IOannes Wigandus natus est Mansfeldiae, in radicibus Harcyniae montis
sitae, anno Christi millesimo, quingentesimo, vigesimo tertio: qui
annus celebris est martyrio Ioannis et Henrici prosessionis
Augustinianae, duorum monachotum, Bruxellis exustorum: obitu item
Adriani Pontificis et Ulrici Hutteni: ac conversione urbis
Argentoratensis ad Evangelii doctrinam, et origine sectae
Anabaptisticae.
Parentes ei fuerunt Ioannes Wigandus Hessus, et mater Catharina: ambo
honestae famae, et facultatum mediocri um. Ac parentem quidem ferunt
pietatis ac literarum supra vulgus fuisse amantem: qui filium adhuc
tenellum, necdum septennem, in scholam eius oppidi trivialem, ut
vocamus, deduxit; ut prima literarum rudimenta disceret. Idem pater
saepe, ad pueri lectum dicitur Deum expressis verbis precatus: ut
Dominus Deus filio Ioanni suam gratiam largiretur, quo et ipse sui
nominis memor, propagationem sincerae doctrinae, quae tum in illis
locis fatali conversione per Lutherum divinitus reflorescere
incipiebat, adiuvaret. Cum ministris verbi et scholae collegis semper
amicitiam pater ille Wigandi coluit: et quasi philtro quodam literarum
temulentus, literatos homines singulari benevolentia est complexus,
contionatores et scholae ministros annuatim aliquoties filii causa ad
convivia domum suam amice invitavit: qui maiorem in modum viri
singulari pietate, et incredibili humanitate et moribus politis fuere
delectati.
Tali patre natus cum non modo ipso vultu parentem repraesentaret; sed
et insita semina virtutis paternae, animo prae se ferret, initio
statim ostendit egregiam quandam ingenii peracris praestantiam, et
praeclaram indolem, natam tum ad discendas literas humaniores, tum ad
colendam pietatem. Mature itaque literis discendis adhibitus est: et
quidem M. Bartholomaeus Wolffhartus, unus tum e scholasticis
grandioribus, qui postea Neuburgi ad Danubium, et tandem Hildesiae,
celebris in Saxonia inferiore urbis, longo tempore Superintendentem
egit, primum in ludum Mansfeldiae eum duxit. Ac principia doctrinae
caelestis mediocriter, et liberalium artium initia feliciter, in ea
ipsa schola, eoque loco Wigandus percepit; ubi et Martinus Lutherus
antea, in sua pueritia, eadem didicerat.
Praeceptorem habuit in gymnasio Mansfeldensi Dionysium Agrium
Austriacum, spectatae tum probitatis, tum eruditionis virum,
cognitione Hebraicae, Graecae et Latinae linguae excellentem, et
insignem semper habitum in omnibus fere Germaniae scholis, iuventutis
erudiendae magistrum. Is puerum, in quo praeclara indoles apparebat,
sicut et ceteri scholae collegae, amare ceperunt, praesertim cum
inprimis Catechesin, quae sum mam verae religionis breviter
comprehensam, unde et breviarium doctrinae caelestis, a Cypriano
dicta, continet; et praeterea Musicen cito addisceret, et pura,
contenta, sonora, ac sua vissima voce reliquos aequales superaret.
Verbo ut complectamur omnia, tanta fuit in Wigando vis memoriae, tanta
in retinendo felicitas, tantaque in percipiendo et cognoscendo ingenii
acrimonia; ut parentes et praeceptores summae eruditionis summaeque
pietatis non dubiam spem deeo conciperent, et non dubitarent; Wigandum
aliquando, Deo volente, eum futurum, qui possit
[Gap desc: Greek words] .
Primis artium dicendi fundamentis, et pietatis Christianae capitibus
haud infeliciter, in patria schola iactis; cum ipsum decennium sub
ferula Dionysii Agrii praeceptoris fidelis transegisset: ingenium
diligentiamque suam condiscipulis et praeceptoribus probasset: omnes
qui docilitatem et simul acris animi et mentis sagacis praeclarissima
signa cernebant, et vim ingenii animadvertebant, uno ore iudicarunt,
eum dignum qui in scholam sublimiorem ( [Gap desc: Greek words]
Academiam appellant) ad praestantiores doctores ablegaretur.
Quare cura parentis ac propinquorum in Academiam Wittembergensem, tum
temporis in tota Europa prae ceteris florentissimam et
frequentissimam, undecim milliaribus Germanicis a natali solo
distantem, quasi ad mercatum doctrinae uberiorem missus est. Ea in
schola annis ferme tribus vixit; quo tempore, cum magna visingenii et
summus ardor discendi in eo esset,
totum sese philosophicis studiis addixit; et noctes atque dies in
liberalium artium meditatione, et linguatum cognitione transmisit.
Habuit isthic in omni genere disciplinarum Professores et praeceptores
eximios ac fideles quos audivit. Docebant enim tunc in illa Academia
celeberrimi et praestantissimi Theologi, Martinus Lutherus, quem
legentem publice, disputantem de gravissimis controversiis religionis,
et contionantem dulcissime cum magno fructu audivit: Erat illic
Philippus Melanchthon, Theologus et Philosophus aetatis suae, post
Lutherum, facile princeps, et omnium fere in Germania eruditorum
communis praeceptor: quem sibi quoque attentissime audiendum Wigandus
putavit. Iniit etiam et coluit amicitiam et religionis et literarum
nomine, cum D. Casparo Crucigero seniore: audivit et D. Iustum Ionam
Theologum, et D. Vitum Winshemium Graecarum literarum publicum tunc
illic Professorem. Huius doctrinam, memoriam, humanitatem, pietatem,
ceterasque virtutes, admirabilem denique in erudienda iuventute
dexteritatem, et in praeceptis tradendis, ac Graecis auctoribus
enucleandis, eruditam, nervosam, perspicuam et methodicam facilitatem
et brevitatem, numquam satis potuit depraedicare. Privato insuper
praeceptore usus est viro erudito et pio M. Ioanne Marcello, qui ad
formanda iudicia adolescentum singulari dexteritate excelluit.
Reliquarum etiam linguarum et artium, iurisprudentiae et medicinae
Professorum lectiones sedulo, pro ratione temporis et studiorum suorum
frequentavit: ut nullarum rerum cognitionem non attingeret; et undique
quandam scientiae quasi professionem occuparet, et non tam laudem
venaretur, quam usum sibi fructumque cognitionis, exemplo Apostoli
Pauli acquireret.
