ORATIO PARENTALIS, in honorem Viri Plurimum Reverendi, Clarissimi et Excellentissimi, DN. BALTHASARIS MENTZERI, SS. Theol. Doctoris, eiusdemque in inclutis Academiis, Marpurgensi et Giessenâ, per XXXI. annos Professoris longe Ccleberrimi, Stipendiariorum Ephori gravissimi, de Universa Christi Ecclesia et Republ. literaria meritissimi; habita, a MENONE HANNEKENIO, SS. Theol. D. Eiusdemque ut et Linguae Hebraeae Ordinario Professore.

SI quid cui, Magnifice Domine Rector, Amplissimi Domini Pro-Cancellarii, Viri admodum Reverendi consultissimi, Experientissimi, Clarissimi, Studiosorum Corona Nobilissima, Florentissima: si quid cui unquam silentium imperare potuit, hoc meum propositum mihi posset. Conscendi Augustam hanc cathedram, ut publicâ parentatione obitum Doctoris Balthasaris Mentzeri prosequar, obitum D. Balthasaris Mentzeri! illius mei Patroni, mei Hospitis, mei Praeceptoris, mei Parentis! Saxo sim, saxo et ferro durissimo durior, ni ad haec nomina pectus liquescat, et acerbissimas cor lacrimas concipiat. At cum te intueor, Magnifice Domine Rector, cum vos, plurimum Venerandi Theologi, cum universum Profeslorum ordinem, cum Studiosorum contionem, et in illis SS. Theologiae addictos, et in istis Illustrisfimi et Celsissimi Principis, Nutritti nostri Munificentissimi, alumnos: cum Germaniam, Daniam, Sueciam, Borussiam, reliquamque Europae plagam peragro, nec non nobilissimas et florentissimas Academias, Ecclesias, Scholas mente lustro, etiamsi a luctuosissimis aedibus maestissimae viduae, a pullato habitu flentium filiorum, a squalidis maerore genis plorantium filiarum, a tristissimo vultu lacrimantium generorum oculos avertam, stupet animus, mens horret, mirum vocem mediis faucibus non haerere.

Rectoralis illa sedes Rectorem, qui iteratis vicibus Academiae gubernacula tenuit, feliciterque gubernavit, cuius fulgore recurrente ordine, se denuo collustratum iri speraverat, Rectorem periisse dolet: Theologi Fratrem desideratissimum, quifraternis consiliis, paternis saepe monitis fidelissime adesse amabat, lugem; Professores ceteri Collegam fidelissimum et exoptatissimum deflent; Studiosi omnes Patronum, qui se SS. Theologiae mancipârunt, et cumprimis, qui ipsius inspectioni et curae commissi, Praecep torem et Parentem, a quo mirâ pietate, fide, diligentia fovebantur, in sinu gerebantur, erudierbantur, ducebantur, deplorant.

Aliae vero Academiae, Ecclesiae, Scholae, tam alta ducunt suspiria, ut etiam ex remotissimis locis aures nostras hîc verberent. Eheu! gemunt, Mentzerus obiit! cecidit fulcrum, cecidit columna Ecclesiae! Egregium illud ornamentum, Academiae Marpurgensis sublatum! insigne illud Christiani coetus lumen exstinctum! Ille communis Theologorum Praeceptor, ille Studiosorum Pater, Fautor et sincerus Amator tristi funere elatus, tumulo nunc obrutus et

contectusiacet! Hocipso Anno alii tres pariter praeclari Viri pari fato amissi: Winckelmannus, Balduinus, Meisnerus, pietate, fide, meritis in Rem pub. Christianam viri Maximi. Quid his in navicula Christi facti scissuris, actis rimis, his ex Ecclesiae aedificio subrutis columnis, metuendum? Atque utinam metuamus tantum, non etiam experiamur!

Solon, Sapientum Graecorum dexter oculus, cum ex amicis quendam graviter maerentem videret, in arcem perduxit, hortatusque est, ut peromnes subiectorum aedificiorum partes [Note: Valer. Maxim. l. 7. c. 2.] oculos circumferret. Quod ut factum animadvertit, cogita nunc tecum, inquit, quam multi luctus sub his tectis et olim fuerint, hodieque versentur, in sequentibus saeculs sint habituri, ac [Note: Libr. 6. Epist. 2.] mitte mortalium incommoda, tamquam propria deflere. In quam sententiam et Cicero Torquato suo scribit, nihil esse praecipue cuiquam dolendum in eo, quod accidit universis. Cum igitur et ego, non in meo tantum domicilio, sed in vestris omnium, in tot magnorum Virorum conventibus, tot ecclesiarum congressibus, tot Scholarum tabernaculis, ob Mentzeri obitum, dolorem, luctum et maerorem videam, cur non dolore angi et maerore confici desino? Iste communis vester luctus, Auditores, animum meum magis mordet: aestimo enim inde boni amissi, et mali immissi magnitudinem (magnum utique est, quod tot magnorum Virorum pectora tot Ecclesias, Academias, Scholas occupare, gemitibus et suspiriis replere potuit) et iuxta meum domesticum, communem vestrum Academiarum et scholarum dolorem doleo.

Quid igitur? an, ut eiulem, pulpito huic me commisi? an, ut vulnus, quod longinquitate temporis coalescere coepit, refricem, et recentes vobis dolores faciam? Ignoseite, Honoratissimi Auditores! vester aspectus ea mihi extorsit verba, non quemadmodum.

[Note: Martialis lib. I.] Amissum non flet, cum sola est Gellia, Patrem;
Si quis adest, iussae prosiliunt lachrumae.

Sed quod pectori inclusus dolor vestro aspectu irritatur. et strangulat, ni emittam forâs. )/*epou qew=| suasit olim Pythagoras, homo Ethnicus: acquiescendum est in e)udoki/a| voluntatis divinae, quam sane nemo plane comprehendit, nemo iuste reprehendit. Abstergam igitur nune ab oculis miserabiles istas lacrimas, quousque cor anxium non ebullit novas; avertam oculos, quantum possum, a tristi hoc vulnere, et ad considerationem virtutum D. Balthasaris Mentzeri, beneficiorumque, quae clementissimus in caelis Pater per eum

nobis et universae Ecclesiae paterne concessit, oculorum aciem intendam.

[Note: Orat. ad bustum caesorum.] Verum enim vero hîc nova perturbatio: Neque enim solum me incessit, communis Oratorum metus (de quo apud Thucydidem Pericles) ubi metuunt, ut in dicendo temperamentum servent. Sed et pede me metiens meo, facile perspicio, quam tenues sint ingenii mei vires, quam parum ego in toto dicendi genere exercitatus, ubi eae sunt D. Balthasaris Mentzeri laudes, quibus vix ipsum Romanae Eloquentiae lumen Tullius, et felicissimum Graeciae fulmen Demosthenes, tam eruditis, tam arrectis, tam Mentzerianarum laudum cupidis, quales vestrae sunt, Auditores, auribus, digne enumerandis sufficiens sit. Quam igitur vellem, alii cuidam e Vobis magis erudito, magis expedito, magis in hoc studio exercirato has dicendi partes demandatas esse! Verum cum haud nescius sim, quam gratitudinem B. D. Mentzero, quam observantiam Spectatissimae Facultati Theologicae, quae hunc Iaborem mihi nuper iniunxit; quae officia Dominae Viduae, Liberis, Cognatis debeam, potius ineruditae loquentiae, quam neglectae pietatis et gratitudinis reprehensionem incurram. Age igitur, pro ingenii et mearum facultatum modulo, de Mentzeri vita, studiis et obitu dicam, et pictores imitatus, qui cum in una tabula multa exprimere conantur, quorundam tantum capita, aliorum corpora tota depingunt, summa sequar fastigia rerum, atque historice delineaboea, ex quibus de laudibus et meritis pie defuncti nostri fieri queat iudicium.

Vos, ut attente audiatis, non est opus magnopere rogari, ipsa B. MENTZERI, in hanc Academiam et universum Christi gregem pia merita indeque ortus in visceribus verstris flagrantissimusamor, ad auscultandum vos ultro excitat et accendit, ut vero si nimis tenuiter, inornate nimis dixero, veniam detis, etiam atque etiam reverenter et officiose peto.

[Note: Patria.] Lucem primum aspexit Mentzerus noster, Anno, a partu virgineo, supra sesquimillesimum sexagesimo quinto, 3. Calend. Martias, Allendorffiae, quod oppidum inferioris Hassiae ad Verram fluvium, Thuringiam versus fitus, salinis optimis sic satis celebre. Quae ad hunc locum commendandum adferri possent alia, lubens praetereo, cum non spectandum sit, [Note: Aristoteles pud Diog. Iaert.] es2 a)po\ mega/lhs2 po/lew/s2 tis2 ei)\h, a)ll) o(/stis2 mega/lhs2 patri/dos a)/cio/s2 e)stin. Nec homines poma sint, aut vina, quae solo et regionibus censeri solent. Unde Aristides Rhetor ridet suos

Graecos, quod nemo Pellaeum se aut Aegiensem glorietur, sed omnes ubique malint Athenis, quam in Patria nati esse; et laudatur passim Homericus Ulysses, quod ne immortalitatem quidem a DEO sibi datam parvae et asperae Ithacae, Patriae suae praeferre voluerit. Potuit autem ex oppido felix nostro Mentzero omen capi. A sale Allendorffia nomen habet, quia ex fonte salem haurit, coquit, divendit, et in varias regiones devehit: debuit et Mentzerus noster Salarius esse, salem ex fontibus Israelis haurire, cum meditationum suarum igne, a Spiritu S. accenso et excitato, studio indefesso, coquere, multis discendi avidis gustandum praebere, voce et calamo in multas terras distribuere. Quin imo Mentzerus ipse Sal debuit fieri, quo vermes Ecclesiam infestantes necarentur, putredo arceretur, et [Note: Matt. Sa 13.] pretiosissimum Ecclesiae corpus salvum conservaretur, quo sensu Salvator etiam Apostolos sal terrae vocitat.

Potuit omen hoc felicissimum confirmare conditio parentum [Note: Parentes.] Mentzeri nostri: Pater fuit Iustus Mentzerus, Praefectus fontis Salinarum, homo antiqua virtute et fide: Mater vero Margarethae, spectatissimi Senatoris Allendorffensis, Domini Iohannis Eahnii, p. m. pudicissima filia, inter feminas. Allendorffenses Margarita lectissima. Valeat hîc illud:

Fortes creantur fortibus et bonis.

Non tamen sufficit honesta nativitas:
[Gap desc: Greek word]
acetum vini proles, Multis pessimis nebulonibus generosissimis licuit esse natis parentibus. Vidit Res publ. Atheniensium principali loco et honore Periclem, Themistoclem, Aristidem: Periclem Eloquentiâ, Themistoclem Fortitudine, Iustitiâ Aristidem, Viros supra viros exstitisse. At quibus liberis tradiderunt ampliandam sui nominis gloriam? num et illi paternas cecinere cantiones? Pericles paralum stupidum et Xantippum fatuum; Themistocles Cleophantum degenerem? Aristides Lysimachum reliquit inertissimum. In Romana Civitate [Note: Valer-Maxint. lib. 3. 6. 5.] Scipione Africano quis fortior? Q. Fabio Maximo virtute quis maior? Quinto Hortensio quis eloquentior? quis celebrior? At nati eorum quales? De Cn. Scipione, Africani filio, exclamat Valerius Maximus: Dî boni, quas tenebras ex quo fulmine nasci passi estis! Q. Fabius, Maximi filius, tam perditam luxuriâ vitam egit, ut Q. Pompeius, Praetor urbanus paternis bonis ei interdixerit, Hortensius Corbio, Q. Hortensio natus, omnibus scortis abiectionrem et obsceniorem vitam exegit. Recordare ex sacris Cainum, Chamum, Esavum,

Absolonem. Taceo exempla innumera alia, et ipsa quottidiana sileo, quibus verax arguitur Homerus Odys.e.

*pau=roi ga/ r toi pai=des2 o)\moioi patri\ pe/lontai,
*oi( plei/ones2 kaki/ous2, pau=roi de/ te patro/s2 a)rei/ous2 te.
Aequat rara patrem soboles, sed plurimi ab illis
Degenerant, pauci superant probitate parentem.

Ita corrupta est humanae naturae indoles, ut, nisi pietate et virtute sedulaque educatione, imbuatur, in peius semper ruat. Eam ob rem nihil praetermittendum iudicarunt optimi hi parentes, quod ad salutem pueri, ad pietatem et virtutem [Note: Baptismus.] ei ingenerandam faceret. Prima cura suit, ut Baptismo ablueretur, Christo offerretur, Christique corpori, quae est sancata Ecclesia, insereretur. Ibi Balthasari nomen inditum, quo in librum viventium, qui in caelis est, relatus, quo et compellabitur, quando caelestis Brabeuta coronam gloriae ipsius capiti est im positurus. Pulchrum istud Balthasaris nomen! non idololatricum et superstitiosum, ac si ab idolo Bel sit deductum: somnium! Balthasar Chaldaicum nomen est, id aditum quondam Danieli Prophetae sanctissimo; si plenis [Note: Nomen Balthafar Dan. 1. v. 7.] suis characteribus scribendum foret, sonaret Beltheschazar, quod vocabulum, si naturam radicis consulas, significat Eminuit, quia thesaurus aut reconaitus est. Fuit et Mentzerus noster thesaurus, fuit peculium Dei singulare, unde totin Ecclesiam commoda deprompta sunt; unde et eminuit, et tantum inter celeberrimos Theologos caput extulit. Quantum lenta solent inter viburna cupressi. Cui Balthasari etiam cognomen Mentzeri est perquam accommodatum: Mentzer in [Note: Mentzer] sancta lingua significat de corona: e corona Domini, est desumptus hic thesaurus, et coronam Domini, quae ex Viris Praeclaris est contexta, ornavit egregie, et coronâ Domini, quae vitae appellatur, redimietur certissime.

Date veniam, Auditores, quod sic in nomine Balthasaris Mentzeri ludo, ac si de rebus ipsis dicendi copia non sit. Premo [Note: Plato ???atyl.] vestigia veterum: Socrates, apud Platonem, Orestem rectum et consent aneum nomen consecutum, ait, quia to\ qhrw=des2 th=s2 fu/s1ews2, kai\ to\ a)/grion a)utou= kai\ to\ o)reino\n e)ndeiknu/menos tw| o)no/mati. Consentaneum quoque nomen illius parenti Agamemnoni, et ex recta naturae ratione tributum, quod fuerit a(gasto\s2 thvn mo/nhn admirabilis perseverantiâ et morâ, qui iis rebus, quas certo animi consilio constituisset, omnino elaborârit, et in iis constanti quadam animi virtute per sever ârit. Similia habet de Atreo, Pelope, Tantalo, Scio equidem has de nomine coniecturas valde infirmas esse, ficut de suo Urbano scribit G. Sabinus.

Diceris Urbanus, sed nominis immemor huius,
Semper inurbanus, cum bibis, esse soles.

Et, lmperatore Commodo vix unquam magis incommodam bestiam vixisse, tradunt Historici. At quid obstat, quo minus, cum ferwnu/mous2 sui nominis viros reperimus, nomina quoque eorum explicemus? Sic apud Eusebium Irenaeus dicitur feerw/numos th=| pros1hgri/a|. Et Valerianus in Epistola ad Gallienum: et meum scribit, secutus iudicium, quod semper de Probo adolescente habui, et omninm bonorum, qui eundem sui nominis virum dicunt, Tribunatum in eum contuli. Sed ad alia, ne animos vestros, solidiores Mentzeri laudes exspectantes, defatigem.

