03/2007 Michael Hanstein; Reinhard Gruhl markup
text typed - structural and semantic tagging completed - spell check performed - no orthographical standardization
01/2008; 04/2008; 10/2008; 01/2009; 03/2009; 07/2009; 02/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: as0000

[gap: frontispiz]

image: as0001

ADAMI FRIDERICI KIRSCHII ABVNDANTISSIMVM CORNVCOPIAE LINGVAE LATINAE ET GERMANICAE SELECTVM, QVO CONTINENTVR Vocabula Latina omnis aeui, antiqui, medii ac noui, pariter ac Graeca, Latinitate donata, nec non formulae dicendi elegantiores et Constructiones Verborum; praeterea Deorum, Dearum, Gentium, Regnorum, Regionum, Vrbium, Marium, Fluuiorum, Insularum, Montium, Animalium, Arborum, Herbarum, Florum et Mineralium Nomina; nec non Theologorum, Iure Consultorum, Medicorum, Philosophorum, Philologorum, Poetarum, ac Mythicorum, Artibus liberalibus, aliisque disciplinis, Rei quoque Militari ac Monetariae verba propria, eorumque Significationes et Explicationes, Syllabarum longitudine uel breuitate signis expressa: CVI ADIVNGVNTVR IN FINE Calendarium Romanum, compendia scribendi olim in Latio vsitatissima, siue Notae et Sigla antiquorum; deinde adiecta est Tabula alphabetica Charact. Latin. in Codicibus MStis [abbr.: Manuscriptis] pro Seculorum ratione occurrentium, tum Specimen Scripturae ueteris, APPENDIX REGIONVM, VRBIVM, MONTIVM ET FLVVIORVM; ET AD POSTREMVM Consanguinitatis pariter atque Affinitatis Tabula, Nominaque Numeralia. EDITIO NOVISSIMA, A mendis non paucis studiose repurgata, Parte vtraque aucta, in ordinem redacta, ac denique tironum purioris Latinitatis studiosorum vsui accommodata. CVM PRIVILEGIIS. LIPSIAE SVMTV ENGELHARTI BENIAMINIS SVIKERTI CIC IC CCLXXIV.



image: as0002

[gap: prolegomena]

image: as0036

Explicatio signorum, quibus in hoc Lexico verba distinguuntur.

* Asteriscus verba mere graeca indicat.

+ Signo crucis peregrina, noua et barbara sunt notata.

Obs. vel Obsol. verba obsoleta sunt insignita.



page 765, image: s0383

Culcitella, ae, f. Dimin. kleines Polster, kleines Küssen. Plaut.

Culcitra + , ae, f. idem quod Culcita.

Culcitrarius, ii, m. ein Polstermacher. Legitur et Culcitarius, ii, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print].

Culcitrosus, a, um . polsterig.

Culcitula, ae, f. Dimin. ein Pölsterchen. Plaut.

Culearis, e Adi. zwanzigeymerig, was einen Culeum hält. Culeare dolium, ein dergleichen Faß. Cato. (Culeus)

Culeola, orum, n. plur. grüne Nußschaalen. Cic.

Culeolus, i, m. ein kleines Säckchen.

Culest, Pron. [note of the transcriber: no word class determination in the print] idem quod Qualis, Quale est. Plaut.

Culeum, ei, n. idem quod sequens.

Culeus, ei, m. [1)] lederner Sack, Schlauch. 2) In culeum insuere, säcken, in einen Sack stecken und ersäuffen. Cic. 3) ein Maaß von 20. Eymern, oder Amphoris. Ab aliis scribitur Culleus, ei, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print]

Culex, culicis, m. [1)] Mücke, Schnacke, Erdfloh. Horat. 2) ein gewisses Kraut. Pall.

Culicare, is, n. ein Vorhang um ein Bette.

Culiciarius, ii. m. cognomen Apollinis hoc nomine in Attica culti, quod infestos Culices agris propulsaret. Alex. ab Alex.

Culiculus, i, m. Dimin. eine kleine Schnacke, eine kleine Mücke. Gloss. Cyrill.

Culigna * , ae, f. eine Gattung von Trinkgeschirre. Cato. Fest.

Culina, ae, f. [1)] Küche. Sequitur sua quemque culina, sie tragen ihre Speisen zusammen. Iuu. Tua quidem philosophia in culina est, du hältst viel vom guten Essen Und Trinken. Cic. (ab igne colendo dicta ) 2) ein Ort, wo man gemeine Leute begräbt. Corv. 3) ein Abtritt, heimliches Gemach. Petron.

