Sed bonus a pravo, qua dignoscetur ab arte?
QUALIS debeat esse PRINCEPS, praeceperunt multi: sed haud scio an ullus talem prae ceptis suis efformârit, qualem desideravit.
Format enim Natura prius nos intus, ad omnem
Fortunarum habitum, --
multisque simulationum involucris, teste CICERONE, tegitur: ac quasi velis quibusdam obtenditur. Frons. oculi, vultus, persaepe mentiuntur: adeo ut MEDEA, Aeetae Colchorum Regis Filia, ab IASONE repudiata, irae ac
veritatis vi compulsa, apud Theognidem et Euripidem ???ure exclamarit, et nos cum eâ exclamare hodie possimus,
Est, ubi et argentum: est et ubi dignoscitur aurum:
Sed bonus a pravo, qua dignoscetur ab arte?
Ego sane pro ingenioli mei modulo, duo esse existimo, quibus Natura hominum, inprimis autem Principum, exactissime dignoscatur: Orationem videlicet et Actionem. Natura enim
- adfert animi motus interprete linguâ,
atque ex Sermone tamquam mentis charactere, indolem Principis omnium certissime metimur, et cognoscimus, non aliter, ac Protogenes Pictor, ex vicâ lineâ Apellem, numquam alioqui visum, aut nos ex voce hominem, licet faciem cius non conspiciamus. In quam sententiam Socrates puerum ad se missum, ut indolem eius inspiccret: Loquere, inquit, adolescens: ut te videam. Et Democritus, audiens adolescentem de variis rebus assidue loquentem, ait: In speculo faciei figura: In verbis autem animi qualitas uniuscuiusque hominis deprehenditur. Est enim mens hominis, ut Chrysippus dixit, Fons sermonis. De Actione autem quid dicam aliud quam quod universa Peripateticorum schola de ipsa docet? quae virtutes et vitia actione praecipue discernit,
- et iusto trutinae se examine pensat,
Nequid hiet: ne quid protuberet: angulus aequis
Partibus ut coeat, nil ut deliret amussis.
Verba vel falsa esse possunt, vel vera: sed nullum apertius, de animo, quam ex factis argumentum potest colligi; Sitamen dicta factis respondeant, praesertim in Principe, vere ille mihi videtur habere - divinae particulam aurae. Ea enim magna voluptas est, teste Cicerone, aequalem ac parem verbis vitam agere, atque ita vivere, ut omnis oratio moribus consonet. Etsi enim ad omnium hominum sermones atque actiones, oculos nostros et animos accommodare debemus: tamen virorum Principum dicta et facta observare, tam nccessarium est, ut nesciam, an quid in hac publicâ hominum societate magis necessarium sit. Nam, quia teste Tacito, Abditos Principis scnsus etsi quod occultius parat, exquirere illicitum et anceps est: certe illud non nisi ex dictis et factis, cum publicis tum privatis assequi possumus. Haec enim dicta et facta, intimos quasi Naturae recessus recludunt, et ideam quandam morum atque in stitutorum Principum, ad vivum quasi exprimunt ex quibus commoda quaeque Rei pub. et incommoda a Supremis stis capitibus descendentia tamquam in speculo praevidere
licet, longê clarius quam ex prolixis Historicorum Commentariis, qui res solummodo nudas illorum publice, saepe etiam peralios gestas, ex ponunt: privatas autem et secretiores intentiones nullo digito attingunt. Age, Principes tibi propone, duos Grecos, et totidem Romanos: duos bonos et totidem malos. An non satis et quasi scalpello aperit dolosum Lysandri ingenium vox illa: Quo non pertingit pellis leonina, assuenda est vulpina? Nempe dolum malum, contra omne fas, in bello licitum esse existimabat. Econtra autem Aristides, homo apertus et integer contra Themistoclem, qui Utilitatem Honestati praeferebat, nihil expetendum, aggrediendumque esse, dixit, quod aut a iustitiâ esset alienum, aut alias parum honestum. Sic dixit et sic fecit. Usque a deo teste Comico:
gnw/mhs2 ga\r e)sqlh=s2 e)/rga xrhs2a\ gi/gnetai:
Proba illius sunt facta, cui mens est proba.
Quid vero Romani? SCIPIO MAIOR dixit: Malle se unum Civem servare, quam mille hostes occidere; quae sententia sane animum vere paternum indicat. At VITELLIUS Imp. cum interfecto OTHONE, campos, ubi pugnatum erat, adiisset, tabemque cadaverum conspecisset, fatus est: Optime olere occisum hostem: at melius Cium. Quod dictum certe non nisi immanem
Tyrannum sapit, qualis etiam VITELLIUS fuit.
Quidni autem talia Principum dicta audire et facta eorum cernere, ac Cleanthis quasi librâ perpendere, secretiorique mente recondere, operae pretium sit? Aedepol ex unico Principis alicuius verbulo colligere facile Potest ille, cu???us interest, quid sibi facto opus sit. Ethoc egregie omnibus temporibus considerarunt Principes hodieque maxime observant Veneti, qui Legatis suis, quos ad Maximos terrarum Principes mittunt, inter alis hoc quoque iniungunt, ut post Legationem in Senatu omnia referant, quae de moribus et ingenio Principis, ad quem missi sunt, vel ex dictis aut factis collegerunt. Quod illi etiam tanta felicitate perficiunt, ut saepenumer o illis manifestiora, quam incolis ea sint. Huic magmento accedit etiam aliud, quod secund um illa dicta et facta, si bona sunt, alii cum Principes, tum plebeii suam instituere vitam; aut certe si mala sunt, cavere sibi ab iis discunt. Nam vir bonus
- dicta et facta per omnia
Ingrediens, ortoque a vespere cuncta revoluens,
Offensus pravis, dat palmam et praemia rectis.
Quapropter ut laudandi mihi videntur illi qui eiusmodi Principum, cum dicta tum facta in
conversatione domesticâ diligenter notârunt, literarumque monumentis ad posteritatem propagârunt: Ita etiam vituperandi sunt, qui perpetuo cum optimis et prudentissimis, fortissimisque Principibus conversantur quidem: sed prudenter ac fortiter ab iis dicta et facta nullius pensi habent, et tamquam monstra marina, sutda aure praetereunt. Sunt enim et nobis hodie Principes, qui cum veteribus Graecis pariter et Romanis Ducibus, prudentiâ et fortitudine certare possint, quorum sermones et actiones observari et inacta referri Reip. Christianae plurimum intererat. Ego sane ut non aliter ac Diogenes in publicis patriae turbis, dolium literarium verterem, et eruditioribus, qui tantorum Principum domestici sunt, ad hunc laborem suscipiendum stimulos nonnullos adderem, et quod tibicinis officium est;
Aere ciere viros, Martemque accendere cantu,
tentarem, quae hinc inde collegi, Imperatorum, Regum, principum, Heroum, prudentissimorum iuxta et fortissimorum, facete, sapienter et magnanime dicta et factacollegi, in certos Libros et Titulos Locorum Communium meo more digessi, typisque publicis mandavi. Cum autem magnorum Primcipum Sermonibus et Actionibus quaerendus esset Tutor et Defensor, non
alium nisi magnum Principem quaerendum esse existimavi; qualis tu es, Maxime Heros: quamquam et aliaecausae sunt, ob quas tibi hunc laborem iure deberi video. Nam in hoc numero non tantum invenies tuae gentis celsissimae Heroes Inclitissimos, Auos et Proavos: verum etiam Adfines, Principes, Reges et Imperatores, inprimis autem fortissimi Herois Matthiae I. Regis Hungariae dicta et facta omnia, quae haberi possunt, et ego tibi iam ante destinaveram, fortissime Princeps; Et id non absque causa singulari. Nam si Familiam Tuam III. mam paulo altius indago et evoluo, invenio III.mos Marchiones Brandeburgicos, arcto Adfinitatis vinculo iunctos fuisse MATTHIAE I. Regi Hungariae; Nam GEORGIUS PIUS FRIDERICI filius, ALBERTI ELECTORIS nepos; ac GEORGII-FRIDERICI, post quem Ducatus Carnoviensis iure hereditario Tibi cessit, Pater MARCHIO, sororem illius BEATRICEM in Matrimonio habuit. Ut ita Labor iste a Familia vestra laudatissima, in alienum non fuerit transferendus. Sicuti et reliquorum Principum, Regum, Imperatorum dicta et facta propter arctum Adfinitatis, quod Tuae genti cum illis intercedit, vinculum et necessitudinem merito ad te ire videntur. Accedit et
Prudentia et Fortitudo Tua Magnanima, qua quam proxime ad illos accedis, et peculiarem dictorum et factorum Tuorum Scriptorem mereris. Denique etiam ob privatam, eamque meam causam Tibi hoc quicquid est laboris mei, me tibi debere ultro publice profiteor. Ea Clementia Tua est et Benignitas, qua ante plures annos, cum adhuc III. mi Principis, FRIDERICI-GULIELMI, Ducis Teschinensis studia et mores formarem: et tandem cum ex Ungariâ Carnoviam Urbem Tuam venirem, me gratiosissime affecisti: Eius itaque memoriam, qualem qualem piae posteritati, in Famae Fano locare volui, non ignarus, ingratis a veterib. institutum esse, ut vivi murenis discerpendi vorandique obicerentur. Plura non addo, sed DEUM opt. Max. obsecro, ut omnia quae facis, quaeque facies, prospere cedant, Tibi, Reip. Nobis: vel, si brevius sit optandum: ut uni Tibi in quo et resp. et nos sumus, faveat orbis et aether. Scrib. Bethaniae Silesiorum XII. Kal. Febr. Anno M DC C XX, quo die ante annos CCCC IL obiit FRIDERICUS IV. Burggravius Norinbergensis, FRIDERICI I. Burggravii pronepos, et Tritavi tui Auus paternus.
Rdmae et Illmae Celsdinis Tuae humilis Cliens Balth. Exnerus de Hirschberga.
*h(*pw/wn kai\ a)rxo/ntion, an)drw=n te megi/stwn
ou(\s2 pro/teros kai\ h(me/teros qauma/cetai ai)w\n,
le/ceis2 e)cere/eis2, *e)*c*n*h=*p*e ma/l) a)ciopra/ktous2,
prh/ceist) e)cere/eis2 *e)*cn*h=*p*e ma/l) a)ciole/ktous2)
enqedten de\, ti/ s1oi ne/metai to\ s1o\n ou)/ndma pa/mpan
e)/ssetai a)cie/raston> e(h\ biblo\s2 a)cio/kthtos2:
kai\ de\ peri\ e)ci/s1ws1en a(/pas2 ou)aleri/oio>
*e)*c*n*h*p*o*s t) enakrousqh/s1h, w\s2, *e)/*c*i*e*n (=*h*p*o*s.
Georgius Vechnerus SS. Th. D. et Pietatis in Illustri Schôneichiano PP.
NAe fecit bene, qui Vitas, qui Funera Regum
Legit, et hos reduci vivere veste dedit.
Pridem id KIRCHNERUS per curricula aequa probavit,
Inque aptum, hei quanta haec Nomina, legit opus.
Non mora, laudati conaminis aemulus EXNER,
Assimili ingreditur per loca tuta viâ.
Et Regum vitas EXNERUS, Funera Regum
Legit, et hos reduci vivere veste dedit.
Nae bene; nec satis est; Et Dicta et Facta Potentum
Fasciculo hic nodans artat agitque novo.
Aemula nec laurae quis damnet munia mentis,
Libera qui haec rides, otia, Barde, stupes.
An per Te ut Reges vivunt EXNERE, per illos
Vivis, et in Famae Nomina sede locas?
Vivere qui Reges, qui Dicta et Facta Potentum
Donat, donari dignus et ipse cani est.
Scilicet inflectunt mores Exempla Potentum,
et Dictis, Factis, qui sapit, iste sapit.
Quam Regum vitas sectari, et Facta sequendo
Pulchrum; tam augustum est, Principis ore loqui.
PETRUS POLENIUS U. I. D.
Rudolphi II. Imp. RVOLPHUS II. Imp. in cibo et potu abstinentissimus fuit. Non enim nisi ter in prandiis et cenis bibit, unoque tantum et altero de ferculo, nec eo opipare parato comedit: vervecina et suilla carne maxime delectatus est.
Alphonsi Regis Arragon. Alphonsus Rex Arragoniae vini omnino expers vixit, aut eo, quam dilutissime usus est. Eaqueabstinentia manavit, utpleraque Regum exempla, ad Curiales et Regios prope omnes, potissimum cum eos saepe admonens, afferret Alexandri Macedonis gloriae lurimum obfuisse vini intemperantiam: tum illud frequenter usurparet: sapientiam virio obumbrari: neque illud minus: ebrietatis filios esse, furorem et libidinem.
Alphonsi Regis Arragon. Iacobo Caudolae summa ope et diligentia transmittere Vulturnum amnem annitenti, et parte iam magna exercitus traiecta, Rex Arragoniae Alphonsus obviam fit, retrocedentemque eum subegit haud parva eius militum parte in fluvium praecipitata, magna etiam capta, reliqua in
Moronem oppidum per fugam recepta. Quo peracto regem eo loci, cum exercitu, sine tentoriis, sine commeatu aliquo, siquidem ex imperato advenerat, pernoctare oportuit. Ea noctesatis constat equis diem totam defatigatis tantum silices pabulum fuisse, exercitum sub dio ieiunum permansisse. Cumque et Ioannes Esernitanus Alphonsi studiosus raphanum vum et item panem vum cum dimidio caseoli Balearici regi misisset, recusavit, non decere inquiens, imperatorem ieiuno exercitu mandere.
Frid. 3. Imp. Fridericus III. Imperator extra cenam numquam usus est vino. In cena lectissimum bibit, et id aqua perdomitum. Leonorae Augustae quae paterna in domo numquam vinum gustasset, suadebant medici in Germania, regione frigida, si mater fieri vellet vinum biberet, quod cum accepisset Fridericus, Aenea Syluio vocato, abi, inquit, atque Imperatrici dicito; sterilem me coniugem quam vinosam malle. Proinde me si amat, vinum oderit; Ad id nuntium Leonora, etsi viri iussioni tam libenter pareo quam vivo, si tamen vini usum mandaverit imperator, mori optaverim, quam parere.
Caroli Magni Imp. Carolus Magnus Imperator, supra modum et cibi et potus abstinens fuit. In cena ter duntaxat bibere solitus: nec pompas prandiis aut cenis adhibuit, praeterquam diebus festis. Ultra quatuor missus in mensis apponi, demptis assis, non est passus. Carne plurimum delectatus ferina, quam assatam verubus inferebant venatores in palatium. Interedendum historias legi, aut proverbia iactari, libenter audivit.
Henrici I. Imp. Hendrichus primus Imperator, prandiis, cenis, et conviviis se abstemium valde adhibuit: et aulicos suos ad abstinentiam cibi et potus adhortatus est. Et quamquam sub cena vel prandio laetaretur: tamen nihil indecori a suis fieri passus est.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus I. Imperator ut suos milites doceret frugalitatem, et ad abstinentiam amplectendam animaret, saepe in agris, sub expeditione, si quando victus deesset, coram omni exercitu evulsas rapas edit: ac milites ut simili exemplo facerent, adhortatus est.
Wenceslai XII. Ducis Boem. Wenceslaus 12. Dux Bohemiae, princeps
ardentissimae pietatis, summae modestiae et abstinentiae, exiguo cibo et potu contentus, per omnem vitam in virginitate casta perseueravit.
Caroli V. Imp. Carolus quintus Imperator, numquam praetermodum lau tam habuit supellectilem, numquam illi incen debantur odores illi mirifici, nusquam mensae conquisitissimis cibis exstruebantur: nisi forte festum aliquod, sive Principum aut Regum appulsus, aut rei agendae ceremoniae, sollennesque actus aliud ex republica faciendum suaderent. At in mensa plerumque solus et taciturnus adsidebat: ita ut convivia eius sine conviva, moderata, solitaria, honesta, non magnifice, non splendide, non opipare apparata, aut ornata, aut intempestiva esse constaret.
Selymi Turcar. Imp. Selymus Turcarum Imp. Baiazetis secundi filius, sine conviva discumbere, et aliquando deambulans in hortis prandere, et uno fere simplicissimo cibo naturae desiderium implere solitus fuit.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imp. raro inter prandia bibit, in Cena ut plurimum ter, atque haec causa fuit, quod valerudo illi usque ad extremam vitae periodum semper prospera fuit.
Sigismundi I. Regis Polon. Sigismundus I. Rex Poloniae, sobrietatem magni fecit, et ab infantia quidem ad senectutem usque patris, avique instituto plane abstemius, et aquae potor fuit: ingravescente vero aetate medicorum suasu vinum bibere didicit: scd ita tamen, ut numquam eum quisquam ebrium viderit.
Caroli V. Imp. Carolus quintus Imperator ab ebrietate, et omni conviviorum, et vestitus luxu, et voluptatibus ceteris, non minus in adolescentia, quam virili et senili aetate, alienissimus semper fuit. Cum Mediolanum anno 1541. Adventaret, feminis nobilibus et plebe curiosa, pictam ex auro trabeam et fulgentem gemmis in capite Caesaris, coronam exspectantibus, ipse atra in lanea veste vilique pileolo, vultu etiam gravi, parumque hilari, urbem illam, quae tot annos ipsius arma et victorias experta et admirata fuerat, ingressus est.
Ferdinandi I. Imp. Cum Carolus quintus Imperator et Ferdinandus Augustae simul pransi essent, atque bubulae magnum pondus mollitae aceto, et sale conditae appositum esset, avidiusque edentem Carolum rogare causam coepisset, quare tam sensui, qui genera quibus
vescimur, maxime et voluptarie percipit, grata et alias dura, et ad conficiendum et dividendum caro inepta illi saperat: atque Carolus alia animo versans, responsum distulisset, hicque amanteridem requisisset, tandem responsum ab illo fuisse: sibi nondum a curis suis perpetuis tantum suppetivisse otii, quo haec, et similia condiscere, aut quaerere potuisset. Illud quoque acute dictum ab eo esculenta et porulenta, ut probe linguae atque gustatui probarentur, eadem conditione ad stomachum ventura, atque corporum nutritionem adiutura, ideoque modice vino utebatur, sed commodo, et optimo, cumque aliquando a regulopannonico interpellaretur, tot negotiorum molem requirere pleniorem victum; quod multi essent mediocris civilis status, qui forte lautitios aequarent suis conviviis, et cum vellent, sumere liceret, respondit, vulgarium id esse, atque helluonum, qui cruditates alerent: atque ideo se sustinere tot molestias posse, quia minus de ventre sollicitus esset: scire se multos esse infimae conditionis, qui liberius viverent. Sed cum ita summo Deo visum sit, ut orbis Christiani negotia sustineat, id onus beneficium singulare ducere, malle se utiliter interdum, licet incommode, pati, quam vulgi more, abuti tempore: legem se aliis sumptuariam posse ponere.
Henrici IV. Regis Galliae. CUM Rector Academiae Parisiensis, Oratione sua onere et commissione sua maiora loqueretur, Henricus IV. Rex Galliae agnoscens, quaesivit: cuius professionis esset? Quo respondente: se Medicinam profiteri: Ad optimates Rex conversus, inquit: Morbosa est Academia mea, cuius curam medici habent; Quibus verbis Rector attonitus, maerore anxius paulo post decessit.
Ferdinandi Regis Arragoniae. FERDINANDUS filium in expeditionem Florentinam accinctum in hunc pene modum Rex allo cutus fertur. Ego Ferdinande fili, cum Florentinorum iniurias ferre ulterius nequeam, statui te, quem vita cariorem habeo, contra eos cum imperio, atque exercitu mittere, ut Deo bene iuvante, et tua et tuorum militum virtute, omnem iniuriam propulsemus, palamque faciamus, tandem illos cum hostibus nostris perperam, et inique foedus fecisse, neque ob hoc tamen suae Rei publicae utiliter et honeste satis consuluisse. Igitur abeunti tibi rem, quam velut pretiosissimam mihi seposueram, et tibi glorio sissimam futuram, si ea uti sciveris, trado commilitones meos veteranos ferme omnes, multis maximisque experimentis perspectos, quorum opera et virtute victorias omnes et triumphos ad tempus assecutus sum, quibus tandem sociis et adiutoribus expeditionem Neapolitanam confecimus, atque adeo magnam Italiae partem ditioni nostrae, ut vides, adiecimus. Hos igitur inprimis ita commissos facio, ut ne magis quicquam possim ex animo tibi committere, non vitam quidem ipsam: quos cum intellexero a te diligi et observari, nihil ambigam, et tibi quoque gloriam meam cordi esse. Sed cave ne eos temere periculis obicias, non sunt quorum opera, aut animus tibi in re gerenda requirendus sit, repellendi tibi potius quam impellendi Idcirco ad eos casus, tales tibi viros conserva, si quan do dignitatem et nomen tuum in discrimen necessitas vocabit. Et iam spero fore ut ipsorum meritis, ut hortatu meo carissimos habeas, atque ita tractes ut non imperatorem, sed personam sibi mutasse videantur. Nunc quod maxime te moneo fili carissime, illud est, Netantum aut tuae aut commilitonum audaciae tribuas, ut putes absque numivis auxilio victoriam ullam haberi posse: victoria, mihi crede, non hominum disciplinis aut industria comparatur, sed Dei oprims maximi beignitate et arbittio. Scientia itaquerei militaris
ita demum profutura est, si Deum nobis pietate atque innocentia pacatum propitiumque habuerimus. Deum igitur inprimis cole, in eum confide, a quo tum victorias omnes, tum optima quaeque provenire dubio procul est, quem si quando tibi iratum suspicaberis, cave contendas, imo quicquid ab eo tibi accidisse videatur, boni consule et, patientia ac paenitentia eum placa, et tibi benevolum redde. Sane quos Deus amat, corripit et affligit. Sed si afflictos interim dolentes, ac se metuentes videt eos postea recreat, reficit, fundat, praeterea decus et existimationem tui tibi plurimum commendatam optarim, ut qua nihil in hac vita tibi charius aut praeclarius esse aut videri debeat: pluris enim dignitas et fama, quam victoria existimanda est. Victoria enim nonnumquam fama magis, quam viribus acquiritur. Rursus victoria alterna res est. At fama quae ex virtute ac probitate proficiscitur, sicuti ipsa virtus constaus atque perpetua est, quaeque gloriam nobis veram ac solidam accommodare soleat. Honestatem itaque amplectere, sine qua neque summo illi victoriarum datori grati esse possumus, neque inter homines vivi auctoritatem, neque mortui nomen diuturnum adipisci. Deinde te sili etiam atque etiam hortor ac moneo ut Venetorum rem publicam haud secus quam meum statum, percharum habeas. Pro eaque et servanda et augenda neque tibi ipsi, neque fortunis meis, neque exercitui parcas velim. Eo quidem animo cum his societatem et foedus semel inii, ut quoad vivam eos ne momento quidem destituam, quippe quos inter amicos caros, carissimos, atque amantissimos habeam. Ad haec peragenda ne te commoveat hortor, aut pecuniarum aut alterius cuiusuis rei indigentia. Nam tibi non pecunia modo, sed milites, arma, tormenta, affatim subministrabuntur, quin vel unum assem tecum dimidium semper habiturus sum, et generatim, tunc tibi, cum mihi ipse defuturus sum, ut intelligas nihil tibi ad hanc expeditionem, si modo tibi ipse non defueris, per alios defuisse. Postremo te monitum volo: Si qui exhostibus tuae fidei se permiserint, uti illos benigne suscipias. Si qui ettiam obstinatis animis usque ad extremam expugnationem perstiterint, eos cum ceperis, tuae potius mansuerudinis, quam illorum pertinaciae memineris: Nec minus
progeniem nostram ab omni crudelitate, et saevitia longe semper alienam exstitisse. Vale.
Caroli quinti Imp. Ad Landresium volitautibus passim globis machinarum ab hoste emissis: cum Mauricius Saxo princeps, iuvenis et animosus, confidentissime nthilominus in campis apertis subinde vagaretur: Carolus Quintus ad eum advectus monuit: ut cautior in talibus periculis esset, dicens: Non omnes rationem inter ictus tormentorum, tuto obversando tenere.
Philippi II. Hispaniaru Regis. PHILIPPUS II. Rex Hispaniarum antemortempsuam, amotis ceteris, quos facessere iusserat praeter principem, ad eum solum haec verba fecit: Desideravi, Fili, ut praesens huic actui esses, quo tibi certius constare posset, me vixisse secundum ordinem huius sacramenti; et ut simul videres, quae maneat Reges finis, et quo denique sceptra ac coronae redigantur. Nam tibi duas res commendo, ut et in Ecclesiae oboedientia constanter perseveres et iustitiam subiectis sancte ad ministres, veniet tempus quum haec corona aeque de capite tuo, ac de meo nunc, decidet. Iuvenis es, et ego fui. Dies mei erant in numerato qui nunc sunt consummati. Deus tenet numerum dierum tuorum, qui et aliquando consummabuntur. Sunt qui dicant, praeterea illi commendasse bellum adversus Haereticos, et pacem cum Gallis
Eiusdem. PHILIPPUS II. Hispaniarum rex ineunte septembri Hispaniae principem filium desponsatamque filiam accersiri iubet, quib, renudato corpusculo vix ossibus haerenti, pediculis exeso, ulceribus putido, En? vide te mox futurum imo iam factum cadaver, intuemini fastum mundi, regnorum spem cadu eam, ac nunc potentissimum olim regem omni humana ope destitutum. Hinc aeneum pheretrum condendo corpori paratum afferri, super aba cum osseum hominis caput, et prope regium auro gemmisque diadema redimitum collocari iubet, mox allata sibi capsula, annulum extrahit, quo suam Isabellam donat addito elogio eam fuisse matris sponsalitiam, utque observantiae memoriaeque sui sacrum pignus haberet edicit. ex eodem scrinio tabellam chartaceam depromptam filio tradit, qua Imperii administrandi formam ritusque optimos contineri dicebat. exinde scuticam seu flagellum extrahit, en? videte inquit sanguinem mei sanguinis, hoc est, Caroli patris adhuc rubet. Illo enim ad
castigationem corporis optimus Imperator utebatur. Paulo post de exsequiis nonnulla praecipit, natis curam et studium avitae et orthodoxae religionis imperat atque exomologesi facta sibi delictorum per nuntium Apostolicum veniam indulgeri, prolique benedictionem imponi rogat, addito ut filii subditas gentes, pace potius quam bello domitas et obsequentes haberent, bonos praemiis, malos et devios poenis persequerentur, solvi carcere diutino Marchionem de Monteiar, et Antonii Peyres olim ab eius arcanis apud nos exulantis uxorem imperat, ea lege utille in posterum aula abstineret, ista apud Vestales quietam vitam ageret, morti damnatis ignosci, vinctos ob venationem et aucupium eximi iubet, quo peracto natos post osculum et amplexum ut se quieti dederent dimisit. Christophoro de Morra, futurus rex sigillum, et clavem regii arcani petit, quam cum recusasset, nisi cum bona adhuc superstitis regis venia, abiit tantillum exasperatus, quo cum se purgaret Christophorus apud Philippum, minus ab illo recte et obsequiose factum erga filium respondet, tandem iam premente fato, sacro oleo delibutus, Christi servatoris iconem ex arcula depromptam sibi afferri iussit, in cuius amplexu et gestatione se migrare velle professus est, eamque esse quam pater moriens amplexus esset, biduo quam moreretur, ex hiacintino lapide confectum tritumque pharmacum medici propinant, eoque poculo recreatam fuisse Imperatricem matrem, nec ante biduum exiturum vita, quod a monacho vaticinante praesciisset, ac decumbentem iamque in extremis laborantem cum novellus rex rediisset, Christophotus de Morra, offensae memoriam leniturus clavem offert, ut ei gratiam conciliaret: pater Philippus eius in se fidem, obsequium, et diutini ministerii praeclara opera commemorat, mandatque liberis, ut inter fidos et benemeritos clientes eum in posterum habeant, atque repetito amplexu interclusa voce exspiravit.
Eiusdem. Qui Philippi II. Hispaniarum regis arcana impensius rimati sunt, ferunt filio in mandatis dedisse ut pontificum Roman. gratiam potissimum sibi conciliaret, per Antistites et Cardinales, eosque sibi sacerdotiis muneribusque obstringendos, plebeios non infastigium opum honorumque promiscue evehendos, a claris et nobilibus hauc faecem illustratam inique ferri, hinc odia et tumultus in principem coneitari, Indiarum quae ad ortum sunt, commercia et fodinas
nervum esse rerum suarum, vellus Colchium, uber et pactolum ex quo perenniter hauriat, ab aureis illis littoribus, Gallos Britannosque quantum fieri possit avertendos, quod cum vix fieri possit, cum Batavis perduellibus quibuscumque conditionibus pacem ineundam, vel cum discrimine avitae religionis, saltem hoc privato pacto ut ab Indis reduces, merces suas in portus et emporia Hispaniae persolutis vectigalibus et portorio exponant.
Alphonsi Regis Arragoniae. ALPHONSUS, Rex Arragoniae, Adulatores lupis haud absimiles esse dicebat. Nam quemadmodum lupi titillando et scalpitando asinos vorare solent: sic adulatores ad perniciem Principum, blanditiis ac mendaciis contendunt.
Sigismundi Imp. Cum diceret aliquando Sigismundus Imperator, assentatores se veluti pestem odisse: imo, inquit Brunorius Veronensis, nullum genus hominum magis amas. Nam quid apud te possent Marcus Banus, Laurentius Palatinus, Ursacius Michael, Caspar Schlickius, nisi assentando tuam gratiam meruissent. Tum Sigismundus, Brunori ait. Sic nam comparatum est, cum vitandos esse adulatores dicimus, tum maxime illis aures damus. Nec tu mecum tamdiu fuisses, nisi mihi blandiriassuevisses.
Matthiae I. Regis Hungariae. In conventu Olonnicensi, quo Boemiae, Germaniae, Hungariae, diversarumque nationum plurimi convenerant Principes, permulti etiam scurrae, histrionesque principum secuti culinas, confluxerant, inter quas quidam non infacetus homo rythmos Germanica lingua compositos coram Hungariae Rege Matthia recitavit, gestu etiam non indecoro In quibus Principum Europae nomina connumerabantur, quos adversus Turcorum impetum expeditionem facturos vaticinabatur: Et armis ac numero militum, pro facrltate cuiusque enumeratis, horum ducem, et Imperatorem, fore
Regem Matthiam, concludebat, qui tum propter vicinitatem, tum propter diuturnam cum Turcis pugnam, longamque bellorum experientiam omnium sententia cunctis praeponeretur. Hocprimum rythmorum caput. Secundum vero laudes regias continebat, et amplissimas quidem partim veras, partim vero fictas. Nam quicumque illorum rythmorum compositor fuerit, aut non bene tenuit Matthiae gesta, aut fuit adulationis avidus. Multa enim falsa veris commiscuit. Nam cum eius excellentiam in re militari, et magnificentiam, et litteraturam et humanitatem, et prudentiam praedicavit, vera narravit. Sed cum ad laudes illas fortitudinis Giganteae, pulchritudinisque Venereae se vertit, quis non novit esse figmenta? Cum Rex Matthias virium mediocrium, pulchritudinisque virilis fuerit. Nam capilli non pleni, rutilo, subcrispo, denso atque promisso, oculis vividis, et ardentibus, colore genarum rubicundo, longis manuum digitis, quorum minimos non plene extendit, Martiali potius, quam Venerea pulchritudine decoratus fuit. Sed cum Rex Matthias esset magnificus, rerum gestarum veras laudes non recusavit. Fictas vero cum adulatione abhorrebat. Itaque fugit, ut eum subiratum putares. Tandem huius scurrae sermo ad praemia dictorum exposcenda se vertit: sui laboris et rythmorum recitationem praedicans. Rex finitis rythmis, inquit, Permulta in tuo opere in laudem meam decantasti: quae nullo pacto esse in me intelligo. Attamen tibi non succenseo, quoniam bono animo dixisti: et ego tamquam virtutis incitamentum rythmos tuos accipio, conaborque pro viribus, in his, quae a me fieri poterunt, dicta tua implere: Sed illam Giantum fortitudinem: Ganymedis, Absolonisque speciem posthac ne amplius dicas. Tuiamoculis me vidisti. Si deinceps in hac adulatione peccares, non esses venia dignus. Sed tui laboris et recitationis cum adulatione praemium exspectato, quando adimplebuntur, quae vaticinaris, Multa enim dixisti, quae optamus, magisque speramus, imminente in praesentiarum Turcorum bello acerrimo.
Petri Toletani. Reges quos mittunt Oratores, extraneis volunt esse acceptissimos: Philippus II. Rex Hispaniarum itaque Petro
a Toledo, indigenae Primicerio et veterano Reginae Franciae gentilitate iuncto, quo maiorem inveniret gratiam hoc Legationis munus demandavit. Cosmus e Medicaea familia oriundus, Reginae avus in uxorem duxerat Helionoram a Tholedo filiam, vice Regis Neapolitani, cuius neptis erat. Non nisi de pace loquentem audiunt Oratorem quam gravissimum, promptum et verborum Hispanicorum ambagibus facilem, quem ferunt dixisse, ad eum, qui a Regina missus fuerat, salutatum gentilem suum: Reges et Reginae non Gentiles: sed subietos habent.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Aulicus magni nominis, adulterium uxoris deploraret: Ludovicus XII. Rex Galliae: Dirae, inquit, Pontificiae et uxoris adulterium, si quis contempserit, numquam sanum hominem commovebunt, et de gradu deicient: si quis his leviter commoveatur, aculeum nocturnum diurnumque, qui perpetuo haereat, relinquet. Ceterum probi utroque moventur.
Maximiliani II. Imp. Maximilianus II. Imp. adulterio cuidam notato, nuntiari iussit, eo vitio ne amplius se foedaret, caetaroqui ipsum in familiam artificis, qui ab operis suis ante medium diem cessare soleret, concessurum.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM accepisset Gallum Medicum acutissimi quidem sed avarissimi ingenii sophistam, relicta medicina ad causas agendas sese convertisse, forumque omne sophismatibus involere, illum foro prohibuit, decreto edicto, ut omnis lis, quam Gallus patronus susciperet, ipso iure haberetur iniqua et iniusta. Gallus medicus litem, cui patrocinetur, iniquam facit. Bellum, cui se immiscet Hildebrandus, iniustum, quod Picininus suscipit iniustum atque impium.
Ludovici XII. Regis Galliae. Ludovicus XII. Rex Galliae valde laudabat Aruspicis, Augurisque eius responsum, qui consulenti quid oculis maxime prodesset? respondit: Si pragmaticum, patronumque rarissime videris.
Eiusdem. Ludovicus XII. Rex Galliae ipse Lutetiae saepe cum Liliatis subselliis ius dicebatur, intererat, patronosque disertos non illibenteraudiebat. Eos tamen sutoris officium impudenter sibi vendicare aiebat. Namque quod sutoris est proprium, dentibus alutam producere: hos patronos in dilatandis prudentum responsis, et Caesarum legibus aiebat.
Alphonsi Regis Arragoniae. ARCEMregiam, quam novam Neapolitani vocant, a fun damento Alphonsus restituit, et ita demum novis operibus ampliavit, ut cum omni vetuctate possit de magnificentia contendere.
Eiusdem. Portus pulcherrimam molem pluribus locis eversam retuit Alphonsus Rex Arragoniae, aquaeductus
subterraneos erpurgavit ac refecit: veteres fontes instauravit: novos nonnullos exstruxit, aquas publicas diu iam magna ex parte dispersas in aquaeductus alveum reduxit, vias urbis prope omnes vetustate et frequenti vehiculotum transitu detritas atque convulsas nigra silice constravit, plaustris penitus vehiculisque urbe summotis, paravit ad aeris serenitatem salubritatemque paludes siccare et lacus emittere.
Friderici Tertii Imp. Fridericus III. Imperator Viennae et in Nova civitate Austriae arces magnifice instauravit.
Alphonsi, Regis Arragoniae. ALPHONSO regi mos fuit familiares, quos ipse alumnos suos appellabat, visitare aegrotantes, atque illos tum ad corporis valetudinem, tum multo magis ad animae salutem exhortari. Quod cum saepe alias, tum illo tempore accidit in adversa valetudine Gabrielis Surretini, suavissimi ac splendidissimi adolescentis. Nam cum graviter iaceret, rex pro sua consuetudine illum adiens huiuscemodi fere sermonem est orsus: Ut valeas, mi Gabriel, medici quidem te extra mortis periculum esse affirmant, si modo illos oboedienter audias, quod ut facias te hortor atque etiam rogo, ne secus faciendo tuae mortis causa infameris. Et in medicis quidem haud parvum praesidium vitae est, verum in Deo multo maius ac certius. Is enim non vitae modo, sed mortis etiam sanitas, et salus est. Illum ergo inprimis ante oculos habeas, illi tota cogitatione adhaereas, qui te fecit, qui te a morte moriens redemit, qui te iudicaturus est. Illum si quando offendisti, nunc contritione, oratione, confessione, et saciis mysteriis tibi places, ac propitium reddas, haec cum feceris, et facies scio equidem devotissime, si bene pietatem ac constatiam tuam novi: haec, inquam, cum feceris illius te postea voluntati ac misericordiae laeto ac forti animo permittas. Solus enim quid nobis profuturum, contra quid nociturum sit, novit. Nec solus tetimor aut potius opinio mortis
offendat. Mors quidem benepureque morientibus vita est. Hine et dissolvi cupiunt, qui bene vixerunt et esse cum Christo, ut bene actae vitae praemium consequantur, lumen aeternum. Et profecto mors vitae principium est atque eiusmodivitae, quae neque doloribus neque metui neque invidiae neque aerumnis ullis subiecta est, neque ipsi quoque morti quicquam obnoxia. Et si altius aliquanto repetamus, inveniemus mortem nihil aliud esse quam peccandi finem. Nam cum Adam contra mandatum Dei in flagitium lapsus esset, ne vivendo culpa reviusiceret, et in peccatis persisteret, eius corpus eterra factum, terrae Deus reddidit, non ut creaturae quam fecerat, finem imponeret Deus. Igitur et principium et finis, cum is vult, nascimur, cum vult etiam morimur. Et sunt haec quidem prorsus divinitatis eius, nihilad nos pertinentia. Illud vero tantummodo nostro reliquit arbitrio, ut bene recteque vivendo, bonum nancisceremur finem. Hoc itaque quod unum nostrum est, id est, ut in Christo Domino moriamur, summa ope adnitamur, quod qui faciunt non plane moriuntur; sed transeunt a corruptione ad incorruptionem, a mortalitate ad immortalitatem, a turbationibus ad tranquillitatem. Non absurde fortassis existimaverunt quidam mortem non modo malum non esse, sed bonorum omnium maximum: verum enimuero, quoniam neque evocationis diem, neque horam nobis scire datum est, perquam salutare fuit nos praeparatos esse, cum Deo sentiehtes, et mandatis eius obsequentes, nec diem differre tutum est, sed insipienter factum potius existimare. Plerosque vidimus cum corporis incolumitate, viribus integris, nil tale metuentes morte repente interceptos, contra nonnullos usque ad medicorum desperationem redactos convaluisse. Ego quidem in praesentia, ut vides, sanus, integer, et validus sum, adde et tot tantorumque rex regnorum, opibus, potentia, existimatione sortassis non inter postremos, sed numquid haec profutura quicquam intelligam ad horam mortis dignoscendam? aut si intelligam, putem me veltemporis momento illi resistere aut repugnare posse? minime. Cum haec igitur omnia in Dei potestate tantum sunt, nihil nobis reliquum videtur, nisi ut cum Deo bene sentientes, eius praeceptis, ut diximus, tum in omni
vita, tum vitae tempore extremo maxime oboediamus. Sed quoniam te verbis meis alacriorem aliquanto factum intueor, Pergam te monere, et iis quidem monitis, quibus haec brevis hora non modo sine metur, sed cum gaudio quoque transigenda videatur. Credimus firmiter omnes, quod Deus hominem fecerit ad imaginem et similitudinem sui. Nec cum fecerit, credimus corpus fecisse sui simile, sed inflasse illi Spiritum et animam ad similitudinem sui. Id cum ita sit, quid nobis potest selicius accidere, quam dimittere luteum corpus, vitiorum farcinam, et ad eum evolare et redire, qui nos ideo dignatus est ad similitudinem sui facere, quo spiritus no ster, divino ipsius Spiritu repletus, divinitatis particeps, et felicitatis eius, agat aevum perpetuo inter Angelos et sanctorum choros, et quoniam nos similes sui fecit, et simile appetat sui simile, oportebit lege naturae vivere, et mori. Natura ergo rapimur ad fruitionem Dei, ad quam tamen, neid refugias, nisi morte migrandum est nemini, idque ineffabilem Dei benignitatem dedisse tantum iis, qui credunt in nomine eius, ac Dei filios fieri posse se. Et adhuc veremur mori, atque id statim facere, quod, velimus nolimus, quandoque facturi sumus. Sane nisi Deus id expresse vetuisset, non exspectanda, sed conciscenda nobis mors esset, quo citius anima nostra perveniret, ad patrem rerum omnium et factorem et dominum, quo simplicitatem, puritatem, aeternitatem, atque ut ita dixerim, deitatem recognosceret, et recuperaret suam, in contemplatione rerum caelestium, et consortio sanctorum. Quid nos itaque non dicam amplius mors, sed cogitatio mortis dererreat, a quo momento temporis absolvimur, et in qua, aut nullus est sensus, aut certe brevis quidam afflatus: et is quidem aequanimiter levior atque facilior, adeone molles aut insolentes erimus, ut quod omnibus prorsus subeundum estiter, nobis unis haud esse subeundum arbitremur? Adeone stulti atque dementes, ut nobis naturam, non naturae nos parere debere cogitemus. At ego viridiore vita exeo in flore aetatis! Quid refert, obsecro, quam cito quis exeat, si semel exeundum est. Numquidneanimadvertisti, quod quo magis crescimus, eo magis decrescit vita? Quamquam, per immortalem Deum, quid in hac vita potest esse diu, cum ipsa hominum etiam
longissima vita perbrevis sit, et puncti instar iudicanda: si cum aeternitate eam conferas, ut non temere fortassis credendum videatur. Non ex intervallo aliquo sed una eademque hora homines nasci et mori omnes. Ceterum mihi is demum diu vivere videtur, et in aetate haud perfecta, vitam perfectam ducere, qui usque ad sapientiam id est, usque ad cognitionem Dei vixit, qui conscientia sua fretus, mortis fiduciam praeseferens laeto atque hilari animo obeat aut abeat potius. Etsi vis, etiam dinumerentur anni, et seruetur ordo, ut libet, quid tibi paucorum annorum accessio boni potuisset afferre? At quid non mali potius tibi summa nunc tui principis gratia, tibifratres et parentes incolumes, tibi patriae ipsius tuae, et haud parvus dominatus, tibi facultates et copiae non mediocres? Sed horum pleraque fortunae temeritate reguntur. Certe quae nobis pro gratia invidiam, et malevolentiam subiecerit, pro sanitate morbos et aegritudines, pro dominatu seruitutem et exilium, pro affluentia et divitiis paupertatem et inopiam, pro bona aetate taedium atque odium; Hi riimirum, hi fructus sunt, quos praesens vita acerbissimos exarare consvenit, quos evitare et morte praecidere sapiens vir, siliceat, debet, et tunc bene secum feliciterque actum esse existimare, si cum haec fucata et fallacia bona sibi arriserint, ea deserat. Nec vero te ulla de parentibus aut fratribus, quos relicturus fortassis es, subeat sollicitudo. Eos quidem mihi iam iamque esse, et fore scias non minus amicos (ne quid ardentius dicam) quam te ipsum, in cuius recordationem Mariaum fratrem et ipsum praeclarae spei adolescentulum in tuos honores, in tuas fortunas, et fortunarum spem protinus assumo. Tu vale aeternum, et si mandatis meis impigre semper obtemperasti, nunc si a Deo Optimo maximo ac regum rege tibi vitae exitus denuntiari videatur, laetus, agensque gratias, pare et obtempera. Hac oratione confirmatus et erectus adolescens paulo post hilariter et cum Dei mira cognitione migravit: Rex illi inferias magnifice persolvit, et sepulcro huiusmodi Distichon exsculpi mandavit.
Qui fuit Alphonsi quondam pars maxima Regis,
Gabriel, hac modica nunc tumulatur humo.
Wenceslai-Adami Ducis Teschinensis. Wenceslaus-Adamus Dux Teschinenesis in Silesia pauperrimos quosque subditos suos in morbis suis visitavit, et
prout artis Medicae, et inprimis Chirurgiae fuit, saluberrima illis applicuit medicamenta.
Ladovici XII. Regis Galliae. CUM narraret Alexander quosdam ex veteribus olim usos cornibus ante pocula inventa: usos cochlea pro tubis: Ludovicus XII. Rex Galliae id retulit, aetate homines fieri aptiores.
Henrici IV. Regis Galliae. HENRICUS IV. Rex Galliae, optimus paterfamilias fuit, eumque ad affinem Mantuanum Ducem in aedilium publicas aedes deductum dixisse ferunt, ecce instructissimum apparatum, quo quinquaginta milia probe munire possum: hinc ad Anthonianas aedes conversus: Ecce in sextum annum stipendia. Summa ea prudentia promicondus ille regius suam auctoritatem apud vicinos dedit esse maiorem, cum nihil magis dedeceat Principem quam esse aut videri indignum, qui annales inquirit, maximum atque irreparabile damnum usque ab optimo patrefam. Ludovico XI. in Gallicis aerariis e male servato ordine fuisse reperiet.
Alphonsi, Arragoniae Regis. ALPHONSUS Arragoniae Rex turpe nimium valde esse dicebat, eum aliis imperare, qui sibimet dominari nesciret.
Ioannis, Marchionis Brandeburgensis. CUM Ioannes Marchio Brandeburgensis, Alberto Landgravio Thuringiae ferret suppetias militares adversus duos filios, Fridericum et Theodoricum: Fridericus Marchio Misnensis aliquoties armis exuit parentem Albertum, ac F. Ioannem Brandeburgicum, atque ita vicit, ut aegre recuperarent exercitum. Tandem ut pax utrinque coaluit, tradidit Ioannes illi filiam coniugem, et ex inimicissimis hostibus amici facti sunt constantissimi.
Caroli Audacis, Burgundiae Ducis. Carolus Audâx Dux Burgundiae, ob stupendam audaciam recte Audax vocatus est. Hic nullum verebatur Principem, nec Roman. Imperatorem Fridericum III. Cum enim Novesium prope Coloniam obsideret, Fridericus tertius Imperat. ad illum profectus est, ut Colonienses et ipsum pacaret. Sed parum absuit, quin Carolus Audax, cum ipso Imperatore pugnasset. Et nisi Fridericus adeo patientiae summae Princeps, eius violentiam moderate declinasset, perventum esset ad pugnam. Tandem ut pax utrimque coalesceret, tradidit Carolus unicam filiam Mariam Maximiliano, Friderici Imp. filio. Et sic bellum desiit.
Rudophi I. Imp. Rudolphus primus Imp. Ottocarum Regem Boemiae vicit, et in praelio occidit. sed postea facta est pax, inter Rudolphum et Ottocari liberos ea conditione, ut Rudolphus filius duceret uxorem Ottocari filiam Agnetam: et Ottocari filius Wenceslaus uxorem duceret Rudolphi filiam Guttam. Quae res pacem cum Rudolpho Et Boemis confirmavit.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. Franciscum Regem Gallorum captum in praelio ad Papiam urbem, postea dimissum, regno restituit.
affinitateque eum sibi tradita illi sorore sua Leonora in uxorem Anno 1529. devinxit.
Matthiae I. Regis Hungariae. QUIDAM non omnino imperitus illud Terentianum, ad rem suam faciens allegaverat: obsequium amicos; veritas odium parit. Quod quamprimum Matthias primus Rex Hungariae, falso dici, humanaeque naturae contrarium esse ostendit, inquiens: Omnes homines natura scire desiderant, teste Philosopho. Nihil autem scitur, ut eiusdem testimonio utamur, nisi verum. Unde concludimus, veritatem esse humanae naturae accommodatam. Quicumque enim hominem sese intelligit, veritatis amatorem se esse profiteatur, necesse est. si autem Poetarum et Comicorum quidem adducenda sunt dicta, personarum conditioni et non veritati accommodata, non sunt pro testimonio vero referenda. Serui interdum et ancillae, praesertim lascivi iuvenes et amatores a Poetis introducti, loquuntur secundum illud Poeticum Horat. decorum, quod
Reddere personae scit convenientia cuique.
Unde fit, ut vilissimas et abiectissimas ac veritati contrarias, et a seipsis dissidentes habeant sententias. Vir ille Regis argumentatione percepta erubuit, facileque cognovit, praeclara ingenia veritate, et non obsequio et adulatione mulceri.
Alphonsi Regis Arragoniae. ALPHONSUS Arragoniae Rex, cum in Agro Matriciensi esset, nec dum satis deliberasset, utrum Franciscum Sphortiam, an Nicolaum Picininum in amicitiam et societatem admissurus esset. Erat autem alterum duntaxat propter illorum inter se simultates admissurus: interimque Matricienses Legati Regem adeuntes peterent, ut ex ipsius voluntate Nicolaone an Francisco gratificari deberent: Rex respondit: Utrosque tamquam amicos habendos esse, sed ab utrisque tamquam inimicis cavendum.
Eiusd. Pari prudentia Alphonsus Rex erga Iacobum Picinini filium utitur; cui ut amico subvenit, ab eo tamen, ut hoste, sibi cavit.
Eiusd. Neapolitani cives ob virtutem ac ciementiam Alphonsi Regis Arragoniae cum decrevissent omnes uno consensu, arcum illi triumphalem, ad memoriam honorifice struere, elegerunt locum super gradus marmoreos maioris Ecclesiae. Id vero quandoquidem fieri non poterat, ne magna ex parte dirueretur Nicolai Mariae Buzuts, magnanimi et strenui militis domus, Rex fieri omnino prohibuit. Haud tanti se facere, inquiens, huiuscemodi saxorum struem ventis imbrique obnoxiam, ut amici veteris et familiaris comum, cuius opera in bellis et pace, atque omni fortuna fortiter ac fideliter usus fuerat, everti pateretur.
Eiusd. Proceres ac purpuratos suos saepe reprehendere solebat Alphonsus Rex Arragoniae; quod amicos paulo inferioris sortis, suos seruitores appellarent, maxime cum huiusmodi homines a Philippo Regen non seruitores, non subditos ut ab istis: sed amicos et familiares appellatos lectitasset.
Caroli Magni Imp. Carolus M. Imp. amicos sibi externos plurimos
devinxit: nimirum maximam amicitiam aluit cum Adelphonso Rege Galliae. Si enim Rex ille literas scriberet, aut Legatos mitteret ad Carolum, se semper proprium et velut mancipium Imperatoris Caroli vocavit et scripsit. Scotorum Regis amicitiam ita coluit, ut Rex illese subditum appellaret Caroli Imp. sic etiam Aaronis, Regis Persarum amicitiam veneratus, ut Aaron Rex omnium amicitiam posthabetet Caroli, et hunc solum dignum censeret cui reverentiam et honores deferret. Caesaribus Constantinopolitanis fuit amicissimus: Nicephoro, Michaeli et Leoni, ut quamvis Germanici Imperatores essent suspecti Graecis Imperatoribus, propter insidias Imperii: tamen illa suspicio, prorsus ex Graecorum Caesarum animis elaberetur, ob firmam amicitiam, qua Caroli illos coluit.
Friderici, Comitis Palatini. Fridericus Comes Palatinus Rheni, cum Ludovico Duce Bavariae, cognomento Divite, firmissimam aluit amicitiam, cum enim Fridericus a quatuordecim Principibus Ecclesiasticis et politicis bello lacesseretur, Ludovicus perstitit in eius amicitia, et vincere iuvit illos principes, quos partim Fridericus fugavit, partim captivos accepit.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imp. tanta iunctus amicitia Principibus Electoribus quanta vix ullus fuit. Iudicavit enim utile, opes eorum augeri: et hos ut fratres amavit ac consiliis omnibus adhibuit. Non exclusit a deliberatioibus suis, sicut nonaulli faciunt, more tyrannico.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imp. in maxima habuit amicitia et benevolentia Ducem Saxoniae Electorem, qui aliquoties illi militaverat fideliter. Et vidit in eo omnes virtutes necessarias bono viro, et utiles ad communem consociationem.
Othonis III. Imp. Otho III. Imp. Veneto Principi Ursedo adeo familiaris fuit, ut in eius gratiam cum Venetos invisisset, voti reus, pallium aureum, quod annuum Veneti pendebant, remitteret.
Othonis Ducis Saxon. Otho Dux Saxoniae, summa prosecutus est amicitia Cunradum I. Imp. cum enim Saxones et Franci pariter contenderent, ut ipse Otho Caesar crearetur: restitit optimus Princeps, nolens eam ignominiam generosissimae stirpi Caroli inferri. Proinde Cunradum Fran corum Ducem Caesarem creandum consuluit. Itaque successit Cunradus in Imperio. Sed in maiore auctoritate Otho erat vivente Cunrado: plura
quoque negotia in Imperio confecit. Interim tamen summa fide, amicitia et integritate usus est erga Cunradum Caesarem.
Alphonsi, Arragoniae Regis. CUM essent, qui apud Alphonsum Arragoniae Regem, causam bestiarum contra homines defenderent, et modo turturis castitatem: modo cornicis, quae mortuo compare novem hominum aetates vidua perduret, modo formicarum providentiam: modo canum sagacitatem: modo ciconiarum pietatem: modo apum in Regem observantiam, et id genus multa pro brutis animalibus afferrent in medum, Rex ita respondit: sive id brutis inclinatione naturae, sive Dei dono datum sit, se non alia causa datum ac concessum esse existimare, quam ut homines, turpiter nequiterque viventes, erubescant a brutis et a rationis expertibus superari.
Barbarae, Imperatricis, Sigismundi Imp. uxoris. Barbarae, quae Sigismundi Caesaris uxor fuit, ac fatis functo viduo superstitis, cum sibi diceret aliquis, imitandum Turturis exemplum, quae mortuo marito perpetuam castitatem servaret. si me ratione carentes imitari volucres iubes, respondit, cur non columbas potius passeresque proponis?
Alphonsi Arragoniae Regis. SUPER lectione Annae Senecae, quem praecipue Alphonsus Rex Arragoniae coluit atque perdidicit, quaerebatur ab Alphonso Davolo purpuratorum humanissimo, cur animus mortalium ita immensus atque insatiabilis foret! Cui a Rege illsdem poene verbis satisfiebat. Animum hominis a Deo profectum, non prius conquiescere, quam eo rediret, unde profectus esset. Esse procul dubio, animum Dei et aeternitatis capacem,
propterea neque impleri, neque satiari posse, iis rebus quae fluxae et incertae essent. sed Deum ipsum veluti naturalem sedem et suum quodammodo perfectum bonum appetere, hoc est, solidum et perfectum bonum.
Friderici III. Electoris Saxoniae. FRIDERICUS III. Elector Saxoniae, dicere solebat, nolle se munitissimas arces condere, quibus fretus arceret hostes: nec multum pecuniae se corrasurum, aut post se relicturum. Interrogatus ut causam ederet, respondit: si vicinus aut alius quispiam leviter se offenderet, mox ipse fretus et confisus opibus et munitionibus suis, facilime cuilibet illaturus esset bellum. Quod alias non facerer munitissimis arcibus et ingentibus aceruis pecuniae, tamquam nervis belli destitutus. Et eam ob causam apud omnes Principes laudatissimus iudicatus est.
Caroli V. Imp. Traiciens aliquando Rhenum, Carolus V. Imp. quaerit ex principe, qui aulam ipsius tum sequebatur, cur maiores nostri arces et praesidia in excelsis montibus exstruxissent? cum responderet princeps, munitiores illis arces in editis locis visas fuisse: censuit Caesar rectius eas in planicie collocari, propter aquationis et invehendi commeatus, et tormentorum et aggerum commoditatem. Sed nunc, inquit, sub terra quidam munitiones aedificant: ut inferno sint propiores.
Caroli U Imp. MULTA ctiam ei)rwnikw/s1era et aculeatiora Caroli V. dicta fuerunt. Ut cum Gallicolegato, postmortem Francisci Sfortiae, ducatum Mediolanensem regis sui nomine poscenti, respondit: sibi idem placere, quia fratri suo regi Galliae placere videret. Quibus verbis legatus, ut quae optamus libenter credimus, Carolum assem
tiri putat, idque ad regem suum statim perscribit. At Carolus, ducatum Mediolanensem sibi non minus, quam Gallo placere: Ideoque a se non minori studio retinendum quam a Gallo expeteretur, sentiebat.
Eiusd. In Anglia cum nobilissimum iuvenem, sententia Card. Eboranensis, qui iudiciis praeerat, damnatum interfici audiret, Indignum est, inquit inquit Carolus V. a cane lanii tam pulchram damam devorari. Nam Cardinalis ille lanii filius erat.
Matthiae I. Regis Hungariae. STRIGONIUM oppidum Hungariae in ripis Danubii situm a Buda, quo secundo fluvio descenditur, triginta milibus passuum distans arcem habet in edito colle munitissimam et pulcherrimam. Necimmerito. Fuit enim aliquando regum domus et habitatio, et in ea arce templum, porphyreo lapide, constructum, a longe habens prospectum, vasis aureis argenteisque, necnon pulcherrimo et ditissimo sacerdotalium vestimentorum apparatu, potest cum omnibus iure certare. Estque Strigonium Hungariae Metropolis, cum opulentissimo Archiepiscopatu. Nam florentibus rebus ad centum milia aureorum proventus se extendebat; Huius arcis possessor fuit Ioannes Archiepiscopus, de quo alibi mentionem fecimus, vir in multis disciplinis non in postremis habendus, Astrologiaeque adeo deditus, ut Ephemerides secum gestitans, nihil nisi consultis astris ageret. Habebat secum viros excellentes, et in omnifere doctrina excultos. In numero doctorum erat quidam Theologus acuti et prompti ingenii, natione Siculus, ordine divi Dominici, nomine Ioannes Gattus, multum sibi arrogans. Nam omnia Theologiae dubia se soluturum ex tempore praedicabat, maxime cupiens cum Hungariae rege Matthia I. habere disputatiunculas. Audiverat enim a Galeoto, qui eum ex Italia in Hungariam duxerat, regem Matthiam sollertis ingenii linguaeque climate solere doctis viris aenigmata solvenda proponere, et ita suis argutiis augere, atque vexare homines; ut
difficilimum puretur, eius retia et argumentorum laqueos evitare. Sed accidit, Regem iter per Strigonium habere: hospitemque Archiepiscopi fieri. Quod cum Gattus accepit, valde exsultavit, ratus advenisse tempus ostentandae doctrinae, conciliandique Regis, a quo multa sperabat. Et ne longius prosequar, paratur cena regia, et in Laconico (erate enim hiems) et Hungaris mos est, hieme uti Laconicis, calidis, tepidis ve prout frigus et algor intenduntur. Et in his etiam aliquando dormiunt, licet sanitati sit contrarium. Fit enim Laconis vapore crasso in humanis corporibus spirituum vexatio, repletioque cerebri, quam plerumque dolor consequitur capitis: Cum iam discumbendi hora venisset, narratur regi, Ioannem Gattum in arce esse vocandumque ad cenam, ut cum eo habeatur disputatio cuius rex erat avidissimus et praesertim inter comedendum Nam alio tempore vix occupationibus sufficiebat. Vocatus iussu regio, discubuit iu mensa regia, ubi Episcopus quinque Ecclesiarum et Archiepiscopus Strigonien uterque enim vocabatur Ioannes, doctrina exculti, et quidam alius Episcopus, et Ionnes Thuz. et Galeotus consederant. Peracta cena regifico luxu, Utuntur enim Hungari summa inesculentis et poculentis abundantia, non sine vinorum varietare. Hic enim mos nunc est Hungaris, quo olim Galienum Romanorum Imperatorem usum fuisse, tradunt historiae. Varia enim vina ille in lautissimis conviviis praebere consueverat. Cum igitur Gattus vino ciboque et laconici calore factus esset animosior, (Parant enim animos vina, teste Quidio, non exspectato fine) coepit de se ipso praedicare, et doctrinam ostentare suam: affirmareque nihil in Theologia esse, quod eum lateat, et se aegnigmata omnia, ubicumque fuerit, sine aliqua haesitatione solvisse, paratumque esse ad omnia respondere. Rex autem (ut homo versutus et qui mores huius aetatis Theologorum recte novit) non nisi ardua et difficilia sectantium cum Thomae et Scoti difficiles de trinitato, de attributis, de Eucharistia nodos tantummodo videant: negligantque moralia et Euangeliorum explanationem, extemplo Ioanem Gattum, tam magna de se ipso pollicentem blande alloquens rogat, ut a se dubitationem diu animo inhaerentem, removeret, cum nemo adhuc in hac resibi ad plenum respondisset. Dubitavi, inquit, diu cur CHRISTUS DEUS et
homo omnia iuste sapienterque faciens, in nonnullis visus est minime servare iustitiam. Iustitia enim pro meritis praemium tribuit. Nam dare merenti obulum, aureos: aureosque merenti obulum tribuere; quis dubitet aequitatem non esse servatam? Christum autem sic fecisse, Euangelia videntur ostendere. Nam cum Petrum et Ioannem inter ceteros Apostolos haberet dilectos, eorum merita non aequa lance pensitavit. Petrum enim desertorem et abnegatorem deierantemque Christi non habuisse notitiam, maxima Pontificatus dignitate ornavit, et Ioannem ad mortem usque Christi perseverantem, nullo tumultu, nulto metu mortis, nullisque periculis ab eo divulsum, inhonoratum, ingloriumque reliquit. Nam, ut de meloquat, si duos haberem familiares, et in pugnae praeliorumque principio alter fugeret, Alter vero ad extrema usque permanens me dimitteret numquam: fugacem illum ac desertorem infamia, et forsitan cruciatu prosequerer, remanentem vero, mecumque in omni periculo persistentem, praemus et honore ornarem, omnibus, ut reor, hoc approbantibus. Nam si fugaci honor tribueretur, pugnaci vero et fido nulla sit gloria: quis non videt, virtutem sub praemio fraudari et ignaviae fomenta praeberi? Ciceronis dictum hoc esse, a Praeceptoribus accepi, Honos alit artes, omnesque accenduntur ad studia gloria. Quid igitur aliud est, Petrum pontificatu ornare, Ioanne neglecto, nisi discipulos admonere, ut fugiant persecutiones, vitentque tormenta, nullos sustineant cruciatus, sed statim fugiant, Christumque abnegent? Haec volui dixisse declarationem exspectans. Non enim mihi unquam persuadebo hoc a Christo sine ratione factum. Quicquid aurem mihi alienum a iusto videtur non iniustitiae divinae, sed inscitiae nostrae tribuendum est. Tunc Ioannes Gattus orationem regis, quasi ordine capitulatimque repetivit, sed cum ad confutationem declarationemque se vertit, subtristis perplexe loqui coepit: et affirmare secretorum divinorum nullo pacto rationem esse expostulandam. Nam cur Christus hoc fecerit, ut Petrum honoraret, inhonoratum dimitteret Ioannem, non pertinet ad hominis intelligentiam. Excedit enim Theologorum ingenia; hoc enim arduum et difficile sibi Christus
reservavit: nec ullus unquam ausus est hanc quaestionem facere. Nonne aetas nostra et antiquitas etiam plurimos vidit huiusmodi perscrutantes in errorem incidisse: Unde Maiestatem vestram rogo, nehaec divina secreta, et inscrutabilia in medium adducat: possent namque nos illaqueare et irretire erroribus. Rex Matthias hoc fermone Gatti percepto, inquit, ea quae nos detegimus, non sunt divina secreta, de quibus ratio nulla evidens appareat, sed sunt moralia, et homini perito facilia intellectu. Tunc Gattus iratus, inquit, nolite mihi praefinire modum Theologiae, quem teneo Nemo enim est tam temerarius, qui in Theologicis se mecum conferre audeat. Nam nihil in hac divina scientia mihi est (ut puto) incognitum. Omnes enim Bibliothecas percurri, et numquam huius dubitationis occurrit declaratio. Tunc rex Matthias ait ad Gattum. Non multos in Theologia libros legi: nec etiam in aliis facultatibus. A puero enim ad regiam dignitatem evectus, pauca e multis didici et militarem quodammodo literaturam arripui. Sed tamen huius rei declaratio, ut opinor, facile invenietur. Gattus impatiens sermonem regium interrumpens, inquit: Deponite hanc mentem, quoniam, ut dixi, nusquam est. Tunc Rex Matthias iussit opus divi Hieronymi contra Iovianum afferri, in quo haec sunt verba: Propterea inter duodecim unus eligitur, ut capite constituto schismatis tolleretur occasio. Sed cur non Ioannes electus, qui virgo est, aetati datum est, quia Petrus senior erat, ne adhuc adolescens et pene puer progressae aetatis hominibus praeferretur, et ne magister bonus, qui causam iurgii debuerat auferre, discipulis dixerat eis, pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis, et qui voluerit inter vos maior esse, minimus omnium sit, in adolescentem quem dilexerat, causam praeberet invidiae. Ut autem sciamus, Ioannem fuisse tunc puerum, manifestissime docent Ecclesiasticae historiae, qui usque ad Traiani imperium vixerit, id est, post Passionem Domini sexagesimo octavo anno obdormierit: quod et nos in libro de illustribus vitis breviter perstrinximus. Petrus Apostolus, est et Ioannes Apostolus. Sed Petrus tantum Apostolus,
Ioannes Apostolus, Euangelista et Propheta. Apostolus, quia scribit ad Ecclesias. Euangelista quia librum Euangelii reddidit, quod excepto Matthaeo, alii ex 12. Apostolis non fecere. Propheta vidit in Pathmo Insula, in qua fuerat a Domitiano principeob Domini martyrium relegatus, Apocalypsin infinita futurorum mysteria continentem, huiusque Hieronymus qui partem huius dubitationis absolvit ansamque praebuit, ut et nos reliqua declaremus, peccatorem et desertorem, abnegatoremque Ioanni Virgini in pontificatu praeposuit Christus, ut peccatoribus spem veniae praeberet. Nam peccator et desertor Petrus coitus violentiam expertus humanam callens fragilitatem, impetumque voluptatis (Habebat enim uxorem) peccatoribus, libidinibusque involutis, (exemplo magistri sui edoctus, qui discipuli errata post amarum flerum abolevit, habuitque pro non erratis) facile parceret, veniamque praeberet, dignitate ac honore paenitentes afficeret. Nam si Virgo Ioannes et in fide firmus Pontifex fuisset, cum ligandi solvendique potestate, numquam libidinis blauditias, vimque expertus, et qui nullo tumultu a Christo potuit dimoveri, ad sui similitudinem humanum genus confirmare percupivisset, et Christi fideique desertores, libidineque corruptos, summa austeritate depulisset. Non enim ex fragilitate peccantes, sed ex animi nequitia homines putasset, qui fletibus dolorem fingerent. Summa igitur ratione factum est, ut Petrus Ioanni in Pontificatu praeferretur: quod tu, Ioannes Gatte, inter illa DEI iudicia inscrutabilia connumerabas. His dictis convivium est solutum regis Matthiae, rationis acumine animis convivarum insidente.
Matthiae I. Regis Hungariae. INCIDIT inter homines, qui in corona regis Hungariae matthiae, astabant, disputatio de regionibus, quaenam esse hac tempestate scientia rei militaris, ac
fortitudine illustrior, circumstantibus diversarum nationum viris. Maxima namque virorum multitudo ex toto fere Orbe ad regem Hungariae Matthiam I. confluxerat, quoniam varietate bellorum, multitudine victoriarum, magnitudine gestorum, totius Europae Principes anteibat, essetque in eo summa cum humanitate benignitas, eruditio plurima, eloquentia mitis et facunda: et multarum linguarum cognitio. Tenebat praeterea Astrologiam, et in operibus Apuleii Platonici ita versatus, ut eius dogma omnino calleret, unde et apud eum Theologi, Philosophi, Medici, Poetae, Oratores ac Astrologi, et qui omnes disciplinas profitebantur, frequentes erant. Alii enim rogati, alii sponte regiam frequentabant Sed in sermone de regionum praestantia, quisque patriam suam laudavit; Hispani Hispaniam, Germani Germaniam, Boemi Boemiam, Et ne generatim prosequar, Itali Italiam extollebant. Ad huius rei corroborationem, qui erant docti, testimonia historicorum proferebant. Indocti vero historicam fidem non correspondere conditionibus aetatis nostrae contendebant, asserentes, aetatem nostram, artibus, machinamentis bellicis, antiquitate praestantiorem, cum et stratagemata et machinam enta mirabilia excogitarit, reiectis quibusdam, et antiquis quidem machinis et armis. Tunc Rex Matthias hilari vultu inquit: Si centesimam partem antiquae militiae aetas nostra teneret; talemque rei militaris disciplinam haberemus, profecto Turcorum Regnum non fuisset tam longe lateque diffusum. Non enim antiquitatem nuncupo, quae intra quingentesimum, aut sexcentesimum annum continetur, sed ad illos me verto, qui tempore Romanorum viguerunt. Artes enim bellicae, machinamentaque et tormentorum vis magna tunc claruerunt, ut in Frontino, Vegetioque et aliis plurimis luce clarius inspicitur. De illorum temporum ducibus et Imperatoribus quid loquar? Cum nemo tam extremae dementiae sit (quamquam bellicosissimus praedicetur) qui se ipsum aut Hannibali, aut Alexandro Regi, aut Marcello, vel Scipioni, Iulioque Caesari audeat non modo anteferre, sed aliqua ex parte comparare. Si autem antiquitatem intra quingentesimum aut sexcentesimum annum incluseris, non a vobis dissentiam. Nam intra hos annos pauci, aut fortasse nulli, possunt cum aetatis hostrae ducibus comparari. Renovata enim a nobis illa bona
et perita antiquitate, longe melius praestantiusque rem militarem tractavimus, quam illa rudis aetas, quae non est centesimo anno maior.
Henrici I. Imp. CAPIENDIS avibus Henricus primus Imperator mire deditus fuit, unde propter studium et artem fallendi volucres, dictus est Auceps.
Friderici III. Imp. Fridericus tertius Imperator, summum studium adhibuit in re metallica: et ubicumque licuit metallicam rem tractavit.
Alberti IV. Ducis Austriae. Albertus quartus dux Austriae, conversabatur quottidie cum doctis ac religiosis viris, quibus cum familiarissime degebat. Praeterea architectus erat ingeniosissimus, ut qui dola re, tornare, ac alia id genus manibus facere, si quando suppetebat otium, mirum in modum gestiebat.
Friderici III. Imp. Fridericus tertius Imperator hortulis plurimum oblectabatur, herbarumque cognitionem summam habuit, ut medicos suae aetatis facile superaret omnes in fruticum notitia. Latine libenter loquebatur, licet Poeticam atque Oratoriam non plurimi faceret. In primis vero gemmas, quas summo studio conquisivit et collegit, plurimum amabat.
Henrici I. Imp. Hendricho Aucupi Imperatori studium maximum fuit, fictitium Martem, aut (ut vocant) torneamenta exercere, ut hac ratione in rebus ludicris milites suos etiam assuefaceret in Marte strenuam serio operam navare.
Sigismundi Regis Poloniae. Et Matthiae I. Imp. Torneator egregius fuit Sigismundus Poloniae Rex: et Matthias I. Imp.
Manfredi Neapolitani. Aurifaber excellens fuit Manfredus Neapolitanus, argen teamque aquilam suis manibus fabricavit, qua etiam pro insignibus utebatur, in summa galea.
Alphonsi Ducis Ferrariae. Alphonsus Ferrariensis Dux, tormentorum fusor fuit, quorum duo fudit bello Veneto. eorum alterum Terraemotum appellavit, alterum Grandiable.
Iacobi IV. Regis Scotiae. Iacobus IV. Rex Scotiae vulnera scientissime tractavit.
Friderici II. Regis Neapol. Fridericus II. Rex Neapolitanus, omnium pene artium mechanicarum fuit peritus, nec peritus modo: sed et insignis artifex.
Rudolphi II. Imp. Rudolphus II. Imp. ingeniosissimus fuit pictor et aurifer, ut qui ipse coronam auream et mensam ex meris gemmisfecerit, inprimis horologiorum artifex fuit. Fusione quoque tormentorum aeneorum summe delectatus singulisque diebus ad minimum horam largitus est eorum inspectioni.
Wenceslai-Adami, Ducis Teschinensis. Wenceslaus-Adamus, Dux Silesiae Teschinensis egregius tonsor fuit, et vulnera, quae nemo alius curare potuit, etiam desperata perite tractavit, subditis etiam infimae sortis medicinam adhibuit, eosque visitavit et veteri valetudini restituit.
Philippi II. Regis Hispaniae. MAGNUS quidam Astrologus Philippo secundo Regiae Hispaniae obtulit iudicium suum, quod fecerat de horoscopo Principis filii, rationemque exposuerat caeli et influentiarum Astrorum tempore conceptionis et nativitatis eius, et eorum omnium quae inde principem in tota vita manerent. Quod ille acceptum statim super tabulam poni iussit: non ut legeret, sed ut hoc facto ostenderet, quid de eiuscemodi nugis sentiendum sit. Nam folio uno poss alterum abrupto, ne
inspectis quidem industria et excellentia illuminationis et figurarum, quibus libellus erat ornatus, dixit ad cubicularium: Accipe, et utere ut voles. Non fas est ut hominum iudicia praeveniant Dei iudicia.
Henrici IV. Regis Galliae. Cum Vindomiensis Dux Henricum IV. Regem Galliae ipso diluculo ante proditoriam necem sic praemonuisset: O Rex de te mihi nuntiatum fuit, ut hoc die malum imminens praecaveres, esse enim aliquos, qui in perniciem tuam machinarentur. Cui Rex, unde hoc habes? respondet ille, a Brossaeo medico: subiungit Rex, quem noverat esse Astrologum grandaevum, inquiens: ille veteranus, tu iuvenis, ambo stulti, nesis Astrologis unquam facile credulus.
Roberti, Regis Siliciae. ROBERTUS Siciliae Rex in Astrologia adeo diligenter et perite versatus est, ut quid adversum vel secundum rebuspiib. astra porrenderent, certissime denuntiaret. Philippum Valesium Franciae regem missis ad eum literis sedulo admonuit, ut cum Eduardo tertio, qui tunc Anglis imperabat, nequaquam collatis signis, si praesens ipse esset, dimicaret. Inspecta enim ipsius genitura et diligentet examinata, fortunatum illum in rebus bellicis fore cognovisse: et de Gallis potissimum insignes victorias, si in aciem cum eo descenderent, reportaturum: nec illa praedictio falsa fuit. Nam post aliquot annos apud Cressiacum in Picardia cum Eduar do confligere ausus Philippus, licet copiarum numero londe superior esset, luctuosam admodum, et Galliae calamitosam accepit cladem: quandoquidem e suis supra triginta milia eo in proelio desiderata sunt. et ipse fuga vix e periculo evasit.
Mahometi II. Imp. Turcici. Mahometes secundus Turcarum Imperator, cum ei
renuntiatum esset, Christianos principes maximos belli appa ratus in eum facere, quamvis ipsius copiarum duces tot hostium conatus admodum reformidarent, et eo maxime, quod solus Scanderbechus ipsos summa vi oppugnantes ludificare et sustinere posset: securus et fidens, adversariorum consilia et minas contempsit, quod ex siderali scientia cuius peritus erat, victoriam sibi portendi cognosceret, quae ei amplissima prout speraverat, contigit, exstincto prorsus Graecorum imperio.
Harduellis Persae. Harduelles Persa, magni Hismaelis, qui sophi cognomen assumpsit, pater, inspecta filii genitura ipsum Prophetam summum futurum, subactaque maxima parte Orientis Mahometis gloriam rebus bellicis aequaturum feliciter et vere paedixit.
Caroli M. Carolus Magnus Imp. Astrologicis meditationibus potissimum fuit deditus.
Alphonsi Regis Arragon. Quaeistum est inter nonnullos cum in omne hominum genus Alphonsus liberalem ac munificumsese ostenderit, cur solos Astrologos praeteriret. Neque enim huius scientiae praeceptores sicut aliarum disciplinarum magistros in eius curia observari vidimus. Tunc unus qui magis scire videbatur, sidera, inquit, stultos regunt impelluntque: Sapientes astris imperant. Stultos ergo principes honorare Astrologos consequens est, non sapientes, inter quos nomen suum Alphonsus obtinet. Tuncalius Petrus de monte Ilicino, inquit, non incelebratus Astrologus qui congregato apud Constantiam generali Christianorum concilio, iudicium de rebus futuris edidit. In quo et Sigismundum eo animo coronandum Romae, et Ioannem Papam XXIII. qui ad Concilium vocatus ierat, cum gloria rediturum asseruit. At cum magna synodus Ioannem summo Pontificatu abdicasset, Sigismundus autem ingressu Italiae multis post annis abstinuisset, arguentibus plerisque Petrum, qui adeo manifeste mentitus esset. At mihi de duobus stultis, inquit, iudicandum fuit, de quibus ne vera quidem profari Ptolemaeus possit.
Maximiliani II. Imp. Maximilianus II. Imperator Astris multa concessit, ut causarum quibusdam adiumentis: sed superstitiosam
crudelitatem cuidam Bohemo Cipriamo exprobravit, qui s1umfa/dei illi, saeculi revolutione vix rediturae, ante paucos annos omnem divinam vim agentem tribuebat. Quaesivit enim, quod alius de Cannensi pugna: si caelo adfecto, sideribusve compositis, fidendum prorsus sit qui insigni clade simul concidissent, an, ut exitus unus idemque omnium fuisset, etiam idem unumque astrum, natalibus comminatum esset? et qui ingenio excellerent, an etiam vi variorum siderum eadem die in lucem suscepti essent. Astrologi negant item unumque evaluisse sidus, universe responsum: non esse igitur opinationi Astrorum et schematibus fatalia adscribenda, et qui in pluviis essent diu versati, facile eos maduisse.
Theodosii iun. Imp. MAthese wn studio diligenter incubuit Theodosius iunior, qui in Geometria et Arithmetica apprime doctus, Astronomiam etiam studiose amplexus est.
Alphonsi Arragon. Regis. Alphonsus Arragonius maxime etiam doctrinam illam coluit, et unus ille est, qui numerorum et caeli motuum sciem tiam ex orco veluti in vitam reduxit. In tabulas mathematicas Toleti supputatas, quadraginta aureorum milia erogavit, plurisque fecit caelestium rerum cognitionem, quam Romani Imperii delatam sibi coronam.
Alberti III. Ducis Austriae. Albertus tertius dux Austriae, et nepos Alberti primi Imperatoris, Astronomiae peculiariter fuit studiosus.
Rudolphi II. Imp. Rudolphus II. Imp. Astronomus praestantissimus fuit; nec raro ad se media nocte Astronomos suos vocavit, ut de astris cum iis conferret: Reliquit etiam post mortem Tabulas Mathematicas doctissimas.
Wilhelmi Landgravii Hassiae. Wilhelmus Landgravius Hassiae, Philippi filius, Astronomus sine pari fuit, collocutusque saepe est cum viris eruditioribus de hoc studio per literas, ex cogitavitque instrumenta multa Mathematica commodissima.
Caroli V. Imp. Carolus quintus Imperator in ipsis castris, et medio belli ardore, siderum doctrinam colebat, et revolutionum caelestium leges ac periodos, considerabat.
Retulit amicis Petrus Apianus, se in bello Germanico, Ingolstadio ad Carolum in castra urbi tum vicina, evocatum fuisse: ut in machina, certis totulis orbes circumducentibus, repraesentante planetarum motui proprios, Aspicienti certius et accuratius singula monstraret. Cum vero illo ipso die qui Cal. septembris proxime antecessit, globi ex hostium castris emissi circumvolitare magno agmine coepissent, trepidante se et caput subinde inclinante, Carolum prorsus nulla timoris significatione edita, pedem loco nusquam movisse. Familiaris etiam Carolo, eiusdem belli tempore Turrianus Cremonensis mathematicus fuit, qui eventum belli Saxonici, antequam Ulma Caesar moveret, praedixisse memoratur.
Ludovici XII. Regis Galliae. NARRABAT Copus Basiliensis Medicus Ludovico XII. Regi Galliarum acceptissimus, ex veteribus scriptoribus, cervos qui ex Sicilia in Calabriam ac Rhegium Urbem transnatent, per aestatem desiderio paubli, longitudine natationis defessos, que onus capiris super aquas exstantis non facile perferant, ad levandum laborem, rationem hanc inire. Natare quidem ordine cunctos, unius ductum alio post alium sequente: ita videri exercitus imaginem congruo ordine incedentis: Inter natandum vero singulos semper anteriores ca put imponere: Ac si accidat, ordinis decurionem animo laborare, mox hunc in tergo locari, alium vero decurionis in locum substitui, quasi novus Ductor declaratus sit: ita repraesentari aciem, in qua Aubignius tergum, frontem Grinianus regat, usque adeo etiam ad Cervos militaris disciplina transiisse videatur. Haec narrantem intuitus Rex Ludovicus, risu diffluens: non mirum igitur, si apud Rhegium Cervi, disciplina astuque militari pollentes, Gallos crista feroces
devicerint. Iuvenes Gallos militari potius astutia, quam robore, Apulia Calabriaque depulsos.
Alphonsi Regis Arragoniae de ea dictum. ALPHONSUS Rex Arragoniae, a diis olim, Iove, Neptuno, Plutone, omnia tripertita fuisse memorabat, et sua quemque sorte, parteque contentum agere. At hominibus hodie, neque quod satis, neque quod minus esset, satis esse.
Calyphas Buldachi, quae Babylon olim fuit, Dominus, cum ab Haolono Tartarorum rege obsideretur, milites suos vix tenui stipendio aluit: quia thesauros ingentes, quos habebat, asservare cupiebat. Verum eius praepostera et indecora parsimonia per quam luctuosa et exitialis ei fuit. Siquidem Haolonus expugnata civitate, omne eius aurum et argentum, lapidesque pretiosos in turrim comportari iussit, et in illam Calypham ipsum coniecit, omni cibo et potu denegato, addito hoc sarcasmo et exprobratione: Si hunc thesaurum non tam avare et tenaciter servasses, teipsum et civitatem a periculo liberasses: nunc thesauro tuo fruere, ex eo comede et bibe, quem tantopere amasti. tibi enim vivo non eripitur. Ita miser ille princeps in summa opum copia fame periit, et internecinum hostem sua intempestiva parsimonia ditavit.
Oratoris Chii exemplum. Cum Mahometes Bassa Solymanni Turcarum Imperatoris quendam captivum non obscurae sortis amisisset, certisque nuntiis cognovisset illum ad Chios confugisse: graviter cum illius Insulae legato conquestus est, iniuriam sibi fieri, quod ipsius fugitivum Chii apud se retinerent, verbisque acribus minitatus est, nisi quamprimum illum remitterent, vel redemptionis pretium numerarent, se eam contumeliam
non neglecturum. Senatus Chius hac re per literas legati cognita, e vestigio pecuniam oratori suo misit, quae Mahometi, captini nomine persolveretur. At ille lucri cupiditate allectus, pecuniam in suos usus convertit. Mahometes se a Chiis contemni ratus, quod nec pecuniam, nec captivum recepisset, Solymannum in eos concitavit. Ille statim Bassae Piali classem parare, et Insulam in potestatem redigere iussit. Piales Imperatoris iussis obtemperans, brevi adornata classe, Chios incautos, et nihil hostile a Turcis timentes, facile oppressit. Ita unius legati avaritia et sibi et patriae exitium attulit.
Clementis VII. Pontificis Rom. Clementi septimo Pontifici maximo sua tenacitas exitialis etiam fuit. Is cum adversus Colunnios et Caesarianos bello coepto ipsius Duces satis feliciter rem gererent, et de summa rerum bene sperarent, magnis impensis deterritus, expetenti bus hostibus contra suorum voluntatem pacem dedit: et cum Borbonius raptato exercitu, ad urbem adventare nuntiaretur, bis mille Helvetios nigrasque cohortes, quae ad tuendam urbempsatis esse putabantur, intempestive dimisit, ut aeario parcerer. Unde expugnata ab hoste urbe in arcem compulsus tamdiu obsessus fuit, ut pudendm deditionem facere sit coactus.
MAximiliani II. Imp. MAximilianus secundus Imperator omnes libenter audivit A prandio patebat ad ipsum mensae astantem, vel prope assidentem, aditus, omnibus omnium ordinum, etiam humilimae et abiectissimae conditionis hominibus, qui eum alloqui volebant, aut supplices libellos porrigebant. Hic singulis comiter et placide, eadem lingua, qua proponebantur negotia, respondebat.
Caroli V. Imp. Carolus Quintus Imperator sublata mensa, cunctis omnium ordinum infimae etiam fortunae hominibus adire eum, et alloqui, et supplices libellos exhibere licebat.
Philippi II. Regis Hispaniae. PHILIPPUS II. Rex Hispaniae occupato Regno Portugalliae, quod ille coronam laborum suorum reputabat, tamque sibi sceptra et tributa Indiarum reddens, quibus repagulum ape riret ad delibandas, quum placuerit, coronas omnium Europae potentissimas, inclusit se in Curiale, cum intentione numquam inde egrediendi, et ceu ex specula contemplandi undas et fluctus exsultantes inuniversam terram. Actiones corporis erant in uno solo loco, at actiones animae sese per universum terrarum orbem veterem et novum, effundebant et dilatabant, tantundem acumine pennae faciens, quantum praedecessores eius, acumine gladii. Quo magis procul dissiti erant eius subiecti, eo magis eum reverebantur, concipientes, secummet in tanto intervallo magnitudinem eius quasi adorabilem, et aliquid in eo plusquam in ceteris communiter esse solet. Sui conspectum perraro nec temere Hispanis exhibebat, nec quisquam vel potentissimus in aspectum admittebatur, nisi cui longissimo tem pore postulanti id in summi favoris gratiam concederet. Tam gravis et severus erat, ut numquam vel familiarissimis facultatem daret remittendi vel tantillum a timore et respectu, quo eum venerabantur.
Eiusd. Philippus II. Rex Hispaniae non apparebat, nisi ut ignis sancti Hermetis in nubibus post tempestatem forte vibrans: et quamvis raro feliciter principib. evenerit, qui semper tristes et melancholici inter oratoria et altaria instar Numae se continuerunt, huic tamen Regi solitudo sua non parum profuit, reddiditque ingenium eius habile ac liberum ad tractanda mundi huius neg otia.
Caroli IV. Imp IN scholam Pragensem ingressus aliquando Carolus IV. Romanorum Imp. cum disputantes liberalium artium
magistros in horasquatuor audivisset, idque purpurati moleste ferrent, ac cenae tempus adesse dicerent: Mihi, inquit, tempus est minime. Nam cena mea haec est.
Alphonsi Regis Arragon. Ad Alphonsum Regem Arragoniae Iannotius Manettus Florentinorum Legatus, prolixam, nec minus elegantem orationem habens, dum pronuntiaret, attentionem patientiamque regis apprime miratus est, quod ne oculosquidem a se diutissime dicente minimum deflexisset, nec manus movisset: sed et illud inprimis memoria dignum iudicavit, quod cum a principio statim orationis naso regis musca supersedisset, non priusquam peroratum esset, rex illam abegisset.
Alphonsi Regis Arragoniae. ALPHONSUS Arragoniae Rex navigabat ex Sicilia in triremi, et cum eo nonnulli, quos delegerat, Comites. Hi autem cum offenderent aliquando demirantem garrias aves triremem circumnolantes, attentasque si quis bolus triremi decideret, certatim illum arripere, quaeque arripuisset celeriter illam aufugere. Haec contemplans Rexmox conversus ad eos ait, persimiles sunt his garriis purpurati et curiales aliquor mei: simul ac enim aliquod officium aut beneficium dimicantes invicem a me acceperint, profugiunt.
Alphonsi Regis Arragoniae. QUANTA fuerit Alphonsi existimatio et gloria hincfacile deprehendas, que nonnumquam etiam ab inimicis, atque etiam eisdem viris spectatissimis laudib. fuerit celebratus. Nicolaus Cardinalis Capuensis, Regi gravis inimicus, Florentiae cum esset, et conferret sese per id temporis in regnum Neapolitanum contra Alphonsum, praeclarissimus copiarum ductor Franciscus Sphortia, et ob hoc aliqui dicerentiam Alphonso Regi non cum Renato nego tiunfore: ita respondit, imo mehercle intelliget nunc demum Sphor
tia cum aliosibi, quam cum Philippo Maria rem gerendam esse. Haec cum audita retulisset Regi Malphiatus: Si mei omnes, inquit, ita de me sentiant, ut inimicus hic, et sentit et praedicat, bello certeme nequaquam lacesserent, sed quo mihi nihil antiquius est, sinerent pace mea atque otio perfrui.
Rudolphi II. Imp. Tanta Rudolphi II. Imp. fuit auctoritas, ut non modo universi rerrarum orbis Monarchae et Reges, praeter Christianos, Persae, Turcae, Mosci, amicitiam et foedus eius expeterent: sed etiam eorum Legati, viri alias invicti, atque adeo plurimi Germaniae Principes ad intuitum eius contremiscerent, obmutesoerentque.
Alphonsi Regis Arragon. Tanta fuit auctoritas Alphonsi Regis Arragoniae, ut etiam victus conditiones dixerit, et victores victo metu cesserint, quasi victoriam casu non virtute, se consecutos arbitrari.
Eiusd. Alphonsi. Ad hoc ad gloriam non mediocrem Alphonso cessit, quod fridericus Imp. Romae coronatus, ad eum visendum venerit. Nam ille cum in Germaniam redisset, interrogantibus amicis apud Italos, quae memoratu digna vidisset, Alphonsum, inquit, omnium qui modo vivant Regum et prudentissimum et magnificentissimum; cumque aliqui non probarent, quod maior dignitas ad minorem venisset. Imo ait. ad maiorem profectus sum. Nam et si minor est Regis auctoritas quam Imperatoris, Alphonsus tamen Friderico maior est.
Alphonsi Arragoniae Regis. ORabant, et quidem suppliciter Ioanne Neapolitanorum Reginae Oratores Alphonsum, ut destitutae omni ope Reginae auxilium ferret, iis refragabantur fere omnes Regis consiliarii, durum et perquam anceps fore bellum dictitantes, apud genus hominum armis exercitatum, industria atque opibus pollens potensque et praesertim apud mulierem ingenio mobili et inconstanti. Tum Rex accepimus, inquit, Herculem
etiam non rogatum laborantibus subvenire consuesse. Nos Reginae, nos feminae, nos afflictae, nos demum tantopere roganti opem ferre dubitabimus? Grave quippe bellum susceptum esse fateor, verum eo praeclarius futurum. Sine labore et periculo nemo adhuc gloriam consecutus est.
Eiusd. Cum Alphonsus Rex Arragoniae adversus Capuam profi cisceretur et itineris primus offendisset Asinarium gementem implorantemque praetereuntium auxilium, propterea quod asellus sibi prolapsus esset in luto farina oneratus, desilire equo, qui non longo admodum intervallo sequebantur, Regem viderunt, atque una cum rustico, illum a cauda, Regem a pectore Asinum coeno haerentem sublevasse: Comites vero advenientes Regem exterserunt. Asinarius vero qui Regem prius non noverat pertrepidus veniam precabatur, parui qui dem momenti res, sed quae nonnullos Campaniae populos Regi conciliaverit.
Eiusd. Cum classis regia, tempestate abrepta, ad Insulas Staechades decurrisset, atque eodem una ex dissipatis triremibus adventare prospectaretur, conscisso velo ac remo decusso, summo cum militum et nautarum discrimine, inclamavit Rex, ut advenieti ilico omnes irent suppetias. Cumque omnes periculum recusantes inclamarent melius unam quam universas triremes ire perditum, Rex nihilo segnius praetoriam solvit ipsemet, et si nemo subsequeretur, solus opem anxiis laturus. Quo facto cum ceteri postea pudore compusli regem subsecuti, triremem prope obrutam non sine omnium periculo moveri posse dicerent, Mihi profecto, Rex ait, satius visum est, una cum sociis viris fortissimis occumbere, quam illos videre pati, et ante oculos interire. Alphonsus Rex Arragoniae stabat in ripa Vulturni fluminis, quo traicienti exercitui adiumento esset, cum equiti cuidam Butardo nomine ex acie Rudolphi Perusiniaquae vi pertracto, ac prope absorpto, uti opem ferrent, inclamavit. Cumque vero neminem suppetias ferre intueretur, ipsemet concitato equo in rapidissimum flumen opis ferendae gratia se coniecit, quem subsecutus cum esset Ennerus Geva ca ipsum Butardum semianimem retulere, extensumque in pedes plurimam aquam evomere coegere, quem igne refocilla tum extersumque et inde Regis vestibus amictum, vivificatum denique aiunt, Arragoniam, Arragoniam exclamasse.
Alberti Marchionis Brandeburgici. ADVERSUS Ablertum Marchionem Brandeburgensem omnes superiores Germaniae civitates ad iuvandos Noribergenses statuerunt, quibus ille bellum indixerat. Cumque numerosus exercitus instrueretur, interrogavit quispiam, ut quid tantum populum adversus unum prin cipem et eum quidem non ditissimum armarent. Cui unus ex primoribus civitatum, desipis, inquit, homo. In Alberti namque astutia et fortitudine omnium Germaniae principum vires opesque continentur. Neque vana vox fuit. Septem et decem principes in partem suam traxit Albertus, civitatesque multis incommodis attritas petere pacem coegit.
Caroli Magni. Carolus Magnus iuvenis adhuc, patre vita functo, Aquitanicum bellum primum feliciter confecit: inde in Adriani Pontifics maximi gratiam Longobardorum regnum ex terra Italica penitus sustulit, quod du centos et amplius annos in his ce terris floruerat. Saxonicum bellum per triginta et amplius annos feliciter tandem confecit: et quod ab initio semper optarat, vera pietate imbuit. Saracenos intra Beticae angulum redegit. Sclavicum quoque bellum, et Danicum, tumultuantesque
Boioarios composuit, numquam intermissa militaris disciplinae laude. De Hunnis octo post annos ab eo triumphatum, capta etiam eorum regina. Tertio demum Italiam ingressus, pacatis rebus omnibus, quae ad eam diem inurbe Roma sedi tionis tumultusque plena habebat, omnia sibi suisque posteris tam insigni virtute Imperii Romani vestigium merito vindicavit.
Ioannis Regis Boiemiae. Ioannes Rex Bohemiae, F. Henrici Imperatoris et Pater Caroli IV. Imp. belli studium sic amabat, ut etiam caecus in militiamproficisceretur. Praelio intersuit, quod gestum est inter Eduardum Regem Angliae, et Philippum Regem Galliae, pro ducatu Normandico, Anno 1345. Et in ea pugna manum conseruit armatus, fortissime, cum hoste. Tandem in ea, sagitta traiectus interiit.
Friderici, Bellicosi, Comitis Palatini. Fridericus Comes Palatinus Rheni, heros bellicosissimus, circiter 26 annos, aut plures, assidua bella gessit, et ea felicissime, Nullus princeps illius saeculi, illi aequiparandus lau de militiae fuit. Aiunt intra trecentos annos Germaniam bellicosiorem Principem non habuisse.
Philippi Ducis Burgundiae. Philippus Dux Burgundiae Caroli Audacis pater, bellicosissimus Heros, nequaquam silentiopraetereundus est. Princeps enim fuit, qui omnem aetatem suam in bellis contrivit, et ab ineunte aetate usque ad extremum vitae bellis studuit, et bellicosissimum filium unicum Carolum heredem post se reliquit: mortuus anno Christi 1467.
Friderici Barbarossae Imp. Fridericus Barbarossa, bellico sorum principum princeps bel licosissimus inter alias victorias et multiplices, coepit in Cilicia multas potentissimas urbes, et Saracenos ac Turcas prostravit. Sultanum in tantum sui nominis terrorem coniecit, ut ipse a suis multarum ingentium civitatum moenia solo iusserit aequari in Syria, cum diffideret se eas retinere posse: et ipse in Aegyptum profugit.
Alberti II. Imp. Si fara Albertum II. Imperatorem longiore vita donassent, bellicosorum principum exstitisset decus excellentissimum. Maximis copiis instructus, Hungariam ingressus est contra Turcam Amurathem, qui tum invaserat Hungariam per incursionem. Veniente autem Alberto Caesare, retro fugit, nec manus cum bellicoso Imp. conseruit. Quo cumque iret Albertus semper fuit gladio cinctus, et illum numquam a latere deposuit.
Guntheri Schvvarzenburg. Imp. Guntherus, antequam eligeretur Imp. comes fuit Schvvartz burgensis, vir robustus, strenuus, et qui bello plurimum valebat: praeclaraque multa gessit, sub Ludovico Imp. in conflictibus multis victor gloriosus, atque ex iis haud parum ditatus. Diu multumque sollicitatus, ut imperium assumeret, crebro recusavit. Nihilominus paratum sese esse dixit, amore Dei immortalis pericula quaeque pro Imperio subire, ut a tyrannis et seruitute imperium liberaret; et ita Rom. Imp. electus est.
Henrici Landgravii Thuring. Imp. Henricus Landgravius Thuringiae et Hassiae, creatus Rom. Imperatora nonnullis Germaniae Principibus, hostem acerrimum habuit Conradum Friderici I I. Imperatoris filium. qui magno cum exercitu venit, ut conventum Principum ab Henrico indictum interciperet. Sed ab Henrico bellicoso Principe fusus est, insigni victoria.
Mauritii Electoris Saxon. Oenipontem accedente cum exercitu Mauricio Saxonum duce, quem eo loco et tempore aspicere Carolus Quintus nollet, Dux quidam Hispanus, nullum periculum fore ostendit, quod Ereberga arx munitissima, fauces Alpium claudens in eo itinere Mauricio obiecta esset. Interrogatus annon circuitu quopiam ad montis illius, cui arx insisteret, verricemperveniri posset? Hispanus, tantum in Germanis ingenii et patientiae non esse ait ut aggredi difficultares eiusmodi scirent et labores perferre. Ibi Carolus Quintus cui ducum illorum ingenia et animi notiores eraut: At ego, inquit, si aditus ad castellum ullus patet, iam illud captum esse existimo. Quam divinationem nuntius captae arcis, mox allatus comprobat.
Caroli V. Imp. ANTONIO Levae et aliis ducibus, Iulii Caesaris et Alexandri exempla laudantibus, nec uti Carolum V. suis vi ctoriis, ad potentiae et magnitudinis suae amplificationem, quantum et posset et deberet, querentibus: respondit: Alexandro et Iulio in bellis gerendis unum fuisse finem, Honorem et Gloriam: Christianis autem regibus, duos esse propositos, Honorem, et Animae salutem.
Cum de principe quodam bellum moturo Carolus Quintus audiret: Ignorat adhuc, ait, quid ad bellum requiratur.
Alphonsi Regis arragoniae. ALPHONSUS Rex Arragoniae bellum Neapolitanum semelingenti et invicto animo cum suscepisset, nulla postea vi, nullo periculo, nulla clade, nullis denique difficultatibus averti aut deterreri potuit ab incepto: quinimo a fortuna non numquam proiectum, vel in hostium potestatem perductum, surrexisse visus est, multoque acrius quam ante constitit, incredibilique pertinacia bellum omnium fore diffi cilimum, post, secundum demum et vicesimum annum confecit, mortalesque omnes exemplo suo admonuit; fortunam ferendo superari posse
Ludovici XII. Regis Galliae. LUDOVICUS XII. Rex Galliae dicebat, eum, qui primus arma Pontificibus, qui bello potius, quam pietati student: sodalibusque sanctioris vitae instituta professis equos permisisset: et militarem et caelestem disciplinam corrupisse.
Matthiae I. Regis Hungariae. IOANNES cognomento Vitez, quod latine dicitur miles: (est enim nomen familiae) vir in iure Pontificio
et studiis humanitatis eruditus: statura procera et pulchra, et in aetate iuvenili capillo cano, et ingenioversuto, fuerat olim Galeoti discipulus, et contubernalis: sed Matthiae Regi aliquam tisper invisus. Nam cum consanguin eus esset Ioannis Archie piscopi Strigonien. et alterius Ioannis quinque Ecclesiarum Episcopi, qui a rege Matthia ad Regem Poloniae non sine maximo periculo desciverant, videbatur adhuc in Ioanne Vitez, inimicitiae veteris, et consanguinitatis reliquias remanere. Perraro enim suorum caritas brevi aboletur. Unde sermo de hocviro auribus regiis non poterat esse gratus. Sed contigit Galeotum Martium, qui propter suam universalem disciplinam et facundiam lepidam atque iocosam, Regi erat carissimus, in discrimine vitae, et rerum suarum saepe fuisse, et propter librum de incognitis vulgo, haereseos damnatum: sed tandem causa devoluta est ad Xystum Pontificem, virum ernditissimum, cuius iussu Galeotus et teterrimo carcere exemptus Romam commigravit, ubi Galeotus multos teperit aemulos, et inimicos acerrimos, sed summus Pontifex ex indicio doctrinaesuae Galeotum diiudicans, pristino honore, et rebus recuperatis absolvit, ita ut in pristinam dignitatem, divitiasque Galeotus, Xysti opera et iu dicio, et auctoritate redierit. sed inter agendum (diu enim causa agitata est) Ioannes Vitez et propter veterem cum Galeoto benevolentiam, et maxime propter Regem Matthiam, cui sciebat Galeotum ob singularem cum virtute doctrinam cordi esse, plurimum in hac re desudavit, effecitque, ut gratis omnia Romae a Galeotto haberentur: quae ad eius honorem et salutem pertinebant. His peractis, Galeotus ad Regem Matthiam convolavit narratoque rei ordine et spe simul ac desperatione relata, non enim hilari vultu Rex audivit, cum terrore ad necem Galeotti parato imperita plebs esset intenta, doctoribus tamen et nobilioribus dolentibus causamque Galeoti tuentibus. Sed in hoc longosermone (voluit enim Rex a principio ad finem usque rem omnem audire) incidit sermo de Ioanne Vitez, qui tantopere respectu Regis pro Galeoto laboraverat. Rex statim omne in Ioannem odium deposuit, et redeunrem in Hungariam blande suscepit: Dixitque se non mandaturum oblivioni, quod pro Galeoto sui honore fecisset, idque re ipsa cmprobavit. Nam primo in Franciam
Oratorem Ioannem Vitez in arduis negotiis misit. Deinde reversum ditissimo Episcopatu ornavit. Est enim factus Sirmensis Episcopus, Sirmium autem oppidum, quod et monti nomen dedit, si ab illo antiquissimo Sirmo Rege Triballorum nomen traxerit, non disceptabo in praesentiarum. Quaedam tamen non praeteribo, quae antiquitas velignoravit vel tacuit, vel tum non vidit quae fortassis non erant: Octavae enim Sphaerae revolutio et temporum multitudo multa affert, quae prius visa non sunt, doletque plurima olim conspecta. Et ut de vino Syrmii montis taceamus, cum tanta sit suavitate, ut par aut simile in toto terrarum orbe difficile sit reperire. Nec de cu curbitarum et pirorum magnitudine et iocunditate loquamur, quae tam grandia fiunt, ut ex iis unum vix utraque manu ambiri possit. Unum referemus inauditum et mirabile, quod nusquam gentium esse fertur. Nascitur enim ibi aurum ad fimilitudinem virgulti, simile asparago. Nonnumquam vero, sicut capreoli, circa truncum vitis intorti ad magnitudinem plerumque duorum cubitorum; Sed ille aureus asparagus, sive capreolus, iuxta vites natus, non est auri valde puri. Est enim venae auri Rhenani, et annuli ex hoc naturali auro facti, cum facile fiant, quis enim labor contorto auro digitum circum dare? Dicuntur sanare verrucas. Nam et ego quoque ex huiusmodi aureis virgultis annulum possideo. Talis ergo regionis Episcopatu Rex Matthias Ioannem Vitez dignatus est. Nemo enim irremuneratus a Regetanto dimittitur, cum causa apparet honesta.
Alphonsi Regis Arragoniae. BONA illa quae habentibus mala et pernicio sa esse aliquando possent, non bona modo non esse, sed ne dicendaquidem bona, Rex Alphon sus existimabat. Bonum enim perpetuitatis non momenti, animi non fortunae, caeli denique non mundi huius esse.
Richardi Regis Angliae. RICHARDUS eius nominis primus Angliae Rex, a magnitudine animi cor leonis denominatus, ob res bellicas maxime celebratur Ille cum ad Hierosolymitanum bellum proficisceretur, vi tempestatis in Cyprum eiecta classe tyrannum, a quo littoribus arcebatur, et Insulam cepit. In expugnatione Ptolemaidis, quia Angliprae ceteris egregiam nauaverant operam, sua signa, Austriis inde deiectis, moenibus imposuit. Fram corum Rege Philippo eius expeditionis socio in patriam reverso, cum totius Christianorum exercitus curam suscepisset, muros Ptolemaidis cassatos, et Ascalonis, Porphyriaeque dirutos restituit, Ioppen restauravit et egregie munivit, ut Latinorum classes tutam et commodam stationem haberent. In praelio ad Antipatrida adversus Saladinum eius virtus maxime enituit. Siquidem cum in medio pugnae ardore, manu ac voce suos accenderet, et hostili sagitta graviter esset vulneratus, non dolore vulneris recessit e pugna: sed efferatior factus ubicumque frequentissima hostium signa videbat, audacissime prorumpebat. Angli illius exemplo accensi, et de ipsius salute solliciti acerrime proeliabantur: ita ut egregie dimicando suis victoriam aperuerint, quae admodum gloriosa et celeberrima fuit: Cum ad suos redire decrevit, ferocem hostem ad inducias, in quinquennium paciscendas coegit. Haec licet magna et perenni laude digna censentur, tamen nullam Anglis commoditatem; sed calamitatem ingentem attulere. Dum enim ad suos revertens per Austriam iter faceret, a Leopoldo duce captus, et ad Henricum Augustum ductus, duodeviginti menses in custodia habitus est, nec antea dimissus, quam centum milia, et quinquaginta argenti pondo persolverit. Accessere his domesticorum suorum conspirationes ex eius absentia obortae, et Gallorum in Normandiam frequentes irruptiones, quae multum damni dedere.
Ludovici XII. Regu Galliae. LUDOVICUS duodecimus Gallorum Rex multis inbellis exercitatus res maximas, et laude et praeconio dignas gessit. Insubrum imperium eiecto Sphortiâ suo regno adiecit: Neapolitanum regnum cum Arragoniis partitus est: Genuenses antiquam repetentes libertatem, terrâ marique domuit: Venetos unâ acie cruentillima debellavit: unde illi Cremona, Crema, Bergamum, brixiaque ex usus victoriae obven êre. Veronenses, Vicentini, Patavini, Feltrenses et qui ad Carnicas Alpes vergunt populi, foederato Caesari Maximiliano deditionem fecerunt: Appuliae urbes, quas Venetus oppignoratas tenebat, Alphonsus Arragonius recepit, et Atestinus Rodigino Peninsula potitus, Bononia a Pontificerecepta, Bentivolis veteribus dominis reddita, egregieque adversus Pontificios eamrecuperare conantes defensa: veteranae Hispanorum Cohortes semper vincere assuetae cruentissimo in praelio ad Ravennam magna ex parte concisae. Hae praeclarae victoriae magnam ei laudem et gloriam peperêre, et quia multis utiles et fructuosae longe lateque divulgatae. Sed occiso in Raven nensi pugnâ Fosseio, qui Gallicum decus cumulatis victoriis maxime evexerat, exercitus duce orbatus, et ob varia certamina maxime attenuatus, ingruentium hostium, qui undiquaque ab irato Pontifice in Gallos excitabantur, acerrimos et repentinos impetus sustinere non potuit, sed ex Italiâ eiectus est Ita quae longo tempore et maximo cum labore a Rege quaesita erant, brevi momento periêre, nec hoc successu contenti hostes in regni penetralia infestis armis pervasêre, caede et metu omnia complentes: unde ad petendam pacem Rex, quo suis populis consuleret, adductus est. Nec tantum ad Gallos Ludovici subditos infelix cafus pervenit, sed ad ipsorum etiam socios: quandoquidem Navarrus regno eiectus, et Scotus praelio cum maxima Scoticae nobilitatis parte occisus, suis luctuosam Gallici foederis memoriam, reliquêre.
