CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

Legatio est vel pronuba, vel negotiosa, vel fecialis, ad denunciandum bellum, (et tunc vocantur, Araldi, Heerholden) vel pacificatoria, vel officiosa, vel libera, qvando qvis ob peivarum negotium publico nomine commendatur, et literis principis ornatus, honorarium liberae legationis titulum habet.

Sine legatorum peculiari titulo qvi mittuntur, dicuntur Agendarii seu Agentes.

Legatum est donatio qvaedam a [orig: â] defuncto relicta, ab haerede praestanda. Ne autem testator ultra dodrantem seu IX. uncias legare qveat, sed qvarta pars hereditatis heredibus maneat, lege Falcidia cautum est.

LEGUMEN, berba leguminaria, fruges sine aristis, granum ferens in siliqvis, ut pisa, lentes, fabae, sesamum, cicer: sicuti frumentum est fruges, spicam in culmo ferens, ut triticum, hordeum, siligo, avena. Vid. lanta.

LEMMA, lh=mma, est geometris propositio concessa, qvam auditor antea sine praeceptore non intellexit; qvam primum autem audit, sine demonstratione concedit. Dicitur alias hypothesis, ut, omnes anguli per crucem oppositi sunt aeqvales.

LENS opticis est vitrum vel crystallus in forma disci orbicularis, latior qvam profundior: estque vel convexa, superficie sive una, sive utraque convexa; vel concava, sive una, sive utraque concava; vel mixta, qvae altera superficie est convexa, altera concova.

Lentem convexam pellucidissimam, forma hyperbolae, esse in ocuso humorem crystallinum: et retiformem tunicam spiritus plenam, post humorem crystallinum esse vice papyri, in qva pingantur visibilia reali pictura: visionem tandem esse sensionem affectae retiformis, spiritu visivo plenae: atque videre nihil aliud esse, qvam sentire affectam retiformem, docent recentiores optici.

LENTITUDO est humiditatis effectus, partes faciens tenaces viscosas et glutinosas.

Lentitudo est inertia et ignavia: qvamvis etiam lenis dici potest, qvi clementior est.

LETHARGUS, febris lenta cum inexpugnabili dormiendi necessitate et delirio conjuncta, cui confinis est coma et catalepsis. Vid. Caros in morbis,

LEUCA aliqvibus est unius et dimidii milliaris Italici. Sed alii eam censent trium Italicorum milliarium.

LEVITAS, effectus raritatis et caloris, sursum corpora a [orig: à] centro evehens: cui opponitur gravitas.

Leve, fertur sursum a [orig: à] medio sive simpliciter, qvo nihil est levius, sive respective. Ubi regula: Leve in suo loco non levitat i. e. neque movet, neque movetur sursum: sicuti nec grave in suo loco gravitat.

Levitas in ethicis est hominis garruli et inconstantis, vitium constantiae, veritati et gravitati oppositum.

LEX, no/mos2, propositio de agendis, facta per eum, qvi habet potestatem legis ferendae nomotheticam: regula actionum moralium, i. e. faciendorum et omittendorum, obligans aut ad obedientiam, aut non observata ad poenam: jussum publicum. Vid. Jus.

Lex naturae , lex naturalis, dictamen rectae rationis, judicans actui alicui inesse moralem turpitudinem aut rectitudinem, atque ob id a [orig: â] naturae domino talem actum vel verari vel probari.

Lex divina positiva ex voluntate Dei libera ortum habet, qvales sunt Judaeorum leges forenses et ceremoniales.

Lex, si praevalente plebe fertur, dicitur plebiscitum. si senatu, SCtum i. e. Senatus consultum; si principe, roscriptum vel decretum.

Lex est vel universalis, adeoque fundamentalis, obligans ipsum principem; vel particularis. eaque aut municipalis in certo territorio, aut privilegium, jus singulare, certae personae a [orig: à] principe contra communes juris normas indultum.

Leges apud Romanos erant primis temporibus 1. leges regiae 2. Valeriae, 3. Decemvirales.

Leges regiae , a [orig: à] regibus latae, a [orig: â] Sexto Papirio in ordinem redactae: unde etiam dicuntur jus

papiriaenum. item leges curiatae, qvia Romuli leges ad populum in curias distributum ferebantur.

Leges regiae, exactis regibus. exoleverunt, exceptis legibus Tulliis, qvas Servius Tullius de jure privato tulerat.

Leges Valeriae , , tribunitiae, sacratae, Iciliae, de tribunitia potestate, et provocatione ad populum.

