NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

SERENISSIMO ET POTENTISSIMO PRINCIPI ac Domino, Domino CHRISTIANO, Daniae, Norvvegiae, Gothorum ac V. Vandalorum Electo Principi, Duci Schlesvvicensi, Holsatiae, Stormariae et Ditmarsiae, Comiti in Oldenburg et Delmenhorst, etc. Domino meo Clementissimo.

DE orbis imperio, serenissime Principum, de Regnorum translatione, minimum est quod homines possunt, sed MAGNA HAEC, MAGNUS disponit DEUS, a quo et salus Regnorum et incrementa et initia pendent. Sortes quidem ab hominibus mittuntur [Note: Proverb. c. 16. v. 33.] in finum, sed a DOMINO temperantur; monet Regum, quos Sol illuxit sapientissimus. Rex secundum Cor DEI, cum in publicis Regni sui Comitijs, Primoribus et universo Israel congregatis, de Regni Successore verba faceret, neque Natalibus, neque aetati, neque Populi suffragijs, [Note: 1. Chron. c. 29 v. 5.] hoc adscripsit, sed divinae Providentiae: Elegit, inquit DOMINUS de Filijs meis (multos enim mihi dedit filios) Salomonem, filium meum, ad huc puerum et tenellum, in throno Regni DOMINI super Israel. Ipse SALOMON [Note: Sap. c. 9. v 7.] in sapientia sua: DOMINE, tu elegisti me Regem populo et judicem Filiorum tuorum. Et te Serenissime Principum, tenellum adhuc puerum, Illustrium Regni [Note: 1. Samu. c. 16. v. 7. et. 11.] DANIAE Procerum, unanimi suffragio, DOMINUS, in PRINCIPEM Daniae sive Regni Paterni destinatum

successorem, non ita pridem elegit, ut suo tempore, sedeas in throno ejus. Nec enim Deus in Magnis his personam, [Note: Esa. c. 44. v. ult etc. 45. v. 1. et seqq. Esdr. c. 1.] nec aetatem respicit. Cyro nondum nato ORBIS imperium assignavit, et annis fere CL. antequam nasceretur, Pastorem suum appellavit, completurum omnem voluntatem suam. Hinc ipse Cyrus Persicae Monarchiae fundator, primo Regni sui anno, per publicum Proclama, in universis Regnis suis edixit: Haec dixit Cyrus Rex Persarum, Omnia Regna Terrae, dedit mihi DOMINUS DEUS COELI, quamvis Bello et Armis ea occupaverat. [Note: 2. Chron. c. 24. v. 1. et seqq. 2. Chron. e. 34. v. 1. et seqq.] Joas septennis adhuc, ad sceptra paterna vocatus: majori Pietate illa caepit quam posuit. Josias octennis Rex proclamatus, fecit, quod erat rectum in conspectu Domini, dum adhuc esset Puer, et ambulavit in vijs David, patris sui, et non declinavit, neque ad dextram, neque ad sinistram, per omnem vitam. Imperatores Romani, quamvis septemvirorum suffragijs ad Imperij fastigium evehantur, non tamen illis, sed DEI Gratiae id acceptum ferunt, et ejus benignitate se frena Imperij moderari, in ipsis Imperij Constitutionibus profitentur. Ministerio quidem hominum quibus id ex Imperij et regnorum quorundam consuetu dine et institutis datum, Deus utitur, ipse tamen Rector [Note: Prov. 8. v. 15.] universi, sua Providentia cuncta ordinat et disponit, Per MEinquit, Regesregnant, et Legum Conditores justa decernunt. Magna sane Imperatorum, Regum et Principum [Note: Esa. c. 44. v fin. etc. seq.] Fiducia, non hominum sed Dei beneficio regnare, qui Reges Pastores suos, Christos et unctos esse voluit. Suum ergo quod est, ut suum potenti Dextra tuetur. Cujus enim rei Auctor, ejus etiam fortissimus Tutor et conservator. Hoc ergo Auctore et Datore, securus tuus erit Principatus, tutum quandoque! Regnum, Generi tuo et virtutibus gentilitijs, hederam suspendere plane superfluum. Genus est Regium, non nuper a patre, avis, atavisque quaesitum, sed multis retro seculis, prolixa serie, per

traducem propagatum. Inter Paternae Gentis Majores, numeratur Magnus ille Saxoniae Rex WIDEKINDUS, qui magna, diuturna et fortia bella, cum Carolo Magno Romanorum Imperatore, gessit. Victus quidem ab illo, sed ea victoria, qua Coelum vincere occasio patuit. Accepto enim Caroli industria SS. Baptismatis lavacro, bonae conscientiae foedus cum DEO pepigit, eique amicus ex hoste factus et reconciliatus. Apud Posteros Regia ejus Dignitas, aliquot seculis, in magnorum Principum et illustrissimorum Comitum Oldenburgicorum Familia, supra tamen Comitum sortem fulgente, delituit. Tandem in Christiano Oldenburgico, ob insignes et Heroicas virtutes ad sceptra vocato, nominis hujus primo, Daniae, Norvvegiae et Sueciae Rege, revixit et refloruit Regius Splendor. Et sicut olim iste in Comitialem, ita hic rursus in Regium migravit honorem. Maternum genus aeque inlustre: Qua Patrem ex Guelphis, Progenitore Henrico Leone Electore, Bavariae et Saxoniae Duce Potentissimo, Caesatum et Regum sanguine, clarescente, Avo Heroe Magnanimo, Domino Georgio Duce Brunsuicensi et Luneburgensi Pacis et Belli consilijs praelustri: Qua aviam maternam, ex antiquissima Cattorum, sive Hassiae Landgraviorum Familia. Hi, suum stemma ex Caroli Magni Caesaris Prosapia et Ducibus Brabantinis, inde orientibus, recta linea derivant. Ludovicus enim Hassiae Landgravius, Socius Expeditionis Friderici II. Imperatoris, in Palaestinam, contra Turcam susceptae, suo fato, ANNO MCCXXII. vivere desijt, relicta ex sancta Elisabetha conjuge, filia unica nomine Sophia. Haec nupta Henrico II. Brabantiae Duci, duos ex eo peperit filios. Mortuo interim Henrico Hassiae et Thuringiae Landgravio, electo Romanorum Rege, fratre

dicti Ludovici sine prole mascula, status Hassiae provinciales, Sophiam Hassiacam, viduam Brabantinam, cum filio juniore Henrico puero triennali, vulgo dicto das Kind zu Hessen evocarunt, quem praestito Homagii Sacramento, pro Domino suo receperunt, circa Ann. 1248. Ex hoc moderni Hassiae Landgravii, et avus tuus Maternus, Ludovicus Hassiae Landgravius, Fidelis dictus, non interrupta serie, recta descendunt, Et ita Carolina et Widekindea stirps, quae olim per 30. Annos, bellis et odiis exarserant inter se, in Te serenissime Princeps, sanguinis foedere coalescit. Proximos Progenitores tuos, Pietate et Fortitudine, Pacis iuxta ac Belli studiis prominentes novit Europa, novit universus terrarum Orbis: CHRISTIANUM videlicet I. FRIDERICUM I. dictum Pacificum, CHRISTIANUM III. FRIDERICUM II. CHRISTIANUM IV. avum tuum inclytae recordationis, Quos Fama et Bonum Nomen aeternant: item FRIDERICUM III. Patrem, Divina gratia nunc rerum potientem, cui DEUS in terris longam, in coelis aeternam felicitatem largiatur. Indoles tua serenissime Princeps Regia, vultus benignus et liberalis, cui gratia, quae omnes humanas exornat actiones, inest, ut primo statim adspectu in omnium animos influere videaris. Genius ad magna adspirans magna etiam pollicetur. Ea natura et hoc astro ad virtutem natus, ut accedente educatione liberali, BONITATEM NATURAE, ad DEI VOLUNTATEM absque dubio conformaturus sis. Inde spes omnibus surgit pulcherrima, Te Patris Avorumque vestigia pressurum. Et quis ex arbore non uno seculo cultu Gloriosa, fructus expectabit amaros. Avi tui symbolum; REGNA FIRMAT PIETAS, quotidie tibi in aulaeis, picturis, aedificiis, aliisque rebus memorabilibus ob oculos, quod

statim primo aetatis flore, in succum quasi et sanguinem redigere, mentique firmiter imprimere, magno effectu poteris: Quod Regna firmet Pietas, Pietas Sapientiam, Sapientia thronum. Ergo Pietas omnia, et ad omnia maxime Regnantibus utilis.

ETSI [transcriber, in the print: ETS] PIETAS Basis una thronum, quae firmat et ornat.

Adjice JUSTITIAM, et toto nil pulchrius orbe est.

Hisce basibus solide fundatis, DOMINUS TIBI PROVIDEBIT, quod Patris tui Regis Pietate et Fide primi, est Symbolum, Et dabit tibi Deus Patrum tuorum, de rore Coeli et pinguedine terrae abundantiam. Caeterum Serenissime Principum, ab omni fere Gentium aevo, divino utique instinctu, moris fuit, Principibus et Regibus, recens ad summum humanae sortis fastigium evectis, et munera offerre et pia vota fundere. Illa semper magis ex affectu offerentis, quam pretio aestimata. Munus tuae Serenitatis splendori congruum offerre, infra tuam, et supra meam est Fortunam, neque ex tua Gloria. Aurum et argentum et his similia, vulgo hominum etiam quandoque vilissimorum communis possessio, nec virtutis sed Fortunae donum. Haec et improbi malis artibus quaerere et bonis recte quaesita facile casus eripere potest, Ast animus tuus Excelsus, ad Magna natus eique adjunctum Honestum, indeque Laus et Gloria Deorum est, aut eorum, qui a Diis censentur proximi, Gentilis quidam bene monuit. Deus, cujus Principes in his terris sunt vicarii, Cor sibi ab hominibus dari stipulatur. Ego etiam tibi serenissime Princeps, Cor fidele, jam ante homagiali fide adstrictum offero, et ex eo chartaceum hoc Munusculum. Prodit enim hic meus de Regimine Seculari et Ecclesiastico Tractatus, jam quinta vice, non ob Auctoris,

sed argumenti Dignitatem, et in quibusdam non solum auctior, sed et emendatior et comptior. Additis praesertim, quae in nuperis Belli Germanici turbis et novae Pacis Compositione, circa publicum Imperii statum, vel in melius, vel in deterius, cum raro meliora sequantur, mutata, Hunc Augusto tuo Nomini Dedicare volui, utsub eo tutior a malevolorum insultu in Orbem iret, et a fulgore Serenitatis tuae lucem mutuaret, id quod benigna fronte, pro connata tibi Clementia, quae propria et prima Principum Dos, acceptum iri spero et humillime peto: Deum hac in re imitando qui in sublimi residet, humilia [Note: Psal. 138. vers. 6.] tamen non despicit. Quod oblato huic muneri de est, opto ut omnis muneris dator, ex Sion addat. Ille est qui Principibus, qui dat salutem Regibus, Ille tibi sit quasi ros Israel, ut germines sicut lilium, et Flos juventutis tuae, [Note: Psal. 144. vers. 4.] sit velut Rosae fragrantis: Erumpat Radix tua ut Libani, et rami tui sint quasi oliva. Magnificet te Dominus, quoniam [Note: Amosc. ult. v. 6. et seqq.] habitat in Excelso et impleat te judicio et justitia. Sit Fides et Paxin temporibus tuis, Divitiae salutis sapientia [Note: Esa. c. 33. v. 2. 5. 6. 7.] et scientia, et Thesaurus tuus Timor Domini, qui nunquam deficiet. Mittat tibi auxilium de Sanctuario [Note: Ps. 2 c. v. 2. et seqq.] et memor sit omnis Sacrificii tui, et holocaustum tuum [Note: Ps. 21. v. 3. 4.] pingue fiat. Tribuat tibi desiderium cordis tui, et Capiti tuo imponat coronam de lapide pretioso. Nomen Dei [Note: Num. 23. v. 22.] Jacob invictum te reddat, et fortitudo tua sit similis [Note: Ps. 91. v. 11.] Rhinocerotis. Floreat Posteritas tua ut Palma et velut cedrus Libani multiplicetur. Dispergantur inimici tui [Note: Num. 23. v. 22.] et sicut unicornis exaltetur Cornu tuum. Hoc faciat Dominus et repraesentet vota mea non ex horum pondere, sed ob Nominis sui Sanctitatem. Vive et vale serenissime Daniae Princeps, Christiane, vive Deo; vive Patriae; vive Parentibus et vive Regnis. Vive omnibus fideliter te colentibus et vive mihi meisque per multos et Nestoreos annos.

Ad Dominum Auctorem.

[Note: Iust. Novell. 6. pr.] INFULA cum sceptro, quae cum sibi mutua praestant
Foederis alterni nexu suffragia, summi
Sunt reputanda Dei praelustria dona: Ministrat
Infula divinis, sceptris humana reguntur
Et divisa manent, licet unus utrique sit autor,
Acceptos cui fert fasces quaecunque potestas.
Nervose haec libro praesenti jura docentur,
Publica seu spectes, privatae aut munia vitae,
Vectigal, portus, cudendae jura monetae,
Atque molas, cum fluminibusque, telonia pontes,
Jura Magistratus cujus vis, tempora pacis,
Seu belli fuerint, docte hîc discussa leguntur,
Ut nil Pomponius, Marcellus, Papinianus,
Nil Florentinus, Venuleius, Mauricianus,
Nil Labeo, Cajus, Paulus, nil ipse Menander,
Aut Javolenus, Celsusve quid addere possint.
Omnia, quâ quis parte velit, limata coruscant.

ANTHONIVS NESENVS. I.V.D. CODIC. Iustin. P. P. Consiliarius Hassiaco-Darmbstadinus, Academiae Marpurgensis Pro. Cancellarius.

ALIUD.

VIle latens tandem Virtus exurgit in altas
Oras, atque sui signa vigoris habet.
Mi, THEODORE, DEI donum praelustre benigni,
Nec minus et mentis portio magna meae.
Quam tua se prodit virtus pulcherrima, fructus
Quam fert egregios, tempus in omne, suos!

Justus Fevvrbornius, S. Theol. D. ejusdemque in Acad. Marpurg. Professor et Ecclesiastes.

ALIUD.

O THEODORE, sacri Comes et pars magna PalatI
Caesaris Augusti, Chattaeque salutifer Aulae
Consultor, Marpurgiacis te Consus, ut esses
Curio, praefecit, Themidos pallescere curis.
Te juvat, et scitamentum novisse salutis:
Vox tua, quosque libros vulgas, testantur abunde,
Quam tua sit sacris mens ac imbuta profanis.
Publiciae nuper luci de Jure Retractus
Exposuit tua cura librum; nunc quomodo sceptris
Infula dissideat, sibi qua ratione ministrent,
Quaeque sient spartae partes utriusque seorsum,
Enucleas praesente libro, contraria solvis,
Publica privatis recte secernere monstras,
Quaeque chori et quaecunque fori sint munia dictas.
Publici erat liber hic promus condus mihi juris
Tempore, quo primum conspectum lucis adibat,
Auctior, ac antehaec, nunc ac limatior exit:
Gratior ergo mihi post haec erit atque repostus,
In gazis, animi servet moderator Olympi
Corporis atque tui vires, indagine tales
Ut parili possis libros emittere plures,

IOHANNES STEVBERVS D. PROFESS. Stipendiat. Ephorus, ac in templo Elisabethano Pastor.

ALIUD

EST geminum Domino regnum, Coelique Solique
Distinxit summi Patris haec Sapientia regna,
Distinctisque regit rationibus, ipsa sacrato
Quas verbo pandit, nec non immittit ab alto
Mentibus humanis, queîs res Coelique Solique
Fixo consistunt talo, seu dira minentur

Debitae observantjae Ergo

Meno Hannekenius, S. Theol. Doct. ejusdemque et Hebr. Ling. Professor.

EPIGRAMMATA EXPLICATIONEM CONTINENTIA Emblematum illorum, quae in frontispicio et primo ingressu hujus operis aeri incisa conspiciuntur.

I. IVDICIVM.

IUDICIA exercent varia hoc in agone Monarchae,
Consiliisque juvant consiliisque nocent.
Innocuos damnant, sed noxia turba reorum
Libera abit: tanta est Judicii illa fides,
Scilicet! Illa polo cum Judicis hora supremi
Ingruet, ad solium stabit et omnis homo:
Omnia Justitiae verae monumenta sonabunt,
Nec quenquam trutinae devius error aget.
Judicis huc omnes sententia certa vocabit,
Audiet hanc vocem, quisque per Orbis opus.
Accelera, accelera Judex justissime tandem,
Da nobis vultum posse videre tuum.
Exuat has mundi sordes, coeli induat aurum,
Militiam hîc quis quis te duce, sustinuit.

II. CIVITAS DEI.

URBS ea quam cernis petrino robore nixam,
Est solidata fide cunctipotentis Heri.
Ipse Deus posuit, pariter Deus ipse tuetur,
Excubias noctu circuit atque die.
Omnia florescunt circum posita atque virescunt,
Hic segetem pleno mergite messor habet.
Fonticulis etiam salientibus usque rigatur,
Omnis et illimi vicus abundat aqua.
Hinc bibitur, fervens sitis hinc extinguitur aestus,
Hinc anima et lingua hinc sat recreata vigent.
Da nos CHRISTE tua cives ut simus in urbe,
Immunesque omni da superesse die.

III. MOSES ET AaRON.

LEGIFER hic Moses cornuta fronte rigorem
Juris et horrorem mente minace refert,
Virgam etiam ostentat, qua vis truculenta resultat
Legifragis: ô quam verbera dura crepant!
Hoc mediante Deus posuit metamque modumque,
Recte vivendi quod tueare decus.
At qui thuribulum manibus capitique tiaram
Praegerit, indutus veste decente latus:
Et cultu et gestu sese probat ille Sacerdos,
Ante aras olim sic stetit atque Deum.
Fallor, an Aaronis mihi nunc se prodit imago,
Legiferi frater qui fuit horriduli?
Leniat ille minas tabularum et mitiget iras,
Tranquillo ut regimen Pacis agone fluat.

IV. PAVLVS ET PETRVS.

STANT alii hîc: Pactique novi sunt ambo ministri.
Fidus et in magno munere uterque fuit.
Sed tibi quid gladius? num vulnera saeva minaris?
Num tibi militiae praelia dira placent?
O quam mitis eras placidissima pectora gestans,
Ante licet tuleris corda ferina nimis!
Trade ensem summis rerumque hominumque Magistris.
Hos decet armata mentem animare manu.
Verba etiam tua sunt pro magnis magna Dynastis.
Esse Magistratum curam animamque Dei.
Omnis homo, cujatis eris, cole numina Regum,
His in nullum aevum dextera inermis erit.
Sic et ait, tecum propior qui claviger astat;
Rex sit honoris opus vestri, et amate Deum.

V. PIETAS.

QUI capit in populos regimen, seu munere Patrum
Sive id naturae legibus accipiat.
Omnigenae Virtutis amore calescat atuna
Ferventem ante alias se Pietate probet.
Quos decorat Pietas animae sapientis origo,
Non magis ornari laudis honore queunt.
Utilis ad quasvis res est, fert praemia secum
Quae vita haec praesens quaeque futura dabit.

