14 February 2004 Ruediger Niehl
text typed (without italics) - structural tagging completed - no semantic tagging - no spell check - Could not identify errata-list item: 548. 1. lin. 46. stadium
06/2006; 12/2006; 02/2011 Cornelius Amberger; Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
spell check partially performed; the special sign ||: (resp. [erroneously?] ||. ) inserted (see the explanation of the printer: page 18)


image: s001

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM,



image: s002

[gap: blank space]

image: s003

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis



image: s004

[gap: praeliminaria; body text (tomus primus)]

image: s391

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.



page 359, image: s393

[gap: body text (tomus secundus)]

page 529, image: s563

RVBRICO. FR. uerbum, purpurare significans. [Ecclesiae dignitates, quas Gloriosus Martyr rubricauit sanguine suo. Petr. Blesen. epist. 5.] Reperitur etiam verbum Rubrifacio in eadem significatione. Vide Inrufatus.

RVBVS. Vide Thamnus.

RVCHARIVM. Vide Rochetum.

RVCTVS. arbitrium, dictamen. [Nec patitur pro arbitrio, et ructu suo viuere. Cyprian lib. 1. epist. 11] Eadem vox in vita huius Sancti a Pontio descripta etiam legitur, nempe: [Absit vt de beatissimo martyre ructus hominis iudicaret.

RVGA. sulcus, canaliculus, siphunculus, in quo ponebantur aliquae virgae pro sacrorum altarium ornamentis Laudanae appellatae [Fecit laudanas de argento pensantes libras octonas, quas posuit super rugas de presbyterio. Anastas in Adrian.] Ac alibi. [Fecit tres regulares argenteas super rugas. Anast. in Steph. II.] de quo etiam vocabulo Ordo Romanus mentionem secit, agens de processione Pontificis quando peracta Missa ad Sacristiam redit: [Post quos Accolyti, qui rugam conseruant etc.] Fortas se erat vestis a crispsis, et rugis, quas in se continebat ita dicta; aliqui tamen vas esse putant, in quo ponebantur laudanae praedictae, et alii crediderunt esse argenti laminas ad vndarum figuram formatas, quibus facies altaris ornabatur, sic verba constitutionis Stephani IV. sine, vt alii vocant III. intelligentes, vbi ait: [Vt omni dominico septem Episcopi Cardinales Missarum sollemnia super altare B. Petri celebrent, et Gloria in Excelsis Deo cantetur super rugas, per quas ingredientur in altare.] FR. Torrigius de Cryptis Vatican. pag. 242. et 471. existimat, esse ianuam. Fortasse a Rua, id est, via vt suo loco dictum est; nam sulcus, et via sunt aliquo modo synonyma.

RVMBVLA. nomen contumeliosum, quo vetulas contemnebant. [Vt quid stat vetus haec rumbula. Caesar. lib. 7. miracul. cap. 45.] Fortasse quia vetulae imminuutur, ac decrescunr in ea senili aetate. In Melita enim Rumbolo vocant instrumentum lusorium puerile, quod a Latinis Turbo dicebatur, quia semirhombi figuram habet, ideo Melitenses diminutiuo vocabulo Rumbulo appellant, quod a Romanis Piccolo hodie dicitur. Imo translatiue Melitenses Rumbulos solent appellare contemptiue homines paruae sta turae, vel pueros, vnde puto Caesarum citatum rumbulam denominasse vetulam propter decrescentem staturam. FR. Ego tamen puto, quod Rumbula significet mulierem veneficam; nam veneficae mulieres rhombis vtebantur ad deducendam Lunam tortis filis confectis. Vnde Ouid. 1. Amor.

--- Quid torto rhombo
Lieia?

Martialis vero lib. 9

Quae nunc thessalico Lunam deducere rhombo.

Et Propert. lib. 9.

Deficiunt magico forti sub carmine rhombi.

Vel Rumbula dicitur Mulier, quia rhombum tractat machinulam, nempe, quam vertendo feminae tramant, et lanificium nent. Ideo rumbulo Melitensibus Turbo dicitur, quia filo inuoluitur ad instar rhombi textrini, ac de melitensi phrasi, qua vtuntur ad denominandi humunculos, siue pueros, tunc proferunt hoc adag ium, quando scilicet tales pigmei de se nimis iactant, ac praesumunt, a Turbine, siue rumbulo desumpta metaphora, quod nimis verticose se agitat.

RVMIGERVLVS. Delator, diuulgator, et sumitur in malum. [Deinde famam velocem per rumigerulos suos volare fecerunt, quasi non Sanctorum reliquiae, sed malorum defunctorum ossa ad nos fuissent inaniter perlata. In traslat. Landoaldi, et Socior. 19. Mart.] FR. Rumigerulus, id est, rumorum gerulum significat: Gerulus, et Gerro pro nugarum nuntiatore, ac circumlatore sumitur, qui Nugax, et Ethologus etiam dicitur. Rumigeruli igitur synonymum est Nugigerulus [Vbi Nugigerulis res soluta est omnibus. Plaut. in Aul. sc. 5. act. 3.] Vnde ex Rumigerulo Romancero Hispani corrupte fabularum inuentorem dixere, a quibus Itali fabulosam narrationem Romanzo denominant, et non a Romae hoc vocabulum ductum est, vt aliqui perperam excogitarunt, praesertim Rodricus Mendez Silna in suo Catalogo real in Marco Antonio Pio. Imp. fol. mihi 8.

RVMINALIS FICVS. FR. de qua fuse Baron. An. 60. num. 58. Est scitu dignum, quod Latini malum granatum appellauerint Punicum; at e contra Punici Rumen enndem dixere a Rumen, id est, Romanis; nam Romani Ruman antiquitus appellati sunt sie Rumina ficus, et postea Romula ficus dicta fuit. Vnde Quid. 2. fast.

Arbor erat, remanent vestigia quaeque vocatur
Romula nunc ficus, Rumina ficus erat.

Rumina enim, id est, mamma, quae, teste Nonio ex Catone de liberis educan [abbr.: educandis]. Ruma dicebatur a Latinis: quia Romulus, et Remus a ruma, seu mamma lupae lactati fuerunt. Imo eodem vocabulo, quo Punici Rumen, id est, malum punicum appel lant, Plinius quoque Ruminalem ficum denominauit inquiens. [Colitur ficus arbor in foro ipso, ac comitio Romae nata sacra fulgentibus ibi conditis, magisque ob memoriam eius, quae nutrix fuit Romuli, ac [Remi conditoris appellata: quoniam sub ea inuenta est lupa infantibus praebens rumen 9ta vocabant mammam) miraculo ex aere iuxta dicato etc. lib. 15. cap. 8.] qui ficus ruminalis a Plinio ibidem ponitur sub citulo. [De diuersis gene. ribus malorum, genera XXIX.] fortasse granatus Rumen a Punicis appellatur, quia a Romanis in Asrica primo inuentus, et celebratus:


page 530, image: s564

sicut a simili Neapolitani Malum gallicum appellarunt morbum, qui ibi occasione Gallorum primo detectus fuerat, et vice versa Galli Neapolitanum morbum dixere, quia ibidem hanc luem veneream primo coeperunt Galli in se pisis experire.

RVNCA. FR. ferreum instrumentum. Vide Falcastrum. Sarculum. Item dicitur Runcarium. Bullar. Casin. tom. 2. const. 73. Dicitur etiam Runcum. Ibid. const. 123. Item Runchus. Ibidem const. 138. Item Ronchus. Ibid. const. 143.

RVNCINVS. Equus, qui incessum gradarium, mollem, ac citum non habet, quem Itali Ronzino dicunt, et proprie equum eunuchatum denotat ex vocabulo germanico Ruen, id est, Castratus; castrare enim dicunt Rucnan, quo vocabulo vsus est Bernardus in vita S. Malachiae, [Hoc solum dolere se inquiens, quod esset runcinus dure portans.

RVNCORA. FR. Silua defalcata, ac deruncinata ad serendum apta. Bullar. Casinen. tom. 2. const. 17. 123. et 140. Vide Roncora.

RVPEX. homo asper, ferus, barbarus in rupibus nutritus: [Rupaces in Vrbanis, Scurras in Forensibus, Paganos in Militaribus. Tertull. cap. 4. de pall.] Ac alibi ad significandum rusticum, et agrestem idem ait: [Quid autem facient tot, ac tantae animae rupium, et barbarorum, quibus alimenta Sapientiae desunt; tamen indocta Sapientia pollent. de anima cap. 6.

RVPIS TARPEIA, FR. Locus in Romano Capitolio, de qua fuse Baron. in Not. ad Martyrol. 14. Mart. litt. b.

RVPITA. et Rupitanus. Vide Montenses.

RVPTARIVS. Schismaticus [Qui comitem Tolosanum ad expellendos haereticos, ac ruptarios. In vita B. Petri Mart. Ord. Cisterc. 5. Mart.] Vide Ruttarius.

RVRIACIA. FR. sic appellatam fuisse existimo S. Rosoleam Panormitanam, cuius inuentio in Matturologio sub die 15. Iulii, et eius natalis 4. Septembr. celebratur. [Cum Monaterium in honorem Beatae Mariae Dei Genitricis, ac Virginis, sicut non solum ex literis tuae Celsitudinis; sed etiam aliorum certa relatione, non sine multo gaudio, et cordis laetitia audiuimus super Sanctam Ruricaciam, diuniae gratiae inspiratione, regalibus construere coeperis opibus, et largissimis, et amplissimis possessionibus disposueris. Bullar. Casinen. tom. 2. const. 185. nu. 1, Alexander Papa III. Gulielmo II. Siciliae Regi] Ac idem Gulielmus Rex de eadem constructione Monasterii agens, inquit: [Non longe a moenibus felicis Vrbis nostrae Panormi super Sanctam Ruriaciam diligenti cura nostra, et multa deuotione fundatum etc. Ibidem constit. 187.

RVSCA. arboris cortex. [Ad propriae staturae mensuram in modum cunae decorticatae ex arbore ruscam. In vita Sancti Lupicii. Abb. ei. Mart.

RVSTICITAS. FR. dupliciter significat superbiam, nempe, et simplicitatem. Gloss. in can. de liguribus. 23. quaest. 5.

RVTTA. Agmen, acies praedonum. [Praedonibus, quorum multitudo rutta vocatur. se coniunxit. Caesar lib. 2. c. 2.] Vox quidem germanica est Rotte, quae deriuatur a verbo Rutten, quod adunari significat, ideo aliqui Rotta scribunt. Vide Scara.

RVTTARIVS. FR. idem, ac Ruptarius supra, significat autem facinorosos, qui cum Albicensibus haereticis vniti, contra catholicos dimicabant, de quo vocabulo saepe in hist. Albigen. et sacr. Belli a Petro Monacho Cister. Vallis Sarniensis Coenobii descripta. quem Petrum Vlsarniensem, seu Vallium Sarnacii appellat Augelus Marriquez in Chron. Cisterc. par. 3. an. Christi. 1204. cap. 1. nu. 4.

S

SABA. Regina, quae ad Salomonem venerat. Vide Mychaula.

SABANVM. sindon, in qua cadauera inuoluebantur. [Partem thymiamatis et sabanum pro benedictione. Bonifatius Episc. epist. 10.] Vox quidem graeca pa/banon, quae proprie tobaleam rigidam significat, qua vtuntur in balneis ad abstergendos balneatos, fuerat igitur ita appellata huiusmodi sindon, quia in illis saeculis defunctorum corpora lauabantur, et hoc sabano detergebantur. [Quem lotum vestimentis indutum, et sabano constrictum superuenicente vespere sepelire nequerunt. Gregor. lib. 3. dial. cap. 17.] In aliquibus vero eiusdem Codicibus per errorem Sabbato consirictum reperitur; sed Zacharias, qui ex latino, graece gregorianos hos dialogos traduxerat tw= saba\nw| vertit. Ex hoc graeco vocabulo Insauonare, b, in, v, mutato, Siculi dicunt pro sepelire.

SABAOTH. hebraica vox, Sabaoth vnum ex Dei attributis, nam Deus Sabaoth Deum exercituum significat.

SABATH. FR. Vndecimus Hebraeorum mensis Vide Auctores citatos in dict. Elul.

SABBATIANI. Vide Protopaschitae.

