PAtriam Martini Buceri Selestadium, Alsatiae oppidum, praestantibus ingeniis fecundum, fuisse accepimus: ubi anno Christi mellesimo, quadringentesimo, nonagesimoprimo, lucem hanc primum adspexit. Iactis artium et literarum in patria fundamentis; ut liberius pietati ac studiis operam dare posset; de amicorum consilio, puer etiamdum Dominicanorum sodalitio Selestadii seseaddixit, sub annum millesimum, quingentesimum, sextum: Ibi cum singulare industriae specimen deposuisset: prudentiorib. monachis spem de se praeclaram excitavit.
Itaque de Prioris, quem vocant, voluntate, Haidelbergam sese contulit: ubi primum artes dicendiac Philosophiam gnaviter didicit: deinde animum ad Theologiamn convertit. Cum autem linguarum cognitio tum aliis, tum inprimis Theologiae studioso apprime sit necessaria: Bucerus Hebreae etiam linguse et Graecae diligentem et utilem navavit operam.
Prodibant sub id tempus, erasmi scripta non pauca: ea Bucero unice arriserunt: ac ex iisdem prlmum Evangelicae doctrinae fontes hausit. Accedentibus deinde et Lutheri variis libellis: Bucerus, cum doctrinam in iis traditam, cum sacris literis contulisset, quaedam in Pontificia religione suspecta habere cepit. Cum ergo esset facundia et humanitate singulari, vocesonora ac grandi, lingua libera in vitiis hominum taxandis: a Friderico Palatino evocatus est, ut a sacris sibi esset, commendante eum Francisco a Sickingen. Docuititaque
tum alibi, tum Haidelbergae: ubi Lutheri disputatione de libero arbitrio, primam lucem purioris sententiae de instificatione in suo pectore accendi sensit. Inde Lutherus de Bucero ad Spalatinum ita: Habes epistolam Bucerianam, fratris vel solius in ista secta candidi et optimoe spei iuvenis: qui me Haidelbergae et avide et simpliciter excepit atque conversatus fuit: dignus amore et fide, sed et spe.
In Belgium deinde eum Palatino profectus, superstitionum impietatem, ut solebat, libere in contionibus taxavit: imo et consilia de ordine suo deserendo agiravit. Id cum monachi inaudiissent: hominis vitae insidias moliti dicuntur. Verum Bucerus fuga elapsus, Rheno adverso adscendit: atque ad illum Franeiscum a Sickingen equitem, tunc non e multis praestantissimum, sese contulit: qui eum haud invitus ad se recepit, ac patrocinium est pollicitus, donec totum religionis negotium legitime cognoscerecur. Apud hunc ergo in arce Nanstallensi vixit, otioque litetato usus, sacta inprimis studiose tractavit. Paulo post, an no millesimo, quingentesimo, vicesimoprimo, cum ad comitia Wormatiam Vangionum Lutherus evocatus esset: Bucerus eodem venit, cumque Luthero complusculos dies familiariter transmisit: sententiamque eius amplexus, aperte eandem postea est professus.
Bello [Note: * De quo in vita Schvvebel. Wittemb. excurrere cupit. Detinetur Wissenburgi. Pellitur inde cum pastore. Henr. Mother.] deindeinter Sickingensem et Treviren sem orto, cum videret Bucerus, sein literis tranquille posthac vivere non posse: venia ab illo Sickingensi imperrata, aliquantisper Wittembergam secedendi, donec flamma belli exstincta esser, eo consilio ex arce Nanstal abiit. Verum a vicino patsore Wissenburgico ad Rhenum invitarus, semestre ibi substitit, contionesque ad D. Ioannem habuit: donec a vicario Spirensi cum Pastore suo, Henrico Motherero pulsus, iamque Sickingensi infelici casu, anno vicesimo tertio oppresso, summis implicatus periculis fuit.
