PHILIPPUS MELANCHTHON.

COmmuni bono Philippus Schwartzerd/ Graece melanchthon, Brettae
inferiotis Palatinatus oppido, nascitur, anno mense et die, quem
epigraphe aedium avitarum hodie his indicat:
DEI PIETATE NATUS EST IN HAC DOMO DOCTISSIMUS DN. PHILIPPUS
MELANCHTHON, D. XVI. FEBR. A. M. CCCC. XCVII.
Genethliacum cius schema ex hisce P. Lotichii carminibus exstrui
potest: quibus ita Melanchthonem [Note: * Elegia in obitum Melanchth. lib 4. eleg. p. 114.]
affatur:
Cum Iove Mars primo fulsit tibi mitis in ortu,
Thessalus hospitio fovit utrumque senex.
Inventorque lyrae faustos tibi praebuit ignes,
Humida qua liquidas urna refundit aquns.

Falciferumque senem, quamvis nil triste minantem,
Molliit in quinta candida sede Venus.
Cynthia per felix, in culmine, virginis astrum,
Oppositos fratris currere vidit equos.
Inde tot egregiae culto sub pectore dotes;
Dona tot, ignorat quae rude vulgus, erant.
Parentes habuit pios et honestos, inque re mediocri constitutos,
patrem Georgium Schwartzerd/magistrum armorum, sub principibus
Palatinis Philippo et Ruperto: matrem vero Barbaram [Note: * Quam amisit An. 1529. d. 6. Iunii.]
, feminam honestam, prudentem et gravem: cuius hi
fuerunt rhythmi:
Wer mehr wil verzeren/
Denn sein pflug kan ereren/
Der wird zuletzt verderben/
Und vielleicht am galgn sterben: h. e.
Si quis de parvis vult plura absumere rebus:
Quaerere quam vigili sedulitate potest:
Is mendicando victum petet, ostis pulsans;
Aut feret huic tristem crux laqueusque necem.
Grammaticam Latinam didicit a Ioanne Hungaro Phorcensi, viro docto et
honesto: Graecam a Georgio Simlero, qui postea ius civile cum laude
profestus. De illo, ut putamus, accipienda sunt, quae alicubi ipse [Note: * Tom. 3. expl. evang. p. 804. Mel. quomodo Grammat. doctus.]
reliquit:
Ego, inquit, habui praeceptorem, qui fuit excellens Grammaticus. Ille
adegit me adGrammaticam, et ita adegit: ut constructiones facerem.
Cogebat reddere regulas constructionis per versus Mantuani viginti aut
triginta. Nihil patiebatur me omittere: quoties errabam, dabat plagas
mihi; et tamen ea moderatione, quae erat conveniens. Ita me fecit
Grammaticum. Erat vir optimus: dilexit me ut filium, et ego eum ut
patrem: et brevi conveniemus, spero, in vita aeterna. Ille amabatur a
me: quamvis utebatur ista severitate: quamquam non erat severitas: sed
castigatio paterna, commonefaciens me de diligentia. Cogebar vesperi
quaerere regulas, ut possem recitare. Videtis fuisse disoiflinam
strictiorem, quam iam est. Postquam ergo utcumque Grammatica
percepisset: puer adhuc missus est in A cademiam primum
Haidelbergensem anno saeculi decimi quinti nono, aetatis suae
duodecimo, inscriptus die decimo tertio Octobris. Ibi cum
adolescentibus nihil publice traderetur, praeter illam garrulam
Dialecticen, et particulam Physices; et didicisset iam connectere
versiculos: aviditate quadam puerili coepit legere Pootas: cui
lectioni, ut res postulat, adiunxit historiarum et fabularum
cognitionem. Haec confuetudo paulatim ipsum ad auctores veteres
deduxit. Sed nemo erat, qui rectam orationis formam ostenderet.

Itaque cum in Politianum et Plinium posteriorem incidisset subtilibus
argutisque sententiolis delectatus quidem est: sed et aridior factus,
et ipsas illas argutiolas manes abiciendas sibi postmodum intellexit.
Quamvis autem necdum ephebus esset: tamen et erudivit filios comitis
Leonstenii; et orationes aliis praescripsit: et restimonium profectus,
Baccalaurei titulum vocant, omnium calcu lo probante, est adeptus anno
millesimo quingentesimo undecimo, aetatis suae decimo quarto. Gonvictu
usus est Haidelbergae Pallantis Spangeli Neostadiani Theol. Doctoris,
viri boni et sapientis: cuius epitaphium geminum in chori ambitu ad S.
Sancti hodieque visitur, alibi [Note: * in vita Pelicani.] annotatum.
Familiares habuit ibidem Wimphelingum, Petrum Sturmium
Argentoratensem, Guntherum, rhetorem, et Sorbillum quendam poetam.
Triennio Haidelbergae exacto, cum et caelum minus ei esset amicum, et
repulsam a philosophorum quibusdam in supremi gradus Philosophici
petitione, ob aetatis defectum, tulisset. Tubingam concessit, nomenque
rectori doctori Ioanni Schemaero ex Offterdingen dedit, anno duodecimo
supra millesimum quingentesimum, die decimo septimo Septembris. Audiit
ibi Brassicanum et Bebelium poetas laureatos: Ioannem Stoflerum
mathematicum per triennium: M. Franciscum Stadianum, Aristotelis
interpretem, tunc celebres: In theologia D Lempum, qui tum praecipuus
habebatur: de quo hoc saepe retulit: solitum eum auditoribus depingere
in tabula monstrum illud, quod vocant, Transsubstantiationis: et
insulsitatem hominis tum quoque se miratum. Biblia etiam puer, aut
admodum adolescens, semper secum circumtulit, avideque legit in templo
et alibi; adeo ut profanum quiddam ab eo legi existimatu fuerit,
quamquam falso. Errores tamen eius saeculi cum aliis erravit: unde
ipse; cohorresco, inquit [Note: * Explic. evangel. Part. 2. p. 592.] , quando
cigito, quomodo ipse accesserim ad statuas in Papatu. Audivit tunc et
Simlerum, quo antea usus erat, iura profitentem: nec parum in co
studio profecit, ut scripta testantur: quin et Tubingae leges privatim
docuit. Medicam quoque artem non neglexit: sed et docentes cam
audivit: et Galeni libros ita legit, ut sententiam intellexerit: et
pleraque memotiter recitare potuerit. Tantus fuit in ipso ardor
discendi, rudi illo saeculo Narrat [Note: * Tom. 1. eipist. Melan. p. 350.]
ipse, se admodum adolescentem, cum Oecolampadio legisse Hesiodum: et
cum in eo tum ceteros locos, de ortu et occasu stellarum; tum vero
versiculos eos: quibus ait; quadraginta diebus latere Pleiades,
intelligere cuperet, neminem fuisse in magna frequentia, praeter unum
Stoflerum; qui iuvare utrumque potuisset. Diu etiam ignoravit
consilium Aristorelis [Note: * Lib 5. Eth.] , et accomodationem Geometricae
proportionis adiustitiam distributivam: donec vidteandem a Platone
illustrius aliquanto traditam [Note: * Lib. 5. de legibus.] . Ex Agricolae
etiam Dialectieis,

tunc primum editis, atque ab Oecolampadio, quem magni fecit, sibi
donatis, fatetur: didicisse intelligere orationes Ciceronis ac
Demosthenis.
Itaque artibus, linguis, et Philosophia feliciter haustis, magister
vel doctor Philosophiae Tubingae, anno millesimo, quingentesimo decime
tertio, aetatis suae decimo septimo, die conversionis Pauli,m decano
Philosophico M. Ioanne Kress, renuntiatus est. Mansit deinde ibi
quadriennium: et docere cepit in Academia Tubingensi Virgilium primum
et Terentium. Fuerunt autem exempla terentianarum comcediarum tunc,
propter summam hominum imperitiam, instar orationis prosae excusa.
Restituit ergo opimum auctorem, monstrato carminis genere: et en in
schola quinque eius comoedias enarravit. Postea oratoria ei lectio est
demandata: in qua Ciceronis quaedam iuventuti proposuit: deinde Livii
etiam sex libros absolvit. Interea tamen et alios, ut diximus.
docentes audivit: et typographicis operis praefuit: et multum cum I.
Capnione fuit, ut alibi [Note: * In vit. Capn. et Mel. in Philos. Germ.]
dictum.
Interea in Saxonia a Luthero certamina de religione mota sunt: cui
[Gap desc: Greek word] fidus in evangelio promovendo Melanchthon Dei
providentia, et Friderici Saxoniae electoris vocatione, adiunctus est.
Venit Melanchthon de Capnionis consilio Wittembergam, anno Christi
millesimo, quingentesimo, decimo octavo, aetatis suae vicesimo secundo
die vicesimo quinto Augusti, decennio post Lutheri in eandem scholam
adventum.
Discendente eo Tubinga Simlerus ille Praeceptor. deploraisdum esse
toti eivitati eius abitum dixit, et subiecit; Quotquot ibi essent
docti homines, non esse tam doctos, ut intelligerent, quanta esset
doctrina eius, qui inde evocatus discederes. Nec falsus est suo
iudicio.
Quarto die postea quam Wittembergam appulit, auspicatus est lectiones
suas ab oratione, ut motis, publice dicta: de qua sic Lutherus [Note: * T. 1. ep p. 81. b Iudicium Lutheride ea.]
ad Spalatinum: Habuit Philippus
orationem quarto die postquam venerat, plane eraditissimam et
tersissimam, tanta gratia et admiratione emnium; ut iam non tibi id
cogitandum sit: qua ratione eum nobis commendes. Abstraximus cito
opinionem et visionem staturae [Note: * Propter quam despicatui fuit aliis, etiam in aula.]
et personae, et rem ipsam in eo gratulamur et
mirantur. Cepit hoc anno explicare publico de pulpito Homerum, et
epistolam Pauli ad Titum Graece, magna cum auditorum admiratione et
frequentia: de qua idem Lutherus ad Spalatinum [Note: * T. 1. ep. p. 81. a] :
Philippum Graecissimum, erudinissimum, humanissimum, habe
commendatissimum.

Auditorium habet refertum auditoribus: inprimis omnes Theologos
summos, cum mediis et infimis, studiosos facit Gracitatis. Etalibi [Note: * Tom. 1. etist. p. 81. b.]
ad Ioann. Langum: Eruditissimus, et
Graecanicissimus philippus Melanchthon apud nos Graeca profitetur,
puer et adolescentulus, si aetatem consideres, ceterum noster
aliquis, si varietatem, et omnium fere librorum notitiam spectes:
tantum valet non solum in utraque lingua; sed utriusque linguae
eruditione. Ebraeas quoque non incognitas habet literas.
Ut primum ergo docere cepit: vidit praecepta artium et disciplinarum
vel falsa, vel obscura, et inordinata inculcatti. Derivavit itaque
inse hunc laborem, ac omnium ferme doctrinarum systemata erudite
confecit; falsa recidit: obscura illustravit; inotdinata, dextre
collocavit: et quod caput, ad usum qulodo omnia transferenda essent,
primus, vel saltem unus non de multis primis erudite monstravit. Anno
decimo nono evulgavit Rhetoricam: sequenti Dialecticam: vicesimo
quarto Grammaticam, aliis deinde annis alia: sed nobis hic propositum
inprimis quid in Theologia praestiterit, quantumque evangelii eursum
cum Luthero promoverit, indicare.
Anno itaque decimo nono adfuit Luthero Lipsiae in disputationecum
Eccio: ubi cum quaedam interloqueretur, dixit ad eum Eccius: Tacetu
Philippe, ac tua studia cura: no me perturba: et cum in schedula
quiddam Luthero porrexiffet: Eccius idem ad Lutherum: amove, inquit, a
te istum saccum distinctionum: imo per convicium Grammaticum
appellavit [Note: * T. 1. op. Lut Luth. p. 338.] : Ausus est, inquit,
Grammaticus Wittembergensis Philippus, Graece et Latine sane non
indoctus, epistolam edere, me lacessere, et pluribus nominibus causam
non maen, sea fidei obscurare. Opposuit ei Melanchthon aliam
epistolam [Note: * Exstatt. 1. op. Lat p. 336.] , qua se defendit. Et hoc
primum fuit in con troversiis Theologicis specimen.
Anno sequenti epistolam ad Romanos, clavem illam scripturae, atque
confessionem evangelicatum ecclesiarum, explicavit. Commentarium eum
Lutherus postea [Note: * Anno 25.] , inscio Melanchthone, typographis tradidit
divulgandum: ut infra dicemus: in praefatione autem idem Lutherus ita
ad Melanchthonem: Ego, quod impii Themisiae suo Thomae mendaciter
arrogant: scilicet neminem scripsisse melius in Sanct. Paulum: tibi
vere tribuo. Eodem anno Melanchthon adhortationem [Note: * T. decl. Ph. An 1521. Scribit adutes. Faris. Mel pro Luth.]
scripsit, ad Christianae
doctrinae, per Paulum pradita, studium. Vicesimo primo anno, cum
Theologi Parifienses Lutheri libros et doctrinam, evulgato publice
scripto, damnassent: Melanchthon opposuit aliud setiptum