Sub initium anni quadragesimiprimi, consilio praeceptorum, parentum et
amicorum, Norinbergam ex Academia Wittembergensi evocatus, ludo
literario ibi ad S. Lautentium est praesectus: ubi erudiendis pueris
operam strenuam navans, ac praeter voluntatem totum triennium in
pulverulenta et molestissima quidem illa, sed Deo longe gratissima,
functione fuit detentus. Habuit ibi collegam virum doctum et disertum
Petrum Vincentium Silesium, omnium studiorum socium: quo cum
saepissime carminibus scribendis certavit. Norinbergae contiones ex
sacra cathedra habentes audivit Andream Osiandrum, Vitum Theodorum, et
Thomam Venatorium; qui aliis verbi divini praeconibus, eruditione
multiplici, et eximiis eloquentiae donis longe antecellebant.
Invitus vero, uti dicturn, Wigandus Norinbergae mansit: cum ardore
literarum addiscendarum accensus, unice cuperet in scholam
Wittembergensem superstite adhuc Luthero, reverti.
Quare a Domini nativitate anno quadragesimo quarto, cupidissune
Wittembergam ad inchoatum studiorum cursum feliciter decurrendum,
rediit.
Anno quadragesimo quinto, pro illius temporis et scholae consuetudine,
competitoribus aliis in Academia Wittembergensi, titulum et gradum
Magisterii consecutus est: cum nondum vigesimum secundum aetatis annum
complevisset. Induxerat autem Wigandus in animum, deinceps annos
complusculos de consilio Lutheri, et Melancht. Wittemb. in sacrae
Theologiae studio, cui se totum consectarat, ponere. Cognoverat enim
ex voto quodam pio destinatum se ad sacras literas discendas: ad quas
etiam divino quodam instinctu ipsemet serebatur. Itaque puer etiam
pietatis flagrans amore, aequales sicubi exorbitarent, reprechendere
non dubitavit; et ut ad frugem se reciperent cohortari. Sed exortae
sunt saevissimae tem pestatum bellicarum procellae, perturbata
Germania bello illo famoso, quod Smalcaldicum appellant obducta
quadant specie rebellionis, contra Saxoniae Electoiem Ioann Fridericum
et Landgravium Hassiae: sed revera purioris doctrinae delendae causa,
inltinctu Romani Pontificis. Ita cursus Wigandi non parum est
retardatus. Anno eodem vertente, cum Luthero mortuo, cuius etiam funus
Wittembergae Wigandus secutus est; bellici apparatus adversus
Electorem Saxoniae exorti, et praesidium militum in arcem et oppidum
Wittembergense impositum, studiosique discedere ex Academia coacti
essent: consensu unanimi totius ecclesiae Mansfeldensis Wigandus in
patriam circae Michaelis voeatur; ut illic loco decrepiti senis et
optimi pastoris Martini Seligmani Hailsbronnensis, contiones sacras
haberet. Necessitate igitur illorum temporum extrema coactus
ministerium docendi verbum Dei publice subiit; atque a superintendente
Mansfeldensium ecclesiarum, Ioanne Spangenbergio in ipsa Mansfeldensi
aede sacra, publica et sollenni actione, impositione manuum, et
oratione ad Deum ordinatus est: ac fuit haec ordinatio in eo quidem
loco, Evangelica doctrina illic instaurata, et ab Antichtisti Romani
tenebris repurgata, prima.
Ea in functione, fidem, diligentiam et industriam ecclesiae Wigandus
probavit. Nam comcrones, pro munere ipsi divinitus concesso, methoda
exacta, oratione pura ad populum habuit, et res necessarias, et
utiles, breviter recteque proposuit, sem per aedisicationis et pacis,
quantum per Dei gratiam, salva religione et conscientia fieri posset,
rationem et curam agens. Et quia et optime cognitum erat, scholas esse
Theologiae pedissequas, ac seminaria Reip. non tantum publice est
contionatus: sed etiam operam dedit; ut scholae florerent ac
promoveremptur. Cum igitur mediocre otium esset nactus, rogatus a viris
bonis Dialectices praecepta et initia doctrinae Physices, iuvenruti
studiosae in schola Mansfeldiana explicavit.
Excitatus quoque a Superintendente Ioanne Spangenbergio, refutationem
Catecheseos Moguntinae, cuius Michael Sidonius, postea Mersburgensis
Episcopus, auctor ferebatur, suscepit: quae quidem refutatio Latine et
Germanice Magdeburgi typis publicis edita exstat. Scripsit ibidem
librum de neutralibus et mediis, aliquoties recusum. Item, Tractatum
contra dogma, quod D. Georgius Maior ex Interreligionis Augustanae
libro ab inferis resuscitavit: bona opera ad salutem esse necessaria:
Impossibile esse hominem sine bonis operibus salvari: Nullum hominem
unquam sine bonis operibus esse satvatum: Hominem esse sola fide
iustum, sed non sola fide salvum Hic Wigandi liber D. Ioannis Aepini
Theologi scripto gravissimo, de iustificatione hominis peccatoris
coram Deo, adiunctus, et publice editus est in lucem.
Habuit ibi Wigandus collegam Michaelem Caelium, olim praeceprorem
Appiani, excellentissimi Mathematici. Subscripsit hic Caelius
Smalcaldicis articulis, et opuscula Germanica aliquot doctrinae plena,
in publicum emisit. Delectabatur item Wigandus mirifice herbarum
cognitione: cuius quidem studium Valerius Cordus, celebris Medicus,
Wittembergae inter studiosos excitaverat: praesertim cum in montibus,
oppido Mansfeldiae vicinis, non paucae praestantes et salubres herbae
nascerentur; ac gaudebat societare et consuetudine D. Georgii Aemilii
popularis sui, poetae et Theologi, qui saepius Stolberga, ubi
ecclesiae [Gap desc: Greek word] ipsi dem andata erat, et parentum
et amrcorum gratia Mansfeldiam excurrebat. Is vero cum et ipse quoque
pulcherrimas illas creaturas Dei, in quibus evidentissima et
oculatissima omnipotentiae, sapientiae et bonitatis divinae vestigia
elucent, amaret: magis etiam Wigandum incitavit, et culturam horti
ipsius non parum adiuvit, et herbis silvestribus, medicis, et
flosculis odoriferis exornavit.
Sub id tempus etiam synodo Eislebianae, contra Interimisticas et
Adiaphoristicas actiones celebratae, Wigandus interfuit, et
fornicationibus cum Thaide Babylonica ex mandaro Dei contradixit.
