CAMENA Early Modern Latin Texts

NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

EPISTOLA ITINERARIA AD VIRUM ILLUSTREM ATQUE EXCELLENTISSIMUM D. D. CHRISTOPH. JACOBVM TREW S. R. I. NOBILEM Sacr. Caes. Majest. Consiliarium, Archiatrum et Comitem Palat. Caesar. Sereniss. Marchion. Onoldino Brandenb. Consiliarium aulicum et actualem Archiatrum, Reip. Norimb. Physicum ordin. et Collegii Medici Seniorem primarium, Regg. Societat. Scientiarum Londinens. Berolinensis et Botanicae Florentinae Sodalem, Ephemerid. Acad. Caes. N. C. Directorem. EXARATA a D. FERDINANDO JACOBO BAIERO JO. JAC. FILIO. CUM TABULA AENEA. SUMPTIBUS AUTORIS CIC IC CCLXV.

Vagari, lustrare, discurrere quivis potest: pauci indagare, discere, id est vere peregrinari.

Vir Illustris atque Excellentissime, Domine Collega et Fautor multis nominibus Colendissime!

Quod saepe multumque in uotis habui, ut copiam nanciscerer opportunam atttentis oculis perlustrandi Lapicidinam sine pari Solenhofensem, admirandum istud naturae portentum, quod non solum marmor filssile tabulatum pro aedibus extruendis diuersae crassitiei recondit, sed etiam thesauros antiquissimos, diluuii universalis indices, uberrime pandit, id propitio tandem fato impetraui. Etenim post feliciter exantlata Decanatus munia leuamentum animi attulit amicus ueteranus a tribus lustris, et quod excurrit, mihi Suspiciendus, maxime Reverendum et Doctissimum intelligo CHILIANUM JOSEPHUM de DURING, I. V. L. Serenissimi ac Potentissimi Electoris Palatini Consiliarium Ecclesiastium actualem, Ruralis Capituli Hilpoltsteinensis Camerarium, qui uoluit me conuiuam esse suum eo consilio, ut inspicerem

ipsius physiotechnotameion. Cuius noluntati sine mora annui, abitumque paraui d. XV. Maii a. c. ubi omnia uirent, et vernos temperat mitior aura dies. Hortus ipsi est odoraris cultissimus herbis, ubi paululum requieui ex itinere fessus, suauemque recolui memoriam itineris physici, anno huius saeculi uigesimo octauo, nostrûm utriusque genitoribus ducibus confecti; id quod iussu Serenissimi Ducis et Comitis Palatini ad Rhenum Theodori factum est, ut rescisceret Clementissimus Dominus, quicquid in terrae uisceribus Palatinatus Superioris mineralium contineretur. Inciderunt in sermone uario mulca olim notatu digna, quae ut repeteremus tempus actionis opportunum suasit, ut uenirem et uiderem ordine egregio dispositas artis et naturae gazas. Orthostatae musei, quae intus patent, uariis superne decorantur monstrosis dorcadum cornibus, quorum singulare comparet cornu eiusdem animalis deorsum inflexum, in uno latere cornu humili tricipite, altero erecto praeditum. Oculos recreat scrinium opere florentino marmoreo musaice dispositum, mirificis emblemata daedala formis exhibens, martagon cumprimis elegantississimum. In hocce promtuario sese offerunt omnia praeclara, rara et copiosa, ut animus habeat oblectamentum bellissimum. Et inter conchas quidem methodice dispositas uniualues secundum longitudinem dissectae a Cochlea hortensi usque ad turbines cum columnis nitide comparent. Talismodi simulacrum coniforme perelegantibus speculis opticis cinctum conspicitur, methodo nouiter inuenta, ut ad legem mathematicam quaternis uicibus demonstrari possit conchyliorum compages. Alia quoque adest cista artificio speculorum singulari obiecta testacea in infinitum repraesentans. Dici non potest, quantus apparatus petrefactorum omnis generis emineat. Rarioribus adscribuntur Dentes molares praegrandes humani ex sceleto giganteo in ossuario Hilpoltsteinensi reperti, una cum maxilla inferiori et osse femoris.

Dens molaris graminiuori animalis, nigri coloris, in corona superiori planum inclinatum sistens, prope Freystadium ad flumen Schwarzach.

Lithoxylon praegrande in agro Pleinfeldensi obuium, Truncus integer pondere centenarium adimplet.

Lichoxylum faginum cum radice rami abscissi tredecim digitos longum, et sex cum dimidio latum, in diametro tres digitos aequans.

Marmor conchiferum prope pagum Ebenricht, milliare unum Hilpoltsteinio distantem, effossum belemnitis et pectunculis abundat

Marmor egregium Hilpoltsteinense conchiferum, in quo cornua ammonis et musculites naturalem testam ostendunt.

Ostreae Solisbacenses, quae locum animalium exquisite monstrant, testae adhuc integrae exteriori affixae sunt, itemque tubuli marini petrefacti.

Adest alia incomparabilis pulchritudinis, testa naturali cum gynglimis praegita,

Chama insignis rarissima, naturali testa pellucida obducta, in cuius cauitate caro animalis obseruatur.

Cutis aspera piscis in saxo solido prope Sandsee, ditionis Eichstadiensis, obuia.

