CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

CABALLICO equito. [Videntes autem stellam, dixit vnus ad alterum caballicate bene, ecce nostrum signum. Haymon. de trib. Magis.] Ex hoc verbo nomen Caballicata formatur, quod equitationem significat. [Et caballicatas (ut vulgo aiunt) circum circa dirigeret. Luitprandus lib. 3. histor. cap. 14. et l. si quis caballum. de Furtis.]

CABIDARIVS uox barbaro-graeca *kabida/reos2, an fortasse corrupte, et Lapidarius potius legendum. Hoc vocabulum in Lausiaca Palladii, reperitur; vbi de Macarii senioris vita agit.

CABIMENTVM [note of the transcriber: in the print: CABIMEMTVM] In statutis Melitensium Equitum Commenda est. FR. quae in concursu iure antiquitatis, et benemerentiae confertur, ad differentiam aliarum Commendarum, scilicet, Commendae melioramenti, (quam Canonistae Optionem vocant) et Commendae gratiae quam Magnus Magister in principio sui magistratus et in quolibet quinquennio, ingreditur, vt aiunt, in gratiam, id est, habens tunc facultatem ex quocumque Prioratu eligere vnam sibi beneuisam commendam, quam deinde titulo benemerentiae Equiti pro seruitiis Religioni praestitis conferre solet.:||: Cabimentum a verbo gallico Cabire, quod aliquam rem in assignationem suscipere significat.

CABISCOLA subcantor, ecclesiasticum officium. seu potius Primicerius Scholae Cantorum. Vi de Primicerius cantorum; nam Cabi caput significat. In Hist. Sardiniae.

CABLICIA Arborum rami vento dissipati, dictio gallica Cable, quae idem significat: [Inquiratur, qui acceperint profectum de cabliciis. Matth Paris. in vita Abb.

CABREVM In statutis Equitum Meliten. significat inuentarium bonorum stabilium alicuius commendae cum illius Ichnographia, scilicet, arearum, et formarum descriptionibus, statusque antiqui, et recentis relatione, vna cum attestatione authentica melioramentorum etc quod omnes Priores, Baliui, ac Commendatarii in quolibet XXV annorum spatio renouare, et praesentare tonentur, cum tribus consi. milibus Cabreis, ad reponendum vnum in Archiuo Commendae, aliud in Archiuo Conuentuali illius linguae, et tertium in Archiuo Prioratus. Vox quidem corrupta a capibreuio. Vide Capibreuium.

CABVS mensurae pondus, vox graeca ka/bas2, quatuor sextaria continens, at sextarium sexdecim vncias pende.; itaque cabus quinque librarum ponderis est cum IV. vnciis. FR. aliqui sextarium duarum heminarum capax esse asserunt.

CACCABATVS fuliginosus, vel fumo denigratus, a verbo graeco ka/krabos2, quod aenum, cacabum, seu ollam significat. [Et poenitebit te desiderii, et exactionis tuae cum aedificia, quae immaculata adhuc operis tui gratia splendent, obscurata naeniis insipientiae meae, et (ut digno meis versibus verbo vtar) caccabata ridentibus, vel nauseantibus, confusus aspicias. Paulin. Appenderunt in collo meo caccabatas ollas. Ex vitis Patrum.] FR. locus Paulini Aedificia caccabata, maculata, et spurcata significare videtur; nam dixerat supra Aedificia immaculata, cuius contrarium maculata, et foedata erit procul dubio: Cacabulum enim stercoris locum significat:||: Dicitur etiam Caccabacius, inde S. Zeno serm. 6. Neophytos recenti, et albo pani aequiparans, ait: [Certe caccabacii non sunt, non vetusti, non vsti, non crudi, non mucidi, lacteus illis color est, lacteus sapor est.] Atque contra Hermogenem, qui materiae motum aquae feruenti comparabat, lepide Tertullianus sic respondit: [Si aequalis momenti; iam turbulentus, nec caccabaceus; sed compositus, et temperatus. cap. 12 Aduers. Hermog.] Ab aliquibus tamen cacabitus legitur.

CACODOXIA sinistra opinio, ex graeco vocabulo kakedoci/a, quod nomen penes Sacros Scriptores Haereticis attribuitur. FR. cuius oppositum Orthodoxia dicitur: [Vt Sanctorum Patrum Orthodoxia, quam nos praedicamus, peramplius manifestetur, et propria cacodoxia in omni loco, et regione publicatur, et arguitur. Anast Apocris. Epist. ad Theod. Presbyt. in Collect. Anast. Bibl. per Sirmondum in 8. edita pag 203. Bonum enim veraciter est paternam, vt dixi, manifestare, et confirmare; haereticam vero cacodoxiam publicare, et redarguere etc. ibid.] Vide

CACTVS herba spinosae speciei, aliqui putant esse carduum siluestrem, qui aculeis abundat, inter quos Athenaeus. lib. 2. qui copiose in Sicilia reperiri refert. FR. idem affirmat. Plin. lib. 21. cap. 16. ex quo colligitur mastiche acanthica, vt in dict. Schinus dicemus.:||: [Era dicato omni aconito hostilitatis, et cacto, et rubo subdolae familiaritatis. Tertull. de Pall. cap 2.] Perperam ergo aliqui dictionem hanc corrigendam censent.

CACVMEN colliculus, qui sub pedibus Sanctarum Imaginum antiquitus depingi solebat, quarum multae adhuc Romae exstantes perspiciuntur. [Aedificauit Ecclesiam, cum apsida amplissima, et cacumina mirifica de musiuo. Anast. Biblioth. in Leone III.

CADARFREDA FR. consuetudo, stylus. In legib. Longobard. l. si duo fratres. de succession.

CADIVVS malus, seu cadens, quod ad animi, corporisque defectus transfertur. [Constat me vobis vendidisse seruum non furem, non fugitiuum, neque cadiuum; sed mente, et omni corpore sanum. Marculf. lib. 3. hist. cap. 14.] fortasse idem, ac Caducarius infra.

CADMVS uox corrupta ab arabica Cadi, quae Indicem significat. [Adducti sunt procurator Ciuitatis, qui lingua eorum Emir dicebatur; et Iuridicus, qui Cadmus appellabatur. Matth. Paris. in hist.] Dictio Emir arabica etiam est, et Praefectum, atque Arabum Tribunum, Principemque eorum lingua denotat; vnde addito articulo Al, seu el al-emir Itali, et Hispani Almirante dixerunt, vt visum est in dict. Amirus.

CADVS liquidorum mensura. [Quantum debes Domino meo? at ille dixit centum cadosolei. Lucae 16.

CADVCARIVS qui morbo comitiali laborat. [Isti homines caducarii sunt, quo nomine vulgo apud nos vocantur. D. Aug. de vita beat.

CAEREMONIA actio sacra, cum exteriori religionis cultu. a Caere Etruriae Ciuitate, vt vult Festus; ad quam, Roma a Gallis capta, sacrum ignem ferentes, confugerunt Vestales, vt Val. Max. lib. 1. cap. 1. n. 10. narrat: inde omnis diuinus cultus a Romanis caeremonia dictus fuit. Liuius lib. 4. FR. At D Augustinus lib. 2. Retract. cap. 38. a verbo Careo etymologiam deducit, inquiens: [Cum agerem de obseruationibus Iudaeorum, a quibusdam escis secun dum legem abstinentium, dixi quorundam escarum caeremoniae, quod nomen non est in vsu litter arum sanctarum; ideo congruens mihi visum est, quod a carentia appellatas caeremonias, quasi caeremonias memoria tenebant, eo quod obseruantes careant his rebus.] Idem sensit lib. 6. cap. vlt. Isidorus in suo. Etymolog. Iunius vero Camerar. decur. 3. cap. 4. ait. [Quasi gerimonia dicitur, a gerendo, sicut a gemendo gemonias scalas fecerunt, et a quaerendo quaerimoniam; vt indicantur ea, quae in sacris geri ritu sollemni deberent. I Vossius scribi tamen vult Caerimonia. Alii tandem Coelimoniam a coelestibus rebus vocem deductam scripsere.:||: Itaque differt Caeremonia a cultu, sicut aqua a lauacro; nam Caeremonia, iuxta Sacr. Trid. Concilii sensum, est ipsa actio; Ritus autem est modus praescriptus, quo actio ipsa sacra facienda sit.]

CAEREMONIOR FR. Aliquo exteriori signo colo, et adoro. [Gallienus dixit Cypriano, iusserunt te Sacratissimi Imperatores caeremoniari. Mombritius in Actis S. Cypriani.] Cogebantur enim Christiani ad Idolis thurificandum. Vide Cruciola. Thurificatus.

CAEREMONIARVM MAGISTER. Vide Admonitor. Deputatus. Designator. FR. antiquitus enim erat Archidiaconi officium, vt in Extrau. in cap. 2. et seqq. de officio Archidiaconi colligitur. Vide Hieromnemon. Hypomimniscon. Memorialis. Rememoratorius. Suggestor. Teletarcha.

CAFSIS graeca dictio kau=hs2, incendium significans. [Et si est sub terra tartari carcer, si est cafsis ardens, si est infernus sine sine crucians, si est apparitor istis, qui nos ad ista rapiat post saeculi labores, quod stupemus? vbi sumus? quae est ista, quae nos tenet obliuio letalis? Chrysol. serm. 124.

CAINANI seu Cayani. FR. ita appellati sunt quidam Haeretici, qui Cainum Adami filium adorabant. 24. quaest. 3. can. 39. Ita Sethiani qui Seth alium Adami filium Christum esse asserebant. Ibidem.

CALABER FR. ex Calabria prouincia, et dicitur Calaber, calabri, et calabridis in genetiuo. [Cum Siculis, et Calabridis. Falco Beneuent. in Chron. ad an. 1132.] Item Calabrius etiam dicitur Columel. lib. 12. cap. 49.

CALAMVS Vide Siphon.Communio. Pugillaris. Confirmo. In sacra autem Scriptura extensorum mensuram saepe significat.

CALATIBILIOTTA FR. pagus in Sicilia. [Vvlielmus nouus Regulus, dimisso palatio matri recepit se castrum munitum, quod dicitur Calatibiliotta. Anonym. Monach. Casin. Chron. an. 1194.

CALCARIA fornax, vbi calx coquitur. S. 48. tit. 19. l. 8. Et in vita S. Gregorii Papae II. [Hic in exordio sui Pontificatus calcaria decoqui iussit.] Vide Calcifurnium. FR. item significat conculcationem, et translatiue impositionem taxae, seu gabellae angariam, et pensionem. [Excepta antiqua consuetudine hoc

responsaticum solum, et angarias, et calcarias simul, et ad Dominos suos angarias, et pensiones secundum antiquam consuetudinem. In capitulare Sicardi cap. 14. apud Camillum Peregrinum. In hist. Princ. Longobar.

CALCEARIVS sutor. [Afferat ad calcearium puerorum quadraginta solidos. S.Greg. lib. 1. epist. 37.] FR. Plautus Calciolarium appellat. [Propolae, Lintrones, Calciolarii. in Aul.

CALCEI Vide Ficones. Folleo. Hosa. Poulainia [correction of the printer; in the print Paulainia]. Sandalia. Zancha.

CALCO pro transcurro. [Dum voce depromi calcatur, quod expressius corde clamatur. Vigilius Tapsensis Episc. lib. 3. contra Euthyc.] In aliquibus Codicibus mendose Palpatur pro Calcatur legitur. FR. verbum Calcatur non est hic praeter suam veram significationem positum, nam Voce depromi calcatur, supprimitur, denotat: Calco enim, et Supprimo synomina sunt.

CALCVLVS [Dabo illi calculum candidum, et in calculo nomen nouum. Apocalyps. cap. 2.] Vbi Arator pro calculo candido, illum intelligit, per quem sorte luctatorum paria extrahebantur; sed sensus hic non facit ad rem, vbi de peracta victoria loquitur, scilicet, Vincenti dabo. Debet igitur intelligi pro Candido calculo, cum quo rei absoluebantur, et innocentes declarabantur; sicuti per nigrum calculum damnabantur. De iustificatione igitur, et peccatoris contritione Sacra Pagina loquitur, qui post poenitentiam a reatibus absoluitur, et amicus Dei declaratur. FR. nigrum, et album penes Graecos per translationem malum, et bonum intelligitur, de qua phrasi sepe Homerus, vnde a vocabulo me/las2, quod graece nigrum, et atrum significat; Lacini malum dixerunt, inde, quia Apocalypsim graece scripserat Ioannes; hinc eiusdem linguae phrasibus vsus est, in quo idiomate passim obseruatur Calculus pro sorte; quare per nigrum, et album calculum, mala, vel bona sors litteraliter intelligitur; hac etiam figura latini poetae saepe vtuntur. In malum, nempe, sensum primo:

pro quocumque malo. Idem Satyr. 3. Et de malo homine. Horat. Serm. lib. 1. Satyr. 4.

id est, tristem, et exitiosum. sic e contra album, et candidum pro bono. Nouit qui album, quid nigrum, id est, quid bonum, et quid malum Apuleius, et Quintilianus lib. 11. A Graecis desumptum, seu a Thracibus, qui diem fortunatum, vel infaustum albo, et nigro lapillo signabant, atque pro felici die Catullus cecinit:

Inde Iudicum calculi non propter colorem, sed ab effectu, nigri, et albi dicebantur, vt notat Adrianus Iunius in suo Lexico graeco in dict. yh=ros2, inquiens: [Erant autem duplices yh=roi hoc est calculi; qui condemnabant tetrhme/nai me/lainai a)nairou=sai tetruthme/nai dicebantur tetri nigri, letales etc.] non quia tales erant calculi; sed ab effectu sic dicebantur, et e contrario ibidem: [Rursus, qui absoluebant a)/srhtes2 leukai\, sa/zousai, et e)leou=sai, id est, salutares candidi etc.] Et vsque, ad praesens solent album, et nigrum pascha imprecare Graeci, quod nos bonum et felix, seu malum, aut infelix Pascha dicimus, item Nigra mors pro infelici, quod etiam apud Homerum saepe nigrum, pro calamitoso, et infortunato legitur. Igitur Vincenti dabo calculum candidum. De sorte Iustorum sermo esse videtur, de qua Apostolus, inquit: [Gratias agentes Deo Patri, qui dignos nos fecit in partem sortis Sanctorum in lumine etc. Ad Coloss c. 1. n. 12.] De calculis coronae pro precibus fundendis. Vide Globuli.

CALDELLVS uas, in quo ceruisia absorbebatur. [In aestate binos caldellos. In regula S. Caesarii cap. 16

CALEFACTORIVM Hypocaustum. [Iussit in calefactorio ignem fieri. Caes. lib. 4. cap. 6.

CALIBAE seu Calybae. FR. manicae ex ferro astrictoriae. [Posuerunt in scamno, indutum calibis, et catenis. Exilium S. Martini Papae, et Mart. in Collect. Anast. Biblioth. a Iacobo Sirmondo in 8. edit. pag. 96.

CALIENDRVM uox graeca kalu/ntron, velum, quo feminae caput tegunt. [Et stolam, et supparum, et crepidulum, et caliendrum. Tertull. lib. de pall. cap. 4.] de quo ornamento Arnob. contra gent. lib. 6. Alii Caliandrum legunt.

CALIGAE tibialia breuiora, quibus in pontificalibus Episcopus induitur. [Prius tamen quam sandalia pedibus imponantur caligis induitur vsque ad genua protensis, ibique constrictis, quia praedicator pedibus sui rectos debet facere gressus, et genua debilia roborare. Iuo Carn. serm. de signif. indum.] Quae antiquitus erant coloris caerulei. [Caligae quoque iacinthini, id est, aeris coloris, et coelestis denotant, quod coelestes debent habere pedes. Duran. lib. 3. cap. 8.]

At illae quibus Summus Pont. vtebatur, ex panno purpureo erant simul cum sandaliis, in quibus ex corio signata erat pusilla Crux, ex testimonio Caeremonialis Dauantriae, qui anno MCCCXXV. floruit. FR. aliquando tamen Pontifices Rom. vsi sunt caligis clauis signatis, vide Sandalia.:||: Significant etiam non raro sandalia. [Calcea te caligas tuas. Act. cap. 12.] Vbi graeca lectio sanda/lea/ sou habet: quare D. Hieronymus in cap. 20. Isai. sic testatur. [Dissipatis calciamentis, quae a Septuaginta sandalia, id est, caligae vocantur.] Hinc apud Scriptores sacros, et saeculares caligae calciamenta quaedam militaria intelliguntur; atque Caius Caesar, quia cum nasceretur in exercitu, ibique enutritus, vt Sex: Aurelius Victor scribit, ab his militaribus caligis, quibus a pueritia vsus erat; vel vt Tacitus inquit, ad conciliandos militum animos, Caligula appellatus fuerat. D. Hieronymus epist. 47. de quadam Virgine parum honesta loquens, sic ait. [Caliga quoque ambulantis nigella, ac nitens stridore ad se iuuenes vocat.] At clarius D. Greg. in Dial. cap. 4. de Equitio Abbate agens, ait: [Ecce Vir Dei clauatis calceatus caligis.] Nam calceamenta clauata erant. FR. Caligas tempore hiberno, et caligulas in aestate ferebat D. Fulgentius, vide eius vitam in principio sui Operis.

CALIX uas sacrum, in quo Christi Sanguis consecratur, atque offertur, ita appellatus, quia more antiquorum in ipso calida absorbebantur, quod Cassiodorus in Psal. 15. alludens, inquit: [Calix a calida dictus est potione; quoniam sicut ille cor hominis exhilarat bibitus; ita hic sanctas animas perpetuo iucundat haustus.] Vbi de consecrato calice in Sacrificio loquitur; qui antiquitus non collocabatur celebrationis tempore post hostiam, sicut ad praesens fit; sed ab ipsius latere destero ponebatur; ad denotandum emanatum sanguinem cum aqua mixtum a Christi latere dextro in cruento Caluariae Sacrificio, vt in dict. Hostia dicemus. [Calix cum vino, et aqua in dextra locatur, quia sanguis cum aqua de latere Christi manasse praedicatur. Gem. lib. 1. cap. 46. Ita autem iuxta tom. ordinem in Altari componenda sunt, vt oblata in corporali posita, calix ad dextrum latus oblatae ponatur, quasi sanguinem Domini suscepturus, quem de latere dominico profluxisse credimus. Hierol. de Eccles. Obseru. cap. 10. Calix inuolutus sudario. porrigitur ad Altare, quod sudarium ponitur in cornu Altaris, Calix in latere oblatae in Altari componitur, non post tergum, Amalar. in praefat.] Prius enim corporali tegebatur, vt adhuc Carthusiani obseruant; sed nos pro operculo parua palla vtimur ex Innocentii Papae III. ordinatione in lib. 2. de myst. Missae cap. 56. vide Suarium disp. 81. sect. 6. Huiusmodi enim Calicis situationem in antiquo Rituali saepe citato Abbatiae Mileti delineatam vidi, et Graeci vetustorum rituum tenacissimi obseruatores adhuc seruant, Calix priscis temporibus non eleuabatur; sed Diaconus in prolatione Sacerdotis. Per omnia saecula etc. illum aliquantulum eleuabat. [Dicente Sacerdote (Per omnia saecula saeculorum) Diaconus venit, calicem coram se sustollit, cum fanone partem eius cooperit, in Altare reponit, cum corporale cooperit, praeferens Ioseph ab Arimathaea, qui Corpus Christi deposuit, faciem sudario cooperuit. Gem. lib. 1. cap. 46.] De Fanonis significatu. Vide Fanon. In festo Transfigurationis, scilicet, die VI. Augusti mos erat recens vinum consecrare: si vero non reperiebatur; tunc in mero permaturato intra Calicem posito parum vuae exprimebatur, in mysterium coelestis regni in Christi transfiguratione signi. ficati, de quo ille in vltima cena affatus est: [Amodo non bibam de hoc genimine vitis, donec bibam illud nouum in Regno Patris mei.] Et in eo die vua nouella benedicebatur. Durand. lib. 7. cap. 22. De priscis Calicibus sic respondisse S. Bonifatium in can. obseru. prop. 23. Radulphus refert. [Ecclesiae Martyr, et Episcopus Bonifatius interrogatus, si liceret in vasis ligneis Sacramenta conficere? Respondit; quondam Sacerdotes aurei lignis Calicibus vtebantur; nunc e contra lignei Sacerdotes aureis vtuntur Calicibus.] FR. Sunt verba Concil. Tribur. cap. 18. Vbi sic habetur. [Vasa quibus Sacrosancta conficiuntur mysteria, Calices sunt, et patenae, de quibus Bonifacius Martyr, et Episcopus interrogatus, si liceret in vasculis ligneis Sacramenta conficere? Respondit, quondam Sacerdotes aurei ligneis calicibus vtebantur, nunc e contra lignei Sacerdotes aureis vtuntur calicibus, Zephirinus XVI. Romanus Episcopus, patenis vitreis Missas celebrari constituit; tum denique Vrbanus XVIII. Papa omnia ministeria. sacrata fecit argentea.] Quod in c. vasa. de consecr. dist. 1. a Gratiano, et a Valfrid. Strab. de Reb. Eccles. c. 24. refertur. Quare illis beatis Christianorum saeculis bene liuiana verba. adaptari potuissent, quod superstitiose tamen ille de primitiua inter Romanos idololatria introducta lib. 3. decad. 1. scripserat, inquiens: [Celebrabanturque religiones pie magis, quam magnifice.] Discere profecto debuissent Ecclesiastici nonnulli, quorum propensitas, dum ad Ecclesiae ornatum tota versatur, a commiseratione tamen paupertatis auersatur; ita vt obsequium Deo se praestare putent, quando testatores ad legata pia (ne dicam impia) pro eorum Ecclesiis condere suadent, vxoris tamen viduitate posthabita, ac filiorum, coete. rorumque affinium indigentia. Contra similem Ecclesiasticum, sic D. Ambrosius inuehitur, inquiens: [Quid enim dices? timui ne

templo Dei ornatus deesset: respondet (Deus,) aurum Sacramenta non quaerunt, neque auro placent, quae auro non emuntur. Ornatus Sacrorum est redemptio captiuorum, apud Gratianum. 12. quaest. 2. can. Aurum Ecclesia habet.] Nam vt Augustinus quoque ait, qui heredem filium relinquit, Christo donat, cuius haec sunt verba: [Siquis ira scitur filio suo, et moriens exhereditat eum, si viueret nonne eum placaremus, nonne ei filium reconciliare deberemus? Quomodo ergo cum filio suo volo vt habeat pacem, cuius appeto hereditatem? sed plane sic faciat saepe, quod hortatus sum, qui vnum filium habet, putet Christum alterum: si duos habet, putet Christum tertium; si decem habet, vndecimum Christum faciat, et suscipiat. Serm. 2. de vita Clericor.] Atque concludit idem S. Doctor. [Quicumque vult exhereditato filio, heredem facere Ecclesiam; quaerat alterum, qui suscipiat, non Augustinum: imo Deo propitio neminem inueniet, apud Gratian. 17. quaest. 4. can. Quicumque vult.] At quid dicendum de Religiosis illis, qui diuitum iuuenum voluntatem blanditiis, et persuasionibus extorquent, vt religiosum habitum suscipiant. De Religiosis nostri saeculi non scribo, quos ab hoc turpe interesse alienos agnosco; verum de antiquis, et temporibus valde remotis degentibus, de quibus Concilii Moguntini PP. pronuntiarunt talia: [Non in fructum animarum; sed in auaritiam, et turpe lucrum inhiantes, homines circumuenientes, totondunt, et res eorum tali persuasione surripiunt.] Isti enim taliter illecti, si tractu temporis perseuerare cogantur; bona eorum heredibus reddenda sunt, vt in can. constituit. 21. quaest. 3. disponitur; atque iure optimo Bullam edi dit Alexander Papa VII. in qua prohibet vnigenitos diuites absque Genitorum consensu, habitum Religionis suscipere. Calicis purificatio. Vide Purificatio calicis. Vide Ministralis. Calix non potest tangi, nisi a solis Ministris in sacris constitutis. Vide Ministerium. Caeremonia adhibenda in Calicis offertorio. Vide Offertorium; vbi etiam narratur, quod antiquitus eleuabatur Calix coopertus ad offertorium, iuxta ritum Graecorum.:||: In Calicibus igitur vitreis consecrare ordinarat Sanctus Zephyrinus Papa, ex quibus mihi vnum vide re contigit, quem eximia veneratione penes se Virgilius Spada Innocentii X. Eleemosynarius adseruabat; cui duae ex eadem materia collaterales ansae adiunctae erant, iuxta vetustum morem: [Leuat cum offertorio calicem per ansas, et tenet, exaltans illum iuxta Pontificem, Ord. Rom.] De Archidiacono dum Pontifici celebranti ministrat, agit; atque S. Exsuperii Toletani Episcopi spirituales diuitias exaltans epist 4. ad Rust. circa finem. D. Hieronymus, ait: [Nihil illo ditius, qui corpus Domini canistro vimineo, et sanguinem portat in vitro.] Vsus hic vsque ad Diui Vrbani Papae, et Martyris tempora perdurauit, qui deinde ex auro, vel argento fieri stabiliuit, in quibus, vt Tertullianus narrat, Christum cum onicula aberrante in eius humeros delata coelare solebant, inquiens: [Patrocinabitur pastor, quem in Calice depingitis. De pall. c. 10.] FR. Calices huiusmodi etiam facile frangi, idem commemorat. lib. de Pudicitia cap. 27. vbi Pamelius calices vitreos tunc fuisse doctissime animaduertit. Nam si Vrbanus I. aureos, et argenteos Calices fieri constituerat, qui post Tertulliani tempora POntifex exstiterat; sequitur, quod c. 10. de pall. cit. non de aureis, et argenteis, sed de vitreis calicibus Tertull. loquatur. Vetitus autem fuit vitreus Calix ob fractronis periculum, et dominici sanguinis versionem, sicut cuidam Laurentii nomine Mediolanensis Ecclesiae Diacono, ex Gregorii Turonensis de Glor. Mart. cap. 16. testimonio accidit, qui Processu temporis eiusdem Ecclesiae Episcopus exstituit, vt ex Sirmondo in Notis ad Ennodium. lib. dies sacr. 1. et ex Baronio An. 4879. et seq. colligitur. Insuper similem Calicis fractionem, et S. Donati precibus reintegratam S. Greg. Mag. lib. 1. Dial. cap 7. refert, qui Donatus Episcopus Aretinus floruerat anno 3894 Baron in hoc An. n. 48. ex quibus infertur etiam post pontificatum S. Vrbani in pauperibus Ecclesiis Calice vitreos per bina saltem saecula durasse. Itaque non vsus Calicis, et patenae vitreae prohibitus fuit a S. Vrbano; sed omnia sacra ministeria fecit argentea, vt supra ex Concil. Tribur. constat. Imo taxatiue ex lib. de Rom. Pontificibus. Sic habetur. [Hic secit ministeria sacrata omnia argentea, et patenas argenteas viginti quinque apposuit.] Vnde non prohibuisse, sed fecisse, et apposuisse colligitur Vrbanum. Quin temporibus S. Xisti Papae, et Mart, erant sacrae vasa aurea, vt ex Actis. S. Laurentii Protomart, per S. Ambros. lib. 2. cap. 48. et Prudentium in hymno 8. S. Laurentii constat; Sixtus enim Vrbanum per CXXIV annos praecesserat; nam Sixtus anno Dom. CXIII. martyrio coronatus fuit. et Vrbanus coepit suum pontificatum An. CCXXVI. Prohibitio vitreorum Calicum re vera in Concil. Remensi can 6. emanauerat, vt habetur in can. vt calix. de Consecr. dist. 1. Vbi ligneos, vitreos, aereos, vel ex aurichalco fieri Calices prohibuit.:||: Marmoreo vsum fuisse calice S. Theodorum Archimandritam in eius vita Gregorius Presbyter refert ex aere vero Gallus, et Columbanus Abbates, cuius materiam Sac. Canones ob nauseosum gustum, atque odorem: sic etiam ex aurichalco, prohibuerunt. Calicem, quo in vltima cena Christus Dominus consecrauerat, argenteum fuisse Baron. An. 34. refert, et Bedae temporibus Hierosolymis ostendebatur, vt ipsemet. lib. de

Loc. Sanc. cap. 3. sic testatur: [In platea, quae Martyrium, et Golgotha continuat, exedra est, in qua Calix Domini scriniolo reconditus per operculi foramen tangi solet, et osculari, qui argenteus calix hinc inde duas habet ansulas, sextarii mensuram capit, in quo illa est spongia Domini potus ministra.] Valentiae vero Hispaniae alium dominicum Calicem achatae lapidis conseruari hom. 26. affirmat Carthagena; fortasse plures in sac. cena contactu, et dispensatione sanguinis Saluatoris nostri consecrati fuere. Igitur Calicis materia ex Rubri carum praescriptione auri, argenti, seu aurati cupri esse debet. Imo Rhemense Concilium in egestatis statu etiam stanni calicem concedit, quem etiam extra casum necessitatis insignes Doctores adhiberi posse affirmant. FR. nam ex Plinii auctoritate. [Stannum illitum aeneis vasis saporem gratiosiorem facit, et compescit aeruginis virus. lib. 24. c. 17.]:||: Quaeritur inter DD. vtrum Calixnon consecra tus, et a Sacerdote in Missa ob eius malitiam, seu inaduertentiam adhibitus, an consecratus remaneat; nonnulli affirmant, ex ea potissimum ratione, quia sicut a pari Ecclesia semel polluta, si in ea postea celebretur, tunc non indiget amplius alia benedictione: sed recte de Lugo in tract. de Euchar, dist. 20. sect. 4. Contrariam opinionem amplectitur, et ad argumentum contrariae sententiae, ibidem respondet, quod si verum esset, vt contrarii a pari asserunt Ecclesiam semel pollutam per celebrationem Missae consecratam existimari; sequeretur, quod Ecclesiae, in quibus Missa peragitur consecratae dicerentur; quare licet Ecclesia. polluta, et in ea semel Missa celebrata, amplius vt reconcilietur, benedictione non indigeat; sic etiam Calix semel consecratus, et postmodum pollutus, seu denuo auratus, recte nona consecratione non indiget. Attamen Calix numquam consecratus non efficitur consecratus per solam celebrationem Missae in eo peractam; bene tamen in vestibus sacris, et similibus, in quibus vnctio non adhibetur, statim ac cum ipsis celebrabitur, iam benedictae censeantur. Consecrationem amittit Calix, si cuppae pars a pede separetur; secus vero si cuppa clauulum tornatilem habeat supplantatum. Item cuppa est denuo consecranda, si iterum inaurare illam contigerit, non vero si paulatim inaurationem deperdat, nisi ex vi, et data opera inauratio eradatur, ita Suarez, et Vasquez concordant penes praefatum de Lugo, qui tamen contrarium sensit, nimirum, non esse opus noua consecratione, quando denuo inauratur. Debet autem Calix percuti. ita vt formam, et consecrationem deperdat, si Aurifici ad inaurandum, vel liquefaciendum tradatur; ita nonnulli Doctores docent; sed praeualet vsus hodiernus leuiter percutiendi, ne deteratur, quo reuerentiae signo patefiat eius consecrationis amissio. Sacerdotibus mortuis antiquitus nedum inhumatis ponebatur Calix inter manus, vt adhuc in vsu est; sed etiam humatis relinquebatur. [Eius deinde corpus cum ad digniorem locum transferendum esset, aperto sepulcro, inuentum est integrum cum duplici stola, et infula rubra, cum panno serico, atque cum Cruce ex metallo confecta pectori eius imposita, denique cum Calice ad vmbilicum eius positio. In vita S. Biuini Episc. apud Sur. tom. 6. die 3. Decembr. qui obiit anno 604.] FR. Calix marmoreus, dicebatur vrna ad modum vasis, seu Calicis formata, vt est illa, quae in atrio S. Caeciliae de Vrbe, et SS. Apostolorum in atrio illius Conuentus, de qua Ioannes III. apud Torrigium de Cryp. Vatican. impress. secunda pag. 314. [A via, vbi est Calix marmoreus;] dixit. Reliqua quoad Calicem, Vide Caucus, Purificatio Calicis.

CALIX MINISTRALIS, dicebatur ille, cum quo ministrabatur populo dominicus sanguis, quando sub vtraque specie communicabatur. vt in dict. Communicalis dicetur; de his calicibus vastioribus fit saepe mentio in vitis Pontificum. S. Remigius Rhemensis Archiepiscopus in calice ministrali Ecclesiae oblato, hos versus a se compositos incidere iussit.

Hauriat hinc populus vitam de Sanguine Sacro
Iniecto, aeternus, quem fudit vulnere Christus;
Remigius reddit Domino sua vita Sacerdos.

CALLIBLEPHARVM FR. ex graeco *kallible/faron medicamentum oculorum, quo palpebrae venustantur, infectis pilis. [Calliblepharum, vellerumque tincturas inter cetera docuerunt. Tertull. de cultu feminarum. cap. 10.] quo vocabulo vsus est etiam S. Proclus Constant. Patriarch. Orat. 19. Huius etymon diserte exponit Vinc. Riccardus in praefatam Procli orat. variasque tum ex Plinio auctoritates, tum aliis expendit.

CALLICVLA ex verborum sensu atramentarium significare videtur. [Ante conspectum suum ponit super, mensam calliculam; vnde tribus digitis mortem hominum scribit, aut vitam: Imperfectus, homil. 54. in cap. 15. Matth.] Vbi de finali iudicio loquitur, quamuis ab aliquibus; hae homiliae D. Chrysostomo attribuantur. FR. fortasse Caliculum scribendum erit, quod paruum calicem, significat: [Hunc in eo loco factum aliquando ministrum a caliculis in curam promptuarii. In vita S. Bercharis Abb.] Ministrabat, nempe Monachis potum.

CALLIGRAPHVS ex graeco kalli/grofos2, id est, accuratus Scriptor. [Interea Calligraphus quidam Alexandriae venerabilis vir. Paul Diac lib. 17.

CALLOSITAS antiquitas, vetustas. [Quid igitur vis homo de humanis sententiis litterarum tuarum exisse hanc in vsus communis callositatem. Tertull. de test. animae. cap. 3.

CALO aui frangit, seu fert ligna. a verbo graeco ka/lon, id est, lignum. [Iosue vsus est Gabionitis lixis, et calonibus. Chrysost. in psal. 14.] FR. significat seruum, seu mancipium, quod in exercitu ducitur, ad ferenda, et ministranda ligna, seu lignea instrumenta: a Caladis, ita appellatum existimat Porphir. quia eo die menstrua cibaria accipiebat; vel secundum Accursium a Calendo, id est, vocando, quia ad ministeria huiusmodi serui vocabantur. Hoc vocabulo vsus est Caesar in 2. lib. Belli gallici in 1. belli ciuilis, atque Liuius vbique; vnde apparet, quam perperam senserit Accursius in in l. sed, et si quid la 1. in princip. superallegata; licet in codicibus impressis Vlpiani Calum habeatur. Nec per Calonem ligna frangens intelligitur, vt alii sensere; nam talis operator Calocopus, et Hylocopus dicebatur. Amalt. Onomast. in hac dictione, a vocabulo graeco ka/lon, quod lignum significat. Hinc Calone; etiam dicti sunt calcei ex ligno. Festus, quae Calopedia, Soccum, et Soccoli dicuntur. Vide suo loco. Italice Zoecoli; Liuius iisdem prorsus vocabulis lib. 3. belli Pun. vsus est, inquiens: [Impedimenta subsequi iussit, calones, lixasque, et inualidos milites vallum ferre. et Horat. 1 sermon. Satyr. 2.

Hic se praecipitem tecto dedit: ille flagellis
Ad mortem caesus, fugiens hic decidit acrem
Predonum in turbam: dedit hic pro corpore numos:
Hunc perminxerunt calones.

Et de eodem vocabulo Curtius: [Huic agmini etc. lixarumque, et calonum greges vehebantur. lib. 3. cap. 3.]

CALOGERVS FR. kalo/ghros2, graece Monachum significat. kalo\s2 enim bonum, et ghrai=os2 senem graece denotat.

CALVATVS FR. erat ignominiosa poenitentia. Glossa in can. de benedicto. 32. quaest. 1.

CALVINIANI seu Caluinistae recentiores Haeretici. Vide Companator. Hugonottus.

CALYBITA graece kalubi/ths2, tugurii habitator, S. Ioannes, qui in Lycaonia Romae insula diu in. tugurio permansit, hoc vocabulo cognominatus est.

CALYPTRA FR. Diadematis genus, ab eo, quod fert Venetus Dux non dissimile. [Calyptram in capite panno purpura, et auro intextam circumdatam gestaret; quatenus sursum vergit, et ad pyramidem superficiei funditur. Nicephor. Gregor. hist. lib. 5. et 7. Ioannes rubra talaria cum pyramide margaritis distincta, in cuius summitate purpureus lapis fulgebat, (ea Regum sunt insignia) mox despostica dignitate a Rege muneratur. Georg. Logoth. in Chronic. Constantinop.] Cuius figura ex aeneis valuis templi Vaticani hic immediate describi curauimus. Calyptrae synonima. Vide Camelaucium. Cameseuus [perhaps: Camesaneus]. Mitra. Pileus.

CAMAEVS gemma, in qua figura aliqua coelata, seu incisa est. [Nobilibus lapidibus insculptis,

quos camaeos vulgariter appellamus. Matth. Paris. in hist.] ex gallica voce Gameyen. In Ecclesia Messanensi duo cum cappis ad canonicalem Missam cantatam assistentes, Camei appellantur, fortasse, quia tamquam duae statuae astantes, et nihil agentes, reperiuntur; inde nomen hoc illis inditum fuerat.

CAMBA dictio Germanorum vetusta, quae officinam, vbi ceruisia coquitur significat. [Carisiolum cum terris cultis, et incultis, molendinis, cambis, siluis. Priuil. Caroli VII. Ecclesiae Camaracensi concess. registr. in Chronica Camaracen. lib. 1. cap. 52.] FR. puto legendum potius; [Cum terris, campis, siluis etc.]:||: Idem tamen vocabulum legitur in quadam Eugenii III. epistola ad Episcopum Atrebatensem. [Moledinum aliud cum duobus furnis, et camba.

CAMBORTA extremitates, seu margines. [Camborta, quae sepem desuper firmant. In lege Salica tit. 39.] id est, circuitus virgarum, quibus in extremitate sepimentorum ob firmitatem vinciuntur.

CAMBVCA baculus pastoralis, quo Episcopus in sacris functionibus vtitur. [Cum precibus reliquiis, et cambuca Sancti longius processerat. In vita S. Vvinoci Abb. cap. 13.] Ab aliis Camboca scribitur. [Baculum ipsius, quem vulgo Cambocam vocant, per manum Diaconi transmiserunt. Valfrid. in vita S. Galli lib. 1. cap. 26.] Vide Baculus.

CAMELAVCIVM Camelaucum, Camelaugum, Camelaucus, et Camelausium. Biretum monachale Graecorum, et Benedictinorum, cuius limbus binas appendices parabolicis figuris desinentes habet, quae faciei tempora contegunt. sed Benedictinorum breuiores sunt; suturae autem huiusmodi bireti tantum in quatuor partes aequales fiunt, quae aliquantum eleuatae, quatuor Crucis angulos efformant; eadem forma papale biretum est; sed ex purpureo holoserico raso pro aestate, et villoso armellina pelle subsuto in hieme fertur. [Apostolicus Pontifex cum camelaugo solitus est Romae procedere. Anast. Biblioth.] Vox quidem graeca kamhlau/kion, vt Leo Allatius, vbi de habitu Monachali loquitur, ex eo, quia Camelorum pilis intexti erant, ita dici opinatur. Alii etymologiam deducunt ex graecis dictionibus kau=ma e)lau/nein, quae calorem producere significant; inde Camaurum vocari existimo. FR. Ego tamen contrarium puto, nempe, a Camauro camelaucium deriuari; nam kamaei\s2 capitis muliebris ornamentum erat, et ita appellatum, quia per id kama/eion, id est, cerebri pars defenditur 3 vnde Camelaucium per syncopen a kamaei/s2, et laki/s2 resegmina panni. vide Iunii Lexicon in his dictionibus; nec mirum si Camaurum a muliebri ornamento nomen sumpserit, nam Tiara, quae est Papae ornamentum, et Mitra etiam ornamenta erant, quibus antiquitus feminae vtebantur.:||: [Super caput autem gestat pileum in modum paruuli camelauci, seu cassidis, quod extenditur, super summitatem. Beda de tab. lib. 3. cap. 8.] Igitur Tiara, quae vulgo appellatur Triregnum Summi Pontificis, Camaurum dicitur, de quo vide Epanoclystus. Mitra; vel quia super tale biretum imponebatur, vt in antiquis picturis conspicitur; vel quia Camaurum a Camelaucio diuersificatur, et est idem cum Tiara, et kamaei/s2. Recentiores Graeci vocant Camelephchi, sed ex sententia eiusdem Allatii in dict. tract. lib. 3. cap. 9. Cucullum vocari deberet. Ex figuris sepulcralibus colligitur etiam clericale biretum illius camelaucii formam antiquitus habuisse; sed processu temporis, solida tela subsuta, illi quatuor anguli in modum Crucis aliquantulum subleuati sunt ad formam Clericorum Hispanorum, et Gallorum; soli Itali vnico angulo submisso tres ad honorem Sanctissimae Triadis eleuant, et nihilominus figura Crucis retinetur; multae Religiones adhuc formam antiquam Camelaucii retinent, nempe, cum forma verticalis Crucis absque solido telg fulcimento.

CAMELVS [Facilius est Camelum per foramen acus transire, quam diuitem intrare in regnum coelorum. Matth. cap. 19. nu. 24. Marci cap. 10. num. 25. et Lucae cap. 18. num. 25.] vbi S. Hieronymus, et Origenes, Camelum animal intelligunt; sed melius Christi parabola ad rem faceret, et litteraliter sensus esset, si aeternam Sapientiam de fune, et non de dromedario intellexisse diceremus. nam graece ka/mhlos2 tam animal, quam funem significat. FR. quod confirmatur, quia originalis hebraicus textus non reperitur, vnde non implicat credere, quod mediante graecam lectionem Euangelia in latinum fuissent translata, et antiquorum nullus fide dignus ocularis testis est, quo hebraice dictionem hanc vidisse fateatur; imo nec Euangelia, si enim aliquis esset maxime diligentissimus, et fide dignissimus testis Hieronymus censendus esset: at quid ille in hoc referat ad Damasum Papam scribens, attendamus, vbi de variis latinis Euangeliorum codicibus inter se discrepantibus, sic inquit: [Si enim exemplaribus fides est adhibenda, respondeant quibus?] Tot enim sunt exemplaria pene, quot codices. Sin autem veritas est quaerenda de pluribus: cur non ad graecam originem reuertentes. ea quae vel a vitiosis interpretibus male reddita: vel a praesumptoribus imperitis emendata peruersius; vel a librariis dormitantibus, aut addita sunt, aut mutata corrigimus?] et inferius: [Sit illa vera interpretatio, quam Apostoli probauerunt. De nouo nunc loquor testamento: quod

graecum esse, non dubium est, excepto Apostolo Mattheo, qui primus in Iudae Euangelium Christi hebraicis litteris edidit.] Sed neque ad hieronymianas manus hebraicum Matthaei Euangelium peruenit; quod ex eius dem Doctoris verbis inferius ibidem colligitur vbi sic fatetur: [Igitur haec praesens praefatiuncula pollicetur quatuor tantum Euangelia, quorum ordo est iste, Matthaeus, Marcus, Lucas, Ioannes; codicum graecorum emendata collatione, sed veterum, quae ne multum a lectionis latinae consuetudine discreparent, ita calamo temperauimus etc.] Mirum ergo non esset, si nomen illud Cameli in graeco textu positum, quod funem in eo idiomate etiam significat; perperam aliqui animal intellexissent, cuius nominis significationem analogicam tam ad dromedarium, quam ad funem habere minime aduertentes. Sic etiam Io:Bapt. Iona paucis abhinc annis Romae in sua Euangeliorum hebraica translatione dromedarium transpunxerat. Ad id vero, quod pro suae intentionis comprobatione affert D. Hieronymus ex Talmudistis Rabbinis se didicisse, inter eos, nempe, solitam fuisse hanc parabolam de dromedario per acum transire affirmantibus; tripliciter responderi posset. Primo, quod cum hoc inuidum genus Euangelium Filii Dei tam odiose insectet; ideo congrue credendum est, vt improprium aeternae veritatis sermonem impostores Rabbini redderent; hanc falsam eruditionem pio Doctori suadere conati sint; nam licet aliquid lucri in veteris testamenti oceano eorum commercio assequi valeat; in Euangelico tamen salutis portu, nil spei boni erit cum eis. Respondendum secundo, quod Rabbini isti caecutientes in talmudicis nugis, quae nonnisi impropria, et nauseantia facta, dictaque continent; hinc corum fabulosis loquendi modis, ac parabolis ex illa foetida Talmudi lacuna fortasse expiscatis, nulla fides praestanda erit. Tertio dicendum Rabbinos aequiuocatos fuisse de vna phrasi ad aliam; nam penes Hebraeos prouerbium erat exaggeratiuum Camelum deglutire, et non Camelum per acum transire; quo loquendi modo Saluator noster vsus est. Matth. 23. num. 24. inquiens. [Duces caeci, et excolentes calicem, camelum autem glutientes.] Quare Baronius ann. 33. Caninium sequens, elephantem per acum transire, antiquum adagium fuisse, sine exemplari fulcimento asserit; nec non Hierosolymitanam angustam portam; Foramen acus appellatam refert; sed re vera nonnisi ignotum per ignotius, sine vllo documento probante referre videtur. Igitur rectius Suidae credendum, qui ka/mhlos2 graece funiculum crassum significare docet. Et Calepinus Camelum latine etiam funem dici astruit indict. Camelus, vbi sic habet. [Camelus funis nauticus, quo anchorae religantur, de quo aliqui intelligunt illud in Euangelio, facilius est Camelum per foramen acus intrare etc.] Vide hic Acus. Curcuba.

CAMERA PAPAGALLI. FR. Camera sic appellata in vaticano palatio, vbi habebatur Consistorium secretum. [Consistorium secretum celebratur in Aula aliqua palatii Apostolici remotiori (Cameram papagalli, quae est in Vaticano, appellant) sed pontificalis parieti adhaeret in medio surgit a solo sine thalamo etc. Caeremon. Rom. lib. 1. sect. 9. cap. 3.]

CAMERARIVS Cardinalis, qui Camerae Apostolicae prouentus curam habet, et in sede vacante per illos dies, in quibus adhuc conclaue non celebratur, magnam iurisdictionem habet, et monetam cum gentilitiis eius insigniis cudit, qui Cardinalis si Sede vacante decedere contigerit, ex facultate bullae Clementis V. ipsi Cardinales in eadem dignitate alium substituere debent.

CAMERATVS arcuatus, fornicatus, testudinatus. [Super columnas in quadrifico cameratas musiuo, pulchrisque metallis decorauit. Anst. biblioth. in Paschali,] FR. latinum est nomen, vnde Camero, et Concamero dicitur [Dinocrates Architectus Alexandri Arsinoes templum concamerare inchoauerat. Plin. lib. 34. cap. 14.]

CAMESANEVS FR. appellatiuum nomen indumenti. [Constantino Pontifice ad octauum lapidem Constantinopoli appulso, Tiberius Iustiniani IMperatoris filius, et ipse Imperator cum patritiis, et omni nobilitare, Cyrusque Patriarcha cum Clero obuii processerunt: Pontifex Rom. camesaneum papalem amictum indutus sollemni totius constantinopolitanae Vrbis pompa in Regiam est profestus, Blond. decad. 1. lib. 10.]

CAMILABO FR. pannus vtrimque dependens a pileo Patriarchae. Lexicon graecum.

CAMINATA FR. Regio, Vicus. In legib. Longobard. et Bullar. Casinen. to. 2. Constit. 122.

CAMISATVS Clericus, qui curam habebat infundendi aquam calidam in calice post consecrationem. iuxta ritum Graecorum, qui kwdwnofo/ros2 ab ipsis appellatur, de quo Curopalata. Vide hic. Aquarii, FR. ita Meursii Glossa.

CAMISIA Alba, vestis sacra. [Indutus camisia linea, quae communi nomine dicitur alba Bless. ser. 41.] Aliquando pro superpelliceo, seu rochetto accipitur: ita intelligenda sunt verba Caesarii de pio illo Episcopo loquentis, qui pauperis plagam curauerat, vbi sic ait: [Cumque adhiberet partem camisiae suae, quae de panno erat satis subtili. lib. 8. cap. 32.] Certum quidem est Praesulem hunc in tali incidentia rochettum, et non albam adhibuisse: de Alba diximus suo loco.

CAMPANA instrumentum conuocatorium, ideo a Turcis prohibitum, ne eius sono signum aliquod rebellionis detur. Pius synonimum est Codion, a verbo graeco kadion, id est, papauer, a cuius calicis forma ad campanae similitudinem eidem nomen inditum fuit: sic kwdwnofo/ros2 tintinnabula gestans Budaeus interpretatur. FR. quod per nomen Codion papauer intelligatur, vide Ruellium. lib. 2. c. 100. vnde Diacodion Plin. lib. 20. cap. 18. papaueris medicamentum appellat. Item dicitur Clocca. Vide suo loco, item Cymbalum, et Crotalum. [Quos neque hercule ego, neque supercilium tuum, neque collegae tui cymbala, ac crotala fugi. Cic. in Pisonem.] Et Plinius in praef. ad Imp. Vespasianum refert Apionem Gram. a Tyberio Mundi cymbalum vocari consueuisse, quia eius fama diuulgata per vniuersum erat.:||: Sed Crepitaculum, et Crotalum ligneum potius instrumentum est ad strepitandum a verbo graeco kro/talon, ex verbo krote/w, quod strepitare, et pulsare significat. In Missali autem ambrosiano Crotola est illud ligneum instrumentum, quo in tribus diebus maioris hebdomadae, quando non pulsantur campanae, vtimur in Ecclesia, ad conuocandum eius strepitu populum. Campana etiam Nola dicitur, quia in Ciuitate Nolae a Diuo Paulino eius Episcopo inuenta fuerat, vt plerique existimant; inde a Campana prouincia Campana communiter denominari existimatur. Nihilominus Quintilianus, qui ante Diuum Paulinum vixerat, iisdem vocabulis vtitur. Et penes Gentiles erat antiquum adagium, In cubiculo nola ad significandum aliquem delatorem, ac diuulgatorem intra domesticos parietes reperiri, qui secreta negotia diuulgare potuisset, quod alio modo Murus habet aures, dicebatur. Praeter quam, quod Baronius an. 58. n. 104. clare demonstrat similia tintinnabula apud eosdem Gentiles antiquissima fuisse, nec valet dicere eundem Episcopum in grandiori forma talia instrumenta auxisse; nam ex eodem Baronio constat ibidem etiam ea in magna forma penes Gentiles exstitisse. Errant insuper Polidorus Virgilius lib. 6. cap. 12. et Honuphrius Panuinus in vitis Pontificum asserentes campanarum inuentorem fuisse Sabinianum Papam: nam ex D. Hieronymo, qui per bina saecula ante hunc Pontificem floruerat, de campanis mentio. nem fecerat in cap. 33. de regul. Monach. vbi sic ait: [Ad matutinas excubias media nox vos praeparet. Nullum ex vobis dormientem reperiat campanilis sonitus.] FR. Adagium de nola in cubiculo a Quintiliano lib. 8. cap. 6. refertur, qui tamen fatetur enigma esse, nec illud nisi interpretur, intelligas. De tintinnabulis praeter supra allatos, mentionem faciunt Martial. lib. 14. epigr. 163. inquiens:

Vide Hadrianum Iunium lib. 3. Animaduers. cap. 15. In vaticana Basilica primum nolarium, constat ab Heraclio Imp. erectum fuisse; refert enim Torrigius de Crypt. Vaticanis, quod quando de anno MDCX. demolitum fuerat nolarium; in eius fundamentis Heraclii Imp. numisma repertum fuit, et cum Sabinianus vltimum diem suum clauserit de anno DCV. Heraclius autem (iuxta Baronii computum) de anno DCX. coeperat imperare; ergo hoc postremo tempore pro erigendis campanis campanaria turris in Vaticano aedificata fuit, potest tamen esse, quod praef. Papa campanarum vsum in Ecclesia sanxisse, et Heraclius post lustrum pro Campanis campanarium construi curasset. Ceterum in tom. Concil. vbi de vita huius Pontificis agitur, de eo haec asseruntur: [Sabinianus Papa campanarum vsum inuenit, iussitque, vt ad horas canonicas, et in Missarum Sacrificio pulsarentur in Ecclesia.] Sunt qui putant etiam Petasum fuisse campanae nomen, sed ex verbis Varronianis a Plinio. lib. 36. cap. 13. allatis, eos errasse colligitur; vbi de fabuloso Porsenae Hetruriae Regis Labyrintho per eundem Varronem somniato, sic Plinius, ait: [Sed cum excedat omnia fabulositas, vtemur ipsius M. Varronis in expositione eius verbis: sepultus est, inquit, sub vrbe Clusio, in quo loco monumentum reliquit lapide quadrato: singula latera pedum lata tricenum, alta quinquagenum: inque basi quadrata intus Labyrinthum inextricabilem, quo si quis improperet sine glomere lini, exitum inuenire nequeat. Supra id quadratum pyramides stant quinque, quatuor in angulis, in medio vna, in imo latae pedum septuagenum quinum, altae centum quinquagenum: ita fastigiatae, vt in summo orbis aeneus, et petasus vnus omnibus sit impositus, ex quo pendeant excepta catenis tintinnabula, quae vento agitata, longe sonitus referant, vt Dodone olim factum etc.] Ex quibus verbis satis manifestatur, quod quinque Petasi nonnisi sustentacula tintinnabulorum erant, quae vento agitata resonabant, fuisseque ingentis magnitudinis, dum catenis excepta erant, et longe sonitus referebant.:||: Igitur in occidentali Ecclesia vsus instrumenti ad conuocandos fideles prius coeperat; nam Orientales sicut in praesenti; etiam et antiquitus ligneis instrumentis vsi sunt; legimus enim in septima Synodo, quod quando Caesaream translatae fuerant D. Anastasii Martyris reliquiae, cum huiusmodi instrumentis obuiam processum fuerat, vbi sie habetur. [Cum Sanctae Ciuitati reliquiae appropinquassent,

omnibus ea res fuit declarata, et significata. Itaque laetitia magna profusi omnes surgentes subito, ligneaque sacra pulsantes inuicem obuiam facti sunt.] De his etiam ligneis instrumentis Caesarius. lib. 1. cap. 4. mentionem facit, quod aliqui putant in funeralibus tantum fuisse solitum adhiberi, vt ex eodem Caesarii textu videtur colligi, vbi sic ait. [Percussaque tabula, cum tam Abbas, quam ceteri fratres ad eius exsequias conuolassent.] Graeci, recentiores, aliaeque Christianae nationes sub tyrannide turcica degentes simile instrumentum loco campanae adhibere coguntur, quod Symandrum, et Agiosymandrum graia voce appellant. Aethiopes in eorum Ecclesiis lapideis campanis haud sono ingrato vtuntur, sic mihi eiusdem nationis in Propaganda Fide Alumni retulerunt, inter quos quidam Aspha Maria, qui cum eiusdem Sacrae Congregationis in illis regionibus Missionarius exstitisset, et cum Haereticis, ac Schismaticis coram illorum Imperatore pro fide catholica accerrime disputasset, ob eandem veritatis professionem martyrium obtinere meruit. [Apud quosdam tabulis, apud nonnullos cornu, horae prodebantur. Walfridus de Eccl. Obser. cap. 5.] De instrumentis Orientalium Christianorum pro conuocandis illis ad sacras preces, loquitur. Coeperat ergo vsus campanarum in oriente de anno 865. vbi Baronius n. 101. ait Michaeli Graecorum Imperatori ab Vrso Patritiano Venetorum Duce aliquae campanae missae fuere. FR. Blondus vero non Michaeli, sed Basilio Imperatori campanas missas fuisse ait; cuius verba decad. 2. lib. 2. haec sunt: [Eodem anno illi (id est Saraceni) Creta insula egressi Dalmatiae oram inuaserunt, et non solum maris exposita loca; sed facta plerisque in locis excursione, mediterranea vexarunt. Qui Gradum vsque delati, oppugnata diu Vrbe; ideo non sunt potiti, quod Veneti vicinae Vrbis periculo excitati, laborantibus praesidium attulerunt, et fugatos inde Saracenos mari quoque supero expulerunt: in cuius fortissimi faci noris gratificationem, Basilii Imperatoris Constantinopolitani Apocrisarii Dalmatiam administrantes, Vrsum Patritianum Ducem Venetum Protospatharium imperialem declarauerint: is Dux accepti muneris gratias relaturus, campanas XII. magni ponderis Basilio Imperatori dono misit, easque campanas constat primas fuisse, quas Graecia alicubi habuerit.]:||: Solent benedici campanae, quod aliqui abusiue baptizari dicunt; ex eo, quia Episcopus nomen alicuius Sancti illis imponit, et quamuis Ioannes XIII. de anno 968. eximiam campanam Basilicae Lateran ensis benedixerat, eique suum nomen imposuerat, non tamen ab eo haec caeremonia initium habuerat, cum Alcuinus Caroli Magni Praeceptor, qui in octauo saeculo floruerat, de eadem caeremonia mentionem faciat. In Monasterio Ferrariensi S. Bartholomaei adhuc antiqua nola reperitur Calcar. seu Italice Sperone appellata, cuius nominis causa haec fuit, nempe, cum ad venationem pergeret Comitissa Mathildes, et apud idem Monasterium diuersata esset; raucam campanam audierat pulsare, Monachos interrogauit, cur non illam resarcire curarent? cui ob corum inopiam, id fieri nequisse, responsum fuit; at illa eius aurea calcaria gemmis ornata statim diffibulauit, et ad illius operis indigentiam Abbati donauit: inde in munificentiae memoriam eidem nolae restauratae nomen calcar cum his versibus insculptum est,

Nola haec Mathildis aere, quam fudit faber,
Calcari aureo muneri dato, vocat
Fratres, vt orbis concinat laudes Patri
Tergo sonanti calcar impressum gerit,
Donique, munerisque per vestigium.

Haec quoad campanae etymologiam, atque historias. Nunc de eiusdem mysteriis, atque cum Geminiano dicimus loco Sacerdotalium tubarum veteris Testamenti institutas fuisse in Ecclesia Dei campanas, sic ille cap. 142. quem sequitur Valaf. c. 5. nec non Apostolorum praedicationem significant, et ideo sicut in Saluatoris passione prae timore illi tacuerunt; ita in triduo maioris hebdomadae in moestitiae signum non pulsantur campanae. [Notum est autem primos huiusmodi praecones (scilicet Sanctos Apostolos) non solum conticuisse; sed etiam relicto eo omnes fugisse; igitur ea hora, qua Dominus traditus est, signis Ecclesiae silentium indicimus, Christumque solum torcular calcantem in ligno Crucis extenso corpore tympanizantem testimonium veritati humili, ac solitaria voce perhibentem ligneo malleolo in tabula suspenso, et personante populum ad Ecclesiam inuitantem significamus. Rup. lib. 5. de diuin off. cap. 29.] Hic obiter monendum est, quod in Sabbato Sancto non sunt pulsandae campanae pro Gloria in Excelsis, ante Ecclesiae Matricis signum sub poena centum ducatorum ex Constit. Leonis Papae X. ed ita de ann. 1518. quae prohibitio respectiue ad Parochiales Ecclesias extenditur, imo ad hanc obseruantiam etiam Regulares teneri declarauit Sac. Congr. Rit. sub 19. Febr. 1608. Cessatio autem pulsationis campanae in Ecclesia ambrosiana incipit de mane, lecta exspiratione Christi in Euangelio passionis. Pulsatio vero earum in tanta veneratione antiquitus erat, vt Concilium Coloniense par. 3. cap. 31. Clericum superpelliceo indutum id facere sanciuerit, et D. Carolus Borromaeus Mediolanensis Ecclesiae Vigilantissimus Praesul in eius Dioecesi id semper obseruari studuit. Pulsatio item campanae in eleuatione Missae Sacrificii, et quando contigit ad aegrotos Eucharistiam deferre, instituta fuit ab Abbate Guidone Cardinali, dum Legati Apostolici munus fungebatur Coloniae Agrippinae

pro confirmatione electionis Ottonis Imperatoris, vt populus hoc signo ad adorationem Christi Sacramentati commone fieret; quod pium institutum postea in vniuersali Latinorum Ecclesia introductum fuit, Caesar. lib. 9. cap 51. FR. Blondus tamen lib. 7. decad. 2. aliter narrat, vbi de persecutione Federici Aenobarbi Imperatoris loquens, sic ait: [Quum interea Pontifici, (id est, Gregorio Nono) satis, supraque esset eius cauenti insidias, rem ecclesiasticam reformare. Eo enim tempore decreuit Salue Regina, certis diuinae rei horis addi, campanasque ad Eucharistiae confectionem, et Laudes Virginis Dei Genetricis speciali orarione in matutinalibus celebrari, quibus ecclesiasticis rebus, ad rerumque suarum salutem necessariis intentus fuit.] Idemque narrat Odericus Rinaldus ad ann. 1238. num. 73. Campanae Lateranensis Ecclesiae festiuo more in omnibus anni diebus pulsabantur, et quare Vide Lateranensis Ecclesia:||: In Papali Sacello ad eleuationem Hostiae, et Calicis non pulsatur campana; nec in Missa priuata eiusdem Pontificis ad Sanctus, id etiam obseruatur, quando priuatim idem Pontifex audit Sacrum. FR. Pro reis morte puniendis campana non est pulsanda, nisi eo fine, vt moneatur populus pro noxii anima Deum precari. Diana par. 6. tractat. 7. resol. 37. Quo vero ad campanae pulsationis effectus, his versibus explicantur.

Laudo Deum verum, plebem voco, congrego Clerum,
Defunctos ploro, nimbum fugo, festaque honoro.

Gloss. in extrauag. de off. cust. c. 1.:||: Alii campanae effectus prodigiosi etiam narrantur; sicut de campana cuiusdam loci Villulae nomine Caesaraugustanae Dioecesis, quae ex se sola solet pulsari ad praesagiendam aliquam Christianis futuram aerumnam vt testantur Antonius Tarraconensis Archiepisc. Numism. dial. 6. Hieron. Zurrita lib. 10. cap. 93. Martin. del Rio lib. 4. c. 3. quaest. 2. et alii. vt etiam accidit in praedatione Vrbis tempore Clementis VII. Campanulam super portam capituli Dominicanorum Conuentus Salerni, pariter ex se sola tunc pulsari narratur, et experientia iugiter comprobatur, ante obitum alicuius ex dicto Conuentu, vt testatur Angelus Rocca in tract. de campana c. 7. In Collegiali Ecclesia Arcis Amatoris Galliarum, (ita appellata, quia ibi corpus S. Amatoris Christi Discipuli veneratur, ibique etiam famosum ensis Orlandi Durlindana nominatus conseruatur) reperitur campana ex se pulsatrix, quando, scilicet, nauigantes, tempestoso mari agitati, intercessionem illius Sancti inuocant; et tunc illius Ecclesiae Canonici ad precandum pro incognitis Sanctum inuocantibus congregantur, ac simul campanae pulsationis tempus, et horam connotant, vt a redeuntibus postea, et vouentibus naufragantibus verificetur gratia illius Sancti Tutelaris etc. FR. in Chronica. M. S. Monialium S. Caeciliae Transtyberinae Vrbis legitur, quod quando Cardinalis Paulus Aemilius Sfondratus, illius Ecclesiae benemerentissimus, in Ciuitate Tusculana, quasi de repente exspirauerat animam, eodem momento cecidisse malleum campane, quae S. Caeciliae in eodem Monasterio vocatur, ex quo actu Moniales de Benefactoris morte suspicantes, statim plorantes ad Chorum accesserant, vt pro ipsius anima Deum precarent. Reperitur etiam Campanum vocabulum: [Cumque Tancho Monachus Sancti Galli campanum optimum constaret, et eius sonitum Caesar, non mediocriter miraretur. lib. 1. de gestis Caroli Magni apud Canisium in primo tom. Antiq. lect.] Reliqua Vide Carrocium. Classicum. Clocca. Index. Muta. Nola. Nolarium. Scella. Scilla. Sckella. Signum. Tintinnabulum. Campana Graecorum. Vide Semanterium.

CAMPANILE FR. notissima turris, in qua campanae suspenduntur. [Quidam Monachus ad deponendam de campanili campanam etc. cap. 15. decretal. lib. 5. tit. 12.] Vide Nolarium.

CAMPIO FR. Pugnator, Pugil. italice Campione dicitur l. 1. Si quis cum altero. de testibus dicitur etiam Camphio. l. nullus Camphio. qualiter quis se deuendere debeat. in lege Longobard. tit. 113.

CAMPO FR. uerbum, contendo, ac etiam modum purgandi se a calumnia, seu periurio significat. l. de furto. qualiter quis se defendere debeat.

CANALIS et Canalium, uia publica in Ciuitate Constantinop. quae ad imperiale palatium ducebat, etiam graece kana/lion appellata. [Quod ita demum compleri posset, si vnusquisque nostrum, qui in canali est constitutus etc. Concil. Sardicen. can. 9. cap. 55.] vbi prohibentur Episcopi ad ambitiosam Aulae frequentationem accedere; quae explicatio confirmatur ex alia editione graeca, in qua ta/rodos2 legitur, quod viam ad aliquem determinatum, et publicum locum conducentem significat.

CANAVA FR. Isidori Glossa cameram post cenaculum significare ait, quae italice Canoua, seu Dispensa dicitur teste Felice Felicio in suo Onomast. dict. Dispensa. Sed cellam vinariam Ennodius intelligit in illo Epigrammate, cuius titulus est Ante Canauam, et Epigramma est tale.

Sobria cella cadis vinum, quod seruat onustis,
Corpora confirmat gressibus acta suis.
Infundunt multis irarum pocula flammas.
Mitescunt nostra bellica corda mero.

CANCELLARIVS Dignitas Ecclesiastica, ita appellata a Cancellis intra quos, qui hoc munere fungebatur, populum audiebat, ne a multitudine gentium conculcaretur. [Respice quo nomine nuncuperis, latere non potest, quod inter cancellos egeris, tenes, quippe, lucidas fores, claustra patentia, fenestratas ianuas, et quamuis studiose claudas, necesse est, vt te cunctis aperias. Cassiod. lib. 11. Var. Lect.] Ex quo paret quam perperam asseruerunt, qui Cancellarii nomen a Cancellando etymon traxere, nam aliquando absolute etiam a Cancellis appellabatur; sicut Henricus Monachus in vita Germani cecinit, inquiens.

Volutianus erat praecelso nomine quidam
Vrbis Patricio, toti dilectus et vrbi
Atque a Cancellis prisco de more minister.

Imo et ipsum Tribunal, Cancelli, dicebatur. [Nulla praetoria obseruo, cancellos non adoro, subsellia non contundo, iura non conturbo, causas non elatro, non iudico. Tertull.] FR. Non sunt tamen arguendi, qui nomen Cancellarii a cancellando deducunt, Lucam a Pen. in l. neminem C. de decur. lib. 10. et Gulielmum de Bened. in cap. Rainutius n. 193. de testamen. sequentes. qui Io. Sarisb. in praefat. Policratici [correction of the printer; in the print Policratis] verba citant, aientis: [Hic est, qui leges Regni cancellat iniquas, Et mandata pii Principis aequa facit.] Antiquum fuisse hoc officium penes Reges a Porsenae Tuscorum Regis temporibus ex verbis Tit. Liuii arguitur, qui lib. 2. de Gn. Mutio eundem Regem occidere cogitante mentionem faciens, sic ait: [Cum militibus stipendium forte daretur, et scriba cum Rege sedens, pari ferme ornatu, multa agerer.] et paulo post: [Scribam pro Rege ob truncat.] Cancellarius enim idem ac Scriba etiam apud antiquos promiscue intelligebatur, sic apud Fl. Vopiscum legimus fuisse vrbis praefectum a Carino Imperatore creatum vnum ex eius Cancellariis, et ab Imp. Honorio, et Theodosio sancitum, quod; [Nullus iudicum ad prouinciam sibi commissam quemquam secum ducere audeat, cui domestici, vel Cancellarii nomen imponat etc. l. nullus C. de Attes. Dom. et Cancell.] Ita etiam Cancellarius Imperialis Parisiensis, et similes dicuntur, de quibus nostrum non est instituere tractatum; nam de Ecclesiastico tantum verba facimus. De illis tamen aliqua tangemus in dict. Logo theta.:||: Titulus autem hic in Ecclesia romana suppressus fuit, quum Cardinalis, qui hac dignitate fungitur Vicecancellarius appelletur. De huius suppressionis causa varii varia asseruere, sed vane quidem, et absque vllo funda. mento, nam aliqui dixerunt, quod Cancellarius quidam superbia, et arrogantia intumescens; se contra Pontificem iactare praesumebat, ideoque Pontifex hunc titulum in Vicecancellarii vocabulo diminuit. Alii vero scripserunt, quod ex eo quia D. Laurentius Proto. mart. Primus S. R. E. Cancellarius fuerat; ideo ceteri successores propter illius reuerentiam Vicecancellarios vocari maluerunt. Tandem non pauci Gomesium secuti in proaemio Reg. Cancell. dixere, quod ideo Vicecancellarius appelletur, quia solus Papa in Ecclesia Der Cancellarius est. FR. At respondendum est contra primam opinionem: falsum esse vnquam Cancellarios cum Papae potestate competisse, nullibi enim tale successum legitur; bene autem de Cancellariis vrbis aequiuocari, et de Archidiaconis, et supra in dict. Archidiaconus dictum fuit, quae dignitas distincta semper fuit a Cancellariatu, licet semel, aut bis in Hildelbrandi persona vnita fuerit, vt notat Baron. ad an. 1061. num. 31. et in Federico, qui deinde Pontifex factus Stephanus X. appellatus fuit, vt infra dicemus; sed aequiuocum Cardinalis Zabarellae equidem fuit super Clement. in cap. Ne Romanis. de Elect. scribentis, cui alii adhaeserunt, et fortasse inde error sumptus fuerat, quia de hoc Hildelbrando legerat penes Petrum Damianum versus illos de Papa, et Hildelbrando: praecipue vbi ille ait:

Viuere vis Romae, clara depromito voce:
Plus Domino Papae, quam Domino pareo Papae.

Vbi significare Damianus voluerat, quod magis Hildelbrando, (qui propter eius singulares virtutes praedominium in Pontificem habebat) obedire cogebatur, quam ipsimet Domino Pontifici, hoc tamen ideo luserat, quia Alexander Papa II. facultatem Damiano dederat discedendi a Curia, qui nihilominus iussu Hildelbrandi detinebatur: idemque de Papa, et Hildelbrando in alio lusorio disticho hae cecinit.

Papam rite colo, sed te prostratus adoro;
Tu facis hunc Dominum, te facit ipse Deum.

Quam historiam vberius Baron. loc. cit. n. 31. et seqq. narrat. Merito igitur Zabarellae, et adhaerentium opinio, tamquam somnium, et fabula a Gomesio loco cit. reicitur. Respondendum secundo ad secundam opinionem, quod S. Leuita Laurentius Archidiaconus S. R. E. fuerat, et non Cancellarius, et tamquam Archidiaconus ad illum spectabat Ecclesiae oeconomiam, et non Cancellariam, vt visum est supra in dict. Archidiaconus. Respondendum tertio ad tertiam opinionem, quae est Cassanaei in Catalogo Glor. Mun. par. 7 consid. 7. et Aliorum, quos sequitur etiam Gomes loco cit. Quod cum omnes Cardinalitiae Sacri Collegii Dignitates sint Ecclesiae Dei, cuius Vicarius est solus Papa; hinc non videtur

qualis sit maior ratio, cur dicatur Malon Poenitentiarius, et non Vicepoenitentiarius, Camerarius Cardinalis, et non Vicecamerarius, Archidiaconus, et non Vicearchidiaconus, et sic de singulis, cum omnes istae Dignitates in plenitudine potestatis Papae primario resideant, et eo fortius de Maiori Poenitentiario, qui maiorem, et spiritualem potestatem exercet, quam Vicecancellarius, atque Archidia conus, qui latine primum ministrum Ecclesiae sonat, et tamen in rigore primus minister Ecclesiae Dei ipsimet Pontifex est.:||: Haec igitur vltima opinio magis allegorica, quam vera, et realis est; in Archiuo enim nostrae Cathedralis Viterbiensis egomet legi nonnullas bullas consistoriales, atque originales Innocentii II. et III. Alexandri IV. et aliorum Pontificum propriis eorum, et Cardinalium manibus firmatas cum hac subscriptione vltimo loco notata: Datum per manus N. Cardinalis S. R. E. Cancellarii. FR. Legimus etiam penes Baronium an. 1054 [correction of the printer; in the print 2054]. n. l. Federicum Goffredi hetruriae Ducis fratrem a Leone IX. Archidiaconum, et Cancellarium S. R. E. declaratum fuisse, et ad Papatum deinde assumptum, Stephanum X. appellatum.:||: Inter Melitenses Equites reperitur quoque Dignitas Magni Cancellarii, quae ad Primatem linguae Castellae, et Lusitaniae spectat. eique Vicecancellarius substituitur. Vide Canicleum Cancellariae Romanae, Officiales. Vide Abbreuiator. Iannizari [reading uncertain: Laizari] .

CANCELLI erant in Ecclesia ante Altare, quibus Presbyteri a Laticis diuidebantur. in Caeremoniali autem Cencii Camerarii Rigae vocantur. [Vadit vsque ad rigas Capellae. I de Papa loquitur. Item sedes in choro. Vide, Chorus. Cistelium, Solarium expositionis.

CANCELLO in modum Crucis S. Andreae decussare significat. [Orarium, quod et stola dicitur super collum geris, cuius brachia ad minus extenduntur vsque ad genua, et cancellari debent per medium, pectus in modum Crucis. Bles. serm. 41.] FR. etiam apud Anti quos eundem significatum habebat, vnde Cancellare brachia, id est, per modum litterae X. complicate, quod Decussare proprie dicebatur: [Duas regulas in speciem graecae litterae X. decussauimus. Colum. lib. 3. cap. 13.] Vide Caraxo. Extra Cancellos, et intra Cancellos scribere quid sit. Vide Protonoarius.

CANCER morbus. Vide Carcinoma, Cancer marinus, eius astutia, Vide Diptychum.

CANCERO putrefio, a cancro morbo deductum. [Nec potens dicere non Arrii cancerasse sermonem, cum foetor cancerationis suae ad omnem peruenerit regni tui locum. Lucif.lib. de non conuenien, cum Haereticis.] Vide Foetorosus.

CANDACES FR. [Et ecce vir Aethiops, Eunuchus, potens Candacis Reginae Aethiopum. Act. 8. n. [correction of the printer; in the print et] 27.] Quare Baron. ad an. 35. n. 24. inquit. [Eodem constat Auctore (scilicet, Strabone. lib. 7.) ad sua quoque tempora feminas in Aethiopia regnare consueuisse, easdem esse Candaces appellatas; quae vero sua aetate viueret, virilem sane fuisse mulierem, altero tamen oculo captam.] Verum si Strabonem examinemus, vnam Candacem tantum apud eundem inueniemus, et non plures, sicut Baronius existimauit. Sic igitur ille loco citato ait: [Ex iis erant etiam Duces Regine Candaces, quae per nostra tempora. Aethiopibus imperauit, virilis sane mulier altero oculo capta.] Et haec eadem Candaces Regina fuit, cuius Eunuchus a Philippo baptizatus est, quod manifeste probatur. nam baptismus hic. iuxta Baronii computum, anno Christi 35. acciderat, et per eundem Baronium Tiberius Imperator vsque ad annum Christi 39. regnauerat,at hanc [Candacen Reginam cum multis hominum milibus praesidium aggressam, Petronius cum auxilio anteuertit. Strabo. Ibidem;] Et paulo post sequitur: [Caesarem inuenerunt in Syriam progredi parantem, et Tiberium in Armeniam. Ibidem.] ad Syriam fuisse Caesarem anno Christi 19. ait Baronius; ergo eandem Candacen superuixisse per alios sexdecim annos probabilissimum erit, nimirum, vsque ad annum Christi 35. quando eius Eunuchus a Philippo baptizatus fuerat. Itaque intentio Baronii, quod multae Regine Aethiopum Candaces vocarentur ex Strabone non probatur: bene tamen Plinii auctoritate hoc probari potuisset, qui ait. [Regnare feminam Candacen, quod nomen multis iam annis ad Reginas transiit. lib. 6. cap. 29. circa finem.

