ANdream Gerardum Hyperium protulit Hyperis Flandriae oppidum, die Maii
decimo sexto, mox ab hora sexta vespertina, cum annus Domini
numeraretur, millesimus, quingentesimus, undecimus. Patrem habuit
cognominem, clarum apud Hyperas Iurisconsultum: matrem Catharinam
Coets, ex nobiliss. patriciorum Gandavensium familia. Hi puerum anno
aetatis suae undecimo, post elementa Grambatices mediocriter percepta,
Iacobo Papaeillius temporis poetae non incelebri, erudiendum
commendarunt: qui tum Vastinis ad flumen Lisam literas elegantiores
non invita Pallade docebat.
Hac in schola praeter Papam, Ioannem Sepanum puer audivit, virum, ut
tum habebatur, exacte doctum, Graecarumque et Hebraicarum literarum
non imperitum. Deinde anno aetatis suae, decimo tertio, Insulas
Flandrorum commigravit: ut cum literis bonis linguam etiam Gallicam
addisceret: ubi in scholis docentem Ioannem Lacteum audivit; de cuius
ore dulcissima instar lactis perfluere dicebatur oratio. Anno sequente
Tornacum missus fuit: ubi schola sperabatur aperienda trilinguis: cui
Nicolaus Buscoducensis praefectus erat. Sed cum schola instituta
aperiretur, mox in patriam est reversus. Cupiebat omnino pater filium
hunc, ut bonis literis, ita etiam optimis moribus imbui. Itaque cum
eum Lovanium ablegare nollet; quod iuventutem ibi licentia nimia
corrumpi iudicaret: neque etiam Parisios, ubi ipse parens aliquot
annos adolescemps vixerat, mittere posset, quod continua inter Carolum
V. Imperatorem et Franciscum Galliae regem, bella gererentur: domi ad
tempus filium detinuit: ubi in deseribemdis actis, quae vocant, cum
scribis paternis occupabatur. Ac parum omnino abfuit: quin bonarum
literatum studiis, in quibus iam mediocriter profecerat, tum
valediceret: cum interim pater, quem habebat carissimum, Iunii die
duodecimo anno vicesimo quinto, supra millesimum, quingentesimum, e
vita excedit: qui hoc cumprimis matri moriens mandarat diligentissime;
ut ubi primum bella illa sopita essent, filium Andream ad persequenda
studia Lutetiam Parisiorum mitteret.
Factis itaque inter Caesarem Carolum et Franciscum regem induciis,
Parisios primum venit Hyperius, anno Domini vicesime octavo, pridie
Cal Augusti. Commendatus per literas fuerat Antonio Helhucio
Vastinensi, qui Senator parlamenti tum temporis erat, et Ioanni de
Campis Curteacensi, Theologiae Licentiato: illi, ut tempore belli, si
opus foret, sumptus suppeditaret necessarios: huic, ut studiorum
adolescentis rationem haberet. In huius igitur aedibus diu primum egit
Hyperius, dum praecepta Dialectica in collegio Calviaco audiret.
Altero deinde anno postquam Parisios advenerat, familiaritatem cum
Ioacbimo Ringelbergio, homine dectissimo, maximam contraxit, qui in
collegio isto Calviaco varia tum temporis breviter et docte tradebat.
Tertio autem auno, alios iam privatim instiruere in Dialecticis atque
Rhetoricis coepit: cum interim Physicos ipse audiret Aristotelis
libros: ut pro more scholarum cum aliis combilitonibus Magisterii
gradum prensaret. Exacto triennio, in patriam rediit: ut et amicos
salutaret: et numquid patrimonii superesset, intelligeret. Unde anno
sequente, qui millesimus erat, quingentesimus tricesimus secundus, cum
patrimonium adhuc sufficere sibi ad studia dintius persequenda
videret; iterum Parisios se contulit, gra vioribus iam studiis operam
daturus. Coepit tum primum ad Theologiae studia animum appellere:
cuius facultatis maxime celebria in schola Parisiensi exercitia erant.
