HILDESHEMII Graichgoiae oppido, ditionis electoratus Palatini, ipsis feriis, quibus a natuivitate Christi annus millesimus, quingentesimus, decimus nonus numerabatur, natus est Hieronymus hic Gerhardus, exoriente iam passim in Germania evangelii luce.
Pater ei fuit Wendelinus; qui filium, qua de causa incertum, nisi forte certamina tum mota obstiterunt, sero admo dum in schola erudiendum magistris commendavit, duodecimum aetatis annum iam ingressum. Primo autem statim die specimen indolis elegantis edidit.
Nam omnium elementorum, quibus Latina lingua scribitur, nomiaa, et potestatem, non tantum recto contextu; sed inverso et varia perm uratione turbato ordine, eodem, quo venerat, die, ita didicit; ut mox illis in colligendis syllabis alitero die utiposset. Itaque aviditate et alaacritate discendi, omnium in se oculos convertit et brevi admodum tempore, id est consecutus; ut de consilio praceptotis, a patre adfrequentiores scholas mit teretur: primum Heilbrunnam, deinde Eslingam, post Guttebergam, et demum Halam suevorum: ubisimul et prima litera rum rudimenta disceret; et in vere catholica religione institueretur. Doccbant ca tempestate Hale cvangelium Iesu Christi, summa animorum coniunctione, maximoque pietatis zelo Ioannes Brentius, et Ioannes Isenmannus; quorum utrique hic noster, et puerili aetate innotuit, et postea semper fuit carissimus
Baldum, cuius inter Doctores iuris percelebre est nomen, cum bonam partem aetatis in studiis Philosophicis contrivisset; et iam grandior natu Bartolo, docenti iura, operam dare coepisset, ab coque audivisset: Tarde venis: respondisse ferunt: memini: ideoque celeriter me absolvam: idque praestitisse. Summa enim diligentia, indefessoque labore id effecit brevissio temporte; ut inter praestantissimos iureconsultos numeretur. Ad eundem modeum et Gerhardus, cum annum aetatis attigisset decimum guintum, vix triennium in scholis versatus, tantos fecit progressus; ut schola Halensis, quae tum dirigente Brentio, optime erat constituta, capere illum amplius non posset. Diligenti. n. omnia supplere porest, cum nemo sit, qui studio nihil sit consequutus.
Itaque a patre de consilio Brentii, Wittembergam mittitur: quem a Brentio commendatum Melanchthon, propter patriae quoque coniunctionem, ad se recepit. Ibitotum fere triennium ita
Melanchthoniana consuetudinecst usus: ut praeceptori et bonis omnibnsesset carissimus: A patreautem anno trigesimo septimo revocatus: et testimonio publico ante ornatus, Brentio, qui Tubingae tunc in ecclesia et schola, Ulrico principe restituto, doccbat, fuit traditus: qui et mensa et institutione sua eum dignatus est, ad annum usque duodequadragesimum.
Inde in patriam profectus, cum gravi admodum morbo ultratrimestre, non sine peticulo vitae, conflictatus est. Quem ubi vix tandem superasset; etsi impedimentum studiis eiusatuunlerat: ramen Tubingam reverus, cum sollenne suum obtineret testimonio erudiotionis publico ornatus est, competitoribus Ioanne Hospiniano Basiliensis, et Ioanne Mendlino Tubingensis scholae postea Professoribus Fuerant a restituto Principe Ulrico ad id usque tempus, illae honorum seholasticorum collationes intermissae, tum quod in perturbatione, quam gubernatorum mutationes adserre solent, studiorum rantio minus recte administraretur: tum quod Pontificius cancellarius, qui ob sua sacra proiecta, principi et scholae iratus, Roteburgum concesserat, pro sua quam sibi hic usurpabat, auctoritate impedimentum hactenus iniecerat. Prima ergo illa magistorum promotio fuit in schola Tubingensi evangelica.
Inde ad patrem prosectus, cum eodem de ulteriore studiorum progressu deliberavit. Verum difficilem admodum invenit patrem. Cum enim ad studium iuris naturali quadam inclinatione ferretur: pater autem, quaeipsius erat pietas, Theologiae ipsum consecrare cuperet: in magnis versatus angustiis Gerthardus ne vel patri, cuius erat, ut omnes liberi debent, observans, repugnando impieratis crimine sese obstringeret; vel eidem obsequendo, in vitae genus, ad quod natura non factus videretur, se praecipitaret. Ergo Halam ad Brentium, quem sciebat apud patrem plutimum valere auctoritate, proficiseitur; deillius consilio factutus omnia. Ubi ergo huic rationes sui consilii explicasset: prudentissimum accepit responsum: Deo in eclesia non modo bonis et doctis Theologis: sed probis quoque iurisconsieltis opus fore: atqus unum Iureconsultum pium, intelligentem, am antem religionis, saepe numero plus ecclesie prodesse posse; quam multos insigniter doctos Theologos.
