14 February 2004 Ruediger Niehl
text typed (without italics) - structural tagging completed - no semantic tagging - no spell check - Could not identify errata-list item: 548. 1. lin. 46. stadium
06/2006; 12/2006; 02/2011 Cornelius Amberger; Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
spell check partially performed; the special sign ||: (resp. [erroneously?] ||. ) inserted (see the explanation of the printer: page 18)


image: s001

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM,



image: s002

[gap: blank space]

image: s003

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis



image: s004

[gap: praeliminaria; body text (tomus primus)]

image: s391

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.



page 359, image: s393

[gap: body text (tomus secundus)]

page 475, image: s509

PIGRVS. Vide Epiurus.

PILEVS. FR. capitis indumentum, a Magnatibus introductus, atque ephebis interdictus: [De capitis porro tegumento apud superiores Imperatores motis erat, vt aetate prouectiores aulici proceres pileis turbinatis vterentur serico tectis pro dignitate cuiusque. Adolescentes vero prorsus omnes nudis essent capitibus. Illo vero Imperatore is mos vsque adeo obsoleuit, vt omnes simul adolescentes, et senes pileis vterentur; non minus in Palatio, quam in agris, iisque multiformibus, et peregrinis, et quales cuique probabantur, alii latinis, et phoeniciis suo cuique arbitratu, eodem more in vestibus vsi sunt, vt prudentiores nouitatem aliquam, et destructionem imperii, et finem institutorum diuin arent. Niceph. Gregora hist. lib. 11.] De graeco Imperio loquitur, in quo Turcae intrusi, ex hoc vaticinio edocti, numquam indumentorum formam variari patiuntur. Vbi autem ait Pileis turbinatis id indumentum capitis intelligit, quod italice corrupte Turbante dicitur, quo hodie Orientales vtuntur, inuolucrum, scilicet, ex tenuissima tela, de quo dictum fuit in dict. Niblatus. Pileus rubrus Cardinalitius. Vide. Cardinalis. Galerus. Pileus Magnatum a Papa benedictus. Vide Lectio. Ceterum Pilei synonyma. Vide Calyptra. Crionia. Diadema. Hura. Niblatus.

PILLERIVS. Dignitas inter Equites Melitenses, et vulgo Piliere dicitur, estque primus in eius natione, siue (ut aiunt) lingua ex gallico vocabulo Pilier, id est, Pila; ita denominantur in tali dignitate constituti, quia ex numero nati onum octo sunt, quasi eiusdem Militio columnae.

PILOSIOTAE. FR. sic ab Origenistis appellati sunt Catholici, quia fatentur, quod in die Iudicii omnes homines cum eisdem prioribus pilis resurrecturi sunt. D. Hieronymus Epist. 61. ad Pammach.

PINACOTHECA. Vide Votarea.

PINNAE funiculo alligatae, quibus capiebantur ferae. Vide Formido.

PINSINOCHIVM. locus, siue officina pistrinae. [Iste hanc Ecclesiam, ceteraque aedificia praeter pistrinam, et piasinochium aedificauit. In Vita Pauli Abb.

PIOPOLA. Vide Pipeus.

PIPERAMENTVM. aroma ad comestibilia condienda. [Accipe ossitium, et ossibus eiectis, cum piperamentis praepara. Caesar. lib. 6. c. 5.

PIPEVS. FR. populus arbor. [Adque (pro atque) tertia pars de pipeis, quod exeunt de ripa Gubemulo. Bull. Casin. tom. 2. Const. 73.] Dicitur etiam Piopola. Ibidem Constit. 123. [Quod est iuxta arborem piopolae designatae.

PIRACTIVM. Vide Piraticum.

PIRATA. Vide Epibates.

PIRATERIVM. piratica depredatio, ex graeco perath/rion, quod significat etiam ipsammet Piratarum nauem. [Piraterium est vita hominis super terram. Ambros. serm. 42.

PIRATICIA. Vide Paratitlum.

PIRATICVM. seu potius Pyraticum, potus ex mulsione pyrorum confectus. [Paulus in mari panem frangit, non caricas; Timotheo dolenti stomachum vinum suadet bibere, non piraticum. D. Hieronym. lib. 2. aduers. Iouin.] Legitur etiam Piractium in eadem significatione. [Cupimus cum fracre memorato redire, vt piractio, quo vnice delectantur, (nam hoc anno penuria vini timetur) vobiscum fruantur. B. Seruat. Lupus Abb. epist. 199.

PISARIA. Campus, in quo pisa seruntur. In lege Salica tit. 27.

PISCARIA. FR. locus ad piscandum accomodatus. [De stagno, et piscariis decima sic soluitur etc.] et inferius. [De piscariis autem fluminum, et lacuum, et venationibus, si vendantur etc. extrau. de Decimis.

PISCINA. Vide Probatica. Siloe. Item piscina in Cisterciensium Rituali significat sacrarium, in quo proiciuntur res sacrae, quae non possunt amplius inseruire: [Sacrista super piscinam comburit, eiusque cineres in eam proicit. cap. 22.] FR. a Graecis ka/pnos o(/gios2, id est, furnus sanctus dicitur, quia in eo res sacrae combustae, et in cinerem redactae proiciuntur.

PISCIVM VARIAE SPECIES. Vide Echina. Esox. Galaea. Maenidium. Porphyrio.

PISTICVS. de quo vocabulo. Io: Euangelista cap. 12. [Maria ergo accepit libram vnguenti nardi pistici pretiosi, et vnxit pedes Domini.] Marcus vero cap. 14. habet: [Nardi spicati] Quare aliqui significare autumant fidelem, nempe, minime adulteratum; sed dictio fidelis non pistiko/s2, sed pisto/s2 dicitur. Cornelius tamen a Lapide, et Franciscus Lucas malunt in ambobus euangelicis textibus spikath/s2 esse legendum, id est, pretiosum vnguentum ex nardi spica. Ioannes vero Hesturgus decut. 3. cap. 6. §. Item sexto. Putat Opisticum legendum esse, ita ex quo. dam Oppido Opim appellato, quod insinuare videtur D. August. licet determinatum huius oppidi locum non assignet tamen ex Herodoto lib. 1. et 2. et ex Strabone lib. 16. in Babilonica regione fuisse colligitur, ex qua parte huiusmodi pretiosissimus liquor ferebatur. Nihilominus tamen Stephanus Menochius, dictionem prout in Euangelistae Ioannis textu habetur in eius Storeis tom. 1. Centur. 3. cap. 96. legendum sustinet; nam pistiko/s2 graece liquidum, ac potabile significare affirmat, quae quidem opinio, et mihi placet, et verbis Anastasii Bibliotecharii confirmatur, apud quem in dicta significatione liquidorum haec verba habentur. [In quo ardet oleum nardinum pisticum. Vbi candelae ardent in gremio Ecclesiae ex oleo pistico.

PISTRIX. Vide Panicoctaria.

PITTACIOLVS. Pittaciolum, et Pittacium. Vide Breue. Phylacterium. Pictacuia. Pyctacium. schedulam, et breuem scripturam significat.


page 476, image: s510

[Accipe hanc peruersi contumaciae tuae pittacioli, exigente causa, prolixam responsionem. Flodoar. lib. 3. hist. Rhemens. cap. 22.] nomina diminutiua ex dictione Pittacium ex graeco pro veniens pitta/kion, quod tabellam cera linitam ad scribendum iuxta antiquum morem significat. FR. At Pittacium est nomen magis genericum, cuius propria significatio cuiuslibet rei frustum denotat; et Pitaciolus, seu melius Pittaciolus frustulum significat; hinc in sac. pagina de frustis ex corio, quibus calciamenta resarcuerant Gabaonitae, sic habetur: [At hi, qui habitabant in Gabaon, audientes cuncta, quae fecerat Iosuem, Iericho, et Hai: et callide cognitantes, tulerunt sibi cibaria, saccos veteres asinis imponentes, et vtres vinarios scissos, atque consutos, calceamentaque perantiqua, quae ad indicium vetustatis pittaciis consuta erant. Iosuem cap. 9.] Item significat libellum, qui in Curia Romana hodic Mem riale dicitur [Pittacium epistola modica, et breuis. Isidorus.] Et de Alexandro Seuero. Lampridius cap. 12. inquit: [Et perlegebat cuncta pitracia.

PITANCIA. portio, et pars rei comestibilis, quae diuisim religiosis ad manducandum defertur, et Italice Pietanz: dicitur. [In claustro Sacetdos quidam ante annos paucos defunctus est, homo simplex, et illiteratus Daniel nomine, virae satis durae, orationibus, et ieiuniis infatigabiliter operam dabat, omnes pitantias sibi appositas recusabat: Caesar. lib. 8. cap. 10.] nomen est gallicum: itance.

PLACENTA. Vide Platon.

PLACIBILIS. gratus, acceptus: [Hostiam viuam, sanctam, placibilem Deo. Tertull. de resur. carnis. cap. 47.

PLACITO. litigo, in iudicio contendo. [Quia sic placitat diabolus contra hominem. Anselm. lib de simil. cap. 74.

PLACITOR. litigans. [Improbus enim placitor, licet non habeat rectum, tamen propter improbitatem suam veniens ad placitum etc. Idem Anselmus, qui supra.

PLACITVM. Forum, Iudicum, vbi iurisdictio, et iustitia in litigiis exercetur, item parlamenttum. [Pro quolibet placito, veliudicio a qua libet persona munera exigere. Synod. Turon. III. cap. 5. A quo placito veniens memoratus ille, ibi in palatio nostro, et per triduum, seu amplius, vt lex habuit placitum suum custodisset, et memoratus ille abiectus sit, vel solsatis sit, ipse nec venisset ad placitum, nec vlla sunnia nuntiasset adfirmat. Marculph. in Formul. lib. 1. cap. 37.] Vbi notandum, quod Abiectus non obseruator promissionis intelligitur. Solsatis solis occasum denotat, quod erat terminus in audientiam ad comparendi, vt ex aliis Auctoribus colligitur, sic Gregorius Turonensis lib. 7. cap. 25. exempli causa, dixerat. [Ad placitum in conspectu Regis Chidelberti aduenit, et per triduum vsque ad occasum solis exspectauit.] Marculphus vero supra. [Per triduum etc. solsatis etc. nec venisset ad placitum] dixerat. Item dictio Sunnia in Marculpho excusationem significat. Vide Sunnis. FR. [Comestiones, banna, placita, et foris facta etc. cap. ad audientiam. de praescriptionibus.] Vbi Glossa. Placita, id est, iurisdictionem causarum intelligit. [Placita saecularia non sunt in Ecclesia tractanda. sed ecclesiastica. 2. quaest. vlt. can. vlt. In placitis enim saecularibus Clericos disputare prohibetur. lib. 3. Decretal. tit. 50. c. 1.] et ibi Glossa [Quod cum laicum quendam super furto in saeculari placito conuenisset. 5. Decretal. tit. 14. cap. 2.] Item significat causam ciuilem. l. vt in illius, et seqq. de off. Iudicis. Bullar. Casin. to. 2. Const. 60. 70. et alibi passim.:||: Item Placitum aliquando pactum, seu conditio intelligitur, et sic percepribilia redduntur illa Cassiani verba in coll. 9. cap. 35. posita, alias intellectu difficilia, vbi sic habetur: [Sub placito plenioris tractationis.] Vide Admallo.

PLACOMA. Vide Placoton.

PLACOR. nomen, lenitas, mansuetudo, iucunditas, ac animi tranquillitas: [Sanctus quoque nolens placorem animi [orig: anīmi] eius turbari, consensit, vt voluit. In Vita S. Guliel.

PLACOTON. pauimentum. Baronius ann. 384. num. 23. Vbi Adonem corrigit, qui Placoma habet. Idem dixerat Paulus Diaconus lib. 11. nempe: [Sicut lex ipsa in marmorea placoma nofcitur esse conscripta.] Sed ambo defenduntur ab Auctore hic in dict. Platonia.

PLAGAE MVNDI. FR. [De mane, de meridie, de sero. Bullar. Casin. tom. 2. Constit. 73.] Idest, ex Oriente, ex Austro, et ex Occidente.