Theologorum itaque scholas diligenter frequentavit: interdum eriam in
decretis lectiones aliquas audivit: ex quibus magistum Theologi
dogmata sua, quam ex sacris literis probare consueverant. Medicorum
praeterea scholas animi causa ingrediebatur nonnumquam; quod Medicinae
studio semper quasi natura magnopere delectaretur. Linguarum interca
professores diligenter audiebat, Cleonardum inprimis, Ioann. Sturmium,
Latomum: ac docebat privatim ipse Gallos praecipue atque Hispanos.
Sed cum maximo tum temporis teneretur lustrandarum aliarum regionum ac
provinciarum Galliae, desiderio: cum ut linguam Gallicam disceret
exactius, tum ut mores totius illius gentis coguosceret diligentius:
singulis annis, Ianuario maxime, Februarioac Martio mensibus, quibus
fere lectiones publicae in scholis suspendebantur, aut saltem
remissius obibantur: ipse adiunctis sibi fidis comitibus, aliquot
literarum studiosis amicis, alias petebat provincias; celebresque
invisebat Academias. Atque ita intra triennium, illis, quos dixi,
mensibus universam fere Galliam, magnamque Italiae partem, eam
videlicer, quae inter Alpes est et Bononiam, perlustravit. Reversus
postea est in patriam, anno millesimo quingentesimo trigesimo quinto,
sed mox Lovanium perrexit, quo bibliothecam suam ex Gallia vehendam
curarat. Peragravit tum temporis animi causa totam fere inferiorem
Germaniam, Geldriam videlicet, Phrysiam, Traiectum, Holandiam,
Selandiam. Hincanno Domim millesimo quingentesime, trigesimo septimo,
aetatis suae vicesimo sexto, ad vilendam superiorem Germaniam animum
adiecit: ut celebrieres in ea seholas, atque in his viros doctos
videret. Vidit itaque eo anno Coloniam, Marpurgum, Erfordiam, Lipsiam,
Wittembergam. Reversus inde eodem anno in patriam, sub finem mensis
Augusti, adductus est amicorum consilio et precibus; ut de suscipiendo
iam alicubi docendi munere cogitaret: ut absumpto iam in scholis atque
peregrinationibus patrimenio, paulo quietius apud suos vivere pofset.
Ac amici quidem, ipso minime conscio, diploma iam ab Romano pontifice
impetrarant; quo ampli quotannis reditus ex Abbatia quadam Hyperio
concedebantur. Id unum restabat: ut cancellarii Caesariani Ioannis
Chavondileti, archiepiscopi Panormitani, ea in re assensus accederet.
Sed divina sine dubio providentia factum est: ut non solum ab eo
assensus non impetraretur: sed etiam ab eodem maximum ostenderetur
periculum. Accusatus enim apud Panormitanum Hyperius a competitoribus
fuerat: quod in Germania superiore fuisset: id quod tum non modo
invidiosum
doctrinae purioris odio: verum etiam periculo plenum habebatur. Coepit
itaque iterum, ne exhausto iam patrimonio, amicis oneri esset, piorum
quorundam ac doctorum virorum consilio, ad peregrinationes animum
convertere. Ac Italiam quidem tum adire cupiebat, quod Galliam atque
Germaniam mediocriter iam ante perlustrasset: sed cum bellis inter
Caesarem et Gallum iterum tum ferverent omnia; ab Italia exclusus, in
Britanniam navigavit: ubi facilius ab amicis suis certior fieri per
literas posset, si qua melior spes in patria affulgeret. Ac ut in
aliis nationibus: ita in Britannia quoque eos maxime viros cognoscere
studuir: quorum nomina literis erant celebrata. Qua occasione in
Carolum Mantioium, Guilielmi filium, Baronem incidit: quem Erasmus
Roterodamus amplissime in scriptis suis, ac saepe commendat. Is amice
cum Hyperio multis ac variis de rebus collocutus, cum ingenium eius
perspexisset, oblato liberali stipendio domum suam eum invitavit: ubi
annos quatuor amplius suavissime Hyperius cum Montioio vixit in otio
literatorio. Anno millesimo, quingentesimo quadragesimo mense Iulio,
Montioii sumptibus Academiam Cantabrigensem invisit. Obtruncatus est eo
anno Thomas Cromelius, cum quod Annae Clivensis ducendae auctor
fuisset, tum quod Pontificiis exitium moliri putaretur. Exustus tunc
item est, propter purioris religionis professionem, Robertus Barnus,
cum quibusdam aliis. Quin etiam nonnulli morte mulctati sunt, qui non
approbarant: ut rex Angliae supremum Ecclesiae Anglicanae secundum
Christum caput diceretur. Promulgata praeterea aliqua periculosa
adversus peregrinos edicta. Quae res Hyperium commovit; ut de
repetenda Germania cogitaret Priusquam igitur ex Anglia discederet,
Academiam quoque Oxoniensem veterem invisit, anni sequentis mense
Februario. Inde Londinum venit mense Maio: compositisque rebus suis,
Montiolo, valde laboranti ut Hyperium apud se retineret, valedixit.
