CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS TERTIVS Literas M, N, O, P, Q, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

MATRICETAS Astronomus, Methymnae, ex monte Lepetymno astra speculabatur. Vide Salmas. in Solin. p. 747.

MATRICULA vox nota Iureconsultis, catalogus, descriptio, index; *matri/kion kai\ a)rxe/tupon th=s2 *noumidi/as2, in Cod. Canon. Eccl. African. can. 86. Apud Scriptores Ecclesiaslicos duplex fuit Matricula; Clericorum: in quam Clerici Ecclesiarum referebantur, qui eo [orig: eô] nomine stipendiorum Ecclesiasticorum erant participes; item in qua Clericorum Hebdomadariorum in Ecclesiae Officiis munus indicatum: et Pauperum: in qua pauperum qui ab Ecclesiis alebantur, nomina erant descripta. Et quidem hi Matricularii inde dicti, memorantur Aldhelmo de Anatol. et Vict. Omne patrimonium et ornamentorum gloriam etc. mancis et Matriculariis prodiga [orig: prodigâ] liberalitate contulerunt. Ad quae verba bene Meursius, ex Glossis Isidori in Glossar. Matricularius, inquit, pauper; inops: quam interpretationem ipse confirmat Aldhelmus, in opmetr. cum ut hic [orig: hîc] mancos et matricularios, ita mancos et pauperes vel egenos coniungit. De Martino,

Cunctaque pauperibus mox ornamenta misellis,
Nil sibi servantes, vendunt pro stipe superna.

Ratio nominis iam indigitata: Uti enim olim nomina illorum, qui frumentum de publico accipiebant, aereis tabellis notabantur; sic et pauperum, quos alebat Ecclesia, nomina matriculis inscribebantur, ut noscerentur et ordine citarik atque ad nomen respondentes, Principum et Ecclesiae liberalitate foverentur: Isti dicebantur Incisi, hi Matriculurii. Testamentum Remigii: Pauperibus duodecim, in matricula positis, ante fores Ecclesiae exspectantibus stipem, duo solidi, unde se reficiant. inferentur. Atque ut illos incidi dictos legimus, cum referentur in numeros ac catalogos frumentantium: sic hos expungi, cum eis distribuebatur, cuius gratia nomina, ut sic dicam, facta, atque in matriculam perscripta erant. Expunctus manipulus et expungi nomen, apud Plautum Cistell. Actu. 1. sc. 3. Expunguntur milites, cum militiae munere, expunguntur pauperes, cum inopiae onere ad tempus levantur. Expunguntur nomina, quae solvuntur: expunguntur pauperes, quibus solvitur, quod gratuitum propter Christum debet Ecclesia. Expunctae rationes, in libris Iuris, cum paria sunt facta: expuncti, quorum cum necessitatibus paria fecit Ecclesia. Hinc ergo Matricularii, qui et referebantur in matriculas et expungebantur. Optatus dispungere dixit, l. 3. qui pauperes ubique dispungerent. Minus quidem proprie sed etiam recte: anteccdens namque ponitur pro consequenti, vel initium actionis pro actione tota: ut commissum praelium dicimus, pro pugnato. Dispungere enim rationes est subducere et summam facere: id quod praecedit, et ideo fit, ut expungantur. Quare et Tertullianus saepe illud pro hoc usurpat. Et, ut videtur, etiam Pacianus in par aen. Despectus multis Spiritus S. haec nobis capitalis periculi conditione legavit, Ubi vir doctissimus, Despectis, vel Despectis in idoliis. Gronov legit: Dispunctis tam multis. Loquitur enim de variis observationibus legis ceremoniarum, quibus adstricti fuerant olim Iudaei, quibusque sanguis Domini, sacrificiorum finis, solvit atque emancipavit fideles: cum exceptione trium illorum capitum, quae Actorum c. 15. v. 29. exprimuntur. Vide Gronov. Observat. in Eccl. c. 8. et la Cerda Adv. Sacr c. 21. et 76. Alebantur autem in domo peculiari, ad ostia Aedium sacrarum ut plurimum exstructa [orig: exstructâ], quae et ipsa Matricula, quemadmodum et Aedes nonnumquam facra, ei vicina, vocabatur: cuiusmodi domibus certi reditus, quibus aleretur pauperes, erant adnexi. Videsupra Mansionarius. Inter Matricularios vero Primicerii Matriculariorum erant, qui e numero reliquorum selecti, aliorum vitae moribusque invigilabant, uti habet Chrodegangus Reg. Canonic. Metens. c. ult. ubi multa de Matriculariis, et quomodo ad pietatem hi ab Episcopis formarentur. Porro ex matriculariis eligebantur quidam ad viliora Templorum adiacentium munia, verbi gratia [orig: gratiâ] qui campanas pulsarent, Aedium sacrarum custodiam haberent, eas verrerent, mundarentque et huiusmodi, ita ut deinceps, in alimoniae mercedem, Ecclesiarum obsequiis totos sese darent. Atque inde Matriculariorum in Ecclesiis Parochialibus origo, quorum sedes ideo ad Templi fores hodie, in Ecclesia Romana assignantur, quod eas observarent: vel, ut alii putant, quod Matricularum, quae ad ostia Aedis sacrae erant, essent custodes pauperumque alimoniis invigilarent, quod quidem munus seu onus ipsis postea Parochinanis attributum: Erant vero Matricularii, in Ecclesiis Cathedralibus et Collegialibus, ex ordine Clericorum et Laicorum, quorum munia ita exsequitur Auctor Historiae Episcoporum Autissio. dor. c. 59. Sacrista providere tenetur et exhibere Clericum unum Matricularium et alios, qui campanas pulsare, et ea quae ad officium suum pertinent, valeant exercere. Episcopus tres Matricularios, unum videl. Clericum, quem attitulavit Altari sanctae Crucis in eadem Ecclesia, ut ibi serviret in officio Sacerdotis, medietatem beneficii eiusdem Altaris illi matriculariae perpetuo [orig: perpetuô] iure annectens, cum centum solidis in denariis Pentecostalibus de Varziaco percipiendis annuatim, et duos Laicos, quibus singulis decem libras in reditibus assignavit. In Ecclesia Parisiensi, Matricularii Sacerdotes seu Clerici, quatuor instituti fuere [orig: fuêre] ab Odone Episcopo, de quorum officio agitur in M. Pastorali l. 20. ch. 8. De Matriculariis vero Laicis eiusdem Ecclesiae, idem agit Odo in Charta anni 1204. quae ibidem habetur, etc. Matricularii tandem in Monasteriis munus ita describitur, in libro Ordinis S. Victoris Paris. MS. apud Car. du Fresne, c. 21. Sacr sta socium et coadiutorem babere debet Matricularium Ecclesiae, ad cuius officium specialiter pertinet horas Canonicas nocte et die, ad officium celebrandum constituere, signa pulsare, horologium temperare, ad matutinas et in aestate, postmeridianam; ad excitandes