CANDELA Cereus funiculus, a verbo Candeo, qua in eius functionibus vtitur Ecclesia. In, primis enim distribuitur in festo Purificationis B. M. V. quam sollemnitatem Albinus Flaccus apud Baronium, an. 701. n. 3. et in Notis ad Martyrol. 2. Febr. ait Sergium Papam 1. processionem instituisse in hoc festo a S. Adriano ad S. Mariam Maiorem, idemque Ordo Roman. affirmat; sed hoc de processione illius diei, non vero de caeremonia distributionis candelarum in hac die intelligendum, in quodam enim S. Eligii Sermone, qui anno 665. obiit, sit mentio de hac caeremonia, Id autem, quod circa institutionem festiuitaris Purificationis sensit Baronius impugnatur in dict. Hypame. Igitur ad candelarum historias, dicimus illas in exsequiis accendi ex antiquissimo Christianorum more, atque ab Apostolorum tempore; in funeralibus enim B. M. Virginis accensas fuisse candelas lib. 2. cap. 22. refert Nicephorus, ac iugiter in obitu S. Cypriani, cuius acta haec testantur: [Inde cum cereis, et scholaribus in arca eiusdem Candidi

procuratoris magno triumpho sepultum est.] de qua caeremonia passim penes SS. PP. fit mentio. Nec obstat canon. 34. Concilii Eliberini, vbi cauetur, ne animas Sanctorum candelis inquietentur; nam ibi loquitor de superstitioso ritu ad instar Gentilium, qui in sepulcris accendebant candelas, vt refert Suetonius, ad vocandas, et sollicitandas defunctorum animas, sicut stulte credebant; seu, vt Ferdinandus Mendoza verba praedicti canonis explicat. [Inquietandi enim Sanctorum spiritus non sunt.] nempe, vere praefatum Concilium ad Sanctorum Martyrum sepulcra candelas non accenderent fideles, ne luminum indiciis persectores Ecclesiae Sacrorum Sepulcrorum localiter in cognitionem venirent, et deturbarent illorum Sanctorum memorias, atque nona Tyrannorum persecutio in Ecclesia excitaretur. PR. De validitate huius Concilii Baronius an. 57. n. 118. et 119. valde dubitat; sed pro legitimo semel admisso, sicut lenius de eodem idem Cardinalis an. 305. n. 39. et seqq loquitur, dicendum, eo modo, quo illis nouemdecim Patribus cyanone 36. visum fuerat Sanctorum Imagines prohibere, non vero de picturis in tabulis portatilibus cos intellexisse, vt explicant illius Concilii fautores, sicut in. praedicto an 57. n. 119. refert Baronius; sed tantum de imaginibus Sanctorum ad muros depictis loquutum fuisse Concilium ob zelum, ne, scilicet, murales Sanctorum imagines ad contemptum Gentilium exponerentur: ita pari modo dicendum, quod eodem zelo Patres illi moti, candelas ad sepulcra Martyrum accendi prohibuissent, ne daretur persequentibus ansa ad opprobria Sanctarum Reliquiarum mediante lumine candelarum,:||: Constantinopolitanus Imperator in sollemnitatibus ad Ecclesiam eundo, associabatur cum duobus accensis cereis, eosque ferentes Lampadarii vocabantur. Patriarcha autem vnico cereo associabatur; quod ex priuilegio Archiepiscopi Cypri, Bulgariae, aliique Metropolitae in corum Dioecesi, Balsamone teste, ferebant; hodie tamen hoc priuilegio omnes Graeci Episcopi abutuntur; his autem manifestum degradationis signum erat, quando praedictum lumen auferebatur, sic in depositione Arsenii Patriarchae Pachimeras lib. 2. cap. 13. refert: [Missis ad eum certis, qui Pontificium lituum, et candelabrum ab eo reciperent.] Qui mos apostolicus videtur; nam contra Ephesinum Praesulem habetur: [Mouebo candelabrum tuum de loco suo. Apocalyp. cap. 11.] Inde Expositores non pauci Septem candelabra in eodem Apocalyp. memorata septem cathedrales Asiae Ecclesias a Diuo Ionanne Euangelista fundatas significare existimant; quae caeremonia in verbis Christi nicitur, vbi dixerat: [Sic luceat lux vestra coram hominibus, vt videant opera vestra bona etc] Cum Superior quasi candelabrum in sublime positus sit. In Ecclesia vero Turonensi hoc priuilegium adhuc in vsu est, cuius Archiepiscopus ex Sacrario in. sollemnitatibus ad celebrandum exiens, ei praecedit Thesaur arius cum candela accensa. FR. etiam in Metropolitana Mediolanensi Ecclesia, quando e sacristia ad canendam Missam progreditur Sacerdos, praecedit Subdiaconus in manu accensam tenens candelam, Cantharium appellatam. Vide Cantharus;altera vero manu thuribulum defert. eandemque caeremoniam facit Subdiaconus, quando canitur Euangelium; non enim in ambrosiano ritu vtuntur Ceroferariis,:||: Varia prodigia candelarum referuntur, aliqua tamen nobis hic sufficiat referre. In Atrebatum Ciuitate, quae hodie vulgo Arras nuncupatur, magna veneratione S Lamberti Episcopi candela custoditur, quam Beatam Virginem anno 1105. ei praebuisse dicitur, idque prodigiis consumatur; eius enim guttae stillantur in aquam, quae ab aegrotis hausta, a variis languoribus illos liberat, et nihilominus per quinque saeculorum spatium semper eandem formam ex attestatione oculata Ioannis Alberti, a Menochio in eius Storeis centur. 4. cap. 92. allata. Simile miraculum refertur a Petro Cluniacensi, et a Gregorio Thuromense de candelis, scilicet, accensis in vigilia Assumptionis, et in Missa eiusdem festi apud S. Mariam Maiorem Romae; ita vt peracta, sollemnitate, prioris ponderis reperirentur candelae, postquam per totum sollemnis Missae spatium exstiterant accensae: quod miraculum per integrum saeculum durauerat. Curiosissimam caeremoniam sui temporis lib. 8. cap. 16. narrat Caesarius, quod, scilicet, quando, aliqua matrona deuotionis gratia aliquem ex duodecim Sanctis Apostolis in Aduocatum eligere cupiebat; in duodecim candelis nomina. eorum singillatim scribet curabat, quae candelae a Sacerdote prius benedictae, et super Altare positae, atque accensae; absconsis eorum nominibus, ita vt legi ea non potuissent. Mulier deinde illa vnam ex praedictis candelis sorte capiebat, ac iuxta nomen illius Apostoli cum in Protectorem inuocabat. FR. est maiori curiositate digna alia Apostolorum inuocatio per duodecim candelas exacta, quae in lapide duodecim palmorum circiter ad Sacristiam S. Saluatoris in Lauro de Vrbe legitur, qui lapis cernitur in muro Sacristiae ad viridarum respectiue: vbi de quodam Petro Catalauno Pontificis quondam Aulico, cuius parentes, cum per longum temporis spatium steriles vixissent, ad inuocationem duodecim Apostolorum recurrentes, duodecim liberos obtinuerunt: tenor autem inscriptionis talis est: [Petrus Mates V. I. D. Cubiculatius, et Miles Apostolicus Barchinonen. Ciuitate Cathaloniae Citerioris Hispaniae ex Ioanne Mates, et Catharina Verdaguerii honestis, et Catholicis

Ciuibus legitimis coniugibus XXIX. Ianuarii An. Dom. 1474. (uoto parentum iam octo annis coniunctorum, prolem non habentium, prius domi, deinde in capella S. Seueri Ecclesiae Barchinonen. cum Missa sollemn. ibi in honorem XII. Apostolorum ardentibus XII cereis cuilibet Apostolo subscriptis deuotissime, cum vita, et moribus religiosi essent, propterea celebraretur, promissoque vtriusque sexus filiis, si eis diuina pietate nascerentur, nomen Apostoli imponerent, quique interdecim annis octo masculos, et quatuor feminas filios habuerunt, et cuilibet nomen Apostoli imposuerunt, nec plures, cum adhuc essent iuuenes, conceperent) legitime natus, et superstes, cum omnes ante multos annos mortui sint, et quilibet prope festum sui Apostoli decesserit, quique primo etc.] Superstiosa tamen censenda est caeremonia, quam vetula quaedam Andronico Imperatori. monstrauerat. dum ei omnes libri breuis vitae essent, vt, scilicet, duodecim candelas accenderet, et nomen vnius Apostoli in qualibet inscriberet, et notaret qualis ex illis candelis consumatis vltima exstaret, et nomen illius Apostoli in superstite candela appositum, eius partui imponeret, quod credulus Imperator exsequi mandauerat, ac vltima fuit in qua S. Simonis nomen inscriptum erat; quare feminam ex Imperatricis partu habitam, Simonidem appellauerat, idque Pachimeras historicus in Andronico refert:||: Concilium vero Tridentinum superstitiosum candelarum numerum prohibuit. In Gallia aliquae Ecclesiae vocant Festum septem Candelabrorum, id est, festum primae classis, et Quinque Candelabrorum Festum secundae classis. Quando tamen sollemniter celebrat Episcopus ponuntur in Altari septem candelae, alludentes septem illa candelabra, quae Ioannes vidit ante Thronum Dei. Apocalyps. 1. 12. et ad denotandum, quod Praesul septem Sancti spiritus donis ornari debeat. Quod cautum est in Abbatibus etiam mitratis Sac. Congr. Rit. 29. Ianuarii 1628. et dictum fuit in dict. Abbas. In Papali Missa sollemniter celebrata, nedum septem candelae in Altari ponuntur, sed etiam septem cereis accensis septem Acolyti inseruiunt. Reliqua quae ex originali hic desunt. Vide Cereus Paschalis. Cereolus. Scolaces.

CANDELABRVM Vide Ceroferalium. Ceroferarius. Cerostata. Circumcisio Domini. Polycandelum.

CANDELAPTIS graeca vox *kandelu/pths2, Sacrista; sed proprie de eo dicitur, qui lampades, et candelas Ecclesiae accendere, et proparare tenetur. Maronitae vero, Kandalaphti Sacristam vocant.

CANDIDATRIX Lotrix, quae fullonicam artem exercet. [Regis enim curiam sequuntur assidue histriones, candidatrices, aleatores, dulciarii, caupones, nebulatores, mimi, barbitores. Petr. Bles. epist. 14.

CANIBVTA baculus, quem Monasterii Decanis praebebant Abbates, in signum auctoritatis supra reliquos Monachos.

CANICLEVM Arx Constantinopolis, seu Palatium ibi imperiale ita appellatum, cuius Gubernator Praefectus Caniclei dicebatur, conferri solebat Consocero Imperatoris, et quando ipse Imperator progrediebatur, Praefectus hic non incedebat pedibus sicut ceteri; sed vt ait Codinus: [Canicleo Consocer Imperatoris praeerat, atque vehebatur.] Gulielmus tamen Tyrius lib. 22. cap. 6. Caniclinum vocat. [Totius factionis opifices Manuel senioris Andronici filius, Alexius quoque Protostrator, insuper Logothaetes, qui caniclini vtebatur officio. Ibidem.] Gunterus vero lib. 8. hanc dignitatem eandem esse, ac Camerarii existimauit, inde cecinit:

Radeuicus Frisigensis Canonicus lib. 1. de. reb. gest. Federici Imperatoris cap. 47. putat Cancellarium fuisse, inquiens: [Vnus de seruis Palatii Caniclinus, videlicet, quem nos Cancellarium dicere possumus, Principi suo fraudem molitus est.] Itaque iuxta sensum istius postremi Auctoris, Canicleum, Cancellaria intelligitur.

CANOLA [1] fistula, seu tubus argenteus, vel alterius metalli, in quo conseruabantur Reliquiae, quas Pontifex alicui Principi mittere solebat. [Sed cum eius famam lucidissimam, vitamque sanctissimam veram reperisset, eum in tantum honorauit, vt et canolam Sancti Petri Apostolotum Principis in signum amoris praecipui tribuere dignaretur. In vita S. Chrisolii Mart.] In hoc tubo non aliud esse debuerat, nisi scabem catenae eiusdem S. Petri iuxta morem saeculorum illorum, quando scabem eiusdem catenae Pontifices in clauo ponebant, et alicui Principi deuotionis ergo mittebant, quod donum Benedictio S. Petri dicebatur, vt ex Gregorio Magno in eius epistolis colligitur, et nos in dict. Benedictio diximus. In aliquibus tamen M. SS. Bibliothecae Vaticanae in neutro genere hoc nomen legitur, vbi de muneribus, et donis diuersorum Pontificum, praecipue Nicolai III. sic habetur: [Canolum argenteum ad conseruandum Corpus Christi.] Vide Cinerarium, Item Canola significat Siphon quo exorbebatur Sanguis Christi. Vide Siphon.

CANON pensio, tributum, aut alia similis obligatio. Vide Colonitium, Libellarius. Libellus. Homocanon a voce graeca ka/nwn. Arabes quoque Canun dicunt. [Si ergo eorum templa repente diruamus, metu se in fugam conicient, et perdemus tantum canonem. Mar. Diac.] Significat etiam legem, seu regulam, cum sint canones obseruationis onera FR. Itain can. canon

graece. dist. 3. ibique Glossa. [Habet autem canon sub se quatuor species. 25. quaest. 2. can. si quis dogmata.]:||: Inde Texti Canonici dicti sunt, quia in eis regulae, et leges, seu decreta Sanctorum Patrum, et Conciliorum continentur, quorum primus colletor Dionysius Monachus fuit, Exignus appellatus; deinde Ferdinandus Carthaginensis Diaconus, post quem Martinus Bracarensis Episcopus; deinde Cresconius, qui maiorem decretorum copiam collegit. Baron. An. 527. n. 72. et an. 865. n. 5. At progressu temporis Isidorus Mercator in eodem canonico textu epistolas pontificias, et litteras decretales inseruit, quod tamen opus ab Hincmaro Iuniori Lugdunensi Episcopo augumentatum est, quem deinde secutus est Burcardus, tandem Gratianus vltimam perfectionem Decreto apposuit eo modo, quo nunc vtimur. FR. Gratianus Monachus Niger, id est, Benedictinus anno 1151. Bononiae in via S. Felicis, seu vt alii malunt ad. S. Proclum residens, scribere incoeperat, qui cum Rolando Paparone, scilicet, Alexandro Papa Tertio in eadem Vniuersitate, Concathredaticus fuerat. Ghirardaccius in Hist Bononien. part. 1. lib. 2. in hoc anno. Et per decennium in eo opere laborauit, ac in claustro Monasterii, vbi manserat, reperitur in lapide haec descriptio.

Hanc Aulae partem Lector reuerenter adito:
Namque loci Monachus Decretum hic condidit huius
Diuinum Gratianus opus, quantumlibet arcto
Contentus septo.

Ghirardaccius, vbi supra part. 1. lib. 3. ad annum 1161. idem affirmat Baronius an. 1151. num. 6. Vnde non debent in scenis permitti histriones sub nomine Gratiani Bononiensis, et in habito nigro significante Gratianum Monachum Bononiae Lectorem ordinis nigrorum.:||: Legimus quendam Cardinalem nomine Laborantem anno 1180. summa diligentia canones collegisse FR. etiam Iuonem Carnotensem Episcopum de anno 1100. teste D. Antonino Florentiae Archiepiscopo, decretum scripsisse. dicitur, vide Gratiani vitam in principio eius Decreti allatam; sed fabulosam quidem in. parte, praecipue, vbi narratui ex adulterio natum fuisse; nec ibi satis negatur Petrum Lombardum, et Petrum Comestrem, Germanos eius suisse, ex eo, quia primus, nempe, de anno 1120. secundus de anno 1140. tertius anno 1160. claruissent; nam supra vidimus, primum, scilicet, Gratianum de anno 1161. hoc opus terminasse; Petrum Lombardum vsque, ad an. 1179. vixisse, secundum Baronium in hoc anno. n. 13. Itaque hoc fuisse fratres melius negat Baron. an. 1164. num. 52. Nec Gratianum fuisse ex Germania; vt in dicta vita habetur; sed ex Ciuitate Clusi in Tuscia, vide Latinium in eius Correct ad Xystum Senen. §. Gratianus: falso etiam in eius vita Monachum Classensem eum fuisse asseritur, nullibi enim hoc religionis nomen legitur; ideo Cassinensem corrigendum. est: eius itaque patria, et religio habentur. expresse apud Baronium an. 1151. num. 6. De additione in Decreta post Gratianum, vide, in dict. Palea.:||: Ob eandem rationem officium Diuinum horae canonicae dicuntur. Vide Horae canonicae. Item Canon dicitur regulata psalterii distributio. [Cum implebis psalmodiae canonem loqueris, praeter canonem vero tacebis. Io. Moschus cap. 43.] FR. Canones alii dicuntur Generales, alii Personales, alii Locales, alii Causales, et alii Temporales, vide Gloss. in cap. Canonum statuta. de Constitutionibus. Item Canon officium diuinum penes Graecos significat. [Si quis non. occurrat adesse canoni, in constit. S. Basilii Magni.] Reliqua, quae ex Originali desunt, habentur in dict. Horae Canonicae.

CANON MISSAE, ita appellatur secreta oratio, quae in Missa incipit a Te igitur. Canon dicitur, quia est regula consecrationis. ideo Regula a D. Ambrosio vocatur, ab Optato Legitimum, a Vigilib Papa Ordo precum, a D Basilio, Secretum, a D. Dionysio Actio; nam [Canon eadem actio nominatur, quia in ea est legitima, et regularis Sacramentorum confectio. Valaf. cap. 2.] Propterea orationes illae, quae incipiunt Communicantes, et memoriam venerantes etc. ante consecrationem positae, dicuntur Infra actiones, quia infra canonem recitantur, ex quo vocabulo colligitur, hanc precationem fuisse a temporibus D. Dionysii Areop. qui canonem hunc Actionem appellabat. Vide Actio missae. Communicantes. Quamuis aliqui putent huius canonis Auctorem quendam nomine Scholasticum fuisse, quae opinio in epist. 63. lib. 7. D. Gregorii fundatur, vbi preces Scholastici super oblata dicendas esse. monet; sed de portione illa Canonis intelligitur, quae super oblata profertur. incipiente Per quem haec omnia Domine bona creas etc. Nam reuera Missae canon antiquissimum institutum fuisse constat, vigilius enim Papa, qui Gregorio I. in Pontificatu praecesserat, canonem Missae ex traditione Apostolica acceptare fatetur. Idem affirmat Innocentius III. Archiepiscopo Lugdunensi scribens. cap. cum Marthae. de Celebrat. Missarum. ideo multi opinantur S. Clementem canonem hunc ordinasse, licet deinde successiue aliquid aliud addidere Pontifices. Neque illud nomen Scholastici est proprium viri, sed professionis, et Doctoratus, Aduocati, seu Assessoris, vnde D August. lib. de catechizan. rud. [Sedulo admonendi sunt Scholastici] dixerat. Sic etiam idem Gregorius varias epistolas Paulo Scholastico, Marcello Scholastico, Martino

Scholastico, et similibus scribit. Incipit autem canon a Te igitur Clementissime Pater, quae sunt verba consecutiua Praefationis: nam sicut Per Christum Dominum nostrum Diuinam Maiestatem laudant Angeli (ut Praefatio refert) ita Igitur per eundem nos Clementissimum Patrem supplicamus. Atque T. primam canonis litteram, Crucem repraesentare, Innocentius II. ait. Sunt vero synonima verba illa: Haec dona haec munera, haec sancta Sacrificia, seu vt sensit Honorius Haec dona refertur ad panem consecrandum, Haec munera ad vinum, Hae sancta Sacrificia ad vtrumque simul. Item alii explicant, quod Haec dona referuntur ad panem, et vinum, quatenus nobis a Deo concessa, Haec munera, quatenus de eisdem donis, ac datis eidem largitori offerimus, ita Rupert. de diuin. off. lib. 2. cap. 6. Nam, vt ait Hugo Cardinalis de Eccles. off. lib. 7. c. 29. [Donum enim, quod a Superiori datur; munus, quod ab inferiori.] Dictio Illibata ad vtramque materiam refertur, quod immaculata significat: verbis vero Pro Ecclesia sua sancta, Africani addebant, quae est vna, vt ex Optato Mileuitano lib. 2. colligitur, vbi ait: [Nam quis dubitet vos illud legitimum in Sacramentorum ministerio praeterire non, posse. Offerre vos dicitis pro Ecclesia, quae est vna. Hoc ipsum mendacii est pars, vnam te. vocare, de qua feceris duas.] mentio, quae de Pontifice Romano sit in canone est antiquissima consuetudo, nam in lib. 8. constitutionum apostolicarum, quae S. Clementis Papae communiter censentur, cap. 12. hunc ritum, obseruari ordinatur, ac ipsomet Clemente. celebrante, dicere dolebat; [Adhuc obsecramus te pro me, qui nihil sum.] Hodie tamen Pontifex haec verba proferre, solet: [Vna mecum indigno famulo tuo. Innoc. III. de celebrat.Miss. cap. 3.] In Liturgia sub nomine S. Marci, qua vtitur Ecclesia Alexandrina totius Orientis primaria, primo loco de Romano Pontifice hoc tenore mentio sit. [Sanctissimum, ac Beatissimum Papam N. quem, praesciuisti fore, vt sibi Sancta sua Catholica, et Apostolica Ecclesia omnium suffragiis eligeret; necnoni Sanctissimum Episcopum N. conseruans etc.] Quae tamen verba a Schismaticis adulterata fuere. Nominatur subsequenter Episcopus ordinarius loci, vbi celebratur, at Romae nullius Episcopi sit mentio. Bellarm lib. 2. de Mista. cap. 21. In Abbatiis, quae sunt nullius dioecesis non de Abbate, sed de vicinioni Episcopo sit mentio, ad quem pro, ordinationibus solet recurri. Gauant, in Rubr. Miss. par.3 tit. 8. Tertio loco sit Regis mentio in illis prouinciis, in quibus reperitur tale priuilegium, ita Innoccnt. III. semper in suo canonc Regem nominat. Neque possunt Religiosi eorum. Generalem Superiorem in canone addere. Sac. Congr. 12. Nouembr. 1615. Et si quis loco Episcopi Superionem nominaret, secundum Dianam tract. 14. de celebr. Miss. Resol. 40. peccaret mortaliter. Aliqui Abbatem Montis Casini exceptuant, qui post Papam a subictis Sacerdotibus in eius quasi episcopali iurisdictione nominatur in canone. Angelus de Nuce Rosanen. Archiep. in notis ad Chron. Casinen. lib. 1. cap. 4. In Memento habentur hae litterarum notae N. N. nam antiquitus recitabantur nomina Offerentium in Missa. Innocent. 1. epist. 1. FR. adhuc in Missis cantatis Defunctorum, quae quolibet anno Romae a locis piis circulariter per Ecclesias exsequi solent, recitantur alta voce omnia nomina Defunctorum, qui legata ad celebrandum reliquerunt.:||: Verba illa Vel qui tibi offerrunt intelliguntur nedum pro ipsis tantum offerentibus; sed etiam pro circumstantibus; ipsi enim eorum precibus cooperantur in partem Sacrificii. Tandem possunt intelligi pro illis, qui corum eleemosynis celebrari curauerunt. Azor. lib. 10. cap.36. quaest. 13. Qui insuper cap. 22. quaest 3. docet, quia cum in Memento sit precatio priuata; recte posset Sacerdos pro Infidelium, Haereticorum, ac Schismaticorum conuersione ad gloriam Dei intercedere. Oratio Communicantes non significat Sanctorum Communionem, vt aliqui putant; sed fidelium, quod ex sequentibus verbis, Et memoriam venerantes colligitur. Microl. cap. 12. quae Canonis pars a Siricio Papa composita fuit an. 389. ex sententia Radulphi, et Durandi; alii tamen Lino Pontifici haec tribuunt. Ceterum antiquissima est Sanctorum memoria, quae in Canone sit, cum apud Diuos Clementem, Dionysium, Augustinum, Hieronymun, et alios reperiatur; in quo Canone Sancti Martyres solummodo nominantur; nam illis priscis temporibus non solebat Ecclesia Confessores venerari; sed solum eos, qui proprii sanguinis effusione Christi passionem imitabantur, de qua in Sacrificio fit mentio, additque in super Innocentius III. lib. 3. cap. 20. de Myst Missae, quod Ecclesiae antiquitus tantum in honorem Sanctorum Martyrum dedicabantur. Non fit inter Apostolos de S. Matthia mentio in Canone; ex eo, quia post Christi mortem in Collegio Apostolico associatus fuerat; Christus enim verum cruentum sacrificium fuit, et ob eandem rationem de hoc associato Apostolo fit mentio post consecrationem; excipitur tamen Doctor Gentium, qui licet post Christi mortem ad Apostolatum diuinitus vocatus fuerit, nihilo tamen minus a carissimo collega Petro Ecclesia in omnibus eius precibus illum numquam separat, vt bene notat Bellar. lib. 2. de Missa. cap. 26. In Graecorum Liturgia offertur Sacrificium pro Sanctis, id autem non intelligitur orare pro Sanctis, sed pro eorum honore offerre, et in gratiarum actione eorum gloriae, qua gaudent, ita explicat Cabasila. cap. 33. eodem modo, quo nos Latini

nost communionem dicimus illa verba: [Sumpsimus Domine Sancta mysteria, quae sicut Sanctis tuis prosunt ad gloriam; ita nobis quae sumus proficiant ad medelam.] Quod de sanctorum accidentali gloria illis aucta per fidelium celebrationem Innocentius d. cap cum Matthae, de celebrat Miss. intelligi exponit Post mentionem Sanctorum, qui in Canone notantur, solent aliquae Ecclesiae addere heac verba. [Et eorum, quorum sollemnitas hodie in conspectu tuae Maiestatis celebratus.] Quae a Gregorio III anno 731. addita fuerunt, vt Valfridus, Radulphus, et Sigibertus testantur, Verba autem Hanc igitur oblationem etc. tribuuntur Gelasio ab Alcuino, seu S Leoni Magno a Radulpho, Precatio illa, Diesque nostros in tua pace disponas etc. vsque ad Quam ablationem, a S. Gregorio M. addita fuit in qua sunt aliqua verba difficilis intelligentiae, nempe; Et in Electorium tuorum iubeas grege numerari; nam Electorum numerus nec augeri, nec diminui potest, ouare secundum praesentem. iustitiam intelligunt aliqui, postulando, ni mirum, a Deo gratiam illam, qua mediante. recte operando, inter Electos numeremur; sed verius Gabriel Biel. lect. 13. inquit, quod pes dicta verba aeternam gloriam postulamus, quam mediantibus nostris orationibus Deus nobis concedere decreuerat. Dum autem haec: oratio dicitur, extenduntur manus super oblata, vt ita Sacerdotem Aton imitemur. Leuit. 1. et significamus etiam, quod haec mysteria abscon 12. et occulta ipsis Angelicis Spiritibus sint! Ruper, lib. 2. cap. 57. Vbi aduertendum est obiter in hac manuum extensione, cancellari debere ambos pollices in modum crucis, vt in suo Caeremoniali notat Adcocer, supponendo, scilicet, sinistrum dextro in superiori parte manum, vt Petrus Reyna in suo Caeremoniali ex Rotali Decreto aduertit. Sequitur explicanda dictio Adscriptam, nempe, quod hostia, oblatioque sit connumerata, et adscripta inter acceptas, et Diuinae Maiestati gratas. Azor. lib. 10. cap. 37. Dictio Ratam, id est, certam, ac stabilem mutatione substantiae corruptibilis in incorruptam denotat. Rationabilem, cum sit oblatio rationabilis obsequii nostri, et non animalium, vt ait Apost. in epist. ad Rom. cap. 12. num. 1. Verba autem. Qui pridie quam pateretur a Sancto Papa Alexandro adiecta fuisse Auctores affirmant. Verba Mysterium fidei in consecratione Calicis. Vide Mysterium fidei. Cruces quae signantur super Eucharistiam post consecrationem, non sunt benedictiones; sed signa, et memoriae passionis Christi. Ab Haereticis autem calumniata fuerunt illa verba. Supra quae propitio ac sereno vultu respicere digneris etc. asserentes Sacerdotem intromitti tamquam mediatorem inter Patrem aeternum, et Christum eius Filium; ita vt oret Sacrificum illud esse acceptabile. Quod falso asseritus nam, vt fit acceptabile in, quantum ad effectum, et in ordine ad Ecclesiam intercedit Sacerdos coram Deo. vt ostendatur. nimirum, erga nos eius misericordia, ac pictas, peccata dimittendo hoc Sacrificio mediante, quod est ex se, et ratione dignitis personae sacrificatae iam acceptum, et non alitor. Sanctum Sacrificium, et immaculatam Hostiam, verba sunt a Sancto Leone addita. Dictiones illae: Iube haec proferri per manus; Sancti Angeli tui, non faciunt sensim de Sacrificio, vt corpus, nempe, Christi per Abngelum ad coelum; sed vt preces nostras in conspectu Almissum per manus Angeli perferatur, sicut preces Tobiae delanae fuerunt, implorate Celebrantes intelligitur. Elauat vocem Sacerdos, quando dicit: Nobis quoque pectatoribus ad denotandos gemitus; et chimores poenitentium causa suorum peccatorum. Per quem haec omnis semper bonis crtas, [reading uncertain: ?] haec verba, vt dictum est supra, a Scholastico ad dita suere, quae a recentioribus: Nouatoribus impugnantur tamquam gratis super corpus Christi prolata: sed male significatum interpretantur, qui non alius est, nisi quod realiter super sacramentatas species proferantur, cum hoc sono, nempe. Per quem, id est, per Christi merita, Semper bona creat, creando, scilicet, et conseruando specios illas. Sanctificas, quia de. puris creaturis transubstantialiter in admirabilissimium Sacramentum creat Deus. Viuisicas, hoc est, eas permutando in carnem, et sanguinem Christi viuentis. Benedicis, cumulo gratiarum. Et praestas nobis, quippe, in cibum. Praeceptis salutaribus, etc. hoc breue proemium ante dominicalem orationem a Gregorio Magno additum fuisse Radulphus ait; alii tamen S. Cyprianum facium auctorem. Errant vero, qui putant orationem dominicalem ex Gregorii iussu appositam fuisse in Missa; cum Apostolorum institutum sit, et ex eodem Gregorio colligitur; qui ait in primitiua Ecclesia Sacrificium solum consecratione, et dominicali oratione constasse: fortasse Pontifex hic determinauerat tempus quando esset dicenda in Missa, nempe, ante communionem, verum tamen est ipsum composuisse orationis a pendicem, quae incipit: Libera nos quaesumus Domine. Gem.lib. 1. cap. 9. ac manifeste ex S. Andreae, eius peculiaris Aduocati inuocatione, suam compositionem esse colligitur, quae Embolismus a Graecis dicitur. Vide Embolismus. Et in feria VI. Parasceue alta voce profertur, vt manifeste descensum Christi ad inferos ad liberandos sanctos Patres manifestetur. Duran.lib. 4. cap. 49. FR. Tandem dicendum, quod antiquitus per totum canonis Missae tempus excludebantur a Sacrificio Catechumeni, Energumeni, et Poenitentes. Ranzouius in epist. ad Calixtum.

officium, id est, regula Praefectus. [Cum] quadam nocte surrexissem, vt pulsarem signum. ea quippe cura mihi, vt Canonarchae, iniuncta fuerat, vt excitarem fratres ad collectam. Moseh in vita Patrum. lib. 10. cap. 50.] de eodem officio mentionem facit 8. Dorothaeus Abbas, vbi de eius laboribus pro monasterio actis, inquit: [Aduentabat interea modico interuallo hora vigilia, et cum paululum quippiam obdormissem, excitabar a Canonarcha nostro. Doct. 11.] Hodie tamen inter Graecos Canonarcha vocatur ille, qui suggerit legendo de vno ad alium periodum Cantoribus, qui ob librorum penuriam. vel legendi insciam [reading uncertain: inserilam] memoriter recitare, et canete coguntur; sic ex vtroque Choro duo Canonarchae, id est, di rectores ad suggerendum sucessiue prolationem versuum incumbunt, quorum Superior Protocanonarcha appellatur.

CANONIA canonicalis praebenda, pro cuius definitione, vide Praebenda. [Hoc anno Dominus Papa, vestro interuentu priuilegium. suum Ecclesiae nostrae indulsit, in quo specialiter expressit canonias, seu praebendas etc. Petrus Cellens. lib. 8. cap. 15.] Sic passim penes antiquos Scriptores, quae etiam dicitur; Communitas. Victuale. Item significat canonicam habitationem, in qua Canonici simul morabantur. Vide Canonicus. FR. dicitur etiam Canonia Regularium domus: [In aliquo Monasterio, vel regulari canonia. can. Duae sunt. 19. quast. 1] De ordinatione vero saecularium Canonicorum simul habitandi sic habetur: [In vnoquoque Episcopatu simul manducent, et dormiant, vbi his facultas id faciendi suppetit, qui de rebus ecclesiasticis stipendia accipiunt, in vno claustro maneant etc, can. In omnibus, de Consecrat. dist. 5.] Vbi de Canonicorum instructione agitur.

CANONICO FR. uerbum, Canonicum facere significat. [Qui vero tales (ut dictum est) canonicare praesumpserit, A suis beneficiis suspendatur. de filiis Presbyt. cap. 16.] Vide Canor. Excanonico.

CANONICOR FR. regulor in modo viuendi. [Super paupertatem spiritus offerenda est voluntas, canonicari volentis, Petrus Blesen. serm. 32.] posset etiam significare habitum regularem sumere.

CANONICVS graece kanoniko/s2, id est. regulatis. Canonici enim antiquitus vocabantur Clerici, qui simul eum Episcopo communiter, et regulariter ad similitudinem primitiuae Ecclesiae viuebant, vt dictum est in dict. Canonia, et vsque ad praesens eorum habitationes Cathedralibus contiguae videntur. Canonicus ergo ex vita regulari ita appellatus fuit, et non ab obligatione exigendi ecclesiasticum prouentum, eo modo, quo non pauci faciunt, qui merito arguuntur his verbis ab Alcuino. [Est namque canon vitae, vt dictum est, et est canon pecunia, videlicet, alicuius, pensionis certae. Vnde solet dici, solue mihi canonem, meum, id est, pensionem meam. Eia ergo Canonice inueniamus a quo deriuaris, id est. a canone pecuniae, non a canone vitae, id est. a canone regionis, non a canone religionis. hom. de Zizania.] FR. Canonicus etiam dicitur, qui canonem soluere tenetur: [Deinde. sacramento mediante, Comitis Iordan. fidelis, et canonicus effectus est. Falco Beneuentarius apud Camillum Peregrinum,] quem Camillus in eius castigationibus. pag. 166. sie exponit: [Canonicus, id est, tributarius: nam pensio passim olim dicta reperitur canon: quoniam, scilicet, iuxta canonem, et certam regulam penderetur: vnde ex Cassiodoro. lib. 2. epist. 25. solidi canonici, et lib. 12. epist. 15. aliisque in locis sunt Canonicarii, qui vnis; canones exigebant. Deque iis etiam vide Cuiacium in Nouell. Iustiniani. 128.] Angelus de Nuce Rosanen. Archiep. in notis ad Chron. Casinen. lib. 3. cap. 69. num. 1546. erudite Canonicos reprehendit, a quo consulendi sunt Canonicatuum possessores, seu cupidi,:||: Quid autem per Canonicorum fornicationes, intelligat D. Basilius Amphilochio scribens; ita explicat Balsamon. [Canonicos eos dicit, qui in canone numerantur, scilicet, Clericos, Monachos.] In aliquibus belgicis Ciuitatibus reperiuntur Canonicissae feminae, scilicet, a Guidone illius prouinciae olim Comitae institutae, quae tenentur in Ecclesia recitare Ossitium diuinum, quarum receptio ex Honorii IV. constitutione epist. 144. non poterat fieri sine attestatione septem nobilium virorum super nobilitate carum ex ambabus parentum lineis; sed idem Pontifex, cognita saepe falsitate testium in huiusmodi examinibus; ne esset causa tanti mali, ac periurii, eandem constitutionem reuocauerat deinde. In Concil. Lateranense de anno 1069. celebrato. Reperitur decretum ad instantiam Petri Damiani, pro quo Alexandro Papae scripserat: in eo enim decreto ordinatur, quod Clerici communem vitam simul agant, quod intelligendum de illis Clericis, qui in Collegiatis Ecclesiis inseruiunt, et ideo Canonici dicuntur. FR. Multi Imperatores, ac Reges insigniti sunt titulo Canonicorum Vaticanae Basilicae, ita Carolus Magnus a Leone III. vt testatur Torrigius de Crypt. Vatican. secundae impress. part. 2. cap. 7. Federicus Imperator a Papa Nicolao. Ibidem cap. 5. Henericus IV. et Carolus V. Imp. ibidem cap. 2. Princeps Poloniae ab Vrbano VIII. ibidem cap. 5. et hoc fuit propter arduam prohibitionem sub censuris, ne quis praeter Vaticanae Ecclesiae Canonicos posset ascendere ad visendum Sanctissimum Veronicae Sudarium: sub quo titulo Imperatores praedicti aditum

habuerunt approximandi ad dictam Sacram Reliquiam:||: Quo autem ad Canonicorum caeremonias primarius locus Canonico hebdomadario deferenti sacra paramenta debetur. Congreg. Rit. 22. Aug. 1626. Imo in Romae Basilicis, et Collegiatis est vsus cedendi hebdomadario Canonico primum stallum, quamuis paramenta sacra non deferat, sic etiam Beneficiato hebdomadario inter ordinem Beneficiatorum. Eadem praecedentia datur Episcopo titulari, si Canonicus sit. Sac. Congreg. Rit. in vna Compostellana 11. Iulii 1617. Hanc etiam praxim obseruari expertus sum in Vaticana Basilica, in qua aliqui Canonici sunt titulares Episcopi, qui cum rochetto, et mantelletto diuinis officiis intersunt supra omnes Canonicos. Perscribit Caeremonialis ad Chorum incedere Canonicos ordine binario, sed in solis sollemnitatibus hoc intelligi declarauit. Sac. Congreg. Rit. 12. Iunii 1628. Canonici, qui habent rochetti, et cappae vsum, iis vti non possunt in administratione Sacramentorum; tunc enim, debent deferre superpellicium, et stolam, d. Congreg. ibidem. Non tenentur Canonici Episcopo pontificaliter celebranti inseruire in aliis Ecclesiis; sed tantum in Cathedrali. d. Congreg. 20. Iul. 1592. Quod tamen de Ecclesiis extra. Ciuitatem intelligitur; nam in iis, quae sunt intra Ciuitatem, vbi Cathedralis reperitur, ad dictam assistentiam teneri declarauit Sac. Congreg. Concil. ad cap. 12. sess. 24. de Reformat. Quando iam in Choro incoeptum sit recitari officium, ac veniat interea ad Ecclesiam Episcopus; debent ei obuiam ire quatuor ex choro Canonici. d. Congregat. Rit. 15. Martii 1608. Similiter, si a Choro Praesul discederet non peracto officio, quatuor Canonici vsque ad portam Ecclesiae eum famulari debent d. Congreg. Rit. 4. Iul. 1615. Romae obseruatur haec caeremonia in aduentu Cardinalium, et Pontificis, cui etiam non plusquam quatuor Canonici a choro obuiam discedunt, remanentibus aliis ad prosequendam officii recitationem, et pertransiens Papa per Chorum, recitantes Canonici non mouentur a propriis locis; sed tantum transeunte pontifice genuflectuntur, cuius caeremoniae vsus oculatus testis sum. Associando Cardinalem Episcopum Canonici, ciuilem pallium ferentes, debent ante, et non. post illum incedere d. Congreg. 4. Iulii 1626. Non pertinet ad Canonicos assistentes auferre. biretum ex capite Episcopi, dum ex se id facere potest. d. Congreg. 21. Aug. 1604. Neque manum Episcopi osculare tenetur Subdiaconus Canonicus peracta lectione, Vide Lectio. Reliqua vide Beneficiati in dict. Beneficium, Cappa Canonicus absens a Choro de distributionibus non participat, quamuis Episcopo inseruist. Vide Victuale.

CANONICVS SIMPLEX. FR. Dicitur Canonicus Collegiatae. [Quod H. praepositus quondam simplex Canonicus eiusdem Ecclesiae, de ipsa in maiori Ecclesia in Canonicum est electus. de concess. praebendae. cap. 9.

CANONICVRSVS FR. exactor canonum Regiae Camerae debitorum. l. final. C. de exactor tribut.

CANONIZATIO caeremonialis actio Summi Pontificis, qua aliquem Dei Seruum Vniuersali Ecclesiae pro Sancto haberi, et inter Sanctorum Kalendarium connumerari declarat. Canonizatio. et Canonizo a Canone dicuntur, seu a Catalogo, qui Canon appellatur, in quo inscribebantur nomina Sanctorum, quos Ecclesia approbat praeuis rigorosissima inquisitione; mos enim hic laudatissimus semper fuerat in Ecclesia, et ab antiquo non approbabantur Martyres a Tyranno occisi ante declarationem Ecclesiae; quod hoc modo fiebat; Episcopus sub cuius Dioecesi aliquis martyrium passus erat, Prouinciae Primatem certiorem faciebat, qui post maturam consultationem declarabat, an Martyris cultus illi occiso deberetur. Ita fecisse Tagastensem Episcopum refert D. Augustinus, quod nempe, Mansurio Carthaginensi Episcopo, ac Primati Martyrum acta exhibuit Tagastensis: et Lucillam famosissimam, ac ditissimam feminam hispanam, atque Donatistarum fautricem redarguit Caecilianus Carthaginensis Archidiaconus, vt Optatus Mileuitanus refert; quia ipsa ante communionem adorabat, et osculabatur reliquias cuiusdam Martyris, qui adhuc canonizatus non erat, qui sic inquit; [Os nescio cuius hominis mortui, si Martyris: nondum tamen vindicati, admoueret.] Qua reprehensione femina illae irritata, omnes copiosas facultates suas insumpsit, ad insequendum Caecilianum iam Episcopum Carthaginensem consecratum. Martyr vindicatus is dicebatur, qui post canonicam. approbationem adorari poterat. Vide Vindico. Hodie tamen ad solum Pontificem Vniuersalis Ecclesiae haec functio spectat. Vide gloss. in sexto lib. 3, tit. 24. cap. vnico. Errat siquidem Polydorus Virgilius, qui lib. 6. cap. 8. primam canonizationem Sanctorum ab Alexandro III. celebratam suisse asserit; constat enim S. Suuiberti processum canonizationis ad instantiam. Pipini Francorum Regis inchoasse Stephanum Papam III. Baron. ann. 754. num. 10. et canonizatum fuisse a Leone III. Idem Baron. an 804. n. 2. etc. Sur. 1. Mar. Bellar. Contr. de Eccl. Trium. lib. 1. c. 3. Adrianus I. S. Albanum Angliae Protomartyrem ad instantiam Regis Offae anno 744. canonizauit. [Offa Rex Romam tandem perueniens optata Apostolorum limina visitauit, et diuersorum loca Sanctorum pia deuotione. percurrit. Deinde Adriano I. Summo Pontifici causam sui aduentus denuntians, et de loco simul, et B. Albano canonizando, coenobioque construendo, deuote preces porrigens; petitioni suae romanam de facili curiam

inclinauit, et ex hoc praecipue, quod Martyris inuentio coelitus sit edocta. Matth. Westmonasteriensis Florilegus appellatus, qui vixit anno 1300. in sua Historia, quae flores Historiarum dicitur, pag. 287.] Ioannes XV. S. Vdalricum Augustanum Episcopum. Baron. An. 993. n. 1. et seq. Ioannes XX. post lustrum S. Romualdum, qui obierat anno 1027. idem Baron. ad Ann. proedictum num. 13. Leo IX. an. 1052. SS. Ronaldum Cameriensem; Amicum Ramibonensem, Guidum Pompesianum, Firmanum Firmensem, et Ardoinum. Baron. in d. anno num. 9. et anno sequenti idem Pontifex S. Gerardum Leucorum Episcopum. idem An. 1053. num 4. Paschalis II. S. Petrum Anagninum Episcopum, post annos quatuor ab eius obitu, idem ann. 1105 num. 13. Eugerius III. Henricum Imperatorem. idem an. 1152. num. 4. in Sanctorum numerum retulerunt.Quae functio solet in Conciliis Generalibus fieri a Pontifice, vel absque Bulla, vide eundem Baronium an. 1161. num. 1. et aliquando idem Pontifex alicui Primati functionem hanc delegare consueuerat: sic enim legimus Vrbanum II. anno 1088. Byzantio Tranensi Archiepiscopo per specialem Bullam facultatem dedisse ad scribendi in Catalogo Sanctorum S. Nicolaum cognomento Peregrinum, in cuius honorem dedicatum fuit sumptuosissimum in ea Metropoli templum. Quibus veridicis narrationibus manifeste Nouatorum calumniae conuincuntur, qui nouum ritum Sanctorum canonizationem esse falso asserent. Fabulosa etiam Troili Maluezi narratio habenda in tract. de Canonizto. 14. dub. 4. num. 46. vbi ad demonstrandam hanc caeremoniam fuisse antiquissimam; ait Sanctum Apollonium graecum Anachoretam fuisse primum ex Sanctis canonizatis, qui nato Christo primus fuerat ad praedicandum pastoribus Messiae aduentum, et ideo a Iudaeis ligneis clauis confixus, ac processu temporis per diuinam reuelationem Nicolaus 1. illum canonizauerat, quod ex narratione cuiusdam M. S. Auctoris Anonymi asserit; de hoc enim Apollonio Anachoreta mentio nullibi reperitur; melius tamen huius antiquitatem Bellarminus cap. 7. loc. cit. ex Testamento veteri originem duxisse probat. Ecclesiasticus enim Enochum, Noemum, Abrahamum, Isaachum, aliosque iustos canonizauit, inquiens; [Laudemus viros gloriosos, etc. Ecclesiast. cap. 44.

CANSTRISIVS Graece *kanstri/sios2, qui sacra Patriarchae paramenta custodiebat, et eundem ad induendum coadiuuabat, thuribulum de deferebat, populumque aqua benedicta aspergebat. Existimant aliqui a nomine graeco *ka/nsteion, id est, incensi nanicula, siue a *ka/neon, canistrum hoc vocabulum deriuari, in quo vestimenta patriarchalia porrigebat. Hoc officium in Ecclesia Romana Vestiarii erat.

CANTABRVM militare signum. Hinc perperam Rhenanus Tertullianum corrigere existimauit, vbi de militaribus vexillis loquens, Candelabrorum dixerat; correxit ille Labarorum. Quare melius Latinus Latinius in eius Bibliotheca Sacra ad Tertull. Cantabrorum restituit: sicut in Codice Theod. lib. 4. tit. 7. cap. 2. de. Colleg. legitur. Cantabrum enim est diuersum a Lab. 110. Vide Baronium An. 312. nu. 33. et 34. item furfur significat: [Iussitque eos tota die terram fodere,et cantabrum eder ad vesperam: Surius in vita SS. Nerei, et Achillei. §. His litteris acceptis.] Qui tamen Auctor herbam fuisse existimando errauit; nam apud Coelsum Aurelianum lib. 2. cap. 19. apud Adonem in suo Martyrol. Isidorum in Gloss. et alios in significatione furfuris legitur, ac clarius in Vita S. Romualdi Abb. haec verba leguntur. [Ita vt a farinae filigine cantabrum separetur.] FR. Plinius lib 25. cap. 8. a Surio pro se citatus, sic inquit. [In eadem Hispania inuenta est cantabrica per D. Augusti tempora a Cantabris reperta. Nascitur vbique caule iunceo pedali, in quo sunt flosculi oblongi, velut calathi: in his semen perquam minutum.] Iacobus Dalecampius in eius ad Plinium obseruationibus cantabricam Escorzoneram esse putat. Sed nil ad rem, quis enim vnquam putaret Tyrannum Sanctis Martyribus Escorzoneram ad edendum dedisse::||: Hinc formatur nomen Cantabrus adiectiuum, [Cantabro pane cum besterna aqua vescendo. In Vita Petri Damiani.] Qui Auctor etiam adiectiuo nomine Cantabricus vtitur opuscul. 15. cap. 14.

CANTATORIVM Liber pro canenda Missa, et Graduale hodie communiter appellatur, de quo suo loco. [Postquam legerit Cantor, cum cantatorio ascendit, et dicit responsorium graduale. Ord. Rom.

CANTERMA maleficium opera diabolica prouocatum. [Maleficio, quod vulgo canterma dicitur, quosdam didicit maculatos. S. Gregor in Regist.lib. 12. epist. 13.

CANTHARVS seu Cantarium, ex graeca voce ka/nqaros2, quae candelabrum significat, et khro/statos2 ka/nqaros2 candelae sustentaculum sonat. FR. In Missali ambrosiano Cantarium dicitur; vbi disponitur, quod in Missis cantatis Subdiaconus in vna manu thuribulum ferat, et in altera Cantarium, id est, candelabrum cum accensa candela, quae praxis in Metropolitana Mediolani Ecclesia tantum viget, ac idem facit Subdiaconus, dum canitur Euangelium: in his enim functionibus, Ambrosiani non vtuntur Acolytis:||: Item sumitur aliquando in significatione candelae tantum. Vide Gandela; Item vas, in quo aqua benedicta conseruatur. Item Lychnum pensilem significat, vt dictum est in dict. Butto. Sed diuersae figurae, vt in

muro ab ingrediente S. Clementis de Vrbe templum parte sinistra similes antiquae picturae adhuc cernuntur, necnon in manibus decem Virginum, quae opere musiuo in externa S. Mariae transtyberinae templi fronte super porticum adhuc configuratae perdurant, cuius figuram hic subicere curauimus.

CANTHELIVS Vasis genus. [Portabat canthelium capientem amphoras decem. Io: Mosc. cap. 107.] Graece tamen kanqh/lios2 grande iumentum proprie significat, et inde metaphorice pro ingenti vase accipitur.

CANTHVS FR. [Tales autem rotae erant, quales solent in curru fieri: et axes earum, et radii, et canthi, et modioli omnia fusilia. 3. Reg. cap. 7. num. 33.] Quam dictionem exponit ibi Dionys. Carth. art. 11. inquiens. [Canthi vero extrema rotae, quae per terram circumuoluuntur, seu partes circumferentiae, quae inter tadios collocantur. modiolus autem est illud rotundum, quod est in medio rotae.

CANTICVM quod differt a psalmo; hic enim musico instrumento psalterio appellato canebatur, Vide Psalmus. Canticum vero sola voce promebatur. Psalmus autem bona opera, canticum vero gratiarum actionem denotant. Durand. lib. 5. cap. 4. Primus Sacrorum canticorum Auctor Moyses fuit, quando cum populo electo mare rubrum iam transierat. Itaque psalmo antiquius est canticum. Decem sunt cantica, quae in psalmodia recitantur, septem, scilicet, ex antiquo testamento excerpta, et per septem hebdomadae dies ad Laudes distributa; alia vero tria ex Euangelio desimpta, nempe, Benedictus Dominus, quod etiam dicitur in matutinalibus Laudibus, quia in eo de Praecursore Christi fit mentio, qui tamquam aurora veri solis iustitie annuntiatrix suerat. Secundum canticum est Magnificat, et dicitur ad vesperas, quae nobiliores Laudibus sunt, cum festiuitatis sint principium, et quia hoc canticum vesperarum tempore fuerat compositum, tunc enim ad Elisabeth domum Maria Virgo peruenerat. Benzon. in Magnificat. cap.20. lib. 1. Tertium euangelicum canticum est Nunc dimittis, quod ideo in Completorio recitatur; quia ad modum commendationis animae est, quae Deo porrigitur ante somnum aeternitatis symbolum, ita Amalar. Haec Postrema tria cantica euangelica appellantur, quia ex Euangelii textu sunt desumpta; ideo in eorum recitatione stando omnia recitantur, quinimo aliqui initio prolationis eorum laudabiliter solent cruce signari, sicut in Missa ad Euangelii principium obseruatur. Io. Belet. cap. 40. Caeremoniale enim Episcoporum. lib. 2. cap. 1. Episcopum in vesperis pontificalibus ad Magnificat principium cruce signari disponit, et Romana praxis idem comprobat.

CANTICVM DRAMATIS. FR. Officii Antiphona. [Dulcia cantica Dramatis.] Cantum gesticulatione associatum significat; nam dra=ma ethologiam, gesticulationem, repraesentationemque significat. Sic Philo Hebraeus in Opusculo de vita contemplatiua de Essenorum ritu loquens, ait: [Religiosis gestibus, et accentibus, modo stantes, modo retrorsum gradum monentes, vt cumque res postulat.

CANTILENOSVS cantabilis. [Quod meas nugas, seu confectas opere prosario, seu poetarum stylo cantilenosas. Sidon. lib. 4. epist. 1.]

CANTOR Ecclesiastica dignitas in Cathedralibus Siciliae praecipue, ac Melitae, quam vtrobique Ciantro vocant, a vocabulo gallico Chantre; Chori canto praeest, et ad eum Antiphonas, Lectiones, ac Prophetias canendas, spectat distribuere, Cong. Rit. 6. Decembr. 1613. Quare autem baculum deferat, dictum est in dict. Baculus. Aduertit Durandus lib. 2. cap. 2. falli eos, qui Cantoratum ordinem esse, dixere; quia nomen est officii, non autem ordinis, Concilia vero, et Sacri Canones, vbi dicunt Cantorem ordinem minorem esse, intelligendi ibi non de Canonico; sed de Clerico primae tonsurae initiato, quem Cantorem Concil. Toletan. appellat, et Graeci Psaltem, vel Psalmistam vocant. Vide Psalmista. Confessor. Notarius. In Cathedrali Lugdunensis Ecclesiae, in qua omnes Canonici gaudent titulo Comitis, maxime inter eos praefertur Cantoris dignitas; nam quando in Choro recitatur officium, quod ibi rigorosa disciplina, grauitate, ac modestia singularissima persoluitur; si contingerit ibi aliquis error in recitando committi: statim Cantor dat manu signum, tunc omnes silentio profunde a Choro discedunt, et in aliquam Ecclesiae Cappellam se se reducunt, ibique priuatim remanentem officii partem subsequuntur, quod in Choro tam rigorose recitatur, vt Canonici prae silentio,

modestiaque quasi immobiles statuae appareant, neque etiam ad Chorum admittuntur, nisi postquam memoriter didicerint psalterium, hymnos, et antiphonas totius anni, quia in Choro nec libri, nec lumina afferuntur, imo ad matutinum, quod semper nocturno tempore canitur, in Altari candelae non accenduntur, sed permittitur vnicum tantum lumen in laterna absconditum, quo vtuntur tempore lectionum. In multis Galliae Ecclesiis Vocatur Festum Cantoris, festum primae Classis; quia tunc ad Cantorem spectat officium ordinare, sic Festum Succentoris, significat festum secundae classis; nam tunc Succentor officium ordinare tenetur. In Melita Canonicus Cantor in sollemnitatibus, ac processionibus in manu defert argenteam, virgam, vt dictum est in dict. Baculus, et ipse praeintonat Episcopo In pontificalibus, reliqua vide Archicantor. Archiparaphonista. Baculus. Bardus. Cappellaris. Fabarius. Maiusculus. Paraphonista. Succentor.

CANTVS in Ecclesia antiquissimus, ab eius, nempe, primordio. [Commonentes vosmetipsos, psalmis, hymnis, et canticis spiritualibus in gratia cantantes in cordibus vestris Deo. Epist. ad Colossen. cap. 3.] Cantus autem alternatus in Choro a S. Ignatio Martyre in oriente introductus fuit. Quod in visione didicerat gloriosus ille Martyr, in qua Angelos alternatim Sanctissimae Trinitati laudes canere audierat, quem ritum vniuersalis Ecclesia imitata est deinde, et Sanctus Athanasius in suam Alexandrinam Ecclesiam figuratum cantum. introduxerat, quem Graeci xrwmatico/menon id est, coloratum vocant; at postea disuetudinem animaduertens, vt D. Augustinus refert, alium cantum simplicem, ac planum ordinauit; ita vt potius recitatio, quam cantus videretur, idemque Aug. addit, quod Mediolanensis Ecclesia sub D. Ambrosio a graeca Ecclesia mollem, suauemque canendi modum apprehenderat; sed Romana Eccelesia, medium tenuit, nam nec ad simplicitatem alexandrinam, nec ad graecum, et suauem concentum inclinauit; sed vtrumque modum contemperauit, suauitatem, nempe, grauitati commiscuit, de quo Baron. An. 60. num. 25. et seqq. Apocrypha autem sunt illa scripta, quae sub nomine Damasi Papae circumferuntur, ex quibus nonnulli inducti, Ecclesiam romanam asseruerunt ab orientali canendi modum suscepisse; nam a principio suae fundationis vsa est cantu, licet verum sit, quod Damasus ex oriente, nimirum, a Hieronymo Hierosolymorum incola non canendi ritum; sed psalterium secundum Septuaginta Interpretum versionem acceperit Anglicana Ecclesia a romana ad canendum. instructa fuerat. Baron. ad An. 639. num 8. 9. Et ab eadem romana gallicana in canendo correcta. Idem Baronius An. 754. num. 7. Solebant antiquitus omnes fideles simul canere in Ecclesia, quod cum potius confusionem, quam deuotionem excitaret, inde sancitum postea fuit, vt tantum aliqui Clerici, ad hoc deputati, canere debuissent, qui Cantores Canonici, id est, Regulares, seu ordinati dicebantur. [Non oportet praeter Canonicos Cantores, qui suggestum ascendunt, et ex membrana legunt, aliquos canere in Ecclesia. Concil. Laod. can. 15.] Vbi Zonara notat, quod ex tunc Subdiaconi, qui prius ad portas Ecclesiae, et Lectores ad legendas sacras lectiones destinati erant, ad canendum postea electi sint. S. Gregorius Cantorum Romae Collegium restaurauerat, quod Schola Cantorum dicebatur, et tenebantur ad canendum adire, vbi Pontifex sollemniter celebraturus erat, atque idem Sanctus reformator illius cantus fuerat, qui ab eius nomine Gregorianus dicitur. sed processu temporis iam vitiatus, a Leone II. Siculo huius scientiae peritissimo denuo in pristinum splendorem restitutus fuit. Singularissimo studio ad ecclesiasticum cantum, excitantem modestiam, ac deuotionem SS. Patres admonitis incumbebant, ac memoratu dignum erit S. Ambrosii documentum, vbi lib. 1. cap. 18. sic ait. [In ipso canendi genere prima disciplina verecundia est.] Ideo immodeste canentes legere deberent. can. 75. sextae Synodi, et Extrau. 10. XXII. in cap. vnico, de vita et honest. cleric. ac D. Hieronymum in cap. 5. ad Ephes. Graeci vero sunt laudibus digni, qui in cantu admonitionem S. Io. Chrysostomi hom. 1. de verbis Isaiae sequuntur, vbi ait, quod cantus debet habere. [Placidam, et contractam, moderatamque vocem] Concil. Trident. modestiam in cantu commendat, et Auctores existimant committere peccatum mortale, qui profanum cum sacro cantu in Ecclesia miscent.. aiet. 2.2 quaest. 11. art. 1. et in Caeremoniale Rom. lib. 1. cap. 28. haec verba habentur. [Cauendum autem ne sonus organi sit lasciuus, aut impurus, nec cum eo proferantur cantus, qui ad officium, quod agitur, non spectent, nedum profani, aut ludicri, nec alia instrumenta musicalia, praeter ipsum organum addantur. Debent ergo Cantores consonis vocibus, et suaui modulatione concinere, quatenus animos ad deuotionem Dei valeant ex. citare Innocent. III. de Myst. Missae cap. 2.] Ac D. Gregorius in Concil. Rom. can. 1. huius prohibitionis causam reddit, inquiens: [Dum blande vox quaeritur, quaeri congrua vita negligatur, et Cantor minister Deum moribus stimulat, cum vocibus populum delectat.] Altam rationem reddit Card. Bellariminus in psal 46. dicens: [Nam sicut qui intelligenter, et deuote canunt animos audientium rapiunt; ita, qui theatrales modulos in Ecclesiam inuehunt, de domo Dei scenam mundi faciunt.] FR. Sed pro defensione recentiorum Cantorum dicendum, quod apes, et serpentes ex

eodem flore humorem lambentes, illae mel, et isti venenum trahunt, sic ex modulationibus, quae aliquibus apparent lasciuae, per easdem saepe vidi pios, ac deuotos ad spirituales meditationes excitari. [Fieri enim potest, vt sine aliquo vitio cupidinis, vel voracitatis pretiosissimo cibo Sapiens vtatur; insipiens autem foedissima gulae flamma in vilissimum olus ardescat,] et inferius inquit. [Nam in omnibus huiusmodi rebus, non ex earum rerum natura, quibus vtimur; sed ex causa vtendi, et modo appetendi, vel probandum, vel improbandum, quod facimus. can. quisquis rebus, dist. 41.] Itaque cum notae musicales in se indifferentes sint, ex subiectis verbis canendis denominationem boni, vel mali accipiunt, et ad id, quod Boetius in d. Extrau 10. XXII. allatus ait, nempe. [Non enim frustra Boetius: Lasciuus animus, vel lasciuioribus delectatur modis, vel eosdem saepe audiens emollitur, et frangitur.] Respondemus hoc per accidens ex mala animi praeparatione in lasciui aurem succedere; non quia, vt supra ostendi, modulatio ex se talis sit; sed ex praua audientis apprehensione; nam si ex hoc apite prohibenda esset delicatissima recentiorum musica, prohibendum etiam esset, exempli causa, aurum, argentum, gemmae, et reliquae res pretiosae, quibus Ecclesia ad honorem Dei vtitur, quia ea auidus inspiciendo posset actum auaritiae excitare, et pro se appetere. Ergo sicut Theologi morales docent, mulierem exuere non teneri ornamentis, ex eo quia ab aliquo lasciuo admonita, quod propter talia ornamenta excitatur ille ad eam libidinose concupiendam, cum illa ad delectationem sui mariti adornetur: sic cantu, et ceteris ornamentis Ecclesia Dei sponsa ad delectationem et contemplationem animae vtitur, licet peccator videbit, seu audiet, passionibus fremat. Si vero antiquo canendi stylo vti cogeremur in Ecclesia; vtique ea cum Propheta continuo conqueri debuisset, quod: [Viae Sion lugent, eo quod non est, qui veniat ad sollemnitatem,] nam imbecillitas humana cantu, et contionibus cum nouitatibus concentuum, et conceptuum attrahitur. Scrupulosi erant SS. Patres ad introducendum Organum in Ecclesiam, ne conuenirent cum saecularibus sonis, tandem hodie eius sonus non nisi spirituales meditationes excitat, et sic cum Augustino cogimur dicere: [Rogamus pro illis, vt qui delectabiliter organum audiunt (et nos addamus recentem musiscam) delectabilius audiant vocem Dei. in psal. 98.] Quare dicendum SS. PP. et Concilia de cantu theatralibus, et immodestis verbis mixto prohibere intellexisse, vel secundum temporum illorum exigentiam ne cantus ecclesiasticus a Gentilib. calumniaretur, id cauisse, vt de Organo ceterisque musicalibus instrumentis refert Baron. An. 60. num. 36. Ceterum Beda in tractatu de Musica quadr. seu mensur. ait eam esse mere spiritualem, et ad rectum deducentem, cuius [Vtilitas magna est, et admirabilis, et virtuosa valde, quae fores Ecclesiae ausa est subintrare: nulla enim scientia ausa est intrate fores Ecclesiae etc.] Ad cantus pertinentia. Vide Antiphona. Contacium. Exodius. Hoqueta. Musica. Neuma. Planus cantus. Solfiso. Toni. Tropus, Vt, re, mi, fa, sol. la. Quae hic ex Originali desunt. Vide in dict. Organum.

CANTVLLA barbara vox, quae penes Anastal. Bibliothec. in Leone IV. videtur significare, vas. [Obtulit cantullam argenteam vnam] fortasse incensi nauicula, ex voce graeca kanqh/lia, quae canistrum significat, inde Cantulla diminutiuum nomen, vt Cistella, Fiscella etc.

CAPELLO FR. depilo, capillos exstirpo, euello. Bullar. Casinen. tom 2. const. 138. l. si Caballo. de damno, et iniur. Hoc, nempe, secundum nonnullorum expositionem; sed aliis placet intelligere, quod cappellam, casulam, seu tugurium construere significet; verba enim textus, sic habentur in citat. Const. 138. vbi Mathildes Comitissa in concessione territorii etc. concedit Monachis, quod nempe, illi possint: [Piscatorem vnum habere, pascere, capellare, et similia facere etc.

CAPERO Capucii genus italice Capparone, quod villici ferre solebant. hodie tamen Capucinorum Nouitii id deferunt, et est maxima ignominia in illa Religione, quando Professis imponitur, est enim quasi infamiae punitio. [Caperonem vsque ad cingulum. Matth. Paris. in hist.] a voce gallica Chaperon deriuatur.

CAPIBREVIVM scripturarum fascis, vbi breuiter capita bonorum notantur, ex quo vocabulo Equites Militenses Cabreum dixere. Vide Cabreum.

CAPICERIVS idem ac Primicerius, Latini enim dicere solebant In prima cera, In secunda cerae, In ima cera, sicut nos dicimus in prima charta, seu pagina, etc. quia, vt ait Sueton. in Caesare, scribebant illi in tabulis ceratis, hinc dicti fuerunt Capicerius, Primicerius, et Protocerius. Vide Primicerius, quia in capite, ac principio ante alios in cerata pagina notabantur; eodem modo Secundicerius, qui in secunda cerae tabella erat notatus. Vide etiam Tertiocerius.

CAPISCHOLA FR. In Hispania sic vocatur Canonicus Theologalis Praebendae Cathedralis Ecclesiae.

CAPISTERIVM Clibanum significat, seu vas, quo granum frumenti purgatur. [Si enim adhuc puerulus, ita capisterium reparauit, vt ne scissura quidem appareret. Odo serm. de S. Bened.]

CAPIT uerb. impersonale, et significat idem ac Licet. [Quam etiam Petrum dici capiat. Tertull. de resur. carnis. cap. 26. Talia capit opinate eos. Idem aduers. Haeres. cap. 44.

CAPITALE puluinar, seu ceruical oblongum, quod Capezzale Itali vocant. [Sit ergo beatae animae culcitra conscientiae suae puritas, sit capitale tranquillitas, sit opertorium eius securitas, vt in hoc strato dormiat delectabiliter. S. Bern. serm. 2. in festo omnium Sanctorum.] Dicitur etiam Capitulum. Vide Capitulum.

CAPITE nudato etiam in primitiua Ecclesia orabant Christiani. Vide Collecta.

CAPITERGIVM linteum, seu fascia, qua Episcopi caput ligatur, dum oleo sancto vngitur in eius Consecratione. Dauantria in Caeremonial. M. S.

CAPITIARIVS tributorum exactor; qui per hominum capita tributa exigit. [Constituas tibi alium Thesaurarium, et Capitiarium de bonis Clericis. Fulbertus Carnot. epist. 103. Vide Capitularium.

CAPITILAVIVM Sic Dominica palmarum dicebatur, quia in hac die lauabantur puerorum capita, qui praeparabantur pro sequenti paschae festo ad eos baptizandos. [Vulgus autem eum diem capitilauium nominat, quia tunc moris est lauandi capita infantium, qui vngendi sunt, ne obseruatione quadragesimae sordidata, ad vnctionem accedant. Isid. lib. 6. Etymol. cap. 18. et Raban. de Instit. Cleric. lib. 2. c. 35.] Quamuis Durandus Capitilauium diem ferio V. in Cena Dom appellet; qui etiam dicebatur Magnus dies Iouis. Viridis dies Iouis, nam in eo die reconciliabantur poenitentes. Seu Albus dies Iouis, quia tunc distribuebatur pauperibus panis albus, et vsque ad praesens in quibusdam Galliae locis eadem eleemosyna fieri solet, et vocant hanc diem Ieudi blanc. Dominica vero palmarum dicebatur etiam Petitum Pascha, siue Competentium, quia in hac Dominica baptizandi Symbolum fidei petebant. Vide Catechumenus; sed ne daretur idiotis occasio existimandi illam lotionem eandem esse, ac Baptismum, abrogata ideo fuit anno 813. in Concilio Moguntino. FR. In Ord. Rom. ex Albino Flacco legitur Capitilauantium, sed Latinius Capitilauium mauult legi. Vide in eius Animaduers. ad Ord. Rom. tit. Albinus Flaccus.

CAPITOLIVM et Capitulum; locus ad congressum Monachorum. [In celebribus locis eorum, vt in Templo, et Synagoga, et Capitolio non sit aliquis, qui inhabitet. Haymo in, psalm 64.] vbi in graeeo textu eodem modo legitur kapetw/lia tw=nmenaxw=n, id est, Capitolia monachorum. Pallad. de Monach. Aegypt. Solent Religiosi in hoc loco eorum culpas propalare, ac poenitentiam postulare; sic in vita S. Dominici legitur, Daemonem secum per conuentum circumambulantem Sancto ostendisse diabolica lucra in omnibus locis ex fratrum spirituali damno percepta; noluit tamen nequissimus spiritus ad Capitulum cum Patriarcha ingredi ex odio illius loci, quia, vt ipse fassus est, quidquid in aliis locis lucrari solebat, in eo loco perdere cogebatur.

CAPITVLARIVM liber, in quo tributa notata continebantur. [Gaifo vero Comes eiusdem temporis accepto capitulario, quod anteriores Scriptores fecisse commemorauimus, tributa coepit exigere. Greg. Turon. lib. 9. cap. 30] Et inferius: [Ostendens Capitularium, in quo tributa continebantur.] Inde Capitiarii Exactores dicebantur. Vide supra Capitiarius, et in Regist. S. Greg. Papae lib. 7. cap.8. Capitulare vocatur. FR. Capitularis dicitur liber, in quo statuta continentur: [Nec non, et qui de cetero seruari fecerint statuta edita, et consuetudines introductas contra Ecclesiae libertatem, nisi ea de capitularibus suis intra duos menses post huiusmodi publicationem sententiae fecerint amoueri. decretal. lib. 5. tit. 39. cap. 49.] Simile verbum habes ibidem. cap. 53. et penes Glossam in can. omnes. vndecima quaestione prima.

CAPITVLATA uasis genus. [Capitulatam, et lucernam argenteam. D. Aug. epist. 165.] Baronius tamen in Notis ad Martyrol. et in Annal. an. 58 n. 75. fuisse lucernarium, seu candelabrum multorum capitum censet. Vide Butto.

CAPITVLVM breuis Sacrae Scripturae lectio, quae post psalmos in omnibus horis canonicis recitari solet. Radulphus autem,et Gratianus Collationem vocant; sed Suarez lib. 4. de horis can. cap. 2. n. 19. Collectionem corrigit; ab Hugone vero Capitale, et ab aliis Capitellum dicitur: [Ad cuius tumulum B. maximus cum ad orationem venisset post effusas preces, dicto etiam Capitello ait: Benedic. inquit, mihi vit Dei. Greg. Turon. de Vit. Sanctor. cap. 4. Et ingressus in oratorium, me postposito, ipse capitellum vnum, atque alterum, et tertium dicit. Idem lib. 9. cap. 6.] Dicitur etiam a nonnullis Lectiuncula, ac in Regulis Benedictinis Lectio. Item Versus dicitur. Tandem in ritu ambrosiano Epistolella appellatur. Vide Epistolella. Auctor huius lectionis ad Tertiam, Sextam, et Nonam fuit D. Ambrosius, quod deinde Concil. Agathense decreuit post psalmos recitari. can. conuenit. de Consecrat. dist. 5. Non postulatur benedictio in eius principio, sicut fieri solet in aliis lectionibus, quia fere a Superiore dici consueuit. Amal. lib. 4. c. 3. Neque recitatur corum Auctor, quia conueniens Clerus ad horas, supponitur habuisse notitiam Auctoris. Hugo lib. 2. de offic. cap. 3. Propter eandem rationem in eius fine non dicitur Tu autem Domine etc. quibus verbis petitur venia de erroribus in legendo commissis, quia Hebdomadarius cum sit Sacerdos, supponitur errores non committere. Capitulum in Laudibus ad Tertiam, et ad Vesperas solet esse idem in festiuitatibus, quia in illis diebus solet populus reperiri,

praesertim ad Tertiam post quam immediate canitur Missa. In Completorio dicitur capitulum post hymnum, quia hymnus cum sit victoriae symbolum, et Completorium status Electorum significet, in quo statu exhortationibus, non amplius opus est ad victoriam consequendam, dum ea consecuta iam sit. Hug. in Spec. cap. 3. In triduo hebdomadae maioris relinquitur capitulum. cum a Superiore, seu Hebdomadario dici deberet; sed quia is personam Christi repraesentat; qui in tempore eius passionis obmutint [reading uncertain: ?] , sit ad eius imitationem Superior tacet. Amal. lib 4. cap. 21. Propter eandem rationem non dicitur capitulum ad horas tempore Paschali; quia supponitur esse adhuc nobiscum Christum conuersantem, et vbi maior est, minor, nempe, Minister cessare debet. Relinquitur etiam in Officio Defunctorum in memoriam Christi mortis. In pontificalibus Vesperis, et ad Tertiam cum debeat sollemniter Episcopus Missam celebrare, capitulum canitur a Subdiacono in loco, vbi canenda est Epistola. Caerem. Episc. lib. 3. cap. 1. Sed si Episcopus tantum assistit pluuiali, et mitra paratus; tunc capitulum ab aliquo Cantore, sicut fieri solet in, Cappella papali, canendum est. Caerem. lib. 2. cap. 2. Vide Responsorium.

CAPNICVM datium soluendum pro quolibet camino, seu habitatione, a voce graec ka/pnh, quae caminum significat.

