CAMENA Early Modern Latin Texts

ADAGIA OPTIMORVM VTRIVSQVE LINGVAE SCRIPTORVM OMNIA, QUAECVNQVE AD HANC VSQVE diem exierunt. PAVLI MANVTII STVDIO ATQVE industria, Doctissimorum Theologorum consilio atque ope, ab omnibus mendis vindicata, quaepium, et veritatis Catholicae studiosum Lectorem poterant offendere. Cum plurimis ac locupletissimis Indicibus. [gap: illustration] URSELLIS, Ex Officina Cornelii Sutorii, impensis Lazari Zetzneri, Bibliop. M. D. CIII.

GREGORIO XIII. PONT. MAX.

NIhil in rerum natura stabile, nihil firmum, omnia fluxa, omnia fallacia reperiri, et omnes iampridem affirmarunt, et ego nuperrime, domestico exemplo doctus, nimis grauiter sensi. Cum enim Paullus Mannuccius, pater meus, Romam venisset, Tuaque benignitate fretus, ea aggredi in animo haberet, quae studiosis omnibus summam vtilitatem parerent: cum inquam in eo totus esset, ecce Tibi, mors eum rapuit, rapuit mihi patrem, rapuit (liceat mihi, quod sentio, libere proloqui) praeclarum, ac prope singulare veteris eloquentiae exemplum. Quis enim, eius scripta legendo, et sententiarum pondere, et verborum nitore referta, valde non commouetur? aut quis in eis natiuum quendam antiquitatis

characterem non agnoscit? Sentiemus posteri, quantum difficultatis insit in eloquentia comparanda: cuique viuo maleuoli quidam obtrectatores inuidebant, eum nunc e medio sublatum vel inuiti admirabuntur. Verum, quid ago? Patris ne mei laudes perscribere proposui? Minime, etsi, si id etiam facerem, pietatem debitam praestarem. Sed in hoc non me affectus aliquis mouet, verum iudicium, quod tametsi in me sit exiguum, cum id tamen videam tot amicorum, non insulsorum hominum, iudicio comprobari, non possum de meo pessime existimare. Hoc assequor certe, vt patrem meum dum laudo, summas Tibi deberi gratias confitear, qui literatos homines Tua benignitate subleuandos, liberales disciplinas, iamdiu prope exsules, ad patriam sedem reuocandas cures. Tu inter alia, quae ad summi Apostolatus curam pertinent, cum videas plurimum referre, vt S. Concilij Tridentini Decreta obseruentur, omne studium, omnemque auctoritatem Tuam eo confers, vt ne quid praetermittatur

eorum quae Sanctissimi illi Patres ad Christianae Reipub. vtilitatem pertinere censuerunt. Cumque ab eodem Concilio eidem Patri meo demandatum fuisset munus perpurgandi librum de veteribus vtriusque linguae Prouerbijs, ne, qui eorum studio tenerentur, vllam partem combiberent eius impietatis, quam eius libri scriptor scriptis suis plurimam adsperserat: fecisti, vt Pater meus emendationem susciperet, quam cum, doctissimorum Theologorum ope, Tuo iussu absoluisset, paullo post ipse moritur. Hic liber cum edendus in publicum esset, Tibi debitus, a Te proficiscens, quippe quem communicari omnibus iusseris iure optimo a me S. T. inscribitur. A me, tamquam ab eius filio, cui Tu id mandaueras, S. Tuae, tamquam ei, quae bonum hoc omnibus impertierit. Laetentur igitur homines, talem nobis contigisse Pastorem, qui inter alias, quas multas habet, curas, praecipuam quoque illam habet, vt haereticorum libri, detractis omnibus, quae incautos lectores errore aliquo inuoluere poterant, pub licentur. Quae Tibi

debentur gratiae? quae habebuntur in omni tempore a studiosis hominibus, dum hoc volumen tractabunt? Verum Tu id non spectas: qui ipsum recte agere, non propter laudem, quae apud mortales consequitur, laudabile iudicas, sed quod in omni tua vita vnum illud Tibi propositum fuit, vt recte agendo aetatem ageres. Quod cum semper feceris, ea es assecutus a Summo Deo, quae summa in terris sunt, Quod vt beneficium nobis idem Deus diuturnum quoque concedat (qui ex vita Tua tot commoda, tot ornamenta sentimus) summis precibus obsecrare neque desinimus, neque vnquam desinemus.

IOAN. GVADAGNI MONTERCHII CARmen ad Lectorem.

NEscia mortalis mens, quae fortuna secundet,
Quaeue aduersa premat, cur vno frangeris ictu?
Sustulit ista prior, terrarum compita plantis
Quae omnia lustrarunt prouerbia; reddidit ista.
His igitur doctus nullo discrimine pectus
Praescia quod munus fati, sortisque futurae
Obiectat, comple; atque humeris cape grande trophaeum
Ipse volaturus puer inter numina Diuum.
Haec noua Pieridum, inquam, munera candida pubes
Combibat, et praesens, quae et consectabitur AEuum?
Nam quod apud veteres complexa est attica *mi/ths2
Quidquid et in libris scalpsit saturnia Clio,
Instar apum hinc liceat liquentia sugere mella,
Nectareos succos, queis laus, et gloria surgit
Non cessit certe cuiquam, Duce, cautius ire
Vel Phoebo, quem Cinthos amat, vel clarior illa
Delos: Necque fauet cuiquam, tam Pallas, ad artes,
AEuo. Relliquias veterum, monumenta diserta
Praelucens monstrat codex: et dulcia vitae.
Vertentes huic opta annos: nam vulnere secto
Totum collucet prorsusque tibi omnia Lector
Portat opus Phoebo, Aoniis, AEuoque dicatum.

AVCTORES, QVORVM LOCI PASSIM, AVT emendantur, aut explicantur.

ADAGIA QVAECVNQVE AD HANC DIEM EXIERVNT, ACCVRATE NVPER EMENDATA.

QVID SIT PAROEMIA.

PAROEMIA, definitore Donato, est accommodatum rebus temporibusque prouerbium. Diomedes autem finit hunc ad modum: Paroemia est prouerbii vulgaris vsurpatio, rebus temporibusque accommodata, cum aliud significatur quam dicitur. Apud Graecos scriptores variae feruntur finitiones. A nonnullis describitur hoc pacto, paroimi/a e)sti lo/gos w)fe/limos e)n tw=| bi/w|, e)pikru/yei metri/a| polu\ to\ xrh=simon e)/xwn e)n e(autw=|. id est, Prouerbium est sermo ad vitae ratione conducibilis, moderata quadam obscuritate multam in sese continens vtilitatem. Ab aliis hoc finitur modo. *paroimi/a e)sti\ lo/gos2 e)pikalu/ptwn to\ safe\s2 a/safei/a|. id est: Prouerbium est sermo rem manifestam obscuritate tegens. Neque clam est, complures alias, et apud Latinos et apud Graecos paroemiae finitiones extare: verum eas omnes hic referre non arbitratus sum operae pretium fore: cum, quod in hoc opere praecipue propositum sit, breuitatem illam, quam a docente requirit Horatius, vbique, quoad licebit, sequi: tum, quod eandem fere cantilenam canunt, eodemque recidunt. maxime quod inter tam multas nulla reperitur, quae vim naturamque prouerbii sic complectatur, vt non aliquid vel redundet, vel diminutum sit. Siquidem Donatus, ac Diomedes (vt interim alia non excutiamus) in omni paroemia requirere videntur inuolucrum aliquod, vt qui eam allegoriae speciem fecerint. Deinde gnwmiko\n id est, sententiale quiddam, expectant, cum addunt, Rebus, temporibusque accommodatum. Graecorum item quotquot sunt finitiones, aut sententiam ad vitam instituendam conducibilem, aut metaphorae tectorium admiscent: quaedam vtrunque cum altero coniungunt. Atqui permulta reperies apud a)kinh/tous2 (id est neutiquam violandae auctoritatis) scriptores, prouerbii nomine citata, quae nulla metaphora tegantur. Rursum non pauca, quae nihil omnino pertineant ad institutionem vitae, et a sententiae ratione prorsus e)k diame/trou, quod aiunt, dissideant. Exempla pro multis duo suffecerint.

mhde\n a)/gan, ne quid nimis, nemo non ponit inter adagia, nihil tamen habet integumenti. Et, ti\s2 a)\n a)po\ qu/ras2 a(ma/rtoi, hoc est, Quis aberret a foribus? ab Aristotele paroemiae titulo refertur: at id non video quid conferat ad vitae rationem. Iam vero non omne prouerbium allegoria quapiam tegi, vel ex Fabio liquet, cuius haec verba sunt, libro Instit. 5. Cui confine est paroimi/as2 genus illud, quod est velut fabella breuior. Videlicet palam indicat et alia paroemiarum esse genera, quae non sint allegoriae confines. Quamquam haud inficias iuerimus, maximam adagiorum partem aliqua metaphorae specie fucatam esse. Tum optimas fatemur eas, quae pariter et translationis pigmento delectent, et sententiae prosint vtilitate. Verum multo aliud est, commendare paroemiam, et quaenam sit optima demonstrare: aliud, quid ea sit in genere, definire. Nobis (quod grammaticorum pace fiat) absoluta et ad nostrum hoc institutum accommodata paroemiae finitio tradi posse, videtur ad hunc modum, Paroemia est celebre dictum, scita quapiam nouitate insigne. Vt dictum, generis: celebre, differentiae: scita quapiam nouitate insigne, proprii vicem obtineat: quando quidem his tribus partibus perfectam constare definitionem, dialecticorum consensus est.

Quid Paroemiae proprium, et quatenus.

ITAQVE peculiariter ad prouerbii rationem pertinent duo, to\ qrullou/menon, kai\ kaino/ths2, hoc est, vti celebratum sit, vulgoque iactatum. Nam hinc etiam Paroemiae Graecis vocabulum, videlicet a)po\ tou= oi)=mou to\ o(do\s2, w(/sper tri/mma kai\ parodiko\n, quod passim per ora hominum obambulet: et adagii Latinis, quasi dicas circumagium, auctore Varrone. Deinde scitum, vt aliqua ceu nota discernatur a sermone communi: Neque enim protinus, quod populari sermone tritum sit, aut figura nouatum, in hunc catalogum adlegimus: sed quod antiquitate pariter, et eruditione commendetur, id enim scitum appellamus. Quibus ex rebus accedat nouitas adagiis, mox ostendemus: nunc, quot modis celebritas contingat, paucis indicabimus. Veniunt igitur in vulgi sermonem vel ex oraculis numinum: quod genus illud ou)/te tri/toi, ou)/te te/tartoi, id est, neque tertii, neque quarti. Vel a sapientum dictis, quae quidem antiquitas oraculorum instar celebrauit. quale est illud : du/skola ta\ kala\, hoc est, ardua quae pulchra. Vel e poeta quopiam maxime vetusto: vt Homericum illud:

Siquidem, dum linguae adhuc incorruptae manerent: Poetarum versus in conuiuiis etiam canebantur. Vel e scena, hoc est, tragicorum, et comicorum actis fabulis: quod genus illud ex Euripide, a)/nw potamw=n. rursum illud ex Aristophane, ba/ll' e)s2 ko/rakas2. Praecipue vero comoedia mutuo quodam commercio et vsurpat pleraque iactata vulgo, et gignit

traditque vulgo iactanda. Nonnulla ducuntur ex fabularum argumentis, vt a)/plhstos2 pi/qos, ex Danaidum fabula. a(/|dou kunh\, Orci galea, ex fabula Persei. Quaedam trahuntur ex apologis: e quibus illud: At non videmus manticae quod in tergo est. Aliquot ex euentu nascuntur: sicut hoc, a)/lla me\n *leu/kwn, a)/lla de\ *leu/kwnos o)/nos2 fe/rei, id est, Alia Leucon, alia Leuconis asinus portat. Ex historiis aliquot mutuo sumpta sunt: quorum est illud: Romanus sedendo vincit. Quaedam profecta sunt ex apophthegmatis, hoc est, scite breuiterque responsis: sicut illud:

Sunt quae ex verbo temere dicto sunt arrepta: velut ou) fronti\s2 *(ippoklei/dh|, id est, non est curae Hippoclidi. Denique mores, ingenium seu gentis, siue hominis alicuius, siue etiam animantis, postremo rei quoque vis quaepiam insignis, ac vulgo nota locum fecerunt adagio: cuiusmodi sunt, su/roi pro\s2 foi/nikas2, id est, Syri contra Phaenices: a)kki/zein, pro eo quod est, ficte recusare quod accipere cupias, et a)lw/phc ou) dwrodokei=tai, id est, vulpes non capitur muneribus, et di\s2 kra/mbh qa/natos2, Bis crambe, mors: et klhmati\s2 ai)gupti/a, Clematis Aegyptia.

Quibus ex rebus accedat nouitas Paroemiae.

IAM, quod de nouitate diximus, id neutiquam simplex est. Nam hanc nonnunquam ipsa res secum adfert, vt krokodei/lou da/krua, Crocodili lacrymae. Nonnunquam eam figura conciliat: cum per omnes ferme schematum species adagium varietur, quas singulatim persequi non est necesse. eas duntaxat attingamus, quas frequentissime recipit. Metaphora pene semper adest: multas autem partes ea complectitur. Allegoria non minus crebra: quanquam et haec quibusdam metaphorae species est. Exemplum prioris: Res omnis in vado est. Posterioris: lu/kos2 e)/xanen. Lupus hiat. Nec infrequens hyperbole, velut gumno/teros2 lebhri/dos2. id est, Nudior exuuio serpentis. Nonnunquam vsque ad aenigma peruenit; quod auctore Quintiliano, nihil aliud est, quam obscurior allegoria, quod genus, ple/on h(/misu panto\s2, id est, dimidium plus toto. Nonnunquam allusio venerem adiungit paroemiae, veluti ba/ll' ou(/tws2, id est, Sic ferito, et su\n de\ du' e)rxome/nw, id est Duobus simul euntibus, et

Aliquoties au)th\ dia/lektos2 kai\ i)di/wma, id est, verbi proprietas, prouerbii simulacrum addit, vt w)gu/gion kako\n, id est, ingens malum. Fit interdum, vt ipsum a)mfi/bolon, hoc est, ambiguitas, decus apponat prouerbio. Cuius generis est, bou=s2 e)pi\ glw/ssh|, id est, Bos in lingua, et o(/sa mu=s2 e)n pi/sh|, id est Quaecunque Mus in Pisa. Siquidem bos et animal significat, et numisma. Mus item animantis est nomen et item athletae cuiusdam vocabulum. Et Pisa nomen vrbis, accessione literulae auctum, picem significat; pi/ssa. Nonnunquam ipsa eloquendi nouitas paroemiam efficit, vt e)n oi)/nw| a)lh/qeia, id est, In vino veritas. Nam, si dicas ebrios vera loqui, non videbitur adagium. Item si dicas: Sine cibo et potu languet libido, non habebit adagii faciem, Contra:

Sine Cerere et Baccho friget Venus, nemo non agnoscit adagii speciem. Quanquam haec ipsa nouitas, vt omnis alia, proficiscitur a figura. Decorat interim et antiquitas, vt e)ggu/a, pa/ra d' a)/th, Sponde, sed praesto est iactura. Denique in paroemiis omnes tou= geloi/ou, id est, ridiculi, formas inuenies. Sed haec minutim persequi, molestae cuiusdam diligentiae forte videatur. Tametsi de figuris prouerbialibus paulo post aliquanto copiosius dicturi sumus.

Quomodo paroemia differat ab iis, quae videntur illi confinia.

SVnt autem quaedam affinia paroemiis, puta gnw=mai, quas nostri sententias appellant: ad haec ai)=noi, qui a nostris apologi vocantur: tum a)pofqe/gmata, quae Latine, breuiter ac scite dicta, vertere licebit: praeterea skw/mmata, id est, salse dicta. Denique quicquid allegoriam, aut aliam quampiam figuram prouerbialem, ceu personam, prae se gerit. Ea tametsi difficile non sit ab adagiorum genere secernere, si quis ad finitionem, tanquam ad gnomonem, et regulam, vnumquodque norit applicare: tamen, quo faciamus satis etiam imperitioribus, haud grauabimur rudius et pinguiore, quod aiunt, Minerua rem explicare, vt plane constet quid in hoc opere simus secuti. Primum inter sententiam, et paroemiam eiusmodi ratio est, vt vtraque cum altera coniungi, vtraque rursus ab altera queat seiungi, non aliter, quam album ab homine. Vt enim non statim album quod homo, neque protinus homo quod album: nihil tamen vetat id album esse, quod sit homo: Ita non raro fit, vt sententia paroemiam complectatur: at non statim quod paroemia fuerit, idem erit et sententia, neque contra. velut,

Auaro tam deest quod habet, quam quod non habet, et
Pascitur in viuis liuor, post fata quiescit.

non vt sententiae sunt, ita sunt et adagia. E diuerso: Ego in portu nauigo, vt est prouerbium, ita sententia non est. Rursum, mh\ paidi\ th\n ma/xairan, id est, ne puero gladium, pariter et paroemiae sententiaeque rationem complectitur, denique et allegoriae. Neque defuere tamen, potissimum apud Graecos, qui grauati non sunt operam in hoc genere sumere, gnwmologi/an, id est sententiarum collectionem, conscribentes. ai)=non Aphthonius in Progymnasmatis, simpliciter mu=qon, id est fabulam, vocat. huic sunt, vt ait, varia ex inuentoribus cognomina, subari/ths2, ki/lic, ku/prios2, ai)sw/peios2. Quintilianus ai)=non ait a Graecis appellatum lo/gon muqiko\n, ai)swpopei/hton, a Latinorum nonnullis apologationem, non satis in vsum recepto nomine. Neque negat, ai)=non, paroemiae confinem esse: verum ita distinguit, vt ai)=nos2, totus sit apologus, paroemia, veluti fabella breuior. Exempli loco posuit: Non nostrum onus, bos clitellas? Ad hunc quidem modum vsurpauit Hesiodus:

*nu=n d' ai)=non basileu=s' e)re/w, noe/ousi kai\ au)toi=s2.
*(wd' i(/rhc prose/eipen a)hdo/na poikilo/deiron.

Aenon principibus referam, norint licet ipsi,
Vocalem accipiter sic affatus philomelam est.

Vtitur eundem ad modum et Archilochus et Callimachus. Etiam si Theocritus e)n kuni/skais2, ai)=non pro paroemia videtur vsurpasse, *ai)=nos2

qh\n le/getai/ tis2, e)/ba kai\ tau=ros2 a)/n' u(/lan. Iam vero apophthegmata non alio discrimine dissident a paroemiis, quam sententiae. Quemadmodum enim illud, o(\s2 au)to\s2 au)to\n ou)k e)/xei, sa/mon qe/lei, simul et adagium est et apophthegma, ita illud Simonidis ad quendam in conuiuio tacentem ei) me\n h)li/qios2 ei)=, sofo\n pra=gma poiei=s2. ei) de\ sofo\s2, h)li/qion. i. Siquidem stultus es, sapientem rem facis; si vero sapiens, stultam. Item illud: Decet Caesaris vxorem non solum crimine, verumetiam criminis suspicione vacare, apophthegma quidem est, at non item paroemia. Item: Soles duabus sedere sellis, simul et prouerbium et loido/rion est. Contra: Mater numquam, pater persaepe. Item illud Turonii: Ad molas sunt, skw=mma quidem est, at non item adagium: Quanquam sunt in hoc genere quaedam adeo commode dicta, vt facile possint in adagiorum ordinem adscisci, velut illud, me/xri bwmw=n fi/los ei)mi\, i. Vsque ad aras sum am icus. Adest enim simul et breuitas, et sententia, et figura. Haec paulo verbosius inculcauimus, ne quid a nobis in hoc expectetur opere, nisi quod sub paroemiae cadit appellationem, neve quis per negligentiam praeteritum existimet, quod prudenter, consultoque, tanquam ab argumento alienum, praetermisimus.

Commendatio Prouerbiorum a dignitate.

POrro autem ne quis hanc doctrinae partem, tanquam nimium humilem, et impendio facilem, peneque puerilem, fastidiat, atque aspernetur, paucis exponamus, quantum haec, sicuti videntur, minutula apud antiquos illos obtinuerint dignitatis, deinde quantum adferant commoditatis, si quis in loco sciteque vtatur, postremo non vsque adeo cuiuslibet esse, recte prouerbiis vti. Principio, cognitionem adagiorum non in postremis habitam apud summos viros, vel illud sat argumenti est, quod primi nominis auctores non indigna duxerint, de quibus diligenter voluminibus aliquot conscriberent. Quorum primus est Aristoteles, nimirum tantus Philosophus, vt vnus hic pro multis suffecerit, reliquit is, teste Laertio, de paroemiis volumen vnum. Chrysippus item ad Zenodotum duos de prouerbiis libros conscripsit. Scripsit eadem de re Cleanthes. Quorum virorum si labores extarent, nobis non fuisset necesse tanto sudore quaedam ex minutis istis scriptoribus, et iisdem, vt indiligentibus, ita deprauatissimis etiam, expiscari. Reperiuntur nonnulla prouerbiorum collectanea Plutarchi nomine, sed paucula, eaque ferme nuda. Inter paroemiographos subinde citatur tum ab aliis, tum ab Athenaeo in Dipnologia, Clearchus Solensis, Aristotelis auditor, et Aristides, deinde Zenodotus, qui Didymi, Tarrhaeique paroemias in compendium redegit. Citantur et Theophrasti prouerbia in commentariolis Demosthenis. Vnde liquet et illos hisce de rebus commentarios reliquisse. Neque nos fugit, id operis Zenobii nomine circunferri, verum, quoniam inueniuntur quaedam apud Aristophanis interpretem, Zenodoti eius, qui Didymum, ac Tarrhaeum in compendium redegerit, nomine relata, quae ad verbum in huius commentariis leguntur, citra fraudem esse, quod is, quocunque fuerit nomine, quid enim refert? in hoc opere, Zenodoti titulo

adducetur. Hic praeter alios Milonem quendam paroemiographum allegat. Citatur et Daemon quispiam, cum ab aliis compluribus, tum ab eo, qui dictiones aliquot ex orationib. Demosthenis, est interpretatus, qui multos de prouerbiis libros videtur composuisse. nam citatur liber 40. Extant et Diogeniani collectanea. Hesychii praefatio testatur ab ipso copiosius explicata prouerbia, quae nudius recensuisset Diogenianus, etiamsi opus ipsum pugnat cum suo prologo, cum is nomenclaturam auctorum profiteatur, et prouerbiorum argumenta, hic ita nudus sit, vt nihil esse possit magis. vnde in coniecturam adducimur, opus hoc copiosius ab auctore descriptum, post ab alio quopiam in compendium contractum. Suidas, qui et ipse in hoc numero ponendus est, Theaetetum quendam adducit, qui de prouerbiis conscripserit. Nec illud argumentum leue, quod inter bonos auctores, vt quisque fuit eruditissimus eloquentissimusque, ita quamplurimum adagiorum suis libris aspersit. Et, vt a Graecis exordiar, quid magno illo Platone, ne dicam diuino, paroimiwde/steron, vt sic dixerim? Aristoteles, serius alioqui philosophus, haudquaquam grauatur suis illis disputationibus paroemias crebras, ceu gemmulas, intertexere. Quem quidem, sicut in caeteris, ita hac quoque in parte Theophrastus est aemulatus. Plutarchus grauis ac paene tetricus auctor, quam multis vndique scatet adagiis? quem nec piguit inter problemata quasdam paroemias et proponere et excutere, idque Aristotelis exemplo. Iam, vt ad Latinos veniamus, omissis vtroque in genere grammaticis, ac poetis, (nisi si quis in his Marcum Varronem existimat annumerandum, qui Menippeis illis suis prouerbiales indidit titulos, vt plane consentaneum sit illum argumenta fabularum non aliunde, quam a prouerbiis sumpsisse mutuo) Romani Principes non existimarunt inferius esse maiestate Imperiali, vt, magnis de rebus consulti, prouerbio responderent, quod etiam nunc extat in Digestis. ou)/te pa/nta, ou)/te pa/nth|, ou)/te para\ pa/ntwn, id est, Nec omnia, nec passim, nec ab omnibus. Apud Graecos hoc adagium fertur, e)k tou= karpou= to\ de/ndron ginw/skw, id est, E fructu arborem iudico. Pittacus philosophus consultorem suum ad pueros turbine ludentes mittit, a quibus de ducenda vxore prouerbio doceatur, audiatque, th\n kata sauto\n e)/la. Theognides autem:

Non etenim cunctis placeat vel Iupiter ipse,
Seu mittens pluuiam, seu cohibens pluutam.

Quod si quem mouet antiquitatis auctoritas, nullum doctrinae genus antiquius fuisse videtur quam paroemiarum. In his ceu symbolis tota ferme priscorum philosophia continebatur. Quid aliud veterum illorum sapientum oracula, quam prouerbia? quibus tantum honoris habitum est olim, vt non ab homine profecta, sed caelitus delapsa viderentur. E caelo, inquit Iuuena. descendit, gnw=qi seauto\n, i. nosce te ipsum. Proinde pro forib. templorum veluti digna diis inscribebantur: passimque columnis, ac marmorib. insculpta visebantur, tanquam immortali digna memoria. Quod si minutula quaepiam res

videtur adagium, meminerimus ista non mole, sed pretio aestimari oportere. Quis enim sanus non pluris faciat gemmulas, quamuis perpusillas, quam saxa quaedam ingentia? et vt, auctore Plinio, in minutissimis animantibus, velut araneolo, culiceque, maius est naturae miraculum, quam in elephanto, si quis modo propius contempletur: itidem in re literaria nonnunquam plurimum habent ingenij, quae minima sunt.

Ad quot res vtilis Paroemiarum cognitio.

RELIQVVM est, vt paucis ostendamus, non minus vtilitatis inesse prouerbijs, quam olim adfuerit dignitatis. Conducit autem paroemiarum cognitio, cum ad alia permulta, tum potissimum ad quatuor: ad philosophiam, ad persuadendum, ad decus, et gratiam orationis, ad intelligendos optimos quosque auctores. Principio, ne cui mirum videatur, quod prouerbia dixerimus ad philosophiae scientiam pertinere, Aristoteles apud Synesium existimat nihil aliud esse paroemias, quam reliquias priscae illius philosophiae, maximis rerum humanarum cladibus extinctae, easque seruatas esse, partim ob compendium, breuitatemque, partim ob festiuitatem ac leporem: ideoque non segniter, nec oscitanter, sed pressius, ac penitius inspiciendas, subesse enim velut igniculos quosdam vetustae sapientiae, quae in peruestiganda veritate multo fuerit perspicacior, quam posteriores philosophi fuerint. Plutarchus item (in commentario cui titulum fecit, Quo pacto sint audiendi poetae) veterum adagia similima putat sacrorum mysteriis, in quibus maximae quaepiam res, ac diuinae minutulis et in specie pene ridiculis caeremoniis significari solent. His enim tam breuibus dictis per inuolucrum quoddam eadem innui, quae philosophiae principes tot voluminibus tradiderunt. Neque enim aliud sibi velle paroemiam illam Hesiodiam, ple/on h(/misu panto\s2, quam quod Plato tum in Gorgia, tum in libris Politicis, tam multis argumentis conatur ostendere, be/ltion ei)nai to\ a)dikei=sqai tou= a)dikei=n i. Satius esse iniuriam admittere, quam iniuriam inferre.

Ad persuadendum conducere Prouerbia.

QVOD si cui satis non sit ipsum sapere, verumetiam aliis persuadere cupiat, quam non inutilis sit haec prouerbiorum supellex, vel Aristoteles ipse satis declarat, qui non semel in rhetorices praeceptis, paroemias inter testimonia connumerat. Quemadmodum, inquiens, si quis suadere velit ne cum homine sene copulet aliquis necessitudinem, vtitur huius prouerbij testimonio, mh/pot' eu)= e)/rdein ge/ronta, id est, Ne vnquam benefacias seni. Rursum, si quis persuadeat, vt liberos item interficiat, qui parentem occiderit, huic vsui futurum est hoc prouerbium.

Quantum autem adferant ad persuadendi facultatem momenti testimonia, cui non cognitum est? Neque mediocriter conducunt sententiae. At inter haec quoque idem prouerbia collocat. Quinctilianus in Institutionum [correction of the transcriber; in the print Institionum] libris, compluribus locis prouerbiorum mentionem facit, tanquam non vna ratione ad benedicendum conducentium. Nam quinto libro paroemias exemplis coniungit, vt parem cum illis vim

obtinentes, quorum est vel praecipua. Rursum easdem eodem in libro in argumentorum genere collocat, quas Graece kri/seis2 appellant. Quorum et frequentissimus vsus, et ad persuadendum mouendumque non mediocris vtilitas. Quin magis ipsa Fabii verba libet adscribere. Nec haec quidem, inquit, vulgo dicta, et recepta persuasione populari, sine vsu fuerunt testimonia. Sunt enim quodammodo, vel potentiora etiam, quod non causis accommodata, sed liberis odio et gratia mentibus, ideo tantum dicta, factaque, quia aut honestissima aut verissima videbantur. pauloque inferius: Ea quoque, quae vulgo recepta sunt, hoc ipso, quod incertum auctorem habent, velut omnium fiunt. Quale est: Vbi amici ibi opes. Et: Conscientia mille testes. Et apud Ciceronem: Pares cum paribus, vt est in veteri proverbio, facilime congregantur. Neque enim durassent haec in aeternum, nisi vera omnibus viderentur. Hactenus Fabii verba retulimus. Idem autem paulo post deorum oracula paroemiis subnectit, velut his adfinia cognataque. Iam, quid Marcus Tullius, nonne in actione pro L. Flacco, proverbio fidem testibus abrogat? id est huiusmodi, e)n kari\ to\n ki/ndunon, id est, In Care periculum. An non [correction of the transcriber; in the print Annon] in eadem totius gentis Graecorum in ferendis testimoniis fidem eleuauit hoc proverbio? Da mihi testimonium mutuum. Quid, quod ipsi etiam philosophi passim suas rationes proverbiis fulciunt? Quo minus mirandum, si frequenter historiographi narrationis fidem ex adagio quopiam petunt. Adeo, quod in literis intercidit, quod titulis, quod colossis, quod marmoribus seruati non potuit, proverbio seruatur incolume: vt et hanc obiter adagiorum laudem indicem, quod to\ piqano\n, id est, probabilitas, ad persuadendum vel primas obtinet partes, quid, quaeso probabilius, quam quod nemo non dicit? Quid verisimilius, quam id, quod tot aetatum, tot nationum consensus, et velut idem suffragium comprobauit? Inest nimirum, inest in his paroemiis natiua quaedam, et genuina vis veritatis. Alioquin, qui fieri potuit, vt eandem plerunque sententiam in centum dimanasse populos, in centum videamus transfusam linguas, quae ne tot quidem saeculis, quibus nec pyramides obstiterunt, vel interierit, vel consenuerit? vt merito dictum illud videatur: Veritate nihil esse robustius. Deinde fit, nescimus, quo pacto, vt sententia proverbio quasi vibrata, feriat acrius auditoris animum, et aculeos quosdam cogitationum relinquat infixos. Nam longe minus tanges animum, si dixeris: Caduca, et breuis est hominis vita: quam si proverbium cites, Homo bulla. Postremo quod de risu scribit Fabius, maximas difficultates causarum, quae nullis argumentis dissolui queant, ioco eludi, id vel maxime praestat paroemia.

Ad ornatum conducere paroemiam.

Porro, quantum vel dignitatis, vel veneris adiungat orationi tempestiuus proverbiorum vsus, non arbitror pluribus explicandum. Primum enim, quis non videt, quantum maiestatis vel ex ipsa antiquitate concilient orationi? Tum, si quod schema, quod amplitudinem ac sublimitatem apponat sermoni, rursum si quod ad gratiam dictionis facit: denique,

si qua ratio festiuitatis (cum paroemia plerunque per omnes figurarum species, per omnes facetiarum [correction of the transcriber; in the print facetiaru] formas varietur) nimirum quicquid illa solent adferre, conferet, ac genuinam quandam, peculiaremque gratiam de suo insuper adiunget. Proinde, si scite et in loco intertexantur adagia, futurum est, vt sermo totus et antiquitatis ceu stellulis quibusdam luceat, et figurarum adrideat coloribus, et sententiarum niteat gemmulis, et festiuitatis cupedijs blandiatur: denique nouitate excitet, breuitate delectet, auctoritate persuadeat.

Ad intelligendos auctores conducere Paroemiam.

IAm, vt non sit alius paroemiarum vsus, certe ad intelligendos [correction of the transcriber; in the print intelligedos] optimos quosque (hoc est vetustissimos) auctores, non vtiles modo sunt, verum etiam necessariae. In quibus cum pleraque sunt deprauata, tum hae vel deprauatissimae sunt: propterea quod vere aenigmaticum quiddam habeant, vt etiam a mediocriter eruditis non intelligantur: tum quod plerunque velut ex abrupto interseruntur: nonnunquam etiam mutilatim vt a)/nw potamw=n, id est sursum fluminum. Aliquoties vnico verbo notantur, vt apud Ciceronem in Epistolis ad Atticum. Subueni, quaeso, dum est a)rxh\, id est principium. Indicat autem illud prouerbium:

Haec itaque multum offundunt tenebrarum si ignorentur. At rursum lucis plurimum adferunt, si fuerint intellecta. Denique fit nonnunquam, vt scriptor tacite ad prouerbium adludat: quod si nos fugerit, etiamsi videbitur intellecta sententia, tamen magna voluptatis pars aberit, ignorata paroemia.

Subest enim in illo prouerbium, i(/ppos2 me\ fe/rei, basileu\s2 me\ tre/fei, in hoc, mh\ th\n kamari/nan.

Commendatio a difficultate.

QVod si iuxta prouerbium, du/skola ta\ kala\, eaque vulgo ceu fastidiuntur, quaecunque facilia videntur: ne quisquam arbitretur vsque adeo procliue, vel intelligere, vel sermoni paroemiam intexere. Siquidem vt non mediocris est artificij, gemmulam scite includere annulo, et aurum purpurae intexere, ita non est cuiuis paroemiam apte, decenterque orationi inserere. Quodque Fabius scribit de risu, nihil affectari periculosius, idem de prouerbio non iniuria dixeris. Etenim in huiusmodi, quemadmodum et in musica, nisi summum praestes artificem, ridiculus sis: et aut laudem eximiam, aut risum auferas oportet.

Quatenus vtendum adagijs.

PRoinde, quatenus, quibusque modis vti conueniat adagijs, indicabimus. Ac primo loco meminisse oportebit, vt, quod eleganter Aristoteles in commentariis rhetoricis admonuit de adhibendis epithetis, id nos in vsurpandis adagiis obseruemus: nempe vt illis vtamur non tanquam cibis, sed veluti condimentis, id est, non ad satietatem, sed ad gratiam. Praeterea ne quovis inseramus loco. quemadmodum enim ridiculum sit, si quibusdam locis gemmam alligaris: itidem absurdum, si non suo

loco adhibueris adagium. Quod vero Fabius libro Institutionum 8. de sententiis vsurpandis praecepit, id totidem ferme verbis de paroemiis praecipi queat. Primum, ne, quemadmodum dictum est, nimis crebriter vtamur. Densitas enim earum obstat inuicem, quo minus eluceant, quemadmodum nec pictura, in qua nihil circumlitum est, eminet. Ideoque artifices etiam, cum plura in vnam tabulam opera conferunt, spatiis distinguunt, ne vmbrae in corpora cadant. Subsistit enim omnis paroemia, ideoque post eam vtique aliud est initium. Vnde soluta fere oratio est, et e singulis non membris, sed frustis collata, structura caret. Porro, vt adfert lumen clauus purpurae in loco insertus, ita certe neminem deceat intertexta pluribus notis vestis. Accedit hoc quoque incommodi, quia crebras captanti paroemias, nonnullas necesse est admiscere vel frigidas, vel coactas. Non enim potest esse delectus, vbi de numero laboratur. Postremo gratiam amittit quicquid aut immodicum est, aut intempestiuum. In ep istolis tamen familiaribus licebit paulo liberius hoc genere ludere: in oratione seria, sicuti parcius, ita etiam accuratius adhibendae.

Varius prouerbiorum vsus.

Hoc in loco non ab re futurum arbitramur, si paucis indicabimus, quibus rationib. variari queat paroemiarum vsus, vt possis idem adagium alia, atque alia forma producere. Principio, nihil vetat interdum, quominus idem dictum ad complures sensus accommodes: vt illud tetrimme/nos2, pi/qos2, id est, pertusum dolium, vel ad obliuiosum, vel ad profusum, vel ad auarum, vel ad futilem, vel ad ingratum traduci potest. Effluit enim quicquid infuderis in animum immemoris: apud prodigum nihil durat. auari cupiditas nunquam expletur: futilis, et garrulus nihil continet: perit quicquid contuleris in hominem ingratum. Nonnunquam per ironiam ad contrarias etiam sententias deflectitur: quod genus, si de mendacissimo quopiam loquens, dicas: a)/koue ta\ e)k tri/podos2, id est, Audi e tripode dicta. Fit interim vt vnius voculae commutatione diuersis conueniat, vt e)xqrw=n a)/dwra dw=ra, i. Hostium munera non munera: et penh/twn a)/dwra dw=ra, kola/kwn a)/dwra dw=ra, poihtw=n a)/dwra dw=ra, vt idem adagium ad hostes, ad pauperes, ad assentatores, ad poetas deflectatur. Nam hostium munera perniciem adferre creduntur. et, si quid donant pauperes, aut adulatores, aut poetae, captationes sunt verius, quam munera. Breuiter ad omnia, in quae quocunque modo haec similitudo competit, accommodes licebit. Illa ratio ferme communis omnibus, quoties a persona ad rem, aut contra, fit deflexio. Ad personam, hoc pacto. Prouerbium est, mh/d' *(hraklh=s2 pro\s2 du/o, id est, ne Hercules quidem aduersus duos: ego vero, Thersites magis, quam Hercules, qui possim vtrique respondere? Ad rem torquebitur hoc modo, prouerbio dictum est, mh/d' *(hraklh=s2 pro\s2 du/o, ego qui possim pariter et morbo, et inopiae tolerandae par esse? Variatur et inuersione prouerbium, vt dictum est, mh/d' *(hraklh=s2 pro\s2 du/o, et tu vnus contra duos Hercules audes congredi? Item hoc pacto: Contra tritum Graecis prouerbium: Expectatis carbonibus thesaurum reperi. Et: Commutauimus, non xru/sea xalkei/wn, id est, aurea aereis: sed plane ka/lkea xrusei/wn, id est, aerea aureis. Praeterea nonnunquam explicatur adagium, et confertur; nonnunquam

simplex allegoria refertur. Aliquoties etiam mutilum proponitur, vt si quo respondente, quod nihil ad rem pertineat, dicas a)/mas2 a)ph/|toun, id est, falces postulabam. Et apud Ciceronem, ta\ me\n dido/mena, id est, quae dantur. Interim satis est vnico verbo allusisse, vt apud Aristotelem, omnes eiusmodi inter ipsos keramei=s2, id est, figuli.

De Figuris prouerbialibus.

RELIQVVM est, vt ad paroemiarum catalogum accingamur, sed si prius figuras aliquot prouerbiales ostenderimus. Quaedam enim dicta sunt specie non magnopere prouerbiali, quaedam autem paroimiw/dei, (id est prouerbiali) figura, vt facile possint in paroemiarum ordinem cooptari. Igitur in totum, prouerbiorum generi confinis est omnis sententia, praeterea metaphora, peculiariter allegoria: et in his praecipue quae sumuntur a rebus insignibus, et vulgo celebratis: vt a nauigatione, a bello. Quod genus sunt illa: Secundis nauigare ventis, naufragium facere, vertere vela, tenere clauum, et exhaurire sentinam, et tradere ventis vela, contrahere vela. Item illa; Bellicum canere, et versis gladiis pugnare, receptui canere, cominus atque eminus pugnare, conferre pedem, conferre manus, atque id genus alia sexcenta. Quae si paulo longius traducantur, abeunt in paroemiarum formam. Item quae ducuntur a rebus notis, ac vehementer quotidiano sensui familiaribus, vt quoties corporis gestus ad animi rem transferuntur, cuiusmodi sunt: Premere pollicem, pro fauere: corrugare frontem, pro moleste ferre: ringi, pro indignari: exporrigere frontem,pro hilarescere. Praeterea quae trahuntur a sensibus corporis, velut, Olfacere, pro resciscere; degustare, pro experiri: Prouerbii fere faciem habent, quoties quae sunt artibus peculiaria vocabula, alio detorquentur, vt di\s2 dia\ pasw=n, id est, bis per omnia, a musicis; e)k diame/trou, id est, ex dimetiente, a mathematicis. Item, sesquipedalia verba: Incudi reddere, a fabris aerariis: Ad amussim, a fabris lapidariis: Nullam lineam duxi, a pictoribus: Extremum actum adiungere, a scenis. Interdum citra figuram tacita adlusio prouerbiale quiddam adfert. Ea tum erit optima, quoties ad auctorem, aut rem spectat magnopere celebrem, nullique incognitam, qualis est apud Graecos Homerus, apud Latinos Virgilius. Quod genus est illud apud Plutarchum; e)pei\ ma/rture/s2 ge tw=| pla/twni polloi/ t' a)gaqoi/ te pa/reisin, id est, Quando quidem testes sane Platoni multique bonique adsunt. Adlusum est enim ad morem sacrorum, in quibus sacerdos dicere consueuit, *ti\s2 th=|de, id est, Quis hic? Deinde, qui aderant, respondebant, polloi/ t' a)gaqoi\ te pa/reisin, id est, multique bonique adsunt. Item illud apud Ciceronem ad Atticum: *su/n te du' e)rxome/nw, id est: Simul duobus euntib. Et apud Lucianum: i)atrw=n pai=des2, id est, medicorum filii, pro medicis ipsis. Accedunt ad prouerbii speciem et illa, bucolico carmini familiaria, a)du/nata, a)nagkai=a, a)/topa, a)no/moia, [note of the transcriber: in the print: o)/moia]e)nanti/a, id est, impossibilia, necessaria, absurda, similia, contraria.

*)hni/de siga= me\n po/ntos2, sigw=nti d' a)h=tai.
*(a d' e)ma\ ou)= siga= ste/rnwn e)/ntosqen a)ni/a.

Ecce silet maris vnda silent et flamina venti.
Haud tamen intra nostra silent praecordia curae.

Sunt et aliae duae figurae maxime confines paroemiarum generi, quae constant, vel eiusdem, aut similis iteratione vocis, vel contrariarum contextu. Quod genus sunt, a)po\ s' o)lw= kako\n kakw=s2. kakou= ko/rakos2 kako\n w)=on. id est: Perdam te malum male. Mali corui malum ouum. Et, qre/mma sofou= sofo\n, id est, Alumnus sapientis sapiens. Id quod est apud Graecos comicos pariter ac tragicos pene solenne. Et: Eueniunt digna dignis. Amico amicus. Malis malus. Bonis bonus. Vterque vtrique cordi. Suus rex reginae placet. Et: Manus manum fricat. Graculus ad graculum. Contrariorum genus sic habet, kai\ di/kaia ka)/|dika, eu)= kai\ miarw=s2, id est: Et iusta et iniusta, Probe et improbe, apud Aristophanem, e)/kousi/ te kai\ a)/kousi, id est, Volentibusque et nolentibus, apud Platonem. Item, ou)de\n e)/pos2 ou)de\n e)/rgon, id est, Nullum dictum, neque factum. Apud nostros item, Verum vbi fas versum atque nefas. Facta atque infecta canebat. Quo tropo sic vsus est Valerius Maximus, vt ad verum sensum non cohaereat, tantum exaggeret: Obtestantem, inquit, se, aduersus omne fas et nefas, cum in summo esset Imperio, a te equite Romano fuisse trucidatum. Nam qui consistit, vt facinus nefarium dicatur esse factum aduersus omne nefas? Quo iure, quaque iniuria. Quidvis et facere, et pati. Digna, atque indigna. Quid dixit, aut quid tacuit? Domi, bellique. Publice, priuatim. Quod scis, nescis. Clamque, palamque. Iocaque, et seria. Manibus, pedibusque. Noctesque, diesque. Quae prima, aut vltima ponas. Neque magnum, neque paruum. Iuuenesque, senesque. Diis, hominibusque plaudentibus. Ad hanc formam pertinent etiam haec passim apud poetas obuia, parqe/nos2 a)pa/rqenos2. a)/numfos2 nu/mfh. a)/gamos2 ga/mos2. a)/polis2 po/lis2. du/sparis2 pa/ris2. dusdai/mwn eu)daimoni/a. a)/dwra dw=ra. a)dee\s2 de/os2. a)po/lemos2 po/lemos2. a)/kosmos2 ko/smos2. a)/xaris2 xa/ris2. a)/ploutos2 plou=tos2. id est, Virgo non virgo. Sponsa, non sponsa. Nuptiae non nuptiae. Ciuitas non ciuitas. Malus Paris Paris. Infelix felicitas. Non dona dona. Non metuendus metus. Non bellum bellum. Ornatus inornatus. Ingrata gratia.

Inopes opes. Haec e)nanti/wsis2 nonnunquam accidit et in dictione composita, vt mwro/sofos2, id est: stulte sapiens. et gluku/pikros2, id est, dulciter amarus. Sic etiam, Plutarcho teste, suum affectum vocant amantes ex voluptate et dolore mixtum, ita vt libenter contabescant. Huc pertinet et illa e)nanti/wsis2 ai)nigmatw/dhs2, id est, contrarietas aenigmatica, vt fe/rwn ou) fe/rw, e)/xwn ou)k e)/xw, et *)anh\r, kai\ ou)k a)nh\r o)/rniqa kai\ ou)k o)/rniqa, i)dw/n te kai\ ou)k i)dw\n, e)pi\ cu/lou kai\ ou) cu/lou, kaqhme/nhn, kai\ ou) kaqhme/nhn, li/qw| kai\ ou) li/qw|, ba/lleite kai\ ou) ba/llei, id est, Portans non porto, habens non habeo, vir, non vir, auem, et non auem, vidensque et non videns, in ligno et non ligno, sedentem, et non sedentem, lapide et non lapide, iaculatur et non iaculatur. Quod aenigma refertur et apud Athenaeum ex Clearcho, et apud Tryphonem; cuius meminit Plato quoque. Huius formae sunt et illa: a)/glwssos2 la/los2, id est, elinguis loquax. trwto\s2 a)/trwtos2, id est, vulnerabilis inuulnerabilis. dasu\s2 lei=os2, id est, hirsutus laeuis, a)/gonos2 go/nos2, id est, foetus non foetus. Cuiusmodi permulta proponit, ac soluit Athenaeus libro 10. Neque respuit adagiorum ratio aenigmaticam obscuritatem, quanquam alias improbatam; imo veluti familiarem libenter amplectitur. Quod genus fuerit, si quis parum sane locutum iubeat, Anticyram nauigare, aut porcum caedere, aut squillam e sepulcris vellere, quorum primum est apud Horatium, alterum apud Plautum, tertium apud Theocritum. Proinde et oracula pleraque in ius prouerbiorum abierunt, et Pythagorae symbola ad paroemiarum naturam videntur pertinere. Praecipue peculiaris est adagorum generi hyperbole, vt, Caelum territat armis, et Saxa clamore rumpit. et Risu diffluo. maxime si qua metaphorae species admisceatur. Effertur varijs modis, vel per denominationem, vel per comparationem, vel per similitudinem, vel per epitheton. Exempla sunt: Alter Aristarchus. Et: Noster hic Phalaris. Et: Stentore clamosior. Velut leaena in Machaera. Stentorea vox. Nestorea facundia. Neque vero pigebit ceu fontes aliquot indicare, a quibus genus hoc figurarum duci possit.

Sumitur enim interdum ab ipsa re, quoties hominem scelestum, scelus appellamus: dedecorosum, dedecus: pestilentem, pestem: lurconem, barathrum: tenebrionem, tenebras: contaminatum, labem: spurcum, coenum: contemtum, quisquilias: impurum, sterquilinium: portentosum, portentum: molestum, vlcus: carcere dignum, carcerem. Quorum vnumquodque fere potest et per comparationem efferri, vt xrusou= xrusote/ra, auro magis aurea. et, ipsa nequitia nequior, caecitate caecior, loquacitate loquacior, deformitate deformior, ipsa siti siticulosior, paupertate pauperior, infortunio infortunatior, ipsa infantior infantia. Ad hanc classem pertinent et illa: Pater esuritionum. Et: Omnis eloquentiae fons. Et: Plus quam infantissimus. Et: Plus quam perditus.

Huic proxima sunt, quae a rebus similibus trahuntur. vt, Melle dulcior. Pice nigrior. Niue candidior. Oleo tranquillior. Infima auricula mollior. Auro purior. Plumbo stupidior. id est, Stipite tardior. Litore surdior. Iracundior Adria. Aequore surdior. Spongia bibacior. Arenis sitientior. Pumice siccior. Aere Dodonaeo loquacior. Vitro fragilior. Pila

volubilior. Cothurno instabilior. Clematide Aegyptia gracilior. Alno procerior. Cote durior. Sole clarior. Sydere pulcrior. Buxo pallidior. Sardois herbis amarior. Alga vilior. Aetna aestuantior. Beta insulsior. Trutina iustior. Spina distortior. Ampulla vanior. Pluma leuior. Vento instabilior. Morte odiosior. Barathro capacior. Labyrintho inuolutior. Corchoro vilior. Subere leuior. Dolio pertuso incontinentior. Laterna perlucentior. Clepsydra perstillantior. Fonte purior. Eurypo mobilior. Oculis charior. Luce lucidior. Vita antiquior. Rubo arefacto praefractior. Crambe recocta molestior. Clauo purior. Floralibus licentiosior.

Item ab animantibus: vt, Muliere loquacior. Passere salacior. Hirco libidinosior. Ceruo viuacior. Cornice annosior. Graculo magis obstreperus. Luscinia vocalior. Dipsade nocentior. Vipera virulentior. Vulpe fraudulentior. Echino asperior, Porcello Acarnanio lenior. Anguilla magis lubricus. Lepore timidior. Limace tardior. Pisce sanior. Pisce magis mutus. Delphino lasciuior. Phoenice rarior. Scropha foecundior alba. Nigro cygno rarior. Hydra magis versipellis. Albo coruo rarior. Vulture edacior. Scorpijus improbior. Testudine tardior. Glire somniculosior. Sue indoctior. Asello stolidior. Hydris immitior. Dama pauidior. Hirundine bibacior. Cane rixosior. Vrso hispidior. Tipula leuior. Cuiusmodi quaedam congerit et Lucianus. o)rgilw/teroi me\n tw=n kunidi/wn w)/ntes2, deilo/teroi de\ tw=n lagow=n, kolakeutikw/teroi de\ tw=n piqh/kwn, a)selge/steroi de\ tw=n o)/nwn, a(rpaktikw/teroi de\ tw=n ga lw=n, filoneiko/teroi de\ tw=n a)lektruo/nwn. i. Cum sint iracundiores catellis, timidiores leporibus, adulantiores simiis, libidinosiores asinis, rapaciores felibus, contentiosiores gallis gallinaceis. Item Plutar. aduersus vsuram. a)piqanw/teros2 w)\n koloiou=, a)fwno/teros2 pe/rdikos2, kai\ kuno\s2 a)gennesteros. id est. Cum minus fidei tibi habeatur, quam graculo, magis mutus sis, quam perdix, abiectior, seruiliorque cane.

Ducuntur a personis deorum: Diana intactior Ipsis Charitibus humanior. Priapo salacior. Venere formosior. Mercurio facundior. Momo mordacior. Vertumno inconstantior. Proteo mutabilior. Empusa magis varius.

A personis fabulosis: Tantalo sitientior. Atreo crudelior. Cyclope immanior. Oreste insanior. Vlysse dolosior. Nestore facundior. Glauco stupidior. Iro pauperior. Penelope castior. Nireo formosior. Tithono viuacior. Erisichthone esurientior. Niobe foecundior. Stentore clamosior. Tiresia caecior. Busiride illaudatior. Sphinge inuolutior. Labyrintho intricatior. Daedalo ingeniosior. Icaro audacior. Gigantibus elatior. Gryllo stultior. Lynceo perspicacior, Excetra pertinacior.

A personis comoediarum: Thrasone Terentiano gloriosior. Demea iurgiosior. Mitione facilior. Gnathone adulantior. Phormione confidentior. Dauo versutior. Thaide blandior. Euclione parcior.

A personis historiarum: Zoilo inuidentior. Catone seuerior. Timone inhumanior. Phalaride crudelior. Timotheo felicior. Sardanapalo nequior. Numa religiosior. Phocione iustior. Aristide incorruptior. Craeso ditior. Crasso nummatior. Codro pauperior. Aesopo luxuriosior. Herostrato ambitiosior. Fabio cunctantior. Socrate patientior. Milone robustior. Chrysippo acutior. Trachalo

vocalior. Curione obliuisior. Nostri temporis Aristarchus. Item, Praeposter Cato.

A gentibus: Poeno perfidior. Scytha asperior. Scythotauris inhospitalior. Cretensi mendacior. Parthis vanior. Thracibus bibacior. Thessalo perfidior. Care vilior. Sybarita fastuosior. Milesiis effaeminatior. Arabis ditior. Pygmaeo breuior. Arcade stolidior.

Ab officiis: Lenone magis periurus. Cinaedo mollior. Milite gloriosior. Areopagita tristior. Tyranno violentior. Carnifice immanior.

De praemollienda Paroemia.

IAM illud, tametsi minutulum humiliusque videatur, tamen posteaquam docendi munus suscepimus, non grauabimur propter imperitiores admonere: videlicet, vt in vsurpandis adagiis meminerimus, quod in verbis nouatis, aut durius translatis fieri Fabius iubet, id quod ait a Graecis elegantissime praeceptum esse, videlicet, proepiplh/ttein th=| u(perbolh=|, ita nos oportebit: proepiplh/ttein th=| paroimi/a|, hoc est, praecastigare, et velut occurrere paroemiae, si quando vel obscurior, vel alioqui durior videbitur. Recipit enim hoc genus, sicuti paulo superius ostensum est, et metaphoras quantumlibet duras, et nouationes vocum licentiosas, et hyperbolas parum pudentes, et allegorias ad aenigma vsque obscuras. Graeci proepiplh/ttousin his ferme modis, kata th\n paroimi/an. w(s2 fasi. fasi/. to\lego/menon. to\ tou= logou. w(s2 palaio/s2 fhsi lo/gos. w(/sper le/gousin. w(s2 le/getai. w(s2 le/gomen paroimiazo/menoi. w(s2 le/gousin oi( pai/zontes2. kalw=s2 ei)/rhtai, id est. Iuxta prouerbium, vt aiunt, aiunt, quod dicitur, quod dici solet, vt antiquum ait dictum, vt dicunt, vt dicitur, vt dicimus prouerbio, vt dicunt iocantes, recte dictum est. Iisdem ferme orationibus vtuntur Latini, Aiunt, vt aiunt, vt est in veteri prouerbio, iuxta vulgo tritum sermonem, quemadmodum vulgo dici consueuit, vt vetus verbum vsurpem, vt adagio dictum est, vere hoc dicunt.

PROVERBIVM. Amicorum communia omnia.

*t*a\ tw=n fi/lwn koina\, id est, Amicorum communia sunt omnia. Ex hoc prouerbio Socrates colligebat, omnia bonorum esse virorum non secus, quam Deorum. Deorum, inquit, sunt omnia. Boni viri deorum sunt amici. Et amicorum inter se communia sunt omnia. Bonorum igitur virorum sunt omnia. Refertur apud Euripidem in Oreste,

*fi/lwn ga\r ou)de\n i)/dion, oi(/tines2 fi/loi
*)orqw=s2 pefu/kas', a)lla\ koina\ xrh/mata.

Nam vere amicis proprium prorsus nihil.
Sed inter ipsos cuncta sunt communia.

Terentius in Adelphis: Nam vetus quidem hoc verbum Amicorum inter se communia esse omnia. Testatur et apud Menandrum fuisse in eadem fabula M. Tullius lib. offic. 1. Vt in Graecorum, inquit, prouerbio est. Amicorum esse omnia communia. Citatur et ab Aristotele lib. Moralium 8. et a Platone de Legib. 5. Quo loco conatur demonstrare, felicissimum reip. statum, rerum omnium communitate constare, prw/th me toi/nun po/lis2 te/ e)sti kai\ politei/a kai\ no/moi [note of the transcriber: in the print: no/moi\] a)/ristoi, o(/pou to\ pa/lai lego/menon a)n

gi/gnhtai kata\ pa=san th\n po/lin o(/ti ma/lista. le/getai de\ w(s2 o)/ntws2 e)sti\ koina\ ta\ fi/lwn. id est, Prima quidem igitur ciuitas est et reipublicae status, ac leges optimae, vbi quod iam olim dicitur, per omnem ciuitatem quam maxime fieri potest obseruabitur. Dictum est autem vere, res amicorum communes esse. Idem ait, felicem ac beatam fore ciuitatem, in qua non audirentur haec verba: Meum, et non meum. Aristoteles lib. Polit. 3. temperat Platonis sententiam, volens possessionem ac proprietatem esse penes certos, caeterum ob vsum, virtutem, et societatem ciuilem, omnia communia, iuxta prouerbium Martialis lib. 2. iocatur in quendam Candidum, cui semper in ore fuerit hoc adagium, cum alioqui nihil impertiret amicis.

Candide koina\ fi/lwn, sunt haec tua Candide pa/nta,
Quae tu magniloquus nocte dieque sonas.

Eleganter Theophrastus apud Plutarchum in commentariolo, cui titulus: peri\ filadelfi/as2, *ei)koina\ ta\ fi/lwn e)sti\, ma/lista dei= koinou=s2 tw=n filw=n [note of the transcriber: in the print: filwn] ei)=nai tou=s2 fi/lous2, i. Si res amicorum communes, maxime conuenit, vt amicorum item amici sint communes. M. Tullius lib. de legibus primo videtur hoc adagium Pythagorae tribuere, cum ait: Vnde enim illa Pythagorica vox, ta\ fi/lwn kai\ koina\, kai\ fili/an i)so/thta, i. Res amicorum communes, et amicitiam aequalitatem. Praeterea Timaeus apud Diogenem Laertium, tradit hoc dictum primum a Pythagora profectum fuisse. A. Gellius Noctium Atticarum libr. 1. cap. 9. testatur Pythagoram non solum huius sententiae parentem fuisse, verum etiam huiusmodi quandam vitae, ac facultatum communionem induxisse.

Amicitia aequalitas. Amicus alter ipse

Haec quoque ad Pythagoram auctorem referunt, quod eandem complectantur sententiam, th\n fili/an i)so/thta ei)=nai, kai\ mi/an yuxh\n. to fi/lon, e(/teron au)to\n, i. Amicitiam aequalitatem esse. et eandem animam. Et: Amicum [correction of the printer; in the print Amicu], alterum ipsum. Neque enim quicquam non commune, vbi fortunarum aequalitas, neque dissensio, vbi idem animus, neque diuortium, vbi coagmentatio duorum in vnum. Aristoteles magnorum Moralium lib. 2. o(/tan boulw/meqa sfo/dra fi/lon ei)pei=n, mi/a fame\n yuxh\ h( e)mh\ kai\ h( tou/tou, i. Quoties volumus vehementer amicum dicere, vna, inquimus anima mea, et huius. Idem eodem lib. e)/sti ga\r, w(/s2 fame\n, o( fi/los2, e(/teros2 e)gw\, i. Est enim, vt dicere solemus, amicus, alter ego. Plato lib. de legibus 6. citat tanquam vetus dictum, et ceu prouerbio iactatum. palaio\s2 ga\r o( lo/gos2 a)lhqh\s2 w)\n, i)so/ths2 filo/thta a)perga/zetai, ma/la me o)rqw=s2 ei)/rhtai kai\ e)mmelw=s2, i. Nam vetus illud verbum et vere, et eleganter dictum est, aequalitatem amicitiae auctorem esse. Neque tamen id sentit Plato, iuuenibus ac senibus, doctis atque indoctis, stultis ac sapientibus, robustis ac debilibus omnia aequalia exhibenda esse, sed cuique pro sua dignitate distribui oportere. Alioquin, quemadmodum ait inibi Plato: toi/s2 a)ni/sois2 ta\ i)/sa a)/nisa gi/gnoint' a)\n. i. Inaequalibus aequalia, erunt inaequalia. Et, vt summum ius in summam inuriam vertitur, ita summa aequalitas, summa

fit inaequalitas. Quemadmodum festiuiter dixit Plinius, aequalitate in ferendis sententiis nihil inueniri posse inaequalius. Quanquam hoc quoque quidam ex Homero sumtum existimant; apud quem illud aliquoties, i)=son e)mh=| kefalh=|, id est, Aeque atque meum ipsius caput. Atque haec omnia Aristoteles libr. Moralium 9. prouerbij titulo citat.

Pythagorae Symbola.

SED, quandoquidem in Pythagorae mentionem incidimus, non grauabimur, et reliqua illius symbola, priscis illis oraculorum instar celebrata, adscribere, quae quidem in praesentia licuit apud Graecos inuenire scriptores. Nam ea tametsi prima (quod aiunt) fronte superstitiosa quaepiam, ac deridicula videantur, tamen, si quis allegoriam eruat, videbit nihil aliud esse, quam quaedam recte viuendi praecepta. Nihil enim opus est Tyrrhenorum imitari superstitionem, qui haec etiam citra vllam allegoriam obseruant, vt testatur in Symposiacis Plutarchus. Idem in vita Numae tradit quaedam huius generis symbola Numae conuenisse cum Pythagoricis.

*mh\ geu/esqai tw=n melanou/rwn, id est, Ne gustes ex iis, quibus est nigra cauda. Interpretatur Plutarchus in commentariis De liberis instituendis, ne commercium habeas cum improbis, et iis, qui sunt nigris, ac infamibus moribus. Tryphon Grammaticus inter aenigmatis exempla hoc quoque commemorans interpretatur hoc modo, yeudh= lo/gon mh\ proi+/esqai. to\ ga\r yeu=dos2 e)n toi=s2 e)sxa/tois2 me/resi melai/netai, kai\ a)maurou=tai. id est, Ne mendacem sermonem protuleris. Mendacium enim in extremis partibus nigrescit, et obscuratur. Quidam ad sepiam piscem referunt, qui atramento, quod in cauda gestat, semet occulit. Quanquam Plinius libr. 32. capite vltimo, Melanurum inter pisces recenset, cum de sepiis multa prioribus libris disseruerit, vt videatur non idem esse Piscis Melanurus, et Sepia. Theodorus Gaza Melanurum oculatam vertit, quem piscem nominat tantum eo loco, quem modo indicauimus.

Stateram ne transgrediaris.

*mh\ zugo\n u(perbai/nein, id est, Stateram ne transilias, hoc est, ne quid facias praeter ius et aequum. Nam stateram olim aequitatis symbolum habuisse vulgo, vel Doricum illud prouerbium indicat, staxa/nhs2 dikaio/teros2, id est, trutina iustior. Ad eum modum dum interpretatur Demetrius Byzantius apud Athenaeum libro Dipnosophistarum decimo.

Choenici ne insideas.

*xoi/niki mh\ e)pikaqi/sai, id est, Choenici ne insideas. Interpretatur diuus Hieronymus, de victu ne fueris solicitus in diem crastinum. Est enim Choenix demensum, et cibus diurnus, vt apud Homerum Odysseas t:

Namque operae immunem haud patiar quicunque meam vnquam
Choenica contigerit.

Eodem pacto Laertius et Suidas exponunt. Porro seruis olim cibus diurnus choenice diurnus choenice distribuebatur, vt illi vicissim operis pensum persoluerent, quam ob causam Apollo Pythius Corinthios xoinikome/tras2 appellauit, quia seruos possiderent quodragies sexies mille. Auctor Athenaeus libro sexto. Plutarchus autem longe diuersius,

puta, non indulgendum ocio, sed industria prospiciendum victum, ne desit in posterum. Idem in Symposiacis huius symboli meminit, his quidem verbis: meta\ th=s2 puqagorikh=s2 koi/nikos2, e)f' h(=s2 a)phgo/reue kaqh=sqai, dida/skwn h(ma=s2, a)ei/ ti tou= paro/ntos2 ei)s2 to\ me/llon a)polei/pein, kai\ th=s2 au)/rion e)n th=| su/meron mnhmoneu/ein, hoc est, Vna cum Pythagorica choenice, in qua vetuit desidere, docens nos vt ex eo, quod praesens est, semper aliquid in futurum relinquamus, et crastini diei in hodierno meminerimus. Existimat autem idem maiores significare voluisse, quibus religiosum habitum est, mensas inanes tollere. Demetrius Byzantius apud Athenaeum interpretatur, non oportere spectare tantum quae praesentis diei sunt, quin crastinum semper esse expectandum, propemodum cum Plutarcho consentiens.

Ne cuiuis dexteram inieceris.

*mh\ panti\ e)mba/llein decia, id est, Ne cuiuis porrigas dexteram, hoc est, Ne temere quemlibet in familiaritatem admittas, sed deligas quem diligas. Idem citatur atque exponitur a Plutarcho, e)n tw=| peri\ th=s2 polufili/as2. Conuenit cum illo Solonis apophthegmate [correction of the transcriber; in the print apohthegmate], quod ex Apollodoro refert Diogenes Laertius, fi/lous2 mh\ taxu\ ktw=, ou(\s2 d' a) kth/sh| mh\ a)podoki/maze, id est, Amicos ne cito pares, quos autem paraueris, ne reiice.

Arctum anulum ne gestato.

*mh\ forei=n steno\n daktu/lion, id est, Arctum anulum ne gestato, hoc est, interprete diuo Hieronymo, Ne vixeris anxie. Et ne temet in seruitutem coniicias, aut in eiusmodi vitae institutum, vnde te non queas extricare. Siquidem quisquis anulum angustum gestat, is sibi quodammodo vincula iniicit.

Ignem ne gladio fodito.

*pu=r sidh/rw| mh\ skaleu/ein, id est, Ignem gladio ne fodito, hoc est, Ira percitum ne lacessas, quin magis concedere conuenit, et blandis verbis tumidum animum placare. Ita diuus Hieronymus, et apud Athenaeum Demetrius Byzantius. Diogenes Laertius exponit, potentium et ferocium iracundiam non esse conuitiis exagitandam, propterea quod flamma, quo magis exagitatur, hoc magis atque magis inualescit. Neque dissentit ab hoc interpretamento Plutarchus. Quanquam Plato libro De legibus sexto sic vsurpauit, vt de iis dici solitum videatur, qui frustra moliuntur, quod effici nullo pacto queat, ostendens id lusus genus quoddam fuisse, vt ignem gladio dissecarent. Ad eundem ferme sensum retulit diuus Basilius in epistola ad nepotes, vt idem sibi velint, Ignem gladio dissecare, et Cribro haurire aquam. Huc nimirum adlusit Lucianus in secundo Verarum narrationum libro, cum ex insulis fortunatis dimitteretur, fingens se a Rhadamantho admonitum, vt, si quando rediret in hunc nostrum orbem, tria quaedam obseruaret, mh\ pu=r maxai/ra| skaleu/ein, mh/te qe/rmous2 e)sqi/ein, mh/te paidi\ u(pe\r ta\ o)ktwkai/deka e)/th plhsia/zein, id est, Ne gladio ignem diuerberaret, ne lupinis vesceretur, ne se puero decimum octauum annum egresso adiungeret. Si quidem horum meminisset, futurum, vt aliquando ad eam insulam reuerteretur. Horatius hoc dicto videtur indicare crudelitatem cum insania coniunctam. Amor enim per se furor est, qui, si erumpat in pugnas ac caedes, ignis gladio perfoditur.

Cor ne edito.

*mh\ e)sqi/ein th\n kardi/an, id est, Cor ne edito, hoc est, ne curis tuum ipsius animum excrucies. Ad hunc modum enarrat Demetrius Byzantius apud Athenaeum. Aut, Ne sollicitudinibus vitam reddas breuiorem. Aristot. [abbr.: Aristoteles] enim libro de partibus animalium tertio narrat, cor esse fontem omnium sensuum, vitaeque ac sanguinis. Aristophanes in Nebulis.

*h)/toi o(\ kap pedi/on to\ a)lh/i+on oi)=os2 [note of the transcriber: in the print: oi(=os2] a)la=to,
*(\on qumo\n kate/dwn, pa/ton a)nqrw/pwn a)leei/nwn.

Solus at ille quidem vacuis errabat in agris
Cor adedens curis, hominum vestigia vitans.

*)/enqa du/w nu/ktas2, du/o t' h)/mata sunexe\s2 ai)ei\
*kei/meq' o(mou=, kama/tw|, te kai\ a)/lgesi qumo\n e)/dontes2.

Hic soles, noctesque duas consedimus. vsque
Rodentes animum curis [reading uncertain: print faded] simul atque labore.

*kua/mwn a)pe/xesqai id est, a fabis abstineto. Huius aenigmatis varia reperitur interpretatio. Plutarchus in commentario De liberis educandis, ad hunc enarrat modum: Abstinendum a tractandis reipublicae muneribus, propterea quod antiquitus in creandis magistratibus suffragia per fabas vice calculorum ferebantur. Quanquam idem in Problematis diuersam adfert causam: nempe quod omnia legumina ventum et humorem impurum adferant corporibus, atque hanc ob causam ad Venerem incitent. In eadem sententia M. Tullius item fuisse videtur, qui in libro De diuinatione primo scribit ad hunc modum: Iubet igitur Plato sic ad somnum proficisci corporibus affectis, vt nihil sit, quod errorem animis perturbationemque adferat. Ex quo etiam Pythagoreis interdictum putatur, ne faba vescerentur, quae res habet inflationem magnam. Is cibus tranquillitatem mentis quaerentibus constat esse contrarius. Aristoxenus tamen apud A. Gellium libro quarto, capite vndecimo refellit hanc opinionem, affirmans Pythagoram nullo legumine saepius vsum, quam fabis, quod is cibus et aluum sensim subduceret et laeuigaret. Porro Gellius de cyamo non esitato, causam erroris fuisse putat, quod in Empedoclis carmine, qui disciplinas Pythagoricas sectatus est, versus hic inuenitur:

Opinati enim sunt plerique, ku/amon legumentum vulgo dici. Sed, qui diligentius scitiusque carmina Empedoclis arbitrati sunt, kua/mous2 hoc in loco testiculos significare dicunt: eosque more Pythagorae aperte atque symbolice, kua/mous2 appellatos, quasi sint ei)s2 to\ kuei=n deinoi\, kai\ ai)/tioi tou= kuei=n id est, ad ferendum vterum efficaces, causaeque ferendi vteri, et geniturae humanae vim praebeant. Idcirco Empedoclem versu isto non a fabulo edendo, sed a rei Venereae proluuio voluisse homines deducere. De causis intellectae fabae haec ex Aristotele refert Laertius, *fhsi\ de\ *aristote/lhs2 e)n tw=| peri\tw=n kua/mwn, paragge/llein au)to\n a)pe/xesqai tw=n kua/mwn, h)/toi o(/ti ai)doi/ois2 ei)si\n o(/moioi, h)\ o(/ti a(/|dou pu/lais2. a)go/naton ga\r mo/non. h)\ o(/ti fqei/rei h)\ o(/ti th=| tou= o(/lou fu/sei o(/moion, h)\ o(/ti o)ligarxiko\n. klhrou=ntai gou=n au)to\i=s2. id est, Ait autem Aristoteles in libro de fabis, illum iussisse a fabis abstineri, vel quod pudendis essent similes, vel quod inferorum portis. vnum enim hoc legumen expers geniturae. vel quod corrumpat, vel quod vniuersi naturae simile, vel quod ad oligarchiam pertineat. Nam fabis sortiuntur. Cum eo, quod postremo loco attigit Aristoteles, conuenit quorundam sententia, qui putant Pythagoram hoc aenigmate deterruisse a capessenda republica. nobis magis etiam arridet, quod addit is, qui historias, quas Gregorius Nazianzenus attigit, collegit, Edere fabas, qui lucro corrupti ferunt suffragia. Plutarchus apud eundem Gellium testatur, Aristotelem scriptum reliquisse, quod Pythagoras mh/tras2 kai\ kardi/as2, kai\ a)kalu/fhs2, kai\ toiou/twn tinw=n a)/llwn a)ph/xeto id est, vulua, corde, et marina vrtica, atque id genus quibusdam aliis abstinuerit. Theon Grammaticus apud Plutarchum in Symposiacis narrat, apud Aegyptios tantam esse fabarum religionem, vt eas neque serant, neque comedant, imo nec aspicere fas sit, Herodoto teste. Quin et apud Romanos inter funesta habebantur fabae, quippe quas nec tangere, nec nominare Diali Flamini liceret, quod ad mortuos pertinere putarentur. Nam et lemuribus iaciebantur laruis, et parentalibus adhibebantur sacrificiis, ea in flore earum literae luctus apparere videntur, vt testatur Festus Pompeius. Plinius existimat ob id a Pythagora damnatam fabam, quod haberet sensus, et pariat insomnia, vel quod animae mortuorum sint in ea. Qua de causa et in parentalibus assumitur. Vnde et Plutarchus testatur, legumina potissimum valere ad euocandos manes. Varro ob hoc Flaminem ea non vesci tradit, quoniam et in flore eius literae lugubres inueniuntur. Caeterum, quod Plutarchus in problematibus rerum priscarum inter caetera refert, ob id damnatas fabas, quod Lethes, et Erebi sint cognomines, quid sibi velit, non satis intelligebamus, nisi quod consultis Graecis codicibus comperimus tandem vel librarii, vel interpretis errorem. Siquidem et Graeca habent: po/teron w(s2 o(i puqagorikoi\ tou\s2 me\n kua/mous2 a)fwsiou=nto dia\ ta\s2 legome/nas2 ai)ti/as2, to\n de\ la/quron kai\ to\n e)re/binqon, w(s parwnu/mous2 tou= e)re/bous kai\ th=s h/qhs2 id est, An quod Pythagorici fabas quidem abominabantur ob causas, quae feruntur, Lathyrum autem et Erebinthum, quod nomen a Lethe et Erebo deductum habeant? Hactenus Plutarchi verba retulimus. Lathyrus autem et Erebinthus ciceris genera sunt. Lethe Graecis obliuionem sonat.

Erebus a caligine nomen habet: inauspicatae voces sapientiae studiosis. Hic lapsus in hoc profuit, vt Latini codicis mendum ostenderimus, ne quis ad eundem impingat lapidem.

Cibum in matellam ne immittas.

*siti/on ei)s2 a)mi/da mh\ e)mba/llein i. Cibum in matellam ne immittas. Interpretatur Plutarchus, ne sermonem vrbanum immittas in animum hominis improbi. Nam oratio cibus est animi: Is corrumpitur et putrescit, si in animum insyncerum inciderit. Hoc est, quod apud Gellium admonet Epictetus, etiam atque etiam videndum, in cuiusmodi animum immittamus sermonem. Etenim, si in vas insyncerum immiserimus, in acetum, aut lotium verti. Huc adsit Horatius.

Ad finem vbi perueneris, ne velis reuerti.

*mh\ e)pistre/fesqai, e)pi\ tou\s2 o)/rous2 e)lqo/nta id est, Ne reflectas vbi ad terminos perueneris. hoc est interprete Plutarcho, cum aderit fatalis dies, viderisque vitae finem adesse, aequo animo feras, neque turpi vitae cupiditate exanimeris. In vita Numae paulo secus refert, badi/zontas2 ei)s2 a)podhmi/as2, mh\ metastre/fesqai. hoc est, qui peregrinationem ingressi sunt, ne reuertantur. Hieronymus aliter: Post mortem hanc, ne desideres vitam. Quemadmodum vulgo quosdam dicentes audimus Virgilianum illud:

Superis impari numero, inferis pari sacrificandum.

*toi=s2 me\n ou)rani/ois2 perissa\ qu/ein, a)/rtia de\ toi=s2 xqoni/ois2 id est, Superis quidem, imparibus sacrificandum; inferis vero, paribus. Sed refert tantum, vt aenigma Pythagoricum, non interpretatur. Caeterum in problematibus Romanarum antiquitatum, docet apud veteres primum mensem diis caelestibus habitum sacrum, secundum vero diis inferis, in quo et lustrationibus quibusdam vti mos erat, et mortuis parentabant. Quin etiam totius mensis tres dies principes et auctores esse voluerunt, Calendarum, Nonarum, et Iduum, quos festos, ac sacros habebant veluti diis superis dicatos: qui hos sequerentur, hoc est, postridie Calendas, Nonas, et Idus, diis manibus attribuebant, ac proninde nefastos, ac religiosos iudicabant. Sic et apud Graecos tertius crater sospitatori Ioui, secundus semideis ac daemonibus tribuebatur. Principium autem omnis numeri est e(na\s2 cui aduersatur dua\s2 inter pares numeros primus, nec finem habens, nec perfectus, cum ternio sit absolutus. Ac de numerorum quidem mysteriis multa reperias apud Platonem, et Pythagoricos, nonnulla etiam apud priscos Theologos. Quod ad explicandum huius symboli sensum attinet, arbitror illud significatum, Deum, quoniam mens est simplicissima, et in seipso perfecta, dotibus animi potissimum delectari. Nam, quae corporis sunt, composita sunt, ac propagatione in immensum multiplicantur, cum animus sit simplex, immortalis, et seipso contentus.

Per publicam viam ne ambules.

*dia\ th=s lewfo/rou mh\ badi/zein Per publicam viam ne ambules. D. Hieronymus exponit: Ne vulgi sequaris errores. Nunquam enim tam bene cum rebus humanis actum est, vt optima plurimis placuerint. Vnde quidam hoc sic efferunt: Viam regiam declinato, per semitas ingreditor.

Tollenti onus auxiliare, deponenti nequaquam.

*forti/on sugkaqairei=n, mh\ de\ sunepitiqe/nai. D. Hieron. hoc ita refert: Oneratis superimponendum onus, deponentibus non connitendum. Putatque hunc esse sensum, Ad virtutem incedentibus augenda praecepta, tradentes se ocio relinquendos. Vnde proferendum hoc pacto, forti/on sugkaqairei=n, mh\ de\ sunapotiqe/nai, id est, Tollenti onus auxiliandum, haud adiuuandus tamen qui deponat. Hoc admonendum putauimus, quod in quibusdam impressis codicibus deprauatum est hoc symbolum.

Ollae vestigium in cinere turbato.

*xu/tras2 i)/xnos2 sugxei=n e)n th=| te/fra|, id est, Ollae vestigium in cinere turbato. Plutarchus in Symposiacis interpretatur, nullum euidens iracundiae vestigium oportere relinqui: sed simulatque deferbuerit, atque resederit animi tumor, omnem praeteritorum malorum memoriam penitus tollendam esse.

Vnguium, criniumque praesegmina ne commingito.

*)aponuxi/smasi kai\ kourai=s2 mh\ e)pourei=n, mhde\ e)fi/stasqai, Vnguium criniumque praesegmina ne comminigito, neque insistito. Huius nullum adhuc interpretamentum reperimus. Verum coniicimus sensum hunc esse, si quos habeamus affines, aut cognatos humiles et inutiles, eos tamen non esse vsquequaque spernendos, et contumeliis insectandos.

Extra publicam viam ne deflectas.

*)ekto\s2 lewfo/rou mh\ badi/zein, i. Extra viam publicam ne ingrediaris. Hoc quoque refertur inter Pythagorica symbola a Diogene Laertio, tametsi superiori diuersum. Neque est, quod hanc miremur pugnantiam: quandoquidem, vt recte praeceptum est, Loquendum vt plures, sapiendum vt pauci: ita sunt quaedam, in quibus cum vulgo conuenire, dexteritatis est: sunt rursum, in quibus a vulgo quam maxime dissidere virum bonum oportet. Recte Flaccus [note of the transcriber: Cf. epist. 2,1,63]:

Quae vncis sunt vnguibus, ne nutrias.

*gamyw/nuxa mh\ tre/fein, i. Quae sunt vnguibus vncis, ne nutrias. Rapacitatem fugito, interprete Tryphone. Equidem arbitramur conuenire cum illo Aeschyli dicto, quod suo reddemus loco, Catulum leonis non esse alendum in rep. hoc est, non admittendos dhmobo/rous2, vt ait Homerus, basile/as2, reges populi deuoratores, aut factiosos, et praepotentes, qui opus ciuium ad paucos contrahunt.

Aduersus solem ne loquitor.

*pro\s2 to\n h(/lion tetramme/non mh\ lalei=n, Aduersus solem ne loquitor, hoc est, Manifestis ne repugnes. Nam, quod maxime constat, maximeque in confesso est, id sole clarius dicimus. Ergo contra solem loquitur, qui dicit. Nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri.

Gladium acutum auertas.

*ocei=an ma/xairan a)postre/fein, id est, Ensem acutum auertas. Opinamur innui a periculosis negotiis abstinendum. Nam fertur et aliud prouerbium, mh\ paidi\ ma/xairan, Ne puero gladium, subaudiendum committas.

Aduersus solem ne meijto.

*pro\s2 to\n h(/lion tetramme/non mh\ o)mixei=n, id est, Aduersus solem ne meiito. Commendatur verecundia. Tametsi Plinius superstitiosam huius rei causam reddit libr. 28. cap. 6. verba ipsius sunt: Auguria valetudinis ex

vrina traduntur. Si mane candida, deinde rufa sit, illo modo concoquere, hoc concoxisse significatur. Mala signa rubrae, pessima nigrae. Mala bullantis et crassae: in qua quod subsidit, si album est, significat circa articulos aut viscera dolorem imminere. Eadem viridis, morbum viscerum. Pallida, bilis. Rubens, sanguinis. Mala, et in qua veluti furfures atque nubeculae apparent. Diluta quoque alba, vitiosa est. Mortifera vero crassa, graui odore. Et in pueris tenuis ac diluta. Magi vetant eius rei causa contra solem lunamque nudari, aut vmbram cuiusquam ab ipsa aspergi. Hesiodus iuxta obstantia reddi suadet, ne Deum nudatio aliquem offendat. Locus hic, quem Plinius citat, et ex quo symbolum Pythagorae sumtum apparet, est in opere, cui titulus: *)erga kai\ h(me/rai.

*mhd' a)/nt' h)eli/oio tetramme/nos2 o)rqo\s2 o)mixei=n.
*au)ta\r e)pei\ ke du/h|, memnhme/nos2, e)/st' a)ni/onta.
*mh\ t' e)n o(dw=|, [note of the transcriber: in the print: o)dw=|] mh\ t' e)kto\s2 o(dou= proba/dhn ou)rh/shs2. [note of the transcriber: in the print:o)dw=|] , mh\ t' e)kto\s2 o(dou= proba/dhn ou)rh/shs2.
*mh\ d' a)pogumnwqei\s2 maka/rwn toi\ nu/ktes2 e)/assin,
*ezo/menos2 d' o)/ge qei=os2 a)nh\r tepnume/na ei)dw\s2,
*)\h o(/ge pro\s2 toi=xon pela/sas2 e)uerke/os au)lh=s2.

Aduersus solem rectus ne meijto, verum vae
Occiderit, donec redeat facere ista memento,
Sed neque progrediens, lotium disperseris vnquam
Inve viis, extrave vias, neque membra renudes.
Micturus, siquidem diuis nox sacra beatis.
At qui vir fuerit prudensque priusque recumbens
Sive domus muris admotus corpore, meiet.

Hirundinem sub eodem tecto ne habeas.

*(omwrofi/ous2 xelido/nas2 mh\ e)/xein, hoc est, Hirundines ne habeas sub eodem tecto. Diuus Hieronymus, Aristotelis auctoritatem secutus, interpretatur abstinendum a commercio garrulorum, et susurronum. Verum hoc interpretamentum refellitur apud Plutarchum Symposiacw=n decade octaua. Nam haud aequum videri, vt auem domesticam, et humani conuictus citra noxam amantem, perinde vt sanguinariam, et rapacem propellamus. Quod enim de garrulitate causantur, id esse friuolum: cum gallos, graculos, perdices, picas, cumque his alias complures multo magis obstreperas, non arceamus a domestico contubernio: imo nihil pene minus hirundini conuenire, quam garrulitatem. Ne id quidem accipiendum videtur, quod quidam Pythagoricum symbolum ad tragoediam, quae de hirundine fertur, referunt, quasi triste omen secum adferat. Nam hac ratione philomelam item eijci oportere, vt quae ad eandem pertineat tragoediam. Itaque vero propius videtur, ob id improbatam hirundinem, quod eodem malo videatur obnoxia, quo infames habentur aues aduncis vnguibus. Siquidem carnibus victitat, et cicadas, animal maxime vocale, ac musis sacrum, venatur: praeterea humi volans minutis animantibus insidiatur, deinde sola auium in tectis versatur, nullam adferens vtilitatem. Nam ciconia, cum ne tecto quidem vtatur nostro, tamen haudquaquam mediocrem contubernij gratiam refert bufones, serpentes, hostes hominum e medio tollens. Contra hirundo, posteaquam sub nostro tecto suos educauit pullos, abit,

nulla relata gratia communicati hospitii. Denique, quod est omnium grauissimum, duo duntaxat animalia domestica sunt, quae nunquam humano conuictu mansuescunt, neque tactum admittunt, neque consuetudinem, neque vllius rei, aut disciplinae communionem. Musca semper pauitat, ne quid mali patiatur, ob hanc causam indocilis, ac semifera. Hirundo item natura videtur hominem exosum habere, proinde nec cicuratur, vtpote diffidens semper, semperque suspicans mali quippiam. His de rebus recte Pythagoras conuictorem ingratum, parumque firmum, hirundinis symbolo monuit ablegandum. Huiusmodi ferme Plutarchus eo, quem ostendimus, loco. Quibus illud vnum videtur addendum, Ciceronem, seu quisquis is fuit, in rhetoricis ad Herennium, infidae amicitiae similitudinem ab hirundinibus mutuari, quae vere ineunte praesto sint, hieme instante deuolent.

Stragula semper conuoluta habeto.

*ta\ strw/mata a)ei\ sundedeme/na e)/xein, id est, Stragula semper conuoluta habeto. Id his quoque temporibus inelegans, et inurbanum habetur, si quis stragula lecti non componat. Quid autem sibi velit hoc symbolum, aliis diuinandum relinquimus. Tametsi suspicamur commendatam verecundiam, etiam his in rebus, quibus cogimur naturae necessitati satisfacere.

In anulo Dei figuram ne gestato.

*)en daktuli/w|, qeou= ei)ko/na mh\ perife/rein, id est, In anulo Dei imaginem ne circumferas. Fortassis admonet, non passim admiscendam Dei mentionem.

Sellam oleo ne absterseris.

*eladi/w| to\ qa=kos2 mh\ o(mo/rgnusqai, id est, Ne sedem absterseris oleo. Nec huius interpretamentum occurrit. Forsan innuitur, non esse abutendum rebus optimis ad ea, quibus neque dignae videntur, neque vtiles.

Coronam ne carpito.

*ste/fanon mh\ dre/pesqai, id est, Coronam ne carpseris. D. Hieronymus aduersus Rufinum interpretatur, vrbium leges obseruandas esse, non violandas, neque reprehendendas, quod vrbium turrita moenia coronarum speciem praebeant.

Quae deciderint, ne tollito.

*ta\ peso/nta mh\ a)nairei=sqai, id est, Quae deciderint ne tollas. Admonet, vt assuescamus moderatius cibum sumere. Aristophanes in Heroibus, teste Laertio, superstitiosam huius symboli causam adfert. Heroum enim esse quae ceciderint e mensa, eoque nefas gustare. Alii sic efferunt: mhde\ geu/esqai a(/tt' a)\n e)nto\s2 th=s2 trape/zhs2 katape/sh|, id est, ne gustate, quaecunque in mensa deciderint.

A gallo candido abstineas.

*)alektruo/nos2 mh\ a(/ptesqai leukou=, id est, Albo gallo ne manum admoliaris, quod Mensi sacer sit, vtpote horarum nuncius.

Panem ne frangito.

*)arto\n mh\ katagnu/ein, id est, Panem ne frangito. Admonet; non esse dirimendam amicitiam.

Salem apponito.

*to\n a(/la parati/qesqai, id est, Salem apponito: Admonet, iustitiam, et aequitatem omni adhibendam negotio. Sal enim quicquid occupauerit seruat, et ex rebus purissimis constat, aqua, et mari.

In via ne seces ligna.

Ne libaris diis ex vitibus non amputatis.

*mh\ spe/ndein qeoi=s2 e)c a)mpe/lwn a)tmh/twn, id est, Ne libaris diis ex vitibus non amputatis. Hoc aenigma Plutarchus tribuit Numae in ipsius vita, diuinans eo mansuetudinem commendari, quae pars sit pietatis. Quod enim purgatum non est, agreste est: et farina conducit leniendis iis, quae dura sunt.

Ne sacrificato sine farina.

*mh\ qu/ein a)/ter a)lfi/twn, id est, Absque farina ne sacrificato. Hoc aenigma morum mansuetudinem commendat, vt dictum est.

Adorato circumactus.

*proskunei=n perifero/menos2, id est, Adorandum circumactu corporis. Nimirum ad imitationem caeli perpetua vertigine circumacti. Caelum autem Deum antiquitas credidit. Plutarchus et hoc tribuit Numae, ceu peculiare. Ac meminit quidem de caeli circumactu, caeterum addit et alias interpretationes: videlicet, cum sacra spectent exortum solis, qui adorat vertens se circumacto corpore ad orientem, videtur semet ad Deum conuertere, factoque circulo per vtranque mundi partem vota facere. Subiicit et tertiam, quam videtur maxime probare, Corporis vertigine significari rotas Aegyptias, sentit de hieroglyphicis, quibus illi significabant, nihil in rebus humanis esse stabile, aut perpetuum.

Adoraturi sedeant.

*kaqh=sqai proskunh/sontas2, id est, Adoraturi sedeant, significat vota certa concipere oportere, et in his, quae sunt optima, perseuerare. Et hoc Plutarchus adscribit Numae, addens id fuisse velut augurium vota rata, firmaque fore. Addit quibusdam hanc quietem videri distinctionem actionum, tanquam qui priori actioni finem imposuerint, sedentes apud deos, initium alterius actionis ab iisdem auspicentur. Quidam arbitrantur alium subesse sensum, quod oporteat eos, qui sacris operantur, non obiter ac velut aliud agentes, hoc facere, sed vacuos, ac totos rei diuinae intentos. Vnde Plutarchus idem tradit, quoties pontifex auguria, seu sacra aggrediebatur, praecones clamabant, Hoc age. Ea vox hortabatur, vt, qui sacra adirent, reuerenter, et attente id facerent. Idem in Problematibus rerum priscarum refert, qui diis vota fecissent, in templis manere, et quietem agere solitos, quod actiones huius vitae frequenter inuoluant hominem molestiis.

Surgens e lecto, vestigium corporis confundito.

*)anasta\s2 e)c e)unh=s2 suntara/ttein ta\ strw/mata, id est, Cum surrexeris, stragulas confundito. Videtur idem cum superiore de stragulis complicandis.

A piscibus abstineto.

*)ixqu/wn mh\ ge/uesqai, id est, Pisces ne gustato. Quamobrem Pythagoras ab vrtica marina iusserit abstinere, fortassis illud in causa fuit, quod is piscis Hecatae sit sacer, propter mysterium ternionis, quem aiunt huic deae dicatum. Sed, qua gratia reliquorum item piscium esum interdixerit, non aeque promptum fuerit expedire. Quanquam apud Plutarchum in Quaestionibus conuiualibus, quispiam huiusmodi causam adfert, Pisces quodammodo Pythagoricae disciplinae contubernales videri, propter e)xemuqi/an, id est,

silentium. ita, vt etiam in prouerbium abierit, a)fwno/teros2 i)xqu/os2, id est, Magis mutus, quam piscis. Theon grammaticus apud eundem Plutarchum diuersam rationem allegat. Nam piscem maris indigenam, et alumnum esse, elementi videlicet non solum alienissimi, verum etiam inimicissimi naturae hominis. Neque enim deos hinc ali, quemadmodum de stellis opinantur Stoici, quin parentem et seruatorem regionis Aegyptiorum Osiridem in hoc deiectum perisse. Proinde nec aqua maris ad potum vtuntur, nec quicquam eorum, quae in eo gignuntur, alunturque purum, et ad hominis vsum accommodatum existimant, vt cum quibus nec aerem communem, neque regionem habeamus communem. Quinimo aer hic, per quem reliqua omnia viuunt, alunturque, illis perniciem adfert, tanquam praeter naturam, citraque vsum et genitis, et viuentibus. Neque mirum, inquit, si ab animantibus abstinent, propter elementum maris ab humana natura alienis, nec ob id idoneis, quae cum nostro spiritu, ac sanguine misceantur, quando neque nautas alloqui dignantur Aegyptii, si quando fiant obuii, quippe qui ex mari victum sibi parent. Rursum Sylla eodem in loco causam aliam adducit: nempe Pythagoram fere vesci solitum iis, quae fuissent Diis immolata, primitiis illis dicatis. Atqui nullus piscis idoneus ad sacrificium. Plutarchus ipse rationes superiores ita refellit, vt dicat, hoc ipso nomine magis oportere vesci piscibus, quod peregrini generis esse videantur. Immane enim, planeque Cyclopicum esse, si, quae sunt eiusdem generis, mutuo laniatu pascantur. Nam, quod narrant, aliquando Pythagoram empto retium iactu, pisces captos emisisse, non eos contempsit velut hostes, et alienigenas, sed tanquam amicis iam factis, et captiuis pepercit, persoluto illorum nomine pretio. Reddit autem duplicem causam, quare Pythagorae non probaretur piscium esus, partim quod res cum iniustitia coniuncta videretur, persequi, occidere, vorare animal, quod ipsa natura nullo pacto laedat hominem, aut laedere possit. Deinde, quod non ad necessitatem, sed ad luxum, superuacaneamque gulae voluptatem pertineat piscium esus. Hinc esse quod Homerus fecerit, non Graecos solum, cum circa Hellespontum militarent, a piscibus abstinentes, verumetiam Phaeacas ipsos, alioqui heluones. Ne procis quidem lurconibus marinum obsonium apposuit, cum vtrique insulares essent. Nam apud hos maiorem fere videmus tum immanitatem, tum luxum. Neque socii Vlyssis vnquam aut hamo, aut retibus vsi sunt, donec farina suppeteret. Verum, omni commeatu absumpto, paulo prius, quam sacros Soli boues deuorarent, piscari coeperunt, non obsonii causa, sed ob famem depellendam. Commemorantur hoc loco apud Plutarchum et alia nonnulla de piscium abstinentia, sed haec ad symboli interpretationem satis esse visa sunt. Tribuitur Pythagorae et illa nobilis sententia, teste Plutarcho in commentario De exilio, e)/lou bi/on to\n a)/riston, h(du\n de\ au)to\n h( sunh/qeia poih/sei, id est, Optimam vitae rationem elige, eam iucundam reddet consuetudo. Diuus Hieronymus hoc etiam dogma

Pythagoricum refert, quo vir ille totius moralis philosophiae summam complexus videtur. *dei= fugadeu/ein pa/nta tro/pon kai\ e)kko/ptein th\n no/son a)po\ tou= sw/matos2, th\n a)paideusi/an a)po\ th=s2 yuxh=s2, th\n a)se/lgeian a)po\ gastro\s2, th\n sta/sin a)po\ po/lews2, th\n diafwni/an a)po\ th=s2 oi)ki/as2 kai\ koinh\ a)po\ pa/ntwn to\ a)krate/s2, id est, Fugare conuenit, ac modis omnibus resecare morbum a corpore, inscitiam ab animo, luxuriem a ventre, seditionem a ciuitate, discordiam a familia, in summa ab omni negotio intemperantiam.

Non bene imperat, nisi qui paruerit imperio.

*ou)k e)/stin eu)= a)/rcein mh\ a)rxqe/nta id est, Fieri non potest, vt bene gerat imperium, qui non tulerit imperium. Manet hoc adagium hodieque vulgo celebre, neminem recte dominum agere, qui non ante ministrum gesserit. Citat autem Aristoteles Politicorum lib. 3. dio\ le/getai kai\ tou=to kalw\s2, w(s2 ou)k e)/stin eu)= a)/rcein, mh\ a)rxqe/nta, id est, Quapropter illud etiam recte dicitur, Neminem bene imperium gerere, qui non ipse prius sub imperio fuerit. Rursum eodem lib. to/n te ga\r me/llonta a)/rxein kalw=s2, a)rxqh=nai fasi dei=n prw=ton, id est, Eum enim qui bene sit administraturus imperium, aiunt imperium ferre prius oportere. Magis prouerbialiter extulit Plato, li. de Legibus 6. dei= dh\ pa/nt' a)/ndra dianoei=sqai peri\ a(pa/ntwn a)nqrw/pwn, w(s2 o( mh\ douleu/sas2 ou)d' a)/n despo/ths2 ge/noito a)/cios2 e)pai/nou. id est, Iam illud oportet vnumquenque de mortalibus vniuersis cogitare, qui non seruierit, eum haudquaquam dominum fore laude dignum. Plutarchus in Ducem imperitum, ou)te ga\r pi/ptontos2 e)sti\n o)rqou=n, o)/ute dida/skein a)gnoou=ntos2, ou)/te a)kosmou=ntos2 kosmei=n, h)\ ta/ttein a)taktou=ntos2, h)\ a)/rxein mh\ a)rxome/nou, id est, Neque enim lapsi pares sunt alios erigere, neque inscii docere, neque incompositi componere, neque ordinare, inordinati, neque imperare, qui imperium non sit passus. Idem hoc laudis peculiariter tribuit Agesilao, e)lqei=n e)pi\ to\ a)/rxein mh\ a)pai/deuton tou= a)/rxesqai. id est, Venisse ad imperium non indoctum parere imperio. Seneca libro de ira. 2. Nemo regere potest, nisi qui et regi. Natum adagium a nobili illo Solonis apophthegmate, quod in eius vita refert Diogenes Laertius, a)/rxe, prw=ton maqw\n a)/rxesqai. id est, Imperium gere, sed vbi prius imperium ferre didiceris. Itaque referri potest vel ad eos, qui prius alieno parendo imperio discunt imperium in alios gerere: vel qui prius cupiditatibus imperant suis, quam in alios exerceant imperium.

Adonidis horti.

*)adw/nidos2 kh=poi, id est, Adonidis horti, de rebus leuiculis dicebatur, parumque frugiferis, et ad breuem, praesentemque modo voluptatem idoneis. Pausan. testatur, Adonidis hortos olim in deliciis fuisse, lactucis potissimum ac foeniculis frequentes, in quibus semina haud aliter atque in testa deponi consueuerint: eoque rem in prouerbium abiisse, contra futiles, ac nugones homines, et voluptatibus ineptis natos: cuiusmodi sunt cantores, sophistae, poetae lasciui, cupediarii, atque id genus alii. Erant autem ii horti Veneri sacri, propter Adonidem eius amasium, primo aetatis flore praereptum, atque in florem conuersum. Horum mentionem facit Plato in Phaedro: o( nou=n e)/xwn gewrgo\s2, w(=n sperma/twn kh/doito, kai\ e)/gkarpa bou/loito gene/sqai, po/tera spoudh=| a)\n qe/rous2 ei)s2 a)dw/nidos2 kh/pous2 a)rw=n, xai/roi qewrw=n kalou\s2 e)n h(me/raisin o)ktw\ gignome/nous2,

h)\ tau=ta me\n dh\ paidia=s2 te kai\ e(orth=s2 xa/rin drw/| ha)\n, o(/te kai\ poiei= ; id est, Num agricola, qui sapiat, semina quae curae haberet, quaeque cuperet aliquando fructum adferre, aestatis tempore, summo studio in Adonidis hortos mittet, gaudetque spectare eos intra dies octo iam pulchros effectos: an ea quidem per lusum, ac festi gratia faciat, si quando tamen fecerit? Item Plutarchus in commentario, cui titulus, peri\tou= brade/ws2 u(po\ qei/ou timwroume/nou, id est, de eo qui a numine sero punitur: a)lla\ mikro/s2 tis2, kai\ keno/spoudos2 o(qeo/s2 e)stin w(/s2te mhde\n h(mw=n e)xo/ntwn [note of the transcriber: in the print: e)xo/npwn] qei=on e)n au)toi=s2, mhde\ proso/moion a)mosge/pws2 e)kei/nw|, kai\ diarke\s2 kai\ be/baion, a)lla\ fu/lois2, w(s2 o(/mhros2 e)/fh, paraplhsi/ws2 a)pomarainome/nwn panta/pasi kai\ fqino/ntwn, e)n o)li/gw|, poiei=sqai lo/gontosou=ton, w(/sper ai(tou\s2 a)dw/nidos2 kh/pous2, e)p' o)straki/ois2 tisi\ tiqhnou/menai kai\ qerapeu/ousai gunai=kes2, e)fhme/rous2 yhxa\s2 e)n sarki\ trufera=| kai\ bi/ou r(i/zan i)sxura\n ou) dexome/nh| blastanou/sas2, ei)= ta a)posbennume/nas2 a)ei\ u(po\ th=s2 tuxou/shs2 profa/sews2, id est, Immo morosior quispiam, et leuicularum rerum curiosus est Deus, qui, cum nihil habeamus diuinum in nobis, neque quod vllo modo ad illius similitudinem accedat, quodque constet, ac stabile perpetuumque sit, quin magis foliorum ritu, quemadmodum ait Homerus, vndequaque marcescamus, intereamusque breui: tantam nostri curam habeat: non aliter, quam mulieres, quae Adonidis hortos, ad dies pauculos vernantes, in testulis quibusdam nutriunt, fouentque animas breui duraturas, in carne tenera, et solidam vitae radicem non recipiente suppullulantes, ac mox ad quamuis occasionem interituras. Meminit et Theocritus Idyllio *q

Effertur paroemia etiam hoc modo, a)karpo/teros2 tw=n a)dw/nidos kh/pwn, id est, Infructuosior Adonidis hortis. Non dissimili figura Isaeus apud Philostratum iuueniles voluptates appellat, tanta/lou kh/pous2 quod vmbris ac somniis persimiles sint, nec expleant hominis animum, sed irritent potius. Similiter Pollux sophistae Athenodoris dictionem appellabat Tantali hortos, quod iuuenilis esset, ac leuis; speciem prae se ferens, quasi esset aliquid, cum nihil esset.

Infixo aculeo fugere.

*balw\n feu/cesqai oi)/ei, id est, Iaculo immisso fugiturum te putas? Metaphora prouerbialis, vbi quis, dicto conuitio, seu maleficio quopiam peracto, statim subducit sese, ne vel tueri cogatur quod dixerit, aut ne mutuum recipiat. Eryximachus medicus in conuiuio Platonis Aristophani, discedere paranti, ne cogeretur et ipse laudare Cupidinem, ac iocis quibusdam poeticis eludenti: *balw/n gefa/nei, w)= a)risto/fanes2 oi)/ei e)kfeu/cesqai, a)lla\ pro/sexeto\n nou=n kai\ ou)/tws2 le/ge w(s2 dw/swn lo/gon i)/sws2. me/ntoi a)\n do/ch| moi a)fh/sw se. id est, Vt vero, inquit Aristophanes, immiso in nos iaculo fugiturum te credis? Quin tu animum aduerte, atque ita loquere, tanquam rationem redditurus. Sane, si mihi videbitur, fortassis te dimittam. Vtitur item in Phaedone, et in primo De repub. libro, quanquam hoc loco mutat metaphoram, et ad balneatorem iniecta aqua descendentem refert, tau=ta ei)pw\n o( qrasu/maxos e)n [note of the transcriber: in the print: e(n] e)n nw=| ei)=xen

a)pie/nai, w(/sper balaneu\s2 h(mw=n katantlh/sas kata tw=n w)/twn a)qro/on kai\ polu to lo/gon, id est, Haec locutus Thrasymachus, in animo habebat discedere, ceu balneator quispiam, offusis in aures copiosis, ac multis verbis. Ac mox eodem in loco, oi(=on e)mbalw\n mi/gon, e)n nw=|e)/xeis2 a)pie/nai, id est, velut iniecto dicto paras discedere. Respexit ad prouerbium Plutarchus in commentario De iis, qui tarde puniuntur, vt a numine: a)ll' ou)d' ei) balw\n, ei)=pen a)phlla/gh kalw=s2 ei)=xe periora=|n to\ be/los e)gkei/menon, id est, Quinetiam, si discessit, inquit, immisso iaculo, non conuenit telum inhaerens negligere. Adlusit ad hanc paroemiam Aristoteles in tertio Naturalium auditionum libro. Refellens enim Anaxagorae sententiam, qui dixisset, infinitum immotum esse, et in seipso conquiescere, negat satis esse dixisse tantum, et aufugere, cum causam etiam reddere debuerit, quamobrem infinitum moueri non posset, ou) ga\r, inquit, i(kano\n to\ ou(/tws2 [note of the transcriber: in the print: ou)/tws2] ei)po/nta a)phlla/xqai. Quadrabit igitur in eos, qui velut oracula quaedam pronunciant, aliis coniectandi materiam ministrantes, vt qui non interpretentur, quamobrem ita senserint. Translatum videtur ab apibus, aut vespis, quae, infixo aculeo, statim aufugiunt. Id enim innuit Plato in Phaedone. Potest et ad Parthos referri, qui, iaculo coniecto in hostem, mox equis versis se fuga proripiunt, nec audent cominus congredi. Similimum est huic, quod est apud Ciceronem lib. de finibus bonorum quarto: Scrupulum, inquit, abeunti, sed videbimus. Solet enim scrupulus esse molestus ambulantibus. Idem apertius in oratione pro L. Flacco: Flacco vero quid profuit? qui valuit tamdiu, dum huc prodiret, mortuus est aculeo iam dimisso, ac dicto testimonio.

Dodonaeum aes.

*dwdwnai=on xalkei=on, id est, Dodonaeum cymbalum, aut tintinnabulum. In hominem dici consueuit improbae, atque importunae loquacitatis. Zenodotus citat ex Ariphoro Menandri. Tradit autem in Dodona duas fuisse sublimes columnas, in altera positam peluim aeream, in altera pensile pueri simulacrum, flagellum aereum manu tollentis, quoties autem ventus vehementius flauerit, fieri, vt, scutica impulsa, crebrius lebetem feriat, isque percussus tinnitum reddat, ad multum etiam temporis resonantem. Alii referunt ad aera Corinthia, quae prae caeteris clarius tinniant. Meminit huius adagii Stephanus in dictione Dodone. Iuuenalis ad adagium adlusisse videtur, cum ait:

muliebrem garrulitatem taxans. Suidas diuersam adagii adfert interpretationem ex Daemone. Ait enim oraculum Iouis, quod olim erat in Dodona, lebetibus aereis vndique cinctum fuisse, ita, vt inuicem sese contingerent. Itaque necessum erat fieri, vt, vno quopiam pulsato, vicissim et omnes resonarent, sonitu per contractum ab aliis ad alios succedente. Durabatque in longum tempus tinnitus ille, videlicet in orbem redeunte sono. Putatque paroemiam dictam in sordidos, et quantumuis pusilla de re querulos. Verum Aristoteles hoc commentum vt ficticium refellit, adferens aliud interpretamentum, quod modo retulimus, de

columnis duabus, et simulacro pueri, Plutarchus in commentario peri\ th=s2 a)dolesxi/as2 indicat, in Olympia porticum quandam fuisse, ratione mathematica ita compositam, vt pro vna voce multas redderet, atque ob id e(pta/fwnon, appellatam, Cumque hac confert homines impendio loquaces, quos si verbulo tangas, continuo referunt tantum verborum, vt nullus omnino sit garriendi finis. Meminit huius adagionis et Iulius Pollux libro sexto, capite de loquacibus, his verbis. *to\ e)k *dwdw/nhs2 xalkei=on.

Prora, vel Puppis.

*prw/ra kai\ pru/mnh. i. Prora vel puppis, M. Tullius libro Familiarium epistolarum vltimo, scribens ad Tironem suum, paroemiam hanc refert his verbis. Mihi prora, et puppis, vt Graecorum prouerbium est, fuit a me tui dimittendi, vt rationes meas explicares. Prora itaque, et puppi, summam consilii nostri significamus: propterea quod a prora et puppi, tanquam a capite, et calce, pendeat tota nauis. Apud Graecos inuenio pronunciatum hoc pacto, ta\ e)k prw/ras2, kai\ ta\ e)k pru/mnhs2 a)po/llutai. id est, A prora pariter, atque a puppi pereunt: siue, prora pariter, ac puppis perit, hoc est, ad internecionem. Philostratus in Heroicis: *)alla\ dei= prosde/desqai [note of the transcriber: in the print:prosdedesqai] th=| nhi\, kata/per to\n o)dusse/a, ei) de\ mh\, kai\ ta\ e)k prw/ras2, fasi\, kai\ e)k pro/mnhs2 a)polei=tai. id est. Sed oportet Vlyssis in morem naui alligatum esse, alioqui et prora, quod dici solet, et puppis perit. Neque dissidet hinc illud Theocriticum in Encomio Ptolemaei:

*)andrw=n au)= ptolemai=os2 e)ni\ prw/toisi lege/sqw,
*kai\ pu/matos2 kai\ me/ssos2.

Huc pertinet, quod Demosthenes pronunciationem, to\ prw=ton, to\ deu/teron, kai\ to\ tri/ton esse dixit, vniuersam eloquentiam intelligens. Plato De legibus lib. 4. o( me\n dh\ qeo\s2 w(/sper kai\ o( palaio\s2 lo/gos2, a)rxh/n te, kai\ teleuth\n, kai\ me/sa tw=n o)/ntwn a(pa/ntwn e)/xwn i. Iam Deus quidem ipse, quemadmodum vetusto verbo dicitur, tum initium, tum finem, tum medium rerum omnium complectens. Plutarchus in commentario De liberis educandis: *(oti e(\n prw=ton, kai\ me/son, kai\ teleutai=on e)n tou/tois2 kefa/laion a)gwgh\ spoudai=a, kai\ paidei/a no/mimo/s2 e)sti. i est. Quod vna res, primum, et medium, ac postremum hic caput est, proba institutio, legitimaque eruditio. Aristoteles libro Rhetoricorum tertio refert ex Alcidamante quodam, qui philosophiam, legum vallum, ac fossam appellarit, omne legum praesidium in philosophia situm innuens. At philosophus eam metaphoram tanquam duram, ac frigidam damnat: quasi vero non durior sit illa superior, prw/ra, kai\ pru/mnh. Verum in oratione seria, fortassis vitiosae fuerint: in adagiis non item offendit durities, vt quae saepenumero vel aenigmatum similima sint, eaque ferme laudatissima videantur, quae paulo longius detorta fuerint. Proinde, quoties summam totius negotij, et omne momentum, praesidiumque significabimus, proram, et puppim, aut fossam, et vallum dicemus. Quibusdam omnium rationum prora et puppis est pecunia. Aduersus Carthaginiensium vim Scipio fossa pariter, et vallum erat, id est, praecipuum tutamentum.

Nihil ad Parmenonis suem.

*ou)de\n pro\s2 th\n parme/nontos2 u(=n, id est, Nihil ad Parmenonis suem. De aemulatione dictum, quae longo interuallo abesset ab eo, quod imitaretur. Plutarchus in Symposiacis, quintae Decadis secundo problemate, quo pacto natum sit adagium narrat ad hanc ferme sententiam: Parmeno quispiam fuit ex hominum eorum genere, qui nostris etiam temporibus varias animantium, et hominum voces ita scire imitantur, ac repraesentant, vt audientibus tantum, non etiam videntibus, verae, non imitatae voces videantur. Neque desunt, quos hoc artificium maiorem in modum delectet. Parmenon igitur hac arte vulgo vt iucundissimus, ita etiam celeberrimus fuisse perhibetur: quem cum reliqui conarentur aemulari, ac protinus ab omnibus diceretur illud: eu)= me\n, a)ll' ou)de\n pro\s2 th\n parme/nontos2 u(=n, hoc est, Recte quidem, verum nihil ad Parmenonis suem, quidam prodiit, veram suculam sub alis occultatam gestans. Huius vocem cum populus imitatitiam esse crederet, statimque, sicut solent, reclamarent, ti\ ou)=n a(/uth pro\s2 th\n parme/nontos2, i. Quid haec ad Parmenonis suem? vera sue deprompta, ac propalam ostensa, refellit illorum iudicium: vtpote non ex vero, sed ex imaginatione profectum. Meminit idem Parmenonis, ac suis adumbratae, in commentariis De audiendis poetis. Nec intempestiuiter vtemur hoc adagio, quoties aliquis, opinione deceptus, de re perperam iudicat. Veluti, si quis epigramma parum eruditum, ac neotericum, supra modum admiraretur, persuasus antiquum esse. Rursum, si, quod antiquum esset et eruditum, ceu nuperum damnaret. Tantum enim valet haec imaginatio, vt eruditissimis etiam viris in iudicando imponat.

Syncretismus.

*sugkrhtismo\s2. Cretico prouerbio dicebatur, quoties fieret, vt, qui modo videbantur hostes acerrimi, repente in summam concordiam redigerentur. Id quod frequenter euenire solet, maxime si quando malum aliquod inciderit vtrisque commune. Plutarchus in commentario. *peri\ filadelfi/as2 id est, de fraterna caritate, recenset, simulque explicat paroemiam his verbis: *)eti toi/nun e)kei=no dei= mnhmoneu/ein e)n tai=s2 pro\s2 tou\s2 a)delfou\s2 diaforai=s2, kai\ fula/ttein to\ toi=s2 fi/lois2 au(tw=n o(milei=n kai\ plhsia/zein to/te ma/lista, feu/gein de\ tou\s2 e)xqrou\s2 kai\ mh\ prosde/xesqai, mimou/menon au)to\ goun= tou=to to\ krhtw=n, oi)\ polla/kis2 stasia/zontes2 a)llh/lois2 kai\ polemou=ntes2, e)/cwqen e)pio/ntwn polemi/wn dielu/onto kai\ suni/stanto, kai\ tou=to h)=n o( kalou/menos2 u(p' au)tw=n sugkrhtismo\s2. id est. Praeterea oportebit, et illud meminisse, fratribus inter se dissidentibus, obseruareque, vt potissimum eo tempore consuetudinem habeas, et conuictum cum illorum amicis. Rursum: Inimicos fugias, neque admittas ad familiaritatem, illud videlicet Cretensium exemplum secutus, qui frequenter cum factionibus, et bellis intestinis inter sese pugnarent, inuadentibus aliunde hostibus, omissa contentione coniuncti sunt: atque is erat, quem illi syncretismum appellabant. Hactenus Plutarchus. Simile quiddam refert de Sudracis et Mallis Q. Curtius libro nono, quos alias bellare inter se solitos, periculi societas iunxerat imminente Alexandro. Pertinet huc, quod alias ex Aristotele referemus: suna/gei tou\s2 a)nqrw/pous2 ta\ kaka\, id est. Conciliant homines mala.

Adagium recte accommodabitur et in illos, qui amicitiam ineunt: non quod sese ex animo diligant, sed quod alter alterius opis egeat: aut quo veluti coniunctis copiis communem inimicum pessundent. Refertur et ab Apostolio quodam Byzantino, recentissimo apud Graecos prouerbiorum coaceruatore.

Qui circa salem, et fabam.

*peri\ a(/la kai\ ku/amon, id est, Iuxta salem, et fabam. In eos dicebatur, qui se simularent scire, quod nescirent. Siquidem diuini responsuri, fabam, et salem apponebant. Vnde, qui inter sese de rebus arcanis communicarent, tou\s2 peri\ a(/la kai\ ku/amon appellabant. Ad hunc quidem modum scriptum legitur in Diogeniano, reliquisque Graecarum paroemiarum collectoribus. Verum Plutarchus in Symposiacorum problematum decade quarta, non fabam, sed cuminum scribit, nisi forte deprauatus est codex: *)ekei=no de/pws2 u(ma=s2 le/lhqe tou\s2 peri\ a(/la kai\ ku/minon, o(/ti to\ me\n poiki/lon e)sti\, to\ de\ h(/dion, id est, At illud fortasse vos fugit, quod aiunt, qui iuxta salem, ac cuminum, quod illud quidem lautius, hoc suauius. Rursum eiusdem operis decade quinta: *)ezh/tei flw=ros2, e(stiwme/nwn h(mw=n par' au)tw=|, ti/nes2 a)\n ei)=en oi( peri\ a(/la kai\ ku/minon e)n paroimi/a| lego/menoi, id est, Quaerebat Florus, cum apud ipsum caenaremus, quinam essent, qui in prouerbio iuxta salem et cuminum dicerentur. Apollophanes autem grammaticus sic eam quaestionem dissoluit, vt dicat adagium summam familiaritatem significare. Siquidem, qui magnopere inter se familiares sunt, hi vel salem, vel cuminum vna coenant, neque requirunt apparatum vllum ciborum. Vnde et ille iocus est Octauii Caesaris ad quendam, a quo fuerat conuiuio perparco, frugalique acceptus: Nesciebam me tibi esse tam familiarem. Huc pertinet etiam illud, quod suo loco referemus: a(/la kai\ tra/pezan mh\ parabai/nein, id est, Non oportet transgredi salem, et mensam, hoc est, amicitiae ius, quod his rebus conciliatur, non est violandum. Porro salis nomine frugalem victum innui, passim ex poetis licet cognoscere. Horatius in Odis:

Verum in diuinationibus videtur magis religionis causa solitus apponi. Cur autem hic honos sali potissimum sit habitus, quaeritur apud Plutarchum in eo, quem modo citaui, loco. Nam et Homerus salem diuinum appellat, et Plato scripsit salem rebus diuinis amicissimum, familiarissimumque. Proinde Aegyptii honoris causa prorsum a sale abstinent, adeo, vt, ne panibus quidem vescantur sale conditis. Tametsi Plutarchus arbitratur Aegyptios hac gratia potius abstinuisse, si quando pure viuere vellent, quod praecipue libidinem irritare putetur, idque propter calorem. Praeterea non est veri dissimile, illos abdicasse sibi salem, tanquam condimentum omnium suauissimum, ita, vt non immerito, obsoniorum obsonium appellari possit, Nam sunt, qui hac de causa salem gratiam nominarint, quod citra hunc omnia videantur insipida, ingrataque. Quanquam illud maxime diuinum in se sal habere videtur, quod a corporibus vita destitutis putrefactionem, ac tabem arcet, neque sinit prorsum

interire, diu morti velut resistens, animaeque, quoad licet, vice fungens. Huius vt est officium animantia tueri continereque, neque sinere compaginem dilabi, itidem sal, animae exemplo, cohibet corporum harmoniam ad tabem tendentium, et membrorum inter sese amicitiam conseruat. Hac eadem ratione fulguris ignem sacrum, ac diuinum arbitramur, quod ictorum corpora multo tempore perdurent, neque putrescant. Habet et illud quasi diuinum sal, quia vim quandam gignendi genuinam habere credatur, vel hoc argumento, quod, sicuti paulo superius dictum est, seminalem vigorem expergefacit, acuitque. Proinde, qui canibus alendis dant operam, salsis carnibus ac salsamentis eos pascunt, quo ad gignendum reddantur alacriores. Accedit huc, quod e nauibus marinis immensa murium vis soleat enasci. Neque desunt, qui dicant, mulieres etiam citra virilem operam fieri grauidas, si salem lingant. Praeterea putant huc adlusisse poetas, qui non sine causa finxerunt Venerem, geniturae principem, e salo natam fuisse, quam etiam a(ligenh=, id est, saligenam cognominant. Quin iidem deos omnes marinos foecundos, et plurimorum liberorum progenitores faciunt. Denique nullum est animal, neque terrestre, neque volatile, perinde foecundum, vt sunt omnia marina. Huiusmodi ferme multa de sale disseruntur apud Plutarchum.