Ceperant iam Argentorati Matthias Zellius, Caspar Hedio, et alii semina purioris doctrinae, connivente Sigismundo, comite Hohenloensi, collegii decano, spargere: ad quos cum Bucerus accessisset: amanter susceptus, et facra publice, et in templo et post in schola docere iussus est, anno millesime, quingentesimo, vicesimo tertio Hi itaque sym mystae, ingenio et elequentia praestantes, zeloque ferventes, puram Evangelii doctrinam ea in urbe late propagarunt: et consirmarunt: atque anno vicesimo quarto, fundamenta ac causas, snsceptae a se mutationis, ritunm Missae seu Cenae Domini, baptismi, dierum festorum, imaginum, cantionum, in publicis Erclesiae csngressionibus ex sacris literis edito libro, quem Friderico Palauno dicarunt, exposuerunt. Subscripserunt libro illi Wolfgangus Capito, Caspar Hedio,
Matthoeus Sell, Symphorianus Pollio, Theobaldus Niger, Ioann. Latomus, Antonius Firn, Martinus Hag, Martinus Bucerus. Tandem res eo deducta est: ut conscientibus votis Argentorati missa abrogata, et doctrinae ac rituum reformatio fueritsnscepra. Cum aurem Evangelicos inter ipsos non in omnibus convenirer: Marpurgi Cattorum, anno millesimo quingentesimo, vicesimo nono, colloquium [Note: * De quo in vita Zvvinglii, Oecolam. Lut. et aliorum.] institutum est. Ad id teipub. Argentinensis nomine Bucerus cum Hedione missus, cum Luthero et Zvvinglio multa est collocutus. Ac convenit tunc quidem in capitibus religionis omnibus, uno excepto de Cena Domini. Discessum est tamen amice, initio Octobris, et conclusum: ab omni contentione inposterum abstinendum utrinque esse: Deumque orandum: ut Spiritu suo erudiat ducatque. Secuta sunt anno trigesimo comitia augustana, ad quae et Bucerus venit, in religionis negotio: ibi, qua erat doctrina, adversariis sese opposuit: ut et ante Bernae ac Basileae apud Helvetios fecerat: magnamque eruditionis et modestiae laudem reportavit. Eoenim erat ingenio: ut adversarios patienter audiret: leniter responderet: et veritatis potiorem, quam victoriae curam haberet. Id quod Erasmus Roterodamus, qui cum Bucero magna intercessitfamiliaritas, multoties de ipso praedicavit. Cum autem, ut non semel diximus, de Cena Domini fere solum inter Lutherum et alios esset dissensio, Pontisiciis pergrata, aliis contra unice dolenda: Bucerus tunc, de voluntate Saxonis Electoris, et sui magistratus, Augusta ad Lurherum tunc Coburgi commorantem profe ctus est reconciliationis causa, et responsum tulit non incom modum: ita quidem, ut illinc ad Zvvinglium et Helvetios iret, quo propius iungerentur animis atque sententia. Vidit enim et praevidit vir prudens, et pacis perquam studiosus, quantum in Ecclesia DEI damnorum dissidium illud sacramentarium, nisi mature sopiretur, daturum esset: quod vel hodierna die cum dolore experimur.
Interea anno trigesimo primo, supra millesimum quingentesimum, Ulmenses quoque suas ecclesias reformare aggressi sunt. Itaque eam in rem ab Argentinen si Senatu flagitarunt: ut Buce ms eo profectus, ipsorum ditionis ecclesias constitueret: et Evangelicae doctrinae initium faceret. Venit bucerus, et fideliter, und cum Oecolampadio, quod petebatur, praestitit, praescripta religionis formula. Cum autem videret verbi cursum passim impediri dissidio illo eucharistico; dum libellis editis sese invicem proscindebant: iterum de ineunda concordia serio consilium cepit: suisque, ut idem agerent, auctor et suasor fuit. De voluntate itaque Senatus, Bucerus et Capito, cum praecipuarum Imperii in Germania superiori civitatum doctoribus, in Saxoniam, anno trigesimo sexto, ad Lutherum primo Isenacum, inde Wittembergam
profecti, de concordia tractarunt. Tandem multis ultro citroque habitis colloquiis, conscripta sunt capita concordiae a Melanchthone et Bucero, intet Wittenbergenses et superioris Germaniae Theologos, quae ita habent:
I.
Confitentur, iuxta verba Irenaei, constare Eucharistiam duabus sebus, terrene et caelesti. Itaque sentiunt et docent, cum pane et vino vere et substantialiter adesse, exhiberi, et sumi corpus Christi et sanguinem.
II.
Et quamquam negant fieri transsubstantiationem, nec sentiuns fieri localem inclusionem inpane, aut durabilem aliquam coniunctionem extra usum Sacramenti: tamen concedunt sacramentali unione panem esse corpus Christi, hoc est, sentiunt porrecto pane simuladesse, et vere exhiberi corposs Christi: Nam extra usum, cum asservatur in pyxide, aut osienditur in processionibus, ut fit a Papistis, sentiunt non adesse corpus Christi.
III.
