INitium terreni exilii fecit Stephanus Gerlachius, anno Salvatoris
exhibiti, millesimo, quingentesimo, quadragesimo sexto, postridie
festi Nativitatis, qui Proromartyri facer: unde et nomen huic in
haptisino inditum. Natus autem est in pago Knitlingensi; qui
primanrius inter pagos monasterii Maulbrunnensis. Parentes suerunt ei
honesti et pii, cives illius loci: qui filiolum sibi natum, eodem
statim quo editus fuit die, sacro baptismate eclesiae inseri
voluerunt: et a puero Carechesi Christiana et literarum elementis im
buendum curarunt in patria, et postmodum in vicina Meckmuhlensi
schola, Mel. Heroldo praecepore, post ibidem pastore.
Anno quinquagesimo octavo, ispe iam duodecenis, a parentibus in
Stutgardianum est missus gymnasium, et disciplinae Ioannis Wackeri
commendatus. Sub huius inst tutione tantos fecit progressus
Gerlachius: ut vix dum biennio exacto dignus habitus fuerit: qui in
nobilem Maulbrunnensem scholam transferretur. Commendatus autem tunc
fuit Ioanni Brentio, Stut gardianae ecclesiae praeposito, suo
consanguineo. Nam Brentii mater, et Gerlachii avus maternus fuere
consobrini. Brentius igitur adolescentis studia gnaviter ursit:
omnisque eius vitae retionem habuit accuratam.
Florebat id temporis Maulbrunnense monasterium duabus ponssimum rebus:
Abbatis, qui ei praeerat, zelo, et Magistrorum praecipua quadam
eruditione ac diligentia. De praeceptorum aurem numero facile princeps
suit Valentinus Vannius, olim superstitionibus Pontificiis imbutus,
post evangelicae veritatis luce illustratus. Hic quanto acerbiore odio
idololatricum cultum fuit detestatus, libroque de Missa edito,
insectatus: tanto maiore diligentia zeloque puram putam verbi divini
veritatem, fidei suae concreditis adolescentibus instillavit. Qua de
re Gerlachium, iam in senecture, non raro, et maxima semper cum animi
gratitudine, narrantem amici audiverunt. Ex eorundem unmero fuit et M.
Conradus Weissius, de quo dupitaris, pietatene an eruditione,
admirandaque docendi dexteritate, et inimitabili industria
praestiterit.
E Maulbrunnensi schola in illustre Theologicum collegium, quod
Tubingensi in Academia floret, Gerlachius, anno lalutis
sexagesimo tertio, Novembris die vigesimo tertiv, translatus est:
ubi sub disciplina Iacobi Heerbrandi, loannis Brenty, Theologorum;
Samuelis Heilandi, Magistri domus, studiorum cursum insigni cum
diligentia, et singulari obsequii exemplo felicites ursit: indiesque
maiores, non sine gratulatione praeceptorum, profectus fecit. Itaque
unico elapso triente anni, statim sub heilandi decanatu, promotore
Georgio Hizlero, una cum aliis sexaginta sex, iuvenibus, primae
laureae honrem cum laude est adeptus.
Postea cum Philosophica studiose et indefesle persecutus spatia esset;
praeceptorum magis iussu, quam voluntate sua, aut
[Gap desc: Greek word] ad alteram adspiravitlauream: quam Magisterii gradum vocant.
Renuntiatus est philosophiae docitor eslinga, quo schola Tubing pestis
causa secesserat, anno Christi M. D. LXVII. Ceterum praeceptoribus in
philosophicis usus Iacobo Scheckio, in explicatione organi, Ioanne
Scheubelio, in astronomicis: Georgio Lieblero, in physicis: Samule
Heilando, in Ethicis: Martino Crusio in Graecis. Horum colonorum opera
et laboribus, incrementuzm largiente domino, eos ingenii cultus
fructusque consecutus est Gerlachius; quibus non tantum in mox
inchoato Theologiae studio cursuque; verum in omni deinceps vita,
functionumque muneribus fructuose et feliciter uti frui omni tempore
potuit. Nam fundamento probe fideliterque posito, firmum et tutum est,
quicquid superstruxeris: et instrumentis accurate paratis, quavis
operae rectius atque felicius inchoantur et perficiuntur.