PLAGIA. FR. maris littus, Neapolitani, Siculi et Melitenses Plaia dicunt. [Monachos Monasterii Gazarensis, quod situm in plagia est. D. Gregorius lib. 8. epist. 39. Italice Spiaggia dicitur.

PLAGIARIVS. ex graeco pla/gios2, id est, obliquus: hinc pro iniusto dententore accipitur.

PLAGIVM. FR. Delictum violenter possidentis.

PLANELLI. crepidae. [Cumque venerit (id est Papa) ad portam dictae Ecclesiae (nempe Sanctae Mariae maioris) exuit planellos, et nudis pedibus vadit cum aliis in processione. Cencius Camerar. in eius M. S. Caeremoniali, vbi de processione in die Purificationis agit. Italice Pianelle.

PLANETARIVS. Vide Genethliacus.

PLANETA. Vide Casubula. Casula. Penula. ex graeco vocabulo planhth/s2, quia totum corpus circumdat. [Planeta, quae et Casula dicitur, totum te circumdat et protegit, et ceteris supereminet. Haec est Charitas. Petrus Blesensis. ser. 41.] Planeta debet concordare cum coloribus currentis officii, licet sit expositum Sacram. Vide Velum. Forma antiquae planetae habetur in figura S. Iulii Papae posita in dict. Sellare.

PLANETATVS. planeta indutus. [Cum Magi


page 477, image: s511

ex planetarorum, mappulatorumque processionibus Magnum Pontificem cognouissent. 10. Diac. in Vita S. Gregorii. lib. 2. cap. 43.

PLANGIMONIVM. planctus. [Mortem suam lacrimis funerant, et vitam plangimoniis prosequuntur. Victor. de poenit. cap. 6.] Quod etiam inter opera D. Ambrosii reperitur. Vide Fletobotomia.

PLANVS CANTVS. FR. Cantus firmus, (ut aiunt) ecclesiasticus, siue gregorianus, contradistinctus a figurato cantu. [Adeo vt interdum Antiphonarii, et Gradualis fundamenta despiciant; ignorant super quo aedificent, tonos nesciunt, quos non discernunt, imo confundunt: cum earum multitudine notarum, ascensiones pudice, descensionesque temperate plani cantus, quibus toni ipsi secernuntur, ab inuicem offuscantur. extrau. comm. de vita, et honest. Cleric. cap. vnico.

DE PLANO causam cognoscere. FR. Legalis terminus, significat cognoscere causam non ad formam iudicii; sed in modum denuntiationis. Glossa de indiciis. cap. 13. Vide Iudicium de plano, cuius contrarium. Vide Apex.

PLANTA. terminus, quo Equites Melitenses querelam, et accusationem significant, ex gallica phrasi Plante, quae plantam, id est, prototypon, et querelam etiam denotat, nam sicut ex prototypo fabrica dirigitur, sic ex querela fabricatur processus.

PLANTARIVM. FR. id est, pedis planta. [Porro quia vidisti pedum, et digitorum partem testae figuli, et partem ferream, regnum diuisum erit: quod tamen de plantario ferri orietur, secundum quod vidisti ferrum mixtum testae ex luto; et digitos pedum ex parte ferreos, et ex parte fictiles etc. Daniel. cap. 2.

PLANTO. Vide Pastinare.

PLASMA. FR. Figmentum, et opus figulinae artis, graecum nomen pla/sma.

PLASMO. uerbum, significat ex creta, seu alio simili luto fingere, seu formare. [Numquid non audisti, quid ab initio fecerim: ex diebus antiquis plasmaui illud. 4. Reg. cap. 19. et Isa. cap. 37. Manus tuae fecerunt me, et plasmauerunt me. Iob. cap. 10.] Item significat omne creabile efficere [Aestatem, et ver, tu plasmasti ea. Psalm. 73. Quasi lutum figuli in manu ipsius plasmare illud, et disponere. Eccl. c. 33.

PLASTES. FR. Artifex, qui figulinam artem exercet. [Velut plastes conculcans etc. Isa. cap. 41. Plastae Idoli omnes nihil sunt. Idem cap. 44. Sanctus Israel plastes eius. Idem cap. 45. Faciens eam ipse plastes. Ibid.

PLASTICA. ars ipsa plasmandi. [Plastica Dei in ipsis redarguitur, et reprehendunt Artificem. Tertul. de cult foem.] vbi de mulieribus loquitur, quae fuco corrigere suam faciem, Dei opus, conantur.

PLATEATICVM. impositio a vendentibus in plateis soluenda. [Vt in tota Ciuitate Neapoli nullum plateaticum, siue portaticum Monachi aliquando darent. Chron. Casin. lib. 1. cap. 56.] FR. Bullar. Casin. tom. 2. Constit. 172. num. 6. 177. et 193.

PLATINA. Vide Platonia.

PLATONIA. pauimentum. [Super lilios ex metallis marmoreas platonias posuit. Anast. Biblioth. in Leone III. Hic reaedificauit platoniam, vbi corpora Apostolorum iacuerunt. Idem in Damaso.] Reperitur etiam in eodem significatu Platina apud eundem Anastas. [Liberius ornauit de platinis marmoreis sepulcrum Sanctae Agnetis.] Paulus tamen Daconus, et Ado habent Placoma, vt dictum est in dict. Placoton, vbi Baronius ex graeco vocabulo plakw/dhs2 legendum Placoton putat; sed ego existimarem, quod Placoma nomen neutrum melius diceretur ex Paulo Diacono, et Adone, quia graece etiam pla/kwma reperitur in eodem significatu.

PLATTA. FR. Planum ex gallico vocabulo Plat. Gemma lib. 1. cap. 197. agens de corona clericali; [Superior autem coronula per plartam figuratur.] Ex quibus verbis duas coronas in Clericorum capitibus fuisse autumat Morinus, nempe, superior coronula, minor dicta; et alia inferior, ac maior.

PLAVSILIS, plausibilis. [Dignus omnino, quem plausilibus Roma foueret vlnis. Sidon. lib. 9. epist. 14.

PLEBANIA. Vide Parochia. Plebs.

PLEBANVS. Parochus ruralis, antiquitus erat magnae existimationis, vt dictum est in dict. Chorepiscopus. Decanus. Aliquando etiam Parochus Ciuitatis intelligitur. [Adfuit et Dominus Euerardus Sancti Iacobi Plebanus, vir iustus, atque religiosus, et propter suam sanctitatem omni Ciuitati reuerendus. Caesar. lib. 1. cap. 7.] FR. [Electus quidam in Plebanum cuiusdam Ecclesiae. De iis, qui vi, et metu etc. cap. 2.] Item nonnumquam parochianum, seu degentem in Parochia significat. [Nullus Presbyter, aut Diaconus alterius plebamum [nisi in itinere fuerit, vel placitum habuerit] ad Missam recipere audeat. 9. quaest. 2. can. 4.] Vide Parochus.

PLEBEIVS. pro saeculari. Multa sunt, quae adhuc plebeius, multa, quae iam presbyter facit. Pontius in Vita S. Cypr.] Quod vocabulum in hac significatione ab Africanis Patribus passim vsurpatur. FR. [Maiores nostri plebeis, et catechumenis martyrium consecutis, tantum honoris pro martyrii ipsius veneratione dederunt; vt de passionibus eorum, multa, aut prope dixerim pene cuncta conscripserint; vt ad nostram quoque notitam, qui nondum nati fuimus, peruenerunt. Idem Pontius Carthag. Diaconus in Vita S. Cypriani.] vbi plebeium, pro laico, contradistincto ab Ecclesiastico accipitur.

PLEBS. pro Parochia. [Confirmamus vobis omnes plebes, et Ecclesias, Parochiasque cum omnibus earum pertinentibus. In quodam priuil. Ioannis Papae XIX. ad fauorem Episcopi Siluae candidae an 1026.] FR. Ac clarius in can.


page 478, image: s512

Nulli. 12. quaest. 1. Vbi sic habetur: [Nulli Episcoporum liceat res mobiles, aut immobiles de subiectis plebibus, aliisque piis locis in proprios vsus habere.] Atque similiter [De decimis iusto ordine, non tamen nobis, sed etiam maioribus nostris visum est; Plebibus tantum, vbi Sacrosancta baptismata dantur, debere dari. Can. de Decimis. 16. quaest. 1.] Item: [Qui penitus sunt ignoti, non debes ipsos permittere in tuis plebibus celebrare. cap. 3. de Clericis peregrinis.

PLECTA. ex graeco verbo ple/kw, quod intexere significat, hinc pro eo; quod est viminibus, seu palmarum foliis contextum intelligi solet, vt sunt sportae, storeae, et similia, in quibus conficiendis antiqui Monachi exercebantur: [In quam cellam furtim irruens, codicem suum intet eius plectas, quas de palmarum foliis solebat intexere, latenter abscondit. Cassian. collat. 18. cap. 25.

PLECTATA. lignorum strues. [In Episcopatu Ostiensi in Festo Natiuitatis Domini, et Paschatis duas plectatas lignorum. Cencius Camerar. in eius Caeremon. M. S.] vbi loquitur de obligationibus Canonum Camerae Apostolicae debitis.

PLECTILIS SELLA, quae plicari potest. [Cognoscat gloria vestra mandasse nos Arthemio Subdiacono, vt aliquas fellas plectiles nobis dirigere studeat. D. Greg. in Regist. lib. 10. epist. 22.

PLOCAMON. Vide Spatalium.

PLONVM. FR. clauus, quo nectitur aratrum, vel aliquod instrumentum, quod aratro inseruit. l. si quis plonum. De furtis. Et l. si quis plonum. De damno, et iniuria.

PLEGIARIA. FR. Fideiussio, et Vadimonium. [Quod super mutuis, et plegiariis secundum vestrae Ciuitatis consuetudinem iudicabunt. In Decretal. de iureiurando. cap. 19.] Vbi male Glossa fideiussorem intelligit; nam etiam nunc in vtraque Sicilia, et in Melita fideiussio Plegiaria, et fideiussor Plegio dicuntur. Fauet etiam textus sensus, vbi euidenter de fideiussione, et non de fideiussore loquitur, id est, abstractiue, Super mutuis, et plegiariis. Vide Replegio. Alia synonyma. Vide in dict. Guadio.

PLEROMA. plh/rwma, quo vocabulo in significatione vniuersitatis saepe contra Valentinianos vtitur Tertullianus; apud Irenaeum vero plenitudinem denotat, ac secundum Epiphanium complementum.

PLENVM. FR. est maxima quaestio inter Sacros Expositores super hoc adiectiuum nomen in Euangelio Ioannis. cap. 1. appositum, vbi habetur: [Vidimus gloriam eius, gloriam quasi Vnigeniti a Patre plenum gratiae, et veritatis.] Nam dictio Plenum. non satis apparet, an Christo Domino, siue Ioanni referatur, aliqui enim rectum casum, alii vero accusandi casum esse altercantur. Qui rectum esse tenent, dicunt referri ad Christum, id est, vbi incipit In principio erat Verbum. Insuper in textu graeco est masculini generis plhrh/s2, nempe, plenus, quare tunc non concordaret cum nomine Verbum; at posset responderi, quod communis Interpres vertisset lo/gos2 per Verbum nonnullis placet intra parenthesim Plenum gratiae legere; sed hoc non potest subsistere, quia particula et copulatiua parenthesim non admittit. Theophilus autem Pleni gratiae, et veritatis legit. Aliam explicationem in hunc locum commentatur Card. Caietanus. Plenum vero Michael de Placio legendum concludit in suis Enarrat. tom. 1. Euang. 10. enarrat. 34. et adducit pro se S. Io. Chrysost. atque D. Cyrilli auctoritates, qui nonnisi Plenum in recto legunt.

PLORATORIVM. sudariolum ad detergendas lacrimas. [Sumpsit secrete quoddam ploratorium eiusdem Matris totum madidum lacrimis. In vita B. Collectae. 6. Martii.] Vide synonyma in dict. Sudariolum.

