IN Paltinatu inferiore oppidum est Dibachium, Baccharaco adsitum, vino
melioris notae, quod vulgo Furstenbergicum vocant, notum, Hoc in
oppido vivendi initium fecit Henricus Stolo anno Christi millesimo,
quadringentesimo, octuagesimo nono, mense Aprili. Parentes habuit
mediocris fortunae: homines alioqui vitae et famae integrae. Ab his
admodum puer probis moribus artiumque principiis, mature est imbutus.
Iactis perilium literarum fundamentis, cum mater, ut sit, indulgentior
esset: Monasterium Westphaliae est missus ad amicum quendam. Ibi ita
ad litetarum incubuit studia, ut aequales facile anteiret. Morum etiam
suavitate, et seniorum observantia, quaeque illam aetatem inprimis
decet, modestia, effecit: ut hospes eum filii instar diligetet.
Domum revocatus, quod mater desiderium filii difficilius ferrer; non
diu substitit; sed cum aliquot commilitonibus Oppenhemium abiit, ubi
cum diutius sustinere se, ob mendicantium scholasticorum multitudinem,
non posset: Daventriam, ubi et literae magis florebant, et commodior
vivendi ratio pauperib. ostendebatur, profectus est. Hoc in loco,
literarum amore inductus, aliquam-multos annos, cum magna egestate
conflictatus, exegit. Nam, quod saepe senex in bemicyclo sedens
solitus fuit referre, et frigore corpus vehementer laesit, et fame
maxime debilitavit: adeo quidem, ut nisi pane mucido situque obducto
latrantem stomachum placasset, saepe incoenato cibitum eundum fuisset.
Habuit ibidem commilitonem, quendam popularem, se doctiorem. Hic
veritus Stolo, ne ille domum reversus palmam sibi praeriperet; summa
contentione id egit: ut si non superior, par certe illi esset. Saepe
itaque de nocte, altero stertente, ipse ad lunam sublustrem, non sine
valetudinis iactura, libros legit, et pensa proposita didicit. Haec
contentione et Hesiodaea eride, facile id consecutus Stolo est: ut
multis illum alterum parasangis post se relinqueret.
Liberaliter igitur iis artibus, quae in scholis trivialibus iuventuti
proponi solent, excultus, ad parentes rediit: quibus visum, ut cepta
cum laude absolveret. Erphordiam itaque Thuringiae caput, profectus;
ita in literis versatus est: ut brevi post suprema Philosophiae
laurea, annos natus viginti, suerit ornatus. Gumqparentes sumptibus
diutius suppeditandis non essent: publicum docendi munus suscepit.
Itaque artem Horatii poeticam, et Teremptii
comoedias explicavit, quadriennio ea in re consumpto. Erphordiae cum
septennium egisset: Dibachii stipendium ecclesiasticum vacare cepit.
Id patris et amicorum, bene de eius studiis sperantium opera adeptus,
calcar ei fuit ad maiorem diligentiam, non autem luxus incitamentum.
Obtulit ei tunc mercator quidam praedives, non parva cum dote siliam:
sed Stolo, gratiis actis, modeste abnuit, Immaturitatem aetatis et
studiorum excusans.
Cum quadriennium, ut diximus, Erphordiae qua Publice, qua privatim
docuisset, et pecuniae nonnihil comparsisset: nactus comites idoneos,
partem magnam Boemiae, Borussiae, et totius brae maritimae
perlustravit. Erantillorum, qui una iter faciebant, omnino tres. Hos
cum pecunia deficere cepisset: nec conditio uspiam commoda offerretur;
coacti sunt domum cogitare. Hieme ergo valde aspera, cum nix tres fere
pe des alta cecidisset: Erphordiam versus iter instituunt. Tridui iam
pedlbus iter emensi, (equos enim divendere necesle habuerant) Stolo in
diversorio diutius substitit: comitesque praeire est passus. Sed quid
fit? Ignarus locorum et viarum totum diem ita est vagatus: ut sub
noctem eo, unde mane exierat, fuerit reversus. Postridie iterum se in
viam dat: silvamquedensam ingreditur. Ibi ex improviso duo ursi
errabundo occurrunt. Hic vero quid faceret? Inclamare alios,
temerarium erat: fugam arripere, prorsus ineptum. Sa utis ibi plane
incerto incidit, quod sape audierat; sed anili fabulae simile duxerat:
morricinum nullum ab eiusmodi bellua tahgi. Commendavit ergo se Deo,
et in faciem procidens, anhelitum, quantum potuit, attraxit. Accedunt
ursi, exploratit: cadaverque existimantes, abeunt. Hoc periculo
liberatus totam hoctem in slva oberravit, tandemque mane facto,
algore, timore et via tantum non confectus, ad suos pervenit: cuinque
iis salvus Erphordiam appulit.
