem mensem, eaque negotiis Ecclesiae nostrae cujuscunque generis expediendis destinata esse Capitula) eo tamen minus mihi de excusatione laborandum, quod etsi non verbis, re tamen ipsâ literis tuis dudum jam a me satisfactum est. Simulac [note: 1634.] enim tuas accepi Kalend. Maji datas, viginti quinque libras (quantum Londini tum casu versanti mihi in promptu erat) Peystero ipsi numeravi; caeteras autem viginti quinque paucos post dies, Beviro, Peysteri Delegato, Cantuariam reversus. Sed ut signatius rem intelligas, scripta est apocha Peysteri 23. Maji; Beviri autem, 5. Junii. Reliqui si quid hîc tibi negotii, cum superioribus meis literis sit omnis ejus ratio tibi exposita, tu autem ejus mentionem in tuis omiseris, non est quod hoc tempore plura super eo addam. Illud tamen non te celabo, illustrissimum Dominum Archiepiscopum (cui per statuta nostra peculiaris Cantuariensis hujus Ecclesiae cura commissa est, summaque hîc post Regem authoritas) nuper Archiepiscopalem Visitationem per Delegatos instituisse, multaque tum ad universum hujus Ecclesiae statum, tum ad singulorum Canonicorum jura pertinentia ad ipsum relata esse, et ab ejus cognitione jam pendere: quae cum erunt judicata, si quid ad te pertinebit, per me resciturus es. Luctum tuum ob mortem charissimi tui Dionysii prolixe narrabant tuae, quem etsi maximum fuisse, prout a te magno affectu parique facundiâ descriptus est, animo concipiebam cum legerim tuas, non tamen aut iniquus, aut expectatione meâ major mihi visus est. Si enim a me, si ab aliis hîc plurimis, quibus aliquot duntaxat ingenii sui praeludiis innotuerat, ita exceptus est tristissimus ille nuncius, ut multos a nobis gemitus exprimeret, diuturnoque doloris sensu afficeret; quantum tuum, patris indulgentissimi, doctissimi, simul et Praeceptoris diligentissimi, dolorem fuisse amisso tali filio necesse fuerit, facile erat conjicere. Ego sane ita affectus sum, ut nisi te hominem haud vulgari more ad pompam et fastum literatum, sed vere ac solide sapientem cogitassem, oneri tam gravi ferendo parem fore plane desperassem. Sed noto plura de eo, ne vel testam demam, tuum dolorem renovem; vel te consolando nimium ipse mihi videar tribuere, quasi meliora possimego suggerere, quam quae prompta tibi de tuo ac parata fuisse, quorumque utilitatem jam usu ipso perceperis, tuis ipse literis abunde testatus es. Reliquum igitur est, ut de Antonino tibi respondeam. Narras te bina ejus exemplaria accepisse; sed literarum, quae cum exemplaribus ad te curanda Peystero tradita sunt, nullam facis mentionem, ut minime dubium sit, eas periisse. Rogabam te per illas, (scripta autem sunt illa, si bene memini,

[note: 1634] circa medium Januarium) ut binorum exemplarium alterum ad virum amplissimum et doctissimum, Dominum Boswellum, Regium isthîc Oratorem, nisi aliter tibi ipsi videretur, sive tuo sive meo nomine curares. Is ad vos jam redierit necne, compertum non habeo: audio enim nuper eum hîc fuisse; sed audio tantum; non enim hactenus accidit ut viderem. Jam sub praelo est, et brevi, ut audio, proditura secunda ejus libri editio; non me sane procurante, (in aliis enim jampridem sum) sed Bibliopolâ, cujus impensis prima prodiit, suis compendiis consulente. Valde enim, ut videtur, primam editionem quaestuosam expertus sit, cum intra paucos menses direpta sint omnia exemplaria. Quod de quibusdam locis sententiam tuam proponis, magnam in eo gratiam a me inivisti, qui magno redimerem familiarem tibi linguam Anglicam, ut plura loca comparare sine alterius ope potuisses. Lib. I. ubi utraque Xyl. editio de Sexto, [gap: Greek word(s)], tu conjicis, [gap: Greek word(s)], quasi Antoninus Sextum ab ingenua quadam simplicitare (si mentem tuam recte capio) commendaret, quod amicorum peccata pari quâdam cum vinolentis (qui minime perspicaces hîc esse solent) facilitate praeteriret. Ego per [gap: Greek word(s)] eos intelligebam, quibus [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] vulgo in Philosophorum libris tribuitur, [gap: Greek word(s)] nempe, [gap: Greek word(s)]; atque inde commendari Sextum, quod talis ac tantus Philosophus ostendendae sapientiae occasiones pro caeterorum Sophistarum, [gap: Greek word(s)] more, (illustre exemplum apud Aulum Gellium, lib. I. cap. 2.) qui quocunque loco, quocunque tempore, Theoremata et Scita Stoica crepare solebant, minime captaret ipse; sed cum inter homines idiotas et Philosophiae rudes versaretur, ab intempestivis ejusmodi disputationibus caute abstineret, ne se pariter et Philosophiam ipsorum odio et contemptui temere exponeret. Quo et ista Epicteti pertinent, Wolf. edit. cap. 68. [gap: Greek word(s)], etc. quae et proximo cap. repetuntur. Qualia et ex aliis plurimis multa adduci possint. Vocem autem [gap: Greek word(s)] in hunc sensum ex Laertio exponebam, ubi ex Stoicorum sententia virtutes alias esse [gap: Greek word(s)], asserit; alias autem [gap: Greek word(s)] etc. Si cui magis arridebit, ut verba ista passive accipiantur, et [gap: Greek word(s)] sint dogmata ipsa et opiniones Philosophorum, non ego valde repugnarim; praecipue si exemplo non careat: eadem autem tum [note: 1634.] fuerit sententia. Haec quoque super obscuro hoc loco, quae etsi non tam satisfaciant ipsi mihi, ut pro veris et certis ausim obtrudere; haud minus tamen etiam nunc arrident, quam quod tibi obiter hoc agenti venit in mentem. Si tamen re accuratius expensâ, (quod ut facere meâ caufâ ne graveris, etiam te rogo) in priori sententia perstireris, tanti facio tuum judicium, ut minime dissensurus sim. Alia loca, ubi Xyl. editio pag. 115. [gap: Greek word(s)], reponis tu [gap: Greek word(s)]; ita omnino sensus postulat. Sed, quod tu non advertisti, jam in Notis Xylander ipse monuerat, et in versione expresserat, quod et a me factum est, pag. 158. Quod legitur, [gap: Greek word(s)], etc. corrigendum fuisse [gap: Greek word(s)], videris innuere; nec tu solus ita censes. Ita enim (ut alios omittam) hunc locum edidit praestantissimus Salmasius, in Histor. August. pag. 77. Ego tamen adhuc [gap: Greek word(s)], cum utrumque tam Veri quam Severi nomen ab Antonino nostro (quem Catilium Severum a materno proavo nominatum, testis Jul. Capitol.) ad hunc Lucium Commodum, jam imperii consortem, transire potuerit. Imo vero ita rem habere liquido affirmare possumus, si Galeno sides, qui [gap: Greek word(s)], exerte Antonin. Imperatorem, Severi nomen, quo prius appellabatur ipse, in Lucium transtulisse prodit. At Galeni codices depravatos hîc censet Baron. Ann. Chr. 163. §. IV. pro Serero, rescribit ipse Verum. Cui sane sententiae alter Galeni locus (a Baronio tamen hic praeteritus) [gap: Greek word(s)]. non parum favere videtur, ubi Galenus de mutatione nominis idem dicat: Verum, non Severum scriptum praeserunt editi Codices. Sed quicquid hujus sit, cum non deesse viderem, quod objici possit, si quid in Antonino, non prius expensis utrinque rationibus, mutarem; expendendi autem locum fore tuum maxime opportunum, si quando Antoninus nostris Commentariis illustratus Graece prodiret in lucem; ideo in hac editione consulto praetermissa est omnis rei ejus mentio. Nam notulae illae, quae nunc [gap: Greek word(s)], editae sunt, vix centesima pars sunt eorum, quae nobis in hunc divinum Scriptorem pridem jam notata sunt. Xylandrum Interpretem, virum doctissimum, optime de literis meritum, agnosco libens. Eundem tamen in hujus scripti versione negligentissime vel inselicissime versatum esse, negabit nemo, qui Graeca accurate expensurus est, et mihi est exploratissimum. Nobis tamen Anconin.

[note: 1634.] legentibus, ipsum intelligere, non Interpretis errores sugillare, propositum fuit; etsi quae inter legendum observata sunt, non ut aliis ea probarem; sed ut mihi ipsi satisfacerem, primo a me factum est. Quare etsi iidem, qui versionis Anglicanae, animi oblectandi causâ a me susceptae, publicandae authores fuerunt; iidem ut Graecam editionem adornem, valde suadeant; aegre tamen, quantum video, praestituri sumus. Sacra enim profitentes, alia scilicet nos hîc occupatos habent; inter alia, concionandi grave onus: nec otii tam felices sumus, ut ad ista divertere utcumque gratissima et optatissima, saepe vacet. Sed Epistolae modum jam excessi. Vale, Vir praestantissime, et amare perge

Mittequaeso, cum proxime scribes, ad Peysterum talem Apocham, qualem jam fere biennium est, cum misisti, eâ nempe praescriptione, te ex Praebenda tua ab initio ad Octobris mensem 1634. quod tibi debebatur, recte ac plene accepisse. Sed mitte eâ conditione, ut non nisi exacto Septemb. eam mihi tradat, cum praeter viginti quinque libras, quae jam tibi paratae sunt; alteras viginti quinque, quae tum debebuntur, acceperit. Plurimam, quaeso, tuae tuisque a me meaque et universo nostro Collegio dic salutem.

EPISTOLA IV. [note: +] EIDEM.

[note: 1635.] NOn erit, Vir clarissime, quod de excusanda literarum tuarum tarditate, (quod a te non semel factum est) deinceps labores, cum jam exemplo te meo tueri possis, qui literis, quas Octobri mense superioris anni reciperem, nunc demum respondeam. Non tamen hoc a me factum vel imitandi tui causâ, si quando res tuae ita tulerunt, ut serius responderes vel ut exemplo meo fultus securius in posterum sileres. [gap: Greek word(s)] (ut olim Platonicarum elegantiarum simul et dogmatum decus illud ingens, Synesius loquebatur) [gap: Greek word(s)] hoc in me facinus admiserim, qui non in postremo felicitatis meae loco semper posui ponamque semper, hoc mihi tecum amicitiae, mutuarum literarum commercio firmatum excultumque, jus intercedere. Dicam igitur, quod res est, mi Vossi: [note: 1635.] quantum video, in eo satis conspirant nostrum utriusque fatum, quod vitam vivere otiosam neutri datum est At in eo discrimen ingens, quod tuae omnes curae, omnia negotia ad literas et Musas pertinent; quorum scilicet fructum percipiunt tum felicissimi Juvenes, qui te quotidie audiunt; tum qui tua laboriosissima scripta legunt per totum orbem lirerarium docti gravesque viri. Mea pleraque negotia quam diversi sint generis, vel inde potes colligere, quod totos haud raro menses occupatissimo mihi transigere contingit, quibus tamen totis librum videre, aut certe studendi causâ, non contigit. Hoc quo minus mireris, scias velim (ut alia nunc taceam) qui Residentes (ut vocamus) sunt hujus Ecclesiae Canonici, iis tum universis simul, tum singulis per vices agenda curandaque multa incumbere, quae temporis haud minimam partem, quod unicuique suppetit, sibi vendicent. Superiori anno molestissimo Thesaurarii munere sum defunctus. Hoc anno sum Receptor Ecclesiae, onere fateor, si genus ipsum laboris, et praecipue si praemia utriusque spectentur, non adeo molesto aut gravi; a Musis tamen, et otio literario non minus alieno, quam quod erat Thesaurarii. Quae quidem de occupationibus meis eo fusius, non habitâ tuarum ratione, sunt a me nunc exposita, ut errorem, in quem te postremae meae induxerunt, tibi eriperem. Ita enim ex iis collegisse te aperte scribis, multo majora me sub manibus habere, quam quae hactenus (majoris ea certe mitto pro tuo erga me amore, quam pro eorum merito aestimata) a me praestita sunt. Magnam sane in eo, mi Vossi, amoris tui vim agnosco, tum quod talem me tibi fingis, a quo magna possint a te tuique similibus expectari; tum quod, cum ita de me judicas, ne ipse mihi desim, cohortatione tuâ, quantum in te est, providere satagis. Plurimum igitur amori me tuo debere profiteor libens. Cum tamen hominis sit, meo judicio, vani stultique eam de se opinionem excitare, quam destiturum se certo sciat, etiam atque etiam te rogo, ut quam opinionem de me temere concepisti, eam me non spondente, imo alia omnia prositente, et bonam copiam ejerante, tibi quam potest celerrime avelli sinas. Jam enim dudum est, cum de meisstudiis, non meâ sane, quod sciam, culpâ, sed fatis ita volentibus, actum est; et ea nunc vita est, ut si hactenus omnia pro voto successissent, nunc tamen vel invito decoquendum, et arenâ, quod ajunt, cedendum essent. Neque

[note: 1635.] tamen spero ita vivemus unquam, ut [gap: Greek word(s)], et fruges duntaxat consumese natos, quisquam merito nobis exprobrare possit. Absit hoc a nobis, ut eo vecordiae unquam deveniamus. Si ut prosimus aliis, scriptis et lucubrationibus nostris non datur, at sunt alia, personae quam gerimus, et professioni Sacerdotis non minus convenientia, in quibus non inutiliter ad Dei gloriam occupatum iri quicquid in nobis est industriae, confidimus. Interim si contingat, ut aliquid interdum edamus in lucem, hoc scilicet succisivis horis nostris debebimus totum, magisque recreationis nostrae quam laboris erit. Ad parentis autem [gap: Greek word(s)] edenda quod hortaris, res factu facilis esset, nec a me tam diu dilata, si ea essent ejusmodi, vel quae perfecta aestimari mererentur, vel saltem ita effecta, ut sine Authoris injuria publicari possent. Horum cum neutrum sit, et eorum quae praecipua sunt, non sine summo labore ad perfectionem aliquam perduci possint, et argumenti sint a meis studiis, id est sacris, alieni, (quales sunt operosissimae in Polybium Animadversiones; amplissimi de Re Vestiaria Commentarii, etc.) quid aliud iis praestare possim, quam ut dum vivam ipse, fideliter a me integra illibaraque conserventur; et post obitum, sacrae publicae alicujus Bibliothecae custodiae fideique committantur, non video. Caetera si quae sunt, qui minore opere indigent, ut publico parentur, (ut sunt fortasse Notae in Epistolas ad Atticum, et alia nonnulla id genus) aut quaecunque sunt argumenti Theologici seu Ecclesiastici, quae ullâ meâ quantacunque operâ sive persici, sive quocunque modo ad publicam utilitatem disponi poterunt; in his operam nostram publico non defururam, si Deus vitam nobis et otium, quae sufficiant, audeo tibi promittere. Quamquam, ut verum fatear, nupera quaedam calamitas studia mea vehementer afflixit, ex qua vereor ne longum sit, priusquam se integre recolligant. Obiit enim ante mensem unum aut alterum omnium meorum amicorum, quibuscum familiaritas mihi et de literis frequens communicatio hîc intercedebat, longe doctissimus Augustinus Lindsellius, postquam Herefordiensi Diocesi, cujus erat Episcopus, annum vix integrum, sanctitate et integritate vitae Praesul, etiamsi olim vixisset, admirandus, praefuisset. Vix est, ut tantam eruditionem in tanta modestia, tantâ obscuritate (etsi jampridem toto hoc Regno celeberrimae famae fuerit) latere potuisse quisquam credat, [note: 1635.] hoc praesertim seculo, quo scribendi cacoethes plerosque homines, qui aliquid sciant, tam impotenter transversos agit. Nullum genus est eruditionis, in quo non ita excelleret, ut totâ vitâ nihil aliud egisse videretur. Nullus liber antiquus aut recens, Latinus, Graecus aut Hebraicus; nullus fere Gallicus, Italicus aut Hispanicus, qui quidem alicujus momenti fuerit, quem notum non haberet, totumque ita excussisset, ut pro re nata suam de eo sententiam apud amicos docte pariter ac copiose proferre non posset. Hic ante quatuordecim plus minus annos, cum libellum, quem contra patrii nominis infamatores edideram, legisset et probasset, antea sibi penitus ignotum ita complecti coepit, ut deinceps non aliter de me sollicitus esset, quam si propiori aliquo naturae vinculo ipsi conjunctissimus fuissem. Nullum officii genus est, quo mihi commodare potuit, quod inexpertum reliquerit. Nam et studia mea qua consulendo saepissime, qua docendo non raro adjuvavit; et fortunas meas aliquando tenues non ipse modo sponte suâ liberalitate sublevavit, sed et ab aliis ut sublevarentur, suâ apud magnos viros authoritate, nunquam a me ne minimo quidem verbo sollicitatus, effecit. Ille denique fuit, qui benignissimum Dominum ac Patronum, nuper Episcopum Londinensem, nunc Cantuariensem Archiepiscopum (in tanto dignitatis fastigio meritis quam loeo longe celsiorem) primus mihi conciliavit; ut omnia prope ipsi debeam, tanquam fortunae meae fabro et architecto praecipuo, quaecumque mihi felicia postea contigerunt. Sed ut ad studia redeam, assiduus hic mihi [gap: Greek word(s)] erat, et temporis acti severus exactor, pensis etiam interdum impositis, quae pro ratione sive virium mearum, sive otii et temporis, maxime congrua judicaret. Paucos ante mortem annos totus in eo fuerat, ut Graecorum veteris Ecclesiae Scriptorum scripta quaedam [gap: Greek word(s)], magno aere non ita pridem e diversis Europae Asiaeque locis comparata et huc allata, quam emendatissima cum Latina interpretatione in lucem emitterer. Me quoque (magis id quidem amori erga me suo indulgens, quam humeris meis confisus) ad partem tam gloriosi propositi vocarat, mandatâ mihi veteris Graeci Codicis, qui Commentationes in partem Psalmorum, Chrysostomo vulgo adscriptas continet, interpreratione. Quae quidem eo facilius a me suscepta, quod dies ad persiciendum data, nec aliâ conditione imposita quam si per

[note: 1635.] alias occasiones liceret. Alia quippe erant plura, seu majoris ea momenti, seu quod acceptiora futura essent, praelo designata, priusquam harum usus esset. Neque jam quicquam restabat, quam ut Typographus primo quoque tempore ad opus accingeretur, cum supremum diem obiit Praesul illustrissimus. Sed Deo laus, quod ille superstes, diuque sit superstes oro, quo vivente nunquam Patrono cariturae sunt in Anglia meliores literae, cujus potissimum auspiciis, et prudentissimâ administratione, ut eo perductum negotium illud, quo perductum diximus, cum Praesul illustrissimus obiit, omnes hîc agnoscimus, ita et in cura providentiaque ejus, nulli non pari negotio omniumque hactenus difficultatum feliciter victrici, spes nobis non exigua, tot conatus et labores, ob intempestivam praecipui instrumenti jacturam, incassum non futuros. Sed vereor ne qui modo pertinax silentium exeusandum habebam, idem nunc importunae prolixitatis crimen ineurrerim; adeo hoc quoque verum illud experior, quam sit illud in omni re difficile, ut ne quid nimis. Ad literas igitur tuas redeo, etsi jam pertaesus prolixitatis, ne in tanta sermonis redundantia me tibi non respondisse queri possis. Grotium et Salmasium, incomparabiles Heroas, quod in tuis memoras, rem fecisse mihi gratissimam. Etsi enim vitae eam rationem inire, ut inter eruditos nomen profiteri meum possim, non datum est; in eo tamen non leve solatium, quo supra vulgus non parum assurgere mihi videor, quod viros vere doctos affectu (sed et judicio fortasse) non vulgari colo, eorumque incolumitatem in maxima parte felicitatis meae pono. Sed ô seculi insamiam, summum illum virum, desultoriae vitae incommodis tam diu jactari, et incertis sedibus errare! Dignum certe virum, de cujus virtutis possessione omnes Europae Reges et Regna, si saperent, haud paulo majori contentione inter se decertarent, quam olim urbes illae Graeciae de Homeri umbra. Sed nimirum tanti stant ei Libertas, et Veri amor, quae non pauciores ubique fere inimicos, quam eruditio et divinum ingenium admiratores illi peperere. Sed quando, ut ait ille, nondum omnium dierum soles occidere, non est quod desperemus res ejus aliquando tranquilliore loco fore. Filium tuum Joannem reducem, ut et Opus Grammaticum, quod promittis, (illum corporis, istud ingenii tui foetum in utroque te complexurus) libens videbo, et avidus expecto.

De re tua pecuniaria, serum me tibi [note: 1635.] scribere; scribam tarnen: XXVI. nempe die mensis Octobris ultimo elapsi L. libras, quae tibi debebantur, Peysteri Delegato Cantuariensi persolutas esse: alteras autem L. libras (quod jam magis tempestivum me tibi scribere) si interim te priores illas accepisse (quod semper observandum tibi est) vel verbo signifieaveris, intra paucas seprimanas tibi paratas fore. Res tuae reliquae omnes, prout ferer occasio, mihi semper erunt curae. Sed hortense illud negotium tuum (quando et successoris tui res ad te pertinere recte judicas) adhuc pendet, et sub judice lis est. Quando erit aliquid constitutum, quod brevi speramus, omnia per me plene resciturus es. Vale, Vir praestantissime, et amare perge

EPISTOLA V. [note: +] EIDEM.

[note: 1636.] QUas a te postremas accepi, IV. Id. Octob. datas, redditae sunt illae mihi circa medium Novembris; nec multis interjectis diebus L. libras, quantum tibi ad id temporis debebatur, Peystero tuo [gap: Greek word(s)] numeravi, et cum pecunia responsum ad tuas, ut memini, satis amplum dedi. Quare ut pristina non regeram, scito me haud multo post, communicatis ipsi quas in eum finem scripseras ad me literis, de horto controverso cum B. nostro egisse, idque quo candidius secum agi intelligeret, privatum primo; quod valde ipsi gratum fuit. Non enim quantum video, publicae sive Collegii, sive quorumcunque cognitioni causam suam libenter commissurus est, unde et bonitati ejus quantum confidat, potes conjicere. Nisi fallor, unicum hoc illi refugium superest, ut literis suis ad te, sive querulis sive blandis, ( [gap: Greek word(s)], vel inter primos [gap: Greek word(s)]) aliquid a te eliciet, quod vel ad obtendendum consensum tuum, vel ad amoliendam ulteriorem rei disquisitionem faciat. Tui erit judicii quid responsurus sis. Sed cave ne quid ad te detrimenti rediturum inde putes, si in proposito perstiteris. Serio enim id a me cavebitur, et ut res nunc sunt, ne minima quidem metuendi causa. Nam ad Praebendarias tuas rationes quod attinet,

[note: 1636.] cum binae tibi conditiones initio propositae fuerint, quarum alteram eâ conditione amplexus es, ut alterius, si quando ita malles, jus tibi servares integrum; si (quod ego suadere aliquando memini) optionis hujus pro re nata arbitrium, aliquâ voluntatis tuae significatione per literas mihi promisisses; valde fallor, aut et novae conditionis non poenitendos fructus hoc anno, me Thesaurario, percepisses, et ad primam redire (quandocunque velles) liberum tibi fuisset. Quod eo a me dicitur, non ut te consilii tui poeniteat; sed quo magis intelligas non admodum tibi cujusquam gratia opus esse, ut in his securus remanere possis, quas nunc obtines. Atque haec quidem hactenus. Mitto ad te bina exemplaria, non ineleganter (ut sunt hîc nostri Bibliopegae plerique hujus artificii valde imperiti) compacta, libri hîc nuper editi. Est autem Marci Aurelii Antonini, Romani illius Imperatoris nunquam satis laudati, De Vita sua (ut vulgo vocant) in linguam Anglicam versio. Dubito an liber sit tibi unquam visus: non enim, opinor, alioquin inter Historicos tuos Graecos penitus omisisses. Quanquam revera inter illos, nisi per publicum errorem, nullus illi locus. Est enim liber non historicus, sed philosophicus purus putus, et plane divinus: neque de Vita sua verus illi titulus, sed [gap: Greek word(s)], quod longe aliud est, et ex intima Philosophia Platonica exponendum, ut paucis in Notis ad librum judicatum est. Misi bina exemplaria, ut si tibi videtur, alterum ad virum amplissimum et doctissimum, D. Boswellum, Regium apud vos Oratorem, sive tuo sive meo nomine curares. Sane hîc tanto studio excepta est haec versio, ut quamvis adhuc musteus prope sit liber, et a praelo calens, jam tamen de secunda editione cogitare incipiant. Etsi tu Anglicam non intelligas, non dubitavi tamen aliquem tibi isthîc amicum vel Anglum, vel qui Anglicae linguae non sit imperitus, cui novus liber munus sit futurus non ingratum. Vale, et ocyus (ut hortense negotium a me expeditius curetur) rescribere meum esto. Londini, a. d. v. Id. Januar. CIC CI CXXXVI.

EPISTOLA VI. HUGONI GROTIO.

[note: 1636.] TUas, a. d. v. Kalend. August, datas, humanitare conditas singulari, vere tuas (in quo nihil non singulare et divinum) accepi; sed eodem et istas fato, quo superiores illas tuas, cujus infelicitatem narrabant tibi postremae meae. Stevardus ille tuus, quem mihi commendas, aut commendandum potius ut amico tradis, ubi gentium sit, ater an albus, nisi quantum e tuis colligere licuit, hactenus ignoro. Non id ego expectabam, Vir summe, (ne sine causa me queri putes) ut qui forsan alio festinabat cum primum huc appulit, ad me Cantuariam de via sua declinaret; aut ut alio quocumque tempore mei videndi aut tradendarum tuarum causâ iter huc consulto susciperet; sed ut per quos tuas ad me curavit, per eosdem verbo uno aut altero tum praesentem tuum statum sedemque, tum quod illud sit, (quando, ut scis, generales commendationes apud viros magnos et occupatos tanti non solent esse momenti) ad quod per reverendissimum Archiepiscopum benevolentiam adspirat, certo signisicaret, id expectasse me fateor; et, nisi valde fallor, te quoque judice, jure meritoque. Faciendum tamen putavi, ut eum primâ quaque occasione, saltem quantum per te mihi innotuerat, verbisque tuis illustrissimo Domino commendarem. Quare cum post aliquot septimanas gratiae ejus, (ita hîc loquimur) conveniendae oblata esset occasio, statim ille quanti commendationem tuam faceret, verbis et vultu abunde demonstravit. Caeterum cum quaedam de commendato magis expresse quaereret, et ego meam ignorantiam, ut qui nihil de eo, nisi quod a te, excusassem; promisit ille tamen daturum se operam, quandocumque Stevardus se illi offerret, ut ne vel nomen ejus vel commendatio tua memoriâ sibi exciderent. Quod ut optimo animo ab ipso dictum esse, tam mihi certum quam quod certissimum; ita pro voto successurum, praecipue si diu sit priusquam Stevardus illum adeat, (ut fluxae sunt plerumque tot et tam diversi generis obrutae talium virorum memoriae) praestare non ausim. Atque haec de Stevardo hactenus. Sed bene factum, quod tandem aliquando adventu conspectuque suo nos beavit optatissimus, tuoque jam olim, nune et tuo nomine charissimus, Joannes

[note: 1636.] Reygersbergius. Atque utinam per ejus seu negotia, seu nimiam verecundiam non stetisset, quominus illo diutius frueremur! Crede mihi, Vir eximie, is est propinquus iste tuus, eâ modestiâ, prudentiâ, remperantiâ juvenis, (quantum ex pauculorum dierum convictu non incuriosis oculis observanti mihi conjicere licuit) ut ejus te nepotis poenitere minime debeat. Plura de eo non addam; sed nec possum majora, si velim.

Ad res meas quod attinet, nimis tui majorumque tuarum occupationum oblivisceris, si quid ad curas tuas pertinet, quid agam, quidve in posterum, propitio Deo, moliar. Si tamen ita stat tibi sententia, et tam bene tecum agitur, ut aliquando tibi vacare contingat a magis seriis, praesto tibi est Joannes tuus, idemque jam, si hoc non nimium est, meus; qui tibi abunde satisfaciat. Vale, Vir illustrissime, et amare perge

EPISTOLA VII. [note: +] THOMAE GATAKERO.

[note: 1653.] EXemplar Antonini [gap: Greek word(s)], cum tuis in ilium Annotationibus a te missum, recte accepi, Vir doctissime, et eo nomine gratias ago tibi, quantas ab eo par est, qui quicquid ad Antoninum faciat, quo divinum istud scriptum vel auctius, vel explicatius fiat, a quocunque profectum, maximi semper facturus sit. Quid ni vero faciam, qui tam utilem et fructuosam ejus lectionem pridem expertus sim, et quotidie experior; ut cum a sacris discessi, non alium temere librum reperiam, in quo magis animus meus, sive in rebus laetis componendus, sive in tristibus erigendus, acquiescat? Quae me praecipue ratio, cum jam olim ante viginti plus minus annos ad meam notitiam primum pervenisset, impulit, ut linguâ statim vulgari redditum, aliis quam plurimis legendum proponerem; quod alios quoque non paucos repertum iri sperarem, qui quod [note: 1653.] ego judicabam, similiter et illi, facto periculo, judicarent. Nec sane me fefellit opinio; ut ex infinitorum prope, tum doctorum, tum indoctorum, sed praecipuae alioquin dignitatis, virorum (ut foeminas taceam, quod minime expectabam) gratiis et testimoniis liquido statim constitit. Quae causa fuit iteratae et emendatioris, quae post paucos a prima menses prodiit, editionis. De tuis autem, doctissime Gatakere, in Antoninum coeptis ingens dudum fama, cum longe lateque sparsa esset, ad me quoque per illa tempora pervenit; quam tamen ad me valde pertinere, qui jam versione illâ defunctus eram, nec de alio, quod ad hoc scriptum pertineret, cogitarem, non putabam. Postea autem, multis annis elapsis, cum nihil amplius de tuo incepto audirem, et multi meam operam ad edendum Graecum assiduis convitiis flagitare, non cessarent; non tamen ante (quod et in Prolegomenis nostris publice professi sumus) [gap: Greek word(s)], quam te prius adito et volente. Haec autem tibi cum ante alios sint notissima, quid a me hîc commemorentur, postea dicetur. Tu interim, (ut ad exemplar a te missum redeam) quid praestiteris, postquam tandem aliquando tuae in Antoninum (quadraginta annorum, ut ipse computas, foetus) lucubrationes, meum fortasse judicium non expectas. Ego certe hoc nunc non ago: neque si vellem, tutum tamen putarem ex levi et desultoria pervolutatione, de toto opere pronuntiare. Nam praeterquam, quod dies non valde multi adhuc praeteriere, cum pervenit ad manus meas iste tuus foetus; accidit etiam, ut cum diuturno ac disficili morbo, cui dudum obnoxius esse coepi, colluctantem deprehenderet; et in aliis etiam ad bonum publicum (ut quidem speramus) spectantibus, quantum per valetudinem licebat, occupatissimum. Ut igitur eo veniam, quod hîc mihi proposui, quia insigni injuriâ affectum me censeo, priusquam querelam meam ad alios defero, ipsum te autorem convenire satius credidi; qui vel faciendae causas; aut si factum negas, certe facti tui qualiscunque, quo ego me laesum (recte an secus) queror, rationes optime notas habeas. Sed hoc primum mihi sumendum est, quod tu, opinor, non gravatim concedes, quodque ego jus esse publicum apud omnes omnium nationum ac temporum Scriptores comperi. Si quis scripri alicujus Author est, quo prodesse aliis studuerit, Scriptori in suum scriptum jus esse perpetuum, ut mutare, interpolare, augere,

[note: 1653.] demere, retractare denique, prout ipsi visum fuerit, fas sit, dum vivit: atque adeo secundis editionibus, quae recognitionem et emendationem prae se serunt, priores abrogare. Non id jam tibi a me objicietur, (alius fortasse objiceret) quod peccata quaedam (tu mea per me vocato, si voles) primae istius versionis et editionis Anglicanae, prope jam viginti ab hinc annis, in secunda illa ejusdem versionis editione correcta, tu in tuis Annotacionibus a praelo adhuc calentibus, acrius exagitas. Talia sunt [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] quae in secunda editione recte scribuntur, ut tu scribi debuiste contendis, Annotationum tuarum pag. 6. Item, Frontinus pro Fronto, quod a nobis animadversum fuerat, et in secunda editione correctum, a te autem notatum, et pluribus etiam verbis, ut te otio abundare intelligeremus, confutatum, Annotationum pag. 19. Malo credere, ignoratam tibi fuisse secundam illam editionem; aut si non ignotam, correctiones tamen illas (neque titulus enim, ut in re tam pusilla, promittebat) animadversas tibi non fuisse. Ad alia, quae majoris sunt momenti, propero. Tu Graecam nostram editionem cum Latina versione videras, Vir clarissime, cujus exemplar a me tibi missum fuerat; quam etiam laudatam in Prolegomenis tibi reperio. Ibi versio Xylandri a nobis, quod ritulus libri profitetur, emendata et interpolata; quâ professioni et honori Xylandri consuluimus, ne illum debitâ laude, ubi versio ejus recta, fraudaremus; et quod summum a nobis expectari poterat, ut talem versionem Antonini exhiberemus, quam praestare teneremus et auderemus, et cujus defensio ad nos deinceps pertineret, id praestitimus. At tu praeteritâ illâ Latinâ versione, quae totis fere decem annis post Anglicanam in lucem prodiit, cum prioribus illis tantum, tum Xylandrina non correcta et interpolata, et mea Anglicana congrederis: ex illis omnia tibi prompta, in quibus a me vel Xylandro dissentis, et quibus confutandis tantum operae impendis; aut in quibus (quod fit interdum) assensum tuum profiteris.

Idem servas in Notis nostris (quod prodigio simile mihi videtur tam illiberale facinus, virum te tam gravem et grandem! me vivo, quid dicam?) ad editionem illam Graeco-Latinam additis; de quibus ne quidem verbum, quod hactenus mihi occurrerit, in totis tuis Annotationibus. Praecipue qui leviores illas, et tanto breviores, ad Anglicanam [note: 1653.] editionem, tantâ plerumque diligentiâ prosequeris. Nempe verebaris, ne si illas in consilium adhibuisses, aut adhibuisse potius agnovisses, multorum verborum, multarum conjecturarum materia tibi periret: ses interea, quin famae tuae multo melius consuluisses, si aliter a te factum fuisset, minime dubito. Valde enim tibi places, (ut vereor, ne amicis tuis nimis credulus aures praebueris) si speras tuas Annotationes, ut expectas diu, nostrarum adeo omnem memoriam obruturas, ut nemo haec praeter me animadversurus sit.

Ecce ipse statim initio, ubi de sensu verborum titularium, [gap: Greek word(s)] quaeris, post aliorum interpretationes, nostram quoque sententiam his verbis proponis: Nec spernenda forsan Casauboni filii argutia, qui exponi postulat ex Apuleji dicto illo de Socratis Deo: invenies in rationibus multa profusa, et in semet nihil, in sui dico Daemonis cultum. Deus bone! quae haec iniquitas est, et [gap: Greek word(s)] imo fraus et malitia? Da veniam, quaeso, justae indidignationi, donec a te, quid appellem, doctus fuero. Ego ad Anglicanam versionem pauca pro instituti ratione de titulo monueram; et istum Apuleji locum, qui tum forte scribenti se obtulerat, adduxetam. At in Notis ad Graecam editionem, ut quae longe uberiores et accuratiores prioribus illis longâ disputatione, multis et solidis (absit invidia verbo) argumentis evici, versionem (quae quidem plena sit et Graecae inscriptioni [gap: Greek word(s)]) esse: de seipso ad seipsum; praeterito illo Apuleji loco, non alioquin intempestivo; sed quin tot alia suppetebant, in quibus pius esse momenti judicabam. Tu omnia illa, quae [gap: Greek word(s)] et tot annorum profectus mihi suggesserant, retices: istud unum a me tam spretum et praetermissum arripis; et sic laudas, ut eodem tempore condemnes et irrideas; dum argutiam (ita tu loqueris, ego vix Latinum puto) vocas. At obiter (ut tuam tibi argutiam reponam) nioneo, miratum esse me in istis tuis, quae de hac inscriptione disseris, mirificam tuam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)], cum testimonia ex Novo Testamento arcessis; sed et ex Latinae Linguae usu, ut probes [gap: Greek word(s)], de se quoque verti posse. Magis erat ad rem, quando nodum in scirpo quaerere erat tibi animus, ut inscriptiones et lemmata Graecorum Epigrammatum testes advocares; in quibus conitanter [gap: Greek word(s)], quod Latine per in vel de vertas, (nisi ubi [gap: Greek word(s)] in pro [gap: Greek word(s)]; ubi [gap: Greek word(s)] de non est locus)

[note: 1653.] non magni refert: quomodo et apud Martialem multorum Epigrammatum lemmata per in vel de saepe concipiuntur; quamquam lemmata ista ipsius esse Martialis non asseruerim, ac potius non esse credibile sit. Sed et Anacreontem, opinor, aliquando inspexisti; Scriptorem, fateor, non valde serium sobriumve; sed cui tamen piissimus et doctissimus alicubi Beza loci Evangelici sensum genuinum in sua haesitatione potissimum fert acceptum. Quoties apud illum [gap: Greek word(s)], de se, ut et Interpretis ipsius Latini, si non semper, at non uno (si bene memini) loco?

Annotationum tuarum pag. 123. in loco obscuro, [gap: Greek word(s)], agnoscis diffcultatem: versionis (Anglicanae scil.) mentionem facis, nec eam tibi. satisfacere profiteris. At quid de te Lector judicabit, cum Notas nostras consulat, ubi (pag. 45.) rectam lectionem [gap: Greek word(s)] asserimus, quae omnes scrupulos tibi mihique super vulgata lectione memoraros plane tollit? Haec a nobis tanto ante publicata, a multis lecta sine dubio, fortasse et probata, qui de Anglica versione (nisi quantum ex nostris Prolegomenis) nunquam audiverunt, a me hîc reticeri; quae vero damnati sunt a me, mihi tribui?

Quocunque oculos conjicio, talia se mihi offerunt; aut etiam, si potest, iniquiora. Annotationum tuarum pag. 147. [gap: Greek word(s)] lander, inquis, ista immutavit, et conjectturam suam in textum intulit; quem et Casaubonus est secutus. Sanus eras, cum ista de me scribebas, qui Notarum mearum pag. 146. disertis verbis Xylandri confidentiam reprehendo; usum vocis istius [gap: Greek word(s)], cujus ignoratione multi in vertendis Graecis impegerunt, ex Aristotele doceo; Antonino verba sua restituo? plane eadem, quae tu probas et asseris.

Pag. 351. [gap: Greek word(s)] quomodo vocem [gap: Greek word(s)] in versione Anglicana exposuerimus, commemoras: sed conjecturam nostram [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)], quam in Notis nostris pag. 105. habemus, tibi vindicas, nullâ nostri mencione.

Pag. 34. [gap: Greek word(s)] malim, inquis, etc. non probas versionem istorum verborum, quam nos in Notis nostris (pag. 20.) damnavimus; aliam affers, quam nos ibidem pluribus asseruimus, non nominas tamen: dic mihi, quid iniquum, si hoc non est?

Pag. 110. ad Antonini [gap: Greek word(s)] Annotator Lugdunensis, inquis, [gap: Greek word(s)] atque [note: 1653.] ita prorsus accepit Interpres uterque, Xylandrum scilicet et me intelligis, utrique injurius. Nam Xylandri versio (quam etiam in Latina versione retinui) satis bene vim vocis istius [gap: Greek word(s)] (de quo mox plura) exprimit; pro qua [gap: Greek word(s)] substitui vix ferat Hellenismus. Quis enim [gap: Greek word(s)] de moribus unquam dixit? Ego sane non memini, cum tamen alioquin [gap: Greek word(s)] de moribus usitatissimum esse, nemini ignotum esse queat: quae autem mihi fit, injuriam quo nomine appellem, calumniam sycophantiam, [gap: Greek word(s)], nescio; qui in Prolegomenis, tibi lectis, a te laudatis in tuis, ut stuporem scioli istius Lugdunensis et in his literis caecitatem arguerem, hoc ex duobus altero exemplo et testimonio usus sum, quod [gap: Greek word(s)] vocem, in Philosophorum scriptis tuitissimam, notissimam, quia non intelligebat, in [gap: Greek word(s)] mutatam vellet. Tu vero, (ut hoc obiter addatur) etsi [gap: Greek word(s)] retines, sensum tamen illum respuis et improbas, (et in eo fortasse ad Lugdunensem ariolum proptus accedis) quem nos genuinum putamus: vis enim [gap: Greek word(s)] hîc fugam significare. At [gap: Greek word(s)], non, opinor, reperitur de fuga voluntaria, quali de loquitur hîc Antoninus. Sed est metaphora, inquis. Dabitur hoc tibi per me, si nihil est aliud gravius, quod objiciatur. Sed et hoc tibi cogitandum propono, an ut dicitur [gap: Greek word(s)], de tali fuga in genere, quae in praeliis contingit: ita et qui fugiunt [gap: Greek word(s)] (vel [gap: Greek word(s)] recte dicuntur) an etiam [gap: Greek word(s)] dici possit de fuga a sociis etc. cum [gap: Greek word(s)] (quae verba in versione Latina sunt omussa) [gap: Greek word(s)] etc. quae vulgaria sunt, plane contra usurpentur pro fuga sociorum scilicet, non a sociis. Sed rem ipsam (quod praecipuum est) spectemus. Vocem [gap: Greek word(s)] sensu eo philosophico, quem nos volumus, saepius usurpat Antoninus: quod nec tu negare potes, neque enim alium locis illis comminisci potuisti: sic lib. 7. §. nostrae editionis (tuae vero 16.) 12. [gap: Greek word(s)] etc. [gap: Greek word(s)]. Eodem lib. § meae editionis (tuae vero 58.) 33. [gap: Greek word(s)] etc. [gap: Greek word(s)] etc. ex hoc loco non improbabiliter conjiciat aliquis, priore isto, de quo nunc controvertimus, loco, [gap: Greek word(s)], non [gap: Greek word(s)] scribendum esse; eodem quidem sensu, quoquomodo legas. Sed ut [gap: Greek word(s)] opponantur iis, quae hîc [gap: Greek word(s)], non parum confirmar locus Platonis, de quo mox. Sed Antoninus iterum lib. XI. meae editionis (tuae 19.)

[note: 1653.] §. 17. [gap: Greek word(s)] etc. His omnibus locis vox [gap: Greek word(s)] sensu, quem volumus, usurpata, te minime reclamante. Longum esset aliorum Philosophorum testimonia colligere: unico contentus ero Platone. Is igitur extremo Timaeo, ubi doctrinam istam de variis animi motibus ab ultima origine praestantissime prosequitur, inter alia habet et ista: [gap: Greek word(s)] (de quacunque re hoc universim Plato, sed occasione tamen [gap: Greek word(s)], ad quem peculiariter hoc pertinet, ut ex superioribus liquet) [gap: Greek word(s)] Ita excusum in omnibus, quas vidi hactenus, Platonis editionibus, quod etiam ratione non carere et defendi posse libenter agnoscimus. Nam alibi quoque non [gap: Greek word(s)] tantum, (in hac ipsa re) sed et [gap: Greek word(s)] verbum, non uno loco; ubi nullus mutationi locus. Quia tamen verbum [gap: Greek word(s)] toties in hac disputatione usurpatur, quod [gap: Greek word(s)] synonymum est; at [gap: Greek word(s)] nullibi (in hoc toto sermone) nisi hoc loco: et proximam sententiam, sic orditur: [gap: Greek word(s)] etc. quo uno [gap: Greek word(s)] verbo, quod prius duobus expresserat, voluisse illum comprehendere, res ipsa suadet: valde probabile est, si non omnino necessarium, pro [gap: Greek word(s)], in praecedentibus verbis, [gap: Greek word(s)] verum et genuinum esse. Tanto magis probabile est, si verba Platonis cum verbis Antonini (qui Platonem, opinor, in animo habebat) conferantur. Sed quomodocunque leges, at [gap: Greek word(s)], at [gap: Greek word(s)] hîc habemus, quae Antonini verba sententiamque pulchre illustrant. At [gap: Greek word(s)] (dices fortasse) non observare, sed cavere vulgo significat. At in tanta significationum istarum affinitate, Xylandro, viro Graecae linguae peritissimo, qui primus ita vertit, non defuisse istius significationis exempla probabile est. Sed ut nulla proferri possint, (quamquam ne id quidem multum est, cum passim talia apud optimos quosque Scriptores, quae apud alios, qui nunc extant, frustra requiras) alia tamen ratio satis expedita verae sententiae consulendi, si nempe inter [gap: Greek word(s)] negativam [gap: Greek word(s)] interseramus, [gap: Greek word(s)] Non puto igitur, cordatis Lectoribus probaturum te tuam interpretationem verbi [gap: Greek word(s)] hoc loco: quae tamen si tibi aliisque non omnino spernenda videbitur, at certe non erat, quod ridiculam sententiam et ineptissimam hominis ineptissimi [gap: Greek word(s)] nobis affingeres.

[note: 1653.] Quem vero lecturum putas, quae vel Annotationum tuarum pag. 174. de verbo [gap: Greek word(s)] vel pag. 168. in ista, [gap: Greek word(s)] etc. (ubi de summo viro, meo quidem judicio, non valde bene mereris, cujus sententiam super istis verbis, quam ut tibi gratificaretur, opinor, aliud agens et aliis occupatus, ad te miserat, non alio fine, quamvis dissimules, proponis, quam ut tuam, si tua dicenda est, commendes) Sed quis illa dico, aut quae pag. 225. de abstrusa et minus in vulgus nota significatione verbi [gap: Greek word(s)] et alia passim similia, quis legat, inquam, et cum iis, quae nos in nostris vel Anglicis, pag. 30. vel Latinis notis, pag. 56. 73. etc. conferat, qui non te nobis multum debere sine cunctatione asseveraturus sit? Quod nos tamen ipsi asseveraturi non eramus hoc modo, nisi tua olim scrinia compilâsse apud aliquos rerum ac temporum nostrorum minus gnaros in suspicionem veniremus. Atque utinam (ut et hoc obiter) pag. illâ 225. de verbo [gap: Greek word(s)] a summo, cui te tam multum debere proficeris, viro (in quo me tibi praeivisse doleo) abstinuisses! Ipse enim in iisdem notis, sed alio loco (quod a me postea, sed sero, deprehensum est) errorem suum animadvertit, et corrigit; dum veram vocem [gap: Greek word(s)] asserit et exponit.

Hoc interim satis caute provisum a te animadverto, ut insigniores aliquot notas, sive expositiones, sive conjecturas, omnino praeterires, nempe ut aliquis minus attentis et sagacibus suspicionis fundus hinc esset, te nostra minime legisse: non alioquin (vel in Lectoris tui gratiam) praetermissurum scil. qui praecipue tot insulsis et importunis undecunque corrasis conjecturis (inter quas et meis interdum locus) tum margines tuos, tum Annotationes farciveris.

Exemplo sit, extremo libro (tuae editionis pag. 31.) [gap: Greek word(s)], Quid, malum, [gap: Greek word(s)] eo praesertim sensu, quem tu sequeris, denasci, inter munia vitae? nos in notis nostris, pag. 125. etc. corruptum locum suspicati sumus, et [gap: Greek word(s)], non [gap: Greek word(s)], genuinum esse: non poenitet me conjecturae, et addentur alia suo tempore, [gap: Greek word(s)], quibus illa confirmetur. At tu interim si non probabas, saltem docuisses nos, quomodo istud [gap: Greek word(s)] hîc locum haberet: sed neque [gap: Greek word(s)] existere simpliciter, ut tu maluisti; sed quod nos expressimus, durare, diu vivere etc. Antoninus idem argumentum persequitur alibi: ut lib. 6. (nostrae

[note: 1653.] editionis) §. 12. ex quibus collatis tanto magis intelligas, quam aliena sit huic loco sententia, quam ex his verbis exprimis.

Ibid. proximo ab uno paragrapho: [gap: Greek word(s)] etc. sententiâ id postulante conjiciebamus, [gap: Greek word(s)]. Tu quoque aliquid in verbis immutas; sed non ut sententiam adjuves, verum ut Antoninum sibi contraria scribere, et quibus in Philosopho Stoico magis monstrosa cogitari queant, facias. Itane vero, ut Antoninus dicat, [gap: Greek word(s)], quae nostri sunt arbitrii, nihil ad nos pertinere; [gap: Greek word(s)] Videatur vel Epictetus primis capitibus; qui hoc universae suae Philosophiae fundamentum praestruit, [gap: Greek word(s)], id est, quae nostri sunt arbitrii, ( [gap: Greek word(s)]) sola esse [gap: Greek word(s)]. Caetera quaevis [gap: Greek word(s)]. Mirifica apud alios ejusdem sectae occurrunt, dum hanc arbitrii libertatem depraedicant; quo potissimum nomine sapientem Jovem ipsum felicitate aequare pronunciant. Tu quoque locum proferre ex Stobaeo ausus es, qui tuam versionem jugulat. Nec tamen diffiteor, ex altera lectione (quam et Xylander secutus est) sensum non plane absurdum, et eis, quae uno aut altero scribit Antoninus soco, satis convenientem posse elici; ut quidem verti possunt ejus verba, non ut tu et Xylander vertistis. Hoc tantum dico, qui minima interdum lectionum et versionum discrimina tam studiose consecteris, non committendum tibi fuisse, ut in his et similibus aliis, quae a nobis allata et objecta fuerant, tuae potius ambitioni, quam Lectoris tui commodo aut saltem curiositati consuleres.

Caeterum cum Notas nostras ad Graeco-Latinam editionem adornaremus, non deerat ne tum quidem materia nobis ad justum Commentarium, sed deerat otium; qui praeterea per nos alioquin ad longas id genus commentationes nunquam valde propensi fuerimus; quas potius ad fovendam studiosorum Lectorum ignaviam (de talibus intelligo, in quibus, aliis jam saepius observata, cum levi interpolatione, ut hodie fit a plerisque, reponuntur et congeruntur) quam promovenda studia pertinere judicabamus. Postea tamen et cum veniret in mentem, ad usum vitae referri debere omnia; expedire autem, ut qualescunque Lectores, quibuscunque fierer id irritamentis, ad libri tam [gap: Greek word(s)] lectionem invitarentur; mutata mihi sententia est, et ab eo tempore notata diligenter ad [note: 1653.] oras nostras, quae ad eam rem (si forte vita et opportunitas aliquando suppeteret) facere videbantur. Nihil fere jam superest, nisi ut exscribantur testimonia, quorum [gap: Greek word(s)] et indicationes sunt ad oras illas nostras. Non dicam me confirmatum in eo consilio lectione tuorum; non deterritum audebo me dicere. Incurremus in eadem multa, fateor; at diversa tamen erunt plurima, quantum adhuc video. Etsi ita contingat, ut iis utamur testimoniis, quae tibi jam sunt occupata, non id fiet sine tui mentione; ut candorem meum agnoscas, quem tibi erga me defuisse queror. Habemus praeterea Indicem Graecum verborum omnium (quo phrales etiam formulasque Philosophorum proprias comprehendimus) philosophicorum, quae apud Antoninum reperiuntur: cum Latinis propriis ex Seneca, Cicerone, aliisque veteribus; quem harum literarum, sed Antonini praecipue studiosis perutilem fore speramus. Haec eo nunc a me narrantur, ut si de consilio meo posthac ab aliis audiveris, ne id in sequiorem partem, quasi ex livore et aemulatione susceptum, interpreteris. Est quidem jus vulgo receptissimum, fateor, par pari referre; non tamen ego committam, ut plus apud me justa quantavis indignatio potuerit, quam propriae ratio studiumque verecundiae, et tales nos esse, quicunque Antoninum, ut ex illo proficeremus, legimus, rectum erat. Illum vide, tum alibi, tum lib. 7. editionis tuae, §. 5. 6. 7. tu enim tres diversos ex eis paragraphos facis, quae nos, quod ad eandem rem spectarent, tum in Anglica, tum Latina versione, in unum conclusimus. Nec adhuc muto factum, et miror aliud tibi placuisse: est enim continuus sermo, nisi ego valde fallor, et qui non sine detrimento sententiae divelli potest. Nam quod interserit Antoninus de laudis contemptu, id optimâ et constanti ratione ab ipso factum esse, multis probare possem, si id nunc agerem.

Hoc igitur postremum esto me, si ratio aliqua facti tui, quod mihi tam mirum et iniquum videtur, tibi in promptu, responsionem tuam expectaturum; vel ex silentio, animi male sibi conscii conjecturam facturum. Vale. Dedi in pago, (qui non procul a Cicestria) West-Ashling vulgo nuncupato, pridie Non. April. anno Domini, CIC IC CLIII.

Liceat hoc addere, priusquam te demitto, Vir clarissime: Titulus tuus promittit Antoninum locis haud paucis repurgatum, suppletum, restitutum.

[note: 1653.] Ego nihil adhuc nisi conjecturas super verbis reperi: quae sane sunt valde multae; sed tales, ut plurimum, (si quid ego in his literis video) ut si pauciores, et Antonino et ejus Lectoribus melius a te consultum fuisset. At tu suppletum et restitutum jactas, quasi notabiles aliquas lacunas explevisses, et ulcera desperantia plura sanavisses. Utinam tuo indicio unum aut alterum talem locum in tua editione sic suppletum et restitutum cognoscere mihi liceret, rem mihi pergratam feceris. Sed hoc etiam orandus es, ut nostram quoque editionem inspicere ne graveris, et quae jam tibi recte (vel te judice) vel in textu, vel in notis additis resticuta, ea in censum tuorum [gap: Greek word(s)] ne referas.

EPISTOLA VIII. [note: +] JOANNI GEORGIO GRAEVIO.

[note: 1656.] PEramanter a te factum, et ad amicitiae nuper contractae rationes consultissime, Vir praestantissime, quod posthabitis quae contra suadebant omnibus, nihil antiquius tibi fuit, quam ut primo quoque tempore responderes. Quo magis eo doleo, eventum diligentiae tuae non usquequaque respondisse. Quas enim tu a. d. Kalend. Septemb. dederas, ego demum circa Novemb. tradente tum Bibliopolâ, qui Martinius vocatur, (cujus insigne Campana in Coemiterio Paulino) accepi. At potui citius, fateor, si citius illum vidissem; aut ille me in urbe esse intellexisset. Sed ne sic quidem multum lucratus essem, cum dies admodum quindecim, non plures, praeteriisse, ex quo in potestate sua fuerant, affirmaret. Caeterum, quo tu minus doleas, aut indigneris, de postero melius sperare te jubeo: deinceps enim desultoriae, sed et solitariae (post obitum charissimae conjugis) vitae pertaesus, Londini sedem figere constitui: ut cum semel de certa via inter nos convenerit, nullum ab absentia mea metuendum sit obstaculum. Exemplar novae editionis Epistolarum [gap: Greek word(s)] parentis cum literis tuis accepi. Gratum munus non uno nomine; nisi quod voluptatem, quam a te donatore capio, conscius pudor interturbat, cum cogito quam parum meritus id a te fuerim hactenus; quam tenuis spes in posterum digne redhostiendi. Cum tamen omnes patris Epistolas recensere vacabit, quas habeo, fortasse reperientur aliquae nondum tibi visae, quarum [note: 1656.] copiam tibi faciam; quod gratum tibi fore spero. Antoninum interim, et quando ita vis, De Enthusiasmo Diatribam, Anglice scriptam a me accipe. De qua quidem Diatriba plura alias: nam ego quoque nunc festino, et quidem in procinctu itineris, ad praediolum longe ab hac urbe semotum, ut res ibi componam, quo deinceps abesse et alibi degere sine damno liceat. Utut festinem tamen, et ad alia in tuis literis, in quibus omnia lectissima et gratissima, diem postulem; religio est, quae de clarissimo et laudatissimo Reynesio impertis, immemorata praeterire: nimis insicetus et importunus sim, si de viro tanto, supra aleam judiciorum dudum posito, quid ego sentiam, exponere tibi aggrediar Quanquam enim a libris et literis dudum divortium quodam modo fecerim, non tamen eo usque infelix fui, ut adversariorum ipsius expers omnino fuerim: quod aliter testari possint Adversaria mea MSS. in quae memini me non pauca lectione usurariâ ex illis recondere. Ac illa caetera, tibi nominata, De Lingua Punica, et Deo Eudovellico, hactenus invisa plane: quod eo gravius mihi, quia spem videndi quodammodo adimis: sperabo tamen, si Bibliothecas amicorum Londinensium vacabit aliquando perscrutari. Pari studio et ardore quae parat expectabimus. Inter illa, Notae ad veteres Inscriptiones; quarum ideo memini, ut si forte tua aliquatenus referret, me quoque aliquas in Gruterianam collectionem, sive editionem [gap: Greek word(s)] parentis habere cognosceres. Nolo ego expectationem tuam excitare, quasi rem magnam promitterem, aut offerrem tibi. Nam neque ego nuper legi, ut quid offeram ipse, certo sciam; et tales plerasque memini, quae potius Excerpta quam Notae dicendae sint. Si tamen ex illis qualibuscunque aliquid gratiae partum tibi iri speras apud virum summum, de te adeo, ut praedicas ipse, bene meritum; faciam te earum libentissime compotem. Quod de domo tibi indicari postulas, ad quam quae missurus es, certo perferantur, postea fortasse viderimus, cum huc ipsi sedem, quod nunc molimur, transtulerimus. Interim nulla certior via, quam si ad aliquem Bibliopolarum, quibus cum Elsevirio commercia, mittantur; qui cum plures sint, nihil necesse est fortasse, ut ex pluribus uni alicui nos addicamus. Quatuor isti mihi notissimi: Martinius, (cum socio et participe Ailstraio) Pullenius, Thomasonus et Tomsonus. Liberum sit

[note: 1656.] Elsevirio, pro re nata, horum quolibet uti. Ego nunc per Martinium, qui mihi tuas et librum, rescribo, et [gap: Greek word(s)] istud nostrum mitto; quae spero fideliter curatum iri. Hoc postremum festinanti, quod primum fortasse cum cura scribenti debuit esse, ut novam professionem et provinciam tibi gratularer, quod felix faustumque tibi esse ex animo opto voveoque. Vale, Vir eruditissime, et nos amare perge. Londini, a. d. XIV. Kalend. Decemb. CIC IC CLVI.

EPISTOLA IX. [note: +] ANTONIO CLEMENTIO.

[note: 1657.] INstitutum tuum vehementer laudo, Vir eruditissime, qui feliciore genio natus, ad summam contendens ipse claritatem, nihil summo tuo studio inexpertum, vel inaccessum vis esse, et si quos sua merita, vel secunda fama de meliore nota tibi commendavit, ad eorum amicitiam vel ultro (si res ita ferat) te applices. Mea tamen aliquanto diversa ratio, qui cum in literarum amore ne tibi quidem (paternum enim hoc habeo) cesserim, ab honestissima tamen ambitione me non diversa tantum vita et professio, sed et frigidus etiam circum praecordia sanguis semper continuit. Nunc autem postquam fortunis omnibus exuti, si quid olim nostra amicitia in non poenitenda conditione vitae cuiquam commendare poterat, eâ copiâ et facultate, cum caeteris omnibus ornamentis spoliati sumus; ambiri a quoquam (nedum ab iis, qualem te judicamus) nostram amicitiam, quanto per se honorificum, tanto nobis tristius, tam gravia passis, tam (non animo quidem, qui nunquam erectior) fractis et abjectis accidit. Noli igitur excusare, quasi facinus audax et temerarium, quod imputare te mihi verius erat: siquidem me tuâ amicitiâ dignum vere credidisti: et non tibi verba data dices, et credulitati tuae, postquam melius me noveris, irasceris. Ad rem quod attinet, quae tibi scribendi causa fuit. De Plauto adornando cogitationes te suscepisse, libentissime intelligo, et id tibi feliciter cedere valde cupio. Nae tu de optimo Scriptore, et omnibus puri et elegantis sermonis amatoribus optime meritus fueris. Ego certe ita sentio de illo, ut ne Terentium quidem, quamvis in alio genere superiorem, in elegantiae certamine illi anteponam. Ut omittam reconditos interdum sensus et sententias, ex altiore sapientia depromptas, [note: 1657.] qualia in ipso observare memini. Quo mihi gravius, nihil hactenus (dilatâ etiam ex ista causa studioque ad aliquod tempus responsione) occurrere mihi, quo tua coepta juvare, et symbolam conferre possim. Nihil plane, cum neque patris [gap: Greek word(s)] ullum, in quo maxima seges, exemplar habeam. Sed ne mei quidem, (quod aliquid fortasse, qui meus amor, suppeditare poterat) cum cura mihi lecti, compos sum. Quaerere tamen, prout se dabit occasio, non desinam; et si quid alicunde, quod in rem tuam esse possit, eruere potero, ejus te quam primum participem faciam. Vale, Vir praestantissime, et amare nos, quando ita sponte tuâ coepisti, perge. Dabam Kalend. April. CIC IC CLVII.

EPISTOLA X. [note: +] JOANNI FRIDERICO GRONOVIO.

[note: 1659.] COnvenit me nuper in cellula mea (ita enim nunc habitare nec me pudet his temporibus) Nicolaus Hoboken, D. Legato Belgico a secretis: invisus ille quidem mihi et inauditus hactenus, sed commemoratione Gronoviani nominis, quam publice celebris, tam mihi privatim chari, valde gratus et opportunus. Multa nos inter nos horae unius spatio de non uno argumento. Sed tu tamen, Vir clarissime, (et hoc, opinor, illi maxime propositum fuit) praecipuum: quid multa? priusquam digrederemur, eo ille rem perduxit, ut ego sponderem illi brevi me ad te scripturum. Nec sane multis illi opus fuit, ut mihi persuaderet. Agnosco enim alterum hunc, aut tertium etiam annum volvi, quod literas a te, curante Graevio nostro, accepi; et malis tuis, per vim et lites iniquas, quas narrabant illae, serio ingemui. Et quamvis responsionem paratam habuerim, missam tamen illam non affirmem: exspectabam enim (si bene memini) a Graevio responsum ad ultimas meas; per eundem, qui tuas ad me curaverat, ad te rescripturus. Miseram autem ad Graevium non solum literas, sed libros quoque, ut aliquod [gap: Greek word(s)] a me haberet) quos sibi gratos fore ipse prius indicaverat. Traditi autem tum literae, tum libri Bibliopolae Londinensi, qui se ad Hackium (an Elsevirium?) recta misisse saepius affirmavit. Quid illis factum sit, nescio: hoc certe scio, ab illo tempore (toto fere triennio) nullas a Graevio literas venisse. Sed nec de illo,

[note: 1659.] viveret, an secus, a non uno sciscitatum rescire potuisse. Eo potius animus (ut est amor) inclinabat, ut eum mortuum crederem; donec Franciscus Junius, vetus amicus, ab aliquot mensibus hîc agens, aliter me docuit, quod me non mediocri laetitiâ affecit. Quare, post tam longum temporis intervallum de responsione ad ipsas quid certum dicam, non habeo; et jam nimis utrumque serum est. Si, ut audio, Leydae tibi fixa sedes est, ex animo tibi mihique gratulor, et in posterum utrique nostrûm literarium hoc officium melius cessurum spero. Caeterum quod amicus tuus tuo nomine, quid nunc agerem, quibus in studiis essemus, inquirebat; quid aliud censes, amicissime Gronovi, aut certum censere te aequum est, postquam de statione dudum detrusum, libris, amicis, omnibus studiorum (ne dicam vitae) praesidiis amissis, audivisti; quam pro virili curare valetudinem, et solatia tanto malo a jugi sedis ejus et loci meditatione quaerere, qui [gap: Greek word(s)] nôsti caetera. Nec tamen nos ita otio tradidimus, ut non omnes occasiones arripiamus de publico, cujus nos hodieque pars aliqua sumus, bene merendi; quod testantur scripta linguâ vulgari edita, non unius generis; quaeque non parum profuisse multis satis mihi constat. Videbis tamen, ut spero, propediem nos etiam ad vestra studia animum interdum referre; nec adhuc plane ab amoenioribus illis Musis alienum esse. Est enim hoc ipso tempore sub praelo Diatribula una aut altera nostra, quae jam ante annum prodiissent, nisi ego in urbe raro fuissem. Earum altera ad Epictetum, nobilem illum Stoicum; altera, ad Homerum, Poetarum principem, pertinet. Sed ego interim dum istae excuduntur, rus ire paro; ubi domum et partem aliquam librariae supellectilis reliquam habeo. Typographi in mea absentia quam bene defuncturi sunt, nescio: quales quales, a me, (in hac vita) aut ab illis (ut illis mos est) proditurae sunt. Tibi inter primos exemplaria destinata sunt, et primâ quae se offeret occasione transmittentur. Ea tibi, si non alio, vel ipso Authoris nomine non ingrata fore confido. Vale, Vir doctissime, et me, ut facis, amare perge. Londini, postridie Id. April. CIC IC CLIX.

Inscriptio. Clarissimo doctissimoque Viro, Dom. JOANNI FRIDERICO GRONOVIO. LUGD. BATAVOR.

EPISTOLA XI. [note: +] EIDEM.

[note: 1659.] RUre post duorum mensium absentiam reverso, traditae mihi sunt tuae literae, Vir praestantissime, ut a te gratissimae; sed argumento tristiores, quia omnia tibi pro voto ac merito tuo non succedere indices. Quamquam, ut amice et familiariter, pro mutua nostra consuetudine, tecum agam, ista mihi non satis perspecta; ubi dicis te mutasse coloniam, non secutum notitiam loci melioris, sed indigentiam; qui modo ad invidiam florens claritate et copiâ elegantium hominum, si quos retinebat sibi [gap: Greek word(s)], neminem publico et discentibus. Et quia etc. Stuporem meum, an festinationem tuam (saepius enim relegi) damnem, nescio: noli tu mihi vitio vertere, si quicquam in literis tuis mihi perire (perit autem, quod non intelligo) aegre fero. Caetera planissima de Graevio, et querela tua de aversis a vera via ingeniis hodiernis. Quid si tu ibi viveres, ubi fanatici regnant, et quotidie de retinendis, vel proscribendis humanioribus literis et disciplinis. De Academiis ut pietatem et Christianismum nihil juvantibus, aguntur comitia, et dubio eventu; libris etiam in utramque partem editis, certatur. Sed et in ipsis Academiis factiones, aliorum Cartesiana dogmata et consilia, aliorum Hobbiana, aliorum alia, si qua sunt istis monstrosiora, amplectentium et tuentium: pauci, qui verâ via insistant (qualem tu doces, optimus Magister, et exemplo tuo praeivisti) ad veram et solidam, Veterum lectione, virtutem et eruditionem. Caeterum, mi Gronovi, quid agemus, nisi quod tu agas, ut quantum in te, viriliter, contemptis fanaticorum judiciis et illecebris, obsistas; caetera Deo et fato permittas? Omnium rerum humanarum, inter alias eruditionis et barbariei, certis temporibus circuitus est et [gap: Greek word(s)] itae fert lex mundi; quam recte intelligere, et aequo pati animo, praecipua sapientia est. Dudum praedixerat Sapiens de Graecia: [gap: Greek word(s)]. Quid si nunc idem Europae fatum incumbat, et alio literae meliores, et cum illis vera religio migraturae sunt? Deus omen avertat! sed huic sane Regno, nisi [gap: Greek word(s)] et genuinus [gap: Greek word(s)] restituitur, nihil non horrendum in hoc genere portendunt [gap: Greek word(s)], non ex astris,

[note: 1659.] (quae ego quidem parum moror) sed ex actis personisque publicis. Sed ista relinquamus. Utriusque opusculi, quorum spem feceram in nuperis meis ad te, exemplaria bina ad te misi; (misi autem per vectorem amicum, clarissimum Junium, reditum in patriam adornantem, et jam in componendis sarcinis occupatum) altera tibi; altera Graevio nostro, si adhuc superat et vitali fruitur aurâ, mittenda. Diuturnum ipsuis silentium mirari satis (si quidem vivit, quod innuere mihi videntur tuae) non possum. Cum alias igitur exspectationi meae et sollicitudini satisfacere non possem, occasionem hanc arripui publice ipsum compellandi. Cura tibi sit, mi Gronovi, ne sic quoque conatus hic meus frustra sit. Caeterum, Homeri, id est, Veterum eruditionis et sapientiae studiosis, non ingratum fore laborem spero, quem in Homeri partem, quam mihi casus obtulit, sumsi, ab annis meis alieniorem fortasse, non a statu praesenti meo, publicoque. Si digna commendatione tuâ, vel testimonio, fac aliis innotescant ista per te, quo fructus ad plures redire possit, et me operae meae non poeniteat. Vale, Vir amicissime, et me, quod facis, ama. Londini, a. d. IV. Kalend. August. CIC IC CLIX.

Inscriptio. Viro clarissimo, joanni friderico Gronovio, Graecarum Literarum et Historiae Professori dignissimo, Lugd. Batavor.

[note: +] EPISTOLA XII. EIDEM.

[note: 1660.] Lieris tuis, quae postremae venerunt ad me, Gronovi doctissime, per se gratis, cumulum gaudii addidere, quae cum illis a Graevio nostro, post tam longam intermissionem et exspectationem, quasi redivivo, eodem tempore venerunt. Tu quidem vivere illum dixeras in tuis, si bene memini: erant tamen hîc, qui aliter narrarent; et est amor ut nôsti, suspiciosus, et ad tristiora proclivior. Quia ille, quantus quantus, totus tuus est, credidi non ingratam tibi fore lectionem literarum, quas ad ipsum scripsi, et eo fine apertas ad te misi. Movit me alia quoque ratio, quam tu lectis literis intelliges. Tu obsignatas ad illum mittes; qui tamen si rescierit, ut actum est, non, opinor, [note: 1660.] pro vestra summa conjunctione, et quam tibi debet observantiâ, aegre laturus est. Caeterum poteram, quod ille, unâ fideliâ duos parietes: quando ita contigit, ut eodem tempore utrique nuptiae gratulandae sint. Sed non una ratio tamen nuptiarum, quantum ex tuis intelligo. Ille, opinor, adhuc juvenis, quae juvenes in asseiscenda sibi consorte thori spectare solent, cogirabat scilicet. Illud autem non unum fortasse; sed unum tamen praecipuum, ut ego sentio, liberi et haeredes. [gap: Greek word(s)]. Tu quoque liberorum caussâ, ut narras; at non procreandorum, sed educandorum: quae sane non minor cura, imo major, et veris parentibus tanto dignior incumbir, quanto vera vita in sola virtute, et cognitione Dei posita, vitae in genere sumptae, cujus etiam belluae participes, et vilissima quaeque animalia, praestat. Talem autem tibi matronam, te dignam, tibi contigisse, summopere laetor, et ex animo tibi gratulor. Hic locus me admonet infelicitatis meae, quam tibi ignotam non esse, quando invitat occasio, lex amicitiae videtur requirere. Uxorem habui, mi Gronovi, mulierem lectissimam; cum qua per multos annos conjunctissime vixi. Praeter mores, qui soli tum spectati mihi, cum illam duxi; (nam de forma nihil dicam; nec jam in hac aetate meminisse juvat) postea insperata haereditas obvenit non contemnenda. Ex illa diversos liberos suscepi, qui plerique valde infantes denati sunt. Ex omnibus duos tantum superstites reliquit, filium et filiam. Filia post mortem matris, honestissimae conditionis consanguineis ipsis volentibus et cupientibus, meis sumptibus educanda, paulo post tradita est. Decimum illa nunc, aut undecim aetatis annum agit, ad summum. Nihil est, quod de illa querar; nec erit, spero, dum vivam. Filius autem cum mater obiit, ad quartum jam vel quintum supra decimum aetatis annum pervenerat. Prima pueritia bonae spei plenissima fuit. Ego ipse educationis et docendi laborem, quia incidit in id tempus, cum sedibus pulsi, solita munia obire non liceret, in me suscepi; ex quo labore maximum percepi in maximis aerumnis levamentum; adeo placebant indoles, ingenium, mores, omnia. Jam non mediocrem progressum fecerat in literis, cum novennis esset. Terentium, Ovidium, Horatium jam legere et intelligere incipiebat. Exspectas fortasse, ut eo veniam, ut eum immaturâ morte praereptum querar. Doluissem

[note: 1660.] certe si ita contigisset, et triste sui desiderium reliquisset ille. Sed ita est, ut ait Comicus in Re ludicra, si quis alius, sapientissime: Stulti haud scimus, quam frustra simus, quom quod cupienter dari petimus nobis, quasi quid in rem sit, poscimus noscere. Ut nunc res habet, et ipsi et mihi optabile, ut dudum vivere desiisset. Primus insecutae calamitatis quasi insultus, morbus diuturnus, non sine periculo viae, et inde necessaria indulgentia. Mea post absentia, cum longo locorum intervallo dissiti (ita ferente meo statu) viveremus. Hinc primo neglecta studia, et durante debilitate, aucta indulgentia; liberior vita, promiscua consortia; (ita suadentibus amicis, qui maxime nobis velle videbantur) quae tamen non periculosa videbantur. Sero deprehensum est, quantum ista nocuerint; et haud ita post, cepit morbus uxoris dilectissimae, qui plures annos duravit, et me totum fere sibi vindicavit. Quid multa? neque enim tibi haec legere magis jucundum credo, quam mihi scribere; si sigillatim res exponere aggrediar. Eo jam redacta res est, et ab aliquot annis fuit, ut ad extremam amentiam et [gap: Greek word(s)] nihil relictum videri possit. Crede mihi, nihil desperatius; nisi quod certum mihi est, dum vita manet, in illo sperare semper, cui nihil impossibile. [gap: Greek word(s)] ut sapiens Ethnicus, magis ut Christianus quam Ethnicus. Tibi igitur iterum atque iterum gratulor, amice Gronovi, et te valde laudo, qui pii et providi parentis officio functus sis. Faxit Deus Opt. Max. ut fructum hujus tuae pietatis vivus valensque diu percipias: tu me, ut amas, ama. Londini, a. d. XII. Kalend. Maj. CIC IC CLX.

De Anacreonte, quaeso, memor sis, quando erit opportunum; nam Junius noster silet, et quid illo post abitum factum sit, adhuc nescimus.

Inscriptio. Doctissimo celeberrimoque Viro, Dom. Joanni Friderico Gronovio, Graecarum Literarum et Historiae Professori dignissimo, Lugd. Batavor.

EPISTOLA XIII. [note: +] JOANNI GEORGIO GRAEVIO.

[note: 1660.] Vivis igitur, mi Graevi; vivis, ac vales? quique tibi, ut mortuo, naeniam parabamus, iidem nunc peractos feliciter gratulabimur? Hoc vero non tantum vivere est; sed ne mortalis unquam moriaris, affectare, ac quodammodo efficere. Ita enim non unus Antiquorum de legitimo matrimonio pronuntiavit; id unicum esse mortalitatis a natura nobis indulrum remedium; et eam quandam esse [gap: Greek word(s)]. Quo spectare videntur et illa [gap: Greek word(s)] verba: [note: Luce XX. vers 35, 36.] oi [gap: Greek word(s)]. Hoc igitur superest, ut multos annos tibi tuaeque, faustos ac felices utrique, et simul fructum illum conjugii vel praecipuum, communes liberos, qui parentes vultu et moribus referant, optemus et voveamus; nuncque adeo opto tibi voveoque. Sed ad vitam tuam redeo, de qua cum aliquot jam annos dubitassem, aliquando etiam desperassem; ita erant incerta omnia, quae de te nuntiabantur; nec defuerunt etiam, qui, quod maxime metuebamus, affirmarent; aut auditum certe sibi dicerent: quanto putas affectum me gaudio, cum tuas literas vidi, legi, relegi? tanto certe, ut vix illas, aegre tandem, et nisi coactus, post diuturnam usuram (ita placebant) e manibus deponerem, ab oculis removerem. Si quaeris, quae tanti gaudii caussae fuerint? non alias dixerim, nisi quod a prima tuarum lectione, id est, cum primum mihi cognitus es, amare te coepi, non mediocriter; primo, quod me a te amari (quantum ignotus poteram) plane mihi persuaseras; sed multo magis, quod bonae mentis et ingenui animi; addam, et doctrinae non vulgaris indicia certa in iis deprehendere visus sum. Gaudebam igitur, quem tamen, si me nôris, [gap: Greek word(s)] semper vitasse, quam affectasse dicas. Caeterum, etsi longitudo literarum tuarum mihi grata per se; praecipue, post tam diuturnum silentium; mallem tamen aliud argumentum potius tibi delegisses, dignius istâ ubertate sermonis et diligentiâ. Gratum tibi fuisse publicae compellationis officium istud, ut sperabam fore, gaudeo: at illud a te ita supra modum ornari et amplificari, quasi magnum

[note: 1660.] quid praestitissemus, quod nullis gratiis, nullâ commemoratione aequari possit, non laudo, et amori tuo, non merito meo tribuo. Ad me autem quod attinet ipsum, ut melius me nôris, non voluntatem sane, sed ne ingenium fortasse defuisse, quo minus de literis melioribus bene mererer, non inficias iverim. At otium semper, alia professis, etiam cum omnia pro voto fluerent, defuit: ut quod aliis, ista profitentibus, [gap: Greek word(s)], nobis [gap: Greek word(s)] tantum fuerit; ut mirum nemini videri debeat, si non plura praestiterimus. Multa tamen agitasse nos, et molitos esse, si coeptis nostris propitior aspirasset fortuna, non nego. Post hoc autem naufragium publicum privatumque, cum ab eo tempore nec certa sedes, nec copia librorum fuerit, nisi interdum ad breve duntaxat tempus: si quid aliquando praestitimus, quod luce omnino non indignum fuerit, profecto id nobis quasi divinâ virgulâ suppeditatum, credere par sit. Nuper adeo, cum in longinquum secessum invitantibus amicis nos recepissemus, et rogati essemus ab iis, qui novam Diogenis Laertii editionem hîc curabant; spero nos non inutilem operam, quamvis sine libris essemus, in illo recensendo potuisse. Multa certe priorum editionum et interpretum, tum Romani, tum aliorum peccata notamus; multas ex textu mendas sustulimus; multo plura praestituri, si librorum copia fuisset in illis locis; nec illi adeo festinassent, qui hoc a nobis exigebant. Ita enim constitutum illis erat, opus illud circa hoc tempus extrudere. Nunc Menagii Parisiensis cessationem caussantur, cujus Notae, seu Commentarii uberiores expectantur, parte dudum missâ. Sed quantum video, diu expectabunt, ita ille cunctatur, et importunis frustrationibus tempus extrahit. Prodibit tamen aliquando Diogenes iste, sine dubio, cum jam textus integer Romanae editionis cum Aldebrandi versione excusus sit; sed et Notae nonnullorum. Ego tibi exemplar, alterum Gronovio, statim curabo; si quidem ad id usque tempus vita suppetet. Sed ut ad literas tuas redeam; nimiâ te tum amoris, tum gratitudinis exuperantiâ peccare dicebam; et te deinceps parciorem in isto genere opto; quod ut est indolis optimae argumentum, ita invidiae non unâ ratione obnoxium: sed illud praecipue, quod etiam titulos tribuis neque personae, neque gradui convenientes. Supremus, quem nobis vindicare possumus honor, aut gradus, honorificus ille sane, praecipue si quis non [note: 1660.] indignus gerat, Doctor est Theologiae; fateor etiam in aliquo splendore fuisse, quamdiu Canonicatu Cantuariensi frui licuit; (licuit autem dum Rex et Ecclesia stetere) non tamen ut illustres tunc audiremus, aut audire sustincremus; quod proprie Magnatibus, aut insigniore aliquo Magistratu, seu legatione functis (ut nunc sunt mores; nam quid olim, non hîc quaero) tribui solet: ut etiam Scaligeris, Principibus viris ortis, et incomparabili tum virtute, tum eruditione maximâ quaeque meritis, in privata fortuna invidiosum fuerit. Mihi sane ad gloriam satis est, et plusquam satis, tali patre natum esse; si tali tamen patre, quantum per iniquitatem temporum, et domesticas clades licuit, non indignus omnino censear. Hoc autem in eo praecipue situm intelligo, ut pietatem illius, et in pristina fide constantiara aemuler ac praestem; quod hactenus sane (et hoc quidem tu vere de nobis in tuis literis) quamvis opimis conditionibus, ab illis qui rerum potiebantur, sollicitati, praestitimus, (Deo sit laus) et porro praestituros, eodem auxilio nixos, magna fiducia est. Vides, Vir amicissime, quam mihi chara amicitia tua, qui etiam illa, in quibus nimio amore peccas, praeterire noluerim. Postremum hoc, quod votorum sane non ultimum, ut amore me pergas, si te a me amari confidis. Vale.

Reinesii, viri praestantissimi, Varias Lectiones dudum (nisi nova exinde editio) hîc vidi, et partem magna cum voluptate legi. Sed alia ejus Opera, aut opuscula, De Lingua Punica, etc. a te in superioribus literis memorata, neque vidi adhuc, neque hîc parabilia intelligo. Illa igitur potius, amabo, si quid missurus es. De Philostrato, cum proxime ad te scribam, pluribus agam. Hoc tantum nunc, in Vita Apollonii (in caetera patris Adversaria aliquid fortasse suppeditabunt) praecipue nos versatos esse, et in eo fere uno tibi expectandam opem nostram. Homericae Dissertationis plura, quando voles, exemplaria mittam libentissime. Iterum vale. Londini, a. d. XII. Kalend. Maj. CIC IC CLX.

EPISTOLA XIV. [note: +] To Mr. EVYLIN.

[note: 1664.] Your second Letter, dated Jan. 28. came to me Feb. 3. and I make the more hafl to answer it, because I know not whither it will be in my power afterwards,

[note: 1664.] my disease every day getting ground, soe that it is a very hard taske for me to fix my thoughts upon any thing else. According to my promise in my former Letter haveing got some respite from great extreamitie I make vse of it to see what I could doe with these two pages of my Fathers Adversaria, and with much adoe I have gotten them written out, but soe, as I cannot warreant that these be noe mistakes. Could I have dwelt upon it, and sought bookes, I might have been more certain. You will accept of what feasible, my condition being such as it is. Besides, I must desire you to looke upon these references as tumultuary congested by my Father without any method or long consideration as they did offer themselves. And I am confident, Sir, in case you make use of any of them, you will take care that neither my Father may suffer, nor I. But in case I should overcome this great fit, and God will yet prolong my life for some time, I will promise you to review what is here sent, at leisure, with some observations of mine own where there shall be need. The edition of Plutarch often referred unto, is that of Henr. Stephens in six Volumes, which I have, but not my Fathers, which I never saw. Sir, I thankyou for the sight of the enclosed paper, where I find great variety of choice matter, and should willingly have imparted my thoughts of divers things had it been possible in the condition I am, which doth not afford me to be longer though I would, haveing had the publick prayers of the Church twice or thrice already since your first Letter. But whilst I live pray, Sir, think of me as

Your very humble and much obliged Servant, MERIC CASAUBON. Februar. 1664. from Canterbury.

EPISTOLA XV. [note: +] JOANNI GEORGIO GRAEVIO.

[note: 1666.] Ego vero, Vir clarissime, (ut inde incipiam, ubi tu desinis) tuo, et omnium quantum est hominum, odio dignus essem, si tantâ humanitate a te provocatus; sed et tuâ curâ gratissimo [note: 1666.] munere, ab amico claroque viro potitus; respondere, id est, gratias agere, et beneficium agnoscere gravater.

At hoc a moribus et animo utur absit longissime; fateor tamen cum esse nunc nostrum statum, qui tali suspicioni (nisi qui nos nôrint) valde alioquin opportunus sit. Postquam enim hîc versae publicae res, nos quoque tantae ruinae pars aliqua, raro in hoc celebri totius Regni Theatro et Emporio conspicimur: non oculos aut authoritatem cujusquam veriti; sed quia quod nos ibi detineat, nihil est; neque aliud jam fere, quam tranquillitati animi, et afflictae dudum valetudinis consulimus. Cum autem ita res nostrae ferant, ut secessus noster sit ab urbe submotior, et rara cum Bibliopolis commercia; inde fit, ut et literae, quae illis commissae, plures interdum menses in manibus eorum, absentibus et inscientibus nobis, haereant. Quis autem casus tuas in via moratus sit, nescio: Bibliopola certe, cum ante aliquot dies eas mihi, ab itinere adhuc recenti, traderet; non ultra quindecim dies (quae tamen, a. d. IV. Kalend. April. datae sunt) habuisse se affirmabat. Jam dico tibi serio, neque dissimulare meum est, aut unquam fuit, quicquid a Gronovio venit, ut ab amico, de nomine nostro bene merito; et alias, doctrinae minime vulgaris viro, pergratum venit. Ita olim de illo sentio; acre judicium; accurata quicquid aggreditur, diligentia; [gap: Greek word(s)] plerumque in isto genere mirabilis; ut alia taceam. Incidi nuper in ipsius Monobiblon. Multa percurrens legi; omnia probavi; etiam quae in nos ipsos, sine felle aut. fastu, pro veritate, quam semper in omnibus scriptis, et in omni vita, ut vitae decus unicum, et laborum omnium maximum praemium mihi proposui. Aliter tamen fortasse de illo nonnulli judicaverint, quibus haec, quae verbis impensior impenditur opera, sordere solet; qui non intelligunt, ex minimis interdum verbis quantae res pendeant; et frustra legi gravissimos Authores, nisi de vera lectione, sed et sensu verborum inter legentes conveniat. Sed non hujus ista loci librum de Sestertio, sive vetere pecunia, dono missum, nondum legi; neque de illo, nisi perlecto, pronunciare facile. Digna certe materia tantâ sagacitate et industriâ, quantam in caeteris ejus scriptis observavi. Eo autem nunc differo ad ipsum scriptionem et gratias, quia

[note: 1666.] tu expectatione literarum ipsius animum meum suspendisti. Sed ut exemplar novae istius et auctioris Epistolarum beatae memoriae parentis editionis, quia tu jubes, non quia ego meritus sum, expectabo. Te vero in Philostrato adornando, Scriptore lectissimo, mihi dilectissimo, nunc occupari, libens intelligo. Nam et Philostrato, si cui alii Scriptori Ethnico, ob elegantiam scriptionis, et lectissimarum rerum varietatem bene cupio; et de te ipso, quamvis alias ignoto mihi, ex lectione tuarum literarum tantum mihi promitto, ut egregium Scriptorem, tuâ operâ longe cultiorem et commendatiorem fore omnibus, plane mihi persuadeam. Non ignoro fingendi licentiam, et impii propositi vanitatem doctorum quorundam; inter alios et Aldi, qui edidit, inclementiora judicia provocasse: mihi tamen sic semper visum est, paucos esse veteres Scriptores, qui majore cum delectatione, vel utilitate, modo qui subacto sit ingenio Lector, legi possint. Quod magis doleo, nihil nunc offerre se mihi, quo tuos istos, quibus adeo favere me profiteor, conatus adjuvare possim. Nam patris [gap: Greek word(s)] exemplar, in quo praecipua spes, nunquam vidi. Meum ipsius, (Parisiensem nimirum Graeco Latinam editionem (quo praecipue usus sum, dudum est, quod cum maxima parte librariae supellectilis, (quando ita res ferebant meae, et jam nullus in tali R. P. studiis nostris locus, aut praesidium salvâ fide et conscientiâ, quae mihi vitâ potiora relictum) pejus fortasse, quod et parti jam contigerat, paulo post peritura, ipse vendidi. Solum nunc mihi superest Aldinae editionis exemplar, quod quamvis multos hiatus, in Parisiensi suppletos, habeat, magni tamen (qui meus amor) a me penditur, et magna cum voluptate, si quando recreare animum libet, versatur. Videbo tamen, cum ad secessum et otium meum rediero, ecquid sit inter chartas patris, aut a me ipso alicubi notatum, quod in tuam rem esse possit. Superest mihi illa pars Epistolae tuae, in qua tum de nostris, si quid a nobis hactenus, quod ad notitiam tuam pervenerit, evulgatum, judicium profers; tum vero ad opem ferendam publicae rei literarum, iniquo saeculo plus satis laboranti, sedulo cohortaris. Et ego quidem non istud adeo miror, qui tantam in Casaubonianum nomen benevolentiam prodideris, si longe supra meritum, ex animo quamvis, nostra extollas. Sed quod nos eos esse, qui nostris laboribus periclitantibus [note: 1666.] nunc literis succurrere valeamus, credidisti; magnam tum publici hujus, tum privati nostri status ignorantiam prodis. Quid, quod ne tum quidem, cum fixa sedes esset, et omnia pro voto fluerent, Theologica professi, et functionibus, quae Clericorum propriae sunt, immersi; humaniora illa studia, nisi ut divertentes, et amoeniora pro tempore sectati, non ut hoc agentes, aggressi sumus unquam? Quod si etiam post has clades publicas privatasque, aliquid in isto genere, ab omnibus aliis praesidiis praeterquam otio destituti, navavimus, hoc unum fuit scilicet, quod nos impelleret, ne nihil ageremus. Adde voluntatem bene de publico merendi, quae summa semper in nobis fuit. Unde est, quod ante annum tractatum de Enthusiasmo vulgavimus. Qui quamvis vulgari, quo pluribus prodesset, linguâ conscriptus est; ausim tamen dicere, non et more plane vulgari scriptum esse; ut qui ex intima Philosophia pleraque repetat; multos antiquissimorum optimae notae Scriptorum locos tractet, exponat; interdum et corrigat; Interpretum miras in vertendis Graecis hallucinationes detegat: quemque adeo multis profuisse, ex bene multorum testimoniis elogiisque spero gaudeoque. Certe perpaucis mensibus omnia primae editionis exemplaria distracta fuisse compertum habeo; quod eo magis mirum, quia si librum legeris, non ineptum fortasse credas ipse; sed publici saporis librum minime dixeris. Atqui altera tanto major esse potuit, immo debuit, si praesto fuisset qui exscriberet; ad quod munus cum nunquam apti fuerimus, nunc certe multo minus ob aeratem et multa corporis vitia. En cui tu rem literariam commendaveris! Ego vero, Vir amantissime, si tanti tibi senis prope effoeti, et omni fortunâ, et bene de te merendi potestate destituti, preces; te juvenem, inquam; (ita quidem spero) ego senex, et in florente (speramus et hoc vovemusque) florentem Republica; per omnes Musas, et quicquid tibi maxime sacrum, serio convenio, et vehementer obtestor, ut huic oneri fortiter subeas; quamvis adversis temporibus, magno fretus animo tuearis, et quod a me requiris, ipse pro virili tua praestes, et aliis ad enitendum et praestandum, tuo exemplo praeeas. Ad Polybium quod attiner, per me non star quin procedat utilissimi Authoris, et Historicorum coryphei editio. Sed qui primus appellavit Hackius, (vir, ut audio, doctus et probus) verbis promptus,

[note: 1666.]rebus segnem, se in hoc negotio praebuit; neque aliud videtur agere, nisi ut postquam ego operâ, quam a me requirit, defunctus fuero, ipse postea de tempore aggrediendi operis, quod sibi maxime videbitur opportunum, pro arbitrio suo statuat. Neque ego, quae mea voluntas et [gap: Greek word(s)], valde contenderem, si meus is esset status, ut possem sine majore incommodo, neglectis aliis, isti operi vacare, cujus exitum (ut hactenus processit) vix est ut me vivo mihi spondeam. Nuper adeo, cum brevem super Homerico loco ancipitis interpretationis Dissertatiunculam ad illum, quia Homerum isthîc excudi intellexeram, eâ conditione misissem, ut si probaret, cum Homero ederet; sin minus, remitteret; neque edidit ille, (jam enim prostat hîc Homerus iste, qui sub praelo tum fuerat) neque hactenus Dissertationem, anno missam, remisit. Quis mihi vitio vertat, si deinceps cautior futurus sum? De Antonino nostro nescio an fama aliqua ad te pervenerit hactenus: hîc certe in tanta dudum celebritate est, ut nullum opus meum sit, cujus me minus poeniteat. Primo autem, plus viginti ab hinc annis Anglice versus, cum aliquot Notis a nobis exhibitus est. Post decem plus minus annos, cum jam turbari hîc coeptum esset, et nos minus occupati essemus, Graeca editio cum Latina versione, magis accurata, et amplioribus Notis, successit. Non dicam quo plausu sit et illa editio excepta; quam multorum ex non una regione gratulationibus. Eundem hunc Antoninum cum nova versione, et amplo Commentario, edidit ante aliquot annos Thomas Gathakerus, inter suos non obscuri vir nominis, idemque Theologus. De ejus opere judicare non est meum. Hoc scio, qui me ad suas partes nullis unquam machinis aut ilecebris pertrahere potuerunt, multos fuisse, et adhuc esse, qui nomini meo et existimationi detrahere summo studio satagunt; quod me non movet, cui in libertate et constantia summa felicitas semper posita. Illud mirum, immo supra cujusquam fidem videri possit, virum doctum, qui editionem illam nostram Graeco-Latinam (quod ipse mihi fassus est, neque sane negare potuit, cum exemplar ipsi dedissemus) per decennium et ultra in Musaeo suo habuit; cum eundem Authorem ipse postea editurus esset, nunquam nostram, ut credere me vult, editionem consuluisse; et cum in Commentario saepe suo mei mentionem faciat, [note: 1666.] nunquam tamen aliam nisi priorem istam versionem Anglicanam; neque alias Notas, nisi quae cum ista versione prodierunt, laudare, sive probet, sive reprehendat. Qua de re a me appellatus, quod non mihi tantum injuriam fecisse, sed et Lectoribus suis palam illusisse videretur; non aliter factum excusavit, quam quod sibi non vacasset, legere. Si opportunitas se obtulerit, ego publice me aliquando vindicabo. Hoc interim tibi tam amico (ita enim mihi plane persuaserunt tuae literae) dictum, hac occasione datâ, volui; exemplar etiam meae istius Graeco-Latinae editionis, alterum tibi, alterum clarissimo Gronovio, si utrumque, vel alterutrum vestrûm carere intellexero, (sed et certam aliquam mittendi rationem indieaveris) libenter missurus. Vale, charissime Graevi, et me ut amas, amare perge. Londini, pridie Non. August. stylo vetere, partae salutis ann. CIC IC CLXVI

EPISTOLA XVI. [note: +] EIDEM.