PLVMACIVM. puluinar ex plumis [In quo interius plumacium ex holoserico superpositum. Anast. Bibl. in Sergio.] Aliqui crediderunt textile significare ex variis coloribus ad modum Indorum, seu pluarum, quod hodie in Italia a Punto Francese dicitur; sed eorum error ex D. Ambrosio lib. 5. cap 27. detegitur, vbi S. Doctor de S. Hygini exilio agens, qui iam senex ait, quod non debebatur sine puluinari, ac veste expelli; sic inquit: [Ne sine veste, sine plumacio pateretur extrudi senem] eius synonymum. Vide Puluillus.

PLVMBATAE. genus martyrii, de quo saepe in Martyrol. Flagellum ex funiculis erat, ad cuius extremitates pendebant plumbeae pilulae, quo tantum rei nobiles percutiebantur, sicut e contra equuleus erat plebeiorum tormentum. Hinc Prudentius de S. Romani martyrio canens; ait, quod contra hunc Martyrem equuleus praeparatus erat; at cum animaduertissent persecutores illum fuisse nobilem, plumbatis percuti iusserunt, sic ille in eius hymno:

Inbet amoueri noxialem stipitem,
Plebeia clarum poena non damner virum,
Tundantur, inquit, terga crebris ictibus.
Plumboque ceruix verberata extuberet,
Persona quaeque competenter plectitur.
Magnique refert vilis, an sit nobilis,
Gradu reorum forma tormentis datur.

FR. contrarium tamen habetur [correction of the transcriber; in the print hahetur] in Cod. Theodos. l. 80. de decur. l. 4. et 7. de exact. l. 54. de Haeretic. et l. 2. de quaest. ex quibus colligitur ingenuos homines supplicio hoc mulctare netas esse ab eoque omnem curialem ordinem exemptum fuisse.

PLVMELLA. culcitra plumea; [Nil autem super cam, cum quiesceret, sternebat; nisi tantum cum vestimento, quo indutus erat, decumbebat, nec alios habens tapetes, plumellas, aut stragula, quo haec operiretur. Gregor.


page 479, image: s513

Turon. de vit. Sanct. cap. 8.] Eius synonyma. Vide Culcitra.

PLVSLAIP. FR. Mortuorum spoliator. l. si vnus. de homicidio liberi hominis.

PLVVIALE. Vide Cappa. Cum pluuiali non fertur manipulus. Vide Manipulus. Non defertur pluuiale ad Matutinum. Vide Matutinum. Pluuiale rubrum fert Papa iciuniorum tempore. Vide Sticharium.

PNEVMATICVS DOCTOR, Pater spiritualis, siue Confessarius, ex graeca dictione pnetematiko/s2, quae spiritualem significat.

PNEVMATOMACHVS. haereticus in Spiritum Sanctum, dictio enim graeca pneumatema/xos2, spiritui oppugnatorem significat, quia Haeretici hoc nomine appellati Spiritum Sanctum creatutam esse asserebant [Peneumatomachi, qui spiritum contendunt esse creaturam, seruumque Patris. Zonara in Can. Apostol.] Eodem vocabulo vsus est Palladius cap. 118. histor.

POCHIA. Vide Bissacius, id est, Bulgiae, ex gallico vocabulo Poche.

POCILLATOR. Vide Archioenochus.

PODER. FR. possessio, territorium [Philippus Dei gratia Dux Tusciae, et Dominus totius poderis Comitissae Matildis de anno 1195. in Bullar. Casin. tom. 2. const. 218.

PODERIS. Vide Alba. Polyris.

PODIVM. Vide Apodiatus. Menianum. Pogium:

POENA. Vide Ariscada. Epitimium.

POENALE. FR. poena dignum. Gloss. in can. poenale. 14. quaest. 5.

POENITENTIA [1]. FR. Sacramentum a Christo Domino institutum. can. multiplex. de Poen. dist. 1. D. Th. 3. p. q. 84. a. 7. et can. quae. de poen. dist. 1. sic habetur [Lazarum enim de monumento iam suscitatum obtulit Dominus Discipulis soluendum, per hoc ostendens potestatem soluendi concessam Sacerdotibus.] Vide Deputatus in poenitentiam. Poenitudo. Confessio sacramentalis.

POENITENTIA [2]. FR. pro satisfactione, quae a Confessario poenitenti adiungitur, licet sit leuis excusatur a D. Hieronymo in can. Mensuram. de poenit. dist. 1. Imo consulitur a Chrysostomo in can. alligant. 26. quaest. 7.

POENITENTIA [3]. id est, mortificatio. Vide Epitimium. Palmata. Metamaea.

POENITENTIA PLENA. FR. id est, publica Glossa in can. quod si poenitentia. 27. quaest. 1. Vide Metanoea. Poenitentes. Hiemantes. Pro poenitentiae remedio adhibendum est Petri Blesensis consilium, quod. Vide in dict. Scupha. Necessitas puniendi peccata extrinsece triplici ex capite etiam apud Ethnicos enituit. Quare Gellius lib. 6. cap. 14. ita scripserat: [Puniendis peccatis treis esse debere causas existimatum est. Vna quae nonqeti/a, vel ko/lask, vel parainesie, dicitur: cum poena adhibetur castigandi, atque emendandi gratia: vt is, qui fortuito deliquit, attentior fiat, correctiorque. Altera est. quam ii, qui vocabula ista curiosius diuiscrunt pmwri\an, appellant, ea causa animaduertendi est, cum dignitas, auctoritasque eius, in quem est peccatum, tuenda est; ne praeter missa animaduersio, contemptum eius pariat, et honorem leuet. Iccircoque id ei vocabulum a conseruatione honoris factum putant. Tertia ratio vindictae est, quae para/deigma a Graecis nominatus: cum punitio propter exemplum est necessaria, vt ceteri a similibus peccatis, quae prohiberi publi citus interest etc.

POENITENTES. FR. qui pro homicidio, vel pro diuersis, grauibusque criminibus, et peccatis publicam poenitentiam agentes, sub cilicio ad altare erant reconciliati. can. placuit dist. 50. Vide Hiemantes. Metanoea. Poenitentia plena. Poenitens publicus. Vide Deputatus in poenitentiam. Viaticum. Quando reconciliabantur. Vide Hebdomada maior.

POENITENTIAE BENEDICTIO, id est, Viaticum. Vide Benedictio beatica.

POENITENTIALES PSALMI. Vide Psalmus.

POENITENTIALIS. FR. poenitens, qui sacramentaliter sua peccata confitetur, quare Symmacus Papa ait, quod [Siluester (nempe, Papae primus) quoque docens, admonet, vnum quemque Sacerdotem, vt nullus causa fornicationis ad suam poenitentialem accedat: quiae scriptum est, omnes, quos in poenitentiam accipimus, ita filii nostri sunt, vt in baptissmare suscepti, quapropter hoc scelus, si quis perpetrauerit, nou solum dignitatis honorem amittat, verum etiam vsque ad exitum vitae suae iugi poenitentiae se subdat. can. omnes. 30. q. 1.] significat item liber, in quo praenitentiae pro peccatis imponendae notatae sunt. Vide Suffocatus.

POENITENTIARIVS PRESBYTER. FR. Confessarius dicebatur, vide Latini Latinii Lucubrationes, quae a Dominico Macro huius operis Alictore collectae, et typis Tinassi Romae 1659. editae fuere to. 1. par. 2. pag. 325. et seqq. vbi contra Sozomenum, Iacobum Billium, et Melchiorem Canum erudite probat huius poenitentiae Sacramenti antiquissimum ritum in Ecclesia fuisse, et contra Nouatorum latratum. Quod etiam confirmatur ex antiquissimis terminis hic allatis: in dictionibus. pneumaticus [correction of the printer; in the print neumaticus] doctor. Poenitentia. Poenitentialis. Poenitudo.

POENITVDO. FR. poenitentia. can. tempora poenitudinis. 26. quaest. 7.

POETA. Vide Metrocanorius. Vates.

POETO; fingo poetico more [Quo possemus te falsum testem intelligere, te vnum esse de viperarum progenie, falsa haec cum sacrilegis tuis poetasse. Lucifer Caral. ad Constant. lib. 2.

POGIVM. Balaustium, siue cancellum. [Qui ordinandi funt, stent in pogio sub gradibus. Ordo Rom.] Vide Podium. FR. potius genuale erat, in quo incumbit genuflectens. Vide Genuale.

POLANI. Vide Filius arnaldus.

POLEDRVS. Pullus equinus, asininus, seu mulinus.


page 480, image: s514

Erat in monasterio poledrus pulchertimus. Caesarius lib. 8. cap. 36. Vide Pollenus.

POLIA. Vide Equaritium.

POLLEN. FR. Farina [Nec conficiendi pollinis cura mandetur. Theodos. Codex. lib. 11. tit. 16. leg. 15.

POLLENVS. FR. Pullus equinus, asininus, seu mulinus. l. item relatam. de Pauperie. Vide Poledrus.

POLLINCTOR. Vide Silicernium.

POLONI populi. Vide leiunium.

POLYANDRIVM. Vide Cameterium.

POLYCANDELVM. poluka/ndhlon, candelabrum plures candelas continens. [Obtulit polycandelum porphyreticum pendentem in pergula ante confessionem in catenulis aureis. Anast. Bibliot. in Leone III.] FR. Vel Polycandelus dicendus est, ex vi adiectiui nominis Pendentem; vel corrigendam dictionem Pendentem in Pendens; si Polycandelu m dicendum sustineri debet:||: prodigiosum equidem erat candelabrum Basilicae Vaticanae in forma Crucis ab Adriano Papa oblatum in quo MCCCLXX. candelae ponebantur, qui Pontifex iusserat quatuor in anno vicibus accendi debere, nempe, in festiuitatibus Natiuitatis Domini, Paschae, Apostolorum Petri, et Pauli, et in die anniuersaria eius electionis. Baron. an. 795. et Anast. Biblioth. in eodem Adriano.

POLYCRONION. polukro/nion, id est, ad multos annos; acclamatio, quae ad Domesticum fieri spectabat. Vide Domesticus.

POLYGAMIA. polugam/a, multiplicitas nuptiarum.

POLYGAMVS. qui ad multas nuptias transiuit.

POLYMITVS. polu/mitos2, id est, multis filis variorum colorum contextus, quemadmodum erat Iosephi vestis vatiorum colorum virgata. [Fecitque ei tunicam polymitam. Genes. c. 37.] FR. a polu/, id est multus, et mi/tos2, id est, licium.

POLYMITARIVS. FR. Artifex, qui polymitas vestes conficit [Ooliab quoque filium Achisamech de tribu Dan, ambos erudiuit sapientia, vt faciant opera abietarii, et polymitarii etc. Exod. cap. 35.] Idem habetur. cap. 36. 38. et 39. Item 2. Reg. cap. 21.

POLYPTYCHVM. polu/ptuxon, multorum foliorum liber, in quo notabantur publicae rationes. [Praecipientes ergo iubermus, vt si memoratus ille de capite suo bene ingenuus esse videtur, et in polyptycho censitus non est, licentiam habeat comam capitis sui tonsurare. Marculf. lib. 1. formular. cap. 19.] Idest, si in huiusmodi fisci, sen publici libro tamquam debitor notatus ille talis non sit. [Quia notitia eiusdem donationis non erat de polyptychis charaxata. D. Gregor. in Regist. lib. 7. cap. 40.] Significat in hoc loco volumen publicorum instrumentorum. Sed in aliquibus gregorianis codicibus mendose Politicis pro Polyptychis habetur. Quid autem charaxata significet, dictum est in dict. Caraxo. FR. ita etiam in Actione 13. Sextae Synodi in Trullo legitur [Gregorius Deo ambilis Diaconus, et chartophylax dixit, Polyptychum Domini, siue Registum, in quo continentur exemplaria synodorum. etc.

POLYRIS. FR. Tunica interior. Torrigius de Cryptis vatican. impressione secunda pag. 352. Vide Esophorium Hypocamisum. An sit eadem ac Poderis. Vide Alba.

POLYSTAVRIVM polosaueion, id est, pluribus crucibus, planeta, nempe, erat, siue alia sacra vestis, de qua fuse in dict. Gammadia egimus. Vide etiam Casula. Stauracinus.