Circa idem tempus, monstrosus partus et toti Germaniae pestilens in
lucem infelici sidere prodiit, quem Interim seu interreligionem
Augustanam nominarunt, cum edicto Caesareo: quo promulgata est certa
quaedam religionis formula, interim servanda, donec universali
concilio coacto, religionis controversiae cognoscantur et rollantur.
Eum librum quidam Theologi iudicarunt admittendum esse: ac aliquam
scivitutem in rebus externis et adiaphoris ferendam. Sed quia non
tantum tum temporis, de linea veste seu de rebus externis actum est:
alia pars Theologorum Germaniae, mter quos praecipui fuerunt,
Illyricus, Aquila, Aepinus, Gallus, Brentius, Medlerus, Morlinus,
Westphalus, Iudex, et alii
quidam sese collusoribus cum Pontificiis fortiter opposuerunt.
Videbant enim nervos quodammodo sanae doctrinae succidi, si dogmatum
explicatio talis, qualis in libro Interim tradebabatur, approbatetur.
Hisce adiunxit se Wigandus, cum aliis Mansfeldensium ecclesiarum
doctoribus, qui in synodo Eislebiana, contra Interimistas et
Adiaphoristas tum pugnarunt, et postea etiam privatim et publice, ore
et scriptis errores in libro Interimistico comprehensos, iuxta normam
verbi divini refutarunt et damnarunt.
Septennio elapso cum Nicolaus Gallus, Magdeburgensis Ecclesiae
Superintendens Ratisbonam, unde tempore Interimistico eiectus fuerat,
ex pacto revocaretur, nec posset retractare id, quod illic discedens
sancte receperat: Senatus Magdeburgensis consentientibus ministris
verbi et ecclesia tota, Wigandum in Superintendentem, locumque Galli
evocarunt. Refragantibus autem Comitibus Mansfeldensibus et ecclesia
oppidi Mansfeldiae, qui Wigandum retinendum iudicabant: Princeps
Wolffgangus Anhaltinus, qui inter primos corde et calamo Augustanae
confessioni subscripsit, optim seque de regno Iesu Christi meritus
est, aliique magni nominis viri apud comites Mansfeldicos institerunt:
tandemque effecerunt: ut potestas Wigando fieret, Magdeburgum
commigrandii id quod cirea Michaelis factum, anno millesimo,
quingentesimo, quinquagesimo tertio, cum, post solutam obsidionem,
adhuc militum praesidium in urbe commoraretur.
Hic vero in controversias gravissimas incidit, ac laboribus maximis
tantum non oppressus fuit. Nam quottidie, ut novitius Theologus, cum
esset [Gap desc: Greek words] homo multae industriae et laboris,
sese exercuit legendo, meditando, scribendo, contionando, et
potissimum disputando; cumque esset iuvenis vegeto corpore, sese ita
per Dei gratiam in functione gessit, et operam talem navavit: ut verbi
ministris, diligentiam et acumem ingenii illius probantibus et
admirantibus carus; ecclesiae vero ibidem salutaris esset: contra
Canonicos, eo tem pore Papatum instaurare molientes, ac non sine
scandalo viventes, intrepidum sese reprehensorem praestitit: nec
minis, et calumniarum atque convitiorum morsibus, a pio et sancto
proposito absterreri sese fuit passus. Hac Wigandi
[Gap desc: Greek word] effectum est; ut subinde plures Canonici ad veritatem
Evangelii con verterentur; ac postea iuxta Augustanam confessi onem;
suos ritus et contiones sacras instituerent ac moderarentur.
Adiaphoristarum conatus, inclinantium sese ad Papatu n, scriptis
publicis itidem arguit: et alios libellos ecclesiae util is evulgavit
Inprimis vero Ecclesiastica nhistoriam omni studio et labore iuvit.
Nam domi suae operas illas maxime rexit, et script it ipse cum
Matthaeo ludice
et aliis, id quod alibi copiosius expositum. Fuerunt quidem aliquot
Zoili inter Pontificios, laborem illum arrodentes: sed unicum Ioannis
Sturmii testimonium omnes male feriatorum hominum calumnias, et
sinistra iudicia facile refutare potest Sic autem Sturmius sua manu in
primam centuriam, rogatus hoc nomine a Secretario Rei pub.
Magdeburgensis Henrico Merckelio, seripsit: Magdeburgensium labor in
consicienda historia Ecclesiastica et necessarius fuit, et nostra
aetate utilissimus. Quatuor in ea ego vir tutes esse sentio:
veritatem, diligentiam, ordinem, perspicuitatem: quas cum historicus
assequutus est: nihilvideo quid illi deesse possit, si accedat
sermonis Latini puritas, et conveniens historiae oratio. Cum Stutmio
omnes pie eruditi ac vere timentes Deum historiam illam Ecclesiasticam
probarunt et hodie probant: quia vident, ideam quasi ecclesiae
Christi, iuxta centurias in ca contineri, quo ad propagationem,
persecutionem, tranquillitatem, doctrinam, haereses, ceremonias,
gubernationem, schisinata, synodos, personas, miracula, martyria,
religionem extra ecclesiam; et statum im perii politicum.
Cum ergo Wigandus Magdeburgi Superinteu dentem ageret, cum legatis
ecclesiarum Saxonicarum, et Megapolensis Ducis Ioannis Alberti,
publicae concordiae et tranquillitatis causa Wittembergam ad
Melanchthonem misius est: et Illyrico certas ob causas in vicino
oppido Principis Wolffgangi Anhaltini Cosovicii, quod Witemberga
distat duobus miliaribus, tum subsistente; actioni Cosvicianae, nomine
ecclesiae Magdeburgensis, in terfuit. Gratus autem et carus inprimis
fuit ordini equestri in dioecesi Magdeburgensi, ob probitatem,
doctrinam erudiram, fidem, can dorem, animum paratum ad suscipiendos
ferendosque labores ecclesiasticos: studium item et diligentiam
maximam, quaerendi cognoscendique veritatem, et industriam explicandi
singularem, ac zelum ardentem in propuganda veritate caelesti, contra
omnis generis praestigiatores et haereticos. Praecipui vero eius
Moecenates et patroni fuerunt Andreas Meiendorffius, et Ioachimus
Albenslebinus, viri nobilitate generis, virtute, doctrina et sapientia
clari, religiosaeque pietatis et fidelium Christi ministrorum semper
amantissimi: in quorum gratiam Wigandus confessionem de controversis
nostri saeculi articulis, Erphordiae anno octuagesimo secundo editam
conscripsit. Inter concronatores autem et literatos Magdeburgi
Matthaeum Iudicem habebat non tantum collegam, sed ex omnibus amicum
praecipuum atque intimum, qui cum sua consilia com municare, et cuius
rationes in negotiis audire atque aestimare solebat.
