ANdream [Note: * Vernacule, ut ferunt, Hossmaun.] Osiandrum Bavaria dedit,
die decimo nono Decembris, hora prima, minutis duodecim post meridiem,
sub altitudine poli graduum quadraginta novem, anno Christi,
millesimo, quadringentesimo, nonagesimo octavo. Nomen familiae, paene [Note: * Parens enim fuit Hosen-Enderle dictus. I. Sturm. Antipappo. 4. Wittembergae dat Theologiae operam.]
ridiculum, mutavit in Osiandri;
unde sonus non longissime recederet.
Hic cum ingenium nactus esset acre; facile et linguas et liberales
disciplinas, adeoque Mathemata ipsa arripuit: ac Wittembergae inprimis
in discenda Theologia operae pretium fecit. E Bavaris venit
Norinbergam: ubi cum Hebraicae linguae cognitionem profiteretur; in
Augustiniano caenobio doctrinae suae prim um mercedes quasdam accepit:
carus ob ingenii acrimoniam ac studium industriamque eruditis,
praecipue Bilibaldo Pircamero: dignitate, honoribiis,
sapientia et doctrina praestanti viro: quos tamen deinde rusticitate
morum et praefracta animi elationea se plerosque alienavit Commendatus
deinde primoribus civitatis facundia sua potissimum: contionibus in
aede Lauventiana Norinbergae habendis est praefectus: ac quidem primam
contionem Evangelicam habuit, anno millesimo, quingentesimo, vicesimo
secundo, die vicesimo tertio Februarii de semine.
Primis itaque contentionibus de religione, cum monachis,
superstitiones iam corruentes rerinere cupienribus, vehementer
restitisset, anctoritatem est consecutus, praesertim quando coram
Antistite Papebergensi de illis controversiis copiose, cum plurimerum
admiratione et applansu, disputavit.
Intersuit deinde et aliquot Theologorum colloquiis, et annoquidem
millesimo, quingentesimo vicesimo neno, a suis ad colloquium Marpurgi
inter Lutherum et Halvetios institutum missus est. Ibi cum pecente
Landgravio, singuli Theologi contionem habuissent: ac Lutherus de
iuslicia coram Deo disseruisset: osiander eundem textum, quem Lutherus
explicarat, sibi tractandum sumpsir: ac de iustitia tam sublimia, tam
subtilia, philosophatus est: ut plerique offensi grandiloquentia
eiusmodi, monstri aliquid alere Osiandostm dicantur praesensisse:
Lutherum quoque ferunt testatum else: sefastu sum spiritum improbare.
Haesit hoc in memoria multis: donec monitrum illud, ut mox dicemus,
infelict partu in Borussia produr.
Fuit deinde de in Augustanis illis comitiis, quando Carolo V. Augusto
principes et ordines Imperii fidei suae confessionem exhibuerunt:
cumque aliis de comroversis religionis capitibus adversus Pontisicios
suumiudicium contulit: et a nostratibus sterit. In Borussiam autem hac
occasione pervenit. Norinbergae anno millesimo, quingentesimo,
vicesimo secundo in comitiis eum Albertus Marchio brandeburgicus,
summus Borussiae Magister, contionantem audiens, et privatim
familiariter cum eo de doctrina religionis colloquens, primam
sincerioris doctrinae lucem in suo pectore ipsius ministerio accensam
fuisse est fassus. Postea igitur proraulgato a Caesare Carolo V.
Religionis libro, quem Interrm nominabant, cum sum mo in periculo
passim in Germania pii Doctores versarentur: et Bucerus, Brentius,
Snepfius, Sarcerius, et alii, a magistratibus suis, quibus anre
servierant, dimitterentut: Osiander etiam Noribergam, ubi et
dignitatem, et aliquid facultatum erat adeptus, occasionem relinquendi
arripuit: contulitque sesein Borussiam, a vetere catechumeno suo,
Alberto, illo Borussiae duce, invitatus Regium montem, ubi Academiam
quinquennio ante dux ille instiruerat, in qua Theologiam eo tempore
docebant, Fridericus Staphylus Osnaburgensis, viringeniosus, qui
sedecim annos Lutherum et Philippum Wittenbergoe audier at: et
summum gratiae locum apud principem aliquantisper tenebat: Petrus
Hegemon Francus Ioannes Tezelius contionator in aula ducis Borussae;
Melchior Isinderus Suidnicensis, cuius menrem melancholia gravi et
diuturna disputationes securae turbarunt: quibus accedebant
flagrantibus iam dissidiis, Georgius Venetus, Ioachimus Morlinus,
Franciscus Stancarus.
Osiander etsi gradu nullo in scholis ornatus, tamen ingenio ac
eloquentia excellens: et non solum in Theologia et Hebraea lingua, sed
Mathematicis etiam disciplinis om nibus, prae clare excultus, et iam
recens ac novus hospes, a Principe ceteris omnibus dignitate et
gratia praeferebatur: nec solum pastor veteris oppidi et post obitum
D. Georgii a Polentis, Sambiensis Episcopi, praesul Sambiensis; verum
etiam primarius Academiae profeslor constitutus, quatuor prima
Geneseos capita sibi enarran da sumpsitecumque de ereatione hominis ad
imaginem Dei disserens, hanc imaginem corpoream Filii Dei, seu verbi
incarnati substantiam, interpretaretur: Visibilem enim Christum
imaginem esse invisibilis Dei: ad cuius similitudinem homo conditus
sit: addidit loco de imagine Dei, diligenter tractato, effulfurum:
quod, etiamsi peccatum non introivisset in mundum tamen Filius Dei
humanam naturam adsumpturus fuisset: sicut Alexander de Ales, Thomas,
Bonaventura, Gabriel Biel, ac Picus Mirandula olim dispuratant. Haec
cum variis reprehensionibus et obtrectationibus collegarum exagitari
didicisset: peculiari libello rypis descripto sententiam deimagine Dei
suam exponit, et Filium Dei, etiamsi Adam non peccasset, nihilominus
incarnandum; sed non crucifigendum fuisse; decem argumentis ordine
explicatis contendit.