POLYTHEIA. poluqlei/a; multitudo idolorum, quod vocabulum reperitur in Iustino Mart. orat. ad gent. in S. Epiphanio haeresi 37. et in D. Augustino lib. 8. Confess. cap. 2. vbi sic habet: [Noblitas inflata spirabat polytheiam] et in aliquibus Augustini Codicibus perperam Populi vsiam, et peius in aliis Populi etiam legitur:

POMPATIOR. pomposior [Sed Circensium paulo prompatior suggestus. Tertull. de spectac. c. 7.] FR. Idem adiectiue Pompaticus in tract. de cultu femin. dixit. Et a petro Blesensi abstractiue Pompositas vsurpatur.

POMPO. FR. uerbum, id est, pompam ago, siue ostendo. [Merito, vt quidam Metrocanorius in suo pompauit poemate etc. In vita S. Reguli Episc.

POMPOLENTVS. pomposus [Cuius dignitatis honore indusiatus, et a Principe regni legaliter inthronizatus non efficitur philopompus, non, vt plures assolent, pompolentus. In Vita S. Adelardi Abb.

PONDEROSVS. Vide Gutturnosus.

PONERE EXTRA MANVS. FR. cedere, vel restituere significat. [Nec liceat illis ipsas Ecclesias, vel personas ad distrahendum, vel alicnandum, aut extra manum ponendum. cap. quiae nonulli. de immunit. Eccl. in 6.

PONTATICVM. FR. impositio soluenda in trausitu pontium. priuilegia in chronica Casinen. adducta lib. 1. cap. 56. quod clarius explicatur in Bullar. Casinen. tom. 2. Constit. 92. vbi sic habetur: [De theloneis quoque Mercatorum, et pontium, et Decimis, ac Monachorum stipendia etc.] et in capitul. Caroli Magni saepe sit mentio. Vide Portora.

PONTIFEX. FR. licet hoc vocabulum omnibus Episcopis conueniat; antonomastiste tamca Summus pontifex Romanus intelligitur, quo vero ad etymologiam nominis a Pontibus deriuari quidam autumant. [Fuerit autem operae pretium, quiddam memoriae proditum non omitti, quod a narratione praesenti non sit alicnum. In Collegiis Sacerdotum Romae Pontifices primas tenebant, quod si vox ista graecam in linguam transferatur Gephireos, a pontibus dicere liceat. Hanc autem appellationem huiusmodi quadam ex causa nacti sunt. Quum nedum homines cultum, qui per imagines


page 481, image: s515

exhibetur intelligerent, primum in Thessalia Deotum simulacra facta sunt; quumque nec delubra forent (nam et illorum incognitus erat vsus) effigies diuinas in praeuii sluminis ponte statuebant, indito illis vocabulo qui Deum, Praefecti sacris essent, vt a prima simulacrorum sede Gephyrei, quasi Sipontanos dicas. Hoc a Graecis accepto, Romani eos, qui Sacerdotum in Collegiis apud ipsos locum principem obtinerent, Pontifices appellarentur, simulque sanrerunt, vt eorum in numero Reges etiam propter dignitatis excellentiam censerentur. Primus quidem Numa Pompilius etc. Zosimus Comes lib. 4. hift.] Sed Dionysius Halicarnasseus. lib. 2. Antiq. Rom. cap. 8. ait Pontificis nomen a reficiendo Sublicio ponte prouenisse, sic inquiens. [Vltima vero Numae institutorum pars continebat sacra, quae sortiti erant ii, qui apud Romanos summum Sacerdotium, et summam potestatem habent: isti eorum lingua, ab vno opere, quod faciunt, a reficiendo ligneo ponte, Pont. appellantur.] Idem affirmauit lib. 3. cap. 9. sic inquines: [Hetrusci etc. occupantes totum illum orae tractum, qui est transstuuium, et Sublicium pontem, qui ex sola lignea materia, est compactus, et cui nihil aeris, aut ferri addere licet, ille Tiberi imposuisse fertur, quem ad hoc vsque tempus seruant, sacrum existimantes. Quod si qua eius pars laboret, eam Pontifices curant, quaedam patria sacrificia facienres, dum ipsum sarciunt.] Vide Latinium in Correct. ad Martyrol. 9. Apr. lit. d. Eandem etymologiam affert. D. Bernardus epist. 42. ad Henricum Senonen. Archiep. scribens: [Hoc enim, agens, implebit non solum Pontificis officium; sed et etymologiam nominis, pontem vtique, faciens inter Deum, et proximum.] Debent Pontifices Antecessorum Decreta validare, cuius causa consideranda est D. Gregor sententia, qui sic ait. [Iustitiae, ac rationis ordo suadet, vt qui a Successoribus sua mandata seruari desiderant, decessoris sui procul dubio voluntatem, et statuta custodiant. can. Iustitiae. 25. quaest. 1] Pontificum Romanorum gesta an S. Damasus scripserit. Vide Palea. Pontificis Milites. Vide Clauesignati. Quare quinque Pontifices Sancti Martyres dicantur, et tamen sanguinem son fuderint. Vide Responsorium.

PONTIFICALIA Indumenta, ac alia dad id spectantia. Vide Episcopus. Quo ad eius pontificale. Vide Papa. Pontifex antiquae legis quomodo induebatur. Vide Ephod. Petalum.

PONTIFICIVM. FR. nomen hoc substantine sumptum nedum significat pontificiam auctoritatem, seu dignitatem; sed etiam quamlibet potestatem agendi, vel dicendi aliquid. [Vt fruendi pontificium habe at. Cod. Theodos. lib. 8. tit. 9.]

PONTIFICO. uerbum Episcopali dignitate frui significat. [Qui ibidem pontificauit circa annum 850. In Vita S. Patritii. 17. Mart.

PONTIFICANS. FR. id est, dum esset Pontifex. [Cirea annum 1207. pontificante Innocentio Tertio. D. Antonin. Florent. Archiepisc. 3. part. Chron. tit. 19. c. 2. §. 1.

PONTONES. FR. Dolia ad conseruandum vinum, vel quid simile, ex gallico vocab. Poicons, de, quo agitur in Vita S. Radegundae, vbi de miraculoso vini augumento sic dicitur: [Ante pontones, et cotinae defecerunt, quam haec, quae Beatae in omnibus fecit voluntatem.

POPELLVS. FR. Populi diminutiuum nomen. [Sed cum misericordia id finiri sperat popellus. Ditmarus Episc. in Chron. lib. 7.

PORCARIVS. Vide Flabarius.

PORCVS. eius visio. Vide Hyopa. eius caput. Vide Ossitium. Os porci Sergius Papa dictus fuit. Vide Papa.

PORCVLA. seu Sucula. Vide Frischinga. Tertussus.

PORPHYRA. Vide Porphyrogenitus.

PORPHYRETICA ROTA. Vide Rota Porphyretica.

PORPHYRIANI. FR. dicti sunt Ariani iussu Constantini Imp. Baronius an. 328. n. 85. et 86.

PORPHYRIO. auis species, de qua in Leuitico cap. 11. ex graeco vocab. pirfuei/wn, id est, cum, longis cruribus; aliqui pellicanum esse putant. Item piscis genus. FR. Plinius, et Aelianus Porphyrio habent; sed in Deuteron. cap. 14. Porphyrion legitur.

PORPHYROGENITVS. sic filii Imperatoris Constantipolitani cognominabantur, ex eo quia, in palatio purpureo a Constantino Magno aedificato, nascebantur, quod pro Imperatricibus erat destinatum. Luitprand. lib. 1. cap. 2. porfu/ra enim graece purpuram significat. Alii tamen existimant ita filios Imperatoris denominatos fuisse, quia statim geniti in purpura colligebantur, quibus fauere videtur Zonara de Constantino Imp. cognomento Duca agens; sed re verae a praedicto Palatio nomen hoc illi sumebant. Eleganter antem a Niceno in libro contra Iudaeos Ecclesia Catholica Porphyra appellata. fuit, et Porphyrogeniti Christiani, quia purpureo sanguine Agni immaculati redempti sunt. FR. Imperatoris filii etiam Augusii dicebantur: [Basilium Imperatorem ad filios eius Constantinum, et Leonem Augustos. can. Adrianus Papa. dist. 63.] Vbi sic Glossa: [Nota, quod filii Imperatorum dicuntur etiam Augusti, quiae sperabatur, quod futuriessent Impeartores, et quasi per augurium hoc sperabatur; vel sicut Imperator dicitur Augustus, quia illius propositum debet esse, quod augeat; ita et filius dici potest Augustus, quia et hoc propositum debet habere, cum habebit Imperium] Vide Nobilissimus. vbi haec Glossa impugnatur.

PORTA. Vide Regia. Portae Basilicae Vaticanae. Vide Guidonea.

PORTARIVS. FR. Ianitor. [Ita vt feminis ad hauriendam aquam, et ad discurrendum quo volnerint, portarii non resistant. Odo de combust. S. Martini.] Item significat Cubicularium sine potius Delatorem. [Canonicorum assensu


page 482, image: s516

per portarium Regis extorto. lib. 5. Decretal. tit. 35. cap. 14.

PORTATICVM. FR. Solutio transuehendi, et ex ea gabellam exigendi significat. l. fi Portunarius. de furtis, et Bull. Casinen. tom. 2. const. 36. Item Chron. Casin. lib. 1. cap. 56. Vide Portora.

PORTATORIVM. id est, machina portatilis. Vide Palmarum festum.

PORTIANVS. extra portam situatus, sic a D. Ambrosio lib. 5. epist. 32. appellata fuit Ecclesia, extra Ciuitatis portam posita: [Nec iam portiana, hoc est, extramuranea Basilica petebatur.]