Ex tecto quodam coemeterii Obermessingensis desumtus lapis fissilis albus, in quo non solum Dendrites quaternis tabulis stratificatis sibi inuicem concordant, uerum etiam innumerae stellae marinae uariarum specierum fixam ibidem obtinuerunt sedem. Reapse patet, quanti lateant in tectis pagorum circumiacentis regionis thesauri lapidum figuratorum, prisco aeuo tegularum loco affixorum, cum a nemine curioso tunc temporis peterentur. Iniungendum sane esset pro uirili contegulacoribus, ut sedulo antea inspicerent, quam abiicerent, quaeounque hinc inde coaceruant fragmenta, marmoris fissilis tabularum nouarum soliditate resarcienda. Et ualde istud rarum specimen dendrilarum quaestionem in animum induxit, possintne arbuscularum simulacra generali ab effuuiis nebularum parciculis uitriolico salinis refertarum, quoniam per tot annorum series libero aeri expositi fuerunt lapides. De gemmis Palatinatus superioris indigenis habeo, quod referam Amethystum et Amethysto-Smaragdum Nabburgensem, aeque ac Topasios Solisbacenses elegantissime coruseantes, et inter opacas Jaspides atque Achates uariorum colorum. Sunt etiam in promptu minerae Martis ac Saturni, salinae pariter uitriolicae ac aluminosae, quotquot prouincia ista umquam aluit. Caeterum ista collectio omnibus numeris absoluta bene ordinateque comprehendit, quicquid ex triplici naturae regno desiderari possit. Agmen claudunt monstrosa uaria, e quibus ramum coryli in nodum quasi Gordium contortum et ungulam uituli non sulcatam nominasse sufficiat.

Hilpoltsteinio iter direxi ad Ellingam Francorum, splendidissimam Summi Ordinis Teuconici sedem, quae felix uallis, instar Thessalorum Tempe peramoenas omnino praebet delicias. Vix traditis literis Domini Diaconi Riegel in mei gratiam ad Dominum Consiliarium Roder exaratis, statim in aulam introductus demisso honoris cultu salutaui Reuerendissimos

atque Gratiosissimos Equites LIBERUM DE BARONEM EYB ET LIBERUM BARONEM DE VLM, utrumque dignitate sua Perillustrem Dominum, qui non solum clementer annuerunt rogatoni, ut omne, quod continet Palatium Augustum daedalea arte fabricatum mihi patefieret, sed et paululum digresso prandii lauti ac opipari accessum nunciari iusserunt. Quo hilariter inter sermones physici argumenti peracto, introiui templum aulicum et studiose consideraui ascensionem Sanctissimae Virginis Mariae in coelum nitide pictam pro altaris praecipui ornamento, sub fornice organi sese offert historia Constantini M. in hoc signo uinces, antrorsum eleuatio crucis conspicitur. Planitiem obambulanti aperiebatur molendinum frumentarium sexies frendentis sicca uertigine saxi farra terens, in forma regulari quadrante paulo elatius extructum, ita, ut desuper spectanti solum eiusdem spatii cernere liceat. Proxime adiacet duplex mola serraria, haud procul a limine, per quod arborum trunci torqueri solent, uecti infigitur serra recurua, ut inaequalitas sub finem diametraliter remoueri queat.

Equile Ellingense a poriori refert Regium et Electorale Hannoucranum perbelle fornicatum, et peculiari munditie praeditum. Equi sexiuges glauci, albis maculis ornati elata ceruice superbi, qui per amoena strata praecipitant rotas, ex Hungaria aduencrunt. Caballorum, sessorem lora tenentem quatientium, satis amplus numerus Anglicae plerumque est prosapiae. Adest etiam sonipes Polonus pro missis iubarum crinibus mirifice contextis, et pumilus Lithuanicus. Domituram equariam pandit ianua adapetta sat spatiosam atque praelucidam. Curia suprema et Archiuum accessum formant latum, ubi omnia iusta dispositione ac concinno ordine quam optime collocata sunt. Gazophylacium inter alia memoratu digna recondit gladium, cui signum Summi Ordinis Teutonici

singulari artificio insculptum est, lamina ensis tortuose serpentinum in modum fabricata in longitudine sex spithamas aequat. Argenti uasa puri preciosa paricet atque copiosa sunt in promtu. Inter haec cimelia eminet poculum praegrande, opus caelatum affabre cusum, superne in opercurlo instar nodi sese offert statua Caroli V. Imperaroris. Inferne superficies exhibet praelia eiusdem herois cum Heluetiorum natione anno 1536. commissa, insimulque eaptiuitatem Francisci I. Regis Christianissimi. Complementum facit splendida metalli omnium perfectissimi supellex pro magnatibus. In superiori atrio summi laquearia tecti sistunt historiam coelum oppugnantium gigantum, parietes adviuum depictos exhibent Serenissimos atque Celsissimos Duces Ordinis Teutonici. Conclave, quod seruat scrinia vestium, et splendido suo apparatu Principibus dignum est, Augustissimae Imperacoris, nunc Viduae, Megalographiam ostendit, et praeter hanc opus Apellei laboris simulacrum nempe regionis, in qua pone arborem stat sonipes, ad radices vero ejus duo procumbunt pueri, et ad truncum sese acclinat alius infans. Rursus intravi anticameram, seu requietorium, aliam quoque anticameram, ante Principum Augustale, in cujus medio pendet candelabrum e crystallis arcificiose politis compositum. Sequitur procoetium ministris destinatum, triclinium insigniter spatiosum, ubi flebile fatum Domini de Hirzhals depictum emicat, et luculenter commonstrat; quo pacto dictus eques golea et reliqua armatura instructus una cum equo, Borussorum paganorum sic iubente crudelitate, conflagrationis subierit martyrium. Super caminum prominet icon Augustissimi Caesaris Romani, paulo inferius Jupiter cum aquila ad legem statuariae raro utique artificio formatus. E regione similis in camino respondet clypeus, inferne adest Vulcanus, quem Anaglyptes felici effinxit Minerva. Proxime aperitur apparicorium officialibus dicatum, anticamera equitum, aeque ac illustrium feminarum