SABBATVM. vltimus septimanae dies, hebraice


page 531, image: s565

Sciabat, id est, quies, quod nedum in memoriam requiei Creatoris in die septimo ab vniuerso opere, quod patrarat, ab hebraeis celebratur; sed etiam ob praeceptum diuinum, per quod die septimo ab omni opere seruili vacare eos kubetur-FR-Sabbatum aliquando integram hebdomadam significat. Latinius in Correct. ad Cyprian. Annotat. in Epist. 33. Graece tamen debacchari significat. Baron. ann. 34. num. 157. et 158.:||: Multi tamen in significatione huius nominis aberrant. Lactantius in primis exsisti mauit, quod hebraice septimum significaret, a voce Seba, id est, septem denominatum. Plutarchus vero lib. 4. conuiuial. quaestionum quaest. 5. asserit Sabbatum Bacchum significare; nam priscis temporibus vulgus Sabbos dcnominabat Bacchum. Appion Grammaticus asseruit, quod agyptiaca vox sit, id est, Sabbo, quae quandam infirmitatem significat, per quam post Aegyptus discessum afflicti Hebraei, cogebantur ab stinere desistere, et quiescere in Sabbato. Hic dies ab Ecclesia peculiari cultu Beatissimae Virgini dedicatus fuit, ob stupendum prodigium eiusdem miraculosae imaginis Constantinopoli patratum, quae imago velo obtecta absque humana ope detegebatur ad vesperas diei veneris, quae est prima sabbati, sicque detecta per totum sabbatum vsque ad vesperas manebat, et a se sola tunc denuo cooperiebatur. Durand. lib 4. cap. 1. qui praeterea alias quatuor rationes affert, propter quas sabbati dies Virgini dicatus fuerat; nempe, prima ratio, quia in die Sabbati immediate post Christi mortem fides in Deipara solum mansit. Secunda, nam cum sabbatum sit ianua diei Dominicae, et haec symbolum aeternitatis; sic Beata Virgo aeterni refrigerii, et quietis pia ianitrix est. Tertia, vt simul conterminentur Matris, ac Filii celebrationes. Quar ta tandem ratio est, quia sicut die sabbati aeternus Creator quieuerat; ita, et melius, locum quietis in immaculato Virginis tabernaculo Deus humanatus inuenit. MIssa votiua de Beata Maria ad instantiam Bonifatii Moguntiae Archiep. ab. Albino Caroli Magni Praeceptore composita fuit. Eius vero introitum Sedulius Christianus poeta composuit. Vide Introitus. Atque Officium eiusdem Mariae in Sabbato Vrbanus Papa II. in Concilio Claromontano an. 1096. instituit. Radulph. prop. 20. Cuius ritus a quibusdam Occidenralibus Monachis de anno 1056. initium habuerat, vt Baronius refert. Vide Officium B. Mariae. Appellabatur Sabbatum vacans Sabbatum ante Dominicam palmarum, quia in ea die Papa a stati onibus vacabat propter occupationem largiendi eleemosynas pauperibus, et exsequendi Christi mandatum in solita pedum lotione, cum a prolixis functionibus in feria quinta Cenae impediretur; in quodam enim Graduale M. S. S. Gregorii Papae conseruato in Biblioth. Angelica de Vrbe haec verba perlegi: [Sabbato vacat, quando Dominus Papa elcemosynam dar.] Quae fiebat in eo die, quia in eodem Magdalena Christi pedes vnxerat, dum cum eius resuscitato fratre manducabat. Durand. lib. 6. cap. 56. Ac clarius citatus Albinus Flaccus ait. [Vnde Apostolicus vir in memoriam deuotissimae mulieris membris Christi hodie facit, quod ipsa fecit capiti, et ideo a statione publica vacat. de Diuin offit.] Ideoq. Graeci Lazari vocant hoc sabbatum. Vide Aduentus. In Sacramentario D Gregorii sabbatum quatuor temporum vocatur Sabbatum duodecim lectionum, quia licet dicerentur in Missa sex lectiones, sicut etiam nunc fit, antiquitus tamen relegebantur graeco idiomate, quando canebatur Missa, et sic erant duodecim. Amalar. lib. 2. c. 1. Berno de Missa. cap. 7. Microlog. c. 28. FR. In Ritu ambrosiano Sabbatum ante Dominicam palmarum dicitur Sabbatum in traditione Sumboli, quia in hac die tradebatur Caetechumenis symbolum, qui in sabbato sancto baptizandi erant. Vide Scrutinium.:||: Haec vox Sabbatum in sacra scriptura hebdomadam non raro signifciat, et ita iactantia illius Pharisaei, dicentis; [Ieiuno bis in Sabbato. Luc. 18.] intelligitur; ieiunabat enim bis in hebdomada, nempe in feria II. et V. qui dies penes Hebraeos ad ieiunium, et poenitentiam erant destinati, quia tunc ostendebatur populo lex; licet eadem caeremonia fiat etiam in Sabbato, in quo propter sollemnitatem non est licitum eis ieiunare; itaque in eisdem duobus hebdomadae diebus etiam nunc obseruantiores Iudaei ieiunare solent. Illa autem Euangelii verba: [Vespere autem Sabbati, quae lucescit in prima Sabbati.] Prima fronte intellectu dissicilia videntur: sed Prima sabbati Dominica intelligitur, vnde significat in fine Sabbati, et Dominicae initio, quia Sabbati festum, ac quies vsque ad mediam noctem perdurabat, itaq. verba illa declarant, quod iam erat media sabbati nox transacta, ac succedebat iam Dominicae aurora. Verum difficilior est inter Scriptores quaestio pro intelligentia verborum illorum. [Factum est autem in Sabbato secundo primo, cum transirent per sata. Lucae cap. 6.] Quid, nempe intelligatur illud Sabbato secundo primo? ille eximius Graeciae Theologus Gregorius, scilicet, Naxianzenus a D. Hieronymo eius discip vlo interrogatus, resolutionem dubii subterfugiens, dixerat, se de hac re responsurum esse in Ecclesia: [Gregorius Nazianzenus rogatus a me, vt exponeret, quid sibi vellet in Luca (Sabbato secundo primo) eleganter lusit, docebo te, inquiens, super hac re in Ecclesia. Hierona. ad Nepotian.] Nos itaque variis de hoc opinionibus relictis; tantum hic expositionem Isidori Pelusiotae referre lubet, qui pro Sabbato secundo primo primum azymorum diem intelligit, qui primus dicitur in ordine ad reliquos azymorum dies; dicitur item secundum respectu agni paschae, post quem diem numerari incipiebant septem hebdomadae, et in eo die


page 532, image: s566

offerebant recentis frumenti spicas; propterea Christus Dominus cum Discipulis transibat per spicatum frumenti campum, quae coniectura Rabbinorum doctrina confirmatur, qui sub nomine sabbati quodlibet eorum sestum intelligunt, et ita per sabbatum primum, Agni Pascha denotant. Ergo in sabbato secundo primo; significatur secunda festiuitas primae Paschae, quando, nempe numerari incipiebant septem hebdomadae. Quin difficultas haec penitus elucidata remanet ex Arabico textu, vbi sic habetur: [Et erat in sabbato primo iterum, cum ipse transiret per sata.] Vlterius ex verbis Euangelistae Marci cap. 2. sit euidens, vbi eandem historiam referens, inquit: [Et factum est iterum, cum Dominus sabbatis ambularet per sata.] In sabbatis ait, id est, in festis paschalibus, vt supra ex rabbinica traditione intelligi diximus; si quis vero eruditum super hoc habere discursum cupit. legat Marsilium virum cordatum de Christi vita par. 3. lib. 1. cap. 25. qui accurate diffuseque piis, ac deuotis reflexionibus illam descripsit. FR. eadem phrasi vsus est Anonymus Monachus Casinen, inquiens. [Prima igitnr quinta feria Quadragesimae. an. 1208.] id est, in feria quinta prioris hebdomadae quadragesimae.:||: Antiquitus Orientalis Ecclesia sabbatum ad instar Dominicae celebrabat, pro qua re eleganter lusit Asterius Amaseae Episcop. inquinens: [Pulchrum iugum, et per sabbbati Dominicae. Homel. de Repud.] Eandemque ob causam in quadam eius oratione D. Greg. Nyssenus hos duos dies fratres appellauit, vbi reprehendit luxum, ac delitias sabbati, in quo die Christiani epulari solebant, vnde exclambat Sidonius, inquiens: [De luxu autem illo sabbatario marrationi meae supersedendum est. lib. 1. ep. 2.] FR. Sed Sabbatarius haebraeus intelligitur. Vide Sabbatarii:||: De obseruatione sabbati legitur in Constitutionibus, quae communiter S. Clementi attribuuntur. [Vt serui quinque dierum opus faciant, sabbato autem, et Dominica die vacent in Ecclesia. lib. 8. cap. 33.] De causis autem cur Occidentalis Ecclesia in sabbato ieiunet, non vero Orientalis, diximus in dict. leiunium. Vide etiam Superpositlo. FR. De seiunio sabbati vide can. 11. dist. 12. §. aliae vero. can. Apostol. can. Sabbato. de consecrat. dist 3. et hic in dict. Parasceue. Item Sabbatum nouissimum dicitur sab batum sanctum. Vide Catechumenus. De matutino sabbati. Vide Matutinum. In sabbato sancto quare non dicatur Communio in Missa, vide Communio initio. Antiquitus in eo die non dicebantur Romae Vesperae, et quare Vesperae huius diei sint breuiores reliquis totius anni. Vide Vesperae. In quo die Papa tres pueros baptizabat. Vide Brachialia. Et in eo die comedebantur lacticinia. Vide Formaticum. In sabbato sancto, et sabbbato Pentecostes introitus ad Missam quare non dicatur. Vide Introitus. De lectionibus sabbati sancti. Vide Lectio. In sabbato sancto ad noctis principium celebrari solebat. Vide Missa sicca. Quare in hac die Offertorium non dicatur. Vide Offertorium. Quare Pax non detur. Vide Pax. Quare Episcopus in huius diei celebratione non dicat Pax vobis, neque tempore Aduentus. Vide Pax vobis. Sabbatum sanctum dicitur Sabbatum magnum. can. dilectionis tuae. dist. 76. In sabbato ante Dominicam Palmarum Graecus Imperator dona largiebat Vide Scaramanga Quare introitum sabbati ante Dominicam in albis incipiat Eduxit Dominus etc. Vide Septuagesima.

SABBATVM ENOCH, phrasis Christianorum Aethipiae in eorum Calendario apposita; huius autem modi loquendi origo, secundum aliquorum opinionem, a periodo solarium annorum prouenit, qui periodus septem milia annorum continet, cuius decima pars dicitur Sabbatum Enoch, quia hic homo natus fuerat anno 700. ab Orbe condito, vt Saliger lib. 7. de emendat. refert; licet alii hanc natiuitatem statuant anno 622. vare probabilius alii autumant, quod sicut sabbatum est septimus hebdomadae dies, sic septima fuit ab Adamo Enochi generatio in Mundo, nam ex Adam Seth, ex Seth Enos, ex Enos Cainan, ex Cainan Malalecl, et ab hoc Iared, qui genuit Enoch in Paradisum terrestre translatum. et sic fuit ipse aeternae quietis, ac beatitudinis sabbati typus, vt Rabbincia Schola docet, a quibus postmodum Aethiopes cum aliis iudaicis ritibus hoc festum simul didicerant, delatis eo a Regina Saba, et deinde a Candacis Reginae Eunucho, vbi vsque ad praesens circumcisionem, et sabbatum Cum variis mosaicis caremoniis obseruant.

SABBATI ITER, de quo saepe in sacra Pagina. [Tunc reuersi sunt Ierosolymam a monte, qui vocatur Oliueti, qui est iuxta Ierusalem sabbati habens iter. Actor. cap. 1.] Hic enim ad ambulandum in die sabbati erat Hebraeis terminus in lege mosaica praescriptus, quod spatium vt in Targum dicitur, duobus milibus cubitorum constabat, quia talis fuerat terminus, quo Iudaeis in Israelitica peregrinatione praecedebat Arca Domini, ad quam in die sabbati venerationis causa accedi potuissent; eodemque in teruallo Hierosolymitana suburbia distabant ab Vrbe. Num. cap. 35. quae bis mille cubita facinnt pedum tria milia; hi namque diuisi in. 600. iuxta Graecorum mensuram, quinque stadia componunt; et haec prorsus erat ab Ierusalem Montis Ostueti distantia. [Mons Oliueti a regione Vrbis ad quiutum abest stadium. Ioseph hebr. lib. 20. Antiq. cap. 6.] Et R. Kimki in c. 48. Ezechielis duo milia cubita facere vnum italicum milliare scribit.

SABBATVM RECVTITVM, ita vocabatur a Gentilibus sabbatum, id est, circumcisum; nam Recutiti, hoc est, circumeisi Hebraei ab eisdem denominabantur.

Labra moues tacitus, recutitaque sabbata palles.



page 533, image: s567

Persius Satyr. 5.

FR. sic etiam Martialis lib. 7. ep. 30. hoc Epithetum Hebraeis attribuit, inquiens.

Nec recutitorum fugis inguina Iudaeorum.

SABBATVM TRICESIMVM, festum nouilunii hebraicum, quod sac. scriptuta Neomenia vocat, nam celebrabatur ad quemque tricesimum diem.

--- Meliori
Tempore dicam: hodie tricesima sabbata.

Horatius lib. 1. Satyra 9.

SABBATARII, ita appellabantur Hebraei ob nimiam Sabbati venerationem: [Ieiunia sabba tariorum. Martialis.

SABBATISMVS. FR. requies, laborum cessatio. [Nam si eis Iesus requiem praestitisset, numquam de alia loqueratur, posthac die. Itaque relinquitur sabbatismus populo Dei. Qui enim ingressus est in requiem eius; etiam ipse requie, nit ab operibus suis, sicut a suis Deus. Festinemus ergo ingredi in illam requiem, vt ne in id ipsum quis incidat incredulitatis exemplum. Epist. ad Heb. cap. 4.

SABBATIZO. FR. quiesco, non laboro. sabbatum celebro. [Et sabbatizauit populus die septimo. Exod. 16. 30. Sabbatizes sabbatum Domini. Leuit. 25. 2. Eritque terra vestra deserta, et Ciuitates vestrae dirutae. Tunc placebunt terrae sabbata sua cunctis diebus solitudinis suae, eo quod non requieueritis in sabbbatis vestris, quando fueritis in terra hostili, sabbatizabit, et requiescet in sabbatis solitudinis suae. Ibid. 26. 35.

SABELLIANI. Haeretici. Vide Noetiani.

SABELLII error. Vide Trionymus.

SABVLVM. FR. accipitur pro auro in sensu contemptibili, sic intelligenda est elegans contra positio illa a S. Proclo in laudem Virginis Mariae super illa verba: [Et benedictus fructus ventris tui,] vbi contraponit causam cum effectu, inquiens: [Fructus, inquam, non semen. Flos, non passio. Splendor, non creatum. Coaequalis Patri, non seruus. Sol non sabulum. Redemptionis pretium, non debitor. Qui adoratur, non qui creatur. Orat. 5. in laud. Virg. M.] arena enim auri materia est, cuius causa est sol. Item Sabulum, nedum arenam crassiorem; sed etiam musicum instrumentum apud Apuleium significat; sed Sabulo a Macrobio dicitur: apud Festum tamen, et Varronem Sambulo legitur in significatione tibicinis.

SACA. dicitur potestas mulctandi, et administrandi iura, dicitur etiam Socha, Socna, vt Clemens Reinerus in eius Onomastico Benedictinorum Apostolatus in Anglia in dict. Saka, seu Saccha ostendit. Vide etiam hic in dict. Socha. Item supradicta vocabula leguntur in hist. translationis S. Cutberti Episc. his verbis: [Sed Ecclesia inconcussa quiete, ac libertate cum omnibus consuetudinibus, et vt vulgo dicitur, cum saca, et socna, et infangentheof perpetualiter possideat.] Vltimum tamen vocabulum, vt Spelmanus explicat iurisdictionem capturandi Latrones significat.

SACCARIVS. Vide Saccularius.

SACCATVM vinum, significat merum per sacculos colatum, ac purgatum: [Ita vt plerique inueniantur, qui aut mensas ministrent, aut saccata vina misceant, aut canes ducant, aut caballos, quibus feminae sedent, regant, aut agellos prouideant. S. Agobardus Abb. de priuil. et iure Sacerd. cap. 11.] In quo tamen textu mendose habetur Sacrata.

SACCAS. cognomen Ammiano Origenis Magistro attributum; graece enim sa/kkas2 saccigerulum significat; quia Ammianus antea gerulus, siue baiulus erat, deinde sub disciplina Clementis Alexandrini cum litteris operam nauaret, et in eiusdem Magistri cathedram successor euaserat, atque Origenis Praeceptor exstitit. Theodoret lib. 6. de prouid.