PORTICANI. FR. Pro intelligentia huius obscuri vocabuli ab Eruditissimo R. P. d. Ioanne Ciampino Literarum Apostolicarum a Secteris, et de Parco maiori Abbreuiatore Quaestio mota fuit; occasione canonis XII. Lateranensis Concilii I. sub Calixto II. anno 1122. celebrati; vbi sic habetur: [Illam vero prauam defunctorum, Porticanorum consuetudinem, quae hactenus ibi fuit; ex fratrum nostrorum, et totius Curiae consilio; necnon et voluntatem, atque consensu praefecti remouendam censemus; vt Porticanorum habitatorum sine heredibus morientium, bona contra morientium deliberationem minime peruadantur. Ita tamen, vt porticani in, Romanae Ecclesiae, et nostra, nostrorumque Successorum oboedientia, et fidelitate permaneant.] Dubium igitur variis Doctrina, et Dignitate, Insignibus a praefato R. P. D. Ciampino pro voto rogante exibitum; in primis purpura, et doctrina Eminentiffimus. N. N. his verbis respondit: [Strabo lib. 15. Geographiae Porticanos recenset inter populos Indiae circa indum, fluuium habitantes. Sed hi nihil ad canonem, Lateranen. Crederem fuisse portuenses; nam Calixtus decernit de Porticanis, tamquam de subiectis dominio temporali Ecclesiae Rom.] Aliud votum Eruditionum Consummatissimi R. P. D. 10 sephi Suarez Vasionensis Episcopi, et Vaticanae Basilicae Vicarii tale fuit: [Illustrissime D. Ciampine etc. Prima fronte putabam Porticanos eos dictos, qui morabantur in porticibus, vti sub basilianos, et subrostranos, qui habitabant, et desidebant in Basilicis, et Rostris, aut prope, sicut Atrienses. Porticationes comperiebam, dictas structuras porticuum in circuitu monumentorum aedificatas apud Macrum l. funeris. 37. D. de Reliq. et sumptib. funer. Deinde censebam eos, qui porticis adsidebant, quique, Portaiii vocantur lib. 4. Reg. cap. 7. vers. 11. et 1. Paralipom. cap, 16. vers. 42. Custodes portarum, et Porticiarii, seu Ianitores, et Ostiarii. In Regul. S. Caesariae Virg. vocatur porticiaria, ianitrix; ita Basilica Portiana vocatur ad portam, sen extramuranea. S. Ambros. lib. 5. epist. 22. Denique venit in mentem Portuenses, qui habitabant in Portu Romano dictos aeuo sequiori porticanos, sicut Africanos, Illyricanos, Arausicanos, Anglicanos, Gallicanos, Marsicanos, Corsicanos quoque in Honorii II. Bulla data Laterani ad Rogerium Archiepiscolpum Pisanum an. 1126. Pontif. II. Nam apud Anastasium in vita Leonis IV. pag. 283. natratur hunc Pontificem Corsis exulibus incolendam Portuensem Ciuitatem donasse, cum circa, S. Petri Basilicam absoluisset Ciutratem Leoninam. Et vero, vti Celsus Cittadinus suis in, schedis notauerat, haec portus, huius porti efferebatur, vnde Porticanus derinari potuit. Praefectus Vrbis Romanae ius exercebat in Praefectum annonae, et curatorem portus, cuius inunus erat, Portum Claudii ad Ostia Tyberina teparate, aduecta a Senacinensibus calce, curam mericum, quae inibi exponebantur, gerere, atque omnes ab inturiis vindicare. Ius quoque Proefeco erat in Centurionem portus, qui cum militibus portum tuebatur, vt recenset in Praef. Contelor. p. 18. et in Indice Cod icis Theodosiant refertur in Verbo. Portus. Vrbis Romae Pretectus facult ates publicabat eorum, qui offesam coutrahebant propter operas portuenses, vt ex epist. S. Ambrosii 52. ad Eusebium Episcopum Bononiensem liquet. Quin vindicab at Prafectus bona eorum, qui sine liberts decederent et illis, qui ab intestato, et sine herede moriebantur, succecdebat in Ciuitate Leonina, quo ius aboleuit Calixtus Papa II. anno 1123. Bulla, data Albae. 5. Idus Iulii Indict. I. Pontificatus V. Contelor. p. 19. et 79. Vnde in portu quoque. super bonis porticanorum, cum sibi quoque, idem ius assererer in Concil. Lateranen. vetitum fuisse sub Calixto II. arbitror, qui et infessus erat Praefecto. Enim vero Ciuitas Leonina cum portuensi coniungebatur.] Alterum votum studiosissimi Viri, et Sac. Eruditionum literatissimi R. P. D Dominici Galesii Ruben. Episc. olim Sac. Cong. Indicis Consultoris, et in Rom. Vniuersitate Sac. Can. et Pandect. Interp. tale exstitit. [Interrogatus quid sentiam pro germana, ac propria, acceptione vocabuli porticanorum tripliciter in can. 12. Concil. Later. celebrati anno 1122 sub Calixto Papa huius nominis II. Omissis, quae longa verborum serie de multiplici eius sensu dicere possem: in illam opinionem descendere, nequeo, qua asseritur porticanos idem esse, at portuenses, suamque a portu ostiensi denominationem porticanos assumere. Prout etiam. ab eorum sententia discedo, qui verbum porticani referunt fortasse ad Indiae populos circa. Indum fluuium habitantes, quos porticanos vocari testatur Strabo Georg: lib. 15. Et licer vbi propriam alicuius nominis acceptionem, expressam habemus, ad sophisticas inuentiones vlterius progredi otiosum potius, quam vtile, sit, attamen nihil est, quocd suadeat, de populis circa Indum fluuium habitantibus praefatum, Lateranensis Concilii canonem loqui, cum de. porticanis, vti temporali dominio Romanae Ecclesiae subiectis loquatur, quod ad literam


page 483, image: s517

colligitur ibi: Ita tamen, vt porticani in Romanae Ecclesiae, et nostra, nostrorumque Successorum oboedientia, et fidelitate permaneant. Verbum enim Permaneant, praeexistentiam supponit; nemo etenim alicubi permanere potest, nisi prius verificetur, quod ibi adest. Nec frustanenm dicatur id, quod in vltima parte dicti Canonis per Lateranense Concilium exigitur a porticanis, si Sedis Apost. temporali dominio subditi erant; cum ab ipsis exigat oboedientiam, et fidelitatem, frustra vero id queratur, quod habetur. Nam respondeo qualiter Lateranense Concilium oboedientiam, et fidelitatem a porticanis simpliciter non exigit; sed permanentiam in oboedientia, et fidelitate, a qua probabite, est, quod defecerint temporibus Calixti, quibus dirum schisma a Mauritio Bordino Viro scelestissimo Bracarensi Archiepiscopo contra, Galasium Papam Calixti decessorem exitatum, Ecclesiam adhuc vexabat. Quae pluribus narrat Baron. an. 1121

Verisimilius autem puto appositam condictionem permanentiae in oboedientia, et fidelitate Sedis Apostoliae, quod porticani, in partes Praefecti Vrbis inclinassent, qui temporibus Calixti II. Vrbis administrationem in tempotalibus violenter aeque, ac sacrilege sibi vsurpare studebat, ipsos Romanos Pontifices post consecrationem ad certum censum praestandum com pellens. Quae quidem sacrilegae, absurdae, et impiae vexationes, nedum sedente Calixto, sed vsque ad tempora Innoc. III. Romanae Ecelefiae candorem, et libertatem labefactarant. Innecentins enim III. Vrbis Praefecto, ceterisque Romanis redditus, et consuetudines a praedecessoribus suis Rom. ontificibus contra Ecclesiae libertatem exigi solitas deneguit Quin et ipsum Vrbis Praefectum, qui ad eius vsque tempora fidelitatis iuramento Imperatori obligatus fuerat, et ab eo praefecturae dignitatem tenebat ad ligiam fidelitatem recepit. Vt ex eius vitae Actis suse enarrat Baron. exstantque Innoc. de his literae lib. 1. epist. 15. 23. 27 38. 88. 403. Tradit Roger. qui sub Innocent. III. Anglicam hist. conscripsit, et pleno calamo noto in meis comment. ad cap. cum venissent. de In integr. Rest. Necnon in altero Opere inscripto Pontifices Legislatores in not. ad vitam Innoc. III.

Concludendum propterea arbitror porticanos suam denominationem sumere a porticu, et Canonem XII. Concil. Lateranen loqui de his, qui Romae porticus habitabant. Romae siquidem, ante Barbarorum vastationes, et incendia, ingentes aderant porticus, vbi Peregrini recipiebantur, quorum aliqui erant a Basilica Principis Apostolorum vsque ad Molem Hadrianam, vt refert Sigonius Hist. Ital. Ann. 1145. fol. 514. Alii vero a Basilica Sancti Pauli vsque ad portam Vrbis, vt colligitur ex Procop. de Bello Goth. lib. 2. Aret. de Bell. Ital. lib. 1. Habitantes autem i porticibus, porticani vocabantur, nec paruum ipsorum fuisse numerum deducitur ex illorum trucidationee, sedente Eugenio III. a Romanis in ipso porticu facta, quam enarrat Sigon. de Bello Ital. lib. 11. an. 1145. Euidenter quoque colligitur verbum porticani, non posse, intelligi de portuensibus, quod Pontifici Diplomata, et Constitutiones tam Praedecessorum, quam Successorum Calixti Papae II. Ostiensem Portum habitantes, numquam porticanos; sed inuariabili vocabulo portuenses appellant. Vnde sequitur porticanos a porticibus denominari pernecesse fatendum, quod et sensisse inuenio Antonium August. in lib. de emend. Gratiani. Dialog. 5. fol. 206. vbi explicando verba d. Can. XII. dicit: Fratres interpretor Cardinales, et Episcopos. Curiam vero Curiam Romanam non Clericorum, sed Ciuium Romanorum.: Praefectum autem Vrbis Romae Praefectum; porticanos suspicor inepte dictos non a porticibus, sed a portu Ostiensi, et aliis, qui portoria exigerent.] FR. Ego tamen sic sensi, nimirum, Porticanorum vocabulum varie intelligi; sed omnes eius significationes ad eundem propositum. conicidere. Pro qua re sciendum est, quod in Concilio Lateranen. de quo agitur in can. XI. loquutum fuerat de peregrinis, et Crucesignatis. Hierosolymam, et ad D. Iacobum compostellanum, siue de Crucesignatis ad hispanicum bellum contra Agarenos iter agentibus, in quorum fauorem ait ibi: [Et Domos, et familias, atque omnia bona eorum in B. Petri, et Romanae Ecclesiae protectionem, sicut a Domino nostro Papa Vibano statutum fuit, suscipimus - Quicumque ergo ea distrahere, vel auferre, quandiu in via illa morantur praesumpserint excommunicationis vltione plectentur.] Sic in can. subsequenti in fauorem Peregrinorum morientium prouisum fuit, vt bona eorum sub protectione B. Petri, et Rom. Ecclesiae suscepta intelligantur, hinc ait: [Vt porticani in Rom. Ecclesiae, et nostra, nostrorumque Successorum, oboedientia, et fidelitate permaneant] Inducor primo hoc asserere; quia can. XII. incipit:[Ea vero porticanorum etc.] Vibi dictio Vero, Autem, quae synonyma sunt, dicuntur dictiones, quae repetunt qualitates casus praecedentis in sequentem. Barbos. de dictionib. vsu frequent. ditione. 47. §. Amplia tertio. et dict. 420. num. 2. et 3. Ergo si in can. XI. dispositum fuerat de. tuendis Peregrinorum bonis, dum iter agebant, pari passu in can. XII. decretum est pro defensione bonorum Romipetarum morientium. Quod confirmatur; nam Calixtus in can. XI. Lateranen. Concil. ait: [Sicut a Domino nostro Vrbano statutum fuit.] Vrbanus enim: [Ecclesias cum bonis suis, Clericos, videlicet, ac Monachos, eorumque conuersos, vel commessos, oratores quoque cum rebus suis etc. sine molestia esse statuit. can. paternarum. 24. quaest. 3.] Vbi dictio Oratores peregrinos significat - can. Illi qui peregrinos, vel oratores