Leges Decemvirales , seu leges XII. tabularum , qvas X. viri e [orig: è] segibus Graeciae, missis illue tribus legatis concinnarunt, et Romano populo servandas promulgarunt, constantes triplici jure, secundum illud Ausonii: Jus triplex, tabulae qvod ter sanxere qvaternae Sacrum, privatum, populi commune qvod usqvam est.

Post leges Decemvirales secuta sunt vacta plebiscita, SCta, edicta praetorum, et varsae leges, a [orig: à] suis autoribus seu rogatoribus nomen adepta, ut, Aelia, Sentia et Furia de testamentis: Apronianum SCtum de fidei commissariis hereditaribus: Aqvilia de damno injuria dato: Aterina et Tarpcia de re mulctaria: Atilia de tutelis: Apuleia, Sempronia Lici nia, Serviliae, Scribor. a Glaccbana, de agris bello captis, de populum dividendis: unde dictae leges agrariae: Claudianum SCtum de muliere alieno servo juncta: Cornelia adversus falsarios et parricidas: Falcidia, de qvarta parte hereditatis relinqvenda heredibus: Hadriani edictum de missione heredis in possessionem: Julia de majestate, ambitu, repetundis, vi publica et privata: Lepedia, sumtuaria: Libonianum SCtum de falsis: Licinia lex de foenore: Macedonianum SCtum de filiorum familias aere alieno. Oppia lex de matronarum cultu: papia, poppaea, de maritandis ordinibus, et praemiis patrum pro liberis suscipiendis: papilia de peculatu: publiciana de re perseqvenda, qvam qvis bona fide a [orig: à] domino comparavit: Statilianum Sctum de qvinqvennii praescriprione: Tertullianum, de liberorum hereditatibus matri deferendis: Trebellianum de actionibus ab heredibus in fideicommissarios transferendis, et restituenda ex fideicommisso hereditate: Titia lex de lusu: Vellejanum SCtum de mulierum intercessionibus: Velleja lex d heredum institutione: Voconia lex de mulierum hereditatibus.

Leges aliae vocabantur a [orig: à] materia, de qva disponebatur. Sic municipales. qvae valebant in municipiis: Rhodia de jactu et navalibus, apud Rhodios. et in genere de commerciis apud qvosvis populos:

agraria de dividendis inter cives agris: plagiaria de plagio: lex commissaria Vid. Pignus.

Pro legibus tandem invaluere principum constitutiones, qvae dicebantur decreta et cognitiones imperatoriae, si inter partes ipsi principes decernerent; rescripta principum, si ad libellos privatorum et ad consultationes magistratuum rescriberent; edicta principum, si generale jus publice constituerent; decisiones, si JCtorum dissensiones deciderent. Inter edicta eminet edictum perpetuum Adriani, qvo edicta praetorum hactenus incerta in ordinem et titulos redegit, aliis additis, aliis detractis. Hinc principum constitutiones ab Adriano usque ad Valerium et Gallienum digestae sunt in codice Gregoriano a [orig: à] compilatore dicto; subseqventes usque ad Diocletiauum et Maximianum in codice Hermogeniano. Principum Christianorum constitutiones digestae sunt postea in codice Theodosiano, a [orig: à] Theodosio juniore. Constitutiones subseqventium, usque ad Justinianum digestae postea sunt in Codice Novellarum. Omnes priores leges et constitutiones Justinianus digessit in V. libros Pandectarum seu Digestorum, in Compendium IV. librorum Institurionum contraxit; utque compleret, qvae deessent, codicem repetitae lectionis ex constitutionibus et decisionibus constantem edidit, novellasque nomine Authenticarum addidit. Hi libri Justiniani sexcentis postea annis innotuerunt in occidente nomine Pandectarum Pisanarum et Florentinarum. Cum interea Longobardi rerum in Italia potiri coeperunt, jus introduxerunt Lombardicum seu feudale, Germanice deinde editum nomine Speculi Saxonici et Weicbbildici. Cum postea summam rerum ad se devolverent pontifices Romani, ediderunt per Gratianum jus Canonicum, nomine Decretorum. Per Paleam, Gratiani discipulum, alias sacras constitutiones. per Raymundum de Pennaforti, qvinque libros Decretales. per Dinum Mugellanum Sextum Decretalium. Clemens V. et Johannes XXII. addidere Clementinas constitutiones et Extravagantes. Paulus IV. per Lancellottum Institutiones juris Canonici. Gregorius XIII. septimum decretalium.