Magdeburgi septennio pene inter varias afflictiones et molestias, quas
iuvante Deo sustinuit exacto, ab illustrissimis Principibus Ioanne
Friderico Secundo, Ioanne Wilhelmo, et Ioanne Friderico
Tertio, Ducibus Saxoniae, filiis Electoris Saxoniae Ieannis Friderici
Primi, nullam non curam suscipientibus, qua Academia Ienensis recens
fundata, sollennique ritu introducta auctior ornatiotque fieret:
Wigandus in novam Academiam vocatur; ut ibi sacram Theologiam cum
ceteris collegis profiteatur. Paruit vocationi Wigandus propter
causas graves: et anno Domini millesimo, quingentesimo, sexagesimo
post Pascha eo, cum ecclesia sua domestica commigrat. Ea in functione,
quia methodice sacras literas fideliter tradebat, gratus et utilis
fuit piae iuventuti, quae eum assidue cum delectatione audivit. Sed
cum post disputationem Vinariensem inter Illyricum et Victorinum
Strigelium, cui Wigandus interfuit, et celeri calamo excepit, sicut
postea ex Wigandi exemplari est impressa, Stosselius sese non vocatus,
in ecclesiam Ienensem insinuasset; atque ad Adiaphoristas, uti
vocabant, quas prius privatim et publice impugnarat, sese inclinasset:
ac Strigelium, quem antea aliquoties condemnarat, tamquam Pelagianum,
iterum, ut Catholicum evehere conaretur: effectum est; ut Illyricus,
Wigandus, et Iudex, functionibus suis exuerentur, Stosselio solo in
illo theatro cum suis ad tempus dominanre. Et quamquam aulicis
quibusdam et nonnullis etiam Academicis retinendus Wigandus ob
methodum, quam in explicando sequebatur, iuventuti, studiosae
fructuosam, videretur: tamen ipse eo rerum statu solum vertere, quam
aliquid contra conscientiam approbare maluit.
Relicta igitur Iena, aliquot menses Magdeburgi, cum familia est
comboratus: ubi Superintendens Tilemannus Heshusius et ecclesia ad S.
Ulricum, iterum eum recipere cupiebat, praesertim ibidem adhuc vacante
parochia, ex qua ante discesserat. Sed Iureconsultus Franciscus Pfeil,
Syndicus, et Sigefridus Saccui Ludimoderator, cum sua cohorte manibus
pedibusque, quod dici solet, renisi sunt, atque impedierunt: quo minus
Wigandus reciperetur. Tulit hocipse aequo animo: utpote qui uttune res
erant, operam suam ecclesiae illi addicere in animo non haberet.
Interea vero Duces Megapolenses Ioannes Albertus, et Ulricus, Ioanne
Fredero, Wismariensis ecclesiae Superintendente, cum uxote et tribus
liberis, non sine toxici suspicione exstincto, Wigandum literis ad se
accersiverunt, atque Superintendentis in ecclesia Wismariensi munus
eidem demandarunt: Factum id anno Domini millesimo, quingentesimo,
sexagesimo secundo, circa Michaelis. Wismariae contionem probatoriam,
ut vulgo loquuntur, in aede Mariae dicata, habuit; atque deinde
unanimi ministerii suffragatione, et senatus populique Wismariensis
consensu, ecclesiae illius et vicinarum inspectio et cura, laborque
rei scholasticae, more Superintendentum ei est demandata. Eo inloco
reliquias quasdam Zvvinglianorum et Angbaptistarum,
quae in urbe Wismariensi radices egerant, ministcrio verbi,
auctoritate, mandato et opera ducum Megapolensium extirpavit et
expurgavit.
Itaqueibi contionando, disputando, sacras literas explicando, et
consistorium celebrando, ecclesiam et scholam ornavit celebriorem que
reddidit. Nam scholam iuxta praescripta legum, consentiente et
approbante senatu, penes quem unum ius scholae est, instituit: quae
parvae Academiae titulo fuit insignita: in ecclesia autem utilissimum
Catechismi examen, et recitationem eiusdem in templo publicam
introduxit: ita ut et pueri et pucllae sexennes septennesve capita
pietatis Christianae, cum explicatione Lutheri Catechetica,
calluerint, prompteque recitarint. Cumque idem Wigandus concordiae
inter ministros constituendae et comservandoe esset studiosissimus: in
eum usum articulos quosdam piae coniunctionis, consentiente et
approbante ministerio, composuit, quos singuli contionatoressuae manus
subscriptione, antequam ad ministerium admirtantus, acceptarent.
Ad haec ducatum Principum Megapolensium, ac civitatem Wismariam
scriptione utilium librorum illustravit. Nam Wismaria auctores
centuriarum ecclesiasticarum, septimam, octavam, nonam, decimam
undecimam, duodecimam, et decimam tertiam centurias contexuerunt et
ediderunt. Conscripsit etiam et edidit Wismariae commentarios in
duodecim Prophetas minores. Ibidem Wigandus et Iudex dcollegerunt et
ediderunt corpus dostrinae veteris Testamenti, Rei pub. et ecclesiae
Wismariensi, cum aliis maritimis civitatibus nuncupatum.