page 484, image: s518

cuiuscumque Sancti. eadem quaest. Et in priuil. Caroli Magni infra saepe citan pro Oratoribus peregrini intelliguntur. Ergo Calixtus in praedicto can. XII. Lateranensis Concilii ordinationibus Vrbani eius praedecessoris inhaerendo in fauorem, peregrinorum, sius oratorum morientium loquntus fuerat. Quod clarius expresserat in can. Si quis ead. quaest. 3. [Si quis Romipetas, et pe. regtinos, et Apostolorum limina, et aliorum, Sanctorum Oratoria visitantes, capere, seu rebus, quas ferunt spoliare etc. Donec satisfeceuit, communione careat christiana.] Vide hic Incastelle. Inducor secundo, quia temporibus Calixti II. a fautoribus Burdini Pseudopontificis vexabantur peregrini, vt ex eiusdem Calixiti epistola ad Anselmum liquet, quae a Willielmo Malmesburinesi in eius Anglica hist. lib. 5. affertur, vbi de Henrico I. agitur tenoris sequentis: [Calixtus seruus etc. Nuper festis paschialibus celebratis, cum peregrinorum, et pauperum, clamores ferre penitus non possemus; cum Ecclesiae fidelibus ab Vrbe digressi sumus, et tandem Sutrium obsedimus, donec diuina prouidentia, et supradictum Ecclesiae inimcum Burdinum etc.] Vnde colligitur, quod tempore, huius schismatis vexabantur peregrini, atque corum bona, et oblationes ad limina Vrbis Ecclesiarum destinata a Schismaticis auferebantur, et huiusmodi eius sequaces, quia erant etiam simoniace labe infecti ad similitudinem Imperatoris Haeretici Henericiani dicebantur, vt in dict. Henericiani dictum fuit. Quare cum fautor Schismatis Henricus Imperator, Ecclesiae se humiliauerit, bona ad Ecclesiam peruenientia per se, vel per suos ablata restitui mandauerat, vt ex cius Chirographo penes Willielmum loc. cit. liquet: i quo sic habetur: [In. nomine Sanctae, et Indiuiduae Trinitatis etc. Ego Henricus Dei Gratis Rom. Imp. etc. Pro amore Dei, et Sanctae Rom. Ecclesiae, et Domini Calixti Papae, et pro remedio animae meae dimitto Deo, et SS Apostolis Petro, et Paulo, Sanctaeque Cath. Ecclesiae omnem inuestituram etc. Concedo etc. Possessiones, et reliqua B. Petri, quae a principio huius discordiae, vsque ad ho diernum diem etc. ablata sunt, quae habeo eidem Ecclesiae Sanctae Rom. restituo, quae non, habeo, vt restituantur fideliter incumbebo etc. et do veram pacem Domino Papae Calixto, et S. Rom, Ecclesiae, et omnibus, qui in parte ipsius sunt, vel fuerunt, et in quibus S. Rom. Ecclesia postulauerit etc.] Vnde Praefectus Vrbis, qui tunc temporis ab Imperat. dependebat, (ut bene docuit R. P. D. Gallesius a me contubernio, et doctrina summe colendus) erat enim tunc temporis Petrus Leonis, vt ex vita Gelasii II. a Pandulpho Card. Pisano scripta colligitur, apud Constant. Caietanum in vita Gelasii II. pag. 10. quod, nempe, fuerat de anno 1119. et decretum Calixti II. de quo agitur emanatum fuerat de, an. 1122. Igitur Vrbis Praefectus obtemperare coactus fuerat imperiali pragmaticae [orig: pragmatīcae] de restimendis boni Ecclesiis spectantibus a sectatotibus imperialium partium ablatis Hinc fortasse Clerici, qui Guidones, et Bordinati Romae appellabantur, quorum Collegium intra Leoninam, Ciuitatem exstabat, tamquam imperiale inspatronatus a Carolo Magno erectum, vt in, dict. Bordinatus, et dict. Guido dictum fu t, partes imperiales fouebant, et bona peregrinorum penes se morientium vsurpabant: isti enim Clerici ab eodem Imperatore ad conducendos peregrinos, ad sepeliendos aduenas tam nobiles, quam ignobiles instituti erant, insuper ad illos spectabat tertia pars oblationum, quae a Peregrinis piis Vrbis locis deferebantur. Vnde de S. Giraldo Aureliacensi Comite legitur, quod frequenter Romam deuotionis causa adire solebat, et pro oblatione SS. Apossolorum Petri, et Pauli decem solidos ad collum eius dependentes ferebat; ita Odo Abb. Cluniacen. in eius vita. lib. 2. cap. 17. Guidones autem a ducendo dicebantur, et Guidonea porta vna ex Vaticanae Basilicae ianuis, vt in dict. Guidonen. diximus, dicebatur: ibique oblationes peregrinorum, quae praecipue in candelis consistebant, et ad Guidones spectabant vendebantur, vnde, Mallius apud Torrigium de Cryptis Vatican. impress. secunda pag. 582. [Guidones, qui ducebant oratores (id est, deuotos) venientes pet porticale, quod est iuxta Nolarium maius, frequenter per eam intrabant; vnde vsque ad nostra tempora, (id est, Alexandri III.) faculae, vel cerae ibi vendebantur.] Imo ne dum cereae oblationes; sed etiam vota, et trophea B. Betro oblata ibi appendebantur: [Supra portam Guidoneam erant olim appensa lancea, et vexillum a Rege Hisp. an. 1212. deuicto Miramamolino Regi Saracenorum ad B. Petri corpus pro Christi gloria, vt eminenti loco suspendetentur, missa; vt etiam lancea, corona, et vexillum Regis Albuini, missa ab Henrico Imperatore. Panuin. apud Torrigium ibidem. pag. 583.] Ex quibus colligitur, quod isti Vltramontani Clerici Guidones, et Bordinati appellati, curam sibi oblationum assumebant, ac trophea B. Petro oblata non in aliis portis eiusdem Basilicae appendebantur; sed in ea vbi afsidue peregrinos exspectabant; at Romani haec munera insolenter sibi vsurpabant deinde vsque ad tempora Eugenii III. [Peregrinos, causa orationis venientes, ad oblationem, quaestus gratia, plagis, et verberibus cogebant, ac quidem ex ipsis offerre nolentes, in ipsa porticu, et vestibulo templi nefario ausu occidere non verebantur.] vt in epist. Lucii Papae in dict. Incastello allata. prolixius videri posset. Sed quid tandem porticani cum Guidonibus, siue Bordinatis, et peregrinis? Ad quod Respondeo, suppoendo prius, quod in dicto canone XII. nedum de, mortuis porticanis; sed de vinis etiam loquitur. De mortuis enim, vbi ait: [Illam vero prauam


page 485, image: s519

porticanorum defunctorum consuetudinem. etc.] et inferius: [Vt porticanorum habit antium sine heredibus morientium.] At de viuis porticanis in fine canonis, vbi inquit: [Vt Porticani in Romanae Ecclesiae etc. oboedientia, et fidelitate permaneant.] Non enim nisi a vitae vsura fruentibus oboedientia, et fidelitas praestariposset. Vnde infero, quod sicut Hospes tam, de hospitato, quam de hospitante dicitur; sic Portitani babitantes, id est. hospitati, et recepti, ibi morientes etc. et porticani receptores intelligantur; sicut etiam Bordinati a bordone, et pertica non solum de peregrinis dicuntur, sed etiam de Guidonibus in priuil. Caroli Magni cit. quia Guidones pergrinos per Vrbis loca, conducentes, lassitudinis causa etiam bordonem, fiue perticam vatoriam ferebant. Inde puto, quod potius Perticani, et non Porticani in eo canone dici debuissent a pertica; sicut in dict. Pertingberius corrupte ab Hispanis appellari dicemus, quorum Collegium Schola Bordinatorum, siue Virgariorum a virgam ferendo, et Saxonum dicebatur; de Schola Bordinatorum, ind. Bulla Caroli Magni. Reliqua. Vide Schola Virgariorum, Sabola Saxonum. Et dicebatur etiam Vicus Saxonum. Baron. in notis ad Martyrol. 10. Nouembr. litt. a. Nihilominus sustentando eandem canonis prolationem; per Portitanos cosdem Guidones, siue Bordinatos intelligo; nam Carolus Magnus hoc Clericorum, Collegium, seu Scholam in Ciuitate Leonina. fundauerat sub his verbis in d: priuil. nempe: [Et vt ipsa Ecclesia dedicata in honore S. Saluatoris D. N. Iesu Christi.] Et inferius: [Constituimus etiam, ipsa dicta Ecclesia in circuitu ipsius totum praedium, vbi sita esse videtur in integrum cum terminos a primo latere porticu maiore pergente iuxta Baticanum Etc. Apud Torrig. ibid. pag. 505.] Quae porticus ab Adriana Mole vsque ad S. Petri Basilicam protendebatur. [Via erat porticu contecta, per quam, ad Templum B. Petri vadebatur. Sub ea igitur porticu latentes Gothi, cum tempus rei gerendae visum est: egressi ex insidiis repente ad Molem Adriani innadendam conualuerunt. Blondus decad. 1. lib. 4. pag. mihi. 50. litt. H.] quae porticus ab eodem schismatico Imperatore Henerico demolita est, sic idem Blondus decad. 2. lib. 3. pag. mihi 203. litt. D. [Affirmat vero Pandulphus Lateranensis Ecclesiae Biblioth. et ipse Pontifex Greg. VII. in sui Registri epistolis scriptum reliquit Henricum porticus binas diruisse, quam hinc ab Adriani Mole Castello S. Angeli ad S. Petri, inde a trigemina Ostiensi porta ad S. Pauli vias contexisse, et aliquando docuimus, et identidem effir mamus.] Itaque, cum Guidonum, seu Bodrinatorum Collegium vna cum eorum Ecclesia sub titulo S. Saluatoris ad praedictam porticum conterminaret, S. Saluatoris de Bordonia, sius in Bordonia, et S. Saluatoris in Porticu, et de Portica appellabatur, quae hodie S. Iacobi Coxaecaballi dicitur. Florauant. Martinellus in eius Roma Ethnico-sacra. pag. 119. 388. et 391. lieet his Auctor pag. 389. ex Iacobo Grimaldo asserat, ita etiam appellari Ecclesiam S. Saluatoris de Ossibus, quae adhuc prope Sac. Inquisitionis Palatium exsistit; potest tamen esse, quod haec Ecclesia Guidonum. grangia fuisset, et pro Coemeterio ad sepeliendos peregrinos inseruisset; nam Guidones vastissimum spatium in Ciuitate leonina ex praedicto imperiali priuilegio possidebant; ibique in variis eorum domibus Laici Vltramontani cohabitabant; hinc Blond. in eius Roma instaurata lib. 1. cap. 42. inquit: [Hadrianus I. Pontifex Rom. Saxones primo, et breui post Longobardos, multitudinem haudquaquam contemnendam, Ciuitate a Romanis donari curauit: quibus gentibus, Romanis cum non esset visum satis tutum intra Vrbis moenia dare sedem., assignanerunt in Vaticano tunc immunito: vt, cum pons triumphalis tunc etiam dirutus esset, viae illius eadicficia a Tyberi ad territorium triumphale continuata, habitarent. innuunt haec et non parua ex parte narrant Hadriani ipsius, et postea Leonis IV. Pontificis Romani gesta: quorum Hadrianus Longobardos, et Saxones foederatos, subditosque recipi curasse dicitur. Leonis autem gestorum narratio habet, illum. appellasse portam mediam murorum a Mole, Hadriani ad palatium perductorum, quae duceret ad viam Longobardoru, et Saxonum, nomme Posterulam: hinc factum est, vt celeberrimum illud Hospitale ab Innocentio III. aedificatum, a vico Saconum, in quo aedificatum fuit, in Saxia appellaretur.] Omnes autem huiusmodi aduentitios a porticu conterminante porticanos appellatos fuisse, et tamquam Vltramontanos tempore Schismatis ab Henerico Imperatore contra Calixtum II. sustentatos, partes imperiales illos sectatos fuisse, credibile est. Sed quia eos subditos, et Ecclesiae Romanae foederatos in primordio incolatus ab Hadriano Papa, ex Blondo cit. receptos fuisse liquet; hinc Calixtus in eius Lateranen. Concil. can. XII. vt sub pristina oboedientia, et fidelitate permanerent, post actam cum Henerico pacem decreuerat. Insuper quia porticani Clerici Guidones appellati, omnes huiusmodi aduentitios tamquam Vltramontanos vigore priuilegii Caroli Magni ius eos sepeliendi habebant: imo cum eisdem Clericis habitasse, seu hospitatos, fuisse fas est credere, dum Calixtus inquit Porticanorum. babitatorum, et Vrbanus supra Clericos videlicet. oratores quoque: nempe peregrinos; hinc ipsi bona portie anorum sine heredibus morientium tempore schismatis vsurpabant. Quandoquidem: [Praeterea cum miles (id est, nobilis,) aut Clericus domum religionis ingreditur, vel apud Religiosos eligit sepulturam: etiam, si nihil loco religioso (id est, pio) reliquerit, difficultates ingerunt, et malitias, donec


page 486, image: s520

aliquid muneris manus contingebat eorum ett. c. Audiuimus. de Simonia.] Imperiali enim lege vtebantur, id est, l. 14. §. si colonus de Relig. et sumfun. vbi Vlpianus inquit. [Si Colonus, vel Inquilinus sit is, qui mortuus est, nec sit vnde funeretur, ex inuectis, et illatis eum funerandum,. Pomponius scribit: Et si quid supefluum, remanserit, hoc pro debita pensione teneri.] Quod est contra Canones in 13. quaest. 2. insertos. vbi cauetur, vt nil vi pro iure funerandi capiatur. Ac terra coemeterii pro sepultura, fodienda, vendi non debet. cap. abolendae consuetudines. in lib. 3. Decretal. de sepulturis. et expressius in eod. lib. tit. de success. ab intestato c. 2. sic habetur: [Quidam laici improbe agunt contra Presbyteros suos; ita vt de morientium Presbyterorum substantia partes sibi vindicent, sicut de propriis seruis etc.] Vnde contra prauam Porticanorum Clericorum consuetudinem in dicto Canone prouisum fuit. Qui Clerici etiam Porticani dici potuissent, a portando, et ferendo mortuos, quos Latini Portitores vocabant, sic Virgil. lib. 6. Aeneid. Charontem a por. tando mortuos Portitorem appellauit;

Portitor has horrendus aquas, et flumina seruat.
Terribili squalore Charon.