[note: 1668.] ADhuc vivere me, [gap: Greek word(s)] saltem cum haec scriberem, facile credes, mihi vel injurato, Vir amicissimes; qui tamen si scias, ante sesquiannum quam conclamatus fuerim per plures menses, ut aegre postea videntibus et audientibus me multis superesse, et vitales auras carpere, fidem facerem; fortasse sententiam mutaturus es, et poenino larvam et [gap: Greek word(s)] merum inter vivos versari crediturus es. Certe si Poetae credimus, Non est vivere, sed valere vita; nae, fuisse me recte dixeris, cujus quod vitae superest, inter morbos, naturâ diversos, sed in meam perniciem foederatos, vel ut Medici loquuntur, complicatos, dividitur. Magnum tamen nobis solarium ex Lireris Sacris, aliisque; ut ausim dicere in summa corporis debilitate, et [gap: Greek word(s)], vix unquam animum alacriorem, et vegetiorem, quoties dolores remittunt et inducias dant, fuisse. Hoc tamen male me habet, quod in hoc animi vigore, a viribus corporis destituti, nihil praestare possumus, quo meliores literas juvemus; quae si unquam in summo nunc periculo, hoc quidem in Regno, versantur. Prima mali labes a Philosophia Cartesiana, quae stultae juventuti et novitatis avidae, bonos libros excussit e manibus. Inde ad Experimenta ventum est; in quibus nunc omnis eruditio, omnis sapientia collocatur. Reales

[note: 1668.] se vocant, specioso nomine, homines astuti: caeteros, quorumque literarum genere celebres, Verbales, et Notionales, ad contemptim: et haec serio hîc aguntur ab illis, dormientibus interim, et praesentibus bonis acquiescentibus, quorum maxime intererat, tanto malo, (si mens non laeva) [gap: Greek word(s)] occurrere. Nos interim cessantibus aliis, aliquid pro viribus conati sumus; sed Anglice, ut ad plures fructus, si forte, perveniat. An apud vos, apud quos haec Philosophia in tanto honore, meliore loco res sint, aut diu futurae sint, valde dubito. Non sane, si plures apud vos Vossii, qui palam audeant [gap: Greek word(s)] et oppedere. Sed haec Deo relinquemus. Quod memor mei vivas, ago tibi magnas gratias. De Hesiodo tuo nihil ante audiveram; nec mirum, postquam morbi curam ipquirendi de novis libris, aut facultatem lustrandi Bibliopolia ademerunt. Doleo tamen jacturam exemplaris, quod ad me miseras, et fructu cum voluptate juncta lectionis, tamdiu caruisse me. Sed quid dices, quod Luciani Dialogum cum tuis Notis, ex quo mihi traditus est, post primam delibationem, ut aviditatem fustinerem, nondum abs re mea, id est, valetudine curanda, et curis aliis pro tempore ingruentibus, tantum otii fuit, ut cum cura relegerem? Magnam diligentiam, et quaedam feliciter correcta observo; sed argumentum vereor ut sit hujus temporis; non hujus certe loci, ut ex jam dictis intelligis. Ad ea, quae notas de verbo [gap: Greek word(s)], nescio an aliquid lucis attulerit locus Homericus perinsignis, de quo nos in priore Diatriba. [gap: Greek word(s)] autem, quasi Medicorum proprium verbum, videtur usurpare Antoninus noster lib. v. §. 6. Sed tu ista melius, si tanti. Integrum autem folium (quod Epistolam ad Lectorem continet scilicet) misso a te exemplari, dum complico, deesse statim observavi et dolui. De Homero quod spem facis, ita mihi succedant, quae maxime opto, ut laetissimus legi: laetior tamen futurus, si potiundi quoque per vitam spes aliqua sustentaret. Non alibi certe industriam tuam, et ingenium, quae magni facio, occupari malim: qui Poetam illum tanti facio, ut illo stante, et authoritatem suam, tot aetatum consensu firmatam, obtinente; de caeteris, quaecunque sunt, meliorum literarum praesidia et ornamenta, plane desperare non possim. Narro autem tibi, Homeri exemplar in minore forma, quod olim patris fuerat, quodque secum gestare, [note: 1668.] magnum peregrinationis, et a caeteris libris absehtiae solatium, solebat; ubi etiam quaedam, pro orarum angustiis, notaverat; dudum me, ita enim promiseram, cum proximam quemque diem vitae postremam fore, certo crederem, ad virum nobilem et eruditum, Joannem Cottonum, misisse. Videbo tamen, si tantum liberi temporis obtinere possum, si quid aliud in mea potestate sit, quod tibi commodari possit; aut quo saltem tester commodandi tibi voluntatem mihi non defuisse. Jam enim per aliquot septimanas, neque cito defungendi spes est, quod a cura necessaria valetudinis superfuit temporis, curae collocandae unicae gnatae, quae non minor cura, darum est. Deus Opt. Max. felicem det exitum. Caeterum quod de Polybio narras, Bibliopolam Belgam editionem ejus parare, ego te certiorem facio, Oxonienses id ipsum jamjam moliri, meque a nonnullis Academiae istius principibus viris appellatum, ut si quid haberem, quo istud eorum consilium juvare possem, id eis ne inviderem. Quod sane, ut qui de Hackio dudum desperaverim, in me non uno nomine libens recepi, et pro virili praestiturum non est quod dubites. Sed audio illos ex Bibliotheca quoque publica Oxoniensi, omni librorum genere, ut scis, instructissima, aliquid nactos esse, quo editio libri auctior et ornatior sit. Ammianum, quem memoras nuper editum, non vidi; sed bonos libros ubivis excudi, libenter audio. Reinesii quae publicanda promittis, quamdiu vivo, avidissime expectabo. Nil jam superest, quod tamen primum esse debuit, nisi ut de Rycquio tuo tibi gratias agam, qui commendatione tuâ mihi commendatissimus, paucorum dierum, quantum licuit, usurâ mihi cognitus, adeo se mihi probavit, ut discedens ingens sui desiderium relinqueret. Sed ego illum quotidie impatienter expecto, hac in Galliam, post lustraras Academias, (quod felix illi faustumque sit) trajecturum. Literas interim ad te, quas transiturus paratas inveniret, quia is jam status est valetudinis, ut non sim omnium horarum, sed nec dierum homo, quod ille abiens requisivit, has expedivi. Si quid aliud est, quod te velim, quando ille venerit, addemus. Vale, Vir clarissime, et memoriam tui amantissimi, cum solâ memoriâ supererimus, quod tempus non procul abesse probabile est, charam habe. Cantabrigiae, a. d. XII. Kalend. August. CIC IC CLXVIII.

EPISTOLA XVII. [note: +] To JOHN EVYLIN.

[note: 1669.] YOu might have had a more speedy an answer to your kind Letter, but that soon after the receipt of it I fell into my ordinary distemper, which is the stone, but with more than ordinary extremitie which hath continued these three or foure days already, et what will be the end, God knows; to whom, for either life, or death, I heartily submit. Presently after the reading of yours I set my self to search my Fathers Adversaria et papers, and after a little search I found a proper head, or title de Baculis, as an addition to what he had written upon Theophrastus; and under that title, many particular references to all kind of ancient Authors: but soe confusedly, that I think noe man, but I, that had been used to his hand and way, can make any thing of it. There is two full sides in Quarto.

Sir, if God grant me life, or some respite from this present extremitie, it shall be one of the first things I shall doe, to send you what he hath written, copyed out in the same order as I find it.

Whilst I was searching my Fathers papers, I lighted on a note concerning plants and trees, which I thought fit to impart unto you, because you tell me, you have written of trees; you have it here enclosed. Besides this I remember I have, but know not where to find it at this time, Wormii Literatura Danica, where, if I be not much mistaken, he hath somwhat de Baculis; there, or in some other treatise I am pretty confident.

Sir, I desire you to believe that I am very willing to serve any Gentleman of your quality in so reasonable a request. But if you be the Gentleman, as I suppose, who hath set out the first booke of Lucretius in English, I must needs confesse my self much indebted to you, though I never had the opportunitie to profess it, for that honourable mention, which you were pleased to make of me in your Preface. Whatsoever I should think of your Work, or Translation, yet civility would engage me to say soe much. But truly, Sir, if you will believe me, who, I think, was never accounted a flatterer by them, that have known me; my judgment is, that you have acquitted your self of that knotty busines much better than I thought could be done by any man: [note: 1669.] though I think those excellent parts might deserve a more florid and proper subject: but I submit to your better judgment.

Sir, it hath been some task to me to find soe much free time to dictate soe much: if there be any thing impertinent, I desire, you will be pleased to consider my case. Soe I take my leave, and rest

EPISTOLA XVIII. [note: +] JOANNI FRIDERICO GRONOVIO.

EX quo postremum ad te scripsi, Vir clarissime, vitam egi valde desultoriam et vagam; aetati non adeo, nec voluntati, sed temporibus his nostris convenientem. Fui Londini aliquoties, ubi tuae mihi traditae; sed ad breve tempus, et semper in procinctu. Nolito mirari, hoc maxime tempore, cum publica sint in perpetuo salo, si vaga et incerta est privatorum hominum conditio. Haec causa festinationis meae, qui alias tempus optime collocatum putarem, quod tibi cumque impendtur; nec aliud libentius agerem, quam ut de communibus studiis (si tamen et nobis aliquis in istis locus adhuc relictus) prolixe tecum confabularer. Sed ista Deo relinquenda, quae optare quam sperare facilius. Ad tuas igitur ut veniam, de Graevio maximas ago gratias, quod omnia tam accurate me docuisti. Felix ille, cui tu talis Hierophantes et Mystagogus contigisti: et spero (si Deus illi vitam sufficiat) manere te curae tuae, et operae praemia, quae tu tibi proposuisti, amplissima. Praecipue, si perpetuus [gap: Greek word(s)] accedas, et terrae tam diligenter a te cultae, pro tuo jure imperes. Caeterum, quanto mihi gratius, quod illum vivere intelligo; tanto diuturnum adeo ipsuis silentium molestum et mirum. Mihi sane, quas ad me scripsit, ingenuae indolis et bonae mentis indicia et pignora satis certa visa; nec ab eo tempore de illo cogitare, et quodammodo sollicitus esse desii. Quod et publice, quando aliter non succedebat, testatus sum. Hoc unum superest; aetas ejus adhuc mihi

ignota est, quam cum proxime scribes, indicari cupio. Sed ad caetera pergo. De Gruteri Criticis errorem vestrum jam ab aliis, opinor, intellexisti. Verum est, Criticos, seu Philologi potius dicendi, qui in Sacram Scripturam commentati sunt, haud vulgari diligentiâ conquisitos, multis Tomis magnis impensis excusos, brevi in lucem prodituros. Sed ad Gruteri Criticos nihil illi, quod sciam; de quibus altum hîc silentium: nec adeo ista studia in honore ac pretio apud vulgus, qui Docti aut Doctores hîc audiunt, ut cuiquam in mentem venire probabile sit. De AEschylo quoque aliud agamus licet, quando Junius vestras hinc abiens, ab illis rogatus, quorum intererat, partes illas in se suscepit, et credo jam illum perfunctum esse. Caeterum idem quoque vir doctus et amicus, viro nobili et amico meo summo, Domino Joanni Cottono, de Anacreonte, si quid illius hactenus ineditum in publicis aut privatis apud vos Bibhothecis reconditum, se procuraturum, saltem indicaturum recepit. Si quid tua cura hîc possit, vel ut ille memor sit, vel quod in te situm sit ipso, rem mihi feceris gratissimam. Salutem ab Heinsio, viro doctissimo, ad pateruam famam feliciter adspirante, gratissimam habui. Ei omnia fausta et pacara precor, et si qui sunt alii apud vos, qui rem literariam ornant ac tuentur. Tibi inter primos, Vir eximie, quem vivere ac valere, meliorum literarum, et qui illis favent, maxime interest. Ego me a te amari valde laetor, et ut ita pergas oro, voveoque.

Inscriptio. Eximiae eruditionis Viro, Dom. JOANNI FRIDERICO GRONOVIO, Graecarum Literarum et Historiae Professori celeberrimo. LUGD. BATAVOR.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, DEDICATIO XII. LIBRORUM MARCI ANTONINI, IMPER. ET PHILOS. ET PRAEFATIONES.

JOANNI SELDENO, Jurisconsulto, Philologo, Viro maximo, MERICUS CASAUBONUS S. D.

(Praefixa Marci Antonini Imperatoris XII. Libris, Latine versis, et Londini editis anno 1643.)

[note: 1643] IMperatoribus olim hodieque solenne, Vir insignissime, sine [gap: Greek word(s)] hinc inde stipantibus, et aliquo de primariis Aulae comitatu, in publicum non omnino aut raro prodire: quae partim ad pompam, partim ad terrorem, partim vero ad tutelam corporis ab ipsis instituta sunt. M. ANTONINUS Imperator priora duo quanti vivus fecerit, et quo loco habuerit, si quis ipsi de se scribenti minus credit, at veterum spero Scriptorum consentienti testimonio fidem non abrogabit, qui talem eum describunt, qualem ab omni memoria omnibus omnium gentium monumentis replicatis et excussis alium vix reperiamus; qui vel eorum, quae splendidissima habentur inter homines, et quorum gratiâ coelum terrae miscere non verentur, tantus et tam constans contemptor fuerit; vel qui bonitatem, clementiam, mansuetudinem, divinas virtutes, erga subjectos, simpliciore animo et flagrantiore studio exercuerit. Sed nec hastatorum, qui latus cingerent et vitae caverent, opus illi, cui cum tristissimis et afflictissimis temporibus orbis Romani, id est, universi fere, tutela a Supremo Mundi Rectore commissa esset, sic eam administravit, ut in ejus vita et incolumitate suas fortunas, suam salutem omnes, minimi maximi, verti crederent. Nos igitur, cum noster hic redivivus ANTONINUS in lucem proditurus esset, parum de tali comitatu, qualem diximus, illi comparando solliciti, de tali comite, seu amico (quo titulo insigniores quosdam temporum suorum Jurisconsultos maximos olim Imperatores dignatos esse non ignoras) asciscendo cogitavimus, qui tum imperitam multitudinem non vi aut imperio, sed solâ sui nominis authoritate submoveret; tum vero doctos undique viros et intimâ admissione dignos, ipse longe lateque celebris, alliceret. Quem vero potius quam te, SELDENE praeclarissime, qui praestantissimis ingenii tui monumentis parriam ruam magis ornaveris, an majus apud exteros decus

[note: 1643.] tibi privatim paraveris, haud facile dixerim. Ea certe tum domi apud cives et populares tuos; tum foris apud exteros, ubicunque literis suus constat honos, nominis tui fama et celebritas, ut eruditum, quicquid illud sit, et laude dignum, quod SELDENI nomen praefixum habet, noo docti tantum qui tua legunt et intelligunt, quod paucorum est; sed et de plebe literaria homines protinus affirmaturi sint. Haec igitur tui nominis hîc inscribendi caussa publica. Sed nec privata defuit, tua erga me jam olim perspecta mihi benevolentia, et de me studiisque meis bene merendi studium; quo nomine tanto me plus tibi debere judico, quanto pauciores in hoc Regno, qui haec studia tractent, aut tractantes aliquo loco numerent. Vale, Vir praestantissime, et me amare, studiisque meis favere perge.

PROLEGOMENA IN MARCI ANTONINI [gap: Greek word(s)] Libros XII. et hanc editionem.

[note: 1643.] QUae Marcus Antoninus, Imperii et rerum gestarum magnitudine gloriosissimis Imperatoribus annumerandus; vitae vero sanctitate et solidâ eruditione veterum Philosophorum vel laudatissimorum nulli inferior, De seipso, sibi scripsit, ea postquam semel typis exeusa prodierunt in lucem, dudum est cum certatim a doctissimis quibusque viris, qui Reipublicae literariae promovendae suam navarunt operam, laudantur et meritissimis elogiis celebrantur: at qui scriptum ut excellentissimum, ita et obscurissimum, seu Notis, seu Animadversionibus, seu Commentariis uberioribus illustrandum susciperet, quo tam reconditae sapientiae ad plures utilitas perveniret, ex omni doctorum numero nemo unus hactenus, quod sciam, repertus est. Interim vero qui mortalibus imperitis et incautis falso Antonini nomine illuderet, et vilissimos in comparatione, foetidissimosque pannos pro pretiosissima purpura sacrilegâ fraude circumferret, pridem repertus est Antonius Guevara, Hispanus, bomo non contemnendi prorsus ingenii, nisi alios ipse, tantae imposturae fiduciâ, adeo contempsisset; eruditionis autem, quae Aulicum potius, quam Episcopum; et circumforaneum aretalogum, quam genuinum Philosophum deceret. Sed nec ego talem ab omnibus pridem doctis explosum contemptumque tanti facerem, ut hîc ejus meminisse dignarer, nisi tanti putarem, quam sint homines, quae stulta, ficta, falsa, putida, prae iis quae solidas sinceraque sunt, amplecti proniores, et quae [gap: Greek word(s)], iis quae vere sunt aurea praeponere, tam luculento et illustri exemplo demonstrare. Solis enim sacris Bibliis exceptis alium vix ullum librum extare puto, qui tot in linguas, Gallicam, Italicam, Anglicam, Germanicam, alias, opinor, omnes Europae linguas semel iterumque translatus; qui repetitis editionibus toties excusus sit. Cum vero per multos annos intra vulgares has linguas tantae se continuisset imposturae foeditas, et jam quodammodo suppressa videretur; ecce tibi triginta plus minus ab binc annis Joannes Wanckelius quidam nomine, natione Germanus, exortus est, qui magnum operae pretium, a principibus etiam viris invitatus, facturum se credidit, siegregium

[note: 1643.]hoc Horologium (is enim libro titulus) Latine versum, et Notis adornatum, ab oblivione vindicaret. Hujus ego Latinae versionis quartam editionem in folio, ad paginas prope septingentas, praeter longissimas Praefationes plures, et copiosum Indicem, diffusam; sed et posteriorem aliam in quarto ad rei monstosae (mihi certe) fidem servo. O iniquam sortem mortalium! quid enim profecto fiet in prosunda barbari, quale jam non unum, saeculi caligine, meloribus literis proscriptis et extinctis omnibus; cum tam eruditâ aetate tam multi reperiantur, qui [gap: Greek word(s)], et frugibus inventis glande vesci gratum habent? Et memni cum ante quinquennium in prodigiosum quendam librum, in Angliam tum primum advectum, Etruscarum Antiquitatum titulo, multisque aeneis tabulis spectabilem forte incidissem, primo statim conspectu fraude deprehensâ, ad quam deprehendendam nulla non pagina libri, ne dicam linea, sufficiat; indignationem publice testatum esse, et originem fraudis in quodam, qui tum forte sub praelo erat, de Usu et consuetudine commentariolo detexisse. Comperi tamen postea, fuisse qui longe aliter sentirent, et tam bellas et speciosas Antiquitates tam duriter acceptas dolerent: imo non defuisse, qui contempto nostro aliorumque de illis verissimo judicio, ad loca ipsa fideli tanti depositi custodiâ venerabilia, per mare, per terras magno studio, quo res tam sacras oculis usurpasse suis, et manibus contigisse possent aliquando gloriari, contenderent. Sed ut ad Antoninum redeamus; annus a parto Salutis Authore 1558. agebatur, cum primum Guilielmus Xylander, Augustanus, divinum hunc Antonini foetum, a Conrado Gesnero ex Bibliothecae Palatinae latebris erutum, protulit in lucem; et ut erat industrius, et in vertendis Graecis assiduus, Latine vertit, brevibusque Notis illustravit. De ejus versione plura mox dicemus: sed hoc in antecessum, ne viro docto pro ingenti beneficio gratias indignas rependamus; parum candide et ingenue facturum, qui post tot in hoc genere labores Xylandri, tot elucubratas majorum vigiliarum, et voluminosiorum scriptorum versiones, ex hac una scripti tam pusilli, alias quidem fateor inaestimabilis, et non ex mole pendendi, sed pusilli tamen unius versione de meritis ejus et eruditione pronuntiare velit. Fateor illum in aliis quoque operibus non raro impingere, nec in exprimendis quos interpretandos suscepit, semper litare Mercurio: sed id potius tamen viri laboriosissimi, et ad alia semper properantis festinationi, quam liuguae Graecae, cujus ut et Latinae fuit ille peritissimus, ignorantiae tribuendum censeo. In Antonino alia fortasse ratio; ad cujus intelligentiam non tam Graecae linguae peritia, quam veteris et imprimis Patonicae Philosophiae cognitio necessaria. Certe quam non feliciter optimo viro versionis hujus susceptus ab eo labor aggredienti cesserit, ut non ignoravit ipse, ita nec dissimulavit, ut tum Praefationes ejus, (quae prima praecipue) tum Notae testes, in quorum altero sagacitatem ejus, [gap: Greek word(s)], dicabat olim Hierocles etiam ubi minus sagax; in altero ingenuitatem merito laudemus. Sed quod in Graeci sui codicis defectum culpam saepe rejicit, id ut ipsum vere credidisse concedamus, ita credendi caussas nullas idoneas habuisse certo persuasum habemus, et facile, spero, Lectori, cum de eo agemus, non moroso persuadebimus. Caeterum cum princeps haec editio, Latina praecipue Xylandri versio, Typographorum incuriâ tot scateret mendis, ut vel eo nomine Xylandrum vehementer ejus poeniteret et puderet; secundâ meliori, novem plus minus annis interjectis, prioris illius maculas et dedecus eluere conatus est. Ea Basileae anno Domini 1568. adornata est. Sed viro doctissimo et

[note: 1643.] occupatissimo ne hîc quidem pro voto aut industriae merito respondit eventus. In versione siquidem mendas typographicas hand paucas sustulit: at quae propria erant ipsius [gap: Greek word(s)], typographicis longe molestiora, pleraque reliquit. In Graeco vero contextu, qui nullâ re magis quam perturbatissimâ interpunctione laborabat, quo is melior esset, parum aut nihil praestitit. Multis post annis, anno quippe Domini 1626 Lugduni (Galliae Celticae urbe) nova prodiit Antonini editio; commodâ sane formâ, et typis non inelegantibus; caetera vero, Xylandrinâ utrâque longe depravatior. Non enim ex secunda meliori (quam videntur ignorasse qui hanc procuravêre) Basiliensi, sed priore Tigurinâ expressa est: et cum pleraque menda typographica primae ac praecipitatae illius editionis (qualia, certum, pro coetum: neque, pro usque: subesse, pro substantiae: somnus, pro sensus: fatum, pro foetum: aut, pro autem: mon, pro modo; et id genus alia non pauca) retineat; propriis et ipsa cumulata est, in Graecis praeipue, maculis; ut tota [gap: Greek word(s)] merito dici possit: ut omittam Notas additas; si Notae sunt dicendae, hominis (ne quid dicam gravius) audacissimi (ut cum [gap: Greek word(s)], quasi inauditum et barbarum quid, emendari vult [gap: Greek word(s)], Platoni et Stoicis tam familiari verbo, [gap: Greek word(s)] substituit, et ejusdem farinae alia) mera deliria. Istae sunt omnes, quae quidem ad meam pervenêre notitiam, Antonini editiones. Quis vero in tanta virorum doctissimorum, quantam nostra baec et superior aetas tulit, annona; tantâ Commentatorum, qui alii super alios veteres. quosque Scriptores certatim arripuêre turbâ, unius fere Antonini id peculiare fatum fuisse non miretur, ut incultus, impolitus, [gap: Greek word(s)] per tot ad hunc usque diem jaceret annos? Dicerem fortasse difficultatem operis, toties a Xylandro commemoratam, plerosque ab incepto deterruisse, nisi arroganter id a me dictum videri posset, quod a me susceptum sit, (nam praestitum non dicam) id ab aliis ne susciperetur, persiciendi difficultatem potissimum obstitisse. Ego certe cum ante annos jam decem totos augusti hujus operis non antea mihi visi, sed expetiti dudum, compos essem factus, et in lectione progressus essem quantum ad gustum libri sussceret; sic eorum quae legeram et intelligebam admiratione, pari delectatione junctâ, protinus obstupui, ut nullum non laborem libenter suscepturus fuerim, nulli non oneri subiturus, quo ad caeterorum, ad quae mentis acies nondum penetraverat, intelligentiam pervenirem. Magna tum memini spes animum pertentabat, si forte exemplar Antonini, quo beatae memoriae parens usus fuerat, adipiscerer, haud pauca in eo reperturum me ad oras (quae in plerisque Veteribus legendis ejus sedulitas et diligentia) notata, quae magno futura essent auxilio: sed cum cum humanissimi juxta ac eruditissimi viri, Patricii Junii, Bibliothecae Regiae Praefecti dignissimi, operâ consequutus essem, quam spe meâ frustratus sim, ipsum illum testor, optimae fidei, nec minoris in his judicii testem, omni exceptione majorem: loco enim emendationum aut conjecturarum, quas expectabam plurimas, plurimi se singulis fere paginis [gap: Greek word(s)] quibus quae pro mutilis aut corruptis haberet, notare solebat, obtulerunt. Ait Aristoteles, et vere ait, ut mea fert sententia, (quod et hodierni Itali vulgari jactant proverbio) [gap: Greek word(s)] cum igitur lecto semel iterumque libro, novâ semper eum voluptate ad novam lectionem redirem, factum tandem est saepe legendo, ut quae prius [gap: Greek word(s)] tenebrisque plus quam Cimmeriis obvoluta videbantur, ea pleraque paucissimis exceptis, adeo plana et expedita se praeberent, vix alius ut sit ex veterum omnium librorum numero liber, quem mihi magis notum perspectumque

[note: 1643.] crederem. Qua ex re cum gaudium propriori meo studio desiderioque quantum par erat perciperem, re tamen ipsa, quod a viris sapientibus observatum memini, tunc expertus sum, nullum tantum bonum esse, cujus privata et solitaria possessio si non ingrata, certe pro rei merito jucunda sit. Quare cum fictitium illum, stramineum, volgivagum Guevarae Marcum Aurelium etiam Anglice versum esse comperissem; cum mihi privatim pro munere suscepto nihil deinceps ex usu magis quam linguae Anglicae promptus usus, cujus non inutiliter excolendae haec opportunitas sese offerebat; cum denique Latinorum et Graecorum librorum editiones (praecipue qui Cantuariae, a Typographis et Bibliopolis omnibus longe submotus, sedem fixam haberem) non sine multa difficultate his in terris procurari videre; de vertendo in linguam Anglicam eximium hoc opus, magnâ spe conceptâ fore ut multis prodesset, si sic verteretur ut a multis intelligi posset, paucos post menses quam ipse videram et legeram, apud me constitui: nec ante destiti, quam quod animo proposueram, Deo ceptis aspirante, confecissem. De ista versione non aliud dicam, nisi viris in hoc Regno (quod non unus coram testatus est) a dignitate, sed et ab eruditione summis haud paucis rem fecisse me gratissimam. Cum autem non pauci versione delectati, de Graecis edendis saepius interpellarent, dudum profecto eorum voluntati morem gessissem, nisi quod dum vacationis ab aliis negotiis et Londinensis ad tempus commorationis opportunitatem expecto, interim non unius indicio ad me pervenit, Thomam Gathakerum, virum eruditionis apud Anglos opinione celebrem; Graece, ut perhibebant ipsi, peritissimum, eam in se provinciam a longo jam tempore suscepisse, ac prope jam defunctum esse. Ego cum quod amicis instantibus opponerem jam haberem, et otii quantum satis esset aegre mihi pollicerer, molestiae autem plus satis in mundo praesentiscerem, facile in animum induxi ut ab incepto desisterem. Verum post plurium annorum irritam expectationem cum jam dubitare, qui spem excitaverant, animadverterem; cumque ea incidissent tempora Reipublicae, ut animum tum munire optimis praeceptis, tum a tristissimis cogitationibus avertere quacunque ratione laborarem, memor quanta cum animi voluptate in versione Anglica versatus essem, ad Graeco-Latinam Antonini editionem cum Notis, quae non multae quidem, pro succisivi temporis ratione essent; sed quae nihil tamen, dignus ubi vindice nodus, intactum relinquerent, mentem coepi convertere. Sed priusquam manum operi admoveo, virum illum doctissimum, de sola dum fama mihi notum, conveniendum mihi credidi. Superioris anni Majus tum mensis agebatur. Quid multa? post multos ultro citroque de Antonino sermones, tandem ostendit mihi vir humanissimus scriptos manu Tomos in quarto (ut loquimur vulgo) binos, bene spissos, quorum alter ipsum Antonini contextum cum Latina versione continebat; prolixos alter in Antoninum Commentarios; utroque eâ curâ descripto, ut editioni paratos res ipsa loqueretur: paratos autem plures jam annos ita fuisse, idem qui ostendit asseverabat; at quando prodituri essent in lucem, cum quae hactenus obstiterant, eadem nunc quoque essent impedimento, nihil asseverare se, aut in se recipere posse prositebatur. Cum ego vicissim consilium ei meum de Xylandri versione interpolanda, et brevibus Notis addendis aperuissem, adeo non improbavit, ut laudaret etiam, et ultro cohortaretur. Ab eo tempore quicquid ab aliis studiis et negotiis liberi temporis obtigisset, id huic uni curae curandae, donec confecta res esset, a me destinatum. Quid autem nobis hac editione proposuerimus, id demum superest ut paucis hîc exponamus. Ab ipso, quod praecipuum est, Antonini

[note: 1643.] contextu incipiemus; qui quidem, si Xylandro credimus, vix Antonini contextus dici mereatur. Est enim ubi non Antonini hoc ipsius opus, sed [gap: Greek word(s)] duntaxat ex Antonino; ut in posterioris editionis Praefatione: est ubi mutilos misereque decurtatos hos libros: ubi librum mutilum et plerisque locis interruptum interpolatumque, ut in prioris: ubi denique pleraque lacera, ut in Notis [gap: Greek word(s)] pronuntiat. Hujus autem assertionis et judicii si quis a Xylandro caussam requirat, haec nimirum est, sententiarum obscuritas et incohaerentia. De posteriore ut primum dicam: eorum quae [gap: Greek word(s)] a Veteribus per sectiones et capitula tradita sunt, eam esse rationem, ut sectiones, seu capitula, nullâ, nisi casu, vel argumenti, vel orationis serie copulâque cohaereant inter se, quis ignorat? Eam autem [gap: Greek word(s)] veteribus sapientiae Magistris probatam et usurpatam maxime, ut ex Solomonis, Theognidis, Phocylidis aliorumque gnomologicis monumentis facile discimus; ita recentioris aevi viros acutissimos non defuisse video, qui ordini vel exactissimo certas ob caussas (quas non est hîc examinandi locus) anteponerent. Cum igitur tam certum sit quam quod certissimum, haec [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] (qualia et Epictetei quod vocatur Enchiridii pleraque, nisi si quis ingenii subtilitate fretus [gap: Greek word(s)] aggrediatur) ab Antonino congesta esse, nec aliam quaerendam seu verborum, seu sensuum [gap: Greek word(s)], quam quae in singulis sectionibus; magna pars obscuritatis sublata fuerit, si sectiones (quae nostri laboris pars non minima) recte secreveris, et diremeris. Sectionibus recte riteque discretis ac diremptis, si quae alia superest obscuritas, inde potissimum est, quod Antoninus in Veterum lectione tritissimus, eorum verba suis crebro, tacitis ipsis, sic intertexat; ad intertexta (aut quae interdum in animo tantum habebat) suis saepe verbis tacite sic alludat et intendat, ut haec animadvertere et dijudicare singula vix cujusquam fortasse sit etiam diligentissimi: qui vero in Veterum, Philosophorum praecipue, lectione bene versatus non sit, eum nihil mirum si in tam crebro [gap: Greek word(s)] in sensibus et verbis [gap: Greek word(s)] crebrius offendat et haereat. Praeterea, quis ab eo, qui secum loquatur et sibi scribat uni, eam sermonis expectet perspicuitatem, quam ab eo, qui aliis, ut legatur, et prosit, jure meritoque requiramus? Sed quicquid hujus sit, ne quis ultra sit huic exceptioni locus, asserere non verebimur, paucissima (quis autem liber antiquus tam planus et perspicuus, ut Oedipo aliquo nullibi egeat? ut nodos etiam doctissimis inenodabiles nullos habeant) in his libris esse, quae non integra modo, sed et ad explicandum facilia praestare non possimus. Refutatâ obscuritatis et [gap: Greek word(s)], calumniâ, cur imperfecti sint hi libri, nullum, quod sciam, aliud argumentum: cur autem perfecti judicandi sint, et optimae notae codicem eum fuisse, quo Xylander usus est, et expressit typis, credibile sit, cum alia possunt afferri, tum illud inprimis, quod quaecunque extant apud Suidam (quae mihi quidem hactenus reperta) Antonini Fragmenta, quae paulo post inter Testimonia reperientur; quaecunque in Excerptis (de quibus in Notis, initio) nomen Epicteti II. praeferentibus Hoeschelianis, ea cum editione Xylandri, variantibus aliquot lectionibus exceptis, per omnia congruunt. Qui igitur codici Xylandrino, ut optimae notae codici, multum deferremus, et Xylandrinam editionem ex illo (nisi quod ex Notis ejus quaedam in textum, nescio an ipso authore, temere recepta) fideliter expressam esse, non levibus argumentis adducti judicaremus, et ipsam fideliter ut hîc, quoad ejus potuit, solis mendis typographicis et minutioribus exceptis, exhiberemus, praecipue curavimus. Sed cum secundae ac melioris Xylandrinae editionis nullum exemplar quod excudendum

[note: 1643.] Typographo traderemus suppeteret, Lugdunensis editionis exemplar, quod suppetebat, prius tamen a me collatum, et ad meliorem illam editionem quam potui diligentissime correctum, tradere coacti sumus. Non mirum tamen si quaedam nostram, praecipue cum mens toties aliis longe curis et sollicitudinibus interpellaretur, fugerunt diligentiam: quae pleraque aut in Notis aut in Erratis indicata sunt. Depulsâ imperfectionis invidiâ, non abs re fortasse fuerit et illis hîc paucis occurrere, si qui futuri sunt, qui de redundantia questuri sunt. Negari certe non potest, eadem saepius his libris (iisdem quidem plane verbis non multa, at non multum diversis haud pauca) ingeri et inculcari. Hoc igitur objecturis quod universe respondeamus, hoc praesto nobis est, [gap: Greek word(s)] aut quod alicubi recte Seneca, Nunquam nimis dicitur, quod nunquam satis discitur. Sed Antoninum praeterea et hoc peculiariter excusat, quod, ut de obscuritate modo dicebamus, hoc quicquid est operis, non id aliis, ut in vulgus emanaret et publice prodesset, adornavit; sed sibi privatim, (quanquam et aliis, dum sibi tanto Domino, et Exemplo) ut in virtute proficeret, commentatus est: ut hinc quidem quid ille sibi ipsi, conscientiae suae sedulus ac severus scrutator, apprime utile ac necessarium judicaverit, addiscere possimus; judicio ejus aut memoriae irasci, quod ab iisdem repetendis et inculcandis, quae ad profectum virtutis prima et summa haberet et quotidie experiretur, haud abstinuerit, sine summa iniquitate nequeamus. Ad versionem quod attinet, eum Xylandro libenter honorem habuimus, ut ejus versionem, nisi ubi res ipsa aliter postulabat, et sententiae ipsius intererat, ubique retineremus. Ingenue certe et candide ab illo factum est, quod in quibusdam (nec falsum dixisset) coactum se divinare, et audacter a Codice Graeco discedere, agnoscit ipse: sed et in alia Praefatione, quam posteriori editioni primam praesixit, non minus ingenue et vere, quaedam in Antonino esse, quae prorsus non attingere praestitisset, quam conjiciondo aliena pro Antoninianis fortassis ingerere. Hoc sane vere dicere possumus, plurimas esse sectiones, nec illas e brevissimis, in quibus Antoninianae mentis et sententiae in Xylandrina versione neque vola, neque vestigium: ut illas omittam, in quibus quod erat ita contrarium, ut nihil magis esse possit, expressit, aut potius, ut ipse in Notis alicubi loquitur, ariolatus est; quae a nobis eo dicuntur, non ut viro docto [gap: Greek word(s)] insultemus; cujus memoriae, ut caetera ejus merita omittamus, vel hoc uno nomine quod Antoninum illi debeamus, ita favemus, ut ejus par est memoriae, qui maximo nos obstrinxerit benesicio; sed ut si qui nostri in bac interpolanda et recensenda versione laboris et instituti parum candidi futuri sunt interpretes, eis aliquid opponeremus. Mutatae vero versionis, ubi dubitandi caussa erat, in Notis rationem reddidimus: ubi non erat, ut labori parceremus putido, et ne obtrectandi materiam quaesivisse videremur, libenter abstinuimus. Quod si non in promptu caussa semper, quae me movit, (etsi sieri potest ut in quibusdam me quoque ratio fugerit) ut mutarem, Lectorem minus intelligentem oratum velim, ne quorum ipse rationem statim non assequitur, ea statim nullâ ratione niti pronuntiet, plane judicet. Sic exempli caussâ, ipso statim initio, quod Xylander verterat, Existimatione parentis mei, maluimus nos, Existimatione genitoris mei. Erunt fortasse qui ad [gap: Greek word(s)], quasi id melius genitor, quam parens, aut elegantius, (quo quid puerilius?) verteretur, respexisse suspicabuntur. Ego vero [gap: Greek word(s)], parentem Latine vulgo optime reddi non magis dubito, quam [gap: Greek word(s)] idem vulgo sonare; sed ut hoc loco [gap: Greek word(s)] consulto dixit Antoninus, ut naturalem patrem, qui genuerat, ab eo, quem

[note: 1643.] [gap: Greek word(s)] cap. 13. [gap: Greek word(s)], etc. nuncupat, qui scilicet adoptaverat, distingueret: ita, qui genuit, hîc, vel genitorem, quam parentem, cum parentis latior interdum soleat esse (quo sensu Capitolinus in Vita Marci, Omnibus parentibus suis tantam reverentiam, etc. capiendus) significatio, ad Antonini mentem propius accedere credidi. De Sectionibus seu Capitulis jam diximus aliquid; sed est porro quod dicamus, quia in eorum divisione et partitione multum situm est. Nobis in hac, quam hîc exhibemus, partitione non id propositum fuit, ut singulos [gap: Greek word(s)], seu singula quae vocat Antoninus [gap: Greek word(s)], et interdum [gap: Greek word(s)], seorsim repraesentaremus, sed ut ea (plura an pauciora essent) eisdem sectionibus includeremus, quae conjuncta perspicuitatem, obscuritatem divulsa peperissent. In plurimis autem, ubi sententiae nihil interest, sive conjuncta legantur, sive separata, arbitrio meo usus sum, nulli legem impositurus, quin aliter per me liceat ipsi disponere. Hoc tamen praemonitum velim Lectorem, temere facturum qui non semel iterumque lecto toto libro, et attente lecto, de novo cogitabit ordine: quid enim in singulis sectionibus, ubi aliqua difficultatis suspicio, spectaverimus, illi demum intelligent, qui frequenti lectione totum illum adeo sibi familiarem reddiderint, ut de singulis partibus ex toto, quod toti maxime conveniat, judicium facere possint. Exempli caussâ, lib. IV. cap. 16. ubi nos novae sectionis initium facimus, [gap: Greek word(s)], etc. erunt fortasse qui connecti cum superioribus ista debuisse, nihil ultra providentes, sola quae sunt ante oculos cogitantes, censebunt; qui eadem fortasse cum sequentibus istis, [gap: Greek word(s)], etc. et, [gap: Greek word(s)], etc. conjuncta esse non minus improbabunt, quod ratio cohaerentiae non appareat. At iidem si cogitaverint Antonino solenne esse quoties ad alienam improbitatem patienter ferendam se hortatur, et necessariis praesidiis (quod facit ille saepissime, neque aliud puto fuisse, quod magis ipsum exercuerit) antemunit, duplicem necessitatem ponere; aliam generalem, respectu mundi, cujus ordini maxime consentaneum esse, (ita quidem ille, nec ille solus, sed alii plures tum Philosophi, tum Theologi veteres Christiani pluribus adstruunt) ut improbi permittantur, asserit; aliam particularem, quod istis opinionibus positis, tales mores, tales actiones consequi (unde et illud sequitur, invitos quodammodo peccare, qui opinionibus abrepti peccant) necesse sit: ut autem necessitatem, ita et aevi brevitatem, ut praesentissimum ad compescendam iram remedium passim inculcare: eundem denique omnes irascendi caussas ad falsas et imaginarias (quibus indulgere stultum sit, quasque admittere vel excludere nostri sit arbitrii) opiniones referre solere: qui haec, inquam, cogitaverit, illa omnia, quae sectionis istius ambitu comprehendimus, eodem pertinere, nec separari debuisse confessurus est. Quid nobis proposuerimus, et quibus adducti rationibus, hactenus praefati sumus. Sed propositum tamen adhuc restat primarium, [gap: Greek word(s)] inductum nobis, quod uno verbo expediam, prodesse, et iis potissimum gratisicari, quibus virtus et vera pietas cordi est, et vitae finis. Ego illum, quicunque tandem sit, optime Antoninum intelligere existimabo, quisquis ita leget, ut per eum in vita proficiat. Hoc tibi, Lector, quisquis es, opto voveoque ex animo; si et tu mihi, non aliud a te meae qualiscunque industriae praemium postulo. Vale.

PRAEFATIO praefixa NOTIS in PERSIUM, editis anno 1647.

[note: 1647.] ISAACI CASAUBONI in Persium Libri Commentarii dudum est, (amice Lector,) cum rara sunt in hoc Regno exemplaria, pertinax autem fama, et inde studia Lectorum nunquam flagrantiora. Quare ante aliquot menses ab homine Bibliopola, mihi noto, rogatus ecquid haberem quod ad novam, quam moliri se profitebatur editionem, conferrein; qui primae editionis codicem manu beatae memoriae parentis multis in locis auctum, aliquando etiam emendatum haberem, de patre et communibus literis bene merendi occasionem libenter amplexus, statim et codicem et operam meam obtuli; et ut hominem tanto magis obstringerem, Graecorum quoque, ubi opus esset, interpretationem ultro promisi. Laetus ille, propositum urgere, et me subinde appellare; nihil in se morae profiteri. Cum ad rem ventum est, quanquam eadem superaret ad praestandum alacritas, quae fuerat ad promittendum; non tamen tam expeditum opus experienti fuit, quam visum erat opinione praesumenti. Utcunque enim parens verba ipsa Authorum, quae addita cupiebat in capacibus oris libri, interdum adjecisset; in plerisque tamen ad paginas tantum remittebat, non capitibus, non libris, ut plurimum, indicatis; ne parte quidem loci, quem volebat, (ut saepe fit) appositâ. Quid igitur facerem, nisi ipsas, quibus usus erat, editiones librorum consulerem? Ita haerenti in vado peropportuna occurrit viri clarissimi et doctissimi, de literis et literatis omnibus multis nominibus meritissimi, Patricii Junii humanitas. Ejus ope et diligentiâ praecipui libri, quorum erat usus, ex Regia, cujus ille custos dignissimus, Bibliotheca praesto fuerunt: quibus inspectis nihil ultra laboris supererat, nisi ut verbis aliquot, iisque quam potui paucissimis, quod ad orationis cohaerentiam deerat, supplerem. Erant praeterea, fateor, interdum quaedam, quae legenti se offerrent, nec intempestiva alioquin, nec ingrata fortasse Lectori futura: sed religio fuit, quicquam Lectori obtrudere, quod non genuinum ejus esset, cujus nomen Commentarii praeferebant.

Ad Graecorum versionem quod attinet, quam id impense multi desiderarent in scriptis [gap: Greek word(s)], non ignorabam: sed et ipsum ab eo consilio multorum persuasionibus inductum, non aversum fuisse, testis ejus ad Lectorem Admonitio, quae Exercitationibus in Baronium post Praefationis ultima praefixa est. At neque hoc cum aggrederer, inexpectatâ plane difficultate caruit. Aliter enim saepe de locis Authorum statuas, si seorsim exponantur; aliter si apud Authores ipsos, antecedentium et sequentium ratione habitâ expendantur: Authores autem bene multi, nec omnes ad manum. Sed nec loci apud illos inventu faciles; nisi toties integer aliquis, Plutarchi puta vel Platonis liber, esset evolvendus: quod nec otii nostri erat, nec patientiae. Quare si quando longius ab Authoris mente abire contigerit, candidi Lectoris erit, studio nostro aliis commodandi id condonare. Quod tamen ne saepius accideret, Authores ipsos quoties licuit, quantumque mediocri diligentiâ

[note: 1647.] consequi potuimus, inspeximus; aliorum quoque versiones, (nisi si ab Authore longius ipsae recedere visae sunt) quas exhibebant libri, libere ac libenter adhibuimus. In locis aliquot haesisse me, et adhuc haerere fateor; in quibus vel lectio, vel probata doctis interpretatio mihi suspecta est; de quibus quid ego sentiam, paulo post paucis indicabo. Caeterum meminerit Lector, nos Graecorum, tantum ubi opus erat, versionem promisisse. Magnam enim non parenti tantum, sed cordatiori cuivis Lectori injuriam fecissemus, si singulis Graecis totidem Latina, qui multorum mos est, subjecissemus, cum id solenne parenti in plerisque, quae ab eo sunt edita, fuerit, ut sensum locorum liberiore quasi versione praemitteret; praesertim si vel prolixior, vel illustrior locus. Si quis igitur quid nobis propositum fuerit, curiosior intelligere satagat, adeat illam parentis, quam diximus, Admonitionem, suadeo; quae nobis in hoc opere versantibus pro Cynosura suit; ne quid, quoad ejus posset, non ex illius mente admitteretur: additam tamen loco uno aut altero, ubi non opus erat, interpretationem, sero animadvertimus: sed et omissam fortasse pluribus, ubi Lector non unus optasset.

Hactenus quae Lectoris intererant ab ipso non ignorari: nec ultra teneremus, nisi aliquid de Authore addi importuna quorundam maledicentia cogeret. Si vel modestia quenquam, qui ad aliquam nominis celebritatem scribendo pervenerit, ab invidia; vel moderatio, qui causae se religionis immiscuerit, ab odio liberare potuit; eum se in utroque praestitit Isaacus Casaubonus, ut neutrum vereri debuerit. Sed admodum et humanorum ingeniorum, et saeculi sui ignarus fuerit, qui tale quid vel sperare possit ipse, vel alii cuiquam promitere. Tum praecipue cum vivere desiit, exorti plures, qui velut agmine facto in famam ipsius et nomen irruerent. Nos quoque tum quod dictabat officium pro aetate illis opposuimus. Ab eo tempore, quamquam non adeo densi, non defuere tamen qui subinde genuinum infigerent; immo etiam qui amicos professi, foedissimâ praevaricatione atrocissime impeterent. Quid nos hoc toto tempore continuerit, alias fortasse dicemus: quanquam hoc interim bonâ fide profitemur, pleraque quae in hoc genere visa nobis sunt, talia judicasse, ut sine ulla Patris injuria, silentibus nobis esse liceret: nec aliud magis optaremus, quam ut Lector quae ipsi objiciebantur, cum ipsius verbis et scriptis contenderet. Ex multis unum nunc nominabo, Leonem Allatium, qui in nupero scripto (nescio an. et aliis) recens mihi viso tantâ petulantiâ pari iniquitate junctâ hoc agit, ut post furorem Scioppianum, et stuporem Lansselianum vix quicquam simile in eo genere viderim. Ex uno crimine de caeteris judicet Lector.

Griphi olim et aenigmata in quanta apud Sapientes aestimatione fuerint, tum alia multa fidem faciant; tum Clearchi apud Athenaeum verba. Ab ea solertia celebris olim Cleobulus Philosophus; cujus vitam scripsit Diogenes Laertius; ubi et hunc ipsius de anno griphum memorat:

[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]

Unus, inquit, pater; filii duodecim: eorum cuique triginta filiae; quae geminâ facie, (possis etiam vertere; quae diverfâ facie.) Hae quidem aspectu sunt candido; illae vero nigro. Et cum sint immortales omnes, omnes tamen moriuntur.

[note: 1647.] In bis verbis, ipsa quidem verba si spectemus, dubium est, utrum id velit Cleobulus, filias has triginta gemino quasque vultu esse; quod [gap: Greek word(s)] suadere videtur; an id potius, triginta has unius patris filias, vultibus et formis inter se fuisse diversis; [note: Vulgatus Diogenis interpres in hanc sententiam vertit, Haeniveis tota, fuscis sed vuliibus ille.] quarum pars (quindecim scilicet) alba; pars (reliquae quindecim) nigrae fuerint; quod articulus [gap: Greek word(s)] relativi vim hîc habens, postulare videtur. Durum enim et sine exemplo videtur, ut hae, et illae, [gap: Greek word(s)] et simpliciter (nam ad [gap: Greek word(s)] respici, diversum genus obstat) posita, ad vultus tantum, non personas referantur. At rursus si sententiam spectemus; quis unquam dixit, vel fando audivit mensem ullibi gentium quindecim tantum constare diebus? Hîc Pater cum aliam lectionem, quae omnem difficultatem tollebat, apud Stobaeum, ex quo multa passim in optimis Scriptoribus partim restitui, partim suppleri nemo nescit, invenisset, eam ille lectionem praeferendam credidit. Haec sunt ejus verba in Notis ad Diogenem Laertium.

[gap: Greek word(s)].] Ergo menses illo aevo ex diebus constabant decem et quinque; tot enim efficiunt hae triginta filiae: (nempe si ita intelligas, ut quindecim nigrae noctibus; et quindecim albae diebus, quos vocant, civilibus, assignentur; quod verba suadere videntur) Logi: corruptus enim hic locus est, et legendum, [gap: Greek word(s)] itaque apud Stobaeum legitur. At Suidas, qui hunc Diogenis locum descripsit, habet ipse quoque [gap: Greek word(s)] quod etsi ferri posse videtur, propter illa, [gap: Greek word(s)], tamen illam lectionem magis probo, immo solam probo.

Ego quidem, si quis me roget, neutram lectionem veram suspicabar; sed scripsi Cleobulum non [gap: Greek word(s)]; ( [gap: Greek word(s)], ex una parte: [gap: Greek word(s)] ex altera) quod error mutatum sit in [gap: Greek word(s)], et inde quod absurda vel sententia, vel oratio videretur, substitutum ab aliis, [gap: Greek word(s)] sed ingeniosissima viri praestantissimi, Joannis Seldeni, interpretatio adeo arridet, ut prope me conjecturae poeniteat. Putabat ille, [gap: Greek word(s)] ad easdem personas, partim albas, partim nigras, posse referri: quasi diceret: Hae autem albae sunt, et eaedem rursus nigrae: ita [gap: Greek word(s)], magis emphaticum fuerit; et aenigma ipsum, magis aenigmaticum: id est, longe acutius. Unus tamen erat scrupulus, quod de usu tali particularum [gap: Greek word(s)], ad easdem personas relatarum non constabat: cogitet Lector. Sed quicquid hujus sit; quid, quaeso, in verbis Patris, quod vel iniquissimi et maledicentissimi carperent? [note: Leo Allatius De Mens. Temp. cap. XV. pag. 193. et 194.] At, bone Deus! quas hîc tragoedias excitat Allatius? aut potius, quos ludos facit? Infelicem aliquem de scena morionem vel pantomimum videre te putes, qui variis motibus et gesticulationibus risum vel ab invitis extorquere contendat. Et tamen ipse sibi plaudit infelix, et facetias suas Lectori ingerit et imputat, et, io paean! (vir gravis) ad fastidium usque accinit. Sed quis error tamen Casauboni? quis lapsus ille tantus, tanto hiatu personandus? Nempe, ignoravit vocem Graecam [gap: Greek word(s)] non filios tantum, sed et filias significare, et ideo lectionem Stobaeanam praetulit. O frontem! Quis non pariter dicat ignorasse eum [gap: Greek word(s)] significare triginta, et ideo de quindecim cogitasse? Postea vero nescio quid sibi fingit, quasi diem dici, qui spatium viginti quatuor horarum complecteretur, noluisset, aut non intellexisset Casaubonus. At roges, quibus ex verbis Casauboni id expiscatus vel subodoratus sit; quid respondere possit, nisi non serio haec a se scripta, sed ut jocularibus hisce, ut ipse loquitur, animum relaxaret, ego non video. Ingenua certe facti non valde liberalis confessio fuerit. At quanta haec importunitas, tot ab annis defuncto, etiam staturam corporis, dum minutulum vocat, exprobrare? Non legerat Allatius Historici gravissimi observationem,

[note: 1647.] [gap: Greek word(s)] omitto caetera. Sed non metuebat potius illud Satyrici, [note: Birt. Nihusius, pag 30. Sed quisnam ergo iste Leo Allatius? Pandam brevibus. Est natione Graecus: Romae degens a multis annis. etc.] Graeculus esuriens? Novi certe qui de Leone Allatio ita narrarent: hominem non adeo per se ferum esse; sed ibi vivere, ut aut gratis ipsi scribendum sit; aut aliquid audendum. Tum vero, Casaubonum nomen illic odiosum esse; purpuratis Patribus invisum. Quod si est, opto ipsi lautiorem fortunam, et aequiorem interim animum. Sed et Apollonii (quae [note: Pag. 441.] alicubi in his Commentariis exponuntur) verba commendo: [gap: Greek word(s)]. Sed ad convitia Allatii redeamus. Casaubonum ridens vocat novum [gap: Greek word(s)], vesperuginem, etc. Tuam fidem, Leo Allati: Si tantam tibi tui siduciam fecerunt vulgaria illa elogia, quorum numerum officiosa amici tui diligentia collegit, ut tibi per ridiculum novus [gap: Greek word(s)] et vesperugo diceretur, quem non unus Rex, plures Principes, Duces, Cardinales, et quantum in tota fere Europa doctorum hominum, non tralatitio nominis elogio, sed literis et testimoniis prolixis, accuratis, admirari se professi sunt; quid tibi tuique similibus de posteritate potes promittere? Sed an tu potius novus aliquis Pyrgopolinices et de Comoedia Thraso, qui integras legiones uno tuo spiritu difflare te somnias? Interim cogita, quam nos non ambitiosi, vel certe securi posteritatis hactenus fuerimus, qui, cum tot magnisicorum, praeter edita et nota, elogiorum copia sit, hactenus nos ab eorum editione continuerimus.

Quae non eo dicuntur a nobis, quasi qui, quod ipse de se non semel professus est Pater, hominem eum fuisse ignoremus. In tam vario scribendi genere multiplex erroris ansa vel cautissimis. Aliud praeterea accessit, solita illi festinatio, quae multorum errorum mater esse solet. Acris vir ingenii, et indefessae industriae, cum multa moliretur, quorum minima pars edita est, quicquid haberet prae manibus, id ita curabat, ut ad alia semper properaret, et vota votis praeverteret. Non immemor ille quidem veteris moniti, Vitae summa brevis Spes vetat inchoare longas; sed ea erat studiorum rati; ea, quod jam diximus, ingenii vis. Nescio quid alii sensuri sint; ego sane prositeor, utcunque illum mihi fingam, qui nunquam quicquam perfecerit aut ediderit; nunquam me ingentem illum rerum et materiarum apparatum; omnis aetatis et professionis; Graecis, Latinis et Hebraicis, immo et Arabicis ex Scriptoribus, tot Excerpta, tam accuratâ diligentiâ, tanto judicio inspicere, quin aetatem ultra putem. Speramus nos aliquando daturos perfectum Catalogum eorum quae promiserat; quorum omnium materiam cum paratam haberet in Adversariis, de forma inducenda (adeo haec illi minima pars laboris) non ante plerumque cogitabat, quam cum Typographus inciperet. Hinc igitur vere pleraque illa [gap: Greek word(s)], quae non unus in scriptis ejus observavit; quae non alio pleraque loco habenda, quam cum in Exercitationibus alicubi [gap: Greek word(s)], vertit quatuor; et his ipsis Commentariis, (quod nos tanquam erratum Typographi emendavimus) [gap: Greek word(s)] stulti, pro servi. Qualia in Cicerone notavere viri doctissimi; et in Aristotele tum alii, tum Parens ipse in Adversariis suis manu scriptis haud pauca: quae cum legimus, alibi mentem habuisse cum ista scriberent, et nimiam festinationem fraudi ipsis fuisse, recte dicimus; ex imperitia peccasse, qui tales ac tantos in aliis se praebuerint, nemo nisi qui plane depuduerit, inde concludat. Sed nos haec alibi, si Deus dederit, fusius. Tu interim, Lector, vale, et haec aequi bonique consule.

[note: 1647.] LOCI GRAECORUM SCRIPTORUM, in quibus haerere nos diximus, hi sunt.

In AEschyli loco, qui pag. 45. laudatur, ---- [gap: Greek word(s)], etc, cum apud amicum copia facta esset AEschyli cum Latina interpretatione, libenter inspexi locum, et ibi reperiens, -- hae Nystides ambae Deae docendo praestantissimae, sensuum Medicae; protinus ut portentum aversatus, quaesivi an alicubi extaret alia versio; sed hactenus frustra. Dicam igitur quid mihi videatur: [gap: Greek word(s)] adjectivum AEschylo familiare. Hac ipsâ Tragoediâ, [gap: Greek word(s)], jejunus morbus; et [gap: Greek word(s)], jejunus labor, in superioribus. Pari et hîc, ni fallor, ratione, [gap: Greek word(s)] ut [gap: Greek word(s)] sunt jejuna, id est, dira infortunia. Sensus igitur verborum erit, et ad mentem Parentis appositus: Dirae calamitates, optimae magistrae; animi medicae.

In Dionis Chrysostomi loco, qui pag. 60. quanquam vulgatam versionem exhibuimus, emendandam tamen non illam tantum, sed et Dionis textum certo credimus. Quid enim sibi volunt illa, [gap: Greek word(s)]? Qui superiora factorum Herculis exempla a Dione allata recensebit et expendet, animadvertet id Dioni propositum fuisse, ut singula facta Herculis ex acuta aliqua ratione ab ipso subtiliter excogitata commendaret. Ut exempli causâ cum de Busiride: [gap: Greek word(s)]. Busirim vero offendens valde diligenter certaminibus studentem, perque totum diem edentem, valdeque sibi placentem ob luctandi artem, in terram dejectum dirupit, ut sacculi nimis pleni dirumpi solent [note: Dio Chrys. Orat. 8. pag. 136, 137.]. Prometheus autem cum saxo alligatus vulgo fingeretur, ipse ut ambitiosum sophistam et applausu populari, non aliter ac vento, distendi solitum, qui solo silentio curari posset, non saxo alligatum, sed [gap: Greek word(s)] constrictum fingit; quo nihil venustius aut acutius dici potuit. Legemus igitur, non [gap: Greek word(s)]. Notius fortasse [gap: Greek word(s)], quam [gap: Greek word(s)] sed cum non [gap: Greek word(s)] tantum, sed et [gap: Greek word(s)], (ut a doctis notatum) Autore Polluce, sit legitimum, et hoc ad vulgatam lectionem propius accedat, praeferendum crediderim. Vertam igitur: miseratus hominem, cum tibicinali ligula constrinxisset, liberavit a fastu. Alludit autem fortasse Dio ad Sophocleum illud, quo utitur et Cicero in secundo Epistolarum ad Atticum,

Spirat enim (inflar, proprie) non jam exilibus tibiolis, sed immanibus follibus, sine ligula.

In altero ejusdem Dionis loco, qui pag. 61. laudatur, [gap: Greek word(s)], etc. ita vulgo accipiunt, quasi [gap: Greek word(s)] ad [gap: Greek word(s)] pertineret; et de insipientibus ac plebeis ingeniis hoc peculiariter assereret Dio; quod toti illi Dionis disputationi ex diametro contrarium est, qui id fuse disputat et contendit, neminem gratis et sine causa bonum esse et praeclara facinora aggredi: de quo nos alibi fuse in opere, quod tum maxime, cum haec excudebantur, urgebamus. Ita igitur distinxerim et verterim: [gap: Greek word(s)], etc. Nemo homo est, quod ex multis pulchrum putat et honestum, qui id solum factum velit, non id etiam, ut et alii factum sciant.

[note: 1647.] opinor alium, quam qui cap. [gap: Greek word(s)] occurrit: Basil. ed. pag. 193. extremâ, his verbis: [gap: Greek word(s)]. Quod doctissimus Melancthon ita transtulit: Cum igitur Saturnus et Jupiter ita congruunt, ut alter ad alterius loca ita perveniat, faciunt amicitias, aut civilis consilii societate, aut propter agriculturam, aut haereditatem. Paraphrastes autem Proclus retinuit verba Ptolemaei; nisi quod ille [gap: Greek word(s)], quod Ptolemaeus, [gap: Greek word(s)], etc. Melancthonis interpretatio verbi [gap: Greek word(s)] non caret ratione. Hoc ipso libro, quod Ptolemaeus alicubi, [gap: Greek word(s)], id est, modestos, civiles, compositos; Proclus interpretatus est, [gap: Greek word(s)]. Propius tamen attendenti, cum [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] hoc ipso capite tum apud Ptolemaeum, tum Proclum non semel occurrant, maxime genuina verbi [gap: Greek word(s)] hoc loco interpretatio videtur, societas, absolute; ut id dicat Ptolemaeus, faciunt amicitias ex aliqua societate vel agriculturae, vel haereditatis. Confirmat hanc interpretationem etiam Interpres Arabs, qui in hanc sententiam, ut ipse nobis a Latino Interprete exhibetur, vertit: Saturnus igitur et Jupiter cum alter eorum ad alterius locum pervenerint, amicitiam inter eos ex agriculturis et haereditatibus [note: Ita veperio in diversis editionibus, non indicabunt: quod tamen etiam hoc ipse capite: sed et ro judicabunt iterum.] judicabunt: quibus in verbis [gap: Greek word(s)] societas, (ex agriculturarum et haereditatum societatibus) subintelligendum videtur, quod ab eodem Interprete paulo post exprimitur, dum quod Ptolemaeus, [gap: Greek word(s)] ipse vertit, Venus autem et Mercurius in vitae rebus, magisterii, vel Musicae, seu librorum, vel mulierum causâ societatem inter ipsos adducunt. Hujus autem Interpretis et interpretationis indicium debeo ei, cui alia, in alio quoque genere, multa, perinsigni Seldeno. Sed si hic est locus, quem voluit Parens, unde ista varietas, [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)], pro [gap: Greek word(s)]? Certe si non alibi reperitur, (non enim nunc vacabat, ut librum illum, quamvis non magnum, hac occasione totum percurrerem) non dubitem dicere, [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] festinantis errore positum esse: et offerebat tum se fortasse cogitanti locus aliquis alius haud absimilis, ubi de Saturni et Fovis [gap: Greek word(s)] qualis, cujus modo memini, ex capite [gap: Greek word(s)]. De voce [gap: Greek word(s)] non idem dixerim, quam vel ita corrigendam credidisse, vel alibi reperisse, puto verisimile.

In Platonis loco, qui pag. 199. lineam unam aut alteram casu fugitivam, sine quibus neque sententia, neque syntaxis constat, (ne quis omissas studio putet, ut minus hîc necessarias) in locum suum reduximus. Serrani versionem addidimus: dedissemus emendatiorem, si Platonis exemplar, quo Parens usus est, videre nobis hactenus contigisset. Ibi enim expendisse se et explicasse notat in Adversariis suis.

In loco Simplicii, qui pag. 201. suspicor legendum, [gap: Greek word(s)] etc. non [gap: Greek word(s)] durius enim videtur, ut natura dicatur in [gap: Greek word(s)]: Sed locum nondum inveni in Simplicio, quanquam diligenter olim mihi lecto, ideoque [gap: Greek word(s)]. Inspiciantur loci Senecae, qui pag. 201.

In loco Dionysii Longini, qui pag. 206. nihil mutavi: sed ut Graeca respondeant Latinis aut Latina Graecis potius, Lectorem moneo, legendum esse [gap: Greek word(s)] non [gap: Greek word(s)] eaque est lectio recentiorum Longini editionum; Crispinianae certe, quae prodiit anno Domini 1569. At in Basileensi anni 1554. (quae prima, ni fallor; quâ etiam usum Parentem conjicio) plane ut hîc, [gap: Greek word(s)]. Cur autem verius putem [gap: Greek word(s)], quam [gap: Greek word(s)] ut scilicet de antro dicatur, quod extra spiret; non de foemina Phoebade, (quod tamen in re ipsa parvum discrimen esse, cum relata sint, agnoscimus) quae

[note: 1647.] inspiret, aut hauriat; inde moveor, quia id magis convenit, tum Auctoris, qui De Mundo scripsit, elegantissimi descriptioni, qui [gap: Greek word(s)] ipsi terrae tribuit; tum etiam Famblichi, qui [gap: Greek word(s)] in accurata narratione posuit. Sed quid vetat ipsius verba, quae nondum, quod sciam Graece prodierunt, ex instructissima viri summi, Joannis Seldeni, Bibliotheca hîc exihbere? Gratum erit Lectori, puto, vel ob novitatem; sed non minus utile, si cum Longino contendet. Ita igitur Famblichus manu scriptus, de Vate Pythia:

[gap: Greek word(s)] [note: Vide Latina] [gap: Greek word(s)] [note: forte, [gap: Greek word(s)]] [gap: Greek word(s)] [note: forte, [gap: Greek word(s)]] [gap: Greek word(s)]. Si quis haec cum vulgata Latina versione comparare cupiat, reperiet ibi Tornaesianae Lugdunensis editionis, anno Domini 1570. pag. 66. et 67. Postremum hoc de Longino: tres ejus extare versiones; unam Petri Pagani, Venetiis, anno Domini 1572. excusam; secundam Dominici Pizimentii, tertiam denique, Gabrielis de Petra, recentiorem et notiorem; qui priorum versionem nunquam, opinor, viderat.

De uno aut altero Marci Antonini Imperatoris loco, qui aliter in his Commentariis vel scribuntur, vel exponuntur, quam nobis probatur; alibi proprio loco egimus; quae non putavimus hîc repetenda. Atque de his hactenus.

PRAEFATIO praefixa COMMENTATIONI DE QUATUOR LINGUIS, editae Londini, in 8. anno 1650.

[note: 1650.]QUadriennium jam, aut eo amplius est, amice Lector, cum Londini inter libros agens, et privatas amicorum Bibliothecas, varia mecum, quo animum a praesentibus miseriis fortius avocarem, quasi in lucem postea producturus, agitabam. Inter ea erat de Ortu sermonis tractatus, satis accuratus; cui comitem de Verborum usu, ob argumenti affinitatem, Diatribam adjungere statueram. Fam eo rem perduxeram, ut utrique solâ transcriptione, ut Typographo traderentur, opus esset. Ita vero contigit, ut absolutâ Diatribae (quae minor longe) transcriptione, dum in priore illo tractatu occupatur amanuensis, uterque aliud agere, et quod in manibus erat, opus omittere coacti simus. Actum erat de utroque ortasse, (neque enim is ego sum, qui semel omissa libenter in manus resumam) nisi

[note: 1650.] Bibliopola, cui spes facta erat majoris operis et lucri, saltem quod erat transcriptum, nec ab altero sic pendebat, ut seorsim prodire non posset, ut id sibi traderetur institisset. Annuente me, prodiit in lucem De Verborum Usu Diatriba; in cujus primo aditu promissa de Quatuor Linguis, Hebraica, Graeca, Latina, et Saxonica, cujus [gap: Greek word(s)] pridem animo conceperam, Commentatio. [gap: Greek word(s)], non aliter tum credidisse me, quin paucis, si semel aggrederer, septimanis expedire, totamque ultimâ manu impositâ publici juris facere facile possem. Erat tum vita in publica rerum [gap: Greek word(s)] valde desultoria; ut non mirum sit, si animus quoque tale quid interdum passus est. Deerant tum libri, et chart ae deerant, quarum ad istud pensum pertexendum usus erat: ad aliud me coutuli, ad quod et animus tum propensior, de Cultu Dei falso et vero. Fam priorem partem absolveram, quam etiam viri quidam ab eruditione summi hîc viderunt et legerunt; cum ecce novus terror, et omnia in Urbe tumultûs plena. Meae tum res sic tulerunt, ut relicto quicquid erat librariae supellectilis, cum familia rus ad quinquagesimum usque ab Urbe lapidem migrandum esset; atque ibi tandem in loco (mihi quidem) solo, et domo vacuâ sedes qualiscunque fixa est. Longe tum curae Musicae; et ita facile mihi persuadebam, quae me in has latebras [gap: Greek word(s)] providentia detrusisset, eandem ab alio quovis munere et opere, praeterquam curâ valetudinis et familiae, vacationem, si non et plenam missionem, dedisse. Abiit sic annus unus et alter; ingenio, nescio quam; corpori certe peropportuni, cum valetudini ante hunc secessum valde concussae et afflictae nunquam melius, quod gratus agnosco, fuerit. Accedit interim ut frequentes ad me perferrentur, notorum, non unius; sed et ignotorum quorundam slagitationes super promissa de Quatuor Linguis Commentatione. De lingua praesertim Saxonica quid illud esset, quod allaturus haberem, non unus, ut narrabant, mirari; causamque cum nobilioribus istis conjungendi, sciscitari. Sed et longae jam inertiae taedium invaserat; et jam libros aliquos, quod nunquam in isto loco fore speraveram, partemque chartularum nactus eram. Quia tamen obstinaveram, quod ultimum in manibus habueram, id primum resumere, et donec absolvissem, aliis omnibus antevertere; in eo animo morigeratus meo, et eâ curâ defunctus, ad promissam illam Commentationem me converti, ab Hebraica, ut par erat, exorsus lingua. In hoc dum versor, ab aliis curis, sed praecipue charissimi et conjunctissimi capitis diuturnâ invaletudine et periculo saepius interpellatus, nihil propius factum, quam ut omnia ista procul a me [gap: Greek word(s)] facessere juberem. Et fecissem, puto, nisi de Saxonica linguares haesisset animo, in eoque existimationis non parum interesse credidissem, ne verba Lectori dedisse, et futilibus eum (quod abominor) promissis, quibus nullus esset fundus, lactare voluisse videremur. Absolutâ igitur primâ quadripartiti pensi parte, statim ad ultimam, linguam Saxonicam, quasi trajeci; magnâ deinceps constantiâ cum aliis molestissimis curis ac negotiis colluctatus, donec ad umbilicum perduxissem. Haec igitur ratio [gap: Greek word(s)] istius, quam non ratio, sed casus obtulit. Quanquam si quod plerique docti volunt, ex Hebraica tota fere vetus lingua Graeca fluxit; ex Graeca autem tota fere, quod hîc docemus, Anglica vetus; non plane contra rationem fuerit haec conjunctio. Et si quis id agat, haud pauca in Anglica lingua reperiet, quae ab ipsis immediate Hebraeis, an Graecis accepta sint, dubium sit. Sed haec utcunque dici possint, quia tamen non id a nobis hîc spectatum agnoscimus, non eo confugiemus. Fateor ad plures ex praeteritis de lingua Graeca et Latina partibus fructum redire potuisse, in quibus tum. alia, tum jactatissima de novis methodis controversia tota pertractatur.

[note: 1650.] Sed hoc ipsum cum plus sit, quam quisquam nunc a nobis, qui rerum status jure potuerit sibi promitere; candidi Lectoris erit, si quam ex his utilitatem percipiet, non quod maluisset, importunius exposcere, sed quod nos potuimus et praestitimus, aequi bonique consulere. Vate.

PRAEFATIO praefixa NOTIS in TERENTII PHORMIONEM ET HECYRAM, editis anno 1651.

QUod maximi Quintilianus olim vir judicii, de Cicerone, Ille se profecisse sciat, cui Cicero valde placebit; id tanto magis nos ad Terentium transferamus, quanto tum ex ipsius testimonio Ciceronis, tum vero magis ex ejus scriptis cuivis constare queat, ex omni Scriptorum in quocunque genere numero, quem magis diligeret, quam fecit Terentium, et ad imitandum sibi proponeret Cicero, nullum fuisse. Sed non hoc nobis hîc propositum est, ut Terentium laudemus. Huic autem tam classico, et ut A. Gellii verbo utar, tam assiduo Scriptori, an hactenus adeo prospectum sit, ut quam vulgo legitur ac teritur, tam bene intelligi possit, non sine caussa dubitemus. De quo fortasse alias plura. Optimo certe, ut mihi quidem videtur, consilio Thomas Farnabius, vir doctus, et in hac palaestra diu cum laude versatus, perpetuis eum Scholiis illustrandum susceperat. Atque in eo tum maxime versabatur, jamque ex sex Comoediis quatuor (exceptis duabus postremis Adelphorum scenis) absolverat, cum filum scriptionis simul et vitae suprema dies interrupit. Sollicitatus ego non semel a Bibliopola, ad quem Farnabiani laboris fructus praecipue spectabat, ut reliqua pertexerem, quanquam primo in re tam parva alieno labori quasi succenturiatum succedere vehementer animus refugeret; postea tamen identidem mecum reputans, quando quâ viâ maxime vellem, non liceret; quacunque potius, quam nullâ, publico prodesse praestara; a me ipso tandem impetravi, ut hoc illi non negarem. Farnabianis Notis ultimum manum et limam accessisse, ut meum non est praestare, (neque enim fecerat ille me consilii sui participem) ita ex ipso genere scripturae cuivis in promptu colligere, non multum eum vel additurum, vel mutaturum fuisse; neque aliud eum exemplar praelo destinasse, quam hoc ipsum, quod reliquit. Si quod tamen ejusmodi in ejus Notis reperiatur, quod aliter melius, aut plenius esse debuerit, meminerit Lector posthumum hoc opus esse, quod ab omni censurae severitate securum esse, lex humanitatis jubet. Ad me quod attinet, qui meminissem iis potissimum hanc operam navari, qui sine cortice natare necdum possunt, sedulo dedi operam, ut nihil, in quo vel minima obsscuritatis esset suspicio, (qualia non pauca aliis intacta reperi) praetermitterem. Vetere Interprete Donato, vel alio, quicunque sit, qui cum Donato permixtus est, quoties suppetebat et satisfaciebat, libenter usus sum; apposito

[note: 1651.] etiam (quod in rem Lectoris futurum credidi) Donati ad singula laca nomine, vel certe nominis initialibus aliquot literis, ubicunque verba ipsius exhibentur. Caeterum, casu factum est, ut numeri Notarum sive Scholiorum, quos solet Farnabius verbis in textu praeponere, in nostris Notis postponerentur. Res ipsa per se non tanti, fateor, sive praeponas, sive postponas; sed ideo tanti fuit monere, ne consulto consilio factum putares, quod casu contigit. Haec erant, Lector, quae te monendum credidi. Vale.

PRAEFATIO praefixa HIEROCLI, DE PROVIDENTIA ET FATO, edito Londini, in 8. anno 1655.

[note: 1655.] HIeroclis in Aurea, ut vulgo vocantur, Pythagorae Carmina Commentationem nemo certius aut uberius laudaverit, quam qui ad lectionem non integri modo operis; sed cujusvis fere, quae se primacunque temere volventibus offeret, paginae lectionem provocet, adeo ubique, quae ad veram vitam, id est, constantem et inoffensam animi tranquillitatem et [gap: Greek word(s)] eximie faciant, sese ingerunt; contingat modo Lector, cui sanioris vel mica judicii, cuique veteris illius ac melioris gustus aliquis Philosophiae. Ut dogmata omittamus, quae ad Christianae doctrinae puritatem et sanctitatem, quantum ab homine non Christiano sperare fas est, proxime accedunt. Vir sane summus incomparabilis, Hugo Grotius, in quo raro exemplo cum judicio certabat ingenium, cum utroque, quae naturae bona, multo usu studioque parta insignis eruditio, adeo vir ille summus insigne hoc Hieroclis scriptum in succum sanguinemque jugi lectione totum converterat, ut crebrioribus ex nullo Autore testimoniis sua scripta, posteriora praecipue, tamquam totidem pretiosi metalli crustis et emblematibus distinxerit. Ego quoque, quum ante decennium jam olim magna cum voluptate lectum non minore fructu relegendum sumpsissem; dolebam Lastinum Interpretem, qui Parisiensi editioni adnexus est, tam saepe a mente Autoris et sensu vervorum, quem repraesentant edita Graeca, discedere; sed id magis, ipsum textum Graecum tot mendis scatere, ut ne illi quidem, qui Graeca legerent, ad sensum Scriptoris per tot vitia scripturae, nisi qui in istis exercitatissimi, pervenire posset. Hinc novae editionis cupiditas incesserat. Sed postquam re cum Bibliopola communicatâ differri me viderem; et alia mox intervenirent, quae otium et animum meum occuparent, nihil ultra quam volui, et sic quoque, ut et in aliis plurimis, bonae voluntatis conscientiâ satis bene defunctum me credidi. Nuperrime cum Londini curandae valetudinis causâ versarer, et ab amico, viro doctissimo, didicissem, Parisiensem istam editionem Londini recusam, jamjam foras extrudendam esse; dolui, nec minus illi, quorum intererat, me non antea rescivisse: caeterum

[note: 1655.] [gap: Greek word(s)], pactis aliquot dierum, dum in Appendicibus occupantur, et ego interim ad libros meos redeo, induciis; omissâ versione, de multis Graeci contextûs, ut in tantis angustiis, correctionibus, quae majorum verborum apparatum postulassent; paucas selegi, quae non minus illae quidem necessariae, sed magis obviae, et extra contradictionis aleam positae videbantur. Haec causa brevitatis et paucitatis Notarum, quam tibi notam esse, candide Lector, e re mea et Hieroclis esse credidi. His igitur aequus fruere, et vale.

PRAEFATIO praefixa PARAPHRASI ENCHIRIDII EPICTETI. editae anno 1659.

[note: 1659.] DE hac Enchiridii Paraphrasi, quae dicamus hîc in genere, pauca supersunt, praeter ea, quae jam dicta sunt. Antiquam eam esse, et aevi melioris, superioribus in Notis observata non pauca, quae fidem faciant. Quibus addas certas voces et loquendi genera, [gap: Greek word(s)], etc. proprio quodam Veterum usu, ad res Christianorum, Monachorum praecipue, traducta; ut non uni pridem observatum, et nulli in eorum scriptis cum cura versato, non satis notum. Dictio ubique pro argumento, simplex et pura; tali aevo conveniens. Verbum unum aut alterum fortasse, quod sequioris, aut certe inclinantis aevi videri possit: [gap: Greek word(s)]. Sed quae tamen Fustiniani aevo, id est, ante mille annos, jam nota, et in usu communi; fortasse etiam non uno ante illum saeculo. De utroque aliquid in accuratissimo doctissimus Meursius Glossario. Plura olim nobis notata melioris aevi in hac Paraphrasi ex collatione cum aliis scriptis vestigia, quae jam (chartis amissis) non occurrunt. Diligens Lector, cui librorum copia, et pro copia volunias, hoc specimine incitatus, caetera facile supplebit. Caeterum, quod ad me primo missum est exemplar, ex Sionensis Colegii Londinensis, melioris notae manuscripto libro, qui istius argumenti scripta plurima continebat, transcriptum fuisse, literae simul tum missae perhibebant. Istud apographum quam emendatum fuerit, non possum nunc, quia dudum mihi periit, dicere. Secundum hoc, quod exbibemus, multis certe mendis scatebat; quas omnes, aut certe plurimas, ex accuratiore cum Manuscripto collatione tolli posse considebam. Quam ad rem, cum amicorum quorundam operâ, quia mihi minus erat commodum, usus essem; illi post diuturnam explorationem Manuscriptum in isto Collegio nullum tale jam reperiri renuntiant. Absit, ut omnino perierit. Insignis haec certe (si ita res haberet) custodum incuria, vel persfidia fuerit. Nobis tamen interim haec expectationis nostrae frustratio permolesta accidit. Hac igitur spe et ope destituti, correctis quae satis obvia cuivis et manifesta; in caeteris, correctiones nostras et conjecturas in oppositis oris apposuimus; et vix puto

[note: 1659.]locum ullum repertum iri, ex quo non feliciter, aut probabiliter nos expediverimus. Sciat autem Lector, cum priora aliquot capita Paraphrafeos parum aut nihil ab Enchiridio differant, ne, quod ajunt, in mustaceo laureolam; libenter fecisse nos, ut Wolfii, viri doctissimi, et barum rerum intelligentissimi, versionem retineremus. Ubi res aliter suasit, redditâ in plerisque facti ratione, aliter observasse.

MERICI CASAUBONI NOTAE in hoc Distichon: [gap: Greek word(s)].

[note: 1659.]SIve Epictetus (ut olim credidit Aulus Gellius) sive alius est Auctor, plane divina sententia est, quae ex intima tum Veteris, tum Novi Testamenti Philosophia prompta videri possit; adeo certe supra vulgarem sensum et sporem, ut pauci sint Christiani, quorum fides ad istam sublimitatem pervenerit. Formula erat antiquis Ethnicis usitatissima, si quis fortunâ in tribuendis, quae avide inhiant homines, indulgentiore frueretur; sed praeipue si cui in dubiae aleae conatibus et inceptis, sive per se laudabilibus, sive secus, res pro voto cederet; ut eum [gap: Greek word(s)], id est, Diis charum et dilectum praedicarent. Hoc tum ex aliis passim, tum ex Homero discamus eximie, cui tam solemne est ita loqui, ut ex ipso manasse videri possit. Hinc miratur extremâ Odysseâ Achilles, Agamemnonem Regem, quem [gap: Greek word(s)] crediderant, ( [gap: Greek word(s)] apud Homerum elegantissime) acerbâ et cruentâ morte periisse: et alibi Penelope maritum Ulyssem Deo exosum esse colligit, quia reditu in patriam longis erroribus prohiberetur. Ipse Ulysses, a subulco suo laute acceptus, vicissim optat illi, ut [gap: Greek word(s)] sit; bonorum scilicet, quae vulgo nuncupantur, optat illi copiam; quod et ex Eumaei responsione satis liquet. Odyss. [gap: Greek word(s)] Nausicaa, Regis Phaeacum filia, mortales ullos adeo fortes aut feroces usquam reperiri negat, qui terram Phaeacum bello lacessere audeant, [gap: Greek word(s)]. Hinc etiam illud Poetae Latini, de quodam in amore suo praeter expectationem felici; Solus es, quem Dii diligunt. Sed insignia in hanc rem Ciceronis in Oratione pro L. Flaco, de Judaeis verba: Quam chara Diis immortalibus (inquit) gens esset, docuit quod est victa, quod elocata, quod serva. Plane ut hodierni demagogi, concionatores et politici, quorum pietas isto maxime ( [gap: Greek word(s)]) tibicine nititur; per quos non stabit, opinor, quin ad Mahumedanos ocyus (quibus est commodum) transeant, qui longe plura et insigniora (ut jam non uni observatum) in hoc genere jactare possunt, quam (si miraculosa Veteris Testamenti omittamus) quaevis alia gens potest.

Huic igitur vesanae hominum opinioni, quae verae pietati nihil perniciosius, ut contrairet Epictetus, et suo exemplo ad saniora de nobis ipsis aliisve judicia praeiret; generosam hanc de sua fide professionem edidit; Servum se natum; (quae vilissima in terris conditio) corpore quoque (cujus charitas omnibus maxima innata est) mutilatum fuisse; sed et egenum (ne quid malis deesset) ad mendicitatem usque: in hac tamen tam miserabili, tam vili

[note: 1659.](si hominum judicia spectentur) conditione, tantum abesse ut a Diis negle ctum se crederet, aut de amore ipsorum et charitate non dubitaret. O virum! ô sententiam dignam quae cordibus omnium, qui ad veram beatitudinem et aeternas sedes adspirant, inscribatur; et memoriae praesens semper obversetur. Jam dixi, sensum verborum ex intima Sacri Voluminis Philosophia promptum videri posse. Sed et verba non uno loco non dissimilia: qualia Davidis ista: [gap: Hebrew word(s)] Psalm. 40. vers. ulr. quae recentior Interpres haud male: Sum quidem pauper et egenus; sed Deus cogitat de me: quem recentior et accuratior Anglica versio secuta; But I am poor and needy; yet the Lord thinketh upon me. Belg.Ik ben wel ellendig ende nooddruftig; maar de Heere denkt aan my.

Observavi non paucos in Distichi hujus scopo longius aberrare. Flor. Christianus (vir alias in istis incomparabilis) non adeo feliciter hîc:

Servus Epictetus, Diis charus, pauper ut Irus;
Quin et parte aliquâ corporis orbus eram.

Melius, sive is Politianus, sive alius, qui servato verborum ordine, qui magnum hîc habet momentum, vertit:

Servus Epictetus; mutilati corporis; Irus
Pauper: at haec inter charus eram superis.

Longissime illi a sensu abeunt, qui nescio quam jactationem in verbis ariolantur, modestiae Philosophi minus convenientem. Sed haec bactenus.

PRAEFATIO IN NOTAS DIOGENIS LAERTII, editas anno 1664.

[note: 1664.]QUae tibi hîc in Diogenem Laertium a nobis offeruntur, amice Lector, tertius hic annus agitur, cum scripta et descripta pleraque omnia, urgente tum Typographo, quasi mox extrudenda. Mutato dein, ut res ipsa docuit, consilio; primo Aldobrandini, publicatae dudum, sed a multis, ob raritatem exemplariorum desideratae, Annotationes; et post illas, Menagii, viri clarissimi et doctissimi, prolixae, et laboriosae, bone Deus! Observationes praelo subjectae. Nova interim hîc rerum facies; et qui vi et armis de propriis sedibus exturbati, ad sua postliminio, tanto intervallo, redeuntibus undique, novae curae subiere. Mihi certe vix alias longius ab his studiis dissidium; quae tamen ipsa aetas et diuturna valetudo prope jam excusserat. Sed ecce tibi, dum propriae Spartae ornandae vires aegre sufficiunt, vellit aurem Typographus, aut Bibliopola potius, et opus ad umbilicum tendere, semel iterumque monet; fidem meam testatur, ne quid detrimenti meâ vel cunctatione, vel frustratione patiatur. Ego contra; quae meae nunc partes essent, nisi visis prius doctissimi viri Observationibus,

[note: 1664.]ignorare me, Lectoris interesse; sed et a me cautum semper quam potui diligentissime, ne actum agerem; praeterea ad existimationem meam pertinere, ne sublestae fidei suspicionem (si cui mores nostri ignoti) subiremus, si quid in nostris deprehenderetur, quod alii, quos adhibuisse nos in consilium, quando hîc liber excudebatur, omnes credituri essent, occupassent. Facile homini intelligenti persuasi. Hoc igitur ingenue prositeor, ante quam tanto ante scripta recognoscere aggrederer, visas mihi doctissimi viri ad decimum usque librum, qui Epicuri vitam complectitur, (neque enim nos ultra pergimus) Observationes, visis illis, pauca quaedam, quae prius scripseramus, induxisse; sed multo plura (quae tamen omnia mole paucula) addidisse, occasione sumptâ, vel ex silentio viri doctissimi ubi res ipsa aliter exigere, in tanta praecipue diligentia, videbatur: vel quia de quibusdam aliter ipse sentiebam, quam vel ille, vel quos ille passim laudat et exhibet, viri doctissimi. Penitus insedit dudum animo meo illud Ciceronis: Quid enim laboro, nisi ut veritas in omni quaestione explicetur? Qui ita sunt affecti, non est quod metuamus, ne susceptae pro veritate dissensiones, eâ lege, ut si fallimur ipsi, magnas gratias certiora docentibus habituri simus; illos, aut illorum quenquam sint offensurae. Sed est praeterea quod te volo, Lector. Quod beatae memoriae parens Isaacus Casaubonus in Epistola ad Lectorem Notarum suarum ad Diogenem, instituti et prope jam affecti Commentarii meminit; ut serio ab illo tum dictum, nullus dubito: ita frustra fuerit qui inde concludat, aliquid ipsum scripto complexum esse, quod Commentarii speciem, vel specimen exhiberet. Ita enim illi solemne, ut quae semel animo meditata, et quasi delineata habebat; quorum indicia, notulas sibi plerumque proprias, aut [gap: Greek word(s)], ad oras librorum apposuerat; quia minimo, si res ita ferret, negotio depromere et stylo contexere poterat; de iis, ut paratis et affectis, (vere ille et sincere, multo usu confirmatus) loqueretur: Mihi certe nihil hujus generis unquam visum, praeter ea, quae Codici Editionis Stephanicae cum cura legens, adscripserat: quae pleraque postea in Notas, quae sunt editae, relata. Si quid in eo codice praeterea nobis repertum, quod adverti mereretur, ejus Lectorem nostrum, Auctore nominato, participem fecimus. Ipsum certe Codicem non unus jam vir doctus in sua potestate habuit; sed unus prae caeteris nobis hîc nominandus, Joannes Pearsonus, magnifici illius Collegii Sanctae Trinitatis Cantabrigiae, praepositus dignissimus, nobis semper amicissimus. Vale.

DISSERTATIO PRAELIMINARIS, de Editione Romana et Versione Aldobrandiniana DIOGENIS LAERTII.

[note: 1664.]DIogenem Laertium de Vitis, etc. et suo nomine (magis tamen ab argumento, quam Scriptoris diligentia) et paternis in illum lucubrationibus nobis commendatissimum, juvenes olim satis accurate legeramus, et inter legendum non pauca ad difficiliores aliquot locos, Interpreti non intellectos, pro more ad proprios usus notaveramus; aliis quoque, si quando ferret occasio (qui non ultimus studiorum nostrorum finis) impertienda. Eorum specimen nostrae in Antoninum De se ipso Notae dudum exhibuerunt.

[note: 1664.]Romana editio, Thomâ Aldobrandino Interprete, ne fando quidem nobis tum audita. Multis post annis, cum res hîc jam versae, et nos (dum pejus naufragium metuimus) [gap: Greek word(s)] facti sumus; tum demum, dubito an in Anglia ante visam, in Bibliopoliis semel et iterum oculis usurpare contigit; quo tempore de propria et pristina supellectile libri si qui supererant, cum nullis esset nobis illorum usus; de novis comparandis non erat quod cogitaremus. Nuper adeo qui nostram quoque ad novam Diogenis Laertii editionem Londini curatam, symbolam, opere jam, ut ipsi dicebant, affecto, rogabant, factum est illorum operâ, ut Romanam istam editionem adipisceremur; cum nisi illâ consultâ, quid nobis relictum esset, ne actum scilicet imprudentes ageremus, intelligere nequiremus. Paullo post, longinqui ab omnibus turbis et tumultu, in praediis Cottonianis, secessûs opportunitate factâ; nihil prius habuimus, quam ut Diogenem Laertium relegeremus; nostram editionem cum Romana contenderemus; et quod ex hac seu relectione, seu collatione ad publicos usus commodum se nobis offerebat, quantum aliorum librorum ad hoc opus idoneorum praesidio destitutis licebat, et praescripti temporis ratio permittebat, id sublegeremus, et (hinc ista) notaremus. Sed priusquam singulares locos, quos proponimus nobis, aggredimur, plurimum Lectoris interesse putamus, ut quid universim de Romana ista editione, et Aldobrandiniana versione nunc experti, judicandum habeamus, paucis indicemus. Res invidiosa, fateor, censura omnis est; et ad odium potius, quam benevolentiam comparata; sed invidiam compensabit utilitas; et sic spero veritati litaturos nos, ut candorem nemo aequus desideraturus sit. Hoc igitur, quod ex ista nostra collatione didicimus, esto primum; Romanam editionem Graeci textûs Laertiani hujus operis; sed et ejusdem textûs varsionem Aldobrandinianam; vulgato aliarum editionum textui; et aliorum, quae circumferuntur, versionibus longe antistare; et optimo consilio, ad novae hujus editionis apparatum, utrumque, tum textum Romanae editionis, tum versionem, quae illi juncta est, omnibus aliis praelatam. De textu, ex variarum lectionum collectione, cuivis in his paullo versato satis liquebit. De Versione, ex collatione, si quis id agat vel perfunctorie, adeo crebri sunt, et uhique fere obvii loci, in quibus priores Interpretes impegerunt, qui hîc docte et fideliter redditi sunt. Sed hoc fortasse judicio nostro, seu testimonio, quod ita plerisque jam persuasum sit, Lector minus indigehat. Quod igitur plerisque fortasse praeter expectationem magis erit, et ut dicatur, magis ideo necessarium, hoc est; non textum tantum Romanae editionis mutilum, aut mendosum interdum esse, ubi integrum exhibent vulgatiores editiones; sed et versionem tot locis, etiam ubi nulla dubitandi caussa, vitiosam, puerilem, ridiculam: ut Aldobrandinum in Aldobrandino requiramus, et aegre mihi persuadeam ab illo proficisci potuisse, qui praeter multiplicem in his literis eruditionem, non vulgarem quoque sermonis Graeci peritiam locis difficillimis prodat ac praestet. Cum igitur Aldobrandinus diu ante, quam, haec in lucem prodirent, vivere desiisset, sed et opus imperfectum reliquisse, ex Annotationibus non perfectis appareat; quod aliquis inde colligat, excusari debere, si quid aliter quam debuit, et res ipsa postulabat, in opere posthumo reperiatur; et correcturum illum fuisse, si per mortem licuisset, nos hoc quidem libentissime admittimus, et longe ab eo animo absumus, ut doctissimi viri meritis, versionis ipsius (si tamen ipsius) culpis observandis, quicquam detractum velimus. Non ideo tamen suspicioni nostrae loci minus relictum, fieri potuisse, ut in tot annorum spatio, illorum imperitiâ, quibus editio commissa, aliqua mutatio interveniret; aut etiam quasi emendatio, aut consummatio;

[note: 1664.]qui putarent scilicet, si quae in Aldobrandini versione hiare, aut aliquo vitio laborare visa sunt, ea se supplere, aut expolire; quae verius depravabant Cujus rei exemplum habemus, Ambrosianam, id est, veterem hujus libri versionem; quam dum corrigere se putant, et profitentur scioli, tot locis, ut a non uno vere observatum est, corruperunt. Sed et nuper notatus nobis nescio quis, hujus farinae ac confidentiae magistellus Parisiensis, qui accuratiorem Enchiridii Epicteti versionem promittens, ubicunque Wolphium, virum doctissimum, non intelligebat, toties foedissime depravavit. Sed quicquid hujus sit, seu passa est aliquid ab aliena manu haec versio, sive secus; hoc modo constet, nihil ad Aldobrandini reprebensionem pertinere, quae in posthuma ejus versionis editione, cui postrema manus ab Authore imposita non fuerat, peccata reperiuntur; at ad illos interim non parum pertinere, qui usuri sunt, ut illam talem, cui semper fidere, et in qua securi possint acquiescere, non esse, certo intelligant, non opinor sine caussa credidimus. Sed et ad illorum quoque stultitiam arguendam eâdem operâ proderit, qui neglecto linguarum studio, dum toti pendent a versionihus; (si accuratiores aliquot, unam aut alteram de multis excipias) non intelligunt se persaepe operam ludere, ut qui nihil minus quod se putant legere, et quod titulus praefert, legant. Quod ne gratis nobis credi postulemus, id nunc nobis incumbit scilicet, ut insignioribus aliquot de multis exemplis, ita rem habere ostendamus. Talia autem erunt omnia, quae proferemus, ut nulla in iis aut Graeci textûs (saltem qualem praeferunt editi libri) depravatio; aut praecipua verborum Graecorum obscuritas obtendi possit. Quaecunque hujus generis observata nobis, Notis reservata sunt. Talia, inquam, quae hîc proferemus omnia, ut ne Ambrosius quidem, nisi in paucis, impegerit.