Octennium ita cum domo abfuisset: placuit prius salutatis parentibus,
vel Lipsiam, vel aliam in vicinam Academiam concedere. Venit ergo ad
suos, qui laeti diu non visum excipiunt; inprimis mater, ut est istius
sexus [Gap desc: Greek word] , simul ac filium vidit; Deo et
caelitibus, ut tunc erat [(reading uncertain: print faded)] crebra sanctorum invocato, tanta pro felicitate
gratias egit. Pater autem de studiis percontatus, una cum cognatis, a
iure civili, cui antea se dederat, ad facra eum traducere conatus est:
utque sacerdotium susciperer, persuadere. Erant tunc in summa apud
omnes ordines existimatione sacrificuli: et in caelum expeditiorem
sibi aditum esse putabant parentes: si siliis, ut sacrificuli fierent,
persuasislent. Etsi autem Stolo primum languidius adsentiretur: tandem
tamen precibus victus, aequum esse duxit: ut qui aliquot
annis ecclesiastico stipendio ususu esset, rursus pro suo talento
aliquid operae in ecclesia poneret.
Relicto ergo iuris studio, ut et parentum voluntati pareret: sibique
aditum ad caelum pareret. primam, uti vocant, missam, in pago quodam,
non procul patria sua, ut omnem pompam tunc receptam declinaret,
celebravit. studioque Theologiae totum se dedidit: praesertim cum
iuris disciplina etiam displicere cepisset: plerisque eam
deformantibus, tamquam ad calumniam, ad vindictae cupiditatem, ad
turpem denique quaestum comparatam: quamquam haud vere.
Summa tunc apud omnes Pontificis romani erat auctoritas: summa mislae,
condonationis item peccatorum, quam illi indulgentias vocant,
aliarumque ineptiarum admiratio. Thomae Aquinatis, Magistri
sententiarum, et id genus alia scripta, etiamsi cum sacris literis et
Patrum decretis, non consentirent, vulgo regnabant: sacram imo
scripturam accipere vim omnem et auctoritatem a Pontifice Romano
docebatur. Contra haec qui mutiret sentiretve: aut ecclesiae Romanae
elevaret potestatem: illum talem haereticum esse flammis exurendum,
clamabant omnes.
Tali tempestate Stolo sacris initiatus sacra petegit: nec solum in
missatico sacrificio fuit occupatus: sed et pro contione populum
docuit. Et primo quidem in patria evangelia, et capita Christianae
religionis enarravit: postea Wormatiam a clero vocatus, aliquot annis
ibi pastorem egit Sub id tempus Leo X. Papa, missis per omnia regna
diplomatis, omnium delictorum expiationem, ac salutem aeternam
interventu pecuniae promisit. Id negotii Tecelio, in Germania fuit
commissum: cuius contiones immoderatas, ut notum, Lutherus oppugnavit.
Cum igitur Lutheri libri etiam ad Stolonem venissent: facta
sententiarum collatione, ubi diligenter omnia, praesertim caput de
iustificatione, expendit, veritati cessit. Populum itaque erudiens,
Christi beneficia ei diligenter inculcavit: quaeque opera Deo
placerent, ex verbo Dei monstravit. Ibi Pontificii, qui antea in vitia
corum acriter in vehentem, aequo audierant annimo, vehementer
irritati, cum aperte nihil auderent, ex insidiis rem aggressi sunt.