SACCVS. sa/kkos2, vestis sacra in graeca Ecclesia, cuius fuerat inuentor D. Ioannes Chrysostomus, et ideo cum hac veste pingi solet, cum sit habitus in praedicationis exercitio commodior, quod ministerium Graeci cum planeta exercent. Saccus, inquam, huiusmodi habet nostrae Diaconalis Dalmaticae formam, nisi quod sit aliquanto longior, et in lateribus fibulatus, quo hodie loco planetae soli Patriarchae, et Metropolitae vtuntur in Missa; atque Imperator graecus in sollemnioribus celebrationibus ferebat. Cuius vsus tempore quadragesimali cessare deberet, imo semel interrogatus Demetrius Cabasila, respondit sacco huiusmodi vti debere ter in anno, nempe, in Pascha, in Natiuitate Domim, et in Pentecoste, quamuis ferebatur etiam ieiuniorum tempore, ac in Mortuorum Commemorationibus; sed rubri coloris, qui pro luctus signo a Graecis habetur; quare cum haec Diaconalis tunica sit albi coloris, rubram solent deferre in quadragesimali tempore; exceptis tamen functionibus Annuntiationis Festi, Dominicae palmarum, et sabbati sancti, in quibus diebus debet esse albus, vt in Ord. Ossitii notatur. Hic igitur saccus contumeliosam Christi vestem significare astruit Balsamon de priuil. Patriarch. qui insuper Auctor in quadam responsione ad Marcum Alexandrinum Patriarcham hunc saccum scripsit solum Patriarcham deferre debere; itaque abusus quidem est omnium recentiorum Metropolitanorum Graecorum in huius tunicae vsu. FR. citatus Balsamon ita scribit tom. 1. de Iure Graeco-Romano. [Quemadmodum igitur Episcopis non conceduntur indumenta, quae Patriarchis concessa sunt, vt saccus, et polystaurio etc.

SACCIPERIVM. nomen ex duobus synonymis compositum, nempe, saccus, et pera, quod peram pastoralem significat: [Vbi pugnaturus non sacciperium cum Dauis refert, sed patientia obarmatus etc. in Actis D. Marcell. cap. 3.] FR. an potius fundam significare voluerit? nam dauidica arma vere non fuerant saecus, siue


page 534, image: s568

pera, sed funda, et fortase saceiperlum per syncopem saccum petrarum denotat.

SACCOPHORI. id est, saccum ferentes, sicut Christophorus Christum ferens dicitur. Haeretici quidam fuerunt ita appellati ex sacco quo induti erant, ac fit de eis mentio in Cod. Theod. I. penult. de Haeret.

SACCVLARIVS. Thesaurarius, Ecclesiae Romanae officialis, qui Sacellarius etiam dicebatur, ex graeco vocabulo sakella/eios2, quod latine saccularius vertitur; nam sake/llion saccum latine sonat, ac erat ex praecipuis sacri apostoici Palatii officialibus, vt ex sequentibus verbis colligitur, vbi Papae equitatio dcscribitur: [Post equum vero hi sunt, qui equitant Vicedominus, Vestiarius, Nomenclator, atque Sacellarius. Ord. Rom.] Duo autem postremi audiebant supplicationes illorum, qui Papae occurrebant in via, vt in eodem Ordine Rom. legitur; in quo dum agitur de supplicantibus, dicitur: [Exspectat vsque dum possit audiri, et petita benedictione, discutitur a Nomenclatore, vel Sacellario causa eius, et ipsi indicant Pontifici, et finiunt.] FR. Hoc officium etiam ad annum 772. in Curia Rom exstabat; nam de Adriano Papa I. legitur in Blondo decad. 2. lib. 1. quod hic Pontifex Paulum romanum, et Stephanum Sacellarium ad Desiderium Italiae Regem Nuntios miserat.:||: Insuper Sacellarius erat etiam Aulae Principum saecularis officialis: [Sicut in Rauennae partibus Dominorum pietas apud primum exercitum Italiae Sacellarium habet, qui causis superuenientibus quottidianas expensas facit; ita et in hac Vrbe in causis talibus eorum Sacellarius ego sum. D. Greg. in Regist. lib. 4. c. 78.] Patriarchae item Graeci suos etiam Sacellarios habebant, quod officium computabatur in secundo loco primi clericalis ordinis, illique disciplinae vigilantia, Monasteriorum obseruantia, ac reddituum cura incumbebat; erat tamen distinctum ab officio, quod A sacello nuncupabatur; nam huic erat cura patriarcha lium carcerum, et Monialium clausurae. Vide Sacella. Qui officialis etiam Sacarius dicebatur. FR. fortasse a Saccar arabico vocabulo, quod obcludere significat, et hispanice per antithesim extrahere denotat, quae coniectura Anastasii Synaitae auctoritate fouetur; nam ait, quod Sacellum syriacum vocabulum sit: vnde saccarius, et sacellarius. Vide Sacellum. Saccularii. synonyma. Vide Archidiaconus. Cassularius. Oeconomus. Saccarius. Thesaurarius. Nomenclator accipitur etiam pro Cancellario. [Datum Kalend. Februarii per manus Theodori Nomenclatoris Sanctae Sedis Apostolicae, Bullar. Casinen. to. 2. Consitit. 26.

SACELLA. Fr. Monialium Clausura. [Iste administrat, et curat sacras sacellas, nempe, Monasteria Monialium. in quodam M. S. Augustano Turco-graecia nuncupato pag. 203. vbi de Magno Sacellario loquitur. Vide A sacello in dict. Saccularius. Clausurae autem synonyma. Vide in dict. Clausura.

SACELLARIVS. Vide Saccularius.

SACELLVM. sake/llion, sacculus marsupium. [Non de cellario, non de horreo, vel sacello; sed de cordis thesauro profertur. Caesarius hom. 2. de Eleemos.] FR. Errat proinde Glossa in can. ne amisso. 23. quaest. 4. vbi textus ex D. Augustino sic habetur: [Ne amisso iudicio sis pauperi in mala causa misericors, cuius si parcis sacello, percutis cor eius.] Est tamen error incisionis in eodem textu; nam comma non debet poni post dictionem Sacello; sed immediate ante, vt Augustini sensus intelligatur; loquitur enim iste Sanctus Doctor de paupere malo, ac vitioso, cui inquit, si detur eleemosyna iustitia peruertitur, hoc enim significant illa verba Ne amisso iudicio, quia is datur pauperi vitioso; largitor erit causa mali, quod significatur per verba: Si sis pauperi in mala causa misericors, nempe in largiendo: Cuius vitiis, subandi, si parcis, id est, dum male viuit, misericors sis: Sacello percutis cor eius, videllicet, mansurpio percutis animam eius, quia occasionem magis peccandi ei prebes. Glossa inquam errauit deinde in peruertendo Augustini sensum; nam Sacellum papuertatem significare ait, vndenam hanc etymologiam duxerat, et quomodo paupertate pauper percuititur in largiendo, si largitione percuti pauperem malum inquit Augustinus: idem vocab. habetur in Michaea 6. 11. [Numquid iustificabo stateram impiam, et sacelli pondera?]:||: Hinc Sacellum pro Thesauro accipitur vnde Sacellarius denominatus fuit Thesaurarius. Et translatiue Cappella domestica, ex eo quia in eadem Reliquiarum thesauri reponi solent, vel quia ibi coeleste pignus, quod animas thesaurizat, offertur, vt in dict. Reliquiae, et Reliquiarium dictum fuit. Eius tamen synonyma. Vide Cappella. FR Itaque ad prinum vocabuli sensum Anastasius Synaita in eius Itenerario syriacum nomen esse docet, subiungique: [Nam sacellum est receptaculum a recipiendo sic dictum.] Quo ad sacellum in sensu Cappellae C. Trebatius apud Gellium lib. 6. cap. 12. putat dici a Sacer; et Cella quasi sacra Cella; sed impugnatur ab eodem Gellio ibidem asserente Sacellum esse ex Sacro diminutiuum.

SACERDOS [1]. Presbyter, cuius variae assignantur etymologiae, nempe, Sacra dans, Sacra dos, Sacer dux, et Sacra docens; quas omnes significationes dictis, et factis continere in se deberet Ecclesiae gradus iste tam eximius. Quod si hoc munere graduatus tanti ministerii altitudinem, tantcque magnitudinis sublimitatem cogitaret; impeccabilis vitae re vera reddi cogeretur. Quot homines, qui licet in hoc saeculo professionis laicae fuerint, meritorum tamen Sacerdotum exstiterunt, in finali iudicio sacerdotali stola decorabuntur, et vice versa degradati erunt, et satannico brachio tradentur, qui nomen rantum


page 535, image: s569

Sacerdotis in praesenti vita exercuerunt; vt aurea Chrysostomi lingua minatur, inquiens: [Laicus in die iudicii stolam sacerdotalem accipiet, et a Deo Chrismate vngetur in Sacerdotem; Sacerdos autem peccator spoliabitur Sacerdotii dignitate. hom. 40.] FR. Sacerdotes mali lixiuio similes. can. nihil. dist. 83. Item prohibentur Sacerdotes esse testes in Notariorum instrumentis. can quamquam Sacerdotum. 14. quaest. 3. et seqq. in Constitutionibus Apostol. Non possunt esse Iudices in causis pecuniariis. can. denique. 14. quaest. 5. Non possunt aliorum possessiones conducere, seu saecularium negotia agere, nec gebernium saecularium Dominorum suscipere, quod italice dicitur Far il Mastro di casa. an. peruenit. dist. 86. Ratio dubitandi praebentur in can. Presbyter, vel quilibet Sacerdos. 2. qu. 5. An differat Presbyter a Sacerdote; sed dic quod particula, Vel, stat loco, Et, proindeque synonyma sunt Presbyter, ac Sacerdos; licet largo modo per Sacerdotem intelligatur etiam Dia conus, et Subdiaconus in Decretal. de cohabitat. Cler. et Mulier. cap. 2.:||: Item per sacerdo tem aliquando intelligitur Episcopus: [Comperimus autem, quod charta quaedam mandata sit, in qua sacerdotes subscribere coacti sunt contra tomum Beataememoriae Leonis. Ioan. epist. 4. ad Constant. Imp.] Et clarius in Vita S. Porphyrii, vbi dum agitur de Episcopi Gazae electione, habentur haec verba apud Metaphrastem: [Illa vero nocte accessit Beatus Ioannes ad Gazaeos, et dixit eis: parati eritis ad exitum, hodie enim accipietis sacerdotem virum, quem ostendit vobis Dominus. Cum fuisset autem mane, rapientes Beatum Porphyrium ordinauit eum Episcopum Gazae.] FR. Sed adhuc dubitari posset, an ideo sacerdos appelletur in hac historia, quia nondum in Episcopum ordinatus ille erat; quare melius in dict. Sacerdos primi ordinis comprobabitur.:||: Item per sacerdotem quilibet Christianus sacro Chrismate vnctus intelligitur: [Ordinati a Deo sanctimoniae sacerdotes. S. Cyprian. de vnit. Chrism.] Sacerdos quomodo debet iurare. Vide Iuramentum. Quando celebrare debet casula plicata. Vide Casula. Sacramenta incaute faccere prohibetur. 2. qu. 5. can. 2. Sacerdotis synonyma. Vide Dii. Hierophanta. Martyriarius. Presbyter. NOn potest sacerdos exercere officium Vicecomitis, nec aliam saecularium Principum agentiam. Vide Vicecomes. Quam praestantiam in ethinicis sacerdotibus requirebat Romulus. Vide Simonia.

SACERDOS [2] Gentilis, et Hebraeus. Vide Lanista.

SACERDOS PRIMI ORDINIS. FR. appellatur Episcopus a Facundo lib. 12. c. 3. Vnde inferiores sacerdotes dicuntur Sacerdotes secundi Ordinis, id est, inferioris gradus.

SACERDOTALES VESTES. Vide Vestis.

SACERDOTALIS. liber ita appellatus, in quo copiarituum ad sacerdotem pertinentium continetur, eratque antiquum Rituale; sed recentiore copiosius. Monachi tamen Praemonstratenses vtuntur hoc vocabulo, ad significandum versiculum in officio diuino, quod ipsi recitant in principio ad laudes.

SACERDOTIVM. aliquando ordinem sacerdotalem minime significat; sed praebendam, et ecclesiasticum emolumentum. [Imo votis omnibus non sine miraculo in id consentientibus, vt ius conferendi sacerdotia, quae vulgo praebendas vocant, in Gulielmum, et eius gratia in successores illius transferent, quod antea semper ad otum illorum Collegium pertinuerar-Surius in vita S.-Gulielmi Archiep.] Multoties quodlibet beneficium significat.

SACRA. hoc vocabulum absolute sumptum, aliquando epistolam, siue ordinationem Imperatoris significat [Illi (id est, Donatistae) multorum Imperatorum sacras; nos sola portamus Euangelia. August. lib. aduers. Donatistas. cap. 31. in quo sensu saepe in Conciliis; vsurpatur etiam in graeco idiomate sa/kra, quod idem significare solet.

SACRA CORACINA, sacrificium Coruorum, qui ab Aegyptiis adorabantur, ex vocabulo graeco kora/kinos2, id est, coruinus. [Quod malum imitatus est Ieroboam vaccas instituens in Samaria, quibus sacrificarent Iudaei, et volucres, quiae Coracina sacra habent Pagani. Ambros. in Epist. ad Roman.

SACRA MENSA, id est, ALtare. [Ex auro, et lapidibus pretiosis sacram in Ecclesia donauit mensam. Sozom. lib 9. cap. 1.

SACRA PARAMENTA. Vide Vestis.

SACRI ORDINES. Vide Ordo.

SACRAMENTALE. Vide Missalis.

SACRAMENTALIS. FR. Testis iuratus. l. 9. de debitis, et gaudimoniis, et ibi gloss. et glosa. in l. libero homine. de testib. et leg. Aleman. tit de Iuratoribus, quales esse debeant.

SACRAMENTARIVM. libera D. Gregorio Papa compositus, in quo ille omnes collectas, et orationes in Missis, aliasque preces, ad officium diuinum, et ad sacros ritus totius anni collegit. Vide Missalis.