[Note: Infantia.] Baptizatus Mentzerulus lusitare in sinu materculae, saepe adblandienti risu Patrem recreare, mox vocem formare, incedere, Scholam frequentare, rudimenta linguarum addiscere, artium fundamenta ponere. Ubi mox prudentissimus et sagacissimus Pater miram ingenii indolem animadvertit in puero (habent enim omnia divina, praeclaraque ingenia hoc quasi proprium, ut neque semina, neque vires occultare possint) propterea et studiis eum dicare decrevit. Prudenter et pie! Stolidi enim sunt ii parentes, qui unum quemlibet ex filiis destinant literis, ut ovum captum de cumulo ad assandum aut frigendum [Note: l. 2. de trad. discipl.] (utor verbis Ludovici Vivis) Inepti, qui ineptos mercaturae, aut militiae, aut aliis civilibus muniis ad Scholas mittunt, atque initiari iubent, quod, ut est grande nefas, Deo sacrant fetum despicatissimum atque inutilissimum, et putant ad res tantas satis habiturum iudicii ac mentis, qui ad minimas et levissimas non habet. Impii et in Deum et in suos natos, qui singulares et divinas animi natorum dotes negligunt, aut eas in sordidas divitias elocant, quicquid sit de Republica, de Ecclesia, de Scholis, de Dei honore et gloria, de natorum temporariâ et aeternâ salute. Nae illi Auctores sunt, ut talentum natis a Deo benignissime concessum, abscondatur, et fructum ferat nullum, quo nomine rationem Deo aliquando reddent gravissimam.

[Note: Studiae.] Anno aetatis XII. a Parente in egregiam Scholam trivialem (ut vocant) Hersfeldensem est deductus ingeniosus hic [Note: Baccalaureus. Magister, Maior.] Puer, ubi tanto studio artes et linguas coluit, ut anno aetatis XVIII. mense Aprili, Marpurgum nostrum profectus, anno eodem, mense Iunio, laureâ Philosophicâ ornatus, anno se quenti XIX. Magisterii honoribus mactatus, anno succedente XX. in numerum Stipendiariorum Maiorum, ut vocant, receptus sit, quam annorum tria/da ipse his Eteostichis notavit:

IUnIUs Ut no VIes ter LUXIt ab aXe, CoroLLas
NeXVIt eX LaUro CLara ThaLeIa MIhI.
ALtera post IDUs bis q VIntI pro VenIt ImbrIs
Eos, Ut PhoebI gestIo honore no Vo.
Ann IfInIs erat, MaIor bene qVan Do Legebar:
VerUs ab aXe honor est, at gra VIs esse potest.

Perraro exemplo, hoc praesertim nostro saeculo, ubi satis mature quidem ad Academias nonnulli properant Adolescentes, tertio autem anno vix demum cur accesserint, cogitant, ut studia sua, quo decet labore, cura et industria, pertractare incipiant. Id inde est, quod in Scholis trivialibus linguarum et artium solida fundamenta neglexerunt, genio potius indulserunt, quam ingenium culturâ acuerunt, tam desidiose, ut non nemo loquitur, omnia egerunt, tamquam id solum mandaetum habeverint negotium, otiati. Sed illa longius persequi non est nunc nostri instituti.

Ut vero se gessit M. Balthasar Mentzerus, Stipendiariorum Maior? Habebat testimonium publicum solidae eruditionis, et erudiendis aliis iam praefectus erat, quid vero? num hinc altos sumebat spiritus? hac suâ eruditione. his honoribus intumescebat? Alios prae se contemnebat? Professores publicos, eorumque Lectiones et Disputationes, ut faex Magistrorum sine rivalise amantium, consuevit, despicabatur, et supinâ fronte negligebat? Absit. Noverat ipse tumorem istum solidam eruditionem excludere, eique pessulum obdere nequissimum.

Gravissime Seneca: puto, inquit, multes ad sapientiam potuisse pervenire, nisise iam crederent pervenisse. Quo sensu et sapientissimus Bion superbiam dicebat esse impedimentum profectûs, quod ille indocilis sit, qut mavult doctus videri, quam esse. Videbat M. Mentzerus, eam esse humanae naturae rationem, ut non ipsa iam tum a nativitate omnia teneat, quemadmodum fanaticus quidam spiritus Christiano Orbi persuasum ivit, sed [Note: Weigelius ex Platone.] ut paulatim alia post alia addiserce cogatur homo. Non ignorabat, hanc esse imperfectionem suam, ut tantulo, quod in studiis consumpserat, aetatis spatio, omnia prehendere nequiverit: nec nescius erat, huncesse Dei ordinem, ut sint docentes et discentes: quamobrem in Veteri lege populus rudior ad Levitas et sacerdotes subinde remissus est, Paulus ad Gamalielis pedes institutus, Discipuli Iohannis a

Iohannis, Christi a Christi ore pependerunt, exindeque sanam et salutarem doctrinam hauserunt.

Itaque magno zelo, ardore et fervore studia sua persecutus est M. Balthasar Mentzerus: Doctorum libros assidue in manibus habuit, volvit, evolvit, et quamvis mirâ valeret ingenii felicitate, mirâ iudicii dexteritate, mira memoriae promptitudine, ut cum Chrysippo, qui a Praeceptore nihil requirebat aliud quam dogmata, inventurum se, aiebat, rationes, quibus ea fulciret, meo quidem iudicio de e)ufui+/as2 laude contendere potuisset, noluit tamen tantum cum mortuis Praeceptoribus sibi rem esse, sed et vivâ voce docentibus assidue deditus fuit, lectionibus publicis aures frequentissimas patentissimas praebuit, recordatus illud Plinii Iunioris: Legendi semper occasio est, audiendi non semper; praeterea multo magis, ut vulgo dicitur, viva vox afficit. Nam licet acriora sint, quae legas. altius tamen in animo sedent, quae pronuntiatio, vultus, habitus, gestus etiam dicentis affigit. Et illud Chrys. Frequenter eadem audire etiam scientibus prodest, quod enim novimus, si saepius audiamus, am lius compungimur. Nec non maturo iudicio ponderans illud Hugonis de S. Vict. Prudens Auaitor omnes audit, omnia legit, non personam, non Scripturam, non Doctrinam spernit, ab omnibus indisserenter, quod sibi deest, et quod desse videt, quaerit, non quantum sciat, sed quantum ignoret, desiderat. [Note: Plate Hipp.] Eo se iactabat olim Socrates apud Platonem: Unum, inquit, mirabile quoddam penes me est bonum quod me servat. Quod illud Socrates Apollinis oraculo sapientissime? non enim pudet me discere, sed sciscitor et interrogo: et magnas habeo respondenti gratias, nec ullum unquam debitâ gratiâ defraudavi. Et cur hominem ab homine quocumque, quicumque docere quid possit, discere pudeat, cum humanum genus multa a belluis discere non puduerit?

Non lectionibus tantum sedulo interfuit Mentzerus, sed et in Disputationibus, cum publicis, tum privatis, graviter se exercuit, quo animi sui vigorem magis ac magis excitaret, dicta et scripta probe examinaret, verum enuclearet, altiusque ventilatione illa et agitatione animo infigeret, quae vel a Doctoribus audiverat, vel legendo ex variorum Auctorum libris decerpserat. Nec vero ea, quae aut praelegi aut inter disputandum utiliter et erudite dici audivit, fluido aeri reservanda commisit, aut etiam soli suae memoriae, quantumvis

Pro hac hominum imbecillitate, firmissimae, concredidit, sed calamo quoque excepit, et literis, quas Aegyptius Theuth. literarum (uti est in Phaedro Platonis) pater et inventor, memoriae et sapientiae praesentissimum remedium appellavit, notavit, quo non satis intellecta, accuratiori rationis Iance domi ponderare, et examinare, reliqua ruminare, in sucum et sanguinem convertere, et ad amussim suam eruditionem componere posset. Nihil hic fingo: In promptu sunt ipsius manusscripta, quae ex ore Praeceptorum excepta Posteritati reliquit.

[Note: Fidelitas iu officio.] Nec tamen ita suis propriis studus animum dispondit, ut aliorum curam abiecerit (perversa est ea diligentia, Scipionis virgulâ digna: Non amo nimium diligentes: Alumni Principum Hassiacorum Minores, quos vocant, eius curae erant traditi, incredibile est, quantâ side, quanto studio, quantâ dexteritate munus hoc sibi delegatum obierit! quam fidelis in monendo, quam diligens in informando, quam studiosus in omnibus Stipendiariorum aequissimis legibus observandis fuerit! semper id pensi habens: Euge serve bone, super pauca fuisti fidelis, super multa constituam te.

Cui et eventus clarissime respondit, eam enim isto suo studio, labore, fidelitate, pie defunctus noster de se fecit apud omnes opinionem, dignissimum esse, qui ad publica munia adoptaretur (adeo pia industria et discendi studium nullum parit contemptum! Et pisi publici Philosophiae Professores, Logicus, Ethicus, Graecus, negotiis suis praepediti, exemplo rarissimo suas publicae legendi vices ei demandaverunt: quibus ita perfunctus est, ut magna cum voluptate, afrequentissimo Studiosorum coetu auditus sit.

[Note: Vocatio ad functionem Kirtorffensem.] Hinc quarto ipsius Maioratus anno nomen eius aulam conscendit, in oculis Illustriss. Principis Ludovici senioris. Hassiae Landgravii, etc. Augustae recordationis, eius pia eruditio et erudita pietas resplenduit, cuius Illustrissima Celsitudo statim eum meliori provinciae addixit, commendatâ Ecclesiâ Kirtorffensi conditione lautissimâ, ut multis videtur, et optatissima.

[Note: Ioh. Sarisberiensis lib. 7. Policrat. c. 19.] Hîc vero videbis singularem indolem MENTZERINOSTRI: non ille eos sectari volebat qui ad pingues tantum sive ditiores parochias anhelant, ad easque cursu immoderato contendunt, quo graphice describit Sarisber. Omnes, inquit, currunt, sed cum eo ventum est, unus accipit bravium: Ille, qui in cursu ambitionis aliis velocior exsistit, et qui praecurrit citius

Petro, et quovis discipulorum Christi. Ascendit enim ilico, et omenm c eleritatem festinatae vocationis praevenit. Hisunt, qui erebris muneribus visitant potestates, Lterales et Familiares eornim sollicitant, Ecclesiarum Primis se commendant, applaudunt omnibus, et etiam magnarum domuum non modo Officiales, sed ciniflones, rogant ut, cum locum viderint, meminerint sui. Hactenus Sarisberiensis, apud quem porro videas, quam artificiose et ingeniose suos naevos, sua crimina etiam saevissima excusare queant Lucripetae et Honoripetae isti. Quid vero Mentzerus noster? se humiliter excusare suam aetatem, sua studia praetendere, ut incepta studia in Academia, ad pedes suorum Praeceptorum, continuare, alias quoque Academias adire, alios Doctores audire, ad eorumque doctam et piam eruditionem suum de rebus Theologicis iudicium elimare et perpolire liceret, submisissime rogari.

[Note: Tom. 22. Epist. 148.] Beati Augustini mentem hic tenuisse videtur Mentzerus, quiita ad Valerium Episcopum: Ante omnia peto, ut cogitet religiosa prudentia tua, nihil esse in hac vita, et maxime hoc tempore, facilius et laetius, et hominibus acceptabilius, Episcopi, aut Presbyteri, aut Diaconi officio (iucunda Candidatis Ministerii vox! sed audi) si perfunctorie atque adulatorie res agatur; sed nihil apud Deum miserius, et tristius, et damnabilius. Item, nihil esse in hac vita, et maxime hoc tempore, difficilius, laboriosius, periculosius, Episcopi, aut Presbyteri, aut Diaconi officio; sed apud Deum [Note: Lib. 19. de Civitate Dei. c. 19. An Episcopatus appeti debeat.] nihil beatius, si eo modo imperetur, quo noster Imperator iubet. Et ad Marcellin. Locus superior, sine quo regi populus non potest, et si ita teneatur atque administretur, ut decet, tamen non decenter appetitur. Ast Apostolus, cuius auctoritas sanctissima est: Qui Episcopatum, ait, appetit, bonum opus desiderat. Vox haec ambitiosis hominibus perpetuô in ore volutatur, sed heus! abuteris Spiritus S. oraculo, quando illud tuae ambitioni et callidis artibus praetexis. Appetivit et Mentzerus noster, et ipse beatus Augustinus appetivit munus sive Episcopi sive Presbyteri, Sacerdotis, Diaconi (in primitiva Ecclesia ista nomina adhuc erant communia, atqueipse etiam Episcopus vocabatur Diaconus, quemadmodum ex Apostoli verbis demonstrat Chrysostomus Homiliâ primâ in Epistolam ad Philippenses) quamvis se non obtruserit, non precibus, muneribus, aliisve artibus ingesserit. Sic appetivit, ut Episcopatum, Presbyterium, Pastoratum iudicârit esse nomen operis, non honoris, [Note: Quomodo.] velut Augustinus loqui amat; esse Abodo, ut Syrus: esse e)/rgn. ut Graecus indigitat; Ministerium esse, non Dominium. ad quod requiratur sollers negotium, quod non possit

absolvere iners otium. Sic appetivit, ut se omni cura, studio et assiduitate ad illud opus suscipiendum parârit, animum eruditione necessariâ instruxerit, corpus ad labores durârit, se totam egregiis Theologo dignis virtutibus exornârit. Sic appetivit, ut aliis de seiudicandi potestatem fecerit, non se ipsum dignum tanto honore, nec sufficientem tanto oneri existimaverit: unde factum, ut, cum alios tam eximie de se opinari sentiret, et ex amore potius, quam merito iudicare vereretur, recusarit initio, tandem autem Illustrissimi Principis voluntate, aliorumque optimorum Virorum prudentissimo arbitratu susceperit illam Kirtorffensem spartam, quam octo annos ita ornavit, ut Ecclesia illa non tantum egregie aedificata fuerit, sed et aeternum nomen per Mentzerum acquisiverit. Kirtorffii enim, inter alios fidelissime exantlatos officii labores, conscripsit et aeternitati consecravit Elenchum illum, quo Antonii Sadeelis tractationes Theologicas et Scholasticas, de veritate humanae naturae Christi, et de sacramentali manducatione corporis [Note: Elench. errorum Sadeelis] Christi in sacra Caena, quas audiebat a multis iactari pro invictis, illisque tantum tribui, quantum scriptis omnibus numeris absolutis tribui debet, ad divinarum Literarum amussim exigebat et examinabat. Quid vero valeat Elenchus iste, doceat nos B. Hunnius (quantus Theologus!) illae trigae nobilissimae Doctorum, tuus, Amplissime Domine Procancellarie, et Dn. Nicolai, Superintendentis Lubeccensis, quem Praeceptorem meum, et ut alterum Patrem, animo toto veneror, et Dn. Aegiaii, Superintendentis Altenburgensis, quem fraterno amore reverenter prosequor, Hunniorum Parens beatissimus, de Ecclesia Christi Iesu optime meritus, et fide longe dignissimus: Balthasar Mentzerius, scribit ille in praefatione ipsi Elencho praemissae, Balthasar Mentzerus Ecclesiae Kirtorffensis in Hassia Pastor fiaelis, pro dono sibi divinitus concesso et ingenii, quâ valet, praestantiâ, Antonii Sadeelis librum, cui de veritate humanae in Christo naturae titulum fecerat, erudite, ner vose, graviterque refutavit. Quam refutationem ut primum vidi, et, quibus in dissolutione sophismatum uteretur nervis, legendo cognovi, statim hoc meum fuit de illo iudicium, si typis invulgetur, fructum minime paenitendum afferre posse his, qui tricis Sophisticis offuciarum Sadeeliticarum, ceu praestigiis quibus dam sic occaecati sunt, ut splendentis in meridie veritatis Doctrinae caelestis lucem intueri nequeant: plurimum etiam utilitatis allaturam sacrae Theologiae tyronibus, ne se nugacissimis illis ineptiarum Calvinisticarum

futilitatibus (quas tamen exoletas merces Sacramentarii pro meris oraculis venditare solent) in fraudem aut errorem induci patiantur. Itaque re cum nonnullis praecipuis harum regionum Visitatoribus Theologis deliberata, quasdam paginas legendas tradidi, quae ita placuerunt, ut in limine libri manu-scripti honestissimum annotatum iudicium sit, dignissimum esse, qui publici iuris fiat. Impressionem eius pro virili mea parte promovi, nihil dubitans, Auctorem, propia sua in Ecclesiam affectione, hanc lucubrationum suarum editionem non laturum aegre, sed hoc secum reputaturum esse, quod donum hoc redarguendi coniradicentes eo acceperit, ut ad communem usum Ecclesiae, et assertionem laborantis veritatis conferat. Quo etiam nomine laborem viri huius praeclare docti, quo possum studio diligentiâque commendo Vere enim affirmare ausim, aciem argumentorum Sadeelis. quibus hactenus tantopere superbiebant Sacramentarii, Responsione modesta eaque brevi sane, sed gravi et nervosâ sic retusam esse, ut Lector veritatis orthodoxae cupidus, per Dei gratiam, adminiculo huius libelli, ex illis tricis spinarum sophisticarum sese perfacile expedire queat. En iudicium tanti Theologi de Mentzeri nostri partu, quem Kirtorff. vix quinque annorum lustra natus peperit! quo non Mentzeri tantum, sed et ipsius Kirtorf. nomen totum Europae orbem percrebuit, et aeternis praeconiis depraedicabitur.