Deinde hanc institutionem Sacramenti sentiunt, valere in Ecclesia, nec pendere ex dignittate ministri aut sumentis. Quare, sicut Paulus ait, etiam indignos manducare: ita sentiunt, porrigi vere corpus et sanguinem Domini indignis, et indignos sumere, ubi servantur verba et institutio Christi. Sed tales sumunt ad iudicitsm, ut Paulus ait, quia abutuntur Sacramento, cum sine paenitentios et sine fide eo utantur. Ideo enim propositum est, ut testetur, illis applicari beneficia Christi, et ablui sanguine Christi, qui agunt paenitentiam, et erigunt se fide in Christum. Cum autem pauci convenerimus, et opus sit utrinque hanc rem ad alios contionatores et superiores referre, nondum licet nobis de concordia pacisci, priusquam ad alios vetulerimus. Cum autem omnes profiteantur, se iuxta confessionem et Apologiam Principum Evangelium profitentium, in omnibus articulis sentire et docere velle: maxime cupimus sanciri et constitui concordiam. Et spes est nobis, si reliqui utrinque ita consenserint, solidam susuram esse consordiam:
Subscripserunt.
D. Wolfgangus Capito, minister Ecclesiae Argentinensis.
M. Martinus Bucerus, minister Ecclesiae Argent.
Lic. marrinus Frechtus, Ecclesiae Ulmensis in verb. minist.
Lic. Iacobus Ottherus, minister Ecclesiae Eslingensis.
M Bonifacius Lycosthenes, Ecclesiae Augustanae minister in verbo.
Wolgangus Musculus, Eccl. Augustanae minist in verbo.
M. Gervasius Scholasticus, Mem mingensis Ecclesiae Pastor.
M. Iohan. Bernhardi, Francofurtensis Ecclesiae minister.
Martinus Germani, Furfeldensis Ecclesiae minister.
M. Matthoeus Aulbertus, Pastor Eccleiae Reutlingensis.
Iohannes Schradinus, Diaconus Reutlingensis.
Martinus Lutherus D. Wittebergensis.
Iustus Ionas D.
Caspar Cruciger D.
Iohannes Bugenhagius Pomer. D.
Philippus Melanchthon.
Iustus Menius Isenacensis.
Fridericus Myconius Gothensis.
Post hanc transactionem Bucerus quaedam in sententia sua de cena Domini retractavit, in enarratione quatuor Evangehstarum: seripsitque, se non satis intellexisse mentem Lutheri. Eo in itinere cum Numburgum venissent: Landgravius Hassiae Bucerum et Capitonem detinuit: ut Homburgi et Marpurgi Heslorum, cum primariis Theologis de concordiae quoque negotio tractarent. Tandem Francofurti, quae inter ipsos et Lutherum acta fuerunt, in scriptum quoddam retulerunt.
Domum reversi capita concordiae Basileam miserunt: quae cum recitata essent in senatu, et doctorum iudicio subiecta: obscura esse dicta sunt. Visum itaque est Carolostadium et Grynoeum Argentoratum mittere: ut coram cum Bucero et Capitone colloquentes, plenius intelligerent: quid Wittembergae actum esset. Illi Argentoratum profecti, dibus aliquot cum eis contulerunt: et tandem scriptum quoddam Basileam retulerunt, quod continebat: quidnam cum Luthero actum esset: et quomodo capita comcordiae intelligenda. Iussus deinde declarationem illorum capitum conscribere Bucerus: in qua ersi Helvetii nihil reperirent, adversum suae confessioni: non tamen placuit subscribere; sed scripto suam sententiam complecti, et Luthero transmittere. Anno millesimo quingentesimo trigesimo septimo, princi pes et ordines imperii Evangelicae confessionis Smalcaldiae con ventum egerunt, quo et Theologos adduxerunt; ut de concilio, a Paulo III. Mantuae indicto, deliberarent. Eo venit et Bucerus, qui Lutherum ex calculi doloribus gravissime decumbentem, securus, responsum ad Helvetiorum literas petiit, quod postea misit. Ceterum cum Helvetiis plerisque Bucerus ambigua loquendi forma solidam concordiam moliri videretur: et comment in Evangelium Matthaei ac Ioannis, doctri nam de coeva ante defenfam, in gratiam, ut dicebant, Lutheri retractasset: non parum abalienasse a se Tigurinos visus est: quos ante et amarat plurimum, et singulari quadam pietate coluerat: Quidam etiam viri docti dixerunt: ei conciliandoe pacis et concordioe cum Luthero studio, idem accidisse: quod illis, qui prae nimia vini aviditate, etiam seces haurirent.
Eadem tempestate Argentorati schola, consilio saluberrimo,
Senatus liberalitate, est aperta: in ea Bucerus minime postremas tulit: sed et contionando et docendo; tam Ecclesiam illam, quam scholam, plurimum illustravit. Interea aliquoties ad Protestantium conventusivit: cumque iis de magni momenti negotiis, qua erat prudentia, deliberavit. Comitiis quoque Imperii aliquoties, sui Magistratus iussu, interfuit: et cum Pontificiis Haganoae, Spirae, atque Wormatiae congressus, placide contulit.