CAPPA sacra vestis, qua Cantores indui solebant. [Cappa propria vestis est Cantorum. Gemin. lib. 5. cap. 127.] Quo ad eius significationes, et mysteria, sic Rupertus inquit: [Cappa quoque in maioribus festis superinduimus vt amplius in Deo gloriemur, aspicientes in, futuram resurrectionem, quando omnes electi, (quibus nunc post depositionem carnis in anima tantum remuneratis singulae stolae albae date sunt) binas accipient stolas, scilicet. requiem animarum, et resuscitatorum gloriosam immortalitatem corporum. Quae cappae bene ab anteriori parte patulae sunt, et omnino praeter solam necessariam fibulam inconsutae, quia profecto immutata iam, et immortalia corpora. nullis animam obcludent angustiis. corda non contegent, nec obsistent internae Trinitatis contemplationi. lib. 3. de diuin. off. cap. 24.] Dicitur etiam Pluuiale, quia a pluuia defendebat, et ideo ex posteriori parte capucium habet pendens; nam in processionibus solet etiam deferri. Non benedicitur, cum sit paramentum omnibus ecclesiasticis ordinibus commune, nec ad sacrificium Missae ordinatum sit. Nomine Cappae intelligitur etiam Cappa magna,seu longa cum capucio, pellibus, vel serico, secundum temporum exigentiam subsuto, qua vtuntur Cardinales, Episcopi, et in multis Cathedralibus etiam Canonici; Romae vero in Ecclesiis patriarchalibus Beneficiati quoque cappa magna vtuntur; sed differt a canonicale in colore pelliciae; nam Beneficiatorum est cinericei [reading uncertain: ?] colonis, Canonicorum vero candidi armellini, Cappa haec ab habitus Monachalis forma desumpta fuit, quando hi Ecclesiam gubernarunt, et dicitur Cappae Choralis a Mattheo Parisio, Vide Forratus, Igitur cappa significat sacerdotalis dignitatis eminentiam. Ruper. in cap. 1. Apoc. Candae vero longitudo denotat, quod vsque ad diem extremum Iudicii sit dignitas sacerdotalis duraturae, defertur tamen, haec cauda sub brachio inuoluta, explicata, quia dignitas ecclesiastica manifestari non debet nisi vrgente necessitate, ad Dei honorem, et animarum salutem. Peliis quae in collo eiusdem, et circa pectus subsuta est; praelatum meminit peccatorem esse. D. Aug. contr. meda cium. cap. 10. seu vt Origeni placet, ob mortis memoriam. Pisis Canonici ex immemorabili priuilegio cappam rubeam in hiberno tempore, et eiusdem coloris mozettam supra rochettum in aestate deferunt, quod priuilegium a Pio IV. anno 1560. illis confirmatum fuit, eodemque priuilegio gaudent etiam viginti Mediolanensis Cathedralis Canonici in aliquibus sollemnitatibus appellati. Capuani Canonici in aliquibus sollemnitatibus etiam rubras cappas deferunt. Antiquitus tamen Canonicorum Cappa erat nigri coloris ad instar Religiosorum ex parte anteriori aperta, et vnita tantum inferius, eo modo, quo a Nicolao III. in aliquibus Constitutionibus M. S. Ecclesiae Vaticanae his verbis refertur: [A Vigilia, scilicet, omnium Sanctorum, vsque ad Sabbatum Sanctum superpelliceas lineas deferant, cappas nigras de sagia. simplices; vel, si voluerint, foederatas a cingula, vel circa ex parte interiori fixas inferius, et apertas.] FR. Secundum textum in Clement. de Stat. Monach. cap. Ne in agro. §. cum vero, scribendum esset vnico P. et ibi Glossa rationem etymologiae a Capite deducens Capa scribendum asserit. Cappam nigri coloris deferebant Vaticanae Ecclesiae Canonici etiam tempore Innocentii III. vt apud Torrig de Crypt. Vatican.secundae impress. pag. 308. in eius Bulla pro eiusdem Basil. Canonicis: vbi sic: [Extra septa vero Canonicae sine cappa, vel toga nullus appareat.] Qui Torrigius pag. 310. ait, quod cappa erat similis illi Canonicorum Regularium Lateranensium, quae in multis codicibus antiquis Vaticani Archiuii depictae videntur. Vide Clocca. Ceterum cappa violacea cum pelle a Nicolao V. de anno 1454. Canonicis Vaticanae Basilicae, et Beneficiatis concessa fuerat. Torrig. ibidem pag. 384. Sed Beneficiati praeter differentiam pelliciae coloris, ferunt cappam vndequaque clausam, ac solum apertam, vt possint manus emittere, ad instar cappae Aduocatorum Consistoralium, et rochettum gerunt sine manicis:||: Eodemque modo erant Cardinalitiae cappae, vt ex antiquis picturis, et numismatibus apparet, in diebus autem

maestitiae, praesertim a seria quarta maioris hebdomadae, vsque ad Sabbatum Sanctum Cardinales Cappis pelliceis cinericiis vtebantur. Dauantria in suo Caerem. M. S. FR. imo in, via, seu in conclaui ferebant pellem nigri coloris, Vide Radeuicum Frisingen, hic in dict. Croccia:||: Pontifex in diebus moestitiae fert cappam rubram ex saia armellino subsuta, et ex anteriori parte aperta, quae in caeremoniali Manium. Chlamys coccinea. Clamys rubea appellatur. In nocte vero natiuitatis interuenit ad matutinum cum cappa ex serico villoso, eodem modo, quo a Bonifacio IX. institutum fuerat. FR. Si Mantum idem est, ac Cappa, ex Radeuico Frisingen, cit. hic in dict. Croccia; constat Cardinales nigrum mantum tempore Alexandri III solitos fuisse deferre: ergo bene infertur, quod etiam Cardinale, vtebantur cappis nigris cum nigra pellicea:||: Extrauagantem, caeremoniam aliquarum Ecclesiarum refert. Durandus; vbi Sacerdos in Missa cantata post eleuationem hostiae, et calicis, per manus Clerici induebatur ordine inuerso cappa canonicali, cuius cauda ad collum applicabatur, et capucium ad pedes, et vt ipse ait: [Ad designandum, quod caput, id est, Iudaei exspectantes Messiam, id est, Christum, cum iam, venerit, transuersum est in caudam. in Rational. lib. 3. cap. 46. Igitur Canonicalis Cappa, vtriusque testamenti populum significat. Tandem aduertendum, quod Cappa penes Auctores Caputium, et Capitium dicitur. Vide, Mandyas.

CAPPELLA est parua Ecclesia, quae differt ab Oratorio, Vide Oratorium, hodie tamen pro Ecclesiae parte accipitur. [Antiqui enim nobiles Ecclesiolas in itinere de pellibus caprarum factas habebant. Gem. lib. 1. cap. 128.] Aliam etymologiam idem Auctor affert, nempe: [Capenum dicitur domus, ad quam pauperes ad postulandam eleemosynam confluunt. Inde diminutum cappella dicitur, in qua Christiani pauperes spiritu ad postulandam animae eleemosynam conueniunt. Ibid.] In Festo Sancti Titularis cappellae dicitur officium sub ritu in. Kalendario Rom. ordinato. Congreg. Rit. 28. Aprilis 1628. Celebratur tamen Missa cum. Gloria, et sine Credo, vt in Rubricis; sed si cappella erit titulus antiquus illius Ecclesiae, vel titulus alterius Ecclesiae iam destructae; tunc recitatur officium Titularis, ac si esset semiduplex; ita obseruari expertus sum a Canonicis Vaticanae Ecclesiae in die S. blasii, cuius Ecclesia iam diruta, eorum Basilicae vnita fuit, ibique ad huius Sancti memoriam fuit postea Altare erectum. Synonima. Vide Confessio. Oraculum. Oratorium. Sacellum.

CAPPELLAE PAPALIS CAEREMONIAE. Vide Papales caeremoniae. Quando cooperiuntur ibi imagines. Vide Icona.

CAPPELLANVS cuius etymon, non a cappella; sed a cappa Sancti Martini deductum fuit [Dicti sunt primitus Cappellani a cappa Sancti Martini, quam Reges Francorum ob adiutorium victoriae in proeliis, solebant secum habere, quam ferentes, et custodientes cum ceteris Sanctorum Reliquiis, Clerici Cappellani coeperunt vocari. Valaf. de reb. Eccl. cap. 31. Huius cappa Francorum Regibus ad bella. euntibus pro signo anteferebatur, et per eam. hostibus victis, victoria potiebantur. Vnde et Custodes illius cappae, vsque hodie Cappellani appellantur. Honor. in serm. S. Martini.] Hoc tamen nomen in praesenti ad quemlibet Sacerdotem extenditur, qui habet annexam obligationem celebrandi Missas. Qui tamen hodie hoc facere tenentur, at si ex negligentia omittant, mortaliter peccant; non vero qui causa infirmitatis, friuolae deuotionis, seu quid similis. can. significatum. de praebendis. Nec in tali casu per alium Sacerdotem, eius omissionem satisfacere tenentur, nisi tamen expresse in fundatione sit haec clausula Per se, vel per alium apposita. Alii tamen communiter hoc non obstante posse semel in hebdomada a celebratione vacare affirmant, in quo tamen die non potest pro aliis celebrare. Quamuis posse quater in anno talem Sacerdotem pro se, vel pro aliis id facere indulgeant nonnulli; nam hoc non videtur contra aequam Testatoris mentem. Ant. Nald. verb. Missa. cap. 11. Cappellanus Monialium, quae Breuiario Romano non vtuntur, potest celebrare Missam illius Sancti, de quo illae festum agunt; sed vti debet Missali Rom. Sac. Rit. Congreg. 20. Nouembr. 1628. Cappellanus sub ritu duplici nequit festum. eius tituli celebrare; sed iuxta Calendarii praescriptionem. Gauant. in Rub. Breu. sect. 3. c. 12. Cappellanus cum intentione in applicatione Sacrificii. Vide Beneficium.

CAPPELLARIS res ad cappellam pertinens, ita Radulphus, Clericos Cappellares vocat Cantores Papalis Cappellae, et Cappellare Officium habere dixit, qui munere canendi in Papali Cappella fungitur Vide Crobylus. Cubicularius.

CAPRED FR. In legib. Longobard. delictum significat. 1. si quis feram, de his, qui sine volunt.

CAPRARIVS FR. sic mendose habetur in Cic. contra Verr, sed Cappa arrius legendum Hermolaus Barbarus docet.

CAPSACES ex graeco vocabulo *kaeia/khs2, liquidorum vas. [Haec dicit Dominus: Fidelia fanis non deficiet, et capsaces olei non minuetur. S. Cyprian. de Eleem. lib. a. epist.] Siculi autem mensuram olei Caphisum vocant.

capso viginti columnas, Greg. Turon. lib. 2. hist. cap. 14.] latitudinem Ecclesiae intelligit Lacerda in Aduersar. Sac. cap. 31. num 4. Sed proprie vas, et Ecclesiae capacitatem denotat.

CAPTIOSVS FR. ambiguus. [Lex non debet esse obscura, vel captiosa. 5. decretal. tit. 40. cap. 25.] Idem habetur dist. 4. can. erit autem.

CAPVCCINVS mozetta in M. SS. Brocardi Diar. ac Paris. de Grassis, apud quem Capuccius, et Capuccius Spatularius legitur, quae M. SS. in Biblioth. Em: Dom: mei Card. Brancacii conseruantur.

CAPVLO ex integro panno vestes primo resecare significat, quod Itali Scapezzare dicunt. 1 Feminae opera testilia non faciant in die dominico, nec capulent vestitus. Bruchar. lib. 3. cap. 28.] Vide Aristaton. Aliquando mutilare significat. [Nasus ei capuletur. in leg. Longobar.] ex verbo gallico Couper, quod dimembrare sonat. [Delatori, aut lingua capuletur, aut conuincto caput amputetur. Hincmar. Rhemensis.

CAPVLVM Receptaculum, quo vocabulo vsus est Tertullianus, ad denotandum corpus esse animae receptaculum, inquiens: [Deus vero animae suae vmbram, spiritus sui auram, oris sui operam vilissimo alicui commiserit capulo. de resurrect. carnis. cap. 7.] Idem Auctor cap. 32. loquens de Iona in ventre coeti, ait: [Et vtique triduo coquendo carni viscera coeti suf fecissent, quam capulum, quam sepulcrum.

CAPVTIOR tegor caputio. [Verum tamen hunc ordinis rigorem, quasi iureiurando professionis sancitum quaedam vitia latenter emolliunt, maxime si vitium curiositatis ebulliat, quae, quod deterius est, sola esse non potest. Erubescibilis est viro manifesta curiositas, quo circa caputiari se appetit, ne vilescat. Blesen. serm. 50. ad Monach.] Religioso quidem optima admonitio est finem scire, per quem ferat capucium, ad fugiendam, nempe curiositatem oculorum, tam animae damnosam.

CARABVS nauicula. [Ecce ego ascendo in carabum. Io: Mosch. in Prat. spirit. cap. 76.] Quod cymbae genus sic ab Isidoro lib. 18. cap. 1. describitur. [Carabus parua scapha ex vi mine facta, quae contexta crudo corio genus nauigii praebet.] Hodie tamen Arabes careb. genus longi nauigii vocant; fortasse a vocabulo Cabro arabice, et *kara/bion graece, id est, paruus cancer. In S. Greg. dial. lib. 4. cap. 57. Significat nauigii cymbam remos habentem, inquiens: [Post nauem carabum regebat ruptoque fime cum eodem carabo, quem regebat, inter vndarum cumulos repente disparuit.

CARACALLA graece *karaka/llion, vestis talaris, Romae ab Antonino Imperatore introducta, qui ideo Caracalla cognominatus fuit, Eucher, de veste, sic eam describit: [Est velut in caracallae modum; sed sine cuculli,] quam in primitiuo Ecclesiae statu Clerici coeperunt in signum, decoris vti. [Se Caracalla, qua vestiebatur, indutus militibus exhibuit. Beda lib. 1. cap. 7. Hist. Angl.] vbi de martyrio Albani loquitur, De eadem veste D. Hier. cum de habitu sacerdotali loqueretur, ait: [Efficitur palliolum. mirae pulchritudinis praestringens fulgore oculos in modum caracallarum, sed absque cucullis.

CARAGVS Incantator. D. Aug. serm. 241. de temp. a D. Bonifacio, epist. 132. sic citatus, [Et Sanctus Augustinus dixit, nam qui praedictis malis, id est, caragis, et diuinis, et auspicibus, vel phylacteriis, et aliis quibuslibet auguriis crediderit, etsi ieiunet, etsi oret, etsi iugiter ad Ecclesiam currat, etsi largas eleemosynas faciat, etsi corpusculum suum in omnia afflictione cruciauerit, nihil ei proderit, quando sacrilegia illa non dereliquerit.] Quod vocabulum a graeca dictione *ko/ragos2 deriuatur, quae strepitum, et stridorem Sagarum significat, fortasse, quia verba strepitantia, atque tetra in earum superstitionibus proferre solent: Latinus Latinius in eius Correct. ad D. Aug. existimat non esse talis Auctoris hunc sermonem, et pro malis, legit magiis. Eadem dictio in constitutionibus Leonis Imp.; sed cum accentu in fine reperitur sic, *karage/s2, et exteriores munitiones pro militari defensione erectas significat, vbi sic habetur: [Caragus dicitur curruum, et aliorum machinamentorum confinium, et affinitas ad tutionem exercitus comparata,] inde dictum fuit Garroccium, quod vide suo loco. FR. In Conciliis Arelaten. cap. 5. et Narbonen. cap. 14. Caragius legitur ex. supplemento eruditissimi Antonii Augustini ad significandum praestigiatorem, quod vocabulum inter Gallos, et Hispanos adhuc durat, atque Africanum nomen a D. Augustino visitatum in Hispaniam, et ex hac in Galliam translatum existimat Philesacus. Vossius tamen opinatur ex charactere corrupte deriuari; nam magi characteres superstitiosos formare solebant.

CARAXO scribo. [Nec non terrificos palmae coelestis articulos, flexis litteratum apicibus, in quadrata parietis pagina caraxatis. Aldhel. cap. 10. de Virgin.] vbi de characteribus in muro contra Regem Balthasarem miraculose scriptis loquitur. [Ecclesiasticae historiae libet. a Ruffino caraxatus. Idem cap. 16.] Quare perperam aliqui in epist. 40. lib. 5. D. Greg. Papae excarpsatum pro Caraxatum legunt; sic etiam in Sacramentario eiusdem habetur: [Sicut in illo superiori ordine exarpsatum est.]

legendum Caraxatum est. Aliquando delere scripturam, seu cancellare significat, quia solebat cassatio hac, X. figura fieri. Vide Cancello, et a Caraxare, italice Cassare dicitur: [Quia notitia eiusdem donationis non esset de polyptychis charaxata. Idem D Greg. in Regist. lib. 7. cap. 40.] Deberet post primam litteram aspirationem poni propter verbi graeci etymologiam. Item Caraxatura ipsam Scripturam significat. [Et vt pagina huius testamenti in disceptationem venite non possit, si quae litterae, caraxaturae, adiectiones, super dictio nesue factae, nos eas fecimus; et facere iussimus. Marculf, Monach. lib. 12. formular. c. 17.] In eodem sensu vsus est Flodoardus. lib. 1. cap. 18. fortasse a verbo graeco xara/ttw, quod scribere, et arare significat, ac apud Latinos exarare pro scribere etiam vsurpatur.

CARBONARIVS ludus gladiatorius, qui Neapoli erat in vsu, et a Ioanne XXII. de anno 1327. sub poena excommunicationis prohibitus fuit, vt ipsemet Geroldo Capuano Archiepiscopo scribit.

CARCINOMA cancer, morbus vlcerosus, et incurabilis. [His igitur, et similibus rationibus sanare poterimus ista carcinomata contraria inter se, nimirum, desperationem, et praesumptionem. Inuita. S. Syncleticae.

CARDIACVS color pallidus ex stomachi debilitate causatus. kardi/a enim cor, et stomachum apud Graecos significat, et apud Arabes Calb. dicitur cor, et etiam stomachus. Igitur de S. Gregorio Ioannes Diaconus in eius vita ait: [Colore aquilino, et liuido, nondum, sicut, et postea contigit, cardiaco.

CARDINALIS Ecclesiastica dignitas. [Sicut cardine totum regitur ostium; ita Petro, et successoribus eius totius Ecclesiae deponitur emolumentum. Vnde Clerici eius Cardinales dicuntur, cardini vtique illi, quo cetera mouentur, vicinius adhaerentes. Leo IX. in epist. ad Constantinopolit. Imperatorem. cap. 32.] vide Gloss. in cap. ministerium. de off. Archipresb. Alii. tamen existimant, quod vox Cardinalis significet principalem, in quo sensu appellantur quatuor principales virtutes cardinales, et cardinales etiam dicuntur quatuor principales venti, seu mundi plagae. De hoc nomine Cardinalis, prima mentio apud Stephanum. 1. inuenitur, qui regnauit de anno 257. FR. In legibus vocantur etiam Patritii. Vide Gloss. in Extrau. cap. vnic. de Schismat. Item Cardinalis idem est, ac Episcopus. Vide Incardino.:||: Innocent. IV. in Concil. Lugdun. eis pileum. rubrum anno 1243. concesserat. Vide Galerus. FR. Bonifatius VIII. vestes eis purpureas dedit an. 1249. ad imitationem Consulum Romanorum, quibus in consulatus anno tantum vti permissum erat; inde Ennodius Ticinensis Episc. in suo Apologet. haec scripserat: [Poene iam terreni magnificentia triumphi diuinum, mereatur affectum, et hoc ad christi gratiam proficit, quod mundo studetis esse venerabiles, mentior; nisi egena agmina consulatus vestri in subsidio miseriarum praestolentur aduentum; etenim purpura vestra, qua anni vocabulum. nobilitatis, subripientem miseris vestimentorum largitate pellit algorem.] Itaque si Cardinales ex eorum vitalitia purpura decorantur, bene agruitur, quod Consules perpetui sint. Gregor. XIV. anno 1591. pileum rubrum, etiam Cardinalibus regularibus indulsit. Mandosius tamen in Gloss. facult. Regen. §. Considerantes. verb. Cardinales. vers. Paulus deinde, ac alii a Ratta de Cardinal. dignit. et off. cap. 3. ad fin. relati, Paulum II. habitum purpurae, mozettam, mitram sericam albam, biretum rubrum, et clauam argenteam ante se Cardinales deferre, referunt concessisse. Cardinalibus Columnensibus hanc dignitate, quam Bonifacius VIII. derogauerat, Benedictus XI. restituit, cum conditione, vt per aliquod spatium temporis rubrum pileum non ferrent. Blond. dec. 2. lib. 9. Card, S. R. E. in Consistorio tempore Pauli II non tegebantur bireto, sed galero, eodemque prorsus modo, quo nunc in equitatu sollemni vtuntur, vt ex plumbeo numismate in bulla eiusdem Pontificis, qua de anno 1467. bona cuiusdam Monasterii Capitulo Cathedralis Viterbien. vniuerat, quae seruatur in Archiuio eiusdem Cathedralis; vt in subiecta figura.

Idem etiam apparet in alio numismate metallico eiusdem Pontificis, in quo ex vna parte Iudicium vniuersale; ex altera Consistorium publicum coelatum est, quod apud bo: me: Dom. meum Card. Brancacium conseruatur, eniue figurae Consistorii partem hic adicimus cum eadem magnitudinis mensura.

Item alia similis figura in frontispicio antiqui Pontificalis in eadem Cathedrali conseruatur. Etiam in Conciliis Cardinales eodem modo pileati interueniebant, vt in fig. posita in dict. Calyptra. De propriis Cardinalium vestimentis. Vide Cohellium. cap. 11. §. sed videamus.:||: Idem Paulus II. mitram ex serico albo vulgo Damasco eisdem purpuratis concessit, nam bombacinam antea ferebant, vt ex Vespasiano Florentino in vita Cardinalis Iulii Caesarini colligitur, vbi sic ait. [I Cardinali colle mi trie di Bambagino bianco.] Cardinalium numerus excedere non debet septuaginta ex Bulla Sixti V. ad imitationem septuaginta Sapientum, quos iuxta praeceptum Dei ad populum suum gubernandum Moyses elegerat, quod ideo in decreto Ioannis VIII. bis in hebdomada ad quandam Ecclesiam Cardinales congregari sancitur, vt informationes de Clericorum vita susciperent, et laicorum Ecclesiastici sta tus causas terminarent, adinstar septuaginta Senatores mosaicae legis. Hodie tamen pluries in hebdomada a diuersis purpuratis Congregationes habentur pro diuersis negotiis, nedum ad dominium Ecclesiae temporale spectantibus; sed etiam pro recursu totius Christiani Orbis, Basiliense Concilium sess. 22. numerum Cardinalium vsque ad viginti quatuor praescripserat, qui aetatem triginta saltem annorum, gradumque Iurisprudentiae, vel Sac. Theologiae habere deberent, inter quos tertiam partem Theologorum ad minus esse, in eius astertis decretis constituerat. Sacrum hoc Collegium ex tribus Ordinibus Episcoporum, nempe, Presbyterorum, et Diaconorum constat. Septem prius erat Episcopi Cardinales, nempe, Hostiensis, qui habet vsum pallis, de quo vide in dict. Pallium. Portuensis, Praenestinus, Albanensis, Tusculanus, Sabinus, et Sanctae Ruffinae, et Secundae, seu Siluae Candidae etiam dictus, qui tamen Episcopatus hodie est suppressus. Hi enim septem Episcopi, septem angelicos Spiritus repraesentabant, qui in conspectu Dei assistunt, seu septem aurea candelabra, in quorum medio filii hominis Maiestas residet, vt in Apocalypsi narratur; eodemque modo septem illi Episcopi summo Christi Vicario in grauioribus Ecclesiae negotiis continuo tenebantur assistere, et ipsi erant, (ut Petrus Damianus in epist. ad Cadolum Antipapam ait) septem oculi super petram, hoc est, Ecclesiam Romanam, vt Zacharias Proph. inquit: [Super lapidem vnum septem oculi sunt. cap. 3.] quem septenarium numerum ob continentiam in se variorum mysteriorum Pontifex restituere deberet: substituendo, scilicet, alium Episcopum loco Siluae Candidae, qui a Calisto II. anno 1120. Portuensi Episcopatui vnitus fuit, et hodie in pagum locus hic redactus est sub proprietate Hospitalis Sancti Spiritus in Saxia: Ioan. nes XIX. et Victor. II. multa priuilegia, atque

amplas iurisdictiones in vaticana Basilica, et per totam Leoninan Ciuitatem Episcopo Sanctae Ruffinae concesserant; imo Pontifex in secunda Paschae die post eius sollemnem celebrationem in eadem Basilica, chirothecas, cum quibus celebrauerat, eidem Episcopo donabat, et ad eundem Episcopum spectabat sustinere stapiam, quando Pontifex equitabat. Inter hunc Episcopum, et Portuensem super iurisdictione Lycaoniae insulae contentio orta fuit, quam deinde Leo IX. in Synodo Lateranense ad fauorem Portuensis terminauerat, Similis contentio in Consistorio sub Clemente V. inter Hostiensem, et Sabinensem Episcopos agitat fuit, ad quem, nempe, illorum in absentia Summi Pontificis Imperatorem coro nare spectaret; quando, scilicet, Henricus Romanorum Rex Romae coronari debuerat, et in fauorem Arnoldi Pelagruae Sabinensis Episcopi, decretatum fuit. Odoricus Paynal. in Annal. Eccles. ad an. 1311. num. 6. Hi ergo Episcopi cum sint Romae proximiores, Ecclesiae Romanae vniti, et Pontifici assistentes, ideo appellantur Cardinales, de quibus antiquior mentio in Concilio exstat a Stephano IV. celebrato, vbi Anastasius Biblioth. eorum functiones resert his verbis: [Vt omni dominico die a septem Episcopis Cardinalibus hedomadariis, qui in Ecclesia Saluatoris obseruant, Missarum sollemnia super Altare B. Petri celebrentur,] Vicissim ergo in dominicis per annum ad S. Petrum, in gyrum autem, per hebdomadae dies praedicti VII. Episcopi Cardinales in Lateranensi Eccl. Sacrum conficiebant; et ideo appellabantur Episcopi Lateranense, Collaterales, et Hebdomadarii. Baron. an. 157. num. 19. Itaque in hac Ecclesia die dominico celebrabat Hostiensis, die Iunae Episc. Siluae Candidae, Martis Portuensis, Mercurii Sabinen. sis, Iouis Praenestinus, Veneris Tusculanus, Sabbati Albanensis, FR. Imo hi septem Episcopi Cardinales vocabantur Episcopi Romani, vt in Chron. Casinen, lib. 3. cap. 30. vbi de Consecratione illius Ecclesiae ab Alexandro Pontifice facta, ita habetur: [Quo libentius annuente, Hildelbrandum quoque, Archidiaconum eius, ceterosque Cardinales, ac Romanos Episcopos, deque Vrbani Clericis, ac Nobilibus plurimos affectu familiarissimo conuocauit.] Quod autem Episcopi Cardinales, tamquam Pontificis Collaterales, Romae residerent, constat ex diplomate Honorii anno 1219. his verbis: [Hinc est, vt Venerabilis Frater, quod cum Episcopus Tusculanus Episcopatus habitaculum in Vrbe non habuerit hactenus opportunum. His volentes tam tuis, quam successorum tuorum incommoditatibus, quae ex hoc prouenire poterunt, obuiare: Ecclesiam S. Mariae de Monasterio, de consilio Fratrum nostrorum, episcopatui tuo iure concedimus etc. Datum Viterbii 13. Kal. Decembris. Ex Vghel. tom. 1 Ital. Sac. Prouinc. 1.] Cardinales Presbyteri a Dionysio Papa instituti, Vide Dioecesis. §. Quo veto, A quinti saeculi tempore, Simplicii, nempe, Papae per hebdomadam administrabant Baptismi Sacramentum, et audiebant poenitentium confessiones in Ecclesiis deputatis: [Simplicius, qui constituit, vt per hebdomadas Presbyteri Cardinales manerent propter poenitentes, et Baptismum ad S. Petrum, ad S. Paulum, ad S. Mariam Maiorem, et ad Sanctum laurentium. In M. S. Petri Mallii apud Torrigium de Cryp. Vatican. impress. 2. pag. 446.] Cardinales omnes dicuntur Episcopi. Gloss. in in can. relatio. 21. quaest. 2. Sed errat quidem Glossa; nam ibi in corpore Gregorius Papa Episcopo Terracinensi Fundanam Ecclesiam concedit; licet ibi, et in can.seq. Tarraconensem pro Terracinense ex librariorum incuria scribatur; quia Tarraconensi Episcopo in Hispania non poterat simul Fundanam Ecclesiam in Italiae Campania concedere Pontifex, dum vtramque ille administrare nequisset. Facilius ergo credendum erit Terracinensi Episcopo vtramque Ecclesiam concessisse Papam ob ambarum Ecclesiarum vicinitatem. Hi ergo Episcopi Romae conuicini saepe Cardinales constituebantur, quibus tamen non dabatur titulus Cardinalis, Vide Titulus.:||: Cardinales Presbyteri in festis sollemnioribus concelebrare solebant cum Pontifice, a quo accipiebant Eucharistiam, vt imitarentur christum in vltima caena cum Sanctis Apostolis celebrantem. Amalar. lib. 1. de Off. Missae, et Innocen III. lib. 4 de Sacrif. Missae cap. 21. qui casulis, et Cardinales Episcopi pluuialibus, induebantur; hi enim assistebant tantum, et non celebrabant. FR. Tempore Alexandri III. Episcopi Cardinales admissi sunt ad electionem Pontificis: nam antea non eligebant, sed tantum habebant facultatem acceptandi, vel reiciendi electum. Baron. An. 1130 num. 9. De Episcopis Cardinalibus antiquior mentio reperitur de anno 769. Baron. ibidem. num. 12. atque primus EPiscopus in numero Presbyterorum cooptatus fuit Conradus Archiep. Muguntinus Cohelius cap. 5. §. vlt. in Notitia Cardinal. Antiquum Card. Episc. munus in oblationibus. Vide Oblatio. De antiquis Cardinalium Ecclesiarum titulis. Vide in dict. Dioecesis. et in dict. Titulus, in quibus tamen Titulis presbyteri Cardinales habent iurisdictionem Episcopalem. Baron. An 1148. num. 39.:||: Imo tales purpurati Presbyteri in aliquibus rebus Episcopis totius Ecclesiae Praeferuntur. Idem Baron. An. 431. num. 83. et seqq. et praecipue quia sunt principalia membra Ecclesiae capiti eius vnita; propterea Cardinalis infirmus nequit sanguinem emittere ex vena absque licentia Papae, si commode impetrari posset. Perez in Pentateuch. fid. tract. 3. cap. 8. num. 81.

et ratio a Diana affertur Par. 5. tract. 2. resolut. 33. Quia Cardinales cum Papa incorporantur, et in Concil. Ephesino inter tres Papae Legatos praecedebat semper Presbyter Cardinalis, reliquis duobus Legatis Episcopis non Cardinalibus, qui Presbyter Cardinalis ante omnes se subscripserat. FR. et quamuis Philesacus contrarium afferat ex verbis D. Bernardi in Epist. 188. vbi habetur. [Dominis Patribus Reuerendis Episcopis, et Cardinalibus, qui sunt de Curia] non tamen ex hoc satis probat; nam D. Bernardum Episcopis, qui Cardinales erant, scripsisse dicimus, scilicet, illis septem Episcopis Pontifici continuo assistentibus, vt supra diximus, et ideo sub iunxerat Qui sunt de curia, et non dixerat, qui sunt In Curia, sed De Curia, atque eundem ritum in Ecclesia graeca obseruari legimus, eius enim Cardinales, qui Exocata-coeli dicebantur, reliquos praecedebant. Vide Exotata-coeli:||: Quod etiam ex vitis Pontificum clare constat; nam quando fit mentio de ordinationibus ab eis habitis mense Decembris, secundum consuetudinem illorum temporum, semper primo loco dicitur: [Creauit presbyteros tot, et Diaconos tot] qui erant Cardinales, deinde ponuntur ordinati Episcopi per diuersa loca, Quando igitur Canones docent Cardinalitio gradui Episcopatum esse maiorem; loquuntur de ordine, non autem de dignitate, sicut Archidiaconus, quamuis non sit Sacerdos, re spectu ordinis est Sacerdoti inferior; sed quo ad dignitatem praecedit Sacerdotes etiam canonicos ex declaratione Eugenii IV. in quadam Epistola ad Henricum Cantuariensem Archidiaconum, vbi sic inquit. [Nec causatur quispiam, quod ordo Episcopalis prosbytero maior fit; quoniam in huiusmodi praelationibus officium. ac dignitas, sine iurisdictio praeponderat ordini, quem ad modum iure cautum est, vt Archidiaconus non Presbyter suae iurisdictionis obtentu Archipresbytero praeferatur.] FR. Vide AA. apud Cohelium lib. 5. cap. 7. §. Interim, et cap. 8. §. Est autem. §. Verum quia. §. Quaenam vero. §. Sequuntur. §. Tandem. §. Ex quibus, et cap. 16. priuil 9. Multoties sub vnico titulo reperiebantur plures Cardinales. Idem Baron. ann. 559. num. 3. et tenentur residere in eorum titularibus Ecclesiis; ideo Austasius tituli Sancti Marcelli Cardinalis, quia per quinquennium suam Ecclesiam reliquerat, in Concil. Rom. sub Leone IV. excommunicatus, ac titulo priuatus fuerat. Idem Baron. an. 852. num. 9.:||: Presbyteri Cardinales ante Concilium Tridentinum meorum Titularibus Ecclesiis conferebant primam tonsuram, et minores ordines, quae facultas ab eodem Concilio reuocata fuit; quamuis aliqui Auctores doceant hanc reuocatio nem non intelligi, quo ad eorum familiares. Azor.tom. 2. lib. 4. cap. 3. quaest. 16. Diana par 5. co. 2. resol. 5. imo barbosa de potest. Episc. par. 20 alleg. 2. n. 19. hanc doctrinam Rotae decisione 3. Decembris 1582. confirmat. FR. Amplia. quod seruientes in Ecclesia Titulari censeantur familiares Cardinalis titulati, et sicut Abbates habent facultates conferendi suis subditis minores ordines multo magis, et a fortiori non censetur ablata facultas Cardinalium conferendi eosdem ordines eorum subditis in Ecclesia proprii Tituli ministrantibus:||: Diacones vero Cardinales antiquitus erant septem Baron. an. 112. num. 9. an. 324. num. 128. ad imitationem septem Diaconum, qui suerant ab Apostolis electi. Nunc autem iuxta Vrbis regiones quatuordecim sunt, qui reuera nullum Ecclesiarum titulum habent; sed solum praefecturam in Ecclesiis Diaconalibus, ita appellatis, quia in eis distribuebantur eleemosynae pauperibus illius regionis. [Diaconi non intitulantur a suis cappellis, Petr. Episc. Vrben.] Hinc corrigendus est Notariorum abusus, qui Diaconibus Cardinalibus tribuunt Ecclesiarum titulos; nam Titulus, et Parochia idem significant, et Diaconorum Ecclesiae Diaconie appellantur: sic etiam recenter Cameralis Typographus errauit in frontispicio officii S. Raymundi Nonnati, vbi inscripsit S.R.E. Cardinalis diaconi Tituli S. Eustachii, quia, praeterquam quod Sanctus hic creatus Cardinalis Roman numquam accesserat, et consequenter Ecclesiae titulum obtinere non potuerat absens: Ecclesia insuper Sancti Eustachii non est titulus, sed Diaconia. FR. Diaconus Cardinalis, ex antiquo stylo, sic verbi gratia, se subscribere debet. [N. miseratione diuina S. Mariae in Dominica Diaconus S.R.E Cardinalis.] Quae In Dominica a Graecis Cyriaca dicitur ab illius Ecclesiae fundatrice nomine sumpto, et vocantur etiam S.M. in Nauicula. [A.S. Georgii Diaconus Cardinalis. de in integrum restitut. cap. 2. G.S. Angeli Diaconus. Cardinalis. Ibid. cap. 5. coram dilectis filiis nostris. R. tituli S.Anastasiae Presbytero, et p. S. Luciae Diacono Cardinalibus. in Decretal. de exceptionibus cap. 6.] Vbi manifeste videtur differentia inter presbyterum, et Diaconum Cardinales; nam de primo dicitur Titulo etc. non vero de secundo. Sed obicitur ex Concilio Lateranensi sub Alex. III. celebrato; vbi cautum fuerat, quod nec Diaconus, nec Presbyter sine titulo ordinetur, vt habetur in decretali de praebendis, et dignit. cap. 4. et ibidem cap. 2. ibi ex canone apostolio: ergo Diaconus Cardinalis titulum habere licet. Ad quod respondetur, ibi non loqui de titulo Cardinalatus; sed de titulo, quo quis ad Sacros Ordines sit promouendus: ita tamen, vt si Ecclesiam, vel beneficium non obtineat, posset sub titulo patrimonii ad sacros ordines promoueri, vt in cap. 23. de praebendis, et dignit. et ibi Gloss. Ecclesia autem Diaconibus Cardinalibus assignata, Diaconia appellatur, id est

administratio, vbi munus suum administrare debet, de quo satis dictum est supra; Et Diacono Papa non intendit rectoriam, vel dignitatem, sed tantum simplex beneficium proudere de praebendis ibidem cap. 30. Quae vero disterentia sit inter titulum, et Diaconiam, Vide in dict Titulus 1. Vsus tamen obtinuit Cardinales diaconos cum titulo earum Ecclesiarum subscribi, vt videre est in Bullar. Casinen. to. 2. constit. 950. 152. 157. 168. 170. 179. 182. 183. 185. 186. 190. 198. 202. et passim ibidem. Itaque Cardinales Episcopi, et Diaconi carent titulis Ecclesiarum, nam solis Presbyteris Cardinalibus conceduntur, ita Cohelius cap. 6. de Cardinalat. Notitia, et Gregorius Magnus. [Diaconum sedis nostrae] absque alio titulo Diaconum Cardinalem appellabat. Vide in dict. Bibliothecarius, atque apud eundem Cohelim cap. 7. inuenies diaconorum subscriptiones absque Ecclesiarum titulis. Ordo Rom. [Patrem Diaconiae] appellat Cardinalem Diaconum. Ad Diacones Cardinales mantum papalem electo Pontifici spectat imponere. Baron an. 1159. num. 29. de quibus Diaconis aliqua diximus in dict Apocrisarius; et in dict. Archidiaconus. Item duobus Cardinalibus Diaconis spectat Imperatorem associare. Vide Lectio. Cardinalis Diaconus debet auferre, et imponere stolam Pontifiei. Vide Stola. Ceterum nomen Cardinalis commune erat Episcopis, Presbyteris, et Diaconis, cuiusque Ecclesiae vt ex epistolis S. Gregorii colligitur, et Ioannes VIII. Photium Neophytum a Nicolao eius praedecessore depostum, cum in Sede Patriarchali Constantiopolitana restituisset; sic tribus Augg. Basilio, Leoni, et Alexandro scripserat: [Vt post mortem Photii fratris nostri, nullus ex dignitate ad pontificalem honorem ascendat: sed ex Presbyteris Cardinalibus, aut ex aliis Sacerdotibus, qui sub Ecclesia Constantinopolitana consistunt]:||: Canonici Compostellani etiam Cardinales intitulantur. Baron. an. 1104. num. 18. Sic. etiam Salerni tani, et Neapolitani Canonici, atque nonnulli ex metropolitana Ecclesia Medilanensi; Item Salisburgensis Archiepiscopus, qui fert rubrum galerum super eius insignia, et Cardinalis natus appellatur. FR. necnon Aquileiae Patriarcha purpureis vestibus, ac bireto; non autem galero tegitur, et in tempore, quo indui debet violaceis vestibus, fert tunc etiam biretum eiusdem coloris:||: Hoc igitur Cardinalis nomine antea diuersis Ecclesiis commune, remanet solum hodie Clero Romano peculiare; nam vt scribit Petrus Episcopus: [Multitudo Presbyterorum, et Diaconorum forensium ad Vrbem concurrentium causam dedit, vt vrbani Presbyteri, et Diaconi ab eis distinguerentur nomine Cardinalis.] FR. Atque Pontificem Pium V. anno 1568. 13. Kal. Martii praedictatum Ecclesiarum priuilegia (si quae sunt) suo diplomate abrogasse testatur citatus Cohelius cap 2. § Et ideo. De S.R. E. Cardinalium priuilegiis multa idem Cohelius congessit c. 16.:||: Auctoritatem in cap. final. de poenit. et remiss. Cardinalibus concessam eligendi, scilicet, prose, ac eius familia Confessarium non fuisse a Trident. Concil. derogatam censet Azot. tom 2 lib. 1. c. 3. quaest 16. insuper in itinere potest celebrare. seu celebrari facere in portatili Altare ante auroram, et post meridiem. Sot. in 4. dist. 13. quaest. 1. art. 2. Item CArdinalem Religiosum posse esse patrinum in Baptismo, quam vis hoc Monachis sit prohibitum, docet Barbosa; non potest tamen Cardinalis sine speciali derogatione Pontificis ferre signa cardinalitia, frui redditibus ecclesiasticis, et ad functio nes interuenire ante susceptum Sacerdotium nam expresse hoc cautum est ab Vrbano Iu. lib. 1. Epist. 37. Nec super insignia gentilitia coronam, seu aliud saeculare signum ferre possunt Cardin ales, sed sint ipsi [Solo pileo de pretioso Christi sanguine rubente insigniti, ac decorati. Constit. Innocentii X. quae incipit Militanti Ecclesiae sub anno primo eius Pontificatus;] quam obseruationem in Cardinales pro moti iurare tenentur. Item titulum Eminentiae eis, vna cum Imperii Electoribus Ecclesiasticis, at Magno Magistro Melitensi Vrbanus VIII. concessit, qui titulus antiquitus Vrbis, Praefecto, et Proconsulibus Prouinciarum a Gregorio Magno tribuebatur, vt ex eius Registro liquet; vnde merito Cardinales praefatos eleganter Ioannes Sirinus Principes pileatos, et Hincmarus Cardinarios, id est, in cardine eminentes. epist. 7. cap. 22. appellant. FR. Idem titulus etiam Episcopis dabatur. [Per hunc gerulum visitantes Eminentiam vestram. in epist. Radulphi Episc. Roffensis ad Lullum Archiepis. Mugunt.] Item et Pontifici dabatur. [Ideo haec ad aures Eminentiae vestrae Reuerende Pater communi deploratione deferimus. Richardus Archiep. Cantuar. ad Alex. III. epist. 68.] Cardinalis Legatus nouem habet priuilegia. Gloss. in extrau. cap. vnic. de praeben. et dignit. Vide Legatus. Tandem non est praetermittenda Lateranensis Quinti Concilii admonitio Cardinalibus commendata, nempe, quod [Domus Cardinalis patens hospitium portusque, ac rifrigerium proborum maxime, et doctorum vitorum, et pauperum nobilium, honestarumque personarum esse debet. sess. 9.] De reliquis Cardinalium dignitatibus. Vide Archipresbyter. Archidiaconus. Camerarius. Cancellarius. Poenitentiarius De modo creandi Cardinalis. Vide Incardino. Cardinalium indumenta. Vide Crocea. Galerus. Instratum primo album habebant, et postea rubrum. Vide M appula. Stola.

CARDINO FR. ordino. [IN tua Ecclesia Syracusana eum prouidimus card8nandum, sine vt officium Diaconatus expleat. Greg. in

CARENA tempus determinatum pro inuncta poenitentia, quae proprie Quarantena a quadraginta dierum spatio appellatur, et de qua saepe in Indulgentiis fit mentio. Dicitur etiam corrupte Carentena. FR. Hinc originem habuisse Indulgentiam XL. dierum, quam concedere possunt Episcopi in eorum Dioecesibus notat Philesacius, et Gloss. in cap. accepisti. de Sponsa duorum, ait: [Carenam alias carentenam vulgare est Italicorum, et dicitur Care na a carentia hominum, vel etiam ciborum; nam in illis XL. diebus includuntur in aliquo loco secreto iuxta Ecclesiam, vbi non habent consortium hominum.]:||: Alii tamen Carina scribunt. [Quadraginta dies in pane, et aqua, quod teutonice carina vocatur. Burcardus lib. 19. cap. 5.] FR. At quamuis ibi cor rupte legatur Carina; in Decretali nihilominus affertur idem Auctor lib 30. vbi perfecte Carena scribitur, sic: [Et XL. dies in pane, et aqua (quod Carenam vocant) cum septem sequentibus annis poeniteas. in d. cap. accepisti illam. de sponsa duorum. Miles quidem Bononiensis Henricus nomine tempore quodam quadragesimali carenam fecit apud nos. Caesarius lib. 4. hist. cap. 57,]:||: Equites Melitenses Quarantenam appellant poenitentiam, quae de linquentibus Equitibus imponitur, qui per quadraginta dies equestri toga induti, quam Manto di punta vocant, ac genuflexi conuentualis Ecclesiae Missis cantatis horisque canonicis durantibus ad scamnum incumbentes, mulctantur. Carena corruptum vocabulum ex quadra gena. Vide Quadragena.

CARENVM condimentum dulce, a voce graeca *ka/rhnon, quae culmen, et summitatem significat, quia summe inter cibos delectat gustui. [Panis ibi opicus pro simila, pro careno sapa. In Vita D. Bernardi Abb.

CARITAS Vide Charitas. Item Caritas, id est, penuria victualium. Vide Edulitas.

CARMELITANI Vide Archiphylax. Barrati. Infra octauam Paschae dicunt Kyrie eleison ad Vesperas, loco Deus in adiutorium etc. Vide Vesperae.

CARNALIS FR. id est, humanus, seu temporalis, [Sed cum futuras (Deo largiente) victorias non carnali prouidentia, sed magis orationibus praeuenitis. can. Si non ex fidei. 23. qu. 4. Si apud carnales Dominos in minimis fideles fuerint. can. Si apud. 23. quaest. 5.

CARNIS PRIVIUM, sic a Matthaeo Parisio in sua hist. vocatur quinquagesimae Dominica, nam in hac die relinquebatur carnis comestio, cum in illis saeculis inciperet abstinentia carnis a feria secunda post hanc Dominicam, sicut mos est adhuc Orientalium Christianorum, et aliquarum Religionum in Europa; ideoque in Missali Mozarabico vocatur Dominica ante carnes tollendas, et a Theodoro Studita Dominica excarnaliorum serm 40. dicitur. Vide Quinquagesima.

CAROSTIVS lapis, seu gemma, quam nonnulli, ita appellatam putant ex loco, vbi inuenitur, alii ex verbo graeco ka/ros2 deriuari existimant, quod stuporem significat; quia ob ingentem splendorem huius gemmae stupor excitatur, alii tandem Carystea legunt. [Anno autem sequenti mittit Eudoxia Imperatrix columnas, quas erat pollicita, quae erant magnae, et admirabiles, numero triginta; duae vero vocantur carostiae, quae quidem sunt in S. Ecclesia lucentes, tamquam smaragdi. Marcus Diaconus.

CARPHIA *ka/rfia, clauiculi, qui configegebantur sub soleis calceamentorum militum, de quibus Isidorus lib. 19. Orig. cap. vlt.

CARPOCRATIANI FR. Haeretici Carpocratis discipuli, qui Christum virtute humana genitum, ac natum fuisse blasphemabant. 24. qu. 3. can. 39. Vide Baron an. 35. nu 20. 21. et an. 120. num 35.

CARROCIVM currus. eius etymon, vide Caragus. [Armatorum autem se circiter quinque milita circa carocium coadunant. Godefr. Monach. In Annal.] qui currus ferebatur in exercitu, ad modum nolarii portatilis in quo pendebat nola, eratque a militibus maxima virtute in conflictu circumdatum, ac defensum, nam pro magno dedecore habebatur eius amissio; campana autem pro pulsandis signis piatum precum, et conuocationum militum, inseruiebat, cuius figuram in fine huius dictionis adiciam ex Antonio Campo pictore cremonensi qui narrat Cremonenses de an. 1081. praedictam machinam Bertam appellasse, seu Bertaciolam, quia Bertae Augustae intercessione ciues illi huius machinae vsum ab Imperatore Henrico obtinuerant. FR. sed Corius in hist. Mediol. part. l. ait multo post tempore Clem. V. ad Eriberto (seu Ariberto) Mediol. Archiep. inuentum fuisse, et sic describit. Currus erat quatuor rotis, super quem erat ribunal erectum panno rubro coopertum, in cuius medio altus malus dirigebatur, qui a multis hominibus per funes sustentabatur, in cuius summitate Crux aurea erat imposita, sub qua ventis brandeum album cum cruce rubra explicabatur, quem currum quatuor bouum paria trahebant, atque boues dextrorsum rubro, et sinistrorum albo colore tegebantur. Magister huius artificii a Repub. vir eligebatur magnae aestimationis, et famae, vna cum Sacerdoce, qui quottidie ante carrocium Missam celebrare

tenebatur, cum stipendio quottidiano quinque solidorum, et septem denariorum; erant insuper octo tibicines, et totidem milites eodem modo stipendiati. Idem referunt Carolus Sigonius, Vossius, qui Carrochium scribit. Ioseph Laurentius, in Amalthea Onomast. Placidus Pucinellus par. 2. Zodiaci Eccl. Mediol. in vita Sancti Dionysii sub finem. 10. Petrus Glussianus in vita D. Caroli lib. 7. cap. 14. Cherubinus Chirardaccius in histor. Bonon. par. 1. lib. 3. sub anno 1160. qui tamen citat Merulam lib. 20. de antiquitate Galliae Cisalpinae, apud quem non inueni citatam allegationem; et idem Chirardaccius ibi dem sub an no 1170. affert figuram Bononiensis Carroccii parum dissimilis a Carroccio Mediolanensi, de quo Corius supra Quare figuram infra postiam Antonii Campi cum campana credendum potius fuisse machinam pro construendo Altare ad celebrandum aute carroccium, cum A. A. citati non faciant vllam mentionem de campana in carroccio posita, imo contrarium deducitur; dum tibicines ibi statuunt, quorum signa ad conuocandos milites, et ad alia militaria exercitia inseruiebant; tum etiam, quia machina hic adducta non videtur disposita ad vectandos tot tibicines, milites, ministros, ac malum funibus sustentatum, vt praedicti Historici narrant, et simul campanam. Figura autem carroccii ab Antonio Campo allata haec est.

CARROPERA opus, seu vectatio curro facta. [Carroperas, et manoperas inter tot circulos quinquaginta. S. Remigius in Polypt.] Vbi de operibus manufactis, et curru agit.

CARRVATA FR. Terrae spatium. [Vt de duabus carruatis terrae, quas in dominio suo Monachi tenent. cap. veniens. de transact.] Vide Familia.

CARRVCA FR. aratrum. [Donum Ecclesiae cum omnibus hospitibus, et cum terra ad duas carrucas. Iuo Carnot, epist. 206.

CARSAMATIVS Eunuchus, cui genitalia cum membro virili amputatur, a dict. barbaro-graeca kap- *karsama/hos2; cuiusmodi sunt custodes in clausura venerea Turcarum Imp. [Obtuli mancipia quatuor Imp. nominatis omnibus gratiosora. Carsamatiu aute Graeci vocant amputatis virilibus, et virga Eunuchu. Luitpran. in legat.] Vide Eunuchus.

CARTHAGO studiis asperrima belli, arietem bellicum inuenit. Vide Testitrahus.

CARTHVSIANI FR. ad quos inter non mendicantes, mendicantes possunt tantum transire. Extrau. de regular. transeun. ad relig. cap. 1. Cetera vero, quae spectant ad hanc Religionem. Vide Benedictio. Birrus. Calix. Corporale. Crux. Epistola. Genuflexio. Laura. Linostima. Officium B.M. Siphon. Symbolum.

CARTVLARIVS FR. homo seruus factus liber per chartam Regis. Gloss. in l. homo denarialis. de Manumiss.

CASA-IRTA. FR. Caserta Campaniae Ciuitas. [Landulfus frater Landonis Casam-irtam cepit. Herempertus. an. 886.

CASATVS FR. Vassallus Ecclesiae. [Praeterea casati Ecclesiae. Iuo. Carnot. ep. 105. Vide Cassatus.

CASINDIVS -FR. Regis familiaris, seu de familia Regis. 1. recolimus. §. de casindiis. de homie. liberi hominis.

CASSATVS eiectus, cancellatus, spretus. [Hac Domini responsione cassatus ostendit ei omnia regna mundi. S. Max. hom. 20.] Aliquando vassallum significat. [Terram quinque cassatorum. In vita S. Euuini Episc.] Et ideo Casatorum legendum potius a casa, seu familia. FR. puto semper significare subditum, et vassallum, atque sensus S. Maximi est irrisorius contra diabolum, qui vniuersorum Domino regna mundi promiserat; inde irridet subditum Deo in eius vane oblatione vniuersorum Domino facta.

CASSIDILE pera reticulata ad modum perae venatorum: nam Cassis rete significat. [Protulit de cassidile partem iecoris. Tobia cap. 8.

CASSVLARIVS Thesaurarius, vocabulum saepissime in Caroli Magni constitutionibus replicatum. Vide Thesaurarius.

Saluator praedict, 1. quaest. 3. sic explicat: [Castaldius, qui habet curam externarum, rerum, qui dicitur alias Maiordomus. 89. cap. volumus.]:||: hoc tamen nomen in multis Italiae locis cursorem, seu mandatarium significat. Vide Cursor. Castaldia vero Castaldi officium significat, quod antiquitus in magna aestimatione erat. FR. Erat officium etiam. ecclesiasticum, et ideo non sine simoniae scrupulo emebatur. Gloss. in 1. quaest l. can. si quis Episcopus per pecuniam. Etymon autem Castaldi ab arabico vocabulo Charsendar, quod prouisorem domi significat, prouenire puto. Vide Gastaldus.

CASTIMONIALIS Monialis. [Inuenerunt matres, quas de castimonialibus fecerunt mulieres. Opt. Mileu. lib 2.] vbi de stupris. et sacrilegiis a Donatistis commissis loquitur.

CASTITAS NVPTIALIS. FR. Vide can. Deus. masculum. 31. quaest. 1. et Gloss. ibi, et in can. non moecaberis. 32. quaest. 6. §. Castitas; eius encomium, Vide Scotomaticus.

CASTITIVM mansio, seu pagus, ac proprie domorum copulatio intelligitur. [Mansio cum casa, et aliis castitiis. In quodam peruetusto M. S. S. Germani Parisien.

CASTORINATVS pellibus Castoris rectus. [Non libenter incedunt armati ad epulas, albati ad exsequias, pelliti ad Ecclesias, pullati ad nuptias, castorinati ad litanias. Sidon. lib. 5. epist. 7.] Vide Vibrinus.

CASTRENSIANVS palatii Imperialis minister, palatium enim illud Castrum appellabatur: sit de hoc vocabulo mentio in vita S. Macedonii, et in Codice Theodosiano.

CASTRIMARGIA FR. uentris intemperantia. a graeca voce gasth/r, id est, venter, seu ventriculus. Odyss. 12. et 18. et ma/rgos2 insanus, immoderatus. Odyss. 16. et 23. et quamuis Gastir. Graeci scribant, et latini Castri pronuntient. ide enim saepe accidere obseruatur in littera R quae a Latinis anticipatur vocali, dum posticipatur a Graecis, vt Porserphone graece, latine Proserpina scribitur, et his similia. Itaque multi Gastrimargia, et non Castrimargia legunt: sic Marcus Eremita. de lege spirit. Cassian. Instit. Coenob. lib. 5. Chrysost. homil 34. ad pop. Vide Gastrimargus.

CASTRVM DOLORIS Cenotaphium, seu tumulus pro mortuorum exsequiis, qui defuncti cadauer repraesentat. ideo Sacerdos, qui preces recitat, et Subdiaconus cum cruce debent se collocari in eodem loco, in quo secundum rubricas sistere deberent praesente cadauere.

CASTVS est quaestio inter Expostiores de huius vocabuli significatione apud Tertullianum, qui cap. 16. aduers. Psych. sic ait: [Casto Isidis, et Cybeles eas adaequas.] legunt aliqui iuxta quosdam antiquos codices. Sacro Isidis: Alii Castum legendum malunt, quod rem castam significat; sed communis opinio primam lectionem amplectendam, nempe, Castus, contendit, idque caeremoniam, ritumque significare docet ex graeca voce kastei/a, eiusdem significationis: Scaliger enim Varronis, Festi, Nonii, et Suidae auctoritate ostendit idem esse dicere Castu graeco, ac ritu graeco, et ita apud Varronem synonimice Religiones, et Castus inter se reperiuntur conuenire.

CASVBVLA Planeta Sacerdotalis. [In celebratione proinde Missarum casubulam, qua induebatur, lacrimis humectabat. In vita S. Peponis Abb.] In praesenti hoc nomen Casabule in Sicilia conseruatur.

CASVLA Planeta, Casubula, Penula, Superhumerale, Phelonium, quae synonima vocabula, vide in suis locis. Casulae etymon a Rabano sic explicatur. [Septimum Sacerdotale indumentum est Casula, quae sicut casa quaedam alia omnia tegit.] Antiquitus plebeiam vestem, ac vitem significabat. Orig. lib. 19. cap. 24. D. Aug. lib. 22. cap. 8. de Ciuit. Dei. FR. Aliquando tamen vestem monasticam significat. [Frater ergo de Monasterio habebat fratrem saecularem, et postulauit eum, dicens, casulam non habeo; fac caritatem, eme mihi. Io. Diacon. in vita S. Gregorii. lib. 2. cap. 45.] Ita et clericalis vestis intelligitur in Synodo sub Carolo Manno. anno 741. celebrata. [Decreuimus quoque, vt Presbyteri non sagis laicorum more; sed casulis vtantur ritu Seruorum Dei.]:||: Erat igitur casula rotunda, et clausa ex omnibus partibus, eo modo, quo adhuc vtuntur Graeci, qui eam felo/nion appellant, vt videre est in apposita figura.

Qua forma adhuc in antiquis picturis conspicitur, ac in Episcoporum caeremoniali eo prosus modo describitur, nempe: [Mox surgit Episcopus, et induitur ab eisdem planeta, quae hinc inde super brachia aptatur, et reuoluitur diligenter, ne illum impediat. lib. 2. cap. 18.] Itaque paulatim loco reuoluendi illam, recisa lateraliter fuit, vt non amplius casulae, sed monachalis scapularis formam praeseferat. In hoc tamen sunt commendandi Graeci, in sustentando eius antiquam formam, de quibus Vespasianus Florentinus, in vita Iuliani Cardinalis Caesarini, de Concilio Florentino loquens sic ait: [Non ponero qui vna lode grandissima de'Graeci, che mai non hanno mutato abiti, cosii temporali, come i spirituali, sono passari ami mille, e piu.] Praeterquam quod antiquae casulae figura maiestatem, et mystetia non pauca continebat; hinc Petrus Blesen inquit: [Planeta, quae et casula dicitur. totum te circumdat, et protegit, et ceteris supereminet. Haec est Charitas. Ser. 41.] Alcuinus vero inquit: [Casula, quae super omnia indumenta ponitur significat caritatem.] Item vnitatem Ecclesiae, vestemque Christi inconsutilem denotat, quae tamen hodie recisa hos significatus retinere nequit. Item vestem coccineam. [Phelonium ostendit purpuram cocineam. S. German. et simon. Thessalon.] FR. hoc indumentum in antiquis picturis commune fuisse personis vtriusque sexus in musiuo tribunae S. Ciciliae transtyberinae regionis conspicitur.:||: Solent Graeci Episcopi in eorum planetis intexere ad modum Crucis quadruplicate litteram Gamma, eodem modo, quo in duplo aureo gallico quadruplicata recenter incuditur littera L. eo pacto, quo in supra allata figura; quam vestem Graeci polustaurios2 appellant, id est, plurium crucium, seu a littera Gamma Gammadium, de quo. Vide suo loco. Est ignitur crucibus casula plena, ad significandam gloriam Christi crucis per vniuersum dispersam, et angularis figura eundem Christum angularem lapidem denotat, ita Balsamon. FR. Idemque Balsamon Metropolitanos graios reprehendit, qui Gammadiis abutuntur, cum Patriarchae solum conueniant, qui si ait: [Quem admodum igitur Episcopis non conceduntur ea indumenta, quae Patriarchis concessa sunt, vt saccus, et polystaurion, vesti Crucibus vnde quaque conspicua; ita nec ea priuilegia, quae Episcopis concessa sunt, ad Sacerdotes transferri non possunt. tom. 1. Iuris Graeci-Romani.] Apud Arbes Ghammad cooperio significat.:||: Antiquitus cum sola casula celebrabatur, vt ex Actis S. Fulgentii, et ex vita S. Martini colligitur, qui vestem sub planetam postiam, vt eam pauperi donaret, exuit, et ideo nudis brachiis postea comparuit. FR. Mirum ergo non est, si Graeci, cani ritus tenaces, non vtantur Alba, vt dictum est in dict. Alba; nam ex. S. Martini vita constat illum albam, sub casulam non habuisse, ac propterea elargita casula, nudis brachiis remansisse.:||: Tempora Aduentus, et Quadragesimae Diaconus, et Sub. diaconus, vtuntur casulis plicatis. [Non ergo Diaconus dalmaticam, nec Subdiaconus tunicellam in diebus ieiuniorum in officio Missae portant; sed casulas super humerum sinistrum complicatas gestant, non replicatas a dextris, et sinistris sicut facit Sacerdos, sed ab anteriori parte super brachia eleuatas. Durand. lib. 2. cap. 9.] Quae verba formam antiquae planere denotant, vt dictum est supra. At Diaconus, et Subdiaconus planetis indui non debent ad tertiam, quando celebrat Episcopus; sed in Missae principio; quo instanti sumant manipulos, Caerem. Episc. lib. 2. c. 17. Subdiaconus lecturus Epistolam, planeta exuatur: nam [Ministri casula se exuunt, quando Lectoris, vel Canteris officium assumunt. In Lecteris, et Cantoris officio aliquod genus militiae exprimitur. Amalar. lib. 3. cap. 15.] Non enim Subdiaconus in illis temporibus, sed lector (ut ex Ord. Rom. colligitur, et inferius clarius patebit) epistolam legebat, quod exacte a Graecis obseruatur, inter quos Lector tempore Missae Epistolam canere solet. Diaconus vero Euangelium cantaturus plicat casulam super sinistrum humerum, ad denotandam promptitudinem praedicandi verbum Dei. Gem. cap. 231. In aliquibus tamen Ecclesiis Diaconus exuitur casula, in euius locum orarium ponit aliquanto latius; sed. in papali Cappella eadem casula plicatur. Id etiam in aliquibus Ecclesiis antiquitus faciebat Sacerdos. [Secundo in Euangelio, quod non in Altan; sed in assere, vel aliquo lectorio versus aquilonem legi oportet, plicata in humero casula, quod Diaconi fungatur officio. 10. Beleth. in Rat. diu. Off. cap. 37.] Id est, quando sine Ministris canit Missam Sacerdos, qui Auctor anno 1153. floruit. In diebus tamen Ieiuniorum excipiuntur Dominica IV. Quadrag. Dominica III. Aduentus, et Vigilia Natiuitatis, in quibus diaconus, et Subdiaconus non vtuntur casulis; sed dalmatica ille, ac tunicella iste.

CATABARBARA ex voce graeca kata, id est, prope, seu apud; sic saepe Cyprianus in citandis Euangeliis habet: Cata Matthaeum etc. locus in Exquilino Vrbis monte, vbi Ecclesia erat S. Andreae, qui hodie in S. Antonii Abbatis Hospitali inclusus est, ita appellabatur a quadam nomine Barbara Patritia, de quo vocabulo Anastasius Biblioth. mentionem facit, apud eundem Bibliothecarium reperitur etiam Catagalla, id est, prope locum Gallae Matronae Rom.

CATABOLICVS graece *katabolh/ id est, calumnia, seu oppressio, inde Catabolicus, spiritus maligni species, et sonat calumniatorem, seu

oppressorem, qui solet ad terram proicere, et vexare energumenos. eo modo, quo ille Lucae cap. 9. obsessum exagitabat. [Scimus enim magiam elicere explorandis occultis, catabolicos, et paredros, et pythonicos spiritus. Tertull. de Anima cap. 28.

CATABVLVM stabulum. a dictione graeca *katabolh/, quae mansionem significat. [Qui dum multis diebus seruiret in catabulo Anast. Biblioth. in S. Marcello Papa.] Inde Catabulenses stabularii. [Praesenti admonitione declaramus, vt marmora, quae de domo pinciana constat esse deposita, ad Rauennatem Vrbem per catabulenses vestra ordinatione dirigantur. Cassiod. lib. 3. epist. 10.] FR. *kata/bolon significat etiam emporium, seu nundinas.

CATACLISTVS graece katakleisto/s2; id est, absconditus, et occultus. Tertullianus de pauonis pulchritudine, in tract. de pallio cap. 3. loquens, sic ait: [Quamquam, et pauo pluma vestis, et quidem de cataclistis, imo omni conchylio depressior, qua colla florent, et omni patagio inauratior,] id est, quod Pauonis vestis pretiosa est, sicut ea, quae pro festiuis diebus in arca absconditur, et conseruatur. Alii tamen, Cataclitis legunt, quae vox posset etiam deriuari a graeco nomine katakloi/s2, quod collum significat, vbi tamen aduertendum, quod Pauo in sensu Tertulliani sit datius casus, cum ab eo Pauus in casu recto declinetur. Insuper dictio Depressior lustrior significat, nam vestes eo lustrices, et splendidiores redduntur, quo magis deprimuntur. Tandem Patagium erat aureum ornamentum circa collum matronalium vestium, et Artifices huius operis Patagiarii dicebantur.

CATACLYZA alicuius vasis fundum, a graeco verbo *kataklu/zw, quod in profundum demergere denotat. [Veruntamen calicem non communiuit, quia cataclyza in ipso fuerant solidata. Greg. Turon. cap. 63.

CATALOGVS SACER. FR. Clericorum matrilcula. [Etsi de sacro catalogo fuerint. hos deponi praecipimus, si vero laici, vel Monachi excommunicari. can. quoniam. 18. quaest. 3.] Item Matriculam. Martyrologium. Breue. Commemoratorium. Necrologium, significat. Vide suis locis.

CATAMANE prope, vel ante mane, id est, in aurora. [Et faciet Sacrificium super eum catanane. Ezech. cap. 46.] vel quottidie mane significat.

CATAMITVS Ganymedes. [Catamitus rapitur deliciatum futurus, et poculorum custos. Amob. lib. 4.] Eodem etiam epitheto illum Prudentius contra Symmachum lib. 1. appellat: [Compressum immunde miserum affigens catamitum.] *kata/mites2 enim graece Scortum significat.

CATASTA tabulatum, super quod Sancti Martyres ad patibulum ascendebant. [Ad pulpitum post catastam venire, illic fuisse conspicuum gentilibus, hic a fratribus conspici. Cypr. lib. 2. epist 5.] Vbi. de Confessoribus loquitur, qui antea in sustentatione tormentorum, in tabulato inter Tyrannos, et Gentiles, et postea in pulpito inter Fideles canere Euangelium visi sunt.

CATATHEMA conuersatio cum excommunicatis, ex graeca voce *kata/qema, quae maledictionem proprie denotat. [Catathema autem est corum, qui se pacto anathematizantibus, et exsecrantibus coniungunt. Iustinus Mart. quaest. 121.] FR. Verba Iustini non videntur definire, qui sit Catathema; sed tantum ait esse Catathenam eum, qui se anathematizantibus, et exsecrantibus coniungit; puta blasphemantibus, cuiusmodi sunt haeretici, et similes, vt in textu Euangelii habetur: [Coepit anathematizare,] scilicet, exsecrare, igitur ex vi nominis idem est anathema, ac catathema, et fortasse plusquam Anathema, nam in excommunicationibus Patrum in Conciliis semper legitur Anathema sit, et Catathema, et dum vltimo loco catathema ponitur, signum est, quod fortius aggrauet. [Sit anathema, ac catathema cum Patre, et Filio etc. Collatio S. Maximi Martyris cum Theod. Episc. apud Anastasium per Sirmondum in 8. edita. pagina 189.

CATECHISMVS instructio a verbo graeco kathxizw id est, instruo, et Catechista, graece *kathxisths2, instructor in rebus fidei. a Graecis aliquando pro patrino baptismi sumitur, quod idem esset, ac instructor; Patrinus enim in conscientia spiritualem filium instruere tenetur. In Ecclesia constantinopolitana erat magnae aestimationis hoc Catechistae officium, vt dictum est in dict. Baptismus, et in dict. Audientium Doctor.

CATECHVMENVM locus in Ecclesia pro Catechumenis separatus, alii Catechumeneum legere malunt. [Fuitque illi mater spiritualis Sancta Domina Romana Diaconissarum, quae accipiens eam ascendit in catechumenum. In vita S. Pelag. cap. 8.] Vide Narthex. Item aliquando domum pro Catechumenis destinatam denotat, vbi catechistae in rebus fidei eos instruunt, vib etiam Clericos indisciplinatos Patriarcha Constantinop. includebat. Romana pietas duas mansiones vnam pro viris, alteram pro feminis ad hunc finem erexit.

CATECHVMENVS graece *kathxou/menos2, qui baptismum postulat, ita appellatur. quia quasi Auditor est verbi Dei, et ideo Audientes, seu Auditores. Isid. lib. 2. de off. Eccl. cap. 21. eos vocat. Qui Auditores duplicis speciei erant,

et alis proprie Catechumeni dicebantur, qui in rebus fidei instruebantur, alii vero vocabantur Competentes, hi enim erant, qui instanter petebant baptismum. FR. Quod ex D. August. sermon. 116. de temp. his verbis habetur expresse. [Competentes non possunt aliud intelligi nisi simul petentes.]:||: Atque Catechumen compellebantur ab Ecclesia exire statim, ac peracto Euangelio. Competentes vero discedebant immediate ante consecrationem, dum pro ipsis aliquantulum a fidelibus preces funderentur. [Duo sunt ordines catechumenorum. Hi enim nuper accesserunt, et vt imperfectiores post Scripturarum, et Euangeliorum auditionem statim exeunt. Illi vero iam pridem accesserunt, et perfectiores facti sunt Vnde et orationem, quae fit super catechumenos, exspectantes, in ea genua flectuunt. Quando autem pronuntiatum suerit: Catechumeni procedite; tunc et ipsi exeunt. [Synod. Neocaesar. can. 5.] Qui canon a Graecis exacte obseruatur in eorum Missa. Itaque clare colligitur, quod expulsio Catechumenorum ab Ecclesia per Diaconum facta, de competentibus intelligenda sit, super quos oratio dicta fuerat. Eandem caeremoniam latina Ecclesia obseruabat. [Tempore enim, quo Sacerdos incipit consecrare corpus dominicum; dicendum est a Diacono post Euangelium: si quis catechumenus est, procedat foras. Alcuin. de Diuin. Off.] Quando in Liturgia S. Clementis fit Illuminandorum mentio, de Competentibus iam baptismo propinquis intelligendum est; nam ibi declaratur, quod prius dimittebantur Catechumeni, secundo Energumeni, et tertio Illuminandi, his verbis a Diacono pronuntiatis. [Discedite Illuminandi.] Catechumeni vero non immediate post Euangelium dimittebantur, nam audiebant etiam sermonem, qui post Euangelium agebatur, vt de D. August. serm. 237. colligitur, nempe. [Post sermonem fit missa Catechumenis.] Ex quibus demonstratur, quod post spiritualem sermonem dimittebantur, remanentibus Competentibus ad audiendam Symboli recitationem; vt D. Abbros. epist. 33. testatur, inquiens: [Dimissis catechumenis Symbolum aliquibus Competentibus tradebam.] Vide Scrutinium. FR. Item sermo, et oratio super Catechumenos in can. 5. praefatae Synodi Neocaesar. idem sunt. Tandem Augustini verba: [Fit Missa. Catechumenis,] intelligenda sunt de Catechumenorum Missa, et hoc fiebat in Dominica Palmarum, vt ex Agathen. Concil. apud Gratian. dist. 4. de Consecrat. can. 54. vbi sic habetur. [Symbolum etiam placuit ab omnibus Ecclesiis vna die, id est, ante octo dies Dominicae Resurrectionis, publice in Ecclesia Competentibus praedicari.] De hac Iuo Carnotensis epist 75. agens duplici vocabulo Missam diuidit, nempe, in Missam Catechumenorum, secundum vna partem,et secundum aliam in Missam Sacramentorum, in qua soli fideles interesse digni erant:||: Catechumenis, in discendo dominicalem orationem, non licitum erat proferre verba Pater noster, quia adhuc sine baptismo erant, et consequenter non erant adhuc adoptiui filii Dei, inde D. Ambrosius baptizato aiebat: [Ergo attolle oculos ad Patrem, qui te per lauacrum redemit, et dic, Pater noster. lib. 5. de Sacram cap. 4.] et D. August, hom. 24. eisdem Catechumenis de dominicali oratione etiam dicebat; [Tenete ergo orationem hanc, quam reddituri estis in die Sabbati nouissimi, quo baptizandi estis.] Catechumeni etiam dicuntur Nouitioli. Vide suo loco. Tempus vero Catechumenatus antiquitus trimestre erat. S. Clemens epist. 3. sed postea ad quadraginta dierum spatium redactum fuerat. [Qui baptizandi sunt super quadraginta dies, publice iis tradamus sanctam, et adorandam Trinitatem. Hier. epist. ad Pamach] Aliquando tamen per multos annos prorogabatur, vt magno Constantino factum fuerat, quem abusum quidem ab eruditissimis Ambrosii, Basilii, atque Nazianzeni scriptis extirpatum fuisse Baron. An. 377. refert. FR. Iudaei ad fidem conuersi per octo menses inter Catechumenos detinebantur. can. Iudaei. de consecrat. dist. 4.:||: Ceterum id, quod D. Chrysostomus hom. 3. in epist. ad Philippenses, docet, non esse, nempe, licitum pro defunctis catechumenis orare; sed tantum aliquam eleemosynam pro eis erogare; intelligendum est de Sacrifico Missae, et de publicis Ecclesiae precibus; non tamen de priuatis orationibus, et hoc sancitum fuerat in poenam eorum dilationis ad se baptizandos vsque ad vltimum vitae periodum, vt ex Concil. Bracarense primo colligitur, vbi habetur: [Item placuit, vt Catechumenis sine redemptione baptismi defunctis, simili modo, nec oblationis factae commemoratio, nec psallendi impendatur officium. I FR. Oritur quidem difficultas ex verbis illis in can. 7. Concil. Constantinop. contentis, vbi de Catechumenis loquens, sic ait, [Primo quidem die ipsos Christianos facimus, secundo Catechumenos, deinde tertio exorcizamus,] vbi videtur peruersionem ordinis fieri; nam id, quod exercendum est vltimo loco, ponitur ibi in prino, nempe Christianos facere. Pro cuis intelligentia, sciendum est, non effectiue; sed designatiue ibi loquutos fuisse PP. nempe, quod primo die inter Christianos designandos esse Catechumenos, ac notandos, tamquam Christianorum sequaces, et tyrones; sicut Nouitios Religiosorum largo modo Religiosos vocamus, qui quamuis professi non sint; gaudent nihilominus Religiosorum priuilegiis. Itaque primo die Catechumeni tamquam crucifixi asseclae cruce signabantur: secundo vero die inter Catechumenos, et Auditores ad instructionem mysteriorum fidei annumerabantur, etc.

quod ex D. Aug. in tract. super Symb. ad Catechum. lib. 4. cap. 1. patet. vbi sic inquit: [Dum per Sacratissimum Crucis signum vos suscepit in vtero Sancta Mater Ecclesia, quae sicut et fratres vestros cum summa laetitia spiritualiter pariet, noua proles futura tantae matris, quousque per lauacrum sanctum regeneratos verae luci restituat, congruis alimentis eos, quos portat, pascat in vtero, et ad diem partus sui laetos laeta producat.] Vide Exorcista. Regenerandus.

CATERNIO id est, quaternium, libellus quatuor foliorum. [Transmittimus librum canonum, inerat caternio nouus habens canones. Greg. Turon. lib. 5. hist. cap. 18.

CATHALANA FR. Cathelaunia. [Nos Cathalanae Episcopo, et eius Collegis dedimus in mandatis. In Decretal. de Senten. et Iudic. cap. 2.

CATHARI a graeca voce *kaqaro/s2, id est, puri quo titulo denominatae sunt variae haereticorum sectae. [De his, qui se nominant cathari; si aliquando venerint ad Ecclesiam Catholicam, placuit Sancto, et Magno Concilio; vt impositionem manus accipientes, sic in clero permaneant. Concil. Nicae. can 8.] Eodem vocabulo appellati sunt Nouatiani, quia condemnabant tamquam impuras secundas nuptias, quos irridens. D. Cyprianus epist. 76. ait. [Et nomina adulterata fingentes.] FR. Vide Baron. An. 254. n. 106.:||: Hoc nomen affectati sunt etiam Haeretici in Prouincia Patrimonii Sancti Petri, alias Patareni denominati, qui praedicabant, quod per corum manuum impositione, et orationem dominicalem proferendo super moribundos, reddebant eos omnino a culpis innoxios, quam caeremoniam Consolationem vocabant. Eorum seductor quidam Robertus fuerat, qui tandem diuina gratia illuminatus, ab ea dementia resipiscens; habitum Sancti Dominici susceperat, ac magno ardore illius erroris impugnator euaserat, qui Viterbii, Corneti, et in diuersis Patrimonii praedicti partibus euagauit. FR. ita Odoricus Raynald. Annal. Eccl. ad Ann. 1203. et Seqq. et Ann. 1207. num. 3. et seqq. Vide Patareni. Item Aristeri a graeca dictione a)eisthro/s2, id est, sinister, et Cataphrygae a Phrygia Prouincia, in qua multum praeualuerant, denominati sunt, quorum Magistri Montanus, Prisca, et Maximilla fuere, ac inter alios errores asserebant ipsos, et non Apostolos accepisse Spiritum Sanctum. 24. quaest. 9. can. 39. et 1. quaest. 1. can. si quis confugerit. Vbi. notandum est, quod hi Montani ab aliis huius nominis antiquis tribus diuersi sint, vt suo loco dicetur.

CATHARTICVS purgatiuus. a graeca voce *kaqarhke/s2. [Dabo catharticum impuritati Scauri. Tertull. de pall. cap. 5.] Credidere aliqui Scaurum fuisse hunc, de quo Sallustius loquitur, sed probabilius videtur esse eum, de quo Tacitus, qui Tyberio imperante ad mortem, damnatus, propriis manibus sibi eam anticipauit.