Hanc spem cum pater de ipso ex Brentii literis conceptisset, facile concessit; ut filius eam vitae et studiorum viam et rationem ingrederetur, ad quam videbat ipsum et natura duei, et prduentum atque piorum hominum vocibus incitari. Tubingam igitur reversus, Dialectica, quae exquisitius a pHilippo didcerat, frequenti studiosorum eoncursu privatim docere coepit. Nec multo post; admodum iuvenis adhuc, uxorem duxit Margaretham, Michaelis Rosleri, civis Tubingensis filiam,
cum qua semper coniunctissime vixit, pater ex ea decem liberorum factus, quorum maior ipso pars fuit lupeistes, viditque ex filiabus quinque nepotes ac neptes.
Eodem anno studium iuris incoavit; in quo quantos brevi tempore progressus fecerit, secuta demonstrarunt. Cum enim et ingenio valeret; et nullis fatigaretur laboribus; prae ceptoribusque uteretur doctissimis Ioanne Sichardo, Ludovico Grempio, Gebhardo Brasbergero, et alus; profectus insignis abelle non potuit. Caetcrum ulricus Princeps siinul ac in avitum ducatum armis fuit restitutus; ecclesias ad divini verbi praesctiptum reformare coeperat: quo in negotio magnae ei obiectae difficul tates, et in hoc praecipue: quod idoneis ecclesiae ministris destitueretur. Coepit itaque ipse sua hberalitate adolescentes Tubingana in schola alere: qui suo tempore ad ecclesiae institutionem et gubei nationem adhiberentur. Numerabantur autem singulis viginti quinque floreni annui; quibus pro suo quisque arbittio fruebatur. Ea autem tum erant tempora: ut, qui frugaliter viverer, plura non posset desiderate. Sed avimadversum est postea, multos liberalitate principis non ad studia uti; sed ad otium, ignaviam, comessationes, bacchationes, et grassationes nocturnas abuti. Quapropraer visum est principi, novum instituere collegium: ubi omnes beneficiarii cadem mensa fruerentut: atque sub uno, doctrina et vittute prae stanti, et auctoritate arque gravitate excellenti praeceptore educa rentur. Hic ersi iuvenis adhuc erat Gerhardus: ita tamen omnibus prudentibus, et recte iudicantibus sese probaverat, ut difficilis laboris atque molestiarum plena functio, recte illi committi posse vidererut. Neque vero fefellit iudicium et exspectationem consiliariorum principis Gerhardus. Admirabili enim cum laude prorinciae illi quinquennium praefuit: tantaque fuit in eo produentia, in constituendis et temperandis legibus et moribus tanta industria: ut hodie stet collegium illud Gerhardi institutis. Ac ipse postea saepe in Rei pub negotiis, eius regiminisrecordatus, mirifice fuit exhilaratus. Tanta vis est conseientiae, et memoriae vitae recte actae, sideliterque administratae provinciae olim commissae.
Cum autem seiret studia, praesertim Iuris, inlucem et aspectum hominum, usumque forensem producenda: causas etiam in consistorio principis agere coepit. Ex quo paulatim ipsius non solum eruditio et prudentia: sed facundia quoque eluxit. Haec fama de ipso ingenii, cum late esset disseminata: Gergius frater Ulrici Wurttembergici, honesto salatrio illius o peram conduxit, non parum repugnantibus Ulrici principis consiliarus: qui cum, quantus futurus esset vir, pro sua pru denria, facile perspicerent, vetebantur; ne hac occasione aliorum
principum familiis adseriberetur. Cum autem ipsis promisisset: se nulli alii prius operam suam, quam Ulrico principioblaturum, si frater Georgius comes Wirtembergicus ipsum dimisisset, assenserunt.
Cum vero non modo doctum, prudentem et eloquentem; sed certis de causis, sollennibus etiam titulis decoratum ipsom vellet princeps Georgisu: passus est sibi honores doctorales a praeceptoribus suis Tubingensibus conferri, anno quadrangeimo sexto, cum Chiliano Voglero, Academiae Tubingensis professore, Casparo Bero, et Ioanne Crusio, qui postea omnes principibus Wurttem bergicis fuere a consiliis. Substitit autem tunc Tubingae ob temporum illorum pericula, moto a Caesare in Protestantes bello: in quo et Wirttembergicus ducatus misere afflictus. Postea cum sub finem sequentis anni, in gravissimam incidisset haemotrhagiam: auqe continuas triginta horas et ultra duravit; ut devita ctiam periclitatus sit: et magnam virium iaecturam secerit: principi suo conditione resignata, dimissionem petiit: quam sequenti tandem quadragesimo non anno, ae diffculter quidem, impetravit.