Interea Carolus Augustus in Germaniam reversus, anno millesimo, quingentesimo, quadragesimo primo, conventum ratisbanoe, religionis potissimum causa, egit. Ibi Caesar per Fridericum Palatmum cum consensu Protestantium et aliorum principum, ad colloquium designavit, Iulium Pflugium, Ioannem Eccium, Ioannem Gropperum e Pontificiis; I hilippum Melanchthonem, Martinum Bucerum, Ioannem Pistorium ex Evangelicis. Deindead se vocatos graviter monuit ipse Caesar: uti in causae tam arduae tractatione sepositis affectibus ad solam veriratem et Dei gloriam respiciant. Ad eam orationem cum omnes summisse sese excusarent: ac onus suis humeris impar deprecarentur: solus Eccius prompto animo accepit: seque instructum esse dixit. Daris igitur praesidibus et testibus colloquii, aliquot dies Theologi de controversis religionis capitibus inter se collocuti sunt ita: ut non esset nulla spes pacificationis et concordiae. Exhibitus est tunc liber nomine Coesaris Protestantium Theologis, quem perlectum et correctum Caesari reddiderunt: Dux Bavariae Guilielmus librum oblatum prorfus reiecit, nec quiequam concedendum adversariis contendit, cui accesserunt episcoporum plerique: affudit etiam frigidam Eccius, literis ad principes scriptis; Caesarem que eo ad duxit importunitare sua: ut scripto testaretur, se de reconciliatione nihil propositurum nec probaturum, sed iudvicum integrum Romano Pontisici relicturum: Idem Eccius Pflugium et Gropperum, complices suos, non dubitavit insimulare quasi proditae cuasae Pontificiae: cum quosdam abusus corrigendos esse sensissent. Itaque cum non congruerent voluntates; et grave inprimis Germaniae periculum a Turcis impenderet: conventus ille solutus est.
Innotuit eo in colloquio Groppero Bucerus: fuitque illi huius lenitas, gravitate decenti mixta, plurimum probata. Itaque domum reversus, Bucerum hermano, Coloniensi archiepiscopo, qui iam tum Ecclesiarum emendationem moliebatur, mirifice commendavit, et inter omnes idoneum essedixit, cui religionis reformatio recte commiti posser. Nam esle comprimis doctum, et pacis amantem, et integrae vitae. Episcopus ergo, qui iam ante novisset Bucerum, et ipsius opera cogitarat uti, significat, cupere se cum eo loqui. Profectus eo Bucerus, ani quadragesimi secundi mense
Februario, perhumaniter fuit exceptus; inprimis a Groppero: qui
precibus ab eo contenderat: ut Bonna Coloniam ad se veniret. Itaque
tum ita dimislus est ab Episcopo: ut suo tempore vocatus, rediret.
Principio ergo anni quadragesimi tertii revocatus iufsu Archiepiscopi,
Bonnae oppido ad Rhenum, circiter quinque supra Coloniam milliaribus,
cepit docere. Habita deinde deliberatione in conventu; Bucero hoc
munus committitur: ut una cum Melanchthone, Wittem berga accersito,
doctrinae Christianae capita seu formam instaurandarum Ecclesiarum
conscribat. Quem librum cum Bucerus et Melanchthon absolvissent;
Archiepiscopo exhibuerunt. Hic attente perlectum ac emendatum princeps
in alio conventu legendum ordinibus dedit. Tum comites, ordo equester,
et legari civitatum, magno consensu librum approbarunt; et polliciti
sunt: se ad eam formam Ecclesias instauraturos. Sed in collegio
Coloniensi, ut ut quidam recte sentiebant; tamen [Gap desc: Greek words]
in alia omnia iverunt: et edito libro, cui titulus iudicium
cleri et Academiae Coloniensis, petulanter conviciati sunt illi
doctrinae: adeo ut affirmarint: sub imperio Turcico malle se vivere,
quam submagistratu, qui reformationem illam sequatur. Praeterea unice
id urserunt, ut Bucerus, cuius etiam nomen erat exosum, et alii
novitii doctores, loco moverentur. Inter adversarios facile primas
tenuit, ille ipse Gropperus: qui se postea rotum a Bucero avertit.
