CAMENA Early Modern Latin Texts

STEPHANI BLANCARDI LEXICON MEDICUM VIRI CELEBERRIMI IOANN. HENRICI SCHULZII OPERA INSIGNITER AUCTUM ET EMENDATUM NUNC DENUO RECOGNITUM VARIISQUE ACCESSIONIBUS LOCUPLETATUM CURANTE MICH. GOTTL. AGNETHLERO SAXONE TRANSILVANO. PRAEFATIONEM PRAEMISIT ANDREAS ELIAS BUCHNER POTENTISS. PRUSS. REG. A CONSIL. SANCTIOR MEDICIN. ET PHILOS. NATURAL. IN ACADEM. FRIDERICIANA PROF. PUBL. ORDIN. ET IMPERIAL. ACADEM. NAT. CURIOS. PRAESES. CUM PRIVIL. POTENTISS. POL: REG. ET ELECT. SAX. HALAE MAGDEBURGICAE, APUD IO. GOTTL. BIERWIRTH CIC IC CC XXXX VIII.

Spinachia est planta, quae habet solia ampla, acuta, incisa, angulosa, tenera, mollia, succulenta, pediculis longis adhaerentia, coloris viridis, obscuri: caules rotundos, fistulosos, ramosos: flores sunt apetali, plurimis scilicet staminibus constantes calici quadrifido insidentibus, sed steriles; embryones enim innascuntur speciebus spinachiae, quae flore carent, et deinde abeunt in semen turbinatum, in capsula nunc eiusdem formae, nunc cornuta, vel angulata, reconditum: radix est simplex, tenuis, alba, parvis fibris instructa: haec planta colitur in hortis; est olus vulgo notum. Arabicae factionis Principes Hispanach, hoc est Hispanicum olus nominaverunt. G. Spinat.

SPINATI MVSCVLI, duo habentur in cervice, inter spinas totam cervicem occupant, suntque longi et ampli. Oriuntur a quinque spinis vertebrarum colli, septemque thoracis. In totam inferiorem spinae secundae vertebrae partem valide implantatur. Usus est, extendere vel in posteriora flectere, et oblique movere.

SPIRITVS, dicuntur triplices; animalis in cerebro; vitalis in corde; naturalis in hepate; qui dichotomiam amant, animales in cerebro, sed vitales et naturales, qui idem sunt, in massa sanguinea collocant. Alii unicum tantum genus agnoscunt, iisque hoc nomine venit sucus cerebralis. Cui notus est sanguinis circuitus, etiam non ignarus erit, per arterias carotides sanguinem in cerebri corticalem substantiam vehi, ibique sucum tenuissimum ex sanguine in medullarem seu fibrosam substantiam transcolari; qui latex tandem ad nervos penetrans totum corpus irradiat. Hinc satis liquet, unicum tantum esse spiritum, vel potius sucum cerebralem, qui et nervosus sucus dicitur: spiritus enim dici non meretur. Ille suecus, qui iam in omnes partes influxit, partim exhalat, partim iterum per vasa lymphatica in ductum thoracicum revehitur. Sunt igitur hi spiritus, tenuissima, elaboratissima, agilissima sanguinis pars, nam in nervis vel celebro vix deprehenditur, nisi mador aliquis albus pellucidus, subitissime exhalans, nullo modo igne concrescens: unde sunt multo subtiliores quam lympha, neque ignem alunt, uti facerent spiritus fermentati vegetabilium, neque acres sunt, eroderent enim nervos ilico, quare optime comparari possent cum aqua subtilissima; licet tamen

id non sint, uti origo eorum evincit. Usus istius succi est sensibus non tantum inservire, sed et actionibus, sive motibus tam voluntariis, quam involuntariis, imo et nutritioni. Ceterum notandum est multam esse aequivocationem huius nominis in schola medica. Hippocraticis spiritus sunt aer vel flatus; quos Erasistratei potissimum in arteriis collocabunt: Galenici iam apertius sanguinem arteriosum nomine spirituum designabant. Cartesius sibi finxit novum genus spirituum, inter materiale et immateriale medium: quos impugnaverunt potissimum, qui exsistentiam eorum negaverunt. Propter ambiguitatem nominis plerique hodie illo abstinent, et potius fluidum nerveum id dicunt, quod a cerebro in omnes partes diffunditur. G. Die Lebensgeister, der Nervensafft.