Fratres in dormitorio, nolam pulsare, ostia Ecclesiae statuto [orig: statutô] tempore claudere et aperire, et his, qui vel ad ianuas Ecclesiae vel Chori pulsant, ad eorum cansam cognoscendum occurrere--Matricularius adiuvare debet Sacristam in Ecclesia purganda, in lampadibus et praeparandis etc. Plura hanc in rem vide apud praefatum Car, du Fresne, Macros Fratres in Hierolexico, hic [orig: hîc] infra, in voce Nutricarii. Uti autem Matricularii, sic Matriculariae, Diaconissae, Presbyterae, Viduae, quae in matriculam Ecclesiae relatae, heneficiis et reditibus Ecclesiarum alebantur, occurrunt apud Flodoardum, Hist. Rom. l. 1. c. 9. Spelmanno Matricula est Registrum, quo [orig: quô] scribehant olim eorum nomina, qui in Ecclesiis Cathedralibus ad Baptismum perducti sunt: qui ritus apud Anglos testitutus est a Thoma Cromvello, A. C. 1538. Hinc Matricularius, qui in Matriculam, vel Xenodochium. namque et pro hoc Matricula apud veteres sumitur, ascriptus est. Matriculariae viduae, in Concilio Laodicensi c. 11. quae apud Graecos Presbyterae. Vide Henr. Spelmannum Glossar. Archeol.

MATRICURIA matrona, quae aedis sacrae curam habebat, Graecis Presbytera, can. Mulieres dist. 32.