Oppugnarunt etiam Bucerum vehementer Theologi Colonienses: et
gravissimis lacerarunt conviciis. Bucerus contra velle se doctrinam
illam tueri professus est, ubi ubi placeret. Defendit item Bucerum
Melanchthon libello in publicum emisso: et clerum ad modestiam et
studium veritatis hortatus est. Exitus totius negotii, post multas
difficiles que actiones, tandem hic fuit: ut a Pontifice
Archiepiscopus excommunicatus, a Caesare gubernatione terrarum et omni
functione privatus; optimus et piissimus senex populi sui rationem
habens, alii cesserit: arque per toram eam regionem religionis facta
immutatio fuerit; et quicquid Bucerus instituisset, abolitum. Anno millesimo, quingentesimo, quadragesimo sexto, iterum colloquium Ratisbonoe a Caelare fuit institutum: quo et Bucerus denuo vocatus, atque inter collocutores cum Ioanne Brentio et Erhardo Snepfio fuit nominatus. E pontificiis autem Petrus Malvenda Hispanus, Eberardus Billicus Carmelita, Ioannes Hofmeisterus Augustinensis, et Ioannes Cochlaeus. Ibi Bucerus cum Malvenda potissimum contulit, de capite iustificationis hominis peccatoris coram Dec. Sed cum varia inciderent impedimenta, et dissensio esset de Praesidibus: actio tota soluta, et bellum Smalcaldicum inchoatum fuit. Cum ergo Saxoniae Dux suos revocasset: illis discedennbus Bucerus erram, ut acta Landgravio Hassiae referret; vicesima Martii abit.
Ferunt eo in colloquio Hispanum illum solitum esse longa declamatione
negotium suum tractare: Bucerum interea literas huc illuc scripsisse:
cumque alter finem orationis fecisset, in pauca omnia contraxisse: et
ex Malvenda, nonne hoc fuit argumentum tuum? quaesivisse: illo
annuente, statim brevi et acuta solutioneid diluisse. Id cum saepius
fecisset Bucerus: homo promptissimi et acerrimi ingenii, quidam ad
nomen eius alludens dixit: Er heist wol Butzer/ ich meyn er hat ihn
anssgebutzt. Id eriam non omittendum, ad hoc colloquium cum Bucero
permissu senatus Argentoratensis profectum esse Ioannem Diazium
Hispannum: qui ad partes Prorestantium accesserat. Hic postea, opera
fratris Alfonsi, Cainico plane exemplo, Neoburgi in superiori
Palatinatu trucidatus est. Historia vel ex Sleidani commentariis est
nota.
Annon quadragesimo octavo, post bellum Germanicum, cum iussu Caesaris
Iulius Pflugius episcopus Numburgicus, Michael Heldingus Sidonius et
Ioannes Agricola, cui a patria, quae ipsi cum Luthero communis,
Islebio nomen; doctrinae, ceremoniarum, et ecclesiasticae emendationis
formulam conscripsissent: Brandeburgicus Septemvir, ut erat et rerum
Caesaris, et pacis supra modum studiosus, cum serio rem agi crederet;
communicato cum Iacobo Sturmio consilio, ad Argentinenses scribit; et
ut Bucerum ad se mittant, rogat. Caesarem enim postquam Pontificem
concilium detrectare videat, aliam viam institisse: ac demum aliquam
spem emendationis in ecclesia bonis affulgere. Bucerus cum Augustam
venisset, ad septemvitum divertit: qui ab Islebio persuasus, librum de
religione a delectis confectum ferri posse; quem moderatione summa
scriptum esse dicebat. Eum propterea Bucero evolvendum dat: ut ei
subseriberet. Ille, quod in eo Pontificiam doctrinam constitui
diceret: probare se non posse respondit: et quantumvis graviter ei
succensenre septemviro; et uti subscriberet, omni ope per internuntios
contendente, et si probaret, amplissima dona promittente, a sententia
dimoveri non potuit: magnoque vitae cum discrimine per Wirtembergicum
agrum, qui tunc ab Hispanis passim insidebatur, sese Argentinam
recepit.
Liber autem ille qui a nonnullis Interreligio, ab aliis decretum
religionis, Germanice Religions ordnung et in constitutionibus
Imperialibus declaration der Religion indigitatur, capita
complectebatur omnia Pontificiae religioni consenrientia, nisi quod
sacerdotum coniugium non penitus damnabat, nec carnis et sanguinis
Christi sub utraque specie communionem omnino reiciebat: sed utrumque
tolerandum esse proponebat: donec de tota re ex concilii sententia
decerneretur.
Quo factum est: ut is liber, quamvis Caesar gravissimis verbis id
veruisset, contrariis editis scriptis, ab utraque parte impugnatus
sit: inde quidem a Bucero, Calvino, Casparo Aquila, et aliis: hinc a
Poncifieiis Roberto Cenali Abrinearum episcopo, Romae a quodam ordinis
Dominicani, ut vocant, Generali. Postea male fabricatum Interim
saepius incudi est redditum: sed numquam utrique parti usquequaque
placuit.