Alphonsi Regis Arragoniae. NONNULLOS de se bene meritos, sed ipsum probris clam solitos lacerare Alphonsus Rex Arragoniae cum audisset, Regum esse inquit, non solum beniefacere, sed mala etiam patienter audire. Ingratos profecto nequaquam effecturos, quo minus ipse et humanus et beneficus perstaret.
Maximiliani II. Imp. Maximilianus secundus Imperator maledicos ac tecte infestos tulit, oblivione si memoriam ex animo depellere nequibat: tamen ad suos clementer: satius esse, alii quaerant, cur non puniat, quam nimium aut modice si punierit.
Friderici III. Imp. In Fridericum Caesarem tertium cum nonnulli dicta probrofa iactassent, referentibus aulicis. An nescitis, inquir Fridericus, principes quasi signum ad sagittam expositos esse? Turres quidem fulgura praealtas feriunt, humilia tecta praetereunt. At nobiscum bene agitur, si verbis tantum impetimur.
Maximiliani II. Imperatoris MAXIMILIANO II. Imper. adhuciuveni quidam e Senatoribus significabat, a nobis Turcas captivos nimis benigne, molliterque tractari: ne Lernaei monstri exemplo mala succrescerent, tollendos eos: cui noster, cum quibus igitur posthac nobis bellum foret? qui labores ad
memoriam, lumenque literarum essent reliqui? et quod maius est, pacisci te cum hostibus oporteret, ne ad talionem conciperemur.
Alphonsi Regis Arragoniae. VENABATUR Alphonsus Rex Arragoniae in campis Leboriis, quos nunc Rosarum vocant, quo nuntius adfertur Ricium Regiorum peditum ductorem ad hostes defecisse, ac per fraudem occupasse oppidum sancti Germani, cum monte Cassinati, ac properare vicina omnia invadere. Quo nuntio permotus Rex dixisse fertur, facto non consulto opus esse. et ut erat venationi potius quam armis instructus, contra proditorem iter instituit. Cum his tantummodo purpuratis, qui secum venationis gratia convenerant, Comitibus solum denuntians, ut qui eum diligeret proprie sequeretur, opinione celerius ad Ritium pervenit. Cuius vestigia ultro subsecuti sunt Regii milites, tantamque trepidationem intulêre proditori, ut facile intelligeres illum incoepti paenituisse, praeventum regis ac regiorum celeritate incredibili. Nec dum enim arcem quam Ianiculam vocant, maximum illius expeditionis aut magis proditionis munimentum expugnaverat. At quo niam quidem Rex acceperat ingens e Româ praesidium Ritio propediem adventurum, quo fretus Ritius in arce adhuc expugnandâ perseveraret, nocte in montem peditatum Rex dimittit, admonitum, uti sub nomine Ricii turrim templi quae Riciano praesidio tenebatur, pertranseant, atque inde ad Ricium sub ipsum diei ortum descendant.
Quo peracto Ricius auxiliares copias arbitratus, primo laetari, dein cum regios esse ex signis armisque cognosceret, anteaquam a Rege circumveniretur, fuga saluti consuluit, reliqui capti, quos suâ consuetudine Rex omnes dimisit incolumes: oppidum quarto post die quam fraude captum a Ricio exstiterat, recuperatum.
Alberti Maerch. Brandeburgici, Achillis Germanici. Albertus Marchio Brandeburgensis (quem Teutonicum Achillem non ab re vocitant) cum accepisset Noribergenses octingentos equites, ac sex milia peditum in agrum eius praedatum misisse, apud fluvium quem illi transmissuri erant, equitibus atque peditibus uno duntaxat oco vadabilem sagittarios inter arbusta ducentos collocat, qui equitatu praetermisso pedites vado arceant. Ipse cum sexcentis equitibus proximo in nemore latitat, missisque hostium equitibus, mox sese ostendit. Steterunt utrinque acies medio trecentorum ferme passuum intervallo non sine trepidatione: Tum Marchio cum duobus comitibus apprehensa lancea in hostem advolat. Occurrunt totidem sibi ex hostibus viri fortes. Marchio equitem eum, qui sibi obvius fit, medium transfodit sternitque, ac comitibus suis, ab iis, cum quibus congressi fuerant, prostratis, ipse in hostium turmam solus erumpit, modo istum, modo illum conficit, stragemque non parvam efficit, donec ad signa pernadat. Illic centum in eum gladii nudantur, et cum punctim eum ferire circumventum nequeant, ignari quisnam tanta auderet, caesim rem agunt. Ille amplexatus utroque brachio vexillum, nusquam honestius quam hic moriat, inquit. Dum solus haec agitat, reliquus exercitus suppetias occurrit, et versis in fugam hostibus, semianimem ducem apud veillum comperit confractum quassatumque, hostes aut caesi aut capti admodum paucos eripuit.
Alphonsi Regis Arragoniae. Cum Genuensium quatuordecim maximarum navium classem, ilico adventuram nuntiaretur Alphonso Regi Arragoniae, quo duas aut eius illas ingentissimas in portu deprehensas, comburerent, continuo exscindi e vicinis montibus rupes, et infesto profundoque mari ad occursum venientium obici procuravit. Portum praeterea vastissimis lignis, ferreisque catenis circumcludi molem ipsam, altissimo muro, propugnaculisque munirilittora prope innumerabilibus inauditae magnitudinis tormentis, omnisque generis
telis armisque firmari. Atque haec tantâ quidem celeritate, atque admiratione omnium, ut cum mox Genuensium classis se conferret, conspectis propius huiusm odi novis inspectatisque munimentis, redeundi consilium probaverit abiveritque.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imperator cum esset in Italia, audissetque patres Basileae coactos Eugenium Papam summo Pontificatu deponere statuisse, quamvis podagra laboraret, itineri se commisit, tantaque celeritate advectus est, ut ante in Concilio sit visus, quam eo venturus audiretur. Neque enim bono principi tolerabile videbatur Ecclesiam quam se auctore ad consensionem et pacem Constantiensis Synodus reduxisset, Basiliensis denuô rescinderet.
Caroli Magni. Rhogandus Foroiuliensium dux, cum a Francis defecisset, exercituque coacto se ducem iis, qui rem Longobardicam salvam vellent, quorum undique ad eum magnus confluebat numerus, praebuisset: nihil aeque rem Francicam adinnit, ac expedita celeritas. Equites enim cum leviarmaturâ a Carolo magno praemissi, Rhogandum ad dimicandum compulerunt: qui cum in pugnâ trucidatus esset, hostes cum non haberent, pro quo pugnarent, in effusam fugam se dedere, et nihil postea moliti sunt.
Manuelis Comneni Imp. Constantinop. Cum Claudiopolim Turcae obsiderent, oppidani nisi mature auxilio mitterentur, deditionem se facturos, nuntio ad Manuelem Comnenum Imperatorem Graecorum misso, significarunt: ille non cunctandum ratus, postridie eius diei summâ celeritate ad eos contendit, ut prope urbem ventum est, adventu eius ex vexillis cognito, ne dum duplici hoste sibi imparatis, et de praeda nihil cogitantibus res foret, relictis castris celeriter fugae se mandarunt.
Nevilleii Waricensis Comitis. Nevilleius Waricensis comes, e Galliâ cum exiguis copiis in Angliam reversus, tantâ celeritate affluentibus ad eum undique amicis in gerendo bello usus est, ut totam Angliam diebus undecim, fugato Rege Eduardo quarto sibi subiecerit. Eduardus postea ex Burgundia, quo se ex fuga receperat, cum exercitu rediens, in viginti dierum spatioamissum regnum recuperavit.
Sophi Hismaelis. Sophus Hismael cum sumptis a Pyrchale regulo auxiliis, Armeniam ingressus, fama magis atque hominum benevolentia, quam viribus brevi paternam ditionem recepisset, et
Sumachiam vi captam hostiliter diripuisset: repentino ad Taruisium adventu Alvantem Persarum Regem urbe excedere, fugaque Scyras petere coegit: ubi cum magnas equitum et peditum copias coegisset, ut Sophum Taruisio, totaque sua ditione expelleret, sui famam celeritate praetergressus Sophus ad hostes contendit, quos imparatos adortus, occiso eorum Rege profligavit, et ex vus victoriae totum Persidis regnum sibi vendicavit.
Maximiliani II. Imperatoris. QUI Maximilian II. Imperatoris expugnare iudicium et constantiam Cabalae, Chymicisque rationibus eruditi, aut machinarum compendiis aggressi sunt, audivit libenter, sed videri eos sibi, ait, non dissimiles iis, qui in hypocaustis, ferro numquam accincti ad pocula, vel somnos acies recenserent, castraque tractarent: facilem esse rationem paruorum monstrandorum exemplorum, in magnis autem et usibus longe difficillimam.
Eiusdem. Chymico inepte exiguis adminiculis in magnos thesauros verbis effuso, qui 20. florenos in carbonum sumptus petebat, signisicari iussit, mirari se tantillum subsidium, tot annis ad Croesi opes non comparasse.
Alphonsi Regis Arragon. IOANNES Fortis cognomine, miles veteranus, aegerrime ferens, quod oppidum suae fidei commissum sibi Rex Arragoniae Alphonsus auferret, ut alteri daret, ab eo discedens Italiam, Galliam, Germaniam, Hispaniam peragravit, omnibus in via Regibus, Principibus ac populis Alphonsi ingratitudinem et conficta etiam vitia disseminans ac divulgans. Sed cum nemo omnium eius maledicentiam, quamvis Alphonsi hostis, tam gratanter audiret, ut vel panem modo et nasturtium offerret ad victum, inopiae coactus ad Alphonsum: retrô repetens Florentiae restitit, Regis animum, quem probris immutatum sibique infensum crediderat, explorans. Id Regi ubi primum innotuit, Ioanni renuntiari iussit tuto ad se redire licere. se quidem potius benefactorum eius quam vanedictorum memorem esse, venientemque viatico et pecuniâ iuvit,. Simili moderatione ac liberalitate usus est, tum erga alios multos, tum proxime erga quendam equitem Hispanum. Is enim c. im apud Reges occidentales fere omnes Alphonsi nomen et vitam nulli maledicto parcens, passim propalamque proscidisset, tandem rediens ab Alphonso perhumaniter ac benigne exceptus est.
Friderics III. Imp.Ioannes Gersius Westphalus, qui sigismundi Caesaris protonotarius fuit, Alberto Romanorum Rege fatis functo, principes Electores ad Francfurdiam adiit, ac ne Fridericum eligerent suadere summopere conatus est, conficta in eum vitia multa disseminans, neque contentus his: cum Romam Fridericus peteret imperiales infulas suscepturus, Nicolao quinto Pontifici maximo epistolas scripsit, quibus ne Fridericus coronaretur, annixus est, nihil tamen horum Imperatorem latuit, hominemque cum posset corrigere atque interimere, passus est Viennae vivere, partisque frui bonis, quae illi non mediocria fuêre.
Alphonsi Regis Arrag. Urbem Neapolitanam pertinacissime obduratam, pugnando denique cum Alphonsus Rex Arragoniae cepisser (Deus immortalis) quam mansuete, quam humaniter, quam liberaliter sese gessit, omnium primum milites a caede ac direptione coercuit et praeter primos impetus, quos continere facile non fuit, postea cives omnes a militum furore et avaritiâ tutos incolumesque servavit, ipsemet stricto ense civitatem perequitans, prospiciensque ne quis alteri vim aut contumeliam inferret. Dein his, quamquam victis, liberorum iura concessit, iniuriarum omnium etiam Petri iucundissimi fratris caedis oblitus.
Eiusd. Expugnata iam civitate Neapolitanâ, ne ex victoriâ, ut evenit, insolesceret exercitus, aut voluptatis resolveretur illecebris, confestim compositis rebus recta ad hostes itinere protendit, quorum dux erat Antonius Cadola vir strenuus, atque in armis clarus, cumque eos in agro Capuano nactus esset, praelio instructos intentosque, et numero et virtute plurimum exsultantes, adhibito consilio Rex proponit exquiritque an proelium sumendum sit necne. Cumque ex proceribus quidam suscipiendum omnino esse censuissent, si Rex ipse praesens non esset. Ergo qu od maxime, inquit, opitulari dimicantibus solet Imperatoris praesentia, nunc, si Diis placet, affutura est. Statim ut, Deo bene iuvante, proelium committerent, pronuntiavit. Mox intellecturi nihil eorum fortunae ac gloriae ostituram praesentiam suam. Fit ergo proelium initio satis ancipiti Marte, demum postea Regis auspiciis atque virtute fuderunt ceperuntque hostes ferme omnes. In quibus Sfortiani equites prope innumeri capti, centuriones aliquot, ipse Antonius dux item captus.
Accedit huc omnibus saeculis memoranda clementia, Antonium Cadolam exitialem, et quasi hereditarium Regis hostem, cum omnes morte mulctandum esse censerent, salnum esse Rex iussit bonis et paternis et suis omnibus servatum restitutumque. Nec Iacobi patris capitales immicitias, nec Antonii filii pervicaciam iamdudum sibi damnosissimam vel paululum aestimare visus est. Milites praeterea captivos missos fecit, nonnullos etiam, quamvis hostes, muneribus, ob egregiam virtutem, tumintegram famam, donavit, exornavitque. Qua mansuetudine et benignitate ipsos etiam hostes sibi exin de benevolos reddidit, universoque posthoc Regno Neapolitano ab Aquilâ Marsorum urbe ad Rhegium usque Brutiorum sine adversario in pace summâ et tranquillitate potitus est.
Eiusd Cum argueretur aliquando Alphonsus arragoniae Rex quod mitis esset ac lenis nimis, ut qui nonnumquam etiam iis, qui vel graviter inipsum deliquissent, ignosceret. Se quidem paratum velle esse dicebat, Deo immortali si ad calculum vocetur. oves quas in tutelam ab eo suscepisset, annumerare, et si illas repetat, restituere incolumes omnes posse.
Eiusd. lustitia se quidem bonis gratum esse, at clementia etiam malis dicebat Alphosus Rex Arragoniae.
Eiusd. Qui nimis lenem et mansuetum principem quereretur, exspectandum iis esse dicebat Alphonsus Rex, ut ursi ac leones quandoque regnarent, hominis sane clementiam esse, beluarum feritatem.
Eiusd. Non tam quod hostes vincere et sciret et posset gloriabatur Alphonsus, quam quod victis consulere didicisset. Illud quidem fortunae munus interdum esse, hoc sem per suum.
Rudolphi I. Imp. Severum, inquit Caesar Rudolphus I. Imp. et immitem, fuisse me aliquando paenituit, lenem ac placabilem numquam.
Sigismundi Imp. Beatos esse in terris Reges aiebat Sigismundus Imperator, si exclusis superbis mansuetudinis, humanitatisque cultores in curiam asciscerent.
Alphonsi Regis Arrag. In obsidione Staphati centuriones ac milites, qui oppido praesidio erant, non solum omnis generis tela, sed verba etiam petulantissima et obscenissima in Regem Arragoniae
Alphonsum et in Ioannem Principem Tarentinum ac Petrum Infantem regis fratrem, qui aderant, iactitasse satis constat. Capto autem oppido cum ipse princeps atque infans ab ira ex conviciis stimulati, eos omnes in furcam tollendos esse contenderet, Regem contra omnes pro sua convetu dine missos fecisse, simul et suorum in dignatiunculam ita lenisse. In huiuscemodi iniuriis, non quid dicatur, sed a quo dicatur inprimis animadvertendum esse. Spurci vivant spurce, loquantur spurce, ut libet, se nequaquam ob aliorum maledicta a suâ naturâ et moderatione recessurum esse. Adhaecd victoriam fortunae esse munus, clementiam suam ipsius, qui clemens esse deberet. Itaque unumquemque malle ex clementia, quam ex victoria laudem adipisci. Denique expertum loqui, nihil magis adversariorum animos flectere, et conciliare solitum esse, quam placabilitatis, et mansuetudinis nomen.
Eiusd. Conductus iam a Rege Arragoniae Alphonso, Nestor Faventinus sedecim milib. aureorum, sibi traditis iam, antequam Regi militare inciperet, ad Bononienses et Franciscum Sphortiam se contulit, quod cum Neapoli rescitum esset, Antonius Casarelius Nestoris Scriba, qui dum negotia procurabat apud Regem, vitae metuens profugit. Verum interceptus in via ad Regem reductus est. Constitutus in medium, iussus est recitare con ditiones inter Regem et eius Dominum, per eum initas, quas cum intellexissent, qui aderant ab Nestore violatas esse, a Rege dimissus est, non solum metu mortis liberatus, sed viatico etiam adiutus Hoc etiam ad magnanimitatem Regis referendum est, quod cum Nestor in fidem recipiendae pecuniae obsidem dare filium obtulisset, a Rege illi, sicuti plerisque aliis, negatum esse palam est. Non metu enim sed gratia et voluntate sibi operam dari semper suum consilium exstitisse.
Eiusd. Victo captoque ab Alphonso Rege Arragoniae Antonio Caudola Carpenono, ubi uxor et filii et fortunae omnes Antonii essent in potestatem redactae omnes in libertatem pro suo more incolumes restituit, thesauros uxori dedit. Sibi ex pretiosa et diffamata supellectile nihil omnino nisi vitreum poculum assumens.
Eiusd. Alphonsi vero moderationem, clementiam, liberalitatem,
cum in alios prope innumerabiles tum in Marinum Bossam suum infensissimum hostem, quis digne satis unquam enarraverit, qui Arpario oppido, et in eo simul Marino ipso vi capto, cum universus ferme exercitus in Marini necem coniurasset, unus Alphonsus ipsum a militum furore atque iniuria prohibuit, quem postea et in bona restituit, et in senatorum numero collocavit, cius etiam filiis inter aulicos, quos familiarissime diligebat, admissis.
Totilae Gothorumregis. Totilas Gotthorum Rex, cum post devictos Bessam et Vitalium Belisarii duces, Neapolim longâ obsidione perdomuisset: in ea victoria tanta lenitate et clementia usus est, ut Cononem praesidii praefectum liberali invitatum stipendio, et id munus renuentem, qod sacramenti religione obstrictus sine scelere fidem mutare non posse diceret, incolumem datis comitib. Romam dimiserit. Romanos item milites et cives Neapolitanos inedia prope enectos, distributis ad vitae et valetudinis rationes alimentis refoverit et servaverit.
Axanis Turcarum Sultani. Romanus Diogenes Constantinopolitanus Imperator, cum ab Aexane Turcarum Sulthano praelio victus et captus esset, perhumane adeo tractatus ab illo est, ut peculiare tabernaculum et ministeria imperatoria ei fuerint designata, et Sulthani mensae adhibitus, captivi quotquot peteret redditi, et perpetua pace sancitâ, cum maiore comitate remissus et honore, quam sperare aut optare unquam poruisset.
Alexandri Bulgarorum Principis. Alexander Bulgarorum Princes, bello lacessitus ab Andronico iuniore Imperatore, cum eum praelio fudisset, non ad insolentiam et vindictam victoria usus est: sed victo ultro pacem obtulit, et cum lacero exercitu domum redire passus est, hortatus ut in posterum moderatior esset, et meminerit unius anni quatuor diversa esse tempora, pauloque momento maximas in rebus humanis incidere rerum murationes.
Saladini Aegypti Sultani. Saladinus Aegypti Syriaeque Sulthanus, captis Hierosolymis, cum Christianorum militum, qui proeliis occiderant, uxores eius pedibus advolutae, et lacrimis oppletae peterent, ut pacto foederis promissa pecunia nihil prorsus habentibus remitteretur, benigne condonavit, praeterea e suâ pecuniâ tantum elargitus est, ut in Christiane ditionis loca se commode recipere possent.
Wilhelmi Calabriae Ducis. Rogerius Siciliae comes contra Innocentium Romanum Pontificem, qui bellum illi indixerat, arma movens, ad fanum Germani castra posuit, quem Pontifex primo impetu loco depulit: sed Guilielmus Calabriae dux, Rogerii filius, in tempore auxilio venit: qui statim conserto cum Pontificiis copiis praelio, non solum patrem perioculo exemit: sed Pontificem et cum eo aliquot Cardinales cepit: quos pro more victorum non insolenter tractavit, sed velut in amica pace summo in horore habuit, et absque ulla redemptionis pactione liberaliter domum remisit.
Philippi Vicecomitis Mediolanens Philippus Vicecomes Mediolanensis hac in laude non postremus censebitur, qui Alphonsum Neapolitanum Regem navali praelio superatum et captum incredibili benignitate et magnitudine animi non custodia modo liberavit, sed excultum eximiis muneribus, et praegrandi pecunia instructum, ad repetendam Neapolim dimisit.
Renati Lotharingiae Ducis. Renatus Lotharingiaedux, humanitatis, boniratis et clementiae praecipuum exemplum. Hic principatu suo, omnibus in censis, a Carolo postremo Burgundiae duce pulsus: postea Helvetiorum foederatorum ope adiutus, ipsum etiam a quo tam multa tulerat, praelio vicit, et interemit. Is haud paruo labore Caroli corpus in conferta caesorum multitudine inventum, non ad explendam iram laniavit, aut ludibrio habuit: sed ceu prudenri animo, insignique virtute Princeps erat, ad Nanceium oppidum in san ctum Georgii fanum detulit: cum omni aula sua eum honoris gratia, attatis vestibus prosecutus: tanto sacerdotum numero adhibito, quantus tunc inveniri potuit. Signa enim doloris omnia edidit, dum hostem gravissimum esferret, qui in ipsum omnesque alios superbus atque immanis fuerat, non aliter ac si verum parentem efferret.
Caroli Magni. Anno 787. cum Carolus Magnus Imperator, contra Tassilonem ducem Bavariae bellum gereret, et aliquan diu cum exercitu urbes Bavariae obsideret, tandem apud Lycum Augustae Vindelicorum, ubi T assilo fretus bonitate et clementia, Imperatorem ipsum convenisset, et se illi submisisset, clementissime ab eo susceptus, pacem et ducatui Bavariae, et sibi consecutus est.
Otthonis Magni Imp. Fridericus Archiepiscopus Moguntinus quamvis perfidiam summam Imperatori Otthoni magno exhibuisset, et
ad hostem Henricum, Imperatoris frattem et alios confugisset, ut Imperatori creato violenter Imperium eriperet: postea cum ipsum Otho Imperator cepisset, et carceribus inclusisset, propter singularem bonitatem et clementiam iterum ipsum carcere emisit, veniam offensae dedit, et pristi nae dignitati praefecit.
Friderici Babarossae Imperat. Fridericcus Barbarossa Imperator, maximum exemplum Imperratoriae clementiae edidit, ubi Cremenses supra modum rebelles ac contumaces, post diutinam oppugnationem, in qua magnam stragem suorum passus est, recepit in gratiam: et eos, qui neci destinati erant, a morte liberaust: eâ vero conditione, ut non plura secum bona auferrent, quam possent humeris aut manibus gestare. Illi relictis bonis, filios, parentes, cognatos, cum aegrotos, tum debiles exportarunt.
Henrici VII. Imperatoris. Henricus septimus Imperator cum potuisset Ioannem ducem Suevie, qui trucidaverat patruum Albertum primum Imperatorem, tamquam parricidam occidere, noluit. Sed mira usus clementia, iussit ut in monasterio per omnem vitam pro crimine patrato paenitentiam ageret.
Ioannis Regis Boiem. Ioannes Rex Bohemiae, quis Comes fuerat Lucemburgensis, secutus partes Ludovici Bavari Imperatoris, praelio interfuit, quo Ludovicus contra Austriacum Fridericum, qui sibi quoque ius Imperatoris vindicabat, pugnavit, et aciem fortissime instruere iuvit. Ac declinante victoriâ ad Ludovicum, ipse cepit Fridericum, et quamvis reus esset mortis, tamen noluit Ludovico tradere: nisi prius promitteret, se in vitam eius non animadversurum. Et hac ratione conservata est vita Friderico, sed custodiae aliquandiu traditus est.
Ludovici Bavari Imperatoris. Ludonicus Bavarus Imper anno Christi 1335. pridie Michaelis, ingenti conflictu cum Friderico Austriaco contra se creato Caesare congressus est. Sed in praelio captus est Fridericus a Ludovico, et trium annorum spatio in carcere detentus, tandem transacta controversia dimissus est hac lege, ut cederet. Quod cum ultro recepisset, restitutus est a Ludovico in Austriam. Itaque usus est summa humanitate atque clementia Ludovicus in hostem suum: interim non quiescente Leopoldo fratre Friderici a motibus excitandis, etiam post liberatum Fridericum.
Caroli Quinti Imperatotoris. Carolus Quintus Imperator, cum anno Christi 1547. Ioannem Fridericum ducem Saxoniae Electorem tamquam rebellem damnasset capitis, recepit illum in gratiam, et facta civitatis Wittenbergensis deditione, Saxonis uxor Sibylla Clivensis, egressa cum filiâ et matre mariti, venit in castra: et supplex facta, Caesarem multis cum lacrimis deprecatur pro coniuge. Caear eam perhumaniter accipit, et confirmat. Deinde Saxoni permittit, ut oppidum ingressus, per dies octo cum uxore etliberis commoretur. Et post haec ad custodiam suam reversus est. At Carolus Imperator post aliquot annos, nimirum quinquennium, suis eum restituit, et illi omnem offensam remisit.
Ludovici Bavari Imperatoris. Ludovicus Bavarus Imperator, ubi adolevit humanissimus Princeps, cunctis amabilis visus est, omnibusque se humanum exhibuit, ac obvios quosque salutabat, et singulis colloquebatur. Unde maximum sibi favorem contraxit, nulla deinceps intumuit prosperitate, providus et sagax, et in periculis animo infracto.
Henrici IV. Regis Galliae. Henricus IV. Rex Galliae dicere solitus fuit, se aureos reddere totos eorum dies, qui Regem maxime offendissent, ut a clementiae auro, nequitiae plumbum offuscetur.
Ludovici XII. Regis Galliae. Laudante Hieronymo Aleandro Clementiam Iulii Caesaris Ludovicus XII. Rex Galliae quidem laude non indignam, ceterum intemporariam, et alli ciendis Romanis ostentatem aiebat, exemplum adferens ex Uxeloduni deditione: cum deditis Caesar omnibus, qui arma tulissent, manus praecidisset, vitamque concessisset: et Galliam ipsam pacatam perse, specie belli undique conquisita, vexasset et spoliasset.
Caroli V. Imp. Cum de Imperio Mediolanensi, desertus a sociis, et ab omnibus oppugnatus, certaret: numquam ullis adversariorum conditionibus aut minis adduci potuit, cum in dubia adhuc spe victoria versaretur: ut ditione illa se Francisco Sphortiae cessurum polliceretur, ne quid animi sui magnitudine et augusta maiestate indignum, metu aut necessitate impulsus fecisse videretur. Postea vero, omnibus adversariis gloriosesuperatis, et ingentibus partis victoriis, undique victor et triumphator, Storriam supplicem in gratiam reipit, eique Mediolanensem Ducatum, quem totum, multis regnis opulentiorem, in sua potestate Carolus V.
Imperator habebat, attribuit: nec pecuniae tributum amplius, quam ante postremum bellum petierat, imponit: demonstrans se vere victorem, quod se ipsum aliis parcendo vinceret, et animum omni sua fortuna maiorem, et excelsiorem gereret: vere liberalem, et munificum, quod regnum dara, quam accipere, pulchrius iudicaret: vere imperatorem magnum et iustitia praestantem esse, quod omnibus proferendi imperii cupiditatibus imperaret, nec ab alienis solum, sed sibi ctiam debitis ditionibus, pacis et salutis publice causa abstineret. Itaque de Francisco Galliae Rege perpetuo virtutis et amplitudinis suae aemulo dicere solitus est: Se, etiamsi Galliam omnem expugnasset: tamen ei reddere velle, modo id exiguum, quod suum esse contenderet, sibi relinqueret.
Henrici IV. Regis Galliae. Henricus quartus Rex Galliae non imitabatur proceres qui capitalibus iudicibus interdicunt, ne lege fatali agatur, nisi prius capitalem sententiam probassent: numquam ferali supplicio, inquit sed clementiae subscribam, dextram a sanguine puram pace quietus volo, quamvis me e praelio non redeuntem, nisi mucrone, qui hostium cruore totus madebat, ipsa pugna viderit: quod summo odio habuit, ut, cum venatum mense Martio iret et pedissequus cursor colonum sauciaret, ille exesaperatus a pedibus servum ad triremes damnaret, atque ensem, quo vulnus curaret, colono dederit.
Eiusdem. Henricus quartus Galliae Rex dicere solitus fuit: se aureos reddere totos eorum dies, qui Regem maxime offendissent, ut a clementiae auro nequitiae plumbum offuscetur.
Cuiusdam apud Alphonsum Regem Arragoniae. Alphonsus Rex Arragoniae caecum natura saepenumero ducem venationis habuit, monstrantem his ipsis
qui oculis cernerent, ferarum saltus et latebras. Sed et illud de caeci huius industria mirum est. Habuit nempe aureos ferme quingentos, deque his valde sollicitus, statuit in agro defodere, defodiens autem a vicino compatre conspectus, eoque abeunte pecunia ablata est. Cum vero paucis post diebus thesaurum reviseret, neque invenisset thesaurum, animoangi, discrutiari, exedi, neque alium coniecturare, nisi vici num compatrem surripere potuit, accessitque ad illum ac dixit, esse quod consulere eum oporteat, tenere se aureos mille, quorum partem dimidiam abstrusisset tuto in loco, de reliqua autem dimidia anxium esse, utpote coesum et rerum per quam incommodum custodem, propterea si ei quoque visum fuerit hoc reliquum in eodem loco illo tuto quidem trudi et abstrudi posse, compater vero approbavit consilium ac propere praecurrit, quingentosque aureos, unde nuper effoderat, recondidit, ratus totos mille mox sibi nequaquam defuturos. Posthaec caecus in agro revisit, repertaque pecuniâ compatrem appellando, exclamavit, caecus oculato melius vidit laetusque rediit. Ceterum vero admonitum Regem, eos imperatores maxime laudare, qui cor, qui oculum proeliis amisissent, coronatos milites suosque Hannibales appellarent.
Ziscae Boiemorum Discis. Ziska Boemus nobilis, statura exigua: sed multa vi animi praeditus fuit. Huius sororem cum Monachus quidam violasset, arma coepit adversus Monachos, aliosque Pontisicios et bellum feliciter gessit. Amiserat hic oculum unum in pueritia, dum inter aequales luderet. Altero in obsidione cuiusdam castri privatus est. Sed neque oculo utroque cassus Imperio se abdicavit. Sequebantur eum ingentes copiae, ab eoque non Boemitantum, verum etiam Teutones magnis cladibus affecti sunt. Is moriturus cum rogaretur, de suo corpore, quid fieri mandaret. Pellem, inquit, mortuo demite, relictoque feris cadavere, ex ea tympanum facite, quo in proeliis utamini: Nam uthostes viventis aspectum non ferebant, ita mortui sonitum non ferent.
Matthiae Regis Hungariae. HUNGARIA, quia in fide Christiana aliquando claudicavit, a summis Pontificibus, et a regibus, in numero divorum enumeratis, remedia quaedam habuit. Hungarorum enim Principes, ut fertur, instituerunt, ut qui sanctam crucem non honorifice susciperent, poenâ punirentur acerrimâ. Hinc est, quod ad nostram quoque aetatem pervenit, ut in plateis vicorum Hungariae plurima conspiciatur in erectis perticis crux posita, tamquam signum receptionis ipsius. Et in festo Epiphaniae de more regionis est, ut acerdotes sacris vestibus induti cuiusque domum praetentâ cruce intrent, tentantes quodammodo, more antiquo, crucis receptionem. Dicuntque sollemnia quaedam, et stipem colligunt. Eramus in Tolnâ, quod est oppidum grande in ripis Danubii situm, et in festo Epiphaiorum, ut consuetum ibi est, sacerdotes intraverunt regiam: dixeruntque sollemnia, stipemque collegerunt, sed dum moratur ientationem et potum, (sic enim in eâ regione faciunt) Rex Matthias ex magna Principum multitudine quosdam manibus suis traxit ad eam partem, ubi sacerdotes erant, cum sacerdotibus alia, principibus vero alia Regiae pars darentur. Inter quos traxerat Rex Ioannem Thuz, virum prudentissimum, et Latine, et Hungarice Schlavoniceque eloquentissimum: in arduis negotiis summo cum honore exercitatum, gratissimum olim patri Regis, et Regi quoque Matthiae longo tempore carissimum, cuius operâ permulta et ardua quidem Rex effecerat. Sed nunc longe a partia Venetiis cum uxore et liberis vitam privatam ducit, cuius rei causam numquam potui intelligere. Mutatio enim fortungae et status Ioannis Thuz causam non habet mihi manifestam. Sed illuc unde digressi sumus, revertamur. Admirantibus cunctis quid sibi vellet haec Regis violentia, ut ad chorum sacerdotalem hos traxerit, Rex inquit, Pares cum paribus (ut vetus est proverbium) facillime congregantur.
Reclamantibus cum risu cunctis, seonon esse sacerdotes, ut pares sacerdotibus iudicentur, et non facilime congregatos, quoniam violentia intercesserat, Rex ait: Verum dicitis, principes enim temporales sunt in sacramento sacerdotibus dissimiles, sed in aliis vos estis sacerdotibus pares, ac similes. Nemo enim vestrum duxit uxorem. Nondum enim Ioannes Thuz habuerat uxorem, sacerdotes vero apud nos sine uxoribus degere quis dubitat? Vos igitur caelibes ad chorum caelibum traximus, et a commercio nostro expulimus, tamquam alienos et dissimiles. De facilitate nemo melius iudicare potest, quam ego, qui vos traxi. Tanta enim fuit facilitas, ut nullum laborem senserim. Facilime igitur vos sacerdotibus pares cum paribus illis estis aggregati, secundum Proverbii veritatem. Quo dicto exhilarati sunt omnes, et risu agitati. Nam in dicendis facetiis habet Rex Matthias cum facundia gratiam, vultum vocemque ac gestum materiae semper accommodans.
Attilae Hunnorum regis. ATTILA Hunnorum Rex expugnata Aquileia, ac solo aequatis Concordia, Patavio, Taruisio, Opitergio, Altino, vicinis urbibus in Italiam metu perculsam vastabundus se effudit. Romam versus iter intendens, quam ad exemplum Alarici immaniter deformare, et barbaris praedae exponere cogitabat. Dum Romae appropinquaret, Leo Pontifex Romanus cum simplici antistitum et patritiorum ordine in tiare sacerdotalique amictu ad eum supplex accessit. Qui cum pro Romanorum et totius Italiae salute deprecaretur, vidit ipse Attilae duos augustiore specie heroes, qui a dextra, laevaque supplicantis Leonis vibratis gladiis sibi necem, nisi
piis precibus annueret, minitari videbantur. Territus hoc ostento Tyrannus relicto Italiae solo in Pannonias reduxit exercitum.
Rhadagaisi regis Gothorum. Rhadagaisus Rex Gotthorum cum Romam funditus evertere decrevisset, et iam Apenninum transgressus per Hetruriam iter faciens longe lateque quacumque iret, fuga terroreque omnia compleret, trepidaque civitas mercenarios duces, qui aliquantulum ipsius impetum reprimerent, venienti opposuisset: Oldinus et Sarus Hunnorum et Gotthorum duces iuxta Fesulas intempestive occurrerunt. Nam eorum occursu multitudo illa ingens, quam Rhadagaisus trahebat, in angustias deiecta commearibus undique interclusis hinc a sociis, illinc a Romanis inedia confecta est. His malis inusitatus pavor accessit, quo exercitus consternatus consilium et vires amisit, Dux ipse consilii inops, et metu amens suos deserit, et cum paucis fugae se mandat. Sed neque hoc consilium extremo periculo expressum illi profuit. Ex fuga enim a Romanis persequentib. retractus, cum filiis necatus est. Tota autem suorum multitudo ne tentato quidem certamine, aut trucidata, aut capta, cu, nullus e Romanis non modo non occisus, sed ne vulneratus quidem esset.
Gaini Gothi. Gainas Gotthus Arrianus quod Imperator Arcadius Constantinopoli Arrianis Ecclesia concedere noluisset: palatium urbis primum, deinde totam urbem occupare constiturt, et vi extorquere, quod precib. impetrare nequerat. Clam omnibus praeparatis suos ad opus exsequendum misit, qui cum iam ad in cendendum Palatium procederent, subito exercitus angelorum armaturam militarem, et inusitatae magnitudinis corpora prae se ferentium ante palatium apparerer visi sunt. Hoc miraculo attoniti grassatores ab incendio, quod nemo hominum arcebat, temperarunt. Res Gainae nuntiata in credibilis visa. Saepius autem exploratoiib. missis cum idem ab omnib. renuntiaretur: ipse speculatum cum numerosa multitudine progressus, rem sic se habere, sicut prius ei renuntiatum fuerat, experimento facto didicit. Nec quicquam postea amplius in urbem moliri ausus est. Mox autem cum ad orientis partes iter cum ingenti exercitu suscepisset, ut in Artianae sectae gratiam aliquam ditionem acquireret, Romani terra marique insecuti, cum eius naves vi ventorum e statione in altum abreptae essent, illum cum suis a classe destitutum facile oppressêre.
Heracliani. Heraclianus ab Honorio Imperatore in Affricam missus, ut rebellantem regionem ad officium retraheret, post victoriam de Athalo partam cum Sabino viro impigro, quem sibi in generum adsciverat, in Affrica imperium arripit, quod ut tutius defendere posset, Romam occupate constituit. Ad quod facinus audax perpetrandum quatuor millium navium classem contrahit, et Italiam versus iter intendit tota spe victoriae in celeritate et fama navium reposita. Descensione facta nulla interposita mora ad urbem Romam proficiscitur, quam imparatam et incautam occupare putabat: sed cum Romanos in acie stantes, et defensionem parantes in itinere obvios habuisset: re inopinata perculsus, turpi fuga vix hoste conspecto, littus reperit. Paruo navigio quod sors obtulit, conscenso Carthaginem rediit, ubi brevi post militari tumultu est interfectus. Sabinus post soceri caedem Constantinopolim, quo se periculo eximeret, nauigavit: sed ibi tutus esse non potuit. Captus enim est, et ad supplicium Romam missus.
Manuelis Comnneni. Cum Manuel Comnenus Siciliam recuperare de manibus Rogerii Regis decrevisset: maximam comparavit classem, cui ipse prae esse voluit, ad Fronesiam autem Insulam appulsâ classe procellosae ventorum tempestates, horrendaque tonitrua et terribilia fulmina toto caelo collucentia cursum interruperunt. Secundo traicere conatus tempestatibus aeque repulsus est, et classe disiecta, multis que navibus demersis aegre aliquot in densa caligine ad littus appulerunt, et vix Imperator ipse periculum evasit. Quapropter omissâ navigatione ex Aulone cum omnibus copiis discessit, et re infecta domum remeavit.
Theodorici Regis Metensis. theodoricus Rex Metensis et Childebertus Parisiorum magni Clodovei filii foedere simul inito contra Clotarium Suessionum Regem fratrem suum, ut eum possessione regni depellerent, ingentem exercitum in ditionis ipsius fines duxerunt. Ille, ut ipsorum conatib. resisterer, magnas etiam copias comparat, et ad eos recta contendit. Cum autem ambo exercitus in mutuo conspectu instructis acieb. starent: in serenâ et clarâ die subito ingens exorta tempestas est, quae cum tonitru, fulgure, grandine et pluvia tanto impetu in subiectas fraternas acies delapsa est, ut a praelio abstinere, et in castra propere redire cogerentur. Fratres
miraculo stupefacti et admoniti detersis odiis in concordiam rediêre.
Eduardi III. Regis Angliae. Eduardus tertius Angliae Rex, cum per mediam Galliam infesto exercitu Gallis praclio decertare non ausis percurrisset, et pacem petentibus denegasset, quod faustis successibus elatus totius Galliae imperium animo conceperat: ad Bretignianum vicum in Carnutib. ubi castra habebat, lapidibus cum procelloso imbre caelo demissis exercitu graviter adflicto adeô exterritus fuit, ut qui nullis rationibus ad pacem cum hoste ineundam persuaderi poterat, ad eas conditiones, quas antea respuerat, cupidissime redierit. Ita foedere cum Gallo Regeinito vastationibus finem imposuit, et relicta continenti in Angliam exercitum reduxit.
Caroli U I. Francorum Regis. Carolus sextus Francorum Rex, cum clades ab Anglis acceptas ulcisci decrevisset: ingentem paratem classem, quae mille ducentas octoginta et septem naves continebat: quarum illae, quae magnos duces et principes vehebant in foris, malis, carchesiis, et puppibus erant deauratae, ita ut ad triumphum, non ad bellum Franci proficisci viderentur, milites non solum in Galliâ, sed in Liguria, Italia, Germania, Hispania passim delecti, Angli tam stupendo classis apparatu perterriti, supplicationes ad Deum, quibus ipsius iram placarent, et imminentem cladem averterent, per totum regnum in dicebant. Cum autem in anchoris staret classis, et velificationi parata esset: Berryasis dux patruus Regis diu exspectatus advenit, qui propositis aliquot difficultatibus et incommodis, Regem ab adorien da Anglia dehortatus est, et ita tam formidabiles conatus cum omni admiratione in irritum cessêre.
Philippi II. Regis Hispaniae. Finito bello Portugalensi Rex Hispaniae Philippus, secundus instruxit ingentem illam et potentem classem, quae Angliae minabatur pedibus et manibus vincula damnationemque in metallifodinas Indicas. constabat enim ex hominum amplius centum et triginta milibus, comprehensis pariter nautis, qui trahebant naves centum et viginti octo, et bis mille octingentas et quadragintarates. amplior adhuc futura adventu Farnesianae e Belgio classis, quae exspectabarur. sed ipso pene die, quo solvit, coepit tempestare iactari mox in Anglicanam classem incurrens, praeter amissam praetoriam alia accepit non levia detrimenta, ad Calitii
portum dum haeret in statione, Farnesianas naves frustra exspectans Draco Thalassiarchus Angliae, spirante valido vento, octo navigia accensa noctu in Hispanicam classem immisit, Hispani veriti ne eorum neves flammam conciperent, in fugamrecisis rudentibus vertuntur: fugientes foeda iterum ex cepit tem pestas et Anglicae naves, quae procellas tutius ferebant, a tergo sequutae Hispanicas aliquot ceperunt, nonnullis etiam depressis, reliqua classis nullo ordine effusa iactata procellis, longaque navigatione defuncta, Hispaniam in gloria tenuit.
Adolphi Comitis Marcensis. ADCLPHUS ex illustri familia Comitum Marcensium, Archiepiscopus Coloniensis, tanto amore prosecurtus est coniugium, ut relicto Archiepiscopatu, duceret uxorem, sororem Comitis Bergensis, quam habebat carissiman. Factum id est anno Christi 1364. Atque ex hoc coniugio suscepit Comitem Clivensem.
Ioan. Ducis Bavariae. Ioannes Episcopus Leodiensis, et Dux Bavariae, coniugium inivit, relicta vita Ecclesiastica, et episcopatu suo Leodiensi, Idque factum est permissu Concilii Constantiensis, anno Christi 1409. Cupiebat sibi legitimos heredes acquirere, sed nullos e coniuge suscipere potuit.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imperator desponsatam sibi habebat Mariam, Caroli Audacis Burgundiae Ducis filiam. Sed Galli Delphino eam despondere conabantur. Maximilianus
autem, Princeps gratiosissimus, ita se gerebat, ut Maria illum potius, etiamsi plurima cum illo pericula suscipienda essent, eligeret coniugem, quam Delphinum, a quo quietum nancisci regnum potuisset. Numquam itaque post coniugis Mariae obitum, Imperator illius memoriam sine lacrimis habere potuit.
Guelfi Ducis Bavariae. Guelfus dux Bavariae ardentissimum coniugis suae amorem expertus est cum obsideretur a Conrado Suevo Imperatore in urbs Winsbergensi. Coacto enim se dedere permisit Imperator clementissimus, ut Guelfi et ceterorum nobilium uxores, antequam portae aperirentur, auferrent de suis iebus, quantum unaquaeque portare posset. Ibi hostes, eas aurum, gemmas, et opes suas secum elaturas putaverunt, Illaevero his omnibus relictis, maritos suos in humeros sublatos, et paruos liberos in sinu gestabant. Agminis dux erar Guesfi Principis coniux, quae per media hostium castra et tela incessit, et dominum suum humeris exportavit.
Othonis I. Imp. Otho primus Imperator, Regina Editha coniuge mortua, animum adiecit ad Adelheidam, Lotharii Regis Italiae viduam, Rodolphi Burgundionum Regis Filiam: quae sanctitate vitae ceteris plurimum commendabatur praestare. Sed ea in custodiâ a Berengario tenebatur. Hanc itaque e vinculis liberavit, et coniugio sibi ascivit Princeps magnanimus: ingens periculum expertus, donec eius potiretur coniugali foedere.
Philippi Imp. Philippus Imperator mirum in modum vorem suam Irenem, ut vocant, adamavit, et vicissim admodum insigni amore ipsa illum prosecuta est: adeo ut audita saevissimâ maritinece, prac dolore exanimata ceciderit, et abortum fecerit, in arce quadam, ad quam fuerat deducta: breviqUEue diem ultimum clausit, in monasterio Lovicensi honestissime sepulta.
Alberti Imp. Albertus Imperator contubernia lascivorum vitavit, coningali castitate insignis. Quandoquidem uxorem Elisabetham unice dilexit, et ipse mirifice ab ea dilectus est.
Henrici VII. Imp. Henricus VII. uxorem Magaretham, ducis Bavariae filiam, plurimum dilexit, et inconsolabiliter mortem eius deploravit: nec voluit consolationem admittere. Et diffi culter persuasus est a proceribus suis, utaliam duceret, hac defunctâ, coningem.
Friderici Pulchri. Fridericus Pulcher uxorem habuit Elisabetham, Arragonum Regis filiam, quae eum unice amavit. Et tantum amore mariti sui flagravit pudicissima haec matrona, ut nihil intermitteret, quod ad salutem viri spectaret, Peregrinationibus, ieiuniis, abstinentiis se adeo castigavit, ut oculos pene visumque amitteret, ob maritum a Ludovico Bavaro Imperatore captum, diu noctuque flens donec liberaretur.
Guilielmi Episcopi Paderbornensis. Guilielmus Episcop. Paderbornensis episcopali dignitarerelicta, potius delectatus coniugio quam sacris ordinibus, uxorem duxit Teccembergensem.
Bernhardi Episcopi Hildesheimens. Bernhardus Episcopus Hildesheimensis, similiter maluit esse maritus, quam Ecclesiasticum caelibatum observare. Unde posthabitâ dignitate Episcopali, duxit elegantissimam virgunculam uxorem.
Sigismundi Imp. Maria Ludovici Regis Ungariae et Poloniae filia, Sigismundi Regis Bohemiae et Ungariae uxor prima fuit. Erat Signsmundus (qui et Romanus Imperator electus est anno Domini 1411.) mansueti animi princeps, sed ad fortissima quaeque promptissimus atque strenuus, Regnum Ungariae per Mariam coningem adeptus est. Haec autem magnitudine dotis, quam Regi attulerat, sublata in superbiam, Regem contemnere coepit: et monetam auream de suo nomine cudi fecit, cum hac inscriptione, MARIA REX UNGARIAE. Ob quod factum, Rex coniugem verbis castigavit. Illa memor conitionis suae a facto posthac abstinuit. Erant tum in aula, qui Regi male volebant. Et dum inteligerent, Reginam ob numisma illud a Rege increpatam, putabant sibi iam subvertendi Regis occasionem dari. Accedunt ad Reginam: Scimus, inquiunt, Regem maligno in te animo esse, quem tu in regnum provexisti. Site vindicare volueris, nos auctores habueris. Stupuit femina, sed prudenter dissimulans, eorum explorat consiha, neque oblita fidei coniugalis, ait: Quis tandem erit modus ut Regem amoveamus? Ad haec illi: Inveniamus, qui Regem tecum cubantem opprimant. Tumilla: Arbitror hac nocte mecum cubiturum. Fide a Regina accepta, proditores abeunt. Ubi autem Maria primum convenit Regem, inquit: Rem offero grandem, quae tui capitis (nisi caves) habet pernitiem. Hac nocte, quando mecum dormies, aderunt quite occidant. Tu vero anime mi, ut se prodant, simulabis, noctis te quietem mecum
habitururn. Cumque cubiculuming ressurus es, in angulo te contineas. Iam noctis erat medium, coniurati irrumpunt et ad cubile armati properant, ubi reginam solam inveniunt. Haec (inquit unus) proditrix consiliorum nostrorum. Voluitque in eam gladio saevire. Tum alius: Noli, inquit, innoxiam perdere, quin abeamus. Exeuntes itaque quinquaginta, domum se recipiunt. Rex, qui omnia viderat, ante lucem omnes apprehensos, proditorum poena affecit, et interfici mandavit.
Alphonsi Regis Arragoniae Alphonsus Rex Arragoniae acceperat aliquando a Mariâ singularis exempli uxore literas, quas cum semel atque iterum attentissime perlegisset, Mox, inquit, institueram olim nihil de uxore extra thalamum dicere, ne benedicens uxorius aut immodestior haberer. At nunc mihi prorsus mutandum consilium, et quiduis homines obloquantur, quocumque in trivio, cuique obvio, sine modo et modestia de uxoris virtute atque constantia praedicandum.
Alberti Bavariae Ducis. Puellam balnearum custodem perdite amavit Albertus Baioariae dux, atque ut voti compos fieret matrimonium promisit. Cumque de laudibus mulierum se coram aliquando esset sermo illamque nemo nominaret, aut invidos purpuratos suos, aut formarum ignaros existimatores appellavit, qui uxorem suam praeteriissent. Verum illam Ernestus Alberti pater apud Strubingum in Danubium praecipitavit.
Maximiliani II. Imp. MAXIMILIANUS II. Imperator dicebat nulam esse intolerabiliorem tyrannidem quam dominari velle conscientiis.
Stephani Regis Poloniae. Stephanus Rex Poloniae dicere solitus est, Deum sibi tria reservasse. Ex nihilo aliquid facere: scire futura, et dominari velle conscientiis.
Alphonsi Regis Arragoniae. CATHALARIIS optimum factu fore censentibus: si Regi Alphonso adhuc adolescentulo septem viri ad gubernandas Resubl. adiungerentur, qui Deum timerent, iustitiam colerent, cupiditates tenerent sub freno, neque donis, neque muneribus tangerentur, Alphonsum laudasse consilium accepimus, atque dixisse, si huiuscemodi, non dico, septem, sed unum aliquem mihi virum dederitis, ô amici, continuo illi et regimen, et regnum ipse concessero.
Henrici IV. Regis Galliae. Cum Henrico IV. Regi Galliae Monitor Regius consilium suum tam in aerarii, quam in Reip. usum, praesertim de levissimae causae provocatione a subpraefectis ad curiales esse diceret, ne enuntiato consilio frustratus commodo abiret, postulavit, ut quod ex usu eveniret, donativum quinquagies mille aureorum daret: Rex consilio intellecto, quod e re non putavit esse, hominem dimisit, inquiens: ut ille sacculo quinquagies milles aureos ferens difficulter incedit.
Caroli Zuinti Imperatoris. Adiunxit autem Deus Carolo V. praestantissimos sapientia et virtute in senatu togato et bellico viros, quorum consiliis, ductu, felicitate ac successibus res tantas in dissitiss. orbis terrarum partibus administravit. Aulico senatui post Silvagii, cuius iussu querelam pacis Erasmus scripsit, et cui de institutione principis libellum vere aureum Carolo dieatum inscripsit, obitum: Mercurinus Gartinaria, et post hunc Nicolaus Gravelus praefuerunt belli duces virtute et victoriis praestantes in Italia Antonius Leva, et Georgius Fronsbergius, res maximas gesserunt. In novo orbe amplissimum Novae Hispaniae imperium Ferdinandi Corthesii industria et felicitate partum est, in Gallicis bellis Philiberti Auraniae principis, Maximiliani Iselstenii, et Lamorali Egmondani fortitudo praecipue enituit. In togata vero
administratione et Aulico Caroli comitatu, ex singulis ipsius regnis, et provin ciis quatuor eximiae virtutis et auctoritatis delectosduos familia equestri, et totidem doctrina insigni nobiles, plerumque haesisse intelligo. Quibus negotia, ex singulis provinciis in aulam delata, primum deliberanda exhibuit. Deinde, si rerum gravitas exigeret, totius aulici senatus de his consultatio instituta est, cui ipse crebro praesens interfuit, et singulorum sententias attente audivit, et quae in utramque partem consideranda essent, disputavit. Raro autem praesentibus consiliariis conclusit, sed noctu plerumque voluntatem suam scripto comprehensam, Granuellano et Atrabatensi exsequendam deinceps tradidit.
Ferdinandi primi Imperatoris. Ferdinandus I. Imperator Consiliarios, non vetustate titulorum munitos, non alienis elatos virtutibus, sed subsidio proprio instructos, rerum experientia claros esse voluit. Maluit ille exemplo avi Maximiliani I. eruditos et sanos indicio, linguarumque usu, vel e tenui familia in consilium, quam generis longissima serie nobiles, aptos tamen minus, et otiosos evocari.
Henrici V. Imp. HENRICUS V. Imperator assidue circum se habuit, in suo comitatu, si quando prosiciscebatur aliquo, viros doctos: nec solum armatos, sed et doctrina ornatos se comitari voluit, qui vel consulerent, vel dicerent quae necessitas exigeret.
Ludovici Bavari Imp. Ludovicum Bavatum Imperatorem doctis viris non iniquum fuisse, ex eo apparet. Cum locannes vigesimus fecundus Papa Romanus, miris excommunicationibus insectaretur Ludovicum, et Ludovicus etiam illi atro citet adversatetur, accidit ut vir saeculo ipsius non indoctus Wilhelmus Occam fugeret a partibus Pontificis ad partes Caesareas. Et ubi accessit Imperatorem, petiit utse gladio defenderet ab insidiis Papae: tum enim et se calamo vicissim persecuturum iniurias, Caesari a Pontifice factas. Quod cum placuisset Imperatori, illum suscepit in suam tuitionem. Occam igitur acerrimis deinde scriptis in Papam invectus est, et Caesarem defendit fortissime contra Pontificem.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus primus Imperator, linguarum peritis mediocriter eruditus, maximus autem literatorum Patronus fuit: palam dicere solitus, eos se amare, quos Deus aliis antestare voluit.
Friderici II. Imp. Ingenium in Friderico secundo Imperatore fuit acerrimum, magna in illo literarum scientia: doctus Princeps, doctis mirum in modum favit. Et si boni nihil aliud praestitisset, magna tamen illi gratia debetur, quod curavit in Latinam linguam converti ex Sarracenico sermone thn\ mega/lhn s1un/tacin Ptolemaei: nam absque eo libro toto Astronomia funditus interiisset.
Caroli Magni Imp. Carolus Magnus Imperator, ut belli gloria par fuit summis Imperatoribus, ita pacis artibus optimos aequavit Principes: et bonarum artium ac literarum studiosos doctesque viros ita coluit, ut Academiam Bononiensem, antea a Theodosio constitutam, instauraret, duasque novas adhuc ad deret: alteram in Italia Papiensem, alteram in Galliis Parisiensem: ut fere exstincta optimarum artium studia rursus excitaret, et doctrinâ religionem ac Rem publ, muniret atque ornaret.
Caroli Crassi Imp. Carolus Crassus Imperator laudatus est ob religionis studium, et in literatos homines benevolentiam, quos ad scribendum hortari solitus est.
Rudolphi II. Imp Rudolphus II. Imp. tanti fecit viros doctos, ut quoscumque auditione acceperat eruditione aliqua praestare singulari, maximis eos sumptibus evocaret, summoque in honore haberet. Ioannem Baruitium secretarium saepe mediâ nocte ad se vocari iussit, ut de arduis Imperii negotiis cum eo loquerctur, non raro etiam Mathematicos suos noctu ad se
accersiri fecit, Tychonem de Brahe et Ioannem Keplerum, et de rebus Astronomicis cum iis collocutus est. Immo vero nemofere littratus non in amore et honore ab ipso numquam satis laudato IMperatore fuit habitus.
Caroli IV. Imp. Carolus IV. saepissime de rebus cum Philosophicis tum aliis cum Professoribus Pragensibus publice et privatim collocutus est.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus I. Imper. semper habuit viros doctos, inprimis a latere eius numquam secessit Guarus Velius Silesius Medicus et Poeta.
Alphonsi Regis Arragoniae. Et quam similes vox et animus Alfonsi illius magni, in eodem regno fuit? Neque enim semel edixit: Mallese omnium regnorum (septem ea numerabat) iacturam facere quam minimam doctrinae. Et sane amavit in se, in aliis: et Laurentium Vallam, Antonium Panormitam, Bartholomaeum Faccium, Georgium Trapezuntium, Ioannem Aurispam, Lovianum Pontanum, et examen deinde iuniorum, huic Regi debemus. Ille Athenaea in regnis passim, ille Bibliothecas instituit,f aut exornavit: nec gratius ei munus offerri poterat, quam rariot aut electior liber. Quin ipsum librum apertum pro insigni usurpabat: significans sci entiam principib. convenire, exiis haustam. Et cum aliquando audiret Regem Hispanum dixisse, Non convenire Principib. litteras: stomachans subiecit, Bovis, non hominis vocem eam esse. Itaque legit assidue: Livium et Caesarem maxime, nec dies fuit, ut familiares tradiderunt, quin his inversaretur. Idem, quod miremur, Annaei Sanecae magnus amator: adeo ut ipse, suo Marte, in Hispanicum sermonem Epistolas verterit, usui suae gentis. Sed nec sacrâ lectine abstinebat: gloriatusque est, totum Verus et Novum Testamentum, unacum Glossis, decies et quater se perlegisse. Haec Rex, haec senex: ubi privati et iuvenes estis? Senex, inquam, nam via ante quinquagesimum annum studia attigit, institutione eius in adolescente neglectâ. Tunc Grammaticam, operâ Martini cuiusdam didicit: quam ita carum deinceps habuit, ut nunnquam a latere dimiserit. Videor non de Principe, sed litterione alioquo loqui: at ille etiam quantus vir belli domique fuit? quam magnus, quam felix rebus gestis? Elogium ei demus: a Carolo Magno maiorem virtute et fortunâ principem Europa non habuit: et (metiri velim) non
habebit. Robertus Rex Neapolitanus, cui litterae et litterati percari fuerunt. Ille est qui Petrarchem, et poesi, et seriis scriptis nobile ingenium, fovit: ille qui Bocatium in amoribus habuit. Quid ipsam doctrinam? Vox eius audita: Cariores sibi litteras regno esse. Desipuit, an alte sapuit?
Matthiae I. Regis Hungariae. Addamus e Pannoniâ Matthiam Corvinum Regem, qui clarissimo militari patre Ioanne Hunniade natus, nec in eo studio degener, Doctrinae istud adiunxit. Ferox ad id aevi ea natio, et tota Martis, cultum ingeniorum morumque a Matthiâ accepit: et quis nescit Regum exempla subditos aemulari? Itaque Italos Germanosque, si qui litterarum gloriâ clarerent, euocavit: Bibliothecam instituis in ipsâ regiâ Budae, rarum thesaurum, et quem cum dolore recordamur Barbaris, cum ipsâ Pannoniâ, obvenisse.
Maximiliani II. Imp. Maximilianus II. Imperator aulam eruditissimis homibus, Politicis, Mathematicis, Historicis, Poetis, Medicis, nulli Academiae cedentem, habuit: ac Viennam imprimis, antiquissimum ac splendidissimum in germania domicilium Legum, gymnasium literarum, curiam dignitatum, apicem imperii, patriam libertatis, doctrinae,f virtutis et ceterorum vitae civilis ornamentorum, prae ceteris totius imperii urbibus amavit, et frequentissime incoluit.
Alphonsi Regis Arragon. CAPTUM Regem Arragoniae Alphonsum, dum ad Philippum perducerent, adeo libere auctoritatem maiestaremque perpetuo servasse aiunt, ut interdum victoribus ipsis, non victus sed victor potius appareret. Nautis enim, qui eum conducerent, ac navis Praefecto, quae ipse cuperet, quottidie mandasse, mandata illos obsequenter ac reverenter exsecutos esse, propterea haud quidem temere dixisse nonnullos, in omni fortuna Alphonsum et videri et existimari merito Regem.
Ludovici Bavariae Ducis. Ludovicus Baioariae Dux apud Henricum eiusdem familiae Principem in carcere cum observaretur, numquam illi adse venienti assurrexit, neque capite annuit, neque quod ab eo peteretur, suadereturque quicquam fecit. eum vultum, eam severitatem retinuit captus, quibus cum liber esset, usus est.
Alphonsi Regis Arragon. Caputs Rex Alphonsus adductusque ad Aenariam Insulam monitus iussusque est per internuntium Genuensium classis praefecti, ut Insulam in potestatem populi Genuensis dedi protinus curatet. Cui Rex per eundem internuntium respondit, fateri captum quidem, sed ut alias, liberum, se nec mandaturum tale aliquid popularibus suis, nec si mandaret, illos captivi Regis mandata facturos. Suaderet sibi e Regnis suis ne saxum quidem obtineri posse. Admiratum Praefectum aiunt, Regis animum et constantiam, seque prolixioribus verbis purgasse apud Regem, culpa omnium in internuntium ipsum reiecta.
Sigismundi Regis Hungariae et Imp. Captum ab Hungaris Sigismundum duo adolescentes cognomento Garii, quorum pater ab eo neci traditus fuisset, custodiendum acceêre, donec omni conspiratorum iudicio in eum animadverteretur, quos cum ille, ut se dimitterent, frustra pertentasset, vidua eorum matre ad se vocata, Scio, inquit, mulier viri tui mortem tibi acerbifsimam fuisse, teque mihitamquam auctori eius infensam. Verum ego per superos iuro, invitus tanti viri exitio assensus sum. Regina eum atque alios accusavit. Condescenderunt regni Proceres, atque in ros mortis sententiam tulêre. Ignarus ego factionum vestrarum, novus ad regnum veneram, quod Regulorum maior pars decrevisset, id mihi exsequi necessarium erat. Esto tamen virum tuum sciens volensque dederim cruciandum. Tune propterea me natorum tuorum aut aliorum iracundiae obicies? Et quis obsecro vel te vel illos fructus sequetur? Non
desunt mihi fratres et amici qui meum sanguinem ulciscantur, neque Hungaria Rege diutius carebit. Exempla Regis timent, nemo apud eos acceptus est, qui manus suas regio sanguine cruentaverit. Quod si me missum feceris ex fihabus Hermanni Comitis Ciliae, necessarii tui, uxorem ducam, fratris ac soceri adiutus opibus, regiam demum porestatem vendicabo, filios tuos inprimis caros habebo, efficiamque ut omnis posteritas tua hoc factum sibi fructuosum sentiat. Hoc ego cum liberis tuis egi, sed non capit aetas,d quantum necesse est. Te, quae plus sapis, et illis et tibi consulere oportet. Persuasa mulier Regem dimisit. Is Barbarâ Ciliensi in matrimonium suscepta, brevi post tempore debellatis rebellibus victor regnum obtinuit, primissoque satis faciens Garios iuvenes super Regulos extulit. Ex his ortus est Ladislaus de Gara (quem Banum appellant) inter primores Hungariae proceres, opibus et auctoritate praepollens.
Alphonsi Regis Arragon. Captus iam et asservatus Rex Alphonsus a Philippo illo inclito Mediolanensium duce, cum audisset, quod statim mittendus ac liberandus esset, renuntiavit Philippo, quas pro liberatione sua leges dicturus esset, nullas omnino fere recusaturum esse, praeterquam si ab expeditione regni Neapolitani desistere iuberet. Malle se quidem in carcere vitam degere, quam ab huiusmodi incoepto dimoveri, tum ut constantiam in re semel suscepta servaret, tum vel maxime, ne suarum partium regulos, qui secum captivi essent, deseruisse argueretur.
Sigismundi Imp. Imnis quem sacrum appellant, digitum pedis Sigismundi Caesaris exurebat: et ne ulterius serperet, medici digitum abscindendum suasêre. Paruit Imperator: et quasi alius incideretur, ita immotus et constans chirurgi ferrum inspectavit, et pertulit.
Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imperator, princeps fuit invictae constantiae: quippe nullis rebus secundis elatus est, neque adversis ulla ratione potuit frangi.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imperator uxore sibi desponsata; ducis Francisci Britanniae filia, et ea ablata a Rege Galliae in itinere, prorsus id constanti tulit animo. Et eo die quo res illi est relata, fuit maximae hilaritatis: fictasque concertationes, aut (ut vocant) tornneamenta sua exercuit, ac si nihil unquam adversi accidisset.
Ludovici II. Imp. Ludovicus secundus Imperator, cum solarium domus in hospitio ascenderet, stipatus suorum multitudine, solarium nimia vetustate et putredine resolutum, fractum est, et decidit Imperator cum trabibus, ut nusquam videretur. Ministris vero occurrentibus, ratis illum periisse: ipse eo loco quo reciderat, surrexit. Et quamquam duae costae ipsi essent in cor pore diffractae, tamen dolorem coercuit, adserens se nihil mali perpessum; imo ultra quam credi potest dissimulato languore, sequenti die contra fratrem proficiscitur. Tanta huius principis constantia fuit, et animi magnitudo, ut etiamsi scirent ministri diffractas illi costas, tamen dolorem fuppresserit, et nullum suspirium ut gemitum doloris emiserit.
Ioan. Friderici Ducis et Electoris Saxo. Ioannes Fridericus Dux Saxoniae, Princeps Elector, anno Christi 1547 a Carolo V. Imperatore ab rebellionem capitis damnatus, cum prolatam sententiam audisset, animi consternati significationem nullam dedit: sed existimare se respondit, Caesarem non ita secum acturum. Veruntamen, si hoc fixum ei sit, atque decretum: petere ut certo sibi renuntietur, quo de rebus ad uxorem atque liberos pertine ntibus constituat:
Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imperator, aliquoties fugatus a competitore suo Romani Imperii, Friderico Duce Austriae, cladem suorum quam Fridericus intulerat miseratus: tandem constantissime etiam mori decrevit, aut hostem vincere. Exercitu igitur collecto, ipse ne agnosceretur victus, mori non dubitanns si vinceretur, vestes non regias, sed militares induit. Et victoria fortiter potitus, hostem Fridericum in regio habitu cepit, et custodi tradidit.
Maimiliani I. Imp Maimiliani Imperatoris fortuna mutata est cum morte uxoris; Nam et paulo ante Franciscus filius diem suum obiit, atque Georgius. Flandrenses Philippum filium in suam acceptarunt tutelam, invito patre. Margarita filia Carolo octavo, Ludovici Regis Franciae filio, desponsata, in Galliamiam abducta erat. Omnes provinciae quas in dotem ab uxore receperat ab eo alienatae sunt: imo deficientes contempserunt, adeo ut qui paulo ante fortunatissimus omnium Princeps habebatu, amissa coniuge, liberis spoliatus, deficientibus pronincialibus, omnium esset sua tempestate miserrimus: inediam saepe perpessus, et irrisionem a suis, ne dicam graviora.
Non tamen animo consternatus, aequissime tulit adversitates: mulctatis civitatibus, quae auctores defectionis verant, ac castigatis, post biennium omnes recuperavit provincias.
Cunradini Neapolitani. Chunradinus Friderici IIl Imperatoris nepos, a Carolo Neapolitano per scribam primarium, magistrum Robertum Bariensem morti adiudicatus, qui ex scripto recitavit sententiam et mortis damnationem. Tum Conradinus scribae dixit constanti et intrepido animo, cum iam mortis supplicio adiudicatus esset: Nebulo proditor, Nebulo flagitiose, tu condemnasti filium Regis? An vero nescis, pari in parem nullum esse imperium? Hisque dictis verbis, et aliquot aliis detraxit chirothecam e manu, ac versus populum proiecit, inquiens: se heredem suum reinquere dominum Fridericum a Castilia, amitae suae filium. Hoc facto, dux Austriae cum eo captus, primus fuit omnium cui caput amputaretur: idque prorsus a corpore resectum, bis exclamavit, Maria. Conradinus autem sustollens, peramanter est exosculatus, et pectori suo adpressit, deplorans calamitatem soceri sui. Seque ipse accusans, qui mortis ei occasio fuisset, scilicet a matre extra patriam in tam atrocem fortunam adducto. Et postea ipse Conradinus pias preces effundens, decollatus est. Ipsi vero ministro qui Conradinum decollaverat, quidam alius, in hoc ipsum paratus, idem fecit quod is aliîs fecerat: nempe caput ei amputans, ne unquam iactare posset, sanguinem adeo generosum se effudisse. Atque scriptum exstat, Robertum Comitem Flandriae Caroli Neapolitani generum ira generosa percitum, gladio confodisse et exstrusisse eum, qui sententiam recitaverat: existimans eum vita indignum qui infimo loco natus, sententiam mortis contra Principem tam alti sanguinis legere ausus fuisset.
Ludovici Ducis Bavariae. Ludovicum seniorem Baioariae ducem cum captivum haberet Albertus Marchio Brandeburgensis, non pauca ab eo petiit, quae cum ille negasset, tra dere eum in manus duri et inimicissimi sibi principis minabatur: Tunc lLudovicus, quae po teris ex me libero impertrare, eadem modo ex captivo petito Si quid amplius voles corpus meum in potestate, animum nihil tibi obnoxium invenies.
Alphonsi Regis Arragon. Ob magnas insperatasque victorias, numquam omnino mutatum Alphonsum Arragoniae regem ferunt. Idem illi semper et in omni fortuna vultus, idem habitus,
sermo idem, mansuetudo, benignitas, humanitas eaedem.
Eiusd. Profligato captoque Antonio, renuntiatur regi alphonso penes illum extare plurimas epistolas in caput, et statum eius conscriptas, e re igitur regis esse illas exhibitum et lectum iri, quo saluti ipsius prospici possit, simul et in proditores animadverti. Haec Rex cum audisset, literas proferri iussit, et minime lectas, igne comburi.
Eiusd. Cum quidam in itinere Regem Alphonsum praecederet, ramulusque arboris ab eo apprehensus, in Regis oculum, qui proxime sequebatur, forte dimissus incidisset, livescente et tumescentem mox oculi, condolentibus amicis Regem dixisse aiunt, nihil se profecto dolera, nisi percussoris ipsius do lorem ac metum.
Ferdinandi Regis Hispaniae. De FERDINANDO Hispaniarum Rege traditur, postremo isto qui Mauros eiecit, per omnem aetatem firmo constantique ingenio fuisse; et cum utramque saepe sortem expertus esset, prospera atque adversa sic composite t sedate tulisse, ut nulla umquam in vultu eius consiliorum aut affectuum vestigia deprehenderentur. Idem cum Barcinone, a furioso quodam grave vulnus in cervice subito accepisset, neque animo turbatus est, nec gemitum aut vocem doloris indicem emisit, tantum servari parricidem et examinari iussit, quo auctore fecisset.
Isabellae eius coniugis. Uxor eius Isabella virilis animi curaeque mulier, et hac laude aequavit, autsuperavit maritum. Nam cum nuptias adornaret cognominis suae filiae, cum Emanuel Lufitaniae rege, et subito nuntius adferretur de morte Ioannis unici filii; illa hoc agere, et dolorem comprimere, vultumque fingere tam diu potuit, donec Emanuel ab aliis id rescisset. Eadem non in adversae solum valetudisis, sed in partus acutissimis doloribu, et gemitum et vocempsupprimebat rem incredibilem, nisi a fidissimis matronis, quae a cubiculi cura erant, id certo se cognovisse Marinaeus Siculus adfirmaret: Horum nepos Carolus QUINTUS Imperator, cum in Germania copias et castra ad Ingolstadium haberet, cinxissentque eum ingenti numero militum foederati hostes: nec illi visum dimicare, vel quia sui nondum convenissent, vel quia praevidebat turam mox et sine
caede victoriam: ecce isti aeneorum tormentorum copia validi, tantum ferreae grandinis in castra iaculati sunt, ut uno die ad vi milia maiorum globorum numeratent. Itaque omnia ictibus pervia, ipsum Caesaris tentorium, et ad latus eius et tergum occisi: cum ille nec locum, quid locum? nec statum, nec vultum mutavit. Quin etiam monentibus amicis sibi, atque omnibus in se parceret, dixisse arridens fertur, confiderent, neminem Imperatorum tormenti ictu periisse. Brevia haec relatu, examinanti ingentia sunt, et digna memoria ac laude saeculorum. Atque haec talis constantia, et morum actionumque gravitas, in omni reliqua eius vita fuit. Etiam in sanguine. Na ab hac stirpe Philippus II. rex, familiarium testimonio, Constantiae laude veteres novosque aequavit. extra aut supra affectus; non gaudio, non dolori pervius; neque animo solum, sed vultu aequabili et immoto. Quis sapientium, et qui unum hoc egerunt, eo pervenit? sed quod alii verbis; ipse factis sibi vindicavit, NEC SPE NEC METV. Finivi, et addo, non aliam virtutemf principe digniorem, aut in eo, ut sic dicam, honestiorem esse.
Philippi II. Regis Hispaniae. Philippus 2. Rex Hispaniae numquam potuit a fortuna dimoveri. In duobus diversis casibus, quae diversis temporibus contigere, satis monstravit animi sui firmitudinem, et aequalitatem affectuum, neque elevans se insolenter per prosperitatem, neque demittens se abiecte per adversitatem. Quum Nuntius ad eum perferret de victoria Lepantana, et nemo non existimaret quin prae gaudio et exsultatione a se quasi exiturus sit, ne commoveri quidem vel simulanter visus est, sed audito ordine et successu proelii haec tantum tria verba satis frigide prolocutus est; D. Ioannes multum ausus est. Et quum alius Nuntius ei referret dee clae Classis in Angliam missae, et nemo non existimaret quin prae dolore et maerore tam funesti casus more Augusti caput ad parietem arietaturus sit, neque etiam tum commoveri visus est, sed tantum modo dicere, exercitumse contra homines non contra ventos et processlas misisse. Dux Medinae Sidoniae, summus eius Classis praefectus, petiit a Rege, an placeret ut veniret et rationem commissi officii redderet: cui ille referri iussit, ut primum se ex labore et via reficeret, quam ad Aulam accederet.
Alphonsi Regis Arragoniae.CAPTA ab Alphonso Rege Arragoniae Massilia, cumsibi renuntiareturmatrons fere omnes ac puellas civitatis pretiosissimisrebus omnifariam onustas i ntemplum Augustianorum perfugisse, eas diligentissime observari curavit: Cumque illae vim et contumeliam pertimescentes,Regi per internuntium supplicarent, ut tradita omni eorum gaza, ipsas omnino sineret intactas, Rex ne visas quidem cumuniversa ipsarum supellectile quantumvis pretiosissima, ab unam omnes abire permisit.
Cunradi Imp. Conradus Henrici IV. Imperatoris filius, Rex electus Romanorum fertur fuisse princeps prudentissimus et castissimus. Nam cum haberet uxorem, Ruggeri Siciliae Ducis filiam, tam caste et continenter cum ea vixit, ut dubietetur an unquam cum illa concubuerit. Tantae sanctimoniae et continentiae fuit, utplus Deo quam amicis et potestati civili confideret.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator, uxorem adhuc habens, saepemer clausitipse fenestram, ne inspiceret formosiores feminas: cum eas ex fenestra eminus adventantes, aut praetereuntes forte conspexisset, aut etiam praeterituras inaudisset.
Eiusd. Adulteria et libidinum turpitudines toto pectore exsecratus est Carolus V. cumque in bello germanico, Farnesium pontificarum copiarum ducem ingenuas aliquot matresfamilias per vim stuprasse intellexisset, ingeti zelo exardescens, prehenso gladii capulo si, inquit, adesset impurusille, manu mea eum confoderem. Nec vocem iracundiorem unquam ex Carolo auditam ferunt, qui statim Farnesium, ex castris, quae tum bello nondum confecto, ad Brentam haerebant, discedere et in Italiam redire iussit. Carolo V. per Galliam iter facienti et ubique regis iussu splendide excepto in arce quadam, formosissima puella nobilis in cubiculum adducta erat. Quam gementem ac trementem vesperiinveniens,
interrogat, quae sit, et qua occasione illuc pervenerit. Cum vero ipsam invitam a parentibus invitis et plorantibus, abstractam esse cognosceret: intactam parentibus remisit: ac quadriennio post in bello arcem illam destruxit. Ipse etiam casti pudoris decus ac fidem coniugalem constante matrimonio cum Elisabetha Lusitanica, ex qua Philippum et Ferdinandum: et filias, Mariam Caesari Maximiliano et Ioannam, Ioanni Portugalliae regis Ioannis III. filio ante patrem exstincto (cuius posthumus Sebastianus a rege Fesano in Africa recens caesus est) nuptas, suscepit, religio se servavit.
Henrici IV. Regis Galliae. CUM ad Henricum, IV. Regem Galliae quidam tempore belli luliacensis diceretn, iam Imperium Romanum, ut in Regem cooptari queat, ambiendum esse, nec Protestantes nec Pontificios proceres ope sua indefessa defuturos, sufficit, inquit, regnum et Gubernatio, nec Imperio mihi opus: In iloud nec ius nec potestatem sum vindicaturus, nec patiar successorem filium, ea moliri, quem in suo, cuiussuperiorem esse Deus fecit, acquiescere iubeo.
Eiusdem. Henricus IV. Rex Galliae quibusdam de ambiendo Imperio eum adhortantibus respondit: sic opinor e Principis conscientia esse in suo acquiescere et iuris usurpandi impetus hostiles avertere.
Ferdinandi Regis Hispan. Ferdinandus pater et ipse inclitus Rex moriens Alphonsum filium iis pene verbis allocutus fertur. Optime fili quoniam regan quaecumque, dum Deo placuit, obtinui, ad te aetatis praerogativa deferri et volo, optarim eas modo terras, quas ea parre Hispaniae, quam Castellam vocitant, habemus, Ioanni fratri tuo, si modo per te liceat,relinquere. Quod ne moleste feras abs tepeto, et si pateris, etiam, rogo. Tum Alphonsus, Ego, mi pater, ac domine satis intelligo isthaec regna et tua fere omnia ad me quidem pertinere, sed non aliter quam
beneficio tuo. Idcirco et pluris semper voluntatentuam et facturus sum, que aeratis privilegium. Imo vero si pro tua singu lari prudentia regnis ita demum prospicis iri cosultum, si Ioannem regni successorem reliqueris, nihli recuso, quin ipsum vel ad omnia in stituas heredem,non aliter mihi credas velim, voluntati per me tuae usque ad postremum spiritum parebitur, quam divinae. Tum Ferdinandus Macte, inquit, esto pietare et oboedientia fili, et obortis lacrimis eum dimisit.
Alphonsi Regis Arragoniae. IN obsidione Staphati centuriones ac milites, qui oppido praesidio erant, non solum omnis generis tela, sed verba etiam petulantissima atqueobscenissima in Alphonsum Regem Arragoniae, et in Ioannem Principem Tarentinum ac Petrum Infantem Regis fratrem, qui aderant iactitasse satis constat. Capto autem oppido cum ipse princeps atque infans ab ira ex conviciis stimulati, eos omnes in furcam tollendos esse contenderent, Regem contra omnes pro sua consuetudine missos fecisse, simul et suorum in dignatiunculam ita lenisse. In huius eiusmodi iniuriis, non quid dicatur, sed a quo dicatur, inprimis animadvertendum esse. Spurci vivant spurce, luquam turspurce, ut libet, se nequaquam ob aliorum maledicta a sua moderatione et natura recessurum esse. Adhaec victoriam for tunae esse munus, clementiam suum ipsius, qui clemens esse deberet. Itaque unumquemque malle exclementia, quam ex victoria laudem adipisci. Denique expertum loqui, nihil magis adversariorum animos flectere, et conciliare solitum esse, quam placabilitatis, et mansuetudinis nomen.
Sigismundi Imp. In obsidione Pragensi principes civitatis, qui Sigismundum odissent, populares, ut obscena et petulantissima in eum verba iactarent, astu atque arte provocabant, sic enim futurum arbitrabantur, ut irritatus hostis crucem et quaevis duriora supplicia comminaretur obsessis. Illi vero poenam metuentes, obsidionis in commoda constantius tolerarent, quod cum intelligeret Imperator, impunitatem omnium, quae in se dicerentur, per praeconem promisit.
Balduini Regis Hierosolymitani. BALDVINUS Gottifredi Bilionii frater, et in regno Hierosolymitano successor, cum illud contra Mahometanos defenderet, ducentis sexaginata equitibus tantum, peditibus non gentis stipatus, Calzphae exercitum, in quo equitum noum milia, peditum viginti milia erant, tam egregie vicit, ut in uno conflictu equitum quique milia praeter pedites trucidarit.
Philippi Francorum Regis. Cum Philippus Francorum Rex,eius nominis tertius, Ge rundam in Hispania obsideret, Petrus Tarra conensium Rex inter castra Francorum et propinquum Portum, unde commeatus in castra comportari consueverant, locum insidiis opportunum coepit cum quingentis delectis equitibus et duobus peditum milibus, sperans commeatum ob pecuniam, quam in stipendium militumadferri audierat,se intercepturum. Hoc consilio per exploratores cognito, Franci trecentosfortissimos et sepctatae virtutis equites delegere, qui ad locum insidiarum securis similes et nihil ab hostibus metuentes iter interderunt, quasi ad portum commerciorum et commeatus causa proficiscerentur. Ubi locum insidiarum sunt ingressi, undique cum clamore hostes prosilientes circumfudere se: et quod numero superiores erant, a portu et castris intercludere conati sunt. Acerrima inter eos pugna fuit. Tarraconenses ne si tam multi a paucis vincerentur, perpetua ignominai notarentur, ira ac pudore accensi acriter depugnabant: Franci, quia eo devenerant, unde nisi victoria Duce se expedire non poterant, aemulatione virtutis sese mutuo accendentes impigre hostem feriebant. Pari animorum contentione, utrisque certantibus Rex grave vulnus in facie accepit, cuius dolore retro agere equum, et e media pugna se recipere coactus est. Qui e suis superarent equites, eum fugientem secuti sunt, pedites intercecione deleti.
Actiolini Patavini. ACTIOLINUS Patavinorum tyrannus in singulis suae ditionis urbibus atque oppidis carceres tenebris horribiles aedificavit, in quos in visorum agmina contrusit, ut inedia miserabilique illuvie, tetro odore et lurido squalore enecti in compedibus et robore crudeliter interirent, putrescentiumque cadaverum immenso foetore ceteris pallentibus exopata mors contagione ac metu accerseretur: qui vero cruciatibus et suppliciis interibant, variis modis ad mortem adigebantur. Vivi homines in frusta lanionum cultris secabantur, catervatim alii longa serie deligati ad palos, circumventique flamma torrebantur: capitaleque erat tortori maturasse supplicia, ut vita per articulos momentaque temporis ad longos cruciatus extenderetur. Lugentibus suorum funera, ut lugere desinerent, oculos erubeat. Ex pavore circumspectantibus fugam, ut viae labore liberaret, amputabat pedes: alienae calamitati indolentibus, ne diu vociferarentur, linguampraecidebat. Delatores ipsos negligentiae incuriaeque dammnatos, ductos in praealtam turrim, ut certius specularentur, in fossam praecipites dabat. Quibus vitam condonabat feminis decidebat mammas, mares castrabat, aut monoculos, vel unipedes, et unimanos dimittebat. Supra triginta milia omnis generis sexus aetatisque hominum ea feritate sustulit.
Bladus ubi primum ad principatum Moldaviae evectus est, hastatos quam plures delegit, quos ad corporis sui custodiam designavit. deinde vocans singulos, qui in ea regione dignitate excellere videbantur, quos inter eos putabat proditionis consilia agitare velle, eos omnes cum universa familia palis affixit, nec puerorum insonti aetati, necuxorum imbelli sexui, nec servorum obscurae conditioni parcens,
patibula et pali locum septemdecim stadiorum in longitudine, septem in latitudine occupabant. Horum crudeliter peremptorum numerus viginti millium fuisse perhibetur.
Tamerlanis Tartari Chami. Sebastiam Cappadociae urbem cum expugnasset Tamerlanes, omnes liberos et mulieres, inunum locum cogens, immisso equitatu trucidavit. Adeo miserabilis clases illiusurbis furt, ut nec vir nec mulier neque etiam puer ullus incolumis evaserit, sed ad unum omnes crudeliter mactati sint. Numerus autem eorum centum et viginti milia complevit.
Barnabae Medilanensium Viceomitis. Barnabas Mediolanensium Vicecomes cum tanta saevitia apud Insubres imperavit, ut integram aliquando familiam, quae aprum occisum sale conditum comedisset, suspendio punire non veritus sit.
Ioan. Mariae Mediolanersium Vicecomitis. Ioannes Maria etiam Vicecomes inauditae crudelitatis carnficinam exercuit. Praegrandes enim et voracissimos molossos noxiorum primo, et mox innocentum carne nutriri voluit, eisque quos oderat, discerpendos incredibili horrore gemituque paventis populi obiciendos curavit.
Alphonsi, Regis Neapolitani. Alphonsus Arragonius Rex Neapolitanus, ad viginti quatuor Principes, duces et Barones sub fide publica ad se evocatos, et in gratiam receptos violato iure non modo hospitii, sed ipsius Regiae mensae crudeliter enecavit, et eorum cadavera siccata det condita odoribus in eo habitu, quo vivi ruerant: iisdemque insignibus exornata asservavit, et velut de re honesta gloriatus ostentavit.
Caesaris Borgiae. Caersar Borgia sanguinario ingenio et immani saevitia omnes sui temporis tzrannos vel truculentissimos superasse visus est. Is cum a Patre Pontifice in senatum galeri purpurei dignitate collata esset cooptatus, contempto eo honore Candiano fratri, qui Pontificium ductabat exercitum, invidere coepit, eo quidem exitu, ut ipso fratre cum quo hilariter apud matrem cenatat, iugulato proiectoque in Tyberim; se totum a senatorio ordine abdicata purpura, et desumpto militari sago ad arma transferret, et pontificiis copiis praeficeretur. Ad illud honoris fastigium euctus; totus in eam incubuit curam, ut ingentes opes peramplique imperii facultates vel summa cum iniuria pararet. Itaque eiectis urbe Latioque Columniae familiae proceribus, Ursinisque demum dolo pernecatis, et excisa prope Caietanorum familia: cum eius proceres occupato illorum dominio, veneno aut ferro sustulisset, quatuor
simul Camertium Regulos Varaniae anti quissimae stirpis str' gulavit, Guidonem Feltrium Urbino pepulit, Malatestas Ari mino, Caterinam Sfortiam Forolivio et Forocornelio deiecit: opulentissimum quenque ex aula sacerdotum, et in his aliquot Cardinales veneno tollendos curavit, tot caedium cruo re nondum satiatus, Astorem Manfredum Faventia expulit, post scelest et immaniter constupratum, et mox fracta cervice necatum Tyberi demersit.
Mustafae Bassae. Saevitiam maximam paucis adhuc annis Turcae in M. Antonium Braccedenum Venetum exercuerunt. Is Famagustae, quam diu contra eos fortiter defenderat, captus sarcinad terreas sursum ac deorsum humeris ferre coactus ab illis est, solumque deosculari, quoties iuxta Mustapham ipsorum Turcarum ducem transibat: deinde ad mareperductus est in cathedra positus, superque antennam in sublime evectus: post in publicum productus, veste exutus, ac tandem vivus ex coriatus est, pellis eius stramine oppleta, atque in bireme antennae alligata per maritimam Syriae oram ad ludibrium devecta.
Andronici Comneni, Imp. Constantinop. IMPERANTE Andronico Comneno Byzantii, Roggerius Siciliae Rexmagno conflato exercitu terras Imperii infestis armis aggressus est: eo quidem successu ut Dzrrachium littoreum oppidum satis munitum primo impetu coeperit, Thessalonicam illustrem urbem terra marique obsessam expugnaverit. Tam ferocibus hostibus celeriter occurrendeum Andronicus non censuit, sed mora et cunctatione opus esse, qua violentia frangi solet: et exspectandam esse occasionem, quae a securis, et nihil ab hoste metuentibus, saepius traditur. Id consilium ut prudenter excogitatum, ita feliciter illi cessit. Cum enim Siculi in aditu neminem sibi resistere viderent, cetera non minus facilia fore arbitrati, copias trifariam, ut late belli metum spargerent, et citius Graeciam sibis subicerent, diviserunt. Aliae quae maiores erant, recta ad
Byzantium contenderunt: aliae Serranum et Amphipolitanum agrum populatae sunt: aliae cum classe ad tuenda Thessaliae littora et maris imperium retinendum mansere. Cum vero nemo eorum conatibus obviam iret, in animum induxerunt, Byzantium expugnari facile posse, si totis viribus peteretur. Sed cum dispersae copiae in unum se colligere parabant: Graeci in eas, quae circa Amphipolim, neglecta omni disciplina, temere versabantur, ex composito irruere, quas nullo negotio fuderunt. Hoc victoriae proventu adauctis animis cum aliis copiis, quae animi ferociam, quam in belli initio habuerant, ob nimium luxum, et inertiam remiserant, collatis signis confligere non dubitarunt. Debellatis iis copiis, ad occupata oppida exercitus ductus, quae quod nullum exspectarent auxilium, facile recuperata fuere.
Caroli IV. Galliae Regis. Angli ad aleam universi certaminis prompti, temporibus Caroli quarti Gallorum Regis, non semel Galliam infestis populationib, vastantes. et incendiis, direptionibus ac omni clade belli Francos ad pugnam provocantes, utili mora elusi et fracti fuere. Sed tum maxime acerimus eorum impetus cunctatione repressus, cum decem milia delectae iuventutis a Caleto per Picardiam, Campaniam, Burgundiam, Velsiam, Carnutes et Turones in Britanniam Armoricam concesserunt. Cum enim in pacato se esse putarent et fines Armoricae prope attingerent, Bertrandus Gueselinus Connestabili, qui collecto ex praesidiis, quae post se reliquerat, satis valido equitatu, eos diu insecutus fuerat: et eousque praelio de industria abstiuverat, nihil hostile metuentes adortus est quos facile fudit et fugavit. Ea mora et cunctatione Carolus Anglorum Regi Eduardo acerrimo bellatori utilius resistit, quam qui ante illum collatis signis ipsius vires experiri fuerant ausi.
Caroli V. Imp. Carolus V. Caesat, cum collectis validissimis copiis bipartito Galliam essetingressus per Picardiam et Provinciam: rem fortunae committere periculosum ratus non haberet, et bellum in suaterra gereretur, Florantium ex Bollionia familia clarissimum ducem cum mille delectis legionariis peditibus et et tribus quinquagenariis cataphractorum alis Peronam mittit: qui eam a Nansaci acerrimi ducis et validissimis copiis stipati violentia tueretur, et Memorantium ad Avenionem invallatis et munitissimis castris exercitum colligere,
ac Caesarem, qui cum iusto exerciruin Proviniciam penetrarat, a commeatu quantum posserprohibere iussit: addito etiam hoc mandato, ne suos ullo modo caesarianos lacessere pateretur, nec ab illis provocatos in certamen descendere, quod pugnacissimi duces et milites acerrimi mora et cunctatione, non praeli alea essent cohibendi Qua ratione Franciscus rebus suis salutem attulit. Nam Nansacus deiectis Peronae moenibus, et patefacto lato aditu, cum bis acrem oppugnationem instituisset, et ab veraque cum insigni suorum clade repulsus fuisset, reinfecta in Flandriam unde venerat, redire coactus est. Et Carolus a sua classe, quod inde tantum comm eatus peteretur, discedee non ausus, ulterius in Galliam procedere non potuit: nec hostes ad pugnam provocare, quod eorum vires quottidie augeri videret, et suum exercitum gravioribus morbis tentari. Ita indomitae Caesaris vires non pugna, sed utili mora sunt fractae, et Franciae regnum ab ingenti periculo cunctatione liberatum.
Eiusd. Legatum Venetum quidam detulerat, quod tarditatem et lentitudinem ipsius culparet. Carolus quintus Imp. vero nihil offensus, Numquam mundum a bellis quieturum et
respiraturum esse dixit, si ea celeritate, quam res et causae plerumque postulant, bella statim moveret.
Alphonsi, Rgis Arragoniae. MAXIMA cura intentum Regem Arragoniae Alphonsum ad exoluendum levandque sese aere alieno nuper vidimus memorem, uti ego arbi tror, dicti illius, litis atqueaeris alieni coimitem esse egestatem:per bellum etenim Neapolitanum quique et quinquaginta milliasuperquinquies centena aureorum mutuo contraxerat, a quo debito, dum proderem haec, prope liberatum vidimus. Acproinde respirantem, et merito laetum dicere, Regibus qui pro reditu sumptus metiuntur, bona omnia cedere, amari a civibus, non metui, cives ipsos a suspitione novorum munerum levatos, alacres agere, suaque bona ostentare, ac denique principis vitam votis suppliciisque expetere.
Ludovici XII. Regis Galliae. Cum Ludovicus XII, Rex Galliae Franciscum Gallicum Caesarem, qui postea Regno potitus est, magno aere alieno contracto, Regiaquoque pecunia a Quaestoribus mutuo sunta, anxium esse videret, rationes hae in fiscum quo pactio referrentur: ipse quidem eum vacuo animo esse iussit: hac tamen fabella admonuit Equitabam cum patre, proximus mihi videbar oppido, in quod perveniendum nobis erat: Itaque visis rempli pinnis altiusculis, cum e via languerem, ad patrem conversus: En iam, aio, confecta via pervenimus in ippidum: (aberamus vero ab eo loco multis stadiis) ille ad me conversus, Adolescens, inquit, ne posthac pinnis visis templorum,
iter te exsecutum dixeris: tacite innuens, indignum esse, ut spe et specie largitionis, nondum adepti Principatus commoda se percepturum existimaret.
Alphonsi Regis Arragon. Illud graviter et iuste in equitem quendam prodigum. Quibusdam a Rege magnopere petentibus ne saltem in torpus lueret debita, quae ille plurima per luxum libidinemque contracerat: Respondisse aiunt Alphonsum Regem Arragoniae, equitem hunc, neque sui Regis gratia, neque patriae commodo, neque propinquorum et amicorum aere alienosuscepto tam grande patrimonium profudisse, quinimo substantiam suam omnem corpori indulsisse: In corpus igitur luere aequius esse.
Matthiae I. Regis Hungariae. DUXERAT uxorum Rex Matthias Beaticem Regis Ferdi nandi filiam virginem venustam, ingenuis moribus, literis, et doctrina ex cultam, eloquiofacundam, benignam, ac in respondendo cum gravitate sollertem. Cui inerat gratia quaedam et in narrandis, agendisque negotiis, ut homines in sui admirationem traheret: praesertim cum non modo reginalis dignitatis, sed privatarum quo que mulierum officia impleret: ut posset cum omni antiquitate certare. Ad illos pudicosmores virginalemque cum maiestate verecundiam, accedebat quaedam in allegandis auctoribus promptitudo. Nam cum de cuiusdam dominae mutabilitate sermo haberetur, sta tim Virgilianum illud adduxit: Varium et mutabile semper femina. Sed Beatrix ex Neapoli, cum ad maritum venit, secum duxit ancillas, ut de more Reginarum est. plurimas, alias Principibus, alias honestis parentibus ortas, quae, sive propter Reginae Beatricis eximiam pulchritudinem, sive quod revera essent, vide bantur deformes, et praecipue in Hungaria. Gens enim Hungarorum perpulchra est, et est, et in Hungaria moris est, ut ancillae, quae dominas sequuntur nunqsedeant, nisi iussae et Domina sedente, sed Beatrice sessionem meditante, nollo
exspectato reginae nutu, ancillae sedebant. Tunc quidam non insipies vir inquit ad Regem Matthiam: Haec maxima dementia ancillarum est: ut praeter morem patriae non iubente Regina, sedeant. Respondit Rex: Tota erras via. Imo haec summa sapientia ancillarum est. Nam cum deformes, ac turpes sese esse intelligant, totis viribus conantur, ne ab hominibus videantur, ideoque ne appareant, ad ima se deducant. Quoniam sistarent omnium conspectui paterent. Sedentes autem a paucis, et illis quidem familiaribus conspiciuntur. Et sic quo dammodo latitant. Deformia enim et turpia, utile est, ut a prospectu removeantur: ne coetus hominum conturbent. Pulchra enim oblectant, turpia contristant.
Eiusd. Inter doctos viros, qui aulam Regis Matthiae Hungariae quottidie frequentabant, erat quidam sexdigitus. In manu enim dextra dous habebat pollices. Cuius rei exprobratione irascebatur. Praesertim cum sextum in manu digitum inter monstrosa connumerarent. Sed Rex Mattthias causam huic sexdigito irascendi iustam esse affirmavit. Monstrosi enim (inquit) apud veteres, ut ominis infausti expiabantur sacrificio. Quoniam semper videbantur praenuntiare infortunium. Quod et Lucani dicta confirmant hoc veriu: Monstrosique hominum partus numeroque modoque. Et hoc ratione firmatur. Rarissime enim contingit, monstroso corpori non subesse monstrosos perversosque mores. Anima emin (ut a dotis viris accepi) ex medicorum sententia sequitur corporis habitudinem. Monstra ergo homini obicere, nil aliud est, quam vitia exprobrare. Quis iram compresserit, cum inter vitiosos numeretur? Nemo enim tam malus est, qui malitiae nomen non vehementer abhorreat. Et quamquam nequitiam concupiscat, sequaturque, tamen nequaquam dici, putarive malus affectar. Quoties vidimus a nativitate claudos, aut caecos, aut aliqua corporis parte monstrosos, moribus quoque et mente, et caecutire, et claudicare, et perverso iudicio uti: Perfecta enim natura perfectos affer mores. Sed in his, quos casus debilitavit, alia ratio est. Nam fortissimi optimique et Reges et Imperatores militesque strenui, casu aut caecutiverunt, aut claudicarunt, sicuti de Horatio Colite legimus, qui Porsenae Regis exercitum solus in Pon to tenuit, et ex eo cadens toto vitae tempore claudicavit. Adducerem Philippi patrem: et Hannibalem, cum
Sertorio monoculos, nisi sacra scriptura Iacob virum perfectum narraret ex colluctatione cum Angelo claudicasse. Inquit enim, unde crus eius emarcuit. Qui enim huiusmodi debilitates casu factad, connumerat, gesta horum praeclara refert. Unde non inconcinne Cocles ille Horatius pedis debilitatem exprobranti respondit; se singulos gradus gloriaesuae admoneri. Monstra igitur nascuntur, non fiunt. Nonne instrum entum vetus adun carum narium viros atque reburros a sacerdotio abdicat? Deformitas igitur naturalis videtur esse signum a Deo positum, ad dignoscendos hominum mores; quosque sequi aut evitare convenit.
Matthiae I. Regis Hungariae. NICOLAUS Madrusiensis Episcopus, missus in Hungariam a Pio Pontifice, adit Regem Matthiam. Et his pactis, quorum causa venera,t desedit Budae, per totam hiemem, Regis humanitate pariter et liberalitate fretus. Sed Episcopus non is erat, quemd sese fronte ostendebat. Erat enim decora facie, eloquentia miti, gestu blando, et qui sub agnina pelle lupum celaret, qui equidem simulatione, et Palatinis artibus, fallacibusque blanditiis non sine viperino complexu et osculatione Iudae, omnes fere Hungariae principes fefellit excepto Rege. Nam cum Rex Matthias esset eloquio blandus, ingenio versutus et sagax, diu inter huiusmodi viros exercitatus, par pari referebat Nicolao, ita ut non minus blande Rex Nicolaum, quam Nicolaus Regem alloqueretur. Iuvabat praeterea Regis sollertiam, et exercitationem, astrorum cognitio, et Physiognomiae scientia, quas a doctissimis viris largissime acceperat. Accessit etiam ad Regis perfectionem, quod eius genitor Ioannes, quem Itali Blanchum nuncupant, nati sui versutia cognita, cum ipse esset Latinae linguae expers, in arduis negotiis, cum Pontificum legatis pertractandis, nullo alio usus interprete, quam filio,
ita ut tener adhuc Matthias arduorum negotiorum cognitionem imbiberit. Sed inter omnia Physiognomiae peritus, non modo huius sed multorum primo conspectu hominum mores sollertissime iudicavit. Unde primo congressu, qua esset conditioen Nicolaus, apprehendit, sed numquam se aperuit. Artium enim Palatinarum et simulationis ac dissimulationis principes fere omnes habent peritiam. Apud hunc Nicolaus Episcopus aggressus est rem, non Episcopo et legato Pontificis, sed vilissimo nebulone dignissimam. Nunc hos, nunc illos Hungariae Principes criminando, in gratiiam sui Regem trahere conabatur, Rex annuebat fingens se omnia credere. Et ut iste criminator liberius loqueretur, interdum se maxime mirari quosdam simulabat, quibus multa Rex beneficia contulisset. Dicebatque Rex, vix possum adduci, ut malo erga me animo esse putem, cum nulla malevolentiae causa apparens intercesserit. Hoc autem faciebat ut magis Nicolaum exouteret. Posteaquam exhac tam intima familiaritate animum mentemque Regis se tenere putavit, factus est audentior, et suas criminationes vertit ctiam in eios, qui de Nicolao fuerant bene meriti, et a quibus honorem et munera acceperat, ita ut iam nullus, neque magnus, neque paruns, sive sacer, sive profanus, (de principibus loquor) a morsibus huius pessimae viperae esset immunis, omnibus detrahebat, cunctos in odium regis rapere conabatur. Considerans Rex Matthias huius viri nequitiam, pariter et ingratitudinem, excogitavit humano generi salubre exemplum: ut fallacibus et detractoribus finem, quoad eius fieri posset, imponeret. Sicque ait Nicolaum: Ea, quae tu dudum narrasti de principibus Hungariae, non videntur verisimilia. Nam cum honeste ac liberaliter tecum egerim, non apparet ulla ratione probabile, quod tu argumentis et eloquentia persua dere tentasti. Tunc ille ardentius instare, et se apud eorum faciem' dicere, paratum esse, affeverabat. Rex his auditis, rogavit Episcopum et legatum, ut tales artes deponeret, faltem apud Hungaros, ad quos nomine Pontificis venerat. Ille adhuc in sua nequitia persistens, amicitia et favore Regis propenso tumefactus, credens, se Regem quocumque vellet impellere posse, in incepto perseverabat, dicens, nihil ad se hoc pertinere, sed in medium velle omnes adducere propter affectum, quo Regem prosequebatur. Nam multis de se
benemeritis Regis salutem anteponere volebat, et ob hanc rem omnia dictitasse, anrrabat. Rex exspectavit aliquandiu, ut Nicolaus paenitentia ductus, livorem hunc suum exueret, cogitans, non esse magnanimi Principis credulitatem et aures detractoribus habere patentes, et angebat eum Episcopi et legati et doctiviri erubescentia. Interea habitum est concilium principum Budae, ubi nunc sedes regia est: congregatisque Principibus supervenit Nicolaus, nihil suspicans, imo credens animo Regis suas illas criminationes inhaesisse. Tunc Rex seorsum vocans Nicolaum, sciscitatur, an adhuc esset illius sententiae, ut in faciem Principum insidias in se exprobraret; Annuit Nicolaus, putans hoc numquam futurum. Apprehendit Rex Episcopum manu, ducit in Principum congregationem. Cunctis assurgentibus, et Nicolao blandientibus, iam (inquit) tempus est, id efficere, quod tantopere concupiscis, iam palam loquere, quo mihi saepe insusurrasti, Nudentur insidiae et proditiones, quas tu in istis principibus cognovisti. Episcopus videns tot principum venerandas facies, ac de se bene meritas, a quibus et munera et honores acceperat, et de quibus nihil unquam mali audierat, animo confusus, coepit toto corpore corpore contremiscere, et insertis pectinatim manibus demisso vultu obmutuit. Tune Rex ad eum: Nisi me summi Pontificis reverentia contineret, ostenderem profecto non convenire legatis, seminare discordiam, et innoxios principes in periculum capitis adducere Unde et regno meo discede. Quod nisi per biduum feceris, tale dabo de te exemplum, quo totus Orbis intelligat, huiusmodi nequitias et improbitates Matthiae Regi semper displicuisse. Discessit ille sine mora.
Narratum est Regi Matthiae quosdam e familiaribus suis sibi venenum miscuisse. Huiusque narrationis ratio appar ebat prima fronte similis vero. Nemo (inquit Rex) venenum ferrumque a suis timeat, qui iuste ac legitime imperat. Neomnia verisimilia sunt probanda. Et hoc sermone accusitoribus illis illusit, ita ut non amplius huiusmodi deliramenta
confingerent. Ex vultu enim et gestu criminantium deprehendit Rex accusatorum invidiam atque fallaciam.
Turcarum. AUGUSTUS mensis occulto quodam auspicis Turcis felicissimus esse deprehenditur: eo enim mense Baiayetes secundus Methonem expugnavit, et Selzmus eius filius magnum Ismaelem Calderianis in campis, et paucis post annis Campsonem Gaurum ad Singuam singulari felicitate devicit. Solymanus Ludovicum Hungariae Regem praelio superavit, et de Germanis, qui Ruchandulpho duce Budam obsederant, insignem vict oriam reportavit. Famagusta in Cypro, et Guleta in Africa eodem Turcis obsidentibus cessere.
Gallorum. Guingathavicus inMorinis prope Taronanm duobus proeliis Gallis infaustus fuit, primo Ludovici undecimi temporibus Philippo Dechordo Duce, secundo temporibus Ludovici duodecimisub auspiciis Pienes.
Alphonsi Regis Arragoniae. IEGEBANTUR Annaei Senecae Epistolae, atque aderat Franciscus Sachetus Florentinorum Legatus, vir eloquentissimut, ac Ludovicus Cardona celebratissimi nominis Theologus, multique praeterca docti et clariviri, quereb'ntur super praecepro Hecatonis tantopere a Seneca laudato: Si vis amari, ama. Numquid in aliquo sub exceptione falleretur, essetque videli cet, ut quis amaret nec mutuo tamen amaretur. Hic cum multi multa fermeque omnes Hexatonis et Senecae dictum probarent suspicerentque: Ego, inquit Alphonsus
Rex Arragoniae, pace omnium dixerim, aliter sentio. Est mea quidem sententia, ut quis amet, nec vicissim redametur, et quis aut certius aut flagrantius diligit, quam qui homines fecit, atque hominum causa omnia fecit? Cumque id ita esse nemo vivus ambigat, quis tamen est qui mutua charitate Deum complectatur? Imo vero quid mirabilius aut potius detestabilius est, cum aut hunc aut illum hominem, amantibus nobis interdum in officio non respondeatur, Deum vero amantibus certissima sit illius charitas nec charitas solum sed amoris merces perpetua lux, et sempiterna tranquillitas, nihilominus obdurati persistimus, nec amantem redamamus, quod ego arbitror nobis evenire ob nullam aut certe exiguam in Deum fidem. Dum enim bonis hisce praesentibus atque voluptatibus delinimur et obcaecamur, caelestia quae non videntur, neque tanguntur, non modo non curamus, sed nec omnino futura confidimus, ut si quis admodum sities audiat aquam limpidam, et puram procul esse. Sed vicinam et propinquam potius bibat, licet turbidam et lutulentam. Praeclare igitur, quicumque dixerit, donum Dei fidem esse.