SACRAMENTVM. FR. Ecclesiae sacramenta sunt septem a Christo Domino instituta, quorum aliqua dicuntur mortuorum: nam necessaria sunt ad salutem, scilicet, Baptisinus, et post peccatum Confessio. Reliqua dicuntur viuorum quae non sunt simpliciter necessaria; sed pro acquirenda maiori gratia. De transaction. cap. veniens. et ibi Glossa. Mortuorum sacramenta possunt in necessitatis periculo administrari a non habenti facultate. Baptismus enim posset confici a Laico, et femina in casu necessitatis; sic etiam in eo casu sacerdos non habens licentiam audiendi Confessiones, posset absoluere confitentem. Sacramentum autem Confirmationis a solo Episcopo potest exerceri, nec talem facultatem aliis delegare potest: [Mandamus quatenus omnibus Presbyteris distincte prohibeas, ne talia de cetero sua temeritate


page 536, image: s570

praesumant, quae licet non sint a fidelibus contemnenda; tutius tamen est ea sine periculo ex necessitate (quae legem non habet) omittere, quam vt ab iis, quibus ea conferre non licet ex temeritate (quae lege damnatur) non sine periculo conferantur. De Consuetud. cap. quan to] vbi de chrismate loquitur. De sacramentis in specie. Vide in propriis locis. Omnia autem sacramenta sub nomine Eucharistiae a D. Cypriano comprehenduntur. Vide Eucharistia. Item Sacramentum intelligitur quandoque iuramentum. can-sacramentum. can. Sanctorum. can. nos sacramentum. 2. quaest. 5.

SACRAMENTVM OBSCARIONVM. Vide Obscarionum Sacramentum.

SACRARIVM. erat locus prope altare canccllis circumdatus, vbi tempore sacrificii solus Sacerdos cum reliquis sacris Ministris ingredi poterat, qui locus a Graecis appellatur *bh/ma, quia per aliquos gradus ascendebatur. Item ta/ a(/gia tw=n a(gi/wn, id est, Sancta Sanctorum, qusiasth/eion, nempe, locus sacrificii, i(eratei=on, hoc est, sacrarium. Vide Crux. Vide etiam cancelli. Chorus. Gazophylacium. Presbyterium. Propitiatorium. Sancta Sanctorum. Ex hoc loco zelantissimus Ambrosius Imperatorem Theodosium seniorem expulerat, qui post oblationem permanere voluerat, sicut in Constantinopolitana Ecclesia sacre consueuerat; sed a D. Ambrosio his verbis dimissus fuerat. [Sacrarium solis sacerdotibus peruium est, aliis omnibus inaccessum.] Quibus mandaris, nedum obtemperauerat Imperator, sed Constantinopolim regressus, et a Patriarcha iuxta solitum ad eundem locum inuitatus; se excusauit, ac glor iabundus didicisse se ab eius Praeceptore Ambrosio dixerat, non esse sibi permissum sacrarii ingressum, quam reuerentiam reliqui terrarum Principes imitatione admirari deberent. Solent vero Graeci hunc locum asse ribus obcludere, ac tempore consecrationis velo eius portam obtegere. Ecclesia tamen Romana hu iusmodi velis no nutitur, ad differentiam haereticorum Valentinianorum, qui, in eorum ritibus eleusinas obnubilationes imitantes, omnia inobseruata agebant, eademque de cau sa omnem ingressum velabant, vt Tertullia nus aduers. Valent. cap. 2. et 3. refert. FR. rationem ramen dubitandi praebent ansae, quae in virgis ferreis infixae ad quatuor columnarum latera Ciborii S. Caeciliae transtuberinae Ecclesiae adhuc superstites videntur, an scilicet tempore Paschalis Papae I. fuerit Romae hic vsus claudendi altare tempore sacrificii, praesertim cum illis temporibus sacrum Eucharistiae sacramentum super altare minime conseruaretur; sed in muralibus repositoriis, quorum adhuc in eadem Ecclesia, ac in aliis remanserunt vestigia; post enim Tridentinum Concilium ex eius prohibitione non fuit amplius licitum Eucharistiam in muro assernare, vnde quod praedictae ansae pro velaminibus impositae fuerint ad cooperiendum reuerentiae causa Eucharistiae tabernaculum conici nequit, dum ibi non haberetur.:||: Ad sancta sanctorum armatum ingredi pro magno sacrilegio poenes Graecos habetur; lepidissimum siquidem accidens fuit illud, quod Raynutio Parmensi Duci nostris temporibus in Ecclesia S. Athanasii Graecorum Collegii de Vrbe occurrerat; dum cupidus ille audiendi sacrum graeci ritus, cum in eorum sacrarium, vbi tunc praeparabatur panis, et vinum pro celebratione ingrederetur, statim ei graecus caeremoniarum director obuiam venerat inquiens, in eum locum, nisi relicto gladio, non posse ingredi; attonitus autem ille strenuus Dux, ac aliquantulum mente perplexus, tandem pietate victus, se cogi ad actum sibi semper alienum fassus fuit, ac deposito ense, in praefatum sacrum locum ingressus est. Sacrarium vero poenes Latinos hodie communiter sacristia intelligitur, in qua sacra suppellectilia conseruantur; cuius synonyma. Vide Sacristia. Quae secundum Durandum symbolum est virginalis Mariae vteri, in quo veste mortalis carnis Aeternum Verbum indutum fuit, dum ait: [Sacrarium, in quo Sacerdos sacras vestes induit, vterum Sanctiss. Mariae significat.] FR. Item sacrarium etiam locum denotat, vbi res sacrae, quae vsui amplius non inseruiunt, proiciuntur. Synon. Vide Piscina.

SACRARII CVSTOS, id est, sacrista. [Omnes eodices custos sacrarii habeat deputatos, a quo singulos singuli fratres accipiant, quos prudenter lectos, vel habitos semper post vesperam reddent. Isid. in regul. cap. 8.] Vide Sacrista.

SACRICOLA. Vide Sacrocola.

SACRIFICATI. Vide Libellatici.

SACRIFICIVM. FR. aliquando diuinum officium intelligitur: [Siue Episcopus ille, aut Presbyter, aut Diaconus facere oblationem, vel matutinum, vel vespertinum sacrificium, quasi in officio suo agere sicut prius non liceat ei. can. si quis Episcopus in Concilio. 11. quaest. 3.] Vbi per Oblationem Missa, et per Sacrificium Officium diuinum denotatur. Synon. Vide Doxologia.

SACRIFICO. Vide Facio. Prolito. Thurifico.

SACRISTA. sacrarum suppellectilium Custos. [Dicto Completorio, cum clausisset Oratoriumierat enim Sacrista, apparnit ei Saluator in linteo praecinctus. Caesar. lib. 1. cap. 35.] Eius synonyma. Vide Altarista. Assisius. Candelaptis. Cimeliarcha in dict. Cemelium. Hierophylax. Mansionarius. Sacrarii custos.

SACRISTIA. Vide Aspaticum. Cemelium. Sacrarium. Quare in meridionali Ecclesiae latere collocabatur. Vide Introitus. Vide etiam Cimelia. Diaconicon. Gazophylacium. Pastophorium. Vestiarium. Interdum Penus veneranda nuncupatur. Vide Salutatorium. Sceuophylacium in dict. Sceuophylax. Secretarium.

SACROCOLA. Sacer Minister, siue Sacerdos. [Quod si de labiis tam ingens periculum sacrocolis imminet, quanto magis de renibus. Odo


page 537, image: s571

Abb. in serm. de S. Benedicto.

SACRVM MVNVS. Vide Missa. Item Sacrum, locus pro publice poenitentibus deputatus. Vide Narthex.

SADDVCAEVS. ex sadducaea gente, qua inter Hebraeos peculiarem sectam profitebatur; significat enim iustum ex hebraica voces Sadoc; nam sadducaei iustitiam colere, et legem mosaicam obsernare gloriabantur, eodemque fine Prophetarum, et reliquos Sac. Scripturae libros praeter Pentatehucum non admittebant; ac Angelorum ceterorumque spirituum exsistentiam, insuper; et mortuorum resurrectionem negabant; ideo Phari saeorum aduersarii reputabantur. Haebraei tamen asserunt ita denominari a quodam Sadok haeresiarcha, qui Antigoni Pharisaei magni nominis magistri discipulus exstiterat. Verum prima etymologica opinio probabilior videtur, quam tener Epiphanius haers. 14. Hieronymus in c. 22. Matth. et Abulensis quaest. 125. in eodem Matth. capite. Multae adhuc huius sectae familiae in Oriente, et praesertim in Constantinopolitana Vrbe vigent, quae ab Hebraeis Carraim appel. lantur. FR. de his ita Elias Tisbitae scribit. [Negabant legem oretenus traditam, et non credebant, nisi quod exstat in lege scripta, ideo vocati sunt Carraim.] Opinio autem Hebraeorum asserentium Sadok Sadducaeorum suisse haeresiarcham a Iuda Leuitae excogitata fuit, qui in libro cuius titulus est Alcosder sic ait [Esdras cabalam tradidit Simeoni Iusto, is Antigono, et sociis ipsius, e quibus Sadok, et Baiathos haeresiarchae Ideo etiam Baithosaei dicti sunt Sad ducaei. Ex quo Iudae Leuitae somnio hanserat Io. Picus in eius Apologia tit. de Cabala, et magia naturali, ac proinde ex 4. libro Esdrae apocrypho cap. 14. suam intentionem probare nititur, vbi sic habetur: [Et factum est cum compleuissent quadraginta dies locutus est Alrissimus, dicens: priora, quae scripsisti, et palam pone, et legant digni, et indigni: nouissimos autem septuaginta conseruabis, vt tradas eos sapientibus, et populo tuo. In his enim est vena intellectus, et sapientiae fons, et scientiae flumen.] Sed quales libri praeter sacrae Bibliae possunt re vera dici sapientiae fons, et scientiae flumen? Deinde si Dominus praeceperat, vt populo Esdra hoc libros tradere debuisset, quomodo incognitae remanere debuissent, vt tam mirabilia Picus iactet, et primum repertorem Cabalae, ac librorum istorum se faciat, videant melius, et considerent Periti, ac Belllarminum, et Labbe consulent de Scriptoribus Ecclesiasticis in Io. Picum.

SAECVLARIS. Vide Laicus. Plebeius.

SAECVLARIS POTESTAS. Vide Extera potestas.

SAECVLATVS. sequestratus, et separatus a saeculo, ac Deo dicatus. [A fratribus est dulciter Deo saeculata. In vita S. Genouefae.

SAECVLARITAS. Vide Saecularitas.

SAEPEFATVS. saepedictus. [Et quidquid inter praedictum Ioannem virum magnificum, et saepefatum Episcopum. S. Greg. in Regist. lib. 1 cap. 36.

SAGELLVM. sacculus: [Paleis vero lectuli ineuentilatis, multo tempore, vilique sagello constrictis, pelliceoque superposito conquieuit. In vita S. Eugendi Abb.] Proprie culcitrulam stramineam significat.

SAGENA. FR. piscatorium rete; sed non omne rete intelligitur; piscatores enim diuersa retiorum genera habent, ac sagena, est rete densum, quod litora verrit, et capit quicquid boni, et mali ei occurrit, et piscatores in aliquibus Italiae locis Tartarone appellant. Dicitur autem sagena ex graeco vocabulo sagh/nh, id est, scopa, verriculum a mare verrendo; ideo Christus in Euangelio ait: [Simile est regnum Coelorum sagenae missae in mari ex omni genere piscium congreganti, quam cum impleta esset, elegerunt bonos in vasa, malos autem fora miserunt;] quia secum trahit, omne id quod boni, et mali innenit in mari. Vide Vertebolum.

SAGIA. lanea tela, quae italice Saia dicitur. Vide Cappa; vbi de Nicolai Papae III. concessione agitur.

SAGIBARO. vel Sachbaro, Iudex litium, et causarum: nam Saxonum vox Sag, siue Sach. litem significat, itaque supradictum nomen Baronem causarum, id est, ciulilium litium Iudicem denotat, et in aliquibus Italiae Rebus pub. Saccio, et Saggio dicitur, id est, sapieus, ac prudens, ex eo quia in Iurisprudentia versatus sit. Glossa autem in lege salica sic explicat: [Sagibarones dicuntur quasi Senatores.] Gallice vero Homnes de loy, ou de causes dicitur.

SAGIMEN. adeps, pinguedo. Romae autem adipe non condiebatur esculentum in die SS Innocentium, nec comedebatur caro propter moestitiam. [In isto die Romani non comedunt carnem, nec sagimen, nisi veniret in Dominica. Benedictus Basil. Varicanae Canonicus in eius M. S. Caeremonial.] hodie in vtraque Sicilia Saime dicitur. FR. fortasse ex hebraeo, et arabico vocabulo Sciabam, quod idem significat. Vide Sepum.

SAGIO. Vide Saio.

SAGITTA. FR. Cymba, qua Tynnorum piscatores vtuntur. Bullar. Casin. tom. 2. const. 187. num. 6.

SAGITTARIVS. Vide Arquitis.

SAGMARIVS. sarcinatus baiulus, vox barbarograeca sagma/eios2, quia sa/gma onus, et sarcinam significat: [Et repente sagmarius per montis deuxea collabitur. Petr. Damianus in vita Sancti Odilonis cap. 13.] In quibusdam vetustis Caeremonialibus m. ss. Salmarius nedum appellatur iumentum, quod fert onus; sed etiam Mulio, qui oneris curam gerit. In antiquis etiam instrumentis onus, et sarcina Salma dicitur, quae etiam italice Soma, et Salma vocatur; sed in vtraque Sicilia Soma aridorum mensuram


page 538, image: s572

denotat, quae modio correspondet; nam Salma dicitur, quia est proportionata iumento sarcina. Vide Sauma.

SAICIO. uerbum, occupo assalio. [In vico Cariorum saicierunt Iuo Carnot. epist. 121. ia verbo gallico Saisir, quo passiua significatione Innocent. III. vtitur, inquiens. [Quod alia, quam regalia saiciri fecerunt. lib. 3. epist. 8.] Inuenitur praeterea nomen Saicina, seu vt alii legunt Seisina, quia assa liendo appropinquatur, ex gallico nomine Seisine, vnde Sassino, et Ass assino italice, viarum crassator, siue assaliens dicitur.

SAIO. Carnifex. [Saio, poenator, tortor. Isid.] quo vocabulo saepe Cassiodorus vtitur. Alii vero Sagio dic vnt ex voce Sager germanica. Vide Carnifeae. FR. Saionum meminit Blondus decad. 1. lib. 3. de Theodorico Italiae Rege loquens. [Saionibus, vt ipse, (nempe, Theodoricus) appellauit, ex Ostrogotha gente per Vrbem, regionesque Italiae constitutis, qui Praefectorum, Centurionumque vice fungentes, Barbaros suos in pace, et otio a Ciuium, et prouincialium iniuria prohiberent, educreentque in turmas, et phalangas, cum belli, aut tumultus ratio postularet] hinc a Sais, seu Sagio in tota pene Europa Sar gen, et Itali Sargente dicunt. Saionum enim Ciuitas Normaniae sub A. Rothomagensi vulgo Sais, et Seez, nunc Sagiensis dicitur. In l. 17 Longobar. lib. 2. titi. 1. habetur quod: [Nullus in territorio non sibi commisso, vel vbi iudicandi potestatem nullam habet, omnino commissam, quemque praesumat per iussionem, aut saionem distringere.] Vbi Glossa A. I. male per dictionem Saionem tortorem, seu carnificem intellexit, quam Auctor hic sequi videtur. Sed textus per Iussionem mandatarium, et per Saionem Securigerum intelligit, quem nos Alabardarium dicimus, quorum superiorem, ac breuem cappam Saionem etiam dicimus, eo modo, quo Gubernatoris Vrbani Alabardarii solent vti. Igitur tam Praetoris Vrbani, quam Belli Ducis mandatorum exsecutores Saiones denominari possent.