hospitio excipiendarum commoratio, quam illuminat obeliscolychnium crystallinum, porro dormitorium Summis Teutonici Ordinis Principibus sacrum, in quo speculum mirifice coruscans, integram formam inspicentium recipit atque reflectit, et longitudine pedes sex, latitudine vero quatuor adimplet, aulaea holoserica purpurei coloris circumuestiunt parietem primarium, intettextis Chinensium figuris, pulcerrime visenda. Lectus eodem superbit ornatu, Sursum, versus uttumque ostium, incuttunt in oculos imagines duorum Imperatorum opere caelato ligneo incomparabili expressae, affabreque deargentatae. Vicinum est uestiarium pro cubiculariis, in cavo aedium Dominus Walcher a Cronberg, Supremus Ordinis Teutonici Inspector imagine, non infelici naturae imitatione efficta, radiat, prope mensam legitur symbolum: Wehe der Ungerechtigkeit. Successor ejus Dominus Wolffgangus de Milchling, Schutzbar dictus, et omnes Praesecti Generales ea, quam vivi prae se ferebant, corporis proceritate conspicui, oculos oblectant. Conclave pannis scutulatis sericis flavis obductum eximiam refert pompam, limen superius ianuae continet tabulam attificioso penicillo pictam Museumque viri eruditi referentem, accurata delineatione subiicitur oculis corvus indicus pulvinari insidens. Eadem tabula alteram januam coronat. Cubiculum (de haut lits) altis fulgentibusque lectis praeditum picturam praelii ad rivum facti asservat, Triumphum Romanorum, immunitatem captivorum, ubi citatur Quintua Curtius de rebus Alexandri Magni Lib. III. cap. 3. Abhinc recta via me contuli in ministrorum habitaculum, in conclave spadiceum textilibus Etamin contectum, in viride sericum, quod illustrant tres praeliorum picturae. Atrium inferius parietibus affixa sistit insignia singulorum Equitum Ordinis Teutonici. Ibi reserobatur vestibulum, quod occupant

officiales aulici, anticamera pro Equitibus, quam circumvestiunt peripetasmaca quatuor mundi plagas magnifice repraesentancia. Dein iubar sparsit speculorum nitidissimus ordo in Cauaedio exquisite collocatus, substratae sunt tunicae da mascenae citrini coloris. Patuerunt quoque salutatorium cubile, speciem summam et dignitatem habens, et Japonensium peristromatibus phaleracum, dormicorium, secretarium, in cujus textili stragulo magnificis operibus pictum est fanum Japonense, itemque fastuosa Majestas. Siamensium Imperatoris una cum barro albo. Ad Pro-Sanctuarium ante triclinium quod attinet, resplendent in ipso simulacra iconica familiae Carosi VI. Augustissimi quondam Imperatoris, Sacri Romani Imperii Mareschalli Comitis de Pappenheim conclave, habitaculum pro pedissequis, Perillustris Praesidis Senatorii de Hochsteden sacellum, ubi tabula bene picta collocatur in bono lumine, Supremi Ordinis Teutonici Ducis Clementis Augusti Electoris Coloniensis, reliqua, ejusdem Augustale. Agmen diaetarum claudit cubiculum opere musaico variorum lignorum vermiculatim dispositum, ita, ut velamentum superius aeque ac asseres laterales, insimulque contabulatio inferior suavi concentu inter se conspirent.

Inter alias dotes, quibus natura benigna sedem illam, augustam instruxit, non est vilioribus annumeranda, multo minus silentio sepelienda, ea, quam in ipsius cerevisia salubri positam deprchendi. Dulcius ex ipso sonte, quod ajunt, degustavi in officina technice exstructa, ubi coquitur Zythus, potum vini vicarium lupulatum paricer atque triticeum. Liquor Cereris gratus est palato, levans, restinguens, sedans sitim. Censecur proinde commodus et salubris literaris et politioris conditionis uel fortunae hominibus, quibus inprimis

non admodum frequens corporis mortus est concessus. Ascendi quoque in tostuarium polentae, vidique pavimenta laminis aeneis sat pretiosis vestita, probeque munita. Vis frumenti ingens prudentiam promi condi testatur, qui proprio condere. solet horreo, quidquid ex vicinis verritur areis.

Templum oppidanum Ellingense sumtu et magnificentia omnium oculos in se convertit. Altaris praecipui tabula exponit picturam Equitis Diui Georgii, Juxta hanc in excelso positae sunt statuae S. Caroli Boromaei, et S. Henrici. Sacrarii limen superius exornat Maronita, et otatorii culmen condecorat S. Joannes Nepomucenus. Ara dextrorsum aedificata Salvatoris nostri recens nati sistit adorationem, quam docta manus pulcherrimo expressit colore. Sacellum, cui nomen ab adiutorio Diuae Mariae, Virginis, laute construendum curauit Splendidissimi huius Sacri Ordinis Praefectus Prouincialis de Hornstein. Introirus ad dextram spectans offerr epitaphium eiusdem fundatoris marmori insculptum. Altare laeta gaudet effigie Matris Deiparae, cuius in amplexibus requiescit aeterni Patris imago.

AEdes parochiales Ellingensium omnino antiquissimae sunt. Pastor, qui habitat in illis Moeglingius, Vir eruditione ac insigni humanitate conspicuus, possidet complures nummos Romanos, quos inter eminent duo Caesares Severi ex argento signati.