Turcarum. NUNC temporis Turcae in servanda militari disciplina cunctas nationes antecellunt. Tanta enim severitate ac iustitia eam exercent, ut veteres Graecos atque Romanos superent. Nulla unquam inter eos pugna exauditur, propterca quod vel minimum etiam delictum capite vindicatur. Prompte oboediunt Imperantibus, ita ut nullum quamvis manifestum vitae discrimen subterfugiant. Sine tumultu et clamore in castris versantur, et quamvis semper ibi sit maxima frequentia, silentium perpetuum et stupendum observant. Neque enim aliter quam significatione manus ac nutibus parati intentique milites a ducibus reguntur. Inest illis in agendo celeritas summa atque in periculis constantia.
Profunda et vorticosa tranant flumina, abruptos superans montes, et pervigilii ac inediae tolerantissimi sunt, ne unam quidem mulierem in castris habent. In expeditione nemini infensi, ideo agricolae ad eorum conspectum nequaquam paventes sunt, nec deserunt domos, nec operas intermittunt. cum nullum damnum ab illis sentiant, nec ullam vim redformident.
Ludovici, XII. Regis Galliae. UNUS esodalitio Franciscano magni nominis cora ludovico XII. Rege Galliae contionans, argutissimis disputationibus contionem concluserat,dum in dubium revocat, si Dei Opt. Max. specie, daemonem habens, coluerit, an is in sacriosanctae persuasionis inviolatae crimen inciderit? Eo audito quo magis deliraret, vidisse se neminem, aiebat. Pronide futurum, ut posthac contionibus sacris abstineat, nisi contionatiores lites eas inter se bonafide componiant.
Henrici, Landgravii Thuringiae. HENRICUS Landgravius Thuringiae, qui vicit anno Christi 1227, ditissimus ac potens princeps fuit. Tantum enim fertur corrasisse thesaurumn ex metallicis fodinis, ut si licuisset, totam Bohmiam comparare potuerit.
Eiusd. Idem Princeps, ob maximas divitias Northusiae torneamenta instituit: quae ut celeberrime peragerentur, arborem in horto quopiam aureis et argenteis foliis erecit. ubi duobus concurrentibus, et frangentibus hastas, sed in sessione permanentibus, singulis argenteum folium: siquis autem aliquem, ut ca deret, deiecisset, aureum folium datum est.
Hermanni, Ducis Lotharingiae Hermannus dux Lotharingiae, cum esset maximarum opum, et Princeps dritissimus, ut in Germania vix parem haberet, eo processit, ut se Regem in Germania declarari permitteret. Sed ab Imperatore Henrico IV. tituloregali privatus est.
Bertholdi, Ducis Yeringensis Bertholdus dux Zeringensis, amplissimarum divitiarum Princeps, obimmensas opes conatus est fiert, pro Friderico II. puero adhuc Romanorum Imperator.
Henrici VI. Imp. Henricus VI. Imperator. maximas congessit opes: unde ditissimus Imperatorum vocatus est.
Reinhardi I. Ducis Geldriae. Reinhardus I. dux Geldriae, devictis Leodiensibus, ex illa victoria maximas opes acquisivit: adeo ut tum temporis opulentissmus existimaretur. Carolus IV. Imperator, cum Elextores aliquot, et Principes nonnulli Germaniae, adhuc alium contra illum Imperatorum Marchionem elegissent, nec posset eorum conatus intervertere: cum esset princeps ditissimus, numeravit Marchioni decem mille libras agrenti, ut cederet imperio. Marchio hac summa contentus, libenter cessit.
Guntheri Imp. Sic etiam Gunthero electo Imperatori suppeditavit ducentas marchas argenti, cum duobus milibus, ac duabus urbibus Thuringicis, ut red deret insignia Imperialia, sigillum, Coronam, et reliqua. Cessit Guntherus similiter, ac sic quiete obtinuit Carolus Imperium.
Caroli IV. Imp. Carolus IV. Imperator opulentissimus princeps, marchionatum Brandenburgensem emit a ducibus Bavariae, ducentis millionis aureis: et centum mille aureos, tradito marchionatu, in continente solvit. In residio oppigneravit aliquot urbes, quo satisfaceret.
Alberti II. Imp. Albertus II. Imperator, quamplurimorum Regum et Imperatorum ditissimus Princepsfuit. Haec namque regna omnia cumulata accepit. Rex fuit Pannoniae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae: et una praefuit multis innumeris ducatibus et ditionibus.
Ludovici Ducis Bavariae. Ludovicus Dux Bavariae, qui vixit Anno Christi 1460. immensas habuit divitias. Quare apud omnes per Germaniam cognomen sortitus est, ut diceretur dux dives Bavariae.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imperator thesauros pretiosissimos habuit, qui referti erant auro, argento, gemmis, vestibus, et varia supellectile. Habuit autem quatuor arcas Argentinae, quatuor Ulmae, quatuor Augustae Windeldicorum, et quatuor Noribergae: in his omnes thesauri continebantur, quos reliquerant Fridericus III. Imperator, Caesar Albertus, Dux Austriae Sigismundus, et Philippus dux Burgundiae. Inter reliqua monstravit torquem triginta milibus aureorum comparatum, aureas patinas, smaragdos, robinos, turcos, adamantes, et similes gemmas maximi valoris.
Henrici Claudi Imp. Henricus Claudus Imperator ubi cum Roberto Rege Francorum super Carum fluvium convenisset de statu Ecclesiae et Regni tractaturus: et colloquio habito, statuissentambo Papiam esse conveniendum: Imperator tanta usus est munificentia, ut Persarum Arabumque opibus compararetur Imperialis liberalitas.
Caroli V. Imp. Carolus V. Romanorum Imperator Princeps potentissimus et opulentissimus erat. Nam 28. regnorum Rexfuit, exceptis reliquis provinciis det ditionibus.
Othonis I. Imp. Otho I. Imperator adeo opulentus fuit, ut singulis septimanis in cibum aulicum indigeret mille porcis, viginti octo tauris, mille modiis frumenti, octo plaustris vini, decem plaustris dcerevisiae: exceptis oleribus, piscibus, ovis, Gallinis, carnibus ferinis, butyro, adipe, lardo et caseo.
Henrici IV. Regis Galliae. CUM in Iuliacensi bello quidam ad Henricum IV Regem Galliae dixisscnt, iam imperium Romanum, ut in Regem cooptari queat, ambiendum esse, nec Protestantes n ec Pontificios proceres oper sua indefessa defuturos, ipse dixit: Cupiditate infinitae Principe iusto indignae sunt, quae Tyrannos decent.
Alphonsi Regis Arragoniae. vero omnibus Christi Dei verissimi sacris initiari cupientibus, dotem sine qua haud recipi mos est, Regem Alphonsum Arragonium elargitum constat, cumque essent fere innumerae quae dotis spe proposita mundo renu nciarent sacrasque nuptias adirent, numquam tamen a tam liberali et religioso proposito destitisse. Imo vero quanto plures sese quottidie ad sacerdotium offerrent, eo libentius atque benignius omnes excipere atque dotare consuesse.
Matthiae I. Regis Hungariae. IN ea frequentia hominum, quae circa Reges esse consue de temporum varietate, sermo est ortus, et ut in quottidiana et temporaria locutione fit, finis a principio multum plerumque discerepet, volutantur enim vicissim verba ex iocosis in seria, et a seriis in iocosa saepenumero devenitur. Ita ut prima extremaque non minus, quam album et nigrum inter se dissonent, et tandem locutio hoc extremum habuit, apud vetustissimos honorificum fuisse, ducibus exercituum pugnare, et ad huius rei comprobationem adduxere Titi Livii verba haec de Bruto consule et Arunte filio Regis Tar quinii. Qui cum essent diversarum partiumduces, Aruns concitat calcaribus equum, atque in ipsum infestus Consulem dirigit, sensit in se iri Brutus, decorum erat tunc ipsis capessere pugnam ducibus. Auide itaque se certamini offert, adeoque infestis armis concurrerunt, neuter dum hostem
vulneraret sui protegendi corporis memor, ubi contrario ictu per parmam uterque transfixus duabis haerentes hastis moribundi, ex equis lapsi sint. Ad hunc Livianum sermonem Matthias Rex Hungariae suspiravit, dicens: Utinam et nunc haec esset consuetudo, ut ducum pugna magnanimos et fortes principes indicaret: aperiretque non nullorum ignaviam, qui otiando et sedendo non pugnando, virtutem extollunt bellicam. Cognosceremus profecto sapientiane an ignavia in cellis latitentplerique, quos imperitum vulgus extollit.
Eiusdem. Venerat Budam quidam strenuissimus eques natione Germanus, cognomine Holubar, virium et corporis mole mirabilis, qui in eo certamine quod praetentis hastis equitum concursu fit, ferebatur invictus: plurimos enim secum certantes ad terram praetento conto prostraverat. Sed hoc simulacrum pugnae, quod praetentis hastis hodie etiam in ludis fit, apud veteres non legitur fuisse in usu. In vero autem certamine hastis cuspidatis antiquos pugnasse, et illud Ouidianum declarat, et Livius ostendit; Achilleo quod quondam fecerat hosti, vulneris auxilium Pelias hasta tulit. Et Livius: Hastis praefixos Aruntem, et Brutum in mutua caede commemorat. Sed hunc modum pugnandi nostrum, sive in vero sive in simulato certamine contus cuspide praefixus, cum armatura simili videtur a Claudiano aliquo modo tangi. Et ut ad rem redeamus, non codem ordine et in Hungaria et in Italia Hastis concurritur. Ibi enim non nisi cuspidatis contis: hic vero saepe inermi hasta pugnatur. Sed in Italia concitato et currente, in Hungaria vero succussando et non plene cur rente equo certatur. Sed hastam sub ala tenere ferreo substentaculo: quod ne retro hasta pellatur, ibi sestet, restationem dicimus, non memini me legisse apud antiquos. Et utcumque sit, Rex Matthias fama Holubaris commotus ad talem illum invitavit pugnam. Ille recusavit, timens, ne Regem offenderet. Nam cum totis et equorum et hominum viribus concurritur contis cuspidatis, et solidis, vix fieri potest, quin aut ad terram pugnator summo cum periculo deiciatur, aut transfigatur, aut ita contundatur ut laesionem sentiat. Rex recusantem compulit, ut
secum bono animo certarer. Non ausus est Holubar iterum Regi negare: sed animo proposuit, minimo ictu Regi cedere, potiusque ad terram cadere, quam vires artemque suam cum periculo Regis ostentare. Hoc Rex intelligens, statim per omnia sacra et per fidem Regiam iuravit, si id aliquo modo fieri intelligeret, se quam primum Holubarem occidi iubere: et Holubarem iureiurando astrinxit: ut cum Rege Matthia, tamquam cum acerrimo inimico certaret. Holubar cogni ta mente Regis, iuramento adactus, timens si aliter facer et capitale supplicium: se ipsum excitans ad illud in quo semper suerat victor certamen inanimavit, omnibus hinc inde paratis, multisque milibus hominum inspicientibus: me quoque spectante (in platea enim divi Sigismundi Budae actum est) fit concursus Regis et Holubaris, equis more suo currentibus, (uterque enim utebatur equo fortissimo) ita se infestis contis tetigere, ut Holubar resupinatus ad terram per equi clunes exanimis fracto brachio ruerit: fuerat enim in fronte percussus; Rex vero percussus in pectore ex vehementi ictu a latere equi paulo post ad terram defluxit laeso aliquantisper pede sinistro statimque surtexit, equi sui habenas capiens, Holubarem socii subleuaverunt. His peractis Rex curavit Holubarem, qui tandem sanitati restitutus, equos et vestimenta pretiosa et pecuniam grandem a Rege dono accepit, rediitque in patriam et liberalitatem et fortitudinem Regiam praedicans: Et ut verum fateamur, ego quoque qui utrumque noram, admiratus sum talem pugnae finem. Cum Holubar grandi corpore, viribus pro corpore aequalibus, et Rex Matthias sit mediocri statura mediocribus viribus, sed in Rege Matthia omnes admirantur et ego quoque, qui cum eo longam habui consuetudinem, ita ut aliquando deceptus fuerim. Nam cum equitat Rex, videtur palmo maior, quam cum ambulat, si quis ambulantis et equitantis longitudinem perpendat. Nam cum essemus in itinere, et in maximo exercitu, Rex obvoluto capite, et operta facie equitans, ita enim de more est illius regionis sive ob rigorem frigoris, ardoremve solis fugiendum: sive quia sub hoc habitu etiam in calore educati pondus aestumque galeae, cum opus fuerit, non perhorrescant, faciem fasciis circumvolutis ita abscondunt: ut
vix pupillae oculi appareant. Rex igitur hoc habitti celatus, diu locutus, fecit me ambiguum. Vox enim sonabat Regem, corporis autem longitudo solito maior alium esse insinuabat. Videbatur enim Rege procerior, locutusque sum cum co, tamquam cum milite privato. Sed ut omnes fatentur, in equo Rex Matth as aptissime sedet, itaque inhaeret, ut pares aut similes aetas nostra viderit paucos. Et ut de me loquat tot milibus hominum visis, tot regionibus peragratis, non memini, me vidisse, nisi duos, qui ita apte equitarent Franciscum Sfortiam, ducem Mediolani, et Robertum de sancto Severino: qui his diebus tot egregia facinora cum prole sua effecit. Venetianorum militum dux, et Imperator totius Italiae vires Venetianis contrarias exercitu non magno ita retudit, ut omnibus defectis atque superatis, Venetianorum Imperium dilatando magnis proventibus duxerit, nullum laborem, nullum periculum, nullas subterfugiens aerumnas. Unde tota Italia eius fortitudinem, reique militaris peritiam, ac animi magnitu dinem, cum stratagemate admirata, universalem eum ducem non modo elegit, sed collato stipendio ad plurimos annos confirmavit. Nam Robertum, saluti Italiae consulentem pacique studentem, conventus Italorum Principum tanta benevolentia prosequitur, ut eius nomen immortale reddiderit. Nam et iure quidem. Est enim manu et consilio promptus, in respon dendo benignus: in agendis negotiis et gravis et vigilans: corpore indefessus: Nam cum supra septuagesimum annum agat, ita iuveniliter, agiliterque se exercet, ut triginta videatur annorum. Talis igitur, tantusque vir prolem numerosam et sibi similimam procreavit. Nam ut de aliis taceam, de duobus in praesentiarum loquar, quos saepe allocuti fuimus. Sunt enim tales, ut nullum tam peri culosum bellum posset accidere, quod eorum frangat animos: Tum enim exsultant, cum tormentorum fragorem, cum praeliorum tumultum, cumomnia igniferroque misceri conspiciuntur. Nam Casparum quem ob summam strenuitatem, immensam audaciam, celeritatem incredibilem, crebras incursiones devastationesque hostium, et in mediis periculis animos pariter et prudentiam, agnomine fragorem appellant, quocumque enim proficiscitur, sua invicta manu non minus, quam fragot arbores, omnia obterit. Nonne in illo hastarum concursu, qui et Vevetiis, et Mantuae nuper
actus est, eius opera maxime enituit? Cum alios straverit, alios resupinaverit, alios vero debiles, mancosque effecerit, ita sut praemia sui laboris et fortitudinis cunctis volentibus acceperit. Est praeterea pulcher et affabili sermone mitis, et ad ductandum exercitum, et ad singulare certam en paratus, sui agnominis magnitudinem implens. Nam qui fragori resistere conantur, aut currunt autuchementer laeduntur. Quid de Iuniore filio Roberto Antonio Maria loquar? qui et optimis moribus et strenuitate corporis et excrcitatione militari et rebus fortiter sapienterque gestis magnificum genitorem suum omnibus in rebus imitatur. Nam hi duo, Caspar et Antonius, equitatione et pugna aliisque virtutibus patrem aequare contendunt. Nam et hos optimos et pugnatores et duces novit, Ficarolum: Abbatia Londenaria, Rhodigiumque intellexerunt: Assula perpendit: Ollius conspexit; Mantua Ferrariaque formidarunt, Italiaque tota, tamquam Italiae et fulmina, et propugnacula, laudavit et laudat, tantaque sui spe homines implent, ut annis crescentibus gestorum incrementa responsura coniectent.
Alphonsi Regis Arragoniae. Renatus Dux cum per fecialem ferream chirothecam, id est proelii signum detulisset Alphon so Regi Arragoniae, alacriter illam accepisse palam est. Moxque fecialem interrogasse, num in singulare certamen, an in universum exercitum se provocaret, quoniam ipse utrumque videlicet, accepisset. Respondente vero feciale non in universum certamen a Renato provocari, confestim pugnae locum et tempus iure belli statuisse, accessisse, ac nec quicquam exspectasse.
Alphonsi, Regis Arragoniae. CUM Alphonsus Rex Arragoniae in obsidione Neapolitana audisset Petrum fratrem, quem propter singulares animi et corporis dotes supra fraternum affectum diligebat, saxo tormentario ictum occubuisse, ut viseret maturavit,
exanimem multis piisque cum lacrimis exosculatus, mox in arcem quam Oui vocant tantisper efferendum curavit, donec iusto apparatu regio, quod postea fecit, persolvere liceret. Dein ad exercitum reversus, iam Petri interituvehem entissime consternatumforti admodum oratione erexit illum ac confirmavit. Rursum ad amicos et Petri socios absentes consolatorias episolas scripsit, quas qui legit, quem Philosophum non contemnat? uno itaque et eodem tempore piissimi fratris, et fortissimi Imperatoris munus obisse satis constat.
Alberti, Austriae Ducis. In bello, quod contra Bohemos Albertus Austriae Dux prius quam Romanis imperaret diutissime gessit, interrogatus quem coppis praeficere statuisset: si alium, inquit, quam me ductorem exercitus petitis, frustra me Austriae ducem appellatis.
Constantini Magni. CONSTANTINUM Magnum apprime carum militibus fuisse, luctus quem in ipsius funere gesserunt, testatur. Cum enim efferretur, dolor alte conceptus protinus erupit: ve stem rumpere, provoluere humi se se, capita contundere, geme re, ululare, eiulare, Imperatorem, dominum, Patrem appellare coeperunt. Centuriones, manipulorum duces identidem vociferari, hominem de se bene meritum ac conservatorem requirere, ac omnia maesticiae et doloris signa monstrare.
Selymi, Turcarum Imp. Selymus Turcorum Imperium praetorianorum favore consecutus, pecuniam quae in aerario erat diligenter recognovit, di visitque militibus pro donativo vicies centena milia aureorum. et quo magnitudinem animi perpetua liberalitate testaretur, ad veterem stipendii summam in singulos dies equiti quatuor: peditivero duos argenteos addidit: unde ipsorum favo rem ita sibi conciliavit, ut nullas belli difficultates vel acerbissimas, et summe periculosas pro eo subire detrectarint, sed per pacata infestaque non indemnem solum deduxerint, sed ingentes victorias de bellicosis gentibus ad perennem eius laudem reportarint.
Constantini M. Imp. CONSTANTINUS Magnus, cum initio, ut fit, libertatis, feruor et fluctus, et contentio aliqua, inter Ecclesiaeproceres esset: indicto Concilio Nicaeno, ipse interfuit, et auctori tatem accommodavit. Ecce autem libelli plures, qui mutuas criminationes continerent, ad eum delati fuerunt: quos omnes quasi lecturus cogniturusque accepit. Sediuv num fascem collectos, in ignem statim, nec inspectos quidem, coram omnib. iecit. Duovidelicet eofacto significans, et indignum illis esse, certare aemulatione aut odiis: nec se diguum, qui deiis iudicaret, quos Deus iudicare vicem suam in terris iussisset.
Roberti Galliae Regis. Iam Robertus Galliae rex quam eosdem honoravit, et misceri iis honorem suum putavit? Scholas et templa adibat, locum inter eos sumebat: nec orabat solum cum iis, sed in pu blico psallebat. Quin et cantica eius sacra, quae composuit ediditque, Ecclesia etiam nunc usurpat. Vir demissae et rarae sanctimoniae. Cui Deus etiam miraculo attestatus est: cum, Auallonem urbem eo obsidente, muri sponte corruerunt ipso interea laudes hymnosque cum sacerdotibus in tabernaculo concinente.
Osmani, Orchani, Murathi, Imperatorum turcicorum. Sed hoc mirari quam imitari plures volunt. Sicut et illud, quod de OSMANE, ORCHANE, MURATHE, a quibus Turcicum hoc grande imperium fundatum coeptumque est, Annales eius gentis hisipsis verbis (digna enim ea prodi) tradunt. Quoties convivas vocabant, vescebantur adhibitis Talismanis (ita Sacerdotes dicunt) quorum praeceptis et admonitionibus inter convivandum aures praebebant, et Alcoranum legi iubebant. De Principibus an de Monachis haec narrantur?
Alphonsi, Regis Arragoniae. CICCHUM vinarium inter utres et dolia vini Graeci per vindemiam mortuum inventum Regi Alphonso, cum renuntiarent, sepeliri eum iussit, et huiusmodi distichon sepulturae inscribi:
Hic situs est Cicchus, quem testas inter et utres Mactasti Graeco palmite, Bacchefurens.
Alexandri Ducis Maconiae. Alexander qui ex ducibus Maroniae erat egregius bibulus, cum mortem obiisset ad Viennam, diemque illi tricesimum in templo divi Stephani, cui praefuerant can onici multique viri nobiles celebrarent, sacerdos qui sitibundus cellam vinariam praepositae intraverat, vidisse se inter dolia deambulantem asseruit, et ad Ecclesiam reversus, cum orantes adhuc compresbyteros invenisset: Quid hic Alexandro inferias, inquit agitis? Ille in suo templo laetus agit bibitque, vos hic siti atescitis. Presbyterum, aiunt, montis calui, qui Viennae imminet cum ad meridiem usque bibisset, dormireusque ad occasum solis consuesse, experrectum vero ad Ecclesiam ire, ornare altaria, sacerdotalia vestimenta sumere, campanaque plebem citare, ut qui Missam celebrare instituisset. Interrogatus cur tam sero rem divinam ageret, versum ad occiden tem, quem putabat orientem esse, percontantibus respondisse fertur: Imoverosubdubito an tam mane liceat celebrare ante exortum solem: Nam quamvis aurora rutilat, non tamen diem dicere possumus, nisi solis orbis super nostrum horizontem elucear.
Henrici Goriciae Comitis. Henricus goriciae comes duos ex uxore Hungara nobili et prudenti femina filios, quos antequam pueritiam exuerent in thalamo suo apud se habuit, eosque inter dormiendum media nocte saepius vocitare, et an sitirent interrogare solitus erat, quibus tacentibus (nam altus somnus eos oppresserat) surgens ipse vinum ingerebat, illisque recusantibus ac
cuomentibus vinum, conversus ad uxorem; Ex alio concepisti meretrix, neque enim filii mei sunt, qui noctem integram nil sitientes dormiunt. Leonardus Felsechius nobilis eques, cum in Lipsensem civitatem pervenisset, in qua Saxones liberales artes ediscunt, percunctareturque sobrinus suus qui tum forte illic studii causa degebat, quidnam et quantum profecisset. Homo qui nosset eum et coadiutor eius esset, optime, inquit, se habet amicus tuus. Nam inter mille et quingentos qui adsumus scholares, hic unus bibendi palmam obtinet. Neque ingrata sese homo nuntiasse putavit. Est enim mos apud Saxones, dum conveniunt, hos primo loco ponere, qui plus adbiberint, eumque ludum ad aequales haustus compotationem vocant. Huldrichus de nova domo inter Bohemos proceres, opibus et auctoritate facile princeps liberos suos, quam primum ablactatos novit, ad usum vini exercuit. Neque Australia neque Bavarita quae leviora sunt, sed Cretensia. Torgestinaque et quae vocant Traminica his ministrari iussit. Interrogatus a Friderico Caesare qua ratione id ageret, assuefacti respon det illi, liberi mei cum adoleucrint, amareque vina coeperint, securi adbiberint, quantum voluerint neque vino capientur. Sapis, inquit Fridericus, hoc ipsum Mithridates factitavit. At mihi si filius aliquando fuerit, nisi vinum oderit, eum ipsum oderim. Ceterum si Regum cibus Gloria est, ut Alphonsus ait: Ea se gloria privari non siner quam consecutus est Italiâ pacatâ, bellumque, si quod exoriri timor est, in Turcos vertet, illisque formidab lem sese osten derit.
CaroliV Imp. Carolus V. Imperator admonitus aliquan do in castris, ut leges Germanis militibus de vitanda ebrietate ferret: respondit id perinde fore, ac si Hispanis interdiceret, nefurarentur.
Henrici Quarti Regis Galliae. CUM Henricus IV. Rex Galliae rei numariae angustirs inquietaretur, Regem se absque Regno, maritum absque uxore, et militem absque nummis profitebatur.
Caroli Magni. CAROLUS Magnus Imperator Germanice et Lative dicendo disertissimus fuit, et Graecae linguae non imperitus. Nam et ipse Graecos Legatos audivit, et Graece respondit: verum in longa et continua Oratione latinis verbis usus est.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imperator ab infantia pene, in nonum usque aetatis annum elinguis, ut plerisque mutus iudicaretur, tanta diffi cultate primum verba enuntiabat, non sine matris ingenti dolore. Sed ut difficultas illa loquendi in pueritia fuit plerisque molesta, ita in provecta eius aetate, sacundia omnibus etiam exteris fuit admitabilis: qui supra patriam linguam Latine, Gallice et Italice eleganter loquebatur. Id quod non modo Oratores universae Christianitatis Regum ac Principum ingenue saepe confessi sunt, sed insuper in publicis conventibus, et diebus Imperialib. ac provin cialibus, Electores ac Principes Imperii, nec non universa hereditariarum terrarum nobilitas testata est: in quibus saepenumero sine interprete longissimas de rebus admodum arduis habuit Orationes, liberius locutus. Rex maximi quoque momenti sic tractavit, ut ex arte omnia videretur agere, id quod soli illi natura concessit: adeo ut illam in pueritia sua loquendi tarditatem, tandem ioquendi promptitudine ac facultate bene compensaverit.
Rudolphi Ii. Imp. Rudolphus II. Imp. uti in omnibus disciplinis profunde eruditus erat et prudens: ita etiam sapieuter ac prudenter Principibus ac Legatis ad se missis ipse ex tempore respondit. Cum enim aliquando Regis Poloniae Legatus, vit et
sanguine et doctrina magnus prolixam et multa capita continentem haberet, Rudolphus latino eoque exquisito sermone respondit, et eam quidem seriem capitum observavit, quam ipse Orator. et Henricus-Iulius Dux Brunsuicensis, Princeps doctissimus iuxta et eloquentissimus, apud alios ultro confessus est, se numquam credidisse, tantam in Rudolpho dicendi pariter et sapien li vim esse, nisi ipse eum coram audivisset. Quin et hoc merito addendum, quod ille ipse Dux Brunsuicensis, cum antehac nullas suppetias contra Turcas Caesari ferre voluisset, posteaquam audivisset coram, ultro auxilia plura tulerit, quam unquam Rudolphus petiisset, aut ille deiure ferre obstrictus fuisset.
Ioannis, Electoris Brandeburgici. Ioannes Elector Brandeburgicus, tam eloquens fuit, ut Cicero Germanicus diceretur. Cum Matthias I. Hungariae, Casimirus Poloniae, Uladislaus Boemiae de Silesia contenderent, Ioannes in hoc consessu Regum et Principum Orator fuit, remque tanta cum prudentia et facundia egit, ut nemo felicius et splendidius rem istam agere et conficere potuerit.
Alphonsi Regis Arragonia. ALPHONSUS Rex Arragoniae Hispanos quingentis atque eo amplius annis a studiis humanitatis, usque adeo abhorrentes, ut qui literis operam impenderent, ignominia propemodum notarentur, ad literarum cultum sic reuocavit, ut rudes propeque efferatos homines doctrina quodammodo reformaverit.
Eiusd. Cum audisset Alphonsus unum aliquem ex Hispaniae Regibus solitum dicere, non decere generosum et nobilem virum esse literatum, exclamasse fertur, vocem hanc non Regis sed bovis esse.
Eiusd. Idem dixit se legisse librum Augustini de civitate Dei ex Latino sermone in Gallicam linguam translatum, in cuius prooemio scriptum esset Regem illiteratum nihil aliud esse nisi asinum coronatum. Atque ita sibi videri affirmavit.
Eiusd. Idem cum adhuc graviter ex febre iaceret, et Aurispa senior doctus vir ad eum visitandi gratia accederet, subito fores aperiri iussit, et in cubiculum penitus admitti, inibi illum multa cum eo de studiis literarum, multa de erroribus Hieronymi haeretici mitum in modum disseruisse tradunt, quamvis morbo vehementer implicatum. Lectioni T. Livii qua vel maxime Alphonsus demulcebatur, cum aliquando tubicines obstreperent, abigi eos (quamvis Musicae petitissimos) iussit. Iam velut multo suaviorem, quam ipsorum harmoniam auditurus.
Eiusd. Affirmare solitum Alphonsum Arragoniae Regem accepimus, si nullum ommno aliud regnum, nullam provinciam praeter Calabriam aut haberet aut habiturus esset, illam protinus se relicturum, privatumque et civem potius vivere
velle, quam illorum qui nihil hominis habent praeter nguram ineptias tolerare, quamvis Dominum aut Regem.
Eiusd. Scholas et auditoria, in quibus maxime Theologia publice legeretur, magnifice adornari curavit. Nec adornari solum, sed interfuit ipse lectioni, non pallio et crepidulis inambulans in Gymnasio, ut Scipio ille, sed attentissimo animo, et toto ut aiunt pectore incumbens, quodque et doctis imitandum, et ignavis rudibusque pudori sit, dedes, et si satis longe distaret auditorium, ad lectionem venire non dubitavit.
Eiusd. In calaciae obsidione cum una essent, et esset de Viriato Lusitano inter Regem Alphonsum et Panormitanum non iniucunda dissensio, quod Panormitanus inter Viriati laviniucunda maxime praeferebat, quod cibum vestitumque quibus pastor aut venator uti consueverat, numquam postea deseruisset, licet Imperator, et victor ille per continuos annos XIII consules exercitusque romanos attrivisset, supervenit huic sermoni Simoninus Durrea purpuratorum Princeps Praefectus castris. Cumque locum, qui inter Alphonsum et Panormitanum medius erat, equo invectus capere instaret: Rex vultu renitens prohibuit, asserens locum illum cum de literis, aut cognitione antiquitatis ageretur non purpuratorum, sed togatorum esse. Cessit ergo Simoninus. Rex vero ad Lusitanum suum reversus, Recte, inquit, nonnulli virum hunc Hispanorum Romulum appellarunt, recteitem Romani eos, qui talem virum quamvis hostem interemissent, indignos praemio iudicarunt.
Eiusd. Aegrotabat Rex Alphonsus Capuc et multi multa pro suo quisque ingenio, ac studio oblectamenta muneraque aegro Regi cum excogitarent, Panormitanus quoque a Caietâ accersitus statim advolavit, adferens et ipse secum fomenta et medelas suas hoc est libellos, quos intelligebat, illi quam maxime placituros, in quibus Curtium bonis, ut aiunt, auspiciis legendum exhibuit. Ille res gestas Alexandri a disertissimo viro perscriptas: ea hilaritate, ea aviditate, ea denique felicitate coepit audire, ut quod medici obstupescerent eodem ipso die, quo legere coeperant, aegrâ omni valetudine levatus ac pene confirmatus evaserit. Itaque posthabitis ceteris omnibus animi laxamentis singulis diebus ternas facere lectiones perrexerunt brevique librum absolverunt.
Exque eo die frequenter in medicos Rex iocatus, Auicennam velut parabolanum paruifacere, Curtium laudibus cumulare.
Eiusal. Cum inclitam illam arcem Neapolitanam instaurare instituisset, Vitruvii librum, qui de Architectura inscribitur, afferri ad se iussit Allatus est, quando quidem in promptu erat Vitruvius ille, sine ornatu aliquo, sine asseribus: quem Rex simul atque inspexit, non decere hunc potissimum librum, qui nos quomodo contegamur, tam belle doceat, detectum incedere, eumque perquam polite et subito cooperiri mandavit.
Eiusd. In oppugnatione Caietae cum aliquando defecissent ad tormenta aenea portentose illius amplitudinis saxa, nec aliunde haberi facilius possent, quam ex villa, quae ab incolis inveterata opinione adhuc asseritur Ciceronis fuisse: ut alicunde disquirerent istiusmodi saxa Rex iussit, sibi Ciceronis villam si saperent inviolatam servarent. Amplius malle se dixit, tormenta et machinas valere sinere, nullique usui esse, quam iniuriâ afficere, vel saltem, saxa illius viri, qui tot tantosque homines ab iniuria, ac capitis periculo vindicasset patrocinio suo.
Eiusd. Regna quae plurima quidem haberet et possideret malle se perdere etiam persancte affirmabat, quam literas quas per modicas scire dicebat, nescire.
Eiusd. Caii Caesaris commentarios in omni expeditione secum tulit, nullum omnino intermittens diem, quin illos accuratissime lectitaret, laudaretque et dicendi elegantiam et belli gerendi peritiam, inertissimum se respectu Caesaris praedicare nequaquam veritus, tametsi a nonnullis tum studiis humanitatis tum scientiâ militiae non in ultimis reponeretur.
Eiusd. Librum et eum quidem apertum pro insigni gestavit, quod bonarum artium cognitionem maxime regibus convenire intelligeret, quae, videlicet, ex librorum tractatione atque evolutione perdisceretur, atque ideo Platonem inprimis laudare solitus erat, quod Reges diceret, aut literatos esse oportere, aut certe literatorum hominum amatores,
Eiusd. In urbium direptione quicumque ex militibus librum offendisset, confestim certatimque illum ad Regem quasi suo
quodam iure perferebant. Siquidem fama vulgaverat eum libris maxime delectari solirum. Itaque nullâ aliâ in re magis sese Regi gratificari dignius aut facilius posse arbitrabantur, quam in libris exhibendis atque tradendis.
Eiusd. Diem illam in qua nihil legeret se perdidisse dicebat: Sed et cum audisset Vespasianum Caesarem eam diem se perdidisse solitum dicere, in qua nihil quicquam alicui donassetEgisse gratias Rex dicitur immortali Deo Iesu Christo, quod eo modo nec diem ipse perdidisset.
Eiusd. Glotiatum assidue Regem scimus, quod Biblia quater et decies cum Glossis et Commentariis perlegisset. Proinde illa memoriâ ita tenere, ut non solum res, sed et verba etiam ipsa pluribus locis sine scripto redderet.
Eiusd. Pueros, quod ad studia literarum aptos, ac prope natos intueretur, verum paupertate ac inopia ad gloriam aspirare non posse, ut quisque vel ad hanc, vel ad illam disciplinam idoneus videbatur, partim Rhetoribus, partim Philosophis erudiendos commendabat, fovebatque sumptum illis affatim ministrans. Simili pietate ac liberalitate usus in theologos pauperes. Nam cum ad doctoratum ascendere nisi magnis sumptibus (eo quod corrupta et depravata sint omnia) non possent, eos et pecunia iuvare et praesentia condecorare non destitit.
Eiusd. Duos pueros miserat Alphonsus Parisios ut literas discerent: cum vero Ioannes Solerius illorum epistolas Regi redderet: Viderunt assistentes eum miro modo gestientem, postquam scriptis puerorum lectis proficere eos cognovit.
Eiusd. Illud vel notabile praecipue inter Regis Alphonsi facinora fuerit, quod quotquot viros aut re bellica aut literaria illustres acceperit, ad sese pene omnes euocaverit, evocatos, amplissimis honoribus, magnificentissimisque muneribus ornârit. Brachium sui temporis praestantissimum copiarum ducem, arcte familiariterque dilexit, quem adolescens adhuc in disciplina militari, magistri loco et habuit et observavit. Is est qui rei bellicae gloriam apud Italos pene exstinctam admirabili arte ac industria reuocavit atque auctiorem fecit. Post hunc Nicolao Picinino ex Brachiana disciplina, sed nec inferioris gloriae viro coniunctissime et amantissime
usus est, inter doctrina vero et ingenio insignes amplexus praecipue Bartholomaeum Facium suavis et priscae eloquentiae virum, a quo quidem et res a se gestas perscribi cupide appetivit. Maxime eius libri suavitate allectus, quem de vitae felicitate Regi ipsi antea dictaverat: Georgium Trapezuntium Graecis et Latinis literis virum eruditissimum inter familiares, quos cum admiratione diligebat, admisit. Dato negotio, ut Aristotelis de naturali historia libros omnes e Graeco in Latinum traduceret, quoniam illi qui prius ab nescio quo traducti extabant, propter asperitatem barbariemque orationis haud satis probabantur. Leonardum vero Aretinum aetatis suae disertissimum, quo minus apud se habuerit non voluntas, sed valetudo illius atque aetas ingravescens impedimento fuit. At epistolae quae ultro citroque exstant et extabunt diu mutui et amoris et officii documenta praestabunt. Poggium Florentinum virum illustrem ob Cyropaediam suo iussu e Graeco conversam non solum benevolentiâ complexus est, sed honoribus et opulentissimis donis ornavit Sileo Theologos, quos ex ultimis terrarum regionibus accersirtos legens ac disputans quottidie audierit, et quorum nonnullos postmodum ad summas dignitates, mortalium omnium gratissimus, evexerit. Praetereo Philosophos, Medicos, Musicos, Iurisconsultos, quibus regia omnis redundat, omnes a Rege honestatos, omnes locupletiores effectos. Nam si singillatim corum, non dico virtutes atque praeconia, sed nomina duntaxat nuda percensueris, haec ipsa nimirum sibi ingens volumen exposcere videbuntur. Igitur singulos in alios locos reiciamus.
Ludovici XII. Regis Galliae. Libros M. tullii Ciceronis de Officiis, Catonem Maiorem, Laelium, Paradoxa. Oratiunculas aliquot, in Gallicam linguam, etsi parum feliciter versa, summopere Ludovicus XII. Rex Galliae exosculabatur.
Eiusd. Ludovicus XII. Rex Galliae delectabatur Commentariis Iulii Caesaris in lingnam patriam eversis potius, quam versis, ita erroribus scatebant.
Caroli IV. Imp. Carolus IV. Imperator Princeps literatissimus fuit, quinque linguas calluit exactissime, adeo ut in qualibet videretur, tamquam in vernacula sua loqui.
Maximiliam I. Imp. Maximilianus I. Caesar, nulli Regum aut Imperatorum
optimorum apud Graecos aut Romanos, in omni geners laudis secundus. Hic in ipsis castris etiam legebat: et cum doctis non modo de religione, verum etiam de levioribus artibus commentabatur, de siderum motibus, de aliis naturalibus causis, de historiis. Nulla res erat, quae quidem digna esset hominis ingenui cognitione, in quam ille non intenderet animum.
Otho I. Imperator, tanta vi ingenii atque contentione in discendis literis elaboravit, ut cognitis elementorum figuris, cum priorem suam amisisset uxorem Editham, paucis mensibus bonam partem Latinae linguae, artium liberalium, et sacrarum literarum assecutus sit cognitionem. Postea doctrina etiam non aequavit solum, verum superavit facile, qui tum erant Principes, et vulgus Episcoporum.
Ioannis Ducis Megapol. Ioannes Princeps Megalopurgensis egregie doctus, viginti annos operam dedit literis Parisiis: et commilitones habuit scholasticos duos Reges, Massiliensem et Cyprium: atque utrique sororem dedit uxorem. Habuit et commilitonem scholasticum Comitem Hennenbergensem, cuius sororem ipse duxit uxorem. Tanta fuit inter hos Principes studiosos amicitia, propter studia literarum.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. Imperator, Princeps fuit eruditus, ut testatur Birckhaymerus Norimbergensis: qui refert ipsum Maximilianum res suas gestas aliquot annorum annotasse. Dum enim una navigaret cum Caesare Maximiliano, a Lynda urbe constantiam usque, iam inter navigandum otium esset nactus Maximilianus, vocavit ad se scribam, eique dictavit Latine unius anni res gestas, dique aptissimo ordine, et omnium circumstantiarum atque occasionum explicatione. Ceterum cum existimasset Birckhaymerus secreti aliquid forte excepturum scribam, ideoque secedere vellet, iussit Caesar ut maneret, et auscultaret. Quin et sub vesperam ea quae dictaverat, legenda praebuit Birckhaymero: quaesivitque, Num placeret ista militaris latinitatis dictio? Addidit quoque studio sibi esse ista compendiose et clare sic comprehendere, ut postea eruditis viris liceret eas historias tanto exactius per cir cumstantias et causas suas explicare. Et affirmavit Birckhaymerus, nullius Germanici historici scripta stylo tam puro esse edita, atque ea fuisset Maximiliani Oratio. Et has ipsas annotationes adfectasse se
post obitum Maximiliani, verum consequi non potuisse.
Philippi Archiducis Austriae. Philippus Archidux Austriae filius Imperatoris Maximiliani, in bonis literis liberaliter institutus a Francisco Busleidiano Lucemburgensi, Episcodo Bisuntino: sub quo tantum in bonis literis et moribus profecit, ut eximiae eius virtutes fama publica increbrescerent, et apud maximos quosque Principes admirationi esse inciperent.
Friderici III. Imp. Fridericus III. Imperator libenter Latine loquebatur: licet Poeticam atque Oratoriam non ita multi faceret. Inrisperitos medio criter dilexit, quod iuris aequitatem diceret ab iis inverti, iustitiamque foedari. Ob idque librum de usibus feudorum novum fieri iussit, in quo rubricas omnes in antiquis confusas, in pulchram scriem miro ordine reduxit, de feudisque plene tractavit.
Arnoldus Princeps Eckmontanus, Caroli Geldriorum ducis avus, summis (quos ex doctrinae cultu acceperat) effulsit honorib. praeditus. Qui cum veterum quorundam Christianorum consuetudinem observando, multis heroibus, ac aliis ducibus, praesertim fratre Guilielmo, Domino Eckmontano comitatus Hierosolymam iter institueret, solus magno passim fuit honore ad fectus. At frater et reliqui, quoniam rudes literarum erant, vulgus indoctum, homines illaudati, et ad pocula Germani fortes iudicati: eidem Romam venienti magnificum honorem exhibuit Pontifex max. Paulus. Latinam enim illius confessionem, et eruditam colloquii facundiam exosculatus, tam expolitum ante omnes hospitem regaliter tractavit, ceterisque omnib. Germaniae principibus praetulit, subinde praedicando, solum Arnoldum principem esse dignum, qui liberis populis imperaret: cum ita bene, ut qui didicerat, principatum gerere posset. Haec Guilhelmi fratris animum, ignorantiae suae sibi conscium, occulto verbere pupugerunt. Unde reversus in patriam, filios omnes suos bonis literis imbuendos curavit: et Lutetiam missos, non ante in patriam redite passus est. quam in magistros (ut vocant) artium evasissent. Fratris exemplo bonus princeps lic et serio, didicit, quanta studiorum gloria, laus et honor esse soleat. Quare in id nervos omnes intendit, ut divinis (quae neglexisset ipse) literarum omsogmob- exprmato liberi, et suis et patriae summo futuri essent ornamento.
Alberti Magni. Albertus cognomine Magnus, ordinis Praedicatorum, in Suevia clarissimis parentibus, in agro Lavingensi, ex regulis
Bolstatensibus anno Christi 1293. natus est. Hunc alterum et Germanum Varronem aut (si veritas aperte dicenda est) longe Varrone doctiorem dicere licebit. Nihil enim ipsum penitus fugit, omnia perfecte novit. Naturae, secundum Aristotelem verissimus interpres fuit. Scripsit Dialectica, Mathematica, Physica, Metaphysica, Ethica, Theologumenta, et (si fas est dicere) Magica, adeo exquisita, ac si singulis duntaxat solis operam navasset, cetera ne attigisset quidem: adeo in suo quaeque genere perfecte absolvit. Primus apud Latinos, in omnes Aristotelis, Euclidis, Petri Lombardi, et aliorum huiusmodi auctorum libros Commentaria scripsit. eloquentia summa suo saeculo, eruditione etiam rarissima praeditus fuit. Parisiis insignis habitus est, testimonio Matthaei Palmerei, anno Christi 1275. ubi publice docuit, Thomae Aquinatis praeceptor exstitit. Postea Coloniensis Coenobii apud Dominicastros lector factus est: ubi fama nominis ita aucta est, ut facile Alberto Episcopo Ratisbonensi deposito, in locum eius substitueretur, anno Domini 1260. Episcopus vero provisione Alexandri IV. Pontificis Max. factus, studium consuetum non intermisit: inque castro Stayfffrequens habitavit, ubi et Commentaria in Euangelium Lucae scripsit: quae adhuc Reginoburgii apud Praedicatores ostenduntur. Administrator reifamiliaris diligentissimus fuit. Episcopatus aes alienum magna ex parte brevi tempotis spatio dissolvit, suum defraudans genium. Unde facile dici de eo potest, quod Cicerode Thalete scripsit, et Plinius de Democrito: scilicet Philosophum etiam, si ei commodum esset, pecuniam facere posse. Postquam vero perannum iam Pontificatu functus est Albertus, taedio occupationum ultro eidem cedit: et ad Philosophiam ac literas animum adiciens, Coloniam se rursus contulit, ubi et mortuus est anno Christi 1280. aetatis 87. Eiusque corpore Coloniae in medio choro conventus sui humato, intestina Ratisbonam delata esse dicunt. De nigromantia illius, nugatores et male feriati homines quidam fabulam finxerunt: cum virum tam bonum malis artib studuisse, neque credibile, neque etiam verisimile sit. Qui cum in Episcopatu suo edictum aliquod publicaret, non alio exordio usus est, quam ut scriberet in hunc modum: Frater Albertus miseratione divina Ecclesiae Ratisbonensis Episcopus etc. in quo humilitatis dese opinionem, liquido testatam relinquere voluit.
Caroli Magni. Carolus Magnus bonas artes apprime etiam coluit, earumque cultores plurimum veneratus magnis extulit honoribus: Larinam linguam ita didicit, ut ea non minus diserte, nec perite, quam in vernacula orare solitus sit. Graecaelinguae non mediocriter peritus fuit, Hebraicae et Arabicae non ignarus. Rhetoricae, Dialecticae, Arithmeticae, ac Astronomiae operam dedit, ac praecipus siderum cursum curiosissime rimatus est. Inter cenan dum aut aliquid argute aut subtiliter dictum a convivis notabat, aut historias, et antiquorum res gestas sibi recitari curabat: et ut hoc ingens bonum apud posteros propagaret, filios suos liberaliter institui curavit.
Friderici II. Imp. Fridericus II. Imperator Latinam, Graecam, Saracenicam, Gallicam et Germanicam linguas optime calluit: otium omne lectioni librorum tribuit, libros multos in publicam utilitatem ex Graeco idiomate et Arabico Latinos fieri mandavit.
Roberti Regis Neapol. Robertus Neapolitanorum Rex aeque bellica laude, munificentia et splendore vitae claruit, ac studio literarum quibus adeo intemperanter addictus fuit, ut ab omnibus cum maxima veneratione suspiceretur: tantumque iis delectatus, ut palam sibi literas regni possessione cariores esse praedicaret.
Sigeberti Regis Angliae, Sigebertus Orientalium Anglorum Rex, ut artes et disciplinas promoveret, scholas pastim in suo regno instituit: et inprimis Cantabrigiae Academiam excitavit, quam reditibus annuis ornavit, quae ab aliis postea Regibus ampliata est.
Nicolai V. Pontificis. Nicolaus V. Romanus Pontifex inter eos principes, qui de literis optime meriti sunt, iure etiam recensendus est: siquidem doctos homines omnibus liberalitatis officiis prosecutus est, quos ingentibus praemiis nunc ad lectiones publicas, nunc ad vertendos Graecos auctores, nunc ad novum ingenii fetum edendum ita perpulit, ut Literae Graecae et Latinae, quae sexcentos iam antea annos in situ et tenebris iacuerant, tum splendorem aliquem adeptae sint: misit et doctos viros per totam Europam, ad conquirendos optimorum auctorum libros, qui maiorum negligentia et barbarorum feritate obsoleverant.
Iacobi Lusitan. Regis. Iacobus Mansor Afrorum Granatensium et Lusitanorum
Rex, liberalium disciplinarum recte aestimata praestantia viros doctos undecumque potuit in Marocenam famatissimam Afrorum urbem et Academiam accivit propositis maximis praemiis, quibus labores eorum et industriam remuneravit.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imperator in doctrinis fovendis maxime etiam industrius fuit, tantoque in honore literatos habuit, ut ceteris anteponeret, qui semel a principibus Germanis reprehensus, quod genere obscuro homines proter doctrinam tam accurate foveret: Ego (inquit) eos amo, quos natura aliis antestare facile voluit.
Mahometis II. Imperat. Turci. Hanc ex literarum studiis laudem a barbaris antea contumaciter repudiatam, Mahomeres II. Turcarum Imperator non neglexit. Cunctas enim clarissimarum gentium historias sibi verti in Turcicam linguam iussit, ut inde haustis militiae praeceptis, actionum suarum disciplinam exemplorum varieratee confirmaret. Secutus eius vestigia Baiazetes filius, historias diligenter evoluit: praeterea peripatetici Auerrois opinionibus rimandis, et suae legis placitis perscrutandis plurimum indulsit.
Caroli IV. Imp. In scholam Pragensem ingressus aliquando Carolus IV. Romanorum Imperator, cum disputantes liberalium artium magistros in horas quatuor audivisset, idque purpurati moleste ferrent, ac cenae tempus adesse dicerent: Mihi, inquit, tempus est minime. Nam cena mea haec est.
Rudolphi II. Imp. Rudolphus II. Imp. in omnibus disciplinis fere eruditus fuit. Astronomus tantus erat, ut hodie etiamnum exstent eius tabulae Astronomicae. Latinarum Eipstolarum ad parentes, fratres, sorores, Gentiles, Consiliarios integrum volumen eius manu descriptum, in Bibliotheca Viennensi conservatur, Idque mihi non ita pridem monstravit Sebastianus Tengnagel Bibliothecarius, Linguas exoricas, Hispanicam, Gallicam, Italicam, Bohemicam, calluit egregie. Doctos omnes amavit, et laudavit, immo etiam ad se maximis stipendiis vocavit, cuiuscumque etiam essent religionis.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imp literas earundemque professores tanti fecit, ut nobili loco natis anteferret. Quocirca Georgio Fisellino Iurisconsulto iure succensebat, qui paulo ante in equestrem ordinem ab ipso cooptatus erat, et in quadam
consultatione, relicto Doctorum ordine, ad Equestrem sese aggregabat: quod superiorem hunc esse arbitraretur. Hunc igitur cum ira affatus increpavit: Nonne vides, inquit, mo uno die Equites multos creare posse, sed ne unum quidem Doctorem.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus Imperator latini sermonis inprimis peritus fuit, eoque libenter usus est. Historias cognovit avide, officia Ciceronis legit diligenter, eruditos amavit, fovit, et ad colloquia sua crebro adhibuit: Redditus est huic aliquando faciculus literarum supplicum, in venatione, quem Magistro venationum tradidit, ut summam inde collectam consignaret. Magister vero respondit, se id nescire. Ergo inquit Caesar, sinite mealere eos qui sciunt.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Pontifex diras in Ludovicum XII. Regem Galliae evomeret: Atqui, ait, precandi ille non imprecandi causa Pontifex constitutus: repetens laudatam illam vocem sacerdotis, qua adduci non potuit, ut Alcibiadem exsecraretur.
Eiusdem. Ludovicus XII. Rex Galliae, audiens unum ex Helvetiis suis stipatoribus, diris confixum Pontificiis, cum aes alienum ad tempus non dissolvisset: An ideo, inquit, minus, diris confixi, pane albo vescuntur? significans plerisque, qui castra sequuntur, parum haec curae esse.
Alphonsi Regis Arrag. ALPHONSUS Rex Arragoniae magnum quidem esse dicebat adversus hostem ducem esse, sed et illud maximum ad omnem virtutem civibus, ducem esse.
Eiusd. Improbe agere idem principes dicebat, qui aliis honeste decoreque vivendi legem praescriberent, ipsi vero nihilo temperatiores sese probarent.
Eiusd. Iacobo Caudolae summa ope et diligentia transmittere Vulturnum amnem annitenti et parte iam magna exercitus traiecta, Rex Alphonsus obviam fit, retrocedentemque eum subegit haud parva eius miltum parte in fluvium praecipirata, magna etiam capta, reliqua in Moronem oppidum fuga recepta. Quo peracto Regem eo loci, cum exercitu sine tentoriis, sine commeatu aliquo, siquidem ex insperato advenerat, pernoctare oportuit. Ea nocte satis constat equis diem rotam defatigatis tantum silices pabulum fuisse, exercitum sub dio ieiunum permansisse. Cumque et Iohannes Esernitanus Alphonsi studiosus raphanum unum et item panem unum cum dimidio caseoli Balearici Regi misisset, recusavit non decere inquiens, Imperatorem ieiuno exercitu mandere.
Rudolphi I. Imp. Cum Rudolphus I. Imperator in praelio cum contra Ottocarum Bohemiae Regem siti laboraret exercitus, ferunt agresti, qui messoribus potum ferret, ablatam hydriam sicera plenam, atque Imperatori oblatam, quam cum ille vidisset, reddite, inquit, homini vasculum suum, nam ego exercitui non mihi sitiebam.
Alphonsi Regis Arragon. Perquam difficilem rem principatum sibi videri Alphonsus Rex, vel eo maxime dicebat, quod principum vita popularibus exemplo cedat, illis quidem ad vitia, quam ad virtutes proclivioriub. Quapropter Principibus non modo sua causa a peccato abstinendum esse, sed multo etiam magis ne sua vitia infundantur in cives. Nam velut ad solis motum, ita populares semper in Principum mores verti atque formari.
Theobaldi, Regis Francor. LEUTHARES et Bulchinus ex Theodobaldi Regis Franci familia, coactis circiter septuaginta duob. militum milibus ex Francis et Alemannis, quos Austrasianos vocabant, totum Italiae tractum feliciter emensi, dum domum versus ad asportandam in pacatum praedam iter arriperent, partim hostili gladio, partim morbo quinque tantum superstitibus relictis foedissime periêre.
Saracenorum. Saraceni cum a Syria ad Fessanum usque regnum victricibus armis omnes litoreas regiones percurrissent, et felici ausu in Hispaniam traiecissent, maxima eius parte subiugata, in animum induxerunt, Galliam etiam suo imperio adicere: quod facilimum esse putabant, quia militaribus viris abundabant, et ipsi Galli inter se dissentiebant. Itaque spe pleni et alacres quasi iam victoriam in manibus haberent, cum uxoribus et liberis transcenso Pyreneo saltu populabundi inipsam Galliam irruerunt, caede, incediis, metu ac terrore omnia complentes, et nemini illis obviam prodeunte, ad flumen Ligerim usque pervenêre. Ibi apud Turones Carolum Martellum, inclitum Gallorum ducem, castra habentem, et praelio intentum, eos praestolantem invenerunt: quod autem longe maiores copias haberent, et multis bellis exercitati, non modo pugnam non detrectarunt, sed avidissime eam exceperunt, in qua tam adversam fortunam experti sunt, ut equadringentis milibus vix quinque milia evaserint: quorum etiam maxima pars in itinere variis casibus interiit. Qui in Hispaniis remanserant, dolore ignominiae exstimulati, delectae iuventutis copias validissimas coegere, et secundam expeditionem priore acriorem suscepêre. Duas velut arces belli urbes delegerunt barbari, Avenionem et Narbonem. Qui Avenione erant cum Francis obsidentibus, et in acri oppugnatione ad summa moenia enitentibus premerentur, secundo Rhodano ad mare dilapsi sunt, et inde ad suos Narbonam se recepêre. Amoreus Rex obsessis opem ferre conatus, ad Illiberim Francos obvios habuit. Ibi collatis signis proelium magna utrinque contentione commissum est, in quo ipse cecidit. Tunc Saracenorum de victoria desperantium ingens caedes facta est, qui e media strage evaserunt, alii fluvium ingressi, dum in ulteriorem ripam enatare conantur, rapti gurgitibus periêre. Alii in paludes delati voraginibus profundoque limo hausti
sunt. Alii cum classem suorum viderent, mari se committentes, insequente hoste ad suos pervenire non potuêre. Nullus ex praelio nuntius rerum perditarum domum rediit, omnes internecione deleti. Qui Narbone obsessi erant, comperta per exploratores suorum strage, Galliâ decessêre omnispe redeundi abiecta.
Svenonis Regis Daniae. Sveno Dani Regis filius, cum mille et quingentis equitibus traiecto ad Constantinopolim Bosphoro, cum iter Antiochiam ad reliquos Latinos faceret, Turcarum insidiis cum suis interceptus ita infeliciter pugnavit, ut ne unus quidem incolumis ex conflictu evaserit.
Clodovei Francor. Regis. Clodoveus Francorum Rex, Dagoberti filius, Gundebertum et Partharim a Grimoaldo Beneventano domo pulsos, in regnum Logobardiae restituere cupiens, magnas copias in Italiam misit; quae cum tam prope hostes accessissent, ut res ad proelii aleam ventura videretur, Longobardi simulata fuga castra rerum omnium, ac vini praesertim plena reliquerunt. Rati Franci veram esse hostium fugam, castra ingressi, epulis et vino replentur. Tunc supervenientibus ex insidiis hostibus, ad unum omnes trucidantur.
Balduini Regis Hierosolymitani. BALDVINUS Gottifredi Bolionii frater, et in regno Hierosolymitano successor, cum illud contra Mahumetanos defenderet, ducentis sexaginta equitibus tantum, peditibus nongentis stipatus, Calyphae exercitum in quo equitum novem milia, peditum viginti milia erant, tam egregie vicit, ut in uno conflictu equitum quinque milia praeter pedites trucidarit.
Philippi Francorum Regis. Cum Philippus Francorum Rex, eius nominis tertius, Gerundam in Hispania obsideret, Petrus Tarraconensium Rex inter castra Francorum et propinquum portum, unde
commeatus in castra comportari consueverant, locum insidiis opportunum cepit, cum quingentis delectis equitibus et duobus peditum milibus, sperans commeatum et pecuniam, quam in stipendium militum adferri audierat, se intercepturum. Hoc consilio per exploratores cognito, Franci trecentos fortissimos et spectatae virtutis equites delegêre, qui ad locum insidiarum securis similes, et nihil ab hostibus metuentes iter intenderunt, quasi ad portum commerciorum et commeatus causa proficiscerentur. Ubi locum insidiarum sunt ingressi, undique cum clamore hostes prosilientes circumfudêre se: et quod numero superiores erant, a portu et castris intercludere conati sunt. Acerrima inter eos pugna fuit. Tarraconenses, ne, si tam multi a patrcis vincerentur, perpetua ignominia notarentur, ita ac pudore ac censi acriter depugnabant: Franci quia eo devenerant, unde nisi victoria duce se expedire non poterant, aemulatione virtutis sese mutuo accendentes impigre hostem feriebant. Pari animorum contentione, utrisque certantibus Rex grave vulnus in facie accepit, cuius dolore retro agere equum, et e media pugna se recipere coactus est. Qui e suis supererant equites, eum fugientem secuti sunt, pedites internecione deleri.
Turcarum. TURCARUM copiae disciplina militari et longo armorum usu firmissimae, distiibuuntur in praetorianas et stipendiarias. Sunt praetrianorum quatuor milia equitum, duodecim milia peditum, non annumeratis subseruis, qui cultu apparatuque armorum, auratis cristarisque capitum tegumentis dominos numero cum superent virtute aequant. Stipendiarius numerus supra centum milia censetur, cum sint supra quinquaginra praefecturae fere aequa portione in Europa atque Afia constitutae. Nulla est tam
exigua aut tenuis praefectura, quae bina saltem milia equitum non alat: cum ampliores sena aut septena contineant, cum expeditio suscipitur: voluntariorum militum colligitur magnus numerus, equitum ad centum milia saepius peditum ad quinquaginta milia.
Tartarorum. Magnum Cham Catainum innumeras copias alere scribit M. P. Venetus, eumque in viginti duorum dierum spatio trecenta sexaginta milia equitum, et centum milia peditum, ex circumiectis civitatis Cambalu locis, dum ibi ageret coegisse: cum numerosissimos exercitus alios in aliis provinciis haberet.
Tamerlanis. Tamerlanes Scytha omnium scriptorum consensu centum myriades tum equitum, tum peditum cum in Armeniam irrupit, habuisse fertur, sed Chalcondyles scribit eum sedecies centena milia hominum habuisse et citat Schiltpergeri, qui ei militiae interfuit, testimonium. Iis copiis Scythas, Medos, Albanos, Mesopotamiam, Persiam, Armeniam subiugavit, et Turcas capro eorum Rege devicit.
Abyssinorum Rebis. Tanta hominum et tabernaculorum multitudo in castris Abyssinorum Regis conspicitur, ut in longitudinem duodecim milibus passuum pateant, et totidem in latitudinem. Decies centena milia hominum ad bella instruit, quingenros Elephantes, praeter iugales equos et sarcinarios Camelos, quorum ingens numerus, et haec vel mediocri rerum motu.
Danorum. DANI cum valida et instructissima classe saepius Angliam adorti incolas variis cladibus affecêre: ita ut Angli eorum imperio se submittere coacti sint. Sed peregrinum iugum pertaesi arma sumentes poenas in iniuriarum auctores retorsêre, et non minori cum gloria victores ciecêre, quam cum dedecore ab illis prius fuerant debellati.
Gallorum Galli Lottrechio duce cum Pontificem Romanum, quem Caesariani captivum detinebant, in libertatem asserere decrevissent, magno exercitu coacto in Italiam irruperunt, ubi in limine Papia fortiter expugnata, tantum terroris ceteris urbibus incussere, ut nemine se illis opponente totam Italiae longitudinem sine aliqua suorum iactura emensi sint, et h ostes Romam deserere, ac trepide Neapolim se recipere compulerint, ubi etiam eos arctissime obsederunt. Sed saevissima peste eorum castra invadente ad talem paucitatem sunt redacti, ut quos antea premebant, sustinere non potuerint, quin ad unum omnes in hostium potestatem venerunt.
Caroli Quinti Imperatoris. Carolus V. Romanorum Imperator, cum maxima parata classe, ad vindicandas praedonum iniurias, ex Italia in Africam transfretasset, et Algeriam terra marique obsedisset, in magna spe potiundae urbis saeva et improvisa tempestas exorta classem, quae in anchoris stabat, ita afflixit, ut praeter aliquot triremes circiter centum et quadraginta oneraria nanigia in conspectu exercitus foede perierint: et cum infidam stationem classis deseruisset, cogente inedia obsidonem solvit Caesar: sed deficiente commeatu, et navarchis alteram tempestatem timentibus, conscendere classem, et comum redire constituit. Vix altum tenebat classis, cum priore maior tempestas excitata est, quae naves indiversa abripuit: et cum cursum tenere non possent, partim ad scopulos allisae, partim profundis maris gurgitibus absorptae, paucae incolumes domum remearunt.
Ludovici XII. Regis Galliae. INERAT Ludovico XII. Regi Galliae cum gravitate iunctus facetiarum non scurrilis lepos: ut eius multa lepide dicta circumferuntur, in quorum possessionem iam vulgus invasit.
Alphonsi Regis Arragon. Alphonsus cum esset admodum facetus et urbanus, mirari tamen magis licuit, quo animo quaque moderatione ipse aliorum sales pertulerit, quam quomodo ipse iocos protulerit.
Sigismundi Imp. Qui iocos moderate ferrent, sapientes dicere Sigismundus solitus erat, qui promptissime iocarentur ingeniosos.
Belli Claremontani. QUo die Claromonte de bello sacro suscipiendo decretum est factum, eodem decreti belli fama ad extremas terrae oras pervenit, ac totum terrarum orbem perusasit.
Nicolai Quinti Pontificis. CUM quaererer aliquis ex Thoma Sarzanensi, qui postea maximum Pontificatum adeptus Nicolaus Quintus appellatus est, qualis esset Eugenius Papa quartus. At, inquit, hoc facile cognitu est, qualis familia est, talem et Principem invenias.
Bellisarii. CUM Bellisarius contra Gotthos bellum gereret et soluta Romae obsidione Verbetanam obsideret, in agro Piceno ad quinquaginta milia fame periêre, longe amplior etiam numerus extra Ionicum sinum. Tum temporis duae feminae septendecim viros peregrinos diversis temporum spatiis ad se divertentes interfecêre, eorum carnibus inediam tolerantes: decimus octavus, qui ad eas diverterat, a somno subito ex citatus, cum iamiam mactandus esset, conversa in sceleris auctores poena utramque obtruncat. Cum Roma obsidebatur, tanta per universam Italiam, sed in Liguria maxime fames grassata est, ut pleraeque matres infelicium natorum artus devorarent.
Honorici Vandali. Regnante in Africa Honorico Vandalo suborta est incredibilis fames; nullo decidente imbre terra lurida, et sine succo reddita nihil producebat: ideo non solum homines
sed et iumenta passim interibant. Superstites sepulturam quaerebant, alii per campos aberrantes, alii silvarum abditissima petentes radices arborum, vel quisquilias avidissime arrodebant. Viae et semitae cadaveribus repletae, foetortantus cadaverum, ut accedentes necaret: neque enim sufficiebant, qui mortuos sepelirent invalescente indies farne.
Poloniae et Boemiae. Anno trecentesimo duodecimo supra millesimum in Regnis Bohemiae et Poloniae fames atrociter saeviit, et dietim aucta, tres annos integros duravit. Parentes filios, et filii parentes, ut famem abigerent, occidebant. nonnulli cadavera, quae in patibulis pendebant, repiebant, quibus vescebantur. Pervasit quoque hoc malum ad beluas. Adeo enim fame efferati fuêre lupi, utin obvios quosque insilirent, eowque immaniter devorarent.
Francisci primi Regis Galliae. REx Galliae Franciscus cum 1544. propinquis castris pugnam semper detrectaret, dixit Carolus: optarese Gallo vel plus audaciae et felicitatis, vel minus verborum et odiorum inesse.
Lotharii Saxonici Imperatoris. LOTHARIUS Saxo Imperator, eam laudem apud omnes assecutus est, ut diceretur ab omnibus Imperium administrasse et gubernasse felicissime. Fuit enim Ecclesiarum Dei summus amator, excellens consiliis, hostibus terribilis, veritatis amicus, socius iustitiae, hostis iniustitiae, bellator strenuus et felix Imperator: cuius virtutes exseruêre caput in Sicilia, et floruerunt in Saxonia.
Othonis I. Imp. Versavit Othonem I. Imperatorem postquam Imperium adeptus esset, in tantis certaminibus et contentionibus Fortuna, ut propter rerum a se feliciter gestarum magnitudidinem, agnomine dictus sit Otho Magnus, Universalis Augustus.
Ludovici Bavari Imp. Contra Ludovicum Bavarum Imperatorem creatus est Fridericus Austriacus Imperator. Quamquam autem Ludovicus viribus infirmior esset, et destitueretur humano praesidio: tamen ita fortunavit illum Deus, ut illius felicitas multo superior evaderet, quam Friderici.
Gundebaldi Burgundi. GUNDEBALDUS Gunderici Burgundiorum Regis filius natu maximus, cum gundemari, Chilpericique fratrum armis peteretur, qui ipsi aetate medii universum regnum ad se transferre contendebant, Transrhenanarum gentium subnixi auxiliis, in Heduorum finibus victus, abiectis Regiis insignibus fideli amicorum opera celatus et tectus ita, ut cum nulla fugae indicia extarent, caesus in acie creditus sit. Proinde cum velut confecto bello Transrhenana auxilia se domum recepissent, tunc Gundebaldus in lucem rediit. Ad eum velut miraculo restitutum, qui interemptus ferebatur, fit undique concursus. Coacto itaque ingenti exercitu, fratres Viennae obsidet. Oppidani haud aegre cessêre. Gundebaldus magis iniuriae, quam fraternae charitatis memor, primo tumultu comprehensum Chilpericum securi percussit, Gundemarum in extremâ spe eturri se defendentem, subiecto igne exustisque foribus concremavit.
Gregorii VII. Papae. Henricus IV. Imperatori a Gregorio VII. anathematis fulmine inaudita causa percussus, omnibus eum
deserentibus, coactus est Romam expiationis causa petere. Cum apud Canusium Rhegiensis agri oppidum Pontifici occurrisset, deposito omni regali habitu nudis pedibus incedens, triduo in summis frigoribus persistit, redire in gratiam cum Pontifice demisse postulans. Cuius preces pertinaci animi decreto Pontifex aversatus est, et ante portam castri humilem et abiectum subsistere passus: aegre tandem henricus, et maxima cum difficultate imperatrice matre et Mathilda consanguinea intercedentibus, absolutionem anathematis est assecutus.
Pelpsechi Persarum Regis. Cum Belpsech Persarum Rex Romanorum Diogenem Constantinopolitanum Imperatorem praelio cepisset, veluti canem vinctum circumducebat, eiusque tergo pro scamno utebatur equum ascensurus.
Etgari Regis Britanniae. Etgarus Britannicus Rex, Scotiae atque Hiberniae Reges bello captos, remos agere cogebat, in ea cymba, qua voluptatis gratia vehebatur.
Saxonum.ambrosius Aurelius Regis Britanniae filius, cum Britannis suis contra Saxones Anglos se ducem obtulisset, et ad ruendam patriam egregie excitasset, peramplis paratis copiis ad hostes contendit, cum quibus saepe iusta acie est congressus, neque plane victus, neque plenam victoriam adeptus: ad extremum adverso facto praelio ita superatus est, ut in mediâ suorum strage egregie dimicans occubuerit, et Britanni omnem prorsus spem resistendi abiecerint. Ea victoria elati Saxones sibi omnia licere putârunt, et in miseros Britannos omne saevitiae genus exercuerunt. Interfectis enim primum, qui contra ipsos arma induerant, in omnis aetatis sexusque multitudinem belli expertem saevire coeperunt tanto furore et rabie, ut non solum diebus et locis praelio proximis, calentibus adhuc victoria animis: sed multos post dies urbes singulas et pagos percurrentes, caedem similem ubique perpetrarint.
Sergii Pontificis. Sergius Pontifex, quod opera Formosi e sede Pontificia pulsus fuerat, ipsius mortui cadaver e sepulcro effossum, cum ad dignitatem restitutus est, degradari mandavit, et capite truncatum in Tyberim fluvium abici.
Tamerlanis Tartari. Tamerlanes Scitharum Imperaror, cum in Stella monte Baiazetem II. Turcicum Regem memorabili praelio devicisset, et captivum fecisset, in cavea ferrea inclusum per
Asiam, ut cunctis ludibrio esset circumduxit, et cum equum ascenderet, eum ut gradum faceret, dorsum praebere coegit.
Christierni Regis Daniae. Christiernus Rex Daniae, cum Regnum Sueciae armis tentaret, Princeps Stevo Sturae, idemque per interregnum praeses regni coacto exercitu eius conatibus resistere, et patriae libertatem tueri statuit. Cum itaque Dani in Sueciam descensionem fecissent, illis occurrens praelio statim decertavit, et egregie dimicando superior evasit. Non fractus animo Danus propter rem male gestam reparat copias, et secundo Sueciam adoritur, Holmiam celebrem civitatem obsidet, a qua re infecta Stevone fortiter propugnante discedere cogitur. Sed coactis amplioribus copiis tertiam expeditionem suscepit: non eadem autem fortuna a Stevone bellum tunc administratum est. Commisso etenim praelio in primis ordinibus dimicans occiditur. Corpus Holmiam ad sepulturam refertur: usus victoriâ Danus ad Holmiam obsidendam statim progreditur, quam interposita pactione in suam potestatem redegit. Urbe potitus splendidum parat convivium, in quo divitiis et nobilitate magis conspicui fuêre excepti, et per biduum magnifice et laute tractati. Tertio die eos per satellites comprehendi, et in carcerem conici iubet: in quos omnes vario mortis genere saevitum. Nec ab aliorum civium, qui in arcem non ascenderant, caede temperatum. Omnifariâ autem crudelitate in miseros cives commissâ, cadaver Stevonis, qui aliquandiu eius conatus represserat, sepulcro extrahit, inusitataque rabie dentibus adpetiit, posthumumque ipsius Stevonis eodem mense natum et sepultum erui iussit. Ea corpora cum aliis interfectorum civium cadaveribus igni comburi, et cineres in auras dispergi imperavit.
Friderici Tertii Imperatoris. IURASSE Fridericum III. Imperatorem, numquam compertum est, ob insignem fidem quae praelucebat suis: nisi cum in civitate Aquensi apud Belgas et Romae coronatus est. Idque iuramentum constantissime tenuit. Cum enim iureiurando promisisset, quae bona possideret Imperii, nullatenus se alienaturum: eadem ratione modo hoc, modo illud ex eo peteretur, maluit avarus negando, quam concedendo periurus videri. Eamque ob causam petenti Borsio Marchioni Estensi Ducatum Mutinae, tam diu restitit, donec monstratum est, eum Ducatum qui sub annuo tributo concederetur, lucri magis quam alienationis speciem habere: praesertim cum Mutina et Rhegium in potestate sua non essent.
Henrici Ducis Lotharingiae. Henricus Dux Lotharingiae, secutus fidem quam praestiterat Henrico quarto Imperatori, semper cum illo profectus est, etiam in gravissimis adversitatibus. Et Henricum quintum Imperatorem, propter patrem Henricum quartum Imperatorem, quod iniuste pulsus esset imperio, in praelio semel vicit apud Masam fluvium. Nec quidquam curavit, ob semel datam fidem Imperatori Henrico quarto, quod novus Imperator Henricus V. Ducatum Lotharingiae voluerat eripere, proscribere, et illo ipsum privare.
Friderici Barbarossae Imp. Friderico Barbarossae Imperatori cum exhaustis prope viribus adversus Mediolanenses pugnaturus esset, fidem praestitit Rinaldus Archiepiscopus Coloniensis. Memor enim fidei suae, qua Imperatori adstrictus erat, ut auxilium militare praestaret: adiuvit Imperatorem victoriam erga Mediolanenses consequi.
Othonis Comitis Palatini. Otho Comes Palatinus Rheni (qui vixit anno Christi 1245.) Friderico II. Imperatori maximam fidem praestitit. Quamvis enim a Papa Romano excommunicaretur, tamen maluit potius ex communicari, quam fidem violare Imperatori.
Rudolphi Comitis Palatini. Rudolphus Comes Palatinus rheni, dux Bavariae, gener Adolphi Imperatoris, cum socero Adolpho substitueretur in electione Albertus Dux Austriae, et maximo cum exercitu sese illi opponeret: Adolphus etiam collegit militares copias, sed imbelles, quibus Rudolphus Palatinus ipse interfuit Et ob insignem fidem, qua coniunctus erat Adolpho, licet Albertus potentiorem haberet exercitum: tamen a socero non defercit, nec illum in summa angustia positum deseruit: sed fortissime pro illo pugnavit.
Henrici Comitis Virnebergensis. Henricus ex illustri familia Comitum Virnebergensium, Archiepiscopus Moguntinus, Ludovico Bavaro Imperatori fidem summam praestitit. Cum enim Romae Ludovicus a Papa excommunicatus, reiceretur ab Imperio, Henricus illi fideliter adhaesit: imo apud Papam qua fide potuit, sedulo defendit, et eius causam invito Pap in bonam partem interpretatus est. Etiam ubi Pap Henricum Archiepiscopatu priuavit, secutus est partes Imperatoris, parufaciens quod alium Archiepiscopatui substituisset.
Friderici Comitis Palatini. Fridericus Comes Palatinus Rheni, Philippo Comiti Palatino, anno Christi 1450. a patre Ludovico tutor datus, summam illi praestitit fidem. Circiter 26. annos eum ipsum in tutela sua, et cura habuit: ac acerrima bella pro pupillo gessit.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator, in comitiis Vormatiae habitis anno Christi 1521. sollicitatus a Pontificiis Principibus Germaniae, ne fidem servaret Luthero, quem censerent haereticum: iuxta Constantiensis Decretum Concilii, Haereticis non esse fidem servandam. Sed licet is aetate adhuc tenera positus, a Pontificiis administris impulsus, videretur
adversus Lutherum non nihil exacui: tamen fidem quam Luthero dederat, servavit inviolatam: et illum incolumem iursus domum per caduceatorem suum deduci mandavit. Interrogatus cur id faceret, cum hosti et desertori religionis nulli sit servanda fides? respondit, fidem rerum promissarum, et si toto mundo exularet, tamen apud sese consistere oportere: nec ullius rei ergo labefactandam aut mutandam. Itaque nec Luthero quicquam adversi in itinere accidit.
Ludovici Comitis Palatini. Cum ordines plerique Germaniae in Comitiis Vormatiae habitis anno Christi 1521. conclamarent unanimes, Luthero tamquam haeretico, iuxta Constantiensis Concilii Decretum, fidem non esse servandam: huic sententiae Ludovicum Palatinum electorem vehementer restitisse aiunt: quod ad Germanici nominis labem atque dedecus sempiternum ea res pertineret. Quapropter tum ius, tum aliorum voce, moniti Caesar Carolus Quintus, et alii ordines, Luthero servarunt datam fidem, et illaesum reverri domum permiserunt.
Matthiae I. Regis Hungariae. Gerebat bellum Rex Matthias I. adversus Georgium Boemiae regem, virum callidissimum, quem Paulus Pontifex haereseos damnaverat. Et cum in eo bello multa Rex Matthias fortiter sapienterque gessisset, compulissetque Georgium (multis et praeclaris quidem urbibus vi expugnatis) ad extrema fere, tandem inter Reges convenit, ut devenirent in colloquium, paucisque ex utraque parte adductis, et Galeoto, qui Regem Matthiam sequebatur, introducto in cubiculum, ubi soli Reges loquebantur, et tandem soluto colloquio quisque domum suam repetivit. Filii Georgii Regis, quorum maximus nomine Victorinus, iussu patris comitati sunt Regem Matthiam, intraveruntque Holomutiam urbem. Legatus Pontificis hoc intelligens, summis precibus oravit Regem Matthiam, ut huic bello, tam periculoso ac difficili, finem cum victoriâ imponeret, et summo Pontifici pariter et Christianitati, et gravissimis impendiis consuleret. Tunc Rex interrogavit Legatum, quo pacto id fieri posset, cum Bohemorum gens esset bellicis artibus instructa: exercitus magnus, urbes munitae: Tu enim vidisti (inquit) quantis laboribus et Holomuntiam et Brinnam urbes expugnavimus. Tunc Legatus ad regem: Habes (inquit) in manibus filios Georgii Regis, praecipue Victorinum,
hominem strenuum, et in quo omnis spes patris posita est: cape hunc cum fratre germano, et erit huic bello finis. Pater enim ex filiorum captivitate confractus, quamprimum deditionem faciet. Hoc autem efficere potes sine aliqua infamiae suspicione, quoniam te secuti, Holomuntiam intrauêre, nullâ redeundi promissione perseriptâ. Ad haec Rex Matthias respondit: filii Georgii Regis mecum urbem intrârunt credentes sermoni meo. Blande enim eos in toto itinere sum allocutus, habitâ de variis rebus oratione. Quamobrem numquam a me capientur, sed hon orifice dimittentur. Nam apud meidem est, vel vultu, vel nutu, vel signo, vel aliquo modo spem amicitiae et salutis ostendere. Qui enim scriptura dataque fide inimicum illaesum dimittit, is non fidem, sed verecundiam extimescit. Quoniam si scripta fides ostenderetur, si quid adversus inimicum statim proditionis argueretur. Qui vero sincero corde fidem colit, sive scriptura, sive verbum, sive nutus colloquiumue blandum intercesserit, eundem semper se ipsum exhibet. Caveas posthac in regno meo his persuasionibus uti. Talia enim exempla semper abhorruimus.
Ludovici XII. Regis Galliae. Cum Dorivallus narraret: violato iureiurando, Valentinum Borgiam Caesarem, a Consalvo perfidissime retentum, et vinctum ad Ferdinandum Regem missum, Ergo, ait Ludovicus XII. Rex Galliae, posthac pro Punicâ, Hispanicam fidem sumus celebraturi.
Almenonis Regis Toletani. In Hispaniâ cum Rex Ferdinandus I. tres filios reliquisset, Sanctium, Alphonsum, Garciam, regna quoque inter eos divisit, sed voluntate aut pace non firmâ. Nam statim ab eius morte Sanctius ingenio violentior, fratrem Alphonsum bello aggressus vicit, cepit, et monachum profiteri coegit. Non diu perseverat coacta pietas, abdicat, et clam cum Petro Ansurio Comite, ad Regem Toleti, Almenonem confugit. Maurus is erat, et religioni hostis, sed cum patre Alphonsi Ferdinando amicitia ei et pax fuerat: eoque electus a profugo, cui se crederet: et iste cum fide recepit, habuitque. Dum illic est, euênit ut coram Almenone capilli eius subrigerentur, et manu aliquoties compressi non subsiderent: quod Mauri vates triste prodigium interpretari sunt, et hunc esse qui ad urbis Toletanae imperium erigeretur. Itaque de nece suadebant, non fecit Rex, et potius ei metu fides fuit. Quod
mirum in barbaro, satisque habuit iuramento alphonsum adstringere, ne se vivo regni sui terminos infestaret. Ecce autem paulo post interficitur ex insidiis, ad Zamoram, Rex Sanctius: et soror Urraca benigne in hunc fratrem affecta, nuntios literasque statim mittit, quib. ad regnum evocat, et suadet astu aut celeritate evadere barbaros fines. Aestuabat Alphonsus. faceret? ingrati animi notam metuebat; tum etiam ne non celaret, et reduceretur merito non dimittendus. Non faceret, et rem aperiret? ne vinclis, aut conditionibus adstringeretur ab eo, qui a tam vicino et potenti Rege haud frustra timeret. Vicit tamen fides in honesto animo et gratitudo: ad Almenonem venit. Quod tibi gloriosum, inqui,t mihi felix sit, ad regnum a meis vocor, ereptum in parte a fratre nuper, nunc eius fato universum relictum. Culpare illum mortuum, pietas me vetat: eadem, ut tuum beneficium praedicem, incitat. Qui profugum, ab hominibus et fortunâ relictum recepisti, fovisti: quâ spe aut praemio, nisi quod ab ipsâ virtute est? Et tamen animus agnoscendi solvendique non deficit, fortasse nec occasio aut materies, si per te mihi datur eâ uti. Age Rex magnanime, impletua beneficia, et pro cumulo, Regem me in regnum remitte. Hactenus vita tui muneris est, fac ut sit et sceptrum. Ita noster: quem Maurus amplexus, incolumem regemque gratatur, et promittit. Neutrum, inquit, futurum, si me inscio, non iter, sed fugarn tentasses. Nec enim te celo, notam mihi mortem Sanctii fuisse, et tacitum exspectasse tua consilia, ut aut laudarem ea, aut vindicarem. Istud facturus sane eram, si fallaci et ingrato animo te subduxisses: et exploratores subsessoresque viarum dispositi a me erant, qui, sed taceo, et gaudeo opus non fuisse. Virum bonum fidumque te, erga me talem, ostendisti: fac et in regno, quod omnes dii tibi fortunent. Nihil stipulor, nisi illud vetus, amicum te fore mihi et maiori filio Hissenco, quamdiu vita utrique erit. Dixit, et pecuniam comitesque dedit, atque ipse, honoris causâ, aliquantum spatium deduxit. Clarissimum hercules exemplum Fidei in Afro, quod miremur, religionisque diverso: sed et divinae providentiae, quae id regnum et urbem ab eo voluit capi, qui perfugium ibi habuerat et tutelam. Quod novem circiter annis post evenit, sed mortuo Alemenone et filio maiore.
Flectii Lustiani. Habet et iterum Hispania Fideri exemplum, in Lusitaniâ, sed in homine Christiano. Is fuit Flectius vir nobilis, arci Conimbricae atque urbi a Sanctio Rege praefectus. Sed enimuero is Sanctius male et improspere regnum administrabat, aulicis quibusdam nimis credulus, et imprimis Menciae uxori suae addicitus mancipatusque. Igitur querelae, et mox conspiratio procerum in illum fuit: denique eo ventum, ut Pontifice ipso, quem adierant, (is Innocentius fuit) auctore, curam tutelamque regni ad Alphonsum trasferrent, Sanctii fratrem. Inde bellum, et plerique a Rege veteri alieni: sed constans pro eo Flectius iste fuit, et oppugnationem et arma etiam Alphonsi ac totius gentis, excepit. Nec flecti potuit, donec ei nuntiatum Sanctium in exilio Toleti mortem obiisse: pro quo pugnaret ultra, aut fidem obtenderet? Daret se et verteret, quo Fortuna et omnes; nec pulcherrimam laudem, titulo Pervicacis aut Insani mutaret. Audit Flectius, nec satis credit. Petit veniam ab Alphonso, ut ipsus Toletumire, et coram arbitrari possit. Facile impetrat: et interea ab oppugnatione cessatur. Cum venit, Regem suum fato functum sepultumque invenit: atque ut in animo suo, non solum opinione hominum, liber esset, aperto sepulcro, cum suspiriis et lacrimis, ipsas claves urbis Conimbricensis in maus dar, hsi verbis: Quamdiu, ô Rex, vivere te iudicabam, extrema omnia sum perpessus. Coriis pellibusque famem toleravi, sitim lotio: civium animos ad deditionem inclinantes, et conantes, erexi aut repressi: denique quidquid a fideli homine, et in tua verba iurato, exigi exspectarique potuit, id praestiti, et perseueravi. Unum superest, ut clavibus tuae urbis tibi traditis, solutum me iuramento omnibus, et civibus te vitâ cessisse, denuntiem. Deus tibi bene faciat, in alio et meliore regno. Ita abiit, et legitimum iam alterum Regem agnovit, et adhaesit.
Trinumparae Regis Cochini. Trinumpara etiam in Orientali Indiâ, qui Rex Cochini erat, cum eo Lusitani venissent, foedus pacemque panxit. Mox in novam et suspectam gentem conspiratio omnium, et maxime Calecutiensis Regis, qui opibus et milite inter vicinos pllebat. Ille igitur copias amicosque iungere, et hunc inprimis Cochini Regem pertrahere, et suadere ut eiectis aut potius traditis pauculis Lusitanis, quos fidei suae creditos acceperat, se culpâ, omnes metu exsolveret. Ille
vero obniti et aperte dicere, Omnia se potius, quam fidem amissurum. Si qui e subditis aut amicis id suaderent, eos vero magis hostes seducere ipso Calecutiense: quoniam ille regnum modo aut vitam eripete, isti pulcherrimam virtutum conarentur. Et vitae spatium breve ac definitum, perfidiae maculam sempiternam esse. Haec et similia dicta factis affirmavit. Oppugnat eum undique Calecutiensis, tandem et sui deserunt: vin citur, pellitur regno, in vicinam quandam Insulam se recipit, sed nullius rei maiore cura, quam ut secum paucos illos Lusitanos servaret. quid? ignotos et exteros? cladem et pestem sui regni? Tanti fides fuit. Quinetiam cum Calecutii Rex iam victo pulsoque, offerret veterem fortunam et statum, ea lege si illos traderet, abnuit, fortiter professus, sceptrum et vitam eripi posse, fidem non posse. Hunc hominem barbarum ego dicam? solo et gente fortasse, animo non possum.
Solymanni Turcarum Imperatoris. Haud magis quam Solymannum Turcicum Principem, cuius classis, ducibus Luftibeio et Barbarossa, in Salentinos excenderat. Ibi castrum oppidum arcemque vicinam Hydrun ti, subito terrore in deditionem acceperant, incolis et ipso domino Mercurino salutem et libertatem pactis. Sed barbari, et praesertim navales socii, nihil pensi habentes, omne maleficium in ferre; et idoneae aetatis captivos, cum ipso Mercurino, ad classem deduxere. Luftibeius tamen, non dubia perfidiae infamia, ad minuendam, Mercurinum liberavit: ceteros paulo post ipse Solymannus, qui inter graviores curas, Corcyram Venetorum obsidens, audito rem parum bona fide cum Castrensibus gestam; ingenuo pudore perfusus, sta tim conquiri captivos omnes iussit, et in naves impositos, ad penates suos remitti. Ipsos quoque prae cipuos auctoressupplicio affecit, non hic tantum fidei amator et cultor.
Eiusd. Nam et in Pannonia cum Budam cepisset, metu vacuam. eiusque arcem oppugnaret, in qua Germanus miles, eiuqe praefectus Thomas Nadastus, curabant: ille quoque metu perfusus, colloqui cum hostibus coepit, et de arce dedendapacisci. Quod aegre Nadastus ferens, ipse plenus animi et constantiae, compescere conabatur, et diremptis colloquiis tormenta verti in hostem iubet. Enimuero hic illi ignavi ad scelus etiam versi, ipsum in vincula coniciunt, et frustra reclamante et minante, rebus corporibusque suis salvis, arcem dedunt.
Intrant Barbari, isti exeunt, ut pacti erant: sed cum Nadastum vinctum reperissent, et rem, uti erat, ex ipso auditam, ad Imperatorem suum detulissent; ille perfidae ignaviae obiratus, statim immissis in abeuntes Ianizaris, omnes interfici iubet: ipsum Nadastum vinculis liberatum, et ad se ad ductum, laudat et liberali stipendio invitat, ac renuentem dimittit.
Francisci Regis Galliae. Claudamus inclito exemplo, quod magnus Rex Galliarum Franciscus nobis donet. Ille Carolum V. nostrum sola fide regis et sua fortuna nixum, in Belgas et turbidos tum Gandavenses properantem, sine copiis, poene sine comitibus, comiter et regaliter excepit, apud se habuit, deduxit. Sermones inter eos varii, et de pace etiam fuerunt, donando ducatu Mediolanensi (uti inie ctum erat) Carolo Regis filio. Sed cum Caesar iam apud suos, pacatique domestici motus essent; tardior in hanc rem videbatur, sive quia nec ante serio cogitasset. Tum igitur vapulare multorum sermonibus regia comitas, aut credulitas. Cur non hominem, in quo rerum omne momentum tenuisset? ecquando tam bella unquam occasio? aut insidiae aliquid aut et infamiae, pro tam spectabili utilitate. Subeundum fortiter fuisse. Saltem leges firmiores certioresque ei dixisset: nunc, quid nisi inanem gloriam apud vulgus, apud prudentiores risum quaesitum? Neque nesciit Franciscus: et in conventu procerum celebri, cum alia in purgationem sui dixit, tum haec ipsa in clausula: Etiamsi fi des toto orbe exularet, tamen Regibus tenendam esse, qui ea sola, et nullo metu, cogi adstringique possent. Notabile dictum, et res sic habet: nos alios Lex aut Poena coercet, Principes solus Pudor aut Fides.
Ioannis primi Regis Galliae. Quid claudam? Gallus rex alium eius gentis, et vetustiorem subicit, Ioannem I. qui ingenti clade ab Eduardo Walliae Principevictus, captusque in Angliam abductus fuit. Ibi quatuor annis in custodia liberiore habitus, ad suos rediit, certis conditionibus cum hoste depactus. Quae tamen cum graviores subditis viderentur, nec civitates Anglis dedendae, facile novum iugum praesidiumque admitterent; ipse placando hosti, et fidei testandae, iterum in Angliam traiecit, ibique ex morbo decessit. Clade accepta famosus, sed sic lata clarus, et fide clarissimus.
Philippi Landgravii Hassiae. Heroica vox est Philippi, Hassiae Landgravii, herois incliti et fortissimi: Man soll einen Fürsten kennen bey seiner strassen/ guter Müntz/vnd haltung beschehener zusage.
Caroli V. Imp. Aeterna memoria, principe et Maiestate imperatoria digna vox erat Imp. Caroli V. ad Eccium et alios, qui contendebant iure, quo in Hussum et Hieronymum animadversum, etiam in Lutherum animadverti debere: Etiamsi, inquit, fides toto terrarum orbe exularet, tamen apud Imp. immaculata manebit.
Ferdinandiprimi Imperatoris. Quam bonae fidei etiam eius fuerit frater Ferdinandus Imp. placidissimus, ex sequentibus apparet. Cum veteranus quidam miles ab Imp. installationem sive investituram feudi promissi contenderet, et Consiliarii auctores Imp. exsisterent, ne tam amplum feu dum in militem conferret, sed aliis minus opulentis et copiosis bonis saciaret, respondit Imp. Si damnum aliquod contrahere debeam, melius et honestius est, ut bona mea, quam fides promissa iacturam faciant: FIDES SERVANDA EST. Anno 1548. cum Maximilianus II. filius eius, in absentia Philippi, qui a patre Carolo V. in Germaniam accersitus fuit, Hispaniam administrare deberet, et sese iam ad iter praepararet, Ferdinandus propria manu Maximiliano hanc instructionem dedit: 1. sacra et preces omnibus negotiis anteponito. 2. parasitis et adsentatoribus fidem non adhibeto. etiam apud amicos rationem rerum tuarum habeto, nec cuique omnia concredito. Nam nervi sapientiae sunt, non temere credere. 3. Nihil laboris aut curae remittito, ut quam primum patris tui sigillum et chirographa reluere possis. Inutilis enim est Dominus qui fidem datam violat, aut a praedecessorum suorum contractibus discedit.
Primislai Otocari Regis Boemi. PRIMISLAUS OTHOCARUS Rex Bohemiae Quintus sedentes et clementiam ipsius implorantes Borussos in clientelam suam recepit his verbis. Erwere ein Christlicher Rönig, derhalben wolte er ihnen tren vnd glauben halten.
Ioannis Patriarchae. ALPHONSUS Arragoniae Rex cum accepisset Ioannem Patriarcham illum omnium bipedum nequissimum, ingenti cum
exercitu Falerni esse, contra eum iter teten dit, atque in itinere perdifficiles ac confragosos tractus Sanseverinos, cum Paulum Teutonicum obviam habuisset, unum ex ducibus Patriarchae, illum cum exercitu fudit, cepitque, qua cladeperculsus Patriarcha a Rege inducias belli supplex petiit, et impetravit. Posthaec cum Iacobo Caudola recon ciliata amicitia coniunxit exercitum, atque immemor foederis et iurisiurandi adversus Regem nihil tale suspicantem, duplicato exercitu magnis continuisque itineribus contendit. Erat Rex in vico Iuliano rem divinam sollenniter ac devotissime de suo more rituque faciens. Siquidem natalis domini dies celebrabatur, cum ambos duces, ambos exercitus, haud procul abesse nuntiatur Regi. Ille vero rei divinae cultum gloriae ac vitae praeponens, non priusquam peractis sacrificiis capere arma militem iubet, et iam proelium utrinque initum erat. Certabant illi numero longe superiores, Regii vero virtute praestantiores, sed Dei optimi ac iustissimi auxilio Regii ipsi adiuti plures ex hostibus equos militesque cepisse, quamsarcinas amisisse memorantur. Rex Capuam se recepit, Patriarcha in Apulos recessit, ubi relicto proditoque a se Duce atque exercitu per mare Adriaticum navicula trepidus effugit.
Iustintani Imp. Saraceni foede ab obsidione Byzantii repulsi imperante Constantino Bogonato, et tempestate classe disiecta graviter ad flicti pacem postularunt, quae his conditionibus est transacta, ut in duciae in annos triginta essent, et Arabes, qui et Saraceni tributi nomine auri terna milia octo servos, totidemque equos egregios Byzantino Imperatori solverent. Iustinianus vero Pogonati successor delectis fortissimorum iuvenum triginta milibus, foedus rupit, et expeditionem in Arabes suscepit, causam rupti foederis praetexens, quod annui tributi moneta non Romanum signum, sed Arabicum haberet. Arabes in duciarum tabulis hasta suspensis et in vexilli speciem ante acies elatis, cum apud Imperatorem obtestationibus nihil proficerent, in proelium descendunt: in quo cum magna clade victus est Imperator, et turpi fuga cum paucis servatus, postea oborta seditione a suis est relegatus, et consiliariorum praecipui, qui ad illud facinus eum impulerant, publice combusti.
Aistulphi Regis Papiae. Gregorius III. Pontifex Romanus multa a Longobardis
indigne passus, ad Pipinum Gallorum Regem confugit. a quo impetrato auxilio obsessum Aistulphum regem Papiae ad pacis conditiones postulandas coegit, quae fuere, ut Romanae sedi omnia quae occuparat restitueret. has conditiones post reditum Francorum servare recusavit: ideo cum maximo suo damno ipsi transcensis alpibus in Italiam rediere, et eum im parata facere coegerunt. Transacto hoc negotio non longe post ipse Aistulphus mortuus est, cui Desiderius successit. Is cum Romano Pontifice renouavit foedus: sed non multo post rupto foedere Romam obsedit. Pontifex diffisus rebus suis a Carolo magno Francorum Rege auxilium impetravit, qui cum valido exercitu contra Desiderium progressus illum vivum cepit, et Leodium Eburonum urbem relegavit regnumque Longobardorum ex usu victoriae prorsus delevit.
Uladislai Hungariae Reg. Ladislaus Polonorum et Hungarorum Rex, cum prospere ad Hemum montem contra Turcas conflixisset: Corambei Amurathis Turcarum Imperatoris primario duce capto suarum et hostilium vitium aequus aestimator ab ea victoria non iniquam pacem quaesivit. Ea vero Pontifici et Christianis Principibus nuntiata, tamquam intempestiva, inutilis atque indecora displicuit. Itaque Rex iuvenis adhortationeprincipum pacem violat, bellumque suscipit maiore quam antea apparatu, conatuque, retardabat tamen eum pudor igenitus adversus imminentem violandae pacis infamiam: sed legatus Pontisicis Romani ad illud bellum missus pronuntiavit, fidem nequaquam infidelibus Mahometanis esse servandam, quando ipse piaculum auctoritate Pontificia continuo esset deleturus. Ladislaus per hunc morem a fide data nequaquam Regio more discedens, inauspicato, moris castris ad Varnam pontici littoris urbem infesto exercitu penetravit. Quibus cognitis Amurathes Christianorum levitatem atque perfidiam gravissimis verbis detestatus, e Cilicia rediens magnis itin eribus ad Hellespontum traductis copiis septimis castris ad Varnam pervenit. Promoto in conspectum hostium exercitu, in aciem brevi est descensum. Ladislaus eo in proelio acerrime pugnans suffraginibus equi suc cisis corruit, atque ita trucidatus est. Eius interfecti caput lanceae praefixum, circumferentes sublato clamore nostrorum fugientium tergis institerunt. Legatus etiam, qui praelata cruce hortabatur,
regia signa sequebatur, trucidatus est, multa cum contumelia onerantibus Barbaris, quod sacerdos contra ius gentium fidem violandam abrupta pace foede censuisset.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus cui Gregorius VII. Imperii coronam hoc barbaro versu miserat:
Petra dedit Petro, Petrus diadema Rudolpho,
Quemque Henrico principes suffecerant, singulari Dei iudicio quoque periurii poenas persolvit. Nam dextra, qua fidem Henrico Imp. dederat, mutilatus, iussit ad se accersiri Episcopos, et primores suae conspirationis. Quibus praesentibus, adiata ad se dextra, sic ait: Recte mecum factum esse fateor, haec est manus, qua fidem ac iuris iurandi sacramentum praestiti domino meo Henrico: Vobis autem urgentibus toties tam infeliciter pugnavi contra illum, fidemque violavi: ideoque condignam accepi periurii mercedem. Videte an recta via me duxeritis. Ite ergo et implete Regivestro primam fidem. Nam ego ad patres ibo. Statimque Rudolphus obiit. Eo sublato alium pontificis iussu creabant Imp. Hermannum Saxonem Lucelburgi Comitem. Qui non absque Dei voluntate dum Castellum quoddam in Germania oppugnaret, a femina, quae ex arce grande saxum devoluit, occisusfuit.
Caroli M. Imp. CAROLUS Magnus Imperator elegantis fuit formae: caput habuit rotundum, vivos oculos, medio criter Longum nasum, canos in capite, hilarem vultum: sive stans, sive sedens, insignem prae se ferebat formam. Et quamvis collum densum,
et breve, et venter magnus: tamen reliqua corporis proportio haec omnia compensavit.
Henrici I. Imp. Speciosa forma, quae vere decuit Regem, Imperator Henricus primus fuit praeditus. Nec solum speciosae fuit formae, sed et gratiae: ita ut et proptermaiestatem coleretur, et propter sormam diligeretur.
Conradi Imp. Conradus henrici IV. filius Imperatoris, extra virtutes re gias, decorae ac gratiosae formae, et procerae staturae fuit: omnibus amabilis, affabilis et humanus.
Friderici Barbarossae Imp. Fridericus Barbarossa Imperator, staturae fuit mediocris, ac potius oblongae quam brevis, robusti pectoris, corporis succulenti, et vividae formae, vultus gratiosi, barbam et pilos in capite rubros habuit.
Philippi Imp. Philippus Imp. staturae fuit mediocris, macilento quidem aliquantulum corpore: sed venusti vultus, et capillos flavos nabuit.
Cunradi IV. Imp. Conradus IV. Imperatoriuvenis formosissimus, hortatu Romani Pontificis decollatus est.
Alberti II. Imp. Albertus II. Imperator, in culpabilis fuit formae, vultus severi, sed gratiosi: procerae staturae, robusti corporis, elegantium membrorum: et in oris superiore labio mystacem, gentis more habuit.
Philippi Hispaniae Regis. Philippus Hispaniae Rex, Maximiliani Imperatoris filius, staturae fuit mediocris, vultu formosissimo, corpore vivido et eleganter composito.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imperator, cum proceres triginta duos Pannoniae securi percussisset, quod regiae puellae fuissent adversati: inde vero et ipse caperetur, et viduae cuius maritum interfecerat, traditus esset: venusta oris mai estate et blanda otatione perfecit, ut evaderet captivitatem.
Othonis I. Imp. Otho I. Imperator, magno fuit corpore, quod regiam eius di gnitatem praecipue decuit: capillos habuit canos, prolixam barbam, et patrium habitum numquam in peregrinum convertit.
Carolomanni Regis Bavariae. Carolomannus Rex Bavariae, princeps fuit admodum victoriosus: qui et una cum patre, et suis etiam auspiciis, in regnis Sclavorum praeclarissima non sine triumpho bella gessit, terminos Imperii sui ampliavit singulari sollertia, nil nisi regium semper meditatus: corpori procero et forti praeditus, cui regia quoque maiestas in esse videbatur: eloquio blando, literis (ut ea ferebant tempora) satis eruditus, et inprimis Christianae religionis doctrinae deditus.
Arnulphi Imp. Arnolphus Imperator ab optimatibus cum viderent Carolum Crassum viribus animi et corporis deficere, eleganti for ma praeditus, strenuus dux (licet illegitimo toro natus) toti Franciae Orientali praefectus, et ad Imperium Romanum quoque administrandum electus est.
Friderici Pulchri Imp. Fridericus Austriae Dux, Romanus etiam Rex creatus, vir elegans fuit, et statura procerus. Cuius forma Principe digna exstitit: Unde et cognomento Pulcher dictus est. Scribitur etiam quod formae elegantia omnes alios principes superarit.
De RUDOLPHO I. Imperatore scribitur, quod specie fuerit decora quae Regem decet, forma quadrata, capite haud magno, crinibus raris, naso aquilino: quod signum esse heroici animi perhibent Physici.
Ernesti Archiducis Austriae. Ernestus Archidux Austriae formosi ssimus Princeps fuit coniunctamque habuit cum forma auctoritatem quandam maiestaticam, ita quidemut omnibus rationibus dignus visus fuerit.
Matthiae I. Imp. In Matthia I. Imperatore forma cum probitate quodammodo certavit adeo ut dubitetur an formosior an probior fuerit.
Henrici IV. Regis Galliae. NUNCIATUM erat Regi Galliae Henrico IV. Petrum Toletanum, Regis Hispaniae Legatum, in laratio Regis sui fuisse, cum per nuntios ad herum suum esset allatum, Galliae Regem laborare podagra, unde aulicos festi loquendi habuisse materiam, et scommate se dele ctasse: Ille igitur dicto silentio praeterit, ut sexta matutina in lupara adsit, Oratorem evocare iubet: Rex primo mane cubitu surgit, ebullione vinoque albo sumptis in ambulacrum abit, Legatumque advenientem laboriosa deambulatione et continuo colloquio ad horas quinque delassat, quem cum ita ad languorem dedisset, dimittit: ut a domesticis Regi nuntiatum, Oratorem deambulatione illa defessum decumbere: Oportet, (inquit Rex) Hispanos audire suum Oratorem loquentem de integro sanitatis meae statu, Galliae Regem non ita graviter podagra laborare, quos si belli taecdium non cepit, citius me in equum suscepero, quam illi in subicem pedaneum miserint pedem.
Friderici Barbarossae Imp. Friderico Barbarossa Imperatore pugnaturo adversus Mediolanenses, ab hoste equus eius confossus interiit. Hic infractae fortitudinis, pedes iniit in ponte Mediolanensipugnam, donec victoria potiretur.
Alberti II. Imp. Albertus II. Imperator, heros praeclarae fuit fortitudinis. Et nisi consumptus fuisset immatura morte (vix enim biennio Imperio praefuit) invicta sua fortitudine collapsum Imperium florentissimum reddidisset, et in pristinam dignitatem restaurasset. Quocumque iret, gladio semper accinctus erat, ut offendentem forte repellere posset.
Maximiliani I. Imp. Maximilinanus I. Imperator anno Christi 1477. apud Morinum contra Gallos pugnans, forti ssime se gessit: urgente enim necessitate descendit ab equo et pugnavit cum suis fortissime, ita ut victoria potiretur, Gallos prosterneret, et maximam sibi laudem fortitudinis compararet.
Wilhelmi Ducis Brunsvvic. Guilielmus Dux Brunsuicensis, annosus Princeps, mortuus est anno Christi 1482. Hic fortissime in proeliis septem victorias reportavit, et numquam prostratus est.
Frid. Barbarossae Imp. Fridericus Barbarossa Imperator cum intelligeret Italiam totam in armis esse, summa celeritate exercitum in ulteriore ripa Abduae habebat: Germanus in citeriore. Cumque arbitrarentur Itali se tutos esse pro pter flume, ferociter provocabant Ger manos. In ipsum etiam Imperatorem convicia superibissime dicunt. Etsi flumen intumuerat, ut traii ci exercitus sine periculo non posset: tamen Fridericus impatiens contumeliae, ex ercitum asseruit, et flumini se primus committit. Ex emplum Imperatoris sequuntur primo equites, deinde et legiones. Non munierunt Itali castra, non in struxerunt aciem: quia loco se tutos fore putaverunt. Ita in imparatos facit subito impetum Fridericus, et totum exercitum Italicum fudit et fugat.
Ioannis Ducis Saxoniae. Ioannes dux Saxoniae, cum esset in exercitu Maximiliani Imperatoris, et oppugnaret Albam reglaem, egregium specimen fortitudinis edidit, et inter primos moenia ascendit. Erat illi autem robur corporis militare, et animus non solum natura fortis, sed etiam eo firmior, quia cum hon este viveret, protectus est Dei clypeo.
Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imperator, princeps invictae fortitudinis, pu gnavit in acie citra omnem formidinem. Unde illum fortius multi pugnasse dicunt Marco Marcello et Iulio Caesare. Nam in sexaginta duobus proeliis fortitudinem suam evidentissime demonstravit.
Henrici Ducis Megapolitani. Henricus Princeps Megalopyrgensis cognomine Leo dictus: quod ob insignem fortitudinem, cum insectaretur hostes usque in Bohemiam, Albertum Ducem Austriae, et eius exercitum, suis militibus fugientibus, ille solus tamquam Leo perstitisset, et pugnavisset.