Anno Domini millesimo quingentesimo sexagesimo teritio in Academia
Rostochiana insignia sanctae Theologiae, propter cetras causas, sibi
conferri est passus. Vixit tunc coniunctissime cum viris et Theologis
claris, Davide Chytraeo, Matthaeo Iudice, Simone Pauli, Georgio
Richio, Andrea Martini, Henrico Strevio, Casparo Leunculo, Valentino
Schachtio, Conrado Beckero, Simone Musaeo, Andrea Schoppio, aliis: et
in controversiis, quae incidebant, diiudicandis, inque visitandis
ecclesiis, operam cum aliispie eruditis mutuam tradidit. Fuit et
principibus Megapolensibus propter eruditionem, constantiam, et
ingenuitatem in dicenda veritate gratus. Qua de re narratiunculam ex
ore ipsius amici talem audierunt. Accidit aliquando ut post tran
sactionem amicam inter Duces Megapolenses fratres Ioannem Albertum et
Ulricum ad Rostoshium Wigandus iussus coram Principe Ioanne Alberto,
conconem legalem pro ratione loci, temporis et personarum haberer, in
qua de magistratus politici officio quaedam monuit, et eccata magnatum
graviter et nervose cum magna spiritus et vocis contentione, citra
ullam
[Gap desc: Greek word] taxavit. Contione finita quidam aulicus
palpator Principi auctor suasorque est; sesquipedalibus verbis eum
obtestatus; ne doctor culum illum Wigandum, qui contionem invectivam
inpoliticum magistratum, sineulla fronte habuisset, impune dimittat:
quin potius ei imperet, ut ne inposterum, pro sacra cortina, in
magistratum debacchetur: ni in odium et indignationem principis
certissimam gravissimamque velit incurrere. Hic princeps
reprchensionis ecclesiasticae, uclut alter Theodosius patiens, homini
illi modicae conscientiae respondit: sibi Wigandi contionem, in qua
loco et iussu Dei, Domini Dominantium, se et omnes Magistratus
politicos repehendisset, mirum in modum probatam fuisse, et se nunc
plus amare Wigandum quam antea, ob candorem et
[Gap desc: Greek word] : qui ut Germanus Saxo, quae in magistratu suo desideraret, non
clam more aliorum indulgentium Theologorum; sed coram et in os, pro
ratione officii a Deo sibi commissi dicere auderet. Deinde ut
Parasitaster iste re ipsa cognosceret, principem Wigando bene et
clementer cupere, mandat eidem: ut statim nomine Principis Wigando pro
contione pia gratias agat, eundemque ad Principis mensam secum
adducat. Iureconsultus (nam ea fuit scientia praeditus) premens alto
tum corde dolorem Ducis mandatum exsequitur, et Wigandum humanissimis
verbis venenato e corde profectis, ad prandium principis invitatum,
adducit. Hac ex narratiuncula videre est; quo in honore, quave
auctoritate, apud Megapolenses principes, fuerit Wigandus: quod
declarat et istud, quod eundem Wigandum iidem duces, ad munus
Superintendentis, demortuo Corvino, in ecclesia Wismariensi subeundum,
literis honorifice scriptis, anno octuagesimo tertio, invitarunt.
Cum ita Wigandus, Wismariae annuam etiam hebdomadam, hoc est,
septennium inregrum complevisset: a Ioanne Wilhelmo, duce Saxoniae,
constantissimi confessoris, Ioann. Friderici Electoris filio, iterum
Ienam, fato quodam suo, ad scholae Theologicae instaurationem,
vocatur. Hic cum diu Megapolenses duces abnuissent: tandem literis et
legationibus frequentib. evicti in hoc consenserunt: ut unum saltem
annum Ienae Wigandus abesset: eoque elapso Wismariam ad pristinam
Spartam rediret.
Abiit ergo Ienam anno Christi millesimo, quingentesimo, sexagesimo
octavo mense Septembri, non sine dolore auditorum, et desiderii
igniculis in civium animis relictis. Nam quam invite Wigandum
dimiserint, tum alia, tum lacrimae illae gemitusque docuerunt, quos
Wigando eccleiae pro suggestu valedicente, et ad studium pietatis cum
pro9missione reditus sui cohortante, singultatim emiserunt. Iidem
contra ubi audrissent, illustrissimum principem Ulricum et senatum
vibis Wismariensis misso ea de causa in Borussiam tabellario, Wigandum
repetere et revocare;
summo gaudio exilierunt: ubi vero cognoverunt, eundem non posse a
Borussicis ecclesiis avelli, summum in dolorem fuerunt coniecti. Quam
aegre insuper Wissmariensis ecclesiae ministri Wigandum dimiserint,
quanto etiam eum amore complexi sint, quamque ipse difficulter Ienae
sese detineri passus sit; ex testimonio ministerii Wismariensis, et ex
Wigandi literis ultro citroque missis patet.
Vinariam igitur dudum exspectatus cum venisset, Wigandus statim altera
die iubetur una cum aliis Theologis et politicis, ad colloquium
Theolog. Altenburgi in Misnia, ditione Ioan Wilblmi ducis Saxoniae,
cum Augusti Elect. Saxonici Theologis habendum, proficisci. Ibi vero
eam praestitit operam, que in actis, quae publice exstant, videre est.
Nam Latina seripta omnia ipse composuit: ex quib. Germanica exem
plaria translata sunt, de reliquotum fratrum collatione: quam libenter
ipse audivit. Ienam deinde Altenburgo, Deo comite reversus,
superintendentis ecclesiae Ienensis, et profess. Theolog. in Acad.
munus obire iussus est. Postea cum Superintendente Wismariensi
Barthol. Rosino, quem Wigandus ob pietatem, eruditionem et candorem
magni faciebat, Thuringicas ecclesias et scholas, de mandato et
consilio Ducis Saxoniae Ioann. Wilh. visitavit, instauravit,
emendavit, et a fermento Adiaphoristarum, Synergistarum, Maioristarum,
et clandestinoram Calvinistaram repurgavit. Ecclesiam autem Ienens.
cum collega suo Timoth. Kirchnero Theologo, sanctis et nervosis
contionib. pie et fideliter instituit: In schola propter methodum et
gravissimarum rerum explicationem perispicuam, ac disputationes
eruditas, quas saepissime habuit, carus fuit studiosae iuventuri et
utilis.
Anno post natum Christum millesimo quingentesimo septuagesimo cum duce
Ioanne Wilhelmo, apud quem semper fuit in summa gratia et
existimatione, que plurima benesicia et munera, principe clementissimo
et pientissimo digna, sae pius testate sunt, ad comitia Spirensia
abiit. Ubi Spira domum rediit, ingenti cum gratulatione exceptus ab
Academia, ab ecclesiae ministria, denique a bonis omnibus; iterum
docendi munere suscepto, plurimos libros sacros in Academia et
ecclesia interpretatus est. Quanta autem doctrina, fide et accurata
diligentia hoc praestirerit; publica eius monumenta restantu.
Sed quinque ibi annis propemodum exactis, mortuo Duce Saxon. Ioanne
wilhelmo, cum Augustus Elect. repudiatis testamentariis, cum Elect.
Palatino et Brandeburgico curam liberorum sibi vendicaret: per
Laurent. Lindemannum Wigando is madat: ut a functione ecclesiastica et
schloastica abstineat, et intra quatriduum ex territorio Saxoniae
discedat: sin contra, minas spirat. Discedit ergo cum familia anno
septuageimo tertio Brunsuigam ducis Brunsuicensis consensu, qui cum
clementia singulari prosequebatur, et contionantem Wolferbyti non sine
remunerationibus audivit.