VI. CAESAR.

NOSSE eupis tandem rerumque hominumque Magistrum,
Cui mundi regimen sanxerit ipse Deus?
Caesaris hic status est: plenis cataphractus in armis
Perstat, et immensum militiae urget opus.
Huic Deus ense manus armavit, ô impia turba
Poenarum quantas experiêre vices!
Vos autem ingenui, quos non per devia flexit
Maxima peccantum desipiensque cohors,
Gaudete: hic defensor erit tutorque piorum,
Communis Pater hic omnibus aequus erit.

VII. CONCORDIA.

NUNC ad utrumque latus, parte hac et cernimus illâ
Quas soleat regimen res generare bonum.
Seu mavis regimen quâ sese ab origine prodat,
Nec pudor est, illud ponere et illud opus.
Olim Sciluri nota est saprentia Patris,
Cui soboles fuerat sat numerosa domi.
Spicula telorum fascem compacta sub unum
Dat natis, jubet ut frangere quisque velit.
Vis minus his valida est, nec fascem hunc frangere nôrunt,
Solve, ait; ut subito spicula fracta jacent!

VIII. PAX.

ALTERA in hoc pulchro quae sese schemate praebet,
Cui seges in cornu divite magna latet.
Immo, magis beathanc ramus frondentis olivae,
O vireat, nostro frons ea sancta solo!
Aurea Pacis habet cognomina, munera Pacis
Larga manu Jovae cunctipotente fluunt.
Hic dator est Pacis conservatorque bonorum
Qualia Amaltheas cornua plena vomunt.
Pax ubi se studuit patulis diffundete ramis,
Innocuosque hominum dives obumbratagros;
Hîc bene proveniunt successibus omnia faustis
Cuncta domi hic florent, cuncta virentque foris.
Templorum hîc cultus viget, et sacra verba docentur,
Nomen et excelsi concelebratur Heri.
Hîc jurata manus coëunt ad Sacra senatus,
Res capit hic frugem publica, priva suam.
Hîc tranquilla quies placido nos cingit amictu,
Et pulchro nostros ornat honore lares.
Hîc nascuntur opes, nostra et commercia crescunt,
Hic ager excolitur, fructus et inde redit.
Inque domo, inque scholis generose educta juventus
Artes addiscit ac pietatis opes.
Hic et vicini convivia mutua tractant,
Unde amor ipsorum fortior esse folet.
Hoc illud cornu est, quod copia largior implet,
Quo patriae omne viget, Pace vigente, solum.

IX. AQVILA.

IMPERII insigne hic Aquilaeque biverticis icon
Cum sancto ornatu conspicienda venit.
Altera fert sceptrum, gestat manus altera pomum,
Sive orbem mavis dicere sive globum.
Fronte gerit Cidarim, quod vel Diadema vocamus,
Grande decus capiti est ista Corona sacro.
Hanc manus e coelo porrecta in vertice ponit
Alitis, aque Deo munus idales haber
Nobilis haec volucris secli est reginae volantum,
Nomen et a summa nobilitate trahit.
Nec nisi nobilium se aptari cogitat usu,
Sed quid nobilius Caesaris Imperio est?
Hanc Marius primo legionibus esse Quiritum
Indulsit signum militiaeque decus.
Post ubi se in geminas Romana potentia partes
Divisit, qua oriens Sol moriensque ruit:
Alter tunc Aquilae voluit succrescere vertex,
Romana hinc volucris cernitur esse biceps.
At quamvis. Orientis opes a corporepleno
Seque gregant, omni disque jugantque modo,
Dum Luna hunc coepit Solem obfuscare coruscum,
Horrendunque premunt hoc Diadema, Getae.
Est tamen est aliquid super, a molimine tanto,
Ac statua in ferro, et stat ruitura luto,
O Christe extremam Imperii defende ruinam,
Adventuque tuo te caput esse proba.

Honoris et Gratulationis ergo faciebat

M. CONRADVS BACHMANNVS, MILSVNgensis Hassus, Poëtices Professor in Academ. Marpurg.

PRAEFATIO AD LECTOREM.

BEnevole Lector, Quinta est haec editio Tractatus nostri, Ter enim Typis Hampelianis Giesae ac Marpurgi, et semel Genathi Basileae prodiit. Secunda Hampeliana in plurimis aucta et aliquanto correctior lucem aspexit. Tertiam vero hic sine nostro praescitu et consensu ceu auctiorem sui lucri causa Anno 1641. Typis mutilatis, charta immunda et adeo vitiose edidit, ut lector sine fastidio et nausea vix legere queat, unde non parum operi et argumenti dignitati decessit. Augere non amplius voluimus, inseri tamen curavimus matriculam Imperii pleniorem et perfectiorem priori, uti et alia quaeoccasione nuperi diuturni Belli Germanici per subsecutam Pacis compositionem Monasterii et Osnabrugi circa pristinum imperii statum et leges fundamentales mutata, vel de novo adjecta paucula, quae non merentur, ut ab his qui anteriorem editionem in suis Bibliothecis jam habent denuo comparetur, adjecimus. Non etiam passi sumus nos morari, quod corrupto seculi hujus more inventi sint, qui labores nostros contradicendi pruritu, carpere et atrodere annisi, quos suo sensu abundare et vivere libenter sinimus. Debet adhuc nasci Cocus is, qui noverit omnes, sic condire cibos, sapidi ut sint omnibus aeque. Hos interpraecipuus est is, qui nomine suppresso, de Ratione Status Imperii Romani scripsit et Hyppolitum a Lapide se venditat. Sed sicut merces, quarum inspic endi copia negatur, suspectae, ita et istae, quarum ignorari vult auctor, ad declinandum forsitan evictionis periculum. Sufficit multos et Doctissimos viros; qui et numero plures, et auctoritate superiores, iis, quos cavillandi libido occupavit, rectius sentire de nostro hoc Tractatu, qui et saepius in publicis scriptis eum honorifice allegarunt et commendarunt, quos huic anonymo Lapidi opponimus, qui per nos sui maneat similis. Tanto vero minus nos potest Lapidis ille jactus, eo movere, ut canibus iracundis similes, dentes eo arrodendo frustra collidamus, maxime cum Religio ei non fuerit, in summa

Christiani Orbis capita, Augustissimos Imperatores, atrocissime invehere, Praeeminentes Imperii columnas et Electores quatere, aliosque Principes et Proceres Imperii ex affectibus suis, sat dira et atroci calami crena perstringere. Caesares fere omnes ex Domo et stirpe Austriaca, eversi status et hostilis in Imperium Romanum animi, Libertatique inhiantes, et inter hos Ferdinandum II. Inclytae recordationis, part. 1. cap. 6. (absit injuria dicto) Tyrannum, Perduellem, et Hostem vociferatur, Electores et Principes Imperii ignorantiae, assentationis, praeposterae scientiae et conscientiae, qui cuminum serant et Camelos deglutiant: in minimis scrupulosi, saniora consilia impediant et maxima rerum momenta insuper habeant, insimulat, qui ob pueriles ineptias vana quadam Caesarei nominis Reverentia absterriti, Ferdinando bellum apertum indicere distulerint: In specie vero etiam serenissimi Saxoniae Electoris honorem et dignitatem sugillat, quod videlicet in rebus Imperii satis pueriliter egerit, crassumve errorem erraverit. Quae et alia hujus nefariae farinae huc referre, neque hujus est loci neque temporis. Verum mi Domine Hyppolite, neque Deus, neque saniores te uspiam hanc docuerunt Philosophiam, ita de summis Christiani Orbis Principibus, quos Deus ceu eminentes terrarum clypeos constituit, et ab omni privatorum insultu ac injuriis, quales quales sint, tutos et quasi Sacro-Sanctos esse jussit et sanxit. Fateris te Germanum adeoque Imperii Romani civem: Fateris etiam Caesarem praecipuum esse Principem Imperii, et Caput Optimatum p. 275. Quare itaque contra Legem DEI veteris (Exod. 22. vers. 20) Foederis, maledicis Principi populi tui? Quare ex Christi lege Novi foederis, non das Caesari, quae sunt Caesaris, hoc est Apostolo interprete, honorem et Reverentiam, cui haec debentur, pro quibus tu reponis calumnias, quod nulli divina et humana lege licet, nisi perinde habeat, an animam per os, an per jugulum exhalaturus sit. Impudens os Simei, quo Regi suo uncto Domini, maledixerat, quamvis ob caedem Uriae non falsum dixerat, Deus noluit relinquere inultum. Neque enim Cajo, neque enim Sempronio, neque etiam Hyppol. summorum Principum censuram Deus commisit. Ipse enim Reges instituit, et aliquando ob peccata nostra, in furore: ipse etiam destituit et tolerari vult, quos dedit, tam bonos quam malos, tam justos quam iniquos, non solum propter poenam, sed etiam conscientiam. Audi Tertullianum in libr. ad Scapulam: Colimus Imperatorem sic, quomodo et nobis licet et ipsi expedit: ut hominem a DEO secundum, et quicquid est a Deo consecutum, solo tamen Deo minorem. Erras itaque graviter ignorans Scripturas: Erras etiam dum Patriae tuae statum, non ex veris, sed ex proprio tuo affectu fabricatis principiis falsis describis, et non ad conservationem sed eversionem ejusdem, Deo volente, in cassum

laboras. Rem ipsam quod attinet, mirum non est, quodfere in omnibus a nobis in fundamento discrepet Dominus Hyppolitus, quia et scopo, et Principiis toto Coelo distamus. Noster namque scopus fuit statum Imperii Romani delineare, qualis is, ab aliquot retro seculis, harmonice constitutus sit, et fuerit, et in quibus Harmonia illa Deo hominibusque accepta, inter summum Imperii Caput, ceu Dominum et supremum omnium Magistratum, ac Electores Principes et Status, ceu pia ejusdem membra, consistat: Ille in sua a DEO data, et Imperii Septemviris per electionem collata Majestate: Hi vero in sua per Capitulationem et alias Imperii leges Fundamentales obfirmata Libertate, salva reverentia et obedientia, sarti tectique viverent: Ille Imperii habenas assumptis hisce in partem sollicitudinis, patria lege, patrio more ex totius universi utilitate moderaretur, justitiae administratione, protectione et Defensione: Hi vero suis suffragiis, auxiliis et consiliis, quibus Dextra Imperialis culminis et Potentiae roboratur, adversus omnem vim succurrerent. Longe alius Domin. Hippol. ex ipsius libro apparet scopus. Hoc enim summo studio intendit, ut Imperatoris, hactenus inter omnes Christiani Orbis Reges, eminentem Fortunam et Majestatem plane convellat: jurisdictionem et Magistratum infringat, et harmoniam istam in qua salus et tranquillitas; Splendor, robur et Majestas Imperii consistit, Pax et justitia sc invicem osculantur, evertat, classicum canat, Proceres ut in Imperatorem et summum Magistratum insurgant, et bellum indicant, nuncient, hortatur. Pro lubitu enmsceptro. Throno, et imperio exuant, pellant: Rectius sentientes Proceres cum suis Consiliariis, socordiae, negloctae Patriae et Libertatis reos pronunciat, adeoque turbato rerum statu, per Factiones, motus et intestina odia, novam Imperii Romani formam ac faciem molitur, Effera barbaries laxis ut regnet habenis, parvi pendens, quod. Seditiones, Civilia Bella et intestina dissidia sint remedia morbis ipsis perniciosiora tam victis. quam victoribus damnosa. Et quamvis suam operam in calce operis Hippolitus tam stylo quam pilo ad hoccontra Imperatorem Domumque Austriacam prolixe commendet, et tum vita suppetet, promittat, vereor tamen ut par sit huic conatui Stylus quidem ad classica et ciendos plerumque, raro ad tollendos motus sufficiens. Pilum exercendi, tota die Dn. Hippol. fere per triginta jam annos campus patuit, modo tam audacter et confidenter in arenam prodire, quam calamum stringere paratus fuisset, invenisset quod ageret. Non tam facile desinit, quam incipit bellum. Rem ipsam et principia utriusque Operis quod attinet, nostra veluti ex omnibus patet, desumpta ex jure divino, Gentium, Civili, praesertim vero ex Aurea Caroli IV. Bulla, Imperii Recessibus et Constitutionibus ceu Fundamentalibus Legibus, in quibus vera ac genuina consociationis

Reipublicae nostrae jura ac fundamenta, illaque, quae hactenus toti Orbi terrarum admirationi et terrori fuit Harmonia, consistit, quibus stabit cadetque. Dn. Hippolit. vero quod jus divinum de Sanctimonia Summi Magistratus, de observantia subditorum et statuum erga eum sancit, mandat et praescribit, vel ignorat, vel scienter contra conscientiam negligit. Auream Bullam vitulum Aaronis, quem ut Idolum quoddam plerique scriptorum, hucusque adorarint part. 1. cap. 6. pag. 113. Recessus Imperij minus accurate praesertim ubi de plenitudine potestatis, Imperatoris Majestate ac dignitate agitur et quoadipsum Imperatorem longe magnificentius et speciosius ac res ipsa requirit: Respectu vero Ordinum magis serviliter et demisse loqui quam auctoritas eorum patitur, passim vociferatur. Idque Parasitastris istis Legistis Recessuum concinnatoribus imputandum: Aut communi seculi nostri vitio, et depravato Germanici Idiomatis stylo, qui hujuscemodi nugamentis ac inanibus ceremonijs titulorumque ampullis ad nauseam usque patet, part. 1. cap. 6. pag. 112. Imo Majestatem Imperij, Imperatori assignare omni rationi adversari et statum Imperij invertere; p. 1. c. 3. pag. 38. Et si quid sit, pro antiquae Potestatis relicto vestigio, et inani simulacro aut Germanorum Principum abusu in titulis Majestatis ad splendorem Imperatoris abutentium et Curialibus, habendum ib. 39. Eumque sacri Imperij Ministrum p. 1. c. 4. pag. 56. Rursus summum Imperij Principem et sacri consilij seu Senatus Imperialis deß Reichs Rahts Directorem vocat p. 1. c. 12. pag. 250. Eodem fere dicendi genere, quo nuper Anglicani, contra Regem suum, quem per Carnificem supplicio affecerunt, usi sunt, Carolum non fuisse videlic. Regem, sed PRAESIDEM PARLAMENTI, et PRIMATEM Populi Magistratum, ne scilicet haec infamia sequatur, quod Regem tam nefarlo et parricidiali scelere capitis damnarint, ut notatur in Defensione Regia nuper edita, qui foetus Anglicani conceptus Hippoliti Principijs adeo congruit, ut ovum ovo vix similius dari possit Et quamvis pleraque Imperatoris tanquam Directoris et praecipui Principis nomine peragantur, non tamen illa Imperatori, sed ordinibus potius assignanda sint. Eum esse Principem Comitiorum ac velut Caput Optimatum, quod eos in unum corpus et Rempublicam colligit, nec tamen in eo Imperij Majestatem, sed in Optimatum consensu inesse part. 1. c. 14. pag. 275. Ipsi nuda propositione relicta, ita ut ne quidem unius seu postremi voti jus competat, nec scissis in aequales partes Electorum votis, alteri parti, sua accessione aliquod possit addere momentum, p. 1. c. 15. pag. 284. Mandata tamen a Statibus jurisdictione, (cum tamen ipse sit Fons jurisdictionis, ut suo loco ostendimus) ad nutum statuum revocabili, uti parte prima, capite decimo, pag. centesima nonagesima secunda pro dictatoria, quasi voluntate sua scribit, Caetera propter insolentiam et indignitatem rerum recensere, neque vacat, neque expedit.

His enim, quae jam dicta sunt, quid abjectius, quid indignius, quid contemptius, Summa Imp. Majestate, et infra eam, ac Statuum Imperii dignitatem excogitari vel dici potuit; Ex Domino ministrum, seu servum Reip. Imp. Caesarem Augustum, merum consiliorum Directorem (cujus inter aequales vires sunt tantum subsidiariae) et suffraganeum, Imo ne talem, qui unius seu postremi voti jus habeat fingere. Hoccine est invertere ordinem divinum: Capiti calcem et calci caput Poetarum more affingere. Adsertiones suas, plerumque hoc fundamento corroborat, quod ipse ita audacter asserat, confidenter pro Imperio et summa quasi in Publico statu sanciendi potestate, statuat: et quasi auctoritate sua definiat. Deinde ex vetustis et recentiorum scriptis literis, praesertim eorum, quibus cum Caesare bellum, lis vel controversia fuit, vel qui cum alijs litigantes, causarum suarum iniquitati diffidentes, omnem moverunt lapidem, ut Caesaris juris dictionem, maxime quod Feuda Regalis dignitatis, in deß Reichs Scepter vnd Fahnenlehen metu justitiae declinarent, et se judicio Caesaris subtraherent: vel tandem succubuerunt, de quibus verum est, quod dicitur: Nemo unquam causam perdidit, et bene de judice locutus est. Multum etiam momenti collocat in literis quorundam Principum ac statuum quorum in conflictu Pragensi Archivum An. 1619. a Caesareanis interceptum, suppeditavit, vel quae in Lundorpii collectaneis referuntur. Et mirum quare quorundam Principum privatis literis quoad Imperii Romani Statum magis credendum, quam Recessibus et Legibus publicis quibus vel hi ipsimet vel eorum majores in Imperii Comitiis publico placito, et mutua conventione subscripserunt, rata et firma esse voluerunt: Quis unquam dubitavit Publica universorum pacta, leges et sponsiones particularium assertionibus et publicas res privatis praeferendas.