Septem annos, et quod excurrit, Kirtorffensis Ecclesia hoc suo Pastore et fideli Antistite gavisa est, cum, relictâ hac laborum miserrimorum officinâ in caelestem quietem emigrabat Rever. plurimum et Clarissimus Dn. D. Daniel Arcularius, [Note: Vocatio ad Professionem Theologicam.] Professor Theologus et Ephorus Marpurgensis, ubi, re totâ aequâ rationis lance ponderatâ, Mentzerus, ille Pastor Kirtorffensis, qui ante tantopere onus Ecclesiasticum etiam in pago formidaverat, Clementiss iubentibus Celsiss. Principibus Ludovico Seniore et Mauricio, suffragante Amplissimo Senatu Academico toto, ad Professionem Theologicam publicam et Ephoriam alumnorum Hassiacorum vocabatur, cuius muneris quantum nomen! quanta species! quanta dignitas! quanta maiestas! invitus autem illud sibi imponi (quae ipsius erat summa modestia) passus est Mentzerus noster, ut Dn. VVynckelmanno has minas extorserit, nî morem gereret Celsissimorum Hassiae Landgraviorum et Senatu Academici vocationi, se eum in extremo iudicio, coram facie Christi iudicis, et facie totius universi accusaturum. Videor hîc mihi, Auditores, severum et gravissimum istum Vvyrckelmanni vultum obtueri, sentire motum, quo ex imis pectoris penetralibus ista de iudicio extremo verborum pondera in cor Beati nostri exoneravit, quo et effecit, ut relicto Kirtorfflo in hanc Musam se receperit,

et gravissimo Professorio oneri humeros suos subiecerit. Hîc vero mihi, hîc ad Mentzerum oculosverte, qui verum Theologum videre discupis, Theologum irreprehensibilem, unius uxoris maritum, vigilantem, sobrium, modestum, hospitalem, aptum ad docendum, non vinolentum, non percussorem, non turpis lucri eupidum, aequum, a pugnis, ab avaritia alienum: Domui suae optime consulentem, nec non honestå et probâ prole felicem. Tales Apostolus volebat esse Episcopos, Presbyteres, Diaconos; ast hodie si haec requisita circumspicias, iures, veros Diaconos, Presbyteros, Episcops. tantum non omnes cum Apostolo in caelum ascendisse, nec fere ullum in terra amplius reperiri. Cave vero hinc ipsum Ministerium verbi alto supercilio despicias, si quem in quo Pastore naevum animadvertas, continuo ipsum inter Sosias et Tybios referas: Hieronymus placet: [Note: Hieron. tomo. 3. lib. 1. cont. Pelag.] Quod dixit, air ille, Apostolus irreprehensibilis, aut nullus, aut rarus est: quis enim est, qui non quasi in pulchro corpore, aut naevum aut verrucam habeat? Si enim ipse Apostolus dicit de Petro, quod non recto pede incesserit in Evangelii veritate: et in tantum reprehensibilis fuerit, ut et Barnabus adductus sit in eandem simulationem, quis indignabitur, id sibi denegari, quod Princeps Apostolorum non habuit? Aut nullus, inquam, aut rarus est, qui omnia habeat, quae bonus habere debet Episcopus. Et tamen si unum vel duo de catalogo virtutum cuiquam defuerint, non tamen iusti carebis vocabulo, nec ex eo damnabitur, quod non habet, sed ex eo coronabitur, quod habet. Intellige, si de vitiis, naevis et maculis doleat, et fide in Christo perseveret.

At nisi me amor fallit, quo Virum etiam mortuum prosequor: quoties ipsius sepulcrum visito! et venerandum illud domicilium, quod olim sancta illa anima, quae nunc caeli incola, habitabat, sollicitâ mente lustro! in Mentzero nostro ista conspiciuntur omnia. Vestrum exspectabo iudicium, Auditores, cum pauca de hisce Paulinis virtutibus dixe. 10.

Irreprehensibilis fuit Balthasar Mentzerus. Hem! quis inter homines irreprehensibilis? ille solus, qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore eius; qui confidenter (Hieronymum imitor) virtutum conscientiâ oquebatur: ecce venit Princeps mundi huius, et in me invenit nihil. Quis vestrûm arguet me peccati? Absit a me, ut eam meo Mentzero tribuam perfectionem. quo eum omni culpâ vacuum asseram: adulatio ista esset Christiano homine indigna. Homo fuit Mentzerus, humani nihil a se alienum putavit: quousque in hoc

mortis ergastulo vixit, carnem in sinu gessit, lex peccati in membris quoque eius habitavit, ut cum Apostolo saepeilla, quae noluit, fecerit, et quo: horis, quot momentis plenis cordis suspiriis serio ingeminaverit: Remitte mihi Domine debita mea: verum sic fuit irreprehensibilis, ut fuerit a)nepi/lhptos, a)ne/gklhtos, id est, sicut Hieronymus interpretatur, sine [Note: Hier. l. 1 cont. Pelag. Chrysost Hom. 10 in 1. Tim] publico crimine, ut acc usari et redargui ab hominibus, in iudicio humano, iure non potuerit. Et sic quoque intelligendum aureum illud sanctorum Patrum os, quando: hoc unico, inquit, verbo (irreprehensibilis) genus omne virtutis expressit (Apostolus) Itaque qui sibi vel levis culpae conscius est, male profecto facit eam rem appetens, quâ indignum seper opera fecit. Non enim decet huiusmodi regere, sed potius regi. Eum quippe, qui regendos alios suscipit, tantâ decet gloriâ virtutis excellere, ut instar Solis, ceteros veluti stellarum igniculos suo fulgore obscuret. Debet huiusmodi vit am habere immaculatam, atque compositam, ut omnes in illum et in eius vitam, veluti in exemplar aliquod excellens intueantur. Ceterum eo se modo B. Mentzerum irreprehensibilem exhibuisse, non vos tantum Patres Academici, et quotquot eo aliquando usi estis, sed et ipsa calumnia testis erit, quae saepe
[Gap desc: Greek words]
omnia vasa domûs eius contrectavit, totam vitam eius rimata, perscrutata, nil quicquam, quod suum esset, h. e. quod merito traducere posset, invenit, saepe etiam, suo more quid fingere conata, validissimos veritatis pugnos experta, rubro ore turpiter recessit.

[Note: Unius uxoris maritu Mentz. coniug. p. 4. 5. 10. seq.] Unius uxoris maritus fuit Mentzerus. Hîc ronchos audio: Ohe! Mentzerus unius uxoris maritus! At comprime spiritum Montanista, et quicumque kwlu/eis2 gamei=n. A Mentzero disce: quid sit unius uxoris esse maritum. Sic ille: verbis istis Apostolicis, ubi scribit, Episcopum et Diaconum debere esse unius uxoris virum, prohibitum esse, sacris ordinibus ordinare eos, qui quovis modo digami fuerint, aperte falsum est: Nam Apostolus diserte affirmat, Rom. 7. 2. 3. mortem liberare a lege uxoris vel viri; et 1. Cor. 7. v. 39. ait: mulier alligata est legi, quanto tempore vir eius vivit. Quod si dormîerit vir eius, libera est ad nubendum, cui vult, tantum in Domino. Et 1. Tim. 5. 14. Volo, inquit Apostolus, iuniores

(viduas) nubere, filios procreare, domum administrare. Idem est iudicium de viris viduis. Haec vero verborum Apostoli vera sententia est, Episcopum non debere esse contaminatum peccatis contra sextum praeceptum, sed unius uxoris esse virum, h. e. caste vivere in legitimo coniugio, secundum ipsius Dei institutionem. Opponitur igitur particula (unius uxoris vir) quibusvis coniunctionibus, cum sexto praeceptopugnantibus, et inprimis scortationi et (simultaneae) polygamiae. Hactenus Mentzerus, qui et ibidem explicationem istam pluribus rtionibus stabilit, adverfusque Adversariorum strophas mascule defendit. Hinc, nequiquam fremente et stridente Montanistico spiritu, pia animi par)r(hs1i/a|, primo, post primum secundo, post secundum etiam tertio coniugio se obstringi passus est.

[Note: Coniugia Mentzeri.] Gratum vobis fore, consido, Auditores, si Mentzeriana coniugia hîc brevibus et rudibus depingam lineis, unde pateat, libidine alicui nefariae et incontinenti Veneri Mentzerus in coniugio litârit, an vero potius in casto Dei timore, ordinem Dei coluerit. Prima coniux erat Iuliana ex praeclara Wolffiorum prosapia oriunda, vere agna et candida columba, qua pietatem, qua castitatem, qua alias corporis et animi dotes, laudatissima: cuius rei argumentum sit infallibile, quod Illustrissima Princeps, Hedvvigis, Celsissimi Principis Ludovici Senioris, Hassiae Landgravii, etc. Generosissima et sapientissima Coniux, tantâ virginem complexa est clementiâ, ut ipsa casti huius, inter Balthasarem Mentzerum et Iulianam Wolffiam amoris conciliatrix existere clementissime dignata sit, sponsalia et ipsas nuptias, in Marpurgensi Principali aula, magnificis Principalibus sumptibus parari benignissime voluerit, quin imo tulianam graviter decumbentem Kirtorffio Marpurgum in arcem revocaverit, ut inibi aerre salubriori et fideliori Medicorum operâ uteretur, frueretur. Vir erat Mentzerus annos natus quatuor et viginti, quando Iuliana pientissima, castissima, Principi Hassiacae dilectissima virgo, eius thalamum ingrediebatur: Complectebatur eam amore pudicissimo, ut costulam suam, ut cor suum, ut spiritum suum impense amabat, eamque post Deum Deique Sacratissimum verbum, suas delicias existimabat. Haec vero invidos et lividos mortis oculos nequaquam effugere poterant, quae neminem bonam, ut ille ait, diutius sinit nobiscum in terris permeare. Ethnica fortean haec

vox est! Deus Pater altissimus, Mentzerum paterne castigare, sive coniugem eius suavissimam, castissimam, caelesti perenni beatitudine misericorditer beare volens, animam Iulianae a marito moaestissimo in paradisum avocabat, de quo hoc mnhmo/s1unon invenimus:

BIs qVInas et treIs a Uroras MaIUs habebat,
EXIt aDoptatos Ut IULIana thronos,
Iesus in arce deditmihi: Christus ab arce resum, sit
Te sibi: qua iam habitas, arx, Iuliana, poli est.

Quantus ibi maeror occapabat animum tuum, B. Mentzere? ut flebant oculi! tremebant omnia membra tua! Tu mihi de eo nuper aliquid narrâsti, Clarissime Bachmanne, qui exsequiarum, quae ex arce Marpurgensi, unde anima defunctae caelum conscenderat, deducebantur, a)uto/pths2 fuisti. Et quî non maereat, fleat, tremat, cuius viscera, recens nata, nuper coagulata, divelluntur, evelluntur, terrâ obruuntur, vermibus in delicias obiciuntur? Non autem in luctu isto abiciebat animum Mentzerus noster, sentiebat, eadem paterna manu se tactum, qua olim Abrahamus, Iacobus aliique Deo dilectissimi Viri. Sustinebat luctosum viduatum biennio integro et semestri annui spatio, nec deseruisset, si res familiaris, quae in pagis praesertim, uxore sublatâ, macerie caret et septo, omnibusque iniuriis exposita est, tulisset. Invocato igitur divino Numine, ad secundas animum adiciebat nuptias. Annuebat caelestis Pater, et firmo sinceri amoris glutino cor eius iungebat virgini lectissimae, Margarethae, Viri spectatissimi Domini Georgii Orthii, Senatoris Marpurgensis primarii, Filiae, inter pudicas puellas *margari/th| *o)rqw=| vero unioni Ambiebat eam, nec frustra ambiebat:

Den Us bIs senas qVat Vorq Ve UtsparsIt Eoas
IMber, Balthasaro sponsa VenUsta VenIt.

Alligabatur ita, imo curabatur et sanabatur vulnus ex priori ruptura acceptum et dolor omnis exhauriebatur. Receperat enim matrimonio isthoc secundo, coniugem virtutibus omnibus ornatam, coniugem moribus blandam, et melle suaviorem coniugemmsuper fecundam receperat, ex qua tres filias. suscepti, ANNAM IULIANAM, GER TR UDEM et HEDWIGEM, Filiu~etiam unum elegantissimum Iohannem, qui vix quatuor menses in hac aerumnarum valle commoratus, ad caelestia migravit tabernacula. Vere gluku/pikron dulcam ara fuit

vita Mentzeri. Vix quinquenne fuit istud cum mellitâ istâ et gemmea Margaretha gaudium, mox Deus (ab eo solo nostra sors dependet) Deus ablato melle, amarissimum fel Mentzero gustandum propinavit. Erepta est Menizero Anno 1601. pia ista, iucunda ista, istator suavissimis liberis laeta coniux Margaretha. De integro ergo Mentzeri viscera divulsa, evulsa, resecta, in pulverem coniecta: recruduit ibi primum vulnus, et novum novos fecit dolores, sitmulantibus et exasperantibus una dilectissimis pignoribus, quae Margaretha reliquerat, quaeque pars in cunis vagiebant, pars gressus ponere, lalei=n, balbutire coeperant (maxima enim natu vix manu olympiada compleverat) et matrem (eheu!) amissam iam inclamare didicerant. In tantum hinc luctum incidit Mentzerus noster, ut vix emergere posse visus multis fuerit, ipse etiam (quamquam fortissimus et constantissimus erat, adeo, ut in signiter praeclari Viri, clarissimo nostro Bachmanno teste, eius animositatem mirati sint) eluctare noluerit, animum amissae coniugismemoriâ et suavissimorum liberorum aspectu pascens, adeoque in ipsa doloris causa luctuosam voluptatem quaerens: Non passa vero id illustrissima Hassiae Landgravia ELEONORA (quanta illa lux in Hassiaca domo! quam exstinctam adhuc plorant prudentes Catti) Illustrissimi et Celsissimi Principis GEORGII, eius, qui nunc gubernacula tenet, Avi laudatissimi, augustae recordatonis, coniux dilectissima, videbat sapientissima ista (regno dignissima) Heroina, quam curam et sollicitudinem poscerent tenerrimae istae plantulae, qui vir esset Mentzorus, quem diutius in luctu et squalore vivere maximopere obfuturum Ecclesiae Christi et universae Rei publ. literariae praevidebat, itaque priori medicinâ propositâ, tertias persuadebat nuptias, laudatâ Elisabetha Struppia, virgine virtutibus omnibus nobili feminâ dignus instructissimâ. Acquiescebat Mentzerus in consilio Celsissimae Principis prudentissimo, morem illi gerere parabat humillime, adibat Patrem, Virum Nobilem et Praeclarissimum, Dominum Ioachimum Struppium a Gelnhausen, Medicinae Doctorem, Ludovici Electoris Palatini, etc. Serenissimi, et Georgii Senioris Hassiae Landgravii, etc. Illustrissimi Archiatrum experientissimum (nam mater virginis Matrona nobilis, Elîsabetha, Dn. D. Benedicti Pauli a Gutterbock, Iureconsulti Wittebergensis; nec non Electorum Saxonici et Brandenburgici, Principumque Anhaltinorum Consiliarii, pia nata, pie paucis annis ante defuncta

erat) petebat filiam Elisabetham, reddebatur voti compos, rem gerente Illustrissimâ, supra laudatâ, Principe eamque, annosalutis 1603. sui secundi viduatûs tertio, in torum recipiebat. Ergo cessabant Iachrymae, fugiebat luctus, cor novo gaudio exsultabat: receperat suis dilectissimis filiolis matrem fidelissimam, sibi sociam ad nutum paratissima, a qua fovebatur, reficiebatur, nonnumquam baiulabatur, suae familiae et Patriae Chavva suavissimam, fecundissimam, ex qua sex ramulos sustulit amoenissimos: Margaretham, Elisabetham, Ludovicum, Iohannem Georgium, Iustinam Eleonoram et Balthasarem, quorum duo Elsabetha et Iohannes Georgius in ipsa herba flaccuerunt, et mature falce truculentae mortis refecti sunt, ceteri cum matre maestissima optimum Patrem nunc pullati lugent acerbissime.