Sic etiam D. Ambros. lib. 5. in cap. 7. Lucae loquitur, vbi de Viduae filio a Christo resuscitato agit: [Audito igitur Dei verbo, steterunt acerbi illius funeris portitores, qui corpus humandum letali fluxu naturae mortalis vrgebant.] Quare sicut et cetera Latinorum vocabula corrupta, processu temporis fuere, sic portitores fortasse porticani dicti sunt. Vel Porticani etiam a porticibus appellabantur, quia antiquitus in, porticibus fideles sepeliebantur, vt in can. praecipiendum. 13 quaest. 2. et passim ex Decretali colligitur, quamadmodum a fossa, siue tumba, in qua Clerici mortuos sepeliebant Fossarii vocati sunt. quod in dict. Fossarius dictum fuit. Vel isti Clerici funeratores a monumenti porticationibus Porticani appellati fuere. vt habetur in l. funeris. ff. lib. 11. tit. 7. nempe: [Itaque si amplum (id est monumeneum) aedificari Testator iusserit, veluti in circuitu porticationes, eos sumptus in causa non esse.] Sepulcra eni B Magnatum porticibus includebantur. [Id autem in quo dicuntur sepulti filii eius, et Vxor Dionis in area collocatum, quae porticibus in cluditur. Plin. epist. lib. 10. ad Traianum Imp. tit. de Dione, qui reliquias suorum religioso loco posuisset.] Item alia etiam Hospitalia in, Portico B. Petri extabant. Vide Torrigium, hic ex Gulielmo Biblioth. in dict. Heptaticum. At dum plus, quam praefatos Eruditissimos Scribentes in hoc compaginasse videar, minus tamen, quam eos metam attigisse, nedum reor; sed satis compertum habeo: valde enim suspicor, quod R. P. D.Suaresius veritatis limen tetigerit: nam postquam haec omnia scripseram, meidi in can. F. plincipalis. dist. 63 quae est Pelagii Papae epistola, vbi sic habetur: [P. principalis deuotissimorum militum, qui in Ciuitate Centumcellensi consistunt etc.] vnde patet, quod Porticani, qui a Calixto in decreto, de quo agitur vt in Romanae Eccl. etc. oboedientia, et fidelitate permaneant, intelligendum erit de illis militibus deuotissimis, ibi tunc commorantibus etc.

PORTICATIO. Vide Porticani.

PORTICVS. Vide Embolus. Imbolus. Lobium. Macrena. Oriolum. Porticani.

PORTINGHERIVS. siue Perticherius, minister ecclesiasticus apud Hispanos a pertica, quam, gestat in functionibus Ecclesiae, ita appellatus, quemadmodum Romani Cursores, et Sodalitatum Mandatarii ferre solent. Vide Porticam Bardariotae. Primiuirgius.

PORTIO. FR. haec vox medietatem totius significat. arg. ex cap. statuto. de Decimis in 6. vbi dicitur: [Vt noualium decimas pro ea portione percipere valeant etc.] et inferius §. statuimus ibid. habetur: [Statuimus praeterea, quod idem indultum obtentum ab iis, qui tempore impetrationis totaliter veteres percipiebant decimas, vltra medietatem decimarum noualium non se extendant.] Et clarius habetur quod nomine, portionis dimidia pars contineatur in ff. de. verb. signif. nomen filiorum. §. portionis. ff. de. vsusruct. etiam

PORTIONALIS. particularis. [Cuiuscumque, membri truncatio, vel obtusio, nonne membri mors est? Si vniuersalis mors rescmditur, quid portonalis? Tertul de resur. carnis. c. 57.] vbi auctor hoc termino vtitur ad contrapositionem termini Vniuersalis; sic etiam idem, aduers. Psych cap. 9. [Nam exceptio eduliorum quorundam portionale ieiunium est.

PORTIONARII. FR. In Tuscia dicuntur Beneficiati, qui vna cum Canonicis tenentur offitiare in Choro; ita appellati, quia portionem mensa capitularis participant.

PORTITOR. FR Lator. [De praesentium portitore, quod defensor factus non est, nulla vobis animi molestia sit. can. De praesentium. 16. q. 1 Scripsisse te quibusdam comperimus, quod praedictos vitos, tunc ad causam non miseris et ideo quae cum ipsis facta sunt subsistere non de. bere: sed et Thomas sibi hoc te dictum praebuit, ex qua re nec praesentium portitoribus ludicauimus esse credendum. lib. 1. decretal. tit. 38. cap. 1.] Item Portitores dicuntur Feretratii ex Virgilio, et D. Ambrosio in dict. Porticani, prope finem.

PORTORA. FR. idem ac portaticum supra. Bullar. Casin. to. 2. const. 20. et 27.

PORTVLANVS. FR. portus praesidens, qui etiam Portunarius dicitur. Bullar. Casin. tom. 2. Constit. 187. num. 7. et l. si Portunarius. de furtis. Quod officium adhuc sub eodem vocab vlo in vtraque Sicilia viget. Vide Limenarcha.

PORTVNATICVM. FR. vectigal ob


page 487, image: s521

commoditatem portus soluendum. Bull. Casin. tom. 2. constit. 178.

POSITALE. FR. positinum, quatenus, nempe, a termino negatiuo contradistinguitur, quo Dionysius Chartus. vsus est, vbi initium Euangelii S. Iotexplicat, inquiens:

Abs te nihil, et peccatum.
Factum est, non habens ratum
Esse, quantum ad formale,
Quod non est quid positale.

Vbi dictio Abs valet absque, quia sine diuino Verbo nihil factum est, neque peccatum materialiter sumptum, quod circa formale, non est quid posituum.

POSSESSIO ECCLESIASTICA. Vide Manus mortua.

POSSESSOR. FR. accipitur pro Diuite. [Clericorum, et Honoratorum, ac Possessorum, et Curialium decreto constituantur etc. in Cod. Iustinian. l. defensores ita praecipimus. De, defensorib. Ciuitatum.

POSSESSOR bonorum. Vide Diacatochus. Possessoris testis in pari testium concurrentia praeferendus. Vide Tostis.

POSSVM. FR. uerbum pro expedit. [IN quo Sedes Apostolica dispensare non potest,] id est non expedit, seu licet. De restit. spoliat. cap. 13. Vbi Glossa interpretatur. [Non vult, seu non, potest de iure,] quod valet non expedit. Et idem habetur in lib. 3. decretal. tit. 48. cap. vlt. vbi sic Papa respondit. [Tibi non possumus de inre deferre.] Item quando huic verbo nega tiua praeponitur, necessitatem importat, cum, autem affirmatiue ponitur, necessitatem non inducit. Gloss. in Regula. 2. de regulis Iur. in sexto §. Non potest. Item Posse. Vide Occurro.

POST. FR. praepositio posita loco, Per [Qui sine omni lege vagabundi vadunt post istam terram, non sinantur vagari, et deceptiones hominibus agere. In Constit. Caroli Magni lib. 1. c. 79.

POSTCOMMNVIO. sic appellantur Missae preces, quae a Celebrante post Communionem recitantur, et in aliquibus peruetustis Ritualibus Complenda dicuntur. In Sacramentario S. Gregorii Papae Ad complendam appellatur FR. Item et Completae in vita S. Bercharii Abb. Vide Complenda:||: Contra quam ritum quottidie Celebrantes agunt, qui in fine Missae, vel ante, eam fideles communicare solent In Rituali enim Rom. in tit. de Eucharistiae Sacram. his verbis cauetur: [Communio autem populi intra. Missam statim post communionem Sacerdotis celebrantis fieri debet (nisi quandoque ex rationabili causa post Missam sit facienda) Cum orationes, quae in Missa post communionem, dicuntur, non solum ad Sacerdotem, sed etiam ad alios communicantes spectent.] Rationabilis causa esset, quando multitudo, et non. paueitas communicantium concurrit, nam in, primo casu Missa pro non communicantibus in longum protraheretur, quod in secundo casu non succederet. Vide Communio.

POSTENA. FR. pars corporis posterior; vnde in Vita S. Gulielmi Abb. de equorum dorsis, sic Matthaeus Parisius inquit: [Qui fortes erunt ad portandum de consuetudine pannos vnius Monachi (si opus sit) ad postenam vnius armigeri.] Potest locus hic de equi dorsale intelligi, quod ab aliquibus Postella dicitur.

POSTERGALE. Vide Dorsale.

POSTES. Vide Parastitia.

POSTHVMVS. Vide Potumo.

POSTICIARIVS. et Posticiaria. Ianitor, et Ianitrix. [Per posticiarias det, et ipsae nomine illius transmittant. In regul. S. Caesariae Virg.

POSTILLA. dicitur explicatio marginalis alicuius verbi in textu obscuri, et sonat Pott illa. nempe, post illa verba textui.

POSTILLATOR. qui postillam ad textum interpunxit, quorum primus Hugo Cardinalis, qui floruit anno 1240. fuit.

POSTINVICEM. id est, successius, Africanorum Scriptorum phrasis, qua vsi sunt Pontius in. Vita S. Cypriani, ac D. August. lib. 6. Confess. et in Psalm. 3.

POSTLIMINIVM. FR. ita per Glossam in can. prima actione. 16. quaest. 3. definitur. [Postliminium est ius amissae rei recuperandae ab extraneo, et in statum pristinum restituendae. ff. de cap. et potest. reuer postliminium. Datur autem secundum leges postliminio reuertentibus, rescissoria intra quadriennium. Instit. de act. §. rursus. Cod. de in integr. restit. 1. vlt. Si tamen. non potuerit agere in hoc quadriennio, per aliquos dies restituitur ad eos. ff. ex quibus causis maio. l. sed etsi per praetorem. §. si feriae. Secundum canones, cum non currat in hoc casu praescriptio non dabitur rescissoria.

POSTVLATVS. FR. Expositus, praesentatus. In. extrau. comm. de postulat. praelator.

POSTVLO. FR. uerbum, significat desiderium, suum exponere, vel alteri contradicere. Glos. in cap. Cum Sacerdotis. lib. 1. decretal. de procuratoribus. item significat respondere. Vide. Respondeo.

POSTVMATVS. Vide Postumo.

POSTVMO. id est, sequor. [Ceteri vero Prophetae, etsi Moysi postumant. Tertull. aduers. Gent. cap. 19.] Debet igitur sine aspiratione scribi, sicut ex antiquis inscriptionibus colligitur, et passim ex eodem Tertulliano. [Omnis enim, consummatio, atque perfectio, etsi ordine postumat: effectu tamen anticipat. de resurrect. carncap. 45.] Ideo filius post genitoris mortem, natus Postumus, et non Posthumus appellandus est; ideoque Latinus Latinius Thesaurum linguae Latinae, et consequenter Calepinum corrigit; nam nomen hoc non a Post humum, id est post humatum Patrem, vt communiter creditur, sed a dictione Post extumus deriuatur; quare, Tertullianus afferens legis mosaicae praeceptum, in quo suscitare semen fratris absque liberis


page 488, image: s522

decessi disponitur, sic eleganter loquitur: [Ideo illis ex suo genere vicaria, et quasi postuma. soboles supparabatur. de monogamia cap. 7.] legitur item apud eundem Scriptorem Postumatus participium. FR. Vide Gell. l. 2. c. 16.

POTACVLVS. id est, bibaculus. Vide Voratrinus.

POTENTIA. FR. apud Canonistas quinque modis consideratur: vnde versus ille:

Posse quidem rebus dant ius, natura, potestas,
Officium, meritum, sextum diuina voluntas.

Glossa in cap. Sciscitatus. lib. 1. decretal. de, reseriptis. Item Potentia baculum incumbitorium significat. [Sanctum Lifardum viderunt assistere, tenentem baculum in manu dextera, qui vulgari vocabulo nuncupari potentia consneuit. In Vita S. Lifardi.

POTEST. Vide Possum.