Quam autem diligentiam et maturitatem Gerlachius in studiis
Philosophicis praestirit ostenditque: eandem etiam aut maiorem in
Theologicis quoque probavit: sacras scripturas, quae precibus
praemissis, prora hic et puppis funt, diurna nocturna versavit:
praeceptores quos tunc habuit, Iacobum andrea; Iacobum Heerbrandum,
theodoricum Snepfium, Ioannem Brentium, diligenter et assidue publice
docentes audivit: audita sedulo ruminavit: disputationum et contionum
elaboratione crebor se exercuit: adeoque eorum omnium, quibus secundum
gratiam benignitatemque Dei excellensrerum Theologicarum cognitio
atuque notitia comparari potest, nihil quicquam unquam praetermisit.
His quasi calcar accessit, quod aliquot annis post repetens, ut
loquuntur, in illustri stipendio factus, in inspectorum mensa
clarissimorum virorum colloquiis frui illi quottidie licuit: in quo
stadio Theologico decurrendo, [Gap desc: Greek word] atque
commilitones habuit Aegidium Hunnium, Polycarpum Lyserum, Philippum et
lacobum Heilbronneros, fratres germanos: omnes fuis laudibus dignos
notosque. In Theologicis itaque ad celeritatem nihil reliquum fecit:
sed ab anno sexagesimo septimo in iis, ad annum septuagesimum tertium
usque strenue perrexit. Hac pertinaci et divinitus plutimum provecta
diligentia,
laudatam omnino, ratam, et profundam omnis Theologicae scientiae
notitiam sibi comparavit. Quamobrem ex ea Theologici praeceptores,
plurimum inde ecclesiae commodis adiunctum iri praesagio vero
praedixerunt.
Nam panlo post in publicum, et quidem in Thraciam usque Suevia
prodiit, hac occasione. Annus a nato Salvatore currebat millesimus,
quingentesimus, septuagesimus tertius, quo Romanorum Imper Divus
Maximilianus II. Generosum Davidem Ungnad liberum Baronem in
Sonneneck: in aulam Tuicicam, quam ad portam Ottomannicam vocant,
oratorem mittere decrevit. Hic cum sine contionatore aulico, quae suit
Heroix pietas, sibi ad gentes Mahometicas minime abcundum statueret:
ex Academia Tubingensi idoneum ad tale officium, istis in locis
obeundum, petivit. Deliberatione habita, dignus co munere visus est
Gerlachius, iam et aetate, et iudicio et eruditione Theologica sat
maturus. Eodem itaque anno mense Aprili, postquam sollenni ritu
ecclesiastico ministerio initiatus Tubingae fuisset, Viennam austriae
venit: et mense Iunio cum oratore illo et legato Caesario, ac reliquo
comitatu nobilium iuxta et ignobilium sexaginta. Constantinopolitano
irineri sese, Deo duce, commisit: idque partim navibus Danubio, partim
curribus fecere, non sine valetudinis, ut sit, mutatione. Nam praeter
alios tunc et Gerlachius in oppido sophia, capitis dolore et discrasia
totius corporis cortepo, Adrianopolin est translatus: ubi a Iudaeo
quodam, secundum Deum, valetudini pristinae, succo inprimis e
malogranatis, restitutus fuit. Unde [Gap desc: Greek word] ut sibi
esset. tria mala Punica velgranata sigilli loco sibi postea elegit.
Tandem mense Augusto Constantinopolin, Turcieorum iam Imperatorum
sedem, appulerumt: ubi oratorquae sui, Gerlachius itidem, quae sui
erant muneris, curarunt. neque nobis omnia, quae ibi gesta, referre
animus est, praeter unam atque alteram memoria dignam natrationem.