Itaque eiusdem mensis die duodecimo Antuerpiam appulit: unde se in
patriam conferens, aliquot dies apud amicos quieti dedit. Sed fama
Rei pub ac scholae Argentoratensis, maximeque nomen Buceri, Hyperium ad
lustrandam etiam illam superioris Germaniae partem exciverunt. Itaque
Argentoratum profecturus, in ipso itinere Marpurgum venit, exspectans
dum sarcinae ac libraria, per mercatores Francofurtum curarentur.
Sciebat enim et minoris se apud Cattos interea posse vivere, quam
uspiam ad Rheni ripas: et sperabat, facile se impetraturum ad
praestantissimos doctissimosque viros, qui Argentorati docebant,
literas commendaticias: idqui praesertim ab humanissimo viro Gerardo
Noviomago, qui et ante Hyperium noverat, et ipse aliquandiu Argentoran
vixerat Haec occasio reditus Hyperii
ad scholam Marpurgensem fuit: ad quam die Iunii decimo quinto, anno
millesimo quingentesimo quadragesimo primo aetatis suae exacto iam
trigesimo pervenit.
Gratissimus Hyperii adventus Noviomago accidit: coepitque is
diligenter cum Hyperio agere: uti Matpurgi maneret: certamque et
professionis et liberalis stipendii spem fecit. Itaqui cum a comitiis
Ratisbonensibus Ioannes Ficinus, Cattorum principis Cancellarius, vir
propter insignem virtutem aeterna memoria [Note: * De eo in Ictis Germanis.]
dignus, redirsset: egit cum eo Noviomagus de Hyperio. Aiebat
Noviomagus, se a conventu illo Haganoensi, anno quadragesimo: ad quem
a principe Hassiae missus fuerat semper laborasse adversa valetudine:
neque posse eos subire docendi labores, quos ante pertulisset Itaque
petere, ut Hyperius in locum suum substituatur, qui, quando ipse per
valetudinem non posset praelegeret. Optimum Noviomagi consilium non
improbat Ficinus: verum continuo ad se vocat Hyperium: hortaturque ut
Marpurgi maneat; et specimen aliquod eruditionis suae praebeat. Fore
enim, ut, si eruditionis suae specimen praeclarum edidisset,
stipendium ei pro laboribus constituatur honestum. His adductus
rationibus Hyperius Marpurgi remansit. Moritur non ita multo post
Noviomagus decimo die Ianuarii, anni sequentis, cui mox professorum
auctoritate successit Hyperius: atqui, quas ante Noviomagus explicare
consueverat epistolas, D. Pauli, eas ipse quoque enarrare coepit.
Cumque ultra biennium caelebs in illo profitendi munere versatus
esset: animum ad matrimonium adiecit: quod non putaret se commode sine
uxore, maxime cum non ita firma valetudine esset, vitam transigere
posle. Duxit ergo anno millesimo, quingentesimo, quadragesimo quarto,
Februar die vigesimo septimo, uxorem Catharinam Orthiam, Ludovici
Orthii quondam Quae storis Marpurgensis filiam: quam viduam Ioannes
Happelius, honestus civis, cum duobusliberis reliquerat. Ex hac uxore,
quam carissimam semper habuit, filios sex, filias quatuor, suscepit:
ex quibus duo filii, filiae tres superstites manserunt.
