December 2004 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check - orthographical standardization performed - corrections from the errata list not integrated
06/2007 Katharina Meiszus, Reinhard Gruhl markup
TERMINI Markup added - spell check partially performed
01/2008; 03/2010; 11/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted
image: s000
[gap: illustration (Frontispiz)]
image: s001STEPHANI BLANCARDI LEXICON MEDICUM VIRI CELEBERRIMI IOANN. HENRICI SCHULZII OPERA INSIGNITER AUCTUM ET EMENDATUM NUNC DENUO RECOGNITUM VARIISQUE ACCESSIONIBUS LOCUPLETATUM CURANTE MICH. GOTTL. AGNETHLERO SAXONE TRANSILVANO. PRAEFATIONEM PRAEMISIT ANDREAS ELIAS BUCHNER POTENTISS. PRUSS. REG. A CONSIL. SANCTIOR MEDICIN. ET PHILOS. NATURAL. IN ACADEM. FRIDERICIANA PROF. PUBL. ORDIN. ET IMPERIAL. ACADEM. NAT. CURIOS. PRAESES. CUM PRIVIL. POTENTISS. POL: REG. ET ELECT. SAX. HALAE MAGDEBURGICAE, APUD IO. GOTTL. BIERWIRTH CIC IC CC XXXX VIII.
image: s002
[gap: praeliminaria]
page 82, image: s106ARGEMOS, est ulcusculum oculi album in iridis circulo, comprehendens partem albai et nigri. Ex a)rgo\s2 albus. Dicitur etiam argema.
ARGEMONE, Mexicana, sive papaver spinosum C. B. est planta officinalis, quae habet caulem rotundum, ramosum, spinas exiguas, et quae medullam albam in se continet; folia ex radice primo erumpentia, oblonga, et angusta sunt, sed quae caulibus adherent, sunt longa, laciniata, non villosa, sed mollia, in spinas abeuntia; flores in summitate ramorum crescentes, coloris flavi, rosacei, quinquifidi, odoris chelidonii maioris; post florem succedit fructus, oblongus, spinosus, includens semina subrotunda, nigra; radix exigua est satis longa, fibrosa; haec planta crescit in hortis: dicitur a vi, qua pollet: sanat enim a)/rgema, seu oculorum ulcuscula et nubeculas, quae oculi albo adveniunt; ab a)rgo\s2, albus.
ARGENTVM, Gr. a)/rguros2, est metallum coloris candidi, sonorum, post aurum maxime ductile, in igne fixissimum, ita ut nihil fere perdat, si purissmum fuerit sunulac ignitur, funditur, aqua forti sola solvitur, specificae gravitatis ad aquam, ut 10535. ad 100, depuratur plumbo, eique resistit, in scorias abit cum antimonio et volatile fit.
ARGENTVM VIVVM, idem quod Mercurius.
ARGILLA, Gr. a)/gyilos2, ab a)rgo\s2, albus; quia plerumque illa terra alba est; accipitur quandoque latius, varii coloris species comprehendens, ut nigram, luteam puniceam, purpuream, viridem, caeruleam, cineritiam. G. Thon.
ARGYROCOME est Gnaphalii species, dicta ob argenteos seu albos flosculos, ex a)/rguros2 argentum, et ko/mh coma, pili.
ARGYROPAEA est ars, quae docet modum conficiendi argentum e metallis et mineralibus imperfectioribus, tam quae in argentifodinis exercetur, quam quae ope lapidis philosophorum promittitur.
ARIDVRA TABES est, seu ATROPHIA particularis, qua corpus, vel membrum aliquod, plane consumitur, forte ab arescere. G. Verfallung, Dorrung.
ARILLI idem quod Acini.
ARISARVM videtur deminutium ab Arum, quia minor species est, vel ab a)/ron i(ero\n Vide Arum.
ARISTOLOCHIApenult. prod. [abbr.: paenultimam producit] Est planta officinalis, quae habet caules sarmentitios, debiles, flexiles, folia alterna, fere rotunda, mollia, saporis amari, viridescentia; flores
page 83, image: s107monopetalos, anomalos, tubulatos, in inferiori parte occlusos, a parte superiore apertos, et quasi linguam habentes deorsum spectantem, post florem pistillum fit fructus membranaceus ovalis, viridis, sed post maturitatem fuscus. Hic fructus est divisus in sex loculos, qui multa semina compressa, exiga, nigra, et sibi invicem incumbentia recondunt. Radix est tuberosa, rotunda, satis crassa, fibrosa, extus grisea, intus flavescens, odoris ingrati, saporis valde amari. Haec planta crescit in pratis; dantur variae species: huic nomen inditum, quod parturientibus prosit: quod a)ri/sth sit tai=s2 loxei/ais2, lochiis nempe. Alii deducunt ab inventore quodam Aristolocho. G. Osterlucei, Holwurtz.