Mox ab Ulrico duce conductus Studgardiam cum familia migravit; advocatus primo anno adseriptus. Verum cumgravissimis conditionlbus Carolo V. recconciliatus effet dux Ulricus: novamquive ab illa reconciliatione adversus ipsum institueret actionem Ferdinandus rex: Pragam fuit ablegatus Gerhardus. Exinde ad Ioannis Friderici Saxoniae electoris fillos Vinariam: demum etiam ad Landgravii filios Cassellam profectus, per Francofurtum doumum rediit. Sed mox ad Imperatorem Carolum, qui tum in Belgio morabatur: Philippoque filio provincias illas commendabat, missus est, in causa Wurttembergici ducatus: qui ab Hispanis praesidiis vexabatur: effecitque
ut hoc onere populus sulbevaretur.
Anno sequente quinquagesimo supra millesimum quingentesimum, Ulricus princeps perspecta ipsius prudentia, eloquentia, side et dexteritate singulari suis eum adscivit consiliis: statimque denno ad Imperatorem, qui nondum Belgio excesserat, ablegavit. Deinde cum sub anni finem, Ulricus, laboribus curisque coufectus in sata concessisset, succcslore relicto Christophbore, unico silio: maiore is, quam pater favote suum hunc consiliarium fuit prosequutus. Ab eodem enim statim simul ac iusta patri persolvisset, Augustam in causa regia procuratorio nomine cum Bernhardo a STain fuit missus: et anno sequenti cum Alberto Arbogasto Barone ab Hevven, ad comitia Augustana: ubi non parum, quemadmodum et in aliis, tum imperii, tum Suevicae nationis conventibus, sua prudentia res iuvit publieas. In publicis enim eiusmodi conventibus moris est ex ordinibus singulis
deligere viros prudentes: quibus discutienda magni momenti negotia committuntur. Eam ad rem cum ab adversatiis Conradus Brunus, iureconsultus esset delectus; a nostris Gerhardus illi fuit adiunctus, nec id sine fructu. Ingenium enim Bruvi, pertinax alias, et ut creditum, est, contentiosum, facile ad aequas conditiones deduxit, admirantibus non paucis. Eodem anno cum Wernheroa Munehingen Tridentum ad concilicum, quod ad profligendam penitus vetam religionem erat institutum, mittitur. Eos paulo post sunt sequuti Theologi et Tubingenses et Argentoratenses: ut consessionem principis Wirttembergici nomine exhibitam, coram concilio et explicarent et defenderent. Hoc in negotio, quantum Gerhardus conatus sit: quam sedulo ut audirentur Theologi: ut iisdem idonee caverctur: ut negotium torum legitime tractaretur, apud Imperatoris in comcilio legatos intercesserit ex illorum temporum historia cognoscere licet et reliquit ille om nium illarum actionum exemplar sua manu seriptum. Verum ex iisdem etiam scriptis patet, quibus attibus tunc elusi sint, ecclesiastici principes, aliorumque Protestantium legati.
Interfuit deinde et aliis conventibus plutibus Naumburgi, Wormatiae, Augustae, Ulmae, Francofurti, variis de causis institutis: in quibus omnibus industriae, fidei, prudentiae, monumenta reliquit singularia. Initio anni quinquagesimi quinti incoata sunt comitia Augustana a Ferdinanao rege, cui Caesar Carolus valetudine aliisque negotiis detentus, plenam agendifecerat potestatem. Istis comitiis princeps quoque Christephorus cum Gerhardo interfuit; et investitutam, ut vocant, suarum ditionum a Ferdinando rege accepit. Nec multo post cum litigantibus Philippo Landgravio et Wilhelmo Nassivio comite, ob ditionem Cattorum, dies dictus esset Wormatiam: ubi tamquam honorarii arbitti intercederent, Palatinus Elector Fridericus, Christopherus, princeps Vurttembergicus et Wilhelmus Clivensis dux: a principe Christophoro Gerhardus adhibitus est, tamquam ad eam rem maxim e idon eus, Verum conatus ille frustra fuit susceptus; nist quod certum tempus ulteriori deliberationi utrinque constitutum est. Aclicet sub finem illius anni Baccharaci cadem res suscepta, nec tamen persecta esset: tandem tamen anno quinquagesimo septimo Francefurti a principe Christophoro, hoc nostro non parum adnitente, composita est multorum illa annorum controversia.