MATRIMONIUM vide supra in voce, Coniugium: et infra ubi de Nuptiis: uti de ritu Matrimonii nomine potandi, medio [orig: mediô] aevo [orig: aevô] inolito [orig: inolitô], voce Potandi.

MATRINUS fluv. Piceni, iuxta Aoriam urbem. Strabo l. 5. Ptol. Librata, teste Pyrrho [orig: Pyrrhô] Ligorio [orig: Ligoriô]. Aliis la Piomba, amnis Aprutii Ulterioris prope Adriam Urbem.

MATRIOLAE vulgo MAROLLES, duae sunt in Gallia, in agro Parisiensi, alterae in Decanatu Linariensi, inter S. Germanum de Castris et Ludovillam: alterae in Decanatu Moissiaci Episcopi, prope Suciacum Sussy; Hadr. Vales. in voce Parisii.

MATRONA [1] proprie quae in matrimonium cum viro convenisset. Hinc Servius ad Aen. l. 11. v. 476. notat. Matronam dici, quae in matrimonium cum viro convenerit, et in eo matrimonio manserit, etiamsi liberi nondum nati fuerint, dictam matris nomine, spe atque omine; unde et Matrimonium dictum Itaque Matronas A. Gellius l. 18. c. 6. vocat, quas Cicero in Topicis c. 3. simpliciter Uxores appellat: quae scil. in matrimonium convenissent; quo [orig: quô] denotabant, eam uxorem, non concubinam fieri, et in matrimonium, non concubinatum esse datam. Unde Plautus Trinummo, Actu 3. sc. 2.

Sed ut inops infamis ne sim: ne mihi hanc Famam differnat,
Me germanam meam sororem in concubinatum tibi
Sic sine dote dedisse magis, quam in matrimonium.

Festus autem ait, Matronas eas esse, quibus stolas habendi ius erat: Sic Matronae dicerentur notae auctoritatis spectataeque vitae ac pudicitiae feminae. Ut apud Livium l. 1. Ut nulla, nisi spectate pudicitiae Matrona, et quae uni viro nupta esset, ius sacrifieandi haberet. Quod de stola modo dictum, inde desumptum est, quod habitu Matronae a feminis non bonae notae discernerentur. Postquam enim apud Romanos Toga penes viros remansit, solasque feminas, quae se viris vulgarent, Matronarum feminarumque honestarum propria fuit tunica, quam Stolam dixerunt, et pallium sive palla. Horatius, l. 1. Sat. 2.

Unde apud Livium, ubi de matre et uxore Coriolani, l. 5. c. 21. plus salutis Reip. in stola quam in armis fuisse, legimus: et propterea Martialis stolam pro Matrona posuit l. 10. Epigr. 5.

Stolam autem ad talos demissam, ut dictum ex Flacco, et instita [orig: institâ] ad oram ornatam fuisse, docet Turnebus Adversar. l. 29. Unde iterum Horatus, loc. cit.

In quae verha Porphyrio Matronas, inquit, significat. Erat itaque haec stola, tunica manuleata sive manicata, ad imas plantas fluens; insuper purpurea, segmentis sive limbis aureis ornata, eademque multis rugis ac plicis constricta: qua [orig: quâ] totum corpus operiebantur, ut nihil praeter faciem appareret. Cum libertinae et quae stupri licentiam vulgaverant, non cervice modo, sedhumeris atque lacertis conspicuis essent, et quia altius tunicas succingebant, crura pedesque aureis circulis cultos ostentarent: Prostibula vero brevibus tunicis, ad instar virilium, et toga [orig: togâ] uti cogerentur. Praeterea Matronae a Libertinis, crinium sertis distinguebantur, quae solae habere poterant, novum discrimen a Senatu adiectum, scil. Vittae, sivefasciolae; cum nec Lebertinis nec Meretricibus Vittae Stolaeque ius esset: Unde apud Ovid. Segmenta aureae, Vitta, qua [orig: quâ] coma ligabatur, et Stola perpetuo conunguntur. l. 3. Ep. 3. ex Ponto. et l. 2. trist. Tibull. Eleg. 6.

---- ---- Quamvis non vitta ligatos
Impediat crines, nec stola longa pedes, etc.