[Note: * T. 2. op. Lat. Luth. Wit. p. 202. Et t. 2. op. Mel. p. 82.]
:adversus furiosum, (ita appellat ipse) Parisiensium
theologastrorum decretum pro Luthero apologiam. Prodiit eodem anno
liber a Melanchthone scriptus titulo: Didymi Faventini, quo respondit
Thomae Placentino, hoc est, Empsero. Sub idem tempus actum est, de
abrogatione missae privatae, in ecclesia Wittembergensi per delectos:
de quibus et Melanchthon: qui et responsionem scripsit [Note: * Cons. Theol. An. 1522. L. C.]
ad instructionem ex aula Saxonica, et propositiones
de Missa, ut tum loquebamtur, ac vero usu Cenae Dominicae. Lucem
viderunt item tunc primum Loci communes Melanchthonis: qui anno
vicesimo secuido nomine Hypothesium Theologicarum iterum prodierunt,
ut et annotationes in epistolam ad Romanos, et utram que ad
Corinthios. Conflixit etiam ea tempestate cum hominibus fanaticis: de
quibus alibi [Note: * In vit. Luth. An. 1523.] .
Aggressus deinde Geneseos librum, omnium Propheticorum scriptorum
eruditissimum, enarrationes in aliquotsaltem eius capita foras dedit:
paucas, ut ipse loquitur [Note: * EP. Mel. t. 1. p. 357.] , et exiguas
pagellas: cum liber multo copiosiorem enarrationem flagitatet Sub
annum etiam vicesimum tertium, edidit interpretationem monstri
Papaselli [Note: * Papasellus monst. in Tybri repert. An. 496.] , Romae tunc
in Tyberi inventi: et Amen a Luthero ei interpretationi sub iectum.
Anno postea vicesimo quarto ad suos invisendos; comite inter alios
Ioach. Cmaerario, abut: inde domum reversus, de voluntate iussuve
Hessorum principis Philippi, qui in reditu Molanchthonem, ipse
Haidelbergam ad ludos proficiscens, forte offenderat, scripsit inter
alia epitomen [Note: * T. 2. op. M. p. 1] renovatae ecclesiasticae doctrinae:
aliud item, quid inter mundi et Christi iustitiam intersit.
Praefationem quoque addidit in threnos Ieremiae, in Psalterium
Pomerani: vertitque Latine proverbia Salomonis, adiuncta praefatione
ad Ioann. Friderieum Saxoniae principem.
Bello a seditiosa per Germaniam plebe moto, refutavit [Note: * T. 2. op. Luth. Ger. Wit p. 97 et consil. Ger. Fhil.]
articulos rusticorum:
quibus illi excusare suam rebellionem nitebantur. Ea de reipse [Note: * Ep. Cam.p. 28. et con. Th. Evocatur Norinbsrg. Mel. An. 1526.]
ita ad
Ioach. Camerarium: Ego a principe Palatino vocatsu fui in patriam, ut
ibi de rusticorum articulis pronuntiarem. Sed detulerat conditionem:
ut scripto responderem, simibi venire integrum non esset. Itaque misi
confutationem articulorum rusticanorum: et consilium adieci, quod
fortunet Christus. Eodem anno in autumno Norimbergam venit, accersitus
a Senatu urbis ad deliberationem de ludo literario apud se
instituendo. Proximo anno eodem rediit iterum evocatus ad
deliberationem, cum de ecclesiarum, tum de novae scholae
constitutione. Ita numquam ullum defugit laborem, qui ad ecclesiae aut
rei literariae inerementum faceret.
Anno vicesimo septimo, post millesimum quingentesimum, praefectus est
cum aliis primae visitationi ecclesiaturum in ditionibus electoris
Saxoniae Ioannis. Fuit ea res plana labocis, plena

obtrectationis et invidiae: cum multa inordinate, multa perperam, ne
dicam impie, fierent in rei ecclesiasticae gubernatione. Complexus [Note: * Inlibello visitationis Sax.]
Germanice tunc est Melanchthon doctrinae
summam perspicua brevitate: ut scirent docentes in ecclesiis regionum
illarum, quid sequendum ester; neve diversa et dissentanea
ttaderentur. Necfacit ullius libri abs se editi roties mentionem
Melanchthon: quam huius, quo setnitiatum quasi Theologicis studiis
innuit. Hinc in epistola quadam ad Hardebergium: Cum esset magna
dissimilitudo opinionum ante annos fere triginta; inspectio
ecclesiarum praebuit mihi occasionem edendi summam doctrinae, ita
recitatam: ut multae controversiae diiudicarentur: et monstraretur
forma orationis propria in multis. Eam rem profuisse ad coniunctionem
qualemcumque ecclesiarum existimo.
Annus vicesimus octavus consultationes Melanchthoni attulit de rebus
gravissimis et periculosissimis. Fama [Note: * Chytr. in Saxon. l. 12.] enim
sparsa erat conspirationis cuiusdam Vratislaviae per legatos initae,
ad coercendos eos: qui a Papatu decessissent. Iraque animi exasperati,
et exercitus a Saxone atque Landgravio Hassiae contractus. Verum cum
Pontisicii principes et episcopi singuli se purgarent: intercessrone
Treviri ac Palatini Electorum, et sapientia atque virture Saxonis,
incendium exstinctum; Germania periculo; omnes metu liberati sunt Quod
autem fuerit consilium [Note: * In cons. Th. Mel. t. 1. p. 75.] Theologorum
eo in apparatu bellico; explicat Melanchthon e pistola ad Camerarium.
Scripsit et tunc ad Erasmum superdissidio inter ipsum ac Lutherum:
optatque numquam ortum: iudicat utrinque peccatum: tandem his
concludit: Plus profutura eramt ecclesiae utriusque vestrum studia: si
ad sananda haec dissidia conferrentur. Et faciat Christus: ut
consilescat haec inter vos contentio: [Gap desc: Greek words] : hie.
quos oportebat cos esse, qui certamina instituerent non dissidiorum;
sed honestissimorum studiorum.
Vicesimus nonus annus mirifice eum exercuit, propter actiones
conventus Spitensis: quo cum Electore Saxoniae, suo principe erat
profectus. Ras enim variis modis erant exulceratae: et malorum
incrementa undique impendebant. Varia itaque coactus rum fuit
considerare, et in futurum vereri. Eo tempore accidit id, quod notum,
et a nobis alibi [Note: * In vit istius Grynaei et Mel. inter. Phil. Ger.]
relatum verbose de Simone Grynaeo, memoria dignum. Vidit eodem tempore
postremum Melanchthon matrem suam, ad quam Spira excurrit Ab ea cum
interrogarus esset: quid sibi in eiusmodi controversiis credendum?
respondit, auditis illiu precibus, quae nihil superstitionis habebant,
ut pergeret hoc credere et orare: quod credidisset et orasset.
hactenus: nec pateretur se turbari conflictibus disputationum. Ex
eodem conventu epistolam ad Oecolampadium scripsit [Note: * T. 2. declam. Mel. et epist. Oecol. p. 602.]
: cui opsposuit Oecolampadius opistolam
apologaticam; eamque Melanchthoni

coram in conventu Marpurgensi de quo mox, reddidit; tandem etiam
publicam fecit: cum emisisset Melanchthon Patrum de cena Domini
sententias, a se collectas. Contra quas Oecolampadius edidit dialogum:
quem Melanchthon affirmavit, primum sibi causam attuiisse, antiquit
atis purioris de hac controversia sententiam accuratius investigandi.
Et constar Melanch honem etiam antea sollicitum ea de controversia
fuisse: quando ita ad Cametarium [Note: * In epist. p. 6. An. 1524.] : De
negotio [Gap desc: Greek word] non aliud adhuc susceptum video; nisi
ut hac occasione in intricatas, obscuras et profanas quaestiones ac
riaeus, coniecti animi, a conspectu doctrinae necessariae, tamquam
turbine quodam, auferantur. Ego rem committo Christo: ut gleriae suae
pro sua sapientia consulat. Et spero adhuc constanter, eum
[Gap desc: Greek words] patefactisrum esse etiam ista de re veritatem.
Nec spe frustratus est optimus Melanchthon.
Hoc etiam anno Melanchthon Marpurgifuit, in colloquio Theologorum:
quaeque; paeis erant, suo loco fideliter suasit: de quo etiam ante [Note: * In vit. Z vinglii Oecol. Lut. An. 1530.]
hac.
Qui secutus est annus vere eum virum ostendit. Ibi enim in comuatu
Electoris Saxovis cum ipse esset vel primus e nostratibus in ipsum
etiam praecipue omnia Theologicarum retum negotia incubuerunt. De
voluntate principum Protestantium informata est summa quaedam
doctrinae: e qua post diligentem considerationem compositum est
scriptum, comprehendens aliquot capitibus doctrinam illam universam,
opera, cura, et immenso labore Melanchthonis. Eo in scripto
quaestiones variae, disputationum contentionibus agitatae, et ordine
dispositae, et adsertione simplici aprtaque ita illustratae ac
definite sunt: ut ab eo tempore certa et explicata ratio doctrinae
caelestis, uno scripto exposita, ceperit exstare. Oblatum est id
scriptum Carolo Imperatori titulo Confessionis: cum Melanchthon
mlavisset, non principum et eis adiunctorum; sed docentium, qui
Theologi vocantur, nomine edi. Sed, subscriptis principum nomibib,
actionem illam splentdidiorem fore, iudicatum est: alvis quoque de
causis, visum melius. Prolatum etiam et recitatum coram Imperatore
fuit responsum quoddam: quo confessio illa refelleretur. Eius exemplum
cum haberi non posset: Melanchthon Apolagiaem scripsit, ex praecipuis
capitibus et argumentis inter praelegendum exceptis: in qua copiosius
quaedam explicavit: et vehementius adversarios ursit: sicur et postea
operam dedit: ut omnia essent dilucidiora ac planiora. Vere enim et
praeclare dicitur: multa dies monet: et posteriores cogitationes sunt
prioribus meliores. Nihil tamen in reipsa et dogmatibus est
immurtarum.
Fuit eo in conventu valde sollicitus Melanchthon: ne vel conscientiam

vulueraret, vel existimationem suam laederet, vel Rei pub. Chrinianae
in commodaret. Itaque non dubitavit quoscumque, etiam adversarios,
accedere; et quid de rebus controutrsis sentirent, cognoscere: quod
eius factum variis fuit obnoxium iudiciis et calumniis: praesertim cum
episcopis suam [Note: * Hac de ro en epist. ad Caen, p. 141. et no. 1. epist. Melanch.]
potestatem, modo et ipsi evangelio locum, reliquisset. Id
quod Luthero non modo adstipulatore, sed auctore fecit. Nihilominus
tamen hae voculae a non nemine auditae fuerunt: si ingente pecunia a
Romanensi facitone Melanchthon conductus esset, ad statam ipsorum
defendendum: non potuisse meliore et ipsie utiliore ratione causam
eorum agere. Et Eccii vox iisdem in comitiis ad Melanchthonem fuit
[Note: *In epist. ad Camer. p. 150. Contemnit columnias Mol. Melanchthoni adiuncti Theol.]
: Tua, Philippe, [Gap desc: Greek word] , et Pontani
[Gap desc: Greek word] plurimum adiuverunt causam vestram. Sed haec
contempsit Melanchthon conscientiae suae testumonio fretus. Adiuncti
illi qui dem fuerunt et alii: sed non omnes eius. dem iudicii in re
tanti momenti. Ferunt a Melanchthone rerum merito satagente quendam
interrogatum: Putaretne particulam gratis retineri posse? cum fatemur;
hominem fide sola iustificari, idque gratis: respondiste alterum
illum: quidni? addatur eriam frustra. Iraque passim in epistolis ad
Flacium et alios hoc reperiit: Scripsi Augustanam confessionem tunc,
cum haberem reprehenseres multos: adiutorem neminem. Imo alibi: si
nunc mihi, inquit, adornanda esset confessio illa: accuratius omnia
complecterer; quam eo tempore licebat Post longam disceptationem et
tentatam aliquoties compositionem, discessum est: ut potuit; non ut
expetitum fuit.
Postea aliquot annis, Pontifice de synodo pollicente, deliberationes
Theologotum susceptae sunt, et sententia eorum exquisita. Melanchthon
sane simulari a Pontificiis omnia; et hoc agi, ut conditionibus
ferendis nostrates a synodo deterrerentur, non vidit, non persuasum
habuit. Simplici animo igitur non improbavit: indici synodum a
Pontifice, et praesidem eundem in ea non recusabat. Hoc tamennon
admisit; quod imprudenter postulabatur; ut promitterent iamtum
universi; synodi decretis se stare velle. Dixit enim in concilio et
accusationes, et defensiones, et sententias liberas esse oportere: et
ineptum de eventu pacisci ante, quam cognitio sit suscepta. Hac in
sententia mansi; et de synodo res fuit facilis; quam Casar cogere non
poterat: Pontisex autem nolebat. Tribus etiam tunc annis continuis
cometae sunt conspecti: de quorum consideratione multa erudire ad
amicos Melanchthon.
Anno trigesimo quarto vocatus est a Landgravio Hassiae ad colloquium
cum Bucero de quo ipse ita ad Ioachimum Camerarium: Heri primum, hoc
est, die nono Ianuarii domum