CATHEDRA FR. graeca vox *ka/qos2, id est, sedes et e(/dra, id est, sponda, quasi spondata sedes, Gloss. in Clement. cap. 2. de Sepulturis, vbi tale distichum adducit:

Rex solium, Doctor cathedram, Iudexque tribunal.
Possidet, ac sedem Praesul, Praetorque curule.

Et in Extrauag. de Sepulturis. cap. 2. Romana tamen Cathedra nutrix Pontificii dicitur. [Mundi caput Romam per vestras intentiones esse prostratam, et nutricem Pontificii cathedram, quasi vltimum videre sedile despectam. Ennod. Ticinen. Episc. in Apologet.] Vide Absida in §. Absis gradata. Apalareus. Archisterium. Sella. Sellare. Sedes episcopalis. Festum Cathedrae S. Petri Romae sub die 18. Ianuar, de anne 1576. Gregorius XILI. ad instantiam Antonii Cardinalis Carafae statuit, vt tamquam festum de praecepto obseruatur. Franc. Torrigius de Crypt. Vatican. edit. 2. pag. 570. Dicitur etiam Thronus. In qua parte Ecclesiae collocari debeat. Vide Introitus. Vastellum.

CATHEDRATICVM hoc nomen recognitionem significat Episcopo debitam. FR. quam soluebant Presbyteri Ecclesiarum pro Episcopi anniuersariis, seu aliis annuis sollemnitatibus, eo, scilicet, modo, quo a Presbyteris cum Episcopo tempore dedicationis Ecclesiae pacto conuentum fuerat. 10. quaest. 3. post. can. 5. §. Cathedraticum, atque oblatio erat Episcopo pro contione debita, quam in die illius festiuitatis agebat. Vide Eulogia. Differt tamen a pensione, quae Synodicum dicitur, quia Synodicum est id, quod ratione Synodi Episcopo debetur. Cathedraticum vero pro cathedraliter sollemnizanti Episcopo soluendum est. Vide Synodicum: omneque id, quod per cathedraticum intelligitur, taxatum fuit ab Honorio Papa III. in cap. conquaerente. de off. Iud. et consistebat in duos solidos. can. cum placuit. can. inter cetera. et can. illud. 10. quaest. 3.

CATHEDRA SANCTI PETRI. Romae materialis, eius antiquitas. Vide Sella gestatoria apostolica.

CATHEMERION graeca vox kaqhme/rion exercitium quottidianum significat, hoc vocabulum Prudentius pro titulo apposuit aliquibus eius hymnis in diuersis diei horis recitandis.

CATHENATICVM prouentum, quod ratione capturae, et carcerationis soluendum est satellitibus, et carceris custodibus. [Hi qui reos capiunt, aut custodiendos accipiunt, ab his, quos in custodiam miserint innocentes, cathenatici nomine nil requirant. Nisigot. lib. 7. tit. 4. leg. 4.

CATHISMA graeca vox *ka/qisma, pausa, seu diuisio. Graeci autem. qui psalterium in viginti diuidunt partes, seu pausas, eas Cathismata vocant.

CATHOLICVS graeca vox *kaqoliko/s2, id est, vniuersalis, ac de Christiano dicitur, qui vniuersae Ecclesiae dogmata sequutur. FR. [Si eos putas a consortio mutuo dissociatos, quos fibula religionis pio mordens dente coniungit, procul te ab aestimatione catholica culpatum duxit affectus. Mandati coelestis habitatio aut miscet, aut separet, non interest quae interualla nos segregent, si vno in supera mansione conclaue retineamur. Ennod. Ticin. Episc. in Apologet.] Vide orthodoxus.:||: Item epistola dicitur Catholica, quae circulariter vniuersali Ecclesiae scribitur, in quo sensu Tertullianus. lib. 4. aduers. Marcion. cap. 9. appellauit Christum [Catholicum Patris Sacerdotem,] id est, vniuersalem Sacerdotem. Item Catholicus dictus est Fiscalis Imperatoris Procurator, quia vniuersalis erat ad totum Imperium: ob eandem rationem idem dicebatur etiam Catholiciarius. Hodie vero titulus Catholici soli Hispaniarum REgi tribuitur, quem ab anno 638. consecutus est, quando, nempe, Concilium Toletanum VI. ordinauerat, vt nemo in Re. gem acclamaretur, nisi iurauisset prius se neminem permissurum in suo dominio, nisi Catholicos; ideo Catholicus Rex vocatus deinde fuit; seu quia Alphonsus a Ricaredo descendens, qui Rex Catholicus cognominatus fuerat. sic etiam ille se Catholicum Regem appellari in dicto Concilio postulauerat, quam speciosissimum titulum a Successoribus diu relictum. Ferdinandus deinde Rex a Iulio Papa. II. reassumi postulauit; quare eidem, et Successoribus concessum fuit. FR. Ecclesia Catholica dicitur, quia est vna ac sola. Gloss in Clement. cap. 3. de Haereticis, vbi in §. Ecclesiae, diuersas ponderationes super hoc lectu dignas exponit in Extrau. de Maioritate, et Obed. cap. 1. Item Catholici dicti sunt Azymitae, et quare. Vide Azymitae. Synonima. Vide Ecclesia. Christianus. Melchita. Orthodoxus. Pilosiotae. Psychicus. Romanus. Item Catholicus dicitur Iudex in rebus fidei. can. Catholicus. 2. quaest. 6.

CATIGERA FR. Doctor, et Magister. [Dat etiam liberalissimus Catigera in ipsa dilecti discipuli ordinatione dulcissimum pignus, et memoriale perpetuae dilectionis suae, casulam, videlicet, purpuream. In vita S. August. Episc. Cantuar.

CATIPANVS graeca dictio composita ex kata, et pa=n, quae latino idiomate significat secundum vniuersum, et idem sonat, ac Generalis Dux; alii interpretantur Super omnia, sed Gulielmus Apuliensis lib. 2. de success. Normandorum sic. vertit.

Cui Catapan facto cognomen erat Bagianus,
Quod Catapan Graeci, nos iuxta dicimus omnes.
Quisquis apud Danaos vice fungitur huius honoris
Dispositor populi, parat omnes, quod expedit illi,
Et iuxta, quod cuique dati decet, omnes ministrat.

Quod nos Plenipotentiarium dicimus. FR. Officium itaque magistrale, magnaeque aestimationis fuisse Blondus decad. 2. lib. 3. testatur, sic inquiens. [Gregorius imperialis Catipanus (id Magistratus est nomen) Mel alter Catipanus imperialis primo impetu Apulia pene omni expulit] id est Drogum Gulielmi Normandi Apuliensis Comitis filium, Et inferius idem Blondus: [Bubalganus Meli suffectus Imperatoris Constantinopolitani Catipanus:]:||: Carolus Sigonius lib. 7. de Imper. Orient. de anno 979. ait Basilium, et Constantinum Imp. Saracenorum auxilio Apuliam, et Calabriam occupasse, atque [Eas saeuiore post imperio, nouo Catipani magistratu imposito habuerunt.] Io. Lucius diligens, et eruditus nostrorum temporum historicus lib. 2 cap. 8. de Dalmatie Regno, hanc affert memoriam. [Anno 1067. Indict 4. Epacta 3. concurrenti 7. regnante D. Constantino Duce magno Imperatore, prioratum vero Iaderae retinente D. Leone Imperiali protospathario, et totius Dalmatiae Catipano etc. Et eodem lib. 2. cap. 9. Quamuis Imperium ad Constantinum Monomachum reducto, is Maniacum Catapanum misisset, qui res in Italia reparauit.] In vita S. Vitalis Abb. natione Siculi, Basilius Darii Gubernator Catapanus appellatur. Lupus protospathar. in eius historia saepe de Catapano, et Protocatapano, mentionem facit. Hinc multi Catipani nomen a Catipano, seu Catapano deducunt, cuius argumenti ratio est, quod in Neapolitani Regni Prouincia Capitanata hodie corrupte dicitur, in qua, vt supra dictum est, Imperatores Graeci generalem Catapanum mittebant, et ideo Catipanata dicebatur. Hodie in vtriusque Siciliae Regnis, ac in Melita hoc Catapani nomen per durat; sed officium inferiris aestimationis euasit, nam praeest pretiis rerum commestibilium, ponderibus, taxis, et similibus. Ab hoc etiam nomine Catipanus credunt aliqui Catanei dignitatem prouenire, de quo titulo saepe in 10. Villano, Bernardino Corio, aliisque illorum saeculorum Scriptoribus fit mentio. Sed Sebastianus Couartuias. In Theatro linguae castellanae dictione graeca *katane/mw, prouenire asserit, qua large dispensare significat. Titulus hic a Federico Aenobarbo Imp. nimis in Italia ampliatus est, vt gentes istius nationis, ad sui fauorem traheret, quos Gebellinos appellabat. FR. Quibus vt Io. Villanus refert. signum Aquilae Imperialis pro stemmate concessit, ac deinde multi in Cataneos ab Henrico Imperatore Comitissa

Matildes, et ab Vlfone horum auunculo insigniti sunt, de quibus Ghirardaccius in Histor. Bononien. par. 1. lib. 4. ad an. 196. Guelphis vero, qui Ecclesiae partes fauebant, ait idem Villa nus quod Papa eius insignia etiam concesserat Igitur de Capitaneorum titulo fit prima mentio in nono saeculo, in sede, nempe, vacante Stephani Papae IX. hi enim rebelles exstiterant. et contra Sacri Cardinalium Collegii votum, Episcopum Velitrensem in Sede Sancti Petri immisere; [Vix dum exsequiae Pontificis celebratae etc. Romani potentiores Oppida, et Castella in Vrbis terris possidentes (capitaneos appellabant) Pontificem ex factione sua creare constituerunt. Primus autem omnium Gregorius de Tusculano ex gente patritia Romanus, Minitium Velitrensem Episcopum inuitis, atque reclamantibus Cardinalibus, et Clericis, qui Romae tunc erant, in Pontificem Romanum acclamari, et haberi obtinuit, quem Benedictum voluit appellari. Blond, decad. 2. lib. 3. et in extrau. de maioritate, et obed. cap. vnico.] Atque idem Blond. decad. 2. lib. 5. [Primarii Vrbis, quos nunc Barones, tunc Capitaneos appellabant, Imperatori obsequentes omnia consilia Pontificis euertebant.] Rursus ibid. lib 4. [Barones Vrbis nonnulli, capitaneos tunc appellabant, studio partium se coniunxerant Senatori.] Quos tamen Sigonius. de Regn. Italiae lib 7. Cataneis subordinatos fuisse censet; sed ego putarem cum Blondo Capitaneos, Cataneos, et Barones idem antiquitus significasse secundum temporis, et regionis diuersitates: circa quae sciendum, quod Romani tempore Belisarii, sicut Blondus notauit, praecipue nobiles, et diuites, vt liberarentur a Gothica inuasione; ab eo Duce ad Regnum neapolitanum missi suerant, vbi per longum tempus remanserant, proinde neapolitanum idioma apprehenderant, itaque post aliquod saeculum nobilium Romanorum oriundi ad Vrbem reuersi, eandem loquelam per multa saecula retinuere, sicut vsque ad tempus historici Vitae nicolai de Laurentio, Cola de Rienzo, vulgo appellato, atque alios illius duodecimi saeculi scriptores legimus neapolitano idiomate scribentes. Igitur sicut supra dictum est, eo modo, quo Regniculi nomen Catipanum in Capitanum vertere, sic etiam Romani ex eodem Regno redeuntes vsi sunt, et sicut prisci Romani ab Oscis, et Cascis gloriabantur originem duxisse, qui populi erant magnae Graeciae, sic Romanorum progenies nouite ex eadem magna Graecia iterum prouenisse noscebatur; sed quia Bario Apuliae Ciuitas, Catipanatae sedes erat, vt supra visum est, hinc Romani in Vrbe nobiles ex ea regione iterum regressi, Barones appellabantur, ad distinctionem aliorum aduenarum Romae incolentium, qui non erant ex illis nobilibus a Bellisario ibi missis, et processu temporis Romam reuersis; idem enim erat dice re Catipanus, ac ex Catipanara, et Bato ex Batio, id est, antiquus nobilis Romanus ex resugis ibi tempore belli gothici progenitus.:||: At Longobardi, qui solent abbreuiare verba, illisque syllabas diminuere pro Catapano, seu Capitano Catano dixerunt, vt et Henericus Spelmanus asserit, eodem prorsus modo, quo Cathalia pro Capitalia, et Catella pro Capitella dixerunt. Quare Ioffredus inquit: [In Tuscia vero, et Lombardia appellabantur Catanei, quasi Capitanei de libell. par. 5. rub. de Vass.] Eiusdem opinionis fuerunt Scipio Ammiratus in tract. de nobilit. Florent. Gauden. Merula. lib. 3 de Antiquit. Cisalp. Casteluetr. in Polit. Arist. et alii: hi, nimirum, qui, vt supra diximus, factionis Gibellinae erant, et ab Imperatores in feudum Castella, ac Terras habebant; et ideo praedictis speciosis titulis decorabantur. Guelfi vero, qui Romanae Ecclesiae erant fautores titulos Baroncelli, et Domicelli assumebant: quamuis processu temporis Catanei titulus etiam inter Ecclesiasticos exerceretur. [Praecipue hoc nobilitati tuae debemus, qui et noster es Patrochianus, et Ecclesiae nostrae. cataneus. in epist. Iuonis ad comitem, apud eundem Spelman. epist. 129.] Aliqui censuerunt Comitem esse eundem, ac Cataneum. Vide Cottam in suo Memorial. Iuris. in dict. Comes. Vide etiam hic in eadem dictione, et dict. Grauio. De hac materia consule Camillum Peregrinum de Principibus Longobard. parte prima pag. 18. et seqq. et pag. 36 Itaque hodie in locis Siciliae Catapanus idem est, ac apud recentiores Romanos Extraordinarius, quem Latini Peraequatorem appellabant. Vide Peraequator.

CATOMIS et Catomodo aduerbia, de quibus non raro in Martyrologio, significat vertice deorsum. a voce graeca *katwmado/n, siue ka/twmos2, quae proprie humeris inuersis denotat. [Tyrannus Afrae virgini minauit dicens: catomis nudam te caedi iubebo. In vita S. Afrae. Quodam tempore venerabilem senem in publica facie catomis caeciderunt. Victor. de persecut. Vandal. lib. 1.] id est, in posterioribus partibus iuxta latini Latinii sensum, quod per modestiam ait Victor In facie publica etc. Quadrat in hoc opinio illorum, qui huic vocabulo significationem dederunt de modo pueros verberibus in scholis corrigendi; suspendendo, scilicet, illos super humeros alterius; nam verbum graecum *katwmi/zein super humeros sustinere significat, quod ex Iosepho Haebreo. lib. 5. Antiq. Iudaic. cap. 10. confirmatur; vbi de Samsone loquens, quod super humeros Gazae vectes detulisset, hoc vocabulo *katwmado/n vsus est. FR. circa ignominiosum genus huius Martyrii clarius ex ipsomet Victorio, iisdemque vocabulis lib. 3. habetur:

[Mulieres, et praecipue nobiles contra iura naturae nudas omnino in facie publica cruciabant.] De hoc vocabulo fuse egit. Io. Steph. Menochius in eius Storeis part. 4. centur. 7. cap. 57. Erat itaque Vocabularii Ecclesiastici Auctor, qui hoc vocabulum virgas ferreas significare ait.

CAVALCATA FR. Equitatus, seu equitatio. I Sicut nec ille, quae in Villis tuendis fierent in guerris, seu etiam caualcatis. in Extrau. comm. de decim.

CAVCVLVS uox quidem valde obscura, quae in sensu de la Cerdae paedagogum denotat, vt ex seq. verbis colligitur. [Nonnisi cum sex paruulis, et vno cauculo eduxerunt nos ex Vrbe. In collect. Anast. Biblioth. de exilio S. Martini Papae, et Mart. per Sirmondum in 8. edita pag. 79.] Sed in legibus Caroli Magni Cauculator circulatorem significat, vbi lib. 1. cap. 64 sic ait. [Ideo praecipimus vt nec cauculatores, et incantatores etc] a Germanico vocabulo Gauckuler. quod idem significat. Alii incantatorem interpretantur, qui Coclearius, a Germanica voce Choler, dicitur. Penes Graecos kaukou=los2 infirmitatis speciem denotat, quae solet pedes accipitris affligere, quare metaphorice fortasse Paedagogum significat, qui tormentum in pedibus puerorum affert; dum eos libertate priuat, ad libitum vbique spatiandi.

CAVCVS calix, seu crater, graece *kau=ka Salmas. in Spart. de Pescen. c. 10. sed barbara quidem vox, [Erectis stipitibus, et aereos caucos suspendi iuberet. Beda lib. 2. Hist. Eccles. c. 16.] PR. hoc vocabulum barbarum non est, dum apud bonos Auctores legitur, nam de Diogene Hieronymus, inquit: [Quodam tempore habens ad probandum caucum ligneum, vidit puerum manu concaua bibere, et elisisse fertur ad terram, dicens nesciebam, quod natura haberet poculum. lib. 11. ad Iouin.] Item Spartianus in Pescennio, ait [Tantae fuit seueritatis, vt cum milites quosdam in cauco argenteo expeditionis tempore bibere vidisset; iusserit omne argentum submoueri de vsu expeditionali, addito eo, vt ligneis vasis vterentur.] Item apud Trebellium Pollionem in epist. Valeria ni. [Cauci, et scyphi vna iunguntur;] sed fecit insolitus vocabuli vsus, vt passim vatiis modis corrumperetur; nam [orig: nâm] apud Spartianum, et Pollionem Caucos editum est. Caucum apud Hieronymum: apud Ennodium epigram. 29. de Clauco. At veteres libri recte ibidem, et epigram. 25. de Cauco habent.:||: Eodem modo Caucalium kauka/lion in Lausiaca Palladii habetur. [Tenens cancalium aquae,] et [Caucium apud nos, calix apud doctos. Suidas.

CAVDICARIVS publicus conductor, qui obligatur pistoribus subministrare frumentum. Codex Theodos. l 1. de pistor. et catab.

CAVEA THEATRI. FR. [Caueam Theatri Senatum construere molientem, ab hac dispensatione, et cupiditate compescuit. D. August. lib. 1. de Ciuit. Dei cap. 31.] vbi S. Doctor loquitur de Scipione Nasica. Locus vero Theatri, quia velis coopertus erat, ita vt cauea videretur esse, apud profanos Scriptores denotat locum ibi populo assignatum.

CAVENA cellarium, in aliquibus religiosorum communitatibus Canaua dicitur. [Quae cellario, siue cauenae. In Regul. S. Caesariae Virg.] Aliquando pro cella vinaria accipitur. Et Cauenaria, Cellaria dicta fuit. [Accipiant, et caneariae tradant. In eisdem Regul.] Vide Armarius. Canaua. Cellarius.

CAVILLO apud Tertullianum hoc verbum caueo, et cautum se reddere significat. [Omnibus modis cauillandum, ne quid aduersus Deum committatur. de corona milit cap. 11.

CAVMA graece *kau=ma arabice Ghomme, latine calor, seu ardor. Aldhelmus cap. 2. Blond. decad. 2. lib. 2.

CAVPONA id est, Taberna. Vide Albergaria. Pandochaeum. FR. item Caupona pro Rhetore vsurpatur. [Athenis enim expertus linguatam Ciuitatem, cum omnes illic Sapientiae, atque facundiae caupones degustasset. Tertullian. lib. de Anima cap. 3. Vide Pandoxo.

CAVRSINVS FR. mercator vsurarius; sic enim Itali in Anglia appellati fuere. [Inualuit his diebus adeo caursinorum pestis abhominanda. Matth. Paris.

CAVSAS PRAESTARE, rationem reddere. phrasis adhibita in Concil. Illiberit. cap. 1, num. 53. et in decretis Iulii I. dicitur Causas dare.

CAVSATOR FR. Causidicus, seu Actor. l. similiter. de debitis, et causimoniis. l. si qualiscumque. qualiter quis se defendere debeat.

CAVSON et Causos graece *kau=sis2 febris, et ardor. quare perperam in Antiocho hom. 16. Clausonem aliqui legunt, cum Causonem legere deberent. [Temeraria illa, et impudens loquendi libertas videri possit similis causoni magno.

CAVSTICVS graece *kaustike/s2 adiectiuum, id est, res quae habet comburendi virtutem. [Grauiora vulnera caustico medicamento, vel admoto igne curantur. S. Ambros. in psal. 38.

CAVTERIZO graece *kauthria/zw comburo. [Quodam ferro paruo, et calido cauterizant se. In vita B. Oderici.

CAVTERIVM FR. ita dictum, quasi. [Caute vrens vt vis morbi ardenter siccetur: 10: Andreas in Glossa cap. ea, quae de statu Monach.] Sed potius dicendum a Cauterizo, id est, comburo, nam igne hoc stigma formatur.

CECROPIA FR. graeca eloquentia a quodam Athenarum viro Cecrope appellato. [Sola deerat interpretandi bilinguis peritia, et facundissima virgo Cecropia, quae secundum suae mentis acumen, Varrone coelibatum suum auferente,

CELLA hoc vocabulum nonnumquam pro toto monasterii ambitu sumitur. [Qui essent breui ex eadem cella morituri. S. Greg. lib. 4. Dialog. cap. 26.] et clarius idem lib. 2. ibidem. [Honorato etiam, qui nunc adhuc cellae eius, in qua prius conuersus fuerat, praeest.

CELLERARIVS inter monachos officialis in dispensa, et officium Cellarium dicitur. Item qui inter eos pro victu inuigilare tenetur. [Exclamat hoc viso cellerario, stupore perculsus. Greg. Turon. lib. 9. cap. 34.] FR. [Missis littetis per ibidem Sancti Bernardi cellerarium, sicut ipse nobis retulit, sollemnem prouincialibus poenitentiam iniunxit. Caesarius lib. 7. cap. 3.] Aliquando Monasterii Procuratorem denotat. De praebendis, et dignit. c. 25.:||: Ab aliis Cellarius dicitur. Vide Paracellarius. Subpulmentarius. Item Cellarium. Custodiam, et carcerem significat, qui in Laterano reperiebatur, cuius custos Cellarius dicebatur. [Eum in teterrima custodia inclusit, quae vocatur ferrata in cellario maiore Patriarchii. Anastas. Biblioth. in Steph. III.] FR. Sed ex verbis Anastasii colligitur custodiam ferratam appellatam, fuisse positam, seu contiguam ad maiorem cellarium, seu dispensam Lateranensis Palatii, de qua dispensa dicetur in dict. Lardarium. Ceterum Vide Armarius. Cauena. Canaua. Lardarium.

CELLIOTA intimus in Aula Imperiali Constantinopolitana cubicularius, quem Graeci *kellewths2 vocant. [Hoc quoque mos tenet, vt celliotae Imperatoris ad sepulcrum eius, vsque ad prima sacra funeralia, siue iusta perseuerent. Phranz. in Chron. lib. 2. cap. 1. Hi Cubicularii aedium claues habitationum Despotarum Imperatoris filiorum conseruabant, vt ex improuiso ingredi, inspicere, ac referre potuissent, an aliquid in personam patris illi machinarentur, seu coniurarent. FR. Hinc speculatores Scamerae dicti sunt. Vide Scamera:||: Item Celliota Monachus cellae incola aliquando intelligitur.

CELLVLANVS contubernalis; dicitur etiam Syncellita. Syncellus. Prosyncellus, et contubernium Syncellitas. Vide suis locis. Item Concellaneus. Vide suo loco. FR. Cellulanos penes se retinere, a Pontifice, aut Romana Synodo Episcopis, et ab istis eorum Presbyteris, Diaconisque ordinatum fuisse Sirmondus in eo capite Ennodii notauit, cui titulus est. [Praeceptum quando iussi sunt omnes Episcopi cellulanos habere.] Ex quo colligitur huius ordinationis motiuum fuisse, vt scilicet, a galumniis Ecclesiastici redderentur immunes, quibus calumniis idem Symmachus Papa, tunc non modice laceratus fuerat, vt apud eundem Ennodium legitur, qui huius contubernii ordinationis rationem reddit, inquiens. [Nemo Dei oculos, quam hominis iudicat plus timeri; errorem creditur fouere solitudo, et profundam nequitiam incomitatus admittere, quasi coelo facinora penetralibus inclusa non pateant, et vindicari malum non queat, quod homo non respicit, credentes, quod rem studii possint deputare necessitati: et dum homo homini custos est etc.

CELTES scalpellum. [Vel celte sculpantur in silice. Iob. cap. 19.] Dicitur etiam Simlaria, seu melius Simlia. Vide Cupha.

CEMELIVM uel Cimelium a graeca dictione *keimei/lion quae Sacristiam significat. inde Cimeliaroba Sacristiae Praefectus, vel Sacrarum rerum Thesaurarius dicitur, et est dignitas in Metropolitana Mediolanensi. FR. Antiqua ibi dignitas, vt in Mediolanen. hist. Corii legitur, qui in anno 1172. sic scribit. [Era allora Cimeliarcha del templo vn certo Algisio Pirouano]:||: Cimeliarcha vero Neapolitanae ecclesiae in celebrationibus diuinorum officiorum, et in Processionibus sert baculum. Sac. Cong. Rit. 19. Ianuarii 1619. FR. Accipitur etiam pro Oeconomo. [Nec viros Reuerendissimos Oeconomos, vel Cimeliarchas S. Ecclesiae, in qua pecuniae deponuntur. Cod. de bonis, aut iud. l. cum apud. §. sin autem.] Et paulo post. [Praesentibus non tantum tabulariis: sed Reuerendissimo Cimeliarcha, apud quem superfluae pecuniae deponendae sunt,]:||: Cimelium proprie thesaurum significat: [Scire te volumus, quod in te omnia districte quaesituri sumus, si non ea, quae propriae Ecclesiae, vel quae diuersis Ecclesiis cimelia sunt collecta, sub omni nunc sollicitudine, et fide seruentur. D. Gregor. in Registr. lib. i. Epist. 10.] FR. Textus autem hic in Decretalibus Gregorio III. attribuitur, atque diuersimode affertur in cap. 3. de offit. Archid. nempe: [Scire veto te volumus, quod a te districte quaesituri sumus, quia vel propriae Ecclesiae, vel ea, quae de diuersis Ecclesiis Ciminilia sunt collecta, non sub omnia sollicitudine, et fide seruantur.] Vbi Gloss. per Ciminilia vasa Ecclesiae intelligit. Simile verbum. in 5. decretal. tit. 40. cap. 29. §. verum, habetur, [Necnon, quae In ciminili ponuntur.] et in significatione thesauri. Cyril. Alex. homi. Ephesi in Nestorium habita in Concil. Ephes. II. act. 1. inquit. [Salue a nobis Deipara Maria venerandus totius Orbis thesaurus] in graeco textu *keime/geon habetur. Sic etiam S. Proclus orat. 1. de Laudib. V. Mariae, et S. Ignatius Mart. in epist. ad Hieronem, vbi Interpres vertit: [Virgines serua, vt sacer Christi thesaurus.] Tandem cimelia pro sacris vasis. Cyril. Alexandr. in epist. ad Dom num. Balsamon in Melet. de off. Chartophylacis tom. 1. iuris graec-rom. lib. 7. et Iustinian. in

Nouell. 74. inquit: [Reponat chartam venerabilis illius Ecclesiae Defensor in eiusdem Sanctissimae Ecclesiae Archiuiis, et vbi Cimelia seruantur.]:||: [Quod donatum erat Ecclesiae, in cimeliis Ecclesiae non reposuit. Concil. Chalce don.] quare corrigendus est Anastasii Biblioth. textus in Senetino vbi ait. [Vestiarium Ecclesiae, siue cymbilia Episcopii] lege Cimelia. Item apud praefatum Gregorium reperitur Cimiliarchium pro repositorio supellectilium Ecclesiae, E Res autem, quae apud eum inuentae sunt in cimiliarchio Ecclesiae tuae seruari modis omnibus studebis.

CENICVS FR. in lege salica tit. 32. lutosum, vt Bigonius in notis ibi, at in Glossario monoculum. significare astruitur.

CENODOXIA graece *kenodoci/a vana gloria. Cassianus, et SS. PP. vbi de monachorum vitiis agunt.

CENSIO pro stabilio. [Atque omnia illic, quae pro animarum salute scripsimus, censeantur. D. Greg. in Regist. lib. 7. cap. 112.] FR. hoc verbum nonnumquam pro lubeo, et sententiatiue profero vsurpatur. Glossa in Clement. de concess. praebendae. cap. vnic. §. censemus.

CENSVS retributio. [Exhibe ergo aliquam ex ruis apostolici census Ecclesiam. Tertull. lib. 2. aduers Marc.] Elegantius autem vim huius. significatus manifestat idem alibi inquiens: [Quis alius Dei census, quam aeternitas. Contr. Hermog. cap. 4.

CENSVS IGNORANTIAE. FR. cuius causa impositionis nescitur. [Census ignorantiae, nec diuinis, nec humanis legibus, inuenitur: oportet, quippe, vt omnis census, ad quid, et quando persolui debeat, praesciatur. c. peruenit de Censib. et Exaction.

CENSVS DE NOVO IMPOSITVS. FR. Quatenus tributum, et recognitionem significat. Gloss. tamen in cap. significauit nobis. De Censibus, diuersimode exponit, nempe, Census nouos appellari, vel quia non fuerat ab initio in fundatione Ecclesiae ille impositus, vel eius recognitio per longum tempus neglecta fuerat, vel tandem nouus dicitur, ex eo quia post Concil. Lateranense impositus erat. De variis Censuum exactionibus. Vide Albergaria. Collecta. Fodrum. Regium. Census pro emphyteosi. Vide Accensator.

CENTENA FR. Populus Oppidi, seu Villae, vel Villa ipsa, l. si quis cum altero. de testibus.

CENTENARIVS et Centenario, onis, qui in centena, nempe, Oppido, aut Pago praeest. [Centenarii, qui et Centenariones, vel Vicarii, qui per pagos statuti sunt, Presbyteris plebium, qui baptismales Ecclesias tenent, et minoribus Presbyteris praesunt. Valaf. de reb. Eccl. c. 3. 1.] Eodem modo vocantur Iudices, Aduocati, et Vicedomini Oppidorum. l. de Aduocatis, et Vicedominis, a Centena supra notata. Vide Iudices.

CENTVRIO Vide Discipulatus, Hecatontarchus. Centurionum insigne vitis erat. Vide Vitem dare.

Sed contrita rotis extollit vipera cephal,
Et rursus ructat tetrum de fauce venenum.

FR. ideo Apostolorum Princeps a Christo Domino Cephas vocatus fuit, quia totius Ecclesiae caput ab eodem constitutus fuerat. Extrau. de poenit. et remiss. cap. 1. vbi de hoc Primatu Petri agit. Sed veram etymologiam. Vide in dict. Cephas.

CEPHALAGIA capitis morbus. [Etenim cum arcem corporis, id est, caput vis noxii humoris obsederit, cephalagiae procreat passionem. Cassiod. collat. 14. cap. 15.

CEPHAS FR. nomen a Christo Domino Simoni Petro impositum. Io: cap. 1. a chaldaico vocabulo Kipha, quod petram significat, vnde Petrus. In alia significatione. Vide Cephal. Trinomius.

CERAGIVM cerae prouisio pro Ecclesiae seruitio. [Si Ecclesia petat ceragium. Matth. Paris. in additam.] Significare potest collectam, seu tributum in cera Ecclesiae destinatum. FR. legitur etiam Cerasium, nempe, solutio pro cereo sigillo, et qui hanc curam habebant Cerasii dicebantur. Item solutio pro cera, et quarta funeralium. In Nouell. 59. cap. 2.

CERATAVLA Buccinator, Cornicen, ex graeca voce *keratau/lhs2. [Centum salpictas vno crepitu concinentes, et centum cerataulas. Salmasius in Vopisc. de Carin. cap. 19.

CERAVNOBOLA Legionis Christianae sub Marco Aurelio militantis cognomen, id est, fulminatrix, quia miraculose subita tempestate contra barbaros victoriam a Deo obtinuit, hinc male ex Metaphraste Surius in vita S. Polieucti Caraunobolos, scripsit; nam vocabulum hoc a dictionibus graecis kerauno/n et ba/llwn, (id est, fulmen torquens) etymon trahit.

CERCITA excubiorum nocturna lustratio. italice Ronda, seu Batuglia a graeca dictione *ke/reita vnde formatur italicum verbum Cercare, id est, inquirere. Gloss. Isidor. FR. Verbum italicum Cercare a latino Circuire potius prouenire videtur, ac proprie inquirere significat. Vide Regia.

CERDONIANI FR. haeretici, a quodam eorum Magistro Cerdone appellato, qui duo principia asserebant. 24. quaest. 3. can. 39. cum quibus in hoc conueniebant Marcionistae. Vide suo loco. Duo, nempe, principia asserebant Deum iustum legis, et Prophetarum vnum; et alterum bonum, et patrem Verbi In.

creati, quod humanam carnem suscepisse negabant: imo nec mortuum; sed pati, et mori simulasse. Hanc vltimam partem in suo Alcorano amplexus est Mahometus.

CEREALIS Cursor, et Nuntius. [Idcirco, ne Cereales, et Anabasii tui per diuersas Prouincias concurrerunt? D. Hieron. lib. 3. contra Ruff.] Vbi dictio Anabasis etiam cursorem significat a graeco verbo *)aga/basei quod ascendere significat; nam cursor equum ascendere solet; significat haec vox etiam publicum ministrum frumentarium a Cerere, quae pro grano frumenti capitur. FR. Cerealis, item Ceruisiam, genus potus denotat, quae cerealis, seu frumentalis est. [Cerealem amphorae potum infundebat. In vita S. Bracharii Abb.] In prima significatione. Vide Cursor.

CEREOLVS paruus cereus. [At. ego in vita B. Antistitis confisus, vnum ex cereolis transmitto per puerum, dicens: Accendite illum coram eo, et in contemplatione luminis orationem fundat ad Dominum. Greg. Turon. de Mirac. S. Martini. cap. 2. lib. 2.

CEREVS PASCHALIS, qui antiquitus in nocte Sabbati Sancti benedicebatur, cuius benedictionis Auctorem fuisse. D. Ambrosium Gem. lib. 3. cap. 102. et Durand. lib. 6. cap. 80. existimant, quae incipit Exsultet iam etc. sed hoc prae. conium, dempto principio, multum ab Ambrosiano differt. Ac in Missali gothico vetustissimo in VI. tomo Bibliothecae Patrum impresso habentur haec verba: [Benedictio cerei B. Augustini Episcopi, quam adhuc Diaconus cum esset, edidit, et cecinit.] FR. Haec benedictio cerei a quolibet Diacono varie componebatur: Ennodius enim Ticinensis Episcopus duo praeconia in suo opere ab eo composita in suo Diaconatu habuit.:||: Imo Prudentius Ambrosii synchronus in eius opere hymnum pro hoc praeconio composuerat. Amalar. vero lib. 1. cap. 18. et Valaf. de reb. Eccl. benedictionem hanc cerei a Zosimo Papa institutam fuisse putant; alii vero faciunt Auctorem Theodorum I: At hic in pontificatu anno 641. assumptus fuerat, et consequenter hi duo Pontifices posteriores aetate Ambrosii, ac Prudentii fuerant. Constat enim ex Baronio D. Ambrosium anno 397. obiisse; Zosimum vero regnare coepisse anno 417. Quare idem Baronius putat Zosimum potius hanc Caeremoniam ampliasse; vbi enim prius in Basilicis maioribus tantum celebrabatur, Papa hic per reliquas Ecclesias huiusmodi functionem agere indulsit; nam in libro Gestorum Pontificum de eo narratur. [Et per Parochias concessit licentiam benedicendi cereum paschalem. Apud eundem Baronium. An. 418. nu. 76.] Nonnulli asserunt Diaconum non vere cereum benedicere, et ideo haec oratio Praeconium dicitur; nihilominus contrariam sententiam sequimur. tum ex illis verbis Vere dignum et iustum est etc. tum etiam ex titulo praefat Missalis, nempe, Consecratio cerei. Et hanc opinionem amplectitur. Io: Beleth. cap. 106. de diu. off. vbi inquit: [Cereus a Diacono benedici, et consecrati oportet, non autem a Sacerdote, vel Episcopo, etiam si sint praesentes, quantumuis minoris sit ordinis, et dignitatis.] Et Gulielmus Durandus in suo Ratio. lib. 6. cap. 80. inquit: [Benedicitur quidem etiam praesente Episcopo, vel Sacerdote, a Diacono, qui est minoris ordinis.] S. Gregorius Papa de hoc ritu mentionem facit, inquiens: [Et preces, quae super cereum in Ciuitate Rauennati dici solent. lib. 9. Regist. epist. 19.] Nec talis ritus in Diaconis insolitus est; legimus enim in ordine Rom. quod Archidiaconus benedicebat cereos Agnos Dei, eosque populo distribuebat, ac idem referunt Alcuinus, et Amalarius, quinimo Beleth citatus de Diacono ait in die S. Stephani; [Nocturnos, et vniuersum officium crastinum celebrabunt Diaconi, quod Stephanus fuerat Diaconus, et ad lectiones concedunt benedictiones. de diuin. off. cap. 70 [correction of the printer; in the print 50].] FR. Et eo fortius aliqui probant Diaconum habere potestatem constitutiue benedicendi, quia S. Leo Papa ait Chorepiscopos, id est, Archipresbyteros, posse minores ordines tribuere. [Leuiticam autem, aut Sacerdotalem benedictionem non valent praestare. dist. 68. can. 4.] Sed. vt Glossa ibi notat, pro Benedictione ordinatio intelligitur. Igitur canit hoc proeconium Diaconus praesente Sacerdote; nam ad inferiorem spectat Resurrectionem dominicam annuntiare, vt Apostolis Mulieres Resurrectionis annuntiatrices destinatae fuere, quae inferioris sexus sunt. Ruper. lib. 6. cap. 30. Durand. lib. 6. cap. 80.:||: Diaconus ipsemet debet ex vna trianguli candela cereum accendere, illamque ad cereum inclinans, ad denotandum Sanctissimae Triadis consensum in Christi resurrectionem, ac praecipue Verbi, qui denuo animam corpori vniuit. Gauant. part. 4. tit. 10. Lumen vero sumitur ex nouo igne ante fores Ecclesiae accenso, ac benedicto, et ex lapide excusso, quia veritatis lumen a Redemptore trahitur verus Ecclesiae angularis lapis, ita Prudentius in hymn. cerei Pasch. cecinit:

Incussu silicis lumina nos tamen
Monstras saxigeno [correction of the printer; in the print sexageno] semine quaerere.
Hoc signas opere Conditor inclite
Lumen veridicum mentibus omnium
In Christo Domino quaerere iugiter,
Quem petram loquitur Doctor egregius.

Antiquitus tamen ex lumine in' feria V. maioris hebdomadae conseruato, accendebatur cereus, vt habetur in quodam M. S. Graduali S. Gregorii in Biblioth. Angelica de Vrbe asseruato, cum notis musicalibus more Graecorum, seu potius Latinorum; vt refert in suo tract. de cantu Cramuel, in eo itaque M. S. haec rubrica habetur: [Deinde venit Archidiaconus ante

Altare accipiens lumen, quod quinta feria absconditum fuit, faciensque crucem super cereum, et illuminans eum, ac benedicens, dicente ipso Lumen Christi, respondent omnes, Deo gratias.] verba autem illa Faciensque super cereum, de Cruce granis incensi formata intelliguntur. Accendebatur tunc cereus super candelabrum lapideum in forma columnae, vt Scriptores illius saeculi narrant, et adhuc huiusmodi candelabra in antiquis Galliae Ecclesiis, ac Romae visuntur, vt in S. Paulo extra muros columna est, quae inseruiebat pro cereo; hodie extra huius Ecclesiae portam ex parte tribunae crucem sustentans erecta, perspicitur, in cuius basi hi versus leguntur:

Arbor poma gerit, arbor ego lumina gesto,
Porto libamina, nuntio gaudia; sed in die festo
Surrexit Christus; nam talia lumina praesto.

In S. Caecilia transtyberis adhuc exstat pro substentaculo cerei alia similis columna; nam cereus accensus significat columnam igneam, quae Israeliticum populum praecedebat, dum pari modo Catechumenis nostris per baptismatis aquam ad promissionis terram transeuntibus symbolica haec ignita columna modo praecedit. Durand. vbi supra. Magnum Constantinum ingentes cerei columnas, vt in paschae noctae arderent fabricari iussisse in eius vita Eusebius scribit. Etiam antiquitus praeter cereum paschalem, deferebantur processionaliter in Sabbato Sancto duo alii minores cerei, ex cereo maiori accensi, ad denotandum quod Apostoli a Christo illuminati per totum mundum Euangelii claritudinem diffudissent. Alcuin. de diuin. off. cap. de Sabbato Sancto. Non reperitur penes Scriptores tempus praefixum, vsque quo accensus durare debeat cereus, nam ex Ord. Romano tantum colligitur, quod per octauam Paschae accendebatur. In Annalibus Fratrum Minorum anno 1263. decretatum fuit hanc accensionem in Missis saltem sollemnibus, vsque ad Ascensionem continuari debere. Tandem Sac. Rit Congreg. 19. Maii 1607. accendi stabiliuit in tribus Paschae diebus, in Sabbato in Albis, et in omnibus Dominicis, Missa cantata, Vesperisque durantibus, et ad libitum secundum regionum vsum, ad quem se remittit pro tempore horarum canonicarum. Romae tamen laudabiliter per totam Paschae octauam accenditur (cum sit eiusdem festi continuatio) ac in omnibus Dominicis (quae Resurrectionis repetitiones sunt) vsque ad Ascensionem, quod fit incipiendo a Sabbati Vesperis, et exstinguitur in fine Euangelii diei Ascensionis, vt in fine illius Euangelii Rubrica Missalis admonet. In Ecclesia vero Turonensi a Sabbato Sancto remanet continuo accensus vsque ad secundas paschales vesperas, et in aliis diebus Matutini, Missae, et Vesperarum tantum tempore ardet, ideo ad hunc effectum ibi ingens cereus, ac durabilis formatur. Solebant item veteres Christiani in appensa ad cereum tabella annum currentem creationis Orbis, et Incarnationis notare. Duran. lib. 6. cap. 80. quae tabella symbolum erat tituli Sanctissimae Cruci superpositi. In praesenti Cistercienses obseruant annum Incarnationis, Epactae, Indictionisque in cereo pernotare. De cereo paschali mentionem facit etiam D. Hieronym. in epist. 19. ad Praesidium Diaconum Placentinum, de qua tamen aliqui an sit huius Doctoris epistola dubitant. FR. Quo vero ad reliquas virtutes huius cerei citatus Ennodius in suo primo Praeconio haec memoriae reliquit. [Et si quis hinc sumpserit, aduersus spiritus procellarum, tua iussa faciens, sit illi singulare profugium, sit murus ab hoste fidelibus etc. Cum post concretas hiemali torpore glebas, et infrenata glacie fulmina, nouellas frondium tunicas gemma conscendit, et cum Auctore germinum Domino nobis omnia reuiuiscunt etc.] Et quoad symbola ibidem. [In quo species trino compaginata consortio, societatis propemodum mysticae glutino coniungatur. Quarum ceram parauit nectareis partubus feta virginitas; papyrum ad alimenta ignium lympha transmisit; lumen adhibe. ture Coelo.]:||: Ceterum sedente Leone Papa X. anno 1519. disputatum fuerat, quomodo deberetur cani solita Imperatoris acclamatio in dicto praeconio annotata, cum Caesar vita functus erat, aliqui relinquendam existimauerunt; sed post maturam discussionem refert Paris de Grassis Caeremoniarum Director, hoc consilium praebuisse, vt, nempe, mutarentur illa verba, sic: [Respice etiam ad Romanum Imperium, cuius tu Deus fidelium vota praenoscens etc.[quae opinio a praefato Pontice approbata fuerat. Ac in simili casu de anno 1658. cum incidissemus; dubitantibus de omissione huius orationis Caeremoniarum Magistris, resolutionem praedictam praebui, quam ex M. SS. Angeli Rocca in Bibliotheca Angelica asseruatis desumpseram, et ab Alexandro VII. tunc regnante approbata, et a Sac. Rit. Congregatione obseruari mandatum fuit, nec non pro die feriae VI. in Parasceue dicendum esse Oremus, et pro Romano Imperio, vt tu Deus etc. Vide Candela.

CEROFERALIVM candelabrum cum lumine accenso. [Illis vero ceroferalia deportantibus, atque corusco lumine diem augentibus. In Actis S. Sebastiani Mart.] Vide Cerostata. Ceroferarius.

CEROFERARIVS unus ex minoribus ordinibus ecclesiasticis, idem ac Acolytus, de quo vide supra in dict. Acolytus. [Cum enim ab ipso rerum nostrarum initio ordinem fuisse constet in Ecclesia Ceroferariorum Clericorum, qui et Accolithi dicebantur. Baron. tom. 1. Annal.] Alii tamen putant hanc vocem Geroferarius non

significare Acolythum; sed candelabrum ex Hincmari verbis, qui in vita S. Remigii haec habet: [Accensisque super cruces cereis, atque super ceroferariis etc.] Et clarius Flodoardus eandem processionem describens, inquit: [Accensisque super cruces cereis, atque ceroferariis, dant vocem in canticis. lib. 1. Histor. Remens. cap. 19.] In Ecclesia Ambrosiana Ceroferarii, id est, Acolythi non reperiuntur. Vide Candela.

CEROMA imago in cera impressa. sic appellata fuerat SS. Cosmae, et Damiani cerea, ac densa imago, quam infra brachium subsutam ferebat Constantinus. Laodicen. Sexta Synod. act. 4.

CEROSTATA candelabrum a dictione graeca *khro/satos2. [Supra cerostata] pharum vnam. Anast. Biblioth. Belisarius B. Petro cerostatas argenteas deauratas maiores duas. Idem in Vigilio Papa.] FR. figura antiquarum Cerostatarum demonstratur a Pancirolo in tractatu de imperiali dignitate, vbi de signis Praefecti agit. Ordo tamen Rom. Cerostatum vocat.

CERVVLA et Ceruulus, genus ludi. [Si adhuc agnoscitis aliquos illam sordidissimam turpitudinem de hinnula, vel ceruula exercere, ita durissime castigate, vt eos poeniteat rem sacrilegam commisisse. D. Aug. serm. 215. de tempore.] A Gentilibus huiusmodi ludi in Kalendis Ianuar. exercebantur, laruales animalium facies gestantibus, quae inobseruantia adhuc per totam Europam in bacchanalibus transfusa toleratur. Ceruulam fortasse antiqui appellabant ex ceruae personatu. [Non enim caperis ludicris, ac ludibriis daemonum non attendis, aut inhias spectandis ceruulis. S. Nilus Abb. epist. 81. ad Gaudent. Silentiarium.] Qui ludi in Concil. Antisidor. can. 1. prohibiti fuere hoc decreto. [Non licet Kalendis Ianuarii vetula, aut ceruulo facere.] Vbi Sirmondus Vitula pro Vetula correxit: sed prima lectio retinenda, verbum enim Facere repraesentare, non autem sacrificare significat. Quod confirmatur ex Faustini Episcopi verbis apud Bollandum tom. I. in Act. Sanctorum, vbi in serm. 3. eiusdem Faustini talia leguntur: [Quis enim sapiens credere poterit, inueniri aliquos sanae mentis, qui ceruulum facientes in ferarum se velint habitus commutari?] Et clarius in Codice Andegauensi, poenitentiam huiusmodi transgressoribus praescribente, sic habetur: [Si quis in Kalendis Ianuariis in ceruulo, et in Vetula vadet; tribus annis poeniteat, quia hoc daemoniacum est.] Quantum autem contra tales transgressiones se opposuerint antiqui fi deles Christiani. Vide Bacchanalia. Chariuarium. Circumcisio Domini. Masca. Tetrao. Talamasca. Torneatrix. FR. Quod hic abusus a Gentilibus prouenisset, ex Dionysio Halicarnasseo colligitur, qui lib. 7. Hist. Rom. sic ait [Apparatus autem erant illis quidem, qui Silenos repraesentabant, tunicae villosae, quas nonnulli xortai/ous2 vocant, et amicula, ex variis floribus contexta, illis vero, qui satyros repraesentabant, erant subligacula, et hircinae pelles, et setae in capite horrentes, et erectae, aliaque his similia. Hi serias saltationes ridicule suis gestibus imitabantur, eas per ludibrium deprauantes, vt spectatoribus risum mouerent. Ex triumphis autem, qui aguntur, satis liquet hos lusus cauillatorios, et satyricos apud Romanos iam inde a priscis saeculis repertos fuisse etc.] de Ceruulae ludo. Vide Epist Bonif. Ep. ad Zacchariam Papam in dict. Suffocatus.

CESPATATICVM FR. Contributio, et exactio pro reficiendis viis publicis, ita in quodam Caroli M. priuilegio Monasterio S. Germani concesso. [Teloneus non exigatur, nec de nauale, nec de cerale, neque de saumis [correction of the printer; in the print laumis], neque de tranauectione, nec rotatico, nec pontatico, nec pulueratico, nec salutatico, nec cespitatico. Alimon. lib. 1. cap. 1.] Fortasse Cespitaticum dicitur, quia cespides de viis extirpabant. Alii tamen legunt Cespitaceum, et Cespiticum. Vide etiam Cispaticum, et an sit idem cum pulueratico. Vide Pulueraticum.

CHALCENTERVS cognomen Didymo Alexandrino Grammatico a D. Hieronymo in Ruffinum tributum. [Marcum Varronem miratur antiquitas, quod apud Latinos tam innumera biles libros scripserit; Graeci Chalcenterum miris efferunt laudibus, quod tantos libros composuerit, quantos quiuis nostrum alienos sua manu describere non possit.] Deriuatur hoc vocabulum a voce graeca kalko/s2 id est, chalchum, et aes; vnde dicimus aurichalcum metallum ex auro, et chalcho, nempe, aere mixtum: e)/ntera latine interiora dicimus, fortasse ita appellabatur Grammaticus ille, quia cum esset exteriori visione orbatus, ac tenebrosus, interne tamen erat, quasi luminosum, et durum metallum. FR. Didymus hic a pueritia caecus, et in senectute dupliciter lumine priuatus; in Origenis errores praecipitatus est, quo tempore D. Hieronymi Magister exstitit, qui cum fuisset ob id calumniatus; epist. 65. ad Pammach. et Oceanum sic se defendit: [Certe Apollinarii, et Didymi inter se dogma contrarium est; rapiat me ergo vtraque turma diuersum altrinsecus, quia Magistrum vtrumque confiteor. Si expedit odisse homines, et gentem aliquam detestari; miro odio auersor circumcisos, vsque hodie enim persequuntur Dominum nostrum Iesum in Synagogis Satanae.

Obiciat mihi quispiam, cur hominem Iudaeum habuerim praeceptorem. Et audet quidam proferre litteras meas ad Didymum, quasi ad magistrum. Grande crimen discipuli, si hominem eruditum, et senem magistrum dixerim; et tamen volo inspicere ipsam epistolam, quae tanto tempore in calumniam reseruata est etc.] De eodem facit mentionem idem Hieronymus ad prooem. in Epist-ad Galat. In praefat. in Didym lib. de spe. In cantica cap. 4. De Scriptor. Ecclesiast. et alibi.

CHALCIDICVS opus ex aero, seu aurichalco, graece xalki/dikos2. [Quam tribus chalcidicis in postico, scilicet, et a lateribus auxit. Anastas. Biblioth. in Leone III.] An de columnis metallicis agat dubitatur.

CHAMEONIAE et Chameunis, graecum vocabulum xamaieuni/ai humi dormitiones significat. [Chameoniis quoque, et contritione corporis numquam lassus est. In vita S. Mariae neptis Abrahae cap. 18] Ac de eadem poenitentia Hieronym. in cap. 41. Ezech. inquit. [Puto perspicuum esse lectori semper angustiora esse, quae deorsum sunt in ieiuniis, chameuniis, et victus continentia.] FR. Et clarius alibi idem inquiens. [Omnes pene virtutes corporis mutantur in senibus, et crescente sola sapientia, decrescunt cetera: ieiunia, vigiliae, chameuniae, id est, super pauimenta dormitiones etc. Epistol. 2. tom. 1.

CHARAGMA Imago; graece enim xa/ragma coelaturam, et sculpturam significat. [Quia sicut nummus habet charagma Caesaris, sic homo habet charagma Dei. Chrysostom hom. 38. in cap. 20. Matth.

CHARIVARIVM graecum vocabulum xarhbari/a mentis obtusionem, et vertiginem ex tumultu, ac strepitu causatam significans, hinc in Gallia, aliisque regionibus, quando vidua aliqua ad secundas nuptias transit, solet plebs strepitum ad domum illius agere, et vt desistant ad ali quam compositionem soluendam coguntur nupti, vulgariter Chariuari strepitum, et clamorem hunc vocant: [Insultationes, clamores, sonos, et alios tumultus in secundis, et tertiis quorundam nuptiis, quos chariuarium vulgo appellant, propter multa, et grauia incommoda fieri omnino prohibemus sub poena excommunicationis. In Concil. Turon. de anno 1445. sub Nicolao V. celebrato.] FR. Cum anno 1644. in Terra Arcis Priorae prope Tusculanum fuissem, hunc abusum per triduum audiui in nuptiis cuiusdam viduae, cuius maritus, cum alienigena esset, ac ignorans hunc terrigenarum morem, prima nocte, vt audiuerat, et clamorem vulgi, et tympanorum, ac buccinarum strepitum, maneque inuenta ad portam cornua appensa, de eius vxore, quod publica meretrix esset, dubitans, voluit illam occidere, quae coacta fuit testes de hac consuetudine rogare, de qua re fidem Parochi illius loci etiam adhibuit. Ab hoc strepitoso Chariuario puto italicum nomen Bacchanalium deriuari, quod Carneuale dicitur, quamuis aliis Carneuale dicant, quia tunc carnis valor vltra consuctum excedit.

CHARTA aliquando hoc vocabulum laminam significat. [Trullum vero eiusdem Ecclesiae fusis chartis plumbeis cooperuit, atque muniuit. Anast. in Serg Papa. In alia significatione. Vide Papyrus.

CHARTACIVM Archiuium, in quo chartae, et scripturae conseruantur. [In chartacium Ecclesiae collocauit. cap. 4. Synodi Rom. sub Sixto III. in Ecclesia S. Crucis in Hierusalem celebrata.[Chartarium etiam a D. Hieronymo contra Ruff. appellatur, dum inquit; [Cur eam in Romano Ecclesiae chartario non requiris?] Huius vocabuli synonima. Vide Archiuum. FR. Chartacium aliquando ius Cancellariis debitum pro solutione chartae significat.

CHARTOPHYLAX graece *kartofu/lac chartarum, seu scripturarum Custos. In Constantinopolitana Ecclesia erat nomen dignitatis, atque decoratus hac dignitate sigillum Patriarchae 9quod Bullatorium etiam dicebatur) in collo appensum ferebat. [Patriarchale sigillum pendebat e pectore Chartophylacis, vt erat consuetum. Balsam.] Ad ipsum multa litigia spectabant, praecipue matrimonialia, nec Sacerdos nouellos sponsos, absque eius licentia, benedicere poterat. Quoad alias facultates, et praeeminentias huius dignitatis. Vide. Balsamonem apud Baron. an. 591. nu. 31. 32. et 33. et in actione 14. et 16. Sextae Synodi apud eundem Baronium. Vide etiam Curopalatam. Locus vero, vbi residebat, Chartophylacium dicebatur, quod nos Archiuum vocamus. [Quia Chartophylacium praedictae piae memoriae Iustiniani tempore, ita surripiente subito flamma incensum est. D. Greg. in Regist. lib. 7. Ep. 26.] In Ecclesia Romana licet haec dignitas sub nomine Chartularii reperiretur, minoris tamen aestimationis erat. Vide Baronium loco citato. [Veniente autem viro magnifico Domino Mauritio Chartulario. D. Greg lib. I. Epist. 3.] Erat etiam officium saeculare, Iudicis, nempe, Delegati imperialis, necnon Custodis eiusdem imperialis Archiuii. [Ergo feria secunda diluculo mittit chartularium suum, et quosdam de obsequio suo. Anast. Collectanea per Sirmondum in 8. edita in exil. S. Martini Papae.] FR [Tua Excellentia postulauit, vt Imperatori scriberem, quatenus pacta in chartophylacio requireret. cap. ex epistolae verbis. de

probationibus.] Vbi Gloss. [Cartophylacium dicitur locus, seu armarium, vbi chartae, vel instrumenta ponuntur, et conseruantur.] Dicebatur etiam Chartilogium. Vide Hieronymum Fabrum in Sac. memoriis Rauennatibus par. 1. pag. 9. et 10. Huius Synonima. Vide Archiuium, et Archiuiarius. Chartacium.

CHARTVLARIVM. Vide Chartophylax. Item Chartularius in Capitulario significat seruum manumissum. [Homo chartularius similiter factus. lib. 6. cap. 208.

CHARTOPRATA FR. ex graeco nomine xartepro/ths2 id est, chartae venditor, sicut xarteprati/a officina papyracea, de quibus fit mentio in legibus ciuilibus.

CHASDIVS mappula, seu stratum, quo equus instratur, dorsale. [Insidiebat equo nigro spectando, ephippio rubro auro texto chasdio. In Florentina Synod.] in textu graeco habetur xasdi/ou Vide Mappula.

CHELANDIVM nauis genus. [Omnes naues dromones, videlicet, trieres, scaphas, chimeras, et lintres vsque ad chelandia collegit Paul. Diac. in Iustin.] graece legitur kala/ndia [. Ab antiquo enim Steno chelandia imperialia nauigationi instructa decem erant. Constant. de administr. Imper. cap. 15.] Fr. Melius tamen Henricus Spelman. Chelandria legit.

CHELYDRVS Serpentis species. [Exarsit more solito liuidus aduersus Sanctorum famam chelydrus. in vita S. Eustasii Abb.] vbi Narrator Daemonem intelligit.

CHERINTHIANI FR. Haeretici Cherinti sequaces, qui inter alios errores circumcisionem obseruabant, et quod mille annis post resurrectionem carnalitates frui sperabant. ideo xiliastai/ id est, Millenarii appellati sunt. 24. quaest. 3. can. 39.

CHERITISMVS salutatio, a verbo graeco *xai/rw saluto, hoc nomine iidem Graeci festum Annuntiationis Beatae Mariae propter salutationem angelicam appellant. [Fecit vestem de chrysoclauo habentem historiam natiuitatis, et Sancti Simeonis, et in medio cheritismon. Anast. Biblioth. in Leone III.] Erat enim in medio figura Annuntiationis Gabrielis ad Virginem depicta.

CHERVBIM nomen Angeli ex hebraeo, quod significat ad similitudinem pueri, quid bini eorum ad formam puerorum erant effigiati super Arcam Domini, vt Rabbini docent, vnus, nempe, masculina facie, alius vero feminina. quando enim ad preces Sacerdotis pro populo orantis Deus propitius se praebebat, tunc hi duo cherubim se inuicem conspiciebant; at e contra quando ad murum vertebant facies, signum tunc erat, quod Deus contra eius populum iratus fuisset. Vide Propitiatorium. FR. Cherubim ad similitudinem interpretantur, quia Hebraei aiebant, quod sicut Moyses in monte cum Deo loquens eos vidit 3 sic ad eorum similitudinem deinde coelaturam poni fecit super tabernaculum. Ioseph Heb. lib. 3. Antiq. cap. 8. Atque Hebraeorum narrationem affectantes Ethnici, sicut illi fatebantur cherubim esse voluptatis Paradisi custodem; ita isti a voce Cherub Cerberum in campis Elisiis custodem esse finxerunt. Aliam fabulam de Serapide ad instar Seraphicorum spirituum. Vide Seraphim. Theraphim.:||: Item Cherubim in antiquis romanis Caeremonialibus significabat pretiosum ornamentum, vbi dum agitur de pontificalibus vestimentis, sacrisque vasibus apostolico Sacristae consignandis, excipiuntur infrascripta ornamenta, quae in consignationem minime dabantur; nempe: [Exceptis mitris pretiosis, et aliis quibusdam solitis custodiri per Cubicularios, exceptis thiara, et cherubim, quae solent poni in camera thesaurariae palatii apostolici.] Angelus Rocca olim Sacrista apostolici palatii putat huiusmodi cherubim fuisse in aliqua gemma sculptos, qui fortasse in pluuiali pontificio pro pectorale inseruiebant, ex eo quia Cherubim est scientiae symbolum, quae in pectore Summi Sacerdotis residere debet. At ego existimo hos duos aureos, seu alterius materiae pretiosae cherubim supra baculos in equitatione ante Pontificem delato, nonnisi scientiam vtriusque testamenti significasse, quod colligo ex quodam antiquissimo Caeremoniali in Bibliotheca. Vaticana asseruato, in quo, dum describitur equitatio noui Pontificis ad Lateranensem Ecclesiam, sic habetur: [Primus procedit equus Domini Papae phaleratus: secundo vadit Subdiaconus cum Cruce; tertio duodecim Brandonarii cum duodecim vexillis rubris, et duo alii cum duobus cherubim in cacumine lancearum.] Eodem modo haec caeremonia a Dauantria in suo M. S. Caeremoniali describitur. FR. Haec duo tamen ornamenta cherubim appellata in cacumine hastarum posita, quae praeferebantur vltimo loco ad latus Pontificis, alia non esse puto, quam illa bina flabella, quae solent deferri ad tegendum Pontificis caput, quae Seraphim significant, et, vt ait S. German. in Theor. rer. ecclesiast. multi oculorum Cherubim effigiem denotant, Vide in dict. Flabellum. Hoc etiam asserere inducor, quia in Caeremon. cit. Biblioth. Vatie. dicitur, quod isti Cherubim erant In cacumine lancearum, dum eodem modo haec flabella in cacumine lancearum posita adhuc obseruari videtur, quod confirmatur. in Exod. cap. 26. n. vbi habetur. [Tabernaculum vero ita fiet: Decem cortinas de bysso retorta, et hyacintho ac

purpura, coccoque bis tincto, varietas plumario facies.] Vbi LXX. vertunt. [Et tabernaculum facies, decem cortinas de bysso retorta, cherubim opere textoris facies eas.] Chaldaica legit. [Figuras cherubim facies.] Ergo Plumarium, et Cherubim idem sonat. Vide Ioseph hebr. lib. 3. antiq. cap. 8. et Magistr. sent. in histor. Ceterum Thiara papalis, et aliae gemmae pontificales hodie in Castro Sancti Angeli, post illarum vsus asseruantur, potest quidem esse, quod talia flabella propter margaritas, et gemmas, quibus ornata sunt, vel propter periculum alicuius veneficii, dum caput Pontificis tangunt, ideo in thesauraria Camerae magna cura asseruabantur::||: Moschi solent in eorum processionibus quatuor cherubim super hastas deferre: Graeci vero in epigonathio, seu genuale depingunt Cherubim; nam hic sacer habitus euangelicae praedicationis, et dactrinae ecclesiasticae symbolum est.

CHIMERA nauis genus. [Omnes naues dromones, videlicet. trieres, scaphas, chimeras, et lyntres vsque ad chelandia collegit. Paul. Diac. In Iustinian.

CHIROTHECAE a graeco vocabulo *xeiroqh/kai id est, manus thecae, seu tegmina, quibus in pontificalibus Episcopi vtuntur ad haedinas Iacob pelles alludentes, quibus genitore decepto paternam benedictionem obtinuerat. Item significant nostrae mortalitatis spolia ab Incarnato Verbo desumpta. Innocent. cap. 38. Atque moraliter indicant, quod: [Sicut aliquando manus chirothecis velantur, aliquando extractis chirothecis denudantur; sic opera bona interdum propter arrogantiam declinandam celantur, et interdum propter aedificationem proximis monstrantur. Gem. de antiq rit. Missae lib. 1. cap. 215.] Idem astruit cit. Innocent. III lib. 1. de myst. miss. cap. 57. Quocirca Praelatorum publica pia opera reprehendi non debent, si ad praebendum subditis exemplum patenter exerceantur. Insuper chirothecae inconsutiles esse debent: nam, vt refert idem Gem. loc. cit. [Chirothecae sunt inconsutiles, quia actiones Pontificis debent rectae fidei esse concordes.] In die Veneris maioris hebdomadae Episcopus chirothecis indul non debet. Caeremon. Episc. lib. 2. cap. 29, Nec in missis pro defunctis. Ibidem cap. 11. Appellantur Manicae latino vocabulo in ord. Rom. Chirothecae Abbatis Montis Cassini concessae de anno 1049. Baron. ibidem n. 5. Synonima huius vocabul i. Vide VVanto. Gula Manitia.

CHIROTONIA ex graeco *xei/rotoni/a ordinatio, seu consecratio. fiebat enim manuum impositione. [Nunc chirotonia appellatur sollemnis illa precum effusio, quando consecratur is, qui ad sacrum ordinem electus est. Zonar ad primum canonem apostol.] Quamuis aliquando pro ipsa electione sumatur, vt idem Zonara notauit: inquiens [Olim ipsa etiam electio Chirotonia nominabatur.] Quia Clerus, et Populus in Episcopi electione manus extollere solebat, vt hoc pacto absque confusione concurrentium vota facilius calculari potuissent, vt refert idem Auctor. [Non oportere chirotonias in audientium praesentia fieri. Laodicen. Concilium can. 5.] quod quidem non de sacris ordi. nationibus (hae enim publice fieri solent); sed de electione Episcopi, ne scilicet in postulantium praesentia fieret, intelligi debet.

CLANIS Vox barbaro-graeca, cum legi debeat clamys: Senatoria vestis. [In his studiis Caesarius etiam in chlanide versatus est. In vita S. Cesarii Quaestoris.

CHLOE FR. [Significatum est mihi de vobis, fratres mei ab his qui sunt Chloem. 1. Cor. c. 1.] D. Ambrosius dubitat in hoc loco, an sit nomen proprium viri, seu mulieris. Theophylactus putat esse nomen familiae Corinthi. Horatius tamen de quadam femina hoc nomine appellata meminit. lib. 1. carm. Ode 23. inquiens:

Atqui sollicitae nuntius hospitae
Suspirare Chloren, et miseram tuis
Dicens ignibus vri,
Tentat mille vafer modis.

--- Neque erat Lydia post Cloen:
Me nunc Tressa Chloem regit.
Si flaua excutitur Chloem.

O quae beatam diua tenes Cyprum, et
Memphim carentem Sithonia niue,
Regina, sublimi flagello
Tange Chloen semel arrogantem.

Inscripsit tumulo septem celebrata virorum,
Se fecisse Chloem: quid pote simplicius?

CHOBAR nomen appellatiuum Euphratis fluminis. in Ezechiele cap. 1. [Cum essem in medio captiuorum iuxta fluuium Chobar, aperti sunt coeli.] vox hebraica Chobar, quae magnum significat, sic etiam idem flumen a Baruch. Sodi appellatur, quod eadem lingua superbum, et

inflatum denotat. [Eorum omnium habitantium, et ad flumen Sodi. cap. 1.] Sed ego ab incolis didici flumen Chobar distinctum esse ab Euphrate; nam illud ex Mesopotamia scatet, et post longum tractum prope locum, vbi Ezechielis sepulturam fuisse creditur, in Euphratem ingreditur, atque ab ipsis Arabibus, vsque ad praesens Chobar appellatur.

CHODCHOD gemmae species quam alii iaspidem alit carbunculum exponunt. [Et chodchod proposuerunt in mercatu tuo. Ezech. cap. 27. num. 16.

CHOEROGRYLLVS graeca vox xoirogru/llios2 Hystrix animal, de quo cap. 11. Leuit. [Choerogryllus, qui ruminat.] At hoc animal non ruminat, et consequenter textus sensui interpretatio non concordat. Hebraei tamen Cuniculum exponunt.

CHOICVS ex graeco xoiko\s2 limaceus. [Primus inquit homo de terra choicus, id est, limaceus. Tertull. lib. de resur. carnis.

CHOMATVM graece xw/mata in Cod. Theodos.l. vlt. de patr. vicor. grumum denotat, seu agger.

CHORAGVS FR. chori ductor. D. basil. epist. 80. Pantaleon in lib. de luminibus vocat Christum Choragum, et Ductorem gentium, quae eum sequuntur.

CHORAVLA FR. [Si desertores Monasteriorum ad militiam clericatus eligantur, cum iis, qui in Monasterio permanent, non tamen nisi probatiores, atque meliores in clerum assumere solemus: nisi forte (sicut vulgares dicunt) malus choraula, bonus symphoniacus est, ita ipsi vulgares de nobis iocabuntur, dicentes malus Monachus, bonus Clericus est. can. legi. 16. quaest. 1.] Vbi Gloss. [Choraula, qui incipit cantum in choro, vel qui choreas ducit. sic Symphoniacus, qui symphoniam exercet.

CHOREA FR. ludi conuiuales, et saltationes. [Chorea dicitur a choro; chorizantes enim in suis ludicris, cantilenis, et saltibus, quodammodo tenent chorum. Gloss. in Clement. de celeb. miss. cap. primo.

CHOREPISCOPVS Ecclesiastica dignitas, de qua saepe in Conciliis, et in iure canonico, significat Episcopi Vicarium in Villis. [Corepiscopi, id est, Vicarii Episcoporum, iuxta quod canones ipsi testantur, instituti sunt ad exemplum septuaginta seniorum, tamquam Sacerdotes propter sollicitudinem pauperum. Hi in Vicis, et Villis instituti gubernant sibi commissas Ecclesias, habentes licentiam constituere Lectores, Subdiaconos, Exorcistas: Presbyteros autem, et Diaconos ordinare non audeant. Isid. lib. 2. de eccles. off. cap. 6.] Ex quibus colliguntur duo, nimirum, Corepiscopos habuisse eandem auctoritatem in ordinandis clericis, sicut modo habent Abbates mitrati; secundo manifestatur subdiaconatum non fuisse sacrum ordinem, quem ritum adhuc tenent Orientales. Maronirae hanc vocem corrumpendo, Archipresbyterum, seu Parochum loci Churi appellant, cui in traditione curae Episcopus inter alias caeremonias baculum pastoralem in manibus tradit. Itaque Chorepiscopus formatur ex graeco idiomate xorepi/skopos2 quod inspectorem loci, vel stationis significat; a D. Damaso epist. 4. Villanus Episcopus appellatur, qui ad postulata respondit in eadem epistola, Chorepiscopos, non alium gradum, quam simplicis Sacerdotis habere, sed quia Chorepiscopi indebite auctoritatem, et functiones episcopales, contra canonum decreta, sibi vsurpabant; ideo ab Ecclesiis deletum est hoc officii nomen. In capitulis Caroli Magni eorum auctoritas limitata fuerat his verbis: [Item in eodem Concilio simul, et in Ancyranensi, vt Chorepiscopi cognoscant modum suum, et nihil faciant absque licentia Episcopi in cuius Parochia habitant. lib. 1. cap. 9.] FR. Eodem pacto S. Leo Papa epist. 88. quae habetur in Decreto Gratiani, nempe: [Inter Episcopos autem, et Chorepiscopos haec est differentia, quod Episcopi nonnisi in Ciuitatibus: Chorepiscopi, et in Vicis ordinari possunt. Episcopi formatas tribuunt litteras; Chorepiscopi nonnisi commendatitias, et pacificas dare valent. Episcopi ius consecrandi habent; Corepiscopi tantum minores ordines tribuunt. leuiticam autem, aut sacerdotalem benedictionem non valent praestare. dist. 68. in sum. can. 4.] Et idem Leo ibidem differentiam inter Episcopos, et Chorepiscopos hoc modo assignat. [Quamuis Chorepiscopis, et Presbyteris plurima cum Episcopis ministeriorum communis sit dispensatio. 3 quaedam tamen sibi prohibita nouerint: sicut est Presbyterorum, Diaconorum, et Virginum consecratio, constitutio Altaris, ac benedictio, vel vnctio. Siquidem nec erigere Altaria, nec Ecclesias consecrare cis licitum est, nec per impositionem manuum, fidelibus baptizatis, vel conuersis haereticis paracletum Spiritum Sanctum tradere, nec chrisma conficere, nec chrismate baptizatorum fronte signare, nec publice quidem in Missa quemquam publice poenitentem reconciliare, nec formatas cuilibet epistolas mittere.] Vbi Io: de Fan. Glossator in §. litteras formatas. sic exponit: [Formatae, siue dimissoriae dicuntur. litterae, quibus quis eximitur a iurisdictione sui Episcopi, quae olim cum sollemnitate magna fiebant, vt 73. dist. can. 1. Commendatitiae, siue pacificae dicuntur, quae dantur, Clerico viatori, quibus commendatur, vt pacifice possit exsequi officium suum; et licet Gratianus dicat: quod Chorepiscopi dare tales poterant, illud non credo; sed solus Episcopus, vt de consecr. dist. 5. can. non oportet. 71. dist. can. extraneo. Quod Archidiaconus eas dare

non possit, habes extrau. de off. Archidiac. cap. significasti.] Additque ibi Postillator: [Et bene Io: de Fan. et ita est, atque Chorepiscopus non potest dare licentiam Clericis, vel laicis, vt eant in peregrinatione, quia non possunt formatas dare, secundum La. et Hugo.] Sequitur praefatus Glossator in §. Commendatitias, inquiens: [Argumentum contra 71. dist. can. extraneo.] Item in §. benedictionem leuiticam, sic explicat. [Nec subdiaconalem, nisi tantum lectoratum. vt dist. 69. can.?. in fine: sed Gratianus fuit deceptus, vt in sequenti can. quamuis Chorepiscopis, vbi non dicitur nisi de duobus ordinibus tantum.] Qui tamen Corepiscopus, pro Chorepiscopo scribit:||: Id autem, quod habetur in Conciliis Antiocheno can. 20. Neocaesar. can. 13. Ancyr. can. 13. intelligi debet de Chorepiscopis in Episcopos consecratis, titularibus, nempe, atque Dioecosanorum episcoporum Coadiutoribus, sicut hodie aliqui suffraganei reperiuntur, quod iisdem verbis Antiocheni Concilii ca. 13. probatur, in quo sic habetur: [Qui in illis, et vicis constituti sunt Chorepiscopi: tamen si manus impositionem ab Episcopo susceperunt, et vt Episcopi sunt consecrati; tamen placuit sanctae Synodo, scire oportere modum proprium reti nere.] Vbi iubetur absque Dioecesani licentia, non posse Chorepiscopos ordinationes habere Coadiutores Episcopi. Vide in dict. Episcopus. FR. Hoc vero dupliciter succedebar, vel quando in aliquibus Ciuitatibus duo Episcopi reperiebantur vnus, nempe, Catholicus, et alius Haereticus, cumque hic ad catholicam fidem conuertebatur; tunc pro bono pacis, et concordiae Episcopus Catholicus aliquam portionem suae Dioecesis alteri concedebat, vt ex Nicaeno Concil. can. 8. et Africano in Decretal. lib. 3. tit. 29. cap. 1. et in Codice Theodos. l. 4. tit. de haeret. cap. 85. colligitur, de qua re dicetur etiam in dict. Episcopus vagans, idemque de Cardinalibus ab Antipapis creatis non raro euenisse legimus, qui relicto schismate ad oboedientiam legitimi Pontificis reuersi, ob eundem bonum finem inter Purpuratos confirmabantur. Vel secundo modo succedebat, quando, nimirum, aliquis Episcopus propter grauia delicta a dignitate deponebatur; postea vero ad poenitentiam delictorum reuersus, reconciliabatur; tunc Patres ad commiserationem inclinati, assignabant ei locum extra Dioecesim, in qua delictum commiserat, vt ibi iurisdictio nem Chorepiscopi exerceret, vt refert Baronius An. 572. num. 4. qui apocripham existimat epistolam Ioannis Papae III. ad Episcopos Germaniae, et Galliae contra Chorepiscopos iurisdictionem episcopalium vsurpatores; nam in his prouinciis hoc nomen, et officium Chorepiscopi iam antea deletum erat. Vide Conscientia. Metrocomiae.

