14 February 2004 Ruediger Niehl
text typed (without italics) - structural tagging completed - no semantic tagging - no spell check - Could not identify errata-list item: 548. 1. lin. 46. stadium
06/2006; 12/2006; 02/2011 Cornelius Amberger; Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
spell check partially performed; the special sign ||: (resp. [erroneously?] ||. ) inserted (see the explanation of the printer: page 18)
image: s001HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM,
image: s002
[gap: blank space]
image: s003HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis
image: s004
[gap: praeliminaria; body text (tomus primus)]
image: s391HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.
page 359, image: s393
[gap: body text (tomus secundus)]
page 371, image: s405MATER. Vide Mana.
MATHEMATICVS. Vide Aserologia. Genethliacus. Hydromantia. Remediator.
MATTHIAE APOSTOLI quare de eo non sit mentio in canone Missae [note of the transcriber: in the print: MATHIAE APOSTOLI] ante consecrationem cum ceteris Apostolis; sed tantum de eo fit mentio postconsecrationem. Vide Canon Missae.
MATRICARIVS. faber lignarius. [Interesse Praetotes oportet vicenos secum habere milites, et tricenos matricarios. Iulian. Antecessor. constit. 23.
MATRICVLA. catalogus, in quo pauperes pro eleemosyna largienda notabantur. [Matricula Sanctae Mariae, quae dicitur Xenodochion, vbi duodecim pauperes stipem exspectant, solidus dabitur. In testamento. S. Remigii.] Item catalogus in quo Clerici stipendiarii notabantur, et Tabula matricularia dicebatur.
MATRICVLARIVS. qui in matricula connotatur: [Dictum est mihi, quod matricularios a ministo meo constitutos de illa matricula eiecisti. Flodoard. lib. 3. cap. 26. Hildouinus humilis Christi famulus, et Domini mei Dionysii Pretiosi, et solciorum eius matricularius. Hildouin in epist. ad Ludouic. Imp.] id est, in matricula Ecclesiae. S. Dionysii, et sociorum adscriptus.
MATRICVRIA; Matrona, quae Ecclesiae curam habebat [Mulieres, quae apud Graecos Presbyterae vocantur, apud nos viduae, seniores, vniuirae, matricuriae, vocantur. can. Mulieres dist. 32.
MATRIMONIVM. FR. coniugium: dicitur Matrimonium quasi matris munium, id est, officium Glossa in principio. 27. quaest. 1. aliud est legitimum, et non ratum; aliud legitimum, et ratum. can. si quis Iudaicae. 28. quaest. 1. Ad matrimonium contrahendum tria sunt necessaria. nempe, consensus, et quod sit pubes, et ad coeundum potens. Glossa in. §. sponsalia. 30. quaest. 2. Adde ex Concilio Trident. quartum requisitum Parochi praesentiam. Perficitur autem matrimonium per coniunctionem, quo ad sui significationem, scilicet, animae fidelis ad Deum, et Christi ad Ecclesiam. Gloss. in can. qua propter. 27. quaest. 2. Eius enim bona sunt tria, hoc est. [Omne itaque nuptiarum bonum impletum est in ipsis parentibus Christi, proles, fides, sacramentum. Prolem cognoscimus ipsum Dominum Iesum. Fidem, quia nullum adulterium. Sacramentum, quia nullum diuortium; solus ibi nuptialis concubitus non fuit, quia in carne peccati fieri non potest sine pudenda carnis concupiscentia, quae accidit ex peccato, sine quo vere concipi voluit, qui futurus erat sine peccato. can. omne itaque. 27. quaest. 2.] Vbi inquit Glossa [Gandulphus dixit duo esse tantum bona matrimonii, scilicer, fidem, et prolem; sed ipsum Sacramentum non esse bonum matrimonii, nisi tranfitiue intelligatur, id est, bonum, quod est ipsum matimonium, quia Sacramentum matrimonii, (ut dicit) nil aliud est, quam ipsum matimonium; sed dic, quod Sacramentum matrimonii dicitur hic inseparabilis coniunctio animorum, vel etiam mutua seruitus, quorum vtrumque est bonum matrimonii, sine his autem bonis matrimonium contrahi non potest: postea vero sine his esse potest.] Imparia autem coniugia tribus modis dicuntur. Vide Glossam in §. Vtrum vero. in principio. 28. quaest. 3. Eius Synonima. Vide hic Coniugatio. Iugalitas. Votum. Eius consensus. Vide Scrutinium. Subarro. Matrimonii exercitium impedire conantur Praestigiatores. Vide Tempestarii.