SAITES. mensura liquidorum. [Gum saitem Italicorum circiter octode cim ebibisset. Pallad. in Lausiaca. cap. 22.] quae secundum Epiphanii documentum in lib. de ponderibus viginti duos sextarios capiebat.

SALADINAE DECIMAE. FR. erant decimae a Pontificibus super ecclesiastica beneficia Philippo Galliarum Regi ad continuandum contra Saladinum Aegypti tyrannum bellum concessae.

SALAMBONA. ab Hispanis Venus ita appellata [Per forum more suo circulatorio Idolum Salambonae Deae circumferrent. S. Isidor. in vita SS. Iustae, et Rufinae.] Erant siquidem sunctiones lugubres Mulierum mortem Adonidis plangentium, quae superstitio ab Hebraeis, et Syris prouenerat. [Ecce ibi Mulieres sedentes plangebant Adonidem. Ezechiel. cap. 8.] Quod in mense Iulii obseruabatur; nam mensis hic ab Hebraeis, et Arabibus Thammus appellatur; quod Adonidem significat; ideo praedictum Ezechielis locum LXX. veterunt- [Plangebant Thammus.] Vide Astarthen. Thammus.

SALAPITTA. alapa. [Delectantur, vt res est, stupicorum, capitibus rasis, salapittarum sonu. Arnobius lib. 7.] de scurris loquitur, quifortasse ad excitandum in circumstantibus risum, sinunt alapis percuti, de quibus Tertullianus [Insuper contumeliis alaparum os obicit. de spectac.] Ac D. Cyprianus in eodem tractatu: [Ictibus infelix facies locatur] dixit. Ego tamen pro certo habeo, non alapam, vt aliqui interpretantur, sed Tubicinem significare. Vide Salpicta. Salpix. FR. dictionem vero Stupicorum in Arnobio supra allato existimo mendosam, ac etiam comma ante eandem dictionem postitum; sic enim legendum puto, nempe; [Delectantur, vt res est stupidorum, capitibus rasis etc.

SALARIA VETVS, Romae via. Vide Concilium.

SALARIVM. Halodochium, vasculum salis, quod ponitur in mensa ad condiendos cibos, quod italice Saliera dicitur. [Coclearia quoque duo. decim, et salarium argenteum. FLodoard. lib. 2. cap. 4.] In Constitutionibus Cisterciensium Salinum dicitur: Salarium autem apud Latinos stipendium significat. FR. vox Salinum est vere latina, qua vtitur: lin. lib. 33. cap. 12. et lib. 35. cap. 12.

SALEBRATVS. salebrosus, asper, praeruptus, praecipitatus. [Qui salebratis saxonum obicibus anfractus spumoso canescit impulsu. Sidonius. l. 2. epist. 3.

SALECTA. FR. salicetum. Bullar. Casin. tom. 2. const. 46. 75. 92. 118. 143.

SALERNVM. FR. Campaniae Ciuitas. [Quae Ciuitas propter mare contignum, quod salum appellatur, et ob riuum, qui dicitur Lirnus, ex duobus corruptis vocabulis Salernum appellata est. Herempert. Epitome. an. 786.

SALGAMVM. Cellarium, siue cella penuaria, vulgo Dispensa, et graeco vocabulo sa/lgama, quod esculenta significat. [Et salganum positum ante domum suprascripti Monaterii. S. Gregor. in Regist. lib. 5. epist. 44.] sed Columella lib. 12. cap. 53. Salgamarium, Salsamentarium intelligere videtur. Vide Promptuarium.

SALINARIVM. Vide Pedagium.

SALISBVRGENSIS CIVITAS. Vide Sarum.

SALISATORES. Magi, siue diuinatores, qui sumebant auguria ex corporis palpitatione, et membrorum tremore. [Salisatores, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum, seu triste significare praedicunt. Isidor. lib. 8. etymol. cap. 9.] hic autem tremor a Iustino Martyre palmo\s2 dicitur, quod animalium palpitationem significat; vnde inquit: [Porro salisatio est corporis perpessio, quae in eo discursu spiritus naturalis in animantibus exsistit. In respons. ad Orthod.


page 539, image: s573

Interrog. 19.] Vide Hydromantia.

SALINVM. Vide Salarium.

SALMA. Vide Sagmarius.

SALO. siue Salos, stultus, a voce graeca salo\s2 eiusdem significationis; sic appellatus est S. Simon. Stylita. Vide Baronium an. 548. num. 15. vsque ad 23. Atque Salae feminae fatuae a Palladio in Lausiaca cap. 42. appellatae sunt.

SALOMON REX. Vide Lamuel. Ophir. Eius diuitiae. Vide Scrutum. Trinomius.

SALPICTA. salpigkth\s2, Tubicen. [Ac nullatenus timiderum more militum horrorem belli, et classicae salpictae mulibriter metuentium. Aldhelm. de Virg.] Et clarius Salmas. in Vopis. [Centum salpictas vno crepitu concinentes, et centum ceratauls.] Vide Salapitta. Salpix.

SALPIX. tuba. [Horrendus salpicum clangor increpuisset. Adhelm.] Vide Salpicta. Salapitta.

SALSITVDO. lepor, et iucunditas sermonis, [Ipsius enim sermonis salsitudo aequaliter cunctis, pro vt videbatur, in gratia erat condita. In vita S. Gulielmi Abb.

SALTARIVS. Saltatarius, et Saltuarius, qui siluis, et saltibus custodiendis praeest. l. de seruo fugitiuo. de furtis. l. de omnibus. de exercitalibus.

SALTICA. saltatrix, sic appellata fuit Herodiadis filia a Tertulliano: [Ipse clausula legis, et Prophetarum, nec Prophetes, nec Angelus dictus, contumeliosa caede truncatur in puellae salticae lucar. Aduers. Gnost. cap. 8.] de D. Io. Bapt loquitur.

SALVAGVARDIA. protectio, vel defensio, custodia. [Quod testamentum confirmatum fuit ab inuictissimo, et gloriosissimo Carolo Imperatore, et Rege Francorum, et diplomate suo in zutela, et saluaguardia istud Monaterium, et Monachas ibidem Deo deferuientes, cum dependentiis posuit, et accepit. In fundatione Monast. Vezalicen. ex Bibliotheca Cluniacen. excerpta. I Et ibidem inferius: Monasterium cum Ancillis Deo seruientibus in protectionem, et saluaguardiam accepit.

SALVAMENTVM. salus: [Cum honore, et saluamento. Hincmar. Rhemen. epist. 8.

SALVATOR. Papa. Vide Soter. S. Saluatoris Romae Ecclesia. Vide Constantiniana Ecclesia. Porticani.

SALVE REGINA. Haec Antiphona composita fuit, a Petro Compostellano, vt refert Durandus lib. 4. cap. 22. ab Hermanno Contracto alii putant. Tritem. lib. 2. cap. 84. Sanctus tamen Bernardus O Clemens, o Pia, o dulcis Cirgo Maria adiecit. Ac S. Ephraem composuit versiculum Dignare me etc. vt refert S. Hieronymus a Cornelio Scultingio citatus to. 4. par. 3. de Peculiatibus Miss. Postea vero Gregorius Papa IX. in qualibet feria VI. in officio diuino in persecutione Federici II. Imperatoris cani ordinauit. FR. Blondus vero decad. 2, lib. 7. a successore in Poutificatu Celestino IV hoc institutum fuisse ait.

SALVE SANCTA PARENS. Vide Introitus. Sabbatum.

SALVTATIO ANGELICA, ita dicitur haec oratio, quia prima pars ex ore angelico prolata fuerat, secunda vero a S. Elisabeth Praecursoris Matre, vltima denique, id est, Sancta Maria Mater Dei ora nobis peccatoribus in Ephesino Concilio addita fuerat. Baron. an. 431. Ac recenter per consuetudinem a Beato Pio Papa V. approbatam introducta fuere verba Nunc, et in hora mortis no strae. Per consuetudinem etiam immemorabilem profertur dictio Iesus. Signum pulsationis, quod ter in dic datur ad monendo Christianos ad recitandam huiusmodi salutationem, institu, tum fuit, vt aliqui volunt, ab Brbano II. praecipue matutinum, et vespertinum signum, vt omnes fideles hac oratione pro recuperatione Terrae Sanctae Deum precarentur, dum in ea dimicatione tunc persistebatur. Ita Ciacconius in vita huius Pontificis, et clarius Arnodus Vuion in Ligno vitae, quae pia commemoratio per CXXXIV. annos durauerat; sed negecta, denuo iussu Gregorii IX. reasumpta fuit, addito etiam meridiano pulsationis signo; ac idem VVion subiungit, quae pulsatio vespertina gaudiosa, meridionalis dolorosa, et matutinalis gloriosae Redemptionis nostrae mysteria significent. Alii signum hoc meridianum a Ludouico XI. Galliarum Rege institutum fuisse scribunt; sed communior opinio est Calixtum III. pro victoria in fauorem Fidei runc in Vngaria obtenta hoc signum pietatis ordinasse; ita Platina, et Ciacconus in Pontificum gestis; licet verum sit, quod ritus hic maiori vniuersitate extensus fuerit a praefato Rege Ludouico, qui Kalendis Maii praeceperat, vt per Galliam exsequeretur. Gloriosus Patriarcha S. Dominicus, siue vt alii existimant, S. Vincentius Ferrerius Salutationem Angelicam in principio contionandi introduxit. FR. Rodiricus Mendex Silua in suo Catalogo Real. sub anno 1423. refert Sanctum Vincentium Ferrerium hius deuotionis introductorem fuisse. Vide Aue Maria. Cheritismus. Contionator.

SALVTATIO BEATISSIMORVM. Vide Diptychum.

SALVTATIO CRVDA. Vide Cruda salutatio.

SALVTATIONIS in die Paschae forma. Vide Pascha.

SALVTATORIVM. locus, vbi Episcopus peregrinos recipiebat, ac proprie sacristia erat, in qua induebatur, et praeparabatur ad celebrandum; quare Gregorius Magnus cum admonerer Marianum Rauennae Archiep. ne extra celebrationem Missae pallio vteretur: sic scribit: [Non aliter te vti memineris pallio, nisi in propria tuae Ciuitatis, dimissis iam filiis, Ecclesia procedens a salutatorio ad sacra Missarum solenmia celebranda, peractis vero Missis, idem in salutatorio rursus curabis deponere. lib. 4. epist. 54.] FR. Ac Gregor. Turonen. lib. 2. cap. 21. inquit:


page 540, image: s574

[Et quia eo tempore Ecclesia paruam infra muros possessionem habebat, ipsi Sacerdoti, in ipso, quod modo salutatorium dicitur, mansio erat;] nempe propter angustiam loci Sacerdotes habitationes, siue chorum non habentes, cogebantur intra sacristiam habitare, vel offitia re. [Ne viri intra salutatorium, aut Oratorium Monasterii Virginum intrent. Concil. Matiscon. can. 3.] Vbi cauetur, non sicut aliqui exponunt pro falutatorio, in locutorium, seu vt vulgo dicitur parlatorium viros ingredi; nam ibi necessarium est ingredi ab habentibus licentiam ad loquendum cum Monialibus; sed de sacristia, et Cappella, siue Oratorio intra Monialium septa intelligitur. Quare sacristia salutatorium appellata fuerit. Vide Aspatieum.

SALVTIFICATOR. saluator. [Vnde et salutificatorem exspectamus Iesum Christum. Tertull. de resur. carn. cap. 48.

SALVVS LOTVS. FR. acclamatio theatralis irrisoria Gentilium in Martyres Christi, dum proprio sanguine hi conspersi erant; nam quia a Christianis audiebant Gentiles, quod lauacro baptismi, seu martyrii salui fierent credentes in Euangelium; inde ipsi Ethnici, quando in spectaculis sanguine iam conspersum conspiciebant Christi Athletam, per ludibrium conclamabant praedictis vocibus. [Et satim in sine specta culi, leopardo eiecto, de vno morsu tanto profusus est sanguine; vt populus reuertenti illi secundi baptismatis testimonium reclamauerit: saluum lotum saluum lotum. Plane vtique saluus erat. qui hoc modo se lauerat. in passione SS. Perpetuae, et Felicitatis per Holstenium edita.

SAMARIA. FR. Vrbs, et Regio in Palaestina, de qua saepe in sacra Pagina: ab Herode Sebasta appellata fuit, teste Iosepho Hebr. lib. 15. Antiq. cap. 11. Vide Samaraeus.

SAMARAEVS. FR. Samaritanus ex Samariae Ciuitate, quae etiam Hebraeorum secta erat. [Comperimus autem, quod samaraei degentes Cathinae pagana mancipia emerint. Gregor. lib. 5. epist. 32.] De qua secta lib. 11. de antiquit. cap. 8 haec Ioseph Hebraeus refert. [In calamitatibus mersis Iudaeis negant se esse cognaros, veritatem confitentes: et cum viderint clarum eis aliquid oblatum, tunc socios se iudaico generi profitentur, originem suam a nepotibus Io. seph, Ephraim, et Manassen recensentes.] Antea Cuthei hebraice dicti sunt a quodam flumine Cutha appellato. Graece Samatritae propter rerum motum, quo semper parati sunt. Ioseph. Iud. lib. 9. Antiquit. cap. 14. Ideo fortasse Itali Smarrito appellant, quem deuium, seu abstractum vident. Ideoque Hebraei, vt increduli Iesum tamquam mendacem, et a veritate deuium calumniantes dixerunt ei: [Nonne bene dicimus nos, quod samaritanus es tu, et daemonium habes? 10. cap. 9. a D. Gregorio Samarita. nus Cuflos interpretatur. homil. 18. in cap. 8. 10. a D. Aug. lib. 2. quaest. Euangelic. cap. 43. et Hieron. ad Eustoch. epist. 27. et epist. 100. Item Samaritani Messagetae dicebantur Calep. Passer. in dict-Messagetae. Ceterum quo ad samaritanorum historiam. Vide in Baronio anno 31. num. 50.

SAMARDACVS. scurra, dictio quidem graeca samarda/kos2, [Non ne vides ridiculos homines dictos Sarmardacos. Chrysost. hom. 18. in epist. ad Ephes.