Lib. I. Sect. 36. Thales consultus ab adultero, an in judicio crimen abjurare sibi liceret, ut poenam perjurio evaderet; graviter et acute simul respondit, [gap: Greek word(s)]: Non pejus esse perjurium adulterio: hominis malesani praeposteram religionem sugillans, (ut sunt inter nos plurimi, sacrilegiis ac rapinis avidissime inhiantes, qui tamen in minoris momenti rebus rigidi videri volunt, et pietatis laudem affectant) qui cum adulterium sine scrupulo committeret, super perjurio tamnen, quasi Deum timens, scrupulosus erat. Aldobrandini versio, mutatâ syntaxi verborum, et omni sententiae acumine obliterato: Non minus peccare, qui pejeraret, quam qui adulteraretur.

Lib. I. sect. 109. ait Laertius de Epimenide: [gap: Greek word(s)]. Verba Graeca clarissima, de longiore coma. Mirabar unde illud in Aldobrandini versione, habitatione vici; et in Ambrosio pariter, ex vici natura: sed ita doctis viris placere, reperi postea, Ambrosium (ut et Aldobrandinum, probabile est, utut Romana editio aliter exhibeat) in Codice suo reperisse: [gap: Greek word(s)] nisi tamen ita potius, qui veram lectionem non intelligerent, legendum ipsi credidere.

In AEschine (lib. II. sect. 62.) [gap: Greek word(s)]. Ita plane et Romana editio haec representat: Sequitur autem, [gap: Greek word(s)], etc. quae sunt alterius periodi, et sententiae. Ambrosius non male: Ajunt illi dixisse Socratem cum premeretur inopiâ, ut a seipso usuras exigeret, (solitos autem ad usuras confugere, qui paupertate premerentur, alibi quoque in his vitis docemur) sibi subducendo cibaria. Quo pertinet et vetus verbum: Parsimonia magnum vectigal. Aldobrandini versio mera portenta: Ferunt ei Socratem dixisse,

[note: 1664.] quandoquidem valde egeret, ut subductis suis dialogis, inde sibi cibaria mutuaretur; quod Aristippus suspicatus est.

Lib. II. sect. 91. [gap: Greek word(s)]. Amicum utilitatis caussa comparandum: vel, Omnem amicitiam (quod multis refellunt Peripatetici, aliique) ad utilitatem referendam. Nam et membrum corporis, quamdiu totius corporis usibus aptum est, charum esse: ubi cesset utlitas (puta, si sideratum, vel alio quo casu emortuum) exscindi; aut sane reliquo corpori grave esse. Aut si mavis, semel amputatum, et jam inutile, abjici Artstippi sententia, ut in ejus Vita legimus. Posterius hoc membrum ex priore ita supplendum, nemo non videt. Ambrosius hîc quoque non male: Amicum necessitatis caussâ amplectendum. Nam et corporis partes, quamdiu adsunt, adamari. Aldobrandinus autem:Amicum utilitatis caussâ adjungi; nam et pars totum corpus, quamdiu incolume fuerit, amplexatur.

Decantatissimum illud in Philosophorum scholis, sapientem neminem odisse: neminem enim alii inimicum, nisi qui errore mentis deceptus, ita sibi credat expedire; vel qui aliquâ injuriâ se provocatum censcat. Officium igitur boni viri esse, eum non odisse, qui invitus erret: (errare enim et decipi, nisi invitum neminem) sed meliora ipsum pro virili sua docere. Antonius Imperator, unus ante alios, et saepius repetit, et pluribus exequitur: doctissime ille certe, ut omnia, et sapientissime. Ita l. 9. inter alia: [gap: Greek word(s)], etc. Aristippus apud Diogenem paucis: [gap: Greek word(s)]. Ambrosius non male: Sapientem non odio quenquam habiturum, sed potius eruditurum. Aldobrandinus autem: Neminem osurum esse sapientem, sed potius vetera dediscere, novaque addiscere.

Plerique isterum temporum Philosophi (ut in Laertio legimus) si, affectâ jam aetate, diuturniore aliquo morbo premerentur; ne qui contemptum mortis aliis commendaverant, ipsi vitam in tali vita nimis diligere viderentur, mortem solebant occupare: si non ut mala lucri facerent; saltem ut existimationi suae consulerent: qui enim ita discedebant, vulgo fortes habebantur. Sed Carneades, senio pariter et morbo diuturno confectus, cum tamen aversiore a morte esset animo, solebat hoc dicto se tutari: [gap: Greek word(s)]: Quae te coagmentavit natura, eadem dissolvet. Quod iisdem quidem verbis, sed aliâ mente (quamvis enim mortem, sive voluntariam, sive aliam; naturae opus et beneficium, autumabant illi) Antoninus: [gap: Greek word(s)] Idem tamen Carneades, cum quodam tempore de generosa, (ut tum credebant) id est, voluntaria (epoto veneno) Antipatri morte ipsi relatum esset; ipse quoque hoc exemplo animatus, et subito quodam quasi instinctu Numinis abreptus: Date et mihi, inquit ille; quasi mox venenum hausturus. Dum cunctantur amici, et tandem rogant (inviti scilicet, et reluctantes) quid ille sibi dari postulet; Carneades, remittente jam subitae generositatis impetu, et ad ingenium redieus, [gap: Greek word(s)] inquit; mulsum scilicet, qui venenum debebat dicere: dicturus certe credebatur. Quae faceta narratio versibus non illepidis Laertii nostri (lib. IV. sect. 65. et 66.) materiem praebuit Postrema autem ita babent:

[note: 1664.] At ille nihilominus sub terram abiit; qui poterat (si aliorum Philosophorum exemplo, generosâ morte defunctus esset, scilicet: ita tum multi, sed repugnantibus tamen melioris notae Philosophis non paucis) multa mala lucrifaciens ad Orcum descendere. Sed et Ambrosius in hanc fere sententiam. Aldobrandinus autem postrema ita reddit: Inerat autem plurima mala consilia habentem, proficisci ad Orcum.

Non vacat nec lubet omnia persequi, quae sunt hujus generis. Si quis ita credat, potuisse ista, et similia ab Aldobrandino proficisi; per me credat licet. Quid tamen faciemus istis locis, ubi unius voculae ignoratio tantas sententiae contrarietates et absurditates peperit, vix ut majores exeogitari possint? De [gap: Greek word(s)] veritatis, quod illud tandem sit, res una omnium scitu dignissima, et ad veram vitam maxime necessaria: de quo inter, Philosophos magna opinionum varietas, et pro varietate opinionum gravissimae contentiones. Epicurus (si tamen et illi inter veros Philosophos locus, de quo postea suo loco pluribus) [gap: Greek word(s)] veritatis statuebat, [gap: Greek word(s)], in Philosophia Peripatetica, perturbationes animi (ut vertit Cicero; vel, ut interdum, perturbationes, simpliciter) plerumque significare, omnis omnino sit expers Philosophiae oportet, qui ignorat. Inde Aristoteles alicubi verissime: [gap: Greek word(s)]. qui perturbationibus agitantur, quod verum est in rebus videre non posse. Quis autem putaret id Epicuro, qui tantus [gap: Greek word(s)] laudator et assertor extitit, ut in ea potissimum finem vitae collocaret, ab Aldobrandino tribui potuisse, ut perturbationes (ita enim ibi vertit) regulam veritatis constitueret? Qui tamen quid per [gap: Greek word(s)] intelligeret, tum alibi docet, tum in postrema Epistola, ubxi de voluptate, inter alia, haec habet: [gap: Greek word(s)] ubi Aldobrandinus: Et ad hanc delabimur, omne bonum perturbatione, tanquam regulâ, judicantes. Quid audio? an quisquam tam patiens, ut ejus non refugiant aures, omne bonum in perturbatione consistere; vel perturbatione dijudicari? An et Seneca (ut alios nunc omittam) falsus, cum dicit, Apud Epicurum duo bona sunt, ex quibus summum illud beatum componitur, ut corpus sine dolore sit; animus sine perturbatione? Est autem [gap: Greek word(s)] (ut hoc obiter) in Epicuri Philosophia vox [gap: Greek word(s)]. Affectus interdum, ut Ambrosius haud male, impressio quaevis in animo, ex re sensibili: interdum, quicquid accidit; eventus. Interdum etiam Epicuro [gap: Greek word(s)], passiones corporis proprie. Ita accipi debet, ubi ejus Placita breviter recensens Laertius, ait eum inter alia ita sciscere: [gap: Greek word(s)] (de istis verbis suo loco) [gap: Greek word(s)] id est, Malis (seu passionibus corporis (tanto magis contineri, et in ordinem cogi; nec illa obstare fapientiae. Quo pertinet quod paullo post, [gap: Greek word(s)]. sapientem etiamsi torqueatur, (vel in mediis tormentis) beatum tamen esse. Longe aliter de prioribus istis verbis viros doctissimos judicasse, non ignoramus; quorum rationes suo loco expendentur. Sed Aldobrandinus infelicissime: Sapientem perturbationibus majoribus opprimi; id vero sapientiam minime impedire posse. Profecto mirificis, praeter alias, haec Epicuri Vita scatet hallucinationibus, (ut suo loco dicturi sumus) etiam ubi Graeca (quod in hac Vita rarum) labe carent. Unicum afferam locum, qui mihi erat ante oculos, cum hanc de verbo [gap: Greek word(s)] observationem aggressus sum. Ibi enim praecedebant ista: [gap: Greek word(s)]

[note: 1664.] [gap: Greek word(s)]: Dialecticam (aut disserendi potius artem; maxime generali, ut tum usupabant, notione) mutilam esse: sufficere enim, ut naturales soni, pro rerum ipsarum, quae se offerunt, natura procedant. Haec Epicurus ipse in sequente Epistola late prosequitur, ut nullum omnino dubitandi locum cuiquam relinquat, et praeterea pertinent haec ad nobilem illam de verborum origine, [gap: Greek word(s)] sint illa, an [gap: Greek word(s)], (de qua Epicurus in Epistola) controversiam: de qua agens in Noctibus suis Aulus Gellius, haec habet inter alia: Nam sicuti cum adnuimus, aut abnuimus, motus ille quidam vel capitis, vel oculorum, a natura rei, quam significat, non abhorret: ( [gap: Greek word(s)]) ita in vocibus, quasi gestus quidam oris et spiritus naturalis est. Quid igitur sibi volebat Aldobrandinus, cum ita vertebat? Dialecticam ut supervacaneam repudiant. Physicos enim vocibus uti, satis est. Satlem, si Physicis, pro Physicos, dixisset, aliquanto tolerabilius. Et potest, ut ille ita scripserit. Ita tamen et vetus ante illum Interpres Ambrosius: (qui fortasse et illum in errorem induxit) Posse enim Physicos abunde simplicibus et propriis rerum vocabulis agere. Sed quid miramur istos? Gassendus etiam tam studiosus sensuum Epicuri indagator, et interpres; ad eundem lapidem, tum in versione Vitae Epicuri (ab ipso dicam; ita minfice interpolata est, a Laertio; sed quam Laertius non agnosceret, conscriptae?) tum etiam in Animadversionibus, impegit. Adeo illi quidem memoriâ prorsus exciderant, tum quae alibi super hoc argumento legerat; sed praecipue apud Platonem, in accuratissmo [gap: Greek word(s)], tractatu, seu Dialogo.

De versione hactenus. Romanae editionis textus Graecus, ut plurimum melior, et minus corruptus. Est tamen ubi vulgatarum editionum lectio, longe praeferenda: est, ubi Romanus textus, vel deficiens, vel corruptus, Interpreti fraudi fuit; ubi ex vulgatis editionibus vel suppleri, vel corrigi debeat. Copiam exemplorum suppeditabunt variae lectiones. Nos uno aut altero hîc erimus contenti. In Epitaphio Pittaci longe abit a vulgatis Romana editio:

Sed haud dubium, quin quod exhibent priores editiones, (Stephan, anno Dom. 1570. Graeco-Lat. anno Dom. 1616. quae mea editio) [gap: Greek word(s)] (in Graeco-Latina edit. errore typothetarum male ista coaluerunt) [gap: Greek word(s)] etc. verum sit.

In secundo autem versu (ut hoc obiter dicam) quicquam mutare velle, vereor ne sit [gap: Greek word(s)] Multa enim in veteribus Inscriptionibus, quae idiotimum, et ignorantiam sapiunt; quales saepe Auctores, homines idiotae et illiterati. Talis illa Ardeatum apud Plinium Naturalis Historiae lib. XXXV. cap.10.

Dignis dicta loca picturis condecoravit:
Reginae Junonis supremae conjugis templum, etc.

Ubi tamen Boissardus in Inscriptionibus, Digne doctiloqueis, pro, Dignis digna loca, exhibet: nec dubito quin ita repererit in vetere lapide; sed minoris tamen, quam prima Inscriptio, vetussatis. Ibi quoque alia ejusdem farinae et aevi: et memini judicium Arriani quodam loco, [gap: Greek word(s)] quod de multis aeque verum; quae sola antiquitas, magna intelligentibus

[note: 1664.] illecebra, commendat. Fortasse vox [gap: Greek word(s)], aut similis alia, ( [gap: Greek word(s)]) deest, ad explendum versum.

In Menedemo, (lib. II. sect. 126.) [gap: Greek word(s)], nulo seusu, et metro reclamante. Priores editiones rectissime: [gap: Greek word(s)]. Eodem versu, Sambuci edition, [gap: Greek word(s)] quod et versus requirit.

In Platone, (lib. III. sect. 14.) [gap: Greek word(s)]. in scriptura leve peccatum, nec dignum alioquin quod animadverteretur; sed ex levi scripturae vitio, maxima versionis hallucinatio: Quisquis decem sciverit, etc. Ambrosius in suis Codicibus quid repererit, (quamquam facilis ex omissione duntaxat intervalli, lapsus non intelligentibus librariis) ex versione liquet: Quisquis illud didicerit, etc.

In Zenone, (lib. VII. sect. 113.) de Amore: [gap: Greek word(s)]. ita exhibet Romana editio, quod et Aldobrandinus in versione sequitur. Priores editiones, [gap: Greek word(s)]. quod ratio suadet, et Ciceronis evincit interpretatio, quam profert in Notis ad alterum similem locum, Graeco-Latinae editionis pag. 516. beatae memoriae parens. Haec et id genus alia multa cum cogito, dubitare subiit, an priorum editionum vel versionum ulla Aldobrandino unquam visa. Stephanicam ille quidem, et quae Stephanicâ posteriores, XXX. ante vitâ functus annis, videre non potuit. De prioribus autem, quod ego dicam, quia nullae mihi visae, non habeo. Quantum tamen ex doctorum virorum annotationibus colligere licet, non multum illae a posterioribus diversae. Sed en tibi, Lector, unum de multis diversae lectionis illustre exemplum, ex quo vanam non esse nostram suspicionem, et ipse fortasse dices. De Deo, more suo Epicurus: (lib. X. sect. 77.) [gap: Greek word(s)]. Sequitur in vulgatis editionibus: [gap: Greek word(s)]. Quis, quaeso, cui de Divinitate Sphaerarum (quam asserunt et doctorum Judaeorum principes) et intelligentiis Aristotelicis quicquam unquam auditum; dubitet de veritate hujus lectionis? Nihil enim ad sententiam et cohaerentiam verborum aptius, ne cogitari quidem potuit: si tamen modica correctio (quam nos in Notis pluribus adstruemus) interveniat: ut pro [gap: Greek word(s)] et pro [gap: Greek word(s)] restituamus. Amplius dicam. Locum profert, sed et exagitat ex Aristotele Cicero, (aut verbis potius Ciceronis Vellejus Epicureus) qui magnam habet cum his verbis cognationem, ut eo respexisse Epicurum probabile sit, ut suo loco videbimus. Ambrosius Interpres ex depravata lectione sensum qualemcunque saltem, qui a vero non plane alienus esset, elicuit. At Romana editio et versio: [gap: Greek word(s)]. Neque rursus haec molesta cum sint, perturbatam beatitudinem possidentia, hos ipsos motus voluntate suscipere. Utrumque quam infeliciter? Sed hîc quoque Gassendus, Vir clarissimus, (quod non obtrectandi aut reprehendendi libidine a me dicitur: sed ut Lector veri studiosus monitus caveat) tum in Versione, tum in Animadversionibus, pessime defunctus est.

Haec de Romana editione, et Aldobrandiniana versione, quae Lectorem non ignorare, non parum ipsius interesse credidi, praefati: ad Notas nunc progrediemur eâ ratione et consilio, ut nos brevitati studuisse, et delectum habuisse, Lector intelligens facile percepturus sit.

PRAEFATIO IN NOTAS POLYBII, editas anno 1670.

[note: 1670.] QUum mutla et varia sint illa, quae beatae memoriae Pater, ISAACUS CASAUBONUS, a prima juventute, constanti porro labore, et vigente ingenio per multorum annorum, ad supremum usque vitae diem, curriculum in literis humanioribus praestitit ac publica fecit; sed nec illa multo pauciora, si non et plura, quae magno labore, ex omni scriptorum genere congesta in Adversariis suis, non magno labore (ut mos erat ipsius) contexere, et digerere, ut perfecta exirent, potuit, si vitam otiumque [gap: Greek word(s)] suffecisset: nihil tamen est in hoc politioris literaturae genere, quod majore unquam molimine et [gap: Greek word(s)] susceperit, quam Polybius novâ post minus felices aliorum conatus versione promulgandus, et amplis illustrandus Commentariis: ut pleraque, quae antea publicaverat et nomen illi non inglorium pepererant, prae isto (perfecisset modo, quod instituerat et inchoaverat) opera, [gap: Greek word(s)] ipsius censeri merito potuerint. Et de Versione quidem quia ea pridem publicata est, et multorum elogiis celebrata, non est quod multis hîc agamus. Quo quis erit Graecae linguae peritior; (quales superior aetas tulit non sane multos, sid ista multo pauciores) et in obscussimis istius linguae Scriptoribus, sive Poetis, sive aliis, noctesque diesque laborando periculum suarum virium saepius fecerit: qui longo usu et assiduâ lectione, quid in quoque rarum et reconditum; quid praeter aliorum communemque adeo consuetudinem seu verbis singulis, seu compositione, cuique proprium et peculiare, (qualia in uno Polybio tam multa, quam multa vix in pluribus, ne dicam omnibus aliis simul sumptis) statim ut ad aures accidit, non fallente judicio dijudicare potest: quo quis, inquam, magis talis est; tanto ille facilus de hac versione pro merito ipsius judicet. Qui non ad istum gradum eruditionis istius pervene runt, eo tamen pervenerunt, ut sint istius linguae, a qua fere pendet solidior omnis eruditio, in primis studiosi; Illis ego dabo consilium, cujus ausim fructum ipsis non mediocrem, naviter expertis ac defunctis, polliceri. Graecum Polybii textum lecturi, adhibeant utramque et Parentis et Perotti versionem. Jam illud cum certum sit, Perottum Latinae linguae peritiâ, sed et elegantiâ et puritate sermonis inter paucos excelluisse, ut ejus versio non hujus aetatis foetus, sed pristini temporis et Latinitatis opus ob excellentiam sermonis a multis judicata sit: hoc igitur, ut ab eo incipiamus, quantae, quaeso, (cultioris sermonis. planê non experti et incurioso) voluptatis, tam nobile par, tantis in isto genere dotibus praeditos quasi commisisse, et agonothetae munus sibi imponentem, per singulas ire periodos, et prout utervis mereri videbitur, huic interdum, interdum illi purissimi et elegantissimi sermonis palmam suo judicio tribuere? interdum vero, quod in arena contingebat interdum, (unde illud Poetae:

[note: 1670.] ancipiti judicii lance, pahnam utrique decernere; aut de palma, prout ipse maluerit, quod et olim factitatum, hieram facere: siu ut Polybius ipse loquitur, invicto utroque pugile, [gap: Greek word(s)]?

Sed hoc etsi non parvum, et quod ad profectum Latini sermonis momentum habere queat vel maximum, nihil tamen ad Graecam linguam, et Polybiani contextûs obscuritates et salebras, de quibus nobis hîc praecipue sermo. Ad illas autem deprehendendas (tyrones alloquimur) et intelligendas, nulla paratior et expeditior via, quam versionum priorum (sive Perottus fuerit, sive alius) cum versione [gap: Greek word(s)] diligens collatio. Ita enim plerumque usu veniet attentius ista contendenti et comparanti, ut ubicunque major aliqua difficultas in verbis, et dignus vindice nodus, ibi mirum quatum versiones non in verbis tantum, sed in re et sententia discrepent; aut certe, (quod Perotto solemne est) deficiant priores versiones, et mero silentio, quasi deserto vadimonio, defungantur. Mihi certe ita contigit (neque enim me paucis illis accenseri postulem, qui per se possunt ista dijudicare) ut quamvis de hac Parentis opera jam ante non unâ ratione adductus, sentirem magnifice; multo tamen admir arer magis, postquam ad aliorum quoque versiones exigere nescio quae sive curiositas impulit, sive diligentia.

Sed jam ad Commentarios veniamus. Mirabitur fortasse Lector Polybii studiosus, et indignabitur: promam tamen ego libere recurrentis identidem animi mei cogitationes. Partim enim intuentem me non semel, sed et animo meo partim complectentem cum admiratione susiepti a Parente in Commentariis istis operis [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)], et infinitam illam undique congestorum, quam reliquit in Adversariis suis, apparatuum molem; non semel optare contigit, ut versione contentus, nunquam illi commentandi Polybii venisset in mentem; non eâ saltem ratione commentandi, quam ipse sibi proposuerat. Nam si hoc solum spectasset [gap: Greek word(s)], ut quicquid apud Polybium vel in verbis, vel sententiis obscurius erat, (cujus generis satis ampla apud illum seges) id ita plene in Commentariis suis explicaret, ut vel a tyronibus cum facilitate legi posset: si quicquid in militia vel Graeca, vel Romana, (cui peculiarem librum dicavit Polybius) sive terrestri, sive navali, adhuc involutum, indictum, inexplicabile remanebat, id et verbis et figuris ob oculos ita poueret, ut omnia vel tardissmis et caligantibus essent planissima: si praeliorum, quae describit Polybius; (omnium qui fuerunt, opinor, Historicorum in istis accuratissimi, ut qui non Scriptor tantum et Philosophus inlignis; sed miles etiam ipse strenuus, et nobilissimorum, quos aetas illa, fortasse aut alia quaevis vidit, Ducum et Imperatorum comes diu fuerit) si praeliorum, inquam, Polybio narratorum et descriptorum perfectissimas [gap: Greek word(s)] edidisse, et Lectores in rem praesentem, ut instructas acies, et pugnas, et fugas, et strages oculis etiam suis cernerent, deduxisse: si hoc denique, ut artem quasi quandam (ut ipse in Epistola Dedicatoria loquitur) rerum gerendarum studtosis, qui ad negotia sese parant, traderet; quo praeipue spectasse videntur ex praestantissimis Historiographis collectae Observationes militares et politicae, quas in Adversariis suis ad 500. jam et amplius capita perduxerat: si hoc, inquam, solum spectasset, et id sibi pensi datum credidisset [gap: Greek word(s)], dudum poterant isti Commentarii tam multorum votis expetiti, in lucem prodiisse, et Lectoris, opinor, [gap: Greek word(s)] exspectationi satisfecisse. Sed aliud erat, quod Pater animo suo agitabat et conceperat. Nam praeter militiae veteris Graecae et Romanae, sed et aliarum gentium explicationem;

[note: 1670.] praesentis etiam cum vetere perfectissimam comparationem, et quae utrobique [gap: Greek word(s)], quae [gap: Greek word(s)], ostendere institnerat: nec contentus praeliis a Polybio deseriptis, nobiliores omnes ab omnibus (qui notae saltem alicujus fuerint) aetatum ac nationum quarumcunque Historicis descriptas pugnas accurate expendere: et quia id praeipue in decriptionibus snis, imo in omni narratione Polybio propositum fuit, (ut nos in priore Praefatione pluribus ostendimus) nihil ut, miraremur; sed caussas eorum, quae sive expectata, sive inexpectata, suis et anterioribus per aliquot saecula temporibus contigerant, exponeret: Parens itidem, quae variorum in omni vetere vel recentiore Historia bellicorum eventuum caussae, propiores, aut remotiores, inquirere; omnia denique, quae ubique ex caussis occultioribus maxime mira viderentur, ad regulas et observationes Polybianas exigere; omnia stratagematum exempla, mysteria, arcana, cautiones; inventorum caussas, et inveniendorum fontes, indagare, pandere: nihil denique in tota re militari tam arduum, tam occultum esse (quautum humanâ mente, et sagacitate provideri potuit) et reconditum, quod his ille Commentariis non executurus et expositurus esset. Hac igitur mente, cum nullam finem faceret tam veterres quam novos qualescunque Scriptores Historicos perlegendi; cum libros omnes de re militari scriptos, aut ad rem militarem quoquo modo pertinentes, Gallicos, Italicos, Germanicos, Anglicos, aliosque undique conquireret; cum semper in haec acriter intento novum aliquid se offerret, quo suos Commentarios, suas Observationes, auctiores, et consummatiores faceret; quod notaret, quod excerperet, quod inquireret: ut mirum non est, si diu parturiendum fuerit, quod tantâ mole, tanto molimine susceptum fuerat; ita quis non doleat, istam tam miram et insolentem animi et propositi magnitudinem, quo minus illa perficerentur, et in lucem prodirent, quibus Lector etiam non vulgaris contentus esse poterat, in caussa fuisse: quis non veterem illam veteris Oratoris et Phiosophi querelam tollat: o fallacem hominum spem! fragilemque fortunam, et inanes nostras cogitationes! Cum praeterea subit illa cogitatio, quantum terrae pelagique parari: quam multa in aliis Scriptoribus et literis multo minore labore et spatio potuerint Interim praestari, ex quibus ad publicam rem literariam non minus, si non et magis emolumnenti redire potuit. Et fortasse miretur aliquis, talis incepti cuiquam in mentem venire potuisse, cui non contigerit (ut cum Poeta loquamur) [gap: Greek word(s)]. Sed quid ageret, qui sub maximo Principe et indulgentissimo Moecenate mereretur, qui ab infantia innutritus armis, per innumera praelia, et totidem fere victorias quot praelia, gloriosissimum nomen apud exteros omnes consecutus, non alia quidem studia [gap: Greek word(s)] (modo non sacra et Theologica, quibus illi ob certas caussas ad tempus interdixerat) aspernabatur; sed ea tamen probare maxime se, in quibus incomparabiliter ipse excellebat, non obscure significaverat. Et divini vir ingenii ( [gap: Greek word(s)] intelligimus) ita sibi pridem persuaserat, et animo penitus imbiberat, nihil in rebus humanis tam arduum et difficile esse, quod non improbus labor, et indefessa industria (quae praecipua illi vitae oblectamenta) superarent. Caeterum cum perpetuis illis suis laboribus ac vigiliis assecutus esset, ut nullum studiorum genus esset, in quo non ille versatissimns; sed qui praeipue res Ecclesiasticas (quod nos alibi pluribus disseruimus) et antiquitates excoluisset; non prius Gloriossimum illum suum et Victoriosissimum (foedo parricidio terris ereptum) Moecenatem, Doctissimo, Pientissimo, et Sapientissimo mutavit, quam tota ipsi ratio studiorum mutata est, et Polybianis curis et studiis, succedentibus aliis, longum vale dictum.

[note: 1670.] Sed nec multi dein anni praeteriere, cum fatalis et decretoria subiit hora, quae curis omnibus humanis exemptum, ad pacatiores illas et beatitores sedes transtulit.

Tribus admodum aut quatuor ab obitu Parentis annis prodiit in lucem ad Polybii librum primum Isaaci Casauboni Commentarius: ita quidem titulus libri, ad librum primum; sed cun editionis istius paginae, quae librum primum conficiunt, non pauciores sint novem supra 80. non ultra paginam vigesimam procedit iste Commentarius;. in quo etiam non paucos hiatus observare legens memini. Sed et Praefationes et Prolgomena, (quae an perfecta et ad editionem descripta fuerint, non possum dicere; suspicor tamen ita fuisse) ad quae remittit Lectorem suum non uno loco in isto quicquid est editi Commentarii Parens, quo casu aut consilio praeterita fuerint, nescio; ibi certe desiderantur. Circa idem tempus, aut paullo post accidit, ut ego, qui vix dum pubertatis annos egressus, Oxonii agebam, iter in Galliam, invitante beatae memoriae Matre, suseiperem. Ibi autem remanserat pars maxima paternae Bibliothecae, in custodia (dum viveret ipse) viri amplissimi, qui singulari semper amore studioque Patrem complexus fuerat, Jacobi Augusti Thuani, Historicorum nostri temporis facile Principis; sed quae tamen, nescio quo casu ante meum adventum, tota fere surrepta et direpta fuerat. Ibi et Adversariorum Patris, multis voluminibus constantium, pars etiam non poenitenda; quae ad me (quod in magna felicitatis parte semper pono) illibata pervenit. Int er illa autem, quae ad susceptos illos, de quibus egimus, in Polybium Commentarios apparaverat, aut omnia, aut certe pleraque: quod et ego paucis post annis publice agnovi; ut et alia quaecunque tum temporis, (nam longe major pars Adversariorum ejus in viri maximi et incomparabilis, de me et Parente meritissimi, Lancelotti Andreae, Wintoniensis Episcopi dignissimi, Bibliotheca ad ejus obitum delituit) pervenerant.

Praeter alia, quae ad Polybium pertinebant, quae pleraque scripta manu [gap: Greek word(s)] satis spisso quidem illo; sed uno tamen pleraque volumine continentur, reperta mihi tum Lutetiae, Polybii exemplar, editionis cujus margines satis amplae multiplicibus nec unius temporis (quod ex scriptura liquebat) notis [gap: Greek word(s)] adeo refertae erant, ut confusio notatorum; sed et antiquitas scripturae, jam multo etiam usu non parum attritis marginibus, lectionem impeditissmam redderent. Sed erant praeterea duo alia novae illius, quae versionem Patris habet, editionis exemplaria, quorum alterum eleganter compactum erat; sed et chartâ praestantiore, ut ipsâ specie externâ meam cupiditatem non parum accenderet: alterum autem non exteriore ullo tergo contectum, sed consutum tantum et conglutinatum, ut commode legi possit: caeterum multa habebat ad margines manu Parentis scripta, quae ille dum novam illam editionem festinans percurreret, observaverat. Quia autem bina tam grandia libri ejusdem volumina Oxonium redituro nimis onerosa ad tam longam vecturam sarcina videbatur, et elegantiore illo volumine, praesertim quod Patris nomen praeferret, multum caperer; id consilii captum est, ut quae in vulgatiore exemplari scripta manu Patris erant, in alterum istud meâ manu transcriberem, atque ita in uno utrunque, saltem quod utrumque mihi commendabat, haberem: non optimo fortasse (ut postea judicavi) consilio; sed quod tunc, neque tunc omnia praevidere poteram, maximae se mihi probavit. Mirabitur fortasse Lector, quo spectet haec tamlonga de duobus istis exemplaribus narratio; sed mox intelliget, et in ca nostrum non improbabit, opinor, consilium. Eo enim nunc properamus, quod

[note: 1670.] nobis in hoc alloquio praecipue propositum est, ut nostrae in nova hac Polybii editione operae rationem Lectori reddamus: qui si fidem nostram et sedulitatem in hac obeunda provincia, quam non ambivimus, sed ab aliis quodammodo impositam von detrectandam censuimus, praentibus et posteris Lectoribus approbaverimus, optime nobiscum actum credemus, de caeteris parum solliciti.

Cum omnibus inceptis paternis et naturali pro eo ac par est affectu, sed et genii quâdam propensitate semper ita faverimus, ut in magna parte felicitatis semper posituri fuerimus, si studiorum et vitae ratio ita tulisset, ut quicquam, quod ab illo inchoatum et susceptum erat, perficere nobis et in vulgus edere contigisset; nullum tamen est illius inceptum, quod a nostris studiis et consiliis omnibus alienius judicaverimus, quam sunt quae in Polybium susceperat. Ita enim judicabamus, qui ad opus illud cum judico aliquo et pudore accederet, Graecae linguae exquisite peritum esse debere; militaris artis tum pristinae, tum praesentis omnis peritissimum; tum vero ab aliis multis praesidiis instructum, quae mihi deesse satis intelligebam. Saepe optavi offerri mihi aliquem, qui Polybio dignus, et par, (aut proximo saltem par intervallo) tantis inceptis, istâ me suspicione liberaret, quasi ego cimelii istis paternis libens incubarem solus, aut quicquam ipsius, quod publice prodesse posset, (quo nihil a me dici possit alienius) aliis inviderem. Sed interim dum nemo se offert, quantâ fide, curâ, sollicitudine, bis praecipue, quae plures annos durarunt, turbulentissimis Reipublicae temporibus, custodierim, ut integra illibataque tandem aliquando ad alios pervenirent, testis conscientia.

Ineunte (si bene memini) hoc anno 1651. cum per literas viri docti rescivissem, celebrem hujus temporis Typographum, novam Polybii editionem agitare; et iisdem literis, si quid haberem [gap: Greek word(s)], quo auctior et ornatior illa fieret ejus ut copiam illi facerem, vebementius urgerer; is autem tum status esset, ob afflictissimam charissimae conjugis valetudinem, ut mei juris non essem; sed nec illae mei tum juris, ob locorum intercapedinem, super quibus appellabar chartae; id tamen a me, quod unum potui, tum praestitum sedulo, ut paratissimam meam voluntatem testarer. Quare ut primum ex gravissimo vulnere, quod paulo post ex obitu tam chari capitis accepi, aliquatenus recolligere datum est, statim ad curas Polybianas meas omnes cogitationes transtuli. Et primo quidem consulta Patris Adversaria Polybiana; in quibus post diligentem scrutationem cum nihil invenirem quod publice, sine magna ipsius injuria, proponi possit; quod unum tum superesse visum est, de persiciendo Indice Graeco, quem Pater inchoaverat, consilium cepi, qui omnia Polybii, seu verba, seu phrases, in quibus aliquid novi, et obscuri, diligenter complecteretur; sed et eorundem partim ex versione, partim ex variis, quae sparsae per Adversaria notulis, accuratam explicationem: ubi autem praesidia ista deficerent, aut non usex quequaque satisfacerent, aliunde pro virili suppleturus, Postea vero dum textum Polybii cum cura recenseo, ac pro re nata Codices illos Gallia mecum allatos, et quae ibi notata consulo, praeter expectationem deprehendi Latinam versionem [gap: Greek word(s)] a Graeco Polybii textu, quem raepraesentat ista editio, non raro dissidere: correctiones autem suas et conjecturas, ad quas illa concinnata, ad oras Basiliensis editionis [gap: Greek word(s)] apposuisse: alias etiam conjecturas et correctiones non paucas easdem oras; sed et oras novae, seu Graeco-Latinae editionis aliquas suppeditare, quae sint istâ versione recentiores, partim quae textui Polybiano veram lectionem

[note: 1670.] restituant; partim quae versionem corrigant: quae cum Lectorem Polybii non ignorare et ipsius pariter, et Parentis interesset, omni alii curae cura ea praevertenda visa est, ut quicquid hujus generis alterutrum seu Basiliense vetus, seu Parisiense recentius exemplar suppeditaret, pari side et diligentiâ collectum Lectribus exbiberetur. In eo potissimum fides opus fuit, ne vel meas (ut nunc sunt mores) ullas conjecturas temere Lectori pro paternis (ingenio fisus) obtruderem; nec paternas, pejore flagitio, ne dicam sacrilegio, mihi (si quas meas interdum proponere libeat) vindicarem. In utroque optimâ fide versatos esse nos, etsi testis ampla, et quae sola sufficere possit, conscientia; ne quis tamen in Lectore suspicioso scrupulus haerere possit, priusquam haec ex manibus meis exirent, cum bis meis Collectionibus Codices simul illos editos, et quicquid in Polybium (quod quidem penes me sit) Pater apparaverat, viris doctissmis (non uni) in manus tradidi, ut collatione factâ, et oculorum suorum judicio adhibito, veritati testimonium perhibere possent. Inter eos Sed et ipsos Codices mihi superfuturos spero, (a me quidem ut supersint, cura adhibebitur et cautio quanta maxima) qui bonae meae fidei in posterum locuplestissima monumenta. Et de fide bactenus.

Diligentia in eo non mediocris adhibenda fuit, ne tantâ farragine notularum, quantam non raro capaces orae Basiliensis exemplaris capere poterant; notularum, inquam, quarum aliae aliis superimpositae, suppositae, trajectae: aliae, scripturâ, vetusate et multo usu, jam fugiente: aliae, recentiores quidem illae, non unius tamen temporis omnes, aut scripturae: aliae ad res pertinent, et ipsam verborum sententiam; aliae ad verba et phrases; tum Criticae; tum Grammaticae: ne in hac, inquam, tanta notarum farragine et scripturae caligine, aliquid meos vel quaerentis, vel legentis oculos falleret. Sed jam meminerit Lector, quae modo de duobus novae editionis exemplaribus in Gallia repertis dicebamus. Nam quae ex istius editionis oris adduximus, non ea jam (ut ea, quae ex Basiliensibus oris) ex Patris autographo transcribimus, sed ut olim transcripta a nobis sunt; cum isthuc aetatis essemus: ut si quid omissum a nobis fuerit, dum forte festinamus; aut aliter lectum, quam Pater scripserat, ejus rei culpam nosnunc sustinere ne cogamur. Istud exemplar, quod scripturam Patris habet, quin Lutetiae, si quis id agat, reperiri possit, vix dubito. Lector monitus, si se offerat occasio, eâ uti poterit; et sicubi nos errasse deprehenderit, id ex autographo corrigendo, de publico simul et de nobis bene mereri.

Sed hoc etsi monendum credidi, non tanti tamen est momenti, quanti istud est, quod dicturus sum. Editio Polybii Basiliensis, (quod nôrunt qui usi sunt) quinque priores libros, qui de XL. soli ad nos integri pervenerunt, et duodecim sequentium Eclogas complectens, prodiit anno partae salutis 1549. non ut Ursinus, Vir doctissimus, festinatâ Opsopaei Epistolae, quae non ad banc, sed priorem editionem pertinet, lectione deceptus, anno Domini 1529. Non plura tum Polybii, quae publice nota. Anno demum 1582. prodiit in lucem Excerptarum Legationum volumen Fulvio Ursino procurante, cum ejusdem Notis et Observationibus. Haec igitur siparatis voluminibus cum haberet [gap: Greek word(s)], quae nunc, unico volumine comprehensa, recentior ipsius editio exhibet; exemplar ejus, quod Excerpta Legationum continebat, neque ego unquam, quod sciam, oculis aspexi meis, neque ubi gentium sit possum dicere. Illud vero ubicunque sit, quin Notis [gap: Greek word(s)] pariter, ut erat editio Basiliensis, ad oras sit refertum, (et quis non liber

[note: 1670.] antiquus fere, quem Parens paullo accuratius legerat!) minime dubito. Et primo quidem spes me lactabat non improbabilis fore, ut ex Palatina Bibliotheca, in qua pars hodieque paternae Bibliothecae asservatur, ope amicorum nanciscerer. Ex ea certe Basiliensis editionis exemplar cum Manuscriptis Codicibus ad usum Patris diligentissime collatum, et Epitomarum plura MSS. exemplaria, ad me missa sunt. Sed quod maxime cupiebam et laborabam, in eo frustra fui. An igitur et hoc Lutetiae reperiendum? Sed viderint alii, quibus erit opportunum. Nobis certe hoc praesidio destitutis, si quid in his Excerptis, aut eorum versione suspectum esset, aut aliud, quod Lectores morari posset, id ut deprehenderemus et pro virili discuteremus, tanto magis laborandum fuit. Id quidem certe bonâ fide profiteri possumus, nullas nos quas attentiore lectione deprehendere potuimus difficultates, dissimulasse. Atque inde quoque noster in Fragmentis Polybianis labor tanto major, quod in illis, et exemplaribus omnibus, Suidae, puta, aliisque a Parente lectis, et pro more notatis, et ipsius versione destitueremur.

Caeterum cum Graeco tantum textu in his nostris Notis, et variantibus seu dissidentibus lectionibus res nobis est: nisi si quid inter legendum obiter observatum, in quo suspicamur [gap: Greek word(s)] festinationem suam, et frequentes interpellationes fraudi fuisse: in quo de paternis manibus simul, et de veritate (quâ nihil illi in tota vita charius) bene mereri studuimus. Verborum obscuriorum, et quae Polybio propria, explicatio (ut jam antea dicebamus) ad Indicem Graecum rejecta, nisi forte aliquid alicubi de verbis anticipandum fuit, ut vera et genuina lectio assereretur. Ejusmodi certe ab aequis et idoneis censoribus repertum iri has Notas, utcunque breves, speramus, ut eis carere Polybium minime potuisse vel debuisse agnituri sint. Erit aequitatis Lectorum, non omnia a nobis in his exigere, quae a Parente si Commentarios ipse suos edidisset, expectassent: aut omnium rationes nimis severe requirere, quo modo non contra rationem facta esse palam comperientur. Illud certe, an ex certa ratione et consilio fuerit, quod quibusdam locis correctiones sive ex libris manu scriptis, sive ex ingenio [gap: Greek word(s)] sunt in textum receptae (ut toto fere libro v. passim) quae alibi, quamvis certissimae, ad Notas et Commentarios reservatae: quod interdum, ubi locus manifeste corruptus; vel ubi dissidet ab edita lectione versio, praepositus est asteriscus: interdum vero (et id saepius) omissus, non possum dicere. Haec certe talia esse, quae Lectori vel intelligentissimo molestiam facessere erant idonea, nemo negaverit: quae omnia, nisi quid imprudentes nos fefellit, hac nostrâ qualicunque operâ praevenire ac tollere cura nobis fuit.

De erratis prioris editionis, etsi prope putidum et sordidum, quo tamen nostram Lectori fidem et diligentiam per omnia, quo ad ejus potest, approbemus; sed et importunitati sciolorum in posterum eamus obviam; (quale quid in Perotti versione, ab importuno nescio quo correctore in quibusdam editionibus contaminatâ, contigisse accepimus) de illis igitur pauca quae dicamus, antequam Lectorem dimittimus. Praeter ea, quae notata et collecta Parenti, tum in Graecis, tum Latinis, et post Praefationes exhibita, sed et alia ab eodem Patre meo postea deprehensa, et ad oras illas suae editionis exemplaris propriâ manu notata: cum praeter ista passim multa tum in Graecis, tum Latinis occurrerent, quae ejusdem generis esse minime dubitabam, de iis cur ultra deliberarem, quin deprehensa statim corrigerentur caussa, opinor, non erat. Quia tamen hoc dum ago primo, pro rei natura, negligentius; propius nihil factum, quam ut in hunc Erratorum censum referrentur aliqua, quae postea nihil minus quam errata esse deprehendi. Ut

Haec erant, Lector Polybii studiose, et famae Casaubonianae non inique, quae praemoneri te non abs re tua credidi. Vale, et conatibus nostris, dum tibi quâcunque ratione prodesse volumus, candorem tuum impertire.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, PIETAS, CONTRA MALEDICOS PATRII NOMINIS, ET RELIGIONIS HOSTES.

SERENISSIMO, POTENTISSIMOQUE PRINCIPI, JACOBO I. MAGNAE BRITANNIAE, etc. REGI.

Miratura non est Majestas Tua, Rex serenissime, hominem spectatae tibi innocentiae defensione opus habuisse, quae non ignorat quam sit maledicentiae his temporibus obnoxium, sectari bonas partes, et propugnare veritatem; immo vero proprio periculo didicit; cujus nec fortunae sublimitas, quam omnes sani verentur, nec omnium virtutum concentus incomparabilis, quem agnoscunt simul et venerantur omnes boni, deterrere quosdam potuit a dirissima sacratissimi nominis insectatione. Incredibile id possit videri, nisi jam olim monuisset Scriptor sapientissimus de calumniatoribus loquens, Nihil esse tam sacrum, quod sacrilegum non inveniat; et eos esse constaret obtrectatores, tuos, qui cum fidei, virtuti, religioni jam palam renuntiarint, quot in Te convitiis invecti sunt, totidem parati sint Divinam Majestatem blasphemiis insectari, si majoris inde lucri spes affulserit. Et tu quidem, Rex serenissime, haec hominum propudia merito contemnis, cujus in tam sublimi fastigio facta, dictaque omnia tot habent testes, ut metus non sit, ne quid fame tuae calumnia, utut artificiosa, nocere possit. At privati hominis alia ratio; cujus quanto vita obscurior, et nota paucioribus, tanto magis injuriae fabularum patet, magisque publicae defensionis indiget. Quae igitur Patrem, dum viveret, rationes impulerunt, ut malevolorum in se, et fuum Patrem convitiis, quae absque iis fuisset, tanti non erat facturus, respondendum sibi putaret, Pietas, studiumque Veritatis; easdem ipse suscipiendi hujus operis, et edendi Authores habeo. Quod ego caussis non levibus adductus, Tuae, Rex serenissime, Majestati meo Patrisque nomine dedico, consecroque. Ille sub tuis militans vexillis, tuis auspiciis pugnans haec odia retulit, hanc hominum malevolentiam sibi conciliavit. Tu illum multo ante quam vidisses, et maximis locorum intervallis separatum amasti jam tum, et habuisti in tuis, atque mutuarum literarum honore non es dedignatus. Tu illum praesentem omni favore, gratiâ, et charitate complexus es, summisque in aeternum Regiae liberalitatis exemplum cumulasti beneficiis; eodemque porro affectu, eâdem liberalitate ad mortem usque prosecutus es. Summa erat haec benignitas: minorem fecit Tua Majestas, quae tantum postea illi addidit. Parum tibi fuit ista illi praestitisse dum viveret; superstitem esse voluisti defuncto tuam beneficentiam, et ad posteros tanquam jus haereditarium transire. Oculis tuis morte subtractus est Casaubonus, non animo, non amori; cujus fructum eundem percipit defuncti familia, quem vivo exhibueras. Vel illud, quale est? quod adeuntem Te nuper ex occasione matremfamilias tantâ verborum et vultûs humanitate excepisti, ut ejus temporis faciem videre illa sibi videretur, quum Te primum adstante marito salutavit. Voluisti scilicet omnes intelligerent, hominis tibi dilecti non minus apud Te posse memoriam, quam potuit praesentia; nec minus

immortalem esse tuam erga Casaubonum gratiam, quam illa immortalia, quae in Casaubono tibi placuerunt. Et erunt adhuc, qui integritatem ejus in dubium vocent? qui adulationem ipsi objiciant? Malorum certe, teste Plinio, infida est gratia, et amor obsequio et assentatione partus, nisi iisdem artibus foveatur, sensim evanescit. Gratiae autem, quae post obitum tam stabilis, et inconcussa maneat, optima fuisse, et laudanda fundamenta necesse est. Quae cum ita se habeant, vereor ego, Rex serenissime, ne benignitati tuae derogare merito viderer, si ambitiosas preces adjicerem, quibus scriptum, quo Patris caussa agitur, et existimatio defenditur, Tuae Majestati commendarem. Non potest, quin curae tibi sit ejus fama, cujus tam grata memoria; neque puto indignaturam Majestatem Tuam, si dicam, Patris defensionem ad Te quoque nonnihil pertinere. Indignum sane esset admirabili prudentiâ, quam immensae illi tuae benignitati conjunxisti, tantum honoris illi a Tua Majestate habitum, quantum sciunt omnes, si is revera fuisset, quem facit adversariorum maledicentia. Sed vereor ne morer tua tempora: liceat in pio voto desinere: oro obtestorque DEUM, ut quem benignitate, clementiâ, [gap: Greek word(s)] unus praeter caeteros maxime refers, is suam tibi, Rex serenissime, benignitatem, clementiam, et beneficentiam det uni praeter caeteros in omnibus consiliis, inceptisque tuis experiri, Teque quam diutissime salvum populis tuis praestet, et incolumem.

AMICO LECTORI SALUTEM.

Non, opinor, aegre feres, amice Lector, si brevi te Praefatione moror, ut ea scias, quae mea interest te non ignorare. Haud ita post venerandi Parentis obitum, ego annorum tunc quatuordecim, missus sum ad celeberrimam hanc Oxoniensem Academiam ad studia philosophica. Sciebam Patris [gap: Greek word(s)], et ejusdem defendendae studium multos ipsi malevolos, atque inimicos conciliasse, qui famam ejus varie traducere, atque obruere calumniis essent omni ratione conaturi. Sed ideo me minus haec cura angebat, aut ab aliis curis avocabat, quia id quoque noveram, Patrem abundasse amicis, viris optimis et doctissimis, quos putabam tam veritatis, quam ipsius caussâ patrocinium ejus contra inimicos suscepturos, atque omnem ab eo injuriam studiose propulsaturos. Verum aliter accidit; utrum quia rari fuerunt omni tempore, qui defunctorum amicos agerent, an quia potius indignos putarunt adversarios, et eorum calumnias quibus omnino responderetur, mitto nunc quaerere. Insultat certe Heribertus Rosweydus in sua quadam Praefatione meo Patri, ut qui desertus et derelictus fuerit ab omnibus spatio integri quadriennii, post quod tempus prodiit vir clarissimus, Jacobus Capellus, Vindicias pro Casaubono postulans; sed qui, ut ipse profitetur, non tam personae, quam caussae patrocinium susceperat. Vir enim doctissmus, et probissimus, cum nihil probe omittat, quod ad rem ipsam pertineat, convitia et calumnias adversariorum in Patrem aut prorsus transit, aut leviter, ac molli, quod ajunt, brachio repellit; in hac caussa, si fas est dicere, nimis mitis et modestus. Ego interim indefensum, atque inultum jacere Patrem, pro eo ac debebam, ferebam graviter et acerbe; quia tamen statueram accurate aliquando vitae ipsius historiam scribere, putabam fore commodam tunc occasionem mihi illum vindicandi, atque eam expectare decreveram. Postea illa, proh dolor! acciderunt, quae me sententiam mutare coegerunt, ut crediderim mihi primo quoque tempore aliquid contra varias adversariorum calumnias pro Patre respondendum. Videbam etiam Capellum et Rosweydum de quibusdam etiamnum magnâ contentione altercari, hunc studio calumniandi, illum veritatis, quorum ego videbar lites finire posse, paratus ab iis praesidiis ad caussam necessariis, quibus Capellus carebat. Cum igitur majus illud opus de Vita Patris non possem nunc expedire, cui de multis quaerendum prius, et ab aliis inquirendum, quae adhuc ignoro; visum est haec pauca, omni morae longioris caussâ procul habitâ, scribere. Optassem autem mihi ut contigisset uti doctorum virorum operâ, qui propter usum, et consuetudinem cum Patre diuturnam, aut aliunde quoque res ejus cognitas habuerunt; sed ego ab illis procul hîc [gap: Greek word(s)], auxilio illorum nullo sum adjutus. Supplerunt tamen hunc defectum ipsius Epistolae, quas habebam, et multorum annorum Ephemeris, e quibus pleraque hausi, et didici, quae ad hoc opus erant mihi necessaria. Profiteor autem me hoc quicquid est operae ad refutanda tantum mendacia, et calumnias, hoc est, ad defensionem personae suscepisse. A re ipsa autem, et caussa abstinui, cujus partes jam egisse Capellum diximus, ut recte possint quae ille scripsit sussicere. Quaecunque tamen ille praeteriit, aut negligentius est persecutus, ea volumus a nobis a expectari, si Deus nostris studiis et conatibus adspirarit. Nunc, ne expectes, Lector, exquisitam aliquam audaciae deprecationem, quod ego ingenio mediocri, eruditione nullâ, ab omnibus denique iis imparatus, quae solent laudari, in publicum prodire audeam. Quorsum enim? Non hoc opus doctrinae, sed pietatis; non ad famam mihi parandam, sed paternam tuendam. Quid refert quomodo scripserim, quam eleganter, et ornate; modo vera scripserim? Ferunt Croesi Regis filium, cum prius mutus, et elinguis fuisset, ad servandum Patrem magno nisu naturae vim fecisse, et abruptis linguae vinculis sermonem recepisse: ego, qui quoquomodo me possum exprimere, ubi fama, et existimatio mei Patris agitur, silerem? Apage verecundiam, quae piaculo propior. Haec te volui, Lector, nescius ne esses. Vale.

APPROBATIO.

Quam debet, ipso jure pietatis, Patri,
Et, veritatis lege, tam probo Patri,
Et, literarum jure, tam docto Patri,
Defensionem candidam, solidam, integram
Hic exaravit filius CASAUBONO,
Ne quid tuendam desit ad causam bonam.
Laudo. Sepulto justa genitori facit,
Et filialem lucis usuram refert,
Dum sic paterno nomini lucem admovet,
Calumniarum nube depulsâ gravi.
Mendaciorum plaustra, rixarum strues,
Opprobriorum complicatas sarcinas
Dissuere, dissipare, pessum vertere
Sic valuit, et sic voluit. En talem sibi
Optaret ipse filium, qualem dedit;
Pugilemque talem postulent, aptum bonis,
Hosti timendum Veritas, Pietas, Fides.
Has advocatas adhibet, his ducibus pugil
Contra irruentes impudentes rabulas
Prodit, paternae non modo innocentiae,
Sed gloriae (quam nulla franget fabula)
Vindex, et haeres, et theatrum Filius.

DE MERICI CASAUBONI PIETATE.

Qui lectos cineres acri sparsistis aceto,
Quam melius vobis abstinuisse fuit!
Nam qui delituit vivaci Vermis in ovo,
Nunc tepido Phoebi lumine factus Olor,
Perfida mordaces respersit in ora favillas,
Foedasque a tumulo Patris abegit Aves;
Pristinus ut redeat deterso candor Olori,
Detque piis poenas Manibus atra Manus.

MERICI CASAUBONI PIETAS CONTRA maledicos Patrii nominis et religionis hostes.

PARS PRIMA.

MAgna fuit, Lector, et optanda felicitas illorum temporum, quibus ea erat ingeniorum simplicitas, ut doctis inter se liceret salvâ concordiâ, sine felle atque acerbitate dissentire, ac Veritatem quaerere. Hodie nullum crimen est capitalius libertare judicii, nihil convitiis et calumniis opportunius, quam contra aliorum opinionem, quid in quaque re sentias, exponere. Pauci admodum aliquid omnino scripserunt, qui pro seipsis postea scribere non sint coacti; adeo multi, aut Veritatem ipsam odio habent, aut sibi putant injuriam fieri, nisi in ipsorum verba juraveris. Ex omni porro ambigua et controversa materia, nulla est quae acrius et majori contentione soleat agitari, quam quae est de Fide ac Religione dispurario. Illa vero quanto sanctius argumentum, tanto magis animi eorum, qui propugnatores ejus audire cupiunt, ab omni mala malitia, et obtrectandi vitio puri deberent ac immunes esse. Rem tamen secus habere docet nos experientia: nam qui pias fraudes ad excitandum zelum, id est, figmenta et fabulas ineptissimas jam pridem laudarunt, hodieque iis utuntur, ut per omnia sibi constarent, pia quoque convitia, piasque calumnias excogitarunt, quibus adversarios oppugnarent: quod quidem ita faciunt strenue, ut in iis ponere videantur unicum caussae suae praesidium. Sed miseram potius atque desperatam tali patrocinio! Quae conscia est enim suae sibi bonitatis, nunquam tam abjectae spei esset, ut turpe adeo auxilium sustineret implorare. Nam quae alioquin major insania, quam ut Veritatem tuearis, uti vanitate? Egregie olim dicebat in re non dissimili Scriptor elegantissimus, [note: Synes. Epist. 5.] [gap: Greek word(s)] Produnt igitur se miseri veteratores, et quam caussam defendant, ratione ac modo defendendi palam faciunt. Ut mirum non sit, si ex ipsis illis partibus aliquando non boni tantum offendantur hac portentosa licentiâ propter rei foeditatem; sed alii quoque, non illi quidem forte admodum boni, sed aliquantum prudentiores, qui probe intelligunt, non minus obesse causae suae hos [gap: Greek word(s)], et calumniarum artifices apud perspicaces et cordatos viros, quam prosunt apud quosdam simpliciores, coecamque ignorantiâ plebeculam; praecipue qui videant multos non parce et callide uti hac licentiâ, ut cum colore mentiantur, dicantque, etiamsi non vera, verorum tamen speciem habentia; (quod ipsis est concessum dubiis rebus) sed ita [gap: Greek word(s)], ita sine arte ac judicio, ut hient ac pateant fraudes cuivis, modo qui elephanti corio non sit tectus, fiantque quod ait alicubi Plautus, Doli non doli. Hoc adeo inde videtur esse, quod quidam sunt homines naturâ maligni, mendaces, [gap: Greek word(s)], qui nacti hoc pallium pietatis, et zeli insito vitio, securi scilicet, fraenum laxant ingenio prurienti. Adde quod hoc praetextu multi privatum dolorem, aut suum aut alienum, pretio conducti ulciscuntur. Quare nihil tam ineptum, tam portentosum aut horribile, quod de magnis viris dictum, scriptumque non sit. Si nos hoc nunc ageremus, possemus facillime, quae diximus, exemplorum infinito numero confirmare: nunc non est id nobis propositum: sed neque puto quemquam esse tam male versatum in hujus aetatis libris, qui in his mihi non sit, etiamsi longiori operâ supersedeam, facile accessurus. Hoc videor posse vere dicere, oppido quam paucos scripsisse de rebus hodie controversis, eâ modo efficaciâ, ut adversariis stomachum moverint, qui haec experiendo non didicerint. Quibus autem, et cujus generis calumniis uti soleant, poterit Lector ex iis cognoscere,

quae deinceps sumus dicturi ad defensionem Isaaci Casauboni, venerandae memoriae Parentis, in quem sui artisicii, malitiae, et fraudis omne genus exemplum omnibus numeris absolutissimum plures ex illis ediderunt. Visum est autem pauca quaedam de eo praemittere, qui erit totius orationis argumentum.

[note: Vide Epist. 453.] ISAACUS CASAUBONUS natus est Genevae, (quo parentes metu vivicomburii propter Religionem concesserant) anno partae Salutis CIC IC LIX. 12. Kalend. Mart. patre Arnaldo Casaubono, viro vitae integerrimo, et doctissimo; matre Johannâ Rosseau, singularis exempli foeminâ. Statim ab ineunte aetate destinatus optimarum literarum studiis, ad patris curam et diligentiam magnam attulit ingenii docilitatem, animique alacritatem pene incredibilem. Ante annum aetatis nonum emendate Latine scribebat, et expedite loquebatur, magnâ patris et amicorum voluptate, qui indole pueri supra modum capiebantur. Jam magnam spem sui excitaverat, quum publicâ temporum calamitate funditus eversa sunt ipsius studia. Qui enim fuerat magno patris studio ac labore institutus, diuturnâ ejusdem absentiâ navantis operam Ecclesiae necessariam tantum dedidicit, ut, quod ipse solebat dicere, duodecimum agens aetatis annum, vix nomen ipse suum declinare posset: quam tantam mutationem et aetas ipsa excusat, et multis de causis non est miranda. Nam praeter quod eo tempore caruit omni ope, exemplo, et consilio; (quae doctorum penuria erat in illis locis propter afflicta Reipublicae tempora) variis casibus jactato, periculis indies exposito, deerat scilicet otium, et prior animi, vitaeque tranquillitas. Reverso post trienmum patre, studia denuo inchoavit ab ipsis fundamentis, sed tanto ac tam constanti impetu, ut fuerit saepe imperio patris quasi sufflaminandus, magnum alioquin vitae periculum, aut saltem sanitatis incursurus. Habuit tamen et hoc tempus suas remoras, et impedimenta non pauca; maxime vero nefandae illius, atque aeternum execrandae lanienae tempore, quae incidit in annum aetatis ipsius quartum supra decimum. Tunc illum pater primum Graecis literis initiavit, cum sceleratas sicariorum manus fugientes, in sylvis et solis locis miseri, ingenti tamen animo, latitarent. Mox pater ita vacavit publicis negotiis, ut filii studia cogeretur omittere. Quis inde status studiorum ejus fuerit, quae vitae conditio, referam ipsius verbis e quadam Epistola [note: Num. 879. Joanni Prideaux.]: Anno aetatis decimo nono Genevam sum missus studiorum caussâ ... Hîc ego quantum poteram dies noctesque vires contendens, sitim meam conatus sum explere. Itaque Dei bonitas vigiliis nostris ita benedixit, ut anno aetatis vigesimo quarto Francisco Porto Cretensi, Graecorum omnium nostri temporis longe doctissimo, viro admirandae probitatis, et pietatis singularis, in professione literarum Graecarum successerim. Vixi annos quatuordecim Genevae Professor, primo Graecarum literarum, deinde etiam Latinarum, aliquando etiam Hebraicarum. Haec ille ad amicum. Adhuc adolescens editione Notarum in Diogenem Laertium primis sui nominis auspiciis praelusit, et optimo parenti [gap: Greek word(s)] simul et Minerval aliquod persolvere conatus est; primum enim illum ingenii sui foetum patri dedieavit, eidemque magnâ reverentiâ pari pietate junctâ detulit. Anno Domini CIC IC LXXXVI. Arnaldus Casaubonus fato concessit, anno climacterico aetatis suae sexagesimo tertio. Pater, qui tunc aberat, dolorem suum ex eo nuntio testatus est in Commentariis ad Strabonem [note: Lib. v. pag. 211. edit. Paris.,] quos tum scribebat, his verbis: Hoc tempore allatus mihi tristissmus de obitu, hei mihi! optimi optimeque de me meriti parentis mei nuntius ita me perculit, affecit, ut prorsus ab his mansuetioribus Musis abhorrens animus, alias literas requirat, in quibus acquiescat, ac tanti vulneris medicinam reperiat, quae profecto non aliae sunt, quam eae, in quibus annos ferme triginta idem ille [gap: Greek word(s)] Pater meus se non sine fructu (Deo gloria sit et laus) exercuit; quasque voluit ille semper suis liberis versari ante oculos. Annum aetatis agentem quasi vigesimum octavum gravis eum languor invasit, quo admonitus suae mortalitatis, omnibus aliis studiis renuntiavit (totus autem fuerat jam aliquot annos in studiis philosophicis et Jurisprudentiae) seque totum ad sacra contulit. Quae etiam postquam ex tabe illa convaluisset, et pristinam valetudinem recuperasset, nunquam penitus omisit, tantum semper temporis illis libentissime tribuens, quantum poterat per alias occupationes pro instituta ratione vitae necessarias. Sub idem tempus Henricus Stephanus, vir clarissimus et optimus, Florentiam Stephanam, egregiae tum spei filiam, illi juveni despondit, ac mox collocavit. Anno Domini CIC IC XCVI. aetatis trigesimo octavo cum honestissimâ conditione a S. P. Q Monspeliensi invitaretur humanissime ad publicam humaniorum literarum professionem in

ipsorum urbe, crebraeque amicorum adhortationes accederent, tandem sub finem anni [gap: Greek word(s)] patriam reliquit, et Monspelium migravit: quo cum pervenit, incredibili amicorum gratulatione, et mirificâ publicae laetitiae significatione exceptus est, cum etiam ipsi Urbis Consules obviam illi processissent. Munere Professoris ibi functus est duos annos et aliquot menses. Jam sua illi fama magnos Lutetiae amicos pepererat; plurimis quoque brevi profectione, ex occasione ab eo prius illuc insticutâ, familiariter innotuerat. Hi igitur omnes omnem movebant lapidem, ut eum Lutetiae possent habere proprium, in eumque finem crebro eum Henrico Magno, rerum tunc in Gallia potienti, commendabant. Tandem anno Domini CIC IC IC. literis Regiis accitus, Monspelio valedixit, et primum Lugdunum Convenarum se contulit, ubi quandiu fere fuit, usus est hospitio viri illustrissimi Merici de Vic, qui inprimis favebat ejus studiis, atque arcto eum amore complectebatur. Postea Lutetiam profectus est, sed ad breve tantum tempus, Lugdunum mox reversus, ut editionem Athenaei absolveret, quam sub praelo reliquerar. Anno demum CIC IC C. eo migravit cum familia, sedemque ibi firmam fixit. Urbe autem plenâ hominum diversa de Religione sentientium, qui praesertim ex illo numero plurimos amicos haberet, non poterat frequentes de Religione velitationes evitare: quod cum alias ob causas accidebat ipso invitissimo; tum etiam ferebat aegerrime, tantum sibi perire temporis a studiis, seque literis suis sedulo vacare non posse. Statuerat igitur [gap: Greek word(s)], atque alibi quietiores Musas colere. Verum quum missionem ipse, et per amicos iterum atque iterum a Rege petiisset, impetrare tamen non potuit. Multae sane sunt oblatae illi conditiones, Sedani a Duce Bullionio, Nemausi, et Heidelbergae, alibi; omnes luculentae et magnis illecebris. Sed postquam spes illa tranquillioris loci decollavit, nempe quod erat relictum, praesentibus se, ut potuit, accommodavit atque patienter acquievit. Anno Domini CIC IC CX. accidit id in Gallia, quod etiamsi nulla sit unquam dies, nulla vetustas obliteratura, nemo tamen potest, praecipue qui sit [gap: Greek word(s)] Gallus, sine horrore meminisse. Post nefarium optimi Regis parricidium, tantam rerum publicarum [gap: Greek word(s)], secuta est necessario immutatio quaedam privatarum quoque fortunarum. Pater jampridem innotuerat serenissimo Magnae Britanniae Regi, et non unas ab eo literas acceperat, quibus suam illi benevolentiam Princeps optimus benignissime significabat. Avebat etiam mirum in modum ritus Ecclesiae Anglicanae, ac consuetudines cognoscere certius, atque adeo ipsis oculis explorare. Cum igitur diu quaesita occasio tandem se obtulisset occiso Rege Christianissimo, ultro invitatus a Principe benignissimo, acceptis ab illustrissimo Archiepiscopo Cantuariensi literis humanissimis, suscepit iter in Angliam, missione prius a Regina per amicos impetratâ. Ibi expertus est summi Regis admirandam benignitatem, et aliorum quoque Procerum benevolentiam erga, se incredibilem. Accidit paucis post adventum mensibus, ut Epistolam ex occasione scriberet ad Frontonem Ducaeum, Societatis Jesu Theologum; item aliam brevi intervallo ad illustrissimum Cardinalem Perronium: utraque est paulo post publici juris facta. Postea cum Rex serenissimus diutius cum sibi retineret, optati otii factus compos, ad majus opus se accinxit, et quod tot annos meditabatur, Annalium Cardinalis Baronii examinationem. Hoc illud est; hinc illae lachrymae; hinc, inquam, illae irae et odia; hinc falsae absurdaeque criminationes; hinc denique calumniae diabolicae. Dum adhuc sese intra limites profanae literaturae, [gap: Greek word(s)] continuit, quod paucis datum, ipse facile erat assequutus, ut laudem sine odio, sine invidia inveniret; aut saltem (quia id videtur [gap: Greek word(s)]) ut perpaucorum, atque adeo vnius tantum atque alterius livorem et malevolentiam, infinitorum studia compensarent. At ubi Theologica semel attigit, nulla aequitas, nulla moderatio, nulla modestia profuit; tanquam rem illicitam ac nefariam esset aggressus, ita animi multorum in ipsum sunt protinus immutati. Sed bene est, quod nihil inexpectatum, nihil non illi praevisum diu acciderit. Cum universim invidiosum est immiscere se alicui de Fide controversiae, tum maxime illa contentio odiis, convitiis, calumniis opportuna est, quae est de Romani Pontificis Potestate temporali. Haec est hodie (si verum volumus) apud multos summa Fidei; haec cardo, in quo vertitur omnis adversariorum Theologia; qui illam oppugnat, is arcem illorum invadit; quam si semel amiserint, de caeteris non admodum, aut certe non ita acriter contendent. Hanc igitur acerrime, hanc animosissime propugnant, et cos, qui contra mutire

audent, habent loco hostium insensissimorum, illosque quibusvis artibus, quâvis ratione, [gap: Greek word(s)] conantur opprimere. Hujus rei unicum nunc dicam argumentum, ex ea, quae nuper prodiit duorum Benedictinorum Patrum, Theologiae Professorum, a Cardinalibus ad Pontificem maximum Appellatione. Hac Appellatione ostendunt Authores, Cardinalem Bellarminum, tam extra omnis modestiae et charitatis Christianae limites tam horrenda crimna Widdringtono imposuisse, illumque tam inverecunde calumniatum esse, ut quantumvis Ecclesiae Catholicae Romanae se filium esse profiteatur, ipso tamen (ut illi loquuntur) Luthero, Calvino, aut alio quovis perditissimo, aut in reprobum sensum dato homuncione deteriorem faciat, idque ob has tantum causas, quod ille Widdrington Juramentum Fidelitatis ab Anglis licite suo Regi praestari posse affirmarit, et potestatem Papae deponendi Reges, suis Dominiis privandi, de Fide certa esse negaverit. Quid igitur Patri meo sperandum fuit, qui huic doctrinae in illis suis libris totis se viribus opposuit? Sed neque illud ignorabat, quantae aleae res esset, quantae confidentiae, Baronio, quem sui pro [gap: Greek word(s)] colebant, audere contradicere. Haec, inquam, omnia ille non ignorabat. Neque defuere ex illis castris boni et amici viri, qui sedulo illum monerent, et ab inceptis deterre re conarentur: Haberet aliquam rationem suae famae, quam certissimâ ratione hujus generis scriptis ibat imminutum; haberet et tot amicitiarum, quas erat (ô tempora) violaturus. Denique si quieti suae, si otio, si tranquillitati consultum vellet, ab omni genere contentionis in negotio Religionis abstinerer. Haec et similia illi proponebantur; sed qui jam omnia perceperat, et animo secum ante peregerat, ad haec imperturbatus, interritus, multorum odia atque inimicitias suscipere; et vel luere poenas, si ita casus ferret, non recusavit ob honestissimum factum, quo suam pietatem Deo et vere piis approbaturum se sciebar. Si essemus ex iis, qui quâvis ratione [gap: Greek word(s)], aequâ an iniquâ, nihil pensi habent; possemus virorum magnorum Epistolas proferre, quae apprime ad rem facerent. Sed tanti mihi non constet veritas, ut propter ipsam humanae societatis jura migrem, cum putem illas non posse, sine eorum periculo, qui scripserunt, evulgari.

Primum opus, quod edidit in Anglia, fuisse diximus Epistolam ad Frontonem Ducaeum: agit illa praecipue de Papae Monarchia temporali, de Juribus Regum, et Juramento, quod vocant, Fidelitatis, aliisque id genus, de quibus notum est, eandem non esse omnium Pontificiorum sententiam: caetera pertinent ad fidem historicam, de horrenda illa Proditione Pulveraria; de authoribus, non de causa ipsa, et rebus fidei controversis. Tamen quia, ut ante dicebamus, quae minime ad fidem pertinent, ea pro fundamentis Religionis plurimi nunc habent, magnam illi invidiam haec Epistola peperit, multorum odia atque inimicitias conciliavit: unde statim contumeliosissimi in ipsum, et virulentissimi libri prodierunt. Epistolae ad Cardinalem Perroium non tam Pater author erat, quam Rex ipse serenissimus: quare igitur in illum propter eam inveherentur, causa non erat: nec, quod ego quidem sciam, hactenus factum. Exercitationes in Baronium non multo ante Authoris obitum sunt editae. Quae igitur postea in illum sunt scripta, jam rebus humanis exempto prodierunt omnia. Nos, quod ad illa attinet, quae Patre adhuc superstite exierunt, sequemur ejus judicium, contenti partim ipsius responsionibus, partim silentio, et generoso contemptu. Iis respondere, quibus ipse fato occupatus non potuit, putamus esse pietatis nostrae; tum etiam, ne si sileamus, non tam putent adversarii indignas fuisse suas calumnias, quibus responderetur, quam defuisse, qui vellet et possec illam subire provinciam. Primum videamus ipsos Authores qui sint, qui ab illo, quo dixi, tempore aliquid in eum scripserunt, tam eorum, qui scripta simul et famam ejus, quam qui hanc solam famosis libellis appetiverunt.

Princeps fuit in hoc agmine Heribertus Rosweydus, Jesuita, qui decerptis hinc et inde locis ex Patris Exercitationibus atque improbe vellicatis, capita XII. composuit, quae hoc titulo publicavit anno CIC IC CXIV. Lex Talionis duodecim Tabularum, etc. Nihil ego de viri illius cruditione detractum velim, sed dicam quod res ipsa clamat, in illis quae scripsit in Patrem, solidioris alicujus eruditionis rara vestigia, fellis autem et maledicentiae insignes ubique notae. Quum autem sit fabularum amantissimus, quod scripta ejus testantur, (videat qui ridere volet illa de apibus et araneis, quae sunt in Anti-Capello) minus mirum, eum ita studiose et accurate collegisse plerosque sermones, atque rumusculos,

qui erant de Patre meo sparsi, atque ausum confidenter ipsi objicere. Jacobus Capellus, Vir clarissimus, quum libro, quo Vindicias pro Patre adversus praecipuos ipsius adversarios postulabat, has quoque tabulas, non adeo copiose quidem, sed prout illae merebantur, refellisset, Heribertus statim stylum resumpsit, et officiosas has Capelli Vindicias explodere conatus est, edito libro anno CIC IC CXIX. quo etiam priores in Patrem calumnias repetit. Contra hunc librum eodem anno scripsit Capellus Assertionem Bonae Fidei, usus priore suo instituto, ut praecipuis immoraretur, leviora praeteriret. Sed Rosweydus, ut est famae suae diligens, et alioquin non ignavus miles, alium rursus hoc ipso anno CIC IC CXXI. emisit librum bene magnum, quem nominat, Syllabum malae fidei Capellianae, quo vetera sua reponit, nova affert; sed pauca ad Patrem spectantia, cum jam haec lis sit facta Capelli propria.

Heribertum secutus est Author Elixir Calvinistici, quisquis ille fuerit; ipse [note: Andreas Endemon, Galpar Scioppius.] se appellat Andraeam Scioppium. Andraeas sane et Scioppius nomina sunt illustria e familia calumniatorum; sed Andraeas Scioppius monstrum est hactenus mihi incognitum et inauditum. Quum primum igitur vidi illam Satyram, desiderio hominis cognoscendi, quia se profitetur Gasparis fratrem, vitam Gasparis percurri; sed ibi quum de sorore sint non pauca, de fratre ne [gap: Greek word(s)] quidem reperire potui. Ut non immerito dubitem talisne quisquam sit homo natus, quem vult hîc se credi, Andraeas Scioppius: nisi forte quia Gasparis [gap: Greek word(s)], uti ajunt, non cum uno viro rem habuit, jus maternum praetendens hîc Andraeas, gloriae et honoris avidus, in illustrem familiam sese inseruerit. Nam vel illud, quantae, quaeso, ambitionis, quod in libelli vestibulo plena scriptura, Andraeas Scioppius Gasparis frater? Sed quicquid hujus sit, certum est tale illud esse scriptum, ut ipse Gaspar Scioppius illius Author esse potuerit; adeo mendaciis et calumniis refertum est, adeo plenum maledictis et conviciis, quorum [gap: Greek word(s)], adeo totum ineptum, insulsum et insipidum. Jocorum ac salium quam putida ac puerilis affectatio? [gap: Greek word(s)] quam inficeta et injucunda? Vix puto quenquam tam validi stomachi, qui possit, paucas licet paginas, sine nausea ac fastidio perlegere. Quae autem sunt pag. 24. etc. ubi quasi depositâ mimi personâ seria videtur promittere, jubetque suos. Lectores togam componere, quis non dicat Authorem ebrium aut insanum scripsisse, qui citatos ex Exercitationibus locos inspexerit? Peream nisi meruerit hic homo, quisquis sit, ut Gasparis Scioppii frater credatur esse.

Andraeae fratri (ita enim lubet credere) comes exiit anno CIC IC CXV. Gaspar Scioppius, quamvis personatus assumpto Holofernis Krigsoederi, vero, an ficto ad arbitrium, nomine [note: Vide Placcium de Scriptoribus pseudonym.] De Authore etiam sine indice constare poterat: larvam tamen illi detraxit Eudaemon-Joannes, et suo nomine cognoscendum exhibet, Castigationum lib. 11. pag. 125. Jam diu est quum audiveram Scioppium tale quid esse meditatum; sed an liber etiam esset editus, compertum non habebam; fecit mihi illius copiam nuper vir singularis pietatis et doctrinae, meorumque studiorum fautor optimus et humanissimus, Joannes Prideaux, Regius in hac celeberrima Academia Theologiae Professor, et Procancellarius amplissimus. Forte illum domi suae conveneram, atque inter alia de hoc Scioppii libello rogabam, an haberet: Habeo vero, inquit ille mihi, sed miro adeptum casu. Inviseram illustrissimum Bathoniensem Episcopum, qui tunc illum librum habebat in manibus, jamque aliquot paginas delibaverat, quum longioris lectionis impatiens, infelicem librum in objectum focum projecit indignabundus. Tunc ego citissime arripiens, At ego, inquam, jam bene sum exercitatus in ejusmodi scriptis; lubenter in hoc experiar, quantum mea valeat patientia. Sic illum praesenti periculo eripui, et adhuc habeo. Haec ille mihi. Nec erant sane tam dignae miserae chartae, quam Author ipse dignus qui flammis ultricibus traderetur. Ig est quidem Scioppius, a quo nihil non horrendum et execrabile debuit expectari: videtur tamen hoc in libro omnes ingenii nervos contendisse, quo fieret [gap: Greek word(s)], quantumque alios omnes mortales jam pridem importunitate [gap: Greek word(s)] praeteriverat, tantum ipse sese hoc novo scripto superaret. Ac ne cuiquam de sua [gap: Greek word(s)] dubium relinquat, ipse se Atheum ipso statim initio tantum non fatetur, et jactat. Quid enim sibi vult Alastor, qui quum intenderet alios inaudito exemplo calumniari, et omni convitiorum genere prosequi, congerit praecipuos e Sacris Scripturis locos, quibus [note: Pag. 31.] vetamur aliis ullam omnino contumeliam facere, aut convitium dicere? Nonne ut omnibus palam faciat, quo loco Dei mandata habeat homo perditus,

atque Deo ipsi (horresco referens!) illudat? Monstrum in ultimas terras deportandum! verum Satanae [note: Comment. in Priap. p. 63.] mancipium! Ecquis jam mirabitur talem hominem passerum conditionem humanae sorti praetulisse, quia eos esse observarit, ut ait ipse, ad Veneris palaestram fortiores et valentiores, quam sint homines? Verum ac genuinum Epicuri de grege porcum! Abominati sunt veteres Ethnici [gap: Greek word(s)] quendam, qui gruis collum sibi optabat, ut voluptatem e cibo longius perciperet; quid dos de hoc dicemus, professione saltem et nomine, Christiano? Et hic audet quenquam, vel improbissimum, audet scelus, accusare, et tanquam Censor aliquis, et morum magister ignominiâ notare? Ille meo Patri, quem scit ipse spectatissimae semper integritatis fuisse, stupra, furta, lenocinia, adulteria, (haec ipsa enim crimina illi impingit, et alia quoque vel dictu foeda) audet objicere? Mirum mihi videtur et incredibile, nisi quod Scioppium cogito; qui, ut ajebat de Menone Xenophon [note: De Expedit. Cyri, lib. II. in sine. pag. 292. edit. 1625.]: [gap: Greek word(s)], in impudentia, in bonorum obtrectatione, atque adeo in ipsius Virtutis insectatione. Quis igitur putet aliquam eorum rationem habendam, quae hic talis objecerit, aut quis potius non credat, probitatis atque integritatis argumentum ab illo accusari? Si verum est, quod ait, opinor, alicubi Seneca, Turpe esse laudari a turpibus, est profecto vituperari ab isto quam laudari multo magis optabile et expetendum. Neque id verendum puto, ne forte liber ille veniat in alicujus manus, cui ignotum Authoris nomen, et mores incogniti, possint imponere: nam quis fere est eorum, qui in literis versantur, cui notus et auditus non sit Scioppius? Verba sunt Taciti [note: Annal. lib. XVI. cap. 18.] de Cajo Petronio, Utque alios industria, ita hunt ignavia ad famam protulerat: hic quidem vere possit gloriari plus se suis vitiis nominis ac famae sibi peperisse, quam multi ab omni aevo excellenti atque heroicâ virtute viri. In circulis et sermonibus, ubicunque est, ut alia taceam de impudentia, maledicentia, atque audacia, mirum nisi scioppii quoque fiat mentio, nisi ille fabulae maxima pars. Non possum quin insigne ejus mendacium et fraudem detegam, atque obiter convincam; non quia privati alicujus fama laeditur; sed quia res publice gesta debet ab impudentissimis nebulonis mendaciis, ac sycophantiis vindicari. Ante sex septem annos acta est Cantabrigiae Comoedia coram Rege et quibusdam primariae Nobilitatis viris. Cum esset pro re nata introducendus notissimus aliquis et decantatissimus nequam, isque pro loci ratione, e turba sciolorum; quem, quaeso, praeponerent clarissimo et celeberrimo Scioppio? Erat autem personatus ille Scioppius reus sistendus, reusque peragendus. Scimus poeticam licentiam, quâ veris, cum fert occasio, licet addere, et res quovis modo accommodare proposito, modo [gap: Greek word(s)] observetur. Per hanc sane legem poterat Scioppio dari famosissima quaevis persona. Adeo tamen religiosi fuerunt Authores Comoediae, ut in re ludicra nollent ab historica veritate discedere. Criminibus furti, maledicentiae, et [gap: Greek word(s)] postulatus et convictus [note: Vide Vitam Gasparis Scioppii, ab ejus contubernali scriptam, et jam sapins editam.] est. Quid hic, quod pro vero tribunali, et judicio agi non debuerit? Cum ventum est ad genus poenae, decretum est, ut ore ejus rebus condignis obturato, impurus homo impurissimam animam per dignas eâ sedes, sive, ut cum Plauto loquar, per inferiorem gutturem exhalaret: atque haec ita se habuerunt. Jam qui volet aliquod specimen Scioppianae fidei, legat ejus Epistolam Dedicatoriam libri anno 1619. editi hoc titulo, Gasparis Scioppii Haereticus Elenchomenos, ubi etiam videbit nihil huic excetrae sacrum, quae Unctum Dei veneno suo conatur aspergere. Jure miretur aliquis quid adeo illum offenderit? An dolet vitia sua et scelera audita in scena? Non potest; nisi viri magni vani fuerunt, qui scripserunt proprium esse [gap: Greek word(s)], perditi ac profligati hominis, [gap: Greek word(s)]. Intelligis, ut puto, Lector, quare dixerim non habendam rationem eorum, quae Scioppius objecerit. Jam dabo tibi, quod rideas; est sane jocularium. Scribit igitur hic nebulo, Patrem meum, postquam legerat hunc suum libellum, ex desperatione vitae: renuntiasse, atque inde vivere desiisse. Eodem etiam libro scribit idem Josepho Scaligero accidisse, lecto, quod in eum scripserat, immani volumine. Vide quanta res sit Scioppium iratum habuisse. Cavebunt omnes, puto, in posterum, ne tanti Alastoris offensionem incurrant. Sed ut serio loquar, verum est, et Patrem legisse librum illum, et paucos post menses factum esse (ita opto et spero) melioris vitae participem: sed vix, puto, concessuros Medicos illum ex animi aegritudine obiisse; et miror hujus commenti non

venisse in mentem isti Gasparis fratri, qui toties repetit in sua Satyra eum ex calculo periisse; nisi forte calculus ex paucorum dierum dolore possit provenire. Caeterum si vis scire, Lector, ut Pater affectus fuit lecto illo Scioppii libro, en tibi locum ex ejus Ephemeridibus, qui tibi satisfaciet. a. d. VIII. Id. [note: Apparet Scioppium quadam qua erant in illo MS. exemplari, postea induxisse: nam in editis de Matre verbum nullum.] Mart. Hodie Rex optimus mihi ostendit librum Scioppii, in quo et ipsius Maejestatem et patrem meum, uxorem et me horrendis convitiis prosequitur. Miseram Religionem Romanam, quae aliter nisi per diabolica mendacia defendi non potest! Tu scis, Jesu Christe, veritatem aut falsitatem illarum criminationum, tu judex esto: ego interim glorior, propter nomen tuum has me et meos pati contumelias; tibi honor et gloria. Amen.

Julius Caesar Bulengerus scripsit suas Diatribas ad Exercitationes Patris, anno, ut videtur ex ejus Epistola, CIC IC CXV. quanquam Lugdunensis editio (nec scio an sit alia praeter illam) anno tantum CIC IC CXVII. prodierit. Bulengerus, notum famâ et scriptis nomen, quibus de literis et literarum studiosis optime meritus est. Liber eâ magnitudine, quae magnam Authoris diligentiam, curam ac laborem promittit. Quid quantumque re ipsâ praeititerit, suum cuique esto judicium. Mihi quod de eo dicam, non gravate accessurum puto, qui librum legerit. Nimium videtur laborasse, ne mole sui libri, Patris Exercitationes non aequaret. Nam, quaeso, quorsum tam multa verbatim transcribit ex Exercitationibus, tam quae non probat, quam quae non improbat et laudat, ut fatetur ipse saepe? An quia putabat ea non posse tam commode peti ex ipsis fontibus? aut quia de Lectoris diligentia diffidebat? Ut taceam crebras [gap: Greek word(s)] tanto viro indignas. Excursus autem illos crebros et longos si tollas, tum illa, quae ad Casaubonum notat, non contra Casaubonum, (vocat ipse suas symbolas) videbis reliqua esse perquam pauca. Omnino consultius fecisset, si operam suam alibi ponere et aliud agere maluisset vir eruditissimus; erat enim a multis rebus necessariis ei, qui illam provinciam obire cum laude vellet, imparatus: ignarum autem linguae Hebraicae ad Rabbinicas, ut vocant per contumeliam, Exercitationes accedere, ausum nimis temerarium. De animo Bulengeri candido an contra, ferre sententiam dissicillimum est; tanta in ejus scriptis animi et ingenii varietas, aut potius levitas atque inconstantia. Quoties Casaubonum agnoscit Eruditissimum, Doctissimum, [gap: Greek word(s)], et aliis ornat invidendis laudibus? Qui legerit haec, Doctissimei, ut soles, scribis; Erudite notas, ut soles: qui illa: Fecisti, ut eo dignum erat, in quo maximus animi candor, et plurima veterum Patrum lectio est; Non dubito te eâ esse modestiâ; [note: Pag. 155.] Non fuerat tui candoris; Ratione tecum agam, quâ maxime inter paucos vales; [note: Pag. 219.] In tanta eruditione mens Patrum ignota tibi esse non potuit: haec, inquam, et fimilia alia loca qui legerit, non desiderabit in Bulengero modestiam: atqui haec comparata ad convitia et calumnias, quam levia, bone DEUS! quam nulla apparebunt? Studium novitatis, mentis inconstantiam, oris virulentiam saepius objicit. Illa autem, [note: Pag. 138.] Te sine ullo pietatis sensu esse, et fidem tuam ad gratiam Regis Angliae quolibet flectere, facile demonstrari potest. Et, [note: Pag. 102.] Si vera tantum putas, quae vidisti, quae ex Athenaeo et Strabone didicisti. Et, Ezekielis de quatuor animalibus visionem non ad Evangelistas, sed ad Angelos refers, ne cum Beato Hieronymo, Gregorio Magno, aliisque priscis Ecclesiae Doctoribus sentire videarisi; [note: Pag. 97.] Consulto ab iis, quae ad pietatem faciunt, alienum te profiteris; quam malitiam et malignitatem praeferunt? Sed neque est aequior universis quam uni fuit. Nemo est, inquit, apud transfugas, qui gustum vel tenuissimum verae pietatis habuerit, qui aliquo devotionis sensu ductus sit. Item, Calvinistae sunt Ebionaei et Carpocratiani, quibus improbatur virginitas, et continentia, etc. ne sim taedio. Ultimum tamen hoc addam exemplum, nolo dicere cujus virtutis. Pater haec scripsit de Beata Virgine, in Exercitationibus: [note: Pag. 111.] Favemus nos quidem toto pectoris affectu gloriae [gap: Greek word(s)] Virginis; sed fingi mendacia in eum finem, aut fictis habere fidem, hoc vero nos zelo verae pietatis succensi, ferre non possumus, et in ipsius Mariae contumeliam cedere non dubitamus. Et in alio loco, [note: Pag. 121.] Ministerium illud omne superans admirationem, cui Deus aeternus ab aeterno ipsam destinarat, virtutem et sanctimoniam desiderabat, quae omnem comparationem longe superaret. Est ubi etiam, nisi me fallit memoria, [gap: Greek word(s)] de illis queritur, qui calumniantur Protestantes, non pluris aut ne tanti quidem illam faeere, quam alias quasvis mulierculas. Bulengerus ad haec; [note: Pag. 87.] Quod parum honoris ac reverentiae Beatae Dei Parenti habere vis, id solens more tuo, ac reliquorum a Catholica fide perfugarum, qui uxores suas quam Dei Matrem pluris esse volunt.

Id ante te Lutherus, id Calvinus et Beza clamitarunt, et cum Antidicomarianitis bellum inexplicabile sanctissimae Virgini ex professo indixerunt, etc. Placuit haec prolixius persequi, ut daremus aliquod specimen eorum, quae initio dicebamus. Mirabilis sane zelus, qui virum eâ rerum peritiâ, et moribus, uti fama est, non malis, ad haec potuit adigere.