Surgat tunc vel ipse Momus, et ostendat, si potest, quid in hac re uxoria, B. Mentzeri merito carpi queat. Longior fortassis aequo fui in coniugio Mentzeri eiusque uxoribus, quas successive habuit, commendandis, putavi non male quempiam Veterum dixisse, M. Antonium Philosophum inter optimos Imperatores numerari merito potuisse, nisi Faustinam habuisset uxorem: nec parvi in Viro Theologo referre arbitratus sum, non solum vacare culpa, sed etiam coniugem habere, a qua non aliqua eius nomini macula aspergatur: et istam divinam gratiam, quam in suo toties repetito coniugio expertus est Mentzerus, beneplaciti divini argumentum duxi non contemnendum. Pergo nunc ad alia

[Note: Cic. Philip. non. vigilans Chrysost Hom. 1. Thess.] Vigilans fuit Theologus Mentzerus: summa Laus, ait Cicero, consularium (addo Theologorum) vigilare, adesse animo semper aliquid pro Repub. (Ecclesia) aut cogitare, aut facere, aut dicere. Vigil sopitus saepe castra perdidit. Unde Chrysostomus: omnia, inquit, ita agamus, ut numquam dormitemus. Non videtis, quod cum custodes saepe somno se parum dederint, eis magna custodia nihil profuit, nam per illud paucum universum perdiderunt, magnâ datâ licentiâ et securitate ei, qui voluerit suffurari. Vigilabat vero assidue Mentzerus prose, adversus propriam carnem adblandientem, ne spiritus vinceretur, adversus Diabolum obambulantem, nedeglutiretur, adversus mundum insidiantem, ne perpetuis eius nequissimis insidiis circumveniretur. Vigilabat pro sibi commisso grege, pro suae fidei traditis stipendiariis, pro sibi commendatis studiosis, contra vitia, contra varias hinc

inde ingruentes iniurias. Quoties auditum est, nihil in totauniversitate, etiam in abditissimo angulo agi, quod Mentzerum lateat? unde Mentzerum formidabant mali, amabant, et ab eo praesentem opem exspectabant boni. Vigilantiae hoc erat. Vigilabat pro tota Ecclesia, contra grassantes lupos, contra scandala Ecclesiae, domicilium labefactantia. Deum immortalem, quam ille in universas oceasiones intentus erat, ut Doctrina Evangelii purior spargeretur, et ab Haereticorum strophis vindicaretur, nec Ecclesia quid detrimenti pateretur! Hoc vigilantiae erat.

Vigilabat indefesso labore: Quis unquam Menzerum, extra gravissimum cum morbis conflictum, otiosum vidit: Vidimus eum lecto affixum totos dies, totas saepe noctes cum ipsis diebus legere, scribere; vidimus, cum, ut ille loquitur, podagra [Note: Lucian. Podag.] plantam terebrabat infimam stimulis suis, et vinculis astringebat nerveis pedes, ut ad habendas publicas lectiones, et officii sui munia alia expedienda ingredi non posset, vidimus, inquam, in auditorium eum vehi, portari vidimus; cum arthritis tantâ saevitiâ occuparat dextram, ut ad pili contactum horreret, vidimus sinistrâ eum ad Principem aliosque Magnates de rebus gravissimis literas exarare; eos signiferos imitatum, qui iurant (an praestent milites, loquantur) se, si in praelio dextera praecidatur, manu sinistra signum laturos, si sinistra quoque, pedibus erecturos, si pedes, ore prehensuros, nec dum spiritus cordi insidet, hosti cessuros. Hoc vigilantiae erat.

Vigilabat assiduis precibus. Quanto in discrimine res Hassiae nostrae totiusque Ecclesiae superioribus annis versatae sint, qui puer ignorat? Horresco cogitans; sed obstupesco, gratâ mente recolligens, quam miserabiliter sartae tectae servatae sint. Stupeus sim et impius, nî sentiam, nostri Mentzeri aliorumque piorum precibus motum caelestem Patrem, infinitae suae misericordiae et omnipotentiae radios in nos sparsisse. Illustrissimum certe LUDOVICUM Iuniorem Hassiae Principem, etc. laudatissimae recordationis, non fugiebat, quantum piis piorum et Mentzeri nostri, dum viveret, pondus inesset precibus. Narrabo, nî auditu grave est, unum ex veraci defuncti nostri ore: Ante hostilem et iniquissimam (quidni enim scapham, scapham appellem) Mansfeldii Sociorum in agrum Darmstadinum irruptionem, Giessae Illustrissimus Princeps Ludovicus, beatae memoriae, venit (quae ipsius erat in Principe rara, rege tamen digna, summa humanitas) ad Mentzerum nostrum, de per quam arduis negotiis, cum ipso

consultaturus: expeditâ re, valedicit Mentzero, ianuam petit, prehendit, aperit et descensum parat, mox occlusa ianuâ, conversâ facie ad Mentzeri remeat mensam, tamquam necessarium quiddam oblitus, nil vero aliud, quam: ailigenter ait, Dn. D. Mentzere, pro nobis ora. Animus Principi praesagiebat latens quidem, sed iamiam imminensmalum, cuius remedium a solo Deo exspectandum sciebat, et per Mentzeri, aliorumque piorum preces se consecuturum fidebat. Nec fallebat optimum Principem concepta fiducia: supplicabat Deo quottidie sine intermissione, cum aliis piis pectoribus, Mentzerus, circumveniebatur insidiis hostium Princeps, comprehendebatur, abducebatur, sed quam miserabiliter, aeterno cum hostium dedecore, evase rit, orationes Panegyricae, de historia LUDOVICI Principis haud ita pridem erudite habitae, nos edocuerunt. Dei hîc manum si negas, Christianus non es, preces hîc piorum si nihil profuisse autumas, fidelibus Dei servis et verboipsius Christi iniuriam facis luculentam.

[Note: Temperans.] Una esse nequeunt saturitas et vigilantia, unde Servator, ad vigilantiam et preces hortaturus, gravissime monet, necorda graventur crapula et ebrietate, igitur mh\ pa/roinos, mh\ a)ddhfa/gos2, non vinolentus, et in modum mergorum vorax et helluo [Note: Non vinolentus Plato in Conviv. Tom. 3. p. 220.] MENTZERUS noster fuit: o(/ pa/ntwn qaumasto/eiaton, *swkra/th mequ/onta ou)dei\s2 pw/pote e)w/raken a)nqrw/pwn, ait apud Platonem Alcibiades, idem de nostro dicere fas est. Temperantissismus enim erat et continentissimus, pauci cibi, pauci potus: vidimus saepe totis diebus, imo aliquot continuis, nec panem nec vinum gustare, quo uno cuneo impudentissimos suos hostes, acerbissimas dico febrium [Note: Xenoph. lib. 4. c. 26. memorab.] aliorumque morborum phalanges, saepe dissipavit, profl gavit, abegit. Et cum, quod alius de Socrate, existimaret, Temperantiam esse bonum ei, qui praeclarum aliquid gesturus esset, primum ipse ad familiares suos hominum omnium se maxime exercitatum in hoc esse declar abat, deinde disserendo omnium maxime familiares suos ad temperantiam impellebat: Unde oderat gulae mancipia et Myconios illos vicinos, quibus et suo et sui proximi cum damno quottidie spumantes pateras [Note: Prudent Psych. 8] haurire, et pleno se auro proluere volupe erat, oderat.

--- nocturnas epulas, ubi cantharus ingens
Despuit effusi spumantia damna falerni,
In mensam cyathis stillantibus, uda ubi multo
Fulcra mero, veterique toreumata rore rigantur.

Moderatam quidem recreationem nonnumquam tolerabat, etiam laudabat, et ipse, cum temperantiae studebat, noverat a voluptate necessitatem, ut a paleis frumentum seiungere, ut voluptatem [Note: cap. 22. de virgi.] quidem bardis obiceret (verbis utor Gregorii Nysseni) quorum consummatio est, ut ait Apostolus, in combustionem, necessitatem vero rerum suavium, quatenus oportet ipse iumeret. Detesta batur illa Ecclesiae monstra, quae nonnullorum iuniorum Patrum Historiae sine ratione admirantur, quae, inediâ ita corpus afflixerunt, ut corpore et anima ad omnia pietatis et humanitatis officia fuerint reddita inepta: Nec probabat istum hominum nonnullorum rigorem, qui omni honestae [Note: Modestus.] iucunditati et delectationi renuntiant: Luxum improbabat, eumque s1wfros1o/nhs2 et temperantiae legibus temperabat, et temperandum suadebat.

Morum modestiâ et decorâ humilitate erat ornatissimus: [Note: Tit. 1. 5.] sic kos1mio/thta Apostoli interpretor, (neque enim existimandum est requiri in Theologo, Presbytero, Diacono ornatum pretiosarum sericarum vestium, eas non in Ecclesiae aede, sed in Regum mundanorum potius terrenâ sede quaerendas docet Servator) quomodo alibi Apostolus ei a)uqa/deian opponit, et Syrus, in sua paraphrasi, ordinis voce eam [Note: Epist. 6.] notat. Corona siquidem modestia et humilitas est omnium virtutum, quâ illae ornantur, ordinantur, conservantur. Inde Crates Mnasi suae: Ne abstineas, scribit, a pulcherrimo ornamento, sed orna te quottidie, ut excellas. Pulcherrimum vero ornamentum est, quod ornat pulcherrime. Ornat autem pulcherrime quod ornatissimam reddit. Ornatissimam autem reddit modestia, quâ mihi videntur Penelope et Alcestis ornata fuisse, quarum etiamnum virtus ornatur et colitur. Hinc Augustus ille Ecclesiae Antistes aAugustinus ad Dioscorum suum: Non aliam tibi ad capessendam et obtinendam viam munias, quam quae munita est ab illo: qui gressuum nostrorum, tamquam Deus, videt infirmitatem. Ea est autem prima Humilitas, secunda Humilitas, tertia Humilitas, et quoties interrogares, hoc dicerem, non quod alia non sint praecepta, quae dicantur, sed nisi humilitas omnia, quaecumque benefacimus et praecesserit, et comitetur, et consecuta fuerit et proposita, quam intueamur, et apposita cui adhaereamus, et imposita, quâ reprimamur, iam nobis de aliquo bono facto gaudentibus, totum extorquet de

manu superbia. Quam cum omnes homines, tum Theologum decet, cohonestat, exornat modestia! quam dedecet, deturpat, foedat superbia! Sed reprimo me, de Mentzero dicendum est. Modestiae eius et humilitatis argumenta in recenti vestra. Auditores optimi, memoria haerere confido plurima. Evexerat eum Altissimus Iehova in altum dignitatis et auctoritatis gradum, quis verô est etiam ex infimis, quem alto supercilio despexerit, contempserit? cui verbo, facto, vultu, gestu fastus, arrogantiae aut inhumanitatis significationem dederit? Vocatus erat a Principibus illustrissimis ad Professionem Theologicam, fungebatur eâ maxima cum laude, summo cum Auditorum applausu, incredibili cum studiosae iuventutis commodo, inferiora tamen Professorum subsellia occupabat, iisque sinistrum claudebat latus libentissime, donec celementi, sed serio mandato, mandato, inquam, Illustrissimorum Principum, Doctoris titulum assumere, et sublimiora loca conscendere coactus fuit. Hoc modestiae erat. Cum forâs prodibat, gravis quidem et honestus erat ei habitus, [Note: Lib 3. E pist. 179] sed mitis obtutus, supercilium demissum, incessus minime superbus, quae in modesto Theologo requirit Isiodorus Pelusiota, familiares appellabat, obviantes salutabat, salutatens humanisime resalutabat. Hoc modestiae erat. Domi licet multis gravissimis negotiis obrutus esset, facile tamen omnes admittere, suaviter excipere, amice colloqui, verbis et factis iuvare, humaniter dimittere, ad aedium suarum vestibulum deducere amabat. Hoc modestiae erat. In conventibus Academicis, consilio Theologorum non i)diobouleu/ein, non se solum audire, non se solum efferre, sed recta consulentes, iusta monentes placide audire, sequi: Hoc modestiae erat. Quis non videt, quantus mihi hic laudum Mentzeri campus aperiretur, si vel solam ipsius modestiam dignis ornaturus essem laudibus. Sed transvolare hanc oportet, ne aliae ipsius virtutes se neglectas conquerantur.

[Note: Liberalis, Hospitalis, Non turpis lucri cupidus Non avarus Plato conviv. Tom. 3. l. 219.] Modestiam in Mentzero comitabatur liberalitas et cura in egenos atque pauperes, quae hospitalitatis titulo insignitur ab Apostolo, inde et ai)xroke/rdeia et filarguri/a ab ipso erant alienissimae. De Socrate Platonicus Alicibiades s1u\ h)/|dein o(/ti xrh/mas1i/ ge tolu\ ma=llon a)/trwtos h)=n pantaxh=, h)= s1idh/rw| o( *a)i/as2, noveram, inquit, hunc a pecuniarum telis difficilius undiquaque vulnerari cupidus posse, quam Aiacemferro. Idem de Mentzero nostro summo merito asseri potest. Tam ille ab auri et argenti cupiditate alienus erat, ut saepe honestas argenti conquirendi studio ne

gligeret occasiones. In praefatione libri contra Schônfeldium, cui titulus Christlicher Gegenbericht, narrat ipse, qua ratione ad Professionem Theologicam et Ephoriam evectus sit, et subnectit, se suo stipendio, quamvis exili, fuisse contentum, nec unquam eius augmentum petiisse, imo cum reliquis ad unum omnibus, liberalitate Principum, salarium locupletatum esset, se unum praeteritum, non odio Principum, non invidia aliorum, non culpa socordiae aliusve criminis, sed quod petere recusarit, etiam ubi ampla spes impetrandi facta esset. Appellat inibi conscientiam Professorum Marpurgensium et vestram conscientiam appellat, venerandi aetate et canitie Viri, quos ex illorum numero Der superna gratia nobis in hunc diem superstites voluit. Unde nullum verbum fuisse confido, quod non salva conscientiâ processerit. Quid vero erat, Mentzere, quid erat? quod facere recusabas, quod necessitas suadebat, honestas non impediebat, honorifica tuorum Collegarum societas haud illiberaliter factitabat? scilicet non tanti pendebas argenteos nummos, quanti nobilem a)uta/rkeian, exemplo aliis praeire volebas, si ad sint extreme necessaria, decorum esse, sua sorte contentum esse, animumque mundanis rebus facile explebilem cuivis exhibere: hinc fluxit illa Cedro digna vox: De sua fide et diligent ia publice constare omnibus, quae si probetur et praemio digna iudicetur, humillimâ et devotissimâmente accepturum, nihil autem quicquam petiturum.