Eodem anno fub festum Michaelis, Deo sic regente et disponente,
Wigandus de consilio Theologorum, et statuum Borussiae, in Academiam
Regiomontanam binis literis ab ipso Principe Alberto Friderico
subscriptis, ad sacram Theologiam tradendam est evocatus; cui quidem
vocationi, utpote divinae et ordinariae, obtemperans, cum familia se
in Borussiam paulo post deportavit comite Conrado Schlusselburgio
Saxone.
Biennium ubi Regiomonti vixit; et operam, fidem, modestiam in
lectionibus, disputationib. et contionibus interdum habendis piis
probavit: tandem communibus suffragiis consiliariorum omniumque
statuum, Borussis Episcopus Poezaniensis eligitur, confitmatur et
proclamatur. Itaque post festum sanctis Angelis dicatum anno
millesimo, quingentesimo, septuagesimo, quinto, in oppidum Libemolam,
ubi est episcopalis sedes cum domesticis proficiscitur. In hoc
episcopatu ea praestitit Dei gratia, quae fidelem et evangelicum
episcopum decent: contionatus est, legit quaedam privatim, edidit
domgatica, et polemica non pauca, visitavit ecclesias in consistorio
episcopali, controversias ecclesiasticas et matrimoniales diremit:
ministros examinavit et ordinavit, ac duodecim fere annos eam
functionem obivit.
Adversa deinde conflictari valetudine cepit mense Septembri anno
superabundantis gratiae octuagesimo septimo, cum iam ante aliquot
annis valetudine tenui et infirma, cum ex decrepita fere aetate, tum
ex curis et sollicitudinib variis, et praesertim ex doloribus, quos
afflictus ecclesiae et Rei pub in vicino regno Poloniae status, ob
duorum regum Sigismundi Sueci et Msximil. Austriaci electionem, ei
peperit. Itaque vires eius paulatim et in dies attenuatae et consumptae
fuerunt. Accessit etiam dolor ex obitu praestantis Theologi Ioannis
Wedmanni, contionatoris aulae Ducis Borussiae, quem Wigandus, ut
constantem et singularem amicum; laborumque omnium socium et curarum
participem in Borussia, ob ingenium peracre, studium singulare,
doctrinam eximiam, summam et divinam memoriam semper coluit et
veneratus est. Hinc igitur cum sensim viribus tam animi, quam corporis
deficeret, et non tam morbi gravitate, quam diuturnae debilitatis
languore, velut evanesceret: cogitabat assidue, se esse hominem morti
obnoxium, et in tempore sese ad bene beateque in Domino moriendum
praeparavit. Nam multos annos ante obitum epitaphium distichom sibi
ipse comscripsit eiusmodi:
In Christo vixi, morior vivoque wigandus:
Do sordes morti: cetera, Christe, tibi.
Tandem igitur correptus morbo acerbissimo et acuitissimo, quem
Hippocrates et Galenus [Gap desc: Greek word] appellant, in vera
fiducia, pia confessione et invocatione filii Dei, certaque spe vitae
aetenae, tanque obdormiscens ex hac aerumnosa vita in aeternam et
semper beatam patriam, ex voto suo discessit, anno millesimo,
quingentesimo, octuagesimo
septimo, die vicesima prima mensis Octobris, post meridiem, hora
secunda audita, cum quatuordecim dies lecto affixus fuisset, et hoc in
mundo, annos 64 completo climacterico magno, exegisset: ministerio
autem verbi divini, cum fide et adsiduitate annis quadraginta et uno,
functus esset; ac in Borussia annos 12. Episcopatui amplissimo
praefuisset Toto morbi tempore in Domino Deo suo acquievit: cui se
dissolvi cupiens tortum commendavit. Dicta scriturae, quibus se contra
tentationes sustentavit, praecipua haec fuerunt: Ioann. 3. Sic Deus
dilexit mundum: ut filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit
in eum non pereat: sed etc. item matth. 11. Venite ad me omnes, qui
laboratis et onerati est is, et ego reficiam vos Et 1. Ioan. 1.
Sanguis Iesu Christi filii Dei emumdat nos ab omni peccato.
Vir fuit ingenio doctrinaque praestans: cuius vita sobria et hone sta
allis esset exemplo. Erga quosvis fere comis fuit et facilis: nemini
non aditus patebat, cuivis placide graviterque respomdebat. Erat enim
summa humanitas in hoc Theologo cum gravitate coniuncta. Munisicus
quoque et liberalis in egenos. Cum in Episcopatu suo frumentum aut
pecuniam pauperes perebamt; curabat ipsis per oeconomum dandum tantum:
quantum necessitas exigebat. Etsi enim parsimoniam et amabat et
tuebatur: tamen erga pauperes benignitatem suam numquam clausit.
Homines pios et bonos amavit, inprimis vero sem per sinceram et
constantem amicitiam cum Matthaeo Iudice, Davide Chytraeo, Rosino,
Matthia Marco Dabercusio, et aliis fideliter coluit. Matutino et
vespertino tempore preces ad Deum, in genna procumbens, fundebat,
additis aliquot insigniorib. sacrarum literatum testimoniis. Cum
ecclesia domestica singulis dieb. festis, repetitiones contionum et
examina Catechetica instituebat. Quotannis minimum sexies cum familia
sacra synaxi, prius absolutione ab ecclesiaste petita, utebatur.
Lectioni S. scripturae sedulo operam dedit; fontesque in controversiis
inquisivit.
Mansfeldiae simul ac in numerum ministorum verbi divini cooptatus
esset, animum ad coniugium appulit: et amicorum ac parentis inprimis
consilio, sibi Rebeccam, civis Mansfeldiensis metallici filiam honesto
loco natam, despondit. Ex ea, utriusque sexus liberos suscepit
quinque: filios quatuor et unicam filiam: qui omnes ante parentes
fatis concesserunt. Secuta est mater Magdeburgi incredibili cum
desiderio mariti, cum annos novem in matrimonio castissimo, cum eo
coniunctissime vixisset. Postea alteram uxorem duxit in patria, Evam,
ex Lurtheri veteri et praecipua familia, in urbe Mansfeldensi. Haec
fuit religionsissima, viri sui amans, exiliorum eius comes, in re
domestica administranda prudens et industria: liberalis et benefica
erga cognatos, domesticos et egnos. Praeterea in omni vita gravis,
pia, modesta, sobria, casta, quae nullis deliciarum blanditiis
capiebatur, et voluptatum omnium illecebras fugiebat.