reversus sum ex Cattis, quo me et Bucerum vocarat
[Gap desc: Greek words] Philipp. Landgravius, ut ego nostrorum, ille suorum
sententias afferret, [Gap desc: Greek words] in illa pervulgata
causa. Meam sententiam noli nunc requirere Fui enim nuntius alienae;
etsi profecto non dissimulabo, quid sentiam, ubi audiero, quid
respondeant nostri. Ac de hac re tota aut coram, aut cum habebo
certiores tabellarios. Ipsius principis Cattorum summa fuit erga me
comitas. Familiarissime mecum de multis gravissimis rebus locutus est.
Quo in sermone nihil anim adverti, quod indignum esset aut bono viro,
aut bono Principe. Trigesimo vero quinto anno expetitus etiam est ab
Augliae rege henrico: et Galliae rex missisliteris clementissime eum
ad se invitavit: quarum hoc est exemplum:
Franciscus Dei gratia Francorumrex, dilecto nostro
Philippo Melanchtheni. S.
Singulare tuum ad sedandas eas, quae in doctrinam Ecclesiasticam
invectae sunt, altercationes studium intellexeram antea quidem ex
Guilielmo Bellaio Langaeo cubiculario atque consiliario nostro, quo
ego praecipue sum usus ad eam rem administro et interprete. Nunc vero
ex literis ad eum tuis, et sermone redeuntis a te Barnabae Vorei
Fossae, intellexi etiam, te hoc laboris perlubenti animo suscepturum,
uti ad nos primo quoque tempore te conferas, deque unione doctrinarum
cum selectis aliquot nostratibus Doctoribus hic apud nos coram
disseras, atque rationes ineas; quo resarciri possit pulcherrima illa
Ecclesiasticae politiae harmonia, qua una etiam quum ego mihi nihil
usquam unquam maiore cura, studio, sollicitudine animi amplexandum esse
duxerim, committere nolui: quin hunc statim Voreum Fossam adte
dimitterem, cum his veluti publicae fidei obsidibus literis,
obtestarer etiam, adbducite ullius persuasione ut ne sinas ab hoc pio,
sanctoque instituto. Venies omnino mihi gratissimus, seu privato tuo,
seu publico vestratium nomine adveneris, meque re ipsa experieris et
privatim Germaniae vestrae dignitatis, et publicae in universum
quietis ante omnia esse (atque adhuc semper fui) studiosissimum. Vale
ex oppido Guyse, die 28. mensis Iunii, anno Domini millesimo,
quingentesimo, tricesimo quinto.
Hac de vocatione et quid eam consecutum sit, ipse Melanchthon indicat
epistola [Note: * Cons. Theol. pag. 238.] quadem ad Conreadum Heresbachium:
Rex galliae non obscure significavit sibi meum consilium probari.
Misit Romam, meque vocavit: ut de iisdem rebus me audiret: sed Dux
Saxoniae noluit me dimittere Nolunt privatum quemquam paciscicum illo
de Repub. Sic enim loquuntur: [Gap desc: Greek words] Cedamus igitur
fatis. Nunc Anglus me vocat. Sed aliis de rebus.
[Gap desc: Greek words] .

Ad ipsum etiam regem Galliae litetas dedit. quibus eius studium ac
voluntatem sanandae ecclesiae commendavit: oravitque neid deponeret,
simul veniam suae emansionis precatus.
Anno tricesimo sexto, ad suos Melanchthon excurrit, invisendorum
amicorum ac valetudinis causa: quod in suspicionem vanissimam quidam
rapuerunt. De scalis etiam lapsus, og sacrum dorsi graviter afflixit:
et aliquot diebus cruciatus gravissimos pertulit: postea tamen
feliciter restitutus. Anno subsecuto conventus theologorum fuit
indictus Smalcaldiae duabus de causis. primum ut collatio fieret
accurata de doctrina, et tollerentur dissidia. Deinde ut
deliberaretur: qui articuli ad extremum defendendi et anteponendi
essent omnibus rebus humanis: qui vero concedendi Pontifici et
ecclesiastico [Gap desc: Greek word] propter pacem, et ad communem
ecclesiae concordiam restituendam: si res ad moderationem aliquam
deduceretur. Eo in conventu partes etiam praecipuae fuerunt
Melanchthonis, Lutherum gravi morbo impediente: quando iussi sunt
Theologi conscribere aliquid de Pontisic is Romani potestate, seu
primatu, et iurisdictione opiscoporum.
Anno trigesimo nono, cum Protestantes principes Francofurti ad Moenum
convenissent: iussus est Melanchthon eodem proficiscentem principem
suum sequi: ubi ob metum violentiae scriptum delegitima defensione
composuit.
Anno quadragesimo iterum interfuit colloquio Smalcaldiae: ubi cum
Lundensis rediens ex Hispania scripsisset: Carolum Imperatorem
venturum in Germaniam, non ut bellum civile moveret: sed ut de
concordia ecclesiarum deliberaret: iussi sunt et Protestantes
deliberare, quid defensuri essent, quid largituri adversariis.
Censuerunt itaque reddendam episcopis dominationem politicam: si
evangelium amplectantur: et vitia ex ecclesia tollant: sed in doctrina
negarunt, posse abici articulos eos; quos in confessione et Apologia
essent professi. Scripsit Melanchthon etiam tunc responsum nomine
electoris Saxoniae Ioann. Friderici, Philippi Hassiae Landgravii, et
reliquorum cum his coniunctorum in negotio religionis, datum legatis
Caroli V. Comitibus Theodorico de Manderschidt, et Guilielmo de nova
Aquila: quod exstat [Note: * In consil. Th. Mel. part. 1. pag. 371 seqq.] ; et
prolixe agit de bonis ecclesiasticis et monasteriorum reditibus:
deinde et causas indicat gravissimas, mutatae religionis et rituum.
Negari non potest, inquit, multa non toleranda vitia in ecclesiam
irrepsisse. De paenitentia et remissione peccatorum suit summa

confusio doctrinae. Sacramentum in missa ad quos abusus translatum
fuit? In caelibatu quantum est turpitudinis? Doctrina de potestate
clavium plena fuit vanitatis et ambitionis. Quantum fuit onus
traditionum superstitiosarum? Quam nullus delectus ministrorum
evangelii? Editum est tunc et scriptum contra Schvvenckfeldium,
Sehastianum Francum, et alios errones: qui semina Donatistarum,
Scepticorum, et aliorum fanaticorum spargebant.
Cum autem decretum esset: ut Haganoae ad Rhenum convenirent Theologi
Protestantium; missus eodem fuit Melanchthon; sed Vinariae in morbum
fere letalem incidit. Ortus fuerat morbus ex morsu doloris cuiusdam;
et illum prospexerat Melanchthon ante iter haganoense; somnio quoque
monitum se scribit: impendere sibi letalem morbum. Itaquie et
testamentum domi scripsit: quod apud Crucigerum deposuit: et cum per
pontem, quo Albis ad Wittembergam stratus, egrederetur, dixit:
Viximus in synodis: et iam moriemur in illis.
Ex eo tamen Dei gratia, et sedula medici Georgii [Note: * De quo in vitis medicor. German. Convalescit.]
Sturciadae cura, inprimis autem Lutheri
et Crucigeri precibus, non tam convaluit; quam revixit. De eo ipse ita
ad Bucardum [Note: * Cons. Theol. p. 394.] Mythobium: Tuas epistolas hac
aestate missas accepi, primam Smalcaldiae, alteram in Thuringia, cum
essem horribili morbo oppressus, qui tantum ex animi dolore ortus
erat, quem aliena [Note: * Digamia Hassi.] mihi causa attulerat, de qua et tu
quereris Fuissem exstinctus, nisi adventu Lutheri ex media morte
revocatus essem. Nunc te oro, ut Deo causam commendes, et horteris
eos, qui de eo negotio loquuntur: ut hos sermones premant, nec
iudicent re non integre cognita.
Recuperata valetudine in Vangionas ad aliquoties dilatum colloquium
abiit: quod tergiversantibus ad versariis in annum quadragesimum
primum est extractum. Post longas variasque actiones et singulorum
auditiones; tandem Eccius cum Melanchthone de peccato originis
disputavit; quae disputatio exstat [Note: * T. 4. op. Mel. sub finem.] . De eo
conventu Melanchthon ita [Note: * Cons. Theol. p. 402.] ad Iustum Ionam:
Meministi apud Ciceronem in libro de legibus historiam esse de Lucio
Gellio, qui, cum ei decreta esset Asia provincia, in itinere Athenis
convocavit omnium sectarum Philosophos, ac hortatus est eos ad
componendas controversias, ac dissidia doctrinae. Ostendit quantum
profutura sit studiis et moribus dogmatum consensio: ac pollicetur, se
pacifcatarem

et arbitrum fore. Propemodum hic ita res agitur. Noster Lucius Gellius
ait, nihil opus esse prolixa disputatione, posse: rem subito componi a
stantibus, sicut Iudaei agnum stantes assumebant (hac enim
similitudine usus est) et habet horum consiliorum socium Eccium; qui
persuadet, tantum esse rixas verborum. Isti autem nosplane ducunt
fatuos esse, aut non satis attendunt, quantam rem agant: sed fortassis
vaticinantes, delere Christum cupiunt, sicut Iudai mactarunt agnum.
Abruptum est colloquium inter Eccium et Melanchthonem tertio die
postquam inchoatum iussu Caesaris, et Ratisbonam reiectum. Dimissi
ergo collocutotes domum: ac postea Ratisbonam venire iussi. In
disputatione illa accidit, quod ad memoriam modestiae Melanchthonianae
facit, et a Luthero narratum est. Protulit Eccius argumentum quoddam
subtile et argutum: de quo solvendo dum Melanchthon incipit cogitare:
cras, inquit ad Eccium, tibi respondebo. Tum Eccius: id vero non est
laudi dandum, si ex tempore respondere nequeas: cui Melanchthon: mi
doctuor, non quaero meam gloriam hoc in negotio: sed veritatem: cras,
volente Deo, me audies.
Paulo itaque post Gaesar Ratisbonam venit: qui eodem et Protestantium
doctores evotavit, colloquii continuandi causa. Ad id et Melanchithon
ire iussus, cum in itinere ad fines territorii Palatini pervenisset;
essedum quo vehebatur, eversum est: et dextram ipse ita graviter
afflixit: ut non sine cruciatu literas pingere potuerit: nec unquam
integer eius usus ipsi restitutus sit Ratisbonam ubi venit de Caesaris
voluntare unus ipse a parte Protestantium ad colloquium est delectus
cum Bucero et Ioan. Pistorio, additis praesidibus ac teitibus: a
Pontificiorum partibus steterunt, Iulius Pflug, Ioann. Eccius, et
Gropperus. Cum hi con venissent die vicesimo septimo Aprilis exhibitum
est nomine Caesaris scriptum: quod illi ceu normam sequerentur: ea cum
conditione: ut quae non probarentur, libere reicerent. Initia quidem
non habuerunt controversias; sed licus de iustificatione hominis
neutri parti satisfecit: et secutae disputationes aliae, de ecclesia,
de satisfactionibus, de potestate ecclesiastica, de invocatione
divorum, de missae applicatione, de missa privata, de usu integrae
cenae, et aliis: ac hi, qui Augustanam amplexi confellionem, non
acerbam de eo tulerunt censuram: sed nec Eccio, nec episcopis, ut et
Guilielmo Bavariae duci satisfecit. Exitus fuit hic, ut tandem
negotium totum ad concilii diiudicationem fuerit reiectum: et pax a
Caesare certis conditionibus utrique patti mandata: ac spes
deliberationum de emendatione etclesiae ostensa. Eo in colloquio
Melanchthon ad Caesarem fuit delatus, cohorrationibus Gallicis eum
asperiorem factum. Itaque nominatim