Oblatae sunt ipsi, dum vir fuit, splendidissimae vocationes, Kirtorffio vocabatur Francofurtum ad Moenum, postmodum bis a Principe Schaumburgico, ter a Duce Brunsvi. censi, semel a Ienensis Academiae Illustrissimis Nutritiis, bis uno in anno ab inclitis Rostochiensibus ad Professiones Theologicas, nec non a Senatu Brunsvicensi ad e)pis1koph\n sive Superintendentiam, ut vocant, illam nobilem, quam incomparabilis Theologus Chemnitius in toto orbe illustrem fecit, accersitus, eiusmodi oblatis salariis annuis, quae suum Hassiacum aliquoties centenis excedebant florenis. Quid vero ille? an par levibus ventis huc illuc, lucri spe allectus, volitabat? In Patriâ se aeque Dei gloriam promovere posse videbat, quam aut Ienae, aut Helmstadii, aut Rinteliae, aut Rostochii, aut Brunopoli; Patriae ergo ante omnes alias regiones operam omnem despondebat: nil tot Ungarici Cataphracti, nil tot argentei ensigeri movebant. O invictum cupiditate pectus! Hospitalitatem vero liberalitatemque

colebat e contrario strenue: Non Hassis tantum, sed et peregrinis Saxonibus, meis Frisiis, Hungaris, Bohemis, Silesiis, Danis Suecis Mentzeri aedes patebant; exulibus, a falsa religione recensconversis, pauperibus, afflictis, Mentzeri mensa, penu, crumena serviebat. Quis unquam a Mentzero tristis recedebat? Cui non consilio et auxilio succurrebat? Rem notam dico, cuius non vos tantum, quos hîc in augustissimo hoc consessu praesentes video, sed tot nationes testes habeo. Erubescat oratio mea in omnibus, quas nominavi, regionibus, et spongiâ curetur, siqua a veritatis tramite declinaverit.

[Note: Dono do cedi pollens.] Ad docendi donum, quo Mentzerum praeditum, dixi, progredior. At cur hic demum, annon primum secundum, tertium, in Theologo, ut egregio docendi dono polleat ita videtur, propterea Doctoris honoratur titulo Ego vero Apostolum sequor, qui to\ didaktiko\n medio proponit loco, procul dubio stultitiam coarguens eorum, qui electuri Theologum, Doctorem, Pastorem, ante omnia de eruditione singulari, aliisque naturae donis sunt solliciti, usque deque habentes, qualem vitam vivat, quibus virtutibus condecoratus sit. Perversa consuetudo! certe nisi eruditionem praecedat pietas et virtus, comitetur pietas et virtus sequatur pietas et virtus, non in spongiam tantum [Note: Libro 1. contra Pelag.] incumbit, sed in venenum abit tota eruditio, et doctrina tua. Atqui rarum est hoc Doctoris donum: unius Uxoris virum, scribit Hieronymus, sobrium, pudicum, ornatum, hospitalem ut reperias: illud certe, quod sequitur, didaktiko\n, qui possit docere, cum ceteris virtutibus difficulter invenies. Prodeat Mentzerus noster. Quatuor excellens docendi donum efficiunt: Ingenium sagax: eruditio exquisita; studium indefessum; lingua expedita. Ingenium, si depressum et distortum sit, necesse est, eadem facie et natura prodeant, quae inde oriuntur, quâ est ipsum ingenium, [Note: Lud. Vives lib. 1 de caus. corrupt. artic.] hoc est prava, distorta, vitiosa, neque enim, ut ille ait, aliter eruditio ab ingenio, unde manat, vel formam accipit, quam caseus a fiscella, vel naturam resipit, ac vinum e dolio vel utre. Eruditio, quam sit necessaria, supervacaneum est explicare: quid doceat, qui ipse nihil didicit; Per diligentiam Doctor procedit longius et plura se ei aperiunt, quae erant abdita et occulta. Indoctissimus est, qui omnia se accurate tenere, nec ulteriori curâ, diligentiâ, studio opus esse somniat. Vere Theophr. quae cuncti sciunt, minima eorum, qua ignorant, est portio. Et rectissime Senec. ad Lucilium. Tam diu discendum, quam diu nescias: et si proverbio credimus, discendum, quam diu vivas,

quandoquidem [Note: Plato Apolog. Tom. 1. pag. 21. Plato Timaeo. lib. 3. p. 20. Solon. Plato Amatores tom. 1. p. 133.] nihil est in universa natura tam promptum aut facile, quod nontotam hominis aetatem possit distinere. Socrates ob id solum est sapientior aliis iudicatus, quod quae nesciebat, neque scire opinabatur, et ou)/te me/ga ou)/te s1mikro\n s1u/noiden e(autw=| s1ofo\s2 w)/n. Et quis ille e Sapientibus septem Sapientissimus, qui in rogo discere avebat? Illius sententiae auctor:: ghra/s1kw d) a)ei\ polla\ didas1ko/menos, dum semper disco plur ima, fio senex. Unde Socrates: et mihi quidem videtur ita oportere, ut is, qui suturus est Philoiophus, quiddam quottidie discat, et cum iuvenis fuerit et senex. Prompta est lingua eorum, quae magno studio recondita cordis sacrarium et eruditionis aerarium servat, ea igitur si expedita et prompta non sit, mult abdita manent, nec lucem vident. Videamus, quaeso, num horum quid in Mentzero desideratum [Note: Ingenium.] fuerit. Quale ingenium a natura ipsi datum, dixi, quando eius pueritiam et adolescentiam depinxi, idem vero; quamvis Homer. Ulyss. asserat, hominum animos quottidie cum sole mutari, in virili eius aetate, in ipsa senectute, quousque Theologum egit, viguit, viruit, floruit egregie. Qui ingeniorum varietatem describunt, aiunt, alia acui, quae capillum unum latum in quatuor aut quinque fibras discriminat, esse persimilia, ut in rebus levibus et iocosis valeant, in rebus vero gravibus et seriis obtusa sint: alia gladio, quae in iocis et leviculis rebus nihil, in seriis et solidis multum praestent. Mihi si nostri, dum Vir fuit, ingenium adumbrandum foret, dicerem, gladio, acus instar, acutissimo et eidem solidissimo fuisse simile. Quos sales (Christiano homine dinos) ipse promere solebat! ut res etiam gravissimas, quae religionis sinceritatem, Ecclesiae tranquillitatem, Academiae prosperitatem, Hassiae commoditatem concernebant, ipse decidere, discriminare, diiudicare valebat! at quanta promptitudine! certe, uti Augustinus de Vinicio loquitur, in numerato habebat ingenium, omnia tamquam ad manum habebat parata, ac si uno intuitu omnia, quae opus erant, dispiceret. [Note: Eruditio.] Nihil apud ignotos loquor. In omni genere elegantis eruditionis nihil deerat Mentzero nostro: Hebraeam linguam in iuventute industrie didicerat, eratque Graecus et Latinus exquisitissimus, Philosophus acutissimus, Poeta felicissimus, Historicus versatissimus, in Medicina tantos fecerat progressus, ut doctissimi Medici eum saepius sint admirati; nec in Iurisprudentia hospes erat, quod consilia, quae tu Illustrissime et beatissime Princeps Ludovice cum eo agitare solebas, testari possent. Theologicâ quantâ fuerit cognitione imbutus, iam non dicam.

[Note: Labor.] Quamquam autem ita in omni eruditionis genere excellebat, non tamen segni otio se tradebat, semper legebat, scribebat, animum excolebat, saepe cum detrimento valetudinis et asperrimorum exacerbatione dolorum: pedibus manibusque captus, ut scriptioni et librorum volutationi ineptus esset, varia secum consilia de re Ecclesiastica volutabat; quoties, induciis factis cum gravioribus negotiis, recreare animum volebat, S. ex Scriptura sententias animo volvebat, inque Dei laudem numeris constringebat poeticis; adeo nullum otium sine negotio sibi indulgebat! Hinc quam apte, quam composite [Note: Promptitudo Linguae.] quam acute, quam ornate, quam lepide, quam suaviter sine omni haesitantia, vacil atione et titubatione linguae, de variis rebus proponebat, disserebat! Conscientiam vestram, appello, Patres Academici, qui eius consuetudine usi estis; Conscientiam vestram Studiosi optimi, qui mecum aliquando ad ipsius pedes sedistis. Ecquis unquam Mentzero aquam haerere vidit? ecquis Mentzerum de rebus magis etiam prolixissime disserentem, vel uno in verbo impingere audivit? Ecquis Mentzeri non admiratus est in dicendo acumen, promptitudinem, gravitatem, suavitatem? Equidem saepe indignatus sum, horam labi, et me doctissimo et dulcissimo ori Viri eripi, pluribus idem obtigisse, ipsi narratores exstiterunt saepissime. Sed quid in dono [Note: Scripta.] docendi Beati nostri depraedicando desudo? prodeant scripta eius, quibus non nos tantum, numerum valde exiguum, sed totam Ecclesiam Christi erudivit. Primum quo in publicam lucem prodiit, et in Christiano orbe inclarescere coepit, fuit scriptum contra Sadeelem, quo Kirtorffium! suum nobvilitavit, de quo ante iudicium Wittebergensium Theologorum gravissimum ostendi. Sadeelem defendere conabatur Matthias Martinis, nunc Scholae Bremensis Rector, quarto post Anti-Sadeelis publicationem anno, diversis in lucem emissislibris. Mentzerus autem noster responsione modesta et solida ita retundebat ac obtundebat Martini spicula, ut illis recudendis et acuendis integrum decennium sumeret Martinius. Pariebat vero tandem suam Theologiam, de unica Domini nostri Iesu Christi persona, qua se osten surum minabatur, eos, qui iam se triumphaturos scriberent, (Mentzerum indigitans) nondum proeliari recte aggressos esse; sequebatur Mentzerus antinumit, hemenus, examen querelarum et Demonstratio, Christum secundum utramque naturam exinanitum et exaltatum esse: verum Mentzerus brevibus aliquot Disputationibus Martinii impetum ita ecepit et repressit,

ut iam quiescat, et nostrum lacessere desinat. Non haec, ut Martinio detraham, narro: amo Virum sincere, et commendo egregiam eius eruditionem in docendo fidelitatem et dexteritatem, quam et me in Schola Bremensi ex pertum saepe grata mente recordor, colamque, quantum salvâ caelesti veritate possum, dum vivam: licet ab erroribus Calvini Discipulorum semper, etiam tum, cum ipsius institutione fruerer, ipso (nî falsus sum) non ignorante, fuerim, et adhuc per Dei paternam gratiam sim alienissimus. Socrates magnas docenti [Note: Plato Hipp. Tom. 1. p. 372.] habebat gratias, nec ullum unquam debitâ gratiâ fraudebat, illique ingratus exsistebat, neque unquam inficiabatur, aut dissimulabat didicisse, nec sibi ut proprium, et ex se natum commentum vendicabat, quod didicerat, sed eum, a quo doctus erat, commendabat, laudibus quantum poterat, efferebat, ut pertium. Et nos omnes Soeratem, Platonem, Aristotelem, Ciceronem aliosque extra Ecclesiae pomaeria constitutos, propter labores, quorum nos heredes fecerunt, amamus, commendamus, honoramus, qui ego tam ingratus sim, ut huius Viri, qui se Christi prosite tur Discipulum (an sub Christiani nominis titulo eum erroris quoque spiritus, ut ipse loquitur in praefatione suae Theologiae [Note: Tom. 1. Giess. Disp. IX et X. A. 1606 et 1607 Collatio Augustanae Confes. A. 1606 et 1607 vernacule edita. Disp. Anti-Sturmianae. Tom. 1. Giess. Disput. VII. et VIII. Contra Angelocraetor.] ad Lectorem, fallat, iam non disputo) bene de me meriti beneficia obliviosa mente sepeliam, aut iniuriosis verbis obruam? Deum ego meum ex animo veneror, ut, quemadmodum in uno atque altero religionis capite oculos ei aperuit, in reliquis etiam mentem illuminet, quo, missis paleis et stipulis, fundamentum verae religionis teneat, et per illud aeternum salvetur. Sed ad Mentzerum nostrum, cui alia doctissima scripta evulgandi ansam dederunt Neo-Marpur genses, facto infelici illo schismate Academico. Ibi Anatomiam eorum, quâ sana doctrinae praecipua capita odiosis nominibus traduxerant, tamquam divinae veritati, Augustanae Confessioni, et B. Luthero contraria, editâ Latine et vernacule Collatione Doctrinae Huldrici Zwingli, Iohannis Calvini, Theodori Bezae et sociorum, cum Augustana Confessione, mascule dissecuit, et in pulverem comminuit. Sturmii Disputationes de Reformatione Ecclesiarum particularium, de nobilibus duabus quaestionibus, unâ, an meri pro mundi vita sit a)pote/les1ma, an proprium humanae naturae; altera de fractione panis repraesentativa, solide confutavit. Danielis Angelocratoris librum, cui titulus; der ander abweiser, secundum praescriptum verbi divini examinavit, et diluit. Anno 1606.

[Note: Contra Schonfeld.] Quanto Mentzeri libellus, qui inscribebatur; Kurtzer einfältiger Bericht vom H. Abendmal, sugillabatur, et foede lacerabatur, cum D. Georgio Schônfeldio qui eius operis artifex iudicabatur, in arenam descendit, variis adversus eum emissis de S. Caenae negotio Tractatibus, qui hosprae se ferunt titulos.

[Note: A. 1607] Christlicher Nachbericht vom H. Abendmal des H Errn: Summarische Bericht oder Rettung und fernere Erklärung deß kurtzen einfaltigen Berichts und Nachberichts Erklärung der Wort der Stifftung. Tropaeum Calvinisticum.

[Note: A. 1608] Besichtigung deß neuen zu Marpurg auffgesteckten Tropaei der Calvinischen Warheit

Eo etiani referri debet Collatto septem Syllogismorum Mentzerianorum et Schônfeldianorum, quae tomo secundo Disputationum Giessensium continentur, quâ ita per Dei gratiam constrinxit Schônfeldium, ut sacrum sibi silentium indixerit.

[Note: Contrae Sartorium Tomo IV. Giess.] Sartorius an hîc nomen mereatur, dubito, qui auctorirate consistoriali ut ipse iactabat. Marpurgi librum de praecipuis controversis articulis ex Augustana Confessione (contra Augustanam Confessionem, genuinos Socios, mirum!) [Note: Disp. I. II. III. et in Censura lib. Sartorii vernacu le edita.] consarcinaverat, sed ad eum modum a Dn. Mentzero exceptus, ut, nifallor, ipsos Patronos Sartorii puduerit.