Amisit ac praemisit hanc Libemole in Borussia, casuque domestico
graviter afflictus est: ut qui totos viginti annos, absque ulla gravi
offensione cum ea vixisset: quae que fida custos et columen familiae
fuisset, et viri curas ac labores, quos maximos in Episcopatu illo
sustinuit, morum suavitate et piis colloquiis, levare solira esset.
Reliquit haec ei duos liberes superstites, filiam Annam, Magdeburgi
natam, quam Henrico Scrotero, primario in urbe Dantiscana, civi,
honestissima familia ibidem nato, elocavit: et filium Ioannem
Libemolae natum. Tertiam denique coniugem duxit in Borussia anno
millesimo quingentesimo septuagesimo octavo, decimo nono Octobris die,
honestam viduam, quadragenariam, filiam viri nobilis Martini a
Saugnin, nuptam antea equiti Pruteno, Ioanni a Bettelsdorff. Erat haec
trium linguarum, Prutenicae, Polonicae, Germanicae perita, et rei
familiaris satagens: et fida comes laborum, vergente eo iam ad senium.
Atquehaec de vita eius domestica.
Monumenta autem ingenii reliquit varia Germanice et Latine edita: de
quibus nos Latina nominabimus, in classes certas distributa. Sunt ergo
LIBRI DOGMATICI.
Syntagma, seu corpus doctrinae veri et omnipotentis Dei, ex veteri
Testamento tantum, methodica ratione, per Ioannem Wigandum, et
Matthaeum Iudicem, Wismariae collectum.
Syntagma, seu corpus doctrinae Christi, ex Novo Testamenta tantum,
methodica ratione congestum, per Ioannem Wigandum et Matthaeum
Iudicem.
Methodus doctrinae Christianae, sicut ea in ecclesia Magdeburgensi
traditur, Germanice excusa.
De norma iudicandi dogmata vera et falsa, excusa Magdeburg.
Corpusculum doctrinae sanctae.
Catechisticae explicationes et methodi, recitatae Ienae, in
explicatione Catechismi D. Lutheri.
Postilla, seu explicatio Evangeliorum.
De Deo methodus, cui refutatio novorum Arianorum Adiecta.
De communicatione idiomatum utilis et pius libellus.
Collatio et repetitio doctrinae de communicatione idiomatum.
[Gap desc: Greek words] , hoc est, de homine integro, corrupto,
renato, gloriscato.
De imagine Dei in hoinibus et de larva Satanae.
De libero arbitrio hominis integro, corrupto in rebus externis, mortuo
in rebus spiritualisbus, et renato.
De legibus divinis.
De peccato originis, repetitio doctrinae sanae ex verbo Dei, ex
corpore doctrinae Thuringico, et ex scriptis D. Lutheri.
De iustificatione miseri peccatoris coram Deo.
De confessione in doctrina divina et necessariis factis.
De arguendis falsis dogmatibus et doctoribus, aliisque peccatis et
peccatoribus iuxta verbum Dei.
De clave ligante in Ecclesia Christi, de suspensione a Sacramentis ad
tenpus, de reconciliatione offensae Ecclesiae, explicatio succincta et
solida ex verbo Dei.
De coniguio doctrina.
De persecutione piorum: exiliis piorum: exiliis facinorosorum:
martyriis piorum; pseudomartyriis; fuga ministrorum verbi, constantia,
apostasia, patientia.
De neutralibus et mediis ad monitio.
De beonis et malis Germaniae admonitio.
De heroibus doctina.
LIRBRI EXEGETICI.
In priora tria capita Geneseos explicationes.
In Matthaeum Evangelistam commentarius.
In Psalmos graduum 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129.
130. 131. 132. 133. 134.
In Psalmos 146.1 47.
In Psalmos 90. 91.
In Psalmos paenitentiales, nempesex. 32. 38. 51. 102. 130. 143.
Item in Psalmum 84.
Tractatus de paenitentia seu conversione peccatoris ad Deum.
In Esaiam Prophetam annotariones.
In Danielem Prophetam, explicatio brevis.
In Prophetas minores explicationes succinctae, ordinem verum, textus
sententiam, et doctrinas praecipuas strictissime indicantes.
In Ioannem Evangelistam explicationes.
In Epistolam Pauli ad Romanos annotationes.
In Epistolam Pauli ad Galatas annotationes.
In Epistolam Pauli ad Ephesios annotationes.
In utramque Epistolam Pauli ad Timotheum.
In Epistolam ad Colossenses annotationes.
Historiapatefactionis divinae. Exod. 33. cap.
LIBRI POLEMICI.
Deplumata et pudenda argumenta ex synodo avium nuper Witebergae
permaledicum poetam Ioannem Maiorem Ecebolum edita, simpliciter
excerpta, ex quibus toti mundo notum fit: quod nullis iustis causis,
sed tantum figmentis et calumniis suam innocentiam in actionibus
Interimisticis et Adiaphoristicis
defendant, et suos reprehend sores damnent, simulque classieum, ad
redintegranda certamina, canant.
Ex Sidonii catechismo maiore, seu institutione de pietate, decretis
consilii provincialis Moguntini adiuncta, commonefactiones annotatae,
quae ostendunt qualem reformationem iam Episcopi Pontificii moliantur.
Responsio ad confessionem D. Maioris, de iustificatione et bonis
operibus.
Argumenta de necessitate bonorum operum ad salutem, ex ipsis auctoribus
et defensoribus huius dogmatis, pio studio collecta et perspicue
refutate.
De aliquot disciplinae Ecclesiasticae capitibus, et defensio eorumdem
ex verbo Dei, cum dissolutione obiectorum.
Responsio adscurriles et blasphemas foetidi Rambochi rhithmos
Wittebergae impressos
Argumenta Sacramentariorum collecta et refutata.
Contra libellum confessionis seu revocationis Georgii Maioris, de
necessitate bonorum operum ad salutem, Apologia.
De Adiaphoristicis corruptelis, in magno libro Actorum
interimisticorum, sub fictio titulo professorum Wietebergensium edito,
repetitis, admonitiones.
Collatio de D. Pauli Eberi impia opinione, quod quidam impii, in usu
cenae Dominicae, non acci piant verum corpus Christi.
De Victorini Strigelii Apostatae declaratione, seu potius errorum
occultatione.
Sophisticorum quorundam argumentorum Stephani Agricola, de necessitate
bonorum operum ad salutem confutatio.
Errores D. Georgii Maioris ex libris ipsius, bona fide annotati.
Analysis et refutatio super quaestione de libero arbitrio a D. Paulo
Crellio divulgata.
Contra novos Arianos exortos in Polonia.