eum Imperator apud Landgravium ad se vocatum accusavit. Causa fuit,
quod noluerat regnum confessionum, ut vocant, approbare. Iudicium
autem suum de illo, quem diximus libro. Melanchthon versibus
sequentibus exposuit, argumento somnii de Hyena in comitiis
Ratisbonensibus:
Me iussere Duces fallacem pingere hyenam;
Et monstri speciem proposuere mihi.
Tetra erat ex variis moles confusa figuris;
Tectaque liventi sanguinolenta cute.
Virginei vultus sed torua, micantia flammis,
Lumina, soevitiae tristia signa dabant.
A collo gemini pendebant membra Draconis,
Scyllaei tandem pars erat ima pedes.
Horrebam aspiciens, et toto corpore sanguis,
Ac pene exstincto sanguine vita fugit.
Ut pingam tamen illi urgent: non obsequor, aio.
Iratus, pingi non bene posse pedes.
Quo ruitis proceres? qui mentes occupat error?
Cur templo infertis, talia monstra, Dei?
Excutior somno, gelidus cum pectore manat
Sudor, et e subito membra pavore stupent.
Nonnihil hac moneor fortassis imagine: sed te
Christe rogo, ut placidus pectora nostra regas.
Hoc in colloquio Melanchthon Pontificiis obiecit illud axioma: Nihil
habet rationem sacramenti extra usum divinitus institutum: et,
Chrisius adest non propter panem, sed prepter hominem. Quod cum ad
Lutherum allatum esset: gaudio exsultavit: et macte Philippe,
exclamavit: tu eripuisti Pontificiis quod ego non ausus fuissem. Ea
sententia Eccius ita revictus fuit, utnihil contra potuerit: et in
furore ad Melanchthonem dixerit: se disput aturum cum ipso ad ignem
usque. Cumque prae indignatione largius in cena bibisset: febrim
nactus, numquam postea ad collationem doctrinae rediit. Nicolaus autem
Perenottus de Granvela Caesaris commissarius, audita idololatriae
mentione ex Philippo, summe commotus dixit: Philippe, hactenus ferre
potuimus, nos errorum ac abusuum insimulari: sed idololatrae audire
vel esse nolumus. Ac dominus meus Imperator potius amitteret omnia sua
regna: quam pateretur se appellari idololatram Paucis autem
interiectis diebus, cum collocurores, Groppero in Eccii locum
suffecto, iterum convenissent; Granvellanus ad Melanchthonem:
Philippe, inquit, ego hisce diebus de vestra illa disputat ione diu
multumque cogitavi: ac deprehendi, controversiam esse arduam, et vel
solam concilio dignam. De

regula autem illa ad amicum Philippus vere gloriatur: Nemo in his
regionibus hanc propositionem scripsit praeter me: Nihil habere
rationem sacramenti, extra usum institutum. Cum Ratisbona (ut hoc
etiam adiciamus, cuius ipse memor Melanchthon in conflictibus fuit)
cum igitur discederet Ratisbona Melanchthon: comitatus est eum cum
aliis amicis Iacobus Sturmius, nobilitaris Germanicae decus. Huic
Melanchthon valedicens; nos in hac vita, inquit, non iterum sumus
conventuri. Tunc ille; Imo, respondit; rursus conveniemus ad te
crucifigendum. Quae verba quam vim habeant, nemo non videt.
Anno quadragesimo secundo, cum ab electore episcopus designatus
Amsdorfius in sedem Naumburgensem, praesente iplo electore Ioan.
Friderico, Ioan. Ernesio fratribus, imponeretur: adesse ibidem
Melanchthonem ivilit. Suscepit iter illud, quamvis cum Iulio Pflugio
excluio intercedebat ei usus haud vulgaris: ut ecclesiasticae et
scholasticae administrationis diligentius constituendae, vel auctor,
vel adiutor esset: de aliis rebus nihil sollicitus. Sequenti anno
hermannus archiepiscopus Coloniensis, reformationem ecclesiarum in sua
dioecesi magno studio ac zelo est molitus ex decreto Ratisbonensi.
Impetravit ergo a Ioann. Friderico electore: ut negotii piissimi, ex
voto consiciendi causa, Melanchthonem ad se prosicisci pateretur.
Deduxit eum Petrus Medmanus mandato Archiepiscopi, mense Aprili:
venitque ad principem Bonnam, ubi ille tum commorabatur. Aderat iam et
Bucerus Argentorato evocatus.
Itaque coniunctis operis conscripserunt reformationem Coloniensem. Sed
eam ecclesiastici nullo modo ferre voluerunt: quin edito antididagmate
in eius praefatione, post magnam vim conviciorum in Lutheranos,
affirmare non dubitaverunt: malle se sub imperio Turcico vivere: quam
sub magistratu, talem reformationem probante ac defendente. Editus est
tunc a Clero secundario liber contra Bucerum nomine quidem: sed reucra
contra omnes Protestantes. Is etiam plenus fuit conviciorum e tmvio
arreptorum: et eiusmodi spurciciarum: quad vix in lenone ferrent aures
mediocrium hominum. Poeta eius fuit Carmelita quidam, Bacchi et
Veneris sacerdos. Huic respondit Melanchthon scripto [Note: * Exstat t. 1. declam Mel. p. 131. et consil. Th. p. 538 t. 2. oper. Mel. p. 95.]
:
quod unum est ex eius optimis: quodque ipsi auctori placuisse, multis
ex locis colligi potest. Rediit ex Ubiis ad suos Melanchthon mense
Augusto eius anni: maximaeque laetitiae omnibus fuit eius adventus:
inprimis optimarum literarum studiosis; qui obviam illi processere,
secuti

prae ceptores plerosque et magistros suos. Ceterum totum illud
reformationis negotium ad nihilum recidit Carolo in Germania victore:
ut alibi exponitur.
Annis duobus secutis domestien Melanchthonem exercuerunt: quando et
filiam sibi carissimam longe [Note: * V. vitam Sabini.] abduci vidit, se
invito: et obitus amicorum ac piorum in Galliis supplicia audivit: et
recrudescente illo dissidio sacramentario, Lutheri animus a multis in
bonum Melanchthonem fuit incitatus. Sed patientia et precibus sibi
dolorem leniit: et nubecula illa cito disparuit, moderationem solitam
Melanchthone usurpante.
Anno quadragesimo quinto ordinationi illustrissimi principis Georgii
Anhaltini ad ministerium Evangelii, et inspectionem ecclesiarum in
episcopatu Mersburgensi interfuit. Ipse etiam tunc testimonium
ordinationis nomine omnium in ecclesiis vicinis Superintendentium
conscripsit: quod alibi [Note: * In vita ipsius princ. Georgii.] recitamus.
Cumque sub id tempus Fridericus elector Palatinus, qui Ludovico
successerat, de ecclesiarum agitaret reformatione: composuit
Melanchthon, cum evocato venire integrum non esset, scriptum de
reformandis ecclosiis: cuius synopsin aliquor regulis comprehendit:
quas addimus.
Vera et salutaris gubernatio ecclesiae Christi praecipue in his sex
membris consistit.
Primum, in vera et pura doctrina, quam Deus ecclesiae sua patefecit,
tradidit, et doceri mandavit.
Secundo, in legitimo usu Sacramentorum.
Tertio, in conservatione ministerii Evangelici, et oboedientiae erga
pastores Ecclesiarum, sicut Deus vult et postulat conservari
ministerium Evangelii, et servat ipse sua potentia et praesentia.
Quarto, in conservatione honestae et piae, disciplinae retinendae per
iudicia ecclesiastica, seu iuriedictionem ecclesiasticam.
Quinto, in conservandis studiis necessariae doctrinae et scholis.
Sexto, ad haec opus est defensione corporali et facultatibus, ad
personas, quae sunt in officiis necessariis, alendas [Note: * Singula fuse et erudite explicar loco eit. An. 1546.]
.
A morte Lutheri exarserunt bella tum Theologiea tum civilia. Illorum
coryphaeus fuit Flacius quidam Illyricus: cuius vitam etiam hisce
propter historiam adiunximus. Civilis autem princeps causa fuit
contemptus, ut diccbatur, Caesaris, et

laesae maiestatis crimen: deinde princeps Pontificius oppugnatus:
castellum illius dirutum: praesul Naumburgensis non admissus, et
Pontificiorum stabella. Ibi tum ergo cum familia et amicis in Saxonia
vagatus est Melanchthon. Dimissus est coetus discentium anno
quadragesimo sexto mense Novembri. Subiit autem in illa tempestate
Melanchthon tectum oppidi servestani, ditionis Anhaltinorum: quorum
prolixam in se expertus est benignitatem: obtulit ei etiam munifice
hospitii copiam Norinberga. Sed confecto in Misnia bello redeundum
sibi Wittembergam statuit: et ut eodem se reciperent alii, auctor
suasorque fuit. Exorsus est operas scholasticas die vicesimo quarto
Octobris anni quadragesimi septimia praelectione epistolae Pauli ad
Colossenses. Nequaquam autem hic praetereundum est somnium: quod
Melanchthon somniavit. Hic enim cum Servesta, quo, ut dictum, cum
familia et paucis scholasticis se receperat, excurrisset cum Vito
Winshemio et M. Marcello, ad visendos collegas, qui remansetant, ac
Wittembergam die nono Aprilis, qui erat vigilia Paschae venisset:
somniavit ea nocte se legentem in scriptore Graeco incidisse in haec
verba: [Gap desc: Greek words] , et eis adscriptam vidisse notam
numeri X V. ac in somnis secum disputasse, active ne an passive verbum
[Gap desc: Greek word] exponi deberet, sicut et die Pascha in
templo, imdicans hoc somnium collegis, quaerebat propriam verbi
interpretationem, et quid somnium videretur significare. Sed eventus
ipse interpretationem addidit. Nam XV. die post, hoc est, 24. die
Aprilis commisla pugna in ripa Albis ad Mulbergam, Dux Ioannes
Fridericus elector captus est a Caesaris Caroli V. equitibus,
traductis per Albis alveum.
Eodem anno Mauricio iam Saxoniae electore, Lipfiam est evocatus, ut et
de Academiarum instauratione, et ceremoniarum usu deliberaretur. Fuit
is conventus primus post Lutheri mortem: nec relinquendae Academiae
Wittembergensis consilium Melanchthoni tunc persuaderi potuit. Prodiit
tunc famosum illud Interim dum synodus cogeretur: propter quod
Mauricius elector octo egit anno quadragesimo octavo conventus: quibus
omnibus, primo excepto, Melanchthon interfuit: scripta etiam omnia, in
illis conventibus exhibita ipse composuit: uti et censuram de fingulis
illius libri capitibus. Accessit domestica calamitas ex obitu filiae
Annae, quam tenerrirne dilexit. Tulit tamen moderatius eius obitum,
quam amici existimarant. Nimirum publica mala vicerunt moesus
privatorum: ut

morbi intensi faciunt, ne sentiamus remissiores. Circumferebantur in
illis turbulentis et miseris remporibus picturae: quibus Germanicae
nationi insultabatur: et captivae illius vincula atque catenae
ostentabantur: quod non potuit non optimi cuiusque animum pungere.
Deploravit iustis querelis Melanchthon patriae fatum: cuius sermones
nonnulli a Caesarianis malitiose expositi nonnihil periculi ipsi
crearunt apud Caesarem: ut qui unus maxime eius actionibus in
religionis negotio bostaret, Itaque voluit Imperator ut Melanchthon
sibi traderetur: sed defensus est pietate et constantia Mauritii
electoris. De hoc suo priculo ita ad Camerarium [Note: * In epist. Mel. ad Cam. pag. 592.]
ipse: Si mihi privatim meo periculo, et meo loco
dicenda esset sententia, etiamsi video mihi irasci valde
[Gap desc: Greek words] , tamen simpliciter et Socratico more responderem,
me non assentiri his sophismatibus. Et non assentiar, nec tamen
impediam, quo minus suo arbitrio potentes constituant Rem publ. si
nostrae administrationes non valebunt. Faciam, donec vivam, quod feci
hactenus, dicam eadem, ubicumque ero, et eandem Dei invocationem in
mente circumferam ubique, et dicam usitata modestia
[Gap desc: Greek words] .
Anno quadragesimo nono propter Interim tres conventus sunt a Mauricio
electore coacti: quibus omnibus interfuit Melanchthon. Occupatus fuit
praeterea in scribendis epistolis de Adiaphoris ad pastores ecclesiae
Hamburgensis: ad ecclesias in Marchia: ad Francofordianos: in cemitatu
Mansfeldico, et alibi agentes. Respondit etiam publice tunc primum
Flacio epistola edita: cum clamitaret ille; et doctrinam mutari, et
ceremonias ante abolitas instaurari: ac potius vastitatem fuisse
faciendam in templis; et metu seditionum terrendos principes.
Contra Melanchthon de doctrina negavit vel mutatum in ea quicquam, vel
se probante mutatum iri: in ceremoniis tolerandam aliquam servitutem,
quae tamen sit sine impietate. Quantum autem malorum dederit ille
liber Interim vel ex his lineis intelligi potest: Pulsi sunt. inquit [Note: * Cons. Theol. pag. 87.]
Melanchthon, pastores plures quadringentis in
suevia, et ad Rhenum. Tubingae nunc, pulsis Pastoribus et
contionatoribus, unicus est sacrificulus, qui ut libro Augustano
satisfiat, oblationem restituit. Mirum est igitur, cur adhuc aetatem
auream promittat Islebius, cum manifeste videat vastaritam multas
ecclesias, pios et doctos viros exulare cum totis familiis. Tantae
calamitates,