SAMARITANVS. Vide Samaraeus.

SAMERIA. iumentum fortasse Somaria a soma italica dictione potius dici debuisset. [Est antem Damascus, cuius ante inemini, antiquissima, et pulcherrima, et ditiffima Ciuitas omnibus mercatoribus, et victualibus praeabundans. Species namque indicae, petrae speciosae [orig: speciôsae], sericum pluriumum, aromata infinita illuc de Baldaco, et coeteris partibus orientis Persiae, et Indiae, et a maiori Armenia in Camelis, et aliis sameris adducuntur. Guliel. in descript. Terrae Sanctae.

SAMITVS. ex barbaro-graeco za\mitos2; sed proprie e(ca/mitos2 dici debet, id est, sex filorum, et signifieat textile sex filis confectum. [De zona aurea, et lumbari serico, et samito. Petr. Bles. epist. 66.] Atque Arnob. in Chron. cap. 5. [Regina autem donauit Duci samitos plurimos, ita vt omnes milites suos vestiret samitis.] Et Conradus Episc. in Chron. Moguntina. [Item duae casulae de samito albo, et eiusdem sili dalmaticae duae.] Aliqui Samitium scribunt. Ac Dauantria, qui vixit circa annum 1325. in eius Caeremoniali m. s. Samitrium habet, inquiens de Pontificis indumento, quod in Consistorio ferebat sic: [Verumtamen si tempus sit nimis frigidum, Papa potest accipere pluuiale de samitrio foderatum de pellibus.] FR. Henricus Spelman frustra ait hoc vocabulum Sami Insulae patronymicum esse, quia ibi hoc textile conficie. batur, sed qua coniectura? ex Samo terram, et non textilia defferri legimus; deinde ex Samo Samius, et non Samitus diceretur:||: Ac hodie in plerisque Italiae locis praesertim in vtraque Sicilia Dimito vocatur textile duorum filorum, cuius opus Romae dicitur a spina: graecum enim vocabulum est di\mitos2, id est, duplicis fili.

SAMIVS SOPHISTA. Vide Recidiuatus.

SAMPVLLA. FR. amphora. [Excepto, quod gratia caritatis in sollemnitate eiusdem Ecclesiae Episcopo loci ipsius agnus vnus, sampulla vini largiens tribuatur. In quodam priuil. Cresmiri Regis Dalmatiae, et Croatiae in fauorem S. Io. Euangelistae Monasterii.

SANABALLAT. FR. aedificator Templi in monte Garizim. Baro. an. 31. n. 50.

SANAVIVARIA. de hoc vocabulo fit mentio in passione SS. Perpetuae, et Felicitatis. Pro cuius intelligentia sciendum est, quod in Amphiteatro duae maiores portae extabant, praeter alias minores; prima dicebatur Libitinensis, id est, mortuorum per quam extrahebantur corpora


page 541, image: s575

gladiatorum interfectorum, cum Libitina funeralium Dea habita fuerit. Secunda dicebatur Sanauiuaria, per quam Victores triumphantes exibant, superata nece, et sanos, ac viuos remanentes; ideo Sanauiuaria dicebatur. FR. quae historia edita fuit a Luca Holstenio ex Codice m. s. Casinensi excerpta ex cuius eruditissimis notis haec desumpta fuere.

SANCIO. pro sanctifico; nam vbi nos in vulgata Bibliae editione cap. 1. et 2. Ioel legimus. [Sanctificate ieiunium etc.] vertit Tertullianus: [Nam Ioel ex clamauit; sancite ieiunium, et praedicate curationem. Aduers. Psych. cap. 16.

SANCTA SANCTIS, FR. erat quaedam antiquitus Caeremonia, quae in officiis diuinis obseruabatur. [Neque post santificationem panis exaltat eum, dicens Sancta Sanctis. In Collatione S. Maximi per Sirmondum in 8. edita. pag. 123.] Vide Otiomber, et Chrysostomum hic in dict. Solea. initio.

SANCTA SANCTORVM. Vide Chorus. Sacrarum.

SANCTVS SANCTORVM, id est, Sanctum Veronicae Sudarium. Vide Septimianum.

SANCTIFICATIO. id est, Consecratio. Vide S. Maximum in dict. Sancta Sanctis.

SANCTIFICATVS. FR. hoc vocabulo a Graecis appellatus est Abbas Theodorus Tabennensis, qui in decimo quarto suae aetatis anno sub Sancti Pacomii disciplina vitam monasticam professsus fuit.

SANCTORALIA. Vide Passionalia.

SANCTVARIVM; sanctorum Reliquia. [Opportunus Abbas Monasterii S. Leontii, quod in quinto Vrbis milliario situm est sanctuaria eiusdem Martyris, quae de Ecclesia nomini ipsius dicata, vt astruit, furto ablata sunt, sibi denuo postulat debere concedi, vt in loco eodem recondantur. Greg. lib. 9. epist. 72.] Significat etiam velum in sanctis reliquiis contactum. Vide Brandeum. Item quandoque pro Choro accipitur. Vide Chorus.

SANCTVS. osius graece dicitur. Vide Osius. Pro Sanctis Ecclesia antiquitus solum Martyres venerabatur. Vide Canon Missae. Vide Dulia.

SANCTVS etc. triplicata laudis acclamatio in Missa, quam Sixtus Papa 1. vt in Missa caneretur ordinauit. Microl. de Eccl. obseru. cap. 11. FR. Ab Apostolis institutam; sed a Sixto detreto stabilitam ait Baronius an. 142. n. 12.:||: In qua prolatione per errorem vulgus pectus percutit. Vide Confessio. Dicitur Hymnus Angelicus, Cherubicus. Triumphalis, Victorialis, Trisagius. teisa\gios2 enim graece ter Sanctum latitine significat; sed Trisagium proprie denotat hymnum illum, quem canere saepe solent Graeci in Missa, et in aliis officiis diuinis, nempe: [Sanctus Deus, Sanctus Fortis, Sanctus, et Immortalis miserere nobis.] de quo Baronius. an. 446. num. 5. et seqq. et anno 492. num. 39. et 40. Genuflecti debent qui sunt in Choro, quando prosertur Sanctus in Missa. Vide Genu flexio.

SANDALIA. quae hodie in Caeremoniali calcei, quibus Prcoelati in Pontificalibus vti solent, intelliguntur; sed antiquitus omnes Ecclesiastici eis vtebantur modestiae gratia, quamuis cum aliqua differentia ad manifestandum eorum Ordinis gradum, vt in Capitul. Caroli Magni lib. 5. cap. 219. notatum his verbis legimus. [Vt vnusquisque Presbyter Missam Ordine Romano cum sandaliis celebret.] Episcopi tamen sandalia fiulata ferebant, ad significandam, vt de diuin. off. inquit Albinus, in praedicando diuinum verbum promptitudinem; ita etiam ferebant Diaconi, et sacerdotes, sed subdiaconus vtebatur sandaliis sine fibulis. Idem Albin. Forma autem antiquae huius calceamenti ita ab eodem Albino describitur. [Sandalia dicuntur soleae; est autem genus calceamenti, quo induuntur Ministri Ecclesiae, substerius quidem solea muniens pedes a terra; superius vero operimentum habens. Significat autem Ministrum Verbi Dei non debere terrenis incumbere; sed potius coelestibus inhiare, et praedicationem suam nulli occultare] Erat vetustior sandalium vsus, sicut modo a Regularibus discalceatis deferuntur, nimirum ex superiori parte aperta, vt ex Rabano de Instit. Cler. cap. 22. liabetur: [Pes neque tectus sit, neque nudus ad terram, id est, vt neque occultetur Euangelium, nec terrenis commodis innitatur.] Ac Rupertus de diuin. off lib. 1. cap. 24. alia etiam symbola in hoc vsu internoscit. [Sandalia pontificis illud signiflcant Dominicae Incarnationis calceamentum, de quo ipse in psalmo. In Idumaeam, inquit, extendam calceamentum meum, id est, gentibus notam faciam Incarnationem meam.] FR. Apud Eminentiss. Dom. meum Card. Brancacium semipes marmoreus conseruatur in Sabinensi agro repertus, cuius typum hic delineare curaui, vt nedum sandaliorum antiquorum forma spectetur, sed etiam ad percutiendos huiusmodi lapide Nouatorum latrantium dentes, qui tamquam inuentionem recentem appositionem Crucis in pedibus Rom. Pontificis esse fabulantur; dum in hoc semipede tempore, quo nudis vestigiis Pontifices incedebant clare videtur, quod in eis Cruces deferre consueuerant.



page 542, image: s576

[gap: illustration]

Vsus enim in Caerem. Pontif. praescriptus, in quo dictur: [Induitur papali habitu toga, scilicet, linea alba, sandaliis rubeis aurea cruce signatis,] antiquissimus est, et adhuc Romae antiqua perdurant huius documenti monumenta nonnulla, vt in tribuna S. Praxedis a Paschali Papa I. musiuo opere constructa, vbi se ipsum pingi fecerat cum sandaliis iuxta illius saeculi morem cruciculis nigris in cuspide eorum signtis, nimitum de an. 824. Item de an. 624. Honorius I. cum aedificasset templum S. Agnetis in via Numentana cruciculam albam, vt, adhuc videtur, in eius effigie ad pedes imposuit. Sic in S. Maria ad fontem, quam lo. IV. erexerat, teste Anastasio Bibliothecario, adhuc duorum Pontificum effigies conseruantur cum crucibus in cuspide sandaliorum. Item de annos 590. idem in vsu fuisse perspicitur ex effigie S. Gregor. Magni a Ioanne Diacono descripta in eius vita, et a nobis hic allata in dict Baculus. Imo antiquior figura, scilicet, de anno 337. in Iulio Papa habetur in dict. Sellare. Nam vsus osculan di Pontificis pedes antiquiffimus est, et proprerea in signum humilitatis crucem apponit Papa in pede ad ostendendum, quod talis reuerentiae actus non sibi; sed Cruci Christi exhibeatur, vt de Osculo ped. Rom. Pont. cap. 18. erudite Ioseph Stephanus scripserat. FR. haec etiam fuerat responsio Posseuini Magno Moscorum Duci praestita, qui Pontificem gerentem Crucem Domini in pedibus minime laudabat. Similis actio de Laurentio Venetiarum Duce legitur, cuius pater nolebat capite detecto secum loqui, ideo occursus occasionem fugiebat; verum prudens filius in ducali bireto paruam crucem imposuerat, vt eius pater intelligeret, quod non filio, sed cruci in tali actu praestaret honorem Itaque ad euitandas similes calumnias Gelasius Papa 11. ideo fortasse in eius sandaliis non crucem; sed tres Christi crucifixi clauos configurare iusserat, vt in eius effigie in dict. Mitra apposita conspicere licet. Deo osculo autem Pontificis pedum in Cryptis vaticanis reperitur antiqua sculptura Benedicti XII. cum pede detecto, et porrecto, quasi ad osculandum exhibito; Valentianus Pontifex de anno 827. in Lateranensi Ecclesia vniuersale pedum osculum praebuit; sic Leoni IV. in Ecclesia Sanctorum Quatuor Coronatorum, sic Benedicto III. eius Aduersarii fecetunt de anno 855. de quibus Baronius. Atque Anastasius Biblioth. de Constantino Papa, qui regnauerat anno 708. scribit quod Iustinus II. imp. [Augustus Christianissimus cum regno in capite sese prostrarit, pedes osculans Pontificis.] Idem fecerat Siginulfus Beneuentanus Princeps Sergio II. circa annum 844. [Quem Praesul cum suscepisset, solo prostratus praetiosos pedes humiliter osculatus est. Idem Auastas. Biblioth.] Nauclerus vero in in eius Monarchia Ecclesias. refert, quod S.Clemens (qui postea Pontifex suceesserat) pedes Principis Apostolorum osculatus esset. item Imperatores Claudius Caio Papae, vt in eius actibus, quae circumferuntur, habetur. Constantinus S. Siluestro, Iustinus II. Ioanni I. Iustinianus Constantino Papae, Carolus Magnus Adriano I. Federicus. Alexandro III. Ludouicus Lotarii filius Sergio. Sigismundus Eugenio IV. Federicus III. Nicolao. V. Carolus V. Clementi VII. ac Paulo III. sic etiam Reges, Luitprandus Longobardorum,


page 543, image: s577

Gregorio II. Rachis etiam Longobardorum Rex Zachariae. Stephanus Hungarorum Benedicto VIII. Carolus VIII. Gallorum Alexandro VI. De quibus omnibus apud Baronium, et eius continuatorem, Odericum Raynaldum. Vide Strator. Adgeniculor. Aliqui credunt, quod Christus Dominus nudis pedibus ambulasset: [Credimus autem Iesum plerumque nudis pedibus ingressum; sed qui credunt id per petuum fuisse, vt nudis pedibus incederat, equidem errant: nam quod calceis vsus sit Io. Baptista testatur, cum se indignum pronuntiat, qui soluat corrigiam calceamentorum eius. 10: Baudinus in Compend. Vitae Domini. cap. 23.] Synonyma sandaliorum. Vide. Calcei. Compagi. pedules.

SANDAPILA. FR. feretrum ignobile. [Sandapilam antiqui dici voluerunt feretrum mortuorum, id est, loculum: non in quo nobilium corpora; sed in quo plebeiorum, atque damnato rum cadauera portabantur: sicut Stesimbrotus Thasius de morte Polycratis Regis Samiorum descripsit, dicens: Posteaquam de cruce depositus, sandapila etiam deportatus est. Fulgentius. de vocib. antiq.] Vide Feretrum.

SANGVINITA. Consanguineus: [Nouerat enim paucos esse Clericos, qui canonice intrassent; ita vt non essent sanguinitae, id est, a cognatis, introducti. Caesar. lib. 6. cap. 5.

SANGVIS. id est, anima, vel occisio, Vide Suffocatus.

SANGVITTA. FR. Romae in Ecclesia SS. Lucae, et Martinae in campo boario reperitur inscriptio de anno 1257. in qua legitur Alexandrum IV. illam Ecclesiam consecrasse, ac inter alias reliquias, etiam De sanguitta. S. Macarii reposuis se. Torrigius de Cryptis Vatican. pag. 358 secundae impress. ait Sanguittam esse habitum; sed apud nullum Auctorem memini legisse vestem huius nominis; fortasse lapidis error est, ex vocabulo Samitus corrupte incisus. Vide Samitus. vel, segnuitta potius diminutiue ex dictione segnum genus vestis. Vide Segnum.