SPIRITVS CHYMICI, sunt liquores, qui distillando non tantum tenuissimi sunt redditi, sed iucorruptibiles et maioris efficaciae. Sunt triplices, sulpurei, acidi et salsi. Sulpurei sunt, qui facile flammam concipiunt, atque post plenariam vegetabilium fermentationem producti sunt, ac inter destillandum decurrunt striatim iuxta latera capitelli; leviores et mobiliores sunt quam aqua, et constant ex particulis oleosis, ut est spiritus vini et omnes spiritus ardentes ex baccis ribium, fragorum, sambuci etc. Acidi sunt, qui constant ex particulis acidis et aqua, ut sunt spiritus votrioli, sulpuris, salis etc. Qui vero spiritus non sunt. Salsi sunt, qui ex sale volatili et aqua constant, ut spiritus salis armoniaci, spiritus urinae etc. Alii sunt simplices, ut iam recensiti; alii compositi sulpurei, ut spiritus aromatici, spiritus diuretici. Acidi compositi, ut aqua fortis, spiritus nitri dulcis, aqua regia etc. Salini compositi, ut sal volatile oleosum, spiritus salis armoniaci acidus etc. G. Subtile Geister, oder Spiritus.

SPLANCHNICA, sunt medicamenta, adversus morbos viscerum, a spla/gxnon, viscus.

SPLEN, sive LIEN, Gr. splh\n, est infimi ventris viscus, a parte sinistra situm, post ventriculum, rubrum seu sanguinolentum quidem, sed et saepe lividum, adeo ut obscure rubeat. Pars ventriculum spectans sima est, ubi et vasa sanginea cum nervis et vasculis lymphaticis conspiciuntur. Ab altera parte gibba, et lumbis et diaphragmati, et peritonaeo adhaeret. Interior substantia constat ex plurimis vasculis

intextis. De usu eius ab omni aevo disputant medici, et forte porro disputabunt. Videantur physiologi. Antiquorum sententias diligentissime collegit Lindenius in medicina physiologica. Cum lien non habeat emissarium, ut alia viscera, per quod humorem singularem sua fabrica factum emittat, sed efferat omnia mista simul per ingentem venam lienarem; apparet, quod omnis huius actionis fructus ipsi neutiquam inserviat: verum cum omnis sic confectus humor eat in unam venam portarum, et hepar; pater usum splenis inservire hepati bilem paranti. G. Die Miltz.

SPLENIA, PLUMCEOLI, seu PLAGULAE, componuntur, ex linteo, ter quater et quinquies duplicato, quae vulneribus, ulceribus et fracturis imponuntur. A splenis figura, splenia dicuntur. Item pulvilli, quod pulvinaris formam referunt. Differunt ratione figurae, longitudinis, latitudinis et crassitiei. Imponuntur interdum sicca, vel liquore aliquo imbuuntur et madefiunt. G. Plumesole, Compressen.

SPLENII MVSCVLI, seu TRIANGULARES, sunt, qui origine gemina partim a quinque spinis vertebrarum colli inferiorum, partim a totidem apicibus vertebrarum thoracis superiorum prodeunt: atque obliquatis nonnihil fibris inscruntur; caput ad posteriora trahunt: sic a laterum figura nomen inditum est. G. Die längliche Musculn.

SPLENION, est scolopendriae species, dicitur spleni, seu lieni mederi. Constatque sic inventum, cum exta super eam proiecta essent, fertur adhaesisse lieni, eumque exinanisse. Ob id a quibusdam splenium vocatur. Narrant sues, qui radicem cius edunt, sine splene inveniri. Vide asplenium. G. Miltzkraut.

SPLENITIS, est instammatio, vel obstructio arterias splenicas occupans, cum tumore, dolore ardente obtuso, febre acuta: vel cum sensu ponderis in sinistra hypochondriorum parte. G. Entzündung der Nieren.