Duabus anchoris fulius.

*epi\ duoi=n o(rmei=, id est, Duabus nixus in portu sedet, subaudiendum anchoris. De firmis, et immotis, et qui rem suam probe constabilierunt. Ductum a nauibus intra portum tuto manentibus a prora simul, et a puppi proiectis anchoris. Meminit Aristides in Panath. Ab eadem metaphora ductum est, quod aduersus Ctesiphontem dixit Demosth. *ou)k e)pi\ th=s2 au)th=s2 o(rmei= toi=s polloi=s2, subaudiendum a)gku/ras2, id est, Haud eadem anchora nixus est, qua vulgus hominum.

Sine capite fabula.

*)ake/falos mu=qos2, id est, Sine capite sermo, dicitur imperfectus ac mutilus. Plato lib. de Leg. 6. *ou)/koun dh/ pou le/gwn ge a)\n, mu=qon a)ke/falon e(kw\n katali/poimi, planw/menos2 ga\r a)n a)pa/nth| toiou=tos2 w)\n, a)/morfos fai/noito, id est, Nequaquam profecto, posteaquam dicendi partes suscepi, sermonem absque capite libens reliquerim. Etenim, si oberrans talis occurrat alicui, foedus videretur. Rursus in Gorgia: *)all' ou) de\ tou\s2 mu/qous2 fasi\ metacu\ qe/mis2 ei)=nai katalei/pein, a)ll' e)piqe/ntas2 kefalh\n, i(/na mh\ a)/neu kefalh=s2 perii+/h|, id est, At ne sermones quidem interim aiunt fas esse deserere, quin potius imponendum illis caput, ne sine capite obambulent. Fortassis adlusit ad id, quia refert Plut. in dialog. De defectis oraculis. Apud Cretcnses festum quoddam nouis, et absurdis caeremoniis agebatur, ostenso hominis simulacro sine capite. Hunc aiebant Homerioni patrem fuisse, qui, constuprata per vim Nympha, sine capite fuerit repertus. Proverbium refertur a Zenodoto.

Inter sacrum, et saxum.

TYNDARVS apud Plautum, alter e captiuis, cum iam proditis dolis esset deprehensus, nec haberet, quanam arte posset elabi. Nunc ego, inquit, omnino occidi. Nunc ego inter sacrum, saxumque sto, nec quid faciam scio. Appuleius Asini sui libro vndecimo: Plurimum ergo duritia paupertatis intercedente, quod ait vetus

proverbium, inter sacrum, et saxum positus cruciabar. Explicat autem Apuleius allegoriam adagii, videlicet adludens ad sacerdotium, cui erat initiandus, et paupertatem saxo duriorem, per quam non suppetebant sumptus. Sumptum apparet ex priscis foederis [correction of the transcriber; in the print faederis] feriendi caeremoniis, in quibus Fecialis porcum saxo feriebat, haec interim pronuncians: Qui prior populus foedus rumpet, Iupiter ita eum feriat, quemadmodum ego porcum hoc lapide ferio. Sed vndecunque fluxit adagium, satis liquet dici solitum in eos, qui perplexi, ad extremum periculum rediguntur.

Inter malleum, et incudem.

*metacu\ tou= a)/kmonos, kai\ sfu/ras2, id est, Inter incudem, et malleum. Huic non dissimile refertur ab Origene, his quidem verbis; nam Graeca desideramus: Iam quoddam est apud nationes tritum vulgi sermone proverbium, vt de his, qui anxietatibus, et ingentibus malis premuntur, dicant: Inter malleum sunt, et incudem.

In cie nouacula.

NEC abhorret a superioribus illud, quod ab Homero sumptum, maximisque celebratum auctoribus, in adagionem abiit, e)pi\ curou= a)kmh=s2, id est, In nouaculae cuspide, siue acie, pro eo, quod est in summo discrimine. Sic enim in Iliadis decimo loquitur Nestor:

*nu=n ga\r dh\ pa/ntessin e)pi\ curou= i(/statai a)kmh=s2,
*)\h ma/la lugro\s2 o)/leqros2 a)xaioi=s2 h)e\ biw=nai.

Nunc etenim cunctis sita res in cuspide ferri est,
Viuant ne, an tristi exitio absumantur Achiui.

Sunt autem Tiresiae vatis verba, Creontem admonentis, vt sapiat, in tanto constitutus periculo. Rursum in Epigrammatibus:

*eu)rw/phs2 a)si/hs2 te dorusqene/es2 batilh=es2,
*(umi=n a)mfote/roisin e)pi\ curou= i(/statai a)kmh/.

Europae atque Asiae reges Mauorte potentes
Nunc vobis vtrisque nouaclae in acumine res est.

De Menelao, ac Paride, singulari certamine decernentibus, vter Helena potiretur, Theocritus in Diosc.

Sumptum videtur a circulatoribus, qui in cuspide gladiorum ingrediuntur, aut ab iis, qui ferrum manu contrectant, vt admonent in [reading uncertain: print faded] hunc auctorem edita scholia.

Res est in cardine.

HVIC non omnino diuersum est illud: Res est in cardine, quod Seruius proverbium esse admonuit, enarrans illud Maronis:

Putatque perinde valere, quasi dicas: Res est in articulo. M. Tullius: In eo cardo rei vertitur, dixit, pro eo quod est, ex hoc tota res pendet. Quintilianus lib. 12. Nam, vt taceam de negligentibus, quorum nihil refert, vbi litium cardo vertatur. Idem lib. 5. Nam si fatetur, multis ex causis potuit cruenta esse vestis, si negat, hic causae cardinem ponit, in quo si victus fuerit, etiam in sequentibus ruit. Sumptum ab ostiis, quae cardinibus sustinentur, voluunturque.

Nouacula in cotem.

*curo\s2 ei)s2 a)ko/nhn, id est, Nouacula in cotem. Dici solitum in eos, qui forte in eas res inciderunt, in quas minime volebant. Neque nouacula potest incommodius cadere, quam si in cotem incurrat. Ab hoc non ita multum abhorret illud Horatianum:

Recte accommodabitur et in eum, qui laedendi cupidus, tandem hominem nactus est, a quo vicissim laedatur, cum illi nocere non possit. Siquidem nouacula, si in molle quippiam inciderit, dissecat, si in cotem retunditur. Huc respexit Tarquinius, qui dixit sibi in animo esse, vt Actius Nauius augur nouacula cotem discinderet, significans in cotem nihil posse nouaculam. quanquam ab augure factum, quod ille fieri posse non credebat, refert Liuius lib. 1.

Caliga Maximini.

CALIGA Maximini, vulgo dictitatum est, in homines insulsos, et immodicae proceritatis. Id adagii refert Iulius Capitolinus, in vita Maximini Imperatoris. Nam, cum esset inquit, Maximinus pedum, vt diximus, octo et prope semis, calciamentum, id est, campagium regium, quidam in luco, qui est inter Aquileiam, et Arziam, posuerunt, quod constat pede maius fuisse hominis vestigio, atque mensura. Vnde etiam vulgo tractum est, cum de longis, atque ineptis hominibus diceretur: Caliga Maximini. Hactenus Iulius. Ergo prouerbium rectius vsurpabitur, si cum odio, contemptuve dicatur, propterea quod is Maximinus, vnde natum esse constat, inuisissimus esset pariter et populo Romano, et Senatui: quippe Thrax natione, deinde sordido genere, postremo moribus barbaris, ac feris. Quin etiam nunc homines insignitae proceritatis vulgo male audiunt, tanquam socordes, atque inertes.

Clematis Aegyptia.

HVIC confine est, quod a Phalereo Demetrio refertur, klhmati\s2 ai)gupti/a id est, Clematis Aegyptia. Id ait ioco dici solitum in eos, qui corpore praeter modum procero, atque atro colore essent, natum hauc dubie ab eius herbae specie, de qua meminit Dioscorides lib. quarto. Plinius lib. 24. cap. 15. Itali, inquit, centunculum vocant, rostratis foliis, ad similitudinem capitis penularum, iacentem in aruis. Graeci autem clematidem appellant. Sed, cum clematidis multae sint species, quas inibi recenset Plinius, vna duntaxat proverbio locum fecisse videtur, ea nimirum, quae clematis Aegyptia cognomine dicitur. Dicitur autem, quod hanc maxime gignat Aegyptus, folio lauri longo, tenuique, aduersus serpentes, et priuatim aspides, ex aceto pota efficax, quae eadem ab aliis daphnoides, ab aliis polygonoides vocatur. Laertius in vita Zenonis, ex auctoritate Apollonii, scribit, Zenonem gracili fuisse corpore, statu procero, atra cute. Deinde auctorem citat Chrysippum, qui in secundo proverbiorum suorum libro scripserit, ob eam causam a quodam clematidem Aegyptiam fuisse dictum.

Res ad triarios rediit.

ROMANVM extat adagium, elegans cum primis, et annotandum. Res ad triarios rediit. Eo licebit vti, cum significabimus rem eo periculi redactam esse, vt extremo conatu, summisque viribus sit enitendum, et ad suprema confugiendum consilia,

quibus si nihil proficiatur, iam nihil reliquum esse videatur, vnde subsidium sperare possis. Veluti si in disceptatione quapiam literaria, mediocribus ambigentibus, ad vnum aliquem summae doctrinae virum rem deferre cogeremur. Aut in ancipiti negocio potentissimorum amicorum opem implorare compelleremur, quos non nisi maxima quadam ducti necessitate soleamus interpellare. Denique, si, cum vulgaribus illis consiliis res explicari nequit, ad nouum aliquod, et egregie callidum confugitur. Quemadmodum Terentianus ille Phormio in sui nominis fabula, cum significaret neque in Antiphone, neque in Phaedria, neque in Geta satis esse praesidii ad retundendam senis saeuitiam: Ad te, inquit, Phormio summa redit. Natum est adagium a ratione, modoque componendi Romani exercitus. Refertur autem pariter, et explicatur a T. Liuio, primae decadis libro 8. cuius verba libuit subscribere: Postremo in plures ordines acies distribuebantur. Ordo enim sexagenos, siue, vt alii legunt, sexcenos milites, duos centuriones, vexillarium vnum habebat. Prima acies hastati erant, manipuli quindecim, distantes inter semodicum spacium. Manipulus leues vicenos milites, aliam turbam scutatorum habebat. Leues autem, qui hastam tantum, gaesaque gererent, vocabantur. Haec prima frons in acie, florem iuuenum pubescentium ad militiam habebat. Robustior inde aetas totidem manipulorum, quibus principibus est nomen. Hos sequebantur scutati omnes, insignibus maxime armis. Hoc triginta manipulorum agmen, antepilanos appellabant, quia sub signis iam alii quindecim ordines locabantur, ex quibus ordo vnusquisque tres partes habebat. Earum vnamquamque primum pilum vocabant. Tribus ex vexillis constabat. Vexillum centum octoginta tres, vt alii, sex homines erant. Primum vexillum triarios ducebat, veteranum militem spectatae virtutis. Secundum rorarios minoris roboris aetate, factisque. Tertium accensos, minimae fiduciae manum. Eo et in postremam aciem reiiciebantur. Vbi his ordinibus exercitus instructus esset, hastati omnium primi pugnam inibant. Si hastati profligare hostem non possent, pede presso eos retrocedentes, in interualla ordinum principes recipiebant. Tum principum pugna erat, hastati sequebantur. Triarii subvexillis considebant, sinistro crure porrecto, scuta innixa humeris, hastas subrecta cuspide in terram fixas, vt haud secus quam vallo septa inhorreret acies, tenentes. Si apud principes quoque haud satis prospere esset pugnatum, a prima acie ad triarios sensim inferebantur, inde rem ad triarios redisse, cum laboratur, proverbio increbruit. Triarii consurgentes, vbi in interualla ordinum suorum principes, et hastatos recepissent, extemplo compressis ordinibus velut claudebant vias, vnoque continente agmine, iam nulla spe post relicta, in hostem incidebant. Id erat formidolosissimum hosti, cum velut victos insecuti nouam repente aciem exurgentem auctam numero cernebant. Hactenus T. Liuius. Cuius ex verbis satis arbitror liquere proverbium, vt nostra interpretatione iam non sit opus. Item Vegetius de re militari lib. 2. declarat post omnes acies solere collocari triarios: omni armorum genere

instructos, qui genu posito subsidebant, vt, si primam aciem vinci contigisset, ab iis integrato praelio victoria repararetur. Modestus in libello de vocabulis rei militaris: Sextus, inquit, ordo post omnes a firmissimis, et scutatis, et omni genere armorum munitis, bellatores tenebat, quos antiqui triarios appellabant. Hi vt requieti, et integri acrius inuaderent hostes, post vltimas acies sedere consueuerunt, et si quid in primis ordinibus accidisset, de eorum viribus reparaturis spes tota pendebat. Flauius Vopiscus in vita Firmi imperatoris, indicat robustissimum quenque militem in triarios allegi solitum, docens eum neruis robustissimis fuisse, hoc argumento, quod triarium quoque vinceret.

Sacram anchoram soluere.

HVIC finitimum est illud, quod apud Graecos celebratur: i(era\n a)/gkuran xala/zein, id est, Sacram soluere anchoram, quoties ad extrema praesidia confugitur. Translatum a nautis, qui maximam, ac validissimam anchoram sacram vocant, eamque tum demum mittunt, cum extremo laborant discrimine. Lucianus in Ioue tragoedo: *)/akouson dh\ i(era\n, fasi\n, a)/gkuran, kai\ h(\n ou)demia=| mhxanh=| a)por)r(h/ceis2, id est, Audi iam sacram, vt aiunt, anchoram, quamque nulla vi queas abrumpere. Sic enim appellat argumentum insolubile. Rursum Drapetis: *)edocen ou)=n skopoume/nois2 th\n u(sta/thn a)/gkuran, h(\n i(era\n oi( nautillo/menoi/ fa/si, kaqie/nai, id est,Visum est igitur, re perpensa, extremam anchoram, quam nautae sacram nominant, demittere. Rursum in Apologia: *mi/a moi i)/sws2 e)kei/nh a)/gkura e)/ti a)/broxos2, id est, Mihi fortassis vna illa anchora adhuc superest integra: id est, illud mihi adhuc superest, quo possim confugere. Euripides in Helena:

id est, Mihi ab vnica fortuna pendet anchora. hoc est, Vna dumtaxat spes mihi superest. Aristides in Themistocle: *kai\ w(/sper th=s2 i(era=s2 a)gku/ras2 th=s2 e)kei/nou fwnh=s2 e)xo/menoi, id est, Ac velut a sacra anchora de illius voce pendentes.

Mouebo talum a sacra linea.

IDEM pollere putat Diogenianus, kinw= to\n a)f' i(era=s2, id est, Sacrae lineae talum moueo. De iis, qui extrema parant experiri. Id Iulius Pollux lib. nono exponens, ait a ludo quopiam tesserarum natum esse adagium. Lusum autem fuisse huiusmodi, vt vtrique ludentium essent calculi quinque, totidem impositi lineis: vnde et Sophocles dixerit: pe/ssa penta/gramma, id est tesserae quinque linearum. Inter eas lineas, vtrinque quinas, vnam fuisse mediam, quam sacram vocabant, vnde, qui talum mouisset, is sacrae lineae calculum mouere dicebatur. Id vero non fiebat, nisi cum res posceret, vt ludens ad extrema confugeret auxilia. Vsurpat hoc adagium Plato lib. de Legib. quinto: kaqa/per pettw=n a)f' i(erou=. id est Tanquam a sacra tessera. Plutarch. in lib. qui inscribitur: An seni sit gerenda Resp. *teleutai/an w(/sper th\n a)f' i(era=s2 e)pa/gousin h(mi=n to\ gh=ras2, id est, Postremam nobis, tanquam a sacra linea senectam allegant; hoc est, veluti causam grauissimam. Idem commentario de comparatione terrestrium, ac marinorum: *fe/re\, kinh/santes2 th\n a)f' i(era=s2, braxe/a peri\ qeio/thtos2 au)tw=n kai\ mantikh=s2 ei)/pwmen, id est, Age moto talo a sacra linea, paucis de diuinitate eorum, et diuinatione dicamus. Rursum

idem aduersus Colotam Epicureum: *eu)qu\s2 ou)=n to\n a)f' i(era=s2 keki/nhken o( kolw/ths2, id est, Protinus igitur talum a sacra mouit Colotes, hoc est, statim id quod est grauissimum, aggressus est, vt impugnaret Apollinis de Socrate iudicium. Idem in vita Marcii Coriolani de ciuitate Romana ob Coriolani minas perturbata: a)/ra th\n a)f' i(era=s2 a)fh=ken. id est, Sublatam a sacra linea tesseram misit. Desperatis enim rebus ad Deorum religionem confugiebat, supplicatum missis sacrificiis, aedituis, initiatoribus, auguribus, etc. Huc adlusit et Theocritus in Bucoliastis. *kai\ tw=n a)po\ gramma=s2 kinei= li/qon, id est, Atque a lineola lapidem mouet. De quo nobis et alias facta mentio.

Nudior Leberide.

*gumno/teros2 lebhri/dos, id est, Nudior leberide, de vehementer tenuibus. Leberis enim serpentis exuuium significat, quo nihil potest esse inanius. Accidit autem hoc omnibus fere, quae cortice integuntur, sed molliore: velut stellioni, lacertae, praecipue serpentibus, atque haec ferme bis exuunt, vere, et autumno, praesertim vipera. Serpenti primum ab oculis incipit decedere pellis, ita, vt obcaecari videatur iis, qui rem non intelligunt: atque vna nocte et die, senectus tota exuitur a capite vsque ad caudam. Ex insectis reiuuenescunt silpha, et culex: eaque, quorum pennae vaginis obteguntur, vt scarabei, item locustae et cicadae. In genere marinorum exuit et cancer: idque saepius anno. Atque hoc exuuium Graecis etiam su/far dicitur: cuius mira sentitur tum leuitas, tum siccitas, vniuerso humore in nouum foetum consumto. auctor Aristoteles libr. de natura animantium octauo. Ait Suidas, Leberidem hominem fuisse supra modum pauperem: ita, vt vulgari sermoni locum fecerit. Athenaeus in Dipnosophistis, sauto\n a)pofai/neis2 kenw/teron lebhri/dios, i. Ostendis teipsum inaniorem leberide.

Qui quae vult dicit, quae non vult audiet.

SI dixeris quae vis, quae non vis audies. Diuus Hieronymus in Rufinum nominatim prouerbii loco citat: Nihilque super hoc audies, inquit, nisi illud e triuio, Cum dixeris quae vis, audies quae non vis. Terentius in Andria:

Obscurius etiam in prologo Eunuchi: Tum, si quis est, qui dictum in se inclementius existimet esse, sic existimet: sciat, responsum, non dictum esse. Responsum enim vocat, conuicium conuicio redditum. Primus huius adagii pater Homerus fuisse videtur, apud quem hic versus est in Iliadis *u.

--- Si quod prior ipse
Aut verbum, aut factum, dicasve gerasve molestum.
Ad te cum duplici rediturum foenore noris.

filei= de\ pollh\n glw=ssan e)kxe/as2 ma/thn,
*)/akwn [note of the transcriber: in the print: *akw\n] a)kou/ein ou(\s2 e(kw\n [note of the transcriber: in the print: e)kw\n] ei)/ph| lo/gous2.

Etenim solet qui dicta temere iecerit,
Audire nolens verba, quae dixit volens.

filei= de\ pollh glw=ssan e)kxe/as2 ma/thn,
*)/akwn [note of the transcriber: in the print: *akw\n] a)kou/ein ou(\s2 e(kw\n ei)=pen kakw=s2.

Qui multa temere verba fudit, is solet
Audire nolens quae volens dixit male.

Quin etiam his nostris temporibus eiusmodi quiddam vulgo dictictant: Vt salutabis, ita resalutaberis: hoc est, vt tua fuerit oratio, ita tibi respondebitur. Plautus: Contumeliam si dices, audies. Caecilius in Chrysio, apud Gellium: Audibis male, si male dicis mihi. Eodem pertinet Euripideum illud apud auctores passim obuium, *)axali/nwn stoma/twn, a)no/mou t' a)frosu/nhs2 to\ te/los2 dustuxi/a, id est, Infraenis oris, et iniquae vecordiae finis, seu vectigal, calamitas. Celebratur et hoc inter Chilonis apophthegmata: *mh\ kakologei=n tou=s2 plhsi/on, ei)de\ mh\, a)kou/sesqai e)f' o(=is2 luph/sesqai, id est, non esse maledicendum iis, quibus cum agimus; alioquin audituros, quae molestiam adferant. Huc arbitramur adscribendum versiculum, quem Quintilianus vt vulgo iactatum citat:

Sero sapiunt Phryges.

Hoc prouerbium ex vetustissima tragoedia Liuii Andronici mutuo sumtum est, quae inscribitur, Equus Troianus: Sero sapiunt Phryges. Vsurpatur a Cicerone in epistolis familiaribus, In Equo, inquit, Troiano scis esse: Sero sapiunt Phryges. Conuenit in eos, quos stulte factorum sero poenitet. Siquidem Troiani, tot iam acceptis cladibus, vix decimo demum anno de restituenda Helena consultare coeperunt: quam si statim initio reposcenti Menelao reddidissent, innumerabilibus sese calamitatibus subduxissent. Euripid. in Oreste:

Nam verba sunt ad Helenam Electrae. Refertur et a Festo Pompeio prouerbii titulo. Demades, auctore Plutarcho, dicere solebat, Athenienses nunquam decernere pacem, nisi pullis vestibus indutos, innuens eos bellandi cupidiores, quam sat esset, nec nisi clade suorum admonitos de pace cogitare.

Piscator ictus sapiet.

EANDEM habet sententiam illud apud Graecos celebratissimum: a(lieu\s2 plhgei\s2 no/on oi(sei, id est, Piscator percussus sapiet. Idque ferunt ab huiusmodi quodam euentu natum: Cum piscator quispiam piscibus, quos intra rete tenebat, manum admouisset, atque a scorpio pisce feriretur, ictus, inquit,

sapiam. Itaque suo malo doctus, cauit in posterum. Plinius lib. 32. demonstrat id esse peculiare draconi, et scorpio pisci, vt laedant aculeis, si manu tollantur. Zenodotus ait paroemiam extare apud Sophoclem.

Factum stultus cognoscit.

IDEM aliter effertur ab aliis, r(exqe\n de/ te nh/pios2 e)/gnw, id est, Rem peractam stultus intellexit. Sumtum est autem ex Homero, qui pluribus locis hanc vsurpauit sententiam. Vt in Iliados *p. et *u.

*mh/ t' a)nti/os2 i(/stas' e)moi=o,
*pri/n ti kako\n paqe/ein. r(exqe\n de/ te nh/pios2 e)/gnw.

--- Mihi obuius ire caueto, prius quam
Noxae aliquid capias: nam factum nouit et excors.

De Pentheo, qui sero, nec nisi sua pernicie doctus, coepit reuereri Bacchum. Neque huic diuersum est, quod admonet senarius ille, inter Graecanicas sententias celebris:

Item illud Demosthenicum: Non emo tanti poenitere. Vnde perquam eleganter Fabius apud Titum Liuium, Euentum, stultorum magistrum appellat: Nec euentus docet hoc, inquiens, qui stultorum magister est, sed ratio. Plinius in Panegyrico, quem Traiano dixit, huiusmodi seram, et infrugiferam prudentiam, miseram vocat: Terror, inquit, et metus et misera illa ex periculis facta prudentia, monebat, vt a rep. (erat autem omnino nulla respub.) oculos, aures, animos auerteremus.

Malo accepto stultus sapit.

PAVLO diuersius extulit Hesiod. eandem tamen sententiam, cum ait in libro, cui titulus, Opera, et dies:

--- *di/kh d' u(pe\r u(/brios2 i)/xei,
*ei)s2 te/los2 e)celqou=sa, paqw\n de/ te nh/pios2 e)/gnw.

--- Tandem sua poena nocentem
Consequitur, passusque sapit tum denique stultus.

Ad quam sententiam videtur adludere et Homerus in Iliados y. i)/na gnoi/hs2 a)poti/nwn, id est, vti tuo damno cognoscas. Plato in Sympos. a(\ dh\ kai/ soi le/gw w) a)ga/qwn, mh\ e)capata=sqai u(po\ tou/tou, a)lla\ a)po\ tw= h(mete/rwn paqhma/ttwn gno/nta eu)labhqh=nai, kai\ mh\ kata\ th\n paroimi/an, w(/sper nh/pion, paqo/nta gnw=nai, id est: Quae sane tibi quoque dico, Agathon, ne ab hoc fallaris, sed, ex cognitis his, quae nobis acciderunt, caueas: nec, iuxta prouerbium, veluti stultus post acceptum malum sapias. Huc referendum et Plautinum illud in Mercatore: Feliciter is sapit, qui alieno periculo sapit. In eandem sententiam Tibullus Elegiarum lib. 3.

Huc adludunt et illae sero sapientum voces: Nunc scio, quid sit amor. Nunc ego et illam scelestam, et me miserum esse sentio. Ah, vix tandem sensi stolidus. Videtur adagium ex illa vetustissima fabula manasse, de duobus fratribus, Prometheo, atque Epimetheo, quae quidem refertur apud Hesiodum, ad hanc ferme sententiam: Iupiter iratus Prometheo propter ignem furto sublatum e caelo, ac mortalib. redditum: cupiensque illum simili retaliare dolo, Vulcano

negotium dat, vt e luto puellae simulacrum quanto maximo posset artificio fingat. Id simulatque factum est, singulos Deos, deasque monet, vt ei simulacro suas quisque dotes adiungerent. Vnde et virgini Pandorae nomen affictum apparet. Hanc igitur, omnibus formae, cultus, ingenii, linguaeque dotibus cumulatam, Iupiter cum pyxide pulcerrima quidem illa, sed intus omne calamitatum genus occulente, ad Prometheum mittit. Is recusato munere, fratrem admonet, vt, si quid muneris sese absente mitteretur, ne reciperet. Redit Pandora, persuasoque Epimetheo, pyxidem donat. Eam simul ac aperuisset, euolantibusque morbis sensisset Iouis a)/dwra dw=ra, sero nimirum sapere coepit. Vbi Hesiodus palam ad adagionem adludens ait:

Prometheum vafrum nominans, ac variis instructum consiliis, Epimetheum, post erratum sapientem. Vnde et Pindarus in Pythiis, appellat illum o)yi/noon, quasi sero sapientem. Quod ipsa etiam indicant vocabula. Nam promhqeu\s2 Graecis eum significat, cui prius, quam rem aggrediatur, suppetit consilium: e)pimhqeu\s2, cui, re peracta, tum demum consilium in mentem venit. promhqeu/esqai, est consilio malis imminentibus occurrere. Lucianus in dialogo quodam, ex comico quopiam citat hunc versiculum, dictum in Cleonem, quod sero, nec nisi confecto negotio saperet.

Idem in calce eiusdem dialogi: e)pei\ to/ ge metabouleu/esqai, e)pimhqe/ws2 e)/rgon, ou) promhqe/ws2 e)sti\n, id est, Nam illud quidem post rem consulere, Epimethei est, non Promethei. Effertur enim ad hunc modum paroemia: para\ ta\ deina\ fronimw/teros2, i. Post mala prudentior. Rursum hoc pacto: e)c w(=n e)/paqes2, e)/maqes2, id est, vt sententiam magis, quam verba reddam, Quae nocent, docent. At multo consultius est, alienis malis prudentiorem reddi, iuxta Graecam sententiam:

Circunfertur et illud nostrati vulgo iactatum: Mortales pudore, et iactura doctiores euadere.

Aliquid mali propter vicinum malum.

LYSIMACHVS apud Plautum in mercatore: Nunc ego verum esse illud verbum experior, aliquid mali esse propter vicinum malum. Quibus ex Plauti verbis satis liquet, hanc sententiam vulgari sermone fuisse celebratam. Eam Hesiodus eleganter expressit in opere cui titulus, Opera et dies:

*)ei ga/r toi kai\ xrh=m' e)gxw/rion a)/lloge/nhtai
*gei/tones2 a)/zwstoi e)/kion, zw/santo de\ phoi/.
*ph=ma kako\s2 gei/twn o(/sson t' a)gaqo\s2 me/g' o)nei/ar.
*)emmore/ toi timh=s2, o(/st' e)/mmore gei/tonos2 e)qlou=.
*ou)d' a)\n bou=s2 a)po/loit' ei) mh\ gei/twn kako\s2 ei)/h.

Si qua domi inciderit tibi res, tunc illico omissis
Adsunt vicini zonis; cinguntur at ipsi

Neque tantum inter priuatos vicinos haec sententia locum habet, verum etiam experimentis obseruatum est, populos a vicinis subuersos. Quemadmodum Aetolis, et Acarnanibus euenit, qui se mutuis cladibus euerterunt, inter se finitimi. Item Carthaginiensib. et Byzantinis, quarum historiarum meminerunt Hesiodi interpretes. Huc videtur leuiter adlusisse Virgilius in Eclogis, cum ait:

Admonet autem paroemia, vti bonorum conuictum, et consuetudinem expetamus, a malis nos, quam maxime possumus, abducamus. Proinde scitum est illud Themistoclis apud Plutarchum: qui, cum praedium quoddam venderet, hoc quoque praeconem addere iussit, o(/ti kai\ a)gaqou\s2 e)/xei gei/tonas2, id est, quod vicinos etiam haberet bonos, quasi vicini commendatione futurum esset longe vendibilius. Neque multum abhorret hinc illud eiusdem Hesiodi carmen:

Manus manum fricat.

SOCRATES in Axiocho Platonis ait Prodico sophistae hunc Epicharmi comici versic. semper in ore fuisse:

id est, Affricat manum manus, da quiddam, et aliquid accipe: videlicet, hominis quaestum facete taxans, qui neminem gratis doceret, et a quo se quoque, quae tum dicturus esset, didicisse affirmabat, at ne id quidem gratuito, imo numerata mercede. Sententia digna tum homine Siculo, tum vafro poeta. Sic enim illum appellat Cicero. Monet autem, neminem ferme mortalium inueniri, qui velit in quempiam beneficium collocare, a quo non speret aliquid emolumenti vicissim ad se rediturum, sed officium inuitari officio, beneficium beneficio prouocari. Idem adagium effertur et hoc pacto: xei\r xei=ra ni/ptei, id est, Manum manus lauat. Idem pollet vtraque metaphora. Nam mutua commoditas est, quoties vel fricat, vel abluit manus manum. Circumfertur inter Graecanicas sententias huiusmodi distichon:

*)anh\r ga\r a)/ndra kai\ po/lis2 sw/zei po/lin.
*xei\r xei=ra ni/ptei da/ktulo/s2 te da/ktulon.

Vrbs seruat vrbem, seruat itidem vir virum.
Manus manum, digitumque digitus abluit.

Gratia gratiam parit.

EANDEM sententiam Sophocl. simpliciter extulit in Oedipo Coloneo: *(h xa/ris2 xa/rin fe/rei. id est, Gratiam adfert gratia. Rursum apud eundem in Aiace Mastigophoro:

Aequum vt ametur amans: qui accedit, iungitor illi.
Da, tibi qui dederit; qui non dederit tibi, ne da.
Danti aliquis dedit, at non danti non dedit vllus.

Quibus significatur beneficium inuitari beneficio, et officium officio prouocari. Euripides in Helena:

Par pari referre. *)/ison i)/sw| e)pife/rein.

TERENTIVS in Eunucho paroemiam vsurpat, superiori non admodum dissimilem: Par pari referto. Qua monemur, vt tales simus in alios, quales in nos illos experimur. Ac iuxta Medeam Euripideam, amicis simus amici, inimicis infesti, in perfidos perfidi, parcos parci, clamosos clamosi, impudentes improbi: denique vtcunque meritum merito simili retaliemus. Idem in prologo Phormionis: Quod ab ipso allatum est, sibi id esse relatum putet. Non inconcinne tum quoque vsurpauerimus, si quando verba verbis, blanditias blanditiis, promissa promissis pensamus. Huc pertinet illud non illepidum, quod refert Aristoteles libro moralium nono: Dionysius citharoedum accersiuerat, vt sibi caneret in nuptiis: atque cum eo his pactus est legibus, vt, quo doctius, meliusque caneret, hoc copiosiorem ferret mercedem. Annixus est omni artificio citharoedus, vti quam scitissime caneret, sperans amplissimum praemium. At postridie pactam mercedem reposcenti musico, qui conduxerat ait iam persoluisse sese, qui a esset pollicitus, nempe par pari retulisse, proque voluptate reposuisse voluptatem, spem lucri significans: qui quidem hoc maior fuerat, quo magis ex arte cantasset. Verum hoc loco negat philosophus par pari relatum: propterea quod alter id, quod volebat, accepit: alter eo, quod expetebat, frustratus est. Huc videtur respexisse Euripides, cum ait in Andromache:

*sw/frwn kaq' h(ma=s2 sw/fron' a)ntilh/yetai,
*qumou/menos2 de\ teu/cetai qumoume/nwn.

Modestus in nos sentiet modestum item,
Commotus autem nos reperiet concitos.

Porro prouerbium natum videri potest, a compotationib. veterum Graecorum, apud quos aequalib. cyathis bibere mos erat. Archippus in Amphitryone secunda apud Athenaeum lib. 10.

Item lib. 6. *ou) dia\ tw= e)n th=| r(w/mh| i)/son i)/sw| to\n i)xqu\n pwlou/ntwn. id est, Non per eos, qui Romae piscem vendunt, parem pari: sentiens singulos pretio aestimatos vendi. Erat haec vox i)/son i)/sw|, solennis inter propinandum, vt ex eodem auctore facile liquet. Ea significabant, aut pares esse cyathos, aut tantundem additum aquae, quantum inesset vini. Huius formae sunt illa: paria facere, pro pensare ex aequo: et parem calculum ponere. Plin. ad Flaccum:

Accepi pulcerrimos turdos, cum quibus parem calculum ponere, nec vrbis copijs ex Laurentino, nec maris iam turbidi tempestatibus possum. M. Tullius lib. de Oratore ad Brutum: Par pari retulit ad schema rhetoricum, quo membra orationis pari syllabarum numero sibi respondent. Nam, inquit, Cum aut par pari refertur, aut contrarium contrario opponitur, aut quae similiter cadunt verba, verbis comparantur, quicquid ita concluditur, plerunque fit, vt numerose cadat.

Eadem mensura.

QVOD modo retulimus, videtur pariter et ad officij, et ad iniuriae relationem pertinere, verum ad beneficii pensationem magis referendum, quod ait Hesiodus:

Quo docet, officium remetiendum esse eadem mensura, aut etiam copiosiore, si suppetat facultas: prorsumque hac parte imitandos esse foecundos agros, qui sementem depositam multo cum fenore reddere consueuerunt. Citatur a Luciano prouerbij vice in Imaginibus: au)tw=| me/trw|, fasi\, kai\ lw/ion, id est, Eadem mensura, quod aiunt, aut melius. M. Tullius Epistolarum ad Atticum lib. 13. Ego autem me parabam ad id, quod ille mihi misisset, vt au)tw=| tw=| me/trw=| kai\ lw/i+on, si modo potuissem. Nam hoc etiam Hesiodus adscribit, ai)/ke du/nhai.

Crassa Minerua: Pingui Minerua.

MINERVA, iuxta poetarum fabulas, artibus, atque ingenijs praesidet. Vnde et illud fluxit: Inuita Minerua. Praeterea illud: Pingui, seu crassa Minerua, quod quidem iam olim Prouerbij vice celebratur. Columella lib. De re rustica duodecimo capit. 1. In hac autem, inquit, ruris disciplina non consideratur eiusmodi scrupulositas, sed, quod dicitur, pingui Minerua, quantumvis vtile continget villico tempestatis futurae praesagium. Idem in primi libri praefatione: Potest enim nec subtilissima, nec rursum, quod aiunt, pingui Minerua res agrestis administrari. Idem libro 10. Nec tamen Hipparchi subtilitas, pinguioribus, vt aiunt, rusticorum literis necessaria est. Dicitur pinguiore Minerua fieri, quod inconditius, simpliciusque, quasique indoctius fit, non autem exquisita arte, nec exactissima cura. Vnde et Priapus ille, cum rem obscoenam, quam poterat vrbanius per inuolucra verborum petere, nudis verbis rogat.

Et Horatius, Philosophum describens, non exactis illis Stoicorum rationibus, atque argutijs instructum, sed veluti citra artem, philosophiam moribus exprimentem, neque tam disertum, quam simplicem, ac syncerum.

Aulus Gellius lib. 14. ca. 1. Nequaquam tamen id censebat in tam breui, exiguoque vitae spatio, quantouis hominis ingenio comprehendi posse, et percipi: sed coniectari pauca quaedam, et, vt verbo ipsius vtar, paxu/teron, id est, crassius, et pingui Minerua.

Crassiore Musa.

*paxute/ra mou/sh|, id est: Crassiore Musa. Eandem paroemiam sic extulit Quintilianus, Institutionum oratoriarum libro 1. Libet propter

quosdam imperitiores etiam crassiore, vt vocant, Musa, dubitationem huius vtilitatis eximere. Inuenitur aliquoties apud scriptores non inidoneos, Pinguiore formula, pro eo, quod est, planius, atque intelligibilius. Dictum est, et Latine loqui, pro eo quod est, Aperte, et simpliciter. M. Tullius in Verrem: Latine, me scitote, non accusatorie, loqui. Idem in Philip. Sed vt solent ij, qui plane, et Latine loquuntur. In Priapeijs.

Rudius, ac planius.

INELEGANTIVS quidem est illud apud Graecos, sed idem tamen pollet; a)maqe/steron, kai\ safe/steron ei)pe\, quod apud eundem refertur Gellium: Nosti enim, inquit, credo verbum illud vetus, et peruulgatum, a)maqe/steron ei)pe\ kai\ safe/steron, id est, Indoctius, rudiusque quodammodo loquere, et apertius; ac clarius fare. Sumtum apparet ex Aristophanis comoedia, cui titulus, ba/traxoi, id est, Ranae.

Quo carmine Bacchus Euripidis obscuritatem taxat. Suidas et interpres admonent, subesse prouerbium, quod hunc ad modum feratur.

Inde sumptum, quod antiquitus illi sofoi\, quos vocant, solebant mysteria sapientiae quibusdam aenigmatum inuolucris data opera obtegere, videlicet ne profana turba, ac nondum philosophiae sacris initiata, posset assequi. Sic Plato numeris suis obscurauit suam philosophiam. Sic Aristoteles multa mathematicis collationibus reddidit obscuriora.

Sus Mineruam.

TRITISSIMVM apud Latinos auctores adagium, u(=s2 th\n *)aqhna=n, i. Sus Mineruam, subaudiendum, docet, aut monet, dici solitum, quoties indoctus quispiam, atque insulsus eum docere conatur, a quo sit ipse magis docendus: aut, vt Festi Pompeij verbis vtamur, cum quis id docet alterum, cuius ipse est inscius. Propterea quod Mineruae artium, et ingeniorum, vt diximus, tutela tribuitur â poetis. Porro sue nullum aliud animal magis brutum, magisque sordidum, vt quod stercoribus impense gaudeat, vel ob iecoris magnitudinem, quae sedes est concupiscentiae, ac libidinis: vel ob narium crassitudinem, et olfactum hebetem, vnde fit, vt non offendatur foetore: tum adeo pronum, ciboque deditum, vt, si forte sursum aspicere cogatur, protinus stupore sileat ob insolentiam, vt tradit Alexander Aphrodiseus. Nec est aliud magis indocile, proinde non ad vsum aliquem, quemadmodum pecudes nonnullae, sed ad epulas dumtaxat a natura donatum videtur. Cui rei testis est Plinius libro 8. cap. 51. Animalium, inquit, hoc maxime brutum, animamque ei pro sale datam, non illepide existimabatur. Idem affirmat Varro li. De re rustica secundo: Suillum, inquit, pecus donatum a natura dicunt ad epulandum. Itaque his animam datam pro sale, quae seruaret carnem. Atque haec quidem verba quid sibi velint explicat M. Tullius libro De finibus bonorum quincto: Etenim omnium rerum, inquit, quas et creat natura, et tuetur, quae aut sine animo sunt, aut non multo secus, eorum summum bonum in corpore est,

vt non inscite illud dictum videatur in suem, animum illi pecudi datum pro sale, ne putresceret. Sunt autem bestiae, in quibus inest aliquid simile virtutis, vt in leonibus, vt in canibus, vt in equis, in quibus non corporum solum, vt in suibus, sed etiam animorum aliqua ex parte motus aliquos videmus. Vulgo insipidos istos, et quasi ventri atque abdomini natos, sues, appellare consueuimus. Quin et Suetonius in catalogo illustrium grammaticorum refert, Palaemonem arrogantia tanta fuisse, vt M. Varronem porcum appellaret, secum et natas, et morituras literas. Praeterea, si quid indoctum atque illiteratum significare volumus, id ex hara profectum dicimus. Quemadmodum M. Tullius in Pisonem: Ex hara productae, non schola. Hinc igitur natum, adagium Sus Mineruam. L. Caesar apud Ciceronem lib. de Oratore secundo: Sic ego, inquit, Crasso audiente, primum loquar de facetiis, et docebo sus, vt aiunt, oratorem eum, quem cum Catulus nuper audisset, foenum alios aiebat esse oportere. Idem Cic. lib. de Academicis quaestionibus primo: Nam et si non sus Mineruam, vt aiunt, tamen inepte quisquis Mineruam docet. Hieronymus in Rufinum: Praetermitto Graecos, quorum tu iactas scientiam, et dum peregrina sectaris, pene tui sermonis oblitus es, ne vetere prouerbio, Sus Mineruam, docere videatur. Vsurpat idem verbis commutatis in epistola ad Marcellam, cuius initium, Mensuram charitas non habet. M. Varro, et Euhemerus adagium ad fabulas retulerunt, id quod ex Festi verbis licet conijcere. Quam rem, inquit, in medio, quod aiunt, positam, ineptis mu/qois2 inuoluere maluerunt, quam simpliciter referre. Celebratur a multis Demosthenis scomma, qui cum Demades vociferaretur in eum: *dhmosqe/nhs2 e)me\ bou/letai diorqu=n h( u(=s2 th\n *)aqhna=n, i. Demosthenes vult me corrigere sus Mineruam: respondit: au(/th me/n toi pe/rusin h( *)aqhna= moixeu/ousa ei)lh/fqh, id est. At qui nuper haec Minerua in adulterio fuit deprehensa. Dictum adlusit ad Mineruam virginem.

Sui cum Minerua certamen suscepit.

CVM hoc, aut idem, aut certe quam maxime finitimum, quod apud Theocritum legitur in Hodoeporis:

Quoties indocti, stolidique, et depugnare parati, non verentur summos in omni doctrina viros in certamen literarium prouocare. Theocriti enarrator sic efferri vulgo paroimi/an scribit, *us2 w)\n pro\s2 *aqh/nhn e)ri/zeis2. id est.

Scholiastes aliquis addit, eos e)ri/zein dici, qui verbis certant, e)rei/dein, qui factis, quo magis ridiculum est, si sus indocilis certet cum Minerua, disciplinarum praeside.

Inuita Minerua.

LATINIS et illud est celebratissimum, inuita Minerua, pro eo quod est, refragante ingenio, repugnante natura, non fauente caelo. Cicero in Officiis: Inuita, vt aiunt, Minerua. idem libr. epistolarum familiarium duodecimo: Quinquatribus, frequenti senatu, causam tuam egi, non inuita Minerua. Rursum eiusdem operis, lib. 3. Idque, quoniam tu ita vis, puta me non inuita Minerua facturum. Horatius:

Abijt et taurus in syluam.

*)eba kai\ tau=ros2 a)n' u(/lan, i. Abijt et taurus in syluam. Pastorale prouerbium, allegoria subturpicula, significans diuortium, ac neglectum veteris amicae. Tametsi licebit in vsum verecundiorem trahere hoc modo, si per iocum accommodabitur ad eos, qui pristinos amicos negligere videntur, et a familiarium, congerronumque grege desuescere. Aut in illos etiam, qui a solitis desciscunt studijs, diuersumque vitae sequuntur institutum. Theocritus in Idyllio, cuius titulus est Theonycho, nominatim etiam prouerbij vice refert:

Queritur autem amans, se iam pridem ab amica relictum, plurimumque iam esse temporis ostendit, quod Cynisca, id est, Catella (nam id erat nomen puellae) se Lyco quodam oblectet, neque omnino curet ad pristinam redire consuetudinem: non magis, quam tauri, qui et ipsi nonnunquam a vaccarum armentis secedunt, et aut reliquis aggregantur tauris, aut solitarij per nemora vagantur, nullo feminarum desiderio tacti. Eum secessum, eumque vaccarum neglectum, quasique diuortium pastores peculiari verbo vocant a)timagelei=n, voce nimirum composita e)k tou= a)timei=n, to\ a)tima/zein, kai\ katafronei=n, quod est despicere, negligereque, ac pro nihilo ducere: et e)k tou= a)ge/lh, quod armentum sonat. Actum a)timagelei=n, dicuntur tauri, cum, segregati a vaccarum commercio, adeo non curant illas, vt non modo coitum non appetant, sed ne pascuis quidem vti velint. Hunc animantis morem, simulque vocem ipsam ei tributam rei demonstrat Aristoteles lib. de natura animalium sexto, his verbis: *(o de\ tau=ros2, o(/tan w(/ra th=s2 o)xei/as2 h)=|, to/te gi/netai sau/nomos2, kai\ ma/xetai toi=s2 a)/llois2. to\n de\ pro/teron xro/non met' a)llh/lwn ei)si\n, oi(/ kalei=tai a)timagelei=n. polla/kis2 ga\r o(i/ge e)n th=| h)pei/rw|, ou) fai/nontai triw=n mhnw=n. w(/lws2 de\ ta\ a)/rgia pa/nta h)\ ta\ plei=sta, ou) sunne/montai tai=s2 qhlei/ais2 pro\ th=s2 w(/ras2 tou= o)xeu/ein. Ea verba nos appendemus magis, quam annumerabimus, hoc modo: At taurus, cum tempus coitus adfuerit, tum demum incipit communibus cum vaccis pascuis vti, cumque reliquis tauris dimicat. nam ante id temporis inter sese pascuntur, quod quidem appellant a)timagelei=n. Sane qui sunt in Epiro prouincia tauri, saepenumero trium mensium spatio non apparent. Porro fera animantia, aut omnia, aut certe pleraque ante tempus coeundi non aggregantur ad communes cum feminis pascuas. Illud admonitu dignum visum est, in versione Theodori Gazae, pro Graeca voce a)timagelei=n quam Romana lingua nullo pacto reddere potest; scriptum esse Coarmentari. Idque verbi doctis etiam viris non parum caliginis offudit; ita vt deprauatum apud Aristotelem locum existiment, commutataque lectione longe diuersum sensum inducant; putentque Theodorum in transferendo non mediocriter hallucinatum. At nos, tota re diligentius pensiculata, videre videmur Aristotelicorum verborum sententiam citra vllius vocis commutationem adamussim quadrare: videlicet, taurum aggregari cum vaccis, et in ijsdem versari pascuis, appetente coitus tempore, eique non conuenire cum reliquis taurorum armentis,

sed bellum cum alijs gerere: reliquis autem temporibus tauros cum tauris socialiter ijsdem vti pascuis, neque feminarum conuictum sequi, sed inter sese agere: quod idem accidat in feris ferme omnibus. Hanc autem taurorum cum tauris societatem neglectis vaccarum armentis, vocari a)timagelei=n. Quaeso, quid hic scrupuli, cur Aristotelicam lectionem mutandam existimemus? nisi si quid offendit mutatus numerus, in tau=ros2, et ei)si/n, id quod Aristoteli praesertim eo in opere pene familiare deprehenditur? Dictionem autem illam Coarmentari, non germanam, sed supposititiam esse, dubium non est, et aut librariorum incuria, aut alicuius parum eruditi temeritate inductam: legendum esset vel Dearmentari, vel Abarmentari. Neque enim adduci possumus, vt credamus, Theodorum, hominem tam in omni doctrinae genere absolutum, fuisse lapsum, praesertim in voce, neque magnopere prodigiosa, nec inusitata Graecis auctoribus: vtpote cuius vim vel ipsa statim indicat etymologia: praeterea quae apud Theocritum auctorem vsque adeo notum, vulgatumque legatur, e)n nomei=, h)\ bwko/lois2 id est, in pastore, siue bubulcis.

*xoi(\ [note of the transcriber: in the print: *x' oi(] me\n a(ma= bo/skointo kai\ e)n fu/lloisi planw=nto
*ou)de a)timageloun=tes2.

Atque hi pascuntur simul, inque comantibus herbis.
Errant, et nonnulla gregis diuortia quaerunt.

Ad haec Suidas ostendit: *tau=ron a)tima/gelon appellatum to\n th=s2 a)ge/lhs2 katafronou=nta, id est: qui negligeret armentum. Huc videtur nonnihil adlusisse Virgilius in Sileno:

Ah, virgo infelix tu nunc in montibus erras.
Ille latus niueum molli fultus hyaecintho,
Ilice sub nigra pallentes ruminat herbas:
Aut aliquam in magno sequitur grege. claudite, nymphae
Dictaeae, nymphae nemorum iam claudite saltus.
Si qua forte ferant oculis sese obuiae nostris
Errabunda bouis vestigia: forsitan illum,
Aut herba captum viridi, aut armenta secutum
Perducant aliquae stabula ad Cortynia vaccae.

Ille latus niueum molli fultus hyaecintho
Ilice sub nigra pallentes ruminat herbas:

taurum innuit a)tima/gelon. Item, cum ait: Errabunda bouis vestigia. Significat autem poeta taurum, quem adamabat Pasiphae, aut prorsus a)timagelei=n, aut eatenus a)timagelei=n, vt, suo armento neglecto, vaccas alias sequeretur. Porro de pugna taurorum inter ipsos coitus tempore meminit idem Maro libro Georg. tertio:

Nec mos bellantes vna stabulare; sed alter
Victus abit, longeque ignotis exulat oris,
Multa gemens ignominiam, plagasque superbi
Victoris, tum quos amisit inultus amores.
Et stabula aspectans, regnis excessit auitis.

Nos quidem arbitramur hanc ipsam vocem, si deflectatur alio, prouerbialem esse, quemadmodum sunt et illae kaprou=n, et i(ppomanei=n ad eamque potissimum respexisse Theocritum, cum

ait proverbio dici: *)eba kai\ tau=ros2 a)n' u(/lan. Scholia, quae feruntur in Theocritum, habent e)/ba ken tau=ros2 pro kai\ coniunctione copulatiua, mutata ken expletiua: addunt esse proverbium de his dici solitum, qui abessent non reuersuri. Taurus enim, si semel aufugerit in siluam, capi non potest. Vnde non inconcinne quis dixerit maritum, diutius ab vxore secubantem, a)timagelei=n, et eum, qui familiares desierit inuisere, a)timagelei=n, et qui diutius a Musis ac librorum abstinuerit contubernio, a)timagelei=n. Item, qui a conuictu hominum abhorreat, secumque viuat, a)tima/gelon licebit appellare. Et, qui a legitimo contubernio aberrarit, secesseritque, non inepte dicetur a)timagelei=n. Nec prorsus abhorret ab hac forma, quod est apud Aristophanem in Lysistrata:

Sic enim significauit vitam caelibem faeminae negligentis Taurum, id est maritum. Sic et Horatius:

Annus producit, non ager.

*)etos2 fe/rei, ou)xi\ a)/roura, id est, Annus producit segetem, non aruum. Hemistichion proverbiale, quod refertur a Theophrasto lib. de Plantis. 8. *pro\s2 au)/chsin de\ kai\ trofh\n me/gista me\n h( tou= a)e/ros2 kra/sis2 sumba/lletai, kai\ o(/lws2 h( tou= e)/tous2 kata/stasis2. eu)kai/rwn ga\r u(da/twn kai\ eu)diw=n kai\ xeimw/nwn ginome/nwn, a(/panta eu/fora kai\ polu/karpa, ka)\n e)n a(lmw/desi kai\ leptogei/ois2 h)=|. dio\ kai\ paroimiazo/menoi le/gousin, ou)k a)/llws2, o(/ ti e)/tos2 fe/rei ou)xi\ a)/roura, me/ga de\ kai\ ai( xw=rai diafe/rousin. i. Ad incrementum autem, alimentumque plurimum quidem caeli temperies, et in totum anni conditio iuuat. Etenim, si imbres, serenitates, et hyemes accidant opportunae, cuncta felicius atque vberius proueniunt, etiam in salsuginosis, ac parum pinguibus agris. Vnde non ab re est, quod proverbio dicunt: Annum producere fructum, non aruum. Veruntamen non parui refert, quae sit regionum ratio. Hic illud obiter admonendum duximus, in impressis exemplaribus legi, ou) kalw=s2, id est, non recte: atque hoc ipsum, vt nostra quidem est opinio, ou) kalw=s2, partim, quod Theodorus Gaza verterit hoc loco: Non perperam: partim quod non perinde quadret ad Theophrasti sententiam. Nam is fatetur verum esse, plurimum habere momenti caeli conditionem, id quod etiam proverbio testatum sit, quo non sine causa tota prouentus ratio tribuitur aeri, tamen nonnihil etiam discriminis situm esse in ipso soli ingenio. Proinde legendum suspicamur pro ou) kalw=s2, ou)k a)/llws2, id est, non temere. Quanquam videmus et illud ou) kalw=s2 vtcunque posse defendi. Nimirum vt Theophrastus improbet vulgare dictum, quod caelo momentum omne tribuit, cum a soli ratione magna pars pendeat. Nobis tamen superior lectio magis adridet, atque huic nostrae sententiae doctos calculum suum addituros existimamus. Repetit idem adagium libro de causis plantarum tertio, rationem reddens, cur in frigidis pariter et calidis regionibus triticum proueniat, haud negans agri naturam nonnihil conferre ad fertilitatem, sed multo maximum momentum habere aerem circumfusum, et cuiusmodi caeli ventorumque temperies contingat, tum ad quos

flatus oppositus sit ager. Meminit et Plutarchus Symposiacis, decade 7. problemate 2. Porro, si libebit vsum proverbii dilatare, non intempestiuiter accommodabitur in hanc sententiam, si quis dicat, ad virtutem educationem longe plus adferre momenti, quam genus, ac plane perparui referre, quibus maioribus sis natus, sed multo maxime, quibus rationibus educatus, quibusque moribus sis institutus. Nam coelum velut educat, quod progignit terra. Ad hoc adagii videtur adlusisse Euripides in Hecuba, quam ita loquentem facit.

--- *ou)/koun deino\n, ei) gh= me\n kakh\
*tuxou=sa kairou= qeo/qen, eu)sta/xun fe/rei.
*xrhsth\d' a(martou=s' w(=n xrew\n au)th\n tuxei=n,
*kako\n di/dwsi karpo\n, a)nqrw/pois2 d' a)ei\,
*(o me\n ponhro\s2, ou)den a)/llo, plh\n kako\s2,
*(od' e)sqlo\s2, ou)de\ sumfora=s2 u(po\
*fu/sin die/fqeir', a)lla\ xrhsto\s2 e)st' a)ei\.
*)ar' oi( teko/ntes2 diafe/rousin, h)\ trofai\,
*exei ge/toiti kai\ to\ trefqh=nai kalw=,
*di/dacin e)sqlou=.

--- Non nouum ergo si mala
Fauente caelo terra fert segetem bonam,
Bona, destituta quibus opus fuerat, malum
Fructum edit. At mortalium quisquis malus
Nil possit aliud esse, quam semper malus,
Frugi, vsque frugi. Sors nec ingenium viri
Aduersa vitiat, sed probus semper manet.
Vtrum id parentum, an educantium magis?
Recte educari scilicet nonnullam habet
Doctrinam honesti.

Videtur Hecuba plusculum tribuere geniturae, quam institutioni, miraturque, proinde non idem evenire in mortalium moribus, quod in proventu segetum accidat. Porro quanto plus valeat institutio, quam genus, Lycurgus eleganter ostendit, prolatis apud multitudinem duobus canibus, quorum alter ingenerosa matre natus, propter institutionem gnauiter feram est insecutus, alter generosis ortus parentibus, quod institutus non esset, turpiter relicta fera, ad odorem panis, ac cibi restitit.

In vado.

METAPHORA proverbialis, In vado esse, pro eo, quod est, In tuto, citraque discrimen, sumpta a natantibus, aut nauigantibus. Terentius: Omnis res in vado est. Plautus in Aulularia: Haec propemodum iam esse in vado salutis res videtur. Vadum autem est aquae fundus, in quo quisquis constiterit, is iam effugit periculum ne mergatur.

In portu nauigare.

AFFINIS est huic allegoria, e)n lime/ni plei=n, id est, In portu nauigare, qua significamus nos iam a periculo abesse. Propterea quod, qui mediis adhuc in fluctibus nauigant, ventorum et aestus arbitrio nauigant. Contra, qui iam intra portum sunt, nihil habent negocii, cum vndis, ac ventis. Vnde vulgatissima metaphora, hominem, in cuius praesidio conquiescimus, portum appellamus. Et, qui sese ad tranquillam tutamque aliquam vitae rationem traducunt, in portum se recipere dicuntur. Terentius in Andria. Nunc huius periclo fit: Ego in portu nauigo. Maro paulo diuersius in Aeneidos libro septimo:

Bos lassus fortius figit pedem.

DIVVS Hieronymus oppido quam elegans adagium vsurpauit, ad beatum Aurelium Augustinum scribens, eumque deterrere cupiens, ne iuuenis senem provocet. Propterea quod tardius quidem ad pugnam excitantur hi, qui iam sunt aetate quasi fessi: verum iidem grauius saeuiunt, atque vrgent, si quando senilis illa virtus irritata recaluit. Memento, inquit, Daretis et Entelli, et vulgaris proverbii, quod bos lassus fortius figat pedem. A veteri triturae more ductum apparet, cum, circumactis a bubus super manipulos plaustris, grana excutiebantur: Partim a rotis in hoc armatis, partim a taurorum vngulis. Potest adlusum videri et ad hoc, quod iuuenes corporis agilitate praepollent. Senes in stataria pugna, ac viribus superiores sunt, id quod et Virg. in Daretis et Entelli congressu declarat. Nec admodum hinc abludit illud, quod in Graecorum collectaneis positum reperitur, a)tre/mas2 bou=s2 id est, Lente bos, subaudiendum mouet pedem. Nam sensim quidem mouet, at grauius premit.

Tota erras via.

*th=| pa/sh| o(dw=| a)famarta/nesqai, id est, Tota aberrare via. Proverbium est in eos, qui vehementer aberrant. Terentius in Eunucho: Tota erras via, Translatum a viatoribus, qui nonnunquam ita solent aberrare a via, vt non sine dispendio quidem, tamen quo tendebant, perveniant: nonnunquam sic aberrant, vt longe diuertant, et in diuersum tendant. Vnde et Exorbitare dicuntur, qui a vero aberrant. Aristoteles in Ethicis: Haud tota aberrant via. Idem Naturalium libro primo scribit priscos illos philosophos naturalium causarum scrutatores, exorbitasse, ac velut e via depulsos, prorsus aberrasse a vero. Sumptum est ex Aristophanis Pluto:

Quin etiam hodie dictitant, eos in via esse, qui recto consilio quippiam instituunt; extra viam, qui qua non oportet ratione rem aggrediuntur. Sunt ferme proverbiales et illae metaphorae doctis vsitatissimae, Depellere a via, reducere in viam, monstrare viam, facere viam, sternere viam, aperire viam, praecludere viam, intercludere viam. Cicero in prima Philippica: Quod si putas, totam ignoras viam gloriae. Celebre habetur et illud apophthegma: Bene currunt, sed extra viam: *kalw=s2 me\n tre/xousin, a)ll' e)kto\s2 th=s2 o(dou=.

Toto caelo errare.

HVIC confine est, quod vsurpat Macrobius Saturn. lib. 3. Nunquamne, inquit, Praetextate, tibi venit in mentem, toto, vt aiunt, caelo errasse Virgilium? Sumptum videtur ex Aristophanis Ranis:

Ab Euripide dicitur in Aeschylum qui plurimum errasset in his, quae dixerat. Metaphora ducta, vel a Phaethontis, aut Cereris fabula, vel a nauigantibus, qui caeli, syderumque obseruatione cursum moderantur: proinde naucleri, cum vehementer aberrant, in caeli parte longe diuersa Cynosuram imaginantur nonnunquam, totoque aberrant cursu. Nisi malumus caelum pro regione accipere, velut Horatius:

Suo iumento sibi malum accersere.

QVI ipse sibi malorum est auctor, suo iumento sibi malum accersere dicitur, tanquam suo sumptu, suaque opera, quasi suopte plaustro, malorum sarcinam adportet sibi. Plautus in Amphitryone: Ipse homo sibi a me malam rem accersit iumento suo. Sumpta metaphora a plaustris onerariis. Nam id quoque significat lumentum, auctore Gellio lib. 20. cap. 1. aut certe ab animalibus tergo vectantibus onera.

Suo sibi hunc iugulo gladio, seu telo.

SVO gladio, suove telo iugulari dicitur, qui suis ipsius dictis reuincitur, aut qui suopte inuento, dolove capitur: denique in quem quocunque modo, seu dictum, seu factum retorquetur, quod ab ipso profectum sit: veluti, si quis exemplo Protagorae antistrephon dilemma in eum, qui proposuerit, retorqueat: aut si, quemadmodum Phalaris, Perillum, mali repertorem, suo inuento conficiat. Itaque in Adelph. Terentii, Mitio senex, fratris Demeae saeuitiam increpans, huiusmodi vtitur sententia: Hoc vnum affert vitii senecta, attentiores ad rem sumus, quam oportet. Eandem Demea paulo post in fratrem retorquens: Postremo, inquit, non meum illud verbum facio, quod tu Mitio bene et sapienter dixti dudum. Vitium commune omnium est, quod nimium ad rem in senecta attenti sumus: Hanc maculam nos decet effugere. Hac ratione cum Mitio constringeretur, adigereturque, vt agrum, quem rogabatur, daret: tum Demea, Suo, inquit, sibi hunc iugulo gladio. Translata metaphora ab his, qui in pugna suis ipsorum telis aliquoties confodiuntur. Plautus in Amphitryone: Atque hunc telo suo sibi, malitia sua, a foribus pellere. Cicero pro Caecinna: Aut tuo, quemadmodum dicitur, gladio, aut nostro defensio tua conficiatur necesse est. Huc adlusit Ouidius in epistolis Heroidum:

Remigiumque dedi, quo me fugiturus abires:
Heu patior telis vulnera facta meis.

Eodem pertinent et illa Ciceronis: In tuum ipse mucronem incurras, necesse est. Rursum. Hic est defensionis tuae mucro, in eum incurrat oratio tua, necesse est. Neque vehementer hinc abludit Liuianum illud lib. 2. de secundo bello Punico: Sentiebat Annibal suis se artibus peti. Lucianus in Piscatoribus: w(s2 par' h(mw=n ta\ toceu/mata, w(s2 fh\s2, labw\n, kaq' h(mw=n e)toceues2, id est, Quae quidem tela a nobis, vt fateris, sumpta, aduersus nos iaculatus es. Tradit Plutarchus, Brasidam ducem, educto e corpore telo, eodem confodisse eum, qui miserat. Marius, vnus e triginta tyrannis, a milite quodam interemptus narratur a Trebellio Pollione, qui adoriens dixerit: Hic est gladius, quem ipse fecisti: nam Marius ante imperium faber ferrarius fuerat, et eius militis opera in fabrili officina vsus. Hunc igitur vere suo gladi dixeris iugulatum.

Incidit in foueam, quam fecit.

TRANSLATVM vel ab his, qui foueis effossis, aut reliquis id genus decipulis, insidiantur feris; vel a bellis, in quibus aliquoties suffossis cuniculis hostis hostem captat.

Suo ipsius laqueo captus est.

NOTA metaphora, nempe mutuo sumpta ab his, qui instructis pedicis, auibus, aut feris insidias tendunt.

Hanc technam in teipsum struxisti.

EANDEM sententiam aliter expressit Lucianus: *(/wste so/fisma kata sautw= sunte/qeikas2, id est, Itaque commentum in tuum ipsius exitium reperisti. De haeredipeta, qui, quum diuitem ex asse heredem scripsisset, ac testamentum protulisset, quo diuitem ad idem faciendum provocaret, tecti ruina subito oppressus est, ac sua reliquit illi, cuius facultatibus inhiarat. Vtendum erit, cum dolus, in alterum excogitatus, in caput auctoris recidit, ita vt non raro consueuit accidere.

Turdus ipse sibi malum cacat.

HIS similimum est illud Graecorum adagium: *ki/xla xe/zei a(uth=| kako/n, id est, Turdus ipse sibi malum cacat. In eos dici solitum, qui sibiipsis ministrarent exitii causam. Siquidem viscum, auctore Plinio, non prouenit, nisi maturatum in ventre ac redditum per auium aluum, maxime palumbium, ac turdorum. Cuius rei meminit et Seruius in sextum Aeneidos. Aristoteles item libro De natura animantium nono, tria turdorum genera facit, quorum primo i)cobo/ron vocatum ait: aut, vt Atheneus, i)cofa/gon, nimirum, quod visco vescatur. Quoniam autem visco capiuntur aues, ipsae sibi malum cacant videlicet. Plautus paulo diuersius extulit: Ipsa, inquiens, sibi auis mortem creat. Quanquam non dubitemus affirmare, a Plauto, Cacat, non Creat fuisse scriptum: deinde locum a quopiam semidocto, et Graecanici proverbii ignaro, deprauatum, supposita voce adulterina Creat. Sophocles in Antigone:

*(/ostis2 d' a)nwfe/lhta\ futeu/ei [note of the transcriber: in the print: a)nwfe/lhta futeu/ei] te/kna
*ti/ to d' a)/n ei)/pois2 a)/llo, plh\n au)tw=| po/nous2
*fu/sai, polu\n de\ toi=sin e)xqroi=sin gelwn,

Inutiles quicunque liberos serit,
Quid aliud hunc, quam sibi creare dixeris
Ipsi dolores, atque risum maleuolis?

In hos igitur quadrabit paroemia aut in eos, qui potentes sibi generos adsciscunt, a quibus postea per vim opprimantur.

Ipse sibi mali fontem reperit.

EXTAT item apud eosdem senarius proverbio celebratus, *au)to\s2 ga\r eu(=re tou= kakou= th\n phtu/an. id est, Ipsius mali sibi reperit coagulum. Aut, *au)to\s2 e(=ure tou= kakou= phgh\n, id est, Ipse reperit mali fontem. Sic Aesch. in Persis:

Versus est Trochaicus. Sunt enim et perniciosi fontes, quorum aqua gustata mortem, aut insaniam adferat, quos praestiterat non reperisse.

Capra gladium

EODEM ferme pertinet, ai)\c ma/xairan, id est, Capra gladium, subaudi, reperit. In eos dicitur, qui ipsi reperiunt, quo pereant. Ortum est autem adagium ab huiusmodi quodam eventu. Olim, cum Corinthii Iunoni Aeraeae (nam id illi cognomen) rem diuinam facere pararent, huius Iunonis statuam aiunt a Medea positam fuisse: atque hi, qui ad praebendam hostiam erant conducti, defosso sub terra cultro, oblitos sese assimularent, capra pedibus excalpens, eum eruit, prodiditque: itaque mactata est. Quidam sic efferunt paroemiam: ai)\c dou=sa th\n ma/xairan id est, Capra cultrum praebens. Quidam hoc pacto: o)/is2 th\n ma/xairan, id est. Ouis cultrum.

Cornix scorpium.

His confine est et illud, *korw/nh to\n skorpi/on, id est, Cornix scorpium, subaudi, rapuit. Quadrat in hos, qui parant eos laedere, vnde tantundem mali sint vicissim accepturi. Quemadmodum cornix, correpto scorpio, arcuata illius cauda, vulnus accepit lethale, periitque. Extat super hac re Graecum epigramma Archiae, quod non grauabor adscribere.

*)en pote\ pamfai/nonti mela/nteros2 ai)qe/ri nai/wn,
*skorpi/on e)k gai/hs2 ei)=de qoro/nta ko/rac,
*(\on ma/ryas2 w)/rousen. o( d' a)i\cantos2 e)p' ou)=das2
*ou) bradu\s2, eu)ke/ntrw| pe/zan e)/tuye be/lei,
*kai\ zwh=s2 min a)/mersen. i)/d' o(/sson e)/teuxen e)p' a)/llw|,
*)ek kei=nou tlh/mwn au)to\s2 e)/dekto mo/ron.

Scorpius e terra prorepserat, idque vidente
Coruo, qui caelo victitat in liquido.
Corripuit visum, fugitque: sed hic vt humum ales
Contigerat, telo mox ferit atque necat.
Ecce tibi, quod in hunc auis insidiosa parabat,
Inde sibi acciuit ipsa necem misera.

Atque id in rebus humanis frequenter vsu venire solet, vt, qui cepisse videatur, ipse captus sit. Quemadmodum et Horatius:

Calidum prandium comedisti.

HVC adludere videtur et Plautinum illud; Calidum hodie prandium prendisti, id est, Fecisti, quod tibi magno malo sit futurum. Ab his sumtum, qui se noxiis, ac lethiferis ingurgitant cibis, postea ventris tormina sensuri.

Irritare crabrones.

*ta\s2 sfhkia\s2 e)reqi/zein, id est, Irritare crabrones. Ad hanc sententiam referendum est et illud, quod est apud Plautum in Amphitryone, Irritabis crabrones. Id dictum est a poeta in mulierum ingenium: quib. iratis si repugnes, magis prouoces, neque sine tuo malo discedas. Est autem Crabro insecti genus, affine vespis, pertinacissimum, aculeoque pestilentissimo. Siquidem refert Plin. Naturalis historiae lib. 11. ca. 21. crabronum ictus haud temere sine febri esse. Additque, traditum a quibusdam, ter nouenis huius animantis punctis interfici hominem. Aristoteles lib. de partibus animalium nono, praeter alia, quae de crabronibus commemorat, illud quoque tradit, cum in apum genere quaedam aculeis careant, vt fuci, et reges, vespae quoque nonnullae sine aculeis inueniantur, nulli crabrones reperiuntur non armati aculeo. Quanquam de duce, num aculeatus sit, nonnihil addubitat. Vtitur hoc adagio diuus Hieronymus in quadam epist. Eandem sententiam sic idem extulit Plautus, mutata allegoria;

Bacchae bacchanti si velis aduersarier,
Ex insana insaniorem facies: feriet saepius.
Sin obsequaris, vna te soluas plagae.

Nam mos erat, vti Bacchanalia celebrantes obuios thyrsis ferirent. Aristophanes in Lysistrata, nam hoc titulo inscriptam comperi:

*)hre/ma dh\ para/meiyon o)doipo/re, mh/pote tou=de
*kinh/sh|s2 tu/mbw| sfh=kas2 e)fezome/nous2.

Ne fors crabrones, qui huic insedere sepulcro,
Irrites tacitum carpe viator iter.

Xenophon lib. 4. indicat, vnde natum sit: nimirum ab iis qui student eximere vespas ab antris suis. o(rw= d' e)/gwg', e)/fh, kai\ o(po/soi sfh=kas2 e)cairei=n bou/lontai, e)a\n me\n e)kqe/ontas2 tou\s2 sfh=kas2 peirw=ntai qhra=n, u(po\ pollw=n tuptome/ nous2, id est, et ego, inquit, video etiam eos, quicunque crabrones excipere volunt, siquidem euolantes conentur venari, a multis feriri crabronib.

Leonem stimulas.

CONSIMILEM vim habet, quod a Diogeniano refertur: to\n le/onta nu/tteis2, id est, Leonem pungis, seu vellicas. De iis, qui potentem, ac ferocem in suum ipsius exitium prouocant, atque extimulant. Notior est metaphora, quam vt sit explicanda.

Malum bene conditum ne moueris.

IDEM pollet et illud: mh\ kinei=n kako\n eu)kei/menon, id est, Ne moueris malum bene conditum, siue quiescens. In eos, qui sua stultitia sibi turbas excitant: aut qui mala iam tempore sepulta resuscitant, renouantque. Prouerbium retulisse videtur Theognis hoc versu:

Octipedem excitas.

CRATINVS in Thrattis apud Suidam, o)ktw/poun a)negei/reis2, id est, Octipedem excitas, nimirum scorpium: cui pedes sunt octo, ac plerunque sub saxis abditus cubat, quem non nisi tuo periculo suscites propter venenum, quod in cauda gestat.

Mouere Camarinam.

*kinei=n th\n kamari/nhn, id est, Mouere Camarinam, est sibiipsi malum accersere. Lucianus de Apophrade: o(ra=s2 w(s2 a)/meinon h)=n soi a)ki/nhton th\n kamari/nan e)a=n, id est, Vides, quanto satius tibi fuerit, Camarinam immotam sinere. Vnde natum sit adagium, Seruius grammaticus explicat, Virgilianum illum locum enarrans in tertio Aeneidos:

Camarina, inquit, palus est iuxta oppidum eiusdem nominis, quae cum olim, siccata, pestilentiam creasset, consuluerunt oraculum, an penitus eam desiccare praestaret. Vetuit Deus Camarinam moueri. At illi exsiccarunt, non obtemperantes oraculo, et cessauit quidem pestilentia, sed per eam ingressis hostibus poenas dederunt neglecti oraculi. Eadem ferme commemorat et Suidas, illud insuper addens, quibusdam Camarinam esse fruticem, cuius ramos si quis commoueat, quatiatque, tetrum quendam odorem edere. Verum nobis superior sententia magis videtur ad verisimilitudinem accedere. Meminit huius adagii Stephanus quoque versu heroico, effertque ad hunc modum:

Ait autem Camarinam oppidum, et eiusdem nominis paludem esse in Sicilia. Meminit et Silius libro 14. Maronem imitatus,

Anagyrum commoues.

SVPERIORI neutiquam dissimile videtur illud apud Graecos celebratum, a)na/guron kinei=s2, id est, Anagyrum commoues, In eos qui sibiipsis malorum auctores essent: quique in suam ipsorum perniciem quempiam irritarent. Vnde ducta sit paroemia, varie narratur ab auctoribus. Alii ad fruticis naturam referunt, cuius meminit in tertio libro Dioscorides, quem quidem magyrum, quidam anagyrum appellent: nonnulli acopon, medicamentis quidem efficacem, verum odore maiorem in modum graui, maxime si manu teratur: cuius. fructus gustatus vehementem vomitum promouet. Vnde vel ab odoris molestia, quae carpentem consequitur, adagium ductum videri potest, quandoquidem et acopi vocabulum indidem apparet repertum: vel a concitandi vomitus efficacia. Meminit huius et Plinius libro vicesimoseptimo, ca. quarto. Sunt, qui dicant Anagyrum locum esse in Attica, qui ad tribum pertineat Erectheidem, auctore Stephano, vbi frutex quidam grauissimi odoris plurimus proueniat: vt Anagyrum pro frutice non secus accipiamus, quam Anticyram pro elleboro: Rursum alii Anagyrum genium quendam existimant, qui propter violatum sacellum suum vicinos omnes funditus euerterit. Atque huius adagii mentionem fieri apud Aristophanem in Lysistrata. Et sane apud Aristophanem locus sic habet:

*po/qen ei)=sin, a)nagurounto/qen nh\ to\n di/a.
*(o gou=n a)na/guro/s2 moi kekinh=sqai dokei=.

Suidas huiusmodi ferme commemorat: Anagyrasium quendam genium fuisse, sic a loco, quem diximus, cognominatum, qui senem vicinum, quod lucum suum incidisset, hunc ad modum vltus sit. Senis concubinae insanum quendam amorem immisit in illius filium, quae cum adolescentis animum pellicere non posset, eum vltro apud patrem detulit, quod sese de stupro non desineret interpellare. Pater, persuasus a muliere, filium e tecto praecipitem dedit, ac interemit. Deinde, facti poenitens, semetipsum laqueo praefocauit. Postremo mulier sese in puteum abiecit.

Capra contra sese cornua.

*(h ai)\c kaq' e(auth=s2 ta\ ke/rata, id est, Capra contra semetipsam cornua. Ad superiorum classem pertinet, ab apologo natum. Capra quaepiam, cum esset iaculo vulnerata, circumspectans, vndenam id mali sibi euenisset, arcum contemplans caprinis cornibus compactum, dixit ad hunc modum, kaq' e)mauth=s2 e)/fusa ta\ ke/rata, id est, In meam ipsius perniciem produxi cornua.

Atlas caelum.

*)/atlas2 to\n ou)rano\n, id est, Atlas caelum, subaudiendum, u(pede/cato, id est, suscepit. Dici solitum de iis, qui sese magnis, et molestis inuoluunt negotiis, ipsisque sibi malum accersunt. Nam hic caelum hospitio excepit. Deprehensus autem, quod illi struxisset insidias, praeceps datus est in mare Atlanticum. Porro notior est, quam vt hoc loco sit referenda de Atlante fabula, caelum humeris et vertice sustinente.

Deus ex improuiso apparens.

*qeo\s2 a)po\ mhxanh=s2 e)pifanei/s2, id est, Deus ex improuiso apparens. In eos

dicitur, quibus, in rebus perplexis, praeter spem exoritur aliquis, qui salutem adferat, negotiique difficultatem expediat. Sumtum est a consuetudine tragoediarum, in quarum plerisque, machinis quibusdam Deus aliquis ostendebatur: idque non in scena ipsa, sed e sublimi, qui repente commutatis rebus fabulae finem imponeret. Id quod testatur et M. Tullius libr. de Natura Deorum primo; vt, cum sic ait: Quod quia quemadmodum natura efficere sine aliqua mente possit, non videtis, vt tragici poetae, cum explicare argumenti exitum non potestis, confugitis ad Deum, cuius operam profecto non consideraretis, si immensam, et interminatam in omnes partes magnitudinem regionum videretis. Nec dubium est, quin Tullius imitatus hic sit illud ex Platonis Cratylo: *ei) mh\ a)/ra dh\, w(/sper oi( tragwdiopoioi\, e)peida/nti a)porw=sin, e)pi\ ta\s2 mhxana\s2 a)pofeu/gousi, qeou\s2 ai)/rontes2, id est, Nisi sane, quemadmodum tragoediarum scriptores, sicubi haeserint, ad machinas confugiunt, Deos sustollentes. Quem Platonis locum, ob ignoratum prouerbium, Latinus interpres perperam, aut certe obscure, vertit, nimirum hunc in modum: Nisi forte, quemadmodum tragici, quoties ambigunt commentitiis quibusdam machinamentis ad Deos confugiunt. Ad eundem lapidem impegisse videtur qui Lysandri vitam transtulit e Plutarcho. Cum enim Lysander instituisset innouare remp. perpenderetque negotium esse difficlius, quam vt vulgaribus consiliis posset expediri, fecit quod poetae solent in tragoedia, fictis oraculis ac deorum religione studuit quod constituerat efficere. Graeca sic habent, w(/sper e)n tragw|di/a| mhxanh\n ai)/rw|n pro\s2 tou\s2 poli/tas2 lo/gia puqo/xrhsta kai\ xrhsmou\s2 suneti/qei kai\ kateskeu/asen, id est, Quemadmodum in tragoedia machinam tollens apud ciues, responsa velut a Pythio reddita et oracula componebat apparabatque. Idem subobscure, sed sane quam eleganter indicat Aristoteles lib. 1. tw=n meta\ ta\ fusika\, *)anacago/ras2 te ga\r inquiens, mhxanh=| xrh=tai tw=| nw=| pro\s2 th\n kosmopoii+/an. o(/tan ga\r a)porh/sh| dia/ tina ai)ti/an e)c a)na/gkhs2 e)sti\, to/te e(/lkei au)to\n, e)n de\ toi=s2 a)/llois2 pa/nta ma=llon ai)tia=tai tw=n ginome/nwn h)\ nou=n. Quae quidem verba sic licebit vertere. Nam Anaxagoras mente perinde quasi deo quopiam tragico, qui repente solet ostendi, vtitur ad condendum mundum. Etenim, cum haeret in explicanda causa, quare necessario sit, tum illam adducit. Porro reliquis in rebus, quidvis potius causam facit eorum quae fiunt, quam mentem. Vnde in Graecorum tragoediis illud pene solenne est: pollai\ morfai\ tw=n daimoni/wn, id est, multae formae deorum, etc. cum inducto numine fabulam explicant: veluti in Oreste Euripidis, Apollo in mediis tumultibus apparens res turbatissimas subito componit. Huius rei exemplum videtur ab Homero ductum, qui, quemadmodum Iliad. primo, Palladem inducit, vt ferocientem Achillem compesceret, ita compluribus aliis locis numen aliquod allegat. Quod quidem Horat. in arte poet. vetat in comoediis fieri, nisi rerum difficultas maior sit, quam vt possit humana ope explicari: Nec Deus intersit, nisi dignus vindice nodus inciderit. Qua ratione Plautus in Amphitryone Iouem induxit, eoque tragicocomoediam vocat. Lucianus: in Philopseude: *kai\ to\ tou= lo/gou, qeo\n a)po\ mhxanh/s2

e)peisklhqh=nai/ moi tou=ton w)/|mhn a)po\ th=s2 tu/xhs2, id est, Ac, iuxta prouerbium, arbitrabar hunc mihi perinde quasi deum quempiam repente apparentem, a fortuna fuisse adductum. Adlusit eodem in libro De mercede seruientibus. *oi)kei=oi ga\r th=s2 toiau/ths2 tragw|di/as2 ou(=toige, h)/tin' a)/llon e)k mhxanh=s2 qeo\n e)pi\ tw=| karxhsi/w| kaqezo/menon, id est, Nam hi peculiariter ad huiusmodi tragoediam pertinent. Aut alium Deum quempiam de repente exortum, atque in antennis considentem. Huc respexit Euripides in Iphigenia Aulidensi, qeo\s2 e)gw\ pe/fhna/ soi me/gistos2. id est, Equidem Deus tibi maximus apparui. Lucianus in Sectis, *)epista\s2, to\ tw=n tragw|dw=n tou=to, qeo\s2 e)k mhxanh=s2 e)pifanei\s2 id est, Assistens, iuxta tragoedorum prouerbium, Deus ex improuiso ostensus, apud Athenaeum lib. sexto, lurconem quendam querentem facit poeta nescio quis, quod piscium venditores vix ostensos pisces statim subducerent.

*kai\ qa=tton a)pope/mpousi tou\s2 w)nhme/nous2,
*)apo\ mhxanh=s2 pwlou=ntes2, w(/sper oi( qeoi\.

Et venditos mox eximunt aspectui,
Venduntque tanquam ex machina, ritu Deûm.

Proinde quoties salus ex insperato ostenditur, id Deo solet adscribi. Ita Plinius lib. 25. Quippe etiam in repertis alias inuenit casus, alias, vt vere dixerim, Deus. Idem lib. 27. Hic ergo casus, hic est ille, qui plurima inuenit in vita Deus.

Homo homini Deus.

NON admodum hinc abludit et illud: a)/nqrwpos a)nqrw/pou daimo/nion, id est, Homo homini Deus. Quod dici solet de eo, qui subitam atque insperatam attulit salutem, aut qui magno quopiam beneficio iuuit. Antiquitas enim nihil aliud existimabat esse deum, quam prodesse mortalibus. Vnde frugum, vini, legum auctores, et quicunque ad vitae commoditatem aliquid attulisset, eos pro Diis habebat adeo, vt et belluas quasdam pro numinibus coluerit, velut apud Aegyptios Ciconiam, quod serpentes, qui certo anni tempore ex Arabicis paludibus subuolant, obuiam profecta, arcere, conficereque credatur: apud Romanos Anser colebatur, quia Capitolinam arcem expergefactis clangore custodibus, ab irruptione Gallorum seruauit. Quod indicat M. Tullius, cum libro de natura Deorum primo scribit: Concludam, Belluas a Barbaris propter beneficium consecratas. Quin et, auctore Prodico Chio, corpora quaedam inanima pro Diis habita sunt, velut sol, luna, aqua, terra, quod ad vitam conducere viderentur: quodque horum commoditate mortales maiorem in modum delectarentur. Scythae, quemadmodum in Toxaride testatur Lucianus, per ventum, et gladium, tanquam per Deos, iurant, propterea quod ille spirandi sit auctor, hic mortis. Sed quoniam, vt inquit Cicero, plurima homini ab homine vel commoda, vel incommoda, solent oriri, et Dei proprium est vel seruare, vel benefacere: idcirco, qui in graui periculo succurrit, quive ingenti quopiam afficit beneficio, quoniam Dei quasi vice fungitur, ei, cui prodest, Deus dicitur extitisse. Huic adstipulatur illa solemnis apud Homerum, atque Hesiodum clausula:

Recte dictum est, mortales tunc maxime Deos imitari, cum benefici sunt. Idem libro decimo septimo tradit, Aegyptios quosdam duplicem facere Deum, immortalem, qui rerum omnium sit auctor, et mortalem ignoti nominis: tum a quibus beneficio sint affecti, eos ferme pro Dijs colunt. Praeterea vulgo quoque qui in rebus perplexis, ac desperatis, aut ancipiti periculo seruantur, a Deo quopiam aiunt sese seruatos. Horatius.

Rursum in Odis, in bello per Mercurium, et iterum ab arboris ictu sese Fauni ope seruatum scribit. Eodem adlusit Iuuenalis, cum ait:

Quadraginta tibi si quis Deus, aut similis dijs,
Et melior fatis donaret homuncio.

O Meliboee, Deus nobis haec otia fecit;
Namque erit ille mihi semper Deus: illius aram
Saepe tener nostris ab ouilibus imbuet agnus.

Deinde reddit causam, quare sit Caesarem loco numinis habiturus, beneficium subtexens:

Ille meas errare boues, vt cernis, et ipsum
Ludere quae vellem calamo permisit agresti.

Plinius Secundus, lib. Naturalis historiae secundo, manifestius Graecam paroimi/an indicauit, sed tam impie sentiens de Dijs, quam paulo post de animarum immortalitate, deque corporum resurrectione desipienter. Nam cum et multitudinem Deorum irrisisset, et vni illi summo, quem aut mundum hunc, ant naturam esse putat, prorsus ademisset curam mortalium; Deus est, inquit, mortali iuuare mortalem. Et haec ad aeternam gloriam via. Hac proceres iere Romani, hac nunc caelesti passu cum liberis suis vadit maximus omnis aeui rector Vespasianus Augustus, fessis rebus subueniens. Hic est vetustissimus referendi bene merentibus gratiam mos, vt tales numinibus adscribant. Quippe et omnium aliorum numina deorum, et quae supra syderum retuli, ex omnium nata sunt meritis. Hactenus Plinius. Ouidius:

Conueniens homini est hominem seruare voluptas,
Et melius nulla quaeritur arte fauor.

Plutarchus in commentario, quem inscripsit aduersus principem indoctum, negat, Deos hoc nomine felices esse, quod quam diutissime viuant, sed quod virtutis sint principes et auctores. Fieri potest, vt huius adagij sit vsus neque improbus, neque inconcinnus, si quis hoc modo dicat. Cum tantis malis premerer, vt nemo mortalium aut vellet, aut posset opitulari, tu vnus mihi praeter spem extitisti, tuoque beneficio me non seruasti modo periturum alioqui, verumetiam ornatiorem aliquanto fecisti, quam antea fuerim. Vt aut omnino nusquam, aut in nobis certe duobus, locum habeat vetus illud Graecorum adgium, a)/nqrwpos2 a)nqrw/pou daimo/nion. Aut hoc modo: Literis debeo omnia, etiam vitam, sed ipsas tibi debeo literas, qui mihi tua liberalitate suppeditas, alisque ocium meum. Quid autem est quod Graeci dicunt, a)/nqrwpos2 a)nqrw/pou daimo/nion, si hoc non est? Aut hoc pacto: Qui mediocri beneficio iuuat, sit sane amicus, verum, qui arte sua, singularique cura, atque industria vitam iam iam fugientem retinet, ac restituit, id quod vtique facit medicus, quid aliud est, quam quod Graeci dictitant, a)/nqrwpos2

Homo homini lupus.

*)anqrwpos2 a)nqrw/pou lu/kos id est: Homo homini lupus. Superiori quasi diuersum est, ac velut hinc effictum videtur, quod vsurpauit Plautus in Asinaria: Homo homini lupus. Quo monemur, ne quid fidamus homini ignoto, sed perinde, atque a lupo caueamus. Lupus est, inquit, homo homini, non homo, qui qualis sit, non nouit.

Coturnix Herculem.

Senarius est Graecis, prouerbij vice celebratus, quem tamen Zenodotus negat apud vllum veterum scriptorum inueniri. Caeterum dici solitum, de ijs, qui in periculo seruati essent ab ijs, a quibus minime sperarant. Adagionis originem ad huiusmodi fabulam referunt: Coturnicem quandam Herculi in delicijs fuisse, cuius nidore cum viua incenderetur, ille mortuus sit in vitam restitutus. meminit huius fabulae Athenaeus quoque libro nono, scribens, Herculem Iouis, et Asteriae filium, in Libyam profiscentem a Typhone fuisse interemtum; reuocatum autem in vitam odore coturnicis, illi ab Iolao admotae, et ob eam causam Phoenices Herculi coturnicem sacrificare.

Genius malus.

EI quod quidem modo retulimus, Homo homini Deus contrarium videtur, Genius malus, quem Graeci dicunt a)la/stora quo nomine vocamus eos, quibus incommodorum nostrorum maximam partem acceptam ferimus, idque etiam hodie vulgato sermone. Sunt enim omnino quidam his aut illis ita inauspicati, vt tanquam fatum quoddam malum, atque in perniciem illorum nati, iure videri possint. Porro prouerbium apparet a priscorum opinione profectum, qui singulis binos genios attribuunt, quos daemones vocant: neque hominibus modo, verumetiam locis, atque aedibus, quorum alter perniciem nobis moliatur, alter iuuare studeat. cuius sententiae fuit Empedocles, citante Plutarcho in libello de Animi tranquillitate. Quo pertinet illud Bruti, quod in eius vita memorat idem Plutarchus. Nam Bruto cum dies ille fatalis immineret, et in Asia nocte ferme intempesta ex more vigilaret in tabernaculo, lucerna iam emoriente, videre visus est personam quandam tragicam, et humana specie malorem. Atque ille protinus, vt erat animo interrito, percontatus est, quisnam esset aut hominum aut deorum. Cui illa cum murmure: Tuus sum, Brute, genius malus, Philippis me videbis. Eadem itaque imago rursus apparuit confligenti Philippis, quae quidem illi pugna postrema fuit. Huic consimilem quandam fabulam idem refert de M. Antonio, atque Augusto: videlicet hos, reliquis quidem in rebus amanter, summaque inter sese

concordia agitasse: caeterum in ludis, quos ad aemulationem quandam edebant, Octauium semper superiorem esse solitum. Eam rem Antonium non mediocriter discruciasse. Fuisse autem in Antoniano comitatu magum quempiam Aegyptium. Is, seu quod vere nosset eius fatum, seu quod ad gratiam Cleopatrae fingeret, eum admonuit, vt a Caesare se quantum posset seiungeret: quod ipsius genius, alacer alioqui, genium illius reformidaret: quoque propius accessisset, hoc humidior deiectiorque videretur. Testatur et Plato, Socrati peculiarem quendam fuisse genium, de quo scripsit Apuleius, et Plutarchus. De genio sensisse videtur Terentius, cum ait in Phormione: Mihi vsu venit, hoc scio. Memini relinqui me, Deo irato meo. Bonum genium explicat Naeuius in Stalagmonis apud Donatum: Adeo meo propitio meus homo est. Idem Persius: Dijs iratis, genioque sinistro. Postremo prouerbium resipiunt in genere omnia illa: Iratis Dijs, Propitijs dijs. Terentius Andria: Nescio, nisi Deos iratos fuisse mihi satis scio; qui auscultauerim ei. Horatius in Sermonibus:

Eodem pertinent et haec: Solus a Dijs diligitur Antipho. Et: Dij nos respiciunt. Et: Modo Iuppiter adsit: Et: Si quem numina laeua sinunt. Et: Dexter adsit Apollo: atque id genus sexcenta passim apud poetas obuia. Erit autem venustius, si ad speciem descenderis. Vt: Hic scribit carmina, Musis, quotquot sunt, iratis. Canit irato Apolline. Eam causam egit ineptissime, planeque irata Suadela. Marte sinistro pugnauimus. Neptuno propitio nauigauimus. Mercurio, opinor, irato, cum hoc veteratore sum pactus. Irata Venere dat operam liberis, de eo, qui deformes filios progeneret. Inuita Minerua, qui parum feliciter artem exerceat.

Dextro Hercule, aut amico Hercule.

--- O si [reading uncertain: print blotted]
Sub castris crepet argenti mihi seria, dextro
Hercule. ---

Quod quidem in eos competit, qui in accumulandis opibus sunt bene fortunati. Idque inde natum existimant, quod Hercules moriturus dixerit, eos opulentos futuros, qui sibi decimam bonorum suorum partem consecrassent. Proinde locupletes plerosque ita facere solitos. Tametsi Plutarchus in problematis, huius consuetudinis aliam adfert causam, puta quod ipse quondam Hercules, boum, quos Geryoni abstulerat, in Palatino decimam partem immolarit, vel quod Romanos ab Etruscis decimari solitos liberarit.

Diis, hominibusque plaudentibus

pro eo, quod est, Feliciter, atque auspicato. Cicero ad Q. fratrem: Vatinium, a quo palam oppugnabatur, arbitratu nostro concidimus, Dijs, hominibusque plaudentibus. Idem libro Epistolarum familiarium primo: Neque solum dixi, sed etiam sic facio, Dijs hominibusque approbantibus. Rursus ad Q. fratrem libro 3. in diuersam sententiam vertit prouerbium: Nisi noster, inquit, Pompeius Diis, hominibusque inuitis negotium inuerterit. Quanquam hoc ipsum per se, Deos hominesque, prouerbiale nimirum est ob figuram, atque apud poetas pene solenne: Deum, atque hominum fidem, Diis, atque hominibus inuisus. Neque Deos, neque homines metuit. Homerus:

Bonis auibus. Malis auibus.

AD hoc genus pertinet et illud; Bonis aut malis auibus: cum rem feliciter, aut secus cedere significamus. Ab augurum obseruatione sumtum. Horatius in Odis:

Verba sunt Priami ad vxorem dehortantem, ne solus in castra Achillis proficisceretur, Hectoris cadauer auro redempturus, ac multa tristia, ita vt assolent mulieres, ominantem. Auersa aui dixit Latinus quispiam tragoediarum scriptor, qui de Agamemnone contra auspicia soluente ita loquitur: Soluere imperat, secundo rumore, auersaque aui. Refertur a M. Tullio libro De diuinatione primo. Ad hanc formam referenda sunt et illa: Fausto omine, Bene ominata, Bonis auspicijs, Inauspicato, Felicibus augurijs, atque id genus alia, quae ab augurum arte sumpta in communem sermonem abierunt.

Noctua volat.

EX eadem superstitione manauit illud Graecanicum: glau\c i(/ptatai, siue i(/ptato [note of the transcriber: in the print:i(/ptato], i. Noctua volat, siue volauit. Nam priscis Atheniensibus noctuae volatus, victoriae symbolum existimabatur: propterea quod auis haec Mineruae sacra crederetur, quae quidem dicta est etiam male consulta Atheniensium bene fortunare. Qua de re copiosius aliquanto dicemus in prouerbio, Atheniensium inconsulta temeritas. Inde, rebus felicius, atque ex animi sententia succedentibus, dici consueuit: Noctua volat. Auctores Zenodotus, et Suidas. Non illepide dicitur volasse noctua, quoties res non viribus, sed pecuniarum interuentu confecta creditur, quod Atheniensium numisma noctuam haberet insculptam. Vnde et illud: Laurioticae noctuae, quod alibi recensetur. Plutarchus in vita Periclis tradit, illi, a superiore nauis tabulato concionanti, noctuam ad dextram aduolasse, ac malo insedisse: quod

Quarta luna nati.

*)en tetra/di gegennh=sqai, i. Quarta luna nati, dicuntur, qui parum feliciter nati sunt, vt auctor est Eustathius in librum Iliados secundum, propterea, quod Hercules hac luna natus feratur, cuius omnis vita voluptatum omnium expers, ac laborum plena fuit. Dici potest et in eos, qui laboribus sibi neutiquam frugiferis fatigantur, Herculis videlicet exemplo, qui iuuandis alijs sudauit, sibi inutilis. Pyrrhus apud Lucium Florum dicebat, se sibi videri Herculis sidere natum: quod, quo pluribus victoriis Romanos concideret, hoc acriores in ipsum coorirentur. Id quod Horatius eleganter transtulit ad Annibalem:

Albae gallinae filius.

Vel quod laeta, atque auspicata Latini alba vocant: vel quod prouerbium alludit ad fatalem illam gallinam, de qua meminit Suetonius Tranquillus in Galba, his quidem verbis Liuiae: olim statim post Augusti nuptias Veientanum suum reuisenti, praeteruolans aquila gallinam albam, ramulum lauri rostro tenentem demisit in gremium. Cumque nutriri alitem, ac pangi ramulum placuisset, tanta pullorum soboles prouenit, vt hodie quoque ea villa ad gallinas vocetur. Tale vero lauretum, vt triumphaturi Caesares inde laureas decerperent. Fuitque mos triumphantibus, alias confestim eodem loco pangere. Et obseruatum est, sub cuiusque obitum, arborem ab ipso institutam elanguisse. Ergo nouissimo Neronis anno, et sylua omnis exaruit radicitus, et quicquid ibi gallinarum erat, interijt. Conueniet igitur adagium in eos, qui rara, et fatali quadam felicitate, successuque rerum vtuntur. Huic diuersum est illud apud eundem Iuuenalem:

Non abhorret huic, quod scribit M. Tull. lib. epistol. familiarium septimo ad Curium: Cum enim salutationi nos dedimus amicorum, quae fit ex hoc etiam frequentius, quam solebat, quod quasi auem albam videntur bene scientem ciuem videre, abdo me in bibliothecam. Veteres enim quia inauspicatum haberi volebant, atrum, aut nigrum vocabant; quia felix, album. Vnde apud Senecam Asinius Pollio, Albutij sententias, quod inaffectatae essent et apertae, solitus est albas appellare. Quin et Graecis leuko/teron ei)pei=n dicitur, qui clarius rem explicat.

Laureum baculum gesto.

*dafni/nhn forw= bakthri/an, i. Laureum porto baculum. Suidas tradit, ita solere loqui eos, qui essent ab aliquibus insidijs appetiti, feliciterque periculum effugissent. Propterea quia laurus credita est aduersus venena remedium habere. Plinius lib. 15. demonstrat laurum lustrationibus adhiberi solitam. Videtur et aduersus fulmen huius vis tueri, quandoquidem arborum vna non icitur fulmine. Id adeo verum credidit Caesar Tiberius, vt nunquam non gestaret capite coronam lauream, vt in ipsius vita prodidit Suetonius.

Grauiora Sambico patitur.

*dhno/tera sambi/kou pa/sxei. i. Atrociora Sambico patitur. In eos, qui cruciatibus exquisitis torquentur, aut

quibus insignia mala accidunt. Prouerbium Plutarchus refert in Problematis Graecanicis, atque huiusmodi quandam adfert causam. Sambicus quispiam Eleus, vna cum socijs aliquot, non paucas apud Olympia aereas statuas concidit, vendiditque. Deinde maiora etiam ausus, Dianae praesidis templum diripuit. Est enim illius in Elide templum, quod Aristarcheum nominant. At ille mox comprehensus, dum socios prodere recusat, annum perpetuum exquisitis cruciatibus dilaceratus est, inter quos etiam animam efflauit. Atque hinc vulgo nata paroemia.

Foenum habet in cornu.

IN homines maledicos, ac feroces dicitur: Foenum habet in cornu. Horatius in sermonibus:

Inde translatum, vt Acroni placet, quod antiquitus Bobus cornipetis foenum pro signo in cornu appenderetur, quo sibi cauerent, qui forte occurrissent. Idque ideo fieri solitum Plutarchus in Problematis autumat, quod copiosiore pabulo, non modo boues, sed et equi, et asini insolentiores, ac ferociores reddantur. Vnde extat et Sophoclis dictum in tumidum quempiam, ac praeferocem; Tu, inquit, ferues, quasi pullus pabuli copia. Huic adstipulatur illud Solonis dictum apud Laertium: *to\n me\n ko/ron u(po\ tou= plou/tou genna=sqai, th\n de\ u(/brin u(po\ tou= ko/rou, hoc est, satietatem nasci ex opulentia, ex satietate ferociam. Dictum est autem aliquando, vt idem testatur Plutarchus, in M. Crassum quod in cornu foenum haberet, propterea quod haudquaquam impune lacesseretur, homo praediues ac potens, et simultatum persequentissimus. At postea Caesar dictus est ei foenum detraxisse: quod omnibus illum, vt cornipetam taurum fugientibus, ac formidantibus, ipse primus ausus fuerit illi resistere. Vsurpat adgium hoc etiam Diuus Hieronymus in epistola quadam minitans ijs, a quibus forte esset lacessendus.

Cornutam bestiam petis.

CONSIMILEM ferme sensum habet Plautinum illud: Cornutam bestiam petis, de eo, qui lacessit eum, qui paratus sit retaliare iniuriam, quemque non nisi tuo malo prouoces. Huc spectauit Horatius in Odis: Parata tollo cornua.

Dionysius Corinthi.

*dionu/sios2 e)n kori/nqw|, id est. Dionysius Corinthi. Prouerbialis allegoria, qua significamus aliquem e summa dignitate atque Imperio, ad priuatam humilemque redactum fortunam, quemadmodum Dionysius Syracusarum tyrannus expulsus Imperio, Corinthi pueros literas, ac musicam mercede docuit. Cicero epistolarum ad Atticum lib. 9. De optimatibus sit sane ita vt vis. Sed nosti illud: *dionu/sios2 e)n kori/nqw|. Quinctilianus Instit. orat. lib. 8. Est in exemplis allegoria, si non praedicta ratione ponantur. Nam, vt Dionysium Corinthi esse, (quo Graeci oens vtuntur) ita plura similia dici possunt. Hic Cicero, cum ait: Nosti illud. et Quintilianus: Quo Graeci omnes vtuntur, nimirum vterque vulgo iactatum fuisse significat. Caeterum, vnde natum sit adagium, Plutarchus aperuit, in libello, cui titulus, *peri\ th=s2 a)dolesxi/as2, id est, De futili loquacitate. Laudans enim, breuiter et grauiter dicta, commemorat et illud a Lacedaemonibus responsum Regi

Philippo, bellum minanti, ferocientique. *dionu/sios e)n kori/nqw|. Quibus vbi rex rescripsisset, siquando in Laconiam duxisset exercitum, euersurum se Lacedaemonios, verbo duntaxat responderunt, ai)/ka, id est, Si Plato ter nauigauit in Siciliam, non sine sinistri rumoris aspergine. Vnde Molon qui inimicum in Platonem gerebat animum, dicebat, non esse mirum, si Dionysius esset Corinthi, sed si Plato in Sicilia. Regem enim vrgebat necessitas: Platonem solicitabat ambitio.

In me haec cudetur faba.

TERENTIVS in Eunucho: At enim Isthaec in me cudetur faba: hoc est, Donato interprete, in me malum hoc recidet, in me haec vindicabitur culpa. Translatum vel a faba, quae cum siliquis exuritur, ac batuitur, aut fustibus intertunditur, ita vt fit in areis more rusticorum, non ipsa perinde laborat, sed id demum, in quo cuditur. Alii malunt ad male coctam fabam referre, quae si quando non maduerit, sed dura permanserit, ab iratis heris supra coqui caput saxo nonnunquam comminui consueuit, tanquam fabam vlciscentibus, non coquum: cum vniuersum interim malum ad coquum perveniat.

Tute hoc intristi, omne tibi exedundum est.

NON diuersum superiori Donatus admonuit illud, quod apud eundem poetam legitur in Phormione: Tute hoc intristi, tibi omne est exedendum. Verba sunt Phormionis parasiti, qui quoniam fuerat auctor consilii de ducenda puella, aequum esse putat, vt suo periculo rem item expediat. Translatum putat ab alliato rusticorum mortario. Quae quidem sententia, vel hodie quoque vulgo nostrati in ore est. Et altera huic similima: Colo quod aptasti, ipsi tibi nendum est: id est, tu incipiundi auctor extitisti, nunc idem explices oportet.

Faber compedes, quas fecit, ipse gestet.

ASVONIVS in Trochaicis suis Terentiano proverbio confine quoddam subnectit, et poetae metaphoram altera quadam interpretatur metaphora:

Tu molestus flagitator lege molesta carmina.
Tibi quod intristi, exedundum est, sic vetus verbum iubet,
Compedes, quas ipse fecit, ipsus vt gestet faber.

Competit in eos, qui sibiipsis auctores sunt malorum. Videtur autem e Theognide poeta sumptum, qui ait:

Huic simile quiddam, humilius quidem, sed tamen aptum vulgo dicitur: Flagellum ipse parauit, quo vapularet. Idque sumptum a pueris, aut seruis, qui coguntur aliquoties ipsi parare virgas, quibus vapulent.

Ipsi testudines edite, qui cepistis.

aliorum implorant auxilium, quos suo negocio admisceant. Paroemiam ex huiusmodi quodam apologo natam existimant. Piscatores aliquot, iacto reti, testudines eduxerunt. Eas cum essent inter se partiti, neque sufficerent omnibus comedendis, Mercurium forte accedentem inuitarunt ad conuiuium. At is intelligens se nequaquam humanitatis gratia vocari, sed vt eos fastidito cibo subleuaret, recusauit, iussitque vt ipsi suas testudines ederent, quas cepissent. Sunt autem, auctore Plinio, in Carmania populi, qui testudinum carnibus victitent, vnde et nomen illis attributum, xelwnofa/gois2. Apud quos affirmant inueniri testudines tanta magnitudine, vt earum testis casas integant.

Aderit Temesaeus genius.

STRABO libro Geographiae sexto refert Temesam ab Lao primam vrbem esse Brutiae, ipsius aetate dictam Tempsam, quam ab Ausoniis conditam, Thoantis comites Aetoli deinde tenuerint, atque his expulsis Brutii, demum Annibal et Romani funditus euerterint. Iuxta hanc sacellum fuisse oleastris circumseptum Politae cuidam ex Vlyssis comitibus sacrum. Hunc, quod esset a Barbaris violatus, graues iras in eo exercuisse: adeo, vt in proverbium abierit, dicerentque cauendum, ne Temesaeus genius immineret: deinde Locrensibus Epizephyreis vrbe potitis, Euthymum quendam, vt inquit Aelianus, ex Italia, illuc venisse pugilem inclytum, et insigni robore, qui et lapidem ingenti [reading uncertain: print faded] magnitudine gestauerit, qui Locris ostendi soleat. Hunc cum Polite congressum ac victorem a certamine discessisse, atque ita finitimos huius opera liberatos a tributo, quod ille consueuerat extorquere. Quin et compulisse illum, vt, quod per vim abstulerat, redderet etiam cum faenore. Atque hinc proverbium natum putant, iis, qui sordidos et iniustos quaestus faciunt, adfore Temesaeum genium, quo significabant, aliquando dependenda cum faenore, quae praeter ius, et fraude, seu vi rapuissent. Pausanias in Eliacis paulo diuersius rem narrat: nempe comitem quendam Vlyssis, ob virginem constupratam occisum fuisse, atque ob id laruas eius, nisi quotannis oblata virgine placarentur, grassari solitas, ac perniciem adferre omni sexui, atque aetati. Atque hunc quidem eius loci genium vnlgo fuisse creditum, quem Euthymus pugil Temesam reuersus compescuerit, virgine quam deuouerant, liberata atque in matrimonium accepta. Apud Strabonem locus in codice Graeco videtur non vacare menda. Sic enim legimus: w(/ste tou\s2 perioi/kous2 dasmologei=n au)tw=| kata\ to\ lo/gion, kai\ paroimi/an ei)=nai pro\s2 au)tou\s2, mhd' ei)s2 to\n h(/rwa tw= e)n teme/sh| lego/ntwn e)pikei=sqai au)toi=s2. Fortasse tolerabilior erit lectio, si tolles coniunctionem de\, et pro lego/ntwn reponas lego/menon. Caeterum cum Strabo recenseat proverbium priusquam referat cohibitum heroem, indicat potius in eos dici solitum, qui potentiorem se lacessunt. Etiamsi nihil vetat proverbium ad varios vsus accommodari.

Termeria mala.

*terme/ria kaka\, id est, Termeria mala, Veteri proverbio dicuntur ingentia, maxime, quoties mala, quae quis in alios impegerit, aliquando in ipsius caput retaliantur. Huius adagii meminit Plutarchus in vita

Thesei, qui cum Herculis exemplo terras obiret, nocentes quos superasset, eadem poena solitus est afficere, quam illi per saeuitiam in alios exercuissent. Nam Hercules Damascum de rupe editissima praecipitem dedit. Busyridem parentauit. Antaeum palaestra superatum occidit. Cygnum gladiatorum more confecit. Denique Termerum, humana capita confringentem, verberibus itidem contudit. Vnde in eos, in quos sua malefacta retorquentur, proverbio dicitur, Termerium malum. In hanc ferme sententiam Plutarchus in vita Thesei. Est autem supplicii genus, vel in primis fauorabile, cum poena sceleri respondet, quemadmodum de Thurino fumi venditore, fumo necato legimus. Et Perillo, quem Phalaris, aeneo impositum tauro, suo ipsius inuento perdidit. Illud perquam festiuum, quod in vita Gallieni Imperatoris refertur. Cum quidam vitreas gemmas pro veris Imperatrici vendidisset, atque ea re deprehensa, vindicari flagitaret: ille venditorem rapi iussit, tanquam leonibus obiiciendum: deinde caponem emittit, ac cunctis rem tam ridiculam admirantibus, per praeconem denunciari iussit: Imposturam fecit, et passus est, atque ita negotiatorem dimisit. Sed de Termeriis malis Suida multo aliam adfert interpretationem: nempe locum quendam esse in Caria, cui nomen Termerio, quo tyranni interdum pro carcere soleant vti. Situm autem esse inter Melum, et Halicarnassum. Ex hoc cum postea praedarentur latrones, neque depelli possent, quod esset locus admodum munitus, abiisse in proverbium. Quanquam Stephanus Termeram vrbem in Lycia ponit, quam ait a Termero sortitam vocabulum. Postremo Termeria mala dicta videri possunt, quasi extrema mala. Nam te/rma, Graece, finem significat, et termeri/an h(me/ran extremum vitae diem vocant. Porro Latini, quod summum videri volunt, ac maximum, id extremum appellant. Vt extrema dementia, extrema insania. Neque secus Graeci, e)/sxaton kako\n extremum malum pro maximo dicunt. Et e)sxa/twn e)/sxata, extremorum extrema, quasi plus quam maxima.

Neoptolemi vindicta.

*neoptole/meios ti/sis2, id est, Neoptolemi ea vindicta. Superiori similimum est, vbi quis eadem patitur, cuiusmodi patrauit in alios. Id Pausanias in Messeniacis refert, et exponit his verbis: *perih=lqe me/ntoi kai\ au)tou\s2 lakedaimoni/ous2 a)na\ xro/non h( neoptole/meios kaloume/nh ti/sis2. neoptole/mw| ga\r tw=| a)xille/ws2 a)poktei/nanti pri/amon e)pi\ e)sxa/ra| tou= e(rki/ou, sune/pese kai\ au)to\n e)n delfoi=s2 pro\s2 tw=| bwmw=\ tou= a)po/llwnos a)posfagh=nai, kai\ a)po\ tou/tou to\ paqei=n o(poi=on ti\s2 kai\ e)/drase, neoptole/meion ti/sin o)noma/zousin. id est, Sane persuasit Lacedaemonios progressu temporis Neoptolemea, sicut vocant, vindicta. Siquidem Neoptolemo, Achillis filio, qui Priamum in ipsis palatii focis occiderat, vicissim euenit, vt et ipse apud Delphos ad Apollinis aram occideretur: atque hinc ortum, vt, vbi quis idem patitur, quod in alios fecit, Neoptolemeam vindictam appellent. Euripides in Oreste sub persona Apollinis de Neoptolemo:

Seruire scenae.

M. Tullius seruire scenae dixit, pro eo, quod est seruire tempori, et rebus praesentibus sese accommodare. Translata ab histrionibus fabularum metaphora, qui non suopte iudicio agunt, sed hoc vnum spectant, vt quouis modo populi oculis placeant, alioqui explodendi, exsibilandique. Sic enim scribit ad Brutum: Tibi nunc populo, et scenae, vt dicitur, seruiendum est. nam in te non solum exercitus tui, sed omnium ciuium, ac pene gentium coniecti sunt oculi. Quadrabit et in eos, qui negocium aliquod susceperunt illustre, vnde necesse sit, aut cum summa laude, aut summa cum infamia discedere propter plurimorum expectationem. Porro tempori seruiendum esse viro sapienti, monuit et Phocylides.

Temporibus semper cautus seruire memento,
Nec reflare velis aduersum flaminae venti.

Porro metaphora haec ducta est a navigantibus, quos necesse est semel ingressos mare ventorum atque aestus arbitrio ferri, frustra conaturos, si velint aduersus ista pugnare.

Vti foro.

HVIC affine est, th=| a)gora=| xrh=sqai, vti foro, pro eo, quod est, Praesentem rerum statum boni consulere, et vtcunque sese obtulerit fortuna, ita animum applicare. Terentius in Phormione: Scisti vti foro. Donatus vulgare proverbium admonet esse, ductamque metaphoram a mercatoribus, qui non ante locum commercii praescribunt quanti vendant, quae advehunt, sed secundum annonam fori, quam deprehenderint, consilium de non vendendis, aut vendendis mercibus sumunt. Seneca: Vtamur foro, et quod sors feret, aequo feramus animo. Idem epistola 72. Sub manu nasci dixit, pro ex tempore. Ergo consilium, inquit, sub die nasci debet, et hoc quoque tardum est nimis; sub manu, quod aiunt, nascatur.

Polypi mentem obtine.

EXTAT apud Graecos adagium in hunc ordinem referendum, polu/podos2 no/on e)/sxe, id est, Polypi mentem obtine. Quo iubemur pro tempore, alios atque alios mores, alium atque alium vultum sumere. Quod in Vlysse videtur Homerus laudare, qui eum polu/tropon appellat, id est, moribus versatilibus. Adagium natum est a piscis huius ingenio, de quo meminit Plinius libro nono capite 29. Praeterea Lucianus in sermone Menelai, ac Prothei: scribuntque colorem mutare maxime in metu. Nam persequentibus piscatoribus, petris affigit sese; et, cuicunque petrae adhaeserit, eius colorem corpore imitatur: videlicet, ne queat deprehendi. Quin, vt refert Basilius magnus, pisces, imagine falsa decepti, nonnunquam adnatant, vltro sese praedoni offerentes. Porro proverbium sumptum est ex Theognide, cuius hoc distichon est de polypo. Citaturque a Plutarcho in libello peri\ polufili/as2.

*polu/podos2 no/on i)sxe poluplo/kou, o(s2 poti\ pe/trh|,
*th=| prosomilh/sh|, toi=os2 i)dei=n e)fa/nh.

Mentem haebeas vafri polypi, qui protinus illa,
Se quibus admorit, saxa colore refert.