Hos secutus est Andraeas Eudaemono-Joannes, nomine terrori, an risui, composito. Hoc Andraeâ nihil post homines natos ab omni visum pudore et modestia profligatius, plerique mihi concesserint; qui vitia, quae habet a natura, vanitatem et maledicentiam, cum quodam artificio ingenii, et orationis gratia condire longo jam usu studioque sit peritus, (in quo ejus eruditio, quanta quanta est, tota consistit) bonos allatrandi, eorumque famam novis quotidie scriptis appetendi, nullum sibi finem aut modum statuit. Ante annos octo evomuerat pus suum atque venenum in Epistolam Patris ad Frontonem Ducaeum. Pariter nunc excepit Exercitationes, libro quo majori, eo pleniori calumniarum. Ne tamen nihil tam magno libro dixisse videatur, carpit et vellicat aliquot loca, Patres frequentes advocat, affingit multa per fraudem, atque ut rem in pauca conferam, toto libro aut cavillatur, aut, pari utrumque vesaniâ, maledicit. Qui legerit unum ejus librum, omnes legerit. Omnia ejus similia, paria, gemina. Non quenquam sua dignitas aut eruditio, non probitas et innocentia tutantur ab hac Furia, aut mitiorem saltem ac mansuetiorem faciunt. Non abstinuit suum virus ab illustrissimo Archiepiscopo Spalarensi, neque aliter cum eo egit impudentiae retrimentum, quam cum aliquo sui simillimo, postremae vilitatis homuncione. De libro loquor, aut libello potius, quem contra venerabilem illum virum titulo Admonitionis, etc. paucis his annis edidit. Non possum facere, quin ex illo locum proferam insignem praeter caeteros, et Lectoris animadversione dignum; non quidem propter rei novitatem, quod ibi mentiatur; (solens enim suo more facit) sed quia e mendaciorum insinito numero dignum est hoc, cui primae sine controversia deferantur. Sic igitur ille Admonitionis suae Cap. XVIII. pag. 129. Certe cum in Adversariorum libris mendaciorum myriadas detexerimus, in nostris illi voluminibus hactenus mendacia deprehendere non potuerunt. Si aliquem colorem quaereret aut latebram suis mendaciis Eudaemon, quamvis illa sint ejusmodi, ut nullo excusari queant artificio, nullo fuco obscurari, fortasse tamen crederemus aliquid pudoris in eo reliqui, qui illa in claram lucem proferri nollet, et occultare conaretur. Haec autem simplex et plana negatio (cum de contrario sciat omnibus constare) cumulus est audaciae, vanitatis, impudentiae. Ut alios omittam, [note: Abbas, Prideaux, Collinus, Burrhillus.] quatuor Angli, viri clarissimi, in detegendis atque refutandis ipsius mendaciis operam posuerunt. Omnes id felicissime (neque erat admodum difficile) praestiterunt, et scatere ejus libros mendaciis impudentissimis, luce meridianâ clarius ostenderunt. Ut de aliis nihil [note: R. Abbatis Antil. J. Prideaux Castigat. Is. Casanboni Exertitat.] dicam, unum hoc illius mendacium de morte Arnaldi Casauboni, memoriae felicis avi mei, tribus in libris accuratissime, fusissime dilutum reperire est, atque jugulatum. Hanc ille tam accuratam responsionem quum postea non refellerit, (neque enim porerat) sed ne tentarit quidem, atque eâ defensione utatur ad objectum sibi calumniae crimen amoliendum, quae levissima sit, aut verius nulla; ausus est illam tamen hoc ultimo contra Patrem meum libro tanquam rem certam atque indubitatam non uno loco repetere. En hominem, qui mentiri non solet! Expecto quam mox dicat aliquis, bis duo non esse quatuor; meridie non lucere; Gasparem Scioppium esse virum probum:

Omnia jam fient, fieri quae posse negantur;
Et nihil est, de quo non sit habenda fides.

Quod autem de defensione diximus, quâ utitur Eudaemon-Joannes, an jure dixerimus, tu, Lector, judica. Conatur ille calumniae tam manifestae invidiam ad alios transferre, seque illius Authorem negat; Clarum enim Bonarscium multo ante Parenti meo paternae mortis infamiam objecisse in Honoris Amphitheatro; quod neque ipsum ignorasse, probare ex eo contendit, quod sit aliquando questus Pater, Clarum Bonarscium magnâ petulantiâ in seesse invectum. His ego de verbis, eane Patris an non, et quâ sint occasione scripta, curiosius inquirendum mihi putarem, si quicquam ipsa ad rem facerent. Ego vero ultro concedo adversario, verisimile esse ea Patrem non latuisse, si quae scripta ejus generis a Bonarscio in ipsum prius evicerit. Quod ego fidenter nego cum multis aliis, qui totum illud Amphitheatrum studiose perlustrarunt, et tale nihil in eo deprehendere

potuerunt. Non debuerat sane locum et verba omisisse, si quae bonâ side proferret, Eudaemon habuisset. Porro ut omnem scrupulum eximam curiosi Lectoris animo, qui librum Scribanii nunquam legerit, testem dabo vericati [gap: Greek word(s)], Jesuitae Jesuitam opponam; sed [gap: Greek word(s)]. Scias autem, Lector, me, si quid in humanitatis leges peccare tibi videar, quod boni viri Epistolam, et quem alias colere me profiteor, ipso inconsulto publicem, id facere ipsius exemplo, qui privatas Patris ad se, atrocissimo ejus hosti communicavit, quibus ille in defuncti contumeliam qua posset uteretur.

ANDREAS SCHOTTUS ISAACO CASAUBONO [gap: Greek word(s)].

[note: Vide supra, Epist. Ad Casaubon. num. XL.]TUas accepi, clarissime Casaubone et in Brittannia haerere velle legi invitus. Mallent docti omnes ac [gap: Greek word(s)] Polybium, illum Graecorum Historicorum [gap: Greek word(s)], edolare, ut coeperas, pergeres, et promissa pridem [gap: Greek word(s)] dares; potes enim, ac debes, potius quam te in certamen non necessarium demittas, extraque chorum saltes, sine fructu, immo damno tuorum scriptorum. Scis quam Josephi fama detensa, dum senex tangit acerbius, a quibus ne verbo quidem laesus esset, Socios nostros, viros omni doctrinae genere praestantes, Toletos, Bellarminos, Possevinos, Pererios, caeteros. Certe nollem in nuperis tuis illud de libro adjecisses ejus, cujus me potestati semel commisi, dictoque andiens, domi una versor. Qui in [gap: Greek word(s)] cavit studiose, ne Thuanum, Praesidem amplissimum, teque etsi nominaret, volens laederet. Optaret potius in Ecclesiate Romana, desertis illis Calvini castris complecti in Domino. Quid enim prodest homini, etc. Et absque fide Majorum salus minime speranda, ut extra Petri Cymbam naufraganti. Sed haec tu melius. Quo illi, ut opto, aequiorem te praebeas, mittam ad te, si voles, tres ejus Scribanii Controversorum in Fide Orthodoxa libros, typis Plantinianis prope evulgatos; placebit [gap: Greek word(s)] lectio et stylus magis delectabit, nisi judicans fallor: verba enim dare nollem, quando Belgarum candorem non ignoras. Antverpiae, Id. Januar. CIC IC CXII.

Quod addit Andraeas, eandem fabulam Galli cujusdam, itemque Scoti nescio cujus sermone, et nonnullorum literis fuisse sibi confirmatam, id cujusmodi sit, Lector, ut spero, satis intelligit. Ea demum est tutissima mentiendi ratio, quum metus non est, etiamsi nemo tibi credar, ne falsi possis argui. At saltem nomina suis testibus alicunde quaesivisset: quo notat Theophrastus uti [gap: Greek word(s)] artificio, ut mendaciis suis fidem concilient; aut sane, unico Gallo, Scotoque unico contentus esse non debuit, cum sat esset anonymorum testium, unde mendacium fieret multo liberalius; cujus profecto Cretensis parcus esse non amat. Sed hanc qualemcunque verecundiam immani compensat et supra quam dici potest impudenti mendacio, dum ait, usque adeo puduisse Casaubonum ejus infortunii, ut in iis libris, quos recente etiam tum facti memoriâ emisit, pro Casaubono se Hortî-bonum appellaret. Nam sane libri, quos Pater emisit post avi mortem, CASAUBONI nomen praescriptum omnes habent, quum illi, quos junior edidit, HORTI-BONI nomine sint inscripti; ut si quid erat ex hac re concludendum, aliud nihil effici potuerit, quam etiam crevisse illi desiderium post sui parentis obitum, ut omnes eum scirent ARNALDI CASAUBONI silium.

Non est consilium, Lector, omnia vanissimi nebulonis de Patre meo mendacia persequi, quum satis de ejus mendacitate jam constet: nolo meo otio tuâque simul abuti patientiâ; unum tamen ex tanta copia liceat addere, quod perditam ejus audaciam cum caeteris arguet, et velut [gap: Greek word(s)] Haec ille scripsit de Patre Respons. ad cap. IV. prim. Exercitat. pag. 43. Henrico Magno superstite ejurandae Calvinianae haeresi diem dixerat: eo mortuo accitus in Angliam, e Genevensi Puritano Protestans Parlamentarius factus, sacerdotalem togam, quadratum pileum superpelliceum induit, visibile in terris Ecclesiae caput in Jacobo Rege coluit, nihilominus culturus in foemina, si ea coemisset, etc. Deum immortalem! adeon' esse quenquam suae famae prodigum, adeon' ab omni, non modo pudore, sed simulatione pudoris relictum, ut contra innumeros testes, contra lucem omni luce clariorem, animum queat ad mendacium obdurare? Ut frivola illa et inepta transeamus de visibili Ecclesiae capite, et illa de die dicta ejurandae haeresi suo loco reservemus, ubi accuratissime refellemus, quis unquam vidit in Anglia Casaubonum sacerdotali togâ indutum, aut omnino quicquam, quod proprium Sacerdotis esset, usurpantem? De pileo quadrato, et superpelliceo, quamvis habeant hîc illa Academici communia cum Clericis, est tamen aeque

falsum; neque enim iis est usus unquam Pater. Quae de testatissima veritate tam impudenter es mentita,

Hi sunt omnes, qui aliquid in Patrem post ipsius obitum scripserunt; hi, inquam, omnes, quos hactenus videre mihi contigit. Multi sine dubio, qui obiter, et velut in transcursu eum aggressi in suis libris, multis calumniis et convitiis incesserunt; e quibus nescio quis tenebrio Sandaeus, qui in libro de Fide Remonstrant. Hollandorum aliquot paginis in ipsum impotentissime, [gap: Greek word(s)] debacchatur. Verum nos illos omnes omittemus, et eorum maledicta petemus ex ipsis fontibus, e quibus illa tanquam rivuli profluxerunt, et fuse, Deo propitio, confutabimus. Omnes autem illorum criminationes possunt ad haec tria capira referri. 1. Fidem sive pietatem in Deum. 2. Mores. 3. Doctrinam. Agamus igitur ordine de his singulis, et quae illi objiciant, audiamus.

MERICI CASAUBONI PIETAS. PARS SECUNDA. DE FIDE ET RELIGIONE ISAACI CASAUBONI.

POstquam semel sedetadversariis causam suam fraudibus et mendaciis, si res ita ferat, contra viros doctos tueri potius quam herbam, quod ajunt, porrigere, aut tacere; proximum est, ut quam cautissime fieri possit, dolos suos struant ad rei successum. Nam, ut ait Lucianus, [gap: Greek word(s)]. Neque enim de omnibus omnia aeque pulchre finguntur, aut apud omnes fidem pariter invenirent. Quid autem calumniando proficiunt, [gap: Greek word(s)] ut idem ait, nisi ad praescriptum famae et opinionis conflata sit, ut Apulejus loquitur? Noti solâ famâ viri vita potest traduci, et cujus in obscuro nomen, quantavis eruditio calumniis opportuna est. Alicujus innocentiam fabulis ac figmentis attentare apud eos, quorum versatur in oculis, aut de spectatissima eruditione velle rumoribus detrahere, eorum est, quorum pessimae voluntati non par respondet artificium. Qui igitur verentur ne magnorum virorum authoritas, ac popularis existimatio vim ac pondus habeant apud multos ad persuadendum, et ad exemplum suum trahendum, callide repererunt, qui eâ uti in contrarium, adversarios scilicet suis ipsorum armisoppugnare, seque iis munire possent. Cum igitur uniuscujusque sensa, atque intimi animi recessus non vulgo pateant, sitque dissimulatio res hodie usitatissima, hinc illis visum est petere calumniarum suarum ac fabularum occasionem et materiam. Est igitur e nostris aliquis magni vir nominis, et cujus judicio multum plerique tributuri videantur. Hujus authoritatem si nequeant elevare, id agunt, ut quicquid ille prae se tulerit, eum tamen secum sensisse vulgo persuadeant. Hinc tot commentitii ac fabulosi obitus, tot repentinae mentium atque opinionum mutationes confictae, tot viri graves ac pii simulationis atque inconstantiae postulati. In re nota non teram tempus exemplorum copiâ; unicum adducam, quod loco tam opportuno non possum salvâ pietate praeterire. Adolphus Meetkerkus, vir nobilissimus et doctissimus, cum fatis ita volentibus Belgium mutasset Angliâ, obiit Londini anno CIC IC XCI. constantissimâ Fidei ante agnitae professione, et pietatis laudabili exemplo. Vir doctistimus, qui composuit Elogia Belgica, non veritus est scribere, Eum morientem scriptis esse testatum, veram Religionem non esse extra Catholicam Ecclesiam Romanam; quod amici, qui decumbenti frequentes adfuerunt, et ipse [gap: Greek word(s)] filius Edwardus Meetkerkus,

Regius in hac Academia Professor linguae Hebraicae, (vir in summa doctrina modestiae non minoris, et cujus disciplinae alumnum me fuisse, valebit semper mihi ad integritatis testimonium apud eos, qui eum nôrunt) qui servat fideliter ultimam ipsius voluntatem, sciunt et testantur esse falsissimum. Simile est, quod mox addit, filiam pestilentem insulam reliquisse, quae in eam nunquam pedem intulerit. Laudat quidem suum Autorem vir clarissimus; fortasse potuit et ille suum; originem tamen habuit fabula ab ea, quam dixi, caussa. Casaubonus igitur, qui magis erat notus in patria quam ut famam ejus et existimationem laedere quisquam posset, aut imminuere; quod facilius esse judicabant, qui erat professione Ecclesiae Reformatae, factus est ab adversariis animo Pontificius. Mirabar, cum essem in Gallia abhinc triennium, creberrimos hominum sermones, Casaubonum fuisse Catholicum; Casaubonum Romanae Ecclesiae dogmata amplexantem diem suum obiisse; multos me saepe hortari a Patris fide ne discederem. Monstro simile est, quod audivi ipse a nonnullis, morte eum violentâ sublatum, ne posset suam fidem publice hîc in Anglia profiteri. Certe quendam his fabulis eo tempore ex ambone populum pavisse, ipsi mihi Pontificii, qui adfuerant, pro certo retulerunt. Immo vero ausus est nuperus quidam Scriptor Historiae sacrum pudorem vanissimo commento prostituere, [note: Etat General des affaires de France; imprime a Paris, l'an 1617. Pag. 854.] cujus haec sunt verba: Il est tresasseure que Beze fit toutce qu'il peut pour mourir Catholique. Il est tres-asseure que Casaubon en Angleterre eut fait ce qi'il avoit promis cent et cent fois a ce grand Cardinal, si on l'eut laisse faire. Id est: Compertissimum est Bezam Genevae omnem movisse lapidem, ut Catholicus posset mori. Compertissimum Casaubonum in Anglia facturum fuisse si licuisset, quod toties magno illi Cardinali receperat. Fieri potest ut miraturi sint aliqui, tantum contra veritatem mendacia rumoresque valuisse; sed periti rerum, atque hodierni moris scientes non mirabuntur. Quid vero mirum potuisse rumores post ipsius obitum, quos ipse vivens verbis, scriptis, comprimere tot annorum spatio non potuit? Non enim primum post mortem ipsius, aut transitum in Angliam coeperunt illi spargi; tunc reverâ coeperunt, cum inter tot diversarum partium homines versari, cum de Religione disputare coepit cum amicis, ipsis cogentibus, illo frustra reluctante; hoc est, statim post adventum Lutetiam. Utinam haberem omnes literas, quas toto tempore suae commorationis in illa urbe dedit ad amicos! possem hoc per singulos annos probare, simul et causas caeteraque eo pertinentia Lectori ob oculos ponere. Sed ex illis, quas hahabeo, utcumque potero eruere veritatem. Anno Domini CIC IC C. habita est nobilis illa tum personarum claritate, tum causae magnitudine Dissertatio inter Mornaeum, Plessaei Dominum, et Episcopum Ebroicensem. Non multo post Canaius a Fraxinis, Vir quondam magnae dignitatis et existimationis in Ecclesia Reformatae Religionis in Gallia, quicum arctissima amicitiae conjunctio Patri intercedebar, [gap: Greek word(s)], Tunc admodum dubii fuerunt de Patris animo ac sententia in caussa Religionis sermones; his studio falsa spargentibus, illis de aliorum ingenio ingenium ipsius spectantibus, quasi necesse esset Patrem sequi ejus exemplum hac in re, cui et intimâ. familiaritate erat amicissimus, et magnis beneficiis obligatus. Cum sinistris his suspicionibus multi offenderentur, et cum primis Pater ipse, ut omnem in posterum. illarum occasionem praecideret, animumque suum omnibus patefaceret, scripsit ea de re ad Synodum Gergeoviae per id temporis habitam. Doleo me non posse ipsarum literarum hîc exemplum dare [note: Exstat Epistol. num. 232.]; supplebit tamen hunc defectum locus e Petro Matthaeo, praestantissimo hujus aetatis Historiographo: On tenoit aussi que Casaubon, l'un des Commissaires, suivroit le mesme [note: Tom. 2. lib. 3. pag. 561.] chemin comme on dit, que la Perche suit le Negroel. Il ne laissa pas long temps le monde en ceste opinion, ayant escrit au Synode des Ministres assemblez a Gergeau, qu'il n'estoit pas si malheureusement instruict en piete, qu'a faulte de cognoistre la verite il se laissât emporter a chacun vent de doctrine Comme le Synode s'esjouit de la constance de Casaubon, aussi il se mist en cholere contre la metamorphose de Canaye, et respondit a la lettre du premier, etc. Id est: Credebatur etiam Casaubonus, qui erat ex Arbitris, exemplum Canaji secuturus, ut [gap: Greek word(s)]. Hanc ille suspicionem animis hominum diu insidere non est passus, datis literis ad Synodum Ministrorum, tum temporis Gergeoviae congregatorum, quibus significabat se non tam miseros in pietate progressus fecisse, ut propter veri ignorantiam sineret se [gap: Greek word(s)]. [note: Ephes. 4. v. 14.] Synodus ut laetata Casauboni constantiâ, ita indignata est ob Canaji metamorphosin, responditque illius Epistolae, etc Utrasque ait typis

mandatas idem Scriptor; sed Gallice, ab imperito Interprete versas. De hac Epistola loquitur Pater in literis ad Gasparem Laurentium, anni CIC IC CI.

ISAACUS CASAUBONUS GASPARI LAURENTIO, viro doctissimo.

QUantum mihi voluptatis tuae literae attulerint, amicissime Laurenti, non aggrediar verbis tibi significare; neque enim si vel maxime vellem, possem tamen. Dicam vero, quod res est. Cum enim aerumnas prope intolerabiles veteris amici [gap: Greek word(s)] tam insignis nobis attulerit; par prope gaudium ex eo percepimus, quod data esset facultas declarandi animi mei, et constantiae in purioris Religionis professione. Etenim cum tantopere viderem laborantes [gap: Greek word(s)], ut falsos de nobis rumores totâ Europâ (vide hominum stultitiam, et vanitatem vide) disseminarent; non erat committendum, ut plus illis fuisse animi in tuitione falsarum opinionum, quam nobis in confessione verissmae Veritatis, posset cuiquam videri. Miram sane hominum (si homines sunt appellandi monstra ex. mendaciis conflata) impudentiam! Quid enim fuit, unde hoc sibi de nobis persuaderent? Proferant dictum, aut factum meum, et culpae illos absolvam.

Canajus autem, postquam priorem ipse fidem abjuraverat, nihil intactum reliquit, quo intimum suum ad se traheret; et cum absens ea de re saepe cum eo per literas ageret, cuidam ejus Epistolae sic Pater respondit.

Accipe igitur, amplissime Domine non responsionem ad illam tuam accuratissime scriptam Epistolam; neque enim patitur [gap: Greek word(s)] sed fidum planeque certum observantiae pignus ab eo profectum, qui cum in omni officii genere candorem, simplicitatemque suam ac constantiam tibi cupit esse probatam; tum in eo maxime negotio, quo de tantâ accuratione a te nuper est actum. Noli vero, per immortalem Deumte obtestor, hanc moribus meis notam inurere, ut alterplicum hominum more aliud me corde sentire, aliud fronte promptum gerere existimes: non facio, non feci unquam, neque unquam sum facturus. Servet modo Deus Opt. Max. quam indidit nascentis animo [gap: Greek word(s)] cujus ego vel praecipuum testem fueram te laudaturus, si fors tulisset, ut alieno testimonio [gap: Greek word(s)] haberem probandum. Putavi ego stultus, persuasissimum tibi esse ex veteris amicitiae, quâ me dignatus es, longo usu, tuum Casaubonum caeteras quidem laudes, quas fortasse quorundam comitas illi adscribat, ut alienas aspernari, et facere non tanti: caeterum id unum summopere semper contendisse, ut vivus, necvivus, veteris Poetae dictum tolleret: [gap: Greek word(s)]. At tu, magne Vir, [gap: Greek word(s)] illis me adnumeras, quos Pater ingeniorum [gap: Greek word(s)] bonis ait exosos. Scribis enim, satis te acceptum habere, nos in re omnium gravissma, [gap: Greek word(s)]. Mene? [gap: Greek word(s)], non scire me unde ista tibi de nobis nata sit opinio. Convenio memoriam meam; ab illa omnes sermones exigo et garritus nostros; nihil invenio, nisi forte justissmas querelas in tuum sinum liberius olim effusas de certorum hominum sinisteritate, et in bona caussa animo, ut videbatur, non bono. Si alia sit mens nobis, cur dissimulem? cum prasertim quod me hîc teneat, nihil quicquam eorum inveniam, quae in rebus expetendis solent spectari, praeter caussae justitiam. Quid? tu me adeo insanum judicas, ut contra mea commoda et meorum, qui vitâ meâ mihi chariores sunt, animum in dissimulatione obdurem? O me vacui capitis, et judicii, si ita est, plane nullius! Sed et odio dignissimus sim tot Procerum et summorum virorum, qui pro sua in nos benevolentia et in literas amore tantopere tam saepe idem, quod tu, a nobis exegerunt. Omitto illius divini capitis [note: Regis.] [gap: Greek word(s)], in cujus unius secundum Deum potestate, ac nutu, omnes spes, opes, fortunae, vita ipsa nostra est posita. Huic ego tam benigno, tam clementi Hero meo, sine ulla exceptione morem posse gerere, ipsâ, mihi crede, vitâ meâ vellem redemptum. Sed scit ips quid me impediat; et pro sua aequitate facilis ignoscit. Tu quoque, amplissme Domine, idem facias velim; tibique persuadeas, neque in hoc negotio, neque in tui cultu, et observantia, aliud unquam mihi linguam esse professuram, quam quod [gap: Greek word(s)].

Quid aliud ageret, quam aliam viam iniret, qui has suspiciones ferret aegerrime? Sed ne sic quidem multum profecit: quod ipsum cum mirum in modum angeret, omni ratione mendacio obviam ire constanter perstitit. Hunc in finem varias ad amicos scripsit, e quibus una, quam forte animo commotior scripserat, cum in manus Canaji pervenisset, multum ei molestiae, aut etiam periculi creatura videbatur, absque Regis fuisset bonitate ac mansuetudine. Anno Domini CIC IC CIV. quum nescio quid colloquii, et disputationis illi fuisset ex occasione cum Cardinale Perronio, multo magis disseminari

ac dissipari coeperunt iidem rumores, quam antea. Sed neque tunc sibi Pater, aut Veritati defuit, scriptâ hac ad Cardinalem Epistolâ, quae per id tempus est non semel excusa.

ISAACUS CASAUBONUS JACOBO DAVY PERRONIO, CARDINALI.

[note: Epist. 417.]LIbros remitto tibi, illustrissime Cardinalis, quos nudiustertius commodasti; eoque nomine gratias ago gratissimas. Optarem eo cimelio diutius frui posse; neque dubitarem, [gap: Greek word(s)], fore non inutilem Reipublicae literariae, quam ibi ponerem, operam. Nunc pauculis horis, idque raptim inter negotiorum strepitus, ex Arabica Epistolarum D. Pauli interpretatione quaedam descripsi; nonnulla item cum editis Romae Arabicis Evangeliis contuli. AEgyptiacae vero linguae miram observamus rationem; sic enim e Graeca et verere AEgyptiorum est constata, ut puris putis vocabulis Graecis multa sint mixta, quae neque [gap: Greek word(s)] sapiunt, neque ullam omnino earum linguarum, quae sunt ab Hebraea derivatae. Omnes Graecorum characteres in ea deprehendimus, et alios insuper quam plurimos: ut necesse sit illius linguae [gap: Greek word(s)] esse oppido multa. Equidem aedes Crassi aut Licinii campos non meream, ut tantum Thesaurum non tractarem, quamvis modico tempore. Sed tuum istud beneficium, illustrissime Cardinalis, prope nobis reddunt invisum rumusculi a tuis, ut audio, et aliis nonnullis dissipati. Viderint illi, qui tale nihil cogitantem, et studia longe diversissima omni contentione animi urgentem, [gap: Greek word(s)] interpellarunt, quam sit professioni ipsorum ea jactatio, et [gap: Greek word(s)] conveniens. Ego, qui vigilias omnes meas amori veritatis in quocunque genere literarum semper impendi, non [gap: Greek word(s)] comparatis, re jam experior, quod apud gravissimum virum, Gregorium Nazianzenum, saepe legeram: vix ac ne vix quidem hujusmodi [gap: Greek word(s)] ullum unquam extitisse fructum. Mihi persuasissimum est, eam demum esse pietatem Christianam, quae [gap: Greek word(s)] insuper habens, [gap: Greek word(s)] doctrinae adhaeret Divinâ Scripturâ contentae. Haec una est, quae doctrinae regulam figit, ut alicubi ait Augustinus; et illa Ecclesia vera, quae non est egressa de finibus suis, id est, de Scripturis Sanctis, ut ait diserte Hieronymus. Porro autem [gap: Greek word(s)] Spiritûs Sancti efficacia, docente Paulo, Deus est ipse. Quae enim adversus hanc [gap: Greek word(s)] disputari audivi, nuce cassâ viliora judico, quoties vel ad divina promissa, vel ad fidem antiquam oculos mentis refero. Hanc nostram [gap: Greek word(s)] si quis est qui labefactare cupiat, age, quod saepe nuper dixi, rationes suas scripto complectatur; nos, freti virtute. Dei, parati sumus ostendere, frustra Antiquitatem ab illis jactari, qui Sacrae Seripturae miris modis, ut quidem videtur nobis, detrahentes, vetustatis authoritatem pro ratione obtendunt. Nuper, non sponte quidem meâ, quod tute scis; neque enim eâ fine veneram, sed impulsu tuo quaedam proposui [gap: Greek word(s)], quae viderentur esse [gap: Greek word(s)]. Idem nunc quoque affirmo; et doctrinam de sacra Eucharistia vestram cum aurea Veterum simplicitate pugnare, non disputandi gratiâ, quod semper sum aversatus, sed quia sic credo, [gap: Greek word(s)] confirmo. Beati Augustini, et Theodoreti loca, quae mihi nuper in mentem forte venerant, et de quibus singulari subtilitate multa sunt a te disputata, ut amplius de iis cogitandum pro meorum morum candore dicerem, non temere, neque contra Auctorum mentem a nostris laudari, eorum rationibus aequâ lance expensis parebit. Jam de imaginibus, et hodierno earum cultu, quid in me nuper receperim, quantumvis obstrepentibus cunctis, scio, meministi: non recusare me, quin ex Historia Ecclesiae luce meridianâ probarem clarius, prodigio videri posse simile, quod quidam patrocinio veterum Orthodoxorum illas tueri sustinent. Dei hominumque fidem! hoccine est veritatem propugnare, an quod Philosophi ajunt, [gap: Greek word(s)] nam quae in eam rem nuper afferebantur, solerter esse exeogitata non negamus; cum Dei Verbo, et quod toties assertum est, cum antiquae Ecclesiae usu convenire, hoc vero praecise negamus: quod non eapropter dicimus, ut tuum a nobis animum alienemus; magni enim facimus, pro eo ac debemus, amorem tuum; sed ut verissimum esse cognoscas, quod saepe [gap: Greek word(s)], unicam esse flectendi nos atque alio traducendi rationem, si Ecclesiae, cui sum innutritus, doctrina [gap: Greek word(s)] Dei Verbo et primaevae Ecclesiae consensui, ad capita fidei quod attinet, probetur esse contraria. De quo cum nullum unquam dubium animum mihi incesserit; cumque ad alia omnia praeclusas anreis nos habere cunctis, qui me non ignorant, confidam esse notissimum; quid est, quod in eam spem quenquam mortalium adduxerit, quasi abduci ab accepta fide possemus? Illud equidem assiduis a Deo Opt. Max. precibus postulo, flagitoque, ut mentis meae tenebras velit non [gap: Greek word(s)] luce illustrari, sed verâ; hoc

est, illâ, quam in Verbo ipsius lucere tota vetus Ecclesia unâ voce pronuntiat: eo si quis ducem mihi se profiteri gestiat, maximam, testor [gap: Greek word(s)] Deum, iniverit a me gratiam; praeeat modo recte, et itineri illi insistat, quod sanctos Patres, quorum nomina vereor, esse ingressos, trivisseque certissimum apud me est. Caeterum, si quis me nonnullorum hominum similem arbitratur [gap: Greek word(s)], neque ille me novit, et ego ejus amicitiam, libere loquar, nihil moror. Quid multa? nemo, opinor, est, quin sciat quae studia profiteamur, quarumve literarum notitiâ Regi Christianissimo innotuerimus. De his qui voluerit cumque mecum agere, gratissimus semper fuerit: nam neque ad discendum ullam ducimus aetatem seram, et ad docendum nulla potest cuiquam propensior esse voluntas, quam mihi. Sed morar te. Unum illud adjiciam, teque per eam benevolentiam, quam ultro (quae est tua humanitas) et detulisti et praestitisti mihi, obtestabor, ut scriptionem hanc aequi bonique consulas. Ego Dominum Jesum toto pectoris affectu veneror, ut quas in te collocavit ingenii dotes excetllentissimas, eas ad conciliandam Ecclesiae ipsius pacem constanter referas. Vale, illustrissime Cardinalis, et me, quod facis, ama. Lutetiae Parisiorum, a. d. 111. Id. Octob. CIC IC CIV.

Plura possent hujus generis hîc proferri, nisi multa adhuc mihi deessent, quae ad gerendam hanc cum industriae laude, quam suscepi, provinciam, magno mihi essent usui, et adjumento. Potest tamen ex his, quae adduximus, judicare Lector intelligens, quantae sit prudentiae, famae ac rumoribus sidem statim non adhibere; sed assensum ad accuratum et fidele examen sustinere. Si enim is, qui nihil non molitus est, ut hos de se rumores, et sermones extingueret, extinguere tamen non potuit; quid fiet bonis quibusdam hominibus qui freti suâ conscientiâ, quid populus dicat, parum, aut nihil omnino putant ad se pertinere? Si talia de vivis, et praesentibus finguntur, quid, quaeso, non audebunt de mortuis? Anno Domini CIC IC CVII. scripto libro [note: De Libertate Ecclesiastica.] (de quo erit infra plura dicendi locus) contra Papam et ejus asseclas, satis ostendit quanti faceret illorum gratiam, aut quam adhuc se facilem illis, et flexibilem praebuisset, qui pietatem illius tot jam annos tam cupide tentabant. Anno CIC IC CIX. renovata cum Cardinale Perronio certamina, quae et acriora prioribus, et multo fuerunt diuturniora; ante enim non cessarunt (nisi per intervalla quaedam) quam Galliam ipsam reliquit Pater, in Angliam proficiscens. Invitissimus sane, ur jam ante monuimus, accedebat ad istiusmodi contentiones, a quibus et voluntas et genius abhorrebant. Effugiendi tamen nulla plane erat via; tune maxime, quum ad aliorum importunitatem Regis accessit authoritas, qui (ab aliis ipse stimulatus) Cardinali Perronio negotium dederat, ut eum ad sua castra traduceret. Quae autem Cardinalis instantia, quae Parris constantia fuerit eo tempore, patebit ex hac Epistola.

ISAACUS CASAUBONUS RICHARDO THOMSONI.

GAvisus sum non displicuisse tibi Polybium [note: Epist. 652.] nostrum, quamquam scio quid intersit amorem inter, et judicium. Ubi serio legeris quae sunt a nobis profecta, invenies, scio, quae reprehendas multa et gravia. Sed memineris in ea urbe illa me scripsisse, ubi alia omnia mihi curanda potius sunt quam studia. Scit hoc Tomkys noster, qui aliquot jam menses apud nos agit: ille in patriam reversus tibi narrabit, quibus machinis, quam assiduâ operâ, quam variis artibus mecum ab iis agatur, qui traducere me ad alia castra conantur. Feci et facio quotidie omnia, ut me semel liberem; scit hoc quoque ille idem amicus noster; sed frustra. Itaque velim nolim Theologiae studiis cogor [gap: Greek word(s)]. Quid prosiciam, scirent [gap: Greek word(s)], si liberum mihi esset scripto persequi cogitationes meas. Nunc, quod unum superest, id facio assidue, ut quantum [gap: Greek word(s)] averser atque abominer, palam et altâ voce quotidie in os declarem. Quid mihi ex ea re sit metuendum satis intelligo, et fungus sim, si non videam. Sed nos dudum et nos et nostra omnia Deo Opt. Max. permisimus. Ille, spero, [gap: Greek word(s)] aderit, et adversus [gap: Greek word(s)] nos firmabit. De Polybii Commentario si quaeris, ille vero jacet, et aeternum jacebit, dum mihi cum purpurato viro maximo assiduae de Religione contentiones erunt. Is est, qui omnibus in hoc Regno literatis, ac nominatim [gap: Greek word(s)] praeest. Non puto majus extare hodie ingenium. Cum hoc viro assidue versans propter munus meum, assidue dimico: [gap: Greek word(s)]. Quare post absolutam versionem Polybii, illa studia ne salutavi quidem [gap: Greek word(s)], et omnino pessimo loco res studiorum nostrorum sunt positae. Deus nos

respiciat: [gap: Greek word(s)]. Vale. Lutetiae Parisiorum, a. d. v. Kalend. Januar, quas Kalendas opto tibi felicissimas, CIC IC CX.

Verum tam crebra ac pene quotidiana de Religione colloquia, quos sermones peperint, quae monstra fabularum, non difficilis est conjectura. Quin Pater tunc quoque se illis pro virili sua parte opposuerit, haud est dubitandum. Utinam tamen haberem illas, quas toto illo tempore scripsit Epistolas! Facile paterer meam hîc a nonnullis reprehendi [gap: Greek word(s)], dummodo diligentiam nemo desideraret. Unam habeo, quam apponam, scriptam ad Virum clarissimum, Danielem Tilenum: ejus hoc est exemplar.

ISAACUS CASAUBONUS DANIELI TILENO.

[note: Ep. 1043.] EPistolae tuae plurium paginarum, quae tua est facundia ac [gap: Greek word(s)], praestantissime Tilene, paucis verbis respondebo. Scito igitur eos, qui tibi narrarunt me vel metu famis, sic enim ais, vel ex indignatione adversus N. N. [note: Protestantes.] animum in causa Religionis mutasse, rem falsissimam et a moribus meis alienissimam, tibi retulisse. Verum quidem est, id sedulo egisse N. N. [note: Protestantes.] ut ego et omnes mei quantum in ipsis foret, omnibus nostris fortunis eversi [gap: Greek word(s)] experiremur; nihil enim boni illi viri fecerunt reliqui, quo mihi meisque modis omnibus nocerent; mihi, qui [gap: Greek word(s)] parentis loco semper illos colueram. Sed propterea coepisse me de Religione, quam N. N. [note: Protestantes.] prositentur, deterius sentire, aut loqui, hoc vero falsum est, commentitium est, diabolicum est. Quod si libertatem dicti pateris, te miror, clarissime Tilene, potuisse adduci, ut ejusmodi aliquid sineres tibi persuaderi. Non enim video, quo illa pertineant, quae in eam rem scripsisti mihi, nisi ut nutantem ex illa causa confirmares. Laudo quod rumusculos illos non plane contempseris; et quod amici ossicio sis functus, habeo et ago gratiam. sed potuitne fieri, ut ipse crederes id genus argumenta vel tantillum apud me habere ponderis? Egone alicujus inopiae metu commovear, qui didici a puero [gap: Greek word(s)]? qui opes, honores, et quicquid vulgus miratur, tanti nunquam feci, ut eorum caussâ vel manum vertere dignarer? qui fortunam auream toties in meos lares irrumpere conantem, et tantum non fores effringentem, fortiter et irretortis oculis (uni Deo sit laus et gloria) semper expulerim? Sciunt hoc amici mei omnes, quibus utor familiarius; scit in primis [gap: Greek word(s)] Deus.

His ita declaratis, unde ortum habuerint qualescunque calumniae de Patris fide, sive illae priores ejus obitu, sive posteriores, cuiquam obscurum esse non potest; ut mirari jam, neque moveri illis nemo debeat. Unus omnium illas diligentissime collegit Heribertus Rosweydus, primusque pro veris certisque ausus est obtrudere: quapropter singula illius excutiemus. Rosweydus: [note: Praefat. Leg. Talion. praef.] An excidit tibi, Casaubone, quam saepe de fidei rebus controversis cum illustrissimo Cardinale Perronio egeris, ut gravissimis ejus convictus disputationibus, fidem dederis fore, ut proximis feriis Pentecostes, anno M DC X. haeresim ejurares? Sed execrandum Regis Christianissimi parricidium consilia tua intervertit. Cum enim Calvinistae sibi fingerent Bartholomaeanas quotidie imminere Matutinas, et te ad Romanam fidem jam propensiorem viderent, authores fuere, ut invitantem te Angliae Regem inviseres. Cui probas, Rosweyde? Quid est, quod minus verisimile proferre potuisti? Casaubonus, qui vivo Henrico IV. Rege optimo, quum libertate conscientiae et professionis in caussa Religionis secure posset frui, ad Pontisicios erat transiturus, idem post Regis obitum, cum Calviniani extrema quaeque metuerent, sententiam mutavit, et Calvinianus esse maluit. Nam quod addis de itinere Anglicano, ea de caussa aut iis authoribus susceptum esse, falsissimum est; et est quoque ridiculum: nam si Calvinianorum quos vocas, consiliis, quae omnem tollebant ejurandae fidei facultatem, tam facile obtemperavit, certe Calvinianorum, quod ais, fidem ejurare non decreverat. Pater autem jam mensem, et amplius ante Regis caedem profectionem hanc habuerat in animo; sed metu illius offendendi, et ob alia quaedam coactus fuerat a consilio desistere: postea de illa prius non cogitavit, quam literas ab illustrissimo Archiepiscopo Cantuariensi accepisset, quae de Regis serenissimi voluntate certiorem faciebant. Accepit autem illas literas, a. d. XIII. Kalend. Augusti. Non potuit igitur suscepta profectio consilium Apostasiae intervertere, promissae die Pentecostes, qui erat a. d. III. Kalend. Junii. Quod annectis: Et ut facilius a Regina Christianissima missionem impetrares, praete tulisti authorem te Regi futurum, ut ad mitiora in Catholicos consilia, ad Religionem minus severam inclinaret; et illa, quae sunt in Epistola ad Lectorem praesixa Replicationi Cardinalis Perronii,

Casaubonum scilicet missionem impetrasle, quia praesens doctrinam Pontisiciam serenissimi Regis animo insinuaturum se promittebat; haec, inquam, sunt [gap: Greek word(s)]. Potuit quidem Pater amico Frontoni, et aliis rogantibus, ut de egregio suo in Regem animo per eum Majestas ipsius intelligeret, sondere munus Interpretis; potuit Cardinali Perronio omnem suam opem, atque industriam ad Pacis et Concordiae rationes vel ultro polliceri: aliquid ultra in se recepisse, aut eâ conditione missionem impetrasse commentitium est. Non hîc illa repetam, quae Pater ipse respondit iis, qui hoc eum nomine, dum adhuc in vivis esset, perfidiae [gap: Greek word(s)] accusabant. Puduisset homines verecundos tanto ante, tam clare confutata tantâ confidentiâ reponere. Scio tamen in Gallia ita jactari, et me saepe audivisse, Patrem ad hoc unum venisse in Angliam, ut reconciliandae Ecclesiae Anglicanae cum Romana incumberet; quod etiam quidam non obscuri nominis Apostata Anglus, in quadam ad ipsum Regem Epistola asseverabat. Quare ut quis in ea re fuerit Patris animus, quae sententia, clarius appareat, dabo illius Epistolam de hoc argumento ad Benjaminum Carrierum.

ISAACUS CASAUBONUS BENJAMINO CARRIERO, DOCTORI SACRAE THEOLOGIAE.

[note: Epist. 912.]MAgno cum gaudio tuas accepi, quae mihi fuerunt heri redditae. Quaesiveram saepe de te, et communes amicos interrogaveram; sed certi nihil ad hanc diem discere potueram: tantum narraverat mihi reverendissimus Eliensis, ad Aquas Spadanas te esse profectum, et ibi, aut in itinere morbo correptum haesisse. Ago gratias Deo immortali, quod de te ex tuis non solum certiora, sed etiam meliora cognovi. Opto celerem tibi reditum, et faustum. Legi accurate scriptum, quod misisti, quodque ut Regi ostendam a me petis. Ego vero, Vir doctissime, voluntati tuae hac in parte morem non geram. Constat enim mihi liquido et certo, eam scriptionem magno tuo damno cessuram, si in Regis manus illa perveniret. Optat quidem Rex serenissimus pacem Ecclesiae, et concordiam inter dissidentes partes magno redimeret: sed nullis unquam conditionibus ejus Majestas adducetur, ut societatem cum ea Ecclesia ineat, quae tot horrendis depravationibus deformata sibi plaudit, et dicit, Formosa sum, neque est in me ruga. Cogita vero, Vir praestantissime, quid hodie Romae agatur, nisi ut per omne fraudum, scelerum, parricidiorumque genus, illa infanda Omnipotentia Papalis astruatur. Quo spectant libri ad defensionem Garneti Romae scripti, et editi? Quo illi, quos Parisiensis Senatus cremavit manu carnificis? Quot impietates scelestus ille Bellarminus defendit contra Regem, et in suis aliis scriptis omnibus? Haec tibi nota sint necesse est. Gravissime tu quidem disputas de erroribus eorum, quos Puritanos vocant: sed non videtur ea esse ratio adducendi Papam ad aequas conditiones, cum nostra crudelissimo Tyranno mala aperimus. Ridet Phalaris, ridet, et omnia nostra brevi ruitura sibi pollicetur. Ego ex iis, quae legi in illorum scriptis, quae animadverti in eorum factis, persuasissimum haboe, toto coelo aberrare eos, qui aliud a Papis expectant, quam superstitionem, perfidiam, caedes, et rapinas. Moneo autem te, pro mea in te fide, atque observantia, ut diligentissime etiam atque etiam caveas, ne tuum illud scriptum in manus veniat [gap: Greek word(s)]. Nam quia videris id moliri, ut Papae authoritas in hoc Regno restituatur, sine dubio in magnum fortunae tuae periculum adducerentur. Atque, ut ingenue tibi animi mei sensum exponam, ineundae concordiae via alia ineunda est, si Deo, et hominibus operam nostram probare volumus. Quis nescit sanctissimam Paparum authoritatem dudum versam esse in horribilem Tyrannidem? Jam elapsa sunt multa saecula, cum omnes boni hoc vident, et gemunt. Unus Matthaeus Paris probationi ejus rei satis superque fuerit. Nunquam ullus Tyrannus crudelius saeviit in viscera subditorum, ac saevitum est in miseros Anglos, quamdiu illos Papae in sua potestate habuerunt. Denique Regnum istud Papae est, et illud Papis vindicant Bellarminus, et id genus detestanda Paparum mancipia. Sed de Regno parum est, prae veritate Religionis; quam hodie retineri a Papistis, dici non potest. Londini, a. d. x. Kalend. Septemb. CIC IC CXIII.

Sequitur in Praefatione Rosweydi: Nonne antequam in Angliam discederes, negotium dederas Georgio Strachano, nobili Scoto, qui filium primogenitum, Joannem Casaubonum, mathematicis artibus instruebat, ut occasione arreptâ in quotidianis lectionibus sensim ad Religionem Catholicam amplectendam illum incitaret. Quam non sit iis facile credendum, quae de aliis referuntur, potui quidem aliunde discere, eximie tamen ex hoc experimento. Caetera enim, quae

de Patre dicta sunt, sunt quidem non minus falsa; habent tamen plus difficultatis ad convincendum, et refellendum. Haec res aperte falsa, et commentitia, quantâ audaciâ, quantâ considentiâ affirmatur? Quo tempore Pater assiduis fere certorum hominum tentationibus interpellabatur, ad suas eum partes traducendi incredibili cupiditate ferventium, Frater natu maximus, qui tunc annum agebat circiter decimum nonum, a quibusdam est pellectus, qui simul illi annuo ducentorum aureorum stipendio prospexerunt. Tam caute, et callide res agebatur, ut prius sit confecta, quam de ea quicquam ad Patris aures pervenerit, qui nihil tale suspicabatur, aut metuebat. Frater autem post defectionem suam, cum aliquamdiu domo abfuisset, veritus conspectum Patris, adduxit deprecatorem, statimque advolutus ad genua, flens postulavit veniam a Patre, quod tantam rem esset ausus ipso inconsulto: se autem veritum esse, ne si re adhuc integrâ in consilium eum adhibuisset, voto suo fuisset obstiturus. Pater ad rem tam miram et improvisam stupore pariter et dolore perculsus, bene longum tempus inter gemitus, et querelas egit cum uxore. Eo ipso die scripsit haec in sua Ephemeride, a. d. XIX. Kalend. Septemb. CIC IC CX. O vitam aerumnosam! O Satanae insidias! Qui non potuere me impellere, ut imagines adoraerem, ut doctrinam diabolorum amplecterer, ii filium natu maximum mihi corripuerunt, et corruperunt. [gap: Greek word(s)], quid vos movit, ut hanc fraudem adversus me excogitaretis? Adolescentem imperitum rerum, imperitum disputationum Theologicarum in retia vestra compulistis, me inscio, me invito. Dominus Jesus illius misereatur, et mei per illam infinitam suam misericordiam: idem respiciat hanc domum; servet uxorem charissimam, et liberos in timore sui nominis confirmet. Amen.

Postea cupidissime conatus est seductum Pater ab errore revocare, eâ quidem ratione, quae illi visa est unica; verbis scilicet, et argumentis; non vi, aut imperio. Cum Frater esset in Anglia eo tempore, quo primum Rosweydi Tabulae prodierunt in lucem, Vir illustrissimus, Lancelotus Andraeas, tunc Eliensis, nunc Wintoniensis Episcopus, diligenter eum super his rebus interrogavit, qui respondit in haec verba: Quod ad meum factum in negotio Religionis attinet, conscientia me mea cogit Patrem meum purgare coram Deo, atque hominibus, ut qui, quae fecerim, meis ipse consiliis, inscio Patre fecerim.

Haec ipsa verba excepi paucos ante dies, quam haec scribebam, ex ore viri venerandi, cujus testatissima fides atque integritas apud aequos judices facile veritatem vindicabit a contrariis aliorum asseverationibus. Sed progrediamur. Rosweydus: Ille igitur, cum appeteret Pentecostes festum, neque certi quicquam de te statueres, quod timeret, ne transmarinis artibus seduceretur, ante tuum e Gallia discessum publice Catholicam fidem professus est. Utrum Frater una erat cum Patre iturus in Angliam, necne, compertum non habeo. Sed non video, quare tunc ituro obstitisset Religionis diversa professio, quae postea non obstitit, quo minus semel, iterumque veniret: Pater autem solus tunc abiit e familia [note: Hoc patet ex Epistolis 690. 691.], in Comitatu illustrissimi Legati, Henrici Wottonii. Cum appeteret, inquis, Pentecostes festum, neque certi quicquam de te statueres. Atqui illud Festum celebrarum est a. d. III. Kalend. Jun. Frater autem mutatis partibus transfugium fecit circa XIX. Kalend. Septemb. Viden', Rosweyde, in quos te laqueos indueris nimiâ temeritate, et calumniandi studio? ex quibus nullae te strophae, nulla poterit verborum subtilitas expedire Pergis; Nonne cum filii operâ utereris in perquirendis locis Patrum, recte a Bellarmino, perperam a Plessaeo ea citata centies offendisti? Credat Judaeus apella, non ego, non quisquam alius, qui doctus sit vero distinguere falsum. De Bellarmino autem, ut quid Pater senserit eo ipso tempore, intelligas, locum proferam ex Ephemeride, a. d. VII. Kalend. Februar. (anno CIC IC CX.) In nostris et adversariorum scriptis de Purgatorio hodie fui; et vesaniam, stuporem, vafritiem, et quid non in Bellarmino deprehendi. O Doctorem mendacii! Te oro, Domine Jesu, serva me ab illa mendaciorum doctrina purum et mundum: da te noscere, et in tua unius voluntate acquiescere. Amen. Rosweydus: Nonne Ministri Molinaei librum adversus Missam, adscriptis margini notis censoriis refertum calumniis et imposturis, damnasti? Solitum esse Patrem omnibus, quae attente legeret, censorias notas apponere; doctorum crimina, vel errores, quos deprehenderet, liberius incessere, (si tamen libertas est dicenda, quae cogitaveris, ea soli tibi scribere) sciunt omnes, qui libros ab ipso lectos inspexerunt. Quod si quispiam bonam agendo caussam nonnulla propriâ culpâ vitioque peccaverit, nihil est, opinor, quo minus ille possit sine caussae ipsius injuria, aut detrimento reprehendi. Sed damnatum ab eo Molinaei librum,

ut calumniis et imposturis refertum, mera est sine dubio sycophantia. Rosweydus: Meministin quoties tibi uxor objecerit nimis te tergiversari; se si posset tam perite libros doctorum legere, aut intelligere, nequaquam tamdiu deliberaturam, etc. Sunt haec et illa etiam, quae sequuntur, ex eo genere, quae quam facile dicuntur, tam negantur facile. Quaecunque autem fuerit occasio hujus sermonis, authorem illam fuisse, aut impulsorem Patri, ut veram fidem desereret, audacissimum est et impudentissimum mendacium; in qua quam firma semper suerit et stabilis, satis arguit dolor ille [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)] absque Dei ope et misericordia fuisset, quem ex nupera suorum defectione omnes illam sciunt amici percepisse. Jam puto abunde explosa, et refutata esse, quae sunt de Patre in illa Praesatione Rosweydi: quae cum Capellus quoque in suis pro Patre Vindiciis ut fabulosa rejecisset, Rosweydus in Anti-Capello [note: Edit. 1619.] suo ita se desendit ex amici Literis: Omnia, quae in Praefatione Legis Talionis seripsisti, et ipsi Eliensi Episcopo testificatus est Foannes Casaubonus in Anglia, ea penitus ita evenisse, ut tibi narrata sunt. Porro, si opus est, idem scripto testabitur, etiam jurejurando interposito. Sed cum ne sic quidem posset adduci Capellus, ut illa falsi suspicione absolveret, Rosweydus in ultimo contra Capellum libro [note: Cui titulus est: Syllabus Malae Fidei Capellianae excerptus ex Jacob. Capelli mendaci Assertione BONAE FIDEI, etc. edit. 1621.] testem suum quasi praesentem stitit, editâ quâdam Joannis, ut ait ille, Casauboni, fratris mei natu majoris Epistolâ, quâ pleraque eorum, non ramen omnia, quae Rosweydus anteâ Praesatione in illa de Patre scripserat, reperuntur, et asseruntur. Ego lectâ illâ Epistolâ. pro rei indignitate commotus animo, (quia videbatur frarer eam scripsisse, ut infensissimo et virulentissimo sui Patris adversario patrocinaretur, et eum quantum in ipso erat, praestarer innocentem, atque etiam falsa asseruisse in ejusdem gratiam) quum primum pro fraterna necessitudine privatim apud eum questus effem per literas, postea quoque paternos ab eo Manes publice, ut ego interpretabar, offensos publicâ expostulatione placaturus; nuper ab eo literas accepi, quibus praecise negat tale quid unquam in animo sibi fuisse, quale quod objeceram, meque ut idem ipse mihi persuadeam, multa cum obtestatione rogat: de Rosweydo, Patris adversario, et ejus libris primum se ex meis didicisse; ut vero aliquid in ejus gratiam scripserit, aut contra Patrem, vehementer abominari: charam sibi ac venerandam Patris esse memoriam, ac semper fore; quam qui irent infamatum, eos se sacros et intestabiles habiturum: Epistola autem illa, de qua loquebar, quaenam sit, aut unde, neseire se, nec super ea quicquam certi respondere posse, donec ipsam viderit. Macte esto, Frater, hac pietate, cujus haec tua professio, et accurata signisicatio (quanquam de ipsa dubitare non debuerim, qui te probe nôssem) extulit me singulari gaudio, tum quia rem ipsam admodum cupiebam, tum etiam quia simul adempta mihi est, necessariae alioquin, occasio querimoniae. Ne tamen, Frater, nimio quodam et inconsulto Patris, aut partium studio pecces, et patrii nominis obtrectatores imprudens adjuves, etiam atque etiam cavendum tibi puto, adeoque ut caveas oro obtestorque. Tu scilicet in laudem Patris, et honorem putas cedere, si eum quam proxime ab ea, quam putas, Orthodoxa Fide aberrasse, et maxime ad vestras partes propendisse persuadeas. At non vides Patris adversarios hoc tuo cujusmodicumque pietatis officio usuros in ejus contumeliam, dum suas ex eo de dissimulatione ipsius, avaritia, et assentatione calumnias confirmare, et probare conabuntur. Cerre si tua sint illa, quae tibi Rosweydus ascribit (de quo tibi non liquere respondisti) non video quâ te possis idoneâ satis excusatione defendere. Nam vel illud primum de tua defectione, quae Patri imputatur, quî potuit a te bonâ fide, et quod ita re verâ sentires, affirmari? Ego quidem facile crediderim, Strachanum hoc astu ulum, quo te potiretur, Patrem ipsi ejus consilii authorem fuisse; sed rei vanitatem mox expertus es, et postea ex Patris Ephemeridibus (quas video tibi adeo diligenter, et attente lectas) certo scire potuisti, quae hoc mendacium, utalia quam plurima de ipsius Fide, tam clare et aperte convincunt. Sed nolo plura de illa Epistola, donec eam pro genuino foetu a te agnosci, liquido mihi constiterit. Hactenus probavimus Patris in caussa Religionis firmitatem et constantiam; atque ea quae contra afferebantur, fuse refutavimus. Ostendimus a longo jam tempore rumores, et sermones affiduos, et quam illi vani essent et inanes, ostendimus. Quia autem, ut ait Philosophorum Princeps in Ethicis, quo fidem veritas facilius inveniat, et falsitas extrudatur, [gap: Greek word(s)], videndum nobis est utrum possimus praeter illas, quas jam indicavimus, propiores aliquas ho rum rumorum, qui adeo fuerunt constantes, et

diuturni, caussas indagare. Primam licet ponamus, amorem atque admirationem verae Antiquitatis, sive Primitivae Ecclesiae, non in iis tantum, quae pertinent ad fidem atque doctrinam, quae non erat cur desideraret inter eos, e quibus ipse erat; sed et ea, quae ad ritus et disciplinam atque alia, quae cum alioquin agnosceret [gap: Greek word(s)], tamen probabat ut antiqua, et noluisset ob leves caussas abolita. Addamus huic cultum et venerationem erga Sanctos Patres, quae tanta erat, ut multo plus illis deferret, quam multi cupiebant, et ipse contra sperni illos a quoquam, et haberi contemptui, patienter ferre non posset. Praeterea, cum si quisquam alius ex intimo cordis affectu factionibus et dissidiis Christianorum in caussa Religionis ingemisceret, et acerbissimum ex ea re dolorem caperet, putaretque non ultimum aut minimum concordiae impedimentum esse quorundam ex utrisque partibus hominum protervitatem, et [gap: Greek word(s)], illamque, quam ex Basilio elegantissime appellabat [gap: Greek word(s)], ipse in disputationibus, quas cum [gap: Greek word(s)] antesignanis quibusdam habuit frequentissimas, hanc tenuit rationem, ut moderationis ac modestiae primam curam haberet; ut etiam multa aliquando ipsis concederet, quae etsi missa, fortasse meliora, tamen tanti non erant, ut eapropter pax et concordia Ecclesiae deberet impediri. Atque haec erat illa Antiquorum [gap: Greek word(s)] quam et laudabat ipse toties, et aliis tam studiose proponebat. Ipse autem erat frontis a natura tenerrimae, qualis certe hujus generis certaminibus minime apta erat, quae plerunque ad ostentationem magnâ contentione solent obiri, et in quibus verecundia [gap: Greek word(s)], et turpis fugae nomen non raro habet. Postremo, cum haberet non paucos inter [gap: Greek word(s)] amicos arctissimâ consuetudine sibi junctos, et a suis insignes injurias accepisset, de quibus audiebantur nonnunquam liberiores ejus querelae, multis nata est haec suspicio, quasi ad alias partes inclinaret. Haec omnia qui bene expendet, is, opinor, caussas illorum rumorum, de quibus diximus, non rogabit, nec aliter fere (ut sunt nunc homines) accidere potuisse intelliget: quanquam semper summo studio caverit Pater, ne scandalis in Ecclesia, et offensioni occasionem praeberet. Sed ut semel, et ingenue, quod res est, fatear, negari non potest, aliquantum concussam ac labefactatam ultimo illo, ac tam diuturno cum Cardinali congreffu ejus fidem de quibusdam doctrinae capitibus, ipsumque aliquandiu dubium quid in illis sequeretur fluctuaffe, donec expetitum nactus otium, sedulâ Theologorum lectione scrupulos ex animo, quos facundi Cardinalis [gap: Greek word(s)] injecerat, penitus eximerer. Ille autem hanc anxietatem non dissimulabat apud amicos, aut tacebat, ut vel ex hac [gap: Greek word(s)] Lectii apparebit, quando illam, quam ipse scripserat, non habeo.

JACOBUS LECTIUS ISAACO CASAUBONO, Viro clarissimo.

ANimum meum, Vir clarissime, non sine aliqua trislitiae mixtura literae tuae delectarunt. Nam quemadmodum mendacem illam circa, te famam, de qua scripseram, esse firmasti, et Pontisiciorum pollicitationibus adversus pietatem tuam nihil licuisse, nihil in posterum licere posse testaris; ita scrupulos quosdam, et spinas ob Veterum nonnullorum scripta non dissiteris, quibus sanctissimum tuum pectus exerceri video moestus, et dolens. Sed mihi crede, etc. Genevae Allobrogum, XXII. Aug. CIC IC CX. Hos scrupulos qui vocaverit mentis inconstantiam, et instabilitatem, nae ego judicium illius nihil moror. AEquus judex perpendat quantae constantiae fuerit, tot annos durasse immotum et inconcussum contra assiduas tentationes, tam eorum qui praemiis et promissis ejus integritatem corrumpere, quam qui disputando et argumentis adducere eum, et expugnare conabantur. Cogitabit etiam cum quibus res illi fuerit; non cum quibusdam de trivio semidoctis, et [gap: Greek word(s)], sed cum iis, quibus ex illis partibus nulli doctrinâ et ingenuo superiores erant, ne dicam, pares; qui subtilitate et artisicio in hujus generis contentionibus totâ Europâ notissimi erant et celeberrimi. Ex omnibus autem fidei controversis capitibus maxime impeditus fuit eo, quod est de S. Eucharistia, nec ante conquievit, quam collectis magno labore omnium Antiquorum sententiis de eo Sacramento, et accurate expensis, tandem quid sibi esset super eo statuendum, certo intellexerit. Erat inserturus illum tractatum editis Exercitationibus ad Baronium; sed magnitudo illius, et festinatio Typographi in aliud eum tempus editionem differre coegerunt. Post: ejus obitum quid de eo libro actum sit, aut a quo surreptum, nondum resciri potuit. Ad locum Barclaji quod attinet, ubi dicit, Casaubonum in Aula

Regis serenissimi asseruisse, Eucharistiam esse sacrificium propitiatorium, sacrificium [gap: Greek word(s)], multa possunt responderi (ne de Barclaji side dubitem) ex Patrum sententia, quae non sunt hujus loci. Objiciunt adversarii, quod quicquid in Anglia scripserit, contra conscientiam scripserit. Quid igitur impulit? An lucri alicujus, et emolumenti ratio? De hoc mox videbimus, quum de Moribus agemus. At, inquiunt, illa sunt contraria fidei, quam in Gallia veram esse agnoverat. Telum hoc jam ex iis, quae a nobis ante sunt allata, sufficienter retusum est: hoc unum addam; quum Pater primum venit in Angliam, fore illam propriam sibi sedem ne per somnium quidem cogitaverat. Hujus rei possunt esse testes amici quotquot praesens tum discessurus, aut postea ex Anglia per literas fecit sui consilii participes. Nec plures quam quatuor menses ad hoc iter conficiendum a Regina impetraverat: ideo etiam solus venerat, relictis in Gallia uxore, et liberis omnibus. Epistola ad Frontonem [note: Num. 730.] non ita diu postquam hîc fuit, inchoata est; etsi propter varias caussas tardius illam absolverit. Postea cum curante Rege serenissimo, facta illi venia est diutius hîc manendi, non plenam missionem obtinuit; sed eum revocandi quando vellet integrum sibi Regina Christianissima reliquit. Cogitet jam Lector, utrum fuerit hominis, non dicam prudentis, cujus negant esse, Suavia quae sunt, prima habere, et non consulere in longitudinen; sed omnino non insani, ea scribere brevis commodi gratiâ, quae sciebat paulo post cessura sibi perpetuo damno? Certe si constituerat post reditum transire ad alia castra, nihil potuit a suis rationibus magis alienum facere, quam erant illa, quae scripserat in Anglia. Denique nimis mirum mihi videtur, illustrissimum Cardinalem [note: Perronium.], qui ipsius animum optime notum habebat, hoc illi crimen dissimulationis nunquam exprobraffe. Habeo ipsius literas, quas ad eum misit in Angliam: de Religione in illis multa, imo pleraque, illa de re ne verbum quidem. Sed irerum instant adversarii, et tela petunt e privatis ipsius Epistolis ad Virum clarissimum, Andraeam Schottum. Audiamus igitur quid illa probent: Fussus a serenissimo Rege libro Lutetiae eaito a vestris Societatis hominibus, breviter respondere, paucas in eam rem Chartas exaravi, etc. Quanquam ego sancte juro, eo animo scripsisse me, ut manu meâ descriptam Epistolam mitterem [note: Vide Epistolam 746.] Aliter placitum serenissimo et optima Principi, Magnae Britanniae Regi, cujus voluntas mihi pro regula est, atque esse debet. O gravem plagam! An quia Regis jussu et scripta, et edira est illae Epistola, ideo non potuit Casaubonus ex sententia scripsisse? An potius illa opponitis, cujus voluntas mihi pro regula est atque esse debet? Sed quis tam iniquus, ut illa ad res fidei referenda dicat? Alioquin quis illa, quibus frequenrer utimur, tibi devotissimus, tibi obsequentissimus, etc. neget impietatis plena? Videamus alia [note: Epistol, 777.]: Video incidisse in manus tuas Epistolam ad Frontonem, et genus hoc totum scriptionis tibi displicere: nec miror; nam et ipse [gap: Greek word(s)] ad tractationem ejusmodi argumenti animum appuli. Vereor ne praevaricari quibusdam videaris, Rosweyde, et tuam caussam prodere. Sunt haec enim ita frivola et inepta, ut merito quis judicet ab eo esse allata, qui velit credi adversario nihil veri, et solidi objici potuisse. Nos sane didicimus a Philosophis, actiones quasdam esse mixtas, [gap: Greek word(s)], ut vocat Aristoteles, quae etiamsi [gap: Greek word(s)], aut propter aliquas circumstantias sint [gap: Greek word(s)], sine tamen, [gap: Greek word(s)] sunt [gap: Greek word(s)]. Affectus [gap: Greek word(s)] et vulgo jam solet exprimi eleganti Homeri hemistichio, ut fecisse aliquid dicatur [gap: Greek word(s)], quo merito usus Pater, qui libens acceslit ad tractationem illius argumenti propter veritatis defensionem; et invitus, quia ab ejus generis contentiosis scriptis animo abhorrebat, multorumque offensiones atque odia se eo scripto incursurum praevidebat. Haec scripseram, quum forte incidi in illam ipsam Epistolam, e qua verba haec desumpta sunt: quâ lectâ insignem statim fraudem ae malitiam Rosweydi deprehendi. Nam cum illa verba sola posita variam admittant conjecturam, ut vel ita ut diximus, vel etiam invitus, tanquam coactus ab alio scripsisse intelligatur, illa addita erant in Epistola, quae nullum relinquebant dubitandi locum: quod ut apparear, plura ex illa Epistola [note: Hane alterotanto auctiorem edidi num, 777.] hîc describam.

Video incidisse in manus tuas Epistolam ad Frontonem, et genus hoc totum scriptionis tibi displicere: nec miror; nam et ipse [gap: Greek word(s)] ad tractationem ejusmodi argumenti animum appuli. Quis coegit? inquies. Dicam tibi, mi Schotte, quod res est. Illa atra et nefasta dies, quae Henricum Magnum terris eripuit, eadem totam meorum studiorum rationem conturbavit. Tantus enim me sceleris immanis horror invasit, tantum vitae hujusce taedium, ut ex illo tempore, prioribus curis relictis,

fere unicum agam, ut vel caedi factae illachrymem, vel faciendae caussam inquiram. Nemo autem dubitat peritus rerum, parricidium illud ejus doctrinae fructum esse, quae statuit Reges ac Principes, si Romano Pontifici coeperint displicere, deponi, tolli, occidi posse impune. Scio abhorrere tuam pietatem ab illa immanitate. Sed illud non potes nescire, multos hodie libros conscribi asserendae illi impiae doctrinae. Ne alios commemorem meministi, opinor, eorum, quae scribit Thomas Bozius lib. XVII. in signo LXXVI. ubi caussas colligit, propter quas jus esse contendit Romanis Pontificibus, Imperatores, Reges, et Principes, soliis avitis deturbandi, et Regna transferendi. Quae doctrina quam diu docebitur, et ut Papae grata defendetur, certum est nunquam defuturos, qui parricidia aggrediantur. Ego igitur, quum ex quo in Angliam veni, plurimos ejus argumenti libros legerim, et magnâ attentione considerarim, ita coepi horrere et doctrinam Stygiam, et ejus assertores, ut perfidae ignaviae reum me futurum crederem, nist gliscenti malo pro mea virili me opponerem. Adde qubd ejus Epistolae scribendae occasio nata est, quam ipse nec quaesivi, nec soblatam potui declinare, etc. Vale. Londini, a. d. x. Kalend. Mart. CIC IC CXII. Tuam fidem, Rosweyde, tuam fidem! Iterumque (ut tua tibi reponam) tuam fidem, Rosweyde, tuam fidem! Hoc etiam utuntur argumento iidem Patris adversarii, ut eum probent in Regis Angliae gratiam scripsisse, quia animum ad id genus studii nunquam prius adjecerat, adeoque fuerit omnis Theologiae expers et ignarus. De hoc, cum de studiis ejus et eruditione. Nunc quia multi dicunt vitam hominis esse quasi scaenam, in qua homines non nisi personati spectantur; solam esse mortem, quae veros nobis homines exhibeat, consideremus qualis ejus obitus fuerit, quam scriptis, et anteactae vitae responderit. Non omnia forte proferam, quae poterant dici; haec tamen qualiacunque veritati confirmandae satis erunt. Toto fatalis morbi tempore, non alii fere fueruntejus sermones cum liberis, quam de pierate, quibus illos hortabatur ad constantem Dei timorem, et piae Matris obsequium. Dolorem autem suum aliquories testatus est, quod consutationem Annalium Baronii, opus ad Dei gloriam, et veritatis defensionem susceptum, imperfectum relinqueret. Eo tempore quum venisset a Legato Regis Gallae Vir quidem nobilis, qui illum, ut quam fidem et Ecclesiam probaret, palam declararet, et agnosceret hortaretur, Ergo (inquit Pater) putasti, Domine, me in re tanti momenti hactenus dtssimulasse? Deinde rem ipsam vehementer detestatus, et abominatus est. Nocte, quae ultima, aut penultima ipsius obitum praecessit, quum jam non procul abesse se a meta, ex morbi venementia conjiceret, vocatis ad se liberis, praesente uxore, singulis ordine, invocato Dei nomine benedixir, atque inter alia sedulo eos ac sollicite admonuit, caverent sibi a fratris natu maximi exemplo; sed in fide, quâ erant a Parentibus imbuti, firme ac constanter perseverarent. Toto autem hujus novissimi morbi tempore, frequentes habuit Dei Ministros in Ecclesia Gallicana, quae est Londini, sponte plerumque, et ex muneris ratione venientes; aliquando tamen, ut subitaneae tunc occasiones occurrebant, ipso volente ac jubente accitos. Dicat jam, qui volet, quid in his omnibus animum arguat Pontisicium, aut a priore ipsius professione alienum? Valeant igitur, et explodantur vanissimi rumusculi, qui de morte ejus dissipati sunt, et eorum pudeat, tam qui temere assenserunt, quam qui authores ipsi fuerunt.

MERICI CASAUBONI PIETAS. PARS TERTIA. DE VITA ET MORIBUS ISAACI CASAUBONI.

QUamvis res sunt inter se diversissimae, Fides et Mores, pravo tamen saeculi more factum est, uc nemini fere sit de fide sua respondendum, cui non etiam sit necessaria pro vita ac moribus Apologia. Ita enim multi credunt, se maxime illam fidem, et religionem convincere, cum illorum vitam moresque, qui illi adhaerent, in vulgus infamarint, probris ac convitiis omne genus traduxerint. Res notior quam ut exemplis egeat. Nos quidem hanc partem responsionis recte poteramus, ac sine fraude praeterire, qui sciamus notiorem plerisque Isaaci Casauboni innocentiam, et integritatem vitae, quam ut possit per ullas sycophantias, et calumnias in dubium vocari. Debet hoc illi patria, neque unquam negabit ut spero; debent omnes loci, in quibuscunque vixit; debent omnes homines, cum quibuscunque conversatus est, ut suo testimonio atque patrocinio ejus innocentiam contra falsa crimina tueantur. Et sane vix puto quenquam in tota Gallia, modo qui sit ab affectibus liber, et privato odio non agatur, qui non illi boni et: probi (de fide jam non quaero (laudem libenter tribuat. Ego quidem, qui multorum adversariorum de eo sermonibus etiam ignotus interfui, nunquam aliter de eo loquentes audii. Ubicunque fuit, optimi cujusque studium ac benevolentiam meruit, non eruditionis duntaxat, sed multo magis probitatis opinione; quo nomine Rex Galliae eum se diligere, ipsi illi testatus est. Possem magni cujusdam viri, et omnibus Romanorum Pontisicum placitis ultra commune Gallorum ingenium addictissimi, de eo verba proferre, quae procul dubio multi mirarentur. Possem multorum literas in medium afferre, quae vel solae sufficerent ad os maledicis et malignis occludendum. Sed in re non necessaria nolo Lectoris patientiâ abuti. Unus mihi erit instar omnium Vir illustrissimus, et propter summam eruditionem merito suo omnibus venerabilis, Marcus Velserus; tum quia nullam puto fieri illi injuriam, si quod ultro detulic vivo testimonium (ut testatur in literis) mortuo nunc meâ operâ dicat; tum etiam quia ipsum video tanti fieri ab adversariis maledicentissimis, Eudaemone et Scioppio, (quorum hujus Symmachus est illi nuncupatus, illius autem Thoma Brightmanni Castigatio) ut ejus authoritatem elevare, aut repudiare nullâ ratione queant. Is igitur hunc in modum ad Patrem scripsit.

MAle sit, sive tabellariorum tarditati, sive eorum qui literas per tabellarios curant negligentiae, horum enim potius culpâ fieri suspicor, quod literis, quas tu Kalend. Augusl. [note: Non exstat.] in villa ad flumen Eliam dedisti, nunc demum respondeam, cum me tibi quamprimum quam diligentissime purgari permultum interesset, etsi hoc ne nunc quidem curis et occupationibus prorsus obrutus, ut vellem praestare possum. Egone ut quicquam ad Savilium scripserim, quo Casaubonus, qui quo loco apud me sit, non tam ego ipse mihi testis sum, quam omnes praeterea nôrunt, aequi iniqui; neque enim ad amicos tantum provocare libet, quod eorum suspectum plerunque testimonium merito offendi debeat? Ego ut eum parum sinceris coloribus pinxerim? Ita me Deus bene amet, ut nullâ hujus criminis conscientiâ tangor, nec omnino in memoriam eorum, quae scripsi, redire, nec etiam conjectando possum assequi. Nisi quid joco forte, quod inter amicos tum solet, tum licet, liberius aspersi. Memini Senecam scribere, quasdam interpretando fieri injurias: quaeso, literas in manus resume, et posito offensi animi praejudicio, vide an male auspicata illa verba, quaeunque sunt, leniorem interpreta

pretationem admittant; tum enim facile de aequitate tua mihi poliiceor te asperiorem, si maxime quoque locum invenire possit, non praelaturum. Sin contra perseveres, quid ego possum? Arbitratu tuo jusjurandum dabo, indignum esse te injuriâ hac, me nolle dicta aut scripta, quae scripsi. Scis, mi Casaubone, quod in te desiderem, unum esse, id neque dissimulavi unquam, neque dissimulaturus sum, neque nisi te tantopere amarem, valde desiderarem. De eo autem cur ad Savilium scriberem, facile intelligis nihil fuisse; de caetero, observantiam, cultum, atque admirationem, quae virtute et doctrinâ summis nostrae aetatis viris debetur, omnem tibi defero. Si fallo... Sed nolo plura; nam te quantumvis iratum, recte de candore meo judicare arbitror. Erant praeterea quae adderem; sed nunc temporis angustiis excludor: ut te placatum sciam, rescribe; literas Savilius facile curabit, aut tu ad quemcumque amicorum Antverpiam mitte. Vale. XXVI. die Octob. anni CIC IC CXI.

Non potui testem, aut laudatorem locupletiorem producere. Qui autem talis ipse fuerit, quam curam domûs habuisse par sit, ut sibi non dedecori, sed quam similis esset, potest suo Lector animo reputare. Hoc sane praestitit, ut bonae illam famae, nec ullis fabulis obnoxiae semper habuerit. Nulla, ut opinor, erit invidia, si illum, quem alicubi citat contra Casaubonum Rosweydus, eundem hic pro Patre antester. Cum igitur haec Pater scripsisset ad Joannem Wouwerium [note: Epist. 324.]; Quod superest, diuturni silentii mei caussam sic accipe. Cum in hanc urbem secundum veni ante annos quatuor, relatum mihi ab amicis familiaribus aliquando tuis, te quamdiu hîc versatus es, solitum de me, de uxore, de liberis jocosos sermones cum nequissimo [note: Theodoro Marcilio, cui cum Petri Colvii, tum suas in Sidonium Apollinarem dedicat Notas, anno 1598.] bipedum, qui Sidonio tuo tantum debet, habere; non sum veritus virtute Dei, ne honestati domûs meae talibus sermonibus posset noceri. Ipse virtutis et literarum amorem professus semper, cur riderer, materiam, quod sciam, nemini mortalium dedi. Uxor pietate, probitate et aliis virtutibus muliebribus conspicua; pudicitiâ autem adeo insignis, ut ne, fabulae quidem occasio vel minima sit ab illa data. Liberos vel aetas tum adhuc tenera ab eorum urbanis dictis, qui Patrem parum amabant, tutos praestare debuit. Atque haec eo nunc tibi aperio, non quod novum aut admodum mihi videatur [gap: Greek word(s)] extitisse, qui me rideret, aut mea; sed ut caussam agnosceres, cur ad varias Epistolas tuas, quas ex Italia et Germania ad me misisti, respondere hactenus supersederim. Vale. Lutetiae Parisiorum, a. d. IX. Kalend. Januar. CIC IC CIII. anno [gap: Greek word(s)] Dionysiano.

Sed praevertere oportet ad horribile illud et ferale carmen, quo literas tuas claudis, tanquam si jocosos sermones de te domoque tua sparsissem. In quo duo mihi gravissima acciderunt; quod accusari me neglecti foederis et humanitatis intelligam; tum quod te offensum videam. Quae tristem et confusum ita exercuerunt, ut ab eo die nusquam me laetum aspexerim. Jubeo te redire in praeterita; complectere, quaeso, imaginem rerum mearum, quamdiu domi tua vixi; revoca in memoriam adfectum, quo inflammatus insuperhabitis omnibus commodis ad te festinavi. Nec retinuerunt ampla itinerum spatia, nec locus ipse exceptus humaniori commercio, quod in peregrinatione inprimis a nobis spectari solet, impediit, quo minus utiles annos ignobili situ perdere sustinuerim. Haud dicere potes, percontando, et indagando doctirinae omne genus te molestum sensisse. Intento scilicet ad aliud vitae genus, sufficere poterat adspectu tuo frui, et arctiori familiaritate consuescere, ut sedaretur adfectus, quem admiratio tuarum virtutum in me incenderat. Cujus nunc dignissimum hoc praemium fero, ut mihi irasci et fortasse amantissmum tui odisse potes. O fatum! nunquamne detumescet implacabilis ista ira, cujus vires toties sentio? Jam enim in consuetudinem nobis vertit, ut ii, quos amicissimos expertus sum, subtractum ex oculis odisse incipiant, ita miseri calumniis opportuni sumus; quae gravius nocere non poterant, quam ut te a nobis alienum redderent. Et tamen non video cur ad eas credulas aures deflectere debueris: quin potitus iis acquiescendum fuit, quae coram vidisti et probasti. Quanquam non descendam tecum in hanc litem, quam si meam serio facerem, vel tuo ipsius judicio absolverer. Ego vero de te contemptim loquerer, quem inter omnes mortales per admirabiles ingenii dotes solum suspiciendum elegi? Provoco ad publicum [note: Polymathiae, pag. 103.] testimonium, quod cum olim debebam, nunc opportune exhibui. Uxorem vero tuam ubique gentium verum pudicitiae, et probitatis exemplar commendavi. De liberis sequiora proferre, par insania erit agere vel credere posse, quorum

scilicet anni tam innocentes, ut nec beneficium, nec injuria in illos caderet. Quod satis erat ad detegenda illorum mendacia, qui mihi amorem tuum inviderunt. Sed utinam authorem calumniae prodidisses, effecissem profecto inteligeret, me mendacia non minus redarguere quam ulcisci posse: et spero equidem me ad te aliquando rediturum; ita nunquam mihi bene sit, nisi hoc scelus sanguine mihi expiabit. Interim per omnia sacra, per jus hospitii, per genii tui facilitatem te rogo quaesoque, ne improbissimorum hominum calumniis aures praebeas, sed nôris me innocentissimum et tibi devotissimum ita iis expositum, ut pene cum ipsius lucis taedio mortem pro munere amplecti desiderem. Testor Deum et conscientiam meam, me nihil unquam male de te tuisque cogitasse, nedum dixisse apud eos, quos ipse merito odi. Me vero beatum, immo Deum, si intellexero te animo tuo hoc vulnus sine cicatrice delevisse, quod te rogo et obsecro. Literas ad me tuas per Scaligerum recte curabis. Inclusas hasce cum exemplari Panegyrici et Polymathiae, Christophoro Puteano tradas velim. Vale, clarissime Domine, et me ama. Hamburg. XIV. Mart CIC IC CIV.

His igitur fretus possem sine damno caussae hanc partem praeterire, nec nostrâ refutatione digna putare, quae vel redempta propudia, aut irati, seu zelotae adversarii in ipsius mores ac vitam, pari vesaniâ et impudentiâ confixerunt. Solum nomen illius ac fama opposita, quantâvis nostrâ diligentiâ criminationes eorum melius refellent. Praeterea, nolo occasionem dare sceleratis hominibus similis in posterum licentiae, si putidissimorum suorum figmentorum aliquam a nobis haberi rationem videant. Nunquam enim desinent homines ad hoc unum facti, nova monstra fingere, dum putabunt esse, qui illa debellare, operae pretium sint existimaturi. Quam facilis res est, nefandis sceleribus optimi cujusque nomen inscribere, tam detestandi et execrandi sunt illi, qui adeo immanis se facinoris obligant. Quia tamen sunt quaedam ex hoc genere, quae conjuncta sunt cum priori illa calumnia de fide ejus, ne quid desit ad justam responsionem, non visum est illa praeterire. Non erat vensimile, hominem bonum, qui veritatis cognitionem haberet, non modo non illi manus dare noluisse, sed ultro etiam et gratis cornua obvertisse. Cudendus igitur fuit illis homo, in quem talis suspicio caderet; qui nempe ambitione malâ laboraret, qui opum cupiditate flagraret, qui ingenio vafer et callidus esset: tales enim plerunque studio rerum mundi acti in transversum, et suis cupiditatibus occaecati, id sequi in Religione solent, quod putant ad suas rationes accommodatissimum. Haec autem quam vere possent de Patre affirmari, ut ipsi probare parum pensi habuerunt, ita nobis, ut illum istis criminibus purgemus, non erit multum laborandum. Si roges adversarios, unde sciant Casaubonum, qui veritatem Romanae Religionis agnoverit, aliam rerum mundanarum amore et studio esse amplexum, nihil habent respondere, quam quod fuerit ambitiosus, quod [gap: Greek word(s)], quod simulare et dissimulare doctus. Rursus si quaeras, quam caussam habeant haec illi impingendi, nullam aliam possunt afferre, quam quia cum veritatem non ignoraverit, eam tamen dissimulaverit, et oppugnaverit. Sed quod hoc, per Aristotelem, disputandi et argumentandi genus? [gap: Greek word(s)] ut ineptam rejiciunt [gap: Greek word(s)]. Sed demus illis has ineptias, et rem ipsam videamus. Illene igitur ambitiosus, qui ne famam quidem, cui saepe boni indulgent, teste Tacito [note: In Vitae Agricolae, cap. 9.], ostentandâ virtute, aut per artem quaesivit, procul semper ab aemulatione adversus Symmistas suos, procul a contentione adversus provocantes? Quam vero ab eo vitio liber ille fuerit, tota vitae ipsius ratio ac cursus clarissime demonstrabit. Nunquam ille ad honores eos adspiravit, ad quos non pervenerit: eos plerunque consecutus est, ad quos non adspirarat. Genevae quum plures annos fuisset tam exiguis stipendiis [note: Epist. 117. 169. 225.], ut ad honestae familiae sumptus necessarios vix sufficerent, quam aegre, quam lente potuit adduci, ut illam relinqueret, et Monspelienses omni studio vocanstes [note: Supra. pag. 8.] ad lautiorem fortunam, sequeretur? Monspelio Lutetiam Regis ipsius literis accitus est. In Angliam venit [note: Anno 1610.], ultro invitante serenissimo ac benignissimo Rege. Cum autem summorum semper virorum studia ac voluntates habuerit, duobus maximis Regibus fuerit charissimus, neque ab his quicquam unquam petiit, neque illorum benevolentiâ usus est: in suum quaestum: quanquam plura semper et suâ expectatione majora ab his et illis acceperit. Sed vir pudens, et verecundus, si quisquam alius, semper abhorruit a sordido illo verbo (ut ipse loquebatur) Peto. Si animus ejus fuisset in auro et divitiis, toties oblatis opibus, tot ingentibus promissis pietatem tam constanter non praetulisset. Bone Deus! quibus illum praemiis, quibus illecebris

attrahere conati non sunt adversarii? Non morabor hîc Lectorem longis eorum narrationibus, quae possent hîc dici: sufficiat nunc locus ex quadam ipsius Epistola ad Andraeam Schottum Jesuitam:

[note: Epist. 876.] Mutandus, ut video, nobis stylus erit. Non enim veritatem prodemus; et multa, quae habemus comperta, proferemus, quae silere fuit animus. Tum autem innocentiam nostram ita, volente Deo, defendemus, ut tu quoque mutaturus sis sententiam; qui persuasus a Graeculo Cretensi, scripsisti nuper in scheda, quam vidi, Auri sacra fames non tantum quantum conscientia valeat. Agnoscis tua verba: [gap: Greek word(s)]; Ego ut aliquid contra conscientiam? ego ut pietati aurum anteponam? aut omnino ut aurum sitiam? Non ita est; non ita est: et hoc qui mihi objicit, parricidarum defensor plus quam Cretice mentitur, et de suis moribus meos sceleratus aestimat. Ego si aurum pluris quam pietatem fecissem, in Anglia hodie non essem. Scit hoc magnus Galliarum Cancellarius; scit illustrissimus Cardinalis Perronius; scit reverendissimus Episcopus Parisiensis; sciunt Lutetiae quicunque me nôrunt, et quibuscum familiariter sum versatus, vestrae professionis viri amplissimi, et omni majores exceptione. Possem et Magnum Henricum meae integritatis, quam ipse notam, et certissimis argumentis compertam habuit, testem excitare; nisi illum dirus Alastor doctrinâ parricidali imbutus terris eripuisset. Itaque, Vir clarissime, si qua veritatis tibi est cura, si qua innocentiae, recanta opprobrium, et homini Graeculo, Cretensi, parricidarum defensori posthac cave ne fidem habeas. Ego, volente Deo, cum erit opportunum, faxo ut mendacia perditissimi nebulonis, et omnium, qui cum illo faciunt, in claram lucem proferantur. Interim opus magnum, etc. Londini, a. d. III. Id. Mart. CIC IC CXIII.

Hinc patet quam impudens sit illorum calumnia, qui dicunt eum sui compendii caussâ aliter in Anglia scripsisse quam sentiret. Illa sane ratio contra ejus constantiam si valuisset, nunquam ille venisset in Angliam. Quid enim sperare potuit aut optare, quod ipsi in Gallia, si flexibilem se illis praebuisset, qui tantâ contentione atque instantiâ ad se trahere nitebantur, in mundo non erat? In Anglia, etiamsi admirabilis semper fuerit optimi Regis erga ipsum, et tanto Principe digna liberalitas, magis illa tamen apparuit post ejus obitum, quam vivo ipso; ita, credo, providente Deo, ne ullus assentationis suspicioni locus esset. Si enim opes eas reliquisset Pater, quas honesta et numerosa familia requirebat, nullum quidem fuisset crimen illum suis prospexisse; inde tamen magis probabiliter calumniandi materiam maligni potuissent arripere. Nunc, quum praeterquam famâ et gloriâ sui nominis nullâ admodum haereditate suos juverit, quis ferat importunos homines, avaritiam, lucri studium, et ejus generis alia toties illi exprobrare? Quodnam vero, per Deum immortalem, illud lucrum? ubinam illae divitiae? An quia ei fuit, unde honeste viveret? quasi fame fuisset periturus nisi avaritiâ sibi consuluisset. Pudet taedetque his ineptiis tamdiu inhaerere: sed multo magis puderet eos, qui hanc calumniam tertio quoque verbo ingerunt, nisi illi jam plane depuduissent. At fuit assentator, inquiunt illi: vere fuit, si eum laudare, qui mereatur, id sit assentari. Sed respondeat Pater ipse, qui adhuc vivus insimulatus hujus criminis, haec scripsit ad amicum: Objicit mihi Alastor vitium foedum adulationis. Fateor laudasse me Regem; sed judicio et affectu syncero: sic mei Deus misereatur. Scelerati homines, si unum e suis, non dicam Regibus, non dicam Principibus, aut etiam Nobilibus, haberent, in quo sic pietas emineret cum doctrina conjuncta, ut eminet in maximo hoc Rege; quomodo illum jactarent? Adulari vitium est Parasitorum Papalium, qui illi persuadent, nec Deum ipsum nec hominem, sed Vice-deum, Omnipotentiae Pontificiae Vindicem, et ejusmodi multa, non simpliciter [gap: Greek word(s)], sed detestandae blasphemiae plena. Et quid aliud sunt Baronii Annales, aut farrago Bellarminiana, nisi perpetua mendacia ad extollendum [gap: Greek word(s)]? Sed quid non fingant de Patre, qui eum de Casaubono polypum, versutum quendam et versipellem hominem fecerunt? Merito sane illi putandi ex eorum numero, qui candida de nigris, et de candentibus atra sciunt facere. Non dubito quin boni, verique studiosi viri sint hoc illi crimen objectum partim cum risu, partim cum indignatione audituri. Liceat enim mihi de Patre meo dicere, quod olim vir sanctus Gregorius Nazianzenus dicebat de suo: [gap: Greek word(s)] liceat, inquam, mihi hoc de meo Patre; et licebit, scio, per eos, qui quantulâcunque cum ipso conversatione, et consuetudine, mores ejus plane non incognitos habuerunt. Claudam

haec omnia verissimo ejus elogio, quod ex aliis laudibus, quas in ipsum benignâ et liberali manu confert vir clarissimus, Claudius Expillius, Consilii interioris Consiliarius, et Advocatus Regis Generalis in Senatu Gratianopolitano, ipsius, si revivisceret, verecundia libenter admitteret.

Ce courage eloigne de fraude et d'artifice,
Qui ne sentit jamais de l'infame avarice
Les assauts violens;
Franc de l'ambition, qui les plus grands accable,
Defioit Nemesis, la Deesse implacable
Aux hommes insolens.

Cui versare dolos, nec mens accommoda, fraudi
Ulla fuit, qui nullo avidus contabuit auro;
Cuique nec ambita quaesiti indagine factus,
Immunes torsere animos ultrice flagello,
Despuit infestas Nemesis virtutibus iras,
Quae face vesanos ulciscitur horrida sontes.

Eant jam quo digni sunt cum suis calumniis adversarii, et videant quam famam, dum alienam tanto furore appetunt, ipsi meruerint. Sunt alia quaedam crimma: quod mendax, quod calumniator, quod iracundus fuerit, quae quatenus ex scriptis ipsis ejus ducta et prompta sunt, accuratius diluemus, cum loca ipsa examinabimus. Ad mendacium quod attinet, nae ille meruit in omni vita elogium illud Attici, Mendacium nec dicere solitum, nec pati potuisse. Calumniandi neque artem unquam didicerat, et ab animo atque voluntate semper abhorruit. Ab omni irae affectu non fuisse eum immunem fatemur; sed ab illa fatemur, quam cadere in virum bonum prudentes consentiunt; quam Graeci [gap: Greek word(s)] vocant, et illâ praeditum [gap: Greek word(s)]. Verum enim est illud Ciceronis, Bonorum animi sunt irritabiles. Asperiorem autem in quosdam fecerunt, partim rei, de qua agebat indignitas; ut ubi disputat de Papae Omnipotentia, de licitis Regum parricidiis, etc. partim ipsi, qui contumeliis audacissimis capitaliter ipsum primi lacessiverunt. Notum est illud Publii, ut opinor:

ejus praesertim, qui insuetus contumeliae, insolens infamiae, semperque in laude versatus sit. Mitissimo alioquin, et candidissimo fuisse ingenio, non vita modo, sed scripta quoque, quae ejus extant omnia, manifesto fidem faciunt.

MERICI CASAUBONI PIETAS. PARS QUARTA. DE STUDIIS ET ERUDITIONE ISAACI CASAUBONI.