Cum ergo iste liber Argentinensibus etiam obtruderetur: et
Protestantium Theologi passim in magno periculo versarentur; aliique
carcere, exilio alii multarentur: commodum accidit: ut fama de Buceri,
et collegarum fortuna, in Angliam perferretur: ubi iam sub Eduardo
sexto rege doctrinae religionis mutatio facta fuerat. Thomas itaque
Crammerus, Cantuariensis archiepiscopus et Angliae primas, Buceri fama
incitatus, ipsum una cum Paulo Fagio, in Angliam literis honorifice
scriptis invitat. Cum itaque nulla spes melior in Germania affulgeret:
Bucerus et Fagius, magistratus Argentinensis voluntate, anno
quadragesimo nono, supra millesimum quingentesimum [Note: * Imo 4. April. ut infra.]
calendis Aprilibus Argentorato, ubi vicennium totum Bucerus
docuerat, discedunt, et per hostium fines in Angliam contendunt: quo
etiam media aestate incolumes appulerunt. Excepti ibi sunt Germani
hospites perhumaniter, praesertim ab Archiepiscopo: inque
Cantabrigiensi Academia utrique domicilium constitutum: ut ibi
sacrarum arcana literarum explicarent. Stipendium etiam Theologicum
octoginta Anglicorum coronatorum Bucero est triplo auctum: ut honeste
cum familia inter peregrinos degere posset. Et Fagio quidem Vetus
instrumentum legis, Bucero autem novum explicandum fuit designatum.
Itaque Fagius a Iesaia Propheta, Bucerus a Ioanne Apostolo et
evangelista exorsi et aliquousque uterque progressi sunt. Ut autem
commodius et cum dignitate actionibus seholasticis et disputationibus,
pro more scholarum, interesse posser Bucerus: concessum est ei
privilegium totius Academiae maximo plausu, id quod ante cum nemini:
ut absque ullo publico ritu et usitata ceremonia, quoniam id
postularat? inauguraretur. Postea cum Iungo Theologo disputavit, et
eum admiratione auditorum scripturae locos, in speciem inter se
pugnantes, dextre conciliavit. Praeter eruditionem autem Angli quoque
in ipso mirati sunt vitae integritatem, vestitum simplicem et modestam
victus sobrietatem, laborum tolerantiam, et in variis morbis
patientiam.
Paulo post, ut fieri solet, ob caeli intemperiem et diaetae
musationem, uterque in gravissimum incidit morbum: quo etiam
Fagius cum summo Buceri dolore in autumno, ut diximus, sublatus est.
Erat Fagius tum Londini aeger, quem Cantabrigiam deportatum subsecutus
est bucerus: ac Londino suum morbum extulit. Morbus autem erat
intestinorum dolor, calculus, fastidium ciborum, alvi siccitas,
catarrhi copiosi capitis; iacuit aliquot menses; numquam tamen
oriosus, adeo ut quando per valetudinem publice non licebat, domi suae
scholam aperiret. Ad quintum Id. Ianuarii, nondum recuperata
valerudine, prodiit in publicum et praelegit. Magna eius in docendo
fuit auctoritas, doctrina excellens, integritas vitae, magna prudentia,
vox grandis et canora cum orationis forma congruens. Accedebat quoque
eius in notandis hominum moribus modesta libertas, diligentia tanta;
ut dubium, uttum magis ornandus sit, quod ipse sem per occupatus esse
voluit; aut quod alios otiosos esse non permisit. Sed triginta fere
dies hoc in curriculo studiorum versatus, relabitur in eundem morbum,
e quo se paululum recreaverat. Ex hoc quoque cum respitasset,
concessum est ei; ut sine omni publico ritu, quod postularat, in
numerum doctorum theologiae cooptaretur: ut modo dictum. idibus
Februarii in eum morbum incidit: qui mortem paucis post diebus
attulit: in quo sanctis occupatus cogitationibus assidue caelum
suspirabar, monitus a medicis: ut cibum caperet, renuit. Sed illis
instantibus; ut cogitaret; non sibi se, sed multorum utilitati esse
natum: Geramus igitur morem, inquit. Subinde precatus Deum; ne
pateretur Angliam in ea vitia prolabi; quae Germaniae cladem
attulissent: optavitque; ut quae ad regem de disciplina Ecciesiae
scripserat, locum in regno reperirent. Cum M. Ioan. Bradfordus
contionatum iret; seque dixisset velle in precibus eius meminisse;
collacrymans, Ne, inquit, adicias me Domine in tempore senectutis
meoe, cum defecerit virtus mea: tum addidit: cstiget fortiter,
abiciet autem numquam, numquam abiciet. Monitus, ut se armaret
contta diaboli impetum: nihil habeo, inquit, cum diabolo commune: in
Christo solummodo sum. Et, absit, absit; ut nunc consolationes
dulcissimas non experirer. Cum Bradfordus ad eum venisset: et