Invitati fuerunt duo Imp. Romani eratores, alter Pontificius, alter
evangelicus, ad prandium, in palatio Imperaroris Turcici, praesentibus
quos vocant Bassis, summae auctoritatis aula Turcica viris. ibi ergo
quidam e Bassis, pungendi forte Pontificii causa: ego vero, inquit,
Lutheranos apud vos, (conversa oratione ad Baronem ab Ungnad) multo
rectius de rebus divinis sentire arbitror, quam Pontificios. Nam illi
univum tantum Deum colunt: hi vero multos: idquod Christus, Propheta
illorum, minime ipsis praecepit. Eadem in aula Turcica, cum duo
ImperatorisRomani oratores Sultano Selymo munera oblaturi, una cum
comitibus suis, inter quos et Gerlachius, palatium Imperatoris inter
multa Turcarum milia, mirandumque eorum filentium, iungrederentur: e
media turba illa quidam Germanicis verbis: welches glaubens bisiu: hoc
est, cuius fidei as religionsive? quae prima est quaestio Catecheseos
Wuttemb.
proclamat. Mirari ibi omnes et obstupescere: sed posteris diebus
inquisitione instituta compertum est: cum, qui sic sub ingressum
nostratium exclamasset, fuisse quendam Ioannem Ferberum, pistorem et
olim civem Backnangensem Wurtembergicum; qui locus non tribus amplius
milliaribus Stutgardia distat. is ad impietate Mahometicam devecerat,
ut et alii, velintolerabilis fervitutis levandae causa, vel opum
honorumque gratia adipiscendorum facere solent: et voculis illis
Germanorum religionem, in primo limine qulae Turcicae voluitirridere.
Venit tamen apostata ille postea aliquoties ad Gerlachium: et cum eo
familiaritutes de multis variisque rebus est collocutus.
Viditibidem Gerlachius et contulit cum Adamo Neussero, pastore olim
Haidelbergensi: qui turpiter primumad Arianismum, et inde ad
Mahumetusmum defecit. Interrogatus quomodo co errorum devenisset?
respondisse fertur: nisi Calvinianus factus essem, eo non devenissem.
Sed quam vere hoc: hostrum nunc non est disceptare. Exiverunt, inquit
Apostolus, de nobis: sed non erant ex nobis. Nam si fuissent ex nobis:
permansissent utique nobiscum. Periit ille Neuserus apostara miserrime
Constanrinopoli, duodecimo Octobris, anni septuagesimi sexti: cum
aliquot diebus dysenteria laborasset: et a familiaribus, qui aderant,
inter quos et ille Suevus, hoc solatio erectus esset: Bruder sey
frisch auff, wir wollen einen guten suff miteinander thun. Bono animo
sis, frater: pootabimus tecum, poculisque nos lage invitabimus.
Ceterum abne gationis forma haec est Deficiens a religione priore,
sublato uno dexterae digito, praecunte Zauschis haec pronuntiare
iubetur: Confiteor ego, unum solum Deum esse, et Mahometen eius
fervum. Confiteor idem, me ex falsa religione per venisse ad veram: et
abnego fidem meam priorem, cum omnibus adharentibus articulis Et sic
suscepta circumicione, novum accipit pilecu, signum Muselmanni:
Accidit et hoc Constantinopoli Gerlachio ibi commorante. Iudaus quidam
cum Graco rixans Christum blafphemarat, quasi illcgitime natum. Re ad
Cadi delata, condemnatur Iudaeus ad plagas octoginra. Sed cum levior
poena Christianis videretur, ipsi Sultano supplicant. Sultanus ad
Muphti, hoc est Alcorani interpretem remittit. Hic supplicium tale
proponit: Iudaus aut terra ad pestus usque infossus lapidetur
comburaturve: aut perpetuo mancipatus carceri, primis quadraginta
diebus singulis octogenis cedatur verberibus: et hanc ille blasphemus
subiit. Sed nos ad Gerlachium.