BEne cessit sua quibusdam Ducibus et Imperatoribus calliditas, qui rem sibi cum scirent esse cum fortissimis hostibus, et futuris famâ suae virtutis terrori, pro ignavis et imbellibus eos traduxerunt, quo suis animum adderent, et alacritatem. Habent et suum Rhetores et Sophistae [gap: Greek word(s)], quo adductis in contemptum adversariis, sine pulvere, sine sudore, solo vincunt aliorum praejudicio. Utrum id genus artes, et sophismata Christianos deceant in certamine de Religione, unicuique judicandum relinquo. Non eam quidem Catholicae semper Ecclesiae fuisse praxin, vel ex iis patet, quae de praecipuis quibusdam Haereticis, fidei inimicis, a nonnullis Antiquorum perhonorifice, et plurima cum meritorum in ipsis agnitione sunt

scripta. Eorum, qui hodie Catholicorum nomen solis sibi vindicant, quae sit super ea re sententia, quae consuetudo, nemo, qui vel leviter eorum scripta tractarit, potest ignorare. Quotus enim quisque est eorum, qui quoties meminit alicujus nostrorum Theologorum, aut qui Theologica scripserunt, aut quoquo modo veritatem contra Ecclesiae Romanae corruptelas, et errores suâ operâ defenderunt, de ejus laudibus meritisque pro virili non detrahat? Illi vero pauci, qui zelo adhuc illo praeclaro non adeo fervent, suamque libertatem placendi studio non authorarunt, quique propter insitam ingenuitatem, quos sciunt laude dignissimos, non possunt sine honorifica mentione, quoties occurrit occasio, praeterire; illi, inquam, pauci id pretium suae virtutis ferunt, ut in ipsorum libros animadvertatur, scripta ad aliorum arbitrium, et censuram exigantur, et quasi recudantur. Vide mihi, Lector, quisquis haec ut nova miraris, et prius inaudita tibi, Indices illos, quos vocant, Expurgatorios, et luculentiora exempla non desiderabis. Invenies ibi nullam minimam maximam laudem tributam nostris, quae ab his egregiis Censoribus non deleatur, et expungatur. Dixerat alicubi Thuanus, Lipsius, Wouwerius, alii, Vir magnus, Josephus Scaliger; I. S. Vir illustrissimus; Henricus Stephanus, Vir eruditissimus, aut optimus; Franciscus Junius, Vir clarissimus, Vir doctissimus, etc. Dele, inquiunt illi, Vir magnus, Vir illustrissimus. Vir eruditissimus, optimus, clarissimus, doctissimus. Haec est perpetua, ac constans ratio erga omnes alios. Sed multo est intolerabilius, adeoque ultima ipsa zeli dicam, an malignitatis linea, quod non tantum homines ipsos [gap: Greek word(s)], et absolute laudari prohibent; sed non ulla patiuntur ipsorum scripta commendari, ne in minimis quidem, et levissimis. Unde quoties occurrunt illa, optime notat ad hunc locum, bene interpretatur, accurate etc. hic nempe, vel ille e castris Protestantium, induci volunt illa verba, optime, bene, accurate, etc. adeo qualescunque nostrae laudes sunt illis [gap: Greek word(s)]. Quid, quod non in scripta tantum animadvertatur, sed ipsi quoque aliquando homines poenas cogantur dare sui candoris? Queritur Vir illustrissimus, Jacobus Augustus Thuanus, tantâ se invidiâ flagrasse, quod Josephum Scaligerum, omni laude majorem virum, et laudare et amare ausus fuerit, ut eam ob rem praeter calumnias et contumelias, multa quoque pericula adierit. Cujus rei caussam hanc esse docet Vir ille gravissimus, Quod Religio, quae fide et certâ de bonitate Dei fiduciâ, necnon caritate olim nitebatur, et majora indies incrementa capiebat, hodie factione, et humanae prudentiae carnisque consiliis et coitionibus valere et sustentari credatur. Quando igitur inter istos et pars pietatis habetur de adversariis detrahere, et facinus est expiandum merita ipsorum agnoscere, cur quisquam nostrûm speret, aut optet propriam fortunam, aut communem dolenter ferat? Simul igitur coepit Casaubonus in iis nomen profiteri suum, qui pro Veritate contra Pontificios pugnant, statim adversarii certatim de ipso detrahere; hic illum repentinum Theologum dicere; ille, Philosophiae rudem prorsus et ignarum; alius humaniores ejus literas varie sugillare; alius aliud denique, quod eo tenderet, invenire. Horum omnium Eudaemon Joannes, quantum ad malum exemplum proprii furoris, atque impudentiae attulit, tantum reliquos in hoc pietatis (si superis placet) officio superavit. Hic admodum laborat, ut homnibus persuadeat, Casaubonum nullam Historiae, et Antiquitatis laude dignam cognitionem habuisse, neque Graece aut Latine doctum fuisse vel mediocriter, (unde quoties Graeci aliquid habet in suis scriptis Pater, Lexica illi exprobrat, quasi ex illis solis saperet) atque in summa, omnium literarum fuisse expertem. Quia tamen negare non potest, eum docti et eruditi famam nomenque antea semper habuisse, hunc nodum sic solvit, ut id dicat hominum errore contigisse: quo nomine de levitate judiciorum non uno loco vehementer conqueritur. Haud dubie rabies quaedam agebat hominem, cum haec scriberet; qui praesertim se tunc graviter aegrotasse fateatur: eorum autem aliquam habere rationem, quae miser eo statu animi dixerit, id vero esset non homini, sed morbo irasci. Hunc igitur aegrum Medicis relinquamus, et quid dicant alii videamus. Communis omnium calumnia est, Casaubonum studiis aetatem Philologicis, et Criticis impendisse; Theologiae autem et Philosophiae hujus eum plane rudem fuisse; illius quicquid in eo fuerit, in Anglia demum didicisse. Cum Cicero post bella civilia, qui ad id temporis in foro tantum spectatus fuerat, philosophica multa brevi tempore scripsisset, multi mirabantur, unde hoc philosophandi studium subito illi extitisset. His respondet Cicero, [note: Lib. I. de Naturae Deorum, cap. 3.] Se non

subito cepisse philosophari, sed tum maxime philosophatum, cum minime videbatur. Crediderim ego similiter non paucos, qui tot Patris opera philologica legerant, alia non minora ab ipso promissa expectabant, et ante credidisse huic uni studio eum vacasse, et postea miratos esse, unde id illi Sacrarum Literarum studium subito extitisset, postquam se totum ad illas contulerat. His nos quoque possimus ita respondere, illum tunc maxime Philosophiae, Sacrarumque Literarum studiis incubuisse, cum minime putaretur. Equidem quamdiu intellexit Pater hanc a Deo datam sibi provinciam, ut excoleret, et pro virili promoveret humaniores literas, id unice dedit operam, ut studium suum et industriam in ornanda sua Sparta bonis omnibus approbaret. Haec illius cura fuit, haec ambitio: gloriolam, plausumque popularem, quod multi faciunt, ostentatione variae doctrinae non quaesivit; neque ex illis unquam fuit, quibus scire suum nihil est, nisi hoc illos scire sciant alii. Non adeo tamen obscura fuere ejus studia, ut quibus in rebus operam posuisset, amici familiares ignorarent, aut ex iis percipi non potuerit, quae variis temporibus ab eo sunt edita. Non puto faciendum ut hîc omittam Gasparis Scioppii elogium de Patre; non quod is unquam fuerit Scioppius, ut magni faciendum sit ipsius judicium; sed quia non tam ejus quam aliorum, famaeque adeo ipsius testimonium continet, tum etiam ut appareat quâ conscientiâ jam alia omnia de eo loquantur [note: Gaspar Scioppius de Criticis et Philologis veteribus et recentioribus.] adversarii: Multi alii etsi nulli alii certae professioni sese applicuissent, more tamen et modo apicularum nunc hinc, nunc illinc, quae sibi et aliis plurimis usui esse possent delibarunt; quorum nunc merito primum landem Isaacum Casaubonum, hominem Gallum, qui cum in Philosophicis et Theologicis fere sine pari excellere a doctissimis existimetur, ipse interim quamvis modestissimus, re, et opere omnium qui vivunt gloriam obscuraturus, vel omnino extincturus videtur, etc. Ecce quae jam tum fuerint (editus est ille Scioppii liber anno Domini CIC IC IIIC.) doctorum de Casaubono judicia, eum fere sine pari excelluisse in Philosophicis, et Theologicis. Nimium jam velim videre os illud impudens, quod pro excellenti Philosopho, et Theologo purum putum Grammaticum nobis substituit, et qui nihil ultra Diomedem et Priscianum sapiat. Sed operae est haec aliquanto persequi fusius et accuratius; utique de studiis in Theologia, quo certius hanc quasi calumniarum segetem, aut communem locum malignis adversariis in posterum eripiamus. Si Theologia sit illa scientia nomnianda, quae Sacrorum Bibliorum assiduo usu, piorum et antiquorum Patrum diligenti lectione et Historiae Ecclesiasticae studio solet acquiri, Patrem fuisse a primo aetatis tempore Theologiae studiosissimum et deditissimum asseveranter affirmamus. Anno Domini CIC IC LXXXIII. aetatis vigesimo quarto cum Arnaldo Casaubono, Patri suo, Notas in Diogenem Laertium offerret [note: Epist. 950.], et de suis incoeptis ad rem literariam promovendam multa juvenili more narraret; respondit ille, Laudare se quidem propositum ejus, [gap: Greek word(s)] caeterum pluris se vel unicam observationem facturum ad Libros Sacros pertinentem, quam illa omnia, quorum spem fecerat. Haesit animo penitus infixa viri optimi vox illa, semperque ex illo tempore [gap: Greek word(s)] est conatus. Haec ipsum narrantem saepe audivi, et postea in literis ipsius ad amicos reperi. Paucis post annis incidit in languorem, de quo ipse sic scribit ad amicum:

Ego parente orbatus, dejectus spe redeundi in Galliam, in languorem inciai; quo ut me liberarem, Juris studia penitus reliqui, et repentino quodam impetu omnes libros Jurisconsultorum Barbarorum, quibus multum insudaveram, mutavi libris Theologicis. Factum hoc ante annos viginti et octo, quo ex tempore nulla mihi syncera voluptas, nisi in lectione Scripturarum, aut piorum Patrum, quos venerari didici usu ipso, et assiduâ tractatione; quantum quidem alia studia mihi permittebant. Edidit admodum juvenis Notas [note: Epist. 204. et 218.] in Novi Foederis priorem partem, quae etiamsi paucae sint, probando tamen ejus studio in Theologicis abunde sufficiunt. Scribens ad Virum clarissimum, Jacobum Bongarsium, anno Domini CIC IC XCVI. post quaedam de suis incoeptis, haec addidit: Institueram diebus hisce librum unum Observationum [note: Epist. 433.] nostrarum in Sacros et Ecclesiasticos Scriptores ac Patres edere: postea continui me; et, opinor, sat cito, si sat bene. Anno Domini CIC IC XCVII. ad Pastores Ecclesiarum Sal. congregatos hanc misit Epistolam.

Fidelissimis, et summe observandis PASTORIBUS SYNODI SAL... [note: Salvensis, Sauve in Cevennatibus.] ISAACUS CASAUBONUS salutem a Deo precatur.

[note: Epist. 136.] SI voluntati meae valetudo respondisset, Patres observandi, non mihi nunc literis vobiscum agendum foret. Constitueram enim venire isthuc, et vestrum Consessum praesens affari, ac salutare. Nam postea quam ita Deo Opt. Max. visum, ut Genevam, patriam dulcissimam, et Genevenses Pastores ac Professores, Collegas mei amantissimos, aeternum mihi colendos, relinquerem, et in hanc Provinciam venirem; in votis hoc mihi semper unice fuit, ut vestram omnium amicitiam omni ope et operâ mihi conciliarem. Videbar autem commode id facturus, si hoc tempore isthuc me transferrem. Nunc igitur quando per valetudinem optati adeo voti compos fieri non possum; officii mei esse duxi, has ad vos scribere, meae adversus universum Ordinem vestrum, et privatim erga unumquemque summae observantiae et benevolentiae testes. Cujus animi cum mihi conscius ipse sim, facile venio in eam spem, fore neminem e vobis, qui in suam amicitiam me non recipiat, aut parum illâ dignum judicet. Atque ut sciatis ex animo loqui me, neque ut ait Poeta, [gap: Greek word(s)], en me totum in vestra potestate. Videte, quaeso, et vobiscum considerate, ecqua in re opera mea publice Ecclesiae Dei, cujus administratio vobis commissa est, utilis esse poterit; ego me spondeo, sancteque recipio vestris consiliis obtemperaturum, et pro virili effecturum, ut voluntati vestrae per me satissiat. Equidem ita sum a natura comparatus, ita ab optimo Parente olim institutus, ut studiorum et vigiliarum mearum nullum unquam alium finem mihi proposuerim, nullam aliam mercedem aut speraverim aut optaverim, quam ut illarum fructus ad [gap: Greek word(s)] Matrem Ecclesiam rediret. Novit [gap: Greek word(s)] Deus, hac re nihil mihi jucundius, nihil gratius, dum adhuc terras colam, posse contingere. Sed et D. Bernardinus, quicum mihi summa familiaritas intercedit, animum meum penitus notum perspectumque habet. Is, si operae est, plura de nobis et egregia nostra voluntate erga Sacrae Theologiae studiosos commemorabit. Verum de nobis nimium multa. Simul vereri subit, ne si longiore Epistolâ vos tenuero, in publica commoda peccare videri possim. Unicum est, quod si adjecero, finem faciam. Nam cum Genevâ nuper discederem, mandatum mihi est a venerandis Pastoribus, et Professoribus, si qua se offerret occasio, vos omnes ipsorum verbis quam officiosissime et amantissime salutarem. Rogabant iidem obnixe, ut in assiduis vestris ad Dominum precibus, Genevensem Ecclesiam, omni nunc cum maxime ope humunâ nudatam, juvaretis. Accepi etiam postea non unas a magno et venerando Sene, Theodoro Bezâ literas, quibus omnibus hoc ipsum a cunctis vobis, et suo, et Ecclesiae, nomine petit, et summo contendit opere. Valete, Viri plurimum colendi, et res Ecclesiae, [gap: Greek word(s)], feliciter gerite. Scripsi Mompelii, languente manu, pridie Non. Maj. CIC IC XCVII.

Hoc tempore cum Monspelio crebro ad Bezam scriberet, qui Gneevae erat, non aliae fere erant literae, quam de Rebus Sacris et Theologicis. Nam aut Notas suas in aliquot Sacrae Scripturae locos illi communicabat, aut super aliis eum consulebat, aut denique ad quaesita Viri venerandi respondebat. Anno CIC IC CVII. hunc in modum scripsit [note: Du style et de la main d'Andre Rivet.] ad eum Synodus Nationalis Rupellae coacta.

MONSIEUR,

NOus sommes en un tems, auquel Satan faict ses efforts plus violens pour estanaeonner son regne de tenebres, et use de ses plus subtils artifices pour empescher le cours de la verite en toutes sortes. Autrefois il a eu beau jeu durant l'obscurite et ignorance des siecles precedens. A ceste heure qu'il voit une lumiere plus grande, il tasche de l'obscurcir par les fumees d'une pretendue science, laquelle se vendiquent plusieurs de ses suppôts sans aucune conscience, n'espargnans leurs labeurs et leurs peines pour brouiller, s'ils pouvoient, nôtre droit, et persuader au monde que nous sommes mal fondez pour le fait. Plusieurs doctes personnages se sont diligemment employez a convaincre nos contredisans en l'un et en l'autre point. Nous nous persuadons que Dieu vous ayant comble de rares graces, lesquelles ont desja paru par tout le monde es oeuvres que vous avez publiees, vous n'aurez pas oublie d'employer ces grands dons plus particulierement a la gloire de celui, duquel vous les avez receues, et tenons pour certain, que vous ne pouvez avoir vu tant de faulsetez parsemees es Annales fabuleuses du Cardinal Baronius, sans avoir trace bon nombre des moyens de faulx, pour secourir ceux qui n'ont le loisir, le moyen, ou la capacite de se desveloper d'un tel labyrinthe, et reprimer l'insolence et impudence de

ceux, qui ont loue leurs langues et leurs plumes, et se sont vendus pour faire ce qui est desplaisant a l'Eternel, et desient les armees d'Israel avec une audace plus grande, que celle de Goliath. Or combien que nous nous persuadions fort de vostre zele, que nous attendions tout des promesses que vous fistes a une telle Assemblee que celle ci au Synode de Gergeau; toutefois nous avons crû que vous prendrez plaisir d'estre aiguillonne a ce bon oeuvre par cette Compagnie, et que le jugement qu'elle fait de vous a bon droit, vous accroistra encore le courage et le vouloir, de produire en peu de temps ce qui est attendu de si long temps; ce que vous devez a Dieu qui vous a donne le pouvoir, ce que ne pouvez desnier a l'Eglise, en laquelle vous estes ne, a laquelle vous estes consacre; ce que tous les membres d'icelle desirent de vous; ce que nous, qu'il a pleu a Dieu appeller pour en estre conducteurs, en esperons. Prians l'Auteur de toute bonne donatione qu'il vous accroisse ses graces pour cet effet, et vous doint de faire abondament profiter a son honneur le talent qu'il vous a commis, pour luy en rendre bon compte au jour, auquel il en exigera l'usure. Nous ne doubtons point, que desirant l'approbation de ce Maistre sur toutes choses, vous ne soyes aussi esmeu par l'exhortation qui vous est faitte par nous, et l'obligation que vous acquerez sur toutes les Eglises, et nommement sur

[note: Du XII. Avril. 1607] Vos humbles et affectionez Freres a vous faire service, les Pasteurs, et Anciens des Eglises Reformees du Royaume de France, assemblez en Synode National a la Rochelle.

DOMINE CASAUBONE,

ERumpunt in haec nostra tempora maximi Satanae conatus ad stabiliendum regnum suum tenebrarum, et nunc cum maxime callidissimas suas artes adhibet ad vim veritatis inhibendam. Quondam perfacile id illi fuit propter temporum tenebras et ignorantiam. Nunc cum videat majorem lucem, conatur illi tenebras [gap: Greek word(s)] obducere, quam venditant plerique ejus satellites, homines sine conscientia, qui nulli labori parcunt aut operae, quo omnibus persuadeant nostram caussam neque jure niti, nec exemplo. Jana multi viri docti sedulam navarunt operam in adversariis ab utraque parte refutandis. Te vero, in quem Deus tot dotes universo orbi ex scriptis tuis cognitas cumulaverit, earum omnium usum et fructum ad authorem praecipue referre credimus; nec dubitamus quin legens tot sparsa in fabulosis illis Annalibus Cardinalis Baronii mendacia, magnam partem illa falsi conviceris, ad eorum opem et utilitatem, quibus per otium, doctrinam, aut ingenium ex illo labyrintho non patet exitus, et ad reprimendum illorum fastum pari impudentiâ junctum, qui linguam suam et stylum locarunt, seque adeo ipsos manciparunt ad id faciendum, quod malum esset in conspectu Domini, et jam copias Israelis majori quam olim Goliath, audaciâ, ad certamen provocant. Caeterum quamvis omnia nobis de tuo zelo promittamus, omnia nobis de tuis promissis in tali Consessu apud Gergeavenses editis spondeamus, te tamen ad opus tam laudabile stimulari gratum tibi fore sumus arbitrati, judiciumque hujus de te Conventus meritis tuis debitum tibi animum alacritatemque additurum, ut id brevi praestes, quod jam pridem a te expectatur. Id Deo, qui tibi vires dedit, debes, neque Ecclesiae, in qua natus, et cui consecratus, negare potes; quod expetunt singula ejus membra, nosque inprimis, quibus a Deo commissa est illius administratio, speramus. Deum, omnis bonae donationis authorem, comprecamur, ut ad hunc finem sua in te dona multiplicet, derque talentum, quod tibi commisit, ita multiplicare, ut repetenti usurae rationem queas reddere. Non dubitamus quin tu ante omnia cupidus tali Domino approbari, magni quoque sis facturus nostrâ adhortatione te impelli, et omnes tibi Ecclesias tuo beneficio demereri, nominatim vero

Humillimos et tibi devotissimos Fratres, Pastores, et Presbyteros Ecclesiarum Reformatarum in Gallia, in Synodo Nationali congregatos Rupellae.

Clarum est ex his literis, jam diu ante quam scriptae sunt, receptam a Patre Annalium Cardinalis Baronii confutationem. Per eum autem non stetit, quin fidem mature liberaret. Sed cum id ut sibi liceret, a Rege non posset impetrare, coactus est a proposito desistere. Haec sunt ipsius verba ex Epistola ad Virum clarissimum, Joannem Prideaux, data 1613. Sunt anni

decem cum ego veniam petii ab Henrico Magno, meo indulgentissimo Mecaenate, ut liceret mihi modeste Baronii mendacia refellere. Responsum tuli ab ore sacro illo, Nondum tempus advenisse. Anno 1606. (nisi sit illa prima editio, quae prodiit Hanoviae 1607.) primus publicavit, et Latine vertit, notisque illustravit satis uberibus prolixam Gregorii Nysseni Epistolam ad Eustathiam, Ambrosiam et Basilissam. Hac opellâ sic defunctus est, nihil ut in illa queat desiderari, quod ab eo potuit, qui fuerit in Patribus et aliis Ecclesiasticis Scriptoribus versatissimus, expectari. Scripsit et Notas in Gregorii Thaumaturgi Orationem de Origine [note: Anno 1604. Epistol. 385. et 482.], quas adhuc nancisci mihi non contigit. Eodem fere tempore [note: Scilicet anno 1607.] scripsit librum singularem de Libertate Ecclesiastica [note: Epistol. 550. 555. 593.] contra usurpatam a Papa potestatem, atque Clericorum exemptiones et immunitates. Totus, ille liber eam praefert Antiquitatis et Historiae Ecclesiasticae peritiam, quam malo ab aliis quam a me praedicari. Haec igitur de prima seu specie, seu parte Theologiae. Quod attinet ad Polemicam Theologiam, eam, quae de hodiernis modo controversiis agit, totaque Neotericorum scriptis continetur, fateor ejus illum adeo nunquam cupidum fuisse, ut putaret illi tempus, quod alia studia, quae profitebatur, sibi vindicabant, impendendum. Quod illi tamen non parum temporis impenderit, necessitati quam judicio magis imputandum. Qui enim Lutetiae creberrimos de Religione congressus ac conflictus fugere non poterat, coactus est iis sese armis instruere, quae ad hanc pugnam pugnandam erant necessaria. Restat illa [gap: Greek word(s)], sive Scholastica, uti vocant, Theologia. Haec vero qualiscunque sit, si neque Dei Verbo comprehenditur, et a Veteribus omnibus ignorata est, per me fuerit illius ignarus Pater, vosque semel viceritis Adversarii. Quod erat in Religione serium ac solidum, optime scivit, unde sibi petendum esser: [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)] nimiâ plerunque curiositate non minus prophanas impiasque, quam putidas et ineptas, omnes denique [gap: Greek word(s)], quas otium peperit, et meliorum literarum penuria (quae fuit illorum saeculorum miseria) non minori studio semper aversatus est, quam alia utilia ac profutura consectatus. Neque tamen universam illam scientiam damnavit, aut rejiciendam putavit ut vanam prorsus, et inutilem; qui aliquot in eam praecipuos non spreverit, Thomam etiam illum Aquinatem in pretio habuerit. Cogit me adversariorum malignitas, ut haec omnia persequar, qui illi suam in his ignorantiam tam impotenter et insolenter exprobrant. Nam alioquin quod crimen, si unus homo non omnia sit assecutus? hoc est, humanam sortem praetergressus? Quid in aliis literis praestirerit Pater, docti omnes norûnt et agnoscunt aequiores; Theologi vero nomen nunquam sibi arrogavit, Theologiam nullam attigit, (praeterquam obiter aliquando) nisi quam ex lectione Patrum et aliorum antiquorum Scriptorum didicerat; quae sola erat illi necessaria ad opus susceptum contra Baronium; quod, quam non subito, aut temerario impetu susceperit, constans ac firmus per tot annos animus in illo proposito satis ostendit. Quando autem primum de illo cogitârit, declarant ea, quae jam sunt a nobis allata; ex quibus etiam revincitur impudentissimum quorundam mendacium, qui fingunt eum ad Regis serenissimi gratiam scripsisse contra Baronium reluctante conscientiâ, aut etiam invitum ab eo coactum esse. Revincitur et illa calumnia, eum scripsisse mortuo Baronio, quia vivo illo nunquam erat ausus. Quod quidem est putidissimum; non enim privata lis erat; communem autem caussam qui susciperent, haud unquam defuturos non ignorabat: nisi forte solus Baronius fuerit, qui jure metuendus erat. Sed demus ipsis affabre confictum mendacium, modo de mendacio constet. Immo vero non cupiit tantum Pater, et ut esset sibi liberum Regi Christianissimo supplicavit, sed reipsâ scripsit contra Baronium vivo adhuc Baronio. Baronius obiit anno Domini 1607. eodem anno liber Patris edebatur de Libertate Ecclesiastica, quo unus omnium creberrime reprehenditur. Baronius, varii Annalium loci castigantur, fraudes deteguntur, atque adeo ex professo toto cap. X. cujus haec est summa et argumentum, Cardinalem Baronium studio hujus Libertatis Ecclesiasticae stabiliendae multa scripsisse, quae veritati sint contraria. Ejus Paraenesis confutatur; Annales notantur. Quod autem liber Authorem suum non indieaverit, neque locum ubi sit excusus, non id fallendi desiderio ab eo factum est, sed quia editionis consilium id necessario postulabat: quae tamen abrupta est, cum jam 264. paginae editae essent, e XI. nondum III. capitibus absolutis. Urbe enim plenâ [gap: Greek word(s)], tam secreto res agi non potuit, ut ad plurimorum conscientiam non emanaret, a quibus Papa

monitus, cum Rege Galliarum per ipsius Legatum egit, ut libri illius editionem prohiberet. Quo jam jure adeo acerbe in Patrem inveharis, Heriberte Rosweyde, quod ejus in Baronium Exercitationes prodierint, quum ille non esset, et eo nomine quam merito cum Scorpio compares, fero vel te judicem, si judicis aequi personam possis ad aliquod tempus induere. Atque haec sint dicta ad repellendas illas adversariorum calumnias, Casaubonum in Anglia primum Theologiam didicisse; Casaubonum repente Theologum prodiisse; Theologiam non nisi ex Suetonio, et Athenaeo hausisse, et alia id genus, in quibus ita sibi placuerunt, ut nullo non loco occurrant. Caetera quamvis sint minoris momenti, non tamen omnino contemnemus. Ajunt ipsum Philosophiae et Logicae nunquam studuisse, et, ut cololem aliquem dicant, torquent interdum aliquot loca ex ipsis ejus scriptis, et strenue cavillantur. Non est hujus loci, ut in ipsorum locorum examinatione operam ponamus: alioquin nullo alio responso opus esset. Nunc in universum respondemus, germanae, et incorruptae Philosophiae neminem eo fuisse amantiorem; paucos in ea plus olei consumpsisse, qui illam [gap: Greek word(s)] suum [gap: Greek word(s)], non fecerint. Tres ipsos annos usus est Praeceptore Pacio, Viro clarissimo, in Juris et Philosophiae studiis, a quo etiam excepit ingentem in Aristotelis Organon Commentarium, qui postea est editus: eum adhuc servo, in Gallia manu Patris scriptum. Postea versando omne genus antiquorum Philosophorum monumenta, inquirendo in difficilia, excerpendo insigniora, comparando et excendendo diversorum rationes ac sententias, haud paulo plus illis in vera sapientia profecit, qui aetatem impendunt Barbarorum nescio quorum Sophistarum lectioni, et rixis futilissimis, et inanissimis. Est sane genus hominum, qui inventis frugibus, glandibus vesci malunt; qui in hac luce et felici [gap: Greek word(s)] literarum spinis et laqueis delectantur ineptissimarum argutiarum, quas tenebrarum et ignorantiae tempora pepererunt; qui si aliquot annorum studio et labore possint assequi, ut [gap: Greek word(s)], et subtilibus praestigiis candida de nigris [gap: Greek word(s)] valeant efficere, io paean clamant, quantumque fuit unquam, aut est sapientum extra suam sectam, magno fastu contemnunt. Solis cor datum, soli sapiunt, novi in terris Tiresiae, qualem celebrat Homerus inter mortuos unicum: [gap: Greek word(s)]. In literis humanioribus, nisi quantum ipsi intelligunt, irrident omnia tanquam vana et inania; et cum de omnibus universim linguis, et earum studiosis pessime sentiant, Graecam immortali odio prosequuntur, adeo ut in illa scire aliquid praeter caeteros sit ingens crimen, et ipsa quasi confessio stuporis et stultitiae. At quae tandem est illorum scientia? An in rerum caussis indagandis, effectibus explicandis, in iis denique, quae vel ad naturam, vel ad humanas actiones pertinent, occuparur? Minime gentium. Ars eorum tota versatur in meris notionibus, figmentis, ac chimaeris intellectûs; in [gap: Greek word(s)], et nescio quibus aliis, quorum omnium nullus est usus, nulla ad ullam vitam est utilitas, et quae, ut Senecae verbis utar, nec ignoranti nocent, nec scientem juvant. Per hos sane non stabit, quin Barbaries, cui ipsi ortum debent, brevi postliminio redeat. Sapiunt hercle: qui soli tunc regnarent, ad clavum soli Reipublicae literariae sederent, quo jure dejectos se vident, postquam malo fato novus literarum et eruditionis sol orbi affulsit. Horum ut sententiam non probavit Pater, ita nec exemplum est secutus, deditque semper operam quantam maximam potuit, ut verus et rebus, non artificiis esset Philosophus, qualem probat summus Phitosophus Seneca. Quantum profecerit in hoc studio, ut ipse, quam multi scirent, non laboravit; ita frustra sperabunt adversarii se posse evincere, illum non multum esse assecutum. Unicum adhuc superest non omittendum, de peritia ejus in lingua Hebraica, de qua sic Bulengerus: Te vero docti ajunt Hebraica verba scriptis admiscere non debuisse, quorum te plane rudem quotidie clamitant, ostenduntque Judaeum illum tibi imposuisse, quem in Anglia Doctorem asciveras. Laudo modestiam, Bulengere, quod caecus nolis de coloribus judicare, exemplo insani illius Cretensis, qui Casaubonum Graecae linguae ignarum fuisse demonstraturum se spondet, quam juxta vir doctissimus intelligit cum Persica, aut Hebraica. Sed quinam, quaeso, sunt illi docti, quos ais id ferre de Casaubono judicium? Profecto fuerunt illi, aut non idonei judices, aut zelo illo, qui vos omnes agitat, corrupti. Quid enim omnia, quae edidit annos prius viginti, quam illas Exercitationes scriberet, nonne palam reclamant? Quid in Hebraica literatura reconditum, quid in Rabbinis abditum, quod non ille in scriptis suis pro re nata promserit, et

felicissime illustrarit? Scito autem, Bulengere, illum mature ad illas literas animum applicuisse, et adhuc juvenem Rabbinorum sacris initiatum a Petro Cevallerio: a quo tamen non tantum didicit, quantum optabat, propter viri illius optimi et doctissimi immaturam mortem. Non contentus autem Hebraicâ, et illius propinquioribus Dialectis Chaldaicâ, et Syriacâ, in Arabicae etiam studio multum olei et operae insumpsit. Ego ea servo laboris ejus indefessi, et incredibilis industriae in harum linguarum studio monumenta, quae puto neminem visurum sine quodam ex admiratione stupore, qui alias ejus occupationes noverit. Habeo quoque plures praestantissimorura ad ipsum virorum, et ipsius ad illos et alios Epistolas Hebraicas, quae quantam ejus linguae facultatem usumque habuerit, vel solae queant testari. Quae addit autem Bulengerus de Judaeo accito, sic habent. Octo ab hinc plus minus annis iter ad illustrem Academiam Oxoniensem habuit Pater: ibi reperiit quendam Judaeum [note: Nomin. Facobum, Epist. 900. 919. 924.], hominem in literis Judaicis, et Thalmudicis singulari doctrinâ praeditum, aliarum etiam linguarum non ignarum. Amplexus raram hanc in ilio eruditionem, et ipsi cupiens, Londinum rediens adduxit secum, et apud se domi mensem et amplius retinuit. Interim Pater eum per occasiones Proceribus quibusdam Ecclesiae, ipsique adeo Regi serenissimo commendavit. Judaeus expertus non infelicem, aut irritam profectionem, Oxonium reversus est. Quamdiu una cum Patre fuit, possum ego testari rarissime eos esse collocutos, nisi inter epulas, non quidem quod non multa Pater ab eo se doceri cuperet, sed quia aliis tum necessariis occupationibus distinebatur: suas autem Exercitationes antequam Oxonium iret, jam pene ad umbilicum perduxerat, et amicis nonnullis legendas dederat: statim autem a reditu Typographo eas tradidit. Hinc tamen illa fabula. Et memini sane eo tempore Patrem Jacobo Wedderburno, viro probissimo et doctissimo, tunc Praeceptori meo, nunc Andraeapoli Sacrae Theologiae Professori, dicere, Adversarios, si audirent se domi Judaeum habere, illos ipsos rumores, quos Bulengerus affert, disseminaturos. Quam fuerit verus vates, exitus nunc ostendit; sed commenti vanitas apparet. Hactenus pro Patris eruditione contra fabulas et calumnias, quibus de illa detrahebant Adversarii; nunc reliquum mihi puto, ut duobus eum purgem criminibus, quae ad infamandam ejus eruditionem falso illi impingit Heribertus Rosweydus. Quoniam autem utriusque testimonium affert tantum pauca quaedam exempla, sunt illa hîc necessario nobis expendenda. Primum crimen quod illi impingit, est Plagium: id autem ob hanc rationem. Pater haec scripsit in Exercitationibus: De Antigoni, Regis Fudaeorum, [note: Exerc. I. c. 7. p. 5.] supplicio loquens Baronius, errorem errat multis etiam doctissimis viris communem. Putat esse dissensionem in illa narratione inter Fosephum et Dionem; et durius supplicium esse, quod Dioni describitur; cui potius se assentiri Baronius ostendit sed falsa haec sententia, nata ex unius voculae [gap: Greek word(s)] prava interpretatione: author est Fosephus e Strabone, cujus locum affert, initio lib. XV Antonium [gap: Greek word(s)] Antigonum, Regem Fudaeorum, captivum, hoc est, securi percussisse. Dio, lib. XLIX. scenam ejus supplicii pluribus explicans: [gap: Greek word(s)]. Magno errore Interpretes verterunt, cruci alligatum, quae mala versio Baronio fuit fraudi. Vertendum erat, palo alligatum; vel, ad palum deligatum, ut saepe Livius: nam [gap: Greek word(s)], ut toties observat Eustathius, est [gap: Greek word(s)], palus, lignum erectum, unde [gap: Greek word(s)] apud Historicos passim, palis eingere, vallos in circuitu figere, etc.

Quid hîc, quaeso, (inquit Rosweydus) observas, Casaubone, quod non ante Lipsius docte et copiose executus sit? Omitto de voce [gap: Greek word(s)], cujus usum varium apud Lipsium habes, ex Eustathio, et Hesychio deductum lib. I. de Cruce cap. IV. Tantum hîc dabo Lipsii verba de supplicio Antigoni, ut non verbo tantum Plagii dicaris accusatus, sed re ipsâ Plagiarium te esse totus orbis agnoscat. Ita igitur Lipsius, etc. An ergo huc referas Dionis illud lib. XLIX. de Antonii saevitia in Fudaeae Regem Antigonum? [gap: Greek word(s)], etc. Antigonum flagellavit, cruci sive furcae alligans, etc. Verba ita praeferre videntur: nec abhorreat ab Antonii impotentia, ut serviliter saeviret in Regem. Tamen verius puto, ut capias vertasque (Palum) ut palo, inquam, alligatus fuerit solenni Romanis more, et tum securi pereussus. Quod ipsum huic Antigono factum, etsi Dio non expressit, notavit Strabo citante Fosepho (nam hodie non exstat) lib. XVI. Antiquitatum cap. I. [gap: Greek word(s)] etc. Idem Plutarchus in Antonio. Comparetur jam haec Lipsiana notatio cum citata Casauboni

Exercitatione, et statim apparebit ex cujus poculo biberit Casaubonus: si quis in eo candor, (quem tamen prae se ferre vult) si quae gratitudo fuisset, meminisset hospitis sui, apud quem non tantum laute fuerat epulatus, sed apophoreta quoque domum retulerat.

En Achilleum argumentum! Quia notat casaubonus non laudato Lipsio vertendum Dionis [gap: Greek word(s)] Palum, non Crucem, quod olim Lipsius observarat, ideo Casaubonus est Plagiarius! Sed per Deum immortalem, quis liber erit ab hoc crimine, si sic susticiat accusasse? Sexcenta talia proserrem exempla, si auderem tantum mihi de Lectoris patientia promittere. Non verebor dicere, vix ullum mihi posse dari librum, cujus Authorem hac ratione non convincam plagii. Rem vero miram, et prodigiosam! si duo viri docti in cadem veritate casu aliquando consentiant. Annon meritus est Casaubonus, ut unam voculam Graecam credatur poruisse sine ope alterius explicare? Sed jam ut te totus orbis agnoscat, Rosweyde, hominem ad quamvis calumniam impudentiâ projectissmâ, adscribam verba Petri Fabri, Viri clarissimi, ex Semestrium lib. x. cap. 10. quae cum multis annis ante illa Lipsii scripserit eâdem plane mente, et sententiâ; necesse est, aut tuum quoque Lipsium plagii postules, aut te sycophantam merum, et Legi Remniae obnoxium fatearis. Haec igitur Faber eo, quem dixi, loco, qui est editionis Lugdunensis anni CIC IC XCII. pag. 107.

"Dio, lib. 48. Antigonum, Judaeae Regem, cui successor Hercdes datus est; ab Antonio ita punitum refert, ut palo alligatus flagris caederetur, atque obtruncaretur: [gap: Greek word(s)] (ait) [gap: Greek word(s)], etc. ubi malo [gap: Greek word(s)], palum, quam (quod Interpres facit) crucem exponere: ut [gap: Greek word(s)], obtruncare potius quâm jugulare: quoniam Antigonum securi percussum fuisse, Plutarchus in Antigono tradit his verbis, quae cum illis omnino congruunt: [gap: Greek word(s)]."

Comparetur jam haec Fabri notatio cum Lipsiana, starimque apparebit in Patrem nihil ab adversario dictum, quod in Lipsium nequeat pari jure retorqueri. Quod autem dicis, Rosweyde, de Lipsiana querela, si tibi nolim credere, mihi, ut spero vitio non vertetur, qui malam tuam fidem jam saepe deprehenderim. Testes tuos praeter unum nullos audio; ille, quem nominas, is est, opinor, cujus exstat de Polymathia tractatio. Audi quid de ea dicat e vestris castris vir eruditissimus: Opus esset peculiari tractatione, quam forte cum diis faventibus volentibusque, si res nostrae nobis otium fecerint, et Deus vitam dederit, aliquado instituturi sumus, quando vir ille inter eruditos praecipuus, qui eam nobis pollicitus erat, morte praeventus perficere non potuit. De Isaaco Casaubono loquor, in cujus messem falcem injecit Foannes a Wouweren; vir certe ingenii non vulgaris, sed qui opus imperfectum reliquit, quamvis omne quod edidit, a Casaubono habuit, dum una agebat Monspelii. Si legisses, Rosweyde, pulcherrimam Lipsii cum magno, et amico viro (sic ipse lo. quitur) velitationem, a quo suerat hujus ipsius criminis insimulatus, abstinuisses, ni fallor, ab hac inepta et absurda calumnia. Omnino male meritus es de tuo amico, et ipse sine dubio hanc tecum, si jam posset, injuriam expostularet, qui id illum velis admisisse, cujus alium reum adeo graviter increpavit. Vide, pruritus et libido calumniandi quid saciat! Pari ratione, quid praesatus est Cardinalis Perronii libro Gallico de Eucharistia, Patri exprobrat, multa illum, quae a Cardinali primum didicerat, suis Exercitationibus inseruisse. Bene est, saltem quaedam adversariorum confessione in illis Exercitationibus esse, Cardinali Perronio non indigna. Sed ad rem ipsam quod attinet, cui non statim paulo intelligentiori de vanitate, ac commento suboleat? quod si semper habenda sides accusatoribus, ipse Cardinalis Plagiarius fuerit, aut etiam nescio quid pejus. Quid enim sibi volunt illa Bulengeri Annalium, lib. x. pag. 326. Altero post anno in villa Fontis Bellaei, mandato, ne falsa pro veris obtruderentur, celeberrimo doctorum hominum Conventu, lectissimis totius Galliae viris arbitris, inter Perronium, Episcopum Ebroicensem, et Mornaeum solemnis disputatio apud Regem instituta est, ubi verba Patrum, quae edito libro superiori anno falsi notaveram, libris in conspectu positis et diligenter expensis, falsi convicta sunt. Mox, Quae victoria ut fidei Catholicae in Gallia munimento fuit, ita Perronio tum Episcopo Romae ad purpuram evaluit; mei, a quo ante alios corruptae indicatae erant, quia inter literas abditus latebam, nulla ratio habita est, quod lauream Authori debitam, alii, quibus major ambitus fuit, praeripuissent. Oportuit me semel his Annalibus justum dolorem exonerasse, etc.

Res esset certe iniquissima, si ab unius alicujus side bonorum existimatio penderer. Sed non pendet; (Deo laus et gratia) bonos et doctos sua fama, et alia scripta a tali suspicione tutantur. Alii autem vix possunt sua surta tam bene dissimulare, ut ipsi sese non prodant: aliter enim catuli longe olent, aliter sues.

Secundum crimen, seu vitium potius, quod Parri Rosweydus objicit, est inepta quaedam ostentatio doctrinae, quo qui est praeditus, dum quaerit omnes occasiones effundendi quicquid noverit, et vel obtorto collo trahit ad propositum, in magnas scilicet nugas et ineptias solet delabi, et magis abuti suâ qualicunque eruditione, quam fructus eâ dignos edere. Rosweydus igitur, ut Patris eruditionem quoquo modo traduceret, et vocaret in invidiam, hoc illum vitio laborasse criminatur, et affert exempla quaedam, quae nunc paucis examinabimus. Pontificii ad asserendam Papae Monarchiam hoc porissimum utuntur Sacrae Scripturae loco: Tu es Petrus, et super hanc Petram aedificabo Ecclesiam meam, uti ostenditur, Exercitationum cap. XV. Pater ad demonstrandum contrarium, haec nempe verba, potentiam illam non statuere aut stabilire, duplicem init viam. Primum probar cap. XII. illa verba a veteribus Patribus varie accepta fuisse, neque ullam priscis temporibus extitisse necessiratem de Petro illa exponendi, potius quam de Christo, aut de Confessione fidei, aut etiam de unoquoque fidelium. Secundo, etiamsi haec verba de Petro accipiantur, tamen ad Pontisicii hodiernam Monarchiam nihil facere: quod probat, primum authoritate illorum Patrum, qui de Petro sunt interpretati cap. XIV. secundo, ex usu ipso, et perpetua acceptione ipsarum vocum, e quibus ille sensus, quem volunt, non potest elici, cap. XIII. Cum igitur constet verbum (Petra) esse hîc metaphoricum, docturum se spondet initio capitis: Quoties metaphorice usurpatur vel in Scripturis, vel apud Patres, aut alios etiam Authores, referri semper ad aliquam Petrae inhaerentem proprietatem, nunquam autem dominationem, aut imperium denotare. Quis hîc non expectet ut omnes [gap: Greek word(s)] (Petra) Metaphoras, et proprias vocis illius notiones, e qubus illae Metaphorae sunt ductae, accurate persequatur? Ille igitur inter alia multa, docet ex Mose ben Maimon, Hebraicum [gap: Greek word(s)] (quod saepe redditur per vocem Petra) proprie signisicare lapidicinam, unde oriuntur venae lapidum; Deum autem vocari [gap: Greek word(s)], quia ipse est principium et caussa, per quem facta sunt omnia praeter ipsum. Ex hac Metaphora infert, Petri Monarchiam non posse elici: Nam etiamsi, inquit Pater, verum sit Deum rerum omnium creatarum Dominum esse, et absolutissimum Monarcham; haec tamen Metaphora non adhibetur ad exprimendam dominationem, sed ad indicandam originem rerum, et caussam existentiae; veluti sane aliud est Deum dicere [gap: Greek word(s)], aliud [gap: Greek word(s)], quamvis Deus, etiam quatenus est mundi Conditor, et Creator unicus, idem quoque sit ejus Dominus, et absolunssimus Monarcha. Docet item ex Eustathio, vocem [gap: Greek word(s)] saepe antrum in rupe excavatum signisicare, atque ex hac vocabuli notione notat ex Procopio, Christum esse dictum Petram, ad denotandum [gap: Greek word(s)], firmitudinem Ecclesiae in Christo, velut in antro, et cavata rupe latitantis. Patet igitur neque ex hac Metaphora quicquam posse trahi ad Petri Monarchiam.

Alio loco loquens de principatu Petri, ait posse colligi ex his Sacrae Scripturae locis, Et persecutus est eum Simon, et qui cum eo erant;. Dixit Petrus, et qui cum illo erant; [gap: Greek word(s)], Dixerunt ad Petrum et ad reliquos Apostolos, fuisse aliquam inter Apostolos honoris diversitatem, quia scilicet ille loquendi modus sit index alicujus [gap: Greek word(s)], cujus exempla cum varia sint apud varios Scriptores, unum profert Pater ex Aristophane, [gap: Greek word(s)]

Jam quaeso te, Lector, apud te cogitans exquire et dispice, quid in his a Parre sit peccatum. Si nihil invenis, audi Rosweydum.

Quid, quaeso, Casaubono Hebraicae linguae cognitio ad illustrandas Sacras Literas, ad Historiam Euangelicam reformandam contulit? Nempe ut intelligeremus, cur Deus in Scripturis vocetur Petra. Ita enim ait: Deus in Scripturis Tsur, hoc est, rupes, vel petra dicitur, authore Mose ben Maimon in More Nebukim, admirandae doctrinae scripto, quia ipse est principium et caussa, per quam facta sunt omnia praeter ipsum. Infert Casaubonus: Non igitur quia dominetur rebus omnibus creatis. O insulsum hominem! qui ut Hebraicae lectionis aliquam notitiam ostentaret, Judaeorum quoque testimonio voluit Ecclesiam oppugnare, quod nihil est aliud quam lupi suffragio, ut est in fabulis, agno vitam eripere, seque

laute ridendum propinare. Quasi vero non eo ipso, quo Deus rerum omnium caussa et principium est, sit earundem rerum Dominus simul et Monarcha.

Non impari felicitate Graecas quoque literas ad Sacrarum Literarum explicationem adducit. Quis enim haec loca intellexisset, Marci I: 36. Et prosecutus est eum Simon, et qui cum eo erant; Lucae VIII. etc. nisi Casaubonus monuisset apud Aristophanem esse, [gap: Greek word(s)]? Quare aliqua inter Apostolos honoris diversitas est, cum Petrus seorsim a reliquis nominatur, quia etiam apud Aristophanem Jupiter reliquis Diis non expressis elucet. Mirum profecto non veritum Casaubonum, ne Pontisicii ex Aristophanico hoc exemplo Petro imperium arrogarent, cum Jovi in reliquos Deos potestas et dominatus Poetis omnibus sit decantatus. Jam vero cui unquam in mentem venisset loci hujus sane difficillimi, in quo omnes Patres se torquent, explicatio, Matth. 16. Tu es Petrus, et super hanc Petram aedificabo Ecclesiam meam, nisi unus Eustathius, Homeri Scholiastes opem tulisset ex Iliados [gap: Greek word(s)] etc. quo silvestris capra e petra. prodiens describitur i nsi Eustathius monuisset Petram saepe Homero antrum in rupe excavatum significare? etc.

Posset hîc a nobis de malignitate et iniquitate Rosweydi longa oratio institui singula haec illius accurate excutientibus. Sed et nos brevitati studemus, et est illa in his adeo conspicua, ut perspicaci Lectori sit haec simplex recitatio futura loco refutationis amplissimae. Quod aeque dici potest de omnibus fere, quae hic, et alii Patris adversarii, praecipue Eudaemon, contra ejus scripta afferunt; quae si attentius legeris et examinaris contendendo ea cum ipsis verbis Patris, malignitatem, fraudem, et artisicium quoddam omnia bona, recta male narrando depravandi deprehendes, praeterea plerunque nihil.

Unum adhuc superest exemplum petitum e libro Patris de Satyrica Poesi, cujus pag. 151. haec scribit: Nomen hoc [gap: Greek word(s)] dubio procul cum nascente Graecia natum. Est enim purum putum Hebraicum; non, ut placet Grammaticis, Graecum primâ, origine. [gap: Greek word(s)] est surgere: inde [gap: Greek word(s)] Et est [gap: Greek word(s)] proprie [gap: Greek word(s)], eruptio a mensa in publicum. Tertullianus eleganter vertit, Eruptiones lasciviarum, Adversus Gentes: AEque oratio convivium dirimit: inde disceditur, non in catervas caesionum, neque in classes discursationum, neque in eruptiones lasciviarum.

Quos hîc clamores tollit Rosweydus! quos strepitus excitat! Ubi tu, Varro? ubi tu, Feste? ubi tu, Eustathi? Expectabam ut extremum illud adderet, Viderent ne quid Respublica literaria detrimenti caperet. Sed videamus an res hâc trepidatione fuerit, et his tantis digna clamoribus adversarii. Primum indignatur verbum, quod Graeci quidam et Latini Grammatici aliunde ducunt, Patrem asserere primâ origine esse Hebraicum. Hîc, Rosweyde, aut pudendam inscitiam, aut insignem malignitatem prodis. An vero nescis doctiores jam fere consentire, pleraque antiquiora verba Graeca et simplicia, primâ origine esse Hebraica? Nondumne vidisti tot praestantissimorum virorum egregios libros, quibus sexcentas et amplius Graecas et Latinas quoque voces ab Hebraica lingua deducunt, et tanquam matrici suae reddunt? An eorum labores explodendos dices, et irridendos, quia Grammatici Graeci et Latini earum vocum origines non petunt ab eadem lingua, cujus illi nullam unquam notitiam habuerunt? An etiam id dices, verbum hoc Sabbathum Graecum esse, non Hebraicum, quia id Plutarchus (at qui vir!) non uno loco affirmar, et deducit [gap: Greek word(s)]? Ut taceam similes alias non paucas puras putas Hebraicas voces, quas Veteres primum [gap: Greek word(s)] (ut loquitur Gregorius Nazianzenus de voce [gap: Greek word(s)]) pro gernuinis Graecis habuerunt. Non meministi, ais, ineptius unquam etymon te legisse, quia nempe non tantum surgebant comessatores, sed iidem quoque veniebant. Ad hoc sane exemplum si exigas omnes etymologias, vae tuo Varroni, vae tuo Festo, vae Eustarhio, et uno verbo vae antiquis et recentioribus omnibus, qui hoc argumentum tractarunt. Quis Casaubonum docuit, inquis, [gap: Greek word(s)] comessationem, proprie esse [gap: Greek word(s)], consurrectionem post coenam? Imo Veteribus comessatio. ipsum potius epulum, ipsa coena lautissima, et petulantissima. Ut de Tertulliani loco nihil dicam, et alia, quae ibi afferr Pater, omittam si verum est, justam, et proprie sic dictam comessationem, et post coenam. et [gap: Greek word(s)] fuisse, quid tibi mirum videtur, si ipsa comessatio

dicatur proprie [gap: Greek word(s)] Quid autem proprie fuerit comessatio ut scias, unus, puto, tibi restis erit instar omnium, Andraeas Baccius, qui cum civis Romanus, et Pontificis Medicus familiaris fuerit, putabis scilicet, pro tua pietate, nefas, de ejus [gap: Greek word(s)] dubitare. Sic igitur ille, libro de Vinis et Conviviis Antiquorum, pag. 131. Sicut jentaculum ante grandium, et merenda ante caenam, sic nocturna erat post caenam comessatio. Comessatio per simplicem consonantem scribitur, quod post coenam, et intempestâ nocte vagantes, vel etiam stantes, nequaquam accumbentes comessarentur. Tu autem quâ fronte dicas comessationem ipsam coenam fuisse contra tot viros doctos, ipse vide. Illorum sane si scrinia compilare vellem, esset abunde quod tibi responderem; sed ipse te postmodum proprio gladio jugulas.

Haec tria admodum exempla in magno editorum a Patre librorum numero curiosa Rosweydi malignitas invenit, quae traducendae Patris eruditioni sugillaret: sed quibus, aut ego vehementer fallor, prae nimio carpendi studio se probavit ineptissimum.

Jam sigillarim respondimus ad omnia, ut opinor, quae quoquo modo contra Patris doctrinam adversarii afferebant. Nunc, quia eos video tanto conatu id agere, ut viri eruditi nomen illi demant, ego vicissim aliqua ipsis opponam, quibus efficiam, ut illos insani consilii poeniteat, aut si pergunt insanire, et plura hujus generis afferre, mihi respondendi illis nulla in posterum sit futura necessitas. Primum igitur quaero de vobis, Adversarii, quid de eo judicandum putetis, quem Rex Christianissimus ad ornandam toto orbe celeberrimam suam Academiam literis honorificentissimis dignatus sit evocare? quem tanto bonorum doctorumque gaudio et gratulatione evocavit, ut hoc inter alias ejus laudes non omittendum putarit Vir illustrissimus et immortali laude dignissimus, Jacobus Augustus Thuanus, cujus haec verba ex Praefatione ipsius ad Regem: Sed est quod ante omnia tibi gratulemur ob Musas sedibus suis, unde Martis rabies eas pepulerat, restitutas, et instauratam tuis auspiciis Parisiensem Academiam, cui et insigne ornamentum addidisti, evocato Isaaco Casaubono, altero hujus saeculi lumine, eique commissâ Bibliothecae vere regiae custodiâ. Apponam ipsarum literarum, quas ad Patrem Rex scripsit, exemplum.

MONSIEUR DE CASAUBON,

Arant dedibere de remettre sus l'Universite de Paris, et d'y attirer pour cest effet le plus de scavans personnages qu'il me sera possible. Scachant le bruit que vous avez d'estre anjourd'huy des premiers de ce nombre. Fe me suis resolu de me servir de vous pour la profession des Bonnes Lettres en laditte Universite, et vous ay a ceste sin ordonne tel appointement, que je m'asseure que vous vous en contenterez. Partant vous ne faudrez incontinent la presente receue, de vous preparer a vous acheminer par deaea, pour vous y rendre le plustost que le pourrez commodeme faire. Et afin que l'obligation que vous avez d'enseigner en ma ville de Montpellier, ne vous puisse retenir ou retarder, j'escris presentement aux Consuls d'icelle, qu'ils ayent a vous en tenir quitte et descharge, et a vous assister de ce qu'ils pourront en vostre voyage, pour les fraix duquel j'ay donne l'ordre que vous entendrez par les Lettres du Sr. de Calignon, Conseiller en mon Conseil d'Estat; sur lequel me remettant, je ne vous en diray icy d'avantage. Sur ce, je prie Dieu, Monsr. de Casaubon, qu'il vous ait en sa saincte garde. Escrit a Paris, ce III. jour de Janvier, 1599.

DOMINE CASAUBONE,

CUm Parisiensem Academiam instaurare instituam, et in eum finem doctissimos quosque, quantum in me erit, evocare; quia tu inter primos ex illo numero putaris esse, uti tuâ operâ ad professionem meliorum literarum in iila Academia constitui, eâ quidem conditione, quam facile mihi persuadeo tibi non displicituram. Vide igitur, ut statim atque has acceperis, ad iter te accingas, ut quamprimum poteris, te hîc sistas. Ne autem officii illius ratio, quâ teneris docere in urbe mea Monspeliensi, consilio huic obstet, aut tibi moras afferat, scripsi ad Consules illius urbis, ut tibi ejus gratiam faciant, teque rebus, quibuscumque poterunt, juvent ad hoc iter. De viatico quî tibi prospexerim, docebunt te literae Domini Calignonis, in sacro meo Consistorio Consiliarii; ad quas etiam te rejicio,

ut de reliquis intelligas. Vale. Datae Lutetiae Parisiorum, a. d. III. Non. Fanuar. CIC IC IC.

Illene Grammaticus, ut in contemptum vocatis, et sciolus, aut etiam ut quibusdam placet, nullarum literarum homo, qui in celeberrimo illo et nobilissimo maximorum totius Galliae ingeniorum congressu, cum quinque aliis sedit Arbiter? de quibus omnibus testatur eos fuisse Bulengerus, lectissimos tetius Galliae viros. Ipse Cardinalis Perronius in Actis ejus Colloquii ab ipso editis, et postea a Jacobo Couthono in linguam Latinam conversis, doctrinâ singulari et inculpatae vitae integritate praestantissimos: et speciatim Boterejus [note: Commentarior. lib. 7.] de iis tribus, qui delecti fuerant e Protestantium partibus, dicit eos fuisse insigniter et ad nostri saeculi miraculum eruditos. Dicite porro quae caussa fuerit, cur illum plures Principes et Respublicae habere sibi cupiverint, et propositis honestissimis conditionibus invitaverint? Cur ipse Pontifex Maximus tanti fecerit, ut eum Romae sibi expeteret? Narrabat hoc Pater ipse ex occasione amico per literas, his verbis: Maximi in Gallia Proceres sciunt, a Clemente VIII. vocatum me esse Romam, propcsito aureorum octingentorum stipendio, ita ut nihilominus fruerer Regis mei liberalitate et stipendio. Servo omnis conditionis hominum ad ipsum literas; Regum, Ducum, Cardinalium, Archiepiscoporum, Episcoporum, et aliorum in illustri fastigio virorum; tum doctissimorum quorumque ex Italia, Hispania, Polonia, Ungaria, Moschovia, etc. Ex his omnibus selectas aliquot centurias possem edere, si Patris existimationem periclitari putarem, quae essent integritatis ejus et eruditionis luculentissima testimonia; et fortasse aliquibus illarum, merito suo luce dignissimis, aliquando, Deo favente, publicam lucem non invidebimus. Nunc quia de ejus eruditione agimus, non possum facere, quin addam partem Epistolae Viri amplissimi, Jacobi Augusti Thuani, quae nuper publici juris est facta. Ille igitur post multas Petri Pithoei laudes, magnoque affectu tristissime deploratam ejus mortem, haec addit: Te vero, Casaubone, Vir doctissime, ille summopere inter omnes semper delexit, et unum saeculo hoc esse dicebat, qui literarum per bella civilia exulantium accisam spem excitaret, neque nos de iis plane desperare sineret; ac memini sane, cum de literis inter nos sermo esset, et ostenderem ei Scaligeri nostri literas, quibus te hodie prinicipem inter literatos locum, vel fatente invidiâ, obtinere scribebat, tanti viri de te praeconio illum magnopere gaudere solitum, ac laetari, quod te Deus adversus imminentem Barbariem, sic enim loquebatur, opposuisset. Itaque mihi author fuerat, ut te ad profectionem ad nos adornandam invitarem, quod et ipse crebris ad te datis literis, ut puto, fecit, etc. Anno Salutis CIC IC XCVI.

Quia autem voluit, aut non noluit saltem Andreas Schottus privatas Patris ad se literas, quibus eum laudabat, ab Heriberto Rosweydo publicari, nos etiam quasdam Schotti literas ad Patrem proferemus, ex quibus quid de eo senserit apparebit, rogato prius ipso Schotto, si forte nollet editas, Pythagoraeae legis ut meminisse velit, [gap: Greek word(s)].

ANDRAEAS SCHOTTUS ISAACO CASAUBONO [gap: Greek word(s)]

QUam mihi gratae tuae sint, dici vix potest, Vir magne; unum vereor, ne fallat nimius erga me amor, qui caecos reddit, quod ea mihi ad Ciceronem illustrandum adhortans tribuas, quae in me agnoscere nisi [gap: Greek word(s)] sim, nec possum, nec debeo. Quaestiones Tullianae, etc. Mox: Lectiones vero Tullianas, quae pars altera erit, per Miraeum nostrum ad te allegare placuit, ut precibus nobis impetret, ne grave sit recensere paucarum horarum jacturâ si jactura ea est appellanda cum amico efflagitanti officium praestes: quando meas esse aliquid putare soles nugas. Quamobrem quo plura, mi Casaubone, obelo fodies, damnabisque re adhuc integrâ, tanto me tibi cariorem, ex animi sententia loquor, existimabo, etc. Tornaci Nerviorum, Id. Januar. anni ineuntis CIC IC CX.

IDEM EIDEM Viro clarissimo, [gap: Greek word(s)]

TUae me literae, doctissime Casaubone, mirifice recreant, animumque addunt, ut quam possim plura coner. Tullianas Quaestiones ad te mitti Antverpiâ curaram. Utinam nugas illas, quas tu esse aliquid putas, legas, ut nos doceas

de erratis! Praeter enim bene merendi, rectaque suadendi in honesta caussa, nihil fortasse admodum adferimus. Laudabitur conatus, quo aliis lampada tradere videbor iis, qui ea volent calamistris inurere, ac Tullium exulantem revocare. Certe in Tullianis lectionibus nostris quam vellem notasses, in quibus dissentires re adhuc integrâ: eo enim consilio miseram potissimum, ut quod vel ignotis praestas amice officium, Schotto tuo non negares. Si ibi non vacabit, praesta in Quaestionibus, ut non displicuisse omnia, quia quaedam notaris, existimem. Sic bene tibi, bene mihi, etc. Tornaci, Eid. Sextil. CIC IC CX.

IDEM EIDEM Viro clarissimo, [gap: Greek word(s)]

TUas libenter accipio, doctissime Casaubone, non tam quod conatus probes meos, in hac ingenii tenuitate, quam quod candorem patefaciant, amoremque erga me tuum prope singularem. Certe siquis mortalium te tuaque observat, unum me quoque esse velim existimes. Romane dico ac vere. Per ego te hanc dexteram rogo quaesoque, ut cum Bibliothecâ careas tuâ, et quidem, ut scribis, invitus, nec juvare, nec augere Spartam hanc nostram, ut maxime velles, nunc queas; recensere saltem haec folia ne graveris horis subcisivis, quae Savilio nostro, Viro clarissimo, usui utriusque misi, dum opere ad exitum adducto integrum cuique submittam. Notes adhaec, doceasque cum [gap: Greek word(s)] tum si quae addi jubeas e tua excellenti memoria et doctrina, quae inter omissa cum amica praedicatione referam. Conati sumus, fatebor, tenues grandia; sed viam utcumque munire, doctoresque excitare placuit. Tu, tu unus hanc ornabis Spartam, si videbitur; potes enim; nos, ut ille de Tiresia ait, velut umbrae per inane volitamus. Certe [gap: Greek word(s)] fuisse in tanta doctorum raritate videbimur; lampada melioribus tradam, ut in sacris legendis Proverbiis ex uberrimo illo aurei oris campo, qui nunc in Britannia quoque aperitur. Te id meditari, nuper admodum Petrus Plantinus noster ad me perscripsit. Quod si ita est, sustinebo equidem me in remigio; teque iterum precor, obtestorque ut in his editis docere nos amice ne detrectes, aut tergiverseris diutius. Ut enim nec e vomentium es numero, ita nec maledicendi vitium probas; qua in re libenter nomen adscribo meum. Si quid vicissim a me officium vel tenue a tenui postulabis, faxo ne apud immemorem positum ipse aliquando sentias. Vale, Vir magne, nosque cum Savilio re consilioque in Graecis utcumque ornandis juva. Antverpiae, Id. Septemb. CIC IC CXI.

Possem plures ejusdem dare; sed hae sufficiunt, quibus spero me Rosweydo gratiam non male retulisse. Quid nunc respondebitis, obtrectatores adversarii, primario Jesuitae? quid aliis, de quibus jam diximus, omnibus? An errorem hominum cum Cretensi caussabimini, et tot principes viros, quantumque fere eruditorum fuit hoc saeculo, temeritatis et [gap: Greek word(s)] accusabitis potius quam ut hominis, qui vobis in caussa Religionis adversus fuit, merita velitis agnoscere? Videnturne haec vobis Patris eruditionem satis testari? Nihil nunc dicam (quod tamen erat hac in re primum) de Regum sapientissimi, et doctissimi judicio de illo, quamve illi charus fuerit; plerisque satis notum, et ipsis in primis adversariis. Jam vero de scriptis ejus quid dicam, et libris editis? Dicam, non quod meus pudor vellet, sed quod istorum extorquet malignitas. Convenite omnes Zelotae, invidi, maligni, malevoli; omnis conveniat calumniatorum, et obtrectatorum cohors; conferte omnia vestra mendacia, convitia, calumnias, atque omnia artificia conferte: vos et vestra dies aholebit, Patris opera cum ipsis literis vigebunt, et erunt in pretio. Neque tamen negaverim ipsum aliquando errasse, aut in quibusdam jure posse meritoque reprehendi: scio illum hominem fuisse; scio praeterea multa illum inter varias curas, atque molestias scripsisse, multa quoque festinanter. Si quis velit in eo operam ponere, ut ejus errata corrigat, promitto ipsi ac spondeo rem eum facturum, non modo haec scribenti filio (quae nostra [gap: Greek word(s)], est) acceptam, sed et pientissimis [gap: Greek word(s)] Manibus ( [gap: Greek word(s)], ut ait Gregorius Nazianzenus) longe gratissimam: modo ut illum veritatem quaesivisse, non odio aut partibus inservisse pareat.

Philippus Jacobus Maussacus, ingenio vir et doctrinâ inter paucos admirandus, multa se legisse monet alicubi in Patris Exercitationibus, quae miram properantiam arguant: ibidem emendat aliquot ejus, ut ipse appellat, [gap: Greek word(s)] Quis non laudet? nempe studio

veritatis adductum, non odii actum stimulis, aut malevolentiae. Sed adscribam hic ejus verba, ut Marrucinis aegre sit: Velim autem scias, Lector benevole, me nullo vanae laudis aures mortalium titillantis desiderio haec in magnum illum virum pro Cardinali Baronio et Lipsio observasse, sed amore veritatis, etc. Mox: Ingenium, mores, et doctrinam illius viri semper magni feci; religionem nunquam gustavi absit in ejus charissimos manes insultandi mihi fuerit animus; quinimo ut eum vivum tanquam [gap: Greek word(s)] colui, ita [gap: Greek word(s)] amare pergo.

Non alienum a loco aut proposito, si antequam huic opellae finem imponamus, et Indicem dermus librorum, quos edidit, et de iis, quae reliquit [gap: Greek word(s)], paucis agamus.

Lucubrationes ab ISAACO CASAUBONO publicatae.

I. NOtae in Diogenem Laertium. Hae saepius recusae sunt multo auctiores et emendatiores.

II. Theocriticae Lectiones. Has etiam secundâ editione multo fecit uberiores, 1596.

VII. Theophrasti Characteres cum Commentariis, 1592. Quibus secundae et tertiae curae accesserunt.

IX. Suetonii editio cum Animadversionibus, 1595. Has secundâ et tertiâ editione admodum auxit.

XI. Athenaeus Graece editus, emendatus e MSS. et sexcentis locis suppletus, 1600.

XIII. Historiae Augustae Scriptores: Spartianus, etc. cum Animadversionibus, 1603.

XIX. De Libertate Ecclesiastica, liber singularis, 1607. Hujus pars tantum edita est, ob caussas ante memoratas, pag. 101. et 102.

XXV. Praefationem in Martialem Scaligeri: item aliam in Scaligeri Posthuma; Notas in veterem Inscriptionem, et si quae alia minuta, non referimus in hunc censum.

Solebat Pater dicere, haec a se edita non esse multesimam partem ingentium suarum vigiliarum. Merito certe; tam multa, tam varia erant, quae meditatus erat, et brevi tempore potuisset absolvere. Nullum fere librum legebat, saltem accuratius, in quem multa non notaret; Veteres autem plerosque perpetuis Notis illustravit. Adversariorum plures confecerat Tomos, e quibus Miscellaneorum, Variorum, et similis argumenti libros nullo negotio depromere poterat, si fuisset animus. Nunc certa quaedam nominabimus, quae promiserat, et si Deus vitam suffecisset, erat editurus: non omnia autem nunc nobis occurrunt.

Commentarii in Ciceronis Epistolas ad Atticum. Hos didici ab aliis eum ad praelum paratos habuisse: ego aliquam partem habeo. Epistol. 237.

Liber accuratissimus de Critica: in quo etiam Hebraeorum Criticam fuse explicabat.

Ingens Commentarius de Re Vestiaria, cujus pars erat Liber de Coloribus. Item alius de Lectis et Veste stragula. Utriusque rudem indigestamque molem habeo.

Commentariorum, sive, Observationum ad Polybium lib. XVII item Notae ad Legationum Excerpta, et Dissertationes Polybianae, quibus scientiae militaris usus explicatur. De his sic ipse in Praefatione ad Regem: Praeterea cum

in ejus libris, Polybii, et multae et magnae aissicultates reperirentur, quae Lectorem in Graecis literis, rebusque antiquis, praesertim bellicis, minus exercitatum remorari, et lectionis fructum omnem potetant impedire, nos studio et diligentiae contentione effecimus, (efficere certe conati sumus) ut omnes sive reram, sive et verborum obscuritates tollerentur, omnes remorae amoveremtur, omnia denique plana et facilia redderentur. Hoc praestabant Commentarii et Notae: Quin etiam memores eum Authorem interpretari nos, qui tot locis prositetur, sicut ostendimus, id agere, ut in Histioria scribenda artem quasi quandam rerum gerendarum studiosis traderet; ipsi quoque ad istud incoeptum hoc proposito atque hoc animo nos accinximus, ut eorum potissimum adolescentium studiis inserviremus, qui ad negotia sese parant. Itaque in horum spem gratiae parum adhuc usitatum istiusmodi Scriptoribus explicationis genus (absit verbo invidia) aggressi, rationem iis indicavimus, ac veluti praeire viam studuimus, quam si ingredi voluerint, certe ex historicis monumentis fructum, et ad rationes vitae nequaquam poenitendas utilitates poterunt referre. Hae erant Dissertationes. Erat hoc sine dubio omnium, quae unquam susceperat, si forte illud excipias, cui immortuus est, opus multo maximum et laboriosissimum. Omne genus militiae recentioris et antiquae, Graecae, Romanae, aut aliis gentibus usitatae, ex Hebraicis, Graecis, Latinis, Gallis, Italisque Scriptoribus ad illustrationem v. libri diligenter erat explicaturus. In Dissertationibus autem, praecepta et observationes militares ex optimis omnium temporum Scriptoribus erat traditurus, tum nobilissima quaeque bella ac praelia expensurus, cum rationibus et caussis variorum et improvisorum eventuum, nihil denique toto illo opere omissurus, quod ad usum aut scientiam rei militaris ullo modo pertineret. Additurus erat, atque una editurus, librum singularem de Vita Polybii, et Diatribam de optimo genere interpretandi ex una in alteram linguam; quâ praererea de omnibus Antiquorum ac praecipuis Neotericorum versionibus agebat accurate, et judicium suum exponebat. Horum omnium nihil reliquit: nihil ego quidem habeo, praeter indigestarum Notarum, et Excerptorum ad id propositum ex omni fere librorum genere immensam sylvam; ex qua tamen parem eum fuisse tantis incoeptis facile, nec sine admiratione cognoscas. Pauca quaedam sunt nuper edita e primo Commentariorum libro; quibus tamen nondum ultimam manum imposuerat. Nonnulla etiam sunt hîc et illîc omissa, ut reperi diligenter illa conferendo cum autographo.

Disputationes duae: prima de Transubstantiatione; secunda, de Sacrificio, Christianae Ecclesiae.

De Vita et Obitu Arnaldi Casauboni brevis narratio, opposita mendaciis nebulonis Fesuitae, Andraeae Eudaemon Foannis, Graeculi Cretensis, Parricidarum patroni.

Vestigia Linguae Hebraicae in Graeca, sive accuratissimam Graecarum vocum ab Hebraica lingua derivatarum collectionem et examinationem, an aliquando promiserit, incertum mihi: fuisse tamen editurus ex eo videtur, quod reliquit ejus operis.

Haec omnia et alia quoque, mors ejus immatura, et acerba utcumque in aetate provecta nobis invidit. Utinam saltem eorum, quae reliquit, pars magna non omnino perierit, et in illorum manus venerit, qui aut prement maligne, aut in proprios usus abutentur, atque depravabunt. Ego omnia quae habeo, curae diligentiaeque optimae et venerandae Matris accepta fero, quae semper cavit sedulo, ne de iis parum sollicita videretur, quae ad mariti memoriam famamque pertinerent. Mariti, cum quo concordiae, mutuaeque charitaris raro exemplo tamdiu vixit, quem mortuum nondum pia uxor eluxit, et, quantum Christiana pietas patitur, nunquam desiderare desinet. Habeo quoque, ne quid omittam, multas Patris Epistolas, inter illas Graecas quasdam et Hebraicas; quas omnes ut ille non scripsit edendi animo, ita nulla me religio prohibet eas edere, quotiescunque res tulerit, aut occasio aliqua postulaverit. De Ephemeridibus etiam, quia earum non semel ante mentionem fecimus, sunt pauca dicenda. Quod illae genus scripti, nomen ipsum indicio est. Quod egerat, quod legerat toto die, paucis verbis in illas plerunque referebat, et acti temporis rationem a seipso exigebat: quaedam quoque prolixiora ex variis occasionibus, quae meminisse juvaret, inserebat. Ego nihil ex iis protuli, quae non cuivis sim paratus ostendere, ut alia quoque multa ad illud propositum facientia, quae studio brevitatis omisi. Coepit eas scribere anno aetatis trigesimo nono. Caecerum ea in illis pietas, is veri zeli fervor elucet, quem ego non

puto posse pro merito praedicari; cui etiam vitam ipsius et facta concinuisse notum est omnibus, qui ipsum non ignorarunt. Hac enim ille inprimis virtute se censeri voluit; reliqua non tanti faciens, eamque adeo suis liberis, dum vixit, et verbis et exemplo suo commendavit, ut nullâ re magis a Patre degeneres se probaturi sint, quam si languere in ipsis studia pietatis, et zelum verae religionis arguantur.

Jamque habes, amice Lector, quibus ego parentare memoriae [gap: Greek word(s)] Patris mei sum coactus: coactus, inquam, nisi pii filii existimationem decoquere vellem. Quo tamen in negotio moderationem et modestiam adhibui quantam maximam sine caussae detrimento potui. Quod ipsum melius fortasse scient adversarii, si pertinaci malignitate provocare, neque ipsi, quam fuere hactenus, modestiores evadant. Habeo enim alia multa, quae nunc condonabuntur, quae proferentur post, si pergant laedere. Quare eos ego, ut verbis Comici [note: Terent. in Prolog. Andriae.] loqui pergam,

aut si maledicta continere nequeant, saltem ut iis vivos et responsuros petant, cum larvis luctari desinant, suam defunctis pacem, requiemque, divinis et humanis omnibus legibus sancitam, non invideant.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, VINDICATIO PATRIS, ADVERSUS IMPOSTORES, QUI LIBRUM INEPTUM ET IMPIUM, DE ORIGINE IDOLOLATRIAE, etc. nuper sub ISAACI CASAUBONI nomine publicarunt.

SERENISSIMO, POTENTISSIMOQUE MONARCHAE, JACOBO, DEI GRATIA, MAGNAE BRITANNIAE, FRANCIAE, ET HIBERNIAE REGI.

ACceptum fero Majestati Tuae, Rex serenissme, hoc, quicquid est, quod in defensionem Patris paucis diebus expedivi. Nam postquam Majestatem Tuam Casauboni injuriâ graviter commotam, et in Impostores authoritate Tuâ animadversum esse intellexi, puduit me filium ad Vindictam Patris nihil conferre et officio tam pio, quantum in me facultatis erat, non impendere. Sed non tam hominis, quam Veritatis ipsius hîc res agitur; quam ab inconsiderati zeli Scriptore, quamvis in bona caussa, pessime acceptam valde indignatus es. AEquiores erunt Tibi posthac Adversarii, si eorum mendacia detesteris, quibus ad partes suas tuendas uti solent, quum mendaciis ipsos oppugnari nolueris ab iis, qui bonarum partium defensionem suscepisse videbantur. Fruantur illi suo sensu, quibus omnia placent, quae patrocinium promittunt ejus Religionis, quam ipsi profitentur: at dignum erat eo Principe, in quo cum purioris Religionis zelo summa certat eruditio, specioso titulo tectas falsitates deprehendere, et deprehensas abominari. Felicem caussam nostram, Te Vindice! Quis enim dubitet, eam esse veram doctrinam, pro qua pugnare non licet, nisi Veritatis armis? Offero igiturTibi, Rex sere nissime, haec a me scripta pro Veritate, non ideo tantum, quia jam Tua fuerunt, priusquam publici juris essent facta; sed ideo potissimum, ut authoritatem tum acerrimi judicii Tui, tum supremae potestatis Impostoribus opponam, qui ausi sunt librum pseudepigraphum illustrissmi, et pientissimi Principis patrocinio commendare. Deus Te, Rex maxime, Regnis hisce Tuis, et Ecclesiae suae, omni felicitatis genere florentem longum servet incolumem.

MERICI CASAUBONI VINDICATIO PATRIS, ADVERSUS IMPOSTORES, QUI LIBRUM INEPTUM ET IMPIUM, DE ORIGINE IDOLOLATRIAE, etc. nuper sub ISAACI CASAUBONI nomine publicarunt.

QUantis, et quam variis injuriis sint obnoxia defunctorum non obscura nomina, utinam aliunde potius discere me contigisset, quam ex exemplo domestico! Probe mihi videbar officio defunctus, qui variis eorum calumniis responderam, qui, militantes sub adversis vexillis, famam Patris hostiliter appetiverant. Sed hi, quia inimicos professi, quia in caussa ipsa palam contrarii, minus periculosi, minusque timendi videbantur. Nunc mihi cum iis hominibus res est, qui nihil minus quam malevolentiam praeferentes, aut odium, ad contumeliam Patris, ipso. Patris nomine sunt abusi. Verum, quo minor est injuriae suspicio, tanto gravior injuria, (si sit aliqua) tantoque capitalior existimanda est.

Editus est liber paucis abhinc septimanis sub Isaaci Casauboni nomine. Argumentum si spectes, non alienum dicas a caeteris ejus tum scriptis editis, tum susceptis operibus, ut postea videbimus. Si locum, quis expectet, ut Londino quicquam prodeat in opprobrium Casauboni, ubi quamdiu fuit, Regi maximo, et praecipuis Regni vixit charus, et jam desuncti memoria (liceat mihi dicere) apud bonos omnes pretiosa est? Qui vero libri editionem procuravit, sic in laudes Casauboni totus effunditur, ut non parum ad ejus gloriam suo praeconio conferre voluisse videri possit. Verum, si librum legas, ejusmodi facile deprehendas esse, qui sine summa ejus infamia, atque dedecore, Casauboni credi non possit; ut qui crassissimae ignorantiae, malignitatis, et insolentissimae in Religionis negotio [note: Cupiditatis innovandi.] [gap: Greek word(s)] notis sit refertus. Schismatici certe nomine, (ne quid dicam gravius) poenâque dignissimus Author iste, quicunque fuerit; Ecclesiae Anglicanae non minus infensus, quam nomini Patris injurius.

Sed quo minus mireris, Lector, non nova res est, non sanae doctrinae libros ab errore liberis, et recte sentientibus adscribi. Jampridem usus est hac asturiâ de colluvie Haereticorum pessimus quisque, ad insinuanda rudiorum animis pernitiosa dogmara, et simpliciores a recta via, magni nominis authoritate, seducendos. Inde est, quod tot libri pestiferam doctrinam complectentes, sanctis et orthodoxis Patribus jam olim attributi, hodieque sub eorum nomine non pauci circumferantur; multi, genuini illi quidem, primam si spectes originem; verum ita postea corrupti, et ab adulteris manibus inquinati, ut ipsis parentibus inficiandi sint merito. Cujus rei fidem fecerit vel unus Origenes, qui cum maximis Haeresiarchis jampridem accensitus sit, a non paucis tamen, recentioribus pariter et antiquis, pro orthodoxo acriter est defensus, multa, confirmantibus illis, ab Haereticis ipsi falso esse adscripta, librosque ejus, sinceros alioquin, et ab haeresi puros, passim incrustaros esse; ut de veteribus ejus Apologistis, Hieronymus, Vincentius Lirinensis, et alii memoriae prodiderunt.

Sed ne longum faciam, sive e prioribus saeculis, sive e praesenti tempore petantur hujus generis imporsturae exempla, ausim dicere, nunquam majori fraude, vel insigniori audaciâ esse suppositum

cuiquam spurium foetum, quam sit liber iste Casaubono. Quo consilio id factum sit ab iis, qui authores tantae fraudis fuerunt, quidve eos praecipue ad tam indignum facinus impulerit, plura cogitannbus occurrunt. Intentatum hoc Ecclesiae telum a clandestino aliquo, et subdolo hoste, non immerito suspicetur aliquis. Fortasse aliquis privatum exercens odium, Patris existimationem laedere sic conatus est. Aut potius, nactus aliquis literarum rudis, [note: Turpi lucro assuetus.] [gap: Greek word(s)] librum jam olim editum, quem magni pretii judicabat, neque facile reperiri posse compererat; eum librum, pactus cum sordido aliquo Typographo, sub celebris alicujus viri nomine publicari curavit, lucrum sperans e librorum pretio non exiguum. Quod ultimum sane, (utcunque se caetera habeant; potest enim occultius aliquid hîc subesse) illi, ad quos pertinebat de re tota cognoscere, compererunt esse verissimum.

Quis interim conditionem horum temporum non deploret, cum homines, non tantum [note: A musis et literis penitus alieni.] [gap: Greek word(s)] sed etiam impuri et infames, de libris, qui publice prodesse queant, lucemque mereantur, sumunt sibi judicium? Infelicem Theologiam! quae miserorum portus, et refugium esse cogitur; quae negotiatorum genus illiberale, inter alumnos, invita licet, habeat; quam illi suo quaestui turpissime prostituant. Cujus rei culpam apud ipsam plebem quodammodo residere magnopere dolendum est, quae postquam semel sibi persuasit, pietatis partem non minimam in sermonibus, et multae lectionis ostentatione esse sitam, libris novis, non minus quam Athenienses olim rumoribus, inhiat avida. Ut mirum nemini videri debeat, quotidie tot foetus [note: Evanidos, et abortivos.] [gap: Greek word(s)] exeudi, ubi tam multi sunt, qui nugas et quisquilias pretio redimere parati sunt. Sed ut mirum non sit, in eam spem falsarios adduci potuisse, ut imperito vulgo se facile imposituros, fucumque facturos crederent; nonne omnem audaciam superat, quod quos vindices timere debuerant, eos quoque fallere, testes ac patronos suae fraudis advocare non sint veriti? O saeculi licentiam! ausum esse tenebrionem, malis duntaxat artibus nobilem, librum, de quo sibi summae imposturae, ac admissi stellionatus erat conscius, pientissimo, ac veritatis amantissimo Principi, et de Procerum quam plurimis, spe mercedis amplae, nuneupare! Sed misso hoc plano, nugarumque institore nebulone, ut ad librum ipsum veniamus. Equidem puro esse neminem ex eruditioribus tam naris obesae, cui praesertim Casaubonus plane vel e vita, vel e scriptis non ignotus fuerit, qui lecto libro fraudem statim non agnoscat, et falsariorum scelus non execretur. Poteram igitur hoc labore supersedere, si liber in eorum tantum manus pervenisset, qui de rebus hisce judicare, verisque falsa dignoscere didicerunt. Verum quia liber linguâ vernaculâ editus, ab imperita turba cupide arreptus est, jamque teritur in vulgi manibus non sine laude, multorumque temeraria approbatione; ut et ignaros ab errore liberem, Patremque ab iniqua suspicione vindicem, paucis examinandum librum suscepi, ut sub veris eum coloribus, absterso fuco, omnibus spectandum proponam.

Ac de ipso quidem vero libri parente, quis ille sit, ater an albus; vivat, an secus; Gallus, an Anglus; plane nihil mihi constare, ac ne levissimâ quidem rumoris aurâ subaudisse me, serio profiteor: ne forte privatae alicujus simultatis, aut malevolentiae suspicioni sit locus, si dum Patrem justis armis defendo, in ignotum Scriptorem quibusdam videar inclementior. Ad religionem ejus quod attiner, non dubito multis facturum satis, si dicatur, eum non fuisse Pontificium; contra vero, illis partibus infensissimum: illis, inquam, hoc satisfacturum, fortasse et laudes Authoris expressurum, facile crediderim, qui eum continuo putant Orthodoxum, qui se Papistis profiteatur adversarium, et ex odio cujusque in dissentientes, integritatem fidei solent aestimare. Adeoque nunc vereri subit, ne quia librum contra Missae sacrificium, ut promittit titulus, neque ipse probo, neque Patris agnosco foetum, et Pater, et filius tanquam [note: In ipso crimine.] [gap: Greek word(s)] deprehensi, a zelotis nonnullis pro puris putis Papistis habeamur. Etsi autem grave esset, ullius omnino infirmioribus Ecclesiae membris occasionem scandali praebuisse; plus tamen apud me valere debet amor veritatis ad ejus defensionem suscipiendam, quam quorundam depravata judicia ad deterrendum ab incepto. Optime, meo judicio, quisquis ille fuit, primus virtutem qui desinivit esse, quod in medio vitiorum ab utrinque reductum esset; quod non de practicis, ac moralibus tantum, sed mentis quoque quibusdam virtutibus recte dici potest; cujus est propria veritatis cognitio. Hanc igitur qui sectantur in Religionis negotio, eos duobus extremis esse contrarios, et a duobus extremis pariter oppugnari non est

mirum. Qui sic autem medius est, etsi opinionibus distet fortasse ab utraque crepidine, vinculo tamen charitatis cum extremis utrinque conjungitur. Neque aliam ob caussam magis invisus est turbulentis ab utraque parte, quam quod inter dissidentes pacem ac concordiam procurare, ingentis scissurae partes adducere, iterumque in unum corpus compingere totis viribus adnitatur. Quam jam olim saeculi sui miseriam vetus Pater deplorabat his verbis, quae mire temporibus hisce nostris conveniant: [note: Nazianzenus, [gap: Greek word(s)].] [gap: Greek word(s)] (inquit ille, postquam de partium studiis egisset) [gap: Greek word(s)], etc. Quicunque, medii inter extrema, pacem sectantur, utrinque incommodantur, dum vel habentur contemptui, vel oppugnantur. E quorum numero cum nos simus, etc.

De Pontificiis jam non est dicendi locus. Cum eo hominum genere mihi res est, qui cum hoc unum studeant, ab adversariis quam longissime recedere, veri quoque limites imprudenti fugâ praetergressi sunt. Hi sunt, qui fastu atque arrogantiâ incredibili omnem Antiquitatemn contemnunt; qui veteres sanctosque Patres grandi supercilio despiciunt; omnia veteris Ecclesiae instituta abrogare, atque antiquare, diligenti operâ studioque satagunt. Ipsi novas leges condendi, ritus prioribus saeculis inauditos instituendi, atque invehendi pro libitu, quasi Reipublicae Christianae constituendae perpetui Dictatores essent creati, jus sibi vindicant. Cumque nihil omnino velint Ecclesiae paci atque concordiae concedere, nullam publicae tranquillitatis habeant rationem; zelum tamen jactantes, et suae libidini praetexentes, aestimationi suae consulere conantur. Ex hoc numero illum fuisse, quisquis est Author hujus libri, quem Isaaco Casaubono Impostores adscripserunt, eumque non e gregariis infimum militem, sed primi ordinis antesignanum, nemo, puto, dubitaverit, qui librum percurrerit, atque ex infinitis locis rei fidem manifestam facientibus, ad nonnullos aliquanto sagacius adverterit. Adeo vix aliud hujus generis exstare scriptum putem, quod Authoris sui insolentiam, proterviam, pari temeritate junctam, clarius et evidentius arguat. Dicas eum toti Antiquitati bellum indicere, atque immani furore novitatis actum, omnia majorum instituta, priscasque consuetudines abolere voluisse. Et est quidem contra Pontificios liber inscriptus; sed rebus ipsis Ecclesiae Primitivae non minus adversus, et infensus, quam Pontisiciae. Cumque Ecclesia Anglicana, rescissis iis, quae malo exemplo sequioribus saeculis irrepserant, ritus multos veteris Ecclesiae, et instituta sanctissima retinuerit, hîc ilia quoque scilicet per Pontificiorum latus, tan quam per cuniculos, invaditur; tanto periculosius, quanto dolosius et occultius. Sit igitur hoc primum, quodque familiam ducat, argumentum, ad ostendendum Casaubonum libri istius Authorem non esse, nec esse potuisse. Quis enim unquam majori reverentiâ canos Antiquitatis prosecutus est? Quis antiquos Patres, sine divini et [gap: Greek word(s)] Verbi injuria, majoris fecit? Nam de Ecclesia Anglicana quid attinet dicere, cujus ille doctrinam, cujus disciplinam, ritus ac mores sic probavit, et amplexus est, ut in ea laudanda, ac varie depraedicanda nunquam sibi satisfaceret?

Si nulla superessent ejus monumenta, e quibus hic ejus animus colligi, atque demonstrari certo posset; at supersunt viri graves, et pii quam plurimi, quorum fidem testarer, quoties illum in hanc mentem atque sententiam loquentem, fuseque disserentem audiverint. Sed non opus est eo confugere, cum libri sint in promptu, qui confirmandae veritati sufficiant. Quamvis enim nulla illi obtigerit occasio, cur hoc argumentum [gap: Greek word(s)], et ex professo tractaret; cum tamen libri ejus ad Res Sacras, et Ecclesiasticas pertinentes, non modo nihil contineant alienum ab usu et consuetudine hujus Ecclesiae, sed cum ejus Decretis, et Constitutionibus ubique congruant, easque pro re nata subinde propugnent; facile percipiet Lector intelligens, quam ille in hac Ecclesiae forma libenter acquieverit. Neque desunt hujus rei cerra quoque testimonia, opportunis locis in scripris ejus occurrentia, os obturare vel impudentissimis idonea; ut cum Regem serenissimum in Praesatione ad Exercitationes sic alloquitur: Qui Ecclesiam habeas in tuis Regnis partim jam olim ita institutam, partim magnis tuis laboribus ita instauratam, ut ad florentis quondam Ecclesiae formam nulla hodie propius accedat, quam tua, inter vel excessu, vel defectu peccantes mediam viam secuta. Quâ moderatione hoc primum assecuta est Ecclesia Anglicana, ut illi ipsi, qui suam ei felicitatem invident, saepe tamen ex aliarum comparatione illam cogantur laudare: deinde, etc. Quibus et ilia concinunt, quae scripsit ad Cardinalem Perronium, Regis quidem serenissimi nomine, ut caetera. Illius Epistolae,

sed ex animi quoque sui sensu, atque sententia, certo, clare ac liquido sibi constare, si notae [gap: Greek word(s)] quaerantur, et vere necessaria ad salutem spectentur, aut etiam ad decorum Ecclesiae, nullam in orbe terrarum (Deo uni sit laus, et gloria) inventum iri, quae propius ad fidem, aut speciem antiquae Catholicae accedat, etc. Non pigebit hîc judicium ejus de quibusdam ritibus apponere, quod, prout res tulit, inseruit Ephemeridi suae, unde quid de caeteris senserit ejusdem generis, facilis conjectura.

[note: Anno 1610] Pridie Kalend. Novemb. Diem sacrum non male posui, Dei beneficio. Sum enim invitatus hodie, ut interessem sacris, quae facta sunt ad consecrandos Episcopos duos Scotos, et Archiepiscopum Scotiae. Vidi illos ritus, et impositionem manuum, et preces in eam rem. O Deus, quanta fuit mea voluptas! Tu, Domine Jesu, serva hanc Ecclesiam, et Catharis, qui ista rident, da bonam mentem.

Pridie Non. Januar. (anno CIC IC CXI.) Gratias tibi, Domine, quod hodie ad Sacram Mensam sum admissus, et corporis Christi, sanguinisque factus sum particeps in Ecclesia Anglicana, cujus formulam heri diligenter meditatus admodum probavi, et ordinem agendi mire laudavi prae recepta apud alios consuetudine.

Sed non ex illis tantum, quae sunt Ecclesiae Anglicanae contraria, ad tuendum Casaubonum argumentum sumi potest, verum ex iis quoque, quae solos tangunt adversarios, et totius scriptionis genio, imposturam poterit quivis facili negotio deprehendere. Cui enim ignota est Casauboni inter agendum de rebus in Religione controversis summa moderatio, et aequanimitas? ut hanc illi quidam, quos praeposteri zeli [note: Fervor expers doctrina.] [gap: Greek word(s)] transversos agebat, etiam vitio verterent, et iniquae suspicionis hinc ansam, aliter quam par erat, arriperent. Verum Patris haec erat ratio, sicque in animum suum induxerat, et ad veritatem inveniendam, et revocandos, qui versantur adhuc in errore, viam certiorem, aut tutiorem esse nullam, quam quae duce, aut comite saltem moderatione et [gap: Greek word(s)], positis affectibus, iniretur: cum contra putaret eos, quos diversae rationes agebant, periculosam viam insistere, et dissentientes in errore magis magisque confirmare. Qiod si quis in omnem recentiorum Scriptorum turbam sedulus inquirat, et eorum libros diligenter excutiat, non unum aliquem reperiri posse puto, qui sit efferato inadversarios odio, malignitate, et acerbirate cum hoc 'PseudoCasaubono comparandus; qui studio partium, et amori suae caussae licentius, aut puerilius indulserit. Nam quod, quae vere reprehendenda erant, ea verbis acerbius et maledicentius exagitet, quam decebat hominem moderatum, parum est, et condonari potest. At quod adversarios fictis quoque criminibus, calumniis et mendaciis infinitis obruere conatus est, plane ferendum non est, et indignum Christianae veritatis assertore. Qui modus agendi cum adversariis, etsi forrasse [note: Igneis, et quarum mens doctrinâ non est subacta] [gap: Greek word(s)] quibusdam zelotis, [note: Igneis, et quarum mens doctrinâ non est subacta.] [gap: Greek word(s)] non displiceat, prudentioribus tarnen non potest non vehementer improbari; ut qui bonam caussam perdere magis, quam juvare vel tueri sit idoneus. Nam si in Praevaricatores severâ lege cautum est, qui litis susceptae praecipua justa reticentes, falsas tantum criminationes, aut defensiones adserunt; quid de iis statuendum est, qui rei in Religione controversae suscepto patrocinio, quae maxime solida sunt, et praecipui momenti, aut sponte, aut per imperitiam omirrunt; illis autem utuntur argumentis, quae sunt [note: Refatari, et everti far cilia.] [gap: Greek word(s)] et [note: Refatari, et everti far cilia.] [gap: Greek word(s)]? Nonne in hos quoque, tanquam bonae caussa proditores, animadvertendi jus idem, par caussa? Quid fingi possit aptius ad eorum animos alienandos, qui adhuc in diversis castris versantes, vi veritatis victi ad nostras partes jam propensiores inclinabant? Caji Fabricii virturem Scriptores antiqui posteritati commendarunt, qui in ancipiti bello victoriam, quam ipsi proditoris unius perfidia offerebat, magno animo recusaverit. Non pudeat hodie Christianos cum Christianis de vera fide contendentes pejori fide agere, quam soliti sint olim Pagani, proprium duntaxat honorem respicientes, et gloriam?

Ecquis erit igitur Casaubono tam iniquus, aut ab omni judicio tam derelictus, ut ab eo profecta putet, quae furiosi Sycophantae et impudentissimi calumniatoris ingenium sapiant? Casaubono, cujus aequitarem in Religionis negotio et [note: Condescensionem.] [gap: Greek word(s)] operose velle probare; quam singula ejus scripta singularem fuisse praedicant, otio suo nimis abutentis esset, lucemque Soli foenerare cupientis.

Etsi verecundiae meae non sir de Patris eruditione contendere, licebit tamen, opinor, salvo pudore dicere, eum non plane stipitem fuisse, et omnis literaturae melioris expertem. Quod si mihi concedatur, non est quod verear, ne caussam meam difficulter obtineam

Patrisque nomen et famam e mangonum fraudibus asseram, qui hunc librum aub ejus nomine publicarunt, ubi stupor et ignorantia ita praeter omnem modum superant, ut cum omnia indoctissimum Scriptorem arguant, (si quaedam excipias aliunde corrasa) multa sint, quae miror a sanae mentis homine proficisci omnino potuisse. Si sanae mentis est dicendus, cujus mentem insani hujus zeli pestilentia semel afflavit.

Sed puto jam Lectorem expectare, ut earum rerum, quas Authori hujus libri hactenus objecimus, exempla aliquot ex ipso libro ad majorem fidem proferamus. Superest igitur, ut librum breviter percurramus, et loca, non refutandi animo, sed indicandi caussâ proponamus.