Et quae ratio, cur unito quam non unito Principi Electori, major quam Electori Saxoniae fides habenda. Consideret et juxta se ponat, benevolus, affectibus non deditus Lector, utriusque et nostra et Hippolit. principia et praesupposita, ex quibus utique oppositorum veritas sumi et diiudicari debet. Aurea Caroli IV Bulla, quam Aaronis vitulum Dn. Hippolit. scoptice appellat, Imperatoris, Electorum Principum et Procerum Imperii, communi suffragio, pro pragmatica Sanctione et Lege Imperii fundamentali Noribergae in publicis Imperii Comitiis An. Do. 1356. quarto Idus Januarii, assidentibus sibi omnib. Sacri Rom. Imp. Electoribus, Ecclesiasticis et Secularibus, ac aliorum Principum, Comitum, Baronum, Procerum, Nobilium et Civitatum, multitudine numerosa constituta et promulgata, trium fere seculorum observantia roborata, ac omnium judicio Lex imperii quasi primaria habita. Recessus seu Constitutiones Imperii vulgo deß H. Reichs Abschiede vnd Satzungen similiter ab Imperatore, de Electorum et statuum consensu ac suffragio,

in vim juris publici constitutae, promulgatae et in certum Corpus congestae, norma sunt et manere debent, genuini status et Administrationis Imperii Romani. Securius ergo navigat, qui Legum et publici juris auctoritate quam sua et aliorum fallaci et ad Patrii Status eversionem perniciose praeconcepta opinione navigat, cui tamen ipse ceu immotis fundamentis, ad infringendam Imperatoris Majestatem innititur. Quare itaque in his, quae pro stabilienda eadem, in illis habentur suspectas et adulatorias esse nugatur, Et quae esset ratio? quae insania? Domino Hippolit. ejusque pravis et inanibus assertionibus, aliisque modo adductis frivolis praesuppositis, plus Fidei tribui debere, quam Augustissimis Imperatoribus, Serenissimis Electoribus, Celsissimis Principibus, Comitibus, Baronibus, Civitatibus, tot annorum centuriis continuis et successivis, in publicis Legibus et Diplomatibus, manuum subscriptione et sigillorum appensione roboratis, in quibus omnibus uno ore et suffragio Caesari Majestas, summae Potestatis plenitudo et statibus debita erga eum observantia et obedientia adscribitur, quod ex pluribus Imperii Recessibus firmavimus libr. 1. Class. 2. capit. 2. Et ex eorum inspectione plenius videri possunt, si enim Testimoniis, rei alicui fides concilianda, quid Hippoliti nostri Testimonium contra Caesarem et omnes status? Quae umbrae cum Sole; Scarabaei cum Aquila; catuli cum Leone comparatio? Sicut enim in Facti quaestionibus id pro vero habetur, unde plures maximeque idonei stant Testes, ita sententiarum, eas sequendas, quae plurimis, praestantissimisque nituntur Auctoribus, recte monuit Hugo Grotius De jure belli libr. 2. capit. 23. §. 4. Testis est Hippolit. 1. Suspectus, ob nominis suppressionem. 2. Ex affectu deponens. 3. Non omni exceptione major sed minor. 4. Dictorum suorum rationem nullam adferens idoneam. 5. Contra rerum evidentiam, et leges publicas, quae tamen Testimonia nauseant et non admittunt, testatur. 6. Non super facto sed jure quod probatione non eget. Deponit 7. audacter, et confidenter omnia scribit. Cujus generis Testibus quid credendum, omnibus missis, solus Farinacius sufficiat. In Testium examine, primae sunt judicis partes, quaerere de nomine Testis, ut de ejus legalitate ante omnia constet. Dn. Hippolit. noster Testis est anonymus de quo, quis, qualis et quantus, non constat. Tanto minus vel nos, vel alius, qui non fungum pro cerebro, et peponem pro corde gerit, Anonymo huic Testi credet. Praedictam Auream Bullam, et omnes a tot seculis promulgatas Imperii Leges, et Constitutiones, a parasitastris Legistis concinnatas, Quis credet Hippolito, trecentis et retro annis, Serenissimos et Prudentissimos Electores, Principes, Comites et Civitates, meros in suis aulis, curiis, consiliis et publicis comitiis adhibuisse assentatores, parasitastros, qui contra Principum et Procerum dignitatem, Libertatem, imo Patriae suae,

quae omnes omnium charitates complexa, vita ipsa potior habetur, statum, juratae fidei immemores, scriberent, dicerent. Quis crassam istam et tardam negligentiam, tot seculorum Principibus, et Proceribus tribuet? Quis non novit, in publicis Imperii conventibus, Electores et status, adhibere viros Excellentissimos, Magnificos et multo rerum, maxime imperialium usu peritos, quos plerosque jamdudum Fato functos, post sunera virtus commendat? eos tamen, calumnijs proscindere contra charitatis, de mortuis Canonem, Hippolit. non veretur. Cum itaque verisimiles ejus non sint assertiones neque etiam erunt probabiles, adeoque non veri sed falsi, ex Legum praesumptione habebunt imaginem. Probabilia dicuntur secundum Arist. 1. Topic. c. 3. et lib. 3. c. 5. quae talia videntur omnibus, aut pluribus, aut sapientibus, et ijs, aut omnibus, aut pluribus, aut maxime probatis vel praestantioribus, quorum nihil in praedictis Hippol. calumnijs reperire est. Majestatem Imperatori Romano detrahere, quid aliud est, quam Soli meridiano lucem negare. Omnes Christiani Orbis Reges et Principes, quorum Majestatem asserit Dn. Hippol. Imperatori, velut Monarchae, dignitate maximo, ultro loco, experientia et ipso Bodino Imperatorum Osore teste semper cesserunt, et adhuc hodie sine ulla controversia in publicis congreffibus cedunt, quod infra eorum esset Majestatem, ei cedere, qui Majestate careret. Et quid Hippolitus respondebit ad hoc, quod attestantibus Actis Publicis, omnium Regum Potestatum et Rerumpublicarum Legati et Plenipotentiarij per integrum lustrum Monasterij et Ossnabrugis Pacis conciliandae causa congtegati in publico quasi totius Europae Theatro, Caesari Augusto, sine ulla controversia, et Majestatem et primas partes tribuere, non dedignati, ipsique Reges Instrumentum Pacis subscribendo et sigillando ratum habuerint. Nunquid et hos ad Parasitastror. Classem Dominus a Lapide referet? Certe si horum verum et omni Exceptione, majus est testimonium, uti est; certe falsus imo falsissimus crit Testis Hippolitus. Turcae, Persae et alij Barbari praecipuum Christianorum Principum Principem, et Christiani Orbis eum salutant. Et cum contra evidentiam rerum, audacter et confidenter ex suo crebro, affectibus corrupto, ad eversionem et destructionem Imperij omnia Hippolitus agat, et principia Legum fundamentalium neget, non meretur ulteriorem refutationem. Vetus enim dictum est, contra negantem principia, non esse disputandum. Ambigunt etiam Sapientes, uter stultior sit, is ne, qui ineptias loquitur, an is, qui eas longiore impugnet oratione. Passim etiam in opere suo juris Civilis perstringit Sapientiam, qua, juncta militari disciplina, Romanum Imperium crevit et floruit: juris vero peritos, summos viros quotquot a multis seculis Reipublic. Imperatoris, Principum et statuum usui et a consilijs secretioribus fuerunt, per cavillum, Legistas vocat, et suam temeritatem, horum omnium Prudentiae, Scientiae, et

Legalitati immo deste et superciliose praefert. Nec mirum. Qui enim non intelligunt artes, non amant artifices. Imo Ars non habet osores, nisi ignorantes. Hinc satis accommode Pictor apud Quintilianum monuit, Tunc felices futuras artes, si soli artifices de ijs judicarent. Judicium itaque Hippol. nostri de Legistis, tanquam ignorantis Leges Romanas (in quibus tamen, summa latet sapientia) eorum auctoritati nihil detrahet, vel eos magis morabitur quam catelli alicujus inanis allatratus iter facientem. Calumniari, cavillari non cordatorum aut magnorum virorum virtus, aut sciendi summa, sed potest haec quivis nugivenda. Parum etiam juvat Hippol. quod recens fabricatis suis praesuppositis, exinde fucum quaerit, quod seculi nostri vitio, et depravato Germani Idiomatis stylo, hujuscemodi nugamentis ac inanibus ceremoniis titulorumque ampullis, Proceres abusi sunt etc. Siquidem evidenter constat, non nostro primum Seculo, tanto minus ejus vitio, Imperatori Romano Majestatem et reliquos summae praeeminentiae et Honoris titulos tributos, sed multis retro centenariis, quod vel Aurea Bulla Caroli IV. quae neque hujus, neque proximioris seculi partus aliaque longe vetustiora rerum documenta satis superque arguunt. Et certe magnopere errat D. Hippol. satisque testatum facit, se in Electorum et Principum curiis et aulis parum versatum esse, quod iis titulorum tribuendorum facilitatem imputet. Si enim ullius, certe Germanicae Nationis Principes, in eo valde et fere supra modum accurati et parci sunt, et difficillime moveri possunt ut a veteri stylo vel transversum unguem recedant, etiamsi ab ipso Imperatore novi tituli alicui Statuum, recens concedantur, id quod ipse ultra annos triginta in diversorum Principum aulis expertus, vere affirmare possum: quamvis in bellicis hisce turbis Belli Ducibus, Tribunis et reliquis, non solum largitionibus sed et titulis placere studuerint, quod illis pacato rerum statu, praejudicio non erit, neque statum concernunt, Reliqua futilia nugarum folia, operose colligere operae pretium non videtur, certi, Pace in Imperio Romano constituta Hippoliti opus, ceu seditionum fomitem et motuum novorum classicum, non diu lucem visurum, neque salva Republica Germanorum tolerari posse, ut studiosa juventus vel alii non satis rerum usu obfirmati, ejusmodi principiis ad speciem quidem plausibilibus Imperii tamen nostri Legibus Fundamentalibus, et Harmonico statui contrariis, imbuantur, et ad perniciosa Reipublicae consilia capessenda inducantur. Noster Tractatus jam ultra 30. annos absque cujusquam justa indignatione multorum Magnorum Virorum, etiam Caesaris, Electorum et Principum aulis viventium, manibus fuit, et adhuc versatur, quamvis impossibile sit, ut omnibus placere queat. Hisce concludimus, tui erit benevole Lector, seposito affectu judicare.

CAPVT I. De Summa huius Tractatus et de tribus reipublicae formis.

SUMMARIA.

1. In omni negotio prior verborum, potior tamen rerum habetur ratio, verba rebus, non res verbis deserviunt.

2. Rebus ex debito, verbis ex usu fungimur.

3. Subjecta materia verborum canon et amussis.

4. Ex intentione proferentis et destinatione ejusdem accipienda.

5. Verba rerum notae et tesserae, et sub jugo mentis sunt.

6. Regiminis appellatio frequens apud Latinos.

7. Regimentum imperii, eaque dictio a Latinis usurpata.

8. Regiminis dictio quomodo hic accipitur. Et quid in Reipubl. Regimine spectetur num. 9.

10. Respublica constat ex imperandi et parendi lege et necessitate.

11. Imperium quid?

12. Si penes unum Monarchia, 13. Si penes paucos Aristocratia, 14. Si penes universos democratia dicitur.

15. Disputatio de praerogativa inter has formas.

16. 17. 18. 19. 20. Quaelibet ex his sua habet commoda, sua incommoda, et delectam inde laudari facilius quam invenire posse, cum nulla ab omni parte sincera.

21. Monarchicus status praefertur, cum proxime accedat ad Regimen Dei Opt. Maxim. 22. quia antiquissimus 23. ordini naturae convenientissimus, a discordiis tutissimus. 25. pacatior et commodior, neque libertati exitiosus, quae nunquam gratior, quam sub Rege pio.

26. In Monarchico statu IV. illa summa, et praecipua laudantur imperia totius orbis. 27. Assyriorum, 28. Persarum, 29. Graecorum, 30. et Romanorum.

CAPUT II. De necessitate et dependentia Imperii in genere.

SUMMARIA.

1. Imperia in terris non a fato, aut astris, et signis coelestibus, aut numeris dependent.

2. 8. 17. Sed ex sanctissima Dei, et naturae ordinatione rectaeque rationis dictamine. A Deo salus regnorum, incrementum, occasus, et initia, qui magna magnus disponit, et transfert de uno in aliam.

3. Iustinianus, aliisque Impp. a Deo, coelestique Majestate, imperium sibi traditum asserunt.

4. Princeps Dei vicarius, et legatus. 5. Lex animata, vires Dei gerens. 6. Imago divinae majestatis, et Deus in: terris dicitur.

7. Homerus Princeps Deorum discipulos, a Iove nutritos, eique amicos.

8. Plato Reges Deorum filios dixit, David Reges Deorum titulo indigetavit.

9. Naturalis ratio rerum omnium rectissima arbitra. 10. divini splendoris radius. 11. recti consilii, rectique judicii fons et scaturigo, vitae dux. 12. Homines adstringit ad obtemperandum, et universali naturae lege receptum, inferiores parere praestantioribus.

13. Sine hoc vinculo, et Spiritu quasi vitali nec. Respubl. cohaerere, nec societas, nec ulla civitas stare potest.

14. Vt armenta sine pastore errabunda vagantur, sic et hominum societas: sine Rege et lege.

15. Magistratus imperium naturale est, instar fluminum, fontium, segetum, arborum, etc.

16. Non minor Magistratus est usus inter homines, quam panis, aquae, solis, et aëris, etc.

CAPUT III. De Magistratu iniquo et impio, anne is a Deo, et an ei honor et reverentia debeatur.

SUMMARIA.

1. 2. 3. 4. 5. 6. Rationes, quibus Magistratum iniquum, et impium, a Deo non esse, adstruitur.

7. 8. 9. Verior contraria opinio, etiam iniquum Magistratum, modo legitime constitutum Dei esse ordinationem.

10. Vniversalis negativa potentius negat, quam universalis affirmativa dffirmat.

11. Deus Cyro nondum nato regnum deputavit, eumque pastorem suum nominavit. 12. Nabuchdonosorem ministrum suum appellat. 13. Pro ejus liberorumque salute Judaei captivi orare jubentur.

14. Pilatus potestatem nonnisi a Deo habuit.

15. Magistratus etiam iniquo, et impio debetur honor et observantia.

16. Paulus ad Imperatorem Rom. provocat.

17. Principi non est maledicendum.

18. Maledictio species quaedam blasphemiae.

19. Vt funesta omnis vox liberti in Patronum, ita et subditi in Magistratum.

20. Subditis semper sancta et honesta debet videri persona Magistratus, etiam iniqui. Reges apud omnes gentes suojure sacrosanctos esse oportet.

21. 22. De Magistratu semper bene praesumendum et sentiendum.

23. Omnis injuria Magistratui facta atrox censetur.

24. Officiali Magistratus alapam infligens, intuitu officij, poenae mortis affici potest.

25. Injuriam sibi illatam ipsemet Magistratus vindicare potest, non ut judex in propria causa, sed tanquam Iuris executor.

26. Ad argumenta contraria respondetur, distinguendo inter ipsum imperium, ordinem, et statum Magistratus, et inter usurpationem, vel acquisitionem, inter ipsam potestatem, et acquisitionem ac usum potestatis.

27. 28. Deus est ultor regni peccantis in concreto, quo ad personas male usurpantes imperium, non in abstracto, quo ad ipsum ordinem et statum.

29. 30. 31. 32. Tyranni non regnant ex Deo, ipsum tamen Imperium, cui praesunt, est a Deo. 33. Non regnant ex Deo, sed sunt a Deo ut justo judice, peccata populi puniente.

34. Tyranni executores sunt divinae justitiae, etiam contra intentionem. ob id tamen non excusantur, Deus Tyrannis utitur tanquam flagello.

35. Deus dat Regna impiis, non ut regnis abutantur, sed ut beneficiis invit ati ad Deum convertantur.

36. Semper praesupponendum. Magistratum legitime ad regimen vocatum.

37. 38. Imperia sine justitia, magna sunt latrocinia. Datur Magistratus a Deo ad refrenandam hominum malitiam, et conservandam justitiam.

39. Non tantum summo, sed et inferiori Magistratui honor et reverentia exhibenda.

40. 41. 42. 43. 44. Qui contra faciunt, ordinationi divinae resistunt, conscientiam vulnerant, jus naturae violant, iram et vindictam divinam provocant, etc.

45. Elegans Bodini praeceptum, de mutua inter superiores et inferiores benevolentia, et obsequio.

CAPUT IV. De Magistratuum iniquis praeceptis.

SUMMARIA.

1. Magistratui etiam impio obtemperandum cum honore, et reverentia.

2. Iniqua tamen praecipienti non temere parendum.

3. Deo magis, quam hominibus obediendum, plus timendus Deus, quam Rex. Multi hodie Demades multa ad gratiam, pauca ad veritatem loquuntur. Multi Placentini, pauci Veronenses.

4. Possumus hoc, quod honeste possumus.

5. Potius omnia mala patienda, quam malo consentiendum, superioris jussui ab inferiori judice modeste refragandum.

6. An jussus magistratus in delictis excuset a poena civili? remissive.

7. Cum Daniele leonum potius fovea eligenda, quam Magistratui jubenti idololatricum cultum parendum.

8. Ad impium jussum Saulis surdi sint ministri.

9. Papiniani exemplo secur is potius optanda, quam contra conscientiam fratricidii scelus defendendum.

10. Exempla talis constantiae habentur in nutricibus Aegypti, Mardochaeo, Macchabaeis, Electore Saxoniae captivo. Magis semper timendus,

qui gehennam [transcriber, in the print: gehenunm] quam qui carcerem minatur. Conscientia obligationi civili longe praeferenda.

11. Magistratus iniquis praeceptis expresse cum Dei, et naturae legibus non pugnantibus melius est obedire, quam jussa recusando rebollandi occasionem praebere.

12. Rebellionis species est, denegare, quae imperantur, censum et tributum solvere detrectans in Principis contemptum, incidere dicitur in crimen laesae Majestatis. Census imponendus secundum recept am cujusque loci consuetudinem, consilio Procerum, et modo solito, ac, consueto.

13. Domino regionis semper parendum, dum jubet, et praecipit, quae Domino Religionis non sunt contraria. Exilium potius patiendum, quam Principi impia maendanti resistendum. Nec refragandum. si dubium adhuc sit, justumne, an injustum sit, mandatum.

14. Vinculum societatis humanae in hac parandi lege consistens, ne in minima sui parte discumbendum, ne hinc Reip. salus in discrimen conjicienda.

15. Vindicta Deo committenda, qui cuique pro merito retribuit, cujusque judicio, non subditorum in rebellione, omnia mala acta Principis constringuntur.

16. Potentes potenter tormenta patientur, et valide opprimuntur crudeles dominatores, exemplo Pharaonis, Caligulae, Neronis, Tiberii.

17. Deus in puniendis Tyrannis lento plerunque gradu ad vindictam procedit, tarditatem supplicii gravitate poenae compensans; diuturniorem impumtatem iis concedens, quos pro scelere gravius ulcisci vult.

18. Peccata populi et inemendati mores diuturno saepe egent flagello.

19. In iis, quae verbo Dei non adversantur, Magistratui obtemperandum.

20. Etiam difficiliores Domini ferendi sunt.

21. Tolerabilis mitigatio devote et humiliter a subditis petenda. Nimiis exactionibus, insolitis oneribus, pressuris, et crudelitate, subditi ad rebellionem, insolentiam; et resistentiam non sunt provocandi. Ad greges subditorum custodiendos pastores mittendi, non lupi. Deus quandoque Principes oppressores populi, cumque ipsis simul subditos rebelles acerrime punit.

22. 23. Subditi nimia Dominorum saevitia, et insolit is operis pressi in Camera, vel Imp. aula mandata sine clausula impetrare solent. Abutens justitia imperio privandus.

24. Interest Reipubl. ne quis re suâ male ut atur.

25. Mandata sine clausula subditis contra Magistratum, non facile et tum denarratis verisimiliter non constat, decernenda.

26. Competit subditis etiam remedium uti possidetis, si in possessione, vel quasi a Domino molestantur.

CAPUT V. An et quatenus subditi resistere possint tyranno eumque a gubernaculis removere?

SUMMARIA.

1. Quaestio, an et quatenus subditi resistere possint Tyrannis a plurimis pertractata breviter hic attingitur.

2. Distinguendum inter Tyrannos, deinde inter subditos.

3. Tyranni alii dicuntur titulo, alii exercitio.

4. Illi, qui sine ullo legitimo titulo ad rerum gubernacula perveniunt. Richardus dux Clocestrius interfectis fratris filiis, Angliae sceptra vi arripuit. Turca summo scelere et turpitudine ad tantam imperit molem pervenit.

5. Hi sunt, qui legitimo quidem jure ad regimen perveniunt, sed concessa potestate abutuntur. Et violenta dominatione populum premunt.

6. Lex Valeriana permittit impune occidere Tyrannum titulo, sub antiquis etiam praemiis propositis.

7. Quod et sacris non absonum est literis, exemplo Aeglonis, Sebae, Sallum, Holofernis, et Sisserae, Gesta per talem Tyrannum ipso jure nulla sunt, nec aliquid roboris aut firmitatis habent.