MATRINA. spiritualis mater; sicut enim dicitur Patrinus, ita et Matrina. Item Nouercam significat. l. nulli liceat. De succession.
MATRIX. Vide Ecclesia prope finem. Pro feminae vtero. Vide Hystera. Vmbilicus.
MATRONAEVM. quod Graeci matroniko\n appellant, locus in Ecclesia pro matronis affignatus. [Fecit cameram, et matronaeum, et super confessionem imaginem argenteam cum Saluatore, et doudecim Apostolos posuit, qui pensant libras vicenas. Anastas. Bibliothec. in Symmacho.
MATTAEA. FR. [Cum obsoniis, et mattaeis tibi parentas, ad busta recedis. Tertull. de testam. animae cap. 4.] Mattaea, siue Mattya secundum Athaeneum cibum delicatum, et pretiosum significat, et Mattelicus gulosus dicitur. Calandrinus.
MATTHAEVS. FR. hebraice Scipionem significat. Calep. Passerat. in dict. Scipio.
MATVTINVM. officii septem horarum canoniearum prima pars, a voce Matuta, quae Auroram significat. Dicitur etiam Nocturnum. Vsus recitandi matutinum in Betlehem ex Isidori relatione lib. 1. de Eccl. off. cap. 23. incoepit, qui citat Cassianum; condecens enim erat, vt, vbi nato Domino tempore nocturno Angelicus cantus resonabat, ibi etiam in laudem Domini recitari nocturnae horae coepissent. In Matutino etiam sollemnissimo non vtendum est pluuiali, vel alio paramento, nisi tempore nonae lectionis, quae dicenda erit ab Hebdomadario, qui vna cum duobus praecantoribus paratur plunialibus, et continuabunt deinde laudum recitationem iisdem sollemnitatibus solitis fieri ad Vesperas eiusdem diei. Caerem. Episc. lib. 2. cap. 6. et 7. Sed quando dirigitur officium ab Episcopo; tunc ipse indutus sua cappa consueta, nonam lectionem recitabit; excepta tamen nocte Natiuitatis Domini, in qua induetur pluuiali ad dicendam ora tionem in sine matutini. Caerem. Episc. loc. cit. cap. 14. Erranit quidem Felix Nicolius, siue Hieronymus Romanus, vt ipsemet mihi fassus est, in eius Flosculis dict. horae canonicae. §. Probatur demum. asseuerans, quod in Viterbiensi Ecclesia recitetur anticipate Matutinum, nem pe, hora XX. nam quottidie per anni cursum, semper ibi hora XX. pulsatur signum campanae ad soluendas Vesperas, pro quibus post mediam
page 372, image: s406horam ingreditur ad Chorum, et post vesperas recitatur completorium. Itaque translata iam XXI. hora incipitur Matutinum recitari. In matutino Sabbati, cum recitatur Officium B. M. V. omittitur psalmus Iubilate, cuius vice canitur Bonum esi, ne idem psalmus bis iteretur. Idem fit si vigilia Natiuitatis Domini in Sabbatum incidat ob eandem rationem. Reliqua. Vide Nosturnus.
MATZVCA. FR. claua. Italice Mazza vox graecobarbara matzou=ka. [Loco sceptri fert eam, quam vulgus vocat matzucam. Curopalat. de off. Constantinop.
MAVMETANI. Vide Machometes.
MAVORTES. Vide Maphorium.