cum alibi fiant, nos etiam duram servitutem, modo sit sine impietate,
tolaerandam potius existimamits, quam discedendum ab ecclesiis.
Anno quinquagesimo publicatae, Caesare urgente, sunt literae, quibus
synodus oecumenica a Iulio 3. Pontifice indicebatur: et Tridentum
denuo omnes, qui adesse deberent: et a Paulo 3. vocati prius fuislent;
se conferre iubebantur. Praefinita autem fuit dies calend. Maii
conventui et exordio actionum: quibus Paulina illa synodus
continuaretur. Caesar insuper ordines Imperii omnes accurate et
vehementer hortatus est: ne officio suo hic deessent. Mandavit ergo
Mauricius elector Saxoniae Melanchthoni: ut scriptum componeret: quo
capita doctrinae caelestis continerentur: quodque synodo, si quos
illuc mittere visum, exhiberetur, Eo confecto libro, iussu Principis
Lipsiae ad octavum Iulii anno quinquagesimo primo, omnes Theologi
illius ditionis convenerunt: coram quibus scriptum illud lectum, et
approbatum est omnibus. Idem factum est per Wirtembergicum opera I.
Brentii: et Saxonicum scriptum Wirtembergici, Wirtembergicum Saxones,
utrumque Argentoratenses, cum legissent, approbarunt. Diversis autem
scriptis id fieri placuit: ne Caesar factae cuiusdam societatis
conciperet suspicionem. Scriptum illud Melanchthornis evulgatum est
titulo repetitae confessionis Augustanae.
Anno quinquagesimo secundo, cum ageretur de diplomate: quo fides
daretur ituris ad concilium; Melanchthon cum literis principis
Mauricii in viam se dedit mense Ianuario: cum iam venissent Tridentum
legati civitatum et Wirtembergici. De hac profectione [Note: * Tom 2. epist. Mel. pag. 246.]
ipse ita ad Georgium principem Anhaltinum: Heri
literas ex aula accepi, in quibus iubet illustrissimus dux Saxoniae
elector, ut Georgius Maior et ego proficiscamur Norinbergam; ubi simus
audituri mandata de itinere ad synodum, quia dux Wirtebergensis et
civitas Argentinensis, iam miserunt legatos. Cum autem instructionis
nulla sit facta mentio, ego recta Dresdam eo: inde scribam ad C. V.
Utinam aula non contempsisset illud consilium, quod multis probabatur;
ut plurimarum ecclesiarum in vicinis principaetibus et civitatibus
constituto consensu, communis legatio missa esset. Sed Deo nos
commendo. Dictum fuerat ipsis ut Augustae subsisterent: donec vel a
principe Mauricio, vel a legatis ab hoc ad synodum, literas
accepissent: quibus fignificaretur, quid faciendum ipsis esset.
Venerunt igitur Novinbergam ubi publicae eis aedes adsignatae: et
omnia sumne ae be nevolentiae officia sunt praestita: quemadmodum idem
Melanchthon [Note: * Tom 2. epist. p. 246.] confirmat: Cum Norinbergam
venissemus die 22. Ianuarii, postridie accepi fasciculum literarum
missum a D Pa dorno ex urbe Tridento, quibus significabatur adhuc
exspectari responsionem

de fide publica, Scripsi statim nos venisse Norinbergam, et petere ut
significet an et quaendo accedendum sit ad Tridentum: fignificavi et
aulae nostrae iter nostrum. Nondum autem vel ex Tridento vel ex aula
responsum est. Ita dies iam decem Norinbergae commoramur, incerti an
et quando procedendum sit. Studia et officia multorum hic erga nos
eximia sunt, et D. Sarcerius publice in magna frequentia contionatus
est, et aliquoties praelegi. Ac Dei beneficio in hac urbe mediocris
est tranquillitas, et docentium consensus.
Interea dum ibi commorantur; et mandata exspectant: rumor spargitur de
mauricii expeditione adversus Caesarem propter Landgravium captivum:
quem ipse ex obligatione liberatum ivit. His auditis Melanchthon
diutius otiose desidere ibi nolivit; et a civitate Norinbergensi
amanter ac publico vecturae munere instructus, ad suos reversus est.
qua de reita [Note: * Tom. 2. epist. p. 247.] ad eandem Anhaltinum: Fuisset
honestum mitti a multis ecclesiie communem legationem ad Synodum,
sicunt initio et C.U visum est. Sed haec nostra consilia postea, ut
scit C.V. spreta sunt. Cum igitur nulliprincipes, et nullae civitates
miserint legatos, nec nobis mandata dederint ulli, praeter Ducem
Saxoniae Electorem, abhorrua a profectione, et cum ne curru quidem
progredi potuerimus, libenter regressus sum, ac Deo iuvante redii
Witebergam, etsi multo suadebant, ut in patria manerem. Etsi scio
multos Tridenti indoctos et malos homines esse: tamenprofectus essem
eo, si Germania tranquill a esset. Nunc vel maesticia me, ut redirem
movit, vol quaedamprobabilis ratio, quod intempestivum esse iudicavi,
disputatione in Synodo certare de auctoritate
[Gap desc: Greek words] ,si alibi armis labefactaretur. Opinio fuit multorum: si
Melanchthon Tridontum venisset; futurum fuisse: ut audita enarratione
doctrinae et causarum, e quibus dissensio orta esset; multorum animi
considerassent rectius et iudicassent melius de religione nostra.
Accessit tunc ad clades alias pestilentiae malum: propter quod
Academia wirtembergensis torgam est translata: ubi Melanchthon inter
alia Iustini Martyris librum praelegit: et libellum dictavit, de
unione personali, nondum, quod seiamus, editum. Refutavit etiam
scripto Germanico Osiandri dogma: quod ipse Gorgonem Balticam
appellar. Et dicere tunc solebat Melanchthon: Se non eam pestem
pertimescere, sed alias: quae et infestae essent Rei pub. et perniciem
interitumque communem minari viderentur.
Anno quinquagesimo tertio de Stancari controversia Dessaviae scripsit:
instituit quoque responsionem ad Schvvenckfeldii deliramenta, rogatus
literis Senatus Augustani. Et scripti quidem contra Stancarum ipse ita
meminit ad [Note: * Inep. p. 670.] Camerarium: responsionem de Stancari
controversia perscripsi: quae multo est et brevior

et summissior, quam postulat magnitudo causae. Sed hominem iracundum
et biliosum non volui accendere. Et epistola [Note: * Tom. 2. epist. Philipp. p. 83.]
quadam ad Mathesium: ante octiduum elector Marchio vocaverat
D. Pomeranum et me, ad cognitionem controversiae Stancari: qui
contendit, Christum mediatorem esse, tantum [Gap desc: Greek words] .
Statim intelleximus, et filium electoris, episcopum Meidepurgensem
mortuum esse, et patrem aegrotare. Ita existimo cognitionem impeditam.
Nos quidem non profecti sumus. Scripsi tamen meam asseverationem piam:
quod Christus sit Mediator, sicut et sacerdos est, secundum utramque
naturam. Sic et Ambrosius locutus est: ut ex utraque naturasit
Mediator. Argumenta collecta mittam alio tempore. Nunc te oro, ut
testimonia in lectione veterum observes de hac quaestione. Hoc eodem
anno, die decimo septimo Maii, cepit dictare Examen ordinandorum: quod
fequenti anno editum. Scripsit et alia: de quibus [Note: * Edita a Mar. Mylio anno 1582. vide et cons. Th. sub ann. 1553.]
Chronologia scriptorum
Melanchthonis. Nos hoc addimus, amisissetunc Philippum fidelem per
annos fere triginta quatuor ministrum Ioannem: ad cuius funus ipse
Academincos cives invitavit [Note: * T. 2. program. Witt. 1553. epitaph. eius t. 3. prognam Wittemb.]
: virtutes et officia illius praedicavit:
tumulum quoque carmine epitaphio orna vit:
Ioannes patrii Nicri discessit ab undis,
Huc accersitus voce, Philippe, tua.
Quem comes exilii iuvit precibusque fideque;
Nam vere Gnato credidit ille DEI.
Ipsius hic Dominus sepelivit corpus inane;
Vivit, consectu mens fruiturque DEI.
Hic cum biduo ante obitum audiisset recitari ex carmine Camerarii, quo
Wittemberga discedens amicis valedixerat, distichon quo sui fieret
mentio.
Iane ministerio magni spectate Philippi;
Care mihi, et valeas care minister hero!
erupit cum lacrimis in has voces: satis ego tulipraemii pro omnibus
officiis ex hoc disticho: quo celebror inter summos viros, et a
summis, quos habuit Germania. Secutus est anno quinquagesimo
[Note: A. 1554.conventus Naumburg. Foedus hereditarium inter Sax. Brand. et Hassiacfam. Eo Theologi evocati.]
quarto, conventus Naumburgensis in
Thuringia ad Salae ripam, mense Martio, in quo renovatum est a
principibus foedus hereditarium, quod est inter Saxonicam,
Brandeburgicam et Hassiacam familiam, iampridem a maioribus eorum
institutum. Eodem placuit venire et Theologos, inter quos Melanchthon,
I Forsterus Wittemberga, Alexander Alesius ex Lipsensi, Adamus
Craftus, ex Hassiacis: Argentorato I. Sleidanus. De eo conventu ita [Note: * Epist. ad Camer. p. 686.]
Melanchthon: Ut Argonautae in Syrtibus
haeserunt; ita ego in hac via haereo, cum quidem et negotia mihi
multos dolores attulerint. Cum venissemus ad aulam, tria capita
proposita sunt, primum de inspectione ecclesiarum, de qua dicebant
formam, ut nominant, instructionis nob is indicandam esse. Alterum
erat breve, de consistoriis. Tertium,

ut nostrum iudicium ostenderemus de colonia addita Scholae Misnensi.
Postea cum flagitaremus exemplum instructionis; nemo quidquam
composuerat. Iubent igitur, ut ego componam. Scripsi formam subito,
quae postridie lecta in consessu, comprobata est. De consistorio
vestro pastor quaedam annotavit: de colonia nova nihil respondi.
Pastor quaedam satis ingenue dixit. Tertiu dies consumptus est in
Diaconi Fribergensis rixis, qui incurrit asperius in senem pastorem
[Gap desc: Greek words] . Scripsi etiam responsionem inserendam
litteris Principis ad Ducem Borussiae, qui petit prohiberi editiones
et contiones, in quibus mentio fit dissensionis Balticae. Eodem anno
Melanchthon scriptum edidit, de Serveto apud Genevenses supplicio
affecto: cuius [Note: * Est in epist. Calvini p. 174] meminit epistola quadam
ad Bullingerum his verbis: Legi quae de Serveti blasphemiis,
respondistis, et pietatem ac iudicia vestraprobo. Iudico etiam senatum
Genevensem recte fecisse, quod hominem pertinacem et non omnissurum
blasphemias sustulit. Ac miratus sum esse, qui severitatem illam
improbent. Mitto de ea quaestione breves pagellas: sed tamen
sententiae nostrae testes.
Exarserunt deinde passim certamina Osiandrica et Flaciana plane
gladiatoria: acilla quidem Norinbergae tanta exstiterunt: ut ferri in
civitate pacata diutius non possent. Itaque a Melanchthone petitum est
non iam consilium: quod ante dederat: sed auxilium, quod perturbatae
ecclesiae ferret. Impertrata ergo ab Augusto electore Saxoniae venia
eo profectus est, comitibus Alexandro Alesio, Ioachimo Camerario, et
tum forte hospite Iacobo Rungio Pomerano. Anno Christi millesimo,
quingentesimo, quinquagesimo quinto, sedata est ea controversia ibi:
ut quieta illa deinde fuerit civitas: et Melanchthon complexus est
scripto dogma, brevi illo quidem: sed diserto et illustri, sine ullius
repraehensione aut insectatione: sed simplici veritatis oratione: qua
asseruntur probata, et refutantur damnata.
Inde domum reversum exceperunt Flaciana dissidia et turbae. Nam
Flacius Iam non solum apud vulgus, sed et apud principes viros,
gratiam collegerat. Itaque latae sunt Melanchthoni leges: quibus
gratia reconciliari posse videbatur: et ipse Flacius non dubitavit
propius accedere: atque ad colloquium Melanchthonem evocare. De hac
controversia tum alibi, tum [Note: * Est t. 2. consil. Th. pag. 257. Querela Metanchthonis.]
epistola ad I. Matthesium conqueritur: Mitto tibi
contionem in hisferiis amico scriptam. Has res magnas illustrare, quae
invocationem ostendunt, utilius est, quam cum echidna Illyrica
certare, cuius venena viros honestos existimo detestari. Non einim
pugnat de ullo doctrinae capite. Sed narrationes scribit, calumniarum
et mendaciorum plenas, quibus utrumque agit: ut me populo invisum
faciat, et accendat contra me illes ipsos, qui nunc ei praebent
hospitium Sed Deus [Gap desc: Greek word] desendet me contra hunc
calumniatorem.