Othonic I. Imp. Admirandae fortitudinis exemplum praebuit Gallis, Otho I. Imperator, cum illi comminati essent, se du cturos in Germaniam tantum exercitum, quantus visus antea non fuisset. Ad quae respondisse Othonem ferunt, inanes eas comminationes parum decere sapientes Principes, cum constet, victoriam et eventum belli in manu Dei esse. Respondit et hoc quoque ducturum se in Galliam tot pileos stramine contgextos, quot numquam antea vidisset. Et ea de causa omnes in toto exercitu stramineos pileos ferebant, quos ad Lutetiam Parisiorum perduxit. Nam
Hugo Princeps in Gallia captum tenebat Regem Gallorum, dominum suum: et idem statuit Galliam et Imperii quoque dignitatem sibi usurpare. Cepit hunc Otho in Parisiensi urbe, et liberatum Regem affinem suum Ludovicum in Galliae regnum restituit. Nupta erat Ludovico huic Othonis soror Gerberga.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imperator, non magnum attulit robur ad Imperium, sed virtute praestabat: et quod pertenue tunc erat, multisque bellis afflictum Imperium, ita restituit, ut vicinis Regibus metum afferret.
Cunradi I. Imp. Conradus I. Imperator, vir strenuus, et re bellica exercitatus, animo corporeque validus, adeo ut plerisque timorem multis iniceret oboedientiam. Potentissimos enim suae aetatis Principes partim consilio ad amicitiam reduxit: partim ita compescuit, tantasque illis strages intulit, ut pacatum nancisceretur imperium.
Cunradi Ducis Francorum. Conradus Dux Francorum, qui duxit uxorem Luitgardam, filiam unicam Othonis I. Imp. vir domi militiaeque clarus fuit; et quod raro audacibus accidit, consilio prudensitam strenuus eques, quam bellicosus pedes.
Friderici Pulchri Imp. Fridericus Pulcher Caesar, et Dux Austriae, in ea pugna qua congressus est cum Ludovico Bavaro et captus, antequam caperetur, tam fortiter se in proelio defendit, ut ipse quin quaginta amplius sua manu milites confodisse perhibeatur. Est autem misere tum victus, cum fratre Henrico captus, et uterque in custodiam deductus.
Guntheri Imp. Giintherus Imperator in bellica fortitudine heros illustris simus, ubi sensisset Carolum IV. cum exercitu non procul a Francofurto recessisse, ipse eodem die quo fuerat elect us Imperator, vel ut potentiam Caroli minime pertimesceret: vel ut eius subsidia contemnere videretur, in derisionem militares ludos, ac congressiones hastarum, con cursionesque (Torneamentum a nostris dicitur) indixit. Sed Carolus virum bellicosum et fortem non ausus est aggredi.
Friderici I. Imp. Fridericus I. Imperator, cognitis rebellionibus et conspirationibus Italiae sub Alexandro III. Rom. Pontifice, Italiae bellum movere conatus est. Cum vero Brixiam pervenisset, Hartmannus eius loci Episcopus (insignishypocrita) qui Imperatori a se cretis fuit: dehorta batur eum a bello: persuasitque ei, consilio Papae in Turcas potius Christianae fidei hostes, inferendum esse bellum, quam in sanctissimum Patrem,
atque homines Christianos: cum tamen ipsi sint omni Turca deteriores. Addiditque (proditor) Hierosolymam sanctam, cum tota promissionis terra, quam Conradus eius patruus armis ac sumptibus maximis olim subegerat, nunc rursus a Suldano occupari: precabatur, ut experiretur belli cae fortunae vires in pessimos Agarenos, et ut has terras cum suo exercitu iam denuo recuperaret. Pollicebatur quoque (fraudator ille) effecturum se ut ad expugnandum Soldanum Aegypti Regem, Rex Galliae auxiliares mitteret copias. Huius oratione Fridericus motus, adversus Turcas exercitum illum duxit, quem contra Pontificem et alios conspirationis socios conscripserat. Per Ungariam iter faciens, Constantinopolim venit: transmissisque copiis, oppida multa Turcis eripuit: inter quae fuere Philomenia et Iconium. Pervenitque in minorem Armeniam, et expugnabat omnia. Imo tanta fortuna utebatur, ut Soldanus ipse desperaret de toto suo Imperio. Tandem movebat Hierosolymam, et data paganis civibus vita, ex urbe eos cedere coegit. Potitus tum demum magnis in Ita lia victoriis, rationes Imperator habuit, quo pacto parta servaret a Turcis: et quae destructa erant, instauraret. Verum interea dum essent in Oriente, laboribus hic occupatus Alexander Pontifex, iniquissimus proditor, cum suis conspirationibus non cessabat sibi ab eo metuere, si victor in Italiam rediret. Operam igitur dedit Alexander omnibus modis, ut illum perderet. Misit pictorem, qui nesciente Imperatore, coloribus clam eius exprimeret faciem. Iussitque simulacrum illud sic depictum Soldano per secretum nuntium dari. literisque illum admonuit, ut si quietus vivere vellet, illum per insidias necaret. Suldanus acceptis his literis, cum expressa boni Imperatoris imagine: studuit maligno huic monstro gratificari, et se ulcisci de adversario. Sed occasio in castris aut conflictu numquam obtulit sese, ad explendam proditionem Pontificiam. Cum vero potitus Hierosolyma exercitum reduceret Caesar, securus partiebatur copias in suos ordines, ut eo commodius emensum iter remetiri possent. In Armenia autem, cum semel ex calore solis, atque itineris difficultate aestuaret, ac sudaret nimium: nihil esse periculi in ea nemorum solitudine ratus, cum paucis equitibus et suo sacellano ab exercitu discessit. Non admodum procul equo descendit, vestes parabat exuere: et ut ipse cum
sacellano in amne lavaret, ad restinguendum corporis aestum equites iussit ab amne recedere. Ibique statim benignus Imperator equitibus ignorantibus, cum suo sacellano, ab insidiatoribus capiebatur, ac per nemora ducebatur ad Soldanum. Equites frustra exspectabant Imperatorem, quaerebant diligenter in alterum usque diem. Rumor ad exercitum venir cum esse demersum. Ingens omnibus erat tristitia, et fere ad integrum mensem in eo flumine illum quaerebant. Cum autem non reperirent, electis novem Ducibus domum redierunt. Imerpator ad Soldanum perductus simulavit se Imperatoris esse ostiarium. Soldanus de facie ex imagine a Pontifice accepta cognoscens eundem illum esse, iussit simulacrum eius proferri, ac literas a Pontifice missas coram eo legi. Imperator ad istam proditionem obstupefactus vidensque negationi non esse locum: fatebatur verum, et supplex misericordiam petiit. Soldanus autem postquam de rebus multis cum eo collocutus esset, atque intelligeret ex eius dictis et factis, virum esse optimum, in quo nullam virtutem desideraret bono principe dignam, et cuius prudentiam, candorem, fidem, et integritatem admiraretur: cogitavit se ex eius dimissione plurimum sibi gloriae et honoris comparaturum. Eum igitur postea accersivit, conditiones libertatis proposuit, atque ut numerata mulcta obsides daret, humaniter obtulit. Illumque tandem ea lege dimisit, ut secum foedera perpetuae pacis sanciret, ac numeraret millies centum ducatos: relinqueretque obsidis loco suum illic sacellanum, usque ad solutionem. Parabant inde pacti diplomata, itinerique se accinxit Imperator. Sacellanum itaque iubet bono esse animo: pollicebaturque se non quieturum, donec missa pecunia eum liberatum ac reducem videret in Germania. Suldanus ergo Imperatorem muneribus ornavit, viatico prospexit, 34. equis et certis militibus Brixiam usque deduxit, ibique substitit. Haec omnia pertulit Imperator animo fortissimo, et dissimulavit interim contra Romanum Pontificem privatam iniuriam.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator, in aetatis suae flore deuovit se pro salute Reip. Christianae cum Francisco florentissimo Galliarum Rege, Rege inquam gravissimo, robusto et praepotenti, membrorumque et annorum viribus longe se superiore ad duellum et singulare (si provocaretur) certamen venturum.
Septem conditionibus oblatis, ut in mari, vel terra, vel flumine, in equo, vel pedibus, colle vel planicie, cum eo de iustitia bellorum et Galliae Cisalpinae Burgundiaeque Dynasticae pignore interse duo decertarent, DEUM iudicem corpora duorum Regum nan ciscerentur in victoria armorum, sine publicae salutis detrimento, aut alterius humani sanguinis profusione: quadraginta dierum ad deliberandum concessis induciis, ter contestatus, se pacem, pacem, pacem Christianorum, non bellum flagitare et exposcere.
Eiusdem. Carolus V. Imperator primus in agmine suo semper fuit: nonnumquam quindecim horas, nonnumquam diutius in equo armatus continue residens. Postquam acies instruxerat ille, se in fronte sui agminis constituit. Audacissimus fuit in omnibus expeditionibus suis, sic ut mortem plane contem nere videretur. Ita se ad omnia pericula impanidum offerebat, ut nusquam ad hombardarum ictus caput in clinaret, nusquam pedem moveret, nusquam expallesceret. Et tamen cum armabatur laminis, thoracibusque ferreis, initio inter armandum paululum horrebat corpus, ac toto vultu albescebat, quasi pavescens. Sed cum armatus, et loricatus, et galeatus erat, iam nullus leo illo erat fortior aut animosior minusque aliquid expavescens.
Henrici I. Imp. Henrieus I. Imp. admirandae fortitudinis Princeps, contra Hungaros pugnaturus, etsi detineretur vehementer adversa valetudine: attamen equo circum milites et castra vectus, animose adhortatus est, ut fortiter hostes adorirentur: ac victoriam belli consecutus est.
Demosthenis Cappadocis. Cum Caesarea Cappadociae a Sapore Persarum Rege obsideretur, quidam captivus medicus, hostilis truculentiae impatiens, infirmum urbis locum demonstravit, per quem ingressi Persae in omnes promiscue saevierunt. Civium vero dux Demosthenes audito tumultu propere equum conscendit, quo niam desperatis rebus urbe exce den dum putavit. Sed dum exitum quaerit, in confertam hostium turbam incidit, qui eum ut vivum caperent, circum steterunt. Ille adacto in eos equo, gladio, quem tenebat, acriter dimicans, quamplurimos prostravit: et vi patefacta via, feliciter urbe elapsus, eorum manus effugit.
Bardae Scleri. Imperante Ioanne Ztmisca, Byzantii, Rossi et Scythae collecto trecentorum millium exercits Thraciam
depopulati sunt: ad versus quos Bardas Sclerus, vir strenuus et egregie fortis missus est: qui cum parte hostilis exercitus, quem in insidias praecipitarat, prospere conflixit. Eo successu elatus, cum ceteris copiis iusta acie pugnare non detrectavit: quem cum in medio conflictu suis adequitantem, et voce factisque ad rem strenue gerendam eos cohortantem; Scytha quidam proceritate corporis prae ceteris conspicuus cum vidisset, citato gressu in eum irruit, acrique imperu gladium in caput vibravit, irrito tamen ictu, quia galeam penetrare non potuit. At Sclerus tanta vi in capue Scythae gladium impegit, ut barbarum in duas partes dissecarit: quo potentis dextrae ictu attoniti Scythae fugae statim se mandarunt, et Graeci insigni victoria potiti sunt.
Equitis Norvegii. Cum Haraldus, ultimus ex Anglica prosapia, Britanniae Rex, ad Norvegienses iuxta Vylandum flumen castra habentes, profectus: pontem, quo flumen iungebatur, transire vellet: quidam ex Norvegiensium castris miles Anglos repentino impetu pontem accurrentes conspicatus, in primum pontis aditum statim progreditur, ut Anglos transitu prohiberet. Primos itaque qui ad pontem ad currerant, caedit, aut loco deturbat: sequentes ab accessu deterret: Angli eius audacia stupefacti, et graviter indignati, quod unus totius exercitus impetum sisteret, dolo ac insidiis aggressi sunt, quem vi superare non poterant. Erat pons ligneus, in cuius medio male iunctis asseribus, ruinae satis amplae patebant. Hoc ab illis animadverso, dum alii Norvegiensem in pugna occupatum tenent: unus sub ponte lintre clam vectus, telo inguina perfodit, atque hoc demum pacto vir egregius a nemine adiutus, et hostium multitudine oppressus cadit.
Friderici Barbarossae. Cum Fridericus Barbarossa ad bellum Hierosolymitanum exercitum duxit, inter viros egregios, quos multos habuit, fuit Alemannus corpore ingenti et invicto robore, qui non procul ab Iconio populares suos longe intervallo secutus, equumloro trahebat ex itinere fatigatum. Hunc circiter quinquaginta Mahometani viri fortissimi suis stationibus evagati, eum adorti, sagittis undique petierunt. Ille lato scuto protectus hostium impetum securus elusit et contempsit. At unus ceteris audacior concitato equo comminus cum co manus conseruit, et vibrato in eius caputgladio,
interfi cere tentavit: sed irritus fuit conatus. Ast Alemannus hostilis equi anteriores pedes amputavit, et repetito ictu ensem in medium Persae caput ita impegit, ut eo in duas partes dissecto etiam iumenti tergum, discisso ephippio vulneraret Id egregium facinus ceteri Persae conspicati, non amplius Alemannum lacessere, et eius iter remorari ausi sunt, sed retro unde venerant abiere. Ille vero nihil accelerato gradu iter prosecutus ad castra suorum incolumis pervenit.
Duorum iuvenum Picardorum. In praelio ad Nicopolim a Sigismundo Hungariae Rege contra Baiazetem infeliciter gesto, cum Galli, qui primi agminis decus depoposcerant refugientibus Asappis, in quos acrem impressionem fecerant, a Sanzachis reflexis cornibus circumventi essent, et nullo patente ad Hungaros effugio fortissime, ne inulti caderent, dimicarent: duo nobiles adolescentes, e Picardia oriundi, bis per transversam hostium aciem cum multa eorum caede equos adegerunt. Tandem vero certatim omnibus in eos irruentibus constantissime proeliantes occubuere.
Arturi Regis Britanni. His non inferior videtur Rex Britanniae Arturus, qui coacto ex ercitu Saxonibus, Scotis et Pictis in proelio occurens, gladio suo solus quadringentos septuaginta mactaverit: unde ceteri tam admirando fortitudinis facto stupefacti ac territi in foedam fugam conversi sint, principibus et prima riis ex hostili exercitu necatis.
Henrici IV. Regis Angliae. Henricus quartus Rex Angliae, cum animi et corporis fortitudinem in multis proeliis ostenderit, praecipue in eo, quod contra Comites Scaffordiensem et Vigorniensem coniuratos non procul a Salpia feliciter confecit, in quo sex et tri ginta hostes sua manu confodisse fertur.
Vegeti Norwegi Regis. Olo Vegetus Norvegiorum Regis filius adolescens, tantum cane comitatus Gunnonem latronem cum omnibussuis occidit: duodecim pugiles Regis uno in conflictu confecit: septuaginta Reges maritimis proeliis sustulit: Ringoni Sueciae Regi militans Danorum classem superavit.
Georgii Scanderbegi. Georgium Castriotum Scanderbechum supra duo hominum milha, barbarorumque praesertim diversis in proeliis sua manu interfecisse memoriae proditum est: quando singulis tantum ictibus, singulos qui congressi essent, conficere esset solitus, quod praegrandi ponderosoque acinace tam valide periteque uteretur, quo medios hostes ad umbilicum
proscindere, et transversos dividere soleret, et saepe per cervices brachiorum artus facile detruncaret, tam egregie dimicando ita suos ad pugnam accendit, ut in triginta proeliis contra Turcas semper victor cuaserit.
Alphonsi Regis Arragon. Illud quoque in obsidione Massiliae admirabile exstitit, quod ex Insula Pomatia quae ad tria ferme milia passuum eontra Massiliam sita est saxa tormentaria mille quingentorum pondo ad urbem vel ultra etiam urbem iecerit. Alphonsus Rex Arragoniae catenam portus amplissimam hoste invito ac renitente perfregit.
Eiusd. Gerborum Insulam, quam putamus Lotophagitem antiquitus dictam, ingenti admodum classe, Alphonsus Arragoniae Rex obsederat, et ne ulla incolis auxilii spes reliqua esset, pontem, qui continentem coniungebat desecuit, turribusque munivit Quo facto relinquebatur Alphonso nihil nisi ut levi momento insulam populatus rediret victor et voti compos. Cum interim ab Oferio Tunicensium Rege literae in hanc fere sententiam deferuntur: Rex Regi salutem. Scimus ô Alphonse te maiori animo esse, quam ut Gerborum populatione contentus decedas. Idcirco decrevimus ad re confestim accedere, et facie, quod aiunt, ad faciem intueri. Credimus interea minime recessurum, quoniam fugere longe a magnanimo alienum est. Vale. Alphonsus his literis acceptis, oblata occasione maioris gloriae, decrevit contenta Insula barbarum exspectare. At ille rempori advenit, et quidem cum centum millium ferme armatorum exercitu, castraque ad ia ctum teli contra pontem et tuirim, quam nostri milites tenebant, locavit, tormentis, telis, clamoribus nostros continuo lacessens. Constituerat Alphonsus postero die collatis signis cernere. Ceterum ardor militum ut plerumque sit, continere diutius nequivit, ponte transmisso in continontem eruperunt ac profligarunt barbaros, nec proculfuitquin Regem etiam ipsum caperent, qui a propinquis et necessariis quibusdam suis in equum allevatus, inter nostrorum militum manus propemodum apprehensus effugit. Qui vero Regem tutati fuerunt, quoniam fugae locus non fuit, ad unum omnes trucidati sunt ante Regis pedes, praetorium captum direptumque, tormenta aenea et ferrea omnia confracta, signa militaria pleraque ablata, inaestimabilis atque omnis generis praeda ex victoria relata.
???Erat in Samnio Rex Arragoniae Alponsus haud procul Boviano, cum subito affertur hostes adventare ac iam prope esse, quo nuntio capere arma milites iussit atque hostibus obviam contendere, et iam ad tria milia passuum processerat, instructus, armatusque, tandem in campis apertis iuxta Troiam in conspectu hostium consedit. Stabant omnes loco edito ad proelium et ipsi parati instructique. Ceterum Rex consulto haud movebat, quo hostes in aequum pelliceret ad pugnam. Illi vero numero fidentes quo sane praestare videbantur, et colle descendunt, mag noque impetu pugnam incipiunt. Tum Regem exclamasse his auribus fertur: O milites victoria nostra est, ostendens etiam a qua acie, a quoque loco victoria oriretur. Mox et ipse inter primos concitatissime in hostem ferebatur. Credores fortunam praesidem bellorum adesse Regi, qui tam exiguo momento hostes viros fortissimos fuderit fugaveritque, et in portam usque civitatis persecutus plurimos ceperit, non nullos etiam in fossam urbis praecipites egerit. Regiorum vero non nulli hostibus mixti urbem introire, qui ex porta altera ad Regem incolumes redierunt.
Eiusd. Cum aliquando navali proelio Rex Alphonsus desperatis rebus, posset ex onerariis navibus in triremium suarum classem facile evad ere: etenim praefectus illarum Ioannes Esernitanus, vir strentius (qui profecto semper Regis voluntatem ac nutum observabat) voluit tamen in trirem es descendere. Sed ex navi sua primus in hostium navem transiliit, seque dedidit, ratus id, quod postea effectu probatum est, eius iam capti auctoritatem, ad sociorum salutem, et liberationem plurimum valituram.
Eiusd. Cum Beneventanae arcis praefectus de arcis deditione suspensus dubiusque adhuc esset, Alphonsum re cognita statim Beneventum advenisse accepimus, atque in arcem, ubi validum inerat praesidium, transmisso ponte in troiisse, obstupe factum vero praefe ctum Regis audacia, et arcem et se eum praesidio ultro dedisse.
Eiusd. Erat Beneventi Alphonsus Rex Arragoniae, cumque accepisset suos milites ex castello Bovalengo, quo irrupersant expulsos esse, propere accurrisse tradunt, scalasque suis manibus apprehensas in fossam oppidi devoluisse, equitibus equo desilire iussis, et scalas ascendere, quo facto receptum oppidum et direptum esse. Conspiraverunt Hungari adversus
Sigismundum armatique regiam intraverant, aut capturi Regem, aut si id non succederet occisuri, quos ut ad se irrumpentes cognovit, ac cepto pugione in medium progressus, Ecquis, inquit, vestrum manus in me iniciet, aut quidnam feci, quod me Regem vestrum occidere vultis, prodeat e vobis, si quis auder, et cum me solosolus congrediatur. Ea voce et audacia obstupuerunt coniurati, et sibi quisque timens abiere.
Alberti marchionis Brandeb. In co bello, quod adversus Norimbergenses, anno abhinc sexto Albertus Marchio Brandenburgensis eximie gessit, Gra venburgum ab eo multa vi oppugnatum est. id oppidum in valle iacet XX. milibus passuum a Norimberga muro ac fossa munitum. In quo praeter oppidanos quingenti milites praesidio inerant. Oppugnatio quatuor diu ersis locis coepta est. Albertus sibi eam oppidi partem elegit, qua murus altior et fossa profundior fuit. Insultu facto ab ea parte, qua oppidum captum est, secundus ex omnibus ipse murum ascendit, in oppidum veroprimus descendit. Circumventus ab oppidanis tamdiu pug nam sustinuit, quamvis in se unum multi concurrissent, donec alii pugnantes, decretis sibi murorum partibus superatis, suppetias tulerunt, oppidum captum direptumque est, feminis nulla vis illata.
Alphonsi Arragon. Regis. In obsidione neapolitana cum audisset Petrum fratrem, Rex Arragoniae Alphonsus, quem propter singulares animi et corporis dotes supra fraternum affectum diligebat, saxo tormentario ictum occubuisse, ut viseret maturavit, exanimem multis piisque cum lacrimis exosculatus, mox in arcem quam Oui vocant, tantisper efferendum curavit, donec iusto apparatu regio, quod postea secit persolvere licetet. Dein ad exercitum reversus, iam Petri interitu vehementissime consternatum forti admodum, oratione erexit illum ac confirmavit. Rursum ad amicos et Petri socios absentes consolatorias Epistolas scripsit, quas qui legit, quem Philosophum non contemnat? uno itaque et eodem tempore piissimi fratris, et fortissimi Imperatoris munus obisse satis constat.
Eiusd. Scimus Alphonsum hortatu ac precibus Eugenii Pontificis expeditionem Piceni qui a Francisco Sphortia potentissimo ac praestanti ssimo copiatum ductore ten eretur, in stituisse. Atque inde tandem Dei optimi maximi benignitate Sphortiam
ipsum expulisse, et Pontifici Ecclesiaeque recuperatam provinciam restituisse. Cumque ex una et irem altera urbs e teceptis ob gratitudinem ultro a Pontifice offerretur Regi, illas ingenti animo repudiasse, non se qui dem quaestus, sed Dei et Ecclesiae gratia, expeditionem illam susce pisse.
Eiusd. Stabat in ripa Vulturni fluminis Alphonsus Arragoniae Rex, quo traicienti exercitui adiumento esset, cum equiti cuidam Butardo nomine ex acie Rudolphi Perusini aeque vi pertracto, ac prope absorpto, uti opern ferrent, inclamavit. Cumque vero neminem suppetias ferre intueretur, ipsemet concitato equo in rapidissimum flumen opis ferendae gratia se coniecit, quem subsecutus cum esset Ennerus Gavaca ipsum Butardum semianimem retulere, repensumque in pedes plurimam aquam evomere coegere, quem igne refocillatum extersumque et inde Regis vestibus amictum, vivisicatum denique aiunt, Arragoniam, Arragoniam exclamasse.
Eiusd. Posteaquam a Philippo Genuenses desciverunt, in Alphonsum quae in portu Veneris adhuc esset, nullo praesidio, nisi admodum paucis regiis equitibus munitum, quique et annonae inopia tentaretur, ex peditionem eos destinasse, aiunt. Quod cum Rex accepisset, ex arce in oppidum confestim descendisse, paratum una cum paucis suis sociis a Genuensium conatu, urbem obstinatissime defendere, appulsa interim onerariam Regis navi cum commeatu Genuenses a proposito de stitisse.
Eiusd. Classis Genuensium quam demitatam Alphonsi munimenta, abiisse ferunt, apud Pontiam Insulam se continuit, ibique triremium classem, quibus aucta Neapolim rediret, e Genua exspectabat. Cumque et advenisse iam, et Neapolim maturare Rex accepisset, suas et ipse triremes obviam misit, repperit, fugavit, cepit, combussit.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imperator cum esset in Italia, audissetque patres Bafileae coactos Eugenium papam summo pontificatu deponere statuisse, quamvis podagra laboraret itineri se commisit, tantaque celeritate advectus est, ut ante in Concilio sit visus, quam eo venturus audiretur, Neque enim bono principi tolerabile videbatur Ecclesiam quam se auctore ad consensionem et pacem Constantiensis Synodus reduxisset, Basiliensis denuo rescinderet.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus I. Imperator cum prope Moretum, paulo audacius ut solebat, in hostem progrederetur, ab equo hasta perfosso deii ciebatur dirumque aliquandiu proelium pedes susti nebat. cum autem hostium multitudine se obrutum videret, egregiumque in credibilis sui roboris et magnanimitatispecimen dedisset, armatus in lacum vicinum intrepidus prosiluit, et arrepto palo tam diu sese retinuit, donec ab Hermanno Waldeccio adiutus, Friburgum Nurthonumdeduceretur: inde in Burg undiam du cendi, in castra venisse dicuntur, Philippi pulchri Gallorum regis Legati, qui nisi abiret, Regem cum exercitu venturum, minarentur: Quibus Rudophus, Veniat, inquit, Rex, nos hic adventum eius praestolabimur, atque ita excipiemus, ut non saltitandi, aut restis ducendae casusa nos hic desidere videat, nequetam facile est arma in manibus habentibus leges dicere. Admonitus deinde commeatum paucorum dierum superesse, et si diutius illic maneat famem militi liman dam, non minus animose quam facete, respondet: victores se hostium commeatu potituros, victosvitque hostes cibum praebituros; sunt qui urgentevictus difficultate Caesarem, ut suis exemplo esset, eruta ex vicino agro rapa comedisse ferant. Quae quidem fortitudo Rudolphi omni laude digna est. Et constat Ruldophum ex 14. Conflictibus victoriam reportasse, ita ut Reip. non utilis tantum, sed prope necessarius fuerit. Nisi enim tantae fortitudinis heros fuisset, ex paruis initiis non ad tantum potentiae fastigium pervenisset.
Alphonsi Regis Arragoniae. LUPUS Simoninus Durreae Dominus per id temporis Neapoli proregem agens, cum per nuntium Regi Arragoniae Alphonoso absenti significasset navem alteram ex dua bus quas in star montium Rex aedificaverat, nautarum negligentia deflagrasse, respondit: Secire se eam navim quamlibet
magnam atque magnifi cam, paucis tamen post annis, aut labe, aut teredine perituram fuisse. Proinde secum aequo animo, si sapit, ferat infortunium.
Ioannis et Friderici ducum Saxoniae. FRidericus et Ioannes Duces Saxoniae, fratres, in tanta vixerunt amicitia et concordia, ut una primum in edem domo conhabitarent, ac mutuus inter eos esset amor: qui in eorum senecta, in utriusque periculis, et gravissimis deliberationibus, etiam crevit. De arcanis rebus omnibus inter se deliberabant: omnia in Rep. communic atis sententiis constituebant. Ac inter exempla fraternae concordiae et amicitiae, hi duo fratres merito celebrantur. Sed acceperunt ipsi quoque a patre Ernesto, et patruo Alberto, simile exemplum. Inter quos licet etiam opes eorum maiores erant, et maior vitae dissimilitudo: tamen nulla inter eos discordia orta est.
Pseudo Friderici Imp. IN candia et simplici Germania, exstitit PSEUDOFRIDERI CUS, tempore Rudolphi Habspurgensis Imperatoris, qui verum se Fridericum diceret, mortuum ante plures annos. Obsidebat tum Rudolphus Colmariam, sed haud vane territus, quod impostor ille in Germania nostra in feriore magnas sibi vires, nobiles, urbesque adiungeret; soluta obsidione, Rheno prono desoendit, et quasi veneraturus veterem Augustum accessit. Sed eius compos, interrogatum quis, unde, quare hic esset, igne in oppido Witzlaria combussit.
Pseudo Voldemari March. Post in ea dem Germania nobilis impostura circa Marchio nem Brandeburgensem VOLDEMARUM evenit. Is ante annos triginta et unum amissus, sive mortuus peregre erat: cum Rudolphus Saxoniae Dux dispicit, qua via Ludovicum Bavarum Ludovici Augusti Filium Principatu Brandeburgensi pellere posset. Componit fabularn, ipse inquam, eins poeta et actor, nam molitorern quendam secreto habitum, omnibus notis insignibusque ar??? et assu instru ctum, ad verum illum Marchionem, producit tandem in scoenam atque ecce populares, desiderio et moreplebis, accurrunt, se et sua, plerique arces et oppida etiam tradunt: Resistentes, partim Saxonis copiis, partim Oaroli Bohemi, qui Imp. a quibusdam designatus, ad debitionem coguntur. Ipsi Bavati, et auxiliares eorum Palatini, varia fortuna certant, et grandi uno proelio vincuntur: capto Rudolpho Palatino Rhenensi, cum LXXIX. e nobilitate equestri. Denique triennio toto elusit, aut potius illusit ille molitot: donec captus tandem ignem ipse, infamiam fautores eius subierunt.
Peseudo Balduini. Sedin vicina etiam nostra et socia Flandria factum, omnia dicta adaequat aut superat. Fuit Balduinus Octauns Flandriae Hannoniaeque Comes, et idem grandi ausu progressuque Orientis sive Byzantii Imperator. Dum illie resgerit, in proelio contra Bulgaros cadit: nec ambigua res erat, donecis, inquam, vulgaret fingeretque post annos XX. reducem et rediuivum se Balduinum esse. Impulsus a nobilium quibusdam creditur; et aetas, forma, astus, atque etiam audacia aderant ad sallendum. Igitur, rebus in Hannonia motis, in Flandriam ipsam cum hac fama venit: et rara quadam oris gravitate, commemoratione hominum rerumque priorum, stemmatis totius notitia, etiam sagaces cautosque inducit. Desciscunt et adhaerent passim, fastidio etiam et contemptu feminei imperii: quod Ioanna id temporis, Balduini filia, rebus praesidebat. Quin ipsa profligata, et propemodum in Querceto oppido intercepta, praesidium et refugium ad regem Ludovicum Octavum Galliae habuit: qui subvenit, sed cum prius a senatu Ioannae examinatus inquisitusque planus ille esset. Eius enim
Praeses sic dixit, rogavitque: Tu quocumque nomine appellandus, si te verum Balduinum iactas, cur Orientis magnum imperium deseruisti, ad hoc minus properasti? Cur apud notos atque optime de te meritos duces ac cives, mortem simulasti, vitam dissimulasti? Quae commenti causa aut merces/ An numquid ii oderant? etiam num resument, si verus es Augustus. Obnoxii semper subditi fuerunt, atque utinam illi domino esse possint? Quid ad nos potissimum venisti, tot lustra non visus, nisi ut inter ignotos ignotus falleres? Viginti anni iam sunt a morte illius, quem te dicis: quibus tenebris, et qua causa, tam curiose te occuluisti, sic ut nec aura famae de te spiraverit? Passi multa mala fuimus, et id ob te mortuum: mederi una voce, uno scripto poteras, vivo: cum non feceris, ego, etiamsi vivis, vivum te habebo: Impietas tua non meretur: abi ingrate a patria, cuius caritatem exuisti; a civibus, quos oblivione sepelisti. Dixerat Quaesitor: at ille mirum qua confi dentia et ex ipsa fidem praestruens: Domi, inquit, inclementiores cives, quam foris hostes, repperi. Tu me Flandria, mater et altrix reicis, quem Graecia, Macedonia, Thra cia advenam excepit, coluit: ipsa Barbaria, maiestatem verita, servavit. At enim, ubi delitu? audite, et casuum humanorum misere scite, si quid tamen humani in pectoribus istishabetis. Captus proelio ad Hadrianopolim a Bulgaris, ab iisdem in custodia habeor, satis lenta et remissa: usque eo ut effugium etiam patuerit, et animo isto ac Deo ducibus me liberarim. Cum ad meos propero vagus et erro, in alios barbaros incido, ignaros fortunae meae, et ab iis in Asiam trahor ac vendor. Heu miseriam! pudet; sed vos narrare cogitis: Syri me habent, et in ergastulum resticum damnant. Ego Balduinus, Comes, Imperator, qua manu sceptra tenui, rastra tra ctavi, plures per annos: donec a Germanis mercatoribus casu transeuntibus, quibus me aperui, pretio liberarer. Ii me domum remiserunt: vos expellitis? in grati, immemores veterum beneficiorum, quibus avi vestri, patres, etiam tu atque ille, a me affecti estis. En senium et hanc canitiem, quo reservati sumus? post tot fluctus scopulum repperi, ubi portum putabam: ipsa mea filia, mea Ioanna, patrem non agnoscit, ne comitem agnoscat. Haec et plura oportune disserens, magnitudinem suam vel fallaciam tuebatur: vario animorum meru, et plerisque ad illum inclinatis. Adeo ut
nobiliumpopulariumque bona pars statim adhaeresceret, comitem et Augustum salutaret; donec te iam in praecipiti, Ioanna ad Ludovicum Regem supplices Legatos mitteret, ut Balduini, avunculi quoque sui, magnam san ctamque memoriam, ab impuri nebulonis contage tueretur. Suscepit negotium Rex, diem homini dicit: venit ille magno comitatu, solitaque fiducia et fastu. Vestis erat purpurea, alba in manu virga, barba promissa, a qua vulgo peregrinus Longobardus vocabatur: sistirque se Regi, Peronae, Ille orditur, suc cinctus nobilitate et Senatu: Flandria in fide et clientela mea est, ne mireris tehuc vocatum; quod more et iure, non ambirtione autusurpatione factum. Sive iniuria afficeris, a me vin dicandus es; sive afficis, puniri debes. Utinam Deus et caelites facerent, ut tu sis ille Balduinus, mihi avunculus, amitinae meae pater, nec uno nomine Galliae meae illigatus. Utinam! inquam. Sed famae tot annorum, tam constanri, quid faciam? Illa te iugulat. Credere me abnuis, et unus tot milibus contradicis: sed fidem ex genere humano tollis, si consensui mortalium non ultra credimus. Tamen effare, faveo si quid habes quo famam redarguas, quo Balduinum te asseras, quo veterem meum cognatum, aut potius parentem a mortuis restituas. Si ille es, breviter ad haec respondere, et statim, potes. Quaero, Tene pater meus Flandriae Comitem dixerit, iura dederit? quo teste, loco, tempore, ritu? Baltheone te et insigni militari donarit/ Quae mulier ex Francica nobilitate, quo conciliante, quo auspice, loco, coetu nupserit? Quid haeres? haec ignorare de se verus Balduinus non potest: Ista rex: tamen audacia illa, velut deprehensa, haerebat, et spatium cogitandi, recolligendique sui petebat. Inde pro impostore haberi, et contremptim dimitti: dimitti tamen; quia sub fide publica venisset. Nec diu post in Burgundia captus, ab equite gentis Chastenaiae, Ioannae offertur: quae convictum confessumque, ut dicunt, laqueo strangulavit. Non tamen sine plebeulae rumoribus, quae patrem ab improba filia in ligno suspensum, tunc et diu postea disserebat.
Pseudo Alphonsi. Nonne consimile in Hispania, cum Alphonsus Arragoniae Rex esset, iuven is, et undecennis, matre gubernante? supervenit qui se Alphonsum veterem adfirmaret, ante annos viginti et octo ad Fragam caesum. Pro colore adferebat, taedio se rerum humanarum in Asiam et Terram sanctam ivisse,
illic bella pro Deo et religione pugnasse, redisse ad suos culpis expiatis. Cur spernerent, et puero ac mulierculae potius adhaerescerent. Moverat multos, res turbaturus haud dubie, nisi Caesaraugustae captus laqueo gulam fregisset.
Pseudo Mustafae. Taedium iure vereor in paribus ausis et eventis: qui tamen duos Mustafas sileam, in turcarum imperio, ut nec id sit a scoenicis his ludis immune. Prior fuit, Muratis secundi principatu, DUSMIS; sed qui se Mustafam diceret Baiazitisprimi silium, quem fama et res erat, infelici illo proelio cum Temirlanco periisse, ubi et pater eius captus. At enim post annos viginti duos iste se sufficit; et fiaudes, ac turbas Murati miscet. quas turbas? tantas, ut Begi, Bassae, et primorum plerique ad eum deficerent, ipsi Christianorum Principes foedus inirent, et Byzqantii Imperator. Denique pr triennium Muratem sic exercet, ut in certum imperii et vitae faceret: donec ad Lopadium lacum collatis castris (et Murates ipse aderat) arte quam viribus magis vincitur, et transfugiis paulatim nudatur. Iuit ad hanc rem commentum callidum Legarorum, quos Byzantium uno tempore, ad foedus et societatem, Ipse et Murates miserant Sed Muratis irriti dimissi, illius impertraverant: cum tamen Murataei, cursim praevenientes, audaci astu spargunt, sese voti compotes; et Graecos a se stare. Quod creditum sparsumque in utrisque castris, multos Mustafae detractos Murari iunxit. Denique fugit ille, sed retrahitur, et Hadrianopoli ad pinnam muri laqueo suspenditur.
Pseudo Mustafae. Alter Mustafa, miri et novi commenti res est, sed ab alieno impulsu, et in alterius, ut putabatur, fructum. Ne grave sit me diducere paullum, quae faciunt ad gravem illum nobis hostem. Soleimanno, maximo inter Turcarum Principes, duae uxores fuerunt, et ex iis liberi: altera Bosphorana, e qua Mustafas; altera Roxolana, e qua isti quatuor, Mahomtes, Selymus, Baiazites, Giangir. Sed omnes hos aetate et gratia apud militem Mustafas anteibat; nec dubium illius imperium, si id exspectare, quam habere maluisset Pater sane eum suspectum nimiae spei interfecit. Iam e quatuor illis Mahometes obierat; et mox item Giangir: duo competitores supererant, e qurbus Selymum fata et pater promovebant, Baiazitom mater, mirifice in eum prona. Frustra maritum
aliquoties tentaverat, vult fraudem, etfortunam. Itaque re cum filio collata, visum illis initium res novandi per falsum Mustafum facere, ad cuius nomen et gratiam miles facile concurreret: ipsi deinde eo in rem suam uterentur. Reperiunt iuvenem audacia et facie idoneum, instruunt, et dimittunt. Personam sumit et agit, venit in Thraciae loca, quae Valachiam, et Moldaviam spectant, ubi equitum copia, et qui plerique vivo nuper Mustafae addicti. Ibi clanculum, et quasi timide se ostendit, comites, qui aderant, mussitant Mustafam esse; fuga elapsum a patre, et alium ab amicis substitutum, qui interfectus pro ipso esset, incuria, necserio agnitum, aut inspectum. Id argumentum fabulae erat, ad quam spectandam agendamque statim concursus. Veniebant et ii, qui oculis suis Mustafam interfectum videranti: sed vel fulli volebant, ut locus esset si non recipiendi Mustafae, saltem vindicandi. Iam poene exercitus erant: sed Sangiacci trepidi rem ad Soleimannum referunt, qui fraudis certus eos acerbe increpat. Quid ita initiis non obstitissent? vel nunc facerent, aut iram ac poenam a se exspectarent. Mittere se Pertavvum Bassam, cum validis fidisque copiis, sed melius gratiusque fore, si ii, quod neglectum est, sarciant, et igenem nondum validum exstinguant. Sangiacci iis monitis minisque excitati advigilant, concurrunt; adventantes reprimunt, manus iam factas dissipant, et spargunt; nihil reliqui sibi ad diligentiam faciunt, ut fidem et operam suam Domino probent. Tamen Bassa supervenit: nec res adhuc Mustafae satis validae aut constitutae erant. Itaque a praesenti metu fluctuare multi incipiunt, dilabi alii et transfugere, donec desertus miser cum praecipusis ministrorum in manus venit. Vivus trahitur Byzantium, examinatur, nihil celat: cura iam non de illo puniendo (quod statim factum) sed de filio patrem subit. Hocne illum ausum, in tam recenti Mustafae infelici exemplo? dolor non ab impietate solum erat, sed ab impudentia et temeritate ira. Et iam magnum aliquid parabat: sed mater filium non deserit, callida mulier et mariti sui diu potens. Venit et rem faretur, excusat et deprecatur. Quid enim magni miri, inquit, si in patrem (non enim in te, ne cogita) aliquid
molitus est, non tam ambitu, quam metu impulsus? Leges sive fata nostrae gentis sunt, unum non imperare solum, sedvivere: et exordium novi Principatus est, fraternum parricidium. Quid inquam mirum igitur, si fugere triste, et extremum hoc voluit? si vitam prorogare? Natura impellimur, et te consule. Hic scopus huius conatus fuit, miseratione, si consideras, quam ira dignioris. Tu illam da, cui? filio; cui? et mihi uxori. Nam certum non supervivere illi, et in uno duos occides. Quamdiu autem datur? me miseram, instant fata, et in tuasenis anima adolescentis illius spirat, et mea. Movit intimum senile pectus et concussit mulier: dat veniam, sed ea lege, ut filius se videat, et ipse eam petat. Ergo advocatur, et a matre quoque excitatur iam secura ut tuto veniat. Venit, sed cum in aditu paterni hospitii est (extra urbem conveniebant, nec temere filii patre vivo in ipsam intrant) ecce milites, qui descendentem ex equo tradere pugionem et gladium iubent. Id in aliis de more fiebat sed conscientia stimulante omnia timet, et multus in oculis Mustafas uterque erat. Mater tamen dat animos, quae de industria ad ianuam exspectat, et per fenestram linteo obductamhortatur intrepide pergat, viam omnem ase praemunitam. Accedit ad manum patris, petit veniam, et accipit, monitus magis, quam castigatus. Atque ut plenam fidem reconciliationis faceret, potum de more gentis iussit offerri: sed nec hunc sine metu bibit, venenum suspectans; donec pater ex eodem poculo haustu ducto, omni eum iureliberavit.
Alphonsi Arragoniae Regis. EQUITI cuidam prodigo, quippe cui nulla pecunia esset satis, et ab Alphonso Arragoniae Rege quottidie multa postulanti dixisse tandem fertur, Amice si tibi plura dare in dies perrexero, citius me pauperem, quam te divitem effecero. Hoc enim perinde esse, ac si piscinam perforatam implere quispiam contendat.
Alphonsi Regis Arragoniae. PARANTEM Regem Alphonsum triumphalem currum inscendere, non defuerunt qui admonerent, ut triumphantium morevultum minio illineret, quibus respondisse fertur: minium Bachho soli convenire, qui non solum triumphi, sed vini etiam repertor exstitisset.
Maximiliani II. Imp. MAXIMILIANI II. Imp. Furtum cuiusdam senecionis magnus patronus excusaturus, quod ab avaro et ditissimo regulam VIII. florenorum, egestate summa coactus, alienasset, respon dit: se videri factum exigui damni, ideo se necoffenso sumptum laturum: veruntamen seni quem ad eam aetatem operis suis et labore tantum acquirere piguisset, quando alias non diu esset superfuturus, in poenam, duorum obolorum funiculum imperaturum.
Alphonsi Arragoniae Regis. Laudare eum magnoperesolebat Alphonsus, quicumque fugientibus hostibusargenteum pontem exstruendum dixisset.
Matthia I. Regis Hungariae. FREQUENS sermo Matthiae I. Regis Hungariae erat, tria inter cetera non esse oblectabilia, recoctum ius, amicum reconciliatum et barbatam mulierem. In recocto iure
aliquid insipi dum, in amico reconciliato quiddam veteris inimicitiae inesse, in barbata autem muliere, quis non aliquid virilitatis esse diiudicat? Est enim naturae contrarium, audaciae virilis in scelere inii ciens suspicionem.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM Calaciam obsideret Alphonsus Rex Arragoniae, erant in corona ducum atque procerum Nicolai Piciniviri magnae virtutis, partim videlicet animi magnitudinem, partim rei militaris peritiam, partim auctoritatem, partim res prae clarissime gestas enarraqntium, in quibus exortus est Picinomastix quidam, qui primum quod genere obscurus foret, utpote Lanionis filius, eaque ipsa propalam dicerent. Tum Rex hebulonis illius impudentiam inique ferens, Egomedius si dius malo, inquit, Nicolaus essemacellarii filius, quam aliquot re gum, qui Europam in colunt, et filius et haeres: gloriae enim genus haudquaquam officoere, quin potius praecipuam esse laudem existimo, ut possit se quisque ut Poeta dixit, Tollere humo, victorque virum volitare per ora.
Ludovici XII. Regis Galliae. Rogabant Lascaris et Robertellus Ludovicum XII Regam Galliae, ut susciperet causam Benedicti Scaligeri adversus Venetos, qui Veronam aliaque oppida Scaligeris extorsissent. Atille vetere versu respondit: Non sibi his esse opus, qui pro divitiis titulos et tumulos domum avorum ostentare soliti sint.
Caroli Quinti Imp. HISPANIS quibusdam aulicis aliquan do petentibus, ut Carolus V. Germanos, satellites et alios ex aula dimitteret: idque fine modourgentibus, convocari Germanos iuber.
His vultu ad severitatem composito, indicat Hispanorum petitionem, et, venite, inquit, ego etiam sum Germanus: abeamus ex aula, ne illis deinceps molesti simus: et abire se ostendit: Germani satellites, et alii alacres sequuntur. sed Hispanis ad pedes Caroli abiectis, ac ut maneret, ut veniam stultitiae suae daret, suppliciter petentibus restitit ac ignovit.
Alphonsi, Regis Hungariae. SENEX quidam male sobrius Alphonso Arragoniae Regi obviam factus. Cum dixisset, lac senis vinum esse. Paruo igitur, inquit, tuum tibi constat alimentum, paruo et video Bac chi laetitia, verum haec seni. Ad comites autem conversus, Regum, inquit, cibus est gloria, quam nobis non pecunia, sed sudoribus dii vendere consueverunt.
Gabrinii Funduli. GABRINIUS Fundulus Cremonensium tyrannus, cum Mediolani propter immania flagitia securi subderetur, hortareturque ut patratorum scelerumsperata a Deovenia ritepaenitere vellet: indignabun dus respon dit, se iurre belli factorum haudquaquam paenitere, sed maxime dolere, quod conceptum semel facinus non patrasset: quod erat eiusmodi, Sigismundum Imperatorem et Romanum Pontificem Balthasarem Cossam in summama celeberrimae turris coronam invitatos in subiectum forum provoluere cogitarat, sub vitae vero exitum, cum de facto gloriari non posset, voluntatem faciendi praedicabat, seque omisisse praeclaram male agendi occasionem dolebat.
Damiani Acroceraunii. Acroceraunii agrestes serique homines, qui Chimeram montem incolunt, cum apud ea loca Solymannus Turcarum Imperator haberet castra, immane consilium susceperunt
ipsius tabernaculi noctu invadendi, concitante eos Damiano quodam latronum duce, nec reformidabant ullum vel certe necis periculum latrones, ut inusitati facin oris gloria potirentur, si longe maximum terrarum orbis Imperatorem iu tabernaculo semisopitum, et frustra tot custodiis confisum occiderent. Sed ad id audendum facinus paratis fortuna defuit. Nam Dux ipse Damianus, e notis rupibus delapsus ad explorandum praetorii situm, et circumiectae stationis formam, a vigilibus praetorianis conspectus, comprehensusque, et per tormenta detectis quas parabat insidiis, iussu Imperatoris beluae captae modo discerptus est. Mox emissis in rupes Asapis et Acanzis ipsius socii magna ex parte trucidati.
Magnus Sfortia. MAGNUS Sfortia naturali instinctu ad magna aspirans excitabatur die noctuque ad magnorum ducum nomen, qui tum bellica virtute provecti ad ingentes opes ac imperia pervenerant: adeo ut in corona cum aliquid bello praeclare gestum nuntiaretur, commoto veluti animo suspiraret, ut pote qui honesta aemulatione inductus felicitati corum haud mediocriter invideret.
Ingerrami Marrignii. INGERRAMIS Marrignius gratia apud Philippum cognomento pulchrum, Franciae regem adeo valuit, ut postpositis vel e regio stemmate regulis belli et pacis munia obiret, et quo vellet, regis animum impelleret: sed mortuo demum
Rege Crolus Valesius, Regis propinquus ei litem peculatus intentavit, tantumque effecit, ut Senatus Parisiensis iudicio et sententia damnaretur, latronumque more furca suspenderetur.
Ioannis Montacuti. Iohannes Montacutus filius Girardi Maleti Seecretarii regii ex quoti diana consuetudine Regi Carolo VI. intimus aerarii praefectus, et magister aulae affectus est. qua dignitate ita abusus est, ut non solum regulis, ceterisque aulicis, sed ipsi etiam Regi domino suo imperaret, qui a Rege aliquid impetrare cupiebant, eo inter cessore utebantur, sed gliscente in eum et sensim crescente invidia principum, qui eum oderunt, hortatu, peculatus accusatus et convictus capite poenas luit.
Hugonum Spanseriorum. Duo Hugones Spenserii, pater et filius, tanta apud Regem Eduardum secundum gratia pollebant, ut eius animum quocumque vellent inclinarent, belli pacisque munia obirent, omnia denique pro arbitrio nemine contradicere auso, regerent et administrarent: sed eorum potentia omnibus invisa coegit Isabellam et Eduardum filium arma capere, ut suam dignitatem et auctoritatem, quam in administrando regno habere debeant, assererent, eo quidem eventu, ut omnes Reguli et proceres Reginae filiique eius partes sequerentur. Rex eo facto attonitus cum Spenseritis trepide in Walliam profugit, Bristolli oppidi custodia Hugoni seniori demandat iuniore secum assumpto in arcem Brygorthinam clam se subducit. At Regina ingentes trahens copias Bristollium cum filio pervenit, et oppidum acriter oppugnat, oppidani causae Reginae faventes incolumitarem pacti se atque urbem cum arce dedidêre. eo ipso die senior Hugo furore populi captus, ac extra oppidum per longum spatium equorum caudis attractus suspendio vitam finiit: Corpus a plebe dilaceratur, capur cervicibus abscissum palo affigitur. et Hugo iunior cum Rege captus Herefordiam ubi Regina tunc erat, perducitur, ac per totam civitatem multo cum probro et conviciis tra luctus, post acerbissimos cruciatus publice necatur.
Tangaribartini Hispani. Tangaribartinus Hispani nautae filius tantum sibi auctoritatis ac divitiarum comparavit, ut cuncta prope consiliis suis apud Campsonem Gaurium, Aegypti Syriaeque Sulthanum administraret, et ad Baiazetem Turcarum
Imperatorem Senatumque Venetum missus gravissimarum legaticnum munere fungeretur: ad extremum autem invidia atuqe aemulatione procerum gradu pulsus, et in carcerem coniectus in pedore atque compedibus exspiravit.
Hebraimi Bassae. Habraimus Bassa a pueritia cum Solymanno Imperatore educatus, et in lelitiis habitus, ad tantum demum dignitatis, honoris et gratiae culmen evectus est, ut sine eo nihil in aula gereretur; ipse solus omnia moderari, ut communicasse cum eo imperium Solymannus videretur: sed oborta invidia apud dominum proditionis insimulatus, et fere convictus, cum in cubiculo somnum caperet, a lictore ipsius Solymanni iussu iugulatus est.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM Alphonsus Rex Arragoniae victoriae compos de Iscla oppido diis gratias acturus ad littus ubi templum exstat Mariae virginis traiceret, Scapha nimio pondere regiorum pressa subedit, rege usque ad vada ima dilapso nauta penitus ignaro. Cumque ope Caietani cuiusdam ab imo redditus fundo mox sese collegisset, dixisset fertur, non paru magna constare, tum adiutori ipsi ultimae sortis homuncioni salarium annuum constituit, pariter et filiabus quinque dotem dedit.
Eiusd. Lupo Simonino quod eius opera in bello Neapolitano viginti annos fideliter pariter ac fortiter usus esset, id quod magnanimum et generosum appetere intellig ebat, summos quosque honores novosque et amplissimos magistratus ei Rex Alphonsus contulit. Siquidem eum proregem, aut si mavis, praesidem Siciliae, similiter et in toto regno Neapolitano, quod antea nulli alii contigerat, fecit, seque alterum appellari
iussit, exemplo uti ego arbitror Alexandri in Ephestionem, gratitudine qui dem et officio neminem unquam se vincere passus est.
Philippi Mediolanensium Ducis. Philippus ille inclitus Mediolanensium Dux cum foedera inter se et Regem Alphonsum inita, sese forsita neglexisse animadverteret, ac proinde indignatum Regem atque immutatum: Statuit ad eum certos Oratores mittere Guarnerum Castilionem Iurisconsultum, Franciscum Laudrianum, et Antonium Pisaurensem, qui videlicet, ipsius mentem ac propositum scrutarentur, simul et conditiones inter Regem et Ducem ipsum in Gallia conventas, a quibus Rex liber et solutus, Ducis culpa videretur, denuo confirmare ac renovare summopere anniterentur. Hi vero cum hac de re argutissimam orationem habuissent, Rex Philippi suspicione, timoreque deprehenso, primum illos bono animo esse iussit, dein se eodem animo atque observantia in Philippi patrem, qua fuerit olim, cum ab illo digrederetur, esse respondit. nec posse unquam Philippi errata, simodo aliqua sunt, se a proposito semel suscepto deicere, placere sibi conditiones et foedera eadem illa perpetuo fore. Quoniam beneficia eius erga se perpetua essent, et perire neutiquam possent, quippe quae velut redivius quottidie sibi obversarentur ante oculos suaequemet voluntatis se nuntium allaturum fuisse Mediolanum, si iter bellis usquequaque infestum non esset, bellum praeterea Neapolitanum non tanta pertinacia gessisse, quod regna alia sibi deesse viderentur, sed ut captum pacatumque Philippo benefactori, in aliquam beneficiorum compensationem traderet, certe ut ostenderet se non minorem voluntatem in tribuendo, quam Philippo in conferendo habuisse. Itaque non solum pacta olim conventa firma et inviolata perstare Philippo referri, sed regnum Neapolitanum etiam deferri ultro iussisse.
Alberti Landgravii Thuringiae. Albertus Landgravius Thuringiae, plurima beneficia contulit in Ioannem Marchionem Brandeburgensem: quae ipse memoria minime delevit. Sed cum adversus filios Fridericum et Theodoricum, pro Misnia consequenda, gereret acre bellum, gratissimus exstitit. Auxiliatus est enim: et aliquoties victus, armis exutus, et propemodum sua ditione pulsus, nihilominus gratitudinem Alberto praestitit. Et effecit etiam, ut alii principes adversus filios cum patre pugnarent.
Friderici II. Imp. Fridericus II. Impeerat. ob praeclaram et fideliter sibi na vatam operam a Friderico Duce Austriae, anno Christi 1225. ut illi exhiberet summam gratitudinem, ipsum Regem creavit Austriae et omnibus privilegiis et dignitatibus, quibus Reges opus habent, consueta sollennitate decoravit. Sed cum infamem postea, et Rege indignam vitam ageret, Regali dignitate iterum privatus est.
Gregorii V. Pontif. Gregorius V. Rom. Pontifex Dux Saxoniae prius fuerat, et consanguineus Othonis III. Imperatoris: ut Orthoni III. Imperatori et Germanis qui ipsum eiectum ex Pontificia sede apud Romam restituerant, gratus esset, et perpetuum symbolum gratitudinis ederet, novam fecit cum Caesare Othone de eligendo a Germanis proceribus In peratore sanctionem et formulam, ut haec electio perpetuo Germanis maneret, et ut e suo corpore Caesarem designarent: quae ad hoc usque nostrum aevum permanet. Fertur hanc ordinationem incidisse in annum humanae redemptionis millesimum primum.
Sigismundi Imp. Sigismundus Rom. Imperator, ut gratitudinem praestaret viduae Hungaricae, quae illi vitam conservaverat, filium suum primogenitum illi dedit maritum. Et ut gratus esset Comiti Ciliae, qui ipsum occulto susceperat hospitio dum fugisset Hungaros, eius primogenitam filiam praeter spem parentis duxit uxorem, nomine Barbaram.
Friderici I. Imp. Fridericus I. Imperator, gratissimus Princeps exstitit erga Eginonem Episcopum Curiensem: hunc enim ob varia et multiplicia fidelia praestita beneficia, creavit primum Principem episcopatus Curiensis.
Eginonis Episcopi. Idem Egino Episcopus Curiensis, ut gratus esset beneficiis quae Fridericus I. Imperator in ipsum contulerat, Friderico Duci Sueviae, Friderici I. Imperatoris filio: Curvalensem ditionem illi, in praesentia Henrici VI. Imperatoris, militari beneficio seu feudo contulit.
Friderici Electoris Palat. Fridericus Comes Palatinus Rheni, et Elector Princeps, qui vixit anno Christi 1462. ut Cancellario suo Matthiae Ramingensi, viro literis et eloquentia praestantissimo, qui plurimos labores pro eo pertulerat, se beneficum et gratum exhiberet, iuvit, ut principio reciperetur in Canonicum Ecclesiae Spirensis. Postea Ioanne resignante Episcopatum, promovit ipsum eo, ut crearetur Episcopus Spirensis. Quam dignitatem felicissime administravit.
Caroli Magni. CAROLUM Magnum etiam raro risisse legimus. nec quidquam ab eius ore, nisi grave, et insigni sobrietate definitum, et sapientiae sale conditum, excidebat.
Rachisii Longobardorum Regis. RACHISIUS Longobardorum Rex post multa egregia bello facta, omnia terrena, fluxa, caduca et incerta perspiciens, deposita regali dignitate, una cum filiis habitum monachalem suscepit, et Coenobie se inclusit.
Michaelis Rangabis Imp. Constantinopol. Michael Rangabis, Constantinopolitanus Imperator, cum male a suis pugnatum contra Bulgaros audiisset, et de Leonis electione nuntium accepisset: deposita purpura monasterio se abdi dit, suo aemulo Regni habenas facile concedens, quod tam aerumnosam et periculis plenam reip. administrationem cerneret, cum non amplius biennio summae rerum praefuisset.
Michaelis Paphlagonis Imp. Constantinop. Michael Paphlago, Constantinop. etiam Imperator, post subactos Bulgaros et administratum Imperium per septennium, despecta regia auctoritate in monasterium
suburbanum ase exstructum secessit, ibique purpura, ceterisque imperii insignibus abiectis raso capillo sacris initiatus est. Eius facti aemulus in eodem imperio Isaacus Comnenus fuit. Postquam enim biennium regnavit, et Constantium Ducam Imperatorem esse designatum rescivit, fastidita rei pub. administratione, quod nimis multa et gravia pericula crearet, raso capillo et aspera lacerna sumpta in Monasterium se contulit, et ibi reliquum vitae cursum exegit.
Lotharii Imp. Lotharius Imp. filius Ludovici Pii taedio rerum humanarum, quod post patris frata in varias difficultates inciderat, relicta rei pub. administratione monasticam vitam professus est, in qua ad obitum usque perseueravit.
Cadonaladi Regis Britan. Cadonaladus Rex Britanniae, et Inas occiduorum Saxonum Rex, rerum politicarum taedio affecti, regia dignitate deposita, Romam profecti solitariam vitam professi sunt.
Alphonsi II. Regis Neapolitani. Alphonisus II. Neqpolitanus post magnam gloriam variis inbellis partam, audito Gallorum, qui in ipsius perniciem a Ludovico Sphortia acciti fuerant, in italiam adventu: anxiis curis agitatus, et neg otiorum mole oppressus regno se adbicavit, et in contubernium sacerdotum se contulit, ibique usque ad wextremum vitae spiritum perseueravit.
Amidei Ducis Allobrogum. Amidaeus Allobrogum Princeps, taedio etiam publicarum rerum affectus, tradita filiis administratione, in abdita et nemorosa loca Eremitarum more secessit.
Badoarii Ducis Veneti. Badoarius Dux Venetus, cum aliquandiu reip. praefuisset, taedio rerum humanarum se dignitate abdicavit, monasticam vitam secutus.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator Romanorum, cum fortunam sibi adversam, post multas e tribus mundi partibus victorias adeptas cerneret, tradita filio Philippo regnorum omnium, quibus potiebatur, administratione, privatam vitam in sacerdotum contubernio delegit, in eoque animi decreto, dum mortali aura fruitus est, constans et firmus non sine multorum admiratione permansit.
Camatheri Logothetae. CAMATHERUS Logotheta apud Manuelem Comnenum Imp. in delitiis fuit gloriosissimus, et bibulorum princeps. qui cum vinum avidissime et copiosissime ingurgitaret, tamen nullum in eo signum ebrietatis apparebat: sed quo largius bibebat, eo prudentius et consideratius loquebatur. Semel ingentem porphyreticam patinam quae ad duas choas capiebat, instar bovis inclinatus exhausit aquam repletam, semel tantum recepto inter potandum spiritu, inspectante ipso Manuele, a quo ingens praemium ex stipulatione accepit.
Ugoccionis Fagiolani. Uguccio Fagiolanus Pisannorum et Lucensium tyrannus, quaternos altiles capos totidemque perdices assos, item haedi clunes et elixum vitulae infarctum pectus praeter salsamenta recta in cena exedere solitus erat.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM Alphonsus Arragoniae Rex esset cum exercitu Tyburi, redditae sunt ei literae ab inclyro illo Mediolanensium Duce Philippo Maria in hanc ferme sententiam, Philippus Alphonso salutem. Adeo equidem cupiditate incredibili ad me unum aliquem e tuis interioribus aulicis mittas, fide ac probitate quam maxime spectatum, qui cum ea fiducia de rebus arduis loqui liceat, ac si tecum corm locutus essem. Vale Ex omnibus Regem Ludovicum Podium delegisse scimus, hic cum et literis manu Regis scriptis et signis secretioribus ad Philippum accessisset, primum iureiurando a Philippo adactum esse, ne quicquam eorum quae auditurus esset proferret. Deinde ut Regi quam citissime nuntiaret, sibi propositum esse utique fixum et immutabile, Regem ipsum ex se heredem facere, ipsique Putio in praesentia tradere paratum esse Regis nomine civitates, oppida, atque arces, quae quidem regionum militum praesidia qui in Gallia Cisalpina per id tempus sub Raimundo Buillio Regis Duce militabant, per quem opportune custodiri possent, tum magistratus tum iudicia, tum aerarium, tum introitus omnis penus ipsum Regi resignarurum, sibi duntaxat arcem Iovis et Papiae in adventum Regis reservaturum, et has quoque requirendi Alphonoso traditurum, nec omnino sibi adveniente Rege nisi Papiae redditus retenturum. Haec cum Putio maiora esse, quam ut in praesens transigi posse viderentur, ex Philippi quoque sententia ad Regem magnis itineribus contendit, Regique omnia, ut gesta erant, enarravit. Rex primo rei novitate admiratus, indoluit Philippi vises, quem honoris gratia patrem appellare consuesset, quandoquidem illum Venetorum armis oppressum, ita de regno suo instituisse arbitrabatur. Deinde ipsi Ludovico respondisse; Etsi Philippi regnum atque fortunae amplissimae ac locupletissimae sunt, non se quidem ambitionis sed gratitudinis causa illi auxilium praestare paratum esse. Scite se
omnia sua et vitam ipsam Philippo debere: sibi itaque Philippus habeat et civitates et bona sua: se quidem opinione celerius ex Tyburi Mediolanum cum exercitu ultro advolaturum, Iussitque tandem ut Putius quam celerrime rediret, Philippumque ad bonam spem sui adventus exhortaretur. Interim forti et constanti animo illum esse oportere, ac cogitare portius, quomodo Venetorum bona distribuat, quam quomodo sua ipsius largiatur. Sed quoniam sciret Philippum natura suspiciosum esse, mandatis adiecit, uti per omnia Philippo consentiret, proque illius voluntate omnia diceret ac faceret. Se quidem mox praesentem quicquid egissent, in melius non sine Philippi laude et laetitia reducturum. Ethaec quidem a duobus praestantissimis Principibus parabatur. Verum ego compertum et exploratum habeo, cum reliquis vero omnibus tum vel maxime principibus rerum futurarum adeo prorsus ademptum arbitrium spesque et cogitationes mortalium vanas esse, dum enim Ludovicus praemissus accederet, Rexque ipse proficisci pararet, Philippus mortem obiit, Alphonso herede instituto. Quo nuntio incredibili quidem dolore Rex (alioquin excellenti animo) consternatus est. Quod videlicet, gratitudinis, liberalitatis, ac virtutis materiam sibi praereptam in Philippi benefactoris interitu sentiret.
Wenceslai Boemiae Regis. WENCESLAUS Bohemiae Rex, qui propter morum integritatem et vitae sanctimoniam inter divos relatus est, filium habuit nomine Wenceslaum, vino et intemperantiae adeo deditum, ut inutilis regendo regno ab omnibus fuerit iudicatus, et concursu plebis apud Moraviam interfectus.
Henrici V. Angliae Regis. Henricus V. Angliae Rex, qui multis proeliis devictis
Francis gloriam, laudem et Francicum diadema acquisierat, filium reliquit stupidum et hebetem, neque res bellicas neque civiles multum curantem: qui non solum a Franciae regno, sed etiam ab avito ignominiose excidit.
Osumcassanis Regis Persarum. Osumcassanes Persarum Rex, qui ob Cappadoces, Armenios, Mesopotamios, vicinosque populos abse subactos Sorochum magni Tamerlanis nepotem Hierosolymitanum et Babylonium Reges superatos, aegypti Sulthanum metu ad foedus ineundum compulsum, magni cognomen assecutus: filium habuit Iacuppum turpido ingenio hominem, paternis amicis infestum, et ad regendum imperium non satis efficacem, a quo istae omnes provinciae, quas armis pater conquisierat, defecêre.
Matthiae I. Regis Hungariae. ARege Hungariae Matthia I. saepe auditum est, male facere huius aetatis historicos, qui regionum urbiumque nomina ad antiquitatem revo care contendunt: cum in urbibus non sit magnus, sed in regionibus maximus error deprehendatur, et fallacia. Nam si quis Gallorum Regem nunc nominet, quis non intelliget, non esse sub hoc vocabulo Franciam comprehensam, cum gens Gallorum et citra et ultra Alpes sita confusionem faciat Franciae, populos minime concludentem. Si quis autem Mysiae nomine Serviam nuncupârit: faciet nominis errorem cum duplex sit Mysia. Rasciam aetas nostra nominat et Thraciae et Mysiae partes. Hungariam ab Hunnis, et Auaribus appellatam, Pannonias Daciaeque partem habere intelligamus. De Poloniâ quid loquar, cum Germaniae et Scitharum partem complectatur: Schlavinia tam latae significationis nunc est, ut in Italiam
usque extendatur. Lingua enim regionum hoc facit. Austria ubi nova Vienna est, et Pannoniae, et alterius nationis obtinet portionem. In Italiâ, ubi via Aenillia est, quae latius patet continetque diversa, et Marchia alios habet fines, quam Picenus ager. Et ne omnia persequar (dicebat Rex) necesse est, ut novis nominibus, pro linguarum, Regnorum, Praefecturarum mutatione utamur. Nam nec hoc caret exemplo, dicente Plinio lib. 3. Gens Liburnorum iungitur usque ad flumen Titium, Pars eius fuêre Mentores, Hinmani, Encheleae, Dudini, et quos Callimachus Peucetias appellat, Nunc totum uno nomine Illyricum vocatur generatim. Sed de urbibus, et regionib. si quis ambigeret, legat Strabonem: ubi antiqua in nova transisse nomina comprehendet. Nam Ferrariam pro Muente et Bononiam pro Felsina, positas inveniret. Nunc et Imolam et Faventiam Cornelii Sempronii fora cognoscet, licet et Faventia et Bononia et in veteribus nomina frequententur, Fluentia in Florentiam, Patavium vero in Paduam declinarunt. Et quae Venetia ad Mantuam usque Strabone teste, extenditur: Marchiae Teruisinae nomine comprehenditur, sinibus diversis: Et antiquitas Faururum quem iuniores Hungari Namdoralbam, Schlavini Bellogradum, et Italici nuncupant, utrumque tamen, et Hungaricum Sclavinum, Castellum album vocabula sonant: concludamus igitur vel linguarum diversitatem, vel urbium instaurationes: vel praefecturas impositas, vel regna constituta, non recte pro rerum et locorum varietate in omnibus antiquum nomen servare: cum ternini variati sint, et perpauca reperiantur, quae ab antiquo tenore minime discesserint.
Ludovici XII. Regis Galliae. Fidelitatem Iulii Caesaris se desiderare aiebat Ludovicus XII. Rex Galliae, in Commentariis Gallicis, in numero aut caesorum, aut eorum qui ex urbib. ad bellum prodiissent, referendo.
Eiusd. Alexandro Xerxis numerum terrestrium copiarum referente, quas fuisse CLXX. myriadas: et Semiramidis Assyriorum Reginae, cui fuerat peditatus centum milia, equitatus centum myriades, falciferorum et plaustrorum decies decem milia, virorum in Camelis pugnantium idem numerus: aliorum Camelorum (ubi opus erat) vicies dena milia: naves in Bactris ter mille: Elegantia venustateque verborum abundantes exteros, historiae veritatem
aiebat transgressos Ludovicus XII. Rex Galliae: tantumque abesse, ut aut quae de Xerxe aut Semiramide scripsissent, vera sibi esse persuaderet: ut et in probatissimis historiis vorruptos interdum numeros bellatorum vereretur: quos et a Valerio Antiate vanissime auctos T. Livius passim fatetur.
Theodosii iunioris Imp. De Theodosio Iuniore traditur, eum historias Graecas Latinasque assidue evoluisse: tam pertinaci in libris studio, ut cum diem militaribus aut civilibus occupationibus daret, noctem iis seponeret. Quin et candelabrum sibi strui adfabre curasse, eo opificio, ut oleum sponte ad lychnum perveniret ac suppeteret: ne vel interpellaretur lectio, vel ministri cum vigilante (ô humanitas!) vigiles essent.
Caroli M. Imp. Caroli Magni amorem et honorem in litteras multa loquuntur. Quid clarius, quam, velut vexillo proposito, vocati undique viri docti Luteriam, in castra quaedam litterarum! Felicia castra, quae tot praeclaros non milites, sed duces dedistis et datis, in militiâ hac togatâ. Sed illud quoque in Paulum, Aquileiensis Ecclesiae Diaconum eminet, genere nobilem, ingenio literisque nobiliorem. His dotibus conciliatus olim Desiderio Longobardorum Regulo, dum fata erant: postquam ea ad Carolum transissent, huic iisdem causis carus, et interintimos familiares admissus. Sed Paulus veteris benivolentiae et aulae memor, consilia agitabat liberandi Desiderii, et e finibus exsilii educendi: quorum convictus, ipse in exsilium, in Diomedis insulas, seponitur. Sed nec illic fidei aut legum satis reverens, rupit transcenditque terminos, et ad Ragaisum Beneventi Ducem confugit. Itaque proceres certatim accusant, damnantque capitis duplicem perfidiam: et in ipsum Ragaisum arma luadentur. frustra apud mitissimum et litterarum amantissimum Regem: quod solum nomen et titulus Paulum servavit, ipsumque cum Paulo Ragaisum ei conciliavit. impositum modo munus, et Historias a fine Eutropii scriberet, item seorsim Longobardica, aliaque in profanis aut sacris. O dignum principem, qui indigniorem haec conferret!
Mabometi II. Turcarum Imp. Mahumetes etiam Turca me tenet, Secundus eo nomine, qui cognitionis illustrium virorum facinorumque maxime cupidus, Historias sibi verti in suum sermonem iussit, Graecas Romanasque: et ipsos viros depingi a Gentile Bellino,
eleganti pictore, quem ad hanc operam a Venetis exambierat. His ille stimulis, utinam ne ad tam alta, et nobis tristia, animum aemulatione erexisset!
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator Historias non Germanici tantum Imperii et Hispanici, sed etiam veterum Monarchiarum ac Regnorum, et imprimis sapientissimum scriptorem Thucydidem quem in Gallicam linguam luculente a Claudio Massiliensi Episcopo conversum habuit, magna cum voluptate assidue legit. Idem iussit facere consiliarios, et postea ex iis quaesivit, quid legissent, et sua cum illis contulit.
Alphonsi Regis Arragoniae. INTERROGATUS aliquando Rex Arragoniae Alphonsus, quid sibi sine utilitate honor esse videretur. Consimile id sibi videri respondit, ut fi peracutum et paracre quis cernat, sed offensus in caligine aberret in tenebris.
Matthiae I. Regis Himgariae. GEREBATUR bellum cum Georgio Bohemiae Rege, de quo superius mentionem fecimus. Et cum diutius praeter omnium opinionem, protraheretur, non sine maximis impendiis, et Regis Matthiae et Pontificis Pauli: Venit ad Regem quidam, sed eius nomen tacebo, sicuti feci in maiore parte libri (quoniam adhuc vivunt multi) qui se gladio occisurum Georgium Regem pollicebatur: si praemium reciperetaureorum quinque millium. Rex Matthias chirographo et fide promisit, se adhue maiora daturum: si id effi ceret quod promittebat. Ille diu observans quo pacto id effi cere valeret: tandem incidit in quandam huiusmodi desperationem. Videbat enim occidendi Georgii nullam
dari facultatem, nisi cum maximo periculo capitis fui, quoniam fidis satellitibus stipatus facile huius temerarii impetum repressisset. Quamprimum hoc intellecto mutavit modum: sed non mentem occidendi, et se veneno facturum Regi Matthiae narravit, quod gladio spoponderat. Rex extemplo mandavit, ne ullo modo Georgium veneno aggrederetur. Pugnamus enim hic (inquiens) gladiis non veneno. Frustra legissem historias de Fabricio, qui ad Regem Pyrthum Romanorum hostem acerrimum scripsit, ut a familiarium veneno caveret. Quidam enim eius mortem promittebat. Addiditque Romanos ferro non veneno pugnare consuesse. Quamobrem libros lectitavimus? nisi ut optimis exemplis imbuti virtutem sequamur, vitemusque vitium. Et his dictis Georgium monuit, ut nisi praegustatos et a fidelibus quidem, et cibum et potum sumeret: quoniam ei ex veneno periculum certum immineret.
Alphonsi regis Arragoniae. DUM Andrae Panormitano viro et genere et iurisperitia claro, se neque cognitum neque visum unquam Rex Alphonsus accepisset, continuo illum velut fortunatum hominem et videre et nosse vehementer voluit.
Eiusd Convocato Regulorum procerumque Concilio, Neapolim, non defuerunt qui crederent evocatos a Rege contrucidandos esse, siquidem id aliquando eis a superioribus Regibus accersitis acciderat. Ceterum hi primo quidem ab Alphonso humaniter accepti sunt, deinde dissoluto concilio laeti et incolumes dimissi, tum primum sese verum Regem ac patrem vidisse profitentes.
Caroli V. Imp. In postremo ex Germania discessu, Ulissingae venros navigationi idoneas exspectans Carolus V. et in multam noctem cum D. Seldio fratris Ferdinandi legato locutus, cum
ex familia in atrio partim dilapsa, partim dormiere, dato nola signo, nullus appareret, Carolusipse lychnum Seldio quantumvis recusanti praefert, eique per gradus deducto: Hoc tibi monimentum, ait, Caesaris illius Caroli habeto, Seldi, tot exercitibus et excubiis quondam stipati, quem nunc solum, et a familia etiam desertum vides: et cui tu tot annos serviisti: is nunc tibi etiam serviit, et tibi lumen praetulit. Dixit etiam in postremis illis congressibus Seldio: se in hac mutatione suae fortunae agnoscere potentiam Dei, cui nequaquam velit repugnare.
Eiusd. Carolus V. Imp. a tyrannico fastu ac contemptione ac despicientia inferiorum adeo alienus fuit: ut captivo etiam Principi Ioanni Friderico quoties eum praeterivit, reverentiam et honorem retecto capite exhiberet.
Henrici Quarti Regis Galliae. Henricus IV. Rex Galliae in militia militibus socialis fuit, quib. assidere et in straminco toro accumbete voluit, altera manu tenuit panem, quem edebat, altera baculum, quo fossas laborantibus designat, tuguria subiit et pauperes cibo degustavit, nec diffidentiam nec metum habuit, cum omnia quieta essent, cum infimatibus et colonis familiariter egit, quos a venatione remotos alloquutus subditorum angustias didicit, ut malo posset mederi: sic ea familiaritate superior factus Francisco X. Rege, quem apud scoparum compactorem et carbonarium pransum fuisse dicunt.
Henrici I. Imp. HENRICUS I. Auceps dictus, Imperator, cum ab ipso Romanus Pontifiex peteret, ut Imperialem susciperet coronationem et unctionem, quemadmodum et eius maiores fecerant: humili ac simplici animo respondit (cum esset imperator potentissimus) se pontificiale postulatum nec despicere, nec recusare: sed nolle tamen assumere cum neque maiores vel unctionem vel coronationem Imperialem suscepissent: sufficere autem sibi, Regem se duntaxatprae maioribus appellari. Proindese titulo Regio contentum fore: et eiusmodi Imperialem coronationem et unctionem iis relinquere, qui se digniores essent.
Cunradi Imp. Cunradus, Henrici IV. Imperatoris filius, tantae humilitatis fuit erga aulicos et ministros patris sui Imperatoris, etiam infimae sortis, ut eos simplici animo comministros appellaret, et familiarissime cumillis conversaretur.
Henrici V. Imp. Henricus V. Imperator ut acquireret pacem Imperio, ita se humiliavit anno Christi 1115. in Comitiis Moguntinis, ut si quid indecenter gessisset im Imperio, vel a iuventute sua, coram Senatu et Ordinibus Imperii se delictorum correctionem sustentaturum, et vitam emendaturum promitteret. Memorabile incliti Principis exemplum, quod pauci hodierni saeculi sequuntur: semper illud in ore versantes Reges supra leges.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus I. Imp. simplici vestitu contentus fuit, et simplicitatem am asse fertur. Nam si quando cum exercitu proficisceretur, nec haberet in promptu vestes integras, inprimis vero si assiduo usu laceratae essent, non ilico abiecit, sed resarciri curavit, et iterum induit, illisque utens in profectione perrexit. Deindemilites ad similem simplicitatem et parsimoniam adhortatus est. Quamquam nonnulli cum avaritiae studio, ita simplici habitu fuisse usum, asserere non dubitent.
Marci Marchionis Badensis. Marcus Marchio Badensis, Episcopus Leodiensis, anno Christi 1465. postulatus a Leodiensibus, annuit, ac operam suam promisit, cumque ducentis equitibus ad eos profectus est. Ceterum aliquandiu illis conversatus, noluit ipsorum improbitati aut interesse diutius, aut eam ferre: sed Princeps humilitatis et honestae simplicitatis amans, praedivite episcopatu illo relicto, ad suos rediit. Imo a Leodiensibus vix
etiam effugere potuit: alias enim improbi forte aliquid in ipsum constituissent.
Friderici Barbarossae Imperatoris. Fridericus Barbarossa Imper. ut filium natu minimum a Romano Pontifice Alexandro captum redimeret, maxima illi humilitate supplex est factus Venetiis. Abiecit enim se ad illius pedes, et veniam petivit. Sed Pontifex non solum non fuit contenrus hac modestia et humilitate Imperatoris: verum contumelias quoque addidit, pede etiam collo Imperatoris imposito: iussitque acclamari, super aspidem et basiliscum ambulabis. Fridericus autem interpellavit, Pontificem, inquiens: Non tibised Petro. Reclamavit Papa: Et mihi et petro. Sic Imperator ille generosissimus absolutus est a Pontifice, in summa humilitate positus.
Lotharii Imp. Satis constat, Lotharium cum Principes imperatorem dicerent, diu reluctatum esse: indignum se professum, qui tantae rei praeficeretur.
Caroli IV. Imp. Carolus IV. anno christi 1352. cum in Italiam proficisceretur, humanissime ab urbibus exceptus est. Romae totus Senatus, et optimi quique obviam procedentes, eius adventum religiose exceperunt. Ille vero ut vicissim suam humanitatem Romanis testaretur, sese ita humiliavit, ut equo descenderet, et pedes deditionem urbis reciperet. Postea ab Hostiensi Cardinale coronatur est.
Friderici Electoris Saxonici. Fridericus Elector Dux Saxoniae, a reliquis Electoribus principib. Germanorum Imperator electus est, anno Christi 1519. post obitum Maximiliani. Sed is ingenti animo delatum Imperium recusavit, suoque suffragio Carolum V. Imperatorem cum aliis designavit. Et oblatam eo nomine magnam pecuniae vim a Legatis Caroli, reiecit: ac suis, ut ne teruncium quidem acciperent, mandavit.
Henrici V. Imp. Tradunt aliqui, cum Imp. henricus V. cum Mathilde urore nuptias celebraret Moguntiae, in amplissima Principum frequentia, et regio apparatu: venisse Lotharium Saxonum Ducem, qui post Henricum V. imperavit, pedibus nudis, sago tectum, ante pedes Caesaris provolutum, coram omnibus veniam petiisse quod rebellis illi fuisset.
Henrici Landgravii Hassiae. Henricus Landgravius Hassiae, non fastuoso luxu diffluebat: sed nigra plerumque lanea veste contentus, in pileo gestare solebat argentemum siphunculum: qui duabus, quarum
receptaculum fuerat, pennis gallinaceis exornatus, videbatur Heroi maximo maximum ornamentum.
Arnoldi Ducis Geldriae. Arnoldus Dux Geldriae, nimios aulae strepitus odio prosecutus numquam sericam vestem induit. Tandem accepit sericam villosam, a Philippo Duce Burgundiae dono missam. Hanc nihil admiratus, cum semel atque iterum toto induisset anno, sese minime suspexie, nusquam ostentanit: sed potius ludibrio se, quasi dissimilem sibi redditum, solitus est habere.
Arnoldi Ducis Clivensis. Arnoldus I. Dux Clivensis, apparatus superbos et peregrinos luxus vehementer detestatus. Simplicem igitur ac modestam in aulis vivendi rationem a filio Ioanne, erus nominis Duce Clivensi I. sernari voluit. Sed hic in Galliis aliquot annos vivens patrium morem dedidicit, ac superbiorem exterae gentis consuetudinem assumpsit. Quare cum uxorem ex Navarrorum nobilissima familia duxisset, statuit in patriam redire. Sed apparatu et equitatu Gallico instructus, adventantem filium et peregrino luxu tumidum videns, adhaec plurimorum insuetas campanellas atque tintinabula mulorum audiens, excanduit pater, sua dialecto inquiens: Da kömpt Hennicken mit den Bellen. Hic filius meus Ioannes venit cum tintinabulis. Quibus exprobravit illi peregrini, quem adfectaverat luxus vanitatem. Hoc ipso senis Principis dicto, ut proverbio celeberrimo, filius saepenumero usus, ac secum iocatus, confessus est patrem verae dixisse: nempe ???idiculumesse, si quis Principum frugalitatem patriam, cum luxu peregrino non erubuerit permutare.
Alphonsi Regis Arragoniae. IACIEBAT interdum Alphonsus Arragoniae Rex mann balistae sagittas quatuor passibus quadraginta, refixas in suum quamque foramen iterum iaciens remittebat, easdem confixas tertio iaciens sigillatim in postremam partem feriendo distinguebat.
Amurathis Turcarum Imp. AMURATHES Turcarum Imperator, quod urbem Croiam, quam ei insigni dolo Scanderbechus ipsius alumnus abstulerat, infeliciter oppugnasset, et cum magna suorum strage ab ea repulsus fuisset: usque adeo acerbum ex animi dolore morbum concepit, ut paucissimis diebus deliranti vesanoque similis vitam reliquerit.
Bonifacii VIII. Pontificis. Bonifacius eius nominis VIII. Pontifex maximus, quod Columnios proceres e paternis oppidis eiecisset, eaque inexorabili rabie flammis absumpsisset, Sarra Columna cum Nogareto Gallo Anagniam, ubi ipse Bonifacius demore aestivabat, improvisus advolavit, et ipsum Bonifacium domo direpta Romam perduxit, ac in arctam custodiam coniecit. At Pontifex ex dolore animi actus in furorem, inusitataque inflammatus rabie intra paucos dies excessit e vitâ.
Almansoris Arabum Regis. Almansor Arabum in Hispania Rex de Christianis triumphare solitus, cum a Garsia Castulonensi Comite, atque Veremundo Legionis Regebello superatus esset, dolore acceptae ignominiae a conspectu Arabum, atque alloquio, omnique prorsus cibo deinceps abstinuit, atque ita cito periit.
Andreae Danduli Veneti. Andreas Dandulus Venetae classis Praefectus, cum adversum proelium apud Corcyram fecisset, vincentibus Genuensibus, et ipse captivus in triumphum cum quatuor milibus Genuam duceretur: tantam ignominiam ferre non valens, adeo graviter et repetitis ictibus triremi, qua vehebatur, caput impegit, ut antequam classis ad portum appelleret, exspirarit.
Alphonsi Regis Arragoniae. IACOBO Alemanno homini christiano sed Iudaeis orto parentibus, cum is Divi Ioannis aureum simulacrum vaenale Regi Ariagoniae Alphonso exhibuisset, ac pro eo quingentorum auteorum pretium postularet, ita respondit: Non tu sane ineptus ex, et maiorum tuorum longe dissimilis, discipuli et servuli imaginem tanti aestimas: cum illi Ioannis ipsius magistrum et dominum et Regem Iudaeorum triginta non amplius denariis vendiderint.
Pictoris Coloniensis: Coloniae Agrippinae pictor quidam insignis, sed prodigus et piger et amatorvini, quam plures, Christi imagines cauponibus pignori dedit, easque hoc pacto perdere quam vendere maluit. Interrrogatus cur non potius venderet. Ergo, inquit, me Iudaeum esse quam Christianum vultis.
Alphonsi Regis Arragon. REX Arragoniae Alphonsus turpe nimium esse dicebat, eum aliis imperare, qui sibimet dominari nesciret.
Eiusd. Perabsurdum sibi videri dicebat Reges ab aliis regi, et Duces ab aliis duci.
Rudolphi I. Imp. Quas non didicerunt recusant omnes artes exercere: imperare, quae est are artium omniumque difficillima, nemo recusat. Interrogatus Rudolphus I. Caesar, qui primus in familiam Austriae traduxit Imperium, curita fieret. Non mirum, inquit, stultos putant, qui regnare nesciant, stultum, autem sese nemoindicat.
Michaelis Pfullendorfii. Michael Pfullendorfius Secretarius Friderici Caesaris, qui
in Ecclesia Senensi sepultus est. Inter cetera quae miraretur id potissimum esse dicebat. Quod animalium rationis expettium nullum se su ra Regem ferret, nisi ceteris virtute praestaret. Homines vero qui se rationales dicunt, iis saepe principibus obedire, qui brutis quadrupedibus stultiores essent.
Caroli V. Imp. Cum de imperio deponendo deliberantem consiliarii hortarentur Carolum Quintum: ut per alios negotia regni administraret: ipse nomen et auctoritatem retineret. Ah, dixit, me praesente ita res administratis: ut omnes de vobis conquerantur: quidfieret, si consiliis et rebus gerendis ipse non interessem.
Casimiri, Regis Poloniae. CASIMIRUS fuit filius Miecislavi unicus, qui ob teneram aetatem Regno minime aptus, sub curâ et gubernatione matris Rixae conquievit. Sed ea mulier avara, superba, exteris Germanisque addicta, prouocavit odia Polonorum: quae fugâ denique vitavit, ablatâsecum regni gazâ, et filio mox in Saxoniam secuto. Qui in exsilio isto animum ad litterarum studia appulit, et Lutetiam Parisiorum devenit. Illinc in Italiam porro; et denique pietate impulsus, in Cluniacensi Coenobio Benedictinum Monachum professus, Deo totum se vovit et sacravit. Interea turbae et fluctus in Poloniâ, ut in navi rectore vacuâ, et oculi atque animi requisierunt suum casimirum: decretumque publice, ut missâ legatione ubiubiterrarum esset, requireretur. Ad Reginam primo ventum, ab ea Cluniacum: et inveniunt non iam Casimirum, sed Carolum (nam et nomen mutaverat) eundemque Sacramenti religione, sed et Diaconatus vinculo, obstrictum. Illi praeterita excusant, patriae discrimina et calamitates proponunt: et hunc, ut unicum praesidium et subsidium, Principem deposcunt. Ipse fortiter recusare; alienae potestatis seiam ostendere, nec quidquam cum
mundanis rebus commercii esse. Tamen urgent; ad Abbatem reiciuntur, ab illo ad Pontificem. atque iste indulget, laxat sacramenti atque sacerdotii vincula, datâ etiam veniâ coniugii: cum lege, aiunt, ut Poloni caput deinceps in coronam tonderent ritu monachali, itemque nummum annuum in luminaria et cereos Divi Petri Romam conferrent. Hoc eiusceindulti monumentum esset. Ita in regnum ducitur, gaudio et consensu excipitur: prudentissime et fortissime administrat, domi pace partâ hostibus foris victis aut repulsis. Pie vixit, pie obiit, regno in posteros (nam et uxorem duxit, et liberos ex eâ tulit) propagato. Quis abnuet haeca Deo esse: profugo, monacho, Diacono, patriam, sceptrum, uxorem, cum gratiâ laude, veniâ.
Ferdinandi Regis Arrago. Sed memorabilis illa quoque electio, sive iudicium fuit, quo regnum Arragoniae, avorum aevo ad FERDINANDUM Henrici Castellae Regis fratrem transivit. Obierat Martinus Rex, idque sine liberis: et inter agnatos vel cognatos varie certabatur. Ius, favor, factio comparabantur: et iam ad coedes et arma Resspectabat: quippe inter potentes competitores, Ludovicum Andegavensium Ducem et Neapolitanum Regem, Iacobum Comitem Urgelitanum, Alfonsum Marchionem Villenae et Ducem Gandiae, et nostrum illum iam dictum. Sed visum consensu proceribus (rarum in tali ambitu) iudices sive arbitros super hac re legere, et quem cumque Regem ii dixissent, esse. Electi novem, sanctimoniâ vitae, et doctrinâ aut prudentiâ conspicui: terni ex ipsâ Arragoniâ, totidem e Catalauniâ, iterumque totidem e Valentiâ: quae tria regna, scilicet in unum corpus contributa. Dies igitur dicta electioni, locus captus, arx Caspa in Arragoniâ. Magna exspectatio, concursus, aperta et occulta vota aut metus: denique ipso iam die, tribunal proforibus templi erectum, aulaeis instratum et regifico ornatu. Consederunt iudices, praesedit iis (nam adesse voluit) summus ipse Pontifex, etsi in schismate, Benedictus: tum surrexit Vicentius Ferrerius Dominicani Ordnis, magnâ sanctimoniae opinione, et insigni ac fervidâ eloquentiâ, qui contione ad rem appositâ, proceres et populum consentire, obedire denique novo Regi hortatus est. Quis is erit? suspen dit aliquamdiu ommum animos, et granditandem voce protulit Ferdinandum. Clamor coronae et iubilus,
fausta precantium nam plurium in hunc et virtutes eius inclinatio: quorundam tamen et maestitia, qui suos candidatos decidisse tantâspe indignabantur. At ipse coronam mox Regni, sollenni ritu, et magnum illum Alphonsum genuit, Arragoniae, Siciliae, Neapolis Regem.
Philippi II. Regis Hispaniae. Pulchra electio, et quam in manu Lusitanorum erat nuper imitari. Nam plures regnum illud, mortuo Sebastiano, competebant, suis quisque titulis, PHILIPPUS Rex Hispaniarum: Alexander Parmae Dux liberorum loco; Ioannes Dux Bragantiae, ab uxore; Antonius nothus, sed qui legitimum credise volebat. Concurrebat et Regina Galliae, Catharina Medicaea, vetusto et obsoleto titulo a Comitibus Bononiensibus repetito. Rex senex Henricus mederi futuris malis poterat, et velle videbatur: sed fortior animus deerat, et cunctantem mors occupavit. Sed et post eum quinque Gubernatores electi, et undeni Iudices, tarditate aut frigore peccarunt: et quamquam proni in Philippum Regem, non ausi ius ei adscribere, ob populi studia dissentientis. Quem suum fere Antonius fecerat, et plenis velis per plebeias illas undas ferebatur. Ita factiones, dissidia, et denique arma. Quae tamen priusquam Philippus inferrat (et parata habebat) pro suo ingenio leniter ac tarde agere, legationibus quam legionibus velle rem conficere: a vi quidem adeo alienus, ut cum Antonius ille, caput turbatum, eiectus ab Henrico Rege, in Castello esset, et in coenobio quopiam Divi Benedicti, gnaro Rege Philippo, latitaret: ille nec extraxit, nec reppulit, cum in illo velut torre exstinguere incendium surgens posset. Simile in altero competitore Duce Bragantiae: cuius filium captum a Mauris, infelici illo praelio, redimi per Legatum suum curavit, et eumdem iam in Hispaniâ, cum essent qui omni vi et viâ retinendum censerent, immo retinerent; ille firmus in quietis consiliis, et iure suo nixus, liberum dimisit. Sed neque sic, cum alii arma pararent aut caperent, invasit, aut erecit. Sed ante omnia ius suum disputari a Theologis, et Consultis eius, fecit: iamque de eo certior, copias promovit. In limite erat Lusitaniae, et omnis mora noxia: tamen iterum
moratur, iterumque peritos convocat, et per Deum et Fidem obtestatur, liberis vocibus sensibusque edicerent, ecquid iuris sui esset. Hoc non cuperer se modo, sed iubere. Omnes uno ore eius affirmant. Tum denique Ferdinandus Dux Albae invadit, et septuaginta dierum spatio Lusitaniam totam subicit: uno praelio Antonio, qui Regem se ferebat, pulso. Si tamen proelium dixerim, veterani exercitus, cum semiermi et urbanâ turbâ cogressionem. Annos paulo minus quingentos avulsa Lusitania fuerat a reliquo suo corpore: rediit, ut retuli. Sed cum admiratione aliquâ corum qui attendent, in re tam opportunâ, utili, facili, cunctatorem Philippum sic fuisse. Imitentur Reges, nec temere ambitio, ad arma impellat.
Friderici II. Imp. FRIDERICO II. Imperatori saepe in ore fuit: Tres insignes fuisse impostores, qui genus humanum seduxerunt, Moysem, Christum, et Mahumetem.
Alphonsi X. Hispan Regis. Alphonsus X. Hispaniae Rex solitus est Providentiam identidem culpare et dicere: Si principio mundi ipse Deo adfusset, multa melius ordinatiusque condenda fuisse. Sed notabile utrumque istum et Fridericum et Alphonsum, illum imperio, hunc regno privatos, in publico odio et infamiâ obiisse.
Ludovici X III. Regis Galliae. CONNESTABILIS Castellae Lutetiam ad Regem salutatum venerat, quem amplexum comi alloquio demulsit: digressus vero a Rege in alteram Luparae partem taediferis praeeuntibus, Augustam it salutatum, de Regis in eum comitate, ut qui illi esset consanguineus, multa honorificentissime praedicat, dehinc salutandi Delphini veniam petit, de cuius ad ventu pusio vix biennis nunc Ludovicus XIII. Rex, praemonitus, cum Hispanum audiisset, suapte nullo impellente exclamat: Hem? gladium porrigite, ita cum lacte et crepundia infantes, mores gentium, odia et amores hauriunt.
Friderici Gulielmi Ducis Teschinensis. Fridericus-Gulielmus Dux Teschinensis in Silesia, Discipulus non ita pridem meus, tum pusio biennis, cum quidam ex Consiliariis, homo alias iniquus valde, aquam manibus eius porrigeret, et ex imprudentia aliquantum eum aqua conspergeret, in haec statim verba prorupit, praesente parentesuo et Consiliariis: Cum adolevero, ego hunc nebulonem vel ensemeo transfigam, vel capite plecti per alium curabo.
Ladislai Hungariae et Bobemiae Regis. Ladislaus Hungariae et Bohemiae Rex puer adhuc dum quadriennis in civitate Graecia ad Stitiam fluviam Fridericum III. Imperatorem patruelem selutatum veniens, incedebat per aulam, tamquam sciret se Regem esse, deberique sibi ab omnibus reverentiam: oculosque nunc huc nunc illuc non sine Maiestate deflectens, candidulam manum porrigebat adstantibus: tantaque lucebat in eo puero gravitas, ut saepe minorem prae se ferant grandaevi Reges. Ut venientem Imperatorem vidit, in honorantis modum suaete caput suum inflexit, et tamquam sciret Ducalis dignitas, quantum ab Imperatoriâ distaret, aliter Sigismundo Duci, aliter Caesari se obviam dedit.
Matthiae I. Hungariae Regis. Fueratolim Francorum Rex Carolus ille Magnus Pipini filius, qui inter cetera egregia, Hadrianum Pontificem ab impressione Longobardorum liberavit, eorumque Regem nomine Desiderium, cum uxore et liberis captivum fecit.
Huic Carolo ex sorore nepos erat Rolandus. De quo tot tantaque fabulamenta cantantur, ut in totâ fere Europâ plebeiorum ora nihil aliud resonent, adeo, ut cum de fortissimo quoque viro sermo seritur, Rolandum revixisse, feratur. Ita ut in tota Italia Rolandus, non proprium amplius viri, sed fortitudinis nomen esse censeatur. Nam in exprobratione minacium et audacium hominum frequenter usurpant, interrogantes, an alter Rolandus sit? Addunt etiam huic fuisse machaeram nomine Durandanam, ferrum lapidesque secantem, fingunt quoque hos duos fato invulnerabiles, nisi in quibusdam particulis corporis fuisse, quas multiplici armatura munierant. Haec deliramenta ubique cantandi materiam praebent, sed aiunt, victorem Rolandum tandem siti interiisse. Puer Rex Matthias ad hiiusmodi carmina, et virorum fortium commemorationem, adeo erat attentus, ut cibi potusque oblitus inedia pressus a mane usque ad vesperum, ad illorum vehementes ictus, pugnamque acerrimam, quodammodo stupefectus, nil aliud cogitans, intertium gloriâ victoris accensus, brachia pedesque sub quadam pugnantium gesticulatione movebat, cum et pugnantibus, et adesse et praeesse sibi videretur. Parentes autem, ut parentes erant, in puero tenello hos affectus notantes, summam de hoc puero Matthiâ spem conceperunt, maximaque cura et diligentia ad futuri regni adeptionem literis et moribus artibusque regiis educarunt. Nam cum minimus fratrum esset, propter illos virtutis igniculos, parentes optima et firma spe pleni, Matthiae pueri nutu omnia gubernabant, et Ioannes ille Cardinalis titulo Sancti Angeli Iurisconsultus, legatusque Pontificis, Hispanus, cum plurimo rerum usu, et sapientia polleret, palam dictitabat, in puero Matthiâ animos, et virtutes regias iamdudum coniestasse, nec cum fefellit opinio. Matthiam nempe tota Hungaria, cum quatuordecim esset annorum, et in captivitate Bohemorum, elegit in Regem, cummulti in Hungariâ Principes, et vetustate familiae, et aetate praeirent. Sed qui huius electionis seriem scire desiderat, legat librum nostrum, cui titulus est, de incognitis vulgo, ubi de hac relata fit mentio, quando defatali dispositione disseritur.
Theodorici Landgravii Thuringiae. Theodoricus Landgravius Thuringiae etsi adolescens
admodum: tamen, ut retulit eius patruelis Henricus, quae ad strenuum militem spectant, ea calluit, et aetatem virtute superavit.
Henrici Aucupis Imp. Cum Otho Dux Saxoniae pater, Henricum Aucupem Imp. filium, adhuc puerum, laetae et excellentis videret indolis, et quidem a cunis propemodum ad artem gubernandi animum applicaret: adolescentulum adhuc ipsum adversus Dalmatas ut pugnaret, misit: Ubi impetum eius Dalmatae non diu sustinere potuerunt.
Othonis Magni Imp. Otho Magnus Imp. henrici praedicti filius, tam laetae fuit indolis in pueritia, ut ab omnibus Amor Mundi diceretur. Et reipsa postea se verum amorem mundi esse in imperio evidenter demonstravit.
Othonis III. Imp. Otho III. Imp. Adhuc puer, magnam exspectationem laerae indolis prae se tulit. Unde puer adhuc, Romanorum Imp. electus est.
Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imp. optimae indolis, puer in pueritia Roman. Imperator electus est.
Friderici II. Imp. Fridericus II. adhuc puer in cunis vagiens, Rom Imperator suffragiis Germanorum Principum et Statuum electus est. Et in ipsa pueritia laetam exspectationem edidit, quod potentissimus heros futurus esset.
Gothofredi Ducis Lotharingiae. Gotfridus Dux Lotharingiae, qui vixit an. Christi 1044. Princeps et iuvenis nobilissimae indolis, in re militari admodum exercitatus, quia ducatum Principis non potuit obtinere, arma contra Rem publ. corripuit. Albertum Ducem, quam Rex Henricus pater eius subrogaverat, praelio victum occidit. Caedes hominum et depopulationes agorum quam maximas fecit: loca omnia usque ad Rhenum, praeter ea quae vel murorum praesidio impetum subterfugiebant, in cinerem redegit.
Friderici Barbarossae Imperatoris. Fridericus Barbarossa Imp. indicium praeclarae et generosae indolis fuit, quod cum imperium multi potentiss. principes ambirent: tamen Electores hund iuvenem omnibus praetulerunt. Quod non accidisset, nisi eluxisset in eo singularis indoles, quae spem faciebat futurum parem maximis rebus gubernandis et gerendis. Neque hancspem Electorum fefellit: statim enim initio imperii moderatione ac virture perfecit, ne quemquam huius iudicii paeniteret.
Caroli Magni Imp. Cum pater Caroli Magni Pipinus strenue gereret bellum Cantabricum, Hispaniense, ac Aquitanicum, tyrocinium in co posuit Carolus F. excellentis virtutis, pietatisque indole. Patrem enim quam primum per aetatem licuit secutus, futuram magni principis spem, cunctis de se plane exhibuit. Atque ideo patre defuncto, concordi consensu in demortui locum surrogatus, qui parernam avitamque virtutem aemularetur.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM Alphonsus Arragonum Rex audisset ab agricultorib. mala punica quae natura acria essent arte et diligentia fieri dulcia. Et nos, inquit, cives ac populares nostros ingenio malo pravoque bonos et emendatos industriâ reddamus: aliis fortasse dubium videri poterit, quod nunc hisce adnotamentis adiecturus sum, mihi quidem satis abunde exploratum et compertum est, Alphonsum cum pueris innocentia et puritate, cum adolescentibus strenuitate et viribus, cum viris prudentia et consilio, cum senibus gravitate et auctoritate, cum acutis subtilitate et argutia, cum ingenuis candore et simplicitate, cum omnibus denique ingenio, doctrinâ, virtute, arte et sapientiâ contendisse.
Alphonsi Regis Arragoniae. ALVARUM Lunam ab Alphonso cuius erat popularis, magnopere postulantem ut se ad Ioannem Castellae Regem proficisci illi commendatitiis literis notum et commendatum faceret, non modo notum et commendatum, verum adeo gratum et acceptum Rex fecit, utbrevi ad
amplissimas fortunas, et Ioannis usque intimam gratiam evaserit. Sed benefactoris, et beneficit immemor. Idcirco cum ingtatitudinis aliquando Alvarus argueretur, Alphonsum ita dixisse accepimus compertum se quidem habere, ingenti beneficio non nisi ingenti ingratitu dine satis fieri, propterea plures quidem esse qui darent, sed qui dare scirent esse perpaucos. Nec ideo pigrius dandaum aut benefacien dum esse.
Friderici III. Imp. Fridericus III. Imperator saepenumero dixit ex iis, quos extulisset quam paucissimos gratos fuisse. Idque muneribus suis datum esse, ut ex fidelibus infideles fierent.
Alphonsi Regis Arragoniae. REVENERAT Rex Arragoniae Alphonsus praecedens exercitum ad Furcas pelignas, ubi paucae admodum casae erant, atque eae quidem praeoccupatae, equoque descendens in propiorem mansionem ingressus est una cum Putio, atque ibi offenderunt prope ignem milites gregarios duos ex Caroli Campobassi sociis, qui Regem eum esse ignorarent. Ideoque conviciis, compellationibus probrosis ia ctare eum coepisse, quod in alienam domum ingredi ausus esset, nec se inde proiperet, titiones illos in eum contorturos minitantes. Rex risu prope dirumpi, Putius stomachari, qui nisi Rex prohibuisset, cum illis haud dubie manus contulisset. Cognito tandem Regis Caroli adventu, gregarii pavefacti facile ab humanissimo Rege non solum veniam iniuriarum exorauêre, sed regii prandiculi haud expertes abiere. Et sane nemo unquam fuit, cui aut celerius iniuriae exciderent. aut firmius beneficia haererent.
Ludovici XII. Regis Galliae. Ludovicus XII. Rex Galliae, iniurias privato sibi illatas, regnum adeptus, ulcisci noluit, dictitans: parum decorie esse Regi Gallico, iniurias illatas Aureliorum Duci, ulcisci.
Ludovicus XII. Rex Galliae, Lugduni deprehensus ab sulicis duobus vivo Carolo, et antequam nasceretus,
vexatus multis verborum contumeliis: cum illi conturbati Carolo mortuo abiissent: absentes sua sponte reuocavit, pristinaeque dignitati restituit, exsuisse se personam Aureliorum Ducis dictitans; proinde Regi nihil haec esse curae.
Friderici III. Imp. Teutoniae Regiubs, qui ad imperium eliguntur apud Belgas in Aquensi civitate mos est coronari atque inungi. Huc dum Fridericus iam electus properat, Albertus frater eius iunctis cum Comitibus Celiae viribus Carnos invadit. Labacum insigne ac munitissimum oppidum obsidione cingit, Cramburgenses infestat, Tergestinis, se nisi dedant exitium minatur, apud Carenthanos, apud Stirienses novas turbas excitat, Seniores qui apud Ernestum patrem inprimis accepti, ac fideles fuerant, Friderico suadent patrimonii quam Imperii curam maiorem gerat. Imperium rem communem, alio tempore curariposse, pattimonium rem propriam, et ad heredes transituram, nisi nunc tueatur, frustra in posterum optari quaerique. Contra Fridericus imperii communia negotia per sese, hereditaria et privata per procuratores curanda statuit. Caeptumque iter prosequens belli duces elegit, qui se absente patriae consulant: coronatus dum revertitur, fratrem cum Comitibus profligatumreperit adse vocatum, temerati fraterni hospitii et amoris arguens, rursus in gratiam recipit, et quasi nihil peccasset, in partem regnirestituit.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM saepe repeteret edi ctis suis Iulius Pontifex, Ecclesiae servandae gratia bellum Ludovico XII. Regi Galliae indictum: Laudabat Ludovicus id vetus prudentis hominis, qui capitaliotem dixit iniustitiam eorum, quitum, cum maxime fallunt, id agunt, ut boni videantur.
Caroli Quinti Imperatoris. IN Comitiis Ratisbonensibus, cum multi Principes Germani pro Duce Iuliacensi Geldriam retinente, apud Carolum Quintum interecederent: dixit se tot annis conventus de summis Rei publicae negotiis in Germania egisse, neque unquam tot Principes ad ullam publicam deliberationem cogere potuisse, nunc causam nacti adversus me: Ecce, inquit, quanto numero convenistis.
Alphonsi Regis Arragon. CUM poculum quo Alphonsus Arragoniae Rex ipse biberat Caspari generoso adolescentulo dari iuberet, et Pirretus pincerna Casparis inimicus, quamvis semel bis et tertio iussus dare renueret, permotum Regem surrexisse aiunt, pugionemque strinxisse, ac fugientem Pirrentum adsecutum, ne iam prehensum iratus feriret, pugionem in media ira abiecisse.
Eiusd. Capuam vero cum exercitu transeunti Alphonso miles quidam ira effervescens in foro ipso obviam factus, comprehensis equi loris Regem sistere coegit, neque prius dimisit, quam quae libuisset in Regem etiam armatum petulanter effudisset: Rex nihilo magis animo commotus ire perrexit, convitiatorem ne paululum quidem eonspicatus.