Culinaria, orum, n. plur. Küchengeräthe.

Culinarius [1], ii, m. ein Koch. Scrib. Larg.

Culinarius [2], a, um . zur Küche gehörig. Latinitas culinaria, Küchenlatein.

Culiolum, i, n. die grüne Schaale über den welschen Nüssen. Festus.

Culix, icis, f. ein Kraut. Plin.

Culleola, ae, f. die grüne Schaale der welschen Nüsse.

Culleum, ei, n. idem quod Culeum. Varr.

Culmen, inis, n. [1)] der Gipfel eines Hauses. 2) Strohdach. Virg. 3) Spitze oder Gipfel eines jeden Dinges. Plin. 4) Stengel. Ovid. 5) Metaph. Peruenire ad culmen, auf das Allerhöchste kommen. Plin. Culmen regale, Königliche Hoheit. Claud.

Culmen de S. Bernhardo, der Vogel- oder St. Bernhardtsberg. Geogr.

Culmeus, ea, eum. von Halmen. Culmeis ornare torquibus, mit Strohketten zieren. Erasm.

Culmia, ae, f. Culm, eine Stadt in Preussen.

Culminea, ae, f. eine Art von Oelbäumen. Colum.

Culmineus, ea, eum. idem quod Culmeus.

Culmino, are . erhöhen. Mart.

Culminus, a, um . zugespitzt. Colum.

Culmosus, a, um. was einen Halm oder Stengel hat. Sidon.

Culmus, i, m. ein Halm oder Stengel, von Korn und dergleichen, Strohhalm. Virg. Culmo sortiri, das Hälmchen ziehen, eine Art zu loosen.

Culpa, ae, f. [1)] die Schuld, ein Fehler. Ter. In culpa esse, in der Schuld seyn. A culpa abesse, keine Schuld haben. Culpa aliena, fremde Schuld. ICt. Culpae adnumerari alicui quid dicitur, si quis citra animi propositum, quo res male euenerit, tamen aliquid vel fecit, vel omisit, ex quo res euenit. ICt. Culpa lata, siue latior, eine grobe Nachlässigkeit. Culpa leuissima, geringste Schuld. ICt. 2) Versehen. haec eius acciderunt culpa. Cic. 3) Ursache. Cassiae legis culpam Scipio sustinet, quo auctore lata esse dicitur. Cic. 4) Strafe. Commereri culpam. Plaut. Culpa heissen auch bey den Auctoribus diejenigen Zeichen, womit die Stellen der Codicum von den Criticis bemerket, censiret, getadelt, und entweder durch den Buchstaben A. d. i. [gap: Greek word(s)] , oder durch das griechische [gap: Greek word(s)] , oder durch einen Obelum und Virgulam angezeiget wurden. Hinc culpare versus duros, i. e. appingere versibus notam culpae. Horat.

Culpabilis, e Adiect. sträflich, scheltbar. Apul. Comparat. Culpabilior. Salvian.

Culpabiliter, Adu. tadelhaft, strafbar. Symmach.

Culpate, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] strafbar. Cels.

Culpatio, onis, f. Beschuldigung, Tadel. Aul. Gell.

Culpatus, a, um . scheltenswürdig, strafbar, beschuldiget, tadelhaft. Culpatum verbum, i. e. reiectitium, culpae notis compunctum, ein censirtes verwerfliches Wort. Gell. Sidon. Compar. Culpatior. Aul. Gell.

Culpito, are . Frequent. a Culpo, oft schelten, immer tadeln. Plaut.

Culpo, aui, atum, are . [1)] schelten, tadeln, strafen. Patientiam alicuius, eines Geduld tadeln. Idem. 2) beschuldigen. Met. arbor aquas culpat, Hor. der Baum leidet unter dem häuffigen Regen.

Culta, orum, n. plur. die Saaten. Virg.

Culte, Adu. zierlich. Culte dicentes, gute Redner. Quint.

Cultellarius, ii, m. ein Messerschmidt. Gloss.

Cultellatus, a, um . scharf schneidend, wie ein Messer. Plin. die Gestalt eines Messers habend. Idem.

Cultello, are . [1)] gleich richten, gleich abmessen,


page 767, image: s0384

eben machen. Fortunat. 2) zerschneiden. Vnde Cultellatae vestes, geschlitzte Kleider. Fresn.