Vixit is Constantionpoli quinquennium, et quod excurrit, dum a sacris
oratori Caesario fuit: et Graecarum ecclesiarum de praecipuis fidei
capitibus sententiam exquifivit cognovitque. Hoc enim nomine, non
tantum cum Patriarcha Constantinopolitano,
aliisque praecipuarum ecclesiarum Graecarum metropolitis, multoties
est collocutus: verum etiam Wirtem bergitis Theologis suasor auctorque
fuit: ut praeter Augustanam Confessionem et compendium Iacobi
Heerbrandi, a Martino Crusio, Graeco idiomate conversos, et illuc
transmissos libros: plures quoque, de gravissimis fidei articulis
scriptas epistolas, cum Patriarcha Constantinopolitano Ieremia
commutarent. Quae scripta, ut speramus, in Ecclesiis Graecis sine
fructu lecta non fuerunt, nec posthac legentur. Praeclara itaque lande
dignus est hic Gerlachius: qui Constantinopoli Romani Imperatoris
oratoris aulam, diversis diversarum nationum hominibus constantem,
verbi caelestis puritate fideliter instituit: in vera fide contra
Turcarum, Iudaorum et Pontificiorum sverstitiones et blasphemias,
sedulo diligenterque confirmavit: cum Gracis, Italis, et Turcis de
praecipuis Religionum arriculis, animae salutem concernentibus, saepe
graviterque disseruit: proceres denique ecclesiae Graeciae primatios,
utpote Patriarchas, Constantinopolitanum Ieremiam; et Alexandrinum
Silvestrem; Metropolitas etiam, Thessalonicensem Ioasaphum; Nicenum
Cyrillum: Berrhoeas Metrophanem: Philadelphias Gabrielem; Melenices
Methodium Ioannem Zygomalam, et Theodosium filium, illum oratorem,
hunc Protonotarium, sicut et Matthaum Calogerum, et Didascalum
Patriarchatus, nec non Armeniorum Episcopum, id temporis
Comstantinopoliagentem, aliosque plurimos, eximia sua pietate, rara
eruditione, amabili humanitate, et humilitate singulari, in sui amorem
et favorem pertraxit; qua de re editae epistolae, quibus abunde illum
ad amicos comitati, publice testantur.
Constantinopoli itaque, ubi, ut diximus, annos amplius quinque exegit,
reversus Tubingam est, anno septuagesimo octavo. Ibi mox, de voluntate
Principis Ludovici, ad docendam tum ecclesiam tum Academiam, est
adhibitus. Quibus muneribus ut maiori cum auctoritate defungi posset:
uno et eodem tempore et ad matrimonium contrahendum, et ad testimonium
Theologicae doctrinae summum petendum, animum adiecit Anno igitur
septuagesimo nono, die Novembris vicesimo tertio, competitore Georgio
Mylio, Doctor Theologus renuntiatus Tubingae, postricie nuptias cum
Brigitha virgine, filia Ioannis Schvvartzii archiatri Stutgardiani
sollenni ritu celebravit.
Provinciae autem, quas Tubingae sustinuit ad vitae usque exitum, hae
fuerunt. Primum locorum Theologicorum, iuxta deseriptionem acmethodum
Iacobi Heerbrandi, extror dinariam suscepit explicationem. Qua nondum
absoluta anno octogesimo septimo, cum Theodoricus Snepfius diem
huiusaevi
clausisset, ordinatius Propheticorum scriptorum Professor, ecclesit
insuper Tubingensis Decanus, et collega Academici Senatus allectus
est. Indc anno nonagesimo epistolatum Paulinarum explicatio ei est
commissa: quarum posteriores decem, cum ea, quae ad Hebraos scripta,
explicavit. Eodem illo tempore illustris quoque collegii Theologici,
quod Tubingae est, inspectio et cura, munusque superintendentis ipsi
fuit commendatum. His officiis ad vitae usque pausam, quantum per
valetudinis infirmitatem, postremis praesertim annis, potuit; integre
et industrie est defunctus, multis interea etiam extraordinariis
laboribus, ecclesiae et scholae nomine, occupatus.