Clearchus in proverbiis, teste Athenaeo, citat hoc distichon, tacito auctoris nomine:

*polu/podo/s2 moi te/knon e)/xwn no/on a)mfi/lox' h(/rws2
*toi=sin e)farmo/zwn w(=n kai\ pro\s2 dh=mon i(/khe.

Polypi ingenio mihi sis nate Amphiloche heros,
Vt temet populo, quemcunque accesseris, aptes.

Citat idem carmen Plutarchus ex Pindaro. Vnde et versus ille proverbialis celebratur:

Qui nos admonet, vti nos ad omnem vitae rationem accommodemus, ac, Proteum quendam agentes, prout res postulabit, in quamlibet formam transfiguremus. Plutarchus item a)lloi=os2 gi/nomai, dixit, pro eo, quod est, in diuersam eo sententiam. Quod quidem notat et Aristophanes in Pluto, qui monet viuendum esse tro/pois2 e)pixwri/ois2, id est, moribus regionis, ac vernaculis. Eodem pertinet et illud, no/mos kai\ xw/ra, id est, Lex etiam ipsa regio. Quo significatum est, vnicuique regioni quaedam peculiaria esse instituta, quae hospites non damnare, sed pro virili nostra imitari, atque exprimere debeamus. Neque quisquam existimet hoc adagio doceri foedam adulationem, qua quidam omnibus omnia assentantur, aut vitiosam morum inaequalitatem, quam Horatius eleganter taxat in sermonibus, quamque historici notant in Catilina, atque in Anedio Cassio Imperatore. Nam in Alcibiade dubites, vitione, an laudi danda sit: certe felicissima quaedam et admiranda fuit morum, et ingenii dexteritas, qui sic polypum agebat, vt Athenis, dicteriis, et salibus luderet, equos aleret, comiter et eleganter viueret. Idem apud Lacedaemonios radebatur, pallium gestabat, frigida lauabat. Apud Thraces belligerabatur, ac potabat. Vbi vero peruenisset ad Tiaphernem, deliciis, mollicie, fastuque iuxta gentis morem est vsus. Sed est quaedam difficilis, ac praefracta, morosaque simplicitas imperitorum, qua postulant, vt omnes vbique ipsorum duntaxat moribus viuant, et quicquid aliis placet, id damnant. Rursum est honesta quaedam ratio, qua boni viri nonnunquam alienis moribus obsecundant, ne vel odiosi sint, vel prodesse non possint, aut vt e magnis periculis semet, aut suos eximant. Quemadmodum fecit Vlysses apud Polyphemum multa simulans, apud procos mendicum agens. Item Brutus adsimulata stoliditate. Quanquam nihil vetat in notandis vitiis vsum adagii latius trahere, nempe in homines versatili quodam ingenio natos, qui talem vbique personam induunt, quales sunt ij, cum quibus contigit agere. Quod genus eleganter descripsit Plautus in Bacchidibus: Nullus, inquiens, frugi esse potest homo, nisi qui bene et male facere tenet. Improbus cum improbis sit, harpaget, furibus furetur quod queat. Versipellem frugi conuenit esse hominem, pectus cui sapit: bonus sit bonis, malus sit malis. Vtcunque res sit ita animum habeat. Eupolis apud Athenaeum:

*ponti/ou qhro\s2 xrwti\ ma/lista to\n no/on
prosfe/rwn, tai=s2 pa/sais2 poli/essin o(milei=.

id est, Marinae belluae colori maxime mentem accommodans, cum omnibus ciuitatibus consuetudinem habet. Atque eodem in loco causam reddit, cur id huic accidat pisci. Similem quandam metaphoram Aristoteles a chamaeleonte duxit, primo moralium libro. Ait enim si quis a fortuna pendeat, cum illa subinde mutetur, futurum, vt veluti chamaeleon quispiam identidem varietur, nunc felix, nunc miser, vtcunque fors alio, atque alio vultu respexerit, ita hunc quoque vultum atque animum mutare. De chamaeleonte meminit Plinius libro vigesimooctauo, capite [correction of the transcriber; in the print capipite] octauo, scribens hoc animal magnitudine ferme par esse crocodilo: caeterum spinae acutiore curuatura, et caudae amplitudine distare. Nullum, inquit, animal pauidius existimatur; et ideo versicoloris esse demutationis. Plutarchus in commentario De adulatione, scribit chamaeleontem quemvis imitari colorem, praeterquam candidum. Idem in Symposiacis conatur causam reddere de polypo, quamobrem non tantum mutet colorem, quod et hominibus accidit in metu: verumetiam sese ad saxi, quodcunque id fuerit, colorem accommodet. Sunt et aues quaedam quae colorem pariter, et vocem mutent pro temporibus anni, vt auctor est idem Plinius libro 10. cap. 29. et Aristoteles libro de natura animantium nono. In voce mutanda principatum obtinet luscinia. Vnde et apud Euripidem Hecuba Polyxenam imitari lusciniam iubet, seseque in omnem vocem vertere, si quo modo queat Vlyssi persuadere, ne perimatur.

Cothurno versatilior.

*eumetabolw/teros2 koqo/rnou, id est, Versatilior cothurno, dictum est in hominem parum constantem, lubricaque fide, quive incertae et ancipitis esset factionis: similitudine ducta a calceamento, quod Graeci ko/qornon, Latini mutata literula cothurnum vocant, quo mos erat vti tragoediarum actoribus. Erat autem tetra/gwnon kai\ a)mfoterode/cion, hoc est, quadrangulum, et vtrilibet conueniens pedi, quodque vel dextro, vel sinistro pedi poterat accommodari. Suidas addit eiusmodi fuisse, vt viris pariter ac mulieribus congrueret. Quod idem testatur illud Maronis:

Prouerbium autem duobus effertur modis, per comparationem eu)metabolw/teros2 koqo/rnou, et per denominationem, vt hominem ipsum, qui se diuersis applicat partibus, ko/qornwn appellemus. Sic enim vocatus est Theramenes rhetor Atheniensis, Prodici Chii discipulus: propterea quia, quasi duabus sederet sellis, idem et populi, et triginta virum partibus studens, et nunc huius, nunc illius factionis esse videretur, vel potius vtriusque. Plutarchus in praeceptis ciuilib. a)ll' e)n tau=qa dei= ma/lista to\n qhrame/nous2 ko/qornon u(podou/menon a)mfote/rois2 o(milei=n, kai\ mhdete/rois2 prosti/qesqai. id est, Sed hic oportet maxime Theramenis cothurnum induentem, cum vtrisque versari, et neutris accedere. Lucianus in Amoribus, w(s2 kai\ e)gw/ g' a)\n eu)cai/mhn, ei)/per h)n e)n dunatw=|, gene/sqai qhrame/nhs2 e)kei=nos2 o( ko/qornos, i(/na a)/mfw nenikhko/tos2

e)/cisoi badi/zoite id est, Itaque optarim sane, si modo fieri possit, Theramenes ille fieri, qui cothurnus est dictus, vt ambo ex aequo victores discederetis. Idem in Pseudologista, *kai\ o( me\n ko/qorno/n tina ei)=pen, ei)ka/sas2 au)tou= to\n bi/on a)mfi/bolon o)/nta toi=s2 toiou/tois2 u(po dh/masin. id est, Et alius ei cothurni nomen imposuit: nimirum mores hominis inconstantes et ancipites, id genus calceamentis conferens. Plutarchus indicat et Niciae duci ob morum vafriciem cothurni cognomen fuisse vulgo tributum. Male audit hoc nomine Marcus etiam Tullius. Homerus Martem, ni fallimur, submde mutantem partes, nouo verbo a)llopro/sallon appellat. Nihil autem vetat, quo minus adagium in bonam trahatur partem, vt si quis hominem facilibus moribus, et quadam ingenii dexteritate, cum quovis hominum genere congruentem ko/qornon appellet: quam ob causam Homerus Vlyssem polu/tropon dixit, quod quamvis personam apte gereret, mendici, patrisfamilias.

Magis varius, quam hydra.

*poikilw/teros2 u(/dras2, id est, Magis varius, quam hydra. De callidis, ac dolosis, quod hydra serpens sit versicoloribus notulis distincta. Apte dicetur in vafros, ac versipelles, aut etiam parum sibi constantes. Refertur senarius hic apud Athenaeum libro Dipnosophiston tertio:

His affine est, quod Mnaseae Colophonio poetae Salpae cognomen populari ioco fuit inditum, eo quod in carmine varius esset. Nam is piscis mire picturatus est, aureis rubentibusque lineis a ceruice ad caudam vsque per argentea latera certis interuallis deductis, cum alioqui sit illaudati saporis.

Gygis anulus.

*gu/gou daktu/lios2, id est, Gygis anulus. Quadrat vel in homines inconstantib. moribus, vel in fortunatos, qui veluti virgula diuina, quicquid optant, id suo arbitrio consequuntur. Huius adagii mentionem facit Lucianus in Votis, vbi quispiam optat sibi complures anulos eiusmodi, quales habebat Gyges, alium quo ditesceret, alium quo gratus et amabilis redderetur, alium per quem liceret volare, quocunque libitum esset. Nam priscorum superstitio plurimum tribuit anulorum efficaciae, ita vt venditarentur incantamentis varie efficaces: alii contra morsus ferarum: alii aduersus calumniam, alii ad alia, vel depellenda incommoda, vel commoda concilianda iis, qui gestarent. Vnde apud Aristophanem in Pluto: Dicaeus Sycophantae minanti iudicium:

*ou)de\n protimw= sou. forw= ga\r pria/menos
*to daktu/lion to/nde par' eu)da/mou draxmh=s2.

Non facio te huius, quando gesto hunc anulum,
Pretio drachmae, mercatus ipsum ab Eudama.

Subauditur remedium. De anulo loquitur, aludens ad ferarum morsus. Natum est autem prouerbium ex huiusmodi quadam fabula, quam non grauatus est referre Plato libro de republ. secundo. Neque nos item pigebit hoc loco recensere. Gyges

quidam, Lydi pater, pastor quispiam erat mercenarius, eius regis, qui per id temporis imperabat Lydorum populo. Cum autem esset aliquando saeuissima tempestas coorta, imbrium maxima vis accidit, fulgura denique, terrae etiam quassatio, ita vt in ea regione, in qua tum Gyges forte pascebat armenta, terra ingenti hiatu sese diduceret. Quod cum ille animaduertisset, solus (nam caeteri pastores territi diffugerant) in hiatum descendit, atque ibi tum alia quaedam dictu mira conspexit, tum equum quendam aeneum ingentem, ac cauum. Inerat fenestra in equi latere, peream vidit in eius aluo cadauer hominis, maius humana specie. Huic nihil aderat vestium, aut gestaminum, praeter aureum anulum digito impositum. Eum vbi sustulisset, regressus e specu, paucis post diebus ad pastorum coetum rediit, in quo legatus de peculiorum rationibus, ad regem in menses singulos referendis, creatus erat. Hic, cum apud alios assedisset, animaduertit, vt, si quando forte gemmam anulo inclusam introrsum verteret, repente fieret, vt a nemine conspiceretur, ac proinde quasi non adesset, ita de eo reliqui fabularentur. Quod quidem factum admiratus, rursum anuli palam extrorsum conuertit, moxque pastoribus conspicuus esse coepit. Eius rei cum ille diligentius, et saepius fecisset periculum, iamque sat exploratum haberet, hanc inesse vim anulo, vt, versa ad se gemma, inconspicuus esset, versa ad alios, conspicuus, effecit vt pastorum nomine legatus ad regem mitteretur. Profectus et vxorem regiam stuprauit, et de rege trucidando, cum ea consilium iniit. Denique, confecto illo, ipse, regina in matrimonium ducta, e pastore repente factus est rex, idque anuli fatalis beneficio. Meminit eiusdem lib. de rep. 10. Refert et M. Tullius lib. de officiis tertio. Porro Herodotus libr. 1. rem multo aliter narrat, nec vllam anuli facit mentionem. Huic simillimum illud: a)/|dou kunh\, id est, Orci galerus, quod alio reddemus loco.

Virgula diuina.

AB hoc non admodum dissidet virgula diuina, quoties quicquid optamus, id citra humanam operam, quasi diuinitus nobis significamus contingere. Propterea quod antiquitas, quemadmodum in anulis, ita et in virgis ferendis existimauit aliquam fatalem, ac ceu magicam inesse virtutem. M. Cic. lib. de Officiis primo: Quod si nobis omnia, quae ad victum, cultumque pertinent, virgula, vt aiunt, diuina suppeditarentur. Citatur aliquoties et apud Nonium Marcellum, Varro in Virgula diuina, vt appareat hunc fuisse titulum alicuius ex Menippeis, qui nimirum et ipsi plerique feruntur prouerbiales. Adagium natum videri potest potissimum ab illa virga Homerica, quam ille Palladi tribuit, adeo celebri, vt de ea Antisthenes Cynicae sectae conditor, librum conscripserit, eam cum suo, vt coniicio, baculo conferens. Huius locis compluribus meminit Homerus, cum Vlyssem e sene squalido repente in iuuenem vertit, nitidumque facit, ac formosulum, Odisseae N.

Cominus assistens Ithacensem Pallas Vlyssem
Restituit senio diuinae verbere virgae.

Eundem ad modum Mercurio quoque vt incantatori virgam monstrificam tribuit, quam caduceum vocant, Odisseae w.

*e)/xe de\ r(a/bdon meta\ xersi\n
*kalh\n xrusei/hn, th=|d' a)ndrw=n o)/mmata qe/lgei,
*wn e)qe/lei, tou=s2 d' au)=te kai\ u(pnw/ontas2 e)gei/rei.

Tum manibus virgam capit aureolam, atque decoram,
Hac, quibus est visum, demulcet lumina somno,
Atque aliis rursum dissoluit lumina somno.

*au)ti/k' e)/peiq' u(po\ possi\n e)dh/sato kala\ pe/dila
*)ambro/sia, xru/seia, ta/ min fe/ron h) me\n e)f' u(grh\n
*)hd' e)p' a)pei/rona gai=an a(/ma pnoih=s2 a)ne/moio.
*ei(/leto de\ r(a/bdon, th=| a)ndrw=n o)/mmata qe/lgei
*(wn e)qe/lei. tou\s2 d' au)=te kai\ u(pnw/ontas2 e)gei/rei.

Mox vbi iam pedibus talaria subdidit aurea,
Pulchraque et ambrosiam spirantia, quae simul illum
Aera per liquidum, simul ampla per aequora vastae
Telluris, venti flaetu comitante, ferebant.
Tum virgam capit, hac demulcet lumina somno
Quorumcunque velit, somnum quoque pellit eadem.

Tum virgam capit. hac animas ille euocat orco
Pallentes, alias sub tristia tartara mittit.
Dat somnos, adimitque, et lumina morte resignat.
Illa fretus, agit ventos, et turbida tranat Nubila.

Neque Circae ad sua monstra peragenda virga defuit in transformandis sociis Vlyssis, Odys. *k.

*ra/bdw| peplhgui=a kata\ sufe/oisin e)e/rgnu.
*oi( de\ suw=n me e)/xon kefala\s2.

Compulit in numerum porcorum verbere virgae
Percussos, et erant illis capita ecce suilla.

Aliquanto post, Vlysses solus, epoto Circes poculo, non transformatus in pecudem,

*au)ta\r e)pei\ dw=ke/n te kai\ e)/kpion, ou)de\ m' e)/qelcen
*ra/bdw| peplhgui=a.

Denique, cum ad gratiam Vlyssis, socios pristinae restituit figurae, virgae ministerium adhibuit. Fortassis huc pertinet, quod regibus etiam virga tribuebatur, quam sceptrum vocant. Vnde apud Homerum aliquoties,

*skhptou=xoi basilei=es2 [note of the transcriber: in the print (but see the custos in page 73): *shptou=xoi.], i. Sceptrigeri reges. Eodem respicit, quod alibi retulimus, laureum porto baculum.

Stultus stulta loquitur.

Euripides in Bacchis. *mwra\ ga\r mwro\s2 le/gei. i. Nam stulta stulti oratio est. Totidem verbis Esaias eam sententiam extulit. Seneca ad Lucilium: Apud Graecos, inquit, in prouerbium cessit: Talis hominibus fuit oratio, qualis vita. Hoc cuiusmodi fuerit, parum liquet, nisi quod tale quoddam carmen extat, Graecis celebratum:

Democritus Philosophus apud Laertium orationem ei)/dwlon tou= bi/ou, id est, vitae simulacrum, quandamque velut vmbram esse dicebat. Qua quidem sententia nihil dici poterat verius. Nam nullo in speculo melius, expressiusque relucet figura corporis, quam in oratione pectoris imago repraesentatur. Neque secius homines ex sermone, quam aerea vasa tinnitu dignoscuntur.

Oculis magis habenda fides, quam aurib.

*)wti/wn pisto/teroi o)fqalmoi\. i. Oculis credendum potius quam auribus. Quae cernuntur, certiora sunt, quam quae audiuntur. Item Horatius:

Segnius irritant animos demissa per aurem,
Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus, et quae
Ipse sibi tradit spectator. ---

Quanquam id quidem paulo alienius. Propius huc pertinet, quod Plautus manus Lenae vocat oculatas, non auritas, vt quae id demum crederent, quod viderent. Rursum, quod historia quam gestarum rerum esse volunt, dicta sit para\ to\ i(storei=n, quod est videre. Postremo sigmentum illud Virgilianum de duabus apud inferos portis: Eburna, qua significant ea, quae per os exeunt, ob dentium eburnum candorem; Et Cornea, qua, quae conspiciuntur oculis, volunt intelligi, ob pupularum nigrorem. In summa, ad cognitionem magis faciunt aures, ad fidem faciendam certiores sunt oculi. Vnde et vulgo, si quis fabulam narret, parum verisimilem, rogare consueuimus, num ea conspexerit. Quod si neget, verum audisse modo, ridetur. Prouerbium refertur in epistola Iuliani ad Leontium: o( lo/gos2 poi=os2 o( qou/rios2, w)=ta ei)=pen a)nqrw/pois2 o)fqalmw=n a)pistotera. i. Sermo quidam Thurius dixit, aures hominibus minus esse fideles, quam oculos. Thurium appellauit, indicans Herodotum dicti auctorem, vel ob impetum diuinum, vel quod is scriptor apud Thurios vixit, et mortuus est. Sumptum est autem ex Chione, w)=ta ga\r tugxa/nei a)nqrw=poisin e)o/nta a)pisto/tera o)fqalmw=n. id est, Nam aures hominibus minus fideles sunt, quam oculi.

Diomedis et Glauci permutatio.

QVAE refertur apud Homerum Diomedis, et Glauci permutatio, in prouerbium abijt, quoties inaequalem commutationem significamus, hoc est, deteriora pro meliorib. reddita, xru/sea xalkei/wn, i. aurea pro aereis. Nam libro Iliados sexto, poeta Glaucum quempiam inducit, Hippolochi filium, Lyciorum ducem, iactantiusculum et ostentatorem magis, quam pugnacem. Contra Diomedem vafrum, callidumque. Hi duo congrediuntur monomaxhso/menoi, id est, singulari certamine inter se dimicaturi. At Glaucus, rogatus a Diomede, quisnam hominum, aut deorum esset, longa oratione natalium suorum seriem exposuit, patriam Lyciam,

ciuitatem Ephyram indicauit. Mox Diomedes, vtpote Graecus, hominis barbari stuporem ex orationis arrogantia intelligens, illudendum magis ratus, quam occidendum, respondit suis maioribus cum illius progenitoribus vetus hospitium, ac necessitudinem intercessisse, muneraque hospitalia, quae xenia vocant, inter ipsos vltro, citroque data. Iamque defixa humi lancea, coepit hortari, vt omissa pugna, maiorum suorum amicitiam inter ipsos renouarent, alterque alteri in Lycia, alter in Argo hospitem praestaret, simulatque incolumes in patriam redissent. Interim si quando forte fortuna occurrissent, armis inuicem abstinerent, inter se duntaxat religionem hospitij custodientes, in reliquos nihilominus iure belli vsuri. Tum, ne id videamur, inquit, proditione magis, quam hospitij obseruantia facere, arma intet nos permutemus, quo reliquus exercitus intelligat, nos maiorum necessitudine deuinctos esse. Quibus dictis, vterque ex equo desilijt, datis dextris, ac, fide pacta, veluti foedus quoddam hospitij sanxerunt, permutatis armis, sed admodum inaequalibus.

*)enq' au)=te glau/kw|, inquit Homerus,
kroni/dhs2 fre/nas2 e)ce/leto zeu\s2,
*(os2 pro\s2 tudei/dhn diomh/dea teu/xe' a)/meibe
*xru/sea xalkei/wn, e(kato/mboi' e)nneabei/wn.

Iuppiter hic stupidum spoliauit pectore Glaucum,
Qui cum Tydide mutarit protinus arma, et
Aurea donarit sibi reddenti area, centum
Bobus emenda daret demens, pro vilibus, atque
Quae vix esse nouem dicas redimenda iuuencis.

Vsurpatum est adagium passim a laudatissimis auctoribus. Plato in Phoedro, faciens Socratem Alcibiadi suo more respondentem, quod lucri cupidus formam corporis, forma mentis meliore commutare vellet, kai\ tw=| o)/nti xru/sea xalkei/wn diamei/besqai noei=s2. id est. Et cum his, quae vere aurea sunt, aereis commutare cogitas. Quanquam interpres pro aereis, vertit aurichalcum. Item Aristoteles quinto Moralium libro de iustitia. Qui vero dat sua, quemadmodum Diomedi arma sua dedit Glaucus, vt dicit Homerus, xru/sea xalkei/wn, et reliqua. Plutarchus, aduersus Stoicos scribens, eleganter huc torquet, vt dicat, non admodum iniquam fuisse permutationem Glauci, propterea quod arma ferrea non minus vsui sint pugnaturis, quam aurea: sed, qui corporis valetudinem anteponit honesto, aut virtutem quit ob bonam corporis valetudinem, is vere permutat xru/sea xalkei/wn. Cic. in Epist. ad Atticum lib. 6. Habes ad omnia non, vt postulasti, xru/sea xalkei/wn, sed pari a paribus respondimus. Vtrunque prouerbium esse significat Cicero, Par pari, de aequali pensatione, xru/sea xalkei/wn, de inaequali commutatione. Plinius iunior in epist. ad Flaccum: Recipiens epistolas steriles, et simpliciter ingratas, ac ne illam quidem solertiam Diomedis in permutando munere imitantes. Martialis in epigrammatis:

A. Gellius Noctium Atticarum li. 2. Caecilianam translationem cum ipso Menandro, quem verterat, componens, atque expendens, ostendensque quantum a Graecanica venustate degeneret: Diomedis, inquit, hercle arma, et Glauci, non dispari magis pretio aestimata sunt. Fit huius adagij mentio etiam in prooemio Pandectarum iuris Caesarei,

his verbis. Nostris temporibus talis legum inuenta est permutatio, qualem apud Homerum patrem omnis virtutis, Glaucus et Diomedes inter se faciunt, dissimilia permutantes. Nam ille significat pro relictis inutilibus, ac fastidiendis voluminibus, recepta tum meliora, tum breuiora, hoc est, permutationem factam vehementer inaequalem. Ergo conueniet vti, quoties officium aut munus longe impari munere pensatur, aut contra. Aut quoties aliquis rem pecuniariam auxit, sed dispendio famae: magistratum assecutus est, sed iactura bonae mentis: lautam fortunam reperit, sed amisit animi tranquillitatem.

Multae regum aures, atque oculi.

*)wta kai\ o)fqalmoi\ basile/wn polloi\, i. Aures, atque oculi regum multi, quod per exploratores obseruent, quid quisque dicat, faciatve. Idem refertur a Luciano in libello, cui titulus, De mercede seruientibus, ac rursus, aduersus ineruditum. Eiusdem meminit et Aristoteles in tertio Politicorum. Hoc genus homines Graeci vocant w)takousta\s2, quos primus Darius minor adhibuit, sibi diffisus. Dionysius Syracusanus addidit prosagwgi/das2, id est exploratores, auctore Plutarcho. Allegoria inde ducta est, quod regibus complures vbique sunt exploratores, atque ob id oculi regum dicuntur, complures auscultatores, quibus velut auribus vtuntur. Neque desunt manus, et pedes quamplurimi, fortassis ne ventres quidem. Vide, cuiusmodi portentum sit tyrannus, et quam formidandum, tot oculis, ijsque emissitijs, tot auribus, ijsque tam asininis, ac longis, tot manibus, tot pedibus, tot ventribus, ne reliqua parum honesta commemorem, instructum. Aristophanes in Acharnensibus, Pseudartabam, regis oculum appellat, quod per eum cognosceret, quid ageretur. Aliter autem Andromache apud Euripidem, filium vitae oculum vocat:

Propterea quod vnicum esset in vita oblectamentum. Nam oculo nihil carius. Vnde, quos admamus, oculos vocamus.

Longae regum manus.

Etiam vulgo in ore est: A regibus cauendum, quod eis praelonga sint brachia. Nimirum, quod per suos, quibus brachiorum vice vtuntur, possint etiam procul dissitos affligere. Potest et ad tempus referri, quod reges, etiam si diutius dissimulent, soleant tamen aliquando poenam sumere de ijs, quibus infensi fuerint: vel Homero teste, apud quem Iliados A. Calchas ad hunc loquitur modum:

*krei/sswn ga\r basileu\s2, o(/te xw/setai a)ndri\ xe/rhi.
*ei)/per ga\r te xo/lon ge kai\ au)th=mar katape/yh|,
*)alla/ ge kai\ meto/pisqen e)/xei ko/ton, o(/fra tele/ssh|.

Rex Deus est, quoties succensuit inferiori.
Quanquam etenim in praesens feruentem concoquit iram,
Post odit tamen, vsque odium dum expleuerit vltus.

Clauum clauo pellere.

*(hlw| to\n h(=lon e)kkrou/ein, id est. Clauum clauo pellere. kai\ pa/ttalon patta/lw| e)ce/krousas2, id est, paxillum paxillo pepulisti, id est, malum alio malo depulisti. Lucianus in Philopseude, kai\ h(/lw|, fasi\n, e)kkrou/eis2 to\n h(=lon, id est.

Idem in Apologia: *de/doika mh\ pro\s2 th=| e)piferome/nh| kathgori/a| kolakei/as2 ai)ti/an proslabw\n, kata\ eu(ri/skwmai, h(/lw|, fasi\n, e)kkrou/wn to\n h(=lon, tw=| mei/zwnito\n smikro/teron. i. Vereor, ne si ad intentatum crimen, etiam adulationis accusationem adiunxero, clauum, quod aiunt, clauo pellere videar, maiore minorem. Aristoteles lib. Politicorum quinto, cap. penultimo, scribit, tyrannis amicos esse viros improbos, et adulatores. Nam hos demum illis vtiles esse, quippe malos ad mala. kai\ xrh/simoi oi( ponhroi\, ei)s2 ta\ ponhra\. h(/lw| ga\r o( h(=los2, w(/sper h( paroimi/a. i. Clauus enim clauo, subaudi, truditur, vt habet prouerbium. Synesius ad Olympium: *aupou=si th\n e)kklhsi/an a)llo/trioi ponhroi\, dia/bhqi kat' au)tw=n. patta/loi ga\r patta/lous2 e)kkrou/ontai. i. Ecclesiam vexant externi improbi, illos inuade. Nam paxilli paxillos excutiunt. D. Hieronymus ad Rusticum monachum: Philosophi seculi, inquit, solent amorem veterem amore nouo, quasi clauum clauo, pellere. M. Tullius Tusculanarum quaestionum libro quarto: Loci denique mutatione tanquam aegroti non conualescentes, saepe curandus est, etiam nouo quodam amore veterem amorem, tanquam clauum clauo eijciendum putant. Iulius Pollux in nono libro scribit, adagium esse natum a lusu quodam, qui kindalismo\s2 vocetur, quo paxillum argillosae terrae infixum, altero impacto paxillo excutiebant: Citatque senarium hunc prouerbialem:

Locus igitur adagio, non modo cum vitium vitio, malum malo, dolum dolo, vim vi, audaciam audacia, maledicentiam maledicentia retundimus: verumetiam, quoties rem, vtcunque molestam, diuersa molestia profligamus: vt, cum libidinum incitamenta, laboribus obruimus: curam amoris alijs maioribus curis domamus. Eusebius in Hieroclem: *dai/monas2 ga\r a)pelau/nei, a)/llon a)/llw|, h(= fasi\, dai/moni. i. Daemonas enim abigit, alium alio, quemadmodum aiunt, daemone, mirum ni adludens ad hoc prouerbium. Nec abhorret his ille Publij Mimus:

Malo nodo malus quaerendus cuneus.

Ita diuus Hieronymus ad Oceanum: Interim iuxta vulgare prouerbium, malo arboris nodo malus cuneus requirendus est. Eo licebit vti, quoties malum simili malitia retundimus. Sumptum a sectoribus roborum, qui, siquando durior in ligno nodus inciderit, nolunt in eo periclitari securim, verum cuneum quempiam durum magis, quam bonum inserunt. Congruit huic illud Sophoclis apud Plutarchum: e)n tw=| peri\ th=s2 eu)qumi/as2.

Malum malo medicari.

Malum malo medicari. Est malum aliud alio malo tollere. Sophocles in Aiace Mastigophoro:

*eu)/fuma fw/nei, mh\ kako\n kakw=| didou=s2
*)/akos2, ple/on to\ ph=ma th=s2 a)/ths2 ti/qei.

Bene ominata loquere, ne malum malo
Medicans, et hancce noxam adaugeas tibi.

Dehortatur Aiacem Tecmessa, ne malo insaniae addat alterum maius malum spontaneam caedem sui. Et Herodotus in Thalia: mh\ to\ kako\n tw=| kakw=| i)w=. id est. Ne malo medearis malo.

Morbum morbo addere.

Non alienum est ab hac forma, quod est apud Homerum Iliados H. aino/qen ai)nw=s2, cum indicamus acerbis addi acerbiora. Sic enim ibi loquitur Menelaus:

Ignem igni ne addas [correction of the transcriber; in the print adas]

*mh\ pu=r e)pi\ pu=r, id est, Ne incendium incendio addas. Vsurpatur a Platone. Sensus liquet. Ne calamitatem adiungas calamitati, ne commotum magis etiam commoueas. Diogenianus putat a carbonario quodam esse natum, qui inualescente incendio conflagrarit, clamans interim mh\ pu=r e)pi\ pu=r. Plato libro De legibus secundo, vetat, ne pueri ad annum vsque duodeuigesimum vinum bibant, ne, si vini calor accesserit ad feruorem aetatis, ignem igni suggerere videantur. Idem Plutarchus in Praeceptis coniugalibus: mh\ pu=r e)pi\ pu=r gu/nhtai, id est Ne ignis ad ignem accedat. Vtirur idem, cum alijs aliquot locis, tum in praeceptis De valetudine: i(/na ou)=n mh\ pu=r e)pi\ pu=r, w(/s2 fasi, plhsmonh/ tis2 e)pi\ plhsmonh=| kai\ a)/kratos2 e)pi\ a)kra/tw| ge/nhtai. id est. Vt ne igitur ignis ad ignem, quemadmodum prouerbio dicitur, expletio ad expletionem, merum ad merum addatur.

Oleum camino addere.

AFFINEM huic habet sententiam, Oleum camino addere, pro eo, quod est: Malo fomentum, ac velut alimoniam suppeditare, quo magis ac magis augescat. Horatius in Satyris. Adde poemata nunc, hoc est, oleum adde camino. Id est, Adde maioris insaniae materiam. Vsurpat hoc diuus Hieronymus ad Eustochium: Vinum, et adolescentia duplex est incendium voluptatis. Quid oleum flammae adijcimus?

Oleo incendium restinguere.

*)elai/w| pu=r sbennu/eis2, id est. Oleo restinguis incendium, dici solitum, vbi quis ea admouet remedia, quae malum magis ac magis exacerbent. Veluti,

si quis animi tristitiam foedis voluptatib. obruere conetur. Aut si quis offensum, iurgijs, et conuicijs velit placare. Quod si dicatur ei)ronikw=s2, nihil differet a proximo. Huc respexit Lucianus in Timone, cum ait: Si quem aspexerit incendio conflagrantem, pice, atque oleo se velle restinguere.

Vlulas Athenas.

*glau=kas2 ei)s2 a)qh/nas2, id est, Vlulas Athenas: subaudiendum, portas, aut mittis. Conueniet in stultos negotiatores, qui merces eo comportant, vbi per se magis abundant, vt si quis in Aegyptum frumentum, in Ciliciam crocum inuectet. Venustius fiet, si metaphora ad res animi transferatur, vt si quis doceat doctiorem, carmina mittat poetae, consilium det homini consultissimo. Cicero ad Torquatum: Sed rursus glau=kas2 ei)s2 a)qh/nas2, qui haec ad te. Idem ad fratrem: Et tibi versus, quos rogas, hoc est, Athenas noctuam mittam. Aristophanes, e)n o)/rnisin

Vsurpat idem atque exponit Lucianus in Epistola ad Nigrinum: Porro paroemia inde fluxit, quod noctua in Attica plurima est, ei regioni quasi peculiaris. Fertur autem versari in Laureo Atticae loco, vbi auri metalla sunt, vnde et Laureoticae noctuae vocantur. Haec auis Atheniensium populo quondam erat gratissima, ac Mineruae sacra habebatur, propter oculos caesios, quibus etiam in tenebris perspicit, quae vulgus auium non videt. Vnde, et auspicata consilijs credebatur, id quod indicat prouerbium, glau\c i(/ptatai, id est, Noctua volat. Dictum est et illud de Minerua, quod Atheniensium male consulta, in bonum exitum verterer. Daemon autem apud Aristophanis interpretem existimat, non ob id solum dici, noctuas Athenas, quod Athenis noctuarum sit copia, sed quod in nummis etiam tum aureis, tum argenteis Atheniensium noctua inscalpi solebat, vna cum facie Mineruae. Porro nummus appellabatur tetra/draxmon, id est, quatuor drachmarum, cum aurea soliti fuissent vti nomismatibus didrachmis, quorum insigne erat bos: vnde etiam natum est prouerbium illud: Bos in lingua. Sunt, qui tradunt apud eosdem fuisse triobolum, quod et hemidrachmium appellant. Nam drachma senos obolos continet. Trioboli nomisma, ex vna parte Iouis effigiem habebat, ex altera noctuae. Proinde absurdum videbatur noctuam Athenas deportare, cum illic passim omnia noctuis abundarent. De nomismate Atheniensi testatur et Plutarchus in vita Lysandri, cum de seruo meminit, qui domini sui furtum ai)nigmatikw=s2 indicans, ait: multas sub tegulis cubare noctuas: ostendens illic abditas pecunias, noctuis insignitas.

Memorem mones, doctum doces, et similia.

IDENTIDEM in Plautinis, ac Terentianis comoedijs occurrit: Memorem mones, et doctum doces. Idem pollet Graecanicum illud: lalei=s2 pro\s2 e)/xonta th\n e)pisth/mhn, id est Loqueris ei, qui ipse rem calleat, kai\ ei)do/ti le/geis2, id est, Scienti narras. Plato in Hippia maiore, ei)do/ti me\n e)rei=s2 w)= sw/krates2, id est. Haec scienti Socrates narrabis. Euripides in Hecuba:

M. Tullius lib. Epist. ad Atticum nono, Mirandum enim in modum Cn. noster Syllani regni similitudinem concupiuit ei)do/si le/gw.

Si crebro iacias, aliud alias ieceris.

ARISTOTELES in libello De diuinatione, quae fit ex insomnijs, versum huiusmodi prouerbialem citat:

Quo significatum est, oportere rem saepius tentare, neque defatigari protinus, si quando parum ex animi sententia ceciderit. Futurum enim, vt iterum atque iterum periclitanti, felicius aliquando cadat. Aristotelis verba sunt haec: w(/sper me/n kai\ le/getai. a)\n polla\ ba/llhs2, a)/llot' a)lloi=on balei=s2. Agit autem de insomnijs melancholicorum, in quibus non existimat esse diuinationem vllam, tametsi fit nonnunquam, vt quidem euentus somnijs illorum respondeant. Sed non esse mirandum, cum vitio naturae plurima, ac varia somnient, aliquando existere sumptw/mata id est, casus, qui forte pariter sic eueniant, vt est ab illis somniatum. Themistius hunc locum sic circumloquitur, interprete Barbaro: Nam, qui totum diem iaculantur aliquando collimant, et praemium capiunt. Vetus adagium est: Si saepe iactaueris, aliquando Venerem iacies. Sunt, qui putent, nec absurde, metaphoram a sagittarijs, non ab aleatoribus esse ductam. Nam et hoc significat ba/llein. Subesse vero argutiam in eo verbo, quod in priore parte significat mittere sagittam, in posteriore ferire. Fit autem, vt, qui crebrius iaculentur, vel fortuito aliquando scopum attingant. Tametsi M. Tullius libro De diuinatione secundo, de symptomatis agens, de quibus modo dictum est a nobis, ad vtrumque refert metaphoram. Quis est enim, inquit, qui totum diem iaculans non aliquando collimet? Totas noctes somniamus, neque vlla fere est, qua non dormiamus, et miramur aliquando id, quod somniamus euadere? Quid est tam incertum, quam talorum iactus? Tamen nemo est, quin, saepe iactans, Venerem iaciat aliquando, nonnunquam etiam iterum, ac tertium. Porro Veneris iactum in hoc lusus genere fuisse quondam felicissimum, palam arguit apud Suetonium Octauius Augustus in epistola quadam ad Tiberium: Inter caenam, inquit, lusimus gerontikw=s2 et heri, et hodie. Talis enim iactaris, vt quisque Canem aut Senionem miserat, in singulos talos singulos denarios in medium conferebat, quos tollebat vniuersos qui venerem iecerat, Hactenus Augustus. Quadrabit et in eos, qui casu, non arte quippiam assequuntur. Extat et hodie vulgo iocus prouerbialis in caecum, qui cornicem iaculo fixerit.

Malum consilium.

MALVM consilium consultori pessimum. Senarius est prouerbialis in eos, in quorum caput recidit, quod alijs perperam consuluerunt. Siquidem, vt dicunt Graeci, i(ero\n h( boulh\, id est, Sacra quaedam res est consilium. Atque vt est libenter accipiendum, cum res postulat, ita est religiose,

citraque fraudem dandum, si quis egeat. Alioqui non defuturum est numen aliquod, quod poenas repetat ab eo, qui rem sacram, ac diuinam, perfidia violarit. Aulus Gellius Noctium Atticarum lib. 4. cap. 5. putat adagium hoc ex historia quadam natum, eamque ex annalibus Maximi, narrationibusque Verrii Flacci refert ad hunc modum: Statua Romae in comitio posita Horatii Coclitis viri fortissimi de caelo tacta est. Ob id fulgur piaculis luendum, aruspices ex Hetruria acciti, inimico atque hostili in populum Romanum animo, instituerant eam rem contrariis religionibus procurare, atque illam statuam suaserunt in inferiorem locum perperam transponi, quem sol oppositu circum vndique aliarum aedium nunquam illustraret. Quod cum ita fieri persuasissent, delati ad populum proditique sunt: et cum de perfidia confessi essent, necati. Constititque eam statuam perinde, vt verae rationes post compertae monebant, in locum editum subducendam, atque ita in area Vulcani sublimiore loco statuendam. Eaque res bene et prospere Reip. cessit. Tunc igitur, quod in Hetruscos aruspices animaduersum, vindicatumque fuerat, versus hic scite factus, cantatusque a pueris, vrbe tota fertur:

Hactenus quidem Gellius. Porro Valerius Maximus lib. 7. rem quandam haud dissimilem memorat de Papirio Cursore, qui cum consul Aquiloniam obsideret, velletque proelium committere cum hostibus, nisi si quid auspicia refragarentur, ac consultus pullarius suaderet, vti committeret, cum aues infausta nunciassent, re cognita pullarium in prima acie constituit. Is primo traiectus telo violatam religionem expiauit. Meminit huius rei T. Liuius decad. 1. lib. 10. Nec dissimile est quod refert Socrates in historia tripartita, Eutropius Eunuchus, dum studet in quosdam, qui ad templum confugerant, animadvertere, persuasit Imperatori, vt ferretur lex, qua templi religio nulli prodesset nocenti. Lata lege, factum est, vt Eutropius, cum offendisset Caesarem, confugeret sub altare, vnde protractus capite plexus est, suo ipsius consilio perditus. Virgilius tacite notauit paroemiam in Aeneidos 12. lib. cum ait:

--- Cadit ipse Tolumnius augur,
Primus in aduersos telum qui torserat hostes.

M. Varro lib. de re rust. 3. cap. 2. palam citat adagium his verbis: Opinor inquam, non solum, quod dicitur, Malum consilium consultori esse pessimum, sed etiam bonum consilium ei, qui consuluit, et qui consulitur, bonum habendum. Sophocles in Electra:

noxam ad eum referens, cui consilium datur. Apparet autem senarium hunc Latinum, id quod et Gellius admonuit de Graecis illis Hesiodi versibus expressum esse, qui leguntur in opere, cui titulus e)/rga kai\ h(me/rai.

*oi( au)tw=| kaka\ teu/xei a)nh\r a)/llw| kaka\ teu/xwn.
*(h de\ kakh\ boulh\ tw=| bouleu/santi kaki/sth.

Ipse sibi nocet is, alium qui laedere quaerit.
Consultum male consultori pessima res est.

Plutarchus in commentario De audiendis poetis, existimat huius versiculi eandem esse sententiam, quae sit dogmatis Platonis in Gorgia: vbi Socrates dicit, peius iniuriam facere quam iniuriam pati, et damnosius esse malo afficere, quam affici. Extat in hanc sententiam et Apologus Graecus non inuenustus, nec omnino indignus, quem his commentariis adiungamus. Leonem ob senectam aegrotantem, et ea causa suo in lustro continentem sese, caetera quidem animantia officii gratia visebant regem suum, excepta vulpe. Proinde lupus, nactus opportunitatem, accusauit vulpem apud Leonem laesae maiestatis, quae pro nihilo haberet eum, penes quem rerum erat summa, nec ob contemptum ad visendum accessisset: atque interea intervenit in lupi fabula vulpes, et extremam sermonis partem audiuit. Itaque Leo conspecta vulpe, protinus aduersus eam infremuit. At illa, postulato ad purgandum sese spatio. Et quis, inquit, omnium, qui huc convenerunt, tantum tibi profuit, quantum ego, quo quoquo versum circumcursitaui, tibique morbi remedium a medicis reperi? Cumque Leo protinus edixisset, vt remedium aperiret: Si viuum, inquit, lupum excories, et illius pellem induas, convalesces. Leo credulus, continuo lupum inuasit, et interemit. Quo extincto, risit astuta vulpes, calumniatoris malum consilium in ipsius recidisse caput. Carmen autem refertur a Plutarcho et hunc in modum:

Suum cuique pulchrum.

PROVERBIALIS sentententia, Suum cuique pulchrum, in eos, quibus sua qualiacunque sunt, tamen studio quodam magis, quam iudicio, placent. Est autem a communi mortalium ingenio sumpta, quibus vsque insita est illa filauti/a, id est, amor sui, vt neminem tam modestum, tam attentum, tam oculatum inuenias, quin in propriis aestimandis, quadam animi propensione corruptus caecutiat, atque hallucinetur. Proinde vere scripsit Arist. lib. Rhet. 2. e)pei\ de\ fi/lautoi pa/ntes2, kai\ ta\ au)tw=n a)na/gkh h(de/a ei)=nai pa=sin. o)=ion e)/rga, lo/gous2, dio\ kai\ filoko/lakes2 w(s2 e)pitopolu\, id est, Quoniam autem omnes sui sunt amantes, et sua cuique iucunda esse necessum est, vt facta dictaque: idcirco plerumque etiam assentatoribus gaudent, Id tametsi omnibus generaliter verum est, vt sit, quemadmodum ait Horatius, Caecus amor sui, tamen in artifices, atque ex his potissimum in poetas, ad haec in amantes praecipue quadrare videtur. Etenim rectissime scripsit Aristoteles quarto Moralium libro. Suo quenque artificem opere impense delectari, non aliter, quam rebus quibusdam ex sese prognatis. Neque secus adamant, sua carmina poetae, quam parentes liberos. Est enim artificis opus, quasi quidam ingenii foetus, de quo Socrates ait, rectius iudicare obstetricem quam matrem ipsam. Sponsis item amantibus mos est, suam cuique sponsam certatim extollere. Cuius rei sat magnum exemplum extat de Tarquiniis adolescentibus. Vnde et hodie vulgo scite dicunt. Nullum reperiri deformemamasium. Propterea quod amanti vel non pulchro pulcherrima videantur. Quam sententiam eleganter extulit Theocritus in Ecloga 6.

--- *)=h ga\r e)/rwti,
*polla/kis2 w)= polu/fame ta\ mh\ kala\, kala\ pe/fantai.

--- Etenim haud raro Polypheme,
Quae minime sunt pulchra, ea pulchra videntur amori.

Plato proverbium extulit in Lyside, sed inuerse, kai\ kinduneu/ei, inquit, kata\ th\n a)rxai=an paroimi/an, to\ kalo\n fi/lon ei)=nai. id est, Periculum est, ne iuxta vetus adagium, amicum sit, quod pulchrum est. Quasi non ideo pulchrum haberi debeat aliquid, quod sit amicum, sed ideo oporteat esse amicum, quod sit pulchrum. Huc pertinet et illud, quod scribit M. Tullius lib. De finibus 5. Suo enim quisque studio maxime ducitur. Et rursum in primo Officiorum: Quorum vterque, suo studio delectatus, contempsit alterum. Quanquam hoc venia dignum, hactenus communem illam filauti/an valere, vt suis quisque liberis, suis artibus, suo instituto, suis inuentis, suae patriae paulo impensius faueat, nisi eo vsque caecitatis nos rapiat, vt et virtutes alienas calumniemur, et nostris blandiamur vitiis, eaque virtutum nomine donemus. Ac sibi quisque sit, quod sibi fuit Suffenus Catullianus, aut Meuius Horatianus. Quod vitii Flaccus in Epistolis notans: Dum mala, inquit, delectent mea me, vel denique fallant. Atque hoc loco Porphyrio indicat Horatium respicere vulgatam sententiam, quod homines suis malis non solum non doleant, verumetiam delectentur: Eaque de re Graecum adagium esse celebratum, verum id adagium vitio librariorum desideratur in scriptura. Eodem pertinet, quod alibi dixit Horatius:

Turpia decipiunt caecum vitia, aut etiam ipsa haec
Delectant, veluti Balbinum polypus Agnae.

Nam Balbino stulto amanti, etiam polypus Agnae amicae, suaue quiddam olere videbatur. Est autem polypus vitium narium graue olentium, itidem vt hircus alarum. Vnde et polyposos, et hircosos dicimus. M. Tullius ad Atticum lib. 14. Accipe, inquit, a me, mi Attice, kaqoliko\n qew/rhma, earum rerum, in quibus exercitati sumus satis. Nemo vnquam, neque poeta, neque orator fuit, qui quenquam meliorem se arbitraretur. Hoc etiam malis contingit. Quid tu Bruto putas ingenioso, et erudito, de quo etiam experti sumus? Nuper in edicto scripseram rogatu tuo, Meum mihi placebat, illi suum. Quinetiam, cum ipsius precibus adductus pene scripsissem ad eum de optimo genere dicendi, non modo mihi, sed etiam tibi scripsit, sibi illud, quod mihi placeret, non probari. Quare sinamus, quaeso, quemque sibi scribere. Suam cuique sponsam, mihi meam. Suum cuique amorem, mihi meum. Non scite. Hoc enim Attilius poeta durissimus. Hactenus Cicero. Cuius ex verbis apparet hos duos versiculos: Suam cuique, et caetera, ex Attiliana quapiam fabula sumptos esse. Idem Tullius libro Tusculanarum quaestionum quinto: Musicorum vero perstudiosum accepimus, poetam etiam Tragicum, quam bonum, nihil ad rem. In hoc enim genere nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est. Adhuc neminem cognoui poetam, et mihi fuit cum Aquinio amicitia, qui sibi non optimus

videretur. Sic se res habet. Te tua, me delectant mea. Eandem sententiam Plautus in Sticho, diuersis verbis, sed nimis quam eleganter extulit. Suus, inquit, rex reginae placet. Sua cuique sponsa sponso. Huc referendum et Theocriticum illud:

Nec sum adeo informis, nuper me in littore vidi,
Cum placidum ventis staret mare.

--- Iouis auribus ista
Seruas, fidis enim manare poetica mella
Te solum, tibi pulcher.

Tibi pulcher, dixit, pro tibi ipsi placens. Est autem hemistichium carminis heroici.

Patriae fumus, igni alieno luculentior.

PROVERBII faciem habet, atque ad eandem pertinet sententiam, quod eleganter scripsit Lucianus in Encomio patriae. kai\ o( th=s2 patri/dos au)tw=| kapno\s2 lampro/teros2 o)fqh/setai tou= par' a)/llois2 puro\s2, id est, Ac patriae fumus luculentior homini videtur, quam ignis alibi. Philostratus in Ariadne: o( qhseu\s2 de\ e)ra=| me\n, a)lla\ tou= tw=n a)qhnw=n kapnou=. a)ria/dnhn de\ ou)de\ oi)=den e)/ti ou)de\ e)/gnw pote\, id est, Theseus vero amat quidem, sed Athenarum fumum. Nam Ariadnen neque vidit adhuc, neque etiamdum cognouit. Apud Homerum, terrae natalis fumum Vlysses optat videre surgentem, vnde et ductum proverbium. Sic enim legitur Odys. *a.

Viua vox.

VIVA vox olim dicebatur, non scripta, sed ab ipso pronunciantis ore percepta quasi viuida, atque efficax. Nam viua nonnunquam dicuntur, quae natiua sunt, non factitia, vt Viuo de marmore, et Viuoque sedilia saxo. Inest autem rebus natiuis aliquid gratiae genuinae, quod ars nulla queat imitatione consequi. Porro scriptura vox quaepiam est, sed quasi factitia, veraeque vocis vtcunque imitatrix. Deest actus, motusque, hoc est, vita, Siquidem actio, vt auctor Fabius, orationis quasi vita est. Rerum inuentio, ossium instar est, ordo neruos imitatur, elocutio carnem, cutem, coloremque: memoria spiritus vice fungitur, quibus omnibus accedit pronunciatio, velut motus quidam vitalis. Nullum enim certius argumentum vitae, quam motus. Vnde et flumina viua dicuntur, et argentum viuum. Contra mortua, quae torpent, languentque. Cicero libro Tusculanarum quaestionum secundo: Licet enim satis exemplorum ad imitandum ex lectione suppeditet, tamen viua illa, vt dicitur, vox alit plenius, praecipueque praeceptoris. Idem ad Atticum lib. 2. Vbi sunt nunc, qui aiunt zw/shs2 fwnh=s2 ; Quanto magis vidi ex tuis literis, quam ex illius sermone, quid ageretur. Porro, quod Cicero protulit abruptum, ac mutilum, hoc quidam suppletum de suo, ad hunc modum: zw/shs2 fwnh=s2 mei/zw e)ne/rgeian ei)nai. Plinius Iunior in epistola quadam ad nepotem: Praeterea magis, vt vulgo dicitur, viua vox afficit. Nam, licet acriora sint, quae legas, altius tamen in animo

sedent, quae pronunciatio, vultus, habitus, gestus etiam dicentis adfigit. Seneca epist. 5. Plus tamen tibi et viua vox et conuictus quam oratio proderit. Diuus Hieronymus in praefatione generali: Habet nescio quid latentis energiae viua vox, et in aures discipuli de doctoris ore transfusa, fortius sonat. Hactenus ille. Vnde celebratum illud Aeschinis, de Demosthene, ti/ de ei) au)tou= qhri/ou h)khko/eite. id est, Quid autem, si ipsam audissetis belluam? Et illud: In scriptis Demosthenis, magnam Demosthenis partem abesse.

Muti magistri.

QVOD modo retulimus, vsurpauit et Aulus Gellius: atque huic alterum quoddam diuersum adiecit: Quoniam, inquit, vocis, vt dicitur, viuae penuria erat, ex mutis, quod aiunt, magistris cognoscerem. Mutos magistros libros sentiens, qui loquuntur quidem nobis, vt apud Platonem ait Socrates, sed dubitanti non satis commode respondent. Nec illepide profecto literae, muti vocantur praeceptores. Propterea quod mutorum est non voce, sed nutibus, signisque loqui. Identidem et libri, notulis quibusdam, et significantibus figuris nobiscum fabulantur. Quemadmodum enim voces, sensorum animi, velut ei)/dwla quaepiam sunt, auctore Aristotele, sic literarum figurae, vocum simulacra quaedam recte dicuntur. Neque mirandum, si quidem a)rxe/tupon illud pectoris exemplar efficacius repraesentat, ac transfundit affectus animi, quam alterum illud, quod non rem ipsam, sed imitationem imitatur. Neque illud temere quaeri solet a multis, vtrum sit ad eruditionem comparandam conducibilius zw/sh| fwnh=| xrh=sqai, h)\ toi=s2 a)fw/nois2 didaska/lois2. hoc est, plus ne conferat lectio, an auscultatio. Et habet res vtraque sua quaedam peculiaria commoda. Nam ex libris tum eruditiora ferme sunt, quae discuntur, tum plura. Tantum enim quisque discit, quantum ingenii celeritate consequi, memoriae fidelitate complecti potest. Adde, quod hi praeceptores nunquam gravantur operam suam nobis impertire. Atque horum vt vberior, ita paratior copia. Accedit huc et otium illud, et cogitationis secretum. Licet pressius inspicere singula, licet retractare, licet expendere. At e diuerso minore iactura, tum ingenii, tum oculorum, tum valetudinis constant, quae a praeceptore disserente percipimus, maxime si is dicat, quem et miremur, et amemus. Deinde insidunt altius animo, et haerent tenacius, et occurrunt promptius. Quare consultum erit, alterum studii genus cum altero coniungere, et vbi viuae vocis erit copia, libentius auscultare quam legere, si modo mediocri sit eruditione, quem audis. Vbi non erit, libenter, quasi non minus operae precium facturus sis, ad libros confugere, sed optimos. Denique ea figura libri dicti sunt muti magistri. M. Tullius legem appellat mutum magistratum, magistratum legem loquentem: et qua Plutarchus poesim appellat picturam loquentem: et picturam, mutam poesim.

Frons occipitio prior.

PRISCIS agricolis celebratum adagium, atque instar aenigmatis iactatum: Frons occipitio prior. Quo significauit antiquitas rectius geri negotium, vbi praesens, ac testis adest is, cuius agitur negotium. Prior dictum est, pro potior, meliorque. Alioqui, quis ignorabat frontem

priorem esse capitis partem, occipitium posteriorem? Tametsi haec amphibologia commendat nonnihil dicti gratiam, quod ob antiquitatem oraculi instar habebatur. Extat autem apud Catonem libro de Re rustîca, capite quarto: Si bene, inquit, aedificaueris, libentius et saepius venies, fundus melior erit, minusque peccabitur: fructi plus capies, frons occipitio prior. Plinius item in eandem ferme sententiam, libro historiae mundi decimo octauo, cap. quinto: Eum tamen, inquit: qui bene habitet, saepius ventitare in agrum, frontemque Domini plus prodesse, quam occipitium non mentiuntur. Rursum eiusdem libri capite sexto: Et ideo maiores fertilissimum in agro oculum Domini esse dixerunt. Aristoteles OEconomicorum libr. 1. videtur hanc sententiam apud Persam quempiam referre, subnectens alteram huic similem, quae a Libe quodam sit profecta. Sed satius fuerit ipsius adscribere verba, si quis forte desiderabit: kai\ to\ tou= pe/rsou kai\ li/buos2 a)po/fqegma eu)= a)\n e)/xoi, o( me\n ga\r e)rwthqei\s2 ti\ ma/lista i(/ppon piai/nei, o( tou= despo/tou o)fqalmo\s2 e)/fh. o( de\ li/bhs2 e)rwthqei\s2, poi/a ko/pros2 a)ri/sth, ta\ tou= despo/tou i)/xnh, e)/fh. id est, Atque illud Persae, Libysque responsum, recte seruabitur. Nam alter, interrogatus, quae res potissimum saginaret equum: respondit, oculus domini. Alter, rogatus, quod stercus esset optimum, domini vestigia, inquit. Vterque significauit, domini praesentiam plurimum habere momenti ad rem bene gerendam. Item Columella putat rem malam esse, frequentem fundi locationem, peiorem tamen vrbanum colonum, qui per familiam mauult agrum, quam per se colere. Huc pertinet illud, quod refertur a Gellio, quia cum quidam corpulentus ac nitidus equum haberet macilentum, ac strigosum, rogatus, quid esset in causa: respondit mirum non debet videri, si equo suo esset habitior, quandoquidem ipse se pasceret, equum curaret seruus, Plutarchus in commentario De liberis educandis, *kantau=qa dh\ to\ r(hqe\n u(po\ tou= u(ppoko/mou xa/rien, w(s2 ou)de\n ou(/tw piai/nei to\n i(/ppon, w(s2 basile/ws2 o)fqalmo\s2. id est, Hinc et illud eleganter dictum ab equisone, nihil perinde saginare equum, vt regis oculum. Huius figurae est, quod Aeschylus in tragoedia, cui titulus Perse, domini praesentiam, oculum domus vocat:

Eodem pertinet, quod per quam venuste dixit T. Liuius. Non satis feliciter solere procedere, quae oculis agas alienis. Innuit tale quiddam et Terentius in Eunucho, cum ait; Ita vt fit, domini, vbi absunt: significans absentib. heris ministros omnia facere indiligentius, et peccare licentius: nempe haec omnia eo tendunt, vt quisque suum negotium praesens curet, neque magnopere fidat alienae industriae. Id nulli magis obseruandum, quam principi, si modo principis animum gerat, hoc est, si publicum commodum cordi habet.

AEqualis aequalem delectat.

SIMILITVDO mater est beneuolentiae, consuetudinisque, et familiaritatis conciliatrix. Vnde videmus iuuenes inter se libenter conuenire, senes cum senibus congregari, doctos doctorum conuentu capi, improbos congredi cum improbis, bibones cum bibonibus, nautas amare nautas, diuitibus esse

necessitudinem cum diuitibus, atque in vniuersum similia similibus gaudere. In hanc sententiam extant aliquot veterum prouerbia, quorum est illud h(/lic h(/lika te/rpei. id est, Aequalis aequalem delectat. Quod vsurpans M. Tullius in Catone maiore, Pares autem, inquit, cum paribus, vt est in vetere prouerbio, facilime congregantur. Nam prima familiaritatis conciliatio proficiscitur ab aetatis aequalitate, quam Graeci vocant o(mhliki/an. Ad quod adludens Homerus in Odysseae *o.

Huc respexit Plato primo De repub. libro, apud quem Cephalus, qui se testatur iam peruenisse e)s2 gh/raos2 ou)=dos2, id est, ad senectae limen, ait polla/kis2 ga\r sunerxo/meqa/ tines2 ei)s2 tauto\ paraplhsi/an h(liki/an e)/xontes2, diasw/zontes2 th\n palaia\n paroimi/an. id est, Saepe numero plerique conuenimus ferme aequales, antiquum illud seruantes prouerb. Arist. 2. Rhetoricorum libr. recensens, quae quibus sunt iucunda, scribit, in totum ea natura sese inuicem delectari, quae genere sint coniuncta, aut similia, vt hominem homine, aequum aequo, adolescentem adolescente. Atque huc tendere prouerbia vulgo iactata: h(/lic h(/lika te/rpei. Item id genus alia quaedam. Verba illius haec sunt: ta\ suggenh= de\ kata\ fu/sin a)llh/lois2 e)sti\n a(/panta ta\ suggenh= kai\ o(/moia h(de/a w(s2 e)pitopolu\, oi(=on a)/nqrwpos2 a)nqrw/pw|, kai\ i(/ppos i(/ppw|, kai\ ne/os2 ne/w|, o(/qen kai\ ai( paroimi/ai ei)/rhntai, w(s2 h(/lic h(/lika te/rpei. kai\ w(/s2 a(ei\ to\ o(moi=on. kai\ e)/gnw o( qh\r qh=ra. kai\ a)ei\ koloio\s2 pro\s2 koloio\n. kai\ o(/sa a)/lla toiau=ta. Theognis ait, amicitiam cohaerere inter aequales, vicinos, et senes.

*pa/ntes2 me\n timw=sin o(/mws2, i)/soi, oi)/te kat' au)to\n
*oi)kou=si xw/ris2, oi(/te palaio/teroi.

Omnes hi sese venerantur, amantque vicissim,
Vicini aequales viribus, atque senes.

Nec alienum est ab hoc prouerbio, quod Empedocles ait apud Aristotelem libro De anima primo, animam esse quiddam ex omnibus elementis conflatum, imo ipsam horum quidvis esse, et vnumquodque cognoscere, eo quod habet affine quiddam cum singulis. vnde Plato in Timaeo dicit, animam ex elementis constare. Empedoclis versus sic habent:

*gai/h me\n ga\r gai=an o)pw/pamen, u(/dati d' u(/dwr,
*ai)qe/ri d' ai)qe/ra di/on, a)ta\r puri\ pu=r a)i+/dhlon,
*storgh=| de\ storgh, nei=kos2 de/ te nei/kei+ lugrw=|.

Quos versus quoniam initio desperabamus, commodius verti posse, ab Argyropylo versos subiecimus:

Terram nam terra, lympha cognoscimus aquam,
Aetheraque aethere, sane ignis dignoscitur igni,
Sic et amore amor, ac tristi discordia lite.

Quanquam in primo versu suspicamur a librariis vndam versam in aquam. Post amicorum rogatu nostra addidimus qualiacunque.

Terra quidem terra sentitur, lymphaque lympha,
Aetherque aethere purus, at igni noxius ignis.
Dulcis amore amor, atque odio funesta simultas.

Argyropylus, explendi carminis gratia, pro vno verbo o)pw/pamen duo reddidit, cognoscimus, et dignoscitur, duo epitheta praetermisit, di=on kai\ a)i+/dhlon. Deinde voci repetitae gratiam bis perdidit, in aquam, et vndam, in discordia, et lite. Sic et Sane aduerbium de suo attexuit. Nos amori addidimus epitheton, sed quod fuerat additurus poeta, si per metri leges licuisset, quandoquidem voci contrariae addidit suum nei/kei+ lugrw=|, Non haec dicuntur, vt sugillemus virum de studiis optimis optime meritum, sed vt iudicio proficiant adolescentes, quibus haec potissimum scribuntur. Philosophorum quispiam, Zenon, ni fallimur, apud Augustinum prodidit, animam ipsam esse numerum seipsam mouentem, atque hanc ob causam rebus numerosis natura capi delinirique: veluti musicis modis afficiuntur et pueri, cognato quodam naturae sensu, cum prorsus nesciant, quid sit music. Aristoteles hoc ipso, quem modo retulimus, loco, definitionem hanc adducit, tacito auctoris nomine.

Simile gaudet simili.

*(/omoion o(moi/w| fi/lon id est, Simile gaudet simili. Aristoteles libro Moralium octauo: o(/moion o(moi/ou e)fi/etai, id est, Simile appetit simile. Item lib. 9. *(/omoion o(moi/w| fi/lon. id est, Simile simili amicum. Vnde est et illud: o(moio/ths2 th=s2 filo/thtos2 mh/thr, id est, Similitudo mater amoris. Quare, vbi absoluta similitudo, ibi vehementissimus amor, id quod indicat fabula Narcissi. Agathon in conuiuio Platonis: o( ga\r palaio\s2 lo/gos2 eu)= e)/xei, w(s2 o(/moion o(moi/w| a)ei\ pela/zei. id est, Scite quidem veteri prouerbio fertur, simile simili semper haerere. Plutarchus in commentario, cui titulus, quo pacto sit amicus ab adulatore dignoscendus, refert huiusmodi senarios:

*ge/rwn ge/ronti glw=ttan h(di/sthn e)/sxei,
*pai=s2 paidi\. kai\ gunaiki\ pro/sforon gunh\,
*nosw=n t' a)nh\r nosou=nti, kai\ duspraci/a|
*lhfqei\s2 e)pwdo\s2 e)sti\ tw=| peirwme/nw|.

Seni senilis lingua iucundissima est,
Pueroque puer, et mulier apta feminae.
AEgrotus itidem aegroto, et in malis situs
Exercito malis placet, atque congruit.

Diogenes Laertius, ostendens quaedam imitatum Platonem ex Epicharmi scriptis, adducit et illud, Quod canis cani videtur pulcherrima, et boui bos, et asina asino, et sus sui. Diximus alibi, Suum cuique reginae placere regem. Plato libr. de legib. octauo; fi/lon me\n pou= kalou=men, o(/moion o(moi/w|, kat' a)reth\n, kai\ i)/son i)/sw|. id est, Amicum quidem vocamus simile simili, quo ad virtutem, et aequale aequali. Quanquam adagium recte transferetur et ad illos, quos similitudo conciliat vitiorum. In quos est illud Catulli.

Semper similem ducit Deus ad similem.

POTEST autem adagium ex Homero natum videri, apud quem Odysseae P. Melanthius caprarius conspicatus Eumaeum subulcum, ipsum Vlyssem secum adducentem, sed

habitu specieque pannosi, scomma iacit in vtrunque, quasi duo inter se similes bene conuenissent:

*nu=n me\n dh\ ma/la pa/gxu kako\s2 kako\n h(ghla/zei
*(ws2 ai)ei\ to o(moi=on a)/gei qeo\s2 w(s2 to o(moi=on.

Nunc adeo malus ecce malum comitatur, vt vsque
Ad similem Deus adducit similemque paremque.

Semper graculus assidet graculo.

*)aei\ koloio\s2 pro\s2 koloio\n i(za/nei. id est, Adsidet vsque graculus apud graculum. Refertur a Diogeniano prouerbialis senarius; notaturque ab Aristotele libro Rhetoricorum, quem modo citauimus, vbi inter alia complura huius sententiae prouerbia, hoc quoque commemorat. Item lib. Moralium 8. kai\ koloio\s2 poti\ koloio\n id est, et graculus, inquit, ad graculum. Graecis est trochaicus dimeter haud dubium, quin ex poeta quopiam decerptus. Eleganter vsurpauit adagium Gregorius in quadam ad Eudoxium epistola, *koloio\n de\ poti\ koloio\n i(za/nein, kai\ th=s2 paroimi/as2 a)kou/eis2. id est, Graculum autem assidere graculo, audis et a prouerbio. Porro graculorum conuentus olim notos fuisse, testatur M. Varro lib. de Re rustica 3. Vnde Plutarchus in libr. de Polyphilia, ou)k a)gelai+o/n e)stin ou) de\ koloiw=des2 id est, non armentarium est, neque graculeum. Quin huic aui nomen inditum, a kola/w quod est conglutino. M. Varro graculos quoque Latinis inde dictos vult, quod gregatim volent. Quintilianus non probat, asseuerans dictionem ab auium voce confictam.

Cicada cicadae cara, formica formicae.

Caeterum, quod Aristoteles in eo loco quem modo citauimus, addidit: et si qua sunt id genus alia, dubium non est, quin senserit illa, quae sunt apud Theocritum Idyllio 9.

Figulus figulo inuidet, faber fabro.

AB hac forma velut excipiendi sunt qui in eadem arte versantur, propterea quod inter hos artificii similitudo magis aemulationem conciliat, quam beneuolentiam. Quorum mutuam inter ipsos inuidiam Hesiodus in opere, cui titulus, Opera et dies, compluribus metaphoris indicauit, haud tamen damnans id genus artificum concertationem, imo probans, ac laudans: Proposuerat enim poeta duplex aemulationis genus, quorum alterum sit vtile, pulcrumque mortalibus, alterum foedum, ac perniciosum. Hoc homines ad rixas, ac bella concitari, propter opum, honorumque certamina: illo vero tanquam exemplis propositis, ad industriam, et honestas artes expergefieri. Honestam igitur aemulationem his verbis describit.

--- *zhloi= de\ te\ gei/tona gei/twn
*ei)s2 a)/fonon speu/dont' a)gaqh\ d' e)/ris2 h(/de brotoi=sin,

Quos versus longe elegantissimos in hoc duntaxat vertimus, vt intelligantur. Nam venustatem vix quisquam assequatur, nedum ego.

Semper vicinus vicino est aemulus, hunc vt
Condere cernit opes properantem gnauiter. atqui
Concertatio conducit mortalib. ista.
Odit ita fabrum faber, figuloque molestus
Est figulus, cantor cantorem liuidus odit.

Vsurpantur cum alias frequenter apud diuersos auctores, tum apud Aristotelem libro Moralium secundo. Rursum eiusdem operis lib. 8. paroemiae vice refertur, keramei=s2 pa/ntas2 tou\s2 toiou/tous2 a)llh/lois2 fasi\n ei)=nai. id est, Omnes huiusmodi figulos inter sese aiunt esse. Figulos inuidos dixit, nimirum adludens ad Hesiodium adagium. Item Rhetoricorum lib. 3. o(/qen ei)/rhtai, kai\ kerameu\s2 keramei=, id est, Vnde dictum est, Et figulus figulo. Citat ibidem et hunc senarium,

At est similitudo, quam in Symposiacis Plutarchus ma/ximon dicit, hoc est, bellacem, ac pugnacem: qualis est gallorum gallinaceorum: qualisque est inter sophistas, mendicos, poetas, cantores, et ob hoc vetat id genus hominum in conuiuiis coniungi, ne quid oriatur rixae. Est altera: quam e)pieikh= vocat, cuiusmodi est graculorum inter se. Ad hanc pertinent nautae, agricolae, venatores, aliptici. Atque ob id recte copulantur in accubitu. Ad haec amantes, nisi contingat eos eandem amare.

Cretensis Cretensem.

*(o *krh=s2 to\n *krh=ta, i. Cretensis Cretensem, subaudi, quod erit commodum sententiae, prouocat, conatur circumuenire, aut tale quippiam. Quoties improbus agit cum improbo, perfidus cum perfido. Sumtum adagium a Cretensium moribus, quos plurimis conuiciis incessuit antiquitas.

Cretensis cum AEgineta.

EANDEM obtinet sententiam, *krh=s2 pro\s2 ai)ginh/thn. id est, Cretensis cum Aegineta, subaudiendum, agit. Quadrat in pariter improbos, qui mutuis inter se fallaciis agunt. Nam Aeginetae quoque olim male audierunt, in quos etiam oraculum illud quidam editum putant: ou)/te tri/toi, ou)/te te/tartoi. id est, Neque tertii, neque quarti.

Vulpinari cum vulpe.

Quod autem nos a)lwpeki/zein vertimus vulpinari, ne quis hoc verbi tanquam nostrum, ac nouum aspernetur, citatur ex M. Varrone a Nonio Marcello. Sic enim ausus est dicere Varro vulpinari pro a)lwpeki/zein,

quemadmodum Horatius Iuuenari dixit pro neani/zein. Vide Prouerbium *battari/zein.

Cretiza cum Cretensi.

*pro\s2 krh=ta krhti/zein i. Aduersum Cretensem cretiza, i. aduersus mendacem mendaciis vtere. Vsus est Plut. in vita Lysandri, pro\s2 krh=ta de\ a)/ra to\tou= lo/gou krhti/zwn. Rursus in vita Pauli Aemilii, *tou\s2 me\n e)pistame/nous2 a)kribw=s2 au)to\n, ou)k e)/laqen krhti/zwn pro\s2 krh=tas2 id est. Eos quidem, qui hominem penitus norant, haud latuit, quod cum Cretensibus arte Cretica vteretur: propterea quod Cretensium vanitas, de Iouis apud se sepulcro, multaque id genus mentientium, in vulgi fabulam abierit, id quod palam testatur Epimenidis ille versiculus:

Huius autem carminis initium, *krh=tes2 a)ei\ yeu/stai vsurpauit Callimachus poeta Cyrenensis in hymno, scribens aduersus Cretenses in laudem Iouis, ac vanitatis eos arguens, quod iactitarent illius sepulcrum esse apud se, cum is esset immortalis. Quo respiciens Ouidius: Nec fingunt, inquit, omnia Cretes. Vnde krhti/zein Graeci pro mentiri dicunt. Suidas aliam adagionis causam indicat, scribens Idomeneum Cretensem, cum illi negotium esset datum, vt aes, quod e spoliis ab hostibus detractis collectum erat, distribueret, sibi partem longe optimam delegisse. Vnde congruere videtur etiam in illos, qui fraudant [correction of the transcriber; in the print fraudat] alios, suisque commodis impensius vbique student. Idem putat adagium quadrare etiam in eos, qui frustra mendaciis agunt aduersus artificem mentiendi. Quemadmodum vulgo dicunt, difficilimum esse furari apud fures, ita difficilimum mendaciis imponere mendacibus.

Cum Care carizas.

HVIC simillimum refert Diogenianus, pro\s2 ka/ra kari/zeis2. id est. Cum Care carissas: Rustice agis cum rustico, barbare loqueris barbaro, crasse cum crasso. Cares populi sunt Phrygiae, de quibus alio loco dicemus, quorum mores prouerbiis aliquot facere locum.

Cretensis mare.

*(o krh=s2 th\n qa/lassan i. Cretensis mare, subaudiendum nescit, an metuit, Hanc paroemiam refert pariter, atque exponit Strabo Geographiae libr. 10. scribens olim Cretenses nauigandi peritia, rerumque maritimarum vsu principatum tenuisse: atque hinc antiquitus increbruisse prouerbium, Cretensis mare nescit, in eos, qui nescire fingerent, quod egregie callerent. Etenim, qui consentaneum est, Cretenses, cum sint insulares, ignorare, quo cinguntur vndequaque? Vsus est eodem et Aristides in Pericle: o( krh=s2 to\n po/nton. Zenodotus scribit apud Alcaeum extare. His affine est, quod habet Horatius in epist. ad Octauium:

Ipse ego, qui nullos me affirmo scribere versus,
Inuenior Parthis mendacior.

Ad vmbilicum ducere.

EXTANT apud auctores aliquot absoluendi paroemiae, quarum de numero est illa: Ad vmbilicum ducere, pro eo, quod est, librum finire, atque absoluere. Sunt enim vmbilici, interprete Porphyrione, ornamenta quadam ossea, aut lignea, corneave, vmbilici nostri formam imitantia, quae

voluminibus iam absolutis addebantur; atque hinc prouerbialem figuram esse natam, Ad vmbilicum peruenit, id est ad finem. Horatius in Epodis:

Deus deus nam me vetat,
Inceptum celeres promissum carmen iambos
Ad vmbilicum ducere.

Ohe iam satis est, ohe libelle,
Iam peruenimus vsque ad vmbilicos [correction of the transcriber; in the print vmhilicos].
Tu procedere adhuc et ire quaeris.

Cedro nunc licet ambules perunctus,
Et frontes gemino decens honore,
Pictis luxurieris vmbilicis,

Explicitum nobis vsque ad sua cornua librum,
Et quasi perfectum, Septitiane, refers.

Verum haud scimus, possit ne prouerbium hoc alio, quam ad librum, aut carmen, transferri, nisi purior fiat metaphora.

Summum fastigium imponere.

ILLVD generalius est: Summum fastigium imponere, pro eo, quod est, rem omnibus suis partibus absoluere. Exempla reperies apud Ciceronem libro Officiorum tertio, apud Plinium in Epist. aliquoties. Translatum ab aedificatoribus, qui, perfecto demum aedificio, fastigium aliquod solent imponere. Quibus sicuti fundamentum prima instituendi operis pars est, ita fastigium suprema est iam absoluti. Vnde, quemadmodum fundamenta iacere, transferunt ad id, quod est instituere quippiam: itidem fastigium addere, traducunt ad rei perfectionem, summamque, vt vocant, manum. Huic confine, quod a Graecis dicitur, to\n kolofw=na e)pe/qhke id est. Colophonem imposuit.

Summam manum addere.

EANDEM vim habet, Summam manum addere. Mirum, ni metaphora ab artificibus translata, qui primum rude quoddam operis simulacrum effingunt, atque hanc primam appellant manum, deinde formant expressius, postremo summa cura expoliunt, atque hanc supremam, seu summam manum vocant. Ouidius:

Nec tamen illa legi poterunt patienter ab vllo,
Nesciat his summam si quis abesse manum.

Ablatum mediis opus est incudibus illud,
Defuit et scriptis vltima lima meis.

Seneca ad Lucilium: Vino deditos delectat potatio extrema, illa quae mergit, quae ebrietati summam manum imponit. Eadem figura dicimus, nihil deesse praeter extremam manum. Exempla crebriora sunt apud scriptores, quam vt hic referat repetere.

Supremum fabulae actum addere.

IN eandem formam referendum est illud: Supremum fabulae actum addere, pro eo, quod est, extremum finem imponere, a poetis comoediarum, aut tragoediarum scriptoribus adscitum, qui fabulas suas in actus quosdam distribuunt. Vnde illud Horatianum.

Solent autem in extremo actu, plurimum artis addere, sicuti scribit M. Tullius ad Quintum fratrem: Illud te ad extremum et oro, et hortor, vt, tanquam poetae boni, et actores industrij solent, sic tu in extrema parte, et conclusione muneris, ac negotij tui diligentissimus sis, vt hic tertius annus imperij tui, tanquam tertius actus perfectissimus, atque ornatissimus esse videatur. Idem ad Atticum libro 13. Etenim haec decantata erat fabula, sed complere paginam volui. Cicero in Catone transfert ad vitam peractam. Quemadmodum et Apuleius libro Floridorum 3. de Philemone comico loquens: Renunciauerunt, inquit, Philemonem poetam, qui expectaretur, vt in theatro fictum argumentum finiret, iam domi veram fabulam consummasse. Enimuero iam dixisse rebus humanis valere et plaudere. Ad hanc formam pertinet, quod apud Nonium ait Lucilius: Sarcinatoris est, summum suere centonem optime.

Catastrophe tabulae.

CVIVSLIBET exitium rei, prouerbiali figura, catastrophen vocamus. Porro inter figuras prouerbiales illud admonuimus, vnicuique disciplinae, atque artificio sua quaedam esse peculiaria vocabula, quae quemadmodum in sacrorum caeremoniis, ac magicis precaminibus fieri consueuit, pene superstitione quadam vsurpantur. Ea quoties in aliud quippiam trahuntur, fere prouerbij speciem obtinent: velut ex militari disciplina, receptui canere, et locum deserere, et prima acies, et res ad triarios redijt. Ex musica praeludium pro praefatione, aut ingressum negotij, Summa et ima chorda, pro clamosa et graui voce. Et eadem oberrare chorda, pro eo, quod est in eadem re peccare saepius. Porro fabula omnis, vt ostendit Donatus, in tres partes distribuitur, in pro/tasin, e)pi/tasin, katastrofh\n. Protasis est primus ille tumultus iam quasi gliscens. Epitasis, turba feruidissima. Catastrophe, subita rerum commutatio. Vnde Lucianus eleganter exitum, euentumque negotij catastrophen appellat, cum alias, tum in commentario De mercede seruientibus. e)pi\ pa=si dh\ h(/tis2 au)toi=s2 h( katastrofh\ tou= dra/matos2 gi/netai. id est, Post omnia denique, quae illis catastrophe fabulae contingit: hoc est, quis exitus seruitij. Et in Alexandro Pseudomante: toiou= to te/los2 th=s2 a(leca/ndrou tragw|di/as2. i. Eiusmodi finis tragoediae Alexandri. Idem in vita Peregrini: au)=qis2 o(rw= gelw=nta/ se o)= kale\ kro/nie th\n katastrofh\n tou= dra/matos. Rursus video te, ô bone Cronie, ridentem fabulae catastrophen.

A capite vsque ad calcem.

CVM rem totam significamus, a capite vsque ad calcem dicimus. Cuius adagij triplex esse potest vsus. Aut enim ad corpus referetur, aut ad animum, aut ad rem: qui duo posteriores plus obtinent venustatis, nimirum quo plus habent figurae. Ad corpus, apud Homerum Iliados y.

*)es po/das2 e)k kefalh=s2. i. A capite vsque pedes. Item Theocritus in Bucolisco:

Plautus in Epidico, Contempla, Epidice, ab vnguiculo ad capillum summum. Horatius:

penitus abrasa, olere malitiam, clamitare calliditatem videntur? Nonne ab imis vnguibus vsque ad verticem summum, si coniecturam adfert hominibus tacita corporis figura, ex fraude, fallacijs, mendacijs, totus constare videtur? Ad rem, vt apud Aristophanem in Pluto:

*)akoue toi/nun, w(s2 e)gw\ ta\ pra/gmata
*)ek tw=n podw=n e)s2 th\n kefalh\n soi/ pa/nt' e)rw=.

Audi ergo, quando totum ego negotium
A pedibus vsque tibi ad caput percenseo.

Quanquam hic comicus ioci causa praepostere posuit pedes, et caput. Ad animum hoc pacto poterit transferri. Ego tibi mores, et ingenium illius, breuiter, hominem quantus est a summo, vt aiunt, capillo ad imum vsque calcaneum depingam. Quanquam exemplum M. Tulii, quod modo retulimus, magis ad animum, quam ad corpus videtur pertinere. Quinetiam diuiditur adagium, cum caput negotii vocamus praecipuum auctorem: perinde vt et fontem dicimus. Terentius: Te esse huic rei caput. Item apud Graecos, to/ kefa/laion tou= pra/gmatos2. Lucianus in Tyrannicida, th=s2 turanni/dos2 kefa/laion id est, tyrannidis [correction of the transcriber; in the print tytannidis] caput. Et Plato lib. De legibus 3. th\n tw=n sa/sewn phgh\n, dixit, id est, seditionum fontem, Et Ad calcem venire. In calce operis. In extremo literarum tuarum calce. Ab ipso exordiri capite. A calle ad caput recurrere. Atque id genus aliae loquendi formulae, quae passim apud auctores obuiae sunt. Plutarchus aduersus Stoicos: e)k paro/dou kai\ a)rxh=s2 a)/xri korwni/dos2. id est, Ab ingressu et initio vsque ad coronidem.

Cursu lampada trado.

CVRSV lampada tradere, prouerbialis metaphora, pro eo, quod est: partes tuas quasi successione in alium atque alium transferre. Lucretius:

De animantibus agit, quae successione propagantur, vita per vices ab alijs in alia transfusa. M. Varro lib. De re rustica 3. cap. 15. Sed, o Merula Axius noster, ne, dum hoc audit, physicam addiscat, quod de fructu nihil dixi, nunc cursu lampada tibi trado. Quibus verbis significat, se alteram sermonis partem Merulae tradere: isque in dicendi vicem succedit. Lucretius videtur imitatus Platonem, qui lib. de Legibus 6. scribit, ciues oportere liberis generandis, atque educandis operam dare, vt vitam, quam ipsi a maioribus accepissent, vicissim quasi taedam ardentem posteris tradant. Eodem pertinet Persianum illud:

*lampa/da d' ou)dei\s2 oi(=o/s2 te fe/rein.
*(up' a)gumnasi/as2 e)/ti nuni\. [note of the transcriber: in the print: a)gumh)asi/as2]

Taxat ignauiam, atque inertiam ciuium. Quo loco interpres addit, in trib. certaminibus solere veteres gestare faces, id est, vt illi dicebant, lampadouxei=n, in Prometheis, in Vulcanijs, et Panathenaicis. Porro Prometheus creditur primus hoc ludorum genus instituisse, hunc quidem ad modum, vt currentes facem ardentem gestarent. Eam defatigatus proximo in manum dabat: Is idem

defessus alii, ac deinceps alius alij, successione tradebant inuicem, historiae Prometheae quasi simulacrum repraesentantes, quemadmodum ferulam, qua caelestem ignem exceperat, ne rursus extingueretur, perpetuo motu iactarit, in terram deuolans. Huius rei mentionem facit Plato lib. de Rep. primo: significans dadouxi/as2 etiam in honorem Mineruae solere celebrari. Pausanias autem in Atticis, ritum horum ludorum describit copiosius. Meminit et Herodotus, sed obiter in Vrania, ostendens eum morem a Persis repertum, vt, dispositis equis atque cursoribus, alius alii mandata velut lampada traderent, quo celerius perferri possent. Auctor rhetorices ad Herennium: Non enim quemadmodum in palaestra, qui taedas ardentes accipit, celerior est, in cursu continuo, quam ille qui tradit, ita melior imperator nouus, qui accipit exercitum, quam ille qui discedit. Propterea quod defatigatus cursu, integro facem: hic peritus imperator imperito exercitum tradit. Itaque lampadem tradere dicitur, qui iam vel delassatus, vel emeritus, in alios munus gerendum ab se transfert. Et inuicem lampada tradere, qui, quod ait Terentius, tradunt operas mutuas, et aliis alii vicissim suppetias ferunt.

Principium dimidium totius.

*)arxh\ h(/misu panto/s2. i. Principium dimidium totius. Hoc adagio significatum est, maximam difficultatis partem in aggrediundo negotio sitam esse. Hemistichium est Hesiodi, citante Luciano in Hermotimo. Refertur et ab Aristotele libro quinto Politicorum: *(hde\ a)rxh\ lege/tai h(/misu ei)=nai panto\s2. Plato lib. de Legib. sexto. a)rxh\ ga\r le/getai me\n h(/misu panto\s2, e)n tai=s2 paroimi/ais2 e)/rgou, kai\ to/ge kalw=s2 a)/rcasqai pa/ntes2 e)gkwmia/zomen e(ka/stote. *to\ de\ e)sti/n te w(/s2 e)moi/ge fai/netai ple/on h)\ to\ h(/misu, kai\ ou)deis2 au)to\ kalw=s2 geno/menon e)gkekwmi/aken i(kanw=s2. i. Nam in prouerbiis quidem initium totius facti dimidium dicitur. atque illud nimirum recte coepisse, omnes vndique laudibus ferimus. At istud, vt mihi quidem videtur, plus est, quam dimidium. Neque quisquam hoc, vbi recte fit, satis pro merito laudarit. Suidas haec ex Marino quodam refert: ge/gone de\ h(mi=n h( a)rxh\ mo/non, ou)de kata\ th\n paroimi/an, h(/misu tou= panto\s2, au)to\ de\ o)/lon to\ pa=n. i. Fuit autem nobis initium illud, non tantum initium, neque iuxta prouerbium dimidium totius, sed ipsum in solidum totum. Aristoteles item libro Moralium primo: Principium enim plus, quam dimidium totius esse videtur. Horatius in Epistolis:

Incipe, dimidium facti est cepisse, supersit
Dimidium, rursum hoc incipe, et efficies.

Plutarchus in libello, cui titulus, Quo pacto sint audiendi poetae, citat ex Sophocle carmen hoc:

*)ergou de\ panto\s2 h)/ntis2 a)/rxhtai kalw=s2,
*kai\ ta\s2 teleuta\s2 ei)ko/s2 e)sq' ou(/tws2 e)/xein.

Negotij cuiusque, si bene coeperis,
Et finem item bonum fore, probabile est.

Satius est initiis mederi, quam fini.

Elleborum frustra, cum iam cutis aegra tumebit,
Poscentes videas, venienti occurrite morbo.

Admonet adagium, minore negotio tolli malum statim initio, cum adhuc recens est, quam posteaquam inueterauerit. Pueros a vitijs arcendos, dum adhuc tenera, ac tractabilis aetas: sarciendas protinus offensas, ne in simultatem exolescant. Minima vitanda mala, ex quibus maiora solent pullulascere. Occasiones euitandas, quae mali quippiam pariturae videantur.

Serere ne dubites.

RVSTICANVM adagium, sed non indignum, quod in hoc volumen referatur: Serere ne dubites. Quo monemur, ne quando pigeat eiusmodi rerum aliquid moliri, a quibus nihil omnino dispendij, plurimum emolumenti possit proficisci, si non in praesens, certe in posterum, si non nobis, at saltem posteris. Columel. libro De re rustica 12. Quare vulgare illud de arborum positione, rusticis vsurpatum: Serere ne dubites. Nam aedificatio nonnunquam exhaurit fructus: negotiatio pendet a fortuna, neque paucis male cessit. Eundem ad modum, ex alijs aliud, atque aliud est vel incommodi, vel periculi: sed ex arboribus conserendis plurimum capitur commoditatis, neque magno tamen impendio constat. Eandem sententiam Virgilius, addita figura, sic extulit, lib. Georgicorum 2.

Talaria induere.

EXTAT apud M. Tullium prouerbialis allegoria: Talaria induere, pro eo, quod est, fugam adornare, quasique velle quopiam auolare. Sic enim scribit ad Atticum libro 14. Nemo est istorum, qui otium non timeat. Quare talaria induamus. Sumptum ab Homero, qui Mercurium, auolaturum aliquo, frequenter adornat talaribus:

*au)ti/k' e)/peiq' u(po\ possi\n e)dh/sato kala\ pe/dila
*)ambro/sia, xru/seia, ta/ min fe/ron h)me e)f' u(grh,
*)hd' e)p' a)pei/ron agai=an, a(\ma pnoi/h|s2 a)ne/moio,

Mox, vbi iam pedibus talaria subdidit aurea,
Pulcraque, et ambrosiam spirantia, quae simul illum
Aera per liquidum, simul ampla per aequora vastae
Telluris, venti flatu dominante ferebant.

Et primum, inquit, pedibus talaria nectit
Aurea, quae sublimem alis, siue aequora supra,
Seu terram rapido pariter cum flamine portant.

Itaque Talaria induere dicemus eos, qui parant aufugere. Nam hoc ipsum Auolare, et Reuolare, apud M. Tullium pro fugere, et redire frequens est.

Tricae, Apinae.

Vnde et Tricari simili figura dicebant nugas agere. Cicero cum alias, tum ad Atticum lib. 15. Tricatur scilicet, vt homo talis. Et rursum: Balbus, inquit, tricatur. adagium ab euentu natum. Nam Tricam, et Apinam oppida fuisse quondam Apuliae, demonstrat Plinius libro Naturalis hist. 3. cap. 11. referens Europae sinus: Diomedes, inquit, ibi deleuit gentes Monadorum, Dardorumque et vrbes duas, quae in proverbii ludicrum vertere, Apinam, et Tricam. Stephanus ostendit Tricam vrbem fuisse Thessaliae, sortitam id nominis a Trica, Penei filia. Nonius Marcellus tricas impedimenta, et implicationes interpretatur, a)po\ tw= trixw=n, id est, a pilis, quibus inuoluuntur pulli gallinacei. Vnde dictum sit extricare, et intricare. Lucilius apud eundem, Tricones appellat, qui nugis homines remorentur. Et Tricinus quaestus, pro tardo, seu sicco. Et Varro tricas Attellanas, nugas impeditissimas. Equidem non negauerim in voce adlusum ad pilos. Caeterum ab oppido dictum proverbium, vero propius est. Plin. lib. 7. cap. 48. ostendit, oues laudari solitas breuitate crurum, et ventris vestitu, quibus is nudus esset, eas apicas appellauit, ceu reticulas, damnatasque.

Corycaeus auscultauit.

*korukai=os h)kroa/zeto id est, Corycaeus auscultauit. Vbi quis id, quod agit, conatus dissimulare, tamen a curiosis deprehenditur. Vnde natum sit adagium, ex auctoribus adscribemus. Corycus mons est Pamphyliae praecelsus, ac portuosus, atque ob id pyratarum insidiis opportunus, quos ab eo monte Corycaeos vocabant. Hi nouam insidiandi rationem excogitarant. Siquidem dispersi per portus Coryci montis, miscebant sese negotiatoribus, vt quisque forte appulerat, subauscultantes, et quid rerum portarent, et quo nauigare destinassent, denique quo tempore decreuissent soluere. Quae simulatque cognouerant, renunciabant piratis, cum quibus societatem maritimorum latrociniorum exercebant. Atque ita per occasionem simul adorti, nauigantes spoliabant. Quae res vbi mercatoribus esset comperta, pleraque occultabant, ac dissimulabant, insidiarum metu. Sed, cum ne sic quidem laterent, subodorantibus omnia Corycaeis, res in proverbium abiit, tou/tou kwrukai=os2 h)kroa/zeto, id est, Hunc Corycaeus auscultauit. De re vehementer dissimulata, deprehensa tamen. Suidas ait, Corycon Pamphyliae promontorium esse, cui subiecta sit vrbs Atalea. Eius vrbis ciues, ne vexarentur ipsi a praedonibus, qui sese in promontorii arcem receptabant, per alios portus dissipati subauscultabant, quinam appulissent, et quo tenderent, eaque praedonibus renunciabant. Idem ex Ephoro refert, Corycaeos conuenas quospiam fuisse, qui condiderint oppidulum in Lydia sub cacumine Coryci in mare prospectantis, finitimos Myonesso. Hos solitos sese negotiatorib. in portum appellentib. admiscere, quasi negotiatores essent et ipsi, mercium aliquid empturi: deinde quae cognouissent Myonessiis renunciabant. Myonessii nauigantes adoriebantur,

praedam ablatam, aut precia, quibus sese negotiatores redimebant, quae Graeci lu/tra vocant, cum Corycaeis partientes. At Stephan. tradit, Corycum montem esse altissimum, finitimum Teo Ioniae oppido, cui subiectus sit eiusdem nominis portus. Quo loco meminit et de piratarum insidiis, et proverbio. De Lydiae Coryco sentit et Strab. cuius verba subscribam ex lib. 14. *pri\n kai\ e)lqei=n e)pi\ e)ruqra\s2, prw=ton me\n e)/rai poli/xnio/n e)sti th/i+on, ei)=ta kw/rukos2 o)/ros2 u(yilo\n, kai\ limh\n u(p' au)tw=| kasu/sths2, kai\ a)/llos e)ruqrai\ limh\n kalou/menos, kai\ e)fech=s2 plei/ous2 e(/teroi. fasi\ de\ to\n paraplou=n tou= kwru/kou pa/nta lhsth/ria u(pw/rcai tw= kwrukai/wn kaloume/nwn, eu(rame/nwn tro/pon kaino\n th=s2 e)piboulh=s2 tw=n ploi+zome/nwn. katesparme/nous2 ga\r e)n toi=s2 lime/si, toi=s2 kaqormizome/nois2 e)mpo/rois2 prosfoita=n, kai\ w)takoustei=n ti\ fe/roien kai\ pou= ple/oien, ei)ta sunelqo/ntas2 a)naxqei=si toi=s2 a)nqrw/ pois2 e)piti/qesqai kai\ kaqarpa/zein. a)f' ou)= dh\ pa/nta to\n polupra/gmona kai\ katakou/ein e)pixeirou=nta tw= la/qra kai\ e)n a)por)r(h/tw| dialegome/nwn, kwrukai=on kalou=men, kai\ e)n paroimi/a| fame\n, tou= d' a)\n o( kwrukai=os2 h)kroa/zeto, o(/tan dokh=| tis2 pra/ttein dia)por)r(h/twn, mh\ lanqa/nh| de\, dia\ tou=s2 kataskopou=ntas2 kai\ filopeusou=ntas2 ta\ mh\ prosh/konta. id est, Priusquam perveniatur Erythras, primum occurrit oppidulum Erae Teium, deinde Corycus mons excelsus, atque huic subiectus portus Casystas, mox alius portus dictus Erythrae, dein alii complures. Narrant autem Corycum praeternauigantibus omnia plena latrociniis esse quorundam, quos Corycaeos appellant. Hi nouum insidiarum genus commenti fuerant in nauigantes. Siquidem dispersi per portus, negotiatores, qui forte appulerunt, adibant, subauscultabantque quid rerum ferrent, quo nauigarent: deinde illos in altum reuersos collecti adoriebantur, ac spoliabant: vnde factum est, vt quemuis curiosum, auidum auscultandi, quae clanculum et in occulto dicuntur, Corycaeum vocemus, proverbioque dicamus, Hunc Corycaeus auscultauit, quories aliquis sibi visus est egisse, dixisseve clam, cum tamen non latuerit, propter eos, qui subauscultant, ac sciscitari student, quae non oportet. Hactenus Strabo. In cuius verbis non videtur abesse deprauatio: vna tolletur, si pro lhsth/ria legas lhstw=n: altera si legas tw= la/qra kai\ e)n a)por)r(h/tw| prattome/nwn, kai\ dialegome/nwn. sic enim legisse videtur interpres. Itaque cum duae sint ciuitates eiusdem nominis, ad vtramque referunt proverbium auctores. Stephanus ostendit et in Cilicia ciuitatem Corycum esse, quae portu, saloque cingitur, vt ait Pomponius Mela, angusto tergore continenti adnexa, cui vicina specus illa multorum literis nobilitata. Iam Cilices piratas fuisse accepimus. Hanc eandem arbitror esse cum ea, quam in Pamphylia ponunt Zenodotus et Suidas, quod Pamphylia Ciliciae sit contigua, atque olim bona Ciliciae pars imputabatur in Pamphyliam. Idem Stephanus indicat et insulam fuisse eius nominis. Rursus Cretae promontorium esse Coryciam, et eiusdem nominis portum Aethiopiae. Inducunt et comici Deum quempiam Corycaeum, exaudientem, atque auscultantem, quae gerantur, sicuti Menander in Enchiridio, Dexippus in Thesauro, apud Suidam: quod tribus verbis attigit et Hesychius, indicans Corycum Graecis sonare vas coriaceum, aut nauim, aut lanceam. Vsurpat hoc adagium M. Tullius lib. ad Atticum decimo, epistola vltima: Itaque posthac non scribam ad te,

quid facturus sim, sed quid fecerim. Omnes korukai=oi videntur subauscultare, quae loquor.

Fortes fortuna adiuuat.

CICERO Tusc. quaest. lib. 2. Fortes enim non modo fortuna adiuuat, vt est in veteri proverbio, sed multo magis ratio. Citatur alibi ex Ennio. Vsurpatur in Aeneide Maronis. Atque adeo passim ab omnibus. Ouid. Fast. lib. 2.

Rursum T. Liuius belli Macedonici lib. 4. Fortes fortunam adiuuare aiebant. Admonet adagium, fortiter periclitandam esse fortunam. Nam his plerunque res prospere cedere. Propterea quod id genus hominibus fortuna quasi faueat, infensa iis, qui nihil audent experiri, sed veluti cochleae perpetuo latent intra testas.

Currentem incitare.

*to\n tre/xonta o)tru/nein, id est, Currentem incitare, est, adhortari quempiam ad id, ad quod iam suapte sponte tendit. Atque hac figura mitigamus vel praecludimus magis, offensam admonitionis. Cicero ad Cassium: Vt Caesarem in Italia viderem, sic enim arbitrabamur, eumque multis honestissimis viris conseruatis, ad pacem currentem, vt aiunt, incitarem. Idem ad Quintum fratrem li. 2. Quare facis tu quidem fraterne, quod me hortaris, sed me hercle, currentem nunc quidem. Rursus ad Atticum: Quod me hortaris, vt eos dies consumam in philosophia explicanda: currentem tu quidem. Idem in Oratore: Facilius enim est, currentem, quod aiunt, incitare, quam commouere languentem. Plin. ad Cannium: Scin te stimulis non egere, me tamen tui caritas euocat, vt currentem quoque instigem. Ducta est metaphora ab iis, qui cursu certant, quibus acclamatio solet addere velocitatem. Lucianus ex Homero citat ad Nigrinum: *qa/r)r(ei w)gaqe\. tou=to ga/r toi to\ tou= omh/rou, speu/donta kai\ au)to\n parakalei=s2, id est, Bono es animo, quando quidem, iuxta Homericum illud, hortaris eum, qui ipse sua sponte properet. Extat autem Iliad. q.

Itaque currentem incitamus, cum ad id vocamus aliquem, ad quod suapte cupiditate fertur, ac propendet. Quemadmodum meminit Dion, Timotheum cantorem quempiam certa quadam cantione, quae Palladis vocatur, Alexandri Magni animum repente ad belli cupiditatem incitare solitum. Atque incitabat ille quidem, sed sponte currentem, vtpote natura sanguinarium, et belli scientissimum. Alioqui Sardanapalum illum pa/nabron, id est, mollissimum, iisdem modis haud vnquam commovisset [correction of the transcriber; in the print commmouisset]. Terentius in And. torsit in malam partem, omissa metaphora, si hic non insanit satis sua sponte instiga. Huc pertinent illa M. Tul. familiaria, E cursu revocare. In principio Topicorum, E cursu ipso revocauit voluntas tua. Et in cursu esse, et cursum interrumpere.

Calcar addere currenti.

EANDEM sententiam, aliunde ducta metaphora, extulit Plinius iunior in epistola quadam ad Pompeium Saturnium. Flagitabas, vt tibi aliquid ex meis scriptis mitterem, cum ego id ipsum destinassem. Addidisti ergo calcaria sponte currenti. Translatione sumpta ab equitibus, qui nonnunquam etiam sponte currentibus equis, quo currant celerius, calcar addunt. Ita nobis calcar addit, qui extimulat languentes: addit currentibus, qui cupiditatem ac studium nostrum auget, acuitque. Ouidius:

Sunt autem ferme proverbiales in totum illae metaphorae: Subdere calcar, subdere stimulos: quemadmodum et illae, Iniicere fraenum, compescere fraeno, revocare fraeno. M. Tullius ad Atticum: Adscribit etiam, et quasi calcar admouet. Idem ad eundem lib. 6. Sed alter, vt dixit Isocrates in Ephoro et Theopompo, et fraenis eget, alter calcaribus. Plato lib. de Legib. 9. a)/rist' w)/ kleini/a. sxedo/n ti me\ w(/sper fero/menon a)ntikrou/sas2 a)ne/geires2 id est, Opportune me, Clinia, impetu currentem retudisti. Et illud Ciceronis: E medio cursu revocauit.

In triuio sum.

*)en trio/dw| ei)mi\ logismw=n, id est, In triuio sum consilii. In eos, qui dubitant, quique incerti sunt animi, haesitantes, quid potissimum eligant. Translatum ab iis, qui faciunt iter, et si quando triuium occurrerit, addubitant, quam viam oporteat ingredi. Nam viam pro ratione consilii frequenter apud Graecos auctores reperies, vt apud Euripidem in Hecuba, sw=n o(do\n bouleuma/twn, id est, Tuorum viam consiliorum. Theognis, e)n trio/dw| e)sthka, id est, In triuio consisto. Adludit huc et Plato lib. de Leg. 7. vetans, ne, si qua res admiranda atque inusitata occurrerit, protinus ad eam amplectendam accurramus, sed, perinde quasi ad triuium aliquod venerimus ignari viae, consistamus, neque ante pergamus, quam peruestigatum sit, quo quaeque ducat via, *kaqa/per, inquit, e)n trio/dw| geno/menos.

Bis, ac ter, quod pulchrum est.

*di\s2 kai\ tri\s2 to\ kalo\n, id est, Iterum ac tertio, quod pulchrum est, subaudi, dicendum est. Vsurpatur a Platone cum aliis in locis, tum in Philebo, a(\ kai\ pro/teron e)mnh/sqhmen, eu)= d' h( paroimi/a dokei= e)/xein, to\ dis2 kai\ tri\s2 to/ge kalw=s2 e)/xon e)panapolei=n tw=| lo/gw| dei=n, id est, De quibus et ante meminimus. Caeterum bene videtur proverbio dictum, quod egregium sit, id iterum, ac tertio in sermone repeti oportere. Idem in Gorgia: kai\ di\s2 ga/r toi kai\ tri/s2 fasi kalo\n ei)=nai ta\ kala\ le/gein kai\ e)piskopei=sqai id est, Atqui pulchrum aiunt, ea, quae pulchra sunt, iterum ac tertio tum dicere, tum considerare. Rursum lib. de Leg. 6. le/gw de\ kaqa/per ei)=pon nu\n dh\. di\s2 ga\r to/ge kalo\n r(hqe\n ou)de\n bla/ptei, id est, Dico autem, quemadmodum modo dicebam. Nam nihil laedit, quod pulchrum sit bis dicere. Lucianus in Dipsadibus, citans eundem Platonem, *ko/ros2, inquit, ou)dei\s2 tw= kalw=n, id est, Nulla satietas rerum honestarum. Omnino ea vis inest rebus egregiis, vt, quo saepius, ac pressius inspiciantur, hoc magis ac magis placeant, vt ait Horatius:

--- Quae, si propius stes,
Te capiet magis, ac decies repetita placebit. [note of the transcriber: sic; cf. Horatius, ars poetica, v. 361-65: ut pictura poesis: erit quae, si propius stes, / te capiat magis, et quaedam, si longius abstes; / haec amat obscurum, volet haec sub luce videri, / iudicis argutum quae non formidat acumen; / haec placuit semel, haec deciens repetita placebit.)]

vulgaria, nonnunquam initio adrident nouitate ipsa, mox repetita sordescunt. Quemadmodum Plin. lib. 15. cap. 14. meminit de syluestri quodam pomi genere, quod vnedonem vocant, propterea quod vnum tantum edi possit. Est etenim inhonorum, vt ait: atque hinc nominis ratio.

Fratrum inter se irae sunt acerbissimae.

SI quando simultas inciderit inter fratres, ea solet esse atrocior, quam vulgarium inimicorum. Suppetunt abunde multa ex historicis exempla: Cain et Abel: Romuli et Remi: Iacob et Esau. Antonini Seueri Imperatoris filii in Getam odium, vsque adeo saeuum, ac pertinax fuit, vt ne morte quidem illius atrocissima potuerit saturari, quin et in omnes illius amicos saeuiret. Qua de re fertur adagium, idque commemoratur ab Aristotele lib. Politicorum 7. par' oi(=s2 ga\r o)fei/lesqai ei)=nai th\n eu)ergesi/an u(polamba/nousin, pro\s2 tw=| bla/bei kai\ tau/ths2 a)posterei=sqai nomi/zousin. o(/qen ei)/rhtai, xalepoi\ ga\r po/lemoi a)delfw=n. kai\, oi( to\ pe/ra ste/rcantes2, oi(/de kai\ pe/ra misou=sin, id est, A quibus, inquit, deberi beneficium, existimant, ab iisdem non solum fraudari beneficio, sed insuper laedi se putant. Vnde proverbio dicitur, Acerba enim bella fratrum. Et, qui supra modum amant, iidem et supra modum oderunt. Hactenus Aristot. Huc respexit Euripides in Iphigenia Aulidensi.

*deino\n kasignh/toisi gi/gnesqai lo/gous2
*ma/xas2 q' o(/tan pot' e)mpe/swsin ei)s2 e)/rin.

Res dira, verbis inuicem altercarier,
Dictisque fratres dimicare mutuis,
Si quando lis inciderit aut contentio

Taurum tollet, qui vitulum sustulerit.

ADAGIVM in fornice natum, vti videtur, sed quod ad vsum verecundiorem commode torqueri possit, si quando significabimus maiora peccaturum adultum, qui puer vitiis minoribus assueuerit. Extat in fragmentis Arbitri Petronii, his quidem verbis: Obstupui ego, et nec Gitonem verecundissimum puerum sufficere huic petulantiae affirmaui, nec puellam eius aetatis esse, vt muliebris patientiae legem possit accipere. Itaque, inquit, Quartilla, minor est, quam ego fui, cum virum passa sum? Iunonem meam iratam habeam, si me vnquam meminerim virginem fuisse. Nam infans cum paribus inquinata sum, et subinde prodeuntibus annis, maioribus me pueris applicui, donec ad hanc aetatem perveni. Hinc etiam natum est proverbium illud, vt posse dicatur taurum tollere, qui vitulum sustulerit. Non absurdum videtur, adagium ad Milonis Crotoniatae factum referri, qui quotidie vitulum aliquot stadiis gestare solitus, eundem, taurum factum, citra negotium gestasse legitur. Atque ita quadrabit in eos, qui paulatim rebus etiam maximis adsuescunt.

Viuorum oportet meminisse.

VIVORVM meminisse oportet. Vetus adagium in eos, qui plurimum de vita defunctis loquuntur, id quod vulgo putant ominosum, mortuos in ore habere, eosque velut citatos in sermonem adducere. Vnde et M. Varro lib. de lingua Latina tertio, putat lethum a)po\ th=s2 lh/qhs2, id est, obliuione, dictum, quasi in obliuionem abire conveniat, qui vita excesserit, atque in funeribus sic quondam

a praecone dici solere; Ollus letho datus est. Refertur adagium a Cicerone lib. 5. de Finibus bonorum et malorum. Vbi cum Piso, deinde Q Cicero dixissent, se vehementer commoueri recordatione clarorum virorum, ex contemplatione locorum, in quibus aliquando viui versati fuissent, et vterque recensuisset, quorum memoria potissimum delectaretur: tum Pomponius Atticus, quasi iocans: At ego, inquit, quem vos, vt deditum Epicuro, insectari soletis, sum multum equidem cum Phaedro, quem vnice diligo, vt scitis, in Epicuri hortis, quos modo praeteribamus, sed veteris prouerbii admonitu viuorum memini. Nec [correction of the transcriber; in the print nec] tamen Epicuri licet obliuisci, si cuipiam, cuius imaginem non modo in tabulis nostri familiares, sed etiam in poculis, et anulis habent. Hactenus Cicero. Plautus item in Truculento: Dum viuit, hominem noueris, dum mortuus est, quiescas. Thaletis dictum iure celebratur, Oportet non minus absentium amicorum, quam praesentium memores esse.

Cum laruis luctari.

CVM laruis luctari, dicuntur ii, qui vita defunctos insectantur maledictis. Suida Aristophanem citat, qui scripserit:

*pau=e pau=' w)= de/spoq' e(rmh= [note of the transcriber: in the print: pau'],
*nekro\n ga\r o)/nta to\n kle/wn' e)loido/rei.

id est, Compesce, compesce here Mercuri, mortuo enim Cleoni conuiciatus est. Lucianus in Sectis: *skiomaxw=si pro\s2 h(ma=s2 a)po/ntas2. id est, Vmbraticam pugnam aduersus nos absentes pugnant. Sentit autem de mortuis et absentibus. Meminit huius Plinius in praefatione historiae mundi, ad hunc modum, Nec Plancus illepide, qui cum diceretur Asinius Pollio orationes in eum parare, quae ab ipso, aut liberis post mortem Planci ederentur, ne respondere posset: Cum mortuis non nisi laruas luctari. Quo dicto sic repercussit illos, vt apud eruditos nihil impudentius videretur. Aristoteles in rhetoricis citat Platonem ex Politia, qui scripserit eos, qui mortuos adlatrarent, videri similes catellis, qui lapides iactos morderent, ipsos qui laesissent, non attingerent.

Iugulare mortuos.

HVIC simile videtur, Iugulare mortuos, pro eo, quod est, insectari defunctos, et pugnare cum iis, qui iam extincti sint. Translatum a bellis, in quibus ignauum, ac ridiculum sit, prostratos, atque interfectos iugulare: rursus cum viuis congredi, forte. Refertur a Laertio in Menedemo. Is Bionem, cum diuinos studiose insectaretur, ait iugulare mortuos, nimirum iam explosos, et omnium sententia reprobatos. Aristophanes e)n o)/rnisi scripsit, tou\s2 teqnhkotas2 a)poktei/nein, id est, defunctos occidere. Fiet lepidior metaphora, si paulo longius detorqueatur. Vt si quis dicat eum iugulare mortuos, qui librum impugnet, a nullo non damnatum: aut disputet aduersus sententiam, omnium suffragiis iam olim reiectam: aut si quis vituperet rem, omnibus per se detestatam.

Cygnea cantio.

*ku/kneion a)=sma. id est, Cygnea cantilena. Refertur inter Graecanica prouerbia. Notatur et ab Aeliano in opere, De naturis animalium, prouerbii vice. Conuenit in eos, qui supremo vitae tempore facunde disserunt, aut extrema senecta suauiloquentius scribunt, id quod fere solet accidere

scriptoribus, vt postrema quaeque minime sint acerba, maximeque mellita, videlicet per aetatem maturescente eloquentia. Porro cygnos, instante morte, mirandos quosdam cantus edere, tam omnium literis est celebratum, quam nulli vel compertum, vel creditum. Nam Lucianus negat, se vel vidisse cygnos, cum in Pado flumine nauigaret. Aelianus addit cygnos non canere, nisi flante zephyro vento, quem Latini fauonium dicunt Martialis:

Neque desunt philosophi, qui huius rei causam etiam addere conantur, affirmantque id accidere propter spiritus per collum procerum et angustum erumpere laborantes. Diuus Hieronymus, in quodam laudans senilem eloquentiam, commemoratis aliquot scriptorib. Hi omnes, inquit, nescio quid cygneum vicina morte cecinerunt. Idem in epitaphio Nepotiani: vbi est ille e)rgodiw/kths2 noster, et cygneo canore vox dulcior. Meminit adagii et Athenaeus libro Dipnoso. 14. ex auctore Chrysippo: referens quendam adeo impense delectatum fuisse dicteriis, vt cum esset a carnifice trucidandus, dixerit se velle mori, decantata cygnea cantione: sentiens, opinamur, dictum aliquod salsum, quod simul atque proloquutus esset, non detrectaretur emori. M. Tullius praefans in librum De oratore tertium, de L. Crasso ita loquitur: Illa tanquam cygnea fuit diuina hominis vox, et oratio, quam quasi expectantes post eius interitum veniebamus in curiam, vt vestigium illud ipsum, in quo ille postremum institisset, contueremur.

Nestorea eloquentia.

CONSIMILEM ad modum Nestoris Pyliorum ducis facundia in prouerbium abiit, si quando senilem suauiloquentiam significamus. Nam huic Homerus, vt tria saecula, ita plus quam mellitam quandam facundiam affingit. Sic enim ait in Iliados a.

--- *toi=si de\ ne/stwr
*(hdueph\s2 a)no/rouse ligu\s2 puli/wn a)gorhth\s2.
*tou= kai\ a)po\ glw/sshs2 me/litos2 gluki/wn r(e/en au)dh/.

Post hos assurgit Pylius dux ille disertus
Nestor, cuius ab ore fluit vox melle liquenti Dulcior

Lepos Atticus. Eloquentia Attica.

INTER reliquos Graeciae populos, lepos quidam, et festiuitas quasi vernacula ac peculiaris adest Atticis, adeo vt et in prouerbium abierit, Atticus lepos, Attica eloquentia, pro summa. Terentius in Eunucho. Dixin' in hoc Atticam esse eloquentiam? Cum insulsum, atque inuenustum militem rideret. Diuus Hieronymus ad Pammachium, Iouinianum, vt opinamur, irridens. Haec, inquit, Plautina eloquentia, hic lepos Atticus, et Musarum, vt dicitur, eloquio comparandus. Quanquam illud de Musarum eloquio ad M. Varronis elogium de Plauto celebratum respicit, qui dixit, Musas ipsas, si Latine

loqui voluissent, Plautino ore fuisse locuturas. Huc adlusit et Lucianus in libello De mercede seruientibus: ka)\n ei)/ti soloiki/santes2 tu/xwsin, au)to\ to\ th=s2 a)ttikh=s2 kai\ tou= u(mhttou=. id est, Quod si quando quid etiam rustice dixerint, hoc ipsum mere Atticum, atque ab Hymetto profectum videri volunt. Est autem Hymettus mons Atticae, mellificio nobilis, vnde et mel Atticum, et Hymettia mella. Quae praecipua fuisse testatur et Martialis in Xeniis:

Hoc tibi Thesei populatrix misit Hymetti
Palladis a syluis nobile nectar, apis.

Mandrabuli more res succedit.

*)epi\ mandrabou/lou xwrei= to\ pra=gma, id est, Res Mandrabuli ordine succedit, hoc est, in dies in peius labitur. Inde natum, quod Mandrabulus quidam, cum thesaurum reperisset, primum auream ouem posuit Iunoni Samiae, proximo anno argenteam, tertio aeream. Lucianus de mercede seruientibus. *)alla\ xai/reis2 ge, kai\ seauto\n e)capata=s2, kai\ a)ei\ ta\ me/llonta belti/w genh/sesqai nomi/zeis2. to\ de\ e)/mpalin h)\ su\ h)/lpisas2 gi/gnetai, kai\ w(s2 h( paroimi/a fhsi\n, e)pi\ mandrabou/lou xwrei= to\ pra=gma, kaq' e(ka/sthn, w(s2 ei)pei=n, h(me/ran a)posmikruno/menon, kai\ ei)s2 tou)pi/sw| a)napodi/zon. id est, Tu tamen, vtcunque gaudes, tibique ipsi imponis, semperque credis meliora futura, quae sequentur: atqui id contra, quam speraras, euenit, planeque, iuxta prouerbium, ad morem Mandrabuli tibi negotium procedit, dum in singulos, vt ita dixerim, dies fit minus, ac deterius, atque in tergum retrocedit. Alciphron in epistola quadam: *kai\ kata th\n paroimi/an, e)pi\ ta\ mandrabou/lou xwrei= ta\ pra/gmata. id est, iuxtaque prouerbium, ad exemplum Mandrabuli res succedunt. Non intempestiuiter itaque dicitur in eos, qui in deterius abeunt. Quemadmodum Menedemus apud Plutarchum, permultos Athenas venire studii causa: principio sapientes, deinde philosophos, postea rhetoras, postremo idiotas euadere. Nec alienum fuerit hic nobilem illam Platonis sententiam adscribere, ex libr. De legib. primo: *to\ nika=n au)to\n, pasw=n nikw=n prw/thte kai\ aristh\ to\ de\ h(tta=sqai au)to\n u(f' e(autou=, pa/ntwn ai/sxistonte a(/ma kai\ ka/kiston. id est, Si quis ipse seipsum vincat, omnium victoriarum tum prima, tum optima est. Rursum ipsum seipso inferiorem esse, omnium et turpissimum est, et grauissimum. Vincit enim seipsum, qui proficit in melius: at seipso inferiorem euadere, est deteriorem reddi.