Iohannes autem Crocius minime praetereundus, qui Mentzerum iam senem allatrare non erubuit, sat multis in eum, in sua conversatione Prutenica, contextis calumniis, quas calumnias caelestis veritatis spongiâ abstersit, et in proprium Auctoris iugulum (non verbis quod anile nimis, sed) solida veritatis demonstratione remisit.

[Note: Contra Iohann. Crocium Tom. U Marpur gensi.] Haec est illa abstersio calumniarum, quas D. Iohannes Crocius Mentzero impingere studuit. Tom. V. Marpurgensi, Disputatione quartâ et quintâ. Et D. Balthasaris Mentzeri Responsio ad defensionem secundae partis, conversationis Prutenicae D. Iohannis Crocii, edita anno supra sesquimillesimum vigesimo.

[Note: Pierius.] D. Urbanus Pierius Calvinista, cum moreretur, Bremensis, Socius Augustanae Confessionis audire avebat (nihil mirum, [Note: Vide formulam obligationis Pierii in concordia concorde Hutt.] cum librum Christianae Concordiae liberâ et spontaneâ subscriptione approbârit, postea manu et ore, addito sollenni sanctissimo iuramento, libere, minime coactus, receperit, se confessionem religionis Saxonicam nec clam, nec palam nec dictis, nec scriptis oppugnaturum, aliisve oppugnandi

ansam daturum) durum ergo illi videbatur, Doctrinam Calvinistarum, cui ipse animitus favebat, quam contionibus publicis, lectionibus, disputatinibusque scholasticis propagare omnibus modis nitebatur, ab Augustanae Confessionis Sociis reici; in humanum, eam Augustanae Confessionis contrariam argui; intolerabile a D. Mentzero Augustanae Confessionis et Doctrinae Calvinianae collationem institutam, et Christiano orbi expositum et demonstratum esse, Augustanae Confessioni gnhs1i/ws2 appellatae, (nam variata illa neque Augustam, neque Carolum V. vidit unquam) cum Calviniana Doctrina nihil prorsus esse commercii, itaque arrepto calamo (num contra iuramentum suum, alii iudicent) Mentzeri collationem publicis Disputationibus oppugnare coeperat. Verum, emissis paucis Disputationibus [Note: Contra Pierium et Ludo vicum Crocium A. 1618.] calamum ponebat, et ex hac vita discedebat. Ludovicus a. Crocius, Doctor et Professor Bremensis, Pierio succenturiatas praebebat operas, pertexebat Disputationes Pierianas, ut divendi et Christiano orbi obtrudi possent. Inde necessitas imposita est Mentzero, edendi primo Desensionem Collationis Augustanae Consessionis: Post Anti-Crocium, quo defensavit et illustravit tres primos Augustanae Confessionis articulos de Deo, peccato Originis et Christo. Tandem Examen censurae Crocianae, de Collatione Augustanae Confessionis, et Doctrinae Calvinianae, Anno 1623. quem numerat elegans giw/mh, censurae praefixa, tan DeM VICtrIX VerItas.

Paulus Steinius Fraternitatem Evangelicam crepabat, ad eamque Lutheranos crebro invitabat (quod quis merito miretur, qui ab aliquot annis Ecclesiae faciem fuerit contemplatus, quomodo fratres isti fratres Lutheranos reformandi, accusandi, expellendi modum et finem fecerint nullum: imo ipsius Mentzeri, in Fraternitate hac concilianda, operam requirebat. Mentzeri igitur ossicium erat, verae et sincerae Fraternitatis spiritualis vera fundamenta et Steinio, et toti Ecclesiae orthodoxae ostendere, hinc publici iurisfaciebat.

[Note: A. 1620] Examen defensionis contionis Irenicae, quâ Steinius demonstrâsse se somniârat, Augustanae Confessioni addictos, et Zwinglii asseclas in fundamento fidei per omnia convenire et immerito dissidere.

[Note: Anno 1623. Anno 1624. Contra Pareume] Brevem considerationem Fraternitatis Evangelicae: et Responsionem ad fraternitatem Steinianam.

Tractaverat idem, de Fraternitate Evangelica, argumentum, annis aliquot ante, David Pareus, cuius rationes ad veritatis libram expendere coeperat Mentzerus noster. Tom. 6. Disp. III. quia vero tunc monebatur, D. Hutterum et D. Sigvvartum, quos sincere venerabatur, id operis sedula versari manu, coeptam operam persequi nolebat.

[Note: Contra Piscatorem. Anno 1613. Anno 1615. Anno 1617. Contra Appelium.] Iohanni Piscatori, Lectori quondam Herbornensi, ut causae prokatarktikh=|, debemus duas Epistolas de Omnipraesentia.

Examen defensionis verae humanae Christi naturae; et informationem Discipuli Herbornensis, quae diversis annis contra eum emisit Mentzerus.

Iohannes Appelius, Pastor Bergensis, in Mentzero nostro quoque nominis sui celebritatem quaerebat, itaque iteratis vicibus nonnullas contra illum chartas cudebat, quibus Doctrinam de Baptismo, Caena, sanctitate infantum Christianorum, Electione et Sanctorum in fide perseverantiâ praecipue tractabat, ast foede maculabat. Senserat Mentzerus tumidum hominis ingenium, cognoverat cor calumniandi, libidine aestuans, animadverterat linguam maledicentiae aculeis summo se studio instruentem; viderat nil novum, nil non saepius protritum, nil responsione dignum ab Appelio afferri, in gratiam tamen piorum infirmiorum, qui offendi potuissent chartis et raucis clamoribus Appelii, in vulgus publicat.

Iudicium de longa Censura Appelii, et Examen brevis responsionis Ioh. Appelii, quod tandem secuta est Finalis Repudiatio sive endliche Abweissung (ut inscribit) Appelii, quâ nonnullas Appelii accusationes, (quas si non scurriles, pueriles certe maximam partem et aniles iure dixeris) a se amolitus, absolutum Electionis et Reprobationis decretum ex verbo Dei dissolvit et confutavit.

[Note: Contrae Eilshemium. Ostfrießländisch Kleinod.] Bernhardus Eilshemius, Pastor Embdanus, keimh/lion, vendiderat Frisiae Orientali, quo verum religionis keimh/lion multis modis obscurare, corrumpere, tollere studuerat. Male id habebat multos cordatos et veritatis sincerae amantes homines, qui proinde Beato nostro keimh/lion Eilshemianum offerebant, rogantes, ut in Dei gloriam, Ecclesiae commodum, religionisque Orthodoxae confirmationem, illud ad caelestis verbi Lydium lapidem exigere, atque examinare dignaretur. Non poterat improbare piam istorum hominum

voluntatem, [Note: Prob deß Ost-Frießländischen Klei, nods. Examen deß Buchs Eilshemii. Contra Synodum Dortrechtanam. Contra Pistorium. Anno 1599. Anno 1605.] nec suo deesse officio volebat, itaque morem gerebat illis, edito primo Examine keimhli/ou; Deinde altero Examine libri, quo Eilshemius se defendere conatus fuerat.

Synodi Dortrechtanae quantum nomen! convocata illa fuerat, ut laboranti absoluto Electionis et Reprobationis decreto opem ferret, et sane nihil in ea re studio, nihil labori, nihil operae reliquum fecisse congregatos Patres, acta Synodi haud obscure innuere videntur, observabat autem noster, non recto illos pede incessisse, itaque, ne simplicioribus imponeretur, sui muneris esse ducebat, Synodi Dortrechtanae linguam Lutheranam, mentem Calvinianam, et de sanctorum perseverantia falsam opinionem detegere, anno DIVIna VInCIt oMnIa VerItas.

Iohannes Pistorius, Apostata o(dhgo\n emiserat, quo seductos Christianos, per principales fidei articulos, in veram viam se reducturum promiserat: animadvertens autem Beatus noster, omnes qui o(dhgo\n secuturi essent, in devia, in inhospita tesqua, in abyssum abductum iri, quatuordecim Disputationibus, et alio Evangelico o(dhgw| Clementissimo mandato Illustrissimi Principis Ludovici Senioris, Hassiae Landgravii etc. beatissimae memoriae, vernacule edito, o(dhgo\n Pistorianum notabat, et ipsius machinationes, artes et fraudes ex verbo divino manifestabat.

Aegerrime id ferebat Pistorius, conabatur Disputationes Mentzerianas refellere, sed mox incepto desistebat num splendentis veritatis radios sustinere nequiverit, noverint ipsius praecordia. Tantam autem convitiorum nubem [Note: Anno 1602.] primae Disputationi offundebat, ut si et reliquas pari modo tractâsset, forte divina veritas aliquam eclipsin passa fuisset: ast praesto erat MENTZERUS, gratiâ Domini Iesu Pistorianam nubem discutiebat, Papisticas rationes solida perspicuitate et perspicua soliditate nervosissime dissipabat, et primam suam Anti-Pistorianam Disputationem tam nitidam, tam exornatam, tam undiquaque munitam producebat, prolixâ eius evulgatâ apologiâ, ut persuasissimus sim, nil, quod ogganniret, invenisse Pistorium

[Note: Centra Paderbornensem Lucernam Evangelicam.] Quidam Paderbornensis Lucernam Evangelicam, utipse appellabat, incenderat, quâ Pontificiam Communionem sub una specie, et alios vicinos errores coloratum ibat, eam, rogatu nonnullorum Orthodoxias cultorum, quos consolatione et solida informatione destituere turpe Theologo, examinandam sumpserat MENTZERUS, et in libello, quem

dilucidationem [Note: Anno 1616.] certaminis Eucharistici, Erläuterung deß Communion-Streits indigitat, tam modeste, tam perspicue Christi mentem exposuerat, ut sincerae et piae simplicitatis amatoribus abunde satisfaceret. Verum enim vero, nescio quem, crabronem irritabat, Paderbornâ mox advolabat novus liber, cuius vel ipse titulus Christiano pectori merito honorem incutit; Gründliche Außklopffung und Zerstöberung der groben handgreifflichen Dünste, Irrnebel, und Ketzerdämpff, mit welcher sich Balthaser Mentzer die Paderbornische Communion-Fackel zu vertunckeln und zu verfinstern, vergeblich gemartert hat. Sed dignus libro titulus, tam vario virulentiae sale perfuso, tot venenatis maledicentiae aculeis armato! Parum de convitiis laborabat noster MENTZERUS, in calamum, [Note: Anno 1616.] in os, in gulam Auctoris ea remittebat, ipse novam excusionem, et repetitam dilucidationem certaminis Eucharistici cum Christi Ecclesia communicabat.

[Note: Contra laqueos Colonienses.] Coloniae Agrippinae prodierat liber, qui inscribebatur, dreyfacher Strick, quo Papisticae caecitati veritas vinciri vide. batur. Erat autem primus laqueus; An vera, Christiana, Apostolica Ecclesia in terris errare possit, unquam errârit? Secundus, An verum, Papam a verbo Dei descivisse, illudque oppressisse? cui adhaerebat illa quaestio: An Lutherani vere Catholici sint, et appellari queant? Tertius, An recte Papicolae Cenam sub una, [Note: Catholisch neu Jahr Anno 1628.] ut vocatur, specie dispensent? Hisce laqueis, rogatu nonnullorum verae, Catholicae, Apostolicae religioni, quae in Lutheranis sonat Ecclesiis, addictorum, suum Novum annum Catholicum opposuit, quo nexus istos Papisticos in suas fibras resolvit, et in oculis omnium, sine praeiudicio legentium, feliciter disrupit.

Defensionis contra criminationes Osiandri, Thummii, Nicolai meminisse me pudet. O Deus, in quae nos reservasti tempora, ubi tam horrendum in modum in propria viscera saeviunt homines!

Mitto hîc pulcherrimum MENTZERI Tractatum de coniugio, quem anno 1622. publici iuris fecit.

Praetereo auream Exegesin Augustanae Confessionis, quo annum 1615. ornavit, et Augustanae Confessionis genuinos Asse rtores beavit: sileo varias Disputationes, in Thomis Marpurgensibus et Giessensibus, de universis fere Doctrinae Christianae articulis, multisque Scripturae locis. Et ea, quae posteri residua habent, suo tempore lucem visura, silentio involvo. In illis, quae recensui, quantopere B. Mentzeri ingenium

eruditio, industria eminuerit, si non legisti, inde eolliges, quod ultimis vitae terrenae Beati nostri annis, hostes ipsius omnes, velut humi prostrati iacuerunt, tacuerunt; quod multi praeclarissime docti Viri, qui MENTZERUM de facie viderunt numquam, eius se Discipulos profitentur, et, quicquid habent solidae eruditionis, MENTZERO, eiusque eruditis operibus acceptum ferunt. Ecquis igitur neget didaktikw/taton [Note: Tit. 1. 9. 11] fuisse MENTZERUM, qui a)ntexo/menos, uti ad Titum scribit Apostolus, to=u kata\ th\n didaxh\n pistou= lo/gou gego/nh| donato\s2 kai\ parakalei=n e)n th=| didas1kali/a| th=| u(giainou/s1h| kai\ tou\s2 a)ntile/gontas2 e)le/gxein kai\ e)pistomi/zein? At si vir tot bellorum, uti [Note: e(pieikh\s2. a)/maxos. mh\ plh/kths2.] Hebraeus loqui gaudet, et tot praeliorum fuit, quî e)pieikh\s2 a)/maxos et mh/ plh/kths2 dicetur MENTZERUS? Spiritualis pugna fuit, quam hactenus subiit MENTZERUS, quâ non funditur sanguis humanus, quâ, quo misere Vergiliana Aeneis finitur, non Ulli solvuntur frigore membra. Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.

Nec inutilis minusque necessaria fuit pugna, fuit pro Gloria Christi, pro salute multarum animarum, quâ Elias, Esaias, Ieremias, Prophetae reliqui omnes, Apostoli, et ipsum electum Deiorganum, quod e)piei/kian et a)maxi/an praecipit, claruerunt, quâ tu Christe Iesu, agne Dei, mactata hostia mansuetissima, contra Sadducaeos et Pharisaeos olim fortissime decertasti. Fuit alioquin pie Defunctus noster mansuetissimus: habuit Adversarios multos, qui ignem spiraverunt, et multa convitiorum plaustra in eum invexerunt, ille vero nihil [Note: Apologia Disput. I. contr. Pist.] unquam his est commotus, hoc solum reponens, de convitiis et maledictis constanter affirmo, scommata atque dicteria tam me non curare, quam corvorum aliarumque obscenarum avium per medium aerem volitantium crocitationes atque garritus. *plh/kthn [Note: Appendic. Gies. disp. IV.] vero esse et xeiroma/xon tantum est crimen, ut si a MENTZERO nostro operose remotum ire, merito aurem velleres, an non alia sint de MENTZERO dicenda? an eâdem operâ quoque eum crudelissimum latronem, nequissimum adulterum, furem et sacrilegum patibulo summo iure addictum non fuisse, probaturus sim? Apage sis, quis tantum crimen [Note: Domui bene praefuit lib. 1. advers. Pelag.] in tanto tam laudato Viro somniet? Domui vero suae quomodo praefuerit, paucis indicandum est, id enim Hieronymus difficillimum iudicat. MENTZERUS autem et hîc omnium puncta fert, et vel ipsi Momo satisfacit, sive singulari Dei benedictione, sive sua oeconomica prudentia et cura.