Primâ libri parte [note: Pag. 2. 3. etc. 8. 9. 21.] quaecunque sub Veteri Testamento vel contigerunt, vel instituta sunt a Deo, mysticam aliquam, typicamve significationem habentia, ea pleraque recenset omnia, et enumerat, ut arbores vitae, et mortis; scientiae boni et mali; arcum in nubibus; panes azymos; nubem, quae Israelitis luce praeibat; flammam, quae nocte; Maris Rubri divisionem; coelestem Mannam; aquam ex rupe; Oblationum diversa genera; Templum Hierosolymitanum; Sacerdotum vestes; aquam lustralem, etc. atque haec omnia, vera et propria Veteris Testamenti Sacramenta fuisse, non minus atque Circumcisionem, et Pascha, non uno locodocet: quorum ad instar sint instituta duo illa Novi Testamenti Sacramenta, Baptismus, et Eucharistia. Quam lata sit Sacramenti acceptio, non ignoro. Sed neque haec omnia promiscue sunt a Veteribus unquam (quod sciam) in Sacramentorum numerum relata: et dum hujus Authoris verba et orationem diligentius expendo, hunc illius scopum fuisse certissimâ illatione deprehendo, ut dum quaevis signa sacra, vera fuisse Sacramenta disserit, vera Novi Testamenti Sacramenta, mera tantum esse signa persuadeat. Neque sane aliud colligas ex iis, quae passim de sancto Eucharistiae Sacramento dicit.

Quamvis enim nonnunquam longe aliter sentire videatur, verbis his utens, vere ac realiter, non tamen aliter ea tribuit Eucharistiae Symbolis, quam omnibus illis Veteris Testamenti sacris signis sive Sacramentis; neque realiter exhibendi, sed significandi tantum, ut pag. 36. vel realiter significandi, ut pag. 81. vim in illis agnoscit. Quâ nitens ratione, scilicet nihil ampluis esse in Eucharistia, quam fuerit in illis signis, Transubstantiationis commentum, stolidissimum alioquin et insulsissimum, nervose putat se refellere, quia nullam fuisse probat [note: Pag. 85; 86.] in arbore scientiae boni, et mali; nullam in Manna, vel rupe salientis aquae, vel aeneo Serpente, etc. transubstantiationem. Quasi facile non esset adversariis Augustini verbis, et vere respondere: [note: August. contra Faustum, lib. 19. cap. 13.] Prima Sacramenta cum suo adventu Christus implevisset, ablata sunt, et alia sunt instituta; virtute majora, utilitate meliora; actu faciliora, numero pauciora. Ut igitur paucis absolvam: Haec ejus doctrinae summa videtur esse, Realiter nos, credendo, Corporis et Sanguinis Christi fieri participes, atque cum ipso conjungi: hujus autem nostrae cum Christo conjunctionis, et Communionis signa seu Symbola esse in Eucharistia; quae nos non tantum signa, sed instrumenta ipsa, mediaque, per quae Christo conjungimur, esse credimus. Haec doctrina veteris Ecclesiae; haec Ecclesiae Anglicanae doctrina; haec Casauboni denique fides fuit: quem vide in Exercitationibus [note: Exercit, XVI. num. 47.], et in Epistola ad Cardinalem Perroniura. Porro qui sic abjecte de hoc Sacramento sentiant, eos non mirum nihil in eo reperire, quod mirentur, ut hic Scriptor alicubi innuit, nonnulli autem multo audacius affirmarunt. At pii Patres [note: Tremendum] [gap: Greek word(s)] hoc [gap: Greek word(s)] appellare consueti, nunquam sine sacro horrore de re tanta cogitari voluerunt.

Capite tertio [note: Pag. 10. 11. etc.], ostensurus quam fuerint omni tempore sacra signa et sacrisicia variis corruptionibus, et depravationibus obnoxia, nullo judicio cumulat diversissimi generis peccara, quae tamen omnia vult ad Sacramenta proprie pertinere: ut fastidium Mannae, atque inde secuta populi murmura; Hacanis peccatum; filiorum Eliae impietatem; Uzzae temeritatem, et alia id genus, quibus et Jephtae votum, et Gideonis amiculum pro Sacramentorum corruptelis annumerantur. Huc etiam refertur ab eo [note: Pag. 153.], quod dicitur 2. Reg. 17: 17. Israelitas filios et filias per ignem transmsisse, quem hic noster, purgatorium ignem vocat, atque hinc hodiernam Alcoranistarum, et Mahumedanorum de Purgatorio opinionem derivatam esse pronunciat. Per Alcoranistas autem, Pontificios intelligit. Nam sic eos alibi [note: Vide pag. 63. 65. 66. 70. etc.] vocat, et Pontificiorum libros rituales, ut Durandi, Titelmanni, etc. Alcoranos appellare solet. Capite septimo [note: Pag. 29.], citat Author Commentarios suos Ecclesiasticos, ad quos Lectores ablegat; quorum iterum mentio fit pag. 50. Bene est, undique nobis argumenta suppetere, unde Impostorum

fraudes detegamus. Nam cujuscunque tandem sint illi, Casauboni certe nulli extant, nulli unquam extiterunt Ecclesiastici, Commentarii. Sed valde vereor ne gemini sint isti Commentarii alteris illis Elasopolitani Commentariis, unde profitetur Author hujus libri in Praefatione ad Lectorem, omnia se habuisse, e quibus hoc quicquid est operis concinnavit nobis, et adornavit; quos, puto, nemo unquam vidit, aut visurus est. Ita saltem ignoti, atque inauditi sunt, ut Elasopolitani nomen omnium doctorum auribus, quos percunctari mihi licuit, peregrinum ac plane monstrosum acciderit.

Eodem capite inter superstitiosos Baptismi ritus jam olim admissos, [note: Pag. 27. et 28.] Inunctionem, Exsufflationem, et Exorcismos enumerat; qui etiamsi, cum tandem in superstitionem ridiculam degenerassent, ab Ecclesia Anglicana merito sint abrogati; quia tamen eos constat antiquissimos, non erat hominis modesti tanquam abominabiles, ut erant in usu Primitivae Ecclesiae tempore, insectari. Nunquam sane sancti Patres, Cyrillus, Basilius, Ambrosius, Augustinus, et alii, non paullo meliores, ni fallor, pietatis magistri, quam nuperi zelotae, eos admisissent, aut jam receptos approbassent, si ad adulterandum verum Baptismi usum, primamque institutionem, quod hîc Author asserit, primum fuissent excogitati. Casaubonus autem nunquam sic de ritibus hisce pronuntiasset contra Veterum consuetudinem, qui quantum Patribus deferret, majoris in momenti rebus ostendit. Sed hîc praetereundum non est stuporis hujus male feriati Scriptoris, simul et malignitatis exemplum cum primis infigne: [note: Pag. 28.] Quare, (inquit) ô Missalistae, olea vestra in sacrum Baptismi Sacramentum intrusistis, Marci et Marcosii haeresin imitati, qui baptizandos prius ungi praeceperunt: in margine nos adire jubet ad Epiphanium. [gap: Greek word(s)], ait Epiphanius. Marcus quidam, a quo Marcosii dicti sunt. Jam quis prodigiosam hanc hominis hallucinationem non admiretur, qui ex denominativo proprium nomen fecit, haud secus, ac si quis diceret, Arrium et Arrianum fuise infames Haereticos. Quid autem Marcosiorum deliria ad Orthodoxorum Veterum consuetudinem? cum Marcosii oleum, non ut indifferentem Baptismi caeremoniam adhiberent; sed ita in ipsa unctione Sacramenti vim ponerent, ut essent ex iis, qui sacris suis initiandos, oleo more suo delibutos, non omnino baptizarent. [gap: Greek word(s)], ut ibidem testatur Epiphanius: Ad aquam ducere quidam eorum dicunt esse supervacaneum. Paucis interjectis, petulanter invehitur [note: Pag. 29.] in Antiquos, quasi mulieribus baptizare permisissent: quod est falsum. Tertullianus de Veland. Virgin. Non permittitur mulieri in Ecclesia loqui; sed nec docere, nec tingere, etc. In extremae necessitatis casu Laicis id licuisse, idem Tertullianus author est. Unde Ecclesia Anglicana, Laicorum et mulierum Baptismum, etsi non probat, irritum tamen esse, et nullo loco habendum, cum urget necessitas, non credit. Impius autem et scelestus est hic P seudo-Casaubonus, qui audet objectâ societate ac imitatione Montanistarum, Marcionistarum, Cataphrygianorum, et similis vaesaniae Haereticorum, qui mulierculis, iisque scortis suis omnia licere voluerunt, integritatem veteris Ecclesiae Catholicae maculare.

Octavo demum capite, quasi pertaesus nimiae verecundiae, [gap: Greek word(s)], quod ajunt, [gap: Greek word(s)], et projecto pudore in venerandam Antiquitatem incipit irruere; atque egregiâ primum ratione viam sibi munit ad impudentiam: Nam quum, inquit, jam Apostolorum temporibus errores invaluerint, nemo deinceps miretur Apostolorum successores usum ritusque Sacramentorum corrupisse. Quasi eadem res esset [note: Coataneos.] Apostolis Haereticos aliquos extitisse, et ipsos Apostolorum successores Haereticos fuisse. Haeresis enim jam ab initio, aut non multo post coepisse, nemo negaverit. At si illi, qui immediate post Apostolos Ecclesiae praefuerunt, immunes ab hac labe non fuerunt, quid de caetero corpore, et posterioribus saeculis est sperandum? Quare, quod iterum post pauca repetit [note: Pag. 32.], varias, vel infinitas etiam corruptiones ab ipsis Ecclesiae primordiis irrepsisse, non gravate concedimus: at non illae sunt (quod ipse vult) ab Ecclesia Catholica receptae, non a sanis ejus membris, sanctisque Praesulibus approbatae. Profitetur Ecclesia Anglicana, se primorum quatuor saeculorum doctrinae assentiri, ae firmiter adhaerere: quod Patres illorum temporum de communi consensu tradiderunt, et docuerunt, probat atque amplectitur: quod illi non docuerunt, populo proponi vetat, ut credi necessarium: quod patet ex aureo illo Canone (ut Casaubonus appellare solitus) anni 1571. cui omnes Regni Episcopi

in legitima Synodo congregati subscripserunt, quo tenentur Concionatores, Nihil unquam docere pro concione, quod a populo religiose teneri et credi velint, nisi quod consentaneum sit doctrinae Veteris et Novi Testamenti; quodque ex illa ipsa doctrina Catholici Patres, et veteres Episcopi collegerint.

Verum, quaeso, quae sunt hae tantae veteris Ecclesiae corruptelae, propter quas hoc Antiquitatis flagellum tantos tumultus excitavit? Statim, inquit, post Apostolorum tempora, de certo tempore, quo celebrandum esset Eucharistiae Sacramentum, coeperunt inter se contendere: tunc festos dies instituere, et solemnia jejunia indicere. Constituta celebrandae Eucharistiae tempora a Primitiva Ecclesia, aut ex ea re contentiones inter Episcopos exortas esse, nullo idoneo teste probari posse, sed vani hominis esse commentum reor. Nam in tanta primae illius aetatis innocentia non modo quemvis diem, sed omnem quoque diem sacrae huic functioni fuisse proprium, et quotidianam, ut plurimum, fuisse Eucharistiae perceptionem, testes sunt antiqui Patres, et alii Scriptores. Longo post tempore, defervescente pietate, contemptui tantae gratiae legibus occurrere necessarium fuit. Tunc designata tempora, quae vel maxime aversos obligarent. Sed hic asinus, inter eos agens fortasse, quibus semel in anno communicasse satis est, quod de Paschali solennitate legerat, de cujus tempore diu variatum est, quasi proprius ille, et unicus Eucharistiae celebrandae dies fuisset, ad Sacramenti percipiendi tempus ineptissime transtulit. Atqui (pergit ille) de statis jejuniis, aut diebus festis nihil nobis Apostoli scripto reliquerunt. At non ita Casaubonus in re, quae de fide non esset, argumentaturus erat; qui S. Augustini regulam saepe laudavit: [note: Augustin. de Bapt. contra Donat lib. 4. cap. 24.] Quod universa tenet Ecclesia, nec Conciliis institutum, sed semper retentum est, non nisi Apostolicâ authoritate traditum rectissime creditur. Et de magnae Hebdomadis ante Pascha observatione non veritus est scribere in Exercitationibus [note: Exertit. pag. 671.]: Ego sanctissimam illam consuetudinem jam inde ab Apostolorum temporibus initia habuisse, aut non multo post, facile crediderim.

Eodem capite [note: Pag. 33.] dicit Alexandrum, primum ejus nominis Papam, a Petro quintum (ut testatur Eusebius Historiae Ecclesiasticae lib. 4. cap. 1.) et martyrio coronatum, ut alii scribunt; eum, inquam, Alexandrum dicit, ut Christi leges refigeret, primum in Eucharistia vinum aquâ miscuisse. Ad hanc consuetudinem quod attinet, quae praxis veteris Ecclesiae fuerit, quid ea de re Cyprianus et Augustinus dicant, gnaris Antiquitatis ignotum non est. Porro autem scribit ex hac consuetudine abusum etiam (sic enim vocat) illorum manasse, qui imbutum in tenerorum infantium sanguine panem comedentes, Eucharistiae sacra peragebant. O detestandam hominis impietatem, qui universae tunc Ecclesiae consuetudini nefariorum hominum, nomine quidem apud imperitum vulgus, sed re ipsâ nihil minus quam Christianorum, horrendum scelus adjungat, et sceleris caussam innoxiis adscribat! Sic olim Gentiles, quicquid flagitii pessimi mortalium, sed vulgo Christiani crediti admittebant, veris Christianis imputabant; ut toties questi sunt aevi illius Scriptores. Adeo autem verum est, hoc impiorum hominum infanticidium ab ista Ecclesiae consuetudine fluxisse, ut ejus originem a Simone Mago non pauci repetant, qui Alexandro, quem primum aquam vino addidisse Scriptor hic memorat, toto saeculo prior fuit. Ejusdem quoque Alexandri, Judaicas caeremonias in Ecclesiam quasi poistiminio revocantis, inventum esse asserit, usum panis azymi in Eucharistia: ut mirum sit, hominem Genevense tribunal non reformidasse, apud quos obtinet adhuc vetus illa consuetudo.

Capite nono, ut aditum sibi ad sequentia faciat [note: Praevia considerationis.], [gap: Greek word(s)] loco de veterum Romanorum religione et caeremoniis agit. Quod argumentum ita tractat, ut eum decuit, qui quantum habet in Antiquitate notitiae, totum e recentioribus aliquot Scriptoribus, Blondo, Alexandro, et similibus hausit; quos ille Authores de rebus antiquis, tanquam testes omni exceptione majores passim citat; in hoc uno laudandus, quod per quos profecerit, ingenue profitetur. At Casaubono haec agendi ratio quam bene conveniat, a nuperis, inquam, Scriptoribus totum pendêre, neglectâ meliorum lectione, dicant harum rerum judices idonei.

Omnino autem requirebat ipsius institutum, ut Romanorum ritus sacros, et caeremonias exponeret, e quibus quaecunque fiunt in Missa, deducere, atque Paganismi convincere suscipit. Quod propositum quam sit laudandum, viros probos, ac moderatos fero judices. Nam alioquin hunc non primum, aut saltem non unicum hoc attentasse, non me latet; qui sciam repertos

esse, qui omnem Pontificiorum religionem in fide et caeremoniis ad Turcas aut Paganos referrent. Casaubonum vero ab hoc animo vehementer abhorruisse mihi constat, qui nec tam fuit ineptus, ut hoc ipse crederet; nec tam malignus, ut credi vellet ab aliis. Quae non eo dicuntur a me, quasi multas ac detestandas Papismi superstitiones excusare vellem; minime vero. Sed aliud est, errores et corruptelas ad suam originem bonâ fide revocare, quod multi praestantissimi viri feliciter aggressi sunt; aliud ad invidiam conflandam omnia putidissime detorquere, et amarulenter exaggerare; quod omnium, qui in hoc opere desudârunt, Scriptor hujus libri facit impudentissime. Cum autem non pauca Ecclesia Anglicana in sua Liturgia ex Missa retinuerit, non potest illa tota Paganismi insimulari, sine summa hujus Ecclesiae injuria. Sed in plurimis hoc scriptum Ecclesiae Anglicanae adversari jam monuimus, et res ipsa clamat. Quaedam breviter indicabimus.

Capite octavo, Observatio Quadragesimae inter instituta Christi praecepto contraria numeratur. [note: Pag. 41.] Templa, Sanctorum nomina praeferentia, tanquam ad hominum cultum, non divini Numinis honorem erecta, sugillantur. [note: Pag. 61.] Preces et templorum situs ad Orientem, tanquam superstitiose ab Haereticis instituta condemnantur. [note: Pag. 51.] Compellationes illae personis Ecclesiasticis tribui solitae, Pater, Reverende Pater, etc. ut e Gentilium consuetudine derivatae traducuntur. [note: Pag. 41.] Confirmatio parvulorum, ut otiosorum hominum commentum inane, exploditur. [note: Pag. 46.] Per latus Pontificis Romani omnis ordinum distinctio, et [gap: Greek word(s)] Ecclesiastica convellitur; aequalitas et [gap: Greek word(s)] ministrorum Euangelii, tanquam divini juris adstruitur, et asseritur. [note: Pag. 59.] Usum vestis candidae (quam superpelliceum vocant) in obeundis sacris, derivat ab Idololatris Egyptiis; et [note: Pag. 73.] alibi, consuetudinis hujus authores spiritu Numae Pompilii (quem magnum solet appellare) agitatos fuisse pronunciat. [note: Pag. 40.] Omnis Templorum supellex, et ornamenta varia, ut argentea vasa, stragulae vestes, et tapetes, damnantur, et irridentur. [note: Pag. 64.] Usum tam pneumaticae, quam vocalis Musicae in sacris probrose vellicat, neque a Romanis Pontificibus, sed Numâ Mago primum affirmat introductum. [note: Pag. 68.] Jus dispensandi pro pluribus beneficiis Ecclesiasticis non Christianorum inventum esse scribit, sed a Romanis Idololatris repetitam consuetudinem.

Has et ejusmodi alias portentosas falsitates audet non tantum affirmare, sed dum rationibus quoque confirmare studet, tantam prodit ignorantiam, ut quid in eo primum mireris, audaciam, an ignorantiam, incertus haereas. Ut exempli caussa, illud ultimum de dispensationibus [note: Pag. 67.] primum afferens, et a Romanis promanasse contendens: In haec, inquit, beneficia jus sibi Pontifex Maximus arrogaverat dispensandi quibus vellet de pluribus simul obtinendis; sicut a Livio narratur de Fabio Maximo, qui per dispensationem duo beneficia retinendi jus adeptus est, cum Pontifex Maximus est creatus; ducentis amplius annis ante natum Christum. Haec more saeculi nostri ab homine pagano dicta quis non miretur? At in Livio nihil horum est. Nam de dispensatione ne verbum quidem. Fabius ille Maximus, de quo Livius hoc in loco, Pontifex nunquam fuit, sed juvenis obiit. Duo sacerdotia toto genere discrepantia Fabius Maximus Pater dicitur habuisse; non ejusdem sacerdotii duas Provincias, sive Praefecturas. Augur idem fuit, scilicet, et Pontifex. Ut omittam quod Plutarchus scribit, Auguris titulum non Magistratûs, vel dignitatis; sed artis et scientiae appellationem fuisse. Verba Livii sunt: Eodem anno Quin. Fabius moritur, etc. Augur in ejus locum inauguratus est Quin. Fabius Max. filius; in ejusdem locum Pontifex (nam duo sacerdotia habuit) Sergius Sulpitius Galba. Sed hoc leve est prae iis, quae peccat in caeteris; quorum ut gustum aliquem demus, quomodo Missam a Numa Pompilio derivet, audiamus.

Ad ipsum Missae nomen quod attinet, non probat [note: Pag. 48. 49. etc.] eos qui deducunt ex Danielis [gap: Hebrew word(s)] maozim. Multo probabilius derivari posse putat ex Hebraeo Messa; quae vox reperitur, inquit, 4. Regum, cap. II. et conculcationem significat. Reperitur sane XI. cap. vers. 6. vox [gap: Hebrew word(s)] massah, quam LXXII. Interpretes pro proprio nomine acceperunt, et interpretati sunt [gap: Greek word(s)], quos secuta Gallica versio, retinuit in ipso contextu Mese, notatâ tamen in margine diversâ vastationis vel irruptionis interpretatione; unde hic asinus desumsit. At si in irruptionis significatione, vel conculcationis, ut iste loquitur, vox est accipienda, radix erit non [gap: Hebrew word(s)] masah, sed [gap: Hebrew word(s)] nasah; neque irruptionem, sed ab irruptione, praepositione, Hebraeorum

more, cum nomine coalescente, [gap: Greek word(s)] Massah significabit. Pari insaniâ Missel a [gap: Hebrew word(s)] Misseol derivat, quod non infernum, sed ex inferno significat. Has autem Missae etymologias, probandas alioquin, non admittendas tamen ideo dicit, quia Numa Pompilius author Missae, linguae Hebraicae imperitus fuerit: Latinum igitur esse vocabulum, et a Numa confictum, qui nimirum primus instituit, ut post peracta sacra populo clamaretur [note: Pag. 49. et 72.]: Ite, Missa est. Non putas, Lector, frontem homini, immo conscientiam periisse, qui talia scribere sustinuerit? Saltem unum aliquem Scriptorem e veteribus Paganis produxisset, qui Missae vocabulum pro substantivo nomine, et in sacris usitato usurpasset. Non minus eum depuduisse dicas, dum, ut Turcas Missam magnae venerationi habere probet, voces Arabicas, Mecca, nomen oppidi; Mesulmanos, id est, pacificos, vel fideles et orthodoxos; Mesgid, quasi dicas, adorationis locum, id est, templum; corruptas in Messa, Messelman, Messites, omnes a Missae vocabulo deductas esse tradit. Ejusdem notae est, quod appellationem Papae dicit Veteres ab Idololatris esse mutuatos, qui Jovem Papam nuncupare consueverant. Mirum nisi et Sanctos, Cyprianum et Augustinum, pro idolis habuerit; quos, hunc ab Hieronymo, illum a Clero Romano Papas esse nuncupatos reperimus. Sequenti paginâ Curiones [gap: Greek word(s)], a tonsura, appellatos esse nos docet, quos hactenus a Curiis, quae singulae singulos Curiones habebant, dictos esse sumus arbitrati. Ibidem quoque Sacerdotibus [gap: Greek word(s)] a circulari tonsura nomen inditum esse, hariolatur, quos tamen Dionysius Halicarnassaeus, flamines interpretatur, et a pileorum forma, vel coronis ipsis, quas gestabant, ita vocatos esse testatur. Vestem candidam, quâ Romani in sacris utebantur, Albam [note: Ibid.] ab iis esse vocatam, pari mentiendi libertate asseverat, et putidissimi commenti absurditatem viro erudito, Alexandro ab Alexandro audet adscribere, cujus in libro tale nihil extat. De eadem quoque Alba [note: Pag. 52.] Pontificia loquentem nobis inter Rituales inducit Philonem Judaeum. Nam post productas Titelmanni, et Gabrielis Biel de Alba mysticas interpretationes, ait, Philonem in libro de Somniis subtiliter comminisci, Albam significare firmitatem splendidissimi Numinis, quod vocat Ens Philo super illa verba, Gen. 31: 12. [gap: Greek word(s)]: Leva oculos, et vide hircos, arietesque salientes super oves et capras, albos, varios, interspersos cinericii coloris maculis, (quemadmodum verterunt LXXII. Seniores) more suo [gap: Greek word(s)], postquam de duabus prioribus speciebus [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)], vario, et cinericii coloris, jam egit, [gap: Greek word(s)], id est, secundum Interpretem, Jam tertiam perfectissimamque, quae Alba nominatur, explanabimus. Quam de veste linea, e bysso purissima confecta, a summo Sacerdote indui solita, allegorice interpretatur.

Haec quoniam Albae Pontificiae non male convenire videbantur, priora illa verba Interpretis, quae Alba nominatur, tanquam de veste dicta a Philone, homo vaecors accepit. Sed ne mireris Philonem de veste Pontificia locutum esse, eidem Missalistas quoque notos fuisse mox audies. Postquam. [note: Pag. 54.] enim plerasque vestes in sacris apud Pontificios solemnes recensuisset: His, inquit, addit Philo Judaeus Mytram ad indicandum Missalistarum regium diadema. In loco citato Philo agit de Mytra summi Sacerdotis apud Judaeos. Huic igitur homini, Sacerdotes Judaeorum, et Missalistae, iidem sunt; at alibi semper cum Missalistas cum Paganorum Sacerdotibus confundat, et utrosque ab eadem deducat origine, sequetur necessario ex ejus sententia, inter Paganorum et Judaeorum Sacerdotes a Deo institutos nullum fuisse discrimen.

Labarum [note: Pag. 59.], vexilli nomen ante Christi tempora, (quod quidem scire possimus e libris Veterum, qui nunc extant) prorsus inauditum, a Constantino maxime nobilitatum, priscis Romanis eo notum nomine fuisse author est; immo tanquam Romae natalibus antiquius, ab Antenore Trojano repetit.

Pudet me ineptiarum, quarum ipsum Authorem non puduit; qui etsi fuerit indoctissimus, quod Sole meridiano clarius est, nunquam tamen eo insolentissimae insaniae devenisset, nisi ita animatus ad scribendum accessisset, ut veritatem non sibi quaerendam putaret; sed adversarios undique, veris an falsis criminationibus, opprimendos. Nam cujus unquam venisset in mentem dicere, Missam esse a Numa Pompilio septingentos annos ante Christum natum celebratam? quod hic Author singulis fere paginis ingerit. Unde ubi

de Sacerdotibus a Numa constitutis loquitur, vocat eos Presbyteros Missae, et capite decimotertio [note: Pag. 55.], locum Blondi de ritu Paganorum in sacris proferens, quod Blondus de Gentilibus dicit, Diis Superis sacra facturi; hic vertit, qui Missam erant celebraturi. Capite xv. [note: Pag. 62.] ait Sacerdotes a Numa Pompilio didicisse peccata sua ante Missae solemnia confiteri: nam et idololatris in more positum fuisse, ut rem divinam facturi, se reos inprimis agnoscerent, vultumque submitterent. In hac consuetudine, quam alioquin nemo sanus improbaverit, si quid admittatur a Pontificiis reprehensione dignum, non is ego, qui excusare velim. Sed si id solum crimen est, quod Ethnici non dissimile quid usurpârint, quid erit vel in purissima et incorruptissima religione tutum a reprehensione? Nam praeterea, solitos quoque Sacerdotes sub veteri Lege, primas pro suis peccatis victimas offerre, non ignoramus: quod puto nemo dicturus est, ab idololatris Israelitas accepisse. Quod si huic Authori negaveris, esse continuo rejicienda, quaecunque nobis sunt cum Gentibus in religione communia, corruit illico tota moles hujus libri, et in terram praeceps datur. Hoc enim est unicum fundamentum, quo tot insulsae disputationes, tot ineptae, et iniquae criminationes innituntur. Patrum super hac re quae fuerit sententia, multis eorum testimoniis ostendi posset: Quoniam idola colebamus, nunc Deum colere non debemus, ne simili eum videamur cum Idolis honore venerari, exclamat Hieronymus contra Vigilantium. Augustinus etiam contra Faustum Man. Sicut, inquit, non ideo contemnenda vel detestanda virginitas Sanctimonalium, quia et Vestales Virgines fuerunt, etc. In eandem sententiam Tertullianus de Praescriptionibus adversus Haereticos prolixe demonstrat, Gentiles habuisse quaedam ritibus nostris in praecipuis Religionis nostrae mysteriis affinia. Tantum vero abest, ut omnia Paganorum instituta veteres Christiani repudiaverint, ut etiam sese ad illorum consuetudines, quantum per pietatem licebat, prudenti [gap: Greek word(s)] accommodaverint; ut eos scilicet majoris in momenti rebus facilius allicerent: sicut jam a doctis viris observatum est, et pluribus exemplis confirmari posset. Sed ad hunc Authorem refellendum, immo et manifestae impietatis convincendum, sufficient ipsius verba.

Nam qui alias semper tanta cum acerbitate condemnat quaecunque apud Pontificios cum Paganorum ritibus ullo modoconventre videntur, non aliam ob caussam, nisi quod cum illis conveniant; scribit tamen [note: Page. 25. et 26.] non semel, Christum ad instituenda Novi Testamenti Sacramenta, Symbola delegisse, quae tam Judaeis, quam Gentibus in sacris erant usitata, ut eo facilius ritus jam prope sibi familiares nationes omnes admitterent. De Gentibus, an ad eorum caeremonias Christus respexerit, non temere pronuntiaverim. Eum certe ad Judaeos ita sese accommodasse, ut nihil, non jam vulgare apud ipsos, et uisitatum, quantum ad ritus ipsos attinet, institueret, viri docti certissimis e Thalmude testimoniis, et aliis Hebraeorum scriptis adstruxerunt. An igitur qui Christi exemplum in rebus adiaphoris, et illaesa pietate secuti sunt, impii, prophani judicandi sunt? annon illi potius impii, prophanique, qui ut adversarios liberius irrideant, sacro Dei Verbo non parcunt, ab horrendis blasphemiis non abstinent? Quod quam egregie fecerit hic Alastor, unico exemplo indicasse sufficiet.

[note: Psalm. 43. 4.] David his verbis exultat, [gap: Hebrew word(s)]: quae LXXII. Interpretes sic transtulerunt: [gap: Greek word(s)]: quod secutus Latinus Interpres vertit: Introibo ad altare Dei, ad Deum, qui laetificat juventutem meam. De his verbis sic ludit [note: Pag. 63.] impius morio: Numa Magus in ejusmodi agitationibus, conversionibus, et inclinationibus sacrificuli multum sanctitatis inesse credidit: unde factum videtur, ut haec faceta cantiuncula in Introductione Missae poneretur: Introibo (inquit ille) ad altare Domini, qui laetificat juventutem meam. Non merito laetetur, cum positam mensam videt, et stratam; cum paratas epulas, Organorum et aliorum musicorum Instrumentorum concentum, suffitus, et odores, calicem vino plenum, collectam paratam, et pecuniarias oblationes jamjam crumenam ipsius impleturas? Nonne haec omnia Sacerdotis exhilarare juventutem sunt idonea, cum scandit altare ad saltandum et convertendum se secundum praescriptam a Numa Mago formulam? De quadam urbe queribundus olim dicebat pius Pater [note: Greg. Naz. Or. III. de Pace.]: [gap: Greek word(s)]: Quae studet in divinis rebus ludere, ut in qualibet alia re; citiusque aliquid honestum irrideat, quam quod ridiculum sine risu praetereat. Hoc est hodie multorum

crimen, qui in sacris jocos captant, et in rebus seriis facetorum nomen affectant.

Hîc eram desiturus, nisi religio esset injuriam atrocissimam sacris Imperatoribus, et antiquis Episcopis Romanis factam, silentio praeterire. Ait enim furiosus iste [note: Pag. 40. et 41.], Romanos Episcopos, qui se dici Christianos, et haberi volebant, per annos a nato Christo trecentos aut quadringentos aliud nihil egisse, aut laborasse, quam ut usum Sacramentorum depravarent; Judaeorum caeremonias, et infandas Paganorum Idololatrias revocarent. Et de Gregorio nominatim scribit [note: Pag. 73. et 74.], eum Magiae Pythagoricae callentissimum, et in Numae successoris, Hostilii legibus versatissimum, novis et magicis additamentis Missam locupletasse. Quo vultu credibile est, quibus oculis beatas animas, [note: Si quis sensus illis.], [gap: Greek word(s)], vilissimum tenebrionem de coelo respicere, fidei, quam plerique ipsorum suo sanguine, gloriosi Martyres, obsignarunt, sibi controversiam moventem; et ejusdem cum iis ipsis, quos crudelissimos persecutores habuerunt, impietatis accusantem? Casaubono vero quanta fiat injuria, cui hominis fanatici detestanda deliria tribuantur, etsi paucos ignorare sperem, tamen abs re non erit, in imperitorum gratiam, ipsius verbis exponere. Sic igitur ille in Exercitationibus: [note: Pag. 434.] Nemo peritus rerum Ecclesiae ignorat operâ Romanorum Pontificum per multa saecula Deum esse usum in conservanda sarta tecta rectae fidei doctrina, etc. Ibidem, Ventum est ad Leonem Magnum, de quo Pontifice quam honorifice sentiamus, ipsi jam ostendimus. Non enim ignoramus, quantus hic fuerit syncerae fidei defensor, et pro recta fide quantos labores sustinuerit, quam Ecclesiae Dei utiles, etc. Et in alio loco [note: Pag. 748.] de Gregorio: Fuit Gregorius non solum cognomine, sed rebus ipsis Magnus et Sanctus, ac vere sui saeculi, prope jam ferrei, Phoenix. Nos quidem ita censemus, et cur ita censeamus, caussas parati sumus reddere, etc. Multo plura, sine dubio, possent afferri in eandem sententiam, si quis libros ejus diligenter evolveret. Sed haec, quae nunc occurrebant, Lectori satisfactura non dubito.

Jam de Romanis Imperatoribus superest ut agamus, quos omnes Christianae Religioni semper infestissimos, et avitae superstitionis tenacissimos fuisse confidenter asserit. Nam [note: Pag. 43.] cap. 10. diserte, ac totidem verbis affirmat, per spatium quadringentorum annorum Romanos Imperatores, et Senatores Legi Christi semper adversos et inimicos fuisse. Paginâ vero sequenti, Spatio septingentorumt aut circiter annorum post Incarnationem Domini, nullum Romae fuisse Imperatorem, Regem vel Principem, qui Legem Christi vellet amplecti. Erunt (inquit [note: Pag. 42.]) fortasse, qui Philippum quendam nobis objicient, quem jactant nonnulli ad fidem Baptismi conversum fuisse, cujus adeo flagitiosa fuit vita, ut illum praecipuae authoritatis Historici, Christiani nomine indignum judicaverint. Addent et Constantinum Magnum, qui Nicaenam Synodum convocavit: sed ejus sedes in Graecia fuit, ubi Orientis Imperium; neque is ad Baptismum unquam potuit adduci, ut Christi sanguine regeneraretur, priusquam annum vitae quintum et septuagesimum, jam morti proximus, ageret; quo tempore ab Eusebio, Arriano Episcopo Nicomediae, baptizatus est. Quare non est, quod Sylvester Episcopus de conversione hujus Imperatoris ad fidem glorietur.

Deus bone! quaenam haec est mentiendi prodigiosa licentia! qui fontes, quae maria dirissimum hoc impurissimi Calumniatoris virus eluant? Non ergo Constantinus, non Jovinianus, non Valentiniani, Gratianus, non ille tot rebus gestis, tot Christianorum praecomis Magnus Theodosius, non ille Christianus? Nam quod Constantinum Christianum fuisse negat, quia Baptismum distulerit, satis constat id pientissimum Imperatorem fecisse more tum recepto. Plures enim illius aevi, qui Christo bonâ fide nomen dederant, Baptismi tempus diu protraxisse reperimus. Cum enim omnes prioris vitae maculas sacro hoc Lavacro expiari crederent, tunc maxime opportunum ejus tempus censebant, (ut Eusebius author est de Vita Constantini, lib. 4. cap. 61.) cum vita ad extremum vergeret, ut hoc pacto quam purgatissima conscientia vicinae morti traderetur. Cui tamen consuetudini, ut periculosi nimis eventûs et aleae, Graeci et Latini Patres, qui per ea tempora floruerunt, strenue sese opposuerunt. Sed Constantino peculiaris quoque ratio fuit; quod in Jordane (sicut ipse apud Eusebium profitetur) si Deus vitam illi prorogasset, baptizari decrevisset.

Quod si ideo a Christiana fide abhorruisse credendus est, quia sero baptizatus; quid de Valentiniano dicemus, quem longius Baptismum differentem improvisa mors occupavit? Quem tamen Beatus Ambrosius post mortem coelo receptum indubitanter credidit; ne

dum ut Christianum vixisse et obiisse ambigeret. Sed ipsum juvat audire defuncti sorores consolantem. Ambrosius de Obitu Valentiniani: Sed audio vos dolere, quod non acceperit Sacramentum Baptismatis. Dicite mihi, quid aliud in nobis est, nisi voluntas? nisi petitio? Atqui etiam dudum hoc voti habuit, ut cum in Italiam venisset, initiaretur, et proxime baptizari se a me velle significavit; et ideo prae caeteris caussis me accersendum putavit. Non habet ergo gratiam, quam desideravit? Non habet, quam poposcit? Certe quia poposcit, accepit. Et mox: Qui habuit spiritum tuum, quomodo non accepit gratiam tuam? Aut si quia solemniter non sunt celebrata mysteria, hoc movet; ergo neque Martyres, si Catechumeni fuerint, coronentur. Non enim coronatur, si non initiatur. Quod si suo abluuntur sanguine, et hunc sua pietas abluit et voluntas.

Constantinum autem ab Arriano Episcopo baptizatum, quamvis habeat haec sententia Hieronymum suffragantem, habet tamen et contraria suos assertores. Theodosii Magni tempora, qui proxime secuti sunt Imperatores, sive Romani, sive Barbari, etsi plerique Arrianâ haeresi fuerunt infecti, Christiani tamen fuerunt illi; et, quod huc maxime facit, a Paganismi suspicione procul omnes abfuerunt.

Ad Symmachi Relationem quod attinet (quam infrunitus hic zelota Responsionem falso vocat, ne supplicasse pro sua religione fateatur, quos authoritate et numero primas habuisse contendit) diligentius animadvertenda res est, cum in ea causae suae praesidium ponat, ut evincat Romanum Senatum, et Senatores, sic enim loquitur, ad fidem Christianam nullos unquam adduci potuisse. Sic autem se res habet. Symmachum legarunt Ethnici ad Valentinianum pro ara Victoriae restituenda, etc. nec impetrarunt. Ergo saltem Imperator Christianus. Sed qui hoc petierunt? Absit, inquit Ambrosius in libello primo contra Symmachi Relationem, ut hoc Senatus petiisse dicatur: pauci Gentiles communi utuntur nomine. Nam et ante biennium ferme, cum hoc petere tentarent, misit ad me S. Damasus, Romanae Ecclesiae Sacerdos, judicio Dei electus, libellum; quem Christiani Senatores dederunt, et quidem innumeri, expostulantes nihil se tale mandasse, non congruere Gentilium hujusmodi petitionibus vos praebere consensum. Questi etiam publice, privatimque se non conventuros ad Curiam, si tale aliquid decerneretur. Dignum est temporibus vestris, hoc est, Christianis temporibus, ut dignitas Christianis Senatoribus abrogetur, quo Gentilibus Senatoribus prophanae deferatur voluntatis effectus? Hunc libellum ego fratri Clementiae vestrae direxi. Unde constitit, non Senatum aliquid de superstitionis impensis mandasse Legatis, etc. Videat jam Lector cui potius fides habenda sit, sanctissimo Praesuli, rerum sui temporis oculato testi; an perfrictae frontis nebuloni, omnis Ecclesiasticae Antiquitatis imperitissimo.

Supremum nunc hoc restat, ut, quod initio promisimus, de suscepto a Patre similis argumenti libro paucis agamus: quod verbis ipsius expediemus. Casaubonus ad Lectorem in Exercitation. ad Baronium: Quaedam breviter attigi; quaedam paullo uberius tractavi, ut doctrinam de sacrosancta Eucharistia, de qua, dum vestigia Baronii premo, tres scripsi disputationes: unam de variis hujus Sacramenti apud Veteres appellationibus; alteram de Transubstantiatione; tertiam de genere sacrificii Christianorum: conatus primorum saeculorum doctrinam, non minus candide et [gap: Greek word(s)], quam accurate exponere. Primam disputationem habes in Exercitationibus editis. De reliquis sic ipse in iisdem Exercitationibus [note: Pag. 587.]: Atque haec de Appellationibus hujus divini Sacramenti impraesentiarum satis. Restabat ut ad secundam partem Baronianae digressionis de Eucharistia, quae est de Transubstantiatione, accederemus; et quae fuit veteris Ecclesiae fides super eo articulo, accurate expenderemus. Sed cum nostra ad eam partem responsio, itemque ad tertiam de sacrificio Christianae Ecclesiae in molem multo majorem quam initio putaremus, excreverit; satis fore visum est, ut illae disputationes separatim ederentur, neque hujus operis editionem morarentur. Has vero, cum Patrem mors immatura praevenisset, nunquam edidit. Affectas autem tantum, an perfectas, et ad praelum paratas reliquerit, compertum non habeo; cum nihil ex eis ad manus meas unquam pervenerit. Earum certe in hoc libro praeter ipsum Casauboni nomen, omnino nihil est. Non hîc candorem, non simplicitatem, non accuratam diligentiam invenias. Institutae a Casaubono methodi nulla hîc vestigia. Quod Pater promiserat, ex Patribus, et aliis Scriptoribus antiquis, totum concinnaverat. Nulla hîc Patrum mentio, nulla ex ipsis testimonia,

praeter tria, aut quatuor, ad summum, sub libri finem obiter allata. Quae ex ejus Exercitationibus protulimus, scribebat ille anno Domini CIC IC CXIV. Gallica hujus libri editio, ex qua translata, et recusa est haec Anglica, anno CIC IC CVII. (si bene memini: semel enim tantum inspicere mihi licuit) prodiisse fingitur; quo tempore Casaubonus ab Henrico IV. Galliarum Rege Christianissimo, ad literarum humaniorum professionem evocatus, Parisiis agebat. Qui tum a Rege Christianissimo cum petiisset, ut liceret sibi Baronii Annales modeste refutare, repulsam tulit. Eodem quoque tempore, anno scilicet CIC IC CVII. Isaaci Casauboni De Libertate Ecclesiastica liber edebatur, sed suppresso Authoris nomine. Quod tamen nihil profuit. Adhuc enim libri pars exigua typis erat expressa, cum vetita est authoritate Regis editio, et Casaubonus institutae scriptionis filum coactus est abrumpere. An igitur tunc ausus esset ille, librum adeo virulentum, qualis est hic liber, adeo iniquum contra Pontificios edere? an, si ausus, impune tulisset? Ubi tunc Adversarii, qui se illi, postquam primum in Anglia de rebus ad Religionem pertinentibus aggressus est scribere, tot et tanta cum acerbitate opposuerunt? Habeo catalogum librorum omnium, quos Pater edidit, manu ipsius scriptum, qui a me in alio opere editus est. Cur hunc omisit? Sed quid opus est in his diutius immorari, cum Impostorum fraus omnis jam detecta sit? qui libro Gallico sine nomine (quales eduntur in Gallia multi, praesertim Theologici) Isaaci Casauboni nomen, calliditate typographicâ, praesixerunt: annoso et prope jam exoleto libro, novam juventutis faciem, artificiose immutatis notis arithmeticis, induxerunt; tutos se fore rati, si suae imposturae crimen ad alios transferrent. Posteritatis intererat, nullo tempore defuisse, qui perditorum hominum imposturas et deprehendere possent, et ulcisci.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, DE VERBORUM USU, ET ACCURATAE EORUM COGNITIONIS UTILITATE, DIATRIBA.

MERICUS CASAUBONUS JOANNI FILIO, S. P.

QUanquam nolim ego te, mi Joannes, cum aevi et judicii maturior eris, libros ullos vel ex mole, (quae multorum fatuitas est) vel ex modulo aestimare; fateor tamen ex hoc libelli hujus modulo, in quem Typographi pro suo arbitrio illum concinnarunt, in cam primum cogitationem venisse me, ut tuum nomen hîc inscriberem. Parvum parva decent, ait alicubi tuus Horatius. Tibi autem parva adhuc aetas; ut qui vix dum primam annorum aetatis decadem egressus sis; et pro aetate corpus non magnum. Ac memini valde adhuc infantem te nullis adeo muneribus oblectari solitum, quam vel libris, aut quae librorum speciem praeferrent: quod parentibus tuis jam tum futurae tuae indolis laetum fuit augurium. Hactenus certe, quanquam crebra valetudinis infirmitas alacritati tuae, ac bonitati ingenii non parum obstiterit; de te tamen ipso queri non possumus. Caeterum, quemadmodum Amilcar olim, pater Annibalis, Annibalem filium, (illustria in Historia Romana nomina) adhuc impuberem, per altarium religionem et solemnia sacra ad odium populi Romani quasi ad paternas artes obstrinxit; ita mihi visum publicâ hac et solemni compellatione ad bonarum artium ac literarum amorem porro te obtestari. Et hoc quidem tibi opto maxime ob ipsas literas, quae praemium veris et genuinis cultoribus amplissimum. Tibi tamen peculiaria quaedam incitamenta et vincula: non Avi tantum tui memoria, et exemplum, quod plurimum apud te valere debet; (sed etiam quae suis propria reliquit industriae suae, singularis et indefessae, monumenta; Adversariorum, ut vulgo vocant, multiplex supellex: quam certe, cum judicium et eruditio tibi suppetent, ut suo pretio aestimare valeas, omni aliâ haereditate (qualem ex me sperare non magnam potes) longe tibi potiorem visum iri non dubito. Ad eruditionem vero non nisi per linguas aditus tibi patebit. Quatuor autem linguarum studium praecipue tibi commendo: Hebraicae, Graecae, Latinae, et Saxonicae; quarum singularum usum et dignitatem quo melius intelligeres, tractatum tibi de Quatuor istis Linguis adornavi; quem, quia aliis quoque utilis esse potest, publicum propediem, Deo volente, faciam. Interim, si ad avitas laudes, imo si ad veram felicitatem aspiras, fac ut in pueritia tua Creatoris tui sis memor, et a primis, quod ajunt, unguiculis his cogitationibus assuescas, vanum et ineptum esse omnem laborem conatumque, qui non ad Dei Opt. Max. gloriam, et melioris vitae consequendae spem refertur. Vale.

SUMMARIUM ac series eorum, quae hîc continentur.

RErum cura, et cura verborum, a multis commissa et opposita; quam recte. Pag. 133

Senecae, Gellii, Galeni contra verborum curam sententia et anctoritas, quae, et quanti facienda. 134

S. Augustini De Magistro liber, quo argumento, et quem in finem ab illo scritptus. ibid. et 135

Cujus ratio primo generalis a libris subdititiis, corruptis et interpolatis, et eorum certissimâ dignoscendi ratione proponitur. ibid. et 136

[gap: Greek word(s)] rapinam non arbitratus est, in S. Pauli verbis ad Philipp. cap. II. vers. 6. quid significet. ibid. etc.

Ejus, verborum S. Pauli, [gap: Greek word(s)], etc. ad Philipp. cap. II. vers. 6. 7. 8. expositio expenditur. ibid. etc.

Verba Christi, Matth. XII. v. 26. [gap: Greek word(s)], etc. Dico vobis quod omne verbum otiosum, etc. non ut vulgo, exponuntur. 146

Formularum, Ex jure manu consertum vocare: In rem praesentem venire, etc. ex Isaaci Casauboni Adversariis MSS. interpretatio. 149

De verbis Aristotelicis, [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)]: ex Isaaci Casauboni Adversariis MSS. Ibid. et 152

Joannis Croii, Observationum Pars Prior; et nostrum de illis judicium. ibid. etc.

MERICI CASAUBONI DE VERBORUM USU, et accuratae eorum cognitionis utilirate, DIATRIBA.

HAud paucos reperire est, qui cum de Vocibus et Verbis incidit quaestio, eo statim, tanquam ad Praetoris interdictum aut legitimam obnunciationem confugiant, ut non verba se, sed res curare, ac de illis modo sollicitos esse contendant. Nec is [gap: Greek word(s)] tantum sermo est; sed interdum et illorum, qui ab eruditione et humanitate, (quales Seneca, Aulus Gellius, et Medicorum post Hippocratem facile princeps Galenus, aliique) celebres olim fuere.

Honesta sane (si commoda adhibearur interpretatio) oratio, et ingeniis digna liberalibus. Sancto enim, si quis alius, Augustino libenter assentior, Bonorum ingeniorum insignem esse indolem, in verbis verum (res ipsas utique) amare, non verba. Nec minus arrident veteris cujusdam apud Aulum Gellium Grammatici verba: Nulla prorsus bonae salutis spes reliqua est, cum vos, Philosophorum illustrissimi, nihil jam aliud quam verba authoritatesque verborum cordi habeatis. Quanquam autem alicubi Cicero quenquam literis mandare cogitationes suas, qui eas nec disponere, nec illustrare verbis possit, hominis intemperanter abutentis otio et literis esse pronuntiet; et alibi, qui quemadmodum dicant ipsi non laborant, cur legendi sint nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, caussam non videre profitetur: quae videtur et Dionysii Halicarnassei mens fuisse, ubi [gap: Greek word(s)], asserit; non ego tamen unquam tam delicati et fastidiosi stomachi, ut Scriptors quoscunque vel impolitissimos, et barbarismis (si qui tales) scatentes non aequo animo legerem, si quod ad rerum cognitionem faciat, non ubivis obvium, ex isto verborum sterquilinio colligere daretur. Sed quoniam plerique, qui de verbis ita vulgo loquuntur, non tam quod rerum studio praeter alios addicti vere sint, ita loquuntur, quam ut suam tegant [gap: Greek word(s)] et ignorantiam, ne dicam (quod de nimium multis vere dici potest) ignaviam; ne juvenes incauti, ex quorum industria ad rem publicam fructus uberes aliquando redire possunt, speciosis his vocibus abrepti decipiantur; operam me navaturum nec inutilem per se, nec his temporibus intempestivam duxi, si quid eis opponi posset, post alios quidem, fateor, mulros; sed auspiciis tamen nostris, et propriâ industriâ freti, peculiari hac Diatribâ complecterer.

Atque hoc primum de illis, qui res, quasi toti in illarum contemplatione defixi, semper habent in ore, libenter requirerem, ecquid unquam in mentem suspicio illa inciderit, ne forte quod Ixioni, ut nubem pro Junone imprudens amplecteretur, idem et illis accidat? Nos enim sane Philosophos et ingenio et authoritate praeeipuos ita sancire comperimus. Quae se cunque oculis nostris objiciunt, ea nos, res utique ipsas, cernere vulgo dieimus et credimus; cum tamen haud ipsas res, sed externas tantum species ( [gap: Greek word(s)] Graeci vocant) et spectra cernamus; aut spectrorum potius colores; immo [note: Vide Scalig. Exercit. De Subtilitate tum alibi, tum Exercit. 307. 21. ubi inter alia, sicut vulpes elusa a ciconia lambimus vitreum va; pultem haud attingimus.] nec colores, veros et sinceros. [gap: Greek word(s)]: Nullum colorem purum spectamus, qualis plane est; sed omnes permistos, atque aliis confusos. Ita Philosophus in lectissimo De Coloribus libello; et rationem suae sententiae pluribus ibi prosequitur. Omnem porro cognitionem mentis a corporis sensibus oriri, (quae Philosophorum non ignobilium sententia fuit) si non universim verum, in plerisque tamen locum habere, et ea certissima esse [gap: Greek word(s)], in confesso apud omnes est, qui non sensibus ipsi suis renunciaverint. Verba autem, quae Aristoteli symbola rerum; aliis, imagines et simulachra; [gap: Greek word(s)] illis utique, qui verba non ex instiruto, (de quiblis alibi fuse videbimus) sed ab ipsa natura rebus indita docent. Haec nos in antecessu potius ut [gap: Greek word(s)] et justo

certamini proludentes, quam quod firmum in iis causae nostrae praesidium ponamus.

Caeterum (ut inde initium faciamus) Senecae, Gellio, Galeno, et si qui sunt alii, qui de verbis idem, quod illi sensissi videantur, promptum esset Platonis, Aristotelis, aliorumque tum aetate, tum authoritate longe istos antecedentium judicia, qui de verborum necesaria ad rerum cognitionem intelligentia plena tulere suffragia, illis opponere. Sed illa quia vulgo nota, ut quae ab omnibus, qui de verbis aliquid, laudari solita, non gravate praetermittinmus. Hoc potius observabimus nos, hos ipsos, qui de verborum cura quasi probrose videntur interdum loqui, verborum curiosissimos interpretes et rimatores extitisse. Certe si quis ex Aulo Gellio, quae de verbis in illo sunt, eximat, pauca admodum illi relinquat. Sed et in Galeno quam multa passim de verborum orru, usu, abusu, proprietate, genere, et idgenus aliis? Ut Glossaria ejus omittam, et Hippocraticarum dictionum, quae supersunt adhuc, interpretationes; quaeque solis nunc superant nominibus et titulis; De Verbis Atticis; De Verbis Eupolidis; De Verbis Aristophanis; De Verbis Cratini; De Comicorum Propriis; ingentia volumina. In Seneca quoque non pauca super verbis. In uno De Beneficiis opere, ad verba verborumque distinctiones confugere non semel cogitur. Sed et ipsa, quam profiretur, Philosophia Stoica, in iis maxime, quibus illi [gap: Greek word(s)], soliti, quam saepe non tam in rebus, quam verbis fundata? qualia ista apud Senecam: Sapiens non miseretur, quia est sine miseria. Et eodem libro, Parcit sapiens consulit et corrigit. Optime! Quid porro? At idem non ignoscit. Idem tamen facit, ac si ignosceret: quoniam qui ignoscit, fatetur aliquid se quod fieri debuit, omisisse. Quid hoc, quaeso, nisi verba? Non ignoravit hoc Seneca; et vere alicubi ipse sibi objicit: Haec sunt, quae authoritatem praeceptis vestris detrahunt: Magna promittitis, etc. Ita sublato alte supercilio, in eadem, qua caeteri descenditis, mutatis rerum nominibus. Objecta conatur diluere; sed qui accuratius expenderit, eum conari tantum (in multis saltem) intelliget. Sed verior illa responsio, quae Seneca de verbis objicit, ea pleraque non ad hanc, de qua quaerimus hîc, verborum curam pertinere; sed ad Dialectorum [gap: Greek word(s)] et argutias; ut eum legenti statim apparebit.

Clementem Alexandrinum fortasse, aut Platonem potius apud Clementem, Stom. lib. 1. objiciat aliquis. Ibi enim CX non uno Platonis Dialogo gravissima haec de verborum cura dicta monitaque: [gap: Greek word(s)]: Et si caveris, (inquit Pythagoreus in Platonis Politico) ne sis de nominibus nimium sollicitus, prudentiâ locupletior apparebis in senetctute. Et rursus invenies in Theateto: Nominum autem et verborum facilitas, et non nimis accurata examinatio, ut plurimum non est sordida et illiberalis, sed ejus potius contrarium; est autem nonnunquam etiam necessaria.

Haec igitur Piatonis siquis hîc objecerit, frustra fuerit: non enim ad hanc, (ne haec quidem) de qua nos agimus hîc, verborum aceuratam cognitionem, quae ad rerum cognitionem ducit, ista pertinent; sed ad eloquentis et elegantis orationis, quam [gap: Greek word(s)] Clemens ibi indigitat, studium; ut ex ipsius Clementis lectione cuivis liquere possit: de quo quidem studio multa in utramque partem dici possunt, quibus alias sortasse suus erit locus proprius; nunc vero praetermittentur.

Platonis autem famigeratissimum illum Cratylum, de quo mirum quam sibi placeant et plaudant quicunque fere verborum patrocinium susceperunt, nos hîc consulto consilio praeterimus; consilii nostri rationem loco magis opportuno alias reddituri.

Sancti Augustini de verbis integer extat, qui De Magistro liber inscribitur; sed torus de natura sermonis et verborum usu et abusu constat. Quo vero sanctus ille vir consilio id opus aggressus sit, non erit abs re quaerere; vel eo certe nomine, quod in toto Augustino vix aliud extare putem, cujus tanta sit obscuritas et occulta propositi ratio. Ipse quidem in Retractationibus Augustinus eum sibi fuisse scriptionis istius scopum profitetur, (ut et extremo libro colligit) ut doceat, Magistrum non esse, qui docet hominem scientiam, nisi Deum. Sed neque hoc ipsum quo tendat, quod palam profitetur, satis manifestum; et per quas verborum subtilissimarumque quaestionum ambages et labyrinthos eo perveniatur, legentibus apparebit. Immo vero perplexae et involutae scriptionis

conscientiam parens ipse non uno [note: Cap. 8. Sed quonam tantis ambagibus tecum pervenire moliar, etc. Cap. 10. Quanto tamen circuizu, etc.] loco prodit. Caeterum quisquis animum in rem intendet ipsam, id Augustino propositum fuisse, facile perspiciet, ut quae de sermonis et orationis inter homines usu (qualia in Antiquorum scriptis haud pauca hodieque reperire est) magnifice vulgo jactabantur, ea convelleret et clevaret omnia. Hoc ipse clare satis agnoscit tum Capite XIII. ubi post iniquiora quaedam contra verba, non ex ipsorum natura aut culpa verborum, sed audientium vitio, allegata; ipse se reprimit his verbis: Sed haec omittamus, ne calumtinam verbis de audiendi negligentia, vel etiam de surditate hominum videamur commovere; tum vero Cap. XIV. apertius; ubi suscepti operis invidiam deprecatur his verbis: Sed de tota utilitate verborum, quae si bene consideratur, non parva est, alias, si Deus siverit, requiremus. Nunc autem ne plus eis quam oportet tribueremus, etc. quae quorsum, quaeso, nisi contra verba hoc quicquid operis ab illo susceptum esset? Cum autem inter praecipua, quibus hominem benignus Conditor ornavit et instruxit, non postremum locum (ut et Ethnici plures agnoverunt) sibi sermo vindicet; nihil minus Augustinum, virum sanctum et pium, quam obtrectare Dei dona voluisse, certissimum est; sed an tam cauto consilio, quam pio animo sit ea scriptio instituta, non aeque facile dixerim. Certe, eo maxime tempore, ut et superioribus aliquot saeculis, hominum genus late per orbem pervasisse, qui inani verborum scientiâ tumentes, alios quoscunque despicerent, et nudae veritatis simplicitati protervius illuderent; ex multis, qui per ea tempora scripsere, licet colligere: de quibus Aulum Gellium, Latinum; et Sextum Empiricum, Graecum Scriptorem, nominasse sufficiat. Et apud illum quidem, crebrae ac festivae de Grammaticis narrationes, ut in nullo argumento festivior aut acrior Gellius: ex quo praeterea et illud discamus, familiarem Magistri compellationem, aut in familiari potius compellatione solennem Magistri titulum, si non Grammaticis unis proprium, iisdem tamen praecipuâ quâdam ratione competiisse, et ab iis admissum libentissime. Sexti autem Empirici verba, quia non adeo notus Author, (quanquam dignus qui nocturnâ diurnâque manu ab antiquae literaturae studiosis versetur) et ad rem, quam volumus, appositissima, hîc apponemus. Ait igitur ille: [gap: Greek word(s)], etc. Propter multa quidem alia est diligenter examinandum Cirammaticae artificium; maxime autem, quod de eo sibi placeant et so magnifice jactent Grammatici; eos autem semper insectantur, qui sunt aliis ornati disciphnis, etc. Quod igitur antea Platoni in Cratylo (de quo Dialogo quam longe alia censeamus, quam vulgo solent plerique, alibi dicturi sumus) propositum, id et Augustino, ni fallor, hîc, ut isti hominum generi occurreret, et insultandi gloriandique materiara detraheret.

Hunc Augustini librum lecturo multum proderit Epilogum sive [gap: Greek word(s)] antedictorum, quae in Caput septimum ab ipso congesta est, diligenter expendere: quae tamen et ipsa, quia paulo confusior et obscurior est, praestiterit fortasse ab istis, quae Cap. 10. occurrunt: Quanto tandem circuitu res tantilla peracta sit etc. ubi paucis verbis summam scopumque libri complectitur, incipere. Nobis sufficiat tantum hîc de eo dixisse. Si quid enim minus cautum, aut censoriâ virgulâ dignum; id tanti viri sanctitati pioque proposito condonari aequum est. Erit etiam in altera, De Ortu et natura Sermonis, Diatriba, huic argumento, qui tractatur illic ab Augustino, locus opportunior.

His quae nobis obstare praecipue, aut ab aliis objici posse videbantur, ita delibatis ac depulsis; nostra de verbis haec est sententia: Accuratam verborum cognitionem non Philologis solum et humaniores literas professis esse necessariam; sed in omnibus et singulis scientiis artibusque percipiendis adeo locum habere, ut in singulis ex illorum ignorantia gravissimi interdum et perniciosissimi oriantur errores: in vita vero (quod praecipuum) communi rebusque civilibus et politicis tanti esse momenti, ut maximarum in utramque partem momenta rerum ex illorum pravo rectove pendeant usu et intelctu.

Priusquam autem ad particulares scientias accedimus, aliquid prius, quod ad omnes aeque scientias pertineat, praemittemus.

Quis ex omnibus ubivis gentium Ethnicis proprii foetus ingenii, qui alteri saeculo prodessent, chartae, quasi terrae, [gap: Greek word(s)] (ut alicubi Plato loquitur) primus mandaverit, sive ille Anaxagoras, sive Pheresydes,

(nam de Pisistrato qui affirmant ex Aulo Gellio, male mentem illius ceperunt) sive quis alius, non est hujus loci quaerere. Ubi primum coepit literarum usus, ibi libros (libros, inquam, [gap: Greek word(s)], solutâ scilicet oratione scripta; nam poematum alia ratio) scribi coepisse, rationi maxime consentaneum videtur ut credamus. Literas autem quis Graecos prirnus docuerit, apud omnes in confesso est. At literas Assyrias semper fuisse, non vanis adductus conjecturis etiam Plinius in Naturali sua Historia author est; quod Josephus in libris contra Appionem pluribus adstruit et prosequitur. Sed quicunque primus (non enim id nunc agimus) statuatur; quod ab antiquis non Philosophis tantum, sed et Historicis aliisque passim inculcatur, [gap: Greek word(s)], unicuique humanorum bonorum fraudem ac fallaciam in propinquo esse positam; adeo universim verum, ut hîc quoque locum habuerit. Non enim prius extitere, qui de posteris bene mereri scribendo conati sunt, quam statim exorti sunt, tum qui ab aliis scripta incrustare et pro suo arbitrio interpolare auderent; tum vero qui a se conficta, captatâ vel Antiquitatis, vel magni alicujus nominis authoritate, aliis inscriberent: quâ fingendi et refingendi licentiâ quantum labis in humanum genus redundant, vix quisquam cogitando, nisi qui sit in hoc eruditionis genere bene versatus, assequatur. Queritur vir gravissimus, idemque Philosophus inter paucos sapientissimus, in sua Republica Plato, fuisse suo tempore genus hominum, (Agyrtas, infami nullo non saeculo nomine, vocat ipse) qui non privatas opulentorum domos tantum, sed et urbes, hominum frequentiâ celebres, errando obirent, librorum [gap: Greek word(s)] (fasces alicubi Gellius interpretatur) circumferentes, qui celeberrima Musaei et Orphei ( [gap: Greek word(s)]) nomina praeferebant. Ingens ad legendum illecebra, tam splendida nomina: sed plerisque ( [gap: Greek word(s)]) longe major, librorum argumentum. Eo enim spectabant illi libri, ut si quis propudiosae vitae sibi conscius, aut aliquo alio qualicunque scelere se impiasset, ultoresque Deos vel vivens, vel certe post mortem perhorresceret, certarum (et quidem, si fides impostoribus, certissimarum) expiationum formulas docerent, quibus offensa Numina placarentur. Artem scilicet (quâ nulla hominum vulgo ars acceptior) impune peccandi tradebant. Ne longum faciam; ut nulla tempora supposititiorum id genus scriptorum feraciora fuisse, quam quae ortum Evangelii proxime consecuta sunt, vel celebrisilla Gelasii Papae proscriptio (si fas ita loqui) fidem faciat; ita nulla unquam tempora melius doceant quam perniciosa sit ista licentia, si quis haereses haud paucas inde enatas, offensiones infidelium, dissidia, contentiones, superititiones, et caetera mala cogitet, quae ab hoc (non uno quidem, fateor; sed et hoc, inter alios, haud obscuro) fonte promanasse certum est. Haec autem quorsum? Adulterinos et supposititios utique dignoscendi libros ratio non una: sed istâ (modo qui vere doctus et pari judicio praeditus rem aggrediatur) nulla certior, cum non stylus in gencre tantum, sed verba et voces expenduntur singulae, quam tali Scriptori, (si alia ejus opera non suspecta extent) quam saeculo et loco, quae titulus profitetur, conveniant. Sunt enim non hominum. tantum, sed temporum locorumque certi quidam idiotismi; sunt verba propria; quae, qui in legendis Veteribus diligenter observarit, non facile sibi imponi patietur: ut exempli caufâ verbum ens, essentia, reatus, munerarius, et id genus haud pauca, qui primi usurparint, notatum Quintiliano aliisque. Multâ quidem cautione contra impostorum in imitando solertiam, multâ circumspectione opus esse non diffiteor; nec facile illis Veteribus assentior, qui ex uno aliquo (ut olim nescio quis apud Aulum Gellium de Plautinis fabulis; et Galenus alcubi de libro Hippocrati adscripto) verbo, de integro libro pronuntiari certo posse censent. Non eruditione tantum, quod modo dicebamus; sed et judicio plane singulari opus est. His instructus qui ad judicandum accesserit, vix dici potest quantum in verbis ad verum tuendum praesidii inventurus sit. Hac praecipuâ ratione, et his potissimum praesidiis instructus beatae memoriae Parens, Isaacus Casaubonus, spurium illum Mercurium Trismegistum, qui per tot saecula orbi illusit, et multorum ingenia futilissimis speculationibus occupavit, nonnullorum etiam depravavit; larvam detraxit, et impostorem certissimis indiciis deprehensum, omnibus, quibus ad claram lucem oculos claudere fixum non est, videndum exposuit.

Haec de verbis in genere. Ad praecipuas, aut quarum saltem praecipuus nunc est usus, scientias accedamus; summa rerum, quae nostrâ cum primis

animadversione dignae mihi visae sunt, capita delibaturi: plenior earum tracta tio justo, si forte, operi reservabitur; aut aliis certe, ab otio et ingenio paratioribus relinquetur.

A THEOLOGIA (quam Galenus [note: Galenus De Usu Part. lib. ult.], Aristotelem [note: Arist. De Partib. Animal. lib. 1. cap. 5.] secutus, [gap: Greek word(s)], omni humanâ re aut scientiâ, dignitate et sublimitate longe potiorem, merito sciscit (feliciter auspicabimur. Theologiam autem cum dicimus, veram intelligimus et solidam, id est, Christianam. Ethnicam enim quod attinet ad Theologiam, sive Mythologiam potius, (quae tamen eruditionis philologicae pars jucundissima, sed et utilissima) si id nunc ageremus, nihil factu facilius, quam totam illam, aut certe maximam illius partem, ex verbis aut non intellectis, aut callide obtrusis repetere. Observatum non uni, sed uni prae caeteris undiquaque doctissimo et in hoc argumento accuratissimo, D. Seldeno, in laudatissimo De Diis Syris Opere; vetera pleraque Gentilium Numina (quorum tamen in cultu, bone Deus! quam seria, quam fervida generis humani pars multo maxima!) mera fuisse nomina; ex nominibus, inquam, et verbis, errore aut supestitione colentium, facta Numina. Quo etiam pertinet, quod Dio Chrysostomus, aut apud eum Diogenes, de Daemonibus et Geniis per rhetoricam [gap: Greek word(s)] effictis, postea pro veris Numinibus cultis et adoratis. Par et Stoicorum, et ex simili origine stupor, qui virtutes animalia credidere. Nec exeusandus, vir alioquin sapientissimus, celeberrimus ille Maimonides, qui in Doctore perplexorum, ex illis verbis Davidis, Coeli enarrant gloriam Dei, etc. Non est sermo, neque verba ipsis, etc. Aristotelis de coelis animatis opinionem confirmare nititur.

Sed his omissis, nostrae Theologiae pars jam olim hodieque non poenitenda, (non minima, volui dicere) rixae et contentiones. Harum autem, si quis positis affectibus res ipsas attente consideret, pars haud exigua quid aliud quam [gap: Greek word(s)]? Sentit idem Aristo quod Xenocrates, quod Aristateles, loquitur alio modo. Ex hac autem non rerum, sed verborum discordia controversia nat a est [note: Aretius Felinus, alias, Martinus Bucerus, Vir doctissimus, in Psalm. 1. vers. 6. Sui simile verum est a quocunque dicatur; et letet sape sententia eadem sub verbis in speciem diversis. Usu compertum hebeo pracipuas tam apud priscos, quam recentes dissensiones tantum in verbis, non in re sitas; quibus tamen interim coelum terre, et terra coelo miscetur Edit Argentor. Anno Domini 1532.], etc. Ita olim Cicero de quibusdam sui temporis controversiis, quae magnâ contendentium utrinque animositate agitabantur. Nec multo aliter Seneca: Primum depositâ contentione depositoque odio, quod implacabile diversa sequentibus indiximus, videamus an haec omnia ad idem sub alio titulo perveniant. Quod igitur olim Plato: Verba, res levis; sed ex levi initio non leves inimicitiae; ( [gap: Greek word(s)]) quis non hîc agnoscit usu venisse?

Scholastica quae vocatur Theologia, Grammaticis, ut in verbis oecupatis plerumque infestissima, si quis eam propius inspiciat, quam tota saepe sit in verbis, nisi qui longâ consuerudine penitus occalluit, agnoscet. Extant in eam rem non nostrorum tantum, sed et illorum, qui in causa Religioms alia sentiunt, querelae satis liberae, et notae; ut verbo rem tetigisse sufficiat.

Ad ipsos sincerae omnis Theologiae fontes nunc veniamus, [gap: Greek word(s)]. Quot verba, ajunt, tot mysteria. Ita passim Veteres: inter alios eleganter Chrysostomus: [gap: Greek word(s)]. Hoc quidem verissimum agnoscimus nos, et ultra addimus, utcunque in eruendis his mysteriorum thesauris, tot hominum, imo tot aetatum desudaverit industria; infinita tamen adhuc superesse, quae doctissimorum exerceant ingenia, et vel avidissimae vetera fastidientium cupiditati possint abunde satisfacere. Sed, proh dolor! dum verborum ignari, aut certe incuriosi, ostentando ingenio, aut proposito suo inservientes, in singulis Sacrae Scripturae verbis quaerunt mysteria; quam saepe accidit, ut doctrina coelestis in meram vertatur [gap: Greek word(s)]; et res sacrae, tractantium imperitiâ, peritiorum (ni pietas contineat) ludibrio exponantur; aut ipsi certe vel modestissimis, sive lectoribus, sive auditoribus, ludibrium debeant? Non novum hoc, fateor, malum; sed nunc tamen eo magis pudendum, quo nobis ad verborum cognitionem longe majora in mundo praesidia, quam Veteribus. Sed vereor ne hîc quoque in loco minus jucundo verser.

Jam si quis Haereticis contra ire voluerit, quam necessaria sit accurata verborum cognitio, vel unus Socinus exemplo sit; adeo subtilis verborum rimator, ut frustra sit futurus quisquis ex ejus laqueis expedire se, aut alios irretitos liberare voluerit, nisi pari subtilitate instructus in arenam descenderit. Agnoscent hoc qui scripta ab illo vel per transennam inspexerunt. De verbis [gap: Greek word(s)]; de natura, subsantia, subitentia, et similibus, quam turbatum olim in Ecclesia, quantoque populorum motu, (gravissima quidem in

re, sed interdum tamen non adeo gravide caussa, cum neque qui eadem sentirent, eadem semper loquerentur; neque qui in verbis conveniebant, in re semper consentirent) testes illorum temporum Scriptores, et ex illis recentiores, qui Res tractarunt Ecclesiasticas.

Sed praestiterit fortasse uno aliquo de multis insigniori exemplo, quam necessaria sit accurata verborum cognitio ad Sacrae Scripturae explicationem, confirmare.

[note: Ad Phil. Cap. 11. vers. 6, 7. etc.] Sancti Pauli, ad Philippenses scribentis haec de salutis authore Christo, verba sunt: [gap: Greek word(s)]. Vulgatus Interpres ita vertit: Hoc enim sentite in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus. Recentiores autem aliquanto clarius, sed in eandem sententiam: Itaque is sit affectus in vobis, qui fuit in Christo Jesu: Qui cum esset in forma Dei, non duxit rapinam parem esse cum Deo: Sed ipse se exinanivit, formâ servi assumptâ, similis hominibus factus.

Ex obscurissimis Sacrae Scripturae locis hic merito locus censeatur; quod qui ex ipso verborum contextu (linguae fortasse Graecae ignari) minus, certe ex diversis Interpretum commentationibus facile intelligant. Vix alius in disceptationibus cum Photinianis, imo et Lutheranis, nobilior, aut magis decantatus locus. Longum esset omnia colligere; et cuivis in promptu libri. Becmannus nuper, vir doctus, in Theologicis Exercitationibus haud pauca congessit. Receptissima vulgo est illorum sententia, qui verba ista, in quibus maxima difficultas, [gap: Greek word(s)], in hunc exponunt sensum: Christus, cum esset in aeterna illa (Bezae sunt verba) Deitatis gloria constitutus, non ignoravit se in ea re (id est, quod Deo Patri coaequalis esset) nullam injuriam cuiquam facere; sed suo jure uti: nihilo minus tamen quasi suo jure cessit, cum ipse se velut in nihilum redigeret, formâ servi acceptâ, etc. Optima certe, si per se spectetur, sententia, et veritati tam consona, quam quae maxime: sed quae syntaxi verborum parum congruat, ne dicam, plane repugnet; ut alia omittam contra hanc interpretationem, quae apud Erasmum, magni judicii virum, legant, quibus animus et otium. Nec sane Veteres, Graeci praecipue, eo redacti fuissent, ut tam mira comminiscerentur in hunc locum, si verba ipsa, verborumque contextus hanc interpretationem ferrent. Qualis haec Chrysostomi interpretatio: [note: Chrysost. Tom. VI. [gap: Greek word(s)]] [gap: Greek word(s)]. Omitto caetera, quae ab illo tum hîc, tum Commentariis in Epistolas bene multa afferuntur, quibus hanc confirmet expostionem.

Alii igitur ut contextui melius consulerent, hanc interpretationem commenti sunt: Non rapuit aequalitatem Dei, id est, non est usus suâ potentiâ contra vocationem; non exercuit suas vires; sed semet ipsum humiliavit, et exinanivit, formam servi accipiens, etc. Ut [gap: Greek word(s)] perinde sit ac si dixisset Apostolus, [gap: Greek word(s)]. ut in Epistola ad Hebraeos, [gap: Greek word(s)], pro [gap: Greek word(s)], vel [gap: Greek word(s)]. Et hanc quidem interpretationem verbis ipsis, si cohaerentia cum sequentibus spectetur, aptiorem, quam priorem, nemo linguae Graecae peritus inficias iverit. Sed interim quo dici possit exemplo rapere, qui quod suum est sibi sumit, in dubium si quis revocet, quid responderi possit, ego non video. Non nova est haec interpretatio, jam olim notata a Chrysostomo, et ab. ipso explosa. Dices de Christo, ut Deo, non ista voluisse Paulum. Hoc equidem velint Arriani, et magno mercentur quicunque ab illis, ut sibi concederetur. Agnoscit Erasmus his verbis Apostoli, ut praecipuâ quâdam clavâ, Veteres contra Arrianos pugnasse. Quam tamen ipse repudiat, ne vim Sacrae Scripturae, quanquam in bona caussa, inferre cogatur.

Quid igitur nos? Hoc utique: duarum istarum vocularum [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] non satis animadversam vim, tantas huic loco tenebras offudisse. [gap: Greek word(s)] (nam eadem esse nemo dubitat) haud raro Graecis pro praeda aut spoliis, quae partâ victoriâ aut expugnatâ urbe victoribus cedunt. Vel unicus Polybii locus id abunde doceat. Polybius igitur Historiae suae libro x. ubi de direpta Carthagine, et eâ occasione de more tractat (in quo exponendo multus est) in dividendis spoliis a Romanis observari solito, tribus diversis ad unam eandemque rem, praedam scilicet, exprimendam verbis utitur. Verba illa, [gap: Greek word(s)]. Exempli causa, cum paulo ante dixisset, [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)], etc. paucis post lineis idem extulit, [gap: Greek word(s)], etc. Spoliorum autem vel praedae commemoratione insolitam quamvis exultationem [gap: Greek word(s)] ab Hebraeis exprimi solitam, non pauca Veteris Testamenti loca, quae dubitanti fidem faciant.

Isaiae cap. IX. vers 3. Laetabuntur coram te, sicut qui laetantur in messe; sicut exultant (victores scilicet) quando dividunt spolia.

Ejusdem, cap. LIII. vers. 12. Idcirco partem dabo ei pro multis, (vel ut alii melius, dabo ei partem eximiam) ut cum robustis partiatur praedam, (quod alii, ubi inter praeliatores spolia dividentur) pro eo quod profundit in mortem seipsum, etc.

Psalmo CXIX. vers. 162. Laetabor ego super eloquia tua, sicut qui invenit spolia multa. Prov. cap. XVI. vers. 19. Melius est humiliari cum mitibus, quam dividere spolia cum superbis.

Huc etiam faciunt haud dubie et ista, etsi longe aliter a multis exposita, Psalm. 76. vers. 4. [gap: Hebrew word(s)]. Illustris tu, magnisicus, prae montibus praedae. Quod optime Vulgata nostra Anglicana: Thou art more glorious and excellent than the mountains of prey.

Eodem quoque Jerem. cap. XLV. vers 5. et multis aliis locis [gap: Hebrew word(s)] pertinere quis dubitet? Ait ibi Propheta, aut per Prophetam Deus potius, [gap: Hebrew word(s)]: Dabo tibi animam. tuam pro spolio in omnibus locis, quo abiturus es. Quorum verborum summa est elegantia, et emphasis mira. Intercedente enim apud Deum pro Barachia suo Prophetâ Jeremiâ, (quid autem sibi de tam gratioso apud omnipotentem Dominum parario non promitteret ille?) respondet Deus, quanquam temporis universim (ex irrevocabili jam sententia) tristissimi ratio non ferat, ut alia Barachiae concedat; se tamen vitam illi propriam largiturum, quae in tantis periculis, in tanta perdentium ac pereuntium undique multitudine, in non minorem cessura sit ipsi laetitiam et exultationem, quam si de victis hostibus spolia ampla reportasset. Graeci Interpretes elegantissime, [gap: Greek word(s)]. Ita enim non Xenophon tantum, sed Thucydides et alii nonnulli [gap: Greek word(s)] usurpant, pro eo quod magis vulgare, [gap: Greek word(s)], aliis.

Ad vocem autem [gap: Greek word(s)] quod attinet; ut Apostolus hîc, [gap: Greek word(s)], plane similiter et Cicero suum illud, ostentationem putare; ut cum dicit: [note: Cicero lib. 11. Tuscul. Haud procul ab initio.] Quotus enim quisque Philosophorum invenitur, qui sit ita moratus, ita animo ac vitâ constitutus, ut ratio postulat; qui disciplinam suam non ostentationem scientiae, sed legem vitae putet; qui obtemperet ipse sibi, et decretis suis pareat? Verbi autem [gap: Greek word(s)] cum diversis aliis substantivis eâ notione conjuncti, varia passim apud varios exempla. Dionysius Halicarnasseus, Antiquitatum Romanarum libro III. ubi de Romuli morte disserit, variisque pro cujusque affectu super ea opinionibus: [gap: Greek word(s)] (inquit) [gap: Greek word(s)], etc. Vertit Interpres: Alii, qui quaestus gratiâ geri bella judicabant, seque magnis privari commodis extstimabant, humanis dolis et invidiae imputabant totum negotium, etc. Simplicius erat cum Cicerone dicere: Qui vero bellum quaestum putabant, et se magnis commodis ( [gap: Greek word(s)], ex praedatione scilicet et spoliis, ut modo in Polybii loco vidimus) privari reputabant.

Idem schema loquendi, quamvis non idem verbum, 1. Tim. cap. 1. vers 6. [gap: Greek word(s)]. Ubi contra proprietatem Graeci sermonis ita vertunt quidam, ut [gap: Greek word(s)], quod subjectum est, (ut cum Dialecticis loquamur) ipsi praedicatum faciant. Non ovum ovo similius, quam est ista phrasis Paulina Dionysianae phrasi; articuli in utroque idem situs, eadem vis. Sunt autem, qui [gap: Greek word(s)], pro [gap: Greek word(s)] eodem sensu usurpent. Ita Gregorius Nyssenus contra Eunomium libro primo: [gap: Greek word(s)]. Vertit Gretserus: Qui doctrinae suae professionem pro quae stu habuit.

Porro quod Cicero, ut modo videbamus, enunciavit, qui disciplinam suam non ostentationem scientiae, sed legem vitae putet, etc. id Cornelius Nepos in Vita Attici sic expressit: Nam et principum Philosophorum ita percepta habuerat praecepta, ut his ad vitam agendam, non ad ostentationem uteretur.

Hoc igitur dicit Apostolus: Christum hominem verum, cum verus esset idem Deus, non eum tamen affectibus humanis indulsisse, ut Divinitatem, vel Deitatem suam spolium, (id est, ostentationis et exultationis materiam) putaret; vel, ut cum Cornelio Nepote loquamur; Christum hominem, cum in terris ageret, non duxisse sibi faciendum, ut Numine suo ad ostentationem uteretur; sed contra, exinanitionis statum praetulisse, etc. Maluit autem fortasse Apostolus [gap: Greek word(s)], quam [gap: Greek word(s)] dicere, quia in illis verbis major

Non puto cuiquam scrupulum jam superesse ullum de vero et germano sensu horum verborum; cum praeterea liceat observare, ipsum verborum contextum et tenorem tantum per se potuisse, ut hanc interpretationem quibusdam vel invitis, ut ita dicam; nullis alioqui certe, quibus eam tuerentur aut Lectori probarent argumentis suffultis, extorqueret. Cornelius a Lapide, Vir doctissimus et diligentissimus, post commemoratas. priores interpretationes, quas tres ille (ego duas tantum, quae aliquid differunt, animadverto) numero constituit; haec addit:

Nota. Rapina haec, est arrogantia, vel arrogantiae effectus. Rapere enim alterius gloriam, est eam sibi arrogare. Ita Augustinus ubi supra. Secundo, ut Chrysostomus et Vatablus, per metalepsin rapere significat rem aliquam perinde ac si rapta esset, studiose et contentiose retinere: quasi diceret, Christus non rapuit, non ambivit; ut Lucifer, Isaiae cap. XIV. Vers. 13. aequalitatem Dei; nec ut raptores solent, raptum (dum male sibi conscii metuunt ne illud amittant) studiose servavit, et ambitiose defendit, sed potius sponte, quasi legitimus dominus deposuit, id est, celavit, seque exinanivit, etc. Hoc enim exigit particula adversativa, sed, quae sequitur cum ait, sed semetipsum exinanivit. Alioquin non tam adversativa erit, quam explicativa, capieturque improprie, sed, pro, veruntamen. Hactenus ille.

Joannes Camero [gap: Greek word(s)], Vir eruditissimus, et in solvendis [gap: Greek word(s)] Sacrae Scripturae, et obscuris elucidandis plerunque folertissimus et acutissimus, hoc ipsum quod nos hîc, dudum vidit, et clarissime expressit, his verbis:

Vers. 6. [gap: Greek word(s)], etc. Phrasis est sumpta ab eo, quod tum fieri solebat: Victores nempe hostium spolia detracta atque erepta in trophaeum erigebant. Itaque optime ista sic Gallice vertas: Il ne fit point de triumphe (ou, trophee) de ce qu'il etoit egal a Dieu; hoc est, non jactavit, non visus est gloriari et insolescere. Hortatur nempe fideles Apostolus ad humilitatem, argumento ab exemplo Christi ducto, qui cum Deus esset, non ut Deum sese gessit, non id palam patefecit, ab ostentatione et gloria alienus; sed servi formam assumpsit.

Non igitur nova est haec interpretatio, nec eam mihi vindico; quanquam qui idoneis aut ullis omnino argumentis eam fulciret et adstrueret, hactenus, quod sciam, nemo fuerit.

Ad Syriacam horum verborum versionem quod attinet, ut plane non ausim praestare verba Apostoli, ut a nobis exposita sunt, ab illo Interprete accepta esse; ita nihil video, cur ita rem habere verilimile non sit. Verba enim [gap: Hebrew word(s)] et [gap: Hebrew word(s)], quibus ille utitur, in hanc sententiam non incommoda; quorum, posterioris praecipue, in Sacra Scriptura exempla quaerentibus erunt obvia. Caeterum Syriaca haec, quae vertens Tremellius, Vir alioqui doctissimus, ad receptam, (more nimis recepto) vulgo sententiam detorserat; Junius in Notis verius et simplicius expressit: Non fuit rapinam aestimans illud, quod esset aequalis Deo; sed animam suam exinanivit, etc.

DUDUM est, cum haec scripta, et Typographo tradita. Interim dum ego domo absum, et ille reditum meum, quo emendatiora prodirent, quae tradita fuerunt, expectat; quod alicubi Poeta,

id hîc usu mihi (Lectori quoque non incommode fortasse) venisse spero. Ita enim certe contigit, ut interim Viri summi, Hugonis Grotii, Annotationum in Novum Testamentum Tomus II. insperato se mihi conspiciendum potiendumque praeberet. Quanquam erant alia passim, ut in Opere tam eximio, quae oculos meos volventis allicerent, ad hunc tamen Apostoli ad Philippenses locum, qui, ut insignis praeter alios et maximi momenti locus, menti meae praecipue tum obversabatur, quam potui, properavi. Quod ipso vivente prae me tuli semper, id jam de vita functo profiteri palam non pigebit, eum esse me, qui scripta Grotii peculiari quâdam,. ob admirationem judicii et ingenii, (quae summa in illo, si quid ego jndico; praeter inaffectatam purissimi styli simplicitatem, fuerunt) veneratione prosecutus sum. Nutationes ejus et fluctuationes in Religionis negotio non excuso: quanquam illum alioquin de re et Veritate Christiana adeo bene meritum censeam, ut si quid iili secus acciderit aut exciderit, id commodâ potius, quoad ejus fieri possit, interpretatione leniri debeat ab iis, quibus pietas cordi est, quam summi rigore juris exaggerari. Caeterum, nullius unquam (qui non afflatus coelitus) mortalis hominis authoritas apud me tanti; nullius admiratio tantum potuit, ut ab illo dissentire,

si probabilis ratio suaderet, religioni esset. Lectis igitur, quae Vir summus et incomparabilis in hunc locum scripsit, cum graves in re gravissima dissentiendi caussas habere me persuasum haberem, eas hîc pro debito promovendae tuendaeque Veritatis studio, exponere, et aequo Lectori perpendendas proponere visum est.

Non jam de sensu verborum illorum, [gap: Greek word(s)] (de quibus hactenus) agemus tantum, quae non multo aliter, (quanquam aliis innixus fundamentis) interpretatur et ipse Grotius, quam ut nos debuisse contendimus; sed de scopo totaque integrae illius pericopae sententia, quâ de Christi ex alto fastigio ad postremam fere humilitatem Exinanitione tractat Apostolus.

Primo igitur, quo Lectori sit facilius judicium; sed eo praecipue, ne forte aliquam summo Viro in sententia ejus exponenda vel imprudentes injuriam faciamus, integra ipsius verba hîc apponemus; postea vero, quae nos illis opponenda judicavimus.

Hugo Grotius Annotat. in Novum Testamentum, Tom. II. pag. 606. etc.

[note: Philipp. 11. vers. 6. etc.] O [gap: Greek word(s)] in nostris libris non significat internum et occultum aliquid; sed id quod in oculos incurrit, qualis erat eximia in Christo potestas sanandi morbos omnes, ejiciendi daemonas, excitandi mortuos, mutandi rerum naturas: quae vere divina sunt, ita ut Moses, qui tam magna non fecit, dictus ob id fuerit Deus Pharaonis. Vocem [gap: Greek word(s)], quo dixi sensu habes Marci XVI. vers. 12. Esaiae XLIV. vers. 13. ubi in Hebraeo [gap: Hebrew word(s)] Dan. IV. vers. 33 cap. v. vers. 6. 10. VI. vers. 28. ubi in Chaldaeo [gap: Hebrew word(s)] Job. IV. vers. 16. ubi in Hebraeo [gap: Hebrew word(s)].

[gap: Greek word(s)], est locutio Syriaca. In Liturgia Syriaca Joannes Baptista Christo baptismum ab ipso expetenti dicit, [gap: Hebrew word(s)], non assuman rapinam. Solent qui aliquid virtute bellicâ peperere, id omnibus ostentare, ut Romani in triumpho facere solebant. Non multo aliter Plutarchus in Timoleonte, [gap: Greek word(s)]. Sensus est: non venditavit Christus, non jactavit istam potestatem: quin saepe etiam imperavit, ne quod fecerat, vulgaretur. [gap: Hebrew word(s)] hîc est adverbium. Sic Odyss. [gap: Greek word(s)] dixit Scriptor lib. II. Maccab. IX. vers 12. [gap: Greek word(s)] est spectari tanquam Deum. Vide hujus loci usum egregium Eusebii v. vers. 2.

[gap: Greek word(s)].] [gap: Hebrew word(s)] Plane idem sensus, qui 2. Cor. VIII. vers. 9. [gap: Greek word(s)]. Nam inopes dicuntur [gap: Greek word(s)], Gen. XXXI. vers. 42. Luc. I. vers. 53. Jud. XI. vers. 3. ubi in Hebraeo est, [gap: Hebrew word(s)]: Graeco, [gap: Greek word(s)]: Latinus vertit, viri inopes. Itaque [gap: Greek word(s)] est, libenter duxit vitam inopem: Matth. VIII. vers. 20.

[gap: Greek word(s)].] Similis factus est servis, qui nihil proprium possident. Hîc ponenda [gap: Greek word(s)]. Incepit enim jam [gap: Greek word(s)] aliud.

[gap: Greek word(s)].] Cum similis esset hominibus, illis nempe primis, id est, peccati expers, 2. Cor. v. vers. 21.

[gap: Greek word(s)].] hîc est [gap: Greek word(s)], dignitas conspicua, ut apud Graecos faepe, quam vocem hîc servavit Syrus, et [gap: Greek word(s)] est, [gap: Greek word(s)] [gap: Hebrew word(s)] tanquam Adam, qui [gap: Greek word(s)]. Dignitate talis apparuit qualis Adam, id est, dominio in omnes creaturas, in mare, ventos, panes, aquam: ob quam causam id, quod de Adamo dictum fuerat in Psalmo VIII. Christo [gap: Greek word(s)] applicatur.

[gap: Greek word(s)].] Non pro ea dignitate se gessit, sed humiliter admodum, ita ut et pedes discipulis lavaret, Joh. XIII. vers 12. 13. Sicut [gap: Greek word(s)], ita [gap: Greek word(s)], formae sunt Hiphil, sed signisicant, talem se exhibere, aut ostendere. Sic et Latini dicunt, comem se facere.

[gap: Greek word(s)].] Factus est obediens, nempe hominibus, tam Judaeis, quam Romanis. Non opposuit vim illam divinam capientibus se, damnantibus, interficientibus. Tantas injurias libenter pertulit bono humani generis.

[gap: Greek word(s)].] Quod supplicium et summe atrox (nam et inde cruciare, et cruciatus) et maxime despectum, Appianus Civilium II. [gap: Greek word(s)]. Servus apud Plautum: Scio ego crucem fore mihi sepulchrum.

Hactenus ille. Priusquam ad singulas voces accedimus, hoc in genere de illo, qui maxime controvertitur verborum sensu praefari libet, et authoritate Veterum, quorum notatus aliis hac in re consensus, (ut recentiores omittam) et ex ipso verborum tenore persuasissimum nobis esse, tam divinam quam humanam Christi naturam his verbis ab Apostolo adstrui: divinam quidem illis, [gap: Greek word(s)].

[gap: Greek word(s)]. Humanam autem, aliis quae sequuntur haud unis; de quo vix quisquam dubitat; sed quibus tamen potissimum, cum alii [gap: Greek word(s)]; alii autem, [gap: Greek word(s)], et, [gap: Greek word(s)], in eam rem praecipue laudent et urgeant, nec in eo primae notae Protestantibus inter se plane conveniat, nos quoque judicii nostri libertare, quae praecipuae sententiae minime incommodatura est, utemur scilicet. Ita igitur sentimus; Apostolum stupendam illam Christi Dei [gap: Greek word(s)] a duobus praecipue capitibus commendare: primo quidem, quod homo factus sit, vel humanam potius naturam Deus assumpserit; secundo autem, quod homine assumpto, abjectissimam conditionem, servilem scilicet elegerit. Haec duo, opportunâ, in re tanta et tam incredibili, [gap: Greek word(s)], continuis duobus versiculis repetit. In priore versiculo, [gap: Greek word(s)], (nisi ita vertas, formâ servi acceptâ, cum smilis hommibus factus esset) videtur esse quoddam [gap: Greek word(s)], cujus generis plura observarunt in his Libris eruditi. Haec ordinis caussâ quamvis ita statuamus, non tamen humanam naturam a [gap: Greek word(s)]: imo si sola haec essent, non alia verba requireremus, quibus illam assereremus. Non enim potest (praecipue cum unum idemque [gap: Greek word(s)] verbum utrumque significet) a conditione servili, humana; ut nec a majestate Dei (ut hîc recte non unus disputat) divina natura separari. Nunc singula expendamus.