Vide Octav. Ferrarium de Re Vestiaria part. 1. l. 3. c. 17. et 23. Apud Athenienses quoque a Matronis et Pudicis feminis meretrices vestibus et mundo [orig: mundô] fuisse distinctas, docet Lex illa: *ta\s2 e(tai/ras2 a)/nsqina forei=n, Meretrices floridas vestes indutae sunto: memorata Suidae. Quam suis Locrensibus quoque Zaleucus posuit, teste Diodoro [orig: Diodorô] Sic. et ea [orig: eâ] usos esse Syracusanos; docet Philarchus apud Athenaeum l. 12. Quamquam non ferebant, ut videtur, Athenienses meretrices non magis quam eas in quibus adulteri essent deprehensi, ornatas prodire in publicum, unde auro illis interdictum, etc. Vide Sam. Petitum Comm. in LL. Attieas l. 6. tit. 5. Porro, Matronis apud Romanos honos habitus, ut pilento [orig: pilentô] ad sacra ludosque, carpentis festo [orig: festô] profestoque [orig: profestôque] uterentur. Liv. l. 5. c. 25. Cuius (auri a Camillo, ex praeda Veientana, Apollini persolvendi) quum copia non esset, Matronae coetibus ad eam rem consultandam habitis et communi decreto [orig: decretô] pollicitae --- aurum et omnia ornamenta sua in aerarium detulerunt. Grata ea res, ut quae maxime Senatui unquam fuit: honoremque ob eam munificentiam serunt Matronis habitum, ut pilento [orig: pilentô] ad sacra ludosque, carpentis festo [orig: festô]

profestoque [orig: profestôque] uterentur. iisdem sollennis laudatio post mortem concessa, apud cundem l. cit. c. 50. ubi de Gallis Roma [orig: Româ] exactis et ab eodem Camillo victis fusisque, Iam ante in eo religio civitatis apparuerat, quod quum in publico deesset aurum, ex quo summa pactae mercedis Gallis confieret, a Matronis collatum acceperant, ut sacro [orig: sacrô] auro [orig: aurô] abstineretur. Matronis gratiae actae, honosque additus: ut earum, sicut virorum, post mortem sollennis laudatio esset etc. Elegantem Matronalis lecti descriptionem exhibet Apuleius l. 10. Met. Dii boni qualis ille, quam praeclarus apparatus? Quatuor Eunuchi confestim pulvillis compluribus ventose tumentibus, pluma [orig: plumâ] delicata [orig: delicatâ] nobis cubitum praestruunt. Sed et stragula [orig: stragulâ] veste, auro [orig: aurô] ac murice Tyrio [orig: Tyriô] depicta [orig: depictâ], probe consternunt ac desuper brevibus admodum, sed satis copiosis pulvillis, aliis nimis modicis, quibus [orig: queis] maxillas et cervices delicatae mulieres suffulcire consueverunt, supersiruunt etc. Ubi videmus, plumeis etiam pulvillis usos Romanos, iisque ad partes corporis scite conformatis et compositis. Sed haec sequiori aevo [orig: aevô], ubi luxus invaluit. Vide quoque Stat. l. 1. Sylv. 2. et ad eum Animadversiones Casp. Barthii: uti de ultimo officio supplicio [orig: suppliciô] afficiendis, a Matronis honestis nobilibusque praestari solito, aliquid infra ubi de Murrato vino.

MATRONA [2] Iuno dicta est, quod iis praesit mulieribus, quae aptae sunt, ut fiant matres.

MATRONA [3] fluv. Galliae in Lingonum montibus nascens, unaque cum Sequana Belgicam dirimens a Celtica. Vulgo lae Marne. Baudrando in Campania oritur, prope Andomatunum Lingonum, in vico silvae Lingonicae Balisma, loco [orig: locô], cui nomen Marmote, 1. milliar. ab urbe Lingonum in Austrum, distante; dein in Arctostendens, Lingones rigat, Calvum montem, Ioanvillam, Fanum S. Desiderii, Victoriacum Francicum, et Catalaunum, Campaniae Urbes, uti et Sparnacum, Dormanum, Castrum Theodorici, Meldas et Latiniacum, Gornacum, Fossata et Carentonem, tandem aliquot fluviis, Vangione nempe Vingnory, Blosia [orig: Blosiâ] Bloise, Saltu Saux, Salda [orig: Saldâ] Saude, Mucra [orig: Mucrâ] maiore Morin, Urco Ourc, et Mucra [orig: Mucrâ] minore le petit Morin, auctus, ad pontein Carentonium, Sequanae miscetur, 2. leuc. supra Lutetiam in Ortum. Sed Belgas a Celtis non separat, ut nec Sequana. Baudrand. Valesius vero Ausonium Gallos seu Celtas a Belgis hoc [orig: hôc] fluvio [orig: fluviô] distinguentem, his verbis, in Mosella:

Non tibi se Liger anteferet, non Axona praeceps,
Matrona non, Gallos Belgasque intersita fines.

vere id fecisse statuit: Addens, Sequanam quidem, fluv. inferiorem, exacte id non facere, quod tamen Iulius Caesar, l. 1. Bell. Gall. c. 1. Plin. l. 4. c. 17. Ptol. Amm. Marcellin., aliique plurimi affirmant, Notit. Gall. Matrona, quoque est nomen montis, vulgo le Mont Geneure, inter Segusionem et Brigantionem positus, sed huic propior. Eius meminit Euhodius Episcopus Ticinensis:

MATRONAEUM Graecis, *matrwniko\n, apud Anastasium in Symmacho, Fecit cameram et matronaeum, et super confessionem imaginem argenteam cum Salvatore, et duodecim Apostolos posuit, qui pensant libras vicenas: locus in Aede sacra videtur esse, matronis assignatus, qui Pars matronarum in Ord. Rom. Matroneum septum, apud eundem Anastasium in Gregorio IV. et Pars mulierum, alibi dicitur. Vide Car. du Fresne Not. ad Alexiadem p. 420. et in Glossario, ut et Dominicum Macrum in Hieroloxico.

MATRONALIA nomen festi, apud Romanos a matronis, in Martis honorem, celebratiipsis Kal. Martii. Vide Ovid. Fast. l. 3. Thom. Dempster. Antiqq. Rom. l. 4. c. 7. etc. Huius quinque causas recenset et Ovid. Fast. l. 5. Quarum prima est, quod mulieres Sabinae a Romanis raptae, sua [orig: suâ] intercessione artox bellum, quod inter maritos et patres atque amicos fervebat, sedavissent. Altera, ut favore Martis eam felicitatem consequerentur in filiis, quam videbatur is Deus Iliae concessisse. Tertia, quod mense Mertio [orig: Mertiô] terra fecunda esset, quales Matronae fieri cuperent. Quarta, quod Kal. Martiis Iunoni Lucinae templum datum esset in Esquiliis: Ultima, quod Mars Iunonis, quae coniugiis praeerat, filius diceretur. Erat hic primus olim anni dies, quo [orig: quô] Matronae servis cenas apposuere [orig: apposuêre], quemadmodum Saturnalibus Viri, et sibi in vicem munera mittere solitae sunt. Vide Ioh. Rosin. loc. cit.

MATRONIANUS Praefectus Praetorio, sub Carino Imperatore cuius primo conciliator fuerat. Vide Vopis. in Carino c. 16. Vide et Latronianus.

MATROUS is tibiae sonus dictus est, qui in Magnae Matris sacris olim usurpabatur: in illis enim tibiam simul ac lyram adhibitam fuisse, ex Horatio annotant Eruditi. Eum a Marsya in ventum fuisse, notat Pausan. in Phocicis.

MATSUMAJA regio in ora Australi terrae Esonis, versus Iaponiam, et fretum Sangarium, nuper a Batavis detecta, versus oram littoralem tantum; Matzumay, vulgo.

Monachis in multo usu, ut quas ipsimet conficiebant, in quibus etiam cubabant, orationes fundebant, collationes habebant et spiritum exhalabant: quae omnia idoneis Auctoribus probat Car. dis Fresne. Vide quoque infra in voce Psiathus. Hinc Mattarii, appellati Manichaei, ut auctor est Augustin. contra Faustum l. 5. c. 5. et Eckbetrus Schonauhiensis Serm. 1. adv. Cathar. quod super arundines et mattas accumberent. Vide Ioann. Forbesium Instructionum Historico Theologic. l. 14. c. 2. §. 2.

MATTEA et MATTYA, apud Tertullian. de Testam. Anim. c. 4. cibi delicati genus, Athenaeo memoratum, vide supra voce Lepus.