Et ad ipsum Flacium, verba hac sunt Melanchthonis summae et
mansuerudinis et humanitatis [Note: * Consil Theol. pag. 255.] plena: Aiax
apud Homerum proelians cum Hectore, contentus est, cum cedit Hector,
et factetur, ipsum victorem esse. Vos finem nullum facitis criminandi.
Quis hoc hostis facit? ut cedentes et arma abicientes feriat?
vincite, cedo, nihil pugno de ritibus illis, et maxime opto, ut dulcis
sit ecclesiarum concordia. Fateor etiam hac in re a mepeccatum esse,
et a Deo veniam peto, quod non procul fugi illas insidiosas
deliberatiohes. Sed illa, quae falsa mihi a te et Gallo obiciuntur,
refutabo. Acta autem ipsa inter Flacium et eius adseclas, atque
Melanchrhonem, epistolas item [Gap desc: Greek word] , et articulos
ab Illyrico Cosvigam allatos, cum Melanchthonis explicatione qui
desiderat: evolvat [Note: * Consil. Theol. parte 2. pag. 265. seqq.] consilia
theologica Latina a melanchthone scripta, et a Christ. Pezelio ad
magnificum Ioachimum a Berge Silesiae lumen, omniumque eruditorum
Maecenatem missa: ubi et epistola Melanchthonis ad hunc ipsum
Bergerum, Basileae Helvetiorum tunc studiorum causa agentem, lectu
digna, et iucunda. Nos hist oriam vitae persequemur, ubi hoc
indicaverimus, anno quinquagesimo sexto quaestiones undecim a
Maximiliano tunc rege Boemiae per Richterum IC. ad Melanchthonem
missas de obiectionibus quibusdam Pontificiorum acpraecipuis capitibus
controversis: ad quas eodem anno Melanchhton respondit: ut meminit [Note: * In epist. Mel. ad Camer. p. 702.]
epistola quadam ad Camerarium: Non
poeticae carnificinae apud inferos, pares sunt meae carnificinae, qua
excrucior scribendis disputationibus, legibus, praefationibus,
epistolis. Nunc respondeo optimo inveni [Gap desc: Greek words] , et
volumen mitto. Heri in Pomeraniam controversiae Stetinensis
diiudicationem misimus. Et alibi epistola ad Hardebergium: De hac tota
re, vel in Synodo, si procedet, vel alias tecum coram loquar, quia nec
literis ista committere possum, et iam alio magno labore occupatus sum
in responsione adornanda de multis doctrinae articulis, ad quendam
potentem et bonum principem. Istas responsiones decennio post auctoris
obitum curavit Nicolaus Selneccerus Lipsiae excudendas; sed nulla
facta mentione principis, ad quem missae essent: saltem hoc titulo
praefixo: Christlicher und grundlicher Bericht / auff tliche gemeine
hauptfragenvund Obsectionen der Papisten und anderer/von den
furnembsten stucken der streitigen artickel/gestellet durch den
Ehrwurdigen/ Hochgelarten Herren Philippum Melanchthonem.
Anno illo, quo cum Flaciana praecipue egit factione, qui fuit
quinquagesimus septimus, inchoatum est colloquium in urbe Van gionum
de controversiis ecclesiasticis, praeside Iulio Pflugio episcopo
naumburgensi: cui additi assessores pars Pontificii, pars Evangelici:
in quo Melanchthon postremo cum Pontificiis est congressus. Ibi initio
erudite disputatum de norma iudicii in

ecclesia fuit: quam Pontificii statuebant perpetuum consensum, seu
consuetudinem: Evangelici Prophetica et Apostolica scripta et symbola.
Haec cum essent disputata: petiverunt Pontificii condemnationem
Zvvinglianorum, ut vocabant, Osiandri, Flacii, aliorum. Quod cum
ienenses fecissent, discesserunt: atque ita optatum Pontificiis inter
evangelicos dissidium est enatum. Praeses itaque idem ad regem
Ferdinandum retulit: qui progredi in colloquio eos, qui remansissent,
voluit: et satis esse respondit; si condemnationes ordine adponantur
ad articulos singulos. In dilatione ista actionum, Melanchthon
Haidelbergam est accersitus, ab Othone Henrico electore Palatino: ut
de Academiae constitutione, eo praesente, deliberaretur. Ibi dum agit,
nuntium accipit de obitu uxoris suae: quem ei attulit una cum literis
Academiae Wittembergensis Ioachimus Camerarius, exoratus ab amicis, ut
eo iret; suaque praesentia luctum levaret. Aperuit autem ipsi
domesticum casum in horto principis: ad quem nullam dedit
vehementioris doloris significationem: sed nominatim mortuae
valedicens, hoc saltem addidit: sese eam brevi subsecuturum.
Fuerat cum ipso nupta anno vicesimo, nuptias conciliante potissimum
Luthero, propter causam, quam epistola quadam innuit [Note: * Tom. 1. epist. Luth. p. 281.]
ad Spalatinum: de stipendio Philippi non scribo ad
principem: si tu non satis fueris. Quae antea in eam (rem) scripsi:
feci ut homini nulla esset occasio migrandi unquam a nobis. Denique ut
uxore ducta diutius viveret, egi propter evangelii incrementum. Et
alibi ad I. Langum: Philippo ducitur Catharina Crappin: quod me auctore
agi clamant. Ego homini, siqua sunt optima, facio, nihil moratus
universorum clamorem. Deus bene vortat! Nuptiae celebratae eodem [Note: * die 25. Nov. Tom. 2. epist. Luth. p. 7.]
anno, de quibus ita Lutherus.
Nuptiae Philippi altera Catharinae erunt: ita festinare cogit
linguarum malarum periculum. Interfuerunt cum aliis honestissimis et
eruditissi viris parentes Lutheri et sorores.
Factus est ex ea pater duum filiorum; ac totidem filiarum: quarum
altera Sabino, altera Peucero elocata. Obiit autem illa anno
quinquagesimo septimo die undecimo Octobris: postquam cum marito pie
et amanter vixisset annos triginta septem, matrona ornatissima atque
ipsissima Thabita: cui eiusmodi est epitaphium scriptum:
Proximus hic tumulus Catharinae contegit ossa,
Quae Crappo quondam consule nata fuit.
Coniugio casto fuerat quae nupta Philippo:
Ex soriptis cuius nomina nota manent.
Virtutes habuit donatas numine Christi;
Matronae Paulus quas docet esse decus.
Hic absente wiro sepelivit filia corpus:
Vivit, conspectu mens fruiturque Dei.

Vixit deinde viduus ad finem usque vitae Melanchthon: et sollenne suum
obtinens, tum in schola iuventutem erudiit, tum scripta utilia
elaboravit: et ano quidem quinquagesimo octavo Staphyli et Avii
Pontificiorum criminationibus respondit: Chronicorum itidem partem
primam foras dedit: de quo labore ipse ita ad Abdiam Praetorium:
Propter adolescentes repetivi in scholis seriem veterum Imperiorum,
quam certe prodest illi aetati proponere. Utinam ad narrationes ipsas
perpoliendas plus et temporis et eloquentia mihi contigisset. Sed
spero alios et feliciores et magis disertos hoc exemplo excitatos,
meliora scripturos esse. Anno sequenti inter alia scripsit Graecam
epistolam ad Iosephum patriarcham Constantinopolitanum, per Demetrium
diaconum ecclesiae Constantinopolitanae, qui venerat Wittembergam, et
ibi per semestre commoratus fuerat, ut cognosceret doctrinam illarum
ecclesiarum, cuius explorandae causa profectionem susceperat. Ad
illam epistolam addidit Philippus exemplum Confessionis Augustanae
Graecum: nomine dolscii editum, sed a Philippo compositum: de quo ita
in quadam ad Bordingum epistola: Mitto tibi interpretationem Graecam
confessionis, sine meo consilio editam. Probo tamen phrasin, ac misi
Constantinopolin per virum doctum, qui ibi Diaconi officio fungitur,
et tota aestate noster hospes fuit, ac narravit, multas adhuc
ecclesias in Asia et in Thracia et vicinis regionibus esse; sed
paulatim propter servitutis aerumnas diminui frequentiam. Respondit
eodem anno ad decretum Abbatum Wirtenbergensium: cuius quae summa
fuerit, ipse indicat, [Note: * Tom. 2. epist. Melanchela. pag. 379.] epistola
ad Cracovium: Respondi, inquit, breviter, ne quid novi moliri videar,
affirmo meprorsus retinere formam verborum ante multos annos editam in
examine ordinandorum, quod in multis gentibus legitur. Papisticos vero
et Methonaeos, et Abbatum Wirtebergicorum, et Westuali, Sarcerii, et
similium articulos in hac causa manifeste pugnare cum vetere puriore
ecclesia, meque offero ad declarationem, et de hac causa, et de aliis
propter quas orudeliter laceror a multis hostilibus exercitibus. Iam
enim et sourra Berlinensis novum bellum movet, quod ecclesiam nomino
coetum visibilem. Scripsit et iudicium de controversia cena ad
inclitum principem Fridericum III. Palatinum electorem: quod postea
evulgatum vatieque est acceptum. Absolvit et responsionem ad articulos
Bavaritae inquisitionis: que solitus fuit nominare suum testamentum.
Anno sexagesimo, qui ipsi fatalis, scripsit orationem ultimam de
verbis Davidis: Adspicis me in forma hominis: qui in excelsis es
Iehova Deus: non sine praesagio mortis: ultimam etiam epistolam
scripsit ad Ioannem Aurifabrum Vratislaviensem, tunc in borussia
degentem. In illa epistola inter alia haec sunt verba: illustrissimo
principi Borussiae tamquam moriturus commendavi doctrinam tuam, et de
consensuplurimarum ecclesiarum vero et pio scripsi.

Hanc doctrinam tibi quoque commendo. Lectionem denique ultimam habuit
die duodecimo Aprilis: in qua explicavit Iesaiae verba illa: Quis
credit sermoni nostro? Exinde febri hemitritaea laborare cepit: qua
vires corporis paularim absumptae sunt. Perstitit ipse tamen in
laboribus officii sui: adeo ut et scriptum composuerit, die pascha
tunc proponendum: et die decimo quarto Aprilis ad lectionem publicam
desscendere voluerit, dehortante Gamerario, qui invisendi causa ad eum
Lipsia exeurrerat: quo cum inter alia de dicto Paulino contulit ex
epistola ad Philippenses: [Gap desc: Greek words] ; ac quaesivit ex
eo de significatione verbi istius Viginti novem ante mortem horis
testamentum, cum prius illud inret chartas non reperiretur, describere
cepit: qui non absolvit. Initium eius est eiusmodi: Anno 1560. die
Aprilis decimo octavo scripsi hoc testamentum in meo morbo breviter de
iis reliquiis facultatum, quas mihi Deus dedit. confessionem fidei, et
gratiarum actionem ad Deum, et Dominum nostrum Iesum Christum
scripseram antea bis, sed chartae sunt interceptae. Volo tamen
confessionem meam esse responsiones de Bavaritis articulis contra
Pontificios, Anabaptistas, Flacianos, et similes. Tandem die decimo
nono Aprilis do drante post sextam vespertinam clapso, placide
exspiravit, inter preces, et vota soria, cum vixisset annos sexaginta
tres, et dies totidem: docuisset Wittembergae rotis quadraginta
duobus [Note: * Cranium in summitate per aliquot horas fuit calidum. Funus ei factum. Epitaph. positam.]
annis. Exuviae organi Dei die vicesimo
primo Aprilis in templum, quod ad arcem Wittembergensem est, delatae,
et prope Lutheri corpus, cui in vita [Gap desc: Greek word] ,
sepultae sunt. Epitaphium e regione Lutheri laminae aeneae inscriptum
est eiusinodi:
Vitam, fortunasque suas, studiumque laboris,
Quique operae sanctam consiliique fidem
Impendit divina tuis, Ecclesia, rebus,
Teque pius varia iuvit et auxit ope.
Hac in parte sibi post mortem structa melanchthon
Comuni in luctu busta Philippus habet.
Quae templi foribus magni vicina Lutheri
E regione solum, quod tegit ossa, videt.
Bretta hunc vitales natum produxit in oras,
Bretta Palatini limes amoenus agri.
Unde propinqua petens adiit bonitate suorum
Diverso Aonidum templa sacrata loco.
Ludus enim puerum accepit Phorcenidos urbis;
Eytelbergiaci mox schola gymnasii.
Doctrinae hinc fecit iuvenem alma Tubinga magistrum.
Eximium laudis gessit ubi ille decus.
Inde triumphator Monachorum Capnio iussit
Albidos hunc ripam vi ere Saxonici.