ARMENA bolus rectius Armenia bolus, quomodo Plinius l. 34. c. 6. colorem Armenium dicit; me autem semper corripitur, ut exempla docebunt:
Daphnis et Armenias curru subiungere tigres
Instituit. - - -Virg. ecl.5.
Numquid apud Parthos, Armeniosque latet?Martial. l. 5. epigr. 59.
Armeniisque (scilicet pomis) et cereolis, prunisque Damasci
Stipantur calathi - - -Colum. l. 10.
ARMENIACA MALVS, Persicae satis similis, sed truncus crassior, cortice obductus magis nigro, folia habet populi nigrae, vel pyri, dentata, acuta, saporis acidiusculi; calix est monophyllus, quinquifidus, vel et in sex segmenta profunde sectus, cavus; flos rosaceus, pentapetalus, petalis natis ex margine calicis coronan e cavitatem, petala aliquando sex continet, stamina triginta; ovarium in imo fundo calicis, instructum tuba longa, fit fructus fere globosus, carnosus, ad latera paululum compressus, iuxta longitudinem sulcatus, continet nucleum osseum compressum, in quo amygdala una plerumque reperitur, saporis aliquantulum amari, grati; fructus caro ab una parte rubescit, ab altera flavescit, est dulcis, tenera, saporis grati: forte sic a natali solo Armenia dicta. G. Apricosen.
ARISTA Gr. *)aqe/ra, *)aqeri/nh, *)aqeri\c Significat spicam frumentaceorum integram: aliquando id tantum, quod ut acus renuis et longa eminet a gluma. In summa aristae quasi apices et cornua sunt spicarum. G. Das Haar von Korn, oder Spitzen an den Aehren.
ARMENVS, seu ARMENIVS LAPIS, est lapis maculis viridibus, caeruleis et subnigris relucens, sicut Lapis
page 84, image: s108Lazuli punctis aureis; adeoque non differt inter se, nisi sola maturitate. Uterque enim in unis iisdem metalli fodinis reperitur. Lazuli tamen lapis ceu maturior, crebrius invenitur in sodinis aureis, Armenus in argenteis. Dicitur Lapis Armenus seu Armenius, Gr. *)arme/nios2 li/qos2 quod olim ex Armenia solum ad nos translatus sit; hodie tamen et in Germania effoditur, verbi gratia, in comitatu Tyrolensi sub nomine melochites. Praefertur colorato caeruleus. Inter purgantia recensetur ad drachmam et scrupulos quatuor. G. Armenierstein, Berggrün.
ARMERIVS FLOS Gallis Armoires et Armoiries, hunc Ruellius Armerios flores nuncupavit. G. Steinnägel, Cartheusernelcken.
ARMILLA MEMBRANOSA est ligamentum circulare, tendines multiplices universae manus circulo aliquo comprehendens in regione carpi; in varia alia facile divisibile. Duplex statuitur, unum sinum carpi succingens, revera unicum, sed latum robustumque, simul omnes tendines flectentium musculorum continens: alterum, quod est in dorso carpi, ex sex inter se connexis, et singulis annuli instar obvolutis circa extendentium tendines. G. Armband.
ARMONIACVM SAL NATIVVM Cyrenaicum veterum a maioribus descriptum, sub arenis Libycis concrescebat. Ex notis bonitatis, quas Plinius indicavit, nostro hodierno factitio simillimum apparet. Verum nostratibus non nisi artificiale cognitum est. Quod nihil aliud est, quam sal factitium, compositum, volatile, sublimatum ex urina et sale communi, vel sale gemmae et similibus. Tale et circa ignivomos montes cructatur variis terrae locis. Vesevi optimum censetur hodie. Eligatur candidum ac purum, vel nisi satis nitidum fuerit, purificari potest. Praestantius habetur Antuerpianum, et Venetianum. Alchymistae in suis libris varia et partim monstrosa nomina, pro designando hoc sale, adhibent: quibus referendis supersedere liceat. Nominis ratio obscura. Forte ab a)/mmos2 arena, quia olim credebatur ex urina iumentorum in arenosis Libyae condensari: aut a Iove Ammone, ad cuius templum per arenosos illos tractus iter faciendum est. Dicitur et Sal mirabile et Clavis Metallorum, quae fluere facit. Signum eius Chymicis est asterismus. G. Salmiac.
ARMORACIA est thlaspios species, quae etiam raphanus rusticanus vocatur. Plinius auctor est armon esse nomen
page 85, image: s109Ponticum: Graecis vocari raphanum silvestrem, a)/grion. Germani dicunt Meerrettig, Gren.
ARNALDIA est nomen morbi maligni, lenti, et chronici, quondam in Anglia familiaris, in quo capillorum defluvium maxime notabatur, etc. unde species luis Gallicae videri posset, prout in initio in his regionibus saeviit.