[gap: Greek word(s)], ait Vir maximus, in nostiris libris, non signisicat internum et occultum aliquid, etc. Recte, modo nihil obstet, quo minus usitata verbi significatio retineatur. Tum enim certe usitatam significationem minus usitatae praeferre rectum est. Nam alioquin nullum non scriptorum genus earum vocum exempla suppeditat, quae vel raro, vel fortasse apud eundem Scriptorem non omnino nisi semel tali notione, quam contextûs ibi ratio manifesto requirit, occurrant. Imo non pauca, quae longe diverso, vel etiam contrario sensu unâ eâdemque paginâ, ne dicam, sententiâ: quale quod apud Thucydidem, [gap: Greek word(s)], pro arma sumere, et deponere, intra unius ambitum sententiae, a doctis notatum. Ita fert communis loquentium usus. Ecce, ne longe abeamus, in his Apostoli verbis ista duo, [gap: Greek word(s)], novo plane sensu, cujus in Sacris Libris nulla alibi sunt exempla, accipit Vir magnus, ut postea videbimus; hoc autem quam vere, nihil attinet hîc dicere. Certe Joh. XVII. vers. 17. et 19. in Christi prece, [gap: Greek word(s)], aliter cum de Christo dicitur, aliter cum de discipulis, non Grotius tantum; sed quantum est, opinor, Interpretum, exponunt. Talia non pauca aliis animadvensa, quae non hîc congeram. Hîc autem cur [gap: Greek word(s)] non de exteriore tantum specie sumendum sit, vox [gap: Greek word(s)], (si propius vis illius, non tamen obvia valde, fateor, attendatur) non leve argumentum. Quanquam si per [gap: Greek word(s)], divinae quidam splendor Majestatis extra sese quoquo modo manifestans, et creaturis quibuscunque visendus intelligatur, nihil ultra postulamus. Sed in eo praecipue caussa vertitur, utrum haec Apostolus de Christo Jesu ante, vel post Incarnationem; seu assumptam naturam humanam. Si enim de Christo nondum nato vel incarnato haec dici concedantur, [gap: Greek word(s)] ipsam Dei [gap: Greek word(s)] si non exprimi, certe innui et includi nemo dubitaverit. Sed hoc non concedunt qui in hac caussa nobis adversi sunt, non [gap: Greek word(s)] tantum, sed et quae sequuntur, [gap: Greek word(s)], etc. ad conditionem servilem restringentes. At Vir magnus illorum exceptiones, in praeibus, ut videtur, satis sibi fore praesidii desperabat, nihil moratus, novam, proprio sisus ingenio, rem conficiendi rationem excogitavit; nullo Authore veteri, nullâ, quod sciam, vel vetere, vel nova Versione suffragante. Sed de eo postea suo loco. Quod autem per [gap: Greek word(s)] Christi miracula innui censet, non primus hoc ille censuit, et miror in re tantâ tam facile sibi persuaderi sivisse. Ego libenter de vetere aliquo Scriptore locum proferri mihi velim, ubi potestas eximia talis qualis hîc describitur, [gap: Greek word(s)] nuncupetur. Notissimâ siquidem et vulgatissimâ (quod valde solent urgere, qui nobis hunc locum conantur eripere) significatione, [gap: Greek word(s)] est exterior forma, speciesve, quae ex vultu, gestu, cultuve in oculos incurrit; non quae ex factis. Imo, [gap: Greek word(s)], proprie talis forma, quae gestis admirandis et eximiae potestati non raro apud probatissimos Scriptores opponitur. Miranda erant, si non miracula, Alexandri Magni gesta, quae qui videbant, audiebantve, tanquam Numen aliquod suspiciebant. An igitur quisquam ita locutus, ut haec Alexandri gesta, hanc virtutem et fortunam, [gap: Greek word(s)], aut [gap: Greek word(s)] in Alexandro dicturus fuerit? Certe Alexandri ipsius [gap: Greek word(s)], simpliciter longe alia res: de qua ita Quintus Curtius: Interrito vultu Regem

Thalestris intuebatur, habitum ejus haudquaquam rerum famae parem oculis perlustrans. Quippe hominibus Barbaris in corporum majestate veneratio est, magnorumque operum non alios capaces putant, quam quos eximiâ specie donare natura dignata est. En, ut eximia species, ( [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)], id est, [gap: Greek word(s)] non male vertas) eximiae potestati opponatur. Atque ita in omnibus illis locis, quos indicavit Vir magnus, [gap: Greek word(s)] de forma corporis externa proprie, non de eximia aliqua potestate accipitur. Nec igitur in Christo [gap: Greek word(s)], non vulgari. saltem notione, de miraculis ejus et eximia potestate exponi debuit; aut eo nomine altera illa [gap: Greek word(s)], de forma essentiali, significatio quod minus esset vulgaris et usitata, repudiari. Quod autem praeterea Vir magnus de Mose, Deus Pharaonis dicto, adfert, quanquam non desunt viri doctissimi, qui aliam nuncupationis ejus rationem reddant; non tamen juvat ipsius caussam, quod sciam, si concedatur illi, qui divina operentur, Deos olim apud multos esse nuncupatos, aut habitos; cum non de voce Dei, sed de voce [gap: Greek word(s)] sit omnis controversia. Ecce, Actor. XIV. Paulus et Barnabas divina inter Lycaonas operati, Dii nuncupari ab attonito vulgo meruere; qui tamen vulgus non [gap: Greek word(s)] ideo iis tribuit, sed exerte [gap: Greek word(s)] (quod tantundem ac si [gap: Greek word(s)] dixisset) [gap: Greek word(s)]. Sed pergamus.

[gap: Greek word(s)].] In uno illo, quod ex Liturgia Syriaca, a Fabr. Boderiano edita, profert Vir magnus exemplo, nihil admodum video, cur [gap: Greek word(s)], sensu Apostoli, phrasis dicatur Syriaca: ne id quidem, cur rapinam assumere, vel, per rapinam sumere, pro, alienum jus, vel contra jus aliquid usurpare, sit Syrorum proprium. Verborum Apostoli longe alia ratio. Ex iis, quae in priore disputatione attulimus, liquere possit, [gap: Greek word(s)] illam partim esse Hebraicam, partim vero Graecam; imo et Latinam. Ad sensum verborum quod attinet, quem probat Vir magnus, Cameronem, de quo nos antea, videtur expressisse; et de hoc ipsius consensu, quo nostra sententia confimetur, admodum laetamur. Quanquam jam olim et Theodoretus ita interpretatus, qui [gap: Greek word(s)], per, [gap: Greek word(s)], exponit. Noni multo aliter, ait Vir magnus, Plutarchus in Timoleonte, [gap: Greek word(s)]. Ego ista verba in Plutarchi Timoleonte quaesivi, nec inveni hactenus. Quae proxime ad haec accederent, ista se mihi obtulere: [gap: Greek word(s)]. Favent haec verba illorum interpretationi, qui [gap: Greek word(s)]. idem esse volunt ac si dixisset Aposlolus, [gap: Greek word(s)], aut [gap: Greek word(s)]. ad hanc, quam tuetur Vir magnus, quomodo pertineant, non satis assequor. Sed potest fieri ut alibi in Plutarcho occurrant, quae in Timoleonte non invenio. Sin aliter res habet, suspicor Virum magnum ita potius scripsisse, Non multo aliter Plutarchus in Timoleonte. [gap: Greek word(s)], sensus est, etc. et loco alieno vel ab Exscriptore, vel a Typotheta distinctiones esse positas. Aliud huic plane geminum [gap: Greek word(s)] paulo post notamus.

[gap: Greek word(s)].] Cur [gap: Greek word(s)] ad paupertatem, quanquam interdum ita usurpatum inveniatur, hîc restringatur, nulla caussa est. Laxior illa vocis inanitionis in genere significatio, ad vilitatem et [gap: Greek word(s)] humanae conditionis, si cum divina comparetur, exprimendam ut est magis apposita, ita et Apostoli proposito magis accommoda. Apostolo propositum, incredibilem Christi [gap: Greek word(s)] ob oculos ponere, qui ex [gap: Greek word(s)], ad [gap: Greek word(s)], suscepto homine, descenderit. Deo, qui [gap: Greek word(s)], proprie competit omne [gap: Greek word(s)]. Homine autem nato quid levius, aut [gap: Greek word(s)]? Quod graphice admodum divinus Psaltes ita expressit: [note: Psalm. LXII. Vers. 10.] Tantummodo vanitas sunt (utor versione Junii) nati plebeio homine; mendacium sunt nati praestante viro; lancibus illi simul imposti, ascensuri essent supra vanitatem. Quod autem notat Vir magnus, eundem esse verborum istorum sensum, qui et illorum 2. Cor. VIII. vers. 9. [gap: Greek word(s)], eandem sane argumenti vim esse, a Christi exemplo sumptam, libenter illi concedam; non et eundem plane utrobique scopum. Hîc enim propositum Pauli, ad humilitatem; illic, ad beneficentiam cohortari. Ibi igitur Christum proponit [gap: Greek word(s)], id est, in exuberantissimae felicitatis possessione, ut Deum, constitutum, paupertatem, ut nos ditaret, non detrectantem: hîc autem eundem in aeternae fastigio Majestatis, ad humanae naturae conditionem, sortemque ex humanis abjectissimam sese demittentem. At ibi quoque Vir magnus vocem [gap: Greek word(s)] alio trahit; quasi miraculorum potestas, et divitiae essent naturâ affinia. At longe aliter exempla in Sacra Scriptura proposita. Quid Eliae potestate magnificentius? Ejus autem vita quantum a postrema paupertate plerunque aberat? Annon et alii pariter non pauci, qui cum Petro dicere potuerunt: [gap: Greek word(s)],

[gap: Greek word(s)], etc. Actor. III. vers. 6. Inde est, quod famosus ille in Historia Sacra et Ecelesiastica Simon, dirae execrationis carmen audire meruit, quod donum Spiritûs Sancti, quo miracula (ut ex versu 13. [note: Actor. VIII.] colligere est) patrarentur, pecuniariâ aestimatione sibi comparare volnerit. Christus autem quatenus Deus, optime [gap: Greek word(s)] indigitetur, ut qui fons omnis boni unicus, verus [gap: Greek word(s)], saeculares aliis divitias dispenset, I. Chron. XXIX. vers. 12. cujus, terra et plenitudo ejus: Psalm. XXIV. vers 1. alibique.

[gap: Greek word(s)].] Per [gap: Greek word(s)] conditionem hominis abjectissimam et infimam, quae supremae, Deitatis, opponatur, multo probabilius hîc indicari, quam eo proprie respici, quod servi nihil proprium possdeant, ut censet Vir magnus. Huc pertinent verba Ciceronis: Meminerimus autem et adversus infimos justitiam esse servandam. Est autem infima conditio et fortuna servorum. Pergit Vir magnus: Hîc ponenda, ait, [gap: Greek word(s)] aliua. Imo, hîc incipit novum commentum, cujus alium quem vis potius authorem (si tamen ille author) fuisse optarem, quam tanti ingenii virum.

[gap: Greek word(s)].] Notum est, et a viris doctis fuse probatum, has voces, [gap: Greek word(s)], et alias similes, apud Hebraeos rem ipsam passim denotare. Ita interdum et vox effigies apud Latinos, ut et imago, rem ipsam significant. Quanquam non displicet, quod ex Graecis Scholiis a nonnullis hîc affertur: [gap: Greek word(s)]. Eo igitur spectant istae exceptiones, ut Christum, qui exteriori specie non alius quam purus putus homo apparebat, non [gap: Greek word(s)]. fuisse innuant, nec aliorum hominum lege natum. Huc etiam facit, quod Scriptor Epistolae ad Hebraeos carnem Christi, Divinitati ipsius oppansam, ut Grotii ipsius verbis utar, [gap: Greek word(s)], et Graeci Patres [gap: Greek word(s)] nunupant. Quanquam enim utraque in Christo natura pari veritate, ratio tamen et usus loquendi postulat, ut a nobiliore et potiore potissimum censeatur et denominetur. Quod autem Vir magnus per [gap: Greek word(s)]; et per [gap: Greek word(s)], Adamum a Paulo innui sciscit, id, ut libere dicam quod sentio, sive rem spectes, sive verba, nullâ mihi veri similitudine niti videtur. Nam nullibi, quod sciam, de primis illis hominibus, aut Adamo separatim tam divina et magnifica praedicantur, ut Christus, cui modo [gap: Greek word(s)] peculiari quâdam ratione tribuebatur, idem nunc Adamo et primis hominibus comparetur. Quae Psalm. VIII. gloriose de homine canuntur, multo plures sunt, qui de toto genere, quam qui de Adamo uno exponunt. Adamus ad illam dignitatem, si innocens perstitisset; in Adamo autem universum genus humanum creatum. Si jus itaque spectemus primigenium, eadem omnium hominum ratio est. Si possessionem, ne Adam quidem tam diu fuit in possessione, ut ei jure quisquam privatim gratulan debuerit. Quanquam ne nunc quidem adeo penitus exciderunt eâ dignitate homines, ut non illa tam magnifica hominibus universim modo quodam competant. Hinc est quod et apud Ethnicos haud minus magnifica de hominis dignitate et absoluto quodam in caetera quaevis animalia imperio reperire est. Legantur, quae Plutarchus hac de re in tractatu [gap: Greek word(s)], et Plinius Natural. Histor. lib. VIII. cap. 4. ut alios omittam. Adami inter priscos Heroas, quorum laudes prosequitur, non meminit Author Ecclesiastici. Aliquid Author Sapientiae, sed parce. Noster autem Apostolus I. Cor. XV. Christum cum Adamo ita contendit, ut discrimen inter illos immane quantum statuat. Quis vero credat, si de Adamo aut primis adeo parentibus cogitasset hic Apostolus, eum, [gap: Greek word(s)] aut [gap: Greek word(s)] nude ac simpliciter dicturum fuisse, cum illo, quem diximus, loco de Adamo acturus, non contentus dixisse, [gap: Greek word(s)], quod sufficere poterat; proprium etiam nomen Adam addiderit? Tuam fidem libenter, si liceret, Vir magne, convenirem, serione in animum tuum inducere potueris ita intellecta a primis illis, ad quos scribebat, Christianis Apostoli verba; vel Apostolum in re tanta ita consulto consilio locutum, ut a nemine intelligeretur? Certe si uspiam in Novo Testamento isti [gap: Greek word(s)] acceptioni locus, ibi maxime, vel Matth. VIII. vers. 20. [gap: Greek word(s)], etc [gap: Greek word(s)]. vel certe, Joh. v. vers. 27. [gap: Greek word(s)]. At utrobique per vocem [gap: Greek word(s)] abjectae sortis hominem Vir magnus intelligit, ete exponit. Imo vero, quod merito mireris, istorum, quos indicavimus, locorum posteriore, haec ipsa, de quibus agimus nunc, Apostoli verba profert Vir magnus, et ut nos exponimus hîc, exponit et ille plane; ut a posterioribus, quae non semper sapientiores, ejus cogitationibus, ad priores

provocare nobis liceat libeatque. Caeterum, quod in Plutarcho laudato modo suspicabamur, illic in Daniele [note: Annot. In Evangel. Pag. 894. In Graco Danielis est, [gap: Greek word(s)].] aut Graecis potius Interpretibus palam admissum, quibus ista Pauli, [gap: Greek word(s)], perperam a Viro. magno tribuuntur.

[gap: Greek word(s)] simpliciter pro [gap: Greek word(s)], non ignota, fateor, Graecis locutio, observata doctis; inter alios, si bene memini, et beatae memoriae Parenti non uno loco: nec ea tamen adeo frequens, ut usurparet hîc Apostolus eâ notione, si quidem se volebat (quod, opinor, volebat) intelligi, cum usitata et magis obvia significatio filo orationis et sententiae tam bene congrueret. [gap: Greek word(s)] apud Graecos Interpretes, qui LXX. vulgo dicuntur, semel tantum, (si fides Concordantiis illis, quarum fide passim nituntur et eruditissimi) occurrit, et rem foedam designat, cujus in publico conspectus et expositio, abjectissimae in Sacris Libris et deploratissimae conditionis indicium esse solet. Nempe, quod Esaiae cap. III. Vers. 17. in Hebraeo, [gap: Hebrew word(s)], vertunt illi, [gap: Greek word(s)]. In Novo quoque Testamento semel occurrit, (I. Cor. VII. vers. 31. [gap: Greek word(s)]) in Pauli nostri verbis: quo ille verbo rerum mundanarum [gap: Greek word(s)] et inane, (ut Graeci Patres observant) egregie perstrinxit. Cum voce [gap: Greek word(s)], vox [gap: Greek word(s)] conjuncta saepe apud Graecos Scriptores reperitur: ut apud Plutarchum, [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)], in Vita Coriolani.

[gap: Greek word(s)].] Sunt qui contendant (ut hoc [gap: Greek word(s)] addam) crucem, servile supplicium non recte dici, cum neque omnes servi, et qui non servi haud pauci eo supplicio affecti sint; sed argumento, si quid ego judico, levissimo; cum ita ferat omnium linguarum consuetudo, ut ab eis, quae [gap: Greek word(s)], non quae semper ac necessario nomina rebus indantur, et loquendi modi fluant. Nam crux alioquin non proprie supplicium servorum quatenus servi, sed quatenus [gap: Greek word(s)], sive facinorosi. Proprie igitur locutus est Plutarchus, cum de tyranno quodam cruci affixo, aut eo certe supplicii genere, quod apud Graecos Romanae crucis rationem habebat, affecto, [gap: Greek word(s)]. non [gap: Greek word(s)]. dixit.

Haec erant, quae Viri magni commentationi, solo veritatis studio, opponenda credidimus. Quoniam autem memoriam ejus bonis omnibus et doctis pro maximis ejus in Rempublicam lite rariam meritis opramus esse charam, quae de tanti viri [gap: Greek word(s)], et vitae catastrophe amicorum quorundam ope et beneficio ad nos pervenerunt, eorum Lectori candido et ingenuo, prout Amstelodami sunt edita, copiam ut facerem, et, hîc insererem, facile a me impetravi.

Hugonis Grotii, piae memoriae, ultima; quibus Joanni Quistorpio, S. S. Theologiae D. Professori, Facultatis ejusdem Seniori, et Primarii Templi Rostochiensium Pastori, suum ob peccata dolorem, et spem salutis confessus est.

COntendis a me, N. N. ut perscribam, quem, mundo huic valedicturus, Literatorum Phoenix Hugo Grotius se gesserit. En, paucis id habe. Conscenderat ille Stockholmiae navim quâ Lubecam ferretur, vehementibus per triduum in mari jactatus procellis, naufragium patitur, et ager ad Cassubiae litora appellit. Inde perquam incommodo curru, pluviâ tempestate, per sexaginta et plura milliaria, tandem Rostochium nostrum devehitur. Divertit ad Balemanniam. D. Stocmannum Medicum advocari curat, qui aetate, naufragio, incommodis itineris fractas vires advertens, vitae terminum imminere praesagit. Secundo ab ingressu in hanc urbem die (qui Styl. Veter. erat XVIII. Augusti) me horâ nonâ vespertinâ ad se vocat. Accessi; propemodum in agone Virum constitutum offendi: compellavi, et me nihil maluisse affirmavi, quam ut mihi cum ipso incolumi sermones sociare licuisset. Regerit ille: Ita Deo visum fuit. Pergo: ut ad beatam emigrationem se componat; peccatorem agnoscat; super commissa doleat, moneo; quumque inter loquendum Publicani peccatorem se fatentis, et ut Deus sui misereretur precantis, meminissem; respondet: Ego ille sum Publicanus. Progredior; ad Christum, extra quem nulla est salus, ipsum remitto. Subjicit ille: In solo Christo omnis spes mea est reposita. Ego clarâ voce precationem illam Germanicam Germanice recitabam: Herr Jesu, wahrer Mensch und Gott, etc, Ille complicatis manibus, submissâ voce me insequebatur. Quum finivissem, quaesivi an me intellexisset? Respondit: Probe intellexi. Pergo illa recitare ex Verbo Dei,, quae jamjam morituris in memoriam revocari solent. Quaero, an me intellig at? respondet:

Vocem tuam audio; sed quae singula dicas, difficulter inteillgo. Quum haec dixisset, plane conticuit, et brevi post, spiritum exhalavit, in puncto duodecimae nocturnae. Habes Catastrophen vitae, ab Grotio, summo Viro, actae. Cadaver Medicis post commissum est. Intestina lebeti aheneo imposita, ut in Tempil apud nos primarii, Mariae Virgini sacri, locum honoratissimum reponerentur, a Tempil Praefectis facile impetravi. Molliter cineres cubent. Vale. Dabam Rostochii, propridie Michaelis, anno CIC IC CXLV.

Longior fui in his Apostoli verbis qua explicandis, qua vindicandis, quam fore me initio credideram, aut certe praevidere poteram. Sed cum quanti res momenti agatur cogito, et quali quantoque cum viro res mihi fuerit, impensae operae minime poenitet.

Poterat hoc exemplum sufficere. Sed quia de Verbis haec opella nobis suscepta est, locum de verbis in Evangelio, non satis, ut nos quidem putamus, hactenus explicatum, et super eo loco sententiam nostram superpondii quasi loco adjicere visum est.

Domini nostri, [gap: Greek word(s)] illius aeterni et [gap: Greek word(s)] de verbis in communi vita prolatis, haec est sententia [note: Matth. XII. vers. 36.]:

[gap: Greek word(s)] de otiosis verbis, quatenus feriis opponuntur, accipiunt uno consensu Interpretes. Sunt, qui ad falsos sermones extendunt; sed extendunt tantum. Eo enim et ipsi relabuntur, ut de minimis per aggravationem peccatis ad maxima, Christi procedat argumentum. Aggravationis autem in his verbis statuendae haec illis causa, ut sit aliqua cum praecedentibus verbis cohaerentia. Quae tamen per hanc interpretationem cum praecedentibus, meo judicio, obscura; cum sequentibus vero, si quis animum diligenter advertat, omnino nulla. Nisi quis id Christum praecise voluisse, (quod alibi non semel ab ipso negatur) crediderit, non tam ex factis unumquemque, quam ex sermone suo serio vel otioso a Deo judicandum. Doctissimus Chemnitius ad hunc locum: Videtur enim longa illci oratio Christi perturbata esse, in qua argumenta non satis cohaereant; sed planissima erit, si observetur eam referri ad singulorum judicia, etc. Haud absimilia et alii nonnulli Interpretes: quâ quidem connectendi ratione vel Sibyllae folia cohaerere possint. Adde quod [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] de otioso, ut vulgo capimus, sermone apud veteres Scriptores Graecos non adeo vulgare. [gap: Greek word(s)] autem ille [gap: Greek word(s)], Veterum scriptis et disputationibus in causa de arbitrii libertate celeberrimus, alia longe res est.

Quid igitur, inquis, [gap: Greek word(s)] hic? Quod ipsa vis verbi suadet, et etymologia; sermo re cassus; [gap: Greek word(s)], sine opere: non ex intimis animi sensibus promptus, sed in ore natus; fictus et simulatus: vel, ut vulgo loquuntur, hypocriticus. Ita enim vulgo contingit, ut veros sermones ex corde promptos opera sequantur illis consona; et inde [gap: Greek word(s)], pro ficto quoque et simulato sermone sumi possit. Solere autem [gap: Greek word(s)] opponi [gap: Greek word(s)], vel ex uno discamus Hierocle. Verba ipsius, quia sunt eximia, et eo quidem libentius, ut de praestantissimo opere bene mereamur, adscribere non pigebit.

Hierocles igitur in Carmina, quae vulgo perhibentur, Aurea Pythagorae, quodam loco ita commentatur: [gap: Greek word(s)]. Vertit ibi Interpres: Neque enim, quae honesta sunt ita solum debemus suscipere, tanquam ea ipsi per nos nullâ Dei ope possimus gerere: neque rursum ita nudâ Precum ratione contenti esse, ut nihil ad ea paranda, quae petuntur, adjiciamus. Ita enim aut virtutem, quae Dei sit expers, (si fas id dicere) amplectemur; aut preces inefficaces, quorum quidem alterum eo ipso, quod Deo careat, virtutis naturam praefocat: alterum autem, quia iners, precum resovit efficaciam. Decepit Interpretem falsa lectio. Legendum enim, non [gap: Greek word(s)], sed [gap: Greek word(s)], et vertendum, Alterum autem, animae resolvit vigorem, vel si mavis, efficaciam, Sed et illud [gap: Greek word(s)], preces inefficaces, ambiguum est et obscurum. Verte potius, preces ignavas et inertes; ut [gap: Greek word(s)] illum [gap: Greek word(s)], de quo supra, interpretatur Cicero ignavam et inertem rationem.

[gap: Greek word(s)]: Peccamus enim duplici ratione: vel cum facimus, quod non decet; quod transgressionis verbo significatur: vel cum non facimus, quod decet; sicuti verbis exprimitur. Aliud enim est, ab eo cessare quod honestum est; et aliud, id facere quod turpe.

In his [gap: Greek word(s)] opponi palam [gap: Greek word(s)], vel [gap: Greek word(s)] nemo non videt. Sed et in Novo Testamento tam in Christi verbis, [gap: Greek word(s)], Matth. 20. vers. 6. quam Petri verbis, [gap: Greek word(s)], etc. 2. Petri I. vers. 8. vox [gap: Greek word(s)] eodem plane sensu occurrit.

Quid multa? Quod Demostheni [gap: Greek word(s)], id Christo, nisi valde fallor, [gap: Greek word(s)] hîc [gap: Greek word(s)]. Demosthenes in Olynthiaca secunda: [gap: Greek word(s)]. Id est: Omnis sermo, quem res ipsae non consequuntur, vanum quid et inane deprehenditur. Idem in oratione ad Philippi Epistolam, [gap: Greek word(s)]. Id est: Omnis sermo, factorum expers, vanus et inanis est. Quae Demosthenis elegans Scriptor Philo Judaeus in Vita Mosis lib. III. ita pluribus expressit: [gap: Greek word(s)].

Hâc expositione, verborum cohaerentiae quam bene consulatur videamus. Christus igitur postquam quam grave sit contra conscientiam in rebus maximis, id est, in rebus fidei, quae ad Deum proxime referuntur, aliquid aut agere aut loqui, docuit; eandem porro materiam de cordis et oris in vita communi dissidio latius prosequitur. Progenies, inquit ille, viperarum, quomodo potestis (id est, sustinetis; insignes illos hypocritas fuisse satis notum est) bene loqui, cum vestra vos opera et vita malos esse convincant? [note: Omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum, et sonum et gestum, tocumque corpus hominis, et ejus omnis vulius omnesque voces, ut nervi in fidibus, ita sonant, ut a motu animi quoque sunt pulsa. Cicero De Orat. lib. III.] Cur naturae ordinem pervertitis, cum ita naturâ comparatum sit, et ideo sit institutus sermo, ut verba cogitationum cordis essent symbola, et quasi vehicula. Ita solent homines vulgo ex penu suo qualicunque non alia depromere, quam qualia condidere: boni, bona; mali, mala. Vos aliter, quibus alia loqui, alia sentire nulla religio est. Ego vero dico vobis, omnis omnino verbi, quod contra animi vestri sententiam temere et vasre profertur a nobis, reddendam vobis olim coram tremendo Dei tribunali rationem. Et haec ipsa vestra speciosa oratio in certissimam vobis cessura est perniciem. Inde enim palam convincemini, non vos quod rectum esset, (unde enim alioquin speciosa illa oratio?) ignorasse; sed quod faciendum esset, rebus ipsis et opere praestare noluisse.

Conferantur haec Christi cum iis, quae S. Jacobus cap. III. a vers. 7. ad 14. Non parum lucis inde foenerari licet, si quis singula accurate componat. Non igitur de minimis, et ut Tertullianus alicubi, quotidianae incursionis peccatis loquitur Christus; sed, ut ego sentio, de gravissimo eodemque communissimo; hypocrisi nimirum, fucatâque ad decipiendum oratione.

Porro id genus homines apud omnes cordatos et probos quam male semper audierint, liqueat vel ex celebratissimo illo Poetarum principis disticho:

Linguâ mentem proferto; occultum autem in animo sermonem vitato. Verbi [gap: Greek word(s)] ambigua significatio decepit Interpretes Phocylidis, ut in contrariam plane sententiam verterent. Idem paulo post:

Mirifice huc facit veteris Poetae Pacuvii gnome, quam Macedo Philosophus, vir bonus, (ut de eo testatur Aulus Gellius) scribi debere censebat pro foribus omnium templorum: Ego odi homines ignavâ operâ, et philosophiâ sententiâ. Nihil enim fieri posse indignius, (ut ibidem Gellius) neque intolerantius dicebat, quam quod homines ignavi ac desides, operti barbâ et pallio, mores ac emolumenta Philosophiae in lunguae verborumque artes converterent, et vitia facundissime accusarent, intercutibus ipsi vitiis madentes. His verbis, pulcherrime et uberrime vis vocis [gap: Greek word(s)] explicatur. Hi sunt, quos Epictetus, vitâ laudatissimus ipse Philosophus, Philosophos [gap: Greek word(s)], factis procul, verbis tenus, solebat appellare, ut pluribus docet idem Gellius, lib. XVII. cap. 19.

Haec nostra super hoc loco sententia; quam quidem non eo animo proponimus, ut pro ratis et fixis habeat quisquam, quae nobis verisimilia videntur; sed ut accuratius expendendi et amplius de iis cogitandi materia aliis suggeratur; et refellere (quod ait ille) sine pertinacia, et refessi sine iracundia semper parati.

Claudam hoc de Sacra Scriptura et Theologia caput, Nicephori Gregorae de Sacrae Scripturae stylo verbis, et observatione ab hoc loco non aliena; qui Nicephorus in aliorum librorum penuria haec ipsa scribenti forte erat ad manum. Ita igitur ille.

[note: Alludit ad Psal. XVII. v. 12. secundum versionem Graecorum; quod non advertisse videtur Iterpres Nicephosi.] [gap: Greek word(s)].

Quae ibidem Latine ita redduntur: Saepe in Sacrae Scripturae verbis nonnula involvuntur, uti consentaneum est. Ut enim Regum thalami, aliaque, quae sancta et magno inpretio habentur, aliis atque aliis velis occultantur, ne a rudi vulgo profanentur, aut quia omnibus absque labore pateant, contemnantur; sic etiam plurimi Sacrae Scripturae loci, ii praesertim, in quibus arcana quaepiam doctrina continetur, tanquam velis quibusdam, ita verbis talibus absconduntur, quae multam caliginem secum trabunt, et tenebras Lectorum oculis offundunt.

A THEOLOGIA ad JURISPRUDENTIAM transeamus: quam, si quis in ejus qualis ubique fere obtinet usum inquirat, fontesque adeo ipsos penitus introspiciat, in verbis eam plerunque vel ambiguis distinguendis, vel obscuris elucidandis versari intelliget. Ipsas quidem leges, quae verae tales, id est, rationi consentaneae sunt, ab alio longe fonte, naturali aeternoque, repetendas, divinis illis suis Cicero, quos De Legibus post Platonem conscripsit, libris accurate probavit. Nos vero cum Jurisprudentiam dicimus, eam intelligimus artem sive peritiam, quae legum non conditrix, sed interpres est. Cum vero in tanta verborum paucitate, rerum (ut non unusqueritur Aristoteles) infinitati minime respondentium, mutatis praesertim moribus, facile subrepat ambiguitas; atque ipsâ vetustate tanquam sipario quodam veterum legum sermo obductus a paucis intelligatur, latus hinc consulcorum Juris industriae pateat campus necesse est.

In pactis etiam, foederibusque, quorum vel privatis inter se, vel integris populis et regnis ad tuenda commercia quotidianus usus est, concipiendis et interpretandis, magnae interdum oriuntur super verbis controversiae, in quibus ad Jurisconsultos recurrendum est. Quale quod alicubi notatum Ciceroni de vera verbi comiter significatione, quod in foedere quodam Romanorum pro communiter esse positum nescio quis, in causa ipsi adversus, contendebat. Nuperque adeo de verbi Conventus usu vero legitimoque diu multumque in Synodo Tridentina, pendentibus interim maximi momenti rebus suspensisque ob hanc unam voculam potentissimorum Principum literis et negotiationibus, litigatum est.

Sunt praeterea a Jurisconsultis exeogitatae partim ad pompam, partim ad quaestum formulae, in quibus non tam rem ipsam, quam solennia verba spectari, ut a quibus vel in minimo apice discedere sit nefas, res ipsa loquitur. Non immerito igitur Labeo Antistes, Jurisconsultus antiquus celeberrimus, ab hac verborum peritia ab Aulo Gellio praecipue celebratur: In Grammaticam, inquit, sese atque Dialecticam literasque antiquiores altioresque penetraverat, Latinarumque vocum originies rationesque percalluerat, eâque praecipue scientiâ ad enodandos plerosque Juris laqueos utebatur.

Hinc etiam quod non modo De Verborum significatione peculiaris extat et accuratus in Pandectis tractatus; sed in reliquis etiam Jurias istius libris, ut et Principum Constitutionibus de verbis tam multa passim reperiuntur. In Justiniani certe, ut alia omittam, Novellis [note: [gap: Greek word(s)], etc. Et alibi passim.], [gap: Greek word(s)], insignes aliquot loci: adeo non contemnenda aut otiosa res est, verborum cura; quam ad suam curam pertinere magni Imperatores sibi laudi duxerunt, et adeo publici interesse crediderunt, ut quibus legibus publicae saluti et securitati providebant, iisdem et verborum proprietati, non minori prope sollicitudine, caverent.

Caeterum locus hic De Verborum minutiis et apicibus ad Juris controversias decidendas, quia a Cicerone in

Oratione pro Caecina in utramque partem accuratissime pertractatus est; ista autem Oratio quia ob verborum quorundam rituumque veterum ignorantiam multâ caligine obsepta est, nec adhuc a quoquam, quod sciam, satis illustrata; nonnulta, quae ad ejus intelligentiam beatae memoriae Parens sibi commentatus in Adversaria sua retulit, hîc in usum Lectoris depromere non pigebit.

Ex jure manu consertum vocare.
In rem praesentem venire.
Interdictum, Unde vi.
Moribus de fundo deduci.

Veteris Juris Romani cum alia sunt, quae per fictionem quandam gerebantur; tum inprimis quae ad bonorum possessionis controversias pertinent. Moris enim fuit quoties de agro quopiam instituebatur controversia, ut litigatores de amicorum sententia diem inter se sumerent, quâ die in rem praesentem, hoc est, in agrum illum una venirent, et in eo agro vim alter alteri faceret, et de fundo deduceret: sic enim ait Cicero 2. 228. de Caecina, eum voluisse, De fundo moribus deduci vel detrudi, quod fuit olim verbum legitimum. 2. p. 233. Atque hoc vocabant, Ex jure manu consertum vocare: vide Gellium lib 20. cap. 10. qui vim hanc non veram et solidam, sed fictam et simulatam, vim civilem et festucariam vocat. Notandum vero, quod ille ait, olim Praetorem cum reis in rem praesentem venire solitos; postea institutum, ut vis festucaria sine eo fieret, et ut inde aliquid, puta glebam, in urbem ad Praetorem deferrent, et in ea gleba tanquam in toto agro vindicarent. Deinde qui detrusus erat a Praetore, ex edicto ipsius postulabat, ut unde vi dejectus esset, cum possideret, eo restitueretur. Praetor decernebat, ut in causa Caecinae factum: Caecina vero, qui jussus erat restitui, cum ab AEbutio peteret, ut se restitueret; respondebat adversarius, se restituisse: Caecina vero se restitutum negante, sponsio facta est de more. Porro mens AEbutii se restituisse dicentis fuit, se edicto Praetoris paruisse, qui non aliter scilicet restitui juberet, nisi fuisset ejectus: atque ejectum fuisse, aut omnino potuisse ejici ex eo fundo Caecinam, negabat AEbutius: cum quidem, inquiebat, fundum illum Caecina nunquam possederit. Post sponsionem factam Recuperatores sumebantur, apud quos quaerebatur restitutusne esset annon, qui fuerat jusses restitui. Hoc autem judicio ita adumbrato revera nihil aliud quaerebatur, quam uter possideret. Nam si dejector adversarium, dejectum non possedisse probare poterat, vincebat, et edicto Praetoris paruisse judicabatur: quippe qui non aliter restituere jussisset, nisi possessor verus fuisset dejectus. Obsecro vero, quantae hîc ambages et circumductiones, ut tandem ad suum jus. passet quis pervenire.

Saepe autem factum, ut pro ficta vi vera fieret, et adhiberentur armati, quod ab AEbutio fuit factum: tum erat locus Praetoris interdicto, DE VI HOMINIBUS armatis. Ciceron. 2. 229. At ex ejus pag. 232. apparet solitum fieri cum ad vim faciendam moribus veniretur, si quos armatos quamvis procul conspexissent, ut statim testificati discederent, optimeque sponsionem facere possent NI ADVERSUS Praetoris edictum vis facta esset. Multa ad hanc rem videbis Ciceron. 2. pag. 341. Ubi sane venssime mihi videtur Cicero istiusmodi Juris figmenta, etc. Haec ille.

A JURISPRUDENTIA ad M EDICINAM transitum faciemus, illustri elogio in Jure Romano nobilitatam; Hieronymo, severo alioquin censori, scientiam mortalibus vel utilissimam. Ut autem nulla omnino est scientia, nulla ars, sive liberalis [note: Cic. III. De finib. Ut omittam has artes elegantes et ingenuas, ne opisices quidem tueri sua artificin possent, nisi vocabulis uterentur nobis incognitis, usitatis sibi.] sive sellularia, quae non habeat sua [gap: Greek word(s)] vocabula, quorum cognitio ad artis perceptionem plane necessaria; ita nulla, quae tot ejusmodi verbis et nomenclaturis abundet, quot Ars Medica. Vel sola morborum nomina, quanta turba, quam densum agmen, cum unius alicujus particulae ultra centum vel bis centum varia [gap: Greek word(s)] proclive sit enumerare. Jam herbae, jam pharmaca simplicia et composita, jam rei anatomicae propria; quails et quantus apparatus, quam infinita supellex, si quis omnia diligenter percenseat? Horum omnium proprietates et differentias accurate pernoscere operosum magis sit, an docto Medico necessarium, non facile dixerim. Quod vulgo perhibetur ad rerum cognitionem verba conducere, de Medicorum verbis id tanto magis dixerim, quod pleraque cum Graecae sint originis, quae in componendis verbis supra omnes alias linguas audax et felix est; naturam aut proprietatem aliquam rei, cui sunt imposita, magnam partem satis feliciter indicant et exhibent.

Sed difficultatem non parum auget, quod verba antiqua cum remaneant, usus tamen in multis immutatus est, ut idem verbum, (herbae puta, aut radicis alicujus, vel etiam morbi fortasse)

aliud nunc vulgo significet, quam olim vel Hippocratis aetate, vel Galeni. Qua de re cum multa passim notata sint a Medicis, tum vero non contemnenda quaedam a doctissimo Bellonio, Observationum suarum lib. 1. cap. 2. Quam periculosus autem error in istis sit, in quibus vitae ac necis res agitur, quis non intelligit? ut si vel herba aliqua, cum in multis magna sit literarum affinitas, quarum tamen est natura diversissima; vel etiam morbus, in tanta caterva nominum, alius pro alio sumatur.

Imperitiam sui temporis Medicorum notat alicubi Galenus, qui cum [gap: Greek word(s)] [note: Haec eadem vox, sed in contraria notione posita, Aristomacho Duci, non intellecta fuit exitio: [gap: Greek word(s)] Theodor. [gap: Greek word(s)] l. x. Vide et Euseb. Prapar. Evangel. lib. v.] in Hippocrate suo legerent, nec [gap: Greek word(s)] puram putam vocis esse (ut loquuntur Grammatici) terminationem intelligerent, sed [gap: Greek word(s)] nescio quid a divino sene quasi compositâ voce innui (quod Galenus allatis ex Poetis veteribus exemplis refellit) somniarent, homines ridiculi, sed non ridendo ab. illis, quorum intererat, errore, aegrotis suis sua somnia propinabant. Comperi vulgo, ait Plinius [note: Plin. Nat. Hist. l. 29. c. I.], Historiae Naturalis Conditor, pro Cinnaberi Indica in medicamenta minium addi, inscitiâ nominis, quod esse venenum docebimus inter pigmenta.

Hoc Plinii in mentem mihi reducit quod nuper in Gallico libro, de auripigmento legebam. Solent multi, quibusdam non de plebe Medicis ita jubentibus, ad amoliendum pestis contagium, arsenici sive auripigmenti (quod orpin vel orpiment, ex auripigmento corrupto contractoque vocabulo vulgo vocant) sacculos de collo suspendere. Hunc autem morem celebris libri, qui Medicus Pius inscribitur, Author vehementer abominatur, idque plane contra non paucis cessisse, qui hoc amuletum gestantes, vim ejus non salutarem, sed exitiosam sint experti, ex aliorum fide comprobat. Quia autem nullâ plane ratione niti hunc usum contendit, quis tam fatuo mori invehendo causam error praebuerit, inquirit; et hanc suam (ingeniosam certe, an et veram, aliorum esto, qui profitentur ista, judicium) conjecturam proponit. Cassiam aromaticam, ait ille, vocant Arabes Darseni; nos, auripigmentum, vulgo (quod nemo nescit) arsenicum. An igitur aliquis cum pulverem Darseni, sive Cassiae aromaticae ad hunc usum ab Arabe aliquo commendatum legisset; ad notum sibi arsenicum (vel ut Galli scribunt, Darsenic) in verbo hallucinatus imprudens transtulit? Id autem postea subtilior aliquis Physiologus (ut in pluribus aliis, quae ab errore nominum profecta sunt (rationibus adstruere conatus est; quem alii postea, authoritate ipsius inducti, secuti sint? Caetera apud ipsum legantur. Meum autem non est de istis pronuntiare; nec eo animo refero, ut ipsius litem meam faciam. Sed cum multa talia, sexcenta ausim dicere, in mediana aliisque artibus, ex errore nominum verborumque nata, contigisse certum sit; et ex recenti lectione docti viri conjectura memoriae haereret, et se ultro offerret, non indigna visa est quam Lectori impertirem.

Quod autem asserit vir doctus, Cas siam ab Arabibus Darseni nuncupari; Cinnamonum certe [gap: Hebrew word(s)] Darsini ab illis dici, docet vir doctissimus, et de linguis Orientalibus meritissimus, Thomas Erpenius, quasi dicas, Domum Chinensem: an eo respexerit, incertum mihi. Sed quod a viro docto omissum miror, ut quod ad ejus conjecturae confirmationem non parum facere mihi videtur, arsenicum vocant Arabes iidem (an ex Graeco [gap: Greek word(s)], an potius ex illo Graecum) [gap: Hebrew word(s)] Zarnich, quod magnam cum arsenico habet affinitatem, ut alterum pro altero ab oscitante Lectore sumi facile potuerit.

Atque hîc ipso statim vestibulo Dialectica occurrit; cujus in verbis aut circa verba praecipuus labor: utinam non et irritus in perquam multis, inanisque! Non id quidem ex ipsius adeo natura, quae aliud profitetur, quam ex colentium pravitate: unde Senecae aliorumque graviorum quorumque Philosophorum crebrae querelae et justa indignatio. Sed hîc quoque locum habet illud, longam constantemque consuetudinem in naturam vertere. Certe si quis illam, quae Veteribus in usu maxime, quaeque Stoicos Philosophos auctores et propugnatores praecipuos habuit, Dialecticam, cum recentiore, quae sequioribus saeculis ex Aristorele emersit, et hodie viget, ut plurimum, conferat; discrimen agnoscet mirum quantum, vix eadem res ut videri possit; id tamen utrique fatale comperiet, ut non tam scientiarum instrumenta, quam verbalium, si fas ita loqui, praestigiarum et [gap: Greek word(s)] promptuaria merito censeantur. Sed hoc praeterea peculiari laborat infortunio recentior Dialectica, quod ex male intellectis aut versis, ob imperitiam linguae Graecae, Aristotelis locis innumerae quaesitones enatae sunt, quae nullum non in rebus modo, sed nec in verbis, veris

et rectis, habent fundamentum: ut si quis pravâ illâ verborum, Iliados initio, [gap: Greek word(s)], lectione de Steta muliere, si Diis placet, Homerica, quae genus, unde loco, et id genus alia prolixe quaereret et commentaretur; cum nec ulla talis mulier, sed nec ullum tale nomen vel commune, vel proprium, Poetae, quod quidem sciamus, vel per somnium in mentem venerit. Nominalium praeterea nota secta est, quibus, quae pro rebus alii seriis et gravibus sectantur et amplectuntur, voces et verba mera sunt. Sed haec ab aliis observata.

Quid quod in hoc ipso Dialecticae, sive [gap: Greek word(s)] vocabulo ob ambiguitatem verbi non pauci impingunt? Non enim eo nomine ars illa tantum, quae alio nomine vulgo Logica nuncupatur insignita est; sed ipsa scientiarum scientia Metaphysica, aut si quid supra Metaphysicam, quod scientem ac prudentem Universi, quam late patet, ( [gap: Greek word(s)]) ex rationis praescripto, ad usum vitae, contemplationem complectitur: quo sensu etiam verbum [gap: Greek word(s)] apud veteres Philosophos non raro occurrit: ut mirum non sit, si maxima quaeque huic arti (ita enim vocant) a Veteribus tribuuntur, quae ad vulgarem Dialecticam ab imperitis, aut minus attentis quibusdam traducta sunt.

De morali Stoicorum Philosophia, quae olim florentibus ingeniis et studiis maximarum dissensionum et contentionum materia fuit, jam aliquid antea, cum de Seneca loqueremur, attigimus. Sed liber Ciceronis, qui De Finibus inscribitur quartus, totus ejus argumenti est, ut probet Stoicos solâ verborum pompâ et subtilitate, non rebus ipsis, a reliquis Philosophis dissentiisse. Nempe quod alii bona, illi producta, vel praeposita; quae mala, illi rejectanea malebant appellare: quae expetere se fatebantur alii; ipsi, non rebus, sed verbis indicto odio, legere se profitebantur: quod aliis erat optare, ipsis sumere; quod fugere, illis secernere. Haec quidem argutiae, quis neget? et praestigiae verborum. Sint sane: sed ex his verborum praestigiis et regna nata sunt vobis, et imperia, et divitiae, dicebat ille olim; et dicebat ille quidem, ad decantatissima illa disciplinae istius paradoxa, sive mirabilia, praecipue respiciens. Sed serio et extra jocum ita saepe contigisse, ut per has aut similes verborum praestigias ad magnas opes et imperia sive dignitates via pateret, testes illorum temporum Historiae.

In naturali Philosophia quam multa, peccata sint; quam multa tradita a Veteribus; a posteris autem ex imperitia verborum non intellecta, contra naturae leges in censum naturae vulgo recepta sint, qui de rebus naturae cum judicio et diligentia scripsere, passim observant. Unum nominare sufficiat nunquam satis laudatum, Julium Scaligerum, qui eo nomine verborum incuriosis non uno loco graviter succenset. Sed quid multa? Quam rerum maxime sublimium et reconditarum studium a verborum cura separari non possit, haud aliunde melius discamus quam ex incomparabili naturae Mysta, Aristotele, qui in divino Metaphysicorum opere integrum librum terminorum eplicationi dicavit.

Caeterum quia ex omnibus Physicorum sive Metaphysicorura terminis obscuris nulli sunt, in quibus explicandis vel doctissimis aqua magis haereat; nulli vero, si res ipsa spectetur, explicatu digniores, quam sunt isti duo, [gap: Greek word(s)]. quae beatae memoriae Parentis, Isaaci Casauboni, super iis sententia fuerit; aut saltem, quod ad illorum explicationem pertineat, ex locupletissimis ejus Adversariis in candidi Lectoris, antiquae Philosophiae et Aristotelis amantis, gratiam non pigebit hîc adscribere: sed hac tamen (ut et alia, si quae postea ex illis pariter publicabimus) conditione, ut si quid vel in verbis, vel in rebus ipsis, ipso et caeteris ejus scriptis minus dignum occurrat, ad me culpa pertineat, qui inconsulto aliis gratificandi studio publicaverim; non ad illum, qui non eo animo, nec eâ vel rerum, vel verborum meditatione scripsit, ut publicarentur.

Sic solet Philosophus appellare [gap: Greek word(s)], ut fuse in Metaphysicis esplicatur. Sic autem [gap: Greek word(s)] haec locutio est accipienda. Aristoteli [gap: Greek word(s)] idem significat, ut notat ipse Metaphys. lib. 7. cap. 10. [gap: Greek word(s)], inquit, [gap: Greek word(s)]. Hoc Latini dicere solent, Esse circuli, et esse hominis. Ergo [gap: Greek word(s)], est, id, quod alicui inest, et facit ut sit aliquid; nemqe forma, quae inest materiae: [gap: Greek word(s)] hoc est, ut sit aliquid, puta, homo. Nam foma facit ut res sit quod est. Veruntamen si propius attendas, illud formam significat, hoc [gap: Greek word(s)]. Itaque Themistius in lib. 3. De Anima vere: [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)]. Idem tamen paulo post exceptionem adjicit, docens in iis, quae materiâ penitus carent, idem esse [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] Sic ille: [gap: Greek word(s)]. Porro Aristoteles veluti explens hanc phrasin, interdum Dativum, interdum Accusativum adjicit; ut in Metaphys. lib. 5. [gap: Greek word(s)]. et iterum Aristoteles alibi. [gap: Greek word(s)].] Quaerunt quid hîc significet [gap: Greek word(s)]. Respondeo, ita loqui passim Aristotelem. De Partib. lib. I. C. I. [gap: Greek word(s)]. De Partib. lib. 2. c. 3. [gap: Greek word(s)]. Ubi notabis distingui [gap: Greek word(s)].

Amicus noster Peroldus exponebat servatâ propriâ significatione [gap: Greek word(s)], erat; et rei formam ita appellari dicebat, quia potentia per formam educitur in actum.

[gap: Greek word(s)].] Frustra satagunt docti, ut comminiscantur acutam aliquam interpretationem hujus phraseos, qualem probare mihi aliquando volebant magnus B: nam aliud nihil significat nisi, quid sit esse alicui rei; id est, quid illud sit, quod ejus [gap: Greek word(s)] consticuat, aut potius [gap: Greek word(s)]. Vide locum Galeni, Tomo 3. pag. 42. v. 45. ubi pro [gap: Greek word(s)] nullo discrimine usurpat.

Legebam Praefationem viri magni, Philippi Canaji a Fraxinis, in libros De Anima, a se versos Gallice: ibi inveni hanc observationem: Aristotelem et Doctrinam de anima, et vocem [gap: Greek word(s)] ab Hebraeis accepisse; sed dissimulandae origini [gap: Greek word(s)] pro [gap: Greek word(s)] posuisse; cujus rei probatio affertur e Luciano in Judicio Vocalium. Haec ille. Obstupui cum illa legerem; neque enim putabam fieri posse, ut tam elegantis ingenii vir tantas nugas vel audire vellet. Est vero A, quem ipse unicum unice miratus est, vanissimum, putidissimum, stultissimum somnium. Nam falsissimum est, Aristotelem vel rem, vel vocem ab Hebraeis sumpsisse: neque hoc potest excogitari aliquid magis ridiculum. Plane id perinde est, ut si quis cum pulcherrimam arborem cerneret fructibus onustam et gravem, vellet tamen negare in ea arbore fructus illos esse natos. Idem enim est de scriptis Philosophi.

Caeterum non explicat Canajus, neque unde derivaret aretalogus ille hanc vocem, neque quam significationem illi daret; sed non dubito, quia per d voluit scribi, derivasse a [gap: Hebrew word(s)] accendit. [gap: Greek word(s)] erit formae niphal: [gap: Greek word(s)] fortasse adscribebatur emphasi [gap: Greek word(s)] [gap: Hebrew word(s)] Haebraeorum. Moriar si quid possit fingi alienius a vero. Ita ille.

HACTENUS de praecipuis scientiis aliquid; quae quidem quia praeceptis scriptisque doctorum tam priscorum quam recentiorum, ut plurimum, continentur, minus mirum fortasse videri cuipiam possit, si verborum cognitionem non perfunctoriam requirunt. Superest igitur, ut ad ea nos convertamus, in quibus sive gerendis, sive percipiendis naturalis quaedam ingenii solertia, et experientia, rerum magistra, sola regnare creduntur: a verbis autem, utpote quae umbram et otium potius quam aliquem vitae negotiosae usum redoleant, remotissima vulgo perhibentur. Nos contra sentimus, verborum recte riteque perceptorum utilitatem ad omnes scientias et artes longe lateque pertinere: in politicis autem et vita communi plurimum illa posse; ut si alicubi praecipue statuendum sit quoddam quasi regnum verborum, non alibi collocandum censeam. Huic rei argumenta quae mihi sint, paucis ostendam.

Hominem a brutis animantibus rationis usu praecipue differre, nemo rationis ipse compos, dubitaverit. Caeterum qualis et quanta sit humani intellectûs depravatio, aut id unde contigerit, non est hujus loci quaerere: obviae sunt Philosophorum super eo tum querelae graves, tum peracutae commentationes. Neque hîc de prudentioribus et sagacioribus agimus, quos vel acrius ingenium, aut multo labore comparata doctrina supra sortem [gap: Greek word(s)] evexit. His omissis, caeteram turbam si spectemus, quotusquisque, qui per [gap: Greek word(s)] illam Homericam, intus turbantem; per tam varios extra colores, oculis illudentes; per tot imagines oppositas, luminibus obstruentes; ad ipsam rerum veritatem penetrare possit? Nihil autem porro quod humanae rationi frequentius aut perniciosius imponat, quam verborum fucus et praetextus.

Nec fortasse mysterio vacat, quod in omnibus fere Linguis, in praecipuis certe, moris hujus inter homines receptissimi certa quaedam quasi vestigia, sive indicia sunt impressa. Unde enim factum dicemus, quod in principe

lingua uno eodemque verbo tum res, tum verba significentur? Quod in ea, quae tum dignitate, tum antiquitate illi proxima, ratio oratioque uno eodemque [gap: Greek word(s)] sunt insignita vocabulo? Quod in Latina denique, non tantum ratio et oratio adeo sint et literis et pronuntiatione affinia; sed ipsum res (ut doctis notatum) a verbo Graeco, quod verbum, vel dictionem significat, oriundum sit?

Hoc igitur Viri politici, quibus cum populo res, cum pro sua prudentia rite observassent, quam id suis rebus perite accommodaverint, omnium populorum et aetatum testatur experientia. Quod alicubi Plato de Musica, leges musicas mutari sine mutatione legum publicarum non posse pronunciat; nos contra de verbis, magnas in Rebuspublicis commutationes fieri sine verborum mutatione non posse, potiori fortasse jure contendamus. Neque id omiserunt Historici quicunque de meliori nota.

Thucydides, gravissimus ille et sapientissimus Historicorum, lib. 3. de Corcyreorum seditione loquens: [gap: Greek word(s)], etc. Idem lib. 11. de Pericle: [gap: Greek word(s)].

Salustius De Bello Catilinae, in Catonis Oratione: Hîc mihi quisquam mansuetudinem et misericordiam nominat? Jam pridem equidem nos vera rerum vocabula amisimus: quia bona aliena largiri, liberalitas; malarum rerum audacia, fortitudo vocatur; eo Respublica in extremo sita est. Idem alibi: Namque uti paucis verum absolvam, per illa tempora quicunque Rempublicam agitavere, honestis nominibus, alii, sicuti jura populi defenderent; pars, quo Senatûs authoritas maxima foret, bonum publicum simulantes, pro sua quisque potentia certabant.

Cornelius Tacitus in Cercalis Oratione: Sed quia apud vos verba plurimum valent, bonaque ac mala non suâ naturâ, sed vocibus seditiosorum aestimantur, etc. Et ibidem paulo post: Caeterum libertas et speciosa nomina praetexuntur, nec quisquam alienum servitium et dominationem sibi concupivit, ut non eadem ista vocabula usurparet. Idem alibi lib. 1. Quae usquam provincia, quae castra sunt nisi cruenta et maculata? aut ut ipse pradicat, emendata et correcta? Nam quae alii scelera, hic remedia vocat; dum falsis nominibus severitatem pro saevitia, parsimoniam pro avaritia, supplicia et contumelias vestras, disciplinam appellat. Idem de Tiberio, callidissimo Principe: Proprium id Tiberio fuit, scelera nuper reperta priscis verbis obtegere.

In eandem sententiam plura apud illum prudentissimum Historicum; nec illum tantum, quae nos hîc omittimus.

Consona sunt his, quae passim veteres Patres, aliique de ortu haereseum ex verborum immutatione ( [gap: Greek word(s)] solent illi nuncupare) aut in aliam significationem detotione passim observant. Qualia sunt ista Gregorii Nysseni contra Eunomium: [gap: Greek word(s)] [note: [gap: Greek word(s)]] [gap: Greek word(s)], etc. Quemadmodum venatores praeripere foveis quibusdam ferarum accessum [potius, Quemadmodum venatores foveis quibusdam praetereuntes feras excipere, vel, intercipere] dicuntur, insidias autem putridis quibusdam operculis et soliditatem non habentibus orificia fovearum cooperientes occultare, ut planum adjacenti profundum videatur; [potius, ut quod profundum est, eo quod adjicitur, vel opponitur, planum videatur] tale quiddam adversus homines haeresis machinatur, foveam impietatis per haec fausta et pia nomina veluti quodam superficiario tecto contegens: ita ut qui minus rationis judicio valent, idem cum vera fide horum praeconium per verborum confessionem existiment; ad exile nomen, etc.

Ibidem: [gap: Greek word(s)], etc Do nec enim dictionum familiaris significantia praevaluerit, et nulla inveniatur ratio, quae verborum in contrarium transmutet notas significationes, non fieri potest, etc.

Ibidem: [gap: Greek word(s)], etc. Et nisi rerum confusionem quandam per nominum immutationem inducere velimus, omnino oportet cuique relatorum suam et propriam servare significationem. Cum sit itaque harum dictionum notitia manifesta, etc.

Idem lib. XII. [gap: Greek word(s)] etc. Hi vero istas voces ab ea, quae est secundum naturam, genuinâ, significatione dimoventes sive detorquentes, aliam ipsis accommodare intelligentiam ad pitetatis eversionem perverse contendunt. Cum enim, etc.

Nec aliter in privata consuetudine misceri et inverti vocabula, atque ex ista verborum inversione criminosos haud raro attolli, immerentes infamari, officia perverti, jura confundi, vitia denique virtutum, virtutes vitiorum elogiis inscribi, proscribi, vulgo videre est. Notatum id multis. Apud [note: Cicero: Nam et prudentiam malitia; et temperantiam immanitas in voluptatibus aspernandis; et magnitudinem animi superbia in animis extollendis, et despicientia in contemnendis honoribus; et liberalitatem effusio; et fotitudibem audacia imitatur; et patientiam duritia immaniss; et justitiam ambitus; et religionem suporstitio; et lenitarem mollitia animi; et verecundiam timiditas; et illam disputandi prudentiam concertatio captatioque verborum; et hanc oratoriam vim, inanis quaedam profluentia loquendi.] Suidam nescio quis in [gap: Greek word(s)]. etc. Quintilianus lib. XI. Verborum etiam moderatione detrahi solet. si qua est rei invidia, si asperum dicas, nimium severum; injustum, persuasione labi; pertinacem, ultra modum tenacem esse propositi, etc.

Plane quod in figuris quibusdam poeticis usu venisse notat idem Quintilianus, quibus, quia plerunque servire metro Poetae coguntur, adeo ignoscitur, ut vitia ipsa aliis in carmine appellationibus nominentur, (metaplasmos enim et schematismos et schemata vocamus, et laudem virtutis, ait ille, necessitati damus) id ad mores et vitam quotidianam, sed tanto pejore exemplo, quanto minus hîc necessitati locus, traductum est. Vitia virtutesque prout studia et partes abripiunt, vario verborum colore depingimus: aliis atque aliis nominibus eadem pro variis affectibus aut temporibus appellamus. Ut non immerito vitae olim futurae melioris et beatioris hoc inter alia indicio et charactere usus sit Propheta [note: Es. cap. XXXII. vers. 5.]: Neque flagitioso amplius indetur nomen ingenui, et tenax non dicetur liberalis.

Non igitur audiendus, hîc quidem certe, Gregorius Nyssenus, qui [gap: Greek word(s)] esse pronunciat. Sane qui canem pro homine, vel hominem pro cane palam substituat, quibus ibi Nyssenus exemplis utitur, vix effugiat, quin pro cerrito et circumferendo vulgi sermone differatur: qui vero de sobriis intemperantes, aut intemperantibus sobrios, (quae itidem exempla ab illo adhibentur) faciant, aut certe facere possunt, tantum abest ut pro insanis vulgo habeantur, ut nullis prudentiae ac sapientiae palmam vulgus hominum libentius deferat.

Ad POLITICA (nisi quis malit ad Jurisprudentiam, de qua prius egimus) referri potest, quod interdum ex unius ambiguae aut obscurioris voculae varia interpretatione multorum hominum millium salus pendeat. Cujus rei cum non pauca, si quis oraculorum ancipitia responsa, veteresque diligenter explicer memorias, exempla suppetant; nullum tamen insignius, quam quod ex lib. 1. Samuelis, cap. VIII. vers. 9. et II. peti potest. Ibi in re tanta, quanta maxima potest in vita communi cogitari, et cujus variis temporibus in diversis locis agitatio strages magnas populorum edidit, verbi unius [gap: Hebrew word(s)] vera significatio, ex qua tota sententia pendet, post hominum doctissimorum ex omni fere natione commentationes, nondum extra omnem plane controversiam. Eadem etiam in Homero, ubi de Regibus et ipse loquitur, verbi Graeci ambiguitas. Ait ille de Ulysse:

Quibus in verbis illud [gap: Greek word(s)] tam a Scholiaste vetere, quam Eustathio, [gap: Greek word(s)], exponitur. Cicero quoque consuetudinem regiam in eadem re dixit: in Oratione pro Rabirio Posthumo: Nemo nostrûm ignorat, etiamsi experti non sumus, consuetudinem regiam. Regum autem sunt haec imperia; Animadverte, et dictio pare, etc. Sed non id nunc agimus, ut quae in utramque partem a diversis afferuntur, aut afferri certe possunt, excutiamus.

Ut autem ambigua verbi Graeci [gap: Greek word(s)] significatio, de qua multo plura erunt nobis alibi dicenda: ita et Latini apud Ecclesiasticos Scriptores Lex miras peperit doctorum quorundam hallucinationes, de quibus nos aliquid jam olim in Notis ad Optatum Milevitanum; nec ea nunc repetemus.

ATQUE haec hactenus, quae de verborum cura et accuratae eorum cognitionis usu multiplici, pro hac otii nostri ratione, praesentique conditione non intempestiva visa sunt. Viros praestantissimos, qui in hoc erudito se pulvere cum Reipublicae literariae fructu post renatas literas exercuerunt, nihil attinet hîc nominare, cum et multi sint, et satis noti. Quia tamen ita res tulit, ut cum in his essem, Joannis Croii, Sacrarum Observationum Pars prior ad

manus meas perveniret, quarum jam antea non parva erat apud multos expectatio; non inutilem prorsus aut ingratam Lectori me sumpturum operam credidi, si aliquam temporis, quod in earum lectione insumpsi, rationem hîc redderem. Egregiam certe illius operam paremque in pluribus verbis explicandis industriam; eandemque operam et industriam in veterum Scriptorum locis non paucis a pravis aliorum interpretationibus vindicandis, sed et emendandis [gap: Greek word(s)], non possum non agnoscere. Quod si qui sint, qui haec levia putent, iidem optimos quosque Scriptores tam sacros et Ecclesiaiticos, quam prophanos omnino non legendos, aut etiam abolendos arbitrentur. Nam legendos quidem, sed de sensu aut genuinâ lectione non esse laborandum, tam ab omni ratione alienum est, ut vix esse putem quemquam, mentis compotem, qui vel ita palam, dicere, vel clam secum statuere sustineat.

Verum enimvero quam difficile sit hoc studium, vel inde liqueat, quod in tanta diligentia non tamen scopum semper assequitur vir doctissimus. Ut exempli causâ, cum non procul ab initio, [gap: Greek word(s)] apud Gregorium Nyssenum in istis, quae profert ex illo verbis: [gap: Greek word(s)]: Mysticam et spiritualem significationem; vel potius ea, quae probanda et demonstranda sunt, interpretatur. Cicero, inquit, [gap: Greek word(s)] vertit praecepta; appello, quae dicuntur Graece [gap: Greek word(s)] Hoc sane jejunum nimis, ne dicam temerarium. Ait ibi Cicero: Etenim si est divinatio, quibusnam a praeceptis artis proficiscitur? praecepta appello, quae dicuntur Graece [gap: Greek word(s)]. Non igitur praecepta, simpliciter, [gap: Greek word(s)] vertit Cicero; sed praecepta artis; nec id leve discrimen est. Praeterea, praecepta, an percepta sit ibi vera lectio, dubicant docti. Doctissimus Turnebus ex veterum Codicum fide, sed et verbi ipsius proprietate adductus, hoc posterius magis probat. Immo percepta, longe probabiliorem esse lectionem ausimus ipsi praestare. [gap: Greek word(s)] siquidem, et [gap: Greek word(s)] artium magistris eadem. Hoc tum ex aliis discimus, tum ex Sexto Empirico, Pyrrhonicarum Quaestionum lib. III. cap. 29. cujus lemma est, [gap: Greek word(s)]. Uno illo capite, [gap: Greek word(s)] promiscue saepius usurpat. Ut cum dicit, [gap: Greek word(s)]. et quae sequuntur ibi in eandem sententiam. [gap: Greek word(s)] autem, perceptionem Cicero disertis verbis non uno loco reddit; et quae Sexto Empirico aliisque passim, [gap: Greek word(s)]: Ciceroni, percepta artis. Hinc, catholica [gap: Greek word(s)], in Epistolis ad Atticum, quibusdam, regulae generales; Simeoni autem Bosio, viro doctissimo, perceptum artis, quod in omnes conveniat; vel, regula generalis. Galenus in [gap: Greek word(s)]. Sanctus Augustinus in Soliloquiis; (illa intelligimus, quae vere sunt Augustini) [gap: Greek word(s)], alludens ad verbi originem, vertit, spectamina; spectamina disciplinarum, id est, [gap: Greek word(s)]. cujus generis, in exemplum eorum, quae: adeo certa et manifesta sunt, ut de iis nemo sanus dubitare possit, adducit haec: Lineam in duas lineas per longum scindi non posse; at transversim infinite secari posse; sphaeram pares circulos habere non posse, etc. Stoicorum decantatissima [gap: Greek word(s)], de quibus aliquid nos alibi, praetereo. Fusior [gap: Greek word(s)], aut vocis potius [gap: Greek word(s)] explicatio ex Mathematicorum scriptis et Graecis Aristotelis Interpretibus, qui in posteriora ejus Analytica commentati sunt, peti potest. Ad haec igitur [gap: Greek word(s)] exigenda docet Nyssenus, quaecunque obscuriora sunt in Sacra Scriptura, quae aenigmata folet, ut et alii passim Patres, appellare. Multa certe in hanc ille, (de obscurioribus per clariora scilicet explicandis) sententiam passim. Ecce statim initio libri se cundi: [gap: Greek word(s)]. Posteriora verba sic vertenda: Ut cum fidei, quae ab universi Domino tradita est formula, recte congruant: non ut Interpres ibi Latinus, qui [gap: Greek word(s)], quasi de personis, non de rebus dictum esset, accipit. Hoc igitur qui faciunt, id est, obscurius indicata per notiora exponunt, eos [gap: Greek word(s)] qui vero non faciunt, [gap: Greek word(s)] solet interdum dicere. Erit igitur et in istis, de quibus quaerimus hîc, Nysseni verbis, [gap: Greek word(s)], theorematibus vel regulis generalibus (id est, fundamentalibus articulis fidei) alia, quae minus

perspicua sunt, aptare, ut nutta sit dissonantia. Haec mihi veniebant in mentem ex ipsorum, prout illa profert ex Nysseno vir doctissimus, verborum lectione: non enim, fateor, inventa mihi cum in his essem, in ipso Nysseno verba illa, quae profert. Et crediderim primam, non tertiam Orationem illum voluisse, nisi in Gretseri nomine deceptus est. Non enim, nisi fallor, alias ex XII. illis contra Eunomium Orationibus Latinas fecit Gretserus, praeter primam.

Sed hoc leve est. Illud aliquanto majoris est momenti, quod nimio carpendi et contradicendi studio vir doctissimus extra veri limites non raro abripitur. Quale illud est, quod Ciceroni [gap: Greek word(s)] insultat, quod addendo deducendoque, quae reliqui summa cognosci dixerit. Non video, inquit, quomodo aliqua reliqui summa addendo fieri possit. Deducendo quidem, etc. Et hinc concludit, Ciceronem non solum bonum non fuisse ratiocinatorem, sed et [gap: Greek word(s)] in verbis, (ex Aristotelis definitione) commisisse. Ridebunt, puto, qui putandis rationibus assueverunt. An igitur potest, ut acceptorum et expensorum quisquam rationein secum ineat, aut alteri reddat, ut non in computando addat deducatque? Aut quae ex additis deductisque summa conficitur, aliud quam reliquum (de quo, ut et reliquari verbo multa Jurisconsulti) dici debeat? Quod si aliqua in verbis praecise sumptis [gap: Greek word(s)] aut repugnantia, non alia certe, quam quae per figuras haud infrequentes et vulgarem loquendi usum possit excusari. Quam multa in quotidiana sermonis consuetudine plane usitata et legitima, quae si quis morosior et rigidior ad leges vel Grammaticas, vel Dialecticas exigat, obnoxia reprehensioni sint? Ecce, puteum fodere, chlamydem texere, domum aedificare; quid in ore omnium frequentius? Quid tamen de his loquendi generibus acutiores Philosophi, non ignotum est. Quid quod Gregorius Nyssenus integro [gap: Greek word(s)] libello, Petrum, Paulutn et Barnabam, quatenus homines sunt, non plures esse, sed unicum [gap: Greek word(s)], quanquam [gap: Greek word(s)] (ut ipse loquitur) tres vulgo reputentur, asserat et pluribus adstruat? Quid autem, si in verbis Ciceronis addendi deducendique verba ad solos calculos (quorum jam olim in putandis rationibus usum fuisse qui nunc obtinet vulgo, certum est; et illustris in eam rem Polybii locus) pertineant? Sed non opus est, ut eo confugiamus. Sunt enim addere et deducere hîc quasi [gap: Greek word(s)] vocabula, quae etsi per se contraria, unam tamen eandemque rem significant; computare scilicet. Geminâ plane phrasi dixit Apostolus (non dicam quod [gap: Greek word(s)] aliquis fortasse diceret, per Ciceronis latus, Apostolum ferire illum voluisse) in Epistola ad Philippenses: [gap: Greek word(s)], [note: Philipp. cap. IV. vers. 15.] [gap: Greek word(s)]: Nullam mihi Ecclesiam communicasse in ratione dati et accepti (ut tum veteres, tum recentiores vertunt Interpretes) nisi vos solos. Ubi recte doctissimus Camerarius: [gap: Greek word(s)] est sumptus, qui in tabulas referri solet. Tabulae autem sunt expensi et accepti. Ut hoc dicat, solos Philippenses tum sibi aliquid contulisse. Quod ipsi nimirum expensum tilerunt Apostolo, Paulus eis retulit acceptum. Tremellius autem in Notis ad Syriacam versionem: [ Id est, in rebus pecuniariis, in quibus habetur dati et accepti ratio. Quae phrasis etiam apud Rabbinos est frequens, exprimiturque vocibus [gap: Hebrew word(s)], quae significant acceptionem et expositionem, sive exhibitionem.]

Sunt etiam non pauca, quae notat ut nova Vir doctus, et hactenus observata nemini; quae tamen alibi reperire est. Ut quae de verborum transire, et [gap: Greek word(s)] non vulgari usu Lectores suos jubet observare, quae nos pridem ex eruditorum virorum in Suetonium Commentariis didiceramus; ut ea praeteream, quae de versibus, et quae de charta; quae totidem fere verbis partim ex Lipsio, partim ex summi viri in Solinum Prolegomenis transcripta videri possint. Quae non eo dicuntur a me, ut candori ejus aliqua labes (facile enim potest contingere, ut viri docti in eadem interdum imprudentes incurrant) aspergatur; sed ut ipse aliis mitiorem se praebeat. Miratus sum aliquamdiu quâ tandem ratione factum sit, ut Observationes suas Sacras et Historicas, potius quam Grammaticas, aut certe Criticas, in quibus de verbis tam multa passim; quae vero ad Historiam pertinent, nulla, quod sciam, inscriberet; sed desii mirari cum quodam loco Grammatici et Critici titulum viris de literis melioribus optime meritis, [note: Pag. 136. Casaubono et Heinsio, qui Critici et Grammatici sunt, etc.] magni probri loco, et quidem imperitissime et iniquissime, objici ab ipso comperi.

Haec de viro docto pro meo erga illa studia amore, paulo liberius; quae quidem studia, ut per se sunt ingenua et liberalia, ita si ab eorum Mystis et Professoribus tractarentur, nae haud paulo melius et ipsorum studiorum honori, et tractantium existimationi consuleretur.

De lingua vero Hellenistica, de qua multa Crojus in his Observationibus, aliquid et nos, Deo juvante, in Diatriba De Quatuor Linguis, Hebraea, Graeca, Latina, et Saxonica.

DE NUPERA HOMERI EDITIONE LUGDUNO-BATAVICA HACKIANA, cum Latina Versione, et DIDYMI Scholiis; sed et EUSTATHIO, et locis aliquot insignioribus ad Odysseam pertinentibus; ITEM, SUPER LOCO HOMERICO dubiae apud Antiquos interpretationis, quo DEI in hominum tam mentes, quam fortunas Imperium asseritur, BINAE DISSERTATIONES. AUCTORE MERICO CASAUBONO, ISAACI FILIO.

JOANNI GEORGIO GRAEVIO, Viro doctissimo et humanissimo, MERICUS CASAUBONUS S. P.

QUanquam haec inter nos, (ut Comici verbis utar) nupera admodum notitia est, Vir clarissime, et te publicam hanc meam compellationem miraturum non absimile veri sit; me tamen non una causa impulit, ut ita facerem. Nam primo, Diatribam illam, de duabus alteram, quae hîc publici fiunt juris; tu, cum periisse eam putabam, restituendam mihi curasti: quae si digna fuit, quae non periret; tu dignus, cui vitam et incolumitatem suam acceptam, salvâ illâ publice profiteretur; et qui jam prodeuntis in vulgus patrocinium susciperes. Sed et altera quoque causa accessit. Anni puto, plus minus duo, cum tuis primum humanissime provocatus, coepit hoc inter nos mutuarum literarum commercium: quod per aliquot menses utrinque ita excultum est, ut nihil minus quam quod accidit, verendum videretur. Accidit autem, ut cum tu libros aliquos, qui gratissimi mihi fuerunt, muneri misisses; et ego vicissim aliquos, quos tibi non ingratos futuros sperabam, [gap: Greek word(s)] mittendos crederem; (quos etiam literae comitatae sunt; quibus et alteras, aliâ viâ missas, ne tibi cunctatio mea, siquid prioribus meis accideret, suspecta esset, paulo post addidi) accidit, inquam, (quod miratus saepe sum, nec adhuc cum venit in mentem, mirari desino) ut ab illo tempore, cum jam plus anno praeterierit; quid libris aut literis factum sit, rescire nullus potuerim. Cum igitur aliae viae non succederent, hac occasione usus sum, ut si adbuc (quod opto et spero) vivis, et vales; et meam fortasse cessationem non minus miraris, aut etiam indignaris; hac publicâ meâ compellatione, in nulla culpa esse me intelligeres. Plura libenter scriberem, de Philostrato praecipue; ad cujus editionem, si in proposito pergis, et vita suppetit, aliquid fortasse conferemus, quod tibi usui esse dicas. Sed haec alias pluribus, cum de praesenti tuo statu certior ero. Vale, Vir doctissime, et hoc qualecunque esi, aequi bonique consule. Londini, in aedibus Cottonianis, postridie Non. April. partae Salutis anno CIC IC CLVIII.

Domino Gronovio, rarae, his praesertim temporibus, eruditionis et diligentiae viro, plurimam a me, quaeso, ut amicissimo, cum videbis, aut scribes, salutem.

DE NUPERA HOMERI Editione Lugduno-Batavica Hackiana, DISSERTATIO.

TRiennium, et eo amplius est, cum Homericae, quae tum Lugduni Batavorum, cum Graeco Scholiaste, accurabatur, editionis specimen, a Francisco Hackio, multorum librorum editione nobili Typographo, dum de nova Polybii editione inter nos agimus, ad me missum est; in quo cum spectabilis esset elegantia characterum, et alia superarent, quae ad exteriorem librorum commendationem pertinent ornamenta; factum est, ut non parvam ex eo voluptatem caperem. Nam is ego sum, qui Homero tantum tribuo, quantum hominem verecundum, et literarum amantem, ei qui tot aetatum praescriptione princeps ingeniorum; bonarum omnium artium et doctrinarum seminarium; humanae denique sapientiae apex audiat, tribuere fas est: et ea videbam tempora, quibus nulla bonis ingeniis et literis infestiora, ullam vidisse aetatem, pridem est cum sentio doleoque. Quid enim mollius dicam, aut censeam, cum hinc fanaticorum, qui [gap: Greek word(s)], quod ajunt, [gap: Greek word(s)] quicquid humanae eruditionis est, a sua, magno clamore, proscribunt Republica; non numerum tantum, sed et authoritatem per bella civilia paucis annis adeo crevisse videam, ut sint ex eo numero non pauci, qui illinc tam multos esse, qui quamvis verbis, ut suis inventis gratiam et authoritatem concilient, aequiora prae se ferant; nominibus illi tamen, et scriptis Antiquorum, quibus hactenus res stetit omnis literaria, petulanter obtrectare gloriosum sibi ducunt, eaque ex manibus studiosae juventutis excutere, quantum in ipsis est, scriptis et factis, omni ope et operâ contendunt? Ut eos omittam, qui dum methodos, et compendia nescio quae sua nobis venditant, et breviorem (si Diis placet) ad eruditionem viam promittunt, tanto a vera eruditione, quos suis jactationibus irretierunt, abducunt; quantus qui in ipsorum nugis et ineptiis percipiendis impenditur labor. Haec cum certa sint, et omnibus publice, nisi iis, qui volgivagâ hac dementiâ correpti sunt, nota; in aliquo pretio bonos adhuc libros esse; adhuc superesse, qui veteres probatos Scriptores tanti faciant, ornent, et ornatos gaudeant; sed inprimis, suum adhuc Homero (qui vel unus quandiu legetur, amabitur, publicis expetetur votis, non metus est, ne meliores penitus exulent expirentve literae) constare honorem, et dignitatem; quis literarum amans non impense gaudeat?

Delectatus igitur hoc specimine, dum animo meo tantisper hac occasione obversatur Homerus, venit interim in mentem locus Homericus, de quo, quia praeter alios insignis semper visus est, aliquid olim commentatus eram. Hanc igitur coramentationem meam cum ad Hackium eâ lege transmisissem, ut si ad ea, quae parabat in Homerum, opportunam judicaret, uteretur; sin minus, remitteret: quid ille judicaverit, nescio; nisi quod id certum, Bibliopolam Londinensem, cujus operâ uterque usi eramus in mittendis literis, tanquam sibi (neque de fide ejus dubitandi causa erat) ab ipso responsum renuntiasse, libenter illum, quae missa erant, accepisse; et quando per me liberum esset, id maluisse, ut edenda retineret, quam remitteret. Post bene longum tempus, cum nova illa Homeri editio prodiisset in lucem sine ulla Dissertationis istius mentione; sed nec ad nos ne tunc quidem, postquam Homerus ille aliquot jam menses vaenalis prostiterat, vel ipsa remissa esset, vel verbo saltem, quo mutati consilii ratio nobis aliqua constaret, factum satis esset; apud amicum isthîc tunc agentem, pro re nata, mutuoque literarum officio, recens inito, questus hanc injuriam; aut si hoc in re tam parva nimis est, negligentiam; quod ex pacto diu ante fieri debuerat, tandem ipsius operâ praestitum est, ut ad

qualis fuerat missa, integra et illibata rediret. Abdideram in scrinia, ubi latere cum non paucis id genus aliis (quod et fortasse praestitisset) tuta diu poterat, nisi inexpectata occasio reduxisset in memoriam, eademque tandem extrudendae ei foras fuisset; quae nunc occasio (si Lectore, ut speramus, non nolente fiet) a me proferetur; et hujus etiam, quae nunc comes illi prodit, ratio reddetur.

Cum post obitum charissimae conjugis, sex admodum annis inde jam lapsis, quod id unicum fere vitae solatium relictum erat, diuturno ejus desiderio in languorem, postea et morbum incidissem; qui annum unum et alterum ut de vita saepe desperarem, gravissime me exercuit; tandem, ita volente Deo, hactenus eluctatus sum, ut si porro valere vellem, labori et gravioribus studiis renuntiandum, et illud praecipue curandum esset. Eo redactus igitur, ut et vita laboriosa, sed et domestica solitudo pari studio vitanda essent; amicorum indicio et procuratione, a viro nobilissimo, et ingenii dotibus, multiplici doctrinâ excultis, ornatissimo, Joanne Cottono, Thomae filio, Roberti (celeberrimae illius, quae Cottoniana. vulgo audit, Bibliothecae fundatore) nepote, invitatus sum, ut in studiis ipsi philologicis comes essem, et adjutor. Acceptâ libenter, quantum valetudo pateretur, conditione, quâ nulla temere potuit alia optabilior aut opportunior contingere; cum alia erant, a quibus auspicari visum; tum inter alia occurrebar Homerus, cui acri vir ingenio, tantum suâ sponte deferebat, ut unicum illum columen eruditionis saepe me non dissentiente, praedicaret. Caeterum, quia Iliadem diligenti lectione triverat, ut bona pars memoriae haereret; Odyssea delecta est, quam junctis operis legeremus. Ego Homeri textum, cum Eustathii Commentariis; ille nuperam illam Graeco-Latinam editionem Lugdunensem cum Didymi Scholiis, ante oculos habebat. Praesto erant et aliae Homeri editiones, ut Giphaniana utraque; Amstelodamensis, anni partae Salutis 1650. aliae, quae Homerum purum putum, sine versione scilicet aut Notis ullis, exhiberent. Cum autem oculos interdum, ut fit, in adversam versionem Latinam, quam Lugdunensis ista editio Hackiana exhibet, conjiceremus, quanquam talis illa plerumque reperta, quâ carere sine damno possemus potius quam quae laudari mereretur; primo tamen, non adeo mirari, aut indignari, ut qui dudum experti essemus, quantum vulgatis istis versionibus tribuendum sir. Postea tamen cum in non pauca tam portentosa incidissemus, ut exemplo res carere (si forte librum unum, aut alterum excipias) videretur; et vis oculi, praecipue qui caeterum editionis istius apparatum cogitaremus, fidem facerent; seria res animadversione digna tandem visa est. Cum enim aliorum in quocunque genere Scriptorum Graecorum versiones extent haud paucae, quas merito laudamus; etiam illorum, in quibus labor longe major, et difficultas ingenia non vulgaria deterrere poterat; quis non miretur fati Homerici iniquitatem, cui cum palmam dent omnes ingenii, et in omni laude, longissimo intervallo praecellentem agnoscant; nondum tamen repertum esse, qui tot insulsissimi Interpretis hallucinatonibus et barbarismis horrentem et squallidum, et quidvis potius appellandum quam Homerum; meliore cultu ornatum et politum, Latinis auribus proponeret? Nec adeo tamen Homeri ipsius injuriâ commovebar, quem nemo, qui sapit, ex versionibus vel accuratissimis, nedum vulgaribus, aestimabit; sed tyronum praecipue intuitu, quorum teneros animos, cum amore et admiratione Poetae incomparabilis imbui, Reipublicae literariae et posteritatis adeo intersit; mirum ni tot impactae cruces, et tenebrae offusae, ubi Graeca plerunque liquidissima sunt et elegantissima; vel de proprio cogant ingenio desperare, vel alieno (Homerum intelligimus) immerito obtrectare. Cum igitur hanc meam indignationem apud multos, ut ferebat occasio, liberius expromsissem, ut aliquem, si posset, qui tanto malo mederetur, excitarem; rem tandem longe aliter habere quam putabam intellexi. Aliquot enim post mensibus cum virum nobilem, quo mihi jam notiorem, eo magis amabilem et charum, ad paterna praedia non uno loco sita, pro re nata, et anni tempore se conferentem, comitatus essem; opima illa quidem, et iis rebus, quae ad splendorem faciunt, abunde instructa; sed eo tamen mihi gratiora et jucundiora, quod ubique libris referta, (ut Romanas Antiquitates, quae ad rem Britannicam faciunt, undique conquisitas et huc translatas taceam) reperirem; inopino mihi incidit in manus versio Homerica, quae cum sine dubio vulgatissima sit, et omnibus (sed et mihi olim fortasse) satis nota; tum certe mira, et pene incredibilis accdit. Portenta enim illa (ad 600. ausim dicere; nec pauciora, quamvis properantes, observasse crediderim) verborum, aut omnia, aut pleraque

sublata, non infeliciter, unius hominis aut duorum ad summum, industriâ Francisci scilicet, et AEmilii Porti, Cretensium, reperi. Sed et Sebastiani Castalionis editio postea oblata est, quae si non tam pura et defaecara est, quam AEmiliana; at longe tamen purior et defaecatior illa jam tum, anno Domini scilicet 1567. quam sunt istae posteriores, quarum antea meminimus, et quorum copiam nobis fuisse, Odysseam aggredientibus, diximus. Giphanianae, omnium quas hactenus vidimus, impurissimae. Amstelodamensis autem, quamvis multa correcta exhibeat, quae peccat enormiter Hackiana; at illa vicissim plura, aut certe non pauciora admittit, quae piationis non minus egeant, quae in Hackiana recte habent: ut de duabus, cum neutra tolerabilis sit, cum utraque tanto tempore posteriores sint istis melioribus, quam tamen pejorem statuas, haereas. Unde autem factum, quod haec Lugdunensis editio, quae tantam prae se fert elegantiam, tot versionis ulceribus, foeda et deformis in lucem exiret, meum non est conjicere; nisi dicemus, illis fortasse commissum negotium, qui cum harum literarum adeo rudes et [gap: Greek word(s)] essent, ut de tot mendis nulla vel minima suspicio ipsis oborta esset; de iis, aut propriâ, aut alienâ operâ tollendis (quod tamen, in plerisque, vel mediocriter docti facile poterant) curam suscipere, aut solliciti esse non poterant utique. Quidvis certe potius crediderim, quam illos, quorum praecipue intererat, tam illiberalis facinoris, et [gap: Greek word(s)] conscios fuisse.

His ita indicatis, quae non taceri publicae utilitatis intererat; ad alia libenter pergeremus. Sed ne quis tamen nos (ut sunt ingenia) praeter verum et rei meritum [gap: Greek word(s)] suspicetur, aut prudens etiam calumnietur; quanquam putidius, et alias injucundum, in his tam minutis, et quae ad aliorum reprehensionem pertinent, immorari; proferemus tamen aliqua, quae ad innocentiam nostram tuendam sufficiant. Ac primo, integros aliquot versus, hinc inde, ut se nobis offerunt, adducemus, ex quibus discrimen versionum quivis intelligere possit.

Odyss. [gap: Greek word(s)]. edit. Lugdun. pag. 68. in verbis Menelai, labores Ulyssis in obsidione Trojae narrantis et exaggerantis: Et haec, inquit, [gap: Greek word(s)] (ipsum, id est, in propria persona) [semel] pati, lex fati fuit: mihi vero ex recordatione ipsius, et eorum, quae pro nobis passus est, dolor, qui quotidie recurrit, et quem nulla dies (ea enim vis hoc loco istorum verborum, [gap: Greek word(s)]. et est elegans in verbis antithesis) minuet:

Ipsi, dolores ut essent; mihi vero moeror semper gravissimus, quem nulla oblivio deleret,

In verbis, primum, quis unquam tam barbarus ita locurus est; aut quis ita loquentem tantus Oedipus ut intelligat, futuri sunt fieri? Sed in re tamen majus peccatum, cum quae praeterita narrat Poeta, (quod et res exigit ipsa, et ratio [gap: Greek word(s)] in verbis) tanquam futura (labores Ulyssis scilicet) hîc proponuntur. Hoc saltem Castalio dudum emendaverat, dum vertit, futuri erant; non, sunt: nam caetera, nihilo melius. Sed ista deinceps omittemus, et Lectori relinquemus; versiones ipsas proposuisse contenti.

Eodem libro, Lugdun. edit. pag. 91. Ulyssis, Regis Ithacae, innocentia, sive clemens gubernatio his verbis a Poeta proponitur:

Poterat aliquis haerere fortasse, nisi Scholiastes Graecus (ut Eustathium omittamus) [gap: Greek word(s)] exposuisset [gap: Greek word(s)] sed nec ipsa res aliam expositionem patitur. Bene igitur Portus:

Eodem libro, Lugdun. edit. pag. 248. verba Poetae elegantissima, in commendatione operis exquisitae et inimitabilis artis:

Ita et Castalio, iisdem fere verbis. Quantum autem in his verbis momenti sit ad compescendum immoderatum luctum, et erigendos vel afflictissimos; quantum venustatis etiam, si cum debita emphasi et energia pronuntientur, Lectori judicandum relinquo.

Haud adeo magnum discrimen in verbis apparet; sed magnum tamen est sententiae, mutatis verborum temporibus.

Lib. [gap: Greek word(s)] Lugdun. edit. pag. 307. boni famuli character proponitur, absente Domino bona Domini sui non minus curare, et in obeundo munere non minus strenue se gerere, quam praesente;

ex quo potius colligamus, eum genio suo indulsisse absente Domino (qualis, in Evangelio, servus malus alicubi proponitur) quam quod dicit Poeta. Et quamvis [gap: Greek word(s)] utrumque pro re nata complectatur; aliud tamen [gap: Greek word(s)], aliud [gap: Greek word(s)]

Eodem libro, Lugdun. edit. pag. 289. tria scita prudentissima sapientissimus Poeta complectitur: Frustra esse hominum labores, nisi Deus adsit et adspiret: Non alios, aut illos potissimum Deum juvare, qui quod in ipsis est, sedulo praestant: Quibus Deus faveat, et eorum opera prosperet; eosdem et hominibus gratiosos evadere, et ab illis aestimari. Quae singula per se eximia, longe tamen insigniora merito censeantur, si cum Sacrae Scripturae locis, quibus idem docemur, componantur. In quibus id quoque notari dignum, Sanctum Paulum eodem quoque verbo, quo hîc Homerus, usum esse, [gap: Greek word(s)], I. Cor. III. vers 6, 7.

[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]

Portus, ut in re tam gravi debuit, plenissime et expressissime, ut vel incautus Lector adverteretur:

Quis tam felicis ingenii, ut ex his se expediat, et sensum aliquem commodum, nisi Graeca consulantur, eruat?

Non tantum sententiae damnum, fateor, sed major in verbis singularibus hallucinatio in loco huic propinquo, ubi procorum iniquitatem Eumaeus subulcus exaggerans, ait eos esse pejores piratis hostibus, qui factâ in terram aliquam impressione, contenti naves suas spoliis implevisse, quasi divinam ultionem aliquatenus reveriti, alio se conserunt, nec terris, quas semel spoliaverunt, incubant, et incumbunt: quod contra fiebat a procis, quotidianis hostibus et spoliatoribus domûs Ulyssis:

[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]

Quam foeda et ridicula in duobus illis praegnantissimis (hîc quidem certe) verbis ( [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)]) hallucinatio?

Optime et ex byblo AEgyptia consecta fuisse [gap: Greek word(s)], sive funes nauticos; sed et vela, docet Theophrastus De Histor. Plantarum, lib. 4. Aldin. edit. pag 54.

Scirpea vincula, aut viminea, aut ex teneris arborum ramis, lignea forrasse dici possint; sed ex ligno navis facta vincula, quis patienter audiat?