Anno quinquagesimo sexto epistolarum magister, seu Preran cellarius a priucipe suo creatur, Ioanne Feslero cancellario in ipsum oneris sui molem, consensu principis deponente, licet serio refragaretur ipse: quod cetto constituisset, vitam in aula Priaeipis non omnem consumcre: sed Tubing in quietis portam secedere: praesertim cum negotiorum multitudine et magnitndine,
adeo diminutas corporis vires animadverteret; ut et somnos haberet brevissimos, et oculorum aciem non parum hebeatam sentiret. Metuebat eriam, ne si quando pro candore suo, et integritare aliuqua minus grara quibusdam dicerer; non semper ea locum habere possent. Numquam enim optima pluribus placuerunt: et erat Gebhardus is, qui nullius respectus, ab eo quod rectum intelligeret, dimoveri se pateretur. Sed praevaluit prineipis auctoritas: ut non sine magna iactura virium suarum, ossicium illud, laboris et sollicitudunis plenissimum, sibi imponi pateretur. Unde mox ad visitationem Cametae Imperii, cum principe, qui in visitatione illa Othoni Henrico Palatino Rheni collega datus erat, profectus, fidelem ibi praestitit
operam.
Sequenteanno Matthaei Gribaeldi iureconsulti, qui tum apud Tubingenses magno auditorum coneursu iura explicabat, haeretica de S. Trinitats opinio detecta est. In quo negotio dux Wurttembergicus plurimum Gebhardi eriam opera est usus. Eo autem vix dum Gribaldi ipsius fuga sopito, non minus laborum a legatione Borussica incubuit. Atque ut in pauca rem omnem conferamus, cum principi Christophoro gtata esser ipsius opera; et princeps ipse admodum esset negotiosus; qui et propter prudentiam auctoriatis plutimum, et propter pacis publicae studium, voluntatem promptam ditimendi controversias haberet; adeoquive confluerent ad ipsum undiquaque lites, et controversiae; ususest in illis Gerhardi opera plurimum; ita ut praeter publica ducatus Wurttembergici negotia, hisce etiam insuper premeretur. Quaproptet ne noctes quidem quietas transegit: sed appensam ad lectum tabulam cum creta habuit: ut quae forte in mentem venissent, statim sine lychno annotatet. Hac consuetudine factum; ut postremis annis parum admodum de nocte dormiret: eo autem anno qui vitae ipsius in his terris ultimus fuit, noctes pleriumque totas insomnes duceret. Cumque victus ratione utetetur liberaliori, tum ut amicis gratificaretur: tum ut somnum quietiorem conciliatet: animalis in eo fecultas non parum fuit laesa. Itaque anno quinquagesimo non, in privato coram principe consilio tanta correptus fuit vertigine; ut discedere omnino habuerit nesesse, principe ipsius opera haud lubenter catente. Usus est quidem acidis Gomppingensibus, ipsius principis suasu hortatuve: sed cum successu non ita felici. Interfuit autem et ante et postea conventibus tum imperii, tum Suevicae nationis fere omnibus, anno primum quinquagesimo septimo Ulmae, mox Francofurti; sequenti anno cum Carolus V. imperii sasces Electoribus resignasset; atque ab iisdem Ferdinando tribuerentur, iterum Ulme sub finem anni quinquagesimi octavi, et Auguste anno
sexagesimo, quo vertiginosum illud malum ipsum invasit.
Anno sexagesimo primo in ipso Domincae adscensionis festo uxorem amilit, qua cum coniunctissime vixerat: cuius obitus non portuit non dolorem ei afferre maximum. Duxit deinde alteram ex Bulliorum familia, pater ex ea unicae filiae factus. Anno sexagesimo secundo iterum iterumquive Suevicis conventibus Ulumae interfuit: et cum Palatino Electore plurimum fuit, saepius ad cum missius, a principe Christophoro propter negotia Gallica, et certamina inter Condaeos atque Guisios mota.
Anno sexagesimo quarto colloquio inter Theologos Palatini Electoris, et Wurttembergici principis instituto, propter controversiam eucharisticam, ipse etiam interfuit: et ex co Calvini dogma, quod numquam probaverat, acerrime odisse coepit: id quod ipse public aliquoties, et in extremo etiam agone testatus est.