Cultellus, i. m. Dimin. [1)] ein Messerchen. Varr. 2) Cultelli lignei, werden diejenigen spitzigen Hölzchen genennet, die anstatt eines Keils zwischen etwas getrieben werden. Vitruu. 3) idem quod Dens aratri. Leg. Salic. das krumme Eisen, das in die Erde einschneidet. 4) Inter arma bellica refertur, eine Art von Degen. Rigord. Vnde Cultellarii, Soldaten, die solche Degen führen. Ravest.

Culter, cultri, m. et apud Lucret. Cultrum, i, n. [1)] Messer. Cic. Culter tonsorius, ein Scheermesser. Idem. Culter venatorius, ein Weidmesser, Hirschfänger. Mart. Culter incisorius, ein Hackmesser. Plin. 2) ein Pflugeisen. Colum. 3) Winzer- oder Weinmesser. Idem. Culter myrtiformis, Anatomiermesser, das auf beyden Seiten schneidet, in Gestalt eines Myrtenblatts. 4) linquere aliquem sub cultro, einen in augenscheinlicher Gefahr verlassen, welches von einem Opferthiere, dem man schon das Messer ansetzt, hergenommen ist. Hor. 5) Culter heißt auch die scharfe und schmale Seite einer Sache, daher heißt in cultrum, vel in cultro collocare, gerad in die Höhe stellen. Vitruu.

Culticula, ae, f. ein Stäbchen, das die Heyden zum Opfer gebraucht haben. Fest.

Cultio, onis, f. id. quod Cultura, [1)] der Bau. Agri cultione se oblectare, sich mit dem Ackerbaue belustigen. Cic. 2) Verehrung. Arnob. (Colo)

Cultor, oris, m. [1)] der sich eines Dinges befleissiget. Cultor vineae, ein Winzer. Cic. Agrorum cultor, ein Ackersmann, Bauer. Liu. Cultor veritatis, der sich der Wahrheit befleissiget. Idem. 2) ein Anbether, Verehrer. 3) ein Liebhaber. Litterarum bonarum cultor, Musarum cultor, Liebhaber der schönen Wissenschaften, ein Student. Cultor Iuris, ein Jurist. Medicinae, Theologiae, Typographiae, Artis Palladiae etc.

Cultrarius, ii, m. [1)] ein Opferschlächter. Suet. 2) ein Messerschmidt. Vet. Gloss. (Culter)

Cultratus, a, um . scharf, wie ein Messer. Plin.

Cultrix, icis, f. [1)] die sich eines Dings befleissiget. Cic. 2) die etwas besitzet. 3) Einwohnerinn. Sus cultrix nemoris, das Schwein, das sich im Walde aufhält. Phaedr. 4) eine Verehrerinn, Liebhaberinn. Cic. (Colo)

Cultrum, i, n. [1)] idem quod Culter. 2) die Pfanne eines aufrecht stehenden Wellbaums. Vitruu.

Cultum, i, n. gebautes Feld. Claud.

Cultura, ae, f. [1)] Feldbau, Ackerbau. Adhibere culturam, bauen. Cic. 2) Ehre, Verehrung. Metuo culturam potentis amici, ich mag mit grossen Herren nicht umgehen. 3) die Anbethung. 4) die Zucht. Culturae patientem aurem commodare, sich ziehen lassen. Hor. 5) angebautes Land. culturae vertuntur in syluas. Lactant.

Cultus [1], a, um . [1)] geziert. Cultus veste candida, mit einem weissen Kleide geziert. Plin. 2) gebauet. 3) geübt. 4) verehrt. Compar. Cultior. Curt. Superl. Cultissimus. Cultissimus est sermone, er redet sehr wohl. Aur. Vict.

Cultus [2], us, m. [1)] Bauung. Cultus agrorum, Ackerbau. Plin. Regio, cultu vacans ein ungebautes Land. Cic. 2) Zierde, Putz, Kleidung, Schmuck, Tracht, der ganze Hausrath. Tot noua nomina cultus, neue Moden. Petr. Crinalis cultus, Haarzierde. Claud. Cultus regalis, eine königliche Kleidung. Idem. Erziehung. Genus, malo cultu corruptum. Cultu humili aliquem educare, einen schlecht halten. Liu. 3) Ehre, Verehrung, Hochachtung. Cultus Dei, Gottesdienst. Cultu dignari, ehren. Idem. 4) Lebensart. Gens aspera cultu, von rauher Lebensart. Virg. Zierlichkeit. Affectare cultum effusiorem in verbis. Quint.

Culullus, i, m. ein runder Becher, Weinbecher, irdener Opferbecher, Humpe, irdenes Geschirr. Hor.