Recreationis oculorum et mentis jam sarur aulam repetii eum in finem, ut gratias agerem humillimas REVERENDISSIMO atque EXCELLENTISSIMO DOMINO DIETATORI PROVINCIALI, vix Noriberga reduci, pro imperrata uenia perlustrandi palarium. Tanta Ipsius fuit munificentia

et liberalitas, ut uocaret me ad coenam. Placuit Euergetae Summo gratiosissimos mecum miscere sermones, et assensu suo honorifico comprobare institutum itineris mei.

Die XVIII. Maii primo mane invisi hospitium P. P. Franciscanorum, quod sex Patres et unicus frater incolunt. Domus suppeditat horti amoenitatem ferrilis ac pomiseri, neque desunt parietibus condecorationes pictoriae miracula Diui Capistrani explanantes. Pictura absoluta S. Michaelis Archangeli mirum in modum commendat aram templi, dextrorsum prominet oratorium opere gypsi caelato candidissime conspicuum. Refectorii iucunditatem augent imagines Potentissimi Electoris Clementis Augusti, Illustrissimi Comitis de Sazenhoffen, et Perillustris Praefecti Prouincialis de Hornstein, cuius sub auspiciis erectum fuit hospitium, itemque blandisonae alaudae circumuolantes, et curucca [note of the transcriber: corrected by hand: curruca] raro utique exemplo mansuefacta.

Hora septima antemeridiana refocillatus prius ientaculo in scribae culinaris Risch hypocausto, ualedixi desideriis meis, et versus Albam Nordgaviensium profectus ibidem iure meritoque compellavi Consiliarium et Administrum Civitatis imperialis Koehlerum, Pastorem primarium Schulin, et Poliatrum Furst, quorum urbanitas, omni laude mea superior virtus, praedicare meretur. Adii quoque Physicum Seniorem Langium, commilitonem olim in castris Palaecomes suavissimum, Perlubenter ostendit mihi multitudinem librorum sumptuose ab ipso collectorum, nec non varia artefacta et picturas egregias. Compransor meus fuit Joannes Huber Weissenburgo - Noricus, ex Belgio et India orientali recens advena, Ephorus quondam et dispensator Lamberri Jacobi de Test, Directoris Generalis Batavorum in litoribus

Guineae. Rogatus, quanti constet ibidem pondo eboris, respondit, libram unam duplo graviorem esse nostra, et quam optime vendi pro florenis duobus cum dimidio monetar germanicae. Obtulit vir humanissimus ad condiendam carnem; assatam vitulinam succum citri in Africa recens expressum, pergrati odoris et saporis, insimulque nos edocuit, integra poma una cum corticibus quadrifariam discissa in machinulis minutis exprimi, et quando in doliola recondicur liquor, superaddi ad impaginem usque oleum, palmae arecciferae.

Post prandium, ut resciscerem quicquid herbarum in istis regionibus Chloris rustica foveat, comes excursionis mihi adfuit supra laudatus D. Furst, et iniit viam ad montem herbosissimum adeoque fami-geratissimum Krazau, cuius iuga studiose peragrare operae pretium duxit Ruppius, conditor Florae ienensis. Sub radicibus eiusdem, iucundo sane spectaculo, inter aprica gramina campi enituit gentianella flore coeruleo, sursum versus occurrit allium latifolium, herba paris, sigillum Salomonis, asarum, arum etc. Rupibus accrescunt polypodium, adianthum aureum, album et nigrum. Reditionem paravimus per moncana cacumina Rohrberg, et voluptatem cepimus uberrimam ex arvis laetis, silvisque frondosis, quibus linea quasi parallela respondet, seque conspiciendum praebet castrum Wilzburg.

Die XIX eiusdem, hora sexta matutina demigravi Pappenheimiur, ascendens montem Schoenau, substiti paululum in viculo Hardt, et circa tabernam acclinatos vidi lapides fissiles ex lapicidina Scheerenfeld, ditionis Eichstadiensis huc advectos, quorum in superficie complures enituerunt stellae marinae, diversae magnitudinis, quorum specimina nonnulla Norimbergam transportanda curavi. Prius vero, quam appulissem ad sedem Illustrissimi Comitis, hortus suburbanus variis subridens

floribus tuliparum me allexit, ut intrarem florum considerarurus theatrum. Suavitates colorum lectissimae oculos ad satietatem usque paverunt. In tepidario eminuit Cerens sexangularis sex ulnas aequans, aliique ejusdem commatis penduli, purpureum nitorem spargetes, insignisque Copia plantarum, quas niger Afer, et Indus nobiscum communicat.

Ego Pappenheimii recens advena statim comiter appellavi Archiattum Kobelt, a quo benigne dimissus repetii diversorium, ut prandium nobis praeberet hospes, insimulque adjungeret hodegum, qui me in viam deduceret ad inexhaustum promtuarium marmoris tabulati fissilis Solenhoffii clarissimum. Quadriga; virorum in altiorem locum pervenit virtute, eo quidem consilio, ut oculi plus viderent, quam oculus, et finguli omnem lapidem moverent, ad investiganda prisci diluvii. universalis rudera. Nec immemor fui herbarum, quae inter saxa et rupes viridi provenerunt germine. Faciles erant quaerentibus innumerae suis sat distinctae floribus plantae, e quibus unicam nominasse sufficiat suffruticem, Polygalam floribus imberbibus sparsis, carina, apice subrorundo, caule subrotundo, caule fruticoso, foliolis lanceolatis. Linn. Spec, H. pag. 704. n. 11. ab eodem quoque [gap: Greek word(s)] citatur Chambuxus. Idem nomen flore coluteae pridem imposuit Casp. Bauhinus Pin. p. 471. Clusio audit Anonymus flore coluteae Histor. rarior. plantar. p. 105. Florem gerit papilionaceum petalis vexilli subalbidis, carina coloris aurantii, semen fert in siliqua. Semitam trivimus asperam, arduam in montibus positam et convallibus per Ubermezhofen, integrae horae spatium excedentem, multum certe sudoris profudimus propter summi fastigia rupis, usque dum nemora fagis quercubusque referta, ast quam iucunda viriditas, viatoribus umbraculum, ut solis. ardorem, subterfugeremus, benigne largirentur. Sinistrorsum transivimus Lapicidinam Ubermezhofensem,