Tunc nova dux Fridericus ubi collegia Musis
Romani fundans ensifer Imperii,
Undique conductis praestanti lauds parabat
Artis et ingenii reddere clara viris.
Hic socio ipso annis viginti octoque Lutheri
Wittembergiacae res fuit ampla scholae.
Quam septem bis adhuc provexit deinde gubernans,
Fluctivagam ut vastum per mare nauta ratem.
Heu tempestates quas hic perpessus, et ad quam
Saevos haec scopulos acta carina fuit!
Quantum externi odii, quantum invidiaeque suorum,
Ingratorum hominum quae maledicta tulit!
Ipse tamen, quamvis reflantibus unddique ventis,
Directum est, retinens vera, secutus iter.
Fortia nec clamor latrantis pectora turbae
Nec vulgus strepitu movit inane suo.
Summa petit livor. nemo hunc super are nisi ipse
Posset, si studiis otia suppeterent.
Ista sub obliquo norunt quoque sole locati,
Quique sub opposito forsitan axe iacent.
Scripta sed illius memor abilia inter et acta
Plurima, quae solidae nomina laudis habent:
Unum opus eximium est, Fidei confessio sanctae,
Ante tuos, Caesar Carole, lecta pedes.
Languida qua Christi iam dudum ecclesia nitens,
Rursum oculos audet tollere laeta suos.
Concurrant inimici omnes licet undique hic unus
Confut are potest improba dicta liber.
Ac tua nunc terris floret bona fama, Philippe,
Vivit et aeternum spiritus ante Deum.
Corpus at exanimum tumulo hoc requie scit humatum,
Condecorant gratae quem monumenta scholae.
Ille quod expletis, senio curisque gravatum,
Sexaginta annis, exuit atque tribus.
Sic, morbo ut paucis nisi debilit ante diebus,
Muneris officium secerit omne sui.
Atque olim aetherias venies revocat us in auras
Integer, et mortis liber abinde metu.
Sancte vir, et salve pater optime. Te tua semper
Nos soboles merita relligione colet.
Doctrinae nobis verae tu doctor et auctor:
Haec, tua, clare, aetas muner a laudis habet.
Salve iterum atque iterum. Tua nos immota manebit
Semper apud memores gloria, nomen, honos.
Acad. Witeb. Phil. Med. parenti et praecept. optime
merito pos. Ioach. Cam. S. S. M. F.

Quemadmodum autem ipse vivens saepe dixerat: se mortum laborem
relicturum poetis, amicis autem [Gap desc: Greek words] : ita et
factum. Peculiari enim libro collecta prodierunt varia variorum
epicedia et elogia: quae qui volet, perlustret: nos unum atque alterum
decerpemus.
[Note: * Dubitam. an Mathesii vel I. Maioris sit.] I. Mathes.
Flos iacet hic mellis nigra tellure Melanchthon:
Apes dolete sedulae:
Unde bonus spirabat odor, pia mella fluebant:
Piae fleant ecclesiae.
Lenta febris potuit parvum comburere florem:
Lugete parvi flosculi.
Nulla viri famam poterit delere vetustas:
Fuci leves facessite.
Semper apes flavo distendent nectare cellas;
Qua nunc stetit flos melleus.
Semper humus suaves illic diffundet odores;
Qua nunc iacet flos parvulus.
Sed cum summa dies optato illuxerit ortu;
Flos hic virebit denuo:
Et reliquas inter bene olentes pulchrior herbas
Christi nitebit vertice.
I. Stigel.
Fons latet hoc tumulo: quid quaeris amice viator?
Fons dogmatum piorum et eloquentiae:
Si quis ab hoc rivum proprtos deduxit in hortos,
Non aureas huic praeferat pyramides.
Illius obstructas doleat Germania venas:
Parem futura non habebunt saecula.
Theodor. Beza:
Et tu igitur tandem tumuli sub mole repostus,
Die o Philippe, nunc iaces.
Et quam invidisti vivus tibi tute quietem,
Cunctis quietem dum paras,
Ipsa tibi cura et sancti peperere labores,
Carum o bonis cunctis caput!
At tu funde rosas, funde isti lilia tellus,
Ut lilia inter et rosas,
Quo nil candidius fuit et nil suavius unquam,
Recubet Melanchthon molliter.
Et gravis huic ut sis, caveas iuvenisve senexve,
Qui nemini vixit gravis.

Huic viro, omnia quae ad summam laudem optari ab homine possunt, Dei
beneficio obtigerunt. Puer infantiae opinionem: pueritiae adolescens;
adolescentiae vir superavit admiratione omnium: quam ipsam vicit
senescentis aetatis quasi viridiras mirabiliter operosa: nullo in
munere exsequendo languida: atque in occupationibus consuetis
perseverans. Hinc inde ab initio evangelu semper fidus Lutheri Achates
fuit: suaque industria atque eruditione Wittembergicam Academiam
praecipue sustinuit: nec passus est vel bellis civilibus, vel
intestinis odiis sese ab ea abstrahi: binas, ternas, quaternas
quottidie scholas habuit easque frequentissimas: nullam autem horam
vacuam a legendo, scribendo, disserendo, consulendo. Hinc [Note: * Tom. 1. epist. Luth. p. 268.]
Luthe rus ita ad Spalatinum: De Philippo nostro,
nec ipse statuo, quod ad Plinium pertinet: Paulum ad Romanos legit
longe maiore utilitate: quam Plinii multi valeant: et tribus
lectionibus publicis; unum caput gravari per diem, tu cogita quid sit:
ne hominem exstinguamus. Et [Note: * Tom. 1. epist. p. 355. b.] alibi quasi
stomachans: Vellem te adhuc decies plus obrui: adeo me nihil tui
miseret, qui toties monitus, ne onerares te ipsum tot oneribus, et
nihil audis, omnia bene monita contemnis. Erit cum sero stultum tuum
hunc zelum frustra damnabis: quo iam ardes solus omnia portare, quasi
serrum aut faxum sis. Voluit idem Lutherus dum in eremo latuit: ut
Melanchthon ad populum contiones haberet diebus festis, etiamsi unctus
ac rasus non esset, et insuper coniunx. Vere, inquit, est facerdos, et
agit de facto sacerdotem. Eruditionem autem eius quanti fccerit ex [Note: * Tom 1. epist. p. 210.]
istis apparet: Philippi positiones vidisti aut
nunc vides audaculas, sed verissimas. Ita respondit; ut emnibus nobis
esset id quod est, scilicet miraculum: si Christus dignabitur, multos
ille Martinos praestabit, diabolo et scholasticae Theologiae
potentissimus hostis: novit illorum nugas simul et Christi petram:
ideo potens poterit: Amen. Et [Note: * Tom. 1. epist. Luth p. 197.] alibi:
Redeo ad Phillippum, quem tantum abest, ut ullus Eccius mihi reddere
possit invidiosum: ut in omni mea professione nihil ducam antiquius
Philippi calculo: cuius unius iudicium et auctoritas mihi stant pro
multis milibus sordidorum Ecciorum. Neque me pudet, etsi magistrum
artium, philosophiae et theologiae, et omnibus pene Eccii titulis
insignem, si huius mihi Grammatistae dissenserit ingenium, meo sensu
cedere. Quod et saepius feci, et quottidie facio, ob divinum donum:
quod Deus in hoc fictile vasculum (Eccio quidem contemptibile) larga
benedictione infudit. Ad ipsum autem Melanchthonem ita alicubi: Non
probo tuam timiditatem: cum et maiori tam spiritu, quam eruditione
polleas, quam ego.
Numquam affectavit titulos, numquam honores ambiit, aut opes: imo
negligentiuscule alicubi visus est rem domesticam curarc. De titulis
ipse [Note: * In ep. Manlii p. 293.] ita: ille adolescens, quis quis est, si
non habet

certam conditionem, meo iudicio rectius faciet: si non properabit
adgradum. Titulus aliquid habet oneris. Vides meum exemplum: nemo
meperpellere potuit: ut illum, quamlibet honorificum titulum Doctoris,
mihi decerni sinerem. Nec ego gradus illos parvifacio: sed ideo, quia
iudico esse magna onera et necessaria rei pub. verecunde petendos esse,
et conferendos, sentio. Et ad Hubertum Languetum [Note: * Tom. 2. epist. Melanchth. p. 549.]
: Quaerant alii regna et potentiam: nihil haec ad
me pertinent.
In publicis illis conventibus quantum praestiterit: nemo nisi prudens
rerum que peritus aestimare potest: et sunt in medio confessio
Augustae exhibitae, eiusque Apologia; acta Ratisbonensia,
Wormatiensia, Smalcaldica: confessio ad synodum Tridentinam: quae
omnia ad universam ecclesiam et ad imperium Romanum pertinent: atque
ingenium, sapientiam, eruditioem singularem requirunt. Scripsit Locos
communes: enarravit symbolum Nicenum: epistolam ad Romanos fere decies
toram: de qua solitus fuit dicere: haec epistola est confessio
nostrarum ecclesiarum: artes ferme omnes methodice comprehendit: et
perspicuis exemplis illustravit: ut taceamus lectiones, quas aliis tum
Wittembergae tum alibi, praescripsit: orationes, carmina, epistolas
infinitas. Affirmat [Note: * In vita Mel. pag. 67.] Camerarius: visas esse
chartas cum humidis adhuc literis reliquas afferri iis: qui iam
pronuntiare composita ab eo priora cepissent. Causam sacramentatiam ex
professo quidem non tractavit; tamquam Lutheri propriam, et ad eius
mentem: sed tamquam communem Luthero cum Pontificiis: adversus quos
serio semper ursit: et in publica doctrina nihil praetermisit: quod
esset necessarium cognoscendae veritati. Interrogatus aliquando a
Mordisio: cum sententiam suam ea de controversia non explicaret?
Faciam hoc respondit: sed dimittite me ex his terris. Instante illo:
cur non facis nobiscum? non, inquit, tibi ignotum est: quae et quanta
obstent impedimenta. Sed dimittite me obsero.
Certum estautem Melanchthonem suam sententiam de cena a Luthero non
celasse. Nam cum anno quadragesimo primo ad colloquium Ratisbonense
iturus, sententiam suam testimoniis veterum Patrum tam Graecorum quam
Latinorum munitam Luthero, ut solebat, exhibuisset: Lutherus glossas
quasdam iis dictis, quae adversari suae sententiae videbantur,
adscripsit. Tum Melanchthon, D. Doctor, inquit, et ego scholia
eiusmodipossem ipsae adicere, sed firma satis non sunt. Cui Lutherus:
tute facies, quod rectum erit. De anti quitate autem testimoniorum
illorum nihil aliud Lutherus dixit, quam hoc: vix credibile, talem
errorem tam diu in ecclesia haesisse. Cui subiecit Melanchthon: si te
hic longinquitas temporis movet: cur non et in aliis erroribus longe
vetustioribus? Ad Camerarium etiam ta de eadem re [Note: * In epist. p. 113.]
Melanchthon:

[Gap desc: Greek words] : hoc est, disputavi autem cum Luthero multa
de synaxi, et illa amirabili, quam aliqui asserunt, permistione panis
et corporis Christi. Atque ille respondit plane, et constanter
affirmans eadem fere, quae prius.
Pro omnibus autem laboribus mercedem mundi retulit, reprehensiones,
accusationes, iniurias, convicia. Ac singulari quasi fato hoc ipsi
impositum fuit: male audire: et calumniis proscindi. Iam dictus fuit
facere cum Pontificiis, adeoque galerum cardinalitium ambire: iam
Wittemberga abiisse dissi dentem a Luthero: iam colludere cum aliis:
iam frigus esse et glacies: et in hac palaestra tota ipsi vita
consumpta est: unde saepe cum gemitu illud repetivit: calumnia
conturbat sapientem, et frangit robur cordis eius. Ingratorum etiam
cuculorum habuit satis: qui ipsius vitula ararunt atque etiqmnum
arant: sed gratiam minime dignam retulerunt referuntve. Anno
quinquagesimo quinto cum inter studiosos tumultu orto, post horam
noctis decimam, ipse cum famulo prodiisset hortaturus eos: ut
tumulcuari desinerent, ac tranquilli domum redirent: quidam
petulantior stricto in utrumque gladio impetum fecit, extrema quaeque
minatus Eum Academia ad octennium relegavit. A Flacianis autem tot ac
tantas plagas accepit: ut exilium in dies exspectarit. Itaque ad
Hardebergium suum saepe ita questus est: Non frangor animo, propter
crudelissimam vocem meorum hostium, qui dixerunt, se mihi non
relicturos esse vestigium pedis in Germania. Commendo autem me filio
Dei. Si solus expellar: decrevi Palaestinam adire, et in illis
Hieronymi latebris, in invocatione filii Dei, et testimonia perspicua
de doctrina scribere, et in morte Deo animam commendare. Et alibi:
Avide et tranquillo animo exspecto exilia, sicut et ad principes
scripsi. Dixerunt adversarii, seperfecturos esse, ut non sim habiturus
vestigium, ubi pedem collocare possem in Germania. Utinam hoc cito
perficiant, ut filius Dei ad Iudam dicit. Erit mihi vel in caelo
vestigium morienti: vel si vivam in hoc corpore, apud honestos et
doctos viros, vel in Germania, vel alibi. Ac stultitiam inimicorum
miror: qui sese dominos Germaniae esse existimant, et me his minis
terreri. Idem alibi: Incitantur adversum me regum et principum animi:
cum quidem nihil ediderim contra ipsorum sententias. Imo publice non
dubitavit affirmare [Note: * Tom. 1. enarrat. evangel. pag. 358.] : Ego iam
sum hic, Dei beneficio, quadraginta annos: et numquam potui dicere aut
ce4rtus esse: me per unam septimanam mansurum esse. Et cum alias in
vivis livor pascatur, post fata autem quiescat: in ipsum etiam mortuum
immanitas multorum sua