Interea vero gravior multo de iustificatione controversia exarserat:
quae priorem obruit Hane bevibus ad disputandum sententiis primum
Osian der comprehensam publice in schola proponit, adserens: nos sola
essentiali Dei iustitia iuslos esse: essentiali eius vita vivere, et
vicsuros esse: essentiali ipsius gloria glorificari: essentiali illius
charitate ad diligendum Deum et proximum propter ipsum inflammari: et
gravissime errare omnes: quiputent aliare, quam solo uno et vivo Deo
Patre, Filio, et Spiritu sancto nos posse iustisicari, vivisicari,
glorificari: et glacie frigidiora docere; qui doceant, nostantum
propter remissionem peccatorum reputari iustos: et non etiam propter
iustitiam Christi, essentialem et divinam, per fidem in nobis
habitantis.
Cumque status controversiae esset, de definitione, seu causa formali:
quae res sit nostra iustitia coram Deo: et hactenus in Lutheri et
Philippi seriptis, Iustitia hominis peccatoris coram Deo, diverso
causarum respectu, et dissimilibus verborum formis; re autemipsa eodem
redeuntibus definita esset: Remissio peccatorum propter Christum; seu
imputatio iustitioe, seu non imputatio peccati, leu acceptatio
personae, seu reconciliatioper Christum Mediatorem, seu oboedientia,
passio, et mors Christi: seu fides in Christum: Osiander contra
pertmacissime adsermt: iustitiam nostram coram Deo, protrie nihil
horum esse: sed essentialem iustitiam Dei, sive divinoe in Christo
naturoe, communem Patri, Filio, et Spiritui sancto: quae, cum per
verbum Christi corpori inserimur, in nos influat, et in nobis habitet:
qua sola iusti vivamus; et ad diligendum Deum et proximum impellamur;
sicur scriptum sit: Iehova iustitia nostra; et Rom. 3 Iustitia Dei in
omnes et super omnes, qui credunt.
In libro contra Melanchrhonem: cum quaeritur, quid sit nostrae
iustitia? respondendum est: Chrisius per fidem in nobis habitans, est
nostra iustitia, secundum suam divinitatem; et remissio peccatcrum,
quoe non est Christus ipse, sed per Christum impetrata est non est
iustitia nostra sed praeparatio et causa est, quod Deus suam
iustitiam, quae est ipse Deus, nobis exhibet. Hanc doctrinam de
iustificatione, Osiander se ab initio repurgatae Evangelii doctrinae,
constanter uno eodemque modo sonuisse adfirmavit: et in comitiis
Augustanis, anni 1530 hortatorem Philippo, praesente Brentio et Urbano
Regio, fuisse; ut articulus de iustisicatione, in hanc sententiam,
inserto restim onso, Ieremiae, Iehova iustitia nostra, in confessione
augustana conciperetur. Postea etiam Smalcaldiae, cum Lutherus Ioannis
d ctum: Omnis Spiritus, qui confitetur Iesum Christum in carnem
venisse, ex Deo est: pro contione tractasset: se postridie eandem
sententiam, in praecipuorum Germaniae Theologorum frequenti conventu,
explicasse: quomodo Iesus Christus, seu [Gap desc: Greek word] Deus
incarnatus, per verbum Evangehi fide acceptum et sacramenta in nostram
quoque carnem veniat, et nos sibi uniat; atque ita in nobis habitantis
ipsius essentiali iustitia et vita, nos iustos censeri; et peripsum
vivisicari, et glorificari. Quod non falso iactitatum ab ipso esse, ex
Philippo Melanchthone Chytraeus audivit: cum adderet, Bucerum forte
tum sibi astantem, cum audivisset; Osiandrum proponere, se aphorismum
Ioannis, de quo heri non satis dictum esset, reperere, ac nervosius
explicare velle: impudentiam hominis summopere miratum fuisse: sed
haec tum, vel nondum fatis intellecta; vel alioquin pacis causa
dissimulata sunt: cum Lutheri magnanimitatem veritus Osiander,
publicis scriptis communem doctrinam nondum oppugnaret. In Borussiam
vero proficiscens, Uratislaviae apud D. Moibanum, amicum veterem,
iactarat; Leonem mortuum esse: vulpes a se floc cipendi: sed has ipsas
praecipue metuendas sibi fuisse, exitus ostendit. Verum animus elatus
et sui confidens, vehemens etiam ac iracumdus, in suma, Pelidoe
stomachus cedere nescii, tum ex ceteris ipsius scriptis et actionib.