et Lang-Altheimensem, tandemque via dextima penetravimus in maximam avide petitam. Instar aggeris, seu propugnaculi strata marmorea speciosissime super imposuit rerum natura novatrix. Plagam septentrionalem occupant triginta quatuor casulae lapicidarum ex eadem saxea farragine conflatae. Qua patet meridionalis, duodecim limites lignei, quorum ope quadratores salvi pervagantur profunditatem ad acclivia fodinae, ceu perbelle delinea vit aereque expressit Knorrius, rerum petrificatarum sedulus indagator. In boreali positione splendescit viridarium ramosum, uti solent amphitheatra depingi, arboretum faginum et quercinum. Hoc interim universo spatio triginta continentur iugera. Ibi aestivo tempore ultra cencum opifices quotidie manus admovent, quatuor illis praesunt magistri, quorum bini marmora tabulata numerant, et emtoribus vendita ad calculos vocant, bini lites hinc inde subortas aestimant, et quando vix ac ne vix quidem dirimi possunt controversiae, tunc itur ad praetorem Solenhofii degentem. Ad septentriones vergit vallis praeceps et praerupta, quae longo recessu panditur, et saxa rudeata excipit illuc deiecta. Tantum vero abest, ut sparium istud amplissimum expleri possit, ut potius superne coacervationes frequenter factae, tamquam grumuli promineant. In hac latomia iam per sex lustra, et quod excurrit, strenui perficiuntur labores. Mercenariis singulis solvuntur quotidie quindecim vel octodecim crucigeri. Dominus, qui possidet fundum, territorialis, pro penso unius floreni, quod circicer triginta constituunt lapides quadrati marmorei, decem et quatuor digitos aequantes pro pavimentis aedium, contentus est grosso unico monetae imperialis. Caeterum Fossilia petrefacta circa Weissenburgum et Solenhofen obvia in in locis declivibus. potissimum reperiuntur, quotum nonnulla specimina collegi, et Supplementis Oryctographiae Noricae, Deo adiuvante, propediem edendis inserenda decrevi.

E loco superiore saxeti descendimus ad officinam vitriariam, dimidiae horae spatium abhinc distantem. Furnus, e tribus constat focis antrorsum et retrorsum secum invicem concordantibus, in illis vitri prima elemenca per quadraginta octo horas liquefieri debent. Materia, quae speculis fundendis destinatur, sunt cineres clavellati, calx viva, nitrum, Braunstein, noduli chalybei Suhlenses. Schema ipsum speculorum ab intrio ope calami ferrei ad formam vitri cylindrici absque fundo conflatur. Altitudo pedem unum cum dimidio, latitudo diamttralis novendecim digitos complet. Vitrum istud ferro ignito secundum longitudinem diffindicur, deinde per horae quadrantem in furnum tensorium, Streck Ofen, immittitur, priorsum tabulae in stratis magnis ex argilla Dietfurtensi paratis protruduntur, tandemque forma ibidem subsistit. Ollae fusoriae ex luto Coburgensi conficiuntur, in altum pedem unum cum dimidio, in latum duos pedes et tres digitos porriguntur. Hyalurgium istud singulis hebdomadis deposcit triginta, et quod excurrit, orgyas lignorum. Solenhofio reversi sumus Pappenheimium hora septima uespertina. E vestigio me contuli ad Illustrem Metatorem hospitii imperialis, Cancellariaeque Directorem Langium de Mutenau, ipsiusque in me benevolentiam satis perspexi, siquidem memorabilia musei ostendit lubentissime. In hoc admiranda sunt specimina petrefactorum raritate exquisita, elegantia polita, nec non papilionum aliorumque insectorum collectio classice disposica. Copiam mihi quoque fecit Vir humanissimus locustae inegrae supinae, astaci minutuli, compagis polyporum, tincae praegrandis etc. quae singula loco supra citato digne recensebo, ut profitear, per quem profecerim. Ab eodem amice dimissus adii Summe Reverendum Consiliarium Consistorialem et Reverendi Capituli Seniorem Freyherum, valdeque dolui, quod lassitudine confectus non nisi breviter et summatim coram ipso agere potuerim. Quapropter data venia postridie mane repetii delicias, et introductus in bibliothecam

consideravi autores theologicos, physicos, et elegantioris literaturae selectos. Comitem habui, qui mecum conscendit in castrum perantiquum, nec non in armamentarium, quod varia tormenta bellica recondit, et statuas ligneas Dianae, Actaeonis, Jovis et Junonis asservar. Contignatio superior continet granarium. Adiacet turris specularis, cuius muri densitas octo pedes assequitur. In aedificio primario puteus iugis aquae, cuius profunditas meras tenebras offundit oculis, scaturit, et per machinam rocatoriam lymphas ope amphorarum praebet purissimas.