medicorum amicorumque timorem; ne scilicet deficiente luna, vires
quoque prorsus deficerent, et morbi vi opprimerctur, indicasset:
porrexisse dicitur tres digitos, et oculis in caelum elatis: ille,
ille, inque, regit et moderatur omnia. Tandem inter pia vota animam
Deo reddidit, die vicesimo septimo Februarii, anno Christi millesimo,
quingentesimo, quinquagesimo primo, Cantabrigiae: cum haberet annos
unum et sexaginta. Elatus est funere frequentissimo omnium ordinum:
quippe quod vel duo vel tria hominum milia deduxerunt. Nam et a
Procancellatio mandarum fuit: ut omnia collegia adessent: et dies
selectus est sepulturae is, quo maxime populus vacaret. Locus
sepulturae
datus est in maiori urbis templo, quod D. Mariae vocant. Concio
funebris habita est a Gualtero Haddono, ante humationem: humato vero
corpore D. Parckerus est contionatus. Hic cum perorasset, disceslum
est: et reliqua celebritas in posterum diem dilata: quo cum de more
sacra peracta essent, nec dignae satis laudes Bucero tribui potuisse
viderentur; D. Redmanno partes demandarae sunt; ut pro contione
aliquid de Bucero loqueretur. Carminibus item epiraphiis celebratus a
multis est, ac prae cipue a duobus Suffolciis frarribus: quorum mater
semper aegrotanti adsedit, et omnia humanitatis officia praestitit.
Henrici, ducis Suffolciensis, Heroicum est huiusmodi:
Vita suavis erat multis, vivente Bucero;
Vita peracris erit multis, moriente Bucero.
Voce Dei docuit delectavitque Bucerus:
Morte docet, vita docuit, Christum esse sequendum:
Talia discenti, nec mors nec vita nocebit.
Hac pius hic docuit vitaque et morte Bucerus.
Plangite tam carum patrem, vitamque sequendo
Fingite: sie caelum capiet, quos terra tenebat.
Verum exuvias fidelis Dei, servi hostilis rabies quiescere passa non
est. Eduardo enim rege exstincto, cum Maria soror regnum adepta esset,
atque Pontificiam doctrinam restiruisset: Reginaldus Polus Cardinalis,
Pontificis legatus, ut Angliam haeresi et haereticis expurgaret,
primum inquisitores delegit quinque, qui Academiam Cantabrigiensem
reformarent. Hi cum sacris interdixissent: a procancellario et
collegiorum praefectis, eam in sententiam est itum: a legatis
Academiae nomine petendum: ut cadavera Buceri et Fagii effodiantur.
Libello exhibito ac deliberatione habita, edictum publice affigitur:
quo ad diem decimum octavum Ianuarii, qui Buceri et Fagii patrocinium
suscipere vellent, adesse iubentur: fore, ut quantum satis,
audirentur. Interea restes conquiruntur; qui de haeresibus ipsorum
testimonium dicant. Constituta die 26. Ianuarii legati in aede D.
Virginis locum eminentiorem conscendunt: bi considenribus collegis
surrexit Cestrensis; et habita ad populum circumfusum oratione,
sententiam de scripto recitavit: Bucerum et Fagium haereseos damnavit:
cadavera effodi, et magistratui tradi iussit. Promulgara sententia
Pernus qui dam multa in Bucerum dixit quo perorante valvae templi
versibus, in reos salse seriptis, fuerunt oppletae. His peractis
legati sententiam condem nationis descriptam, et sigillo Cestrensis
episcopi obsignatam Londinum, adiunctis quibusdam versiculis famosis,
mittunt; una cum literis, quibus quid actum sit, Cardinalem edocent;
peruntque ut Breve de comburendo haeretico ad Smithum praetorem
oppidanum mittat. Hie enim negavit quicquam se facturum: nisi prius
sibi cautum de
indemnitate esset. Interim nuntio in itinere haerente, libros
haereticos perquirunt, una cum cadaveribus comburendos. Reverso
Londino nuntio cum mandaro de comburendis reis, dies sextus Februarii
negotio illi definitur. Hic ubi illuxit, Pernus adscito notario
publico ad D. Michaelis pergit, ubi Fagius humatus: et evocatos ad se
parochianos iuramento adstringit, de effodiendis Fagii ossibus, inque
locum supplicii deducendis. Item de Bucero, qui in aede Virginis,
faciendum imperavit. Tum praetor ille oppidanus quosdam cum armis
adesse iussit; quibus stipata cadavera circumligatis funibus baiulorum
humeris imposita (novis enim erant capulis inclusa) in medium oppidi
forum deportant: ubi truncus in terram defixus exstabat. Huc ut
ventum, eriguntur capuli cum cadaveribus, et ex uttaque parte lignis
circumdati longa catena ferrea palo alligantur. Ibi igni supposito cum
flamma se diffudisser, magnus librorum numerus in eam coniectus est.