tum vero ex epistola ad Ioachimum Morlinum, Theologiae Doctorem data,
elucet. Regium montem Morlinus, ab Erico iuniore duce Brunsuicensi
Gottinga eiectus, paulo ante Osiandri disputationem venerat, et
cathedrali
Ecelesiae a duce Borussiae praefecus, rogabatur: ut dissidia inter
Osiandrum et ceteros Theologos, quaepost disputationem, ut fieri
folet, velut ventorum procelhs inflammatum et auctum incendium, multo
gravius et atrocius exarserant, sedare et componere anniteretur,
Videri enim principi ceteros, odio et invidia magis, quam iustis et
necessariis causis, adversus Osiandrum incituri. Morlinus, vir doctus
et eloquens, nulli operae et labori, in sedando et exstinguendo
incendio parcit: et aliquot hebdoniadis, medium se inter partes
gerens, tandem accepta principis commissione, cum Rectore Academiae,
Theologos omnes, Osiandrum, Venetum, Staphylum, D. Petrum et funccium,
Idib. Februarii convocatos, ad Christianam pacem et concordiam
fraternam hortatur, et media pacis, de statu controversiae, thesibus
comprehensa, proponit: quas cum omnes probarent: Morlinus candem
prorsus utriusque partis sententiam esse iudicabat: eriamsi Osiander
loquendi formis minus propriis aut usitatis uteretur Id vero Staphylus
pernegabat. Mandatum igitu: Staphylo et ceteris Theologie; ut, quae
in Osiandri doctrina desiderarent, seripto complecterentur. Hi
antilogias, seu contrariam Lutheri et disputationis Osiandri
doctrinam, quinque antithesibus demonstrant: ad quas respondens
Osiander, articulo quarto inquit; se confictas ab adversariis
comtradictiones, inter Lutherum et ipsum, non videre. Etsi enim ira
Dei et severitas, puniens aeternis cruciatibus omnes impios, sustineri
a nobisnequeat: tamen gratiam, bonitatem, misericordiam, benignitatem
et lenitatem, erga credentes, per verbum et Spiritum ipuns, in
credentes, quos Christus inhabitat, influere et implantari posserita
ut ipsis ad iustitiam imputentur: et ipsi de die in diem magis
magisque his virtutibus Deo similes reddantur: arque ita Dei iustitia
et probitas, etiam nostra iustitia et probitas exsistar. Petir etiam a
Theologis, ut respondeamt: An Christus in uteromatris vere et persecte
instus fuerit? ac ut ipsisuis verbis: quoerss sit nbstra iustitia
ceram Deo, diserte indicent. Theologisub specierolloquii se
multipliciterpro contione et libris editis desormari et damnari
queruntur et haec gravamina colli petunt: quibus sublatis ad publicam
disputationem, vel colloquium se offerunt; et ad iudicium Ecclesiae
provocant: cumque nihil imper: arent; tandem huic actioni renuntiant.
Cum autem Morlinus Osiandrum ipsum audite enarrantem Psal. 7 1
sententiam: Memorabor iustitioe tuoe solius: a principe iuberetur: ac
si quid verbo Dei minus consentaneum sentirer, Osiandrum per literas
monere: audito ipso, sequenrem epistolam de rotius causae staru et
contro versiae momentis, ad Osiandrum scripsit: quam etsi
longiusculam, tamen hocloco inserere operae pretium duximus. Stcigitur
Morlinus:
Gratiam et pacem per Christum.
Meministi hand dubie, vir reverende, quam pie et amanter tecum
contulerim, statim ab initio adventus mei, de iustificatione hominis
peccatoris, ubisine Sophistica, sine ullis verborumportentis et
praestigiis, quid sentiam, candide et sincere explicavi. Totus enim
eram tui amore accensus, sicut in hunc diem, magnum virum suspicio, et
cum admiratione in oculis fero. Scio enim quae ingentia dona Dominus
pro sua bona voluntate in hoc tuum vasculum contulerit. Interim coepit
agitari inter nos hoc negotium diligentius, iussu et mandata
illustrissimi principis. Eram ego totus in ea sententia, tantum esse
inanes [Gap desc: Greek word] et verborum contentiones magis, quam
rerum: donec ex magnis viris fide dignis audio, revocari in dubium
confessionem Augustanam. Perculit hoc animum meum, et affecit ingenti
dolore. Neque enim ex suspicionibus, quae sunt caecae, nequo ex vulgi
rumoribus hauseram haec: sedex summi ordinis viris praestantissimis
audieram ipse. Et tamen cum adhuc spes esset de concilianda pace:
sperabam omnia, donec tuum scriptum, seu responsum ad Theologorum [Gap desc: Greek word]
accepi. in eo videris propositione 4. Iustitiam
nostram facere, coram Deo, novitatem ipsam, infusam nobis bonitatem,
lenitatem, mansuetudinem, misericordiam: ut sicut Deus his virtutibus
positive iustus est: ita eandem suam iustitiam nobis inserat, et
infundat, atque ita iustitia nostra sit eadem, quae et iustitia Dei.
Haec propositio, ut ingenue et candide fatear veritatem, fecit mihi
rem totam suspectam magis. Sed tamen cum propter suspiciones
nihilomnino in Ecclesia sit movendum: volui audire te ipsum. Accessi
igitur lectiones tuas hoc bidavo: in quibus hoc primum sum miratus:
quod cum fere per integras duas horas, de iustitia hominis Christiani,
qua peccator coram Deo iustificatur, multa dixeris: numquam tamen
memineris Christi meriti: sed illud transieris fortiter, et reliqueris
tamquam otiosam et mutam personam in theatro. Vulnus cordis mei, mi
clarissime D. Osiander, tibi ingenue et candide aperio: ut possis non
mihi solum, verum muiti aliis etiam haesitantibus, de te, pro tuo
officio mederi. Tam non cupio te tantum virum perditum, quam me ipsum,
salva tamen per omnia veritate verbi.
Secundo, negas duplicem in Christo iustitiam, quod non ego solus,
verum universa asserit scriptura. Certum est enim, Christum a iusto
Patre ab aeterno, iustum Filium natum etiam ante incarnationem, et
sine incarnatione. Postea in forma servi, omnem vitam eiusdem usque ad
mortem crucis, fuisse oboedientiam Filii erga Patrem: sic vocat Paulus
Rom. 5. Philipp 2. et Christus ipse Ioann. 6 et 10. item Hebr. 10.
Psalm. 40 Hanc oboedienriam filii esse iustitiam et legis
consummationem, nemo negare potest aut debet.