MAVSOLEVM. FR. licet hoc vocabulum proprie significet sepulcrum illud magnificum ab Artemisia suo defuncto viro Mausolo Cariae Regi constructum, quod inter septem Mundi miracula ab historicis connumeratur; nihilominus inter Scriptores Ecclesiasticos pro Adriani mole hoc vocabulum vsurpatur, vbi habitabat praetorii Praefectus, ac Regis Odoacri Prorex, qui electionem Pontificis sibi vsurpari nitebatur, sub praetextu, quod in simili euentu politicus status vrbis propter concursum populi perturbabatur; sed eius turannico edicto nullus Ecclesiasticorum consentire passus est in Synodo romana, vbi lectum est tale eius edictum, nempe: [Cum in Mausoleo, quod est apud Beatum Petrum Apostolum, resideret sublimis et Eminentissimus vir Praefectus praetorii, atque patricius, agens etiam vices praeexcellentissimi Regis Odoacris Basilius, dixit etc. can. bene quidem. dist. 96.] Item significat quodcumque sepulcrum. Vide Baron. An. 836. num. 14. et hic in dict. Natta. Mendose apud Anst. Biblioth. legitur in Leone III. Musilaeum sic inquiens. [Pharos, Cantharos in musilaeo B. Petronillae.
MEDELA. Vide Modela.
MEDIANA DOMINICA. Vide Dominica mediana.
MEDIASTINVS. FR. dicitur seruus ex abiectioribus, qui domestica viliffima ministrat. [Iurisconsult. in l. vlt. ff. de oper. seru. et in l. item apud Labeonem. §. Praetor ait. ff. de iniuriis, et Vlpian. in l. 1. §. de exercitorib. ff. nautae. caup. stabul.
MEDICAMENTARIVS. FR. qui incantationibus, aliisque superstitiosis artificiis ad corporales infirmitates curandas vtitur. Cod. Theod. lib. 3. tit. 16. de repud. l. 1.
MEDICVS. Vide Lectularius. Remediator. Medicorum terminus. Vide Embrocha.
MEDIOCRIS. FR. ciuis, qui nec nobilis quidem est, nec rusticus. [De Vuaregnanis nobilibus mediocribus, et rusticis hominibus etc. in capitulare Radelchisi cap. 12. apud Camillum Peregrin. In Hist. Princip. Longobard.
MEDITATORIVM. Locus ad meditandum, et studendum. [Graui aegritudine pressus iam sepius in lectulo accumbo, quam ad scribendum, vel ad legendum in meditatorio sedeo. Rabanus in Hieremiam.
MEDO. genus potionis ex aqua, et melle eonfectum, [Commendansque domum suam Apostolotum Principi, reliquit in ea imaginem, et ipse abiie ad bibendum medonem. Andreas Presbyter in Chron. Bauar.] Ab Vltramontanis huiusmodi potio Meth appellatur, de qua Beda. [In vnaquaque septimana tres dies sine vino, et medone, et carne ieiunent vsque ad vesperas. de remed. peccat. cap. 7.] in Aethiopia vtuntur hae potione loco vini, quae in magna quantitate hausta inebriat;
MEGA DOMESTICVS. Vide Domesticus.
MEGA ETAERIARCHA, me/ga e)taireia/rxhs2, id est, magnus conductor, qui tamquam Generalifsimus praeerat aliis conductoribus, qui Etaeriarchae dicebantur: e)tairei/a enim graece agmen, et cohortem significat. [Erant per idem tempus Hiemsolymis Domini Imperatoris Nuntii Andronicus, Angelus Ioannes vir magnificus Mega etaeriarcha. Guliel. Tyrius lib. 21. de bello Sac. cap. 16.] Vbi librariorum incuria Megaitiriarcha legitur.
MEGAN KYRION. Vide Kyrion megan.
MELAGRIVM. mh=lon a)/geion, id est, malum, et pomum siluestre 3 accipitur pro quocumque fructu agreste, vt in sequenti textu: [Cibus autem nobis erant radices melagriorum. In vita S. Euthymii apud Surium 20. Ianuarii.
MELCHISEDECHIANI. FR. Haeretici, qui asserebant Melchisedech non fuisse hominem; sed Dei virtutem. 24. quaest. 3. can. 39.