Wenceslai Imp. Wenceslaus Rex Bohemiae Sigismundi frater, Caroli IV. Rom. Imperatoris filius et haeres, ministri offensus verbo, e mensa consurgens, arrepto pugione amicum interfecit.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imp. convicianti Baioratio creditori colaphum incussit, mox paenitentia ductus, debitum omne persolvit.
Matthiae I. Regis Hungariae. BUDA urbs in monte sita, qui Danubio alluitur, nomen unde traxerit incertum putatur, vel ab illa antiqua Budalia, vel ab illo viro dinino qui Buda dictus est, non quod ille condiderit, sed quod illius viri nomen ob ex cellentiam imposuerint. Fuit autem Buda (ut testatur beatus Hier onymus) princeps doctrinae apud Sophistas Indiae, quos Gymnobrachmonas vocitant, quem virgo quaedam, ut ipsi tradunt e latere suo generaverat, sed haec genitura vera, falsave sit, non in magno pono discrimino. Illud tamen certissimum est, Budam nomen esse viri sapientissimi, qui Indorum dogma composuit. Hoc volui dixisse, quia Hungaria nominum egregiorum habet plerumque similitudinem. Nam Syrmicum oppidum cum Syrmo Triballorum Rege antiquissimo, imaginem denominationis retinet, et ne particulatim omnia prosequar, Strigonium alibi, quam in Hungatia reperitur. et Pestum, cum de Pesto carmen Virgilianum canat sic: Vidi Pestano gaudere rosaria cultu. Nam hoc Italicum est, sed Hungaricum Pestum in ripa Danubii situm, ex opposito Budam respicit, cum inter ea Danubius fluat. Illud planiciem, haec montem occupans: calidis aquis undique scatentem et vitib. arboribusque consitum, ita ut Buda ab uno latere colles vitib. fertiles, ab alio Pestum camposque prospiciat. Estque ab ea ad fluvium descensus gravis adeo, ut ubi templum Divae Mariae situm est, gradus lapidei ad Danubium usque per dimidium fere stadium magnificentiae Regum positi sint. Et ut ad rem nostram revertamut, Budae cum cogeretur Principum concilium, et nondum ad Regem aditus pateret, inter eos etat Nicolaus Bathor, genere nobilis, dignitate Episcopus Vaciensis. Est enim Vacia quatuor a Buda miliariorum intervallo. Sed Budam a Vacia secundo fluvio devenitur. Hic igitur Nicolaus Episcopus virtute et animi generositate, dignitateque corporis, cumulatus maxime erat: studiis namque humanitatis in Italia eruditus, cura et diligentia doctrinam adaugens, nihillaboris, nihil vigiliarum, nihil impendii subterfugiens,
quod ad doctrinam conveniret, brevi effecit, ut doctissimis acutissimisque Philosophis eius doctrina, et literatura, suma cum admiratione probaretur. Qui dum congregatio principum cogeretur, ne otio et garrulitati locum praeberet, habuit secum librum (si recte memini Ciceronis, cui Tusculanarum quaestionum est titulus) Irridentibus multis huius egregii iuvenis librorum lectionem ibi inusitatam (novum quippe videbatur Hungaris, Episcopum libros lectirare in eo praesertim loco, ubi sermo et confabulatio esse consueverat.) Interea Rex Matthias venit, et Nicolaum gestantem libros conspiciens ait ad Galeotum: Nicolaus (ut puto) tuus fuit aliquando discipulus, et contubernalis literarum et do ctrinae amantissimus, et recte. Nam Apostolus Episcopos formans inter cetera Episcopum Doctorem ait esse oportere, docere autem nemo potest, nisi sit doctus, sed doctrina aut superne inspiratur: aut studio et labore acquiritur. Recte igitur Nicolaus inertiam ignaviamque fugiens, et legit et studet, animumque ornat. Deinde Rex Matthias vertit se ad principes illos, quorum risum acceperat: Nolite, inquit, irridere, quae internoscete non valetis, ex ignorantia quadam Nicolao Episcopo illusistis. Nonne aliquando audivistis, virum quendam Romanum, nomine Catonem, fuisse sapientissimum, ut historiae tradunt: cuius mortem, quae Uticae accidit (est enim Utica Affricae urbs) Iulius Caesar ille Imperator invictus, iniquo animo tulit, quamquam ei fuisset senper inimicus. Hic igitur Cato, divini consilii, doctrinae admirabilis, sammae apud omnes auctoritatis, otium tanqu vitiorum fomitem putans, dum Romanus cogeretur senatus, semper aliquid lectitabat. His auditis in admirationem versi sunt, qui lectionem Nicolai irriserant. Nam Nicolai modestiam, liberalitatemque ac munifi centiam norant, familiae antiquitatem mirabantur, fratrem Germanum Stephanum Bathor, Turcorum cladem et excidium, non sine reverentia nominabant. Decoros Nicolai gestus probabant, eiusque mitem ae lepidam, et Ciceronianam eloquentiam quottidie sentiebant, animi vivacitatem, constantiamque, probitatem, fidem ac amicitiae sinceritatem honorabant, nulla in eo superbiae ambitionisque signa conspicientes, maioribus suis, qui summi excellentesque fuere, Germanoque Stephano decori et ornamento et esse et fuisse diudicabant, in hoc duntaxat ex
inscitia damnabant, quod libros praeter patriae mores le ctitaret in regia: Nam non ignorabant, quo animo, qua mentis praestantia, aemulorum ac invidorum morsus et tulerit et denique superaverit, cum in medio odiorum tumultu, ferventib. fortunae minis, et invidorum procellis, eundem se praebuerit quem in secundis rebus aspexerant. Non referam qua magnificentia templum instauranuit, archirectis fabrisque ex Italia accitis, maximo cum impendio, ut generositati animi sui et templum et domus Episcopalis responderent. Unum tamen non praeteribo Cum in Hungaria iam duobus annis elapsis fui, ad Nicolaumque visendum diverti, tanta me humanitate et suscepit et fovit, ut mihi ipsi singularis illa hospitalitas fuerit admirationi. Praeterea semper me hortabatur, ut gestorum Regis Matthiae historias facerem, ne tanti Regis negotia quae patriam exornarunt, illustremque fecerunt, oblivione torpescerent: perplacuit etiam mihi illa familiae suae dignitas, et elegatia, semper enim in eius domo aut oratur, aut studerur, aut carmen cantatur ad Lyram, autsermo habetur honestus, nullum ibi otium, nulla ignavia, nulla temporis dispendia internoscuntur. Nam ab arce ad hortos, quos ipse munivit, piscinisque ornavit, ab hortis vero ad arcem frequens deambulatio, non sine et proborum hominum commercio et comitib. libris efficit, ut iter quoque disputationib teratur. Interdum pilento vehitur Episcopus, amoenos, apricosque colles, vitibus arboribusque, ut in corona consitos revisens, non sine lectione, et disputatione honesta: ita ut Bacchicos illos, floridosque colles, et Minerva et Musae in colere, ac frequentare non sine iucunditate credantur.
Matthiae I. Regis Hungariae. QUidam strenus miles, cuius opera Rex Matthias in militia fuerat saepe usus, audiens, bellum ortum inter Regem Matthiam et Fridericum Imp. Rom. cui iureiurando aliquando promiserat, se tempore belli ubicumque esset, ad se rediturum, petivit a Rege, ut bona venia discedere liceret ad Imperatorem, namque redire volebat. In prima petitione Rex
praebuit se duriusculum, asserens, non esse iustum, discedere tempore belli milites ab eo, qui eos in pace aluerat. Quis enim nilites in pace nutrit, quorum tempore belli opera non sit usurus? Miles autem dicebat causam discessus fidem fore iureiurando firmatam, quam nullo pacto violare statuerat, si per Regem liceret. Hoc sermone motus Rex, militem multis et egregiis doms cumulatum remisit ad Imperatorem eiusque propositum coram omnibus laudavit, quoniam iusiurandum commodis propriis, et amicitiae regiae anteposuisset.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. numquam iurare auditus est, nisi cum regnis inauguraretur, aut foedera inita confirmaret.
Henrici IV. Regis Galliae. CUm quidam officium iudicis pretio maiore, quod mutuo acceperat, emisset, Rex ad Provincialem, qui proximus erat dixisse fertur: hem bonum iudicem, non dubito, quin officium illud brevi ex usu ementis siet.
Maximiliani II. Imp. Maximilianus II. Imp. non modo supremum in Germanico Imperio tribunal Spirense: verum in omnibus etiam aliis regnis et ditionibus suis Sevatus iudicum, sapientia, doctrina et iustitiae ac veritatis amore praestantum, a patre institutos, retinuit et confirmavit: ut legum et iustitiae custodes et exsecutores severi et vigilantes, in singulis excubarent.
Ludovici XII. Regis Galliae. LUDOVICUS XII Rex Galliae, subpraefectum Aurelien sem quo familiariter privatus erat usus, saepeque sordium eum liberarat: cum in eo essent omnia ad pernitiem profligata, damnari passus est: id adiciens, contendi privatus pro amico: Regnum cum sum adeptus, leges mihitu endae sunt.
Friderici Imp. Fridericus Imp. Principes qui iustitiam non colerentsimiles sibi videri dicebat, qui morbo caderent comiciali. Nam cum animae materia sit sola iustitia, qua tenditur ad vitam, teste Lactantio. quid restat principibus sublata iustitia? hoc est, sublato vitae nutrimento, et cibo, nisi fore caducarios: Tribuunt id nonnulli Alphonso Regi.
Henrici March. Misniae. Henricus Marchio Misniae, iustitiae admodum studiosus fuit: adeo ut qui provinciam Misnensem latrociniis divexarent, sive infimo sive nobili essent genere, in eos severissime animadverteret.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus I. Imper. iustitiae studiosissimus, si quisquam Imperatorum, expulit et iuste punivit latrones et praedones, dum hic Imperator fuit. Non enim eos solum punivit: sed et arces et domus Praedonum funditus evertit. U nde rigidus institiae exsecutor a multis nominatus est.
Othonis III. Imp. Otho III. Imp. qui Dux Brun suicen sis fuerat, ante assumptum Imperium, iustitiam valde amavit: unde leges rigidissimas adversus praedones condidit.
Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imper. purus iustitiae cultor, tum etiam aequitatis fuit: vias et itinera tutatus est a praedonibus et latronibus, quantacumque potuit vigilantia, ut viatoribus esset securus per Imperium transitus.
Ludoucis Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imp. fuit iustissimus: qui cum fratrem Rudolphum relegasset in exilium ad Britannos, quod sibi tamquam Rom. Imper. cum Friderico Duce Austriae
rebellaret, noluit in fratris filios poenam extendere latiorem: sed restituit illis comitatum Palatinatus ditionem Ambergensem, et Neumburgensem, ac summo amore prosecutus est: affirmans fratrem, non filios deliquisse, unde decere, ut ablata restituantur: Et qui non peccassent, etiam non puniantur.
Roberti Imp. Robertus Imp. Princeps Christianissimus, ardentissimus amator iustitiae, et in victissimus protector pauperum dictus est.
Friderici Comitis Palatina. Frideri cus Comes Palatinus, qui vixit anno Christi 1467. laudatissimus cultor iustitiae fuit. Securitatem hinc inde per Germaniam cum aliquor Principibus confecit: praedonum arces in Franconia, Lotharingia, Bohemia, et alibi, funditus cum suo exercitu, quem ad istud negotium collegerat, evetrit et eos fugavit. Quos comprehendere potuit occidit: et quietem hac ratione Germanis praestitit.
Friderici II. Imp. Fridericus II. Imperator, luculentum iustitiae specimen praestitit, quod cum anno Christi 1225. Fridericum Ducem Austriae, creasset Regem Austriae, et illum omni regali dignitate condecorasset: illum iterum ea dignitate privaret anno Christi 1236. quod ageret vitam Rege indignam et informem.
Nedae Ducis Bohemiae. Neda Dux Bohemiae Vratislai patrui in bello occisi filium commisit Doringo cuidam comiti, ut educaret. Ratus autem Doringus, se Nedae gratissimum officium praestiturum, filio Vratislai caput amputavit, corpus sub glaciem fluvii proiecit, et caput attulit Nedae Duci Pragam: inquiens: Iam non fore ut sibi timeret ab hoste, filio patrui, qui ab eius exercitu interfectus erat. Quo conspecto, Dux Neda graviter commotus ob iniustum facinus: et ut iuste puntret facinorosum comitem, illi dedit optionem, ut aut se proprio gladio confoderet, aut se daret suspendio, aut se ex petris praecipitaret. Maluit ille suspendi: vnde se suspendit arbori, et pro caeso innoxio sanguineiustas poenas tulit.
Henrici Ducis Luneburg. Circa concilium generale Constantiense, Luneburgensem du catum possedit Henricus Dux, qui Princeps fuit iustitiae tenax, et observantissimus aequi. Severe in latrones, praedones, et latrocinantium improbitatem animadvertit: adeo ut etiam de minimo delicto statueret exempla. Habebatille in arce Cellae piaefectum, virum industrium, et sibi
gratum ministrum. Cum autem quodam die Henricus proficisci vellet, praefectus ille properanter antevertit Principem, ut venturo Principi necessaria pararet Erat autem praefectus tenuiter vestitus, et flabat ventus Aquilonaris vehementissime. Dumque in itinere esset, vidit in via publica pallium agricolae arantis, a quo id accipiens, ut sese ab iniuria venti defenderet, promittebat se red diturum quam primum rediret. Agricola vero amissum pallium iam putabat, cum ab eiusmodi hominum genere haud facile recuperetur id quod semel attigerint: pallium repetebat. Praefectus agricolam paruifaciens, cum pallio pergit, atque Luneburgum petit. Paucis post horis, Henricus subsequens, invenit hominem stantem iuxta viam, et de suo pallio querulantem. Cum Princeps causam damni ac iniuriae acceptae quaereret: Quid est, inquit, agricola, optime Princeps, quod publicos praedones et insidiatores viarum persequeris, cum ipse tuae arcis praefectus iam praeteriens, mihi pallium abstulerit pauperi, nudo, et, ut vides, algenti sub brumam? Dux tacitus secum rem perpendit, et ut certior factus est rem ita se habere rebus suis in urbe expeditis rediit. Ubi autem ad locum ablatae vestis perventum esset, iussit adesse praefectum. Cur, inquit, pauperi et reclamanti pallium abstulisti? En ego hucusque tuo ministerio persequor praedones publicos: et tu ipse es, qui non minora in subditos meos perpettat. Multa volentem in sui excusationem, dux equi praefecti capistro detracto, alligatum in arborem suspendi iubet iugulandum. Mira severitas, et Zelus incredibilis iustitiae in Principe Saxone.
Carotz Audacis Ducis Burgundi. Erat Carolo Audaci, Burgundiae et nostro Duci, vir nobilis in ferventi gratia: atque ei praefecturam oppidi in Zelandia dedit Ipse ibi in otio, amorem concipit in feminam corpore scitam et moribus, animo meliorem, ut docuit eventus. Primo aspectus, obambulatio, suspiria, et quae solent amantes: mox audacior et verba miscet, et affectum aperit, et solatium orat. Neque promissis abstinet, et omnia tentat, quae sint expugnandae. Frustra, munita undique castitas erat. Igitur desperatione ad facinus se vertit. Praefectus erat ut dixi, et Carolus noster in bello: maritum igitur amatae feminae proditionis insimulat, et statim in vincla missum carcere custodit. Quo fine? ut vel hoc meru minisque illam
moveat, et obnoxiam sibi reddat: vel maritum ipsum amoveat, remoram amori. Custodit igitur, et mulier casta et viri amans statim ad carcerem, â carcere ad praefectum deprecatura aut liberatura, si possit. praefectus: Et tu ô meame logas? Imperium, quod in me habes, ignoras? affectum saltem mutuum redde, et maritum ecce reddo. Detinemurenim uterque, ille in meo, ego tuo carcere aut vin culs: au quam facile utrumque solvis? Quid renuis? amans pero, et per meam vitam: praefectus peto et per mariti tui vitam. Utraque agitur: et perire si debeo, perdam. Atqui miserere, et mulierem te et coniugem ostende. Mul er rubere ad ista, et stupere: et tamen pro marito etiam timere. Constat magis animo, quam corpore: et trepidat, et pallet. Atque ille, quia moveri visa, et leviter vim verecundanti adhibendam ratus (soli erant) in lectum impellit, fruitur fructum, utrique mox acerbum. Nam mulier confusa et lacrimabunda abiens, pudoris magis quam peccati aegra, iram et vindictam coquit: quam magis etiam accendit barbatum (quomodo aliter appellem?) Praefectifactum. Nam ille voti potitus, et cetera prolixa autumans, si aemulum sustulisset: maritum damnari curat, damnatum capite plecti. At id non in publico, sed carcere ipso factum: atque ibi cadaver in arcam ligneam in clusum, mox sepeliendum. Venit interea mulier, sive accita ab ipso (ut quidam tradiderunt) sive sponte et super salute mariti anxia: sed venit, et vel ex pacto maritum recipere se sperat. Ille benigne affarus, et maritum, inquit, quaeris? habebis. Abi (et digitum ad carcerem intendit) invenies, et tolle. Nihil suspicata abit, videt et percellitur, et animo ac corpore lapsa super cadaver se abicit: ac din lamentata, recipit animum atque iram, rediensque atroci vultu et verbis. Et hercules, inquit, reddidisti maritum: gratia debetur, exsolvam. Retinere et placare conatur, frustra: non tigris magis saeviat, fetu erepto, statimque amicorum fidis advocatis, rem denarrat, eius ordinem, et culpam suam: ac consilium viamque ultioni exquirit. Censent omnes ad principem eundum: qui inter alias virtutes (Insignes habuit, nisi superbia et pervieatia corrupisset) eximius Iut: itiae cultor erat. Accedit duobus amicis comitata, auditur: vix creditur.
et indignatur et dolet Princeps, hoc in suo solo, et e suis, quenqu ausum. Sed et mulieri edicere minaciter, nisi vera et certa afferret, malum habituram. Iubet manere in Aula, et in vicinum cubiculum secedere, dum praefectum vocat: nam forte et ipse in Aula erat. Venit, introducitur et mulier. Hanc nostin? Atroces sunt, et quas nolim esse veras. Quid ais? Vacillat, perplexe loquitur, negat aliquid et annuit: donec princeps ex vultu ipso et sermone culpam suspicatus, ut tamen certior esset, remotis omnibus solum alloquitur. Quam fidem mihi debeas, et quam beneficiis meis gratiam, non nescis. Per hanc et illam te adiuro, ut quid in hac res sit, liquido et sine ambagine denarres. Fatenti gratia, aut aliqua severitas, non deerit: nec abnuenti tormenta. Ibi ille ad genua seabicere, factum agnoscere: denique mulierem culpae omnis liberare, se ornare: sed in gratia principis refugium et solatium ponere. Quam ut magis impetret, illicitam libidinem purgaturum matrimonio offert. Princeps, quasi aures praebens et iam mitior, mulierem revocari, quosdam e suie adsistere iubet. Et heus tu, quoniam huc ventum est mulier, placetne maritum hunc habere? Illa abnuit, et tamen voluntatem aut iussa Principistimens, adspicit circumstantes. Qui certatim innuunt aut suggerunt, accipiat conditionem viri nobilis, divitis, apud Dominum gratiosi. Victa dat manus, quas Princeps iungi cum praefecti iubet. et sollennibus verbis matrimonium firmari. Firmato iterum Principes: Tu nove marite hoc iamnunc largire, ut si prior sine liberis obeas, haec coniux heres omnium bonorum tuorum sit. Libens concedit, testes audiunt, tabularius scribit. Et his iam peractis, noster Carolus ad feminam, iubet Praefectum in illum ipsum carcerem duci, in quo matitus caesus, et pariter caesum in arcam ligneam sive capulum deponi. Facta sunt. tum mulierem ignaram eo mittit: quae inopinato iterum casu conterrita, duobus maritis codem fere tempore, eodem certe supplicio amissis, mox in morbum incidit, fato obiit. Hoc solum alteris nuptiis lucrata, ut liberos ex priore coniugio divites relinqueret, nova hereditate. Trag oediae exemplum est: sed gratulor Belgicae talem exitum, sub tali iustitiae vindice: et vos successores servate.
Mahumetis II. Turcar. Imp. Atque haec circa Amicos brevi, sed memorabili, facto
claudam MAHUMETIS Secundi Turcarum principis, quem verius Muchementem scribi, gnari linguae persuadent nobis. Memorabili, quia circa filium: et quid propius tangat? Is igitur Muchemetes filium habuit Mustafam, Imperio destinatum: et cetera bonum, libidinibus pronum. Hic Achmetis Bassae uxorem, insigni forma, adamabat, et blanditiis diu pervincere conatus, cum non succederet, insidiis tentavit. Speculatus est tempus, quo in balneum mulier ivit, (et saepe lavant se Turcae) et mox secutus cum paucis suorum, ibi nudam et frustra renitentem compressit. Illa ad maritum, maritus ad Imperatorem flagitium detulit, poenas poposcit. Muchemetes primo cunctari, tum asperioribus verbis (sed alius in mente sensus erat) Bassam excipere: Et quid, inquit, sic graviter de filio queri tibi visum est? An nescis te, et tuam, iuris mancipiique mei esse? si filius igitur illam amplexus est, et animo suo morem gessit:; nempe ancillam meam complexus est. Sine ulla quidem culpa, si me volente. Haec cogita, atque abi: cetera mihi permitte. Sed ista iuris tuendi causa magis, quam quia sentiret. dixit: atque animi aeger et saucius, filium ad se vocatum primo examinavit; tum confessum pessimis verbis minisque acceptum dimisit. Et mox minas in rem confert: ac triduo post, cum aliquandiu pectore filius et Iustitia pugnassent, hac vincente, fauces Mustafae nervo arcus iussit effringi, et morte pudicitiae litare.
Alphonsi Hispaniae Regis. Alphonsus Rex Hispaniae, sed Imperator cognomento, quia huic dignitati destinatus, insignis aequi iustique cultor fuit. Exemplum Nobilis quidam in Galaecia, stirpe sua fisus, et temporum perturbatione confisus, rusticulum bonis omnibussp oliavit. Praetorem ille adit, hic nobilem monet desistere et reponere: non audit, rex aditur. Iuberidem, nec obtemperat, in locorum longinquitate spem etiam ponens. Atrex, ceteris omnibus omissis, privati habitu, quo res occultiore esset, Toleto in extremam Galaeciam pergit. Militis aedes obsidet, dilapsumque comprehendi e fuga, et proipsis foribus laqueo suspendi, et cum ignominia strangulari mandavit.
Balduint VII. Comitis Flandriae. In nostra vero Belgica BALDVINUS Septimus Comes Flandriae, Petrum virum nobilem, et Orscampitoparcham, ob duos boves pauperculae viduae reclamanti abductos, re
ad eum delata, subito arripiiubet, et atroci morte puniri: Forte lebes aquae ferventis in medio Brugensi foro erat, monetario puniendo destinatus: in hunc sine mora hominem conici iubet, sicut erat, ocreatum, vestitum, gladio accinctum. Quid ais? sic calide, et an non temere? Nihil. nam inquistio praecesserat, et culpae convictus, per aliam causam evocatus, poenas sic luit meo animo, recte et salubriter. Ille Idem undecim equestris loci viros, quod tres mercatores per viam bonis, et deinde vita exuissent, vocatos in palatium damnavit. Statimque se coram laqueis iniectis, destitui super tabulam an nexos ad trabem iussit: ac manu tum sua tabulam subduxit, ac pensiles fecit suffocavitque. Rem laudo, modum improbo ac potuit debuitque manibus hoc alienis.
Andreae Regis Hungariae Talis Andreae regis Hungariae iustitia, nec in causa nimis dispare. Iuit in terram Sanctam cum copiis, religione impulsus, et curam regni Banebano commisit, fideiseius et uxore Gertrude commendata. Quae apud eum sancta, non ipsam fuit. nam cum firater Gertrudis adolescens lascivus et petulans, absente rege, visum ad sororem venisset illa iuveni gratificatura, uxorem Banebani, pudicam ad id formosamque feminam, fraudibus et pella ciis ei substernit. Quae post facinus paenitentia du cta, rem omnem marito exponit, et simul reginae fraudes, et iram a se, in illam vertit. Qua iustissima Banebanus accensus, ut erat dolor is recens, reginam adit, expbrat factum, et gladio usciscitur. Caede patrata Byzantium abit, Andreae regi occursurus, illac in Syriam tendenti, quem mox reperit, et rem aperit: illum unum iudicem, et, si meruit, vindicem poscit. Rex differt in suum reditum, et vultu atque animo composito: Tu vero abi, inquit, et in regnum redi: vicem meam, ut ante functurus. Nam reduci mihi, si Deus annuit, stat hanc causam cognoscere et decidere. Si innocens es, tunc libens absolvero: sin autem nocens, ne nunc quidem dam natum volo, nec expeditionem hanc in hostes fidei sumptam, Christiano sanguine auspicor et perfum do. Uterque abiit: ille in Asiam, hic in Hungariam: et cum rediisset, causa serio inquisita, et cognita pronuntiat, uxorem suam iuste caesam videri. O multa in hoc facto insignia: Quod nihil sacrae expeditioni anteposuerit: quod suspectum si non convictum, iterum regno praeposuerit: quod amorem coniugalem Iustitiae post posuerit. Salve vel hoc facto magne rex: et tu CROYO RUM inclita familia, ramus ab illa stirpe.
Othonis III. Imp. At Othonis III. Imperatoris affectus etiam in suo capite et salute, domitus iustitiae cessit: si vera est narratio, quam ab illo aevo plures scriptores tradunt. Aiunt uxorem ei fuisse, parum casti corporis: et hanc cum ad Mutinam Italiae Imperator esset, cuidam Comitiin iis locis copiam usuramque sui obtulisse, sed repulsam tulisse. Id perdolitum feminae (veteres ab eo iras et calumnias scimus:) atque ausa est ipsa crimen ultro struere, et tentatae pudicitiae suae Comitem accusare. Imperator calide audit, credit, damnat, occidit. Co mes tamen aute mortem rei seriem uxori suae aperit: et rogat ut mortuum vindicet, et famam, quoniam vitam non potest, seruet. Dat consilium, ut in dicio candentis ferri, Deo freta, rem committat: qui mos tunc frequens, nuper et hodie merito exolevit. Ille ita moritur: et paulo post dies aderat, qua sollenniter Caesar ius dicebat, viduis maxime et pupillis. Vidua igitur Comi tis, mandatum exsecutura, venit ad tribunal, et caput mariti occultum in sinu gestat. Stat ante Caesarem, et veniam praefata rogat: Ec qua poena dignus esset, qui vitam alteri iniuria ademisset? Hic Imperator: id quidem liquet, mulier, inquit; morte. Tum illa, Ergo poenam hanc tu, Caesar, re iudice subibis, qui innocentem mariteum meum sustulisti. En caput, quod recidisti. Innocentem autem esse quoniam testes et alia desunt, tractatione igniti ferri probabo. Dixit, et sine noxafecit: miraculum Imperatorem et adstantes commovit. Sed hunc maxime, qui Deum etiam vindicem timebat. Itque permirtit se feminae, ut sua voce damnatum: sed veniam vitamque quatuor castrorum donatione redemit Ea sunt in Etruria, Lunensi tractu, et decimum, octavum, septimum, sextum appellant: a numero dierum, quib. progationem supplicii a femina, anre plenam veniam, impetrave rat. Haud negaverim, a fabula qu> historia hoc videri propias: sed bonis tamen auctoribus scripta, quae culpa est describere?
Rudolphi I. Imp Sunt alia huius generis: sed omnia aequat aut superat Rudolphi Austriaci istud. Agebat Noribergae, et rebus Imperii ac publicis intendebat: cum ad privatas eum vertit leviter mercator quispiam ius et vindictam petens in hospitem sive diversitorem ibi notum, a quo grandi pecunia fraudatum se aiebat. Nam bona fide deposuisse apud eum in sacculo ducentas argenti selibras (Marcas appellant) quas ille impudenter abnegabat, iniuriose retinebat.
Imperator de fide dictorum rogat: ille affirmat, sed sua fide, nec aliis (ut solet fere in deposito) argumentis. Igitur Imperater, re perpensa, astum adhibendum censuit, et vestigiis verum indagandum. Quaerit ab homine, ille sacculus sive vidulus cuiusmodi esset? describit formam: nec aliud Caesar, quam secedere eum in proximum cubiculum, et praestolari iuber. Habebat in animo evocare hospitem, sed Fortuna commodius in stituit, et ultro ad eum mittit. Nam veniunt primarii urbis cives, ut solet, gratulatum Principi, et salutatum: inter quos iste infidus hospes. Norat adeo iam ante Caesar, et ut comitas eius erat, benigne et per facetias appellat: Heus tu, scitum illic pileum habes, mihi dona et permutemus. Ille arrisit, pileum libeus dimisit, et honori hoc factum duxit. Caesar secedit paulum, quasi publicum negotium avocaret: et fidum ac notum eius oppidi civem, cum ipso pileo illo, ad uxorem hospitis mittit cum mandatis. Heus matrona, maritus iubet, ut sacculum illum talem ad eum mittas, opus habet: et ecce tesseram fidei meae hunc eius pileum. Mulier agnoscit pileum, et sacculum descripserat: itaque nihil ambigens ascendit, tradit, quasi ad maritum deferendum. At ille recta ad Caesarem, qui vidulum vocato tunc denique mercatori ostendit: et Hic ne est? et agnoscis? Affirmat, exsultat: tum et hospitem Imperator adhibet, et Hic, inquit, de te queritur, et perfidiam accusat: quid ais et refellis? Audacter ille, mentiri eum dicere, aut dementire: nihil sibi rei cum eo esse, aut fuisse. Denique Imperator sacculum profert: ad cuius aspectum ille confunditur, et animo ac lingua labitur. Quid multa? mercator pecuniam, hospes in ramiam recipit, atque etiam damnum. nam grandi pecunia alia Caesar eum mulctat. At Rudolphus omnium ore et sensu laudem: et decantatum in Germania satis hoc factum fuit. Sed quoniam nunc, et ante, Principes dedi, qui ipsi et suo ore, statim et de plano ius dixerunt, oriti pro moribus nostris potest.
Maximiliani II. Imperator. Maximilianus II. Imperator non modo supremum in Germanico Imperio tribunal Spirense, verum in omnibus etiam aliis regnis et ditionibus suis, Senatus iudicum, sapientia, doctrina, et Iustitia ac veritatis amore praestantium, a patre institutos, retinuit et confirmavit: ut legum et Iustitiae custodes et exsecutores severi et vigilantes, insingulis provinciis excubarent.
Magni Sfortiae. MAGNUS Sfortia in usum militiae ad palaestram cunctos ordines exercebat, multa arte luctando, ingentis ponderis saxum iactando, ferreum vectem iaculando, teretem palum interga conucrsis manib. evibrando, saltuque et cursu plurimum contendendo: quibus exercitationibus continuis ita profecerat, ut ipse lacertosus et industrius facile validissimum quemque superaret, ita voluntariis laboribus se exercuit, ut necessarios facile perferret: quo effectum est ut praeclaris de variis hostibus victoriis partis familiae suae immortale cognomen dederit.
Sophi Hismaelis. Sophus Hismael in stadio et palaestra cum primoribus aulae equitando, sagittando, aucupio et venatione, ac omni honesta et utili contentione corpus exercebat, ita ut in expeditionibus exaequato cum gregariis militibus labore, nocte et die profectionem non intermittens, sui adventu
famam celeritate praetergressus, hostes Imperator saepius oppresserit.
Ludovici XII. Regis Galliae. De magnitudine frequentiaque hominum, qui Lutetiae erant, disceptandi, et Stisaco miranti, quo pacto tantus numerus hominum aleretur: Quid miraris, ait, Ludovicus XII. Rex Galliae, quo ego pacto, cum tot annos pedibus aeger iaceam, pedestre tamen certamen ineam, ubi res exigit? significans hominum industria et improbo labore multa perfici, quae factu natura diffi cilia videantur.
Alphonsi Regis Arragoniae. Cum Regiae bibliothecae custos obserata libraria abesset, Rex Alphonsus ipse legendi percupidus, forcipe seram excuteret, intervenit Matthaeus Siculus eximiae ille sanctitatis sacerdos, dixitque, tu ne id Rex magne manibus propriis, tu ne? Cui Rex Alphonsus subridens, quaeso, inquit, vir sancte, numquid Deus et natura nequiquam Regibus manus dederunt?
Henrici Goriciae Comitis. Henricus Goriciae Comes, absente qui cellae vinariae claves haberet sitibundus ostium calcibus invasir, arguenteque eum Phoebo de Turri, qui secum nutritus erat, utque se sineret frangere repagulum orante. Tace, inquit, me sitis, non te cruciat.
Matthiae Regis Hungariae. VIderat Rex Matthias quendam atris vestibus ac promissa barba lugubrem, cuius aviditatem avaritiam que pluribus experimentis noverat. Erat autem homo ille lugubris propter fratres mortuos, quorum bona iure hereditario iam possidebat, de quibus cum viventibus diu coram Rege litigaverat. Vocavit ad se Rex hominem, fingens, sehuius lugubris habitus causam ignorare, interrogavitque, quaenam causa tam maestum lugubremque fecisset? ille illacrymans ait, mors fratrum. Tum Rex, dic quaeso, tarda ne an cita te priuavit? Fuerant enim illi diuturno morbo macerati. Tarda, inquit ille. Rex ait, Sic ego putabam. Voluisses enim iam
dudum illos fuisse extin ctos, ut eorum bona diutius habuisses, sed te excrucias, te lug ubrem, barbatumque efficit bonorum fraternorum usu tam diu caruisse. Erubuit ille lacrimasque fictas compressit.
Sigismundi Imp. LAudanti eum supra modum, et diis persimilem esse prae. dicanti cuipiam alapas Sigismundus non paucas incus sit, dicentique illi, cur me caedis? cur me mordes? ait.
Alphonsi Arragoniae Regis. AD lectionem usque adeo Regem Arragoniae Alphonsum intentum aliquando ferunt, ut neque tibias sonantes, neque saltantium strepitum audire omnino videretur.
Achomatis Turci. AChomates Baiazetis eius nominis secundi Turcarum Imperatoris filius natu maximus, a patre evocatus, ut Imperium regendum assumeret, cum refragantibus praetorianis, id obtinere non posset, et re infecta in Cappadociam provinciam suam reverti coactus esset, repulsae dolore atque ignominia exstimulatus, coactis copiis minorem Asiam occupare decrevit. Cognito filii consilio Baiaaeres, legatos ad eum mittit, qui ipsius insaniam lenitent,
aut (si fieri non posset) bellum indicerent. At ille furore plenus, principem legationis bellum atque extrema quaeque comminantem in conspectu iugulari, et ceteros ante vesperam castris ex cedere iussit. Baiazetes cam indig nitatem a silio cum ferre non posset, bellum omnium ducum suasu illi indixit, quod gestum per Selymum filium natu minimum, cum eventum habuit, ut ipse Achomates vita, provin cia, et imperii successione, quae sihi aetatis praerogativa debebatur, spoliaretur.
Petri Toletani. CUM Petrus Toletanus, Orator Hispanicus, ad Regem Galliae Henricum IV. in Luparam deductus esset, deque aedificiorum insigni structura sermones inciderent, aiunt, Toletanum in haec verba prolocutum: Herus meus, inquit. in Hispania, lapides ad exornanda aedifi cia habet pretiosiores, quam ipsa Gallia: Non inficior, Rex subiungit, At dicas, quaeso, e fenestra prospicienti, Lutetiam metropolin suam ostendens, tantis compositis suburbiis Escuriale praestat.
Iustini Curopalatae Imper. Constantinopol. IUSTINUS Curopalates Imperator Byzantii. Cum enim ipse morbido corpore esset, ac raro ius diceret; iniuria et lites creverant, adeo ut pro desperata res poene (Byzantii praesertim) videretur. Ecce adit eum quidam, et in genium
operamque obtulit ad coercendum, ea lege, utipse praefectus plena potestate in tempus certum esset. Annuit Imperator, sumit potestatis infulas, et pro Tribunali sedet.ac primo accusatur ex coposito apud eum unus ex illustribus senator, in Aula ipsa gratiosus: accusatur, spernit se sistere, et contemptim, praeter ipsum tribunal, in Aulampergit. Pergit extemplo et praefectus, videt principem in convivio; et ibidem huncreum. Nihil dererritus: Imperator, inquit, iuri dicendo praefecturam a te habeo: et ab ipso te auxilium et praesidium merito sperabam. Num quid? vides his oculis homines palam iniurios, et legum non fractores solum, sed spretores aut illusores, in tua domo, gratia, mensa esse. Itaque insignia haec tibi habe irritae potestatis: ego abdico. Imp. mirari, et excitari: Tu vero, inquit, quod es esto: et ius tuum vel in me, quidni meos? exerce. Duc si peccavi, sequor: duc si quis hic alius, et sequetur, aut trahetur. Praefectus iam animi erectior, oculos et manus in illum Senatorem conicit, per apparitores renitentem etiam trahit: atque in iudicio convictum damnatumque, primum verberibus afficit, tum et grandi pecunia excusseratmultos terruit: et in paucis diebus vim et vitam Iustitia recepit.
Caroli IX. Regis Galliae. Sed de iis, qui lites aut leges minuere voluerunt, CAROLUS etiam Nonus in Gallia nuper fuit: is prurigini sistendae vectigal iudiciarium excogitavit, Ut quicumque litem ordiretur, deponeret et dependeret in fiscum Regium duos aureos, recipiendos si iure litigasse iudicatus esset; si aliter, amittendos. Sed non diuturnum id fuit: et leve etiam remedium in grandia et vetera mala. Severius, et fortasse utilius, illud IACOBI Arragonum regis, qui litibus et litigiosis semper infensum se praebuit: et ex iis Semenum Radam, insignem et primarium ea aetate Iurisconsultum, quod eius argutia aut malitia multi se afflictos quererentur, praevaricatoris lege postulatum, regni finibus eiecit.
Galeacii Ducis Medielanens. Quid GALEACIUS Dux Mediolanensium? cum aliquoties audisset vafro ingenio Caussidicum esse, qui lites serere, et satas producere atque alere, etiam in liquidio iure posset: hominem ad se accitum affatur. Debeo, inquit, pistori meo centum aureos, non lubet solvere: tu ecquid tueri me in iure, et rem protollere potes? Annuit largiter, et
Principi promptese dedit: sed iste ei malum. Nam fiaudis sic confessum, verbis prius increpitum, laqueo publice necari iussit.
Turcarum. Heu, percutiunt haec aures rabularum? desino: si MAHUMETANUM sive Turcicum iudiciorum morem, et in iis breutatem, explicaro. Qui alium in ius vocat, ne lictorem quidem aut publicum apparitorem adhibet ad vadandum: sed ipse adversarium adit, et coram testibus ad Dei Iustitiam (sic loquuntur) vocat. Hic nec verbo refragari ausit, sed statim una ad Iudicem sive Cadium suum eunt. Ille autem semper paratus, totum diem ante aedes, sub tecto aliquo sedet, et copiam sui facit. Isti, nullo advocato aut caussidico, quisque rem suam narrat: testes, si eos habent, adhibent: iudex, ibidem re pensitata, in hanc aut illam partem decidit Quod postea aliud alleges, aut approbes, nihil est: arborea cecidit, relevari aut erigi ultra non potest. Quid? inquies, non interdum Iudices improbe, aut improbi? credo esse sed in rebus humanis nihil sinceri est et eligenda quae minus noxae habent.
Alphonsi Arragoniae Regis. PRaestito iam auxilio Ioannae Reginae, eiectisque eius adversariis e Regno, et tandem illa in pristinam et dignitatem et tranquillitatem Regis Arragoniae Alphonsi opera atque potentia restituta, allatum est Henricum fratrem a Ioanne ulterioris Hispaniae Rege, dominatu bonisque omnibus spoliatum in vincula coniectum esse. Rex celeri nuntio permotus siquidem Henricum propter eius animi egregia ornamenta, magis etiam quam fratrem diligebat, posthabitis Neapolitani regni deliciis, quas sibi multo et sudore et cruore comparasse videbatur, ad liberationem fratris maturavit, liberavit, et in ptistinam fortunam restituit.
Eiusdem. Ioannes Castricurti Dominus, natione Gallus, genere, auctoritate, factis, eques insignis, ab Henrico Britanniae Rege praelio captus, carcere asservatus est, donec fide dara grandi admodum sese pecunia redempturum repromitteret. Cumque is promissis haud sufficiens, Reges ac Principes Europae omnes adiisser, uti ab his ea pecunia, aut saltem quanrulacumque relevaretur. Unum denique ex omnibus Alphonsum reperit, qui eum tota illa, quamvis iniqua pecunia, et a fide obligata liberaret, et a captivitate redimeret.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUm Alphonsus Rex Arragoniae peregre advenienti Ferdinando patri obviam progressus advertisset, illum lectica vectari valetudine affectum. Statim equo desiliit, ut patrem pedibus comitaretur et si opus esset, humeris et cervice etiam sustolleret. Cumque e lectica pater identidem cohortaretur, ut exemplo multorum procerum iuxta adequitantium et ipse quoque equum ascenderet: alii, inquit, ô pater, quid ad se atting at ipsi viderint Ego quidem adduci ipse neutiquam potero, quin Regem, quin patrem et eundem aegrotum pedibus sequar.
Matthiae I. Regis Hungariae. Cum inter comedendum in mensa regia volutaretur sermo i0cosus, incidimus in mentionem cuiusdam Principis, cuius uxor libidinibus omnibus patebat, ita ut inter meretrices haberetur. Quidam non indoctus vir defendens mulierem insinuabat eius pudicitiam similitudine filiorum ad maritum, dicens: si haec mulier adulteraretur, ut vos opinamini, adulteris et non marito similes procrearet, maximum putans argumentum legitimi filii esse parentum similitudinem. Tunc Rex Matthias subridens ait ad illum: Numquam amplius hoc dixeris. Si tu aliquando libros sapientiae percurrisses, similitudinem ad patrem prolis, inceste potius, quam castae uxoris, signum esse affirmares.
Mulieres enim cum suntin complexu cum adulteris, timentes a viris deprehendi maritorum imaginem semper habent ante oculos. Unde fit ut illa vehemens imaginatio similitudinem parentum in filios inprimat. Imaginationem vero hoc efficere, et acutissimi Philosophi et summi Medici et plurima experimenta declarant: Erubuit ille mulieris defensor, et nos risu et laetitia pleni hoc verum esse contendimus: cum animae nostrae, ut Auicenna testatur, vim rerum immutandarum inesse cognoscimus, et ars magica ab huiusmodi rebus non est omnino aliena, imo hoc verum esse, sine aliqua dubitatione confirmat.
Caroli Magni Imp. CAROLUS Magnus Imp.ex multis coniugibus et concubinis multos etiam liberos habuit: nimirum ex Hildegarda Sueva Carolum, Pipinum, Lotharium et Ludovicum: filias autem Ruthrudem, Bertam, Gislam, Hildengardam, Adelheydam, Bellixandam, Immam, Gertrudim. Tum ex concubinis, Gersuinda, Adeltrudem, Reginam, Diogonem, et Hugonem, Adelinda, Theodoricum: Himmeltrude, Pipinum, in patrem seditiosum: Rothilde, Adelroden, Roynam, Adelindam. Tres filias ex Fastrada Franca suscepit, Theodoretam, Hiltrudim et Rothaydem. Et ita viginti tres liberos genuit.
Alberti I. Imp. Albertus I. Imp. Dux Austriae, multos habuit liberos, sex filios, Rudolphum, Fridericum, Lupoldum, Henricum,
Albertum, et Othonem. Deinde quinque filias, agnetem, Elizabetham, Annam, Catharinam et Guttam.
Philippi Comitis Palatini. Philippus Comes Palatinus Rheni, vixit anno Christi 1500. et hos habuit liberos legitimi coniugii, nempe septem filios: Ludovicum, Philippum, Fridericum, Ioannem, Georgium, Henticum, et Wolfgangum. Quatuor item filias, Elizabetham, Amaliam, Margaretham, et aliam quae monialis facta est.
Friderici March. Brandeburg. Fridericus Marchio Brandenburg qui vixit anno Christi 1510 hos genuit liberos ex Sophia Regis Poloniae silia: octo filios: Casimirum, Georgium, Albertum, Ioannem, Fridericum Gulielmum, Ioannem Alberti, et Gupertum. Ettres filias Margaretham, Sophiam, Elizabetham.
Othonis II. Imp. Otho Il. Imp. hos genuit liberos: Othonem III. qui patri successit in Imperio, Hugonem, Fridericum, et Huldricum. Deinde Adelheiden et Mechtilden filias.
Roberti Imp. Robertus Imp hos habuit liberos legitimi coniugii: Othonem, Fridericum, Robertum, Ludovicum, Ioannem, Stephanum, Agnetem, Margaretham et Elisabetham.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. ex coniuge Anna comite Holtenburg. filios septem: scilicet, Rodolphum, Hartmannum, Fridericum, Rudolphum II. Albertum, Hartmannum II. Carolum, et totidem filias, Euphemiam, Guttam, Mechtildem, Agnetem, Catharinam, Annam, et Clementiam.
Babonis, Comitis Rorensis. Babo Comes Rorensis, et liber Baro Abenspergensis, quamquam in principum Catalogo non sit scribendus, tamen ob numerosam et memorabilem sobolem, huc eius adscribi me rito debet historia. Ex duabus legitimis uxoribus triginta filios (velut fama adhuc est) duos et triginta:atque octo filias tulit, totque liberos superstites (sicuti in fastis Monasterii Weltenburg et Iuvanensium legitur) moriens reliquit. Vixit autem hic Babo sub D. Henrico Rom.Imperat. fuitque D. Chunegundae aulae praefectus. Contigit autem, cum Caesar Reginoburgii circa annum Domini 1015. habitaret, atque solatii causa venationem indixisset, quo Babonem una venatum ire iussit cum paucis comitib. Babo itaque sperans opportunum se tempus nactum quo liberos suos Caesari commendaret: iuvenes scitos admodum, cultu egregie ornat, et unicuique comitem adiungit: cumque tali filiorum comitatu ad Imperatorem venatum venit. Caesar visa multitudine Comitum, Babonem
vocat sciscitaturque Curnam, cum paucis venire iussus, rorequites adduceret? Babo respondit: Cum unoequidem duntaxat famulo praestosum. Qui igitur alii sunt, inquit, Augustus? Respondet Babo: Tui famuli, filii mei legitimi, quos tuae Maicstati exhibeo, commendo dono do: quos ut ingenuam decet sobolem, maxima cura educavi. Imperator singulos appellat, dextra et osculo excipit, filios nuncupat, secum in aula consistere iuber. Omnesque et singulos paulatim praediis stipendiariis, castellis et vicis collocu pletavit. A quibus plurimi Comites, nobilesque Nariscorum, Vindelicorum, Noricorum, Carionum, Boiorum et Francorum genus trahunt. Hinc enim originem ducunt Comites et liberi Barones de Ror, Rietteburg, Stephanning Raning, Lengfeldt, Calmuntz, Progen, Rotenock, et alii quidam: sicuti ex authenticis auctoribus clarissime patet, et Ioannes Auentinus non in uno loco Annalium suorum refert.
Margaritae Comitis Holsteiniae. Anno Christi 1313 Margaretha quaedam Comitissa Holsteinii cuiusdam comitis, uno partu tot edidit infantulos, quot anni sunt dies: nimirum trecentos sexaginta quatuor, omnes maturae aetatis et humane formae: et omnes etiam vivi baptizati sunt.
Comitissae Querfurtensis. Comitissa quae dam Querfurtensis, uno partufertur edidisse novem infantulos, quos omnes ad unum usque voluit inter imere sed patre forte fortuna adventante, conservati sunt.
Georgii, Principis Anhaltini. Georgius primus, Senior Princeps Anhaltinus, ex quatuor uxoribus novem filios et octo filias suscepit, Ioannem, Laurentium, Voldemarum, Bernhardum, Georgium II. et iuniorem, Sigismundum, secundum Henricum, Rudolphum et Ernestum. Hinc Margaretham Barbaram, Mariam, Hedvigem, Annam Scholasticam, Agnetam et Annam secundam.
Embracii Regis Britanni. Embratius Britanniae Rex Bruti, qui primus ibi regnavit abnepos, viginti quinque filios genuit, et triginta filias.
Regis Porsensis. In Porne Insula non longe a Moluccis Rexfuit, cum Magabanes eo cum sua classe pervenit, qui sex centos filios habuit.
Regis Crambes. Rex Provincia Crambe, cum Marcus Paulus Venetus eo profectus est, habebat trecentos et viginti sex filios et filias, quorum iam centum et quinquaginta arma ferre poterant.
Ludovici XII. Regis Galliae. ALexandrum Rex Galliae Ludovicus XII. cum Luretia summo auditorum concursu, Gryphum Ausonianum primum, et Theodori Gazae, Graecae Linguae Grammaticas institutiones: mox et Platonis Timaeum, et M.T.Ciceronis Librum de universitate enarraret: quingentorum nummum aureorum stipendio annuo foverat. Ea liberalitate factum est, ut ad mansuetiorum Musarum studia plures confluxerint.
Caroli Magni Imp. Carolus Magnus Rom. Imper. liberalem se ostendit hoc pacto. Ut Hadrianum Pontificem adversus Desiderii Longobardorum Regis arma tueretur, bis in Italiam decendit. domitaque Longobardorum rabie, donodata a Pipino patre confirmavit: eisque Parmam Mantuam et Lucam, atque cum eis haud contemnendam Hetruriae partem addidit: quae omnia, si voluisset retinere sibi poterat.
Othonis III. Imp. Otho III. Imp. divendito patrimonio, Germaniam multis ornavit caenobiis.
Henrici I. Imp. Henricus I. Imperat tantae fuit liberalitatis, quantae vix
ullus Regum aut Imperatorum. Nullum enim suorum Saxonum a)/dwron, hoc est, indonatum ac sine munere, a se dimi sit:nec quemquam fidelium ministrorum absque honesto officio reliquit.
Eiusd. Idem tantae fuit liberalitatis, ut a Rudolpho Rege Burgundionum, sibi lanceam Constantini Magni (quam ille ex clavis, quibus Christus Iesus Servator crucifixus fuerat, sibi artificiose confecerat) data provincia Sueviae compararet.
Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. Princeps a nonnullis fertur liberalissimus exstitisse in Rom. Pontificem, Cardinales, Episcopos, et clericos: cum crearetur Rom. Imperator, et coronam Romae susciperet.
Philippi Imp. Philippus Imperator Princeps liberalissimus, nullis sumptibus pepercit, ut Fridericum II. Imp. patruelem ad Imperium Rom. promoveret: Imo nec vitae pepercit, ut duntaxat illi conservaret dignitatem.
Ioannis Regis Boem. Ioannes (qui prius fuerat Comes Lucenburgensis, filius Henrici VII. Imperatoris) ingressus est Bohemiam, ut Rex coronaretur a Petro Archiepiscopo Moguntino. Absoluta vero inauguratione et coronatione, dono dedit Rex novus Bohemiae summa liberalitate praeditus, auream sellam pretiosis gemmis exornatam, Petro Archiepiscopo Moguntino.
Philippi I. Regis Hispan. Philippus Rex Hispaniae, filius Imperatoris Maximiliani, virtute liberalitatis maxime emicuit. Quoscumque potuit iuvare, liberale auxilium non negavit.
Maximiliani I. Imp. Si quis unquam Germaniam inter Principes Germanos sua liberalitate fovit, et eius salutem et felicitatem quae sivit, sane Imperator Maximilianus illud praestitit. Nam cum ordines Imperii pro conservanda salute Imperii deberent illi quingenta milia aureorum contribuere, ibi vix dimidium accepit. Nihilominus ut ipse Germaniam in suis finibus et felicitare rerineret, ex suis opibus plus quam centies centum milia aureorum expendit. Eius rei rationem reddidit Constantiae in comitiis.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imperator, laudatissimus Princeps: cui tanta adfuit liberalitas et munificentia, quanta in nullo alio Principum. Carolus Magnus Imperator rogatus a nobili quodam, ut donaret tantam Bavariae partem, quantam plaustro
aureo liceret in circumferentia circumvehi: risit Imperator et annuit, ratus nobilem nullum unquam posse aureum plaustrum conficere. Nobilis, ut Bavaria potiretur, vulgarem currum ascendit, et plaustrulum aureum adhoc sibi confectum gestabat in sinu, ac se cum illo circumvehi passus est in ea parte Bavariae qua sedem figere cupiebat. Quibus factis rediit ad Imperatorem et aureo curru se circumvectum asseruit. Carolus audita sollerti industria nobilis, illi Bavariam summa cum liberalitate concessit. Ex quo deinceps multi Principes Bavariae orti, Bavaria potiti sunt.
Maximiliani I Imp. Cum Albertus Archiepiscopus Moguntinus, Anno Domini 1518. crearetur Augustae Windelicorum, a Romano Pontifice, Cardinalis summa liberalitate Maximilianus Caesar munera misit, regiam lecticam, equos, et stragula, vestem multam et pretiosam.
Friderici Pulchri Imp. Fridericus Pulcher Caesar, largus et liberalis erga omnes et ob id omnibus pergratus fuit.
Othonis II. Imp. Otho II. Imperatortam liberalis fuit in divinum cultum, utimaginem crucifixi Christi donaret Episcopo Volckmato Paderboinensi, quae pretio constitit sexaginta milibus aureorum Hungaricorum: et conflata fuerat ex tributo, quod illi largiti fuerant Longobardi per triennium.
Constantini M. Imp. Constantini Magni liberalitas, quo pluribus profuit, eo magis commendanda venit. Is in omnibus Imperii sui locis census publicos diminuit, et quartam eorum partem agrorum dominis remisit.
Almansoris Mauritaniae Regis. Almansor Mauritaniae potentissimus Rex, cum in palude errans in densissimis noctis tenebris, et gravissima aeris tempestate, quae ipsum, aulicosque suos in venatione occupatos pene oppresserat, a vilissimo piscatore humanissime receptus esset, et postero die sollicite et fideliter usque ad Regiam deductus, in ipsa palude ob beneficii accepti memoriam amplissimam urbem aedificandam curavit, cuius praefecturam hospiti, eiusque posteris generoso et grato animo adiudicavit.
Alphonsi Regis Neapol. Alphonsus Neapolis et Siciliae Rex, honesto loco natos, et magistratibus atque honoribus functos, quos inopia rei familiaris oppressos intelligebat (modo neque per luxum
patrimonium absumpsissent, neque caute se egere simularent) alios aliis commodis, agris, seruis, armentis, pecuniis iuvabat: quinetiam magnificas domos a se exstructas integrae famae viris, quos secum spectata virtus coniunxerat, donabat, qui ad eum divertebant, non solum liberaliter et splendide accipiebat: verum amplissimis donis pro cuiusque dignitate prosequebatur, Oratoribus populorum aut Regum, tum claris viris ad ipsum publico aut privato nomine venientibus, aedes exornari iubebat, et victum lautissime ministrari, nec nisi excults muneribus abs se dimittebat.
Borfii Ferrariae Duc. Borsius Ferrariae Dux omnes peregrinos, qui Ferrariam diverrissent renuntiari sibi volebat demandata ministris cura, ut cuius sortis et conditionis essent, diligenter inquirerent: ne qui erga notos liberalissimus praedicabatur, erga ignotos et peregrinos parum benignus et munificus haberetur. Ad eum quoque multarum Italiae urbium exules confluebant tamquam ad commune asylum, quos omni humanitate semper prosecutus est.
Alphonsi Regis Arragon. Cum a quaestore Regi deferrentur aureorum X.milia, dixisserque qui forte aderat, ea duntaxat summa se divitem et beatum fore. Accipe, Rex Arragoniae Alphonsus inquit, quantacumque ea est et beatus esto.
Sigismundi Imp. Allata erant Sigismundo Caesari ex Hungaria aureorum quadraginta milia. Cum iam advesperasceret, eaque in thalamo regio recondita fuere cum cubitum isset. Caesar dum cogitat in quemnam usum eam pocuniam convertat, somnus eum destituit Tum ille excitatis cubiculariis, Ite, inquit, ocius consiliarios, ducesque militum huc accersite. Vocati proceres media nocte trepidi (timebant enim ne quid adversi accidisset) Imperatorem celeriter adeunt, et quae causa sit tam repentinae vocationis inquirunt. Imperator confestim aperta archa, inter eos qui advenerant pecunia distributa. Ite, inquit, secure tranquilleque nobis dormire liceat. Nam quod mihi somnum ademerat, vobiscum exit.
Alphonsi Arragon. Regis. Cum Alphonsus Arragoniae Rex audiret Fridericum III. Imperatorem ad se visendi et salut andi gratia Neapolim accedere, multa secum milia hominum ducentem, continuo illi obviam misit lectissimos oratores, antistites, Principes,
Duces, comites, viros venerabiles, et illastres, qui illum qua maxime possent humanitate ac larrgitione susciperent, processerunt hi usque in agrum Privernatium, conduxeruntque Imperatorem magna cum pompa ac festivitate Terracinam, ibique primo claves regni Neapolitani cum iurisdictione plenoque Imperio derulerunt. Deinde prolixam orationem de adventu ac laudibus eius habuere. Panormitanus orationem communi Oratorum nomine dixit. Aderat ille ex oratoribus unus, quam postea qualemcumque hortatu scriptam reliquit. Acceptus ac perlaute regalique apparatu cum universo comitatu quo Leonora Augusta aderat, et albertus Caesaris frater, et quam plures ex Germania Reguli, ac proceres. Sequenti die cum Terracina decederet a Ferdinando Regis filio miro cum splendidissimorum equitum comitantium applausu receptus est, perque medias civitates sub umbella magna cum gratulatione, ac prope triumphantium more, in campum Stellatem perductus inter profusissimos ac pene continuos obsoniorum apparatus, ubi a Rege ipso receptus est cum omnibus una regni regulis, proceribusque, hilaritate laetitiaque in credibili deductus ad Regis dexteram sub pallio umbellari Capuam, inde perpetua pompa Neapolim. Ibi per omnia theatra, aut magis sessiones, ubi pulcherrimae honestissimaeque civitatis puellae auratis, sericis coccineisque vestibus excultae cantantes, choreizantes, plaudentes, transeuntem, paululum remorantem adorabant, productum. Sileo hic ludos equestres ac Christianos, omitto convivia ac potiones, transeo venationes, et reliqua ad honorem ipsius Imperatoris tam magnifice excogitata, quanta nusquam essent, aut lecta, aut visa, aut audita alias. Verum illud praetereundum non fuit, quod tantae huic multitudini non solum lautitia et impensa ex regio fisco duos ferme menses fuerit oppipare praebita, sed quicquid etiam vestitui, quicquid voluptati usui esset, sine pretio promptissime traditum tradunrid quod et regiae rationis scriba testatur, universam hanc in Imperatorem hospitalitatem aureorum C. millium summam praeter ingentis pretii munera supergressam fuisse.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator in largiendis eleemosynis, ad redimendos ab hostib. captivos, ad nosodochia, gerontotrophia,
inopum puellarum matrimonia, ad exules bonis suis iniuste spoliatos benigne sublevandos, omnium regum ac principum liberalissimus sine ulla ostentatione erat.
Philippi II. Regis Hispaniae. Philippus II. Rex Hispaniae nullas unquam praeclaras in studiis literarum, in Institia, in bello actiones irremuneratas abire passus est. Non modo benefaciebat bonis, uteos redderet meliores, verum etiam malis, ne devenirent peiores. Numquam tamen promovere illos voluit, qui gratias immensuratas appeterent, nec convenientes illorum conditionibus. Dedit aliquid prae ceteris Ruyo Gomesio propter uxorem eius Principissam Ebolie. Quae tamen liberalitas nullam ei potuit fenestram ad altiores dignitates aperire. In distributione amplissimorum officiorum, praesertim quae administrationem Legum concernur, in quibus Rei publicae vel salus vel pernicies versatur, ut Plato scribit, magna circumspectione usus est. Et quamvis Comes Chinchoni, propterea quod cum eo a prima pueritia educatus fuit, debuisset sperare plura quam alius quisquam, tamen nihil impetrare potuit, praeter quod rex iudicavit eius quaitati convenire. Dicere amabat: Corrumpi homines magnitudine bonorum: neccuiuslibet esse in rebus tam prolixis magnam fortunam concoquere.
Francisci I. Regis Galliae. Franciscus I. Rex Galliae dicebat, quocumque regno maius exsistere regias opes regio animo scire munifice elargiri.
Mos Britanniae. IN Anglia quae quondam Britannia dicta est, qui extra matrimonium mulieribus commiscentur deprehensi, sacerdotis Imperio die festo in processu cleri ac populi adesse iubentur, et retentis femoralibus nudi Ecclesiam circumire ardentem cereum manu gestantes. Si quem poenae pudet, is auro noxam redimit. Mannus quidam Florentinus qui saepe data pecunia effugisset poenam, rursus deprehensus
subire quam dare argentum statuit. Die dicta, ad Ecclesiam longo pallio contectus venit, quo in media turba virorum feminarumque deposito, omni ex parte nudus remansit. Ac indignante sacerdote, et femoralia ut resumeret iubente, Minime, inquit, gentium. Nam pudenda haec, quae peccaverunt, ea potissimum dare poenas decet.
Alphonsi Arragoniae Regis. IN urbium direptione quicumque ex militibus librum offendisset, confestim certatimque illum ad Regem Alphonsum quasi suo quodam iure perferebant. Siquidem fama vulgaverat eum libris maxime delectari solitum. Itaque nulla alia in re magis sese Regi gratificari dignius aut facilius posse arbitrabantur, quam in libris exhibendis atque tradendis.
Eiusd. Cum aliquando de iactura rerum pretiosarum sermo haberetur,- persancte affirmasse Regem Arragoniae Alphonsum audivimus, malle se gemmas, uniones, margaritas suas, quae quidem essent in terrarum orbe diffamatissimae, quam libros qualescumque perditum iti.
Ludovici XII. Regis Guid. Libros M. T. Ciceroniis de officiis, Catonem maiorem, Laelium, Paradoxa, Oratiunculas aliquot in gallicam linguam, etsi parum feliciter versa, summopere Ludovicus XII. Rex Galliae exosculabatur.
Eiusd. Ludovicus XII. Rex Galliae delectabatur Commentariis Iulii Caesaris in linguam patriam eversis potius quam versis, ita erroribus scatebant.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus Imp. Aurea illa Ciceronis de officiis praecepta adeo fideliter Ferdinando in prima aetate tradita sunt: ut toto postea vitae tempore familiarissime ipsi nota fuerint, ut totas saepe sententias, in gravissimarum rerum deliberationibus, recitare memoriter solitus sit.
Maximiliani II. Imp. MAximilianus II. Imperator Hispanos, Italos, Gallos. Germanos, Belgas, Boemos, Pannones, et Latine loquentes, recte intelligebat, et singulorum linguas, perinde ac si nativae essent, callebat. Latina certe oratione non tantum petspicua et diserta: verum etiam eleganti et pura, et expedite profluente, usum esse constat. Postea aliquantulum temporis quieti, aut hortorum inspectioni tribuit. Ante cenam rursus vel deliberationibus vacabat, vel recitantes literas, de responsis antea decretis formatas audiebat, et subscriptione sua confirmabat.
Caroli V. Imp. Carolum V. magnitudo statim rerum et Imperii, tenerum adhuc a studiis abduxit, etsi amorem tamen et reverentiam non excussit. Ac quondam cum Genuae oratorem aliquem audisset Latine dicentem, nec plene satis cepisset, tristi et ingenuo ore confessum Paulus Iovius scribit (is arbiter coram et testis erat:) confessum, inquam, Dare se nunc puerilis incuriae poenas: et praesagum Hadrianum praeceptorem fuisse, qui hanc paenitentiam ei praedixisset.
Friderici II. Imp. Fridericus II. Imperator Latinam, Graecam, Saracenicam, Gallicam et Germanicam linguam optime calluit: quicquid habuit otii, librorum lectioni habuit.
Henrici IV. Regis Galliae. CUm aliquando Henricus IV. Rex Galliaeinter venandum famelassus viam maiorem offenderet: et in hospitium recta deductus mensae cum aliis incognitus assideret; post prandium de aulae et Regis statu sermones habere coepit: ubi sociis de ignoti illius coversatione loquentibus, suarius negotiator, qui sibulam collo adversarius applicarat, effatur: haec missa faciamus, sacculus enim semper halecem resipit: quo dicto, Rex surgit, aeque fenestra prospicit Magnates quosdam, qui pastum venerant, vocati cum subdite eum salutarent, sermone garrulo reliqui consternati, aiebant: Utinam datum esset, dicta verba revocare: Rex tamen simulat, ut abit, humeros suarii viri percutit: tuus sacculus halecem resipit: qui non levifermenti more inquietaris. Haec spontanea libertas fuit, ut alterius opiniones de suis actionibus audiret.
Rudolphi I. Imp. Fuit Rudolphus Habsburgensis Comes in Ottocari Bohemi Regis aula, magisterii domus honore insignis. Ottoca rus autem alio nomine Primislaus fuit dictus. Hic Rudolphus virtute ad Imperium sibi viam fecit. Namque cum ab Ottocaro, qui iam ei propter Imperii nomen subiceretur, peteret, ut secum fidei atque oboedientiae sacramento adigeretur: indignatus Ottocarus, ei parere, cui iam ipse imperare consuevisset, Imperium neglexit. Rudolphus vero, qui cum nomine animum simul Imperatorium induerat, ne suum ius amitteret, armis id repetiturus venerat. Sed amicorum opera tandem Ottocarus sibi persuaderi passus est, ut iuraret, modo inter paucos ea res ageretur, quod suppudebat eum, ut coram Rudolpho deflexo genu in adorantis specie conspiceretur. Rudolphus, ut gravis vir, et animi ingentis, sed nec minore ingenio, superbo regi annuit, ut intra tentorium suum iuraret. Ad eum igitur postero die, Ottocarus rem occultam esse arbitratus, se contulit. Dum ergo in tentorium proficiscitur, inspicit Rudolphum chlamyde atque diademate Imperatorio ornatum in aureo toro principib. septem
sedere. Itaque stupore captus, cum quid consilii iniret, not videret, quia iam ad paenitentiam regressus non erat, deflexis pedibus ad Rodulphi pedes iacuit. Ubi dum scriba longis verbis iuramenti formulam recitaret, tentorii latera quae ad eam per Rudolphum composita erant, cum ad terram corruissent, Rudolphum diademate insignem Germanis Bohemisque in throno sedentem, Ottocarumque ad eius pedes iacentemostenderunt. Eo facto, Bohemus Rex vehementer indignatus, cum postea in Rudolphum arma cepisset, vitam amisit. Ostendere enim Rudolphus Ottocaro voluit, pro fortuna animum habendum esse: et qui olim, cum ei pareret, officio non defuerat, postea mutata fortuna alium quoque induisse animum, atque sibi quoque alium debere honorem.
Friderici III. Imp. Interrogatus Fridericus Imper. quinam sibi carissimi essent? Qui me, inquit, non magis quam Deum timent.
Eiusdem. Fridericus III. Caesar Augustus, cum Romam profecturus Florentiam transiret, videretque Cosmi Medici florentissimas opes, qui aliquando pauper fuisse praedicabatur, dixisse fertur: O quam multa convicia et contumeliosa verba pertulit, surdaque aure transivit, donec ita locupletatus fuerit. Optime indicans, omne illos qui praeter consuetam felicitatem aliorum, ex paupertate, vel humili loco stirpeque emergunt, multorum odiis variisque opinionib. atque conviciis exponi.
Sigismundi Imp. Cum rogaretur Sigismundus Imper.quem virum regno dignum existimaret, eum, inquit, quem neque secundae res ex tollunt,neque deprimunt adversae.
Eiusdem. Idem dicere solitus est: Quemadmodum superi amari et timeri volunt, et ita reges, neque enim bene ames, nisi timeas.
Eiusdem. Idem cuidam quarenti coram eo, Constantiae libertatem non esse: Atque, inquit, nisi hoc summa esset libertas, tu tam libere minime loquereris. Libere enim loqui dum permittitur magnae libertatis est signum.
Othonis Magni Imp. Otho Magnus Imp.cuidam Comiti roganti, ut donaret monasterium Larissense: respondit, Quemadmodum non decet margaritas canibus et procis obicere: sic nec Imp. profano et civili homini, ea quae semel Deo dicata sunt, in profanum usum ex sacro convertere. et irato vultu Comitem importuna petentem dimisit.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. a Germanorum principib. iussus ut coronationem et inaugurationem apud Pontificem Romae
susciperet, renuit. Interrogantibus causam, respondit per Apologum Aesopi de leone et vulpe, dicens:
Quia me vestigia terrent.
Significaus maiores suos et antecessores, conatos quidem apud Papam coronationem et inaugurationem consequi, sed miris fallaciis et dolis impeditos fuisse a Pontif. Romano: sepius Italiam ingressos sed difficulter reversos esse.
Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imp. cum Rudolphum ducem Suevorum accepisset Regali pompa sepultum, et id plerique aegre ferrent, regeque Henrico indignum esse dicerent: tum quererentur, Non decere tyrannum regiis insignibus mortuum etiam honorari: Sinite, inquit Rex Henricus, eum ornatum ita sepeliri: utinam omnes mei hostes eo ornatu sepulti iacerent.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. ex milite quodam audiens, non opportunum esse aggredi proelium: Respondit, inanem geris curam miles, si enim vicerimus, eorum victualibus vescemur. Si vincent nos, siquidem nobiles sunt, captivis victum sine dubio praestabunt.
Eiusd. Adolphus priusquam eligeretur in Romanorum Regem, quinque excellentissimos in apparatu signorum Ducis Brabantiae satrapas prostravit: sed captus ipse, duci offertur. Et rogatus quis esset? Comes sum, inquit, Nassoviae, rerum Dominus non magnarum Et rursus ad Ducem: Heus tu, quis es? Sum, inquit Dux Brahantiae, quem bello persecutus es assiduo, et cui quinque duces strenuissimos occidisti. Tum Adolphus: Miror, inquit, quomodo ensem meum evaseris, quem in te acueram, quemque prae omnibus occidere animus gestiebat. Dux Brabantiae audiens liberam hominis vocem, e captivitate liberum dimisit: muneribusque insuper honoratum, in familiaritatem suam accepit.
Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imp. cum ad ipsum venissent Spirae cives Argentinenses, privilegiorum suorum confirmationem petentes: ac se missos a Dominis Argentinensibus longo verborum ambitu narrassent: derisit, nulla eos responsione dignatus, donec se submitterent, seque non dominos, sed cives Argentinenses testarentur.
Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imp. cum aliquandiu in Italia egisset, eamque iam esset relicturus, non arma, sed proditionem et venenum Italorum metueret, diceret solebat: Germanorum Caesares multos veneno, paucos ense ex Italia esse
actos. Similiteritaque et sibi curandum: ac ne vel proditione, vel veneno periret, discedendum: quod et fecit et ita valedixit Italiae.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. in bello Africano Algerensi, non ex animi sententia successurum proelium cernens, Malle se dixit, unum Christianum servare, quam mille Mauros, Turcas Poenos ve occidere.
Friderici III. Imp. Fridericus III. Imp. semper in ore habuit dictum illud de arte gubernandi: Oportere Imperatorem et auditu saepe non audire, et visu saepe non videre. Quod carmine sic habetur:
Qui regnare volunt, multis dormire, sagaci
Multaque consilio dissimulare solent.
Voluit innuere optimus Imperator, multa esse Imperatoribus dissimulanda, ut publica saltem tranquillitas conservari possit.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Rom.Imp.vivus adhuc iusserat, ut suum cadaver a cunctis, cuiuscumque ac quantumvis insimae sortis hominibus conspici permitteretur: ut vel suo exemplo discerent, cogitarentque, cuiuscumque status forent, sese mortales esse: nec ulla diademata, ullas opes, regna et Imperia a morte hominem praeservare posse.
Friderici III. Elect. Saxon. Fridericus III. Elector, Dux Saxoniae, dicere solitus est, nolle se munitissimas atces condere, quibus fretus arceret hostes: nec multum pecuniae se corrassurum, aut post se relicturum.Interrogatus, ut causam ederet, respondit: si vicinus aut alius quispiam leviter se offenderet, mox ipse fretus et confisus opibus et munitionibus suis, facilime cuilibet illaturus esset bellum. Quod alias non faceret, munitissimis arcibus et ingentibus aceruis pecuniae, anquam nervis belli, destitutus. et eam ob causam laudatissimus apud omnes principes iudicatus est.
Friderici III. Imp. Fridericus III.Imp.hoc proverbio semper uti solitus est: Qui nescit dissimulare, nescit et imperare. Unde et ipse diuturnum, quantum vix ullus Imperatorum, imperium consecutus est.
Ludovici XII. Regis Galliae. BOIONENSEM Centurionem et Lemovicensem superbius de exitu et ordine proelii disserentes hactenus tulit Ludo vicus XII. Rex Galliae, ut Baionensi diceret: Cum te rogabo pernas quomodo salire oporteat in dolio vel seria: Lemovicensi autem: cum te rogabo, Castanea qua in terra et quo pacto repastinata serenda et quibus campis rapa et napus laetentur, tum demum respondeto, silente utroque conversus adlemovicum: nostin inquam in alto solo rapam biennio satam converti in napum: in alio napum raparum accipere speciem? ita et tu hausisti a Boionensi superbiam: ille a te ignorantiam, quae sic insolescat.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Ludovicus XII. Rex Galliae Lutetiae obambulans obvios haberet quosdam e senatu, quiraptim ad senatum properabant: Annon inquit, hi ad nundinas videntur proficisci? imitatus Stratoclem et Dioclem, qui se mutuo ad messem auream invitabant. Ita enim tribunal et curiam vocabant.
Henrici IV. Regis Galliae. Cum quidam officium iudicis pretio maiore, quid mutuo acceperat, emisset, Henricus IV. Rex Galliae ad Provincialem quendam, qui proximus erat, dixisse fertur: hem bonum iudicem, non dubito, quin officium illud brevi ex usu ementis siet.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM aliquando Alphonsus Rex Arragoniae Ludovicum Podium Putium appellatum in veste lugubri, fronte subtristem intueretur, et quid sibi vellet luctus ille sciscitaretur. Ac Putius ob uxorem mortuam maestum se esse respondisset. Adiecit laetum potius atque hilarem esse eum convenire, ob illius mortem. Nam si cognata mortua esset, et fratrem a mortuis suscitatum esse. Erat enim mulier illa intractabilis, difficilis, et viro, dum vixit, admodum molesta, et infesta, ac mariti prope mors quaedam.
Alphonsi Regis Arragoniae. LUDOS Christianos mangnificentissimo apparatu, devotissima ac sollenni representatione ingenti hominum fre quentia, ac celebritare quotannis edentent Alphonsum Arragonum Regem ferunt. Imo vero cum accepisset Hetruscos eiusmodi ludos singulari industria commentos esse, ne hac saltem in re, quae ad divinum cultum pertineret, a quoquam mortalium vinceretur, omnia perscrutatum atque exploratum eo misisse Explorata longe praeclarius atque artificiosius expressisse.
Muleassis Regis Thunetani. MULEASSES Rex Tunetanus luxu perditis annumerari rite debet. Is cunctis dapibus insani sumptus unguenta
infarciebat, adeo ut Neapoli ubi apud Proregem diversabatur, pavonem cum duobus phasianis a structore ex regiae culinae disciplina conditum, centum aureorum impensam excessisse constet. Tanta autem erat ipsius opiparae et lautae stru cturae fragrantia, ut non cenaculum tantum cum in mensa concideretur: sed domus universa suavissimo nidore compleretur tanta inhalatione, ut a tota vicinia huius inusitatae, et non cito evanescentis voluptatis odor sentiretur. Officinam domi habebat, in quam prodigiosi sumptus inusitataeque lururiae orientis opes contulerat, plumbeis in locuilis eburn eisque arculis maxima vis ambrae, moschi et Zibeti in balnei quottidianos usus, et nocturnos diurnosque suffitus erat recondita. Tanto autem amore fragrantis odoris tenebatur, ut ne in bello quidem carere potuerit, ita ut ab Amida filio proelio victus, cum inter turbam terga vertentium profugeret, unguentorum odore pulverulentus, et cruore in facie foedatus a perscquentibus sit agnitus.
Alphonsi Regis Arragontae. QUEMADMODUM argentarii ad aurum atque argentum probandum cote indice utuntur, ita se Rex Arragoniae Alphonsus uti magistratibus ad cognoscendum civium mo res, atque animos dicebat: magistratu quidem maxime homines demonstrari atque cognosci.
Matthiae I. Regis Hungariae. Ioannes Varadiensis Episcopus regnique Hungariae Cancellarius, tam morum elegantia quam literarum scientia regnicolarum nulli secundus, cum praefecturas urbium et provinciarum ad novos et incognitos deferri homines animadverteret. Post annum, inquit, videbimus, bona ne fuerit Regis electio, quod si mihi fides fuerit, probatos adhaec munera, quam probandos potius assumam.
Alphonsi Regis Arragoniae. NOMINABANT nonnulli principes non sine laudibus Alphonsum Arragoniae et Neapolis Regem, qui tum et rebus fortiter sapienterque gestis: tum etiam animi magnitudine ac liberalitate immensa, memoriam sui reliquit sempiternam. Gesta enim alphonsi, et dicta ac facta sapienter, sunt a doctissimis viris mandata literis, sed inter tot huius regis egregia, non in postremis habendum est: quod iam natu grandior ita literis incubuerit, ut doctissimus evaserit. Huius autem praeclarissimi regis similitudinem in duobus relucere cognovimus. Nam Alphonsi incessum, egina Beatrix et manuum decoro motu a natura imitatur: et quod maximum est doctissima doctos colit et veneratur. Numquam enim cessat, quin aut legat aut audiat, ad avi sui similitudinem se conformans. Et Dux Franciscus reginae Germanus animos militiamque Alphonsi secutus, literatura, liberalitate, humanitate, magnificentia, ingenii acumine, prudentia in negotiis, fortitudine in periculis, gravitate morum, promissionum fide, tantam de se in hac aetate iuvenili spem omnibus praebet: ut alterum Alphonsum brevi videre, speremus. Allegare autem ad rem auctores, cum Beatricis et Francisci communis sit laus, quid referam? cum Beatrix regina tam prompto et eloquenti sermone cum Boemiae Rege locuta est. Hoc enim nos oculis vidimus: ut omnes audientes obstupefecerint. Auctorum autem sententias in medium ex tempore et apte adducere: fecundi ingenii, doctrinaeque exercitatae signa esse, intelligimus. Nonne adhuc mentibus hominum inhaerescit, cum de mutabilitate, ut dixi, cuiusdam dominae sermo haberetur, a Beatricis ore decoro, statim Virgilianum illud, varium et mutabile semper femina. Et ad iuvenem summa anxietate amicam requirentem, illud quoque Ouidii adductum: Res est solliciti plena timoris amor. De Psalterio in praesentiarum nihil referam, quoniam et est quottidiana lectio et allegatio. Et ut ad rem
nostram revertamur, fama erat, hunc Regem Alphonsum, dispensatori suo, et proemia et laudes tribuisse, ex eo, quod visus est, prodigalitate opprimere temerariam cuiusdam emptionem. Habitabat enim tum Rex Alphonsus Tiburi, et dispensator cum pretiosa optabat Romam ire. Est enim distantia 16. millium passuum. In macellum Romanam attulerant Piscatores murenam venalem, satis grandem, pro natura regionis et piscis. Vix enim tres quatuorve libras implet. Et piscator propter raritatem (unica enim erat in macello) tunc adventantibus uno temporis momento Pontificis et Alphonsi dispensatoribus, Venale, plura offerenti, proposuit. Dispensator Pontificis tres: Regis autem sex: Rursus Pontificis decemRegis viginti obtulit. Et altercatione crescente ait piscator: murenam auferat, qui triginta aureos dabit. Alphonsi dispensator tacente convivali murenam numerata pecunia asportavit, Regique narrato emendi modo, ostendit. Rex autem Alphonsus, negotium hoc diligenter advertens, dispensatorem suum, et laudibus et muneribus Regiis cumulavit. Hoc audiens Rex Matthias, inquit, Magnificentiam et liberalitatem nemo unquam improbavit: Sed si dispensator meus mihi in huiusmodo rebus liberalitatem ostentasset, laudassem quidem, si emptam murenam Pontifici donasset: ut Dominum suum et pecuniarum, et gulae contemptorem produentiores iudicarent, quandoquidem murenam non ex avaritia dimissam, nec ex gula emptam cognoscerent. Dispensator qui haec fecisset, sine dubio laudem meruisset.
Ludovici XII. Regis Galliae. ANNAM Reginam acriter instantem, ludendo adepturam se sperantem, ut desponderet Carolo, Maximiliani Caesaris nepoti, Claudiam filiam foedus aiebat Ludonicus XII. Rex Galliae, velle pacisci inter musculos domesticos et aeluros.
Alphonsus Rex Arragoniae. CUM accepisset Alphonsus Rex Arragoniae Gallum medicum acutissimi quidem, sed avarissimi ingenii sophistam, relicta medicina ad causas agendas sese convertisse, forumque omnesophismatibus involuere, illum foro prohibuit, decreto edicto, ut omnis lis, quam Gallus patronus susciperet, ipso iure haberetur iniqua et iniusta.
Matthiae I. Regis Hungariae. MIRABILIS diligentiae, Regem Matthiam et in magnis et inparuis rebus esse, hoc maxime indicat. Omnes literas quas ad diversas partes mittit, aut ipse dictat aut ab aliis scriptas legit. Itemque ad se missas sine aliqua mora oculis percurrit, quocumque ex loco venirent. Peritus enim plurium linguarum intelligit Latine, ut dictum est, optime scit, Bulgaricam linguam, in qua Turci sua scribunt diplomata, bene tenet. Parum namque a Sclavina distat. Quae cum latissime pateat, maximam habet varietatem. Cuius Rex Matthias non est ignarus, unde factum, ut cum Bohemis, Polonis, Ruthenis, Dalmatis, Bulgaricis, Curetibus, Servianis, Bremis Roxolanis, aliisque permultis populis sine interprete loquatur. Sclavina enim lingua omnium istarum mater esse agnoscitur. German orum autem sermonem puer adhuc et in carcere didicit, adaugetque iam natu grandis continuam cum Principibus Germaniae habens consuetudinem: sed Germani, et Bohemi, et Poloni, aliquando lingua patria, plerumque latinas literas scribunt, sola Hungaria, (ex Christianis loquor) non nisi Latine scribit. Quoniam Hungarorum lingna non facile scribi potest. Minima enim accentuum
mutatione et diversitate prolationis mutatur significatio. Nam apud Hungaros sunt vocabula, quae in u lirera desinunt, sed si illa litera promptis aliud, quam si contractioribus, et de pressioribus labiis pronuntiatur, significat, quod scriptura ostendi nequit. Quandoquidem latina lingua unicum habet u, et lingua Hungarica quadruplici indigeret, si varietas omnis comprehendi deberet, et sic de aliis. Habent etiam linguae penuriam, in nominibus provinciarum. Nullam enim nomine suo nuncupant, sed circuitione utentes gentile nomen ponunt, adduntque regnum: Olaz Orssag dicunt Italiam: quod sonat Italorum egnum: Tot orssag, quod Sclavinorum regnum. Nemet autem Orssag est Germanorum regnum. Et sic de singulis. Habent etiam multa Sclavinorum vocabula et latinorum etiam. Mit Reress? dicunt, quid quaeris? cum c et q sint affines. De his satis. Ad illam minimorum quoque regiam diligentiam atque memoriam revertamur. In maxima mole bellorum et rerum cardine, in medio hostium, cum exercitus castra movetet omniaque et clamarent et tumultuarentur. (Sic enim fit cum tot milia armatorum et hominum et carrorum loco moventur) in quodam oppi- do Austriae, quod vocant Balneum, propter aquas calidas, termasque magnificas, quae ibi sunt, erat Galeotus Martius, qui ab Italia venerat, et ut dotibus filiarum, quas nuptui tradiderat, auxilium a Rege peteret, et gloriam Regis videret. Expugnaverat enim paucis diebus ante oppidum grande nomine Hamburcum, muro et viris munitum et arce quodammodo inexpugnabili. Est enim in altissimo monte sita, et ab impetu tormentorum tuta. Sed auxilio dotis impetrato, volebat Galeotus redire in patriam. Non enim Regem sequi poterat, adiitque Regem memoria eius fretus dicens, se non posse sine periculo redire, nisi sua Maiestas provideret. Fiebant enim crebrae hostium excursiones crebraque latrocinia, quae illis regionibus peculiaria sunt. Accedebat etiam ad hoc, quod Galeotus sciebat, se quibusdam principibus esse invisum. Nam diu in curia Regis versatus, non potuit efficere, quin amicos in re honesta iuvaret. Quo factum est, ut et inimicos inveniret. Qui enim amicis Galeoti adversabantur, et Galeoto erant contrarii. Humanum est hoc, ut qui multos muat amicos, pariat etiam sibi multorum inimicitias, qui adversariorum iuvamenta pro offensionibus
habent. Rex cum omnia streperent, vixque Galeoto dicere posset verbum, ait: Eris mihi curae. Biduo post, cum rex armaretur, ut illinc castra moveret, omniaque in motu, ut diximus, essent, et hinc inde variis, ut fit, negotiis infestaretur, diversis resonantibus linguis (erant enim ibi Rasciani, Turci, Bohemi, Germani, Poloni) Galeotus rursus Regem interpellavit. Est enim Rex Matthias memoriae validae, benignus in audiendo, in respondendo promptus, et facundus, eloquentiam suam nunc hilari nunc tristi vultu, gestuque ad rem accommo dato prosequens. Est etiam vocis tam clarae, ut longissime audiatur, videns Galeotum ait: Currus et ductores, pecuniaque et commeatus tibi dabuntur, redi in Hungariam: et cum ibi fueris, scribam, quid tibifacien dum sit. Discessimus illinc, Rex Viennam cum exercitu, ego Hungariam versus bonis et felicibus auspiciis, omnia enim abunde et ex sententia habui, recognoscens, regis Matthiae summam etiam in minimis rebus et memoriam et diligentiam, maximamque in viros doctos benevolentiam. Nemo enim ausus est, etiam e potentioribus Galeotum vel minimo nutu laedere: sed eam, quam cum Cyro Persarum Rege, similitudinem habet, non praeteribo. Hic, sicut ille nominatim suos omnes milites cognoscit. Sed cum Rex Matthias literas manu sua scribit, breves admodum facit. Autographa autem eius perpulchram inter neotericos, et antiquos literarum continet formam. Scribit autem ad familiares amicos, ut nos aliquando conspeximus. Plerumque enim Ioannem Archiepiscopum Strigonien. tum Regi carissimum, literis manu sua scriptis, ad se vocavit.
Alphonsi Regis Arragoniae. MENDACIUM ex iis potissimum emanare dicebat Rex Arragoniae Alphonsus, aut qui multum legissent, aut multum peragrassent, aut multum vixissent.
Sigismundi Imp. Inter eos qui mendacissimi sunt, adde si placet, et qui militassent multum, Ioannes Hannelburgensis non
incelebratus medicus, iubente aliquando Sigismundo Imp. secedere paululum omnes, qui Comanum nescirent. Nam cum Comanis ei res erat, qui sunt Hungariae populi, non paruit Imperio. Interrogantique Caesari cur non exisset, quia solos, inquit, abire iussisti, qui Comanum ignorent, quae iussio haud quadquam me comprehendit. Nam mentiri ac furari, quod est Comanorum proprium, nemo aeque ignoratatque ego calleo.
Alphonsi Arragoniae Regis. VECTIGAL quod ex meretricio, atque alea multis ante saeculis pensitabatur Alphonsus Arragoniae Rex sustulit. Neapolitano civi cui ad lucrum a superioribus regibus concessum erat, priusquam vectigal aboleretur satisfaciens.
Ludovici XII. Reg. Galliae. LUDOVICUS XII. Rex Galliae dicebat, plebem et rusticos pascua esse tyrannorum et militum: milites pascua esse daemonum.
Alphonsi Arragoniae Regis. Alphonsus Arragoniae Rex apud Iuliani templum iuxta Neapolim cum ex proelio relatum militem leraliter gula transfixum, circa se locari iussit, suoque sudario vulnus obdurari. Cum vero nullam spem vitae praesentis haberet, ad bea tam et immortalem vehementer hortatus est, mortuum sepeliti quoque diligentissime curavit.
Philippi Ducis Mediolanens. Cum classis Philippi ducis Mediolanensis adventare in auxilium Caietanorum cerneretur, essetque de
imperatore regiae classis eligendo non parva dissensio. Siquidem Ioannes Navarrae Rex et Henricus infans utrique Regis fratres, id pro se quisque appetere videbatur. Alphonsus ne alteri curam et imperium classis demandando, alterum offenderet, statuit ipse classem conscendere, pacem et concordiam fratrum pluris faciens, quam periculum, quod castris imminere videbatur, si quod accidit castra ipse relinqueret. Sed et illud mox in eo proelio memorabile exstitit, quod cum victo regi conditiones afferrentur, non prius illas recepit, quam sociorum vitam cum hostibus pactus esset, nullam omnino vitae aut salutis suae mentionem faciens, praeclarissime secum agi existimans, si sua ipsius morte reliqui vel a morte servarentur vel a captivitate redimerentur.
Caroli V. Imp. Carolus Quintus in comparando exercitu, se caput sumere ab Italis: Brachia et manus ab Hispanis: pectus a Germanis (quorum fidem et robur maxime probabat) ventrem et pedes ex reliqua gentium colluvie dicebat.
Eiusd. Carolus V. dicebat Nervos belli esse pecuniam, commeatus, milites, verum si ex iis aliquo carendum esset, militem veteranum se electurum esse, cuius industria et fortitudine reliqua duo se ex hoste comparaturum confideret.
Maximiliani I. Imp. MAXIMILIANUS Caesar Romanorum, ut nequaquam solitus est defodere pecuniam, ita clementissimus erat in eos qui decoxerant, modo nobilitatis titulo commendarentur. Ex hoc igitur hominum genere cum cuidam iuveni velle: opitulari, mandavit illi legationem, ut a civitate quadam (nescio quo titulo) peteret centum milia florenotum. Talis autem erat titulus, ut si quicquid impetratum esset dexteritate legati, pro lucro duci posset. Legatus igitur
milia quinquaginta extorsit, ac Caesari triginta reddidit. Caesar laetus insperata praeda, dimisit hominem, praeterea nihil inquirens. Interea Quaestores et rationales olfecerunt plus acceptum fuisse, quam exhibitum. Interpellant Caesarem, ut accerseret hominem: accitus est, venit ultro. Tum Maximilianus: audio, inquit, te accepisse milia quinquaginta. Fassus est. et, Red denda est, inquit, ratio. Promisst se facturum, et discessit. Rursum cum nihil esset actum, interpellantibus officiariis, revocatus est. Tum Caesar: Nuper, inquit, iussus es reddere rationem. Memini, inquit ille, et in hoc iam sum. Caesar suspicans illi rationem nondum satis esse subductam, tum quidem passus est illum sic abire. Cumque sic illuderet, officiarii vehomenter instabant, clamitantes, non esse ferendum ut ipsi palam adeo illuderet: ac Caesari persuaserunt, ut accersitus iuberetur ibi praesentibus ipsis reddere rationem. Annuit Caesar Maximilianus. Accitus igitur venit ilico, nihil tergiversatus. Tum Caesar: Nonne, inquit, pollicitatus es rationem? Pollicitus sum respondit. Iam ergo, inquit, opus est. En adsunt qui excipient, nec est diutius tergiversandi locus. Assidebant officiarii, paratis ad id codicillis. Ibi iuvenis sat dextre: Non detrecto, inquit, rationem invictissime Caesar: verum huiusmodi rationum non sum admodum peritus, ut qui numquam reddiderim. Isti qui assident, talium rationum sunt peritissimi. Si vel semel videro, quemadmodum illi tractent huiusmodi rationes, ego etiam facile imitabor. Rogo igitur iubeas illos vel exemplum edere: videbunt me docilem. Proinde Caesar dictum hominis intelligens, quod hi in quos dicebatur minus intelligebant: ac subridens, verum, inquit, narras, et aequum postulas: atque ita iuvenem dimisit. Subindicabat enim, sic illos Caesari solere rationem, quemadmodum ipse reddiderat: nimirum ut bona pecuniae portio penes ipsos maneret.
Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. habuit cancellarium Adelbertum, quem creavit Episcopum Moguntinum, ut illi ob fidos labores in Imperio toleratos, beneficus esset.
Henrici VI. Imp. Henricus VI. Imp. ut se exhiberet beneficum Marquarto Anniu veilerio dapifero suo, illum creavit ducem Ravennae: donavitque ipsum Romania, marchionatu Abilonensi anno Christi 1195.
Othonis IV. Imp. Otho IV. Imp. ut se beneficum praestaret erga Henricum
Episcopum Spirensem et Metensem, dum ab eo accepisser coronam, crucem, et reliqua insignia Imperialia: ipsum creavit cancellarium suum, ut hoc pacto sibi illum benevolum redderet, qui summus fuerat amicus Imperatoris Philippi, et qui gravissime restiterat Othoni.
Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imp. medicum habuit Petrum: quem, ut se beneficum erga illum exhiberet, promovit ad Archiepiscopatum Moguntinensem.
Friderici, Comitis Palatini. Fridericus Comes Palatinus Rheni, in clytus heros, anno Christi 1464. cancellarium habuit, Mattham Raymingium. Huic ut esset beneficus, iuvit illum promoveri ad Episcopatum Spirensem: qui Ioanni Episcopo defuncto successit, et excancellario Episcopus factus est.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. habuit confessorem monachum Franciscanum, pictoris cuiusdam filium in Algovia Henricum Gürtellknopf dictum: quem promovit, ut crearetur Episcopus Basiliensis. Et postea factus est Archiepiscopus Moguntinus.
Caroli Magni Imp. Carolus Magnus Imp. notarium et scribam habuit Reinhartum, cui desponsavit filiam Emmam ex uxore Hildegarda Sueva susceptam: quae postea fuit fundatrix monasterii Selingenstadensis.
Friderici Landgravii Thuring. ADOLPHUS Rom. Imp. Fridericum Landgravium Thuringiae citaverat, ut publica fide Aldenburgumveniret. Publicae is fidei credidit, et Imperatorem paucis comitatus accessit. Verum Suevi Friderici adventum exploratum habentes vi in ipsum irruerunt ut in mensa sedentem occiderent. Huic tumultui civis quidam Friderico fidelissimus intervenit: cumque Principem maximo in vitae discrimine constitutu
videret, semetipsum praesenti exposuit periculo, suo corpore Suevis obiecto, proque Friderico concisus et interemptus est. Et hac ratione servatus Landgravius, mutatis vestibus aufugit incolumis.
Henrici IV. Imp. Cum Henricus IV. Imp. pugnaret adversus Saxones, hic dux Rudolphus in ministerio Imperatoris versatus est, et fortissime pro Imperatore pugnavit: adeout Henricus victoria potire tur. Fidem et fortitudinem summam hac in re exhibuit Imperatori.
Philippi Imp. Philippus Imp. dolose ab Othone Comite Palatino Wittelspachio occisus, ministrum inter ceteros habuit Henricum dapiferum: qui cum videret Othonem dominum suum Philippum Imp. vulnerasse, apprehensis foribus, latronem et proditorem tenere voluit. Sed Otho Palatinus Comes, dapiferum similiter ingenti vulnere circa genas laesit, ac vi erupit et aufugit. Ceterum habuit philippus alium fidelem ministrum Henri cum Ralendinum, magistrum equitum: qui postea Othonem Palatinum non procul a Ratisbona occidit, et homicidium proditorium ultus est.
Caroli quarti Imp. Carolus IV. Imp. volens aliquot civitates Italiae subicere iugo Pontificio, inhumaniter ab illis acceptus est. Pisas enim ingresso, et Senas, oppidani coniugem illi abripuerunt, et in ganeum duxerunt, una cum virginibus suis: salva tamen pudicitia illius mansit. Et nisi fideliter illi suppetias tulissent Germani milites ac ministri, actum penitus fuisset de salute Caroli.
Friderici secundi Imp. Fridericus II. Imp. ministrum habuit dapiferum suum Eberhardum Tannensem: de quo tantam concepit fidem, ut in periculo constitutus, Henricumfilium, puerum octennem, et insignia Imperialia illi concederet: quae etiam Eberhardus fidelissime concredita servavit apud Walpurgum.
Adolphi Imp. Adolphus Imp. pugnans fortissime adversus Albertum ducem Austriae, electum Imperatorem, misere a suis in acie desertus est: praeterquam a comite quodam Isenbergio, signifero suo, qui solus constanter et fortiter cum Adolpho pugnavit, donec uterque concideretur.
Friderici Comitis Palatinl. Fridericus Comes Palatinus Rheni, consiliarium fidelissimum habuit Schabpfsartum, Comitem Liningensem: qui a comitibus Lutz ensteiniis, quod inseruiret Friderico, captus, inque arcem Lutzelsteinium ductus, ac ibidem aliquandiu in cust odia detentus est. Fridericus autem ut reciperet et liberaret ministrum suum, simulque iniurias quas
Comites Lutzelsteinii intulerant, vindicaret, contra eos atrocissimum bellum gessit, eos vicit, ad deditionem coegit, sibi subditum illum Comitatum fecit, et Consiliarium suum iterum liberavit.
Adolphi Imp. Adolphus Imp. habuit ministrum Rudolphum Wardensem, longe fidelissimum: qui occiso Adolpho Domino suo ab Alberto Imperatore, similiter et ille trucidare iuvit albertum Imp. cum aliquot aliis. Captus igitur, et ad supplicium ductus (condemnabatur autem, ut torqueretur rota) constanti animo dixit: se non commisisse latrocinium, aut ut latronem puniri: sed tamquam fidelissimum ministrum, domini sui Adolphi necem, iniuste ab Alberto Imperatore factam, ultum esse: et sic homicidio suo excusato, expitavit.
Mauricii Electoris Sax. Mauricius Saxoniae dux, anno Christi 1542. adhuc iuvenis profectus in Turcas, et e castris quodam die progressus, uno solum comitante satellite: cum in Turcas aliquot irruisset, manus conserit, equoque confosso in terram effunditur. Ibi famulus genere nobilis, corpore toto super eum incumbens, iacentem protexit: ac tantisper hostes demoratus est, atque sustinuit, donec equites supervenere, qui principem eriperent. Atque ita vitam ei servavit. Ipse vero multis vulneribus acceptis, in castra relatus, non multo post interiit.
Ernesti Ducis Sax. Ernestus Dux Saxoniae, praefectus exercitui maximiliani Imperatoris in inferiori Germania, tantam ipsi fidem praestitit, ut octodecim annos Maximiliano militatet, ac oppida urbes et provincias illi fidelissime subiceret: unde et flagellum inferioris Germaniae dictus est.
Ludovici XII. Regis Galliae. LUDOVICUS XII. Rex Galliae valde delectabatur M. Tullii dicto, quo Caesarem admonuerat, nullam de virtutibus eius plurimis nec gratiorem nec admirabiliorem misericordia: homines enim ad Deos nulla re propius accedere, quam salutem hominibus dando: nihil habere nec fortunam regiam maius, quam ut possit: nec naturam melius, quam ut
velit conservare: eaque Francisco genero saepe inculcabat, conducere arbitratus, talibus aures eius vocibus undique circumsonare: isque soceri admonitionibus excultus clementissime postea regnavit, etsi multis hostium domesticorumque insidiis exagitatus.
Alberti Ducis Bavariae. MODERATI animi exemplum illud silentio praeteriri non debuit, quod de Alberto duce Bavariae refertur. Nam cum ingens ad eum legatio totius Bohemiae populorum nomine profecta esset, ostendissetque mortuo ipsorum rege Alberto Austrio, qui Ladislaum infantem filium in cunis reliquerat, quia tamdiu exspectare infantis grandiorem aetatem populi nolebant, ipsum omnibus suffragiis ab omnibus populis Regem electum esse: ipse ingenti moderatoque animo renuit. ac multis sancte facundeque in eam sententiam dictis, populus ut Regem suum parvum exspectare vellet, hortatus est. O animum vere excellentem, et laudibus omnibus celebrandum, qui (meo quidem iudicio) oblatum spernendo regnum non minor fuisse, quam Alexander appetendo, censeri debet. Illud quidem haud dubium erit, honestiorem sanctioremque Alexandro fuisse.
Friderici Marchion. Brandeburg. Par quoque Brandeburgensis Friderici modestia fuit, cum vacante Poloniae regno, in Uladislai morte per leg atos ad regnum accersitus, ut qui inter eos nutritus plurimum diligebatur, accipere abnuit: hortatus populos, ut Casimirum Lituaniae ducem, defuncti regis fratrem, quia id aequius erat, Regem acciperent.
Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imp. Gebhardum Episcopum Ratisbonensem, patruum, hostem perniciosum, carcere mancipatum
liberavit: et magna animi moderatione usus, ipsum iterum in gratiam recepit.
Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. erga Henricum ducem Lotharingiae (quem ducatu suo privare voluerat, et ob laesae maiestatis crimen proscipserat, dum patri Henrico IV. Imperatori fidem praestitit, et contra Henricum V. pugnavit, eiusque exercitum apud Masam fluvium vicit) singulari moderatione animi usus est, inque gratiam et proscriptum et rebellem recepit.
Philippi Imp. Philippus Imp. etsi aliquoties deceptus fuit ab Hermanno Landgravio Thuringiae, sanguine iuncto, imo etiam detestandam seditionem ab illo passus: tamen cum fieret illi supplex, et ad genua procideret, depositis fraudibus, odiis et simultatibus, ita sibi Imperator moderatus est, ut in gratiam reciperet rebellem Landgravium: necunquam postea facti sunt inimici.
Cunrad. Suevi Imp. Conradus Suevus Imp. Guelfum ducem Bavariae sibi aliquandiu rebellem in oppido Winsbergensi cinxit obsidione: et tandem coegit ut se dederet. Ibi Imperator praecepit, ut Guelfus ceterique nobiles iuncti in custodiam traderentur, quo in eos iure belli propter rebellionem animadverteret. Tunc Guelfi et ceterorum nobilium uxores petiverunt, antequam portae aperitentur, ut sibi salvis abire liceret, portantibus de suis rebus quantum unaquaeque posset. Quod cum a clementi victore facile impetrarent, capiunt mulieres consilium pium ac memorabile. Nam cum hostes eam Guelfi uxo rem, cum reliquis, aurum et gemmas, mundumque muliebrem, aut pecuniae aliquid secum elaturas putarent: illae omnibus his rebus praedae militum relictis, maritos fuos in humeros sublatos, et paruos liberos in sinu atque amplexu tenentes, urbe exportabant. Vidisses agmen mulierum, cuius agminis dux erat Principis Guelfi uxor, per media hostium castra et tela incedere. Factus est huius spectaculi concursus ingens militaris. Unde prodiit et Imp. Conradus: qui ut inge niosam filostoggi/an mulierum vidit, subito ad hoc spectaculum ira, etiamsi non iniusta, optimi Principis resedit. Itaque am plexus illam pietatem, omnem offensam Guelfo duci et reliquis remisit, et in gratiam recepit.
Henrici Aucupis Imp. Maxima animi moderatione usus est Henricus Auceps Imp. adversus seditiosum Arnoldum Ducem Bavariae. Cum
enim ille infestis armis se opposuisset Henrico, profectus est henricus instructis copiis adversus Bavaros. Sed nihil hostiliter tentans, postulavit Arnoldum ducem ad colloquium familiare. Contulit cum eo sermones, et monuit serio Imperii maiestatem a Deo donari. Quod si reliquorum Principum suffragiis Caesar eligeretur, tum se ultro cessurum, et sub eius ditionem submittere se primum omnium paratum esse. Retulit haec Arnoldus dux ad suos, a quibus responsum est: Videri palam a Salomone Prou. 2. verissime dictum esse de sapientia, per me reges dominantur. Et cum satis appareat sapientia summa praeditum esse Henricum, Deum haud dubie adesse ei. Proinde ab inceptis porro desisteret, neque moliretur quicquam amplius in Henricum. Quievit itaque Dux Arnoldus, et sine caede suorum ultro apparuit. Quis quaeso non diceret, hos principes Germanos minime barbaros fuisse, sed vere heroica sapientia et humanitate summa praeditos?
Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. bellum acre gerens anno Christi 1544. dum est Metis, captus in Lotharingia fuit Hubertus Comes Bichlingus Germanus, qui Galliae Regi merebat. Adductus itaque metim, damnatur capitis. Uxor cum eo venisset, ad pedes proiecta Caesaris, nihil egit. Et iam ad supplicium instructa erant omnia: sed Ferdinandi Caesaris Filius maximilianus, quem Carolus Imp. ad se receperat, is demum exorat, et vitae apud Imperatorem salutem impetravit.
Othonis Magni Imp. Otho magnus Imp. fratrem Henricum, atrocissimum virae et regni oppug natorem et insidiatorem, suppliciter orantem commissi delicti veniam, recepit in gratiam: et intercessione matris feminae sanctissimae, regem ipsum creavit Bavariae. Atque ea moderatione animi usus, ex vehementissimis hostibus facti sunt Reges amicissimi: quae concordia duravit ad utriusque finem vitae.
Othonis II. Electoris Brandeburg. Otho II. Elector, Princeps Brandenburgensis, cum a fratre Alberto multas pateretur in iurias, imo bello ab eo impeteretur, sic animum moderatus est, ut potitus erga fratrem victoria, ipsum aliquandiu in custodia detineret: ac illum sibi postea successorem suae ditionis crearet, et gubernationi praeficeret.
Caroli Magni Imp. MITI se et ingenti animo Carolus Magnus ostendit, cum iam Pipini filii nothi coniuratio in eum detecta esset. Nihilo enim iratior, quia primo ignovisset, parentem se magis quam Regem ostendens: quem alius fortasse capitali poena mulctasset, ipse nonultra in eum animadvertit, quam ut profiteri monasticam religionem cogeret: quae poena eiusmodi fuit, ut eius paenitere numquam posset.
Ludovici Pii Imp. Caroli Magni filius Ludovicus, patri in Galliarum regno Imperioque successor, a Lothario filio, non minus quam pater a Pipino laesus est. Nam cum ab eo in carcere habitus esset, quem ipse pro paterna charitate Imperii consortem fecerat (id enim etiam gravius filii crimen reddidit) postea procerum opera in honorem restitutus, Lotharium in iis regnis quae ante dederat, vivens confirmavit. A volente enim patre cum honore ea accepit, quae ipse per impietatem parate contenderat.
Friderici III. Imp. Fridericus II. Imp. quamquam rebellionem passus a filio Henrico, quem Romanorum Caesarem creaverat: tamen recepit eum in gratiam, et ut filium unice dilexit. Sed cum fidem non servaret, et iterum rebellionem incurreret, non vita priuavit, ut meritus fuit: sed in custodia tantum illum sernavit.
Maximiliani I. Imp. MAXIMILIANUS I. Imp. Austriacus memor fragilitatis huius, triennio (alii biennio) ante morbum, non
solum mortem, capulum funebrem e querno ligno, arcae viatoriae inclusum, circumferri secum iussit: cavitque testamento, ut exanimum corpus suum, rudi linteo involutum, sine ulla exenteratione, illi imponeretur, naribus, ore, auribusque viva calce oblitis. Quid sibi voluit magnus vir? nisi monumentum illud assidue in oculis habere, quod diceret, cogita mori. quod amplius diceret, quid te dilatas et extendis? quid multa possidens plura appetis? Quem tot provinciae et regna non capiunt, loculus iste capiet. Cur autem et calcem cavis illis partium immisit? en aromata quibus condiretur! sed hoc spectavit, ut corpus putredine natum, ea quoque exedente et consumente materie, citus confumeretur, et iret in suam terram. Maximiliane, magnus fuisti! et res tuae dicunt, tum et haec circa mortem.