CHORVS canentium multitudo simul vnite. Primum inuentorem chori ait. Isidor. lib. 1. de Diuin. Off. cap. 3. Moysen fuisse. FR. Sed Tubalcain fuit primus pater canentium, vt docet Scriptura.:||: [Chorus dicitur a concordia canentium, siue a corona circumstantium: olim namque in modum coronae circa aras cantantes stabant; sed Plauianus, et Diodorus Episcopi choros alternatim psallere instituebant. Duo chori psallentium designant Angelos, et spiritus Iustorum, quasi reciproca voce Dominum laudantium. Cancelli, in quibus stant multas mansiones in domo Patris designant. Gem. cap. 140.] Dicitur Presbyterium a Diuis Cornelio, et Cypriano, Sanctuarium Altaris ex Concil. Bracarense. Sancta Sanctorum ex Concil. Turonen. II. *bh=ma a Graecis, licet haec vox partem illam Altaris clausam tribus portis (secundum Orientalium vsum) significet, vbi nemini penetrare licet: ab aliquibus Sacrarium, et in nonnullis M. S. Caeremonialibus Propitiatorium dicitur, ex quo D. Ambrosius Theodosium Imperatorem expulerat: refert tamen Curopalata licuisse Imperatori Constantinopolitano in die eius coronationis ingredi, ibique sacram Communionem cum Sacerdotibus recipere, et in Vesperis Paschae ad incensandum Altare. Excludi laicos ab ingressu chori ordinant apostolicae Constitutione s. lib. 2. cap. 57. Ideo Concil. Chalcedonense FR. et Moguntinum in decretali de vita, et honest. cleric. cap. 1.:||: Cancellis diuidi chorum ab Ecclesiae remanente spatio sanxerunt. FR. Rex Galliarum intra Chorum ex priuilegio sedet, vide Petrum Matteiu. de gestis Henrici IV. circa finem, vbi de coronatione Catherinae eius vxoris agit.:||: Magnus Magister Melitensium Equitum, tamquam Ecclesiasticus Princeps, suum thronum intra presbyterum habet. FR. Chorus item significat instrumentum musicum. D. Hieronymus in psal. 150. ac Dionys. Carth. in lib. 2. Reg. cap. 6. art. 10. vbi dicitur. [Et erant cum Dauid septem chori, et victima vituli.] Exponit Chartusianus: [Non est in hebraeo, quod tamen breuiter potest exponi, vt per choros intelligantur distinctae congregationes, seu ordines canentium, atque psallentium Deo. Rursus Chori vocantur musica instrumenta, fistulas duas habentia, in quarum vnam intromittitur ventus, et per aliam emittitur sonus.[Item Chorus saltationes denotat, vt Lucae cap. 15. Item Chorus pro Monasterio: [Peragrabat ergo insulas, et totum etruscum mare, Volscorumque Prouinciam, et curuorum litorum sinus, in quibus Monachorum consistunt Chori. D. Hieron. in Epitaph. Fabiolae ad Oceanum.] Quando in Choro standum, vel genuflectendum sit. Vide Genuflexio. Reliqua vide Presbyterium. Sanctuarium. Sancta Sanctorum. Stallum.

capitulo Odoardus, fit mentio in lege Salica tit. 61. Curiosissima enim erat decoctoris caeremonia, qui ingrediebatur domum, ibique a quatuor eius angulis colligebat terram, et postea ad limen accedens, sinistra manu illam post terga proximioris consanguinei proiciebat. In aliquibus tamen Ciuitatibus talis decoctor, vt se eximeret a creditorum molestia, solebat ter posteriora super lapidem in publico illidere. vt Senis in praesens fieri solet; Romae vero fert per integrum diem pileum viridem: omnia siquidem sunt infamiae signa, et talia Clericis lex non permittit.

CHRISMA graece xei/sma vnctio, ita appellatur Confirmationis Sacramentum. FR. [Christus enim a Chrismate dicitur, vel potius a Christo dicitur Chrisma, non secundum nominis formam, sed secundum fidei rationem. cap. cum venisset. de Sac. Vnctionis. §. quia vero.]:||: Dicitur Signaculum spirituale a D. Ambros. Manus impositio a D. Aug. Confirmatio, et Confessionis Confirmatio a S. Clemente. Signaculum Demini a D. Cypriano. Sigillum Domini a S. Cornelio Papa. quare clemens Alexandrinus de quodam iuuene ad fidem conuerso per D. 10: Euangelistam, sic inquit. [Ad Extremum Baptismi Sacramento illuminauit, postea vero, vbi sigillo Domini, tamquam perfecta, tutaque animi eius custodia, obsignauit. Apud Euseb. lib. 3. cap. 17.] FR. Balsamum etiam appellatur: [Placuit, vt nullus Episcoporum pro modico balsami, quod benedictum pro baptismi Sacramento per Ecclesias datur (quia singuli tremissem pro ipso exigere solent) aliquid vlterius exigat, ne forte, quod pro salute animarum per inuocationem Spiritus Sanct. consecratur: sicut Simon Magus donum Dei pecunia voluit emere; ita nos venundantes damnabiliter venundemur. can. placuit. 1. quaest. 1.] Vbi Gloss. exponit. [Balsami, id est, Chrismatis.] At reuera non Chrisma formaliter Canon intelligere puto per nomen Balsami, sed tantum materialiter; nam Episcopi, ne inciderent in peccatum simoniae, non pro Chrisma solutionem tremissis exigebant, sed praetextu balsami pretii, vt satis ex eodem can. colligitur. Vide Chrismale. vbi de hac simoniaca solutione agemus.:||: A Simone Tessalonicense *sfrag/s2 id est, Obsignatio, ab Areopagita telei/wsis2 id est, Perfectio, et a Graecis *mou=ron id est, Vnctio dicitur, quam dictionem Arabes corrupte Mairun: Melitenses vero magis ad graecam dictionem accedentes Miru appellant. Chrisma est oleum balsamo mixtum, et ab Episcopo assistentibus Sacerdotibus duodecim, Diaconis septem, septemque Subdiaconis in Feria V. maioris hebdomadae consecratum. Diximus materiam esse oleum cum balsamo mixtum, vbi aduertendum quod Graeci praeter oleum, et balsamum commiscent triginta tres species aromatum. Item ab Episcopo consecratum, inter Graecos vero solus Patriarcha hoc chrisma consecrat; raro tamen, nec annuatim, sicut Latini, et illud omnibus Ecclesiis postea distribuit. Item Duodecim Sacerdotes assistunt in memoriam duodecim Apostolorum, ac Septem Diaconi requiruntur in symbolum septem Diaconorum, quos Apostoli statuerant, Septem vero Subdiaconi, vt Diaconorum consocii adduntur. ita Isid. lib. 2. de Eccl. Off. cap. 8. Rupert. lib. 5. de diuin. Off.cap. 8. Diximus tandem hanc caeremoniam fieri in feria V. maioris hebdomadae, sic enim cautum est in can. litteris. de consecr dist. 3. et can. quoniam. de senten. excom in sexto: qui tamen canones de oleo carechumenorum, et infirmorum non faciunt mentionem. Haec vero dies mysteriose assignatur, vt Isidorus. Alcuinus, et Rabanus notant, quia, nimirum, ante dies Paschae Maria Magdalena pedes Domini vnxerat, et Rupertus vlterius vnctionem sanguinis Agni significare astruit Israeliticorum ad postes, et superliminaria domorum in die decimaquarta primi mensis. Exod. cap. 12. De vsu autem Chrismatis; ad tria inseruire dicimus. Primo in Sacramento Confirmationis, cuius administratio ad solum Episcopum spectat. nec cam Sacerdoti delegare potest; Papa tamen iustis de causis hanc potestatem Sacerdotibus concedere valet, quam admodum D. Gregorius ad euitandum scandalum ex prohibitione in Sardinia ortum, quia, nimirum, confirmatio in ea insula prohibebatur in locis, in quibus non inueniebantur Episcopi; ideo Sacerdotibus ibi facultatem dederat administrandi hoc Sacramentam, vt ex eius epist. 9. lib. 3. ad Ianuar. Caralit. Episc. colligitur. Antiquitus post baptismum hoc Sacramentum conferebatur, sed ab Episcopo: itaque abusiue a Graecis per simplicis Sacerdotis manus post baptismum hoc Chrisma confertur; asserentibus ex antiquo ritu id fieri; nam clare constat. [Quod solis debeatur Episcopis. vt consignent, et Spiritum Paracletum tradant, quod non solum consuetudo Ecclesiastica demonstrat, verum et illa lectio Actuum Apostolorum, quae asserit quibusdam in nomine Iesu baptizatis per impositionem manuum Pauli Apostoli datum esse Spiritum Sanctum. Item in alio loco scribitur, quod Apostoli Hierosolymis Petrum, et Ioannem miserunt Samariam, vt iam baptizatis traderent Spiritum Sanctum. Rupert. lib. 5. de diu. Offic. cap. 16.] Hodie tamen confirmatio haec non sit amplius tempore baptismi, sed in aetate discretionis, atque Parochis graecis inter Latinos degentibus, ex pontificiis prohib itionibus supra dictum abusum vetitum est; sed pueros graecos iam adultos tenentur Episcopo latino ad effectum confirmandi praesentare. Vsus autem Chrismatis ad sex

inseruit, primo ad vngendum baptizati caput, prout dictum est in dictione Baptismus, et in dictione Vertex dicetur, Secundo pro Sacramento confirmationis. At licet in baptismi caeremonia Sacerdos vngat chrismate baptizatum [Signatur enim baptizatus chrismate per Sacer dotem in capitis summitate, per Pontificem in fronte. Rab. de instit. Cler. lib. 1. cap. 30.] Vtramque tamen vnctionem hanc a S. Siluestro institutam fuisse refert Ruper. in praedic. lib. 5. de diu. Off. cap. 16. inquiens: [Legitur autem in gestis pontificalibus, quod Siluester Papa constituit, vt baptizatum liniat Presbyter chrismate leuatum de aqua, propter occasiones transitus mortis, ne propter absentiam Episcopi, et difficultatem eum consequendi; sine manus impositione baptizati migrent. Presbyteris itaque chrismate baptizatos vngere licet, sed quod ab Episcopo fuerit consecratum: non tamen frontem, quod solis debetur Episcopis; sed verticem.] Tertio vsus sacri chrismatis inseruit in Sacerdotis ordinatione, quo frons, et manus eius ab Episcopo linitur. In aliquibus Ecclesiis vngebantur Dia coni manus, quando diaconatum suscipiebat, quod ex quodam M. S. Caeremoniali Rotomagensis Ecclesiae colligitur, in quo haec verba leguntur: [Consecratio manuum Diaconi de oleo, atque chrismate.] Erat enim in praxi Gallicanae Ecclesiae, vt colligitur ex epist. Nicolai Primi ad Ridulphum Archiepisc. Bituricensem, vbi inquit: [Praeterea sciscitaris, vtrum solis Presbyteris, an Diaconibus debeat cum ordinatione manus chrismatis liquore perungi.] Quarto oleo chrismatis Ecclesia vtitur in consecratione Episcopi, caputque eius linitur, vt impinguatum remaneat coelesti nectare, ac eius manus perunguntur, vt mysteriorum admirabilium exsecutor fiat: additque Sanctus Cyprianus de Vnct. Chrism. quod: [Sicut oleum fluctuat, et humidis quibusdam superfertur: ita excellentia sacerdotalis regiae dignitati:] Quinto vnguntur Reges, et Imperatores. Sexto consecratur Ecclesia, et Altare, vt dictum est in dict. Altare. Item solebant Aegyptii sacro chrismate Sacerdotum cadauera linire, qui abusus a Balsamone damnatus fuit, quando de hoc ritu, seu potius abusu ab Alexandrino Patriarcha interrogatus fuerat. Erat etiam tempore Garoli Magni abusus, imo superstitio, quod reus ne cogeretur violentia tormentorum proprium delictum manifestare, sacrum chrisma. bibebat ante interrogationes in tormentis, quae superstitio ab eodem Imperatore in eius constitutionibus lib. 3. c. 55. his verbis prohibita fuit. [Vt Presbyter; qui sanctum chrisma donauerit ad iudicium subuertendum, postquam de gradu suo depositus fuerit, manum amittar.] De quo abusu loquitur etiam Moguntinum Concil. can. 27. inquiens: [Nam criminosos eodem chrismate vnctos, aut potatos nequaquam vllo examine deprehendi posse a multis putabatur.] De chrisma, quod per autonomasiam Confirmationis Sacramentum intelligi solet, multa in suis eruditis, moralibus responsionibus Ioannes Cardinalis de Lugo, quo ad offectum, et validitatem huius Sacramenti scripsit, auctoritatis S. Dionysii Areopagitae innixus, qui in lib. de Ecclesiae Hierare. cap. 4. magnam vim, et copiam fragrantium qualitatum, hoc Sacramentum habere dixerat. Vide etiam Baronium ad an. 1080. debent autem esse ieiuni, ac necessario in gratia, qui hoc Sacramentum acceptaturi sunt, et consequenter, exsistentes in peccato mortali debent prius confiteri, cum haec chrismatis confirmatio sit verum Sacramentum, quo fidelibus Spiritus Sanctus tribuitur, dum in Christiana militia adscribuntur, et ideo eorum frons, quae est verecundiae sedes, signatur, vt fideles ad ignominias, persecutionesque in confessione fidei substinendas praeparentur, ac prompti fiant, in cuius probationis signum maxilla eorum ab Episcopo percutitur. In hoc Sacramento sicut in Baptismo suscipiuntur Patrini, nam eo pacto, quo duellatores ante pugnam Patrinos eligunt, ita qui in spirituali lucta contra animae inimicos dimicat, vt validus fiat, in hoc Sacramento Patrines eligere debet. Aduertendum tandem est, quod non potest Patrinum esse, qui non fuerit antea, hoc Sacramento confirmatus. can. in baptismate, de consecr. dist. 4. Nec debet esse eundem Baptismi Patrinum. can. in catechismo de Cosecre.dist. 4. FR. Antiquitus etiam apud Latinos statim post Baptismum dabatur confirmationis Sacramentum, quod colligitur ex Ordinis Romani verbis, nempe, [Die Resurrectionis Dominicae procedentem ad Sanctam Mariam, Maiorem cum ordinibus suis Notarius stas In loco, qui dicitur Merulanus, et salutato Pontifice, In nomine Domini Iesu Christi baptizati sunt externa nocte in Sancta Dei Genetrice Maria infantes masculi numero tot, faminae numero tot.] Et etiam Ordo Romanus idem refert de chrismate in die V. Vide hic Cbrismarius. Quod tamen tempore persecutionum obseruabatur; legimus enim in passione S. Vrbani Papae, quod hic Pontifex Anolinum baptizauit, ac chrismate consignauit. Vide Myrum Oleum Sanctum.

CHRISMALE Velum, quo chrisma cooperitur. Item linteum, quo frons chrismate liniti cingitur. [Tegitur post sacram Vnctionem eius caput velamine sacro. Rab. lib. 1. cap. 29. de instit. Cleric.] ac de eadem caeremonia mentionem faciens Ordo Rom. addit: [Deportantur ipsi infantes ante Pontificem, et das singulis stolam candidam, et chrismale:] Vide Baptismus. caput enim nouiter baptizati vnctum, chrismale coopertum erat candido velo a, Nicephoro lib. 3. cap. 37. Arcana, et Mystica

galea appellato. Adhuc Romae mos iste conseruatur, vbi Patrinus candida fascia caput confirmati ligat. Item corporale denotat. [Qui in plebem suum chrismale perdiderit, et non inuenerit, quadraginta dies poeniteat. Bedae Poenitentiale. cap. 13.] FR. Chrismalis dicebatur etiam quaedam simoniaca solutio pro chrismatis collatione. cap. 36. lib 5. tit. 3. decretal.

CHRISMARIVM Chrismatis repositorium, in quo conseruari solet. [Sed ille de puluere beati sepulcri secum habens clauato chrismario contra ignem etc. Greg. Turon. lib. 4. cap. 32.] Clauato, id est, clauso.

CHRISMARIVS erat Notarius, seu Cancellatius, cui nomina baptizatorum notare incumbebat. Quare de caeremonia coram Pontifici facienda, cum in die Paschae ad Sanctam Mariam Maiorem ille ad celebrandum equitaret, Ordo Romanus habet: [Cum venerit ad Merulanam, quidam Chrismarius electus ab omnibus Chrismariis dicit alta voce: Iube Domine benedicere, et Pontifex benedicit, et Chrismarius, in Ecclesia S. Mariae Dominae nostrae Baptizati sunt tot masculi, et tot feminae. Pontifex respondit: Deo gratias.] FR. Vide quae notaui in fine dictionis Chrisma.

CHRISMATARIVM Vas in quo chrisma conseruatur. [Seruus Christi Maximianus Archiepiscopus hoc Chrismatarium ad vsus fidelium fieri iussit. In vita S. Maximiani.

CHRISTIANIZO Christianum se profiteri. [Nullam autem Apostolici census Ecclesiam inuenies, quae in Creatore christianizet. Tertull. lib. 1. aduers. Marc.

CHRISTIANOCATOGORVS haereticorum secta, apud 10: Damascenum ita appellata a voce graeca rath/goros2 id est, christianorum proditor, siue diffamator, qui imagines Sanctorum latriae. cultu adorabant, cum Sacrosancta Ecclesia Duliae cultu Coelicolas adorare inbeat: dicebantur Christiano-catogori, quia eorum errore veris christianis notam inferebant; nam tamquam idolatrae existimabantur, quorum contrarii. Vide Duliani.

CHRISTIANVS Christi assecla. [Itaut cognominarentur primum Antiochiae Christiani-Actor. cap. 11.] Cum antea nominarentur Discipuli; sed ab Apostolis ordinatum fuerat, vt Christiani nominarentur, ad differentiam aliorum Discipulorum haereticorum, vt refert S. Athanasius, quia Dositheus, Iuda, et Ioannes, qui tantea fuerant Apostolorum Discipuli, inuenerunt falsa dogmata Religioni Christianae contraria; itaque occasionem praebuerunt Apostolis, vt sequaces Christi a sectatoribus haeresiarcharum, veri Christi Discipuli distinguerentur, ac Christiani nomen eis tribuerunt. Equidem miror quomodo Pamelius in Annotationibus ad Apologet. Tertull. cap. 4. vbi habetur, quod tempore Tiberii Imp. [Primum nomen Christianum in saeculum introiuit.] ibique infert Pamelius, quod Discipuli ante diuulgationem Antiochiae in aliis mundi partibus cognominati fusssent Christiani; minime aduertens Tertulliani verba, qui per Nomen Christianum, famam, et notitiam Christi intelligit. FR. Nam vsque ad Tiberii Claudii tempora sub nomine Iudaeorum Romae appellari Christianos Suetonius in Claud. cap. 25. refert sic inquiens: [Indaeos impulsore Chresto assiduem tumultantes Roma expulit,] quod Osorius Implusore Cbristo apud Baronium anno 51. n. 1. legit. Atque Aquila, et Priscilla; cum essent Christiani, natione tamen Iudaei, Actor. 18. pro Iudaeis Romae habiti fuerant: idem Baron. ibid. num. 2. Vide dict. Christus Itaque Gentiles in primordio Christiano de hoc vocabulo parum instructi Christum, Chrestum vocabant, vt Lactantius Firmianus lib. 4. cap. 7. refert inquiens: [Ingari rerum nostrarum Christum Chrestum, et Christianos Chrestia. nos vocabant.] A. Iudaeis vero Nazareni tunc vocabantur Christiani. Baron. ad ann 43. n. 16. Et adhuc in Oriente sic vocantur. Coeperunt itaque in Vrbe nominari Christiani tempore Neronis, vt ex Tacito lib. 15. Annal. habetur: vbi sic ait: [Ergo abolendo rumori Nero subdidit reos, et quaesitissimis poenis affecit, quos per flagitia inuisos, vulgus Christianos appellabat, Auctor nominis eius Christus, qui Tiberio Imperante, per Procuratorem Pontium Pilatum supplicio affectus erat.] Et Sueton. in Nerone cap. 16. [Afflicti suppliciis Christiani, genus hominum superstiti onis nouae, ac maleficae.] Erat enim tam abominabile hoc nomen Christiani apud gentiles, vt in suo Apolagetico c. 3. aduers. eosdem Gentiles conatus fuerit Tertul. sua vitatem huius vocabuli elucidare, sic inquiens: [Christianus autem, quantum interpretatio est, de vnctione deducitur; sed cum perperam Christianus pronuntiatur a vobis (nam nominis est certa notitia apud vos) de suauitate compositum est.] Alludit enim ad nomen Christi, quod vnctionem significat:||: Varia opprobriosa nomina Christianis Gentiles indiderant; dicti enim sunt Essei, seu Iessei. Baron. an. 64. n. 4. Sibyllisti, Idem in Appar. num. 19. Asinarii. Idem an. 42. num. 33. et an. 201. num. 21. et 22. Semiaxii, Samentarii, Sarmentitii. Idem an. 201. num. 32. Hieronymus Herculanus in sua Regia Sacrarum Viduarum existimauit Semiaxem significare sex vnciarum, ideo legit Scmissitu; sed Tertulliani textui haec lectio non consonat, dum in Apolog. cap. vlt. ait: [Licet nunc Semiaxios, et Sarmentitos appellatis, quia ad stipitem dimidii axis reuincti, sarmentorum ambitu exurimur.] Processu temporis deinde, quia Haeretici, ac Schismatici Christianos etiam se appellabant; veri fideles ad illorum

distinctionem Catholici, id est, vniuersales appellati sunt. Vide Catholicus, Inde Pacianus in Nouatianos scribens, ait: [Christianus mihi nomen est, Catholicus vero cognomen: illud me nuncupat, istud ostendit: hoc probor, inde significor.] Aliis irrisoriis nominibus a Gentilibus vocabnatur Christiani, nempe, Graeci, quia nigro colore Romanis odioso, et philosophico Pallio induebantur; hine D. Hieronymus ait, [Si tunica non canduerit; statim illud e trinio impostor, et Graecus est. Epist. 23.] Vbi Impostor nedum deceptorem significat, quia decipientcs Christiani put abantur; sed etiam ita dicebantur; eo quia super tunicam pallium imponebant. Tandem aduertendum, quod nomen Benedictus a principio non fuit nomen proprium, sed appellatiuum, et synonimum Christiani nominis apud veteres Auctores. [Benedictus Simplicius hactenus vestri, iamque ab hinc nostri (modo per vos Deus annuat) habendus ordinis comes. Sidon. lib. 6. cap. 9. Alius libellus ex his est, quos ad Benedictum, id est, Christianum virum amicum meum Endelechium scripsisse videor. Paulinus epist. 9.] Ac penes alios passim de huius vocabuli vsu. FR. Aliqui putant, quod nomen Christiani Episcopum aliquando signi ficet. argum. in C. de Episc. aud. et l. fin. C. de postlim. reuer. Item Christiani Athei dicti, et quare, vide Atheus. Item Sacerdotes appellati. Vide Sacerdos. Cruciola. Vide duo genera Christianorum in dict. Deiuidus. Vide Galilaeus. Hominicula. Cinerarius in dict. Cinerarium. Pilosiotae. Prophyrogenitus. Teletartha.

CHRISTIANISSIMVS gloriosus titulus Galliarum Regis, quem Gregorius III. an. 740. Carolo Martello tribuit, illum exhortans ad deffendendam contra Longobardos Ecclesiam. quo titulo mediantibus egregiis eorum proeliis, et beneficiis in Ecclesiae fauerem, honorificati sunt successiue omnes illius Regni Reges; licet Iulius II. in eorum praeiudicium, vt refert Cardinalis Pallauicinus. lib. 2. Hist. Concil. Trident. cap. 1. Angliae Regi hunc titulum concesserat; atque Maximilianus Imp. contenderat solis Imperatoribus deberi; Gallosque Reges in tantum Christianissimos appellatos fuisse, in quantum Caesares erant. FR. Ita D. Ambrosius epist. 26. Gratianum Imperatorem Christianissimum appellauit. At Reges etiam hoc titulo ab ipsismet Pontificibus solitos fuisse decorari legimus; nam Leo II. hoc nomen Euerigo Hispaniarum Regi attribuit, atque Concilia toletanum, et Bracarense Ricaredum Regem Christianissimum appellarunt, ex eo quia Gothos ad fidem catholicam reduxerat, ita Rodericus Sancius in illius vita testatur; item Rex Siciliae ab Alexandro III. Christianissimus appellatus fuit. Bullat. Casin. tom. 2. constit 185.

CHRISTOLYTAE graeca vox, *xeiolu/tai haereticorum secta, id est, Christum secantes, hi enim docebant solam Christi diuinitatem ad coelum ascendisse, remanente in terris corpore animato, ac sola humanitate separata.

CHRISTOPHORIA FR. festum in Ambrosiana Ecclesia ad diem septumum Ianuarii in memoriam Christi ab Aegypto reuersi celebratum. Christophoria enim graece Christi delationem significat.

CHRISTVS laudabile nostri Saluatoris nomen, idem ac Messia. nam hebraice Mesiah, graece *xristo/s2 et latine Vnctus dicitur. Romani in Ecclesiae primordio Chrestum appellarunt, vt ex Suetonio dictum est supra in dictione Christianus; quare Ludouicus Orleans in Taciti Obseruationibus existimat, quod Martialis. epig. 28. lib. 9. in Chrestuni, in opprobrium Christi cecinisset. Vnctus dicitur, quia antiquitus Sacerdotes, et Reges vngebantur, atque vtrumque nomen Redemptori nostro optime conuenit. FR. a Diuo Gregorio Veritas in vera carne appellatur, can. si quis per vetus testamentum. 22. quaest 2. Notandum, quod caro Christi non dicitur caro peccati, sed in sinulitudinem carnis peccatricis. can. vtilem. 22. quaest. 2. Item Christus appellatus est Irenarcha, id est, Princeps pacis. Vide Irenarcha. Item Se quester, id est, mediator. Vide Sequester. Vbi natus sit. Vide Thamnus In antiquis monumentis reperitur, saepe hoc signum loco XP. id est, CHR. quod Christum significat, vide torrigium de Crypr. Vatican. impress. secunda; Vide etiam hic in dict. Labarum. Ceterum de proprio Christio nomine IESVS, illud reuerenter pronuntiantibus Ioannes Papa XXII. XL dierum indulgentiam concessisse refert 10. Villanus in eius hist. par. 1. lib. 9. cap 79. Item Christus pro rebus Christi, nempe, ecclesiasticis, et spititualibus. can. conuenior. §. non solet Christus. 23. quaest. 8. et ibi Glossa. Qualem hymnum Christus cecinerat in vltima cena. Vide Hymnus. Christus vnius Vxoris Sponsus. Vide Monogamus. Vide Choragus. Dicitur Vita clauata. Vide Clauatum. Dei virilis. Qua die mortuus sit. Vide Parasceue. Eius vestigia in Monte Oliueto, quando ad coelum ascenderat numquam tegi potuerunt. Vide Pauio. Praeambulus. Annudis pedibus incedebat in terris. Vide Sandalia. Reliqua Vide Deisona. Epistates. Galilaent. Homousion. Nullificamen. Paeonius. Teletarcha. Quibus motiuis inducti sunt Hebraei ad Christum, vt Redemptorem, acclamandum in die, quo Hierosolymam super asinam ingressus est. Vide Palmarum festum. Christus dicitur Virtus Dei. Vide Verbum Dei. Vtrum appellari possit creatura. Vide Creatura

CHRISTOLOGVS graecum nomen *xrhste/logis2 significat hominem ornate de Christo loquentem, in quo tamen facta locutioni non

correspondent. hinc pro eo, qui Christianus nomit notantum intelligitur, cum re vera eius opera christiano nomini minime correspondeant.

CHRYSARGIRVM graecum vocabulum *xrusa/rguron, aurum, et argentum significat, et pro tributo accipitur, quod in moneta aurea, et argentea a meretricibus, aliisque infamis personis constantinopolitano Imperatori soluendum erat, de quo Euagrius. lib. 3. histor. c 39. vbi de falhtate Zosinum historicum conuincit referentem Magnum Constantinum simile tributum imposuisse. Fuit autem abolita huiusmodi solutio ab Imepratore Anastasio, Baron. An. 330 num. 36.

CHRYSOCLAVVS Vox graeco-latina, saepe ab Anast. Biblioth. in vitis Pontif. vsitata. [Super Altare maius fecit tetrauela holoserica, alithina quatuor cum hostillis, et rosis chrysoclauis. Anast. in Leone III.] Omnes sunt voces barbarae compositae ex graeo-latino; nam Tetrauela vela quatruplicata significat. Holoseuica, id est, tota ex serico. Alithina, vera etc. Vide suo loco. Idemque in Benedic. III. [Camisias albas sigillatas holosericas cum chrysoclauo.] Itaque opus textile configuratum aureis clauis erat. inde vestis ita contexta Chrysoclauata dicebatur, quam Latini Auroclauatam dixere, [Auroclauatis vestibus item inter dixit. Tacitus.] Ac alii Scriptores Clauatam vestem appellarunt. Antiquissimus Romanorum vsus fuerat, ferendi Clauatas vestes, et latae, Laticlaui, strictaeque, Augusti claui appellabantur. Atque Laticlauas mappas Petronius dixit, et Martialis, lib. 4. ep. 45. [Et lato variata mappa clauo:] quae configurationes ex auro erant intextae, seu insutae vestibus, mappis, ac linteis ad modum clauorum capitis, [Habentes tabulas, seu orbiculos de chrysoclauo. Anst. in Leone III.] FR. Et saepe erant ex purpura [Vestitur colobio albo clauato purpura. In vita S. Bartholomaei Apostoli ab Abdia descripta lib. 9.] Erat enim colobium purpureum, quo ad sagi militaris imitationem Monachi etiam vtebantur. [Habet vero colobium nostrum clauum purpureum. Quidnam designat clauus ille purpureus? Vnusquisque Regi militans habet purpuram in sago suo etc. sic et nos in colobio nostro purpureum clauum apponumus, vt demonstremus nos in Christo commilitare. S. Doroth. Abb. doctr. prima.] Quamuis Albertus Rubenus existimet, quod vox Clauus non significet aliquam figuram, seu lineam in vestibus; sed colorem purpurcum auro ontextum, sicut dicitur Chrysococcinum. Chrysoprasion. Chrysocitrion, et reliqua colorata textilia auro mixta. Quod tamen ex eodem Bibliothecario confirmaretur; nam, vt supra visum est in dict. Blattum apud eundem significare purpuram, et in Leone III. idem scripserat: [In Altate B. Petronillae posuit vestem de staurace vna, habente periclysim de blattis, seu chrysoclauo.] Et vocabulum Sen non rato copulam Et apud eundem significare videbimus in dict. Seu.

CHRYSOCOLLA FR. De hoc vocabulo Isidorus duobus modis scripserat: primo enim lib. 33. Etymol. cap. 14. sic ait: [Chrysocolla gignitur in India, vbi formicae eruunt aurum, est autem auro similis, et habet naturam magnetis. nisi quod augere aurum traditur; vnde et nuncupatur.] Hoc minerali stratum fuisse Caligulae, Neronisque Circum Marlianus credidit, quod alii aeris erugine picturam illam fuisse coloratum malunt: at Plin. lib. 33. c. 5. Marliano fauet. Secundo loco idem Isidorus. l. 19. cap. 17. ait: [Chrysocolla colore prasino est, quod venae eius habere aurum traditur, haec et in Armenia nascitur, sed ex Macedonia probabilis venit, funditur enim ex metallis aeris, cuius inuentio argentum, et indicum prodit; nam venae eius cum iis habent naturae societatem. ] De hac secunda specie videtur intelligi lapidem, qui vulgo Lazul dicitur a vocabulo graeco, quod Persidem, aut Armeniam denotat, Vide graecos historicos de Lanulis populis, quos Belisarius debellauerat; ex isto enim lapide, qui Isidorus ex Armenia prouenire ait: extrahitur barba argentea, et aurea vt testatur Io: Baptista Porta in sua naturali magia. De hac Chrysocolla. lib. 35. cap. 6. sic tradit Plinius: [Armenia mittit, quod eius nomine appellatur: (nempe, Lazul graece, latine Armenia) lapis est hic quoque chrysocollae modo infectus, optimumque est, quod maxime viret communicato colore cum caeruleo: solebant librae eius trecenis nummis taxari.] Et lib. 33. cap. 5. de secunda specie Chrysocollae, idem ait: [Chrysocolla humor est in puteis, quos diximus, per venam auri defluens crescente limo in rigoribus hibernis, vsque ad duritiam pumicis, laudatiorem eandem aerariis metallis, et proximam in argentariis fieri compertum est, inuenitur, et in plumbariis, vilior etiam in auraria:] Ex quibus colligitur colorem prasinum non esse porraceum, vt Calepinus, et alii existimant; sed caeruleum; eam chrysocollam Isidorus supra ait esse coloris prasini, et Plinius caerulei; ergo prasinus, et caeruleus idem color est; sic dicendum de Chrysopraso, quem idem Calepinus cum aliis aureum porraceo colore mixtum esse asserit: Contra quos respondetur ex Philone, qui lib. 1. Allegor. ait *(o de\ sa/pfeiros2 pra/sinos2 li/qos2 e)sti/n. [Sapphitus autem est lapis prasinus.] Et licet graece LXX. locum Exod. 28. 9. vertissent. [Sumesque duos lapides smaragdos etc.] dictio tamen hebraica Sobom ibi non clare smaragdum teste Hieronymo in epist. ad Fabiol. significat, et licet graece pra/sion porraceum significet; hic

tamen lapis chrysoprasius vtrum a colore, vel a loco, vnde sumitur ita potius denominetur, non liquere ait ibidem D. Hieronymus, his verbis. [Qui hebraice dicuntur Sohom ab Aquila, et Symmacho, et Theodotione Onychini. LXX. smaragdi transferuntur [correction of the transcriber; in the print trasferuntur]. Iosephus sardonychas vocat, cum hebraeo Aquilaque consentiens: vt vel colorem lapidum, vel patriam demonstraret.] Ita etiam ex significatu huius coloris intelligere videtur Procopius, inquiens: [Prasinus peculiariter dedicatus est sacerdotali tribu, quae coelestium cogitationem rimatur. Carbunculus consecratus est regiae potestati; vt enim ignis etc. in cap. 2. Genes.] Vnde ex coloribus lapidum moralem significatum deriuat, nempe, a prasino coelesti ad coelestem contemplationem, et a carbunculi colore ad ignem, ac lucentem Regum potestatem. Quare chrysoprasus est potius aureus, et caeruleus color mixtus. De prasino colore saepe Anastasius in vitis Pontificum mentionem facit. Vide Prasinus. Aldourandus vero hunc lapidem Cyancum autumat a Plinio appellatum fuisse, et in Chrysocolla varia excogitat.

CHRYSOLOGVS graecum nomen aureum sermocinatorem significat, cognomentum Petri Rauennae Archiep. propter eius sententiosum, et succinctum loquendi modum.

CHRYSORROVS graecum vocab. *xruser)(ro/os2, aureus riuus. sic appellatus est. S. 10: Damascenus, et ab Arabibus Manzur, id est, auxiliatus, seu redemptus dicitur; fortasse quia a Beatiffima Virgine illi restituta fuit manus, quae in testimonium veritatis ab inimicis fidei mutilata fuerat. Hoc tamen Manzur nomen est proprium inter Turcas, et Arabes.

CHRYSOSTOMVS *xruso/remos2, eximii S. Ecclesiae Doctoris Ioannis Constantinop. Patriarchae cognomen, quod os aureum significat.

CHRYSVLCA FR. Italice Acqua forte, seu Daspartire dicitur, veteribus incognita, qua Artisices vtuntur ad imprimendum, et delineandum in metallis, et ea mediante aurum ab aliis metallis separatur, quae ex candida, ac clara in caeruleum conuertitur auro immixta: at si in ea aes infusum sit, in castaneum colorem transmutatur: ferrum vero in rubrum: purum autem argentum in nigrum colorem illam connertit; hinc senes, et vetulae innentutem affectantes, ad abscondendam cauitiem solene barbam, et capillos rufos, nigros, vel castaneos hac aqua tingere, variando, nempe, tantummodo metalli infufionem, inxta colorem ab eis exoptatum.

CHYDAEVS graecum vocab. xudoui=os2, vulgaris, ac vilis significat. [Accipe tecum vnum vaseulum ehydael vini. Pallad. in lausiaca.] Aliqui putant fuisse vinum expressum ex palmarum fructibus.

CHYTROPODES graecum vocab. xutro/pedei. FR. olla cum pedibus. [Siue clibani, sine chytropodes destruantur, et immundi erunt. Leuit. cap. 11.]

CIBORIVM graec. vocab. *kibw/eion, proprie significat fabae aegyptiae ventriculum; translatiue tamen vas denotat. FR. genus poculi, seu ca. licis in modum foliorum colocasiorum factum. Histor. Longobard. Adnotat. in lib. 3. c. 35.:||: Hodie tamen inter Ecclesiasticos Tabernaculum, in quo conseruatur Sac. Euchatistia signi. ficat. [Ciborium ex atgento purissimo. Anast. in Leone III.] a Symmacho Pixis: et Turris gestatoria a greg. Turon. de Glor. Marcyr. c. 86. dicutur. Vide suis locis. Antiquorum vsus crat consetuandi hoc Sacramentum in quibusdam columbis argenteis, vel anreis super Altare pendentibus, vt adhuc mos est in aliquibus Galliae Ecclesiis, Parisiis praesertim. Rius hic in Ecclesia a D. Basilio introductus fuit, vt in eius vita obseruatur apud Surium tom. 1. vbi dicitur: [Tertiam vero (id est Hostiae consecrara particulam) in columba aurea pendente reposuisse.] Vide Baronium An. 57. num. 151. Item ponebatur Eucharistia in base Crucis et ordinat. Turonen. Concilii II. Ante Concil. Trident. conseruabatur in foramine muri, sicut vsque nunc Olcum Sanctum conscruatur; quae foramina in multis Ecclosiis adhuc videntur; sed praefatum Trident. Concil. hoc fleri vetuit. Hodie quoque ciborium a pyxide distinguitur; nam pro ciborio tabernatulum, vbi ponitur vas cum Eucharistia; per pyxidem veto vas ipsum, in quo praefatum Saeramen: tum ponitur, intelligitur. Vide Pyxis.

CICENDELA Cicendelum, et Cicindelis: Pygolampas, alias lampuris, seu lampuris est, exiguum animal italice Lucciola dicitur: cui venter nocturno tempore lucidus apparet: translatiue vero pro lucerna ardente accipitur. [Inter organa Vatum, et ardentes cicendelas, Fulber. Carnot. epist. 68. In Sacrarium sub velo transiens, cicendelam exstinguere voluit. Greg. Turon. lib. 4. cap. 31.] Inuenitur etiam nomen Cacindela in eadem significatione, a verbo Candeo proueniens, siout in dict. Candela, ab eodem verbo diximus deriuari. Aliquando significat etiam candelabrum. Vide Butto, Pharus.

CICONIVS res ad ciconiam auem pertinens. [Vsque ad aduentum hirundineum, et ciconium. Sidon. lib. 2. epist. 14.]

CICVRIA ENNIANA, phrasis corrupta in Tertulliano, qui Valentinianorum ineptias deridens, inquit: [Accipe alia ingenia cicuria enniana insignioris apud eos Magiftri. c. 37.]

Alii Cicurienniana legunt ex nominibus Cicur. et Ennianus: comparat enim ironice Valentinianorum rudo ingenium ingenis Oscorum, quos (ut ibi notat Marius Victorius) linguam graecam, et latinam Ennius docuerat, quae coniectura ex verbis D. Hieronymi consumatur, cuius vorba lib. 3. contra Rufinum sunt haec: [Sed nos simplices homines, et cscures enniani, nec illius sapientiam, nec tuam, qui interpretatus es, intelligere possumus.] At Latinus Latinius Tertullianum sic corrigit: Accipe alia ingentia cercuriana; quibus verbis ad ingentes-Valentinianorum meptias Tertullianus alludit; Cercurus enim erat ingens Asiaticoruni nauis. FR. Opinionem Latinii inuenies in eius Bibliotheca Sac. seu Obseruationes etc. per nos hoc anno impressa pag. 199. cl. 1.

CILLICIVM DIVINVM, quid sit. Vide Poenitentes. Vnde dicatur. Vide Trichinas.

CINERARIVM Theca, seu vas, in quo cineres, seu ossa Sanctorum conseruantur. et ideo Ossanum etiam dicitur. Vide Canola. Cinerarii appellabantur Christiani, vt Tertullianus testatur, ex eo quia Martyrum cineres venerabantur. FR hoc nomen a Vigilantio haeresiarcha Christianis. Primo impositum fuerat. Baron. an. 406. n. 44. et seqq.

CINERVM DIES Ecclesiae feriae IV. Dominicae Quinquagesimae antiquissimus ritus, qui solebat fieri a Christianis excalceatis, vt in constitutionibus Cisterciensium disponitur, et Rupertus ait: [Igitur vt nostra nobis calamitas ad memoriam reuocetur, et meminerimus, quia puluis sumus, quod oblitus est pater noster Adam, quando proiecit ante Deum coronam suam, et exinde sensit nuditatem suam: idcitco, et cinere capita nostra aspergimus, et summas partes corporis, id est, pedes nudamus, hoc hab itu confitentes quia non Dii, neque de coelo sumus; sed homines sumus, et de terta principium habuimus, et quia per peccatum gloria nostra spoliati, et inter hostes constituti, ornatu gratiae Dci indigemus. De diuin. Offic. lib. 4. cap. 10.] FR. Extremae siquidem admirationis ciuium Halberstadii Saxonum mos erat in hac die, ex relatione Aeneae Syluii in eius Europa e. 2. scelestiorem enim ciuium inquirebant in hac die, quem lugubribus indumentis vestiebant, ac capite velato in Ecclesiam conducebant, ex qua peractis diuinis officiis, illum expellebant. Hic per totum Quadragesimae tempus nudis pedibus in Ciuitate porambulabat. omnesque Ecclesias visitando, minime ingrediendo, nec cum vllo vnquam loquebatur; erat tamen alternatim ad mensam inter Canonicos inuitatus. Dormiebat post mediam noctem, tandem postea ab omnibus peccatis, ac enormitatibus commissis absoluebatur; et deinceps Adam appellabatur:||: Adhibenda est cinis pro hoc die ex palmatum, et oliuarum ramis, anno praecedenti benedictis, vt in rubricis disponitur, quod et Graeci quoque obseruant: cum enim hae ramorum binae species, vna, scilicet, victoriae, misericordiae, pacisque altera symbola sint; hhinc admonentur fideles, quod mediante pomitentia, et vitiorum victoria, et diuinae misericordiae reconciliatio acqinratm. FR. In ambrosiano ritu dispeniantur cineres ad feriam secundam Rogationum, quae ibi post Ascensionem celebrantur.:||: In Cappella papali, quando Pontifici superimponitur cinis a Celebrante Cardinali: aducrtit ibi Caeremomale lib. 2. cap. 31. quod Celebrans: [Stans coram eo supra scabellum, nihil dicens, imponit Papae sedenti cineres stipra caput in modum crucis.] Quod solet fieri ad Sanctam Sabinam, vbi quadragesimalis statio incipit; sed Cencius Camerarius in suo M. S. Caeremoniali testatur, quod Papae quoque dicebantur memoranda verba: Memento homo etc.

CINGVLVM Zona, baltheus, sacrum ligamen ad celebrandum ordinatum. In quodam antiquo. Pontificali M. S. Cinctorium appellatur. Contemplatiue charitatem Christi significat. Innocent. Papa de Myst. Miss. cap. 37. Eiusdemque Christi Virginitatem. Bonauent. Item flagella in passione eiusdem. Durand: Item funes, quibus idem in passione figatus fuerat. D. Thomas. Atque moraliter custodiam cordis secundum Rabanum denotat. Cominentiam representari ait Amalarius. Fortitudinem denotare inquit Hesychius, et tandem arcum persigurat, quo contra communem hoste dimicatur. [Cingulum pro arcu se eingit, subcingulum pro pharetra sibi appendit, Gem. lib. 1. c. 83.] Subcingulum, et Subcinctorium non est amplius in vsu; solus tamen Papa adhuc in pontificali vti solet; estque ad parui manipuli formam, in latum sinistrum appensum. [Primum cingulo cum subcinctorio in parte sinistra pendente Caeremon. Papaie] Quod non adhibet Papa; si celebraturus sic in die Venetis Sancti. [Deinde per Diaconum, et Subdiaconum paratun consuetis paramentis, exceptis sandaliis, et subcinctorio, fanone, et chirothlie cis. Ibidem.] Et appellatur etiam Perizoma, einsque significatum Geminlan. lib. 1. de Antiq. Rit. Missae cap. 206. exponit; inquiens: [Per noc eleemosynarum studium accipitur.] Apud Graecos sit ad modum bursae calicis, et angulariter illi appendunt, stant figura in rombi praeseferat ac e)pigona/tion illud appellant, id est, supergenuale; nam vsque ad genua extremitas illius anguli inferioris pertingit: adhibetur ab

Episcopia, aliisque Ecclenasticis Dignitatibus, etiam a Parochis. Quod autem ad conscientiam spectat, dicimus cum Enriq. lib. 9. de Misc. c. 29. num. 5. et Siluest. in verb. Missa, in casu necessitatis celebrare absque cingulo benedicto non esse peccatum, quae necessitas esset exemp. gratia vrgentia praecepti de audienda Missa in festo de praecepto: ratio est, quia antiquitus in aliquibus Ecclesiis non benedicebatur cingulum; quod quando frangitur, non potest innodari; sed vtendum est de illius maiori portione; nam denominatio benedicti cinguli intelligitur se cundum maiorem partem, et minor pars benedictionem amittit, vt de Altari portatili fracto in dict. Altare dictum est. Vide Zachar. Pasqualigum in suis Decis. moralib. Si tamen antequam totaliter rumpatur, praenodetur, non amittit benedictionem. Gauant. par. 2. tit. 1. Potest defectu cinguli vti stola, et loco huius manipulo; si longus hic esset. FR. Item antiquitus magistralis dignitatis signum denotabat cingulum: [Magistratus enim qui hoc iubere ausus fuerit, ammiffione rerum, et einguli condemnatione plectetur. can. nullus Episcopus. 11. quaest. 1.] Dicitur etiam cingulum clericale in canone christianis. 11. quaest. 1. Item significat zonam, in qua conseruatur moneta. Vide Ventralis. Synonima prioris significatus. Vide Epigonation. Scrinarius.

CINIFES ex graeco vocabulo skni/pes2 sic in textu graeco. psal. 104. legitur, vbi nos latine habemus: [Dixit, et venit coenomya, et cinifes in omnibus finibus eorum.] quod culices significat.

CINYRA fidicula, lyrula, seu cithara a graeco vocabulo kinu/ra. [In ipsa renouatum est in canticis, et citharis, et cinyris, et cymbalis 1. Machab cap 4

CIPPVS de quo vocabulo sic Tertull. de Pallio cap. 5. ait [Pallium facile sese regit, facile rehcit, etiam cum reponitur nulli cippo in crastinunt demandatur.] vbi Cippus non denotat arcam; sicut Pamelius interpretatus est, nec perticam, aut lignum aliquod transuersum ad pallium suspendendum, vt Franciscus Iunius putauit; sed torcular potius, seu suppressorium aliquod, sub quo vestes complicatae, ac compressae supponi solent, ex similitudine compedum, in quibus reorum pedes comprimuntur, quod tormentum Pedica; et Cippus dicitur. ita toga, vt suas rectas plicaturas, ac nitorem retineret, noctu sic ordinata comptimebatur, quam diligentiam in pallio non requiri, inquit Tertuliianus. FR. Item ligni truncum perforatum significat: in quo Minorum Ordinis Religiosorum peculium conseruabatur. Clement. cap. ex vi. §. quo circa quaestus omnis pecuniae. de verbor. signif. et ibi Glossa.

CIRCADA Tributi, seu datii species. [Iube inclite Praesul non dare cireadas de Ecclesiis nostris. Fulbert, epist. 110. In isto regno per occasionabiles ciradas, et per indebitas consuetudinarias exactiones ante viginti annos impositas non assligantur. Hinemar. epist. ad Ludouic Balbum Imper.] Vbi Carolus Parisiensis Doctor in eius Notis a circumeundo Circadam dictam fuisse ait, quia circumeundo colligebatur. Idem vocabulum in quodam priml. parisiensi coenobio S. Dionysii a Dioecesano concesso, legitur sic. [Omnes illi, qui in hoc circumscripto spatio Ecclesiis seruiunt sint liberi, et absoluti ab omni debito, et redditione circadarum.]

CIRCELLI inaures, muliebre ornamentum graece kirke/llia. Siculi adhuc idem vocabulum retinent. [Obtulit circellos paria duo gemmis ornatos. Anast. Bibl. in Leone III.] ita dicti a Circulo.

CIRCELLIONES vel Circumcelliones, et Circuitores, Clerici vagiuagi. Item Donatistae Haeretici. Vide Agnostici. Bonosiani, seu Bonosii: quorum deprauatos mores. Isidorus lib. 2. de Eccles. off. cap. 16. minute describit.

CIRCINARE FR. Crines vellere. I. si quis caballum 2. De furtis. Inde Romani solent mulierem angustiatam, et miserabilem, seu in erumnis lapsam Circinatam [correction of the transcriber; in the print Ciurcinatam] appellare.

CIRCVLVS translatiue scutulam, seu lanx lignea denotat, qua Monachi vti solebant. sic colligi videtur ex D. Gregorii verbis in Regist lib. 5. cap. 56. vbi ait: [Cocleares vero, et circulos, quos direxisti, suscepimus, quia qualiter pauperes diligas ostendistis, qui ad vsus eorum, quae sunt necessaria, transmisisti.

CIRCVMCISIO DOMINI. Festum ad Kalendas Ianuatii ab Ecclesia colebratum, vt superstitionibus Gentilium in his diebus concurrentibus opponeretur, vt dictum est in dict. Cernula. Hinc August in psalm. 98 [correction of the printer; in the print 68]. [Per istos dies ad hoc iciunamus, vt quando ipsi laetantur, nos pro illis gemamus.] Et Ambros. serm. 2. de Kal. Ianuar. ait: [Tunc nos sumus sobrii, at. que ie iunt, quo intelligant laetitiam suam nostra abstinentia condemnari.] De hoc etiam ieiunio Ordo Rom. cap. 20. mentionem facit, eoque die omittebatur Alleluia, exordinationo Toletani Concil. cap. 10. Ob eandem rationem prohibita sunt munera, et strenae in hac die. Vide Strena. In hac etiam die persona, et larua so induebant ad Gentilium imitationem Christiani nonnulli, quos in sermone ad Kal. Ianuarii sic Sanctus Maximus coarguit: [Numquid non omnem excedit insaniam, cum decorem vultus humani Dei specialiter manibus in

omnem pulchritudinem figuratum, squalore sordium, et adulterina foeditate deturpat.] Eandem Christianorum insaniam serm. 153, Petrus Chrysologus desset, inquiens: [Vbi nostram Christus pie natus est ad salutem, mox Diabolus diuinae bonitati numerosa genuit, et peroiciosa portenta.] Qua de causa in allquibus M. S. et antiquis Missalibus in Missa huius diei inscribebatur titulus hic. Missa ad prohibendum ab Idolis. Quae ecclesiastica moestitiae signa per totum temporis cursum, vsque ad cessationem superstitionum durarunt, vt Durand. lib. 6. cap. 15 [correction of the printer; in the print 5] et in lib. 7. cap. 7. testatur, quod vs que ad eius aeuum duae Missae sollemnes in hac die celebrabantur, prima, scilicet, de Circumcisionis mysterio, et altera de S. Maria.

CIRCVMITOR FR. Monasticus officialis, ad quem pro conseruatione regularis obseruantiae cellas Monachorum visitare spectabat.

CIRCVMLVSTRATOR Titulus S. R. E. Archidiaconi peculiaris, qui etiam Diaconus perscrutator dicebatur, quia ad illum totius Cleri cusa, ac disciplinae ecclestasticae obseruantia pertinebat.

CIRCVMVENIO FR. Decipio. [Et de hoc memoratus. P. non fecisset in suis litteris mentionem: intelligendum erat circumuenisse praedecessorem nostrum, et litteras, veritate tacita, impetrasse. De reseript. cap. 19.

CISMARINVS FR. Ex citra mare, cuius antithesis est trausmarinus. Extrauag. cap. vnico tit. 7.

CISPATICVM FR. Ius pascendi, vel ligna incidendi in siluis, et in campis cespites colligendi, ex quibus hoc vocabulum deductum est: Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 36. Fit etiam mentio in Constit. Caroli Magni. tit de Teloneis, et Cispaticis, an idem sit cum vocabulo Cespaticum, de quo suo loco dictum est supra, videant Eruditi.

CISTELIVM FR. Cancellum, seu agger. [Amphitcatrum extentus carnifex, imperat duci, quatenus patefactis cistcliis, et apertis clathrorum obstaculis, vtsorum geminis carperentur, et Ieonum rictibus rodercntur. In Act. S. Iuliani, et Socior. Martyr. 9. Ian.] Vbi secundum Vossii opini onem non geminis, sed genuinis legendum; subauditur enim dentibus. Insuper in aliquibus mendosis codicibus Crustelium, pro Cisselio legitur.

CISTERCIENSES FR. Monachi valde conspicui in transactis saeculis ob ingentia merita, ac praecipue in bellis sacris, de quibus reticendum est melius; dum locutionis copia ad corum eximias laudes non sufficeret. Appellantur eriam Monachi de Cifleria; [Et Abbarem, et Conuenuim de Cisteria. In cap. a de sequesttat. poss.] Que vero de iis hic sparsim notantur. Vide Armarium. Cere vs paschalis. Cinerum dies. Crux Farsara. Griseus. Inuitatorianus, Minutus. Miserisordia. Mixium. Officium B. Mariae. Prscina. Salinum in dict. Salarium. occulus. Spargi lum. Steccentor.

CITATORIVM Citatio, intimatio. [Omnia citatoria omnium causurum, atque personarum. l. on. nia C. de Princip. agent in reb.] Aliquando Principis edictum denotat.

CITHARA FR. id est, vita actiua, seu laicalis. [Qui matrimonium contraxcrunt, ecclesiastica beneficia detinere contendunt; in quorum conuersatione cithara cum psalterio male concordar. De Clericis coniugat. cap. 5,] vbl glost. ait, [Per citharam intellige vitam actinam, seu laicaleni, per palterium intellige vitam contemplatiuam, liue clericalem; sed aliquis non posset esse simul actiuus, et contemplatiuus, et sic coniugatus Ecclesiam habere non debet.] De Cithara vero instrumento. Vide Epic itharisma. Prima eius chorda, vide Nete, ac de inferiori chorda. Vide Hyppa e.

CLAMATERIVS [Clamaterios argenteos subtus. Anast. Biblioth. in Sergio II.] Sed Climacterios legendum a Climactere; quod gradus graece significat, et klimaktheiko/s2, id est, graduatus. Vide Climacterius.

CLAMIVM FR. Quaerimonia, quaerela, lamentatio, in Sac. Scriptura Clamor dicitur, [Descendam, et videbo vtrum clamorem, qui venit ad me. Genes. 18.] Clamuim igitur idem ac Clamor gallice Clameur. [Fecerit secutum de clamio suo prosequendo. Matth. Paris. In Histor. An. 1206.] Alii tamen Clameuim scripsere.

CLASMA FR. Chasma, scissura, schisma, rebellio. [Hoc enim stetit, vt si aliqua clasma facta fuerit in finibus vestri Ducatus nea politani terra, marique, a quacumque alia prouincia. In Capitulare Sicardi cap. 1. apud Camillum Peregrinum. In Histor. Princ. Longobard.] Ego tamen puto Clasma classem significare. [Aut per concilium, et conscientiam nostram aliqua clasma a vestris hominibus facta fuerit. Ibid.]

CLASSICVM Aliquando campanam significat. [Pulsato igitur sollemni claffico. Matth. Paris. in vita Abb.]

CLAVA Vestis, Vide Chrisoclauus. Claua Herculis. Vide Scytalo-sagiti-pelliger.

CLAVATVM Vestigium, fortasse sumpta metaphora ex signo impresso a clauo; [Multi iam praecesserunt, viam Virgines delicatae, et e vestigio sequentes patrem, sequere clauata eorum Blessen. Ser. 3. Reperitur in sensu adiectino, et significat conellisum. [At ille cornens se in discrimine tutata intra Vrbis Lugduni clauati

muros coniuge sua, ad Guntheramnum Regem confugit. Greg. Turon. lib. 6. cap. 4] Sic etiam Vita Clauata a nonnullis appcllatus est Christus Cruci affixus; ipsa enim veritas sic de se falssa est: [Ego sum vita;] indermeditatiue clauata vita dicitur. Hic obiter dicam, quod credibilius sit quatuor clauis Christum Cruci affixum fuisse. Ita renent Gregor. Turon. de Glor. Martyr. lib. 2. cap. 6. inquiens: [Clauorum ergo dominicorum gratia, quod quatuor fucrint, haec est ratio: duo sunt affixi in paltnis, et duo in plantis.] Atque Innoc. III. Ser. 1. de Mart. ait: [Fuerunt, et claui quatuor, quibus manus confixae sunt, et pedes affixi sunt.] Reprimenda ergo esser Pictorum idealis libertas, atque cupido, qui Crucifixum tribus tantum clauis, absque vllo rationis fundamento repraesentant; imo omni congruitati contraria haec eorum phantastica opinio esse videtur: quaenam quaeso ratio suadet, quod Hebraei ob parsimoniam quarti claui transfigere debuissent ambas pedum plantas Christi vnico clauo, quod difficiliter neri potuisset? Quare optime Lindanus [correction of the printer; in the print Landulphus], inquiens: [Christum Dominum vna nostri causa crucifixum non tribus clauis fixum fuisse, vt hodie vulgo habentur imagines; sed quatuor verius crediderim, non solum ex vetustissimis Louanii, Parisiis, et per Germaniam imaginibus; sed padellis etiam antiquissimis in Graecia pridem fabrefactis. In Panopl. lib. 14. cap. 47.] Idem etiam antiquissima in Italia suffragant Crucisixorum exemplaria, vt est illud Incensis Ciuitatis, de quo traditur fuisse a Nicodemo Christi Discipulo formatum, item in Ceroli terra inter Lauretanam, et Anconitanam Ciuitates exsistens. et Romae in variis locis, praesertim in Ecclesia S. Clementis, vbi musiuo opere adhuc exstat antiquissima, ac deuotissima Crucifixi imago, atque ex aere altera in Vaticanis Cryptis iam a CM. annis circiter efformata, quae omnes istae imagines, duobus clauis in manibus ac totidem in pedibus habentur. FR. Occasione mentionis horum Christi clauorum, non est praeterm ittenda quaedam de eis historia, quae a praefato Gregor. Turon. et ab aliis antiquissimis Historicis hartatur, nempe, quod adriaticum mare, in quo prius magno periculo nauigabatur, eius saeuitia mitigata aliquantulum fuit per vnnm ex his clauis, quibus fuerat Christus crucifixus, a Constantino Magno ibi proiectum sed in hac re ad Relatorum fidem remitto Lectorem, et ad Baronii Annales. An. 326. num. 51. et seqq. Qui etiam refert ad Ann. 929. num. 2. et seqq. Lanceam formatam fuisse ex parte vnius ex istis sacris clauis. Vide Epiurus.

CLAVESIGNATI Pontificis milites, qui in vexillis, ac in vestibus claues Ecclesiae effigiatas gerebant. Odoric. Raynal. An. 1228. m. 13. et seqq.

CLAVICA FR. Cloaca, italice Chiavica dicitur: f. [Iaquintus vero ille per clauicam etc. ingrediens. Falco Beneuent. in Chron. ad an. 1137.

CLAVSTRVM Monasterium. [Conuersus noster exiuit de claustro cum Abbate suo. Casas. lib. 1. hist. cap. 1.] Et clarius idem Auctor de quodam feminarum Mouasterio lib. 4. cap 91. agens, ait: [Prius tamen, vt audiui, feminam se simulans. pro femina in claustro quodam Sanctimonialium susceptus] Hinc Claustralis. Monachus saepe appellatur. [Vir autem claustralis, vel optimam parem partem elegit sibi; quae non auferetur ab eo. Blessen. Ser. 10. ad Monach.]

CLAVSVRA FR. In Regulis S. Benedicti nonnumquam interdictum, poesiamue, et ecclesiasticam censuram, seu quamlibet aliam prohibitionem denotat. [Scurrilitates vero, vel verba otiosa, et risum mouentia, aeterna clausurae in omnibus locis damnamus. cap. 6.] Vide Pressura [reading uncertain: print faded] . Quatenus vero monasterium significet eius synonima, Vide in dict. Monasterium notata. Clausura Monialium. Vide Sacella. Semnium.

CLENODIVM Res magni valoris, et aestimationis, a nomine graeco *kle/os2, quod famam, seu valorem significat. [Inuidens Diabolus. tantae virtuti; in specie viri admodum pulchri, satisque decenter vestiti apparens virgini, coepit illam verbis amatoriis sollcitare, clenodia offerro, laudare conuigii fecunditatem, virginitatis vituperare sterilitatem. Coesar. lib. 3. cap. 6.] Et proprie donum praetiosum significat, vt ex sequentibus verbis colligitur: [Ex scripiis, et cistis Abbatis violenter effractis cum eorum instrumentis plurima bona, et clenodia rapuetunt. Annal. Egmond.] Alii a graeca dictione kleinw/dion Clinodium scribunt.

CLERICVS Ecclesiasticus Minister. a graeca dictione kle=ros2, quae sortem, et hereditatem significant Clericus enim ipsummet Deum in hereditatem acquirit, et in sortem ministerii ad instar Apostoli Matthaei vocatur. [Si enim cieros graeco, sors latine appellatur; propterea vocantur Clerici, vel quia de sorte sunt Domini, vel quia Dominus sors, id est, pars Clerieorum est. Hieron. epist. 2. et can. Clericus. 12. quaest. 1.] Verum quia non pauci eo fine clericatum exoptant, vt a laicali potestate se eximans, vel vt in criminalitatibus ab eis patratis, non recognoscantur a Iudice laico ideo cantum est in Synodo Amelian. 1. cap. 5.

de ordinationibus clericorum: [Id obseruandum esse decernimus, vt nullus saecularium ad clericatus officium praesumat accedere, nisi aut cum Regis inssione, aut cum Indicis voluntate.] Ac sanctissime Tridentina Synodus sess. 24. cap. 4. admittendos ad clericatum illos tantum decreuit: [De quibus probabilis coniectuta sit, eos non saecularis iudicii stau de; sed vt Deo fidelem cultum praestent, hoc vitae genus elegisse.] Ex quibus verbis Ledesma tom. 2. de Sacram. Ord. cap. 7. conclus. 3 peccare mortaliter infert eum, qui animo non suscipiendi sacros ordines; sed solum mino ribus initiari, vt ecclesiastico foro fruatur. Imitari D. Ambrosium deberent Epistopi, qui renuit quendam ordinare, licet sauore multorum commendaretur, non alia de causa, nisi quia eius actiones aliqualem indecentiam ostentabant, vt ipsemet S. Doctor. lib. 1. de off. c. 18. refert, ac alium idem prohibuit, ne coram ipso amplius veniret, quia in eius inocssu vanitatem assectabat. Quare locorum Ordinarii obseruare debent Sacrae Congregationis Episcop. et Regul. decretum, sub dic 20. Iul. 1592. emanatum; per quod prohibetur, ne praeiudicium laicis fiat, vr in qualibet Ecclesia Clerus necessarium vumerum ad illius seruitrum non excedat. Alia vitiossa intentio etiam per Europam in susceprione clericatus reperitur sunt enim qui Sicnem imitantes, quando hebraicam religionem ille amplecti voluit, non quidem deuotionis causa; sed ad Dinae pulchritudinem fruendam, passus est circumcidi: sic plerique Christiani clericatus tonsuram, ideo recipiunt; vt bona ecclesiastica consequantur, de quibus D. Hieronymus epist. 2. lamentatur, inquiens: [Vt susciperet eos Ecclesia diuites, quos mundus tenuit ante mendicos.] Hi, nimirum, inter turbam propter multiplicationem panis Christum sequentem a D. Gregorio connumerantur, atque sic exclamat: [Per horum personam Dominus illos intra Sanctam Ecclesiam detestatur, qui per sacros ordines ad Dominum propinquantes, non eisdem ordinibus virtutum merita; sed subsidia vitae praesentis exquirunt; nec cogitant, quid viuendo imitari debeant; sed quae compendia percipiendo satientur. Satiatos, quippe, de panibus Dominum sequi, est de Sancta Ecclesia temporalia alimenta sumpsisse. In Iob. cap. 30.] Clerici superpelliceum, qua ferma debent ferre. Vide Superpelliceum. FR. Neruosius equidem beneficiati Clerici vitiosas eliuitias exaggerat Seuerus Sulpitius Dialog 1. cap. 14. inquiens: [Si quis Clericus fuerit effectus, dilatat continuo fimbrias suas, gaudet salutationibus, inflatur occursionibus, ipse etiam vbique discurrit, et qui antea pedibus, aut asello ire consueuerat, spumante equo superbus inuehitur; parua prius, aut vill cellula eoutentus habitare, erigit celasa laquearia, construit multae conclauia, sculpit ostia, pingit armaria, vestem respuit grossiorem, indumentum molle desiderat; atque haec caris viduis, et familiaribus mandat triuta virginibus; illa vt burrum rigantem, haec vt fluentem texat lacernam.]:||: De Clerico negotiatore deinde sic Augustuius, [Negotiatio ita Damnabilis est Clerico, sicut vsuua laico.] Atque Apostolus monet, quod: [Nemo miitans Deo, implicaet se negotiis saeeulatibus 2. ad Timot. cap. 2.] FR. Glossa tamen in c. peruenit. 21. quaest. 3. tria gencra saeculatium negotiorum Clericis prohibita recenset, nempe, emptio rei a Clerico facta, vt carius eam vendat II. saecularium causas exercere, nisi certis personis exceptis. III. non licere Clericum procuratorem, seu administratorem esse saecularium rerum. Licere tamen, ait, Cleticum necessitate coactum conducere a laicis possessiones, cum et Monachis licitum sit. c. dilecti. extrau de decimis. Clericum, et praecipue Sacerdotem non solum petcutere ex can. Trident. Si quis suadente diabolo, est prohibitum; sed etiam verbis offendere. Vide Desendo. Clericus dicitur Sacrosanctis catholicae religionis imbutus mysteriis, can. nemo. de poenit. dist. 1. Notandum, quod Clericus coniugatus, nedum debere; sed nec ei licere tonfuram deferre cap. 7. de Clericis coniugatis:||: Clericus dicitur litteratus. Vide Literatus. Non decet vti cap. Odoardus, vt in dict. Chrenecruda. Debet incumbere ad studia, hinc scientia antiquitus Clericatura vorabatur, et Clerici dicebantur Dostores. et e contra Clerici Gyrouag, Acephali, Errones, Hippocentauri, Vacantini, Transfugae, Vaginagt appellabantur, qui minime ad studia incumbebant. Absque dimissorialibus litteris pro attestatione morum; et scientiae aliquem Episcopum tales Clerici decipere quaerebant, vt mediante pecnnia, vel fauore eos ordinaret, recurreo antque ad Constantinopolitanum Patriarcham, vel ad Carthaginis Primatem, qui facultatem habebant Clericos absque dimissorialibus instituere: Balsamon in can. 16. Apostol. Antiquitus Clerici ferebant vestem violacei coloris, eodem modo, quo hodie Pontificis familia, et Praelati vtuntur, de qua re diximus iu dict. Birtus. Hinc Hieronymus in epist. 3. ad Nepotianum colorem nigrum, seu album in clericalibus vestibus damnat. Fuit color niger per Moanchos in clericos saeculaeres introductus, in illis, nempe, saecusis, in quibus Nigrorum ordo Cathedram S. Petri obtinebat; quare ex eodem ordine innumerabiles per orbeni ad episcopatus assumpti, atque nigrum habitum eorum religionis retinentes, hinc saeculares clerici eorum subditi, ad superiorum similitudinem eundem colorem nigrum introduxerunt in vestibus. Vide Nigrorum Ordo. FR. Glossa cap. 1 [correction of the printer; in the print 2]. Clement. de elect. Clericis, inquit: [Saecularibus habitus

certi coloris, vel formae non est praenxus.] Quod idem notat secundum Caridnalem. Alex cons. 7. in fin. lib. 1. et cons. 149. ad fin. lib. 6. De clericalibus ordinibus. Vide Ordines eccle. fiastici. Clericus primae tonsurae dicitur Confessor. Vide Confessor. Clerici antiquum officium. Vide Fossarins. Litteratus. Clericis medicam artem exercere prohibitum. Vide Physica. Praeiacens. Sportulantes. Tabellionatus. Taxatus. Clerici Ministrales. Vide Statio.

CLESONISTA Imputatus, et diffamutus [perhaps: diffamatus], vti reus a graeco verbo klh/zw, quod nominare sonat, quod vocabulum in constitutionibus Caroli Magni reperitur.

CLIBANVM FR. in constitutionibus Leonis Imp. loricam significat. Vide Hasberga. Hinc cataphracti milites in Codice Theodos. Clibanarii appellantur, quo vocabulo etiam vsi sunt Ammianus Marcellinus. et Nazarius in Panegyrico ad Constant.

CLIMATERIVS Graduatus, vel scalatus. a voce graeca klimakth/r, quae scalam, et gradus siguificat, vt dictum est in dict. Clamaterius. [Fecit coronas habentes vna climaterios argenteos sub ter pendentes septem, et triginta. Anast. Biblioth. in Leone III.] Inde Annus climatericus dicitur, ex eo quia graduatim certum annotum numerum denotat, id est, seprenarium, in quo (ut aliqui asserunt) hominis complexio variatur, ideoque in iis periodis vitae periculum a Medicis orguitur. Io: Monachus Climacus dictus fuit, quia tractatum graduum vitae monasticae, ac perfectae scripserat. Item Coeli Climata, id est, graduationes.

CLINICVS et Clenicus. Infirmus diu in lecto iacens a graeco vocabulo klinikos2, quod iacentem significat a kli/nh, id est, lectum. [Quem nudum, et clinicum non Fabiolae vestimenta texerunt? Hieron. in Epitaph. Fabiolae ad Oceanum. Veniens autem ad eum quidam Felix nomine, euius vxor clenica iacebat annis quatuor. In pass. S. Calixti Papae.] De quo vocabulo saepe in canonibus, vbi de baptismo dando fimilibus infitmis loquitur, qui Lectularii etiam dicuntur; quamuis Lectularii aliquando intelligantur Medici, eo quia circa lectum infirmorum versentur. Vide Clydomenus.

CLIOTHETRVM ex sensu verborum textus colligitur aliquod clinatorium, in quod innititur, significare. quamuis mendose Cliothetrum legatur; nam ex dictione kloiqh/rion originatur, quae truncum, seu valuatum iugum, et stipitem significat. [Inter haec Ioannes praeteriti maceratione ieiunii, et vigiliarum continuatione fessus vt cliothetro sedebat violentia somni. In Translat. S. Sebast. Mart 20. Ian c. 6. S. 76.] FR. Cliothetrum, quasi klinth/rion ne clinatorium sellula, in qua recliui ceruice recumbi potest; seu klinosqe/rion locus habitationis aestiuae commodus, seu (quod fortasse melius) quasi klinoqe/ntron, quod idem denotat: qe/retron enim pro qe/ntron scribi ex Galeno Henricus Stephanus in ea voce comprobat.

CLITA militaris machina ad explodenda longinque saxa. [Ita praeparauerunt clitas, ad debellandum castrum. In vita Caroli Magni.

CLITO graecum vocab. klute/s2, inclitum significat, peculiaris primogeniti Imperatoris, aut Regis titulus, reperitur etiam diminutiuum Clitunculus.

CLOACARIVM FR. Contributio pro cloacis purgandis. l. si pendentes. §. Si quis. ff. de vsufruct.

CLOACINA FR. Sic a Tertulliano appellatur cloacarum Dea. sed ab aliis Cluacina dicitur.

CLOCCA Campana, a gallica voce Cloche.] En si vobis laboriosum non sit, vt cloccam vnam transmittatis. Bonifac, epist. 9.] Item Cloccam Equites Melitenses togam illam vocant, qua induuntur, quando in concilio praesident: vel ex Crocea corrupte sic dicta. Vide Crocea.

CLVNIACENSIVM ORDO. Vide Concambio, Granatarius. Haracium. Iustitia. Kyrie eleison. Paraclytense.

CLVOR passiuum verbum cum significatione actiua, loco verbi Cluo, a verbo graeco klu/a, quod audio significat. [Magni Serui Dei per illam, qua pie videris bonitatem clui. In vita Sancti Genulphi Episcopi cap. 3. §. 18.] Vbi vere Cluere potius dici debuisset.

CLVSTELIVM Corollarium, seu conclusio. [Et [reading uncertain: print blotted] breuiter senterutiae clustella cuncta concluduntur. Frustra de fide catholica inaniter gloriatur, qui dogma, et regulam S. Petri non testatur. S. Bonifacius epist. 74.]

CLVSVRA a clausura corrupte; territorium, seu campum aggeribus circumseptum denotat. ine pro limitibus, et consinibus accipitur, de quibus Cassiodorus in epist. Gothis, et Romanis nomine Theodorici Regis lib. 2. variar. lect. sic scribit: [Eos, qui portubus, et clusuris praesunt.] qui confines ab aliis Scriptoribus Clisura dicuntur.

CLYDOMENVS graecum nomen kludonizo/menos2 fluctuantem significat. [Siue viduae, siue clydomeni, qui se exhibere non possunt, siueii, qui in carceribus sunt, siue exclusi a sedibus suis, vtique habere debent, qui eis ministrent. S. Cypr. epist. 3.] Paralyticos intellexerat, qui fluctuatione neruorum continuo tremore laborant, sed crudite Pamelius, et Latinius Clinomeni legunt a graeco nomine klino/menei, quod nedum paralyticos; sed quemlibet morbo debilitatum, et in lecto iacentem significat, vt in dict. Clinicut dictum fuit.

CNISSA graece kne/ssa, odorem assatae carnis significat, quo vocabulo vtitur Arnobius lib. 8.

COAETANEO uerbum, coaetaneum alicui esse, denotat. [Caro, et anima simul fiunt sine calculo

temporis; vt quae simul in vtero figurantur, quod docuimus in commentario animae, contemporant fetu, et coaetaneant natu. Tertull. de resut. carn. cap. 45.] Sic aliud verbum Contemporo, contemporaneum esse denotat apud eundem.

COAMENS in eadem amentia socius, quo vocabulo vsus est Lucifer Caralitanus Episc. contra Constantium Imperat. Arianum scribens, vbi appellans Antiochum Regem eius Collegam in dementia, crudelitate, et persecutione, inquit: [Coamentem tuum vincendum Antioehum.] In Aliquibus tamen Codicibus perperam Conamentum legitur. Hic autem Auctor hisce nominibus saepe vtitur, Conscelectus, Coapostata, Conscotinus, Conbestia, et similibus.

COCCIO seu Cogcio a gallico vocabulo Coquin. Homo vilis, et segnis. Alii tamen deriuant hoc nomen a graeco verbo kwku/w, quod lugere significat, inde Cocciones lugentes, miserabiles, ac mendicos intelligunt. Renanus vero Cotiones legit. [Item vt isti mangones, et cogciones, qui sine omni lege vagabundi vadunt post istam terram non sinantur vagari, et deceptiones hominibus agere. Caroli Magni constitut. lib. 1. cap. 79.

COCHLEAR Vide Apalareus. Aureum cochleare. Vide in dict. Forceps. Sumptorium.

COCVLA quamuis haec vox communiter pro coquinario vase vsurpetur. hoc tamen in neutro genere declinatur, nempe, Coculum, vt bene Paulus Diaconus explicat, inquiens: [Cocula vasa aenea, et coctionibus apta.] Sed cocula in foeninino genere cucullum, vulgo capucium monachale, significat. [De nostro quoque vili vestitu, parua haec direximus tuo cultui, quamquam indigna; tamen petimus accommodanda, hoc est, tunicam laneam, sicut mos est apud nos habendi, caligas peripsemata, orarium, et coculam, et gunnam bteuem nostro more consutam ad indicium plenissime dilectionis nostrae. S. Bonif. epist. 74.] Igitur ex contextu Cocula hic non significat vas, dum inter religiosas vestes annumeratur. Item in vita S. Cadoci pag. 49. amphimallam, seu amphibolam cappam, scilicet, villosam significat, in Hibernia tunc vsitata, et in Ecclesia Landunensi ostenditur ea, qua idem Sanctus vtebatur.