SPODIVMDioscoridi. l. 5. c. 85. spo/dion, penult. corr. [abbr.: paenultimam corripit] ut ex Andromachi senioris versibus de Vipera constat, de quo Galenus l. de Theriaca ad Pisonem. Spodium est favilla eadem ac pompholyx, ob gravitatem in pavimentum decidens. Dicitur spodium Graecorum ad differentiam spodii Arabum, pro quo officinae nostrates ustum ebur substituunt. Spodium Graecorum

uti specie a pompholyge non differt, ita et viribus inter se conveniunt. Gr. spo/dion et spo/dos2, Offic. Nil vel nihil gryseum. G. Grau Nichts.

SPONDYLIS, vel SPONDYLIUM, est panacis Heraclei species, nomen habet a vertebris vel verticillis netricum; sed alii malunt ab odoris gravitate, a spondyle scil. insecti specie odoris gravis.

SPONDYLVS, seu VERTEBRA, VERTICILLUS, sunt ossa triginta capiti subiecta, in medio excavata pro transitu medullae spinalis, variis processibus, pro insertione musculorum, et foraminibus, pro vasorum et nervosorum transitu, praedita. Septem collo; duodecim dorso, quinque lumbis, et sex ossi sacro tribuuntur. Connectuntur per ginglimum. Gr. spo/ndulos2, strofei=s2, a)stra/galoi. G. Die Gelencke im Rückgrade.

SPONGIA [1] spongias inter vegetabilia antiqui olitores vocarunt radiculas illigatas et connexas. Hinc asparagi sativi et altilis radices, multis irretitae capilamentis coalescentes, et inter se implicatae, ac quasi in unitatem coeuntes spongiolae, et spongiae, spongiosaeque appellantur. Sic aliquando muscus quidam comosus est, in meditullio continens alveolos praeduros, vermiculari sobole instructus, ex variis fibrillis villosis constans, ut in cynosbato fieri inquit Hagedornius in cynosbatologia.

SPONGIA [2], est musci marini species rupibus adnascens, sive plantae species mollis, levis, porosa, quae fungum refert, in mari rupibus adhaerens, coloris nunc albicantis, flavescentis et spadicei, odore et sapore carens; omnes fere adferuntur ex mari mediterraneo. Hius natura fungis est proxima, de vegetabilium marinorum genere, combusta tamen ad partes animalium accedit, et dat odorem cornu cervi calcinati; per destillationem dat ingentem copiam olei et salis volatilis. Vere radice firmantur in fundo maris, et quamdiu ibi haerent, habent motum quasi systoles et diastoles, contrahuntur, et tunc difficultur avelli possunt: motum inesse negari non potest, si extracta ex mari, pars una in aqua, altera vero sit in aere, pars sub aqua motum contractilem et distractilem retinet. Duo genera spongiarum constituit Dioscorides marem atque feminam, marem densioribus atque minoribus foraminibus constare docet, feminam maioribus et rotundis; alii tertium addunt, in quibus lapides nascuntur duriores. Qui credebant

spongiam esse animal, dicebant esse calculos in eius corpore generatos. G. Badeschwamm.

SPORADICI MORBI, sunt, qui specie differentes plures homines simul uno tempore, et in una regione infestant, a spei/rw sero.

SPVRII MORBI aut febres spuriae, pleuritis et angina spuria etc. sunt qui ordinarium typum non absolvunt.

SPVTVM, est liquor saliva paulo crassior, ab amygdalis etc. in os effusus. Gr. ptu/elon. G. Der Mundschleim.

SRINT, morbi apud Hungaros familiaris nomen, quo omnis tumor in ore, gutture vel ano inflammatorius indigitatur.

STACHYS, dicta quod verticillato florum ambitu, et orbibus spicarum caules cingentibus coronetur. Vide spica.

STACTE, sive gutta, a sta/zw stillo, sunt guttae alicuius gummi, ut styracis, myrrhae etc. item significat lixivium per cineres guttatim destillans.

STAMINA, in plantis sunt qui in medio calycis erumpunt apices: sic dicta, quod veluti filamenta ab intimo floris sinu prosiliant. Stamina autem, utpote nobilissimae plantarum partes, (quamquam vilissimas abiectissimasque Tournefortius habuerit) inter alia generationis organa non ultimum sortiuntur locum: mascula quippe in his et multiplicandae proli idonea virtus eminet, haud secus ac in animalium maribus fieri obsernatur, ubi simillimae his partes simili quoque scopo inserviunt. Componuntur haec stamina capitulis, quae vulgo apices dicuntur, et caudis; quae filamenta et columnae vocantur.