Eiusd. Sed amplius ille idem pluribus diebus ante mortem nil nisi Maximilianus appellari voluit. Quod imitatus nepos eius Carolus, cum raro et miro exemplo, Imperio seultro abdi casset, et in filium iam validum aevi et animi, curas contulisset. Secessit enim i Hispaniam et in divi Iusti monasterio, septem a Placentia milliaribus, se abdidit, cum duodecim duntaxat familiaribus, Deo et quieti vacaturus. Interdixit autem, aliter se quam Carolum appellare; Caesaris atque Augusti illa nomina, cum rebus animo exuens, et totum hoc honorari contemnens.
Canuti Regis Angliae. Sed Canuti etiam Anglorum regis insigne ad Modestiam documentum est. Qui cum obsideretur ab adulatoribus, id est, coruis aulicis, et sortem eius attollerent, dicerentque omnia seruire, et ad nutum eius vultumque (verba annalium) converti: ille foedam adulationem sic repressit. Spectantibus iis, sedem regiam in littore maris posuit, in ipso accessu eius et fluxu. Tum dixit: Tu mare ditionis meae es; et rerra, in qua sedeo, est mea. Impero tibi et denuntio, ne in terram meam ascendas, nec membra, nec vestem domini tui madore perfundas. Ille dixerat, mare tenorem suum tenebat, veniebat, alluebat. Tum resiliens: En, inquit, quam ego omnibus imperito! Quin sciant omnes, qui terram incolunt, vanam et falsam esse regum potentiam: atque unum eo nomine dignum, qui vere imperium inhibet caelo, terrae, mari. Neque intra verba Modestia haec stetit. In omni actione talem se praebuit, atque adeo coronam ultra in caput non admisit.
Gildimeri Regis Vandalerum Addamus quamquam aevo dissitum, sensibus exemplum assitum, Gilimeris regis in Africa Vandalorum. Diu felix fuerat, opes, rerrasque victoriis quaesiverat: vertit se Fortuna, et Belisarius a Iustiniano Imperatore missus, cum exigua manu, hominem evertir. Acie igitur victus, fugit in Numidiae excelsum montem Iappum, atque illic obsidione aliquandiu rolerata, desperans ad Pharam misit, qui mandato Belisarii obsidebat, actum super deditione, simulque petitum, Panem sibi mitti, spongiam, et citharam. Panem, fami relevande; spongiam, siccandis oculis; citharam, leniendo animo. Dedit ea Pharas, et mox sese Gilimer. qui ad Belisatium deductus, nil nisi risit. Desipere eum e cladibus homines censebant: vera sapientia erat, qua incerta haec rerum, usu edoctus ridebat. Idque apertius in ipso triumpho ostendit. Cum per pompam Byzantii, ad Iustinianum et Theodoram coniugem in sublimi solio sedentes adductus, hoc tantum effatus est, vanitas vanitatum et omnia vanitas. O bone Gilimer, felix tua infelicitas, quae mentem hanc didit! nec vita deinceps infelix, quam in Galliae angulo privatus quietusque duxisti.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus primus Imperator Titulos quoque in appellando se et confirmando, prohibuit: nihil se praestare ceteris apud DEUM asseruit: mortem aequare omnes, atque iudicium esse conditionis mortalis, secuturaeque laetitiae hanc inter quietem.
Philipp II. Hispan. Regis. PHILIPPUS II. Hispaniarum Rex gravissimis subiectus fuit morbis, crus ei saepe non sine maximis doloribus ape riendum fuit. Paucis ante diebus digitus a manu rescissus, in quo gangraena serpere occoeperat. Quod fuit interusurium longae morae, nolente natura gratis dare tam longam senectutem. Mors noluit eum abripere, priusquam illi reipsa ostendisset, Principes, vel summo maximos in orbe, habere vitae excessus aeque miserabiles et turpes, quam vel homines omnium pauperrimos. Principio invasit illum sedes phthiriatica et innumerabilis pulicum exercitus, in quo ipse
fuit et castrorum locus, et pugnator et pugnatus. Sed miseria praesentis non tam eum excruciavit, quam futurae vitae. Nam cogitans profundissimam iustitiae Dei abyssum, simul et rationes quas eidem reddere haberet de tot diebus, tot actionibus, tot populis, tanto sanguine fuso et perdito, optare cepit ut aut Rex numquam natus fuisset, sed omnium pauperrimus in Hispania opilio, aut statim post nativitatem in pueritia exstinctus, existimans DEUM, qui rerum humanarum sciens est, eum quem habet carissimum, celerrime vitae in commodis liberare.
Eiusd. Philippus II. Hispaniarum Rex gravissimos chiragrae dolores febresque frequentes sentiens imminentis fati praescius de migtando cogitat, interea in dextra tibia unum, in pectore quatuor ulcera prominent, quibus omnis ordo medentium perterritus, cruda adhuc concoquere et emollire laborat, hiantib. erupit foetor et teterrima sanies, unde pediculorum in exhaustus numerus (audiant stupeantque posteri) derepente innascitur ea formicatione, ut huic superfetenti phthiriasi, omnis labor, cura, munditia stragulorum linteorumque in momento mutatio impar esset: medici forsan divinae ultionis casus tegentes asserebant, pedicularem hanc foeditatem, ex mephiti et sanie ulcerum gigni.
Alphonsi Arragonia Regis. CUM Syracusanum equitem truculentis moribus Alphonsus Arragoniae Rex hominem barbarum appellasset, atque ille quod praeclara, prima Graeca origine esset, nomen barbari abhorrens iniqu animo ferre iniuriam videretur, ego, Rex inquit, non a prima soleo, sed a moribus barbaros definire.
Ludovici XII. Regis Galliae. Annae Reginae dicenti futurum ut claudicantem leviter filiam gener contemneret, id ingessit Ludovicus XII. Rex Galliae: certum esse amorem morum futurum, ut formam aetas popularetur.
Alberti Marchionis Brandeburg. PARASITUS Alberti Marchionis Cilianus nomine dicenti sibi cuipiam, curte stultum assimulas cum recte sapias. Heu quam inique fortuna, inquit, mecum agit, quanto magis studeo me fatuum ostendere, tanto prudentior existimor. Contra filium meum, qui videri sapiens nititur, stultissimum omnes iudicant.
Friderici III. Imp. Neque stultis, inquit Fridericus Caesar, del ectari possum, neque superbis esse amicus.
Rudolphi II. Imp. Rudolphus II. Imp. nullum morionem penes se ferre potuit: sed uti Imp. gravis erat, ita etiam cum viris gravibus conversari gaudebat.
Matthiae I. Imp. Matthias I. Non unum: sed plures moriones perpetuo secum habebat.
Othonis II. Imp. OTTHO II. ex Germania in Italiam profectus, cum in Calabria adversus Graecos bellum gereret, ab Alexio atque Constantino Impp. proelio superatus est. Fugiens autem cum in parvam navem conscendisset, incognitus a piratis est captus: atque in Siciliam perductus, pretio illic redemptus est. Cum Romam rediisset, intra paucos dies ipsos etiam piratas, qui ipsum prius ceperant, omnes captos suspendit.
Henrici Pomeraniae Ducis. In miserabilem casum Henricus incidit, qui olim Pomeraniae ducatum obtinebat. Ea autem regio Polonis paret, ad mare Balthicum sita: quae pars recentiori nomine Sterlingorum sinus dicitur. Nam cum Aquitanus Norvegiae Rex, Olao filio impuberi testamento matrem Margaretham tutricem reliquisset: et ante pubertatem filio decedente, Margarithae ipsum etiam regnum cessisset: ipsa virtute insignis femina, ac potius inter excellentes belli duces, quam mulieres referenda, adversus Albertum Naupolensem ducem armis regnum egregie defendit, belloque superatum hostem in triumphum duxit. Quae postea mortuo Olao filio, regni successorem Henricum constituit, quem Pomeraniae ducem diximus, qui ei vicinus erat. Is cum in Norvegia, Suecia, Daciaque annos quinque et quinquaginta regnasset, quo tempore senium se per quietem traducturum arbitrabatur, a Christophoro Bavariae duce tam multarum provinciarum regno pulsus est, sola ei Gothica insula concessa. Sed postea mortuo Christophoro, cui Carolus successit, intra breve tempus ipsa quoque pusilla insula, ubi exulare magis quam regnare dici poterat, Henrico adempta est: qui iam decrepitus, in Pomeraniam miserandum in modum redire coactus fuit. Neque Caroli fortuna certior fuit. Nam cum adversus Deum hominesque impie se gereret, Ioannis Episcopi opera concitatis ad arma populis, ipse quoque in exilium in parva fluminis Vistelli insula pulsus fuit, in qua diem suum misere obiit.
Friderici Barbarossae Imp. Friderici Barbarossae Imperatoris fortuna sic mutata est, ut cum ex Italia fugeret in Burgundiam, regnum coniugis, servilem habitum induerit: ac se ministrum equarum, ne agnosceretur ab hostibus, exhibuerit, donec fortuna laeto vultu iterum eum aspiceret.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imperat. cum occupasset Burgundiam a Burgundionibus, praeter dignitatem regiam, in vincula coniectus est. Neque carcere contenti illi, addiderunt ei et morionem, cui captivus regulus (erat enim tum adhuc adolescens) quottidie Iudus esset. Sed voluntate superum, haud multo post proceribus Germaniae deposcentibus, redditus et liberatus est, poenis acerbe sumptis de Burgundicis.
Friderici Pulchri Imp. Fridericus Dux Austriae, ob elegantiam formae cognomento Pulcher dictus est. Captus autem in proelio a Ludovico Bavaro aliquandiu in custo dia detentus est. Sed liberatus, et ad suos Viennam rediens, venit demissa barba horridus, et squalore obsitus, qui pulchritudine et elegantia corporis alios omnes principes suae aetatis superabat.
Alphonsi Arragoniae Regis. CUM Alphonsus Arragoniae Rex Ioannem fratrem Panor mitani iuvenem excellentis et eximiae virtutis, mortem obiisse, audisset, non solum sermone, sed consolatoriis ad Panormitanum literis dolorem animi graviter testatus est Cum interrogaretur, quae res reges ac privatos, divites ac pauperes, claros et obscuros; denique omnes prorsus exaequaret, respondit Cinis.
Friderici III. Imp. Interrogatus aliquando Fridericus Imperator quid homini optimum possit contingere, respondit, Bonus in hacvita exitus.
Alphonsi Arragoniae Regis. Cum Puteolos obsideret Alphonsus Arragoniae Rex, atque animi laxandi causa littus quottidie peteret, reperit viri Genuensis cadaver e triremi hostium eiectum, iisque qui prope aderant omnibus desilire iussis, aliis negotium dat, ut terram effodiant, aliis ut nudum corpus obvoluant: Ipse vero crucem ligneam suam manu fabricatus humati ipsius capiti affixit.
Cunradini Germaniae Regis. CONRADINUS Germaniae Rex, in Italiam adversus Carolum primum, Neapolitanum Siciliaeque Regemvenit, cum ius sibi in illis regnis esse videret. Illic vero cum et superatus, et veste etiam mutata fuga sibi consulere vellet, captus, inusitato miserandoque in regem more in medio Neapolitano foro securi percussus, carnificis manu caput amisit: quod Germaniae, Siciliae atque Neapolis regnorum diademata ornari consueverat.
Friderici I. Imp. Fridericus I. Imp. cum in Armenia magno comitatu amnem vado traiceret, ruente ipsius equo solus demersus est. Etsi per errorem nonnulli scripserint, id eum natando egisse.
Caroli Calui Imp. Carolus Calvus Imp. veneno a Sedechio medico Ludaici sanguinis dato, interiit: cum Mantuae in valetudinem adversam incidisset. Henricus VII. ex Lucelburgo Imp. post Albertum a Clemente Pontifice electus, dum superata Hetruria, Florentinis, salutem desperantibus iam immineret, veneno in Eucharistia dato periit: anno imperii quinto. Illud autem ve nenum datum est opera Roberti Siciliae Regis.
Ludovici Bavariae Ducis. Ludovicus Boiorum Dux, Chelheimii a morione, ut quidam ferunt, supra pontem Danubianum, ciiltello vulneratus letaliter, corruit, ac inde obiit. Attamen alii scribunt, Henrici Caesaris designati fraude factum ab ignoto quodam, qui habitu tabellarii Caesarei literas Principi exhibuerit, ac le gentem eas consoderit. Factum id est anno Christi 1231. 16. Cal Octob. Referunt alii Fridericum II. huius caedis auctorem exstitisse.
Hartmanni Habspurgici. Anno Christi 1281. 13. Cal. Ian. Hartmannus Rudolphi Imp. filius. Rhenum traiecturus cum aliquot suis nobilibus et satellitibus submersus est.
Othonis M. Imp. Otho Magus Imp. subitanea decessit morte, in vico Saxoniae Mibeceliba nonis Maii Anno Christi 961.
Cunradi Ducis Teccens. Conradus Dux Teccensis, a nobili quodam Suiggero Gundelfingensi, quasi ipsum esset salutaturus, Monacii in aedibus suis vitiose et crudeliter occisus est: et aufugit homicida. Factum id est anno Christi 1348.
Othonis III. Imp. Otho tertius Imp. adamatus ab uxore Crescentii Romani consulis, quem ut seditiosum interfici iusserat: huic dono de dit duas chirothecas veneno litas, in pignus amoris. Quibus Imperatorindutis, corpus infecit et mortuus est.
Pribislai Regis Megapol. Pribislaus postremus Rex Megalopurgensis, Anno Christi 1178. cum rediisset feliciter ex Hierosolymitana profectione, cum Henrico Leone Duce Saxoniae Luneburgensi, instituit ludos equestres: et inter cursitandum, equus eius cum illo praecipitatus est, et ille brevi post obiit.
Caroli Calui. Carolus Caroli Calui Imperat. filius, a patre designatus Rex Aquitaniae, adolescens ferox, ab Albuino milite fortissimo, ignorante quisnam esset, et nihil minus quam filium Regis existimante, faciens virium periculum, et congressus, tam gravi ruina prostiatus est, ut inter manus sublatus exspiraret.
Ludovici Bavari ducis. Ludovicus Dux Bavariae, Norimbergae in quadam hastarum concursione (hastiludium nostri vocant) lancea perfossus, interiit. Otho IV. Dux Bavariae, ut per rusticum quendam praedictum fuerat, cum tertium diem aute Cal. Decembris apud uxorem et liberos hilarem sumeret, noctu subito exspiravit, anno Christi 1253.
Hermanni Voltbergesis Mar. Hermannus Marchio Voltburgensis in equestribus certaminibus hastiludio, sive torneamento (ut hodie vocant) Herbipolensi, equestri lancea transfossus occubuit.
Othonis MagniImp. OTHO Magnus Imp. per omnem vitam pietati maxime fuit deditus. Devictis hostibus, semper egit immensas Deo gratias, et devictorum a se hostium bona in pios contulit usus: unde et pie mortuus est. Brevi enim antea quam moreretur, templum ingressus, vespertinis precibus interfuit: et sacra Synaxi munitus, leniter inter adstantes ministros emisit spiritum.
Henrict III. Imp. Henricus III. Imp. moriturus, ab omnibus quoscumque tandem offenderat aut laeserat, sibi ignosci petiit: seque etiam omnibus qui offendissent, aut laesissent, ignoscere velle palam dixit. Mandavit etiam nonnulla bona, quae abstulerat, reddi: ut ita in vera Christiana pietate diem extremum clauderet.
Friderici Ducis Sax. Fridericus Dux Saxoniae moriturus, se religiose muniit Eucharistia, et Christianis precibus. Et cum ipsum quidam sub vitae finem consolaretur, respondit: Dominus dedit Dominus abstulit: sit nomen Domini benedictum.
Ludovici Pii Imp. Ludovicus Pius Imp. religiosissime perceptis Christianis sacramentis, quadraginta diebus sine cibo ac potu iacuit: ac 12. Cal. Iunii anno Christi 840. spiritum suum Deo reddidit.
Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imp. in venatione effusus ab equo, ac destitutus omnibus viribus et sensibus, se recollegit: elevatisque in caelum oculis, cum maximo singultu Deum rogavit, ut animae suae misereretur, et peccatis ignosceret, pulcherrima ac devotissima oratione praemissa.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imp. omnia cum rite ordinasset, salutatis omnibus familiaribus suis, Christo Deo, post percepta sacramenta, suam animam commendavit: strenue ipsum adhortante confessore suo: cui viriliter etiam respondit. Et cum vox deficeret, signis quoque se strenuum Christi militem professus est.
Friderici tertii Imp. Fridericus III. Imp. sentiens mortem ingruentem, acceptis iuxta Christianorum instituta Ecclesiae sacramentis, devotissime animam Deo commendavit pacata iam universa Germania, ac singulis principibus summa in tranquillitate degentibus.
Friderici secundi Imp. Fridericus II. Imp. quamquam ab aliis plerisque historicis prodatur insidiose a notho Monsfredo exstinctus esse: tamen nonnulli sic de eius obitu referunt. Sentiens se moriturum, primum peccata sua recognovit, atque inter manus archiepiscopi Panormitani et complurium aliorum religiosorum, se addixit oboedientiae sacrosanctae Ecclesiae: simul, uti decet bonum Christianum, tanta contritione et paenitentia confessus, ut Maynandinus Episcopus Imolensis, qui plurima de eo conscripsit, narret, ex tali confessione credi posse, ipsum hominem fuisse a Deo electum. Item Gulielmus de Puteo, et Dandolus in sua historia scribunt,
quod interdixerit aulicis suis, ne funus ei facerent tam sumptuosum et magnificum, quam solet esse Imperatorium. Condonavit quoque culpam magna cordis contritione, omnibus suis inimicis et rebellibus, Imperioque male fidis: exceptis solis regnis sui subditis, qui non dicenda ingratitudine proditionem in ipsum fuerant moliti: ipsorum crimina iustitiae arbitrio committens. Tandem conditio testamento, reddens Caesari quae sunt Caesaris: et animam suam, quae a Deo venerat, Deo commendans, devote ex hac vita in aliam migravit. Sepultus est ad montem Regalem supra Panormum, in Sicilia.
Honorici Vandalor. Regis. HONORICUS II. Vandalorum Rex, cum Ecclesias in Affrica variis modis adflixisset, earum pastores alios manibus truncatos, pedibus alios reddens, nonnullos oculis orbatos, aut dissectis auribus; quosdam etiam in sublime suspensos ad mortem adigens, saeva Dei manu percussus suae saenitiae finem imponere coactus est. Vermibus enim toto e corpore scatentibus miserabiliter vitam finiit.
Theodorici Regis Gothorum. Theodoricus Rex Gotthorum cum in Italia multa saevitiae et crudelisatis exempla adversus catholicos exercuisset, semel cum inter cenandum piscis caput alatum esset, visio horrenda ei apparuit, qua adeo fuit consternatus, ut gravem inde morbum conceperit, quo breni exteinctus est.
Mempricii Britan. Regis. Mempricius III. Britannorum Rex inter venandum a suis forte procul dissitus, a lupis, antequam ei succurri posset, dilaniatus est.
Magni Norvegiae Principis. Magnus Norvegiae princeps, occursu leporis cespitante equo in truncum delapsae arboris, cuius praeacuti stipites eminebant incidens, statim interemptus est.
Svenonis Dani. Sveno Danus dum apud suos milites ob regnum Angliae adeptum exsultaret, repente velut pugionis superne demissi ictugraviter percussus, in terram decidit, ac confestim exspiravit.
Ludovici VII. Francor. Reg. Ludovicus VII. cognomento Crassus, Francorum Rex, Philippum filium natu maximum se vivente coronari et salutari regem voluit. paulo post ipse Philippus, dum in suburbano Lutetiae equitabat, occursu feminae suis pavefacto equo, quod inter pedes volutaretur, effugium quaerens, ex ephippio decussus est, et tam gravi ruina stratus, ut paucis post horis exspirarit.
Fulconis Regis Hierosolym. Fulco Rex Hierosolymorum, dum in equo leporem fugientem instans premensque insequitur: praeceps in terram gravi ruina decidit, sublatus a suis, in regiamque delatus, paulo post obiit.
Cavillonensis Comitis. Fama celebris fuit, Cavillonensem Comitem, qui Ecclesiis infestissimus fuerat, dum frequenti procerum convivio epularetur, ab ignoto quodam pro foribus in equo sedente evocatum exiisse, coactumque e vestigio conscendere, tum e vestigio procul raptum, nec deinceps postea unquam comparuisse.
Arnolphi Imp. Arnolphus Imp. cum ad rapinas et templorum spoliationes animum nimium adiecisset, iusta numinis ira paulo post pediculari morbo interiit.
Adriani IV. Papae. Cum Papa Adrianus IV. apud Agnaniam contra Imperatorem Fridericum I. anathema denuntiaret, refrigerandi gra tia ad fontem quendam devenit, e quo hausit aquam: quam cum ebiberet, musca in os intravit, et gutturi ita adhaesit, ut nulla medicorum opera avelli potuerit, et ita cum omnium stupore vitam misere finiit.
Henrici V. Regis Angli. Henricus V. Rex Angliae, occupata magna Galliae parte, apud Vicennium saltum in horrendum et antea inauditum morbigenus incidit. Erumpebant in magna copia e naribus, oculis et auribus pediculi, crescebantque in omnibus corporis partibus, eas atrociter depascentes: et cum nulla medicorum arte expelli potuerint, rex ipse in maximis cruciatibus diem clausit extremum.
Henrici Hispani Principis. In Hispania Henricus I. puer sceptrum ceperat, nec
diu tenuit, post biennium miro casu, et vere casu, sublatus. Nam dum Palentiae, in area domus, cum aequalibus ludit, tegulae lapsae ictu repente caput comminutum: et ex vulnere undecimo post die obiit. Ioannes itidem primus, in flore rerum et aetatis (annum 33. agebat) dum equum iuveniliter calcaribus incitat, et ad cursum admittit, cum eo labente lapsus, inibi exstinctus est.
Petri Hispani. Magis tragicum est de Petro. qui cum aliquandiu saeviter, et multa procerum caede, regnasset, Henricus frater arma in eum cepit; et auxilia e Gallia etiam conduxit: Pugnatum acriter, quam odiis pertinacibus, exitus docuit. Nam victus Petrus, cum esset captus in conspectum Henrici addu ctus, iste pugione faciem eius percutit: atque alter dum vindicare parat, foede colluctati, uteraque ad terram prosternitur. Sed aliis quoque suppetiantibus Henricus superior, fratrem multis vulneribus conficit, et regnum capit. Nonne hoc Thebanum illud vetus par fuit?
Sebastiani Lusitani. In isto, et est Sebastiani nuper Lusitaniae et Indiarum regis, Indoles, proh, quanta iuvenis! sed fata eum everterunt, et ipsum regnum verterunt. iuvenis erat, animorum plenus: et accedebant, qui etiam pietatis specie illos tollerent, et arma in Mauros, exque iis victorias, suaderent aut sponderent. Acrior stimulus Mahometes Abdulae filius, profugus e Fessae regno; qui ius suum et amicos ostendebat, et largiter promittebat, exulum ingenio et more. Ergo excitatur, et omnia parat, naves, milites, commeatus; praeter consilia, quorum inops tum et postea fuit. Vetus regnum, et alta pace, commovetur. Insolens armorum nobilitas, et facta maiorum facilius, quam sua ostentans. Additur et mercenarius miles: Dux nusquam, nisi in titulo et splendore Regis. Mare transcunt, regna Fessae et Mauri, ut destinant, occupaturi: sed rex illorum ex adverso prodit, Moleius Moluccus, corporis aeger, animo melior. Disponuntur acies, pugnatur, Moleius interest, etsi per aegritudinem vix in equo haerens. videt autem fluctu are suos aut fugere, et generosa ira in hostem ipse equum concitat, exemplo aut terrori futurus: sed proximi recinent, gnari virium. Quare ita excanduit, quasi in ordinem redactus, aut proditus, ut gladio eos petierit; et mox animo linquens, in lecticam repositus, illic in ipsa acie obiit. Sed mira fides aut provisio amicorum fuit. Silentium de
morte, cursus et recursus ad lecticam eius, quasi a vivo mandata peterentur: quae res victoriamparti illi dedit. Nam Christiani pauci in plures paulatim fatigari aut cedere, multi cadere: postremum ipse Rex, qui in mediis hostium pugnabat, cum videt omnia adversa cinctum se sine spe effugii, verba de pace aut deditione facere: ah, quamsero! Hostes invadunt, et occidunt sine inter plures ignotum (et quidam aiunt regia insignia sibi detraxisse) sine cognitum, sed rixâ inter ipsos orta, quorum praeda esset, per iram interemptum. Addunt, equ estri sellae cadaver impositum, et in tentorium novi Regis Afri (frater defuncti erat) delatum abiectumque ostentui fuisse, donec a captivis bonâ fide agnosceretur. Ita ille obiit: et simul Rex III. Mahometes exul, qui fugere et fluvium vadare conatus, vorticibus sive voragine haustus mersusque est. ô acerbi fati adolescens, quae tulisti et quae dedisti! nam tecum regnum corruit, et quod seorsim diu luxit splenduitque, velut radius rediit ad suum solem.
Cunradini Neapolitani. Assiduus hic ludus: et ideo non sit finis narrationum, nisi reprimam: quod facio: sed unicum insigne Mutationis effatus, in quâ et manus carnificis interuênit. Conradinus Imperatoriâ et Regiâ stirpe iuvenis, ultimus Ducum Sueviae fuit. Pater ei Conradus, Rex Neapoleos et Siciliae; mater e ducibus Bavariae; avus, Fridericus II. Imp. avia Constantia filia Ferdinan li Hispaniae Regis fuit. Quam amplum, et illustre hoc stemma! quos animos non faciat? quae fata non promittat? sed spes undique destituit: et statim a puero adversâ sorte, regna Neapolitana et Sicula, iure debita, Manfredus patruus iure invasit, vi tenuit. Cum ille abiisset aut pulsus esset, auctoritate Pontificis (Clemens IV. tunc erat, Gallici sanguinis, et genti fautor) Carolus Andegavensis advocatur et invadit. Quem Conradinus dum pellere conatur, copias contrahit, e Germaniâ in Italiam venit, multâ nobilium manu: inter eos, Friderico Duce Austriae, cognato suo. Sed et Itali se iungunt, quidam ius eius, plures commoda vel affectus suos spectantes. Pugnâ cum Carolo commissâ, primo victor, denique vincitur: et fugit cum eodem Friderico Austrio per ignotam Italiam, trepidi et agasonum habitu se occultantes. Ita Asturam ventum. Ubi consilium capiunt navis conscendendae, et Pisas dirigendae sociam et fidam urbem. Conveniunt cum naviculatore, et iam in navi
erant, sed panis et commeatus deerat, quem mittunt eundem illum praestinatum. Pecunia etiam deerat: ergo annulum alter a digito detrahit, sive pignus naviculario sive pretro ab eo permutandum. Is annulus gemmam raram et aestimatam habebat. itaque aurifex miratus a sordido homine deferri, et suspectans, unde habeat? quaerit, Ille candide, a duobus iuvenibus ingenui vultus et sanguinis, sed habitu et veste squalidis: neque ultra se scire. Defertur res ad Dynastam vibis (qui tum illi proprius erat) Ioannem, ê gente Frangipanum: atque is ex eventu proelii, et famâ, tale suspicatus, navem instrui iubet, adolescentes retrahi, et ad se duci. Dictum. factum: sistuntur, agnoscuntur: et putabant extra periculum se, quia extra hostile solum erant, esse. Aliter accidit pravitate, sive avaritia Dynastae. nam is Carolo indicat: qui statim cum copiis terrâ marique advolat, et captivos suos Neapolim abducit Quid exspectas? aliquid regium? pudor est Andegavensis stirpis aut macula, quod dicam. Diu deliberato concluditur, tollendos adolescentes, et publice capite minuendos. Quid? ut sicarios et praedones? qui ius suum repetierant? qui bellum palam intulerant, et iure ac more gentium administrarant? Omnia in hoc facto saevitiam et barbariem habent: etsi Pontificem etiam obtendunt, atque illum consensisse, aut suasisse. Alterum potest, vix alterum: sed aestimatio aliorum etiam esso. In re autem istud. Producuntur in scaenam publicam, concursus ad tale spectaculum e totâ Italiâ, plerique omnes miserantur et illachrymantur; sed nemo nisi inani favore, iuvat. Contadinus animose loquitur, Carolum accusat, se excusat: Deum vindicem invocat, et ius suum in haec regna Henrico Castellano, amitae suae filio donat. Huic rei tesseram, chirothecam exuit, abicitque. Tum Fridericus Lingeniculare iubetur, et caput inciditur: quod sublatum e tabulato Conradinus (quis sine motu audiat?) pectori appressum, deinde ori applicuit: et sortem miseram eius deflevit, cui anthor ipse esset. Tum et ipse in genua provoluens, fortiter carnificem exspectat: qui caput amputat. et cum fecisset, statim alius hunc interficit, ne exstaret qui iactaret generosum illum sanguinem a se sublatum. Hoc unum Carolus magno in speciem animo: cetera feritatem habent: etiam illud, quod ipse spectator supplicii esse sustinuit, in altâ quadam turri occultus. Illi obierunt: nec diu victoriâ aut
regnis Caroli posteri gavisi sunt, et Hispani (an non morituri voce et voto?) ciecerunt.
Henrici II. Angliae Regis. PAULO ante Henrici II. Anglorum Regis mortem, ex quodam lacu in Normannia pisces noctu in terram exilientes, tanto strepitu congressos ferunt, ut multi homines eo accurrerint ad contemplandum miraculum: et cum nullum amplius piscem in lacu su perstitem invenissent, magis mirati sunt: cum omnes autem in exspectatione essent, quid mali hoc portenderet, brevi post regis mors est nuntiata.
Mauritii Saxon. Ducis. Ante mortem Mauritii Saxoniae Ducis, sanguineae guttae in foliis arborum haeserunt, canum importunissimi latratus auditi, et mutuae dilaniationis tabernaculum ipsius turbine disiectum ceteris intactis.
Cosmi Medicis. Ariolus Graecus, qui Cosmi Medices principatum praedixit, Alexandri caedem magno multorum miraculo indicavit, et tanta animi considentia, ut certum quoque percussorem designaret, qui esset ipsi intimus habitu gracili, vulticulo buxeo, et suspensa taciturnitate fere ceteris in aula insociabilis: quibus indiciis velut digito monstrabatur Laurentius Medices, qui nefario ausu ipsum Alexandrum principem contra omnia et consanguinitatis et hospitalitatis iura insuo cubiculo brevi post trucidavit.
Petri Aloisii Farnesii. Paulus III. Pontifex Romanus Petro Aloisio Farnesio filio scripsit, ut a decimâ Septembris die sibi caveret. Astra enim ei praenuntiare cladem aliquam insignem. Ipse Petrus patris monitis credeus, cum in maximo metu et sollicitudine sibi eo die maxime caveret, nihilominus a triginta sex coniuratis trucidatus est.
Valascae Bohemorum. VALASCA Bohemorum Regina, facta cum ceteris mulieribus coniuratione de excutiendo virorum principatu, copiarum ductrix bellum movit, interfectisque viris feminas omnes libertati asseruit, adeo ut ipsius operâ Amazonum instar multos annos sine viris regnârint.
Ioannae Lotharingae. Ioanna Lotharinga duo deviginti circiter annos nata, sub patre oves pascere solita, desperatis Gallorum rebus, cum ab Anglis acerrime sub Henrico VI. premerentur, commode adfuit, et ad recuperandum amissum decus eos efficaciter accendit: accepto siquidem a Rege exercitu, Aurelianensibus arctissime obsessis, intromisso commeatu opportune opem tulit, mox obsidionem variis proeliis prospere editis solvit: Regem Rhemos, ut ibi de more sacro chrismate inungeretur, regnique insignia susciperet, deduxit: variaque oppida de Anglis modico temporis spatio recepit: et demum belli fortunam, quae eousque Francis infesta fuerat, mutavit. Lemnum Turcica classe oppugnante Coccinus, vir egregie fortis in aditu portae dimicans occubuit: illicô Marulla ipsius filia, ferocissima virgo, patrem cadentem conspicata, propere adcurrit illiusque iacentis scuto enseque arrepto, barbaros irrumpentes portam tantisper sustinuit, donec aliquot viri auxilio supervenirent, tum interventu suorum adaucta fiducia et multiplicatis viribus gradum inferens, hostes ad naves usque cum maxima caede reiecit.
Braidae Brixiensis. Cum Brixia a Picinnino Philippi vicecomitis Duce oppugnaretur, in ea defendenda non minus feminarum quam virorum opera enituit: quae in centurias decuriasque distributae graviter et sedulo in repellendo hoste desudârunt: in quibus Braida Advocatae gentis matrona tam praestantia animi, quam domestica nobilitate illustris, apprime celebris et spectatae virtutis apparuit.
Fredegundis. FREDEGUNDIS diu pellex duarum reginarum, Chilperici Regis Galliae uxorum: alteram Andoveram, ut pelleretur, effecit; alteram Galsuindam, per insidias curavit occidi. Ita totum Chilpericum, et sola iam possidens, legitimam uxorem et reginam egit: sed, pro ingenio, parum fidam. Nam cum Landicro magistro equitum furtim consueverat: et res marito casu quodam detecta fuit. Ibat venatum, et uxorem conspicatus, quae capillum comebat, et lotum siccabat in sole, accedit tacitus, et per lusum a tergo virgâ percutit. Illa suspicata amatorem suum esse, et nomine compellans, Quid agis mi Landrice? inquit: quin si vir es, adversam me, non aversam pete. Confessio flagitii erat: et cum dicto se obvertit, plura etiam dictura; sed attonita maritum videt, et silet. Etiam ille, et porro venatum, ut instituerat, pergit: iram coquens, et vindictam, ut res erat, meditans. Sed praevenit mulier, et Landrico suo vocato: Periimus uterque, inquit, incautâ meâ voce: et rem narrat, additque: Quid stupes? virum ostende: patiendum, aut patrandum est scelus. Landricus suo metu, et illo stimulo excitatus, rem suscipit: deligit duos e fidissimis, qui Chilpericum serâ nocte e venatu redeuntem, turbae mixti ferro invadunt, et singuli singulis ictibus conficiunt. Clamor est ab ignaris, et consciis: atque isti, quasi externae insidiae essent. In silvas, vocem tollunt, eoque se proripuisse parricidas. Ita auctores celantur: et felix Fredegundis ad alia scelera animum adicit, infensa inprimis Praetextato Rhotomagensium antistiti, non ob noxam aliquam, sed viri eximiam virtutem. Itaque laetissimo die Paschatis, cum in frequenti templo sacra perageret, non Deum non homines verita, percutiendum cutavit letali quidem vulnere, sed cui aliquandiu supervixit. Maesta eo ipso, venit visere, sive ut exploraret, sive ut oculos in eius angore pasceret: atque ibi belle, ut putabat, dissimulans, questus et iram miscuit, quod in tali die et loco, in
talem virum, patratum esset facinus, et auctor lateret. Sed Praetextatus, vicinâ morte liberior: Minime, inquit, latet. et testor me eius scelere percussum, qui Reges occidit. Bene ille de Regibus. nam praeter maritum suum, etiam fratrem eius sustulerat Sigibertum, Mediomatricum (ut tunc diviso erat) Regem. Sustulerat autem scelerato astu, immissis duobus percussoribus: quos, cum sacinus exsecuti essent, ilico iussit interfici: ut vocem cum vita amitterent, et in tuto auctor agitaret. Ita iustitiae victrix, si non famae, egit: et paulo post Childebertum etiam Regem, praelio prius victum, cui ipsa interfuit stans in primâ acie, veneno tolli cum uxore, eodem utrumque die curavit. Quot palmas una mulier meruit? habeat: et siccâ etiam suaque morte abeat, providentia apud imperitos laborante.
Pulcheriae. PULCHERIA Theodosii iunioris soror, vitam et virginitatem Christo deuovit: paulo maiore natu, quam ille, qui septennis fere a patre Arcadio relictus, hanc habuit morum et institutionis magistram. Atque adeo iam grandiore illo, adhaesit, et curas imperii participavit: salubriter omnia, et pie, modesteque disponens. Et vero quamdiu habenas tenuit, felix imperii et rectus cursus: postquam invidia aliorum, et calumniis Eunuchorum (Chrysaphii praesertim) submota est, et loco pulsa: contulit ea se in Hebdomon locum Byzantio suburbanum, atque ibi summâ pietate et quiete victitabat. Donec post annos septem, fraude calumniatorum agnitâ, et imperio undique concusso, fulcrum iterum rebus labentibus adsumitur, aut reparatio iam lapsis. Fit utrumque: et restituit pleraque omnia, aut tuetur. Specimen animi eius et prudentiae hoc esto. Fratrem Theodosium videbat. et dolebat, temere libellis saepe subscribere, et nec lectis: alienâ commendatione aut fide, ut fit, nixum. Dolum bonum hunc reperit, ad emendandum. Concepit
enim et ipsa libellum, atque obtulit: quo Eudociam eius coniugem petebat mancipari sibi in seruitutem. Capit, et subscribit statim: quidni in sororis petitione? atque illa, scaenae instruendae causâ, Eudociam apud se aliquamdiu habet. Miranti, et evocanti, negat missuram, et suam eam, uti qua OPTIMO MAXIMOQUE iure, esse. Profert manum et subscriptionem, confuso iam illi, nescio an emendando. Revera enim secois ingenium fuit, et alter Claudius, in feminarum aut effeminatorum (Eunuchos intelligo) potestate. Mortue autem illo, et sine liberis, re celatâ, Marcianum evocat, vitâ et bello bonum, et ad imperium producit. Quoque magis commendaret, nuptias suas ei donat, sed titulo tenus: stipulata, ne sacrata Deo virginitas libaretur. Rexit cum illo annos aliquot, mirifice a nostrae religionis apicibus, Leone Pontifice, Hilario Episcopo, aliisque laudata. Vixit annos circiter LVI.
Isabellae Hispaniae. Sine Isabella Ferdinandi coniuge Hispaniarum Regina nihil magnum in Regno gestum est. Rex maritus et Consiliarii, usu edocti peritiam eius et felicitatem in sententiis, quae edicebat pro oraculis (nec id per adulationem) amplecti. Illafactionibus, latrociniis, infestum regnum purgavit, et pacavit: illa iustitiam restituit, potentiorum iniuriis exsulantem Iam vero et militiae non consilio tantum, sed operâ intervenit: modesta quaedam Zenobia: et bellum Lusitanicum, absente marito, confecit; Maurico sine Granatensi, quod plures annos traxit, pluries interfuit, et summam manum praesens cum marito imposuit.
Ioannae Reginae Neapolitanae. IOANNA Neapolis Regina, virorum egregiorum sine ullo pudore appetens, quos procacibus oculis ad amorem pelliciebat: ita regiae mai estatis nomen perpetuis stupris dedecoravit, ut regno exturbandam Martinus Pontifex et Alphonsus Arragonius ab illa in filium adoptatus susceperint.
Rosemundae Alboini Longobardi. ALBOINUS Longobardorum Rex, Rosmundam Comundi Gepidarum Regis a se praelio caesi filiam, cum duxisset in uxorem, et in convivio vino gravior e calva patris bibere coegisset: contumeliam non ferens Amechildem formosissimum et audacissimum iuvenem, in necem viri dormientis nuptiarum pactione impulit.
Uxoris Chilperici Franci. Chilpericus IX. Francorum Rex, cum ad venationem profecturus in uxoris cubiculum intrasset, et eam capillum siccantem invenisset: virga quam manu gestabat, leniter ipsius caput per lusum tetigit. Illa non Regem, sed Landricum magistrum equitum, cuius consuetudine utebatur, adesse putans, et secum amatorie colludentem, risu oborto, Mi Landrice (inquit) frontem vir fortis pete. Sed dum connersa discriminatis capillis virum intuita, atronita reticuit, supra modum dolens quod incaute tectas antea libidines reserasset. Ut periculum autem sibi imminens averteret, duos ex sibi fidis percussores paravit, qui eum serâ iam nocte a venatione redeuntem immaniter et perfide confoderunt.
Uxoris Luchini Vicecomitis Mediolan. Luchini Vicecomitis Mediolanensis impudica uxorcum incestu et adulteriis esset viro suspecta, poenma flagitii a severo marito verita, mixto poculis veneno cum e medio tollendum curavit.
Galeoti Foroiuliensis. Galeotus Foroiulii Princeps Ioh. Bentivoli filiam cum in uxorem duxisset, non maritali affectu eam prosecutus: quae ab illo sperni aegre ferens, simulata aegritudine sicarios subornavit, qui eum adorti in cubiculo immaniter confoderunt.
Matthiae Regis Hungariae. MORIS est apud Hungaros, uti in discumbendo mensis quadratis qui ab antiquitate Romanâ defluxit, omnia in iure apponere. Variant enim iura pro rerum varietate, Anserculi enim et anaticulae, capones, phasiani, perdices, starnae, quorum ibi copia magna est, praeterea bubala, agnina, haedina, et suilla, aprugnaque caro, piscesque diversi et alia huiusmodi, vario semper et proprio iure aut merguntur aut condiuntur. Est etiam consuetudo, non ut modo apud nos, ut singuli ex singulis, sed omnes ut ex unâ patinâ accipiant, nec ibi ullus in assumendo bolo, aut carnis morsu, furcilla utitur, ut nunc in Italia Transpadana in usu frequenti est. Quisque enim mensam ante se paniceam habens ex communi patinâ, quod placet, assumit, frustillatimque sectum digitus ad os applicat. Hungari non habent in frequenti usu escarum structores. Unde fit, ut cum maximâ difficultate, in illâ Hungarorum copia, et mensa opipara quis se a manuum vestisve inquinatione tueatur, guttatim enim aliquando crocinum ius defluens sordidum hominem reddit. Croco enim et gariophyllis cinamomo zinzibereque et specieb. in maximâ copiâ utuntur. Nam cum Ungari sint robustioris calidiorisque naturae, quam Itali, non viderur abs re factum, ut speciebus utantur, calida namque testimonio Auicennae, calidis conveniunt, nutricioque ex similibus semper exsistit, calidiora esse huiusmodi condimenta, quae speciebus abundant, nemo est, qui non intelligat, a iure autem et crocino praesertim ungues et digitos, quibus escam apprehendimus fieri crocinos, nullus ambigit. Sed Rex Matthias omnia manibus pertractans, numquam sit sordidus, quamvis locutioni intentus, semper enim in eius convivio disputatur, aut sermo de re honestâ, aut iucundâ habetur, aut carmen cantatur. Sunt enim ibi Musici et citharoedi, qui fortium gesta in linguâ patriâ ad mensam in lyra decantant. Mos enim Romanorum hic facit, et a nobis defluxir ad Hungaros. Cantatur autem semper aliquod egregium
facinus: nec deest materia. Nam cum Hungaria in medio hostium diversarum linguarum sita sit, semper rei bellicae habet fomitem. Amatoria autem carmina raro ibi cantantur, et ut plurimum gesta in Turcos in medium veniunt, non sine sermone concinno. Hungari enim sive nobiles, sive rustici sint, eadem fere verborum conditione utuntur, et sine ulla varietate loquuntur, eadem enim pronuntiatio, eadem vocabula, similes accentus ubique sunt. Nam ut de Italiâ loquar, nobis tanta est loquendi varietas: ut civis a Rustico, et rursus Calaber a Tusco, tantam in sermone habeant dissimilitudinem, ut difficultatem intelligendi maximam praebeant. Sed apud Hungaros, ut diximus, eadem loquendi forma vel exigua admodum differentia est: Unde fit, ut carmen linguâ Hungaricâ compositum, rusticis et civibus, mediis et extremis eodem tenore intelligatur. Sed ut ad rem revertamur, oculis meis non sine admiratione vidi Ioquentem Regem, aut aures catmini vel sermoni maximâ attentione praebentem, esculenta usque pertractantem, et numquam coinquinatione turpatum, quod profecto mirum est, cum attentione aut diligentia non possint aut manuum, aut vestimentorum sordes praecavere. Sunt igitur huius Regis naturales munditiae, quoniam eis maxime gaudet, praeter influxum et consuetudinem regionis.
Alphonsi Regis Arragoniae. AUDIVIMUS Regem Arragoniae Alphonsum de benignitate naturae disserentem dicere, quod etiam in vitiis quodammodo prospexit generi humano. Nam pro scortatione matrimonium permisit, pro invidentia aemulationem, pro acedia sive otiositate laxamentum, pro gula et ventris ingluvione cibatum, pro avariria parsimoniam, pro ita admonitionem increpationemque, pro superbia vero nihil omnino indulsisset, ut intelligant superbi non solum hominibus se, sed etiam Deo et naturae infestos ac detestabiles esse.
Saracenorum. IN declinatione Romani Imperii Saraceni innotescere coeperunt, qui in re navali postea maximam gloriam sunt assecuti: sicut eorum res bello gestae ostendunt. Ab Alexandria cum valida classe solventes Rhodum nobilem in re nautica insulam vi ceperunt. Deinde in Aegeum mare delati multas ex cycladibus afflixerunt. Inde in Siciliam navigarunt, quam maritimis in locis spoliatam incendiis etiam per mediterranea editis vastârunt. Numidiam quoque Tingitaniamque ac Mauritaniam occupauêre, Oceanum Athlanticum, et terrarum finem opum suarum terminum statuentes. In Europam per fretum Gaditanum traficientes totam Hispaniam sibi subiecêre, praeter Astures et Cantabros. Italiam ingressi Capuam, et Genuam ceperunt.
Venetorum. Venetorum classem apud Siculum mare cum multa clade vicerunt. Ita omnibus formidabiles propter rei navalis peritiam evasêre. tantam potentiam ex ea adepti, ut a Persico sinu ad Gades usque maris imperium tenuerint. Numerosam habuisse classem hinc facile videre est, quod Muhanias unus ex eorum ducibus inclitae famae et celeberrimi nominis mille, et septingentis navibus Cyprum invasit, et cepit.
Danorum. Decrescente eorum potentia Dani piraticam exercentes Flandris, Frisiis, Gallis, Anglis, Scotis, Orchadibus Insulis et omnibus Balthici maris accolis multa damna intulere, cum e certaminibus saepius victores evaderent. Victoria utentes Angliam sunt adorti, quam vectigalem fecerunt. Maris imperium a Balthico Oceano ad Thulen usque Insulam diu tenuerunt. Horum institutum secuti Normanni valida instructa classe mare Oceanum et mediterraneum sulcantes omnibus maritimis populis formidabiles evaserunt. Anglie, Flandriae, Galliae, Hispaniae et Italiae oras immaniter devastarunt et spoliatis ac eversis in Italia et Gallia multis urbibus Gallos ad concedendum illis habitationis sedem coegerunt.
Venetorum. Veneti mercimoniis dediti multum classe hucusque valuêre mercaturam per omnes orbis partes exercentes, multos in Syriâ portus occupavere, et in bello sacro multam operam et laudabilem praestitêre. Unde in pretium illis cessit Creta, quae nunc Candia dicitur, et diu Saracenorum et Turcarum arma insigni cum laude sustinuerunt, et quod ad gloriae cuimen eos evexit: Genuenses de maris imperio cum illis
decertantes post varia proelia manus dare coegerunt.
Hispanorum. Sed horum omnium gloriam patrum nostrorum memoria Hispani obscurarunt periculosis et stupendis navigartionibus ingenti ausu susceptis, quibus mercaturae negotium tum sibi tum principibus suis utile admodum et quaestuosum reddiderunt, nationesque barbaras insanis superstitionibus servientes ad vitam humaniorem, et ad cultum veri Dei ad duxerunt. Tres autem ante alios maxime clari et memorabiles exstiterunt, Ferdinandus Cortefius, Blasius Novius et Magalanes. Corresius in postremum occidui littoris sinum delatus ad Mexicana regna terrestri itinere contendens subactis Indis Themistitona urbe potitus est, cum fabricatis navigiis eam urbem salso in stagno positam, aedificiisque et incolarum frequentia Venetae urbis instar admirabilem multis proeliis prospere factis expugnasset. Exinde ulteriora perquirer constituit, novamque expeditionem ad occidentis oram maritimam suscepit, eo quidem apparatu, ut non modo sarcinarum et tormentorum onera secum ferret: sed duos etiam mioparones soluta compage plicatiles multorum servorum opera comportari iuberet, ut his tentaret Oceanum, quem non amplius quingentis leucis abesse constabat. Cum ad Oceanum perventum: Cortesius late explorato littore, niotatisque nemoribus unde materia aedificandae classi peti posset, Temistitam est reversus,ibique incolis Christianae religionis cultum persuasit.
Blasci Novii. Blasius Novius diu Pariae terrae, Darienaeque regionis littora legens reperit Isthmum ad Urabnum sinum, quo duo maria ingentia dirimuntur. A Comogro siquidem ingentis amnis ostio Dari, eiusque littore per inaccessos prope montes summa iuga tenuit et subiectum in adverso littore vastissimi peagi sinum conspexit, in quo auri et unionum ditissima regnarepertasunt, atque item conspectae aditaeque aliquot insulae earum rerum opulentia insignes. Perurana et Cuscanaregna, auro et gemis schatentia successoribus demonstravit.
Magellanis. Maglanes alterum Pariae terrae littus in Orientem obversum quinque navium classe percurrit, legendoque oram praeteruectus lineam capricorni, nec multum inde prope antarcticum circulum, ae ad ipsam aequatoris lineam Moluccas quaeritans immensi prope ambitus Insulas Iavanam
Pornem et Subutham ipsa Britannia maiores invenit, e quibus Moluccae propinquae spectabantur: quas ut in votis habebat adiren non potuit. Cum insulanis enim acie dimicans occubuit. Huic propter dissicillimam et periculossimam navigationem plama datur. Cortesii navigatio, ut magnisicentior, ita utilior et felicior fuit, quamvis honoris praerogativa omnium harum navigationum Christophoro Columbo Liguri multorum iudicio debeat ascribi. Alterum enim prope terrarum orbem intentato prioribus saeculis Oceano ad occidentem felicibus auspiciis navigationis studiosis aperuit, et aliis qui post eum maiora fecisse videntur, iter ostendit, et si commoditatem spectemus, non minus gloriosa Hispanicae genti eius navigatio fuit, quam Cortesii vel Blasci vel Magalanis. Nam Hispaniolam et Cubam ingentes insulas auricopia ditissimas Castellae regibus vectiglaes fecit, et in commodissimis locis aedisicatis, arcibus, et imposito praesidio tutum Hispanicae genti receptum dedit, et recte aestimantibus Herculis et Liebri patris famam obscurasse viderur. Nam Bacchi in Indiam navigatio nullo pacto cum Columbina comparanda venit, nec periculi magnitudine, nec commoditatis cumulo. Qui vero decus navalis disciplinae Herculi tribuunr, cum in freto Gaditano ipsius navigartionis tropaea ponunt: maxime ridiculos se ostendunt, cum vento secundo in uno mense ea navigatio commodissime sieri possit.
Alphonsi Regis Arragon. C U M Calaciam obsideret Alphons. Rex Arragonum omnium primus tormenta aenea inusitarae magnitudinis per asperum et acclinem montem praeter omnium opinionem muris admovit. Deinde Panormitanum et Americum Sanseverinum Capacii Comitem virum illustrem legatos destinans, oppidanis renuntiare iussit, nisi propere, ac prius etiam quam tormenta laxari inciperent, deditionem fecisset, nulum postea eis reliqui paenitentiae locum. Accesserunt,
persuaserunt: cumque grati aliquid asferre putaret, quod Calacienses imperati sectssent, eorum potius fuit, quae Rexipse tunc diceret, et audire et annotare. Erat in corona Ducum atque procerum Nicolai Picinini viri magnae virtutis, partim videlic. animi magnitudiem, partim rei militaris peritiam, partim auroritarem, partim res praeclarissime gestas enarrantium, in quib exortus est Picinomastix quidam, qui primum quod genere obseurus foret, utpote Lanionis filius, eaque ipsa propalam diceret Tum Rex nebulonis illius impudentiam iniqueferens, Ego medius fidius malo, inquit, Nicolaus esse macellarii filius, quam aliquot Regum, qui Europam incolunt; et filius et haeres: gloriae enim genus haud quaquam officere, quin potins praecipuam esselavem existimo, utpossit se quisque ut Poeea dixit,
Tollere humo, victorave virûm volitareper ora.
Eiusd. Cum aliquis Alphonsum a nobilitate maxime laudaret quod Rex esset, Regis filius, Regis nepos, Regis frater. At istiusmodi Rex hominem interpellans, dixit, nihil esse quod in vita minoiis ipse duceret, quam quod ille tanti facere videretur. Laudem enim illam non suam, sed maiorum suorum esse, quippe qui institia, moderatione atque cum excellentia regnum sibi comparassent, successoribus quidem oneri regna cedere. Et ita demum honori, si virtute potius, quam testamento illa suscipiant. A se itaque si qua modo exstent eliceret ornamenta, non a patrib. iam mortuis exrorqueret.
Frideici Ciliae Comitis. Udalricus Ciliae Comes hoc anno cum Ioannem Hunniadem regni hungariae gubernatorem alloqui cuperet, neque illerecusaret, si apud se in castra convenitent. Non ego, inquit, ptinceps ex principe, altaque familia natus ad te veniam no???m hominem, et nostra demum aetate nobilitatum. Cui Ioannes; Non, inquit, tuis maioribus, sed tibi me compraro, quamquam neque ilhs,cedam, qui pugnando pro Christiana religione nobilitatus, maius lumen posteritati meae comparam, quam illi qui ad te detulerunt. Atque utinte Ciliensis Comitatus turpirer exstingnitur, ita in me gloriose bistricensis ex oritur.
Ludovici XII. Regis Gall. Cum Ludovicus XII. Rex Galliae audiret Bernenses qui Ioanni Navarreaeorum Regiparent, nobilitatem ex aequo omnes iactare, Atqui, aiebat, decem nobilib eius gentis, unicus ensis superque fuerit Hoc et in Pictonicos ia ctirabat.
Alphonsi Regis Arragoniae. NUNUSNATA illustrium Imperatorum, sed Caesaris ante alios, per universam Italiam summo studio conquisita in eburnea arcula a Rege Alphonso pene dixerim religiosissime asservabantur. Quibus, quo niam alia eorum fimulachra iam vetusta collapsa non extarent, mirum in modum sese delectari et quod ammodo inflammari ad virtutem et gloriaminquiebat.
Antonii S. Marici Cardinalis. Antonius S. Marci Cardinalis Eugenii IV. summi praesulis nepos, incredibile est quam multa numismata veterum conquisierit Imperatorum ac Principum, amator et hic vetustatis est.
AlphonsiRegis Arragoniae. A B ore Alphonsi Arragoniae Regis numquam omnino verbum obscenum excidisse scimus, numquam interiora membrotum eius quempiam vidisse, numquam iurasse, nisi per ossa patris, et id quidem rarenter, et ob causam.
Henrici VII. Imp. HENRICUS VII. Imp. antequam Imperator crearetur, Comes fuit Lucemburgensis. Ceterum inclita vittute ad Impeatoriam dignitatem evectus est: ubi et comitatum Lucemburgensem fecit esse Ducatum, et illi solenia in signia Ducatus Contulit: et ex non admodum splendida familia, excellentissimus Imperator evasit.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus I. Imp. Comes Habsburgius fuit, et ex Comite factus Imperator Rom. potentissimus: ex cuius progenie et posteritate, inclita domus Austriaca plurimum aucta et illustrata est.
Adolphi Nassovii Imp. Adolphus Comes Nassovius, ex paupere Comite Romamourm Imperator creatus est.
Guntheri Imp. Gunterus Comes Schwartzburgensis Romanorum Imp. creatus est anno 1348. Et anno sequenti 1349. potentissimo cum exercitu prope Francofurtum ad Moenum sex septimanas et tres dies sedit, exspectaturus ut iniret proelium cum Carolo IV. etiam electo Imperatore. Si voluisset, potuisset Caroli vim sustinere: longe enim potentior Carolo fuit. Sed numeratam accepit pecuniam, et cessit ab imperio.
Arnulphi Imp. Arnulphus extra legitimum coniugium natus, fulius naturalis Carolomanni Regis Bavariae, creatus est Rom. Imp. ob insignes et laudabiles suas virtutes.
Ottomannus Turc. Imp. Ottomannus obscuro loco natus, nempe parentibus agrariis virtute ac calliditate singulari magnam Bithyniae partem subegit, oppidaque ad Euxinum posita multa cepit, magnam potentiam adeptus, filio Orcani reliquit.
Chingii Cham. Chingius Cham primus Tartarorum Imperator, e fabro serrario ad dignitatem regiam evectus, caelesti visone, ut eam capesseret, admonitus, quae principibus illi non credentibus postea fuit etiam manifesta.
Tamerlanus Scitharum Imprator orbis terror et clades Orientis appellatus, ex humili militiae loco per omnes honorum gradus ad eximiam bellicae virtutis opinionem, et deique ad summum imperium ascendit.
Thoma Sarzanii Papae. Thomas Sarzanius calcearii filius, eodem anno Episcopus, Cardinalis et Pontifex max. creatus est, qui Nicolai V. nomen inauguratione desumpsit.
Gattamelatae. Gattamelata ignobili patre genitus, utpote qui furnariam exercebat, per omnes militiae bradus naviter ascendens, clarissimus bello evasit. vaira vagaque stipendia apud diversos principes merens, egregiam cauti Ducis opinionem adeptus est. quo nomine Venetis mire commendatus est expe titusque: quibus maxime placebant, qui prudentius quam audacius arma tractabant. His conciliatus moribus imperii militaris decus apud ipsos tulit: et postquam e vita sublatus est, aenea equestri statua honestatus, quae militare sceptrum tenebat.
Hariademi Barbarossae. Hariademus Barbarossa ex humili pirata, qui divendita cum fratre Hourrucio paterna hereditate, biremem praedatoriam emerat, ad regium fastigum Algerii evectus est, et a Solymanno Turcarum Imperatore totius classis praefectu constitutus.
Muliamethis Regis Mauritaniae. Muleamethes Scyriffus mercatoris filius ex paedagogo potentissimus Rex Mauritaniae factus, non solum africae regulis, sed et Christianis prinicpibus maxime formidabilis. In tantam enim potentiam evectus, ut octoginta milia equitum, et viginti miliia peditum cum maximo tormentotum apparatu in aciem produceret.
Aquileiae. ATTILA Hunnorum Rex, cum Aetii virtute non sine multasuorum strage e Galliis repulsus fuisset, reparatis post aliquot annos copiis, per carnicas Alpes, in Italiam praedabundus sese effudit: In limine autem, cum Aquileia celebris tum civitas portas non aperiret, eam per triennium obsedit, quam same perdomitam tandem cepit atque delevit.
Byzantii. Sarraceni Leone Isauro Byzantii imperante, sub
masgaldae et Solymanni fortissimorum Ducum auspiciis, ipsam urbem triennali obsidione terra marique indesinenter fatigârunt: sed cum eorum castra graviter peste fameque infestarentur, obsidionem solvere et re infecta discedere coacti sunt. Cum autem civitas eorum discessu gravi metu ac periculo liberata sit, tamen a fame et peste maximam cepit in ea obsidione cladem. Periêre enim e civibus supra trecenta milia. Antea Severus per integrum triennium obsederat, in qua obsidione cives cum praesidiariis, qui Pescennii Nigri partes sequebantur, tantum inediae pertulerunt, ut omnibus cibariis consumptis carnes humanas devorarent. Domita fame civitas tota plane diruta, et in vici forma redacta.
Ticinensium. Alboinus Longobardorum Rex, cum Insubres fere omnes, eius Imperio parerent, et ticinenses collecto abunde commeatu, libertatem tueri decrevissent: eorum urbem cum validissimis copiis obsedit. Oppidani magno Regis apparatu et numer oso exercitu nullo modo perterriti, alactiter ad defensionem se parârunt, omniaque obsidionis incommoda per quadriennium constanter pertulerunt: quorum pertinacia ita Alboinum exaceravit, ut universum Ticinensem populum cum voti compos fieret, segladio delerurum iuraverit. Urbs tandem necessitate ad deditionem adacta, victorem exercitum intromisit. Cum autem Rex ob gravia damna quae in tam longa obsidione a civibus acceperat, nulli aetati nec sex vi parcere vellet, a tam atroci decreto miraculo cohibitus est, equus enim quo vehebatur, in medio portae concidens, nec calcaribus exstimulatus, nec virgis caesus, erigi potuit, donec mutata sententia praeteritorum veniam deditis largiretur.
Byzantii. Cum Baiazetes Byzantium cum exercitu pergeret, circumiectum agrum dira vastitate afflixit, suburbanaque omnia diripuit. Postea gravem obsidionem instituit, quae cum bis fuerit intermissa, per decennium duruit.
Novomontanorum. Cum Amorathes Turcarum Imper. Mysiam invasisset, urbes et oppida non diu tanti hostis impetum sustinere potuerunt, sed partim vi capta, partim metu dedita sunt, quod aliorium exemplis ut sibi in tempore consulerent, apposite monerentur at Noumomontani fi dei erga principem, et avitae virtutis memores, omnia belli incommoda potius pati,
quam dominum mutate delegerunt. Quadreiennio itaque fumma consatantia obsidentem hostem, et variis modis ipsorum excidium molientem pertulêre: sed inedia tandem victi, cum Gregorio principis filio deditionem fecerunt.
Assassinorum. Omnium autem obsidionum nostra patrumque memoria lognissima castelli Assassinorum obsidio est. Praesidiarii enim per viginti septem annos a Tartaris obsessi obstinatis animis deditionem facere recusarunt. Hanc autem ab illis vestium defestus expressit, cum eos nudos incedere, et ante hostium oculos miserrime obversari dispuderet, maluêre pertinaciae finem imponere, quam excidium sibi accersere.
Lotharii Imp. IMPERANTE Lothario, imperii eius anno octavo, ad significandam pestem quae eo anno crudeliter saeviit, in Saxonibus natus est agger sive collis, sex passuum milia longus, et grandine mixitis lapidibus pluit.
Caroli eiusd. filii. Anno qui Caroli, Lotharii filli, mortem antecessit, quo anno desinente in Gallia masculina stirpe Caroli Magni, Hugo Capetus Gallicum occupatuit regnum, palam frumento, aqua et pisciculis minutis pluit.
Friderici I. Imp. Anno, priusquam Fridericus primus Imper. cum Alexandro Pontifice ad bellum descenderet, clara in globo lunae crux conspecta est.
Rursus. Item salutis anno sexagesimo nono, millesimo centesimo, regnantibus iisdem Imperatore et Pontifice, nonis Septembris, tres apparuêre soles versus Occidentem: qui ultra duas horas conspecti sunt. Anno quoque qui Friderici mortem antecessit, in Italia lapidibus aqua mixtis pluit.
Philippi Imp. Item anno salutis 1207. imperante Philippo, in Germaniâ cum publice epulum praeberet, sol in tres scissus partes apparuit, quae non multo post in unum orbem conversae sunt: et praesignisicasse videtur Imperii scissionem in Fridericum II. Philippum et Othonem: quod postea penes Fridericum solum permansit.
Ludovici Pii. Ludovico Caroli Magni F. Rom. Imp. post auditam sacram contionem de passione Servatoris templum egresso, ingens templi ostiorum ruina facta est, quae Imperatorem et viginti homines graussime laesit: adeo ut, nisi ab expertissimis medicis servatus, exstinctus esset. Fuit prae sagium seditionis, quam a suis postea in regno perpessus est. Factum id est anno 817.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imp. et Philippus filius Rex Hispaniae, apud Bruxellas in palatii secretiori loco consistebant, de re ardua quapiam deliberaturi. Mox ventus cecidit. Philippus excussit ex pariete, qui inter duos Reges cecidit. Philippus lapide sublato, latius cum parente locutus est: et ilico ventus iterum fragmentum lapidis, quod Philippus manibus contrinebat, concussit et diffregit. Hoc omen, inquit Philippus patri, erit, temeorum liberorum parentem futurum. Et eventus postea docuit, Philippum verum habuisse omen Brevi enim post obiit, ac reliquit pupillos parenti Maximiliano Imperatori.
Rriderici et Ioannis Ducum Sax. Fridericus et Iohannes, Duces Saxoniae fratres, eo anno quo Lutherus primum in mensc Novembri edidit proposisitiones de Induigentiis, cum ex templo Wimariae in natali Christi, cum filio Duce Ioanne Friderico una post mediam
noctem (ut magna in utroque erat reverentia erga res divinas) egrederetur cum frequenti comitatu, vident supra arcem caelo sereno fulgentem crucem purpuream, satis magnam, et perspicue expressa figura. Ibi cum diu starent attoniti specatores, fratres colloqui de religione ceperunt: et eo signo porrendi futura certamina de doctrina, et domus Saxonicae pericula vaticinati sunt.
Eorund. Accidit etiam illis annis, ut cum ex Argelia in Albi navigarent Witebergam, in ipsa bruma, navi duriter quassata glacie, non parvas moles glaciei periculose sustentarent. Nolebanttamen principes navim ad ripam prius applicare, quam ad arcem Witebergam ventum esset: quamquam tabulae navis iam dehiscere incipiebant. Cum autem Witebergam esset vertum, et iam principes ex navi egressi essent, priusquam reliqua multitudo in ripam ascendit, dissolvuntur tabulae, et passim in Albi natant, stant simul fratres in ripa, et fatentur se divinitus eruatos esse. Fridericus etiam addidit: vitiam haec navis non signisicet naufragium domus Saxonicae.
Ludovici Balibi Imp. Ludovico Balbo Imperatori, brevi antequam moreretur, aliquot signa in caelo visa sunt. Nam anno Christi 888. magna Eclipsis Lunae facta est mense Octobri, die 16. Item Eclipsis Solis eodem mense die 29. visa est. Et paucis diebus interietis, Imperator ex vita subtractus est.
Friderici Ducis Sax. Anno Christi 1525. Sol per totum mensem, ut exigua pila, visus est. Brevi post, Fridericus Elector Dux Saxoniae mortuus est. Eodem tempore fertur etiam infans natus absque capite, et alius conversis pdeibus.
Ioannis Ducis Sax. Anno Christi 1532. ante obitum Ioannis Ducis Saxoniae, clara luce diei, prope Isenacum in caelo visa est arbor verusta et arefacta, quae velut evulsa decidit in rerram. Huno insecutus est eques cataphractus, qui secum duxit virentem arborem decisis frondibus, Deinde venit canis albus venaticus Ad haec omnia apparuit magna crux atra, in densa nube. Tandem visa est species fulminis, vicium pagum incendentis. Quae multi viderunt in agris: ehaec ita facta, testati sunt.
Georgii Ducis Sax. Ante obitum Georgii Ducis Saxoniae, anno christi 1538. visus est cometa in signo piscium, et convertit caudam versus Orientem.
Mauricii Elect. Sax. Anno Christi 1547. die 27. Aprilis, cum Ioannes Fridericus Dux Saxoniae Elector caperetur a Carolo V. Imperatore, Solin caelo hinc inde in Germania visus est sanguinens, quasi signum dans deingenti profusione fangunis.
Lotharii II. Imp. Mauritius Elector, Dux Saxoniae, anno Christi 1553, antaquam occumberet in praelio contra Marchionem Albertum, pridie ventus vehemens illis convulsit et disrupit duo tentoria: alterum in quod prandia et cenas sumebat, alterum in quo culinaria res admonistrabatur. Et eodem tempore, octavo die Iunii, prope Lipsiam pluvia sanguinea cecidit. Brevi post ingens illud proelium inter Mauritium et Albertum sactum est, maxima profusione sanguinis.
Ludovici Bavari. Anno Domini 842. Lothario secundo, cometa apparuit. Durabat tum trium fratrum contentio de Imperio: scilicet inter Lotharium, Carolum et Ludovicum, Ludovici Imp. filios.
Arnulphi Imp. Anno Domini 868, cometes emicuit, inde varii motus. Apud Brixiam Italiae urbem triduo sanguinem pluit. Locustae sere per universam Galliam segetes et arbusta depascendo, miseram famem induxerunt. Bellum item crudele inter Carolum Imperatorem et Ludovicum Bavarum, propter Burgundiam minorem, intra Iuram montem et Alpes, gestum est.
Othonis Imp. Anno Domini 905. in Maio visus est Cometa, indeque secuta es mors Arnulphi Imperatoris in bello contra Normannos: post mortem eius in Imperio confusione orta, dolentibus Italis Imperii gloriam ad Germanos esse translatam, unde etiam diu post neque a Pontisicibus coronati sunt Trasalpini Imperatores.
Henricici IV. Imp. Anno Dom. 945. cometa visus est per Gerrmaniam et Galliam 14. dieb. Indebellum inter Othonem et Berengarium de Imperio ortum. Eo bello vincitur Berengarius ad ticinum. Circiter annum Domini 1000. cometes et alia multa prodigia apparuerunt.
Eiusd. Anno Dom. 1066. cometes apparuit per totam Europam, actotum fere terrarum orbem Inde inter Henricum IV. et Pontificem Gregorium, tanta iuris contention orta est, ut Papa Imperatorem ex communicaret in Laterano Concilio: ac propria auctoritate Rudolphum Svenum substitueret. Tandem in conventu Camisiano Henrico dignitas Imperii restituitur.
Cunradi IV. Imp. Anno Domini 1106. cometa in vere apparuit mire lucidus. Inde mors secuta est Henrici IV. Caesaris.
Ludovici Bavari Imp. Anno Domini 1264. crinita stella supra tres menses apparuit, cuius cauda virgam referebat, quam ab oriente in medium caelum spargebat. Tum conradus IV. Imp. dum regnum hereditarium petit in finibus Albani agri superatur: et captus, iussu Pontisicis securi percutitur.
Ludovici Bavari. Arsit cometes anno Christi 1314. cum duo Caesares eligerentur, Ludovicus Bavarus et Fridericus Austriacus: inter quos statim intestina emerserunt bella, quae duraverunt annos octo: quo tandem anno et Fridericus praelio est victus, et solus Ludovicus regnavit.
Caroli Burgundi. Arfit similiter Cometes anno Domini 1340. quo et Imp. Ludovicus Bavarus levi de causa excommunicatus est a Pontisice, et in eius locum elctus Carolus IV.
Frid. II. Imp. Anno Domini 1477. in caelo comeres emicuit fuscus. Inde Carolus Brugundus ad oppidum Nansen praelio victus, aliquot horis acerrime dimicans occiditru.
Rudolphi I. Imp. Fridericus II. Imper. natus est ex anu Constantia, quondam moniali. Quae cum esset annosa, concepit ex Henrico IV. Imperatore marito, praeter spem omnium. Et cum pariendi tempus adveniret, ad suspicionem amovendam, palam in tentoriis, in pratis Panormi, multis utriusque sexus adstantibus, decrepita peperit infantem: cui postea Fridericus II. nomen fuit, et factus est Imperator potentissimus. Omen id multi putarunt esse maximi (sicut et eventus demonstravit) principis.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. aegrotus, et letaliter decumbens, nihilominus voluit Spiam prosicisci Rogatus avid Spirae facturus? Respondit: Properandum esse sibi, ut Reges illic conveniret. Quasi vates sui ipsius fuit, ac si esset in illo itinere moriturus, et Spirae apud alios Reges sepeliendus. Defunctus est autem in oppido Germerseim, non procul a Spira: et Sapirae postea sepultus est.
Wencelsai Imp. Wenceslaus Imp. matrem im partu interfecit, et baptisma primo ingressu faecavit: ut proverbium inde fieret, futurum malum virum, quia puer baptisma foedasset. Et rei exitus sic docuit. Degeneravit enim a patre et avo: nihilque unquam boni Principis memoria dignum aut cogitavit aut fecit.
Manuelis Comneni. Cum Manuel Comnenus constantin. Imp. expeditione in Hungaros decreta, lustraret exercitum, quidam miles Pannonius, dum concitato equo exsultanti ingressu decurreret, in faciem pronus decidit: quo Imp. audito, omnes bono animo esse iussit, faustum belli omen id interpretatus, quod unus ex hostili gente ceciderat, necdefuit praesagio pro coniectura eventus: commissâ etenim pugna ipse victor evasit.
Alexii Angli. Alexius Anglus erepto a fratre Imperio, sapientiae templum ingressus, ut de more inauguraretur: et peracta sollennitate cum egressus est, et celsum equum Arabicum conscensurus esser, equus crebro solum pulsans, et anterioribus pedibus cum fremitu sublatis eum ferocissime aversatus. post multos vero popysmos et cervicis demulsiones pacatum eum conscendit, prehenditque habenas: equus vero ut deceptus sessore recepto, quem nollet aeque ac prius ferocit, cum claro hinnitu pedes attollit: nec prius saltare desiit, quam geminata corona capite eius excussa, et ex parte comminuta ipsum quoque deiecisset. Id inauspicatum plerisque visum omen eventu non caruit. Post varia etenim bella intestina et externa excidit imperio revocato fratre.
Wilhelmi Duc. Normanniae. Gulielmus Dux Normandiae cum in Angliam appulit, ut e navi egressus est, pedem in harena quam altissime fixit, ita ut procumberet: cui miles prope adstans dixit: Iam Dux firmo pede Angliam tenes: rem parui momenti, quae fortuito contigit, infaustum omen vertit: nec frustrâ praesagiisse visus est. devicto enim memorabili praelio Haraldo Rege, regno ipse ex usu victoriae potitus est.
Magni Cham. Cublai. Magnus Cham Cublai cum Metropolim provinciae Mangi oppugnare vellet, ducem exercitui praesecit, cui Baian Chiusan nomen erat, quodlumen centum oculorum sonat. Regina quae in civitate erat cum satis firmo praesidio audito nomine Ducis non solum civitatem, sed universum regnum in potestatem Cublai tradidit. quod ab Astrologis antea audisset, civitatem ab eo qui centum oculos haberet, expugnandam fore.
Richardi Angli. Richardus II. angliae Rex, cum Henricum Lancastrium tumultuantis in ipsum plebis Ducem in arcem, in quamse receperat, intromisisset, et eum sequi iussus fuisset, conscenso equo leporarius canis de more solutus est. Is cum gestiens
et ludibundus in humeros regios insilire solitus esset, in Henricum insiliit, et circumsaltando illi adulabatur. Ille ad Regem conversus, Quid sibi vult hic canis, inquit: Malum mihi omen est, tibi faustum, respondit Rex. Agnoscit eniem te Regem futurum, et meo in loco regnaturum. Haec sicuti praesaga mente ex occasione admodum levi dicta fuêre, brevi post acciderunt.
Helvetiorum. Heluerii Novariae a Gallis obsessi, dum intentis animis in eventum futurae pugnae arma pararent, et iamsol in occasum inclinaret: Gallorum canes relictis castris magno continetique agmine Novariam intrârunt, ad mistisqueque Helvetiis, qui in statione erant, eorum crura lambere, caudas adulanter quatere, demissisqueque blande auribus singulis applaudere ceperunt, tamquam Helvetii iam ipsorum essent Domini, aut certe futuri. Ex eo feliex omen Helvetii accepêre, quod canes ex infelicibus castris ad tuta fortunataque hospitia demigrarent, tamquam praesagirent Gallos nuper Dominos praelio adverso dominum amissuros, ut mox apparuit.
Philip. Landgravii Hassiae. Cum Philippus Landgravius Hassiae Christophorum Wirtenbengensium principem in paterni imperii ditionem reduceret, Ferdinandns Austriacus Romanorum Rex, ut occupatam ditionem defenderet, per Vindeliciam, Noricum atque Bohemiam copias, quas Landgravio irruenti opponeret, paravit, et Philippo Palatino commisit: qui cum audivit hostes ad dimicandum paratos ad se opprimendum sestinare, ad vicum Lauffen in valle constitit, equitatum repente educit ad explorandum, quid in animo hostes haberent. Cum Landgraviani antecursores occurrerent, equestre proelium committitur, admixtis utrinque expeditis peditibus: cum vero ab equitibus quaereret Landgravius, quonam in loco essent hostes, et eos in Lausfen esse, qui exploratum iverant responderent: Victoriae (inquit) milites omen accipio, post quam hostes in fuga esse neunciantur: id omen germanice fugam significat: neque inane eius nominis augurium fuit: nam regiae copiae omnes ne tentato quidem certamine in longeturpissimam fugam coniectae terga verterunt.
Alphonsi Arragon Regis. CUM esset iam contra Venetos ac Florentinos potentissimos Italiae populos ab Alphonso Arragonum Rege haud quidem iniuria bellum susceptum, ac propterea Neapoli dversus eos magna animi fiducia contendisset, Florentini primum, mox Veneti Oratores in agro Pelignesium facti sunt obviam, pacem ab armato perhumiliter postulantes. Quibus Regem prompto ac laeto animo dixisse constat, neque aliud ullum pacis datae pretium existimasse, quam hostes genibus advolutos ad se pacem dedisse.
Eiusd. Cum regiorum plerique Alphonsus Venetis ac Florentinis leste ferrent, quod Rex Alphonsus Venetis ac Florentinis pacem dedisset, velutin eo bello magnificum ac gloriosum aliquod facinus edituri, a quo postea frustrati essent pace comparata. Rex id quod erat suspicatus aliquando, iam nactus dixisseperhibetur. Bono animo estore commilitones. Nam et virtuti vestrae, mihi credite, neque locus neque honor deerit, et mihi perquam sepciosum fuit petentibus pacem dare. lta arma capere consuevimus, ut sine cruore, siid modo fieri potest, victoriam adipiscamur. Et quid aliud, pacem tam submisse petentes confitentur, quam se victos esse.
Eiusd. Alphonsus Ludovico Podio, quo propter eius singularem diligentiam ac fidem perpetuo fere oratores in Italia usus est, renuntiante pro pace, quam Venetis et Florentinis daturus esset plus quam ducenta milia aureorum extorqueri posse. Respondit pacem dare se, non vendere solitum esse.
Ferdinandi Imp. Cum ditionem Witebergensem a Suevico Ferdinando donatam, at ad Imperatore Carolo in Comitiis anni 1530. sollenni feudorum ritu ipsi concessam, Dux Ulricus exul et Philippus Cattorum princeps, armis occupatam, Ferdinando eripuissent: mtercedentib. Saxoniae Ducibus et aliis, rem ita componi passus est: ut dominium utile Ulricus retineret, sed dominum feudi Archiducem Austriae agnosceret. Ita de suo iure et possessione cedens, publicae paci et tranquillitati magis, quam privatis commodis consuluit.
Manuelis Comneni. MANVEL Comnenus Byzantinus Imperator, cum in Sultanum Iconiensem expeditionem suscepisset, bis ad eum legati de pace missi: sed omnes ille pacis conditiones severe abnuens, bellum gerere, et Sultani ditionem invadere decrevit. Necessitate compulsus Sultanus quam maximas potest copias celerrime conflat, et locis tutissimis quietus consedit. Manuel contemptis hostibus, quod ram suppliciter bellum deprecarentur, ovanti similis ad eos iter intendit. Unde facile in insidias praecipitatus ipsius exercitus, et velut indagine clausus tam infelici Marte pugnavit, ut pene ad internecionem fuerit deletus, et ipse Caesar saucius vix in pacatum evadendi spatium habuerit.
Colum anni Hungariae Regis. Columannus Hungariae Rex comparato maximo exercitu, in Rutenos tum sibi valde infensos perampla finducia plenus contendit. Regina Blanca cum vires non haberet, quas tanto et tam bene instructo exercitui opponere posset, supplex ad Regis pedes profusis lacrimis procidit veniam ac pacem orans. At eam Rex indignabundus calce percussit, et a se repulit, indignum esse asserens, Regis maiestatem femineis, et importunis eiulatibus interrurbari. Accesêre etiam Hunnorum legati ad eum ipsum finem, ut Regis animum emollirent, etsi fieri posset repudiato belli consilio ad pacis foedus inclinarent: sed in sua sententia obstinauts permansit, et nullis precibus, ut a bello desiteret, permoveri potuit. Interea Rutheni ne imparati opprimerentur, et infensissimo hosti praedae forent: Mircodem Hunnorum Ducem in ausilium evocarunt: qui cum expeditis copiis in tempore advenit, et cum a legatis, qui redierant, obduratum Regis animum cognoverunt, de secunda noctis vigilia incautos hostes ad orti ad internecionem fere cecidêre, quâ
nullam maiorem cladem Hugari se accepisse testantur.
Damiatae. Arctissma obsidione Christiani Damiatam Aegypti premebant Duce Ioanne Brenno Hierosolymorum Rege. Corradinus Damasci Sultanus cum obsessis opem serre posse diffideret, foedera pacis suo, totiusque Aegypti nomine obtulit, policitus quicquid de Christianis in Syriâ et Phoenice ipse, vel pater, vel Saladinus ceperat, bona fide redditururn. Franci, Angli et Itali, qui in castris erant, eas pacis conditiones non reiecerunt: sed Pontificius legatus Pelagius, qua auctoritate pollebat, ne pax conciliaretur, dissuasit: id consilium toti exercitui admodum gratum, quod non multo post Damiata capta est: sed cum Cayrum obsidere parant, Christiani intra Nili aggeres ab hoste intercisos interclusi turpssimam pacem accipere coacti sunt.
Genuensium. Cum Genuenses circa Sardiniam, a venetis magno praelio victi essent triginta duabus navibus captis, compluribus aliis demersis, et iis, quae evaserantserant semifratis, ad Ioannem Vicecomitem Mediolanensem confugere, seque in eius potestatem et tutelam dedêre. Tunc Ioannes legatione missa amplissimis conditionibus suo et Genuensium nomine pacem obtulit, quam impetrare non potuit, quod Veneti victoria, et recenti foedere cum Florentinis, Scaligeris, Atestinis, et Gonzagis inflati omne foedus, nisi sub admodum druis, et iniquis conditionibus cum Genuensibus renuerunt. Hi in desperationem coniecti omnes vires ad bellum reparandum converterunt, et quam maximam potuêre classem adoranantes sese mari commiserunt, et circa Sapientiam Peloponneso contiguam Insulam hostilem adepti, quae navium numero loge maior sua erat, ad manus rem adducere properarunt. Commisso itaque praelio eopacto se gessêre, ut 35. longas naves, et minora navigia viginti duo aut demerserint, aut in pacem redegerint: ex tam valida classe una tantum triremis evasit, quae paulo post etiam in ora Peloponnesiaca ab hostibus oppressa est.
Pictonum. Ad Malepurtusum in Pictonibus Francorum et Anglorum exercitus, dum ad dimicandum parati sub signis consisterent, supervenêre duo Pontificii Legati, ad id Avenione missi, ut pacem inter eos conciliarent. Petebat Francorum Rex antequam pax iniretur ulla, ut Walliorum Princeps,
qui Anglico exercitui praeerat, suae fidei cum universis copiis se committeret, ea etiam conditione, ut princeps inse cum viginti quinque primariis viris exercitus carcerem ingredereutr. Princeps loca omnia munita, quae in ea expeditione ceperat una cum captivis reddere osferebat, eas conditiones pertinaciter reiecit Rex, unde tantus dimicandi ardor ex desperatione Anglos invasit, ut numero pauci ingentem hostium multitudinem despicerent (erant enim Anglorum vix novem milia, cum Franci quadraginta millium numerum implerent) et corpora ac animos ad pugnam pararent apud se statuentes, aut egregie vin cendum, aut fortiter morendum: cum nulla sepes salutis nisi victoria duce illis ffulgeret, conserto itaque praelio, ita Franci devicti sunt, ut circiter sex milibus e suis desideratis, pluribus captis, inter quos fuit Rex, ceteri in turpissimam fugam coniecti fuerint.
Erici Sueci. ERICUS Disertus totis triginta octo annis, quibus apud Gothos et Suevones regnatuit, pacem cum vicinis omnibus habuit, et subditos pacate sine ullo tumultu aut seditione gubernavit, ita ut nullum omnino bellum nec domi nec foris senserit.
Eduardi Angli. Eduardus ex Anglorum stemmate Rex XIX. vir sanctissimae vitae et probatis moribus, ita bellum exhorruit, ut cum sui certam victoriam de Hunnuto Dano, qui eiecto ipsius Eduardi patre Edelfredo per vim regnum occupaverat, sponderent, hostesque ad internecionem deletum iri pollicerentur, si strenue bello incumbere vellet: regno privari maluit, quam bello recuperare. Absit (inquit) ut meum unius regnum tot millium hominum morte ad me redeat. Praestar privatam et incruentam vitam agere, quam per indignam
carnificinam dominari. post mortem Hunnuti communi consensu ad regnum evectus, viginti tribus, quibus regnavit annis, summa in pace sixit, nec bellum foris, nec tumultum aut seditionem domi expertus, nisi quod primo anno Dani maritimam oram infestarunt, qui haud magno negotio repulsi sunt.
Haguini Gothi. Haguinus Rusfus Gotthorum et Suevorum regnum sine cade assecutus, totis tredecium annos, quibus apud eas gentes regnatuit, nec bellum intulit nec propulsavit. Steno Sturae iisdem regnis et populis imperans totis triginta, quibus regnavit annis, intentissima curâ et studio pacem cum omnibus perpetuo coluit.
Alphonsi Arragoniae Regis. CAVERNOSUM ulcus intibia exortum scatensque solutus Alphonsus Arragoniae Rex, nec ab aliquo retentus, ignito gladio scindendum medico praebuit, nullo prorsus aut voce, aut gemitu, aut frontis contractu, doloris signo edito.
Sigismundi Imp. Ignis, quem sacrum vocant, digitum pedis sigismundi Caesaris exurebat. Et ne altius serperet timebatur. Medici abscindendum digitum suasere, paruit Imperator et quasi alius inscinderetur, ita immotus chirurgici ferrum inspectavit et pertulit.
Caroli Magni Imp. Etsi Carolus Magnus Imperat. ab obitu patris cum fratre regnum partitus esset, et frarer importune partitionem iniustam ac irritam diceret, insuper graviter Carolum molestaret: tamen adeo patiens fuit, ut propter susceptas molestias et turbationes, nullainuidia prosequeretur fratrem, sed illum maximopere diligeret: quod omnibus mirum videbatur.
Henrici II. Imp. Henricus II. Imp. fratrem habuit Brunonem episcopum Augustanum, a quo multas passus est molestias, et ingentem invidam. Quae omnia placido et patrienti tulit animo, nec malum malo rependit: sed patientia fraternas iniurias choibere maluit.
Friderici III. Impertoris. Fridericus III. Imp. humanissimus Princeps: quo nellus Imperatorum aut Regum unquam visus est iniuriam patientius ferre, quam ipse fecit Imp. Unde patientia sua regnavit quiete quinquaginta tribus perpetuis annis, et quinque mensibus.
Alberti I. Imp. Albertus. I. Imper. non facile memor erat illatarum iniuriarum, nec ulcisci volebat, aut cogitabat: sed patienter tulit, etiamsi inimicissimi inferebant. Id quood illi maximam peperit gratiam et gloriam.
Caroli III. Imp. Carolus III. Imperat. Princeps religiosus (licet aliter de eo referant) circa finem vitae dignitatibus privatus est. Sed crediderunt nonulli, haec illum tamquam purgationem et probationem sibi a Deo oblatam aequissimo animo pertulisse, summaque in tolerandis adversitatibus patientia semper usum esse.
Henrici Claudi Imperatoris. Henricus Claudus Imperat. cum Apuliae civitates perlustraret, necessartaque illis provideret, calculorum labore sic est infestatus, ut plerique de eius salute desperarent. Sed mira patientia religiosus Princeps hunc morbum sustinuit.
Ludovici Thurinig. Ludovicus Landgravius Thuringiae venationi intentus, semel in silvis a verâ viâ aberavit: et forte fortuna accessit errabundus fabrum in silva habitantem, rogans, ut ob imminentem noctem impertiret hospitium. Faber interrogavit, Quisnam esset? Respondit Princeps, se esse Landgravii Ludovici ministrum venatorium. Tum Faber stomachose multa de Landravio Ludovico (quem praesentem esse ignorabat) et assiduis eius venationibus, tum
improbis quoque aulicis locutus, et acerbis dicteriis in illum invectus est, quibus praeter cetera dignum eum inferualibus etiam ignibus diceret: multisque aliis verbis acriter venationem et vitam Ludovici obiurgavit atque perstrinxit. Quae continuata fabri scommara Princeps per totam noctem patientissime tulit: ac summo mane animo ea reputans, in postetum vitam suam et aulicorum mores ac gubernationem suam in melius emendavit.
Cunradi Regis Romanorum. Conradus Friderici II. Imp. in Germania natus. Romanotum Rex appellatus est a patre Anno Domini. 1234. contra hunc vero Henricus Thuringiae et Hassiae Landgravius, Pontificis suggestu electus est. Aquo cum proxime Francofurdiam infugam versus esset, in Boiariam ad socerum Othonem rediit. Albertus veto Ratisbonensis Episcopus Conrado non bene volebat. Nihilominus Rex cum Duce Othone socero suo Reginoburgum cum copiis intrat, et more maiorum in aede Divi Haymerani hospitio receptus est. Atque dum quinto Cal. Ianuat. cubitum isset nocte intempesta, Albertus qui se Episcopum faciebat, et Conradus ab Hohenfels, clam in cubiculum admissi, certiores facti non plures quam hos tres in eodem conclavi cum Caesare quiescere, dormientes iam, atque intenebris adoriuntur: ac duobus occisis, arbirrantes alterum Caesarem esse, abeunt Wilpeckum, ubi Suevum casu obvium interficiunt. At Caesar sub scamno latitans, incolumis evasit. Deinde Episcopum, percussores, Huldricum abbatem, socios hostes Reip. indicat atque proscribit, opes et praedia S. Hiemerani publicat. Verummonachi, qui huius rei conscii non erant, pacem a Caesare cenrum libris, ab aulicis quinquaginta mercantur. Conradus tabulam proscriptionis rescindit. Sed ut aliquo piaculo caedes innocentum expiaretur, iuber aedificium, ubi dormierat, dirui. et capellam ibi a fundamentis exstrui. Deiparaeque virgini et Dino Nicolao dedicare praecipit, ubi quottidie sacerdos monachus sacrum faceret, atque manes ob pietatem pro Caesare crudeliter caesorum placaret. Omnia polliciri sunt monachi, testes fuere Otho Dux Boius, Ludovicus filius eius: Otho ab Hochburg, Henticus a Borgavv praefecti: Ludovicus Comes ab Oettingen, Gotfridus Comes ab Hohenlohn, et cives Reginoburgenses. Factum est hoc anno salutis 1251. mense Ianuario. Exstat adhuc Contadi
Caesaris diploma Caesi, et in medio templo D. Haymerani humati ossa ost enduntur. Hulricus Abbas dignitate movetur, Albertus Episcopus in monachorum ordinem redigitur Conradus Princeps coniutationis fulmine de caelo tactus, sub dio equitans interiit. potuisset Conradus Imp in vitam instdiatorum animadvertere, sed vitae patienter pepercit.
Pipini et Lotharii. PIpinus et Lotharius Ludovici Pii filii: praepropera regnandi cupiditate allecti, patris manes exspectare non potuere: sed in ipsum conspirantes, bello tam acriter consecuti sunt, ut imperio se abdicare coegerint, eoque petulantiae evecti, ut in divi Medardi coenobium iniecta euculla detruseriut.
Ludovici Delphini. Eodem modo, licet dissimili eventu, Ludoviecus Delphinus Carolum patrem, Galliae regem, huius nominis VII. tractavit: siquidem conspiratione in eum cum aliquot proceribus e regni administratione illum deicere decrevit: at pater nascenti malo oppottune occutrit. Coacto enim celeriter exercitu, in filium rebellantem monit: qui cum iustas copias non habetet, quas venienti in eum patri opponeret, et milites metu perculsi dilaberentur, relicta Gallia ad Burgundionum Ducem fugere compulsus est.
Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imp. Hildebrando Romano Pontifice et pletisque Germaniae Episcopis incitatus, contra pattem Imp. arma sumpsit, ureum Imperiali dignirate privaret, atque in ordinem redigeret: et cum bello superior enasisset, nulla nec sanguinis nec maiestatis ratione habita, apud Leodium urbem in paedore et illuvie mori coegit.
Selymi Turc. Imp. Talis fuit Selymus erga patrem Baiazerem Turcar. Imp.
qui corruptis praetorianorum insignioribus, clam in eum arma movit sub praetextu inferendi belli Hungaris: et inter Adrian opolim et Constantinopolim collatis signis cum illo confligere ausus est. Praelio victus, rechnis et astu eum Imperium abiurare coegit: et timens ne Imperium repeteret, per Medicum Iudaeum veneno tollendum curavit.
Iacobi IV. Angli. Lacobus Rex Scotiae huius nominis IV. coniuratione cum regni proceribus facta, in patrem nefaria arma sumpsit, eumque ad Sterlingum iusta acie superavit atque interfecit.
Ferregis et Porregis. FErrex et Porrex Gorhodionis Britanni filii, inter se de regno post patris obitum dimicantes, ad uniu ersum certamen devenerunt, in quo Ferrex interfectus est: cuius caedes tantum matri displicuit, ut subito furore percira, non conquierit, donec Porregem victorem immaniter obtruncarit.
Signismundi Burgundi. Sigismundus Burgundionum Rex, Sugerium filium propter novercae delationes, quibus appetiti regni insimulabatur, laqueo cervici iniecto dum in cubiculo quiescebat, per duos e suis familiaribus immissos interfici curavit.
Solymanni Turci. Solymannus Turcar. Imperat. Mustapham filium natu maximum Circassia priore uxore susceptum, quod ipse dolore ignominiae Selymo iuniore fratre ad spem Imperii designato ad Persas hostes transfugisset, et impetratis copiis in paternas ditiones hostiliter irruisset, et (quod magis iram patris commovit laetissima totius exsereitus acclamatione e Perside rediens exceptus fuisset: sua ipsius manu elisis chorda arcus cervicibus interemit, corpusque
exsangue coram exercitu proici iussit, et per praeconem alta voce promulgati, unum in caelo Deum, in rerris unum Solymannum Imperatorem esse oportere.
Caroli Magni. SIc dilexit Carolus Magnus Imper. filios et filias, ut cum versaretur domi suae, et secum fiaberet liberos, numquam illis absentibus aut pranderet, aut caenaret: et quocumque iret, secum duceret. Porro quoties ab aliis interrogatus, cur non elocaret coningio, vel ad exter nas regiones proficisci iuberet? responditse maximo commotum amore, liberorum absentia carere non posse.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. filium Albertum ita amavit, ut crearet illum Ducem Austriae, et Austriam illi simul dono daret.
Henrici VII. Imp. Henricus VII Imp. ita dilexit filium Ioannem Comitem Lucemburgensem, ut crearet illum Regem Bohemiae, et daret uxorem illi Elizabetham, Regis Bohemiae defuncti Wenceslai filiam unicam, et totius regni heredem.
Caroli IV. Imp. Carolus IV. Imp. filium Wenceslaum, licet inutilem Imperio, tamen cum singulariter ipsum dilig ret, promovit ut createtur Rex Bohemiae. Postea effecit apud Electores Principes Germaniae maximis pollicitationibus (promiseratautem cuilibet Electori ut consentiret in filium, centum mille aureos) ut sibi succederet in Imperio. Ac vix adolescens quin decim annorum, Caesar Romanorum, vivente adhuc patre, designatus est.
Philippi Comitis Pal. Philippus Comes Palatinus Rheni, ubi anno Christi 1504.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imper silium Rupertum propter inobedientiam proscripsisset: et filio non persuaderi posset, ut
obediret Caesati: dubitavit, an Imperatori praestaret oboedientiam, aut filium in periculo coustitutum iuvaret? Vicir tandem pietas paterna, et filio suppetias tulit: unde omnium vim et manus in se convertit.
Friderici Barbarossae. Fridericus Barbarossa Imp. cum filius eius natu minimus a Veneta classe interceptus esset, vehementi amote commotus erga filium captum animum ad pacem constituendam cum Rom. Pontifice Alexandro adiecit. Itaque convenit ita, ut Imperator Venetias veniret, et ibi se ad Papae pedes proiceret, et absolutionem peterer. Deinde pace constituta in Italia, ducerer exercitum in Asiam. Has conditiones licer gravissimas, tamen ut filium redimeret, Fridericus accepit, ac Venetiis abiecit se ad pedes Pontisicis, et petivit veniam.
Cunradi II. Imp. Conradus II. Imp. filium habuit Conradum, Iuniorem dictum: quem tantopere adamavit, ut cum delaberetur ex saxo quo dam prope Limpurgam arcem suam, et moreretur, converteret illam in monasterium, et monachos uberrimis censibus et annuis reditibus dotaret.
Ioan. Mariae Mediolan. IOannes Maria Mediolanensium Vicecomes cum in auditam crudelitatem in quosuis ex erceret. in matrem etiam severissimum se praebuit. Nam cum filii flagitiosissimam vitam acerbius reprehenderet, in turrim arctissime eam conclusit, nec ullis unquam precibus, ut inde illam eximeret, exorati passus est. Sed qui inexorabilem in mattis causa se praebuit, efferati populi saevitiam expertus est. Coniuratione enim in ipsum facta meritas crudelitatis poenasexoluit.
Rudolphi Ducis Geldriae. Adolphus Dux Geldrensis, longioris vitae patris pertaesus, quod per viginti quatuor annos summae rerum praefuisset, in omnem occasionem diu excubans, ut eum
imparatum et incautum prehenderet, quo vi vel sponte rerum administrarionem extorqueret: semel multa iam nocte, cum pater lectum petebat, eum captivum fecit, et per intentissimum frigus quinque milliaria Germanica exutis caligis conficere compulit, in tetrumque carcerem, qui in imo turris erat coniecit: in quo per sex menses inexorabili pervicatia detinuit. Ingratus autem et ferox filius eum habuir exitum, ut ptimum a patre exheredatus iuxta Tornacum a Gallis rum Flandrorum quibus militabat, hostibus interfectus fue rit, dum perculsam suorum aciem reparare, et fugientes retentare conaretur.
Ludovici XII. Regis Galliae. VEtus illud: necesse est facere sumptum, qui quaerit lucrum, maxime probabat Ludovicus XII. Rex Galliae: cum tamen non sequeretur, identidem illud iactans: Qui homo mature quaesivit pecuniam, nisi eam mature parcit, mature esurit.
Georgii Pogiebratii. BOhemi in Regem suum elegerant Georgium Pogie bratium Bohemum, quod iustitiam, sapientiam, candorem, magnanimitatem aliasque virtutes in Regni administra tione longo iam tempore perspexerant. Simili modo et Hungari Matthiam Coruinum etiam in ipso carcere quasi detentum Regem suum declararunt, et magna vi pecuniae redemerunt.
Wilhelmi Neapol. Et cum Wilhelmus, Neapoleos et Siciliae Rex hominem Gallum primicerium fecisset, tanta iracundia populus exarsit, ut Gallos fere omnes una coniuratione necaverint.
Hardicanutus Rex Danorum Angliam sub Imp. subiunxerat, exercituque potentissimo populum oppresserat: una tamen coniuratione Danos omnes interfecerunt Angli, nec multo post Regem ipsum veneno sustulerunt.
Alberti Megapol. Albertus Megapolitanus in Sueonum Regem electus, cum Teutonibus loca et officia publica committeret, nobilissimas Virgines ac viduas in extraneorum ac indignissimorum coniugia consentire cogeret: a suis viuctus et in carcerem coriectus est.
Polonorum. Poloni quoque Hungaros, quorum Regem sibi coptaverant, ob unius Poloni interempti necem occidissent, nisi Cracoviensi arce tuti fuissent: nec tamen tumultus ante conquievit, quam Hungari arce relicta domum rediissent.
Hungarorum. Consimili casu etiam mortuo Sigismundo Imper. Rege Ungariae, ante Alberti Austriaci coronationem, Buda civitas ex Germanica, et Ungarica natione conftans, tumultu excitato fere ad interitum pervenit, et cum alemani seu Teutones vellent Civitati dominari, tandem per Hungaros obsessi, in domibus sine discretione sexus aut aetatis sublati sunt.
Henrici I. Imp. HEnricus Rom. Imper. eius nominis I. ubi comperisser Pannones in regnum Thuringiae invisse, et conatus Mersburgum occupare quamvis acerrima aegrotatione detentus: tamen summa parriae charitane commotus, ascitis copiis
militaribus, ex lecto surrexit, et pro patria pugnavit, ac Pannonas opitulante Deo vicit, et fugavit a patria.
Gothofredi Ducis Lotharingiae. Gotfridus Dux Lotharingiae, qui vixit anno Christi 1099. cumingentibus copiis, ut patriam Germaniam ab irruptione Turcarum defenderet, profectus est adversus Saracenos, et fortissime contra illos pugnavit. Et cum pugnam continuaret apud Hierosolymas, peste correptus obiit, ac vitam pro dilecta patria profudit.
Friderici Barbarossae. Propter immensam Germaniae patriae charitatem, ut et hanc defendereta Turcis, fridericus Barbarossa Imperator fortissime pugnavit et occubuit.
Friderici II. Imp. Fridericus II. Imp nec inferior fuit praedictis principibus. Anno eum Christi 1227. contra Turcas, ut tuereturpatriam ab eorum insultu, fortissime pugnavit, nulla pericula fugit, ut salutem duntaxat patriae quaereret.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imper. similiter nullum formidavit periculum, ut dilectam patriam Germaniam ab immanitate Turcica liberaret et protegeret. Nam bis, anno Christi 1409. et 1420. cum ingenti expeditione contra Turcas profectus est, et infracto animo pugnavit.
Ruperti Palatini. Rupertus Pipa Palatinus Rheni, eodem anno, et in eadem expeditione amore suae patriae Germaniae, cum Sigismundus omnibus Imperii ordinibus scripsisset, aeternum fore dedecus omnibus Christianis, ni hostilibus incursibus Turcicis resisterent, profectus est. Sed reliquis in feliciter pugnantibus, ipse vix sibi fuga consuluit, et in maxima paupertate ad suos rediit.
Caroli IV. Imp. Carolus IV. Imper. patriam suam ita dilexit, ur diceretur magis patrio quam Romano regno consulere: Pragam exco luit magnificentia operum, interimque Imperii maiestatem neglexit.
Philippi Comitis Pal. Philippi Comitis Palatini Rheni exstat maximum beneficium erga patriam, et universam Germaniam. Illius enim fide, virtute ac felicitate, anno Christi 1529. defensa est Vienna Austriaca, cum eam Turcorum ingeus multitudo cinxisset obsidione, et oppugnaret acerrime. Si quis expendat quantum terrorem intuleirnt Turci, quanta trepidatio totius Europae tunc fuerit, quo barbaries et crudelitas Turcorum progressura fuerit amissa Vienna, intelliget vix ullum Ducem multis saeculis melius de patria meritum esse, quam ipsum.
Bonifacii Comitis Africae. BOnifacius Comes Africae, cum multa laude digna, et Imperio Romano apprime urilia sub Honorio et Theodosio inniore in Africa et Hispania gessisset, quod in signem gloriam praeclare rebus gestis quae sierat: odium in eum Castinus Consul et Aetius, qui rem Romanam in Galliis administrabat, concepetunt: Ioannemque, qui tum in Italia terum potiebatur, perpulerunt, ut eum hostem publicum declararet. Decreto facto Castinus cum insto exercitu in Africam traiciens, acerrimum contra illum bellum gessit: sed diversis proeliis victus in Italiam revertitur. Aegre ferens Ioannes, eum quem hostem declarat, tam fortiter resistere, commissa Castino Italiae administratione, ipse cummaioribus copiis Africam perit, collatisque saepius signis cum Bonifacio conflixit: sed non mitiorem quam ante eum Castinus fortunam expertus est. At Aetius de prosperis Boifacii successibus cum animo maxime angeretur, illum apud Valentinianum Caesarem affectati Imperiiaccusavit. Is quod ea quae de Bonifacio dicebantur, vera esse crederet, novum exercitum Ducibus Mavortio et Calbione contra eum misit: qui cum essent profligati, Sisulsus Dux in ipsorum locum su ccessit: qui cum brevi Carthaginem in potestatem redegisset, de salute Bonifacius desperare coepit: et cum hostium violentiae cedere nollet, Gensericum Vandalorum Regem ex Hispania in auxilium euocavit, cui Africa quae Imp. Rom. agnoscebat, in praedam cessit.
Narsetis. Narses postquam Gotthos, qui diu in Italia et Sicilia regnarant, Et Belisarii summi Ducis conatus sustinuerant, occidione delevisset, et Francorum formidabiles copias, qui totam Italiae latitudinem emensi, cuncta obvia prostraverant, feliciter repressisset, a delatoribus apud Instinum Imp. et Sophiam Augustam maligne accusatus est: qua de causa
successor ei destinatur, et acerbis verbis in aulam renocatur: quod ita aegre tulit, ut ad nihil aliud quam ad vindictae libidinem animum intenderet, et nihil curans Imperatoris mandatum, in Italiae vastitatem e Pannonia Alboinum Longobardorum regem accerseret.
Roberti Atrebatis. His annumeratur Robertus Arrebatium Comes, qui quod contra se pro unita Mathilde de comitatu Atrebatensi in senatu Parisiensi iu dicatum esset, ad Angliae Regem Eduardum III. se contulit, quem ad bellum in Francos gerendum commovit, quo nullum atrocius, vellongitudine temporis, vel cladium frequentia, vel regionis vastitate Franci unquam senserunt.
Ludovici XII. Regis Galliae. EXteros etsi olim inimicissimos, fovit Ludovicus XII. Rex Galliae: ut Ioannem Ludovicum Fliscum, quem inter equites Totquatos adscripsit, tribunumque maritiomotum apud Genuenses designavit.
Alphonsi Regis Arragoniae. ACcessit quidam ad Regem Arragoniae, Alphonsum, et in laudem et commendationem inimici sui cuiusdam capitalis, verba coram faciens, admirationi erat hiis maxime, qui simultatem eorum probe cognorant. Sed prudentissimo regi insueta bonitas suspicioni fuit. Dixitque seorsum ad amicos et familiares. Haec benedicentia, mihi credite, erumpet tandem in calamitatem inimici, ne
adverrerimus: nec eum fefellit opinio. Sex continuos menses benedicendo ille protraxit ut e benedictis fidem adeptus opportunius inimicum opprimeret. At eius malitia, quae sub specie bonitatis in cpaut alterius serpendo grassabatur, regis ptudentis detecta est, et insons ille a calumnia sernatus.
Comitum Wirtebergensium. Comites de Wirtenbergo apud Germanos in Sveno late dominantur quamvis principatus honore et appellatione careant, potentia tamen multos princi pes antecedunt. Ac insolentes et improbi habentur, qui neque Romanam sedem verentur, neque obsequuntur Imperio. Nobilis quispiam qui hos diu sectatus fuisset, ab eis tandem recedens ad Curiam Caesaris profugit. Henricus tum VII. imperabat. avus Catoli IV. qui sigismundi pater fuit nobilis conspectu Caesaris quoridie accusare Comites, nunc rebelles nunc raptores appellare, hostes Imperii, contemptores Ecclesiae. Cui Henricus, tace, inquit, veterator, nequelaudauti tibi, quos scimus pessimos, neque vituperanti, quos tu olim sequebaris, si dem habemus.
Ludovici Bavari Imp. TEmporibus Ludonici Banari Imp. ingens pestilentiae vis in Europa desaemit, quae quam plutimas urbes, Insulas et monasteria deuastavit, et in Italia aliquanto tempore propter eius saevitiam ius redditum non est.
Genuensium. Circa tertium Genuensium cum Venetis bellum gravis et admodum atrox pestilentia orta est. Initium primum habuit in Scythia, dein circa Pontici matis oram et Hellespontum grassata est. Postea cotum fere occidentem deuastavit. Ad prima grassantis morbi signa glandulae quaedam circa inguina oriebantur, quas ingens aestus gravedoque capitis cum oblivione rerum omnium sequebantur, tam impotenter in miseros mortales saevienres, ut intra triduum
exspirarent. Ex omni autem languentium numero vix cenresimus morti subductus revaluit.