Tertio, ne igitur de mea sententia haesites, si forte me non ante
satis intellexisti: statuo fortiter, fortius, fortissime, et sum
super omnia certus: iustitiam hominis peccatoris, non esse illam
iustitiam, qua Pater, Filius, et Spiritus sanctus, absolute, extra
incarnaitiomem, positive, sunt iusti; quia est hoc simpliciter facere
beneficium et meritum Christi in incarnatione merum nihil. Deinde non
esse, novitatem, aut ullas qualitates divinitus infusas, vel
acquisitas: sed esse iustitiam Filii incarnati: qui Deus et homo natus
ex Maria virgine, mortuus propter peccatanostra, et resurrexit propter
iustificationem nostram, nobis credentibus in sua persona hoc meritum,
cum omnibus suis virtutibus tribuens per imputationem: extra hanc
mediatricem, quae ab incarnatione incipit, non tempore, sed forma,
nullam aliam audiemus. Quia ad hanc unam et solam remittit nos
scriptura: cum de iustificatione peccatoris loquitur: Genes. 3. Semen
mulieris conteret caput serpentis. Hic non remittit Deus Adamum ad
iustitiam essentialem Filii, in qua tum quoque erat iustus ab
aeternosed ad semen mulieris, hoc est, ad Christum incarnatum. Glat.
4. Factum ex muliere, factum sub lege: ut eos, qui sub lege erant,
'redimeret. Sic Genes. 22. In semine tuo benedicentur omnes nationes
terrae. Ioann. 8. Abraham vidit diem meum. Iere. 23. et 33. Et hoc
est, quod vocabunt eam, scilicet virgulam ex David: Ichova iustitia
nostra. Sic Esai. 53. Livore ipsius sanati sumus. 1. Per 1. Ipsius
vibice sanati fuistis. Rom. 3. Interveniente ipsius sanguine: cap. 4.
Mortuus est propter peccata nostra, et resur exit propter
iustificationem nostram. Rom. 5. Quemadmodum per inobedientiam unius
hominis peccatores constituti sunt multi: ita per oboedientiam unius
iusti constirvumtur multi: loquitur hic de iustitia formali, qua iusti
constituuntur: Ea non est essentialis iustitia Patris, nec oboedientia
nostra; qua incipimus legem aliquo modopraestare: sed oboedientia Filii
incarnati, in forma servi, Philipp 2. sic 1. Cor. 1. Nos praedicamus
Christum crucifixum: et paulo post; ex eodem vos estis in Christo
Iesu, qui factus est nobis sapientia a Deo, iustitia et sanctificatio.
Gal. 3. redemit nos a maledicto factus pro nobis maledictum. colosi.
1. Pacificati per sanguinem. Item, reconciliavit in corpore carnis
etc. Heb. 10. in qua voluntate sanctificati fuimus per oblationem
corporis. Item: una oblatione consummavit in sempiternum
sanctificatos. Desinam recitare alia quae tibi suntnotiora, quam ut
opus sit in memoriam: evocare. Tantum haec testimonia ideo adieci: ut
audias me, non otiosis speculationibus et aliorum calumniis et
detrectationibus: sed gravibus et iustis argumentis moveri. Acpeto,
vir clarissime propter sanguiniem Christi, ut ad haec mihi respondeas
amice et candide. Ego vermis, pulvis et umbra, te tantum virum
admoneo, sed ex animo candido et sincero. Spiritus Domini gubernet te
totum, et rapiat ex tuis in sua, ex humanis in divina. Nostra sisnt
caro, foenum, et stipula: Dei omnia sunt, verbum, veritas et vira, qui
te custodiat et gubernet: Amen. 18. Aprilis, anno 1551. Huic igitur
epistolae,
sequentibus Osiander respondit: ex quibus, quantumvis brevibus, de
ingenio illius vehementi iudicium sumi potest.
Clarissimo et ornatissimo viro D. Ioachimo Morlin, Theologiae Doctori,
Pastori Ecclesiae Kneiphovianae, suo in ministerio verbi Dei Collegae.
Inflixisti mihi hodie in contione tua non modo acerbum, verum etiam
sceleratum vulnus. Nemo enim aliter intellexit: accedunt literae tuae,
nescio an indoctiores, an furiosiores. Verum ut intelligas quam me
terrueris, audi. Ego mihi vehementer gratulor, quod te inimicum habeam
apertum potius, quam amicum incertum. Agerem aliter tecum, sed literae
tuae adimunt mihi spem amicitiae, concordiae, et tuae resipiscentiae
Itaque respondebo tibi, non ut tu vis, neque quomodo tu vis, sed
quando, et ut mihi commodum videbitur: et ostendam tibi, Deo
adiuvante, coram totius Europae Ecclesia, aliud esse doctum, aliud
Doctorem Wittebergensem, qui oblitus Filii Dei, iuravit se non
discessurum a confessione Augustana, cum omnis homo sit mendax, nec
excipitatur Philippus. Haec memori mente reponito. 19. April. 1551.
Haec cum legisset Princeps, iubet nihilominus pergere Morlinum, et
literis ad eum, modeste et sine ulla iracundiae significatione
scriptis, responsum urgere: sed cum nihilo moderatius ille
rescriberet: et iam in contionibus, lectionibus, et secriptis editis,
alii alios haereseos, aliorumque criminum arguerent: Princeps aliam
restituendae concordiae viam ingressus, mandat, ne quis ante
cognitionem causae alterum condemnet: sed singuli suae opinionis, et
sententiae summam et nominatim de hoc capite: Quae sit nostra iustitia
coram Deo? seorsim propriis verbis conceptam, principi offerant, et
iudicium deillis legitimum exspectent.
Osiander, iustitiam Dei essentialem, quae est Deus Pater, Filius et
Spiritus sanctus nostram quoque iustitiam esse affirmat: cum per
verbum Dei in nos credentes influit, et in nobis habitat, et efficax
est, et prolixo libro, qui editus est, confessionem suam exponit.