Synopsis Antichristi Romani.
Colloquium Altenburgicum Latinum.
Censura de iniqua Antilutheranorum wittebergensium exclusione, contra
M. Conradum Sclusselburgium usurpata.
Quaestio et responsio de lege: An renatis sit norma bonorum operum?
Catechismi Iesuitarum seu Canisii refutatio.
Collatio de tribus argumentis Antinomicis.
De Amnistia.
Causae cur incoena Domini, [Gap desc: Greek words] sit retinendum,
contra praestigias Calvinistarum.
De turbatoribus omnium maximis in mundo, liber.
De monstris novis et fecundis in doctrina de peccato commonefactio,
contra novos Manichaeos edita.
Septem spectorum Manichaeorum recentium, disoussio. Methodus de cena
Domini et argumentorum, quae verae praesentiae cotporis et sanguinis
Christi in cena Dominica opponuntur, enumeratio atque solutio.
Antithesis doctrinae verae et Papisticae.
Rationes cur haec propositio: Peccatum originis est corrupra natura,
in controversia, cum Manichaeis recentioribus, nequear consistere.
Quaestio et responsio de dicto Ioannis, Peccatum est
[Gap desc: Greek word] , contra Manichae os.
Analysis exegeseos Sacramentariae sparsae in sede Lutheri, a Peucero
Medico, Pezzelio et Crucigero Apostatis.
Gravissimae causae, cur forma et norma consistorii edita a Principibus
Saxoniae in pluribus partibus approbari non possie.
Argumenta Sacramentariorum refutata per Lutherum, ex scriptis Lutheri
ad usum Ecclesiae Christi, bona fide collecta. Item Colloquium
Marpurgense tali modo hactenus non impressum.
De Servetianismo seu de Antitrinitariis.
De substantia et viribus depravati hominis contra Manichaeos.
Nebulae Arianae sparsae in Borussia per quendam Raphaelem Ritterum
luce veritatis divinae discussae.
Contra Neministas et Neministica scripta.
Contra corruptelas Adiaphoristicas prolixo scripto repetitas atque
ornatas, Apologia edita cum Matthaeo Iudice.
De abstracto Theologico methodus, collatio de nova controversia,
Synodus Prutenica de hac re, causae cur locutiones istae: humana
Christi natura est in abstracto, omnipotens, vivifica, adoramda, sint
scandalosae, et per se falsae.
Quae et quam sacrosancta iura Ioannes Stosselius violaverit, accusando
Illyricum et Wigandum coram politico magistratu, ob privatam et
Christianam ipsorum erga se monitionem.
De fraudibus quorundam Sacramentariorum.
De Osiandrismo, integra explicatio.
De Manichaeismo, integra historia.
De Anabaptismo integra historia.
De Sacramentariismo.
De Stancarismo, integra explicatio.
De Maiorismo integra historia.
De Synergismo integra historia.
De Adiaphorismo integra historia.
De Schvvenckfeldismo integra explicatio.
De Generatione Filii Dei, an cogitando generetur, liber.
De Gloria nonnndana Filior um Dei et carnis Christi, tractatus.
De Ubiquitate seu omnipraesentia DEI in genere, in specie, in sua
Ecclesia.
Tractatus dedescensu Christi ad inferos.
De Primatu et Vicariatu Papae Romani, liber.
De Castitate et caelibatu, liber.
LIBRI HISTORICI.
Ecclesiasticae historiae, centuriae tredecim, quas una cum aliis
synergis, Matthia Flacio Illyrico, Matthaeo Iudice, Basilio Fabro,
Andrea Corvino, et Thoma Holthutero, collegit.
Centuria. 14.
Centuria. 15.
Centuria. 16. in aliquot tomos distincta.
Narratio de historia Ecclesiastica, contra Wittebergensium quorundam
calumnias.
Supplicatorii libelli de Synodo.
Historia de Augustana confessione.
De illustribus viris Ecclesiae Dei, liber.
Praefatio in Augustanam confessionem, ex antiquissimo et fide
dignissimo exemlari recusam.
Historia de Alce vera.
Historia de succino.
Historia de sale.
Catalogus herbarum in Prussia nascentium.
ORATIONES WIGANDI.
Oratio de verbo Dei.
Oratio contra synergiam.
Oratio de fine hominis.
Oratio de Philosophia et Theologia.
Causae cur Catechismus Lutheri in scholis sit retinendus, et
supposititii fugiendi.
Oratio de doctrina et praecipuis certaminibus Lutheri.
Oratio de arca Noae.
Oratio de causis, cur ab Ecclesia Pontificia discessum sit.
Oratio de dicto. 2. Paralip. 18. Aspexisti me in forma hominis.
Quaestio et responsio de iustitia.
Oratio continens summam doctrinae Christiane, in discessu ex academia
Regiomontana, ad Pomezaniensem Episcopum.
Oratio ante promulgationem statutorum recitandorum, de dicto
Salomonis: Ut auris audiat.
Quaestio et responsio de dicto Pauli, Coloss. 2. Videte, ne quis vos
depraedetur per Philosophiam.
Oratio ad D. Severinum Gobelium, de amici insimulatione.
Oratio de necessitate et utilitate corporis doctrinae Christiane.
PROPOSITIONES PUBLICE AD DISputandum a Wigando proposirae.
De bonis operibus propositiones contra quasdam praestigias in Gymnasio
Wismariensi dispuratae.
Theses de Poen itentia, ibidem disputatae.
De verbo Dei, Ienae.
De Deo, Ienae.
De homine, Ienae.
De creatione, Ienae.
De Angelis bonis et malis, Ienae.
De peccato, Ienae.
De legibus divinis et de Evangelio, Ienae.
De bonis operibus, Ienae.
De peccato originis, contra Manichaeos, sollennis disputatio, habita in
Academia Ienensi, respondente Conrado Schlusselburgio Saxone, Ienae.
De Sacramentis in genere, Ienae.
De Baptismo, Ienae.
De Ecclesia, in Academia Regiomontana.
De Cena Domini, contra Calvinistas sollennis disputatio habita in
Academia Regiomontana Prussiae, respondente Conrado Schliisselburgio
Saxone.
De Iesu Christo, Deo et Homine.
Propositiones de Cena sacra, contra Papistas et Sacramentatios,
numero 202.
De propositione: Bona onera retinent salutem, libellus, nuncupatus D.
Ioachimo Westphalo. Superintendenti Hamburgensi.
Tantum de Wigando, ex narratione Conradi Schlusselburgii, et
bibliothecis.