8. Ejusmodi Tyranno, ut alieno, populus nullo homagio vel jure obligatur. Eique tanquam privato a quovis Reipubl. cive recte resisti potest.

9. Iurisdictionem nullam habent, nec crimen laesae Majestatis in ejusmodi invasores committitur.

10. Possessione illegitime quaesita diu non gaudent invasores alienarum ditionum, sed misero et tragico exitu eam plerumque amittunt, exemplo Jul. Caesaris. Sergii Galbae, Ottonis, Vitellii, Phocae, etc. non diuturna possessio, inquam quis gladio inducitur. Nec diu, quae multorum malo exercetur, stare potest potentia.

11. 12. Subditis ex post facto approbatum tyrannorum occidere, aut removere non licet. Grave est fidem fallere et quae semel placuerunt, servanda,.

13. Difficile est, ut bono peragantur exitu, quae malo sunt inchoata principio, Impossibile, ex vitiata radice bonum nasci fructum.

14. Liber populus alicujus dominio, se submittere potest.

15. Non laudandi interfectores Julii Caesaris. Toleratum Tyrannnum occidere non licet. Eoque ipso crimen laesae Majestatis committitur. Impune non tulerunt Tyrannorum trucidatores, sed plerunque justo Dei judicio misere perierunt.

16. Contraria Bodini sententia, posterior populi suffragatio, quasi quaedam tyrannidis est confirmatio.

17. 18. Metus semel illatus praesumitur durare, durante eadem causa cogendi, et nocendi potestate.

19. 20. Metus durare censetur vivente Tyranno et plena libertate non restituta.

21. Quod metu gestum, et actum est, ratum de jure non est.

22. Refutatur Bodinus.

23. Multa ab initio prohibentur, quae ex post facto sustinentur. Consensus subsequens non permittit accusari vitium. Quod cessante vi vel metu gestum est, irritum non habendum.

24. 25. Matrimonium metu contractum ab initio, ipso jure nullum subsecuta spontanea cohabitatione convalescit.

26. Praescriptio longi temporis legitimae creationis vim habet. Non major esse debet taciti, quam expressi vis ac potestas.

27. Tempus non est modus inducendae obligationis.

28. Super te violenter occupata, investitura scienter facta valet.

29. Per investituram subsequentem violentia praecedens purgatur.

30. Praedicta limitantur, si subditi invasi legitimum Dominum adhuc habent; Dux vel Marchio expulsus a subditis vel aliis, non desinit esse Dux, vel Marchio.

31. Subditi, qui ipsi possidentur, possessionem in alium transferre non possunt. Nec tradere jurisdictionem, cum ipsi adhuc sint in jurisdictione. Neque prorogare possunt jurisdictionem, nisi de consensu Domini sui.

32. Rex ultro designatus, unctus et coronatus praetextu alicujus saevitiae solio regio turbari, aliusque surrogari non potest. Sero accusat quis mores ejus, quos eligendo, et recipiendo ipse approbavit. Non ignarus quis esse debet conditionis ejus, cum quo contrahit.

33. Ejusmodi regnorum et ditionum a subditis facta oblatio non temere acceptanda, sed prudentius renuenda. Delatum imperium ab eo, cujus non est, admittens, affectatae tyrannidis crimen incurrit. Reges inviolabiles et sanctos Deus et natura voluit.

34. Priscus dedendi, et recipiendi mos apud Romanos qualis fuerit.

35. In Tyrannis exercitio, distinguendum inter mere et absolute subditos, qui mere privati. Et inter subditos relate, qui simul Magistratus subordinati vices gerunt, jusque potestatis et gladii habent.

36. Subditi jus gladii non habentes, gladium sumentes gladio peribunt.

37. Jure civili publicus armorum usus privatis omnino ademptus.

38. Subditis privatis aequum ac iniquum Regis imperium ferendum. Non novum, ut sontibus pareant boni.

39. Regum interfectores a successoribus severe puniendi. Alexander Magnus paternae caedis conscios ad tumulum patris occidi possit. Ultio principibus munimentum est, ad prasens in posterum.

40. 41. Non distinguitur hic inter fidelem et infidelem Magistratum.

42. Ex Bodini sententia peregrini Principis auxilium implorari potest. Cavendum tamen, ne quis assistendo subditis contra suum Dominum eandem legem sibi statuat, et idem jus in regnum suum provocet.

43. Subditi Magistratus personam sustinentes, jusque gladii habentes, Tyrannum exercitio leges fundamentales evertere molientem a gubernaculis removere possunt.

44. Tyrannus Reipubl. fundamenta convellens, navem Reipubl. submersam, et eversam rupit. Hoc casu exulent Tarquinii, pellantur Dionysii, plectantur Nerones, more majorum.

45. Wenceslaus Rex iners, lascivus, crudelis a Bohemis captus, et ab Imperii Statibus imperio exutus est.

46. Tyrannorum Rescripta, mandata et Edicta quatenus valeant, distinguendo deciditur.

47. Mutua relatio Patris, et Filiorum esse debet inter summum Principem, et eos qui partem curarum Reipubl. sustinent. Imperatores boni paterno affectu prosequuntur imperium, ejusque cives. Princeps bonus a bono patre nihil differt.

48. 49. Summus Magistratus legibus conventionis aeque tenetur atque privatus.

50. Firmius arctiusque iis obligatur. qui mutuae fidei vindex.

51. In alio fidem fallere probrosum, in Principe abominabile existimatur. Verbum sollen, necessitatem obligationis, verbum wollen, voluntatis promptitudinem importat.

52. Princeps a fide conventionis, capitulationibus et regni legibus recedens, eam a subditis sperare non poterit.

53. Patronus olim Clienti fraudem faciens ignominiosus erat. Domitii, et Crassi libera honestissimae libertatis vox.

54. Id postulare non licet, cujus contrarium quis non esset petiturus.

55. Principis jure aut nomine dignus non censetur, qui Principis officium facere negligit.

56. Privilegium amittit, qui concessa abutitur potestate.

57. 58. 59. 60. Objectio de contractu Principis, et de principe legibus soluto refellitur.

61. Rationes de remotione Tyranni exercitio, remissive.

62. Pater licet legum contemptor, tamen pater est.

63. Vt silius patrem cert as ob causas exhaeredare. Ita et inferior Magistratus, ex urgentibus causis secundam regni cujus vis leges Principem a regni haereditate removere potest.

64. 65. Sicuti patria, tanquam communis parens praefertur patri: Ita et

salus patriae autoritati Principis praeferenda.

66. Pater intollerabili injuria liberos afficiens, officio Iudicis ad emancipationem compelli potest.

67. Patria potest as in pietate, non in atrocitate consistit.

68. Princeps pari amore, quo parentes liberos, subditos diligere, ac tueri debet.

69. Princeps communis patriae, et omnium Pater, paternum erga subditos gerat animum.

70. 71. Vt matrimonium inter conjuges propter certas, divino ac humano jure determinatas causas rescindi potest, Ita et hoc vinculum inter principes et subditos, periclitante Reipublicae salute.

72. Propter utilitatem Reip. sunt principia constituendi Principem, sunt itidem principia dissolvendi.

73. Non minus inferioribus, quam superioribus Magistratibus pro salute subditorum excubandum.

74. Propter furorem supervenientem matrimonium non dissolvitur.

75. Furiosus Princeps autoritate publicare moveri potest.

76. Propter nimiam saevitiam matrimonij separatio permittitur.

77. Non propter quamvis tyrannidem aut iniquitatem removendus Princeps.

78. Non omne maleficium dissolvit matrimonium, sed Adulterium, malitiosa desertio, ex nimia saevitia.

79. Non quodvis maleficium Principi adimit sceptrum, sed illud, per quod ipsa Reipubl. fundamenta evertuntur.

80. Ordinatio divina pro aris et focis puguando, ab interitu vindicatur.

81. 82. 83. Iuramentum semper intelligendum, rebus in eodem statu manentibus.

84. In omni obligatione exeeptus censetur casus, qui partis culpa contingit.

85. Ex causa de novo emergente etiam a jurejurando recedere licet.

86. 87. Iuramenta non extendenda ad fortuita, non cogitata, vel inopinata, ne fiat vinculum iniquitatis.

88. Semper pro principe militat praesumptio, donec contrarium appareat, Principes quicquid facit, juste facere praesumitur. Non temere aliud praesupponendum, multo minus periculosa extrema amplectenda.

89. Proceres non tenentur observare conventionem, quam Princeps ipse non servat. Quaelibet promissio annexam hanc tacitam habet conditionem: Si fides sibi servetur.

90. Procerum Saxoniae ad Henricum IV. Imper. per legatos postulata, et conditionales conventiones.

91. Finis Imperii gloria Dei, et Salus subditorum.

92. Regna, principatus, et dominia non tam ad Dominorum, quam sudditorum commoda inventa. Bonus Princeps differt a Tyranno, hic omnia adsuam, ille ad publicam refert utilitatem,.

93. Reges et Principes non tam praeesse, quam prodesse debent, nec sibi subditos, sed se subditis datos esse arbitrentur.

94. Quaevis potius toleranda, quam ut Rex vel Princeps legitime constitutus, unctus, et coronatus, vi et armis a Proceribus solio dejiciatur, vel prorsus interficiatur.

95. Reges omni jure inviolabiles, et quodammodo Sacrosancti censendi, eorumque sanguinem profundere nefas est.

96. Ejusmodi caedes, et invasiones impunitae a Deo non relinquuntur. Exemplo percussorum Caesaris, interfectorum Adolphi Nassoviensis, quorum plerique misero et malo mortis genere perierunt.

97. Rudolphus Heinrici IV. Imperatoris oppugnator in pugna dextera manu amissa, eaque ei lethaliter decumbenti, allata circumstantibus Episcopis perfidiam erga Imperatorem perturbato animo exprobravit.

98. Ex vetustiorum exemplorum cum recentioribus collatione animadvertitur, eandem semper in mundo agi fabulam, Deo ultore justo.

99. Summa Reipublicae necessitate postulante, moderarti summi Principis licentiam, per Proceres id pie, juste, ac decenter suscipiendum. De precationibus et obtestationibus ante quam armis experiendum.

100. Princeps sanctissimum fidei numen violans, Deum habebit vindicem, et ultorem; Proceres vero illud religiose observantes Adjutorem, et tutorem. Exemplo Gibeonitarum.

101. E contrario vero ille Deum ordinationis suae severum custodem, et protectorem; Hi autem perfidiae et inobedientiae vindicem habebunt.

102. De praesenti quaestione in specie privatum judicium interponere, periculosum.

103. Etiam minimae circumstantiae causae et quaestionis statum variare possunt.

104. Deus regna constituit, reges tuetur, refractarios punit, Tyrannos de sede deponit, et alios regere facit.

CLASSIS II.

CAPUT I. De Quarta Monarchia quae fuit et est Romanorum.

SUMMARIA.

1 Continuatio.

2. Conterere tempus in multiloquio, prudentissimos stomachari solet.

3. Imperium Romano German. est quartailla Monarchia, cujus perennem, et cum aevo duraturam solicitatem ac perpetuitatem tum sana, tum gentilium praedicarunt oracula.

4. Virtus et fortuna pariter aeternitatem Imperio Romano promiserunt.

5. Rom. Imperium primum et solum ortu et occasu fines regiminis sui terminasse scribitur.

6. Omnibus regnis Orbis Christiani dignitate, et majestate sublimius.

7. A quo omnia imperia originem traxerunt.

8. In cujus tranquillitate totius Christiani orbis salus conquiescit.

9. Imperium Rom. est summus universi orbis Christiani Magistratus.

10. Alii reges et principes quasi appendices, Imperii Rom. censentur.

11. Rationes, quibus evincitur, Imperium Rom. esse quartum illud summum Imperium, in Danielis vaticinio memoratum. Sub Imperio Rom. imperante Augusto, natus est Christus.

12. 13. Imperium Rom. est bestia illa, decem habens cornua, in Daniele praefigurata.

14. Romanum Imperium denotatur sub quarta illa bestia apud Danielem, permanente usque ad novissimum diem, non adventus Christi in carnem, sed ad judicium universale.

15. Etiam in Monarchiae quartae potentia valde attrita, et collapsa Imperatorium nomen, et Caesarea sublimitas permansura est usque ad finem mundi.

Imperium hoc everti non poterit, nisi cum ipso orbe terrarum.

16. Non attendenda meticulosaomnia quorundam hominum Imperium Rom. usque ad extremum judicii diem stabile non esse, opinantium, et fatalem Germaniae eversionem impendere sinistre augurantium.

17. Ratio dubitandi, de Imperio a pluribus simul et semel aliquoties

administrato, Et in Orientale, atque Occidentale diviso.

18. Ratio decidendi, etiam sub communi Imperii nomine publicarum rerum administratio mansit.

19. Leges, constitutiones, Rescripta communi nomine et indivisim publicata Reipubl. curam aequo jure susceptam fuisse, testantur variae descriptiones descriptorum et Constitution. a diversis Imper. simul promulgatarum per tot. C.

20. Sociale magis fuit tale regnum, quam partium.

21. ATheodosii obitu Imperii societas, et conjunctio inter Impp. dirimi coepit, tandemque Occidentalis Imperii convulsio sut secuta.

22. Divisio Imperii in Orientale et Occidentale quando coeperit, post obitum videlicet Constantini M. et quamdiu duraverit, nimirum per 500. fere annos, usque ad Carolum M. Imperium Occidentis ad Germanos a Carolo M. translatum Anno 800.

23. Titulus Augusti a Regibus Orientis, una cum majestate ac praeeminentia transit in Carolum M.

24 Orientale Imperium captâ Constantinopoli Anno 1453. a Mahomete plane occupatum et direptum fuit.

25. Post Romanam Monarchiam ad finem usque mundi nulla alia est futura.

CAPUT II. De Sacri Imperit Rom. statu, ubi rejectis Bodini et aliorum argumentis immotis fundamentis defenditur, statum imperii nostri Romani Germanici esse Monarchicum?

SUMMARIA.

1. 2. 3. Continuatio. Imperium Romano Germanicum est unum ex quatuor illis summis Imp. Ideoque adhas, prout olim est Monarchicum.

4. Bodinus Imperii Roman. majestatem ambitiose perstringens.

5. Ex eo, quod majestas Imp. Rom. Germ. penes ordines Imperii sit, statum Imperii non Monarchicum, sed Aristocr atium esse, ostendere conatur.

6. Bodini rationes dubitandi.

7. 8. Prima. 9. quae paulatim irrepere solent, difficile percipiuntur.

9. 11. Secunda. 10. Leges dare, et non accipere majestatis est.

12. Tertia. 13. Leges universales ex plenitudine potestatis condere, supremae majestatis est symbolum.

14. Quarta. 15. Jus pacis, ac belli indicendi infallibile est signum absolutae ac supremae potestatis.

16. Imperator ex Capitulationibus formula de rebus Imperii, in consultis statibus Imperii, jus belli suscipiendi non habet.

17. 18. 19. Quinta. Potestas exigendi vectigalia, erigendi telonia, etc. est de majoribus regalibus, quam Imperator sine procerum consensu non habet.

20. 21. Sexta Creatio summi Magistratus Majestatis est proprium. Reservata Populi Roman. Ius creandorum magistratuum, Pacis et Belli Legis ferendae.

22. Imperator cum proceribus constituendi judicium Camerale potestatem habet.

23. Septima. Iudices Camerales cognoscunt de capite, fama ac fortunis Imperatoris.

24. 25. Octava. Principes, Duces Comites creare, summae est potestatis.

26. 28. Nona. Majestas est summa, in cives, et legibus soluta potestas 27. Proceres constituendi, et destituendi Imperatorem potestatem habent. Par in parem, inferior in superiorem nullum habet jus et imperium.

29. 30. Decima Potestas precaria, licet summa, majestas non est. Administratores Imperii summam non habent Majestatem.

31. 32. Imperator summae potestatis jus precario obtinet, cum status Imper. revocandi jus habeant.

33. Ferdinandus I. Imper. fatetur, sibi administrationem Imperii, ejusque onus delatum esse.

34. Vndecima Maximilianus I. Imp. imperii majestatem in ipsis Ordinibus inesse, confessus est.

35. 36. Propria confessio probatio est firmissima, omnium superlativa, et probata.

37. Duodecima. Electoris Moguntini Consultatio de Aristocratia retinenda. 38. Elector Moguntinus Imper. Romani est columna. 39. Archicancellarius Germaniae.

40. Collegii Electoralis Decanus.

41. Turpe est Electori, jus et statum Imperii, in quo versatur, et cujus ipse columna, ignorare.

42. Decimatertia. Imperii, Principes, non Imperatoris fiduciarios se profitentur.

43. Decimaquarta. Suprema provocatio summae majestatis est particula. 44. Olim ab omnibus magistratibus licuit appellare populum. 45. In Imperio Romano ad Cameram, non ad Imperatorem provocatur.

46. Decimaquinta. Tributarius alterius jura majestatis non, habet.

47. Tributi praestatio est subjectionis probatio. 48. Turcarum Reges Imperatorem Germanorum. Tributarium vocant.

49. Decimasexta Majestatem non habet, qui ipse conveniri et damnari potest. 50. Ordini naturae repugnat superiorem inferiori parere. 51. Imperator coram Electore Palatino conveniri potest.

52. Rationes decidendi. Prima. In imperio Monarchico jura Majestatis penes unum resident.

53. Penes Imperatorem, sunt jura Majestatis in Imperio.

54. Imperator summam et legibus solutam habet potestatem.

55. Imperium ac potestas a populo legeregiâ latâ in Principem collata, nec revocata, necrevocari potuit.

56. Mutato modo administrationis accidentali, non ipse status et fundamentum substantiale mutatur. Imperator adhuc hodie summus appellatur Prinoeps.

57. 58. De praeterito in praesens praesumitur.

59. Legum praesumptio liquidissima est probatio, et instar documenti.

60. Cui merito standum, donec contrarium evidentissime probetur.

61. Imperium illud Imperatori ereptum, sine crimine laesae Majestatis affirmari non potest.

62. Secunda. Ab omnibus Regibus et populis Monarchasalut atus et habitus revera talis est.

63. Res praesumitur sic, se habere, ut omnes opinantur. Multum refert, qualis cujusve conditionis quisque communi hominum opinione habeatur.

64. Tertia. Summus is dicitur, qui nullius imperio tenetur.

65. Imperator neminem nisi Deum et Ensem superiorem cognoscit. Quod ipsum insigne est supremae potestatis. 66. Imperator summus Imperii moderator, et caput.

67. Rem perstringere in claris terminis stultum est.

68. Imperatori Rom. omnes status post Deum tenentur rationem reddere.

69. 70. 71. 72. 75. Quarta Imperator omnibus et singulis ex plenitudine potestatis imperat, et in omnes ac singulos animadvertit.

73. Omnes Imperatori tanquam superiori ad fidelitatem et obedientiam sunt obstricti.

74. Status dignitates ab Imperatore et Imperio habent.

76. 77. Imperator omnibus et singulis mandat sub poena certae quantitatis, amissionis privilegiorum et dignitatum, Item Banni, et amissionis vitae.

78. Mandatis Imperatoris omnes et singuli cives Imperii parere tenentur.

79. Qui poenam alteri imponit, is dicitur superior, et Princeps et Civitates Germaniae uni Caesari parent.

80. Imperator summus est Monarcha, jura majestatis ex plenitudine potestat is usurpans.

81. In plurium imperio, neuter imperio alterius tenetur.

82. Quinta. Imperator omnium statuum, et Procerum Dominus est clementissimus.

83. Sexta. 84. Omnes Imperii status Imperatori, tanquam Domino, et summo magistratui obedientiam et subjectionem debent. 85. Et omnes se ipsi subjectis simos in subscriptionibus fatentur.