Blandis enim verbis et pollicitationibus eum a nova, ut audiebat tunc,
doctrina avocare conati sunt: quibus ipse: cum Deus, inquit, pro sua
misericordia verbi sui cognitione me illustrarit: non licet mihi ab
agnita veritate discedere, nisi sempiternum exitium subire velim
Litaquesi vobis adsentirem, quorum doctrina multis in locis gravissime
a sacra scriptura dissidet: damnarem Iesu Christi doctrinam: et verbis
probarem, quod falsum esse ac impium scio: quo sane nihil a me fieri
posset flagitiosius. Nam hoc illud est, de quo Christus tam diligenter
nos monet, peccatum in Spiritum sanctum: quod nullo unquam tempore
condonatur. Quod vero antehac doctrinam
vestram, ut piam defendi: errore comuni accidit: cum et veram illam
esse putarem: et neminem, qui me melius doceret, ahberem. Nunc vero
cum Deus per Lutherum lucis suae radiis me illustrarit: non possum non
otemperare. Quicquid enim hic facio, salutis meae causa facio: ut post
hanc aerumnosam vitam sempiternae vitae ac laetitiae particeps fiam.
Quare a vobis peto: ut religionem meam mihi permittatis liberam: sin
minus, locum mihi commodiorem quaeram. Pollicitationes autem, quibus
eum tentabant erant hae: ut singulis festis diebus contionem in summo
templo haberet: ut missae, quando vellet, interesset: ut preces
vespertinas matutinasve pro lubitu visitaret: pecuniae insuper
addebant summam egregiam. His propositis, negavit idoneum se muneri
illi, diserteque abnuit.
Cum ergo apud wormatienses Pontificios neque vellet, neque posset
manere: Neapolim Palatinatus oppidum, meliora spe rans, se contulit.
Verum idem Neapoli, quod Wormatiae est expertus, itaque cum nec illi
Stolonis doctrinam vitamque ferre possent: nec Stolo ipsorum: ad
patrem abiit, ibique aliquamtisper in o cio vixit. Tandem a nobili
viro Fleckenstenio, Haidelbergae tum curiae praefecto, Ludovico
electore Palatino retum potiente, anno Christi, millesimo,
quingentesimo, vicesimo sexto, accersitus, multos ibidem annos cum
laude exegit. Vigebat tunc in Palatinatu quoque papatus: sed cum
ingenium Stoloni mite ac placidum esset: ita ut ad humanitatem fictum
dicetes, multum eo in loco profuit. Erat cum Haidelbergensibus spiritu
lenitatis omnino adhuc agendum Itaque summa indistria curabat: ne
quemquam offenderet. et ne quid durius a se aut asperius fieret vel
diceretur. Interim tamen nihil intermittebat pro contione. quod ad
impios abusus tollendos; et populum in vera doctrina instituendum
faceret. Et quemadmodum de instauratoribus Hierosolymorum scribitur.
eos altera manu aedificasse; gladium altera tenuisse: ita et ipse
simul populum recte docebat; atque hostes fortiter convincebat.
Quare cum spectate eius esset pietas ac eruditio: summa Academiae
Haidelbergensis ipsi ter est delata; et munus interpretandi Prophetica
atque Apostolica scripta in schola demandatum. Quo in officio qualem
se praestiterit: res est ipsa restata. Wolfgangus equidem Calixtus,
ecclesiae Haidelbergensis pastor, Lutherique iuxta et Stolonis
auditor, non dibitavit affirmare. Stolonem in docendo proxime accedere
ad Lutherum. Non lusit ambitiose fingendis peregrinis
interpretationibus: non offudit caliginem auditoribus ambiguoi et
improprio sermone: sed proprio acperspicuo sermone genuinam sententiam
evolutam illustravit: et custos fuit incorruptae doctrinae, in libris
Propheticis et Apostolicis traditae, procul ab omni [Note: [Gap desc: Greek words] ]
et [Note: [Gap desc: Greek word] ] .