Legis abrogatio est, qvando, qvae antea obligabat, simpliciter tollitur: derogatio, qvando ex parte manet, ex parte tollitur: dispensatio, qvando tollitur obligatio ab uno, reliqvis manentibus obligatis: declaratio seu interpretatio, qvando declaratur, legem in aliqvo casu non obligare: irritatio, qvando

Legislator, conditor legum, qvibus rempublicam oportet administrare: nomotbeta.

Legale, qvod est a [orig: â] legibus, ut legalis status: legalis scientia.

Legalis status, cum de lege qvaerimus, est 1. status scripti et sententiae 2. antinomiae seu contrariarum legum 3. ambigui 4. ratiocinationis. 5 translationis.

LEGITIMUM, no\mimon, qvod fit secundum legem praescriptam. Sic dicitur legitima aetas, conventio, poena tutela uxor.

Legitima est portio hereditatis ab intestato, jure naturali liberis debita: qvam qvarta parte hereditatis definiunt.

Legitimatio, actio legis, qva naturales liberi extra nuptias procreati fiunt legitimi.

Legitimatio fit 1. oblatione curiae 2. per subseqvens matrimonium. 3. per rescriptum principis.

LEXICON est liber, in qvo colliguntur vocum significationes: nihilque aliud est, qvam extensa Grammatica.

*le/cis2a [orig: à] Graecis dicitur dictio. Inde figurae et fallaciae le/cews2. Vid. Fallaciae et Figura.

LIBER est muta vox praeceptorum, adeoque medium ad solidam rerum cognitionem.

Libri sunt veterum, recentium: sinceri, improbati: methodici, amethodi; epitomici, diexodici: emendati, corrupti: genuini, supposititii.

Liber vitae theologis dicitur vel ipse Christus, cui inserti sumus, vel scientia Dei de electis salvandis.

A libro dicitur libellus, i. e. brevis seriptura: item formula scripti complectens actionem: et dicitur libellus accusatorius, Klaglibell.

Libellus est vel absolutus, causam summatim complectens: vel articulatus, singulis articulis singulas circumstantias describens.

Libellis famosus, qvo alteri crimen dolo malo objicitur: scriptum diffamitorium et convitiosum, qvoqv, modo expressum, sive literis sive pictura. Dicitur alias pasqvillus, qvod Romae ad truncam statuam cujusdam Pasqvilli soleret affigi.

A libello dicitur libellarium. ut libelarius contractus, qvi certis statiss temporibus validus est.

Libertus et libertinus, qvi vel manumissus est, vel ex manumissis natus: sicuti, qvi e [orig: è] matre libera natus est, dicitur ingenuus. Unde

Liberi nostri sunt 1. naturales et legitimi ex justis nuptiis; 2. naturales tantum ex concubina: 3. legitimati. 4. spurii seu vulgo qvaesiti. 5. incestuosi. 6. spirituales.

Liberi sunt, qvi, nisi vi vel jure prohibeantur, agere possunt, qvod volunt: sicuti servi sunt, qvibus obstat domini voluntas, qvo minus libere agere qveant.

Libera persona Libera persona est, qvae in nullius est potestate, et nemine prohibendi jus habente, de se et rebus suis disponere potest.

Libera persona est vel alieni juris, ut, qvi sunt in potestate patris aut domini: vel sui juris.

Libertas [1] est proprietas naturalis voluntati insita, qva illa qvic qvid vult, vult libere.

Libertas est vis agendi vel non agendi. Qvod si in illis, qvae voluntas libere eligit, vera bona eliguntur, prae malis, dicitur vera et ntegralibertas. Et sic liberum norest, nisi qvod fit per leges recte rationis, qvae ad illud dat optionem.

Libertas igitur in voluntate est bonum naturale et physicum; sed vera libertas est bonum morale, et dicitur libertas rectitudinis.

Libertas ab obligatione et jure est indigna nomine libertatis, qvum sit potius effrenis licentia.

Libertas in se continet dominium in proprios actus, ut qvis potestatem habeat suorum actuum, ita qvidem, ut per se et interno suo principio voluntas possit velle et nolle, aut aliter atque aliter velle. Hine Plato definit liberum, qvod in seipsum dominatur.

Libertas a [orig: à] necessitate dicitur libertas ab immutabilitate seu a [orig: à] necessitante determinatione. item libertas essentialis, et formalis, qva non sponte tantum agimus, sed et libere: item libertas indifferentiae ad agendum: libertas a [orig: à] natura et naturali determinatione: libertas oppositionis.

Libertas a [orig: à] necessitate est vel contrarietatis, vel contradictionis.

oppositos est, qvando facultas unum actum e [orig: è] duobus vel pluribus eligendis elicit, sive bonum sive malum. Sic cum Deus non potest nisi bonum libere velle, homines et bonum et malum possunt eligere.