Mature fias senex.

MATVRE fias senex, si diu velis esse senex. Latinorum prouerbium, quo monemur, vt integra adhuc aetate desistamus a laboribus iuuenilibus, ac valetudinis curam agere incipiamus, si velimus esse viuaci, ac diuturna senecta. Nam senectutis sors, otium et quies. Vsurpatur a Catone maiore apud Ciceronem: Neque enim, inquit, vnquam assensus sum veteri illi, laudatoque prouerbio, quia monet mature fieri senem, si diu senex esse velis. Hoc quanquam Catoni non probatur, homini duro, quique sibi nec extrema senecta remittendis laboribus indulserit, tamen audiendum nobis, maxime si de vitiis iuuentae sentias, puta libidine, bibacitate, turbulentia vitae, quae nisi quis mature reliquerit, aut nunquam perueniet ad senectam, aut breuem habiturus est senectam.

Senis doctor.

*gerontodida/skalos2 id est, Senis doctor. Citatur saepiuscule titulus hic a Nonio Marcello, inter titulos fabularum Varronis, quem dubium non est prouerbialem esse, sicuti sunt alii plerique. Conuenit in eum, qui in re sera, atque intempestiua frustra sumit operam. Siquidem, vt est iuuenta docilis, atque in quemvis habitum sequax, ita senecta intractabilis, tarda, atque obliuiosa. Proinde Theognis:

Atque hic quidem versus inuentus est in Sophoclis Philocteta, quem [correction of the transcriber; in the print que] celebrem ac prouerbialem fuisse testatur Gellius lib. Noctium decimotertio, c. 17. Varro titulum suum sumpsisse videtur ex Euthydemo Platonis, vbi Socrates narrat, Connum, praeceptorem suum, a quo senex fidibus canere didicit, ludibrii causa a pueris vocatum fuisse gerontodida/skalon. Ad hanc sententiam pertinet, quod dixisse ferunt Diogenem: *nekro\n i)atreu/ein kai\ ge/ronta nouqetei=n tauto\n ei)=nai. id est, Mortuo mederi, et senem admonere idem esse. Quanquam inutilis est sententia, quae senes deterret a discendis iis, quae nescire turpe est.

Senis mutare linguam.

CVM ad omnem disciplinam tardior est senectus, tum potissimum ad discendam linguam, quae facultas maxime pueris a natura data est. Quapropter etiam vulgo compertissimum, pueros facile quamvis exprimere linguam: contra natu grandiores, aut non assequi, aut parum feliciter imitari. Inde prouerbium, Senis mutare linguam, de frustra, atque intempestiue laborantibus. Diuus Hieronymus, praeloquens in quatuor Euangelia, Pius, inquit, labor, sed periculosa praesumtio, iudicare de caeteris, ipsum ab omnibus iudicandum: senis mutare linguam, et canescentem mundum ad initia retrahere paruulorum. Quo significatur, adultam aetatem ad omnia minus esse tractabilem, quam rudes illos, ac teneros annos, id quod eleganti metaphora dictum est a Nasone:

Quae praebet latas arbor spatiantibus vmbras,
Quo posita est primum tempore, virga fuit.
Tunc poterat manibus summa tellure reuelli,
Nunc stat, in immensum viribus aucta suis.

Quare tunc formandi mores, cum mollis adhuc aetas: tunc optimis assuescendum, cum ad quidvis cereum est ingenium. Nam, posteaquam annis iam ceu diriguit animus; et vix dediscimus, quae perperam didicimus; et quae nescimus, non sine maximo negotio nobis inculcantur. Neque haec diximus, vt adultiores a discendo deterreantur, cum nulla sit aetas ad discendum sera, sed vt pueros ad discendi studium acuamus. Ne hoc quidem praetermittendum, quanquam vulgo iactatum: Senex psittacus negligit ferulam. Adagii sensus tametsi per se non est obscurus, tamen magis liquebit ex Apuleii verbis, quae sunt in libro Floridorum secundo de psittaco: Quae rusticum

nostrum sermonem cogitur aemulari, ferrea clauicula caput tunditur, imperium magistri vt persentiscat. Haec ferula discenti est. Discit autem statim pullus vsque ad duos aetatis suae annos, dum facile os vti conformetur, dum tenera lingua vti conuibretur. Senex autem captus, et indocilis est, et obliuiosus. Hactenus Apuleius. Indicat et Plinius lib. 10. cap. 42. miram esse docilitatem huic aui, verum non nisi primis duobus vitae annis. His finitimum est, quod vulgo quidem, attamen haudquaquam ineleganter dicitur: Serum esse, canes vetulos loris assuefacere.

Cascus cascam ducit.

NEQVE longe hinc dissidet illud, quod Varro refert libro de lingua Latina tertio: Cascus cascam ducit: quoties similis similem delectat, vetulus vetulam, deformis deformem, improbus improbum. Nam antiquitus cascum dicebatur, quod nos vetus appellamus: idque, vt auctor est idem Varro, lingua Sabinorum, quae in Oscam vsque linguam radices egerit, qua Casnar senex dicitur, eoque Ennium, vt Oscae linguae peritum, scripsisse:

Cascos Latinos priscos appellat M. Tullius Tusculanarum quaestionum lib. 1. Itaque vnum illud erat insitum priscis illis, quos appellat cascos Ennius. Citat autem Varro adagium, tanquam ex Manilio quodam profectum, qui dixerit, non esse mirum, si cascum casca duxisset, quoniam is canoras faciebat nuptias. Videtur esse iocus in anum vetulo nuptam, adlusumque ad vocem casci, perinde quasi deducatur a canendo. Refertur ibidem epigramma Papinii cuiusdam, quod scripsit in adolescentem nomine Cascam.

Opinor adolescentem duxisse vetulam, proinde absurdum videri, quoties casca, id est, vetula, maritum iuuenem [correction of the transcriber; in the print iunenem], veluti suo ipsius nomine Cascam vocaret. Fortasse prouerbii iocus ad priscum nuptiarum morem spectat, quem refert Plutarchus in Problematis. Qui deducebant sponsam in domum sponsi, iubebant his verbis alloqui, Vbi tu Caius, ego Caia.

Bis per omnia.

*dis2 dia\ pasw=n, id est, Bis per omnia. Hoc prouerbio discrimen ingens, ac longissimum interuallum significabant. Vnde quae pugnantissima inter sese viderentur, totoque dissidere genere. ea dis2 dia\ pasw=n inter se discrepare dicebant. Lucianus in lib. De conscribenda historia: *kai\ to\ tw=n mousikw=n dh\ tou=to, dis2 dia\ pasw=n e)sti\ pro\s2 a)/llhla. hoc est, Denique, iuxta musicorum prouerbium, dis2 dia\ pasw=n interuallo sese mutuo respiciunt. Idem in Apologia: *)alla/ moi e)kei=no e)nno/hson, w(s2 pa/mpolu ta\ toiau=ta diafe/rei, e)s2 oi)ki/an tino\s2 plousi/ou u(po/misqon parelqo/nta douleu/ein, kai\ a)ne/xesqai o(/sa moi/ fhsi to\ bibli/on, h)\ dhmosi/a| pra/ttonta ti tw=n koinw=n, kai\ e)s2 du/namin politeuo/menon, e)pi\ tou/tw| para\ basile/ws2 misqoforei=n. dielqw\n dh\ kai\ i)di/a| kataqei\s2 e(ka/teron, sko/pe:. eu(rh/seis2 ga\r to\ tw= mousikw=n dh\ tou=to, dis2 dia\ pasw=n to\ pra=gma, kai\ tosou=ton e)oiko/tas2 a)llh/lois2 tou\s2 bi/ous2, o(/son mo/lubdos2 argu/rw| kai\ xalko\s2 xrusw=|, kai\ a)nemo/nh r(o/dw|, kai\ a)nqrw/pw| pi/qhkos. misqo\s2 me\n ga\r dh\ ka)|kei=, ka)ntau=qa, kai\ to\ u(p' a)/llw| ta/ttesqai, to\ de\ pra=gma pampo/llhn e)/xei th\n

diafwni/an. id est, quin illud mihi iam considera, quam maximo haec inter sese discrimine distare, videlicet in opulenti cuiuspiam aedes adscriptum, seruire seruitutem, et ea omnia perferre, quae libellus ille meus commemorat: et publice populi negotium gerentem, ac pro virili remp. administrantem, hoc nomine ab Imperatore salarium accipere. Age, perpende haec, et vtrumque per se, priuatimque contemplare. Reperies nimirum, iuxta illud musicorum, prouerbium, dis2 dia\ pasw=n, negotio discrimen inesse. Et has duas vitae rationes tantum inter se conuenire, quantum affinitatis est plumbo cum argento, aeri cum auro, anemonae cum rosa, homini cum simia. Nam merces quidem accipitur et illic, quemadmodum hic quoque, et vtrobique contingit, vt alijs subiectus pareas. Caeterum ipsius negotij non mediocris est dissonantia. Hactenus Lucianus. Adagium, vt is etiam indicauit, ex arte musica mutuo sumptum est. Nam Macrobius commentario in Somnium Scipionis secundo, quinque species harmoniarum commemorat: dia\ tessa/rwn, dia\ pe/nte, dia\ pasw=n, dia/ pasw=n kai\ dia\ pe/nte, et dis2 dia\ pasw=n. Ex compositis harmonijs: dia\ tessa/rwn, et dia\ pe/nte, constituitur dia\ pasw=n, cui nominis hoc inditum est, quod absolutam reddat symphoniam, vt mihi videatur huc etiam illud respicere prouerbium, quod alio loco commemorabimus. a(/pant' o)ktw/. Similiter Plutarchus, et quicunque veterum, vel apud Graecos, vel apud Latinos, de musicae disciplina conscripserunt, Harmoniarum metam figunt in ea, quae vocatur di\s2 dia\ pasw=n. Boetius item libro De musica primo, tradit, antiquitus harmonicam rationem heptachordo duntaxat constitisse, hoc est, fidibus septem, quarum ima, u(pa/th dicebatur, summa nh/th. Deinde alias chordas adijcientibus alijs, ita creuit vocum numerus, vt ad duplicatum heptachordum perueniretur. Atque hic progrediendi finis futurus videbatur, nisi quod ipse symphoniarum ratio me/shn illam, quae in heptachordo locum nomini congruentem obtinuerat, et vtroque ad extremam relata chordam, harmoniam dia/ tessa/rwn edebat, desiderare videretur. Hac igitur adiecta, et in suum immissa locum, ad quindecim chordas peruentum est, quarum extremam alteram, pros lambano/menon. dixere, alteram nh/thn u(perbo/laion. Ita fit, vt me/sh vtroque relata, reddat harmoniam dia\ pasw=n: rursum extremarum vtralibet ad me/shn relata, eandem constituat harmoniam. Porro summa relata ad imam symphoniam reddat, quam vocant dis2 dia\ pasw=n, propterea quod hac, qua dixi, ratione, bis, complectatur eam harmoniam, cui nomen, dia\ pasw=n. Quoniam autem hac fini constitit harmonica ratio, nec vlterius procedere licuit, tractum est in popularem sermonem, vt quae longissimo discrimine inter se dissita essent, ea dis2 dia\ pasw=n distare dicerent: perinde quasi dicas adeo seiuncta, vt magis seiungi non queant. Cui similimum illud, e)k diame/trou id est, ex diametro.

Vbi timor, ibi et pudor.

*(/ina de/os2, e)/nqa kai\ ai)dw\s2 id est. Vbi timor, ibi et pudor. Prouerbialis sententia, quae hodie quoque vulgo manet, cui similis illa Terentiana: Omnes deteriores sumus licentia. Et maxima pars hominum formidine fustis a male factis temperat. Plato libro De legibus quinto: *)/hd' a)/deia a)naisxunti/an e)ne/teken.

id est. Audacia vero parit impudentiam. a)/deian autem vocant, cum abest metus. Item in Euthyphrone citat ex poeta quopiam. Est enim hemistichion carminis heroici:

Foras Cares, non [reading uncertain: print faded] amplius anthisteria [correction of the transcriber; in the print antisteria].

*qu/raze ka=res2, ouk e)/t' a)nqisth/ria. [note of the transcriber: regular spelling: a)nqesth/ria]

Dici consueuit, vbi quis semper eadem sibi sperat commoda, aut idem semper licitum fore credit, quod aliquando pro temporis ratione fuerit permissum. Veluti si quis semel expertus cuiuspiam liberalitatem, subinde redeat, aliquid muneris petens: aut cum pueri permissam sibi ad tempus feriandi, ludendique facultatem vltra tempus prorogant. Originem prouerbij tradunt ad hunc modum: Atheniensibus mensis quidam a)nqisthriw\n appellabatur, quod is plurimos flores progigneret. In hoc festa quaepiam agebantur, et conuiuia liberiora, quemadmodum in Saturnalibus fieri consueuit apud Romanos, in quibus et seruis accumbere licebat, feriatis interim ab opere. Exactis autem ferijs, cum iam ad solitas operas reuocarentur, hoc pacto dicebant heri, Foras Cares, non iam amplius anthisteria. Cares autem seruos appellabant, quod ea gens mercenariis operis quaestum factitaret, velut omnium serui quicunque conduxissent. Sunt qui dicant, Cares olim Atticae regionis partem obtinuisse. Athenienses autem, cum Anthisteriorum solennitatem agerent, solere Cares in ciuitatem, atque in domos receptos ad festi communionem admittere, deinceps, peracto solennitatis tempore, si quos e Caribus offendissent in vrbe cessantes, per iocum dicebant:

Sonat autem ea vox Graeca, perinde, quasi dicas, Floralia Latine, quorum licentia multorum literis notissima. Non diuersum est, quod ait Seneca in iudicio in Claudium scripto, Non semper erunt Saturnalia. Nam Saturnalibus, seruis quoque libertas erat.

Fures clamorem.

*oi( fw=res2 th\n bwh\n, id est, Fures clamorem, subaudiendum, timent, aut senserunt. Quadrabit in eos, qui, sibi conscij, metuunt ne deprehendantur: aut qui peracto maleficio fugitant, pauitantque. Habet autem hoc cum omnis malefacti conscientia, tum praecipue furti, vt hominem trepidum reddat, ac lucifugam. Hoc adlusit Virgilius:

Et cum clamarem, quo nunc se proripit ille,
Tityre, coge pecus, tu post carecta latebas.

Funiculum fugiunt miniatum.

*to\ sxoni/on feu/gousi to\ memiltwme/non, [note of the transcriber: in the print: sxoni/on]

Apte dicetur, vbi quis properat officio suo fungi, non ex animo, sed ne in mulctam incidat. Carmen sumptum ex Aristophane, cuius interpres, et item Suidas huiusmodi ferme commemorant. Atheniensium magistratus varijs modis

conati sunt efficere, vt populus quam maxime frequens ad concionem ventitaret: obiectis enim repagulis quibusdam vias reliquas occludebant, quae non ducerent ad forum: tum merces tollebant ex mercatu, ne quid hac gratia ibi cessaretur: denique funem pararant rubro colore, quem mi/lton id est, interprete Plinio, minium vocant Latini, nonnulli cinabarim appellant, oblitum. Hoc duo ministri publici populum cingentes, agebant in concionem. Studebat quisque funiculum effugere, propterea quia quisquis colore notatus appareret contagio funis, is mulctam pendere cogebatur. Vnde, qui notam metuunt, eos eleganter dicemus feu/gein to\ sxoini/on memiltwme/non, id est, fugere funiculum miniatum.

Fortunatior Strobilis Carcini.

*eu)daimone/steros2 karki/nou strobi/lwn, id est. Fortunatior Carcini Strobilis. Ironia prouerbialis, in infelicem, et improbum. Carcinus poeta quispiam fuit, cuius filij dicti sunt Strobili ab Aristophane, quos et glukutraxh/lous2 vocat, id est, dulciceruicos. Iocus autem sumtus est a nominum adlusione. Nam Graece Carcinus cancrum, Strobili cochleas significant. Vtrumque genus distortum, ac foedum. Adagium recensetur apud Suidam, et Zenodotum. Extat apud Aristophanem in Pace.

Festo die si quid prodegeris.

PLAVTVS in Aulularia sub persona senis Euclinonis. Festo die si quid prodegeris, profesto egere liceat, nisi peperceris. Schema prouerbiale. Admonet autem, ne in sumptibus solennibus ita profusi simus, vt non suppetat quo feramus quotidianos. Nam festi dies vel sacris offerendis, vel diurnis epulationibus, vel ludis in honorem deorum, vel ferijs obseruandis celebrabantur: profesti ad rei priuatae, publicaeque administrationem concedebantur. Accommodabitur non perperam et in eos, qui iuuenes rem prodigunt, esurituri senes, quive intempestiue profundunt, postea desideraturi.

Felis Tartessia.

*galh= tarthssi/a, id est, Felis Tartessia. De magnis, et ridiculis dicebatur. Tartessij sunt in Iberia, apud quos feles maximae nasci dicuntur. Fortasse non inepte dicitur et de rapacibus. Aristophanes in Vespis:

Item Lucianus, cum ait, a(rpaktikw/teron [note: in the print: a)rpaktikw/teron ] tw=n galw=n id est, rapaciores felibus: nimirum et ipse felium significat rapacitatem vulgo notam fuisse.

Feli crocoton.

*galh=| krokwto\n, id est. Feli crocoton, subaudiendum, das, aut addis. Dici solitum, quoties honos additur indignis, et quos haudquaquam decet. Aut cum datur quippiam iis, qui munere non norunt vti, veluti siquis a musis alienissimo bellissimum donaret librum. Crocoton vestis genus est rotundae, ac fimbriatae, qua diuites vtebantur matronae. Apud Nonium in dictione Richa, refertur inter vestes delicatas et crocoton. Sic enim arbitramur legendum, Mollicinam crocotam, chirodatam Richam. Ac, teste Plutarcho, quidam Herculem pingebant krokwtofo/ron, Omphale seruientem. Sumptum adagium ab apologo Stratidis, quem alio loco narrauimus. Porro vox haec galh\, felem ne significet, an mustelam, an

quem vulgo catum appellant, quoniam inter eruditos controuersum est, aliis iudicandum relinquimus.

Mustelam habes.

*galh=n e)/xeis2, i. Mustelam habes. In eum quadrat, cui omnia sunt inauspicata, tanquam fatis, ac diis iratis, vt aiunt. Olim creditum est, hoc animal inauspicatum, infaustumque esse iis, qui haberent, domique alerent, vt non admodum dissideat, ab illis, Equum habet Seianum, et, Aurum habet Tolosanum. Vnde nunc etiam apud quasdam gentes, nominatim apud Britannos, infelix omen habetur, si, cum paratur venatio, aliquis mustelam nominet, cuius etiam occursus vulgo nunc habetur inauspicatus. Adagium refertur a Diogeniano.

Fastuosus Maximus.

*ko/mpos2 ma/cimos2, id est, Fastuosus Maximus, in eum dicebatur, qui sibi plus satis arrogasset in sapientia. Sumptum a moribus Maximi cuiuspiam arrogantis, et sibi immodice placentis. In nonnullis exemplaribus inueni kompa=s2 ma/cimos2. Graecis ko/mpos2 arrogantiam, insolentiamque significat, vnde kompei=n, kai\ kompa/zein. Proinde et Euripides glw/sshs2 te ko/mpoi, i. Linguaeque fastus. Recensetur et hoc in Diogeniani Collectaneis.

E multis paleis paullum fructus collegi.

*e)k pollw=n a)xu/rwn o)li/gon karpo\n sunh/gagon. i. Ex multis paleis parum fructus collegi, i. multo labore non multum emolumenti sum consecutus, aut e verboso sermone paullulum bonae sententiae percepi, ex ingenti volumine minimum doctrinae retuli. Translatum ab excussoribus tritici.

Oportet remum ducere, qui didicit.

*dei= kw/phn e)lau/nein maqo/nta, i. Oportet remum impellere eum, qui didicerit. Vnumquemque decet eam artem exercere, quam antea doctus sit: Refertur a Plutarcho in commentariolo, cui titulus, o(/ti didakto\n h( a)reth/. Idem admonet Horatianum illud in Arte poetica:

Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis.
Indoctusque pilae, discive, trochive quiescit:
Ne spissae risum tollant impune coronae.
Qui nescit, versus tamen audet fingere.

Quin et hodiernis temporibus huius modi vulgo iactatur adagium: Qui lusus non nouit legem, abstineat.

Ex ipso boue lora sumere.

*e)k tou= boo\s2 tou\s2 i(ma/ntas2 lamba/nein, i. Ex ipso boue lora sumere dicuntur, qui quo laedant quempiam, id ab ipso quem laedunt accipiunt. Veluti si quis versibus incesseret eum, a quo carminis componendi rationem didicisset: aut tyrannus pecuniam extorqueat a ciuibus, qua satellitium ad opprimendam ciuitatem alat, aut si quis rhetorices praesidiis rhetoricem oppugnaret. Metaphora sumpta ab agricolis, qui lora caedunt e boum tergoribus, quibus boues vinciunt. Plutarchus in commentario, cui titulus, o(/ti ou)k e)sti\zh=n h(dews2, *ti/ a)\n le/goi ti/s2, a)rkei= ga\r h( fu/sis2 th=s2 sarko\s2 u(/lhn e)/kousa no/swn e)n e(auth=|, kai\ tou=to dh\ to\ paizo/menon, e)k tou= boo\s2 tou\s2 i(ma/ntas2 lamba/nousa, ta\s2 a)lghdo/nas2 e)k tou= sw/matos. i. Quid igitur dixerit quispiam? Satis est ipsa corporis natura, morborum materiam in se continens, ac iuxta quia ioco dici solet, tanquam ex ipso boue lora sumens, ita ex ipso corpore dolores.

Ex vno omnia specta.

Admonet adagium ex vnius euentus experimento, reliquorum similium coniecturam oportere facere. Refertur a Suida. Tametsi is ostendit in eos dictum, qui perperam ex vno quopiam aestimant omnia. Legit enim non o(/ra, sed o(ra=.

Ex aspectu nascitur amor.

Senarius prouerbialis, admonens, oculos amorem potissimum conciliare. Non enim amatur incognitum: ex conuictu nascitur amor mutuus. Et oculi praecipue sunt ad amandum illices. In his enim peculiaris animi sedes. Et in his aiunt poetae, Cupidinem excubantem sua iacula mittere. Maro velut indicauit adagium cum ait:

Item apud Terentium, Chaerea visa duntaxat virgine, quam impotenter coepit ardere. Iuuenalis prodigij loco refert de caeco amante:

Legimus, philosophos quosdam, et inter hos Democritum, sibimet oculos ademisse, tanquam omnium malarum cupiditatum auctores. Quapropter piorum hominum est meminisse, haudquaquam esse tutum videre, quod non licet concupiscere. Prouerbij meminit Diogenianus.

E sublimi me derides.

*)af' u(yhlou= mou= katagela=s2. i. E sublimi me derides. De eo, qui cum fastu ridet quempiam ac despectim. Translatum ab ijs, qui ex edito loco verba faciunt. Vnde et Despicere dictum a Latinis pro contemnere, quod quisquis in eminenti loco est, is veluti tutior negligit eum, qui stat in humiliore loco.

Extra lutum pedes habes.

*)ek tou= phlou= po/das2 e)/xeis2, i. Extra lutum pedes habes, hoc est, emersisti e periculo, aut extra periculum constitutus es. A viatoribus sumptum. Simile illi, e)/cw be/lous2 i. extra iaculum. Et in luto dicuntur haesitare, qui molestis inuoluuntur negotijs, vnde se nequeant explicare.

Ex vmbra in solem.

Ex vmbra in solem educere, est rem prius abditam, et otiosam, in publicum, et in communem vitae vsum deducere. Translatum ab athletis, quibus mos, solis, et pulueris patientia confirmare corporis robur. Delicatorum autem est, in vmbra latitare. Venustius fiet, si ad animi rem torqueatur: veluti si quis dicat, philosophiam a Socrate ex vmbra in solem esse productam. Exempla passim apud scriptores obuia.

Excubias agere in Naupacto.

*frourh=sai e)n naupa/ktw|, i. Excubare Naupacti. Achiui capta Naupacto, Pausaniam excubiis, custodiaeque praefectum interfecerunt, auctore Theopompo. Vnde res in iocum vulgi videtur abiisse, aduersus eos, qui pereunt ignauia sua, aut qui munus odiosum, ac plenum discriminis administrant. Refertur a Zenodoto. Suidas effert ad hunc modum. frourh/seis2

e)n naupa/ktw|, id est. Excubabis Naupacti. Is adfert et aliam adagionis originem. Cum ijs, qui Naupactum praesidio tuebantur, perpusillum salarij dependeretur, atque illi plurima, quae ad rem pertinebant, emerent, militari ioco iactatum est, vt apparet, in eos qui frustra sudarent, quos sua spes frustraretur. Naupactus autem, Aetoliae ciuitas, quam tum Philippus obtinebat, a compingendis nauibus dicta, quod illic Heraclidae primum nauim extruxerint.

Deuotionis templum.

*)ara=s2 i(ero/n id est. Execrationis templum. In eos dicebatur, qui crebris execrationibus vti consueuerunt. Erant autem antiquitus etiam publicae quaedam detestationes, velut apud Athenienses, in eum, qui viam non monstrasset erranti: Item deuotiones hostium, quarum meminit Macrobius et Horatius in odis.

Hesychius indicat, templum execrationis fuisse Athenis, cuius meminit Aristophanes in Horis, dici porro de graui calamitate. Alibi, ni fallimur, nobis dictum est de execrationibus tragicis, quas Diogenes philosophus iocabatur sibi occurrisse, quod viueret a)ne/stios2, a)/polis2 a)/patris2, a)xrh/matos2, a)/statos2, kai\ e)fhmero/bios2. id est. Carens domo, ciuitate, patria, pecunia, nullam habens certam sedem, et in diem viuens. Prouerbium refertur a Diogeniano.

Expertes inuidentiae musarum fores.

*)afqonoi mousw=n qu/rai. id est. Candidae musarum ianuae. De his dictitatum, qui literaturam suam candide, libenterque impertiunt alijs, et ad docendum prompti, propensique sunt. Neque male congruet etiam in dociles, iuxta id, quod alibi commemorauimus, a)new|gme/nai mousw=n qu/rai, id est. Apertae musarum ianuae.

Eurybatizare.

*eu)rubate/uesqai, id est. Eurybatizare, est improbis vti moribus. Eurybatus ex Cercopibus vnus fuit, insignitae improbitatis homo. Huius meminit Lucianus in Pseudomante: u(pe\r tou=s2 ke/rkwpas2, u(pe\r to\n eu)ru/baton, frunw/ndan, h)\ a)risto/dhmon, h)\ sw/straton. id est. Vltra Cercopas, vltra Eurybatum, aut Phrynondam, aut Aristodemum, aut Sostratum. Neque vero vnus duntaxat huius nominis fuit, infamis versutia, morumque improbitate. Nam et Ephesius quidam Eurybatus fuit, qui cum a Croeso cum multa pecuniarum vi missus esset, vt exercitum contraheret, ad Cyrum defecit, vt auctor est Ephorus. Alij malunt ad Eurybatum referre, qui fuisse perhibetur alter e Cercopibus, vt diximus. Duris ad Eurybatum refert Vlyssis socium. Nicander prodidit Eurybatum quendam Aeginensem fuisse longe versutissimum, scelestissimumque. Neque vero desunt qui dicant hoc nomine furem fuisse quempiam astutia singulari: is, cum deprehensus, captusque seruaretur, custodes in conuiuio animi causa iusserunt, vt ostenderet, quibus nam modis consueuerit domos conscendere. Cumque illum initio renuentem, scilicet tanquam inuitus facturus esset, rogarent instantius, ac vix tandem persuasissent: ille aptatis spongijs, ac stimulis, ferreisque retinaculis, quas e)gkentri/das2 Graeci vocant, parietem coepit conscendere. Porro suspectantibus illis, et artificij nouitatem admirantibus, Eurybatus, prehenso laqueari, per tegulas aufugit, priusquam illi domum

circumire potuerint. Atque hunc ad modum delusis custodibus periculum euasit. Meminit huius et Eustathius in 1. Iliad. admonens eam vocem ambigue pronunciari, eu)ru/baton kai\ eu)ruba/thn, dictum autem para\ to\ eu)ruba/zein, quod late grassaretur. Itaque peculiariter conueniet in eum, qui deprehensus, arte quapiam elabitur.

Faciunt et sphaceli immunitatem.

*kai\ sfa/keloi poiou=sin a)te/leian, id est, Faciunt et sphaceli immunitatem. Athenis celebratum proverbium de his, qui quouis praetextu quod volunt assequuntur. Natum aiunt ab euentu huiusmodi. Pisistratus tyrannus decimas exigebat ab Atheniensibus eorum, quae in agris provenissent. Itaque cum aliquando obambularet, videretque senem quendam in saxis quibusdam, hoc est, loco petricoso laborantem, rogabat, quosnam fructus inde colligeret. At is, respondens, Dolores, inquit, et sphacelos, atque horum decimas exigit Pisistratus. Porro tyrannus, admiratus hominis libertatem, decimas Atheniensibus remisit. Ea res in vulgi sermonem abiit, etiam sphacelos immunitatem parere. Sphacelus autem morbi genus est, quod ex immodica defatigatione solet accidere. Quidam putant esse tormina articulorum, quidam ossium tabem. Theophrast. lib. De causis plantarum 5. demonstrat et plantarum radicibus vitium accidere, quod ab hominum morbo sfakelismo\s2 appelletur. Adagium recensetur a Suida. Hesychius indicat, quemlibet dolorem grauem sphacelum dici.

Et meum telum cuspidem habet acuminatum.

IPSISSIMAM proverbii speciem habet, quod scriptum est apud Homerum Iliadis *u. sub Hectoris persona:

Recte vtemur, quoties fatebimur nos inferiores quidem esse, verum non deesse tamen, quo queamus nocere. Cui simile Virgilianum illud:

Ignaui vertitur color.

*tou= kakou= tre/petai xrw/s2. id est Ignaui vertitur color. Plutarchus in causis naturalib. problemate, quam ob rem polypus colorem mutet, hoc tanquam proverbio iactatum adducit. *dio\ kai\ le/lektai, tou= me\n kakou= tre/petai xrw/s2, id est, Ignaui vertitur color. Nam id accidit in metu, vt vultus exalbescat, maxime timidis, videlicet sanguine ad vitalia refugiente. Plusculum accedit veneris, si ad animum transferatur: veluti si dicas, philosophum nihil omnino formidare eorum, quae vulgus horret, *tou= me\n ga\r kakou= tre/petai xrw/s2, id est, Vertitur ignaui sane color. Porro proverbium natum est ex Homericae Iliados N. Carmen sic habet:

*tou= me\n ga\r te\ kakou= tre/petai xrw\s2 a)/lludis2 a)/llh|,
*ou) de\ oi( a)tre/mas2 h(=sqai, e)rhtu/et' e)n fresi\ qumo\s2,
*)alla/ metokla/zei, kai\ e)p' a)mfote/rous2 po/das2 i(/zei,
*)en de\ te/ oi( kradi/h mega/la ste/rnoisi pata/ssei,
*kh=ras2 oi)ome/nw|, pa/tagos de\ te\ gi/net' o)do/ntwn.

Vertitur ignaui color, euariatque subinde,
Nec mens certa manet, verum huc illucque vacillat.
Ac migrans e corde pedes in vtrosque residit.
Palpitat et valide cor ei praecordia subter,
Fata putanti animo, occipiunt quoque stridere dentes.
Contra forti, nec variat color, at neque valde
Horrescit.

Ad consilium ne accesseris, ante quam voceris.

*mh\ pro/teron ei)s2 boulh\n pare/lqh|s2, pri\n a)\n klhqei/hs2, id est, Ad consilium ne accesseris, prius quam voceris. Haec sententia, quae nunc nomine Catonis celebratur, proverbialis fuisse videtur, vel Plutarcho teste, cuius haec verba sunt lib. sumposiakw=n 1. *)/atopos2 me\n ou)=n, e)/fh, kai\ paroimiw/dhs2 mene/laos, ei)/ge su/mboulos e)ge/neto mh\ parakeklhme/nos, id est, Ridiculus igitur, inquit, et proverbio obnoxius Menelaus, siquidem consultor factus est, non accersitus. Nisi quis mauult haec ad illam referre paroemiam:

Iucundissima nauigatio iuxta terram, ambulatio iuxta mare.

PLVTARCHVS primo Symposiacon libro, veluti vulgo iactatum citat, *plou=s2 me\n o( para\ gh=n, peri/patos2 de\ o( para\ qa/lattan h(/distos2, id est, Nauigatio iuxta terram, rursum ambulatio, quae sit iuxta mare, iucundissima est. Recte torquebitur ad eam sententiam, vt dicamus ita demum esse iucundissimum vnumquodque, si diuersi generis admixtu temperatum adhibeatur: veluti si in lusibus nonnihil eruditionis aspergas, rursum in studiis aliquid ludicrum admisceas. Similimum est huic, quia ex Philoxeno poeta citat idem in commentario, quem inscripsit, quomodo sint audiendi poetae, *tw=n krew=n ta\ mh\ kre/a h(/dista/ e)sti, kai\ tw=n i)xqu/wn oi( mh\ i)xqu/es2, id est, Ex carnibus quae carnes non sunt, suauissimae: item ex piscibus, qui non sunt pisces. Itidem philosophia admixta poematis magis delectat: et poesis admixta philosophiae, magis capit animum.

Cupidinum crumena porri folio vincta est.

*pra/sou fu/llw| to\ tw\ e)rw/twn de/detai bala/ntion, id est, Porri folio amorum vincta est crumena. Refertur eodem in loco, quem modo citauimus, sed praestat ipsius verba subscribere: *(ode\ a)/n tis2 ma/lista qauma/seien, feidolo\s2 a)nh\r kai\ mikro/logos2 e)mpesw\n ei)s2 e)/rwta, kaqa/per ei)s2 pu=r si/dhros2, a)neqei\s2 kai\ malaxqei\s2, a(palo\s2 kai\ u(gro\s2 kai\ h(di/wn. w(/s2 te touti\ to\ paizo/menon mh\ pa/nu fai/nesqai geloi=on. o(/ti pra/sou fu/llw| to\ tw= e)rw/twn de/detai bala/ntion. e)le/xqh de\ kai\ o(/ti tw=| mequ/ein to\ e)ra=n o(/moio/n e)sti. poiei= ga\r qermou\s2 kai\ i(larou\s2, kai\ diakexume/nous2, id est, Quodque vel maxime miretur aliquis vir parcus, et sordidus, simul ac in amorem inciderit, non aliter, quam igni impositum ferrum, fit mollior ac tener, lentus ac suauior, vt non vsquequaque deridiculum videatur illud, quod ioco populatri dicitur, Cupidinum crumenas porri folio vinctas esse. Dictum est autem ob eam causam, quia amor adsimilis sit ebrietati. Reddit enim calidos, et hilares, et effusos. Plutarchus itaque sentire videtur, proverbium adludere ad porri naturam, cuius vis est calefacere, ciere vrinam, irritare Venerem, mouere menses, et

aluum inflare, quemadmodum docet Dioscorides libro secundo. Suidas ostendit hoc adagium dictum de iis, qui per amorem immoderatos faciunt sumptus, luxuque indulgent, quemadmodum solent in comoediis amantes. Plutarchus in libello, quem inscripsit e)rwtiko\n, hoc quoque inter caeteras Cupidinis, siue amoris laudes commemorat, quod e sordido splendidum, e parco liberalem, e tristi ciuilem, e timido audacem reddit hominem. Proinde Cupidinis loculi, porri folio vincti dicuntur, quod facile soluantur, vel quod admodum fragile sit porri folium, vel quod huius genuina vis, soluere corpus, ac mouere.

Quem fortuna pinxerit.

*(\on tu/xh me/lana gra/fei, tou=ton ou) pa=s2 xro/nos dun/atai leuka/nai, id est, Quem fortuna nigrum scripserit, hunc non vniuersum aeuum candidum reddere potest. Hoc est, cui fortuna refragatur, huic, quidquid tentauerit, infeliciter cedet. Adlusum est ad nigros et albos calculos suffragiorum. Recensetur in collectaneis Apostolii.

Qui mori nolit ante tempus.

ATHENAEVS in sermonibus conuiuialibus, de Sybaritis huiusmodi refert proverbium: *(o boulo/menos e)n suba/rei, mh\ pro\ moi/ras2 a)poqanei=n, ou)/te duo/menon, ou)/te a)ni/sxonta to\n h(/lion o(ra=n dei=, hoc est, Qui non velit apud Sybaritas ante diem fatalem mori, eum haud oportet solem conspicere, nec occidentem, nec orientem. Hoc ideo vulgo iactatum scribit, quod Sybaritarum ciuitas in humili loco, ac velut in conualle sita fuerit, vt aestatis tempore mane pariter ac vesperi frigus immensum sentirent, meridie intolerandum ardorem. Cicero lib. De finibus bonorum secundo, docet idem dictum in quosdam Asotos, cui genti nomen inditum est a luxu vitae. Nam sub solis occasum erant ebrii, mane stertebant. Columella in prooemio rerum rusticarum, vsurpat in ganeones, qui noctes libidinibus et ebrietate, dies somno vel ludo consumunt. Mox deinde, inquit, vt apti veniamus ad ganeas, quotidianam cruditatem Laconicis excoquimus, et exusto sudore sitim quaerimus, noctesque libidinibus, et ebrietatibus, dies ludo, vel somno consumimus. Ac nos dicimus fortunatos, quod nec orientem solem videmus, nec occidentem.

Barbae tenus sapientes.

*e)k pw/gwnos sofoi\, kai\ a)po\ pw/gwnos sofistai\, kai\ a)po\ pw/gwnos filo/sofoi, id est, Barbae tenus sapientes, et sophistae, et philosophi. Sic appellabantur, qui praeter barbam et pallium nihil haberent philosophi. Vsurpatur aliquoties apud Plutarchum in Symposiacis. Huc adlusit Horatius, cum ait:

Lucianus item subinde iocatur in philosophorum to\n baqu\n pw/gwna, id est, profundam barbam. In Eunucho Bagoas ait: Si philosophum oporteat ex barba metiri, hircos primam laudem ablaturos. Similiter Martialis:

Inter lapides pugnabant, nec lapidem tollere poterant.

Plutarchus quartae decadis Symposiacae. 1. problemate: i)dw\n de\ to\ paidi/on a(/ma tw=| fi/lwni to\n ne/on a)/rtw| xrw/menon, a)/llou de\ mhdeno\s2 deo/menon, w(s2 h(ra/klein e)/fh, tou=to a)/ra h)=n to\ lego/menon.

Vbi vero videret ministrum puerum vna cum Philone, vtentem pane, neque praetera quidquam requirentem: Papae, inquit, hoc nimirum erat illud, quod vulgo dici solet:

Apparet dictum in eos, qui praesenti commodo non fruantur, vel ob ignauiam, vel ob peruersam de rebus opinionem, vt qui vel saxum grauentur ex aceruo tollere, quo repellant aduersarium. Refertur idem carmen apud Athenaeum libro 10. et aliud subiicitur veluti consimilis sententiae:

Piscis repositus.

*)apokei/menos i)xqu\s2, id est, Repositus piscis, in proverbium abiisse videtur, aduersus eos, qui nihil seruant in posterum. Nam pisces olim in deliciis erant. Et prudentis est, e cibis semper aliquid habere sepositum, quo subitum excipiat hospitem, nec Achillem Homericum imitari, ad quem cum accedunt oratores, aut Priamus, domum inanem, ac famelicam offendunt. Videtur autem sic efferendum adagium: *to\n a)pokei/menon i)xqu\n [note of the transcriber: in the print: i(xqu\n] , ou) dei= e)s2 to\ me/son e(/lkein, id est, Piscem repositum non oportet in medium retrahere. Plutarchus in Symposiacis: *)egw\ de\ gela/sas2, e)kei=non de\ ei)=pon, w)= e(tai=re to\n e)k th=s2 paroimi/as2 a)pokei/menon i)xqu\n ou)x e(lko/menon ei)s2 me/son meta\ th=s2 puqagorikh=s2 xoi/nikos2, id est, At ego ridens: quin illum, inquam, de quo proverbium fertur, repositum piscem, qui in medium non trahitur vna cum chaenice Pythagorica. Licebit accommodare ad sermonem, aut fabulam, per se non admodum venustam, quae tamen iteretur non sine taedio. Conveniet in parcum ac de crastino sollicitum.

Non est eiusdem, et multa, et opportuna dicere.

Senarius proverbii vice celebratus, admonet vitandam multiloquentiam, quod fere labi necesse sit, quisquis multum loqui conetur.

Psaphonis aues.

*ya/fwnos o)/rniqes2, id est, Psaphonis aues. Vbi quis noua quapiam arte famam captat, vt cum aliquis subornat, a quibus laudetur, eisque veluti dictat encomia, quibus apud vulgus celebrari velit. Narrant in Libya fuisse quendam nomine Psaphonem, qui, diuinitatis opinionem affectans, quam plurimas aues cepit vocales, et humani sermonis dociles: eas sonare docuit haec verba, *me/gas2 qeo\s2 ya/fwn, id est Magnus deus Psaphon: atque ita doctas emisit in montes. At illae, quae didicerant, canebant, ac reliquas item aues sonare hoc docebant. Porro Libyes, cum ignorarent commentum, credentes id diuinitus accidere, Psaphoni rem diuinam facere instituerunt, ipsumque in deorum numerum retulerunt. Proverbium in collectaneis Apostolii reperitur.

Aut regem, aut fatuum nasci oportere [correction of the transcriber; in the print oportëre].

ANNAEVS Seneca, vir amoenissimi, vt Tacitus ait, ingenii, quod quidem ex eo liquet libello ludicro, quem scripsit in Claudium Caesarem, huiusmodi refert adagium, in eo, de

quo modo diximus opusculo, Aut regem, aut fatuum nasci oportet. Sed praestat illud ipsius verbis ascribere. Ego, inquit, scio me liberum factum, ex quo suum diem obiit ille, qui verum proverbium fecerat, aut regem, aut fatuum nasci oportere. Rursum in eodem libello: Occidit in vna domo Crassum Magnum, Scriboniam, Bassioniam, Assarios, nobiles tamen. Crassum vero tam fatuum, vt etiam regnare posset. Iterum alio in loco obscurius quidem, sed tamen eodem adlusit carmine,

Proinde primum omnium, principis animus omnibus erroribus liberandus est, vt perspiciat, quid vere honestum, quid vere gloriosum, quid vere magnificum. Deinde instillandum turpitudinis odium, et amor honesti, quo videlicet perspiciat, quid principem deceat, et nihil appetat, nisi quod sit bono, ac salutari principe dignum. Vt honestum vbi sit videat, et hoc vno metiatur omnia, nec vnquam ab hoc aberret scopo. Atque hanc vocant sapientiam, qua necesse est, vt princeps tanto caeteros antecellat mortales, quanto dignitate, opibus, ornatu, potentiaque antecedit. Eo spectat, quod Aegyptii simulacrum principis ita repraesentabant, vt oculum pingerent, cum sceptro. Nimirum, quod oculus in corpore, id verus princeps in republica. Quod sol in caelo, princeps in populo. Sol oculus mundi, princeps oculus multitudinis. Quod animus in homine, id princeps in ciuitate. Animus sapit, corpus obtemperat. Et imperat quidem animus corpori sed corporis bono, nec sibi gerit regnum veluti tyrannus, sed ei, cui praesidet. Denique Dei moderantis vniuersa, salutaris princeps viuam imaginem refert. Atque eo magnificentior est princeps, quo propius ad archetypi sui formam accessit. Deus nihil non perspicit, nihil non sentit, nullis corrumpitur affectibus. Ita potentissimus est vt idem sit optimus. Omnibus bene facit, etiam indignis. Sed ea res, si minus mutari potest, proximum tamen erat, diligenti institutione succurrere: et, si non licet idoneum imperio deligere, enitendum est, vt idoneum imperio faciamus eum, quemcunque fortuna nobis dedit. Videmus, qua solicitudine, qua cura, qua vigilantia paterfamilias educat puerum, vnius fundi dominum futurum. Quanto igitur maiori cura instituendus est is, qui vel magno omnium bono futurus sit bonus, aut magno omnium exitio malus, et de cuius vnius nutu salus aut pernicies pendebit orbis? Hic nobis iam tum infantulis adhibendus erat artifex quispiam egregius. Non enim recte fingitur princeps, nisi cum se nondum intelligit esse principem. Statim adsciscendus formator, in quo deligendo conveniet et hoc esse diligentiores, quod principem instituere licet. Hic in pectusculum adhuc vacuum, ac sequax instillet opiniones principe dignas, muniat optimis de honesto decretis, ostendat discrimen veri principis, ac tyranni, subiiciat oculis, quam deo propinqua res est salutaris rex, quam tetra bellua, quamque abominanda tyrannus. Admoneat eum, qui sibi gerit imperium, non Reipub. praedonem esse, non principem: nihil interesse inter piratas, et principes piratarum animo praeditos, nisi quod hi, quo sunt potentiores hoc maiorem adferunt

perniciem rebus humanis. Inculcet, quam multis hominum millibus, imo quam vniuerso mundo prodesse queat, si is vnum sapientem, ac bonum praestiterit virum. Ad hoc, vt princeps sit aliquis, non satis esse natum fuisse, non satis esse vetustas imagines, non sceptrum, non diadema. Animus sapientia praecellens, animus pro publica incolumitate semper solicitus, et nihil spectans, nisi commune bonum, principem facit. Praemoneat, ne se vel applausibus stultae plebeculae, vel adulatorum laudibus metiatur. Ne quid agat impulsu odii, amoris, irae, aut vllius affectus instinctu. In creandis magistratibus, in condendis legibus, in caeteris muniis, vnicum tantum spectet scopum, nempe honestum, et publicam vtilitatem. Non satis esse, si ipse nemini faciat iniuriam: officialium quoque suorum integritatem praestandam esse principi. Doceat, vt ad bene merendum de bonis sit propensissimus, ad ignoscendum facilis, ad puniendum non aliter accedat, quam amicus medicus, membrum deploratum amputaturus, aut inusturus: vt omnia studiose vitet, vnde perspiciat reipublicae magnum malum fore. Haec, atque huiusmodi decreta, sunt animo puerili, sapientum apophthegmatis, et laudatorum principum exemplis infigenda. Sed iam ad rem redeamus. Dictum est igitur: Aut fatuum, aut regem nasci oportere, quod huiusmodi ferme fuerint barbari reges apud veteres.

Minutula pluuia imbrem parit.

*yeka/des2 o)/mbron gennw=sai id est, Minutae guttulae imbrem parientes. Quoties res initio pusilla crescit in maius. Quemadmodum apud Plautum in Menaechmis:

Quare in minutis vigilandum, ne paulatim incidamus in maxima incommoda, admonente prouerbiali senario:

Citra vinum temulentia.

*)aoinos2 me/qh. id est, Ebrietas absque vino. Theophrastus, vt testatur in Symposiacis Plutarchus, *ta\ kourei=a a)/oinon me/qhn e)ka/lei, id est, Tonstrinas ebrietatem absque vino vocabat. Propterea quod illic desidentes, sermonibus ita temulenti redderentur, vt non aliter effutirent quidquid esset in animo, quam inter pocula solent ebrii, voces interdum per temulentiam effutientes per iugulum, vt ait Plinius, redituras. Horatius insolentiam, ebrietatem appellat: Fortunaque dulci ebria. Vulgo panariam ebrietatem appellant arrogantiam, licentiamque morum, quae secundis rebus comes esse consueuit. Et est haec quidem non paulo periculosior illa, quam vinum adduxit. Siquidem vini aestus pauculis horis, aut etiam somno deferuescit: haec multis in omnem vsque vitam durare consueuit.

Palmam ferre.

PALMAM ferre, et palmam tribuere, et palmam praeripere, et his consimiles orationes, tametsi propter frequentem vsum simplices esse videantur, tamen prouerbiali schemate dictae sunt. Neque enim palma per se victoriam significat, sed arborem e)mpedo/fullon, id est, perpetuo virentem frondibus, quam Graeci foi/nika

vocant. Cur autem ab hac potissimum fumta sit metaphora, illud arbitramur in causa fuisse, quod, quemadmodum in conuiuialibus quaestionibus refert Plutarchus, haec vna fuerit communis omnium sacrorum certaminum corona, cum alioqui singuli ludi peculiares quasdam arbores, aut herbas haberent, quibus victores insigniebantur: veluti laurum, oleam, myrtum, apium. Praetera sunt, qui putent hanc arborem initio Phoebo sacram fuisse ante laurum, et antiquissimum victoris insigne fuisse palmam, non aliam quampiam arborem. Quamobrem autem haec arbor potissimum delecta sit ad eum vsum ab antiquis, A. Gellius causam reddit libro Noctium Atticarum tertio, cap. sexto, scribens arbori palmae peculiare [perhaps: peculiarem] quiddam inesse, quod cum ingenio fortium virorum conueniat. Nam, si super eius, inquit, lignum magna pondera imponas, ac tam grauiter vrgeas, oneresque, vt magnitudo oneris sustineri non queat, non deorsum palma cedit, nec infra flectitur, sed aduersus pondus resurgit, et sursum nititur, recuruaturque: huiusque tam stupendae rei citat auctores, Aristotelem in septimo problematum libro, et Plutarchum in octauo Symposiacorum. Et Plutarchi quidem verba super hac re reperi in eo, quem Gellius citat lib. *foi/nikos2 ga\r cu/lon, a)\n a)/nwqen e)piqei\s2 barupie/zh|s2, ou) ka/tw qlibo/menon e)ndi/dwsin, a)lla\ kurtou=tai pro\s2 tou)nanti/on, w(/sper a)nqista/menon tw=| biazome/nw|. tou=to dh\ kai\ peri\ tou\s2 a)qlhtikou\s2 a)gw=na/s2 e)sti, tou\s2 me\n u(p' a)sqenei/as kai\ malaki/as2 ei)/kontas2 au)toi=s2 pie/zousi ka/mptontes, oi( de\ e)r)r(wme/nws2 u(pome/nontes2 th\n a)/skhsin ou) mo/non toi=s2 sw/masin, a)lla\ kai\ toi=s2 fronh/masin e)pai/rontai kai\ au)cou=ntai. id est, Nam palmae lignum, si super imposito pondere grauiter premas, haud deflectitur deorsum, verum in contrarium curuatur: perinde quasi resistens oneri vim facienti. Hoc ipsum sane accidit et in certaminib. athletarum. Etenim, qui per imbecillitatem, animique molliciem cedunt illis, eos premendo deflectunt. At, qui fortiter in eo studio perdurant, hi non modo corporis robore, verum etiam animi prudentia prouehuntur, atque augentur. Idem affirmat Plinius lib. 16. c. 42. Pondus, inquiens, sustinere validae, abies, larix, etiam in transuersum positae. Robur, olea incuruantur, ceduntque ponderi: illae remittuntur, nec temere rumpuntur, priusque carie, quam viribus deficiunt. Et palma arborum valida: in diuersum enim curuatur. At populus contra omnia inferiora pandatur: palma e contrario fornicatur. Idem affirmat Theophrastus libro de Plantis quinto. Hoc virilis animi robur, cum palmae genuina vi congruens, Virgilius scite descripsit, cum ait:

Duris vt ilex densa bipennibus
Nigrae feraci frondis in Algido
Per damna, per caedes, ab ipso
Ducit opes, animumque ferro.
Non hydra secto corpore firmior,
Vinci dolentem creuit in Herculem,
Monstrumve summisere Colchi
Maius, Echioniaeve Thebae.
Merses profundo, pulcrior euenit,
Luctere, multa proruet integrum
Cum laude victorem, geretque
Praelia coniugibus loquenda.

Relinque quippiam et Medis.

facito aliquid et Medis. Prouerbialis iocus in eos, qui ex conuiuio nihil reliqui faciunt, aut qui facultates vniuersas abliguriunt. Plutarchus in Symposiacis: *(hmi=n me\n ou)=n toi=s2 boiwtoi=s2 to\, leipe/ti kai\ mh/dois2 dia\ sto/mato/s2 e)stin e)c ou(= mh=doi th/n te fwki/da kai\ ta\ e)/sxata th=s2 boiwti/as2 a)/gontes2 kai\ fe/rontes2 e)pe/trexon, id est, Nobis quidem Boeotis illud in ore est: Relinque quippiam et Medis. Ex quo Medi et Phocidem ipsam, et extremos Boeotiae terminos incursarunt, omnia vexantes miscentesque populationibus. Subiicit autem, quod etiam vulgo hodie dictitant: leipe/ti kai\ ce/nois2 e)pelqou=sin, id est, Relinquito quippiam et hospitibus aduenturis. Adagium ad varios vsus trahi potest: aut per ironiam, vt si dicas diuiti, indignis et sumtuosis haeredibus suas opes destinanti relinquere, Relinque quippiam et Medis, hoc est, comparce tu quod dissipent ii, qui tibi male volunt, aut immodice profuso, aut intemperantius garrulo, quemadmodum in Phormione Terentius: Parce sodes, vt possis cum illa.

Deorum manus.

*dew=n xei/res2, Deorum manus. Olim per ironiam dicebantur efficacia illa pharmaca, quae plurimis ex rebus, et e longinquo petitis conficiuntur: quibus hodie tum medici, tum pharmacopolae vulgo faciunt imposturam. Plutarchus quarta decade tw=n sumposiakw=n, simul et prouerbium refert, et Erasistratum citat, huiusmodi medicorum mixturas improbantem: *)alla\ polu\ ma=llon o(/t' a)\n mignu/ntes2 ta\s2 basilika\s2 kai\ a)lecifarma/kous2 e)kei/nas2 duna/meis2, a(\s2 qew\n xei=ras2 w)no/mazon. e)rasi/stratos2 de\ e)le/gxei th\n a)topi/an kai\ periergi/an, o(mou= metallika\, kai\ botanika\, kai\ qhria/ka, kai\ ta\ a)po\ gh=s2, kai\ qala/tths2, ei)s2 to\ au)to\ sugkekrannu/ntas2. kalo\n ga\r, tau=ta e)a/santas2 e)n ptisa/nh| kai\ suku/a| kai\ u(drelai/w| th\n i)atrikh\n a)polipei=n. a)lla\ nh\ di/a to\ poiki/lon e)ca/gei, kai\ gohteu/ei th\n o)/recin, id est, Quin multo magis cum regales illas et efficaces variorum remediorum mixturas conficiunt, quas deorum manus appellarunt. Erasistratus autem coarguit absurditatem, et curiositatem eorum, qui simul et metallica, et herbaria, et ferina, quaeque terra gignit, quaeque mare, in vnum commiscuerunt. At bene haberet, si his omissis in ptisana, et cucurbita, et hydrelaeo medendi artem finissent. Verum per Iouem ipsa rerum varietas imponit nobis, et appetentiam illicit. Hactenus Plutarchus. Meminit huius adagii Galenus, tractatu 6. citans ex Erophilo. Libet obiter et C. Plinii verba hoc loco subscribere, quibus medicorum mixturas taxat. Ea sunt in praefatione libri 24. Hinc, inquit, nata medicina. Haec sola naturae placuerat esse remedia, parata vulgo, inuentu facilia, ac sine impendio, ex quibus viuimus. Postea fraudes hominum, et ingeniorum capturae, officinas inuenere istas, in quibus sua cuique homini venalis promittitur [correction of the transcriber; in the print promittittitur] vita. Statim compositiones, et mixturae inexplicabiles decantantur. Arabia atque India in remedio aestimantur. Hulcerique paruo medicina a rubro mari imputatur, cum remedia vera quotidie pauperrimus quisque caenet. Nam, si ex horto aut petatur herba, vel frutex quaeratur, nulla artium vilior fiet. Hactenus Plinius.

Quot homines, tot sententiae.

NIHIL vel hodie vulgo tritius est, quam haec Terentiana sententia: Quot homines, tot sententiae. Cui similis

Mille hominum species, et rerum discolor vsus.
Velle suum cuique est, nec voto viuitur vno.

Eodem pertinet et illud epigrammaticum, quod dictum est, inueniri qui non recusent agris paternis cedere: qui velit ingenio cedere, reperiri neminem. Horatius decentissimam [correction of the transcriber; in the print decentssimam] addidit allegoriam:

Tres mihi conuiuae prope dissentire videntur.
Poscentes vario multum diuersa palato.

Idem primam omnium Odam huius argumento sententiae conscripsit, aliis studiis alios duci, aliis alia cordi esset. Adlusit facetissime Terentius in Phormione, cum e tribus aduocatis primus ait, secundus negat, tertius deliberandum censet. Eam sententiam Euripides in Phoenissis latius explicuit:

*ei) pa=si tauto\ kalo\n e)/fu, sofo/n q' a(/ma, [note: in the print: a)/ma]
*ou)k h)=n a)\n a)mfi/lektos2, a)nqrw/pois2 e)/ris2.
*nu=n d' ou)/q' o(/moion ou)/den ou)/t' i)/son brotoi=s2
*plh\n o)noma/sai to\ d' e)/rgon ou)k e)/sti to/de.

Cunctis idem si pulchrum, et egregium foret,
Nulla esset anceps hominibus contentio.
At nunc simile nil, nil idem mortalibus,
Nisi verba forsan inter istos concinunt,
Arte tamen factisque conuenit nihil.

Eum ausculta, cui quatuor sunt aures.

INTER Graecanicorum prouerbiorum collectanea refertur: a)/koue tou= ta\ te/ssara w)=ta e)/xontos2, id est, Eum ausculta, cui quatuor sunt aures. Huius adagionis, huiusmodi quoddam interpretamentum adfert Zenodotus. Oraculo quondam fuisse responsum Entimo Cretensi, et Antiphemo Rhodiensi, vt eum obseruarent, cui quatuor essent aures. Is autem erat praedo quidam Phoenix, quem cauendum esse monebat oraculum. Porro, quod quatuor aures habere dictus est, non satis liquet, vere ne habuerit, an per allegoriam sit accipiendum, quod quatuor locis exploratores haberet dispositos. Verum illi, cum dei responsum tanquam ridiculum negligerent, in praedonem inciderunt, atque ab eo sunt extincti: Itaque ex hoc euentu vulgo natam esse paroemiam existimant. Sed nobis magis arridet, quod idem ex Aristophane grammatico refert, Lacedaemonios Apollinis simulacrum ita solere fingere, vt quatuor haberet aures, et manus totidem: vel quod, vt auctor est Sosibius, hac figura visus sit illis apud Amyclas pugnantibus: vel significantes, vt coniicimus, viro prudenti res quam plurimas tum audiendas esse, tum vsu vitae periclitandas. Porro creditum est antiquitus, nulla oracula fuisse certiora,

quam Apollinis. Vnde iactatum etiam illud, ta\ e)k tri/podos2. Atque ita monet prouerbium, audiendos esse illos, qui diuturno complurium rerum vsu prae caeteris sapiunt, ita vt fere faciunt senes. Vnde et apud Homerum laudatur Nestoris oratio, tanquam omnium auditu dignissima: et in Odysseae secundo libro, Aegyptium heroa senem primo loco loquentem facit:

Eodem spectauit Euripides in Phoenissis, ad quem locum adlusit Lucianus in Hercule Gallico:

*)=w te/knon, ou)x a(/panta tw=| gh/ra| kaka\
*)eteo/klees2 pro/sestin, a)ll' h( e)mpeiri/a|
*)/exei [note: in the print: *exei=] ti le/cai tw= new=n sofw/teron.

Verba sunt Iocastae iam anus ad Eteoclem adolescentem filium. Ea nos sic vertimus:

O gnate Eteocles, cuncta nequaquam mala
Adsunt senectae: nam per experientiam
Vsumque rerum, dicere haud nihil rudi
Potest iuuenta melius, ac prudentius.

Idem nunc vulgus nostratium effert, sub sordida quidem, sed tamen apta metaphora, cum aiunt: Prospectandum vetulo latrante cane: hoc est, nequaquam negligendum, quoties senes periculum cauendum admonent. Canes enim vetuli non latrant temere, quemadmodum iuuenculi.

Semper feliciter cadunt Iouis taxilli.

Senarius est prouerbio celebratus, dicique solitus in eos, quibus res omnes perpetuo quodam fortunae fauore, ex animi sententia cederent. Apparet translatum a talorum iactu, vbi fortassis antiquitus obseruatum est, Iouis talos feliciores esse. Nam mos erat iactibus alearum, ominis causa, Deorum, aut hominum nomina praefari. Vnde et Veneris iactus inter felices numeratur, vel prouerbio teste: Si saepe iacies, aliquando Venerem iacies, Nisi malumus ad Iouis victoriam, Iunonisque victae fabulam referre. Sunt, qui putant quadrare in eos, qui factis suis dignas poenas dependerint, quasi Ioue non sinente culpam inultam. Sed videtur non absurde dici posse et in viros fortunatos, ac praepotentes, quorum etiam parum recte factis applauditur, attestante versu prouerbiali.

Ab hac sententia non abhorret illud Euripidis in tragoedia, cui titulus Phoenissae:

Tum illud Homero frequens: *qeoi\ de/ te pa/nta du/nantai, id est, Caelestes omnia possunt.

Thessalorum commentum.

*qessalw=n so/fisma, id est, Thessalorum commentum, varias ad res accommodari scribit Suidas: tum ad eos, qui in acie locum deserunt: tum ad illis, qui cultu delicatiore vtuntur: tum ad hos, qui dolis quempiam circumueniunt. Natum autem arbitrantur ex huiusmodi quapiam historia: Arato Thessalo cuidam,

oraculo responsum est, caueret, ne clanculum vinceretur ab ijs, qui maiore, splendidioreque voto oraculum aduersus ipsum ambirent. Quod ille simulatque audiuit, votum nuncupat, sexcentum hominum capita Deo sacrificaturum. Deinde posteaquam ea, quorum gratia venerat, ex animi sententia confecisset, votum, ac sacrum persoluere sine fine cunctabatur, tanquam neque pium satis, neque dignum Apolline. Qua quidem ex re natum aiunt, vt postea quotannis hecatomben ei Deo polliceri sint soliti, neque reddere tamen, quod essent polliciti. Thessalorum fraudulentiam notat et Euripides in Phoenissis:

*kai/ pws2 noh/sas2 e)teoklh=s2 to\ qessalw=n
*ei)sh/gage to\ so/fism' o(mili/a| xqono\s2,

At sentiens hoc Eteocles, mox Thessalam
Adhibuit artem, gentis ob commercium.

Idem declarat Demosthenes in Olynthiaca prima: *ei)=ta ta\ tw=n qettalw=n, tau=ta ga\r a)/pista me\n h)=n dh/pou fu/sei kai\ a)ei\ pa=sin a)nqrw/pois2. id est. Accedunt, inquit, ad haec res Thessalorum, quae profecto cunctis quoque mortalibus natura, semperque infidae fuerunt. A quibusdam sic refertur hoc adagium: a)ei\ ga\r ta\ tw=n qessalw=n a)/pis2a. id est. Semper enim res Thessalorum infidae. Aristophanis enarrator ab Iasone natum prouerbium existimat, quod is Medeae promissam fidem soluerit. quod quidem illa illi exprobrat apud Ouidium in Heroidum epistolis. Prouerbii meminit et is, qui fragmenta nobis Athenaei tradidit.

Thessalorum alae.

*qessalikai\ pte/ruges2, id est. Alae Thessalicae. Prouerbiali ioco quondam dicebatur in vestes manicatas, quas Graeci xeipodotou\s2 vocant: quod hoc genere per luxum, ac delicias vterentur Thessali. Apud Maronem hoc amictus genus, tanquam parum virile, Troianis ab hostib. opprobatur.

Et apud Plautum quidam cultu Punico, velut auis exotica, ridetur propter manicas, aut angulos, alarum instar, vtrinque propendentes, atque extantes.

Thessala mulier.

*qessalikh\ gunh\, id est. Thessalica mulier. In veneficas, malarumque peritas artium dici solitum. Propterea quod ea gens praeter caeteras hoc nomine notata est, id quod ex Apuleiano Asino pluribusque scriptorib. alijs satis liquet. Vnde Horatius in Odis:

Plautus in Amphrytrione veneficum appellat Thessalum. Et Strepsiades apud Aristophanem in Nubibus consulit Socratem, an adhibenda sit Thessala incantatrix, quae lunam caelo detrahat, quo minus in Neomenia cogatur aes alienum reddere. Eam superstitionem in Thessalos a Medea profectam existimant: quae cum illac fugeret, per aerem vecta, scriniolum veneficijs, ac magicis herbis plenum deiecerit, eaque sparsa suppullulasse. Quin et Plinius libri trigesimi ca. 1. docet, magiam ad Thessalos vsque propagatam, diu ab ea gente cognomen obtinuisse, adeo, vt

Menander quoque, literarum subtilitatibus peritus, Thessalam cognominarit fabulam, complexam ambages feminarum detrahentium lunam.

Feras, non culpes, quod vitari non potest.

A. GELLIVS scribit, Publij Mimi sententias aliquot, ad communem sermonem accommodatissimas, vulgo circumferri solitas. e quibus haec vna est, quovis philosophorum dogmate salubrior: Feras, non culpes, quod vitari non potest. Quibus verbis admonemur, vt mala fatalia, quae nulla ratione possint neque declinari, neque propelli, saltem animi aequitate leniantur. Nec aliud tametsi verbis aliis docet Euripides in Phoenissis, cum ait:

Huc pertinet et illud scitum Varronis dictum. Vxoris vitium aut tollendum esse, aut ferendum. Item adagium, quod suo dicemus loco: *mh\ pro\s2 ke/ntron lakti/zein. id est. Ne contra stimulum calcitres.

Sursus versus sacrorum fluminum feruntur fontes.

PROVERBIALIS allegoria, qua quippiam praepostere fieri significamus, legitimasque rerum vices inuerti: quod genus sit, si puer senem admoneat, discipulus praeceptorem docere conetur, seruus imperare domino. Sumptum est adagium ex Euripidis Medea:

*)/anw potamw=n i(erw=n xorou=si pagai\,
*kai\ di/kh, kai\ pa/nta pa/lin stre/fetai.
*andra/si me do/liai boulai\, qew=n de\
*ou)k e)/ti pi/stis2 a)/rhre.

Quibus verbis chorus indicat, pristinum rerum ordinem inuerti: viros iam dolis muliebribus vti, neque manere promissis: contra mulieres audere virilia. Vsurpat hanc paroemiam Lucianus in Terpsione, vbi haeredipeta delusus Plutonem incusat quod ipse iuuenis adhuc morte praereptus esset superstite sene., quem captauerat, idque contra naturalem ordinem, a)/nw ga\r potamw=n tou= to/ge, inquit. Rursus idem in Apologia libelli, peri\ tw=n e)pi\ misqw=| suno/ntwn. *pollh\ gou=n h( diafwni/a tou= nu=n bi/ou pro\s2 to\ su/ggramma, kai\ to\ a)/nw tou= potamou= xwrei=n, kai\ a)nestra/fqai ta\ pa/nta, kai\ palinw|dei=n pro\s2 to\ xei=ron, tou=to a)\n ei)/h. i. Longe, inquit, lateque a scriptis tua nunc dissidet vita. Iamque illud, quidem aiunt, accideret, vt sursum versus incedant flumina, cunctaque pariter inuerterentur, at que in deterius recantarentur. Vsurpat et Diogenes Laertius in vita Diogenis Cynici narrans, quemadmodum Diogenes, vbi perinde quasi dominus esset, no seruus, hero suo mandaret, vt quod erat iussus faceret: atque ille prouerbio respondisset, a)/nw potamw=n i(erw=n. Atqui, si medicum, inquit, aegrotus, esses aere tuo mercatus, vtrum illi monenti pareres, an istum ad modum responderes a)/nw potamw=n. Vsurpat et Aristoteles in Meteorologicis. Eodem adlusit Virgilius in Aeneide, cum ait:

Vbi Seruius admonet subesse prouerbium de re neque verisimili, neque consistente, Flaccus in Odis sic extulit:

Quis neget arduis
Pronos relahi posse riuos
Montibus, et Tiberim reuerti:
Cum tu coemptos vndique nobiles,
Libros Panaeti, Socraticam et domum,
Mutare loricis Iberis
Pollicitus meliora, tendis?

Cum Paris Oenone poterit spirare relicta,
Ad fontem Xanthi versa recurret aqua.
Xanthe retro propera, versaeque recurrite lymphae,
Sustinet Oenonen deseruisse Paris.

Ad felicem inflectere parietem.

ARISTOPHANES in comoedia, cui titulus Ranae, bellissimum vsurpat adagium, quod vtinam in literis duntaxat extaret, non etiam in omnium prope mortalium vita:

*tau=ta me\n pro\s2 a)ndro/s2 e)sti
*nou=n e)/xontos2 kai\ fre/nas2, kai\
*polla\ peripleuko/tos2,
*metakulindei=n au(to ai)ei\
*pro\s2 to eu)= pra/ttonta toi=xon.

Nam viri prudentis illud,
Atque cordati, catique
Multum aquae cui nauigatum, vt
Semper ad felicius se
Cautus inflectat latus.

Prouerbium autem ita commodius effertur: pro\s2 to\n eu) pra/ttonta toi=xon r(e/pein. id est, In felicem parietem vergere. Aristophanis interpres translatum existimat ab his, qui naui vehuntur: qui, si quando nauis alterum latus fluctu deprimatur, protinus in alterum transcurrunt, quod altius extat ab vndis. Dicetur et in hos, qui commodi sui respectu semper ad potentiores, ac fortunatiores amicos applicant sese: ac quemadmodum muscae ad culinae nidorem aduolant, ita fortunam potiorem in amicitia, non fidem sequuntur. Aut qui, dum est anceps exitus belli, quietem agunt: porro, simul atque iam inclinarit fortuna, ac appareat, vtra pars sit victoriam reportatura, protinus ad eam adiunguntur. Hoc animo legitur fuisse Metius ille Virgilianus, et Polymnestor, qui, victricia arma secutus, magis quam hospitii fidem, Polydorum obtruncat, et auro vi potitur. Huiusmodi genus hominum eleganter notat idem Aristophanes in Pluto. Siquidem hic Chremylus iam diues factus, quaeritur sese obtundi huiusmodi salutatoribus, qui aurum olfecerant:

*ba/ll' e)s2 ko/rakas2. w(s2 xalepo/n ei)sin oi( fi/loi
*oi( faino/menoi paraxrh=ma, o(/t' a)\n pra/tth| tis2 eu)=.

Malam in crucem: vt res est molesta, vbi illico
Ad res secundas demum amici prouolant.

Interpres prouerbium subesse admonet, dici solitum in eos, qui tum amicorum consuetudinem deserunt, cum in periculis versantur. Caeterum poetam verbis in contrarium versis ad paroemiam adlusisse, quae recte sic efferri consuerit.

--- *tou\s fi/lous2
*)en toi=s2 kakoi=s2 xrh\ toi=s2 fi/loisin w)felei=n.
*(/ot' a)/n d' o( dai/mwn eu)= didw=, ti\ xrh\ fi/lwn.
*)arkei= ga\r au)to\s2 o( qeo\s2 w)felei=n qe/lwn.

Iuuare amicos rebus afflictis decet.
Quorsum opus amicis, cum benigna sors fauet?
Siquidem ipsa per se sufficit Rhamnusia,
Volens secundis adiuare fauoribus.

Idem poeta propius adlusit ad adagium in eadem tragoedia, nisi quod sententiam ad praecones retulit:

*to\ ga\r ge/nos2 toi=o/n d' e)st' e)pi\ tw=n eu)tuxh=
*phdw=s' a)ei\ kh/rukes2. o(/ de d' au)toi=s2 fi/los,
*(/os2 a)du/nhtai po/leos2 e)/n t' arxai=sin h)=|.

Namque id genus sunt vsque praecones, vti
Feliciorum partibus se accommodent,
Amentque demum hunc, qui sit inter principes,
Reique qui temperet habenas publicae.

*kai\ tw=n kalw=n me\n o(/s2 tis2 a)polau/ein qe/lei,
*sumplei=n de\ toi=s2 fi/loisin dustuxou=sin, ou).

Cui res secundae, huic nauiganti quilibet
Comes ire quaerit, non item infelicibus.

Huc pertinet, quod Aristoteles li. Moralium Eudemiorum 7. prouerbium dictum ostendit, xro/non deiknu/nai to\n filou/menon. id est. Tempus indicare, quis vere amet. Tempestas enim arguit amicitiam, ac fucatos illos amicos detegit.

Amico amicus.

QVOD est apud Terentium in Phormione: Solus est homo amico amicus: Donatus indicat esse paroemiam, atque ita legi apud Apollodorum, cuius vtique Phormio Graeca est: *mo/nos2 e)pi/statai filei=n tou\s2 fi/lous2. id est. Solus nouit diligere amicos. Aristopha. apud Athenaeum:

*)all' ou)de\n me/lei
*tw=n skwmma/twn moi, tw=n fi/lwn ga\r w) fi/los
*)/ergoisi xrhsto\s2, ou) lo/gois2 e)/fun mo/non.

--- At nil moror dicteria,
Amico amicus cum siem, factis: neque
Verbis modo prodesse propositum mihi,
Sed re simul, factisque.

Ipsa figura prouerbium prae se fert [correction of the transcriber; in the print praesefert], quemadmodum initio demonstrauimus. Quadrabit in eos, qui nullum officium refugiunt, modo gratum faciant amicis. Huic affine videtur illud Euripidis in Medaea:

*)allh/lous2 d' e)fi/lhsan i)/sw| zugw=|, h)= r(a\ to/t' h)=san
*xru/seioi pa/lai a)/ndres2, o(/t' a)ntefi/lhs' o( filhqei/s2.

Par amor ambobus, mortales aurei olim
Viuebant, tum cum redamabat amatus amantem.

Aristoteles apud Laertium crebro solitus dicere, w)= fi/loi, fi/los2 ou)dei\s2 significans veram amicitiam interiisse inter mortales.

Muneribus vel dij capiuntur.

Munera (crede mihi) capiunt hominesque, deosque.
Placatur donis lupiter ipse datis,

*pei/qein dw=ra kai\ qeou\s2 lo/gos.
*xruso\s2 de\ krei/sswn muri/wn lo/gwn brotoi=s2.

Donis vel ipsos dictitant flecti deos.
Certe inter homines, mille dictis luteum
Praepollet aurum prorsus, ac praeponderat.

Vnde Seneca, philosophi cuiusdam apophthegma referens, ait: Omnium esse dulcissimum accipere.

Manum de tabula.

M. TVLLIVS in epistola quadam: Heus tu manum de tabula, magister adest citius, quam putaramus. Videtur autem hac prouerbiali figura, Manum de tabula, admonuisse, vt desisteret a scribendis dicteriis. Adlusum autem apparet ad Apellis nobilissimi pictoris dictum, qui cum Protogenis opus immensi laboris, ac curae supra modum anxiae miraretur, ait omnia sibi cum illo paria esse, aut illi meliora, sed vno se praestare, quod manum ille de tabula nesciret tollere, memorabili praecepto, nocere saepe nimiam diligentiam Haec Plinius lib. 35. cap. 10. Proinde, si quando admonebimus, vt recedat aliquis ab opere, negotiove, quod in manibus habet, iubebimus illum manum de tabula tollere. Peculiariter autem conueniet in quosdam scriptores plus satis accuratos, et morosae cuiusdam diligentiae, qui sine fine premunt suas lucubrationes, semper aliquid addentes, adimentes, immutantes.

Emere malo, quam rogare.

M. TVLLIVS in Verrinis actionibus adagii vice citat, Emere malo, quam rogare. Quo significatum est, haudquaquam gratis accipi, quod precibus emitur, imo nihil emi carius, quam quod roganti datur. Durum enim illud verbum ingenuis animis, Rogo: nec inter amicos vnquam expectandum, auctore Seneca. Translatum a veterum consuetudine, qua vicinus a vicino supellectilem commodato rogabat, quam ipse forte domi non habebat. Hunc autem morem antiquitus fuisse, ex Plauti tum Aulularia, tum Rudentibus licet cognoscere. L. Apuleius in Floridis: Neque enim leui mercede emit, qui precatur, aut paruum pretium accipit, qui rogatur, adeo, vt omnia vtensilia emere potius velis, quam rogare.

Idem innuit, obscurius quidem, sed eleganter, Graecis celebratum prouerbium, quod alio reddemus loco, e)/uxou tw=| plhsi/on e)/xein, e)pi\ ple/on de\ th=| xu/tra|. id est. Precare vicino vt habeat, magis autem ollae. Significat autem, optandum quidem, vt vicinum habeas locupletem, a quo queas vtendum sumere, quod ipse domi non habes, verum multo satius esse, te ipsum domi possidere, quicquid postulat vitae vsus.

Manum non verterim Digitum non porrexerim.

PROVERBIALIS hyperbole, Manum non verterim, pro eo, quod est, nihil omnino laboro, aut mea nihil refert. Nihil enim facilius, quam manum vertere. Extat praeter alios apud Apuleium in Apologia magiae. Quid de me, inquit, Mezentius sentiat, manum non verterim. Item Cicero libro quinto De finibus: Ne manum quidem versuros fuisse. Idem eius operis lib. 3. Chrysippus quidem, et Diogenes detracta vtilitate, ne digitum quidem eius causa porrigendum esse dicebant, quibus ego vehementer assentior. Agit illic de gloria, siue bona fama, quae sit omnino contemnenda, si nihil adferat vtilitatis, iuxta illud e Satyra:

De pollice verso diximus alibi. Quintilianus libro vndecimo scribit: manuum gestus tantum habere momenti in pronuntiatione, vt propemodum velut altera lingua pro omnibus verbis loquatur. Sed admirationi proprie conuenit ille gestus, quo manus modice supinata, ac per singulos a minimo collecta digito, redeunte flexu simul explicatur, atque conuertitur. Interrogationi congruit ille, cum vertimus manum, vtcunque composita est. Quin et hodie manum erectam inuertimus, quoties discrimen minimum significamus. In sermone, quem modo citauimus ex Quntiliano, quod est Pro omnibus verbis, putamus rectius legi, Pro omnibus membris, vt intelligas, quid quid caeterarum corporis partium gestu significari potest, id solam praestare manum. Apud Plutarchum in vita Timoleontis, quidam missus ad Andromachum, post multa inhumaniter, ac barbarice dicta, manum denique porrexit, ac modo supinam, mox pronam ostendit, minitans hoc gestu se subuersurum illorum ciuitatem. At Andromachus ridens, nisi quod manu similiter supinata, ac mox versa, iussit illum quam primum abire, nisi vellet talem reddi nauem ipsius.

Semper Leontini iuxta pocula.

*)aei\ leo/ntioi peri\ tou\s2 krath=ras2, id est. Semper Leontini iuxta crateres. In voluptarios quadrabit, aut in eos, qui semper ijsdem studijs sunt addicti. Leontini Siciliae populi sunt, quos vbi Phalaris expugnasset, ne quando rebellionem pararent, ademptis armis ad compotationes, et voluptates reiecit: atque hinc natum adagium, quod refertur a Diogeniano.

Cestreus ieiunat.

*kestreu\s2 nhsteu/ei, id est. Cestreus ieiunat. De famelicis, et voracibus dici conuenit. Vnde et, qui fame oscitant, kestrei=s2 dicuntur, et kestreu/ein quod conuicium olim in Athenienses iactum tradit Hesychius. Alij malunt referre ad eos, qui vitam innocuam agunt, et ab aliorum iniurijs abstinent, nec vllum emolumentum ex sua innocentia ferunt. Etenim

Cestreus piscis genus quoddam, quod, reliquis mutua deuoratione victitantibus, vnum ab aliorum carnibus abstinet, ideoque non capitur esca, sed in limum abdit sese, atque ibi perdurat, et vt arbitrantur nonnulli, limo pascitur. Quin captus etiam non alitur escis, aut vllo animante, cum sit acutis dentibus. Quin ipse impune deuoratur a lupo, atque ob id quia non sit edax, parum est esculentus. In metu vero caput occultat, arbitrans totum corpus iam esse tutum. Vnde et Aristoph. apud Athenaeum.

Refertur adagium a Zenodoto, Diogeniano, Suida, Athenaeo libro Dipnosoph. 7. qui quidem praeter alia complura, et illud adscribit, piscem a nonnullis appellari ploten, et a congro devorari, vt congrum ipsum a muraena. Theodorus Gaza mugilem vertit.

Vbi amici, ibi opes.

PLAVTVS in Truculento: Verum est verbum quod memoratur: Vbi amici, ibidem opes. Citatur et a Fabio proverbii vice, lib. Orator. instit. 5. Sensus est, potiores esse amicos, quam pecuniam, et ad vitae praesidium plus habere momenti amicos citra pecuniam, quam absque amicis opes. Vnde et apud Scythas, auctore Luciano, is habebatur ditissimus, qui certissimos, et optimos amicos possideret. Verum si quis ad huius saeculi mores respiciat, adagium inuertendum existimabit. Vbi opes, ibi amici. Quandoquidem

Vulgus amicitias vtilitate probat. et
Illud amicitiae quondam venerabile nomen
Prostat, et in quaestu pro meretrice sedet.

Terra volat.

*(h gh= i(/ptatai id est, Terra volat. De re vehementer absona, quaeque nullo pacto fieri queat. Suidas hoc adfert exemplum tou= a)duna/tou. Iulianus in epistola quadam proverbii nomine refert mutato verbo, kou/fh h( gh=, kaqa/per o( lo/gos, id est, leuis terra, quemadmodum dicitur. Adagium hoc ad illorum affinitatem pertinet, quae retulimus alibi, zeu\s2 a)/pais2, id est, Iuppiter orbus. Et

Ilias malorum.

*)ilia\s2 kakw=n, id est, Ilias malorum. De calamitatibus maximis simul et plurimis. Propterea quod in Iliade Homerica nullum mali genus non recensetur. Vnde ex hac docti putant tragoediarum argumenta fuisse sumpta, sicut ex Odyssea comoediarum. Est autem opus verbosum, vigintiquatuor voluminibus vix absolutum. Vnde et quamuis orationem plus satis prolixam, Iliade longiorem vocant, vt Aeschines aduersus Demosthenem, tau=ta de\ ei)pw\n di/dwsin a)nagnw=nai yh/fisma tw=| grammatei=, makro/teron me\n th=s2 i)lia/dos2, kenw/teron de\ tw=n

lo/gwn ou(\s2 ei)/wqe le/gein, id est, His dictis decretum scribae legendum tradit, prolixius quidem Iliade, vanius autem verbis iis, quae dicere consueuit. Eustathius inuertit adagionem ad hunc modum, *kai\ paroimi/a me/n toi kakw=n i)lia/da fhsi\n, au(/th de\ kalou= panto\s2 i)lia\s2, id est, Iliadem malorum proverbium ait, at haec omnium bonorum Ilias. Synesius in epistola quadam ad fratrem: kai\ o(/lws2 kakw=n a)\n i)lia\s2 perie/sth th\n po/lin h(mw=n, id est, In summa, malorum Ilias circumstetit vrbem nostram. Plutarchus in praeceptis coniugalibus, o( de\ e)kei/nwn i)lia/da kakw=n e(/llhsi kai\ barba/rois2 e)poi/hsen, id est, At illorum nuptiae Iliada malorum Graecis ac Barbaris inuexerunt. Loquitur enim de coniugio Paridis et Helenae, quod inaestimabilium malorum fuit causa. Vtitur et M. Tullius in epist. ad Atticum. Tanta malorum impendet Ilias.

Lerna malorum.

*le/rnh kakw=n, id est, Lerna malorum, de malis item plurimis simul in vnum congestis, et accumulatis. Paroemiam Strabo commemorat, lib. Geographiae octauo scribens, Lernam lacum fuisse quempiam, Argiuorum ac Mycenaeorum agro communem, in quem cum passim ab omnibus purgamenta deportarentur, vulgo natum proverbium, le/rnh kakw=n, id est, Lerna malorum. In hoc loco poetae fingunt hydram illam septem capitum constitisse, quam Hercules igni Graeco confecerit. Eam autem hydram Hesiodus scribit ex Echidna et Typhaone prognatam, alitam a Iunone: nimirum in odium Herculis. Zenodotus ait, locum quempiam fuisse in Argolica, in quem cum omne sordium genus promiscue coniicerent, foetidas inde ac pestilentes nebulas solitas exhalari. Quanquam rectius autumat, vt adagium ad Danaidum fabulam referatur. Nam ferunt Danaum quinquaginta iuuenes, Aegypti filios, quibus totidem filias suas collocarat, omnes eadem nocte trucidasse, atque horum capita in eum locum fuisse congesta. Hinc ortum esse proverbium. Neque vero negat fieri potuisse, vt contumeliae causa in eundem locum, in quo capita composuerat, iusserit et purgamenta comportari. Itaque, quoties hominem significamus vehementer infamem, atque omni turpitudinis genere contaminatum, aut coetum hominum pestilentium, quasique sentinam et colluuiem facinorosorum, recte dicemus le/rnhn kakw=n, id est, Lernam malorum. Apud Hesychium. Cratinus comicus theatrum, quod ex varia mixtaque homium colluuie constaret, le/rnhn qeatrw=n [note of the transcriber: in the print: qeatw=n] appellauit.

Thesaurus malorum.

*qhsauro\s2 kakw=n, id est, Malorum thesaurus. Ad eundem modum inuenitur cum alibi, tum apud Euripidem in Ione:

Aceruus bonorum.

*)agaqw=n swro\s2 id est, Bonorum aceruus. De opibus ingentibus. Vnde et frequenter extructas dapes, extructas opes, et cumulatas opes pro copiosis legimus, tanquam aceruatim congestas, neque pondere, neque numero, sed ipso cumulo infusas. Aristophanes in Pluto:

Adlusit autem ad senectutem illorum iam capulo vicinam. Nam soro\s2 per o)mikro\n. tumulum significat sepulcralem, swro\s2 per w)me/ga cumulum, atque aceruum. Proinde consentaneum est, seruum eius vocis syllabam data opera perperam pronunciasse. Haec atque id genus alia tum fiunt venustiora, quemadmodum iam saepius admonuimus, si paulo longius a simplici sensu detorqueantur. Veluti, si quis dicat, in aliis oratoribus alias atque alias eminere dicendi virtutes, in M. Tullio vno tw= pa/ntwn a)gaqw=n swro\n ei)=nai, id est, Omnium bonorum aceruum esse. Resipiunt huius adagii naturam illa Ciceroni familiaria, Cumulare officiis, Cumulatissime satisfacere, Cumulus meritorum.

Bonorum myrmecia.

*)agaqw=n murmhki/a, id est, Bonorum myrmecia, de immensis opibus. Nam Myrmecia Graece significat cauernam, aut agmen formicarum. Quanquam ab illis formicis sumptum videri potest, de quibus meminit Plin. lib. 11. cap. 301. quas ait esse colore felium, magnitudine luporum Aegypti. Eas in septentrionali Indorum, qui Dardae vocentur, regione aurum e cauernis egerere. Erutum hyberno tempore, Indi furantur aestiuo feruore, conditis propter vaporem intra cuniculos formicis: quae tamen odore solicitatae provolant, neque raro lacerant, quamuis praevelocibus camelis fugientes. Atque huc videtur respecisse Diuus Basilius, cum scribit ad nepotes, quicquid vltra necessitatem vsus superesset, siue id esset Lydia gleba, siue formicarum auriferarum opus, hoc magis esse contemnendum, quo minus esset eo opus. Quanquam nihil prohibet, quo minus ad nostras formicas referatur, non solum propter innumerabilem agminum multitudinem, verumetiam propter genuinam quandam animantis in accumulando penore industriam, ore trahentis quodcunque potest, atque addentis aceruo, quemadmodum scripsit Flaccus. Qua quidem ex re factum opinamur, vt antiquitus formicarum coetus opulentiam portenderit. Quemadmodum testatur Cicero libro de

Diuinatione primo: Midae, inquiens illi Phrygio, cum puer esset, dormienti formicae in os tritici grana congesserunt. Ditissimum fore praedictum est. Quod evenit. Huc adlusit Theocritus in Encomio Ptolemaei.

turbam hominum frequentem significans. Huic affine generi est, quod Plato lib. de repub. 9. to\ tw= h(donw=n smh=nos dixit, id est, voluptatum examen: et Socrates apud Plutarch. Cheronensem, a)retw=n smh=nos, id est, virtutum examen, pro turba, numeroque immenso. Porro locus, quem adducit Plutarchus, est in Memnone Platonis. Confine est his, quod idem adducit in Cratylo, smh=nos2 sofi/as2, id est, examen eruditionis. Item quod apud Athenaeum lib. 8. Alexis scripsit in Pamphila:

Dathus bonorum.

*da/qos2 a)gaqw=n, id est, Dathus bonorum, in eandem sententiam dici consueuit. Est autem Dathus Thassiorum colonia iuxta Strymonem, cum alioquin opulenta, ac florens, tum quod habet etiam auri venas, vt hinc in proverbium abierit, *da/qos2 a)gaqw=n, id est, Dathus bonorum, de conferta rerum opulentia. Proverbii praeter alios meminit Suidas, apud quem legimus dato\s2 non da/qos2.

Thassus bonorum.

*qa/ssos a)gaqw=n, id est, Thassus bonorum. Similiter natum adagium, nempe a loci fertilitate. Nam Thassus insula est iuxta Thraciam. Zenodotus huiusmodi quandam fabulam refert: Callistratus orator, demigrans Athenis, persuadere conatus est Atheniensibus, vt regionem, quae ex aduerso erat, incolerent, multa splendida de eius feracitate iactitans, et quod auri venas haberet, et quod glebam optimam. Denique in summa, inquit, Thassus bonorum est, hinc in vulgi sermonem abiisse, qa/ssos a)gaqw=n, id est, Thassus bonorum, de iis, qui splendida pollicentur [correction of the transcriber; in the print pollicentnr].

Hostium munera non munera.

PRISCORVM superstitio credidit, obseruanda vel maxime munera, a quibus, quo animo mitterentur. Propterea quod quae darentur ab iis, qui nobis male cuperent, exitio plerumque fuisse constaret. Ita vt fuit pyxis illa fallax, per Pandoram a Ioue Prometheo missa. Quemadmodum fuit et vestis, qua Medea nouam nuptam Iasonis donauit. Rursum vestis illa, quam Deianira misit Herculi. Proverbiorum interpretes existimant hanc paroemiam ex historia natam, quae refertur apud Homer. Ilia. lib. 7. Narrat autem Hectorem et Aiacem, inita amicitia, dona inter sese permutasse, atque Hectorem Aiaci donasse gladium, Aiacem Hectori dedisse baltheum: deinde pariter ambob. suum munus exitio fuisse. Siquidem Aiax victus ab Vlysse, cognitisque iis, quae per insaniam tum dixerat, tum fecerat, eodem gladio sibi necem consciuit. Item Hector per occasionem balthei occisus est ab Achille iuxta muros Troianos. Adagium refertur apud Sophoclem in Aiace Mastigophoro, sed ita refertur, vt non

ab Aiace natum, sed tanquam vetus iam tum ab eo videatur vsurpari. Siquidem is, posteaquam mori decreuisset, execratur eum gladium, quem quondam ab inimicissimo dono acceperat, eumque sibi fuisse inauspicatissimum ait, neque quicquam omnino postea feliciter apud Argiuos successisse. Deinde suspicionem hanc vulgato dicto confirmans ait,

*)all' e)st' a)lhqh\s2 h( brotw=n paroimi/a,
*)exqrw=n a)/dwra dw=ra, k' ou)k o)nh/sima.

Quin verum id est mortalium proverbium,
Non esse dona, dona quae veniant tibi
Ab hoste, verum inauspicata, ac noxia

*(ektwr ai)/anti ci/fos w)/pasen, e(/ktori d' ai)/as2
*zwsth=r'. a)mfote/rwn h( xa/ris2 ei(=s2 qa/natos2.

Aiaci datus ensis ab Hectore, baltheus Aiace
Hectori, vtrique suum donum erat exitio.

*ou(/tws2 e)c e)xqrw=n au)tokto/na pe/mpeto dw=ra
*)en xa/ritos2 profa/sei moi=ran e)/xonta mo/rou.

Atque ita ab hoste hosti veniunt lethalia dona,
Quae studii specie fata necemque ferunt.

Huc spectat et illud, quod apud Euripidem Medea recusans Iasonis xenia, tanquam perniciem allatura:

De gladio loquitur ab Aenea relicto, quo Dido sese confodit, quem Aeneam hostem, et impium eadem vocat. Huc referendus proverbialis ille senarius.

Proverbium accommodari poterit etiam ad illos, qui pauperes munusculis quibusdam captant diuites, ad eum modum liberalitatem illorum velut elicientes. Neque enim hoc est dare munus, sed flagitare. Vnde Plutarchus in commentariolo, peri\ *ei tou= e)n delfoi=s2, probat, quod Dicaearchus Archelao dictum ab Euripide putat,

*ou) bou/lomai ploutou=nti dwrei=sqai pe/nhs2,
*mh/ m' a)/frona kri/nh|s2, h) didou\s2, ai)tei=n dokw=.

Donare pauper diuiti velim nihil,
Ne stultus habear scilicet, si muneris
Titulo, atque specie dona videar poscere.

Quadrabit et in eos, qui per artes magicas daemonum vtuntur obsequiis. Nam ea demum exeunt in perniciem vtentium: et in haeredipetas: postremo, qui quouis officio captant, non ex animo, sed aliud spectantes [correction of the transcriber; in the print spectan. tes]. Itaque mutatione voculae nouabitur paroemia: nempe hoc pacto:

*kola/kwn a(/dwra dw=ra, et penh/twn a)/dwra dw=ra. Denique poihtw=n a)/dwra dw=ra quemadmodum admonuimus in operis initio.

Dauus sum, non Oedipus.

OEDIPI ingenium scite proponendis simul et disioluendis aenigmatum scyrpis nobilitatum est, propter dissoluta Sphingis problemata, adeo vt in prouerbium abierit eius nominis apellatio. Velut apud Terentium in Andria, seruus, dissimulans intelligere quod herus dixerat, Dauus, inquit, sum, non OEdipus. Id quod commutato nomine potest ad quemlibet accommodari: Paulus sum, non OEdipus: Antonius sum, non OEdipus. Quin ipsa per se figura prouerbialis est, potestque ad eundem modum fingi ex quavis vel persona, vel re vulgo nobilitata. Vt, Qui possim haec omnia meminisse? Petrus sum, non Lucullus. Qui possim tantis sufficere laboribus? Nicolaus sum, non Hercules. Qui potero rem tam duram persuadere? Ricadus sum, non Cicero. Sed Terentiano dicto simile est illud Euripidis in Hippolyto coronam gestante,

*ou)/toi pe/fuka ma/ntis2, w(/ste mh\ klu/wn
*)ecistorh=sai sw=n o(do\n bouleuma/twn.

Ergo torqueri poterit in eos, qui de industria loquuntur obscurius, et ai)nigmatikw=s2, aut in eos, qui vel ob imperitiam, vel superstitiosam incognitarum vocum affectationem, stylum obscurant, ac vate magis egent, quam lectore. Cuiusmodi fuisse Heraclitum, tum Plato locis aliquot, tum Aristoteles Rhetoricae artis lib. 3. testatur, additque eam hominis obscuritatem ex ancipiti verborum compositione fuisse profectam, cum incertum esset, vtrum verbum aliquod esset referendum, ad superiora ne, an sequentia. Proinde ad huius intelligendos libros Socrates Delio quopiam natatore opus esse dixit. Ad quod adludens Martialis, ita iocatur in Sextum obscuritatis affectatorem.

Non lectore tuis opus est, sed Apolline libris.
Iudice te maior Cinna Marone fuit.

Eundem Heraclitum cum suo vitio, Iouiniano diuus opprobat Hieronymus. Quanquam Laertius scribit eum philosophum, si quando libeat, oratione luculentissima vti, vt appareat ex industria affectatam obscuritatem: adeo vt discipulis etiam solitus sit praecipere sko/tison, id est, obscura.

Finem vitae specta.

EXTAT apud Herodotum historia longe notissima, quemadmodum Solon Croeso responderit, nemini competere nomen beati, nisi qui feliciter vitae cursum peregisset. Quod referens Iuuenalis.

Quem vox, inquit, facunda Solonis
Respicere extremae iussit spatia vltima vitae.

*(/wste qnhto\n o)/nt', e)kei/nhn th\n teleutai/an i)dei=n
*(hme/ran, e)piskopou=nta mhde/n' o)lbi/zein, pri\n a)\n
*te/rma tou= bi/ou pera/sh| mhde\n a)lgeino\n paqw\n.

*lo/gos2 me/n e)st' arxai=os2 a)nqrw/pwn fanei\s2,
*(ws2 ou)k a)\n ai)w=n' e)kma/qois2 [note: in the print: e)kma/qoi] brotw=n, pri a)\n
*qa/noi [sic] tis2, ou)t' ei) xrhsto\s2, ou)/t' ei)/t' w)= [sic] kako\s2.

Vetus inter homines extat hoc prouerbium,
Haud posse quenquam quempiam cognoscere,
Bonus an malus sit, antequam fatalibus
Defunctus annis, vltimum obierit diem.

*xrh/ d' ou)/pot' ei)pei=n ou)de/n' o)/lbion brotw=n
*pri\n a)\n qano/ntos2 th\n teleutai/an i)/dh|s2.

Ne quempiam pronunties mortalium
Vnquam beatum, citius, atque mortuo
Illo, supremum videris vitae diem.

Ne quempiam horum quos benignis flatibus
Fortuna prouehit, beatum enuncies
Prius atque vita excesserit feliciter.

--- *th=| de\ nu=n tu/xh|
*brotoi=s2 a(/pasi lampra\ khru/ssei maqei=n,
*to\n eu)tuxei=n dokou=nta mh\ zhlou=n, pri\n a)\n
*qa/nont' i)/dh| tis2, w(s2 e)fh/meroi to/xai.

--- Caeterum hoc rerum statu
Mortalibus denunciat palam omnib.
Docetque, ne qui prosperis successibus
Vti videtur hunc beatum existiment
Prius, atque demigrasse vita viderint.
Vsque adeo sunt mutabiles rerum vices.

--- Sed scilicet vltima semper
Expectanda dies homini est: dicique beatus
Ante obitum nemo, supremaque funera debet.

Posterioribus melioribus.

INTER Graecanicas paroemias refertur, deute/rwn a)meino/nwn. id est, Alteris melioribus. Quo significabant, ea, quae prima experientia parum bene successerant, secunda nonnunquam commodius euenire, et prioris consilii erratum, posteriore consilio corrigi. Quod quidem nonnulli putant a Sacris ortum, in quibus si prima victima non fuisset litatum, iterabant sacrum, meliora sperantes. id quod satis indicat leno Plautinus, qui saepius Veneri caesa victima litare non poterat. Plato lib. de legib. 4. videtur ad talorum iactum, aut lusum consimilem referre. Propterea quod non raro fit, vt, cui lusus incommode ceciderit, is de integro nouari ludum, atque iterari postulet, sperans fore, vt iam felicius ludat. Ait enim, *pa/lin ou)=n, oi)=on fa/sin oi( pai/zontes, a)meino/nwn e)c a)rxh=s2 deute/rwn e)panapolh/swmen. id est, Rursm igitur, quemadmodum ludentes dicere consueuerunt, secundis denuo melioribus repetamus. Quanquam et hoc loco pai/zontes2 referri potest non ad lusum aliquem, sed iocum magis prouerbialem. Sed

interpretamento priori Tullius adstipulatur, qui secundo De diuinatione libro sic ait: Quae est autem inconstantia deorum, vt primis minentur extis, bene promittant secundis? Idem in Philippicis oratione duodecima: Posteriores enim cogitationes, vt aiunt, sapientiores esse solent. Idem ad Quintum fratrem: Ego vero nullas deute/ras2 fronti/das2 habere possum in Caesaris rebus, hoc est, nullum idoneum reperio consilium, quo superioribus malis possim mederi. Huc respexit et Dauus ille Terentianus, cum ait:

Quin eodem adlusisse videtur et Aristoteles primo tw=n meta\ ta\ fusika\ lib. cum ait: *dei= de\ ei)s2 tou)nanti/on kai\ to\ a)/meinon, kata\ th\n paroimi/an, a)poteleuth=sai. Loquitur de iis, qui, causarum naturalium admiratione prouocati, accedunt ad philosophandum. Quos causis cognitis vult iam desinere mirari, et ad meliora conuerti. Porro prouerbium videri potest ex Euripidis ortum tragoedia, cui titulus, Hippolytus coronatus,

Verba sunt nutricis ad Phaedram quasi recantantis, ac palinodiam canentis superioris orationis, posteaquam videt eam de moriendo cogitare. Respexit huc et in Supplicibus:

*)all' e)n do/mois2 me\n hn/ [note of the transcriber: in the print: hn)/] ti mh\ kalw=s2 e)/xh|,
*gnw/maisin u(ste/raisin e(corqou/meqa,
*ai)w=na d' ou)k e)/cestin.

In aedibus si quid parum recte est, licet
Corrigere posterioribus sententiis,
At non item aeuum.

Inde et meta/noia dicta Graecis, quod posterior cogitatio perspicit aliter agendum fuisse.

Actum est.

PROVERBIALITER his verbis etiam hodie desperationem significamus, Actum est. Graece pe/praktai. Euripides in Hippolyto coronato:

Terentius in Eunucho: Actum est, ilicet, peristi. Donatus existimat, Actum est, sumtum a iure, ilicet a iudicio, peristi a supplicio. Nam haec tria pariter verba, incremento quodam indicant desperationem. Quoniam autem fas non erat rescindere iudicum sententiam, et eadem de re bis iudicium adipiscier, vt ait Terentius, vulgo receptum est, vt de negotiis desperatis actum esse diceretur. Etiamsi postea repertum est, vt quidam per iudicem in integrum restituerentur. Aut certe ideo dictum est, actum est, quod quicquid peractum est, hoc iam infectum esse non potest, iuxta prouerbiales sententias, quae testantur, ne Deo quidem permissum esse, vt, quod factum sit, efficiat infectum. Plautus: Nisi quid rei praesidium apparas, acta haec res est. Certum est moriri. Dicimus autem vel absolute, Actum est, vel cum adiectione quapiam huiusmodi: Actum est de Republ. Actum est de tuis omnibus. Actum est de rebus humanis. Actum est de tua salute, ni vigilas.

Fumos vendere.

NIMIS quam elegans adagium extat apud Martialem: Fumos vendere, pro eo, quod est, principum

beneuolentiam, simulato commendationis officio, per occasionem familiaritatis, pretio vendere. Nam fumus initio quidem magnum quiddam esse videtur, verum euanescit illico. Martialis carmen hoc est:

Vendere ne vanos circum palatia fumos,
Plaudere nec Cano, plaudere nec Glaphyro.

Vnde et praestigiosam rerum magnarum spem, atque ostentationem, fumum ac nebulas vocamus. Diuus Hieronymus contra Rufinum: De tanta librorum sylua vnum surculum, ac fruticem proferre non potes. Hi sunt veri fumi, hae nebulae. Nam Rufinus opprobrarat Hieronymo, quod poetarum literas quasi fumos obiiceret virginibus non intellecturis. At Hieronymus prouerbii telum imperite tortum, in eum retorquet doctus, indicans eo verbo non obscuritatem, sed inanem, ac falsam ostentationem significari. Plutarchus de Deo Socratis: to\n de\ tu/fon w(/sper tina\ kapno\n filosofi/as2 ei)s2 tou\s2 sofista\s2 a)poskeda/. id est, Fastum autem, ceu fumum quendam philosophiae, in sophistas dispersit. Porro genus hoc hominum, maximam aularum regalium pestem, Aelius Lampridius eleganter, ac luculenter exponit in Imperatoris Heliogabali vita. Eius verba libuit subscribere: Zoticus, inquit, sub eo tantum valuit, vt ab omnibus officiorum principibus sic haberetur quasi domini maritus esset. Erat praeterea idem Zoticus, qui hoc familiaritatis nomine abutens, omnia Heliogabali dicta, ac facta venderet, fumis quam maxime diuitias enormes sperans, cum aliis atque aliis polliceretur, omnes falleret. Egrediensque ab illo singulos audiret: dicens, de te hoc locutus sum, hoc de te audiui, hoc de te futurum est. Vt sunt homines huiusmodi, qui, si admissi fuerint ad nimiam familiaritatem principum, famam non solum malorum, sed et bonorum principum vendunt: et qui stultitia, vel innocentia imperatorum, qui hoc non perspiciunt, infami rumigeratione pascuntur. Hactenus ille. Caeterum adagium fecit insignius, Thurini Verconii supplicium, quod quidem in vita Alexandri Seueri, idem Aelius refert ad hunc modum: Solus, inquit, post meridiem, vel matutinis horis, idcirco numquam aliquos videbat, quod ementitos de se multa cognouerat, speciatim Verconium Thurinum, quem cum familiarem habuisset, ille omnia vel fingendo sic vendiderat, vt Alexandri quasi stulti hominis, et quem ille in potestate haberet, et cui multa persuaderet, infamaret imperium. Sicque omnibus persuaserat, quod ad nutum suum omnia faceret. Denique hac illum arte deprehendit, vt quendam immitteret, qui a se quiddam publice peteret, ab illo autem occulto, quasi praesidium postularet, vt pro se Alexandro secreto suggereret. Quod cum factum esset, et Thurinus suffragium promisisset, dixissetque se quaedam imperatori dixisse, sed in eo pendere, vt adhuc impetraret, euentum vendens. Cumque iterum iussisset Alexander interpellari, et Thurinus quasi aliud agens, nutibus annuisset, neque tamen interim quidquam dixisset: impetratum aut esset, quod petebatur, Thurinus autem ab illo, qui meruerat, fumi venditor ingentia praemia percepisset, accusari eum Alexander iussit: probatis per testes omnibus, et quibus praesentibus quid accepisset, et

quibus audientibus quid promisisset, in foro transitorio ad stipitem illum ligari praecepit, et fumo apposito, quem e stipulis, et lignis humidis fieri iusserat, necauit, praecone dicente: Fumo punitur, qui vendidit fumum. At, ne in vna tantum causa videretur crudelior fuisse, quaesiuit diligentissime antequam damnaret, et inuenit Thurinum saepe etiam incausis ab vtraque parte accepisse, cum euentus venderet, et ab omnib. qui aut praeposituras, aut prouincias acceperant. Atque inibi paulo post: Nec dedit alicui facultatem vel fumorum vendendorum de se, vel sibi de aliis male loquendi, maxime occiso Thurino, qui illum quasi fatuum, et vaecordem saepe vendiderat. Quid autem dixerit forum transitorium, ipse in eiusdem vita videtur explicare, cum alio quodam loco sic ait: Qui de eo fumum vendiderat, et a quodam militari centum aureos acceperat, in crucem tolli iussit per eam viam, qua esset seruis suis ad suburbana imperatoria iter frequentissimum. Porro genus illud supplicii Auidius Cassius imperator primus excogitasse legitur, vt stipitem praelongum poneret, pedum centum octoginta, id est, materiam, et e summo vsque ad imum damnatos ligaret, et ab imo focum apponeret, incensisque aliis, alios fumi cruciatu, timore etiam necaret. Hactenus ille. Immane profecto supplicium, sed tamen factis tam pestilentibus dignum. Vtinamque nostri temporis principes Alexandrum Seuerum curent imitari, qui, cum esset ethnicus, praeterea Syrus genere, postremo vehementer adolescens, tamen adulatoribus, delatoribus, iudicibus furacibus, fumi venditoribus, atque id genus aulae pestibus vsque adeo erat infensus, vt vir alioqui morib. placidissimis his demum esset implacabilis.

Anchora domus.

SIMILI figura apud eundem Euripidem Hecuba Polydorum familiae, gentisque anchoram nominat.

Porro anchoram Graecis pro refugio prouerbialiter vsurpari solere, alibi notauimus, cum Sacram anchoram exponeremus. Denique quicquid illud est, cui innitimur, cuiusque fulcimur fiducia, anchoram vocant, sumta a nauibus metaphora, quae cum anchoris fultae sunt, veluti defensae a fluctibus quiescunt. Vnde et illud apud Aristidem in oratione Panathenaica prima: *pa/ntes2 e)pi\ duoi=n o(rmei=n e)/docan oi( e(/llhnes2. id est, Omnes Graeci sibi videbantur in portu quodam esse, duabus nixi anchoris, quasi gemino fulti praesidio.

Contra stimulum calces.

*pro\s2 ke/ntra lakti/zein. id est, Contra stimulos iactare calcem, est frustra repugnare iis, quos vincere nequeas, aut eos prouocare, qui lacessiti noceant, aut reluctari fatis, et incommodum, quod euitare non queas, impatienter ferendo, non solum non effugere, verum etiam conduplicare. Veluti, si quis vxorem nactus rixosam assidue cum ea litiget, nihil profecturus, nisi quod illam reddat rixosiorem. Terentius in Phormione: Nam quae inscitia est aduersum stimulum calces? Donatus paroimi/an esse admonet cum eclipsi, deesse enim iactare, quod vnico verbo Graeci dicunt, lakti/zein. Plautus in Truculento: Si stimulos

*qu/oim' a)\n ma=llon, h)\ qumou/menos2
*pro\s2 ke/ntra lakti/zoimi qnhto\s2 w) qew=|.

Potius sacra illi fecerim, quam calcibus
Stimulos ferire coner, iracundia
Citus in deum, mortalis ipse cum siem.

Pindarus in Pythijs, *poti\ ke/ntron de/ ti laktize/men tele/qei. id est. Contra stimulum autem calcitrare est. Metaphora ducta est a bobus, quos agricolae lignis praeacutis a tergo fodiunt, vnde et bouke/ntai dicuntur in prouerbio.

Quod si quando calcibus repugnent aduersus stimulum, grauius etiam laeduntur boues: tantum abest, vt stimulo noceant. Plutarchus in commentario peri\ th=s2 a)orghsi/as2, cuiusdam meminit Ctesiphontis pancratiastae, qui per iracundiam mulae calcitranti recalcitrarit.

In aurem dicere.

*ei)s2 ou)=s2 le/gein, id est. In aurem dicere, vel hodie vulgo dictitant, pro eo, quod est, clanculum, ac secreto committere: Translatum ab iis, qui, propius admoti, ad aurem insusurrant, quae nolint ab alijs exaudiri. Vnde et illud apud Homerum aliquoties.

Lucianus in Gallo, *pro\s2 ou)=s2 tisi\ tw\n surakousi/wn koinologou/menos, id est. Ad aurem cum Syracusanis quibusdam communicans.

Nec obolum habet, vnde restim emat.

PROVERBIALIS hyperbole, in eos, qui maxima rei familiaris inopia laborant, Lucianus in Timone, *xqe\s2 me\n ou)de\ o)bolo\n, w(/ste pri/asqai bro/xon, e)sxhko/tas2, id est. Qui pridie ne obolum quidem habebant, quo laqueum emerent. Pauperrimus autem sit oportet, qui tenuitatis taedio sese laqueo praefocare velit. Porro plus quam pauperrimus videtur, cui ne nummulus quidem suppetit, vt restim emat, qua se suspendat.

Hinnulus leonem.

PROVERBIALIS est allegoria, o( ne/bros2 to\n le/onta, id est. Hinnulus leonem: subaudiendum cepit, vicit, aut prouocat, aut id genus aliquid pro ratione sententiae: Quoties praepostero rerum ordine, qui viribus multo est inferior, superat potentiorem. Lucianus de captatore testamenti, qui iuuenis a sene, captator a captato captus est: tou=to e)kei=no to\ th=s2 paroimi/as2, o( ne/bros2 to\n le/onta, id est, Hoc est illud, quod prouerbio dicunt, Hinnulus leonem. Huc respexit quisquis fuit, qui scripsit Megaram Herculis:

*(h r(a/ti a)/lgea pa/sxei a)pei/rita fai/dimos2 ui(o\s2
*)andro\s2 u(p' ou)tidanoi=o, le/wn w(sei/q' u(po\ ne/brou.

An quoniam immensis affligitur inclyta proles
A viro inerte, leonem vt si hinnulus vrgeat acrem?

Non inconcinne trahetur ad id quoque, quoties fit, vt longe inferior lacessat potentiorem, aut multis partibus indoctior certet cum eruditissimo.

Iungere vulpes.

DE re palam absurda dicitur, *zeugnu/ein ta/s2 a)lw/pekas2, Vulpes iungere. Virg. in Palaemone,

Qui Bauium non odit, amet tua carmina Maeui,
Atque idem iungat vulpes, et mulgeat hircos.

Mulgere hircum.

*tra/gon a)me/lgein, id est, Mulgere hircum: eundem habet sensum: Lucianus in vita Demonactis, inter huius festiuiter dicta commemorat et illud: Cum conspiceret duos quosdam philosophos, vtrosque pariter indoctos, inter se discrepantes, et alterum quidem ridiculas quasdam quaestiones proponentem, alterum item aliena, neque quidquam ad rem facientia respondentem: Quid, inquit, amici, an non horum alter hircum mulgere videtur, alter cribrum supponere? Refertur a Diogeniano his verbis: *po/teron o( to\n tra/gon a)me/lgwn, h)\ o( to\ ko/skinon u(/potiqei\s2, a)frone/steros2, i. Vtrum stultior, qui mulget hircum, an qui cribrum supponit? cum vterque pariter absurde faciat. Ad hoc sane non abludit illud: Similes habent labra lactucas: Et: Dignum patella cooperculum.

De asini vmbra.

*(upe\r o)/nou ski/a=s2, i. Super asini vmbra: pro eo, quod est: De re nihili. Sophocles in Cedalione apud Suidam, ta\ pa/nt' o)/nou skia\. i. Cuncta asini vmbra: hoc est, nugae, nihilique res. Apud eundem Aristophanes in Daedalo, peri\ tou= ga\r o( po/lemos2 nun= u(mi=n e)sti\, peri\ o)/nou skia=s2. id est. Qua de re nunc inter vos bellum est: nimirum de asini vmbra. Citatur ab eodem et Aristoteles, e)n didaskali/ais2, qui fabulam quandam extare dixerit hoc titulo, o)/nou skia\, id est, asini vmbra, Archippi comoediam opinor sentiens, de qua meminit Zenodotus. Lucianus in Sectis, pa/ntes2, w(s2 e)/pos2 ei)pei=n, peri\ o)/nou skia=s2 ma/xontai oi( filosofou=ntes2. id est. Omnes, vt ita dixerim, de asini vmbra depugnant philosophi. Aristophanes in Vespis, peri\ tw=n ma/xh nw=i+n peri\ o)/nou skia=s2, id est. De quo pugna est nobis? de asini vmbra. Demosthenes in Philippica quadam, pro\s2 a(/pantas2 peri\ th=s2 e)n delfoi=s2 skia=s2 nuni\ polemh=sai i. Cum omnibus in praesentia de Delphica vmbra digladiari. Proinde sunt, qui credant, hoc adagii primum ab auctore Demosthene natum fuisse, fabulam huiusmodi referentes: Cum aliquando Demosthenes quendam in causa capitali defenderet, ac iudices haberet parum attentos, sed dicenti obstreperent, ille, Paullisper, inquit, aures mihi praebete, si quidem rem narrabo nouam, ac lepidam, atque auditu iucundam. Ad quae verba cum illi iam aures arrexissent, adolescens, inquit, quispiam asinum conduxerat, rerum quiddam Athenis Megaram deportaturus. Inter viam autem cum aestus meridianus ingrauesceret, nec inueniret, quonam vmbraculo solis ardorem defenderet, depositis clitellis, sub asino sedens, eius vmbra semet obtegebat. Caeterum id agaso non sinebat, hominem inde depellens, clamansque asinum esse locatum, non asini vmbram. Alter item ex aduerso tendebat, asseuerans etiam vmbram asini sibi conductam esse. Atque [correction of the transcriber; in the print Arque] ita inter eos acerrima rixa in longum

producta est, ita, vt etiam ad manus venerint: hoc pertinaciter affirmante, non conductam esse asini vmbram, illo pari contentione respondente, vmbram etiam asini conductam esse. Demum in ius ambulant. Haec locutus Demosthenes, vbi sensisset iudices diligenter auscultantes, repente coepit a tribunalibus descendere. Porro reuocatus a iudicibus, rogatusque, vt reliquum fabulae pergeret enarrare: De asini, inquit, vmbra libet audire, viri causam de vita periclitantis audire grauamini. Paulo aliter narrat Plutarchus in vita Demosthenis, his quidem verbis: *le/gein de/pote kwluo/menos2 u(po\ a)qhnai/wn e)n e)kklhsi/a|, braxu\ e)/fh bou/lesqai pro\s2 au)tou\s2 ei)pei=n. tw=n de\ siwphsa/ntwn, neani/as2 ei)=pen qe/rous2 w(/ra| e)misqw/sato e)c a)/steos2 o)/non mega/rade. mesou/shs2 de th=s2 h(me/ras2 kai\ sfodrw=s2 fle/gontos2 tou= h(li/ou e)ka/teros2 au)tw=n e)bou/leto u(po th\n ski/an, ei)=rgon de\ a)llh/lous2, o( me\n memisqwke/nai to\n o)/non ou)th\n skia\n le/gwn, o( de\ memisqwme/nos2, th\n pa/san e)/xein e)cousi/an kai\ tau=ta ei)pw\n a)ph/|ei. tw=n de\ a)qhnai/wn e)pisxo/ntwn, kai\ deome/nwn pe/ras2 e)piqei=nai, ei)q' u(pe\r me\n o)/nou skia=s2, e)/fh, bou/lesqai a)kou/ein, le/gontos2 de\ u(pe\r spoudai/wn pragma/twn ou) bou/lesqai. id est. Cum in concione dicenti obstreperent Athenienses, ait se breuiter illis velle narrare quiddam. At, silentio facto, Adolescens, inquit, aestatis tempore asinum mercede conduxerat, vt eo ab vrbe Megaram proficiscens vteretur. Porro meridie cum sol acriter aestuaret, vterque cupiebat sub vmbram asini succedere. Verum alter alterum arcebat, cum hic diceret asinum conductum esse, non vmbram. Rursus alter, qui conduxerat, se plenum habere ius responderet: atque haec locutus, discedere parabat. Retinentibus autem Atheniensibus, vtque reliquam fabulae partem adderet, orantibus: Ita, ne, inquit, de asini vmbra audire cupitis, de rebus seriis loquentem auscultare non vultis? Quidam aiunt, asinum Athenis non Megaram, sed Delphos fuisse conductum, quod idem apparet ex verbis Demosthenis, qui Delphicam vmbram nominat, in calce orationis De pace: *ou)kou=n eu)hqe\s2 kai\ komidh= sxe/tlion, pro\s2 e(ka/stous2 kaqe/na ou(twsi\ h)/dh prosenhnegme/nous2, peri\ tw=n oi)kei/wn, kai\ tw=n a)nagkaiota/twn, pro\s2 a(/pantas2 peri\ th=s2 e)n delfoi=s2 skia=s2 nuni\ polemh=sai. id est. An non igitur stultum, ac vehementer miserum, singulos aduersus singulos ita commissos de rebus propriis, ac maxime necessariis, cum vniuersis de vmbra Delphica nunc depugnare? Apuleius in Asino, iocatur ex sese natum. Vsurpauit hoc adagium Menander in Enchiridio, et Plato in Phaedro, cum ait: Oratores imperitos impudenter, ac periculose facere, quoties apud plebem imperitam et ipsam, non vmbram asini, rem videlicet leuem, ac nullius momenti, sed turpia pro honestis laudant: *mh\ peri\ o)/nou skia=s2, inquit, w(s2 i(/ppou to\n e)paino\n poiou/menos2, a)lla\ peri\ kakou= w(s2 a)gaqou=. Procopius in Epistola quapiam, *kai\ au)to\s2 de\ oi)=mai, peri\ th=s2 te/xnhs2 w)= sofw/tate ta)nanti/a fronw=n, skwmma/twn w(s2 e)/oike xa/rin, o)/nou fasi\ skia\n e)gkalei=s2. id est. Ipse etiam, opinor, doctissime, de arte pugnantia cum sentias, deridendi, sicut videtur, gratia, de asini, quod aiunt, vmbra lite moues. Vsus est eodem Origenes in praefatione libri tertij, quem scripsit aduersus Celsum. Sed iamdudum tempus, vt ab asini vmbra digrediamur, ne quis iure non rideat, peri\ o)/nou skia=s2 plus satis curiosos.