Haec dum fiunt, Watsonus suggestum in aede D. Virginis eonscendit:
multisque doctrinam Buceri ac Fagii traduxit. Quarto post rursus [Note: *1560. Restituti ambo.]
anno, cum Mariae mortuae Elisaberha soror
successisset; et Evangelii doctrina Anglis, mirabili rerum
vicissitudine, reddita essetiregina iubente, Bucerus et Fagius per
legatos regios, et omnes Academiae ordines, iudicio adversus
innocentes publice rescisso, in integrum restituti sunt: adeo quidem;
ut omnis generis laudibus eos celebrarint: martyribus annumerarint:
multisque epitaphi is vitam, mortem, sepulturam, martyrium, et
restitutionem descripserint, atque posteritati commendarint. Sed haec,
ut et scripta urriusque alibi. Nos colophonem Bezae epigtammate
imponemus: quod tale:
Natales, Bucere, tuos Germania iactat
Natalibus felix tuis:
Quis vero et quantus fueris, tuaseripta loquuntur.
Ad littus orbis ultimum.
De vita si quis rogitet, Germania dicet:
Invita Bucerum expuli.
Ast ego sicpulsum (pia dixerit Anglia) fovi,
Tandemque texi mortuum.
Verum mox eadem (factum o immane!) sepulere
Flammis cremavit erutum.
Fallor ego, totus terrenoe faecis an expers,
Bucere, sic caelum tenes?
Argentina antequam discederet Bucerus die 23. Martii, auditoribus
suis, de quibus Martin. Crusius, in lectione Theologica valedixit:
rogavitque; boni consulerent, quod tot negotiis occupatus, saepe
turbate docuisset. Magnifaciendos eiusmodi scholasticos conventus. Nam
etsi domi possint sacra legere: tamen vivam vocem plusprodesse. Hunc
interpretandi morem semper in schola antiquitus
fuisse, teste historia Ecclesiastica. Sequenti hebdomade pro [Note: * Bueero et Fagio.]
ipsis docere ceperunt Doctores Theologiae Caspar Hedio, et
Ioannes Marbachius. Discesserunt demum 4 die Aprilis in Angliam, non
autem calendis Aprilis: sicut putatum fuit. Interea namque latuerant
domi Catharinae viduae Zellii. Abiit cum eis Ulnaensis Matthaeus
Negelinus in Angliam: atque inde ipsis mortuis reversus, plurimos
postea annos Argentinae contionator templi Wilhelmitani fuit.
In ceteris virtutibus istud quoque habuit laudabile bucerus, quod
imitandum est. Res quas ad disputandum proposuit, in duas dividebat
partes: et propositiones necessarias separabat a probabilibus: et hac
ratione condocefaciebat [Gap desc: Greek words] a probabilibus
distinguere adolescentes: ut scitent, quae retinenda et defendenda
essent fortiter in Ecclesia et Repub. et in quibus largiendum aliquid
temporibus necessariis. Si vero aliquid pro necessario posuisset: et
demonstrabatur ab altera parte, probabile esse: ira confitebatur; ut
ignoraretur, bonitatene naturae concederet; an tentandi caufa
posuisset. Solidae certe eruditionis laudem, sicut virrus vel in hoste
probanda, etiam abinimicis tulit. Cum enim cardinalis Contarenus a
Petro Martyre, in Germaniam proficiscente, e conventu illo
Ratisbonensi rediens, interrogarus esset de doctis Germanorum viris;
respondit [Note: * Ideapii reg. et principis Ursini p. 148.] ille: nihil
attinet de Philippo, qui notus, dicere: habent Germani et Martinum
Bucerum: qui ea ubertate doctrinae Theologicae et Philosophicae, ea
etiam in disputando subtilitate felicitateque est instructus: ut unus
ille omnibus nostris doctoribus possit opponi. Macte tua ingenuitate
Contarene! macte et tu tua laude hac o Bucere!
Desumpta haec sunt ex epistola Nicolai Carri ad Checum: Saxonioe
chrenico Chytraei: Sleidani commentariis: Crusii annalibus Suevicis:
consiliis Theolog. Melanch. Thuani historia: et aliis.