COCYTVS FR. [Dulcis fuit glareis cocyti. Iob cap. 21. num. 33.] Vbi D. Th. sic explicat: [Proponit fabulam, quae vulgo ferebatur, quia, scilicet, in inferno inter alios esset quidam fluuius nomine Cocytus, qui interpretatur luctus, quo animae malorum perducuntur, et sicut alii fluuii trahunt glareas, ita ille fluuius quodammodo inuoluebat animas impiorum. Dicitur ergo impiis dulcis fuisse giareis cocyti, quia eius conuersatio acceptabilis fuit malis, et ideo inter malos, qui sunt in luctu locum habebit.

CODEX FR. quamuis antonomastice Iustiniani liber communiter intelligatur; tamen significat etiam quemlibet librum. Gloss. in cap. vnico de excessibus Praelator. in Clement. §. Codices.

COELESTIS FR. Panuinus in suo tractatu M. S. de Lateran. Eccles. ait, quod Lateranensis Ecclcsia Aula coelestis appellabatur; sed hoc nomine Coelestis, Ecclesiae omnes appellabantur. [Ne praedia vsibus coelestium secretorum dedicatae. can. placet rationabilis. 16. quaest. 1.] Item Anastasius Biblioth. in Benedicto III. inquit, quod quando ad papatum electus fuerat, tunc plebs romana ad eius Ecclesiam titularem, nempe, S. Calixti (ut refert Baron. an. 855. num. 36.) iuerat: sic habet Anastasius: [Ilico vero alacri vniuersa studio, plebs, et populi coetus Coelesti Titulo properantes etc.] Et post pauca: [Ex eodem Titulo abstrahentes, cum hymnis, et canticis spiritualibus ampla exsultatione, et ineffabili gaudio in Patriarchium Lateranense producentes etc.] Ac nomine Aulae Dei penes Sacros Scriptores quaelibet Catholicorum Ecclesia intelligitur, et signanter de Basilica Vaticana D. Paulinus. Vide in dict. Agape. Item Coelestis erat Carthaginensium Idolum. [Vaticinationibus, quae de templo Coelestis emergerunt. Capitolinus in Pertinace.] Sic etiam apud Vlpianum, et Tertullianum, a quibus Idolum Coelestus appellatur. Quod templum postea a Christianis vero Deo consecratum, remansit etiam cum vocabulo Coelestis, quare nonnulla Africana Concilia leguntur celebrata in Templo Coelestis. [Sicut ibi chartagineo dignam theatro aedem Memoriae, et viam, quam Coelestis vocabant, funditus delcuit. Victor Vticen. de persecut. vandal.] iuxta opinionem Latini Latinii, in eius Sac Biblioth. corrigendus est D. Augustini textus in exposit. psal. 98. in quo Commenti loco habetur: [Vbi nunc est regnum Coeleste?`Lapis ille fregit omni regna terrarum.] restituendum erit Regnum Coelectis.

COELICOLAE Haeretici, transeuntes a fide christiana ad iudaismum; sed quia nomen Hebraei erat abominabile, Coelicola se denominabant, nolentes tamen sub Rabbinorum oboedientiam viuere: ideo quosdam Prafectos habebant, quos Maiores appellabant. Sic de Turcis narratur, quod propter abominabile Hebraeorum nomen, numquam Iudaeum sinunt fieri

COEMETERIVM locus ad sepeliendos Christianos destinatus, ex graeca voce *koimhth/rion, et significat dormitorium. Christianorum enim fides resurrectionem mortuorum docens, hinc mortem quasi somnum, et dormitionem existimat. Valaf. de rebus Eccles. cap. 6. FR. Sic etiam in Sac. Scriptura dormire pro sepeliri dicitur: [Ecce dormies cum patribus tuis. Deuter. cap. 31. Omnes Reges gentium dormierunt in gloria. Isai. cap. 14.] et 2. Machab. cap. 12. num. 45. mors ipsa dormitio dicitur. *koimhth/rion a verbo koima/w, id est, dormio deriuatur. Si in Momi lance ponerentur ambae opiniones, circa huius dictionis etymon: certe vtraque in risibilitate aeque libraret; Glossae, scilicet, vna in cap. Sacris est canonibus. De sepulturis, vbi sic inquit: [Coemeterium dicitur a cimen graece, quod est aurum latine; et teron, quod est terra, inde coemeterium, quasi aurea terra, quia est ceteris praetiosior.] Altera vero opinio est Gulielmi Durandi. lib. 1. cap. 5. Rational [Coemete rium dicitur a cimen, quod est dulce, et sterion, quod est statio; ibi enim dulciter defunctorum ossa quiescunt; vel quia sunt cimices, id est, vermes vltra modum fetentes.] Certe si Durandus epitaphium cuiusdam hominis sordidi legisset, vtique bene didicisset differentiam inter cimices, et mortuorum vermes; scriptum enim ille in suo sepulcro sic reliquerat:

Pediculi, cimices, pulices, mala turba valete,
Sat vobis, nimiumque datum est, iam nutrio vermes.

Quod si de sola mortis memoria sapiens dixerat. [O mors quam amara est memoria tua. Eccles. 41. 1.] Quam amarissima ergo erit eius accessio? Durando ergo eiusdem Sapientis verbis respondere liceret, qui Amarum pro Dulce sumit prouerb. 27. 7. Glossatori autem ex eius verbis respondendum, quod aurum Crisis graece appellari dixerat, et non Cimen, vt visum est in dict. Apocrisarius; sed ad seria redeundo: de hoc vocabulo Coemeterium fit saepe mentio penes Sanctos Patres Athanas. in Apolog. Tertull. de anima cap. 51. Cypriancpist. 82. Et prior omnium S. Clemens lib. 6. Constit. Apost. cap 30. De quibus copiose etiam egit in sua Roma Subterranea Antonius Bosius Melitensis, et non Romanus, vt ad illud postumum opus appositum fuit, vide Franciscum Abelam in sua Melita Illustrata tit. de Claris Viris illius Insulae; quem Bosium commentatus est Paulus Aringius Congregationis Oratorii de Vrbe Presbyter. Coemeterium dicitur etiam atrium Ecclesiae, vbi antiquitus fideles sepeliebantur. [Vt de sepulcris, et hominibus sepeliendis nihil muncris exigant, nisi forte, qui sepelitur, viuens iusserit Ecclesiae, in cuius atrio sepelitur etc.] Et mox: [Prohibendum est etiam secundum maiorum instituta, vt in Ecclesia nullatenus sepeliantur; sed in atiro, aut in porticu, aut in exhedris Ecclesiae. Intra Ecclesias vero, aut prope Altare, vbi Corpus, et sanguis Domini conficitur, nullatenus sepeliantur. can. praecipiendum est. 13. quaest. 2.]:||: Dicitur etiam Catacumba; cuius etymon dertuari censet Baronius in Notis ad Martyrol. a kata graece, et tumba latine; ideo vocabulum graeco-latinum existimat; kata enim prope significat, id est, prope tumbam, esseque ait corrupte Catacumbam, pro Catacumba. Verum Latinius contrarium defendit esse, scilicet, vocabulum integraliter graecum; nam kataku/mbh locum profundum, et concauum significat. Nec vox tumba latina est: a nullo enim classico Auctore reperitur vsitata. Item Coemeterium dicitur Polyandrium, diest, multorum hominum, seu humanorum, scilicet, corporum depositum. [Confluebat ad eius polyandrium diuersus populi concursus. In vita S. Probati Presbyt.] FR. Coemeteria describuntur a D. Hieronymo to. 4. super Ezech. cap. 4. et a Prudentio in hym. S. Hippolyti Mart. Pro coemeteriis, reparandis tenentur Episcopi quartam applicare. cap. sancimus. 12. quaest. 3. synonima. Vide Area. Arenaria. Biscomatos. Catacumba. Concilium Marryrum. Hypogeum. Mausoleum. Paradisus. Tumbula.

COENA PVRA sic appellatur feria sexta maioris hebdomadae ab Augustino, et Irenaeo, modus loquendi etiam a Gentilibus vsitatus. a Plutarcho, scilicet, de esu carnis, et Apuleius. [Ad puram, et sine animalibus cenam,] dixit. Vide Baronium An. 34. num. 154. et seqq. Vide et hic Ieiunium. Cena aestiua Vide Thomnus.

COENATICVM recognitio abbatiali mensae debita. [Cum toto quadragesunali censum piscium, quem more prouinciae cenaticum vocant, per vim fratribus abstulisset Vita S. Maur. Abb. cap. 13.]

COENISCIA graece koini/skia; sed potius videtur ex latino haec vox vsurpata; nam rem cenabilem significat. [Quomodo autem, quae in memoriis sanctorum, et mortuorum offerentur, et ceniscia appellantur, omni genere fructuum ornata ad altare offerantur; disces ex oratione Magni Athanasii de iis, qui dormierunt. Balsamon. in can. 4. Apostol.]

COENOBIVM Monachorum habitatio, a graeca dictione *koino/bion. Differt tamen Monasterium a Coenobio, vt Isidor. lib. 1. de diuin off. cap. 15. docet, quod: [Monasterium possit etiam vnius

Monachi habitatio nuncupari: Coenobium anteni nonnisi plurimorum.] Maronitae etiam Kanubin monasterium vocant in Monte Libano, vbi eorum Patriarcha residet in quadam valle situatum: ibique fui de anno 1624. pro negotiis S. Sedis Apostolicae, vt dixi in dict. Agape. Odericus Raynaldus An. 1514. refert Epistolam Patriarchae Maronitarum ex Diariis M. S. Parisii de Grass. olim caeremon. Magistri, quae epistola ex atabico male interpretata fuit, nempe, Camubin, pro Canubin, ac Aethiopes marotutas esse perperam asserit. Item Acuri pro Churi. (quod nos Archipresbyterum dicimus) Item Klil, quod tam coronam clericalem, quam libanotem, seu rosmarinum plantae speciem significat; at in illa epistola tantum de prima significarione sermo est, nempe, de clericali corona: Odoricus tamen plantam rosmarini interpretatus est, additque, quod in memoriam spineae coronae in capite Saluatoris, Clerici Maronitae hanc plantam ad modum coronae in cpaite gerunt, quae meditatio vne vllo fundamento asseritur, et esset quidem apud eosdem ridiculum, si talia audirent; quia talis vsus ramorum coronarum ab eorum Clero numquam excogitatus fuit. Igitur patriarchalis haec epistola in latinum translata in Bibliotheca Cathedralis Viterbii inter scripturas Latini Latinii originaliter reperitur, nec tales nugas refert, cuius transumptum ad P. Philippum Labbe transmisi, vt pro rei veritate in recentibus Conciliorum tomis ab eo auctis illam insereret.

COENOMYIA uox graeca koinomui=a, muscarum adunatio. [Venit coenomyia, et ciniphes in omnibus finibus eorum. psalm. 104.] alii kunomui=a, id est, Cynomyia legunt, quod muscam caninam denotat. Hebraica tamen versio priori significatui magis accedit, ac eiusdem sensus fuit S. Hieronymus. Quare in sua versione Aquila pammui=a, hoc est, omnis musca tra durit.

COEPISCOPVS Vide Collega. Comprouincialis. FR. qui dicitur etiam Comminister. can. quod autem 4. quaest. 1.

COESSE simul esse, et cohabitare significat. [Qui cum in honore esset, non intellexit, vt subesset plasmatori suo, sed coesse vellens, corruit, comparatus iumentis insipientibus, et similis factus est illis. Petr. Blesen. serm 47.

COETVS FR. in canonibus significat idem, ac collegium, seu gremium. [Quod constitutio foel. record. Gregor. Papae X. praedccessoris nostri circa electionem praefatam, edita in Concil Lugdunensi per coetum Cardinalium Rom. Ecclesiae (ipsa vacante) modificari etc. cap. Ne Romani. in Clement. de elect. et elect. potest.] Vbi Glossa inquit idem esse Coetum, Collegium, ac Gremium.

COFIA cuphia, calantica, reticulum, seu capitium. [Camifias, manicas, cophias, fibulas. In vita S. Rodegundis.] Antiquitus hac bireti specie tonsuram clericalem tegebant. [Voluit ligamenta suae cofiae soluere, vt palam monstraret tonsuram se habere clericalem. Matt. Paris. in hist. an. 1259.] tam Greci kouri/an, quam Latini cuphiam appellant. Vide Biretum. Cuphia. Camlaucium.

COGNITOR in Sacris Conciliis ita appellabatur quidam Iudex, ad cuius directionem, omne id praescribebatur, quod ad pacem, et concordiam inter coadunatos spectabat; sed in ecclesiasticis negotiis erat exclusus; huiusmodi enim deliberationes tantum ad Episcoporum iudicium pertinebant. Baron. an. 411. nu. 18. FR. [Infamis persona, nec procurator esse potest, nec cognitor. 3. quaest. 7. can. 1.

COHIBEO FR. In Conciliis, et apud Sanctos Patres nonnumquam tolerare, et dissimulare significat. [Non debere quemquam ad iniuriam Doctorum vindicare doctrinam, quin timeo, ne cohibere sit hoc tacere. Concil. Suession. cap. 28.] Sic in lib. 6. Capitular. saepe Cohibentia pro tolerantia vitiosa Ecclesiasticorum Praesulum legitur.

COHORTALINVS FR. qui cohortium onera portat. [Item militare quoque prohibentur (id est Manichai) praeterquam si ex genere Cohortalinorum sunt; hi enim manent, onera quidem sustinentes, non quidem offendentes etc. Cod. de haeret. l. si Manichaei vndique.]

COINFANTIATVS qui puerascit, et ad pueriles mores reducitur. [Coinfantiatum est homini Verbum Dei. Irenaeus lib. 4. c. 75.]

COINVS FR. Cusio. [Fabricari faciunt florenos auri secundum formam et signum. et coinum Florentiae, In extrau. comm. de dilationibus.]

COITISES ornatus, comptus. [Vestito serico; vt vulgariter loquamur coitises, in nupriis ex parte Regis apparuerunt. Matth. Paris. anno 1252.]

COLATORIVM Vas in fundo perforatum, in quo purgabatur vinum ad Missae sacrificium destinatum. [Calore igitur charitatis liquefacta, et colatorio discretionis eliquata, nihilominus, et infusorio exquisitae veritatis infusa Domini gratis asperitates faucium in confessione mitigat. Petr. Cellens. lib. 3. ep. 2. Idemque vas Colum dicebatur, vt ex Ord. Rom. colligitur; vbi ait: [Archidiaconus amulam Pontificis cum vino de Subdiacono, et refundit super colum in calice.] Itaque Subdiaconus tempore sacrificii colum vas per eius ansam auriculari sinistrae manus digitito (ut idem Ord.. Rom. disponit) sustinebat. Vide Colum. Oblatio.

COLATVM purgatum vinum. [Sed et quia colatum, et Erythraeum non libenter bibo, praesumens, guidium requiro. S. Greg. lib. 6. c. 201. in Registr.] vbi per errorem librarii Collatum,

Iurithaeum, cognidium scripserunt: vina enim diuersarum regionum sunt, quo nomine adiectiuo vsus est. martialis lib. 13. inquiens:

a Gnidio promontorio hodie Capocrio appellato. Et Erythraeum ab Erythra Ioniae Ciuitate, sub Archiepiscopatu Ephesino, quae ad praesens Colire, seu Stolar dicitur, FR. Versus Martialis lib. 13. Epigr. 66. de Venre loquitur, quae Dea gnidia appellata fuit nam in Cnido, seu Gnido erat illi templum dicatum, vbi mirabilis eius statua, a Praxitele statuario insigni formata, visebatur. Plin. lib. 36. cap. 5. Melius ergo praetiosum gnidium vinum exeodem Plinio pro batur, qui tamen non fuisse simplex; sed compositum ait lib. 14. c. 7. quodque vna cum ceteris transmarinis vinis circa annu V. C. 600. Romanis innotuisse ostendit, de quo sic ait: [Post haec auctoritas hyppodamantio, mystico, cantheritae, protropo gnidio etc.] De erythrei autern praetiosi vini mentione nullibi inuenio: at cum multae Vrbes, et loca Erythra appellata fuerint, nempe, Erythra Asiae Ciuitas, non longe a Chio, ex qua fuit Subilla. Seru. in 6. Aeneidos Erythra Ioniae oppidum maritimum. Ptolem. et Steph. Erythra regio, ex qua Hercules armenta boum abduxerat in Italiam. Propertius lib. 4. eleg. 10. alia Libyae, alia Loeridis, alia Boeotiae, alia Cypri. stephanus de Vrbibus. Item Erythreum mare satis notum, ac tandem Erythreum promontorium Cretae Insulae: quate statui minime posset praecise, ex quo scilicet, loco vinum a D. Gregorio exoptatum aduehi solitum fuisset.

COLENTES appellabantur, qui ab idolatria ad iudaismum transibant. [Et quidem ex his, qui crediderunt adiuncti sunt Paulo, et de colentibus gentilibus multitudo magna. Beda in cap. 18. Actor. Secuti sunt multi Iudaeorum, et colcntium aduenarum Paulum, et Barnabam. Ibidem cap. 13.]

COLIDEVS Religiosi in Hibernia ita appellati fuere, id est, Dei cultores. Armacanus in Hiberniae Annal. fol. 12. qui affert Nicolai V. rescriptum ad Ioannem Meyum, in quo habentur haec verba: [Prior Colideorum.] Inde Colideatus dictus est cultus Deo debitus. Vide Dulia.

COLIMBVS FR. locus vbi mundantur vestimenta. Gloss Isid. Melitenses Lemb: appellant vas in quo lauantur linteamina.

COLIMPHA nauis genus, at iuxta graecam originem Coilymba scribi deberet, a graeco verbo kolumba/w, quod ire sub aquis significat. [Aiunt enim in ipsas colimphas ipsum Alexandrum introisse, et profundum conscendisse vsque ad imum, vt scitet Oceani profundum, et sifferentiam maris, et abyssi; nobis vero incredibile videtur. D. Hieronym.] Non erat fortasse nauis; sed potius ex corio vestis, sicut nostris temporibus fieri solet, ad descendendum in aquatum profunditatem.

COLLECTA Oratio Missae. ita [orig: itâ] appellata, ex eo, quia a Celebrante dicitur super populum in hc clesia collectum, vel quia collecte pro omnibus astantibus orat, vel, vt Valaf. vult. [Collectas nuncupari dicimns, quia necessarias orationum petitiones compendiosa brenitate colligimus, siue concludimus. cap. 22.] Idem referunt Microlog. de Eccles. obseru. cap. 3. inquiens: [Sacerdos, qui legatione fungitur pro populo ad Dominum, omnium peritiones in orationibus colligit, atque concludit.] Et Blesen. [Stat Sacerdos innouatus mente, et habitu ad Altare, orationem dirigit ad Patrem, quae collecta dicitur, quia tamquam aduocatus omnium orationes colligit, et defert ad Dominum serm. 43.] In Regula S. Benedicti haec oratio Benedictio dicitur. Idem affirmat D. Augustinus inquiens: [Talem benedictionem, et corde credente, et ore confitente respondet. Amen. De dono Perseu. cap. 23.] Vide Rogus Dei. In Missa dicitur collecta brachiis extensis; in officio autem, et in aliis functionibus dicitur manibus iunctis, quia in Missa Sacerdos Christi personam in Cruce brachiis ertensis orantem repraesentat: at in aliis functionibus cum se, vt priuata persona, gerat: orans tamquam peccator, et reus in signum humiliationis debet tunctis, ac ligatis manibus collectam recitare. Aliam piam moralitatem in hoc meditatus est Tertullianus inquiens [Illuc (hoc est, in Coelum) suspicientes Christiani manibus expansis, quia innocuis; capite nudato, quia non erubescimus. In Apologet.] Multae ex his orationibus fuerant a D. Ambrosio conpositae, et a Papa Gelasio auctae, ac denique a D. Gregorio coordinatae in eius Sacramentario. Oratio Deus, qui B. Petrum etc. composita fuit a Leone II. dum Neapolitani pro Ecclesia in mari contra Saracenos proeliabantur, et idem Pontifex, quando iam Leoninae Ciuitatis moenia perfecerat, dum seras portarum firmabat, composuerat alteram orationem, nempe: Deus, qui B. Petro collatis clau bus etc. Durand. lib. 7. cap. 15. Illa vero Dominicae secundae post Epiphan. vbi fit mentio: Et pacem tuam nostris concede temporibus a D. Gregorio formata fuit, quis in eo proprio die vniuersalem concordiam inter saeculares Principes stabilierat. Durand. lib. 6. cpa. 19. Innocentius vero III. composuit orationem A curctis. Cur autem omnes collectae Patri, vel Filio, et nulla Spirirui Sanctodirigatur, lib. 4. cap. 15. Duraudus reddit rationem, inquiens: [Veruntamen omnis oratio dirigitur ad Patrem, vel Filium; nulla ad Spiritum Sanctum, quia Spiritus Sanctus est conum, et a dono non petitur donum:] additque idem Auctor, quod in Lateranensi Ecclesia, non fuisset solitum collectas recitare; sed loco earum dicebatur dominicalis oratio. [In Late. ranensi Ecclesia numquam dicitur oratio; sed

in Missa, et in omnibus horis, loco orationis alta voce pronuntiatur oratio dominica, quae in nouo testamento prima oratio fuit; nam in primitiua Ecclesia sic fiebat.] FR. hoc puto Durandum asserere de temporibus, in quibus Benedictini illam Ecclesiam administrabant, de qua re mentionem facit D. Gregorius Diaolog. lib. 2. in princip. et lib. 4. epist. 34. In Monachali min ritu ante collectam recitari solet tota oratio dominicalis clara voce, vel ex eorum consuetudine Canonici regulares, et postmodum saeculares ibi succedentes eandem caeremoniam retinuisse credendum est; licet tamen Monachi hodie post orationem dominicalem dicant collectas, hoc postea introductum penes eos fuit; sed Durandi error etiam conuincitur ex can. 13. de consecrat. dist. 5. vbi ostenditur fuisse vniuetsalis Ecclesiae ritus, his verbis. [Id semper placuit obseruari, vt omnibus diebus post matutinas, et Vesperas oratio dominica a Sacerdote proferatur.]:||: In oratione Deus, qui salutis etc. quae dicitur post antiphonam Alma Redemptoris, omittitur conclusio, et terminatui his verbis: Meruimus auctorem vitae suscipere Iesum Christum Filium tuum. Amen. Hoc enim sit tempore post Natiuitatem, vt contempletur Verbum Incarnatum penes Matrem, et non cum Patre esse regnantem; sicut in triduo passionis eadem conclusio omittitur, vt consideretur Christum mortuum, et non renganten: quamuis submissa voce dicatur, quia realiter cum Patre viuit, et regnat, quae oratio non debet dici more solito, stando; sed genuflexe. Caremon. Episc. lib. 2. cap. 22. ad denotandam humilitatem Redemptotis. Oratio autem pro defunctis dicitur semper penultimo loco, vt in Rubrica disponitur, et Innocentius ait, quod: [Fiuis ad suum debet torqueri principium.] Hinc cum viuorum oratione incohetur, cum eadem terminandum erit. Sacerdotes Religionis Melitensium Equitum, ex antiquata consue tudine, semper vltimam collectam, precando pro Summo Pontifice, Magno Magistro, et eorum Religione terminant, non obstante quacumque sollemnitate, quae conclusio talis est. [Et famulum tuum N. quem Pastorem Ecclesiae tuae praeesse voluisti, vna cum Magistro nostro, et Religione nostra protege, et conserua etc.] In oratione secreta, quae dicitur in dedicatione Ecclesiae, notata fuit parenthesis ex S. Cong. Rit. ordinatione, ad denotan dum, quod verba contenta in eadem parenthesi omittenda sunt a Sacerdote, quando celebrat ertra Ecclesiam, cuius dedicatio sollemnizatur, quod in aliquibus correctis Missalibus notatione aduertitur. FR. Aliquando accidit, quod orationes secretae sint caedem in commemorationibus, tunc mutanda est secunda, vt accidit quando Dominica Septuagesimae occurrit ante Purificationem, tunc secunda oratio secrets erit, Tua Domine etc. Eadem praxis habenda est, quando festum XL. Mart. occurrit in feria V Cinerum; tunc enim sumitur oratio sequentis feriae VI. sic etiam, si in Dominica XXII. venerit festum S. Martini; tunc pro commemoratione recitanda erit oratio Dom. XXIII. Gauant. parte prima tit. 7. num. 8. Qui etiam docet Celebrantem in praesentia Praelati non debere loco orationis ad libitum dicere illam, quae habetur in Missali pro se ipso Sacerdore, ac pari modo obseruandum erit in Missa Conuentuali, in qua debet pro omnibus in communi orationem proferre.:||: Phrasis, quae in Ord. Rom. habetur, nempe, Dare orationem, inchoare orationem significat, sic viceuersa ibidem Data oratione, terminata oratione denotat. In Sacramentario S. Gregorii Missa, quae canebatur in die Purific. B. Mariae Virginis intitulabatur Ad Collectam, quia dicebatur ad populum pro processione collectum, vel quia in eo die collecta publicarum eleemosynatum fiebat, vt infra dicetur. In diebus ferialibus Quadragesimae ad postcommun. additur oratio vltra solitum super populum, quae Secunda benedictio appellatur ab Auctoribus; nam prius solitum crat in dicto Missae termino panem benedictum populo distribuere: haec tamen caeremonia relinquebatur ieiuniorum tempore, cuius loco addebatur praedicta oratio, Diacono intonante, Humilitate capita vestra Deo, quibus verbis fideles non exspectare praedictum benedictum panem monebantur, ne ieiunium frangerent. Dicitur Secunda benedictio, quia prima benedictio, vt dictum est, statim peracta communione dabatur. Vide Eulogia ex quibus nonnulli recentiores Theologi, tam faciles ad dilatandum ieiunantibus ientaculum, vt quasi ad integram cenationem reduxerint, aduertere sane deberent, quomodo prius Christiani, nedum in ieiunio se vnica commestione, ad solis occasum protracta, continebantur, vt adhuc in Oriente obseruatur; sed etiam ad gustandum praefatum frustillum benedictae buccellae scrupulum habebant. Vide leiunium. Quadragesima. Vesperae. Debet in orationum numero imparilitas obseruari, vt ordinant Rubricae; nam vnionem Ecclesia amplectitur, in dispari numero figuratam, qui numerus in aequales partes indiuisibilis est, et sic semper integet temanet, vt notauit Innocentius III. numerus tamen orationum septenarium excedere non debet, vt in eisdem Rubricis. Totum autem id declarat. Gem. lib. 1. cap. 116. his verbis: [Vna oratio regulariter dicitur, sicut et vna epistola, vel vnum Euangelium legitur: Si autem festiuitas in die dominica occurrerit; duas dicere licebit, quia et hoc romana auctoritas in die Natalis Domini ad secundam Missam facit: interdum tres ideo dicimus, quia Dominus ter ante paffionem orasse legimus; aliquando quinque dicimus, quinquepartitam passionem Domini in hoc officio

agimus: nonnumquam septem vsurpamus propter septem petitiones in dominica oranione, quas tantum Apostolos super hoc Sacramentum dixisse cognouimus. Qui hunc numerum supergressus fuerit: vt caecus orabit.] Per septem (inquit) Apostolorum orationes, id est; contentas in dominicali petitione, vt idem Auctor insinuat; nam, vt alibi diximus, praeter orationem dominicam, nullam aliam ex institutione Domini dicere consueuere Apostoli. Item Collecta Eleemosynam significat, quae in subsidium Ecclesiae, siue pauperum colligebatur. [De Collectis autem, quae fiunt in Sanctos, sicut ordinaui Ecclesiis Galatiae; ita et vos facite. 1. Corinth. cap. vlt.] Item, Colleciarum dies dicebatur festum Purificationis B. V. in eo enim die publice colligebantur Elcemosynae, hinc Missa ad Collectam titulus Missae illius diei in antiquis missalibus legitur, vt supra dictum est. Cetera. Vide Albergaria, Census, et quo ad orationis significatum. Vide Commemoratie. Confractorium. Missa Defunctorum.

COLLECTARIVS qui Principis, seu Communitatis tributa colligit. [Ibidem apud vos Irenaei cuiusdam collectarii filius aegritudine exstincius est. Aug. lib. 22. de Ciuit. Dei. cap. 3.] Item Collectarius, liber, in quo collectae, seu orationes Missae continebantur. Vide Analecta. Item Ecclesiae officiales Decanis subordinati, qui curam habebant colligere, et coadunare populum ad sacras functiones. Valaf. de reb. Eccles. cap. 31.

COLLEGA nedum socium in aliqua temporali cura; sed etiam Coepiscopum significat. sic inter sese appellabant Episcopi. [Tunc praecipue cum in Lugdunensis Ecclesiae dedicatae festis hebdomadalibus Collegarum Sacrosanctorum rogatu exorareris, vt perorares. Sidon. lib. 7. epist. 3.] Ac praecipue inter Episcopos comprouinciales hoc vocabulo vtuntur, qui sub vnico, eodemque Metropolita subditi sunt. [Quapropter in constituendo praefatae Ciuitatis Antistire prouincialium Collegarum deficimur numero, nisi Metropolitanorum reficiamur assensu. Sidon. ibidem epist. 5.] Vide Compronincialis. Suffraganeus.

COLLEGIATI FR. In Constantinopoli Vigiles erant, qui tempore nocturno ad exstinguendum incendium concurrebant, et Corporati etiam dicebantur, quia ex trigintaquinque Artificum corporibus, Collegiis, seu Vniuersitatibus electi erant, ac secundum constitutiones non excedebant numerum DIXXIII. in XIV. Ciuitatis Regiones diuisi, et vno ex his exstincto, ad Praefectum alium in eius locum substitnere pertinebat, hi autem a quacumque contributione erant exempti. Legimus etiain Romae similes vigiles a Caesare institutos fuisse.

COLLISTRIGIALIS POENA. FR. instrumentum, quo collum reorum stringebatur, quod Itali Berlinam vocant. [Eodem anno Rex fecit gener aliter acclamari, vt legalis assisa panis, sub poena collistrigiali obseruaretur. Marth. Parisan. 1203.] Opinio autem Vossii non videtur verisimilis, qui putat fuisse poenam strangulationis, de qua diximus in dict. Boia, nam nimis rigorosa lex esset, quod non soluentem panis vectigal (hoc enim significat) vsque adhuc dictio Assisa poenes Siculos, et Melitenses, vt suo loco dictum fuit, pcenam mortis sustinere debuisset.

COLLITIANI FR. Haeretici, ita appellati a quodam Collitio, seu, vt Isidorus Colubiani, a Colithio, qui asserebant Deum non facere mala, contra illud. [Ego Dominus creans mala Isai. cap. 42. num. 5. et 24. quaest. 3. can. quidam autem haeretici. Vide Guliei. Ocham. in Dial. lib. 4. par. 1. cap. 19. Floriani autem a Floriano quodam e contrario asserebant Deum creasse mala, contra id, quod scriptum est: [Fecit Deus omnia bona. Genes. 1.] et cit. 24. q. 3. cap. quidam autem haeretici. Item Coluthianos D. Aug. Metangos, et Metangismoitas appellat, qui etiam assorebant Christum in Patre tamquam vas exiguum in maiori fuisse contentum. in d. 24. quaest. 3. c. quidam autem.

COLLOCARE SOLEM: Phtasis legis salicae, quae citare in iudicium significat, cum termino praefixo vnius diei, durante vnica emispherica solis lustratione. [Nec solem secundum legem collocauerit. tit. 40.] vbi perperam aliqui Selum legunt; sed conuincuntur ex eadem l. falica tit. 52. ibi enim clarius habetur: [Vt per singulas admonitiones, vel solem collocatum terni solidi accrescant.] Placet tamen mellius illorum lectio, quae Calculare solem haber; nam melitis periodum diei [correction of the printer; in the print periodi diem] declarat.

COLLVDIVM et Collusio. FR. fraudolenta conuentio inter reum, et actorem facta. [Vt post mortem corum in beneficiis illis, super quibus est collusio facta, ius sibi valeant vindicare. can. Audiuimus, de collusione detegen in lib 5. Decretal.] Vbi Gloss. sic explicat. [Collusio est inter actorem, et reum latens, et fraudolenta contientio; Colludium enini non debet remanere impunitum. 2. quaest. 3. can. si quem poenituerit.] quae etiam Gratia appellatur. ibid. cap. 1. et ibi Gloss. [Quod si fecerint inter se gratiam, vel collusionem etc.] Vbi particula Vel stat loco Et, vt in dict. Vel dicetur. Item Collusio significat falsam accusationem. l. si quis seruum, de furtis. l. si pater. de raptu:||:

[Sine colludio euadit. Sidon. lib. 1. epist. 2. Is denique nondum clangente euangelica buccina, vt qui potest capere, capiat: immunes ta men ab omni spurcitia carnali, et securus ab illecebrarum colludio, pudicissimus exstitisse liquide declaratur. Aldhelmus. de laud. Virgin. cap. 10.] Haec vox Inludium a Tertulliano de Resur. Carn. et Eludium ab Isidoro dicitur. Vide Inludium. Praeuaricator.

COLLYRIDIANI Haeretici graece *kellueideanoi/, a dict. kelluei/dia Collyridia, id est, spiralis, seu spherica buccella; ita ergo appellati sunt hi Haeretici, quia mulieres eorum strophiolis tales buccellas ad sacrificandum B. Virgini ferebant. quam pro Dea habebant.

COLLVRA et Collyrida diminutiuum: edulium rotundum, et circulare, de quo supra. [Offerent panes etfc. et collyridas olei admixtione conspersas. Leuit. cap. 7. num. 12.] idem habctur cap. 8. num. 26. ibidem, et 2. Reg. cap. 6. n. 19. Adhuc in Sicilia, et in Melita Colluram similem buccellam vocant. Tertullianus vero pro muliebri corona vsurpat: [Mirum quod contra Domini praeceptum contenditur. Ad mensuram neminem sibi adicere posse, pronuntiatum est: vos plane adicitis ad pondus collyridas quasdam scutorum vmbillicos ceruicibus astruendo. de cultu femin. cap. 7.] Quod ornamentum ex capillis alienis contextum erat, et vt plurimum ex capite alicuius mortui de tonsis; inde sumpta occasione idem Doctor mulieres illudebat, subiungens: [Si non pudet enormitatis, pudeat inquinamenti, ne exuuias alieni capitis forsitan immundi, forsitan nocentis, et gehennae destinati, sancto, et christiano capiti suppares.] Hinc Astronomi more Latinorum, qui, y, graecum in, v, lene mutant, vt in principio litterae, V, dicemus; coluros vo cant binos illos circulos in sphera sese mutuo in angulos spherales recte ad polos mundi se cantes, et quatuor puncta, seu cardines coeli aqualiter diuidentes.

COLLYRIVM FR. oculare medicamentum, ita dictum, quod fluxum oculorum sistat. ex graeco kelu/w prohibeo, et r(e/w fluo. [Collyrio inunge oculos. Apoc. c. 3. n. 18.]

COLOBIVM tunica sine manicis, a graeca dict. kelo/bion, quae vestem mancam significat, hanc antiquitus ferebant Diaconi loco dalmaricae. Vide Dalmatica. [Colobium genus vestis dictum, quia longum est, et sine manicis: hoc antiquitus vtebantur; sed quia nuditas brachiorum, culpabatur; vsus colobiorum in dalmaticas est mutatus. Papias.] Hodie tamen in Romanis Basilicis Beneficiati ad Canonicorum differentiam rochetum sine manicis deferunt. FR. Antiqui Romani vestes absque manicis ferebant, quia viri pro dedecore putabant manicatas vestes ad mulierum similitudinem gestare, vt refert A. Gellius lib. 7. cap. 2. Vide Lebitonarium: Et idto tunica manicata a Monachis abhorrebatur, ferebantque colobium, in quo Syriae Monachi rubrum signum ponebant, ad ostendendum, vt ait Dorotheus Tyrius, se Christi milites esse: similes vero tunicae sine manicis communes omnibus Orientalibus sunt hodie, ac praecipue Maronitae adhuc vtuntur superiori veste rubro colore virgata. Hoc tu nicae genere induebantur Apostoli, conseruabatur enim in Basilica Apostolorum colobium D. Thomae Aposloli. Vide Torrigium de Crypt. Vatican. secundae impress. pag. 312. vers. 11. Octanius tamen Ferrarius de re vestiar. par. 1. cap. 7. §. Vaeterum ergo. contendit non fuisse prosus sine manicis colobium, auctoritate Tertulliani de pallio freutus, vbi ait tunicas; [Nec manibus arctas, nec brachiis parcas:] ideo autumat ille colobitum habuisse semmanicas, vsque ad cubitum pertingentes; sed re vera aequinocari videtur nam licet colobium tunica sit: tunica tamen est nomen genericum, et non omnis tunica colobium vocatur. Igitur colobium sine manicis omnino erat, vt Baronius probat, quem videbimus in dict Dalmatica, atque Isidor. ait. [Colobium dictum, quia longum est, et sine manicis: Antiqui enim hoc magis vtebantur.] Et alibi idem. [Leuitonarium est colobium sine manicis, quali monachi Aegyptii vtuntur,] et Cassianus praesertim loc. infra cit. cap. 11. distinguere videtur tunicam a colobio; dum inquit. [Nam neque caligis nos, neque colobiis, seu vnica tunica esse contentos hiemis permittit asperitas,] vbi particula seu est disiunctiua, et stat loco, et, vt in dict. Seu dicetur. Item Alcuinus de diuin. off. ait: [Dalmatica ob hoc dicitur, quod in Dalmatia sit reperta. Vsus autem dalmaticarum a B. Siluestro Papa institutus est; nam antea colobis vtebantur. Colobium vero est vestis sine manicis. Cum ergo nuditas brachiorum culparetur a B. Siluestro; dalmaticarum repertus est vsus.] Si igitur dalmatica est cum semimanicis; sequitur necessario, quod hoc indumentum cum semimanicis additum sit loco colobii. quod omnino manicis carebat; vnde dictio Sine manicis erit sane intelligenda absque vlla manicarum forma. Nihilominus ex Cassiano hic proxime adducendo videtur in colobiis Monachorum Aegyptiorum fuisse manicas, quae vix ad cubitorum ima perringebant.:||: Aliam significationem huius religiosi indumenti affort Cassianus lib. 1. de habitu Monach. Aegypti inquens cap. 5. [Colobiis quoque lineis induti, quae vix ad cubitorum ima pertingunt, nudas de reliquo circumferunt manus, vt amputatos eos actus, et opera mundi huius suggerat abscissio manicarum.] Solebant etiam Episcopi huius indumenti formam gestare ex restimonio S. Pii Papae lib. 3. ad Iustum, vbi ait: [Tu vero apud Senatoriam Vrbem Viennensem eius loco a fratribus constitutus, et colobio Episcoporum vestitus, vide, vt ministerium,

quod accepisti, in Domino impleas. I Antiquissima colobii pictura vbi reperiatur. Vide Chrysoclauus. Linostima.

COLONIA hoc vocabulum penes Ecclesiasticos Scriptores pro spatio terrae accipitur, cum casa, quantum colonus colere potest. [Aliquando enim non paucos ex ruriculis obuios habuit, qui derelictis coloniis suis, in aliam prouinciam transmigrabant. In vita S. Gerardi lib. 1. cap. 24.] Alii antlquiores Scriptores Colonicam vocant, ita in Synodo Valentiana. [Vnam colonicam, vestitam tribus mancipiis, dotis gratia eis conferant. cap. 9.

COLONARIVS FR. quod ad colones spectat. [Vel ad colonariam conditionem reuocare tentauerit. can. eos qui. dist. 87.

COLONITIVM FR. Canon, vel recognitio, quae directo domino ab vsufructuariis soluitur.

COLORVS coloratus. [Erat tamen decoris gratia venustus, discreta macie, satis admodum colorus. In vita S. Adelardi.

COLOSSENSES ad quos scripserat Apostolus, quales Populi fuerint. Vide Rhodianus.

COLPVS FR. percussio. [Si quis ingenuus ingenuum percusserit, et tamen sanguis non exierit vsque ad tres colpos. l. Salica tit. 19.

COLVM graeca vox kw=lon, quae membrum significat, et pro perfecto periodo D. Hieronymus vsurpauit, dicens. [Vt per cola scribantur, et commata.] Itam instrumeutum sacrum. Vide Colatorium.

COLVMNARVM nobilis Romae familiae Palatium. Vide Constantis Palatium. Columnenses duo Cardinales a Bonifacio VIII. ecclesiasticis dignitatibus priuati, et a Benedicto XI. reintegrati. Vide in dict. Cardinalis. §. Cardinalibus Columnensibus. Vbi ex Blondo retulimus, qui sic scripserat: [Eadem actione Ioannem, et Ia. cobum Cardinales, tamquam iniuste damnatos; ad dignitates patrimonii, et beneficiorum possessionem; ea restituit conditione, vt capello cardinalatus insigni aliquandiu abstinerent. decad. 2. lib. 9.] Sed est duplex nominis, scilicet, et facti inter Ecclesiasticos Scriptores controuersia. In facto, nempe, quia Blondus, vt diximus, refert hanc gratiam praefatis Cardinalibus a Benedicto Papa collatam fuisse, quod negant Auctor Vitae Clementis V. in calce Clementinae appositae, Ferdinandus Vghellus in opusc. imag. Columnensium Cardd. Romae per Corbellettum An. 1650. impr. Glossa in c. vnic. de Schismaticis in 6. et nouissime Odoricus Raynal. ex M. S. cumsdam Bernardi ad an. 1304. nu 13. et an. 1305. num. 14 qui omnes asserunt, non a Benedicto 3 sed a Clemente V. hanc gratiam illis fuisse concessam: quare non videtur repugnare, talem gratiam a Benedicto concessam Cum eonditione, vt capello Cardinalatus insigni aliquandia se abstinerent, et anno sequenti nimirum 1305. electo Clemente, illis suspensionem a galero relaxatam fuisse, quod idem Blondus paulo inferius in Clemente praefato Innuere videtur, sic inquiens: [Creauit vero Clemens Cardinales ex Gallis tam multos, vt facile tunc coniectura omnes assequi potuerint, Pontificem Romanum deinceps, nonnisi ex Gallis creari posse: Italiae autem, et Vrbi Romae visus est satisfecisse in duobus Iacobo, et Ioanni Columnensibus, quos ad capellum, et integram dignitatem restituit.] Per illa enim verba: Quos ad capellum, et integram dignitatem restituit; videtur annuere ad id, quod supra in Benedicto dixerat; eum, scilicet, haud integre ad cardinalatum restituisse, cui verba Benedicti fauent; nam in cap. vnic. de Schismat. Extrau. comm. §. ideoque. sic habetur: [Ideoque omnes praedictas depositiones a Cardinalatibus, priuationis a beneficiis, et Ecclesiis, inhabilitatis ad Papatum Romanum, et bonorum, et iurium, quae certis romanis ciuibus, et aliis concessa sunt (confiscationibus exceptis, in quibus nihil immutamus ad praesens) sententias, et poenas, et mulctas etc. reddimus.] vbi verba: In quibus nihil immutamus ad praesens, videntur spem futurae gratiae sapere. Dubium vero de nomine est, quia Blondus semper hos duos Cardinales Ioannem, et Iacobum nominat; sed errasse ex cap. vnic. de Schismar. in 6. et ex c. vnic. eiusd. tit. Extrau. comm. satis patet; vbi Iacobus, et Petrus nepos Cardinales de Columna appellantur: quatuor enim nomine Ioannis Cardinales Columnenses exstitisse Vghellus in opusc. cit. refert primum, nempe, de anno 1191. secundum, qui obierat anno 1245. tertlum, qui anno 1322. a Ioanne XXII. creatus est Cardinalis, quartum a Sixto IV. anno 1480. eadem dignitate insignitum.

COLVMBAR manicae ferreae, quibus vinciuntur reorum manus. [Durisque lacertorum columbaribus arceretur ab hominum morsibus. In vita S. Genulphi Episc.

COMACINVS FR. Faber murarius. [In legibus Longobar. l. si Magister. de homicidio liberi hominis.

COMBINATIM aduerbium parilitatem significans, quo Dauantria in suo caeremoniali M. S. vtitur, ad denotandum parilitatem, qua incedendum est in processionibus. [Deinde combinatim ceteri Cardinales etc.

COMERCIARIVS Vide Commerciarius. [Primo mane ingressus comerciarius quidam vir Christianus. In vita S. Anast. Persae. Vbi textus

COMES [1] FR. de etymologia huius vocabuli. Vide Catipanus. Significat hominem, qui in feudum aliquod territorium habuerit a Superemo Principe. Sigonius de Regno Italiae. lib. 7. l. Si quis factum. de feudis. et Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 47. Vide Grauio.

COMES [2] Canonicus Cathedralis Lugdunensis Ecclesiae. Vide Cantor. FR. sed hoc repugnat Canonibus, nam in can. Praesens. 20. quaest. 3. habetur. [Nomine Atto, quondam, videlicet, Comite; nunc autem Clerico,] et ibi Gloss. [Statim desinit quis esse Comes, quam cito fuerit factus Clericus. 27. quaest. 2. scripsi.] Episcopus Rauennae abusiue Comes intitulatur. can. quo ausu. 23. quaest. 8.

COMESTVRA Tinea, [Vbi tinea, et comestura exterminat. Chrysostom. homil. 15. in cap. 6. Matth.

COMICIA Comitatus, vbi Comes dominatur, et ius dicit. Sigonius de Regn. Italiae lib. 7. [Ludouicus Comes Lossensis etiam Comiciam tenebat. Caesarius lib. 9. mirac. cap. 48.

COMITATVS [2] FR. etiam Principis cohortem, et famulatum significat. [Fuit necessitas adire comitatum. Sulpit. cap. 6. Dialog. 2.] can. si vobis fratres. 23. quaest. 8. [correction of the printer; in the print fratres]. §. ne Episcopi ad comitatum accedant, et ibi Gloss.

COMMATRONA mulier libera, quae pro matrona cohonestari affectat, cum reuera talis non sit; dum maritum non habuerit. [Nam quanto diues aliqua est commatrona nomine inslata, tanto capacem oneribus suis domum requirit Tertull. lib. 2. ad vxor. cap. 6. Plautum imitatus est, qui Commaritum illum appellauit, qui reuera non erat; sed pro tali habebatur.

COMMEATVS dilatatio mortis a mortalibus exoptata. [Cum quidam de Collegiis, et Consacerdotibus nostris iam infirmitate defessus, et de appropinquante morte sollicitus, commeatum sibi precaretur. S. Cyprian. lib. de imortalitate num. 7.] Hoc tamen vocabulum in pro pria significatione denotat licentiam, et dilationem, quam miles pro aliquo temporis spatio discedendi ab exercitu postulabat: hinc S. Cyprianus de eo, qui subterfugium quaerebat, ne in mortis conflictu veniret, metaphorice, ac eleganter dixerat, qua phrasi saepe idem S. Doctor vtitur.

COMMEMBRATVS Incorporatus, id est, eiusdem corporis membrum effectus. [Commembrata in Domini corpore fidei compago. S. Paulin. epist. 3. ad Aprum.

COMMEMORATIO dicitur illa, quae de aliquibus Sanctis fit in officio diuino a Radulpho Memoria Sanctorum, et a Gemma, Suffragia Sanctorum dicitur. Quae commemorationes de Cruce, de B. Maria, de titularibus totius Ecclesiae Petro, et Paulo, ac pro Pace fere esse solent. De Cruce autem in festis omittitur, ad tollendam moestitiae causam. Dicitur deinde tempore Paschali ad denotandum eius triumphum. De S. Maria non dicitur, quando in choro recit atur eius Officium paruum Sac. Congreg. Rit. 10. Ianuarii 1604. Beneficiati tenentur de eorum Sanctis titularibus commemorationem facere sub obligatione restitutionis fructuum pro rata. Bonacin. disp. 1. quaest. 1. punct. 4. n. 18. Religiosi etiam tenentur commemorare in ossitio Sanctum illius Ecclesiae, in qua de familia affignati resident. Non dicuntur in Aduentu hae consuetae commemorationes; dum enim de summi Monarchae aduentu fit mentio, eius in sanctitate famuli cedere debent. Durand. lib. 6. cap. 2. ob eandem rationem tempore passionis moestitiae causa, et tempore paschali ob laetitiam relinquuntur; infra cuius octauam quamuis de Dominica fiat officium, relinquendae sunt commemorationes praedictae. Ruiz. in caeremon. rom. Vide Collecta. Octaua.

COMMEMORATORIVM Inuentarium, in quo posteris de suppellectilibus Ecclesiae commemoratur. [Quasi fidelibus senioribus commendauit, commemoratorio facto, quod cuidam ancillae dedisse dicitur. Optatus Milenit. lib. 1.] Vbi de Mansurio loquitur, qui antequam ad martyrium iret, hoc inuentarium confecerat: quod Breuis etiam in eodem textu appellatut. [Breuis auri, et argenti sedenti Caeciliano, sicut delegatum a Mansurio fuerat, traditur.] FR. Ibi etiam sio exponit Franc. Balduinus; [Vocari potius Commemoratorium, quod paulo post Breuem vocat. Verbum Iuris est; significatque libellum, syngraphum, chirographum; etiam vsus est Constantinus in epist. ad Caecilianum apud Eusebium lib. 4. de vita Constantini, scilicet, in quadam constitutione Imperatoris Valentis legimus, quae Optati tempore edita est, l. vlt. C. de Iure fisci, et l. prima, C. de apoch. publ. Item l. 13. in Cod. Theod. de Indulg. debitor.] Vide Breue.

COMMENDA FR. est depositum, custodia, et administratio beneficii. dicitur, a verbo commendare, quia bona ecclesiastica non perpetuo; sed ad tempus sunt alicui commendata. cap. si constiterit. de accusationibus. Et commendare idem est, ac deponere. Gloss. in cap. Ius naturale est commune. dist. 1. in cap. qui plures 21. quaest. 2. et in cap. nemo. de Electione in sexto. Dicitur etiam Commendaria eodem modo, quo Vicaria, et Rectoria. [Commendariae beneficia non sunt. Postillator extrauag. in cap exhibita.] Differt tamen Commenda a Vicaria, quia commenda Parochialis Ecclesiae non potest fieri, nisi Sacerdoti. Gloss. in cap. quae de

COMMERCIARIVS FR. Mercator, siue negotiator. [Primo mane ingressus commercarius quidam vir Christianus. In Vita S. Anastasii Persae. cap. 4. §. 27. sub die 22. Ianuarii apud Surium] ex graeco-barbaro, kemmerkia/eios2.

COMMINARE IGNEM. FR. Est incendium parare. l. volumus, de damno, et iniuria.

COMMINATVS substant. nomen minae. [Qui sterilis ficulneae comminatum a Domnio vineae deprecatus est. Paulin epist. 2. ad Amand.

COMMISSVS FR. Conuersus, seu laicus in monasterio ministrator. [Ac Monachos, eorumque conuerso, vel commissos. can. paternarum. 24. quaest. 3.] In regulis monialium Benedictinarum Commessa dieitur monialium famula. Vide Griseus.

COMMONITORIVM Scriptura instructionis, quae traditur Legato Apostolico pro Concilio, seu alio ecclesiastico negotio peragendo. [Rescriptis commonitoriis, nisi ad catholicam conuerteretur fidem, etiam extorrem a sacerdotali esse officio mandant. Anastas. in Greg. II.

COMMODATVM alicuius rei. FR. Est concessio ad aliquem specialem vsum gratuito facta, et non translatio, quia is, qui commodat dominium tenet, et possessionem. l. res commodata. ff. de commodato, et dicitur Commodatum, quasi vtenti commodo datum, et ideo dicitur gratuito. Gloss. in cap. cum gratia. de commodato.

COMMVNIA id est, communitas. [Non de minoranda iustitia ecclesiastica; sed tantum modo de non ducenda super eum communia. Iuo Carnot. epist. 180.] FR. [Eodem anno Philippus (Rex Galliae) imposuit subsidium etc. propter quod Praelati, et Barones, et Communiae Normandiae etc. Rothomagen. Chronica an. 1337. In Biblioth. M S. Labbe tom. 1.] In Melita dicitur Communia Clericorum, id est, Collegiata non insignis. Vide Communitas.

COMMVNICALIS vas, siue, calix, quo populo dominicus sanguis distribuebatur. [Communicales ex argento fecit per singulas regiones, quae praecederent per stationes per manus Acoluthorum. Anast.] FR. Non videtur esse calicem sanguinem Domini continentem; nam Acolythos habuisse facultatem distribuendi hoc Sacramentum numquam legimus: bene tamen Diaconos. Vide Calix administralis.

COMMVNICANTES oratio in canone posita, de qua dictum est in dict. Canon Misse, et Actio Missae: Quae preces in aliquibus festiuitatibus variantur; sicut, et Praefatio. Aliquando tamen distinguitur, et separatur Praefatio ab Oratione Communicantes, vt exempli gratia, si festum SS. Philippi, et Iacobi, seu Inuentionis Sanctae Crucis occurrerint infra Octauam Ascensionis; tunc Praefatio festi occurrentis, et Communicantes de octaua dicerentur; licet de octaua non fiat commemoratio. Congr. Rit. 24. August 1627.

COMMVNIO ita appellatur Antiphona posita in Missa, quae canebatur in choro, dum distribuebatur Eucharistia fidelibus, a D. Gregorio instituta. Gem. lib. 1. cap. 90. dicitur etiam Transitorium. Vide suo loco. Quare contra rubricam abusus inualuit communionem post Missam, vel ante eam facere nulla vrgente necessltate, quod his verbis in Rituali Rom cauetur: [Communio autem populi intra Missam statim post communionem Sacerdotis celebrantis fieri debet (nisi quandoque ex tationabili causa post Missam sit facienda) cum orationes, quae in Missa post communionem dicuntur, non solum ad Sacerdotem, sed etiam ad alios communicantes spectent.] Sic in Missa Sabbati Sancti haec Antiphona ideo non dicitur, quia communio populo non sit. Itaque abusus etiam censendus est illorum, qui communionem coucedunt in hac die: praeponendus enim est particularium deuotionibus ecclesiasticus ritus. Antiquitus Sacerdotes, et Diaconi vna cum Episcopo celebrantes, accipiebant ab eo Eucharistiam propriis manibus. [Presbyteri ergo, et Diaconi osculando Episcopum, corpus Chrifti ab eo manibus accipiant in sinistra parte Altaris communicaturi, Subdiaconi autem osculando manum Episcopi ore accipiant Corpus Christi ab eo. Postquam vero Diaconi sinistro cornu Altaris de Sanguine Christi communicent, venientes Subdiaconi ordinatim accipiant Sanguinem Christi ab Archidiacono. Ordo Rom.] Hic vero ritus quoad Sacerdotes, et Diaconos in Ecclesia graeca adhuc obseruatur. Quoad sinistram praeter ea, quae supra diximus in dict. Bulla. Notandum etiam est, quod quando Papa sollemniter celebrat, defertur Sacrosancta Hostia a Subdiacono ad leuam Pontificis stante. [Cum Subdiaconus peruenit ad Pontificem, stet ad eius sinistram ere, ctus. Caerem. lib. 2. cap. 14.] Contra quam caeremoniam latrant recentes Haeretici, asserendo esse actum superbiae in Pontifice, permittente sibi ad thronum deferri Christum; sed mysteria huius actionis contemplare nequeunt, cum Christi Vicarius Domini sui humilitatem potius imitari intendat, quando, nempe, in cenaculo panem, et vinum consecrauit, deinde in Caluario Sacrificium consumans, se ipsum in conspectu totius populi Deo Parti obtulit sie Papa super Altare, quod est cenaculi figura consecrat, ac in sublimi Throno communionem sumit, ad imitandum Christum in monte crueifixum: quare Caeremoniale in hoc actu

Papam Throno incumbentem incurari dispouit, ad denotandum Saluatorem in Cruce pendentem, sic sensit Seraphicus S. Bonauentura, inquiens: [Christus in communi, et omnibus videntibus paslus est: vnde Papa quando sumit Corpus Christi in Missa sollemni, sumit omnibus videntibus: nam sedens in Cathedra conuertit se ad populum. In exposit. psal. 21.] Durandus vero aliam quoque rationem addit, nempe: [Sicut Summus Pontifex est Christi Vicarius, et caput omnium, qui in Ecclesia degunt militari; ita Christum Ecclesiae caput perfectius, et sublinius repraesentans, ad sublimiorem locum communicare solet. lib. 4. de diunin. off. cap. 54.] Tertia denique sententia est Innocentii III. qui ait, quod: [Romanus Pontisex ideo non communicat, vbi frangit; sed ad Altare frangit, et ad Sodem communi cat; quia Christus in Emaus coram duobus Discipulis fregit, et in Hierusalem coram decem Apostolis manducauit. lib. 4. Myst. Miss. cap. 9.] Ratio autem Seraphici Doctoris magis consona, ac pia videtur. Sinistra manu Sacerdotes Dominicani in Missa communionem sumunt, quorum Missalis rubrica haec habet verba: [Inclinato capite, dextra manu tenens calicem,d e sinistra sumat Sacrum Christi Corpus.] Qua de re inuidi Calumniatores, occasione arrepta, falso asseruere, id in poenitentiam eis iniunctum fuisse, cum eorum Frater Bernardus a Monte Pesulano Henericum VII. Imperatorem Hostia veneno mixta in communione necauisset anno 1313. FR. Sed cum haec fabula, praeterquam quod a Recentioribus Historicis narrari, apudque nullum ex illius aeui historicis mentionem fieri Theodoricus Ray naldus in dicto anno testetur; fictio nimis stulta redditur, cum hic Imperator excommunicatus in loco Boniconuentus appellato senensis territorii obierat, inuerisimile videtur, quod propter vnius Religiosi delictum, tota eius Religio perpetuo hanc poenitentiam agere debuiset, si hoc verum esset. Deinde quae poeniten tia est haec? Dum huius Religionis Sacerdotes non priuati essent Altaris Sactamento, parum releuat, an sinistra, vel dextra Sacramentum sumant. Quare ab Institutoriubs caeremoniam hanc ordinatam fuisse existimo, vt, nimirum, periculum versionis calicis euitetur, dum rubrica eorum supra citata disponit his verbis: Dextra manu tenens calicem; nam agilior est sinistrae dextera. Non sunt ergo audiendi Nauclerus. volum. 2. gener. 44. Chron. Norimberg. Vespergen. aliique male sentientes Recentiores.:||: In primis Ecclesiae saeculis haec communio sub vtraque specie recipiebatur. (Vide Confirmo), ita vt Gelasius Papa sub excommunicationis poena prohibuerit, ne hoc sub vna tantum specie fieret. Microl. de Eccles. obseru. cap. 19. et Paschalis II. sanciuit, vt non praeberetur fidelibus panis consecratus in Sanguinem intinctus; sed Corpus, et Sanguis Christi separatim, atque infantibus, et aegrotantibus communio solius sanguinis daretur, de qua re exstat in Chronica Cluniacensi eiusdem Pontificis Epistola, et testatur Microl. loc. cit. e. 20. Sed quia abusus intingendi Corpus Christi in eius Sanguinem eontra Paschalis prohibitionem perdurabat; ideo statutum fuit, vt communio in vnica specie panis tantum fieret; nam sub vtraque specie communicabantur in Missa; sed extra eam etiam antiquitus sub specie panis solum communio fiebat. Baron. An. 34. n. 46. A communione se abstinebant milites post occisiones, quod similiter obseruare voluit Theodosius Imp. Idem Baron. an. 394. num. 21. FR. Spatium vero temporis, quod a spirituali hoc cibo ad materialem concurrere debet, ordinatur in can. tribus gradibus. de consecrat dist. 2. hoc pacto: [Si igitur mane Dominica Portio editur, vsque ad sextam ieiunent ministri, qui eam consumpserunt; si tertia, vel quarta hora acceperint, ieiunent vsque ad vesperas, sic secreta sanctificatione aeterna custodienda sunt Sacramenta.] vbi Secreta, id est, interna intelligitur. Communio dicebatur Pax Christi. Vide Pax. De Communione Infantium. Vide Baptismus. De Communione per Viaticum. Vide Viaticum. Reliqua vide. Confimo. Dominicale. Encharistia. Hostia. Siphon. Antiquitus erat maximum dedecus sine oblatione aliqua ad communionem accedere. Vide Oblatio. Communio Laicorum quando fieri debet cum patena sub mento. Vide Patena. Distribuebatur in loco eminenti. Vide Solea. De contronersia sub vtraque specie communionis. Vide Bellarminum, Sfortiam Pallauicinum in Concilii Tridentini historia, et Christoph. Ranzouium in epist. ad Calixtum Protestantem pag. 55. Quae communio sub vtraque specie solo Christianissimo Galliarum Regi, quando consecratur cum Sacra Ampulla, et in extremo eius vitae per viaticum ex priuilegio Clementis VI. conceditur. Augustinus Patritius aduentum Federici III. describens, in quit idem priuilegium concessum etiam Imperatori suisse. Idem Clemens Papa communionem sub vtraque specie Normandiae Duci, eiusque Vxori, ac Genitori conceserat. Item Philippo Galliarum Regi, et illius Vxori. Sub datum Auinione Kal. Iulii 1344 Ita etiam Odoni Burgundiae Duci de anno 1345. De Communione facienda in die Iouis Sancti, Vide Peria quiata in Cena Domini. De Communione per Viaticum. Vide Viaticum. Quando communicabantur antiquitus ponebantur tabellae ad instar mensularum, sicut hodie, cum tobaliis, de quibus Chrysostomus. Hom. 61. ad populum Antioch. sic inquit: [Nonne vides ministrum spongia mensam circumlinientem, expurgantem domum, et tabellas ponentem? hoc post preces efficitur per praeconis vocem.

COMMVNICATORES FR. Dicuntur Episcopi. Gloss. in can. de Induciis. 3. quaest. 3.

COMMVNIO LAICA, ad quam poenitentiam condemnabantur Clerici, vt in 1. quaest. 7. can si qui Presbyteri. FR. Ecclesiastici enim poenitentes etiam ab infimis officiis Clericorum excludebantur. can. Canones. dist. 50. et can. placuit. eadem dist.:||: Pamelius, et alii putant fuisse Eucharistiae communionem extra presbyterium simul cum laicis. Alii tamen existimant fuisse solam participationem in orationibus Laicorum, cum quibus Clerici poenitentes in Ecclesia collocabantur, quae opinio magis consona videtur; nam multa Conciliorum decreta habentur, in quibus declaratur, quod moriendo aliquis ex istis poenitentibus, non peracta adhuc poenitentia, admitteretur ad laicam communionem: at hoc non poterat de communione Eucharistiae intelligi; sed tantum de participatione, et communione orationum Laicorum. Alii denique pro laica communione sumptionem Sacramenti sub vnica specie panis more Laicorum explicant, quod probant ex decreto Rothomagensis Concil. dc anno 1581. celebrati, vbi in tit. de Episcop. off. num. 11. ordinatur, nempe: [Id, quod fieri primo quoque tempore contra eos, qui a multis annis Sacro presbyteratus Ordine ini tiati, nec dum accesserunt ad Sanctum Sacrificium Missae celebrandum; sed laicam tantum commumonem, eamque raro sumunt.] Vbi manifeste Concilium pro laica communione de sola hostia consecrata intelligit. Nihilominus omagis amplectenda videtur secunda explicatio, vt dixi; nam, quod de hoc Concilio affertur, cum sit recenter celebratum, non vsum fuerat illo antiquorum termino, cum quo non potest concordari, quod mortuis daretur Eucharistia, vt in antiquis Conciliis dicebatur. FR Defunctis Eucharistia afferebatur, vt de Sancto Basilio apud Surium tom. 1. in eius vita narratur, quod ante eius obitum hostia in tres partes diuiserat. [Vnamque supsisse; alteram reseruasse, vt secum sepelitetur; tertiam vero in columba aurea pendente reposuisse.] Et licet in dict. Euchariflia hoc factum neget Auctor; legimus tamen in vsu fuisse etiam Defunctis Eucharistiam afferri, quod deinde cautum suerat in Concilio Carthaginensi Tertio iub hoc decreto. [Placuit, vt corporibus defunctorum Eucharistia non detur. Dictum est enim a Domino accipite, et edite: cadauera autem nec accipere possunt, nec ede re. cap 16.] De Sancto Benedicto scribit etiam in Dial. lib. 2. cap. 24. D: Gregorius, quod cadauer cuiusdam Monachi, qui obierat, dum a Monasterio absque Superioris licentia discesserat, terra eum humare renuebat, quare prae fatus Patriarcha ei Eucharistiam detulerat, et super pectus eius imposita, cum eadem hostia sepultus fuit. Non ergo reicienda omnino erit prima, et tertia expositio, ex implicantia, scilicet, quia per laicam communionem Eucharistiam intelligit. Nam etiam mortuis Eucharistia afferebatur. Vide Corban; sed re vera communio laica alia non erat, nisi declaratio, quod Clericus non gauderet foro ecclesiastico, et communis cum laicis haberetur, ac inhabilis ad consequendos maiores ordines; sic de bigamo clerico in can. 5. dist. 84. habetur, quod: [Quisque clericus, aut viduam, aut secundam duxerit vxorem omni ecclesiasticae dignitatis prinilegio mox denudetur, laica sibi tantum communione concessa etc.] et can. eos, quos. de Consecrat. dist. 4. de Episcopis, Presbyteris, et Diaconis bis baptizatis habetur, quod: [Nec orationi, nec modo fidelium: sed nec catechumenorum quidem omnibus modis interesse, quibus laica communio in morte est reddenda.] Vide Communio peregrina.

COMMVNIO PASSIVA, quae libere, et sine meritorum differentia omnibus concedebatur, qua phrasi vsi sunt Patres Carthaginensis Concilii, nomen a Passiuu; deriuatum, cuius diuersa vocabula deriuantia. Vide Passiuitas. FR. vide Latinium in Correct. Conciliorum. tit. Concil. Carthag. l. cap. 2.

COMMVNIO PEREGRINA. FR. in qua admittebantur Peregrini, scilicet, in parricipatione orationum, secus vero in participatione Sacramentorum, antequam formatas litteras eorum Ordinariorum ostendissent, quae eos Catholicos esse testabantur. Baron. An. 400. num. 67. Glossa vero in can. contumaces. dist. 50. ait esse eandem, ac laica communio, ibique Postillator per Gommunionem communem obseruantiam, et conuersationem ex Archidiacono intelligit. Sed puto communionem peregrinam eandem esse, ac communionem extraneam, id est, a communione fidelium exclusio. [Et causam perdat, et a communione efficiatur extraneus. can. Inolita. 11. quaest. 1.] Sed arctior poena videtur esse ex can. haec huius. 12. q. 2. vbi sic ait. [Reus sacrilegii prolixiori anathemate condemnetur, et vix ei peregrina communio concedatur.

COMO uerbum, comam nutrio. [Sed quoniam: et arbusta vestiunt, et lini herbida post virorem lauacro niuescunt, nec fuit satis tunicam pangere, et serere, ni etiam piscari vestitum contigisset; nam, et de mari vellera, quae muscosae lanositatis lautiores conchae comant. Tertull. de pall. cap. 37.

COMPAGI Sandaliorum genus: quibus Imperatores, et Romani Senatores vtebantur, a graeco vocabulo *kampa/gia, quod retia significat. confibulabantur enim ad modum retium, vt in antiquis sculpturis, et picturis aspicitur; alii eodem modo, quo Graeci, latine

Compagium, et Compagus scribunt: [Accedens Mauritius Subdiaconus, orarium de eins collo abslulit; et ante pedes eius proiecit, et compagos eius abscidit. Anast. in Steph. IV.] FR. dicitur etiam latine Campagum sic Capitolinus in Maximinis Impp. de Maximino patre, inquit: [Calciamentum eius, id est, campagum regium.] Sed Trebell. Pollio Campagos dixit in duobus Galienis Impp. nempe; [Caligas gemmatas annexuit, quum campagos reticulos appella ret.] Erat insuper solius Pontificis indumen tum: Ita in Collectan. Anastasii a Sirmondo in 8. edita pag. 259. vbi de S. Martino Papa, et Martyre loquens, ait: quod inter alias reli quias huius Sancti a Theodoro receptas: [Et vno de compagis eius, id est, caligis, quos nullus alius, nisi Romanus Pontifex portat.]:||: Qui solis Ecclesiae Messanensis Diaconibus concessi fuerant. can. peruenit ad nos. dist. 93. Hinc Mesanenses Canonici in officio Diaconi hoc priuilegio adhuc vtuntur. Processu deinde temporis vsi sunt compagis etiam Ecclesiae Rom. Diaconi. [Compagi calciamenti genus, quo vtebantur Diaconi Romani. Papias.] Licet hoc apostolicum indultum extensum deinde fuerit ad aliarum Ecclesiarum Diaconos, vt ex Concilii Toletani verbis colligitur, vbi sic: [Compages vero calceari absque apostolica licentia non permittitur Diaconis.] Nihilominus illius manutentio nullibi reperitur, nisi Messanae solum retenta. FR. corrigendus tamen est Amalarii textus, vbi perperam Compobis pro Compagis. lib. 2. de Eccles. off. cap. 18. habet. Vide Caligae. Sandalia. Psachnion.

COMPAGO FR. nomen, quod coniunctionem denotat a verbo Compingo deductum. sed est maxima quaestio inter linguae latinae Antesignanos, an debeat hoc nomen Compago, Compa ginis; vel Compago, Compagis declinari: in primo sensu habentur Manilii, Ouidii, et Seneca auctoritates; ille enim cecinerat 1. Astronom.

Atque ita disparibus calamis compagine cerae
Inter se iunctis nomen tenuisse puellae.

Atque Seneca: [Flammarum violentia compaginem soli rupit, siue vetustas. epist. 14. ad Lucillum.] In secundo autem sensu fuere Cicero, Pacuuius, Virgilius, Liuius, Suetonius, Gellius, ac alii. [Nam dum sumus in his compagibus corporis munere quodam necessitatis, et graui opere perfungimur. Ciero de Senect] quare si in genitiuo Compaginis declinadum esset, certe non Compagibus; sed Compaginibus Cicero dicere debuisset. [Saluete gemini mei compages sanguinis. Pacuuius;] nota quod non dixerat Compagines sanguinis. Item Virg. 1. Aeneid.

--- Remo cum fratre Quirinus
Iura dabunt: dirae ferro, et compagibus arctis
Clauduntur belli portae.

Vicit hiems: laxis laterum compagibus omnes
Accipiunt immicum imbrem, remisque fatiscunt.

Sic fatus, validis ingentem viribus hastam
In latus, inque feri curuam compagibus aluum
Contorsit.

Atque Liuius. [Compagibus omnibus aquam accipit nauis: Decad. 4. lib. 3. Compagibus sellae laxatis. Sueton. in Aug. cap. 45. Compages mundi. Gell. lib. 6. cap. 1.] Hos secundae opinionis Auctores secutus est D. August. inquiens: [Accedat, credat, incorporetur, vt viuificetur. Non abhorreat a compage membrorum. tract. 26. in Ioan. post medium.]

COMPANATOR et Impanator, haereticus sectarum, quae asserunt, panem in Sacramento Altaris non transubstantiari. [Verumtamen vt cumulate satisfaciamus Valdensi, et quem velut Berengerianum companatorem traduxit, per ora Catholicorum amplectetur, sibi in Eucharistiae rebus consentientem. 10: Picard. in annot. 2. S. Ansel. de Sacr. Altaris.] Idemque inferius. [Impanatorum, atque adeo nostra. tium Caluinianorum colluuiem dissipauit.

COMPASSOR Commiserator. [Feriant, et inuitent patrem Orphanorum, iudicem viduarum, et compassorem pauperum Domini. Paulin. epist. 33. de Gazoph.

COMPATESCO Compatior. [Vestrae volumus compatescere infirmitati. S. Bonif. epist. 81.

COMPATRES et Compaternitas. FR. Patrini in Baptismo, seu Confirmatione. Gloss. in can. peruenit. 30. quaest. 1. can. si quis 30. quaest. 4. et can, omnes. ibid. quaest. 1. qui dicti sunt Initiatores, Vide Baptismus.

COMPETENTES Vide Catechumeni. Competentium pascha. Capitilauium. Regenerandus.

COMPITA FR. Locus, vbi plures viae concurrunt. [Se irretire laqueis non dubitauit, atque gentilium more, per abrupta itinera, et compita insidians etc. can. de viro. 12. quaest. 2.

COMPLENDA seu Ad complenda, et Completae. FR. ultimae Missae preces. [Tali quidem passione vexatus est vsque ad completas. In vita S. Bercharii Abb.] Vide Postcommunio.

COMPLETORIVM ultima canonicarum horarum pars, qua recitatione totum diei officium completur, seu quia in hac parte vltimum adimplementum in aeterna Beatorum gloria designatur. Hug. de Sancto Vict. in Speculo Eccl. cap. 3. Ab Isidoro lib. 1. cap. 2. Completa

ditur. FR. Initium noctis, in Regul. S.Columbani. Prima noctis hora a S. Fructuoso Bracarense. ai)/thsis2, id est, Petitio a S. Basilio. Duodena. In vita S. Rusticulae Abbatissae, in ordine psalmodiae: eodem pacto Duodecima appellatur etiam a S. Aureliano.:||: Graeci autem, a)po/deipnon, id est, post cenam vocant, et est penes eos a)po/deipnon me/ga, id est, completorium maius, quod in quadragesima recitatur: aliud cst a)po/deipnon mikro/n, nempe, completorium minus, pro totius anni cursu. Io. Card. Bona in tract. de psallen. Eccles. Armonia, S. Benedictum Abb. Completorii institutorem fuisse demonstrat; sed haec bene concluderent de institutione huius canonicae horae, quo ad Ecclesiam Occidentalem, nam inter Orientales Chri stianos diuersarum nationum, et rituum Completorium, Post cenam appellatum, vt supra de Graecis dictum est, ante Diui Benedicti tempora in vsu fuisse reperitur, et S: Basilius in eius reg. interrog. 37. Completorium sic describit. [Tum primis se iam noctis intendentibus tenobris sequetur petitio, vt quies; quam sumus capturi, inoffensa, ac vitio libera sit, qua hora etiam necessario nonagesimus recitari psalmus debet.] Psalmus autem 90. est: Qui habitat etc. in Completorio positus; per Quietem inoffensam, et vitio liberam, quam procari admonet; id certe est, quod nos in hymno, ac aliis Completorii precibus Deum solemus rogare: per Iam noctis intendentibus tenebris, noctis principium, et recitationis Completorii tempus designat, in quos periodo Maronitas Monachos in Monte Libano egomet expertus sum Completorium recitare. Sanctus autem Basilius in fine saeculi sccundi, et principio tertii vixerat, at Diuus Benedictus post quintum exstiterat saeculum. Item dubiosum etiam quo ad Ecclesiam Occidentalem redditur, an ante praefatum Patriarcham Benedictum Completorium reperiretur. Videntur enim D Ambrosius, et Prudentius, qui integro quasi saeculo ante D. Benedictum floruerant, de hac canonica hora mentionem facere: Sanctus namque Doctor. lib 3. de Virginibus, inquit: [Sollemnes orationes cum gratiarum actione sunt deferendae, et hora incensi:] En Vesperae, [Cum denique cubitum pergimus.] En Completorium. Nec Orationes istae priuatae intelligendae sunt, quia Sollemnes, et Horam incensi vocat. Habemus insuper, quod Comletorium Somnum dicebatur; nam in ipso quietum (ut supra diximus) somnum a Domino deprecatur: hinc in Emeritano Concilio sub Vitaliano de anno 666. celebrato, hoc decretum legitur: [Oportet, vt sicut in aliis Ecclesiis vespertino tempore post lumen oblatum, prius dicitur vespertinum, quam somnum in diebus fcstis, ita et in nostris custodiatur Ecclesiis.] Prudentius quoque Ambrosii coaetaneus, et Benedicti praecessor in eius hymnis vnum pro Vesperis, quem Ante somnum intitulauit, et alium pro Completorio, quem vocauit Somnum, composuerat Nos anticipamus tempus ad Completorium, vt saecularibus praebeamus interueniendi commodum. Dicitur lectio breuis in principio huius horae, et non in fine, sicut fit ad primam, quia ea peracta, Monachi cuncti in silentio ad dormitionem ibant; seu quisa prius ante Completorium Sanctorum Patrum collationes legere solebant, ad componendam mentem in diurnis negotiis distractam, ideo illis verbis Conucrte nos etc. incipitur, cum quibus a saecularibus cogitationibus mentem conuerti precamut. Insuper, cum Completorium sit Electorum symbolum; ideo hymnus ante capitulum dicitur, quod non sit in aliis horis, quia cum sit hymnus victoriae signum, et electi eam iam adepti sint; hinc ad consecutionem illius exhortatione non indigent. Hugo in speculo cap. 3. Completorium, et Prima ambae immutabiles, et inuariabiles semper sunt, quibus monemur, vt nostrarum rectarum actionum principium, et finis stabiles esse debeant. Insuper in memoriam dominicae sepulturae canitur Completorium, in qua horae ipse etiam Dominus in horto ad Patrem orauit. De Completorii cantico Nunc dimittis. Vide Canticum. In Confessione ad Primam, et Com. pletorium Moniales debent dicere Et vobis fratres. Vide Confessio.