Die XX. Maii Pappenheimio discedens repetii Weissenburgum, et Ellingam peramoenam versus vesperam accessi. Ibidem sic iubente, nunquam satis depraedicanda hospitalitate EXCELLENTISSMI atque REVERENDISSIMI DOMINI EPHORI PROVINCIALIS, interfui coenae magnificae, quam personae complures Illustrissimae atque Perillustres splendida sua praesentia exornarunt. Crastino sequenti mane exspariatus in horum aulicum, quem sepes vivae erectae et in arcum reflexae coronant, has vero positae in fastigio statuae distinguunt, fontem ad aethera laeta diversimode salientem conspexi, atque procericatem arborum aurantiis citriisque malis foecundas animadverti. Hibernaculum brumali tempore apparatum hortensem excipiens aestate serena Zaetam praebet iucundissimam. Saxea vastaque mole, artificis manu decoracum est opus, quale in viridariis principum crebro solet observari.

Exinde Pharmacopolium aulicum apprime instructum visitavi. Provisor; Vir arte peritus, Weikard non solum satisfecit desiderio meo ad pandendos thesauros sibi concreditos, verum etiam proposuit concretum tophaceum pereximiae raritatis vastaeque magnitudinis, quod ante sedecim annos e ventriculo equi sellarii excisum fuit. Multum certe negotii facessit morbosa ista constitutio hippiatris in cassum medentibus. Figuram quod attinet concrementi crassi, exacte rotundam observavi parte antica ut plurimum sinuosam, ceu

videre licet ex ichnographia aere expressa. Substantia lapidis spongiae similis porosa colorem gerit pallide flavescentem, e foraminulis sinuum vestigia palearum pabuli prominent. Pondus aequat uncias viginti novem. A liquidi gastrici spiritu salino urinoso in coagulum degenerante oriti equinum bezoar probabile videtur, arrepta simul materia idonea, pabulari primum mucilagine obducitur, dein progressu temporis in molem maiorem eamque lapideam succrescit. Plura qui de historia hippolithorum scite avet, evolvat Illustris Lucae Schroeckii observationem CLXVII. A. IV. et V. Ephemerid. A. N. C. insertam.

Xenodochium Ellingense divae Elisabethae sacrum prope viam, quae Pleinfeldam tendit, in loco salubri aprico regularem quadratam architecturam ostendit. Quid porro tam liberale atque munificum esse potest, quam quod viginti quatuor homines separatim sua cubicula inhabitantes, utriusque sexus senio confecti, imbecilles alimoniam corporis et animae inveniant sufficientem? In hypocausto, ubi valetudinarii commorantur, fenestris apertis cultum divinum cernere et audire queunt, quem quotidie celebrat Parochus a regimine constitutus. Ulterius laevorsum in silvis monti saxeo arenoso incisa cella iacet, quae fornicem habet multicavum, non omissis vaporariis tectonice applicatis. Longitudo centum et septuaginta passus continet. Medium utriusque lateris duo cerevisiae conditoria includit, perreptant venae rubricae fabrilis, cuius largior proventus circa loca acclivia externe sese offert indagantibus.

Reversione facta pergratus mihi obtigit nuncius a PERILLUSTRI ac GENEROSISSIMO DOMINO de OELHAFFEN, Incluti Circuli Franconici Generali Campi Mareschallo Locum tenente, Gubernatore Legionis pedestris, ut Eismannsbergae in praedio ipsius, haud procul Altorfio Noricorum in ditione Solisbacensi, quae paret Potentissimo Electori Palatino, sito, praesens inspicerem apparatum ad puteum recens effodiendum. Adveni

die tertio Junii, et quam bonis omnibus, ipse longe optimus, ultro offert, eius benevolentiam nunquam satis celebrandam expertus fui. Fossio prudenter instituta iam penetrabat per sedecim orgyas, stratum superficiale obtulit argillam, rursus saxa calcaria, albam margam saxorum, quae, ut disrumperetur, pulvis pyrius necesse fuit, denuo terram laterariam caesiam, margam subnigram iterum ignica vi dispodendam, in qua latent cornua ammonis, belemnites, pectunculi, musculites, ostreae, orthoceratites, oolithi etc. Talismodi petrefacta includit marga glauca, in utraque proveniunt lithantraces, pyrites, fluores, spatum et selenites. Sub hac reconditum et abstrusum est marmor conchiferum, duritie Bavarico longe praestans. Stratum superius molle, inferius praedurum et quodammodo lucidum comparet. Tandem subiacet saxum durissimum, quod usitato nomine vulgo audit Fleinstein. Per integram vesperam sedulus adfui, qui perquirerem et investigarem strata modo memorata, id quod operae pretium duxi propter fossilia elegantissima.

Die IV. Junii aurora favente pagum Elspachium superius petii, ut oculis ipse meis penitius cognoscerem lapicidinam, quae marmor conchiferum praebet. Quadrantem milliarii distat ab isto vico versus orientem ad litus fluvii Schvvarzach, secundum longitudinem passus circiter centum assequitur, et immediate sub cespite detegi potest minera conchis referta. In fronte iacebat fragmentum grande, cuius superficies praelongos servavit belemnites, quorum unus gracilior pennae scriptoriae cygneae formam sex digitis longam exaequavit. Lapicidina minor ad rivulum quendam in vicinia Meilenhofen sita est, triginta passibus terminatur. Ex eadem loci regione, soloque argillaceo saxa erui solent. Haud procul ab illa in arvis minerae ferri circumiacent. Ulterius, orientem versus, Bergae reperias machinas laevigatorias, quibus perpoliendi committuntur lapides. Post reditum Patronus meus, benigniter artis iuxta ac Martis fautor Gratiosissimus epulis me recreavit, et inter alia, quae sitim egregie levant et restinguunt,

afferri iussit siceram e pyris pomisque confectam, Haud vero his deliciis irretitus otium et tempus desidendo inutiliter contrivi, verum usque ad vesperum contentius ambulavi Stoeckelsbergam et Reichelshofium, villicisque iniunxi, ut sulcum altius imprimendo conquirerent petrefacta olim Altorfium allata.