SANHEDRIM. ex graeco *sune/drion, id est Consessio, siue Consistorium: sic Hebraei eorum Collegium septuaginta Sapientum appellabant, in quorum locum septuaginta Cardinales S. R. E. successerunt. Sanhedrim igitur ad indagandam Christi causam conuocatum fuerat, quia contra eum in materia Religionis agitabatur, a quibus iniuste morte damnatus fuit, inter quos fuit Ioseph ab Arimathaea nobilis, et vbi nos legimus in vulgata Decurio graeca lectio habet baleuth/s2, id est, Consiliarius, siue senator, vt Cornelius a Lapide aduertit, inquiens: [quod Romae Senator, Decurio in Mancipiis.] Vnde colligitur manifeste eundem Iosephum fuisse in praedicto Consilio contra Christum congregato ex Lucae verbis cap. 23. [Hic non consenserat consilio, et actibus eorum.] Praeter dictos septuaginta in eo Consilio contra Iesum, interuener at Summus Pontifex Hebr. vt non potuisset ad paritatem votorum perueniri. FR. Thalmudistae hoc Consessum appellarunt Curlam, Magnum Consilium, Domum supremam. Vide Synedrus.

SANIR. FR. mons in Syria in regione Amorraeorum: sanir enim interpretatur Via luceruae, aut Deus vigiliarum. Hieronym. in cap. 27. Ezechiel. qui appellatur etiam Sarion, Seon, et Sion in sac. scriptura, et ab eo monte scatet in parte Iordanis flumen. [A capite Sanir, et Hermon. Hinc enim dicunt manare fontes Iordanis, supra quos situs est hic mons, qui diuiditur in duo cacumina, quibus imposita sunt nomina Sanir, et Hermon. Eusebius, siue Cregorius Nyssen. in cant.] ex quibus intelligitur S. Hieronymus lib. 8. in Ezech. cap. 27. inquiens: [Sanir mons ipse est, qui et Hermon.] distincti autem hi montes recensentur in 1. Paralip. 5. 23. nempe: [Possederunt terram a finibus Basan, vsque Baal Hermon, et Sanir, et montem Hermon.] Quia, nimirum, vnus mons, in duo cacumina diuisus, duos efficiebat montes. [Vltra Iordanem sunt varii montes, nempe, mons Seir, mons Hermon, mons Libani, mons Galaad: qui tamen omnes sunt vnus mons con. tinuus; nisi quod in diuersis locis diuersa sortitur nomina. Broccard. lib. 2. itiner.] Aliqui tamen duos montes Hermon appellatos fuisse, ne mpe, Hermon trans Iordanem, et alter mons paruus, de quo loquutus est Dauid: [De terra Iordanis, et Hermoniim a monte modico. psal. 41.] quibus fauere videtur S. Hieronym. in epith. Paulae, vbi inquit: [Aspiciebat procul montes Hermon, et Hermoniim.] sed Dauid ait a monte modico Hermoniim, vbi a monte est in singulari, et Hermoniim est in plurali numero, ac si diceremus a monte modico Hermoniorum. Pro quo sciendum est, quod Seir est nomen potius arabicum, et significat paruum, seu modicum: quod hebraice pronuntiatur etiam Tsahir. Igitur dauidica verba supra allata sic intelligerem: De terra Ioardanis, et a monte seir, seu modico Hermoniorum montium; nam ea pars erat modicum cacumen montis Hermon; ideo Seir appellatus: quia iuxta varietatem temporum, vel regionum diuersimode pronuntiabatur; sic in Deuter. dicitur: [Trans Iordanem ab Aroer, quae sita est super ripam torrentis Arnon, vsque ad montem Sion, qui est Hermon. 4. 48.] vbi LXX. legunt. In monte seon. Atque Moses ipse de diuersitate pronuntiationis huius vocabuli reddit rationem, inquiens: [Tulimusque illo tempore terram de manu duorum Regum Amorraeorum, qui erant trans Iordanem, a torrente Armon, vsque; ad montem Hermon, quem Sidonii Sarion vocant., et Amorrei Sanir. Deut. 3. 8.] LXX. vertunt [Phoenices cognominant Hermon Sarion, et Amorraeus cognominauit Sanir,] Et vbi vulgata habet: [Sicut Cedrus exaltata sum in Libano, et quasi cypressus in monte Sion. Eccl. 24. 17.] textus


page 544, image: s578

graecus legit e)n o)/resin a)ermw=n [note of the transcriber: in the print: e)n u)/resin a)ermw=n ], id est, In montibus Sion, in aliquibus tamen latinis codicibus habetur Tsion, a Thair fortasse, qui modicum, et paruum et hebraeo significat, vt supra diximus. Probatur vlterius Broccardi itinerarium, quod, nempe, montes Seir, Hermon, Libanus, Galaad etc. fuerint contigui ex Ieremia. [Galaad tu mihi initium Libani. 22. 6.] ex Zacharia: [Et ad Terram Galaad, et Libani adducam eos. Io. 10.] ex Canticis. [De vertice Sanir; et Hermon. 4. 8.] Ex Iosue: [Et partem montis, quae ascendit Seir, vsque Baalgad per planitiem Libani subter montem Hermon. 11. 17.

SANTESA. Vide Diaconissa.

SAPHIRA. FR. de qua Act. 5. interpretatur Pulchra.

SAPA. FR. quam Siculi Vinum coctum, et rectius Romani Mustum coctum appellant. Sapa enim a sapiditate dicitur, quamuis Calepinus pro succo plantarum, nullo Auctore fulcitus, vsurpet. Palladius Defrutum appellat; se licet hoc vocabulum mustum coctum significet: Plinius tamen aliqualem differentiam in cocturae duratione assert inter sapam, et defrutum, inquiens: [Cisibilites vero musti in Galatia nascens, et halyntium in Sicilia. Nam sitaeum, quod alii hepsema, nostri sapam appellant, ingenii, non naturae opus est musto vsquead tertiam partem mensurae decocto: quod vbi factum ad dimidiam est, defrutum vocamus. lib. 14. cap. 9.] et lib. 23. cap. 2. [Vino cognata res est, musto decocto; donec tertia pars supersit.] Defrutum autem a deferuendo dici docet Palladius. Hinc Defrutare, verbum, id est, mustum decoquere, vt inde defrutum fiat: et Defrutaria vasa, scilicet, in quibus defruta coquuntur. Columell. lib. 2. et 13. Procul. in l. vlt. §. 1. de vino trit. oleoque legat. Quare corrigendus Vlpiani locus in eod. tit. de vino trit. oleoque legat. l. si quis vinum. vbi mendose Defructum, pro defruto legitur: ibique male intelligendo Accursius, talia commentauerat: [Defructum dicit forsitan ideo appellari, quod de vsu sit sublatum.] Vlpiani textus etiam mendosus est in sapae vocabulo in l. quaesitum est. §. si qua parte. de fund. instru. inquiens: [Vas aeneum, in quo rapa quoqueretur, vt ferueat.] legendum Sapa coqueretur. vbi docet, quod sapa graece e)/yhma dicitur ab e(/yein, quod est decoquere De sapa ce. cinit Martialis. lib. 7. epig. 53.

Et laletanae nigra lagena sapae:

Laletanam sapam appellat, nempe, ex vino Laletanae Hispaniae Tarraconensis eueco, quod in pretio Romae habebatur: quare idem Poeta lib. 1. epigr. 27. Sextilianum potatorem irridens. inquit:

A caupone tibi faex laletana petatur.

quae laletana vina inter generosa laudantur a Plin. lib. 14. cap. 6. de qua regione cecinit idem Martial. lib. 1. epigr. 50.

Apricis repetes Tarraconis litora,
Tuamque Laletaniam.

De quibus incolis: [Flumen Rubicatum quo Laletani, et Indigetes. Plin. lib. 3. cap. 3.] Rursus de Defruto Martial. lib. 4. epigr. 45.

Et nigri syria defruti lagena.

At Ouidius purpuream sapam appellat: 4. Fast. quam Martial. nigram vocat.

Lac niueum potes, purpureamquae sapam.

SAPIENTIAE liber, in sac. Scriptura. Vide Pseudoepigraphus.

SAPO Vide Smigma.

SARABAITAE. erat Monachorum genus, quod ab obseruantia regulari dissolutum, suo libitu male viuebat, ac a D. Benedicto in eius Regula cap. 1. minute describitur. Vocabulum qui. dem aegyptium esse ait Isidorus lib. 2. de Eccl. Off. cap. 16. quos Monachos propter auiditatem Ananiae, ac Zaphirae comparat, quos etiam Romobothitas vocat, et quia disciplinam Claustralem obseruarc renuebant, Renuitae ab Odone appellati sunt, dum ait: [Non Monachos, vt falso nominamur; sed Sarabaitas, id est, Renuitas, qui iugum regularis disciplinae renuimus. lib. 3. Coll. cap. 23.

SARABARA. vox chaldaea, feminalia, siue foemuralia, et calceamenta significat; nam vbi Daniel in Vulgata cap. 3. De pueris Babilonicae fornacis inquit: [Et confestim viri illi vincti eum braccis suis, et thiaris, et calciamentis, et vestibus missi sunt in medium fornacis. IAlii legunt: Cum sarabaris suis, et thiaris. Et Tertullianus lib 3. de pallio cap. 4. de hoc vocabulo mentionem quoque faciens, inquit: [Triumphalem cataphracten amolitus in captiua sarabara decessit.] Alii tandem Saraballa legunt. Vnde D. Hieronymus sic astruit. [Lin. gua autem Chaldaeorum Saraballa, cruta hominum vocantur tibiae, braccae eorum, quibus crura teguntur.] Quae versio mihi magis arndet, quia arabice foemuralia Ser val dicuntur.

SARACA. vestis genus: Vide Saracum.

SARACENVS. FR. proprie Hebraeus esset, nam Hebraei sunt ex genere Isach, qui fuit filius Abrahae ex Sara genitus, vnde Saraceni Genes. 21. et eipist. ad Galatas 4. Agareni sunt Arabes ex Ismael, qui fuit filius eiusdem Patriatchae ex Agar ancilla susceptus. loc. cit. Vnde Agareni hodie improprie Saraceni dicti. tur de quibus fuse D. Augustinus, qui etiam rationem reddit Arabum iacgantiae de huius nominis mutatione. Hi a Cornelio Tacito lib. 14. cap. 27. Mardi appellantur. Item Saracenus monetam syriacam significat: [Quinquagintorum saracenorum obligationem acceperat. de Confessis. cap. 2.] Et ibi Glossa Saracenos introductores facit desinentia euersus, qui ab Italis Rima dicitur. Vide Versus Leoninus. Cetera. Vide Sephoris.

SARACVM vestis genus: [Saraca de olouero cum chrysoclauo. Anast. Biblioth. in


page 545, image: s579

Benedict. III.] FR. adhuc Romae vocatur Sariga vilis semitunica linea ac, rudis, qua superindui solent Baiuli, Laniones, Venatores, et similes, ne in eorum exercitiis vestes lacerentur, siue maculentur.

SARAIVM. vox barbaro-graeca, id est, Palatium. [Captura in saraio, siue palatio Amcrae annos nata quatuordecim. Phranz. in Chron. lib. 3. cap. 21,] Hodie Ottomanico Palatio hoc nomen remansit: italice Serraglio FR. serraglio italicum vocab. a serrare verbo deriuatur; ideo quodlibet conseptum significat. Vide Garena.

SARCINA. FR. onus, pondus. [Ipsos ad obligationis sarcinam, ordine debito subeundam teneri decernas. In decretal. de praescript. cap. 11. Tamen eis quos sicarios esse sciebant, in sarcinis custodiendis ministerium praebuerunt. lib. 5. decretal. tit. 12. cap. 6. §. Hi quoque.

SARCOPHAGVM. FR. Monumentum, sepulcrum. a Sarx graece, id est caro, et phago comedo Accursius in l. funeris. lib. 11. tit. 7. quia caro ibi a vermibus comeditur, et terra consumitur.

SARCITECTOR. Vide Sartatector.

SARCVLVM. FR. runca: [Vepres, spinae in vniuersa terra, et montes sarculo sarcientur]. Isaiae cap. 7. Descendit omnis Israel, vt acneret vnus. quisque vomerem suum, ligonem, scurim, et sarculum. 1. Reg. cap. 13. Altercationes dirimat, et obscura succidat, quam per cultoris prouidi sarculum extirpet vitia, virtutes inserat, etc. in proem. Clementinae.] Et ibi Glossa. differentiam inter Fullonem, et Sarcinatorem in Instit. de man. in fine notat. Sarculi synonyma. Vide Runca.

SARION. mons. Vide Sanir.

SARMENTARIVS. et SARMENTITIVS. Vide Christianus.

SARRA. FR. Spatium, seu campum significat, fortasse, ex arabico vocab. Sciahara, id est, de sertum. [Et vadit per Sarram de monte caballo. Bullar. Casin. tom. 2. const. 162.

SARSORIVM, siue, Sarsurium; musiuum opus: [Parietes ad altarium opere sarsurio ex multo marmorum genere exornatos habet. Matth. Paris. lib. 1. hist. cap. 15.] eius synonyma. Vide Lithostratos. Musiuum.

SARTVMTECTVM. FR. de hoc vocab. habetur in sac. Script. [Dixit Ioas ad Sacerdotes; omnem pecuniam etc. accipiant illam Sacerdotes, et instaurent sartatecta domus-4. Reg. cap. 12.] id est, templum, aliqui opus publicum intelligunt, quod locabatur, vt integrum praestaretur. Onomast. Laurent. ex Festo [Sartumtectum, integrum, t incolumen] Alii tamen restaurationem templi intelligunt. Catholicon. Dubitatur quaenam necessitas erat restaurationis templi tempore Ioas Regis; nam antiquum non erat, dum recenter a Salomone erectum fuerat? Sed respondetur, quod (ut Iosephus hebr. lib. 9. antiq. cap. 8. refert) Iotam, et Athalia eius vxor, eorumque filii non parum deornauerant templum illud, atque spoliauerant, ac propemodum dextruxerant hinc inde, ex cuius ornamentis construxerant, et ornauerant phanum Baal: quare sac. Scriptura loco cit. subiunit [Igitur vsque ad vigesimum tertium annum Regis Ioas non instaurauerunt Sacerdotes sartatecta templi.

SARTATECTOR. FR. qui sartatecta curabat. Salmas. aliqui tamen sarcitector mendose legunt. La Cerda.

SARVM. FR. significat Salisburgensem Ciuitatem: [Secundum vsum sarum. In Liturgia Osmundi Episcopi.

SASSINAMENTVM. FR. Assassinamentum. Bullar. Casinen. tom. 2. const. 218.