COMPLVTVS pluuia madefactus. [Pars vna compluta est, et pars super quam non pluuia ruit. Amos. cap. 4.

COMPROVINCIALIS nomen correlatiuum vnius Episcopi ad alium eiusdem prouinciae, sub eodem, nempe, Metropolitano, quem Consuffraganeum D. Bernardus epist. 40. appellauit. Vide Collega. Suffraganeus.

COMPVRGATOR. FR. Iudex delegatus pro purgatione alicuius delicti. Vide Iuramentum.

CONCAMBIVM cambium. [In hoc loco latroni serio poenitenti culpa dimittitur, Mater Discipulo commendatur, et Discipulus pro Filio Matri miserabili concambio substitutur. Guliel. Tyrius de Terra Sancta.] vbi de Galuario Monte agit. Reperitut etiam Camium. Concamium. Cambium. et Cambio, bis verbum. [Calices, et libros nostros oppignorauimus; modo Dominus immisit nobis hominem, qui nobis tan. tum auri dedit, vt ei quantitas in duplo erogatis respondeat, vnde vndo illud cambire pro argento, vt ex eo pignora nostra possim redimere. Caesar. lib. 4. cap. 67.] FR. [Nec aliqui ipecuniam cambire cogantur Inextrau. comm, de decimis.]:||: Item Procamio sic in fundatione Cluniacensis Monasterii: [Non distrahat, non minuat, non procamiet, non beneficiet aliquam personam.

CONCEDO FR. pro condono, et absoluo. [Cum Iudaei asserunt peccata a solo Deo posse concedi. D. Ambros. lib. 5. in cap. 5. Lucae.

CONCELLANEVS Conturbernalis. [Concellaneus fiat alterius. Eunod. lib. 1. epist. 5.] Vide Cellulanus.

CONCEPTIO B. MARIAE VIRGINIS. FR. Officium hoc a Leonardo de Nugarolis Veronensi, et Apostolico Notario compositum, et a Sixto Quarto in extrau. commun. lib. 3. cap. cum praeexcelsa de reliq. et vener. Sanctor. his verbis consirmatum fuit. [Quod omnes. et singuli Christi fideles vtriusque sexus, qui Missam, et Officium Conceptionis eiusdem Virginis gloriosae, iuxta piam, deuotam, et laudabilem ordinationem dilecti filii Magistri Leonardi de Nugarolis Clerici Veronensis Notarii nostri, et quae desuper a nobis emanauit, Missae, et Officii huiusmodi institutionem in die festiuitatis Conceptionis eiusdem Virginis Mariae etc.] vbi est Typgraphi error in data 1466. Nam Raynaldus in Annal. Eccles. ad an. 1477. hoc decretum a praefato Sixto ordinatum fuiffe narrat. num. 9.:||: Hoc tamen festum celebrari coepit Lugduni vt refert Baron. anno 1136. ibi nu. 14. FR. Et anno 1361. nu. 3. praedictus Raynaldus Contionatorem quendam contra immaculatam Virginis Conceptionem contionantem statim mortuum cecidisse narrat.:||: Penes Graecos etiam antiqua haec festiuitas celebrab atur, quam *su/llhyhs2 appellant, licet per vnicum diem nostrae festiuitati per Emanuelis Imperatoris constitutionem illi postponant. In Sforziana Bibliotheca M. S. conseruatur Leonis Imperatoris sermo de hac sollemnitate.

CONCEPTIO S. IO. BAPTISTAE. FR. reperitur in quibusdam Martyrolog. antiquis sub die 24. Septembris. et in quodam Missali Equitum Meliten. de anno 1405. Argentorati impresso, et in copiosissima Bibl. Domin. Card. Brancacii asseruato.

CONCESSO simul cesso. [Non potest apud nos perseuerare, quod apud Doctores nostros concessauit. Tertull. de fuga in persec. cap.6.

CONCHA Vasis genus ad conseruandam aquam. [Fecit lacum porphyreticum cum concha assita in medio, aquam fundentem. Anast. in Hilar.] saepe Ecclesiae absidem, seu tribunam significat, a graeca dictione ko/gxe, quae conchylium, seu auris concauitatem significat. Solent Graeci praeter Altare, vbi Missam celebrant, aliud altariolum intra conchulam erigere, vbi multis caeremoniis panem, et vinum pro Sacramento conficiendo praeparant; quam praeparationem tronkomidh/n, id est, aduectionem vocant; nam ex hoc altariolo tempore consecrationis processionaliter panem, et vinum ad Altare, in quo celebratur, deferunt, ac peracta communione sacerdos ad eandem conchulam residuum Eucharistiae defert, et consumat, atque sacra vasa purificat, quae concha duplicem speluncam Domini significat; quando enim ex ea panis aufertur bethlehemiticam denotat, ex qua panis vitae prodiit; at quando ibi Hostia consumitur Domini sepulcrum denotat, sic Anastasius in hist. Germani patriarch. Constantinopol. inquit: [Concha est in similitudinem speluncae, quae fuit in Bethlehem, in qua natus est Christus, et in similitudinem speluncae, in qua sepultus est.] Et vt Ecclesiae architecturae conformetur, duas conchas hinc, inde facere consueuerunt: [Cum duabus dextra, laeuaque conchulis intra spatiosum sui ambitum apsis sinuata laxetur. Paulin. epist. 12. ad Seuer.] FR. sumitur etiam Concha pro baptisterio, qua vtuntur Graeci pro trina immersione in baptismo, et ea quoque vti solebant antiquitus Latini. [Emendari placuit, vt qui baptizentur (ut fieri solebat) numos in concham non mittant. 1. quaest 1. can emendari:]:||: Inde Euagrius lib. 4. cap. 3. Sacram Concham appellat. In priori significatu. Vide. Apsis.

CONCIDES ingentes trunci ab arboribus secti. [Franci enim sinmulato metu, se in remotiores saltus recep9erunt, concidibus per extrema siluarum procuratis. Greg: Turon lib. 2. hist, c. 9.] Sed apud Tacitum Concedes legitur.

CONCILICIATVS cilicio indutus. [Et is quidem poenitentiam moechi ad exorandam fraternitatem in Ecclesiam inducens conciliciatum, et concineratum. Tertull. de pudicit. cap. 13.

CONCILIVM seu Conciliabulum, Martyrum cappella, seu coemeterium, vbi recondita sunt eorum corpora. [Romae S. Ioannis Presbyteri, qui sub Iuliano Apostata via Salaria veteri ante simulacrum Solis decollatus est, et corpus eius a B. Concordio Presbytero iuxta Martyrum concilia sepultum. Martyrolog. Rom. 23. Iunii Hoc idem possumus, et de isto dicere, qui Basilicas Ecclesiae, et Martyrum conciliabula diuersis floribus, et arborum comis, vitumque pampinis adumbrauit, Hieronym. ad Heliodorum.] FR. Concilium dici puto, id est, adunatio, quia ibi corpora Sanctorum adunata, con. gregata, et conciliata sunt, sic Conciliabolum, id est, adunatiuncula. Concilium vero in significatione congregationis. Vide Cellulanus. Congellus. Cognitores. Pentectes. Synodus. Vnio. Item Concilium significat animorum reconciliationem, et compacificationem. Vide Simultas.

CONCIONATOR declamator, qui et Tractator dicitur [correction of the transcriber; in the print . Dicitur]. Vide Homilia. Tractator. Peccat mortaliter, qui non exsistens in gratia contionatur: ita D. Thom. in 4. dist. 29. quaest. 2. art. 3. ad 4. quem aliqui grauissimi Auctores sequuntur, alii tamen contrarium sentiunt, licet a veniali illum non excusent: confundunt quidem nos Ethnici: Quintilianus in primis lib. 12. cap. 1, inquiens, quod declamator debet esse: Vir bonus, dicendi peritus. Menander Philosophus etiam gentilis inquit: [Mores loquentis

cogunt, non oratio.] Atque Hieronymus de Reg. Monach. ait: [Sacerdotis vox cum mente concordet.] Aliud Contionatorum vitium est in confarcinandis Sacrae Scripturae sensibus cum poentarum fabulis, et SS. PP. effata, cum Plauti comaediis, et similia; ideo tales Contionatores indigni spumei a D.August. lib. de anima merito vocantur, inquiente: [Habemus iam quosdam spumeos in sermone.] Vide Grammatica. FR. Addi posset, et tertium vitium ambitionis illorum, nempe, quorum obiectum est praedicari magis, quam praedicare, et in famae primatu ceteros Contionatores antecellere, contra quos sic D. Ambrosius ait: [Fidem Christi obscurant splendore verborum.] Sacer igitur orator instrui a D. Gregorio deberet, ita docente: [Pastorum mens, quia non propriam gloriam; sed Auctoris quaerit, ab omnibus vult adiuuari, quod agit. Fidelis namque Praedicator optat, si fieri valeat, vt veritatem, quam solus loqui non sussicit, ora cunctorum sonent. lib. 22. moral. cap. 14.] Non tamen negatur, quod summopere in Sacro Contionatore eius eloquentia esset laudanda; si triplicato illo, ac frugifcro stylo contionaret, de quo Lactantius Firmianus S. Cyprianum commendans, inquit; [Vt discernere nequeas, vtrum orna tior in eloquendo, an facilior in explicando; an potentior in persuadendo fuerit. lib. 5. instit. cap. 1.] Nam recte splendor hic efficit. [Vt apertis oculis nostris deificum lumen attentis aurbius audiamus. D. Benedictus in prologo eius Regulae. Manifestatur enim virtus praedicantium, vbi surgit seges animarum lib. 6 epist. 9. D. Gregorius]:||: Haec, inquam, diuina eloquentia, ab sque vllo taedio ab antiquis fidelibus indefesse stando, summaque auiditate spiritus audiebatur, vt D. August. de honest. Cleric. et Optat, Mileu. lib. 4. testantur, ac Sidonius vers. 16. cecinit:

Seu te conspicuis gradibus venerabilis arae,
Contionatorum plebs sedula circumsistit.

In Ciuitate Constantinop. die feriae sextae Parasceue, ob memoriam Christi extra Ciuitatis moenia passi; vt Chrusostomus testatur, extra Ciuitatem contionabatur. Contionatorem Verbi Dei non admittunt Moschi, stulte asserentes, quod ex Contionatorum variis opinionibus sectae, ac fidei dissensiones oriantur; hinc auscultatione Epistolae, et Euangelii tantum vernacula lingua in Missa prolatorum contenti sunt. Laudabilem vsum recitationis Salutationis Angelicae in principio contionis a D. Vincentio Ferrerio introductum fuisse creditur. Vide Salutatio Angelica. Contionatoris Sacri synonima. Vide Seminiuerbius. Tractator. Dicitur Contionator Oecumenicus Doctor. Vide Oecumenicus. Contionator debet cum stola perora re. Vide Orarium; sed non Romae, et quare. Vide Stola.

CONCLAMATOR FR. Aduocatus. l. de Conclamatoribus. de off. Iudicis. Vide Defensor.

CONCLAVE Clausura Cardinalium in Sede vacante ad eligendum nouum Pontificem. Primum huiusmodi Conclaue Viterbii post Clementis IV. mortem coactum fuit. Purpurati enim antea in aliqua Ecclesia, seu Sacristia ad effectum, de quo diximus, congregabantur, et post discussionem ad proprias domos redibat; sed occasione longissimae Sedis vacantis post obitum praefati Clementis, quam per biennium nouem menses, et biduum durasse refert Raynaldus Ann. 1271. num. 13. transactis decem, et septem mensibus S. Bonauentura, tunc sui ordinis Generalis, Ciues Viterbienses persuaserat, vt in Episcopali Palatio Sacrum Collegium XVII. seu, vt alii referunt XVIII. Cardinalium includerent, et ad electionem Pontificis illos cogerent; at persistente nihilominus corum irresolutione. licet diu mansissent deteuti: tune Raynerius Gattus eiusdem Ciuitatis Capitancus, et Conclauis Custos tectum eiusdem Aulae, in qua erant inclusi detegit, vt hac subdiali mansione eos ad determinationem cogeret, vbi vsque ad praesens cellularum signa cer. nuntur. Adhuc etiam in Archiuio einsdem Ciuitatis originalis bulla conseruatur, in qua Sacrum Collegium causa infirmitatis Cardinali Ostiensi exeundi facultatem concesserat, in qua bulla XVII. sigilla in cera rubra pendentia cum diuersorum Sanctorum imaginibus discernuntur, fortasse Sancti illi erant eorum Cardinalatus tituli secundum morem illius saeculi; tenor autem bullae talis est. [Nos miser atione Diuina Episcopi, Presbyteri, et Diaconi Sacro. sanctae Romanae Ecclesiae Cardinales. Infirmitati Venerabilis Fratris nostri N. Ostiensis, et Velletrensis Episcopi fraterno compatientes affectu; Vobis Alberto de Monte Bono Potestati, et Raynerio Gatto, qui pro Capitaneo Viterbiensite geris, et Communi Viterbien. tenore praesentium sub debito fidelitatis, quo nobis, et Ecclesiae Romanae tenemini, districte praecipiendo, mandamus, quatenus, cum idem Episcopus inri, et voto sibi competentibus in electione Romani Pontificis renuntiauerit coram Nobis, quantum ad praesentem vacationem dumtaxat, volens, vt non obstante eius absentia, sine ipso hac vice libere procedamus ad prouidendum Romanae Ecclesiae de Pastore, ratam habiturus, et gratam electionem, seu prouisionem, quam de Romano Pontifice absque ipso, et eius requisitione duxerirnus faciendam, ac instanter peticrit Vobis mandari, vt de Prlatio, in quo sumus iuclusi, ipsum permitteretis exire, eundemque Episcopum de ipso Palatio statim egredi libere permittatis, nec ipsum de cetero aliquatenus detineatis inuitum. Datum Viterbii in palatio discooperto Episcopatus Viterbiensis VI. Idus Iunii MCCLXX. Apostolica Sede vacante.] FR. Factum,q vod de S. Bonauentura narratur, in eius vita non

habetur, atque hic ex quo loco, et apud quem Auctorem reperiatur, non citat; ideo ad credendum non facile inclino. Imo non verificatur, quod in Conclaui post mortem Clementis IV. Cardinales ab vllo coacti fuissent sub eo ergastulo includi; sed sponte sese concluderant ad Regum persuasiones, vt Blondus decad. 2, lib. 8. testatur, de Regibus tunc Viterbium accedentibus, inquiens: [Viterbium venere, vbi Cardinales esse nouerant in Pontifi eis electione facienda, sicut, et antea dissidentes. Euicitque Regum exhortatio, atque instantia, vt ingressi Conclaue, patres in Theobaldum conuenerint Placentinum Leodiensem Archidiaconem, in Asia tunc agentem,] qui postea Greg. X. appellatus fuit. Idem refert Raynaldus loc. supracit. Nec est verum, quod illud fuerat primum Cardinalium Conclaue; nam ante hoc fuerunt in aliis electionibus conclusi Electores; vt testatur Glossator Decretalium in can. licet. De vitanda Elect. §. Nullatenus. Vbi ait, quod discordantibus Cardinalibus inclusi fuerunt in Electione Honorii III. Gregorii IX. Coelestmi, subditque: [Et temporibus nostris Innocentius III. (lege IV.) tamen id de iure faciendum non est.] Et idem Blondus de Conclaui Neapoli acto, Innocentio IV. ibi defuncto, in Electione Alexandri IV. de anno 1254. haec refert: [Alexandrum Pontificem eo nomine IV. ex Rainaldo Cardinale Ostiensi natione Campano: Cardinales, qui omnes Innocentium in expeditionem sequuti erant, in vrbe Neapolitiana breui creauerunt: nam Conclaue ea fuerunt ingressi conditione, vt omni postposita longiore debito mora, rebus Ecclesiae a Manfredi violentia, insidiisque alioquin periclitaturis per noui Pontificis creationem prouiderent: et eos Bartolinus inuit Tauernarius Eques Parmensis, quem Innocentius Pontifex Sororium suum Neapoli Praetorem, Praefectum que praesidio imposuerat. Is enim vir prudens honesta, ac consueta vi adhibita, illos cibo per singulos dies imminuto, vt in aliquem concordarent, impulit potius, quam hortatus est. lib. 7. decad. 2.] Vbi etiam per verba Consueta vi, id, quod supra Glossator de aliis anterioribus Conclauibus narrat, Blondus insinuare vide tur. Atque Passarinus de electione Sum. Pont. quaest. 11. num. 1. Conclaue anno 1118. in electione Gelasii II. coepisse tenet, (nam secundum Baronium anno 1118. in Pontificem electus fuerat.) De Honorio III. (cuius electio ex Raynal do accidit an. 1216. etiam Blondus eod. lib. 7. in princip. decad. 2. ait, quod: [Coacto in Conclaui Collegio penuria cibi per dies singulos maiore facta, vt p9roperarent, vim honestissimam attulerunt, consecratusque Pontifex etc.] Igitur multo ante Sedis vacationem per obitum Clem. IV. Conclaue erat in vsu. In electione autem Innocentii IV. fuerunt Cardinales Amalphi a Federico in carceribus detenti; sed in libertate posti; Anagniam confugere, ibique praedictum Innocentium in Pontificem elegerant. Gregorius deinde X. anno 1274. sanciuit de Conclaui bullam, quae habetur in c. Vbi periculum. de elect. in sex, quae absque effectu remansit, et ab Adriano V. suspensa; iterum a Ioanne XX. (appellato XXI.) eadem fuspensio comprobata; itaut absque praeuio Conclaue electi fuerint Nicolaus III. Martinus II. dictus IV Honorius IV. Nicolaus V. Coelestinus V. et ab hoc iterum Conclauis bulla renouata, ac tandem a Bonifacio VIII. confirmata fuerat. Glossa in d. cap. Vbi periculum. §. Concilio generali. Ciacconus in vita 10. XXI. et Lauraea tract. 5. quae deinde successiue in omnibus electionibus, vsque ad praesens exsecuta fuit. Quo praetextu Basilius Prorex Odoacri sibi arrogari voluit Electionem Pontificis. Vide Mausoleum. Synonimum Conclauis. Vide Monobambylum. Discordia electorum in Conclaui vt plurimum est schismatis causa. Vide Romanus morbus. Rotula. In Sede vacante, vel in Pontificis absentia Ecclesiae Romanae gubernium per Archidiaconum, Archipresbyterum, et Primicerium regebatur. Collectan. Anastasii Biblioth. in exil. S. Martini Papae, et Martyris a Sirmondo in 8. edita pag. 77. Baron. an 650. num. 15. Hodie tamen, dum Cardinales sunt in Conclaui, tria ordinum capita rescripta firmant:||: Quando Papa iam declaratus est, et nonum nomen suscepit, tunc primus Diaconus Card: fenestrale foramen frangit ad clausuram, ac crucem populo ostendit, altaque voce clamat, dicens: [Annuntio vobis gaudium magnum: Papam habemus; Reuerendissimus Dominus Cardinalis N. electus est in Summum Pontificem, et elegit sibi nomen N.] FR. Solebant antiquitus alia forma vti, vt apparet ex schismatica electione Octauiani S. Caeciliae Cardinalis, qui Victoris III. sibi nomen indiderat, apud Radeuicum Frisingen. in vita Federici Aenobarbi. lib. 2. cap 67. vbi sic habetur. [Tunc Scriniarius secundum antiquam Romanorum consuetudinem, ascendens in altum voce magna clamauit ad populum dicens: Audite Ciues Rom. et coetus Rei publicae; Secunda feria Pater noster Adrianus mortuus est. et proximo sequenti Sabbato Dominus Octauiamis Card. S. Caeciliae electus, est immantatus. Placet ne vobis? Respondit Clerus, et Pop. Placet. Secunda, et tertia vice interrogatus si placeret? clara voce respondit, placet. Deinde cum bandis, et aliis papalibus insignibus Papa cum laudibus in Palatio deductus est.] Simili modo cum terna interrogatione, et totidem Conuentus responsione solet vsque adhuc. M. Magistri Meliten. electio publicari. Quo ad alia pertinentia Conclauis, vide Bicassa. Cardinalis. Cornuta. Croccia. Papa. Item Conclaue pro Catholicismo. Vide Catholicus. Item pro Paradiso. [Si vno in supera mansione conclaue retinemur

Ennod. in Apolog. Item conclaue pro seminario. can. omnis aetas. 12, quaest. 1.:||: Conclaue instituit in parisiensi Academia Simon Cardinalis S. Caeciliae ad electionem illius Rectoris hoc pacto; includuntnr quatuor Electores cum termino consummationis candelae, vnius librae, qua finita, exspirat eorum facultas, et includuntur quatuor alii.

CONCVBINA FR.. haec vox in sac. pagina, in Canonibus, Conciliis, et apud sacros, profanosque Scriptores non raro significat vxorem deterioris conditionis, seu occultam. l. in libertae. 24. ff. de Concub. et l. in Concubinatu. 3. ff. eod. In primis Sac. Scripturae. [Deditque Abraham cuncta, quae possiderat Isaac: filiis autem concubinarum largitus est munera. Genes. cap. 16.] Vbi Agar, et Cetura saepe vxores vocantur; nam tunc permissa erat polygamia, sicut in nouo Testamento licitum est viro vnicam habere concubinam, nempe, mulierem inferioris conditionis, in vinculo tamen veri matrimonii, et indissolubilis, atque sic Toletani Concilii intelligenda sunt verba a Gratiano dist. 34. can. 2. relata, vbi habetur: [Is, qui non habet vxorem, et pro vxore conculbinam habet a commumone non repellatur; tamen, vt vnius mulieris, aut vxoris, aut concubinae sit coniun ctione contentus.] Et in sequenti canone ex Isidoro de dist. nou. et vet. testam. [Christiano non dicam plurimas; sed nec duas simul habere licitum est: nisi vnam tantum, aut vxorem, aut certe loco vxoris (si coniux deest) concu binam.] Vbi aperte Glossa declarat vim vocis Concubinae, id est: [Mulierem non sollemniter ductam, si tamen mutuus consensus interuenit; alias concubinam non licet habere. 32. quaest. 4. can. nemo.] Quae doctrina est. D. Augustini lib. de bono coniug. cap. 5. qui manifeste huiusmodi matrimonium verum, et realem existimat, his verbis: [Et potest quidem fortasse non absurde hoc appellari connubium, si vsque ad mortem alicuius eorum id inter eos placuerit, et prolis generationem, quamuis non ex causa coniuncti sunt, non tamen vitauerint, vt vel nolint sibi nasci silios, vel etiam opere aliquod malo agant, ne nascantur. Ceterum si vel vtrumque, vel vnum horum desit, non inuenio quem admodum has nuptias appellare possu mus: etenim si aliquam sibi ad tempus adhibnerit, donec aliam diganam honoribus suis, vel facultatibus inueniat; animo ipso adulter est, nec cum illa, quam cupit inuenire; sed cum ista, cum qua sic cubat, vt cum ea habeat maritale consortium.] Vide Gloss. in cap. Ecce quod. dist. 33. In can. omnibus, et can. Is, qui. dist. 34. Omnes tamen praedictae doctrinae verificabantur ante Concilium Trident. sed post illud, in quo clandestina huiusmodi matrimonia prohibita fuere, non amplius legitima dici possunt; et penes antiquos historicos, tum Ethnicos, tum Christianos concubina pro vxore non raro intelligebatur; sic Poppea a nonnullis Neronis vxor, ab aliis concubina vocatur, atque Helena Constantini Magni tenetrir ab aliquibus concubina, ab aliis vero Constantii vxor dicitur; et vice versa coniugiumpro eo, quod meretrices frequentat aliquando sumitur. [Qui secundae vxoris coniunctionem sortiti sunt, aut numerosa coniugia frequentauerunt. can. qui in aliquo: dist. 51.] vbi arcentur a susceptione ordinum Ecclesiasticorum huiusmodi p9ersonae, ex eo quia numerosa coniugia frequentassent; non enim hic de eo, qui multas vxores habuisset, intelligitur, dum antea de bigamo locutus est textus; nam superfluum esset de plurimas vxores habente hane additionem ponere, cum si quis duas vxores habuisset incapax esset ordinum, multo magis de eo, qui plurimas frequentasset intelligeretur: ergo de eo dicitur, qui, nempe, meretrices frequentauerat. Synonima. Vide Contectalis. Focaria. Herceia. Stertecia. Infidelis. Lateralis.

CONCVBINVS gladius a Tertulliano dicitur, nam ad lectum noctu suspendi solet. De Resur. carnis.

CONCVBVS FR. simul in eodem lecto condormiens, quod saepe in malum sensum accipitur. [Vnam cantilenam de vltis metrice de eo compositam, ex persona concuborum suorum, vobis misi, Iuo Carnot. epist. 67.

CONCVLCARE EPISCOPVM, id est, alterius Episcopi Iurisdictionem vsurpare. [Vt nullus Episcoporum alium Episcopum conculcet. Concil. Arelat. I. can. 17. Aliis terminis idem dieitur, et praesertim Transcendere Episcopum. [Ne quis transcendat Episcopum Collegam suum. Concil. I. Carthag. can. 10.] Pulsare Dioecesim Concil. Carthagin. II. can. II. atque Supergredi. [Ne supergrediatur in Dioecesi Collegam suum Concil. Carthag. III. can. 20.] pro eodem dixit. Vide Pulso.

CONCVSSIO captura a iustitiae Ministris facta. [Pudens missum ad se Christianum, in elogio concussione eius intellocta, dimisit: scisso eodem elogio, sine accusatore negans se auditurum hominem secundum mandatum. Tertull. ad Scap.] Sensus verborum est, quod, nempe, Pudens, cupiens Christianos liberare; hinc eiusdem Religionis virum capturatum, cum a nemine accusaretur, nedum interrogare eum voluit; sed etiam liberum dimisit. FR. Vide infra Concutio.

CONCVTIO FR. pro vexare, seu aliquid vltra debitum petere. [Dictum est autem eis neminem concusseritis, estote contenti stipendiis vestris. 23. quaest. 1.] Vbi Glossa: [Concutere, est aliquid petere vltra debitum ratione

alicuius officii. ff. de concus. l. 1. et 2. lib. 47. Concussionis iudicium publicum non est; sed ideo pecuniam quis accipit, quod crimen minatus sit. Idem Vulpian. in 1. quaest. can. 127.] ibique Glossa: [Crimen concussionis est, cum quis minatur alicui, nisi ita, vel ita faciat.

CONDICO esse in eodem sensu, vniteque dicere significat. [Condixerat, scilicet, Petrus Regem quidem honorandum. Tertull. Scorp. c. 4.] id est, quia in hac sententia coapostolo Paulo concordabat Petrus: cuius Synonimum. Vide Confabulor. FR. Condicere significat etiam idem ac edicere, inde condictum dicitur edictum. Vide Condictum.

CONDICTVM FR. Edictum. [Quas vulgo torneamenta vocant, in quibus milites ex condicto conuenire solent. 5. decretal. tit. 13. cap. 1.] Vbi Glossa [correction of the transcriber; in the print Giossa]. [Ex condicto, alias ex edicto.

CONDITA FR. Victus, prouisio ad opportunum tempus conseruata. [Vt abundanter in eius condita procurentur. S. Greg. lib. 7. epist. 5. Vn ciam panis malitiose, et temere restitutam, spontanea voluntas populi redegit in copia conditorum. Symmachus lib. 2. epist. 76.] Haec vero vox in aliquibus formulariis, et instru mentis in numero singulari intellectu difficilis redditur: exempli gratia, in quadam donatio ne S. Martini Monasterio facta, legitur. [Fridegiso Abbati trado mansum nostrum dominicatum, quem extra consortium fratrum in hereditate habemus in pago blesensi; in condita ponte lapidense.] Bigonius tamen in notis ad Marculfum putat vicum significare; sed ego existimo vallem esse: melitensi enim lingua, quae ex punica, italica, graeca, atque gallica commixta est, Chandek vallis dicitur.

CONDITIO creaturam significat. [Quaeris an conditioni eius fruendae natura vobis debeat praeire. Tertull. de corona mil. cap. 6.] Et clarius idem: [Quomodo enim ante omnia etc. si non est Christus primogenitus conditionis? lib. 5. contra Marcion. c. 19.] deriuatur enim a verbo Condo, fic mundum a Deo conditum, (id est creatum) dicimus. FR. Aliquando tamen idem Auctor varie hanc dictionem acci pit, vt Iacobus Pamelius in notis ad eundem in dicto loco contra Marcionem. num. 197. ait: [Conditionem non hic accipit pro creatura, vt infra in hoc capite.] Id est, vbi explicite Terullianus aiebat: [Colentes conditionem aduersus Creatorem.] et cap. 5. num. 50. de resur. carn. Conditionem ibi non creaturam in concreto, sed creationem in abstracto accipit, vbi sic ait: [Et finxit, inquit, Deus hominem magnae sine dubio differentiae, ratio pro conditione rerum:] id est, creatione rerum.

CONDITIONALIS Creator, [Nemo ad aratrum manum imponens, et retro spectans, aptus est; opera, et conditionalis eram: nemo duobus dominis seruire potest. Tertull. de Idol. c. 12.] Vbi dict. Opera pro operatore posita est.

CONDITIONARIVS FR. Subiectus, seu dependens a conditionali statu. moraliter enim hominem exaltatum ab aliquo Creaturam respectu cius benefactoris vocamus. [Non confidat quisquam Pontificum fas esse bigamos, aut coniugia sortientes ab aliis relicts, siue quosliber post poenitentiam, vel sine litteris, vel corpore vitiatos, vel conditionarios, aut curiae, public arumque rerum nexibus implicatos, aut passim nulla temporis congruentis exspectatione discuslos, diuinis seruituros applicare ministeriis. dist. 50. can. 53.] Igitur pro seruo, famulo, vel liberto accipitur; licet ille a suo Patrono exaltatus sit, quod clarius dist. 51. can. Qui in aliquo, in eodem proposito habetur. [Qui seruili conditione obnoxii sunt.] Vbi pro conditione subicctionem intelligit; sic Princeps, qui in suis edictis hanc clausulam ponit, nempe, [Cuiuscumque gradus, sexus, et conditionis:] pro conditione subiectionem intelligendam esse denotat: nam omnes, quibus edicit, ei subiecti sunt.

CONDIVM liquidorum mensurae genus. [At ille munere coelesti congaudens, concauum in lapide paruulum in modum cisternae faciens, quod tenebat, quasi condia duo, lymphas diuinitus sibi indultas suscipiebat. Greg. Turon. in vita S. Caluppani.] Fortasse melius Congium dicitur.

CONDVMA praedium dumis repletum. [Vnam illi de iure Ecclesiae deputare condumam voluisses; sed quia conduma ipsa vineolam paruam iuris ciusdem Ecclesiae nostrae tenere dicitur etc. Greg. lib. 9. epist. 14.] Alii tamen malunt Condumiam legere.

CONDYLVS Iunctura in digitorum articulis, ex graeco idiomate ko/ndulos2. [A digitorum condylis incipito. In vita S. Arcadii mart.] Hinc Condyloma deriuatur, graece konde/lwma. [Offeram vobis quidquid illud est vsque ad dimidium bonorum patrimonii mei, si ab hac nodositate condylomatum mei fuerint membra corporis resoluta. In Actis S. Sebast. mar.

CONFABVLATVS FR. Vnus de prosapia, seu cognatione. l. si contigerit. qualiter quis se defendere debeat, sed Confamulatus legendum.

CONFABVLOR consentior, conformor. [Quaerendum est, quibus sit accomodanda fides, quae cum ratione concordent, quae cum veritate confabulentur. Optat. Mileuit. lib. 1.] Quod verbum proprie vniformitatem in loquendo, seu ratiocinando significat, cuius synonimum. Vide Condico.

CONFESSARIVS Vide Pneumaticus doctor. Poenitentiarius Presbyter. Confessarius in confessione sollicitans. Vide Poenitentialis. Synderus.

CONFESSIO Ecclesiae locus vbi reponuntur corpora, seu reliquiae Sanctorum Martyrum, graece martu/rion dicitur. Vide Martyrium.

Coemeterium. At quamuis confessio latine idem ac mnartyrion graece dicatur; tamen martyrium saepe pro toto Ecclesiae, seu oratorii ambitu accipitur. ita Baron. in not. Martyrol. ad 6. Iulii, et processu temporis etiam corpora Sanctorum Confessorum in confessione posita sunt. Item in significatione Reliquiarii Anastas, Biblioth. [Fccit confessionem B. Laurentii Martyris ex argento pensantem libras centum.] Quae verba non ostlunt ad totam Ecclesiae fabricam applicari; impossibile enim est, quod ex simili praetioso metallo, et tali modica quantitate Ecclesia constitui posset. Hinc falso Bellingerius existimat Confossionem non nisi Orato rium denotare. Atque eleganter Cassiodorus Vrbem exaltat Apostolorum Principum confessionibus ditatam, inquiens: [Tenemus aliquid Apostolorum proprium, si peccatis diuidentibus, non reddatur alienum, quando con fessiones illas, quas videre vniuersitas appetit, Romae felicior in suis finibus habere prome ruit. epist. 3.] Quae Apostolorum limina etiam dicuntur; nam limen graece portum, seu ingressum significat, et similia quoque Sanctuaria limina secura nostrarum peregrinationum, et asyla sunt. Dicuntur confessiones etiam, quia ibi Imperatores antequam folemniter coronarentur, fidei confessionem, seu professionem faciebant. FR. de hac confessione. Vide Bol. landi. Acta Sanctor. 9. Febr. pag. 330. R. P. Angel. de Nuce in Not. ad Chron. Casin. lib. 2. cap. 3. num. 853. Anton. Bosium in Notis ad epist. Paschal. Papae primi de reuel. et inuentione Corporis S. Caeciliae pag. 137. num 5. De Rubeis in Defensore Rediuiuo cap. 1. pag. 27. et Paulus Aringhius in Additione Romae Subterraneae eiusdem Antonii Bosii. Synonima vide Canola. Cinerarium. Coemeterium. Concilia Martyrum. Loculum. Martyrium. Ossarium.:||: Item Confessio est Missae pars, seu prin cipium ante introitum, in qua, vt Innocen tius III. notat, Sacerdos poemptentem Publicanum imitatur, quo actu. [Significamus nos cor conterere, vt a Domino dirigatur. Aug. in psal. 146.] Sic pectus pulsando internas culpas detestari intelligimus. Quare S. Maximus inquit, quod, [Recte contundentes manibus pectus; si omnem inde furorem malignae voluntatis excusseris. homil. 3. de Quadrag.] Solebant etiam Christiani percutere pectus, quoties de sensualibus delictis mentionem facere audie bant. [Cum Scriptura commemorasset eos, qui non intrabunt, ibi etiam nominauit homicidas, non expauistis; nominauit fornicatores, audiui quid pectora contudistis. Aug. ser. 28.] Idem etiam faciebant ad orationis dommicalis verba Dimitte nobis, vt idem Sanctus refert. Et quando in Euangelio pronuntiabantur exsecranda verba contra Christum prolata, nempe, Doemonium babes, vt Innocentius III. ait, qui insuper docet trinam hanc pectoris percussionem ternarum nostrarum actionum esse signa, id est, cordis contriti, linguae confitentis, et operis satisfactorii. Per errorem vulgi, dum in Missa Sanctus etc. pronuntiatur, percutitur pectus, id enim ipsemet celebrans non facit, nec est papalis Cappellae praxis, neque a versatis in sacris caeremoniis fieri consueuit. Item solebant antiqui Christiani ad illa Saluatoris verba in Euangelio posita, nimirum: Confitor tibi Pater etc. etiam per errorem vulgarem percutere pectora. Vide supra in dict. Benedictio. Igitur confessionem hanc, quae inprinci. pio celebrationis dicitur, Platina, et Radulphus cap. 23. putant Damaso Papa institutam fuisse; Alii vero Pontianum Pontificem institutorem censent. Berno de off. Missae. cap. 25. FR. Mos erat in hac praeuia Mislae confessione, nedum cogitationum, verborum, operumque culpas generaliter confiteri; sed etiam aliquando patrata peccata specifice propalare; sic de Patriarcha Cermano lib. 4. Nicephorus Gregora testatur, inquiens: [Quare cum is primum Sacrificia cum ceteris Pontificibus peregisset, ante vestibulum sacri suggestus prostratus, duo sua peccata periurium, et filii Imperatoris excaecationem aperte profitetur, sibique condonari petit.] Quod de hac praeuia in Missa confessione intelligendum est, et quamuis dicatur ante veslibulum saeri suggestus, per hoc vocabullum Altaris gradus nonnumquam intelligi in dict. Suggestus ostendemus. Aethiopes in Missae principionon recitant Confiteor; sed eius loco dicunt psal. 68. Slauum me fac etc. ita Gomesius Varranus, et Aluarus in hist. aethiopica.:||: Inprolatione Confiteor etc. nomina Sanctorum Patronorum, seu Titularium addi non debent, cum hoc ex priuile. gio B. Pii V. Hispaniae Ecclesiis concessum sit. Item Moniales in Confiteor dicere debent Et vobis fratres et non, Et vobis sorores. Sac. Congr. Rit. 8. Aug. 1629. quia cum Ecclesia loqui iutelliguntur; eodem modo, quo Sacerdos dicit Dominus vobiscum, licet vnus tantum adsit.

CONFESSIO SACRAMENTALIS. FR. Est praecipua, et essentialis poenitentiae Sacramenti pars. Gloss. in cap. quod si poenitentiam. 27. quaest. 1. Aug. lib. de poenit. ait: [Qui confiteri vult peccata, vt inueniat gratiam; quaerat Sacerdotem scientem ligare, et soluere; no, cum negligens circa se exstiterit, negligatur ab illo, qui eum misericorditer monet, et petit, ne ambo in foueam cadant, quam stultus euitare noluit. apud Gratian. de poenit. i´dist. 1. can. 88 [Instituta confessio fuit in mudi exordio: sub lege autem, quando Iosuem praecepit Achor crimen suum confiteri, et lapidatus est; et andem in nouo testamento a Iacobo, dicente: Confitemini alterutrum peccata vestra etc. sed melius dicitur institutam fuisse a quadam vniuersalis Ecclesiae consuetudiue. Glossa in can.

Consideret. de poenit. dist. 5.] Et inferius addit, quod Graeci non tenentur corum peccata confiteri. [Quia non emanauit apud illos traditio talis.] Sed hi Glossae errores notantur ibi a Postillatore. de poenitentia dist. 1. can. 36. sic aiente; [Imo iurc diuino. 10. 20. instituta est oris confessio, quae est secunda pars poenitentiae, et non per traditionem, vt hic male dicit Glossa, et consequenter omnibus tam Graecis, quam Latinis necessaria ex Theologis, et Conciliis.] Sic etiam alio errore noratur Glossa, docens, quod in casu necessitatis confiteri debeamus laico, deficiente Sacerdore. in can. vnum orarium. dist. 25. et licet Augustinus loco supra cit. can. 88. dist. 1. videatur ibi hoc confirmare; existimo tamen textum Augustini adulteratum fuisse; nam ex eodem Doctore. de poenitent. dist. 1. cap. 44. contrarium constare videtur, vbi inquit: [Etgo sine causa dictum est. Quae solueris in terra, solut crunt in coelo. Ergo sine causa claues datae sunt Ecclesiae Dei. Frustramus Euangelium Dei, frustramus verbum Christi, si promittimus, quod ille riegat.] Contrariae equidem illationes sunt istae; nam solis Sacerdotibus datae sunt claues, et potestatem ligandi, soluendique, et consequenter a Christo laicis negantur, alias frustraremus Euangelium Dei, frustraremus, inquam, verbum Christi, si laicis permittamus, quod eis Christus negat. Igitur confessione, et satis factione a peccatis mundamur; sed confessio Sacerdoti, et non laico facienda est. de poenit. dist. 1. can. 36. Insuper D. August. non poterat contra D. Ambrosii eius Magistri do cumenta in rebus tanti momenti asserere: aiebat siquidem ille: [Ius enim hoc solis permissum est Sacerdotibus. apud Gratian de poenit. dist. 1. can. 51.] Vide Poenitentialis. Susur. vium.

CONFESSOR haec vox apud antiquos, ecclesiasticosque Scriptores saepe Martyrem significat, siue illum, qui in tormentis fidem Christianam consessus fuisset, siue tantum coram Iudicibus publice Christi doctrinam professus esset, et hi Martures designati a Tertulliano appellantur, et a S. Cypriano epist. 21. Floridu vterque confessor dicitur, id est, coronatus; atque Purpuratus confessor a D. Ambrosio de poenit. cap. 11. vocatus fuit latro a Domino in eruce redemptus. FR. Vide Glossam in can. Importuna §. Martyrium. de poenit. dist. 1. et can. Baptismi. §. Crucifixus. de consecrat. dist. 4. ibique Glossa. Martyr interpretatur confitens.:||: Itaque Martyr dicebatur, nempe, qui ante Iudicem vocatus, libere fidem chri stianam confitebatur, et hic proprie Confessor appellabatur; qui vero sponte nulla praeuia citatione, ad Martyrium se offerebat, hic Pro fessor vocabatur; at ille, qui metu martyrii se abdicabat, Extorris dicebatur. FR. Hoc tamen vltimum vocabulum aliquando pro alieno, ac diuiso accipitur, ita apud Vigilium Tapsensem Episcopum, vbi contra Euthychianos, inquit: [Vt fateamini Filium ex Patre genitum paternae diuinae extorrem esse naturae.] Cuius aliqui mendosi codices, Exortem habent.:||: Hodie ramen Confessor dicitur is, qui pie, sancteque viuendo, in Domino, suos claudit dies, et in catalogo Sanctorum ab Ecclesia numeratur. Legitur etiam in Codice Rodradi nomen Virginis, et non Martyris titulo Confessa, sic. Missa in Natali Confissae. Item in Concilio Tolerano IV. S. Leucadia Confessor appellata fuit. Tandem confessor dicitur cantor, seu psalmista, id est, primae ronsurae Clericus, et in hoc sensu intelliguntur in oratione Feriae VI. maioris hebdomadae, illa verba. [Acolythis, Fxorcistis, Lectoribus, Ostiariis, Confessoribus.] Eundem sensum habent illa verba Concilii Toletani. 1. cap. 9. [Nulla professa, vel vidua, absente Episcopo, vel presbytero in domo sua antiphonas cum confessore, vel seruo suo faciat.

CONFINIALIS Officialis, qui habebat curam confinium Prouinciarum. [Quomodo Marca nostra sit ordinata, et quae per se fecerunt confiniales nostri. In constit. Caroli Magni.

CONFIRMO saepe in Ordine Romano significat distribuere sanguinem Christi fidelibus in Missa post participationem Corporis Sacri, quae functio a Diacono fiebat. [Ipse Pontifex confirmatur ab Archidiacono in calice Sancto.] Ac de communione populo facienda ibidem dicitur. [Receptu calice, Archidiaconus confirmat omnes sanguine dominico, quos communicauerit Pontifex.] Haec distributio sanguinis per calamum fiebat, vt adhuc Pontifex facit. quae antiquitus etiam in populari communione adhibebatur, ne Sanguis Dominicus versaretur. [Qui tradit ei pugillarem, cum quo confirmat populum. ibid.] Vide Calamus. Communio. Pagillari. Siphon. Confirmo in proprio significatu. Vide Omologo.

CONFLABELLO simul sufflo ad excitandum maius incendium. [Inter se de commercio scintillas libidinum conflabellant. Tertull. de spect. cap. 25.

CONFORMALIS configuratus. ita Tertullianus, qui textum Apostoli ad Philip. cap. 3. exponens, ait: [Corpus nostrae humilitatis conformale corpori gloriae suae. de Resurrect. cam. cap. 48.] in vulgata enim legitur: [Qui reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae.

intelligitur illa oratio, quae dicitur post fractionem Hostiae, vnde nomen habuit.

CONFRATRIA Confraternitas, pia Congregatio, a voce graeca fratri/a. de quo vocabulo mentionem facit Ioseph Hebr. lib. 7. Antiquit. De Confraternitatibus autem recentioribus relaxatis ita Budaeus loquitur: [Coempulones dici fortasse possunt, vt qui plerumque epulandi magis, quam cultus diuini gratia conueniunt.] Primaria sodalitas Confalonis fuit a Clemente IV. anno 1267. instituta, ita appellata, a vexillo, italice Confalone, in quo Virginis Mariae imago erat depicta, quae sub eius velamine sodales tegeb at, et in eius fundationis bulla Confraternitas Commendatorum Virgini appellatur, cuius institutum est Christianos apud infideles captiuos redimere. Ad cuius exemplum deinde aliae piae societates sub variis Sanctorum inuocationibus normam habuere. Vide Adelphatum. In Melita adhuc hoc antiquo vocabulo Confratria pro confraternitate dicitur. FR. fratri/a graece conspiratio, et coniuratio potius significat. Vide Phratria.

CONFVNDO FR. pro corripio, et reprehendo. qui in die dominico non complete Missam audiunt, et discedunt ante Sacerdotis benedictionem praecipit Agatense Concil. [Quod si fecerint, publice ab Episcopo confundantur. can. Missas. de consecrat. dist. 1.

CONGELLVS graeco-latinum nomen: sic appellabatur viuente Patriarcha eius futurus, destinatusque successor graece vero *su/ggelos2 dicebatur, de quo suo loco, quod cellulanus, seu contubernalis latine interpretatur. Vide Syncellus.

CONGENER CHRISTI, dicitur Spiritus Sanctus a Nonno his graecis verbis. *xristosu/nggenon, quae male traducta sunt, id est; Congenitum Christi; nam Spiritus Sanctus non est genitus a Patre, sicut est Filius; Congener vero eiusdem generis significat, nempe, eiusdem diuinae naturae, ac substantiae, quod recte verificatur.

CONGERIVM, coetus, et gentium coadunatio. [Ascendentes Alpium iuga neque alium congeriorum oppleta multitudine pertransierunt. Greg. Turon. lib. 1. mirac. cap. 4.] Aliquando licentiam abeundi (italice congedo) significat. [Domini Cardinales ibunt ad domum Regis, et associabunt eum vsque sit aliquantulum extra villam, et tune, recepto congerio, redibunt. Dauantria in eius caeremoniali,] vbi de Rege Nauarrae, quando discessit a Benedicti XIII. praesentia, haec scripserat.

CONGREGOR promorior. [Pisces maris congregabuntur. Oseae cap. 4.] Qui enim moritur cum suis decessoribus aggregatur in tumulo, vt clarius de Iacob legitur. [Ego congregor ad populum meum, sepelite me cum patribus meis Genes. cap. 49.

CONGREX unitus, et congregatus. [Iam mundus te Christe coepit congrege nexu. Prudent.

CONIECTVM contributio a superioribus imposita. [Vassi vero nostri, et ministeriales, qui missi sunt, vbicumque venerint, coniectum accipiant. Marculf. lib. 4. formul. cap. 9.] Dicitur etiam Coniectura. [Nihil de fisco suo Rex dari praecepit, nisi omnia de pauperum coniecturis. Gregor. Turon. lib. 6 histor. cap. 45.

CONIVGATIO coniugium, matrimonium. [Rex propter coniugationem Brunichildis, suspectium habere coepit. Gregor. Turon lib. 3. cap. 3] FR. Aliquando coniuges intelliguntur amici. can. dilectissimis. 12. quaest. 1.

CONIVNGO contingo, peruenio. [Curauimus admonendum quatenus Honoratum Archidiaconem, coniungente statim praesentium latore, in priori loco susciperes. S. Gregor. Regist. lib. a. cap. 15.

CONIVM graeca dictio kw/neion, quae cicutam herbam venenosam denotat. [Cum tritico conium, quod inter alimenta vitae noxium reperitur. Ambros. lib. 3. Hexam. cap. 9.

CONIVRATOR FR. Contestis iuratus. Gloss. in l. de libero homine. de testibus.

CONNIVENTIA FR. consensus, a verbo Conniueo, seu absoleto Conniuo, quae ambo oculorum palpebras mouere aperiendo, et claudendo significant. hinc pro annuere, et consentire accipitur; non vero pro dissimulate, vt credidit Calepinus. [Irrita enim Episcoporum venditio et commutatio rei Ecclesiasticae erit absque omnium conniuentia, et subscriptione clericorum. can. sine exceptione. 12. quaest. 2. Ita vt ad concilium comprouinciale deferatur, vt eorum conniuentia confirmetur. can. quicumque eadem 12. quaest. 2. Vt vestra conniuentia eueniat. can. Regum. 23. quaest. 5. De cetero non feratis; quia super hoc ad nos clamor denuo ascenderit, non poterimus conniuentibus oculis pertransire. 5. de cretal. tit. 33. cap. 26.

CONOB. FR. hoc signum saepe in numismatibus Impp. post Constantinum Magnum incusem reperitur: sed quoad eius significationem variae ab Auctoribus arguitur: Alii enim sic combinant. CON. OB id est, Conslantinop. obsignata. Alii vero cum interpunctis malunt intelligere, sic: C.O.N.O.B. vt apud Adolphum Occanum fol. 383. qui in numismatibus Flauii Valentiniani inquit: [C.O.N.O.B. quid sibi velit, multi hactenus assequi non potuere, Cedrenus interpretatur Ciuitates, Omnes, Nostrae, Oboediant, Benerationi.

inter Monachos compartiebatur. [Duo conradia monachalia exigentem iure perpetuo ex dono cuiusdam Abbatis. Matth. Paris. in Vita, Guliel. Abb.] Fortasse a verbo Conrade deriuatur, quia portio haec adaequata mensura pro alimento vniuscuiusque Monachi erat, alii tamen Conradium legunt.

CONREGIONALIS eiusdem regionis. [Vnde ego, et quidam conregionales nostri hoc murmur non aequanimiter accipientes; vtpote Romanae Ecclesiae filii vnanimes scribere decreuimus sanctitati veftrae. Iuo Carnot. epist. 109. ad Pasch. Papam,] Vide Regionalis.

CONSCIENTIA aliquando nomen hoc consensum, seu notitiam significat. [Presbyteros autem, aut Diaconos ordinare non audeant, praeter conscientiam Episcopi. Isid. lib. de eccles. off. cap. 6.] Vbi de Chorepiscopis agit. [Archiepiscopos ad Concilium non vocabis sine conscientia Romani Pontificis. Innocent. III. lib. 1. epist. decret. Nec licet aliquibus apud semetipsos Concilia sine Metropolitanorum, et Episcoporum conscientia, et consensu facere. can. propter. dist. 18.] FR. Item significat habere secretam intelligentiam cum reis. dist. 1 de poenit. can. Aut facta. §. conscientia latrouum, et can. quidam. 18. q. 2. Conscientia pura. Vide Subtilitas.

CONSCOTINVS contenebrosus, a graeca dictione skoteino/s2, id est, tenebrosus; [Conscotinum tuum] dixit de haeretico Lucifer Caralitanus: haeretici enim tenebrosum in erroribus intellectum habent.

CONSECRATIO eius etymon. Vide Chirotonia, Consecratio Altaris. Vide Altare. Consecratio Ecclesiae. Vide Ecclesiae consecratio. In consecratione Galliarum Regis, cui sub vtraque specie Sacramentum conceditur, Vide Communio, Oleum sanctum. FR. In consecratione sanguinis Christi ponitur aqua, quae varia mysteria continet, de quibus Innocentius III. agens. illa cerba D. Ioannis Euangelistae adducit. [Tres sunt, qui testimonium dant in coelo Pater, Verbum, et Spiritus Sanctus, hi tres vnum sunt etc.] et probat ex his quod Christus sit verus Deus, inquiens: [Et tres sunt, qui testimonium dant interra spiritur, aqua, et sanguis. Per hoc intendens ostendere, quod Christus sit verus homo.] Et inferius. [Vnde ille, qui vidit, testimonium perhibuit, et testimonium eius est verum, quia tres sunt, qui testimonium dant in terra, spiritus, aqua, et sanguis: quod, videlicet, Christus sit verus homo ex anima ra tionali, et humana carne subsistens; probatur, ex eo quia spiritum vitalem emisit de vero corpore: probatur quoniam ex eo sanguis exiuit, et auqa.] Et post pauca ostendit, quo ideo in Sacramento Eucharistiae admiscitur aqua vino. lib. 3, Decretal. tit. 41. c. 8.

CONSECVTIO FR. baptismus. [Eit ad fidem, et ad consecutionem properandam, S. Cyprian. lib. 3. Testinionior. contra Iudaeos cap. 97.] Atque idem Auctor vtitur verbo Consequor pro baptizor. [Posse eum statim consequi, qui vere erediderit. cap. 43.

CONSEQVVTIVVM consequentia. [Quae tam. importuni silentii causa? quae ratio tam mutae, et silentis dilectionis? Est ne inquam in Britannia consequutiuum, vt vbi sterilitas panis, sequatur, et desectio cordis. Petrus Cellensis lib. 1. epist 15.] id est, esset ne fortasse talis consequentia, vt vbi deest panis, ibi et verba deficiant.

CONSILIVM MALVM. FR. consilium necis. l.si [sic] homines. de aggressione in vico facta.

CONSISTORIVM a verbo Consisto. Gloss. in Clement. de sent. et re iudic. cap. 2. coadunatio sapientum est ad consulendum, vt est Romae coram Pontifice Cardinalium pro tractandis Sedis Apostolicae negotiis Collegium, sed apud Tertullianum mundum, seu terram significat, quiae in ea viuentes consistunt. [Nam etsi iuuari, seu laedi habet terra, id quoque propter hominem, vt ille iuuetur, siue laed atur per consistorii sui exitus, quo magis ipse pensabit; quapropter illum etiam terra patietur. de resur. carn. c. 26.] Et in eodem sensu Sidonius Consistorium appellauit locum, vbi ad quiescendum cubicularii morabantur. [Nam per hoc, quod in Aquilonem solum patescit, habet diem non habet solem, inter iecto consistorio perangusto, vbi somnolentia cubiculariorum, dormitandi potius, quam dormiendi locus est. lib. 2. epist. 2.] FR. In sacra tamen pagina sedilia in atrio Palatii posita significat. [Et stetit in atrio domus Regis, quod erat interius contra Basilicam. Regis; at ille sedebat super solium suum in consistorio palatii contra oftium domus. Esther. cap. 5. num. 1.] Imperator habebat etiam suum consistorium, id est, concilium. [Si quando lis speratur in nostrum inferri consistorium.] Ita Iustinianus in can. Anteriorum. 2. quaest. 6. Ita etiam Honorius, et Archadius. [Qui in consiliis, et consistorio nostro intersunt. in can si quis. 6. quaest. 1.] Cardinalium igitur consistorium appellatum fuit Presbyterium, Compresbyterium, Cleri Romani Senatus. Vide Presbyterium. Dicitur Coetus, Gremium, Collegium. Vide Coetus. In Consistorio antiquitus Cardinales pileis tegebantur. Vide Cardinalis.

Bulla, vbi afferuntur figurae, in quibus conspiciuntur Cardd. in Consistori pileati.

CONSOLATIO caeremonia quaedam ab haereticis Patarenis sic appellata. Vide Cathari.

CONSORTIALIS FR. conclericalis. nam graece klh=ros2, dicitur, id est, latine sors. [Similiter nec de illis oblationibus, quae colliguntur per laicos, qui consortiales dicuntur: interdum per clericos, quae ad opus consortii reducuntur: vt luminaria in Ecclesia etc. In extrauag. comm. de decimis. §. similiter.

CONSPARSIO farinae massa aqua conspersa, non adhuc fermentata. [Profectionem siliorum Israelis Creator etiam illis spoliis aureorum, et argentcorum vasculorum, et vestium praeter oneribus conspersionem effarcinatam eduxit ex Aegypto. Tertull. lib. 4. aduers. Marc. cap. 24.] Sed a D. Paulo Conspersio dicitur. [Vt sitis noua conspersio. 1. Corint. 4.] Quod a verbo conspergo deriuatur. de quo saepe in Sac. Scriptura. [Farinam oleo conspergere] sic etiam transla. tius D. Gregorius pro corporis temperamento vsus est, inquiens: [Vnde necesse est, vt non solum quisque consideret; quod ex conspersione sustinet. In pastorali par. 3. Admonit. 4.] Eleganter quidem S.Pontifex sumpta a pistura metaphora; vulgo enim dicere solemus, de eo, qui docilis, et affabilis naturae est, eum, nempe, esse optimae picturae.

CONSPARSVS substantiuum nomen aquae benedictae aspersionem significat. [Rogabat consparsum in ipsam domum facere, vt turba malignorum spirituum exinde fugaretur. In vita SS. Barontii, et Desiderii.

CONSPICABILIS FR.Visibilis, [Quod multifarie a Patribus in conspicabili materia visum fuerit. Vigilius Tapsen. Episc. lib. 6. de Trinit.

CONSTANTINIANA ECCLESIA. FR. Lateranensis Basilica a Constantino Magno erecta, quae et S. Saluatoris appellata fuit. [Cum exirem ab Ecclesia, quae vocatur Constantiniana. S. Martinus Papa, et Mart. in epist. ad Theodorum. in Collect. Auast. biblioth. a Sirmondo in 8. edita pag. 71. Et sumpto mecum omniclero priuatim mansi in Ecclesia S. Saluatoris nostri Iesu Christi, quae congnominatur Constantiniana, quae prima in toto mundo constructa, et stabilita est, a bo: me: Constantino Imp. quae est iuxta Episcopium. Ibid. epist. 2. ad Theod. pag. 75. Et commutare a vita beatum, in circuitu Altaris, astantibus, et in toto templo Ecclesiae Catholicae Romae, quae cognominatur Constantiniana, Ibid. pag. 83. Stephanus natione Siculus congregatis Episcopis Francorum, et Romanis Presbyteris in praesentia totius cleri, etc populi Concilium fecit in Ecclesia Constantiniana, in qua damnauit Constantinum Neophytum inualorem Sedis Apostolicae, S. Anselmus Lucensis Episc. lib. 1. apologet. num. 13. In Sunodo congregata Romae m Ecclesia S. Saluatoris, can. in Synodo. dist. 63.] Quomodo autem vocari coeperit, S Ioannis Ecclesia, ex Paulo Diacono hist. Misscell. colligitur. nimirum. quod anno 568. deuastato a Longobardis Montis Casini Monasterio, iuxta Sancti Benedicti vaticinium, Romam cum confugissent Monachi illius loci, ex concessione Pelagii Papae primi, prope Basilicam praedictam S. Saluatoris, Ecclesiam construxerant sub tibulo Sanctorum Ioannis Baptistae, Ioannis Euang. ac Pancratii Martyris: quod etiam testantur Leo Ostiensis, Anast. Biblioth. in Greg. III. et Panuinus de septem Eccles. pag. 134. quae deuastatio Casinensis Coenobii tempore Ioannis III. successerat. Igitur a Benedictinorum temporibus coeperant confundi tituli S. Saluatoris in S. Ioannis in Laterano, quod patet; nam vsque ad praesens vtriusque, Sancti Ioannis tam Baptistae, quam Euangelistae celebrant ibi festa Canonici, eodem modo, quo sub vtroque Ioanne dedicata fuerat contigua Benedictinorum Ecclesia. Hoc Templum in Laterano a Paltio Lateranorum familiae dictum fuisse D. Hieronymus testatur: [In Basilica quodam Laterani, qui caesariano truncatus est gladio. In epitaph. Fabiolae ad Oceanum.] De cuius morte exstat locus Arriani. lib. 1. de Epitecti disputationibus; sed; non. puto fuisse illum Plautium Lateranum, qui Neronis temproe a Statio Tribuno trucidatus fuerat, de quo Tacitus, lib. 15. Anna. Nam Lateranorum Palatium, Sex. Aurel. Victore teste, recentius demonstratur, qui in Epitom. Imperatorum, de Septimio Seuero ait: [In amicos, inimicosque pariter vehemens, quippe qui Lateranum, Cilonem etc. ceterosque alios ditaret, aedibus quoque memoratu dignis, quorum praecipuas cidimus parthorum, quae dicuntur, ac Laterani.] Et Iuuenalis, qui temporibus Domitiani (et vt alii volunt) vsque ad Neruae, et Traiani tempora vixerat: [Egregias Lateranorum sedes.] Satyr. 10. dixerat: ergo multo post Plautium Lateranum Neronis tempore viuentum, adhuc sub proprietate Lateranae familiae praedicta habitatio exstabat. Ceterum Lateranensis familiae antiquissimam hanc habitationem suisse reperitur; vsque enim ad praesens in huius Ecclesiae Sacristia duo lapides conspiciuntur, in quorum van Sexti Laterani, et in altera Torquati, et Laterani inscriptiones leguntur: Lucius enim Sextus Lateranus ex Liuio 9. et 7. Consul factus fuerat ab V.C. anno CCCLXXXIX. quem Cassiod. L. Sextium vocat, et cum I. Aemilio Mamerco collegam facit; ac de Laterano Torquati collega idem Cassiod. mentionem his verbis facit: [T. Manlius Torquatus, et C. Plantius, quod agnomen Lateranae familiae fuerat.] Alii tamen

existimant, quod Lateranus locus a Laterano Idolo dictus fuerat, de quo Arnobius lib. 4. aduer. Gentes. inquit: [Lateranus Deus hoc nomine, quod focorum, et genius, audactusque ex laterculis crudis ab hominibus caminorum istud aedificatur genus.] Sicut etiam Vaticumum ab Idolo huius nominis, Gellio teste, dictum fuit, De Laterano igitur Christianorum templo Prudentius lib. 1. contra Symmmachum haec cecinit:

Coetibus aut magnis Laterani accurit ad aedes,
Vnde sacrum referat regali chrismate signum.

Aquisgrani, vbi prius Germani Imp. residebant, et vsque nunc coronantur, mansio exstabat, quae Lateranis dicebatur. [Cum in domo Aquifgrani palatii, quae Lateranis dicitur, Abbates cum quamplurbius vna suis resedissent Monachi. Apud. R.P. Angelum de Nuce in appndice Chron. Casin. in tit. Incipit capitulum Ludocichi Imperatoris cum ceteris.] Glossa tamen in can. futurum. 12. quaest. 1. Basilicam Constantinianam post S. Petri Basilicam aedificatam fuisse asserit; sed ante vaticanam ex calendarii ordine in Breu. Rom. eius dedicatio praecesserat. Qui vero de hac Constantiniana Basilica plura noscere cupit, legat vertmum, et eruditissimum tractatum, quem de ea composuit Card. Rasponus; et quae de eadem hic sparsim dicuntur. Vide Agnus Dei. Altare. Arcibum. Celerarius. Coelectis. Collecta. Incastello. Quare ibi Pater noster elata voce recitababatur. Vide Collecta. Pater noster. Columna porphyretica, supra quam erat gallus aeneus, quare ab Alexandro VII. ablatz fuerit. Vide Sedes stercorariae. Virga. Rota porphyretica. Haec Eccl. prima in vniuerso Mundo constructa. Vide Episcopium.

CONSTANTINOPOLITANAE CIVITATIS aedificatio. Vide Roma noua. Vrbs Regia: eius perditio vaticinata. Vide Diptychum. Pileus.

CONSTANTINI MAGNI antiquissima effigies vbi reperiaut. Vide Linostima. Eius donatio. Vide Pragmaticus. Tenuit froenum euqi S. Siluestri Papae. Vide Strator. Habuit in visione imagines SS. Petri, et Pauli. Vide Thoracida. Tracala.

CONSTANTIS IMP. Palatium. FR. Romae sub Quirinali, coram quo Basilica XII. SS. Apostolorum erecta est. [Placuit mihi Ioanni Vrbis Remae humillimo Pontifici Ecclesiam XII. Apostolorum confirmare, quam Pelagius Papa bo: me: praedecessor meus ante palatium Constantis initiauerat. Apud Torrigium de Crypt. Vatican. secundae Impress. pag. 313.] Cuius Palatii reliquiae adhuc conspiciuntur in aedibus Eccellentissimae Columnarum familiae, quibus ex orientali parte Quirinalis mons imminet, ex occid. platea Dominorum de Mutis in parte, et in parte Conuentus dictorum XII. SS. Apostol. ex Boreali Ecclesia S. Crucis Lucensium, et ex meridie Conuentus S. Siluesti in Quirinali, quas aedes erronice aliqui Constantini fuisse asseruere.

CONSTIPATORIVM FR. Remedium, seu emplastrum, ad sistendum vulnerum sanguinem. [Ex huinsmodi crudelitate ipsorum, et anto sanguiuis fluxu, cauterio nullo modo illis indulto, vel constipatorio aliquo abscissionibus manuum, aque linguarum ad cessationem sanguinis iuxta morem apposito. Hypomnest. de Anastasio etc. In collect. Anast. Biblioth. a Sirmondo in 8. edita pag. 252.

CONSTRICTIO stringo. [Quid enim si medicum quidem dicas esse debere, ferramenta vero eius accuses, quod secent, et inurant, et amputent, et constrictent, quando sine instrumento artis medicus esse non possit. Tertull. aduers. Marc. lib. 2. cap. 16.

CONSVLARIS DIGNITAS. Vide Hypatus. Per annum durabat, in quo tempore induebantur, purpura, et S. R. E. Cardinales perpetui Consules censentur. Vide Cardinalis.

CONSVETVDINARIVM liber in quo Monasterii consuetudines notabantur. [Hic quoque consuetudines approbauit, et conseruari persuasit, quas, qui videre desiderat, in consuetudinario scriptas poterit inuenire. Matth. Paris. In vita Pauli Abb.

CONSVLTOR deponens verbum, consilium poscere significans. [Aut quis illi consiliarius fuit, quem consultatus est, Tertull. aduers. Hermog. cap. 7.

CONSVLTVM prouisio. [Vt inopia, nuditasque tali prouidentia possit habere consultum. S. Greg. in Regist. lib. 1. cap. 18.

CONTACIVM cantus Ecclesiastici genus, vox graeca konta/kion, id est, breuis cantus, cuius Romanum Emissenum Diaconum anno 500. per reuelationem Deiparae inuentorem fuisse ex minaeo ad primam Octobr. diem colligitur. Item librum significare ait Balsamon ad modum Ritualis, in quo ordinationum formulae continebantur; proprie autem denotat volumen, a graeca dictione konte/s2, id est, lignum super quod antiquorum more inuoluebatur volumen.

CONTAMEN macula, contagium. [Vulgi contamine mixtos. Tertull. lib. 1. aduers. Marc. cap. 1.

CONTECTALIS contubernalis: sumitur etiam pro vxore. [Sanctus Henericus. cognomento Pius gloriosissimum Romani Imperii decus, eiusque dignissima contectalis piae memoriae Chunegundis. In vita S. Chunegundae.] Quod tamen Contectalis nomen huic Sanctae recte adaptari potuit; nam marito in habitatione

associata fuit, non vero in lecto; legitur etiam simile vocab. in donatione a Gordiano S.Gregorii Magni Patre ad fauorem Monasteri) Montis Casini facta, quae inter M. S. Latim Latinii conseruatur in Biblioth. Viterbien. Cathedralis, his verbis: [Ex parte stirpis Octauiae, et Syluiae nostrae dilectissimae contectalis.] FR. Reperitur etiam haec dictio in Bullar. Casinen. tom 2. constit. 86. 143. et 158.

CONTENEBRICO obscuro. [Et coelum contenebricauit nubibus. Lucifer. lib. 1. pro S. Athanas.

CONTESSERATIO signum familiaritatis, ac necessitudinis, ex dictione Tessera, quae signa dabantur amicis, vt in itinere ac diuersoriis pro commendatis dignoscerentur, quae italice Patente dicuntur. [Communicatio pacis, et appellatio fraternitatis, et contesseratio hospitalitatis, quae iura non alia ratio regit, quam eiusdem Sacramenti vna traditio. Tertull. in lib. de praescript. aduers. Haeret. cap. 20.] Vbi de charitatiua antiquorum Christianorum, et mutua eorum correspondentia loquitur. Vide Continentia. §. FR.

CONTESSERO uniformiter correspondeo. [Videmus, quid dixerit, quid docuerit, quid cum Africanis quoque Ecclesiis contesseruerit. Idem Tertull. loco cit. cap. 36.] loquitur ibi de praerogatiuis Rom. Ecclesiae, cum qua mutuam, ac vniformem doctrinam habebat Africana, quae romanam tesseram in dogmatibus ostendabat.

CONTESTATIO FR. libellus famosus a coniuratis formatus. coniurator enim dicitur contestis. Vide Contestis in dict. Coniuratus [correction of the printer; in the print Contestis]. [Quidam maligni spiritus consilio repletus, contra Castorium Notarium, et Responsalem nostrum nocturno silentio in Ciuitatis loco contestationem posuit, in eius crimina loquentem. D. Greg. in Rgist. lib. 5. epist. 30.] quem deinde infamatorem idem Pontifex excommunicauit. Vide Libellus.

CONTINA apud Slauos templum significabat. [Omnes illae continae numero quatuor mira celeritate confractae sunt. In vita S. Ottonis. lib. 2. cap. 30.] Contina dicebatur, quia in ea Idolorum simulacra continebantur. Vide Idolium.

CONTINENTIA conseruatio, subsidium, seu necessaria sustentatio, vocabulum D. Gregorio in eius Registro familiare. [Ipsi pro victu, et nutrimento, stratoque ad continentiam, purroque eius annonam, quantum prospexeris satis esse, constituas. lib. 1. cap. 18.] Apud quem Facere continentiam, necessariam substentationem sumministrare significat. [Videtur mihi, vt ei continentiam facia; si vtile conspicis. Idem lib. 1. cap. 42.] Vbi eandem phrasim in passiuo sensu sic repetit: [Annuam continentram a te volumus fieri.] Et in eodem Regist. reperitur Contineor pro sustentari. FR. [Etlocum, vel actionem prouideat, ex qua quottidianis stipendiis valeat contineri. Idem lib. 2. epist. 28.] Item pro affectus conseruatione, seu correspondentia. [Miror autem, quod in me collata dudum continentia vestras ex hac moderna pastoralis officii continentia distraxisti. Idem lib. 1. epist. 4.] Theotistae Mauritii Imperatoris sorori scribens, quod imperialem consirmationem ad eius pontificatus electionem non impedisset, conqueritur, quo actu Theotistam antiqui affectus correspondentiae defecisse Gregorius ait: et alibi in eadem significatione idem Pontifex. [Sed quia vos valde in continentia nostra benignos inuenimus. lib. 4. epist. 28.] Item pro subsistentia pontificalis dignitatis. [Pastoralis officii continentian. idem lib. 1. epist. 4.] Apud Iuristas tamen denotat id, quod in Scriptura continetur. [Mor enim, vt Abba chartulam ad legendum aperuit totam eius continentiam deletam inuenit. Caesarius lib. 2. miracul. cap. 10.] Ac tandem in ambrosiano ritur velum illud significat, quod Subdiaconus super humeros fert in Missa cantata. Continentiae moralis virtutis documentum. Vide Foraneus.

CONTOPOECTES Hastiludium, seu Troiae ludus, italice Giostrare a graeco vocabulo kontepai/ktai, id est, hastae ludus. [Propter horum autem canonum poenas videntur esse excogitati ludi imperiales contopoectes, scilicet. Balsam. in can. 51.] FR. Legendum esset Comepaectes, quod graece proprie hastilusorem significat; nam hastiludium eo idiomate konhpai=gma dicitur. Vide Torneamenta.

CONTORALIS consors, id est, eiusdem tori. [Ac Erimgardim suam contoralem. In vita Rixfridi Episcopi

CONTOSTAVLVS FR. comestabuli dignitas in Aula Imper. Constantinop. ex *ko/ntes2, italice Conte, Ita Cantacuzenus. lib. 1. cap. 4. de Sabaudiae Duce scribens ait: [Comperiunt Principem Sabaudiae, quem Latinorum lingua Conton vocant.] Staulus ex latina dict. stabulum corrupte, qui a Gulielmo Tirio Constabularius semper dicitur.

CONTVS equuleus, ex graeca dict. ki/ntos2, quae perticam, seu hastam significat. [Qui mox extendi eam mandauit in conto. In vita S. Martinae.] FR. [In contis, et in scutis. Iudith. 9.9. Et egredientur habitatores de Ciuitatibus Israel, et succendent, et comburent

arma, clypeum, et hastas, arcum, et sagittas, et baculos, manus, et contos. Ezech. 39. 9. Et leuabunt vos in contis. Amos. 4. 2.

CONVALESCO FR. in rebus inanimatis, et moralibus, [Vt in hac electione, nec datio quibuscumque modis interueniat praemiorum, nec quarumlibet personarum patrocinia conualescant. can Illud. 8. quaest. 2.

CONVENA coadunatus, congregatus. [Ego exercitum tuum ex multis indomitis conuenam nationibus. Ambros. 3. epist. 29.

CONVENTO frequentatiuum verbum, ex conueno [perhaps: conuenio]. apud Caesarium. lib. 5. miracul. cap. 22.

CONVERSIO FR. eius etymon in can. conuertimini. de poenit. dist. 1. sic explicatur. [Conuersio dicitur, quasi cordis vndique versio.

CONVIATOR in via consociatus. [Sic Iacob vianti conuiator occurrit. Chrysol. ser. 131.

COPHINVS Tabernaculum, in quo Eucharistia conseruatur. [Deinde idem Cardinalis debet incensare Altare, et cophinum, in quo con seruatur Corpus Christi. Dauantria in suo Caeremoniali.] Et idem alibi Armariolum vocat.

COPONIMVS stercoratus, a voce graeca *ko/pros2, id est, stercus, quo vocabulo cognominatus est Constantinus Imperator Leonis Isaurici si lius, quia dum trina immerione in sacro fonte iuxta Graecorum ritum baptizaretur, sacras aquas atuqe tunc S. Germanus Constantinop. Patriarcha de hoc infante vaticinauit eum commaculaturum esse Christianam Religionem, quod ex acerrima eius in sacras imagines persequutione verificatum fuit. FR. simile exemplum in Vincislao Caroli IV. Imperatoris filio refert Odoricus Raynald. in Eccles. Annal. an 1361. num 2. quod, nimiurum vrina ab eo demissa, dum baptizaretur, sacram lauacri aquam foedauisset, et dum super Altare ad eum coronandum poneretur, illud etiam stercore inquinasset, quod eius contra Ecclesiam persecutionis indicium fuerat; praecipue contra Bonifacium IX. atque eius enormitates, vitia, et aerumnas vide in eodem Auctore ad an. 1390. et seq.

COPTIMVM FR. elocationis species quam Romae. Cottimo dicitur. Bullar. Casin. tom. 2. constit. 314.

COPVLA quae proprie ligamen, seu collare significat, quo simul canes venatici colligantur, et copulantur. [Quos neque est tanti raro te insectando, superandos copulis palam dictis inquietari. Sidon. lib. 8. epist. 7. Vt Episcopi, et Abbates, et Abbatissae copulas non habeant. In Capitul. Caroli Magni. In aliquibus exem. plaribus legitur Coupulas a gallico sermone Couple.

COQVIMELLA Prunum, species notissima fructus. [Coquimella, quam Latini ob colorem prunum vocant. Isid. lib. 17. cap. 7.] Vide Nixa.

CORACINVS coruinus, a graeca voce, *ko/rac, id est, coruus, quo vocabulo etiam in locutione latina Corax a D. Hieronymo vsurpatur, ac etiam vtitur D. Ambrosius ad significandum delubtum, vbi Gentiles coruos adorabant, sic inquiens. [Quia coracina sacra habent pagani. In epist. D.Pauli ad Roman.

CORBA et Corbanus, sic in Hibernia vocant Parochum a vernacula dictione Corbach, et Parochiam Corbanatum dicunt.