Lotrechtii Ducis Neapolitan. Quo tempore Galli Lotrechio Duce Neapolim obsidebant, pestilentis morbi lues per omnes Italiae regiones diffusa, tertiam fere mortalium partem absumpsit.
Alphonsi Regis Arragoniae. IOannes Calaguritanus eques regius, ut primum ab hostibus carcete dimissus, Alphonsum Arragoniae Regem adiit, et liberalitate illius nonnihil abusus, innumeras prope res simul et poposcit et impetravit, a quo Rex vix tandem diunlsus: Mentior, inquit, ni intertam multa et varia quae petebat, timuerim ne uxorem etiam ipsam a me deposceret eques meus.
Iacobi Electoris Trevirens. Iacobus Archiepiscopus Trenirensis Princeps Elector, vit industrius ac magni consilii, sed multum cupidus et ad extollendam Ecclesiae suae potentiam nimis attentus, anno ab hinc secundo Fridericum Caesaiem apud Novam civitatem cum adiisset, et alia atque alia petens impetrasset, pluraque petendo instaret, Si non facis, inquit, Imperator, petendi finem, ego negandi principium inveniam.
Alphonsi Regis Arragoniae. Dicenti cuidam: id non solum decere Regem, quae promisisset, sed etiam quae capite annuisset, praestare. Respondit Alphonsus Rex Arragoniae, recte sane: verum decere quoque petentes, ut insta et consentanea a Regibus postulent.
Caroli V. Imp. CAtolus V. Imperator mane priusquam vestiretur, longa talari subuculae inicecta, genibus in cumbens, orabat. Deinde cubicularris admissis, preces canonicas legebat. Postea Rei publicae negotia tractabat. hinc ad sacrum audiendum, quod nullo die negligere etiam in profectionibus solebat, accessit; a sacro recta ad mensam, in qua semper fere solus et racitus sedens, convivia sua sine conviva, moderata et frugalia, in publico fere, ut omnibus spectare ea liceret, peregit.
Alphonsi Arragon. Regis. Gloriatum assidue Alphonsum Arragoniae Regem scimus, quod Biblia quater et decies cum glossis et commentariis perlegisset. Proinde illa memoria ita tenero, ut non solum res, sed et verba etiam ipsa pluribus locis sive scripto redderet.
Eiusd. Renersis militibus e praelio in castra, unde profecti erant, ceteris, ut sit, corpora passim cutantibus, ipse Rex Alphonsus non prius aliquid gustare, non prius exsatmari aut pulverem extergi passus est, licet in mediis et aestatis, et diei, et Apuliae flagtantissimis caloribus, quam rem divinam vel sollenniter fecerit, Iesuque gratias pro victoria egerit armatus. ieiunus ac praelio defarigatus.
Caroli V. Imp. Cum capto ad Ticinum Galliae rege Francisco, omnium oculi in Carolum Quintum intenti essent, quomodo tantae victoriae nuntium ex cepturus esset, nullam gestientis laetitiae aut insolentiae significationem ullo dicto aut gestu elatiore praebuit, sed prohibitis etiam publicae laetitiae signis usitare edi solitis, recta in templum, ut Deo ob tantam victoriam gratias ageret, se contulit, ac sequenti die eucharistiae sacramentum sumpsit, et septem dierum supplicationes sosenues indixit: ut Deo soli tautam victoriam se acceptam referre testaretur: ac ut communi multorum voce hoc Dei beneficium celebraretur. Regum vero in aula sua legatis
grarulantibus respondit: Se Dei erga se benevolentiam agnoscere et optare, ut hac victoria ad pacem et tra nquillitatem orbis Christiani recte constituendam, et bellum contra nominis Christiani hostes gerendum salutariter uti possit.
Caroli Magni. CArolus Magnus Imp. matrem Bertradam, aut (ut alii vocant) Berthram sic coluit, observavit et amavit: ut numquam cum ea litigium suscepisse dictus sit, nisi ubi divortium faceret cum filia Desiderii regis Longobardorum.
Cunradi Imp. Conradus Henrici IV. Imp. F. ersi a patre regia dignitate privatus esset, et multos animadverteret de patre parum honesteloqui et sentire: tamen ipse sic patrem amavit, ut horum nihil ad aures sibi deferri passus sit. Et licet pater illi, et ipse patri invicem acerrime adversati fuissent: tamen patrem semper suum Dominum et Imperatorem vocavit.
Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. cum Pontificis suasu adversus patrem Henricum IV. iniustissimum bellumgereret, et iamiam pugnaturus esset, etiam utraeque acies initium pugnae exspectarent, victus est paterna charitate, et suos a pugna abduxit, ac patri iussit exercitum tamquam Imperatori parere, si modo vellet oboedientiam praestare Romano Pontifici. simliter oboedientiam et reverentiam se exhibirurum. Nec posse interfectorem partis sui fieri, ostendit coram omni exercitu.
Henrici VI. Imp. Henricus VI. Imp. tanta charitate fuit in fratrem
Philippum, ut illi datret coniugem Erinam, regis Graecorum filiam: donavit et illum Thuscia, et aliis regnis amplissimis.
Philippi Imp. Philippus Imp. multum dilectus fuerat ab Henrico VI. Imp. fratre sito: sed Philippus fraternam charitatem longe atdentius exercuit, dum filiolum Fridericum II. Imp. ab ordinibus Germaniae protegeret, tandem pro illo animum funderet ac se regno exueret.
Caroli IV. Imp. Carolus IV Imp. ubi Gulielmus Dux Iuliacensis Wenceslaum Ducem Brabantiae fratrem in praelio superasset, et captivum aliquandiu detinuisset, nec minis nec precibus deterritus, ex carcere liberate vellet: profectus est (maximo amore fratrem captinum prosequens) Aquisgranum, et in comitatu habuit undecim Episcopos, novem duces, decem comites, octuaginta tres equites, ac maximam multitudihem hominum, et fiatrem liberavit absque omni exactione.
Alberti Imp. Robertus Imper. Annae sororis, quae nupserat Gulielmo Duci Bergensi, precibus et summa pietate motus, Adolphum Ducem Bergensem, qui patrem suum incarcerarum servavit, proscripsit. Mox ubi Adolphus se proscriptum intellerisset, resipuit, ac patrem ex carcere dimisit.
Leopoldi Ducis Austriae. Leopoldus Dux Austriae, mira pietate Fridericum Pulchtum Caesarem Rom prosecutus, aliquoties proeo fortissime contra Ludovicum Bavarum Imp pugnavit, et ipsum fugavit. Ceterum captus Fridericus a Ludovico, nulla re affici poterat, ut laetitiae aliquod signum ostenderet: sed subtristis et maestus defratris adversitate vixit. Necromantiam etiam in auxilium vocavit, ut duntaxat liberaret captivum fratrem Fridericum: ac numquam Ludovico Bavaro, etiam liberato Friderico, reconciliati voluit, sed ad extremum vitae usque illi adversatus est.
Henrici Ducis Brunsuicens. Henticus Dux Brunsuicensis, ut ulciscererur fratris mortem Friderici electi Rom. Regis, qui truci datus fuerat insidiis archiepiscopi Moguntim: omnes arces quas habuit, oppignoravit: collectoque insigni exercitu in hostis terras irrupit, ac multos prostravit.
Maximiliani I. Imperator. Maximilianus Imp. filius pientissimus in defunctum patrem Fridericum III. Imp. imperfectum sepulcrum a patre, summa cura annis pene ducbus de triginta elaborare et perfici curavit, erogatis plus quadragiura milib aureis nummis.
Friderici III. Imp. Fridericus III. Imp. mira pierate prosecutus est Maximilianum F. captum enim a Brugensibus, et incustodia novem menses detentum, liberavit. Cum nonnullis Imperii Principibus advenit, adducens triginta duo milia militum, Gandanum obsidens: filium redemit, ac ex faucibus persidorum Brugensium eripuit, atque in coniuratores severiter animadvertit.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imper. unicum fratrem Ferdinandum tanta charitate complexus est, ut ei totum patrimonium Maximiliani Caesatis reliquerit. et eum in flore aetatis Regem Romanorum et Caesarem designarit. Et ad Bohemorum Paunonicorumque regnorum sceptra consequenda, auctor, adiutor, auspex fuerit: sed et Imperium illi eximia et obstupescenda liberalitate donaverit.
Alphonsi Arragoniae Regis. ALphonsum Arragoniae Regem cum quaereretur ab eo quare podagrici loquaciores essent, ita io catum accepimus, podagricos pedum vitio afflictos, ambulare non posse: ideo lingua, velut ambulatione quadam eos crebrius uti solere. Ad haec non illepide adiectum. Ennium cum podagra labotaret, tunc bene et copiose poetari consuesse.
Ennii Senensis. Ennius Senensis qui Ecclesiae Grossitanae praefuit, anteq Pontificatum accepisser, in Petrum de monte Licino non in celebrem Astronomum, qui cum podagraretur, incidit, atque abeo, dum alteram post alteram fabulam recitat, diuretentus, dum transeuntem norum quempiam vidisset, Age, inquit, ô amice ausculta hunc podagricum. Nam meae audiendo aures ambae obrusae sunt.
Alphonsi Arragoniae Regis. PHilelphum Poeram ad se Satyras diutissime evigilatas deferentem, illasque canentem, ac prope agentem, non prins quam militiae honore decoratum, praemiisque auctum remisit Alphonsus Rex Arragoniae.
Henrici IV. Regis Galliae. CUm honori velisicari Regio Iulius Pontifex diceretur, non tantum otii superfuisse D. Petro aiebat, ut res Claudii Caesaris, aut Domitii Neronis, quae ad se nihil attinebant, curaret. Regius Sartor sua opinione manuarias operas probe faciendi doctissimus artifex magister, vanam scientiam, quam scriptis prodit, Regi Henrico IV. Galliae offert, inquiens se neque legere neque scribere posse, nihilominus composuisse librum, quo in manuariis totius Galliae operis modos optime doceret ille cum vidisset librum, ad cubicularium inquit: abi quaesitum Belleuteum, qui vestitum faciat, cum sartor meus in regulis manuariis occupatus sit.
Friderici Imp. FRiderico Rom. Imp. Amadeus Dux Sabaudiae, quem clerus apud Basileam congregatus Eugenio IV. a summo pontificatu deposito, in illius locum suffecerat, Felicemque
Papam V. vocaucrat, filiam quam domi habebat viduam iuvenem et forma praestantem in matrimonium obtulit. Simulque dotis nomine auri nummum ducenta milia, si Eugenio relicto Perri successorem appellaret Horrult Caesar minimeque sacramento suo, Ecclesiae sacramenta foedare voluit. Atque ad suos conversus, vendere, inquit, alii pontificalia solent, hic libenter emar, si reperiat venditorem.
Philippi II. Regis Hispaniae. PHilippus II. Rex Hispaniae Praeceptorem suum Iohannem Martinum Silecionem promovit ad primatum Eccesiae Hispanicae.
Caroli V. Carolus V. Imperator promovit Praeceptorem suum ad Pontificatum.
Ludovici XII. Regis Galliae. ANnae Reginae Ludovico XII. rEgi Galliae, de despondenda filia Carolo, Maximiliani Caesatis nepoti, Itane vero tantidem esse putas, praeesse Britanniaeminori obnoxiam filiam Gallicis Regibus: quanti nuptam potentissimo regi una nobilissimi Regni commodis frui? Visue, inquit, clirellas asini ephippiis equi praeferre?
Constantii Imp. APud Hesperios de Imperio dimicaturi Magnentius et Constantius connenere. Alter virtuti suorum confisus, alter numeroso exercitu subnixus: qui cum in proelium descendissent, tam obstin atis animis uterque exercitus depugnavit, ut neuter pedem referre voluerit, donec Magnentiavi ex triginta milibus qui in acie steterant, ad sex milia redacti essent. Victor autem Constantius ad triginta milia e suis desideravit.
Hismaelis Sophi. Calderanis in campis ad Chorim Hismael Sophus Persarum Rex cum triginta milibus equitum sine ullo pedestri subsidio adversus Selymum Turcarum Imp. qui supra centum et quinquaginta atmatorum milia habebat, collatis signis confligere ausus est. eo quidem eventu ut dextrrum cornu equitum Turcarum primis caesis, ac mox aliis atque aliis fusis, profligatisque usque ad subsidia propulerir: sinistrum vero cornu ita attenuarit, ut supra tertiam parrem Turcae desiderarint. Asappos praeterea, qui in media acie constiterant, magna strage edita protrivit, tormenta occisis eorum magistris et liberatoribus cepit, et continenti cursu ad subsidia usque ubi Selymus cum Ianizaris erat, pervenit. Sed cum Turcae tomenta omnia in victrices copias disploderent, et magnam eearum stragemederent, quadrato agmine ac lentogradu se recipere coepit Hismael, Turcis relicta victoria, sed ita, ut supra triginta militum milia amiserint, desideraris e Sophiano exercitu tantum tribus milibus.
Selymi Turci. Idem fere accidit biennio post ipsi Selyno, cum Campsonem Gaurum Memphiticum Sultanum acie devicit. Nam cum Mamaluchi vix duodecim milia numerum implerent, innumerabiles Turcarum copias adoriri ausi suur: sed multitudine superante, ita devicti sunt, ut cum mille e suis tanrum desiderariut, in Turcarum partibus tria milia amissa sint.
Francorum et Saxonum. SAxones internecino in Francos odio cum ad belli societatem Westphalos perduxissent, ac utraque gens a Francorum Imperio aperte defecisset, bellum illis indictum ac exercitus contra eos eductus, brevique praelio decertatum: in quo cum Saxones peditatu superiores essent, maioreque ira pro vindicta, quam Franci pro Imperio pugnarent, Francicus equitatusse Saxonum aciei circumfudit: qui ne a tergo circumventi opprimerentur, conversis signis converti viam sibi per medios hostes, multis illatis acceptisque vulneribus fecerunt, ac in castra sita se recepere pare sua, hostinumque strage.
Danorum et Anglorum. Inter Danos et Anglos septies uno in anno dum Aluredus Anglis, et Agnerius Dacis imperabat, pari conditione certarum: pati eriam periculi gloriaeque eventu Idem eis accidit, dum Canutus Danorum Rex erat, et Anglorum Edmundus, In septem primis proeliis caesorum numerus non refertur, in duobus ultimis ad viginti milia utrinque desiderata.
Philippi Mediolanens. Philippus Vicecomes Mediolanensis cum ad summam hostes Venetos adeptus esset, instructa diligenter acie, pugnae potestatem fecit: nec derrectantib. certamen Venetis statim utrinque concuisum: Pugnatum a meridie ad vesperam maximo imperu et ardore; post longam atque acerrimam dimicationem abutrisque signum receprui datum, et aequo marte a praelio discessum. Post aliquot autem annos ibidem, ac inter eosdem praelio iterum decertatum: et cum utraque pars acerrime depugnasser, neutro adhuc inclinante fortuna signum utrinque receptui datum.
Gastonis Foisseri. Galli Gastone Foissero Duce, die Dominica Christiresurrectionm dicato, prope Ravennam, cum Hispanorum et Pontificiorum copiis confligentes: etsi egregiam de veterano exercitu et Africae domitore reportarint, pari prope clade affecti fuere.
Ataidi Lustiani. Ataidus Lustianus cum in excursione quadam quadringentis equitibus, et turma equitum stipatus, portis Almedinae civitatis appropinquaret: hostes incautos quos et imparatos aggredi cogitarat, patefactis portis pugnae faciunt potestatem. Proelium itaque (quia omnes concupiebant) statim singulari audacia utrinque commissum. Lusitani primum ab hostibus loco pulsi, dein resumptis animis acriter in eos gradum intulere, sic redintegrata pugna, et in multum temporis spatium protracta, tandem utrinque libenter neutris victoria parta, a proelio discessum.
Belisarii. SAlomon a Belisario in Africa cum imperio relictus, uno in proelio ad quinque milia Maurisiorum trucidavit, nemine e suis inter cadavera reperto: et Bellisarius ipse cum Hunnis, qui ad Byzantium usque praedabundi ex currerant, congressus, quadringentos interfecit, ceteris in fugam versis, suos autem omnes incolumes reduxit.
Scanderbegi. Castriotus Scanderbegius contra Turcas vincere solitus, in Aemathiis campis inito cum illis proelio, triginta milia trucidavit, sexaginta tantum e suis desideratis.
Caroli Martelli. His felicibus et portentosis proeliis annumerari rite potest illud, in quo Carolus Martellus apud Turones formidabiles antea copias Saracenorum occidione delevit. Adeo enim egregie et feliciter dimicavit, ut cum ex hostibus trecenra septuaginta quinque milia caesa fuerint, mille tantum et quingentos e suis desidrarit.
Menesii Menesius ab Emanuele Lusitanorum rege Arzillae in Africa praefectus, hac gloria belli non fraudaudus. Is enim cum Mauros magnas copias coegisse, et magnum provinciae damnum populationibus inferre audisset, educto praesidio, adiunctisque ex aliis urbibus, quae Emanueli parebant, aliquot equitum turmis propere ad hostes contendit: quos
cum assecutus esset, tanta vi triplici acie est adortus, ut vix rentato certamine in praecipitem fugam se conieccrint: eos ad octavum usque milliare insecutus, quamplurimos trucidavit cepitque, e Lusitanis nullus desideratus.
Theodorici Francorum Regis. THeodoricus Francorum Austrasianorum Rex cum Irminifrido Thuringorum bellum gerens, apud Cuniberg in pugnam descendit: ubi tanta animorum ferocia utrinque decertatum, ut proelium per biduum dubium et anceps fuerit, tertia die Franci fugatis hostibus victoria potiti sunt.
Lupi Foroiuliensis. Lupus Foroiuliensium Dux contra Auaros, qui Grimoaldi Beneventani partes tuebantur, bello suscepto rem ad proelium deducere festinavit, in quo quatriduo est cruento marte, et summa animorum pervicacia dimicatum. Primi diei pugna Lupianis prospera fuit: postero die aequo marte a pugna discessum: tertia luce maiore utrinque vi concursum, Auarisque ad montes compulsis, eorum castra ab hostibus capta sunt et direpta: quarta luce Auari novis copiis confirmati, Lupranos adorti sunt, quos interfecto eorum duce egregie vicerunt.
Hunniadis. Ioannes Hunniades contra Amurathem, secundum Turcarum Imp in Bulgaria inito proelio pertriduum integrum dimicanuit: primo die ac secundo victoria cessit Hungaris, qui Turcas hostes caedendo sternen doque ad castra usque compulerunt. At dum Hunniades prospero successu elatus, tertio die Amurathis castra expugnare conatur, Mahomeces filius qui ad proximum quendam tumulum extra aciem se receperat, quadraginta lectissimorum equitum milibus stipatus, Hunniadem paternis castris haerentem tanta vi atque
impetu est adorrus, ut post ingentem stragem aegre sit cum paucis e periculo ereptus.
Selymi Turci. Pugna ad Mathaream sexto ab urbe Memphi lapide capta, et in ipsa urbe redintegrata inter Selymum Turcarum Imper et Tomumbeium Aegypti Syriaeque Sultanum, hac parte etiam memorabilis censenda. Ab hora enimk quarta ad occasum solis inpatentibus campis duravit, nec ulla copiarum pars exstitit, quae diversas pugnae vices alterna forte non tulerit, adeo victi victoresque mutua atque implacabili rabie efferati pervicacibus animis decerrabant: e qua etsi Mamaluchi victi discesserint, tamen nequiquam ob adversum casum animum demittentes, in Memphi egregie Turcarum impetum diu sustinuerunt: siquidem pugnatum ibi est continenter duobus diebus ac noctibus ancipiti marte: tertia die Mamaluchi, quamvis numero pauci, et labore arque vigiliis confecti, tanta virtute pugnam redintegrarunt, ut Turcas ad multum spatium propulerint. Turcis autem transfugarum indicio, in amplissimam plateam, in qua Mamuluchorum equi strati et frenati cum infirmissimo praesidio asservabantur pervadentibus, Mamaluchi circumventi pauci a multis, et fessi a recentibus terga verterunt.
Atabatibae Perurani. Atabalibas Gynacanae in perurana regione potentissimi regis filius, cum post patris fata a fratre Gnascare, qui aetatis praerogativa paternam hereditatem adierat, Quitonicum regnum obtinere non posset, inito cum intimis et familiaribus consilio armis extorquere decrevit, quod precibus impetrare nequerat. Cum itaque bello indicto populabundus ad Tumibanibam usque processisset, Gnascarem cum iusto exercitu advenientem obvium habuit, brevique in proelium descensum, ubi tribus diebus neutri adiudicata victoria continenter est dimicatum: quarto die Gnascarianis numero superantibus, et in defessorum locum recentes submittentibus Atabalibas magna suorum parte amissa, vivus in potestatem fratris devenit.
Caroli VIII. Francor. Regis. PUgna ad Tarrum in qua Carolus VIII. Francorum Rex adversus Venetorum et Insubrum copias ipsius in Galliam reditum prohibere conantes conflixit, in quadrante horae confecta. Itali enim magna vi et alacritate Gallos adorti adeo fortiter repulsi sunt, ut nec consistendi, nec aciem reparandi potestatem habuerint, sed semel pulsi (tam acriter instantibus Gallis) tantum in fugna salutis spem posuerint.
Obegnini Galli. Obegninus et Persinus Gallorum Duces, cum Ferdinandi Arragonii copias intra Terram novam, et seminariam proelio decerrare pararas offendissent, equitibus levi certamine dispalatis, ita acriter in pedestrem aciem defecti sunt, ut eam totam pene, priusquam Helvetii pedites in unam densati phalangem a fronte hastas inclinarent, perturbarint, et penitus dissiparint.
Persini. Idem Persinus cum Bernhardo Sanseverino, qui Arragoniorum partes sequebatur, prope Eubulum confligens, pene sine suorum vulnere semihorae spatio ita appositas acies profligavit, ut sese recolligendi, et certamen redintegrandi nullum spatium habuerint.
Helvetiorum. Helvetii contra Tramulium et Trivullium regis Gallorum Duces pro Maximiliano Sphortia bellum gerentes, ad Riottam pugna conserta sesquihorae spatio et memorabile proelium et gravissimum bellum confecerunt.
Cosmi Medicis. COsmo Medici Florentiae Duci, cum adhuc privatus esser, et nihil de Imperio cogitaret, praedixit Basilius mathematicus ingentis opulentiae hereditatem sibi portendi: quod in ipso geniturae horoscopo idem capricorni felix astrum mirabili conspirantium siderum aspectu irradiatum esset, sicuti olim Augusto evenit, et Carolo V. Imperatori Idus Ianuarias quinto cum ad principatum provehebatur, in ipsius villa Castellia suburbani tractus mira et plane prodigiosa, omnis generis florum ubertas cunctis stirpibus erupit: cum rigore pertinaci vicina praedia adhuc inhorrescere viderentur, et uni fere omnium Cosmiani horti ad adulti veris similitudinem singulari iucunditare florescerent. Haec praesagia dignitatem, quam postea nactus est, praemonstrare visa sunt.
Alphonsi Regis Arragoniae. IN Calaciae obsidione cum adhuc essent et esset de Viriato Lusitano inter Alphonsum Arragoniae Regem et Panormitanum non iniucunda dissensio, quod ego inter Viriati laudes maxime praeferebam, quod cibum vestitumque quibus pastor aut venator uti consueverat, numquam postea deseruisset, licet Imperator et victor ille per continuos 34. annos consules exercitusque Romanos attrivisset, supervenit huic sermoni Simoninus Durrea purpuratorum princeps praefectus castris. Cumque locum, qui inter Regem et Panormitanum medius erat, equo invectus capere instaret: Rex vultu renitens prohibuit, asserens locum illum cum
de literis aut cognitionis aetate ageretur non purpuratorum sed togatorum esse. Cessit ergo Simoninus. Rex vero ad Lusitanum suum reversus, Recte, inquit, nonnulli virum hunc Hispanorum Romulum appellarunt, recte item Romani eos, qui talem virum quamvis hostem interemissent, indignos proemio indicarunt.
Alphonsi Arragoniae Regis. ALphonsum Arragoniae Regem nonnumquam solum absque comitantium Pompa in cedentem vidimus. Cum ob hoc a plerisque argueretur, suadereturque ut more aliorum principum et ipse armatorum manustipatus graderetur: exhorruisse consilium visus est, atque dixisse, se quidem minime solum, ut isti crederent, sed innocentia associatum vadere, neque esse quod benenolentia civium fretus, quippiam extimescat. Alberto Austriae Duci, qui mortuo Sigismundo Caesare, cuius erat gener, regnum Hungariae ac Bohemiae cum Romano Imperio sufcepit, cum Princeps amore civium tutos esse oportere, idque solam innocentiam praestare diceret, et fida custodia, respondit socer, infortunium excludit.
Chilperici Regis Francorum CHilpericus Rex Francorum ex nobili Meroveorum prospaia, commissa Pipino magistro equitum regni administratione, ut in luxu et otio viveret, quod curis laboribus et molestiis vacuus erat, fortunatum admodum et bearum se iudicabat: sed cum ad summum fehicitatis gradum sc
evectum putaret, repente praecipiti ruina oppressus est. Missis enim ad Zachariam Romanum Pontificem legatis, Pipinus ut ipse cum proceribus iurisiurandi religione qua se regi devinxerat, solveretur, impetravit. Accessit ad hoc procetum favor, qui Chilpericum ut ignavum et socordem fastidiebant. His fretus regnum invasit, et quem antea regem adorarat, in monasterium detrusit.
Caroli Crassi Imp. Carolus Crassus Francorum eriam Rex et Rom Imperat. quod non satis fortiter normannis, qui Galliae oram gravirer afflixerant, resisteret: sed locum ad habitandum in Neustria, inita cum eis pace dederat, omnium ordinum consensu regno deiectus est. Ipse regia dignitate privatus, eo miseriae et infelicitatis devenit, ut quo familiam aleret non haberet, et ab Arnulpho, qui in eius locum suffectus fuerat, stipendia ad sustentandam vitam miser petere cogeretur.
Richardi regis Ang. Richardus Angliae Rex, eius nominis secundus, quod contra procerum et populi voluntatem quosdam infimae sortis et illaudatae famae homines rebus praefrecisset, affinitatemque Galliae Regis, quem Angli infensissimum habebant, hostem intempestive adperiisset: ab Henrico Lancastriae duce populo experente eaptus est, et in Londinianam arcem coniectus, ibique usque ad mortem asservatus.
Henrici Aucupis Imp. HEnricus Auceps, Saxoniae princeps, et Germanorum Imper. quod cinilia bella in Germania summo studio pacaverat, quadraginta Hungarorum milia deleverat, et tributum hosti dari solitum in pauperes et divinum cultum erogaverat: tantum omnium Germaniae populorum amorem promeruit, ut pater patriae communi consensu sit appeslatus.
Othonis I. Imp. Otho primus huius filius, quod collapsum Imp. Romanum erexit, et totam Europam pacatam reddidit, adeo
populo cunctisque ordinibus carus fuit, ut amot mundi ab omnibus vocatus fuerit.
Edoardi III. Regis Angliae. Eduardus III. Anglorum Rex, ante Gulielmum nothum ranta publica laetitia ex Normannia rediens exceptus est, ut certatim pro eius felici principatu cuncti vota facerent: ita studia hominum incendebat omni genere humanitatis sanctimonia vitae et morumintegritate. Aequabilitas etiam legum quas condiderat, tam gratam et felicem eius memoriam reliquit, ut propter earum antiquationem multi bellici tumultus exorti sint.
Caroli Flandriae Comitis. Carolus Flandriae Comes, voluntati commodisque plebis omni popularitate et humanitate inserviens, alendis egentibus e fisco pecuniam deprompsit, ideo parens patriae a plebe nominatus est.
Eberhardi Duc. Wirten. Eberhardus Wirtembergensium Dux, ob lenitatem et morum facilitatem suis subditis gratissimus et acceptissimus fuit, et in hac parte laudis maxime sibi placuit. In sollenni principum Germaniae conventu cum semel esset, aliis suarum regionum dotes efferentibus, hoc uno ceteris se antecellere iactabat, quod omnes opes et munitas arces dignitudine et firmitudine superaret, se nempe in cuiusuis suorum subditorum gremio vel in vastissima solitudine somnum tuto capere posse.
Ludovici XII. Regis Gall. Ludovicus XII. Rex Franciae, quod parsimonia potius quam populorum expilationibus gauderet, et licentiam militarem edictis et poenis coerceret, ita populo placuit, ut post mortem patris patriae cognomine insignitus fuerit.
Gulielmi Ruffi Angli. COgnita guilelmi Ruffi morte, tantum ubique in Anglia gaudium exortum est, ut populus velut carcereaut vinculis solutus, templa adiret, ac vota Deo reddere perinde festinaret, ac si ille dies qui regis vitae extremus fuit, perennem patriae salutem peperisset, exosus cunctis regni ordinib.
praecipue fuit, quod religionis omnis contemptor esset, alieni appetens, sacrorum direptor, et avaritia et saevitia infamis.
Iacobi VI. Regis Scotiae. IN Scotia, dira profecto nec satis deuovenda fratrum Comitum, titulo de Gauris molitio in Regem suum, non longe a caede regia abfuit, illis necis paternae probrum (pater enim damnatus crimine lesae maiestatis securi publicas poenas dederat) diutina ultione diluere animo concoxerat, sic ulcus insaniem erupit, atque regis interficiendi hoc capiunt consilium, ut regem in privatam suam arcem incomitatum et abaulicis semotum avocarent, colore quaesito, percontandi videndique hominis, qui ingentem thesaurum defossum sciebat, iunior Gauricus Regem per avia et nemora venantem adoritur, abductum a satellitio et corona occurrit senior Gauri cus fortuito convivio excipit, quo peracto regi suasum facit, ut in arcis intimos recessus abiret, ad hominem de thesauro inquirendum, quem inpenitissimis penetralibus, ne cuiquam aurum proderet asservabant. Scotorum Rex qui quo est candore et aequanimitate, suos indigenas metitur et pares esse cupit, nihil subesse doli cogitans, solus fratres perdinortia et recessus sequitur, ubi ventum est in latibulum, conviciis lacessunt, paternae mortis probro insultant, adesse diem quo ulciscantur; hem? qui aurum sitis, ille est thesauri conscius, ostenduntque lixam oculis trucem, corpore immanem setis rugisque terribilem ad caedem regiam ex aviis montibus accitum. Iunior Gravius faucibus lacobi admoto pugione mortem minatur, quem Rex efferatum demulcere sic enititur, hem? rogo quia solatium paternae necis, insanguine meo, me nondum adulto nec conscio genitor poenas dedit, ego in utrumque mansuetus et munificus, fisco bona addita ultro remisi, familiam vestram meliori sorte beavi, vobis a Deo Rex sum constitutus, homo es, a tebuman ???bil alienum puto, sacro fonte
Christo regeneratus es, cui ingen ita humanitas nec lanienis credo assuetus et educatus, ad trucidandum dolo et insidiis, inermem principem, quid caedemea proficies, sunt mihi liberi qui non inultum ferant, gentem velstram perditum ibunt, ac radicitus exscindent, eamque indelebilis infamia aeternum dehonestabit, infectum scelus unas, revertamur inoffensi, fidem obstringo me nusquam ulturum: Hac blanda Regis oratione, quantumvis ferox et immane spirans Gauricus, metu diriguit, ac totis artubus ita contremuit, ut vibrare lacertum aut ictum stringere manus tremula haud potuerit, Gauricus Senior, Ducem de Lennox ceterosque sed paucos Regis comites, nugis fallebat et semonibus morabatur tremens sicarius iunior, dum interferrum et caedem nutat, sic cum Rege captiu o paciscitur, ut cum barbaro quietus immotusque maneret, nec per speculam aut fenestram vociferatione suos inclamaret, donec frattem natu maiorem consuleret, egresso sicario Rex cordatior factus, barbaro imperat, ut fenestram aperiat, id facere veritus religioni iurisiurandi, redit paulo post iunior Gauricus, rursus mortem minitans funemque sericum ostendit, quo vinctum Regem trucidet, cui rex fortiter et intrepide, mentiris sceleste proditor, vincula non patiar, liber vixi, haud servus vinctusque moriar, inruitus Gauricum stringere mucronem manu una inhibet, altera ingulum sicarii premit, ille vi et contentione regem constrictum concutit, utrique impliciti simul colluctantur, donec Rex perfenestram proditionem inclamat. Extemplo Dux de Lennox ceterique regii comitatus, qua Rex crat ingressus properant, sed prtis obstructis malleos, bipennes, ascias, et secures ad confringendas seras exspectant, interea Rex et sicarius vicissim impliciti se volutant, et quamvis corpore et virib. superior, animo tamen fracto et manu tremula, barbarum agrestem in auxilium caedis Regiae advocare cogitur, qui aeque territus iurat a Deo inhiberi: interea dum infrangendis portis mora fit longiot, Ramseius adolescens qui peracto au lici obsequii tyrocinio. Regi in venatione comes erat, observavit aliam esse restudineam scalma, qua in cubiculum ubi Rex premobatur, conscendebatur, tum sibi facto aditu Regem humi stratum, et cum proditore innixum offendit, acciptrem loro vinctum deponit, et Gauricum stricto mucrione circa ilia Rege monente (quod impenetrabili
chlamude pectus munitum haberet) reperitis ictibus transfigit: memorabile est Scotum Regem, in ipsa leti lucta dum Gauricum constrictum manibus premit, pede accipitris quem in deliciis, neevolaret, strinxisse lorum. Ratus Senior Gavircus Regem a fratre et barbaro strangulatum, et interemptum, adest Casside et lorica accinctus, manibus geminum ensem vibrans, ut infectum scelus vidit, fraterna caede exasperatus, et infurias actus septem aut octo aeque efferatis famulis septus, Regem cum liberatore Ramseio, Thoma Ersekin doctore medico occisurum iurat. Rege addente animos Ramseius medicum transfodit comitem, famulitiumque omne infugam vertit, Dux de Lennox, Comes de Mar ceterique Regis comires, dum fiustra portas confringere et scalis tabulatum scan dere nituntur, eccetam praesenti fato Rex ereptus, proditotum sanguine, pulvere volutarionis sordidus, flexo poplite Deo servatori gratias agit, Comitum Gauricorum morte per oppidulum sparsa, cives tumultuantur ac feroces castrum cingunt, ignari insidiarum, exhausti defunctique a rege periculi, qui ubi per speculam se conspicuum fecit, domum quieros dimisit, Urbano praetori sceleris omnem seriem Rex narrat, castrum et cadavera custrodiae tradit donec per summos magistratus deproditione constituatur indicium, arcis recessus, anguli, latebraeque ex cussae, numquid in eis vestigia consciorum invenitentur, marsupium maleficorum, diris et devotionibus, praestigiis, sortibus, amuleris, fascinis, barbaricis vocibus, scriptionibusque infertum repertum est, quod perpetuo gestare Comes solebat, quo se audentiorem securioremque, imo leti depsectorem iactabat, rege incolumi, undique equites peditesque adsunt, pro eius liberatione superis decretae supplicationes publicae.
Cannacarii Cameracens. CAnnacarius Cameracensium et Atrebacensium regulus. vetustiss mageneris nobilitare tumens, Clodionis
Regis Franci abnepotem se praedicabat, et iure ac legibus Francorum regnum adse pertinere asserebat. Ipse, fratresque largissimae mercedis spe regi proditi, eiusque iussu necati: proditoribus, ne exemplo prodendorum regum iudicio Ludovici Regis sanctum haberi posset, munera, quae aurea dari conventum fuerat, adulterina data.
Theophili Imp. Constantinop. Leo Armenius Constantinop. Imp. a quibusdam coniuratis in aede sacra Byzantii cum esset trucidatus, in eius locum Michael Balbus surrogatus est: quo mortuo Theophilus eius filius ad Imperium evectus est, qui Imperio potitus toto senatu in regiam vo cato, eos qui patri ad Leonem tollendum operam navassent hortatus est, ut a ceteris secederent. Illi cum alacriter fecissent, ad praefectum rerum capiralium conversus, iubet cos ilico abripi, et merito supplicio affici.
Balduini Hierosol. Damasco Syriae urbe a Christianis obsessa, cum Syri quidam proceres, quibus Balduinus Rex fidebat, a Damascenis corrupti muneribus consuluissent, ut exercitus ad alteram urbis partem traduceretur: Damasceni locum statim occuparunt, et hac occasione Christianos ab aquatione et commeatu prohibuerunt. unde fame et siti laborantes obsidionem solvere, et re infecta discedere coactisunt. Damasceni vero proditorum opera obsidione liberati, adulterinam moneram in praemium navatae operae dederunt.
Damascenorum. Boiares, qui sunt exordine optimatum in Moldavia, cum multitudinis studia in Petrum Moldavum apud Peram Ligurum coloniam exulantem verterentur, et contra nobiliras quemcumque alium praeferendum putaret, nequaquam temere meritas poenas pertimescens, si iratus et saevus ab exilio vocaretur. Sed Boiares ipsa populi multitudine, autho ritate atque opibus potentiores, adolescentem Moldavum nomine Alexem, regiae stirpis, qui in Podolia inops exularat, celeriter evocant, principemque constituunt: et ne Petrus Turcarum armis reduceretur, legatos Byzantium mitrunt, postulantes ut Alexes regii sanguinis, uti omnium expetitus votis et publico consensu Rex acclamatus, Solymanni liberalitate confirmetur: sed praeoccupatis purpurarorum voluntatibus occultis, magnisque muneribus a Petro, suisque fautorib legati nihil efficere potuere, et Petrus cuius saevitiam tantopere horrebant, in gratiam praeteritorum abolita memoria
a Solymanno recipitur, regiisque ornatur insignibus. Tum Boiares metu perculsi summo concepto scelere obtruncandi Alexis consilium desumunt: caput abscissum Petro afferunt. Arrisit is exoptata dona ferentibus, placatique animi speciem praebuit, cum diligentiam maturati beneficii simulata oratione laudasser. Sed non multo interiecto tempore, Boiares circiter viginti alius alia de causa comprehenduntur, et securi percutiuntur dignas suae perfidiae poenas exoluentes.
Ludovici Pii. LUdovico Pio imperante circa solstitium aestivum in horrenda et subita tempestate fragmentum glaciei in Burgundia simul cum grandine decidit: cuius longitudo pedum quindecim, latitudo septem, crassitudo vero duorum, et acies cruore madentes concurrentium militum in aere conspectaesunt. Paulo post in Hispaniae finibus multa damna incendiis, vastationibus et tapinis a Saracenis illata, ab illis Roma obsessa. Normanni totam oram maritimam infestarunt, Ludovicum armis invadunt filii, et imperatoriam dignitatem deponere coegerunt.
Scanderbegi. Ante proelium in Aemathiis eampis a Scanderbegio prospere factum, vulturum, aliarumque avium magna undique affluit multitudo, maximam Turcarum cladem, quae post unum aut alterum diem secuta est, praesagiens, quae viginti millium numerum excessit. Aliis etiam ostentis fuit praenuntiata. Sub veris enim exitum sanguinem pluisse a multis est comprobatum.
Beneventanorum. Anno 1461 in campis, qui inter Beneventum et Apicium iac ent, foedum certamen fuit inter coruos et miluos, progno sticon futurae ad Troiam pugnae, bis pugnatum. In primo certamine milui superiores fuere, impetu ac viribus in hostes
illati: in secundo certamine corui plenam reportarunt victoriam arte et astu miluorum impetum eludentes. Milui visi sunt Gallos significare, corui Italos. Initio siquidem pugnae fortuna Gallis arridere visa est, fugatis magna ex parte hostibus: sed perculsam aciem itali reparantes a victoribus victoriam extorsere.
Scotorum. Circa annum 1237. calendis Maii, visae sunt in caelo apud Anglos variae hominum formae velut instructis aciebus cruento marte dimicantes, quod portentum inges pluviae secutae sunt, quae omnia aquis restagnantibus opplevere. Securus est tumultus Wallicus et bellum Scoticum Gallicumque, et ad Damiatam Aegypti Angli quam plurimi occubuere.
Caroli VIII. Galli. Ante Caroli VIII. Gallorum Regis in Italiam adventum, in Apulia tres soles visi in medio caelo multis nubibus circumfusis cum horrendis fulguribus et rontruis. In agro Aretano per multos dies visi ksunt in aere innumeri cataphracti validissimis equis insidentes, tremendusque tympanorum et tubarum sonitus auditus est.
Iacobi Scoti. Iacobus Scotorum Rex, huius nominis quartus, cum in Ludovici duodecimi Gallorum Regis gratiam Anglis bellum movisset, et eo confidentius in Angliamirrupisset, quod Henricum VIII. Angliae regem in continentem cum delecta iuventute traie cisse sciebat, apud Floddon in finibus utri usque regni Surreium Anglorum ducem obvium habuit, pugnam depescentem. Cum autem de proelii ratione cum ducibus disputaret, lepus e praetorio prossiliit, ac mille petitus relis, per mediam stationem intactus evasit. Quin et mures noctu ante proelium lorum galeae, fibulamque corroserant, et vela interioris tabernaculi sub auroram sanguineo rore conspersa v isa sunt conserto proelio ita a Surreio victus, ut ad octo milia Scotorum caesa sint, totidem ferme capta. Omnia signa militaria relata. castra expugnata et direpta, rege ipso in media suorum strage trucidato.
Marignianorum. Ante proelium Marignianum apud Gambalotum vicum Insubriae meridiano tempore duo equites humana maiores effigie inter se concurrere in aere visi, victoremque eum qui ab Galliae regione venisse videbatur, alterum continuo profligasse frequentes agricolae confirmabant. Quod
prodigium certissime Gallorum victoriam, quam paulo post de Helvetiis reportarunt, designavit.
Comitis Ludensis. Cum Ludensis Comes in civili bello Gallico Norrum obsidebat. supra civitatem Pictaviensem in aere apparuere ignes, quasi flammae cum fumo e tormentis exeuntes, et aliae quae formam sulcorum, cum ab aratro proscissi sementem receperunt, referebant. Bis hoc accidit, aliquandiuque duravit. Paulo post foederati urbem obsidione cinxerunt, quae illis detrimentosa admodum fuit. Secutum proelium ad Monconturrium, in quo a regiis devicti fuere: universa Pictonum regio postea ab utroque exercitu miserabiliter vexata.
Sigismundi Imp. EXIGENTI promissa veterano militi cum diceret Sigismundus Imperator: At immoderata fuit petitio tua: Respondit miles, poteras negare cum peterem. Nunc sine turpitudine quod promislum est, rescindere non poteris. Tum Sigismundus, si ex duobus alterum me ferre oportet, levius rerum quam famae iacturam subibo.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus primus Imperator non literis tantum ac sigillis, sed etiam nudis verbis promissa inviolate praesticit: ita ut exigenti promissa militi veterano: ersi initio immoderaram fuissepetitionem militis, dicebat: tamen cum opponeret miles, potuisse imperatorem tunc negare cumpeteret, ac nunc sine turpitudine, quod pollicitus esslet, rescindere non posse: statim responderit. Si ex duobus alterum me ferre oportet, levius rerum quam famae iacturam subibo. ac statim illi quod petebat praeberi iu sserit.
Ferdinandi IV. Regis Hispan. FERDINANDUS quartus Hispaniae Rex cum iam quindecim annis regnasset, duos non obscuro loco natos perduellionis reos ex altissima turri praecipites dari iussit. I constanter crimen negarunt, sed nihil tamen profecere: cum autem ad suos clamores et ex cusationes aures regis occalluisse vi derent, ad dminum tribunal appellarunt et ad regem ipsum se convertentes, meminisse iubent. ut ad dies triginta iudicio se sisteret. Ferdinandus ea tunc nihili curans trigesima die cum dormire crederetur, exspiravit.
Philippi Pulchri Galli Regis. Cum Philippi pulchri Gallorum regis consilio et hortatu Clemensquintus Pontifex templariorum equitum religionem damnasset, atque eorum multos variis in locis supplicio affecis set, postremo ad eum adductus est eques Neapolitanus, qui conspectis in fenestra Pontifice et rege magna voce in haec verba prorupit: Saevissime Clemens tyranne, quoniam mihi inter mortales nullus iam superest, ad quem adpellem, pro graudi morte, qua me iniuste adficis, ad iustum indicem Christum, qui nos redemit adpello, ante cuius tribunal te voco cum rege Philippo, ut intra annum et diem vos ibi sistatis, ubi causam meam exponam. Intra id tempus mortuus est Clemens, quem brevi post Philippus sequuntus est.
Ferdinandi Castellani Regis. Ferdinandus Rex Legionis et Castellae, Sanctii filius, cum duos nobiles ex Carvaiallea familia inauditos occidi iussisset: illi defensionem sibi praeclusam, et praesentem mortem cernentes, Christo aequissimo iudici suam causam commendarunt, et ad ipsius tribunal intra trigesimum diem Ferdinandum regem citaverunt, nec vana provocatio apparuit: nam trigesima post eorum necem Rex ipse mortuus est.
Rudophi Austriae Ducis. Rudolphus Austriae dux equiti aurato cuidam graviter infensus eum apprehendi, et in sacco in clusum manibus
pedibusque revinctum in profluentem proici iussit. Eques iam in saccum coniectus, non dum tamen inclusus, ducem qui ad spectanculum accesserat, in fenestra conspicatus, alta voce cla mavit: Dux Rudolphe ad tremendum dei tribunal intra annum te voco, ut causam assignes cur me immerentem ram acerba et indigna morte perimis. Dux eam citationem cum risu ex cipiens, intrepide respondit. Bene, praeito, ego tum adero, exacto prope anno dux in febriculam incidit, et appellarionis recordarus adstantibus dixit: Nunc mortis meae tempus instat, ad iudicium eundum, et ita accidit brevi enim post mortuus est.
Francisci Britann. Ducis. Franciscus Britanniae Armoricae dux, Aegidium fratrem a consiliariis laesae maiestatis falso accusatum, in carcerem coniecit. Ibi cum fame necaretur Aegidius, et fatalem horam prope adesse cerneret, aducoato ad colloquium monacho Franciscano, quem per fenestram carceris conspexerat, fidem ab co accepit, ut fratti renuntiaret, intra quadragesimum diem ad Dei tribunal se sistere oportere. Franciscanus cum ducem in finibus Normandiae invenisset, morrem fratris, eiusque ad summi Dei iudicium appellationem illi nuntiavit. Dux eo nuntio territus, ilico male habere cepit, et crescente in dies morbo ad condictum diem exspiravit.
Henrici I. Imp. HENRICUS I. Prudentissimus fuit Imp. ea saepius usus industria, ut furibus, latronibus, et aliis reis capitis
vitam donaret: et id ob eam causam, ut eos reservaret, si utiles essent militiae, quo adversus Pannonas bellum gererent, atque ea ratlone host es vincerent.
Cunradi Imp. Singularis prudentiae fuit Conradus Rom. Imp. quivixit anno 812. Cum enim in eum conspirassent Arnoldus Dux Bavariae, Burckhardus Dux Sueviae. Eberhardus Dux Franciae Orientalis, Gibertus Dux Lotharingiae, et Henricous Dux Saxoniae: omnes sua prudentia vicit, et eo adegit ut cum co pacifice viverent.
Friderici Ducis Sueviae. Fridericus senior Dux Sueviae, princeps fuit einsmodi prudentiae, ut vix sibi patem habuerit: et suo saeculo ob insignem prudentiam maximi nominis factus sit. Obiit anno Christi 1105.
Wigberti principis Misniae. Wigbertus Princeps Misniae, henricum IV. Imp. ab Henrico Usilio fugatum, aliquandiu secum aluit. Et singulari donatus prudentia, pet legatos effecit, ut Henricus V. filius permiteret principatum suum ad Rhenum usque extendi, ex a se gubernari.
Henrici VI. Imp. Henricus VI. Imp acutissimae prudentiae fuir, et nomen sortitus est inter prudentes principes.
Leopoldi Ducis Austriae. Leopoldus Dux Austriae fuit admitandae prudentiae. Nam sua prudentia, duo summa capita Romani orbis, qui fuerant hostes capitalissimi, anno 1230. pacavit, et bella inter eos ex orta composuit.
Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavatus Imp. Princeps longe prudentissimus, summae clementiae et pacis studiosissimus. Quod alii principes vix bello potuerunt efficere, hic sua prudentia admirabili confecit.
Friderici tertii Imp. Fridericus III. Imp. imperio tanta prudentia praefuit, ut quinquaginta tribus annis perpetuis, quibus rerum potiebatur, summa pax et otiumfuerit.
Eberhardi Wirtenberg. Cum Tubingam venisset sacrificulus qiudam, qui nescio quas reliquias, ut vocant, ossium circumferens, hoc praeconio eas populo commendabat, ut nihil a pestilentia periculi fore toto anno, his qui semel eas reliquias osculati fuissent, diceret: Eberhardus Princeps Wirrtenbergensis prudentissimus et gravissimus, non ferendam scurrilem impudentiam in contionibus iudicans, obiurgat aspere sacrificulum hunc. Is respondet se vera dicere, quia populus non det osculum reliquiis, sed vitro. Videas hic
principem quidem prudenter cum impostore egisse, sed illum dolose respon disse.
Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imp. qui et Lucembargensis dictus, tantae fuit virtutis sapientiae et prudentiae, ut in diuturno interregno, omnium principum suffragiis expetitus sit ad gubernationem, et sedandos ingentes motus italiae, ac Germaniae.
Signismunds Imp. Sigismundo cum Marchia Brandeburgensis et Moravia relinquerentur, in illis regendis dexteritas, iustitia, et singularis eius prudentia celebrata est: adeo ut Hungari ipsum accerserent, ac regem sibi praeficerent.
Eiusd. Narratur de Sigismundo historia admodum festiva. Ministrum familiarem habuit multis annis, in quem parum fuerat liberalis. Quamquam interim munifice entia et largiendo clarissimus erat Princeps: Porro accidit, ut cum amnem esset ingressus, equus ipsius meieret. Quod ubi vidisset minister, qui prope antecessit Caesarem, per iocum inquit: equi eandem esse naturam, quam et dominus haberet. Atque audiens hoc ipsum per occasionem Caesar, mirabatur, iu bebatque sibi indicare hoc dictum. Responder minister: in amnem urinam spargere equum, ubi iam antea aqua abundaret: sic et erga illos beneficum esse Caelarem, quibus iam antea adfluerent opes satis, nec haberent illis admodum opus. Animaduerit Imperator Sigismundus, perstringi se modeste, quod in ministrum iam veteranum nihil beneficii peculiare, aut eximii contulisset, et subiecit: Numquam quidem fibi bene merendi voluntatem defuisse: sed principum dona non illorum esse proprie qui ea mererentur, sed quibus sint destinata fato. Er idre comprobaturum se dixit, quam primum otii et quietis occasio tantisper daretur. Postea otium nactus Caesar. pyxides duas parari iussit, magnitudinis et formae eiusdem. In unam aurum, in alteram plumbum ponit, pondere eodem: et ministro advocaro praecipit, ut alteram pyxidem deligeret. Consternatur minister, librandomodo hanc, modo alteram tollit, nesciens utram potissimum debeat eligere. Tam dem eam aufert pyxidem quae plumbum continebat. Quod ubi conspexit ille, iam reclusa pyxide: aiebat Caesar: videri palam, non suam voluntatem, sed ipsius infortumium obstitisse, quo minus hactenus beneficium sit consecutus. Testatur sane hoc factum, prudenter considerasse Caesarem, felicem successum rerum a Deo contingere.
Cunradi II. Imp. Conradus II. Imp. Princeps strenuus, et militaris disciplinae peritissimus, in qua ab ineunte aetate exercitus Rex electus est. Quamquam multos haberet rebelles proceres: tamen legelata, per universum regnum praecepit pacem publicam, et summa prudentia sedavit dissensiones.
Alberti II. Ducis Austria. Albertus II. Dux Anstriae Imp. Alberti I. filius, etsi manibus et pedibus aeger esset, atque contractus: tamen cum post patris obitum relicta functione Ecclesiastica (nam fuerat Pataviensis ecclesiae Canonicus) provincias prudentissime gubernaret, cognomento sapiens dictus est.
Frid. II. Imp. Fridericus II. Imp prudentia naturali praeditus erat insigni, et pronidentia omnes homines sui saeculi antecellebat, praeclarus arrifex in omni arte moechanica, si cui forte ingenium intendere licebat.
Eberhardi I. Ducis Witenberg. Eberhardus I. Dux Wirtenbergensis, per meram perspicacitatem atque sagacem investigationem acceptis subditorum suorum conditionibus, rerumque omnium fortunis cognitis, provinciae statum pronexit, ut florentissimam redderet. Unde prudentia Ducis obstupefacti subditi: quasi numen quoddam eum coluerunt, dicentes: Si Deus non esset Deus, nemo iure maiore Deus esset, quam nostet Wirtenbergensium Dominus.
Caroli V. Imp. Carolus Quintus Imperator delectatus est toto vitae tempore imaginibus virtutum Regiarum a Sole et Luna et motibus siderum sumptis. Ut Solin summo fastigio tardissime movetur, nec alius inopi, quam locupleti splendet: sic Austriacos Principes in summum imperii fastigium evectos, non praecipitare consilia, sed circumspecte et cunctanter agere, et lucem iustitiae ac clementiae suae, summis ac infimis pariter praebere decet.
Othonis IV. Imp. CUM Otho IV. Imp. Florentiae esset, et inter multas forma atque aetatis flore insignes feminas, Gualdratam
Bertham ipse plurimum laudaret: puellae pater, qui aderat, Bellineionus nomine, obtulit facturum se, si ita a eius ferret animus, ut deosculandae puellae copiam haberet. Quod cum puella audisset, respondissetque, Nullius unquam se nisi qui vir suus foret, suavium accepturam: adeo modesto et verecundo Principi res ea placuit, ut indig num duceret, sine proe mio puellam dimittere. Itaque eam in matrimonium Guidoni Germano collocavit, viro non armis solum atque virtute, verum generis quoque nobilitate insigni: et totam eam val lem quaesub Consentini nomine in agro Aretino censetur, cum Comitatus honore, dono utrisque dedit. A quibus postea familia manavit, quae Comitum Guidonum nuncupata est.
Alberti Imp. Albertus Imp feminas pudicitia claras et illustres mire deamavit, et venerarus est, pudore et verecundia coniugali princeps illustrissimus.
Ioannis Regis Boem. Ioanni primogenito Henrici VII. Imp. filio, vix ephebo, ac pubertatis annos egresso, mox desponsavit pater Henricus puellam grandiusculam et procerae staturae Elizabetham Wenceslai senioris filii Otthocari, olim Regis Bohemiae, filiam neptem Rudolphi regis Romanorum: qua Spiram honesto comitatu adducta, et quia annos viginti superaverat, et corpore grandior esset quam sperabatur, ob fornicationis suspicionem diu nuptiae sunt dilatae. Puella vero innocens, morae impatiens, ubi hanc falsam intelligit suspicionem, denudato corpore interiori veste, regem Henricum adiit, stolaque unica tecta: Virginitatem meam, inquit, ô Rex, aspectu corporis mei, et examine honestarum approbabo matronarum, nec hinc pedem movebo, nisi sinistram de me suspicionem abicias: accersitisque matronis meam integritatem, quam falso violatam suspicaris, sinceram invenias. Timore itaque et verecundia perculsus Rex, inducere Reginam virginem non potuit, ut abiret: plurimum se excusans de concepta in se suspicione. Coactus itaque mittere pro matronis et obstetricibus illaesam ac inviolatam virginem deprehendit. Maturatae sunt igitur nuptiae, et sollenniter celebratae. Moxque postea Ioannes et coniunx coronati sunt in Reges Bohemiae a Petro Archiepiscopo Moguntino.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imp. moriturus praecepit, ut mox sibi subligaculum indueretur, ne pudenda eius post mortem
quispiam videret. Erat enim omnium mortalium verecundissimus, adeo ut nemo unquam ex cubiculariis viderit naturae opera exercentem: nemo etiam urinam reddentem, quam paucissimi medici, dum aegrotaret, viderunt: tantae erat verecundiae.
Henrici primi Imp. Henricus primus Imp. castitatem et pudicitiam ita coluit, ut in castris nullam impudicam mulierem ferret, cum pugnaret adversus Ungaros, et ea victoria potiretur.
Alphonsi Regis Arragoniae. HARPYIIS legebamus Insulas incoli consuetas, cumque Insularis quispiam id aegre ferret, dixisse ferunt Alphonsum Arragonum Regem: Non est quodfrontem obducas ô amice. Ex Insulis enim in Curiam Romanam commigrasse Harpyias compertum est. Ibique iam domicilium constituisse.
Basilii Porphyrogeniti. BASILIUS Porphyrogenitus Byzantinus Imp. Bulgaros rebellantes aliquot proeliis victos, cum ad deditionem compulisset: ut eorum perfidiam severe ulcisceretur, gravissima hac poena usus est: quindecim milibus eorum captis oculos effodi iussit uno monoculo singulis centuriis pro duce itineris relicto, qui alios ad Samuelem eorum ducem deduceret. Qua facti atrocitate cognita, Samuel tantum animi maerorem concepit, ut paulo post mortem obierit.
Northumbrorum. Northumbri Guilielmi Normannorum Ducis, qui devicto Haraldo regnum Angliae sibi acquisierat, iugum gravate aegreque admodum ferentes, cum aperte rebellassent, Guilielmus Robertum unum ex copiarum suarum praefectis, cui obrei militaris peritiam multum fidebat, ad eos subiugandos mittit. Illi a suis exploratoribus certiores facti, Robertum sine vigiliis in caute satis et incomposite se in castris tenere, de media nocte, acri facto impetu, in media castra penetrant interfectoque duce, cum aliis non pauciss Normannos nullo negotio fundunt, fugant, castrisque exuunt. Eo ipso tempore Edgarus unus ex Haraldi prosapia, qui ab eis in auxilium vocatus cum expeditis equitibus e Scotia advolarat, palantes Normannos insectatus stragem non mediocrem edidit. Gulielmus intellecta suorum clade cum validissimis copiis in Northumbriam proficiscitur, quam statim in potestatem redegit. Ut iis autem, qui illius belli eventum erectis animis exspectabant testatum faceret, non impune res novas moliri licere, defectionis auctores omnes capitali supplicio affecit, reliquos qui arma tulerant, aut captivos secum abduxit, aut truncatis manibus deformavit.
Alphonst Regis Arragon. CUM senex quidam et natura et aetate audacior ex senatorum numero regem Alphonsum argueret, quod contra patrum fere omnium sententiam bellum capesseret, magnifice locutum ferunt, regum consiliarios aut reges esse, aut regum animos habere oportere: plurima interdum consiliariis et privatis convenire, quae regem non decerent: pecuniam capere Parmenioni licuisse, Alexandro non licuisse. Ignobilem profecto et obscurum nociturum regi, qui non suo ipsius, sed alieno duceretur arbitrio. Peroptare regem
audivimus, utipopularium suorum unusquisque Rex exstitisset, quo demum illi, utpoteexperti, cognoscerent principum occupationes, et curas. Hoc uno forsiran modo fieri posse, ut desinerent molesti et importuni esse.
Senexquidam malesobrius Alphonso obviam factus, cum dixisser, lac senis vinum esse. Paruo igitur, in quit, tuum tibi constat alimen tum, paruo et video Bacchilaetitia, verum haec seni. Ad comites autern conversus, Regum, inquit, cibus est gloria, quam nobis non pecunia, sed sudoribus dii vendere consueverunt. Cum Rex Alphonsus victoria illa inclita Tuniciensium, aut magis Poenorum regis in Siciliam se recepisset, non milites quidem sivit otio torpescere, sed statim, refrumentaria et aquaria reparata traiecit in urbem quam Poeni Aphricam vocant, ubi perspecto et urbis et portus situ, abductis demum aliquothostium navibus, quae in portu erant Siciliam primo, inde Aenariam petiit, quam Insulam incolae Isclam appellant. Ceterum in hac Aphricana expeditione illud relatu dignum mihi visum, quod oppidani rege quam primum cognito, inauditam gratulationem intra urbem ediderunt, tubis, tibiisque ac vocibus affectum animi significantibus, putarunt nostri civitatem sese dedituram. At illis mos est transcuntem regem quamvis hostem applausu, et huiuscemodi gratulatione venerari.
Eiusd. Cum inter Sophistas aliquando de regum felicitate disceptatio esset, et suum quisque iudicium afferret in medium, intervenit Alphonsus Arragonum Rex, et quid ô amici, inquit, in id tantopere laboratis. Num putatis hoc ipsum quale sit, aut plenius excogitari, aut luculentius exprimi posse, quam prodiderit vir divinae sapientiae Augustinus? Moxillius verba ipsa, ut erat singulari memoria pronuntiavit. reges utique felices Augustinus existimat, si iuste imperant, si inter linguas sublimiter honorantium, et obsequia nimis humiliter salutantium, non extolluntur. Sed se homines esse meminerunt, si suam potestatem ad Dei cultum maxime dilatandum, maiestatis eius famulam faciunt. Si Deum timent, diligunt et colunt, si plus amant illud regnum, ubi non timent habere consortes, si tardius vindicant, facile ignoscunt, si eandem vindictam pro necessitate regendae tuendaeque rei pub. non prosaturandis inimicitiarum odiis exserunt, si eundem veniam nonad impunitatem iniquitatis, sed
ad spem correctionis indulgent, si quod aspere cogunturplerumque decernere, misericordiae lenitate et beneficiorum largitate compensant, si luxuria tanto est castigatior, quanto possit esse liberior. Si malunt cupiditatib. pravis quam qui buslibet gentibus imperare. Et si haec omnia faciunt, non propter ardorem inanis gloriae, sed propter charitatem felicitatis aeter hae, si pro suis peccatishumilitatis, et miserationis et orationis sacrificium, Deo suo vero immolare non negligunt. Tales Christianos imperatores ac reges dicimus esse felices.
Eiusd. Alphonsus Socratis dictum frequenter usurpabat. Tanto privatis hominibus reges meliores esse debere, quanto honoribus et dig nitate antecellerent.
Casparis Schlickii. Caspar Schlick, qui trium Caesarum Cancellarius fuit, optare se dicebat, omnesque reges aliquando privatos pauperesque fuisse: heque enim satis miseretur qui numquam fuit miser.
Alphonsi. Nougardia civitas est inter Rutenos amplissima, et auro atque argento abundans Rutenos non illos dico de quibus Lucanus ait: solvuntur flavi longa statione Ruteni. Nam eos inter Galliam habitasse constat. Hi Germanos ultra et Sarmatas et Lituanos non longe ab ortu Tanais sedes liabent, ad quos Romanorum ducum nemo unquam penetravit. In medio urbis foro lapis quadratus est, in quo Rex et quidem stans ius populo dicit: sed raro regia potestas in annum apud unum mansit, saepe in unum diem duo tresve regnavere. Surgit enimex populo, qui clientulis se satis armatum existimat, Regemque deturbans lapide, locum eius invadit, atque e vestigio Rex salutatur, hand absimilem et ipse casum subiit, si quis se fortior adventarit regni cupidus. Mira diversitas regionum, septentrio suos inhonestat reges, Meridies non alienos tantum, sed etiam hostes honorat.
Vitoldi Lituaniae Ducis. Vitoldus Lituaniae dux plebem legi, legem principi subiectam esse oportere, dicebat, adeoque differentem moribus et habitu a suis popularibus sese praebuit, ut illos tonderi edicto iusserit, sibi tamquam maiestatis insigne barbam intonsam retinens. At cum id non succederet, nam Lituani vitam potius quam barbam parati erant amittere. Caput ipsi genasque rasit, rapitalem poenam in eos comminatus, quis suo exemplo barbam aut comam deponerent.
Michaelis Orsaci. Michael Orsach Hungariae Palatinus, cum reliqui
Proceres Matthiam regno deicere cogitarent. Quemcumque inquit, sacra corona coronatum videris, etiamsi bos fuerit, adorato, et pro sacrosancto Rege ducito et observato.
Philippi II. Hispan. Regis. Philippus II. Rex Hispaniae saepe dicere solitus est, vitam Regis non dissimilem esse textoris conditioni. Iobus, qui Rex fuit, eodem modo iudicavit, dicens, vitam suam fuisse celerius intercisam, quam textor interscindat telam suam. Labor inhoc artificio est omnium negotiosissimus. Requititur ingens assiduitas, et totus prorsum homo: qui laboret bra chiis pariter ac pedibus, oculis telae affixis, attentione distracta in tot fila, quorum si illud rumpitur, hoc implicatur, oportet oculus et manus in continenti adsint. Si quis forte forficula praescindat filum transversum, quidquid orsum est, laxatur et retexitur. Vita Regis ad eumdem modum affecta est: oculos et manus in corde tenendum est in varia et multiplicia fila partito; quorum unum in Hispania, alterum in Italia, tertium in Pera, quartum in Belgio, quorum unumquodque requirit inspectionem attentissimam. Filum forte in Italia rumpitur, religandum est: aliud in India, providendum est, ne forte tela male uniatur, et semper Rex affligatur in concinnanda et perficienda tela.
Alphonsi Arragon. Regis. CUM inter cenandum a difficili et importuno quodam sene usque adeo interpellaretur, ut vix edendi potestas esset, subclamasse Alphonsum Arragoniae Regem dicitur, Asinorum conditionem longe meliorem quam Regum, illis quidem concedentibus dominos parcere, regibus neminem.
Ludovici XII. Regis Galliae. Ludovicus XII. Rex Galliaeg loriabatur, cum sollicitum suspitionibus regnum, suspensum metu, perturbatum novis consiliis Carolus tradi disset, id se Francisco florenti et aetate et viribus tranquillum relicturum.
Philippi II. Hispan. Regis. Hispaniarum Rex, Philippus II. quid nisi fato in illud Lusitaniae etiam venit? Quod ita fundatum firmumque in copia successorum videbatur, ut locus non esset aut rima vel improbae externae spei. Ecce *Emanuel XIV. Lusitaniae Rex tres uxores duxerat, et ex omnibus l beros tulerat. primam, Isabellam, maximam natu filiarum Ferdinandi et Isabellae Hispaniae Regum. Proles ex ea nata Michael: qui si vixisset, certus heres omnium istorum regnorum erat, quae nunc magnus Hispaniarum Rex tenet. Obiit puer, et ipsa mater eius a partione. Ergo alteram tunc filiam Mariam, quae tertia erat eisdem Ferdinando et Isabellae, nuptiis iungit: nam Ioanna secunda, tradita Philippo Austriaco fuit, e quo coniugio Hispaniae isti reges. Emanuel igitur ex Maria numerosam sane prolem gignit, sex masculos, duas filias: denique e tertiis etiam nuptiis, quas cum Leonora Philippi Austrii filia coivit, duos liberos, filium filiamque. Observa, te obsecro, an non haec fundata domus, in tot fulcris, ut sic dicam regni? iam ad liberos istorum veni, quanta series? viginti duo erant, qui Philippum regem anteibant, et successione legitime arcebant: et tamen quo fata vocabant, venit et successit. Praemortui omnes illi sunt, quid? nisi ut unum facerent Hispaniae totius caput. Magnus favor Numints, nec semel in hac gente (Austriam dico) se ostendit: quae per hereditates et adventicia incrementa fere crevit.
Selymi Imp. SCEPTRA Imperii Turcici tenebat Baiazites secundus rebus gestis clarus, et numera prole succinctus, in qua natu minimus SELUMUS erat, de quo eo dictum. Sex ille fratres habebat: e quibus duo primaevi suo fato obierunt, tertius paterna vi: duo supererant aetate et iure imperii ante ipsum. Sed imperium tamen animo agitabat: et ut perveniat, patrem impedimento futurum, e medio vult sublatum. Id
varie tentavit, et primo colore aliquo pietatis. Mos Turcarum habet, filios principis in certo loco aut oppido claudere, nec finibus ii egredi, nisi permissu aut iussu patris. Id contra spes aut res novas institutum videtur, et ne militibus aut populo misceantur, captenturve aut captent. At Selymus fines istos audacter migrat, comites et milites colligit, et cum hac manu ad patrem pergit. Miranti, et per legatos etiam expostulanti, Ecquid sibi vellet? patriae leges, patris iussa sperneret? quo fine, aut causa? ille refert: Non pravitate, sed pietate motum facere. et Mahumetis legem esse, tertio quoque aut quarto anno visere parentes: velle se parere, et parentis optimi manum (ita Turcarum etiam sermo habet) osculari. Baiazit haud placitum, iterumque legatos et asperiora mandata mittit: quorum summa, rediret. Ille pergere nihilo sequius, et iam Hadrianopoli appropinquare: nixus, ut putabatur, occulto favore et gratia Chenitzarorum, quos in partes traxerat. Erat in ea ipsa tunc verbe pater. qui fraudes aur vim metuens, et simul urbi dominae timens Constantinopoli, ubi thesauri et regia gaza erat, illuc concitus pergit. Idem filius, et patrem in vico assequitur, qui Tzurulus appellabatur: quid? ad manus osculum? imo ad manus consertionem, et suo instruit, et vim parat facere: patre contra, cum eo ventum videt, dirigente. Pugna committitur anceps et cum discrimine, maiore etiam metu Baiazitis, qui haud de nihilo fidem suorum suspectabat, et Deum ac Mahumetem alta voce invocabat, vindices patriae et imperatoriae maiestatis. Andivit ille (non enim iste) et fugit Selymus, vasa et impietatem rerin et:ac Capham cum venisset, copias iterum colligit, et prima hieme in Thraciam redit. Fiduciam etiam Chenitzari dabant, qui in urbe tumultuati, Achmetis (is frater maior erat) imperium aspernabantur, atque adeo legatos eius qui tunc advenerant, per ignominiam eiecerunt Occulte ad Selymum etiam missis, ut approperaret: sese cetera exsecuturos et manu viam facturos ad solium et ad sceptrum. Imperium illud miles temperat, pravo et noxio more: nec alia causa exi tii aliquando erit. Sed Achmetes horum non ignarus, cum ipse quoque iuxta Constantinopolim venisset; et militum quidam operam ac fidem obtulissent, adnuit, sed quod momentum inclinationi aliorum facturum erat, aurumpraesens, et amplioris stipendii spem, non adiecit. Imo vocem iecit,
liberam, sed intempestivam, sese vel invitis illis imperaturum. Offendit, et alienavit: iamque Selymus ad urbem venit, tentolia in pratis sixit: cui obvianfactus Corcutes, frater alter, modesti in genii, et sapi entiae ac religionis studiis deditus, ut captus est gem tis. Chenitzari audito advenisse, statim coeunt et tumultuantur: decem e suis ad Bassas (praefectos sic nominant) ablegant, qui postulent, Dominum et Sultan um Selymum esse: Baiazitim ultra non esse, aetatis et virium imbecillum, nec molem imperii sustinen rem. Hocipsi edicereht, suaderentque volens faceret, quia vel nolens adigeretur: et cederet, aut cedi ipsi Bassae exspectarent. Sententiam omnium sic ferrre. Haec dicta, et prompti facere erant: ergo timor Bassas incessit, et Baiaziti rem et discrimen exponunt. Generosus animus, et veteris laudis factorumque conscius, indignari; nihil indultum velle, arma et manus suorum spectare, et implo rare. Sed abnuentium: atque ibi primus Bassarum (Vizirium dicunt) Mustafas: Ergo supremum vale Imp. inquit: nam nos quidem morituri te alloquimur, nescio an moriturum. Hoc animi tui decretum, ultimum nobis iam dicit: et minas militares addit. Movetur ille, et ipsos miseratur, atque infit: Ergo certum iis, vitam nobis adimere? et huc ventum? Mustafas: Hucventum, quod ad nos attinet: de te, Deus meliora. sed ut optima, spiculis tamen hastarum (verba ponimus) de solio imperatorio scito re detrahendum. Senexvidet necessitatem ultimam esse, et paulispervocem compressam solvit: Agiteigitur, inquit, ad filium ite, nuntiate rerum summam illi permitti. Filius venit, pater excipit vultu quidem laetus, et thesauros ei atque alia imperii resignat. Tum et solium conscendere iubet, sed recusantem: et subdola modestia, solam pietatem, affectumque visendipatris, praeferentem. lterum iubet, propinquo etiam periculo monitus, et minaces militum vul tusvocesque audiens, aut videns. Admittit filius, sed insequentem diem. Conveniunt frequentes, equitespeditesque, sedet pro tribunali, et imperii iurisque usurpandi causa, unum e Chenitzaris suspendi laqueo iubet: ceteris spe facta benigni simul, et foris dignique maioribus imperii. Cuius primum facinus, relegario patris Dimotacum: et prinusquam perveniret, interitus veneno procuratus. Aiunt medicum eius corruptum id obtulisse, adamante minutatim confracto, et cibis immixto: cui tamen pretium operae mors fuit, et cervix incisa, cum voce Selymi praevia: Veteri domino infidum, novo fidum non futurum. Itum in alias caedes, et quinque fratrum filii occisi: tum ipse frater Corcutes nervo arcus strangulatus, cum e fuga reprehendi curasset.
Supererat Achmetes, primus fratrum, et societate Aegyptiaci etiam Sultani validus: sed falsis Chenitzarorum litteris elicuit, tamqu fasti dientium novelli et iniqui imperii: produiret modo, arma cum ipso in hanc sociaturis sedaret. Prodiit, pugnavit, victus, suffocatus est: et solus iam certusque Selymus princeps Qui in Bassas et proceresvarie item saeviit, homo caedis totus et sanguinis: idem tamen Fortunae (non enim Deo) carus, et qui res maximas in imperio suo gessit Peras vicit et repulit, Sultanum Aegypti sustulit, et amplum id regnum sibi posterisque firmiter subiecit. Nihil etiam privatim adversum. et dormire videbatur caelestis iustitia, nisi quod in extremo actu se ostendit, et peste correptum exstinxit, ipso loco et vico, ubi prima cumpatre signa contulisset. Sed et filio tamen felix fuit, magno illo et infesto nobis Soleimanno: ut exrern arum rerumfluxus, non sint tesserae semper benevolentiae divinae. Atque illud saeculi nostri est, hoc etiam soli.
Adolphi Egmondani. Fuit ADOLPHUS EGMONDANUS, cui pater Arnoldus Geldriae Dux et dynasta erat. Ille adoleverat, iste senuerat, et aegre ferre coepit patris diuturnum imperium et vitam Itaque per factiones, quosdam e popularib in arma trahit, et patri bellum palam facit. Sed pater viribus et causa melior, obsessum in oppido Venlone tenet: ac denique Prin cipum vicinorum interventu pax coit: hac lege, ut iuvenis urbem Noviomagensem sibi accipiat teneatque, in qua libere et solus dominetur. Sed exigua haec ei poitiuncula visa, resilit mox a foedere, familiares quosdam patris in eius contum eliam laqueo enecat: et cum videt a se vim frustra tentari, ad alienam potentiam fugit, ad nostrum Philippum Bonum. Bruxellam venit, patrem accusat, sese approbat, promittit multa: sed apud vere boni Principis surdas aures. Desperatis igitur auxiliis, ne patrem videat, Hierosolyma properat, homo sacer scilicet ad terram sacram: paulo post redit, omnium inops, quo nisi ad patrem? Recipitur amice, et ipse paenitentiam et amorem simulat, sed vultu non animo bonus. Nam fraudem et insidias patri statim ita struit. Erat senex Graviae ditionis suae tunc oppido, cum uxore: venit quasi per officium filius. Moregentis epulantur et bibunt largius, saltant etiam in multam noctem: ipso sene Duce sustentante, et in filii gratiam praeter vires et morem laetiore. Tandem cubitum sese confert. Vix fecerat, cum adsunt a Noviomago (ii iuveni parebant) cives armati, et ab
Adolpho elam intromissi; recta ad cubiculum Ducis, duce filio, rendunt. Pulsant fores. ille e lecto, iocos et choreas etiam tunc cogitans, negat id noctis saltare ultra posse iuvenes faciant, et abeant. At illi effractis iam foribus adstant, iubent surgere et se consequi. Quo autem? ait senex et ubi filius? Miser, ubi auxilium putat, exitium est: et ille improbus, Pater, inquit, necessitati parendum est, age sequere. Nec tantillum exspectant, ut tuniculam interiorem aptet atque induat, nec tibialia quidem sumat: sed pater equitantem filium, nuadis pedibus et corpore, ita sequitur Buram usque. Ibi carceri tetro includitur, et sex annos rotos (non illius sed et popularium impietatem culpo) sex inquam annos derinetur. Tandem improbitas querelas vulgi excitat, sed et minas Principum vicinorum: e quibus loannes Cliviae Dux, ipsius Adolphi avunculus, arma etiam sumit. Qui tamen a se parum validus, auctoritatem vel auxilia a Pontifice Paulo secundo, et Friedrico Imp. petit. Illi statim annuunt, ad Adolphum acres minacesque litteras scribunt, et ut patrem luci et libertati reddat, iubent. Nihil fit, ridet, itaque iidem Carolo Audaci nostro, valido principi, totam rem committunt: liberet senem, reconciliet filium, denique faciat quod ex aequo et usu videretur. Ille utrumque coram se sistere iubet, qui in Galliae finibus Dorlani tunc erat. Adolphus haud spernandam iram, et iussa, tam potentis vicini ratus, patrein secum eo ducit: accusat in consilio, foeda et falsa in eum ingerit: quorum facile purgatus senex, bonorum et illustrium virorum testimoniis, tandem impatientia et fiducia eo prorumpit, ut filium ad singulare certamen provocaret, ferro et Deo iudicibus innocentiam suam asserturus. Mos tunc satis creber in Martiali nostro populo erat: sed audax tamen abnuit, foeditatem rei proponens et insolentiam, et simul in eventu incerto certum scelus, utercumque vicisset. Ita re cum suis deliberata pro sententia dixit: Arnoldus pater solus titulo Ducis utatur: sed filio oppida arcesque totius Geldriae cedaut, sola Gravia sibi excepta. Accipiat in alimoniam de manu filii tria quotannis aureorum milia. Hae conditiones: quis abneget, imo quis non miretur filio tam bonas? Sed non silent historici, Carolum nescio qua occulta causa an pacto, in filium proniorem. Quid tamen deinde? refertur ad filium, et quidem a viris primariis et granibus, inter quos Philippus
ille Cominaeus erat, quihaec scripsit. At illi respondit in ipsa verba: Malle se praecipitem dare parentem inputeum, se deinde supericere, quam ur in has conditiones paciscatur. Quid malum? inquit, pater alibi imperet, qui totos quadraginta annos omnibus praefuit? Aequum est, ut nostrae quoque iam vices sint: nec aliud admisero, quam depensione trium millium, sic quoque, ut pater tota Geldria cedat, atque adeo excedat, nec unquam pedem in eam referat. En responsum, non tam impium (et ita tunc omnibus visum) quam insanum. Igitur Carolus, cui aliae res praevertendae, cum id ipsum temporis Ambianum Galliae rex intercepisset; dilata hac cognitione expeditionise parat. Iuvenis suspicatus detentum seiri, aversione animorum cognita, fugam cum duobus comitibus, Gallica veste, ad suos capit: omnia in reditu vi et armis occupaturus, aut turbaturus. Sed ecce Namuri, dum Mosam flumen cymba transmittit, agnitus ab uno alteroque vectorum, mox a pluribus, capitur, et ad Audacem reducitur. qui Viluordiam, atque inde Cortracum duci, et in honesta custodia asservari iussit. Mansit ad Audacis ipsius mortem: cum Gandavenses, pro suo tunc more turbas daturi, hunc idoneum ducem arbitrati, eum solvunt, et bello in Tornacenses praeficiunt, quos tunc Galli habebant. Iuit cum manu aliqua, adequitat moenibus, erumpunt praesidiarii, et miser inter primos cecidit. Quid tu nunc pater? talionem aliqua parte a iusto iudice vides. Carcere tepunivit? ipse sustinuit. Mortem machinatus est? ipse subivit. Nec sanguis hic multus fusus, aut violentae caedes, fateor, ut in prioribus: mihi tamen libranti, impiae impietatis exemplum visum est, et supra omnia infixae et obstinatae. Nero, Tullia, aut alius aliquis, impetu peccaverint et calore: hic meditatum, hic diuturnum scelus est, nec adhaesit animo, sed insedit.
Friderici Marchio. Brandeburg. ALBERTO Ladislai patre vita functo, et Bohemi et Hungari Fridericum ??? sibi regem petiverunt.
Quibus ille, absit a me, inquit, scelus hoc, ut patrueli meo paternam hereditatem auferam. Fridericus quoque Marchio Brandeburg ensis Princeps elector a Polonis in Regem vocatus, Cazimirum, inquit, habetis mortui regis fratrem, huncrequirite quem successio regem fecit. Quem si fortasse taedet regnare, ad me redite.
Friderici Ducis Sax. Elect. Cum post Maximil. obitum, diversae sapientum de creando Imp. opiniones: diversa Electorum studia, et factiones essent: et duo potentissimi principes, Francisus Rex Galliae, et Carolus noster, Imperium ambirent et uterque sibi addictos in senatu Electorum amicos et suffragatores haberet: Tandem post gravissimas et acres in summo illo Imperii Senatu disputationes, cum Gallici Regis causam se obtinere ipsius suffragatores non posse cernerent, ad Fridericum Saxoniae ducem imperium derulerunt, Is vero se alienissimum ab ambitione, et solam Rei pub. salutem spectare ostendens, plane recusavit: nec quemquam alium, in quo cum summa potentia et felicitate, virtus tanto muneri sustinendo par sit, quam Carolum sibi videri, constanter pronuntiavit.
Alberti Bavari. Albertus Bavarus venientibus ad se Boemor. legatis amplum et nobile Regnum offerentibus gratias egit, quod seunum ex omnibus elegissent, cui parere vellent, dignumque tanto imperio iudicassent. Multa se idcirco debere Boemis neque id unquam beneficii oblivioni daturum. at cum Regis Alberti soboles exstet, indecorum esse cum alterius iniuria regnum quaerere, paternam hereditatem nulli auferendam: quipupillossuo iuredispolient, diis atque hominib. invisos, poenas aliquam do patrati sceleris dare: cognovisse se non vano rumore foedus antiquum inter dominos et Australes extare deficiente mascula prole, principem ne foris assumant: fidem servare pulchrum: ne cui temere noceatur cavendum, scelestam exsecrabilemque vocem illos qui regnandi causa iusviolandum astruunt. Atque ita maiorem ses spreto regno monstravit et (si verum fateri licet) clarissimum egit Regem. Nam regnum apud eos est qui spernunt; non qui cupiunt. Aen. Syl. hist. Boe. c. 57. in fin. similimodo Regnum Poloniae renuit.
Caroli Magni. CAROLUS Magnus Imp. tam assiduus cultor fuit religionis Christianae, ut etiam domi inter praudendum et caenandum lectione librorum divi Augustini delectaretur.
Conradi Imp. Conradus Imp. Christianam religionem tantopere coluit, ut cum domi manere licuisset in deliciis, ac imperio potiri, non ut regnum angeret, sed ut Catholicam religionem locis suis, quae Barbari occupaverant restitueret: non veritus sit armis sumptis cum ingenti exercitu, terrestri itinere Damascum usque penetrare, et diu eam urbem obsidere: quam vis ei in expeditionis fine non successerit.
Caroli M. Carolus Magnus Imp. religionis Christianae adeo fuit studiosus, ut nihil praeter pietatem amaret. Hic magnam Europae partem sibi obstrinxit: Aquitanos ad pietatem veri Dei retraxit: Longobardos in pontificum Romano rum gratiam, gentem inquietam, et Romae maxime semper
infestam sustulit: Saxones continuato per triginta annos bello, iugum fidei subire coegit: Saracenos, qui totam Hispaniam occuparant, intra angulum Bethicae redegit. Leonem Pontificem per iniuriam adversae factionis urbe pulsum, in Barionae sedem restituit. in Bohemos, Schlavos et Danos non tam Imperium quam fidem propagavit: Saracenos inferum mare et eius Insulas saepius infestantes, et ipsi urbi Romae terribiles, ducum opera et classe sua crebro vicit: ut non tam imperii fines, quam fidem Christianam propagandi studiosior videretur.
Heroldi Regis Dan. Heroldus Rex Daniae, maximo zelo erga Christianam religionem flagrans, ex Dania Moguntiam, anno Christi 826. profectus, cum comitatu suo baptizatus est.
Carolus Magnus Imp. Noviomagum arcem collabascentem reparavit: et sacellum quod ibi diis manibus a vet eribus consecratum erat, Christo servatori per Leonem Romanum Episcopum consecrari fecit.
Idem Ecclesias mane et vespere, ac nocturnis horis, tum sacrificii tempore, quoad valetudo permisit, impigre frequentabat: curabatque magnopere, ut omnia fierent cum summa pietate et honestare. Aedituos crebro commonefecit, ne quid sordidi ferrent in ecclesias. Legendi et psallendi ritum diligenter emendavit: et breviter, nihil praetermisit, quod ad cultum Dei suo saeculo faceret. Quam plurima templa et monasteria, ut sibi DEUM propitium haberet, condidit.
Lotharii I. Imp. Imp. Lotharius Imepos Caroli Magni, se totum divino eultui mancipavit: et imperio renuntians, in monasterio Bru miensi Trevirensis dioeceseos monachus factus est: et in illa religionis professione diem clausit extremum.
Henrici I. Imp. Henricus I. Imp. sic divinum cultum adamavit, et defensionem pauperum ac viduarum, disciplinamque pacis servandae coluit, ut haec omnia temporalibus et momentaneis voluptatibus et imperio praeferret.
Othonis I. Imp. Otho I. Imp. Henrici I. F. pietatis sui saeculi adeo studiosus, et deditus, ut matutinis et nocturnis laudibus assidue interesset. Sollennia festa, qua potuit celebravit pietate, diligentia, et miris ceremoniis. In processionibus quas vocant, Ecclesiasticis, una cum Episcopis, et grege reliquorum clericorum: similiter cum crucibus, sanctorum reliquiis, et
thuribulis frequenter ire conspectus est. Ingressus Ecclesiam magno cum Dei timore, stabat: et si res postulasset, pio vultu sedebat, finem sacrorum exspectabat, et ante peract a sacra numquam templum egressus est.
Henrici Claudi Imp. Henricus Claudus Imp. summae pietati deditus, cum non haberet liberos quos heredes bonorum institueret, Deum heredem bonorum suorum instituit, et condidit Episcopatum Papebergensem: ac variis templis monasteriis et reditibus copiosis ornavit et dotavit.
. Cunradi secundi Imp. Conradus II. Imp. pietatis studiosissimus fuit. Nam Castellum suum, quod habuit, Limpurgum transtulit in monasterium, ut cultus Dei in illo celebraretur. Voluit etiam Episcopatum Spirensem multis et magnis reditibus dotare: verum morte praepeditus, animi decretum perficere nequivit.
Frid. tertii Imp. Fridericus III Imp. Christianissimus fuit Princeps: unde Christianam religionem constantissime coluit. cum ieiunium divae Mariae instituisset aqua et pane, ac pane lac comedisset, cordis vires illis factae sunt imbecilles, ut brevi post mortuus, Anno Christi 1493.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imp. ubi pugnavit in Mysia infeliciter contra Turcos, aufugit: ac in itinere cum maestus venisset Posonim, ac feriae essent Ascensionis vesperi, lacrimans et deplorans calamitates Rei pub. Christianae, magno animi motu DEUM invocavit: ac rogavit ut reprimeret impietatem Turcicam, et sanatet Ecclesiae vulnera.
Idem adeo religionis cura ad ficiebatur, ut in Bohemia direptis bonis Ecclesiarum, rursus desuo attribueret parochiis annuos redditus.
Ioan. Elctor. Sax. Ioannes Dux Saxoniae, si quid a negotiis vacui remporis habuit, id totum contulit in lectionem sacrarum literarum: et saepe certas preces interdiu repetivit: propterea quod Chri stianae religionis amantissimus erat.
Henrici quarti Imp. Henricus IV. Imp. adeo pius fuit, ut a suis nuptiis, quas celebrabat cum Agnete filia ducis Aquitaniae, repelleret omnes scurras, histriones, iocularios, mimos, et eius faecis homines: horum autem loco cibaret pauperes, mendicos, debiles, et alios eleemosynarios.
Gotschalci Megapol. Gotscalcus Rex Megalopyrgensium, et Herulorum, maximus fautor et cultor religionis fuit Christianae. Et saepe
zelo pietatis in templis contionatus est suis subditis. Unde et vitam pro religione Christiana fuidt, dum pugnaret contra gentiles Vandalos, qui superstitiosi fuerant idololatrae.
Caroli tertii Imp. Anno Dominicae incarnationis 888. Carolus Imp. tertius huius nominis et dignitatis, obiit prid. Id. Ian. et sepultus est in Augea monasterio. Fuit vero hic princeps Christia nissimus, Deum timens, et mandata eius ex toto corde custodiens, Ecclesiasticis sanctionibus deu otissime parens, in eleemosynis largus, orationi et psalmorum melodiis indesinenter deditus, laudibus Dei assidue intentus, omnem spem et consilium suum divinae dispensationi committens. Unde et ei omnia felici successu concurrebant in bonum: ita ut omnia regna Francorum, quae maiores non sine sanguinis effusione, cum magno labore acquisierant, ipse perfacile, bre vi, sine conflictu perciperet.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imp. religionem Christianam tam ardenter coluit, ut sub natalem Domini Constantiam veniret: et in Missae sacro tamquam Diaconus Euangelium caneret, exiit dictum a Caesare Augusto etc.
Io. Frid. Elect. Sax. Ioannes Fridericus Dux Saxoniae, Princeps Elector, Euangelicae religioni sic fuit deditus, sic huic adhaesit, ut per Carolum Quintum Imp. nec minis, nec periculo mortis, nec placidis verbis, aut ullis aliis conditionibus eo adduci potuerit, ut illam desereret: sed firmus et immotus in illa perstitit, etiamsi Caesar durius aliquanto tractaret ipsum in custodia.
Philippi Archiducis. Philippus Archidux Austriae, filius Imperatoris Maximiliani, Princeps erat, qui summam pietatem, animique moderationem cum summa prudentia coniunctam habuit, publicamque salutem et utilitatem semper privatae praetulit.
Henrici Claudi Imp. Henricus Claudus Imp. Romae cum omnia quae postulasset a Pontifice, esset adsecutus, accepta Apostolica benedictione traiectis Alpibus, exercitum in germaniam ire iussit. Ipse paucis secum acceptis familitaribus, Chunianum pervenit religionis causa: ac illic coronam auream gemmis redimitam, Deo in mysteriis sacris obtulit: fratribusque illic congregatis praedia quaedam in Alsatia tribuit. Dehinc per Leodi um et Treverim iter faciens, multa subinde religiosis est largitus: adeo ut mirum sit, hominem ita religioni deditum, potuisse Imperii terminos et ab hostili incursu reddere tutos, et regnum suum locupletare et augere. Quae enim ceteri Reges
ensibus, et humani sanguinis effusione, non sine magna multorum calamitate perfec erunt: hic pietate, religione, ac bonis virtutibus peregit: et Imperialem dignitatem decore, gloria et maiestate exornavit.
Henrici septimi Imp. Henricus VII. Imp. ea erat religione praeditus ut saepe totas noctes ante imaginem Crucifixi (quam semper secum cir cumferebat) oraverit quam devotissime, et peccata defleverit amarissime Solitus aliquando sacram Eucharistiam quottidie, in summis aliquando festis accipere. Ob quam rem festinam quoque mortem incurrit. Quippe a monacho fertur Dominicano, qui sub unguibus venenum habuerat, et eo calicem et hostiam infecerat, clam occisus est.
Alberti IV. Austrii. Albertus IV. Dux Austriae, religioni Christianaein tantum deditus fuit, ut non erubesceret publice in ae dibus sanctorum cum sacerdotib. et psallere, et cantare, sollenniaque sacra qu devo tissime concelebrare. Quod impii et scelerati homines illi vitiovertebant, adserentes eum monachum, non bonum principem esse
Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. novas preces in singulas expeditionessuo Marte concipiebat, suaque manu conscribebat, septem fere Psalmorum longitudine productas: et has a suis confessorib. approbatas, quottidie in agmine et acie exsistens legebat. Divertens se nonnumquam (cum in oratione in calesceret) per speciem lotii reddendi, vel alui exonerandi, ab agmine, ur prolixiusferventiusque oraret. Illas autempreces Adriano Silvano custodiendas dabat: mandabatque (si quis durior ei casus accideret) ut eas discerptas dispergeret, atque dissiparet. Multi haec saepe et serio animadvertentes, que domi militiaeque aeque continuns esser Carolus, aequoque prolixiorin orationibus et precibus suis, considerantes dixerunt Carolus saepius cum Deo quam cum hominibus loquitur.
Wenceslai Boemi. Wenceslaus Bohemiae Dux, e Drabonucia (quae et Dracho mira dicta fuit) uxore duos reliquit filios, Wenceslaum et Boleslaum: itaque Wenceslaum Ludmilla avia, boleslaum mater Drabonucia enutrivit: illa Christiana, haec gentilis erat. Alumni igitur nutricum imitati mores, Wenceslaus pietatem Christi, Boleslaus idolorum culturam sectabatur. Aegre ferebat Drabonucia, Wenceslaum Christi cultorem esse: socrumque Ludmillam strangulari fecit. Ipsa deinde imperium suscepit. Inter fratres itaque iam adultos cum ducatus divideretur, pars Boleslao, quem mater moribussuis
congruentem secuta est, datur: Wenceslaus Princeps thronum solus Pragae obtinuit. Hic noctibus intente ad canendos Psalmos, laudesque Deo dicendas utebatur: interdiu plura pietatis officia exercebat, languentes invisendo, nudos vestiendo, pauperes sustentando. In comitiis vero Imperialibus cum esset Wenceslaus, Otho Magnus Imp. illi non solum reliquias S. Viti cum aliis donat, sed ipsum etiam regem creare voluit. Verum Wenceslaus se regem inungi nullo pacto sustinuit: quamquam a Caesare arque aliis regibus et principibus Rex in epistolis salutaretur. Interim Brabonucia disrumpi prae invidia, Boleslaum fratri praeferre cogitabat, atque occidendi Wenceslai consilium init. Wenceslaus autem iam vitae aulicae et curarum publicarumtaedio relinquere mundum, et in monachum tonderi cogitabat. Sed non potuerunt mater et frater sancti viri propositum ex pectare: impatientesque morae, piam intentionem scelere praeveniunt, conceptumque iampridem de tollendo Wenceslao parricidium exsequi properant. Natalis dies aderat infantuli recens ex Boleslao editi: paratur convivium regale, vocatur Wenceslaus, se venturum promittit: Boleslao fratri obviam procedit, eundem amplectitur, gratulatur adventui. Mater blandissime cum filio Wenceslao ex composito agit, rogat bono animo sit: et quid valeat, quid nam fieri velit? quo colloquio in seram noctem convivium protrahit: verum Wenceslaus, quamquam intelligeret quonam tenderent blanditiae, non tamen omisit quin de media nocte suregens, iret in templum, ut orationcs solitas Deo solveret In ea re occupatum invadit Boleslaus frater: ac primum ictu suo frustratur, ense sibi de manibus ob insperatum stuporem elapso. Mox redeunteira, ictum repetit, in ermemque fratrem interficit. Ita erum esse liquet, quod dicitur: Dominandi cupidinem affectum omnem excludere, adeo ut nec parentibus in hoc casu plurimi abstinuerint.
Henrici IV. Galliae R. Henricus IV. Rex Galliae dicebat, religionis Christianae praeceptis passim traditum esse, vim conscientiis non esse faciendam.
Ferdinandus I. Imp. a suscepto Imperio studiosissimus, atque cupidissimus corrigendae atque constituendae religionis, hominum dissensione et ambitione controversae fuit: id in omnibus colloquiis, universis et separatis, monuisse, ursisse,
adhibitis moderatis iudicibus, negotium fidei denique; amore omnium componeretur: utrinque deiure humano vitioque per odium collecto, quiddam in optatam concordiam remitteretur: potissimum gloriae Christi causam esse: depoendas singulorum offensas: rectis animis, deliberatis iudiciis, sana voluntate, studio caelesti, beneficio in quemque proximum parato, tractari haec debere: nec omnino quosdam numero annorum, legumque nonscriptarum, sed usitatarum vetustate niti, cum labes sint non obscure, debere: et qui se literarum elegantia, mutaque lectione, primaeque Ecclesiae auctoritate munitos arbitrarentur, de rigore ad aequitatem, dum per salutem et in principem Creatorem offensionem iustis, et ad tempus factis causa fieri posset, tractabiles et mites offere debere.
Ferdinandi I. Imp. Quod Bion fertur disixxe Grammaticos, de Ulyssis erroribus disceptando suos non videre: idem ille in Theologis quibusdam observabat, aliena qui insectarentur, sua non attingere. Hanc ille tantis conatibus, tot reprehensionibus, poenis temeritatem libere, varieque sentiendi, adimere, et ad unum sensum reducere adnisus est: Ferdinandus I. Imp. licet addiderit, non in hominum eam pacificationem studiis constitutam, negotium esse caeleste, quod nisi iussu et subsidiio caelestium coalescere noquiret: cupere se tamen, et expetere, ut domicilium habitatioque Ecclesiae in certa firmaque tranquillitate rerum superiorum vigeret: hanc omnis imperii, ut in homine animam, in Republica leges, vitam qua viveret esse.
Caroli V. Imp. Cum Carolus V. Imp. enim Wormatiae, non longis intervallis, de regno Navarrae a Gallis occupato, de Belgiae populationibus, et Hispaniae tumultibus nuntios accepisset: palam testatus est, se invitum et repugnantem ad arma trahi, ac dolere se, Turcis, qui in Ungaria Belgradum oppugnaturi essent, intestinis bellis viam in Germaniam sterni. Orare autem Deum, ut sibi, Rem publicam orbis Christiani tranquillam: et florentem perpetuo manere cupienti, opem ferat, et in causa iusta adiutor, custos et vindex adsit. Has preces pluribus verbis a se conceptas quottidie recitare solitus est. Nec tamen, ut a pueritia assueverat, Horas suas seu preces canonicas, in militia et domi, legere intermittebat: ita ut familiares, precum illius assiduitatem et prolixitatem
cernentes, Carolum alioqui natura taciturnum, saepius cum Deo quam cum hominibus loqui dicerent.
Eiusd. Etsi Carolus V. edictum contra Ecclesias nostras asperius in Augustano conventu edidit: tamen cum Moguntiae paulo post, Albertus Archiepiscopus Mog. et Palatinus Ludovicus de Germaniae pace cum eo colloquerentur: et Heldus Vicecancellarius, Caesaris astantis nomine durius respondisset: Caesarem, qui alia etiam regna haberet, decretum adversus haereticos in comitiis factum, etiamsi vastanda esset Germania, exsequi decrevisse: Caesar hunc interpellans dixisse scribitur: Haec non iussite dicere. Nolo enim vastari Germaniam: quia et patria est, et summum ab ea imperii decus accepi, et Imperator saluti orbis terrarum, quantum potest, Deo iuvante, consulere debet. Data igitur Moguntino et Palatino de pace cum protestantibus agendi potestate, confectam tandem Ratisbonae confirmavit.
Philippi II: Hispan. R. Philippus Secundus Rex Hispaniae quamvis adeo religiosus esset, non tamen amabat novas religiones. Ideoque Capuccinos noluit recipere. Austriaca eius familia plurima Collegia Iesuitarum variis in locis fundavit, Viennae in Austria, Turnovii in Hungaria, Pragae in Bohemia, Hallae, Graecii, Monachii, et Oeniponti: hic solus defunctus est sine ulla in eos liberalitate. Dicere contra tantam Religiosorum multitudinem et incrementa ordinum Regularium solebat, novos ad antiquam formam esse redigendos, et conservandos porro in prima integritate institutionis, metuendum esse ne orbis fertilior fiat Religionis quam pietatis.
Ferdinandi I. Imp. Itaque cum Austriaci usum utriusque speciei Cenae Dominicae publicum, et alia religionis capita, in Augustana Confessione exposita, sibi concedi flagitarent: Ferdinandus non modo ipse capita illa ac rationes petitae emendationis ab usu considerabat: sed, cum Graecae etiam Ecclesiae testimonium allegari audiret, Urbanum Gurcensem episcopum, Venetias, hac una de causa, praecipue misit: ut in Ecclesia Graecorum morem distribuendae utriusque partis Sacramenti, et sententiam de illo doctrinae capite exploraret: et in synodo Tridentina per suos oratores, diligentissime institit et ursit: ut Austriacarum regionum populis integro sacramento uti, concessione pontificis, liceret. Etsi autem adeo perspicua et
manifesta de hoc articulo veritas est, ut nullavi infirmari possit: tamen Synodus nihil ea in re decernere ausa, rem integram ad pontificem pium IV. reiecit: qui tandem die 16. Aprilis, anni 1564. Archiepiscopo Salisburgensi diploma mittit, quofacultatem in Austria et Bavaria, exhibendae laicis utriusque speciei: certis tamen conditionibus eircumscriptam, permittit. Quod cum paulo ante mortem Ferdinandus accepisset, seval de laetari eo beneficio, et gratias Deo agerevero pectore ostendit: et de ceteris etiam capitibus controversis, viam concordiae idoneam, pontificis assensu inire posse optavit.
Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator dicebat, Nullam commodiorem esse viam a fide alienos in viam reducendi, et ad spontaneum Dei cultum revocandi, quam si verbo et spiritus potentia, haereses convincantur errantes sanabilesque cum mansuetudine tractentur. Minime veroquisquamvi, carcere, tormentis, flagris, ferro, fune, flumine, flamma ad colendum numen, cui non nisi voluntaria mentis nostrae et labiorum ac pectoris victima, non thuris, neque hecatombes sacrificium probatur, a nostris iudicibus cogetur.
Henrici IV. Galliae R. Henricus quartus Rex Galliae dicebat: Errat ita me Deus amet, et res ipsa clamat, si quis credat, vi et minis a nobis aliud extorqueri posse. Saepe me religionem meam mutare voluerunt, sed quomodo: Adhibitis semper minis, tamquam sub carnificis manu. si meae conscientiae nullam habuissem rationem, honoris tamen mei respectus, quo minus id facerem, deterruisset. Quis uquam fando audivit, Turcam vel Ethnicum aliquem propter religionem, priusquam, an posset converti, tentatum esset, occisum fuisse? Non puto hostium quemquam esse, qui me longius a vero Dei cultu et cognitione, quam Turcam abesse existimet: severius tamen mecum quam cum barbaro agitur. Iam pridem edoctus, veram et unicam rationem populos ad cultum Dei conciliandos, pietatempstabiliendi esse clementiam, pacem, salutaria exempla, non bellum neque omnium rerum promiscuam confusionem, ex quo omnium scelerum et flagitiorum propago redundat.
Stephani Polon R. Stephanus Rex Ploniae in literis ad Iohannem Abrahamo Witzium praefectum Vilnensem in castris ad Plescoviam datis, haeeverba habet: considerantes, quod in illis regnis et provinciis, in quibus vi, gladio et igne religionem stabilire voluere,
multum sanguinis humani profusum, et plurimum damni datum sit. Neminem ad credendum hoc vel illud vi adigere volumus, sed vigore iuramenti statibus regni in coronatione praestiti, pacem et quietem inter dissi dentes in religione conservare, unumquemque in libertate conscientiae, quam Dei iudicio committimus, tueri cupimus.
Henrici tertii Galliae R. Clero avidissime Hugenotarum interitum expetenti sed avarissime pecunias ad belli onera sustinenda subministranti, respondit Henricus III. Rex Galliae: Magnopere timeo, ne dum volumus Hugenotium perdere crimen, Missam coniciamus in discrimen.
Solymani Turci. De Solymanno Sultano, qui anno 1566. in obsidione Sigeti exstinctus est, historici referunt. Cum a Mupliti et Bassis adhortaretur, ut Christianos, Iudaeos, et alios diversos ritus sequentes, ad Musulmannizandum cogeret, forte ex fenestra in hortum variis floribus simul enatis decoratum ex arce despiciens, uno in loco diversi coloris flosculos monstravit, his verbis: Quemadmodum ista varietas distincta herbarum et florum, non solum nihil obest, sed mirifice oculos et sensus recreat: sic in imperio meo diversa fides et religio potius usui est, quam oneri, modo pacate vivant, et mandatis meis pareant.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus Imperator anno 1556. ad postulata Legatorum provinciarum Austriacarum respondit his verbis: Equidem ut antehac neminem a vera Religione depuli, sic in posterum quoque minime sum facturus. Deinde non minus estis, quam aliorum principum populi in ea pace comprehensi: omnem operam in posterum promitto, ut conciliatio fiat.
Henrici IV. Galliae R. Henricus IV. Gallicae libertatis vindex, Iesuiticae sectae pa tribus, qui ipsius Maiestati pro reditu in Galliam impetrando, apologiam obtulerunt, regie et egregie respondit se, sententiam semellatam (ô utinam Henrice in tua sententia constans perstitisses, nec per aliorum intercessiones te a proposito dimoveri passus fuisses, fortassis adhuc vitam et spiritum duceres) non mutaturum, nec pragmaticam sanctionem abrogaturum esse. Totus, inquit, in hoc sum ut regnum meum bellis civilibus attritum, viribus, opibusque exhaustum, recens cum Hispano inita pace, pristino nitori restituam, legib firmem, humanitate recreem. Id alia ratione fieri
non potest, nisi ut aequali iure et benevolentia, tam Catholicos, quam Hugenotas ita appellatos, tum in Ecclesiasticis, tum in Politicis complectar. Novi ego vos viros doctos et zelo Catholicae Romanae doctrinae inflammatos; Novi vos acerrimo Hugonottarum odio flagrare: novi vos sacrorum Reliquias, cereos divini Agni orbiculos, et aliud quippiam, a Rom. Papa consecratum venerari, quod omne Hugonottae, tamquam ridiculum aspernantur, ut Idololatricum reiciunt. Metuo igitur, ne vehementia, qua inconcionando uti soletis, condemnationum, quas subinde reiteratis, etiam imprudentes turbarum auctores sitis. Vos igitur magis totius regni tranquillitati quam vestrae utilitati consuletis. Dixi, abite et valete.
Rudolphi II. Imp. Rudolphus II. gloriosissimae et beatissimae memoriae Bohemici regni statibus, Religionis libertatem, Anno 1609. quoque permisit, traditis ipsis maiestatis (ut vocant) literis.
Matthiae I. Imp. Magnam laudem quoque meretur modernus noster Imp. Matthias I. quam posteri quoque celebrabunt, quod Ungaris, Austriacis, Silesiis, Moravis liberum religionis exercitium concesserit, et nunc eo suas actiones omnes intendat, ut nobilissima Germania sub Aquilae alis, tuto quiescere possit.
Cosroae Persar. Regis. COsroas Persarum Rex deorum religionem ita contemptui habuit, ut diis neglectis divinos sibi honores instituerit, pro Deo passim coli, et regem regum ac Dominantium Dominum a gentibus appellari ex edicto mandaveritturrim sibi argenteam dicavit, illucescentibus lapillis exornatam. Item solem lunamque cum stellarum varietate confinxit, construxitque thronum. Demissos hinc imbres et tonitrua fulminaque mentitus, ut divinitatem sibi apud
imperitam plebem adsereret. Pari dementia affectus Sapor itidem Persarum Rex, qui ad Constantium sic scripsit: Rex Regum Sapor particeps siderum, frater Solis et Lunae, Constantio fratri meo salutem.
Chilperici Francor. Regis. Chilpericus Francorum Rex, homo fuit plane Epicureus et a)/qeos2. Uxores plures habuit, quarum unam repudiavit, alteram occidi iussit: Ecclesias spoliavit, religionem contempsit, subditos intolerabilibus expilationib. oppressit, Ecclesiarum ministros et maxime Episcopos omni tormentorum genere afflixit: ob id Nero et Herodes suae aetatis vocatus est.