Superest postremus eius virae, in his terris actus. Cum enim mortali
conditione omnes nati simus; nec ipse illam potuit devitare aut
declianare Erat quidem cetera bene habitus, et firmo membrorum
musculorumque robore; cerebri tamen tempericm natura infirmiotem, ad
frigiditatem et humiditatem magis declinantem, iam inde ab infantia,
sentrie coepit. Puero autem cum febris aestu cerebrum aliquanto esset
exsiccatum: Grammatica praecepta (quod saepius ex ipso auditum)
feliciter didicit, necunquam promptiorem sibi memoriam fuisse, crebro
affirmavit. Secutis vero temporibus, de memoriae debilitate perpetuo
solitus est quiritari. Quam imbecillitatem iter Constantinopolitanum,
et febris, qua in eodem, ut supra dictum, prope exustus, et reliquus
cerebri vigor multum exhaustus fuit, plurimum adauxit. Constat enim
ipsum, ut Messalam Corvinum oratorem, vel Georgium Trapezunitum
Philologum, tum ominum aliarum rerum, tum sui ipsius, prope oblirum
fuisse. Nec mitum nam aetate graviore, cum magno omium ingenii virium
conatu, in theologicarum rerum gravissimis quaestionibus, contra
pervicacissimos divinae veritatris hostes, orthodoxiam asserendo,
cerebrum valide exerceret; et ceteris animi occupationibus reliquum
calorem eius omnem prope attereret: factum est, ut sexagenario maior,
cruda licet, vegeta tamen corpus senecta uteretur, nec quicquam
ventriculus, hepar ceterque vitae et nutricatus humani organa a
natura alienum paterentur; nisi, quod renes calculos in vesicuam,
tolerabili tamen excretionis dolore, nonumquam demitterent. Sed
cerebri functiones indies in peius titubantes, indies gravius quid
Gerlachio sunt minatae. Quem metum superiorum annorum incercurrens
vertigo, et tremulus membrorum, digitorumque quorundam interveniens
motus, brevique discussus stupor confirmavit: Contra ista mala, variis
quidem medicationum generibus, thermis item, pugnatum; sed dilata
tantum illa sunt, non protelata, minime debellata. Etenim
ingravescenteaetate, vires isthaec omnia subinde maiores
sumpserunt: principum sensuum et motus crurum infirmitas, supra modum
adaucta, et negato corpori omni exercitro, ad lectulum id, et sellam,
maximam partem defixum fuit.
Summa haec senilis valetudinis impedimenta, maior tandem sensitivae et
motivae operationum debilitas excepit; atque complurium symptomatum
concursu, mult tudine et impetu, natura triumphari; venter sub finem
intumescere, ex capite violenter ruentes in spiritalia aliaque vitae
organa humores, cuncta turbare; premere, solvete: hinc nulla ciborum
apperentia, concoctio nulla, extrema omnia.
Sic ruptis tandem corporis, quibus sirmioribus nexum erat, vinculis,
felix Theologi amima, relicto ruinoso hospitio, et vitae melioris
invento principio, in gaudia Domini aeterna inter multas preces et
suspiria adstantium, congratulationes etiam et vota profecta [Note: * An. 1612. d. 30. Ianunr.]
; cum vixisset in his terris, annos sexaginta
quinque, dies triginta septem.
Scripra ab ipso edita sunt, primum adversus Lambertum Danaum super
condemnatione errorum Cenae Domini; et de maiestate Christi hominis:
deinde Disputationes aliquot contra Iesuitas et Calvinianos: epitome
item historia ecclesiastica, et alia plura, praeter ea quae apud
heredes latent.
Hactenus de Gerlachio ex oratione parentali habita a Matthia
Hafenressero Theal. D. et professore.