CORBAN FR. hebraica vox, seu potius Chaldaica. [Corban (quod est donum) quodcumque ex me tibi proderit Marci cap. 7. 11.] Arabes quoque Corban vocant Eucharistiae communionem, id est, donum, et munus, Item iuramentum significabat, seu Hebraeorum votum, quo aliquid Deo consecrabatur, de quo Theophrastus, ac de hoc voto Matthaeus cap. 15. cum Marco ita concordans, inquit: [Munus quodcumque ex me tibi proderit.] Vbi Christus Pharisaeos reprehendit, asserentes, quod votum poenale siliorum familias, licet in praeiudicium par entum validum esset; quare Christus hoc esse contra diuinum praeceptum demonstrat. Item Corban ex Ioseph heb. lib. 4. cap. 4, antiq. Hominem Deo deditum significat. Vide Corbona.

CORBICVLARIVS in aliquibus Galliae Ecclesiss ita vocatur clericus rochetto indutus, quod Galli Corbulam vocant, et inseruit pro illis clericis, qui in officio Acolythi ceroferalia gerunt, vt etiam penes Dominicanos, et Teresianos obseruatur. Vide Pascha. §. In Andegauensi autem Ecclesia.

CORBONA hebraea vox, arcam significans a Corban, de quo supra diximus significare donum, seu oblationen. FR. quod Chaldaicum nomen potius es, oblationem significans. Vnde illud: [Non licet mittere in corbonam. Matth. 27.] litteraliter significat. [Non licere in locum ponere, in quo oblatio poni solet.] Seu vt habetur in textu Chaldaico: [Non licet eos abicere in corbonam,] videlicer inter oblationes; seu inter ea, quae templo offeruntur: cum enim oblationes in arcam ponerentur. inde et arca idem nomen sortita est. Baron. an. 40. num. 69. quae etiam mensa dicebatur. Vide Mensa.:||: Tria loca commemorant Scriptores apud Hebraeos in templo ad recipiendas oblationes fuisse, primum quod appellabant Musach, ab Achaz Rege aedificatum, vbi Principum, Magnatumque dona reponebantur. Vide Musach. Secundum, quod

Gazophylacium dicebatur, ad populares oblationes destinatum. Vide Gazopgylacium. Tertium denique Corbona vocabatur, quod pro eleemosunis Sacerdotibus, et Templi Ministris destinatum erat.

CORDICITVS aduerb. ex toto corde, cordialiter. - [Si quidem prudentibus cordicitus insitum est vitare fortuita. Sidon. lib. 4. epist. 4.

CORDIGERI vel Cordiferi. FR. Ordinis Sancti Francisci Regulares. De verborum signif. in sexto lib. 6. tit. 12. cap. 3. Vide Franciscani.

CORNICVLARIVS FR. qualis miles dicebatur. Vide Baronium in Noris ad Martyrol. 21. Augusti litt. c. cui a Latinio tamen in Correc. ad Martyrol. obicitur.

CORNOR uerb. deponens, clangor cornu. [Faciat cornari, ne videatur furtiue facere. Matth. Paris. in hist.

CORNVTA capsa quaedam, quae tempore conclauis ad deferenda comestibilia pro Eminentissimis Cardinalibus inseruit, sic appellata a binis cornibus, seu ansis in extremitatibus eius positis, per quas hasta transacta, commodius defertur a seruis, [Praelati custodes cornutam aperiant fercula, et omnia, quae intus sunt dilegnter perscrutentur, ne quid litterarum insit. Caerem. Rom. lib. 1. cap. 4.] Aliqui tamen Recentiores Carnutam scribi maluere, ab illatis in ea carnibus etymon trahentes.

CORONA Ornamentum quod in Ecclesia pendebat, de quo saepe Anast. Bibl. cuius typum hic subiciam, vt in quodam Martyrol. in membrana exarato Vaticanae Bibliothecae a Paulo Aemilio Cardinali Sfondrato dono dato delineatum inspexi. fol. 342.

In Ecclesia S. Clementis Romae est etiam similis figura in quadam antiqua imagine, quae ad laeuam ingredientis depicta perspicitur. Vide Staupus. FR. Ante Imperatorem Graecorum deferebantur duo lampades coronatae, quae ideo a Balsamone stefanw/mata dicebantur: adulatorie tamen ipse asserit hanc caeremoniam adhibitam fuisie, vtindiearetur ad imperatoriam maiestaten, seu coronam rernm diuinarum, et humanarum curam spectare, quam auctoritatem sibi arrogabant graeci Imperatores; contra quos Nicolaus Papa haec scripserat: [Hi quibus tantum humanis rebus, non diuinis praeesse permissum est, quomodo de his, per quos diuina ministrantur iudicare praesumant, penitus ignoramus. can. denique. dist. 96. et can. cum ad verum. ibidem.] At vnica huiusmodi lampas Patriarchae praeferebatur in signum illius spiritualis tantum curae; sic etiam Imperatrici vnica praeibat, quia ad eam nonnisi humanrum cura spectabat. Item Corona pro auro coronario, munere, et xeniis, quae vulgo Regaliae dicuntur, coronae, scilicet, regi debitae. Vide Bebem. Fodrum. Corona baptizatorum. Vide Baptismus. Corona clericalis. Vide Tonsura. Klil in dict. Caenbium. Papalethra. Platta. Corona ciuica, militaris, et sacrificiorum. Vide Roga. Corona Imperialis, aliorumque. Vide Calyptra. Collyrd. Crionia. Diadema. Garrbara. Infula. Pileus. Piramis. Corona Imperialis Iustiniani in incendio deperdita, et post aliquod tempus inuenta. Vide Septimum.

CORONA OBLATIONIS, dicebatur panis pro sacrificio Missae oblatus, licet aliqui perperam ipsam Eucharistiam intellexerint. qui quidem error ex D. Gregorii textu lib. 4. cap. 55. manifeste conumcitur; ibi enim visionem cuiusdam animae in purgatorio exsistentis referens, quae cuidam Sacerdoti haec verba fudisse, inquit; [Iste panis sanctus est, et ego hunc comedere non postum.] Quae verba Panis sanclus occasionem censendi praebuit errantibus, quod de sacrosancta Eucharistia hic ageretur; sed ex subsequentibus verbis, de quo pane anima illa intellexerit patet; dum sequitur; [si autemmihi praestare vis Omnipotenti Deo offer hunc panem] Ergo adhuc consecratus non erat. FR. Item Corona inrisdictionem, et potestatem significabat. [Supplicans coronae vestrae, vt gestis ecclesiasticis ex omni obnoxitate soluatur. Ennod. in petitorio pro Gerontio Agapyti puero. Cum Ecclesiam Sancti L. de corona tuae Dioecesis canonice sit adeptus. De filiis Presbyterorum. lib. 1. Decretal. cap. 13.] sic dicimus Corona hispanica. Corona gallica. Vide. Baron. an 503. num. 15. Corona quae in Sactis depingitur. Vide Nimbus. Quae spinae fuerint corona Christi passi. Vide Rhamnus.

CORPORALE [1] uelum sacrum, ita appellatum [correction of the transcriber; in the print .] ex eo quia pro Christi sacramentato corpore inseruit, quod Palla dicitur a S.. Clemente ep. 2. Item Sindon ab Isidoro Pelusiota l. 1. c. 123.et

in Missali ambrosian. Item Palla corporalis in ord. Rom. Appellatur etiam Antimensia, id est, loco mensae, vide in dict. Altare. Item qro/nos2, cum sit Regis gloriae thronus, Item Chrismale, vt suo dictum est. Debet fieri ex tela linea, simplice, munda, atque benedicitur ad Episcopo, seu ab habenti facultatem paramenta sacra benedicendi. Dixi Ex tela linea; nam, vt Alcuinus notauit. [Corporale, cui superimponitur Corpus dominicum, non aliud, quam linteum, esse oportet; quoniam Ioseph linteum mundum legitur emisse, vbi corpus dominicum inulouit. De diuin. offic.] Licet Azor. lib. 10. cap. 28. quaest. 8. posse ex tela cannabina fieri censeat. Dixi Simplex, quia, vt Rabanus lib. 1. de inst. cler. 33. aduertit inquiens: [Inimittiturque super Altare corporale pallum, quod significat linteum, quo corpus Saluatoris muoluebatur, quod ex lino puro textem esse debet, et non ex serico, vel purpura, neque ex panno tincto, sicut a S.Siluestro Papa institutum inuenimus.] Quod tamen Graeci nou obseruant; man in medio eius acu pingunt caluarium montem, cum cruce superposita, et subtus montem Christum effigiant mortuum iacentem Angelis circumdatum, atque in quatuor corporalis angulis quatuor illa animalia Euangelistarum symbola formant, eique applicant bursam, in qua reliquias Sanctorum Martyrum includunt, sigillisque, mastiche, ac cera occludunt. Mundum dixi debere esse corporale con tra ecclesiasticorum ministrorum negligentiam qui sordida corporalia ad celebrandum praebent; contra quos sic Petrus Damianus inuehitur. [In squalido linteo dominicum corpus offerunt, et inuoluunt, et quod non dignaretur potens quilibet, qui tamen vermis est, propriis adhiberi labiis, in hoc isti. corpus non verentur imponere Saluatoris. Opusc. 26. c. 1.] Atque Alcuinus loc. cit. munditiam internam Celebrantis indicare mundum corporale astruit inquiens: [Ita ergo, qui corpus Christi in se recipere desiderat, per multos bonorum operum labores. et per castitatem mentis, et corporis debet se reddere mundum, et candidum.] Hi ergo, qui immundis vtuntur corporalibus, secundum Doctorum opinionem, non excusantur a mortali, si immunditia erit notabilis. Tandem debet corporale benedici ab habente facultatem. Quod tamen inter Graecos solus Episcopus illud benedicit, consecrat, chrismate vngit, atque alia caeremonias facit. Antiquitus corporale maioris latitudinis erat; inseruiebat enim eius extremitas ad cooperiendum calicem, vt ad huc Carthusiani obseruant. Hodie tamen ad periculi cautelam, adhibemus exiguum corporale, quod palla, seu animetta dicitur. Vide Animetta. Palla. Quod. vna cum corporale benedicitur, cum sit corporalis pars, Vtrumque vero a laicis tangi non debet, sine peccati mortalis scrupulo, vt Siluester, Angelus, Emanuel Sa, Armilla, et alii docent: Exclusis tamen necessitate, ac Sacristiae Ministris cum priuilegio, seu Superioris licentia, quod intelligendum est, postquam Sacerdos eo vsus sit in Altari; nam quando est lauatum, non adest tangendi scrupulum. Insuper sunt aliquae caeremoniae in eius plicatura, et explicatura obseruandae, Quo ad plicaturam, inquit Gem. lib. 1. cap. 46. [Corporale cum complicatur, nec initum, nec sinis eius apparet, quia christi diuinitas initio caret, et finem non habet.] Aliud etiam mysterium idem in hoc agnoscit, inquiens. [Quod ita plicari debet, vt nec initium, nec finrs appareat, sicut etiam sudarium in sepulcro.] Explicatur autem ante offertorium in Missa sollemni, in qua Diaconus illud explicat, postquam a choro canitur Et Incarnauts est; ad denotandum Christum manifestare coepisse nostrae redemptionis mysteria post mcarnationem; Dominicani vero solent in Missis sollemnibus explicare corporale post epistolam; quorum Diaconus prius pro reuerentia manus lauat. De mitaculosis corporalibus. Vide hic infra Corporale festum.

CORPORALE FESTVM, sic appellatum fuit festum corporis Christi. occasione illius insignis miraculi, quod in quadam Ecclesia, non valde distante a Volsinii, seu Volfinii Tusciae Ciuitate acciderat, de quo Odoricus Raynaldus in Annal. Eccles ad an. 1264. nu. 26. et seqq. Illius, nempe, corporalis sanguine Christi conspersi, quod magna veneratione in Vrbeuetana Ciuitate conseruatur, quae praeter ceteras claritudines, admirabilis redditur ob templum conspicuo frontispicio adornatum, et propter situm natura, et arte inespugnabilem, ac artificiosum puteum, in [reading uncertain: print faded] quo, vsque in imum iumenta ad extrahendam aquam descendunt, quibus pro ascensu, descensuque artificliose, ad euitandas incursiones, duplex cochlea constructa reperitur, Haec tamen et alia omnia ibi conspicua a supernaturali illius sanctissimi corpralis prodigio superantur, quod mihi summa in contemplando felicitas fuit; nam Superioris permissu, nedum diu illius maculas (in quibus Christi figurae replicatae conspiciuntur in actu Ecce Homo, iuxta formam hostiaeillius saeculi, obseruaueram; sed etiam mihi licitum suit quandam concauitatem introspicere, aperiendo, scilicet quoddam operculum ferreum clauibus firmatum, vbi quaedam telae fragmenta sanguine conspersa, et inuoluta inuenta sunt, in quorum medio erant aliquae chartulae litteris gothicis lectu difficilibus, in quarum vna erat scriptum. [Corpus Christi sparsum fuit super hoc corporale: cum summa diligentia debet custodiri.] Et in alia scriptum erat. [Benda, in qua inuoluta fuit pars corporis, et corporale cum guttis Sanguinis Christi, et siguris,] Quae theca erat in eodem armario, in quo miraculosum corporale conseruatur, et

non modica difficultate aperta fuit, nec mediocrem pariter circumstantibus admiratioem haec reliquiarum inuentio attulerat, quarum nulla inter incolas exstabat traditio. FR. Fertur simile miraculum accidisse anno 1239. in Oppido Darocae Hispaniae in Regno Valentiae, de quo agunt Aloysius Granata de Excellentia Christianae Religionis. lib. 2. et Bzouius tom. 13. Annal. Eccl. et Marian. de reb. Hisp. apud Odor. Raynal ad an. 1240. num. 26. Vide Brandeum. Quo vero ad Corporis Dominici festum, eiusque institutionem, per aliquot annos antea in dioecesi Legionensi, Ioannes Ciapeauillus de vera orig. festi Corp. Dom. cap. 2. instiutum suisse refert. De hoc festo. Vide Eucharistia.

CORPORALE CRIMEN. FR. [Paulus Deaclinae Ciuitatis Episcopus inter alia mala in corporali crimine lapsus, 2. quaest. 7. can. lator.] Quod Glossa adulterium, vel incestum interpretatur. nam ex simplici fornicatione Episcopus eius dignitate non priuatur. Nihilominus contrarium dici debet, quia manifeste ex can. Paulus. loc. cit. dicitur, quod a subditis de lapsu carnis conuincitur; ergo per carnalitatem, nec adulterium, nec incestum priuatum fuisse arguitur: potest tamen esse, quod scrupulosius carnalitatis peccatum in Episcopis corrigebatur, vel ex publico scandalo, vel habituatione, vel quia hoc crimen erat inter alia mala Paulo imputatum, vt expresse [correction of the transcriber; in the print exprese] in dicto can. Lator. Quinimo Episcopi corrigebantur, qui in eorum seruitio Carnales homines retinebant, 2. quaest. 7. can. 58.

CORRELATIVVS terminus scholasticus, quomodo antiqui illum exprimebant, Vide Sine inuicem.

CORVS a Cor hebraico nomine mensura liquidorum, et aridorum intelligitur. continens secundum aliquos modia romana XL. Latinus tamen Latinius in eius Biblioth. Sac. sustinet continere LX. Eucherius vero ait non continere plus quam XXX. At quodlibet modium secundum Plinium lib. 18. cap. 16. praestat in iugera modia vicena. De hac mensura saepe in Sac. Pagina, et Lucae 16. [Tu vero quantum debes? qui ait: cenrum coros tritici,] et quod sit etiam liquidorum mensura probartur. 3. Reg. cap. 15. num. 11. [Salomon autem praebebat Hiram coros tritici viginti milia, in cibum domui eius, et viginti coros purissimi olei

CORVSCVM fulmen. [Permittit super sepulcrum praeterire coruscum, ne fieret multitudinis totius interitus. Greg. Turo. lib. 2. mirac. cap. 27.

COSMITES Ecclesiae nauis in formam crucis iuxta antiquum ritu, ita a S. Germano appellata, quia haec figura repraesentat quatuor mundi plagas, qui kosme/w graece dicitur, seu quia ko/smos2 proprie ornatum significet, hinc antonomastice pro mundi ornatu ko/smos2 accipitur a verbo ko/smos2, id est, orno, sic Ecclesiae nauis in praedicta figura pulchre formata Cosmites dicebatur.

COSMODIN FR. Aliquae Ecclesiae in Vrbe, et alibi sic appellatae, a graeco vocabulo kosmh/ths2 ornatum, seu mundanum significans. Romae adhuc exstat in Regione Ripae Ecclesia titulo Diaconiae, quae dicitur S. Maria in Cosmodin, et antiquitus alia exstabat sub inuocatione Sancti Valentini in Cosmodin: Florauantes Martinellus in sua Roma Sac. cap. 12. pag. mihi 404. Ac alia S. Mariae in Cosmodin nunc. S. Aniani appellata ex Pancirol. idem Martinellus p. 371. Item in suis Memoriis Sacris Rauennae antiquae pag. 244. Hieronym. Fabrus affirmat fuisse Rauennae Ecclesiam sub eodem vocabulo. In Bullario tamen Casinensi saepe Cosmedin legitur. Vide Schola graecorum

COSMVS uox graeco-barbara, significat iumentum, inde Cosmaticus solutio pro vectura iumenti. Isid. in glossa. Ita etiam Monocosmus currus vnico iumento vectus.

COSTVMA, usus, mos, [Dedit Ecclesiae, tempore, quo viuebat, pro anniuersario suo faciendo costumas, quas habebat apud Polliacum. Necrologium Trecense.] In hoc tamen loco consuetum tributum, seu solitam solutionem proprie significat a graeca voce, licet barbara *kostou/mion, seu gallica Couiume, seu Italica Costume.

COTERELLVS uilis homo, tugurii habitator. [Eodem die captus est Benkin coterellus. In vita. S. Caroli Comitis.

CRANIVM aliquando caluarium montem denotat. [Adam primus noster parens in hoc, qui nunc dicitur cranium, loco dicitur esse sepultus, vbi meus Christus pro nobis crucem, et mortem suscepit. Metaph. In vita S. theodos. Coenobiar.] Vide Golgotha. Bosor. Vererarium.

CRAPVLITAS crapula. [Multi exanimatum, crapulitate opinantur. Paul. Diacon. lib. 10.] loquitur de Iustiniani Imp. morte.

CREAGRA furca bicornis, qua ex pila caro extrahitur, graece krea/gra apprehensionem carnis sonans. [Fecit autem Hiram lebertes, et creagra. lib. 2. paralipom cap. 4.

CREATVS ita a Fulberto Carnotense appellatum fuit diuinum Verbum, non quia cum Arianis sentiret, qui illud creatum fuisse

aiebant; sed pro vt humanatum, vel de natura humana eodem Verbo vnita loquutus est. nam ex eius verbis de natiuitate, seu conceptione Christi loquutum ipsum fuisse clare colligitur, dum inquit: [Alia qua erat in principio apud Deum; alia, qua creatus ex Virgine Maria. epist. 1.] FR. Est tamen quaestio inter Theologos agitata vtrum haec propositio: Christu est creatura possit simpliciter proferri; negant S. Thomas in 4. contr. gent. cap. 48. Canus 11. de locis. cap. 11. et alii apud Suar. tom. 1. in 3. par. quaest. 16. art. 8. Vasq. disp. 65. cap. 1. Cabrer. in art. 8. Affirmant tamen S. Bonau. in 3. dist. 11. art. 2 quaest. ad 4. Caiet. in 3. par. quaest. 16. art. 8. et 10. Vvaldensis. tom. 1. lib. 2 art. 3. cap. 41. dummodo si ex proprietate sermonis, et absit scandalum propter Arianos: et colligitur etiam ex D. Thoma in 3. part. q. 16. art. 8. vbi non negat ex proprietate sermonis non esse dicendum: Christus est creatura, quod subauditur quatenus homo; sed inquit; [Ne errori Arianorum fauere videamur.] vbi S. doctor non ait: Ne faueamur; sed Ne videamur fauere, quia reuera non fauent huiusmodiuerba, dum implicite talem, quatenus homo est, intelligamus. Cum addito tamen explicito, seu cum restrictione aliqua, pleno ore SS. PP. protulerunt; quare S. Leo Papa I. serm. 3. Pentec. ait: [Si enim homo ad imaginem Dei factus, in suae honore naturae mannsisset etc. creator mundi creatura non fieret.] Ac S. Hilarius Arianorum insectator acerimus lib. 12. de Trinit. in fin. non veritus est talia proferre, nempe: [Filus itaque suus est, qui est in homine, et ex homine factura: neuqe tantum factura; sed etiam creatura.] Atque Gentium Doctor. [Qui secundum Deum creatus est. ad Ephs. 4.] Ac etiam D. Hieron. in Com. magn. cap. 2. ad Ephes. [Nos. libere proclamamus, non esse periculum, eum di cere creaturam, quem vermem, et hominem, et crucisixum, et maledictionem tota spei noftrae siducia confitemur.] S. Aug. serm. 3. de Tempor. quem Ecclesia in festo Purisic. legit. [Deus, qui est, et qui erat; fit creator creatura.] Sophron. in confess. fidei a VI. Synodo recepta act. 13. in act. 11. [Creatum hunc impsum, vt et increatum.] S. Cyrill. Alex. lib. 10. thes. cap. 4. [Cum ipsa natura increatus sit, et omnium Dominus, et creator: creatura etiam factus, primus inuenitur inter omnes homines.] S. Greg-Nazian. Orat. Natiu. Dom. quae est 38. [O nouam mixtionem, et admirabilem temperationem! qui est, fit; et increatus creatur.] Et tandem in Concil. Lateran. sub Martino I. in quo Monothelitarum haeresis damnatur An. Dom. 642. a 105. Episcopis in consult. 5. can. 4. statutitur: [Si quisnon confitetur vnum, eundemque Dominum nostrum, et Deum Iesum Christum etc. Eundem inconditum [correction of the printer; in the print in conditum], et conditum; condemnatus sit.] Concludendum ergo est: quod quotiescumque adest oppositio Creati, et Increati tollitur omnis suspicio, scandali, et quo secluso etiam Creatura Christus dici posset; dummodo haud mera intelligatur.

CREDITVS fidens, amicus fidelis. [Transmitte Abbates, et creditos tuos, vt haec, quae loquor, exponant. Greg. Turon. lib. 9. cap. 10. FR. adiectiuum Cieditus, et Credor pro commisso, et committor in Sac. Script. non raro vsurpatur. [Gubernat creditam sibi domum. Genes, 39. Cunctis ei creditis, Ibid. Qui credita habebant vtensilia. 1. Paralip. 9. Dispensatio mihi credita est. 1. Corinth. 9. Creditum mihi est Euangelium. Galat. 2. Vt crederetur nobis Euangelium. 1. Thessal. 2. Euangelium gloriae beati Dei, quod crediutm est mihi. 1. Timot. 1. Praedicatione, quae credita est. Ad Tit. 1.

CREDO quando in Missis votiuis dicatur. Vide Missa votiua, Reliqua. Vide Symbolum. An sufficeret sensum, et non verba memoriter retinere. Vide Spiritualiter.

CREDVLVM securum, periculo vacuum, epithetum conuituo a Instino epist. 2. attributum, in quo absque vlla veneni suspicione comedebatur.

CREMENTVM augumentum. [Qui non modo fautor est cremento proficientium. In via S. Adelardi Abb. Luna cremetnum, et decrementum facit. D. Ambrosius. In epist. ad Rom. cap. 4.

CREPIDVLVM muliebris in capite ornamenti genus, ita a crepitando appellatum. [Et stolam, et supparum, et crepidulum, et caliendrum. Tertull. de pallio. cap. 4.] Turnebus tamen Crepidulam legit. Viget adhuc vsus penes orientales mulieres in capitio appendere monetas aureas, et argenteas, quae in capitis motu aliquantulum sonum reddunt.

CREPVLVS murmur resonans ex venti effectu inter frondes, saxa, vel in aquis redundantis. [Et viatorum sollicitas aures foliis toto nemore labentibus crepulo fragore circumstrepit. Sidon. lib. 4. epist. 15.

CREPVSCVLASCENS crepusculi tempus. sicut Vesperascens vesperarum tempus dicitur. [Ad hoc et eum me defatigatum ab excubiis ad diuersorium crepusculascens hora reuocauit. Sidon. lib. 8. epist. 3. Vide Intercanem, et lupum.

CRETIO FR. accessio, et proprie significat praefixum terminum haeredi ad accenendum [correction of the transcriber; in the print accedendum] haereditati. [Cesset itaque in maternis dumtaxat successionibus commentum cretionis. C. Theodos. lib. 8. tit. 9.] Vide Heredipeda.

CREVENTIA FR. copulatio, associatio. [Si vero populus portionis meae cum populo verstrae partis ierint pro creunentiam in exercitu

quocumque etc. In capitulare Radelchisis. cap. 27. apud Camillum Peregrinum Histor. Longobard. Principum.

CRIMEN FR. probatio. [Praeuaricari est vera crimina abscondere. 2. quaest. 3. can. si quem.] Vbi Glossa notat: [Crimina, id est, probationes.] Crimen quatenus delictum significet; si est manifestum, vt corrigatur, iuxta canonum decreta, accusatione non indiget, nec in eis est ordo iudiciarius obseruandus. in decret. de iureiurando. cap. 21. Crimen corporale. Vide Corporale crimen.

CRIOBOLIVM genus sacrificii, in quo arietes mactabantur, ex graeco krio/s2, id est, aries, et bole/w percutio, macto. [Miseri sunt profusione sacrilegi sanguinis, cruentantur taurobolim, vel crioblium, scelerata te labe perfudit. Iul. Firmicus de errore profan. Relig. cap. 28.] Vbi per Tauroblium tauroum sacri ficium intelligit. Vide Lanistae.

CRIONA pileus Constantinop. Imperatoris, quem in sollemnitatibus ferebat, de quo Codinus de Offic. Constantinop. cap. 6. num. 18. ex voce graeca kri/non, id est, lilium, cuius figuram praeferebat, et ideo etiam Tetraphyllum pileus hic vocatus fuerat a tetra/fullon, quod quatuor foliorum significat. FR. figuram pilei graeci Imperatoris videri potest in typo apposito dict. Calyptra. Pilei synonima vide Pileus.

CROBYLVS graece *krw/bulos2, capillorum pyramidalis contextus, et ornamentum. [Debebant etiam et ipsi aliqua sibi defendere insignia. (FR. lege deferre insignia etc.) aut pennas Garamantum, aut Crobylos Barbarorum. Tertull. de Veland. Virgin. Athenienses crobylo induebantur aureo, adiunctis cicadis. Clem-Alex. lib. 2. Pedag. Nonne velato ore in feminam degenerat ille fortis, ille animo praestans, ille in armis suis admirabilis, hostibus formidabilis? Tunicam ad talos demittit, zonam pectori cricumuoluit, calceamenta muliebria sumit, et more foeminarum capiti crobylum imponit; quin etiam cum lana colum circumfert, dectraque filum ducit, qua tropaeum ante tulit, spiretiumque et vocem in acutiorem, et muliebrem sonum extenuat. S. Antiochus Amasise Episc. homil. in fest. ad kal. Ianuar.

CROCEA cappa nigri coloris, qua Cardinales vtuntur in Conclaui, circa collum crispata, longa vsque ad terram, et ex parte anteriori aperta, manto Graecorum Eipiscoporum similis; nisi quod habet ex posteriori parte exiguum capuitum, ad instar illius, quod fertur in mozetta: [Est autem Crocea genus clamidis longa ad terram vsque, a parte anteriori aperta a summo ad imum, et circa collum rugosa in forma capparnm Praelatorum, si demas cucullum. Ordo Rom. lib. 1. cap. 4.] FR. In commentariis Iacobi Cardinalis Papiensis etiam Crocea dicitur, vbi inquit: [Mane Patres indutis palliis a summo deorsum, quos croceas vocant, in cellam Beati Nicolai, quae ad dextram primae aulae est, silentio conuenire. lib. 2.] loquitur de conclaui, in quo creatus est Pontifex Paulus II. et haec capella Paulina hodie vocatur. Huiusmodi pallia erant nedum canonicis communia, vt dictum est in dict. Cappa; sed etiam extra domum a Cardinalibus ferebantur; sic in processu [correction of the printer; in the print processu temporis] ad instantiam Federici Aenobarbi Imperatoris contra Alexandrum III. fabricato, et in Concliabulo Papiensi allato, in quo ostentabatur eundem Alexandrum non fuisse in conclaui in Pontificem acclamatum, exiuisseque proide cum aliis, more solito, indutum, ac ita protulisse, idem conciliabulum apud Radeuicum Frisigen. in vita Feder, Aenobar. lib. 2. cap. 67. [Multi ex nostris dixerunt exisse sine manto, (id est Papali) sine stola, sine albo equo et sine omni habitus munitione, cum pellibus nigris pallio coopertis, cum nigro almutio.] Similem Crocciae formam hic apponere curauimus, quam ferebant antiqui, Rhodiorum equitum Magni Magisri, vt habetur in monumento Fratris Richardi Caraccioli in Ecclesia S. Io: Priorauts Romae posito: qui Caracciolus a sancta sede Apostolica tempore Schismatis, eorundem Equitum Magister declaratus est.

Pontifex etiam solet in Natiuitatis Dom. nocte similem cappam ferre in matutino; sed est villosi serici, armellina pelle subsuta, quam Bonifacius IX. instituerat, In aliis vero matutini recitationibus, et in die veneris sacti de mane est faiae rubrae cun cucullo iisdem pellibus subsuto, quae in antiquis caeremonialibus M. SS Clamis coccinea, Clamis rubra, et Cappa dicitur. Vide Clocca.

CROCVPHANTIVM *krokufa/ntion, velum ad muliebre caput, alii Crucyphantium legunt, quia admodum reticulae contextum erat absque stamine, sed sola trama.

CRVCIARIVS cruciatum afferens. [Febrem denique inter ceteros mortiferos, et cruciarios exitus, erogando homini deputatam. Tertul. lianus aduersus proscript. haeret. cap. 2.

CRVCIBVLVM uas. [Nam de nocte crucibulum, et oleum effundebat. In vita B Coletae.] fortasse diminutiuum ex nomine gallico Cruche. Vide Cruselinum.

CRVDA SALVTATIO, salutatio Candidatorum summo mane facta personis, a quibus fauorabile suffragium exoptabant. Cruda dicitur, quia nondum satis cocto in stomacho cibo, surgebant illi ad obsequhim praestandum, quae phrasis non incongrue Aulicorum adlilationibus applicari etiam posset. [Quae non atria nocturnis, et crudis salutationibus occupant. Tertull. de poenit. cap. 11.] de qua matutina salutatione S. Cyprianus aiebat. [Quas superbas fores matutinus saluator obsedit. Epist. 2. lib. 2.

CRVDA SENECTVS, ab effectu; senectus enim cruditatibus plena est. [Misera insania crudae senectutis. Apuleius lib. 1.

CRVRIFRAGIVM FR. genus martyrii. Baronius in Notis Martyrol. 23. Maii lit. e.

CRVSELINVM uasculum a germanica voce Krouselin, id est, poculum. [Portabat enim vas paruum, et fictile, quod vulgo cruselinum etc. Caesar. lib. 12. Miracul. cap. 41.

CRVSTA uestis purpurei coloris. [His quoque vestibus abstinendum, quas Graeci nomine a latino crustas vocant, in quibus alio admixtus colori puri rubor muricis inardescit. In Cod. Theodos.] ER. Sed in neutro genere aldhelmus de ecclesiastico luxu in vestimentis loquens, pronuntiauit: [Vt crusto interducto, phalerataque venustate carnalis natura comatur, de Virg.

CRVX inaestimabile nostrae redemptionis in strumentum, quae numquam est a christianis satis colenda. Inter omnes vero nationes in hoc singulares sunt Aethiopes; nam laici eam in collo appensam semper ferunt, et in manu Monachi, et reliqui Ecclesiastici, sicut et eorum Imperator. Et e contr a inter Armenorum errores a D. Nicone collectos, non adorant Crucem, nisi clauum prius in eam figunt, illamque postea benedicunt; sic etiam maxima reuerentia Moscorum erga Crucem erroribus, et ignorantia miscetur, qui licet numquam sinant eam ad solum sculpi, aut depingi; collo tamen appendunt; creduntque satis sacere praecepto audiendi Sacrum in diebus festinis, si signo crucis se signent, FR. Primo quo ad eius ctymologiam: Crux a cruciatibus dicitur. can. nulli. 3. quaest. 1. Deinde quo ad eius antiquam venerationem etiam ante Christi adnentum apud Hebraeos, et Gentiles; et quo ad Hebraeos primo multa Sacrae Scripturae loca congerit Iacobus Bosius in eius tractatu de Triumphanti Cruce, de qua etiam praecipue in psal. 73. Dominicus Cardinalis Gimnasius notatui; vbi psalmista inquit. [Et gloriatisunt, qui te oderunt in medio sollemnitatis tuae, posuerunt signa sua, signa, quae non nouerunt: sicut in exitu super summum etc.] de Hebraeis exponens qui; [Posuerunt signa, et non cognouerunt. hic est Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum, sicut in exitu, in vltimae vitae Domini exitu super summum Crucis.] Ac de Gentilibus cit. Bosius lib. 2. cap. 4. asserit, quod orantes illi, crucem effigiebant, et lib 5. cap. 12. quod Ethnici, nescientes tamen quid facerent, crucis figuram, et imagniem formabant: de quibus vide etiam Baronium An. 34. num. 92. et 93. De Aegyptiis vide infra dict. Crux Ansata. Quo ad Crucis materiam: Glossa in Clement. de Summa Trinit. cap. 1. de vera Christi Cruce sic ait: [Fertur etiam Crux quatuor genera lignorum habuisse cedrum in stipite, palmam in palo longum, cupressum in ligno ex transuerso, oliuam in tabula sper Crucem loco quarti barchii, et datur versus.

Et quomodo proprietates lignorum bene conueniant, instant Theologi, quod omitto.] Ac tndem de Crucis historia, ritu, mysteriis ad mentem Auctoris.:||: In primitiua Ecclesia non depingebatur Christus; sed nuda Crux, vt aliquantulum Gentilium debilitati condescenderetur, qui ad audiendam Euangelii praedicationem, ad Christianorum Ecclesiam saepe accedebant; ne ergo paterentur scandalum, si Crucisixum in Cruce pendentem viderent (crucifixio enim reorum tunc ignominiosum patibulum erat) ideo, vt suauiter attraherentur, formabant Christicolae Cruces gemmatas, variis ornamentis decoratas, quod insinuare videntur Prudentius, et Chrysost. in homil. de Cruce apud Baron. An 395. num. 9. ideoque figurabatur mansuetus in eius bese agnus, Christi typus, quae antiquae figurae, in multis Romae Ecclesiis adhuc exstant, inde D. Paulinu cecinerat.

FR. Imperator Theodosius, et Valens legem sanxerunt in Iustiniani codice lib. 1. tit. 8. contentam, in qua sub poenis grauissimis effigiare prohibebatur Crucem in terra, quod confirmatum fuit in sexta synod. can. 73. Idem sanxerunt Ludouicus Galliarum Rex, Pius IV. D. Carolus Card. Boromaeus in Mediolanen. Synod. a Papa Gregorio XIII. confirmata. Ob obseruantiam huius legis Tiberius II. Imp. duos thesauros inuenerat, dum delere iusserat tres Cruces in terra positas, de qua re Baron. Ann. 582. num. 7.:||: Mos autem ferendi in prodessionibus Crucem cum luminibus accensis ad aliquibus D. Io. Chrysolstomo tribuitur, quem tamen ritum Baronius multo ante fuisse assir mat; in quibus processionibus Crucifixi ima go debet terga vergere ad clorum; sed quae ante Pontificen, et Archiepiscopos defertur, debet Antistitem respicere; licet Canonici intermedientur. Ritus vero deferendi Creucem a Subdiacono ante Pontificem antiquissimus est. Baron. An. 855. vbi de leone IV. loquitur. Quod priuilegium Sancto Stephano Hungarorum Regi Siluester II. concesserat, quia illius nationis aposolus fuerat. Baron. An 5000 Hieronymus Fabrus in Sac. Memor. Ranenn. pag. 50. illius Ecclesiae Archicpiscopum in visitationibus deferre solitum fuisse ante se Crucem, et campanulam refert. Regulares nudam Crucem in processionibus ferre ne. queunt; sed cum velo quidem pedenti. Sac. Rit. congregat. 14. Ianuar. 1617. Item iuxta Messalis Rubricam semper locanda est Crux super Altare, quando celebratur, in memoriam passionis; ex huius tamen omissione non committi graue peccatum docent. Suar tom. 3. disp. 81. sect. 6 Vasquez tom. 3. disp. 233. cap. 3. num. 16. Facund. lib. 3. cap. 21. num. 32. Nec poni debet, si in altari expositum sit Sacramentum, et quando in tabernaculo est Sacramentum, tenetur Sacerdos genuflectere in principio, et in fine Missae. Ministri quotiescumque transeunt ante Altare Cruci genuflectere debent. Presbyter vero, sicut et ceteri in adoratione Crucis genuflectitur in die Veneris Sancti, ob salutiferae redemptionis memoriam in ea die peractae quae Crux velo a primis vesperis Dominicae Passionis tegitur, quia tunc Christus se abscondere coeperat. Rup. lib. 5. cap. 1. et in eadem feria VI. in Caluario monte comparuerat denndatus, quo actu nobis fidelibus eius diuina mysteria reuelauerat, quae hebraico populo erant abscondita. Idem Rupert. lib. 6. cap. 20. Paulatim tunc Crux detegitur, quia non de repenre Christus se manifestauerat, ideo ostendit prius Sacerdos brachium Crucis ad cornum epistolae, vbi israeliticus populus designatur, vt dictum fuit in dict. Altare, cui populo Messiae aduentus pronuntiatus fuit; deinde alterum Crucis latus detegitur, ac tandem velum penitus in medio Altaris Sacerdos positus a Cruce detra hit, ad denotandam Crucis praedicationem in toto orbe diffusam, et quod Christus ex eadem Cruce operatus est salutem in mdeio terae. Vnde hac caeremonia habuisset originem. Vide Baron. An. 397. num 11. et 12. Cistercienses tamen Crucem tegunt a prima Domimca quadragesimae, vsque ad completorium seriae V. in cona Domini subsequente processione. In Constantinopolitana Ecclasia, haec Crucis adoratio per triduum maioris hebdomadae fieri solebat vbi illa vera reliquia exponebatur, quam Heraclius Imperator in bierosolymitano triumpho acquisierat, et ad Sanctae Sophiae Templum collocauerat: in quo triduo eius adorationis ordo sic erat, nenpe, in primo die adorabat Imperator cum ceteris laicis; in secundo Imperatrix cum eius sexu; tertio Patriarcha cum clero. In quibus expositionis diebus fragranti odore miraculose replebatur Ecclesia, ex hoc sacro item ligno, atque ex eius nodis praetiosissimus liquor emanabat, quo infirmitates variae curabantur. Baron. An 633. De quo D. Gregorius mentionem facit, dum Leontio in epist. 34. lib. 7. de tali dono gratias agit, quem liquorem Cleuns Crucis vocat. Idem testatur Beda epist. de loc. sanc. cap. 20. Iidemque Graeci praeter festum Orucis Septembris, aliud habent ad kalendas Aug. quod his verbis in Menologio notatur: [Primo die progressio venerandorum lignorum praetiosae, et vinitrcae Crucis.] Item in Dominca. Quadragesimae aliam sollemnissimam Crucis adorationem celebrant, tum ex ratione in Trioldio adducta, vt, nimirum, fideles ab incepto ieiunio lam, lasfsi, et defessi in visione illius praetiosae reliquiae, ad illud prosequendum confortentur, tum etiam vt D. Chrysostomus inquit [Quemadmodum in solitudine illi, qui vulnerati erant aspecto aeneo serpente a morte liberabantur; sic et nunc illi, qui medium ieiunii cursum confecerunt, huius contactu, serpentem, qui animo cernitur, occidunt, iidemque imortalitatem consequuntur. Homel. de venerat, Crucis.] Hicrosolymis tamen ter in anno in emmenti loco per Episcopi manus exponebatur, quod *(ieratei=on, id est, sacrarium dicebatur. Erant praedictae expostitione in eadem Dominica tertia, in die Paschae, et in festo Exaltationis, in quo die Antiochiae manus Praecursoris Christi ostendebatur, vt in dict. Agniferus dictum fuit. Vetustus mos Ecclesiae est in principio Canonis Missae Crucem efformare. Gem. lib. 2. cap. 103. Quin et primam eiusem Canonis litteram T. Crucem praefigurare Innucentius III. lib. 3. cap. 3. notauit, Sic etiam Ecclesiam tum graecam, tum latinam a tempore S. Marci Papae in sacris vestibus essormare

consueuisse refert Baron. An. 336. fitque hodie latino ritu in amictu, manipulo, stola, et casula; sed hac vitima raro hodie, quae tamen, quando eis induitur, et ecuitur Sacerdos, debet osculari, atque Cruce idem se signari debet ante impostitionem amictus, quod signum antiquitus ter agebatur. Seuer. Alex. de ord. oblat. non vero cum amictu in manu, quod est quorundam abusus. Circa signi Crucis munitionem in nos ipsos faciendam, latino ritu formatur manu dextra aperta a fronte ad pectus, deinde a latu sinistro ad dextrum in signum, quod a miseriis ad soelicitatem transimus; sed Innocentius III. alium modum docet, nempe, a parte dextra ad sinistram, ad significandum praedicationis Saluatoris ab Hebraeis ad Gentiles transitum; fit autem tribus digitis dextrae manus vnitis, quod Trinitatis est symbolum; id signanter obseruant Graeci, et Carthusini; in horum enim statutis c. 14. haec habentur: [Quoties autem signum Cru cis facimus spuer nos, siue alios, tribus digitis dextrae manus, scilicet, pollice, indice, et medio extensis, et simul iunctis; reliquis duobus digitis contractis illud facimus.] Sed Graeci in benedictionibus auricularem digitum cum pollice coniungunt, hoc pacto.

Quod *a, et *w significare asserunt; qui tamen eo ordine, quo Innocentius supra, se signant, nempe, a dextra ad sinistram; sicut enim nos ad sinistram prius dicere solemus, Spiri tus, et ad dextram Sancti; Graeci vero ad dexteram, quam praesignant, proferunt, Sancti, ad sinistram Spiritus. De Crucis signo in benedictionibus. Vide Benedictio. Comme. moratio Crucis, quae fit in officio. Vide Commemoratio. Collecta. Reliqua ad Crucem pertinentia. Vide Inuentio Sanctae Crucis. Labarum. Stauracinus. [Crux Christi salua me etc.] in qua mixta sunt aliqua superstitiosa verba. Vide Ensalmus.

CRVX ANSATA in Hieroglyphicis Aegypriorum erat, de qua Bosius. lib. 5. triumphantis Crucis, et Athan. Kirker. in eius Hieroglyphicis, et Baron. An. 389. nu. 99. et An. 395. num. 9.

CRVX COMISSA, erat lignum transuersum breue super aliud perpendiculariter impositum hoc T. modo.

CRVX DECVSSATA, formabatur ex duobus aequalibus lignis obliquis, hac X. forma. de qua egimus in dict. Caraxe.

CRVX IMMISSA, erat formata ex duobus lignis; transuersale tamen erat breuius, ac super cominentius ponebatur, quae est ordinaria Crucis forma; nam eiusdem figurae fuit Christi Crux.

CRVCE CONTENDERE [2]. FR. erat particularis modus se purgandi a calumnia, seu periurio. l. de furto, et l. sancitum. Qualiter quis se defendere debet.

CRVCIS INIMICOS, quosdam haereticos appellauit Apostolus ad Philippenses scribens. cap. 3. et vt Baron. An. 60. num. 4. ait, de iis ille intellexerat, qui negabant Christum Crucifixum fuisse.

CRVCIGERVS seu Crucesignatus, miles in vigore bullae Cruciatae, cuius mulitia ad bellum contra infideles, et haereticos, seu contra inuasores ecclesiastici status a Pontificibus instituta. ac priuilegiis sublimata. Item in historia Concil. Florentini sub Eugenio IV. celebrati, per Crucigeros saepe de Graecis intelligitur, qui in dignitate ecclesiastica constituti, Crucem ex serico villoso nigri coloris ferebant supra pilenm, cuius rami ab van extremitate pilei, ad aliam vsque extendebantur: qui visus adhuc penes eos durat. Item ordinis equestris omnes nobiles milites significat, qui in pallio Crucem gerunt.

CRVCIOLA Christicola, Crucem colens. [Temporibus Diocletiani, et Maximini olympiade LXVI. edictis crudelibus catholicae fidei cultores, quos Christicolas, et Cruciolas nuncupabant, ad thurificandum statutis ethnicorum cogebantur. Aldhelmus de laudib. Virginit. cap. 17.] De hac thurificatione. Vide Caeremonior. Thurificatus.

CVBICVLARIVS Vide Celliota, cuius etymon. Vide Cubiculum. FR. Cubicularii Episcoporum erant etiam Monachi can. compastoris. 2. quaest 7.

CVBICVLVM haec vox penes ecclesiasticos Scriptores saepe pro Ecclesia, vel Cappella accipitur. [Hic seputus est in coemeterio Priscillae cubiculo claro. Anast. Biblioth. in Marcel. Omne cubiculum bims per liminum frontes versibus praenotatur. Paulin. epist. 12. ad Seuer.] Inde Cappellanus Cubicularius dictus fuit: [Hic etiam constituit, et addidit supra sepulcra Apostolorum ex Clero Romano custodes, qui dicuntur Cubicularii. Anast. Biblioth. in Leonel.] FR. Et sicut Cappellanus a cappa dicitur, et Cubicularius a Cubiculo, quae tamen vocabula idem inter se significabant; vit in dict. Cappellanus visum est, et Baron. an 461. n. 11. sic etiam inter Graecos synonima sunt Cappellanus, et Cubicularius; nam Pastophoros a pasta/s2 prouenit, id est, pallium, vnde pastofo/ros2 gerens pallium, qui et Cappellanus quoque ab eis appellatur; nam pastofo/rton thalamum, et cubiculum sonat, atque Venus pastofo/ros2, id est, thalmifera denominata fuit; hinc Pastophorium chorus intelligitur, et non sacristia, vt perperam Hicronymus Fabrus in eius Sac. Memor. Rauennae pag. 10. putauit; hinc Ecclesia Dei vnus thalamus Christi dicitur. can. quamuis. dist. 21. et licet D. Hieronymus in Exsechielem cap. 42. habeat haec verba: [Eductus est in gazophylacium, siue vt Symmachus, et LXX. transtulerunt exedram, vel vt Theodosius pastofo/rion, quod in thalamum vertitur, quod erat contra separatum adeisicium.] Hae nihilominus translationes de choro communiter intelliguntur, seu potius de sediilibus, quae intra peribolium, id est, intra chori septa exsistebant, vt in dict. Peribolium melius ostendam. Idem vlterius ex constitutionibus apostol. lib. 2. cap. 57. de Ecclesiis aedificandis probatur, vbi haec habentur: [Ac primum quidem sit, aedes oblonga ad orientem versus, naui similis, vtrimque pastophoria in orientem. Sit solium Episcopi in medio positum, et ex vtroque eius latere sedeant Presbyteri, et astent Diaconi succincti, et expediti sine multa veste.] Vnde chori sedilia designare videtur canon hic; Item 1. Macab. cap. 4. num. 36. habetur; [Ecce contriti sunt iaimici nostri ascendamus nunc mundare sancta, et reonare etc. et viderunt sanctificationem desertam, et altare profanatum, et portas exustas, et in atriis virgulta nata, sicut in saltu vel in montibus, et pastophoria diruta.] Et inferius. [Et ornauerunt faciem templi coronis aureis, et scutlis, et dedicauerunt portas, et pastophoria, et imposuerunt ianuas.] Pastophoria enim ianuas habebant; nam chorus erat circumseptus, vt in dict. Peribolium dicetur. De hac autem victoria a Iuda contra Lysiam obtenta Iosephus Iud. lib 12. Antiquit. cap. 11. scribens, ait; [Iuda persuasis suis, vt quandoquidem post multas victorias Deus concesserat, ascenderent Hierosolumam. et lustra to templo, mactarent sollemnes victimas, vbi cum inunissent templum desertum, et portat eius incensas, et in atriis virglta enata propter solitudinem etc. ipse iterum repurgare tem plum aggressus est etc.] Igitur pastophoria: thalamum, gazophylacia, et exedrae, intra peribolium erant, vt in dict. Peribolium dicemus.

CVCVBO FR. uerbum, id est; caput in terram defigo, et pedes leuo. Dionysius Carthusianus in 4.Reg. cap. 2. art. 3.

CVCVLLA exterior Monachorum vestis ad modum togae. [Ad quod verbum Abbas enigi. lans, experiri volens, vtrum visio esset vera, vel sicut saepe euenit, fantastica, cucullam supra pectus suum palpauit, quam totam inuenit madidam, lacymarumque stilli cidiis perfusam. Caesar. lib. 3. cap. 25.] Cuius significatus hi sunt. [Cuculla Monachorum sumpta est a Colobio Apostolorum; illorum vero tunica formatur, vt Dalmatica. Hae duae vestes formam Crucis praeferunt, quia Monachi se vitiis, et concupiscentiis crucifigunt, per has enim sex alae Seraphim exprimuntur: duae partes capitis, quibus caput velant, sunt duae alae, quae fidem, et spem insinuant; duae autem manicae sunt duae alae, quibus volant, quae gminam dilectionem praenotant; duae vero partes cucullae in ante, et tetro duae alae sunt, quibus corpus protegunt, quae poenitentiam, et operationem exprimunt, Gem. lib. 2. cap. 137.] Aliquando scapulare, seu capucium significat. De quo vide Coculae. [Cucullis namque perparuis vsque ad ceruicis, humerumque demis. sis confinia, quibus tantum capita contegant, indesinenter diebus vtuntur, ac noctibus. Cassian. lib. 1. cap. 4.] Reperitur etiam Cucullus, ez quo corrupte Maronitae Klius monachale caputium dicunt, aque Cuenllatus, Monachus intelligitur. [Inde est, quod mundus plenus est cucullatis, et pene vacuus Monachis. Petrus blesen. lib. 7. epist. 14.] FR. Cuculla monachalis diuersimode describitur in Clement. de stat. Monach. cap. Ne in agro. §. Cum vero, vbi sic habetur; [Verum ne ex diuersa acceptatione, quam in diuersis regionibus huiusmodi vocabula Flocus, videlicet, et Cuculla dicuntur habere, haesitandi circa praemissa materia relinquatur: Cucullae nomine habitum longum. et amplum, sed manicas non habentem: no. mine vero Floci habitum, qui longas, et amplas habet manicas, nos interlligimus.] Vide Tilia.

CVCVMA conquinarium vas. [Dii aurei, ex quibus cucumae melius fiunt ad vsus hominum. Ambros. serm. 9.] Reperitur eius diminutiuum nomen Cucumellum. [Calices duo aurei, item calices se x argentei, cucumellum argenteum. apud Baron. in 2. tom. Annal.

Longobard. significat Vassallum, qui eius dominam, seu consanguineam vitiauerat. inde stuptum, adulterium, et quid simile Corbitae in lege iuridica Pratei dicitur, adultera vero Cucurbita, eiusque mariuts Cucurbitatus ibi appellatur: fortasse a Cucurbita, quae earnem, et humores trahit Vide Cupha, vel si ex latina dictione hoc vocabulum deducendum esset, a voce Corbitare, quae in corbita nauis genere immittere significat, eaque Plautus translatiue vsus est, pro ventremimplere, sic Cucurbitare, metaphorice pro fornicare, seu potius grauidam reddere mulierem.

CVLTELLATVS conscissurae pro ornamento in vestibus, italice frappato, frastagliato, seu trinciats dicitur. [Iam intratuta fores oratorii, daemonem in specie viri tunica indutum cultellata contra se stare conspexit. Caesar. lib. 5. cap. 45.] quae vestis intercisiones signum sunt fastus, ac superbiae; ideoque in hac forma superbiae spiritus ita comparuerat, quod idem Caesarius lib. 4. cap. 15. insinuans, ait: [Superbia vero sic in eis regnauit, vt cogitare non sussicerent, quali modo vestimenta sua succiderent, arque eultellarent.] Nec immerito [orig: immeritô] Turce hoc genus conseindendi vestes insaniam christianorum putant.

CVM FR. Praepositio, quae aliquando stat loco Pro. [Qui vero ex toto nihil habent, simpli citer petitionem faciant, cum oblatione offerant filium suum. In Regula S. Benedicti c. 59.] Cum oblatione, id est, pro oblarione intelligitur.

CVNICVLINVS ad cuniculum animal pertinens. [Cames suillas, vel cuniculinas non abiciunt, piscium carues pinnulis carentium non reprobant. Euantus Abb. in quadam eius epistola.] Vbi loquitur de canibus Iudaeis vetitis.

CVPA cophinum, seu cista viminibus contexta, in qua cruciabantur SS. Martyres. [Igitur vrgente muneratorum decreto Sancti Martyres in circi spectaculo terdenis cuparum gremiis includuntur, quae intrinsecus atrae picis massa, et bituminis fomite, sulpurisque foetore replentur, farciuntur, et extrinsecus suppositis crepitantibus rogi torribus, et sarmentoum fasciculis conflagrantibus succenduntur. In tantum, vt flammantis pyrae cacuminacem obelisei proceritatem; sed tamen et rotundum sphoerae apicem triginta cubitis in conum prae cellerent. Aldelmus de Virg. c. 19.] Aliquando vini dolium significat. [Cellariam enim aliquando vinum de cupa producentem. festinanter per nuntium accersiuit. In vita S. Adelherdis Virg. FR. eodem vocabulo vsus est D. Au. gustinus, qui 1. 2. de morib. Manicheor. c. 16. eos irridens; nam illi asserebant vinum esse Diaboli fel, et tamen absque aliquo serupulo vuam comedebant; sic inquit; [Iam vero quae tantae peruersitas est; vinum putare fel Principum tenebrarum, et vuis comedendis non pauere? Magis ne inerit illud fel cum in cupa, quam in acinis fuerit?] ac idem lib. 9. confess. cap 8. ait: [Nam cum de more tamquam puella sobria iubetur a parentibus de cupa vinum depromere, submisso poculo, qua desuper patet, priusque in lagunculam funderet merum, primioribus labris sorbiebat exiguum, quia non poterat am. plius. sensu recusante etc.] Aliqui tamen Cuppam legere malunt.

CVPHA uas, vt plurimum vitreum, quod cucurbita medicinalis a Plinio lib. 38. cap. 20. appellatur, quae carni applicata ad trahendum sanguinem, vel humorem corporis inseruit. quae vero Venosa proprie dicitur, non sanguinem; sed tantum humorem trahit. Romani vulgariter Coppertam, et Ventosam vocant Graeci koufh/; vnde praesens vocabulum deriuationem sumpserat: ideo secundum Vossium corrigendus est Isidori textus lib. 4. orig. cap. 11. vbi habet; [Similaria, Angistrum, Spatomele, guua, quae a Latmis a similitudine cucurbitae, a suspirio ventosa vocatur;] omnia autem nomina haec graeca funt, atque Chirurgorum instrumenta, sed corrupte, vt plurimum; nam Simtlaria corrigendum Smilia ex graeco smi/lion, id est, scalpellum: Angistrum a)/gwstron hamus: Spathomele, spaqome/lh, specillum chirurgicum, italice Tasto. FR. cuius inuentorem Cic. 3. de nat. dcor. Aesulapiorum vnum ex tribus, Apollinis, nempe, filium inuentorem facit, sie inquiens: [Aesculepiorum primus Apollinis, quem Arcades colunt, qui specillum inuenisse, primusque vulnus dicitur obligasse.]:||: Tandem corrupte Guua pro cupha, vt supra, legendum. Vide Scupha.

CVPHIA licet, proprie ornamentum capitis muliebris sit, et a forma koufh=s2, id est, cucurbitae, ita dicatur. ab Albino tamen Flacco pro bireto Ecclesiasticorum accipitur (de quo in dict. Camelaucium, et Cosia dictum est). [Ecclesiatici pileolos, id est, cuphias gestant in capite, dum assistunt Altaribus. De diuin. off. c. 37.

CVRATIO precatio, seu diuinus cultus. [Sancite ieiunium, praedicate curationem. Tertull. aduers. Psych. cap. 16.] vbi verba Ioelis Prophetae interpretatur, qui cap. 1. ait: [Sanctisicate ieiunium, vocate coetum, etc. clamate ad Deum.] Quamuis D. Hieronumus in vero latino sensu curationem, et medelam spiritualem intelligat, cum ieiunium sit vera peccatorum curatio; sed Tertullianus iuxta graecum sensum qerapei/a, quae dictio nedum medelam: sed obsequium, et reuerentiam sonat, sic

Plato in Eutriphone eodem vocabulo vsus est ad significandum diuinum cultum. Quare ex subsequentibus Tertulliani verbis de adoratione loqui euidenter patet, dum inquit: [Vnde, qui in idolis comendis, et in hac re ornandis, et ad singulas horas salutandis adulantur, curationem facere dicuntur,] itaque non poterat Tertullianus per dictionem Curationis medelam intelligere, dum etiam ait: [Praedicaturos officia curantia Deum:] Deus enim nullius curationis, aut medelae est capac. Quare Ieo a Castro, et Iacobus Pamelius de adoratione Dei Tertullianum hic intellexisse sentiunt, quam opinionem fauet etiam dictio hebraica Hasereth, in Ioelis textu, quae sollemnitatem significat: sollemnitas autem pro adoratione, et cultu fit. FR. Puto Hieronymi, et Tertulliani sensus ita conciliari, sicut latine Lenire pro medere, mitigare, et adulare accipitur, sic qerapei/a, tam corporis, quam animi mitigationem significat: sic curare Deum, id est, eius iram (secundum nostrum captum) mitigare dicimus. Vide Therapeuta.

CVRCVBA funis nautica. [Spirae funes, quibus in tempestatibus vtuntur, quas nautici suo more curcubas vocant. Isidor. lib. 19. Orig.] Vide Camelus.

CVRCVMA capistrum. [Alii autem gemmis froena, et equestres sellas, et baltheos suos priuatos exornare permittimus, de curcumis omnem prorsus qualiumcumque gemmarum habitum praecipimus sumoueri. I. vnica C. Nulli in froen.

CVRIA ROMANA. FR. Amplus Alueus appellatur in Clement. cap. 2. de sepulturis.

CVRIOSVS FR. Officium Visitatoris publicarum viarum, prouinciarum litorum, portuum, et similium, qui secum debitas instructiones ferebat. dicebatur etiam Curagendarius. Vide Perodeutis.

CVRMI potio ex hordeo, vel alia frugum specie commixta, communiter ceruisia appellata. FR. a dict. graeca kou/rmi, quae idem significat. In Melitae insula est quoddam oppidum, quod Curmi appellatur, ex magna aquae quantitate, quae sub illius solo percurrit.

CVROPALATA Maiordomus Palatii Imperialis, quae dictio non est graeca; sed latina a Graecis corrupte prolata, vt Euagrius Graecus Auctor fatetur, inquiens: [Palatii regii cura mandata est ei, quem Curopalatam Romanorum lin gua vocat.] Idest Cura Palatii latialiter Quantae vero aestimationis erat haec dignitas, et quomodo incedebat Cassiodorus exponit, dum refert Imperatoris verba, sic Curopalatae aientis: [Illud quoque considera, qua gratificatione tracteris, vt aurea virga decoratus, inter obsequia numerosa ante pedes regios primus videaris incedere, velut ipso testimonio vicinitatis nostrae agnoscamus tibi palatia commisisse. lib. 7. variar. cap. 5. in fin.] in qua dignitate Caesar, id est, Imperii successor non paro deputabatur. Vide Baron. an. 565. n. 12.

CVROPALATISSA FR. Curopalatae vxor. Iacobus Gresserus in Codinum lib. 2. cap. 2.

CVROTROPHIVM FR. ex graeca dict. kourofro/fion, id est, puerorum hospitium. differt autem a Brephotrophio, quia hoc pro infantium recenter natis, illud autem pro pueris grandeuis hospitandis destinatum erat.

CVRSAE FR. excursiones. [Et nullam laesionem neque in hominibus vestris, neque in rebus eorum a nobis, vel ab his, qui nobiscum sunt vel fuerint, grauabuntur; neque per exercita, aut cursas, neque per scammeras, neque per tradicias, qui a partibus vestris vobiscum sunt etc. In praefat. Capitular. Sicardi Principis Beneuent. apud Camillum Peregrinum de histor. Princ. Longobar. pag. 76.] Item fol. 77. lin. 34, et fol. 82. lin. 25. Vide Cursus.

CVRSOR officium ecclesiasticum, ad quod Episcopis epistolas deferendi spectabat. Vide Baron. an. 44 num. 79. Cursor ad synaxim intimabat. Idem An. 58. num. 102. Romae, adhuc durant Papae Cursores, qui deferunt eius ordines, ac pontificias bullas publicant. FR. sed in aliis Ecclesiis Cursores satellites episcopalis curiae sunt, sicut antiquitus etiam Romae Cursores erant Iustitiae Ministri, qui ex Brutii, et Picenis desumebantur. Baron. an. 34. n. 38. [correction of the printer; in the print an. n. 34. 84.] et Picenorum satellitum multitudo Romae adhuc durat. Cursoris Synonima in prima significatione. Vide Castaldius. Coredlis, Protocursor.

CVRSVS officium diuinum, quod communiter Breuiarium dicitur. [Cursum vestrum horis certis decantate. Ord. Rom.] Quae verba proferri solebant a Dioecesano in eius Synodo; inde Greg. Turonensis lib. 10. cap. vltim. se composuisse librum de Cursibus Ecclesiasticis testatur. [Exurgente Abbate cum Monachls ad celebrandum cursum. Idem Turon. lib. 1. de Gloria Martyr. Speciales heras. et cursum Ecc. esiae custodiant. Bonifatius Papa ep. 17. Sic etiam appellatur in vita S. Germani Parisiensis Episcopi ex Fortunato c. 64. et 79. apud Surium tom. 3. Item Amalar. de ordine Anti phon. cap. 52. idem habet, nempe: [In paschalibus diebus canitur ad aliquos cursus diurnales: Haec dies quam fecit Dominus etc.] Vide Breuiarium. Horae Canonicae. Officium Diuinum. Item inuasionem militum significat. [Si hic cursum, Deo sibi irato, mittere voluerit, vos loco ipsius, quantum Dominus vos iuuerit, depredate, D. Greg. In Regist. lib. 11. c. 23.] FR proprie depredationem significare videtur; hinc italice pyratica depredatio Corso dicitur, et pyratae Corsali. Vide Cursae.

CVRTISIANVS aulicus. italice Corteggiano; quo barbaro vocabulo Gerson. in serm. S. Antonii ad Concil. Constantiense habito, vsus est.

CVRTIS et Cortes, territorium, villa, possessio, platea, et atrium. sic varie in variis codicibus. Pro villa autem, territorio, ac possessione ita habetur in diplomate Caroli Regis pro Corbeiae Coenobio. [Villas, seu curtes, vel ea quae deinceps in parte ipsius Ecclesiae vo luerit diuina pietas augeri. et Flodoar. lib. 2. cap. 11. Morabatur tunc apud gerniacam tortem, quam villam cidem oblatam, vbi gratam haberi Beato Pontifici comperit, offert ei.] Idem habctur in l. si quis in curte. 1. de homnune in curte aliena. Item pro Atrio. [Curtem fecit Ludouicus de suo pretioso fisco perpetuali vsu. Anast in Leone III. In curte alia, quae galeria dicitur. domum fecit latam, et spatiosam, vt amplissime Pontifices cum samulis ibi hospitarentur. Idem in Greg IV.] de dictione Galeria. Vide suo loco. Hinc curtis, seu cortes a Cohorte, quae in atrio residebat, Corte, et Corteggiano italice deinceps aula, et aulicus dicti fuerunt. Item Curti a Latinis intelligebantur Hebraei; vnde Horatius. [Curtis Indaeis oppedere] dixit, qui tali epitheto ex defectu praeputii appellantur. FR. sic etiam Hispani Cortado, Hebraeum, et Turcam ex di cto defectu vocant, et Decurto pro rescindere, seu recidere dicitur. [Nos concessa priuilegii decurtabimus. cap. dilecti filii de priuil.] Vide Curto.:||: Aliqui Antiquarii ideo S. Saluatoris de Curte in Transtyberim Ecclesiam ita appellari opinantur, quia ibi circa vsque ad B. Pii V. tempora habitarunt Curti, hoc est, Hebraei.

CVRTO FR. abbrenio, diminuo. [Mantellum tuum curtabo. Falco Beneuen. in chron. an. 1122.] ex quo componitur verbum Decurto. Vide in dict. Curtis.

CVRTVS FR. breuis. [Habitus curtos, strictos etc. assumerent. In Extrau. 10. XXII. de verbor. signif. cap. 1.

CVSARSATON FR. hebraica vox, quae nomen Regis Mesopotamiae, sub quo israeliticus populus per octo annos in seruitutem manserat. Iudic. cap. 3. Cusarsaton igitur humiliatio eorum interpretatur. Glossa in textu D. Hieronymi a Gratiano de poenitentia. dist. 1. can. 69. relato: ibique in postilla citatur etiam Origenes. hom. 3. in cap. 3. Iudicum; sed vulgata loc. cit. Chusan Rasathaim habet.

CVSINVS puluinar, seu puluillus, super quem in Altari ponitur Missale. [Per puluillum, qui fesso supponitur ad quietem, signatur vitae solatium, vt, videlicet, auditores quasi pro mercede laboris praedicanti sibi necessaria subministrent. Innocent. III. lib. 2. cap. 41.] Item significat cor morbidum, tenerum, ac flexibile erga Dei verbum; non vero durum ad instar Hebraeorum. Hugo lib. 2. cap. 20. Item est symbolum veteris testamenti, super quod Euangelium adimpletione quiescit: [Euangelio substernat puluillum, quia, videlicet, ad omnia, quae loquitur Euangeliu, lex competens suggerit testimonium. Rupert. lib. 1. de diuin. off. cap. 36.] Ideo antiquitus a Subdiacono vna cum libro Euangeliorum deferebatur puluinar, sicut in quodam vetusto Caeremoniali, vbi haec verba leguntur: [Subdia conus ante cum puluinar deferat; per puluinar, quod praecedit, lex figuratur, quae Euangelium praecessit: per plumas, quae intus occultantur, mysteria, quae in lege continebantur: per leuitatem plumae, praecepta veteris legis leuia ad comparationem nouae.

CVSO FR. suo. [Faciebat quoque plectam de ipsis palmis, et cusabat vsque ad horam sextam. Pelagius Diacon. in translat. Vitarum Sanctorum Patrum. lib. 5. §. 5.

CVSPVS calo, nis. [Ligneos cuspus putantur. In Reg. Magist.] At in M. S. Vtantur, loco Putantur habetur. Vide Socculus.

CVSTRIX femina, quae custodit. [Beithilda custrice Ecclesiae. In vita S. Valburgis Virg.] fortasse Diaconissam intelligit.

CVZVBA Cuzubica, et Cuzubita. FR. Monasterium quoddam. Vide Baronium an. 325. n. 19. et 20.

CYCEON potio ex variis herbis melle, et vine mixta, vox graece kuke/wn, id est, mixtio ad exstinguendam sitim. [Mendacia iucundis fabulis permiscens, et quasi cyceonem quandam concinnans, inebriauit homines. Theodor. de prouidentia.] Ac alibi: [Sitienti ardori potionem oggerit cinnum, cyceonem, quam nuncupat Graecia. Arnob.] Hanc potionem Tertullianus Cocetum vocat, etusque Auctorem Nestorem fuisse, ait: [Acci patinam, Nestoris cocetum, miscellanea Ptolemaei. Aduers. Valent. cap. 12.

CYCLAS adis. FR. Vestis muliebris auro texta: ex graeco vocab. ku/klas2, id est, tunica, quae habet imbum. nam Graeci ku/klon limbum vocant. [Induit me Dominus cyclade auro texta. In pass. S. Agnetis.] Vnde Lampridius in Alex, Seuero ait: [Matronas autem regias contentas esse debere vno reticulo, atque inauribus, et baccato monili, et corona, cum qua sacrificium facerent, et vnico pallio auro sparso, et cyclade, quae sex vnciis auri plus non haberct.] Trebellius autem Pollio de Zenobia Regina, inquit: [Conuiuata est Imperatorum Romanorum more. Ad contiones galeata processit cum limbo purpureo, gemmis dependentibus per vltimam simbriam

media etiam cyclade veluti fibula muliebri astricta.] Quod videtur intelligi de strato, seu vestis cauda, eodem modo, quo Cardinales, Praesules, ac etiam Mulieres hodie vtuntur, in cuius medietate fibula est, quae ad subleuandam caudam, vel dimittendam inseruit, cui opinioni fauet Propertii versus:

Atque Flau. Vopiscus inquit, quod cum Saturninus a lmilitibus ad imperum inauguratus esset; [Deposita purpura ex simulacro Veneris, cyclade vxoria, militibus circumstantibus, amictus, et adoratus est.

CYMATIVM tectum domus, ex graeco vocab. kuma/tion, id est, aquae inundatio, seu columnae capitellum. [Scit albarius tector, et tecta sarcire, et tectoria inducere, et cisternam liare, et cymatia distendere. Tertull. de Idolatr. cap. 8.] Hoc tamen vocabnlum in vero Tertulliani sensu terram laterariam, et argillosam significat, quae, madida, et per aliquos dies bene super tectum persussa comprimitur, et indutata tegularum loco inseruit secundum Africae vsum, vbi degebat idem Auctor, ac in Melita communiter, et Neapoli non paucae domus ita reguntur Vide Doma. Tecta densare.

CYNOCEPHALVS FR. graece kunoke/falos2, canis caput significat. Ita Anuben Agyptiorum Idolum. Aug. lib. 2. de Ciuit. Dei cap. 14. appellat, ex eo quia canino capite sigutabatur, inquiens; [Alicui cynocephalo postremo, partim sua propria sacrauerunt.] Eodem vocabulo a Tertulliano lib. 6 Apologet et Cypriano. Epist. ad Demetr. Idolum hoc denominatur.

CYPHONISMVS FR. genus supplicii, de quo fuse Baron. in Not. ad Martyrolog. 28. Iulii Littera F.

CYPRIANA festiuitas S. Cypriani, et nautae solebant Stellam Cyprianam vocare, quia circa tempus huius festi excitantur tempestates in mari. sicut eadem rationc vocant hodie stellam SS. Simonis, et Iudae, S. Catherinae, et S. Andreae; nam circa hos diex maris commotio succedere solet: ita etiam Alcioniadum dies Aestatem S. Martini nautae dicunt, quia tunc circiter per quindecim dies interstitium serenum sidera praebent. Itaque ob eandem rationem Petro Subdiacono in Sicilia moranti, et Romam venire cupienti, D. Gregorius scripserat, inquiens [Stude si Deo placuerit, vt in hanc vrbem ante natalem Beati Cypriani transeas; ne ex signo, quod diebus istis semper imminet, quod absit, aliquod periculum possit euenire. lib. 12. ep. 39.] Quae tempestas appellatur etiam a graecis Auctoribus kupriana/. Niceph. lib. 16. cap. 13. Euagrius lib 4. cap. 16. FR. Euagrius tamen loco cit. hanc narrationem a Procopio excerpsisse fatetuir, et Procopius a D. Basilio in Examerone didicisse credendum est. Cyprianaeam hanc diem vocat Baron. in Not. ad Martyrol. 14. Septembr. lit. c. Sed Cyprianam Latinius in eius Biblioth. tit. obseru. etc. in Martyrol. Baronii appellari contendit. S. Cypriani pronomen. Vide Thascius.

CYPRIARCHES ex graeco idiomate *kupria/rxhs2, id est, Cypri princeps, seu venustus princeps. [Et Nicanor Cypriarches non sinebat eos in silentio agere. 2. Machab. cap. 12.] Prior vero expositio est magis propria huius loci; nam in versione arabica Princeps Cypri legitur. FR. Dubitationis tamen scrupulum hic occurrit, cum versio arabica multis erroribus scateat, quae in parte nuper correcta fuit; Nicanor enim Patrocli de primioribus amicus. 2. Machab. cap. 8. appellatur, ac elephantun. Demetrii Regis Praepositus. ibid. cap. 14. atque Dux, virque potens. 1 Machab. cap. 3. et non Cypri princeps dicitur: ergo Cypriarches Principi gratus, et venustus intelligitur, quare Machab. c. 3. etiam Principis amicus dicitur: et licet Nicanorem, qui in 2. Machab. refertur, diuersum fuisse videatur ab eo, qui in 1. Machab. exstiterat; nam de hoc 1. Machab. cap. 7. a Iuda trucidatum fuisse apparet; et de Nicanore Cypriarcha constat. 2. Machab. c. 15. fuisse occisum; tamen collationanti caput 7. primi libri, cum 15. secundi, facile patebit ex genere moris, victore Simone, tempore Adar, id est, Martii mense, ac aliis conformibus circumstantiis, vt dicere oporteat historiam Nicanoris, quae in 15. secundi, fuisse epilogationem narrationis in capite 7. primi libri contentae, quod in aliis rebus etiam patet, dictis, nempe in 1. lib. et in 2. lib. reiteratis, vt optime norunt, ac fatentur Scripturales omnes.

CYPRVS hoc nomen in Cantica cap. 4. Ligustrum denotat, plantam, scilicet, quae florem candidum, et odoriferum gignit, vt Matthiolus in cap. 107. lib. 2. Dioscor. optime probat. Quare in eius Sacrae Scripturae Vocabulario Rupertus Stephanus falso existimat esse camphoram: Vocabulum graecum kupro/s2. [Cypri cum nardo, nardus, et crocus. Cantic. loco cit.] De materiis enim odoriferis, ac aromaticis loquitur. FR. at camphora, teste Schindlero in Lexico, est materia glutinosa, qua aliquid oblinitur: Seraphion tamen in lib. de Aromat. inter aromatum species connumerat ac speciem gummi ex arboribus scatentem esse ait, cum quo concordat Auicenna: quae vero in officinis Europae hodie habetur, ad instar salnitri est, et habet odorem acutum, et ingratum, ergo Cyprus, de quo in Cantica, non est camphora; nam ibi de aromatibus odoriferis agitur. Quare assertio Auctoris ex Plinio confirmatur, sic attestante: [Ligustrum eadem arbor est, quae in Oricnte Cypros. Suos in Europa vsus habet sucos eius neruis,

articulis, algoribus: folia vbique vteri vlceri, cum salis mica, et oris vlcerationibus prosunt lib. 2. cap. 10.] Et clarius lib. 12. cap. 28. [Cyprus in Aegypto est arbor ziziphi foliis, semine coriandri, flore candido, odorato. Coquitur hoc in oleo, premitur postea, quod cyprus vocatur. Pretium ei in libras quinque Optimum habetur ex Canopica in ripis Nili nata: secundum Ascalone Iudeae: tertium Cypro insula odoris suauitate. Quidam hanc dicunt esse arborem, quae in Italia ligustrum vocatur.

CYPSINVS mendosum vocabulum. apud Anast. Biblioth. in Leone III. [Fenestras ipsius Ecclesiae mirae pulchritudinis ex merallo cypsino decorauit.] Legendum Cyprino. FR. de quo Plin. lib. 34. cap. 2.

CYRIACA sic a multis Ecclesia appellatur, ex dict. graeca kuriakh/, id est Dominica, quae vox cum multis aliis nominibus ad Latinos transiuit. [Sic etiam Cyriaca, id est, Dominica a Domino nuncupatur, quia Domino Dominantium, et Regi Regum in illa seruitur Valaf. de exordio, et incremento Ecclesiae cap. 7.] Dicitur etiam Dominca. Vide Dominicum. Item Cyriaca Dominica dies significat. Vide Dominica. Dies Solis. FR. dicitur Chiriachi, et Kyriachi, et aliquando Hieracensem in Calabria Ciuitatem significat, quia Hiera, dominam denotat: [Anno 986. comprehenderunt Sarraceni sanctam Chiriachi Ciuitatem, et dissipauerunt Calabriam totam. Chron. Lupi protosp.] alia lectio in codice Ducis. Andriae habet Sanctam Ciuitatem Hieracem

CYRICSEATTVM uocabulum [correction of the transcriber; in the print uocbulum] nimis obscurum in vita S. Inae Saxonum Regis. Alii tamen Cericseatium legunt, quod quaedam semina, pro primitia Ecclesiae debita, significat. [Cyricseatta reddita sint in festo S. Martini] ex vocibus Saxonis Kyrik, seu Kerek, id est, Ecclesia et Seat semen