Staphylus contra asserit, aliam esse iustitiam, qua Deus iustus est,
aliam qua miserum peccatorem induit, et iustum reputat. Hamc, esse
opus Dei in Christo Iesu: illam creatorem ipsum: Morlinus, nihil aliud
esse iustitiam nostram seu fidei, quam acerbissimam mortem, innocentem
sanguinem, et resurrectionem Servatoris nostri, Iesu Christi, citatis
testimoniis Rom. 5. Iohan. 16. esa 53. Ephes. 1. Coloss. 1. Rom. 3.
asseverat. Georgius Venetus, iustitiam Christi, quae sit oboedientia
Iesu Christi veri Dei et hominis, inpassione, in morte, quairam Dei
adversus nostrapeccata, placavit, vere esse nostram iustitiam coram
Deo, cum firma fide eam apprehendimus; et nobis applicamus. Petrus
Hegemon, transitum Christi ad Patrem, ex Ioh. 16. Luc. 24.
Haec scripta cum exhibita essent: princeps, etsi dissimilitudine
offendebatur; tamen Osiandri confessionem de Mediatore Christo, et
Iustificatione fidei, prolixe explicatam, praelo subici voluit: ut
commodius exempla illius Theologis Regiomontanis, et aliis, ab eo
dissidentibus, de illius doctrina iudicium laturis, communicari
possent. Morlinus igitur et ceteri Theologi se quoque suas
refutationes typis descriptas edituros esse, nec privatim amlius cum
Osiandro, ut volebat princeps, scripta commutatutos, ostendunt.
Interea Fridericus Staphylus, qui inter primos se Osiandro opposuerat,
cum Wittembergenses praeceptores se languidius Osiandro opponerent; et
aliter, quam existimarat, rem geri videret: Utatislaviam secessit, ac
prorsus ad Pontificios defecit Franciscus autem Stancarus Mantuanus
Francofordiam ad Oderam migravit: aliudque bellum Theologicum movit
Morlinus in acie immotus comstitit; et lingua calamoque bellum
adversus Osiandrum gessit.
Confessio autem Osiandri, qua doctrinae suaee de iustificatione
explicationem prolixe et accurate evolverat, statim ubi typis
descripta fuit, publice omnibus veniit: et a duce Borussiae ad
praecipuos ordines, principes, et civitates Augustanae confessioni
addictas viginti quatuor, missa, et Theologorum iudicio subiecta est.
Hi omnes Osiandri [Gap desc: Greek word] unanimiter improbarunt:
solo Brentio et Wittembergensibus exceptis, qui non iudicum, sed
medicorum munus sibi sumentes, conciliare potius partes inter se
dissidentes, quam alterutram damuare voluerunt.
Moderatissima vero omnium et lenissima fuit Melanchthenis responsio:
erudiendis potius piorum mentibus, quam adversarii obiectionibus et
calumniis retundendis, occupata. Huius auctoritate et nomine
clarissimo, cum inprimis se premi Osiander videret: refutationem
illius Sophisticae plenam, insertis de verbo ad verbum censurae
Melanchthonis verbis, edidit: exorsus a claumniosa depravatione
promissionis; qua inrenuntiationibus testimoniorum publicis
Wittembergae ostendunt Candidati: se amplecti incorruptam Evangelii
doctrinam, et tueri symbola ac confessionem Augustanam: et siforte
controversiae incidant, deliberaturos cum seniorib in Ecclesia
Wittembergensi. Hoc iuramento tyrannidem et seditiosam coniurationem
institui calumniatur ut omnes ex solius Melamchthonis, auctoris illius
Confessionis praescripto atque interpretatione pendere cogantur.
Itaque in controversia, cum adversariis suis, Philippo iuratis,
nullius ponderis Melanchthonis sententiam esse. Deinde nullis illum
scripturae testimoniis doctrinam Osiandricam tefutare sed ambiguis
verbis idem fere, quod ipse, dicere iactat: imo non audere sententiam
suam disertis verbis aperire: quod sciat, eam verbo DEI non posse
probari. Prodiit tumc et Ioachimi Morlini, et [Gap desc: Greek word]
Theologotumliber daversus Osiandrum: cuius titulum duntaxat,
taxat, quasi septem mendaciis scatentem, Osiander statim refutavit.
Hortatus est Morlinus cum collegis principem: ut propter gloriam DEI
et subditorum salutem, iudicia Ecclesiarum, a se requisua publicari
sinat, tandemque exsequatur; et cognitas iam atque indicatas Osiandri
blasphemias ulterius spargi non patiatur: sibi etiam defensionem
comtra Osiandri invectivas comcedat. Princeps Dantisco demum, quo ad
Sigismund. II. Poloniae regem profectus erat, respondit: Ante
iudiciorum publicationem Osiandrum etiam audiri oportere; an recte eum
omnes intellexerint: et an sufficienter suaprobent, verisque
fundamentis scripturae Osiandrica refutent. Videri, neminem ex illis
sibi comstare, et certo constituere posse: quae sit nostra iustitia:
non multitudinem, sed verbum Deispectandum; sicut saepe antea
veritatem, plerisque erramtibus, unus aliquis Paphnut. Athan. Luth.
conservarint. Ideo non properandum esse. Melancht. iudicium magis pro
Osiandri sententia, quam contraintelligi posse: tametsi non aequivocis
illis et ambiguis scriptis; sed sacra scriptura sola tenerivelit. Eam
cum solam Osiander alleget: et suam dectrinam inde confirmet:
prohibere se ipsi contiones et praelum non debere: cum nec ipsum
Morlinum, modeste se defendentem, impedire; sed utrmque partem audire
constituerit.
Antequam autem princeps Dantiscum abiret: Osiander excerpens ex
singulis ceterorum Theologotum iudiciis, quae in speciem po terat
depravare, multis simul, quorum nomina primae paginae inscripserat,
tespondit uno libto: cui titulum Schmeckbier fecit.