De lana caprina.

Latinorum adagium, de lana caprina, quod a simili quopiam euentu natum apparet, contentiose decertantibus duobus, vtrum lanas haberet caper, an setas. Aut alioqui de villis caprinis dimicantibus, re videlicet inutili, minimique momenti, cuiusmodi iocus fertur et de asini lana. Horatius in epistolis ad Lollium:

Alter in obsequium plus aequo pronus, et imi
Derisor lecti sic nutum diuitis horret,
Vt puerum saeuo credas dictata magistro
Reddere, vel partes mimum tractare secundas.
Alter rixatur de lana saepe caprina,
Propugnat nugis armatus.

Loquitur de morosis in amicitia, qui quantumlibet friuola de causa litem cum amico suscipiunt.

De fumo disceptare.

HVIC confine est illud, quod apud Aristophanem legitur in Nubibus: *kai\ leptologei=n h)/dh zhtei=, kai\ peri\ kapnou= stenolesxei=n. In philosophos dictum, qui de fumo, hoc est, de rebus nihili nimium anxie disputant. Inest autem non parum comici salis in illis ipsis verbis ad iocum confictis, leptologei=n, stenolesxei=n: quorum alterum significat de rebus tenuibus, ac friuolis disceptare: alterum, de meris nugamentis solicitum, et anxium torqueri. Quapropter etiam Socratis scholam frontisth/rion appellat.

Talpa caecior.

REFERTVR a Suida, ac Diogeniano, tuflo/teros2 a)spa/lakos2, id est: Caecior talpa: de iis, qui supra modum caecutiunt, aut qui minime iudicant. Nam iucundior fiet metaphora, si quidem ad animum transferatur. Plin. vndecimo libro scribit, ex quadrupedum genere, talpae visum deesse, oculorum tamen inesse effigiem, si quis praetentam detrahat membranam. Atque hinc ortum adagium.

Caecior leberide.

AD eandem sententiam pertinet illud, *tuflo/teros2 lebhri/dos2, id est, Caecior leberide. Citatur ex Aristophane. Est autem Leberis, quemadmodum ostendimus et alibi, pellis illa sicca, quam serpentes, cicadae, et si quod aliud animantis genus, exuunt, quoties sibi iuuentam renouant. In hac enim apparet effigies duntaxat oculorum, ac membranula quaedam tenuissima, qua serpentum oculi praeteguntur. Sunt, qui tradant, hoc, quod notissimum est de serpentibus, ac cicadis, etiam piscibus quibusdam accidere. Eam vero pellem Lycophron in iambico carmine Syphar appellat:

Syphar autem sumbolikw=s2, idque suo more, senem appellat, vel quod aetas ea caecutiat, vel quod iam effoeta, atque arida, succo, viribusque destituta sit. Sophron in Mimis:

Xysilum appellans aridum, et pruriginosum senem, para\ to\ cu/ein: aut Syphar, quasi iam non hominem ipsum, sed pellem duntaxat exuccam, atque inanem. Quod quidem et ipsum prouerbium resipit. Aiunt autem leberidem proprie significare membranam extremam, qua foetus vaccarum obtegitur, in qua et ipsa

vestigia duntaxat oculorum apparent. Adagium trifariam effertur, tuflo/teros2 lebhri/dos2, id est. Caecior leberide: et gumno/teros2 lebhri/dos2, id est, Nudior leberide: et kenw/teros2 lebhri/dos2, id est, Inanior leberide.

Tyresia caecior.

A notissima fabula sumptum, tuflo/teros2 teiresi/ou, id est. Caecior Tiresia. Iuuenalis:

Tiresiam prouerbiali figura pro caeco dixit, quemadmodum Horatius pro paupere Irum: Intererit multum, diues ne loquatur, an Irus.

Hypsea caecior.

--- Ne corporis optima Lyncet
Contemplans oculis, Hypsea caecior, illa
Quae mala sunt spectes.

Satis apparet, paroemiam ab Hypsea muliere quapiam infami, notaeque caecitatis, esse profectam.

Sine sacris haereditas

VBI qua commoditas de improuiso praeter sumptum obiecta esset, veteres sine sacris haereditatem vocabant. Et omnino, quidquid citra nostram operam alicunde obtigisset lucri, quasi prouerbialiter haereditatem appellabant. Ergasilus parasitus apud Plautum in Captiuis: Sine sacris haereditatem sum adeptus effertissimam. Et alibi: Annona est, sine sacris haereditas. Nam haeredes alioqui vel pro salute laborantis, vel in parentalibus defuncti, sacra quaedam suo sumptu factitare mos erat. Idem Plautus alibi: Mihi tales haereditates non saepe obueniunt. Cicero in Verrem actione quinta. Hic Verres haereditatem sibi venisse arbitratus est, quod in eius regnum, ac manus venerat iste. Andreas Alciatus Praetermissorum libro 1. mauult adagionis originem ad prisci iuris consuetudinem referri. Lex enim duodecim tabularum sic habebat: Sacra priuata perpetua manento. Ea verba interpretatur Cicero libro De legibus 2. vt omnis, ad quem patrisfamilias pecunia perueniret, is teneretur sacra celebrare. Refertque Scaeuolae pontificis interpretationem, qua traditum est quinque modis adstringi sacris haereditatem. Proinde ad quos ex iure propinquitatis redibat haereditas, tenebantur communium sacrorum societate: Suauius autem esse solet, quod inopinato contingit boni, quemadmodum sine sacris haereditas. Haec, aliaque doctissime sane disserit Alciatus. Porro in Plautino dicto allusum videtur ad Graecorum illud adagium: a)/quta i(era\ katesqi/ein. i. Non sacrificata sacra deuorare. Item ad Hesiodium illud:

Inter caesa et porrecta.

ELEGANS in primis adagium extat apud M. Tullium in epistolis ad Atticum: Ea multa, inquit, imo omnia, quorum kefa/laion, ne quid inter caesa, et porrecta, vt aiunt, oneris mihi addatur, aut temporis. Videtur significare cunctationem, et ancipitem haesitationem, ac velut interuallum illud, inter omittendum, quod coeptum est, et incipiendum quod nouari oportet. Sumptum est autem e prisco auspiciorum ritu, in quib. inter caesa, et porrecta sacerdos caeremonias quasdam agebat, quemadmodum testatur M. Varro lib. De lingua

Latina secundo. Nam flamen Dialis, inquit, auspicatur vindemiam, et vt iussit vinum legere, agna Ioui facit, inter cuius exta caesa, et porrecta flamen prorsus vinum legit. Porro, quod exta caesa prorogationem temporis apud veteres significauerint, declarat Cicero libro De diuinatione secundo: Quid enim inquiens, habet aruspex, cur pulmo incisus etiam in bonis extis dirimat tempus, et proferat diem?

Pensum persoluere.

PENSVM persoluere, est tuas implere partes, debitoque perfungi officio. Translatum a lanificio muliebri, in quo singulis certum lanae pondus in opus distribuebatur. Plautus in Persa: Pensum meum, quod datum est, confeci. Idem in Bacchidibus: Ego pensum meum lepide accurabo. Et M. Tullius libro De oratore tertio: Nunc ad reliqua progrediar, meque ad meum munus, pensumque reuocabo. Varro de re rustica: Nos nostrum pensum absoluimus. Hieronymus ad Rusticum: et operis tui pensa persoluas. Verum, quo longius erit detorta metaphora, hoc erit adagium venustius. Veluti, si ad sermonem, ad studium, ad officium, aut alias animi res referatur.

Ne per somnium quidem.

*ou)d' o)/nar, id est. Ne in somnio quidem. Graecis prouerbialiter dictum est, pro eo quod est, nulla ratione, nullo tempore. Alioqui nemo fere tam omni felicitate destitutus, quin aliquando per quietem vel somniet laetiora quaepiam. Lucianus e)n tw=| peri\ tw=n e)pi\ misqw=| suno/ntwn, *ou)d' o)/nar leukou= pote a)/rtou e)mforhqei\s2. id est. Ne per somnium quidem vnquam albo pane satiatus. Idem vsurpauit in Gallo, cum ait, regibus ne per somnium quidem aliqua re iucunda frui licere, *(uf' w(=n ou)d' o)/nar a)polau=sai/ tinos2 h(de/ws2 e)ggi/netai. Rursus peri\ tou= h)le/ktrou, *a)do/ntwn de\ h(du\, kai\ oi=on su\ fh/|s2, ou)/d' o)/nar a)khko/amen. id est. Porro suauiter canentes, et eo modo, quo tu praedicas, ne per somnium quidem audiuimus. Huc eleganter allusit Theocritus e)n boukoli/skw|, apud quem Eunica puella ciuilis, rusticum, basium dare conantem, ab se repellit, dicens tantum abesse, vt illi datura sit basium, vt hoc ne per somnium quidem oporteat sperare. Carmen sic habet:

--- Aufer te hinc procul, inque malam rem,
Tu mihi suauiolum dare vis, homo rusticus? atqui,
O miser, haud didici dare basia agrestibus vnquam;
Sed magis vrbanis soleo oscula figere labris.
Non mihi tu nitidum os labris sordentibus vnquam
Contigeris, nec per somnum.

Vtitur eodem et M. Tullius in Epistolis ad Atticum: politiko\s2 a)nh\r, ou)=d' o)/nar quisquam inueniri potest. Theocritus in Megara Herculis vxore, to/d' ou)d' o)/nar h)/luqen a)/llw|. id est. Quod alij ne per somnum quidem accidit. Galenus peri\ fusikw=n duna/mewn. lib. 2. *kai\ tau=ta ou)k e)xrh=n a)gnoei=n to\n e)rasi/straton, ei)/per ka)/n kat' o)/nar pote\ toi=s2 e)k tou= peripa/tou sune/tuxen. id est. Atque, haec oportebat non esse ignota Erasistrato,

si modo vel in somnis vnquam illi cum Peripateticis incidisset consuetudo. Solent autem vel extremae sortis homines aliquando magnifica quaedam somniare, quemadmodum apud Lucianum Micyllus, qui per somnium opulentissimus, experrectus, cerdo quispiam erat Iro pene pauperior. Nam somniare, sperandi genus est. Vnde et Virgilius in Bucolicis, spes inanes amantum somnia vocat:

Cum te seruitio longo, curaque leuarit,
Et certum vigilans quartae sit partis Vlysses
Audieris heres. ---

Itaque Ne per somnium quidem, perinde valet, quasi dicas, quod ne sperare quidem audeas. Plutarchus in libello, quem scripsit aduersus Stoicos, adagium extulit paulo diuersius, w(=n ou)d' o)nei/rata labei=n ma=llo/n e)sti para\ ta\s2 koina\s2 e)nnoi/as2, id est, quorum ne somnia quidem magis capere licet extra communes cogitationes. Diuus Chrysostomus aduersus Iudaeos concione tertia sic extulit, ou)d' w(s2 o)/nar.

Per nebulam, per caliginem, per somnium.

QVARVM rerum ambiguam quandam, ac tenuem, peneque euanidam memoriam aut intelligentiam obtinemus, eas res per nebulam recordari, per somnium meminisse, per caliginem videre, proverbio dicimus. Vt, quae puelli vidimus, senes quasi per somnium recordamur, vix tenuibus quibusdam simulacris rerum inhaerentibus animo nostro, qualis est ferme vulgarium insomniorum memoria. Porro, quod per mediam nebulam intuemur, eius confusam duntaxat imaginem, ac velut vmbram incertam aspicimus. Cuiusmodi sunt, quae per caliginem cernuntur in tenebris. Hinc igitur ducta metaphora. Huiusmodi sermonis formae frequenter obuiae sunt apud scriptores. Plautus in Pseudulo: Sunt, quae te volumus percunctari, quae quasi per nebulam nosmet scimus, atque audiuimus. Idem in Captiuis duobus: In memoriam regredior, audisse me quasi per nebulam. M. Tullius libro De finibus quinto: In infirma aetate, imbecillaque mente, vis naturae per caliginem cernitur. Plato de legibus lib. 7. a(\ dh\ le/gw, deilw=sai peirhte/on oi(=on dei/gmata e)cenegko/nta ei)s2 fw=s2, nu\n ga\r legome/nois2 e)/oike kata/ ti sko/tos. id est, Caeterum, quae dico, conandum est, vt velut exemplis in lucem prolatis reddamus perspicua. Nam haec videntur similia iis, quae dicuntur per caliginem quandam. Eodem in lib. legitur kat' u(/pnon, id est, per somnum, siue in somnis.

De asini prospectu.

*peri\ o)/nou paraku/yews2, id est, De asini prospectu. Vetus adagium dici solitum in eos, qui ridendo titulo quempiam calumniantur, aut de friuolis rebus aliquem in ius vocant. Eventus, qui fabulae praebuit occasionem, varie narratur ab auctoribus. Quidam huiusmodi quaedam memorant. Figulus quispiam varias auium formas finxerat, easque in officina collocatas habebat. At asinus quidam, in obseruantius sequente agasone, inserto per officinae fenestellam capite, pariter et aues, et reliqua vasa deiecit, comminuitque. Is, cuius erat officina, agasonem in ius vocat. Cumque rogaretur ab

omnibus, quanam de re litem moueret: De asini, inquit, prospectu. Alii aues non fictiles, sed veras fuisse volunt, quae asino, sicuti dictum est, per fenestram immittente caput, disturbatae perticam ruperunt, reliquaque vasa subverterunt. Reliqua fabulae vtcunque conveniunt. Lucianus in asino suo paroemiam hanc fingit ex se natam, quod, dum asinus conaretur obliquato capite per fenestram prospicere, quid ageretur, tum sese, tum dominos suos prodidit. Eamque rem magno omnium risu exceptam, in adagionem abiisse, e)c o)/nou paraku/yews2, id est, ex asini prospectu. Porro iuxta Luciani sententiam, magis quadrabit in eos, qui stoliditate sua, dum inepte student dissimulare, ridicule produntur. Hunc Luciani locum aemulans Apuleius in 9. Metamorphoseos suae libro, scribit ad hunc modum: Qua contentione, et clamoso strepitu cognito, curiosus alioqui, et inquieta procacitate praeditus asinus, dum obliquata ceruicem per quandam fenestrulam, quidnam sibi vellet tumultus ille, prospicere gestio, vnus e commilitonibus, casu fortuito conlimatis oculis ad vmbram meam, cunctos testatur in coram. Magnus denique continuo clamor exortus est. Et emersis protinus scalis, iniecta manu quidam me veluti capituum detrahunt, iamque omni sublata cunctatione, scrupulosius contemplantes singula, cista etiam illa reuelata, repertum, productumque et oblatum magistratibus miserum hortulanum, poenas scilicet pensurum, in publicum deducunt carcerem, summoque risu de meo prospectu cauillari non desinunt. Vnde etiam de prospectu, et vmbra asini, natum est frequens proverb. Hactenus Apuleius.

Suo ipsius indicio periit sorex.

CVI confine est illud Terentianum ex Eunucho: Egomet meo indicio miser quasi sorex hodie perii. Verba sunt Parmenonis, qui, delusus a Pythia, prodiderat se seni. Donatus admonet, esse proverbium in eos, qui suapte voce produntur. Atque hinc existimat ductam esse metaphoram, quod soricum proprium sit vel stridere clarius, quam mures, vel strepere magis cum obrodunt friuola, ad quam vocem multi se intendentes, quamuis per tenebras noctis transfigunt eos. Vsurpat hoc adagium dius Aurelius Augustinus in primo De ordine libro erga suum Licentium, qui dum pulsata tabula, soricem strepitu absterret, ipse sese prodebat Augustino, quod vigilaret. Allusit eodem Origenes homilia in Genesim tertia. Sed videbor, inquit, ipse meis indiciis captus.

Induitis me leonis exuuium.

*)endu/ete/ moi th\n leonth\n id est, Induitis me leonis exuuium. In eos dici solitum, qui suscipiunt negocium maius facultate, quique se magnificentius gerunt, quam pro sua conditione. Quidam ab Hercule sumptum putant, cuius hic ornatus erat, vt leonis exuuio tegeretur, deinde altera manu clauam, altera gestaret arcum: atque hoc ornatu descendit ad inferos, Cerberum extracturus. Huc alludens Aristophanes in Ranis, Bacchum fingit, Herculis instar, leonis exuuio, clauaque instructum, ad inferos descendere parantem, vt Euripidem cum Aeschylo certantem audiret. Ridetur autem ab Hercule, quod id gestaminis neutiquam illum deceret, vtpote mollem, et effaeminatum. Eodem pertinet, quod Menippus ille Lucianicus eodem

ornatu se ab inferis redisse adsimulat. Nihil autem prohibet, quo minus proverbium ad apologum illum referatur, cuius meminit Lucianus in Piscatore: Apud Cumanos asinus quispiam, pertaesus seruitutem, abrupto loro in syluam aufugerat. Illic forte repertum leonis exuuium corpori applicabat suo. Atque ita pro leone se gerebat, homines pariter, ac feras voce, caudaque territans. Nam Cumani leonem ignorant. Ad hunc igitur modum regnabat aliquandiu personatus hic asinus, pro leone immani habitus, ac formidatus. Donec hospes quispiam Cumas profectus, qui saepenumero viderat et leonem, et asinum, atque ob id non erat difficile dignoscere, aurium prominentium indicio, neque non aliis quibusdam coniecturis asinum esse deprehendit, ac probe fustigatum reduxit, dominoque agnoscenti reddidit. Interim autem risum non mediocrem concitabat omnibus Cumanis asinus iam agnitus, quos dudum creditus leo, metu propemodum exanimauerat. Cumanos autem hic appellat, non qui sunt in Italia, sed qui sunt in Aeolide supra Lesbum. Nam et Lesbii et Cumani notati sunt stoliditatis, vt indicat Stephanus. Vsurpat hoc adagium Socrates Platonicus in Cratylo, negans oportere deterreri sese magnitudine disputationis institutae, posteaquam semel leonis pellem esset indutus. Lucianus in Pseudologista: ou) de\ dei= tinos, tou= a)podu/sontos2 th=n leonth\n, w(s2 fanero\s2 ge/noio, kanqh/lios w)\n, ei) mh/ tis2 a)/ ra e)c u(perbore/wn a)/rti e)s2 h(ma=s2 h(/koi, h)\ e)s2 tosou=ton kumai=os ei)/h, w(s2 mh\ i)dw\n e)uqu\s2 ei)de/nai o)/non a(pa/ntwn u(bristo/taton seo)/nta, mh\ perimei/nas2 o)gkome/nou prose/ti a)kou/ein id est, Nec opus est quopiam, qui tibi leonis exuuium detrahat, quo palam fiat te Canthelium esse, nisi quis sane ab ipsis Hyperboreis hospes modo ad nos advenerit, aut vsque adeo Cumanus sit, vt qui viderit, non protinus intelligat te asinorum omnium asinum ferocissimum esse, aut expectet, vt te praeterea rudentem audiat. Eusebius Caesariensis aduersus Hieroclem, oi)xh/setai me\n h(mi=n filo/sofos, o)/nos de\ th=| tou= le/ontos e)pikrupto/menos de/rei id est, Abibit nobis quidem philosophus, caeterum asinus leonis intectus pelle. Demutauit nonnihil de proverbio Lucianus in Philopseude, cum ait: tosou=ton xro/non e)lelh/qei me, u(po\ th=| leonth=| geloio/n tina pi/qhkon periste/llwn id est Tantum temporis non animaduerti eum sub leonis exuuio ridiculam quandam simiam tectam habere.

Midas auriculas asini.

*mi/das2 o)/nou w)=ta, id est, Midas auriculas asini. Refertur a Diogeniano. Natum a fabula notissima Midae, regis Phrygiae, cui Phoebus, quod stolide Panem canentem sibi praetullisset, asininas affixit auriculas. Quas cum diu mitra occuluisset, tandem a tonsore animaduersum est, ac prolatum in vulgus. Porro adagium recte dicetur, vel in stolidos, et crassis auribus, pinguique iudicio homines, vel in tyrannos, quibus cum aures sint asininarum instar longae, procul etiam audiunt, velut auscultatoribus dimissis, qui audita referant. Quos Plutarchus in libro de curiositate, w)takousta\s2 appellat, et prosagwgi/das2. Eoque Lucianus in libello, cui titulus, Non esse facile credendum delatoribus, calumniae depingens imaginem, Midae aures illi tribuit, propter studium subauscultandi, captandique, quid alii rerum faciant:

e)n decia=| ti\s2 a)nh\r ka/qhtai ta\ w)=ta pammege/qh e)/xwn: mikrou= dei=n th=s2 tou= mi/dou proseoiko/ta. id est, Ad dexteram vir quispiam sedet, auriculis maximis, quales ferme Midae fuerunt. Aristophanes in Pluto:

Quo loco interpres admonet proverbii de auriculis asininis, eiusque commenti varias allegat causas. Quosdam auctores esse, Midam hunc ob contemptum aliquando, vituperatumque Bacchi numen, in asinum fuisse conuersum. Alii narrant, cum aliquando praeteriret asinos huius dei, atque eos affecisset iniuria, iratum Bacchum, Midae auriculas asininas addidisse. Sunt, qui dicant, huic aures natura praelongas fuisse, et asininarum instar prominentes, atque hinc fabulae iocum ortum esse. Quanquam pluribus placet, hac allegoria significatum, Midam, vtpote tyrannum, Corycaeos, ac subauscultatores dimittere solitum, per quos quaecunque per omnem regionem vel fierent, vel dicerentur, cognosceret, nimirum illis vtens aurium vice. Proinde, cum vulgus admiraretur, ab illo resciri etiam ea, quae clam, ac procul fierent, occasionem fabulae dederunt, vt Midas diceretur auriculas asini habere: vel quod nullum aliud animal acrius audiat, quam asinus, excepto mure: vel quod aures habeat omnium longissimas. Persius:

Hinc illae lacrymae.

Ex Andria Terentiana per allusionem proverbialiter vsurpatum videtur ab Horatio: Hinc illae lacrymae. Vsurpauit ad hunc modum M. Tullius in actione pro M. Caelio: Hinc illae lacrymae, nimirum et haec causa est horum omnium scelerum, atque criminum. Dicetur autem de rei causa aliquandiu dissimulata, quae vere tandem deprehendatur. Sumuntur autem frequenter id genus allusiones a claris auctoribus et in proverbii vicem transferuntur, etiam si nulla figura proverbialis adsit. Quod genus illud ex Homero saepius iteratum in Epistolis Ciceronis ad Atticum, ai)de/omai trw=as2, id est, Vereor Troianos.

Haec Helena.

NON dissimili figura dixit Lucianus in Eunucho, *au(/th w)= pa/mfile e(le/nh u(pe\r h(=s e)monoma/xoun, id est, Haec ipsa erat Helena, pro qua digladiabantur. Loquitur autem de duobus Peripateticis, mercedis, ac lucri cupiditate turpiter apud iudices contendentibus. Allusit ad monomachiam, id est, singulare certamen, quod inter Menelaum et Paridem factum describit Homerus Iliad. lib. 3.

Ebur atramento candefacere.

EBVR atramento candefacere, est genuinae formae cultum, atque ornatum externum inducere, quo decus illud natiuum obscuretur magis quam illustretur. Proinde lena Plautina puellae naturali forma praeditae, tamen cerussam ad oblinendas malas postulanti: Vna, inquit, opera ebur atramento candefacere postules. Propterea quod omne lenocinium rebus natura pulchris dehonestamentum afferat, non venustatem.

Veluti, si quis veritatem, qua nihil est pulchrius, rethorum pigmentis conetur exornare. Porro, quemadmodum cerussa ad candorem conciliandum adhiberi consueuit, itidem purpurissa ad tingendas rubore malas. Simili forma dixit in Mostellaria: Noua pictura interpolare vis opus lepidissimum.

Syncerum vas incrustare.

EODEM ferme pertinet Horatiana metaphora, quae in Sermonum lib. 1. legitur Sat. 3.

Hoc est, quae per se recta sunt, ea nominibus alienis impositis deprauamus, atque obtegimus. Quanquam potest et ad superiorem sententiam eleganter accommodari: hoc est, cum rebus per se decentibus tectorium inducimus, quod tegat, et obscuret natiuum decus, non augeat.

Pulchrorum, etiam autumnus pulcher est.

*tw=n kalw=n kai\ o)pw/rh kalh\. id est, Pulchrorum, etiam autumnus pulcher. Metaphora proverbialis nata ex Archelai apopthegmate, quod ab eo dictum Plutarchus refert in Euripidem, qui iam pubescentem, atque exoletum Agathonem in conuiuio suauiabatur. Non abludit ab illo Homerico, quod alio reddemus loco, e)k th=s2 kala/mhs2 ginw/skein, id est, E culmo cognoscere. Vernis enim mensibus nihil non tenerum ac nitidum, cum omnia adhuc in flore, aut in herba sunt. Caeterum autumni tempore posteaquam iam in culmos, aut caulem excreuerunt, horridiora videntur. Quadrat igitur in ea, quae cum natura sint egregia, ne tum quidem fastidienda videntur, cum maturuerunt. Alioqui nihil fere tam foedum, quod non aliquando niteat aetate. Dicetur non ineleganter et in eos, qui belle portant aetatem.

Magnorum fluminum nauigabiles fontes.

SIMILI metaphora videtur dictum et illud, quod refert, ac notat Fabius in octauo Institutionum libro. Magnorum fluminum nauigabiles fontes sunt. Eam sententiam ait se iuuene decantatam fuisse. Significat autem, praepotentium quantulacunque, plus pollere, quam vniuersas tenuium opes. Caeterum notat Fabius hoc sententiarum genus, quod palam falsae videantur.

Generosioris arboris statim planta cum fructu est.

Similimam huic codem loco subiicit: Generosioris arboris statim planta cum fructu est. Quo quidem id innui videtur, egregia, beneque nata ingenia, statim maturescere, et ad frugem pervenire. Taxat Fabius et hoc sententiae genus. Nobis tamen visum est in adagiorum catalogum has quoque referre, quod vulgo celebres fuisse testatur; et impudentior hyperbole, sicut paulo superius dictum est, non reiicitur ab hoc genere.

Cornicum oculos configere.

M. Tullius in oratione pro Muraena scribit ad hunc modum: Deinde etiam si quid apud maiores nostros fuit in isto studio admirationis, id enunciatis vestris mysteriis, totum est contemptum, et abiectum. Posset agi lege, necne, pauci quondam sciebant. Fastos enim vulgo non habebant. Erant in magna potentia, qui consulebantur, a quibus etiam dies tanquam a

Chaldaeis petebantur. Inuentus est scriba quidam Cn. Flauius, qui cornicum oculos confixerit, et singulis diebus ediscendos fastos populo proposuerit, et ab ipsis iureconsultis, eorum sapientiam compilarit. Itaque irati illi, quod sunt veriti, ne dierum ratione peruulgata, et cognita, sine sua opera lege posset agi, notas quasdam composuerunt, vt omnibus in rebus ipsi interessent. Idem in actione pro L. Flacco: Hic Hercule cornici oculum, vt dicitur: nam hunc Hermippum hominem eruditum, ciuem suum, cui debebat esse notissimus, percussit. Porro prouerbium natum sit ex apologo quopiam, an ex euentu, an ex metaphora sumtum, non satis liquet. Vndecunque fluxerit, perinde valere videtur, cornicum oculos configere, quasi dicas, nouo quodam inuento veterum eruditionem obscurare, efficereque, vt superiores nihil scisse, nihil vidisse videantur. Effertur autem per ironiam. Nec admodum diuerse vsurpauit Macrobius lib. Saturnalium septimo. Et quia inquiens, his loquendi labyrinthis nos impares fatemur, age Vecti, hortemur Eustachium, vt recepta contraria disputatione, quidquid pro vario cibo dici potest, velit communicare nobiscum: vt suis telis lingua violenta succumbat, et Graecus Graeco eripiat hunc plausum, tanquam cornix cornici oculos effodiat. Hactenus Macrobius. Illud non ab re fuerit admonere lectorem, vt etiam atque etiam consideret, num cornicum viuacitas, et concordia huic adagioni locum fecerit. Siquidem cornix antiquitus Concordiae symbolum erat. Eiusdem viuacitas etiam Graeco prouerbio celebrata est. Vt is videatur cornicum oculos velle configere, quisquis ea, quae antiquitas magno consensu approbauit, damnare, ac rescindere conetur. Nec admodum absurdum, si quis in hunc modum accipiat, vt dicatur oculos cornicum configere, qui perspicacissimis, oculatissimisque visum adimat, offundatque tenebras: aut rem ipsissimam acu, quod aiunt, tangat: tantus videlicet artifex, vt non solum scopum, aut auem, verum et ipsos oculos iaculo feriat.

Gladiatorio animo.

PROVERBII speciem habet, quod legimus in Phormione Terentiana. Hem gladiatorio animo ad me affectant viam. Quo significatur, ita tendi ad nocendum alteri, vt id cum proprio etiam periculo tentetur, animo pertinaci, paratoque vel perdere, vel perire. Nam gladiatori composito ad certamen haec pugnae proposita sors est, aut occidere, si occupauerit; aut occumbere, si cessauerit. Aristoteles audaciam huiusmodi, cum propriae salutis contemtu coniunctam, Celticam appellat.

Frusto panis.

FRVSTO panis, pro re quantumlibet pusilla, ac vili, nostris quoque temporibus vulgo dictitant. M. Cato in oratione quadam M. Caelio vilitatem opprobrans, non loquendi tantum, verum etiam tacendi: Frusto, inquit, panis conduci potest, vel vti taceat, vel vti loquatur. Citatur locus ab A. Gellio in Noctibus Atticis. Videtur hyperbole sumta, vel a canibus, quos frusto panis inuitare solemus, vel a mendicis.

Quem mater amictum dedit, obseruare.

QVEM mater amictum dedit, obseruare, pro eo, quod est, pueriliter ex alieno praescripto viuere, legitur

apud Quintilianum libro quinto. Nam, quid, inquit, illa miserius lege, veluti praeformatas infantibus literas prosequentium, et vt Graeci dicere solent, quem mater amictum dedit, solicite custodientium? Quibus ex Fabii verbis apparet, Graecis in prouerbio fuisse. Vsurpat autem, et indicat adagium Lucianus in Nigrino: kai\ po/qen o( taw\s2 ou(=tos2. kai\ ta/xa th=s2 mhtro/s2 e)sti au)tou=. id est, Et vnde hic pauo. Atque fortassis materna vestis est. Dicuntur haec scommata in eum, qui versicolore veste amictus aduenerat. Plutarchus in commentario de Fortuna Alexandri, di/khn nhpi/ou paido\s2, fula/ttonta th\n peribolh\n, h(\n h( pa/trios2 au)tw=| shnh/qeia, kaqa/per titqh\ perie/qhke. id est, More puelli seruantem amictum, quem illi patriae consuetudo veluti nutrix addiderat. Quin hoc ipsum, quo nihil iam tritius, Ex praescripto viuere, prouerbiali metaphora dictum apparet, tracta videlicet a pueris, quibus, vt inquit Plato, e)n th=| grafi/di, id est, in tabula graphiaria doctor exemplar praescribit, quod imitantes, literarum notulas consuescant effingere. Hoc imitationis genus, velut addictum, ac seruile, ridet Horatius:

O imitatores seruum pecus, vt mihi saepe.
Risum, saepe iocum, vestri mouere tumultus.

Et Fabius nihil putat ad bene dicendum inutilius, quam ita seruire praeceptis artis, vt non ausis digitum latum ab illis discedere, si quando causae ratio postulabit.

Quid distent aera lupinis.

Id est: nouit discrimen rerum vilium, et pretiosarum. Agit autem Horatius de iis, qui beneficia non ita conferunt in quosvis, velut abiiciant, sed ita collocant, vt expendant, et eius meritum, ac dignitatem, cui praestant, et pretium muneris, quod largiuntur. Porro lupini vilitatem prouerbialiter notauit et Iuuenalis:

Notat et Lucianus in libello De mercede seruientibus, cum rogat, num vsque adeo defuerit lupini, et aquae fontanae copia, vt in eam sese coniiceret seruitutem.

Me mortuo, terra misceatur incendio.

EXTAT Graecus senarius paroimiw/dhs2 apud Suetonium Tranquillum in vita Neronis:

Quod eum a quodam sermone communi diceretur: Nero, respondens, Imo, inquit, e)mou= zw=ntos2, i. Me viuo, alludens ad vrbis incendium, quod paulo post effecit. Meminit huius prouerbii M. Tullius lib. De finib. bonorum tertio. Quoniamque illa vox inhumana, et scelerata dicitur eorum, qui negant se recusare, quo minus ipsis mortuis, terrarum omnium deflagratio consequatur, quod vulgari quodam versu Graeco pronunciare solent. Item Seneca lib. de Clementia secundo, cum dicit, multas voces magnas, sed detestabiles, in vitam humanam peruenisse, celebresque vulgo fieri, vt illam, Oderint, dum metuant. Cui, inquit, Graecus versus similis est, qui se mortuo terram misceri ignibus iubet.

Mare caelo miscere.

MARE caelo miscere. Prouerbialis hyperbole est, pro eo, quod est, omnia perturbare, nihilque non facere. T. Liuius: Quid est, quod caelo terram, terrae caelum misceant? Idem alibi: Quid tandem est, cur caelum ac terras misceant? Iuuenalis:

Lucianus in Dialogo Promethei, et Mercurii: ti/ ou)=n dia\ tou=to e)xrh=n to\ tou= lo/gou, th=| gh=| to\n ou=rano\n a)namemi/xqai. id est, Quid igitur oportebat ea gratia, terrae, quod dici solet, miscere caelum? Virgilius in quinto, de Iunone omnia tentante:

--- Non si tellurem effundat in vndas
Diluuio miscens, caelumve in tartara soluat.

Plutarchus in vita Romuli sic vsurpat, vt caelum terrae misceant, qui ex hominibus deos, ex diis homines faciunt, et quae sunt hominum fabulantur de diis: a)pognw=nai me\n ou)=n panta/pasi th\n qeio/thta th=s2 a)reth=s2, a)no/sion kai\ a)genne\s2, ou)ranw=| de\ mignu/ein gh=n, a)be/lteron. id est, In totum abnegare diuinitatem virtutis, impium est, et ingenerosum: caeterum caelo miscere terram, stuporis est.

Miscebis sacra profanis.

Id est, Nihil non facies. Item, Confundens fasque nefasque. Apud veteres multum erat discriminis inter res hominum, ac res deorum, adeo, vt Homerus etiam vocabula discernat, quibus Dii consueuerunt vti, a vocibus humanis. Et Pythagoras a quibusdam iusserit abstineri, quod numinibus essent consecrata. Vnde, qui nihil habent pensi, quique nihil non audent, miscent sacra profanis.

Omnium horarum homo.

QVI seriis pariter, ac iocosis esset accommodatus, et qui cum assidue libeat conuiuere, eum veteres omnium horarum hominem appellabant. Atque ita vocatum Asinium Pollionem, auctor est Fabius. Apud Suetonium Tiberius duos quosdam combibones suos, iucundissimos, et omnium horarum amicos profteri solet, etiam codicillis. Eiusmodi amicum eleganter simul, et graphice depinxit Ennius, sub persona Gemini Seruilii. Carmen, quanquam extat apud Aulum Gellium noctium Atticarum libro duodecimo, c. 4. tamen non grauabimur adscribere:

Hocce loquutus, vocat quicum bene saepe libenter
Mensam sermonesque suos, rerumque suarum
Comiter impertit, magna cum lapsa diei
Pars foret, e summis rebus, paruisque gerundis
Consilio, induforo, lato, sanctoque senatu.
Cui res audacter magnas, paruasque, iocumque
Eloqueret: quae tincta malis, et quae bona dictu
Euomeret, si quid vellet, tutoque locaret.
Quocum multa volup', ac gaudia, clamque palamque

Talis et inter philosophos fuisse traditur Aristippus: qui Dionysii iussu cum caeteris nec in feminea purpura saltare detrectauit, Platone recusante, addens vel in Bacchanalibus oportere pudicum esse. Hinc Horat.

Contra, qui suis quibusdam sunt moribus, neque faciles ad cuiusvis hominis conuictum, perpaucorum hominum homines dicuntur, vt apud Terentium. Apud Horatium autem, Communi sensu plane caret, inquimus.

Veritatis simplex oratio.

REFERTVR in Diogeniani collectaneis hoc adagium. Extat autem in Phoenissis Euripidis, ad hunc modum:

*(aplou=s2 o( mu=qos2 th=s2 a)lhqei/as2 e)/fu,
*kou' poiki/lwn dei= t' a)/ndix' e)rmhneuma/twn
*)/exei ga\r au)th\ kairo\n. o( d' a)/dikos2 lo/gos2
*nosw=n e)n au)tw=|, farma/kwn dei=tai sofw=n.

Simplex, vafris nec est egens ambagibus
Interpretum: siquidem ipsa per se congruit.
At sermo iniquus, quia per se sit morbidus,
Medicamenta exquisita deposicit sibi.

Citatur a Seneca epistola 49. Nam, vt ille ait tragicus, veritatis simplex oratio est. Prouerbium vsurpabitur, vel in rhetores ac poetas, qui mendacia verborum lenociniis fucare solent. Vel in blandiloquos, qui quod non ex animo dicant, solent accuratius adornare sermonem, ac veros affectus hoc diligentius imitari verbis, quo magis vacant affectibus:

Vt, qui conducti plorant in funere, dicunt,
Ac faciunt prope plura dolentibus ex animo:

Cum interim simplex illa, rusticanaque veritas, negligat id genus orationis fucos: *ta\ su=ka su=ka, th\n ska/fhn ska/fhn. id est, Ficus ficus, ligonem ligonem appellans. Vel in astrologos, qui vaticinia sua verbis ambiguis efferunt, ne queant deprehendi, sitque rima quaepiam, per quam elabantur. Denique in eos, qui perplexe loquuntur, dum verum dissimulant. Nam hoc indicio saepenumero deprehenditur vanitas, velut in Eunucho Terentiana:

Pergin' scelesta mecum perplexe loqui?
Scio, nescio, abiit, audiui, ego non adfui,
Non tu isthuc mihi dictura aperte es, quidquid est?

Tunicae pallio propior est.

legitur allegoria prouerbialis. Tunica pallio propior est. Quo significatum, ex amicis nos aliis, atque aliis magis esse deuinctos, neque parem omnium habendam esse rationem. Apud veteres primum in officio locum habebant parentes, proximum pupilli nostrae fidei crediti, tertium clientes, quartum hospites, quintum cognati et affines, vt indicat Gellius lib. 5. ca. 13. Praeterea quaedam negotia propius aliis ad nos pertinere. Pallium extrema vestis apud Graecos, quemadmodum apud Romanos toga. Tunica toga tegebatur, vt frequenter apud Homerum, xlai=nai, kai\ xitw=nes2, simul nominantur.

Genu sura propius.

*go/nu knh/mhs2 e)/gguon, id est, Genu sura propius. Qui Graecas paroemias collegerunt, aiunt, hoc adagium ex euentu quodam esse natum. Cum in praelio quidam conspiceret duos amicos, pariter de vita periclitantes, fratrem, et consobrinum, neque posset vtrique simul ferre suppetias, omisso consobrino fratrem defendit, atque hanc interim sententiam pronunciauit, quae postea transierit in prouerbium, go/nu knh/mhs2 e)/gguon. Id refertur ab Aristotele lib. Moralium nono: Accedunt, inquit, eodem et prouerbia vniuersa, vt Anima vna, et Amicorum communia sunt omnia, et Amicitia est aequalitas, et Tibia genu propinquius. Theocritus in Idyllio, cui titulus Charites, tribuit hoc adagium viro tenaci, qui sibi viuat, neque quidquam velit impertiri amicis.

*pa=s2 d' u(po\ ko/lpou xei=ras2 e)/xwn po/qen au)/cetai a)qrei=
*)arguros2, ou)deken i)\en a)potri/yas2 tini\ doi/h,
*)all' eu)qu=s2 muqei=tai, a)pote/rw h)\ go/nu kna/ma,
*au)tw=| moi/ ti ge/noito.

Verum quisque sinu dextram occulit, illud et vnum
Cogitat, vnde sibi congesta pecunia crescat,
Nec cuiquam abstersa rubigine donet amico.
Imo statim hoc, Mihi sura genu longinquior, inquit?
Ipsi malim aliquid detur mihi.

Athenaeus libro nono eo deflexisse videtur, vt dicat de iis potius, quae proprius ad rem pertinent. Ex hoc igitur Plautus suum illud effinxisse videtur: Tunica pallio propinquior. Confinis est huic adagio illa Hesiodi sententia:

Est enim inter hos, quos amamus habendus ordo. Nihil autem vetat, quo minus ad rem torqueatur, quod genus, si quis dicat maiorem habendam esse vitae, quam pecuniae, corporis, quam vestis, animi, quam corporis rationem, recte adduxerit, go/nu knh/mhs2 e)/gguon.

Omnes sibi melius esse malunt, quam alteri.

Verum illud verbum est, vulgo quod dici solet,
Omnes sibi esse melius malle, quam alteri.

Aristoteles libr. Moralium Eudemiorum septimo, *dokei= ga\r e)ni/ois2 ma/lista e(/kastos2 au)to\s2 au(tw=| fi/los, id est, Nonnullis enim videtur quemque sibi potissimum amicum esse: Idem Plato

libr. de legibus. 5. *tou=to de\ e)sti\n o( le/gousin, w(s2 fi/los2 au(tw=| pa=s2 a)/nqrwpos fu/sei te/ e)sti, kai\ o)rqw=s2 e)/xei. Hoc est autem, quod aiunt, vnumquemque natura sibi amicum esse, idque recte fieri. Sed Terentianam sententiam Euripides extulit in Medea:

*fi/lautoi.

QVI sibi vehementer placent, quique suis ipsorum commodis impense student, aliorum rebus vel neglectis, vel etiam afflictis, a Graecis eleganter fi/lautoi vocantur. Vitium ipsum filauti/a dicitur. Quod apposite circumloquens Horatius.

Id vitii Plato malorum omnium fontem autumat. Aristoteles nono Moralium libr. satis indicat hanc filau/tou probrosam appellationem, ceu prouerbialem vulgo iactatam fuisse, cum ait, homines sui supra modum amantes a multitudine male audire, quippe qui foedo, infamique cognomine vocentur fi/lautoi. Contra, qui sibi displicent, putiduli vocantur. Martial.

Est autem id vitium fere insitum, vt sua cuique magis probentur, quam aliena, quod tamen eximie videtur fuisse in Afris. id quod eleganter notat Galenus libro tw=n fusikw=n duna/mewn primo: *ou(/tws2 a)/ra dusapo/tripto/n ti kako/n e)stin h( peri\ ta\s2 ai(re/seis2 filotimi/a, kai\ duse/knhpton e)n toi=s2 ma/lista, kai\ yw/ras2 a(pa/shs2 dusiatw/teron. Adeo de sectis contentio malum est, quod aegre excutitur, et cum primis ineluibile, denique quauis scabie insanabilius.

Extra telorum iactum.

*ecw belw=n id est. Extra telorum iactum, pro eo quod est, in tuto, citraque periculum. Translatum a bellis, vbi qui nolunt feriri iaculis, longius semouent sese, quam vt possint contingi iactu teli, aut in loco a iaculis defenso se continent. Vnde illud frequens apud historicos: Iam ad teli iactum peruenerant. Q. Curtius libr. 3. Iam in conspectu, sed extra teli iactum vtraque acies erat. Idem lib. 4. Vt extra teli iactum essent. Ac rursum: Non dum ad teli iactum peruenerant. Quod Graeci dicunt e)nto\s2 belw=n. Neque vero tantum ij dicuntur e)/cw belw=n esse, qui longius absunt, quam vt iaculo contingi possint, verum etiam qui vtcunque tuti sunt. Seneca lib. De beneficijs 7. simili tropo dixit. Extra ictum: Iniuriam Deo sacrilegus quidem non potest facere, quem extra ictum sua diuinitas posuit. Lucianus in Votis: e)piskopei=n e)/cw be/lous2 u(peraiwrou/menon. Optat quispiam pennas, vt e sublimi spectare possit dimicantes, ipse tutus a iaculis. Idem, kai\ e)/cw h)=n be/lous2. id est, Iamque extra teli coniectum erat. Polyphemus de Vlysse, qui iam fugerat, vt cum Cyclops telo assequi non posset, Odysseae K. ad finem. Idem rursus, ai( de\ mou=sai dia\ ti/ a)/trwtoi, kai\ e)/cw belw=n ei)si\n, id est, Cur musas non feris, atque a tuis telis

sunt tutae? Adlusit huc idem in Nigrino, kai\ kaqa/per o(zeu\s2 to\n e(/ktora u(pecagagw=n e)mauto\n e)k bele/wn fasi\n, e)kte a)ndroktasi/hs2 e)kq' a(/imatos2, e)/k te kudoimou=, to\ loipo\n oi)kourei=n ei(lo/mhn. id est. Quem admodum Iuppiter Hectorem, ita meipsum a iaculis eximens, vt aiunt. Atque a caede virum, atque a sanguine, deque tumultu, reliquum vitae tempus domi sedere destinabam. Est autem apud Homerum Iliados c.

Contra, quem obnoxium periculo videri volemus, hunc e)nto\s2 tou= be/lous2 dicere poterimus. Lucianus in Baccho, ou)d' e)nto\s2 tou= be/lous2 gene/sqai u(pomei/nantes2. id est. Ne tantisper quidem manentes, vt intra teli iactum esset. Virgilius in vndecimo.

Post principia.

EANDEM ferme sententiam habet, Post principia. Sumptum a bellis, in quib. tutissimus locus est post principia. Siquidem in prima acie stabant hastati, in secunda principes, robustior aetas: hos sequebantur scutati omnes, maxime insignes armis, post hos triarij, et rorarij, quemadmodum indicat T. Liuius Decadis primae lib. 8. Itaque nullus in acie locus tutior, quam post principia. Terentius in Eunucho:

Inde omnibus signum dabo. Erat autem hic locus timido nebuloni conueniens, id quod videns Gnatho, Illuc, inquit, est sapere, vt hosce instruxit, ipsius sibi cauit loco. Idem hoc Pyrrhus factitauit. Donatus admonet eum vsum verbo militari. Porro Vegetius libro De re militari secundo testatur, principales in acie milites, proprie dici principia. Sic enim ait: Antiqua ordinatione legionis exposita, principalium militum, et vt proprio verbo vtar, principiorum nomina, ac dignitates secundum praesentes matriculas indicabo. Auxius apud Varronem: Ego vero, vt aiunt, post principia in castris. In prouerbio, Res ad triarios redijt, plura de his comperies.

Procul a pedibus equinis.

*)ek tw=n podw=n i(ppei/wn, id est. Procul a pedibus equinis. Etiam hodie vulgo dicitur [correction of the transcriber; in the print dicicur], cum significant fugiendum esse periculum. Hac voce monere consueuerunt, vt quisque sibi caueret in certaminibus equestribus, e)/cw tw=n podw=n i(ppei/wn, id est, Extra pedes equinos. Eam deinde vulgus prouerbij vice vsurpauit.

Porro a Ioue, atque fulmine.

*po/r)r(w [note of the transcriber: in the print:*po/r)r)w] dio/s2 te, kai\ keraunou=, id est. Procul a Ioue pariter, atque a fulmine. Refertur a Diogeniano. Admonet, non esse agendum cum praepotentibus, qui nutu possint perdere si quando libeat, maxime cum regibus, ac tyrannis. Habent enim fulmen, quando commoueantur. Porro Ioui fulmen attribuunt poetae, et reges quidam hac effigie suos colossos fingi voluerunt, auctore Plutarcho. Citatur a Suida huiusmodi hemistichion:

Refertur et hoc a Diogeniano inter adagia. Monet autem, parum esse tutum habere commercium cum

principibus, quibus quod libuit licet, et in quos apposite dixeris illud Graecorum apophthegma: *me/gas2 ou)=n o( ki/ndunos2 bou/lesqai a(\ mh\ dei=, to\n a(\ bou/letai poiei=n duna/menon. id est. Ingens periculum, velle quae non decet eum, qui possit quicquid voluerit efficere. Huc pertinet, quod Callisthenem admonuit Aristoteles, vt cum Alexandro aut raro loqueretur, aut iucunda. Item, quod refert Plutarchus in vita Solonis: is spretus est a Croeso, quod de felicitate nimium libere respondisset. itaque, cum Aesopus fabularum scriptor admoneret illum, o(/ti toi=s2 basileu=si dei= w(s2 h(/kista h)\ w(s2 h(/dista o(milei=n, i. quod cum regibus aut quam minime, aut quam iucundissime colloquendum esset: Solon retorsit dictum hunc in modum, ma\ dia\ a)ll' w(s2 h(/kista, h)\ w(s2 a)/rista, i. non per Iouem, imo potius aut quam minime aut optime. Adlusit ad prouerbium Ouidius, hoc attactus fulmine.

Viue tibi, quantumque potes praelustria vita.
Saeuum praelustri fulmen ab arce venit.

Septem conuiuium, nouem conuicium.

SEPTEM conuiuium, nouem conuicium. Elegans vel ob ipsam prosonomasi/an sententia, qua significatum est, in conuiuium paucos adhibendos esse, alioqui fore tumultuosum, atque insuaue. Quod significans Horatius:

--- Locus est, inquit, et plurib. vmbris,
Sed nimis arcta premunt olidae conuiuia caprae.

Extabant antiquitus leges, quae praescriberent simul et moderatum conuiuarum numerum, et sumptus modicos. M. Terentius Varro apud Celsum censet conuiuas intra Gratiarum, et Musarum numerum oportere consistere, ne aut plures sint septem, aut pauciores tribus. Sed hoc adagium vetat ad Musarum vsque numerum peruenire. Plinius libro vicesimo octauo, capite secundo scribit, Seruium Sulpitium commentum fuisse causam, cur ominosum esset mensam relinquere, quod illis temporibus nondum numerabantur conuiuae plures quinque. Chaerephon apud Athenaeum libro 6. videtur admittere conuiuas vsque ad triginta, duntaxat in nuptiis. Caeterum, quibus datum erat negotium numerandi conuiuas, gunaikono/mous2 appellant. Refert inibi fabulam non illepidam: Parasitus, cum inuocatus venisset ad nuptias, et postremus accumberet, gynaeconomi numeratis conuiuis, iusserunt illum abire, quod contra legem, super numerum triginta secutus esset. At ille, Numerate, inquit, denuo, a me sumentes initium. Hoc pacto non erat futurus supernumerarius. Refertur apud Iulium Capitolinum in vita L. Veri Imperatoris: Et notissimum quidem, inquit, eius fertur tale conuiuium, in quo primum duodecimus accubuisse dicitur, cum sit notissimum dictum de numero conuiuarum, Septem conuiuium, nouem vero conuicium. Conuicium autem dixit pro clamore, quasi conuocium. Torqueri potest ad polyphiliam, aut ad turbam rationum in argumentando, aut exemplorum in suadendo: aut etiam ad polytechniam. Quavis in re turba confusionem parit, ac molestiam.

De gradu deijcere.

PROVERBIALIS allegoria, De gradu deiicere: pro eo, quod est, animo consternari, ac velut a statu mentis dimoueri. M. Tullius

Officiorum lib. 1. Fortis vero animi est, et constantis, non perturbari in rebus asperis, nec tumultuantem de gradu deiici, vt dicitur, sed praesentis animi vti consilio. Consimilis figurae est, In gradum reponere, quasi in pristinum locum restituere. Quinctilianus institutionum lib. 4. Aut si quid titubauerint, opportuna rursus eius, a quo producti sunt, interrogatione velut in gradum reponantur. Ad eandem formam pertinent, Mouere loco, Deturbare gradu, Restituere in locum.

Post mala prudentior.

*meta\ ta\ deina\ fronimw/teros2. id est, Post acerba prudentior. Vbi quis suo malo fit cautior, non aliter, quam qui gustato veneno, non prius intelligunt esse venenum, quam noxiam eius vim sentire coeperint. Finitimum est ei, quod alibi dicetur:

Adagium recensetur in Collectaneis Apostolii, quem equidem auctorem non adducerem in medium, nisi cogeret inopia magis idoneorum.

Ex ouo prodijt.

*)ec w)ou= e)ch=lqen, id est. Ex ouo emersit. Aiunt dici solitum de magnopere formosis, ac nitidis: quasi neges communi hominum more natos, sed ex ouo, more Castoris, et Pollucis. Siquidem est in poetarum fabulis, Ledam Tyndari filiam, ex Iouis concubitu duo peperisse oua, e quorum altero prodiere gemini Castor, et Pollux, insigni forma iuuenes: ex altero nata est Helena, cuius forma literis omnium est nobilitata.

Non est cuiuslibet Corinthum appellere.

*o*u) panto\s2 a)ndro/s2 e)s2 ko/rinqon e)sq' o( plou=s2 i. Non est datum cuiuis Corinthum appellere. Vetustum iuxta, ac venustum adagium de rebus arduis, et aditu periculosis, quasque non sit cuiuslibet hominis affectare. Inde natum, quod, vt refertur apud Suidam, nec facilis, nec satis tutus sit nautis in Corinthiacum portum appulsus. Nam Strabo lib. Geographiae 8. alio refert originem prouerbij, nempe ad luxum, et meretrices Corinthiorum. Ostendit enim Corinthum, quod in Isthmo esset, duosque haberet portus, alterum aduersus Asiam, alterum Italiae oppositum, negociatorum frequentia locupletissimam fuisse. In eadem templum fuisse Veneri sacrum, adeoque locupletatum, vt plus mille puellas haberet, quas Corinthii Veneri consecrarant, vt in eius honorem prostarent. Itaque harum gratia frequens in vrbem multitudo vndique confluebat, vnde ciuitas maiorem in modum ditabatur: quin etiam negotiatores, hospites ac nautae, propter vrbis luxum, deliciasque immoderatos sumtus facientes exhauriebantur. Atque hinc manasse vulgo prouerbium, Cuiuslibet non est Corinthum appellere. Horatius, et A. Gellius ad Laidem nobile scortum referunt adagium. Nam ille in Epistolis ad hunc modum scribit:

Principibus placuisse viris, non vltima laus est,
Non cuivis homini contingit adire Corinthum,
Sedit, qui timuit, ne non succederet.

Ad Aristippum videlicet adludens, quem Laidi consueuisse notum est, et ita consueuisse, vt gloriaretur se

vnum habere Laidem, reliquos haberi a Laide. Hic, nempe Gellius lib. 4. c. 7. ex Phocione Peripatetico huiusmodi refert historiam: Lais, inquit, Corinthia, ob elegantiam, venustatemque formae grandem pecuniam demerebat. Conuentusque ad eam ditiorum hominum ex omni Graecia celebres erant, neque admittebatur, nisi qui dabat, quod poposcerat. Poscebat autem illa nimiam quantitatem. Hinc aiunt natum esse illud frequens apud Graecos adagium:

Quod frustra iret Corinthum ad Laidem, qui non quiret dare, quod posceretur. Ad hanc ille Demosthenes clanculum adit, et, vt sui copiam faceret, petit. At Lais muri/as2 draxma/s2, id est, decem drachmarum millia poposcit. Tali petulantia mulieris, atque pecuniae magnitudine ictus, expauidusque Demosthenes auertitur, et discedens, Ego, inquit, poenitere tanti non emo, ou)k w)nou=mai muri/wn draxmw=n metame/leian i. Non emo decem drachmarum millibus poenitudinem. Alii malunt in genere ad omnes Corinthiorum meretrices referre, quarum rapacitatem etiam vetus comoedia taxauit. Aristophanes in Pluto:

*kai\ ta\s2 g' e(tai/ras2 fasi\n ta\s2 korinqi/as2
*(/otan me au)ta/s2 tis2 pe/nhs2 phrw=n tu/xh|
*ou)de\ prose/xein to nou=n, e)a de\ plou/sios2
*to\n prwkto\n au)ta\s2 eu)qu\s2 w(s2 tou=ton tre/pein.

Quos equidem versiculos haud grauaremur Latinos facere, si, quam sunt elegantes, tam essent etiam verecundi. Strabo meminit apophthegmatis cuiusdam meretricii, ex quo licebit earum auaritiam coniicere. Nam, cum matrona quaedam cuipiam huius ordinis probro obiiceret inertiam, quod nihil ageret operis, nulloque lanificio exerceretur: Imo, inquit, ego illa qualiscunque sum, iam ternas telas exiguo temporis spatio pertexui. Nobis tamen non videtur absurdum, si paroemia referatur ad periculosam in Corinthum nauigationem, de qua meminit eodem in libro Strabo. Vt hinc postea deriuata sit ad alios vsus. Parasitus ille Comicus eleganter detorsit prouerbium:

Citatur autem a Stobaeo, ex Nicolao quodam poeta comico. Meminit, et exponit hanc paroemiam et Eustathius, enarrans nauium catalogum, additque eam imitatam ex illo versu Sophocleo:

Extat hic versus, cuius meminit Eustathius, apud Sophoclem in Philotecta. Proinde duplex erit vsus adagij, vel cum significamus rem esse maiorem, quam pro viribus eius, qui conatur aggredi, veluti si quis parum felici natus ingenio, parumque viatico instructus, destinet sequi literas: vel quoties aliquis negotium parum tutum aggredi parat, quod non temere soleat feliciter euenire, veluti si quis apud iudices dwrofa/gous2 litem instituat nunquam finiendam, aut principum aulis sese addicat, aut bellum suscipiat. Nihil enim fere horum ita bene consueuit euenire, vt non poeniteat consilij.

Satis quercus.

*alis2 druo\s2, id est. Sat quercus. Vetus adagium in eos, qui, relicto victu sordido, ad elegantiorem, lautioremque

digrediuntur. Inde profectum, quod prisci illi mortales rudes, atque inculti, simulatque Ceres vsum frumenti monstrauit, glandibus victitare desierunt. Quamquam Plin. lib. 16. testatur, et sua aetate multas gentes glande victitasse: apud Hispanos etiam in delicijs habitam: adeo, vt bellariorum vice secundis mensis inferretur. Huiusmodi nimirum tragemata conueniebant ijs, quibus dentifricij loco lotium esset. Nec inconcinne quadrabit in eos, qui, relicta antiqua illa virtute, ad mores, consiliaque sui saeculi sese transferunt, ac recentiorum moribus incipiunt vti. Hunc ad modum videtur vsus Cicero, scribens ad Atticum libro secundo in epistola, cuius initium: Multa me sollicitant: Clodij contentiones quae mihi proponuntur, modice me tangunt, etenim vel subire eas videor summa cum dignitate, vel declinare nulla cum molestia posse. Dices fortassis, a(/lis2 tanquam druo/s2. Saluti, si me amas, consule.

Fenestram aperire et similes metaphorae.

APERIRE fenestram, pro eo, quod est, occasionem, ac velut ansam ministrare. Terentius e)n e(auto\n timwroume/nw|: Hui quantam fenestram ad nequitiam patefeceris. Verum hoc non nisi in malam partem, illud etiam in bonam, Aperire ianuam: Plinius Suetonio Tranquillo: Atque adeo illa actio mihi aures hominum, illa ianuam famae patefecit. Plutarchus in libro de Osiride: mega/las2 me\n tw=| a)qe/w| lew=| klisia/das2 a)noi/gontas2. id est. Magna impiae plebi repagula aperientes. Eiusdem formae et illud Ciceronis pro Planco: Quanquam qua nolui ianua in causam ingressus sum. Item illa: Aperire viam, Praestruere viam, Praecludere viam, Iacere fundamenta: quorum alibi meminimus. Diuerso quidem sensu philosophus quidam Cynicus dictus est qurepanoikth\s2, quod in omnium aedes irrumperet, reprehensurus, si quid displiceret: sed tamen ea vox torqueri potest ad eos, qui caeteris viam aperiunt.

Ansam quaerere, et consimiles metaphorae.

ANSA est, qua quippiam prehenditur, ac tenetur. Hinc ducta metaphora, varias adagiorum formas praebuit. Plautus in Persa: An non vides hunc ansam quaerere? id est, captare occasionem rescindendae, irritandaeque pactionis. Quod quidem a Graecorum tractum est figura, apud quos frequens est, labh\n zhtei=n, pare/xein labh\n. id est, ansam quaerere, praebere ansam. Aristophanes in Lysistrata.

*ei) ga\r e)ndw/sei tis2 h(mw=n tai=s2 de\ ka)\n smikra\n labh\n,
*ou)de\n e)llei/yousin au(=tai lipara=s2 xeirourgi/as2.

Si qua per nos vel pusilla data sit ansa feminis,
Pinguis ipsae nil relinquunt protinus chirurgiae.

Plato libro De legibus tertio- kai\ o( lo/gos2 h(mi=n oi(=on labh\n a)podi/dwdwsin. id est. Et ipse sermo nobis velut ansam praebet. Aristides in Pericle: th\n tou= baskai/nein dokei=n pare/xein labh\n. id est, Ansam praebere, vt inuidere videatur. Idem adsimili figura dixit in Timone: *ou)de\ di/dwsi xw/ran th=| blasfhmi/a|. id est, Neque dat locum conuicio. Rursum Plato libro De legibus septimo: Vt contentionis ansas multis praebuerint. Rursum De republica libro octauo, indicat metaphoram sumptam a palaestritis, quorum haec ars est, sic componere corpus, vt prehendi non possint: pa/lin toi/nhn,

w(/sper palaisth\s2, th au)th labh pa/rexe, id est, Rursus igitur tanquam palaestrita eandem ansam praebe. Eodem pertinet, In easdem ansas incidere, et ansam arripere, ansam praeterire, ansam negligere: et si qua sunt alia. Epictetus in Enchiridio suo scripsit, vnicuique rei binas esse ansas, alteram, qua teneri possit, alteram, qua non possit. Arripiendum igitur vnumquodque ea qua possit teneri, id est, bona vndique excerpenda, mala toleranda. Philosophus quidam adolescentes nullis mathematicis disciplinis instructos noluit admittere, quod diceret illis deesse ansam philosophiae. Plutarchus autem in libello De audiendis poetis, eleganter scripsit, multas esse corporis partes, per quas sese insinuant vitia, virtuti vero vnicam esse ansam, aures adolescentulorum si purae fuerint, nullisque assentatorum et corruptorum [correction of the transcriber; in the print corruptotum] hominum sermonibus occupatae.

Cyclopis donum.

*ku/klwpos2 dwrea\, id est, Cyclopis munus: pro eo quod est, munus inutile. Cuiusmodi sunt ferme tyrannorum et latronum beneficia, qui solent hoc ipsum magni beneficii loco imputare, quod aut minus, aut serius noceant. In hanc sententiam Cicero Philippica 2. Quod est aliud, P. C. beneficium latronum, nisi vt commemorare possint iis se vitam dedisse, quibus non ademerint. Lucianus e)n kataplw=|. *ou) pa/nu me\ h( tou= ku/klwpos2 e)kei/nh eu)frai/nei dwrea\, to\ u(pisxnei=sqai, o(/ti pu/maton e)gw\ to\n ou)=tin kate/domai id est, Haud admodum me Cyclopis illud donum delectat, videlicet, quod ita pollicetur: Ego Vtin postremum devorabo. Verba sunt Micylli Cerdonis, qui, cum esset questus, quod non statim cum aliis in cymbam Charontis reciperetur, atque hoc ipsum Clotho parca, beneficii vice imputaret, quod interim tantillum morae lucri faceret, ne descenderet ad inferos, ad hunc modum respondit: Neque dubium quin Lucianus Homericum locum retulerit, qui est in Odysseae lib. 9. vbi Cyclops Polyphemus, delectatus dulci vino, quod illi donarat Vlysses, munus promittit, quo accepto ille sit magnopere gauisurus, vt denuo sibi ministret de sua lagena. Dedit Vlysses spe muneris iterum atque iterum. Porro, vbi iam vino delinitum crederet mitius responsurum, reposcit Vlysses munus promissum. Cui Cyclops hunc in modum respondit:

Caeterum ou)=tis2 Grace, nullum significat: quod nomen finxerat Vlysses, quo Polyphemum posset deludere.

Tuis te pingam coloribus.

TVIS te pingam coloribus, id est, Talem te describam, qualis es. Translatum a pictoribus, qui nonnunquam faciem hominis ita, vt est, exprimunt, ac repraesentant, nonnunquam alienis fucant coloribus. Aut etiam adlusum est ad Aesopicam corniculam, quae se coloribus alienis venditauit. Diuus Hieronymus in Rufinum. Possem et ego te tuis coloribus pingere, et insanire contra insanientem. Ibidem rursum: Scire enim te iactas crimina, que tibi soli amicissimo sim confessus, et haec in medium prolaturum, meisque me coloribus

esse pingendum. Plinius in praefatione historiae mundi. Et, ne in totum videar Graecos insectari, ex illis nos velim intelligi, pingique coloribus, quos in libellis his inuenies. Et Cicero libro Epistolarum ad Quintum fratrem 2. epist. vlt. Tuis coloribus, meo penicillo. Quanquam hoc paulo diuersius.

Ornatus ex tuis virtutibus.

HINC non multum abludit illa ironia Terentiana. Ornatus ex tuis virtutibus. In Adelphis. Si regnum possiderem, ornatus esses ex tuis virtutibus, id est, haberes praemia tuis factis digna. Nam olim reges honorem habebant iis, qui facinus aliquod praeclarum edidissent.

Domi Milesia.

*oi)/koi ta\ milh/sia, id est, Domi Milesia. In eos dici solitum, qui ibi domesticum luxum celebrant, vbi minime probatur. Nam domi liberum est vnicuique suo more viuere. Hospitis autem est, vt eorum, apud quos diuersatur, et cultum, et mores tum laudet, tum imitetur, quoad potest, certe sua non iactet, aliena damnans. Id quod facere solent quidam homines imperiti, qui, quocunque terrarum venerint, omnium omnia vituperant, sua nimis importune laudibus tollunt, etiam vitia pro summis virtutibus efferentes. Refertur adagium ab Angelo Politiano in Miscellaneis, additque inde natum, quod olim Milesio cuidam hospiti, cum apud Lacedaemonios delicias patrias extolleret, ad hunc modum responsum fuerit: oi/koi ta\ milh/sia, mh\ ga\r e)nqa/de, id est, Domi, non hic Milesia, huius sententiae citans auctorem Zenodotum quendam adagiorum collectorem. Feruntur quidem Zenobii cuiusdam collectanea, quem an ille Zenodotum appellet, nondum satis liquet, verum in his collectaneis huiusmodi quandam inuenimus fabulam, quam eandem refert Suidas. Aristagoras quidam Milesius Lacedaemonem profectus, postulabat, vt Ionibus a Persis bello vexatis suppetias ferrent. Is autem, cum in concionem prodisset, insolita apud Lacedaemonios vestitus mundicie, aliisque deliciis Ionicis affluens, quidam ex Ephoris eum hoc dicto submonuisse fertur, oi/koi ta\ milh/sia, id est, domi Milesia. Porro Ephorus Lacedaemoniorum est magistratus, cuius munus est de contractibus cognoscere, vt Auctor est Aristoteles tertio libro Politicorum: alioqui vox ipsa sonat, quasi dicas inspectorem. Caeterum Athenaeus libro 12. causam adagionis secus narrat, nempe Milesios luxum Colophoniorum imitatos, morbum suum finitimis etiam regionib. tradidisse. Hoc nomine cum male audirent, sese admonebant, vt domi suis deliciis vterentur, non etiam traducerent. Effertque proverbium ad hunc modum: oikoi ta\ milh/sia ka)pixw/ria: kai\ mh\ e)n me/sw|, id est, Domi Milesia, ac vernacula, non in propatulo. Vt autem Lacedaemoniorum seueritas multorum literis est celebrata, ita Milesiorum luxus in hominum sermonem abiit, adeo vt quidquid molle, parumque virile velint intelligi, Milesium appellent. Vnde Aristides quidam lib. suo, fabulis obscoenis scatenti, titulum indidit, milhsiakw=n. Et Lucian. in Amoribus, sermones amatorios lasciuos, Milesios vocat. Martianus Capella: Nam certe, inquit, mu/qous2 poeticae etiam diuersitatis delicias Milesiacas. Quin et Apuleius in carmine iambico, quo

asinum suum auspicari voluit, demulcentes, et prurientes narrationes suas sermonem Milesium vocat. Iulius Capitolinus in vita Clodii Albini, Milesias, inquit, nonnulli eius dicunt, quarum fama non ignobilis habetur, quamuis mediocriter scriptae sunt. Et haec de fabulis Apuleianis dici testantur ea, quae paulo post citat ex epist. Seueri: Maior fuit dolor, quod illum pro literato laudandum duxistis, cum ille naeniis quibusdam anilibus occupatus, inter Milesias Punicas Apuleii sui, et ludicra litteraria consenesceret. Hactenus Capitolinus. Quod autem sui Apuleii dixit, illuc pertinet, quod et Albinus ipse, itidem vt Apuleius Afer esset. Caeterum praecipua Milesiorum mollicies in vestitu, propterea quod apud illos texta essent omnium mollissima. Vnde et Tyrius Maximus Milesios eu)imatota/tous2 vocat, nimirum a cultus elegantia. Virgilius in Georg. delicatissima vellera, Milesia nominat. Horatius item:

vestem molliculam, parumque seueram significans. Aristophanes in Ranis: *strw/masi milhsi/ois2 a)natetramme/nos, id est, Stragulis Milesiis inuolutus. Horum meminit et Theocritus, et complures alii scriptores. Sed ad intelligendum adagii sensum, iam plus satis. Adlusit ad proverbium Euripides in Helena:

--- *)en *lakedai/moni
*ge/gonas2, e)kei/nwn tw= no/mwn meqekte/on
*esti\n. ba/diz' e)pi\ dei=pnon ei)s2 ta\ fiditia.
*apo/laue zwmou=, kai\ fo/rei tou\s2, bu/stakas2,
*mh\ katafro/nei. mh/d' e(/ter' e)pizh/tei kala\.

Quando agis apud Lacedaemonem,
Viuas oportet moribus Laconicis.
Coenatum eas in Phiditia Laconica,
Nigro fruare iure, quod ibi apponitur,
Gestesque bystacas, caue contempseris
Quidquam, bonive aliud requiras insuper.

Mense maio nubunt malae.

ROMANORVM adagium extat apud Nasonem: Mense Maio nubunt malae. Dici potest in mulieres intempestiuae libidinis: aut in eos, qui alieno tempore quidquam faciunt: aut qui parum auspicato quid aggrediuntur. Nam olim inauspicatum existimabatur, mulieres Maio Mense nubere, siue quod eo mense vmbra Remi occisi a fratris Celere, creditur apparuisse nutritio suo Faustulo, atque Accae Laurentiae, mandasseque, vt manibus suis iusta persoluerentur. Vnde et Romulo auctore, festa Remuria dicta, posteritas mutata litera Lemuria, velut a lemuribus appellare coepit. Et vmbris maiorum his diebus parentari solitum: atque ob id dies illi inter ferales habiti, ac nuptiis nefasti. Ouidius in Fastis:

Nec viduae tedis eadem, nec virginis apta
Tempora, quae nupsit, nec diuturna fuit.
Hac quoque de causa, si te proverbia tangunt,
Mense malas Maio nubere vulgus ait.

Plutarchus in Problematis alias quasdam causas refert, quam ob rem hoc mense abstineretur a nuptiis.) vel quod medius intercedat inter Aprilem, Veneri sacrum, et Iunium, Iunoni dicatum: (quarum vtraque dea nuptiis praesidet. Proinde propter auspicium deae, aut maturantes paulum, nubebant Aprili, aut pusillum prorogantes, Iunio) vel propter funesta quaedam piacula, quibus per id temporis vtebantur Romani, hominum effigies de ponte in Tiberim praecipitantes, cum antea Graecos consueuissent. Atque ob id Flaminiam Iunonis sacerdotem, quasi luctum illis diebus agere, nec vllo solenni cultu solitam vti. vel quod Maius a natu maioribus, Iunius a Iunioribus denominatus esse videatur Porro nuptiis grandior aetas, vt intempestiua, ita inauspicata. Quapropter scripsit Euripides:

*)all' h)\ to\ gh=ras2 th\n ku/prin xai/rein e)a=|,
*)ht' a)frodi/th toi=s2 ge/rousin a)/xqetai.

Verum senecta iubet valere Cypridem,
Et ipsa rursum infensa senibus est Venus.

Ouem lupo commisisti.

*tw= lu/kw| th\n o)/in, id est, Lupo ouem. Terentius in Eunucho: Scelesta, ouem lupo commisisti. De Chaerea ephebo, cui velut eunucho virgo soli credita est. Donatus admonet proverbium esse, quod contineat femineam reuerentiam, meretricium sensum. Concinne hoc vtemur, quoties ei seruandum aliquid committitur, cuius gratia custodem magis oporteat adhiberi. Cicero tertia Philippica: Etenim in concione dixerat se custodem futurum vrbis, vsque ad calendas Maias, ad vrbem exercitum habiturum. O praeclarum custodem, ouium, vt aiunt, lupum: custos ne vrbis, an direptor et vexator esset Antonius? Vnde quadrare videtur, quoties inimico negocium committitur, quique nobis pessime velit: propterea quod lupus et agnus genuino quodam odio dissident. Id quod ostendit etiam Homerus in Iliad. 10.

*(ws2 ou)k e)/sti le/ousi, kai\ a)ndra/sin o(/rkia pista\,
*ou)de\ lu/koi te kai\ a)/rnes2 o(mo/frona qumo\n e)/xousin,
*)alla\ kaka\ frone/ousi diampere\s2 a)llh/loisin.

Foedus vti non tutum homini, sauoque leoni,
Vtque ouibus prorsum concordia nulla lupisque,
Sed semper cupiunt male, seque odere vicissim.

Huc adscribendum illud, quod refert Suidas: *pri\n kai\ lu/kos2 o)/i+n poimaneu/sei, i. Prius etiam lupus ouem pascet: de re neutiquam verisimili. Huic confine Plautinum illud in Milite: Bono cella suppromo credita. Sed propius accedit, quod est in Truculento: Nam oues illius haud longe absunt a lupis.

Mustelae seuum.

*galh=| ste/ar, id est, Mustelae pingue, subaudiendum, das, aut committis. Cum ea dantur, quorum qui accipiunt, natura sunt appetentissimi. Gaudet enim hoc animal praecipue seuo. veluti si quis laudaret laudis auidissimum: aut ad bibendum provocaret, natura bibosum: aut ad aleam inuitaret, quibus hic ludus impendio gratus esset. Refertur adagium a Diogeniano.

Nullam hodie lineam duxi.

*th/meron ou)demi/an grammh\n h)/gagon, Hodie nullam lineam duxi. Ab Apelle pictore natum adagium: in eos quadrat, quibus cessatum ab exercitio studii, artisque suae. Id refertur a Plinio lib. 35. cap. decimo, cuius verba non grauabimur in hoc commentarium transcribere: Scitum est, inquit, inter Protogenem, et eum quod accidit. Ille Rhodi viuebat, quo cum Appelles adnauigasset, auidus cognoscendi opera eius, fama tantum sibi cogniti, continuo officinam petit. Aberat ipse, sed tabulam magnae amplitudinis in machinam aptatam picturae anus vna custodiebat. Haec Protogenem foris esse respondit, interrogauitque, a quo quaesitum diceret: Ab hoc, inquit Apelles: arreptoque penicillo, lineam ex colore duxit summae tenuitatis per tabulam. Reuerso Protegene, quae gesta erant, anus indicauit. Ferunt artificem protinus contemplatum subtilitatem, dixisse: Apellem venisse. Non enim cadere in alium tam absolutum opus: ipsum tunc alio colore tenuiorem lineam in ipsa illa duxisse, praecepisseque abeuntem, si redisset ille, ostenderet, adiiceretque hunc esse quem quaereret. Atque ita evenit. Reuertitur enim Apelles, sed vinci erubescens, tertio colore lineas secauit, nullum relinquens amplius subtilitari locum. At Protogenes, victum se confessus, in portum deuolauit, hospitem quaerens. Placuit sic eam tabulam posteris tradi, omnium quidem, sed artificum praecipue miraculo. Consumptam eam constat priore incendio domus Caesaris in palatio, auide ante a nobis spectatam, spaciosiore amplitudine, nihil aliud continentem, quam lineas visum effugientes, inter egregia multorum opera inani similem, et eo ipso allicientem, omnique opere nobiliorem. Apelli fuit alioqui perpetua consuetudo, nunquam tam occupatam diem agendi, vt non lineam ducendo exerceret artem, quod ab eo in proverbium venit. Hactenus Plinius. Caeterum ad hanc lineam, qua protinus agnitus est a Protogene, respexit Statius in Hercule Vindice Epitrapezio, cum ait:

Neque natare, neque literas.

*mh/te nei=n, mh/te gra/mmata, id est, Neque natare, neque literas, subaudiendum nouit. In eos dicitur, qui supra modum indocti sunt, nihilque prorsus bonarum artium in pueritia didicerunt. Nam haec duo statim discebant pueri Athenis. Atque adeo Romae quoque, id quod satis declarat Suetonius in Augusto: Nepotes, inquiens, et literas, et natare: aliaque rudimenta per se plerunque docuit. Idem de Caligula prodidit, quod ad caetera magnopere docilis, natare tamen nescierit, velut postremum hoc nemo nesciret. Plato lib. De legib. 3. *tou\s2 de\ e)nanti/on e)/xontas2 tou/twn, w(s2 sofou/s2 te prosrhte/on a)\n, ka)\n to\ lego/menon, mh/te gra/mmata, mh/te nei=n e)pistw=ntai: Qui vero contra affecti, sapientes appellandi, etiamsi neque literas, vt dicitur, neque natare sciant. Item Aristides in apologia communi 4. oratorum, *)all' w(s2 to\ lego/menon dh\ tou=to, ou)/te gra/mmata, ou)/te nei=n ei)do/ta e)le/gxein a)ciw=n, id est, Sed perinde coarguendum existimas, quasi qui, quemadmodum dici consueuit, neque literas, neque natare norit.

Mordere frenum.

MORDERE frenum D. Brutus lib. Familiarum epistolarum vndecimo posuisse videtur, pro eo, quod est, vel leuiter repugnare seruituti. Si frenum momorderis, peream, si te omnes, quotquot sunt, conantem loqui ferre poterunt. hoc est, si vtcunque significaueris te seruitutem iniquo animo ferre. Ad hanc sententiam faciunt, quae respondet Cicero: Si timidus, inquiens, essem, tamen ista epistola omnem mihi metum abstersises: sed, vt mones, frenum momordi. Etenim, qui, te incluso, omnem spem habuerim in te, quid nunc putas? Quanquam Papinius in Epithalamio Stellae, et Violantillae in diuersum sensum vsurpauit, nempe pro eo, quod est, seruitutem accipere, frenumque recipere:

Id est, Admisit vincula matrimonii. Quanquam, an etiam in hunc sensum verba Ciceronis accipi possint, doctis excutiendum relinquitur. Prouerbium sumtum videtur e fabula Aeschyli, quae inscribitur Prometheus, in qua sic loquitur Mercurius:

*te/ggh| ga\r ou)de\n, ou)de\ malqa/kh| li/tais2
*emai=s2, dakw\n de\ sto/mion w(s2 neozu/ghs2
*gw=los2 bia/zh|, kai\ pro\s2 h(ni/as2 ma/xh|.

Precib. nihil mitescis inflexus meis.
Sed frena mordens, pullus indomitus velut,
Ferociens pugnas habenas vincere.

Manibus, pedibusque.

EXTREMVM conatum significantes, dicimus, Manibus, pedibusque. Nam per manus declaratur industria conficiendi negocii, per pedes maturandi celeritas. Dauus in Andria Terentiana. Ego hoc Pamphile tibi pro seruitio debeo, conari manibus, pedibusque. Vtitur hoc adagio semel atque iterum Aeschines in oratione contra Demosthenem Homerus Iliados Y.

Omnibus neruis.

EVNDEM habet sensum, Omnibus neruis, id est, summa vi, summoque studio. Nam robur, iuxta philosophos, in neruis situm. Vnde et neruos intendere, expedire neruos, et neruosa dicimus, quae vegeta validaque, minimeque languida. Cicero ad Q. Fratrem: Sic contende omnibus neruis, et facultatibus. Idem lib. 15. Epist. famil. Omnes neruos in eo contendas. Item Verrinarum actione secunda: In quo omnes neruos aetatis, industriaeque meae contenderem.

Velis equisque.

SIMILEM conatum significat, velis, equisque, ad fugiendum, aut assequendum magis, quam ad efficiendum. M. Tullius ad. Q. Fr. libro secundo. Sic ego, qui in isto homine colendo tam indormiui diu, te mehercule saepe excitante, cursu corrigam tarditatem, tum equis, tum velis. Quo quidem loco, in vulgatis exemplaribus, pro Velis, Viris scriptum habetur. Idem Officiorum li. 3. Quibus obsoletis floret Epicurus, eiusdem fere auctor, adiutorque sententiae. Cum his equis, velisque vt dicitur, si honestum tueri, ac retinere sententia est, decertandum est. In quibus exemplis vsus est eadem metaphora paulo diuersius, vt qui illic respexerit ad celeritatem, hic ad vtrumque pugnae genus equestre, ac nauale.

Remis velisque.

HVIC similimum est, Remis velisque. Inde translatum, quod, cum nauis simul, et remigio, et velo impellitur, summus est nautarum conatus. Cicero lib. Tuscul. quaest. 3. Tetra res est, misera, detestabilis, omni contentione, velis, vt ita dicam, remisque fugienda. Idem in prima Philippica. Tum vero tanta sum cupiditate incensus ad reditum, vt mihi nulli neque remi, neque venti satisfacerent. Plautus in Asinaria. Remigio, veloque quantumcunque poteris festina, et fuge. Cum remigio nauis impellitur, Graeci deu/teron plou=n, id est, secundarium cursum appellant. cum velis fertur, dicitur i(stiodromei=n, cum secundis ventis, ou)riodromei=n. Vertit in diuersum, hoc est, in significationem tarditatis, metaphoram Aristophanes, e)n e)kklhsiazou/sais2.

Interpres exponit. Neque ventis, neque remis nauigamus. Quanquam nihil prohibet ad equestrem cursum referri. Virgilius simpliciter extulit in Aeneidos tertio.

Ad hanc formam pertinet, quod ait Plato lib. De legib. 9. *ta\s2 de\ tw= kakw=n cunousi/as2 feu=ge a)metastrepti\. id est, Malorum autem consuetudines fugito irreuersim, hoc est, ne respiciens quidem a tergo. Allusit autem ad Eurydices fabulam, cui lex crat dicta, ne respiceret. Et Virgilius,

Nauibus, atque quadrigis [correction of the transcriber; in the print quadragis].

PRO summo studio, summaque festinatione, Flaccus dixit, Nauib. atque quadrigis, in Epistolis:

Strenua nos exercet inertia, nauibus atque
Quadrigis petimus bene viuere, quod petis hic est.

Plutarchus aduersus vsuram: *mhde\ su/ge i(pposu/nas2 te me/nein, mhde\ o)xh/mata zeukta\, kerasfo/ra, kai\ kata/rgura, a(\ to/koi taxei=s2 katalamba/nousi kai\ paratre/xousin, a)ll' o)/nw| tini tw=| tuxo/nti, kai\ kaba/llh| xrw/menos2 feu=ge pole/mion, kai\ tu/rannon daneisth/n. id est, Ne vero, tu aut equitatum oppertus fueris, aut vehicula iugalia cornigera, et argento picta, quae celeres vsurae assequuntur, et praetercurrunt, verum asino quopiam, quemcunque forte nactus fueris, aut caballo, fuge hostem, ac tyrannum foeneratorem.

Citis quadrigis, Iouis quadrigis.

CITIS quadrigis fugere, et Iouis quadrigis fugere, pro eo, quod est, quam ocyssime fugere, legitur apud Plautum. ab Homero translatum, qui diis quadrigas affingit, quib. quo lubitum sit repente rapiantur, ex Olympo in terras, rursus e terris in caelum. Ad quas allusit Cicero, scribens Q. Fratri: Quoniam scribis poema nostrum ab eo probari quadrigis poeticis, modo mihi date Britanniam, quam pingam coloribus tuis, meo penicillo. Plautus in aulularia: Quod iubeat, citis quadrigis properet persequi. Liuius primae decadis libro quinto narrat Camillum captis Veiis, ita triumphantem ingressum vrbem: vt curru equis albis iuncto veheretur, et ob id eum triumphum clariorem fuisse, quam gratiorem quod Solis, ac Iouis currum aequiparasse moliretur.

Equis albis praecedere.

VBI quem aliis quapiam in re longe superiorem significabant, longoque anteire interuallo, eum albis equis praecedere dicebant, vel quod antiquitus equi albi meliores haberentur: vel quod victores in triumpho albis equis vectari soleant; vel quod albi equi fortunatiores et auspicatiores esse credantur, vt ad equestre certamen referamus metaphoram. Quod quidem indicat Apuleius, cum ait: Postquam ardua montium, et rosida cespitum, et glebosa camporum emersi, me equo indigena peralbo vehens, iam eo quoque admodum fesso. Neque enim temere addit, vel indigena, id est, Thessalico, vel albo: nam vtrumque pertinet ad emphasim pernicitatis. Horatius in Sermonibus de Persio quodam:

Durus homo, atque odio qui possit vincere regem,
Confidens, tumidusque adeo sermonis amari,
Sisennas, Barros vt equis praecurret albis.

Erant autem Sisenna, et Barrus homines quidem insignita maledicentia: etiam si Acron barros legit, vt si epitheton. Neque dissimile huic Plautinum illud in Asinaria: Nam, si huic occasioni tempus sese subterduxerit, nunquam aedepol albis quadrigis indipiscet postea. Graeci simpliciter dicunt parippeu=sai, pro longe antecellere, quod equestris cursus sit expeditior.

Mordicus tenere.

MORDICVS tenere est, summa pertinacia tueri, quod Graeci vocant o)da\c. M. Tullius Acad. quaest. lib. 1. Nam ab omnib. eiusmodi visis, perspicuitatem, quam mordicus tenere ebemus, abesse dicemus: Diuus Aurelius Augustinus in epistola quapiam ad diuum Hieronymum: Illi me plus mouent, qui, cum posterius interpretarentur, et verborum, locutionumque Hebraearum viam, atque regulas mordicus, vt fertur, tenerent: non solum inter se non consenserunt, sed etiam reliquerunt multa. In eundem sensum dixit Seneca libro de beneficiis 7. Vtraque manu: Haec, inquit, Demetrius noster vtraque manu tenere proficientem iubet, haec nusquam dimittere.

Terra, marique.

FACIEM prouerbialem habet et illud, Terra, marique: quoties extremum conatum, studiumque significamus. Theognis:

Molli brachio, Leui brachio.

HIS pene diuersum est, Molli brachio, et Leui brachio, cum indiligentem operam significamus. Cicero epistolarum ad Atticum lib. l2. Quod me quodammodo molli brachio de Pompeii familiaritate obiurgas, nolim, ita existimes. Idem ad eundem lib. 4. Consules, qui illud leui brachio egissent, rem ad senatum detulerunt.

Omni telorum genere oppugnare.

oppugnare, pro eo, quod est, modis omnibus insectari. Metaphora sumta videri potest ex illo versiculo Homerico:

Cominus, atque eminus.

AD eandem formam pertinet e)ggu/qen kai\ po/r)r(wqen, id est, Cominus atque eminus. Translatum et hoc a bello, in quo nunc conserti pugnant gladiis, nunc machinis procul tela in hostem torquentes. Id si ad animi res transferatur, fiet venustius. Cum hominibus habenda pax, caeterum cum vitiis cominus, atque eminus pugnandum. Qui cominus pugnant, susta/dhn ma/xesqai dicuntur, qui hastis, dia\ dora/twn ma/xesqai dicuntur.

Omnem mouere lapidem.

*pa/nta li/qon ki/nei, id est, Vnumquemque moue lapidem, hoc est, omnia experire, nihilque intentatum relinque. Quod adagium hoc pacto natum esse plerique ferunt: Xerxes, Graecos bello adortus, cum esset apud Salaminem superatus, ipse quidem inde se mouit, verum Mardonium reliquit, qui suo nomine bellum prosequeretur. At, cum hic quoque in Plateis parum prospere pugnasset, fugatusque esset, fama vulgo inualuit, Mardonium intra ambitum tentorii sui thesaurum ingentem humo defossum reliquisse. Hac spe pellectus Polycrates Thebanus, eum agrum commercatus est. Verum, vbi iam multum, diuque thesaurum quaesisset, neque quidquam proficeret, Delphicum oraculum consuluit, qua ratione posset eas pecunias inuenire. Apollo respondit his verbis: pa/nta li/qon ki/nei, id est, Vnum quenque moue lapidem. Id simul atque fecisset, multam auri vim reperisse ferunt. Sunt, qui metaphoram sumtam existiment ab his, qui cancros venantur in litore. Nam hi plerunque sub saxis laritant, quae mouent, qui cancros quaerunt. Effertur adagium, etiam ad hunc modum: pa/nta kinh/sw pe/tron, id est, Omnem mouebo petram, hoc est, omnia periclitabor. Euripides in Heraclidis: pa/nta kinh=sai pe/tron, sentiens nihil non fieri. Plinius Iunior in quadam epistola: Ego iugulum statim video, hunc premo. Premit certe, quod elegit, sed in eligendo frequenter errat. Respondi posse fieri: vt genu esset, aut tibia, aut talus, vbi iugulum putaret. At ego, inquam, qui iugulum perspicere non possum, omnia pertento, omnia experior, pa/nta denique li/qon kinw=. id est, Omnem lapidem moueo. Diuus Basilius ad nepotes. Ad quod vt viaticum paremus, omnis lapis, vt dici solet, mouendus est. Fortasse huc allusit et Theocriticum illud in Bucoliastis:

De Galatea lasciuiente, atque omnia tentante, quo Polyphemum in se prouocaret, id quod alibi retulimus. Scholiastes admonet, prouerbio dici, significans idem valere, quod pa/nta ka/lwn sei/ein, id est, omnem mouere funem. Addit metaphoram sumtam a ludo quopiam, in quo qui non potest alia ratione vincere concertationem, mouet a linea lapidem, qui dicitur rex. Nam quod affert de statua saxea, quam sua forma mouere possit Galatea, coactius est, mea quidem sententia.

Omnem rudentem mouere.

*pa/nta ka/lwn sei/ein, id est, Omnem funem mouere. Aliunde ducta metaphora: sensum eundem efficit. Aristophanes in Equitibus:

*nu=n dei= se\ pa/nta dh\ ka/lwn e)cie/nai,
*kai\ lh=mma qou/rion forei=n, kai\ lo/gous2 a)fu/ktous2.

Nunc te necesse est omnem rudentem expedire,
Et lemma ferre vehemens, ac rationes ineuitabiles.

Lucianus in Pseudomante: *kai\ pa/nta ka/lwn e)ki/noun, a)mu/nasqai bulo/menos2. id est, Atque omnem mouebam funem, hominem vlcisci cupiens. Apollonius in epistola ad Euphratem: pa/nta fasi\ dei=n to\n e)/mporon ka/lwn sei/ein. id est, Negotiatorem aiunt omnem funem mouere oportere. Vsurpauit et Plato in dialogo, cui titulus. Sisyphus, skopw=men nh\ di/a, u(perfuw=s2 me\n ou)=n to\ lego/meno/n ge pa/nta ka/lwn e)fe/ntes2, kai\ pa=san fwnh\n e)fie/ntes2, id est, Consideremus itaque, per Iouem, exacte, omnem quod aiunt rudentem laxantes, et omnem vocem emittentes. Iulius Pollux libro de vocabulis rerum primo, e)ple/omen pa/nta a)nasei/santes2 ka/lwn, kai\ a(/pasi ka/lois2. id est, Nauigamus omni moto rudente, et omnibus rudentibus. Ad eum modum significat difficilem nauigationem, in qua sint omnia tentanda.

Omnem iacere aleam.

OMNEM iacere aleam, est, rem vniuersam periclitari, fortunaeque arbitrio committere. Siquidem alea fortunae ludus est magis, quam artis. Vnde prouerbiali figura, si quando ancipitem rei euentum significamus, quasi non ab arbitrio iacientis, sed a fortuna pendentis, aleam iaci dicimus. Ita Terentius in Adelphis, vitam hominum perinde dixit esse, quasi cum ludas tesseris, vt quod iactu non cecidit, id arte vt corrigas. Lucianus in dialogo, cui titulus, u(pe\r tw= ei)ko/nwn,

--- *xrh\ d' e)p' a)ci/ois2 ponei=n,
*yuxh\n proba/llont' e)n ku/boisi dai/monos2.

Aristides in Pericle: *kai ei(=s2 u(pe\r pa/ntwn ku/bos2 a)ner)r(i/pteto, swma/twn, xruma/twn, do/chs2, h(gemoni/as2, id est, Vna super omnibus alea iaciebatur, vita, pecuniis, fama, principatu. C. Caesar ad Rubiconem, qui fluuius Italiam a Gallia disterminat, paulisper secum haesitans, animoque reputans, quam arduam rem moliretur, posteaquam ostento est animus additus: Eamus, inquit, quo deorum ostenta, quo inimicorum iniquitas vocat, iacta esto alea. Plutarchus in apophthegmatis ad hunc modum dixisse refert, pa=s2 a)ner)r(i/fqw ku/bos. id est, Omnis iacta sit alea. Ad quod alludens Lucanus:

Plutarchus in vita Coriolani, extremam aleam in eundem sensum vsurpasse videtur, w(/sper e)/sxaton ku/bon a)fie/nti. i. Velut extrema iacta alea. Item Petronius Arbiter:

M. Tullius lib. De diuinatione 2. Non perspicitis aleam quandam inesse hostiis deligendis, praesertim cum res ipsa doceat. Cum enim tristissima exta sine capite fuerint, quibus nihil videtur esse dirius, proxima hostia litatur saepe pulcherrime. Hic Tullius

aleam dixit, casum. Prouerbium desumtum videtur ex Menandro. Nam Athenaeus libro decimotertio, haec citat illius carmina e comoedia, quae inscribitur Arrhephorus, siue Tibicina:

*ou) gamei=s2 e)a\n nou=n e)/xeis2, tou=ton katalipw\n to\n bi/on.
*gega/mhka ga\r au)to\s2, dio\ tosou=to/ soi parainw= mh\ gamei=n.

Siquidem sapis, ne coniugem vnquam duxeris.
Duxi ipse, proinde suadeo ne duxeris.

Graeci versus apud Athenaeum nonnihil corrupti sunt scribarum inscitia. sed nullo negotio possunt restitui. Sic enim scriptos primum arbitror.

*ou) gamei=s2 ei) nou=n e)/xeis2 ge, katalipw\n tou=ton bi/on,
*gega/mhka ga\r au)to\s2. dio\ tosou=ton mh= gamei=n
*nu=n soi= parainw=.

Plato vitam humanam, teste Plutarcho, similem esse dixit alearum ludo, in quo et iacere oporteat accommoda, et iis, quae ceciderunt, recte vti. Quid cadat, in fortunae manu est: distribuere vero recte, quae forte ceciderunt, id in nobis situm est. Quam collationem imitatus fuisse videtur Terentius in Adelphis.

Vela ventis permittere.

NEQVE dissimili figura dixit Quinctilianus in praefatione Institutionum oratoriarum: Permittamus vela ventis, et oram soluentibus bene precemur, hoc est, editionis ancipitem euentum vtcunque cadet experiamur. Similimum est illud apud Senecam in Agamemnone: Fluctibus dedi ratem, hoc est, rem fortunae arbitrio commisi. Theognis.

Venuste Graecis plhsi/stios fere/sqai dicitur, qui toto pectore, summoque conatu rapitur ad aliquid: Ita Plutarchus in Catone seniore de Scipione. Hunc Cato reprehendebat, quod largitione corrumperet. Scipio respondit, sibi non opus esse quaestore nimium diligenti, cum ipse plhsi/stios2, id est, plenis velis ad bellum raperetur. Ouidius:

Sub omni lapide scorpius dormit.

Sub omni lapide scorpius dormit, aut (vt metri quoque ratio seruetur, est enim anapaesticus dimeter)

Admonet adagium, cauendum esse, ne quis apud captiosos, et calumniosos temere loquatur: quidquid enim attigerit, periculum esse, ne mordeatur. Constat autem scorpios solere sub saxis cubitare; quae si quis tollat incautius, fit, vt ictus vulnus accipiat. Conueniet et in morosos, qui quidvis causari solent, vel in pigros, qui friuola quaedam praetexentes suffugiunt laborem Aristophanes e)n qesmoforiazou/sais2.

*th\n paroimi/an d' e)painw=
*th\n palaia\n. u(po\ li/qw| ga\r panti/pou
*xrh\ mh\ da/kh| r(h/twr a)qrei=n.

Asinus ad lyram.

*)onos2 lu/ras2, subaudi a)kroath\s2, id est. Asinus lyrae auscultator. In eos, qui propter imperitiam nullo sunt iudicio, crassisque auribus. Hunc titulum prouerbialem M. Varro satyrae suae cuidam indidit. Eiusdem apud Gellium extant haec verba e satyra, cui titulus, Testamentum: Si quis mihi filius vnus, pluresve in decem mensibus gignuntur: si erunt o)/noi lu/ras2, id est, asini ad lyram, exhaeredes sunto. o)/nous2 lu/ras2, appellat indociles bonarum artium, atque intractabiles. Diuus Hieronymus ad Marcellam. Quos ego cum possem meo iure contemnere, asino quippe lyra superflue canit, tamen ne nos superbiae, vt facere solent, arguant. Et idem aduersus Vigilantium. Quanquam stulte faciam, magistro cunctorum magistros quaerere, et ei modum imponere, qui loqui nescit, et tacere non potest. Verum est illud apud Graecos prouerbium, o)/nos2 lu/ras2. Lucianus de his, qui mercede seruiunt. *ti/ ga\r koino/n fasi lu/ra| kai\ o)/nw|, id est. Quid enim commercij, quod dici solet, asino cum lyra? Idem aduersus indoctum. o)/nos2 lu/ras2 a)kou/eis2 kinw=n ta\ w)=ta, id est. Sed asinus lyram audis, auriculas mouens. Vnde et hoc pacto effertur adagium: o)/nos2 ta\ w)=ta kinw=n, i. Asinus auriculas mouens. Rursum ad hunc modum: o)/nw| ti\s2 e)/lege mu=qon, o( de\ ta\ w)= ta e)ki/nei, id est. Asino quidam narrabat fabulam, at ille auriculas mouebat. In eos, qui, cum nihil intelligant, tamen, perinde quasi nihil non intelligant, ita nutibus alludunt, aut arrident dicentibus. Est autem asino naturale, subinde mouere auriculas, veluti significanti se iam intelligere, cum nihil etiam audierit. Aliquando referunt ad asinum non auscultantem lyram, sed ipsum canere conantem. Lucianus: *kai\ ma/lista o(po/tan a)|dh| kai\ a)bro\s2 ei)=nai qe/lh|, o)/nos2 au)toluri/zwn fasi\, id est. Maxime si quando canit, cupitque festiuus, ac lepidus videri, asinus, vt aiunt, ipse lyra canens. Idem in Pseudologista: tou=to dh\ to\ tou= lo/gou, o)/non kiqari/zein peirw/menon o(rw=n. i. Iuxta hoc ipsum, quod vulgo dici solet, asinum conspiciens cithara canere tentantem. Citatur et hic versiculus:

Recte torquebitur in eos, qui indecore tentant artificium, cuius sunt imperiti, et a quo natura abhorrent. Festiuiter inuertit adagium Stratonicus apud Athenaeum libro Dipnosophistarum 8. Erat Cleon quispiam, cui nomen inditum boui, is, cum scite caneret voce, caeterum lyra non perinde vteretur, Stratonicus, vbi canentem audisset: Olim, inquit, asinus ad lyram dictus est, nunc vero bos ad lyram.

Sus tubam audiuit.

*sa/lpiggos2 u(=s2 h)/kouse, id est. Tubam sus audiuit. In eos quadrabit, qui res quidem egregias audiunt, verum eas neque intelligunt, neque mirantur. Aut in eos, qui iis, quae audiunt, neque gaudent, neque commouentur. Equi tubarum clangore concitantur ad bellum: suem abigat citius, quam

Nihil graculo cum fidibus.

NIHIL graculo cum fidibus, id est, Nihil stolidis, et imperitis cum bonis literis. Nam graculus auis est ineptae, molestaeque garrulitatis, atque obstrepera, adeo, vt a voce, qua sonat, nomen inditum putent; auctore Quintil. 1. Instit. libr. Tum sui generis conuentus amat, quo mutuo garritu strepitus fiat odiosior. Porro cithara silentium postulat, et aures attentas. A. Gellius Noct. Atticarum extrema lucubratione, sane quam eleganter hoc adagium torquet in quosdam pinguiore ingenio homines, stolidaque loquacitate praeditos, profanos, a)mou/sous2, id est, a musarum sacris alienos.

Nihil cum amaracino sui.

ATQVE ei continenter simile quoddam subnectit: Nihil cum amaracino sui: hoc est, stolidis vel optima putent, displicentque. Amaracinus herbae genus, Siculorum lingua a Cinyrae Cyprij Regis eiusdem nominis filio dictum, quem in hanc herbam conuersum fuisse, fabulis proditum est. Caeterum Seruius in primum Aeneidos scribit Amaracum puerum fuisse regis vnguentarium, qui casu lapsus dum ferret vnguenta, maiorem confusione odorem creauit, vnde et optima vnguenta amaracina dici coeperint: hunc postea in herbam amaracum fuisse conuersum. Eadem dicitur et sansucum, et aliis atque aliis nominibus, vt auctor est Dioscorides in tertio libro, aitque gratissimi esse odoris, atque totam odoratam. Plin. libr. 13. cap. 1. inter vnguenta nobilia, et amaracini facit mentionem, refertque quondam in Coo fuisse laudatissimum, postea eodem in loco praelatum Melinum: deinde docet variis vnguentis admisceri sansucum, quemadmodum et Telino: quinetiam ex simplicis amaraci succo nobilissimum vnguentum confici. Idem libro 21. cap. 22. scribit in Cypro sansucum laudatissimum, et odoratissimum nasci, eiusque varia ostendit remedia: atque ex eo oleum quoque fieri, quod amaracinum, seu sansucinum vocetur. Cum igitur huiusmodi sit amaracinum, contra sue nihil immundius, nihil sordium amantius, quamobrem dixit Virgilius:

nihil profecto minus conuenit rostro suillo, quam deliciae vnguentariae, quippe cui id demum dulce olet, quod coenum olet. Maxime quod inter vnguenta, peculiari quadam naturae proprietate, amaracinum inimicum est suillo generi, ita, vt illis veneni instar sit, siquidem credimus Lucretio, cuius in 6. libro hi sunt versus:

Denique amaracinum fugitat sus, et timet omne
Vnguentum, nam setigeris subus acre venenum est.

Suem olim Aegyptij belluam vsque adeo spurcam ducebant, vt, si quis vel transiens contigisset, continuo properaret ad flumen, se pariter, ac vestem abluturus. Subulcos etiam indigenas adeo inuisos haberi, vt nec in templa recipiantur, nec ad matrimonium,

aut affinitates admittantur, auctor Herodotus lib. 2. Ad hoc adagium adlusisse videtur M. Tullius, cum ait: Illi alabastrus vnguenti plena putet [note of the transcriber: corrupted...]: id est, optima pro pessimis displicent. Simile quiddam dici posset de Scarabaeo, cui vnguentum pro stercore est, oletum pro vnguento: id quod vulgo quoque dici solere, propemodum innuit Plutarchus in commentario, in quo Stoicorum dogmata cum poetarum dictis componit: le/gontai oi( ka/nqaroi to\ mu/ron a)poli/pein, ta\ de\ dusw/dh diw=kein. id est, Aiunt Scarabaeos vnguentum fugere, graueolentia sectari.

Asinum sub freno currere doces.

ASINVM sub freno currere doces, hoc est, doces indocilem. Nam equus ad cursum idoneus, asinus ad equestrem cursum inutilis. Horatius:

Infelix operam perdas, vt si quis asellum
In campum doceat parentem currere freno.

Acron admonet, prouerbialiter dictum de asino. Est autem diuersum illi, quod alibi retulimus, to\n i(/ppon ei)s2 pedi/on, id est, Equum in campum.

Alienam metis messem.

*)allo/trion a)ma=|s2 qe/ros2, id est. Alienam metis messem. Duplex est vsus huius adagij, quippe quod pariter, et in eos conuenit, qui commoditatibus aliena partis opera potiuntur: et in hos, qui negotium non suum parum diligenter curant. Ducta metaphora a vetusto more, quo vicini rustici in demetenda segete mutuam inter sese operam commodabant. Fit autem hominum more, vt in suopte quisque negotio longe sit attentior, quam in alieno. Id quod eleganter admonet Apologus ille de Cassita, quem non pigeret referre, nisi promptum esset cuilibet apud A. Gellium legere. Potest et eo referri, quod aliquoties fit, vt, eiectis ijs, qui sementem fecerunt, alij in eorum locum succedant, citraque laborem alienis fruantur sudoribus. Vnde Maronis illud:

Aristophanes in Equitibus: *tallo/trion a)mw=n qe/ros2, id est, Alienam metens messem. Dictum est in Cleonem, qui in rem paratam, multisque laboribus a Demosthene prius labefactam veniens, Pylo capta, gloriam omnem victoriae in se transtulit, Demostheni praeter inuidiam nihil relictum. Cui confine est illud Homeri ex Odysseae lib. 1.

*)egw\ de\ pe\ripatw=ng' a)p' e)rgasthri/ou
*eyantos2 e(te/rou th\n xu/tran u(feilo/mhn

Penelopes telam retexere [correction of the transcriber; in the print retextere].

PENELOPES telam retexere, est inanem operam sumere, et rursum destruere quod effeceris. Natum ex Homero, qui libro Odysseae secundo fingit, Penelopen Vlyssis vxorem, procos iam vrgentes, hac conditione delusisse, vt tum se promitteret nupturam, vbi telam, quam habebat in manibus, absoluisset. Quam conditionem posteaquam illi accepissent, mulier astuta, quod interdiu texuisset, id noctu retexere coepit.

*)/enqa kai\ h(mati/h me\n u(fai/nesken me/gan i(sto\n,
*nu/ktas2 d' a)llu/esken e)ph\n dai+/das2 paraqei=to.

Illa diurna quidem ingentem contexere telam,
Verum eadem admotis soluebat nocte lucernis.

Vsurpat hoc adagium Plato in Phaedone. Item Cicero Academ. quaest. lib. 2. Quid, quod eadem, inquit, illa ars, quasi Penelopes telam retexens, tollit ad extremum superiora? Sentit autem de dialectica, quae ijsdem illis orationibus, quibus confirmauit aliquid, rursum soluit, ac destruit, vt nihil iam actum videatur. Seneca De beneficijs quincto. Quid enim boni est, nodos operose soluere, quos ipse vt solueres feceris? Aristides in defensione quatuor oratorum: kai\ ou)k oi)=da o(/ntin' i(sto\n a)nalu/ontes2. o(/son ga\r a)n proko/ywsi th=s2 sofi/as2, tosou=t' a)ntafairou=si mega/la fronou=tes2. id est. Et telam nescio quam retexentes. Quantum enim faciunt compendij in sapientia, tantum rursum dispendij, dum arrogantes euadunt. Hoc quoniam alijs prouerbijs, quae mox dicemus, subnectit, indicat nimirum et hoc esse prouerbium.

Annosam arborem transplantare.

*gera/ndruon metafuteu/ein, id est, Vetulam arborem transplantare In eos dicitur, qui sero, atque exacta iam aetate conantur dediscere, quibus diu iuuenes assueuerint. Aut simpliciter de ijs, quae frustra molimur. Neque enim loco mouenda arbor, vbi iam alte fixerit radices, sed cum plantula adhuc est. Nam veteres negabant arborem transferri oportere, vel minorem bima, vel maiorem trima: teste Plinio. Videtur autem adagium ad quercum peculiarius pertinere, quae omnium altissime radices agit: Vt et a)po\ th=s2 druo\s2 gera/ndruon. Siue quod hanc arborem omnium primam arbitrantur fuisse. Quapropter et Ioui sacra arbor, et sylua Dodonaea querna fuit, vnde prima omnium oracula reddita creduntur. Eleganter vsus est hoc adagio Seneca lib. Epistolarum 13 Epistola prima: Haec, inquit, si nimium tristia videbuntur, villae imputabis, in qua didici ab Aegialo diligentissimo patrefamilias (is enim nunc huius agri possessor est) quamuis vetus arbustum posse transferri. Haec nobis senibus discere necessarium est, quorum nemo non oliuetum alteri ponit.

Arenam metiris.

*)/ammon metrei=s2, id est. Arenae modum quaeris, siue metiris, hoc est, rem infiniti laboris, atque inexplicabilem inceptas. Aut, fiustra conaris, quod nequeas efficere. Athenaeus libro sexto Alexidem quendam adducit, qui innumera dixerit yammako/sia, velut aequantia numerum arenarum, o)no/masi de\ xrw/menon yammakosi/ois2. id est, nominibus vtens arenaginta, vt Grecae vocis figmentum imitemur. Plato in Theaeteto: *ma=llon au)to\n le/lhqen h)\ oi( th=s2 qala/sshs2 lego/menon xo/es2. id est. Magis illum latet, quam maris, vt dicitur, arenae.

Vndas numeras.

*ku/mata metrei=s2, id est, Vndas numeras. Eundem cum proximo sensum habet. Virgilius vtranque paroemiam eleganter attigit lib. Georgicon secundo.

Quem si scire velit, Libyci velit aequoris idem
Discere quam multae zephyro turbentur arenae.
Aut vbi nauigiis violentior incidit Eurus.

*)all' i)=sos2 ga\r o( mo/xqos e)p' a)/oni ku/mata metrei=n,
*(/oss' a)/nemos xe/rsonde meta\ glauka=s2 a)lo\s2 w)qei=.

Nanque perinde siet, quasi si numerare labores,
Quod venti e pelago trudant ad litora fluctus.

Videri potest ab Aesopico quodam apologo natum adagium, quem refert Lucianus in Sectis: Olim quendam in maris litore sedisse, conantem singulas vndas pernumerare: cumque vndas vndis trudentibus, obrueretur, animoque male angeretur quod eas numero complecti non posset, adiens callida vulpes opportuno consilio sic hominem subleuauit. Quid angeris, inquit, propter vndas, quae praeter eunt? Hinc numerare incipias oportet, illas missas facias.

Surdo oppedere.

*para\ kwfw=| a)popardei=n. id est. Apud surdum crepitum edere. Dicitur, vbi quid frustra sit. Aut vbi peccatur apud stupidos, qui non queant sentire. Siue cum conuiciis incessitur is, qui perinde negligit, quasi non audiat. Refertur a Diogeniano, et a Suida.

Aranearum telas texere.

*ta\ a)ra/xnia u(fai/nein, id est. Aranearum telas texere. Est in re friuola, nulliusque frugis, infinitum, atque anxium capere laborem. Refertur prouerbii vice a diuo Basilio in initio enarrationis Hexameron. Vnde et apud Diogenem Laertium in vita Zenonis, philosophus quidam rationes dialecticas, aranearum textis similes esse dicebat, quae cum operosum quiddam, atque exactum prae se ferant, tamen nugatoriae sint, atque imbecilles. Et alius quispiam leges cum aranearum textis comparabat, quae cum a magnis auibus facile discinderentur, muscas duntaxat irretirent.

Laterem lauas.

FERVNTVR huic confines aliquot apud Graecos paroemiae, quibus operam inanem significamus, veluti pli/nqon plu/eis2, id est, Laterem lauas, id quod vsurpat Terentius in Phormione [correction of the transcriber; in the print Phorminione], Loquarne? incendam: Taceam? instigem. Purgem me? Laterem lauem. Theocritus in Charitibus:

Lapidem elixas.

CVI simillimum est, quod refertur apud Aristophanem in comoedia, cui titulus sfh=kes2, li/qon e(/yeis2, id est, Lapidem decoquis: pro eo, quod est, inaniter laboras. *)all' o(/t' a)\n a)ntiboloi/h tis2, ka/tw ku/ptwn a)\n ou(/tw, li/qon e(/yeis2, e)/legen. id est. Quin, vbi quis obsecrauerit, demisso sic capite, lapidem decoquis, inquit. Neque enim vnquam mollescit lapis, quantumuis diutina coctione. Generaliter conuenit in quamuis inanem operam, speciatim in hominem durum, nullisque precibus mollescentem.

Athiopem lauas. Aethiopem dealbas.

EANDEM vim habent, ai)qi/opa smh/xeis2, id est, Aethiopem lauas. Et, ai)qi/opa leukai/neis2, id est, Aethiopem dealbas. Lucianus in libro contra indoctum: kai\ kata\ th\n paroimi/an, ai)qi/opa smh/xein e)pixeirw=. id est, Ac, iuxta prouerbium, Athiopem lauare conor. Nam natiuus ille Aethiopum nigror, quem Plinius ex vicini syderis vapore

putat accidere, nulla abluitur aqua, neque vlla ratione candescit. Hoc item peculiariter quadrabit, cum res parum honesta verborum fucis adornatur, aut cum laudatur illaudatus, aut docetur indocilis. Adagium ortum videri potest ab Aesopica fabula. Nam quidam mercatus Aethiopem, et existimans eum colorem non natura, sed superioris domini negligentia accidisse, nihil non adhibuit eorum, quibus vestes candefieri solent: adeoque perpetuis lotionibus miserum diuexauit, vt illum in morbum impulerit, colore, qui fuerat, manente.

Arare litus.

*ai)gialo\n a)rou=n, id est, Arare litus. Est sterilem operam sumere. Auson. ad Theonem:

Quid geris extremis positus telluris in oris
Cultor arenarum vates, cui litus arandum?

Significans, eum inaniter laborare. Huius peculiari vsus erit, cum officium impenditur in eum, a quo nihil sis fructus aliquando percepturus, veluti, si quis doceat, o)/non lu/ras2, aut beneficium collocet in ingratum. Salsitas enim facit, vt littorales orae ferme sint steriles: quod etiam proverbio testatum est: a(lmuro\n geito/nhma, id est, Salsuginosa vicinia pro sterili. Est autem adeo sterilis humor marinus, vt nec arbores ferat. Atque huiusce rei varias adfert causas Plutarchus in commentario De causis naturalibus, primo statim problemate.

Arenae mandas semina.

*ei)s2 ya/mmon spei/reis2, id est, Arenae mandas semina. Propterea quod steriles arenae maxime littorales, nec idoneae ad sementem. Oenone Paridi apud Ouid.

Quid facis, Oenone, quid arenae semina mandas?
Non profecturis littora bobus aras.

Atqui in Brabantia sunt agricolae tam industrii, qui sitientissimas arenas cogant et triticum ferre.

In aqua sementem facis.