Die V. Junii hora octava antemeridiana Eismannsbergam belle aedificatam fausta quaevis antea apprecatus reliqui, et per Hohenstadium Eschenbachium perveni. Pastor huius loci, Vir admodum Reverendus Dominus Wolffius, singulari comitate, qualis inter amicos antiquos usu venire solet, me suscepit, adiutorque fuit, ut animum satiarem herbis et lapidibus, in quibus secundum Helmontium magna vis est. Excursionem feci per Hirspach ad castrum dirutum Hauseck, et viam, variis distinctam ac intettextam floribus, progressus sum, siquidem e pingui progerminarunt solo Anemone, seu tertia Matthioli, Ornichopodium, Pulsatilla. Circumiacens regio scopulosa ad excelsos nubium tractus se se extollens summi Creatoris omnipotentiam Caucaseis montium verticibus satis abunde declarat. Multiformes praerupti colles disparia gerunt cognomina. Adeo satisfecerunt desiderio meo montana ista iuga fere Alpina, ut nullus dubitarem, altiora petere Palatinatus superioris confinia. Bezensteinium, agri Norimbergensis oppidulum, et quasi accessus ad montes vestitos et silvestres, ipsum vero undique cingitur saxis suspensis. Generosum ibidem compellavi Praefectum Dominum de Pesler, et rationem itineris exposui, qui promtus et alacer fuit ad iuvandum institutum, simulque indicavit, venatorem iuvenem ab itineris comite nefaria caede interemtum, et displositieone sclopeti interfectum esse, repertum vero cadaver cultro anatomico mox secundum leges artis subiectum iri. Perplacuit mihi occasio inquirendi in lethalitatem vulneris, supra os orbiculare oculi sinistri circa basin ossis nasalis inflicti. Tam late hiabat cranium in forma subrotunda, ut plagae concavitas ovum gallinaceum facile admitteret.

Abrasis capillis, et cute separata cranium a peripheria vulneris usque ad suturam coronalem, dimidium ossis frontis constituens, deorsum lateraliter in osse bregmatis ad magnitudinem palmi inuentum fuit disruptum. Mox cerebri hemisphaeria eximebantur, et ab explosis per fistulam venatoriam globulis, saturni minoribus, violenter dilacerata in prospectum prodiderunt. Duas et viginti numeravimus grandines, nec plures forsan defuissent, nisi foetor obstitisset quaerentibus. Manifesto, vel me tacente, inventum et deprehensum in oculos incurrebat per se et absolute vulnus lethale. Ab hac sectione descendi ad putiatorium incolis unicum, triginta duas orgyas profundum, de gustavi lympham particulis martialibus saturatam, non cuilibet salubrem. Oportet interim cives contentos esse cisternis, quas exhaustas replere solent, si quando densi funduntur ab aethere nimbi. Nec minus memorabilia intueri licebat in Pesleriano technophysiotameio, cuius haud exiguam partem constituit rerum petrificatarum et conchyatarum series, peculiari solertia et ordine concinnatarum varietas, et scloporum maiorum et minorum multitudo. Ad omnia officiorum genera paratissimus exstitit Polygrammateus Dn. Meyer, seorsim invitando, ut pergerem extra moenia ad stagnum, ex quo aqua ad coquendam cerevisiam hauriri solet; saporem praebet unda haud purissima subdulcem. Pervenimus in viam, quae ducit versus Ober-Truppach, et penetravimus in speluncam Claus-Kirchen, quae attollit se vertice ad auras, ab artificiosa matre omnium natura ita formata, ut superius cacumen fornicem acuminatum effingat passim hiantem, coelique spirabile lumen nec non mobilem humorem recipiat. Hic introitus prisco aevo per artem amplior redditus fuit, ut portam sublimem et late reclusam in praesentiarum sistat; Sicuti etiam antrum istud ex adverso similem liberiorem aperit exitum. Longitudo ducentos passus comprehendit, latitudo duobus plaustris sibi invicem occurrentibus spatium concedit opportunum. In hoc tractu ad rupes accrescunt herbae capillares fere omnes, et leucoium saxatile luteum.

Simulac Graefenbergam accessissem, officiose rogavi Physicum loci celebrem D. D. Sturmium, ut me deduceret in campos Caspergenses lapidibus figuratis affatim abundantes, et monstraret simul famosam atque praegrandem tiliam. Insolitum stupui portentum arboreum, robur,

turgidum, spargens laetam umbram, ut paucis dicam, miratus sum in una arbore integrum nemus. Nequidem proavis ab origine cognita fuit arbor, peripheriam eius terminant quadraginta octo pedes, truncum habet undique excavatum, salvo vertice, duos aperit accessus, maior virum equo insidentem commode admittit, ita, ut intus sese circumvertere queat, minor hominem quantum vis obesum non excludit. Quatuor gaudet truncis, qui olim coalscentes, succedente incremento divaricationem obtinuerunt, desuper aliquot longe lateque patentes monstrat apertiones subrotundas. Ramus superior, versus occidentem, expansus maior est inferioribus truncis. Inter oppidulum Graefenbergam et pagum Casperg alta saxorum strata haud procul a silva Ezenlohe triangulum efformantia cernuntur, quae scopulos turritos circumdant scolopendrio seorsim foecundos. Reditum paravimus ad fontem soterium nuper detectum. Oritur scaturigo prope molendinum inferius, in prato declivi, versus orientem. Caput fontis munitum est ianua lignea obserata, cui vero longe praestaret cisterna murata, ut pluviarum torrentes, niviumque regelatarum exundationes melius prohiberentur. Non obstante mediocri profunditate per tres pedes metienda, unius horae spatium tres amphorae certo exinde peti possunt. Hausi aquam limpidam, et ratione odoris et saporis salubriorem sensi, quam heic Noribergae, salvis Collegii nostri iatrici cum eadem institutis experimentis. Particulae sulphuris elasticae, Martisque subadstringentes praecipuam ejus absolvunt naturam et indolem, id quod sub cataracta magna copiose coacervata comprobat ochra Octo passus transversim altera quoque promanat scatebra eiusdem commatis, in cataractam defluens ligneis trabibus contectam, cuius altitudinem novem pedes definiunt. Plura de virtutibus acidularum Graefenbergensium proserre iam supersedeo, quoniam procul dubio citatus Physicus experimentis ulterioribus susfultus plenariam dabit descriptionem.