Reversus Dantisco princeps, sepositis omnibus ceteratum Ecclesiarum
iudiciis, solumm Wittenbergense scriptum quod Osiandrum minus, quam
cetera, praegravare videbatur, velut medium concordiae porposuit. Id
cum utraque pars pro se interpretaretut: atrocius et perniciosius
incendium exarsit bi cum in acie novanculae Osiandti adversarii essent
constituti; quos tamquam turbatores Reip. inquieros, petulantes,
seditiosos, a magistratu e medio tollendos iactitabamt: praeter omnem
exspectationem Osiander paroxysmoe pileptico prostratus, post paucos
dies ex hac vita discessit: priusquam tristiores tragaedias in
Borussia, et aliis Augustanae confessioni comiunctis Ecclesiis,
excitaret. De obitu autem eius cum varia a variis sparsa fuerint
adscribemus narrationem deeo ex Funccii Chronologia, quae ita habet:
Anno post natum Christum 1552, d. 2. Octob. decumbere cepit
reverendus, ac in omni doctrinarum genere excellentissimus vir Andreas
Osiander. Qui cum multis pseudodoctorum atque theologastrorum
mendaciis atque calumniis, multisque aliorum hominum insidiis, longo
iam tempore ob unicam Christi iustitiam esset impetitus: nihil magis
optavit, quam ut Dominus miseriarum ipsi faceret finem. Quandoquidem
non tam innocentiam vitae eius, quam puritatem doctrine Evangelicae,
quam ipse est professus, omnibus ita esse propositam confideret: ut ex
scriptis a se editis sine magno labore possent cognosci.
Deinde et adversariis suis, qui scriptis ipsum impugnarunt, magna
exparte sic responsum arbitrabatur; ut quivis verum scire volens,
facilime iudicare posset, quanta iniuria, non dicam, quam
impudentissimis mendaciis et calumniis bonum virum, contra suam
ipsorum conscientiam oneraverunt: quae tamen propediem magis in lucem
venient; cum et ea quae restant eius scripta, cum descriptione totius
vitae eius inpublicum prodibunt. Decubuit ad decimum quartum diem
nihil moleste ferens aegritudinem. Spes omnibus erat, eum brevinobis
sanum atque incolumem restitutum iri: quamvis ipse aliter sentiret.
Sed nihilneque nobis, neque uxori suae, quae sensit, aperiebat, donec
manifestissima mortis signa adessent. Tunc convocatis ad se uxore et
liberis, aliisque pietatis atque verioris Christi doctrinae studiosis
viris, animam suam Domino nostro Iesu Christo commendavit; atque ex
hac vit a decessit, die decima septima Octobris, circa horam quartam,
post meridiem. Vulgata eius rei fama per urbem, adversarii eius,
spiritus sui impulsu, qui eos regit, mendaciis et mortuum
proscindebant: nescio quae de ipsius corporis dilaceratione
mentientes. Qua impulsus fama illustrissimus atque pientissimus
Prussiae princeps, dux Albertus senior, publico iudicio corpus iam
humandum diligenter inspici, eiusque conditiones libris iudicialibus
inscribi mandavit: praesertim ut mendaces adversarii haberent suorum
mendaciorum fructum, nempe pudorem, alii vero veritatis testimonium.
Qua pompa funus sit celebratum in vitam eius referemus, his paucis hoc
loco indicatis: quod sepultus est ad XIX. Octobris, in magna hominum
frequentia, praes nte illustrissimo principe ac Domino, Domino Alberto
seniore, Marchione Brandeburgensi, primoque Prussiae duce: quem
comitabatur totum Gynaecium cum ducissa Prussiae, Domina Anna Maria,
atque ducis filia Anna Sophia, etc. Corpus humandum ultra unam horam
omnibus conspiciendum adstabat in Ecclesia paro parochiali, in qua et
docuit, et sepultus est. Quae mortem eius porro consequentur: dies
docebit. Hactenus Ioannes Funccius comment in suam chronologiam lib x.
sub finem commentariorm.
Mortuo itaque Osiandro non statim etiam dogma eius mortuum et
exstinctum est. Nam Funccius, Sciurus, et alii [Gap desc: Greek word] ,
id deinceps defenderunt: et princeps edito mandato, iuxta
Wittenbergensem censuram doceri iussit. Huic cum pro contione Morlinus
esset adversatus: ac auditores, ne parerent, adhortatus: a principe
dimissus fuit. Quo vix digresso, illustrissimi principis Ioannis
Friderici, Saxoniae ducis, legati, ac in his Theolog Iustus Menius et
Ioannes Stolsius advenerunt. Cupiebat enim optimus ille princeps pro
amicitia et necessitudine fraterna, quae utrisque a teneris
intercesserat, amicum Borussiae ducem, ab Osiandro seductum,
monstratis per Theologos suos Osiandri erroribus, in viam veritatis
reduci. Coguius igitur legatorum
mandatis, Dux borussiae Theologos suos, Ioannem Funccium et Ioannem
Sciurum, adhibitis aliis, Osiandri sententiae addictis, confessionem
fidei suae scribere iussit: quae Saxonicis Theologis proponeretur. De
qua cum utrinque scripta prolixa Theologi commutassent: et praesidente
Poppone comite Hennebergensi, et iam collocuti essent: tandem ulira
trimestre Regiomonte commorati, cum desumma rei non conveniret,
scnptis iudicio Ecclesiae subiectis, reinfecta, discesserunt.
Anno deinde quinquagesimo quarto, dux Borussiae evocatis Tubingensibus
Theologis, a Christophoro duce, petenti missi, aliam de pace
Ecclesiarum restiruenda actionem suscipit: novam confessionem suo
nomine scriptam, et exteris et suis e toto ducatu Reg omontem coactis,
proponit. Subscripserunt utrinque: nisi quod Ventus [Note: * De quibus supra.]