Culus [2], i, m. idem quod Podex, das Gesäß, der Hintere. Catull.

Cum [1], Praepositio, seruiens Ablatiuo Casui. [1)] Mit, sammt, nebst. Cum laetitia viuere, mit Freuden leben. Cic. Cum ortu solis, mit Aufgange der Sonne. Cum prima luce, mit Anbruche des Tages. Terent. Sallust. 2) Cum catenis esse, in Banden liegen. Plaut. Sedere cum tunica pulla et pallio. Cic. Id. 3) Cum dicto, bald. Apul. 4) Esse cum imperio, das Commando über eine Armee führen. Cic. 5) Esse cum telo, ein Gewehr bey sich haben. 6) Bellum cum aliquo gerere, Krieg wider einen führen. Sallust. Cum alter, Obsol. pro cum altero. Fest. 7) Cum eo, pro hac conditione, mit dieser Bedingung. Cic. 8) Cum reseruatione, mit Vorbehalt. ICt. 9) Cum cura curare, etwas fleissig besorgen. Plaut. 10) Duo iuuenes cum equis, zu Pferde. Cic. 11) Cum maximo detrimento vectigalium legem tollere. Cic. zum größten Nachtheile der Einkünfte.

Cum [2], Aduerb. wenn, als, da, dieweil. Iam anni quinque sunt, cum accidit, es sind jetzt fünf Jahre, da solches geschehen ist. Cic. Scribitur et Quum, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print].

Cum [3], Coniunct. pro Quod, [1)] dieweil, daß, als, wenn, indem. Praeclare facis, cum tenes memoria, du thust wohl, daß du es im Gedächtnisse behältst. Cic. 2) obgleich. Corn. Nep. 3) Cum, tum, so wohl, als: nicht nur sondern auch: theils, theils. Cum pius, tum diues est, er ist beydes, fromm und reich. Cum dolore cosicior, tum etiam pudore, ich werde theils vom Schmerzen theils auch durch Schande ausgezehret. Cic. Cum fortitudinis, tum vero humanitatis exstant vestigia, es sind theils der Tapferkeit, theils der Freundschaft Spuren vorhanden. Cic.

Cumae, arum, f. plur. die Stadt Cume, in der Landschaft Campanien, in Jtalien,


page 769, image: s0385

wegen der Sibyllae Cumaeae; welche sonst Erythräa genannt wird, sehr berühmt. Alias in Singul. Cume, es. f. [note of the transcriber: no gender determination in the print] Geogr.

Cumaeus, a, um . von Cume. Sibylla, vates Cumaea, die Sibylle von Cume. Cumaeum carmen, der Sibyllen Weissagung. Lucan.

Cumanus, a, um . idem. Asinus cumanus, vel apud cumanos, wenn ein ungeschickter Esel geehret wird, und sich der Ehre überhebt. Prou. Vates cumana, die weise Sibylle, oder Wahrsagerinn von Cume. Lucan.

Cumalter, pro cum altero. Fest.

Cumatile, is, n. ein himmelblaues Kleid. Non.

Cumatilis, e Adi. Himmelblau, oder Meerfarbe, Seladonfarbe. Plaut.

Cumba + , ae, f. ein Kahn, Art von Schiffen. Flodoard.

Cumbria, ae, f. Cumberland, eine Shire, oder Grafschaft in Engelland. Geogr.

Cumera, ae, f. [1)] Getraydekasten, Kornkasten, Speicher. Hor. 2) ein offenes Gefäß, darinnen man bey den Hochzeiten der neuen Eheleute Hausgeräthe aufhub. Fest.

Cumerum. i, n. ein Hochzeitgeschirr bey den Alten. Fest. item ein Schlagfluß.

Cumes, itis, c. Obsol. pro comes, ein Gefehrte. Lucret.

Cuminatum, i, n. Kümmelbrühe. Apic.

Cuminatus, a, um . von Kümmel. (Cuminum)

Cuminisector, oris, m. [1)] ein Kümmelspalter. 2) karger Mensch, Knicker, Geißhals. Phil.

Cuminum, i, n. Kümmel. Plin. Cuminum satiuum, Römischer Kümmet. Cuminum siluestre, pratense, Wiesenkümmel. Botan.

Cummaxime, Aduerb. [1)] am meisten, besonders, hauptsächlich, sehr. Ter. Formula elliptica pro vt cum maxime. quae fiunt cummaxime. Cic. i. e. quam frequentissime, ita vt nunquam magis facta sint. 2) vt additur domus celebratur, vt cum maxime. Cic. (cum et maxime)

Cummis, is, f. et Cummi, Subst. [note of the transcriber: no word class determination in the print], Non. Gummi, Pech. Colum.