Testimonium harum virtutum ei perhibent auctores gravissimi: de quibus
ipse Melanchthon, qui ita ad Lutherum ex conventu Wormatiensi [Note: * Cons. Theol. Melancht. t. 1. pag. 401.]: Iam Palatini (principis)
contionatorem adversarii audierant: qui et constantiae et eruditionis
laudem adeptus est. Scotus erat avidus eius certaminis. Sed post
primum congressum cum Palatini contionatore, posteahae disputationes
omnissae sunt. Haec ille.
Triginta ipsos annos eiusmodi labores docendi ac regendi sustinuit:
doctrinaeque evangelicae puritatem singulari animi constantia
defendit, non sine vitae discrimine. Nam cum anno quadragesimo octavo,
in conventu Augustano, principibus Protestantium liber ille
emendationis ecclesiasticae ad tempus in doctrina et ceremoniis
observandus offerretur: Stolo aperte dixit; eum se non probare, nec
per conscientiam probare posse: imo malle se cum aliis piis doctisque
viris solum vertere; quam tali libro subscribere. Ivit et tum et alias
principum Palatinorum iussu ad multos religionis causa indictos
conventus, ut ad Haganoensem, ad Ratisbonensem, ad Wormatiensem [Note: * An. 1541.]
, sub Electoribus Palatinis Ludovico, Friderico II. ac tandem
senio confectus, sub Othone Henrico iterum Wormatiam missus, cum
Melanchthone, Brentio, Pistorio, aliis: quibus cum omnes ei fuere
necessitudines.
Tandem laboribus exhaustus valetudine cepit uti infirmiore Eo toto
tempre nihil est ab eo auditum homine Christiano alienum. Sed morbo in
dies magis magisque invalescente, cum sibi exhac vita migrandum
praesentisceret, nec lingua offcium sat recte faceret, nutu ac
gestibus suamerga Christum sidem, ut potuit, declaravit. Paucis ante
obitum horis, cum aliquot amici, officii causa convenissent; manibus
complicatis divinam misericordiam, non sine gemitu, eum viderunt
implorantem. Aderat tum et Ioannes Flinnerus pastor ibi primarius, qui
cum inter alia, consolandi gratia, dictuni illud ei recitaret: Euge
serve bone. et fidelis, super pauca fuisti fidelis: super multa te
constituam: intra in gaudium Domini tui: sublatis in caelum oculis,
inter vota placide decessit, die vicesimo octavo Septembris, anno
millesimo, quingentesimo, quinquagesimo septimo, cum vixisset annos
sexaginta octo Sepultus est cum Academiae et rei pub. luctu in templo
Spiritus sancti, ubi cippo incisum epitaphium legitur eiusmodi:
REVERENDO VIRO Dn. HENRICO STOLONI à DIERBACH, ECCLESIAE ATQUE SCHOLAE
HAIDELB. CONTIONATORI AC PROFESSORI ORDINARIO CONSTANTISS. ET DOCTISS.
QUI VIXIT ANNOS LXVIII.
MENSES VI. OBIIT VERO ANNO SALUTIS HUMANAE MD LVII. MENSE SEPTEMBRI,
DIE XXVIII. ANNA UXOR, IACOBUS, BERNHARDUS, ET CHRISTOPHORUS FILII
SUPERSTITES, HOC MONUMENTUM POSUERUNT.
Distichon continens annum aetatis et obitus eiusdem:
BIs seX Ut LUstrIs StoLo IaM ConIUnXerat annot BIs qVatVor, LaetUs
CoeLICa regna petIt.
Fuit vir humanitate praeditus singulari, suavitate in congressibus
familiaribus gravi: in actionibus cunctis memor praecepti Paulini: quo
monet, ut doctores typi sint fidelium in conversatione, in dilectione,
in spiritu, in fide, incastitate. Caelebs ad annum fere quinquagesimum
vixit: post maritus factus ex coniuge susceptos liberos vera pietate,
virtute, et optimarum artium studiis erudivit. Ut igitur pie vixit:
ita pie vitam finnt, memoria dignus bonorum. Et tantum de Stolone ex
M. S. parentatione, et monument. Haidelberg.