86. Septima. Homagii praestatio respective est fundamentum superioritatis et subjectionis. 87. Homagium unde dicatur.

88. Homagium praestare, est subjectionis, et obedientiae juramentum inire.

89. Principes et status Imperii praestant homagium fidelitatis et subjectionis. Vocabulum Gehorsam subjectionem denotat.

90. 91. Octava Principes et status Imperii praestant Imperatori fidelitatem sine cujusquam exceptione.

92. Distinguendum inter dominatum et Monarchiam.

93. Dominatus parum a tyrannide distat.

94. Ejusmodi absoluta dominia in Europa nulla reperiuntur. Apud Russos, Turcas, Tartaros magis usu frequentantur.

95. 96. Distinguendum inter ipsum Reipubl. statum, et inter imperandi seu administrandi formam:

97. Responsiones ad contrarias Bodini rationes. Ad 1.

98. A positione unius facti, non sequitur positio alterius.

99. Non probat adesse, quod ut plurimum contingit abesse.

100. Demere contingentibus, non est determinata et certa veritas.

101. Quae facti sunt, non praesumuntur, nisi probentur.

102. Ipsa facti evidentia est probatio optima.

103. In certis non est opus conjecturis. Veritati detectae, et conspectae cedit praesumptio.

104. Imperator electus majestatem jure proprio obtinet, et usurpat, eamque semper inconcussam, et illibatam conservat.

105. Bodinus sibi ipsi contrarius. Capitali fraude tenetur, qui sciens prudens a summo principe provocat.

106. Ad 2. Proceres Imperii ad comitia convocantur, et conueniunt, non ad ferendas Imperatori leges, sed ad consultandum, et deliberandum.

107. Legibus communi Imperatoris, et statuum suffragio latis, statumque publicum concernentibus. Imperator postea tanquam ex contractu obligatur.

108. Aliud est legibus obligari ex conventione, aliud ex imperio.

109. Ad 3. Communi et publico consilio Respubl. administranda exemplo Romuli, Augusti, Iul. Caesaris.

110. Procerum consensus non absorbet majestatis, et summae potestatis plenitudinem.

111. In constituenda lege imperiali Proceres suffragium cum contestatione subjectissimae observantiae interponunt.

112. Imperator in legum constitutione potissimas partes obtinet.

113. Imperator cum consensu et consilio Electorum jus convocandi et habendi comitia habet.

114. Status ab Imperatore convocati comparent subjectissime.

115. Discedentes ante sinem veniam ab Imperatore petunt.

116. Aut indignationem Imperatoris incurrunt.

117. 118. Solus Imperator deliberationis capitula proponit.

119. In statu Aristocratico, ut consultandi, ita et proponendi potestas penes ordines est.

120. Leges Imperii solius Imperat. autoritate promulgantur et sanciuntur.

121. Status Imperii non nisi Imperatoris autoritate, et nomine Leges universales constituere possunt.

122. Nostra facimus, quibus autoritatem, et robur impertimur.

123. Solus Imper. legibus de consensu statuum conceptis sanctionis robur, et autoritatem addit.

124. Aliquid confirmans confirmatum suum dicit.

125. Violatores constitution. Imperial. a Fiscali Imperatoris conveniuntur.

126. In Polonia potestas legum condendarum est simul penes Regem, Senatum et Nobiles, in Comitiis.

127. Pragmaticae sanctionis nomen id demum sortitur, quod Princeps Procerum consilio statuit.

128. Ad 4. Ius pacis et belli indicendi, ac decernendi majestatis, et supremae potestatis symbolum est.

129. Bellum in Imperio contra pacem publicam sine licentia Caesaris movens, in crimen laesae majestatis incidit.

130. Prudentiae argumentum est, non imbecillitatis, inconsultis Proceribus nihil decernere.

131. Bella communi periculo, et sumpta, ita et communi consensu suscipienda.

132. Quod ad omnes pertinet, ab omnibus approbandum.

133. Invitis canibus difficile est venatum ire.

134. Consensus statuum in bello decernendo majestatem Imperatoris non tollit. Majestas Imperat. aequitatis et moderatae rationis condimento temperanda.

135. Status Imperatori belli causam proponendi consentiunt, non ut superiores, vel aequales. 136. Sed ut membrae, ejusdem capitis, cum quadam subjectionis contestatione.

137. Consensus Procerum neque Imperatori adimit, neque ipsis tribuit majestatem. 138. 228. Majestas et absoluta potestas omnis subjectionis nescia.

139. Idem in Gallia aliisque regnis obtinet. 140. Franciscus I. Galliae Rex bellum contra Carolum V. non suo tantum arbitrio sed Parlamenti decreto suscepit. 141. Angliae Reges nihil tale suscipiunt, nisi convocatis ordinibus, et assentiente populo.

142. Poloniae Rex inconsulto Senatu nec bellum cuiquam facit, nec foedus publice init.

143. Ad 5. Non status Imperii, sed Imperator indicit vectigalia, cum consensu tamen Procerum. Nemo omnium principum jus habet, vel ter uncium exigendi a suis praeter constitutum annuum censum, nisi populus assentiatur.

144. Potestas indicendi vectigalia de reservatis principis esse dicitur.

145. Sine concessione Imperat. status in suis ditionibus nova vectigalia imponere non possunt.

146. 147. Omnis sinistrae suspicionis cogitatio animis subditorum evellenda.

148. Ad 6. Imperator Rom. adhuc hodie summos Magistratus creat. 149. Solus creat Reges, Duces, Marchiones, Comites, Barones, solus de majorib. feudis, et regalibus investiendi et devestiendi jus habet.

150. Carolus V. Imp. filium suum Philippum de ducatu Mediolanensi investivit. 151. Rudolphus II. Sigismundus Bathoreum Romani Imperii Principem creavit.

152. Camerae judicium, quoad contentiosam praecipue jurisdictionem, et justitiae expedit ionem, Imperatorem et universum Imperium repraesentat. 153. Et ad administrationem justitiae contentiosae, litiumque decisionem maxime institutum.

154. 155. 157. Imperator Camerae judicium, ejusque judicem constituit, eundemque suum appellat judicem. 156. Et solus Praesides Camerae institnit. 158. Camerae Iudicium Imperatoris judicium dicitur, et summi principis confessorium.

159. 160. Camera vice Imperatoris judicat, hujusque nomine, autoritate, et sigillo omnia mandata, et processus expediuntur.

161. 162. Ad 7. 163. Imperator in Camera convenitur, non tanquam Imperator, sed tanquam Archidux Austriae, vel alius Imperii Princeps.

164. Eadem persona diversis qualitatibus praedita diverso jure censetur. 165. 166. Imperator ratione ditionum et ducatuum, quos sub vel ab Imperio habet Adsessores Camerae dat, et onera imperii fert, non ut Imperator, sed ut dux, et Princeps Imperii.

167. Ab Imperatore non datur appellatio. 168. Limitatur, si non ut Imperator, sed ut Dux, vel Comes, sententiam tulerit.

169. Ob id, quod Imperator in Camera conveniri potest, Majestas ejus non laeditur, Rex Galliae in Parlamento convenitur.

170. Ad 8. Imperator fons perennis Nobilitatis a quo omnium Ducum, Comitum, etc. dignitas radicaliter et originaliter profluit.

171. Imperator per investitur am Regalia, jurisdictionalia, aliaque Magistratus jura ducibus et principibus confert.

172. Ferdinandus II. Imperator modernus plurimos creavit Principes, duces, et Marchiones.

173. Diversimode Imperator creatur a ducibus, et ipse creat duces. Creatur a solis Electoribus tanquam summum caput, et imperii Dominus, etc.

174. Ipse vero creat duces et Comites, tanquam subjectissima illius capitis membra.

175. Princeps, Dux Comes extitit, quem Imperator talem fecit.

176. Electores ex officii necessitate, et jurisjurandi religione, sede vacante ad eligendum novum Imper. obstringuntur.

177. 178. Ad 9. 179. 180. Non regia, sed bestialis esset potestas, sine modo, sine lege, et ratione pro lubitu summa imis miscere; non ad Monarchiam, sed dominatum, et tyrannidem pertinens.

181. Principes si quidvis possent, multo essent imperfectiores. Reges suis ipsi legibus obiemperantes majorem laudem merentur, et ad perfectionem propius accedunt.

182. Nullum regnum in Christiano orbe absque temperamento, et freno.

183. Ad 10. Electores Imperatorem legitime constitutum regulariter deponere non possunt.

184. Electores functo electionis officio imperatori majestatem imperii detulerunt, fasces submiserunt, seque juramento ad obedientiam obstrinxerunt.

185. Electus et constitutus imperator jus imperii proprio et perpetuo jure usurpat.

186. Rex non postulatur ut Medicus, cujus imperium durat ad placitum aegroti.

187. Valeriani Imper. ad Praetorianos responsum.

188. Facile est ducem ponere, sed difficile positum deponere.

189. Limitatio praedictorum.

190. Imperator non alieno, sed suo nomine, jure majestatis, et plenitudine potestatis imperat, veluti summus Christiani orbis Magistratus, et Dominus.

191. Ad 11. Verba non captanda, sed qua mente quid dicatur, animadvertendum.

192. 194. Verba intelligenda eo respectu, ad eumque finem, ad quem proferuntur.

193. Electo Imperatori ipso electionis jure sine Pontificis facto; et autoritate majestatis jura in Imperatorem transferuntur.

195. Confessio limitata limitatum producit effectum.

196. Ad 12. Etiam in statu Monarchico modus adininistrationis et regiminis rationibus Aristocraticis recte temperatur.

197. Verba, quamvis generalia juxta naturam et qualitatem rei, de qua proferuntur, accommodanda.

198. Ne absurdus intellectus, vel inconveniens inde sequatur.

199. Generalis locutio non operatur, nisi in quantum potest.

200. Ad 13. 201. Imperatori et imperio juramentum fidelitatis praestant omnes imperii principes.

202. Formula juramenti fidelitatis Principum, in aula Caesarea usitata.

203. Eandem juramenti formulam Wilhelmi et Georgii Hassiae Landgraviorum Legati Anno. 1628. Pragae recitarunt.

204. Ad 14. Extrema provocatio non pertinet ad jura Majestatis. Hodie multi magistratus sine provocatione judicare consueverunt.

205. Exemplo quarundam Curiarum Gallorum, Hispanorum, Rotae Romanorum, etc.

206. Supplicatio ad Majestatem pertinet, provocationon item.

207. Subditis aditus ad principem non est prohibendus.

208. A Camerae imperialis sententia nec appellare, ne supplicare licet, datur tamen revisionis remedium.

209. Camera utitur vicaria Imperatoris jurisdictione.

210. Appellatio a vicario, ad eum, cujus est vicarius, non conceditur, cum utriusque idem tribunal.

211. Imperator concurrentem cum Camera habet jurisdictionem.

212. Ad 15. Ex eo, quod annua pensio Turcae propter tranquillitatem et pacem publicam solvitur, Majestas Imperatoris non patitur naufragium.

213. Bonus paterfamilias ad damnum inevitabile avertendum nullis parcit sumptibus.

214. Ipse Turcarum Imperator regi Aethiopum et aliis tributum quotannis solvere cogitur.

215. Tributum subjectionis jure a subditis, pensio conventionis et societatis jure a foederatis, vel finitimis solvitur.

216. Ludovicus XI. Galliae rex Eduardo Angisae Regi pensionem 50000. aureorum quot annis solvit.

217. Ad 16. Etiam major vel aequalis subjicere se potest alterius jurisdictioni. Dominus feudi coram paribus Curiae convenitur.

218. Imperator de jure communi neminem judicem agnoscit nisi Deum, sibique ipsi in propria causa jus dicere potest.

219. Imperator jure aureae Bullae Caroli IV. Imper. coram Electore Palatino conveniripotest.

220. Hoc tamen judicium propter Majestatis observantiam non alibi, quam imperiali curia exercetur.

221. Et Galliae Rex in curia Parisiana conveniri et damnari potest. Parlamentorum Galliae eae est potestas, ut ipsorum decretis Rex quoque pareat.

222. In Neapolitano aliisque regnis certi deputati Magistratus cognoscunt de causis Hispaniarum Regis sive actor, sive reus sit.

223. Media sententia imperii German. statum ex Monarchia, et Aristocratia mixtum esse statuens. 224. 225. Rationes dubit andi.

226. Rationes decidendi. Monarchia est unius praedominans imperium.

227. Solus Imperator non solum potissima, sed etiam omnia supremae, et absolutae potestatis jura habet.

228. Proceres non tantum, ut singuli, sed ut universi Imperatori subjectione obstringuntur.

229. Qui capitis vicem gerit, superior est reliquis membris.

230. Aristocratia paucorum est ex aequo potentia et gubernatio.

231. Respondetur ad praedictas rationes, de mixto imperii Germ. statu. Majestatis jura indivisibilia.

232. Majestas aequalis potestatis nescia. Majestatis proprium est, omnibus esse superiorem, omnibus imperare.

233. 234. 235. Majestatis jura non sunt abdicabilia a summo Principe, sine ejus destructione. Nec ad subditos transmissibilia.

236. 237. Nec praescriptibilia.

238. Quia non in commercio, sunt enim quasi sacra sacrorum.

239. De jure civili titulo ac insigniis regiis utens capitis poenam meretur.

240. Imperator non singulis solum, sed etiam universis imperat.

241. Aequalibus imperare ex lege nemo potest.

242. Licet modus et forma administrationis in imperio Aristocratiam quandam referat, status ipse tamen Monarchicus est.

243. In Belgio status ipse est Democraticus, administratio autem Aristocratice temperata.

244. Vice versa administratio potest esse Monarchica, licet status ipse sit popularis, ut fuit tempore Dictatorum, apud Romanos.

245. Venetorum Respublica creato Duce non desiit esse Aristocratia.

246. Respubl. Romana in statu populari e tribus generibus juncta fuit, Consulibus regiam, Senatoribus optimatum, plebe popularem autoritatem et potestatem obtinentibus.

247. Conclusio praesentis capitis, et quaestionis.

CAPUT III. An Imperium nostrum adhuc dicatur et sit Romanum?

SUMMARIA.

Quaestio. An imperium nostrum adhuc sit, et dicatur Romanum? hoc capite affirmative tractatur.

1. 2. 3. 4. 5. 6. Rationes dubitandi.

7. Rationes decidendi.

8. Per 4. illa regna Daniele praevisa intelligitur Monarchia Chaldaeorum Persarum, Graecorum et Romanorum.

9. Nomen consequens rei esse debet.

10. 11. Denominatio denominare solet subjectum proprium, ex qua dignoscitur qualitas rei.

12. Imperium nostrum iisdem utitur insigniis, quibus prisci Imperatores. Aquila nimirum.

13. Aquila Romana avis, et proprie Romanis legiones educebantur, sub ea pugnabatur.

14. Aquila coronata semper fuit, et adhuc est Imperatorum, et imperii inviolatum, et perpetuum insigne, designans praeeminentiam Caesareae dignitatis.

15. Cognominis similitudo inducit praesumptionem agnationis. Insignium idenditas ostendit, ejus esserem, qui insignia illahabet.

16. Signum praesumptive probat rem esse ejus, cujus signum. Cui signum, eidem et signatum competit.

17. Signo alieno ne quis utatur, prohiberi potest.

18. Res ex origine potius, quam eventu aestimatur. Et praesumitur retinere qualitatem, qua semel est imbuta.

19. Ex primordio tituli, posterior formatur eventus.

20. Res a principio suo denegare non praesumitur.

21. Sed esse et durare sub eodem dominio, tanquam primo suo principio.

22. Imperium nostrum ab origine Romanum fuit. Quod mutatum non est, cur stare prohibetur.

23. Translatio semper censetur fieri cum suis qualitatibus. Dominium tale transfertur, quale fuit apud eum, qui transfert.

24. Translatum non dicitur, quod de novo natum, et constitutum.

25. Respondetur ad rationes dubitandi. Ad 1. Roma proprie non caput, sed sedes imperii fuit.

26. Non quid Romae factum, sed quid fieri debeat, attendendum.

27. Non in parietibus, sed in aris et focis Respubl. consistit. Non urbis, sed orbis imperium dictum fuit Roman. ibi

Roma censetur, ubi Romanus Imperator est, ubi Helena, ibi Troja.

28. Carolus V. coronationem Imperatoris Bononiae factam, legitimam censet.

29. Persona Pontificis cum legitimo Cardinalium coetu Romam repraesentat.

30. Elegans Lipsii descriptio hodierni status urbis Romae.

31. De Roma nihil amplius superest, quam urbis ruinae, et inane imperii nomen.

32. Ad 2. Romanum imperium non circumscribitur loco, sed universum pervagatur orbem. Servitus per partes fundi indivisim retinetur, manetque tota in parte indivisa.

33. Anima tota est in toto, et in qualibet corporis parte. De facto avulsae ab imperio ditiones de jure adhuc ejus membra censenda.

34. Ad 3. et 4. Imperator a Germanis electus, non ratione Electionis, vel Nationis; sed ratione dignitatis, et derivationis Romanus appellatur.

35. Electores sunt cives Romani. Communis omnium patria Roma est.

36. Orbis Romanus dicitur ea mundi pars, quae ad Romanam ditionem pertinet.

37. Ad 5. Translatio non inducit imperii mutationem. Imperatores olim in Graecia residentes Imperatores Romani in legibus appellatur.

38. Ad 6. Non ad quorundam denominationem, sed ad rei primordia, et originem respiciendum.

39. Regnum Assyriacum, et Babylonicum una fuit Monarchia. Regnum Assyriacum potiorem denominationem ab ipsa regni origine provenientem retinuit.

CAPUT IV. An imperium Romanum sit a vel sub Rontifice: Et de translatione imperii in et ad Germanos.

SUMMARIA.

1. Quaestio haec, An imperium Rom. sit a vel sub Pontifice? ante 400. annos inter Fridericum I. Barbarossam, Imper. et Hadrianum IV. Papam agitata, tandem communi Procerum imperii consensu definita est.

2. Quae definitio postea Ludovici IV. generali constitutione promulgata, repetita est, qua sub poena criminis Laesae Majestatis et severe prohibetur, ne quis imperium a Papa, vel ei suppositum arbitretur.

3.4.5.6.7. Constitutionis tenor et verba.

9. In Gallia similiter publico Senatui consulto huic temeritati obviam itum est, ne quis regiam potestatem ab arbitrio Pontificis pendere

existimaret. Philippi Pulcri Galliae regis pulcrum responsum ad Bonifacium 8. Pontif.

9. Constitutio haec, et jura Imperatoria contra varias Pontificum artes, et machinationes divina providentia hucusque sarta tectaque fuerunt conservata.

10. Ab Imperatore, vel a Cameraimperiali ad Pontificem appellans, tanquam contemptor Iurisdictionis imperialis, mulctatur 100. Marcis auri puri.

11. In Gallia ex consticutione regia a Rege ad Papam appellans criminis laesae Majestatis reus habetur.

12. Imperator ultimus est in imperio, qui appellatur.

13. Etiam vacante imperio nullum jus administrationis vel inspectionis Papae tribuendum, sed imperii vicariis.

14. Nec vacante imperio ad Pontificem indistincte, omisso medio judice appellatur.

15. 16. Objectiones de jure autoritate, et praeferentia Pontificis.