In docendi munere tanta fide, tanta diligentia, tantoque cum fervore
promovendorum sacrorum studiorum, versatusest, ipsos viginti duos
annos: ut praeter labores sibi iniunctos, etiam horas saepe succisivas
sumpserit, quibus aliquid extra ordinem doceret. Exercitia
disputationum atque declamationum diligenter ursit: quibus ut ipse
aliquor annos solus semper mageo cum labore praefuit: ita post cum
ceteri quoque collegae ordine praesiderent, ipse libenter interfuit.
Contionandi vero in schola rationem magno cum labore, et molestia
instituit. Praescripsit ipse locos, quos tractandos maxime putaret:
emendavit contiones a stu diosis conscriptas, priusquam recitarentur:
audivit etiam contionaturos,
antequam in publicum prodirent: ut si quid vel in voce, vel in
gestibus desideraretur, id quoque corrigeret. Collaudavit eos, qui
recte sese in hisce exercitiis gessissent: contra obiurgavit,
exstimulavitque ad diligentiam negligentiores atque socordes. His
exercitiorum generibus, adiecit praeter examen Theologicum, quod semel
fere intra biennium instituit, etiam consultationis Theologicae
quandam rationem: ubi quaestione aliqua proposita vel de doctrina, vel
de ritibus atqui negotiis Ecclesiasticis, singulos iussit ordine
sententias suas integra oratione proponere: ut ita variis in utranque
partem dictis sententiis, ex multis quid verum esset, quid falsum,
quid pro causa faceret, quid contra causam afferri posset,
animadverteretur. Quos ille omnes labores ita sponte suscepit: ut
nullo etiam praemio laborum proposito, diligentissime tamen eos
persequeretur. Omittimus hic studia privata, de quibus vere affirmari
potest: numquam [Note: * Cie. de Catone l. 3. offic.] illum domi solum
fuisse. quin scriberet aliquid, vel legeret, vel mediraretur, usque
adeo: ut etiam enervare corporis vires et frangere nimiis studus atque
laboribus, videretur. Accessit ad haec omnia diligentissima de
reformandis Ecelesiis meditatio: in qua dies noctesque est versatus.
Cupivit ad veteris Ecclesiae exemplum revocare Hassiae cives: cupivit
sublatis multis nugis, quae adhuc ex Papatu tunc reliquae, veterum in
colenda religione sim plicitatem reducere: adeoque collapsam maximo
cum Ecclesiarum detrimento disciplinam Ecclesiasticam revocare.
Cum ita annos viginti duos et menses aliquot, ea qua diximus ratione
in schola Marpurgensi exegisset; ut non erat firmissima valetudine,
ita cum aliquot ante hebdomadas continuis catarrhis ac tussi
laborasset; ad vicesimum tertium Ianuarii gravius decumbere coepit.
Maxime de doloribus capitis, pectoris, ac laterum conquestus: ut ita
nonnumquam membra aestuarent omnia: ut horrore quodam febrili concuti
viderentur. Acilla quidem tota hebdomade, cum nondum adhuc de vita
ipsius desperaretur: multa quidem ille et cum aliis et cum Wigando
Orthio praesertim, qui frequentior aderat, de rebses scholae, de
studiis Theologicis, de Ecclesiis reformandis est collocutus. Inter
alia dixit, collegis esse nonnullos, si convaluisset, maxime illos
contionum instituendarum labores partiendos: quos quia solus ipse
sustinuisset, amisisse valetudinem sibi videretur. Ad trigesimum vero
Ianuarii, qui Dominicus erat, cum celebrata in sacro coetu cena
Dominica esset, periit ad se quoque, pro more veteris Ecclesiae panis
sacer et calix afferrentur: de quibus postquam cum familia sua
percepisset, gravius iam cum morbo est conflictatus. Atque sequenti
tum die coepit uxori mandare diligenter, quid post mortem suam
fieri veller: atque liberis praecipere, quomodo se et erga Deum et
matrem pie, et adversus homines ceteros iuste atque honeste gererent.