Hegemon, et alii pactores petivetunt: untinsuper Osiandri
dogma damnaretur: et sententia Ecclesiarum exsecutioni mandaretur. Hic
iussi formam exsecutionis praescribere; cum deliberatio in aula
protrahereutur, abitum Theologis parantibus: princeps praeter ex
pectationem decretum promulgat: quo de iustisicatione ita doceri
praecipit: Iustitiam miseri peccatoris in DEI iudicio, esse
remissionem peccatorum, passione et morte Filii Dei partam, fideque
apprehen, sam. Reconciliatos autem fide, renovarietiam oportere per
inhabitantem in eis Deum Patrem, Filium, et Spirium sanctum, qui novam
iustitiam et vitam in eis inchoet, perficiendam in omni aeternitate.
Hanc doctrinam, ut maiori cum fructu propagene: mandat ut ab omnibus
insectationibus personarum abstineatur: et charitas Christiana cum
omnibus colatur. De forma exsecutionis, auditurum se ecclesiarum
iudicia, indicat. Sic paulatim princeps reduous, postea anno
quinquagesimo quinto mandatum id repetit; atque, exploratis
ecclesiatum de exsecutione sententiis, [Gap desc: Greek word] et
oblivionem omnium offensionum sancit: in qua ipse dux, etsi alii ut
pallium Osiandrismi, eam traducerent, constanter deinde acquievit.
Post etiam, cum duae in ducatu Borussiae episcopae Sambiensis, et
Pomezanensis, restitutae; et reditibus auctae essent: revocati sunt et
risdem praefecti, Sambiensi quidem Ioachimus Morlinus ex Brunsuicensi
ecclesia re vocatus: Pomezanensi vero Georgius Venetus, nobili familia
Prutenica natus, ex Pomeraniae oppido Colberga, ubi e Borussia exul,
superintendentis munere erat functus.
Factum hoc anno millesimo, quingentesimo, sexagesimo sexto: atqueita
tandem bellum id Theologicum sopitum est, sublatis etiam quibusdam
pacis turbatoribus, de quibus Chronica consulenda.
Fuit Osiander sane ingenio naturaque excellente, et doctrina [Note: * Camerar in vita Melanch.]
multiplice, facultate insuper praeclara in
pronuntiando, quae cogitasset, instructus: tamen non cavisse apparet:
ne oppugnando
aios, et suspectam formam doctrinae callide introducendo 3 novas quasi
secures impingeret rei Ecclesiasticae. Certe suo exemplo id, quod
Poeta ait, verum esse ostendit:
Qui velit ingenio cedere, rarus erit.
Optimum Melanchthonem atrocibus comtumeliis et conviciis appetivit [Note: * Inter alia edidit lib. cum tit. Adarlasseu Philippi.]
: quae tulit
omnia placidissimus senex animo ae quissimo: etiam tam inhumaniter
acceptus postea honorificam eius fecit mentionem Narrat alicubi [Note: * In enarrat. evangelior. part. 4. p. 206. Diaeta Osiand.]
de diaeta ipsius
et haec: Osiander ita sibi abrupit vitam. Solebat incumbere studiis
circa horam nonam noctis; et continuabat ea ad primam vel secundam
usque. Saepe eum conveni, cum essemus Augustae in conventu. Mane
surgebat, quando erat cibus appositus ad mensam: descendebat de
scalis, et gestabat caligas repositas in brachiis. Solebam dicere
adeum: Domine Andrea, Ihr hettet die suppen schir verschlaffen:
respondebat: Ich weiss die zeit wol zutressen: et hilariter prandebat
ac bibebat: ut Melancholici sunt voraces. Postea ibat deambulatum unam
vel alteram horam: tertia velquarta hora legebat vel scribebat
aliquid: postea cenabat: et circa horam noctis nonam iterium ad
studia redibat. Fasctus est tandem hydropicus: id tribuo illi
consutudini. Quando venit in Prussiam, voluit etiam certare cum
aulicis b ibendo: sicut poterat largiter bibere: erat enim robustus
vir. Haec Melanchthon Et cum usum auri etiam in medicinis esse, non
ignotent eruditi: Osiander hic auteam catenam collo gestasse
scribitur [Note: * Georg. Fabr. in observ. de reb. metallic. Levitas Osiandro exprobrata]
: nelepra inficeretur.
Animus autem in eo fuit admodum confidens, et mores nequaquam moderati
ac suaves. Calvinus leviatevi etiam ei exprobrat epistola quadam ad
Melanchthonem: qui quoties vinum suave et generosum laudare voluit:
has in ore labuit voces: Ego sum, qui sum. Item. Hic est Filius DEI
vivi quae manifesta prodiderunt ludibria. Praeter illa portentosa
dogmata, etiam hoc invexit: quod de pane Eucharistico dicere solitam
Melanchthon scribit: Hic panis est Deus. Quod quam sit scripturae et
analogiae fidei consentaneum, et quae paradoxa inde sequantur: eruditi
vident.
Cardanus etiam hocde ipso narrat [Note: * De subtil. lib. de Mirabilib.] .
Adolescens cum esset, et quartana laboraret: sub ipsius accessionis
tempus visus est sibi in nemore esse, atque a diversi generis feris ac
serpentibus appeti. Accedento autempatre suo, ilico menti pristinae
est restitutus, agnovitque domum, cubicula, et amicos adstantes absque
ulla formidine. Recedente vero patro, denuo species illae animo ob
versatae sunt, et redierunt imagines omnes. Perseveravit hoc malum
tantisper, dum febris illa. Editus fuit aliquando liber diversis in
locis, de Magistratu politico, sine nomine quidem auctoris; sed quem
arrogantia facile prodidit. Eius exordium fuit hoc: Quotquot hactenus
scripserunt de magistratu, omnes aut nihil intellexisse, aut turpiter
assentatos esseprincipibus.