Libro [gap: Greek word(s)]. Lugdun. edit. pag. 225. in nobili illo de futuro Ulyssis statu, tum de morte ipsius et mortis ratione vaticinio, quod et libro penultimo repetitur, tam multa peccata sunt utroque loco, ut non tam Interpretes egisse videantur, quam homines, qui bonam mentem et sensum communem abjuraverint. Quia prolixior est locus, insigniora quaedam indicasse sufficiet. Ait Homerus, aut ipse potius Ulysses narrat Homeri verbis, monitum se oraculo, ut post procorum caedem, sublato in humeros remo, susceptâ peregre prosectione, non ante gradiendi finem faceret, quam ad homines perveniret, qui cibum sine sale comederent, et rerum maris adeo ignari et expertes essent, ut cum remum illum, quem humeris gestare jussus erat Ulysses, adspicerent; qui remum scilicet nunquam vidissent, ant fortasse vel fando audivissent; mirarentur, et ventilabri id genus esse crederent, et eo nomine nuncuparent. Tum vero quibusdam, quae praecipiuntur, ibi rite peractis, domum, reducem longâ pace et tranquillitate, ad seram usque mortem fruiturum. Ecce ipso statim initio, [gap: Greek word(s)], acceptâ fabrefactâ nave an non consulto consilio factum quis merito suspicetur, ut Lectoribus illuderent? Quisenim alioquin [gap: Greek word(s)], et quidem humeris gestandum,

navem (ut [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] imperitissime confusa omittam) reddidisset? Sed in istis, [gap: Greek word(s)]. etc. non minus graviter peccatum, cum totius vaticinii sententia inde praecipue pendeat. Ita enim non Ulysses, sed viator, gestans humeris, quod ventilabrum hîc appellatur, inducitur. Fateor quidem etiam in Porti editione, quam habeo, ita reperiri: se; non, te; quod sensus requirit. Sed cum reliqua non hîc tantum, sed, ut plurimum, correctissima sint, probabile est, et aequitatis ratio postulat, ut ita judicemus, te, illum; non se voluisse; et quod aliter exhibent libri, id vitio Typographi contigisse. Nisi fortasse idem etiam lib. [gap: Greek word(s)]. repertitus error incogitantiam scribentis potius arguat. Quod ego tamen, cum tanti momenti sit haec hoc loco vocula, vix crediderim: ac illud potius; sed Lector, ut volet. Nos ad Lugdunensem redeamus. Dicet aliquis fortasse, quaedam a nobis hîc reprehensa, lib. [gap: Greek word(s)]. correcta reperiri. Recte: sed idem addat, ibi etiam praeter illa, quae hîc commissa sunt, quaedam non minora deprehendi: ut cum [gap: Greek word(s)], quod hîc non male, dixerit; ibi putidissime, apparuerit, redditur. Et quis egregios illos Correctores, quibus harum rerum cura commissa est, non bene provinciâ suâ functos dicat, qui haec tam contraria, tam stulta (saltem si Latina intellexissent) non adverterunt? aut, qui fuit eorum stupor, advertere non potuerunt? Caeterum non Lugdunensibus tantum, sed aliis quoque merito condonemus, si in praedicenda ratione mortis Ulyssis, [gap: Greek word(s)] illud, in quo ambiguitatem sensus, prout unâ voce, vel divisim duabus scriberetur, aut enuntiaretur, captavit ingeniosissimus Poeta; verbum Latinum, quod illi responderet, et eidem ambiguitati obnoxium esset, non invenerunt. Poterat tamen aliquis fortasse tentasse, ut non omnino conatu suo excideret. Certe apud Persium, maris expers, (ut notant doctissimi viri) ambiguum est, et contrarias significationes admittit: quod hîc etiam non male, si quis id agat, accoramodari possit, sed et aliud fortasse reperiri, quod magis etiam conveniat. Nos enim hoc obiter tantum, ut scribenti se, non quaesitum, obtulit. De eventu autem hujus partis vaticinii, sive ratione mortis Ulyssis, et quam vere non in mari, (sive, naviganti) id est, [gap: Greek word(s)] sed ex mari tamen; id est, [gap: Greek word(s)] praeter ea, quae afferunt Eustathius, aliique, consulendus etiam (si Lector est tam curiosus) Philostratus in Vita Apollonii.

Sed iterum in viam: quanquam putidi laboris nimium quantum jam taedet, ut discant tamen harum rerum minus intelligentes, aliquid in libris praeter chartam, et typos aestimare, pergamus. Consulto illa omittimus, in quibus aliqua difficultatis species, aut vero dubitandi causa. Sola notamus pauca de multis, quae a pueris et tyronibus, his operatis, animadverti, et corrigi poterant. Qualia pag. 69. et 88. [gap: Greek word(s)], immixta erant: pro, perfecta erant. Pag. 77. [gap: Greek word(s)], immensam injuriam habentes: pro, insolentissimi, vel inusitatâ insolentiâ praediti. Pag. 104. [gap: Greek word(s)], quoniam adhuc placuerat nymphae: pro, quoniam nondum placuerat nymphae; [eum admittere scilicet] vel si [gap: Greek word(s)] in Nominativo, quod etiam probat Didymus, scribamus: quoniam non amplius delectabatur nympha. Si quis hoc ad errata typographica malit referre, de quibus infra dicturi sumus, per me licet. Sed hoc causam Lugdunensis editionis nihil juvat, ut mox apparebit. Pag. 219. [gap: Greek word(s)]. Masculum alligavit arietem (an sunt et arietes foeminae in Belgio? sed tum quoque non [gap: Greek word(s)], sed [gap: Greek word(s)] esse debuit) foemellamque n. pro, Arietem alligavit, ovemque foemellam n. Pag. 173 [gap: Greek word(s)], justissime: (quasi a [gap: Greek word(s)]) pro, inclyte, vel illustrissime. Pag. 294. [gap: Greek word(s)], ut a generatione pereat: pro, ut genus pereat. Pag. 316. [gap: Greek word(s)] et persolvit opus indecorum: pro, et ultus est facinus indignum. Pag. 446. [gap: Greek word(s)] Projecta autem mensa, Decidit torquens se: pro aspersus autem [sanguine scilicet; sed et alias interpretationes habet Didymus verbi [gap: Greek word(s)] sed nullam, quae ad mensam reserat, quod insanum] circa mensam Decidit circumactus. Et mox, [gap: Greek word(s)] aquas: pro, fercula, cibos. Paulo post, [gap: Greek word(s)] obscuriora videri possint ad interpretandum; nec expectandum ab ista tot monstrorum foeta versione. Portus tamen non male, Eustathium secutus. Pag. 454. [gap: Greek word(s)], varius impetus: pro, exagitator oestrus, vel asilus. Pag. 340. [gap: Greek word(s)], rectitudinem: pro, consilium, mentem: [gap: Greek word(s)], ut ibi Scholiastes. Et ibidem mox, [gap: Greek word(s)], saevae: pro, innocentes. Et eodem libro, pag. 345. [gap: Greek word(s)], (ita enim ibi excusum: neque alia lectio [gap: Greek word(s)], quae versionem ibi positam peperit, ullibi posita) in stabulo. Plane ut pag. 182. cum duplex lectio in Codicibus Homeri reperiatur, [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)] Lugdunenses priorem repraesentant ( [gap: Greek word(s)])

et vertunt, mansimus; cum tamen illam alteram lectionem nullibi exhibeant. Possemus id genus alia plurima (ut pag. 418. [gap: Greek word(s)], proprie: pro, sudavi. Pag. 429. [gap: Greek word(s)], utimini: pro, infesti ingruitis, etc.) cumulare; sed quis finis? praecipue, qui actum jam quodammodo agamus: quod a nobis semper quantâ maximâ curâ potuit, vitatum. Sed quid ab illis speremus, aut quid in illis mirum, et portentosum videatur, qui ne errores quidem typographicos priorum editionum, qui suâ monstrositate satis se prodebant, si quis oculis usus esset; et quivis, qui Graeca vel a limine delibasset, statim deprehendere, parique facilitate corrigere poterat; in hac tam pulchra editione, tanquam tot ignorantiae suae, et asininae considentiae monumenta, reliquerunt? Talia, veteranus, pro veterator: pag. 105. Dispicio, pro despicio: pag. 157. Capros, pro captos: pag. 290. Ferebat, pro serebat: pag. 291. Ovibus, pro bovibus: pag. 199. Annuit, pro abnuit: pag. 431. alibique. Abstulisti, pro abstulit: pag. 401. et id genus alia. Porro, Correctoribus id Lugdunensibus debeamus; an ab aliis admissum, et pro bona merce receptum, nobis obtruserint nescio: dignum sane istis hominibus, in quibus ignorantia, an audacia magis superet, incertum est. Nam lib. [gap: Greek word(s)]. pag. 136. [gap: Greek word(s)] cum primo versa essent (ut et Castalionis editio, toto fere seculo Lugdunensi prior, exhibet) et muros longos sublimes, vallis munitos: quod, nescio quo casu, in posterioribus aliquot editionibus factum; murum longum, sublimes valles munitas: (quod in Giphaniana utraque) homines acuti, qui non satis concoquerent illud, sublimes valles; Graeca autem quid ferrent, non magis ad se pertinere scirent, quam colorum judicium ad coecos; dignum se facinus ausi, quod proximum erat, moenia longa, sublimia, vallibus munita, arripuerunt; et Homeri Lectoribus exhibuerunt. Ita valli, murorum munimenta, in valles mutati sunt. Ejusdem plane acuminis, et judicii, quod libro 5. extremo, ubi Graeca: (quae sane sunt pulcherrima) [gap: Greek word(s)], etc. quae (ut in Castalionis editione) ita versa, Ut cum quispiam torrem cinere abscondit nigro: postea, (incuriâ Typographorum) [gap: Greek word(s)] cinere excidisset, et excusum esset, (ut in Giphaniana) cum quispiam torrem abscondit nigro: posteriores Correctores, Lugdunenses, an alii, hactenus eruditi, ut [gap: Greek word(s)] nigro deesse substantivum intelligerent, nec aliud commodius occurreret; nigro in nigrum mutato, torrem illi substituerunt. Ita plane persuasum habebant, non facile repertum iri se doctiores, qui Graeca consulturi, aut omnino lecturi essent. Sed iidem tamen, quasi totum suum acumen in egregia illa emendatione consumpsissent, et jam re tam bene gestâ securi esse possent; cum incedit, (immani Typographorum priorum oscitantiâ) pro incendit, in proximis versibus reperissent; quod repererunt, retinuerunt; et eo quoque nos contentos fore speraverunt. Quod autem (ut hoc obiter moneam) [gap: Greek word(s)] etiam docti vertunt ibi, Agro in extremo: fortasse praestaret, In domo, in agro extremo, sive longo remoto sita. Assentientur fortasse, qui quae docti viri (quibus omnia nos secundum Deum debemus) in Lectionibus Theocritieis, de voce [gap: Greek word(s)] notaverunt, perspecta habent.

Hactenus de Lugdunensi illa editione, quae speramus Hackium, si vere studia literarum libris edendis promovere satagit, aequi bonique consulturum, et in deligendis Correctoribus seu Curatoribus (ut de quibusdam Latinis ab illo editis nunc taceam) posthac cautiorem futurum. Objiciat aliquis fortasse, haec qualiacunque, etiam in Henrici Stephani editione reperiri; quod illi melius dixerint, quibus illa visa. Sed utcunque res habeat, cum tanta Stephanus praestiterit in his literis, quantum ab uno aliquo, qui non divini plane ingenii, et plusquam Herculeae industriae fuerit, expectare dementia sit; quis, tam iniquus, hoc ab illo exegerit, ut omnes, quas typis suis excudit, cum meliores non suppeterent, versiones praestaret? Ignorantia autem linguae Graecae, talia a Stephano praeterita esse, ejus sit dicere, qui athletam leonum et pantherarum victorem, a mure aliquo, seu passerculo, ex virium imbecillitate, prostratum fuisse, credere possit. Ar virum maximum, cum ad alia properaret, multa correxisse, in quae fortefortunâ oculos conjecerat, non parva gratia. AEmilii Porti, quam laudamus, editionem non potuit ille vidisse, qui jam anno Domini 1598. fato concesserat.

Caeterum, cum ista AEmilii Porti, Francisci filii, versionem, in qua paternos Commentarios accurate se sequi profitetur, laudamus; ut revera laudem non parvam meretur: ne tamen eam tanquam consummatissimam a nobis proponi tyrones (quos hîc potissimum juvare nobis propositum est) sibi persuadeant, eo nunc nos convertemus,

ut exemplis aliquot insignioribus, aliorum, quibus ista cordi studia, excitemus; ac Homerus tandem, quoad ejus fieri potest, perfecte intelligatur. Hoc autem primum monebo Lectorem, qui versione illâ usurus est; sicubi haerere eum, aut dubitare contingat, debere illum Graeca scholia, aut Eustathii Commentarios ante consulere, quam pronuntiet. Mulrorum enim ratio inde perenda est. Caeterum lib. 2. [gap: Greek word(s)] cur maluerit, quae facturi erant; quam, ut in aliis editionibus, quae perfici debebant; vel in Castalionis editione, quae perficienda erant, assequi non possum. Videtur enim hoc sensus requirere. Lib. 3. [gap: Greek word(s)], dubito an satis recte, rem denuo a poculis aggressi: quod alii, initium sumentes a poculis. Sed et in Martini Crusii, viri Graece doctissimi, editione Iliad. [gap: Greek word(s)] reperio, a poculis iterum exorsi. Cum tamen Hesych. [gap: Greek word(s)] et Didym. ibid. [gap: Greek word(s)] Sed et Virgilius in eadem re, Laticum libavit honorem: maluissem libantes poculis, saltem auspicati a poculis. Paulo post: [gap: Greek word(s)], incessens verbis. Sed cur non potius Eustathium sequamur, et Scholiasten, qui [gap: Greek word(s)] et (quod demulcens potius dicendum erat) exponunt? Eodem libro, [gap: Greek word(s)], reddi debuit,. an potius, uxor domina; vel, uxor regina, ut lib. [gap: Greek word(s)]. extremo? Lib. 4. [gap: Greek word(s)], phocae natantes pedibus; vel, ut alii, carentes pedibus; quamvis ista authoritate Veterum niti quoque non negemus; cum tamen agnoscat in vitulis marinis pedes (ut mirer eo nomine ab antiquis Grammaticis, Hesychio et Suida, quasi negasset, eum reprehensum, asseri a Brodaeo) Aristoteles non uno loco; et ista alia interpretatio verbi, [gap: Greek word(s)], id est, [gap: Greek word(s)], exemplo, quod sciam, certo careat; ego praetulerim, ut [gap: Greek word(s)], hoc loco Homerico, [gap: Greek word(s)], sive progenies, exponatur: et ideo fortasse, quanquam de piscibus in genere verum est, speciatim tamen phocae seu vituli marini tanto magis progenies maris nuncupentur, ad discrimen terrenorum animalium, sive vitulorum, quorum magna cum marinis est similitudo. De hoc autem vocis [gap: Greek word(s)] usu certissimo, et satis communi, (contra quam viris optime de his literis meritis visum est) apud Theocritum, aliosque, dudum viri docti monuere.

Lib. I. pag. 253. [gap: Greek word(s)]: Et illaesus pervenissem: deest vox fortassis, quae in Lugdun. edit. Typographis aliud agentibus (quid quod et integri versus alicubi transpositi?) propriâ sede deturbata, alienum locum in proximo versu male occupat.

Lib. [gap: Greek word(s)] pag. 117. [gap: Greek word(s)] male grave facinus patrasset; pro, valde laesus est; ut paulo post ita recte redditur. Non tamen ignoro ita aliquant do contingere, ut eadem verba in vicinis locis dissimiliter accipienda sint; ut eodem libro vox [gap: Greek word(s)] sed hîc alia ratio: et Scholiastes [gap: Greek word(s)] exponit; ut et Eustathius pariter in eandem sententiam. Lib. [gap: Greek word(s)] pag. 354. [gap: Greek word(s)]: Stabat autem sitiens; non probo: melius, ni fallor, antea alii: Cupiebat. Nos alibi de isto verbo, et propria ejus significatione plura diximus; sed et alii, Viri doctissimi, in Theophrasti Characteres. Fateor istam. explanationem Veterum authoritate fultam videri, Scholiastis et Eustathii; qui [gap: Greek word(s)] (ut Eustathius) exponunt. Sed melius et plenius Scholiastes: [gap: Greek word(s)] quod recte satis hoc loco, vim verbi genuinam exprimit. Est: enim in isto verbo (ut alibi pluribus) animi gestientis, et aliquid cupide molientis per externos gestus indicatio. Nec aliud, opinor, vetus Auctor (cujus hoc [gap: Greek word(s)], et quem Eustathius hîc allegat) hîc voluit. Hoc igitur vult Poeta his verbis, eam fuisse Tantali, seu in pedes erecti, sive alio quocunque gestu (ut de pugilibus olim loqui soliti) [gap: Greek word(s)], ut ardentissimam statim prae se ferret. Sed eo libentius hujus loci meminimus, ut tum Scholiastae, tum qui Scholiastem laudat hîc, Eustathii, verba illustremus. Quis enim ille [gap: Greek word(s)], quem volunt? Notum, ita solere Eustathium Veteres indicare: [gap: Greek word(s)] etc. unde facile quis in errorem inducatur. Sed non alius tamen hic [gap: Greek word(s)], quam Poeta ipse; qui quia [gap: Greek word(s)] (quod vocant) [gap: Greek word(s)] hîc adhibet, et eo valde (ut observat alibi Eustathius) delectatur, ideo hoc nomine hîc insignitur. Quid sit autem [gap: Greek word(s)], tum veteres Rhetorici, tum Eustathius ipse, valde ampliter, in Iliadem [gap: Greek word(s)]. et [gap: Greek word(s)]. docent. Sed minus ferendum quod ibidem paulo post, etiam in Porti editione: [gap: Greek word(s)] pulvis autem ex capite oriebatur. Nunquam auditos puro fuisse, qui pulverem sudarent capite. At sudorem, multo labore comparatum, et omnibus membris, capite praecipue manantem, lixivio comparari, quis non amplectatur? Nec multo melius lib. [gap: Greek word(s)] pag. 391. [gap: Greek word(s)], Conscendere navim properans. Quanto elegantius,

ut [gap: Greek word(s)] in propria significatione de occasu Solis accipiamus? Maxima certe est in. verbis emphasis et [gap: Greek word(s)] quam etiam Sanctus Paulus in causa simili (quod enim ibi Sancto Paulo die, seu Oriens; id hîc Ulyssi, Sol occidens) adhibuit: Actor. XXVII. vers. 29. [gap: Greek word(s)]. Homerus autem,

Lib. [gap: Greek word(s)] pag. 263. [gap: Greek word(s)] Tunc autem igne accenso [caseos] mactavimus. Nescio quo casu, caseos illud insertum sit. Fortasse oves scriptum fuerat. Lib. [gap: Greek word(s)] pag. 589. [gap: Greek word(s)], Flabat enim ventus: et ibidem mox, [gap: Greek word(s)] Foraminibus duplicibus: non puto defendi posse. Aliter certe Eustathius explicat, et Scholiastes. Talia in ista Porti editione non pauca, quae diligens Lector, his exemplis jam cautior, haud difficulter observabit. Nos deinceps, quod initio promisimus, insigniora aliquot loca, de multis unum aut alterum, persequemur.

Lib. [gap: Greek word(s)] edit. Lugdun. 458. Porti, 686. Euryclea, nutrix Telemachi, quam domini et alumni sui amans, tam procorum hostis ex animo; cum accita ab Ulysse, procos humi jacentes et mortuos praeter expectationem conspexisset;

Aggressa est ululare; ita vertunt omnes, quos hactenus vidi; repressa est autem ab Ulysse, his verbis:

Eustathius [gap: Greek word(s)] non simpliciter exponit [gap: Greek word(s)], sed [gap: Greek word(s)] (cum [gap: Greek word(s)] scilicer) [gap: Greek word(s)] id autem eo redit, ac si Poeta dixisset (ut ibi Eustathius [gap: Greek word(s)] quod est, insultare. Sed quis ista, quaeso, conciliet; ululare, et insultare? Nae mira haec est verbi Graeci (si tamen Graecum est dicendum) ignoratio: in qua tamen ignoratione non Lexicographi tantum praestantistimi versati sunt; sed post illos doctissimi quoque viri, qui in vertendis Graecis occupati fuerunt. Atqui Eustathius optime hîc exponit; et non defuerunt viri docti, qui tum in Notis in Novum Testamentum, tum alibi notarunt super eo, ex quibus alii deinceps cautiores debuerant evadere. Est autem [gap: Greek word(s)] (ut antiquissimi utuntur) ad sacra proprie pertinens vox; sed non uno modo Latine semper exprimenda. Ut plurimum, cum clamore quodam, et inusitata, nisi in sacris, vocis intentione Deos comprecari, sive gratias agentes ob res laetas, seu eorum opem in adversis implorantes. Operae pretium, opinor, erit, locos aliquot Veterum insigniores indicasse, in quibus hîc usus verbi reperitur; ex quibus non Homero tantum lux, sed et ipsis non minus opportuna et necessaria. In exultationis et gratiarum actionis significatione, usurpat vetus Poeia tragicus (cujus praestantissimam editionem Londini curatam, viro clarissimo, Domino Thomae Stanleio, debebit aliquando posteritas) AEschylus, in Agamemnone; ubi custos, qui noctu observabat, pro specto tandem Trojae urbis expugnationis indice lumine, ita insit; vers. 26.

[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]

Hoc (ut in pauca contrahamus) dicit, se ad Clytemnestram, Agamemnonis uxorem festnare, ut illam ex lecto excitet, ad indicendum [gap: Greek word(s)]. Hic autem [gap: Greek word(s)] quo ritu praestitus, ipsâ indicente, sit, narrat ipsa postea, [gap: Greek word(s)], etc. Hîc certe [gap: Greek word(s)] plane eâdem notione, quâ Homerus hoc loco.

Addamus alterum ejusdem AEschyli locum in [gap: Greek word(s)], ubi [gap: Greek word(s)] cum [gap: Greek word(s)] junctum opponitur [gap: Greek word(s)] id est, lamentari, et solemnibus lachrymisprosequi, vers. 831.

[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)]

In altera notione Euripides in Medea, praestantissimae istius in literis quadratis (quas alii capitales vocant) editionis, folio (ut a nobis distincta; nam nulli ibi numeri) 22. et 23. Narrat ibi nuntius Leucam, Creontis filiam, donis Medeae venenatis infectam, cum animam ageret, ac misere torqueretur; accurrisse vetulam, et quod a Deo aliquo, (quia subito correpta erat) agitari illam crederet; [gap: Greek word(s)] orsam esse,

sed cum mori illam observaret, et longe aliter quam rata erat, affectam; ex desperatione [gap: Greek word(s)] (deprecationem scilicet) vertisse in [gap: Greek word(s)], planctum, sive ululatum. Pessime ibi in ejus verbi interpretatione defunguntur vulgati Interpretes. Apud Theocritum, in Idyllio XVII. vers. 64. quod scriptum est in laudem Ptolemei; nutrix statim ut ex utero prodiit, in manus susceptum, [gap: Greek word(s)], id est, (non simpliciter exclamavit, ut ibi versio; quod tamen tolerabilius, quam ululavit, ut Homeri Interpretes) sublatâ voce preces concepit; quae ibi sequuntur, vers. 67. [gap: Greek word(s)] sed et Homerus jam supra non uno loco [gap: Greek word(s)] cum precibus conjunxerat. Haec igitur cum propria et primaeva notio verbi fuerit, ut ab Eustathio diserte notatum, qui id etiam docet, posteriores ad significationem luctûs transtulisse; quis dubitat, quin ipsissima vox sit Hebraeorum, [gap: Hebrew word(s)] hallelujah; cujus usus tam frequens in sacris Hebraicis, ut bonam partem cultûs divini complecti nonnunquam videatur? Sed de originationibus Hebraicis, plura paulo post erunt dicenda. Jam causam sciti hujus Homerici si quis requirat; hostibus mortuis non insultandum esse, vel ut vertunt alii, ob mortuos inimicos, non precandos Deos, sive preces Deo non offerendas: Eustarhius acutius, opinor, quam verius hanc reddit: Preces (inquit) Dei praesentiam poStulant; Sed Deum praesentem adesse mortuis nefas olim credebant. Sed hoc nihil ad insultationem, quae sine dubio praecipua est verbi [gap: Greek word(s)] hoc loco (ut et Eustathius agnoscit) significatio. Aliam igitur habet, quae ad verba Homerica magis apposita recte censeatur. Ea autem est, ideo prohiberi insultationem, quod qui occisi erant, non tam [gap: Greek word(s)], virtute caedentium; quam [gap: Greek word(s)], id est, ultione, et irâ divinâ, ceciderant. Hoc ipsum videtur innuere Poeta versibus proxime sequentibus: [gap: Greek word(s)] et quae sequuntur ibi in eandem sententiam. Sed verissima caussa aliunde, ni fallor, repetenda. Inter Proverbia Solomonis hoc quoque non uno nomine semper mihi visum perinsigne, et praecipuâ animadversione dignum: Graeca hîc ponemus, et Latina; quia vim verborum originalium satis feliciter exprimunt: [gap: Greek word(s)] Cum ceciderit inimicus tuus, ne gaudeas; et in ruina ejus ne exultet cor tuum; ne forte videat Dominus, et displiceat ei, et auferat ab eo iram suam, Prov. cap. 24. vers. 17. Hanc fuisse veterum Ethnicorum multorum mentem, et id diligentissime ab iis observatum fuisse, fufe alibi probavimus. At nostri Heroes, homines, ut se perhiberi volunt, Christiani, quam multi aliter? Sed haec non sunt hujus loci.

O amici, neque enim scimus ubi occasus, neque ubi aurora;
Neque qua Sol hominibus lucem praestans vadit sub terram,
Neque ubi resurgit.

Ita etiam Portus. Mihi autem semper suspecta fuit haec versio, qui non duas duntaxat mundi plagas his verbis indicari; sed quot omnino sunt, quatuor scilicet comprehendere Poetam voluisse, multo probabilius judicabam. Movebat tamen me auctoritas Eustathii; veteris itidem Scholiastis, qui duas tantum ( [gap: Greek word(s)] de occasu interpretantes) ex hac tanta verborum congerie eliciebant. Quo magis mirarer, id erat quoque, quod iidem [gap: Greek word(s)], pro septentrione alibi, ut plurimum, occurrere non diffitebantur. Sed jam omnis scrupulus exemptus est, postquam Strabonem, Geographum accuratissimum, et Homeri studiosissimum, lib. [gap: Greek word(s)]. Veterum interpretationes laudare, ac tueri, qui [gap: Greek word(s)] hîc quoque de septentrione accipiebant, atque ita de quatuor plagis sententiam amplectebantur, animadverti. Mihi jam Strabo non est ad manum. Sed quo facilius illo (ad hoc quidem quod attinet) careamus, facit Didymus, aut quisquis ille Scholiastes; qui quamvis (ur saltem illum exhibent, qui nunc extant libri; nam ejusdem Authoris tam sibi repugnantia esse, non ego praestem) hoc loco [gap: Greek word(s)] tantum meminerit; idem tamen alibi de vocis [gap: Greek word(s)] variis agens notionibus, et ea occasione hunc Homeri locum afferens, ex Veterum opinione quatuor mundi plagas, hîc interpretatur. Ita ergo ille in Odyss. [gap: Greek word(s)]. ipso (statim initio: [gap: Greek word(s)], etc. [gap: Greek word(s)].

[gap: Greek word(s)] Suspicor in prioribus verbis aliquid desiderari ad explendam sententiam; sed quae sequuntur, adeoplana sunt, ut interpretatione non indigeant. Quis est autem, modo qui Hebraicae linguae non plane sit ignarus, cui, dum haec legit, non statim in mentem veniat vox Hebraica [note: Erunt fortasse qui malint a [gap: Hebrew word(s)] repetere. Ita certe reperio in Harm. Etym. Ling. Guicchiardini; de quo nos opre egimus, et Auctoris istius judicio quam parum trinbuendum sit, pluribus exemplis ostendimus. Nempe, hoc volunt, [gap: Hebrew word(s)] etiam tegere, occultare, signisicare, quia Davidis verba Psalm. 139. vers. 11. id videntur requirete: et ita plerique statuuns Lexiegoraphi. At certum est, quicquid de isto loco statuatur, eam non esse propriam verbi signisicationem; sed terere, conterere, etc. unde etc. in istis I'salmistae verbis Graec. Interp. [gap: Greek word(s)] et Latin. conculcabunt, reddiderunt. Sed nec in Rabbin. ulla, quod sciam, alterius istius significationis vestigia. Quare optimo judicio Avenarius, in praestantissimo Lexico, ut Graec. [gap: Greek word(s)], ad [gap: Hebrew word(s)] (ut et hîc nos) resert.] [gap: Hebrew word(s)] tsaphon; vel ut olim scriptum et pronuntiatum, Saphon: id est, Aquilo, Septentrio; a radice ductum, quod occultare, recondere, delitescere, significat: ut mirum non sit, si vox Graeca [gap: Greek word(s)] etiam tenebras, caliginem, et quae sunt istis affinia, significet. Ita et [gap: Greek word(s)], verbum Homero usitatissimum, quid aliud quam Hebraicum (et id quidem nullâ mutatione interveniente) [gap: Hebrew word(s)] obscuritas: tenebrae; et (ut apud Fobum scribitur, [gap: Hebrew word(s)], ut quidam volunt, loca septentrionalia, ubi sol totis sex mensibus non consptcitur. Ho nero certe non tenebras tantum, sed et occasum significat. Atque hoc ipsum sacrae linguae studiosis Homerum non parum commendare debeat, quod ut Scip. orum omnium, qui nunc supersunt Graecorum, antiquissimus est; ita apud illum longe plura reperire est, quae suas origines referant, quam apud ullum alium Scriptorem Ethnicum. Exempli caussâ: [gap: Greek word(s)] et vox Homerica, quae Grammaticis non parum molestiae creavit. Fuerunt, qui [gap: Greek word(s)] alii, qui [gap: Greek word(s)] exponerent. Eustathius proprie [gap: Greek word(s)] significare vult. Sed omnes tamen in eo consentiunt,. pro [gap: Greek word(s)] ab Homero usurpari: ita certe Odyss. [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] sed et in Hymno, quo Apollinem celebrat, ubi [gap: Greek word(s)] opponitur [gap: Greek word(s)] Et sane haec est vera et genuina verbi significatio, ut patet ex origine Hebraico [gap: Hebrew word(s)] (tohu) inanitas, inane, vel informis; ut Buxtorfius exponit. Et recte Esaiae cap. 49. vers. 4. [gap: Hebrew word(s)] redduntur a Graecis Interpretibus, [gap: Greek word(s)] Frustra igitur Eustathius, qui aliunde arcessere conatur; qui tamen parum abest, quin barbaram et alienigenam vocem agnoscat, dum [gap: Greek word(s)] pronuntiat.

Jam vero phrases, et dicendi genera elegantissima tam multa sunt in Homero, quae si quis cum sacris conferat, vix est ut illorum sententiae (ut illustrissima et sapientissima dicta, sensus et sententias celeberrimas omittamus) non accedat, qui partem aliquam Veteris Testamenti notam ipsi lectamque censuerunt. In his est Jacobus Cappellus, vir apprime doctus, cujus verba non indigna visa, quae hîc apponerentur. Ita igitur ille: Qui Virgilium cum Homero contulerit, non dubitabit Homerum a Virgilio lectum; sic Homerum cum Sacris Scriptoribus eo vetustioribus cum confero, vix temperare mihi possum, quin credam ab Homero lectos Scriptores illos sacros, si non integros, saltem [gap: Greek word(s)]. Non affirmat ille; nec ego, ut quisquam credat, laboro. Sufficit si id vincimus, tam multa id genus apud Homerum occurrere, ut si talis comparatio locorum, pari judicio et diligentiâ instuatur; multum inde fructus et ingenuae voluptatis ad Lectores, tum Sacrorum Librorum, tum veteris eruditionis, id est, Homeri studiosos, redire possit. Aggressiis est Cappellus, et multum praestitit; sic tamen, ut multa reliquerit aliis indaganda. [note: Jac. Cappelli Vindiciae, Cap. XI. Hebraismi Homerici. Cap. XII. Hormericaerum Elegantiarum origines ad suos fontes, id est, sacros, revocatae.] Et fortasse non unius, aut vix unius fuerit hominis (ut sunt ingenia varia, et alia aliis in hoc genere sagaciora) id opus. Caeterum (ut hoc obiter moneam) de verbo Homenco [gap: Greek word(s)] multa Cappellus quoque in locis indicatis, non quae sunt a nobis notata; (quod sciam; neque enim aliorum scrinia compilare nostrum est) sed quae tamen quod in genere volumus, et contendimus, non leviter confirmant.

Sed quia in hunc sermonem et Cappelli mentionem incidimus, non erit abs re, uno saltem exemplo Cappelli collectionem augere, ut vel hinc tanto magis aliorum provoectur industria.

Odyss [gap: Greek word(s)]. Lugd. edit. pag. 455. Porti, pag. 685. Phemius vates, qui absente Domino, procis convivantibus et bona Ulyssis impune diripientibus, operam suam, invitus ille quidem, (si fides ipsi de se testanti) sed tamen et ipse conviviorum particeps, et procis dilectus, navaverat; cum jam procorum stragem terribilem vidisset, et suam vitam [gap: Greek word(s)] versari intelligeret; Ulyssi supplex ad genua provolutus, verbis eum placare pro sua virili aggreditur. Inter alia autem, quae sane sunt egregia, et personae convenientia, hoc delinimento utitur: [gap: Greek word(s)], non vidi versionem, quae mihi satisfaciat; et absque Eustathio foret, in ambiguo fortasse esset egregia sententia. Sed omnium pessime Lugdunensis editio, aut quos illa sequitur: videtur (pro, videor) autem tibi accinere, Tanquam Deo. Hoc autem voluit Phemius dicere (ut Eustathius exponit, et verba ipsa fidem faciunt) se in hoc suo discrimine Ulyssem spectare, tanquam praesentem Deum. Eustathius autem, quanquam [gap: Greek word(s)]

haec dici agnoscat, tantam tamen esse sententiae [gap: Greek word(s)], aut ut ipse loquitur, [gap: Greek word(s)], pronuntiat; tantam ad movendum et flectendum Ulyssem vim et efficaciam; ut vel ista verba fidem facere Phemii de se jactationi, se [gap: Greek word(s)] esse, et a Deo inspirari solitum, fuerint idonea. Sed ipsum praestat audire: [gap: Greek word(s)] Nihil potuit magnificentius hoc judicio. Quid nos igitur censere verum est, de verbis Facobi Patriarchae, fratrem Esavum, a quo sibi suisque male metuebat, in im proviso et inexpectato congressu alloquentis: Sic enim vidi faciem tuam, quasi viderim vultum Dei: esto mihi propitius: (in Homero [gap: Greek word(s)]) addita quoque Dei Opt. Max. ut sibi valde propitii et benefici (quo praecipue Phemii deprecatio nititur) commemoratione; suscipe benedictionem, quam attuli tibi et quam donavit mihi Deus, tribuens omnia. Nec male Graeci: [gap: Greek word(s)] (alii per praeteritum, [gap: Greek word(s)] melius) [gap: Greek word(s)]. Profecto, quicquid de Homeri verbis, aut judicio Eustathii staruamus, ausim dicere, si quis omnia Veterum myrothecia, si quis arculas omnes excutiat, non temere reperturum, quae cum istis Facobi, venustate certent et elegantiâ; aut quae afflatum divinum magis arguant. Sed nec opus hîc ullâ [gap: Greek word(s)], quam Eustathius, Vatis Homerici verbis, tantâ diligentiâ, ne nimiâ [gap: Greek word(s)] violasse videatur, magis curiose, quam vere, aut necessarie adhibet. Haud dubium enim, quin Facobus vero affectu (quae ipsius erga fratrem pietas) locutus sit; et mollia verba, graves utcunque viros; et Deo fretos, instante periculo non dedecere, plura in Sacra Historia exempla, quae doceant. Porro Lectores hîc quoque monemus, etiam Cappellum in opere supra citato haec ipsa Facobi verba laudare et adferre; sed quia diversa est applicatio sive collatio, non credidimus actum nos acturos, si novâ, et (si rem spectemus, nam si verba tantum, nihil similius esse potest, quam quod ille adfert) magis appositâ collatione, Eustathii judicio maxime moti, eadem prosequeremur.

Postremum jam superest, quod hîc nobis propositum fuit, Didymus, aut quisquis est Author seu Collector Scholiorum, sive breviorum Notarum in Homerum, quae vulgo Didymo tribuuntur. Recte, an secus, non hîc quaeram. Fuere docti, qui eo nomine nuncuparent; fuere, qui Scholiastem anonymum maluerunt appellare. Utilem certe, et antiquum esse, res ipsa clamat; nec alium voluit Eustathius, opinor, ut plurimum, cum [gap: Greek word(s)], quod non uno loco facit, laudat; qui etiam ut plurimum, quantum illius est, in suos Commentarios transfert; interdum tamen, etiam non pauca, quae notae melioris, praererit, aut fortasse in suo Codice non reperit. Caeterum, quisquis Author ille fuerit, aut quomodocunque dicendus; recusa sunt typis certe perelegantibus, in Lugdunensi editione illa nupera Hackiana, ista Scholia, ex Hervagiana, ut res ipsa loquitur, editione; quae quamvis prioribus editionibus multo purior et perfectior; cum tamen haud paucis et ipsa mendis et ulceribus laborare, a peritis Lectoribus, et harum rerum intelligentibus, facile deprehendatur; optandum erat, ur qui haec recudenda tanto post tempore susceperunt, exemplo Hervagii Typographi, quem eo nomine commendat ibi Camerarius; de docto aliquo Curatore operis (quales haud dubium quin plurimos Belgium suppeditet) sibi prospexissent; cujus operâ melior, aliquâ parte saltem, et emendatior haec quoque editio prioribus prodiisset. Nam quod aliquis objiciat forcasse, scriptorum manu Codicum nullam fuisse copiam; quamvis ea magna calamitas, fateor, si quaesiti nulli reperiri potuerunt; non parum tamen etiam sine scriptis Codicibus, ab industrio viro, majore fructu quam labore, praestari potuisse, id jam aggredimur (ut saltem futuris Ediroribus, et Lectoribus consulamus) aliquot exemplis, et evidenti ratione persuadere. Dicebamus antea pleraque, quae in his antiquis (ut vulgo vocantur) Scholiis reperiuntur, ea Eustathium in suos Commentarios transtulisse. An ita res habeat, periculum facienti facile liquebit. Nos certe experti sumus, et affirmamus. Nec tamen minus aestimanda haec Scholia: nam quotusquisque est, cui aut omnino vacet, aut semper vacet, in tanta farragine (non inutili illa quidem, fateor; si quis id agat; sed non omnibus Homerici textûs studiosis pariter necessaria; nec ullis fortasse semper opportuna) tam longis et crebris digressionibus, quod ad rem praesentem faciat, invenire? Si igitur et Eustathius, eadem pleraque; quantillus

is, quaeso, labor, si quis hunc laborem semel, et hoc opus, ut aliis prosit, in se susceperit, ubi aliquis in Scholiaste naevus, aut aliquid mancum, detortum; ad Eustathium adire, eum consulere, verba inter se, si non semper eadem, quae tamen eodem tendant, conferre? Sed exemplis res fiet liquidior.

Lugdun. edit. pag. 147. in ista Poetae: [gap: Greek word(s)] postquam dixit, Tityum istum, terrae filium, amore Latonae, Apollinis matris arsisse, et ideo ab Apolline sagittis confossum: [gap: Greek word(s)] Quid ista sibi volunt, [gap: Greek word(s)]. Certe non valde difficilisconjectura, si quis sit [gap: Greek word(s)]. Sed inspecto Eustathio, cujus haec in hunc locum inter alia: [gap: Greek word(s)]. Quis amplius de vera lectione dubitet, et non videat, pro [note: Eustath. pag. 287.] [gap: Greek word(s)], scribendum esse, [gap: Greek word(s)]. Rbadamanthi autem [gap: Greek word(s)], sive justitia, res adeo decantata, ut mirer vulgatos Euripidis Interpretes, in Cyclope, ubi ait,

Ego enim huic Sileno quam Rhadamantho
Longe magis fidem habeo, et justius loquor quam vos:

Lugdun. edit. pag. 153. [gap: Greek word(s)]. Corrige ex Eustathio, [gap: Greek word(s)], ut sensus requirit.

Lugdun. edit. pag. 164. [gap: Greek word(s)], etc. [gap: Greek word(s)]. Corrige ex Eustathio, [gap: Greek word(s)].

Lugdun. edit. pag. 180. [gap: Greek word(s)]. Corrige ex Eustathio: [gap: Greek word(s)]. Verba Eustathii: [gap: Greek word(s)].

Lugdun. edit. pag. 348. [gap: Greek word(s)]. Corrige ex Eustathio, [gap: Greek word(s)].

Lugdun. edit. pag. 364. [gap: Greek word(s)] Corrige ex Eustathio: [gap: Greek word(s)]. Sed dicet aliquis fortasse; si hocvoluit Scholistes, cur igitur totum discrimen in spiritu tantum constiruit? Aristarchus, inquit, [gap: Greek word(s)] cum spiritu aspero voluit hîc scribi: Callistratus autem, [gap: Greek word(s)] cum leni. Docte hoc advertit Eustathius, et ne Lector haereret, occurrit tempestive; cujus tamen verba harum rerum minus intelligentibus haud minus erunt fortasse obscura. Dicit autem Eustathius, ideo [gap: Greek word(s)], sive spiritum lenem, a Veteribus hîc commemorari, quia tum soliti scribere [gap: Greek word(s)] cum spiritu leni in penultima, seu medio vocis, ne temere cum [gap: Greek word(s)], quod duobus verbis scribitur, confunderetur. Certe solitos Veteres, non initio tantum verborum; sed etiam mediis vocalibus spiritum superponere, nôrunt, opinor, quibus haec studia curae; sed quam tamen super eo rationem, quos canones (ut vulgo loquimur) observarent, non cujusvis fortasse est dincere. Haud pauca non uno loco Eustathius, ex quibus tota haec res non mediocriter erui et illustrari queat. Sed et Angelus Caninius, ex Athenaeo et Eustathio, in doctissima sua Grammatica non pauca adfert. Sed non hoc nunc agimus. Certe hujus moris et antiquae scripturae ignorantiam huic loco corrumpendo fuisse, certo certius est; cum tamen sequentia verba non [gap: Greek word(s)] (multo minus [gap: Greek word(s)], ut hîc editumest) sed [gap: Greek word(s)] (ab [gap: Greek word(s)], limen) necessario requirerent: exponuntur enim, [gap: Greek word(s)]. (ut hîc Scholiastes) habet Eustathius, [gap: Greek word(s)]. Sed ferri potest quod hîc habemus.

Lugdun. edit. pag. 476. [gap: Greek word(s)]. Ita habet etiam et Hervagiana editio, ne quis Lugdunensi immerito succenseat. Caeterum, nihil corruptius his verbis, nihil, nisi Eustathius succurreret, desperatius; quamvis non unus medicus ad perfectam sanitatem tanto incumbente vitio sufficiat. Sed quod unius ope non possumus, junctâ duorum operâ feliciter nos assecuturos speramus. Primo igitur ex Eustathio ita restituimus --- [gap: Greek word(s)] (observet Lector, quam pronus sit in describendo lapsus, ubi etiam eaedem literae, sed et ordo literarum retinetur: [gap: Greek word(s)], pro, [gap: Greek word(s)]. Hactenus, ut speramus, optime; certe jam nihil obscuritatis in verbis. Non tamen Eustathius haec eodem ordine, aut totidem syllabis; sed nos ductum literarum secuti, ordinem verborum repraesentavimus, quem Eustathium in Scholiaste reperisse probabile est. Sed quid istis fiet, [gap: Greek word(s)], quorum nulla in Eustathio vestigia? Hîc nobis advocandus Auctor Etymologici Magni, quo auctore aut

restituemus in Scholiaste nostro: [gap: Greek word(s)]. Hoc igitur voluit istis verbis Scholiastes [gap: Greek word(s)], vel [gap: Greek word(s)], cum simplici [gap: Greek word(s)]. scriptum (nam [gap: Greek word(s)] longe aliud, ut omnes nôrunt, et eâdem ratione [gap: Greek word(s)]) cavas illas partes, quae oculis subjacent, significare.

Sed ibidem (in Scholiaste) mox; [gap: Greek word(s)], etc. quamvis nihil hîc quidem auxilii ab Eustathio; non dubitamus tamen, quin vera sit lectio; [gap: Greek word(s)]. sequitur: [gap: Greek word(s)]. Merito, inquit, Deus [gap: Greek word(s)], (vel [gap: Greek word(s)], seu malorum expers) a nobis censeatur et celebretur, ut qui bonorum seu felicitatis aliis auctor. Nec multo aliter sanctus Jacobus, quasi sibi connexa, et ut vulgo loquimur, reciproca haec ponit in Deo: [gap: Greek word(s)] eum esse [gap: Greek word(s)], et, [gap: Greek word(s)]. Sed nec dissimili ratiocinatione colligit Eustathius, in Iliad. [gap: Greek word(s)]. Deum, quia sit [gap: Greek word(s)], ideo bene credi, [gap: Greek word(s)]. Dixisset [gap: Greek word(s)]. idem quod Scholiastes dixisset.

Sunt sane istiusmodi non pauca, in hoc Scholiaste, male affecta, quae solâ conjectura, ubi desunt alia praesidia, si quis diligentiam intendat, et non [gap: Greek word(s)] sit, et [gap: Greek word(s)] in istud genus periculis, satis feliciter sanari possint: quaedam etiam, ubi neque Eustathius, neque scholiastes fortasse satisfaciunt, in quibus ingenium (si quis tentare velit) non infeliciter cedat.

Scholiastes: [gap: Greek word(s)]. Videtur aliquid deesse, et Henricus Stephanus, a linguae et eruditionis Graecae amatoribus nunquam sine honore nominandus, in Indice Thesauri sui (vere Thesauri) ita citat: [gap: Greek word(s)]. ex aliquo MS. ut vensimile. Videtur id velle Scholiastes, Irum, malo omine ita nuncupatum; perniciem suo sibi jumento (ut loqui amat Plautus) accersere. Sed nec ille, nec Eustathius rationem nominis explicant, ad quam respicere videtur Homerus, cum addit, [gap: Greek word(s)]. Ego suspicor illum significationem verbi [gap: Greek word(s)], vel [gap: Greek word(s)], alludere voluisse. Certe [gap: Greek word(s)], vel [gap: Greek word(s)] (quod in Eustathio) plane idem quod [gap: Greek word(s)] in hoc sensu, cum [gap: Greek word(s)] junctum. Neque id remotius, aut longius petitum censeatur, quam [gap: Greek word(s)], quod in superioribus versibus. Plena est Historia Sacra istiusmodi allusionum in propriis nominibus; in quibus etiam, quae multo videantur alieniora, non pauca.

Jam Lugdun. edit. pag. 417. ad ista, [gap: Greek word(s)], de noviluniis sive neomeniis; cur illa Deis in genere; cur Apollini, speciatim consecrata, non pauca docte et pie tradita. Sed [gap: Greek word(s)] (non [gap: Greek word(s)] legendum esse, manifesta suadet ratio; et mox ibidem: [gap: Greek word(s)], etc. corrigendum, pro [gap: Greek word(s)].

Ex his non multis exemplis, quam multa praestanda restent, et praestari poterant in hac Nova Editione, si quis id pensi sibi proposuisset, facile, ni fallor, Lector intelligens percipiet. Quod tantum abest ut praestitum sit; ut metuendi caussa non absit, ne quaedam quae inprioribus editionibus recte habebant, in hac novissima, Correctorum ignorantiâ depravata sint. Ecce enim non procul ab initio (Odysseam semper intelligimus; praestabunt alii fortasse in Iliade, quod nos hîc in Odyssea praestitimus) Lugdun. edit. pag. 6. ad ista Poetae:

cum ista in Scholiaste, [gap: Greek word(s)], bene cohaererent, male in Lugdunensi divulsa sunt: [ [gap: Greek word(s)].] ex quibus sensus, qui prius satis in propatulo, nullus eruatur. Quatuor enim diversas hujus loci explicationes affert: prima, ut [gap: Greek word(s)] dicatur Atlas, quia [gap: Greek word(s)], (sed quare Deis [gap: Greek word(s)] Atlas? an ideo quod Perseum, Jovis filium, ad hortos Hesperidum noluerit admittere, et ideo in saxum seu montem redactus? an quod Japeto satus, et Promethei frater? Sed AEschylus in Prometheo, qui abunde satisfaciet, consulendus) Diis inimicus, aut infestus. Aut si cum aspiratione scribatur, [gap: Greek word(s)], tum Atlas ita dictus, quod Universi (quod humeris sustineat scilicet) curam gerat; quae secunda expositio, quae unica de quatuor hîc allatis extat in Eustathio. Tertia, ut [gap: Greek word(s)], ad [gap: Greek word(s)], seu mare referatur; quod [gap: Greek word(s)], seu perniciosum nuncupetur, ut ex diris Poetarum, aliorumque cuivis in promptu intelligere. Nec minus, [gap: Greek word(s)], quamvis proprietas vocis ad mente praeditos tantum pertineat, de mari efferri potest, quam [gap: Greek word(s)], lib. [gap: Greek word(s)]. et id genus alia. Quarta expositio, quae mihi maxime probatur, ut Calypso ipsa intelligatur; ac tum scribendum fuerit, [gap: Greek word(s)]. Conjicit

autem Scholiastes, cum scriptum reperisset aliquis [gap: Greek word(s)], more veteri (cujus in veteribus libris et inscriptionibus passim exempla) pro [gap: Greek word(s)], et [gap: Greek word(s)], illud metro (quae ipsius ignorantia fuit) repugnaret; ut versui consuleret, vocem in [gap: Greek word(s)] (addito [gap: Greek word(s)]) temere produxisse.

Lugdun. edit. pag. 110. [gap: Greek word(s)]. Ait ibi Scholiastes, traditum a quibusdam esse, Illyricâ dialecto [gap: Greek word(s)], nuncupari, ut diserte apud Eustathium, in hunc locum, legitur: nisi quod [gap: Greek word(s)], pro [gap: Greek word(s)], ibi (in Basileensi saltem editione) excusum; et in Hervagiana Scholiastis editione, aliquanto pejus, literâ unâ deficiente, [gap: Greek word(s)]. quod importuni Correctores, quia vox omnibus nota [gap: Greek word(s)] se offerebat, omni jam vestigio pristinae lectionis obliterato, in [gap: Greek word(s)] mutasse videntur: (ita certe Lugdunensis editio exhibet) sequentia nihil morati, quibus ineptissimi commenti vanitas apertissime refellitur. Sequitur enim, ut in aliis editionibus, ibi quoque: [gap: Greek word(s)]. apud Eustathium: [gap: Greek word(s)].

Vereor ne plura sint ejus farinae. Haec enim non studio quaesita; (bonâ fide dicimus) sed dum oculos huc illuc in tumultuaria lectione circumferimus, oblata nobis. Quod si cum lectionem Odysseae primum cum viro nobili aggressi sumus, tale quid in animo habuissemus, ut quod etiam in Scholiaste praestitum seu peccatum esset, adverteremus; auctiora, puto, haec fuissent, aut saltem fuisse potuissent. Aliud enim mallemus, quam tali provinciâ defungi. Sed cum ita, ut ante diximus, res tulisset; vicit utilitatis ratio, et de harum literarum studiosis bene merendi constans studium. Si vero, quod nobis propositum fuit, id aliqua ex parte assecuti sumus; ilii potissimum debentur gratiae, qui non solum occasionem praebuit, ad studiorum horum societatem perhumaniter invitans; sed et saepe cunctantem cohortatione suâ erexit; et judicio suo (cui multum, ut meritum ipsius est, tribuo) confirmavit.

SUPER LOCO HOMERICO, quo Dei in hominum, etc. DISSERTATIUNCULA.

HOMERI laudes non hîc instituimus; quem quidem qui, non ut Poetarum tantum, sed ingeniorum ab omni memoria principem, non suspiciunt et admirantur, illi pudori suo quam bene consulant, qui suum judicium (si tamen judicium dicendum est) tot aetatum consensui opponant, ipsi viderint. Cum tot aetatum consensum dicimus, praestantissima (vel ipsis, qui de Homero aliter sentiunt, judicibus) aetatis cujusque ingenia, Philosophos, Historicos, Poetas intelligimus, qui Homerum ut hominem supra quicquid a quoquam de homine dici possit, admirandum; et in quo vires suas natura summas semel experta sit, exquisitissimis verbis, et elogiis, uno ore praedicant. Acego quidem ita judico, qui Homerum contemnunt, vix illis pejus optari posse, quam ut fatuitate suâ fruantur, ac constanter eum contemnant, ex cujus lectione et admiratione tantos alii tum solidae eruditionis, tum voluptatis honestissimae fructus percipiunt.

Caeterum, qui de Homero sic censemus, non tamen ignoramus, aut negamus, multa apud illum non impia tantum, ut ethnicum, sed et ridicula plane, tantâque indigna sapientiâ reperiri; quae tamen ut exeusemus, saltem ne miremur, nihil opus est, ut ad allegoriarum commenta, quod fit a multis, confugiamus; ut in nupero De Enthusiasmo Tractatu, paucis, pro re nata, perstrinximus. Sed ista non sunt hujus loci.

Inter alia, quae profundam Poetae incomparabilis sapientiam (qualia passim in utroque Opere plurima) testantur, sunt et ista, mox hîc apponenda; de quorum genuina sententia variantes jam olim fuerant opiniones: e variis autem, quae verissima nobis videatur ut ostenderemus, suscepta a nobis haec opera est. Omissis autem quae nihil ad praesentem disquisitionem faciunt; iis,

quorum proprior est cohaerentia, et quae sine sententiae dispendio separari non possunt, contenti erimus. Ita autem Homerus, [gap: Greek word(s)]. vers. 129. etc. sub persona Ulyssis, qui se alium simulabat:

[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)].
[gap: Greek word(s)],
[gap: Greek word(s)].
[gap: Greek word(s)],
[gap: Greek word(s)].
[gap: Greek word(s)],
[gap: Greek word(s)].

Nihil imbecillius terra nutrit homine
Omnium, quaecunque super terram spirant et serpunt.
Non quidem unquam dicit malum passurum esse in futurum,
Quousque irtutem praebeant Dei, et genua moventur:
Sed quando jam et mala Dei beati perficiunt,
Et haec suffert nolens patienti animo.
Talis enim mens est terrestrium hominum,
Qualem quotidie ducit Pater virorumque Deorumque.

Hom. Od. [gap: Greek word(s)]. edit. Ob. Gifan. Argentor. Ann. Dom. 1514. pag. 523.

Dum singula, quo se nobis offerunt ordine, percurrimus, et si quid in verbis obscurum, aut dubium, excutimus; versionem interim Latinam, quam exhibet Gifaniana editio, hîc in tyronum gratiam apposuimus.

Hominem natum omnium, quae terra alit, animalium, animal esie miserrimum; nihil in omni vita, in omni scriptorum genere decantatius. Quod nos quoque, si quibus malis non corpora nostra duntaxat, sed et animi, sorte nascendi sunt obnoxii, spectemus, ita verum esse credimus et concedimus; ut aeque certum sit, nihil eodem homine praestantius, divinius, beatius in terris denique, si animi dotes, et bona, quorum natura sua capax est, quaeque multi, tum diligenti cultu, tum quâdam (non omnium sane, qui homines audiunt) naturae bonitate; vel, ut more Christiano loquamur, Dei Opr. Max. bonitate et gratiâ in hac vita consequuntur (ut futura taceamus) consideremus. Ex hac autem utriusque conditionis hominum consideratione; hinc, ultra vilissima quaeque et abjectissima animalia, miserorum; illinc, divinitatis, meliori suâ parte, participum; bestiarum omnium, domandi, regendi, ad usum suum solertia, dominorum; maximorum Dei operum, in quo sita maxima felicitas, contemplatorum, et quae his sunt affinia; magnum, inquam, ex hac consideratione, rem rectâ ratione putantibus (ut sacra taceamus) argumentum, aliquid hominum culpâ intervenisse, quod rerum ordinem praeter summi Creatoris propositum, et primas mundi leges inverteret, et cujus occasione in omnem posteritatem noxa derivata sit. Sed ista non hîc excutimus.

Si ita autem res habet, et ita nati sumus, ut homine nihil sit in terris miscrius; homines illos, anportenta, et monstra in ultimas terras deportanda censebimus, qui Deum ipsum de felicitate provocare sunt ausi? Utinam non et in illis Seneca, Scriptor alioquin utilissimus, nisi ubi grahdiloquentiam illam Stoicam (putidam magis an impiam?) affectat. Quid vero miramur hominem quondam in plena felicitatis humanae possessione, sorte suâ non contentum, divina affectasse, qui videmus repertos esse, qui in miserrima hac lapsorum conditione, suam felicitatem divinae aequarent, immo anteponerent?

Caeterum quoniam miseriae humanae consideratio multis obtrectandi, et de Providentia divina male sentiendi occasionem praebuit; quamvis plana omnium objectionum solutio ex una conditi, lapsi, et per Christum reparati hominis historia peti possit; non possum tamen quin divinos Euripidis versus, quibus Dei causam agit, et erga hominum genus benignitatem asserit, dignos qui intimo ammo recondantur, Lectoribus commendem. Quia autem plures sunt, et nos non hîc id agimus, locum indicasse (qui in [gap: Greek word(s)]. ab istis, [gap: Greek word(s)]. ad ista, [gap: Greek word(s)]) sufficiet.

Enimvero, cum miseriae humanae non una sit species; non unum caput, Homerus hîc pro oblata occasione, ex contextu orationis petenda, eam potissimum exagitat, quod eo plerique sint ingenio, ut nec laeta moderate; nec tristia constanter, seu fortiter ferre queant. Nec id immerito Poeta sapientissimus; cum secundum Philosophos, et qui a Philosophis hauserunt, Historicos, et Poetas, sapientiae humanae praecipua pars in eo sita sit, ut in utriusque fortunae periculo modum et

aequanimitatem praestemus. Is est sapiens, quem quarimus; hic est beatus, cui nihil humanarum rerum, aut initolerabile ad demittendum animum; aut nimis laetabile, ad efferendum videri possit, ait Cicero, Tusc. Q. lib. IV. cap. 17. ad Homeri mentem appositissime. Hujus generis monitis ac praeceptis pleni sunt Philosophorum, ut alios Scriptores omittam, libri.

Sed aliud praeterea ab Homero his verbis innuitur; quod plerique scilicet in adversis ferendis tam molles sint et queruli, id eo praecipue fieri, quod beati de fortunae inconstantia minime cogitarint. Quo pertinet illud sacri [note: Ecclesiastis cap. 7. vers. 14.] Vatis et Philosophi: [gap: Hebrew word(s)]: Cujus sapientissimi praecepti sensus et ordo verborum, ob quaesitam paronomasiae [note: Similium in Sacra Scriptura paronomasiarumplura exempla nos alibi, in Tractatu De Lingua Hebraica.] elegantiam ( [gap: Hebrew word(s)] et [gap: Hebrew word(s)], quae verbis in priore membro non. sine venustate repetitis, vim paronomasiae habentibus, responderet) paulo perplexior et obscurior est, non tamen ita obscurus, ut ad mentem sagacissimus Junius, tum in versione, tum in Notis (quod nescio an de aliis Interpretibus aeque dici possit) felicissime non penetraret. Verbum enim [gap: Hebrew word(s)] ad utrumque membrum, seu colon orationis pertinet, ut tam in prosperis quam adversis considerare nos jubeat divinus Magister: quasi diceret: Tum in prosperis (inquibus laetari te, modo non ultra modum, minime prohibeo) tum adversis, meditando et considerando id age, ut in utroque statu aequo te geras animo. Ita enim consulto adversa secundis, et secunda adversis miscet Deus, et eorum momenta, seu praefinita tempora, tibi ignota esse voluit; ut neque in laetis praesumeres, neque tristibus desperares. Plane quod Orator, et Philosophus aeque praestans, Dio Chrysostomus, dilucidioribus aliquanto verbis, Orat. 18. [gap: Greek word(s)], etc. [gap: Greek word(s)]. Id est: Experientia rerum, prosperarum scilicet et adversarum, etc. Qui enim recte ista perceperit, neque in rebus secundis ultra modum efferetur; adversos vero casus omnes generose tolerabit, ut qui in secundis suis, posse omnia in contrarium vertere, probe cogitaverit. Quo pertinet et illud Ciceronis, Tusc. Q. lib. III. cap. 14.. Et nimirum haec est illa praestans ac divina sapientia, pereeptas penitus ac pertractatas humanas res habere: nihil admirari cum acciderit; nihil antequam evenerit, non evenire posse arbitrari. Junii Versio, quam laudavimus, haec est: Tempore boni, versare in bonos; tempore autem mali, utere. (vel respice) Etiam hoc ex adverso illius fecit Deus ipse, eâ ratione, ut non possit assequi homo [eorum quae] instant sibi quicquam. Idem in Notis: Utere secundis et adversis rebus, etc. In verbis Poetae, ( [gap: Greek word(s)]) non dicit, sed cogitat, aut reputat vertendum; cujus exempla tum in Homero ipso, tum aliis passim obvia. Caeterum, Hesiodi nobile dictum, [gap: Greek word(s)], si [gap: Greek word(s)] vitam, non victum, vertamus, et ad incertos rerum eventus, quod in prolixa super eo disputatione facit vir in his literis inelytus, extendamus, non aliunde clariorem quam ex his Solomonis, lucem accipiat; et ipsum vicissim, quem nos sequimur Sacrorum Verborum sensum, collatis sententiis, non parum confirmet. Sed Hesiodi tamen contextus aliud requirere videtur. Sed hoc obiter.

In verbis Homeri notat Eustathius, [gap: Greek word(s)] hîc ab eo vocari, quod posteriores Graeci verbo [gap: Greek word(s)] expresserunt; cujus significationis alibi quoque in Homero exempla affert: ut et verbi inde formati [gap: Greek word(s)], pro [gap: Greek word(s)], seu feliciter ago. Quae quanquam vir doctissimus, et de lingua Graeca, si quis alius, meritissimus, in Thesauro incomparabili in dubium vocet, dum [gap: Greek word(s)] mavult vigorem hîc interpretari; sed [gap: Greek word(s)], aliter melius exprimi censet; non tamen ab illo quicquam afferri video, cur ab Eustathii sententia discedendum nobis sit. Nam quod [gap: Greek word(s)] vigorem corporis quoque significet, quae significatio huic loco bene conveniat; verum id quidem est, si de versus unius ac singularis sententia seorsim pronunciandum nobis est. Sin eorum quae sequuntur, et in quibus totius loci praecipua sententia versatur, habenda ratio est; multo aptior [gap: Greek word(s)] quam vigoris significatio huic loco fuerit; quod ex iis, quae dicenda nobis supersunt, clarius liquebit. [gap: Greek word(s)] porro [gap: Greek word(s)], ut hîc Homerus loquitur, opponuntur apud Auctorem Epistola [note: Cap. XII. vers. 12.] ad Hebraeos: [gap: Greek word(s)] quem tamen ad Graecam phrasim sive [gap: Greek word(s)] (quando vim [gap: Greek word(s)] habent haec verba, haud secus ac ista Theocriti: [gap: Greek word(s)]) respexisse, stultum sit credere; cum ex Hebraicis Esaiae sumta

sint illa; nec mirum cuiquam videre debeat, si in re, quae in ipsa natura tam manifestum habet fundamentum; plures, quamvis diversis utentes linguis, ejusdein naturae participes, conveniant. Sed et Homero, [gap: Greek word(s)], pro occidere, alicubi dictum.

Deum, bonorum et malorum, quaecunque homini contingunt, auctorem esse (quod et alibi quoque verbis non minus disertis) asserit hîc Homerus. Quod etsi Sacrae Scripturae, si recte intelligatur, valde consentaneum est; caute tamen, non tam veritatis, quam ab Homero, homine Ethnico, Christiani non exigimus; quam Homeri ipsius causâ accipiendum est, ne scelesti dogmatis infamiam ipsi inuri patiamur, quasi Deum auctorem peccati, et insontium calamitatibus delectari eum scisceret. Nam quod quidam nefarii dogmatis invidiam ita conantur amoliri, quasi ipsum esse, seu vivere, majus esset bonum, quam quivis seu corporis, seu animi cruciatus, malum; idque argutiis nescio quibus metaphysicis adstruere conantur; tam putidum et puerile est, ut serio id quenquam, qui quidem mentis compos, credere; aut vero quo crederetur ab aliis, et non potius ad inanem subtilitatis ostentationem affirmasse, vix mihi credibile sit. His igitur et similibus aliis de absoluto Deorum imperio, et inevitabili fato dictis, opponantur alia, quae ab eodem, si non saniore judicio, certe cautiore sermone, Sacrae Doctrinae consona, tradita sunt. Qualia quae Odysseâ primâ, his verbis:

Papea, ut scilicet Deos mortales culpant!
Ex nobis enim, inquiunt, mala esse; qui vero ipsi
Suis stultitiis praeter fatum angores patiantur.

Quod autem [gap: Greek word(s)] vertunt hîc patienti animo, nihil a mente Poetae, nisi commodâ expositione leniatur, fingi potest alienius. Est enim patientia non virtus tantum, sed prae virtutibus aliis, generosae indolis, et consummatae sapientiae argumentum; cujus tanta est efficacia, ut maximorum malorum sensum non temperet modo, sed et quodammodo superet.

Nemo mala sua patienter ferentem, vere dicat miserum, cum tanti sit, fuisse miserum, ut patientia disceretur; aut certe, vere mala illa dicat, per quae ad tantum bonum, quantum est patientia, pervenitur. Fateor apud Homerum eam verbi notionem non semel occurrere; sed nihil obstat, quin ut nomen (ut Grammatici loquuntur) substantivum [gap: Greek word(s)], alias, patientem; alias, miserum et aerunmosum significat; ita et participium [gap: Greek word(s)], requirente id sententiâ, eandem significationis latitudinem admittat. Haud absimilis et verbi Latini patiens usus apud Latinos; cum alias pro virtute; ut cum Cicero dicit [note: Pro domo sua cap. 58.]: Extemorum bonorum, et in utendo rationem; ( [gap: Greek word(s)], moderationem) et in carendo patientiam semper expetendam putavi; alias pro mera tolerantia, sive cum patientia, sive secus, conjuncta, ponatur: ut cum legimus, patientiam turpitudinis, impudicitiae, et id genus alia.

Jam pervenimus ad praecipuam verborum Homericorum sententiam, et quam praecipue tractandam hîc suscepimus, in istis:

Tres autem, si non omnes illas, certe praecipuas verborum istorum interpretationes nobis observatas expendemus.

I. Prima, quam antiquissimam agnoscit Eustathius, est eorum, qui coelo et syderibus omnia humana, ipsas etiam mentes, his verbis ab Homero subjici censebant; quasi hoc voluisset, prout cujusque diei naturalis ex astrorum positura et influxu constitutio est; tales et homines, pro cujusque particulari temperamento, et animo et corpore, quotidie existere. Diversum hoc ab Astrologorum scitis, qui ex cujusque proprio sydere, seu hora natalitia, (ut Cicero alicubi [note: De Div. lib II. cap. 43.] loquitur) de unoquoque pronuntiant; nisi quod in eo conveniunt, quod astris et ipsi voluntates humanas subjiciunt, et inevitabile fatum, quod vulgo mathematicum vocant, adstruunt; de quo elegans et acuta extat Quintiliani Declamatio [note: Num. IV.] At homines callidi cum viderent suam doctrinam male vulgo audire, ut quae non homines tantum in truncos et stipites, libertate agendi spoliatos, convertat; sed jura divina pariter et humana varie confundat; multa commenti sunt, quibus impia dogmata pro virili mollirent; saltem quibus suae securitati,

ut impune sibi id liceret, consulerent. Quanquam de Ptolemaeo, tantae doctrinae meritique viro, libenter ego crediderim, aut aliis credentibus concesserim, bonâ eum fide agere, cum causas coelestes longâ disputatione in Tetrabiblo suo (ut et in Carpo) certis aphorismis sic temperat, ut multa necessitate liberet, et sapientiae humanae relinquat. Firmicus autem, cautus dicam, an ridiculus, qui sic omnes alios fato subjicit, ut Imperatorem tamen Romanum excipiat: Solus, inquit, Imperator stellarum non subjacet cursibus; et solus est, in cujus fato stellae decernendi non habent potestatem. Sed praecipue quorundam de isto numero, qui praedictiones suas veteratoriâ arte extructas, imperitae plebiculae magno pretio venditant, stuporem dicam, an impudentiam, miror, qui negant, immo magnis asseverationibus pernegant, illos ullo aevo repertos Astrologos, qui res humanas syderibus absolute subjicerent, et arbitrii libertatem plane tollerent. En homines dignos, quibus futura credantur; qui de praesentibus ac praeteritis, notissimis, certissimis, aut tam impudenter fallant, aut tam turpiter ipsi fallantur.

Sed redeamus in viam. De faustis et infaustis diebus extat Hesiodi, Poetae post Homerum antiquissimi, carmen; et conscripta sunt olim Diaria, sive Ephemerides, quae doctrinam illam ex AEgyptiorum Commentariis et observationibus praecipue petitam, continebant. Sed aliud est tamen, eventus humanarum actionum fato subjicere; aliud, ipsas voluntates et mentes; quod isti modo nobis dicti ex his Homeri verbis adstructum volebant.

Haec igitur Veterum quorundam fuit expositio, ut Eustathius perhibet; ut, et Scholia Homerica, seorsim ab Eustathii Commentariis edita; quae cur [gap: Greek word(s)] hanc interpretationem proprie tribuant, si mendo caret locus, non intelligo. Magis enim secunda, et tertia, de quibus dicturi sumus, Philosophum redolent quam haec prima. Eustathius certe, qui plenius haec tradit; qui etiam Orphei, et Hesiodi meminit, nullos Philosophos commemorat; sed antiquam eam tantum expositionem esse ( [gap: Greek word(s)], ut ipse loquitur) agnoscit. Fallor, aut etiam in istis Scholiis, [gap: Greek word(s)], non [gap: Greek word(s)] scriptum suit; nisi fortasse respexit consarcinator ad illud Eustathii, aut quod id Eustathii saltem de ista expositione judicium: eam esse [gap: Greek word(s)]. id est, praeter vulgarem sensum, seu magis receptam opinionem, atque ideo Philosophis adscribendum credidit.

Hoc loco monendus est Lector, verba Homerica, constante syntaxi, sed diverso longe sensu, dupliciter ordinari posse. Primo modo, ut [gap: Greek word(s)] referatur, et Praepositio [gap: Greek word(s)] non ad [gap: Greek word(s)], sed ad verbum [gap: Greek word(s)] pertineat; quasi scripsisset Homerus; [gap: Greek word(s)], etc. Hoc modo acceperunt seu verba struxerunt prioris istius interpretationis Auctores. Sed et Cicero quoque, qui etiam ad eorum mentem collimasse videri possit, dum vertit:

Ita vulgo haec eduntur. Sed melius, ut in quibusdam, auctiferus. Et, si verum quod Camerarius exhibet, lampade; non dubitarim auctifera, vel astrifera, (id est, [gap: Greek word(s)]. unde et [gap: Greek word(s)], in Eustathio, etc.) praeferre. Sed ad sensum verborum ut redeamus; Augustinus certe ex hac Ciceronis versione, etiam Homerum fatum constituisse, a multis ejusdem assertoribus colligi solitum docet, De Civit. Dei, lib. 5. cap. 8. Sed Stoicum, non mathematicum fatum, sive astrologicum; de quo hactenus. Hactenus prima constructio.

II. Aliter ordinari verba possunt, si legamus: [gap: Greek word(s)] scilicet) [gap: Greek word(s)] II. etc. Hujus constructionis sententiam (quae secunda verborum Homericorum interpretatio est) sic exequitur Vir non uno nomine mihi venerandus, et de Republica literaria indefesso studio, et laboro (ut de ingenio, et caeteris dotibus nihil dicam) adeo meritus, ut de tanto exemplo nunquam cogitem, quin tenuitatis meae conscientiâ vehementius afficiar; hoc solo me sustentans, quod alia potius omnia, quam voluntas defuere. Ita autem ille in Epistola saepius edita: [Vere quidem dictum Apostolo, dona Dei esse [gap: Greek word(s)], neque Deum unquam poenitere suae erga mortales liberalitatis: sed hoc in bene utentibus praecipue verum apparet. Docet namque usus, eum, qui hodie fortissime se gesserit, die crastino fieri posse ignavum; et idem est in caeteris Dei [gap: Greek word(s)]. Homerus igitur naturalis lucis ductum secutus, divinitus monet, non debere aliquem propter quascunque ingenii, corporis,

vel fortunae dotes superbire: hominem enim tantum posse, quantum illi Deus in singulos dies bonae mentis et auxilii sui suggerit. Divina prorsus sententia, et tam digna, quam posteri imitarentur, et memoriae mandarent; quam indigna, quae, etc.] Idem ibidem: [Tanti Veteres fecerunt hunc locum, ut Archilochus, cujus alias quoque ex Homero [gap: Greek word(s)] Clemens in lib. VI. Miscellaneorum suorum, pulcherrime illum sic sit imitatus:

Hactenus ille. Notabit Lector in Archilochiana imitatione eandem, quae in Homeri verbis, structionis ambiguitatem; ut quomodo ille legenda censuerit, incertum sit. Diogenes autem Laertius in Pyrrhone, Scepticae sectae principe, postquam docuit ideo Homerum a multis Scepticum haberi, quod eadem de re aliter atque aliter, pro re nata, loquatur, neque sibi in judiciis constet; Homeri quidem versus nullos ibi promit Diogenes; sed qui ex Homero prompti sunt, Archilochi, supra allatos; quos Diogenem ex serie disputationis ita legisse, ut [gap: Greek word(s)] (quae Homericis, [gap: Greek word(s)] respondent) conjunctim legeret, maxime probabile sit; quod et Diogenis Interpres (sed et reclamante viro doctissimo postea nominando) secutus est. Aristoteles etiam in lib. III. De Anima, profert Homericos versus in eum finem, ut quantum ex contextu ipsius colligere datur, [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] conjuncta voluerit; ut et Pacius, fidelis ejus Interpres, in Commentariis pluribus exponit. Ita autem Aristotelem censuisse, ex eo quoque mihi valde probabile est, quod alibi in Metaphysicis, (ut mox. dicturi sumus) ubi sensum seu moralem, seu physicum dicendum, qui ex altera sive priore ista constructione conficitur, pluribus prosequitur; loco tam opportuno, et invitante materiâ; versus tamen istos Homericos non laudat; aliud vero ex Homero profert, quamvis ex aliorum magis quam propria sententia, quod a proposito magis remotum, et dubiae non minus interpretationis est.

Eandem constructionem secuti sunt et Maximus Tyrius (ut de Plutarcho nihil dicam, quia pars, quâ Homeri vitam complectitur, a Plutarcho, quo solo nunc utor, abest) in prima [gap: Greek word(s)]. et Theon Sophista, in Progymnasmatibus, cap. 1. saltem si Latinos Interpretes, viros doctissimos, ipsi sequimur. Nam ex ipsis Auctoribus, quid amplexi sint, haud facile colligas. De Minutio Felice, qui tamen [gap: Greek word(s)], ut minus necessarium omisit, facilius judicium: Audio Poetas, inquit, unum Patrem divûm atque hominum praedicantes, et talem esse mortalium mentem, qualem Parens omnium Deus induxerit. An fortasse (si conjecturae locus) scripserat Minutius in dies; et ita plene Homerum expresserit: quod qui non intelligebant quo pertineret, in Deus, quod obvium magis erat, mutaverint? Aut Deus indies a Minutio scriptum; et ex similitudine verborum, (quo nihil in omni Manuscriptorum genere frequentius) alterum indies exciderit. Propius tamen in Minutii verba intuens, et istud induxerit praecipue advertens, jam incipio dubitare, an ad secundam hanc, quam nunc persequimur, interpretationem et constructionem, Minutii verba pertineant; an potius tertiam, mox tractandam. Attendat Lector, et fortasse non valde refragabitur. Hoc igitur primum observamus, in Homero, [gap: Greek word(s)] Deus non esse, sed Pater tantum. Quod si pro Deus in Minutio scribamus diem (et quid proclivius, quam ista mutasse, qui de Homero, a Minutio expresso, nihil cogitabant?) nervose et plene totum Homeri sensum reddiderit: Talem esse mentem mortalium ( [gap: Greek word(s)]) hominum: qualem Parens omnium (divûm atque hominum; ex superioribus verbis) diem induxerit. Quod quid est, quam Homericum purum putum: [gap: Greek word(s)]. Nihil video quod possit his objici. Atque haec sunt, quae de secunda loci istius Homerici interpretatione se nobis obtulerunt.

III. Ad tertiam jam pervenimus, quae primâ illâ verborum constructione [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)]) nititur; atque in eo quidem cum prima seu astrologica interpretatione convenit; sensum autem longe diversum ex verbis sic structis elicit: Qualem scilicet cujusque diem (id est, statum et fortunam) pro diversa temporis ratione Deus esse voluerit; talem et animum ipsius, id est, mores, et opiniones esse solere. Quod utut saepe ita contingat, et de multis vere dici possit, mutato eorum statu, cum moribus et opiniones mutari: nihil tamen necesse est Homeri verba ad utrumque simul extendere, cum vox [gap: Greek word(s)] ut utrumque potest comprehendere, ita et utrivis, seu moribus, seu opinionibus, ex usu loquendi, possit esse

propria. Nihil igitur obstat quin Homeri mentem plane simul et eleganter expresserit Terentius his verbis in Hecyra sua:

Ubi Donatus, vetus Interpres, hos Homeri versus affert; et hoc itidem ex Apollodoro: [gap: Greek word(s)]. Allusere autem hunc verborum Homericorum sensum plurimi, inter alios Menander Comicus, insigniter, non uno loco; ut cum dicit:

[gap: Greek word(s)],
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)].
[gap: Greek word(s)]
[gap: Greek word(s)].

Namque verbo ut uno finiam, natus es homo,
Quo nullum animal obnoxium sorti magis,
Ipsum erigenti, et deprimenti postmodum.
Et jure; namque est omnium infirmissimum;
Tamen implicari maximis rebus solet.

Immodicus affert luxus arrogantiam.
Faciuntque opes, ut dominus in mores novos
Impingat, habeant qui simile nil pristinis.

Extant et apud alios tum Graecos, tum Latinos Scriptores in eandem sententiam non pauca, quorum collatio, prout se legentibus, et Homericorum verborum non immemoribus offerent, haud infructuosa fuerit. Tale illud apud Quintum Curtium, purissimum et prudentissimum Scriptorem, de Gestis Alexandri lib. 7. Caeterum, etiamsi militis tui vel in agmine deficientis et fatigati --- aliqua vox asperior esset accepta, merueramus fortibus factis, ut malles ea tempori nostro (id est, [gap: Greek word(s)], seu calamitati; ut apud Ciceronem saepe) imputare quam animo. Cum quid accidit tristius, omnes rei sunt. Corporibus nostris, quae utique non odimus, infestas admovemus manus. Parentes liberis si occurrant, et ingrati, et invisisunt. Contra, cum donis honoramur, cum praemiis onusti revertimur; quis ferre nos potest? quis illam animorum alacritatem continere? Tot verbis non aliud dicit, quam quod Terentium paucis expressisse vidimus.

De duplici porro notione vocis [gap: Greek word(s)] ante diximus. Alii igitur [gap: Greek word(s)], cum proprie acciperent pro mente et intellectu, humanae omnis, tum scientiae, tum sapientiae, incertitudinem et inconstantiam, ab Homero his verbis innui tradiderunt; ut quae a Dei voluntate tota penderet; ac prout ille mentibus nostris. influeret, aut res externas, laetas aut contra, nobis offerret; talem et prudentiam nostram esse, et tales de rebus ipsis opiniones. Sextus Empiricus, adversus Mathemat. libro vii. [gap: Greek word(s)], interpretatur, [gap: Greek word(s)], (aerem scilicet) quod [gap: Greek word(s)] esse (ratione et prudentiâ praeditum) ex his Homeri versibus colligi docet. Ipse autem rem pluribus explicat, ex Heracliti Scitis; quae non sunt hujus loci. Ibi quoque Archilochi, quae supra adduximus, ad eandem [gap: Greek word(s)] probationem; sed contractioribus paulo verbis: [gap: Greek word(s)]. Ubi Interpres Latinus [gap: Greek word(s)] in Homero, et [gap: Greek word(s)] hîc, in Archilocho, conjuncta simul interpretatur; sic tamen ut cum illis, qui Praepositionem cum Verbo [gap: Greek word(s)] conjungunt (non cum illis, qui vertunt, indies) in verborum sententia consentiat. Vertit enim in utroque: Ad qualem diem deducit illos Jupiter. Idem Sextus lib. v. adversus Astrologos, postquam Chaldaeorum doctrinam narravit, [gap: Greek word(s)] scilicet [gap: Greek word(s)]. nullâ aliâ Homeri mentione factâ, versus hos eosdem Homericos inserit, ut ejusdem (quod ex contextu colligendum) doctrinae, si non fundamentum, saltem firmamentum. Non sine causa autem suspicetur aliquis priorem illam [gap: Greek word(s)] (indies) syntaxin illum hîc voluisse, ex isto, quod immediate praecessit, [gap: Greek word(s)]. Interpres tamen aliter ibi Latinus, neque ego quicquam affirmo.

Plinius Naturalis Historiae lib. VII. cap. 40. ubi disputat, non quod hîc Homerus sane, omnium quae terras colunt animantium hominem esse miserrimum; sed quod proxime accedit, mortalium neminem esse felicem; paucis aliis interpositis, eo mox argumento utitur, quod nemo omnibus horis sapiat; et id ipsum ut Vatis dictum profert. Verba Plinii: Quid quod nemo mortalium omnibus horis sapit? Utinamque falsum

hoc, et non a Vate dictum quam plurimi judicent. Ita Plinii editio, quae mihi nunc una suppetit; sed nescio quis sensus ex hac lectione tolerabilis exprimi possit. Puto Plinium scripsisse, indicent (non judicent) id est, indicio sint. Optat Plinius pro sua erga genus hominum benevolentia, ut aliter res haberet, et non tam multi quotidie tristissimis exemplis hanc humani ingenii levitatem comprobarent, adeoque fidem facerent, non ab homine futili, seu vulgari Poeta; sed vero Vate ita pronunciatum esse. Huc facit adagium, Vates es; et quod Plinius idem alibi de Catone; Puta Vatem dixisse. Et iterum: Vatem prorsus quotidie facit Catonem, et oraculum. Hic autem Vates, quem vult Plinius, quis alius quam Homerus; et Homerus, hoc ipso, quem tractamus loco?

Aristoteles in divina de Veritate, et Scienteae certitudine disputatione, contra illos, qui quidvis esse verum, quod cuique tale videretur (quorum principem narrat Anaxagoram) asserebant; addit porro de Homero: [gap: Greek word(s)]. Latina mox dabimus. Hîc quidem Homerus ipse nominatur; at loci, quem tractamus hîc, nulla mentio. Nos tamen hunc Aristotelis locum, Joachimi Camerarii, viri laudatissimi, nec tamen unquam satis laudati, authoritate moti, eo libentius adduximus, quod is in Praefatione ad suum in primam Iliadem Commentarium, varias Homeri laudes persequens, et id inter alia, quod pleraque Philosophorum (quod et Plutarchus, aliique innumeri docuere) ab Homero sint hausta; Anaxagorae opinionem ab hoc ipso loco, nobis tractato, praecipue repetit. Ego tamen hoc ex verbis Homericis elici recte posse, nisi idem sit, nullam esse veritatem, et hominum, qui veritatem sectantur, et profitentur, pro diverso suo statu, inconstantia esse (quod tamen ut verum sit, sufficit si de plerisque vere dici possit) de veritate judicia, non puto. Sed nec ex eo, quem ab aliis proferri loco (quando jam in eo sumus, et Homeri causam agimus) modo dicebat Aristoteles; nisi inanibus argutiolis, potius quam verâ ratione ducimur. Verba Aristotelis Latine versa haec sunt: Dictunt et Homerum ejusdem sententiae fuisse, eo videri, (vel, constare; [gap: Greek word(s)]) quod Hectorem fecerit, cum ex vulnerum dolore mente motus esset, [gap: Greek word(s)] (quasi dicas, aliud sapientem; vel, sentientem) jacuisse; quasi qui desiperent, saperent quidem et ipsi, sed aliter quam prius. Nihil respondet Aristoteles pro Homero; nec, opinor, tam pueriles nugae seriâ cujusquam responsione dignae sunt. Quam multa sunt in omnibus linguis, quae composita aliud significant, quam cum simplicia? Sed et simplicia, ut vox ista [gap: Greek word(s)], alio atque alio modo, pro re nata usurpari, interdum et contraria significare, quis ignorat? An id potius urgent, quod [gap: Greek word(s)], non [gap: Greek word(s)], aut aliquid aliud, quod aeque notum, et legi metricae congruens, usurparit? Eadem in diverso tantum verbo futilitas; cum etiam [gap: Greek word(s)], tum in compositione, tum solum, non uno semper accipiatur modo. Qui pleniorem hujus verbi expositionem volet, adeat Galenum, qui Hippocratem quoque eâdem, quâ Homerus, notione usum docet; adeat et Eustathium in [gap: Greek word(s)]. qui (quod Aristotelem illustrat) illos etiam notat, qui ex verbo, ut ipsi apud Homerum interpretabantur, [gap: Greek word(s)], id est, usu et consuetudine, non ipsâ naturâ, prudentiam, seu sapientiam metiebantur. Quanquam autem non ignorem, verbum hoc [gap: Greek word(s)] apud Homerum non uno loco reperiri; nondum tamen mihi locus ille repertus, quem memorat Aristoteles, confirmante Camerario; ubi scilicet hoc verbum de Hectore [gap: Greek word(s)] seu jacente sit usurpatum. Viderint illi, quibus librorum copia, aut certe majus otium.

non patitur hîc [gap: Greek word(s)] de virtute vera exponi, quasi [gap: Greek word(s)], nullatenus admittendum esset, quae Stoicorum quoque fuit opinio, quidvis potius a Deo petendum esse, quam sapientiam et virtutem, ut quae nostri juris essent, nec aliunde penderent; ut liquido constet, quam diversae fuerit Homerus opinionis, et quam non aliena sit ab ejus sententia, quam ultimam prosecuti sumus, verborum ipsum interpretatio: age Homerum ipsum hanc litem dirimentem verbis tam claris audiamus, ut nullus sit evadendi locus. Sic autem ille [gap: Greek word(s)]. Penelopen, prudentissimam, et castissimam, ut fingit ipse, foeminam, loquentem inducit:

Nutrix dilecta, insanam te Dei, qui possunt, fecerunt,
Insipientem facere qui vel prudentissimus fuerit;
Et delirum fecerunt, ut prudentiam iniret et assequeretur.

Hoc unum, etsi alia non desunt, sufficere putamus, ut id efficiamus quod volumus. Neque aliud jam superest, quam ut propositis pluribus interpretationibus; sed et syntaxi non unâ verborum; quid nobis maxime probetur, ut ad Homeri scopum maxime genuinum paucis indicemus. Et de Syntaxi quidem plane ita censemus, quanquam altera magnis auctoritatibus nitatur, eam tamen, quae [gap: Greek word(s)] refert, esse verissimam; in quo viros quosdam doctissimos, et nominatim, qui multorum instar esse possit, Henricum Stephanum in Notis ad Pyrrhonis vitam, a Diogene Laertio conscriptam, consentientes habemus. Sed et Giphanium, virum doctissimum, in Notis ad Homerum; in hunc ipsum locum. Ut [gap: Greek word(s)] autem seu [gap: Greek word(s)] pro quocunque vitae statu, sive meliore, sive deteriore, accipiatur, satis usitatum est. Et Homerus ipse alibi in non dissimili sententia, [gap: Greek word(s)] vocat servitutem. Sed praestat ipsius verba ponere, quibus interpretatio quoque, quae mihi praeter alias loco quadrare videtur, quamque Terentius in Hecyra (ut antea vidimus; Omnibus nobis ut res dant sese, etc.) paucis expressit, non parum confirmatur. Ita autem habet iste locus:

Dimidium autem virtutis aufert latesonans Jupiter
Viris, quando ipsos servilis dies occupat.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, AD VIROS ERUDITOS EPISTOLAE SELECTAE.

page 2, image: fs002 [gap: blank space]

page 3, image: fs003 MERICI CASAUBONI EPISTOLAE SELECTAE.

EPISTOLA I. [note: +] PATRICIO JUNIO.

EPISTOLA II. [note: +] HUGONI GROTIO.

EPISTOLA III. [note: +] GERARDO JOANNI VOSSIO.

EPISTOLA IV. [note: +] EIDEM.

EPISTOLA V. [note: +] EIDEM.

EPISTOLA VI. HUGONI GROTIO.

EPISTOLA VII. [note: +] THOMAE GATAKERO.

EPISTOLA VIII. [note: +] JOANNI GEORGIO GRAEVIO.

EPISTOLA IX. [note: +] ANTONIO CLEMENTIO.

EPISTOLA X. [note: +] JOANNI FRIDERICO GRONOVIO.

EPISTOLA XI. [note: +] EIDEM.

[note: +] EPISTOLA XII. EIDEM.

EPISTOLA XIII. [note: +] JOANNI GEORGIO GRAEVIO.

EPISTOLA XIV. [note: +] To Mr. EVYLIN.

EPISTOLA XV. [note: +] JOANNI GEORGIO GRAEVIO.

EPISTOLA XVI. [note: +] EIDEM.

EPISTOLA XVII. [note: +] To JOHN EVYLIN.

EPISTOLA XVIII. [note: +] JOANNI FRIDERICO GRONOVIO.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, DEDICATIO XII. LIBRORUM MARCI ANTONINI, IMPER. ET PHILOS. ET PRAEFATIONES.

image: fs028 [gap: blank space]

page 29, image: fs029 MERICI CASAUBONI DEDICATIO ET PRAEFATIONES

JOANNI SELDENO, Jurisconsulto, Philologo, Viro maximo, MERICUS CASAUBONUS S. D.

PROLEGOMENA IN MARCI ANTONINI [gap: Greek word(s)] Libros XII. et hanc editionem.

PRAEFATIO praefixa NOTIS in PERSIUM, editis anno 1647.

[note: 1647.] LOCI GRAECORUM SCRIPTORUM, in quibus haerere nos diximus, hi sunt.

PRAEFATIO praefixa COMMENTATIONI DE QUATUOR LINGUIS, editae Londini, in 8. anno 1650.

PRAEFATIO praefixa NOTIS in TERENTII PHORMIONEM ET HECYRAM, editis anno 1651.

PRAEFATIO praefixa HIEROCLI, DE PROVIDENTIA ET FATO, edito Londini, in 8. anno 1655.

PRAEFATIO praefixa PARAPHRASI ENCHIRIDII EPICTETI. editae anno 1659.

MERICI CASAUBONI NOTAE in hoc Distichon: [gap: Greek word(s)].

PRAEFATIO IN NOTAS DIOGENIS LAERTII, editas anno 1664.

DISSERTATIO PRAELIMINARIS, de Editione Romana et Versione Aldobrandiniana DIOGENIS LAERTII.

PRAEFATIO IN NOTAS POLYBII, editas anno 1670.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, PIETAS, CONTRA MALEDICOS PATRII NOMINIS, ET RELIGIONIS HOSTES.

SERENISSIMO, POTENTISSIMOQUE PRINCIPI, JACOBO I. MAGNAE BRITANNIAE, etc. REGI.

AMICO LECTORI SALUTEM.

APPROBATIO.

DE MERICI CASAUBONI PIETATE.

MERICI CASAUBONI PIETAS CONTRA maledicos Patrii nominis et religionis hostes.

PARS PRIMA.

ANDREAS SCHOTTUS ISAACO CASAUBONO [gap: Greek word(s)].

MERICI CASAUBONI PIETAS. PARS SECUNDA. DE FIDE ET RELIGIONE ISAACI CASAUBONI.

ISAACUS CASAUBONUS GASPARI LAURENTIO, viro doctissimo.

ISAACUS CASAUBONUS JACOBO DAVY PERRONIO, CARDINALI.

ISAACUS CASAUBONUS RICHARDO THOMSONI.

ISAACUS CASAUBONUS DANIELI TILENO.

ISAACUS CASAUBONUS BENJAMINO CARRIERO, DOCTORI SACRAE THEOLOGIAE.

JACOBUS LECTIUS ISAACO CASAUBONO, Viro clarissimo.

MERICI CASAUBONI PIETAS. PARS TERTIA. DE VITA ET MORIBUS ISAACI CASAUBONI.

MERICI CASAUBONI PIETAS. PARS QUARTA. DE STUDIIS ET ERUDITIONE ISAACI CASAUBONI.

Fidelissimis, et summe observandis PASTORIBUS SYNODI SAL... [note: Salvensis, Sauve in Cevennatibus.] ISAACUS CASAUBONUS salutem a Deo precatur.

MONSIEUR,

DOMINE CASAUBONE,

MONSIEUR DE CASAUBON,

DOMINE CASAUBONE,

ANDRAEAS SCHOTTUS ISAACO CASAUBONO [gap: Greek word(s)]

IDEM EIDEM Viro clarissimo, [gap: Greek word(s)]

IDEM EIDEM Viro clarissimo, [gap: Greek word(s)]

Lucubrationes ab ISAACO CASAUBONO publicatae.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, VINDICATIO PATRIS, ADVERSUS IMPOSTORES, QUI LIBRUM INEPTUM ET IMPIUM, DE ORIGINE IDOLOLATRIAE, etc. nuper sub ISAACI CASAUBONI nomine publicarunt.

SERENISSIMO, POTENTISSIMOQUE MONARCHAE, JACOBO, DEI GRATIA, MAGNAE BRITANNIAE, FRANCIAE, ET HIBERNIAE REGI.

MERICI CASAUBONI VINDICATIO PATRIS, ADVERSUS IMPOSTORES, QUI LIBRUM INEPTUM ET IMPIUM, DE ORIGINE IDOLOLATRIAE, etc. nuper sub ISAACI CASAUBONI nomine publicarunt.

MERICI CASAUBONI, ISAACI FILII, DE VERBORUM USU, ET ACCURATAE EORUM COGNITIONIS UTILITATE, DIATRIBA.

MERICUS CASAUBONUS JOANNI FILIO, S. P.

SUMMARIUM ac series eorum, quae hîc continentur.

MERICI CASAUBONI DE VERBORUM USU, et accuratae eorum cognitionis utilirate, DIATRIBA.

Hugo Grotius Annotat. in Novum Testamentum, Tom. II. pag. 606. etc.

JOANNI GEORGIO GRAEVIO, Viro doctissimo et humanissimo, MERICUS CASAUBONUS S. P.

DE NUPERA HOMERI Editione Lugduno-Batavica Hackiana, DISSERTATIO.

SUPER LOCO HOMERICO, quo Dei in hominum, etc. DISSERTATIUNCULA.

page 2, image: fs002
[gap: blank space]

page 3, image: fs003
MERICI CASAUBONI EPISTOLAE SELECTAE.

image: fs028
[gap: blank space]

page 29, image: fs029
MERICI CASAUBONI DEDICATIO ET PRAEFATIONES