Quod aetate florente plus vice simplici invisere mihi licuit Monasterium Michelfeld, in Palatinatu superiori pone oppidum Aurbach situm, ubi Regulam Sancti Benedicti profitentur Patres Reverendi, id me hospitem quondam maxime devinctum excitavit, ut studiis felix et pietate clarum repeterem coenobium, opibus tectisque superbum. Reverendissimo atque Gratiosissimo DOMINO ABBATI, MARIANO, antiquissimum fuit, recolere memoriam Parentis mei p. m. Medici per complures annos Venerabilis Conventus, et praeter innatam promtitudinem reficiendi peregrinantem,

opera, gratia et consilio iuvit qualiacunque mea conamina. Siquidem sequenti mane venatorem mihi adiunxit comitem, qui me ad lacum immensum Seevveiher, olim a me iuvenili, eoque fugitivo oculo visum, nunc paulo curatius considerandum duceret. Locus ipsi est nemorosus ac salebrosus, primordia capit e monte saxeo, ut desuper acclinata scala vena perennis aquae, adoperta musco, bene recteque conspici queat. Non ficta, sed vera narro, testis ego [gap: Greek word(s)]. Scaturigo hiulca murmurans tantam vim effundit undarum, ut venae mensurae truncum hominis robusti exaequet, genituram piscium creberrime protrudit, argumento haud obscuro, introrsum latere adhuc aliud stagnum. Fluminis ostium sonorum sub cella quasi, admirando naturae lusu, provenit, seseque expandit in latum per aliquot decempedas, in longum vero iugera multa efficit, tandemque per cataraciam inundat Pegnesum. Truttae, lucii, carpiones voraginosae undae alumni, grandes et ampli evadunt, ita, ut nuper admodum par truttarum quatuordecim libras ponderaverit. Harum universam progeniem Salmonis rubedine tinctam esse liquido constat. AEgre tuli pluvias continuas, quae impedierunt me, quo minus peculiaria investigarem in secta purpurei coloris, quae pabulum praebent truttis gratissimum. Taceo alia plura memoratu digna, quae mihi salivam in cassum moverunt.

Byruthum, sedem principem Serenissimorum Marchionum Brandenburgo-Culmbacensium, vel ideo non praetereundum duxi, ut salutatis prius Archiatris Praecipuis, viderem theatrum illud splendidissimum, quod oculis subiicit, quic quid umquam ars et natura in synopsi congerere valet, de cuius admirandis cimeliis ne sciagraphiam quidem dare audeo, quoniamillius thesauriluculenta descriptio dudum fausta cepit primordia, praenumerationis lege ulterius publicanda. Quamobrem

Et hae sunt rationes itineris mei, quas Orbi litterato reddere nullus dubico, ut simul appareat iis, qui mea coepta non semper iusta expendunt lance, quomodo tempus et nummos collocaverim, posthabita aliquantulum praxi clinica sat aerumnosa. Ad purum putum medicum nunquam aspiravi, a teneris potius mihi curae cordique fuerunt ista studia, ut aureis Senecae verbis utar, quorum ope omne vitae fastidium effugere possumus. Quapropter in consortium iucundum iure meritoque

vocare iuvabit TE ILLUSTREM CORYPHAEUM nostrum, D. D. TREWIUM, quem observancissimo animi cultu veneror Collegam. Dies me deficeret, Vir Excellentissime, si in Tuas excursurus laudes exponerem prolixius, quantis beneficiis obstrictum Tibi reddideris Baierum Tuum. Si quid enim est in me artificii anacomici, quod sentio, quam sit exiguum, aut si qua exercitatio secandi cadavera humana, in qua me non inficior mediocriter esse versatum, id omne dexteritati Tuae debeo, acceptumque gratus refero. Beneficium hoc aliis beneficiis cumulans maximas curas et cogitationes contulisti in me culcorem Tuum ante duo lustra periculose decumbentem, egregiam operam navasti charae costae meae, [gap: Greek word(s)] morbo chronico laboranti, et ut Ascanius meus haberet monumentum, quo viso refricaret Tuorum benefactorum memoriam, donasti adolescentulum opere botanico pretioso Black welliano, et ipsi calcar addidisti, ut ex hoc fonte amplissimi regni vegetabilis hauriret cognitionem. Pro tot tantisque in me meosque Tuis meritis accipe, quaeso, VIR ILLUSTRIS, levidenses hasce literas, nubila certe Minerva elaboratas, serena, uti soles, fronte, ac vel didactri vel sostri loco repone, quicquid in eisdem Genio Tuo arridet. Te vero, quem singuli pectore candido suspipimus [gap: Greek word(s)] Seniorem, Ordinis nostri Decus, divina clementia incolumem et longaevum server; Sic enim Patriae nostrae communis felicitas, et Reipublicae litterariae, cumprimis Medicae atque Domus Tuae laetitia constans erit ac diuturna.