17. Adeas Responsio. Illis legibus non est credendum, quarum autores repelluntur. 18. Domestici testimonii fides improbatur.

19. In propria causa nemo idoneus est testis.

20. Testes nullam rationem testificationis suae reddentes, fidem non merentur.

21. 22. Papae Vicarius nullo divini juris nititur fundamento. Lex Christiana neminem privat suo jure et dominio.

23. Nullum Christi mandatum extat de transferendis imperiis, et creandis Imperatoribus.

24. Vicario sine mandato exhibito non creditur.

25. Papa Christi Vicarius in omnibus Christo contrarius.

26. Vicarius Papa consecratur ut sacerdos, coronatur ut Rex.

27. Omnia mundi regna sua asserit, et pro lubitu transferre desiderat.

28. Vicarij se judiciis et litibus secularibus immiscent, et omnia jura in scrinio pectoris sui habitare referunt. Seque solos supremos legum humanarum arbitros ac judices esse putant.

29. Non solum Ducatus, aliasque inferiores dignitates, sed et integraregna, videlicet, Sciliciae, Aquiliae, Neapolitan, etc. Vicarius conferre praesumit Pauli IV. Papae jactatio, se Hyberniam regio coronae titulo ornasse.

30. Maximilianus II. Imperator Pontifici Pio V. Cosmam Florentinorum Ducem Regem creare volenti contradixit.

31. Qua contradictione non obstante Papa illum Magnum Etruriae Ducem renunciavit.

32. Vicarius non plus juris habet, in terrenis, quam ipse Principalis usurpavit.

33. Vicarius non potest facere ea, quae a Principali eisunt prohibita. Reges gentium dominantur, vos autem non sic.

34. Separata sunt Dei dona, sacerdotium et imperium, quorum illud divinis ministrat, hoc humanis

praesidet. A Papa, quod dejure nunquam habuit, dependere non potest imperium.

35. Henricus Auceps imperium a solo Deo sibi traditum asserit. Idem fatentur Carolus V. Ferdinandus I. Imp.

36. Imperium Romanum prius fuit a Romano Pontifice. Absurdum autem prius dependere a posteriori.

37. Baldus Ecclesiam dicit esse matrem conservantem, non vero generantem imperii.

38. Pontifices titulum ditionum occupatarum Imperatoriae donationis veste colorare conantur. Guntheri elegantes versus in hanc rem conscripti.

39. Falso et inepte Pontifices jactitant, imperium Romanum Carolo Magno ex gratia Pontificis Leonis III. donatum, et ad Germanos translatum 40. Dresseri hac de re relatio.

41. Romani tribuerunt imperium Carolo, ministerio Papae ad imponendam ei coronam usi.

42. Adrianus IV. Papa ad Fridericum I. Imp. scribere non erubuit, se quo jure a Graecis imperium ad Germanos transtulerit, eodem jure Germanis rursus ereptum Graecis restituere posse.

43. Egregia Friderici Imperatoris responsio.

44. Bonifacius VIII. honorifice de sua Majestate sentiens scribit; se utrumque gladium habere, et omnes judicare a nemine autem judicari.

45. In Papa residet cerebrum, et vertex totius Populi.

46. In orbe Christiano nullum alium Monarcham universalem existere, quam Pontificem Roman. scribere non erubescit Thom. Campanella.

47. Imperatorem, ac Reges omnes, et Principes Papae subesse, idque negantem similem esse negantibus Spiritum S. a Filio procedere, purpuratus scribit.

48. Clemens VII. Papa multa hinc inde, belli sparsit semina. Ejus ad Carolum V. Imp. per literas alloquium.

49. Innocentius III. Papa Pontificialem autoritatem soli, regalem lunae satis superbe comparat.

50. 51. 52. 53. Impia paradoxa, adulatoriae voces, et encomia Pontificiae aulae assentatorum, divinum honorem, potestatem infinitam, et alia abominanda Pontifici Romano tribuere, et adscribere non erubescentium.

54. Pontificum gratia plus valuit apud multos, quam ratio et pietas.

55. Pontifices verbotenus se servos servorum profitentur, reipsa volunt esse Domini dominantium, et habere jus regis regum. Papa in verbis se dicit servum servorum, de facto tamen se adorari permittit.

56. Verissima, et venustissima Cornel. Agrippae admiratio, quod Sacerdotes nostri iisdem mediis se coelum posse ascendere putant, quibus olim Lucifer de coelo decidit.

57. Gregorius Magnus primus se servum servorum Dei appellavit, et Patriarchae Constantinopolitano universalis Episcop: decreto abrogavit.

58. Noach filio suo degeneri Cham maledicendo imprecatur, quod futurus sit servus servorum fratribus suis.

CAPUT V. An Imperium Romnum sit Feudum Pontificis?

SUMMARIA.

1. Morbo potius animi, quam recto judicio imperium Romanae sedis feudum, et Imperatorem Papae vasallum esse asseritur.

2. Formula juramenti a Carolo Magno Leoni Pontifici praestiti.

3. Clemens V. Papa in concilio Vienniensi interpretatur hoc juramentum fidelitatis, et homagii.

4. Philippus Hassiae Landgravius ad Granvellanum dixit, Episcopos Romanos olim Caesarem pro summo coluisse Magistratu; nunc vero illis jurejurando astrictos esse Caesares.

5. Juramentum fidelitatis arguit rem feudalem.

6. Praedictis respondetur.

7. Aliud est protectionis aliud subjectionis juramentum; illud patrocinii, hoc servitutis inducit speciem.

8. Imperator non praestat juramentum fidelitatis Papae, sed juramentum purae fidei Christianae servandae, et Ecclesiae protegendae.

9. Otho I. Imperat. Iohanni XII. Papae tantum pollicitus est suam operam contra Berengarium, quasi Dominus, non quasi vasallus.

10. Juramentum sequitur naturam negotii, et actus, cui accedit.

11. Et easdem quas dispositio, super qua juratum fuit, recipit conditiones, ne consensum supplet.

12. Hujusmodi juramenta promissoria operantur intensive, non vero extensive.

13. Objectio.

14. Responsio adeandem Imperator Pontifici non ratione imperii. sed ditionis, quam a Pontifice in feudum recognoscit, fidelitatem praestat sine Majestatis diminutione.

15. Sic Carolus V. regnum Neapolit. tanquam feudum a Pontifice tenuit.

16. Status hominis dividuus est, distractionemque admittit. Eademque persona pro diversis qualitatibus diversimodo consideratur.

17. Aliquis esse potest in libertate respectu unius et in servitute respectu alterius.

18. Iurisdictio et praeeminentia in vasallum extra controversiam, et rem feudalem se non extendit.

19. Imperator, vel ipse Papa vasallus alterius esse potest.

20. Fiduciarius alterius duplici modo quis fieri potest, vel ipsum regnum fiduciae nomine tenendo, vel praeter illud alias quasdam regiones; illud Majestatem obscurat, hoc non item Exemplo Scotiae, Angliae, Daniae, Hispaniae Regum.

21. Hispaniae Rex ratione Flandriae est unus ex Paribus Franciae. Philippus I. Hispan. Rex pater Caroli V. Parisiis a Senatu Parlamenti jussus est, tanquam Comes Flandriae, et ex Ponthus Franciae unus pro Tribunali sedere.

22. Suprema Majestas inferioris potestatis personam, respectu alicujus ditionis comiter observare potest, sine Majestatis laesione.

23. Diverso respectu Imperator et vasallus, et summus Magistratus esse potest.

24. Rex habens regnum ab alio Rege in feudum, nihilominus supremam habet potestatem in subditos.

25. Extraordinaria capitula in jure feudali non sunt authentica, nec juris habent autoritatem.

26. Friderici I. Imperatoris ad Adriani Pontificis literas aperta responsio, et hujus subdola excusatio.

27. Pontifices potius Imperii Romani sunt vasalli. Non Imperatores a Pontificibus, sed Pontifices Imperatorum largitione nobilissimas imperii ditiones tenent.

CAPVT VI. An Pontifex habeat utrumque gladium, tam in temporalibus quam Ecclesiasticis super Principem Romanum, omnesque terrarum Dominos, in toto orbe terrarum, et num rectius is Imperatori subsit?

SUMMARIA.

1. Seculares principes propriam exercent jurisdictionem, absque ulla veterum canonum, et conciliorum universalium laesione, et injuria.

2. Ipse summus Pontifex testatum facit, se minime velle regiam, civilem, et secularem perturbare dignitatem. Adducuntur textus ex jure Canon. Duaesunt personae, quibus mundus regitur, Regalis et Sacerdotalis, Reges praesunt in causis seculi, Sacerdotes in causis Dei.

3. Singulis singula officia committenda, praecipue Clericis opprobrium est, siperitos se velint ostendere disceptationum forensium.

4. Ad utrumque festinans neutrum bene peragit.

5. Petrus a Christo reprehensus fuit, quod gladio regnum ejus defendere voluit.

6. Objectio. Petrum non ex juris, sed virium defectu secularem potestatem non exercuisse super Reges, et Principes.

7. Adeam responsio.

8. Successor non debet melioris conditionis esse, quam is in cujus locum succedit. Nec plus juris quis in alium transferre potest, quam ipse habet.

9. Salvator illam dominationem Petro aliquoties inhibuit, omnibusque ejus successoribus. Hic non quaerendum, quam Christus potestatem Apostolis conferre potuerit, sed quam de facto contulerit.

10. Objectio, ad eamque responsio. Ecclesiastica potestas est quidem superior dignitate ministerii, non vero potestate imperii.

11. Bene et sancte faceret Papa, si totam temporalem jurisdictionem in manibus Imperatoris remitteret, etc.

12. Ex hoc status universus clericorum magis redderetur Deo ac populo devotus, ipseque Papa quietius viveret.

13. Pontifex juris divini autoritate V. et N. Testamenti Imperatori subest. Moses Magistratus fuit politicus, et a Deo Aaroni sacerdoti in Deum constitutus.

14. Moses a Deo ordinatus non tantum populo, sed et sacerdotibus jura et mandata praescribit, et ob delicta poenas infligit.

15. Exempla alia in Josua, Davide, Salomone.

16. Christus ipse non denegavit Caesari tributum, et subjectionem.

17. Non debet discipulus major esse Magistro, aut servus Domino, aut Vicarius Principali.

18. Apostoli Magistratui obedientiam praestiterunt, non propter defectum virium, sed propter iram et conscientiam.

19. In primitiva Ecclesia, Clerici omnes, sub quibus et Papa comprehenditur, eorumque res jurisdictioni Regum et Imperatorum suberant.

20. Carolus Magnus ejusque successores jus constituendi Pontifices habuerunt.

21. Anteriores Pontifices Imperatori cributum in signum debitae subjectionis non denegarunt. Quae tributi praestatio subjectionis est probatio.

22. Nulla N. T. lex Clericos a jurisdictione Principum secularium exemit.

23. Marsilius Patavinus ab Ecclesia ideo damnatus, quod assereret, non solum Clericos, sed etiam Antistites, et ipsum Romanum Pontificem Imperatoriae potestati jure divino subjici.

24. Bonorum Principum indulgentia Pontificum Roman. potestate aucta, electio Pontificum de manibus Impp. erepta, et Cardinalibus praecipue concessa est.

CAPUT VII. De Imperii et Imperatoris Romani amplitudine, dignitate et praeeminentia prae omnibus aliis Regibus et Principibus?

SUMMARIA.

1. Pontifici nullum est jus in Imperatorem Rom. nec summa et absoluta potestas in terris penes eum residet.

2. Summa et absoluta potestas Imperatori Romano competit.

3. Imperialis fortuna omnes alias supereminet.

4. Eique omnes Principes Christiani ultro loco cedunt, penes quem maris, ac terrae regimen.

5. Imperator tanquam stella matutina inter omnes Reges eminet.

6. Velut Monarcha dignitate maximus.

7. Supremus omnium Principum Princeps. Nullus in orbe, qui tanto titulo honestandus.

8. Cui Deus dedit multorum Dominum esse.

9. Quo nihil in terris habetur sanctius.

10. Nihil Majus.

11. Deum coelestis Imperator adhuc in utero maris clausus terrae Monarcham agnovit.

12. Est totius orbis Christiani caput, mundi Dominus.

13. Cui merito praeeminentia, nec ulli Principi tanta Majestas debetur.

14. A cujus imperio omnia dominia originem traxerunt.

15. Eique Reges olim sponte ministrarunt.

16. Ac depositis sceptris pro cubiculariis servierunt.

17. Ei tanquam capiti, et Duci Regum reverentiam exhibere, et superiorem recognoscere, omnes de jure sunt obstricti.

18. Sapiens Alphonsi Regis Neapolitani aulicis suis adulatoribus data responsio, de reverentia Imperatori, tanquam summo regi, capiti et duci Regum exhibenda.

19. Idem testatur Sigismundus I. Poloniae Rex, in literis ad Carolum V. Imper. datis.

20. Reges, qui se imperio subtraxerunt, nihilominus reverentiam debent Imperatori.

21. Haec praerogativa demonstratur 1. A praedictione durationis. Imperio Romano praedicta est a Deo magna, et cum aevo duratura felicitas.

22. 2. Ab antiquitate. Quo quid antiquius, eo dignitatis ordine censetur

nobilius. Inter habentes dignitatem eandem is praeferendus, qui eam primo acquisivit.

23. Nullum in universo orbe regnum vetustius est imperio Rom. cujus origo ex Trojano emersit excidio.

24. 25. 26. Elegans Iustiniani Imp. testimonium.

27. 28. 29. 31. 32. 33. 34. 3. A Majestate Vrbis Romae, terrae marisque totius Principis, cujus varia elogia hic recensentur.

35. 36. 37. 4. A felicitate, et dignitate populi Romani.

38. Cui Reges ministrarunt.

39. Adherbales Numidiae Rex dicebatur Procurator populi Romani.

40. Eumenes Rex Pergamise Libertinum populi Romani aestimavit.

41. Romani sceptra et diademata Regibus mittendo, confirmarunt potestatem regiam.

42. Prasias Rex Bithyniae, ingrediendo Senatum deosculatus est senatorum solia. Multi Reges imperii Romani Clientes fuerunt.

43. 5. A dignitate gentis et populi Germani. Bodini de hac gente testimonium.

44. Taciti, Loanettae encomium Germanorum.

45. 6. Ab amplitudine Romanum imperium splendore, et potentia terrarum fines egressum est. Ortumque et occasum terminos imperii suiposuit.

46. Objectio ejusque refutatio. Species subtracta de genere, non facit perire genus. Etiam in una specie, ne dum duabus vel pluribus genus conservatur.

47. Amplitudinis Romanae splendorem et majestatem nec edax aetas, nec injusta calumniantium absumet iniquitas.

48. 7. A tacito consensu omnium Regum ad imperii Romani fastigium, tanquam summum honoris culmen anhelantium.

49. 8 A testimonio ipsius Turcae. Qui haereditarius et infensissimus imperii Romani et totius orbis Christiani hostis, Imperatorem Rom. praecipuum agnoscit Christiani orbis caput.

50. Ex adversarii testimonio, in favorem ejus deponentis non modica oritur veritatis praesumptio.

51. Imperatoris Romani legati ad Turcam missi, prae aliorum Principum legatis primum locum occupant.

52. Caesareus Legatus sedendo solus, aliorum Regum ac Principum legati stando mandatasua coram Turca exponere solent, Faceta Caroli V. Legati Turcis facta responsio.

53. Hodie etiam a Legatis Imperatoris non sedendo sed stando legationis capitula proponi consueverunt.

54. Singulare hoc commodum Imperator ex imperio habet, quod scilicet imperium ipsi autoritatem supra omnes Reges conciliat.

55. Equites et Nobiles ab Imperatore creati, aliis ejusdem ordinis a Regibus creatis praeferuntur.

56. Jura omnia de Principe loquentia Imperatori proprie competunt.

57. 9 A creatione Regum, Imperator Romanus multorum regum creator existit. Exemplo Vratislai Bohemiae,

Boleslai Poloniae, Petri Daniae regum, Bohemiae regnum est electoratus imperii, et ejusdem feudum Daniae regnum de jure feudum est imperii.

58. Imperator post regiam, omnesque alias dignitates creare, et concedere, auferre, et infringere. Indeque in literis ad Reges datis semper nomen suum et titulum praeponit, illi vero postponunt.

59. Carolus Burgundiae Dux apud Fridericum frustr a laboravit, ut crearetur Rex.

60. Objectio Boêrii refellitur, Creator in imperio creare potest Reges, quod nullus Regum potest.

61. Altera Boëtii ratio refutatur.

62. Christi regnum non fuit de hoc mundo.

63. Christus Rex, in tempor alibus subjectionem et tributum Imperatori non denegavit.

64. Imperator etiam Rex est, prius enim in Regem Romanorum eligitur, quam in Imperatorem promoveatur.

65. Virtus summae potestatis non est posita in nomine, sed in plenitudine auctoritatis

CAPVT VIII. De causis diminutionis imperii Romani: Et in specie de Dominatione Pontificia 1. diminuendi imperii Romani causa, et fabulosa Constantini Magni denominatione.

SUMMARIA.

1. Vt hominibus singulis sua adolescentia, robur, senectus, mors: Sic et Rebuspublicis; incipiunt, crescunt, stant, florent, et cadunt. Abeunt omnia in hunc nascendi, pereundique fatalem gyrum longaevum aliquid admittunt, nihil perpetuum.

2. Gentes olim amplissimae orbi

tremendae, nunc vel in orbe non extant, vel in angustias redactae alio sub nomine latent. Graecia dignitate orbis terrarum Princeps, regum gentiumque victrix, alienis excubat sedibus.

3. Ad finem properant, quae ad invidiam perducta sunt.

4 Hodierna imperii facies cum prisca potentia collata misera, atque miseranda omnibus obvia est.

5. Vt ab initio nihilfortius fuit Romano imperio, sic in fine nihil debilius invenietur. Cui nihil olim defuit nisi modicum Orientis, nunc nihil superest, nisi modicum Occidentis.

6. Monarchia quarta pedibus incedit ex luto, et aere mixtis.

7. Diminutionis imperii Romani causa praecipuae. 1. Dominatio Pontificia. 2. Exemptiones. 3. Dissensiones, et intestina odia.

8. Ex indulgentia piorum Principum vires sumpsit autoritas Pontificum. Pontifices cum Imperatoribus de summo Christiani orbis imperio dimicarunt, Principes ac civitates ad arma vocarunt. Non majorem cladem ab hositibus Christiani nominis, quam a se ipsis accepisse videntur Christiani Principes, abutente Christianorum pastore, Christianorum principum viribus.

9. Papa certantibus Principibus se immiscens sub titulo arbitri, sic rem composuit, ut semper ad se aliquid fructus rediret.

10. Haec dominatio pontificia causa est Italiae in partes divisae. Imperium Rom. ab Italia separatum semper visum fuit decrevisse.

11. Papa Monarchiae fundamenta super ruinis imperii fuerunt locata, Imperatoribus depressis Pontifices tam in secularibus, quam spiritualibus supremam sibi autoritatem asseruerunt.