Libertas contradictonis seu exercitii est, qvando qvis uno objecto proposito, potest id velle et non velle, adeoqve agere vel non agere. Utraque haec libertas opponitur necessitati. Vid. Necesse.

Libertas [2] a [orig: à] coactione seu violentia dicitur, qva sponte agimus, licet qvandoque necessario.

Libertas a [orig: à] coactione semper adest voluntati, qva non vult invita. Dicitur etiam libertas interior et in subjecto.

Libertas a [orig: à] coactione est voluntati naturalis et essentialis. Voluntas enim non potest cogi, et nunqvam coacta agit.

Liberum arbitrium est facultas animae rationalis, qva [orig: qvâ] voluntas objectum a [orig: â] mente, sub ratione boni vel mali monstratum, libere eligit aut respuit. Graeci vocant au)tecou/sion, e)cousi/an au)topragi/as2, au)tode/spoton. Vid. Arbitrium.

Liberum arbitrium homini in statu integritatis fuit liberum a [orig: â] coactione, a necessitare, a [orig: â] peccari servitute: sed in statu corruptionis est qvidem liberum qvodammodo ad res naturales et civiles, ut et ad res sacras externas in templo adeundo et in concionibus audiendis; sed nullam habet libertatem efficiendi res spirituales: adeoque in conversione se mere passive habet.

Libertinus, qvi cum in servitute esset natus vel servus factus, a [orig: à] domino manumittitur, et libertatem accipit.

LIBERALITAS, e)leuqerio/ths2, est virtus, qvae bene dispensat divitias: et si id fit in magnis opibus, dicitur magnificentia.

Liberalitas consistit partim in lh/yei, ut qvis recte acqvirat, qvod elargiatur; partim in do/sei, ut recte elargiatur, qvod acqvisivit.

LIBIDO est appetitus vehemens contra rationem: affectus scilicet malus, qvo sine ratione aliqvid desideratur: sicuti voluntas est bou/lhsis2, qvando cum ratione aliqvid desideramus.

Vox libidinis solet ad Veneris abusum restringi, tamen in genere significat qvamcunque immoderatam cupiditatem, ut sub illa etiam comprehendatur ira, libido vindicandi, odium, inimicitia.

LIBRA, zugo\s2 trutina, bilanx, est instrumentum, qvod pondera levat et mensurat, bilance seu duabus landbus ex scapo seu jugo in aeqvilibrio pendentibus praeditum: in

quarum una ponitur librale pondus; in altera mensurabile, examine trutinae in medio consistente et centrum repraesentante.

Libra seu trutina, qvae inaeqvalibus ab examine brachiis constat, et eodem librali pondere diversis onerum generibus examinandis accommodatum est, dicitur Statera, Schnelwage, Saxonibus, ein Desemer. Constat vecte in certas partes distincto, ut pondus aeqvetur appendiculo.

Librandi ars dicitur Isorrhopica, pars Stathmicae: item Zygostation Vid. Mechanica.

Libra dicitur etiam pondus, centenarii partem centesimam aeqvans. Centenarium autem pondus seu Centupondium, Centner, nihil aliud est, qvam centum librae. Vid. Mensura, As, pondus.

Libra est vel mercatoria et civilis, qvae constat 16. unciis seu 32. Loth; vel Romana seu medicinalis, qvae continet 12. uncias seu 24. Loth, Vid. Pondus.

Libra occidua olim dicebantur LXXII. testes, qvia libra tot solidos apud occidentales populos comprehendit.

Licentia, agendi impunitas, licet qvandoque justitia interna careat. Ideoque non omnia, qvae licita sunt, debent nobis libere.

Licentia oratoribus dicitur figura seu modus soqvendi, qvando de rebus invidiosis confidenter dicitur. Graece par)r(hsi/a.

Licitatio est emtorum, cum precium augent, et oblatis pro re vendenda nummis aliqvid ad dunt.

LIEN, splen, pare/gxuma, subnigricans, molle et spongiosum, forinsecus gibbum et intrinsecus cavum, in sinistro hypochondrio, alterum sangvificationis organum, prout recentiores demonstrarunt: qvorum aliqvi etiam docent, illum esse receptaculum nutrimenti liqvidi seu potus.

Lienteria [1] est intestinorum difficultas, cum cruda dejiciuntur, qvae sunt comesta.

LIGAMENTUM, sundesmo\s2, substantia in corpore solida, alba et exanguis, cartilagine mollior, nervis et membranis durior, ad colligationem ossium instar funiculi destinata, ne fiat luxatio, adeoque ad motum musculorum juvandum.