ARNICA est planta officinalis, cuius hodie usus valde quibusdam locis est celebris, magis tamen a plebeiorum experimentis, quam ex priscorum medicinae auctorum commendatione. Quidam Alisma, alii Damasonium, rursusque alii Doronicum plantaginis folio appellant. Alia vero alii imponunt nomina. Germani vocant wulverley, quasi wohl vor Leid. Ad eam enim confugiunt, quicumque ex vehementi motu itemque ex lapsu et contusione male se habent, atque ab eius decocto celerem et conspicuam opem consequuntur unde lapsorum panacea a quibusdam vocari meruit. Crescit locis humidis sed apertis, folia plantagini non multum dissimilia habet. Iunio mense caulem cubitalem emittit, floribus pulchris radiatis exornatum instar chrysanthemi. Ubi defloruit discus semina pappis instructa ad maturitatem perfert.
ARNOGLOSSVM est plantago seu agnina lingua, quia eius folia linguae agninae simillima sunt. Ex a)/rs2 agnus, et glw=ssa lingua. Dicitur et polyneurum a nervorum, quibus quasi costis per longitudinem folia eius distincta sunt, multitudine. G. Wegerich, Wegebreit, Schaffzunge.
AROMA est corpus vegetabile, gratum fortemque spirans odorem, ut caryophylli, cinnamomum, ex a)r vel a)/ri particula intensiva, et o)/zw oleo, o)dmh\ odor. G. Gewürtz, Specerey.
AROMATOPOLA est is, qui aromata divendit, Aromatarius dictus. G. Ein Würtzkrämer, Materialist.
ARONIA et ARIA est Mespilus, an ab Arona Galliae fluvio?
ARQVATVS MORBVS, seu ARCVATVS idem quod Icterus.
ARSENICVM de quo Dioscor. l. 5. c. 121. et Plin. l. 34. c. 18. dicitur quasi a)rseniko\n, id est, masculum quiddam, vel a)r)r(eniko\n, ut placet Eustathio, unde masculinum genus Grammaticis a)rseniko\n ge/nos2. paenult. [abbr.: paenultimam] corripit ut cetera adiectiva in ikos2, praktiko\s2, kaqartiko\s2, fusiko\s2, i)kteriko\s2, fqisiko\s2, etc. Arsenicum vero, est corpus venenatissimum, album, crystallinum, ponderosum, triturabile, arte [reading uncertain: print blotted] factum, dum
page 86, image: s110cobalti cum alcali fixo et silicibus in smaltum fusio paratur. Adscendens flos dat arsenicum album crudum, quod clauso vase, igne valido, fusum, exhibet arsenicum album venale. Si vero flos arsenicalis cobalti funditur cum decima sulpuris communis parte, arsenicum citrinum fit, venenatum, sollicite distinguendum ab auripigmento, cum letale sit vi indomabili: sed quoties flos idem cobalti, quintae sulpuris parti ad ignem fusus admiscetur, nascitur ilico arsenicum rubrum, venenatum, quod distinguendum est ab arsenico et sandaracha veterum. G. Rattenpulver, quia mures gliresque hoc comesto moriuntur.
ARTEMISIA penult. corripit, quia semper Graecis scribitur *)artemisi/a sine diphtongo, videatur Dioscorid. lib. 3. c. 127. et 128. Artemisia, planta est, quae habet caulem quatuor circiter pedes altum, ramosum, durum, lignosum, fractu difficilem, parum villosum, ut plurimum ad rubrum vergentem; folia in acutas lacinias divisa instar absinthii; sed latiora, superne viridia, inferne alba, odorifera, saporis dulcis parum ad acredinem vergentis; flores erecti, minimi, villosi, albidi, vel purpurascentes, odorati; radix longa et instar digiti crassa, lignosa, saporis subdulcis et aromatici. Si Plinio credimus, ab Artemisia, Mausoli Cariae regis uxore, quae hanc sibi adoptavit, nomen accepit. Antea parthenis dict, hoc est, viriginalis, quia virgo dea nomen illi dederit. Sunt enim qui ab Artemide (id est Diana Ilithya) cognominatam putant, quoniam privatim medeatur feminarum malis. G. Beyfuß, St. Johannsgürtel.
ARTERIA est vas conoides, in corpore nostro vivente, se attollens, atque vicissim se submittens, e corde magno trunco oriundum, sensim in minores ramos divisum, constans pluribus tunicis; quodque extremitatibus suis vel extra corpus, vel intra cava corporis hiat, vel in alia vasa desinit, sanguinem e corde ducens versus extrema. Dictum quasi a)erothri/a, ab a)h\r, aer, et thre/w, servo, asservo. Vetustissimi enim physiologi et medici arteriis non sanguinem contineri credebant, sed spiritum, seu aerem, qui respiratione ductus in pulmones, ad cor et arteriam magnam perveniat, et per hanc toti corpori distribuatur. Haec antiquissima persuasio diutissime haesit in schola Erasistrateorum, contra quos Galenus aciter disputat, ut opinionem hanc animis hominum evellat.
ARTERIA COELIACA vide Caeliaca Arteria.