12. Summi Principes in principio literarum ad Pontifices pedum oscula praemiserunt.

13. Papa quandoque indignatus Regi Hispaniarum, quod non miserit Legatos ad orationem exhibendam.

14. Mos osculandi pedes Rom. Pontificum perantiquus unde introductus.

15. Carolus V. Imp. osculatus est pedes Clementis VII. Papae in conspectu plurium Regum, Principum ac Dominorum.

16. Satis impudens traditio, post coronationem Papalem exeundo ab Ecclesia stapham equi Papalis Imperatorem tenere debere. Fridericum Barbarossam Imp. Papa impiis pedibus calcavit.

17. Guelphorum, et Gibellinorum factiones originem, et nomen unde traxerunt, ultra 300. annos Rempubl. Rom. afflixerunt: Quorum hi Imperatori, illi Pontifici adhaeserunt.

18. Pontifices hominum animos vanis superstitionum praestigiis fascinarunt.

19. Superstitione, et religionis velo nihil ad inebriandum et recta ratione spoliandum animum est efficacius.

20. Machiavelli dogma; praetextu sanctitatis; pietatis, et religionis potius, quam exercitu regnum acquirendum, retinendum, et conservandum.

21. Semper religio, si populus ei assenserit, in imperii acquisitione primas obrinuit.

22. Romani persaepe religionis praetextu usi sunt ad instituendam Rempubl. suscipienda bella.

23. Eadem religionis specie subditis simplicioribus Regum ac Magistratuum

necem sub praemio vitae aeternae persuaserunt.

24. Hac superstitione occupatis subditorum animis Pontifices Reges regere constituerunt, aut pro lubitu solio dejecerunt, aqua et igni sacrisque omnibus interdixerunt.

25. Formula Excommunicationis Henrici IV. Imper.

26. Pontificem solum jus et facultatem habere Imperatorem Rom. aliosque Reges ab imperio removendi ex modernis tuetur Jesuit. Johan. Azori.

27. Benedictus XIII. Papa adversus Ludov. XII. Galliae Regem, publicis diplomatis populum ad defectionem sollicitavit.

28. Sixtus V. Papa Regem Navar. et Principem Condensem potestate et regno privavit, eorumque subditos et vasallos a juramento fidelitatis absolvit. Verba illius Bullae Pontificiae. 29 Pontifices non solum fortunae, sed et vitae Principum insidias struxerunt.

30. De Gregorio VII. Papa et Henrico III. Imper. historia refertur ex Benone Cardinale.

31. Henric. VII. Imper. veneno in hostia Eucharistica insidiis Papae sublatus.

32 Henric. III. Gallorum Rex a Dominicano Sacrificulo ex insidiis venenato cultro peremptus. 33. Mariana Jesuita factum hoc apertius describit, rationem facinoris adponit, et addit, insignem hanc fuisse animi confidentiam, et facinus memorabile.

34. Idem Mariana ut ejusmodi audacia tutior sit, tutius esse docet Tyrannum veneno necare, idque exterius potius adhibendum.

35. Marianae doctrina de Regi et Tyrannicidio Sacris literis, et Christi doctrinae prorsus est contraria.

36. Impia haec doctrina merito jam dudum Gangrensi Synodo reperitur damnata.

37. Imperii misera dilaceratio per ejusmodi excommunicationes, conspirationes, machinationes.

38. Papa Christi vices gerere ejusque vicarius esse volens, mandato ejus destituitur.

39. Regnum Christi uti plantatum ita et propagandum a Papa, verbo, non ferro, stylo, non pilo. Christus non sceptra imperii, sed claves regni coelorum commisit Petro et Apostolis.

40. Dominatio haec Pontificis prima fuit imperii diminuendi causa. 41. A pontificibus ad possessionem occupatarum ditionum, et titulum tuendum allegatur Constantini M. Imper. donatio, publico instrumento comprehensa.

42 43. Instrumentum publicum maxime antiquum, et diu a partib. usurpatum, plenam facit fidem.

44. Estque probatio probata. 45. faciensrem evidentem, et notoriam. 46. Maxime si verba obligationis et instrumenti clara sint.

47. Determinata pacto, lege, conventione, non egent alia determinatione.

48. Vetustatis auctoritas vim habet constituti, ac specialis concessionis imperatoriae; pro privilegio et veritate habetur.

49. Qui eam pro so habet fundatam habet intentionem.

50. Etiam in his, quae sunt de reservatis principis.

53. Praesumptio juris pro documento habetur idoneo. 52. et liquidissima est probatio.

55. Quae in enodatione c. Constantinus tenenda, Miseri Legistae tantum sudant disputando, an illud valuerit, quod nullo unquam tempore fuerit.

54. 1. Facti veritas. Ex actis vaticanis se hausisse testatur Bodinus, hanc fabulam longi temporis mendacia confinxisse,

55. In toto juris civilis corpore nullum usquam extat donationis hujus vestigium. Quae notabiliter fiunt, specialiter sunt notanda.

56. Apud historicos fide dignos, qui Constantini vitam, illiusque temporis gesta scripserunt, de hac immensa prodigalitate altum est silentium, nec ulla ab ullo ejus sit mentio. 57. Verisimile non est, diligentem historicum minuta quaevis enarrare, et majora silentio involvere. 58. Quod verisimile non est, nec probabile censetur.

59. Constantinus M. imperium regnaque sua vivus adhuc inter filios suos divisit, quâ divisione Constanti attributafuit Italia, ipsaque Roma, et aliae provinciae. Duo unius rei insolidum non possint esse Domini. 60. Haec partitio a Patre inter liberos facta ultimae voluntatis locum obtinet.

61. Falsis testimoniis donatio haec fulcitur. Ridicule Melchiades hujus donationis Sylvestro factae adducitur testis, quem ante Sylvestrum Petrinaviculam rexisse constat.

62. 63. Inutiliter stipulamur rem nostram ratione dominii. 64. Inutiliter nobis legatur eadem res; eodem respectu. 65. Pluribus quidem ex causis res nobis d beri, sed semel tantum nostra esse potest.

66. Bartolus non obscure contra hanc donationem disputat. Et alii Pontificii tabulas hujus donationis minus sufficientes credunt.

67. 2. Futilitas et absurda d. cap. Cap. Constantinus, Palea est, ideoque nulla veritatis grana ex eo colligere licet, quamvis ex ea palea piscator Romanus granaria suo auro repleverit.

68. 1. Absurdum. Quod ab Imperatore Papa constituitur caput Ecclesiae. 69. Imperator non habet jus constituendi caput Ecclesiae. Christus solus est caput et fundamentum Ecclesiae.

70. Non licet Imperatori, aut cuiquam pietatem custodienti, aliquid contra divina mandata praesumere.

71. Pontifices variant in titulo. 72. Nihil magis contrarium certitudini, quam variatio. 73. Ex depravato illo a Graecis mutato donationis Edicto, ambigua magis redditur, quam probatur potestas Papae, quae non jure humano sed divino nititur. 74. Ex pluribus causis res nostra esse non potest.

75. 2. Absurdum. In d. c. Principatus conceditur. Papae, expresse contra verbum Dei. Presbyteri non dominentur clero.

76. Etiam contra Canones. Qui primatum in terris quaerit, inveniet confusionem in coelis, nec inter servos Christi comput abitur, qui de primatu tractaverit.

77. Justinianus Imper. post 200. a Constantino annos Papae primatum demum tribuit, tanquam rem litigiosam decidens.

78. 3. Absurdum. Hoc c. Papae tribuit dignitatem imperialem, contra

Canon. Militans Deo non debet se implicare negotiis secularibus. Distincta sunt munera Dei, imperium et sacerdotium.

79. 4. Absurdum. Constantinus Pontifici concessit primatum in 4. sedes praecipuas, Alexandrinam Constantinopol. Post hanc concessionem demum fecit aedificare Constantinopolin.

80. 5. Absurdum Capit. gloriatur, Pontifici concessum esse Palatium imperii, contra Ambrosium dicentem; ad Imperatorem pertinere palatia, ad sacerdotem Ecclesias. Solis principibus competit habere palatia. et proprie sunt domus principum.

81. 6. Absurdum. Hoc c. disponit de habitu Pontificis, et clericorum, cum tamen Laico non liceat statutum facere in Ecclesia, de rebus, et personis Ecclesiasticis.

82. 83. Nec ulla, secundum Pontificios sit jurisdictio Laici in clericos.

84. 7. Absurdum. Donatio haec facta dicitur Constantino, et Gallicano quartum Coss. cum tamen Gallicanum, non Constantinum sed Symmachum collegam Coss. habuisse historiae testentur.

85. 3. An Imp. potuerit donationem hanc facere? N. Donatio haec intercessit de bonis et juribus, caput et cor imperii tangentibus.

86. Imperium non est in marsupio Principis, ut ejus jura pessundare et instar pecuniam per fenestram ejaculare liceat.

87. Imperator imperium non habet jure suo, sed jure legis Regiae.

88. Nec fas est Regibus regni bona donando graviter laedere coronam.

89. Coronae Dominium principis est adinstar dotis, quam maritus alienare non potest.

90. Donationes immodicae a Ludovico XI. Galliarum Rege Ecclesiae factae vim nullam obtinuerunt.

91. Jura proprietatis, et dominii universalis non ad Principem, sed ad ipsum imperii corpus pertinent.

92. Arguit hoc usitatus hodie Imper. Rom. stylus in constitutionibus, privilegiis, mandatis et rescriptis.

93. Vox unser, et verba deß H. Reichs quid importent.

94. Proprietas seu directum dominium non est de ratione et substantia regiae dignitatis, sed potius plenariae potestatis et Majestatis usus.

95. Caroli V. Imp. Paulo III. Pontifici candide facta responsio, de alienatione Parmae et Placentiae.

96. Sine consensu Electorum Regi aut Imperatori Roman. non licet imperii proprietatem alienare, aut oppignorare haeredit arie.

97. Objectio. Imperator est mundi Dominus. Quilibet rei suae moderator, et arbiter.

98. Responsio ad eandem. Imperator imperii Dominus dicitur, quando Rempubl. administrat, non quando imperium spoliat. Dominus est quoad jurisdictionem, protectionem et administrationem, non quoad alienationem.

99. Imperator imperium diminuendo, ac velut viscera ejus eviscerando fit homicida propriae dignitatis.

100. Bona sunt secundus hominis, et tantae dignitatis sanguis. Vt sanguis vehiculum animae, et vitae naturalis [transcriber, in the print: naturilis] , ita bona vehiculum vitae civilis.

101. Quae dignitatem et Majestatem imperii laedunt, nec facere posse Imperatorem credendum est.

102. Honeste non possumus, quod est contra leges.

103. Ipsorum Pontificum leges huic donationi contrariantur.

104. Et ipsis divinis repugnat legibus. Ad Caesares imperia, ad sacerdotes pertinent ministeria.

105. Ecclesiae interest plus aequo non dotari. Quo enim magis ditescit, eo magis periclitatur. Sub Christianis Imperat. profecit Ecclesia opibus, defecit vero virtute.

106. Constitutiones et rescripta, contra jus elicita, et petenti non convenientia, ipso jure nulla sunt.

107. Respondetur ad dubitandi rationes. Praecipuum instrumenti fundamentum, et radix est rei gestae series, et ipsius facti veritas, quâ deficiente fides instrumenti labascit. Veritas majorem vim habet, quam instrumentum.

108. Instrumentum de rebus illicitis, et alienari prohibitis, non valet. Notarius tale conficiens infamia notatur.

109. Probatio evidens ex instrumento resultans tunc demum obtinet, si non est suspectum.

110. Etiam antiqua saepe instrumenta suspecta, vitiosa, et supposititia sunt.

111. Argumentum ab absurdo firmum injure censetur, maximique vigoris, et fortitudinis.

112. Instrumentum incurrit falsitatem, quando non potest salvari commoda interpretatione.

113. Non verisimilia falsitatis habent imaginem.

114. In omni probatione verisimilitudo maximopere attendenda.

115. Donatio hae verisimilis, nec probabilis censetur.

116. Veneranda est vetustas, modo justa, et verisimilis sit.

117. Vetustas opinionis errori non patrocinatur.

118. Veritas magis, quam vetust as sequenda.

119. Veritate illucescente omnis et possessio, et praescriptio, et consuetudo evanescit, velut umbra.

120. Ea non est vetustatis autoritas, ut ea quae Principi in signum superioritatis reservata sunt, absumere possit.

121. Malae fidei possessor ne quidem immemoriali tempore praescribit.

122. Omnes scire debent, quod suum non est, hoc omnibus modis ad alios pertinere.

123. Bonae fidei possessor censeri non potest, qui contra Canonum auctoritatem, et legum interdicta mercatur, et rem detinet.

124. 4. An revocari de jure possit haec donatio? A. Quod de facto processit, de facto dissolvi meretur.

125. Iuramentum, quo successores talem donationem confirmarunt, pro nullo habendum.

126. Constantinus IV. Romam sibi reddi poposcit.

127. Maximilianus I. non semel in animo habuit jura imperii vindicare.

128. Carolus V. Electorum literis instigatus, ut caput imperii recuperaret. Facerem, respondit, nisi me religio deterreret.

129. Nulla religio obstat, imperii sui

sedem, et augustissimum illud terrarum capit olium recuperare.

130. Haec donatio, si unquam facta, propter summam Pontificum in Impp. ingratitudinem et injurias atrocissimas revocari posset.

131. Grave est ab illo pati injuriam, in quem collatum est beneficium. Bernhardi Descriptio ingratitudinis: Ratio naturalis liberis parentum bona adjicit.

132. Ingratitudo debitum naturae absorbet, et liberos exhaeredes facit.

133. Magnus libertatis favor, ejusque thesaurus inaestimabilis. Ingratitudo auream naturae libertatem durissimo servitutis jugo premit, revocando libertum in servitutem.

134. Ingratitudo filium emancipatum iterum patriae potestati subjicit, vasallum feudo privat, militem cingulo militiae spoliat.

135. Ingratus ex quibus causis fieri dicatur.

139. Ingratitudinis causae omnes in Pontificibus anterioribus concurrunt, cum una ad effectum revocationis sufficiat. Nihil interest, an impias manus, an vero pedes donatarius donatori inferat.

CAPVT IX. De secunda diminutionis imperii causa, Exemptionibus.

SUMMARIA.

1. Tria sunt exemptionum genera.

2. Primum quando aliqua imperii provincia totaliter, et omnimodo ab imperii Romani jurisdictione eximitur.

3. Haec exemptio de jure censetur impossibilis, de facto tamen usurpatur.

4. Impossibile est de jure esse aliquem de regno, vel in regno, et totaliter exemptum vel exemptum vel exceptum ab illo.

5. Jure naturae aequum est, ut unus sit summus Princeps.

6. Nec ipsius Principiis concessione [transcriber, in the print: concessone] aliquis omnino liber esse potest a suprema ejus jurisdictione.

7. Suprema jurisdictio est ipsa forma, et substantialis essentia Majestatis summae.

8. Quae tam est inseparabilis a Majestate, quam essentia rei a re ipsa. Non justum est membra discedere a suo capite.

9. Qui id molitur non dat Caesari, quae sunt Caesaris.

10. Africa provinciarum omnium arx Carthagine oppugnata, et direpta, a P. Scipione ditioni Romanae addita, qui ob eam devictam Africani cognomen adeptus est.

11. Eam Romano imperio refractariam in ordinem redegit Julius Caesar, deinde Justinianus Imperator.

12. Hodie ex parte Turcae, majori vero parte Presbytero Johanni paret.

13. Asia totius orbis pars maxima, ab Attalo Rege, testamento haereditaria populo Romano facta.

14. Armis deinde ab Antiocho Rege Syriorum est vindicata, indeque L. Cornelius Scipio, cujus auspiciis bellum hoc confectum dictus fuit Asiaticus.

15. Haec jam dudum Imperio Romano subtracta a Turcis, Persis, Moscis, Tartaris, et aliis populis detinetur.

16. Graecia olim Romanis paruit, a Sylla subacta, postea a Gothis Romano imperio subtracta, hodie Turcarum imperio subdita.

17. Macedonia, victo per L. Aemilium Paulum Perseo Macedonum Rege, facta est populi Romani provincia.

18. Aegyptus Romano imperio subjecta, a Saracenis postmodum una cum Syria, et aliis provinciis oppressa, et imperio erepta fuit.

19. Persia, Arabia, Chaldaea in fide imperii Romani manserunt usque ad principatum Heraclii tyrannicum, cujus crudeli dominatione rebellandi occasionem arripuerunt.

20. Judaea cum Palaestina a Cn. Pompeio subjugata, postea cum Judaei aliquoties rebellarent, a Tito Vespasiano urbe Hierosolymitana capta et diruta, provincia ista Romano imperio mancipata, tandem a Turcis direpta adhuc detinetur.

21. Italia provinciarum orbis primaria, gloriae vetustate gentium domina appellata, et olim imperii sedes, a Pontifice donationis inanis praetextu avulsa detinetur.

22. Hispania P. Cornelii Scipionis virtute et humanitate tota fere in potestatem Romani imperiiredacta, ejusdem Majestatem submissae subjectionis obsequio venerata est.

23. Hodie ab Imperio Romano avulsa ejus imperium non agnoscit.

24. Hujus exemptionis rationes assignantur Hispaniarum Reges in maxima Reipublicae infelicit ate Caesarum auxilio destituti, Caesarum imperio exempti sunt.

25. Responsio ad hanc rationem. Res aliena de manu praedonis recuperata, non fit recuperantis, sed dommo vero restituenda.

26. Haec exemptio fulcitur immemorialis temporis praescriptione Respectu Ducatus Burgundiae aliarumque provinciarum adhuc hodie Rex Hispaniae status imperii dicitur.

27. Hispaniae regnum, per matrimonium et successionem ad familiam Austriacam devolutum, multarum amplissimarum ditionum, regnorum, provinciarum, et orbis terrarum partium accessione in incomparabilem succrevit potentiam.

28. Portugalliae, et Hispaniae regnum a Christophoro Columbo inventis multis incognitis Insulis egregie amplificatum. Castiliae regni accessione, America concessit in Regnum Hispanorum potestatem.

29. Gallia a C. Caesare domita in fidem imperii Romani accepta, et in provinciam redacta est.

30. Sigismundus Imperator in civitate Lugdunensi Comitem Saonensis status de potestatis plenitudine creavit et in Parlamento Parisiensi controversiam decidit, et equidem Serescalcum creavit.

31. Justinianus Imperator sine controversia jura Regibus Galliae dedit.

32. Otto II. Lothario atque Carolo Galliae Regibus bellum intulit, quod Romano imperio justa non persolverent.

33. Reges Galliae anteriores occuparunt provinciam, Galliam, quaefuit ditionis imperii.

34. Elector Trevirensis dicitur Archicancellarius imperii Romani per Galliam.

35. Gallia hodie ab imperio avulsa, neque Rex superiorem recognoscit. 36. Exemptionis hujus occasio et initium ad Caroli M. nepotes refertur. Alii ad Childerici, et Clodovaei tempora referunt.

37. Bodinus testatur Galliam fuisse fere vigesimam imperii Romani partem.

38. Exemptione ista non obstonte Gallia Rex Imperatori Romano reverentiam debet.

39. Portugallia occasione Hispaniae ab imperio exempta est.

40. Britannia primum a Jullo Caesare imperio Romano potius ostensa, quam tradita, a Claudio demum imperio juncta, et in formam provinciae redacta.