Coronidis loco lubet adscribere verba Melanchthonis, de inhabitatione
DEI in sanctis, ad ipsum Osiandrum: Evangelium, inquit [Note: * In consilii Theol. part. 2. p. 155.]
, sanctificationem tribuit Spiritui sancto: et
saepissime dicitur: Fideaccipi Spiritum sanctum ut ad Galatas: Ut
accipiamus Spiritum per fidem. Certum est tamen simul esse, Patrem, et
Filium, Spiritum spirantes sanctum in corda nostra sicut Filius afflat
Apostolos, et halitu largitur Apostolis Spiritum sanctum, Iohan. 20.
Ita dicitur Ioan. 14. Veniemus ad eum: Haec certissima et verissima
sunt. Nec eodem modo intelligantur haepropositiones: Deust est ubique,
et Deus habitat in sanctis. Nam hoc inhabitare sic intelligitur, quod
ibi Pater, et Filius spirent Spiritum S. in corda sanctorum, et luce
ac iustitia nova sanctificent eos. Ideo Augustin scripsit: Fatendum
est, Deum esse ubique per divinitatis praesentiam, sed non ubique per
inhabitationis gratiam.
Hinc iam aliae quaestiones oriuntur. tota antiquitas declarans hamc
propositionem, Chustus est ubique, sic declarat, Christus est ubique
personaliter. Et verissimum est, Filium Dei, Deum et hominiem habitare
in sanctis. Sed antiquitas hanc propositionem pricit: Christus
corporaliter est ubique. Qura natura quaelibet retinet sua
[Gap desc: Greek word] . Unde Augustinus et aliidicunt: Christi corpus
esse in certo loco. Sic Augustinus eniminquit: Sic Christus venturus
est, angelica voce testante quemadmodum visus est ire in caelum, id
est, in eadem carnis forma, atque substantia, cui profecto im
mortalitatem dedit, naturam non abstulit. Secundum hanc formam non est
putandus ubique diffusus Cavendum est enim, neita divinitatem astrumus
hominis Christi, ut veritatem corporis auferamus.
Lutherus a me interogatus de loco ad Rom 8. Si Christus in vobis est:
dicebat se intelligere, ut ante scrittum est; Si Spiritus Christi in
vobis est. nec tamen Augustini dictum, et similia (corpus Christi est
in certo loco) pugnant cum his dictis, Christus est ad dexteram
Patris, Christus est ubique. Quia illa arcana exaltatio in regno et
sacerdotio non est physica localitas: de qua physica localitate
Augustinus loquitur, et bene dicunt veteres: Christus est ubique
personaliter Sed declarationes sententiariorum frigidiores sunt. Cum
sit unapersona Christus, et sit unum [Gap desc: Greek word] ,
liberrime in sanctis habitat, iuxta illam arcanam exaltationem, qua
est ad dexteram patris. De his tantis materiis oro, ut tuas
cogitationes nobis imperitias. Vellem a te declarari propositionem:
sedet ad dexteram Patris.
Cum dicis, Essentiali iustitia Christi sumus iusti, procedis in
deelaratione ad effectionem: Essentiali Christi iust tia efficitur in
nobis novitas, ut si dicas, essentiali vita Christi vivificamur. At
nostrae Ecclesie non tantum de essectione loquuntur, sed ubique vox
divina clamitat sanguine et morte filu Dei placatam esse iram Dei. Et
Paulus inquit: Quem posuit propitiatorem per sidem in sanguine ipsius
Quarepropter hoc meritum dicimus: nos habere remissionem peccatorum,
et reputari iustos, et simul essentialem iustitiam in nobis efficacem
esse.
De eadem inhabitatione Dei in sanctis, Philippus haec scripsit manu
sua in pagella.
Praesentia universalis cum creaturis, quae est conservatio
substantiarum, non nominanda est inhabitatio. Sed inhabitatio
intelligatur proprie de Ecclesia in hac vita, et post hunc vitam, ut
Paulus loquitur Eph. 3. [Gap desc: Greek words] . Et fatendum est,
Deum habitare in cordibus, non tantum sic, quod ibi ist efficax, et
non adsit sua ipsius essentia, sed quod adsit, et sit efficax. Nec
tamen fit unio per sonalis in nobis: sed Deus separabiliter adest
nobis ut in domicilio separabili. Velim et ordinem exponi, quomodo per
sonae sint in nobis. Duae personae missae sunt, Filius
[Gap desc: Greek word] , et Spiritus sanctus. Filius proferens verbum
ostendit Patrem in mente, ut scias hanc esse voluntatem aeterni
Patris, iuxta dictum: nemo novit Pattem, nisi Filius, et cui Filius
volet revelare. Cum hac notitia intus adest [Gap desc: Greek word]
filius, et tunc pater per Filium dat Spiritum sanctum: qui immediate
efficit laetitiam, qua cor laetatur in Deo. Sic
[Gap desc: Greek word] ad Adam loquitur immeditate, et foris sonat verbum vocale,
intus accendit notitiam, et monstrat patrem, et per
[Gap desc: Greek word] datur Spiritus sanctus in cor Adae, quo laetificatur, et
reviviscere se sentit, et scit se ex morte liberatum esse, et
confirmatur, ut sequentis vitae miserias perferrepossit. Hoc exemplum
est illustre.
Et haec sufficiant de Osiandro. Chytraeus in Saxonia: Crusius in
annalibus: Thuanus in historia Augusta: Consilia Theologica
Melanchthonis: Camerius in vita Melanchth. Funccius in chronologia.