Loquitur de his, qui beneficium conferunt in ingratos, atque improbos homines: idque perinde perire dicit, quasi sementem facias in vndis marinis. Aristophanis interpres et hoc pacto effert proverbium, kata\ qala/tths2 spei/reis2, id est, in mari sementem facis.

In saxis seminas.

*kata\ petrw=n spei/reis2, id est, In saxis sementem facis. Nam hoc terrae genus fere sterile est, vel quia non potest aratro proscindi, vel quia, quod satum est, non habet, quo radices agat.

Ignem dissecare.

*ei)s2 to\ pu=r cai/nein id est, Ignem diuerberare. Ad hanc formam pertinet, quanquam hoc inter Pythagorica retulimus symbola. Aristides in communi defensione 4. Rhetorum: e)lelh/qeis2 de\ a)/ra sunto\n, a(pa/sais2 tai=s2 paroimi/ais2 e)nexo/menos, ei)s2 pu=r cai/nwn, kai\ li/qon e(/ywn, kai\ spei/rwn ta\s2 pe/tras2, id est Non intelligebas autem teipsum omnibus proverbiis obnoxium esse: quod ignem diuerberares, quod lapidem elixares, quod in saxis sementem faceres? Taxat Platonem, qui apud Dionysium tyrannum nullum omnino fecerit operae pretium.

In aqua scribis.

*kaq' u(/datos2 gra/feis2, h)\ ei)s2 u(/dwr gra/feis2, id est, In aqua scribis, hoc est, nihil agis. Lucianus in Tyranno: *pai/zeis2 w)= xa/rwn, h)\ kaq' u(/dato/s2 fasin h)/dh gra/feis2, para\ miku/llou tina\ o)bolo\n prosdokw\n, id est, Vtrum ludis, Charon, an iam in aqua, quod aiunt, scribis, qui quidem a Micyllo obolum aliquem expectes? Plato in Phaedro: *ou)k a)/ra spoudh=| au)ta\ e)n u(/dati tra/yei me/lani, spei/rwn dia\ kala/mou, id est, Num haec studiose in aqua scribet nigra, seminans calamo? Extat huiusmodi senarius inter sententias Graecas:

--- Mulier cupido quod dicit amanti,
In vento, et rapida scribere oportet aqua.

In arena aedificas.

*ei)s2 ya/mmon oi)kodomei=s2, id est, In arena aedificas. Non consistit, quod super arenam struxeris. Proinde recte vsurpabitur, vbi quis negotium aggreditur inutile futurum, vtpote non recte iactis ante fundamentis.

Ventos colis.

*)ane/mous2 gewrgei=s2, id est, Ventos colis. Colis autem dico, pro eo, quod est, agricolationem exerces. Refertur a Zenodoto dicitur in eos, qui e suis laboribus nihil fructus reportant.

Ferrum natare doces.

*si/dhron plei=n dida/skeis2, id est, Ferrum fluitare doces. De iis, qui rem conantur, quae, repugnante natura, nequaquam fieri possit.

Cribro aquam haurire.

*koski/nw| u(/dwr a)ntlei=, h)\ e)pife/rei, id est, Cribro aquam haurit. Quod etiam in obliuiosos non inconcinne dicetur. Plautus in Pseudolo: Non pluris refert, quam si imbrem in cribrum geras. Id autem olim inter a)dunatw/tata habitum, vel illud est argumento, quod inter prodigia refertur, Tutiam, virginem Vestalem, aquam cribro tulisse, anno ab vrbe condita sexcentesimonono, teste Plinio libro 28. cap. 2. Cuius meminit Dionysius Halicarnasseus lib. Romanarum antiquitatum secundo. Sumptum a fabula Danaidum puellarum, quas Plato scripsit apud inferos hoc poenae genus pendere, vt assidue aquam in dolium pertusum vasis item pertusis inferant. Alciphron in epistola Galeni ad Cyrtonem: *kai\ to\ lego/menon dh\ tou=to ei)s2 danai+/dwn tou\s2 a)mfore/as2 e)kxe/omen pi/qous2. id est, Ac, iuxta proverbium, amphoras in Danaidum dolia infundimus. Lucianus in Timone: *(/wsper e)k kofi/nou tetruphme/nou. id est, Tanquam e cophino perterebrato. Effertur et hunc ad modum: ei)s2 pi/qon tetrumme/non u(/dwr a)ntlei=s2. id est, In dolium pertusum aquam hauris. Plautus in Pseudolo: In pertusum ingerimus dicta dolium, operam ludimus.

Apud fimum odorum vaporem spargis.

*ei)s2 ko/pron qumia=|s2, id est, In fimum aromatum odorem spargis. Nam perit omnis fragrantia, fimique foetore vincitur. Est apud Suidam. Conveniet autem in eos, qui rem egregiam indignis adhibent, quod genus est illud: In lente vnguentum.

Oleum et operam perdidi.

EODEM pertinet et illud, quod est apud Plautum in Poenulo: Tum pol ego et oleum, et operam perdidi: id est, quidquid insumpsi, seu rei, seu laboris, id frustra insumptum est. Metaphora ducta est a gladiatorum, ac palaestritarum certaminibus, in quibus certaturi, vnguentis quibusdam oleaceis perungebantur. Cicero in Epistolis: Nam, quid ego te athletas putem desiderare, qui gladiatores contempseris? in quibus ipse Pompeius profitetur se et oleum, et operam perdidisse. Quanquam potest et ad lucubrantium lucernas referri, sicuti Cicero fecisse videtur, scribens ad Atticum libro decimotertio. Ante lucem cum scriberem contra Epicureos, de eodem oleo, et opera exaraui nescio quid ad te, et ante lucem dedi. Idem ad eundem alibi: Non defleamus, ne et oleum, et opera nostrae philologiae perierit: sed conferamus tranquillo animo. Quo quidem in loco plus habet gratiae, quod ad rem animi translatum sit. Ergo hic oleum pro sumptu positum est. Nam et sic effertur adagium. Plautus in Rudentibus: Et operam, et sumptum perdunt. Eodem pertinet etiam illud, quod coruus ille salutator sonare didicerat: Opera, et impensa periit. Cuius fabulae meminit Macrobius lib. Saturnalium 2. Eam (quoniam haudquaquam indigna memoratu videtur) non grauabor adscribere, idque ipsius verbis. Sublimis, inquit, Actiaca victoria revertebatur Octauius. Occurrit ei inter gratulantes coruum tenens, quem instituerat hoc dicere: Aue Caesar, victor, Imperator. Miratus Caesar officiosam auem viginti millib. nummum emit. Socius opificis, ad quem nihil ex illa liberalitate pervenerat, affirmauerat Caesari illum habere et alium coruum, quem vt afferre cogeretur, rogauit. Allatus verba, quae didicerat, expressit. Aue victor Imperator Antoni. Nihil exasperatus, satis duxit iubere illum diuidere donarium cum contubernali. Salutatus similiter a Psittaco, emi iussit eum, Idem miratus in Pica, hanc quoque redemit. Exemplum sutorem pauperem solicitauit, vt coruum institueret ad parem salutationem, qui impendio exhaustus, saepe ad auem non respondentem dicere solebat, Opera, et impensa periit. Aliquando tamen, coruus cepit dicere dictatam salutationem. Hac audita, dum transit Augustus, respondit: Satis domi salutatorum talium habeo. Superfuit coruo memoria, vt et illa, quibus dominum querentem solebat audire, subtexeret, Opera, et impensa periit. Ad quod Caesar risit, emique auem iussit, quanti nullam adhuc emerat. Hactenus Macrobii verba reddidimus. Diuus Hieronymus ad Pammachium, videtur huic adagio velut alterum quoddam adagium subtertexuisse: Oleum perdit, et impensas, qui bouem mittit ad ceroma. Siquidem hoc ipsum, bouem ad ceroma mittere, proverbium sapit, pro eo, quod est, docere indocilem: aut ad id muneris quempiam asciscere, ad quod obeundum minime sit idoneus, videlicet ingenio repugnante. Nam ceroma dicitur vnguentum, quo olim vngebantur athletae, id ex oleo certisque terrae generibus conficiebatur. Porro ad certamina bos inutilis est.

Reti ventos venaris.

*diktu/w| a)/nemon qhra=|s2, id est, Reti ventos captas. De frustra laborantibus: aut qui stulte sequuntur ea, quae

nulla sit assequendi spes: Aut qui rem inanem inaniter captant. Nam vtre contineri ventus potest, reti nequaquam.

Tranquillum aethera remigas.

*ai)qe/ra nh/nemon e)re/sseis2, id est, Aere tranquillo remigas. Apud Zenodotum refertur de incassum laborantibus: perinde est, quasi dicas, aerem diuerberas, remigantium more.

Mortuum flagellas.

*nekro\n masti/zeis2, id est, Mortuum flagellas, in eos, qui obiurgant illos, qui nihil prorsus obiurgatione commoueantur: Aut qui vita defunctos insectantur, ac lacerant.

Ollam exornas.

*xu/tran poiki/lleis2, id est, Ollam exornas, siue picturas. De iis, qui in re vehementer absurda frustra conantur. Ineptus enim labor, ollae vasi contempto, et culinariis vsibus destinato, picturae lenocinium adhibere. Cui similimum quidam vulgo iactatur, bracteis aureis inaurare iuglandium putamina.

Ouum adglutinas.

*)wo\n kollh/eis2, id est, Ouum glutino compingis. Refertur a Diogeniano. Ridicule laborat, qui fractum oui putamen glutino sarcire, et coagmentare conetur.

Vtrem caedis.

*)asko\n de/reis2, id est, Vtrem caedis, aut Vtrem excorias. Extat apud Aristophanem in Nubibus. Ad quod adlusisse videtur Apuleius in Asino, cum meminit de tribus vtribus a se percussis, ac vulneratis. Sumptum vel a Bacchi sacris, vel ab iis, qui percussis vtribus inanem mouent strepitum.

Vtrem vellis.

HVIC simillimum, a)sko\n ti/lleis2, id est, Vtrem vellis. Vel quod non sentiat, vel quod pilis careat.

Actum agere.

TERENTIVS in Phormione: Ohe, actum, aiunt, ne agas, to\ praxqe\n mh\ pra/ch|s2. A iudiciorum consuetudine sumptum, qua fas non est iterum agere causam, de qua iam sit pronunciatum.. Plautus: Rem actam agis, id est, incassum laboras. Q. Fabius apud T. Liuium Dec. 3. lib. 8. Scio multis vestrum videri, patres conscripti, rem actam hodierno die agi, et frustra habiturum orationem, qui tanquam de integra re, de Africa provincia sententiam dixerit. M. Tullius libello De amicitia, indicat dici solitum de negocio, quod praepostere geritur. Sed, cum multis, inquit, in rebus negligentia plectimur: tum maxime in amicis et deligendis et colendis. Praeposteris enim vtimur consiliis, et acta agimus, quod vetamur proverbio.

Cotem alis.

*)ako/nhn siti/zeis2, id est, Cotem alis. Dicitur in homines edaces, plurimumque cibi: qui nihilo tamen habitiores inde reddantur. Nam in Cotis macilentiam hodieque vulgo iactatur adagium, cum aiunt, tam pinguem, quam cotem, macilentum quempiam esse significantes. Hermolaus Barbarus in epistola quadam ad Picum interpretatur hoc proverbium pro male collocare beneficium, vnde non sit reditura gratia: vt affine sit illi, quod alibi dicetur: Ale luporum catulos, cum ex beneficio redit mala gratia.

Hylam inclamas.

*(/ulan krauga/zeis2, id est, Hylam inclamas. De frustra vociferantibus: aut in genere, de nihil proficientibus. Ab huiusmodi casu natum adagium. Hylas, Theodamantis filius, cum esset inter argonautas formosus adolescens, adamatus est ab Hercule. Is cum

esset in Mysia, forte aquatum egressus, in fonte periit: vnde et a Nymphis adamatus ac raptus fingitur. Ad hunc vestigandum missus est Polyphemus, qui ingenti vociferatione nomen inclamabat Hylae, neque quidquam tamen profecit. Atque hinc ortum proverbium. Virgilius videtur ad nautarum clamorem retulisse, cum ait:

His adiungit, Hylam nautae quo fonte relictum
Clamassent, vt littus Hyla, Hyla omne sonaret.

*tri\s2 me\n u(/lan a)/u+sen, o(/son baqu\s2 h)/rue laimo\s2.
*tri\s2 d' a)\n o(pa=is2 u(pa/kousen, a)raia\ de\ i(/keto fwnh\.

Ter quanto potuisset Hylam clamore vocabat,
Magitum intendens imo de gutture vocis.
Ter puer audiit, ac tenuis vox perculit aures.

Nihil obstat, quo minus ad sacrorum consuetudinem referatur, quae in Hylae rapti memoriam sunt instituta: in quibus Hylae nomen inclamabatur. Id fuerit venustius, atque concinnius, vbi quis rem absentem frustra desiderat, vel deplorans, vel optans. Vt si quis, ad inopiam redactus, optaret sibi centum talenta, quae quondam habuisset. Ad hanc paroemiam respexisse videtur Aristophanes in Pluto:

De Mercurio dictum, placentas illas deplorante, quas in sacris consueuerat aliquando edere.

Inaniter aquam consumis.

*)allws2 a)nali/skeis2 u(/dwr, id est, Inaniter consumis aquam. In eos quadrabit, qui frustra suadent. A prisco more iudiciorum sumptum, in quibus ad clepsydrae modum dicebatur. Aeschynes contra Demosthenem, ostendit primam aquam infundi solere actoribus, alteram patronis, tertiam iudicibus, ad poenam constituendam, nisi primis sententiis reus fuisset absolutus. Et Demosthenes Aeschynem provocat, vt vel in sua aqua, si possit, dicat, quod decretum fuisset ipso vnquam auctore scriptum: a)nasta\s2 kai\ e)n tw=| e)mw=| u(/dati ei)pa/tw. Huc adludens Lucianus, e)n tw=| peri\ tw= e)pi\ misqw=| suno/ntwn, in rhetorem quendam iocatur, qui apud barbaros in conuiuio diceret, non ad aquae, sed ad amphorae vinariae modum. Idem in Bis accusato: *)ekei/nhs2 ga\r to/ ge nu=n r(e/on, id est, Nam illius sane in praesentia fluit aqua. Videtur id subindicare Plato in Theaeteto, cum ait, quosdam pro\s2 mikro\n u(/dwr: id est, ad pusillum aquae docere posse, quae gesta sint. Idem in eodem: *katepei/gei ga\r u(/dwr r(e/on, id est, Vrget enim aqua fluens, quod oratoris sit ad praescriptas clepsydras dicere. Apuleius in Asino aureo: Rursum praeconis amplo boatu citatus accusator quidam senior exurgit et ad dicendi spacium, vasculo quodam inuicem colli graciliter fistulato, ac per hoc guttatim defluo, infusa aqua, populum sic adorat. Plinius iunior Falconi: Et qui iubere posset tacere quemcunque, huic silentium clepsydra indici. Idem Arriano: Dixi horis poenae quinque. Nam viginti clepsydris, quas spaciosissimas acceperam, sunt additae quatuor. Quintilianus lib. 12. Et si quid ipse tibi sumas, probandum est, et laboratam, congestamque [correction of the transcriber; in the print congestam q]

dierum, ac noctium studio actionem, aqua deficit. M. Tullius in calce secundi libri Tusculanarum quaestionum, Cras ergo ad clepsydram, sic enim dicimus. Idem de Oratore lib. 3. de Pericle loquens. At hunc, inquit, non clamator aliquis ad clepsydram latrare docuerat, sed, vt accepimus, Clazomenius ille Anaxagoras, vir summus in maximarum rerum scientia. Philetas apud Athenaeum li. 2. tosau=ta w(/sper oi( r(h/tores2 pro\s2 u(/dwr ei)=pon. i. Tantum, vt solent rhetores, ad aquam dixi. fuerat autem de aqua sermo. Hinc captata est adlusionis gratia. Demades iocabatur in Demosthenem u(dropo/thn, quod caeteri quidem ad aquam dicerent, Demosthenes ad aquam scriberet. Philostratus in Adriano sophista tou\s2 a)po\ kleyu/dras2 appellat sophistas, qui aqua exercebantur. Porro prisci lineis, et vmbris horas distinguebant. P. Scipio Nasica primus reperit clepsydram, qua nubilo quoque die, et noctibus, horae distinguerentur. Nunc pro clepsydris clepsammis, et au)toma/tois2 vtuntur horologiis.

In aere piscari, Venari in mari.

EIVSDEM generis sunt et illa, quae Plautus vsurpat in Asinaria: In aere piscari, et In mari venari iaculo. Quadrabunt simpliciter in eos, qui frustra moliuntur ta\ a)du/nata, aut qui praepostere ibi quaerunt aliquid, vbi ne sperari quidem possit. Vt si quis in magistratibus vitam tranquillam, in voluptatibus beatam, in opibus felicem quaerat. Itaque Libanus seruus ab hero suo Demeneto iussus, vt vxorem ipsius argento defraudaret, significans nulla ratione fieri posse, vt a muliere tenacissima quidquam auferretur: Iube, inquit, vna me opera piscari in aere, venari autem iaculo in medio mari.

Aquam e pumice postulas.

SVPERIORI non admodum diuersum, quod apud eundem poetam legitur: Aquam e pumice postulare, pro eo, quod est, frustra ab alio petere, cuius ipse, a quo petas, maxime sit indigus. Nihil enim pumice lapide siccius, nihil siticulosius. Perinde ac si quis ab indoctissimo doceri postulet, ab inconsultissimo consilium expectet, ab egeno munus, ab inope praesidium: denique ab auaro, ac tenaci pecuniam. Plautus: Nam tu aquam e pumice nunc postulas, qui ipsus sitiat. Pumex, inquit idem, non aeque est aridus, atque hic senex. Est autem Pumex lapis cauernosus, quo solent poliri codices: naturae adeo siccae, vt, si in vrceum bullientem immiseris, feruorem extinguat: non solum ad tempus, sed in totum. Nec aliud in causa putat esse Theophrastus, nisi quod vehementissima siccitate spumam totam a se trahere nitatur. Meminit et de Chio quopiam Eudemo, qui pumice acri consperso aceto, munire sese consueuerit, vt post septimam ellebori potionem, nec balneis, nec vini potatione prouocaretur ad vomitum.

Nudo vestimenta detrahere.

AD hanc sententiam pertinet hoc quoque, quod ab eodem est vsurpatum poeta, Nudo vestimenta detrahere, pro eo, quod est, ab eo sperare emolumentum, cui ne sit quidem, quod auferri queat. Sic enim idem Libanus in Asinaria Plautina admonitus ab hero, vt ab ipso per fallaciam argentum abraderet, quo filio emeretur amica, Maximas, inquit, nugas agis, Nudo detrahere

vestimenta me iubes. Adducit et D. Chrysostomus prouerbium vulgo iactatum, quo dicebant, nec a centum viris vnum nudum spoliari posse. Apuleius Asin. lib. 1. scripsit nudum nec a decem palaestritis posse spoliari.

Anthericum metere.

*to\n a)nqe/rikon qeri/zein. id est, Anthericum metere, dicebantur, qui laborem inanem, ac sterilem caperent. Anthericus, herbae genus, quod meti non possit, sed velli manib. necesse est, velut et linum. Antherices vocantur summa spicarum fastigia, siue atheres. Herodotus Asphodeli caules antherices vocat, teste Suida: quos et tenaciores ait esse, quam vt frangi queant. Antherici meminit et Plin. lib. 21. cap. 17. In Graecorum commentariis est promiscue positum antherices, et Atherices.

Ex arena funiculum nectis.

*)ek th=s2 ya/mmou sxoini/on ple/kein id est, Ex arena funiculum nectere. Est, frustra conari, quod nulla ratione potest effici. Quid enim stultius, quam ex arena, quae nullo modo cohaerescit, funem velle nectere? Prouerbium vtrumque, nempe tum hoc, tum quod proxime retulimus, vsurpat Aristides in communi defensione quatuor oratorum: *katado/ntes2 de\ ei)s2 tou\s2 xhramou\s2, e)kei= ta\ qanmasta\ sofi/zontes2, skia=| tini\ lo/gous2 a)naspo/ntes2, e)/fhs2 w)= sofoklh=s2, to\n a)nqe/rikon qeri/zontes2, to\ e)k th=s ya/mmou sxoini/on ple/kontes2, ou)k oi=)da o(/ntin' i(sto\n a)nalu/ontes2. id est, Verum abdentes sese in secessus quosdam, illic admirandam illam comminiscuntur sapientiam, vmbra quadam attrahentes verba, quemadmodum abs te dictum est Sophocles, Anthericum metentes, ex arena nectentes funiculum, et haud scio quam retexentes telam. Significat his adagiis, vmbraticum illud philosophorum studium nihil omnino fructus adferre. Columella in praefatione carminis De cultura hortorum. Nam, etsi multa sunt eius quasi membra, de quibus aliquid possumus effari, tamen eadem tam exigua sunt, vt, quod aiunt Graeci, ex incomprehensibili paruitate arenae funis effici non possit. Prouerbium peculiariter accommodabitur ad vsus huiusmodi, si quis conetur in concordiam redigere, morib. longe dissimilimos, et inter quos nihil omnino conuenit, aut si quis orationem ex argumentis dissonis contexat, quasi Chimeram quandam fingens, et huiusmodi monstrum, cuiusmodi describit Horatius. Humano capite, equina ceruice, reliquis item membris ex variis animantium generib. ita collatis:

Ab asino lanam.

CVI finitimum est illud, o)/nou po/kas2 zhtei=s2, id est, Asini lanas quaeris. De iis, qui stulte quaerunt ea, quae nusquam sunt. Effertur adagium etiam ad hunc modum: o)/nou po/kai, id est, Asini lanae. Aristophanes:

Per asini lanam, res vanas significans, et quae nusquam sunt. Trimeter Graecis constat, si tollas alterum, ti/s2.

Asinum tondes.

EVNDEM sensum habet, to\n o)/non kei/reis2, id est, Asinum tondes. De his, qui rem absurdam, atque inutilem aggrediuntur, propterea quod asinum neque pectere possis propter villos, neque tondere cum lanam non

Lupi alas quaeris.

*lu/kou ptera\ zhtei=s2, id est, Lupi alas quaeris. De iis, qui quaerunt ea, quae nusquam sunt. Aut vbi quis verbo duntaxat territat, alioqui rem nunquam facturus, quod minatur. Neque enim fieri potest, vt lupus alatus inueniatur. Prouerbium recensetur a Suida.

Quae apud inferos.

EODEM loco interpres admonet et huius adagii, tanquam eundem habentis sensum, ta\ e)n a)/|dou, id est, Ea, quae apud inferos. Citatque Aristarchum auctorem: idque inde natum putat, quod Cratinus finxerit quendam apud inferos funem torquentem, asinum autem arrodentem ea, quae ille iam torsisset, atque ita inaniter laborare, qui torquebat. Quanquam illud ta\ e)n a)/|dou, generaliter ad omnia pertinet, quae poetarum fabulis traduntur, nulli credita, nisi pueris: vnde, cum inania, somniisque similia significabimus, apte dicemus ta\ e)n a)/|dou. Athenaeus libro Dipnosophistarum quarto refert, Democritum scripsisse volumen, cui titulus fuerit, ta\ peri\ tw=n e)n a)/|dou, prodigiosis, vt coniectandum est, refertum fabulis: et hinc potest videri ductum prouerbium.

Contorquet piger funiculum.

HVIC adeo simile est, vt idem videri possit, quod de Ocno, id est, pigro asino, refert Pausanias in Phocidis, apud Ionas, vt ait, celebratum: suna/gei o)/knos2 th\n qw/migga, id est, Torquet piger funiculum. Ipsius verba super hac re subscribam: *meta\ de\ au)tou\s2 a)nh/r e)sti kaqh/menos, e)pi/gramma de\ o)/knon ei)=nai le/gei to\n a)/nqrwpon. pepoi/htai me\n ple/kwn sxoini/on. pare/sthke de\ qh/lea o)/ nos2 e)pesqi/ousa to\ peplegme/non a)ei\ tou= sxoini/ou. tou=ton ei)=nai to\n o)/knon, fi/lergo/n fasin a)/nqrwpon, gunai=ka de\ e)/xein dapanhra\n, kai\ o(po/sa sulle/caito, e)rgazo/menos2, ou) polu\ a)\n u(/steron u(po\ e)kei/nhs2 a)nh/lwto. oi(=da de\ kai\ u(po\ i)w/nwn o(po/te i)/doien tina\ ponou=nta e)pi\ ou)deni\ o)/nhsin fe/ronti, u(po\ tou/tou ei)rhme/non, w(s o( a)nh\r ou(=tos2 suna/gei tou= o)/knou th\n qw/migga. id est, Post hos vir quidam est sedens, titulus indicat eum, o)/knon esse. Factus est autem ad hunc modum, vt ipse funiculum torqueat, astante asella, quae quod tortum fuerit assidue abrodat. Hunc Ocnum ait hominem esse industrium, operique intentum, sed vxorem habere sumtuosam, ac prodigam, vt, quidquid is suo labore corraserit, id mox absumatur ab illa. Cognitum est nobis, etiam ab Ionibus dici solere, si quem conspexissent in re quapiam elaborantem, quae nihil afferret emolumenti, hic homo funiculum Ocni contorquet. Videtur argumentum picturae sumtum ab occasione vocis ancipitem obtinentis significatum [correction of the transcriber; in the print fignisicatum]. Siquidem suna/gein to\n bi/on, aiunt Graeci, pro comparare victum. Colligit autem, qui rem auget; dissipat, qui profundit. Atque hoc quidem argumentum apparet olim multorum artificum operibus fuisse celebratum. Siquidem Plinius in historia mundi inter Socratis egregii pictoris argumenta, commemorat et de asino spartum arrodente. Et piger, inquit, qui appellatur ocnos, spartum torquens, quod asellus arrodit. Fertur idem picturae genus et Delphis fuisse a Polygnoto Thasio dicatum. Quo quidem negant desidem, et ignauum significatum, quemadmodum existimat Varro, imo

laboriosum magis, et industrium, sed cui sit vxor prodiga. Eoque Pausanias ait, non marem asellum, sed feminam in pictura fuisse. Idem argumentum, marmore caelatum, Romae duobus visitari locis, nempe in Capitolio et in hortis Vaticanis, Hermolaus Barbarus testis est. Vsus est hoc adagio et Propertius:

Dignior obliquo funem qui torqueat ocno,
Aeternusque tuam pascat aselle famem.

Verum illud interim admirandum, cur Plinius eum scripserit appellatum ocnum, id est, pigrum, qui funem torqueret, ac non magis asellum arrodentem. Maxime cum Propertius non eum Ocnon appellet, qui torquet, sed illi torqueri funem: vt asinum intelligas citius, quam torquentem. Meminit huius adagii Plutarchus in commentario peri\ th=s2 eu)qumi/as2, *all' w(/sper e)n a)/|dou zwgrafou/menos2 sxoinoplo/kos2, w)=| tini pari/hsin e)piboskome/nw| katanali/skei to\ pleko/menon. id est, Sed, quemadmodum apud inferos depictus is, qui funem torquet: cui adest, qui depascens absumit id, quod tortum fuerit.

Littori loqueris.

*ai)gialw=| lalei=s2, id est, Littori loqueris. Refertur a Graecis adagiorum collectoribus. Dictum in eos, qui frustra vel suadent, vel orant: perinde quasi surdo loquantur. Nam littora propter assiduum fluctuum fragorem surda dicuntur. Ouidius:

Surdior ille freto clamantem nomen Orestis,
Traxit inornatis in sua tecta comis.

Vento loqueris.

SVIDAS addit et hoc, *)ane/mw| diale/gh|, id est, Vento loqueris. Pro eo, quod est, inaniter. Nam ventus omnia dissipat, cogitque euanescere. Vnde et auris discerpta mandata dixit Virgilius, quae abierant in obliuionem. Plautus in Mostell.

Consimili figura apud Athenaeum legitur: gh=| kai\ ou)ranw=| lalei=n, id est, Caelo ac terrae loqui.

Mortuo verba facit.

*nekrw=| le/gousa mu/qous2 ei)s2 ou)=s2, id est, Mortuo ad aurem fabulam narrans. Plautus, Mortuo verba nunc facio. Terentius: Verba fiunt mortuo. Rursum Plautus: Nihilo pluris refert, quam si ad sepulchrum mortuo dicat iocum. Pertinet huc, quod est apud Aeschylum in Agamemnone.

Surdo canis. Surdo fabulam narras.

EANDEM vim habet, kwfw=| a)/|deis2, id est, Surdo canis. Virgilius in Bucolicis:

Item T. Liuius de bello Macedonico libro 10. Quae vereor, ne vanis auribus cecinerint. Aeschylus in e(pta\ e)pi\ qh/bais2:

Quid iuuat ad surdas si cantet Phemius aures?
Quid miserum Thamyram picta tabella iuuat?

Ortum videtur a ridiculo casu, quo saepe fit, vt hospes incidat in surdum, quem percunctetur multa, ridentibus iis, qui surdum nouerunt.

Frustra canis.

*)allws2 a)/|deis2, i. frustra canis. *pro\s2 kenh\n ya/lleis2, id est, In vanum cantas. De iis, qui frustra suadent. A cantoribus dictum, qui, cum ingrati sunt auditoribus, inaniter canunt, cum a nemine audiantur, aut qui canunt, suo sumptu, nihil auferentes praemii. Nam cantilenam Graeci prouerbiali metaphora frequenter appellant orationem. Inde est illud Euripidis Hecuba. *(hcei ti\ me/los2, id est, Veniet aliqua cantilena. Et eandem cantilenam canis, et Ad aures occinere, et para\ to\ me/los2 fqegca/menos2, i. praeter cantum sonans. Vsurpauit adagium hoc, ac simul exposuit Lycophron poeta:

*toi\ ga\r yala/ceis2 ei)s2 keno\n neu/ras2 ktu/pon
*)asi/ta, ka)dw/rhta formi/zwn me/lh.

Interpres addit prouerbium ad hunc etiam efferri modum: *ei)s2 keno\n krou/eis2 ta\s2 xorda\s2. i. Frustra pulsas chordas. Sumtum autem a citharoedis, qui sic canunt, vt nihil accipiant muneris, et domi cibum capiant, hoc est, suo sumtu, suoque victu, quemadmodum ait Plautus, aliis cantent. Nisi cui videbitur ad apologum Aesopi referendum, de tibicine frustra pisces inuitante cantilenis. Nam audierat Arionis fabulam.

Lapidi loqueris.

*li/qw| diale/gh|, Lapidi loqueris. Eundem sensum habet. Et apud Terentium in Heaut. lapis pro stupido, brutoque homine ponitur aliquoties. Non inscitum est, quod refert Laertius: Cuidam interroganti, quanam in re melior esset euasurus filius, si erudiretur, Si nihil aliud, inquit Aristippus, certe in theatro non sedebit lapis super lapidem.

Parieti loqueris.

*pro\s2 to\n toi=xon lalei=s2, id est, Parieti loqueris. Et hoc quoque refertur a Graecis collectoribus. Effertur et ad hunc modum, *dia\ toi/xei lalei/n,, id est, Per parietem loqui. Dici consueuit, vbi quis rei quippiam faceret vehementer absurdae. Fortassis ab amantibus sumtum: qui ad fores, ac fenestras, aut etiam parietes amicarum perinde loquuntur nonnunquam, quasi sensus aliquis illis adsit. Plautus in Truculento vsurpat pro eo, quod est tacituro loqui: Ego, inquit, ero paries, loquere tu.

Nugas agere.

LATINIS perinde, atque Graecis tritum adagium, Nugas agere, pro eo, quod est, rem friuolam, ac nihili facere, seu frustra conari, lh=ron lhrei=s2, Atticis familiare, id est, Nugas nugaris. Aristoph. in Nebulis, Socratem subtilium nugarum antistitem vocat, quasi friuolarum argutiarum auctorem, *su/ te leptota/twn lhrw=n i(ereu=. lh=ros2 makro\s2 dixit Galenus lib. peri\ diuna/mewn fusikw=n 2. *lh=ros2 ou)=k makro/s2 e)stin a(/pasa to\n po/rwn u(po/qesis2 ei)s2 fusikh\n e)ne/rgeian. id est, Magnae igitur nugae sunt omnis pororum suppositio ad vim naturalem. Iucundius fit, cum refertur ad personam, velut apud Athenaeum lib. 6.

Dicunt et u(qlei=s2, id est, deliras, ac desipis, quod est translatum ab aniculis, quae posteaquam aetatis vitio coeperint desipiscere, futiles quasdam nugas blaterare solent. Ausonius ad Paullum:

Phoebus iubet verum loqui.
Et si Pierias patitur lirare sorores,
Nusquam ipse torquet au)/laka.

In quibus versibus obscurior est adlusio, ac prope inepta. Nam homo bilinguis pariter ad vtrunque sermonem, et duplicem nominis significatum respexit. Siquidem lh=ros2 Graecis nugas significat, et lirae, seu porcae Latinis vocantur sulci. Nam agricolae primum proscindunt, deinde comminuunt glebas, postremo lirant. Proinde subtexuit, nunquam ipse torquet au)/laka. Olim enim agriculatores delirare dicebantur, qui a recto sulcorum ordine deflecterent. Inde transsumtum ad eos, qui desipiscunt.

In caelum iacularis.

*)es2 to\n ou)rano\n toceu/eis2, i. In coelum sagittam torques. Est apud Zenodotum, ac Suidam, de iis, qui frustra laborant; aut qui audent eos lacessere, quos non possunt laedere. nihil enim ferire potest, qui in coelum torquet, nisi quod diuos videtur petere. At non raro fit, vt iaculum in ipsum mittentem recidat.

Delphinum cauda ligas.

*delfi=na pro\s2 to\n ou)rai=on dei=s2, i. Delphinum cauda alligas. In eos, qui quippiam incassum conantur. Propterea quod Delphinus cauda sit lubrica, nec ea parte teneri queat, aut quod cauda sit valida, cuius agitatione fertur et naues aliquando subuertere, vt hac parte sit inuictus. Quadrabit et in eos, qui ea via quempiam aggrediuntur, qua nequaquam possit superari.

Cauda tenes anguillam.

*)ap' ou)ra=s2 th\n e)/gxelun e)/xeis2, id est. Cauda tenes anguillam. In eos apte dicetur, quibus res est cum hominibus lubrica fide, perfidisque, aut qui rem fugitiuam, atque incertam aliquam habent, quam tueri diu non possint.

Folio ficulno tenes anguillam.

HVIC diuersum est illud, tw=| qri/w| th\n e)/txelun, i. Folio ficulno anguillam, subaudiendum, tenes. Vbi quis, alioqui fugax, et lubricus, arctiore nodo tenetur, quam possit elabi. Nam fici folium scabrum est, vt cui nomen etiam inditum ab asperitate scripserit Plutarchus: atque ob id ad retinendam anguillam natura lubricam, vel maxime idoneum.

Medius teneris,

HVIC sententiae confine est illud apud Aristophanem in Ranis, nu=n e)/xh| me/sos2, i. Nunc medius teneris. De eo, qui sic tenetur, vt extricare sese nulla ratione possit. Translatum a palaestritis, atque athletis, qui, si quem medium corripuerint, facile vincunt. Sunt autem verba Aeaci ad Bacchum: *)alla\ nu=n e)/xh| me/sos2, id est, At nunc medius tenere. Eodem pertinet illud apud Terentium: Sublimem medium arriperem.

Delphinum natare doces.

*delfi=na nh/xesqai dida/skeis2, id est. Delphinum natare doces. In eos competit, qui monere quempiam conantur in ea re, in qua cum sit ipse exercitatissimus, nihil eget doctore. Nam Delphinus in natando pernicissimi impetus est, ita, vt non modo superet omne natatilium genus velocitate, verum etiam terrestrium animantium, vt auctor Aelianus lib.

duodecimo. Quin et naues transilit, seque, contento spiritu, teli in morem eiaculatur.

Aquilam volare doces.

*)aeto\n i(/ptaqai dida/skeis2. id est. Aquilam volare doces. Diuersa metaphora sententiam eandem declarat. Quod enim Delphini inter pisces, id Aquila inter volucres. Quibus id etiam commune, quod vterque paiderasth\s2 esse narratur. Allusisse videtur huc Gregorius in epistola quadam ad Eudoxum rhetorem, *tou\s2 pollou\s2 e)/a xai/rein, kai\ ei)=nai koloiou\s2 pth=sin a)etou\s2 dokima/zontas2. Sine volare vulgus, sine esse graculos, qui volatum aquilarum probent.

In eodem haesitas luto.

TERENTIVS in Phormione: In eodem haesitas luto. In eos competit, qui sic implicantur negotio cuipiam, vt se nequeant extricare. A viatoribus translatum, qui, simulatque in lutum inciderint, cum alterum pedem conantur educere, altero altius immerguntur. Rursum, vt hunc extrahant, alter quem eduxerant, denuo est infigendus. Eodem alludens Horatius:

Huic simile est: In eodem haesitare vestigo. Q. Curtius lib. 4. Tertium diem metu exangues, iam armis suis oneratos in eodem vestigio haerere.

In aqua haeret.

VSVRPATVR huic non dissimile prouerbium a M. Tullio lib. Officiorum 3. Dicit ille quidem multa multis locis, sed aqua haeret, vt aiunt. Significat autem Epicurum parum secum in disputando constare, seque ipsum inuoluere, dum ea, quae dicit alibi, pugnant cum ijs, quae dixit alibi, atque ita quasi fluctuare, neque in solido consistere. Id quod euenire solet ijs, qui, cum aberrent a vero, verborum fucis rem inuoluunt. Translatum apparet vel a fluitantibus, qui, vado destituti, huc atque illuc iactantur; quoque magis se commouent, hoc maiore periculo laborant. Aut certe ab oratorum clepsydra, de qua meminimus alibi, vt eum in quae haerere dicamus, qui sese, destillata iam aqua, tamen e causa non potest expedire. Cicero ad Q. Fratrem li. 2. Quod idibus, et postridie fuerat dictum de agro Campano actum iri, non est actum. In hac causa mihi aqua haeret. Incertum, vtrum significet, eam actionem integram sibi relinqui, an causam esse inextricabilem. Huc referendum illud, quod paulo superius ex Quinctiliano citauimus. Et laboratam, congestamque dierum, ac noctium labore actionem, aqua deficit. Nec abhorrent ea, quae post dicemus in prouerbio, Haeret in vado.

Multa cadunt inter calicem, supremaque labra.

SVLPICIVS Apollinaris grammaticus apud Aulum Gellium in noctibus Atticis li. 13. c. 17. duo quaedam adagia notat, alterum Graecum, alterum Latinum, quorum amborum eadem sit sententia. Graecus est versiculus, inquit, hexameter paroimiw/dhs2.

Quo monemur, nihil tam certum sperari, neque quidquam tam esse vicinum, quod non repentinus aliquis casus queat interuertere. Adeoque non esse tutum venturis fidere, vt vix etiam illa sint certa, quae manib. tenemus. Originem adagii quidem ad

huiusmodi fabulam referunt. Ancaeus Neptuni, et Astypaleae Phaenicis filius, cum vitem sereret, grauiterque ministris instaret, vrgeretque: quidam, operis taedio commotus in herum, negauit futurum, vt ex ea vite herus vnquam vinum gustaret. Post, vbi vitis prouenisset feliciter, atque vuae maturuissent, herus exultans, ac gestiens, seruum eundem accersit, atque, vt sibi vinum infundat, iubet. Deinde, iam calicem admoturus ori, seruo, quae dixisset, redegit in memoriam, quasi vanam exprobrans diuinationem. At ille sententiam hanc hero respondit. Inter calicem, ac summa labia, multa posse interuenire. Seruili sententiae fauit euentus. Nam inter loquendum priusquam ille vinum hauriret, alter quidam minister ingressus, nunciat vinetum ab apro quopiam immani vastari. Quibus auditis, Ancaeus, deposito poculo, protinus in aprum fertur, a quo inter venandum percussus interiit. Vsurpauit hoc adagii Lycophron in Iambicis.

*)egw\ de\ tlh/mwn su\n kakw=| maqw\n e)/pos2
*(ws2 polla\ xei/leus2 kai\ depastrai/wn potw=n
*me/sw| kuli/ndei moi=ra pammh/twn brotw=n.

Miser ast ego meo dicta cognoscens malo,
Vt plurima inter poculum, ac labrum solet
Vertisse fatum, res agens mortalium.

Interpres citat Aristotelem auctorem, qui et ipse de Ancaei fabula meminerit, in qua illud variat, Ancaeo, vitem instituenti, vatem accersitum quempiam praedixisse, non futurum vnquam, vt ex ea vinum gustaret, et, expresso in calice vino, vatem irrisisse tanquam yeudo/mantin. Reliqua conueniunt cum iis, quae ex aliorum retulimus commentariis. Festus Pompeius ab augure quopiam vicino, qui forte praeterierit, praedictum indicat. Lycophron autem alio detorsit, nempe ad Agapenorem patrem, et Ancaeum, Actoris, et Eurythemistidis filium, et ad aprum Calydonium. Dionysius apud Zenodotura, mauult paroemiam ad Antinoum referre, de quo meminit Homerus in Odysseae 22. Is Antinous erat vnus ex procis Penelopes, cui, poculum tenenti, iamque bibere paranti, Vlysses iugulum telo transfixit. Atque ita manibus elapso poculo, concidit, atque interiit. Sed non ab re fuerit, Homericum carmen adscribere:

*)=h, kai\ e)p' a)ntino/w| i)qu/neto pikro\n oi)sto/n.
*)=h toi\ o( kalo\n a)/leison a)nairh/sesqai e)/melle,
*xru/seon, a)/mfwton, kai\ dh\ meta\ xersi\n e)nw/ma
*)/wfra pi/oi oi)/noio. fo/nos2 de\ oi( ou)k e)ni\ qumw=|
*me/mbleto, ti/s2 k' oi)/oito met' a)ndra/si daitumo/nessi,
*mou=non e)pi\ pleo/nessi, kai\ ei) ma/la kartero\s2 ei)/h,
*oi(/ teu/cein qa/nato/n te kako\n kai\ kh=ra me/lainan.
*to\n d' o)duseu\s2 kata\ laimo\n e)pisxo/menon ba/len i)w=|.
*)antikru\ d' a)paloi=o di\ au)ce/nos2 h)/luq' a)kwkh\,
*)ekli/nqh d' e(te/rwse, de/pas2 de\ o(i e)/kpese xeiro\s2
*blhme/nou, au)ti/ka d' au)lo\s2 a)na\ r(i=nas2 paxu\s2 h)=lqen
*ai(/matos2 a)ndrome/oio.

Telum, haec fatus, in Antinoum contorsit amarum.
At pulcram is pateram iam iam tollebat vtrinque
Auritam, atque auro nitidam: iam iamque manu illam

Nec alienum est hoc loco meminisse, quod Iulio Caesari velut exprobranti vaticinij vanitatem, responsum est: Venisse Calendas Martias, non etiam praeterisse.

Inter os, et offam

LATINVM est huiusmodi, Inter os, et offam. Quod a cibis sumendis sumptum est, quemadmodum Graecanicum illud a potu. Nam olim Romani victitabant offis, vt testis est Valerius Max. Itaque perinde valet inter os et offam, quasi dicas inter os et cibum. Porro prouerbium refertur apud Gellium ex oratione quadam Catonis, de aedilibus vitio creatis, his quidem verbis: Nunc ita aiunt, in segetibus, et in herbis bona frumenta esse. Nolite ibi nimiam spem habere. Saepe audiui, inter os, et offam multa interuenire posse. Verum inter offam, atque herbam, ibi vero longam interuallum est. Festus ita refert adagium, Inter manum, et mentum.

Ita fugias, ne praeter casam.

EXTAT apud Terentium in Phormione cum primis venustum adagium: Ita fugias, ne praeter casam: quo quidem admonemur, ne sic aliquod vitium fugiamus, vt in aliud maius incauti deuoluamur. Nostrapte culpa facimus, inquit, vt malos expediat esse, dum dici nimium nos bonos studemus, et benignos. Ita fugias, ne praeter casam, quod aiunt. Verba sunt Demiphonis senis, semet accusantis, quod, dum auari famam plus satis cupide studeret effugere, stulti reprehensionem incurrisset. Donatus adagij metaphoram hunc ad modum enarrat, si modo commentum hoc Donati videtur esse. Ita fugito, ne tuam casam praetermittas, quae sit tibi tutissimum exceptaculum. Aut ita fugias, ne praeter casam, vbi custodiri magis et prehendi fur, et mulctari verberibus potest. Aut verbum erat, inquit, furem exagitantis, et interea prouidentis, ne ante casam transeat, ne in praetereundo etiam inde aliquid rapiat. Hanc veluti diuinationem, incerta, ac varia coniectantium quis ferret, nisi videremus et iuris interpretibus et Graecorum adagiorum enarratoribus hunc eundem esse morem? Prima interpretatio nobis magis arridet. Quidam enim calore fugiendi, etiam ea praetercurrunt, vbi commode poterant quiescere. Quod vnica voce Graeci parafe/reqai vocant, id est, perperam praeterire, ac praeteruehi, ab eo, quod amplectendum erat, aberrantem. Opinamur ad hoc adagium respexisse Lucianum in Nigrino, cum scribit, kai\ tou=to de\ e)n tai=s2 tragw|di/ais2 kai\ kwmw|di/ais2 lego/menon, h)/dh kai\ para\ qu/ran biazo/menoi. id est. Et hoc, quod in tragoedijs, et comoedijs dicitur, Iam et praeter casam incitati.

Euitata Charybdi in Scyllam incidi.

*th\n xa/rubdin e)kfugw\n, th=| sku/llh| perie/peson. Iambici sunt dimetri a)ke/faloi, quos casusne effuderit, an ars finxerit, incertum. Horum hic est sensus. Euitata Charybdi, in Scyllam incidi, hoc est, dum vito grauius malum, in alterum diuersum incidi. Sumtum adagium ab Homerica fabula, quae narrat, Vlyssem, dum metu Charybdis propius ad Scyllam nauem admouet, sex e comitum suorum numero perdidisse. Quidam aiunt Scyllam Nisi, Megarensium Regis, fuisse filiam, quae propter aureum crinem ademptum patri, in monstrum hoc marinum conuersa sit, vt meminit Pausanias in Corinthiacis. Cui videtur assentiri Virg. in Bucolicis, cum ait:

Quid loquar, aut Scyllam Nisi, quam fama secuta est
Candida succinctam latrantibus inguina monstris,
Ah timidos nautas canibus lacerasse marinis?

Seruius indicat, Scyllam Phorci, et Crateidis nymphae filiam. Hanc cum amaret Glaucus, Circe, qui illius amore tenebatur, quod eum in Scyllam propensiorem esse videret, fontem, in quo nympha lauare consueuerat, magicis venenis infecit. In quem cum illa descendisset, pubetenus in varias mutata est formas. Nam id Circae peculiare, in ferarum figuram homines vertere. Horrens itaque suam deformitatem, sese in mare praecipitem dedit, ac fabulae praebuit argumentum. De rei veritate, diuersa est scriptorum opinio. Sallustius putat esse saxum in mari prominens, quod procul visentibus muliebrem formam imitetur, in quod illisi fluctus, quoniam et luporum eiulatum, et canum latratum videntur imitari, finxerunt illam a pube huiusmodi feris succinctam esse. In Graecorum commentarijs inuenimus, triremem fuisse quandam mirae pernicitatis, cui nomen fuerit inditum Scyllae, para\ to\ skuleu/ein, quod hac grassantes piratae mare Tyrrhenum, ac, Siculum infestarent, reliquasque naues, quotquot praeterissent, dispoliarent, atque hinc natam fabulam. De Charybde vero narrant poetarum fabulae, hanc feminam fuisse voracissimam, quae, quod Herculis boues rapuisset, a Ioue fulmine icta, in mare praecipitata est, et in huiusmodi versa monstrum, quod adhuc pristinam seruat natutam. Absorbet enim vniuersa, quaeque absorbuerit, ea circa Taurominitanum egerit litus, vt Sallustius est auctor. Vnde tanquam prouerbio scortum vorax, et auiditatis nunquam satiatae, Charybdim appellat Horatius:

Seruius ait Scyllam in Italia esse, Charybdim in Sicilia. Virgilius in Aeneidos lib. 3. transitum hunc inter duo pericula angustum eleganter describit,

Haec loca, inquiens, vi quondam vasta conuulsa ruina
(Tantum aut longinqua valet mutare vetustas)
Dissiluisse ferunt, cum protinus vtraque tellus
Vna foret, venit medio vi pontus, et vndis
Hesperium Siculo latus abscidit, aruaque et vrbes
Littore diductas, angusto interluit aestu.

Homerus Odysseae M. periculum vtrunque multis verbis describit, facitque Circen admonentem Vlyssem, vt ad Scyllam potius inflectat cursum, quam ad Charybdim, propterea quod praestet sex e socijs desiderari, quam pariter omnes interire, declarans nimirum plus discriminis esse in Charybdi, quam in Scylla,

*mh\ su/ge kei=qi tu/xhs2 o(/te r(oibdh/seien,
*ou) ga/r ken ru/saito/ s' u(p' e)k kakou=, ou)d' e)nosi/xqwn
*)alla\ ma/la sku/llhs2 skope/lw| peplhme/nos2 w)=ka
*nh=a pa/rec e)la/ an, e)peih\ polu\ fe/rtero/n e)sti
*)ec e(ta/rous2 e)n nhi\ poqh/menai, h)\ a(/ma pa/ntas2

Absit vt illic tum fueris, cum faucibus vndas
Illa resorbuerit, neque enim e discrimine tanto
Ipse vel eripiat Neptunus, verum age Scyllae
Vicinus scopulo, celeri praeteruehe cursu,
Quandoquidem comites sex multo perdere praestat,
Quam vt semel exitium quotquot sunt, auferat omnes.

Adagio trifariam vti licebit, vel cum admonebimus, si quando in eas rerum angustias deuentum fuerit, vt citra dispendium discedi non queat, e duobus malis, id, quod leuius est, eligamus, videlicet Vlyssis exemplo, et magis in eam vergamus partem, vbi minus sit iacturae. Quod genus, si quis pariter et de salute et de pecunia periclitaretur, malit propior esse pecuniae, quam vitae periculo, propterea quod facultatum iactura vtcunque sarciri potest, vita semel amissa nunquam restituitur. Vel cum ostendemus negotium anceps, et periculosum, in quo summa moderatione sit opus, vt in neutram pecces partem. Hic iam non habebitur ratio, vtrum maius sit periculum: verum hoc tantum intelligitur, ingens vtrobique discrimen subesse Prioris exemplum fuerit: Memento longe satius esse in dispendii Scyllam incidere, quam in valetudinis Charybdim. Praestabilius est in rei pecuniariae iacturam, velut in Scyllam incurrere, quam in infamiae Charybdim incidere. Posterioris hoc: Curandum, vt ita populo studeas, ne principis offendas animum. Caute, circumspecteque rem gerito, memor tibi inter Scyllam, et Charybdim esse cursum. Tertius fuerit modus, si inuertas, hoc pacto. Dum parum eruditus videri times, in arrogantis opinionem incurristi hoc est plane, quod dicitur, dum Scyllam vitas, in Charybdim incidisti. Celebratur apud Latinos hic versiculus, quocunque natus auctore, nam in praesentia non occurrit:

Fumum fugiens, in ignem incidi.

*ka/pnon ge feu/gwn, ei)s2 to\ pu=r perie/peson id est. Dum vito fumum, flammam in ipsam decidi. Senarius est prouerbialis, superiori sententiae finitimus. Lucianus in Necyomantia, e)lelh/qein kai\ e)mauto\n e)s2 au)to\ fa/si to\ pu=r e)k tou= ka/pnou biazo/menos. id est,

Ignoraueram autem, quod iuxta proverbium, ex fumo in ipsum ignem compellerer. Vtitur et Plato lib. De repub. 8. cum ait, populum, dum recusat ingenuis seruire, quasi vitato fumo in flammam incurrere, videlicet, vt seruis etiam seruire cogatur. Huc allusit Horatius, cum ait in sermonibus:

Plutarchus, peri\ duswpi/as2. *th=| de\ duswpi/a| sumbe/bhken a)texnw=s2 feugou/sh| ka/pnon a)doci/as2, ei)s2 pu=r emba/llein e(auth\n, id est, Ineptae autem verecundiae illud haud dubie accidit, vt fumum fugiens infamiae, in ignem coniiciat sese, id est, in aliud maius.

Latum vnguem, ac similes hyperbolae proverbiales.

TRANSVERSVM digitum, aut vnguem discedere, frequenter est apud Ciceronem, pro eo, quod est, quam minimo spacio. Fit autem festiuior metaphora, quoties his verbis perfectam imitationem, ac plenum vndequaque consensum significamus, vt Academicarum quaestionum lib. 2. Ab hac regula mihi non licet transuersum, vt aiunt, vnguem discedere. Ibidem: Vbi enim aut Xenocratem sequitur, cuius libri sunt de oratione loquendi, multi et multum probati: aut ipsum Aristotelem, quo profecto nihil est acutius, nihil politius? A Chrysippo pedem nunquam. Loquitur de Antiocho, qui reliquis contemptis, Chrysippum per omnia sequeretur. Rursus Academicarum quaest. lib. 2. Quibus concessis digitum progredi non possunt. Idem ad Atticum: Mihi certissimum est, ab honestissima sententia digitum nunquam. Rursus ad eundem lib. 13. Curandum est, atque hoc in omni vita sua quenque, a nostra conscientia transuersum vnguem non oportere discedere. Idem in epistolis familiaribus: Vrge igitur transuersum vnguem, quod aiunt, a stilo. Sunt illa quidem minus figurata, sed tamen proverbialia, quae loquitur Plautin. Euclio in Aulularia. Si tu hercle ex isthoc loco digitum transuersum, aut vnguem latum excesseris. Et Cicero in Verrem: Digitum non discedebant. Idem ad Atticum lib. 13. epist. 1. Pedem adhuc e villa egressi non sumus, ita magnos, et assiduos imbres habebamus. Idem Academicarum quaestionum lib. 2. Non quaero ex his illa initia Mathematicorum, quibus non concessis, digitum progredi non possunt. Metaphora partim sumpta videtur ab iis, qui tabulam, aut saxum, aut simile quippiam digitis latis metiuntur, quoties exquisite rei modus spectatur, nam reliqua cubitis metiri solemus. Minima mensurarum, latus digitus est. Partim a iugerum mensoribus, qui stadiis, passibus, et vt minima mensura, pedibus, soli spatium metiuntur. Vulgo etiam nunc dicunt: Culmum latum, simili figura, pro eo quod est, ne tantulum quidem.

Pedem vbi ponat, non habet.

VNDE et illa proverbialis hyperbole ducta videtur apud Ciceronem frequens: Pedem vbi ponat, non habet, pro eo, quod est, ne tantillum quidem agri possidet, lib. epist. ad Atticum 13. Ariobarzanis filius Romam venit: vult, opinor, regnum aliquod emere a Caesare. Nam, quomodo nunc est, pedem vbi ponat, in suo non habet. Idem Philippicarum secunda:

Quid erat in terris, vbi in tuo pedem poneres? Rursum lib. 7. ad Atticum: Pedem in Italia vide nullum esse, qui non in istius potestate sit. Idem lib. De finibus 4. Quid enim sapientia? Pedem vbi poneret, non habebat, sublatis officiis omnibus. Conveniet autem in hominem insignite tenuem, atque inopem, cui ne vestigium quidem pedis sit in agrorum possessionibus. Apud eundem est iocus in fundum, quem possis mittere funda.

Iterum eundem ad lapidem offendere.

Senarius elegans, ac proverbialis refertur a Zenodoto in collectaneis adagiorum. Cicero epist. famil. lib. 10. Culpa enim illa, bis ad eundem, vulgari reprehensa proverbio est, Ouid. lib. Tristium 2.

At nunc tanta meo comes est insania morbo,
Saxa memor refero rursus ad icta pedem.

Vsurpatur ab Ausonio in epistola quadam. Etenim, inquit, poposcisti tu, vt tua epistola ad eundem lapidem bis offenderes. Ego autem, quaecunque fortuna esset, semel erubescerem. Est autem, Bis ad eundem lapidem offendere: iterum eadem in re peccare. Nam primus error, vel Graeco adagio, veniam meretur: iteranti culpam venia dari non solet. Inter Graecanicas sententias celebratur et haec:

*ei) tis2 a(/pac gh/mas2, pa/li deu/tera le/ktra diw/kei,
*nauhgo\s2 plw/ei dis2 buqo\n a)rgale/on.

Altera connubium experto cui ducitur vxor,
Hic fracta repetit aequora saeua rate.

At Scipio sapienti ne semel quidem errare permittit, vt dicat, ou)k w)/|mhn, id est, non putaram.

Eadem oberrare chorda.

HORatius in arte poetica, sententiam haud dissimilem, dissimili metaphora extulit:

A cantoribus ducta translatio est, quibus vehementer foedum sit, in iisdem fidibus saepius peccare. In eos igitur concinne dicetur, qui vel in simili re crebrius peccant, vel culpam eandem iterum atque iterum committunt. Primus enim lapsus vel casui datur, vel imprudentiae, iteratus stultitiae tribuitur, aut inscitiae.

Non tam ouum ouo simile.

Extant apud auctores aliquot similitudinis adagia, quorum de numero est, Non tam ouum ouo simile, de rebus indiscretae similitudinis. Cicero Academicarum quaestionum lib. 2. Videsne, vt in proverbio sit, ouorum inter se similitudo? Tamen hoc accepimus, Deli fuisse complures saluis rebus illis, qui gallinas alere quaestus causa solerent. Ii, cum

ouum inspexerant, quae id gallina peperisset, dicere solebant, Neque id est contra nos: nam nobis satis oua internoscere. Idem proverbium refertur et a Fabio Quintiliano. Vsurpatur et a Seneca in libello, quem in Claudium Imp. lusit.

Non tam lac lacti simile.

IDEM pollet, et a Plauto vsurpatur in Amphitryone: Neque lacte lacti magis est fimile, quam ille similis est mei. Dicitur a Sosia de Mercurio, qui huius assumpserat figuram. Idem in Milite: Tam simile, quam lacte lacti est. Lacte autem in recto a Plauto vsurpatur.

Non tam aqua similis aquae.

EANDEM vim obtinet, quod vsurpat Plautus in Menaechmis. Nec aqua aquae, nec lacte lacti, crede mihi, vsquam similius, quam hic tui est, tuque huius. Ad hanc formam et illud ex eadem scena. Tam consimilis est, quam potest speculum tuum. Rursum in Milite. Nam e summo puteo similior nunquam potest aqua aquae sumi.

Quam apes apum similes.

HIS M. Tullius illud etiam adiungit in Academicis quaest. Vt similia sunt, et oua ouorum, et apes apum. Vbi iocatur in Democriti mundos, vsquequaque similes inter sese. Simili forma dicunt, Quam ouis est oui similis.

Acanthia cicada.

*)aka/nqios te/ttic, id est, Acanthia cicada. In indoctos, atque infantes, aur musices ignaros torqueri proverbio solitum. Auctor est Stephanus Byzantius, iuxta oppidum Aetoliae Acanthum cicadas alibi vocales mutas esse, atque hinc ortum adagium, cuius auctorem citat Simonidem. Plinius Naturalis historiae lib. 11. cap. 27. scribit in agro Rhegino cicadas omnes silere, vltra flumen in Locris canere. Idem testatur Pausanias libro rerum Eliacarum secundo. Strabo lib. Geographiae sexto refert Rheginum agrum a Locrensi dirimi fluuio, cui nomen Alex. Cicadas autem, quae in Locrensi versantur ripa, sonantius stridere, cum in Rhegino sint mutae. Huius rei hanc esse causam coniectat, quod Rheginorum regio, cum sit vmbrosa, atque opaca, cicadarum pelliculas humore torpefaciat. Easdem in agro Locrensi, quod sit aprica, solis arefactas aestu stridorem aptius emittere. Auget autem miraculum Rheginensium cicadarum etiam fabulose celebrata vocalitas vicinarum: Nam idem Strabo, Timaeum citat auctorem, quondam in Pythiorum certamine Eunomum Locrensem, et Rheginensem Aristonem, in canendi certamen venisse, Aristonem Apollinem invocasse Delphicum, vt sibi canenti foret auxilio, quod a Delphis Rheginenses olim essent profecti. Eunomus respondit, Rheginensibus ne certandum quidem omnino de musica, apud quos cicada vocalissimum animal voce careret. Vtrisque certantibus, cum in Eunomi cithara vna inter canendum chorda frangeretur, cicada supervolans astitit, ac vocem alioqui defuturam, suo cantu suppleuit. Atque ita victor declaratus, statuam citharoedi posuit, cum cicada citharae insidente. Huiusmodi ferme tradit Strabo.

Eadem pensari trutina.

Convenit cum illa iureconsultorum regula, Patere legem, quam ipse tuleris. Sine vt eo pacto tecum agatur, quo tu cum aliis egeris. Persius,

Huic similimum, Ad eandem exigere regulam, i)/sw| staqmw=|, id est, aequali trutina, siue lance. Plutar. *)all' i)/sw| staqmw=| pa=sin h( kaki/a periqeme/nh molubdis2 w(/ste di/ktuon kate/spasen, id est, Sed aequa lance omnibus, addita malitia ceu plumbum rete detraxit.

Zonam perdidit.

ZONAM perdidit. Castrense proverbium in a)xrhma/tous2, id est, eos qui nihil habent nummorum, a Graeca quadam fabula tractum Acron admonet. Porphyrion a militum consuetudine, qui, quidquid habent, in zona secum portant. Cuiusmodi sane hominem perquam venuste describit Lucilius, citante Nonio:

Cui neque iumentum est, nec seruus, nec comes vllus:
Bulgam, et quidquid habet nummorum, secum habet omne:
Cum bulga coenat, dormit, lauat: omnis in vna
Spes hominis bulga, hac deuincta est caetera vita.

Nam Bulgam appellat Lucilius folliculum, siue crumenam, et sacculum de brachio propendentem. Sic enim et Horatius:

Tametsi Festus Bulgam Gallicum vocabulum autumat. Consimili modo Gracchus loquitur apud Gellium. Cum Roma profectus sum, zonas, quas plenas argenti extuli, eas ex prouincia inanes retuli. Horatius in Epistolis: Ibit eo, quo vis, qui zonam perdidit. Plautus in Poenulo. Tu, qui zonam non habes, qui in hanc venisti vrbem? aut quid quaeris? In quibus Plauti verbis duplex est allusio, et ad vestem Poenorum more discinctam, et ad pecuniam, quae in zona gestatur, citra quam in vrbe sumptuosa non sat commode viuitur. Pescennius Niger apud Spartianum vetuit, ne milites zonam secum deferrent in bellum, sed si quid haberent pecuniae, publice commodarent, recepturi post proelium: simul et ipsis luxuriei materiam eripiens, et hosti praedam, si quid aduersi euenisset. Est apud Lampridium in Alexandro: Miles non timet, nisi vestitus, calceatus, armatus, et habens aliquid in zona.

Cocta numerabimus exta.

COCTA numerabimus exta. Diomedes grammaticus, vbi proverbium definit, hoc exempli vice subiecit. Cuius hunc adscribit esse sensum, Ex euentu sciemus. Huic confinis color ille comicus. Res indicabit. Nam vt ait Ouidius:

Multa nouit vulpes, verum echinus vnum magnum.

*poll' oi)=d' a)lw/phc, a)ll' e)xi=nos e(\n me/ga. i. Ars multa vulpi, ast vna echino maxima. Zenodot. hunc senarium ex Archilocho citat. Dicitur in astutos, et variis consutos dolis. Vel potius, vbi significabimus, quosdam vnica astutia plus etricere, quam alios diuersis

technis. Nam vulpes multiiugis dolis se tuetur aduersus venatores, et tamen haud raro capitur. Echinus, quem dicunt herinaceum esse, (nam hoc loco de terrestri, non de pisce fit mentio) vnica duntaxat arte tutus est aduersus canum morsus. Siquidem spinis suis semet inuoluit in pilae speciem, vt nulla ex parte morsu prendi queat. Citantur apud eundem Zenodotum huiusmodi quidam versus ex Ione Chio, tragico poeta. Quos eosdem ex eodem citat in sermonibus conuiuialibus Athenaeus e tragoedia, cui titulus Phoenicia.

*)all' e(/n ge xe/rsw| ta\s2 le/ontos h)/|nesa,
*kai\ ta\s2 e)xi/nou ma=llon oi)zura\s2 te/xnas2,
*(os2 eu)=t' a)\n a)/llwn qhri/wn o)smh ma/qh|,
*stro/bulos2 a)/mf' a)/kanqan ei)li/cas2 de/mas2
*kei=tai dakei=n te kai\ qi/gein a)mh/xanos2.

Leonis artes in solo sane probo,
At magis echini comprobo miseros dolos,
Qui simul odorem belluarum senserit,
Se contrahit spinis operto corpore,
Tutus iacens, morsuque, tactuque omnium.

Refertur proverbium, ac simul ad carmen alludit Plutarchus in commentario, cui titulus, po/tera tw= zw/wn fronimw/tera, xersai=a h)\ qala/ssia, id est vtra animantia prudentiora, terrestria, an marina. Eius verba subscribam: tw= de\ xersai/wn e)xi/nwn h( me\n u(pe\r au(tw=n a)/muna kai\ fulakh\ paroimi/an pepoi/hke.

*poll' o)=id' a)lw/phc a)ll' e)xi=nos2 e)\n me/ga.
*prosiou/shs2 ga\r au)th=s2 w(/s2 fasin oi(=on
*stro/bulos a)/mf' a)/kanqan ei)li/cas2 de/mas2
*kei=tai qi/geinte kai\ dakei=n a)mh/xanos.

id est. Iam vero terrestrium echinorum in tuenda seruandaque incolumitate sua, solertia proverbio locum fecit.

Ars varia vulpi, ast vna echino maxima.
Siquidem cum illa aggreditur, quemadmodum aiunt,
Flexibile spinis corpus obuoluens suis,
Tutus iacet sic, vt nec ore tangier
Vlla queat ratione, nec morderier.

Plutarchus, aut quisquis est eius operis auctor, versibus intermiscuit sua quaedam verba, ne quis id errore nostro factum suspicetur. Sed omnium copiosissime huius animantis ingenium, et astutiam describit Plinius libro 8. capite 37. Praeparant, inquit, et herinacei cibos, ac volutati supra iacentia poma, affixa spinis, vnum non amplius ore tenentes portant in cauas arbores. Iidem mutationem aquilonis in austrum, condentes se in cubile, praesagiunt. Vbi vero sensere venantem, contracto ore, pedibus, ac omni parte inferiore, qua raram et innocuam habent lanuginem, convoluuntur in formam pilae, ne quid comprehendi possit praeter aculeos. In desperatione vero vrinam ex se reddunt tabificam tergori suo, spinisque noxiam. Reliqua qui cupiet cognoscere, e loco, quem indicauimus, petat. Haec ad proverbii sensum potissimum attinebant. Celebre est et piscis echini ingenium, qui saeuitiam maris praesagiens, correptis lapillis operit sese, vt mobilitatem stabiliat pondere, ne nimia volutatione atterat spinas, quod aspicientes nautae, pluribus mox anchoris nauigia infrenant. Auctor Plinius lib. 9. cap. 31. Vulpem autem versipellem esse, variis

instructam artibus, cum alii complures apologi, tum ille peculiariter indicat, qui refertur a Plutarcho in Moralibus. Cum aliquando pardus vulpem prae se contemneret, quod ipse pellem haberet omnigenis colorum maculis variegatam, respondit vulpes, sibi id decoris in animo esse, quod illi esset in cute. Neque vero paulo satius esse ingenio praeditum esse vafro, quam cute versicolore. Graeci solertem, ac variis armatum dolis, poikilo/frona vocant, et poikilomh=tin Latini vafrum, et versipellem. Narratur et alius quidam apologus, ab hoc prouerbio non multum abludens. Cum aliquando vulpes in colloquio, quod illi erat cum fele, iactaret sibi varias esse technas, adeo, vt vel peram haberet dolis refertam, feles autem responderet, sibi vnicam duntaxat artem esse, cui fideret, si quid existeret discriminis, inter confabulandum repente canum accurrentium tumultus auditur, ibi feles in arborem altissimam subsiliit, cum vulpes interim a canum agmine cincta capitur. Innuit fabula, praestabilius esse nonnunquam vnicum habere consilium, modo id sit verum, et efficax, quam plures dolos, consiliaque friuola. Veluti si quis pauper multiiugis artibus sollicitaret animum puellae, diues autem vnum hoc haberet, quod est apud Ouidium, quantum libet accipe, recte dixerit.

Simulare cupressum.

--- Et fortasse cupressum
Scis simulare, quid hoc? si fractis enatat expes
Nauibus, aere dato.

Acron prouerbium esse admonet, ortum ab imperito quopiam pictore, qui praeter cupressum nihil nouerat pingere. A quo cum naufragus quidam petiisset, vt vultum suum exprimeret, ac naufragium suum depingeret, interrogauit ille, num ex cupresso vellet aliquid adiici. Res ea primum in iocum, deinde etiam in adagionem abiit. Concinne vsurpabitur in eos, qui, quod didicerunt, id vbique intempestiuiter inculcant, cum ad rem nihil attineat.

Flamma fumo est proxima.

APVD Plautum extat in Curculione. Flamma fumo est proxima. Commonet adagium, periculum mature fugiendum esse, quique malum euitare cupiat, ei vitandam prius occasionem. Vt, qui corrumpi nolit, ab improborum abstineat consuetudine, qui cum puella cubare nolit, ne det osculum. Nam et illud protinus addit poeta:

Ad restim res rediit.

TERENTIVS in Phormione: Opera tua ad restim mihi quidem res rediit planissime. Hoc adagio summa rerum desperatio significatur. Nam in hac solent quidam amentes ad laqueum confugere. Iuuenalis:

Paupertas sapientiam sortita est.

*peni/a de\ th\n sofi/an e)/laxe, i. Paupertas sapientiam sortita est. Zenodotus citat ex Euripide. Alii tribuunt Aristoni. Ignaua est opulentia, verum inopia multarum artium repertrix est, id quod ipsa iactat apud

Xenophon peni/an appellauit sofi/an au)todi/dakton: a)\ ga\r e)kei/nh toi=s2 lo/gois2 pei/qei, au(/th toi=s2 e)/rgois2 a)nagka/zei, hoc est sapientiam, quae citra doctorem contingit: etenim, quod haec persuadet oratione, ad hoc illa re ipsa compellit. Theoc. in Piscator.

*(a peni/a dio/fante mo/na ta\s2 te/xnas2 e)gei/rei,
*au)ta\ tw= mo/xqoio dida/skalos.

Vnica paupertas Diophantes suscitat artes,
Ipsa laborandi doctrix, studiique magistra.

Huc spectat et illud, quod Iuppiter aurei saeculi tam paratam rerum copiam summouit:

Potest et illuc referri prouerbium, quod videmus accidere, vt penes Midas, et improbos homines sit opulentia, doctique, probique fere tenui sint fortuna. Qua quidem de re extant duo problemata, Aristotelis titulo: quorum altero rogat, qui fiat, vt paupertas apud probos viros plerunque versetur. Redditque huiusce rei varias causas, siue quod improbi per fas nefasque malunt parare diuitias, quam cum paupertate contubernium diutinum habere: proinde fugit illos, quibus videatur maximorum flagitiorum occasio futura, ad illos deflectit, quos existimat sese recte, modesteque vsuros. Siue, quod inops et virium, et consilii, quippe femina, plus auxilii sibi futurum sperat apud poluda/kruas2 a)/ndras2, vt habet prouerbium. Siue, quod cum ipsa sit mala, malos vitat, ne si pu=r e)pi\ pu=r, id est, malum accesserit malo, iam fiat intolerabile, atque immedicabile. In altero rogat, quid in causa sit, vt opes a malis fere possideantur, non item a bonis. An quia caecae sunt, inquit, et ob id errant in delectu? Haec quoniam poeticen, aut sophisticen sapiunt magis, quam philosophum, praesertim serium, vix videtur esse verisimile, ab Aristotele fuisse profecta. Quod autem dixit de caecis diuitiis, id sumtum est potissimum ex Aristophanis Pluto. Quo in loco Plutus, qui deus est diuitiarum rogatus, vnde caecitatis malum obtigisset, respondit ad hunc modum:

*(o zeu\s2 me\ tau=t' e)/drasen a)nqrw/pois2 fqonw=n.
*)egw\ ga\r w)\n meira/kion, h)pei/lhs' o(/ti
*(ws2 tou\s2 dikai/ous2 kai\ sofou\s2 kai\ kosmi/ous2
*mo/nous2 badioi/mhn, o(/d' e)m' e)poi/hsen tuflo\n,
*(ina\ mh\ diagignw/skoimoi tou/twn mhde/na.
*ou(/tws2 e)kei=nos2 toi=si xrhstoi=si fqonei=.

Hunc locum imitatus Lucianus in Timone, consimilia quaedam de Pluto narrat, quem non caecum modo facit, verumetiam claudum, caecum quidem semper, ac tunc demum claudicantem, quoties ad bonos viros mittitur, alias pedibus pernicissimis.

Ollae amicitia.

*xu/trhs2 fili/a, Ollae amicitia. In amicos istos vulgares quadrabit, quos patina, non beneuolentia conciliat. De cuiusmodi Iuuenalis:

Hos arcanae literae, mensae amicos nominant. Plutarchus item in libello, cui titulus: Quo pacto dignoscas adulatorem ab amico: id genus homines, au)tolhku/qous2 kai\ trapeze/as2, vulgo dici solitos narrat, quod ventriculi, cibique causa diligant, non ex animo: quique tum praesto sunt, quoties audiunt, kata\ xeiro\s2 u(/dwr. Nam Aristophanes grammaticus apud Athenaeum lib. 9. tradit lotionem manuum, quae praecedebat coenam, vocari kata\ xeiro\s2, a coena, ni/yasqai. In eosdem, ni fallimur, dictum est illud a Menandro comico, citante Athenaeo:

Effertur ad hunc modum paroemia zei= xu/tra, zh= fili/a, id est, Feruet olla, viuit amicitia.

Antiquiora diphthera loqueris.

*)arxaio/tera difqe/ras2 lalei=s2, id est, Antiquiora dipthera loqueris. In eos quadrat, qui nugas narrant, aut de rebus nimium priscis, et iampridem obsoletis. Nam diphthera res quaedam erat ex priscis illis fabulamentis relicta. Siquidem aiunt diphtheram pellem fuisse eius caprae, quae Iouem lactarit, in qua creditum est antiquitus, illum omnia scribere, quae fierent. Vnde, quae nec in historicorum literis extarent, nec in hominum memoria seruarentur, ea velut ex Iouis diphthera petita dicebantur. Quin subinde apud Aristophanem, a)rxai=a palaia\, id est, prisca, atque antiqua, pro nugamentis leges, quod antiquitas fere fabulosissima sit, opinamur, et a)rxai+kw=s2, pro eo, quod est, deliranter, ac stulte. Simili modo vocamus kronika\ vetera, et obsoleta, desitaque. Sic apud Athenaeum libro 7. quispiam, Arrianus, opinamur, tau=ta siti/a kronika/ e)stin w)= e(tai=re. id est, Isthaec Saturnia sunt, o amice, cibaria. Poetae fingunt, Saturnum regno pulsum, et huius loco regnare Iouem.

Auribus lupum teneo.

EXTAT apud Terentium in Phormione. Antiphoni adolescenti vxor erat domi, quam nec eiicere poterat, vel, quia non libebat, quod in eam deperiret, vel quod integrum non erat, cum esset iudicum sententiis addicta, neque rursum retinere quibat, propter patris violentiam. Et, cum a patruele felix diceretur, vt qui domi possideret id, quod amabat. Imo, inquit, quod aiunt, auribus teneo lupum. Nam, neque quo modo amittam a me inuenio, neque vti retineam

scio. Moxque leno quasi referens paroemiam, ait sibi idem vsu venire in Phaedria, quem neque retinere poterat, qui nihil numerabat, neque repellere, quod esset improbe blandus, ac montes aureos polliceretur. Donatus Graecam paroemiam Graecis adscribit verbis. *tw=n w)/twn e)/xw to\n lu/kon, ou)/t' e)/xein, ou)/t' a)fei=nai du/namai, id est, Auribus lupum teneo, neque retinere, neque amittere possum. Suetonius in Tiberio. Cunctandi causa erat motus vndique imminentium discriminum, vt saepe lupum tenere se auribus diceret. Plutarchus in praeceptis ciuilibus, lu/kon ou) fasi\n to\n w)/twn kratei=n. id est, Aiunt lupum non posse teneri auribus, cum homines hac parte maxime ducantur, nimirum persuasione. Dicitur in eos, qui eiusmodi negotio inuoluuntur, quod neque relinquere sit integrum, neque tolerari possit. Videtur ab euentu quopiam natum, vt alia pleraque. Aut inde certe, quod, vt lepus auribus quippe praelongis commodissime tenetur, ita lupus, quod aures habet pro corpore breuiores, teneri iis non potest, neque rursum citra summum periculum e manibus dimitti, bellua tam mordax. Caecilius apud A. Gellium lib. 15. cap. 9. eandem sententiam, sed citra metaphoram extulit. Nam hi sunt, inquit, amici pessimi, fronte hilaro, corde tristi, quos neque vt apprehendas, neque vt amittas scias. Huc adlusit Theognis, etiamsi alienius.

*)argale/ws2 moi= qumo\s2 e)/xei peri\ sh=s2 filo/thtos
*ou)/te ga\r e)xqai/rein, ou)/te filei=n du/namai.

Pectora nostra tui quam mire amor efficit, vt quem
Non odisse queam, sed nec amare queam.

Necessarium malum.

HVIC finitimum est illud a)nagkai=on kako\n, id est, Necessarium malum, de iis, quos neque reiicere possis, quod quibusdam in rebus opus sit eorum opera, neque commode ferre, quod viri sint improbi. Natum videtur ex Hybraeae cuiusdam apophthegmate, de quo meminit Strabo li. 14. Cum haberet Euthydamus tyrannicum quiddam, multis alioqui nominibus vtilis ciuitati, ita, vt cum vitiis virtutes paria facere viderentur, Hybraeas orator in oratione quadam sic de illo locutus est. Malum es, inquit, ciuitatis necessarium. Nam nec tecum viuere possumus, nec sine te. Alexander item Seuerus Imperator, rationales, quos tollere decreuerat, posteaquam perpendisset eos citra Reip. incommodum tolli non posse, necessarium malum appellabat. Huiusmodi fuit et P. Cornelius Rufinus, furax quidem et impendio auarus, sed idem egregius Imperator, a quo Fabricius Luscinus compilari maluit, quam sub hasta venire, quemadmodum refert Gellius libr. 4. et Cicero de Oratore lib. 2. Torqueri poterit et in vxores, cum quibus incommode viuitur, sed absque his Respubl. omnino consistere non potest. Potest et ad rem accommodari. Veluti si quis dicat pharmacon, rem quidem molestam, necessariam tamen. Eurip. in Oreste:

Non abhorret ab hac forma, quod Plinius scribit oraculo proditum fuisse, lib. 18. cap. 6. Quonam igitur, inquit, modo vtilissime coluntur agri? Ex oraculo scilicet, malis bonis. Hoc velut aenigmate significatum est, agros quam minimo potest impendio colendos esse.

Non absque Theseo.

*ou)k a)/neu qhse/ws2, id est, Haud absque Theseo: Cum significamus rem alieno auxilio confici: Aut cum significamus rerum omnium communionem, ac societatem. Nam Zenodotus scribit, Theseum permultis viris fortissimis, in certaminibus auxilio fuisse, quippe qui et Meleagro adfuit in conficiendo apro Calydonio, auxiliatus et Pirithoo pugnanti cum Centauris, item Herculi cum Amazonibus belligeranti. Fabula de apro sic habet: OEneus, Meleagri pater, cum de primitiis annui prouentus diis libans, Artemidem praeterisset, illa irata aprum immanem in agros Calydonios immisit, omnia populantem, ad quem conficiendum OEneus praestantissimum quemque exciuit, praemiis ad id propositis. Inter multos certauit et Meleager, qui belluam confecit, sed accersito ad auxilium Theseo. Reliquum fabulae nihil ad prouerbii sensum attinet. De Pirithoo sic fertur: Pirithous, Hippodamiae procus, Centauros, quod essent sponsae cognati, conuiuio accepit. Qui simul atque mero incaluissent, sponsae vim afferre coeperunt. Coorta pugna, Theseus, Pirithoo auxilium ferens, complures centauros trucidauit. De Hercule sic narrant: Cum Eurystheus Herculi iniunxisset, vt Hippolytae, Amazonum Reginae, balteum adimeret, atque ille, pacta facturus, esset profectus, Iuno semper illi infesta, induta formam Amazonis, famam passim dissipauit, aduentare hospitem, vel verius hostem, qui, violata regina, balteum, quem gestabat, insigne regni, per vim reciperet. Quod vbi auditum esset, Amazones in Herculem parant arma. Hercules, ratus haec non errore, sed dolo geri, Hippolyta occisa balteum abstulit. Deinde quo magis vlcisceretur Amazonas, bello eas adortus est, et oppressit, sed Thesei adiutus opera. Refertur hoc adagium et a Plutarcho in eius vita, significatque Theseum, sicuti dictum est, multis auxilio fuisse, tamen ex plerisque certaminibus nullum retulisse praemium: atque huius rei citat auctorem Herodotum. Allusit ad prouerbium Aristides in oratione ad Thebanos de auxiliis: kai\ o(/te toi/nun h(raklei= fi/lou e)de/hse, qhseu\s2 au)to\n a)qu/naze a)gagw\n a)nakta=tai. id est, Cumque sane et ipsi Herculi opus esset amico, Theseus illum Athenas deductum refouet, refocillatque. Proinde, quoties facinus aliquod alieno nomine celebratur, alterius tamen opera potissimum peractum, veluti si quis librum suo nomine publicet, in quo sit doctioris alicuius adiutus opera, concinne notabitur hoc adagio: ou)k a)/neu qhse/ws2, id est, Non absque Theseo: Aut si quis dicat, nullam fortunam sibi iucundam esse posse a)/neu qhse/ws2.

Sphaera per praecipitium.

EIVSMODI prouerbium refertur ab Eustathio in Iliados Homeri librum secundum, h( sfai=ra kata\ pranou=s2, id est, globus per decliue, subaudiendum, voluitur, aut mittitur. Perinde est, quasi dicas, currentem incitare. Nam sphaera vel suapte sponte facile per locum decliuem deuoluitur. Nec

male quadrabit in eos, qui vitae genus aliquod nacti sunt, ad quod videntur esse natura propensi, vt conueniat cum illo, to\n i(/ppon ei)s2 pedi/on, id est, equum in planiciem.

Magis mutus, quam pisces.

*)afwno/teros2 tw=n i)xqu/wn, id est, Magis mutus ipsis piscibus. Prouerbialis metaphora de vehementer infantibus, atque infacundis. Conueniet et in hominem immodicae taciturnitatis. Horatius in Odis:

Pisces enim nullam edunt vocem, exceptis perpaucis, inter quos canis marinus. Lucianus aduersus indoctum: ma/llon de\ tw=n i)xqu/wn a)fwno/teros2 ei)=. id est. Imo vero magis es mutus, quam pisces. Rursus in Gallo: polu\ a)fwno/teros2 e)/somai tw=n i)xqu/wn, i. multo magis ero mutus, quam pisces. Vnde Plutarchus in Symposiacis existimat Pythagoricos a piscibus abstinuisse, quod hos quasi suae disciplinae domesticos agnoscerent, propter e)xemuqi/an, id est, silentium, quod inter animantium genera piscibus est proprium. Nam caeterorum sua quibusque vox est. Aues permultae canorae sunt: quaedam et humanum sermonem referunt. Atque adeo terrestrium quoque manticora apud Aegyptios, si Plinio credimus. Solis piscibus nulla vox. Causam affert Aristoteles, quod his neque pulmo sit, neque arteria, neque guttur. Etiamsi sint nonnulli, qui sonitum quendam, ac stridorem edunt: quorum de numero sunt delphinus, lyra, chromis, voca, (quem hinc dictum apparet quod vocem edat, Mercurio sacrum, prodidit Athenaeus lib. 7.) pecten. Verum eum sonum non naturalibus organis vocis edi putat: sed vel attritu branchiarum, vel ab interioribus, quae sunt circa ventrem. Plutarchus existimat Graecis i)xqun= hinc appellari, quod vocem habeant compressam. Et Lucianus in Halcyone: a)/fwna ga\r dh\ ta/ge kaq' u(/datos2 diaitw/mena, i. Nam muta sane, quae in aquis degunt. Athenaeus lib. Dipnosophistarum octauo, citat auctorem Mnaseam Patrensem, qui prodiderit, in Clitorio amne Arcadiae pisces esse vocales. Item Philostephanum, qui scripserit, in fluuio Aorno, qui Pheneum vrbem interfluit, piscibus dictis poecilis vocem esse ferme qualis est turdorum. Tametsi Aristoteles adimit omnibus piscibus vocem, excepto scaphro, et porco fluuiatili. Veteres aiunt quemvis piscem vocabant e)/llopa, quod vocem edere non posset: i)/llesqai siquidem est, ei)/rgesqai, id est, cohiberi, et o)/y vox. Vnde apud Theocritum e)llopieu/ein pro piscari. Addit Athenaeus, Pythagoricos a caeteris animantibus non prorsus abstinere, sed quibusdam ex his vesci, quaedam etiam sacrificare, solos pisces non gustare, quasi sacros ob e)xemuqi/an quam Pythagoras docuit.

Turture loquacior.

*trugo/nos2 lali/steros2, id est. Turture loquacior. In garrulos et impendio loquaculos homines dici solitum. Sumpta metaphora ab auis natura, quae non ore tantum, sed etiam postica corporis parte clamare fertur, ob id opinamur, quod vocem edens, etiam illam mouere videatur. Citatur apud Zenodotum ex Plotio Menandri. Aelianus libro 12. cap. 10. meminit huius prouerbii, deque aue vtraque corporis parte loquaci. Theocritus in Syracusanis, mulieres quasdam loquaculas, turtures appellat.

Rana Seriphia.

*ba/traxos2 e)k seri/fou. id est. Rana Seriphia. In homines mutos, et canendi, dicendique prorsus imperitos dicebatur. Inde natum, quod Seriphiae ranae in Scyrum deportatae non edebant vocem. In hunc modum collectanea Graecorum prouerbiorum decerpta e libris Didymi, Tarrhaei, et aliorum. Totidem verbis Suidas. Et ba/traxos2 seri/fios2, id est, rana Seriphia. Proditum enim est in Seripho insula ranas mutas haberi. Meminit huiusce rei Plin. lib. 8. cap. 58. Cyrenis, inquit, mutae fuere ranae: illatis e continente vocalibus, durat genus earum. Mutae sunt etiamnum in Seripho insula. Eaedem alio translatae canunt, quod accidere et in lacu Thessaliae Sicendo tradunt. Quanquam in vulgatis exemplaribus cicadarum Seriphiarum mentio fit, non ranarum: sed germanam lectionem Hermolaus ex fide veterum codicum restituit. Seriphus autem vna est insularum, quas Graeci spora/das2 vocant. Non videntur autem satis conuenire verba Plinij cum Graecorum commentariis. Nam hic ait mutas esse in Seripho, illi negant vocem edere deportatas in Scyrum quasi in Seripho vocales, in Scyro obmutescerent. Verum attentius intuenti rem, nihil est absurdi. Seriphus ranas habebat mutas. Eas vt rem prodigiosam deportabant in Scyrum, quas cum Scyrij mirarentur esse mutas, praeter ingenium ranarum indigenarum, dicebant ba/traxos2 e)k seri/fou, Ea vox abiit in prouerbium:

Alij sementem faciunt, alij metent.

*)/alloi me\n spei/rousin, a)/lloi d' a)mh/sontai id est. Alii quidem sementem faciunt, alii vero metent. Quod citra metaphoram etiam ad hunc modum efferunt: a)/lloi ka/mon, a)/lloi w)/nanto. id est, Alii laborarunt, alii perceperunt emolumentum. His similimum est illud Fabii dictum apud Liuium libro ab vrbe condita 10. Quam arborem conseruisset, sub ea legere alium fructum, id indignum esse dicere. Huc allusit Hesiodus, cum scribit in Theogonia de Fucis:

Consimili figura dictum est a Diocletiano, nondum Caesare: Ego apros occido, sed alter fruitur pulpamento. Refertur autem in illius vita ad hanc ferme sententiam: Cum Diocletianus apud Tungros in Gallia, in minoribus adhuc locis militans, in caupona quadam moraretur, et cum Druiade quadam muliere familiarem consuetudinem haberet, illaque parsimoniam hominis incusaret, ioco, non serio respondisse fertur, tum se fore liberalem, cum Imperator fuerit. Ad hoc illa: Noli, inquit, iocari, Diocletiane: plane Imperator eris, simul ac aprum occideris. Quam quidem mulieris vocem ominis arripiens vice, studiose sectari coepit apros in venatu: haud intelligens videlicet ominis aenigma, quod euentus postea explicauit. Nam Numerianus imperator, factione Arrii Apri, soceri sui, interemtus fuerat. Qua re prodita, milites Diocletianum vindicem creant,

et Augustum consalutant. Ille itaque pro concione, quo Druiadis dictum expleret, Aprum manu sua confodit addens Maronianum illud:

Caeterum interea dum adhuc priuatus ille multos apros confecisset, nec affulgeret vsquam Imperii spes dicere solitum ferunt. Ego quidem apros occido, verum alter fruitur pulpamento.

Aliena iacis.

*)allo/tria ba/lleis2, id est. Aliena iacis. Quoties res parum ex animi sententia cadit. Translatum ab iis, qui ludunt alea, quibus iacientibus interdum ea cadunt, quae minime sunt ad victoriam accommodata. Proinde, si quando frustratur nos spes, recte dicemus, a)llo/tria ba/llein. Adagium refertur a Diogeniano.

Aliam quercum excute.

*)allhn dru=n bala/nize, id est, aliam quercum excute. In eos conuenit, qui sine fine petunt aliquid, aut qui continenter ab eodem mutuum postulant. Hos hoc adagio licebit ablegare, vt, nobis omissis, aliorum aures suis precibus solicitent. Paroemiam hinc natam putant, quod olim mortales glandibus victitabant, Cereris vsu nondum reperto. Has qui quercubus excussis colligebant, mercede ad id conducti, balanistas, id est, glandium collectores, siue glandiarios, appellabant. Qui si quando circunspicerent, si quae glandes etiam dum in arbore reliquae essent, praetereuntes per iocum acclamabant: Aliam quercum excute. Eam vocem vulgus arreptam vertit in prouerbium. Non inconcinne accommodabitur ad negotium relinquendum, ex quo iam nihil emolumenti potest capi. Aut mutandum amicum, qui iam vtilis esse desijt. Aut praeceptorem mutandum, vnde nihil est, quod amplius discas.

Nuces relinquere.

NVCES relinquere, est, omissis studiis, ac nugis puerilibus ad grauiroa, magisque seria conuerti. Persius:

Translata metaphora, vel a venusta nuptiarum caeremonia, in quibus sponsus vxorem ducens nuces spargebat, vtpote iam pueritiae renuncians. Ita Catullus in carmine nuptiali:

Quanquam Plin. lib. 15. c. 22. causas alias affert, quam ob rem nuces in nuptialibus caeremoniis consueuerint antiquitus adhiberi. Sed praestat ipsius referre verba: Nuces, inquit, iuglandes, quanquam et ipse nuptialium Fesceninorum comites, multum pineis minores vniuersitate, eaedemque portione ampliores nucleo. Nec non et honor his naturae peculiaris, gemino protectis operimento, puluinati primum calicis, mox lignei putaminis. Quae causa eas nuptiis fecit religiosas, tot modis foetu munito, quod est verisimilius, quam quia cadendo tripudium, sonumve faciant. Festus item indicat, in nuptiis a pueris nuces spargi solitas, vt nouae nuptae, intranti domum noui mariti faustum esset auspicium. Addit Seruius, pueros catamitos, tum a turpi Seruitio recederent, solitos nuces spargere, significantes se posthac omnia puerilia spernere. Vel hinc igitur, vel certe a puerorum lusibus, qui nutibus peraguntur, ductum prouerbium videri potest. Nam, talis, ac nucibus olim lusitasse pueros, vel Horatius testis: cum ait:

Proinde ad hanc prouerbij formam pertinebunt et reliquae illae figurae: Nunquam a nucibus recedere, Redire ad nuces, Nuces abijcere, Nuces intermittere, Nucib. indulgere, Nuces repetere, atque id genus alia.

Bis pueri senes.

*di\s2 pai=des2 oi( ge/rontes2. id est. Bis pueri senes. Vna est ex illis prouerbialib. inscriptionibus satyrarum Varronis. Quadrabit in eos, qui, prouectiore cum sint aetate, tamen puerilib. quibusdam studijs intempestiuiter, atque indecore detinentur. Aut in senes aetatis vitio desipiscentes, tanquam iterum in pueritiam reuolutos. Seneca, Non, inquit, bis pueri sumus, vt vulgo dicitur, sed semper: verum hoc interest, quod maiora nos ludimus. Plato lib. De republ. 1. *ou) mo/non a)/r' w)s2 e)/oiken, o( ge/rwn di\s2 pai=s2 gi/gnoit' a)\n, a)lla\ kai\ o( mequsqei/s2. id est. Non solum igitur senex, vt videtur, bis erit puer, sed ipse etiam temulentus. Aristophanes in Nubibus:

fh/seis2 nomi/zeqai su\ paido\s2 tou=to tou)=rgon ei)=nai,
*)egw\ de/g' a)ntei/poim' a)/n, w(s2 di\s2 pai=des2 oi( ge/rontes2.

Pueri, inquies, tibi videri facinus illud esse.
Respondeo ipse contra, senes bis esse pupos.

*phle/a to\n ai)a/keion oi)kouro\s2 mo/nh
*gerontagwgw= ka)napaideu/w pa/lin
*pa/lin ga/r au)=qis2 pai=s2, o( ghra/skwn a)nh\r.

Ego Peleum Aeaco satum, pueri in vicem,
Senem puella moderor, atque tempero.
Nam iterum puer, quisquis senescit, redditur.

Theopompus, *di\s2 pai=des2 oi( ge/rontes2 o)rqw=| tw=| lo/gw| id est. Pueros bis esse senes, recte dicitur. Plato, *)ar' w(s2 e)/oike di\s2 ge/ront' a)/n pai=s2 ge/rwn. id est. Similis videtur bis seni puer senex. Antiphon: *gerontotrofi/a| prose/oike paidotrofi/a, id est. Senem nutrire, perinde est, quasi nutrices puerum. Lucianus in dialogo, cui titulus, ta\ pro\s2 kro/non, *ou(/tw ga\r a)\n th\n paroimi/an e)palhqeu/saimi, h(/ fhsi, pali/mpaidas2 tou\s2 ge/rontas2 gi/gneqai. id est. Sic enim fiet, vt verum videatur adagium, quo dici solet, senes rursum repuerascere. Huc pertinet, quod lib. De lingua Latina tertio scribit Varro, identidem in Atellanis haberi pupum senem, quod Osci suapte lingua vocent casnar. Nam veteres pupum, puerum vocabant. Neque vero prouerbium ideo tantum esse dictum, quod senes aetatis culpa desipiscant: verumetiam, quod omnibus modis in senibus iam velut exacta vita ad initium recurrere videbatur, quemadmodum scite dixit Aristoteles in problemate quodam, in quo quaerit, quo nam pacto sint accipienda, quae priora dicuntur, ac posteriora. Primum enim redit albor simul, et raritas capillitij, quorum vtrunque pueris familiare: deinde balbuties, velut altera infantia. Praeterea gingiua exarmata dentibus, aut certe perpaucis, et eis vacillantibus instructa, quod et ipsum cum infantibus commune. Quinetiam senibus omne corpus ad puerilem decrescit modum: consimilis virium imbecillitas. lam vero cibi quoque consimiles vtrique congruunt aetati. Postremo morum ineptia, leuitas animi, et hoc ipsum, nihil sapere, in senibus infantiam quandam referre videtur. Auctor est

enim in Politicis Aristoteles, post annos duodequinquaginta ingenij vigorem euanescere. Quapropter Euripides in Bacchis ait,

Vnde fit, vt senes pueris mire delectentur, quasi similes iam ad similium amorem propensi.

Sexagenarios de ponte deijcere,

SEXAGENARIOS de ponte deijcere, est, natu maiores, perinde quasi deliros, et ad omne vitae munus inutiles, in otium reijcere, atque ab omni functione negotiorum relegare. Inde natum, quod olim sexagenarijs ferendorum suffragiorum ius non erat, aetate velut a publicis munijs dimissa. Vel quod olim inuentus Romana, quo sola ferret suffragia, senes inualidos de pontibus praecipites dederit. Nam de ponte suffragia ferri iam coeperant, atque ea sententia magis probatur Sisinnio Capitoni apud Festum Pompeium, quam vulgata illa, qua putant, post vrbem a Gallis liberatam, ob cibatus inopiam sexagenarios in Tiberim de ponte deijci coeptos. Varro libro De vita patrum secundo, honestam causam, religiosamque patefacit: cum in quintum gradum peruenerant, atque habebant quinquaginta annos, tum denique erant publicis negotijs liberi, atque expediti, et otiosi. Ideo in prouerbium quidam putant venisse, Sexagenarios de ponte deijci oportere, quod suffragium non ferant, quod per pontem ferebatur. Nonius Marcellus: Sexagenarios per pontem mittendos, male dici popularitas intellexit. Macrobius Saturnalium lib. 1. Adimere vis doctis viris, in verborum comitijs ius suffragandi, ac tanquam sexagenarios maiores de ponte deijcere? Ouidius in Fastis:

Pars putat vt iuuenes ferrent suffragia soli,
Pontibus infirmos praecipitasse senes.

Vnde et depontari [correction of the transcriber; in the print depontani] dicuntur senes, iam velut emetiti, et a ciuilibus negotijs in otium remissi. Plato libro De legibus sexto, loquens de magistratu tw= nomofula/kwn, id est, legib. seruandis praefectorum, non admittit ad eum magistratum gerendum minorem annis quinquaginta, nec sinit in eo perseuerare maiorem septuaginta: vt, si quinquagenarius magistratum inierit, viginti annos eum administret: sin sexagenarius, decem duntaxat. Licebit autem vti prouerbio, vel in odium aetatis, tanquam ad nihil iam vtilis, et ab omni vitae munere relegandae: vel simpliciter in eos, qui propter aetatis imbecillitatem rude iam donati sunt, ac solidorum munerum vacationem acceperunt.

Crambe bis posita, mors.

*di\s2 kra/mbh qa/natos2. id est. Crambe bis, mors est. Plin. lib. 20. c. 9. inter brassicae species, tertio loco refert et cramben. Dioscorides lib. 2. crambes tres species facit. Quarum prima, praeter quam quod alias ad multa remedia efficax est, etiam ebrietatis, et crapulae incommoda tollit, si crudam edas ante coenam ex aceto: vt indicauit M. Cato. Aristoteles in causa putat esse, quod, cum ipsa sit frigida, et succum habeat dulcem, ac discutientem, fit, vt vinosos humores in aluum detrahat, tenues humores in vesicam delabantur, ipsa in ventriculo remanens, corpus refirgeret. Atque ita humoribus vtrinque deductis, et refrigerato corpore, cessare crapulam. Inest autem peculiaris quaedam vis

crambes, obsistendi vino, vt, si in vineto seratur, vinum proueniat dilutius. Proinde apud Aegyptios, et Sybaritas solenne erat, ante omnia sumere cramben coctam: quibusdam mos erat ex amethystino vasculo crambes semen ante compotationem capere, quo citra periculum ebrietatis indulgere vino possent. Huiusmodi fere Athenaeus lib. 1. addens illud, priscis cramben, ac raphanum pro eodem habita. Vnde Theophrastus prodidit, vitem etiamnum viuam raphani odorem fugere. Verum, vt ad prouerbium redeamus: Suidas scribit illam antiquitus in conuiuijs adhiberi solere, verum recoctam adeo nauseam afferre, vt Graecis in fastidij prouerbium abierit. Quoties enim rem iterum, atque iterum repetitam non sine molestia significabant, dicebant di\s2 kra/mbh qa/natos2, id est. bis crambe mors: hoc est, kra/mbh di/sefqos2 crambe recocta. Ad hoc adagij Politianus arbitratur allusisse Iuuenalem, cum scribit in Satyra septima.

Declamare doces, ô ferrea pectora Vecti,
Cum perimit saeuos classis numerosa tyrannos.
Nam, quaecunque sedens modo legerat, haec eadem stans
Proferre, atque eadem cantabit versibus ijsdem.
Occidit miseros crambe repetita magistros.

Cramben repetitam appellat declamationem maximo cum taedio iterum atque iterum audiendam. Finitimum est illi, quod alio commemorauimus loco, o( dio\s2 ko/rinqos2, id est. louis filius Corinthus. Contrarium illi, di\s2 kai\ tri\s2 to\ kalo\n. id est. Bis et ter, quod est pulcrum. Quod enim per se praeclarum, id vel decies repetitum vt inquit Horatius, placere solet. Quod ineptum, id primo gustu commendatione nouitatis vtcunque toleratur: caeterum iteratum, haud iam ferendum, fastidium affert. Et tamen erat priscis admodum celebris haec herba, adeo, vt nec religione careret, et ob hoc ma/ntis2 vocata: per eandem iurare mos erat, praesertim apud Iones, nai/ ma\ th\n kra/mbhn, vt hinc quoque fastidij prouerbium ortum videri possit, auctor Athenaeus libro Dipnosophistarum nono.

Ne Hercules quidem aduersus duos.

*mhd' h(raklh=s2 pro/s2 du/o, id est. Ne Hercules quidem aduersus duos, hoc est, Nemo vsque adeo viribus excellit, vt vnus pluribus par esse possit. Neque indecorum est cedere multitudini. Erit autem suauior metaphora, si significabimus neminem quantumuis eruditum aduersus duos in disputando sufficere: aut eundem hominem pluribus negotijs sustinendis non esse simul parem: aut non posse resisti precibus duorum rem eandem petentium. Poterit et aliam in formam verti prouerbium, ad hunc modum: Si negant vel Herculem aduersus duos esse parem, qui nam ego tam imbecillis aduersus duos Hercules stabo? Quanquam obiter huius vsum prouerbij, in operis huius vestibulo paucis ostendimus. Plato lib. De legibus vndecimo: o)rqo\n me\n dh\, pa/lai te ei)rhme/non w(s2 pro\s2 du/o ma/xesqai ta)nanti/a, xalepo\n, kaqa/per e)n tai=s2 no/sois2, polloi=s2 te a)/lloisi. id est. Verum est illud, et iam olim prouerbio celebratum, arduum esse aduersum duo, eaque contraria pugnare, quemadmodum in morbis, alijsque compluribus. Significat nobis esse

geminam pugnam, tum aduersus diuitias, tum aduersus egestatem. Idem in Phaedone vsurpauit, vbi Socrati, per iocum hortanti, vt Cebetem, ac Symmiam confutet argumentatione, respondet Phaedon: a)lla\ pro\s2 du/o ou)d' h(raklh=s2 le/getai o(=io/s2 te ei)=nai, id est, At vero contra duos, ne Hercules quidem dicitur suffecisse. Eodem adlusit Catullus in carmine nuptiali, cum ait:

Haec sententia tametsi non iisdem verbis aliquoties legitur apud Homerum, vt in Odys. Y.

*ainei/as2 d' ou) mei=ne qo/os pe\r e)w\n polemisth\s2
*(ws2 ei)=den du/o fw=te par' a)llh/loisi me/nonte

Haud stetit Aeneas alioqui strenuus armis,
Conspexit simulatque duos consistere iunctos.

Occasionem adagii varie narrant. Quidam aiunt Molionidas adortos aliquando Herculem ex insidiis, atque illum hominum multitudine territum, non ausum contra resistere, sed fuga saluti consuluisse, idque in vulgi sermonem abiisse. Vero propius est, quod refert Suidas, Herculem constituto certamine Olympiaco, fretum viribus suis, primum ausum certare cum duobus, et vtrosque confecisse. Hos aiunt fuisse Cteaton, et Eurytum, Neptuno patre, et Moliona matre prognatos. Deinde proxima Olympiade consimili modo congressum fuisse cum duobus quibusdam, atque ab his fuisse superatum. Quamquam sunt, qui hos existiment fuisse Laeum, et Pherandrum, sed qui vicerint Herculem, non qui victi discesserint. At Plato in Euthydemo longe diuersam ab his historiam adducit, puta Herculem cum hydra pariter, et cancro quodam immani, qui e mari emerserat, congressum, inferiorem discessisse, atque ob id Iolai nepotis auxilium implorasse. In eo dialogo Socrates cum duobus fratribus sophistis, et vt sunt illi, contumeliosis disputans, quasi cum duobus monstris vnus congressus, cum illi probro obiiceret Dionysodorus, quod fugeret, neque ad interrogata responderet, ad hunc modum respondit: *ei)kw/tws2 ga\r, ei)pon e)gw/. h(\ttwn ga/r ei)mi kai\ tou= e(te/rou u(mw=n. w(/ste pollou= de/w mh\ ou) du/o feu/gein. polu\ ga\r pou= ei)mi\ faulo/teros2 tou= h(rakle/ous2, o(/s2 ou)xoio/s2 te h)=n th=| te u(/dra| diama/xesqai (sofistri/a| ou)/sh| kai\ dia\ th\n sofi/an a)niei/sh| ei) mi/an kefalh\n a)potmhqei/h tou= lo/gou, polla\s2 a)nti\ th=s2 mia=s) kai\ karki/nw| e(te/rw| tini\ sofisth=|, e)k qala/tths2 a)figme/nw|, newsti/ moi dokei=n, katapepleukoti. o(\s2 e)peidh\ au)to\n e)lu/pei, ou(/tws2 e)k tou= e)p' a)ristera=w| le/gwn kai\ da/knwn, to\n i)o/laon to\n a)delfidou=n bohqo\n e)pekale/sato. o( de\ au)tw=| i)kanw=s2 e)bh/qhsen. o( d' e)mo\s2 i)o/lews2 patroklh=|s2 ei) e)/lqoi, ple/on a)\n qa/teron poih/seien, id est, Non iniuria, inquam, fugio. Nam, cum alterutri sim impar, cur non fugiam ambos? Equidem Hercule multo sum imbecillior, qui tamen pugnare pariter non valuit et aduersum hydram sophisticam, cui propter sapientiam pro vno sermonis capite amputato multa repullulabant, et aduersum cancrum sophistam quendam e mari profectum, et nuper, vt arbitror, aduectum. A quo cum

Hercules ad sinistram, angeretur, verbisque acriter morderetur, nepotis sui Iolai auxilium implorauit, qui abunde illi succurrit. Meus autem Iolaus Patroclus si venerit, magis alteram certaminis partem sustineret. Mordaci videlicet allegoria, Socrates e fratribus Sophistis alterum hydram, alterum cancrum nominat, se Herculem, Ctesippum, Iolaum.

Vnus vir, nullus vir.

*ei(=s2 a)nh\r, ou)dei\s2 a)nh\r, id est, Vnus quidem vir, nullus est. Sensus est, nihil egregium praestari posse ab vno homine omni auxilio destituto. Huc pertinet, quod ait Euripides in Heraclidis: mia=s2 ga\r xeiro\s2 a)sqenh\s2 ma/xh, Nam solitariae manus inualida pugna est. Item illud eiusdem: ei(=s2 a)nh\r ou) pa/nq' o(ra=|, id est, Vir vnus haud videt omnia. Poterit ad varios vsus deflecti proverbium, vel ad insuauem vitam, si non adsit convictor amicus: vel ad iudicium haudquaquam vni committendum: vel ad studium literarum, quod citra socium, et eiusdem, vt aiunt, aemulum Musae, plane friget: vel ad quoduis denique peragendum negotium, quod citra alterius adminiculum commode confici non queat. Adagii mentionem facit Zenodotus.

Asinus inter simias.

*)/onos e)n piqh/kois2, id est, Asinus inter simias. Vbi quis incidit in homines nasutos, et contumeliosos, ipse stolidus, a quibus impune rideatur. Extat apud Aulum Gellium lib. 2. cap. 23. apud quem Menander comicus in fabula, cui titulus, Plotium, maritum, de vxoris iniuria querentem inducit his verbis: o)/nos e)n piqh/kois2 toi, to\ lego/menon e)sti\ dh\ tou=to, id est, Asinus inter simias, vulgo quod aiunt, sane istud. Constat autem, simiam animal esse petulantissimum [reading uncertain: print faded] , adeo, vt non vereatur etiam leonem per lasciuiam agitare, natibus illius affixa. Quin et hodie vulgo simile quiddam dicunt, Noctua inter cornices, vbi stupidior aliquis in homines petulantes, ac dicaces incidit. Nihil autem vetat, quo minus generaliter vsurpetur, vbi quis in negotium incidit vehementer molestum, aut in infortunium aliquod, vnde se non queat extricare.

Asinus inter apes.

*)/onos e)n meli/ttais2, id est, Asinus inter apes. Consimilem habet cum proximo sensum, dici solitum, vbi quis infeliciter incidit in homines improbos, atque importunos. Metaphora per se liquet: Quanquam adagium ab eventu quopiam natum videri potest. Meminit Suidas.

Asinus in vnguento.

*)/onos e)n mu/rw|, id est, Asinus in vnguento. Cum deliciae adhibentur iis, quos haudquaquam decent, neque qui vel vti norunt illis, vel delectantur. Nam asinus culmos, ac foenum mavult, quam aurum, vel vnguentum, quo etiam offenditur. Locus fuerit huic adagio, si quando indoctus aliquis in optimos incidat auctores, quos ob inscitiam aut negligat, aut etiam deprauet. Siue cum amuso cuipiam cum eruditissimis viris viuere contigerit, quorum tamen consuetudine neque frui nouerit, neque omnino gaudeat. Refertur a Diogeniano proverbium.

Neque caelum, neque terram attingit.

*ou)/te gh=s2, ou)/te ou)ranou= a(/ptetai, id est, Neque caelum, neque terram attingit. De re vehementer absurda, atque aliena, quaeque nulla vicinitate pertineat ad id, de quo agitur. Lucianus in Pseudomante: o)/ktw moi= xrhsmou\s2

e)/pemyen, ou)/te gh=s2 fasi, ou)/te ou)ranou= id est, Octo mihi misit oracula, sed quae neque caelum, vt aiunt, neque terram attingerent. Aristides in Cimone leuiter alludens ad proverbium, indicat metaphoram sumptam ab iis, qui in medio pendent aere, vtrinque liberi.

Nihil ad versum

*ou\) de\n pro\s2 e)/pos2, id est, Nihil ad carmen. De iis, qui longe discrepant ab iis, quae proposita sunt. Translatum videtur a scena, vbi histrio saltatu, gestuque carminis genus repraesentat. Et haud scimus, an alius fuerit, qui recitaret versus, alius, qui gesticularetur. Apparet enim vnum aliquem fuisse recitatorem, cuius est illa vox in calce comoediarum: Calliopius recensui. Nec alioqui apparet, quorsum pertineat, quod admonet Cicero ab histrione deligi fabulam, ad quam natura sit appositus, quod in prologo Comoediae Terentianae qui, prologum dicit, queritur clamosas fabulas ad se deferri, minus laboriosas ad alios. Quod si saltatio parum respondisset ad numeros carminis, aiebant: *ou)de\n pro\s2 e)/pos2. Lucianus in Philopseude: *ou)de\n pro\s2 e)/pos2 tau=ta/ fasin, ou)de\ peri\ tou/twn ei)ro/mhn, id est, Ista nihil ad carmen, vt dici solet, neque enim de iis interrogabam. Qui in choreis non responderet ad numerum saltationis, eum a)kro/thton appellabant, isque a)krotei=n e)/pos2 dicebatur. Andreas Alciatus, hoc saeculo non modo iuris Caesarei, verumetiam omnium studiorum decus, nec minus suspiciendus ob rarum quendam ingenii candorem, quam ob exactam omnium liberalium disciplinarum peritiam, lib. Dispunctionum suarum 2. consentit quidem nobis in sensu, vsuque proverbii, ceterum de origine nonnihil dissentit, mavultque ab oraculis esse natum, quae quondam carmine reddebantur, praesertim heroico; cuius inventor fuerit Pythius Apollo. Graecis autem e)/pos2 dicitur, quod e)/pontai ta\ pra/gmata toi=s2 xrhsmoi=s2, id est, quod res oraculis respondeant. Hanc enim etymologiam affert Eustathius in principio Iliados Homericae: vnde probabilius esse iudicat Alciatus noster, quoties evenirent, quae promissis, aut proposito, non quadrarent, dici solitum, ou)de\n pro\s2 e)/pos2. Vsus est eo Vlpianus in Pandectis lib. 11. Tit. de interrogatoriis actionibus, cap. 12. Quod autem ait praetor, omnino non respondisse, posteriores sic acceperunt, vt omnino non respondisse videatur, qui ad interrogata non respondit, id est, ou)de\n pro\s e)/pos2. Suidas indicat nonnunquam vsurpari o)ude\n pro\s2 e)/pos, pro temere, ac de nihilo, siue abs re. Adducit hos vers. ex poeta, nescio quo:

*ou)de\n pro\s2 e)/pos2 ou(/tws2 a)noh/tws2 e)kbalw=,
*pri\n e)kpu/qwmai pa=n to\ pra=gm' o(/pws e)/xei.

Adeo ne temere, et inscienter efferam,
Prius atque rem omnem, vt sese habet, cognouero?

Prior versus Graecus constabit, si legas, pro ou(/tws2 x' ou(/tws2. Vsurpauit idem Aristophanes in Concionatricibus, quem locum retulimus proverbio, Extra cantionem.

Nihil ad fides.

*ou)de\n pro\s2 th\n xordh\n, id est, Nihil ad chordam. In eos, quorum vita vehementer est inaequalis, quorumve mores ab oratione dissident. Lucianus De saltatione: kai\ mhde\n w(/s2 fasi, pro\s2 th\n xordh\n, e(/tera ga\r o( pou\s2, e(/tera d' o( r(uqmo\s2 le/gei. id est. Nihil ad

chordam, vt dici solet, nam alia pes, alia loquitur rythmus. Idem in Meretriciis: kai\ o(/ti eu)= pro\s2 th\n kiqa/ran o( pou\s2 id est, Et quod pes probe responderet ad cytharam. Plutarchus in commentar. De verecundia: *kai/ toi ou) dia\ th\n tou= podo\s2 pro\s2 th\n lu/ran a)metri/an, w(s2 pla/twn e)/lege, kai\ po/leis2 po/lesi kai\ fi/loi fi/lois2 diafero/menoi, e)/sxata drw=si te kai\ pa/sxousin, a)lla\ dia\ th\n peri\ ta\ no/mima kai\ di/kaia plhmmeli/an. id est, Haudquaquam ob id, quod pes a lyra dissentiat, sicut ait Plato ciuitates cum ciuitatibus, amici cum amicis conflictantes, exterma tum faciunt, tum patiuntur, sed quod circa leges, atque aequitatem peccetur. Locus autem, quem citat Plutarchus, est in lib. De legib. 7. a)podido/ntas2 pro/sxorda ta\ fqe/gmata toi=s2 fqe/gmasi. th\n de\ e(terofwni/an kai\ poikili/an th=s2 lu/ras2, a)/lla me\n me/lh to\n xordw=n i(eisw=n. a)/lla de\ tou= th\n melw|di/an sunqe/ntos2, tou= poihtou=, kai\ ta\ loipa\, i. Reddentes voces cum lyrae sono concordes. Porro vocis discrepantiam, diuersitatemque quoties alios modos edunt chordae, alios is, qui cantilenam composuit, et caetera. Videtur ad hoc proverbium allusisse diuus Augustinus in epistola quadam ad Licentium: Aut si ego canto, inquit, tu autem ad aliam vocem saltas, nec sic quidem me poenitet. Habet enim suam hilaritatem ipsa cantatio, etiam cum ad eam membra non mouet, cui plena charitatis modulatione cantatur.

Formica camelus.

*mu/rmhc h( ka/mhlos, id est, Formica camelus. De vehementer inaequalibus, et modo minimis, modo maximis, quod perinde sit, quasi repente camelus in formicam vertatur. Lucianus in prima epistola Saturnalium: w(s2 de\ nu=n exomen, mu/rmhc h( ka/mhlos, w(s2 h( paroimi/a fhsi\. i. Nam, vt nunc viuitur a nobis, formica camelus, quemadmodum proverbio dicitur. Loquitur de opib. inaequaliter inter mortales distributis, vt huic plurimum supersit, huic multum desit. Neque intempestiue dicetur in eos, qui sibi non constant, in vtranque partem immodici. Quod genus hominum describit Euripides in Troad.

*ti/s2 d' w(=de phda=|s2 a)/llot' ei)s2 a)/llous2 tro/pous2,
*misei=s2 de\ li/an, kai\ filei=s2 o( a) tu/xh|.

Quid ita modo hos modo in hosce mores transilis?
Odisti acerbe, amasque nimium quemlibet.

Os sublinere.

Os sublinere, pro eo, quod est, dare verba, et arte quadam illudere, reperitur aliquoties apud auctores. Nonius Marcellus tractum putat a ridiculo quodam lusus genere, quo dormientibus ora pinguntur. Plautus in Aulul. Fidei censebam maximam fidem esse. Ea subleuit os mihi pessime. Idem alibi: Os mihi probe sublitum est. Idem in Epid. Ego, si adlegassem aliquem, ad hoc negocium minus hominem, quam doctum, minusque ad rem callidum, os sublitum esset. M. Varro in Mysteriis apud Nonium: Aes defraudasse cauponem, bonam luto obliuisse, cum portitores aera induxere. Sophocles in Antig.