tela intendit. Notum est enim alicubi decretum factum: auctoritatem
scriptis Philippi eam, quam habuissent, adimendam esse: ac talia
[Gap desc: Greek word] multa sunt: de quibus praestat tacere.
Valetudine usus est tenui: et cholica interdum laboravit, de qua ita [Note: * Tom 2. epist. pag. 355. b.]
Lutherus: Quod cholica te discruciat,
doleo: oroque Christum quantum possum: ut te sanet et servet. Nam te
super stitem mihi valde cupio in tantis perturbationibus ecclesiae: ut
sint adversus Sathanae furores inaestimabiles aliquot reliqui: qui se
pro domo Israel muros opponant, in hoc die furoris Domini, visitantis
nostram, sicut dignum est, ingratitudinem. Interdum etiam
hypochondriacis doloribus est conflictatus: quos usus herbae
chamaeleontis mitigavit; cuius rem edii efficacitatem saepe
praedicavit. Cerebrum habuit ffirmissimum: quod nisi tale fuisset:
tantos ille et tantarum occupationum labores per tot annos sustinere
minime potuisset: et in ultimis morbi sui diebus ad filiam testatus
est: se Dei beneficio capitis imbecillitatem nec sensisse, nec sentire
ullam. Itaque non defuerunt, qui et tunc vitae exstinctionem metuerent
duriorem, et [Gap desc: Greek word] , ut Aristoteles appellat: non
senilem [Gap desc: Greek word] . In victu fuit paucis contentus: in
omni vita verecundus: in vestitu valerudinis rationem habuit, ac binis
semper interulis usus: sagax futurorum atque ut Graeci vocant
[Gap desc: Greek word] : liberalis erga omnes: comis, et humanus
[Gap desc: Greek word] : unde ita ad Georgium Cracovium: Etsi ad convivia
propter imbecillitatem meam, non libenter accedo: tamen quia sermonum
communicatio grata est, quocumque tempore ea frui possum, libenter ad
te venio. Pater [Gap desc: Greek word] maxime in filiam Annam Sabino
nuptam: de qua ita ad Camerarium [Note: * In epist. p. 457] : Etsi doleo
longius a me filiam, cuius mihi virtus non raro maesticiam lenit,
abduci: tamen in tantis miseriis publicis haec privata mediocriter
ferenda esse duco: et Deo eam commendo. Memini cum infantula mihi
lacrimas a genis detergeret suo indusiolo: quo uno erat induta mane.
Hic gestus penetravit in animum meum: ut non putem fuisse
[Gap desc: Greek word] . Multa etiam graviter ac pie dixit: ut ad quendam
[Note: * An. 1557. in colloq. worm.] Italum: Vos Itali vultis Deum habere
inpane, quem non creditis esse in caelis: ad alium, qui a curis eum
dehortabatur: Si nihil, inquit, curarem: nihil orarem. In quibusdam
nuptiis gratias iussus agere convivis: ibi ita: Fuit Tubingae
sacerdos, qui hisce exordiebatur suam contionem: Vos me non libenter
auditis: et ego non libenter contionor: non igitur diu vos tenebo.
Magnifice Domine Rector, vosque ceteri, sponsus gratias agit, rogat
boni consulatis: et ad cenam redeatis. Dixit etiam, nullum hominem
tantum sustinere malorum: quantum contumeliameliarum

Deus. Voto hoc est usus quasi proverbiali, quicquid diceret vel ageret
privatim et publice in lectionibus: Deus nobis adsit, et sit nobis
propitius: unser Herr Gott helff, und sey uns genedig. Tres Iabores
affirmavit esse difficilimos: regentis, docentis, parturientis.
Studiosos tribus potissimum conflictari morbis; paupertate, scabie,
pituita.
Ad mortem mature se paravit; et aliquot ante obitum annis a poeta,
familiari suo petivit, cum Lipsiae eslet; ut sibi mortuo epitaphium
scriberet; breve quidem et simplex: atque exempli Ioco hoc distichon
pronuntiavit:
Iste brevis tumulus miseri tenet ossa Philippi:
Qui qualis fuerit nescio, talis erat.
Ibi alter: unum tantum verbum in tuis versibus mutare liceat: et
habebo epitaphium sepulcro tuo non indignum: ut pro talis scribatur
magnus. Ad Hardebergium autem ita scribit: hic annus climactericus in
hoc aestu valde languefecit corporis mei vires, antea quoque multis
aerumnis debilitatas. Cedam autem libenter ex horum temporum
Sophistica.
Concludimus hanc narrationem de Melanchthone ipsiusmet Melanchthonis
verbis ad Camerarium: De precatione plena sinceri amoris erga Deum et
erga nos, missa per Franciscum et tibi et amicis gratias ago. Et scio
gemitus et vota tua et nostra non esse irrita. Etsi autem saepe
desideravi, ut docti et boni de universa doctrina collquerentur, et
relinqueretur posteritati vera, simplex, explicata, multorum
eruditorum et piorum testimoniis exposita sententia in omnibus
articulis: tamen id tempora impedierunt. Interea quantum potui curavi,
ut res necessariae mediocriter explicarentur. Non opes, non gloriam,
non voluptates quaesivi, imo nec [Gap desc: Greek word] motus sum
ulla. Hanc conscientiam aufero quocumque discedo. Iudicium autem magni
Scaligeri de hoc viro praeterire silentio nefas ducimus: quod ad omnem
memoriam tale [Note: * Lib. 6. Poet. pag. 798.] reliquit: Ne Melanchthon
quidem abhorruit ab ea laude, quae ex poeticis artibus comparatur.
Tametsi nonnulli eius populares insanis quibusdam praeceptionibus e
Christiana republica poetas exigendos exclamarunt: quorum
barbarissimam amentiam non verbis: neque enim nugis aut clamoribus
vinci queunt: sed contrariis affectionibus doctissimus quisque
damnavit. Illius igitur ingenium magnum, atque ad omnia comparatum
intelligemus ex iis poematiis, quibus solis lunaeque defectiones
cecinit. Nam et tempora varie describit eadem versibus luculentis: et
eodem nitore praesagia statuit, cuius vestigia sequuti sunt non
ignobili ingenio Germani aliquot: Stigelius, Aemilius, Acontius,
Volfius, Camerarius. Idem Philippus in epigrammate iucundus atque
festivus.

Nam aliorum ingenia Germanorum raro quicquam scribunt, quin iocorum
aliquid agant: quo fit ut risus e vulgo, non admiratio a sapientibus
sequatur. Quae tamen verterunt Graeca (iis enim gens illa dedita est
inprimis) non invita Minerva faciunt. Scaligeri iudicio addimus
Erasmianum; quod tale: Philippus, inquit [Note: * Lib. 27 epist, pag. 1060.] ,
Melanchthon praeter insignem eruditionem et raram eloquentiam, habet
gratiam quandam fatalem; quam genio suo debet potius, quam ingenio: ut
cum sit omnibus candidis gratisimus, ne qpud hostes quidem habeat
quemquam, cui sit admodum exosus. Sed quid de P. B. cardinalis iudicio
sentiendum, de quo talis exstat narratio? Cum Georg. Sabinus,
literarum gratia in Italiam profecuts Cardinali illi romae literas a
Melanchthone reddisset: Cardinalis, qui Melanchthonem religionis
quidem professione disparem, ob eruditionem tamen magni faciebat, et
commendationem apud se valere vellet plurimum, Sabinum non solum ad
colloquium humaniter admisit; sed etiam ad mensam adhibuit. Inter
epulas tum alia sciscitatus ille, tum haec tria inprimis scire voluit;
quanto stipendio Melanchthon doceret: quam frequenti auditorio: et
denique quid de resurrectione mortuorum ac vita aeterna sentiret? Ad
primum respondit Sabinus: numerari Melanchthoni quotannis trecentos
circiter florenos. Tum Cardinalis, o ingratam, inquit, Germaniam; quae
tanti viri tot tantosque labores non pluris aestimet. De auditorum
numero cum respondisset Sabinus: habere Melanchthonem ut plurimum
mille quingentos auditores: Cardinalis id se non posse credere, ait:
quod nullam tota in Europa Academinam nosset, una Parisiorum excepta;
in qua unum tot audirent. Habuit autem Melanchthon saepe auditores bis
mille quingentos. Ad tertiam quaestionem respondit Sabinus: e scriptis
Melanchthonianis notam esse ipsius de utroque religionis capite
[Gap desc: Greek word] . Tum Cardinalis: haberem virum prudentiorem, si
hoc non crederet.
De scriptis autem eius nota sunt aliorum iudicia: quorum unum et
alterum hic lubet subiungere. NIcolaus Gerbelius vir pius et doctus [Note: * Epist. 18. ad Ioan. Schvvebel.]
ita de iis: Mihi unus Philippus et
solus fere, post divinas literas, et acute, et docte, et brevissime
omnia agere videtur. Lutherus autem tum alias gravissime
Melanchthoniana commendavit, tum hac [Note: * Tom. 2. epist. Luth p. 150. b.]
epistola, quae non ita in vulgus nota: Sublegeram, inquit, iam ante
Philippi nostri annctationes in tres epistolas Pauli. In qua re cum
liceret irasci in furem Lutherum; hoc tamen seputabat egregie in me
vindicatum, quod libellus typographorum negligentia satis mendosus
exierat; ut et me prope puderet et pigeret furti tam male locati. Ille
interim me risit, sperans fore; ut furtis eiusmodi deinceps
abstinerem, meo periculo doctus. Ego autem risu eo nihil motus, auxi
meam temeritatem, et iam non furor,

sed per vim rapio, frustra renitente auctore, annotationes eius in
Ioannem Evangelistam. Quas tamen nolo verbis ornare: sese commendabunt
Lectori, ne rur sus nasus eius et rugae mihiferendae sint. Non enim
modestiae studio, sui et suarum rerum contemptor est, sed quod
Christiano affectu omnia nostra nihil esse credat. Soli autem Christo
omnia deberi tam obstinate, ut mihi plane videatur saltem in hoc
errare, quod Christum ipse fingat longius abesse cordi suo, quam sit
revera. Nec mihi aliter suadenti, amplius credit, adeo profecit, et me
superavit: Novissimi sic fiunt primi, et primi novissimi. Denique
testatur sese harum annotationum non velle auctorem agnosci. Certe
nimis nullus est Philippus in hac parte Ecclesiam iuvando: Mallem et
ego nullos esse uspiam commentarios, solis et puris regnantibus ubique
scripturis, viva voce tractatis. Sed quomodo Ecclesia carere possit
Commentariis scripturas saltem indicantibus, non video, quales
Philippi sunt. Et quis non videt epistolam ad Hebraeos esse prope
commentarium? Item Pauli ad Romanos et Galatas? Quis enim sic
tractaturus erat sacras scripturas, nisi Paulus sic tractandas esse
monstrasset? At hoc monstrare ego appello commentari Hoc solum a
Philippo petitur. Ipse vero, alia sibi de se ipso somniat peti.
Hactenus Lutherus Ipse autem sic de se Melanchthon: [Note: * Exstat eat. 1. epist. Mel. pag. 350. ]
ego me includo in artium et methodi septa: sed
tamen prudentibus facile satisfacio. Verum si vos aliquid in meis
scriptis desideratis: magno me beneficio afficietis: si candide me
admonueritis. Verbosius idem et se et scripta sua epistola quadam
retexit [Note: * Epist. ad Ioan. Schvveb. 1520.] : in qua et quid suorum
prober, quid ve improbet; ingenue exponit. Fatetur ibidem: nullum fere
suorum librorum, praesertim Philosophicorum, esse integrum aut
absolutum: et ab amicis in Italia se interrogatum; cur tales nugas
publicari sineret? Sed re spondit, se commodum iuventutis in scholis
quaerere: et quamquam ipse multa in suis desideret, ac deesse
agnoscat, ex ingenii sui tarditate, iniuriis fortunae et aularum
quoque debilitati, atque otii penuria: tamen minus paenitere laborum,
si superiorum annorum cogitet inscitiam De sententiis illis Patrum
[Gap desc: Greek words] , a se collectis, scribit; quasdam earum esse
supposititias: ac malle se, et haec et similia omissa esse. Excitatus
autem fuit dialogo Oecolampadii; ut, post editas illas sententias,
totam antiquitatem accuratius pervestigarit: qua cognita, sententiam
mutavit, paucis post colloquium Marpurgense annis: ipsum autem
Lutherum gravibus de causis numquam oppugnavit: sed horridiores eius
sententias, ut alias, moderatus est.
Et haec de Melanchthone: si cui placet, addat aliam vitae eius
descriptionem; quae in Germanorum Philosophorum vitis reperitur.