POTENTO. potestatem exercito, verbum a Lucifero Caralit. vsitatum, qui textum Ieremiae cap. 7. sic vertit. [Proselytum, et pauerem, et viduam non potentabis. lib. 2. ad Constant. Imp.

POTESTARIA. Fr. potestas, officium Tribuni plebis in rebus publicis in Italia, quod vulgari sermone Il Podesta nuncupatur. extrau. comm. de maiorit. Et obed. cap. vnico. Vide Iudex.

POTIONO. potum praebeo. [Est calix aureus Babylonis, de quo potionauit Hieremias Reges terrae, in quo miscetur vinum erroris, vinum vertiginis. Petr. Blesen. ser. 46.] significat etiam venenum praebere; vnde

POTIONATVS. veneno imbutus.

POTTVS. aenum, caldarium, [Quod ceruix sui capitis bulliebat ad modum potti igni suppositi. In Vita B. Collectae. 6. Mart.

POVLAINIA. calceamenti cuspis acuta, qua forma illis temporibus Principes vtebantur, vt ex antiquis picturis colligitur, ita appellabatur ex forma acuta ad similitudinem vnguis pulli. [In illis diebus nobiles, et potentes illam sotularium acutiam longissimam, quam paulainiam vocabant, penitus contempserunt. In vita Ven. Matiae de Malliaco. 28. Mart.

PRAE. FR. praepositio loco pro, vel per. [Si vero non prae voluntate sua; sed prae malitia populi non susceperit. In can. apostol. can. 35.

PRAEAMBVLVS. praecedens, praeambulator, praecursor: ita a Petro Blesense appellatus fuit Christus, qui Cruce praecedens eius asseclas, ad illum imitandum inuitat: [Et tu fili crucem, portes, sequens praeambulum tuum in compassionibus proximi, et carnis mortificatione. serm. 41.

PRAEBENDA. FR. [Est ius quoddam spirituale. percipiendi Ecclesiam, vel ipsam praebendam. Quandoque dicuntur ipsi fructus praebendae. Gloss. in cap. Sed adhuc. 1. quaest. 3.] Sed melius dixisset esse ins spirituale, seu titulum in Ecclesia, quemadmodum habetur in lib. 3. decretal. de praebendis, et dignitatib. can. non licet, vbi dicitur, quod non liceat Episcopo aliquem ordinare sine titulo, et clarius lib. 3. de praeben. et dignit. in sexto, et in lib. 3. Clementin. eiusdem. tit. ac tit. 3. extrau. 10. XXII. vbi praebenda benefrcium Ecclesiasticum intessigitur. Asserit item Gloss. supra cit. quod emere Praebendam, id est, Ecclesiam, siue titulum sit simonia; secus autem si praebendam, id est, redditus emat. Aliquando tamen praebenda sumitur pro militari stipendio. [Item qui exercitui praebendam conduxerit. can. si testes. 4. quaest. 2. et 3. §. Is, qui.] Praebendae ecclesiasticae synonyma. Vide Beneficium. Canonia. Conradium. Sacerdotium. Victuale.

PRAEBENDALIS. FR. quidquid praebendae sit. [Vt donec idem Magister in eadem Ecclesia fuerit praebendale beneficium assecutus. de praeben. et dignit. cap. 17. Donec idem G. integrum esset praebendale stipendium essecutus. ibid. cap. 25. et 27. in fine.

PRAEBENDARIA. educanda in Monasterio Monialium, seu Conuictrix. [Filia cuiusdam carnalis erat daemonium habens, cui locum Pater impetrauerat in Monasterio praebendariae, non, sororis; sed a sororibus sequestratum, et hoc prece, non pretio factum. Engelhard. c. 17.

PRAEBENDATVS. FR. Beneficiatus.

PRAEBERE uerbum, promittere significat, quod italice Dar parola dicitur. [Vt verbum, quod ei per Azimarchum virum magnificum Sctibonem praebuit, custodire debeat. D. Greg. in Regist. lib. 8. epist. 57.

PRAECENTOR. Vide Archiparaphonista. Archicantor. FR. Vide cap. 6. lib. 1. decretal. tit. 4.

PRAECEPTALIS. FR. iussorius; [Nostra praeceptali sanctione decreuit iussio. In Bulla Caroli Ma. gni, apud Torrig. de Cryptis Vatican. secunda impress. pag. 508.

PRAECEPTVM. Vide Entelma. FR. Item significat instrumentum, priuilegium. Glos. in l de possessione. de praescriptione. et Bnllar. Casin. tom. 2. const. 27. Praeceptum, et consilium, in quo differant. Vide can. quisquis. et can. seq. 14 quaest. 1. Vide Prostagma.

PRAECESSOR. et Praedecessor. FR. qualiter differant. Vide Gloss. in cap. 1. de renuntiat. in 6.

PRAECIPITORIA. FR. bellica machina, ad praecipitandos Aduersariorum muros, forsan aries antiquorum. [Castrum infatigabiliter erectis mangonellis flagellarunt, compositis petrariis dissiparunt, compactis praecipitoriis impegerunt. Matth. Paris. an. 1242.

PRAECISAMEN. FR. praesegmen, seu superfinitas vnguium, quae praecidi, vel praesecrari solet; ita in Hilar. lib. 16. de Trinit. Latinins in eins Biblioth. pag. 60. col. 2. vers. 9. Sed Fulge. de, nomin. antiq. ait esse partes corporis incisas.

PRAECO; FR. diuulgator. Gloss. in clement. du dum. de iudiciis.

PRAECONIVM. Vide Cereus paschalis. Verba in eo corrigenda. Vide Pascha.

PRAECONO. praeconizo, publico. [Taceo Prophetas, aliosque etiam numerare longum est,


page 489, image: s523

quibus tamquam gallis Dominus dedit intelligentiam, vt aduentum verae lucis longe ante eius ortum praeconarent. Patr. Blesen. serm. 9.

PRAECONANS. publicans: [Non desiit solum, Deum verum ex toto corde, decretisque praeconantibus confiteri. D. Ambros. de poenit. cap. 16.

PRAECONABILIS. laudabilis. [Opinabilem, et celebritate doctrinae praeconabilem virum. In vita S. Eulogii Presb. et Mart. 11. Mart.

PRAECVRSOR. Vide Mansionarius. Praeambulus. Praeitor.

PRAEDESTINATIO. FR. de qua agitur in 23. q. 3. can. 20. 21. 22. et 23. Sed in quo differat Praedestinatio a Praescientia, in Collect. S. Maximi Mart. cum Theodosio Episcopo Schismatico haec altercatio habetur, quae ita reperitur in Collect. Anastasii a Sirmondo in 8. edita pag. 150. [Dicit ad eum Theodosius Episcopus: Quommodo habes Abbas? Et Maximus ad eum; sicut praedestinauit Deus ante omnia saecula prouisoriam fore circa me dispositionem, sic habeo. Theodosius. Ergo ne praedestinauit Deus ante omnia saecula, quae circa singulos sunt. Maximus. Si praesciuit, vtique et praedestinauit. Theodosius. Quid est hoc ipsum, quod asseris, praesciuit, et praedestinauit. Maximus: Praescientia est cogitationum, et sermonum, et operum, quae ex nobis sunt. Praedestinatio vero eorum, quae ex nobis non accidunt etc.] Hospitalitas est praedestinationis signum. Vide Xenoparochus.

PRAEDICARE aliquem, id est, proponere. Vide Ordo.

PRAEDICATOR. Vide Contionator.

PRAEDIVM. FR. non solum rusticum intelligitur sed etiam vrbanum: [Statutum Basilii de non alienandis praediis rusticis, vel vrbanis etc. De constitutionibus cap. Ecclesiae Sanctae Matris,] vbi Glossa inepte interpretatus per rusticum prae dium, quod aedificio caret, et per vrbanum, quod habet aedificium; nam vrbanum, vel in Vrbe, vel prope intelligitur; licet non a loco, sed a seruitute arguatur. Valentinus Forsterus de Iurisdict. Rom. par. 2. Annotationum ad leg. 4. sect. 2. tit. De priuatarum possessionum terminis, et de iudicio finium regundorum. num. 21.

PRAEFATIO. est precatio praecedens ad Sac. Canonem Missae, cum sit quasi sacrifieii praeparatio. Durand. lib. 4. cap 33. Quae antiquissima est, de qua Cyprianus mentionem facit inquiens: [Ideo et Sacerdos ante orationem, praefatione praemissa praeparat fratrum mentes dicendo sursum corda: vt dum respondet plebs, Habemus ad Dominum, admoneatur, nil se, aliud, quam Dominum cogitare debere. Claudatur contra Aduersariorum pectus, et soli Deo pateat: nec ad se hostem Dei tempore orationis venire patiatur. in serm. 6. de communione danda. in can. quando. de consercrat. dist. 1.] In Missali Mozarabico Illatio appellatur. Aliqui S. Dionysium, seu S. Leonem Papam, et alii Gelasium praefationis auctorem faciunt. Durand. lib. 4. cap. 33. Pelagius II. nouem Missae praefationes, quae nunc in Missali habentur, fatetur illas in Romano Catalogo inuenisse. Baron. an. 590. num. 5. FR. sed Gratiani Decretum, in tit. ad can. inuenimus. de consecrat. dist. 1. habet mendose Gelasius. Quibus Vrbanus II. anno 1095. addidit decimam praefationem de B. Maria, dum in Ecclesia eiusdem Virginis Campaniae celebraret, quae repente per Spiritum Sanctum ei suggesta fuit cum totius populi stupore ibi astantis. Infra Octauam solet eiusdem Octauae praefatio recitari, aliquibus tamen casibus excepti, vt exempli gratis in feriis priuilegiatis, in quibus praefatio communis dicitur; vnde in Missa Litaniarum maiorum dicitur ferialis praefatio temporis paschalis. Praeterea in quatuor temporibus, quae infra octauam Beatae Mariae occurrere solent, dici debet praefatio communis ferialis. Idem obseruandum in Vigiliis S. Io. Bapt. et SS. Petri, et Pauli infra, octauam Corporis Christi occurrentibus. Sac. Congr. Rit. 12. Decembr. 1626. FR. Antiquitus in praefatione Missae narrabatur compendiose vita illius Sancti, de quo celebrabatur festum. Baron. an. 109. num. 5. fortasse ideo praefatio dicebatur, quia erat panegyris illius Sancti, ideoque fortassis laudes Praefatio appellabantur, quia in cis Sancti currentis narrabantur laudes. Vide Laudes. Reliqua ad praefatioem spectantia. Vide Communicantes. Deo gratias. Sursum corda. Praefatio communis dici debet in vigilia S. Ioannis, et Apostolorum Petri, et Pauli, si venerint infra octauam Corporis Christi. Vide Vigilia.

PRAEFECTIANI. FR. Iustitiae ministri, Satellites. Praefectiani, quia Praefecti Romani ministri erant: de quibus C. Theodos. lib. 8. de diuers. off. I. 19. [Cuiuslibet Iudicis apparitores, inter quos etiam Praefectianos locamus; ad quamcumque aliam militiam, vel palatinam, vel militarem, transierint, retrahendi hos copiam illi, quos deseruere tribuimus.] Quare verum huius vocabuli significatum haud intellexisse videtur Lacerda, dum inquit, Praefectianos genus militum fuisse; nam ex textu adducto satis liquet praefectianos inter apparitores esse locatos, et a quacumque militia eos pro Praefecti seruitio reuocare licebat.

PRAEFECTVS Euangelio. Vide Processio.

PRAEFOCATVS. FR. angustiatus. [Hodie te ordinare vult Christus, ne praefocatus praesentibus hominum curis non possis verbo Dei vacare. can. te quidem. 11. quaest. 1.] Vide Suffocatus.

PRAEGNATVS. grauiditas, fetura, praegnatio. [Iuuenculae, scilicet, praegnatus, et partus. Tertull. aduer. Iud. cap. 9.

PRAEGRAVO. FR. aggrauo: [Hi enim Pontifices indiscreto moderamine Ecclesias parochianas praegrauantes. can. Inter cetera. 10. q. 3.