Virgilius item in carmine Bucolico, pueros inducit per lusum, Sileni faciem mori succo oblinentes.

Dare verba.

DARE verba, passim obuium est apud omnes auctores, pro eo, quod est fallere. Persius Sat. 4.

Detineo studiis animum, falloque labores:
Experior curis et dare verba meis.

Sed tum frequentiora, tum expositiora sunt exempla, quam vt operae pretium sit ea persequi. Tantum illud admonendum, nonnihil Veneris accessurum proverbio, si longius a simplici detorqueatur oratione, videlicet ad fraudem, imposturamve, quae vel citra verborum fucos peragitur. Quod genus fuerit, si quis dicat mundum hunc dare verba suis cultoribus, et alchemisticam, quam vocant artem, dare verba sui studiosis, et eum sibiipsi dare verba, qui sibi pollicetur haudquaquam speranda.

Addere manum.

ILLVD non inusitatius, quod est apud Plautum in Persa, addere manum, pro eo, quod est, ludibrio habere. Translatum ab iis, qui, manu ad aurem porrecta, motaque quempiam irrident. Plautina verba sunt haec. Quid ais, crux, stimulorum tritor? Quomodo me hodie versasti, vt me in tricas coniecisti? Quomodo de Persa manus mihi addita est? Item in Poenulo: Quo pacto auarae Veneri pulchre adii manum. Rursum in eadem scena. Ego faxo posthac Dii Deaeque caeteri contentiores magis erunt, atque auidi minus cum scribunt, Veneri vt addiderit leno manum. Idem in Aulularia: Ita illis impuris omnibus adii manum. Iterum in Casina: Satin' lepide addita nobis manus merito? Quanquam varie scriptum inuenitur, nunc adii, nunc addita. Videtur rectius legi, addidi, vt accipiamus sumptam metaphoram ab irridentium gestu, cuius meminit Persius:

Circumtondere comam.

*perikei/rein tou\s2 ploka/mous2 id est, Circumtondere comam, Graecis in proverbio est, pro eo, quod est, ludibrio habere. Nam id lusus gratia fieri solet stupidis, vt eis non sentientibus caesaries circumtondeatur. Lucianus in Misanth. e)ka/qhso tou\s2 ploka/mous2 perikeiro/menos u(p' au)tw=n id est, Sedebas, cum tibi caesaries ab illis circumtonderetur. Vsurpat idem in Pseudomante.

Fucum facere.

FVCVM facere, pro eo, quod est, imposturam facere, et artificiosa dissimulatione deludere, frequens est apud bonos auctores. Terent. in Eunuch. Per alienas tegulas venisse clanculum, fucum factum mulieri. Quo loco, factum, supinum est, non participium. Q. Frater ad Ciceronem: Si eum, qui tibi promiserit, fucum vt dicitur, facere velle senseris, vt re id audisse et scire dissimules. Nam fucas herbae genus, quam Graeci fu=kon vocant, tingendis lanis vtile. Vnde simpliciter fucum pro colore reperire licet, et fucare pro colorare. Horatius in Odis:

Maxime si colorem non natiuum, aut genuinum, sed artificiosum, ac velut adulterinum significemus, vt idem Horatius:

Proinde medicamentum illud, quo cuti superinducto mulierculae vitia formae dissimulant, quasique personam assumunt, fucum vocant. Plautus: vitia corporis fuco occulunt. Vt autem fucus est color arte additus, ita persona facies est non vera, sed apposititia. Vnde eleganter dictum a Seneca: Vt personam malit, quam faciem: id est, videri malit, quam esse. Lucretius item libro tertio:

Nam verae voces tum demum pectore ab imo
Eliciuntur, et eripitur persona, manet res.

Cor. Tacit. in Dialogo De Oratoribus: Ita nec praeceptor deerat optimus quidem, et electissimus, qui faciem eloquentiae, non imaginem praestaret. Itaque personatos dicimus, qui aliud prae se ferunt, quam sint. Quin et offucias vocant inania quaedam rerum simulacra, quae veluti praestigiis quibusdam, oculis intuentium imponunt. Graeci simplici verbo fenaki/zein vocant, et fenakismo\n, huiusmodi imposturam, fe/naka, fuci artificem. Qui scripsit Etymologicum Graecum, auctor insincerus, et impurus, vocem deductam existimat para\ th\n phni/khn, quae Graecis coma dicitur apposititia. Latini galericulum appellant. Quin et colorem pro fuco vsurpauit Iulianus citante Vlpiano lib Pand. 14. Tit. ad senat. consul. Maced. cap. 9. Sed Iulianus, inquit, adiicit, si color quaesitus sit, vt filiusfamilias, qui mutuam pecuniam accepturus erat, fideiuberet. Quin et rhetores, probabilem ratione, quam ad defensionem commenti sunt, colorem appellant. Iuuenalis:

--- Conuenerat olim
Vt faceret tu quod velles, nec non ego possem
Indulgere mihi.

Album calculum addere, et similes figurae.

*leukh\n yh=fon prosqei=nai, id est, Album calculum addere, pro approbare, subinde legimus apud doctos. Inde sumptum, quod antiquitus missis in vrnam calculis, ita ferebantur a iudicibus sententiae, vt albis absoluerent, nigris damnarent. Qui si forte fortuna fuissent aequales, tamen liberabatur reus, eiusque rei causam Aristoteles copiosissime reddit in problematibus. De calculorum more meminit Ouid. Metam. lib. 15.

Mos erat antiquis, niueis, atrisque lapillis,
His damnare reos, illis absoluere culpa.
Tunc quoque sic lata est sententia tristis, et omnis
Calculus immitem dimittitur ater in vrnam.
Quae simul effudit numerandos versa lapillos,
Omnibus e nigro color est mutatus in album.

Plinius iunior in epistola quadam: Nam, quo magis intendam limam tuam, confitebor et ipsum me, et contubernales, ab editione non abhorrere: si modo tu fortasse errori

nostro album calculum adieceris, id est, si nostrum hunc errorem tuo iudicio comprobaris. Lucianus in Apolog. ou)k e)n pare/rgw| qe/menos, th\n leukh\n para\ sou= kai\ plh/rh moi e)nexqh=nai. id est, Haud paruo aestimans, si mihi contingat, album abs te plerumque suffragium auferre. Plato libro De legibus 2. ou)k a)\n tiqei/mhn tau/thn yh=fon, id est. Haud posuerim hunc calculum. Huc adscribendum, quod Alcibiades, nolens sese iudicum permittere sententiis, ait, Ne matri quidem confidere velle, sed etiam hanc in eiusmodi periculo suspectam habiturum, ne nigrum calculum pro albo subiiceret. Aristides in Pericle, simplici verbo dixit, e)piyhfi/zein, pro comprobare, eamque vocem tanquam Platonicam vsurpat.

Creta notare. Carbone notare.

AD hanc formam pertinent et illa: Creta notare, pro eo, quod est, approbare; et Carbone notare, quod est, damnare. Propterea quod Pythagoras aiebat id, quod esset colore candido, ad boni naturam pertinere; quod atro, mali. Vnde et felicia alba dicimus, infames nigros. M. Tullius in actione pro Caecinna de teste Sexto Clodio Phormione: Nec minus niger, inquit, nec minus confidens, quam ille Terentianus Phormio. Et Horatius:

Quaeque sequenda forent, et quae vitanda vicissim,
Illa prius creta, mox haec carbone notasti.

Candidum calculum Cressam notam appellat, qua veteres dies fortunatos signare consueuerunt. Tametsi sunt, qui hoc loco pro Cressa legunt Thressa, quod hic mos fuisse perhibetur Thracibus. Ad hanc formam pertinet etiam illud, Vnione signare, quod saepius apud auctores est, pro eo, quod est, inter felicia, prosperaque numerare. Ductum a veterum superstitione, qui vnum quemque anni diem, missis totidem in vrnam, aut, vt apud Scythas, in pharetram, calculis, signabant, quem arbitrabantur prosperum abiisse, candido calculo, aut creta, quem egregie felicem, vnione: contra, quem inauspicatum, nigro lapillo notabant. Iuuenalis,

Huius superstitionis meminit Plin. lib. 7. c. 40. Vana, inquiens, mortalitas, et ad circumscribendam seipsam ingeniosa, computat more Thraciae gentis, quae calculos colore distinctos, pro experimento cuiusque diei in vrna condit, ac supremo die separatos dinumerat, atque ita de vnoquoque pronuntiat. Quid, quod iste calculi candore illo laudatus dies originem mali habuit? Hactenus Plin. Plutarchus in vita Periclis historiam refert ab his non abhorrentem, quam fortassis non ab re fuerit hic ipsius verbis adscribere: *)oktw\ me/rh dielw\n to\ pa=n plh=qos2, e)peklh/rou, kai\ tw=| labo/nti to\n leuko\n ku/amon, eu)wxei=sqai kai\ sxola/zein parei=xe, tw=n a)/llwn maxome/nwn. dio\ kai/ fasi tou\s2 e)n eu)paqei/ais2 tisi\ genome/nous2, leukh\n h(me/ran e)kei/nhn, a)po\ tou= leukou= kua/mou prosagoreu/ein, id est, Vniuersam multitudinem partitus in octo partes sortibus vtebatur, et cui

contigisset alba faba, huic caeteris pugnantibus permittebat in conuiuiis, atque otio agere: quapropter etiam aiunt eos, quibus res aliquae suauiter succedunt, eum diem album vocare, nimirum ab alba faba. Ad hanc viciniam pertinet, quod, quae praecipua sunt, ea melioris notae esse dicimus, veluti cum L. Tull. alicui salutem dici iubet de nota meliore. Tristem notam dixit Liuius Deca. 1. lib. 4. Posthumius nulla tristi nota est insignitus, id est, nulla crudelitatis infamia aspersus.

Calculum reducere.

CALCVLVM reducere, est, mutare factum, cuius te poeniteat. Aut vertere consilium rei non satis commode institutae. Nonius citat Ciceronem in Hortensio. Itaque tibi concedo, quod in duodecim scrupis olim, vt calculum reducas, si te alicuius dati poeniteat. Translatum apparet, aut a ratiocinantibus, aut, quod est vero propius, a ludo latrunculario. In summa, prouerbii speciem habent, quaecunque a calculis finguntur metaphorae. Vt, ad calculos vocare, pro eo, quod est, rationem inire, et aestimare. M. Tullius dialogo De amicitia: Hoc quidem est nimis exigue, et exiliter ad calculos vocare amicitiam, vt par sit ratio datorum, et acceptorum. Valer. Max. lib. 4. c. de liberalitate: Si ad calculos reuocetur, paruum, vtpote septem iugeribus, et hoc in Pupinia abditis, redactum: sin animo praerogantis omni pecunia maius. Et, Ad calculos reuerti, est redire ad rationem, ac respectum, consiliumque. Cicero ad Atticum: Quare nunc saltem ad illos calculos reuertamur, quos tum abiecimus, vt non solum gloriosis consiliis vtamur, sed etiam paulo salubrioribus. Et in epistolis Plinianis, Mouere calculos, pro eo, quod est, proponere rationes. Et ponere, inquit, in vtraque parte calculos, id est, vtrinque rationes expendere: Et: Hic calculus accedat, id est, hoc momenti adiungatur. Neque quidquam prohibet eadem ratione dici, Decedere calculum, et Detrahere calculum.

Theta praefigere.

Miselle doctor, ou) tibi sit obscoeno,
Tuumque nomen theta sectilis signet.

Sunt, qui hoc ad figuram Graecanicae literae referant, quod ea cordis humani transfixi speciem quodammodo repraesentet. Sed vero similius, quod scribit Asconius Pedianus, olim in iudiciis sortes, quae mittebantur in vrnam, triplicem notam habere solere. Ac, *q, quidem damnationis fuisse symbolum, *t. absolutionis, *l ampliationis, id est, quoties significabant sibi parum adhuc liquere, ac denuo causam agi oportere.

Stellis signare, obelo notare.

*)/astrois2 shmeiou=sqai, h)\ a)/strois2 tekmai/resqai, id est, Stellis notare. Eustathius in 5. Odysseae librum, admonet dictum de his, qui longam, ac desertam viam peragunt, adeo, vt necessum habeant regionum situm, stellarum obseruatione signare. Ductam autem esse metaphoram a nauigantibus, qui, cum eousque profecti sunt a terra, vt iam caelum vndique et vndique pontus, stellarum indicio cursum moderari solent, maxime Cynosurae, et Helices, teste Arato e)n fainome/nois2,

*oi( th\n me\n kuno/souran e)pi/klhsin kale/ousi,
*th\n d' e(te/rhn e(li/khn. e(li/kh| ge me\n a)/ndres2 a)xaioi\
*ei)n a(li\ tekmai/rontai i(/na xrh= nh=as2 a)ginei=n
*th=| d' a)/ra. foi/nikes2 pi/sunoi pero/wsi qa/lassan.
*)all' h( me\n kaqarh\ kai\ e)pifra/ssasqai e(toi/mh,
*pollh\ fainome/nh e(li/kh prw/ths2 a)po\ nukto\s2,
*)hd' e(te/rh, o)li/gh me\n, a)ta\r nau/th|sin a)rei/wn,
*meiote/rh ga\r pa=sa peristre/fetai strofa/liggi,
*th=| kai\ sido/nioi i)qu/ntata nauti/llontai.

Quorum carminum interpretationem adscribamus ex Germanici Caesaris interpretatione:

Hic Iouis altrices Helice, Cynosuraque fulgent.
Dat Graijs Helice cursus maiorib. astris,
Phoenicas Cynosura regit: sed candida tota
Et liquido splendore Helice, nitet haud prius vlla,
Cum sol Oceano fulgentia condidit ora,
Stella micat caelo septem qua Cresia flammis.
Certior est Cynosura tamen sulcantibus aequor,
Quippe breuis totam fido se cardine vertit,
Sidoniamque ratem nunquam spectata fefellit.

Magna minorque ferae, quarum regis altera Graias,
Altera Sidonias, vtraque sicca, rates.

Talia dicta dabat, clauumque affixus et haerens,
Nunquam amittebat, oculosque sub astra tenebat.

*au)ta\r o( phdali/w| i)qu/neto texnhe/ntws2
*)hme/nos2, ou)de\ oi( u(/pnos2 e)pi\ blefa/roisin e)/pipte,
*plhi+a/das2 e)sorw=nti kai\ o)ye\ du/onta bow/thn.
*)arkto\n q', h(\n kai\ a(/macan e)pi/klhsin kale/ousin,
*(/h t' au)tou= stre/fetai kai\ t' w)ri/wna dokeu/ei,
*oi)/h d' a)/mmoro/s2 e)sti loetrw=n w)keanoi=o.

Ille quidem nauim arte regens, clauo assidet haerens,
Nec sinit illapso torpescere lumina somno,
Pleiadas, seroque recondentem ora Booten
Suspectans, vrsamque, alio cognomine plaustrum,
Qua fixa vsque loco se circumflectit eodem,
Et numquam Oceani liquidis aspergitur vndis.

Vnde a)/strois2 shmeiou=sqai th\n o(do\n videntur ii, qui notulis quibusdam, et coniecturis arte deprehensis, rem alioqui peruestigatu difficilem inquirunt, aut assequuntur: aut qui signis quibusdam multo ante colligunt, quid sit euenturum. Postea deflexum est, vt stellas praenotare dicantur, qui quippiam velut animaduertendum

insigniunt. Cui diuersum o)beli/zein, id est, veru praenotato quasi iugulare, ac damnare. Translatum ab Aristarcho, qui Homeri carmina in corpus redegit, atque in libros digessit, versus nothos, hoc est, adulterinos, et subdititios, qui non viderentur sapere venam illam Homericam, o)beli/skois2, id est, minutis verubus praenotatis damnans; contra, qui viderentur insignes, ac genuini, a)stiri/skois2, id est, stellulis illustrans. Quin hoc ipsum Aristarchi cognomen in prouerbium abiit, quod is eum damnandi notulis, probandique morem excogitarit. M. Tullius Attico: Totum hunc locum in aristocratia ego varie meis orationibus, quarum tu Aristarchus es, soleo pingere, de flamma, de ferro, (nosti illas lhku/qous2) valde grauiter pertexuit. Atticum vocat suarum orationum Aristarchum, id est, censorem et emendatorem, quod illi mos fuerit, si quae parum probasset in scriptis Ciceronis, ea ceris rubris notare. Quod quidem alibi declarat idem M. Tullius, libro ad Atticum 16. Quae mihi florentia visa sunt tuo iudicio. Cerulas enim tuas miniatulas illas extimescebam. Idem ad Dolabellam: Profert alter, opinor duobus versiculis expensum. Alter Aristarchus hos o)beli/zei. Ego, tanquam criticus antiquus, iudicaturus sum. Item M. Varro de ling. Latin. Aristarchos appellat, criticos Grammaticos, qui de libris iudicant. Et Horat. Fiet Aristarchus, id est, castigator, et expensor alieni scripti. Et D. Hieronym. subinde quempiam, sui temporis Aristarchum vocat, quod arbitrio suo alia damnatet, alia probaret.

Notari vngui, et similia.

AD eandem formam pertinent haec quoque. Notare vngui, quod soleat vngui signum apponi, vbi quid parum placet. Horatius dixit. Transuerso calamo signum apponere, pro eo, quod est, damnare. In eundem sensum, Censoria virgula, legitur identidem apud Diuum Hieronymum, pro castigandi, notandique auctoritate. Item apud Quintilianum libr. Instit. 1. Qua quidem ita sunt seuere vsi veteres grammatici, vt non versus modo censoria quadam virgula notare, etc. A censoribus Romanis traductum, quorum partes erant notare, si quid in moribus ciuitatis dignum emendatione iudicassent, ac multam dicere. Eodem pertinent spongia, lima, caelum, quae in emendationis prouerbium abierunt. Spongia deletur, quod non placet. Lima detrahitur, atque expolitur, quod redundat, quodque incultum est. Caelo deformatur item, ac fingitur id, quod est rudius. Proinde in spongiam incubuisse dixit Augustus Aiacem suum, quem deleuerat. Et elimata dicuntur expolita. Et sculpturam orationis, cultum dicunt.

Stylum vertere.

Antiquitus in tabellis ceratis scriptitabant stylo graphiario, cuius altera parte, nimirum acuta, per aequor cereum ducta, literas exarabant, altera latiore rursum obliterabant, quod exarassent. Hieronym. aduersus Rufin. Quamdiu non renuebam laudationem tuam, sequebaris vt magistrum, fratrem, et collegam vocabas, et catholicum in omnibus fatebaris. Postquam vero non agnoui laudes tuas, et me indignum tanti viri

praeconio iudicaui, vertis stylum, et omnia laudata prius, vituperas, de eodem ore et dulce proferens, et amarum. Hieronymus imitatus est Ciceronem, qui Verrinarum actionum 4. scribit in hunc modum: Timuit aliquando, et commotus est: vertit stylum in tabulis suis, quo facto causam omnem euertit suam. Inuenitur et stylum infigere, et stylo appetere, pro eo, quod est, scriptis insectari, atque inuehi.

Omne tulit punctum. Omnium calculis.

OMNE tulit punctum, et cunctorum calculis, legimus, pro eo, quod est, omnium sententia, et comprobatione. Quorum prius translatum est a consuetudine comitiorum, vbi tabella circumferri consueuit, in qua puncto apposito significabant, cui candidatorum suffragarentur. Posterius a iudiciorum sortibus, de quibus paullo superius meminimus. Horatius:

Nam, qui iucunda modo scribunt, ijs duntaxat placent, qui voluptatem appetunt. Contra, qui vtilia, ab ijs tantum probantur, quibus vtilitas quaeritur. At, qui voluptatem cum vtilitate coniunxit, is omnium suffragio laudabitur. Idem in Epistolis:

Ciconiarum Rufus iste conditor,
Hic est duobus elegantior Plancis:
Suffragiorum puncta non tulit septem.

Aristides in Themistocle: h( koinh\ yh=fos e(llh/nwn. id. est, qui est communis Graecorum calculus, dixit, pro eo, quod erat, totius Graeciae consensus. Cicero libro Tusc. q. 2. Quae flamma est, per quam non cucurrerunt, qui haec olim punctis singulis colligebant? Agit autem de magistratibus, qui singulorum ciuium suffragiis mandabantur. Apuleius Asini sui lib. 6. Certe calculo cunctorum, vtcunque mors ei fuerat destinata: id est, omnium suffragijs, sententijsque.

Cumani sero sapiunt.

*)oye/ ai)sqa/nontai oi( kumai=oi. id est. Sero sapiunt Cumani. Id adagium refertur a Strabone Geographiae lib. 13. Putatque eos vulgo male audisse, tanquam stupidos, atque insulsos, ob hanc causam, quod ducentis annis portus vectigalia exegerint, hoc nomine, vt vrbem aedificarent. quae dare tamen non desierunt, cum iam vrbs esset extructa. Adijcit et aliam fabulam. Cumanos, publica pecunia mutuo accepta, porticus construxisse, deinde, cum pecuniam eam ad diem praescriptum non reddidissent, a deambulatione fuisse prohibitos. Aliquanto post, cum ingens esset pluuia, creditores ludibrij causa praeconem misisse, qui publicarent edictum, vti Cumani porticus subirent. Atque ita voce praeconis admonitos subijsse: inde natum adagium, Sero sapere Cumanos, qui non nisi moniti senserint defugiendam esse pluuiam. Notat et Stephanus, Cumam, ac Lesbum male vulgo audisse stupiditatis nomine. Prouerbium autem non sentit de Cuma Italiae, sed Aeolidis, quae eadem dicta fuisset Amazonium et Phriconitis, aut, vt Herodotus lib. 1. Phriconis. Similimum illi. Sero sapiunt Phryges. Nihil enim vetat, quo minus dicatur et in illos, qui non nisi suo malo docti parent recte monentibus.

Mala attrahens ad sese, vt Caecias nubes.

*kak' e)f' au(to\n e(/lkwn w(/ste kai/kias2 ne/fos2. i. Sic mala sibiipsi, vt Caecias nubem attrahens. Versus est senarius, prouerbio celebratus, in eos, qui sibiipsis litium, ac negotiorum materiam pariunt, accersuntque. Ducta similitudine ab eius venti natura, cui nomen caecias, quem Plinius media inter aquilonem, et exortum regione flare scribit, et vnum contra aliorum septentrionalium ventorum naturam, nubes non pellere, sed attrahere. Quin ipsius haec sunt verba. Ventorum, inquit, etiam frigidissimi sunt, quos a septentrione diximus spirare. Vicinus his corus. Hi et reliquos compescunt, et imbres abigunt. Humidi auster, et africus, et praecipue auster Italiae. Narrant et in Ponto caeciam in se trahere nubes. Hactenus Plinius. Aristoteles libro De mundo putat caeciam circa ortus aestiuos flare, additque hund a nonnullis eundem haberi cum illo, quem alii qraski/an nominant, flatque proximus argestae. Quid autem in causa sit, vt hic ventus nubes non more reliquorum a se propellat, sed ad se vocet, Aristoteles in Meteorologicis conatur ostendere. Vel quod alius, inquit, ventus reflet aduersus eodem tempore: vel quod hic e sublimi coeli parte spirans, puta orientali, non transuersus per terram feratur, sed recuruata linea, propter reflexum, vnde exortus est, eo recurrit. Atque ita fit, vt nubes ad sese cogat. Vnde idem in libro De mundo, caeciam inter eos ventos numerat, qui a)naka/myipnoi, id est, resupinati flatus vocantur. In Problematis autem sectione 26. duas huiusce rei causas reddit. Alteram hanc esse putat, quod eodem tempore reflet alius ventus caeciae contrarius. Altera non dissonat ab iis, quae retulimus: nempe caeciam spirare ab eminentiore caeli regione, nimirum ab ea, quae vergit ad orientem: hanc autem esse editiorem, quam occiduam, colligit ex magnitudine, et altitudine maris occidentalis. Itaque fieri, vt caecias occiduam regionem aduersus inuadens, nubes contrahat, easque suo in se reflexu ad se trahat. Huius rei mentionem facit et Plutarchus in vita Sertorii, scribens, hunc ducem, animaduersa caeciae natura, qui tum sorte flabat, Cacitanos, aut, vt Graeci codices habet, Characitanos hostes ad deditionem coegisse ad hunc modum: E regione speluncarum, in quibus illi se continebant, obiecit aggeres cinericios. Quibus incursatione equitum concitatis, caecias tantum pulueris in fauces speluncarum deuexit, vt, cum ferre non possent, sese Sertorio in manus darent. Refertur adagium ab Aulo Gellio, libro 1. cap. 22. idque ex Aristotele. Refertur et a Theophrasto, libro De natura ventorum. Sed ab hoc, atque item ab Aristotele refertur, vt videatur etiam in bonam partem dici posse. At enim, e(/lkwn e)f' au(to\n to\n plou=ton w(/sper o( kaiki/as2 ne/fh. i. Attrahens ad sese diuitias; vt caecias nubes. Plutarchus in commentario, cui titulus, Quo pacto quis possit ab inimicis iuuari: w(s2 ga\r o( kaiki/as2 ta\ ne/fh, ou(/tws2 kai\ o( fau=los2 bi/os2 e)f' au(to\n e(/lkei ta=s2 loidori/as2. i. Quemadmodum enim caecias nubes, itidem improba vita, probra ad sese attrahit. Vsurpat idem in bonam partem in Praeceptis politicis. Vnde de re quavis dici posse videtur in vtramlibet partem. Vt. Hic ad sese eruditorum hominum gregem attrahit, perinde vt caecias nubes. Hic vndique

pecunias attrahit ad sese, quemadmodum caecias nubes. Hunc omnes bonae felicitates non aliter sequuntur, quam caecias nubes. Nusquam absunt iurgia, vbicunque hic adest: neque enim secus ad sese lites attrahit, quam caecias nubes. Consimiliter ad rem referri potest. Res est tumultuosa, ambitio, quippe inuidiam, simultatem, profusionem, atque id genus alia incommoda, non aliter attrahit ad se, quam caecias nubes. Modestia cunctorum hominum beneuolentiam allicit ad sese, itidem vt caecias nubes.

Oleum in auricula ferre.

OLEVM in auricula ferre. Est apud Martialem. Quo loco non satisfacit interpres Domitius Calderinus, vir alioqui probe doctus. Nam poeta taxare videtur hominem rigida, supinaque aure. id quod etiam Graeci notant, a)n' ou)s2 e)/xwn, a)nti\ tou= a)/nw to\ ou)=s2 e)/xwn. i. Sublimem, et supinam aurem habens. Carmen Martialis est huiusmodi.

Narratur quidam belle dixisse Marulle,
Qui te ferre oleum dixit in auricula.

Porro, vt in Problematibus scripsit Aristoteles, aures aqua infusa offenduntur, oleo non item. Quin, si forte aqua in aurem inciderit, oleo infuso medemur, dum lubrica facta aure, aqua defluit. Proinde et vrinatores oleum auribus instillare consueuerunt, quo minus aqua laedantur. Hinc itaque videtur natum adagium, nempe a gestu eorum, quibus est aliquid liquoris infusum, quod ne effluat, aurem supinant, quasi auersantes ac fastidientes audire. Neque tamen negauerimus posse referri ad assentatores, qui velut oleum in aurem instillant, dum iucunda loquuntur magis, quam salutaria. Cui diuersum est illud Persianum:

Verum, cui placet hic sensus posterior, in auriculam, accusandi casu legat oportet. Quod quoniam et prouerbii speciem prae se gerit, et vulgo iactatum Martialis indicat, non est praetereundum.

Quid, si caelum ruat?

*ti/ ei) ou)rano\s2 e)mpe/soi, id est, Quid, si caelum ruat? Ironia prouerbialis in eos, qui tutissimis etiam in rebus ridicule timent. Hoc vnde manarit, Aristoteles indicat libro ta\ meta\ ta\ fusika\ quinto scribens priscis illis, et rudibus mortalibus persuasum fuisse, caelum hoc, quod videbant imminere, Atlanticis humeris sustineri. Quod si ille se subduxisset, fore, vt e sublimi in terram decideret. Idque non solum poetatum figmentis fuisse [correction of the transcriber; in the print figmentis. fuiisse] proditum, verum etiam a physicis nonnullis affirmatum. Plutarchus in libello De facie, quae apparet in orbe lunae, citat Phenacem quendam, qui metuerit, ne luna decideret in terram, quique commiseratus sit vicem eorum, qui lunae forent subiecti, cuiusmodi sunt Aethiopes, ac Taprobani, si tantum pondus in eos rueret: idem veritus de terra, caeloque, nisi columnis Atlanticis fulcirentur. Theognis:

*)en moi e)/peita pe/soi me/gas2 ou)rano\s2 eu)ru\s2 u(/perqen
*xa/lkeos2, a)nqrw/pwn dei=ma palaigene/wn.

Deinde meo vastus capiti illabatur Olympus
Ferreus, antiqui quod metuere viri.

Terentius e)n e(auto\n [note of the transcriber: in the print: tiimwroume/nw|] timwroume/nw|; Quid si redeo ad illos, qui aiunt: Quid,

Vmbram suam metuere.

*th\n au(tou= ski/an fobei=sqai, id est. Suam ipsius vmbram metuere, dicuntur, qui pueriliter trepidant, vbi nihil omnino sit periculi. Translatum vel ab his, qui forte conspecta corporis sui vmbra, subito expauescunt. Vel a melancholicis quibusdam, qui, auctore Aristotele, propter oculorum imbecillos spiritus, in aere proximo veluti suam quandam imaginem contemplantes, arbitrantur sese suos videre manes. Socrates in Phaedone Platonis: Tu vero tuam, quemadmodum dici solet, metuens vmbram, id est, tibi ipsi diffisus. Q. ad Ciceronem de Consulatu petendo. Alter vero, quo, dii boni, splendore est. Primum nobilitate eadem, qua Catilina. Num maiore? Non, sed virtute. Quamobrem, qui manium vmbram suam metuit, hunc negliges quidem. Quanquam is locus non vno modo erat deprauatus in codicibus. Plutarchus Symposiacorum problematum decade septima, tou= me\n th=s2 skia=s2 a)naino/menos2 o)/noma kai\ dusxerai/nwn, a)lhqw=s2 ski/an do/cei fobei=sqai. id est. Qui vmbrae nomen refugiat, ac moleste ferat, is vere vmbram videbitur formidare. Agit autem de vmbris ita vocatis, qui non ipsi vocati a conuiuatore, sed vocatum sequentes, adeunt conuiuium.

Vel muscas metuit praeteruolitantes.

PROVERBIALIS esse videtur hyperbole, quam refert Aristoteles septimo de repub. lib. a)lla\ dedio/ta me\n ta\s2 parapetome/nas2 mui/ as2. id est, Qui muscas, inquiens, etiam praeteruolitantes metuat. id est, quamvis friuola de causa. Idem similem quandam commemorat in Moralium septimo, loquens de iis, qui vsque adeo natura sunt timidi, vt, etiam si sorex obstrepat, protinus expauescant.

Funem abrumpere nimium tendendo.

*)apor)r(agh/setai teino/menon to\ kalw/dion, i. Abrumpetur tensus funiculus. In eos dici solitum, qui, dum extrema experiuntur, alienant a se eos, cum quibus agunt, et vniuersae rei iacturam faciunt, dum plus satis attenti sunt ad lucrum. Lucianus in dialogo quodam, matrem lenam facit obiurgantem filiam, quod amatorem in conuiuio nimis peruicaciter contempserit, periculum autem esse, ne praeter modum exacerbatus, atque irritatus iuuenis amorem pariter, et commodum alio conuertat. kai\ o(/ra, inquit, mh\ kata\ th\n paroimi/an a)por)r(h/cwmen pa/nu tei/nousai to\ kalw/dion. id est, Ac vide, ne, iuxta prouerbium, abrumpamus, dum nimium tendimus, funiculum. Pindarus apud Plutarchum, kai\ lu/onti to\ tw=n dusfo/rwn sxoini/on merimnw=n. id est, Atque intolerabilium curarum funiculum soluenti. Quamquam hoc ab adagio nonnihil est diuersum, magisque congruit cum illo, quod est apud Senecam in Epistolis ad Lucilium, de explicanda catena negotiorum, atque adeo obrumpenda, si nequeat explicari. Prouerbium generaliter trahi poterit ad quemlibet conatum immodicum, et ob id in malum aliquod erumpentem. Nec abhorret Mimus ille Publianus:

In matellam immeiere.

*es2 th\n a)mi/da e)nourei=n, i. In matellam immeiere. Cum sordide tractantur, aut ad munus aliquod parum honestum adhibentur ii, qui non indigni videantur, vtpote ipsi sordidi, atque inhonesti, quasique ad contumelias ferendas facti. Lucianus de merecede seruientibus. *ou)de\n ou)=n ou)/t' au)toi\ deino\n pa/sxoien a)\n, ou)t' e)kei=noi u(bristai\ dokei=en e)s2 th\n a)mi/da fasi\n e)nourou=ntes2. i. Itaque nec hi quidquam indignum, aut acerbum patiantur, neque illi eos contumeliis afficere videantur, si, quod aiunt, in matellam immingant. Siquidem ad hunc vsum quasi nascitur matella. Ex aduerso Martialis Bassum quendam ioco taxat, qui in aureum vas incacaret, cum vitro biberet.

Ventris onus misero, nec te pudet, excipis auro
Basse: bibis vitro, carius ergo cacas.

Risus Ionicus.

*ge/lws2 i)wniko\s2, id est. Risus Ionicus. In molles, et voluptarios dicitur. Nam Ionum mollicies, perinde vt Sybaritarum fastus, in prouerbium abiit, quod alteri Graecorum, alteri Barbarorum essent luxuriosissimi. Athenaeus libro Dipnosophistarum duodecimo, de luxu Ionum locutus, ait, extare paroemiam auream, quae mores eius gentis testificetur, hanc, vt opinamur, intelligens. Idem lib. 14. docet, saltationis genus olim fuisse lasciuum, ac petulans, quod Ionicum diceretur. Valerius Maximus libro rerum memorabilium secundo, prodidit, Ionas primos, vnguenti, coronarumque in conuiuio dandarum, et secundae mensae consuetudinem haud parua luxuriae irritamenta reperisse. Maximus Tyrius in dissertatione, cui titulus, Quis sit philosophiae finis, Crotoniates, inquit, Olympicum oleastrum adamat, Spartiates armaturam, venationes Cretensis, luxum Sybarites, Ion choros. Hinc Horatius in Odis:

Lasciuas saltationes, et parum decoras gesticulationes significans. Vnde et apud Aristophanem i)wnikw=s2, pro eo, quod es, a(brw=s2, id est, molliter ac delicate.

Risus Megaricus.

*ge/lws2 megariko\s2, id est. Risus Megaricus, in eos dicendum, qui parum tempestiue iocantur, quique, quod vetat Quinctilianus, malunt aliquoties amicum, quam dictum perdere. Aut quorum artes iam in contemtum abierunt, successione maiorum artificum obscuratae. Neque male quadrabit in senes, qui, aetate aliena, lusus quosdam indecoros, ac voluptates iuueniles turpiter consectantur. Nam Ionica comoedia viguit ad tempus: deinde in contemtum venit, irrisa ab Atheniensibus. De risu intempestiuo celebratur et hic senarius:

Risus Chius.

*ge/lws2 xi=os2, id est, Risus Chius, de molli, lasciuoque luxu. Quandoquidem et Chiorum mores taxauit vetus comoedia. Adagium commemoratur a Diogeniano.

Quidquid in buccam venerit.

QVIDQVID in buccam venerit, Quoties libere quospiam, ac tuto loqui, significamus, incircunspecte, et

quidquid forte fortuna in animum inciderit. Quemadmodum apud fidos amiculos facere solemus, apud quos impune quiduis nugamur, atque effutimus. M. Tullius ad Atticum, libro 14. Aut, si nihil erit, quod in buccam venerit, scribes. Idem libro duodecimo, Quid cum coram sumus, et garrimus quidquid in buccam venit? Recte torquebitur et in eos, qui temere, atque inconsiderate loquuntur, perinde, quasi sermo illis non in pectore nascatur, sed in faucibus.

Quidquid in linguam venerit.

HVIC plane Germanum est illud quod vsurpat Lucianus in libello, De ratione conscribendi historiam, e)pinou=ntes2 de\ kai\ a)napla/ttontes2, o(/ttiken e)p' a)kairi/an glw=ttan, fasi\n, e)/lqh|, id est. Comminiscentes, affingentesque, quidquid verbi temere in linguam, vt aiunt, venerit. Plato dictum hoc libro de republic. octauo citat ex Aeschylo Tragico poeta. Vsurpauit et Athaenaeus libro Dipnosophistarum quinto, kata\ ga/r to\n ei)po/nta poihth\n, o(/ttiken e)p' a)kairi/an glw=ttan e)/lqh|. id est. Iuxta poetam, qui dixit: quidquid temere in linguam venerit. Hoc velut interpretans Isocrates in oratione panathenaica, o(/moios2 a)\n ei)=nai do/caimi toi=s2 ei)kh=, kai\ fortikw=s2, kai\ xu/dhn o(/ti a)\n u(pe/lqh| le/gousi. id est. Similis videbor ijs, qui temere, et arroganter, ac futiliter, quidquid in mentem venerit, loquuntur.

Momo satisfacere, et similia.

*tw=| mw/mw| a)re/skein, id est, Momo satisfacere. Prouerbialis est hyperbole. Hesiodus in Theogonia et Momi cuiusdam meminit, quem ait, Nocte matre, Somno patre progenitum. Huic deo mos est, ipsum quidem nihil operis edere, sed aliorum deorum opera curiosis oculis contemplari, et, si quod est omissum, aut perperam factum, id summa cum libertate carpere. Nam mw=mws2 Graece reprehensionem sonat. Aristoteles De partib. animalium lib. 3 meminit huius, qui naturam incusauit, quod bobus cornua in capite, ac non in armis potius addiderit, videlicet quo vehementius possint ferire. Ad quod allusisse videtur Lucianus, cum in secundo Verarum narrationum libro scribit, se vidisse boues quosdam, quibus cornua inessent, non in fronte, quemadmodum reliquis, sed sub oculis. Idque ita visum esse Momo. Huius idem Lucianus cum alijs compluribus locis meminit, tum in Dialogo de haeresibus, huiusmodi quandam de eo fabulam refert. Mineruam, Neptunum, et Vulcanum de principatu artificij inter se contendisse. Et, vt quisque artis suae praecipuum aliquod specimen ederet, Neptunum taurum quendam finxisse. Mineruam domum excogitasse, Vulcanum hominem composuisse. Momus delectus arbiter certaminis, et artis expensor. Ille inspecto vniuscuiusque opere, praeter alia, quae in reliquorum operibus reprehendit, illud potissimum in hominis opificio notauit, quod artifex non in pectore fenestras, aut ostiola quaedam addidisset, quo perspici posset, quid in corde lateret, quod illi specuosum alioqui, multisque recessibus sinuosum finxisset. Cuius fabulae mentionem facit et Plato. Philostratus in epistola quadam ad vxorem, de Momo scribit in hanc ferme sententiam: Hunc in Venere nihil alioqui, quod reprehenderet, inuenisse, nisi quod sandalium illius calumniabatur, vt stridulum, nimisque loquax, ac strepitu molestum. Quod si Venus

citra sandalium incessisset, ita vt emersit a mari, tota nuda, nullam omnino ansam carpendi Momus invenisset. Qui quidem deus tametsi non perinde gratus est, atque caeteri, propterea quod pauci veram reprehensionem libenter admittant, tamen haud scimus, an vllus alio e maxima poeticorum deorum turba sit vtilior. Quamquam nunc nostri Ioues excluso Momo solam Euterpen audiant, blanda salutaribus anteponentes. Hic igitur Momus varias adagiorum formas suppeditat. Vel cum Plato de repub. lib. 6. scribit, philosophiae studium esse eiusmodi, vt ne a Momo quidem possit reprehendi. Vel cum Venus Lucianica, iam itura in iudicium, negat se dubitaturam, etiamsi Momus ipse iudicaturus esset. Vel cum Cicero scribit ad Atticum lib. 5. Quod me maxime hortaris, et quod pluris est, quam omnia, in quo laboras, vt etiam Ligurino Momo satisfaciam, moriar, si quidquam fieri poterit elegantius. Ergo proverbii speciem habebunt omnes id genus formulae. Haud dubitem tecum vel Momo iudice decertare. Inculpatior est eius viri vita, quam vt vel Momus ipse possit carpere. Hanc faciem ne Momus quidem possit reprehendere. Nec Momum iudicem recusarim. Haec vel Momo ipsi satisfaciant. Et si quae fingi possunt consimiles. Ad hanc formam pertinet illud Ouidianum de forma Adonidis:

Breuiter omnes id genus hyperbolae proverbii faciem obtinent, veluti Terentianum illud, Ipsa Salus, si cupiat, seruare domum hanc non possit, de familia deplorata. Item de loco vehementer munito: Hanc arcem ne Mars quidem ipse expugnarit. De homine praefracto, ac pertinaci. Huius animum ne Vertumnus quidem ipse vertit. De faemina supra modum virosa: Huius faeminae libidinem ne Priapus quidem ipse satiarit. De re neutiquam probabili: Istud ne Pitho ipsa persuaserit. De re tacitu difficili: Hoc ne Harpocrates quidem ipse, aut Angerona continere queat. In tanto rerum strepitu ne Somnus quidem ipse somnum ceperit. De homine praeter modum suspicaci et diffidenti, Iste ne Fidei quidem ipsi fidem habeat. Hic vel Argum fallat, de vehementer astuto. Hic miserior est, quam vt ei vel ipsa inuidere possit inuidentia. Verum de his loquendi formulis admonuimus in operis huius initio.

Caelo, ac terrae loqui.

QVI frustra vociferantur, caelo, ac terrae loqui dicuntur. Sic enim solent, qui diffidunt hominum praesidiis, exclamare, ô caelum, ô terra. Theognetus apud Athenaeum lib. 3. ac rursus lib. 15.

*pefiloso/fhkas2, gh=| te kai\ ou)ranw=| lalw=n,
*oi(s2 ou)de/n e)stin e)pimele\s2 tw= sw=n lo/gwn.

Terrae loquens caeloque philosophatus es,
Sed hisce nulla, est cura sermonis tui.

In portu impingere.

EST apud Quintilianum in Institutionibus, In portu impingere, pro eo, quod est, statim in ipso operis ingressu peccare. Vsurpatur et a diuo Hieronymo in Apologia secunda aduersus Ruffinum: Statim de portu egrediens, nauim impegi. Idem

ad Pammachium: Egredientes de portu statim impegimus. Sumptum a nauigantibus, qui magno cum dedecore, priusquam portu exierint, nauim illidunt. In diuersum sensum inflexit Papyrius Fabianus, referente Seneca in controuersiis: Nauim in portu mergis, de sene, qui luxuriari coeperat aliena aetate. Apte dicetur in omnes, qui, negocio iam propemodum cum laude confecto, in extremo degenerant. Idem est apud Graecos, e)n tw=| lime/ni proskrou/ein, id est, In portu impingere. Nilus quidam, Graecus auctor, ita refert, mh\ e)pai/rou, mh/pws2, to\ naua/gion e)n tw=| lime/ni ge/nhtai, id est, Ne efferaris animo, ne forte naufragium tibi fiat in portu.

In limine deficere, aut offendere.

HVIC proximum sit illud, In limine offendere, aut deficere. Translatum ab iis, qui domum egressuri, statim in limine pedem offendunt, prius quam quidquam occoeperint agere. Virgilius:

Id est, statim, ac vix dum inito bello. Duriuscule dixit Q. Curtius lib. 6. In ipso limine victoriae stamus: pro eo, quod est, proxima est victoria. Huic contrarium est, quod in epistolis ad Lucilium scribit Seneca: In summo deficit cliuo. Ducta translatione ab iis, qui, conscenso propemodum monte, tum delassantur, cum proximi sunt cacumini.

Cantherius in porta.

CONFINE est superioribus, Cantherius in porta. Natum a Sulpitio Galba quodam, cui cum, prouinciam exituro, cantherius in porta cecidisset: Rideo, inquit, cantheri, in porta, cum tam longum iter sis iturus, iam lassum esse te, cum vix dum sis ingressus. Quod dictum in proverbium abiit. Refertur adagium a Festo Pompeio in dictione Ridiculus: atque is indicat convenire, cum quis in principio rei vix incoatae deficit animo. Quid autem sit Cantherius, dilucide exponit; nempe equus exectis testibus: vt hoc differat cantherius ab equo, quo maialis a verre, capus a gallo, veruex ab ariete.

Citra puluerem.

*akoniti\, id est, Citra puluerem Graeci dicunt, contingere, quo quis facile, citraque negotium potitur. Translatum vel ab Aphe, id est, a pulueris contactu, quo se spargebat in palaestrico certamine congressurus: vel certe a puluere, quo non indecore sordidari scripsit Horatius eos, qui certant Olympia, quive bellum gerunt. Plinius libro 35. Alcimachus Dioxippum, qui Pancratio olympia citra pulueris tactum, quod vocant a)koniti\, vicit. Aulus Gellius libro 5. Ouandi, inquit, causa est, eum deditione repente facta, sine puluere, vt dici solet, incruentaque victoria obvenit. Horatius in Epist.

Invenitur et a)nidrwti\, id est, citra sudorem, et a)naimati\, id est, citra sanguinem.

Deserta causa.

*)erh/mh dikh, id est, Deserta causa, cum nemo repugnat. Translatum a iudiciis, vbi nonnunquam altera pars cedens tradit causam adversario. Itaque deserta causa vincere, est

vincere nullo contra pugnante. Lucianus in Ioue tragoedo: *(ws2 te ti/ a)/llo, h)\ e)c e)rh/mhs2 kratei=n ou(/tw do/comen, id est, Itaque quid aliud videbimur fecisse, quam deserta causa vicisse? Idem in Toxaride: *kai\ tosau/tas2 po/leis2 e)rh/mhn u(po\ sou= a(lw=nai, id est, Totque ciuitates, nullo defendente, abs te capi. Vsurpat et Socrates in apologia apud Platonem: e)rh/mhn kathgorou=ntes2 a)pologoume/nou ou)deno\s2, id est: Deserta causa, nullo defendente accusantes. Iureconsulti composita voce e)rhmodi/kia vocant. Ita Paulus, Pandect. lib. 4. tit. de minoribus, cap. et si sine dolo. Item et in Eremodiciis ei subvenitur. Constat autem omnis aetatis hominibus restitutionem Eremodicii praestari debere, si doceant se ex iusta causa abfuisse. Rursum lib. 46. Titulo iudicatum solui, cap. quum quaerebatur. Si interposita iudicatum solui stipulatione, quis reum non defenderet, postea ex Eremodicio sententiam esset passus, an ob rem iudicatam clausula committatur, etc. Rursum in Codice libro 3. Tit. de iudiciis, cap. properandum. Sin autem reus abfuerit, et similis eius processerit requisitio, quemadmodum pro persona actoris ediximus, etiam absente reo Eremodicium contrahatur. Haec Iustinianus. Est igitur e)rhmodi/ki+on, cum altera parte absente fertur sententia.

Citra arationem, citraque sementem.

QVAE citra nostram operam casu nobis eveniunt a)/sparta kai\ a)nh/rota contingere dicunt Graeci. Lucianus in Parasito: *(/oti dh\ mo/nos kata\ to\n sofo\n o(/mhron ou)/te futeu/ei xersi\ futo\n, ou)/te a)roi=, a)lla\ ta\ a)/sparta, kai\ ta\ a)nh/rota pa/nta ne/metai, id est, Quod videlicet vnus, iuxta egregium illum Homerum, Nec manibus lantat, nec arat, verum citra sementem, citra arandi laborem fruitur omnibus. Idem in Rhetorum didascalo: *soi\ de\ a)/spora, kai\ a)nh/rota fue/sqw pa/nta, id est, Tibi porro citra seminandi, arandique laborem proveniant omnia, id est, citra studium. Natum apparet adagium a fabula insularum fortunatarum, de quibus Horatius in Odis:

Reddit vbi Cererem tellus inarata quotannis,
Et imputata floret vsque vinea.

Sumptum est autem, opinamur, ex Homero, qui Odysseae lib. 9. Cyclopum terram describit ad hunc modum:

*kuklw/pwn d' e)s2 gai=an u(perfia/lwn a)qemi/stwn
*(iko/meq', oi( r(a\ qeoi=si pepoiqo/tes2 a)qana/toisin
*ou)/te futeu/ousi xersi\ futo\n, ou)/t' a)ro/wsin.
*)alla\ ta\ g' a)/sparta, kai\ a)nh/rota pa/nta fu/ontai
*puroi\ kai\ kriqai\, h)/d' a)/mpeloi ai(/te fe/rousin
*oi)=non e)rista/fulon, kai\ sfi\n dio\s2 o)/mbros a)e/cei.

Venimus in terram, quam magnanimi Cyclopes
Et legum expertes habitant, hi numine freti
Diuum, nec manibus terrae plantaria figunt,
Vomere nec segetem proscindunt, quin ea cuncta,
Nullo semente, et nullo nascuntur aratu
Ordea, frumentum, plenisque onerata racemis
Vineta, et largis haec luppiter imbribus auget.

Dormientis rete trahit.

*eu(donti ku/rtos2 ai(rei= id est, Dormienti rete capit. In eos, quibus citra conatum obtingunt ea, quae cupiunt. Natum ex euentu, quod aliquando acciderit, vt dormientibus piscatoribus pisces forte retibus inuoluti caperentur. Quidam ad Timotheum Imp. Atheniensium referunt, cui, quod multa feliciter obtingerent, magis commoditate fortunae, quam ipsius opera, eu)tuxou=s2, id est, felicis cognomen inditum. In huius inuidia pingebant nonnulli fortunam ad rete cogentem vrbes, illo iuxta dormiente. Quos ille sic elusit, auctore Plutarcho, vt diceret: Si huiusmodi vrbes capio dormiens, quid me facturum arbitramini, si vigilaro? Huc allusit Terentius, cum ait in Adelph. Quid credebas dormienti haec tibi confecturos deos? Et illam sine tua opera in cubiculum iri deductum domum? Non dissimili forma dictum est apud T. Liuium libro ab vrbe condita 7. Vnicum belli ducem, qui nihil agenti sibi de caelo deuolaturam in sinum victoriam censet. M. Tullius in Verrem actione vltima: Sed non idem mihi licet, quod iis, qui nobili genere nati sunt, quibus omnia populi Romani beneficia dormientibus deferuntur. Quin et hodie vulgo dicitur in id genus homines, Fortunatior est, quam sapientior. Et Eupolis comicus apud Athenaeum.

Cum mula pepererit.

ADAGIVM pervetustum, Cum mula pepererit, quoties significamus aliquid nunquam futurum, aut adeo raro solere accidere, vt improbum, ac stultum videatur sperare. Ortum videri potest ex eo, quod refert Herodotus in Thalia. Cum Babyloniorum vrbs obsideretur a Dario, quidam Babylonius, conuitiis insectans Darium, atque exercitum: Quid, inquit, istic desidetis, Persae? Quin potius absceditis, tunc expugnaturi nos, e)pea\n h(mi/onoi te/kwsi, id est, cum mulae pepererint: videlicet ratus id nullo vnquam tempore futurum, propterea quod natura steriles sunt mulae. At paulo post euenit, vt Zopyro mula quaepiam pareret, quo quidem ostento in spem capiendae Babylonis erectus est, ac cepit. Huic simile quiddam refertur a Suetonio in vita Galbae Caesaris. Huius auo procuranti fulgur, cum aquila de manibus exta rapuisset, et in frugiferam quercum contulisset, summum, sed serum imperium portendi familiae, responsum est. Atque ille irridens: Sane, inquit, cum mula pepererit. Quod omen ita arripuit Galba, vt eum postea res nouas molientem, nihil aeque confirmarit, ac mulae partus: caeterisque, vt obscoenum ostentum, horrentibus, solus pro laetissimo acciperet, memor sacrificii, dictique auiti. Plinius libro octauo, cap. 44. de mularum sterilitate scribit hunc in modum: Obseruatum est, e duobus diuersis generibus nata, tertii generis fieri, et neutri parentum esse similia. Eaque ipsa, quae ita nata sunt, non gignere in omni animalium genere, idcirco mulas non parere. Huius rei causam affert Alexander Aphrodiseus, quod

semina natura et habitu diuersa, si commisceantur, tertium quiddam ab vtroque diuersum conficiunt, vimque simplicium prorsus amittunt: veluti si misceas album nigro, abolitis vtrisque coloribus redditur fuscus ab vtroque diuersus, quem Graeci leuko/faion appellant. Sed multo exactius de his Aristoteles lib. De generatione animalium 2. cap. 6. refellens Democriti et Empedoclis rationes. Quanquam proditum est in annalibus Romanorum mulas peperisse saepe, verum id prodigii loco habitum, vt eodem in loco, quem modo citauimus, testatur Plinius. Theophrastus vulgo parere in Cappadocia tradit. Aristoteles libro De natura animalium 1. cap. 6. tradit mulas coire, ac gignere in Syria supra Phoenicem, sed esse id animal ibi sui generis, etiam si simile.

Ad Graecas Calendas.

HVIC affinem habet sensum, Ad Graecas calendas, pro nunquam: propterea quod Graeci non habent calendas more Latinorum, sed noumhni/as2 id est, nouilunia. Atque ad Lunae recursus Graeci soluebant vsuras. Vnde Strepsides in Nubibus Aristophanis, optat sibi incantatricem quampiam, quae carminib. suis efficiat, ne quando Luna exoriatur: sic enim fore, vt non reddat vsuras: quandoquidem trapezitae ad lunas, mutuam dant pecuniam, et lunis vsurae crescunt. Huc itaque respexit Augustus, cum diceret ad Graecas calendas soluturos, quos nunquam reddituros mutuum significabat. De quo in ipsius vita scribit Tranquillus ad hunc modum: Quotidiano sermone quaedam frequentius et notabiliter vsurpasse eum literae ipsius au)to/grafoi ostentant. In quibus identidem, cum aliquos nunquam soluturos significare vult, ad calendas Graecas soluturos ait. Huic simile est, quod nunc inter eruditos iactatur, Anno magno Platonis, quem existimant nunquam futurum.

Acessaei luna

*akessai/ou selh/nh, id est, Accessaei luna. Dictum in comperendinatores, qui nouam subinde causam comminiscuntur, quo negotium proferant, a nautae cuiusdam moribus ortum, cui Acessaeo fuerit nomen. Is, cum esset ignauus, ita prorogare consueuit nauigationem, vt se diceret lunam magis opportunam expectare. Nam Graeci, praecipueque ex his Lacedaemonii, quidquid essent rerum auspicaturi, superstitiose lunam obseruabant. Id quod tacite notat Euripides, cum in Iphigenia in Aulide respondet Agamemnon, tum nupturam filiam, vbi lunae dexter circulus advenerit, videlicet de plena luna sentiens. Lucianus in libello de Astrologia, palam refert Lycurgum legem instituisse Lacedaemoniis, ne praelium inirent ante plenilunium. In eam superstitionem iocatur Aristophanes, th=| panselh/nw|. id est, plenilunio, sero aut nunquam futurum significans. Etenim cum Datis et Artaphernes, ductores Regis Persarum in Marathonem irrupissent, plenilunium obseruabant, vt tum exirent in praelium. Ergo prius, quam illi venirent, Athenienses bellum aggressi sunt. Historiae meminit Herodotus lib. 6. Inde quasi proverbio de cunctantibus, et quauis occasione rem proferentibus, dicitur, e)n th=| panselh/nw|, id est, plenilunio. Adagium refertur a Diogeniano. De lunis Laconicis, et alibi nonnihil nobis dicetur.

Vbi per harma fulgurarit.

*(opo/te di' a(/rmatos2 a)stra/ptei, id est, Vbi per Harma fulgurat. De iis, quae nimis cunctanter, ac sero, aut admodum raro fiunt: aut cum nimis anxie, ac superstitiose captatur rei gerendae opportunitas. Strabo libr. Geographiae nono, vnde natum sit adagium, indicat, scribens vicum quempiam esse desertum, atque infrequentem apud Mycaletum Boeotiae, seu Mycalessum Tanagraei iuris, quem Harma, id est, currum nominant. Rursum alterum ab hoc diuersum, eiusdem tamen nominis in Attica, quae quidem tribus ex Atticae populo Tanagrae similis, atque ob hanc similitudinem nominis quoque communionem sortitum. Caeterum Harma Boeotiae sic vocatum, quod Amphiarao excusso currus inanis in eum locum delatus sit, vbi nunc sacellum eius extat. Alii ferunt, Adrasto fugiente, currum eius eo loco confractum fuisse, ipsum Arionis opera seruatum: hinc natam paroemiam, o(po/te di' a(/rmatos2 a)stra/ptei, id est, Vbi per harma fulgurat, videlicet Pythicis vatibus fulgur aliquod certum, quod ex eo loco veniret, obseruantib. eoque viso sacra Delphos mittentibus. Obseruabant autem ad menses tres, singulis mensibus tres dies, noctesque totidem: idque e Iouis fulguralis foco, qui est in muro inter Pythium, et Olympium. Haec ferme Strabo. Vsum adagii Plutarchus palam indicat in Symposiacis: *oi( ga\r, inquiens, spani/ws2 kai\ di' a(/rmatos, w(/s2 fa/sin, e)stiw=ntes2, a)nagka/zontai to\n o(pwsou=n e)pith/deion h)\ gnw/rimon katagra/fein, id est, Etenim, qui raro, et per Harma, vt aiunt, conuiuium exhibent, hi coguntur vtcunque accommodum, ac notum describere. Itaque de raris, et incertis dici solitum videtur. Poterit et per iocum accommodari ad ea, quae nunquam euentura credamus, quemadmodum aiunt,ad Graecas calendas.

Lydius lapis, siue Heraclius lapis.

*li/qos2 h(raklei/a, h)\ li/qos2 ludh\, id est, Heraclius, siue Lydius lapis. In eos dicitur, qui vehementer acri, exactoque iudicio sunt. Refertur a Theophrasto lib. De natura lapidum. Ait enim lapidem quendam esse, qui Lydius, seu Heraclius dicatur, qui argentum cuiusmodi sit arguat. Hunc quidam Magnetem putant, velut Herculanum, qui ferrum ad sese trahit: vnde nomen etiam additum sidhri/th|: sed ex Theophrasti verbis satis liquet ba/sanon significari, quem Latini vocant indicem, in quem Battus ille pastor apud Ouidium transfiguratus est, manente nimirum etiamnum in lapide prodendi studio. Nec Heraclium vocatum ab Hercule, sed ab Heraclea, Lydiae ciuitate. De hoc meminit Plinius lib. 33. c. 8. his quidem verbis: Auri, argentique mentionem comitatur lapis, quem coticulam appellant, quondam non solitus inueniri, nisi in flumine Tmolo, vt auctor est Theophrastus, nunc vero passim, quem alii Heracleum, alii Lydium vocant. Sunt autem modici, quaternas vncias longitudinis, binasque latitudinis non excedentes. Iis coticulis periti, cum e vena, vt lima rapuerint experimentum, protinus dicunt, quantum auri sit in ea, quantum argenti, vel aeris, scrupulari differentia, mirabili ratione non fallente. Huc allusit Theocrit. in Aita:

Nimirum quo in variis osculis optime iudicaret, cuius essent: sic enim ineptiunt amantes. Scholiastes putat hos lapides apud Lydos inueniri, et hinc prouerbium ortum. Et, ne dubites, quin de indice loquatur, sequitur,

Adagium accommodari potest vel ad personam, vel ad rem. Ad personam, hoc pacto: Tu scriptorum meorum optimus iudex, planeque, quod dici solet, h(raklei/a li/qos2. Item hoc modo: In pensitandis, aestimandisque ingeniis emunctissimae naris, ac prorsus Lydius, vt aiunt, lapis. Ad rem transfertur hoc pacto: Adolescentium ingenia libertas aperit: viris commissum imperium, Lydius, quod aiunt, lapis est.

Amussis alba.

*leu/kh| sta/qmh|, id est, Alba amussi, hoc est, nullo delectu, ac citra discrimen. Aulus Gellius in Noctibus Atticis: Namque illi omnes, et eorum maxime Graeci, multa, et varia lectitantes, in quas res cunque inciderant, alba, vt dicitur, linea, sine cura discriminis, solam copiam sectati conuertebant. Plutarchus in commentario peri\ th=s2 a)dolesxi/as2: *)esti me\n ou)=n a)texnw=s2, h( leukh\ sta/qmh pro\s2 tou\s2 lo/gous2 a)do/lesxos2, id est, Est igitur plane alba linea erga sermones garrulus, propterea quod nullo delectu quauis de re quiduis nugetur. Effertur et expressius adagium a nonnullis, *leukw=| li/qw| leukh\ sta/qmh, id est, In albo lapide alba linea. Diciturque vel in eos, qui nullo sunt iudicio, vel in stupidos, vel in eos, qui incertis probant, aut significant incerta. Sophocles in Cidalione apud Suidam:

*toi=s2 me\n lo/gois2 toi=s2 soi=sin ou) tekmai/romai.
*ou) ma=llon, h)\ leukw=| li/qw| leukh\ sta/qmh.

Citatur a Nonio Marcello Lucilius libr. 30. sed corrupte, vt opinamur: quod genus sunt pleraque illius: Et amabat omnes: nam discrimen non facit, neque significat linea alba. Vsurpatur et a Platone in dialogo, cui titulus, Charmides, vbi Socrates ait, se erga formosos adolescentes perinde esse, vt albam amussim in albo lapide, propterea quod neque discerneret satis inter formas, et omnes ex aequo amaret. Solet enim funiculus ille minio oblini, quo discrimen faciat, vnde et rubricam vocauit Persius:

Eadem per eadem.

*au)ta\ di' au)tw=n, id est, Eadem per eadem. Refertur in collectaneis Diogeniani, de his, qui semper eadem inculcant, aut eadem assidue faciunt. Non dissimile illi, quod alio reddidimus loco, o( dio\s2 ko/rinqos2, id est, Iouis Corinthus. Potest et in eos torqueri, qui res nugaces nugaciter tractant, veluti si quis in auctorem indoctum indoctos scribat commentarios, aut in obscoenum obscoenos.

Ad amussim.

amussatim, pro eo, quod est, exquisita diligentia, atque exactissima cura. Gellius lib. 1. cap. 4. Ad haec omnia scripta antiquiora tam curiose spectabat, aut virtutes pensabat, aut vitia rimabatur, vt iudicium factum esse ad amussim diceres. Et Amussitata pro examinatis, apud Nonium. Translatum a fabris lapidariis, aut lignariis, qui funiculo illo regulari, operis aequalitatem explorant. Quanquam Festus in dictione examussim testatur, amussim quibusdam esse non lineam, neque regulam, sed ferramentum, quo fabri in poliendo vtantur. Persius de poeta absoluta carmina componente, quod modo citauimus,

--- Scit tendere versum,
Non secus, inquit, ac si oculo rubricam dirigat vno,

Ne quid hiet, ne quid protuberet angulus, aequis
Partibus vt coeant, ne quid deliret amussis.

Vsurpat idem Basilius ad nepotes, cum iubet vnamquamque disciplinam ad finem felicitatis referre, perinde quasi lapides, iuxta Doricum prouerbium, ad amussim dirigentes. Natum videri potest apud Homerum Odysseae e. cum loquitur de Vlysse nauem sibi fabricante:

*)all' w(/s2 te sta/qmh doru\ nh/ion e)ciqu/nei
*te/ktonos2 e)n pala/mh|si dah/monos2, o(\s2 r(a/ te pa/shs2
*eu)= ei)dh=| sofi/hs2, u(poqhmosu/nh|sin a)qh/nhs2.

Materiam veluti naualem exaequat amussis,
Ducta fabri docti digitis, qui calleat artem.
Quaecunque est, teneatque probe, monitrice Minerua.

Ad vnguem.

AD vnguem, eundem habet sensum. A marmorariis sumta metaphora, qui superinducto vngui, commissuras explorant marmorum. Horatius:

--- Carmen reprehendite, quod non
Multa dies, et multa litura coercuit, atque
Perfectum decies non castigauit ad vnguem.

Macrobius Saturnalium lib. 1. Nec quisquam alius tam futilis posset esse iudicii, qui Romani anni sic ad vnguem, vt aiunt, emendatum ordinem non probaret. Ad consimilem modum Graeci, quod exactum sit, et impensis accuratum, dio/nuxon vocant. Plutarchus de praeceptis bonae valetudinis: *(h me\n ou)=n a)kribh\s2 sfo/dra kai\ dio/nuxos2 legome/nh di/aita, id est, Itaque vehementer exacta, quae ad vnguem obseruata dicitur victus ratio. et e)conuxi/zein, pro a)kribw=s2 e)ceta/zein. Quam vocem vsurpat et Athenaeus lib. 3. e)conuxi/zeis2 de\ pa/nta ta\ prospi/ptonta toi=s2 sundialegome/nois2 ta\s2 a)ka/nqas2, id est,

Incudi reddere.

ELEGANTER Horatius, incudi reddere, dixit, pro eo, quod est, refingere, ac mutare, corrigereque:

Consimili forma dicunt recoquere. Quintilianus lib. 12. Sed praecipue tamen Apollonio Moloni, quem Romae quoque audierat, Rhodi rursus reformandum, ac velut recoquendum dedit. Item Horatius:

Lesbia regula.

LESBIA regula dicitur, quoties praepostere, non ad rationem factum, sed ratio ad factum accommodatur. Et cum lex moribus applicatur, non mores ad legem emendantur: aut quoties princeps se populi moribus accommodat, cum contra conueniat plebem ad principis arbitrium vitam instituere, si modo princeps ipse ad honesti regulam, ac scopum respiciat. Huius adagii mentionem facit Aristoteles, quinto Moralium libr. *tou= ga\r a)ori/stou a)o/ristos2 kai\ o( kanw\n, w(/sper kai\ th=s lesbi/as2 oi)kodomh=s2 o( molu/bdinos2 kanw/n. pro\s2 ga\r to\ sxh=ma tou= li/qou metakinei=pai, kai\ ou) me/nei o( kanw/n. id est, Siquidem infinitae rei infinita item regula, quemadmodum plumbea Lesbiae aedificationis regula. ad lapidis enim figuram transmouetur, neque manet regula.

Indignus, qui illi matellam porrigat.

HYPERBOLE prouerbialis est, de vehementer inaequalibus, ac ne vlla quidem ex parte conferendis. Martialis:

Dispeream, si tu Pyladi praestare matellam
Dignus es, aut porcos pascere Pirithoi.

Nam sordidissimum obsequium est, micturienti matulam exhibere, quo qui sit indignus, is videlicet nimium inferior videtur. Vnde D. Hieronymus in epistola ad Nepotianum, inter sordida captatorum ministeria hoc quoque commemorat. Ipsi, inquit, apponunt matulam, obsident lectum. Plutarchus in apophthegmatis Laconicis refert, puerum quendam Spartanum ab Antigono captum, ac venditum, paruisse quidem emtori in omnibus, quae non essent indecora ingenuis. Caeterum iussus afferre matulam detrectauit obsequium, addens, non seruiam: Surgente domino, puer, senties, inquit, quem emeris, simulque conscenso tecto sese praecipitem dedit. Extat et hodie vulgo tritissimus sermo, Indignus est, qui illi calceos detrahat. Quin etiam negant eodem die nominandos, quos admodum inaequales volunt videri.

Scopae dissolutae. Scopas dissoluero.

HOMINES nihili, nulliusque prorsum consilii, Cicero scopas dissolutas nominat, scribens ad Atticum epistolarum libr. 7. his quidem verbis. Caesarem vidi Minturnis ad 8. Calendas Februarias mane, cum absurdissimis mandatis, non ad homines, sed scopas dissolutas, vt ad ipsum ille mihi videatur irridendi causa fecisse. Idem in oratore perfecto, agens contra eos, qui numeros orationis contemnunt, scopas dissoluere dixit,

pro eo, quod est, rem prorsus inutilem efficere. Nam scopae colligatae, et speciem videntur habere qualemcunque, et ad verendum pauimentum sunt accommodatae. Porro, si dissolueris, nihil inutilius, nihil inelegantius. Tulliana verba sunt haec: Sed, si quos magis delectent soluta, sequantur ea sane: modo si quis Phidiae clypeum dissoluerit, collocationis vniuersam speciem sustulerit, non singulorum operum venustatem: vt in Thucydide, orbem modo orationis desidero, ornamenta comparent. Isti autem, cum dissoluunt orationem, in qua nec res, nec verbum vllum est, nisi abiectum, non clypeum, sed vt in prouerbio est, etsi humilius dictum, tamen consimile est, scopas, vt ita dicam, mihi videntur dissoluere.

Apertis tibijs.

APERTIS tibiis, id est, clariore voce. Translatum a tibicinibus, qui quaedam obturatis tibiarum foraminibus, quasique pressiore sono canunt, quaedam apertis tibiis, acriore sonitu. Quintilianus Institutionum lib. 11. Illa pene apertis, vt aiunt, tibiis, qui, quocunque inciderunt, veterem consuetudinem fori, et pristinum morem iudiciorum requirunt. Venustior erit metaphora, si quis dicatur apertis tibiis inuehi in quempiam, id est, non clanculum obtrectare, sed palam insectari, lacerareque conuiciis: aut apertis tibiis laudes cuiuspiam celebrare, id est, palam, et magnifice. Fortassis ad hanc sententiam pertinet senarius ille Graecus, quem citat Tullius in Epistolarum ad Atticum libro 2. ex poeta nescio quo: Cn. quidem, inquiens, noster, plane iam quid cogitet, nescio:

Videtur autem innuere, Pompeium ingentia promittere per legem Agrariam, et rem maximam moliri. Athenaeus lib. 4. refert tibiarum genus, quas Anacreon h(mio/pous2 appellat, caeteris minores, sonoque minus claro: quod ipsum indicat cognomen.

Quid opus erat longis canere tibiis.

DION lib. 1. huiusmodi quoddam adagium refert, ti\ ga/r me e)/dei makroi=s2 au)loi=s2 au)lei=n id est, Quorsum attinebat me longis tibiis canere? Idque aiunt conuenire in eos, qui sumpsissent inanem operam, aut sumtum. Ductum ab Othone, qui post caesum Galbam fecerat sacrum, in quo exta inauspicatos exitus portendebant. Itaque poenitens sumptus, et operae frustra insumtae, fertur ita dixisse, ti/ me e)/dei makroi=s2 au)loi=s2 au)lei=n, quae verba deinde in vulgi fabulam abierunt. Olim in sacris, longis tibiis cani solitum est, qui mos postea sublatus, auctore Plutarcho. Meminit huius et Suetonius in vita Othonis. Postridie quoque, inquit, in augurando tempestate orta, grauiter prolapsum, identidem obmurmurasse, ti\ ga/r moi kai\ makroi=s2 au)loi=s2, id est, Quid mihi cum longis tibiis? Quo quidem loco demiramur, quid commouerit quenquam, non obscuri nominis interpretem, vt reiectis Suetonii verbis velut adulterinis, Dionis supponenda putaret, quasi vero nefas sit: auctoribus eandem sententiam diuersis explicare formis; aut quasi non elegantius etiam dixerit Suetonius, quam Dion.

Vtinam mihi contingant ea, quae sunt inter Corinthum, et Sicyonem.

EVSTATHIVS, enarrans Iliados secundum lib. ait hunc versum olim prouerbio fuisse celebratum.

Id inde venit in adagium, quod vrbs vtraque esset opulentissima, agrique longe feracissimi interiacerent. Aristophanes in Auibus, indicat ex oraculo natum.

*)all' o(/tan oi)kh/swsi lu/koi poliai/te korw=nai
*)en tau)tw=| to\ metacu\ kori/nqou, kai\ sikuw=nos2.

Cornix cana, lupusque vbi eadem sede morantes
Quod spatium Sicyonem dirimit, atque Corinthum.

Interpres adscribit, Aesopo consulenti de parandis opibus, ita responsum fuisse.

Refertur et a Zenodoto, atque item Athenaeo libro Dipnosophistarum quinto. Conueniet, vbi quis optat ingentia. Poterit et per iocum torqueri in eum, qui quod assequi non potest, id votis tamen quasi somniat. Simili figura dictum est illud Theocriti in Ergatinis.

Deum esse, Deum facere.

HYPERBOLAE sunt prouerbiales de singulari laude dignis. M. Tullius in Oratoris sui lib. 2. In quo tu mihi, inquit, deus esse videris, id est, singularis ac summus. Terentius in Adelphis. Deum te facio, id est, summis laudibus effero. Inde natum, quod prisci mortales, si quem ob egregias, ac minime vulgares virtutes suspiciebant, eum deum, ac dijs genitum aiebant. Id quod euenit Alexandro Magno, Scipioni Africano, Octauio Augusto, cumque his alijs compluribus. Cui quidem rei Aristoteles adstipulatur Moralium lib. y. Hanc, inquiens, virtutem heroicam velut homine maiorem, et diuinitati proximam vocant. Hinc et Homerus Priamum de Hectore loquentem facit, ad hunc modum Iliados w.

Nec iam hominis, sane mortalis filius ille
Esse videbatur, sed diuo semine natus.

Porro Laconibus, vt idem testatur, peculiaris hic erat mos, vt, cum vehementer quempiam admirarentur, diuum virum appellarent. Idem commemorat Socrates apud Platonem in Menone, kai\ oi( la/kwnes2, o(/tan tina\ e)gkwmi/azousin a)gaqo\n a)/ndra, qei=o/s fasin a)nh\r ou(=tos2. id est. Et Lacones, quoties laudant aliquem virum bonum, diuinus, inquiunt, vir hic. Inde illa apud Homerum solennia: qew=| i)/kelos2 kai\ qeoeidh\s2, id est. Deo similis, et diuina specie. kai\ i)so/qeos2, kai/ za/qeos2, id est, Deo par, et admodum diuinus. Contra, insigni improbitate viros, belluas appellamus, idque etiam vulgo tritissimum est. Diuus Hieronymus, ad Aurelium Augustinum scribens, per Ironiam torsit in quosdam, non contentos communi hominum

iudicio, sed noua quaedam desiderantes, Deos illos appellans. Quinctilianus Institutionum lib. 1. hominem omnibus numeris consummatum, vulgo mortalem Deum dici solitum indicat. Nam, sapientes, inquit, formantes eum, qui sit futurus consummatus vndique, et, vt dicunt, mortalis quidam Deus, non modo cognitione caelestium, vel mortalium putant instituendum, etc.

Saepe etiam est holitor valde opportuna locutus.

AVLVS Gellius in Noctibus suis lib. 2. c. 6. testatur hunc versiculum olim prouerbio fuisse celebratum:

Quo quidem admonemur, non esse fastidiendam salutarem sententiam propter auctoris humilitatem: nam fieri nonnunquam, vt aliquis, infimae sortis, ac notae vir, aut minime doctus, dicat quiddam haudaquaquam aspernandum etiam summis viris. Huic respondet illud Caecilianum apud Ciceronem in Tusculanis quaestionibus, Saepe est etiam sub pallio sordido sapientia. Neque dissonat Plautinum illud in Captiui duo: Vt summa saepe ingenia in occulto latent. Porro, quod ad Graecum attinet adagium, lectorem admonendum putauimus, hunc quidem ad modum in omnibus, quos adhuc viderim, Gellianis codicibus inueniri scriptum. Verum, dum sursum ac deorsum in Graecis auctoribus oberramus, forte fortuna in collectaneis quibusdam, nullum quidem auctoris titulum praeferentibus, sed eiusmodi tamen, vt aut Stobaei, aut certe ex hoc decerpta viderentur, huiusmodi carmen inuenimus, citatum ex Aeschyli tragoedia, cui titulus Phryges:

Quae sententia totidem verbis etiam vulgo nunc dicitur, a viro stulto nonnunquam sapiens dictum proficisci. Respondet autem ad illam, quam superius ex Euripide citauimus.

Etenim hoc tametsi vere dictum est, tamen fit nonnunquam, vt fatuus vel casu, vel imprudens aliquid egregie dicat, et ad rem vehementer accommodatum. Id quod accidere saepenumero videmus. Quid enim potuit vel ab homine salsissimo dici accommodatius, quam quod narrat Suetonius dictum a quodam, qui mente parum constabat, in Pompeium, et Iulium Caesarem: Salue Rex, salue Regina. Cum Pompeius regni affectati laboraret inuidia, Caesarem rumor esset Nicomedi Regi vxoris vice fuisse.

Copiae cornu.

*)amalqei/as2 ke/ras2 id est. Copiae cornu. Cum affatim omnia superesse significamus, copiae cornu dicimus. Translatum a peruetusta fabula, quae varie narratur apud auctores. Quidam ad hunc modum narrant, Rhea Iouem enixa, metu patris infantem in Creta occuluit, nutriendum a duabus nymphis, Adrastea, et Ida, Melissei filiabus. Hae nutricauerunt illum caprae cuiusdam lacte, cuius nomen fuerat Amalthea: eam capram Iuppiter

iam adultus in sydera retulit, vocaturque a Graecis ai)\c ou)rani/a, id est, capra caelestis. Huius alterum cornu nymphis nutricibus dedit, videlicet officii praemium: hanc adiiciens facultatem, vt, quidquid optassent, id illis ex eo cornu largiter suppullularet. Ouidius Fastorum libro quinto, paulo diuersius fabulam narrat, hoc pacto:

Nais Amalthea, Craetaea nobilis Ida
Dicitur in syluis occuluisse Iouem.
Hic fuit haedorum mater formosa duorum,
Inter Dictaeos conspicienda greges,
Cornibus aeriis, atque in sua terga recuruis,
Vbere quod nutrix posset habere Iouis.
Lac dabat illa Deo, sed fregit in arbore cornu,
Truncaque dimidia parte decoris erat.
Sustulit hoc nymphe, cinxitque decentibus herbis,
Et plenum pomis, ad Iouis ora tulit.
Ille, vbi res caeli tenuit, solioque paterno
Sedit, et inuicto nil Ioue maius erat.
Sydera nutricem, nutricis fertile coinu
Fecit, quod dominae nunc quoque nomen habet.

Legimus et Herculem Aetolis donasse copiae cornu, propter coercitum cornu fluminis Acheloi: quare regionem illam, antea sterilem, fertilissimam reddidit: cornu nimirum laborum duritiem significante, frugibus feracitatem. Hunc igitur titulum Phocion quidam Peripateticus libro suo indidit, vt testatur Aulus Gellius. Plinius item ostedit Graecos aliquot hanc inscriptionem nimis arrogantem suis commentariis imposuisse, tanquam nihil in eis non contineretur, et quiduis inde peti, atque accipi possit. Lucianus de mercede seruientibus, *kai\ e(/ceis2 th=s2 a)malqei/as2 ke/ras2, kai\ a)me/lceis2 o)rne/qwn ga/la id est. Et habebis copiae cornu, et lac gellinaceum emulgebis. Philostratus Dionem sophistam appellat a)malqei/as2 ke/ras2 velut omni genere virtutum expolitum. Plautinus quidam seruus, epistolam quandam copiae cornu vocat, quod plurimum ex ea commodorum capi posset. Aulus Gellius li. 14. cap. 6. Et simul dat mihi librum grandi volumine, doctrinis omnigenis, vt ipse dicebat, praescatentem. Accipio cupidus, et lubens, tanquam si copiae cornu nactus essem. Apud Athenaeum Philoxenus secundam mensam varijs cupedijs instructam, copiae cornu vocat. Citatur a Suida carmen huiusmodi,

Carmen est heroicum. Effertur adagium hoc quoque pacto, ai)/c ou)rani/a, id est, capra caelestis. Comoedia vetus notat Polyagrum quendam vxorem ad quaestum prostituentem, quam caelestem capram vocat, ob immensum quaestum, vt testatur Plutarchus, in commentario de audiendis poetis, *eu)dai/mwn polu/agros2 ou)ra/nion ai)=ga ploutofo/ron tre/fwn. id est, Fortunatus Polyager, id est, multorum agrorum possessor, caelestem capram opes afferentem alens. Idem alibi aduersus Stoicos, o( de\ th\n stwi+kh\n labw\n a)malqei/an. id est, At qui Stoicam acceperit Amalthaeam, irridens paradoxa Stoicorum, qui suo sapienti tribuunt vniuersa, diuitias, libertatem, sanitatem, regnum. Horatius in Odis:

Lac gallinaceum.

*)orni/qwn ga/la id est, Gallinarum lac, eundem habet sensum. Dicitur enim in opulentos, et quibus quidvis rerum suppeditat. Aut de raris inuentu, atque ob id pretiosis: vt sit hyperbole, significans nihil omnino deesse. Plinius in praefatione historiae mundi, irridens Graecorum delitiosas quasdam, et magnificas inscriptiones: Cerion, inquit, inscripsere, quod volebant intelligi fanum, alii ke/ras2 a)malqei/as2, quod copiae cornu. velut lactis gallinacei sperare possis in volumine haustum. Aristophanes in Vespis:

*)egw\ ga\r ou)d' a)\n o)rni/qwn ga/la
*)anti\ tou= bi/ou la/boim' a)\n, ou(= me nu=n a)posterei=s2.

Non lac hercle gallinaceum
Hacce pro vita capiam, quam mi adimis in praesentia.

Eustathius in quartum Odysseae, citat hoc adagium ex Anaxagorae fabula, cui titulus, w)a\. Rursum Aristophanes comicus in fabula, cui titulus, o)/rniqes2,

*dw/somen u(mi=n
*au)toi=s2, paisi\, pai/dwn paisi\n
*plouqugi/eian, eu)daimoni/an,
*bi/on, ei)rh/nhn, neo/thta, ge/lwta,
*xorou\s2, qali/as2, ga/lat' o)rni/qwn,
*ws2 te pare/stai u(mi=n kopia=|n
*tpo\ tw=n a)gaqw=n.

id est: Dabimus vobis ipsis, filiis, filiorum filiis, opulentiam bonae valetudinis, felicitatem, facultates, pacem, iuuentam, risum, choros, festa, lac gallinarum, vt sitis praebonorum copia laboraturi. Strabo Geographiae libro 14. narrat de Samiorum agris, quod essent omnium rerum ampliter feraces, illud vulgo iactatum esse, quod lac etiam ferrent gallinaceum. Idem testatur hoc adagium apud Menandrum comicum inueniri. Athenaeus libro Dipnosophistarum nono, ex mediae comoediae scriptore quopiam Mnesimacho, senarios hos adducit, kai\ to\ lego/menon,

*spaniw/teron pa/restin o)rni/qwn ga/la,
*kai\ fasiano\s2 a)potetilme/nos2 kalw=s2.

Non omnibus dormio.

NON omnibus dormire dicuntur, qui non omnibus inseruiunt, neque per omnia gerunt morem. Translatum putant a maritis quibusdam nimis obsequentibus, qui vxores suas adulteris scientes produnt, somnum interim inter pocula simulantes, vt adultero, quod libet, liceat. Quod genus obsequij notans Iuuenalis:

--- Doctus, inquit, spectare lacunar,
Doctus et ad calicem vigilanti stertere naso.

Plutarchus in libro, cui titulum fecit, e)rwtikw=|. Cum Galba quispiam conuiuio Moecenatem accepisset, sentiretque iam e nutibus hominem inflammatum in vxorem suam, sensim demisit caput, perinde quasi dormiret. At, cum interea famulus qusipiam ad mensam accedens, vinum clam tolleret, ibi iam vigil, et oculatus, Infelix, inquit, an nesciebas me soli Moecenati dormire? Meminit huius adagij, et ad hunc, quem dixi, modum exponit Festus

Pompeius, citans ex Lucilio, tractum ostendens a Capio quodam, qui Pararencho dictus sit, quod simularet dormientem, quo impunitius eius vxor moecharetur. Idem indicat huius rei meminisse Lucilium. Vsurpat et M. Tull. libro familiarium epistolarum septimo: Olim, Non omnibus dormio, sed ego, mi Galle, non omnibus seruio. Videtur indicare Cicero alterum, puta, non omnibus dormio, vetus fuisse, alterum nempe, non omnibus seruio, nouum. Vtrunque certe prouerbiale, sed prius illud pertinet ad concessionem iuris, hoc posterius ad obsequium impendendum. Idem Tullius epistolarum ad Atticum libro 13. Est bellum aliquem odisse libenter, et, quemadmodum dicitur, non omnibus seruire. Qui quidem locus non videtur carere mendo. Fortasse enim scriptum erat, et quemadmodum non omnibus dormire, ita non omnibus seruire. Quin et haec ipsa vox, seruire, non vacat metaphora, cum dicimus, seruire scenae, seruire tempori, seruire vitiis, seruire ingenio vxoris, seruire populo, seruire commodis priuatis, pro eo, quod est, nihil non facere, quo satisfacias.

Sardi venales.

*sardianoi\ w)/nioi, id est, Sardi venales. In eo libello, cui titulus est, De viris illustribus, quem alii Plinio, nonnulli Suetonio tribuunt, vtriusque reclamante stylo, huiusmodi quoddam adagium refertur, Sardi venales, de negotio infinitae prolixitatis, atque inexplicabili. Idque hinc esse ortum tradunt, quod Tiberius Sempronius Gracchus, cum altero consulatu Sardiniam domuisset, tantum ex ea captiuorum adduxit, vt longa venditione res in prouerbium abierit. Plutarchus in Problematis Romanorum, aliam affert causam, nimirum olim inoleuisse morem apud Romanos solennem, vt, qui ludos ederent in Capitolio, Sardos venales pronunciarent, prodiretque puer quispiam, per ludibrium monili cinctus, quod bullam vocant. Eum morem hinc ortum putat, quod Veientes Etruscorum populi, multum temporis cum Romulo bellum gessissent, quodque horum vrbem postremam Romulus expugnasset. Etiam si T. Liuius lib. 1. narrat, victos quidem a Romulo Veientes, sed tamen victorem ab vrbe munita abstinuisse. Vnde et regem ipsum, et cum hoc captiuos quam plurimos Romam deductos, venales pronunciauit. Porro, cum Lydi ab initio fuerint Etrusci, quemadmodum testatur et Herodotus lib. 1. Lydorum autem caput erat Sardis, inde factum, vt Etruscos Sardorum nomine pronunciarit venales. Refert eadem Plutarchus in vita Romuli, licet aliquanto diuersius. Debellatis Veiis, captus est illorum dux, qui, cum esset prouectae aetatis, visus est rem imprudentius gessisse, quam pro aetate. Vnde mos inoleuit, vt, quoties Romani ob partam victoriam immolarent victimam, senem purpura indutum per forum in Capitolium inducerent, bullaque ad collum appensa, quod tum erat puerorum insigne, praeco Sardianos venales pronunciaret. Etruriae caput Veii sunt, et Etrusci Sardianorum coloni putantur. Vsus est hoc adagio M. Tullius lib. Epistolarum familiarum 7. ad Gallum: Habes, inquit, Sardos venales, alium alio nequiorem. Sentit Cicero de contemptis, et improbis: et, ni fallimur, patria quoque

Sardis. Nam ita scribit paullo ante hunc locum: Id ego in lucris pono, non ferre hominem pestilentiorem patria sua.

Dasypus carnes desiderat.

*dasu/pous2 krew=n e)piqumei=, id est. Dasypus carnes desiderat. Dicitur in eos, qui ea requirunt ab alijs, quae ipsis affatim sunt domi. Est enim Dasypus de genere leporum. Lepus autem, vt auctor est Plinius lib. 8. cap. 55. animal est innocuum, esculentum, et foecundum, omnium praedae nascens. Solus, praeter dasypodem superfoetat, aliud educans, aliud in vtero pilis vestitum, aliud implume, aliud incoato gerens partu. Dictus est autem dasypus a pedibus hirsutis, ac villosis.

Tute lepus es, et pulpamentum quaeris.

SVNT, qui existiment cum proximo idem esse, quod legitur in Eunucho Terentiana: Tute lepus es, et pulpamentum quaeris. Dictum est autem a milite glorioso in adolescentem Rhodium, qui scorto suo alludebat, ipse ea aetate, qua scorti vicibus fungi posset. Donatus allegoriam varijs modis exponit, indicans prouerbium hoc in molles conuenire, propterea quod lepus a posteriore parte, hoc est, a lumbis, et clunibus pulpamentum de se praebeat, eaque corporis parte lautissimus sit: vel quod eum canes, amatorum instar, sequantur: vel quod lepus a Physicis dicatur incerti sexus [correction of the transcriber; in the print sextus], modo mas, modo femina. Quae commenta frigidiora videntur. Flauius Vopiscus in Numeriano Imperatore, scribit adagium Terentianum, Liuij esse Andronici, vetustissimi Romanorum comici.

Vno fasce complecti.

VNO fasce complecti, legitur apud eundem Plinium, pro eo, quod est, eadem opera, et coniunctim agere, non separatim. Verebamur, inquit, ne nos dies, ne nox, ne latera deficerent, si tot crimina, tot reos vno velut fasce complecteremur. Translatum est ab ijs, qui res multas simul colligant, quo commodius gestari queant. Id Graeci dicunt sullh/bdhn, id est, comprehensim.

Salem, et mensam ne praetereas.

*(/ala kai\ tra/pezan mh\ parabai/nein, id est Salem, et mensam ne praetereas. Ne negligas amiculorum consuetudinem, aut ne violes amicitiae iura. Nam his rebus olim conciliabantur amici, et familiares antiquitus mutua inter sese conuiuia actitabant. Quemadmodum testatur etiam Diogenes Laertius in vita Pythagorae. Et adstipulatur Theocritus in Hyla:

Loquens de Hercule, ac Telamone [correction of the transcriber; in the print Telamomone]. Tum Euripidis Hecuba, Polymnestoris exaggerans facinus, hospitalis etiam mensae facit mentionem:

Inde est, quod, vt docet apud eundem Laertium Alexander in commentarijs Pythagoricis. Pythagoras vetabat frangi panem, videlicet, ne dissecaretur, quod amicos copularet. Idem censuit, salem potissimum in mensa apponendum, quod aequitatis, ac iustitiae nos admoneat, vt quod et seruet, tueaturque quidquid occuparit, et ex liquidissimis rebus aqua,

marique fiat. Origenes aduersus Celsum lib. 2. Parium quempiam Iambographum adducit, qui Lycomantem insectatus sit, quod salem, ac mensam esset praetergressus. Certe apud Macedones patrio ritu foedus, quod sanctissimum vellent haberi, sic inibant, vt panem gladio diuisum vterque libaret. Auctor Q. Curtius lib. 8.

Baceli similis.

*)/ikelos bakh/lw|, kai\ ba/khlos2 ei)=, id est, Bacelo similis, et Bacelus es. In cinaedos, ac parum viros dictum, aut in magnos quidem corpore, sed animo stupidos. Tractum a forma, moribusque Baceli cuiusdam. Ait Suidas, Bacelum proprie significare eum, qui sit exectus, eoque in molles dici, quod hoc morbo potissimum laboret illud hominum genus. Antiphanes in Caribus, Bacelum quempiam taxat apud Athenaeum lib. 4.

Meminit huius Suetonius in vita Augusti, scribens eum peculiari vocabulo, Bacelum pro stulto assidue solitum dicere, quanquam in vulgatis codicibus Baceolus scriptum est. Hermolaus existimat et apud Quintilianum recte pro Bagoa, Bacelum legi posse. Verba Fabii sunt haec: At vero statuarum artifices, pictoresque clarissimi, cum corpora speciosissima pingendo, fingendove effingere cuperent, nunquam tamen in hunc inciderunt errorem, vt Bagoam, aut Megabysum aliquem in exemplum operis assumerent sibi. Verum non videtur, cur Fabiana scriptura mutanda sit, cum bagw/as2 barbara lingua significet Eunuchum, quo nomine Lucianus philosophum quendam inducit, qui vultu, corporisque figura eunuchum praeseferret. Quin et Ouidius de Amoribus, seruum puellae custodem Bagoum appellat.

Batalus es.

*ba/talos ei)=, id est, Batalus es. Olim in effeminatos per contumeliam dicebatur. Plutarchus ostendit id cognominis Demostheni puero inditum fuisse, et ab inimicis probro obiectum. Porro cognominis huius idem varias affert rationes, vel quod Batalus quispiam fuerit tibicen, mollis et effeminatus, qui muliebribus sandaliis primum omnium in scenam prodierit, ac musicam, vt ita dixerimus, euirarit, vel quod poetae cuidam obscoeno nomen fuerit Batalo, vel quod apud Atticos Batalus appellata sit ea pars corporis, quae verecunde nominari non potest. Meminit huius rei Libanius. Idem nempe Demosthenes, iam provecta aetate, simili contumelia dictus est Argas, siue quod hoc nomine fuerit qusipiam malarum auctor legum, siue quod, vt existimat Suidas, serpentis genus sit Argas. Dicunt item Graeci batali/zesqai, pro eo, quod est, turpiter atque effeminate viuere.

Bene plaustrum perculit.

RVSTICORVM proverbium est, Bene plaustrum perculit. Apparet dici solitum in eos, qui quempiam impellunt, quo suapte sponte iam propendebat. Translatum a plaustris onustis, quae quo exonerentur, solent everti. Fit autem id commodius in eam partem, in quam propter

solum decliuius inclinant. Donatus indicauit hoc adagium exponens in Eunucho haec Parmenonis verba: Perculeris iam tu me? Ab hac sententia non abhorret Plautinum illud in Curculione: Qui monet, quasi adiuuat. Verba sunt lenonis, qui libentius sit mutaturus fidem, admonitus a trapezita, quod tamen vel citra monitorem erat facturus. Idem eleganter expressit Sophocles apud Plutarchum in vita Artaxerxis:

In Care periculum.

*)en kari\ to\n ki/ndunon, id est, In Care periculum, subaudi, facito, hoc est, in homine, aut re viliore, fac periculosam experientiam, in qua si parum feliciter cesserit, non multum sit dispendii capiendum. Huic adagio Carum mores fecere locum. Hic populus est, vt auctor est Mela Pomponius, incertae originis, vt quos alii au)to/xqonas2, id est, indigenas, nonnulli Pelasgos, alii Curetes existiment, gens vsque adeo armorum, pugnaeque amans, vt aliena etiam bella mercede conducti soliti sint agere. Vnde Theocritus in Encomio Ptolemaei:

Item Herodotus in Euterpe, ostendit Cares barbaro, seruilique fuisse ingenio, et ad quiduis malorum ferendum paratos, mercede proposita. Id quod indicat et Aristophanes in Auibus, *ei) de\ dou=lo/s2 e)sti kai\ ka/r, id est, Quod si seruus est et Car. Strabo libro Geographiae 14. narrat, Cares tota quondam errasse Graecia, passimque stipendiis meruisse. Ceterum in rebus bellicis vsque adeo praecelluisse, vt passim apud poetas arma bellica Carica nominentur, quemadmodum Anacreon Caricam loricam, Alcaeus Caricam cristam dixit, ad quam alludit Aristophanes in Auib. Suidas scribit, Cares primos mortalium mercede militasse, vt qui vitam suam vilem haberent. Hos igitur, qui conduxerant primos in acie collocare consueuerant, vt primos hostium impetus suo exciperent periculo, aut vbi fortuna belli difficilima videretur, illic obiiciebantur. Persae sua lingua ka/rdakas2 appellabant, qui rapto viuebant. Carum laudem his temporibus aemulari videntur Heluetii, gens bello nata, simplex alioqui, ac minime malum hominum genus, planeque dignum, vt quidem sentimus, quod hac quoque nota vacaret, et in literis, et in caeteris honestis studiis egregie valiturum, si relictis bellis huc animum appellerent. Vsurpat hoc adagium Socrates apud Platonem in Euthydemo, iubens in se potius fieri periculum transformationis, velut in homuncione Care, quem si perdas, non admodum grauis sit iactura. *ei) de\ u(mei=s2 oi( ne/oi fobei=sqe, w(/sper e)n kari\ e)n e)moi\ e)/stw ki/ndunos, w(s2 e)gw\, e)peidh\ kai\ presbu/ths2 ei)mi\ parakinduneu/ein e)/toimos2, kai\ paradi/dwmi e)mauto\n *dionusodw/rw| tou/tw|, w(/sper th=| mhdei/a| th=| ko/lxw|, a)pollu/tw me\, kai\ ei) me\n bou/letai, e(ye/tw. ei)d' o(/, ti bou/letai tou=to poiei/tw, mo/non xrhsto\n a)pofuna/tw. id est, Quod si timetis vos iuuenes, in me, tanquam in Care fiat periculum. Nam et ipse quandoquidem senex sum, paratus sum subire periculum, meque ipsum trado huic Dionysodoro, quasi Medeae Colchicae, perdat me, et si velit, in lebete coquat me. Sin minus,

quidquid voluerit, id faciat, tantum vt me reddat probum. Idem in Lachete huc respexit, cum ait: Cogitandum esse iis, qui primum docere incipiunt, et artis suae periculum cum magno iuuenum periculo faciunt, non Carem quempiam mercenarium, sed ciuium liberos in discrimen adduci. Et hunc imitatus Aristides in oratione Panathenaica, e)n de\ tw=| kari\ kai\ ou)k e)n toi=s2 e(autw=n sw/masi ta\s2 pei/ras2 poiou/menoi, id est, In Care vero, non in suis ipsorum corporibus facientes periculum. Vsus est eodem M. Tullius in actione pro L. Flacco: Quid, inquit, de tota Caria? nonne hoc vestra voce vulgatum est, Si quid cum periculo experiri velis, in Caria potissimum esse faciendum? Quem quidem locum apparet esse vitiatum, et in Care legendum esse, non in Caria. Huic diuersum est illud, Aureo piscari hamo, quod alibi reddemus.

In dolio figularem artem discere.

ITEM illud, e)n pi/qw| th\n keramei/an manqa/nein, id est, In dolio figulariam artem discere. De iis, qui protinus maximis in rebus artificii sui capiunt experimentum, cum paulatim a minutis ad summa proficisci conveniat. Neque enim figulus statim a dolio, id est, vase maximo artem auspicatur sed a pusiliis quibusdam vasculis, in quibus non sit graue dispendium, si quid secus accidat. In hanc ferme sententiam vsurpat Plato in Lachete: *skopei=n xrh\ ou) e)n tw=| kari\ h(mi=n o( ki/ndunos kinduneu/htai, a)ll' e)n toi=s2 u(ie/si te kai\ e)n toi=s2 tw= fi/lwn paisi\, kai\ a)texnw=s2 to\ lego/menon kata\ th\n paroimi/an h(mi=n sumbai/nh| e)n pi/qw| h( keramei/a, id est, Considerare oportet, ne hoc periculum nobis fiat, non in Care, sed in filiis simul, atque amicorum liberis, ac plane contingat, quod proverbio dicitur, in dolio figulina. Dicaearchus ad aliam sententiam torquet proverbium, vt admoneat vnumquemque artificem in suis negociis exerceri oportere, velut aurigam in ducendis curribus, nauclerum in gubernanda naui, medicum in curandis morbis. Tanquam absurdum sit, figulum in aurigatione versari, re videlicet aliena, ac non magis in dolio. Atque ita huc pertinebit illa sententia:

Nauim agere ignarus nauis timet, abrotanum aegro
Non audet, nisi qui didicit dare, quod medicorum est
Promittunt medici, tractant fabrilia fabri.
Scribimus indocti, doctique poemata passim.

Sic propemodum vsurpat Gregorius Theologus in Apologia De fuga: w(s2 to/ge paideu/ein a)/llous2 e)pixeirei=n, pri\n au)tou\s2 i(kanw=s2 paideuqh=nai, kai\ e)n pi/qw| th\n kera/meian to\ dh\ lego/menon, e)n tai=s2 tw= a)/llwn yuxai=s2 e)kmeleta=n th\n eu)se/beian, li/an e)moi\ fai/netai a)noh/twn, id est, Itaque alios velle docere, priusquam ipsi satis edocti sint, et in dolio, quod aiunt, figulinam, in aliorum animis meditari pietatem, mihi quidem videtur hominum insigniter desipientium.

Ne sutor vltra crepidam.

HVIC finitimum est illud, Ne sutor vltra crepidam, id est, Ne quis de his iudicare conetur, quae sint ab ipsius arte, professioneque aliena. Quod quidem adagium natum est ab Apelle, nobilissimo pictore. De quo Plinius lib. 35. cap. 10. scribit in hunc modum: Idem perfecta opera

proponebat in pergula transeuntibus, atque post ipsam tabulam latens, vitia, quae notarentur, auscultabat, vulgum diligentiorem iudicem, quam se praeferens: feruntque a sutore esse reprehensum, quod in crepidis vna intus pauciores fecisset ansas. Eodem postero die superbe ob emendationem pristinae admonitionis cauillante crus, indignatum prospexisse, denunciantem, ne supra crepidam sutor iudicaret. Quod et ipsum in proverbium venit. Hactenus Plinius. Huic similimum est, quod refert Athenaeus. Stratonicus citharoedus fabro secum de musica contendenti, Non sentis, inquit, te vltra malleum loqui? Eodem pertinet, quod huius nepos in epistolis scripsit, de artificio non recte iudicare quenquam, nisi et ipsum artificem. Quodque primo Moralium libro dixit Aristoteles, earum rerum vnumquenque iudicem esse idoneum, quarum sit eruditus. Et quod idem scripsit lib. 2. Naturalium, caecum disputare de coloribus. Quae verba iam inter nostri temporis scholasticos in proverbium abierunt, quoties quispiam de rebus ignotis disputat. Ad eandem sententiam referendum, quod ait Fabius Pictor apud Quintilianum, felices futuras artes, si soli artifices de iis iudicarent.

Dii facientes adiuuant.

VARRO libro de re rustica primo: Et, quoniam, vt aiunt, dii facientes adiuuant, prius inuocabo deos. Significat diuinam opem non cessantibus, sed industriis, et pro sua virili conantibus auxilio esse solere. Huc est referendum illud Homericum carmen, quod iam velut in proverbium abiit:

*thle/max' a)/lla me\n au)to\s2 e)ni\ fresi\ sh=|si noh/seis2,
*)/alla me\n au)to\s2,

Haec partim ipse tuo perpendes pectore tecum,
Partim aliquis diuûm tibi suggeret.

Idem M. Tullius vsurpauit lib. epist. ad Atticum 9. Omnia vobis imparatis agenda: Sed tamen,

Cum Minerua manum quoque moue.

HVIC finitimum est, su\n a)qhna=| kai\ xei=ra ki/nei id est, Auxiliante Minerua manum interim moue. Monet adagium, ne fiducia diuinae opis industriam remittamus. Convenit peculiariter in mulieres, quae lanificium exercent, fauente quidem, atque invocata Minerua: sed nihilo segnius interim operi insistentes. Sunt, qui putent, ab agasone quopiam natum, cuius asinus cum luto infixus haereret, deberetque illi succurrere, otiosus Herculem implorabat. Huic respondisse deum, vti interim manum admoueret asino laboranti, atque ita demum numen affuturum. Alii diuersam huic fabulam afferunt, puta, quendam, cum esset decertaturus, Mineruam consuluisse, num futurum esset, vt victor discederet. Responsum est fore. Verum, cum ille ingressus in theatrum, in certamine manibus staret otiosis, percussum ab aduersario victum fuisse. Ad hoc adagium pertinet elegantissimum illud carmen, quod ex Agathonis tragoedia citat Aristoteles, libro Moralium Eudemiorum 5.

Nostro Marte.

QVOTIES, nullis auxiliis adiuti, nostropte ingenio, propriisque viribus rem peragimus, nostro Marte peragere dicimus. Aut etiam cum nostro periculo res geritur. M. Tull. lib. Officiorum 3. Hanc igitur partem relictam explebimus nullis adminiculis, sed, vt dicitur, Marte nostro. Hactenus ille. Idem Philippica 2. de Deiotaro loquens. Rex enim ipse sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simulatque audiuit eius interitum, suo Marte res suas recuperauit. Cod. lib. 2. titulo. Ne liceat potentioribus, cap. 1. Bene admodum constituit Claudius consultissimus princeps, parens noster, vt iactura causae afficerentur hi, qui sibi potentiorum patrocinium advocassent, vt hoc proposito metu, iudiciariae lites potius suo Marte decurrerent, quam potentiorum domorum opibus niterentur. Rursus lib. 3. tit. De iudiciis, cap. 11. Illo procul dubio obseruando, vt si neque per alterutram litigantium partem, nec per iudices steterit, quo minus lis suo Marte decurrat, sed per patronos causarum, licentia detur iudici. Translatum videtur ab Imperatoribus, qui suis ipsorum auspiciis, et copiis bellum sustinent, siquidem Plautus etiam, Meis copiis, dixit, pro meo Marte. Sapiunt proverbium etiam illa, Vario Marte, Dubio Marte, Iniquo Marte. Huic adagio pene diuersum est illud, quod alibi retulimus, ou)k a)/neu qhse/ws2, id est, Non absque Theseo.

Nequidquam sapit, qui sibi non sapit.

SENTENTIA vel hodie vulgo frequentissime iactata, frustra sapere, qui sibi non sapiat. Plato in Hippia maiore, *kai\ polloi=s2. inquiens, sundokei=, o(/ti to\n sofo\n, au)to\n au(tw=| ma/lista dei= sofo\n ei)=nai. id est, Idem itidem et plerisque videtur, quod oportet eum, qui sapiat, ipsum sibi maxime sapientem esse. Vsurpat et Cicero in epistola quadam ad Trebatium, ostendens ex tragoedia Medea sumptam: Et, quando, inquiens, coepi agere Medeam, illud semper memento:

Est autem versus trochaicus. Idem Epistolarum familiarum [perhaps: familiarium] libro 13. ad Caesarem Imperatorem: Itaque ab Homeri magniloquentia confero me ad vera praecepta *eu)ripi/dou:

Quem versum senex Praecilius laudat egregie. Idem lib. de Diuinatione 1. citat ex Ennio in astrologos, Qui sibi ipsimet non sapiunt, alteri monstrant viam. Quibus diuitias pollicentur, ab his drachmas ipsi petunt. Citatur a Luciano in Apologia:

Eundem Alexander torsit in Callisthenem, qui se moribus eorum, quibuscum viuebat, non accommodaret, sed praeseferebat, nihil eorum, quae illic gerebantur, sibi placere. Eaque libertas optimo viro attulit

exitium, cum Anaxarchus philosophus omnium adulatorum abiectissimus, haberetur in pretio. Huius generis est illud apud Suetonium:

Cantherium in fossa.

CANTHERIVM in fossa: rusticum proueribum: sed tamen e re militari natum. Hoc licebit vti, quoties quis ad id negotii trahitur, in quo nequaquam valeat. Aut vbi res vehementer erit impedita, periculosave. Refertur a T. Liuio, decadis tertiae lib. 3. Narrat autem, cum Fabius Capuam obsideret secundo bello Punico, Iubellium Tauream, inter equites Campanos nobilissimum, e Romanorum exercitu quemvis ad singulare certamen euocasse, ausumque prodire Claudium Asellium. Deinde, vbi diutius vterque alterum libero campo elusisset, Campanus in cauam viam descendere iussit, alioqui equorum, non equitum fore certamen. Eo cum Romanus, re, quam verbis, ferocior, exemplo descendisset, rursum elusit Taurea sermone, qui postea in rusticum versus est prouerbium: Minime scis, inquiens, cantherium in fossa? Qanquam ex Liuianis verbis parum liquet adagii sensus, tamen coniecturis facile deprehenditur. Pugnat autem cum illo, quod alibi dicemus: to\n i(/ppon ei)s2 pedi/on, id est, equum in planiciem. Etenim, quemadmodum plurimum valet equus in planicie, ita minime valet in fossa.

Tantali talenta.

*ta/lanta tanta/lou, id est, Tantali talenta. De immensis opibus. Nam Tantalus Phryx ob luculentas diuitias in fabulam hominum venit, ita vt fingatur et apud inferos similie quiddam pati, cuiusmodi solent inter congestas opes tenaces isti diuites. Horatius:

Tantalus a labris sitiens fugientia captat
Pocula, quid rides? mutato nomine, de te
Fabula narratur.

Ostendit, allegoriam figmenti ad diuites sordidos pertinere. Vsurpatur adagium a Platone in Euthyphrone. Suidas ait esse et apud Epicharmum, et apud Anacreontem. Effertur et ad hunc modum, cum venusta quadam vocum allusione: ta/lanta tanta/lou talanti/zetai, id est, Tantali talenta talentizat: hoc est, librat, et accumulat. Porro, Tantalum praediuitem fuisse, testatur vel illud ex tragoedia carmen apud Plutarchum, libro De exilio.

Idem alibi ingentes diuitias, plou=ton tanta/leion appellat, id est, opes Tantalicas, Antiphanes apud Athenaeum lib. 6.

*oi(=an pot' e)/xe kai\ qri/bwn o( tanta/lou
*malako\n tala/ntois2 e)ktalantwqei\s2 a)nh\r.

Qualem olim habebat et Thribon, qui molliter
Exutus est ipsis talentis Tantali.

Pelopis talenta.

*mh/ moi ga=n pe/lopos2, mh/ moi xru/seiwa ta/lanta
*ei)/h e)/xein, mhde\ pro/sqe qe/ein a)ne/mwn.

Porro talentum apud Atticos, maxima pecuniae summa erat. Talentum minus valebat libras sexaginta, talentum magnum octoginta. Vnde illud in Phormione:

Midae diuitiae.

*mi/dou plou=tos2, kai\ mi/dou plousio/teros2 id est, Midae opes, et Mida locupletior: in prouerbium abierunt, propter immensas eius regis opes, quae fabulis quoque compluribus fecere locum. Statius in Surrentino Pollii:

Fuit hic Midas Phrygiae tyrannus, cui, iuxta poetarum figmenta, concessum a diis est, vt, propter Bacchum hospitio acceptum, quod vellet, optaret; accepturus quidquid optasset. Optauit, vt, quidquid corpore contigisset, protinus [correction of the transcriber; in the print protinns] in aurum verteretur. Historicorum literis proditum est, huic puero dormienti formicas in os grana tritici congessisse: respondisse augures, omnium mortalium illum ditissimum futurum, atque ita euenisse. Huic Plinius primum attribuit locum inter insigniter diuites, lib. 33.

Non omnino temere est, quod vulgo dictitant.

APVD Aristotelem vsurpatur prouerbii vice, et apud eruditos iam olim in prouerbium abiit nobilis illa Hesiodi sententia: h(\n a(/pantes2 a)/|dousi, quemadmodum ait Aristides in defensione Periclis, quae dicit, non vsquequaque irritum esse solere, quidquid rumore populi iactatum fuerit. Ea est in operis volumine secundo, cui titulus, Opera et dies:

*deinh\n de\ brotw=n u(paleu/eo fh/mhn.
*fh/mh ga/r te kakh\ pe/letai, kou/fh me\n a)ei=rai
*rei=a ma/l', a)rgale/h de\ fe/rein, xaleph\ d' a)poqe/sqai.
*fh/mh d' ou)/tis2 pa/mpan a)po/llutai, h(/ntina polloi\
*laoi\ fhmi/zousi, qeo\s2 nu/tis2 e)sti\ kai\ au)th\.

Rumores hominum cures vitare molestos.
Fama malum est, oritur, surgitque facillima: verum
Difficile hanc perferre, graue est, sedare coortam.
Nam non vlla quidem prorsum perit irrita fama,
Per populos quaecunque volat, quia numen et ipsa est.

Potest bifariam accipi sententia: nimirum aut non plane falsum videri, quod plurimis est in ore, quodque populi consensus approbat: aut non prorsus aboleri posse rumorem etiam falsum, qui iam in vulgus dimanarit. Proinde admonet, vt solicite caueamus, ne vel falso per temeritatem in fabulam vulgi venire contingat. Quod autem famam deam dixit, cum Homero sensit, qui compluribus locis o)/ssan suam inducit. sic enim deam ipsam appellat. Et hunc aemulatus Virgilius in quarto Aeneidos:

Domum cum facis, ne relinquas impolitam.

CVM nulla huius poetae sententia non cesserit in pouerbium, tamen eas libentius recensebimus, quae, propter aenigmatis inuolucrum, propius accedunt ad speciem prouerbialem: quod genus est illa ex eodem, quem modo citauimus, libro.

*mhde\ do/mon poiw=n a)nepi/ceston katalei/pein,
*mh/ toi e)fezome/nh krw/zh| lake/ruza korw/nh.

Neue domum fabricans, linquas mutilamque, rudemque,
Ne forte insideat cornicans garrula cornix.

Proculus interpres admonet locum hunc bifariam accipi. Quibusdam videri, monere poetam, vti quisque domicilium ante hyemem absoluendum curet, ne tum non habeat, quo depellat frigoris molestiam. Hyemem enim cornicis indicatam symbolo, videl. auis hybernae. Porro, cum semper alias, tum maxime mensibus hybernis oi)=kos2 fi/los2, oi)=kos2 a)/ristos2, id est, Est grata domus, domus optima: quemadmodum in prouerbio est. Alii putant significatum, aedificium semel institutum, non oportere semiperfectum relinquere, ne vulgo risui sis: et, qui praeterierint, obloquantur, carpantque leuitatem tuam, qui, quod coeperis, non absoluas. Eam autem obtrectantium petulantiam per cornicem voluit indicare poeta: nempe auem garrulam, et obstreperam: vt hinc etiam verbum prouerbiale ductum sit, krw/zein. At ipsi Proculo magis probatur, vt kaqolikw=s2 accipiamus, vnicuique negocio, quod semel instituerimus, finem idoneum imponendum, vt nihil omnino desideretur, et vbique connitendum ad perfectionem. Id quo longius auocabitur a simplici sermone, hoc venustiius fiet, et magis prouerbiale. Veluti si quis adhortetur aliquem, ne literarum studium deserat, sed laudabiliter institutis summam imponat manum, ne vulgo ludibrio sit, quod a bene coeptis destiterit, Hesiodium hoc obiiciens.

Ne a chytropode cibum nondum sacrificatum rapias.

Indicat et M. Tullius, irreligiosum fuisse, cibum e patella edere. Scribit enim ad hunc modum libro de Finibus secundo: Atqui reperiemus Asotos primum ita non religiosos, vt edant de patella: deinde ita mortem non timentes, vt illud in ore habeant ex Hymnide. Mihi sex menses satis sunt vitae septimum orco spondeo. Est autem versus trochaicus. Suet. in Vitellio prodit, eum illum adeo non profundae modo, verum etiam intempestiuae fuisse gulae, vt ne in sacrificio quidem vnquam, aut vllo itinere temperarit, quin inter altaria ibidem statim viscus et farra e foco pene rapta manderet, circaque viarum popinas fumantia obsonia, vel pridiana, atque semesa. Quantum ad simplicem attinet sensum, docet, ne ritu pecudum ad cibum capiendum irruamus, sed ita demum edamus, si prius inde primitias diis immolauerimus. Antiquitus enim, vt auctor est in Symposiacis

Plutarchus, inter res sacras habebatur et mensa quotidiana. proinde cibum sumturi, diis consecrabant ta\s2 a)parxa\s2, hoc est, primitias: ac deinde non indecore, neque tumultuanter, sed religione quadam ad conuiuium accedebant lotis manibus, non aliter, quam ad sacrum epulum. Qui mos et hodie durat apud bene moratos Christianos. Sed prouerbialius fiet, si intelligamus, non esse spoliandos, nec inhumanius expilandos ministros, aut seruos nostros, verum et illis aliquam pecuniae portionem relinquendam, quo viuant. Fortassis quadrauerit et in hos, qui praepropera auiditate commodum auferre student, prius quam oporteat: et quodammodo messem facere, prius quam maturuit seges: veluti si quis legatum, aut promissum statim e vestigio flagitet, cum ciuilius sit in dies aliquot silere: aut si quis, modo nactus imperium, protinus incipiat populum exactionib. spoliare: aut si quis sponsam puellam, non expectata aetate, nec expectatis nuptiarum caeremoniis, properet amplecti. Sumtum est a ritu sacrorum, in quibus olim epulabantur. Huc pertinet et illud, quod aibi retulimus ex Athenaeo libr. nono, a)po\ thga/nou, id est, a patella frixoria. Libro sexto refert hunc senarium ex Pherecrate:

Quidam pro lopade th/ganon dixere, quod Iones h)/ganon. Hinc composita a)pothgani/zein. Ita Phrynicus apud Athenaeum libro 6. h(du\ d' a)pothgani/zein a)/neu sumbo/lwn id est, Iucundum est a sartagine tollere sine symbolis, id est, si nihil sit soluendum, et si id liceat immuni. Rursus alias apud hunc ipsum ex Archestrato: a)farpa/zousa o)beli/skou. id est, Rapiens a veru. De muliere, quae sacra nondum immolata deuorare dicta sit: Apud eundem lib. 6. Anaxandrides:

*tw=n zwgra/fwn me\n h( kalh\ xeirourgi/a,
*)en toi=s2 pi/naci kremame/nh qauma/zetai.
*au(/th de\ semnw=s2 e)k lopa/dos2 a)rpa/zetai
*)apo\ tou= tagh/nou t' eu)qe/ws2 a)fani/zetai.

Pictoris opera pulchra, tabula pensili
Spectantur, ac spectata sunt miraculo, at
Rapiuntur haec e lopade pulchre, ac protinus
Redduntur ipsa euanida e sartagine.

In genere poterit accommodari ad quemvis, qui negotium irreuerenter, et illotis, vt aiunt, pedibus aggreditur.

Haec potior.