MELCHITA. agnomen catholicis post Concilium Chalcedonense ab aduersariis impositum, arabica vox Melek, quae imperialem, vel regium significat; ita enim appellati sunt, quia sequebantur Imperatoris Constantinopolitani opinionem, qui acerrimus praefati Concilii defensor exstiterat. Sicut nos, qui Ecclesiae vniuersalis visibile caput Pontificem Romanum agnoscimus, a recentioribus Haereticis Papistae vocamur. [Qui Imperatoris sententiam sunt secuiti vocati sunt Melchitae, id est, Imperiales. Nicephorus Calyxtus lib. 18. cap. 52.] Ob eandem rationem Chalcedonensem appellabant Iustinianum Imperatorem, sicut in eorum Chronica an. 561. legitur, nempe: [Eo tempore defunctus est Imperator Chalcedonensis.] FR. contra quam haereticorum calumniam ipse Imperator Apologiam diuulgauit, quae habetur in l. 7. Cod. de Summa Trinit. de qua Baron. ad an. 533. num. 19. et seqq.:||: Ad praesens autem vocantur in oriente Melchiti Arabes Christiani, qui ritum graecum sequuntur.
MELECHINVS. Vide Malachinus.
MELIORO. FR. pro remunero. l. si quis Longobar. de necessario relinquendis.
MELITENSES EQVITES. Vide Equites Melitenses. Melitensium incolarum ritus, et vocabula. Vide Agapae. Assisa. in dict. Collistrigialis. Auerrunco.
page 373, image: s407Batulus. Ballud. in dict. Bolluca. Baptismus. in §. Solebant Gentiles. Blembus. Boia. Cobrytes, in dict. Esox. Curmi. Cymatium. Dagus. Diaconissa. Diasphendon. Didymus. Dithalassus. Erza. Exsequiae. Fegum. Geniculus. Glaucoma. Harmiseara. Hostia. In Capillo. Index pedaneus. Kyuie eleison. Lembi in dict. Colimbus. Litania. Menidium. Mauortes in dict Mapborium. Medien. in dict. Debitum. Meretricalis. Meta. Myrum. Neophytus. Olea. Ololygmus. Orgia. Oscillum. Parascaue. Plegiaria. Rumbula. Schinus. Strena. Tarenus. Thia. Tracones. Tuto. Vesperae. Viricla. Visula. Vuarda. Zarabotana. Zizania. Melitenses vna cum Siculis habent Romae Templum. Vide Hodegitria.
MELODIMA. melodia. [Psalmorum nihilominus concentum dulcissimo vltra omnes distinguens decorauit melodimate. in vita Sancti Gulielmi Abb.
MELLVM. malum, pomum, in quodam peruetusto inuentario Ecclesiae Collegiatae S. Faustini Viterbii haec verba leguntur: [Crux cum quamor Euangelistis, et cum mellis de ramine.
MELOTES mhlwth/, pellis caprina. [Vltimus est habitus eorum pallis caprina, quae melotes appellatur. Cassian. lib. 1. instit. cap. 8. Circuierunt in melotis, in pellibus caprinis. Epist. ad Hebraeos cap. 11.] Tractu deinde temporis vsurpatum suit hoc nomen pro quocumque pellicio indumento.
MEMENTO. in canone Missae, Vide Canon Missa. Vide Diptychum. Nomen. Oblatio.
MEMORIA SANCTORVM. Vide Commemoratio. Memoria subiectionis dicitur velum monialium. Vide Velum profesionis.
MEMORIALIS. seu A Memoria Officialis in Aula Graecorum Impp. qui negotiorum suggestor erat: [Palationa omnia officia, hoc est, Memoriales, Agentes in rebus, Apparitores diuersorum commodorum. S. Ambros. epist. ad Marcell. Curandae Rei publicae praepositi erant Spanopolinus a memoria, et Ioannes Melitensis. Canta cuzenus lib. 3. cap. 15.]
MEMORPHIN. FR. verba contumeliosa. l si seruus. De culpis seruorum.
MENAEVM. mhnai=on; Graecorum liber, in quo continentur preces, et hymni in choro recitandi in deodecim tomos diuisus pro duodecim anni mensibus.