Mahometis II. Imp. Mahometes II. Turcarum Imp. ex Despotae Serviae filia natus, puer a matre Christianis praeceptis et moribus imbutus fuit: quorum mox adolescendo oblitus, ita ad Mahometis sacra se contulit, ut neque hos neque illos ritus teneret, et in arcano prorsus a)/qeos2 haberetur. Itaque nulli addictus religioni cunctorum hominum accuratas de diis tamquam humana nihil curantibus, cogitationes irridebat, eo animi decreto, ut nullum unquam ius amicitiae aut foederis nisi ex commodo exceptaque ad proferendum imperium occasione colendum atque servandum arbitraretur.
Ludovici XII. Regis Galliae. EXantiquorum rebus gestis, res gestas Philippi Macedonis, Alexandri Patris, et Ulpii Traiani Caesaris, Ludovicus XII. Rex Galliae maxime probabat.
Matthiae I. Regis Hungariae. ADvenerunt Oratores Regis Poloniae ad Vicegradum. Nomen enim regiae est a Buda uno Schoeno distantis,
prope Danubium aedificatae cum eiusdem nominis oppido. Aedificau erunt quidem antiqui reges, sed Rex Matthias omnia renouavit, et magnificas aedes construixit. Nam supra omnes homines aedificiis pulchris delectabatur, eoque in aedificando ingenio est, ut cum peritissimis architectis decora, ac commoda aedium divisione, non sine victoria certarit. Venerunt (inquam) oratores praemeditati tanq ii, qui Regem Matthiam sapientissimum, et in respondendo promptissimum non ignorarent. Et tam longam habuerunt in lingua patria orationem, ut duas aequinoctiales horas impleverint. Lingua aunt patria usi sunt, quamvis latine scirent, propter astantium multitudinem. Nolebant, quae fuerant a Rege suo mandata, ab omnib. intelligi. Solus enim Rex Matthias in tanto hominum caetu linguam tenebat Schlavinam. Schlavinea aunt lingua parum respsa, sed multum pronuntiatione (dialectis) differunt. Hac igitur Oratione completa Rex Matthias ab eis sciscitatus est, vellent ne Latine sibi, an Polonice responderi? Oratores hoc in arbitrium regis reiecerunt. Tum Rex Matthias ordine ab initio repetituit, quae dicta sunt omnia, et quae ab illis sparsim, et incomposite relata sunt, in ordinem redegit. Deinde vertit se ad confutationem, ita ut illi ipsi Oratores obstupuerint. Ea namque attulerant, quae Rex minime coniectare potuisset. Sed inter cetera in principio Orationis dictum ab oratorib fuerat, malefecisse sle Regem Matthiam, cum Episcopos Poloniae adversus Regem concitarit, pecuniaque iuverit. Non enim bonum exemplum est Regis, in regem, principes et populum subditos concitare. Omnib. aliis confutatis hoc obiectum ad ultimum reservavit Rex Matthias, non sine Oratorum admiratione. Credebant enim eum, vel oblivione, vel consulto pnteriisse, quod inconfutabile videbatur. Sed cum rex aliquandiu subticuisset, subrisit dicens oratoribus: Renuntiate Regi vestro hoc, quod fortassis suspicabimini, oblivione omissum. Honestus est error magnos duces sequentibus, ut a Praeceptorib. meis accepi, et aliquando legi: nemo enim discipulum criminabitur. qui suum imitatur Praeceptorem; iuniores senioribus parere debent, hisque uti magistris. Iunior ego Seniorem Poloniae rege, ut magistrum, secutus hac in re sum, ita ut discipulus in Praeceptorem arma retorserim. Quo dicto Oratores erubuerunt, vera audientes, sed in hoc tam longo sermone, et Latine quidem Rex Matthias lapsu linguae semel in Grammatica peccavit. Dixerat enim ordinem (quam) ingenere femimo, sed statim correxit quem, genere
masculino dicere volebam. Est namque Rex Matthias sermone promptus: ingenio versuto, lingua limata, memoria diuturna, exercitatione firmata. Sed haec magis ex frequenti hominum doctorum, et eloquentium commercio, quam studio, acquisivit. Erat enim annorum quatuordecim, cum in regem electus est.
Tamerlanis Tartari. TAmerlanes Scitharum Imp. fuit corpore ingenti validisque nervis adeo firmo lacertosoque, ut Scythici ingentis arcus chordam ultra aurem extenderet, cupreumque mortalium proscopiis sagittatiis in ludo propositum emissae arundinis spiculo perfoderet.
Georg. Fronspergii Germani. Georgius Fronspergus Germanus, e Suevia oriundus, membrorum robore usque adeo alidus fuit, ut extento tantum medio manus digito validissimum quemque firmo innixum vestigio facile dimoveret, praetercurrentem equum arrepto freno sisteret, tormentumque murale solus innitens humero, quo vellet, propelleret. In itinere libenter abdicabat equum, ut pedibus gregariorum militum et iuvenum iustos passus anteiret.
Mnaniae. MNanias Princeps Saracenus, qui victricia arma per Aegyptum et Afircam, Mesopotamiam et Asiam
circumtulit, et omnibus finitimis terrori fuit, literarum adeo ignarus fuisse dicitur, ut nescribere quidem norit.
Ludovici Bavari. Ludovicus Bavarus literarum ignarus fuit, et hanc ipsam ob causam quoque Pontifices ei infensiores fuere, et Electoribus nonnullis persuasere, ut eo vivente Carolum Bohemum literis excultum regem salutarent.
Ludovici Landrasii. Lodoicus Landrasius, Asiae Princeps, cum ad Imperium magno hominum consensu vocaretur, maiorem rem esse dixit Imperium, quam suis humeris ferre posset. Ceterum quia literas ignorabat, id quoque obstare testatus est, quo minus rem tantam capesseret.
Caroli VIII Galli. Carolus VIII. Gallorum Rex XIII. agens annum, patri Ludovico XI. successit, Latine scire illum pater vetuerat, praeter illud unum, Qui nescit dissimulare nescit regnare. Ita amplissimi regni Rex fine literarum praesidio ad alterius nutum regnum administrare coactus est. alphonsus Rex Arragoniae divites sine cultu literarum aureum vellus appellare solitus fuit.
Ladislai Regis Hungariae. Ladislaus Rex Hungariae ac Bohemiae quamvis adhuc puer cum esset Romae, non videri sibi ait homines, qui literas ignorarent.
Ludovici XII. Regis Galliae. Cum Ludovicus XII. Rex Galliae audivisset galero Pontificio donatum indoctum quendam ab Alexandro Pontifice: Bellum vero histrionem (ait) Pontificem, qui nobis in purpura Simios, in pelle Leonis Asinos exhibeat.
Eiusdem. Ludovicus XII. Rex Galliae dicere solebat: Deteriorem esse conditionem equorum, quam asinorum: quippe equos cursu fatigari et disrumpi, ut asinis sacerdotia praefecturasque Ecclesiasticas e Roma referant, significans ignaris hominibus ac nullo passim delectu habito, ut quisque prius Romam adcurrit, sacerdotiorum vacua munera his conferri.
Matthiae I. Regis Hung. FRequentabatur aula Matthiae Regis aulicis multis, ac salutatoribus. Quorum quidam sapientiores de vitiis
nonullorum religiosorum clara voce loquebantur. Venerant enim tunc quidam divites sacerdotes ad Regem. Nam Hungaria habet 12. Episcopatus opulentos adeo ut maior eorum numerus cum principibus et copiis militum et proventuum amplitudine, ubertateque fructuum facile possit comparati. Habentur etiam ut principes. In concilio enim regiae primi assistunt, familia amlpla et culta utentes, et ut de more magnorum principum est, non nisi praegustatos cibos potusque sumunt. Sunt et multae Abbatiae et ea praesertim, quae Divo Martino ex Pannonia oriundo, dedicata est, et praepositurae regnis non dissimiles. Cum igitur sermo de malis religiosis increbresceret: Rex Matthias intervenit, et intellecta confabulationis materia, ut homo versutus, et callidus, subridens ait, nescio, an mali recte censendi sunt, qui infernalia fugiunt, in inferno enim omnia mala peccataque sunt. Abhorrere autem infernalia optimi viri esse iudicamus. Sed quod eorum sacerdotes effugiant, ut de capitalibus loquamur, subito apparebit. Ipsi non fugiunt superbiam, cum corum habitus atque incessus superbiam, si exstincta esset, reformarent Iram non vitant: cum apud eos in familiares saevire, crudelitatemque exercere, et tandem flagellatos occidere, pro severitate inter eos habeatur: pudet me referre quorundam Episcoporum cruentam saevitiam, crudelitatemque immanem, quam fortassis vos omnes his diebus nostris audivistis et vidistis. Cum Apostolus Paulus Episcopos formans, inter cetera Episcopi documenta praecipit, ne sit percussor. Auaritiam numquam a seipsis dimovent, cum per fas et nefas divina negligendo, et suos spoliando, orationis domum, templaque sacrata deforment, non sine usura et simonia (ut Ecclesiastico utar vocabulo) gulam atque Venerem (q iuniores luxuriam nuncupant, cum luxuria ad omnem superabundantiam se extrendat) pro quadam apud eos magnificentia reputari videmus. Hoc coci piriti, hoc cibaria exquisita, hoc meretricum et aliorum quos honeste nominare non possumus, multitudo declarat. Invidere autem atque alteri detrahere, artis aulicae sapientiaeque mundanae esse affirmant, cum, alios opprimendo, se ipsos extollere nitantur. Sed optemus, ut hoc vitium sibi habeant propter illud poeticum: Invidia Siculi non invenere tyranni, maius tormentum. Intertia autem, quam Graeci acediam vocant, ita eos
complectitur, ut otiosi semper, et somnolenti divinis neglectis, ad sextam plerumque horam dormiant, simulare ac dissimulare se bonos facie et verbis non corde effingere, fallacibus blandiciis hominem illaqueare, artis apud eos et sollertiae, putatur acumen. Sed, ut verum fateamur, unum maxime detestantur, hoc vehementer reformidant, hoc die noctuque summis cogitationibus, et diligentia fugiunt; huius conspectum exhorrescunt: hoc abominantur nunq neque minis, neque precib. neque ullis persuasionibus, et exemplis adduci possunt, ut hoc diligant: De iis loquor, qui in inferno esse censentur. Quidnam esset hoc unum cunctis avide interrogantibus: respondit Res Matthias, egestatem esse rem illam, quam tantopere sacordotes fugiunt. Huius autem mali sedem in inferno esse, Poeta Virgilius in sexto Aeneidos testatur, ubi cum multa monstra in faucibus Orci, inferni esse commemoravit, subdidit: Et male suada fames et turpis egestas. Sic Rex malos sacerdotes suo lepido sermone arguit.
Ludovici XII. Reg. Galliae Alexandro referenti, solitos iam et cane et capella abstinere sacerdotes, ut non modo attingere, sed ne appellare qui dem liceret. pessime hoc Ludovicus XII. Rex Galliae aiebat observari ab Aleberti filio, uno ex purpuratis Pontificiis, qui et caprae carnibus, Biarnensium mores imitatus, haud illibenter vesceretur, et agmen canum venationis gratia in delitiis haberet.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUm Iulius Pontifex Ludovicum XII. Regem Galliae sacrilegii insimularet: Atqui, inquit, absurdissimum est, ut qui donaria divum ipse manibus gerat, alios sacrilegii arguat.
Alphonsi Arragoniae Regis. SCipionem irridere solitum Alphonsum Arragonum regem accepimus, quod saltatione animum relaxaret. Saltatorem ab insano nihil differre inquientem, nisi quod hic dum saltat, ille dum vivit insanus est. Qua ex causa Gallos potissimum leves esse, qui quo magis aetate provecti essent, eo magis saltatu, hoc est insania sese oblectarent.
Eiusd. Cum Alphonsus aliquando impudentius saltantem aspexisset, fertur ad circum stantes dixisse. Attendite. Sybilla quidem e vestigio edet oraculum.
Eiusd. Arguebatur aliquando Rex Alphonsus, quod cum a saltatione tantopere ipse abhorreret, in adventu tamen Friderici III. Imp. cum ipso Imperatore et Leonora Augusta saltitare propalam visus esset, et is quidem cum argueretur, eum se expurgantem ferunt, non voluptatis gratia se saltare, imo, id sibi nequaquam probari, ceterum in honorem Imperatoris et Augustae id factum a se. Plurimum namque referre, quemadmodum res fiat. Siquidem luxuriae aut lasciviae causa qui saltet, stultum aut ebrium videri. Sin honoris alicuius gratia reprehensionem effugere, neque esse insanum, qui cum magnis viris semel insaniat.
Friderici III. Imp. Dicentem saepe Fridericum ferunt, malle se febri teneri, quam saltationi operam dare. At Galli ut quam levissime saltent, vestium, quibus nec nates, turpe dictu visuque obtegunt, usum invenere. Sequitur Hispania Gallicas ineptias. Italia vero damnat. Detestatur, abhorret. Nam quid turpius, quam ita vestitum esse hominem, ut quasi nudus pudenda quaeque in propatulo habeat.
Eiusdem. Leonoram Augustam e Pisis iubente Friderico Caesare Senas deducebant, ante diem cinerum, cum solent insanire populi, offenderunt apud Sanctum Miniatum Teutonicum, in agro Florentino choream agrestium puellarum, quae
saepe saltantes nudarent genua cruraque ostentarent. Quod cum animadvertisset Imperator, Eamus, inquit, meretricum hic ludus est, non virginum.
Alphonsi Arragoniae Regis. ALphonso adhuc adolescente post sanctissimi ac optimi patris obitum regnorum ac publicae salutis gubernacula suscipiente, accidit uti cuiusdam servula ex Domino praegnans facta, mox pariens ad libertatem proclamaret, ex lege Hispaniensi quae est, Serva quae ex Domino liberos susceperit, libera esto, Dominus autem veritus servam amittere, negabat ex se filium procreatum, ratus hoc pacto se servam non amissurum, et simul filium haiturum. Atilla acrius instare et natum ex Domino conceptum asseverare. Erat sanc difficilis probatio et coniectura veritatis. Sed in ancipiti, Alphonsi prudentia iam inde ab adolescentia statim resplenduit. Etenim decrenit ut infans sub licitatione venundaretur. Cumque et uni alicui, qui maius pretium attulisset infans tradi assimularetur: pater piecate victus a lacrimis tem perare nequivit, et suum esse filium fassus est. Quare Rex et patri filium et servae libertatem non cunctanter adiudicavit.
Alphonsi Regis Arragoniae. ALphonsus Arragoniae Rex homines, quos vanis sermonibus imleri, et pene distendi intueretur, modo utres, modo vesicas appellabat.
Caroli V. Imp. Scurras et assentatores neglexit, qui eis caperentur Carolus V. Imp. leves dixit, ut qui Regibus initio inutiles miscerentur, post ad perniciem suppeterent.
Lapaceni. IMperante Byzantii Romano Lacapeno, Bulgari excuri sione facta, usque ad Theodorae Augustae palatium pervenerunt, quod in cendio cremarunt. Sancticius vigiliarum praefectus imperatore hortante, eruptione facta eorum castra ingressus est, omnesque obvios sine delectu trucidavit: sed cum castris diripiendis intentus nihil minus, quam de pugna cogitaret: Bulgari, qui praedatum in agros exierant, intellecta suorum clade, propere in castra redeunt, et Byzantinos inordinatos, et propter victoriam securos conserto proelio sundunt, Sancticio eorum duce graviter saucio, et vix suorum ope pertum ultum elapso.
Michaelis Palaeologi. Constantinopolitani imperante Michaele Palaeologo, sub loannis Epiri Duspote auspiciis, cum bellum adversus Thessalum Sebastocratora movissent et in ipsius regionem cum iusto exercitu irrupissent, ille quia vitibus inferior erat, proelii aleam omni arte vitavit: et hostibus cedens ex uno loco in alium secessit, donec ad Patras munitissimum castellum ceteris amissis compulsus est. Ubi tam arcte obsessus, ut exitus omnis praeclusus fuerit, et nullus adintromittenda auxilia paterer aditus. Byzantini victoriarum successu elati, securi in castris degebant, nihil hostile a quoquam metuentes, ita ut alii praedatum ad fines usque Achaeorum, alii venatum irent. Thessalus animadversa hostium securitate, atram noctem delegit, qua demisso per moenia fune in eorum castra
descendit, laceris et sordidis vestibus indutus magna voce velut amissum equum quaeritans Ita pro lixa et calone habitus et in densis tenebiis nemini notus impune castra transiliit, et ad Athenarum ducem foederatum et amicum abiit: a quo cum quingentos milites delectos accepisset, magna adhibita celeritate hostilia castra pervenit, priusquam de eius profectione aliquid fuisset auditum. Eo ingressus tanta trepidatione et tumultu omnia implevit, ut aliis alio diffugientibus pene sine vulnere castris potitus fuerit, et suos obsidione liberarit.
Venetorum. In Troianis campis cum Veneti adversus Turcas pluribus horis aequo marte dimicassent, tandem Turci in fugam versi sunt, eorum castra capta ac direpta, castellaque circa urbem ab illis erecta eodem impetu expugnata. Sed dum Veneti praedae intenti temere dispalantur, subita impressione Turcae in Venetos feruntur, quos facile, ut nihil de pugna cogitantes caedunt et fundunt.
Caroli Blessii. Franci Carolo Blessio duce, victoria insigni de Ioanne Monfortio adepta, cum quieti et hilaritati se dedissent, ut qui nihil a superatis hostibus metuerent, media fere nocte ab Anglis, qui eo proelii die sub vesperam ad Brestium puortum appulerant, expugnatis et direptis castris, ipso etiam duce capto, in ipsa victoria superati ac debellati sunt.
Nicolai Picinnini. Nicolaus Picinninus cum iuxta Piscariam adversus Venetos dimicans, proelio superatus fuisset, in animum induxit, Veronam se posse capere, si adhibita celeritate nocte ad moenia improvisus advolaret: itaque re deliberata assumpsit secum militum promptissimos, et properanti passu ad Veronam pervenit. Ibi hostes, qui nihil ab illo, quem proelio victum sciebant, metuebant, facile oppressit: sed cum eius milites praedae intenti essent, et ob celerem victoriam nimis exsultarent, nullo negotio a Francisco Sfortia superveniente devictus est. Ita eo modo, quo occupata fuerat Verona, recuperata est, securitate et negligentia utrisque exitiali.
Ludovici XII. Regis Galliae. LUdovicus XII. Rex Galliae nactus ad Baccuna Lutetiae, Senatores Parisienses, qui sese pilae ludo oblectabant, acriter increpitos, si posthac deprehenderentur, pro senatoribus, habiturum se stipatorum loco edixit: pertinere hoc ad maiestatem senatoriam putans, si minus occupati ludicris pu blicis viderentur.
Caroli Magni. CArolus Magnus Rom. Imp. septuagenario maior, Aquisgrani expleuritide decessit, 5. Calend. Febr. annum circiter Christi 814.
Wilhelmi Ducis Brunsuicens. Wilhelmus Dux Brunsuicensis, Princeps bellicosissimus, ubi attigit annos nonaginta, decessit e vivis anno Christi 1482.
Friderici III. Imp. Fridericus III. Imp. praefuit Imperio tribus annis perpetuis, et quinquaginta, mensibus 4. ac diebus 4. Natus annos 78. defunctus est.
Othonis Ducis Sax. Otho Dux Saxoniae, Henrici Aucupis Imp. pater, cum illio offerretur administratio Rom. Imperii, et is senecta invalidus esset, excusatione aetatis usus: Si Germanicis rebus (inquit) usui dextra mea, ars rerum gerendarum esse posset, nullum corporis laborem, nullam animi sollicitudinem pro communi salute recusarem. Sed Imperio a familia Caroli translato alius nobis vir quaerendus, non qui ex Imperio
decus sibi expetat, sed Imperio adferat. Unde auctor fuit, ut Conradus I. Imp. crearetur.
Iodoci Brandeburg. Iodocus Brandenburgensis Marchio, et Moraviae, Romanorum Rex a nonnullis proceribus Imperii electus: et provectioris iam aetatis, cum excessisset annum nonagesimum, obiit.
Ioan. de Temporibus. Ioannes, de temporibus cognomento dictus, alias Polychronius, quan quam non fuit Princeps: tamen quia longaevus ad admirationem usque exstitit, non inconvenienter visum est fieri, ut et Principum catalogo in fine subscribatur, cum sit exemplum valde memorabile. Hic tempore Caroli Magni vixit, cuius etiam armiger fuisse legitur. Et cum com munem hominum vivendi morem annos vitae trecentos sexaginta unum superasset, in Gallis moritur, Anno Christi 1146.
Roderici Davali Hispani. ROdericus Davalus, Magister equitum in Hispania cum aliis aliquot, postulatus maiestatis fuit, et litterarum ad Iosephum Regem Maurum scriptarum, quasi patriae prodendae. Plura exemplaria prolata, et res in consilio Regis cognita, atque ipse aliique damnati. Haesit in herili isto crimine Alvarus Nunnius Ferrerius, Cordubae natus: qui Praefectus aulae et domui Davali erat. Sed is strenue se herumque defendens, non prius quievit, quam falsas literas ostenderet, earumque auctorem Ioannem Garsiam convinceret ac damnaret. Et ipse quidem se expedivit, sed magni illi mansere exsules: cum ecce Ferrerius, ad heri egestatem sublevandam, omnia bona sua (quae beneficio patroni acceperat) divendidit, et octo aureorum milibus confectis,
textrinae lignis ex cavatis ea indidit: atque asino imposita, agente in viliore veste filio, clam ad Davalum misit. Dignus, quem illustrissima ea gens etiam nunc in memoria et laude habeat, et posteros, si qui exstant.
Childerici Regis Francosrum Childericus Francorum rex quartus, cum pudicitiam illustrium feminarum saepius attentasset, coniuratione procerum in eum facta nihil consultius putavit, quam in Turingiam ad paternos amicos se conferre, exspectaturus fortunam aliquam redeunti: datisque occultis mandatis amico Vidomaro, nummum aureum cum in duas partes divisisset: alteram sibi retinuit, alteram illi dedit, ut nulli nuntio fides haberetur, nisi ei qui partem nummi deferret. Eo digresso Franci Aegidium Romanum civem Suessionum praefectum suum regem salutant: Vidomarus autem dissimulat in Childericum amorem, sollertiaque et assiduitate officii collegit gratiam, et per octo annos quibus Aegidius regnavit fictis criminibus falsis que suspicionibus eos, qui in dominum coniurarant, inse ctatus est, ac tollendos curavit, cum paucos superesse vidit, et Romani externique imperii pertaesos Francos animadvertit: cum parte nummi nundium in Turingiam ad Childericum mittit, a maxima suorum parte receptus, congressum acie cum ea Aegidium fundit fugatque. Post eam victoriam amissum regnum totum facile recuperavit. Ita Vidomatum nec flagitii domini atrocitas, nec conspitantium consensus, nec novi regis eximius favor, ut dominum desereret, impellere potuere.
Haraldi Regis Norvvegiae. Haraldus rex Noruegiae, cum ante adeptum regnum profugus Byzantii degeret, homicidii crimine damnatus, domestico draconi devorandus obicitur. Illi in carcerem eunti ingenuae fidei servus ultro se damnationis comitem praebuit: utrumque qui custodiae beluae praeerat, curiosissime observatum inermem et excussum per os antri ad certissimum exitium demisit. Illi teterrimae neci destinati non despondent animum, sed sese mutuo consolati disquirunt, quonam pacto beluae resistere, et pro vita pugnare possent: et ut necessitas ingeniosa est et sollers, ex cadaverum ossibus fasciis vestium darmuatorum, qui a dracone devorati fuerant, reninctis, clavam efficiunt, qua caput draconis pertunderent. Ille praedam adesse sentiens, e cubili in quo delirescebat, protinus exilivit, in eosque ferociteritruit. Haraldus
veloci saltu in dorsum beluae insiliit, cultelloque tonsorioquem secum forte tectum, et a custode non animadversum attulerat, ventris ima, quae tantum ferro penetrabilia erant, findit, et perforat. Servus crebris ictibus beluae caput ossea clava pertundit, nec cessarunt hic verberando, ille scindendo, donec immanis belua deficientibus viribus exspirarit: sic fidelitate sua servus, et sibi gloriam, et domino salutem peperit.
Ferdinandi Regis Arragoniae. Ferdinandus Arragonius, Alphonsi filius, cum adversus Obegninum et Persinum Gallorum Duces adverso facto proelio fuga saluti prospiceret, fugientem cristis auratisque armis conspicuum multi sunt persequuti: sed nemine eius cursum adaequante, lapsu equi in arctas concisae viae angustias praecipitatur: nec multum Galli aberant quum desuper equo resupinato stapetis ac lunatis ephippii cornibus limplicito, summoque in vitae periculo laboranti Ioannes Altavilla auxilio supervenit, et memorabili charitate equum obtulit, quo ipse pernicissimo ad salutem utebatur. In eum Ferdinandus statim insiliens e manibus Gallorum feliciter euolavit: ipse autem Altavilla in pedes destitutus, paulo post ab hostibus est interfectus.
Philippi I. Regis Hispaniae. Philippus Maximiliani Caesaris filius, Belgarum Princeps, cum in Hispaniam, ut Isabellae socrus dotale regnum adiret, navigasset, ab Hispaniae proceribus adeo studiose receptus est, ut Ferdinandum regem desereret, cui tamquam seni et parum liberali facile omnes florentem aetate et splendore vitae novum regem anteponebant. Quisque enim in spes suas pronus et expeditus commodo serviendum, et orientem solem potius quam occidentem adorandum esse dictitabat, unus omnium Federicus Toletanus, Albae regulus, in vetere suo studio constantissime permansit, nec ullis omnino pollicitationibus permoveri adducique potuit, quin summa fide praecellentique obsequio excolendum sibi regem susciperet. Sic omnibus levitate ingenii alienatum et ingratum animum ostendentibus solus ipse constantiae et fidelitatis famam retinuit.
Mauricii Ducis Saxoniae. Mauritius Saxoniae Dux adhuc iuvenis cum adversus Turcas in Hungaria pro Ferdinandi Austriaci causa militaret, e castris quodam die progressus, uno tantum satellte comitatus, qui Germanus nobilis erat, in Turcas qlivot
palantes incidit, cum quibus manus conseruit: sed cum unus adversus plures non suffi ceret, suffosso equo armorum pondere gravis delapsus est. Ibi satelles vere nobilis corpore toto super eum incumbens iacentem protexit, ac pugnando tantisper hostes sustinuit, donec equites supervenere qui collapsum principem erexerunt, et e manibus hostium eripuerunt: ipse vero famulus multis vulneribus saucius in castra relatus non multo post interit.
Solymanni Turcarum Imp. CUm Solymannus Turcarum Imp. suscepta in Tammasum Persarum regem expeditione, non procula Sultania consideret exspectabundus, an Tammas e montibus, in quos se receperat, descenderet, atque in aciem prodiret, ut direptae provinciae iniurias vindicaret: turbidissima et saevissima tempestas e proximis montibus descendit usque adeo invisitata, quod esset paulo ante aequinoctium aestivum, ut plenissimis imbribus, atque his concreta ex nivibus glacie repentina hiems invecta videretur. Nam certantium inter se ventorum ea fuit rabies, ut transversis flatibus nivosa montium culmina verrerentur, praealtaque nix subiectis campis incideret, qua horribili procella turcarum castra eversis tabernaculis sternerentur, iumentaque, et ante alia magnus camelorum numerus interiret, et ingens lixarum et aegrorum militum multitudo oppressa protinus exstingueretur: non paruo etiam ipsius imperatoris periculo, cum circa eum pleraque tentoria eadem procella disiciente concidissent. Cum Turcae eo adversissimo omine magnopere terrerentur: Solymannus nihilominus coeptam expeditionem persequitur, in qua magna ex parte Mesopotamia et Assyria potitus est. Nemine ei resistere auso: sed cum in sua regna rediret, ad Bethlim in Persici regni finibus novissimum eius agmen,
quod ex delectis copiis constabat, a Persis inexpectato mediis noctis tenebris advenientibus totum conciditur, quo nullum maius incommodum vel cruentissima acie Turcis fuit illatum.
Ludovici XII. Regis Galliae. MORTVO Carolo Rege, Ludovicus XII. Rex Galliae pellegens, libello oblato, Caroli domesticos, duorum ex iis, cum quibus simultates olim gesserat privatus, nominibus crucem addidit: illi conturbati abeunt, crucem sibi rati paratam. At mox humanissime revocantur: eo enim signo oblivisci se, ait, simultatum.
Antonii Vivonii. ANTONIO Vivonio, dum ex condicto unusquisque quibus studiis adolescentiam traduxisset, dicenti, se pelle vituli contectum, in au cupium, quo aves falleret, descendere solitum: Tu vero, air Ludovicus XII. Rex Galliae, haud omnino adhuc vitulinam pellem exuisse videris: notans in eo socordiam apertam. Nam Galli socordes et stultos, vituli nomine designare soliti sunt.
Sigismundi Imp. SIGISMUNDUS Imp. cum infeliciter pugnasset in Mysia contra Turcas, fugit, et in itinere maestus venit Posomum. Cum autem ibi essent feriae Ascensionis, vesperi lacrimans, et deplorans calamitates Reip. Christianae, magno animi
motu DEUM invocavit, ut reprimeret im pietatem Turciam. Ibi noctu dormienti oblata est quaedam species episcopi, qui eum longa oratione consolatus est: ac primum narravit, has clades Christianorum, esse poenas scelderum omnis generis quibus polluta sit Ecclesia, ac praeserrim impieratis in his qui praesunt. Deinde commemoravit, qualis post ipsum futurus esset status regnis Hungarici, et Ecclesiae. Narrat futura civilia inter Hungaros bella, plures de regno dimicaturos esse. Vexaturos Pannoniam Turcos; sed non retenturos. In Ecclesia vero magnas discordias secuturas esse, multis in locis sacerdotes potentiam et opes suas amissuros: futuram doctirnae et rituum mutationem, et multorum vitiorum emendationem. Post hos motus ait: Principes quosdam de constituenda Ecclesiae tranquillitate cogitaturos esse. Sommnium hocpar timveritatem invita Sigismundi, partim ab obitu reprae sentuavit.
Othonis Ducis Bavariae. Otho Dux Bavariae eius nominis IV. cum multa perperam, et superbe ageret: tandem vilis homuncio, conditione agricola, graviore somno oppressus, noctu DEUM opt. Max. pro tribunali sedentem videre visus est, et (accusatoribus divis) subitaneae mortissententiam ferentem in Rom. pontificem, Othonem, ducem Baioariae, ceterosque principes qui pacem turbarent, innumeris calamitatibus afficerent. Hunc visum rela turus homuncio Othoni Landshutam venit: sed a conspectu principis prohibitus, quibusdam praesulibus, et potissimum Bertholdo D. Francisci sacerdoti, eius tempestatis viro sanctissimo, contionatorique omnium clarissimorem enarrat. Berchtoldus aditum ad Othonem impetrat, fatum imminens aperit, ac ut resipiscat commonefacit Sed ut sunt animi auresque quorundam delicatae, surdo fabula narratur. exitus tamen probavit, haud vana fuisse somnia. Nam Otho filio Henrico in Hungariam misso, ipse cum altero filio Landshutam rediit. Et cum terrium diem ante Cal. Decem. cum uxore et liberis hilarem traduxisset, noctu subito exspirat, anno Christi 1253 Ita qui modo hilaris erat, subito obruitur.
Alberti II. Imp. ANIMADVERTIT religiosus quidam praedicator ex ordine minorum Albertum Caesarem Ladislai patrem, qui
lermonem suum Viennae auldiret somno gravatum esse, atque altiori voce, quaero, inquit, ev vobis, qui astatis, salvarine Principes pessunt? Cumque rem dubiam et admodum difficilem reddidisset, appagite, ait, namque si bptizati principes, ac in cunabulis morianutur, non est desperanda eorum salus.
Matthiael. Regis Hung. Novimus in Matthia Rege Hungariae naturam admiratione dignam. Nuneincredibile putatur, in mediis tumultibus, in torm entorum fragore, in castris somnum invenire, et domi in summa quiete mussantibus et susurrantibus cubiculariis, numquam posse insomnum resolvi. Nam in Servia, cum oppidum Sebestum (quod alii Severinum, alii Sabacium vocant) oppugnavit, et expugnavit, cum lapides machinamentoraum non sine frag ore in muros impingerentur, terraque tremisceret, castra con cuterentur, sopore pressus saepe iacuit, cum levi susurro ex citaretur etiam cum maximo labore confectus cubaret. Susurrus enim et mussitatio ex citabant: quem clamores hominum et tormentorum fragor, soporabant. Quod profecto erat admiratione dignissimum: Nec hoc ullus vel suspicioni vel curae ttibuat: quoniam ubique idemeveniebat.
Caeroli Magni Imp. DE Carolo M. scribitur, quod fuerit statura eminenti, corpore amplo, membris congruentibus
Maximiliani I. Imp. Maximilianus I. statura quadrata fuit, in qua Caesarea Maiestas, plurimum enituit: ita ut nemo non hunc Imperatorem esse, etiam externus, inter 30. maximos Principes, antea non visum agnesceret.
Friderici secundi Imp. FRIDERICUS II. Imp. cum necessariis de rebus ab Ethruria in Apuliam discessurus esset, et multa eum moverent, ut Samniatensem populum ad rebellionem spectare arbitraretur: misti ad eos qui nun ciarent, se captivos, quos habebat, atque thesaurum, Samniatum mittere velle: et propterea hortari, ut fideliter evasque ad reditum custodire vellent. Populus, eo insperato commodo laetus, misit qui renuntiarent, ex fide Sam niatenses ea observaturos. Fridericus igitur armis pro pecunia onustis aliquot iumentis, tectisque ut ei mos erat cum pecuniam mitteret: item ceteris quibusdam iniectis ex militum suorum numero fortibus viris, atque ante eos missis nonnullis captivis, inter quos erat Petrus Vinea, cui postea illic oculos effodi iussit: Samniatensis populus veros esse captivos arbitratus, quia vincula inspexerat, cum sarcivis omnes in oppidum accepit. Illi autem postea arreptis armis, statim occupato oppi do, Friderico defectionissuspicionem, qu conceperat, ademerunt.
Friderici Victoriosi Com. Palat. Fridericus Comes Palatinus Rheni, cum tres Principes anno Christi 1462. episcopos Metensem, et Spirensem, atque Marchionem Badensem, cum Comite Wirtenbergensi cepisset, tali est usus stratagemate. Simulavit enim se abesse a Palatinatu. Itaque hin inde vagari coeperunt, ac Haydelbergam versus profecti sunt, arbitrati ducem exercitus a selonge abesse. Ipse vero Fridericus clam Haydelbergam ingressus, assumpto equitatu suo, et quem Ditherus Archiepiscopus Moguntinus auxiliarem miserat, repente et ex improviso inter neccarum et Rhenum fluvios hostes adortus, principes cepit et exercitus eorum prostravit.
Arnulphi Iimp. Arnolphus Romam seditiosam ob factiones et dissidia Pontificum pacaturus, ingenti cum exercitu ad illam contendit: mirum autem dictu, quomodo urbem ceperit. Nam cum
non admitteretur, clausis undique iportis Leoninam urbem obsedit, qua parte diligentissime a custodibus servabatur. Ibi forte lepusculus excitatus (ut fit) a militibus, ad verbem fuga contendit, quem ingenti clamore exercitus persequebatur. Vigiles itaque urbis, atque custodes clamore et timore perculsi, muros deserunt, afc exercitu scandendi muros copiam faciunt. Sic Arnulphus nullo labore urbem ingressus, eam cepit, et reos seditionis punivit.
Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imp. in postremo praelio quo congressus cum Friderico competitore Imp. Romani, et victoria potitus est, signo adulterino, quod milites Bavari arripuerant, Australes decepit: qui et victi sunt: Rati enim vexillum Austriae signa referens, etiam ad Fridericum et consortes militiae spectare, illud secuti more militari, a Bavaris circumventi sunt, et misere trucidati: Fridericus vero tandem ipse cum fratre Henrico captus est.
Caroli quarti Imp. Carolus IV. Imp. Rom qui primum in baptismate Wenceslaus: postea vero a REge Franciae Carolo, apud quem puer in aulavixerat, in confirmatione Carolus appellatus est: cum contra Philippum ducem Austriae bellum gereret, atque ex utraque parte acies pararentur, iamquemanus conserendae essent, Carolum horror quidam, et timor incessit. Videbat enim hostem longe superare multitudine suas copias: sibique timens, rem astu, non armis agere incipit. Tres ex supremis capitaneis Austriacis clam perinternuntios eu ocat: quibusquasi ad colloquium accedentibus, Imperator auteos montes pollicetur, si cum duce agerent, ut in fugam sedaret. Proque impetrato eo beneficio, magnam auri summam pollicebatur, Ibi verum esse apparuit illud, quod a Troianis sub excidio dicebatur.:- Dolus an virtus, quis in hoste requirat? Duces enim operam suam pollicentur. Reversi igitur, auro corrupti, et spe mercedis illecti, duci referunt, se speculatum abiisse copias hostiles: et pro certo comperisse, Imperatoris exercitum triplo esse maiorem suo: imminere omnibus certum exitium, nisi fuga in tempore sibi consulant: nunc esse in arbitrio ducis, qu od sec um faciat constituere. Quando itaque (inquit Philippus) in sola fuga praesidium est, consulamus saluti, exspectantes magis idoneum tempus: neque enim indecorum erit, nos cessisse maiori. Ergo collectis omnibus suis, Philippus no ctu fugit. Tres illi boni viri postea ad Imperatorem
revertuntur, praemia promissa accepturi. Imperator ut malo nodo malum quaereret cuneum, adulterinam aureorum monetam excudi curavit, quae vicesimam in valore partem non habebat, ad monetam iustam: illam igitur illis numerat. Qui alacres, tanto aere ditati, domum revertuntur. Et iam aurum expendere conati, reperiunt falsam monetam. Mox ad Imperatorem redeunt, monetarium falsitatis accusant. Carolus autem toruis oculis eosdem intuens: Abite (inquit) furciferi in malam crucem: merita proditionis praemia, nisi protinus discedatis ex oculis meis, accepturi. Quam enim aliam meretur pecuniam proditio vestra atque perfidia? Adulterina fides, quam Duci vestro praestitistis, adulterinum quoque meretur aurum, non purum. Illique confusi, speque falsa seducti, cum ignominia ab Imperatore discedunt.
Georg Ducis Megapolitani. Georgius Dux Mechelburgensis, cum pugnaret contra Magdeburgenses, anno domini 1550. et ipsis cum tribus milibus virorum ad Volmerstadium usque progresis, celerrimo dux usus est stratag emate. nam acie suorum circumversa, seminudam post principia agrestium multitudinem adorsus, a rebus perturbatis victoria potitus est.
Maximilianiprimi Imp. Maximilianus I. Imp. obsidione cingens Patavium, tali stratagemate usus est, ut Patavinos hortaretur clanculum ad defectionem: et ut se dederent, literas sagittis alligatas intra oppidum misit, ratus ita oppidanos defecturos a Republica: plurima eis et ingentia pollicitus, si ita fecissent: sed nihil ea re profecit.
Henriciprimi Imp. Henricus primus Imp. pugnaturus contra Hungaros, anno Christi 933. sic instruxit aciem suam, ut aliquot equites in silvam a latere occultaret vicinam, quos hostes non viderunt. Et cum acies instructa Hungaros fortiter aggrederetur, nec observarent Hungari equites occultatos, et in quiete iam versatos, ipsi usi stratagemate Henrici Imp. erumpentes Hungaros dissiparunt, ordines turbarunt, ac Henricum Imp. victoriam obtinere iuverunt.
Ferdinandi Antelli. Ferdinandus Antellus, ortu Cantaber, praetoris Pompoiolitani filius, homunculus qui magnanimitate animi exilitatem corporis pensabat. Hoc colore Ambianis illuditur, Hispano belgae ad quinque milia, relicto fano Divi Pauli X. Martii sub occasum circa Dourlanum subsistunt fortuito ciborefecti, tota nocte progressi, aurora maturius, ad tertium lapidem ab
urbe inruderibus maceriisque suburbanis Ferdinandus pronos additosque milites collocat, alto solo portis reclusis praemittit quadraginta bellatores subtus loricatos, brevibus sclopis pugionibusque accinctos, exterius vero personatos cannabinis lacernis rusticorum indutos, annonarias sarcinas dorso vectantes, qui non una semita, portam qua in Attrebates exitur subeunt, et anhelantibus sub fasce similes ad levandas sarcinas subsistunt, donec carpentum quatuor personatis militib. speciei Villicorum agitatum, ponte sublicio haesisset, ex illis unus ingentem peram nucibus plenam dissolvit, teretes effunduntur inter portae custodes qui omnes Pseudorusticis trucidantur, neve Clathrum pensile secto de sursum rudente ad humum demitteretur, carpentum portae immotum stabat. Ferdinandus audito signo a suis, cum omnibus copiis advolat, atque in urbem irrumpit, compita, moenia, turres, et munitiora urbis loca occuptat praesidiisque firmat, cordariores oppidani, per quosvis debellaripoterat, quadragesimalibus contionibus detinebantur audito classico tintinabuli quod in Episcopio est, et fremitu tumultuantium exituri, dum Hispanos obvios habent coercentur, ceteri qui ad arma raptim confugerant, numero hostium et ordine territi, nihil contra ausi sunt, ac sibi privatim metuentes, tabernis occlusis tectis se continent. Comes sancti Pauli qui urbi et toti provinciae imperabat, ab hoste circumventus, a civibus derelictus, Corbiana porta ex tam praesenti discrimine se subduxit; Hispani ut secure sibi esset a civibus, arma et tela omnia adimunt, vel mensariis cultellis aciem retundunt, gazis, mercibus spoliant, et auro quemlibet non solum pro sorte sua, sed barbarica saevitate libertatem vindicare cogunt.
Matthiae I. Regis Hungariae. KALENDIS Ianuariis, in circumcisione Christi, consueverunt Hungari strenam dare: hoc est donum pro bono omine in
cipientis anni, strena vero a strenua, id est a dextra donum significare, non est dissimile Graecitati, quae dw=ron nominat donum, quod per palmam datur, unde et (tetra/dwron) laterem Vitruvius architectus quatuor palmorum esse testatur: Moris est ut a Rege petatur strena, praetentis cuiusque arti ficii in strumentis. Tibicines tibiam, Tubicines Tubam, Citharaedi citharam, et alii alia, sui artificii commoda instrumenta deportant. Matthias Rex in ollam aliquot aureos congessit: et in tibiam tubamque et reliqua praemium coniecit proprium. Nam et regius pin cerna in scyphum exporrectum pecuniam ia ctam ex tinnitu coniectavit. Cum autem ad multam noctem donorum multitudo pervenisset (erant n. plurimi liberalitatem regiam exspectantes) aderat Galeotus Martius, non ut dona acciperet, sed ut dona regia faceto sermone condiret, ne tantae munisicentiae deesset hilaritas. Omnia igitur iocis et gaudio plena, et munere regio ornata exsultabant. Tum Rex vertit se ad Galeotum inquiens, cur tu quoque non pandis sinum tuorum instrumentorum ad capiendam strenam? Nam hic ollas, ille scyphos, nonunulli tympana, et cellarii congios, stabularii strigiles, sartores acium et forfices, sutores scalprum cum subula, porrigentes, non fuerunt praemio suo fraudati. Respondit Galeotus: se non haberesecum instrumenta. Tum Rex ait, in strumenta tua sunt, quos edidisti libri, quibus Bibliotheca nostra ornatur. Hoc intelligens Galeotus, innuit filio suo Ioanni Martio, ut librum de homine et de in cognitis vulgo, ex regia Bibliotheca afferret. His allatis, Rex Matthias tunc sapientiam suam maxime aperuit: cum cocis et stabulariis aliisque huiusmodi viris non ex animi iudicio, sed ex patriae consuetudine se donasse, do ctosvero viros non impulsu consuetudinis, sed animi iudicio venerari, omnibus manifestissime indicavit. Auro enim et argento plurimo librorum forulis ingessit, pecuviamque grandem apposuit, adeo ut unus Galeotus plura et pretiosiora, quam reliqui acceperit. Hoc Regis factum declaravit, multos ex necessitate, sine quorum ministerio vivi non potest, alere, praeclaros autem viros, in quocumque genere virtutis, ex iudicio animi colere et venerari, praemiisque dignis afficere, cum illi pauca etiam petentes abstulerint, et Galeotus tacens, nec quidquam tale sperans, nec etiam adfectans multitudine pretioque donorum cunctos donatos anteiverit.
Valentis Imp. CUM de Imperio Valens consuleret oraculum, quatuor literas sq. ou, o, d.. demonstravit. Hoc nomen asseverans post Valentem, imperii culmen accepturum. Unde ille ira ac furore percitus, quod imperatoriam dignitatem omnib. invideret, et ab ea per vim deici vehementer metueret: quamplurimos interemit, quos imperandi libidine teneri, et contra eum aliquid molni posse existimabat. Occidebantur itaque Theodori, Theodoti, Theoduli, et quicumque has literas in capite sui nominis habebant. Inter ceteros occisus est Theodosiolus, vir fortis et egregius,, pater Theodosii Imp ipsum vero Theodosium, qui ei cum Gratiano filio successit, nec tollere nec impedire potuit, quominus eo quo fara trahebant, perveniret.
Manuelis Comneni. Manuel Comnenus Constantinopolitanus Imp. patruelem habuit nomine Andronicum, qui propter bellicam virtutem, virium robur, formae dignitatem et animi magnitudinem, coepit illi esse suspectus, quod populari favore in ipsum in clinante aliquando impefium abrepturus esset. Accessit ad hoc, quod arioli dicerent, eum successorem habiturum, cuius nomen A literam initium haberet. Cum haec omnia diligentissime considerasset, Manuel Andronicum in carcerem detrudi, atque ibi arcte custodiri curavit. Unde cum elapsus esset, denuo capitur, et arctius ac diligenrius custoditur: sed fortuna illi favente, inde denuo elabitur: et cum domi suae tutus esse non posset, varios dynastas et regulos adit, quos omnes Manuel variis muneribus et pollicitationibus sollicitare non cessat, donec eum e suis ditionibus expulerint: et cum relicta Graecia ad Babylonicum Sulthanum venisset, ibi etiam a Manuelis insidiis tutus non fuit. Cum autem diu in exilio vixisset, et multa fuisset perpessus, ad imperium demum post Alexium Manuelis filium evectus est. Ipse adeptus imperium, cum sibi
successurum unum audisset: cuius nominis initiales literae ab i. s. lit. in ciperent, et ob id Isaacus Angelus illi suspectus esset: per Hagiachristophoritem ex familiaribus maximis ineimum, eum comprehendere statuit. Cum primum itaque Hagiochristoph orites Isaacum obvium habuit, multis satellitibus comitatus eum acriter est adortus, ut qui vivum vel mortuum in potestatem redigere decrevereat: sed cum fortiter Isaacus se defenderet, qui invadebant reiectis aut occisis, in columis evasit: sed cum Andronici iussu id factum ese putaret, illius iram metuens, ad asylum statim confugit: ubi concursu populi facto Imperator est declaratus. Ita Andronicus fata sedulitate et diligentia impedire non potuit, et in sontem persequendo saevissimus tyrannus est habitus.
Ugoccionis Fagiolani Lucensium Domini. Uguccio Fagiolanus, Lucensium et Pisanorum dominus, Castruccium Castracanem confirmata auctoritate et populari gratia praepotentem, ideoque formidatum, ne scilicet excluso Nevio filio, ipse in Imperio succederet, rollere constituit Ita compositis insidiis, eum Nerius ad cenam vocat, et nihil tale veritum comprehendit. reumque homicidii factum capitis condemnat. Verum fortuna alternis suo more lusibus iecabunda, ita Castruccium e summo turpissimae necis periculo eripuit, ut miserum ex damnato, et saeva securi prope percusso, ad urbis dominatum proveheret, et Uguccionem ex domino exulem et extorrem faceret.
Alphonsi Regis Arragoniae. REX Alphonsus mansuetos et misericordes amplecti consuevit. E contrario superbos velut diis et hominibus exosos horrere.
Sigismundi Imp. Beatos esse in terris reges aiebat Sigismundus Imperator, si exclusis superbis mansuetudinis, humanitatisque auctores in curiam asciscerent.
Ludovici XI. Regis Galliae. AN non in Ludovico XI. rege Galliae simile? qui aetate et valetudine iam inclinante, medicis blanditur, et auri montes promittit aut donat: deinde et sanctos viros evocat, et e silvis educit, quibus vitam suam non emendandam, sed propagandam commendat. Tanto interea metu, ut in arce munita, et fenestris ipsis atque omni aditu clathris ferreis obstructo, sese in cluderet: id est, quid nisi in spontaneum carcerem daret? O miser, hoc assidue times, quod semel faciendum est? hoc times, quod in tua manu est, ne timeas? Pietatem assume, superstitionem omitte: mors tua vita erit, et quidem beata, atque aeterna.
Alphonsi Regis Arragoniae. QUAESIIT fortasse aliquis vib Rex Alphonsus aderat, cur quivere saperet taciturnior esset, qui minus, loquacior. Et cum alius aliud causam duceret, regem tandem iis pene verbis respondentem aiunt. Qui vere sapit, habet hic intus unde gaudeat Alitur quippe eius animus sapientia, qua maxime alimonia contentus requiescit. Ex diverso qui minime sapit, eius ipsius animus, cum intus non habeat quicquam, unde impleatur ac gaudeat, necessum est foris quaerat, unde vana saltem iactantia sapere videarur. Itaque ille ad conscientiam omnia refert, hic ad ostentationem. Haec non inscite Rex cum dixisset, Tibulli Poetae tersissimi versus in medium prolati sunt: regis, ni fallor sententiam confirmantes:
-Procul absit gloria vulgi.
Qui sapit in tacito gaudeat ipse sinu.
Rex versus exosculatus edidicit.
Ferdinandi primi Imp. AETERNA memoria dignum est factum Ferdinandi Imp. qui cum Legati Electorum et Principum causas Imperii negligentius tractarent, aliquando eos in comitiis propter crapulam et ebrietatem obiurgasse dicitur, his verbis: Mementote quod non huc missi sitis ad inebriandum vos, sed ad consultandum et deliberandum Regni Romani causas. Abstinete ergo a maledicta ebrietate, quae neque corpus neque animam beat, et quod officii vestri est, facite.
Valentiniani Imp. SUB Valentiniano terrae motu per totum orbem facto, mare littus egreditur, et Siciliae multarumque insularumurbes, et in iis innumerabiles populi oppressi, ad littus Alexandriae, subductae naves, et supra magnum murum elatae. In medio Adriatico mari velificantes naves deficiente statim aqua in fundo desedere, mox revertente in altum subductae sine ulla vel navis vel vectorum iactura.
Antonini Pii Imp. Aurelio Antonino Pio imperante, horribili terraemotu complures Bythiniae et Hellesponti urbes conciderunt, et Cyzicus inprimis est afflicta.
Constantini Imp. Tempore Constantini in Campania urbes tredecim terraemotu prostratae sunt.
Neo Caesariae. Constantii anno septimo Neocaesarea mari absorpta, tantum Episcopi sede et ecclesia superstitibus: octavo magno terraemotu Rhodus insula concussa, et graviter adflicta: nono Dyrracchium urbs Dalmatiae periit, Roma per triduum periculose tremuit, duodecim Campaniae urbes perierunt.
Antiochiae. etc. Anno Domini 527. terraemotu gravissimo Antiochia
concussa est. cecidere omnia Ecclesiarum aedificia, et tota urbis facies deformata est. Anno 529. ita concussa, ut quod ante biennium intactum et inregrum manserat, ac interea ex ruinis reparatum fuerat, fere totum conciderit, magnaque hominum multitudo ruinis oppressa interierit.
Anno 750. fuere mirabiles et horrenditerrae motus in Mesopotamia, quibus terra disrupta est ad duo milliaria. Civitates quaedam montanae divisis montibus una cum illis ad loca campestria transmigrarunt, nec fractae tamen nec dilruptae fuerunt.
Anno 801. terrae motus tantus fuit, quod universa Italia fuit concussa, quaedam oppida diruta, quaedam hiatu absorpta, montes depressi, et in planiciem redacti: fluminum cursus retro abiit, et mare in plurimis locis littora consueta deseruit, in aliis cum horrendo impetu et damnosa inundatione littora desiliit. Paulo ante expugnatam a Saladino Hierosolymam Syria horrende mota, Antiochia, Tripoli et Damaseus magna ex parte conciderunt: sed Catina in Sicilia multo foedius convulsa, quinque et viginti milia hominum ruinis oppressa, et mare circa insulam insolito aestu innumeros mortales obruit.
Anno 1531. motuterrae concussa est tota fere Lusitania, Ulyssipone corruerunt mille et quingentae domus, plus sexaginta ruinam minatae, templa omnia in lapidum acervum redacta. Hic motus dies octo duravit, et quottidie per intervalla rediit, ut septies aut octies interdiu. periculo maxime obnoxii incolae fuere. Item sanctae arenae, et Azembugerae Almerinique urbium publica privataque aedificia conquassata proscissaque, magnam vim mortalium ruinis oppressere, et nonnulla etiam navigia rurbulento inflati maris hiatu absorpta sunt: sic ut Tagus insanis allidentis maris fluctibus republsus, discedentibus in utramque ripam suis undis, sicca in medio vada obstupentibus cunctis ostenderet, nemoque iam propetota Lusitania tect is suis confideret.
Ingens et horribilis terrae motus Ferrariae anno 1569. accidit, qui in spatio quadraginta horarum centies et quadragesies iteratu sest, et post duos menses iteratis etiam vicibus erupit: elegantiores domus ac aedificia deicit vel perfregit: horum casu et ruina plurimi mortales e medio sublati
sunt. Iactura bonorum supra quaterdecies centena milia aureorum numum aestimata.
Sultani Aegyptii. HIEROSOLYMIS a Christianis expugnatis, et constitutto ibi Gottifredo Bollionio, Sulthanus Aegyptius collecto ingenti exercitu ad expugnandam urbem, vel praelio decertandum paratus advenit. Christiani nullo modo se tantis copiis pares tati, caelestis numinis praesidium summa religione implorarunt, ac fiducia pleni hostibus occurrerunt. Barbari cum nostri appropinquarent, quos ne primum quidem conspectum suum laturos crediderant, comperta eorum alacritate, nimio pavore attoniti de pugna nihil cogitarunt: sed in praecipitem fugam effusi, pecudum instar mactati sunt, numerus caesorum centum millium refertur.
Helvetiorum. Ad Gransonem iuxta Lemanum Lacum, Burgundionum exercitus cum Helvetiis, qui claustra montis Iurae observabant, congressurus, quod ipsos numero paucos contra ingentem multitudinem (erant enim Burgundi ad quadraginta milia: Helvetii vero vix duorum millium numerumimplebant) pugnam capessete cum alacritate et fiducia videret: qui certamen primi inierant, sensim gradum referentes ad castra se receperunt: qui agmen claudebant, priores ordines ad castra redeuntes conspicati, quod illos fugatos putarent, fugam arripuere. Tantus repente timor tantaque consternatio omnes invasit, ut certatim fugam ne quicquam in crepantibus ducibus arriperent, castris desertis.
Henrici Misniae Principis HENRICUS Princeps Misnensis habuit fratrern nomine Albertum: quem sibi, ut ab obitu succederet, testamento ca vit. Sed et ultima voluntas heredes ditionis suae, patrueles Alberti duos filios, Fridericum et Theodoricum declaravit. Cui testamentofrater Albertus se acriter quidem opposuit, at nihil obtinuit.
Lotharii Imp. Lotharius Imp. Ludovici Pii filius, postquam se regno et Imperio abdicasset: et ex testamento inter filios dividi curafset: Ludovico videlicet Italiam, carolo minimo natu Narbeonensem provinciam, Lotharingiam, ceteraque Lotario reliquisset: assumpto habitu monastico diem obiit in coenobio Prumensi, anno Christi 855. 3. Cal. Octobris.
Caroli M. Carolus Magnus Imp. senio confectus, et morti vicinus, convocavit ad se prin cipes et nobiles suos: ac ordinanto testamento, filium LUdovicum regem Aquitaniae a morte sua successorem et Imperatorem declaravit. Quod omnes principes, nobiles et subditi, plurimum approbarunt.
Ludovici Com. Pal. Ludovicus Comes Palatinus Rheni, qui vixit anno Christi 1450. moriturus, testamento condito sibi heredem instituit Philippum. Cum vero adhuc esset impubes, illi tutorem dedit Fridericum fratrem suum, et patruum Philippi. Qui etiam illi tutor fidelissimus factus est.
Frid. tertii Imp. Fridericus III. Imp. moriturus, testamento legitime condito, Maximilianum heredem et successorem sibi constituit: ac illi mandavit, ut Romanum Imperium angeret, non minueret: et civitates quas oboedientes animadverteret, prae reliquis diligeret, et tueretur.
Cunradiprimi Imp. Conradus I. Imperat. cum sibi imminere extremum vitae terminum sentiret, ac supremum diem adesse
cerneret, nec posset amplius bella obire: convocatis Germanis Principibus, mansuetissimus Princeps maximis precibus, intermixtis multis lacrimis, ne amore regnandi, ambitioneque dissidium imperii fieret, auctor fuit, ut Henricus Auceps, Dux Saxonae (qui solus aberat) Romanorum Imp. crearetur. Simul etiam regalia ornamenta, coronam multis unionibus et pretiosis gemmis nobilem, sceptrumque aureum in medinm ferri iussit: iisque manu tactis, Heredem (inquit) Regiae dignitatis et imperii Vicarium statuo Henricum Saxoniae Ducem. At post abeuntibus proceribus, mox exspiravit. Quae omnia Principes diligentissime sunt exsecuti.
Henrici I. Imp. Henricus I. Imperat. adversâ valetudine correptus, cum morbus quottidie invalesceret, convocato omni populo, Othonem filium suum natu maiorem, quod et optimus et religiosus esset, Regem designavit, omnique Francorum imperio praefecit: ceteris filiis thesauris distributis. Dehinc legitimo testamento edito, rebusque omnibus rite compositis, mortem obiit, tactus paralysi: anno salutis 937. sexto Non Iulii.
Sigismundi Imp. Sigismundus Imper. moriturus, vocatis ad se regnorum proceribus, illos rogat atque obtestatur, si se, suosque ac regna sua conservari velint, Albertum Austriae Ducem, generum suum, virtute, nobilitate, animi praestantia, omnium ea tempestate ex cellentissimum, successorem suum nominent atque eligant. Hanc esse supremam suam voluntatem. utque illam expleant ac corroborent, orare se. Annuere proceres, et Albertum successorem elegerunt.
Maximiliani primi Imp. Maximilianus primus Imperator intelligens fatalem adesse horam, ultimam voluntatem suam in scriptis redigi fecit, qua cavit, quid fieri post eius obitum cum corpore suo, quid cum sepultura, quae in pium usum constitui debeant. Sanxit praeterea, ut suarum provinciarum rectores ac praesides cum omnibus officialibus in suo quisque statu, quoad alter nepotum huc commigrare posset, perseveraret. Multa deinde de sepultura sua (pro qua hactenus multa milia aureorum erogata essent) statuit. Dehinc praecepit, ut postquam animam efflaret, pilis eius tonsis toto corpore, omnes dentes evellerentur, in foveaque suppositis carbonibus ac igne, in coemiterio obruerentur:
corpusque eius flagellatum, triplici sacco ex lino, serico albo, ac quod vulgo vocamus Damasco, indueretur, cum calceac cinere mixto: impositum pheretro, quod secum annis quinque et amplius in eum usum facto circum duxit, interius serramentis optime munrto. Licet quidem a secietis, pro repositorio rerum suarum gestarum eo uteretur, illis annis: nescius cur Caesar ita fabrefa ctum ferreis tot repagnulis munire inssisset. Tandem egit, ut postquam animam Deo reddidisset, hoc corpus suum integro die palam omnib ipsum adeuntibus ostenderetur: a postremo in clusum pheretso, in novam civitatem Austriae ductum, in sacello arcis S. Georgio dicato, sub magno altari sepeliretur, ita ut a pectore ad caput foris cadaver extenderetur. Sacerdos autem divina mysteria ceiebrans, pedibus pectus ealcaret: Omnia cum rite ordinasset, salutatis omnibus familiaribus suis, Christo DEO post percepta sacramenta animam commendavit.
Frid secundi Imp. Fridericus II. Imp. quamquam ab Historicis referatur, a notho Manfredo insidiose trucidatus: tamen Pandulphus Collenutius, et nonnulli alii de illo recitant aliter: nimirum hacratione. Fridericus II. Imp. moriturus, sic extremam voluntatem disposuit. Interdixit anlicis suis, ne funus ei facerent tam sumptuosum et magnificum, quam solet esse Imperatorium. Post haec testam entum condidit, in quo legavit multa milia unciarum au imilitibus templariis, Hierosolymitanis et Hospitalariis S. Ioannis: veluti compensationem faciens eorum fructuum, quos debitos ex ipsorum beneficiis in regno sitis, perbella numquam potuerant percipere Reliquie et aliam ingentem summam pecuniae, ad Terrae sanctae recuperationem, quae quidem summa impendenda esset, iuxta praedictorum militum arbitrium ac providentiam. Praeterea filiis suis praecepit, ut omnes caprivos, ubicumque locorum ipsius iussiu detinerentur, liberos abire sinerent. Insuper disponens, ut omnes ditiones ad Ecclesiam spectantes. eidem cum iuribus omnibus et pertinentiis liberaliter stituerentur. Filium suum Conradum Regem Germaniae, universalem heredem in regno Neapolitano, atque toto Impetio Romano constituit. Henrico autem filio suo legitimo secundogenito, praeter centum milia unciarum zuri, reliquit regnum Siciliae ultra Pharum: id quod tamen
iuxta Conradi arbitrium possidere debebat. Friderico vero nepoti suo, legitimo filio Henrici filii ipsius primogeniti in carcere defuncti, reliquit ducatum Austriae, cum decem milibus unciarum auri. Manfredus autem filius eius naturalis, Princeps Tarenti, confirmatus fuit per ipsumi gubernator in annos decem omnium ditionum Imperialium, quae sunt a Papia usque ad Tarentum: totoque in regno Apuliae Conradi Vicarius, donec ipse Conradus praesens adesset. Denique filiis suis omnibus praecepit, ut Conrado tamquam vero Regi et Imperatori in omnibus rebus oboedientiam et fidem praestarent. Et sic quidem erga DEUM et mundum suo functus officio, devote ex hac vitâ in aliam migravit.
Maximiliani Secundi Imperatoris. MAXIMILIANUS secundus Imperator semper transactionibus amicis, aequitate utrinque proposita, potius quam sententiae iudieialis asperitate, contentiones partium decidi maluit: monens litigantes utrinque, ut aliquantum de suo iure cedere, et partem relinquere potius vellent, quam longa iu diciarii processus telainstituta, sumptus duplo graviores in causidicos impendere: et sibi molestias, labores et curas augere: et odia familiarum, quae ad Rei publicae perniciem postea erumperent, inflammare: et alia negotia sua magis necessaria, et Rei publ. salutaria impedire. Sic vivente adhue patre, gravissimas disceptationes inter principem Hassiae et Nassoensem, de Comitatu Cattorum: et postea inter totam domum Brandeburgicam et Noribergenses, qui regionem Marchionis Alberti occupârant. et arces demoliti fuerant: et alias multas, singulari aequitate diremit.
Alphonsi Regis Arragoniae. PARANTEM Regem Alphonsum triumphalem currum inscendere, non defuerunt qui admonerent ut triumphantiummore vultum minio illiniret, quibus respondisse fertur: minium Baccho soli convenire, qui non solum triumphi, sed vini etiam repertor exstitisset.
Eiusdem. Confecto iam graviac diuturno bello, triumphoque Regi Alphonso decreto atque parato, Iam negasse aiunt, regulos et nationes, quas vicisset circumpraeire debere captinorum sorte, quinimo tamquam socios perquam honorifice sequi iussisse. Sed et gloriari solitum accepimus, quod non milibus hostium caesis, sed rectius servatis triumphandi legem imperatoribus primus dedisset.
Clephis Longobardi. POST mortem Alboini Longobardorum Regis, fraude uxoris perempti, Clephes virtute sanguineque nobil ssimus ab aliis proceribus Rex creatus est, qui statim adepto regno admodum insolescere, et impotenter in suos saevire coepit. Unde illis exosus maxime coepit esse, nec odium in eum conceptum diu tectum esse potuit . Initâ enim coniuratione ab intimo familiari est interfectus.
Ioan. Mariae Mediolanens. Andronicus Comnenus constantinopolitanus Imperator, ut astu et perfidia ad imperium est evectus: ita crudelissime per omnia imperavit. Nam Alexium fratris filium trucidavit: e pro ceribus praecipuos indicta causa lapidatos palo vel cruci affixit: quamplurimos excaecavit: multo plures in carcerem coniecit, aut proscripsit, nullâ vel aetatis vel
sexus ratione habitâ. Crudele praeterea edictum in omnes deprehensos, eteorum consanguineos, licet nullius ctiminis conscios proposuit: quibus factis atrocibus ita omnium ordinum animos in se concitavit, ut de principaru cum maximâig nominiâ deiecerint, suffecto ei Isaaco Angelo, veritus illene praeteritorum poenas lueret, fugam adornavit, a qua retractus catenis ferreis duabus ligatus est, et compedibus vinctus, ad novumque Imperatorem statim adductus. Ibia populo alapis contumeliose caeditur, barba ei vellicatur, dentes excutiuntur, capilli evellunter, a mulieribus etiam pugnis caeditur: scabioso camelo impositus, altero oculo captus per forum per ludibrium traducitur. Tunc faex populi clavos in caput eius impegit, verubus latera pupugit, postea pedibus fune revinctis suspendit. duoc enses in nates adegit, et unum per fauces usque ad intestina. Sic multis tormentis excruciatus miserabiliter vitam finiit.
Dux Atheneus cum Florentiae administrationem favore populi obtinuisset, quia nimis rapacem et crudelem se exhibuit, tumultu omnium ordinum excitato ignominiose eiectus est, numquam postea revocatus.
Ioan. Mariae Mediolanens. Ioannes Maria Mediolanensis Vicecomes ob immanem in cives saevitiam et crudele in omnes imperium, a civium generosâ cohorte in ipsa curia, cum in templum Divi Gothardi sacrorum causa proficisceretur, nemine opem ferente, nec se movente trucidatus est.
Alberti Megapolitani. Albertus Megapolensis Ducis frater, Svenonum et Gotthorum Rex creatus, cum pessimorum consiliariorum rapinis ita evacuatum esset aerarium, ut nihil celati vel signati argenti aurive reperiretur, vim suis inferre decrevit, Contractis itaque ad publica comitia Pontificibus, proceribus, et omnihus qui in roto regno praedia possidebant: tertium quodque praedium ab eis pro aulica familia nutrienda postulavit, nec exspectato communi responso, omnia quae petebat, occupavit. Quam tyrannidem non ferentes proceres, cum Margarita Daniae Regina inita conspiratione, illum regno eiecerunt.
Tongodoris Tartari. Tongodor Tartarorum Rex, e Christianâ religione ad sectam Mahometanam desciscens, omnia Christianorum templa in suis terris diruit: eius saevitia per fratres et nepotem ad Cobilam magnum Cham delata, mandavit ei
Cobilas, ut tyrannice regnare desineret, alioqui meritas poenas luiturus esset. Hac denuntiatione magis exacerbatus, fratrem qui eum accusarat, interfecit: idem in nepotem Argonum facturus, ni propere aufugisset: qui ab amicis paternis copiis adiutus, in eum arma movit, et captum permedium dissecari iussit.
Muleassis Regis Tunetani. MULEASSES rex Tunetanus astrologiae peritissimus, fatali ast rorum influxu amittendi regni, et saevae necis cladem sibi cum divinasset, et Barbarossam Byzantii classem parare audivisset, eam adversus se parari credidit: et ut periculum effugeret, Africa excedens in Italiam, ut Carolum Caesarem alloqueretur, et auxilia contra Turcas, quod adse oppugnandum venturus putabat, impetraret, traiecir, commissa Amidae filio regni admistratione: qui ut perfidus et ingratus Regis nomen desumpsit, et advenientem postea patrem captum excaecavit. Ita iudicio suo deceptus Muleasses: cum vaticinium male interpretaretur, in calamitatem macimam nihil aberrantibus fatis est praecipitatus.
Anno 1566. cum captus esset piscis totus aspersus notis et maculis, quae ollis, quas inferioris Germaniae foederati, qui a mendicitate nomen habuêre, gestabant, assimilabantur: ferme omnes dicebant divinitus missum, uthuius testimonio ipsorum causam iustam esse omnes cognoscerent: sed gravis miseria, in quam brevi postea inciderunt, satis ostendit, piscis illius capturam ipsis acerbas clades, et duram captivitatem ac praecipuorum interitum praenuntiasse.
Alphonsi Regis Arragon. ALPHONSUS cum aliquando laxare animum a negotiis vellet, non se quidem abdidit necsaltatus, neque convivia, neque ludos aliquos exercuit, sed venatione plurimum usus est, qua ut Lycurgus tradidit, non solum adolescentes, sed grandiores etiam natu militiae labores tolerare pulcherrime condiscunt Nec tamen, quod miratu maxime dignum est, aut venationes, aut amores, aut denique voluptas aliqua Alphonsum unquam a negotiis remorata est.
Alberti II. Imp. Venatio, inquit Albertus Imp. Ladislai pater, exercitatio virilis, saltatio muliebris. Seque voluptate quavis alia carere posse, venatione non posse.
Henrici I. Imp. Henricus I. Imp. inter reliqua principum exercitia plurimum venationi studuit, et in illa fuit exercitatissimus: ita ut etiam in levissimâ venatione quadraginta feras aut plures conficercr.
Ludovicus Bavarus Imp. maximam voluptatem habebat in vanatione: unde et libenter et plurimum huic studebat. Sed intentus venationi, tactus est apoplexia, ut decideretab equo: acmortuus, Monaci sepultus est, anno Christi 1547. Referunt tamen alii aliter. Utcumque sit, certum est a venatione ipsum reversum, et mortuum esse.
Philippi Regis Hispan. Philippus Rex Hispaniae, Imp. Maximiliani filius, maximam voluptatem capiebat in venationibus: sed ea non ita feliciter ipsi cessit. Semel cnim venatus in Hispania maximos cervos, et calore fervens, maximo potu sitim restinguere dum vult, pulmonem letaliter affecit, ac iecur nimio calore accendit, quo et periit. Quodita se habere, medici in mortui anatomia compererunt.
Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imp. venationi adeo deditus fuit, ut frigora et aestum iuxta poneret, ac pro venatione saepe vitae discrimen subiret.
Henrici VI. Imp. Henricus VI. Imp. maximâ et venationis et aucupii voluptate capiebatur: idque adeo, ut quotiescumque vacabat, animu his studiis inten deret. Semeligitur animi recreandi gratia cum uxore et filio Friderico venatum profectus, sub aestu fortissimo, ex gelido fonte bibit, et brevi post obiit.
Ernesti Austriae Marchio. Ernestus Austriae Marchio, anno Christi 1015. venationi intentus, aprumque in silvis sectatus, telo a venatore, qui aprum figere intenderat, forte traiectus est.
Caroli Magni. Carolus Magnus lmp. venationis adeo erat studiosus, ut eam tamquam rem saluberrimam et sanitati perutilem, etiam senex haud negligeret: neque ob hanc vel nives, vel calores, saltusve aut montes, aut quamvis aliam tempestatem exhorresceret graviorem, idque in senectute etiam.
Henrici I. Imp. Henricus I. Imp. mire intentus venationi et aucupio fuit Mortuo vero Conrado I. Imperatore, Eberhardus defuncti Imperatoris frater, utiussus erat a fratre, cum in venatione deprehendisser, insignia illi obtulit Imperialia, aureas armillas cum chlamyde, aclanceam. Veterum quoque regum gladium, ac diadema, unde et Romanorum Imp. effectus est.
Caroli Magni. Carolus Magnus Imp. mirus et indefessus venationis amator, cum nobiles suos delicate vestitos animadverteret, ipse lupinâ pelle indutus, eos ut secum eodem delicato vestitu sine mora venatum proficiscerentur, iussit. Factum est itaque ut Imperator mandavit. Ceterum inter venandum pluviae ac tempestates immensae praeter exspectationem obortae, delicatum illum nobilitatis vestitum prorsus deformaverunt. Reversus itaque Carolus Imp. domum, in vestitu ita madido eos ministrarae voluit. Ibimulti exiis, qui potuerunt, igni in camino accenso, utse et calefacerent, et vestes exsiccarent, appropinquaverunt. Summo mane, Carolus iterum iniunxit ut omnes in eodem comparerent vestitu. Quod similiter factum est. Sed imperator vili sua pelle lupina tectus, nobilium vestes illas delicatas calore ignis contortas atque deformatas summâ cum voluptate conspicatus, de veste sua, quam solus habuerat frigoris et tempestatis patientem sibi tum gratulatus, simul acerrime quoque illos obiurgavit: atque ne in posterum venatum profecturi, tam molli, delicasto et femineo habitu uterentur admonuit.
Frid. Elector. Sax. Fridericus Elector Saxoniae Dux, venationem maximopere diligebat, sed eius studio nemini facile damnum inferebat. Quod si quando rusticis et vicinis intulisser, protinus velannona, vel simili quopiam pretio dato, id compensabat.
Ludovici Landgravii Thuringi. Ludovicus Landgravius Thuringiae, venationi mirifice intentus, a via regia semel aberrarat, et forte fabrum
quendam, imminente iam nocte, in silva convenit, rogans utse hospitio exciperet. Faber, quisnam esset, quaesivit. Respondit Princeps, se ministrum esse venatorium Ludovici Landgravii. Tum faber tota convitiorum plaustra coniecit in Landgravium, nescius Principem ipsum adesse Landgravium. Inprimis autem impotens illud venandi studium acerrime in sectatus: tartareis flammis ipsum una cum aulicis et nobilibus suis omnibus dignum esse asserens. Patienter id tulit Ludovicus per totam noctem: atque in melius deinde gubernationem iustituit.
Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus I. Imp. venationis perstudiosus fuit ut velin otio, disciplinae et similitudinis armorum recordaretur. Neque has tamen animi, molestiarum que remissiones fecit tanti, ut dignitatem humanam cum bestiis commutaret, quodque voluptatis et rei ludicrae partem aliquis praeripuisset, perdere ilico vellet; sed gravibus minis, atque edictis plebem ab interceptione ferarum deterrebat, metuque iniecto, intra ipsos suum continebat opus. Cumque aliquando eruricolis quidam aliqu oties nocuisse feris esset deprehensus, atque adipsum Caesarem adductus: poenam edictam, ut oculis privaretur, repetivir. Sed paulo post revocato, cui negotium exsequendum dederat, dimitti reum iussit, nolle se animal ratione destitutum cum homine adaequaee: et cuine pilum adiungere posset, maximenecessario organo illum beluae causa, perpetuo carere.
Alphonsi Regis Arragon. SCIMUS Alphonsum Regem Arragoniae vestitu cultuque corporis moderate usum, neque hac inre multum discrepasse apopularibus suis. Illudque saepenumero usurpare consuetum, cupere se moribus et auctoritate potius Regem videri, quam diademate aut purpura.
Pipini Regis Galliae. Franci quibus Rex esset sola purpura et diademate
conspicuus, illi crines totonderunt, et retruso in monastetium nebulone, auctoritate Zachariae Romani Pontificis Pipinum substituerunt, quem non vestis aurea, sed spectata inter bonos moderatio et auctoritas regio culmine dignum fecerat.
Rudolphi I. Imp. Rudolphus I. Imp. vestitu, nihil a plebeio differebat. Mane igitur egressus solus (et aura frigidiorerat) vidit in pistoris domo carbones defornace recenres, ignitosque Intrat fidenter, adsistit, calefacit: cum mulier eum aspicit, et ex vestitu aestimans, Heus, inquit, mi homo, parum decet vos ad mulierculas, et in alienam domum sic venire. Rudolphus, Mea mater, miles sum, qui meas res in obsequio et comitatu Imperatoris contrivi: at ille patum benigne me nunc habet, nec pro spe aut meritis muneratur. Mulier ad illud Imperatoris nomen coepit stomachari, et multa mala in Rudolphu dicere: Quin iste virest, inquit, qui nos et nostra perdit, pauperum scopulus et exitium. Merito haec vobis eveniunt, qui adhaeretis et sequimini: atque ut plura eveniant, opto. Rudolphus delectatus procaciâ mulierculae, sed mulier, inquit, deme missum fac: vos proprie quâ re laesit? Ibi mulier exclamare, Illene? qui omnes pistores huius urbis, lautos satis antea, fortunis evertit: nec facile resurgemus. Attu bone vir fabulari desine, nec ultra molestae aut impedimento nobis esto, abi Aliquid voluisset etiam Rudolphus, sed illa Amazon vas aquarium in prunas accensas iecit, et fumo, vapore, einere perfusum eiecit. Sed iste cultus eius privatim et non publice fortass e fuit. Publice? Vide. Quis dies laetior, et magis pompae aptus, quam cum victum Ottocarum, Bohemiae Regem, ad se vocatum excepturus erat, et fidem ab eo (Homagium dicimus) accepturus? Ille venit cum magno et splendido comitatu: viri et equi, auro, gemmis, serico nitebant. Dictum Rudolpho advetare: et sedulo a quibusdam additum, Pararet se, veste et cultu ornatiore et Imperatorio, talem Regem admissurus. Rudolphus renidens: Imo Rex Boemiae, inquit, griseam meam vestem, (verba fuerunt) saepe derisit: nunc ipsum vestis mea grisea deridebit. At vos arma et equos expedite, et accincti instructique, ut ad pugnam, state. Decus Teutonicorum armorum, non vestium, advenis istis ostendite: hoc me vobis que dignum est Dixit Rudolpus, neque aliter fecit. Ottocarus illi vili cultui se et
avum suum submisit, et ad genua accessit: non sineludibrio etiam. cum Imperator iussisset tentorum, in quo res gerebatur subito pandi et revelari, ut ab omnibus geniculans Ottocarus conspici posset.
Caroli V. Imp. Carolus Quintus Imperator, utsanguinem abeo, sic hanc virtutem traxit. In omni vitâ modicus, vel potius tenuis, in cultu fuit. quod notarunt Itali, et airati aut calumniati sunt, in primo eius et sollenni ingressu Mediolanum, Insubrum urbem. Cives novo domino omnia instruxerant, plateas aulaeis, tabulis, frondibus, sese quisque vestibus exornaverant: umbella aurea parata, quae ingredientem tegeret. cum ille et Imperator, et non semel Rex ac Princeps, in laneâ acra penulâ, et vili pileolo sub eam se dedit. Videbant eum, et requirebant: matronae praesertim, et virorum vaniores, qui trabeas, et illusas auro vestes, et fulgentes in capite et eollo gemmas esspectabant.
Eberhardi Francor. Ducis. EBERHARDUS Francorum Orientalium Dux, cum adversus Othonem, huius nominis I. Imperatorem, inita cum Henrico Rixoso, Saxoniae Duce societate conspirasset: multitu dine et virtute militum fretus tam certam victoriam sibi despondit, ut Othonem imperiali dignitate se spoliaturum palam iactaret: sed acie cum hoste congressus, vitam, ducatum et regnum, quod iam in manibus habere putabat, amisit.
Gallorum. Ad Dagincurtum in Picardia Galli cum Anglis dimicaturi, tantum inanis fiduciae sumpsêre, ut non de ratione ineundi proelii cogitarent, sed velut partâ victoriâ currum pararent, quo Rex captivus in triumpho duceretur. Cum ad manus ventum est, acriter quidem utrinque concurritur, sed sagittarii Angli Francos equites peditesque una obviam factos primo impetu gradu propellunt, dein magnam ex illis stragem edunt: ubi sagittandi facultas adempta, proiectis
arcubus adeo impigre rem gladiis gessêre, ut decem milia Francorum in acie caesa fuerint, totidem fere capta, quae propter tumultum in castris excitatum postea trucidata sunt, sexcentis Anglorum tantum amissis.
Basilii Mosci. Basilius Muscovitarum Princeps, cum Constantinum Rutenum, Polonorum Ducem cum duobus gravis armaturae equitum milibus, levis armaturae duodecim, et tribus peditum ad se adventare, praelio decertare paratum didicisset, et pontem quo Constantinus suas copias traduturus erat interscindere, equitarum transitu prohibere, ut disiunctas copias aequissimâ conditione adoriri posset. Haec omnia superbe contempsit, victoriae spe suscepta, quod triplo maiore cxercitum haberet. lta ad transeuntes Polonos misso praecone pronuntiari iussit, ne dolum, ne insidias timerent, ipsum ea die verâ virtute dimicaturum: sed contracto certamine spes temere concepta inanis et falsa apparuit. Licet enim Muscovitae pro victoria, quam cetram et exploratam putabant summa animorum contentione depugnarent. Polonorum tamen admirabili constantia vicli, amissis e suis septem milibus citatis equis fugam arripuêre, et castra hosti diripienda reliquere.
Ferdinandi Pizani. In Pervanâ regione cum Ferdinandus Pizanus contra Atabalibam expeditionem suscepisset, et acstris in propinquo collatis in proelii aleam deveniendum esset: Atabalibas, quod innumerabiles haberet copias adeo inani victoriae fiducia elatus est, ut contemptâ hostium paucitate, quos etiam propter continentes et immodicos itineris labores corpore et animo defatigatos credebat, nullo ordine incedere curavit: sed qui cum tanto hostium contemptu bellum susceperant, vix inito certamine in foedam fugam coniecti sunt, et Rex ipse Atabalibas in mediâ suorum strage captus est.
Nicephori Constantinopol. NECEPHORUS Constantinopolitanus imp. cum adversus Bulgaros bellum suscepisset, Crumus eorum Rex non satis virium sehabere existimans, quibus imperatoris conatus infringeret, legatos ad foeduslub aequis conditionibus ineundum misit. At Nicephorus nullas alias foederis leges approbare voluit, quam ut Bulgari eam pecuniae summam, quam Graeci Persis pendebant, quotannis persolverent. Indignitate rei exacerbatus barbarus, reicctis pacis conditionibus, cum Nicephoro, etsi viribus inferior, quamprimum congredi statuit. Tanta autem irarum mole in Graecorum castrainuecti sunt, utillos primo impetu disiecerint, et ad multum spatium insecuti, ipsum Imperatorem suos retentare conantem, cum maximâ nobilitatis parte immaniter trucidarint.
Anglorum. Angli, Duce Eduardo Wallorum Principe, cum devastatis in Lemovicibus, Petrochoriis et Engolismensibus agris onusti praeda Burdegalam reverterentur: in Pictonibus ad Malepertusum Ioannem Franciae Regem, maximis stipatum copiis, habuêre obvium, qui eos a suae ditionis locis ita intercluserat, ut nisi vict oria duce remeandi domum nullam haberent facultatem, cum Francis hostib. hisce conditionib. pacisci voluerut, utliberum illis iter ad suos patêret, et omnes quos cobello ceperant, sine pretio restituerent, per septemque annos arma eo in bello non induerent: Franci, qui ut numero et loco superiores, iam in manibus victoriam sehabere putabant, eas conditiones aspernati petiêre, ut Princeps copiarum que duces omnes carcere se includi paterentur, aliter rueertendi ad suos potestatem non dari. Huius immanis decreti acerbitas tantum audaciae et animorum Anglis in summas belli angustias delapsis addidit, ut omissis pacis conditionibus, ad iniquam proelii aleam animos et corpor pararent: in qiotanta alacritate ac confidentia pauci contra multos (vix enim novem millium numerum implebant, cum Franci quadraginta milia excederent) hostes excepêre, ut cum multâ strage ipsorum perruptis peditum aciebus, et dispalato equitatu Regem ipsum captivum fecerint.
Genuensium. Bello Ligustico secundo Genuenses a Venetis in Corcyrensi portu obsessi, naves omnes Venetis hostibus tradere, si
incolumes inde viros abire permitterent, ultro obtulerunt. Quas conditiones Veneti contumaciter repulerunt, petentes ut Genuenses se victorum arbitrio omnino submitterent. Illi, metu in desperationem converso, rem in certamen confestim adduxerunt, et quindecim triremibu, insidiis locatis, quae in medii proelii ardore, cum quisque suo periculo intentus, hostes summa vi adorirentur, per mediam hostium classem iter sibi aperire, et in pacatum abire tentant. Cum ad hostes ventum est, ita acerrime pugnatum, ut qui omnes pacis conditiones respuerant, devicti fuerint: et qui ante conflictum se victos fatebantur, praeclaram victoriam adepti sint.
Ludovici Flandriae Comitis. Ludovicus Flandriae Comes, Gandavum urbem imperata facere detrectantem, cum gravi obsidione premeret: oppidani ad inopiam commeatus redacti, et ab omnibus deserti, missis oratoribus veniam erroris sui suppliciter petierunt, in posterum oboedientes Domini mandatis fore polliciti, si praeteritorum memoriam abolere vellet: sed Comes, qui eorum rebellionem ulcisci decreverat, respondit, se id demum facturum, cum nudis pedibus, abiectis in dumentis, aperto capite funeque ad collum religato, extra urbem ad petendam commissorum delictorum veniam obviam ei procederent. Hocresponso omnes uchementer attoniti, sumptis armis potius in acie fortiter ocumbere, quam tam iniquas pacis conditiones recipere decreverunt: et emptione facta adversus comitem dira minitantem, qui tum Brugis agebat, agme moverunt. Ille cognito eorum consilio, suos in aciem eduxit, ad eosque progreditur, ac medio fere itinete fit illis obviam: speque plenus quod instructissimas copias traheret, manus propere conseruit. Atilli tanto irarum impetu, et animorum obstinatione certamen inierunt, ut adversas acies statimfuderint, et fugientium tergis instantes cum eis Brugas ingressi sint, vixque comes ab anu paupercula, in cuius tuguriolum trepidus se receperat, servatus eorum manus evaserit.
Alphonsi Arragon. Regis. Hocunum est inter egregia Regis Arragoniae Alphonsi facinoramaximum et praeclarissimum. Sed neminem deserit Deus in se sperantem. Henricus Rex Angliae Regis huius, qui nuncregnat, pater, circumventus ab exercitu Gallorum Regis quaecumque obtinuisser in Galliâ dimittere voluit, si
cum suis incolumis abire permitteretur. Negantibus Gallicis nocte subsecutâ vocatis centurionibus et decanis militum, neque fugere, inquit, commilitones, neque ex hostibus incolumitatem consequi possumus, quamvis cedere regno Galliae voluerimus, sola nes arma tueri possunt. Non est cur numerosum exercitum formidetis. Iusta causam iuslus Deus adiuvabit. Ite et alterum alteri peccata vestra vestra confitemini, pauxillulumque terrae ob memoriam Sacramenti Eucharistiae salvatoris, alter alteri porrigite Crastina die liberabit nos Dominus ex manibus inimicorum. Sic dimissâ contione peractis quaeiusserat, curare milites corpora praecipit. Sequenti die ut primum lux orta est commisso praelio, incredibile dictu, octo milia suorum, sexaginta milia hostium fudere, caesa ingens turba, nobilitas Galliae prope omnis capta, paucos fuga servavit. Eaque potissimum dies Gallorum opes fregit. Cum amoenissimum Picentiae agrum Surrentinum pervastaret Alphonsus, ingemuisse frequenter visus est, crebroque per caduceatorem oppidanos orasse, ne id ipsorum pertinacia committerent, quod postea eius lenitate ac misericordia corrigi non posset. Exceptis a Rege Alphonso impuberibus, senibus omnique sexu bellis haud quaquam utili, quos Caietani obsessi ob penuriam annonae civitate expulissent, quidam Regi dixit, si tu hos non admisisses, Caietani paucis post diebus sese dedidissent. At ego, Rex respondit, pluris facio eorum vitas quam Caietas centum: facinus profecto regium ac memorabile ac diis immortalibus inprimis gratum acceptumque. Quam enim urbem per id tempus quadraginta ferme millium conatu capere nequisset, postea soluta ac diu desita iam obsidione, sine vi, sine armis, numinis tamen benignitate et gratitudine in ditionem redegit. Gerborum Insulam, quam putamus Lotophagitem antiquitus dictam, ingenti admodum classe Rex Alphonsus obsederat, et ne ulla incolis auxilii spes reliqua esset, pontem qui continentem coniungebat dissecuit, turribusque munivit. Quo facto relinquebatur Alphonso nihil nisi ut levi momento insulam populatus rediret victor et voti compos. Cum interim ab Oferio Tunicensium rege literae in hanc fere sententiam deferuntur, Rex Regi salutem. Scimus ô Alphonse te maiori animo esse quam ut Gerborum populatione contentus decedas. Idcirco decrevimus adte
confestim accedere, et facie, quod aiunt, ad faciem intueri. Credimus interea minime recessurum, quoniam fugere longe a magnanimo alienum est. Vale. Alphonsus his literis acceptis, oblatâ occasione maioris gloriae, decrevit contemptâ Insula barbarum exspectare. At ille tempori advenit, et quidem cum centum millium ferme armatorum exercitu, castraque ad iactum teli contra pontem et turrim, quam milites tenebant, locavit, tormentis, telis, clamoribus nostros continuo lacessens. Constituerat Alphonsus postero die collatis signis cernere. Ceterum ardor militum, ut plerumque fit, continere diutius nequivit, ponte transmisso in continentem eruperunt ac profligarunt barbaros, nec procul fuit quin Regem etiam ipsum caperent, qui a propinquis et necessariis quibusdam suis in equum allevatus, inter nostrorum militum manus propemodum apprehensus effugit. Qui vero Regem tutati fuerunt, quoniam fugae locus non fuit, ad unum omnes trucidati sunt ad pedes Regis, praetorium captum direptumque, tormenta aenea ac ferrea omnia confracta, signa militaria pleraque ablata, inaestimabilis atque omnis generis praeda ex victoria relata.
Clodovei Galli. Clodoveus Francorum Rex, Alemannis indicto bello, quod Sicambris suis foederatis infesti essent, ad Tilbracum oppidum hostes obvios habuit, cum quibus rem ad proelium deducere properavit: in quo Franci et Sicambri primo impetu fusi fugatique fuêre: sed cum in fugâ nihil opis, nihil salutis in esse putarent, ingenti animo recollectis copiis aciem repararunt, et egregie pugnando Alemannos victores in fugam cum maximâ clade, occisoque eorum Rege, verterunt.
Philippi Vicecomitis Mediolanensis. Mortuo Philippo Vicecomite Mediolanensium Duce, cum illi se in libertatem asseruissent, Rainaldus Gallorum Dux ab Asta suae ditionis urbe, Alexandrinum agrum hostiliter invasit. Coleonem Bergomatem maxime idoneum, qui Gallis resistere posset, sati Mediolanenses, cum parte copiarum eum prosicisci iubent. Conserta est ad primum hostis conspectum pugna maxime atrox et cruenta apud oppidum Coscum, in quâ Galli primum victores cumin captos et deditos saevirent, gravi ira succensus Coleo conglobatis alis in hostes inexpectato irrupit, fusosque prostravit, sicut magna corum pars interficeretur, et Rainaldus captus vix supplex salutem impetraret.
Friderici III. Imp. Austriaci quoque qui accersitis Bohemis in Nova civitate Fridericum Caesarem ex Italia redeuntem obsederunt, co demum redacti sunt ut victores ex victo pacem peterent, atque in eam rem auri sex milia nummûm quotannis penderent.
Alphonsi Regis Arragoniae. CUM esset Valentiae Alphonsus, appulerunt eo loci Caroli Regis Franciae Legati magnopere eum rogantes, ne per id tempus, quo Rex eorum bello Britannico implicatus esset, contra se bellum aliquod suscitret. Quam maxime enim verebatur Carolus, ne Alphonsus capto tempore et occasione eum armis lacesseret, propterea quod ius ac titulum praetenderet in eam partem Galliae Narbonensis, quam incolae Occitanam vocant. Quibus Alphonsus ita respondit: Etsi certo scio plurimas Narbonensis Galliae civitates ad Arragoniae regnum pertinere, quas Carolus Rex iam pridem occupatas detineat, nihilominus hoc tempore, quo illum intelligo bello superatum et a Britannis protritum esse, nequaquam me arma contra profligatum Regem moturum esse vobis affirmo: neque eo animo esse ut cum maiores mei in Caroli prosperitate non petierint, ego in eius repetam calamitate. Quid Regi indecentius quam victum provocare? Rursus quid inhumanius quam naufragum submergere? Hac securitate legatos remisit demiratos Alphonsi virtutem et magnanimitatem.
Theodosii III. Imp. THEODOSIUS III. cum adversus Anastasium Imperator esset electus, ius suum armis persequi voluit, et ad Niceam cum illo acie decertavit: in qua victor nulla maiore iniuria hostem affecit, quam vod in ordinem redactum sacris initiavit, ne de imperio rccuperando cogitare possetamplius.
Constantini Ducae Imp. Constantinus Ducas Imp. cum multorum insidiae ei detectae essent, non aliter insidiatores punivit, quam quod ipsis pro venalibus mancipiis usus sit, cum legitimo iure non solum libertate, sed et vita illos privare posset.
Belisarii. A Gotthis Romam obsidentibus, Belisario propugnante duo Romani corrupti sunt, qui prodere urbem polliciti sunt: sed cum alter paenitentiâ ductus, Belisario rem patefecisset: alter captus est, et rem confessus: cui acerbam necem Behsarius merito adferre posset, tantum nasum et auriculas praecidi iussit, vilique asino imponi, et ad Gotthorum castra mitti.
Andronici Imp. ANDRONICUS Imper quod omnem saevitiam et crudelitatem in populum exercuisset, cum ab Isaaco, cui populus favebat, victus praelio esset, altero oculo privatus asinae dorso impositus est, facie ad caudam obversa: et per totius urbis vicos et plateas circumvectus, cauda bestiae pro sceptro manibus alligata, et alliorum reste praecincto diadematis loco, viris mulieribusque promiscue in praetereuntem multa probra et lutum, aliaque focdiora iacientibus. Haec ad populi sacietatem perpessus latronum more laqueo est strangulatus: postae amulieribus uncis et harpagonibus miserabilem in modum laceratus.
Childerici II. Regis Francorum. Childericus II. Francorum Rex Bodilum nobilem palo alligatum cum virgis contumeliose caecidisset, inter venandum est ab ipso occisus ac ne vindex tam tetri facinoris exoriri posset, spesque animautis tolleretur, regina Blitilde uterum ferens interempta.
Danorum. Temporibus Erici Danorum Regis iuventus Danica Iulinum oppidum, quo piratae sereceperant, adorta, obsidionem pertaesos cives ad deditionem hisce conditionibus compulit, ut quotquot intra moenia piratas habebant, ingenua fide traderent, et illorum pecuniam, quae sumptus bellicos resarciret. His in potestatem redactis ob eorum latrocinia eam poenam victores erogarunt, revin ctis post terga manibus, palis primum affigendos curarunt, postea desectis ventribus exenterarunt: et eo quidem pacto, ut primâ viscerum parte protractâ, cetera stipitibus explicarint, ita sensim cruciatos et tortos miserabiliter exspirare coegerunt.
Mediolanensium. Mediolanenses, quod finitimis superba saevaque arma intulissent, utlate imperarent, laude Pompeia crudeliter evastata, Como gravi obsidione subacto, Crema quoque et Papia omnibus belli detrimentis affecta, a Friderico Barbarossa Imp. bello petiti sunt: qui cum saepius proeliis victi fuissent, libera excurrendi potestate ablata, intra moenia compulsi, et laboriosa diffi cilique obsidione perdomiti, victoris arbitrio se dedere compulsi sunt: qui in exactae vindictae exemplum hasce leges illis imposuit, ut ad unum omnes patrium solum verterent, ultraque centum stadiorum spatium ad vicina oppida migrantes, relegatique corruentis superbae patriae excidium ex propinquo spectarent, urbs ipsa solo aequaretur.
Alberici Taruisini. Albericus Taruisinorum Tyrannus post immanis fratris Actiolini necem, Taruisio pulsus, et in Zenonis arce obsessus captusque, quod immanitate et crudelitate fratri similimus fuerat, et frater meritos cruciatus, quos fervidâ exulum ira struebat, effugerat: ita cumulate pro se fratreque scelerum poenas persolvit, ut uxorem filiasque in oculis vivas comburi, filios membratim dissecari, sese demum diu tortum attractumque pedibus equorum iugis per salebras et vepreta ad necem raptari, lancinataque membra ferisatque volucribus destinari miserrimus spectarit.
Napi Turniani. Napus Turrianus cum Paganinum fratris filium acri ingenio iuvenem Vercellensem praetorem designasset, et a primoribus civitatis ut eum reciperent, in magistratuque constituerent, postulasset, exulum principes coacta atmatorum manu adventantem cum Praetoriis insignibus Paganinum in itinere obtruncant. Quo Nuntio Napus et Emberra tunc Mediolani praetor, adeo in vindictae cupiditatem exarserunt, ut immani eorum iussu omnis sexus et aetatis exulum propinqui cum Paganini cadaver ad Divi Dionysii templum atrata familia convexisset, ad eius tumulum tamquam hostiae mactarentur, et quod miserabile spectaculum fuit, ad sepulcra maiorum plaustris in urbem referrentur.
Alphonsi Regis Arragoniae. IN terra Hispaniae, qui vittea vasa vendere soliti sunt, ea in baculo quodam appensa per urbem deferunt, numero octena, hi cum aliquando, ut Rex Alphonsus aderat, praeterirent, ad illorum voces conversum Regem contemplatumque dixisse aiunt, consimilem esse vitam beatam: Nam veluti si quis cum his vitrariis ingens pretium paciscatur, si octena illa vascula ad certam metam integra et illaesa perducant. Contra si unum aliquod in itinere confringant, et vasa et pretium omne deperdant. sic nobis iniunctum esse onus quinque sensuum perferendorum ac coercendorum, nec non trium animae potentiarum usque ad vitae exitum commendatarum, quibus si recte ac sincere ad finem usque fuerimus usi, nobis merces ingens repromittatur, beata vita. Sin male ac perperam, poena perpetua.
Alphonsi Regis Arragoniae. ALPHONSUS Rex Arragoniae Pulchritudinis amator cum esset, nimirum iuxta Chrysippi sententiam, putabat pulchritudinem esse virtutis florem, numquam licentia, aut contumelia in aetatem alicuius est usus.
Eiusdem. Amico et familiari cuidam Alphonso Arragonûm Regi suadenti, ut tranquille et voluptuose, dum posset, vitam ageret, nec corpus tot tantis que periculis obiectaret, respondisse dicitur, Non temere a Romanis illis sapientioribus, Honoris templo virtutis templum coniunctum, in quod nisi per virtutis templum introire liceret nemini, ut intelligerent mortales ad honoris fastigium non voluptatum via (quae delitiis atque illecebris affluens esset) sed virtutis illa quidem aspera et salebrosa enitendum esse.
Pipini Galli. PIPINUS Caroli Martelli pater, cum Plectrude coniuge spreta nobilem concubinam loco uxoris adamaret, et ob id factum graviter a Lamberto Traiectensium Episcopo reprehensus esset, Dodo concubinae frater Lambertum interemit, Indignum parricidium a nemine fuit ultum, quod metu Pipinae nullus hiscere, nec se commovere
auderet: acnuminis iraid severe et acerbe vindicavit. Dode enim tineis toto cotpore scaturientibus, ulceribusque passim pullulantibus, foedo odore acerboque cruciatu vexatus, in flumen Mosam per furorem et rabiem se praecipitem dedit.
Goduini Comitis. Goduinus Cantianorum Comes, cum a Rege accusaretur, quod fratrem occiderat, coepit se excusare, et accepta panis buccella ita Regem affatus est: si unquam Rex quicquam in fratrem tuum aut in te molitus sum, Deum precor, ut hae panis buccella ilico me strangulet: Postquam haec protulit, panem comedit, quo illi subito prae clusae sunt fauces, et ita exspiravit.
Gulielmi Suffolcii. Gulielmus Suffolciae Dux, temporibus Henrici VI. quod pecuniam publica dilapidasset, exercitui regio stipendium emeritum non solvisset, fidos Regis Consiliarios ex aula proscripsisset, supplementum in Galliam mittendum non curasset, ad supplicium a populo deposcitur. Utmos populo gereretur, in carcerem coniectus est: sed inde quod reginae gratus esset, non multo post exiit, et apud Regem in pristinam gratiam rediit. Plcbs magis irritata iterum tumultuatur, et ad necem nefarium hominem eposcit. Regina timens ne seditio inde oritetur, eius clientes, quos culpae socios cognoverat, comprehendi, et supplicio affici iussit, ducem exilio tantum mulctavit: cum autem navem conscendisset, utin continentem transfretarot, ab adversariis captus, interfectus est.
Gebhardi Archiepiscopi Moguntini. Gerhardus Archiepiscopus Moguntinus, Conradus Episcopus Argentinensis, Albertus Dux Austriae, et Albertus Comes de Haigerloch, Comes de Liningen, Comes de Zwaibruck, Othode Ochsenstein in mortem Adolphi Imperat. coniurarunt. Ipse aequitate causae confisus in proelium cumillis descendit, in quo quidem trucidatus est, sed e coniuratis nullus placidâ morte obiit. Albertus e bello rediens, ab Othone Bavariae Duce Imperatoris genero occisus est: Comes de Ochsenstain in conflictu vulneratus, periit. Moguntinus inventus sedens in sellâ, subitâ morte peremptus. Bipontinus in flumine submersus est. Liningensis insaniâ et furore correptus. Argentinensis a rustico prope
Friburgum confossus. Austriacus a Ioanne patruele occisus, sic procurante numine perduelles dignas suis factis poenas invenêre.
Alphonsi Regis Arragon. OPTIMUM factum sibi videri dicebat Alphonsus Rex Arragoniae, si voluntas nostra intra amorem ac metum media incederet, ut quantum amor ad excessum impelleret, tantum timor illam e diverso retraheret.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Ludovicus XII. Rex Galliae audiret Armeniam efflictim deperire puellam Neapolitanam, quae vultu adeo esset modesto, adeo venusto, ut nihil supra: Gravem esse aiebat tyrannim voluptatem, quae ea demum concupiscat, quorum sit copia angustior.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Ludovic. XII. Rex Galliae audiret, Iulium Pontif. immodice se efferetem, qui tot urbes puncto temporis
recepisset, quas vix Franci intra triennium occupârant: Nonenim, inquit, erat Gasto Frixeus: imitatus Iliensem: is glorianti Fimbriae, qui Ilium XI, die ceperat, quam urbem Agamemnon x. anno vix ceperat, ipse eam XI. die cepisset, dixit: Non enim Hector aderat, qui pro civitate pugnaret.
Alphonsi Arragoniae Regis. FOENUS nihil aliud sibi videri Alphonsus Arragoniae Rex, quam animae funus dicebat.
Eiusdem. Alphonsus Arragoniae Rex foeneratores, utpote laborcs mortalium depascentes, harpyias vocitabat.
Sigismundi Imp. Cum beatos quispiam Foeneratores coram Sigismundo diceret, qui dormientes rem augerent. Et tu ergo miser, inquit Sigismundus, qui rem vigilando comminuis.
Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Ludovicus XII. videret Annam Reginam cupidine dominandi flagrantem, multa quoque se inscio moliri: Uxori pudicae multa (aiebat) condonanda.
Eiusdem. Ludovicus XII. Rex Galliae, ad uxorem suam flagrantem cupidine dominandi aliquando dixit: Principio
cervas cum cervis, altis cornibus insignitas a natura: at cum cervae cervis sese praeferrent, indignatum Deum, excornes ut in posterum prodirent imperasse. Solebat enim vel fabella vel Apologo quid sentiret, efferre, admonens Reginam, ne sua sibi insolentia potentiam minueret.
Alphonsi. Trisponius Iurisconsultus cum trecentos aureos Alphonseos quod supererat dotis, furto surreptos perdidisset. ac propterea animo angeretur, et esset sibi viva adhuc uxor, et illa quidem admodum informis, dixisse perhibent Alphonsum Regem Arragoniae, longe illi melius si uxorem quam pecuniam fures abstulissent.
Hugonis Senensis. Hugoni Senensi, quem nostra aetas mediocrem Principem appellavit, uxor fuit nomine Ladia ex familia Sozinorum. In quo frequens virtus, forma rara. Hanc Hugo quod deformis esset Ladiam bonam vocitare solebat, atque omni patrimonio privari quam coniuge maluisset. Itaque potest amari deformis, mala non potest. Crispini fortasse nec morum suavitas, neque forma fuit.
Gregorii Haimburgensis. Gregorius Haimburgensis scientia iuris ac facundia inter omnes Germanos facile Princeps, cum domum ex curia Caesaris in qua diu fuerat versatus revertisset, atque non longe ab oppido Norinbergensi amicum offendisset, qui uxorem suam vivere et bene valere diceret. Si vivit uxor, inquit, ego obii.
Hugonis Comitis Marchiae. HUGO Comes Marchiae in Anglia, quia Ioannes Rex filiam unicam comitis Engolismensis sibi desponsatam intercepisset, contumelia irritatus coniurationem Pictonum nobilitatis fecit, seque Arcturo Britanniae Armoricae Duci coniunxit.
Hermirpheri Mediolanensis. Hermirpherus civis Antiochensis, quod ipsius uxor a quodam Duce Turcarum, qui in praesidio ibi erant, corrupta fuerat, prodendae cum praesidio duceque Turcarum patriae consilium cepit. Communicato itaque cum Principe Tarentino consilio, qui una cum aliis Christianis principibus in obsidione erat, turrem quam custodiendam susceperat, demissis scalis ad excipiendos subeuntes tradidit: qua occupata murum Christiani conscenderunt, et statim proxima porta refracta totus exercitus introductus, qui impotenti ira in quosvis obvios saeviens, maximam militum et civium stragem edidit.
Actiolini Balbi. Actiolinus cognomento Balbus, cum Caeciliam Baoniam, quae Gerardo Camposampetrio desponsata fuerat, Actiolino filio in matrimonium dedisset: Gerardus ab iusto dolore ad vindictam praeceps ita contumeliam vindicavit, ut eam interceptam media in via constuprarit: eius abominabilis facti indignitas Actiolinos repente in Patavinos armavit, quod tanti flagitii iniuriam impunito Gerardo neglexissent: deditque initium diuturnis inusitatisque cladibus, quibus praeter nobilissimas Venetiae urbes, supra centum oppida castellaque diu vexata, et late vastata a stirpe prope interierint.
Comitis Casertani. Conradinus Apuliae Rex uxorem formosissimam Comitis Casertani, qui ei fidissimus erat, adamavit: et cum illa praesente marito commode potiri non posset, eum honoris specie in legationem ablegavit. Rediens, vero ille cum facinus comperit, clam ad Carolum Andegavensem profectus est, et domini exercitum proditurum pollicitus, quod ad Beneventum non multo post tempore factum est. Ibi enim Conradinus in proelium contra Carolum descendens, fugato exercitu superatus est: et cum e mediâ suorum strage ereptus in Germaniam fugeret, e fugâ retractus custodiae traditus est, tandem immani victoris decreto securi percussus.
Ducis Oppaviensis. DUX quidam Oppaviae uxori, quam ex Lituania acceperat, obviam cum exisset, in comitatu illius Adolescentem offendit forma egregium, robusto corpore, in plumis iacentem pensili curru advectum. Interrogavit quisnam esset, Coniugis suae fratrem, aut propinquum existimans. Responsum est ab iis, qui propius aderant. Apud Lituanos more patrio nuptas, quae nobiles quidem essent, unum pluresque concubinos pro viri facultatibus domi alere consuevisse, qui negligente marito munera matrimonii subeat. Illumque sibi adductum fuisse, qui vices suas suppleat, si quando, ut fit, vel morbo, vel alia quavis causa coniugi debitum persolvere nequiret. Voluit Dux laniandum canibus hominem obicere. Sed prohibitus ab amicis in Lituaniam quam celerrime redire eum iussit, qua in provincia, ut aiunt, perpaucae nuptae a viris digrediuntur.
FINIS.