Inter cetera, cum filiolus trimulus ad lectum astaret: Disce, inquit,
mi fili, mandata Domini, et ipse enutriet te, Post multa, cum iis qui
officii causa eum invisebant, eo ipso die, ut et sequente, de fidei
suae confessione, deque eius doctrinae, quam professus esset,
constantia disseruit. Ac ipsis quidem Calendis Februarii, quibus et ex
piravit, tota eius oratio in hoc fuit: ut iis, quos praesentes
videbat, testatum faceret: in ea se doctrinae ac fidei professione,
quam tot annis in schola proposuisset, constantem ad extremum spiritum
perseverare. Sub vesperam eius diei, cum iterum de constanria fidei
suae atque perseverantia nonnulla dixisset: voledicete praesentibus
coepit, ac animam ipsam agere. Agnoscebat tamen adhuc singulos, et
interruptis verbis ac morientibus vocibus rogatus respondebat: donec
post octavam noctis, cum media fere nona esset, spiritum Deo reddidit:
cum nondum aetatis annum quinquagesimum tertium explevisset. Elatus
est ibidem funere frequenti; et tumulo iuxta Geldenhaurii Noviomagi
sepulcrum illatus, addito tali epitaphio:
ANNO DOMINI M. D. LXIV. KAL. FEBRUARII, PIE IN CHRISTO OBIIT
CLARISSIMUS VIR D. ANDREAS HYPERIUS, THEOLOGLAE DOCTOR AC PROFESSOR IN
HAC SCHOLA CELEBERRIMUS.
Annus emortualis Hyperii est hoc etsostichio expreslus:
FLanDrIa qVeM genVIt, HassIa nostra teglt.
Exstant in eum et virorum doctissimorum elogia epitaphia; e quibus
Theodori Bezae est eiusmodi:
Non Hyperis dedit hoc, Hyperi, tibi patria quondam,
Quod superis potius ducis cognomen ab oris,
Nec tibi sors olim tribuit temeraria nomen
Andreae: at ipsa suo ornavit te nomine virtus.
Hoc sancti mores, teneris hoc omnis ab annis
Vita probat superum curae caeloque sacrata.
Et quis enim melius, quis nam te fortius uno
Tarpeia aggressus depellere rupe Tyrannum?
Certius an quisquam errantiper devia thrbae
Commonstravit iter, superas quod ducit ad arces?
Macte igitur virtute, Hyperi, quom nec fera tetum
Mors domuit totum nec servant clausira sepulcri:
Quin superi meliore fovent iam parte receptum,
Altera dum tumulo quae nunc pars elausa quiescit,
Exanimisqui licet iam caeli ad limen anhelat,
Euigilet felix: et quod tu diceris, illud
Evadas, Hyperi, tum re, tum nomine totus.
Petrus item Nigidius senior, in catalogo Professorum Marpurgensium,
tali eum est epigtammate prosecutus:
Hyperium terrae flentes mandavimus omnes,
Ah dignum innumeros vivereposse dies!
Fortuna invidit, iussitqui abrumpere fila
Atropos: heu quantum sustulit illa virum!
Hic potuit sacros felix exponere libros,
Scripta prophetarum nota fuere satis.
Legerat hic pariter veterum monumenta virorum:
Eloquio clarus, vir pius, atqui gravis.
Doctrina prae stans, cunctis virtutibus auctus,
Notus et Eois Hesperiisque plagis.
Ecquis enim nescit seripta illius, aurea scripta?
Artis et ingenii nobilioris opes?
Hunc legite, ignari sacrorum, sacra professum:
Sincera mentes imbuet ille fide.