MENANDRIANI. FR. haeretici sequaccs Menandri Magi, qui Simonis Magi discipulus fuit, asserebant mundum non a Deo; sed ab Angelis esse creatum. 24. quaest. 3. can. 39. Vide Gnostici.
MENDACIVM. FR. quotuplex sit. Vide can. primum est. 22. quaest. 2.
MENIANVM. tabulatum, quod ex muro prominet, vbi expatiatur, quod Romae Migniano vulgo ap pellatur; a Menio Censore ita denominatum. FR. vt Festus auctor est, et Asconius inquit, quot: [Menius, quum domum suam venderet Catoni, et Flacco Coss. vt ibi Basilica aedificaretur, exceperat ius sibi vnius columnae superquam tectum proiiccret ex praeuolantibus tabulatis, vnde et ipse, et eius posteri spectare munus gladiatorum possent, ex illo Menia columna vo. cata est.] Hinc menianum dictum simile aedisicium: [Pauci ex proximis menianis spectabant. Sueton. in Caligula]:||: Male igitur aliqui Moenianum scripsere. De Menianis passim in Romanis Diariis M. SS. Antiquis, cum de benedictio. ne publica Pontificis agitur, ex quibus locis in hac functione prospiciebatur, quod ab aliis Podium appellatur.
MENOLOGIVM. mhnolo/gion, id est. calendarium, in quo notantur festuiitates cuinscumque mensis occurrentes, Sanctorumque acta continet, quae ad matutinum leguntur. FR. Basilius Macedo Imp. Graecorum auxit, et pulcherrimis imaginibus menologium graecum ornauit, vbi martyria plurimorum Sanctorum sepatatim exprimebantur, quod Baron. an. 886. num. 14. originaliter vidisse testatur; sed a Catholicis caute legendum est, quia multi, qui schismatici exstiterant pro Sanctis in hoc calendario celebrantur.
MENSA. FR. dicebatur corbona. Baron. an. 40 num. 69. et 5. Paulinus epist. 52. Vnde mensa episcopalis dicitur.
MENSIS primus apud Aegyptios. Vide Thent. Mensium Hebraeorum nomina. Primus. Vide Nisan. Secundus Iir, siue Zio. Tertius. Vide Siuan. Quartus. Vide thammus. Quintus. Vide Ab. Sextus. Vide Elul. Septimus. Vide Thirsi, et Ethanim. Octauus. Vide Merhusim, alias Bul. Nonus. Vide Chasleu. Decimus. Vide Tebeth. Vndecimus Vide Sabath. Duodecimus. Vide Adar. Mardochaeus dies. Quod duodecim mensibus circumscriberetur Hebraeorum annus colligitur ex 3. Reg. c. 4. Vbi sic habetur. [Habebat autem Salamon duodecim praefectos super omnem Israel, qui praebebant annonam Regi, et domui eius; per singulos enim menses in anno, singuli necessaria ministrabant.] Porro assignata vocabula mensium sunt chaldaica in babylonica captiuitate ab Hebraeis percepta; nam antiquitus vocabant primus, et secundus mensis etc. de quo specialiter Paralipom. lib. 1. cap. 27. et cum Paulo Burgensi Additione prima ad cap. 12. Exod. atque Aben-Ezra in eod. Exod. cap. 12. vers. 1. concordant recentiores.
MENSVRARVM SPECIES. Vide Aripennus. Artaba. Arura. Badus. Ephi. Gomor. Hastula. Maldrum. Palestes. Passus. Aridorum. Vide Satum. Soma in dict. Sagmarius. Liquidorum. Vide Hin. Metreta. Saites. Sextarium.
MENSTRVATIM. Vide Lunatim.
MENSVRNVS. menstruus. [Lunae candentem globum ad solatium noctis mensurnis increment is orbis impleuit. Nouat. de Trinit. cap. 1. Ceterum Presbyterii honore dignasse nos illis iam sciatis, vt et sportulis iisdem cum Presbyteris Honorentur, et diuisiones mensurnas equatis quantitatibus pattiantur S. Cyprianus epist. 34