PLVTARCHVS in Problematib. Graecanicis prouerbium quoddam refert ad hunc modum. *)apo/ tinos2 e)r)r(e/qh to\ paroimiw=des2, au(/th kuri/a; di/nw o( taranti=nos2 strathgw=n, a)nh\r de\ w)\n a)gaqo\s2 e)n toi=s2 polemikoi=s2 a)poxeirotonhsa/ntwn au)tou= ti/na gnw/mhn tw=n politw=n, w(s2 o( kh=ruc a)nei=pe th\n nikw=san, au)to\s2 a)natei/nas2 th\n decia\n, a(/de, ei)=pe, krei/sswn. ou(/tws2 ga\r o( qeo/frastos2 i(sto/rhke. prosisto/rhke de\ kai\ o( a)pollo/dwros2 e)n r(uti/nw| tou= kh/rukos2, au(=tai plei/ous2 ei)po/ntos2, a)ll' au(=tai, fa/nai belti/ous2. kai\ e)pikuriw=sai th\n tw=n e)latto/nwn xeirotoni/an. Horum verborum hic ferme sensus, Vnde fluxit illud, quod prouerbii vice dicitur, Haec victrix? Dinon Tarentinus, ductor exercitus, vir apprime fortis, reique bellicae sane quam peritus, cum in concione dixisset sententiam, eaque ciuium

suffragiis esset reiecta: deinde praeco pronunciaret sententiam, quae vinceret, sublata dextera, haec, inquit, potior. Nam ad hunc modum retulit Theophrastus. Caeterum Apollodorus in Rhytino illud adiunxit, cum praeco respondisset, at hae sententiae numero plures sunt, Dinonem protinus subiecisse, sed hae meliores. Atque ita pauciorum sententiam fuisse promulgatam. Quibus ex verbis coniicere licet, ita vulgo dici solere, si quando significaretur consilium aliquod esse praestantius, et conducibilius, etiamsi pluribus secus videretur. Aut vbi, qui numero pauciores essent, facultate praeponderarent. Quod genus fuerit, vt res exemplis demonstretur. Maxima pars hominum voluptate, lucrisque felicitatem metitur, perpauci virtutem amplectuntur. Caue, ne quid te moueat multitudinis exemplum, au(/th ga\r krei/sswn. Imo nemo pene est in toto principis famulitio, qui tibi non bene velit: sed vnus tibi refragatur, qui tantum vbique valet, vt in ipsum fere principem agat tyrannum: Quare, si res e suffragiis penderet, viceras. Sed au(/th kuri/a. Porphyrion leuiter, ceu digito, prouerbium indicat, exponens eum locum in Horatianis Epodis:

Quanquam deprauate, sicut opinamur, legitur in multis exemplaribus kir)r(o/non ni/ka. Castigate legetur, ni fallimur, kar)r(o/nwn ni/ka, hoc est, praestantiorum victoria. Nam Oda concionalis est, ac fugam decerni iubet, communib. omnium suffragiis. Quod si fieri non queat, vt id, quod est optimum, multitudini probetur, saltem vincat ea sententia, quae sit potior, etiamsi paucioribus suffulta suffragiis. Ad id faciunt, quae Plato scripsit libr. de leg. 1. pulcherrimum esse victoriae genus, cum turba cedit potioribus [correction of the transcriber; in the print potioriribus]: et in decernendo magis spectatur pondus suffragiorum, quam numerus. Verba Platonis ex eo, quem diximus libro, sunt haec: e)n o(po/sais2 me\n ga\r oi( a)mei/nones2 nikw=si to\ plh=qos2 kai\ tou\s2 xei/rous2, o)rqw=s2 a)\n au(/th krei/ttwn te au)th=s2 le/goiq' h( po/lis2, e)painoi= to/ te a)\n dikaio/tata toiau/th| ni/kh|, tou)nanti/on de\, o(/pou ta)nanti/a, id est, Quibuscunque siquidem in ciuitatibus meliores qui sunt, ii vincunt multitudinem, ac deteriores: ibi respublica seipsa superior, recte dicetur, et huius victoriae nomine meritissimo laudabitur: secus autem, vbi secus accidit. Eodem respexit Plinius, cum quaeritur in Epistolis, numerari sententias, non expendi. Huc pertinet Liuianum etiam illud: Maior pars vicit meliorem. Indicat idem Homerus Iliados libro primo.

Neque vero praetereundum hoc loco, quod de Zenone philosopho memorat Diogenes Laertius. Zenon, cum videret Theophrastum magnifieri, laudarique, quod plures haberet auditores, ad hunc respondit modum: *)ekei/nou me\n xoro\s2 mei/zwn, o( e)mo\s2 [note: in the print u)mo\s2] de\ sumfwno/teros2, id est, Maior quidem est illius chorus, at meus melius consonans. Itaque locus fuerit adagio, siue cum negabimus spectandum, quam multis placeamus, sed quam bonis: siue cum suadebimus, id sequi oportere, non quod plurimis placeat, sed quod per se sit optimum factu, etiamsi paucissimorum calculis approbetur. Siue cum dicemus, vnius, aut alterius studium pluris aestimandum, qui vel opibus, vel gratia, vel auctoritate praepolleat, quam

multitudinis beneuolentiam, quae numero tantum superior sit, reliquis omnibus inferior. Quemadmodum apud Plautum quispiam contemnere se dicit minutos illos deos, modo Iouem vnum sibi propitium habeat. Nec absurde trahetur in vsum, quoties vna vis plus potest reliquis omnibus: vt si quis dicat: Haec causa plurib. probatur, pluribus fulcitur rationibus, nititur aequo, dictatur a legibus, verum altera kuri/a. Sic enim volo, sic iubeo. Nam omnia cedant necesse est, quoties rex huiusmodi promit oraculum, quale profert apud Homerum Agamemnon:

De cuiusmodi Lucianus in captiuo, kai\ to\ di/kaion e)n th=| xeiri\ tiqeme/nwn. id est. Qui ius in manu reponunt, quique ius in manu posuerunt. Pyrrhum e liberis quidam adolescens admodum, interrogabat, cuinam esset relicturus regnum. Is respondit, o(/s2 a)\n, inquit, u(mw=n th\n ma/xairan o)cute/ran e)/xh|. Quicunque vestrum acutiorem habet gladium. Id dictum Plutarchus in eius vita non arbitratur multum abesse ab illa tragica execratione.

In hos igitur, qui vi rem gerunt, et quibus, vt Ennius ait, ferro geritur res, quibus ius est in armis, et quibus leges inter arma silent, per ironiam recte torquebitur, au(/th krei/sswn, kai\ au(/th kuri/a. Nam Graecis ku/rios non solum dominum significat [correction of the transcriber; in the print signifieat], verum etiam eum, qui praeualet auctoritate. Et Suidas indicat concionem illis kuri/an dici, in qua soliti sint creati magistratus. Aristophanes in Acharnensibus kuri/an e)kklhsi/an appellat, in qua e)ku/roun ta\ yhfi/smata, id est, vincebant suffragia. Nonnunquam ad rem refertur, vt apud Euripidem in Iphigenia Aulidensi,

Significat enim seruus, quanquam esset conditione inferior Menelao, tamen hoc se potiorem esse, quod iustiorem haberet causam. Non abhorret hinc, quod M. Tullius dixit in Pisonem: Sed omitto, vt sit factus vterque nostrum. Sit sane fors domina campi.

Delius natator.

*dh/lios kolumbhth\s2, Delius natator. Olim vulgo dicebatur admodum natandi peritus, quique posset in summa natare aqua. Natum adagium, aut certe factum illustrius ex Socratis apophthegmate. Cum enim huic Euripides librum obtulisset Heracliti, cui cognomen additum skoteinw=| propter affectatam scriptorum obscuritatem, rogaretque, cuiusmodi videretur, respondisse fertur hoc pacto, *(\a me\n sunh=ka gennai=a, oi)=mai de\ kai\ a)\ mh\ sunh=ka, plh\n dhli/ou dei=tai kolumbhtou= ei)s2 to\ mh\ a)popnigh=nai e)n au)tw=|. id est. Quae quidem intellexi, praeclara: arbitror autem et ea, quae non intellexi: quanquam natatore Delio opus, vt ne quis in eo praefocetur. Haec Socrates, alludens simul et ad prouerbium, et ad Heracliti sensus nimium abstrusos, ac profundos: vt, nisi natator insigniter peritus contigisset, periculum esset, ne lector in eo libro suffocaretur,

mergereturque. Laertius in Heraclito refert hoc dictum ad Cratetem quendam, qui primus Heracliti librum de natura Graecis inuexerit, et hoc elogio commendarit.

Dicendo dicere discunt.

*)ek tou= le/gein to\ le/gein pori/zetai, id est, Dicendo consequimur, vt dicamus. Syrianus, Hermogenis interpres, Euagoram sophistam taxat, qui dicendi facultatem non putarit ratione, sed vsu duntaxat constare, fierique, vt dicendo consequeremur dicendi facultatem. *)aciou=ntos2 de\, inquit, kata\ th\n surfeth\n paroimi/an, to\ le/gein e)k tou= le/gein pori/zesqai. id est, Existimantis, iuxta vulgare prouerbium, dicendi facultatem dicendo contingere. Vsurpauit et M. Tull. lib. 1. De oratore, In quo, inquit, fallit eos, quod audierunt, dicendo homines vt dicant efficere solere. Verumetiam illud dicitur, peruerse dicere, homines peruerse dicendo facilime consequi. Plinius libro Epist. 6. Video etiam multos paruo ingenio, literis nullis, vt bene agerent agendo consecutos. Latius autem patet adagium, nempe ad cuiusvis rei peritiam, quam potissimum vsus suppeditat, optimus rerum omnium magister. Proinde prouerbiales erunt omnes id genus: fabricando fabricam disces, canendo musicam, militando militarem artem, scribendo disces scribere.

Multi, bonique.

*polloi\ ka)gaqoi\, i. Multi, bonique. Prouerbiali figura dicebatur olim. Translatum a ritu sacrorum, in quibus sacrificulus rem diuinam facturus dicebat, ti\s2 th=| de\, i. Quis hic? Dein qui aderant, respondebant, polloi\ ka)gaqoi\. i. Multi et boni. Atque haec partim ominis causa dicebantur: oportebat enim in sacris eu)fhmei=n, hoc est, bene ominata dicere: partim, vt, si quis esset sibi conscius admissi piaculi, discederet a mysteriis. Plutarchus in Symposiacis, *)/epei ma/rture/s2 ge tw=| pla/twni polloi/ t' a)gaqoi/ te pa/reisin. id est. Quandoquidem Platoni testes adsunt multique bonique. Sed de hoc ante meminimus, Quo quidem allusit et Aristides in Pericle, *)all' w(/s2 g' a)\n ei)=s2 tw=n kalw=n ka)gaqw=n a)nepi/fqonon au)tw=| kai\ kaqara\n th\n marturi/an a)pe/dwke. id est. Verum velut vnus e numero honestorum, ac bonorum, citra inuidiam, ac purum illi reddidit testimonium. Quin etiam Homericum illud iam prouerbii vice receptum est, *hu/s2 teme/gas2 te. Magnusque bonusque. Est subinde et apud Aristophanem. Prouerbium igitur locum habuerit, quoties aut testes, aut iudices, aut conuictores significamus idoneos, ac neutiquam reiiciendos.

Heroum filij noxae.

*)andrw=n h(rw/wn te/kna ph/mata. id est, Virorum heroum filii noxae. Veteribus illud obseruatum fuit, praestantium virorum filios multum a progenitorum moribus abfuisse. Vnde et Demosthenes dixit, *tw=n a)gaqw=n a)ndrw=n w(/sper ei)marme/nh ei)/h, fau/lous2 a)pobai/nein tou\s2 u(iou\s2. id est, A viris egregiis, perinde quasi fato quodam id accidat, improbos proficisci filios. Quae quidem Demosthenis sententia refertur ab Aristide in Cimone. Interpres, quisquis is fuit, homo nec indiligens, nec indoctus, hoc loco prouerbium citat, quod modo retulimus. Manet et hodie vulgatus iocus: ex sapientissimis patribus stultissimos propagari liberos. Euripides in Heraclidis, generaliter hanc sententiam ad omnes mortales retulit.

*(/ena ga\r e)n polloi=s2 i)/sws2
*eu(/rois2 a)\n o(/s2 tis2 e)sti\ mh\ xei/rwn patro\s2.

*pau=roi ga\r toi pai=des2 o(moi=oi patri\ pe/lontai,
*oi( ple/ones2 kaki/ous2, pau=roi de/ te patro\s2 a)rei=ous2

Aequat rara patrem soboles, sed plurimi ab illis
Degenerant, pauci superant probitate parentem.

Declamat hoc argumentum Aelius Spartianus in Seuero Caesare, multis exemplis declarans: ita fere vsu venisse, vt viri, seu virtute, seu literis, seu fortunae indulgentia insignes, aut nullos omnino liberos habuerint, aut tales reliquerint, vt magis ex vsu rerum humanarum fuerit, illos absque liberis decedere.

Nunquam ex malo patre bonus filius.

EVRIPIDES hanc sententiam prouerbio celebrem fuisse testatur, ex malo patre non progigni bonos liberos:

*feu= feu=, palaio\s2 ai)=nos2 w(s2 kalw=s2 e)/xei.
*ou)k a)\n ge/noito xrhsto\s2 e)k kakou= patro\s2.

Heus heus, vt illud dictitant recte, probum
Patre ab improbo non posse nasci filium.

Adstipulatur huic dicto prouerbium illud: kakou= ko/rakos2 kakon w)o/n, i. Mali corui malum ouum. Item illud Theognidis.

Alio relinquente fluctu, alius excepit.

ARISTIDES in Themistocle: *qemistokle/a de\ ta\deu/tera a)ei\ tw=n prote/rwn mei/zwna e)cede/xeto, kai\ to\ th=s2 paroimi/as2 au)tw=| perieisth/kei, to\ me\n ga\r e)/lipen au)to\n ku=ma, to/d' e)gkatela/mbanen, e(/ws2 diech=lqe dia\ tw=n trikumiwn nikw=n. id est, Themistoclem posteriora semper maiora prioribus excipiebant, atque illud, quod prouerbio dicitur, illi accidit [correction of the transcriber; in the print accicidit]: Nam haec illum reliquit vnda, illa vero excepit, donec per tricymias victor euasisset. Videtur autem versus fuisse prouerbialis, quam Aristides ad vsum suae sententiae nonnihil detorsit. Legit integre ad hunc modum:

Sumpta metaphora a periculose nauigantibus, qui semper post vnius impulsum fluctus, alium expectant, succedentibus inuicem procellis. Atque etiam numerant vndarum insultus, periclitantes nautae. Nam decimam quanque maxime formidant, quam veteres decumanam appellabant. Graeci grauissimas illas procellas, trikumi/as2 vocant. Nec inconcinne deflectetur ad incursus malorum, cum, vt fere fit, calamitas calamitati succedit, iuxta prouerbialem illum versiculum:

Duobus pedibus fugere.

*)ek duoi=n podoi=n katafeu/gein. id est, Duobus pedibus confugere. Aristides in oratione Panathenaica: kai\ mh\n au)to\ tou=to prw=ton, to\ pa/ntas2 tou\s2 e)n xrei/a| bohqei/as2 katafeu/gein e)pi\ th\n po/lin,

w(/sper e)k duei=n podoi=n w(s2 a)lhqw=s2, kai\ mhdemi/an tw=n a)/llwn po/lewn o(ra=n, me/ga kai\ fanero\n su/mbolo/n e)sti, kai\ sthlhs2 a)/meinon, tou= proe/xein eu)qu\s2 e)c a)rxh=s2. id est, Atqui primum illud ipsum, quod quibuscunque opus esset auxilio, ad hanc confugerent ciuitatem, plane tanquam duobus pedibus, neque vllam aliam reliquarum ciuitatum respicerent, magnum, et euidens argumentum est, ac monimentum columna praestantius, eam protinus ab initio praecelluisse. Is, qui scholiis quibusdam, haud quaquam contemnendis, hunc auctorem illustrauit, admonet, prouerbium ductum ab iis, qui festinant cursu, vt non dissimile videatur illi, a)mfote/rais2 xersi\n, i. Ambabus manibus, quo prouerbio sedulitatem, celeritatemque peragendi negotii significamus. Vel a nauigantibus, perinde quasi dicas, duobus clauis. Nam gubernaculum nauis pedem appellant, quod eo nauis, cum huc atque illuc vertitur, velut ingredi videatur. Itaque confine fuerit illi, quod alibi diximus, e)pi\ duoi=n o(rmei=n. Vt alterutrum sensum accipiamus, aut summo studio, summaque celeritate illos ad vrbem confugere solitos, aut tutissimum illic omnium receptaculum fuisse. Quamquam Aristophanes e)n o)/rnisin, ad celeritatis significationem retulit, cum ait:

Interpres admonet, a nauibus sumptum, secundo vento currentibus: sensum autem esse hunc: Summa vi, summoque conatu.

Quis aberret a ianua.

*ti\s2 a)\n qu/ras2 a(ma/rtoi, id est. Quis aberret a ianua? Dici solitum, vbi quis penitus aberrat a vero, totoque fallitur iudicio. Vsurpatur ab Ariftotele tw=n meta\ ta\ fusika\ lib. 2. ipsa statim in fronte: et in omnibus quidem exemplaribus, quae videre contigit, qu/ras2 per u scriptum reperitur. Praeterea ianuam vertit Argyropylus, nec malus interpres, nec philosophus cuiquam aspernandus. Ad haec Auerrois, hunc enarrans locum, palam declarat sese de ianua sensisse. Denique in commentariis Alexandri Aphrodisei, consimili modo qu/ras2 inuenitur. Quod si quo modo fas esset, a tot exemplaribus, a tantis auctoribus dissentire, nobis quidem magis probabilis lectio videatur, si qh/ras2 legatur per h, non per u. Quod autem qu/ras2 irrepsit, mirandum non est. Primum, quod perfacilis erat lapsus vnius literulae deprauatione. Deinde metaphorae ratio magis obuia, magisque ad manum sita, fieri potuit, vt doctis etiam philosophis imposuerit. Quippe quibus fabula non perinde nota fuerit, vt communis illa similitudo de domus ingressu, deque primis cognitionis principiis. Postremo de codicum inter se consensu nequaquam mirandum videbitur iis, qui sunt vel mediocriter in pensitandis, conferendisque codicibus exercitati [correction of the transcriber; in the print exexcitati]. Fit enim saepenumero, vt vnius archetypi mendum, modo veri fucum aliquem praeseferat, in vniuersam deinde veluti posteritatem librorum propagetur, *kai\ pai=das2 pai/dwn kai/ toi meto/pisqai ge/nwntai. Neque vero haec dicuntur, quod hac de re, si quis forte diuersum sentiat, digladiari velimus, vel quod hoc sit ab nostro instituto alienum, vel quod non ignoremus, quam lubrica, plenaque discriminis res sit, in tantis auctoribus quidquam

immutare. Tantum coniecturas, quibus adducimur, in medium afferemus. Quae si cui videbuntur idoneae, nostrae subscribet opinioni: sin minus, veterem sententiam hoc iam obtinebit libentius, quod etiam in dubium vocata vicerit. Primum igitur omnium nobis scrupulum haud mediocrem iniecit vetustissimus simul, et emendatissimus codex orationum Aristidis rhetoris, in quo non solum qh/ras2 inuenimus scriptum, verum etiam indicatam fabulam, antiquissimam, pariter et auctorem, vnde prouerbium hoc Aristotelicum, ni fallimur, dimanarit. Igitur Aristidis in oratione, cui titulus, Pericles, verba sunt haec: *ou)kou=n pri/n tina tw=n a)ntipa/lwn e(lei=n e(/na tw=n fi/lwn qhreu/sas2 a)/geis2, kai\ pe/ponqas2 tauto\n tw=| pinda/rou phlei=, o(\s2 th=s2 qh/ras2 dih/marte, kai\ to\n eu)ruti/wna fi/ltaton o)/nta au)tw=| prosdie/fqeire. id est. Itaque, priusquam aduersariorum quempiam ceperis, vnum ex amicis venatu nactus adducis. Atque idem accidit tibi, quod apud Pindarum Peleo, qui aberrans a fera, quam petebat, Eurytionem, quem sibi carissimum habebat, interemit. Adstipulantur hoc loco scholia, quae extant in hunc auctorem, nullo quidem certo titulo, veruntamen sicuti res indicat, hominis nec indiligentis, nec indocti. Proinde non grauabimur, et huius adscribere verba, si quis forte fortuna requisiturus est, me/mnhtai, inquit, e)n u(/mnois2 pi/ndaros2, o(/ti to\n eu)ruti/wna to\n tou= i)/routou= a)/ktoros2 pai=da e(/na o)/nta tw=n a)rgonautw=n, sunqhreu/onta a)/kwn a)pe/kteine phleu\s2. fi/lon de\ le/gei, e)peidh\ suggenh\s2 tou=tou h)=n, puleu\s2 ga\r pro/ qeti/dos2, qugate/ra a)/ktoros2 th\n polu/mhlon ei)=xe gunai=ka, o( de\ a)/ktwr path\r i)/rou, o(\s2 pai=da e)/sxe to\n eu)ruti/wna. i. Meminit in hymnis Pindarus, quem admodum Eurytionem Iri, cui pater Actor, filium ex Argonautis vnum, secum venantem imprudens occiderit Peleus. Amicum autem vocat, quod huic esset affinis. Nam Peleus ante Thetidem, Polymelam habuerat vxorem Actoris filiam. Porro Actor Iri pater erat, cui filius Eurytion. Proinde non dissimile veri videtur, ex Pindaro profectum adagium, quod tacito, sicuti fere facit, auctoris nomine vsurpauit Aristoteles, vt intelligamus illum th=s2 qh/ras2 diamartei=n, qui non solum feram ea parte non ferit, quam destinarat, verum toto aberrat captu, ne attingens quidem, quod appetebat. Iam vero neque postulamus, vt quisquam haec probet: nisi videbuntur cum Aristotelis sententia, vel ad amussim, vt aiunt, congruere. Disserit enim eo loco philosophus de rerum naturalium cognitione, quae sit eadem et facilis, et difficilis. Facilitatis illud argumentum adducit, quod ea nemini non aliqua ex parte contigit: difficultatis, quod exacte nulli. Neminem autem fuisse, qui nihil omnino veritatis in rerum cognitione naturalium attigerit, id prouerbio veluti fulcit, ti\s2 a)\n, inquiens, qh/ras2 a(ma/rtoi. Tanquam singulorum exactam tenere scientiam, perinde sit, quasi si quamcunque partem destinaris, eam citra errorem ferias. Rursum vbique labi, sit velut a toto corpore aberrare, et in aliud longe diuersum ceu telum deflecti coniecturam. Verum, quo curioso etiam Lectori, ac duspei/stw| fiat satis, ipsius Aristotelis, ex eo, quem diximus, libro, verba subscribentur, *(h peri\ th=s2 a)lhqei/as2 qewri/a, th=| me\n xaleph\, th=| de\ r(a|di/a. *shmei=on de\, to\ mh/te a)ci/ws2 mhde/na du/nasqai tuxei=n au)th=s2 mh/te pa/ntws2 a)potugxai/nein, a)ll' e(/kaston le/gein ti peri\ th=s2 fu/sews2, kai\ kaq' e(/na mhde\n, h)\ mikro\n e)piba/llein au)th=|,

e)k pa/ntwn de\ sunaqroizome/nwn ginesqai/ ti me/geqos, w(/s2 t' ei)/per e)/oiken e)/xein, kaqa/per tugxa/nomen paroimiazo/menoi, ti/s2 a)\n qu/ras2 a(ma/rtoi. tau/th me\n ei)/h r(a|di/a, to\ de/ o(/lon t' e)/xein kai\ me/ros mh\ du/nasqai, doiloi= to\ xalepo\n au)th=s2. id est. Veritatis consideratio partim difficilis est, partim facilis. Huius rei illud argumentum est, quod neque quisquam illam sit assecutus pro rei dignitate, neque rutsum omnino frustratus sit aliquis: sed cum vnusquisque aliquid de natura disserat, fit, vt vnusquisque per se nihil, aut paullum afferat ad illam momenti: verum ex omnibus in vnum collectis aliqua magnitudo confletur. Itaque, si res ad eum videtur habere modum, quemadmodum prouerbio dicimus, quis non attigerit ostium? hoc quidem nomine facilis fuerit. Caeterum habere totum, partem autem non posse, difficultatem illius declarat. In his philosophi verbis non apparet, quis locus sit ianuae. Verum illa similitudo principiorum et ostij, praebuit, ni fallimur, erroris ansam. Quin potius, a(marta/nein th=s2 qh/ras2 Aristoreles sentit eum, qui nulla ex parte consequitur, quod petit, id quod mox to\ o(/lon e)/xein, vocat, quasi confusim, ac generatim habere: cui contrarium to\ me/ros e)/xein facit, velut exacte tenere, et non solum feram vtcunque, sed hanc, aut illam belluae partem, quam maxime velis, attingere. Tametsi in hunc locum interpres tam multos affert sensus, vt nullum idoneum percepisse videatur. Idem admonet etiam lectionem aliam alijs placere. Quod quoties fit, protinus suboritur suspicio, mendum aliquod subesse. Alioqui a(plou=s2 o( mu=qos2 th=s2 a)lhqei/as2 e)/fu, id est, Simplex veritatis oratio, quemadmodum vere dixit Euripides. Iam vero telum illud restat potissimum, Alexander Aphrodiseus, qui, praeterquam, quod tota eius oratio nostrae sententiae palam suffragatur, nominatim etiam admonet, prouerbij metaphoram a sagittarijs esse ductam, quorum nemo solet a lato aberrare scopo, nimirum cuiusmodi est tota bellua, cum ab exili scopo nonnunquam aberrent. Sed praestiterit et huius verba eatenus subscribere, quatenus ad prouerbij pertinent explanationem: *dokei= de/ moi dia\ tou= me\n tou\s2 pollou/s2 te e)piba/llesqai le/gein peri\ au)th=s2, kai\ mhde/na au)tw=n pa/nth diamarta/nein, dei/knusqai to\ kata\ fu/sin h(mi=n ei)=nai, th\n de/ th\n pragmatei/an. dia\ de\ tou= mhde/na kat' a)ci/an ei)rhke/nai peri\ au)th=s2, to\ me/geqos au)th=s2 e)ndei/knusqai kai\ th\n xalepothta, kai\ o(/ti mh\ xrh\ pa/rergon poiei=sqai th\n zh/thsin au)th=s2. e)/xesqai me\n ga\r au)th=s2 xrh\, o(/ti h(mi=n e)sti\ kata\ fu/sin, mh\ pare/rgws2 de\, o(/ti e)sti\ xaleph\. protre/pei d' a)\n h(ma=s2 di' w(=n ei)/rhke, kai\ e)pi\ to\ mh/te katafronei=n au)th=s2 w(s2 r)a|di/as2 pa/nth, mh/te a)poginw/skein, w(s2 pa/nth xaleph=s2 w(st' ei)/per e)/oiken e)/xein kaqa/pertugxa/nomen paroimiazomenoi ti/s2 a)\n qh/ras2 a(ma/rtoi, o(\ti to\ pa/ntas2 ti\ u(gie\s2 ei)rhke/nai tou=s2 peri\ au)th=s2 le/gontas2 sumei=on a)\n ei)/h, tou= r(a|di/an au)th\n ei=nai e)/deice th=| paroimi/a| prosxrhsa/menos2 th=|, ti/s2 a)\n qh/ras2 a(ma/rtoi. h(\ le/getai. me\n e)pi\ tw=n eu)ko/lwn kai\ mhde/n xalepo\n kai\ dusa/reton e)xo/ntwn. ei)/rhtai de\ a)po\ tw=n tocotw=n, tw=n e)pi\ skopo\n toceuontwn. ou(=toi ga\r a)\n me\n steno\s2 o( prokei/menos2 h)=| skopo\s2 ou) r(a|di/ws2 au)tou= tugxa/nousin. a)|n de\ h)=| platu\s2, ou) xalepo\n to\ tou/tou tugxa/nein, dio\ kai\ pa/ntes2 tugxa/nousin r(a/|dion tou=to, id est. Videtur autem mihi quod permulti tentant de ea disserere, neque quisquam illorum omni ex parte fallitur, hoc argumento demonstrare, tractationem hanc nobis naturalem esse. At rursum, quod nemo pro dignitate, pleneque de illa sit locutus, ex hoc et amplitudinem illius, et

difficultatem argui posse. Simulque illud admonere, non oportere obiter, aut indiligenter vestigationem illius peragere: imo sectandam quidem esse, propterea quod ad eam natura propensi videamur: at rursum non oscitanter, eo quod sit difficilis. Atque his verbis adhortatur nos, vt eam neque contemnamus, tanquam omnino facilem, neque rursum per desperationem ab ea deterreamur, tanquam admodum difficili. Itaque si perinde videtur habere, quemadmodum proverbio dicimus, quis non attigerit ianuam? Quod omnes aliquid recte dixerint, quicunque de ea sunt locuti, id facilitatem illius arguere, adhibito proverbio demonstrat. Nempe illo, quis non attingat ostium? Quod quidem vsurpari consueuit, de rebus factu procliuibus, in quibus omnino nihil insit vel difficile, vel arduum. Sumptum est autem a sagittariis, ad scopum propositum iaculantibus. Siquidem ii, si scopus fuerit minutus, facile fit, vt fallant, neque feriant: sin autem amplus, haud difficile feriunt. Hactenus Alexandri verba retulimus, e quibus satis abunde liquet, qh/ras2 legendum, non qu/ras2. Quanquam totum hoc, quidquid est, eruditorum iudicio relinquimus. Etenim, si quis erit, cui ianua illa impendio placebit, habiturus est, quo suffragium suum non omnino absurde tueri possit. Haud enim scimus, an et antiquitus fieri soleat, quod hodie nonnullis in locis videmus, vt aggeres, qui scopum sustinent, a lateribus, atque item a tergo muris defendantur, superne imminente tecto, vt ingressus ille, qui patet, ianuae speciem habere videatur. Porro vehementer imperitus sit oportet, qui non solum non attingat scopum, aut aggerem, verum etiam ab ipso aberret ingressu, quem difficile non sit vel cuiuis attingere. Nobis tamen vero propius videtur, vt ad Pindaricam fabulam referatur adagium. Sed super hoc, quemadmodum diximus, docti pronunciabunt. Nos, commentatoris officio functi, sat habuimus, quod apud auctores invenerimus, quodque nobis videatur, id expendendum in medium proponere. Affine videtur huic proverbio, quod apud Platonem legitur in Phaedro: *lusi/as2 tou= panto\s2 h(ma/rthke. i. Lysias prorsum aberrauit. Allusit huc leuiter Lucianus in Timone, cum ait: Iouis fulmen; quod in Anaxagoram philosophum torserat, fallente manu, ab ipso quidem aberrasse, caeterum in Castoris ac Pollucis templum fuisse detortum. Nec abhorrent ab hac forma, Toto aberrare caelo, et Tota aberrare via, quae retulimus alias.

Salsuginosa vicinia.

*almuro\n geito/nhma id est, Salsuginosa vicinia. De sterili, agresti, atque inhumana vicinia dicebatur. Aristides in Themistocle: e)/stw to\ geito/nhma a(lmuro\n w(/s2 fasin id est, Sit salsa, vt aiunt, vicinia. Interpres adscripsit, adagium ex Alcmane Lyrico poeta sumptum. Plato lib. De legibus 4. ma/lage mh\ o)/ntws2, a(lmuro\n, kai\ ponhro\n geito/nhma id est, Haud sane vere; salsuginosa, malaque vicinia. Transferri potest vel ad negotium multi quidem laboris, at parum frugiferum, vel ad vicinos molestos. Traductum ab agris mari finitimis, qui plerunque solent ad culturam inhabiles esse. Proinde Virgilius etiam terram salsam, vt minime feracem, damnat. Ad haec videmus homines et ipsos litorales fere caeteris inhumaniores, tanquam immanitatis nonnihil ex immanissimo contrahant elemento.

Ad fractam canis.

*pro\s2 e)r)r(wgui=an a)/|deis2 id est, Ad fractam canis, subaudi, vel chordam, vel citharam. Suidas ostendit dici solitum de iis, qui frustra laborant. Antiquis mos erat ad citharam canere, in qua si qua chorda rupta sit, ad eam frustra vocem accommodes, cum illa non respondeat. Fabulam de cicada, fractae fidis vicem supplente, diximus alibi. Quanquam non inscite accommodabitur, vbi non respondetur officiis alicuius, aut vbi quis suadet obstinato, aut orat inexorabilem.

Vtre territas.

*askw=| h)\| a)ski/w| mormolu/ttesqai id est, Vtre terrere, siue terreri. Dici solitum, quoties inanem formidinem aut concipit aliquis aut incutit. Sumptum ab iis, qui vasorum inanium strepitu pauefaciunt pueros, aut alioqui formidolosos, vel potius qui vasorum huiusmodi sonitu propellunt aues, vt indicat in Auibus Aristophanes. Extat apud Diogenianum, atque huic finitimum putat, a)skw=| fauli/zein. Hesychius vnica dictione pronunciat, a)skwflauri/zein pro inani metu. Putat idem valere, th=| skia=| mormu/ssh| id est, vmbra territas.

Leonem larua terres.

*mormoluki/ois2 e)kfobei=s2 to\n le/onta id est Laruis terres Leonem. Apud eundem refertur. Conveniet de minis inanibus, ac terriculis deridendis. Quanquam, vt inquit Plinius, hoc tale, tamque saeuum animal rotarum orbes circumacti, currusque inanes et gallinaceorum cristae, cantusque etiam magis terrent, sed maxime ignes. Adagium vsurpat Seneca lib. 2.

Principatus Scyrius.

*arxh\ skuri/a id est, Imperium Scyrium. De frigido, tenuique regno. Scyrus insula, quam olim incoluere Pelasgi, et Cares, petricosa, et infrugifera, nec vllius bonae rei ferax. Suidas addit, quosdam referre proverbium ad Theseum, qui cum inuasisset ditionem Lycomedis, atque huius vxorem solicitasset ad stuprum, praecipitatus sit: vnde videtur saeuum imperium dictum principatus Scyrius. Legimus et de saxis Scyroniis, quod an ad hoc proverbium pertineat, nescimus. Iuxta priorem interpretationem adagium eleganter accommodabitur ad munus aliquod, vnde praeter inanem titulum, et molestam administrandi curam nihil emolumenti capitur. Auctor Zenodotus.

Post Lesbium cantorem.

*meta\ le/sbion w)|don id est, Post Lesbium cantorem. Hoc adagio significabant, aliquem non primas, sed secundas tenere partes. Finitimum illi, *ou)de\n pro\s2 th\n parme/nontos2 u(=n id est, Nihil ad Parmenonis suem, Lacedaemonicum proverbium, hac natum occasione, quemadmodum narrat Suidas: Cum Lacedaemoniorum res seditionibus tumultuarentur, consultum oraculum iussit, vti Lesbium cantorem accerserent. Accersitus itaque Terpander Lesbius, nimirum Antisseus, et ad Lacedaemonios missus. Is canendo sic illorum animos deliniuit, vt seditionem omnem sedaret, redactis in concordiam ciuibus. Qua ex re factum est, vt Lacedaemonii Lesbiis cantoribus primas in arte musica partes tribuerent, et si quem alium canentem audissent, protinus dicerent, meta\ le/sbion w)|do\n id est, Post Lesbium musicum. Zenodotus proverbium hoc citat ex Cratini fabula, cui titulus Chiron. Meminit huius adagii Plutarch. in commentario, quem inscripsit peri\ tw= u(po\ tou= qei/ou bradews2

timwroume/nwn. Nihil autem vetuerit, quo minus proverbium etiam ad rem deflectatur, veluti si quis affirmans quaerendam eruditionem, sed post paratam pecuniam, dicat, meta\ le/sbion w)|do\n.

Callippides.

*kallippi/dhs2 olim proverbio dicebatur, qui in moliendis negotiis, cum multa se facturum minaretur, nihil tamen conficeret: aut quemadmodum ait Terentius, qui sedulo mouens sese, nihil promoueret. M. Tull. ad Atticum, lib. 13. Quod ad me de Varrone scribis, scis me antea orationes, aut aliquid id genus solitum scribere, vt Varronem nusquam possem intexere. Postea autem quam haec coepi filologw/tera, Varro mihi denunciauerat magnam sane et grauem prosfw/nhsin. Biennium praeteriit, cum ille kallippi/dhs2 assiduo cursu nullum cubitum processerit. Quibus verbis Cicero notat M. Varronis tarditatem, qui, cum magnas quasdam spes ostenderet, re nihil vnquam absolueret. Suetonius Tranquillus in Tiber. Ad extremum vota pro itu ac reditu suo suscipi passus est, vt vulgo iam per iocum Callippides vocaretur, quem cursitare, ac ne cubiti quidem mensuram progredi, proverbio Graeco notatum est. Hactenus Tranquil. Parum autem liquet, vtrum omnis proverbii ratio sita sit in Callippidis cognomine, quod a pulchritudine equroum est dictum: an aliud quoddam fuerit proverbium, quod in Callippidem sit dictum: quemadmodum ex Suetonii verbis coniectura sumi posse videtur. Deinde, quis hic fuerit Callippides, cuius tardam celeritatem notarit adagium, non satis perspicuum est, nisi quod haud dissimile veri videtur accipiendum esse de Callippide tragoediarum histrione: cuius meminit Plutarch. in Apopht. Laconicis, his quidem verbis: *(\a de\ tou\s2 a)/llous2 e(w/ra qauma/zontas2, e)dw/kei mhde\ ginw/skein. kai\ pote\ kallippi/dhs2, o( tw= tragw|dopoiw=n u(pokrith\s2, o)/noma kai\ do/can e)/xwn e)n toi=s2 e(/llhsi, kai\ spoudazo/menos u(po\ pa/ntwn, prw=ton me\n a)ph/nthsen au)tw=| kai\ prosei=pen, e)/peita sobarw=s2 ei)s2 tou\s2 sumpa/rontas2 e)mbalw\n e(auto\n e)pedei/knuto, nomi/zwn e)kei=non a)/rcesqai/ tinos2 filofronh/sews2. te/los2 de ei)=pen, ou)k e)piginw/skeis2 me w)= basileu=, ou)k h)/kousas2 o(/s2 tis2ei)mi\, o( a)ghsi/laos2 a)poble/yas2 ei)s2 au)to\n, a)ll' ou)tu/ e)ssi kallippi/das2, o( deikhliktas2, ou(/tw de\ lakedaimo/nioi tou\s2 mi/mous2 kalou=si. Quorum verborum haec ferme sententia est. Quarum rerum admiratione reliquos teneri videbat, eas ipse ne cognoscere quidem videbatur. Evenit aliquando vt Callippides, tragoediorum histrio, multi nominis, atque opinionis inter Graecos, et ab omnibus in pretio habitus, primum illi fieret obuius, ac salutaret: deinde arrogantius inter reliquos regis assectatores admisceret sese, ostentaretque ratus futurum, vt ille prior aliquid comitatis inciperet exhibere. Tandem, cum diceret etiam, Non agnoscis me, rex, nec qui sim audisti? Agesilaus, contemplatus hominem. An non tu es, inquit, Callippides ille dicelicta? Nam sic appellant Lacedaemonii mimos. Haec Plutarchus. *dei/khlon autem apud Graecos simulacrum, ac repraesentationem, imitamenque significat, vt auctor est Eudemus. Vnde Lacedaemonii mimi vocabulum duxisse videntur, quod ipsum ent a)po\ th=s2 mimh/sews2, i. ab imitatione dictum est nobis. Licet igitur coniicere, Callipidem hunc, aut quisquis is fuit, ita gesticulationib. vti solere, vt cum mira agilitate moueri videretur, a loco tamen non discederet. Meminit huius nominis ent in Nebulis Aristoph. indicans eam vocem a)po\ tw= i(/ppwn esse deductam.

Balneator.

*balaneu\s2, id est, Balneator, siue balnei caupo. Id nominis vulgato conuicio dicebatur in hominem alienarum rerum plus satis curiosum. Propterea quod huiusmodi genus hominum, quoniam in otio viuit, neque suis negociis destinetur, aliena curare consueuit. Quemadmodum ille Damasippus Horatianus:

Plato libro De republica 1. videtur vsurpare in verbosos. Quanquam germana inter se vitia sunt, curiositas et garrulitas, teste vel Horatio:

Bacchae more.

*ba/kxhs2 tro/pon, id est, Bacchae more. De tetricis, ac taciturnis dictitari solitum, quod essent huiusmodi Maenades illae, Bacchico afflatae furore. Auctor idem Diogenianus. At Iuuenalis retulit ad vitam intemperantem.

A lasso rixa quaeritur.

SENECA de ira lib. 3. proverbium huiusmodi refert, A lasso rixa quaeritur: Aut, Lassus rixam quaerit. Quod in quem sensum antiquitus fuerit vsurpatum, non satis liquet. Quod si coniecturas sequi licet, apparet dictum in quosdam morosiores, et ad rixandum procliuiores, non quod offendantur, sed quod alioqui animo male affecti sunt, vt sunt difficiles ac submorosi, quibus fortuna adversa est. Sed ipsius Senecae verba subscribentur, ex quibus proverbii sensus hic colligi poterit. Ideo, quibus stomachus suspectus est, processuri ad res agendas maioris negocii, bilem cibo temperent, quam maxime mouet fatigatio, siue quia calorem inedia compellit, et nocet sanguini, cursumque eius venis laborantibus sistit, siue quia corpus attenuatum, et infirmum, incumbit animo. Certe ob eandem causam iracundiores sunt, valetudine aut aetate fessi. Fames quoque, et sitis, ex eisdem causis vitanda est. Exasperat enim et incendit animos. Vetus dictum est, A lasso rixam quaeri. Aeque autem et ab esuriente, et ab omni homine, quem aliqua res vrit. Nam, vt hulcera ad leuem tactum, deinde etiam ad suspicionem tactus condolescunt, ita animus affectus, minimis offenditur: adeo, vt quosdam salutatio, epistola, oratio, et interrogatio ad litem evocent. Nusquam sine querela aegra tanguntur. Hactenus Seneca. Huc pertinet, quod scribit Plinius lib. 22. cap. 24. Sic et in lassitudine proniores esse ad iracundiam, et in siti.

Gladiator in arena consilium capit.

GLADIATOR in arena consilium capit. Admonet, e re nata mutandum aliquando consilium, et tempori, quod aiunt, seruiendum. Refertur et hoc ab Annaeo Seneca lib. epist. ad Lucilium 3. Iam intelligis, inquit, educendum esse te ex istis occupationibus speciosis, et malis. Sed quomodo consequi possis, quaeris. Quaedam non nisi a praesente monstrantur. Non potest medicus per epistolas, cibi, aut balnei tempus eligere. Vena tangenda est. Vetus proverbium est,

Gladiatorem in arena capere consilium. Aliquid aduersarii vultus, aliquid manus mota, aliquid ipsa inclinatio corporis, intuentem monet. Quid fieri soleat, quid oporteat, in vniuersum et mandari potest, et scribi. Tale consilium, non tantum absentibus, sed etiam posteris datur. Illud autem quando fieri debeat, aut quemadmodum, ex longinquo nemo suadebit. Cum rebus ipsis deliberandum est. Hactenus ille. Caesar Commentario belli Gallici 5. Quod plerunque his accidere consueuit, qui in ipso negocio consilium capere coguntur. Dicimus et E re nata consilium capere.

Inelegantior Libethriis.

*)amouso/teros2 leibhqri/wn, id est, Indoctior Libethriis. Proverbialis hyperbole, quadrans in hominem admodum idiotam, et ab omni Musarum commercio prorsus alienum. A gentis huius agresti imperitia sumptum est proverbium. Tradunt enim Libethrios, musices, ac poetices, breuiter omnium elegantiorum disciplinarum stolidissimos contemptores fuisse, adeo, vt apud hos quidam occisum Orpheum existiment, quorum de numero Zenodotus est, qui Libethrios gentem Persicae scribit fuisse. Seruius Libethrum fontem quempiam esse credidit, vnde Virgilius in Melibaeo Musas Libethridas cognominarit. Plinius lib. 4. mentionem facit Libethrae fontis, quem constituit in Magnesia, quae Thessaliae regioni adiungitur. Solinus Libethrum vocat genere masculino. Strabo item libro Geographiae 9. Libethri meminit: Hoc in loco, inquit, consecrata est Musis aedes, fonsque Caballinus, et Libethridum spelunca nympharum. Qua ex re suspicari licet, eos, qui et Helicona, et Pieriam, et Libethrum, et Pimpliam eisdem Musis consecrarunt, Thraces extitisse. Pieres autem vocabantur, quibus extinctis loca haec Macedones nunc possident.

Domesticum thesaurum calumniari.

*to\n oi)/koi qhsauro\n [note of the transcriber: in the print: qusauro\n] diaba/lleis2, id est, Domesticum thesaurum calumniaris, siue traducis, hoc est, tua ipsius carpis, lacerasque. Similimum illi, quod alibi retulimus, Horatiano: Vineta propria caedere. Aristid. rhetor in Pericle: *to\n oi/koi qhsauro\n diaba/lloimen a)\n, ei) tau=ta diasu/roimen. id est, Domesticum thesaurum insimulabimus, siquidem istis obtrectabimus. Nullus autem sanae mentis, quae domi recondita habet, traducit ac reprehendit, sed suis quisque fauet, alienis inuidet. Conveniet et in illos, qui sua ipsorum arcana non celant.

Qualis vir, talis oratio.

ANNEVS Seneca in epist. quas scripsit ad Lucilium li. 20. Apud Graecos, inquit, in proverbium cessit, Talis hominibus fuit oratio, qualis vita. Graecum id proverbium extat apud Aristidem, in 2. Rhetoric. aduersus Platonem defensione: *ou)k a)postatei= de\ h( paroimi/a tou/twn h( le/gousa, oi)=os2 o( tro/pos2, toiou=ton ei)nai kai\ to\n lo/gon, kai\ pa/lin to\ e(/teron w(sa/utws2. id est, Non dissonat autem ab iis adagium, quo dicunt, cuiusmodi sunt mores, eiusmodi et orationem esse. Ac rursum: Qualis sit oratio, tales item esse mores. Ad eandem facit sententiam, quod inter Solonis apophthegma [correction of the transcriber; in the print apophtegma] commemorat Diogenes Laertius: to\n lo/gon ei)/dwlon ei)=nai tw= e)/rgwn. id est, Orationem factorum esse simulacrum. Persius 5. Satyra, sententiam hanc allegoria texit, cum ait:

--- Pulsu dignoscere cautus,
Quid solidum crepet, et pictae tectoria linguae,

Nimirum innuens, haud aliter animum hominis ex oratione spectari, quam vasa dignoscuntur crepitu, quem reddunt digito pulsata.

--- Sonat vitium percussa, maligne
Respondet, viridi non cocta fidelia limo.

Idque prouerbii non solum locum habet, cum improbum, aut probum virum arguit oratio, verumetiam cum ex stylo perpendimus ingenium cuiusque, omnemque mentis habitum ex ipsa dictionis ratione coniectamus. Etenim tumidi, stylus turgidus; abiecti, humilis; exanguis, asperi, scaber; amarulenti, tristis, ac maledicus; deliciis affluentis, picturatus, ac dissolutus. Breuiter omne vitae simulacrum, omnis animi vis, in oratione, perinde vt in speculo, repraesentatur, ac vel intima pectoris, arcanis quibusdam vestigiis deprehenduntur. Itaque Seneca Maecenatis delicias, ac mollitiem ex ipsa hominis dictione colligi scribit. Huc pertinet, quod socrates apud Platonem iubet loqui Charmidem, vt eum videat, nimirum hominem ex oratione aestimaturus. Idem in Gorgia negat se nosse Archelaum Perdicae filium, quod nunquam cum eo venerit in colloquium. At vulgo praedicant se nosse hominem, quem viderint tantum, cum animus hominis non perspiciatur, nisi ex oratione.

*(h yellh\ ou) pipteu/ei.

*(h yellh\ ou) pipteu/ei, id est, Balba non credit. Iocus prouerbialis, vbi quis sua mala conatur dissimulare, quae prae se fert, etiam cum dissimulat. Veluti, si quis neget se blaesum esse, idque ipsum non possit, nisi blaese dicere. Dictum est enim pitteu/ei pro pisteu/ei. Propterea, quod, qui linguae vitio laborant, in literis duabus, sigma, et rho, potissimum laborant. Refertur a Suida. Notatus est et Alcibiadis lambdacismus, qui pro r litera, l solitus sit pronunciare, non linguae vitio, sicut arbitramur, sed magis ob delicias. Apud Aristophanem in Vespis, vbi quispiam pro qe/wros2 qe/wlos2, proque ko/rakros2 ko/lakros2, dixisset, o(la=s2 qe(wlon: th\n kefalh\n ko/lakos2 e)/xei alter subiicit:

Nostris ipsorum alis capimur.

*toi=s2 au(tw=n pteroi=s2 a(lisko/meqa id est, Nostris ipsorum pennis capimur. Aristoph. in Auibus.

*tauti\ me\n h)|ka/smesqa kata\ to\n ai)sxu/lon,
*ta/d' ou)x u(p' a)/llwn, a)lla\ toi=s2 au(tw=n pteroi=s2.

Atque hic quidem coniecimus, iuxta Aeschylum,
Haec non ab aliis, imo pennis propriis.

Aeschylus autem, vt admonet interpres, in fabula, cui titulus Myrmidones, hoc prouerbium appellat, libustiko\n, quod ex apologo Libyco dictum sit. Fertur autem apologus huiusmodi, aquilam ictam sagitta, cum inspexisset iaculum ad imaginem pennarum effictum, imitatumque dixisse.

Vsus est hoc Athenaeus lib. 11. *kai\ tau=ta ou)x' u(p' a)/llwn, a)lla\ toi=s2 seautou= pteroi=s2 kata\ to\n qauma/sion ai)sxu/lon a(li/skh|, id est, Idque non ab aliis, sed tuis

ipsius alis caperis, vt egregius ille dixit Aeschylus. Conuenit in eos, qui ipsi praebent occasionem sui mali, vt Chremes Terentianus e)n e(auto\n timwroume/nw|, cum seruum hortatur, vt technam aliquam in Menedemum intendat, a quo mox ipse deluditur dolis.

Bonae fortunae, siue Boni genii.

*agaqou= dai/monos2, id est, Boni genii, vel bonae fortunae, subaudi, nomine, sermo est bene ominantis in re quapiam aggrediunda, quemadmodum et illud Persianum: Hoc bene sit. Itaque festiuius erit, cum ad iocum trahetur de eo, qui rem incoeptat, leuem quidem illam, sed perinde laborans quasi esset maxima. Velut si sordidus quispiam tandem vini cadum relineret, aut caseum diu seruatum aliquando proponeret a)gaqou= dai/monos2. Zenodotus et item Aristophanis interpres ostendit, prouerbium hinc esse natum, quod olim peracto conuiuio, sublataque mensa, meracum inferri consueuit. Isque calix a)gaqou= dai/monos2 id est, boni genii appellatur. Huius commenti auctorem citat Theopompum interpres Aristophanis in Vespis. Nec diuersum est, quod affert ex Apollodoro. Cui sententiae suffragari videtur Aristophanes in Equitibus.

Quanquam Athenaeus lib. Dipnosophist. 11. palam demonstrat, a lotione, qua coenati vtebantur, calicem inferri solere, qui dicebatur a)gaqou= dai/monos2. Qui sane mos hodieque durat Germanis. Id poculum ostendit dictum meta/niptron, quod a lotis manibus afferretur, qui mos et hodie diligenter seruatur apud Britannos. Antiphanes in Lampade:

Hunc calicem quisquis accepisset, praebibebat alteri cuipiam, vt idem auctor indicat. Erat autem mos apud veteres, vt propinantes, aut bibituri, deum quempiam, aut hominem ominis causa praefarentur, eumque gignendi causa proferebant. Quemadmodum apud Lucianum in Lapithis Alcidamus Cynicus, sponsae Herculis nomine propinat. Item Horatius:

Aliis magis placet hinc ductum adagium, quod antiquitus primus calix a)gaqou= dai/monos2 sit appellatus, eaque voce ominari soleant, ob Bacchum, ceu vernaculum, ac domesticum deum. Quin ent mensis cuiusque diem a primo proximum, a)gaqou= dai/monos2 appellitabant antiquitus. Fertur et apud Thebanos sacellum fuisse a)gaqou= dai/monos. Denique est et insula quaedam huius nominis in mari Indico, quemadmodum ostendit Stephanus. Plutarchus conuiualium

quaestiuncularum decade tertia, demonstrat antiquitus fuisse morem, vt non gustarent vinum, nisi prius libassent alicui de eo, quo potus illius ceu pharmaci, sibi innoxius esset, et salutaris. Atque Athenis quidem vndecimo mensis die immolabant vini primitias, eumque diem pithoegiam appellabant. Ast apud Boeotos septimo mensis ineuntis die, sacris peractis bono daemoni, gustabant ab exorto Zephyro, quod is ventus praecipue suscitet, moueatque vinum, adeo, vt, quod illum effugerit, videatur iam duraturum. Mensis autem is vocabatur prostath/rios. Aristides in Themistocle videtur ad hoc allusisse prouerbium, cum ait, *)alla\ kaqe/sth toi=s2 e(/llhsin a)nt' a)gaqou= dai/monos id est, Verum constitit Graecis boni genii vice. Quanquam hoc magis referendum ad id, quod alibi diximus, Bonus genius, et malus genius.

Ad aquam malus.

*)ef' u(/dwr kako\s2 id est, Ad aquam malus. In infimae sortis homines olim dicebatur, ac sordidissimis quaestibus addictos, propterea quod antiquitus infames habebantur, multoque omnium contemptissimi, qui litigantib. aquam subministrare consueuerunt. Nam alias admonuimus, veteres ad clepsydrarum mensuram in iudiciis dicere solitos. Infundebatur et certantibus per clepsydras aqua. Eam aquam tenues quidam, ac nullius frugis homines infundebant, dispensabantque. Porro, qui hoc ministerio fungebantur, Athenis habebantur reiecti, rei pariter, ac bonae famae indigi, non aliter, quam Romanis legibus notantur scenici, et aliorum publicorum certaminum ministeria quaedam. Est aliud huic confine, ba/ll' e)s u(/dwr, id est, aufer in aquam, id est, in malam rem.

Phocensium execratio.

*fwke/wn a)ra\, id est, Phocensium execratio. De iureiurando multis vinculis adstricto. Nam olim in foederibus, quo minus violarentur, adhibebant non solum promissa, dextras, et sacrificium, verum execrationes in caput eius, quicunque non staret pactis, id quod ex Euripide licuit colligere, cuius hi versus in Iphigenia Aulidensi,

*(/orkous2 suna/yai, deci/as2 te sumbalei=n
*mnhsth=ras2 a)llh/loisi, kai\ di' e)mpu/rwn
*spo/ndas2 karei=nai, ka'para/sasqai ta/ de.

Vt coirent iureiurando proci,
Atque inter ipsos iungerent dextras, ad haec
Adolenda diuum ponerent aris sacra:
Ac semetipsi adstringerent, diris ad id
Caput obligantes execrationibus.

Prouerbium autem, vt ad id redeamus, ab huiusmodi profectum est casu. Phocenses, Ioniae populus, olim communi populi consilio patrium solum reliquerunt, adacti deuotionibus, atque execrationibus quibusdam, ne quisquam de repetenda patria cogitaret. Itaque iuxta Dianae oraculum, Aristarcha duce, Galliam Narbonensem adierunt, ibique ciuitatem florentissimam Massiliam condiderunt. Cuius historiae mentionem faciunt, Herodotus lib. primo, Strabo quarto. Meminit et Horatius libro Epodon.

Forte quid expediat communiter, aut melior pars
Malis carere quaeritis laboribus.

Sed iuremus in haec, simul imis saxa renarint
Vadis leuata, ne redire sit nefas.
Neu conuersa domum pigeat dare lintea, quando
Padus Matina lauerit cacumina,
In mare seu celsus procurrerit Apenninus,
- Nouaque monstra iunxerit libidine
Mirus amor, iuuet vt tigres subsidere ceruis,
Adulteretur et columba miluio,
Credula nec flauos timeant armenta leones.
Ametque salsa laeuis hircus aequora.
Haec, et quae poterunt reditus abscindere dulces,
Eamus omnis execrata ciuitas.

Stephanus fwkai/an vrbem Ioniae facit, cuius denominatiuum fwkaieu\s2, iuxta Herodotum, kai\ fwkaeu\s2, et alteram eiusdem nominis in Mycala Cariae. Est autem et fwki\s2 Boeotiae regio, iuxta Parnassum, a quo denominatiuum fwkei=s2, kai\ fwkikoi\. Hoc idcirco visum est admonere, quod quidam affinitate nominum labi videntur. Siquidem a Phocaeis, siue Phocensibus Ioniae ductum est hoc prouerbium, a Phocicis Boeotiae natum est, quod alibi referemus, Phocensium, seu Phocidentium desperatio. Prouerbium refertur a Zenodoto.

Sybaritica oratio.

*subaritikoi\ lo/goi, id est, Sybaritici sermones. Hesychius narrat *)akwpo\n quempiam, Sybaritam opinamur, summo studio incubuisse, vt orationis quoque genus haberet lautum, et opiparum, hinc iocum prouerbialem ortum, vt oratio nitidior, et accuratior, Sybaritica diceretur. De luxu Sybaritarum in apparandis conuiuiis, dictum est in prouerbio, Sybaritica mensa. Sic et Asiaticum dicendi genus venit in prouerbium. Fit enim fere, vt, qualis vita, talis sit oratio. Congruet et in orationem arrogantem, atque ampullosam. Nam et fastus nomine notati sunt Sybaritae per plateas.

A linea incipere.

*)apo\ grammh=s2 a)/rxesqai id est, a linea incipere dicuntur, qui ab ipso rei exordio sumunt initium. Aristides sophista in Themistocle. *au(/th prw/th qemistokle/ous2 e)ce/tasis2 kai\ kri/sis2, e)nteu=qen o(/ra to\n a)/ndra a)po\ grammh=s2 a)rca/menos, id est, Hoc primum Themistoclis specimen, ac probatio. Hinc virum spectato, a linea exorsus. Is, qui in hunc auctorem addidit scholia, putat hoc prouerbium finitimum illi, a)f' e(sti/as2 a)rca/menos, id est, A lare exorsus: sed magis videtur cognatum illis, quae diximus alibi, A capite, A carceribus. Sic enim vocabant vnde primum emittebantur equi, quod ipsum et oppidum vocatur, auctore Festo. Sumta est autem metaphora ab his, qui cursu certant in studiis. Nam iis linea quaedam ducitur, ad quam ex aequo stent, donec currendi signum accipiant, vt ostendit Aristophanis interpres in eo, quem mox citabimus, loco. Tertullianus libro aduersum Marcionem primo: Age igitur ad

A carceribus.

*)apo\ balbi/dwn, id est, A repagulis, siue carceribus. Eandem habet sententiam cum eo quod proxime retulimus, Aristophanes in Vespis:

Id est, a)p' a)rxh=s2 eu)qe/ws2. Interpres ostendit, vt modo diximus, metaphoram mutuo sumptam a stadiis, in quibus carceres erant repagula quaedam, vnde cursus initium erat, quae Graeci balbi/das2, seu a)fethri/as2 appellant: iuxta has linea tendebatur, cui insistebant cursuri. Vnde frequentes illae apud Latinos etiam scriptores formulae, a carceribus ad metam, a meta ad carceres. Quae quidem exempla citauimus alibi.

Noua hirundo.

*ne/a xelidw\n, id est, Noua hirundo. Suidas hoc adagium citat ex Auib. Aristophanis, fallente sicut opinamur, memoria. Nam extat apud hunc poetam in Equitibus, his versibus.

*)echpa/twn ga\r tou\s2 magei/rous2, e)pile/gwn toiauti\,
*ske/yasqe pai=des2, ou)x o(ra=q', w(/ra, ne/a xelidw\n.
*oi( d' e)/blepon, ka)gw\n tosou/tw| tw= krew=n e)/klepton.

Etenim coquos ego fefelli, fatus haec ad illos:
Spectate pueri, non videtis ver, noua ecce hirundo:
Illi tuentur, interim autem sustuli ipse carnes.

Interpres admonet, prouerbiali figura dictum, ac perinde valere, quasi dicas initium veris, propterea quod id temporis appareat haec auis. Quemadmodum et Horatius:

Suidas ait, dici solere, quoties verba darentur alicui. Sumptum a ioco puerili. Nam hi, data opera, nouam hirundinem assimulantes videre sese, ostendunt aliis: deinde contemplantibus illis, et intentis, interim quod volunt surripiunt. Theognis apud Athenaeum lib. 8. declarat, Rhodiis solemne fuisse quotannis publicis votis inuitare hirundinem sub tempus vernum, quod illi xelidoni/zein appellabant, acclamantes in hunc modum: h)=lqe h)=lqe xelidw\n kala\s2 w(/ras2 a)/gousa kai\ kalou\s2 e)niautou\s2, id est, Veni, veni, hirundo, pulchra tempora adducens, ac pulchros annos. Proinde quadrabit in eos, qui falsa spe quapiam iniecta fallunt, ac nocent.

Iouis, et regis cerebrum.

*dio\s2 e)gke/falos2, id est, Iouis cerebrum: kai\ basile/ws2 e)gke/falos2, id est, Regis cerebrum. De cibo vehementer opiparo, ac suaui. Aut de molliter, delicateque. viuentibus. Clearchus apud Zenodotum scribit, opiparas epulas apud Persas, Iouis, ac regis cerebrum appellari. Athenaeus lib. 12. docet, Sardanapalum iis, qui voluptatem aliquam essent commmenti, Iouis, ac regis cerebrum apponere solitum, cibum, opinamur, exquisitum. Idem libr. 14. Iouis cerebrum inter secundae mensae delicias annumerat. Apud Apuleium in prima Apologia citatur Ennius.

Quid scarum praeterii, cerebrum Iouis pene supremi.
Nestoris ad patriam hic capitur, magnusque, bonusque.

Ephippus apud Athenaeum, dio\s2 e)gke/falon, id est, Iouis cerebrum inter secundae mensae lautitias commemorat. Idem cibum praelautum ne/ktaros2 a)/nqos vocat, id est, nectaris florem. Atque alibi vinum, th=s2 a)frodi/ths2 ga/la, id est, Veneris lac, ab Aristophane nominatum docet. Rursum alio in loco suaues cibos, th=s2 e(le/nhs2 brw/mata, id est, Helenae cibos dictos indicat.

Non mouenda moues.

*)aki/nhta kinei=s2, id est, Non mouenda moues. Quadrabit aut in eos, qui moliuntur a)du/naton aliquid, aut qui res sacras violant, aut qui pacta mutant, siue qui conuiciis incessunt eos, quibus ob auctoritatem debetur reuerentia. Zenodotus inde natum putat, quod fas non sit mouere neque aras, neque sepulcra, neque sacella, quibus reuerentia, quaedam ac religio debetur. Plutarchus in commentario De daemonio Socratis, scribit hanc vocem editam cuidam euocanti manes amici defuncti, ta\ a)ki/nhta mh\ kinei=n. Idem e)n tw=| e)rwtikw=| vsurpat in eum, qui receptam de diis opinionem conuellere videbatur. Meminit huius Plato libro De legibus 8. proferens legem, quam Iouis terminalis appellat, ne quis vicini ciuis, aut hospitis limites agrorum moueat, ne quis item vrbis, aut regionis pomeria moueat, malitque quisque saxum ingens mouere, quam exiguum lapidem, faedere, iureque iurando fixum, nomi/sas2, inquit, ta\ a)ki/nhta kinei=n a)lhqw=s2 tou=to ei)/nai id est, Existimans hoc esse vere, quod dicitur, non mouenda mouere. Idem lib. De legibus 11. e)pi\ polloi=s2 ga\r dh\ lego/menon eu)= to\ mh\ kinei=n ta\ a)ki/nhta. id est. Inter multa illud recte sane dicitur: Ne moueris non mouenda. Meminit et eiusdem operis libro tertio. Et in Epigrammate quodam ita legitur:

Plutarchus in libello De auscultando: e)piqumi/a kinou=sa xorda\s2 ta\s2 a)kinh/tous2 i. Cupiditas chordas mouens non mouendas. Idem peri\ th=s2 a)dolesxi/as2,

Simul enim respexit ad fabulam, siue mauis historiam, Delon antea fluitantem, postea fixam in gratiam Apollinis: Vnde Maro: Immotamque coli dedit, et contemnere ventos.

Neque mel, neque apes.

*mh/te me/li, mh/te me/lissas2. i. Neque mel, neque apes. In eos dici solitum, qui recusant incommodum ferre, quod sit cum commodo quopiam coniunctum. Veluti si quis apes, quod sint aculeatae, nolit perpeti, is nec melle quidem, quod optat fruetur. Res enim mortalium ita temperauerunt superi, vt semper incommoditas comes sit

commoditatum. Tryphon grammaticus in figuris hoc exemplum affert paroemiae, citatque ex Sappho poetria Lesbia:

Eodem pertinet illud Plautinum: Fortiter malum qui patitur, post potitur bonum. Idem obscurius quidem, sed tamen eleganter innuit Homerus, vt opinamur, per herbam moly, cui radicem nigram, florem lacteum attribuit, radicis nigrae symbolo laboris molestiam significans, qua peruenitur ad animi tranquillitatem, virtutis absolutae praemium.

Tussis pro crepitu.

*bh\c a)nti\ pordh=s2, Tussis pro crepitu. Dici solitum, quoties aliquis perplexus, aliud pro alio simulat. Veluti, si quis, in adulterae domo deprehensus, fingeret se quippiam mercatum venisse. Translatum ab iis, qui crepitum clara tussi dissimulant, quod genus homines etiam hoc tempore non raro magno cum risu deprehenduntur.

Cornicibus viuacior.

*upe\r ta\s2 korw/nas2 bebiwkw\s2, id est, Cornicibus viuacior. De vehementer annosis, prouerbialis hyperbole. Ab auis eius prodigiosa viuacitate sumpta, de qua ita scribit Plutarchus in commentario, qui inscribitur. *peri\ tw=n e)kleleipo/twn xrhsthri/wn, citans Hesiodum, sub persona Naidis, aetates animalium varias sic complectentem:

*)enne/a toi zw/ei genea\s2 lake/ruza korw/nh
*)andrw=n h(bw/ntwn, e)/lafos2 de/ te tetrako/rwnos
*trei=s2 d' e)la/fous2 o( ko/rac ghra/sketai au)ta\r o( foi=nic
*)enne/a tou\s2 ko/rakas2, de/ka d' h(mei=s2 tou=s2 foi/nikas2
*nu/mfai e)u+plo/kamoi, kourai\ dio\s2 ai)gio/xoio.

Ter tria secla hominis transmittit garrula cornix,
Quatuor at peragit cornicis tempora coruus.
Ceruinam aetatem coruus ter praeterit ater,
Coruinos annos nouies agit Indica phoenix.
Atqui crispicomae, soboles Iouis alma Tonantis,
Egredimur decies phoenicia secula nymphae.

Hos versus Hesiodios interpretatus videtur quidam, quisquis fuit. extat autem carmen inter reliquas Maronis appendices. Estque huiusmodi.

Ter binos, deciesque nouem superexit in annos
Iusta senescentum quos implet vita virorum.
Hos nouies superat viuendo garrula cornix,
Et quater egreditur cornicis secula ceruus.
Alipedem ceruum ter vincit coruus, at illum
Multiplicat nouies phoenix reparabilis ales.
Quem vos perpetuo decies praeuertitis aeuo
Nymphae Hamadryades, quarum longissima vita est.
Hi cohibent fines viuacia fata animantum,
Caetera secreti nouit Deus arbiter aeui.

Eandem hanc Hesiodi sententiam oppido quam commode, breuiterque reddit Plinius: Hesiodus, inquiens,

cornici nouem nostras attribuit aetates: quadruplum eius ceruis: id triplicatum coruis. Etiam si nonnullis auctoribus haec fabulosa videntur. Inter quos Aristoteles arbitratur homine nullum aliud animal esse viuacius, excepto vno elephanto. Martial.

Eodem pertinet, quod philosophus ille moriens, cornicibus inuidisse legitur longaeuitatem, quam natura negasset homini. Synesius in epistola quadam: *ei)ko/s2 e)sti korw/nhs2 e)niautou\s2 a)/rcai pa\r' h(mi=n, to\n dikaio/taton. id est, Consentaneum est, iustissimum principem, cornicis annis apud nos imperaturum esse.

Tithoni senecta.

*tiqwnou= gh=ras2, id est, Tithoni senecta. Fabulae tradunt Tithonum adamatum ab aurora in caelum sublatum fuisse, atque illius succo perfusum, ad tantam peruenisse senectutem, vt tandem optauerit, vt in cicadam verteretur. Lucianus in quodam dialogo: kai\ u(pe\r tiqwno\n e)/zh o( ge/rwn. id est, Atque vltra Tithonum viuebat senex. Huius Tithoni personam inducit Aristo Chius in libro de senectute, propter viuacitatis miraculum, vt testatur in Catone M. Cicero. Suidas adagium refert hunc in modum, kataghra/sais2 tiqwnou= baqu/teron. id est, Senescas Tithono profundius.

Nestorea senecta.

ITIDEM certe apud Latinos Nestoris anni in prouerbium abierunt, cui tres aetates attribuit Homerus in Odysseae tertio:

Tertiam aetatem indicans. Breuiter prouerbii faciem habebit, quidquid ab iis sumetur, qui insigni viuacitate fuerunt. Vt phoenice viuacior, quem Hesiodus scribit, nouem corui aetates viuere: et ceruo viuacior: coruo viuacior: et Tiresia viuacior, quem tragoedia fingit sex aetates hominum vixisse. Et Seribus viuacior, quos Graecis historiis proditum est, trecentos annos viuere. Quod genus exempla si quis desideret, legat Lucianum de Macrobiis, id est, longaeuis, et Plin. 7. libri caput quadragesimum octauum.

Vltra pensum viuit.

LEPIDVM est, quod ait Lucianus in Philopseude: u(pe\r ga\r to\n a)/trakton h)/dh bioi=, id est, Iam enim vltra fusum viuit: hoc est, viuit vltra fatalem diem. Allusum ad Parcarum fusos, quibus aeuum mortalium euolui fabulantur poetae. Quin et Philosophi metam vitae fatalem, periodum appellant, quam praetercurrere nulli fas sit.

Facile, cum valemus, recta consilia aegrotis damus.

IN Andria Terentiana ab adolescente non admodum cordato, cordatissima simul, et elegantissima sententia profertur. Facile, cum valemus, recta consilia aegrotis damus. Tu, si hic sis, aliter sentias. Ea nata

videtur ab oraculo Thaletis philosophi. Nam is, vt auctor est Laertius, interrogatus, quod nam esset difficilimum, respondit gnw=nai seauto\n, id est, nosse seipsum: quid facillimum, respondit a)/llw| u(poti/qesqai, id est alteri consilium dare. Comicus autem translationis gratiam admiscuit. Euripides in Alcestide:

*(apantes e)sme\n ei)s2 to\ nouqetei=n sofoi\.
*au)toi\ d' a(marta/nontes2, ou) ginw/skomen

Ducta est sententia a communibus hominum morib. Omnes enim aegrotantibus recte praecipiunt, quid fugiendum, quid agendum, et obiurgant nonnunquam, quod salutis causa non obtemperent bene monentibus. Ipsis, posteaquam in morbum inciderint, non succurrunt illa praeclara monita, sed alijs item monitoribus, et obiurgatoribus est opus. Porro cupiditas omnis animi morbus est, quo velut excaecatus, aut non perspicit, aut si perspicit sequi non vult ea, quae sunt ad salutem necessaria. Nam Phaedria Terentianus prudens, et sciens in flammam manum mittit, et viuus, vidensque perit. Item Horatius fugienda sequitur, fugiens quae profore credit. Perspicit auarus aliquando, quam prodigiosa res sit ambitio. Contra ambitiosus auari morbum peruidet, et vterque alteri in alieno malo recte consulit, neuter in suo sapit.

Quae supra nos, nihil ad nos.

*ta\ u(pe\r h(ma=s2, ou)de\n pro\s2 h(ma=s2 id est. Quae supra nos, nihil ad nos. Dictum Socraticum, deterrens a curiosa vestigatione rerum caelestium et arcanorum naturae. Refertur prouerbij vice a Lactantio libro 3. capite 20. Ex his, inquit, vnum eligam, quod ab omnibus sit probatum, celebre. Hoc prouerbium Socrates habuit: Quod supra nos, nihil ad nos. Vertere licebit et in contrarium, Quae infra nos, nihil ad nos. Vbi significamus res leuiusculas, quam vt nobis curae esse debeant.

Notum lippis, ac tonsoribus.

QVAE iam in ora vulgi abierunt, omnibus tonsoribus, ac lippis nota dicuntur, propterea quod olim in tonstrinarum consessibus omnes rumores narrari consueuerunt. Quod indicat Aristophanes in Pluto:

*kai/ toi lo/gos2 g' h)=n nh\ to\n h(rakle/apolu\s2.
*)epi\ toi=si kourei/oisi tw=n kaqhme/nwn,
*(ws2 e)capi/nhs2 a)nh\r gege/nhtai plou/sios2.

Hercle profecto sermo erat videlicet
In officicinis desidentium frequens
Tonsorijs, hominem repente diuitem
Factum esse.

Et apud Terentium Antipho, in tonstrina, de puella cognoscit. Item Horatius de tonstrina.

Vbi prouerbium explicuit, significans rem vulgo iactatam. Nam lippi in tonsorum officinis desident, expetentes remedium oculorum. De tonsorum garrulitate complura lectu digna recenset Plutarchus in libello, quem scripsit De futili loquacitate. Quorum vnum illud referre non pigebit. Cum aliquando, inquit, in tonstrina sermo esset de Dionysio, dicereturque tyrannidem illius adamantinam esse, et inexpugnabilem, ridens tonsor, Haeccine, inquit, loqui vos de Dionysio, in cuius iugulo ego subinde teneo nouaculam? Quod dictum simulatque Dionysius rescisset, tonsorem in crucem sustulit, atque ita, quod ait Plinius, voces per iugulum rediere in auctorem. Vt autem tonsorum genus vsque adeo loquax sit, id existimat esse in causa, quod in eorum officinas loquacissimi quique conueniant, desideantque, quorum assiduo conuictu garrulitatis morbo inficiuntur et ipsi. Quas ob res Theophrastus, vt idem testis est Plutarchus, ta\ kourei=a, a)/oina sumpo/sia id est, sine vino compotationes appellauit, quod illic loquacitate ceu temulenti reddantur homines. Simili infamia laborant balneatores, quod illic quoque desideant otiosi, garrientes quidlibet. Quin hinc factum est, vt veteres aerarias officinas le/sxas2 dixerint, vt indicauit Ioannes Grammaticus, quod hibernis frigotibus huc sese turba tenuium temporis gratia conferre consueuerit, ibique desidens otiosis fabulis tempus fallere. Haec loca, velut ignauis apta, Hesiodus iubet vitare agricolam.

Optat ephippia bos piger optat arare caballus.

Vitium illud significans humanis ingenijs insitum, vt semper alienam sortem magis mirentur, suam contemnant, ac fastidiant, optent inexperta, experta damnent. Siquidem ephippia vocantur, quas vulgo sellas equestres appellant, additas in hoc, vt commodius sedeat eques. Veteres bubus arabant, non equis. Videtur esse sumpta allegoria ex apologo quopiam. Citra metaphoram dixit Terentius: Nostri nosmet poenitet.

Fertilior seges est alieno in aruo.

Fertilior seges est alieno semper in aruo
Vicinumque pecus grandius vber habet.

In eandem sententiam celebratur et Mimus vnus, ex illis Publii ab Aulo Gellio laudatis:

Qui fit, Mecaenas, vt nemo, quam sibi sortem,
Seu ratio dederit, seu fors obiecerit, illa
Contentus viuat, laudat diuersa sequentes?

Faecem bibat, qui vinum bibit.

HAVD dubium, quin prouerbialiter dixerit Aristophanes in Pluto, faecem epotandam eidem, qui vinum ebrius ebiberit, id est, qui fruitus sit optimis, eundem boni consulere debere deteriora.

*(omws2 d' e)peidh\ kai\ to\n oi)=non h)ci/ous2
*pi/nein, sunekpote/on e)sti\ th\n tru/ga.

At, vbi haud grauatus bibere vinum es, faex item
Tibi nunc eidem est ebibenda scilicet.

Verba Chremyli de muliere, quae quodam vernans, ac florens aetate placuerat, tum anus fastidiebatur a iuuene.

Croeso, Crasso ditior.

APVD Graecos opulentia Croesi, Lydorum regis, in prouerbium abijt, praesertim nobilitata dicto Solonis. Apud Romanos item M. Crassi, cui cognomentum etiam Diuitis additum est. Hic negabat diuitem esse, nisi qui redditu annuo legionem tueri posset. In agtis suis sestertium vicies mille possedit. Commemorantur et alij nonnulli apud Plinium lib. 33. ca. 10. et item 3. qui immodicas opes possederunt, atque in his est Aristoteles, cuius haeredes in auctione septuaginta patinas vaenum produxisse leguntur, Verum non itidem in vulgi cessere sermonem. Proinde nihil attinet hoc loco referre. Festiuior erit adagij figura, si numerum etiam commutemus, vt D. Hieronymus: Croesos licet spires, et Darios, literae marsupium non sequuntur. Horatius et Arabum gazas dixit, pro cumulatissimis opibus, non sine specie prouerbiali, quemadmodum et Persicos apparatus, pro nimis exquisitis ac sumptuosis.

Pactoli opes.

*to\n paktw/lou plou=ton, id est. Pactoli diuitias, pro summis opibus alicubi dixit Philostratus. Est autem Pactolus Lydiae fluuius, ex monte Tmolo profluens, aureis scatens harenis, vnde xrusor)r(o/as2, a poetis cognominatus. Cuiusmodi narratur et Tagus in Iberia, et Ganges in India, et Hebrus in Thracia. Plinius addit Padum in Italia, negatque vllum esse aurum absolutius, quam id, quod in fluuijs reperitur, vtpote cursu ipso, trituque perpolitum. Horatius in Epodis:

Has hyperbolas in varios vsus accommodare licebit. Veluti si quis dicat. Hos tantos sumptus sustinere nemo queat, ne si Pactolus quidem illi domi fluat. Huius hominis cupiditatem ne Tagus quidem ipse possit explere. Nihil mediocre sperabat, sed totos Pactolos, ac Tagos animo conceperat. Aut Pactolos pollicebatur, id est, diuitias effertissimas.

Iro, Codro pauperior.

De Iro mentionem facit Homerus Odysseae *s. scribitque eum publicum fuisse mendicum apud Ithacenses, corpore, specieque praegrandi, a matre dictum Arnaeum, a iuuenibus Irum fuisse nominatum, quod iret

nuncius, quo iussus esset. Cum hoc commissus Vlysses, cum haberetur et ipse pro mendico, eiicit hominem. Quin et Hecale paupertate nobilis est, cuius meminit Plautus in Cistellaria: Siquidem eris vt volo, nunquam Hecale fies. Meminit et Ouidius:

Cur nemo est Hecalen, nulla est qua ceperit Irum.
Nempe quod alter egens, altera pauper erat.

Mysorum postremus.

*musw=n e)/sxatos2, id est, Mysorum extremus. Strabo Geographiae lib. 12. refert Mysorum populum vsque adeo contemptum fuisse, vt proverbio locum fecerit. Id vsurpat M. Tullius in oratione pro Lucio Flacco. Quid, inquit, porro in Graeco sermone tam tritum, atque celebratum est, quam si quis despicatui ducitur, vt Mysorum vltimus esse dicatur? Idem ad Q. Fratrem: Nisi me forte Paconii nescio cuius hominis, ne Graeci quidem, at Mysi aut Phrygis potius, querelis moueri putas, nimirum gentis eius contemptum declarans. Summum itaque despectum, et infimam humilitatem hoc adagio significabimus.

Mysorum vltimus nauigat.

*)esxatos2 musw=n plei=n, id est, Mysorum postremus nauigare, proverbiali ioco dicebatur, qui frustra laboraret. Origo proverbii, sicuti fit in plerisque, non vno narratur modo. Quidam tradunt, olim Graecis pestilentia laborantibus, oraculo responsum esse, vt ad vltimum Mysorum nauigarent. Ac primum quidem ambigebant, quid sibi vellet oraculum. Tandem diu circumacti repererunt Aeolidem in extremis Mysorum esse sitam, atque eo demigrandum esse monuisse numen. Alii scribunt, Telepho, post interemptos auunculos, consulenti Pythium, quo gentium sibi demigrandum foret: nam antiquitus mos erat homicidis solum vertere: responsum, vti ad extremam Mysorum regionem sese conferret: venisseque in Teuthraniam, quae Mysiae extrema pars, atque eius loci principatum obtinuisse. Sunt, qui dicant, hunc non ob caedem auunculorum fugisse, sed vti matrem quaereret, quam in Teuthrania tandem invenerit. Proverbium autem dictitatum, vbi dura quaepiam imperarentur, factuque difficilia.

Tangere vlcus.

*kinei=n h)\ qi/gein to\ e(/lkos2, id est, Mouere seu tangere vlcus, est, mouere dolorem, eiusque rei facere mentionem, quae nos magnopere vrat, Terent. Quid minus necesse fuit, quam hoc vlcus tangere? Quo loco Donatus admonet subesse proverbium. Octauius Augustus, vt auctor est Tranquillus, filiarum Iuliarum, et neptis infamem vitam, morte ipsa grauius tulit, nec eas aliter appellare consueuit quam tres vomicas, aut tria carcinomata sua, nimirum quod earum non sine magno dolore suo recordaretur. Hanc metaphoram M. Tul. oppido quam eleganter expressit in Clodium, qui populum fame iam exasperatum, concionibus insuper seditiosis in rabiem agebat. Vt tu, inquit, in hoc vlcere tanquam vnguis existeres. Plutarchus de adulatione: *krufi/ou de\ lo/gou kinh/santos2 e(/lkos2, id est, Arcani sermonis cum mouisses vlcus

Odorari, ac similes aliquot metaphorae.

manum sunt, et quasi de proximo sumuntur, omnes ferme proverbiales sunt, quemadmodum admonuimus in operis huius initio. Velut odorari pro resciscere, et sagaciter deprehensum atque animaduersum cognoscere. Odor, pro suspicione ac rumore. Cicero: Est nonnullus odor dictaturae. Olfacere, apud Terentium in Adelphis, pro deprehendere. Subolere, apud eundem, pro suspectum esse. Obolere, pro molestum esse, aut esse in suspicione. Vnde et Nasuti dicuntur, et Emunctae naris, et Muccosis naribus. Denique Nasus ipse in proverbium abiit pro iudicio. Horatius:

Et putent, quae displicent. Huc pertinent et illa, Olet mendacium. Redolent Atticismum. Olent lucernam. Itidem Gustum rei vocamus, veluti primam illam experientiam, et degustationem, quasique specimen. Cicero ad Atticum: Hominem degustes. Idem ad eundem. Et Latinus ille tuus Atticismus ex interuallo regustandus. Vnde et Saliuam primam dicimus primum illum gustum, quem pueri tanquam a nutricibus imbibimus. Et palato satisfacere dicitur, quod animo placet. Et deuorare dicimur, cum rem, alioqui acerbam, veluti citra sensum perferimus; translatione sumpta ab iis, qui amara catapotia, tanquam inuito palato, solent absorbere. Vnde aliquoties apud Ciceronem et Fabium, Deuorare taedium, Absorbere molestiam. Affinia sunt illa, Sapiunt arrogantiam, Resipiunt iuuenile [correction of the transcriber; in the print inuenile] quiddam. Concoquere item, pro vincere molestiam. Nauseare, cum taedio audire. Euomere, dicere, quod dolor non sinebat reticere. Et Expuere miseriam ex animo. Consputare, pro lacessere maledictis. Despuere, pro contemnere. Stomachari, pro indignari. A visu item multae ducuntur metaphorae, vt Oculis ferre, pro vehementer amare, curaeque habere. In oculis esse, Obuersari oculis, pro eo, quod est recordari, et in memoria cogitationeque esse. Respicere, curam agere, et rationem habere. Prospicere, in posterum consulere. Despicere, fastidire. Suspicere, mirari. Conniuere, pro data opera dissimulare. Caecutire, Allucinari, pro falli iudicio. Verum haec longius persequi, nec huius est instituti et infiniti fuerit operis. Quare, quamquam istiusmodi videntur ad proverbiorum cognationem pertinere, tamen ea minutius, exactiusque conquirere, non est sententia.

Mihi istic ne seritur, nec metitur.

PLAVTVS in Epidico, sane quam elegans adagium vsurpauit: Mihi, inquiens, istic nec seritur, nec metitur: id est, ista res nihil ad me pertinet, vt quae neque meo fiat periculo, neque emolumento. Metaphora notissima est. Etenim, qui sementem facit, is suo impendio, suoque periculo facit: qui metit, compendium accipit, et in tuto est. Diuersum est huic, quod est apud Plautum in Mercatore: Tibi aras, tibi occas, tibi seris, tibi eidem metis.

Ab ipso lare.

*)af' e(sti/as2 a)/rxou, id est, A lare incipe, hoc est, a domesticis, ac familiaribus initium sumito. Recte dicetur in magistratus, et alienae vitae censores, quorum officium est, vt inprimis suos, suorumque vitam corrigant. Nam e(sti/an Graeci vocant, quem nos Larem, ac Vestam vocamus. Aristophanes sfhci\n.

Ductum a vetusto ritu sacrorum, in quibus primitiae laribus immolabantur. Aristocritus, citante interprete, fabellam huiusmodi refert. Cum deuictis Titanibus Iupiter imperio potitus esset, Vestae permisit optionem, vt quidquid vellet eligeret e regni partibus. Illa primum virginitatem poposcit: deinde sacrorum omnium, quae diis immolarent homines, primitias. Inde abiisse in consuetudinem, vt in omni sacro primae partes lari tribuerentur. Vsus est hoc adagio Plato in Euthyphrone: *bouloi/mhn a)\n w)= sw/krates2, all' o)r)r(odw= mh\ tou)nanti/on ge/nhtai. *atexnw=s2 ga\r a)f' e(sti/as2 dokei= moi a)/rxesqai kakourgei=n th\n po/lin, se\ e)pixeirw=n a)dikei=n id est, Equidem cupiam, verum vereor, ne res in diuersum exeat. Nam mihi quidem laedendae Reipublicae ab ipso lare sacere videtur initium, cum re tentat laedere. Plutarchus in libello de Polyphilia: *prw=ton me\n ou)=n w(/sper a)f' e(sti/a|s2 a)rca/menoi. id est, Primum igitur velut a lare exorsi. Totidem ferme verbis vtitur in commentario, *peri\ tw= u(po\ tou= qei/ou brade/ws2 timwroume/nwn. Vsurpat et in libello, quem scripsit aduersus Herodotum. Aristides in Pericle: *(od' a)f' e(sti/as2 a)rca/menos th=s2 au)to\s2 au)tou=, to\ su/mmetron h(rei=to, pro\ tou= plei/onos. id est, At ille a suo ipsius exorsus lare, maluit aequalitatem sequi, quam reliquos antecellere. Interpres admonet dici solitum de iis, qui ab ipso statim initio, vel boni sunt, vel mali. Quasi dicas, ab ipsis incunabulis, quod Lar statim nascentes excipiat.

Propria vineta caedere.

Id est, vt a me ipso incipiam, et poetas ipse poeta carpam, ac lacerem. Translatum videri potest vel ab amputantibus vineam, vel ab iis, qui per iniuriam nouellas vites laedunt. Horatius in Epistolis:

Aedibus in nostris quae praua, aut recta geruntur.

AVLVS Gellius scribit hunc Homericum versiculum, qui est Odysseae d. proverbii vice semper in ore fuisse:

Quod alii tribuunt Socrati, Diocles ascribit Diogeni, vt refert Laertius. Socrates autem hoc dicto dehortans a studio rerum naturalium, ac supernaturalium, item a disciplinis mathematicis, reuocabat ad curam moralis philosophiae, quod haec tractat ea, quae proprie ad nos pertinent. Plutarchus in commentario De seruanda bona valetudine, proverbii vice vsurpauit: *ei) ma=llon au)to\n oi)/etai prosh/kein gewmetri/as2 h)\ dialektikh=s2 kai\ mousikh=s2 o(ra=sqai metapoiou/menon, h)\ zhtei=n, kai\ manqa/nein boulo/menon

id est. Si magis officii sui putat esse, vt in geometriae, dialecticae, musicaeque studio versari videatur, quam vt inquirat, cupiatque cognoscere,

curemus, externa, atque aliena ne inquiramus. Quo vitio festiuiter Martialis Ollum quendam notat, qui malorum alienorum erat obseruator curiosissimus, et taxator acerrimus, cum ipse vxorem haberet adulteram, filiam viro maturam, deberetque etiamnum pro togula. Diogenes Cynicus, cui carmen hoc, vt modo diximus, semper in ore consueuit esse, grammaticos nimis ridicula facere aiebat, qui tanto studio Vlyssis mala inquirerent, sua ignorarent. Huc referri potest et illud apud Homerum pene solemne: Habetur enim Iliad. z. Odys. a. q. et f.

Plutarchus polupragmosu/nhn definit filoma/qeian a)llotri/wn kakw=n, id est Curiositatem, studium aliena mala cognoscendi. Atque id hominum genus lamiis similes ait, quae domi oculos reconditos habent foras egressurae reponunt. Atque ita fit vt domi caecutiant, foris sint oculatissimae. In huiusmodi praepostere oculatos eleganter torseris illud Sophoclis de senibus dictum:

Nam in senibus accidit, vt propius admota non cernant, longius semota videant, atque huius rei causam reddit Plutarchus Conuiuialium quaestionum 1. decad.

Tecum habita.

Id est, domi tuae viuito, vt intelligas, quam tenuis sit tua fortuna. Translatum ab iis, qui in principum familiis agunt, et vt vulgo fit, ex alienis opibus, perinde quasi suis, intumescunt, quibus si domi viuendum sit, vix salinum habeant, quod apponant. Tecum igitur habita, id est, tuapte supellectile te metire, ac tuis ipsius malis bonisve te ipsum expende. Haud scimus, an huc pertineat, quod scribit M. Tullius in Catone maiore, Secum, vt dicitur, viuere.

Messe tenus propria viue.

Id est, Sumptum facito pro modo facultatum tuarum. Ab agricolis traductum, qui sumptus annuis agrorum proventibus metiuntur. Neque enim res consistere potest, cum quaestum superat sumptus, quemadmodum ait Plautus. Ostentatorem diuitiarum elegante verbo Alexis apud Athenaeum lib. 6. ptwxala/zona dixit, eodem verbo declarans fastum cum paupertate coniunctum.

Tuo te pede metire.

Lucianus in libello, cui titulus, u(pe\r tw= ei)ko/nwn: *alla\ diakri/nhs2 kai\ parametrh=s2 tw= oi)kei/w| me/trw| e(ka/teron, id est, Verum diiudices, dimetiarisque propria vtrunque mensura. Nimirum hoc est, quod dixit Horat. suo modulo, oi)kei/w| me/trw|, et, tanquam interpres sui, adiecit, ac pede. Pindarus item:

Monet adagium, ne quis se dilatet vltra conditionem suam, neve seipsum ex assentatorum laudibus, aut vulgi opinione, aut fortunae fauore, verum propriis ac veris dotibus, animique virtutibus aestimet. Translatum ab iis, qui corporis humani modum, pedum numero aestimant. Porro iusta cuiusque hominis mensura, 7. ipsius pedibus constat, si quid pictoribus, et statuariis credimus. Eodem pertinet illud Martialis:

Non videmus manticae quod in tergo est.

Id est, Non videmus nostra ipsorum vitia, cum aliena curiosis oculis perspiciamus. Proverbium natum est ex Apologo quopiam Aesopico, qui fertur huiusmodi apud Stobaeum: *ai)/swpos2 e)/fh du/o ph/ras2 e(/kaston h(mw=n fe/rein, th\n me\n e)/mprosqen, th\n d' o)/pisqa, kai\ ei)s2 me\n th\n e)/mprosqen a)potiqe/nai ta\ tw= a)/llwn a)marth/mata, ei)s2 de\ th\n o)/pisqen ta\ e(autw=n. Quorum verborum haec ferme sententia, Finxit Aesopus singulos mortales binas habere manticas, hoc est, peras, alteram ante pectus, alteram a scapulis, tergoque propendentem. Sed in priorem, inquit, aliena vitia immittimus, in posteriorem nostra. Persius:

Vt nemo in sese tentat descendere, nemo,
Sed praecedenti spectatur mantica tergo.

D. Hieronymus: Sed illa est vera inter amicos reprehensio, si nostra opera non videntes, aliorum, iuxta Persium, manticam consideremus.

Festucam ex alterius oculo eiicere.

Cum tua, inquiens, pervideas oculis mala lippus inunctis,
Cur in amicorum vitiis tam cernis acutum.
Quam aut aquila, aut serpens Epidaurius?

Qui ne tuberibus propriis offendat amicum
Postulat, ignoscat verrucis illius aequum est.

Quod ipsum proverbii speciem euidentem ante se gerit. Tubera maiora vitia dixit, verrucas minora, quae alibi naeuos appellauit.

Intra tuam pelliculam te contine.

INTRA tuam pelliculam te contine. Porphyrion proverbium esse admonet, quo vetamur, obliti sortis nostrae, maiora conari, quam pro nostra facultate. Idque inde sumptum putat, quod olim ductores in pellibus hoc est, pelliceis tentoriis dormitarent. Sed videtur rectius referri ad asinum illum Cumanum, quem Apologi fabulantur adaptasse sibi leonis exuuium, atque ita sese ad tempus pro leone gessisse. Verum eam illi magno fuisse malo, cum agnitus, et magno omnium risu, aliena, apposititiaque exutus pelle, fustibus ad necem caederetur. Neque absurde quis

ad Cleonem Atheniensem referat, qui ex Byrsopola, hoc est, coriario creatus exercitus ductor, fortuna fauente, victoriam reportauit, capta Pylo, suam ipsius ciuitatem furto spoliauit, atque ad eum modum ad summas opes euectus est, tandem per alium eiectus, maleque acceptus, poenas dedit, quod non in propria pelle quiesset. Hic inducitur in Aristophanis comoedia, cui titulus Equites, neque non aliis locis fubinde mordetur ab eodem poeta. Huc nimirum videtur allusisse Plautus, cum militem gloriosum, et iactabundum fingit elephantino corio circumtectum, non suo, siue quod stolidum significaret, siue quod maiora, quam pro facultate, loquentem. Horatius.

Martialis in sutorem quendam, qui Cleonis exemplo, prius ad summas euectus diuitias, vt venti erant, ita velum in altum sustulit: deinde ad pristinam rursus inopiam largitionibus suis redactus est, vt nihil iam esset nisi cerdo.

Lusisti, inquit, satis est; sed te, mihi crede, memento
Intra pelliculam cerdo tenere tuam.

Item Seneca in Epistolis: Sapientem vndique submouent, et intra cutem suam cogunt. Id citra metaphoram sic extulit Ouidius:

Crede mihi, bene qui latuit, bene vixit, et intra
Fortunam debet quisque manere suam.

Allusit huc et Lucianus in Imaginibus, ou)k e)/ti me/nousin e)pi\ tw=n u(parxo/ntwn, id est, Non iam manent in his, quae adsunt: de his, qui, fortunae successibus elati, suae conditionis non satis meminerunt. Denique non absurdum videtur, si prouerbium referatur ad Marsiae excoriati fabulam, qui quoniam parum memor suae conditionis, ausus est cum Apolline certare, sua pelle exutus est.

Pennas nido maiores extendere.

EST apud Horatium in Epistolis, non dubium, quin prouerbialis metaphora, Pennas nido maiores extendere, pro eo, quod est, rem, fortunamque, quam mediocrem, aut tenuem a maiorib. acceperis, auctiorem reddere. Quod quidem, si virtute fiat, summa laus est: tantum abest, vt vitio dandum existimemus.

Me, inquit, libertino natum patre, et in tenui re,
Maiores poenas nido extendisse loqueris,
Vt, quantum generi demas, virtutibus addas.

Translatum ab auium pullis, qui sic grandescunt, subnascentib. plumis, vt materno nido capi non possint.

In tuum ipsius sinum inspue.

HAC nostra tempestate multis regionibus hoc circumfertur adagium. Iubent enim hominem aliena vitia taxantem, in suum ipsius sinum inspuere, tanquam admonentes, vt domesticorum malorum recordatione desinat arrogantius insectari vitam alienam. Idem antiquis fieri solere, colligi vtcunque potest ex verbis Plinianis, qui lib. 28. cap. 4. scribit hunc in modum: Veniam quoque a deis, spei alicuius audacioris petimus, in sinum spuendo. Idem in eodem capite scribit, ex auctoritate Salpae, torporem sedari quocunque membro instupente, si quis in sinum expuat. Quorum vtrunque non prorsus abhorret a nostro vulgato prouerbio. Siquidem, qui carpit aliena,

spe quadam improba peccat, quasi speret sibi nihil simile a quoquam opprobrari posse, cum nemo sit, qui non aliquo vitio teneatur. Et qui proprii mali, quasi sui ipsius sensu caret, ceu torpore quodam tenetur. Seneca libro de beneficiis septimo: Fortasse vitium, de quo quereris, si te diligenter excusseris, in sinu inuenies. Lucianus in apologia De mercede feruientibus, kai\ o(/ti ou)k ei)s2 to\n ko/lpon ptu/sas2 pro/teron h)ci/ous2 kathgorei=n, Id est, Quodque non prius in tuum ipsius sinum inspueris, quam accusare coeperis. Idem in Votis, u(permaza=|s2 ge w) a)dei/mante, kai\ e)s2 to\n ko/lpon ou) plu/eis2 ou)de oi)sqa o(/stis2 w)\n nauklhrei=s2. Iocatur quispiam in amicum, quod tanquam oblitus sui, opes immensas imaginaretur, neque in sinum spueret, vt agnosceret, quisnam esset. Idem indicat Theocritus Ecloga sexta. Nam Polyphemus, cum paulo arrogantius suam formam extulisset.

Quorum carminum haec ferme sententia est. Ne quid me laedat inuidia, neue noceat fascinatio, ter in meum inspui sinum. Nam id me Cotyttaris anus docuit. Scholiastes addit eum morem sua etiamnum aetate durasse mulierculis, vt abominantes inuidiam in sinum expuant. Refert et Callimachi versum:

Nec fortasse pertinet, quod ait Lucianus in Necromantia, *tri\s2 a)/n mou pro\s2 to\ pro/swpon a)poptu/sas2, id est, Posteaquam ter mihi despuisset in faciem. Nec alienum hinc est, quod in secunda Satyra scripsit Persius:

--- Frontemque, atque vda labella
Infami digito, et lustralibus ante saliuis
Excipiat.

E simili superstitione profectum est, quod indicat Athenaeus libro primo, priscos ad depellenda mala solitos ter abstergi. Refert versiculum hunc Cyrenaei:

Nosce teipsum.

AD eam sententiam pertinent tria illa, inter omnia sapientum apophthegmata vel maxime celebrata, adeo vt, quemadmodum in Charmide testatur Plato, pro foribus templi Delphici ab Amphictyonibus inscripta, veluti digna deo viserentur. Quorum primum est gnw=qi seauto\n, Nosce teipsum. In quo modestiae, mediocritatisque commendatio est, ne nobis vel maiora, vel etiam indigna sequamur. Nam hinc omnis vitae pestis oritur, quod sibi quisque blanditur, et, quantum aliis praeter aequum detrahit, tantum sibi philautiae vitio praeter meritum tribuit. M. Tullius ad Q. Fratrem libr. tertio. Et illud gnw=qi seauto\n, noli putare ad arrogantiam minuendam solum esse dictum, verum etiam vt bona nostra norimus. Fertur hic quoque senarius inter sententias prouerbiales:

Citatur a Nonio Marcello Satyra quaedam Varronis, hoc titulo, gnw=qi seauto\n. Ouid. de Arte amandi.

Ouidius hanc sententiam ad Pythagoram auctorem refert. Platonicus Socrates ab Apolline profectam arbitratur. Plato in Phaedro, ou) du/namai/ pw to\ kata\ delfiko\n e)pi/gramma gnw=nai e)mauto\n, id est, Nondum possum meipsum iuxta Delphicam inscriptionem cognoscere. Sunt, qui ex Homero, tanquam Oceano, hanc quoque mutuo sumptam existiment, apud quem Hector, cum in reliquos omnes impetum faceret, tamen Aiacem vt se praestantiorem declinauit. Sic enim ait poeta:

Diogenes Thaleti tribuit. Apud hunc Antisthenes Phemonoae adscribit: caeterum Chilonem vsurpasse. Thales autem, rogatus, *ti/ e)sti du/skolon; e)/fh, to\ e(auto\n gnw=nai. ti\ e)/ukolon; a)/llw| u(poti/qesqai, id est, Quid est difficile? respondit, seipsum nosse. Quid facile? alterum admonere. Macrobius primo in Scipionis somnium commentario tradit, cuidam, Delphicum oraculum consulenti, quonam itinere posset ad felicitatem peruenire, responsum ad hunc modum: Si teipsum cognoueris. Id autem oraculum redditum fuit Craeso, vt auctor est Xenophon in Poedia Cyri. Citatur a Gnomologis Graecis hic ex Antiphane senarius:

Eandem sententiam sic extulit Plindarus, qnata\ qnatoi=s2 pre/pei, id est, Mortalia mortales decent. Demonax, interrogatus, quando coepisset philosophari, Posteaquam, inquit, coepi nosse meipsum. Socrates, quod Apollinis oraculo solus esset sapiens iudicatus, cum Graecia tot haberet sophos, sic interpretatur, quod caeteros profitentes se scire, quod nesciebant, hoc nomine vinceret, quod sciret se nihil scire, et hoc vnum se scire profitebatur. Caeterum hanc Socratis modestiam vicit Anaxarchus, qui praedicabat se ne id quidem scire, quod nihil sciret. Apud Menandrum Comicum quispiam corrigit hoc omnib. laudatissimum dictum:

*kata\ poll' a)\n e)sti\n ou) kalw=s2 ei)rhme/non
*to\ gnw=qi sauto\n, xrhsimw/teron ga\r h)=n
*to\ gnw=qi tou\s2 a)/llous2.

Multis modis dictum videtur perperam,
Cognosce teipsum, magis enim in rem fuerat hoc,
Cognosce caeteros.

Ne quid nimis.

ALTERVM diuersis verbis eandem ferme sententiam complectitur, mhde\n a)/gan, id est, Ne quid nimis, quam quidem, tanquam vulgo celebratam, Terentius in Andria etiam Sosiae libertini personae tribuit. Diogenes Laertius Pythagorae adscribit. Aristoteles tertio Rhetoricorum libr. ad Biantem auctorem refert, tractans de iuuenum immoderatis affectib. quos ait, vbique nimia vehementia peccare: nam et amare nimium, pariter et odisse nimium. Senes non item, sed vt ipsius Aristotelis vtar verbis, kata\ th\n bi/antos2 u(poqh/khn, kai\ fi/lousin w(s2 mish/sontes2, kai\ misou=sin w(s2

filh/sontes2, [note: in the print: filh/sentes2] id est, Iuxta Biantis admonitionem, et amant tanquam osuri, et oderunt tanquam amaturi. Sunt, qui Thaleti tribuant. Sunt, qui Soloni, teste Laertio. Plato quodam loco ex Euripide citat. Neque desunt, qui ad Homerum veluti fontem referant: cuius hi versus sunt in Odysseae. O.

*nemessw=mai de\ kai\ a)/llw|
*)andri\ ceinodo/kw|, o(/s2 k' e)/coxa me\n file/hsin,
*)/ecoxa d' e)xqai/rhsin. a)mei/nw d' ai)/sima pa/nta.

Mihi nequaquam is placet hospes,
Qui valde praeterque modum simul odit, amatque
Sed puto rectius esse, vt sint mediocria cuncta.

Ad Hesiodum quidem referre malimus. Cuius illud est in opere, cui titulus, e)/rga kai\ [note of the transcriber: in the print:hai\] h(me/rai,

Sic equidem minus approbo, quidquid
Est vehemens, quam quod vulgus ait,
Ne quid nimium.

Pindarus apud Plutarchum, sofoi\ de\ kai\ to\ mhde\n a)/gan e)/pos2, ai)nh/san perissw=s2, id est, Sapientes hoc verbum, Ne quid nimis, praeter modum laudarunt. Sophocles in Electra:

Ne nimium, praeterque modum te torqueat ille,
Quem odisti, sed nec neglexeris immemor hostem.

Plautus in Poenulo: Modus omnibus in rebus, soror, est optimus. Eodem pertinet Homericum illud Iliados N.

*pa/ntwn me\n ko/ros2 e)sti\ kai\ u(/pnou, kai\ filo/thtos2,
*molph=s2 te glukerh=s2, kai\ a)mu/monos o)rxhqmoi=o.

Cunctarum rerum saties contingit, amorisque,
Et somni, et blandae citharae, choreaeque decentis.

Id est, Satietatem habet et mel, et iucundi flores venerei. Plin. lib. 11. Perniciosissimum autem, et in omni quidem vita, quod nimium. Horatius:

Est modus in rebus, sunt certi denique fines,
Quos vltra, citraque nequit consistere rectum.

Quintilianus scripsit, modum in pronunciatione regnare, quemadmodum in caeteris omnibus. Denique Plutarchus in Camillo docet,

pietatem esse mediam inter contemptum numinum, et superstitionem: h( de\ eu)la/beia, kai\ to\ mhde\n a)/gan, a)/riston, id est, Pietas autem, et, quod aiunt, Ne quid nimis, optimum est. Nihil autem est rerum omnium, in quo non peccari queat nimietate, praeter amorem Dei, quod aliis verbis fatetur et Aristoteles, pro deo supponens sapientiam. Huc pertinet, quod ex poeta quopiam refert Athenaeus libro primo, de laudibus vini.

*pa/sas2 d' e)k kradi/as2, a)ni/as2 a)ndrw=n a)lapa/zei
*pino/menos2 kata\ me/tron, u(pe\r me/tron de\ xerei/wn.

Atqui omnes hominum pellit de pectore curas,
Si modice biberis, sin absque modo, nociturum est.

Sponde, noxa praesto est.

*)eggu/a, para\ d' a)/th, id est, Sponde, sed noxa praesto est. Quae quidem omnia Socrates apud Platonem putat ad eandem sententiam pertinere. Nam, qui pro altero fideiubet, id pollicetur, quod non sit in ipso situm praestare, nempe fidem alienam. Sed primum illud Apollini tribuit, reliqua duo a mortalib. adiecta credit. Plin. lib. 7. cap. 32. cuncta pariter adscribit Chiloni, sed ita, vt oraculorum vice fuerint habita. Rursus, inquiens, mortales oraculorum societatem dedere Chiloni Lacedemonio, tria praecepta eius Delphis consecrando aureis literis, quae sunt haec: Nosse se quemque. Et nihil nimium cupere. Comitemque aeris alieni, atque litis esse miseriam. Explicuit Plinius, quid sit spondere. Fideiubemus enim pro eo, cui creditur pecunia, et saepe fit, vt fideiussor cogatur creditori numerare pecuniam. Fideiubemus, et apud iudices, de sistendo reo, atque illo fallente plectuntur vades. Et hoc dictum ad Homerum auctorem referunt. Cuius hoc est carmen Odyss. q.

Chersias apud Plutarchum in conuiuio Platonis, refert ad fabulam Homericam de Ate, quae, quod adfuerit Iouis sponsioni, de natiuitate Herculis, ab eo praecipitata est in terram. Citantur, ac laudantur haec tria apophthegmata a Plutarcho in libello de futili loquacitate.

Nouit quid album, quid nigrum.

*oi)=de to\ leuko\n, kai\ to\ me/lan id est, Nouit quid album, quid nigrum. Duplicem in sententiam accipi potest: Aut nouit discrimen recti, prauique: aut nouit id, quod nemo vel indoctus ignorat. Nam euidentius est albi, nigrique discrimen, quam vt quisquam non videat. Aristophanes in Equitibus.

*nu\n a)ri/gnwton ga\r ou)dei\s2 o(/s2 tis2 ou)k e)pi/statai.
*(/ostis2 h)\ to\ leuko\n oi)=den, h)\ to\n o)/rqion no/mon.

Nunc Arignotum lyristen nullus est, qui nesciat,
Qui album nouerit, rectosve nouerit modos.

Interpres ostendit, exponitque prouerbium. Videtur esse tractum a priscis illis mortalibus, qui duos tantum naturales colores nouerant, album, et nigrum, teste Pompeio.

Albus, an ater sis, nescio.

ALBVS, an ater sis, nescio. Solet dici de homine vehementer ignoto. Cicero Philippica secunda: Me nemo nisi amicus fecit haeredem: vt cum

illo commodo, si quod erat, animi quidam dolor iungeretur. Te is, quem nunquam vidisti, L. Rubrius Cassinas fecit haeredem. Et quidem vide, quam te amarit is, qui albus, aterve fueris, ignorans, fratris filium praeterijt. Quintilianus in vndecimo Oratoriarum institutionum lib. Negat, inquit, se magnifacere aliquis poetarum, vtrum Caesar sit albus, an ater homo: Catullum, digito indicans, cuius in Caesarem hoc extat carmen:

Nil nimium studeo, Caesar, tibi velle placere,
Nec scire, vtrum sis albus, at [perhaps: an] ater homo.

Apuleius in apologia Magiae: Etiam libenter te nuper vsque, albus an ater esses, ignorabam, adhuc hercle non satis noui. Diuus Hieronymus aduersus Heluidium: Quis te, oro, ante hanc blasphemiam nouerat? Quis dupondio supputabat? Consecutus es, quod volebas. Nobilis es factus in scelere. Ego ipse, qui contra te scribo, cum in eadem vrbe tecum consistam, qua balbutis et erubescis, albus, vt aiunt, an ater sis, nescio. Horatius in extrema epistola:

Quo loco Porphyrion admonet prouerbiali figura dictum, albus et ater, pro eo, quod est bonus et malus; et Horatium album, aut ad liberalem, aut laetum reddidisse, atrum ad sordidum et aerumnosum. Huc festiuiter allusit Mateon apud Athenaeum libro quarto de Sepia loquens:

Est enim Sepia colore albo, sed succum habet atrum, quem spargit in metu, ne deprehendatur.

Non nouit natos.

SIMILLIMA huic figura est, Natum non noui, pro eo, quod est, prorsus, ac modis omnibus ignoro. M. Tull. lib. Familiarium epistolarum nono ad Papyrium: Nam mihi scio iam a regibus vltimis allatas esse literas, quibus mihi gratias agunt, quod se mea sententia reges appellauerim, quos ego non modo reges appellatos, sed omnino natos nesciebam. Similimum est illi, quod est apud Aristophanem in Vespis: o(\s2 e)m' ou)d' a)\n zw=nt' h)/dei. id est. Qui me ne viuum quidem nouisset: id est, nullam omnino mei rationem habuisset. Item Theocritus in Pharmaceutria:

In eandem sententiam vsurpauit Plautus in Euclione: Non magis me respicias, quam si natus nunquam siem.

Odi memorem compotorem.

*misw= mna/mona sumpo/thn, id est, Odi memorem compotorem. In eos, qui quae inter amicos et inter pocula dicuntur liberius, foras eliminant. Lucianus in Lapithis, ex poeta quopiam citat Martialis:

Iocatur enim poeta in Procillum quempiam, qui inter pocula iussus postridie caenatum venire, venit setio perinde quasi quae inter vina dicuntur, pondus habere debeant. Huius prouerbii meminit Plutarchus in Symposiacorum primo statim problemate, vbi quaerit, num conueniat in

conuiuiis philosophari. Putat autem dictum aduersus eos, qui praeter modum instant, et vrgent in conuiuiis, ad bibendum impellentes, exigentesque praescriptum poculi modum. Solent enim nonnulli, non admodum auidi bibendi, sic effugere, vt interiectis sermonibus conuiuas in obliuionem auocent. Deinde, si quis forte memor exigat, mentiuntur iam ebibisse sese. Dores autem in Sicilia e)pista/qmous2, id est, conuiuiorum, seu mensurarum praefectos, Mnamonas appellant, quos Latini Modiperatores vocant, teste Nonio, quod bibendi modum imperent. Vnde prouerbium quadrare videbitur in eos, qui modum in conuiuio praescriptum, nimium exacte requirant. Aliis magis videtur, vt prouerbium admoneat a)mnhsti/an, hoc est, obliuionem omnium, quae in conuiuiis vel fiunt, vel dicuntur. Id enim testatum esse et maiorum fabulis, qui Baccho simul et ferulam et obliuionem consecrarint, nimirum hoc innuentes, non oportere meminisse, si quid in conuiuio peccatum sit, aut certe leuem admodum, ac puerilem reprehensionem sufficere. Nam ferula pueros caedi solitos, vel Iuuenalis indicat,

Idem Plutarchus alias eodem in opere narrat, Lacedaemoniis hunc fuisse morem, vt, si quem amicum, aut hospitem in domum acciperent, ostensis foribus dicerent, tauth=| ou)k e)ce/rxetai lo/gos, id est, Hac non egreditur sermo. Damnat autem hanc consuetudinem, propterea quod sentiat, in conuiuiis sermonibus vtendum non ineptis, sed eruditis ac frugiferis, quos efferri sit honestum, et conducibile. Refert idem in vita Lycurgi, ex cuius institutione, qui natu maximus erat, stabat ad ostium, et ad conuiuium ingredientibus dicebat, ostensis foribus. dia\ tou/twn e)/cw lo/gos2 ou)k e)kporeu/etai, id est, Per hasce nullus sermo progreditur foras. Horatius hoc quoque inter iucundi conuiuii commoditates commemorat:

Innuens irrita esse solere quaecunque in compotationibus effutiuntur. Alluditur autem ad prouerbium, quod alibi retulimus, ei)s2 u(/dwr gra/fw, id est, In aqua scribo, de re euanida. Huc adscribendum, quod, quemadmodum in Symposiacis testatur Plutarchus, veteres Bacchum obliuionis filium finxerant, idque per iocum inuertit apud hunc quispiam, dicens patrem potius obliuionis appellandum fuisse

GREGORIO XIII. PONT. MAX.

IOAN. GVADAGNI MONTERCHII CARmen ad Lectorem.

AVCTORES, QVORVM LOCI PASSIM, AVT emendantur, aut explicantur.

ADAGIA QVAECVNQVE AD HANC DIEM EXIERVNT, ACCVRATE NVPER EMENDATA.

QVID SIT PAROEMIA.

Quid Paroemiae proprium, et quatenus.

Quibus ex rebus accedat nouitas Paroemiae.

Quomodo paroemia differat ab iis, quae videntur illi confinia.

Commendatio Prouerbiorum a dignitate.

Ad quot res vtilis Paroemiarum cognitio.

Ad persuadendum conducere Prouerbia.

Ad ornatum conducere paroemiam.

Ad intelligendos auctores conducere Paroemiam.

Commendatio a difficultate.

Quatenus vtendum adagijs.

Varius prouerbiorum vsus.

De Figuris prouerbialibus.

De praemollienda Paroemia.

PROVERBIVM. Amicorum communia omnia.

Amicitia aequalitas. Amicus alter ipse

Pythagorae Symbola.

Stateram ne transgrediaris.

Choenici ne insideas.

Ne cuiuis dexteram inieceris.

Arctum anulum ne gestato.

Ignem ne gladio fodito.

Cor ne edito.

Cibum in matellam ne immittas.

Ad finem vbi perueneris, ne velis reuerti.

Superis impari numero, inferis pari sacrificandum.

Per publicam viam ne ambules.

Tollenti onus auxiliare, deponenti nequaquam.

Ollae vestigium in cinere turbato.

Vnguium, criniumque praesegmina ne commingito.

Extra publicam viam ne deflectas.

Quae vncis sunt vnguibus, ne nutrias.

Aduersus solem ne loquitor.

Gladium acutum auertas.

Aduersus solem ne meijto.

Hirundinem sub eodem tecto ne habeas.

Stragula semper conuoluta habeto.

In anulo Dei figuram ne gestato.

Sellam oleo ne absterseris.

Coronam ne carpito.

Quae deciderint, ne tollito.

A gallo candido abstineas.

Panem ne frangito.

Salem apponito.

In via ne seces ligna.

Ne libaris diis ex vitibus non amputatis.

Ne sacrificato sine farina.

Adorato circumactus.

Adoraturi sedeant.

Surgens e lecto, vestigium corporis confundito.

A piscibus abstineto.

Non bene imperat, nisi qui paruerit imperio.

Adonidis horti.

Infixo aculeo fugere.

Dodonaeum aes.

Prora, vel Puppis.

Nihil ad Parmenonis suem.

Syncretismus.

Qui circa salem, et fabam.

Duabus anchoris fulius.

Sine capite fabula.

Inter sacrum, et saxum.

Inter malleum, et incudem.

In cie nouacula.

Res est in cardine.

Nouacula in cotem.

Caliga Maximini.

Clematis Aegyptia.

Res ad triarios rediit.

Sacram anchoram soluere.

Mouebo talum a sacra linea.

Nudior Leberide.

Qui quae vult dicit, quae non vult audiet.

Sero sapiunt Phryges.

Piscator ictus sapiet.

Factum stultus cognoscit.