Cumprime, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] et Cumprimis, Aduerb. vornehmlich, sonderlich. Gell.

Cumprimum, Aduerb. sobald als. Liu.

Cumulate, Aduerb. idem quod Abundanter, häuffig, reichlich, sattsam, überflüssig. Plane cumulateque perfectus, ganz vollkommen. Cic. Compar. Cumulatius. Idem. Superl. Cumulatissime. Cumulatissime referre alicui gratiami, sich vollkommen dankbar gegen einen beweisen. Cic.

Cumulatim, Adu. mit Haufen, Hauffenweise. Varr. Superlat. Cumulatissime, sehr häuffig, überflüssig.

Cumulatio, onis, f. [1)] idem quod Coaceruatio, Zusammenhäuffung. 2) Aufblasung der Backen, buccarum cumulatione saccibucces. Arnob.

Cumulatus, a, um . [1)] aufgehäufft, überhäufft, angefüllt. 2) groß. Cumulatior gloria. Liu. Cumulatior mensura. Cic. cum Ablatiuo et Genit. Plaut. Compar. Cumulatior. Superl. Cumulatissimus. 3) [correction of the transcriber; in the print 2)] voll. Scelerum cumulatissimus, ein Erzbösewicht. Plaut.

Cumulo, aui, atum, are . [1)] häuffen, überhäuffen. 2) mehren, vermehren, vergrössern. 3) überschütten. Aliquem beneficiis, einen mit Guttaten überschütten. Cic. 4) Scelus scelere, ein Laster über das andere begehen. Cic. 5) Aliquem omni laude, einen sehr loben. Idem. Sibi inuidiam, sich sehr verhaßt machen. Liu. 6) Aes alienum vsuris cumulare, durch Zinsen die Schulden häuffen. 7) Ira cumulari, sehr zornig werden. Idem. 8) Vollenden. Quod cumulatum ex integritate corporis, et ex mentis ratione perfecta. Cic. 9) vollkommen. hoc est perfectae, cumulataeque virtutis. Idem.

Cumulus, i, m. 1) Hauffe. 2) Menge. 3) gehäufftes Maaß, Zugabe. 4) Met. Malorum maximus cumulus, grosses Elend. Senec. Cumulus gaudii, grosse Freude. Cic. 5) etwas hoch Aufgethürmtes. cumulus aquae. Virg. 6) der Schluß einer Rede. Peroratio sequebatur, quam cumulum quidam, conclusionem alii vocant. Quint.

Cuna, ae, f. idem quod plur. Cunae.

Cunabula, orum, n. plur. [1)] Wiege. In cunabulis esse, in der Wiege liegen. Cic. A cunabulis, von Kindheit an. Plaut. 2) Anfang eines Dinges. cunabula gentis. Virg. 3) Kindheit. a primis cunabulis. Cic. 4) Cunabula auium, Vogelnester. Plin.

Cunae, arum, f. [note of the transcriber: no gender determination in the print] plur. [1)] Wiege. Cic. Mart. 2) Vogelnester. Ouid.

Cunalis [1], e Adi. von der Wiege an. Cunalis honos, Ehre, die einer von der Wiege an geniest.

Cunctabundus, a, um , langsam, träge, verzögernd. Liu. (Cunctor)

Cunctalis + , e Adiect. allgemein. Mart. Capell.

Cunctamen, inis, n. Langsamkeit, Zauderung, Verweilung. Paullin.

Cunctans, antis, o. Particip. zaudernd verzögernd, langsam. Compar. Cunctantior, ius [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. Macrob.

Cunctanter, Aduerb. [1)] langsam, träg, langweilig, säumig. Plin. 2) bedächtlich, bedachtsam. Suet. Compar. Cunctantius, Aduerb. [note of the transcriber: no word class determination in the print]

Cunctatio, onis, f. [1)] idem quod Mora, Verzug, Aufschub, Zaudern, Säumung, Langsamkeit. Cic. 2) Bedenken. Cic.

Cunctator, oris, m. ein langsamer Mensch, Zauderer. Tacit.

Cunctatus, a, um . langsam, zaudernd. Nil cunctatus, ungesäumt, unverzüglich. Curt. Fides cunctata. Stat. Compar. Cunctatior, langsamer. Cic.

Cuncticinus, a, um . wenn alles singt alles schallt. Mart. Capell. (Cunctus et cano)