Cum autem in doctore requiratur, primum eruditio cum experientia
singulari coniuncta. deinde facultas docendi, tum fides ac diligentia;
denique vitae atque morum gravitas et constantia: omnia haec ut rara
ita eximia in Hyperio fuerunt. Principio enim magna in eo fuit
linguarum cognitio, maior artium liberalium et philosophiae: sacrarum
literarum et historiarum Ecclesiasticarum totiusque veteris Ecclesiae
maxima. Testati sunt hoc: qui docentem publice, qui disputantem summa
cum laude, qui familiariter colloquentem cum amicis audierunt: et
testes sunt hodieque libri, quos in publicum edidit: qui inter
doctissimorum hominum scripta a doctissimis numerantur atque leguntur,
de quibus mox dicemus. Sed docendi atque disserendi facultas non minor
in eodem fuit. Non ille argumenta proposita eludebat, ut multi in more
habent: non clamoribus ac vociferationibus rem agebat, unde nihil
utilitatis auditores caperent: sed ita aperte ac graviter explicabat
omnia; ut fructum inde maximum auditores attenti perceperint. Atque in
hac sua tam docendi, quam disserendi ratione, tanta semper fuit
modestia, tantaque constantia: ut neque temere quaestiones otiosas
moveret; neque semel susceptam cum iudicio docendi rationem immutaret.
Qua de re eo ipse die quo obiit ad Wigandum Orthium et Conradum
Matthaeum: Ego, inquit, id semper operam de di in schola: ut doctrinam
utilem auditoribus proponerem, et vitarem otiosas quaestiones:
diligenter cavi, ne ullam darem contentionum occasionem, eandemque
docendi formulam semper retinui: ac dum vixero, retinebo.
De diligentia eius et assiduitate iam ante dictum: quae profecto tanta
fuit, ut humanitus loquendo, vitae sibi ipse spatium nimiis laboribus
abbreviarit In vita et moribus vere fuit [Gap desc: Greek word] . In
victu atque vestitu tem perans semper: in conviviis modestus; in
colloquiis et conversationibus humanus et aequus. Et quemadmodum
immania illa in conviviis hominum pocula, et scurrilesin colloquiis
nugas ex animo fuit aversatus: ita moderatis conviviis, iucundisque
amicorum confabulationibus libenter nonnumquam interfuit. Ita neque ea
quae turpia essent, probavit, neque ea quae concedi ad animi
recreationem possent, improbavit. Breviter, sic sese gessit ubique et
adversus omnes: ur non modo doctis hominibus iucundi, sed etam
indoctis suavissimi eius essent motes. Unde quam carus non solum
scholae, verum etiam tou civitati fuerit: multae omnium ordinum
profusae in funere ipsius lacrimae sunt testarae.
Monumenta ingenii ac doctrinae in usum posteritatis ab ipso elucubrata
partim Philosophica sunt partim Theologica. Philosophica sunt haec: de
ratione studii; Dialectica, Rhetorica, Arithmetica quaedam; item
Geometrica, Cosmographica, Optica, Astronomica, Physica: in Ethica
Aristorelis scholia: de studiosorum vita et moribus: et si quae alia
affecta.
Theologica sunt ista duabus partibus impressa: de ratione studii
Theologici libellus, qui unicus sufficiat ad perficiendum in eo genere
doctorem, modo eius consiliis pareatur: de formandis contionibus,
libri duo: de Theologo libri quatuor: de quottidiana lectione et
meditatione sacrarum literarum, libri duo: de Catechesi: de publica in
pauperes beneficentia: de scholis Ecclesiasticis: de coniugio
ministrorum Ecclesiae: de probatione sui ipsius: de providentia Dei et
aliis Exegemeta in epistolas Paulinas omnes, quorum quaedam post
obitum a filio Laurentio sunt foras data. Plerisque autem omnibus
supremam manum imponere, per occupationes, non poruit.
Affecta reliquit methodum Theologiae, cuius cum ipse sex libros
instituisset, vix tres absolvit: feriarum scholasticarum libros
duodecim: de ordinanda Ecclesia, librossex: quae si et absolvere et
elimare potuislet: ingenium ipsius divinum, eruditio singularis,
historiarum cognitio admiranda, et prudentia rara, clarissime
perspicerentur. Veruntamen vel ea quae typis exscripta exstant, satis
virum indicant: adeo ut ex ungue, quod aiunt, leonem.
Desumpta haec sunt ex oratione, quam de Hyperii vita et obitu Wigandus
Orthius scriptam reliquit.