Exulabt tum, ab Alberto Bavariae duce ditione ob sincerioris religionis professionem pulsus Ioachimus Ortembergicus comes. Eiectus ergo per vim Comes, ad Wurttembergicum principem confugit: qui Gerhardum scriptum parate iussit: quo exulis comitis causa defenderetur: id quod tanta sollertia et assiduitate praestitit: ut nec cibi capiendi, nec acidularum, quibus tum utebatur, tempus observaret.
Postea iterum sexagesimus quintus annus, et hunc secutus, proprer conventus statuum Wurttembergicae ditionis, plurimum illi peperit negotii. Meditabatur tunc princeps Christophorus, quomodo post obitum suum, quem ex quottidiano virium decremento non ita procul abesse augurabatur, tranquilla omnia relinqueret: eamque ob rem, ut populi sui id fieret consensu, eosdem coegerat, praesertim cum instaient comitia Imperii Augustae celebranda, quibus cadem ab Imperatore confirmatentur. Hic gravibus et arduis istis rebus peragendis facile primae partes erant Gerhardi: adeo ut quieris minimum illi tribueretur. Contigit igitur anno sexagesimo sexto die decimo septimo Novembris, cum mane privato consilio principis interfuisset, iamque contioni in primario templo intentus esset, apoplectico cortriperectur paroxysmo; qui totum illi sinistrum enervavit latus; adeo ut aegre ab adstantis curiae magni magistri scribis domum fuerit deductus. Colluctatus est diu cum isto malo, et decubuit humoris eius magna pars deinde ad pulmones: ita ut maius ionde quam ab apoplexia immineret periculum. Verum liberatus est tamen aliquo modo: praefuitque officio ad mortem usque principis Christophori, qua illi gravissimum inslictum est vulnus: adeo ut deinde negotiorum onus necessario esset minuendum: praestitit ramen intetim,
quantum per vires potivit. Tandem anno septuagesimo quarto, duodecimo Maii die placide in Christo obdormivit Stugardiae, Sopultns est ibidem adlatus primae coniugis, in templo Leonhardino: comitante senaru principis, atque civitatis, frequentique civium turba, relictoque post se magno omnium bonorum desiderio, Lapidem sepulcro imponendum et ex Iesaia ei haec inseribenda curavit: Absorpta est mors per victoriam. Monumentum autem legitur eiusmodi:
HIERONYMUS GERHARDUS HAIDELSHEIMENSIS U. I. D. PIETATE, PRUDENTIA, ET ELOQUENTIA CLARISSIMUS. ILLUSTRISS. PRINCIPUM WIRTEMBERG. CONSILIARIUS ET VICE CANCELLARIUS, TUBAM HIC ARCHAN GELI EXPECTANS REQUIESCIT. OBIIT IV. IDUS MAII, ANNO M. D. LXXIV. AETATIS SUAE LV.
Privata eius vita plena fuit exemplorum peitatis, modestiae, pacis, et aliarum virtutum. Ardentibus ad Decum precibus, non pro sua suorumque modo, sed pro occlesiae totius, patrii praesertim ducatus incolumitate institit: ut vel sua mann scriptae plures testatae sunt precum formulae. Cum post bellam Smalcaldicum pontificia impietas passim dominareur: et doctrina evangelii opprimeretur, praesidiaque Hispanica in ducatu Wirttembergieo multa superbe, et libidinose facerent; quoridie recitavit Psalmum nonagesimum tertium, ut ab Eobano Hesso, carmine est redditus. Cubitum iturus cum liberis et familia hymnos aliquot Davidis aut aliorum pias odas quottidie, cum domi erat, decantavit.
Postremis vitae annis commentarium Ioannis Brentii; quo Prophetiam Iesaiae interpretatus est, diligentissime legit: adeo ut plerumque de nocte surgens, aliquot horas lectioni illi tribueret: quin sic eius lectione delectatus est, ut exemplat illud toties a se perlectum, etiam sepelti secum voluerit. Ac retulit; se ad eam lectionem principis Christophori hortatu primum incitatum fuisse; deinde utilitate, et suavitate inductum, subinde maiore in id studio incubuisse. Cum enim exttemum sibi diem non longius abesse facile intelligeret; iis potissimum studiis, et cogitationibus occupari voluit: quibus
ad facilem et felicem emigrationem se praeparatet. Laborum in omni vita fuit rolerans: omnis virtuiris amans: contra turpitudinis osor acerrimus: in religionis quam a puero didicerat, confessione constans.
Ex oratiene funebri habita a Georgio Liblero, professore Tubingensi: et ex annalibus Crusii.