Utraque arbitror: Deus enim fons et origo est omnis, quocumque nomine veniat, felicitatis, ab eo etiam solo exspectanda et piis fidelibus, precibus impetranda: Non tamen immediate donat, nos nostros etiam vult addere labores, nostrum id, quod illiusgratiâ hoc in bonum possidemus, adiungere. Quid vero est domui suae bene praeesse? an multas divitias fulvo sibi auro congerere? Sapienter a Veteribus observatum, facilius scurram futurum divitem, quam bonum Patremfamilias. Aliud ergo postulat Apostolus, aliud etiam nos in nostro [Note: Uxor. Familia.] Theologo laudamus. Prima cura boni Patrisfamilias de coniuge honesta, proba, pia: de hac ante nonnulla audîstis, Auditores. Hinc familia, ut sit honesta, pia: hîc cum de nostro loquendum, testes prodeantilli, qui MENTZERI aedibus usi sunt aliquando. Quid enim causae erat, vos Sueci, Dani, Hungari, Frisii, Saxones; Vos nobiles, Barones, Comites, Principes, quod liberos vestros, carissima pignora vestra MENTZERO commendabatis, in ipsius convictum, sub ipsius tectum recipi maiorem in modum optabatis? quid erat? nisi quia MENTZERI integritas vobis tam nota erat, quam vestri digiti: quia sciebatis eiusmodi eum alere familiam, quae nulla vestris liberis scandala praeberet, non ad libidinis, luxuriae, gulae aut cuiusvis intemperantiae scenam provocaret, potius honestate, pietate, omnibusque Christianis moribus illis praeluceret. Equidem, si meum hî quid valet testimonium (at scio multorum conscientias mihi adstipulari) in magna parte meae felicitatis posui, quod MENTZERI mensae, ubi omnia tam tranquilla, tam modesta, tam composita videbam, esse liceret accolae. Demiratus sum saepe, MENTZERUM mensae suae affixum (Ah quoties ista imago subit!) totam domum gubernare, ministros et ancillas [Note: Liberi.] ad nutum expeditos esse. Maxima sollicitudo est de liberis, unde Apostolus eorum singularem facit mentionem, liberos, inquit, habeat subiectos cum omni honestate. Hîc digito compesco labellum, ne affectus orationem violet. Una MENTZERI filia Ducatus Brunsvvicensis Superintendenti nupsit, liberi reliquisunt in medio vestrûm, et quam digni sint tanto Theologo, neminem latet. Praetereo multa, quae in laudem nostri Defuncti dici possent, vereor ne illis, quae ex praecedentibus facile eliciuntur, imo omnium sensibus manifesto exposita sunt, aures vestras benevolas obtundere velle videar. Iudicate nunc, quotquot adestis, quantus Theologus [Note: Iudicium.] MENTZERUS fuerit. Iudicabitis, nî fallor, quod

[Note: aliorum de B. Mentzero.] multi ante vos. Tu dic D. Iohannes Gerharde, theologe Celeberrime, MENTZERI Achates fidissime et Frater in Christo coniunctissime, quod hominum Clarissimorum de MENTZERO iudicium fuerit, quando Academias Germaniae celeberrimas Tubingensem et Argentoratensem visitâstis. Quid de eo, quaeso te, Andreas Osiander? Quid Haffenrefferus? Quid Sigvvartus? Quid Pappus? Theologi numquam satis laudati: Ut vos excipiebant, ut dimittebant. Meisnerus posset memorare sententias Doctorum, quos ipse et MENTZERUS compellârunt, quando ductu Rheni, Coloniam profectionem fecerunt, sed eheu! Iste ante MENTZERUM in caelum abiit, et nos reliquit. Quae fuerint civitates, quae MENTZERO peregrinanti non tantum portas aperuerunt, hospitium praebuerunt, sed et, quod paucis illustribus personis faciunt, honorarium vinum, seu xenium obtulerunt, tu M. Balthasar Klinckerfusi recensere vales, qui cum avunculo eiusque dilectissima uxore curru uno vectus es Wittebergam Addere potes, ut adventu MENTZERI Ienae, Lipsiae, Wittebergae, Erphordii gavisi sint theologi, reliquique Professorii Ordinis Viri honoratissimi, quantâ frequentiâ variarum nationum Studiosi ad aedes, ubi diversabatur MENTZERUS, concurrerint, quanto desiderio eum videndi, colendi, acti fuerint. Quae celeberrimae Res publicae, qui Illustrissimi Principes eum suum Superintendentem, suum Theologum optârint, ante dixi. Numerum vix numerabilem Epistolarum a totius Europae summis Theologis, ab innumeris Magnatibus, Nobilibus, Baronibus, Comitibus, Principibus, ad ipsum propriis manibus amicissime scriptarum reservat vidua tristissima. At horum omnium iudicium oportet de MENTZERO fuerit honorificentissimum. Illustrissimis Hassiae Principibus Ludovico Seniori, Mauritio, Ludovico Iuniori, et Georgio Iuniori, quo in loco et pretio fuerit, Civibus nostris tam est notum, quam quod notissimum; revoco in memoriam recentiora: Ludovicus Iunior saepe literas propriâ manu scriptas ad eum dedit, saepe aedes Mentzerianas visitavit, suaque Illustrissima praesentiâ illustravit, varias curas in ipsius sinum exoneravit, deque multis gravissimis rebus consilia cum ipso agitavit. Restitutâ illustri hac Academia in Illustrissimas manus lineae Darmbstatinae, Celsissimus Princeps Ludovicus non tantum Beatum MENTZERUM iuxta alios (quanto cum gaudio, venerandorum Seniorum!) in pristino loco collocavit, sed et Academiae sceptra, et Academicae administrationis

directionem MENTZERO commendavit. Tantus, tam dilectus Principi Hassiae erat MENTZERUS Theologus! Opinionem illam Celsissimi Patris de MENTZERO cum aliis, Principe dignissimis, virtutibus imbibit quoque Georgius Princeps, omni mea laude maior, unde non solum multa gravissima, ad exemplum laudatissimi Parentis, ipsi commisit negotia, sed et egregiam argenti summam liberalissime donavit; cum de gravi eius et periculoso morbo inaudivit, graviter molesteque tulit, scriptis propriâ manu literis, aegrotantem clementissime consolatus est, viduae se patronum, orphanorum se Patrem fore, benignissime optimus Princeps recepit, et, ut Principum verba res esse probaret, de certo annuo victu (exemplo Veterum, qui Filias magnorum Ducum, quales fuerunt Romae Scipio, et Athenis Aristides, paternae virtutis causâ publico aere matrimonio elocârunt, et eorum, qui pro patriâ belligerando occubuerant, liberos ex publico aluerunt) viduae et liberis munificentissime prospexit. Tantus tamque dilectus Principi Hassiae fuit MENTZERUS Theologus! Iudicate nunc et vos Auditores. Sed quid otiose provoco vos, qui verbis et factis, quid de MENTZERO sentiretis, saepe ostendistis? Video vos iamingemiscere. Fuit vere, fuit magnus Theologus MENTZERUS: sed, Deum immortalem, quam triste verbum est Fuit! Fuit magnus et numquam satis laudatus Theologus, sed nunc desiit esse, desiit certe noster esse Theologus MENTZERUS. Parum abest, quin denuo in fletum et eiulatum abripiar; sed colligo me, scio, non oportere divino Numini invidiam fieri, quod immortalitatem MENTZERUS hîc optaverit? Quem tot cruciatus, a plurimis vernaculis crudelissimis carnificibus, morbis, manebant! qui iam Nazianzeni [Note: Nazianz ep. 29.] vocem usurpare poterat: Quae corpus concernunt, male habent: Senectus super caput meum, curarum implicationes, in cursus negotiorum, fides amicorum incerta Ecclesia Pastoris curâ destituta. Pessum eunt, quae bona sunt et honesta, sine pudore vigent, quae mala sunt. Navigatio est in nocte, fax ad lucendum nulla usquam: Christus dormit, quid putas accidet? Mors una est, quae ab his malis absolvet. MENTZERI Symbolum fuit, Auditores, *t) a)nw/tira kalli/w:

*ou)xi\ ta\ ph=s2 gai/hs2 ta/ d) a)/nw zhtei=n frone/ein te/.

Id semper in mente, in ore, in calamo habebat: Superiora ergo assidue, terrenis neglectis, quaerebat, unice cupiebat, optabat. Nunc accepit: Feliciter ergo desiit esse noster!

Sed nondum dimittemus MENTZERUM: Docuit nos, qualis Theologus esse debeat, doceat etiam, quomodo

Theologiae munus deponendum, mundo valedicendum, in caelum migrandum sit? Affectus carnales hîc absint, mens caelum et MENTZERI *t) a)nw/tera kalli/w cogitet, alioqui haec institutio valde ingrata, non poterit sine multis suspiriis, gemitibus, [Note: Praeparatio ad mortem.] lacrimis percipi. Dudum se praeparârat ad pium abitum: decennio ante obitum fecerat testamentum: hinc semper suum *t) a)nw/tera kalli/w meditabatur. Et quid aliud fuit tota eius pia, hactenus descripta, pia Theologica vita, quam ad mortem praeparatio? Ubi autem terminus vitae temporariae imminuit, meditatio et praeparatio ad mortem fuit ferventior, Senserat Virsagacissimus calore se pristino destitui, vigorem corporis marcescere, omnia corporis membra inusitatâ gravedine fundum petere: inde colligebat, mortem iam iam fores pulsaturam: inde et somnium, quose ab Illustrissimo Principe Ludovico ad alia munia avocatum somniabat.

(Visa etenim curas referunt nocturna diurnas)

[Note: Nazianz. carm. 1. de rebus suis.] Tantum vero abest, eum adventantem mortem formidâsse, ut potius alacri se vultu excepturum prae se tulerit. Eam in rem Sacramentum corporis et sanguinis Domini petebat, quem sciebat mortis venenum et inferni pestem esse, quem sciebat in caelum ascendisse et ad dexteram Dei, morte, inferno, Diabolo pedibus conculcatis, regnare, quo sciebat, fidem suam confirmatum iri, se in aeternum gaudium deportatum iri. Tu illi Sacramentum, Clarissime Dn. D. Fevurborni, in nomine Iesu Christi porrexisti, quam pios, quam Christianos tecum ante et post illud serebat sermones! Quanta cum voluptate. Voluptate? etiam, si ex pia morte in acerbissimo Iuctu aliqua potest esse voluptas. Quanta cum voluptate recordor eorum verborum, quae accepto corpore et sanguine [Note: Confefsio.] sui Servatoris protulit: Confiteor Iesum Christum, quem in corde meo gero: confitebor eum, tenebo eum in ipsa morte, in aeternum tenebo eum, ne quiequam frendente, fremente Diabolo, mundo, et omnibus portis infernalibus. Vae homini, qui Christum non confitetur. Novit me Christus, et quousque me noverit (quod in infinita futurum est saecula) eum confitebor. Ne qualem de Christo confessionem edam, ambigas libros meos adi, in illis mea est consessio, in qua persistam firmissime. Quid tibi animi erat, Dn. D. Fevverborni, [Note: *plhrofori/a.] quando ex Psalmis 42. et 43. Quare es tristis anima mea? et quare conturbas me? Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi salutare vultûs mei, et Deus meus ipse est: suggerenti respondit venerandus Socer: Non conturbata est anima mea:

Assaphi meum facio: Deficiat sane caro mea et cor meum; Petra cordis, et pars mea Dominus in aeternum: Superat profecto haec vox humanam vocem. Ut gemebat, tremebat, quiritabatur, lamentabatur Iudae Rex; tanto miraculo dignatus, ut Sol, contra omnem naturam, cursum sisteret, non sisteret tantum, sed et retrorsum tenderet, quando nuntius mortis illi veniebat: et hic tam imperterrito vultu contra mortem pedem fert! Scilicet sarcinas peccatorum suorum in vulnera Christi deposuerat (noli ergo homo secure, qui nec fidem, nec pietatem colis, eadem felicitate gloriari) corpore et sanguine Christi, quo mundo vita parta, animam instruxerat, inde fidei oculis caelum penetrârat, Servatorem suum a dextris Patris, splendorem Dei Altissimi, fulgorem beatae gloriae beatorum, intentis oculis intuitus erat, eius gaudii gustum perceperat, quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis descendit: inde, terebrantem podagram, dissecantem calculum, urentem febrim nihili faciebar; Densum tumulum, frigidum sepulcrum, horrendas mortis tenebras (alto, qui in caelo iam tum versabatur) alto spiritu contemnebat. Artus marcescere, linguam arescere, cor flaccescere, sensus obstupescere, vires omnes deficere, non dolebat, sed gaudebat, quia hoc citius se cursum absoluturum et in caelo triumphaturum sciebat. Audite vero singularem in Academiam, et Ecclesiam affectum, in Principem Illustrissimum pietatem, in uxorem et dulcissimos liberos charitatem. Quamvis istae piae mortis [Note: Et amor in Academiam.] et vitae futurae meditationes cum distinerent, horum tamen memoria animo tenaciter insidebat: Academiam, Magnifice Dn. Rector, tibi iam praesenti reliquisque Professoribus, te et Clarissimo Bachmanno interpretibus, commendabat, Dominum Superintendentem D. Georgium Herdenium, et Dn. D. Fevverbornium Generum suum, ut dilectissimum, ita fidissimum, iteratis vicibus maiorem in modum rogabat, hisce periculosis temporibus, quibus veritati ipsi dica videtur scripta, quo possint studio, curâ, fide, diligentiâ [Note: Ecclesiam.] Ecclesiam curarent; Stipendiariorum etiam commodis (an non fidum Parentem amisistis Studiosi? ut quibus posset modis inserviret, etiam atque etiam monebat Dn. D. Fevverbornium, quippe quos fidorum Doctorum, Professorum, Pastorum, Praeceptorum seminaria, et surculos, qui si probe colerentur, in Hassiae columnas surrecturi essent, futuros pleno pectore sperabat. Beneficiorum Illustrissimorum Principum, Dn. Ludovici Iunioris, et Dn. Georgii

Hassiae [Note: Principes Hassiae.] Landgraviorum, non poterat pium illud pectus oblivisci: ubi mundo huic valedixero, inquit, haec vos Illustrissimo Principi Georgio, Domino meo Clementissimo, ferte: Gratâ me mente, in ipso cum morte agone, ipsius et divi Parentis recoluisse beneficia, egisse pro illis ipsius Celsitudini immortales gratias, vota ardentissima pro ipsius salute tranquilloque regimine, secisse assidue, nec dubitasse, quin [Note: Uxorem et liberos.] magnum pondus vota sint habitura. Uxorem autem et liberos Dn. D. Fevurbornii fidei committebat, ipsique ut et aliis, qui eorum curam suscepturi essent, ferio, fideli, indubio voto largam Dei remunerationem promittebat. Posthaec suavi somno sopiebatur, ex quo expergefactus, ac si iam mortis somnum in limine salutasset, vitae terminum iam iam instare nuntiabat uxori, liberis, reliquisque praesentibus, aperiebat uxori, quomodo ultima sua ordinata vellet, agebat eidem pro summa coniugali fide, et fideli, numquam interruptâ benevolentiâ maximas gratias, ultimumque vale, suavi osculo uxoris manibus compressis, dicebat. Mox suaviter obdormiebat, [Note: Obitus.] et spiritum ad caelestium beatorum spirituum mansionem emittebat. Ne in luctum vos dem denuo, Auditores, averto oculos a superstite maestissima vidua, ubi, cum omnis vitae spes in coniuge decolasset et anima in primis quasi labris haerere videretur, Maritum maplectebatur, faciemque amatissimi Doctoris sui largis lacrimis rigabat a liberis luctuosissimis, quorum pars humi cubabat, largis sletibus orphanorum miseriam deplorabat, et pro parentis salute caelestem Patrem deprecabatur; Pars pectus morientis patris premebat, varia Scripturae dicta, consolatione plenos psalmos, in aures ingerebat: a Clarissimo Genero, suum Socerum, quem plus oculis suis amabat, in quo requiescebant curae eius, in quem unum, quicquid triste, quidquid asperum, deponere solebat, deflente; a sorore aliisque cognatis, suum solatium abire dolentibus, omnibus in acerbissimas lacrimas diffluentibus. Comitemur pian MENTZERI animam: suscipiebant piam illam animam, e corpore emigrantem caelestis aulae ministratores in ulnas suas, gestabant in paradisum, in [Note: Animae beatitudo.] caeleste palatium, ubi (quaeso te ne certa Physica tibi loca et spatia imagineris, spiritualiter omnia intellecta cupio) Salvator Iesus Christus, qui eam a mortis nexu liberaverat, sanguine suo mundaverat et caelo dignam reddiderat, sereno vultu, laeta voce eam excipiebat: Euge ser ve bone, super pauca suisti fidelis, super plura constituam te, intra in gaudium Domini tui: credidisti in me, et in vera fide ad finem vitae perseverâsti, utere,

fruere nunc, quae ego passione et morte mea tibi acquisivi: laborâsti fideliter in vienea meâ, nunc vescere fructibus laborum tuorum: passus et multa dira a mundo, a Diabolo, a variis morbis, nunc levamen cape; sine, abstergat tibi Pater meus lacrimas ab oculis tuis; pugnavisti mascule contra veritatis hostes, nunc triumphi currum conscende, coronam accipe, quae tibi reposita fuit, quam et imposui omnibus ante te fidelibus meis servis, fortibus athletis et victoribus, quam et imposui nuper Clementissimo tuo Principi Ludovico, carissimo Collegae Winckelmanno, mitissimo et suaviss. Fratri Meisnero, quam brevi quoque imponam amico tuo coniunctissimo Balduino; Multos ad iustitiam erudivisti, nunc sulge et resplende, sicut lumen caeli, sicut sidera firmamenti in omnes et perpetuas aeternitates.