SATAN. vox hebraica, ac syriaca, Diabolus a Sanctis Patribus communiter intelligitur secundum Irenaeum, Apostatam significat; secundum vero alios serpentem. Sed eius verum significatum Aduersarium, siue Contradictorem denotat, vt colligitur, ex Sac. Scriptura. [Non est Satan, neque occursus malus. 3. Reg. cap. 5.] in eodem sensu dixit Dominus Petro: [Vade post me satanas Matth. 16.] quia contradicebat morti eins. FR. etiam in eodem sensu Petrus Damianus Hildebrandum, Cardinalem, qui fuit deinde Papa Graegorius VII. Satanam sanctum appellauit, quia apud Alexandrum II. impediebat eum, ne Episcopatum Ostiensem dimitteret. In veteri testamento semper legitur Satan indeclinabile; sed in nouo declinatur Satanas, Satans. [Et si Satanas Satanam eiciet. Matth. 123.] Aliqui tamen Sathanas scribere malunt. Vide Diabolus. Daemon.

SATELLITES. Vide Attachiatus. Natus Praefectini. Puer. Eorum Praefectus. Vide Scribo. Schilphor.

SATHANIANI. Haeretici. Vide Euchaetae. Precatores. An iidem sint cum Sethenianis. Vide. Sethiani.

SATIO. verbum, aliquando stabilire, et confirmare translatiue significat. [Satiat adhuc in Euangelio suo Dominus. Sanctus Cyprianus lib. 1. cpist. ad Mag.] vtitur etiam in sensu passiuo: [Deprecationes solas patum ad impetrandum valere; nisi factorum, et operum accessione satientur. Idem in serm. de Eleemos.] sumpta metaphora a cibo, et potu; qui corporales vires stabiliunt, et confirmant; hinc Psalmisa: [:anis cor hominis confirmet. psal. 103.

SATIONALIS. FR. terra satiua. Bullat. Casinen. tom. 2. constit. 46.

SATISFACTIO in confessione. Vide Poenitentia.

SATNICVS. FR. loci Gubernator, qui tenebantur subministrare Principi tempore belli centum homines armatos, hodie dicuntur Knezi, id est, Comites. Knez etiam appellatur Ragusensis Rei pub. Caput.

SATRAPA. et Satraps. Persarum vocabulum, id est, Prouinciae Praeses, eodem vocabulo t ra/ths2 textus graecus in cap. 4. Daniel vtitur: vbi


page 546, image: s580

Arabicus Codex habet V kil, id est, Vicarius; hinc falso asserit Tostatus lib. 1. Samuelis cap. 24. quest. 4. quod satrapa latine sonet Satispotens, a Sidonio Satraps dicitur. [Quisquis sedet sub Rege satraps. camr. 12.

SATVM. aridorum mensura, quae secundum Zachariam Chrysopolis Episcopum in commento Euang. cap. 74. continebat modium cum dimidio, ita enim ait: [Satum est genus mensurae iuxta morem prouinciae Palaestinae, vnum, et dimidium modium capiens.] Vox quidem Syriaca Saatto, de qua Matth. cap. 13. [Simile est Regnum Coelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinae satis tribus.] Alii tamen vnum tantum modium, id est, viginti libras frumenti capere existimant.

SATVRNALIA. Vide Decembrica libertas. Strena.

SAVINA. mensura liquidorum, ac pondus: liquidorum: [Senatores quando comedunt, debent habere sauinae mediam vini, et mediam claretti. Cencius Camerar. in eius M. S. Caeremonial.] In significatu autem ponderis Idem, vbi de censibus agit, ait: [Ecclesia S. Basilii duas sauinas piscium.

SAVLVS. FR. hebraicum nomen, et significat orbatum. Calep. Passerat in dict. Orbatus, quod nomen D. Pauli ante eius conuersionem fuit.

SAVMA. FR. aridorum mensura, de qua indict. Sagmarius dictum est: [A quinque annis, et infra famis fuit tam valida per totam Italiam, quod diuersis in partibus sauma tritici pro auri vncia non poterat inueniri. Anonym. Monachus Casin. in Chron. an. 1182.] Item liquidorum mensura. [Inter has angustias adeo fames inualuit, vt saepe apud Sanctum Germannm venderetur coscina frumenti plusquam vna vncia auri, et sauma vini similiter, et capisa olei tari quinque. Idem an. 1192.

SAVONA. Liguriae Ciuitas. Vide. Suana.

SAXA. cultellus, siue gladiolus. [Ipse breuis gladius apud illos saxa vocatur. Godifridus Viterbien. in Chron.] deriuatur a voce germanica Sahas: sic enim Vitichindus in lib. 1. suae hist. inquit: [Cultelli enim nostra lingua sahas dicuntur.] Itaque hoc modo facilius textus historiae Fredegarii intelligitur vbi ait: [Extrahens saxum, caput Patritii Persarum truncauit] qui genere masculino, id est, saxus vtitur nempe gladius: vnde aliqui imperiti huius vocabuli. censentes, quod saxum, id est, lapis extrahi non dicatur, nec eo caput truncetur, perpetam proinde Vxum correxere. Gregorius Turoue nsis etiam simili vocabulo vsus est, vbi dixit: [Duo pueri cum cultris validis, quos vulgo scramasaxos vocant. lib. 2. cap. 50.

SAXICA. Vide Gabatha.

SAXONES. Vide Geuisti. Cinerum dies.

SAXONIA TRANSMARINA. FR. appellabatur Anglia. [Quia synodus, et Ecclesia. in qua natus, et nutritus fui, id est, in transmarina Saxonia; Lugdunensis synodus, quae in primis a discipulis S. Gregorii, id est, Augustino, Laurentio, Iusto, Melito, Archiepiscopis constituta etc. In epist, Bonifatii Episc. ad Zachariam Papam in tom. 3. Concilior. pag 429. col. 1. Edit. Venetae de anno 1585.

SCABELLVM, genuale. Vide Pectorale.

SCABINVS. vox germanica antiqua scheffer, quae Auditorem pro causis, ac litibus vasallorum terminandis significat. [Qui filios non habuit, et alium quemlibet heredem sibi facere voluerit, coram Rege; vel coram Comite, et Scabinis, vel missis dominicis, qui ab eo ad iustitias faciendas fuerint in prouincias, ordinati, traditionem faciat. Benedict Leuita. lib. 6. cap. 207.] In Capitul. Caroli Magni saepe fit mentio de hoc vocabulo, et scribitur Scabineus. FR. scabinus scribendum. nec Auditorem significare videtur; sed potius Consulem, et vbi Benedictus supra scripserat: [Qui ab eo ad iustitias faci endas fuerint in prouincias ordinati] intelligitur de missis dominicis, scilicet, a Rege, vt textum consi deranti patebit, quos nos Regios Commissarios dicimus, ac probatur ex cap. 1. de immunit. in Sexto, vbi loquitur de communitatibus, et magistratibus, deinde de singulis temporalibus dominis in patticulari, ait: [Sane intelleximus, quod in Regno Franciae Communiae, Scabini, seu Consules, et alii domini temporales etc] vbi notatur particula seu, et verba alii Domini, quae denotantnotiori vocabulo Consul. inter Dominos haberi; Commissarii autem, et Auditores Causarum, et iudices non appellantur Deomini temporales. Idem vocabulum etiam habetur in l. de illis. tit. de culpis.

SCACCARIVM. Thesaurus, Arcarium, fortasse ex saxonica dict. denota, Erchecquer, seu probabilius corrigendum Saccarium vt in dict. Saccarius dictum fuit.

SCADITIO. caducitas bonorum iure feudali, siue emphyteutico, vel liuellatico ob defectum lineae descendentium possessoris, seu ob non adimpletas conditiones in contractu expressas, in fauorem directi Domini proueniens. [Similiter et terras, quas relinquunt, qui sine heredi. bus moriuntur, quae dicuntur scaditiones. in Chron. Casin. lib. 4. cap. 96.

SCAFALVS. Theatrum, tabulatum, coassatio scenis imposita. [Erectus fuit quidem scafaldus cortinis, tapetis, et pannis variis ornatus. In Vita S. Bertillae Virginis.

SCALA. FR. poculi genus. in histor. longobar. lib. 1. cap. 27.

SCALAE GEMONIAE. FR. erant in Capitolio Rom. de quibus Baron. in notis ad Martyrol. 14. Mart. in digressione Apologiae de loco Carceris Tullia ni contra Vgonium de stat. Vrbis §. Qualis autem. circa finem. Et Nardinus in Roma antiqua.

SCALARIS ALA. FR. erat Cohors in militia pro aggrediendis moeniis inimicorum destinata [Ipse armatam militiam in adolescentia secutus, inter scalares alas sub Rege Constantino deinde sub Iuliano Caesare militauit. in vita S.


page 547, image: s581

Martini Turonen. Episcop. a seuero Monacho compilata, et in antiquo Breuiario Liciensi posita.

SCALARIVM. FR. scala gradibus composita. [Per laicos custodes coemeterium, vel scalarium Ecclesiae circumdatur. Matth. Paris. in Addi tam.] et Caesarius lib. 8. mirac. cap. 90.

SCAMBIATOR. FR. nummularius, Trapezita, italice Bancherotto dicitur, qui pro commutatione variarum monetarum in materia, ac specie ad libitum cuiuscumque, cum aliquo sui lucro semper paratus exhibetur. [Nunc Domini Papae mercatores, vel scambiatores obmurmurantibus Iudaeis, palam Londini foenerantur. Matth. Paris. an. 1253.

SCALPELLVM. Vide Celtes. Similaria, vel Similia in dict. Cupha.

SCAMERA; FR. speculator, explorator. l. si quis scameram. demaleficiis, et publicis criminibus. Lexicon graeco-barbarum habet Scamares, id est, Latrones, et in singulari Scamaris Papias, id est, Praedo. Meursius spionem interpretatur. Sed errat; nam a Scamma, id est, athletico loco nonnisi aggressorem, et incursorem significat; alii Scammera, et Scameras scribunt: [Neque per exercita, aut cursas, neque per scammeras. In Capitul. Sicardi apud Camillum Peregrin. de hist. Longobar. in principio] Et inferius cap. 1. [Et hoc promittimus, vt si quis hostis, aut scameras.] Item dicitur Scamarator. ibid. cap. 2. Vide Scara.

SCAMMA. vtitur hoc vocabulo D. Hieronymus ad Pammachium, et ante ipsum Tertull. lib ad Martyr. Aliqui existimarunt concanitatem Theatri significare, vbi gladiatorum pugnae, aliique ludi exercebantur. Alii tamen Theatri limites, et terminos intelligere malunt, qui ex asscribus, ac trabibus constituebantur; nam vox graeca ska/mma limites, et Siluae terminos denotat, qui fossis, ac terrae sulcis circumdabantur, translatiue vero sossam, quam ioco transiliebant cursores, vel ipsam cursus metam. [Quoties nobis a Deo diues ingeritur pur puratus, quoties vulneratus pauper apponitur, toties nobis misericordiae scamma panditur, to ties nobis studium pietatis aperitur. petr. Chrysol. serm. 124. de Diuite, et Lazaro.

SCANCIO. Dapifer, siue poculum ministrans, ex gallico vocabulo Eschason, de quo sit mentio in Lege salica. tit. 11. Vide Dapifer.

SCANDALIZO. skandali/zw, malo exemplo occasionem peccandi praebeo, siue offendo; verbum inter Ecclesiasticos vsitatum: sed inter Latinos numquam reperitur pronuntiatum. [Qui autem scandalizauerit vnum de pusillis istis, qui in me credunt. Matth. 18.] vnde scandalum spiritualem proximi ruinam, exemplo verborum, vel operum exhibitam significat. [Vae homini illi, per quem scandalum venit. Ibid.] Etiam in lege ciuili Rixam, seditionem, tumultum, et similia significat. De scandalis. l. 3. et ibi Glossa.

SCANDILIVM. scalae gradus. [Octo etiam inserui scandilia, supremum attribuens Christo, re liqua sex ordinibus Sanctorum. Caesar.] Ex la tino verbo Scando.

SCAPELLARE. FR. rumpere, mutilare, et inutilem reddere. l. si quis Molinum. l. si quis Plonum. de damno, et iniuria. l. si quis vitem eod. tit. l. si quis latro. de furtis.

SCAPHA. nauis. Vide Chelandium.

SCAPHISMVM. et Scaphismus, genus martyrii, de quo Baronius in Notis Martyrol. 28. Iulii. §. Muscarum aculeis. lit. f.

SCAPVLA. nomen viri, ac varii hoc nomine vocati. Vide Nympha.

SCAPVLARE. monasticus habitus, ita appellatus a scapulis, duobus nimirum ossibus, quae in parte posteriori colli resident; vbi baptizandus catechumenorum oleo linitur, vt in dict. Vertex dicetur, sic etiam ab Armo Armilausia nuncupatur. Vide Armilausia.

SCAPVLARVM DOLOR. Vide Opisthotonus.

SCARA. militum agmen, italice Schiera, ex germanico vocabulo Schaar, ex quo proueniunt italicae voces Scaramuccia, et Scaramucciare, id est, leue certamen, ac leuiter dimicare. [Haec est illa nobilium scara Francorum. In vit. S. Genuuefae. cap. 3. FR. [Et vos, vestrumque populum liceat per terram meam transite contra illos hostiliter, et cum scara ad vindicandum absque homicidio etc. In capitulare Radelchisi Princ. Beneuent. cap. 3. apud Camillum Peregrinum in hist. Princip. Longobar.] Eodem vocabulo vtitur Auctor vitae Caroli Magni a Pithoeo editus. Vide Scario. Scaritus. Scamera.

SCARAMANGA [note of the transcriber: in the print: SCARAMNAGA]. vestimenti genus, de quo Luitprandus in legatione, vbi de donatiuis ab Imperatore Constantinopolitano fieri solitis in sabbato ante Dominicam palmarum; erat enim crassum, et conduplicatum vestimentum hibernale. [Patriciorum deinde ordo secutus, et duodecim numismatum libris cum scaramanga vna donatus.

SCARAMANGVM. idem indumentum, quod supra. [Loricam ipsius auro contextam, et Scaramangum ipsius derulerunt cum capite ipsius. Paul. Diac. in Heracl.

SCARAMANGINVS. a scaramanga, seu scaramango adiectiuum. [Obtulit in hoc loco planeram scaramanginam. Chron. Casinen. lib. 12. cap. 98.

SCARIO. FR. nomen, quod Militem significat: [Si quis autem Comes, Vicecomes, Gastaldio, Scario, alicuius insuper conditionis etc. Bullar. Casinen. tom. 2. const. 124.] De Milite scilicet Equite aurato intelligit.

SCHARIOTH. Vide Ischarioth.

SCARITVS. FR. in aliqua militia stipendiatus, et conscriptus. [Cum Scaritis veniat in statutis. in Synodo Ticinen.] Vide Scara.

SCARIVS. Vide Scudasius.