[Note: Augustin. lib. medit. c. 22.] Obeatam Mentzeri animam! non ergo iam mortuus est Mentzerus, sed vivit. Vivit? imo vivit vitam vitalem, vitam beatam, vitam securam, vitam tranquillam, vitam pulchram, vitam mundam, vitam castam, vitam sanctam, vitam ignaram mortis, vitam nesciam tristitiae, vitam sine labe, sine dolore, sine anxietate, sine correptiove, sine perturbatione, sine varietate et mutatione, vitam totius elegantiae et dignitatis plenissimam, ubi non est Adversarius impugnans, ubi nulla peccati illecebra, ubi est amor perfectus, et timor nullus, ubi dies aeternus et unus omnium spiritue, ubi Deus de facie ad faciem cernitur, et hôc vitae cibo mens sine defectu satiatur.

Non est ergo mortuus MENTZER US, sed vivit. Vivit? imo cum provido Prophetarum choro, cum duodeno Apostolorum numero, cum innumerabilium Martyrum victore exercitu, in sanctorum Confessorum sacro conventu, cum sanctis, beatis, electis Angelis, in Deo Servatore suo exsultat, Deum sine fine laudat et celebrat.

[Note: Aug. lib. medit. cap. 26.] Non est ergo mortuus Mentzerus, sed vivit. Vivit? imo in Christo triumphat, cum Christo regnat, regnum vere beatum, carens morte, vacans fine, cui nulla tempora succedunt per aevum, ubi continuus sine nocte dies nescit habere tempus, ubi victor miles, illis hymnidicis Angelorum sociatus choris, cantat Deo sine cessatione canticum de canticis Sion.

[Note: Bernhard. med. c. 4] Cesset ergo luctus super MENTZERO nostro, abeat do lor, transeat maeror, taceat gemitus, et tristia sileant suspiria. Nos, quos in terrenae faecis colluvie miseriarum curarumque plenos reliquit Mentzerus, nos animis, ô animis nostris convolemus, Auditores, ad istam Mentzeri aliorumque Sanctorum felicitatem, ad istam vitae et regni societatem, ad istam supernae laetitiae sollemnitatem. Tu iuva nos Domine Iesu, suffice nobis alas verae salvificae fidei, instilla nobis desiderium

tw=n a)nwte/rwn supernarum illarum rerum, eleva nos gratiâ sancti tui Spiritûs et ad tuam sanctissimam benignissimam voluntatem nos totos compone, ut mox, cum tibi clementer visum [Note: Aug. med. c. 22.] fuerit, hac carnis sarcinâ deposita, in tua gaudia, veram requiem habituri, ingrediamur, et tuae civitatis praeclara et speciosa moenia, coronam vitae de manu tua accepturi, intremus, ut illis sanctis choris, cui nunc additus Mentzerus noster, intersimus, ut cum Beantissimis spiritualis gloria Conditoris adsimus, ut praesentem tuum vultum cernamus, ut illud ineffabile et incircumscriptum lumen semper aspiciamus, sicque de incorruptionis perpetuae munere laetari possimus sine fine, Amen. DIXI.

EPITAPHIUM, Sepulcro inscriptum, t) a)nw/tera kalli/w.

MEntzerus semper meditatus gaudia caeli,
Nunc tandem caeli gaudia laetus habet.
Egregiis scriptis, variâ et Virtute paratum,
Eusebie toto Nomen in orbe vehit:
Assiduis longô vexatum tempore moribs
Corpus, in hac urna sed tegit iste lapis.
Quod rursus vivum mox hinc, nitidumque perenni
Extremus cernet surgere luce dies.
Scilicet haec variis iactatur vita periclis!
Quisemper caelum cogitat, ille sapit.

M. Martinus Helvicus.

B. Doctori Mentzero habita fuit quaedam concio lugubris ex Iosuae I, 1. et 2. a Georgio Herdenio, SS. Theol. Doct. Pastore ac Superintendente Marpurgensi.

SCRIPTA.

Exegesis Augustanae Confessionis; Giessae, Lubecae et alibi 1615. 1620. in 8. et 12.

Collatio Augustanae Confessionis cum doctrina Calvini, Bezae, et Sociorum: Giessae 1610. in 8. et Tom. 1. Dispp. Giessensium IX. et X.

Defensio Collationis Augustanae Confessionis cum doctrina Zvvinglianorum et Calvinistarum, opposita Urbano Pierio et Ludov. Crocio: ibid. 1618. in 4.

Anti-Crocius, seu contra Apologeticum Ludovici Crocii, pro Augustanâ Confessione: ibid. 1623. in 4.

Examen Censurae Crocianae de collatione Augustanae Confessionis et Doctrinae Calvinianae contra Ludov. Crocium: ibid. 1623. in 4.

Abstersio calumniarum Iohannis Crocii: ibid. 1620. in 4. et Tom. V. Marpurgensium Dispp. in Appendice.

Responsio ad defensionem secundae partis Conversationis Prutenicae Iohannis Crocii: ibid. 1623. et 1626. in 8.

Elenchus errorum Antonii Sadeelis: VVittenbergae 1594. Giessae 1609. et 1615. in 8.

Responsiones contra Matthiam Martinium: Francofurti et Giessae 1617. in 4 et 8.

Martinius e)legxo/menos, sive Refutatio Sophismatum Matthiae Martini: ibid. 1618. in 8.

Disputationes IX. Anti Steinianae: ibid. 1620. in 4.

Disputationes IIX. Anti Steinianae: ibid. 1623. in 4.

Tetras praecipuorum Christianae Religionis articulorum, ex Germanica lingua translata in Latinam a M. Ioh. Philippo Ebelio: ibidem 1613 in 8.

Breve examen brevis responsionis Iohannis Appelii: ibid. 1620. in 4. et Tom. V. Dispp. Marpurgensium in Appendice.

Trias disputationum Theologicarum in Synodum Dordrechtanam: ibidem 1621. in 4.

Repetitio Chemnitiana, hoc est, propositiones de praecipuis Christianae Religionis capitibus, excerptae ex Locis Theologicis D. Martini Chemnitii: ibidem 1608. 1624. et Witteb. 1612. in 8.

Tractatus de coniugio: ibid. 1612. in 8. et 1618. in 12.

Manuale Catholicum, seu breve compendium verae, antiquissimae et Catholicae doctrinae, ex Germanico in Latinum sermonem recens translatum: ibid.

Necessaria et iusta defensio contra Tubingenses: ibid. 1624. in 4.

Anti Pistorius, seu disputationes Theol. et Scholasticae de XIV. praecipuis Religionis Christianae quibusdam capitibus contra Ioh. Pistorium: Marpurgi 1600. et 1614. in 4.

Apologia disputationis I. Anti-Pistorianae: ibid. 1600. in 8.

Scripta hic enumerata B. MENTZERI, et seorsim dudum edita, nunc, procurante Filiô, Dn. Balthasare Mentzerô, SS. Theol. Doctore, Professore quondam in Academiis Marpurgensi, Rintelensi, ac Giessena celeberrimô,

hodie vero iu Aula et Ecclesia Hasso-Darmstadina Pastore primariô et Superintendente meritissimô, Ecclesiae bono, in unum corpus congesta, prostant Francof. 1669. in 4. in Officina Zunneriana.

Kurtzer einfältiger Bericht vom H. Abendmahl deß Herrn: Giessen 1604. in 12.

Christlicher Nachbericht, das ist, Rettung und fernere Erklärung deß kurtzen einfältigen Berichts vom H. Abendmahl deß Herrn, wider den Zwinglischen Gegenbericht, so unter dem Nahmen der Theologischen Faculttät und Ministerii zu Marpurg außgesprenget worden, ibid. 1607 in 4.

Summarischer Bericht oder Rettung und fernere Erklärung deß kurtzen einfältigen Berichts und Nachberichts vom H. Abendmahl deß Herrn, wider D. Greg. Schönfelds endlichen Bericht: ibid. 1608. in 4.

Gründliche Erklärung der Wort der Stifftung deß Hochwürdigen Abendmahls deß Herrn Jesu Christi: ibidem 1608. et 1615. in 4. Straßburg 1659. in 12.

Bedencken über den andern Abweiser Dan. Angelocratoris von dem Brodbrechen: ibid. 1606.

Tropaeum Calvinisticum, oder herrliche Siegeszeichen dero Calvinischen zu Marpurg außgeschrienen Victorien über der Sacramentirischen Analogia deß Calvinischen Brodbrechens. ibid. 1608. in 4.

Besichtigung deß neulich zu Marpurg außgesteckten Tropaei der Calvinischen Warheit: ibid. 1609. in 4.

Christlicher und in Gottes Wort wolgegründeter Bericht von den 4. fürnehmsten Stücken der Christlichen Lehre: 1. von Christi Person. 2. von der H. Tauffe. 3. vom hochwürdigen Abendmahl. 4. von ewiger Gnadenwahl: ibidem 1610. in 12. et 1614. in 8.

Drey Sendbrieffe von der Ubiquitet oder Algegenhalbenheit deß Leibes Christi: ibid. 1615. in 4.

Censura deß zu Marpurg gedruckten Buchs, dessen Titul: Bericht, nach Inhalt der Augspurgischen Confession, von den fürnehmsten streitigen Reformations Articuln zwischen den Evangelischen: Ibidem 1613. et 1617. in 4.

Erläuterung deß Communionstreits, darinnen die zu Paderborn gedruckte Laterna Evangelii, helleuchtende Evangelische Fackel besichtiget, und daß die Einziehung deß

gesegneten Kelches im Abendmahl ein Kirchenraub sey, erwiesen wird: ibid. 1614. in. 12.

Neue Außklopffung, das ist, wiederholte Erläuterung deß Communion-Streits: ibid. 1616. in 4. et 12.

Examen deß zu Herborn gedruckten Buchs, von der wahren menschlichen Natur Christi: ibid. 1615. in 4.

Informatio discipuli Herbornensis, oder Heimweisung der vermeinten gründlichen Antwort deß vermumten Herbornischen Schülers: ibid. 1617. in 4.

Collatio oder Gegeneinanderhaltung und Vergleichung der Augspurgischen Confession, und der Zwinglischen Lehre: ibid. 1618. in 12.

Evangelische Probe deß Ost-Frießländischen Kleinods Danielis Bernhardi Eilshemii: ibid. 1618. et 1622. in 4.

Catholisch Neujahr, oder Aufflösung deß dreyfachen Stricks, durch welchen die jenigen, so sich von der heiligen allgemeinen Catholischen recht Apostolischen Lehr des Evangelii absondern, gebunden und verstricket gehalten werden: ibid. 1618. in 12. et VVittenb. 1656. in 8.

Kurtzer Urtheil von der langen Censur eines Calvinischen Pfarrers zu Bergen von der Tauffe: ibidem 1618. in 4.

Examen oder Probe der Rettung Pauli Steinii, über seiner Friedenspredigt: ibid. 16???o. in 4.

Erklärung auff die Antwort Iohannis Appelii, wegen etzlicher Puneten von der H. Tauffe und dem hochwürdigen Abendmahl: ibid. 1620. in 4.

Examen Eilshemianum, darinnen Dan. Bernh. Eilshemii beständige Vertheidigung deß Ost-Frießländischen Kleinods nach der Regul Göttliches Wortes geurtheilet, und vielfältige darinnen befindliche Irrthumben widerleget wird: Franckf. 1622. in 4.

Endliche Abweisung deß Calvinischen Pfarrers zu Bergen, darinnen vornehmlich die Hauptursach, warumb es den Calvinisten zu thun sey, daß sie bey Verrichtung der H. Tauffe sich nicht bekümmern wollen umb die Gnaden-Wahl, gezeigt, und ihr absolutum electionis et reprobationis decretum widerleget wird: Franckf. 1622. in 4.

Wolgegründete Antwort auff Pauli Steinii Evangelische Kirchenbrüderschafft: Giessen 1624. in 4.

Erläuterung der Frage: ob der Mensch auß zweyen wesentlichen Stücken, nemblich Leib und Seel; oder aber

auß dreyen wesentlichen Stücken, Geist, Seel, und Leib bestehe? Entgegen gesetzet den Weigelianischen Irrund Wirr-Geistern: ibid. 1623. in 4.

Kurtzer auß Gottes Wort vorgezeigter Bericht: 1. von den zehen Gebotten.2 . von den Bildern. 3. vom Brodbrechen im heiligen Nachtmahl. 4. von der Art und Weise recht und behutsam zu reden von der Person und dem Ampt Jesu Christi: ibid. 1626. in 12.

Catholisch Handbüchlein, oder kurtzer Begriff der rechten wahren uhralten Catholischen Lehr, darinnen die fürnehmsten Stücke der Christlichen Religion, auß dem Worte Gottes deutlich erkläret wird: ibid. et VVittenb. 1656. in 8.

Etzliche Leichpredigten, als: D. Ieremiae Vietoris, Darmstätischen Superintendenten, auß der Epistel an die Philipp. I, 21. etc.

Disputationes in Academia Marpurgensi et Giessensi habuit quam plurimas, de variis et pene omnibus locis Theologics; quibus etiam addidit quaedam Scripturae sacrae dicta, ut sunt: Rom. IX. Ioh. XVI. 23. Luc. XVI, 9. Luc. II, 10. et 11. Ioh. V, 22. 23. Dan. IV, 24. Ioh. III, 5. Rom. III, 23 24. et 25. Matth. XVIII, 20. Matth. XVIII, 18. Act. XX, 28. Iacobi II, 14. Luc. VII, 14. I. Corinth. II. Ioh. I, 14. Ioh. II, 11. Coloss. II, 9. Ioh. X. 27. seqq. I. Corinth. II, 23 seqq. II. Timoth. II, 19. etc. Item: Num Sponsis, ante sollennem in Ecclesia copulationem et benedictionem, concumbentibus publica paenitentia iuste imponatur? De Dissidiis Evangelicorum conciliandis; De consensu rationis humanae cum mysteriis divinis, et quae sunt aliae in Tomis disputationum Theologicarum Marpurgensium et Giessensium hodienum exstantes.