41. Inas Britanniae Rex opinione religionis, ac pietatis regnum Pontifici vectigale fecit.

42. Deinde motu Regis Galliarum Innocentio III. facta est tribut aria. Sub Johanne Anglorum Rege.

43. Dania ab Ottone Imperio subjecta, fidelitatem et homagium juravit Imperatori Romano.

44. Henricus Auceps Imp. Danos vicit et tributa eis imposuit.

45. Hodie sua lege, et suo Rege neminem recognoscente, vivit, Ducatus Holsatiae tamen ad imperium pertinet.

46. Hungaria uti et universa Pannoma et Illyricum sub Tiberio Romano paru timperio.

47. A Rege Stephano in Papae clientelam delata est, et ea occasione ab in periose exemit.

48. Maximilianus II. Imperat. hoc regnum, si ob maxima auxilia Hungaricae nationi contra Turcam exhibitae gratum esse vellet, imperio rursus uniendum, non sine ratione putavit.

49. Hungaria Germaniae propugnaculum appellatur. Hungares inconstantes, et in Germanos infestis esse animis experientiam testari scribit Sleidanus.

50. Polonia imperio Romano subfuit iis temporibus, quibus ab extrema etiam Scythia appellationes ad Imperatoris Romani curiam devolvebantur.

51. Otto Magnus Boleslao arci Poloniae Duci regiae dignitatis axiomata contulit.

52. Deinceps arte Pontificia Laholdus recusavit coronam ab Imperatore sumere. Tandem fasces suos Imperatori submittere recusavit.

53. Rex Poloniae agnoscit Imperatorem et status imperii non ut judices, sed ut Principes omni honore, et observantia dignos.

54. Neapolis magna pars Italiae primum sub Apuliae et Calabriae Ducibus fuit, deinceps in regnum versa, et utriusque Siciliae regnum nuncupata.

55. Et Sicilia propter fertilitatem, et rerum abundantiam horreum urbis Romae credita, Romani Pontificis patrimonio cesserunt. Sardinia et Corsica Romanis paruerunt.

56. Arelatensis regni ditionem, ac jura Majestatis Philippus Valesius ab Henrico V. Imperatore emit, consentibus imperii ordinibus.

57. Florentia soluto Rudolpho Imper. pretio 6000. ducatorum in libertatem se vindicavit.

58. Carolus V. Imperator ad imperii devotionem eam adegit, Alexandro Medices Duce Florentiae constituto. Hodie de facto non recognoscit imperium.

59. Borussia virtute, et armis Teutonicorum militum imperio adjecta, gravissimis bullis a Polono pressa, Borussiae Magistro in feudum cessit, in Ducatum mutata. Eam Borussiae Dux postea proprietatis jure possidendam ad haeredes transmisit.

60. Civitates Dantiscum, Elbinga non ita pridem ad imperii conventus evocatae sunt.

61. Livonia extrema Germaniae pars, virtute Teutonicorum militum ad imperium et religionem adacta, imperii Romani Majestatem observavit semper.

62. Rigacivitas imperii a Maximiliano II. appellatur. Et Archi-Episcopus Rigensis inter Germaniae Archi-Episcopes numer atus fuit.

63. Livoniafuit, et de jure adhuc est pars Germaniae, et imperii Romani provincia, pro talietiam adhuc a Maximiliano II. Imperatore habita.

64. Deficientibus imperii auxiliis, et invalescente Muscovitarum crudelitate, etc. tandem Livoni Sigismundi Poloniae Regis clientelae se submittunt.

65. Gothardus Ketlerius antea Magister ordinis Equestris, Churlandiae, ac Semigalliae Dux publice proclamatur.

66. Transylvania lacerato ac pene profligato Hungariae regno cum Moldavia et vicinis provinciis Turcico Imperatori tributaria facta.

67. Veneti maris Adriatici Domini.

68. Eorum civitas illustris et quodammodo delitiarum Paradysus. Imago Romae antiquae appellatur.

69. Hi a Carolo M. privilegium se accepisse ferunt, ut suis uterentur legibus, et bello paceve neutrius juris censerentur.

70. Aliinegant. Venetos unquam fuisse subjectos imperio Romano.

71. Quicquidin mari aedificatur, aedificanticedit.

72. Et hinc originaria Venetiarum libertas defenditur.

73. Littora, in quae populus Rom. imperium habet, populi Romani sunt. Mare eodem cum littore jure aestimatur.

74. Nihil commune habet causae dominii, et proprietatis cum imperio, et proprietas fundi cum jurisdictione.

75. Dominum separatum quid a jurisdictione, et haec separatam habet qualitatem ab illo.

76. Non statimut quis suorum aedificiorum Dominus est, imperiijus in iis habet.

77. In mari ita jurisdictio est, sicut in terra.

78. Qui habet territorium, et jurisdictionem in terra, illud etiam habere censetur in mari.

79. Gabellam in mariultra centesimum miliare imponcre licet.

80. Romani terris deficientibus et mare secuti imperium maris quoque obtinuerunt.

81. Sigismundus Imperator Venetos appellat rebelles et dominationis iniquae cupidine injustos. Rebellio praesupponit jurisdictionem et imperium.

82. Fuerunt Veneti etiam populi Galliae.

83. Lucensium Genuensium, et Senensium exemptio, remissive. Lucensium civitas est imperii.

84. Mediolanum a Carolo M. in potestatem imperii et Provinciae redacta, in imperii subjectione permansit, et adhuc est imperii Romani proprietas.

85. Post varias mutationes in hoc Ducatu Wenceslaus Imp. urbe ditioneque grandi pecunia vendit Johannem Galeacium Ducem creavit. 86 Tandem Carolus V. filium suum Philippum de eo Ducatu investivit, et imperio Hispanico adjicere conatus fuit.

87. Camerarum imperii limes fidelissimus, somper in imperii devotione permansit, donec a Carolo V. in bello Gallico in sua verbajurare coacta. Habet Episcopum adhuc imperii Principem.

88. Meta Tullum et Verdunum per Regem Galliae imperio Romano sunt subtractae, in spiritualibus tamen parent Archiepisc. Trevirensi.

89. Sunt et aliae ditiones nobilissimae, quarum adhuc hodie avulsio totalis metuenda. Belgae etiam multaimperii loca armis occupata detinent.

90. Secundun genus exemptionis, quando imperii ditio quoad onerum comributionem et subjectionem a corpore imperii avellitur, imperii tamen Majestate non spreta.

91. Et hicives honorarii dici possunt.

92. Helvetii a Jul. Caesare imperio subjecti, tandem crudeli praefectorum insolentia pressi iis expulsis ad libertatem provocarunt.

93. Adhuc tamen imperii Romani Majestatem sic reverentur, et colunt, ut ab Imperatore Ferdinando libertatis acceptae beneficium sibi confirmari poposcerint.

94. Privilegiorum confirmatio, sicut et datio, est species quaedam superioritatis et subjectionis.

95. Non facile foedus contra imperium percutiunt Helvetii.

96. Laudandi tamen in hoc quod natura sint pacifici, et magis de tuendis, quam propagandis finibus solliciti.

97. Quique libertatem suam malint justitia tueri, quam latrociniis et bello provocare alios.

98. Genuenses ad secundum hoc exemptionis genus referuntur. Hilicet libertatem omnimodam in causa Finariensi allegarint; ea tamen non obstante Imperator se judicem pronunciavit.

99. Ducem Sabaudiae summa potestate ac Majestate uti, neminemque superiorem recognoscere, multi asserunt.

100. Dux Sabaudiae Imperatorem recognoscit. Et perpetuus imperii vicarius est.

101. Ejus exemptio ad secundum hoc genus refertur.

102. Est Princeps imperii Romani.

103. Sigismundi Imperatoris beneficio appellatus Dux. Et ipsa Sabaudia imperu feudum est.

104. Adhuc hodie vocatus comparet ad comitia imperii, ut Princeps imperii.

105. Dux Sabaudiae perpetuus imperii Romani vicarius nominare vult. 106. Vicarii munus praesupponit superioritatem ejus cujus vices geruntur.

107. Lotharingia per Ottonem I. Imp. a Regibus Franciae vindicata, ejusque Duces inter primos imperii relati.

108. A Teutonica tamen lingua, et Republ. desciscens, nomine magis, quam reipsa imperii provincia mansit.

109. Adhuc hodie quo ad contributionem pacem publicam feudaque ab imperio dependentia imperium ejusque jurisdictionem agnoscit.

110. Extra hos casus tam in primae, quam secundae instantiae causis est privilegiatus, neque Camerae mandatis et processibus molestatur.

111. Belgicae et Burgundicae provinciae sub imperii protectione continentur, et eidem ex mutua conventione, salva tamen exemptione, contribuerunt. 112. Adhuc hodie Hispaniarum Rex ratione Domus Burgundiae in comitiis comparet, et constitutionibus imperii haud gravate se accommodat.

113. Burgundiae Duces in causa appellationis a Camera exempti quoad causamtamen fractae pacis et collectarum forum in Camera sortiuntur.

114. Transactione Burgundaica peculiariter constitutum, ut subditi Brabantiae, et Burgundicae, etc. e loco domiciliinon evocentur, sedcoram ordinario judice conveniantur.

115. Burgundia et Regnum Arelatense Cunradus II. Imperator testamento a Rudolpho Rege ejusdem sibirelictum, vi et armis defensum, et imperio Romano subjectum.

116. Tertium exemptionis genus, quando aliquis status imperii, ab immediata imperii subjectione eximitur, et mediatus efficitur. 117. Haec exemptio imperii dignitatem non ita minuit, sicut priora duo genera.

118. Exempti, qui prius onera subierunt eximenti adcrescunt cum suo onere. 119. Nisi exempti sint in possessione libertatis. 120. In casutamen necessitatis etiam privilegiati sine discrimine contribuunt.

121. In casu necessitatis etiam vasalli, alias a collectis immunes, onera collationis subeunt.

122. Si in hac libertatis vel quasi possessione non sunt, tunc vel eximentes, vel ipsi exempti contribuunt.

123. Exemptio, ubi multi exempti sunt, qui nec ipsi per se nec eximentes onera subeunt, imperio detrimentosa exiscit.

124. Interest Reipubl. ne fiscus tabescat. Nec quies gentium sine armis, neque arma sine stipendiis, nec haec sine tributis haberi possunt.

125. Per hanc exemptionem publica imperii munia, et expeditiones impediuntur.

126. Interest Reipubl. per plures consuli.

127. Augusta imperii celsitudo tritis illustrium fundorum occupationibus depressa vilescit.

128. In Comitiis saepissime deliberatum, quomodo matricula imperii resarcienda.

129. Fiscus imperii actionem adversus exemptos in Camera de simplici et plano instituit, et prosequitur.

130. Exemptio quomodo probetur remissive.

131. Totaliter exemptus nullo jure adversus imperium se tueripotest. 132. Jure divino ab omnimoda Caesaris jurisdictionese eximens non tribuit Caesari, quae sunt Caesaris.

133. Jure humano eximens se ab imperio deficere dicitur.

134. Ab imperio deficiens imperii hostis judicatur.

135. Adversus hostem aeternaest auctoritas.

136. Besoldi sententia de exemptis. Deus transfert regna de gente in gentem, etiam interdum contra juris humaniregulas.

137. Refellitur ea, distinguendo inter Dei permissionem et actionem.

138. Deus permittit, ut Tyranni inique occupent regna, ipsam tamen tyrannidem non vult, nec probat.

139. Obedientia et superioritas in aeternum non est praescriptibilis. Imperator ejusmodi praescriptionem contra se, et imperium pati non potest.

141. Nec mortales adversus Deum immortalem, nec privaticontra Rempubl. praescribere possunt.

142. Respublica ab omni praescriptione exempta.

143. In materia omnino impraescriptibili nulla immemorialis praescriptio locum habet.

144. Vanitas esset, praescriptionem pro imperii salute inventam, imperii hostibus in pestem substernere.

145. Verisimile non est, Principem, qui dedit prascriptionibus robur, dedisse contrase. et imperii sui statum.

145. Princeps nunquam contrase confirmare, aut aliquid concedere praesumitur; neque itaconcedere, ut jure concesso etiam contrase ipsum utilicet.

147. Objectio. Adeamque responsio. In quo minus praejudicium versatur, facilius admittitur.

148. 149. Aliaobjectio refellitur. Superioritatis jura, quae sunt de essentia Principis, venalia non sunt, neque ad subditos transmis sibilia.

150. Superioritas est quoddam jus publicum regni, quod omnes tangit, et ab omnibus approbari debet.

151. Saevitia Principis sufficient exemptionis causa non est.

125. Carolus V. Imperator deliberavit, et desideravit ditiones ab imperio avulsas recuperare, et imperio adjicere. Status etiam imperii promptissimum auxilium ad hoc propositum promiserunt.

153. Vnde constat Imperatores animum recuperandi nunquam deposuisse, Carolum V. etiam aliquoties tentasse exhistoriis apparet.

154. Vt Domino in Barbarium Philippum servum, ita et Imperatori Romano in exemptos sempiterna est auctoritas. 155. Sic Justinianus Imperator

Africam aliasque innumer as provincias suis victoriis iterum ditioni Romanae, suoque imperio adjecit.

156. Quaestio. An et quomodo honestus Imperatori census ex ipsius imperii proventibus constitui possit? hic tractatur Rex egens reditibus, magna est calamitas. 157. Vrgenda restitutio vectigalium publicorum, quae quonaam occuparunt Principes. 158. In Gallia aliquoties immensae donationes Regiae a Curia Parisianarevocatae, et abolitae. Immodicae opes a Ludovico XI. Galliarum Rege in Ecclesias collatae ratae non manserunt.

159. Vectigalia benignitate Impp. concessa, et diu quiete et recte possessa parum juste auferri, et imperio rursus vindicari possunt.

160. Mos fidelissimae vetustatis facile non mutandus.

161. In capitulatione novissima moderni Imperatoris tamen cavetur, ut imperii reditus et tributa privatis oppignorata, rursus imperio vindicentur.

162. Prousureipubl. et militiae nova potius vectigalia Imperatori constituenda, quam bene quaesita statibus eripienda.

163. Alii ad bona Ecclesiastica regressum faciendum existimant.

164. Quae ad sacrum usum semel destinata et consecrata, profanis non applicanda usibus.

165. Commodissima ratio, quae et Maximiliano I. justa visafuit, ut feuda, imperio aperta sine haerede eidem feudali decedentibus principibus, ad Imper atorem redirent.

166. Hanc rationem probant sanciuntque omnes a Carolo V. hucusque extantes capitulationes Caesareae.

167. Sic et Ecclesiares infeudari solitas, si ad inopiam vergat, aperto feudo retinere potest.

168. Quoties utilius est Ecclesia, rem infeudari solitam incorporari, retineri eabona possunt.

169. Quae communibus auspiciis, et communi imperii sumptu ab hostibus imperii vindicantur, et recuperantur. Illa Imperatori, et imperio reservantur.

CAPVT X. De tertia diminuendi imperii causa, dissensionibus videlicet, diffidentia, et intestinis odiis Ordinum imperii.

SUMMARIA.

1. Discordia ordinum Venenum est regni, ideoque nulla Reipubl. pestis perniciosior, quam dissensionesor dinum.

2. Hae dissensiones Danielis vaticinio de pedibus ex aere et luto mixtis quartae Monarchiae attribut is praedictae sunt.

3. Dissensionis et diffidentiae causae, vel ex aemulatione ordinum, velexreligionis diversitate oriuntur.

4. Nullus fere est populus, cui non aemulum aliquem et adversarium Deus excitarit.

5. In Germania, quae dissidia,

jurgia, et aemulationes olim extiterunt, et adhuc foventur, odiosum est exprimere.

6. Religionis diversitas non postrema dissensionum diffidentiae, et dissidiorum causa.

7. Religio peperit religiones, tranquillitat is mater dedit filias seditionum, et dissensionum nutrices. Imperatores et Proceres imperii de religionis controversia concilianda, discordia et diffidentia tollenda anxie laborarunt.

8. Religio, et Evangelium per se non est causa, et fomes litium, sed hominum malitia, etc.

9. Sicut calx aqua perfusa aestuat, sic hominum malitia, irritata divini verbi veritate tumultuatur.

10. Ex aemulatione statuum, et procerum imperii perniciosae oriuntur dissensiones.

11. In comitiis cum de rebus arduis deliberandum, de sessionibus digladiantur Proceres, adeoque per sessionum rixas comitia protrahuntur, vel res in alia comitia conjiciuntur.

12. Scomma Johannis Zamoisci Magni Cancellarii Poloniae; Germanos in suis Comitiis fere nihil aliud agere, quam ut sessionibus digladientur.

13. Vetustissimus hic Germanorum mos seu potius vitium, quo non semol jactur am passa est Germania.

14. Risus Aeneae Sylvii; Omnes Germanorum diaetas esse foecundas, et quamlibet in ventre habere alteram.

15. Crebris ac diuturnis conventionibus Germania vires et ner vos absumuntur, et exhauriuntur.

16. Damnosa est Imperatoris ab ordinibus, et ordinum quoque inter se dissentientium, periculosa distractio, quae non raro in saevissima bella erupit, et vix civili sanguine sopire potuit.

17. Ediscordia oritur confusio, ex confusione regni interitus.

18. Fortuna nihil majus praestare hosti potest, quam civium discordiam.

19. Carolus V. Imperator Germanicum robur contrario Germanorum robore frangendum putavit.

20. Drusus Germanos enervavit non ferro, et igne, sed dissensionum seminibus satis Magnatum animis.

21. Romae Patribus cum plebe capitalibus odiis inter se contendentibus, hostis invasit capitolium.

22. Populus Romanus non nisi a seipso vinci potuit, hoc est, per dissidia, et odia.

23. Graeciae civitates cum imperare singulae cuperent, imperium omnes perdiderunt.

24. Nullum aptius medium redigendi Belgas in ordinem, quam semina discordiarum, format Campanella.

25. Turca discordiis Christianorum res suas stabilivit.

26. Reipublicae florenti conducit, ut foris hostem habeat, ne ab eo secura, in propria viscera saeviat.

27. Improbatur eorum sententia, qui ordinum imperii dissensiones, odia, et factiones fovendas esse suadent.

28. Tyrannus non ad subditorum, sed ad suam omnia refert utilitatem.

29. Principi ad stabiliendam imperii firmitatem nullum fortius est munimentum, amore et benevolentia subditorum.

30. Concordiae commendatio.

31. Historia notatu digna de Ibrahimo Turcico legato, Francofurti in Electione Maximiliani II. Praesente.

32. Ad Principes de concordia alenda, elegans monitio, etc.

CLASSIS III.

CAPVT I. De Partibus integrantibus S. Imperii Romani.

SUMMARIA.

1. Imperium Romano-Germanicum constat capite, et Membris.

2. Caput imperii Imperator est.

3. Membra imperii sunt Status et Proceres imperii.

4. Objectio. Etiam status pia Imperii capita appellantur.

5. rum. Non simpliciter, et absolute, sed ratione suorum subditorum.

6. Camerae judex dicitur caputratione officii sui, quo prae aliis eminet.

7. Imperator saepe dicitur summum caput.

CAPVT II. De Constitutione Imperatoris, et quo jure is ad imperium accedat.

SUMMARIA.

1. Modi legitime consequendi imperia et regnaduo apud gentes recepti, Electio, et Successio.

2. Qui ex his modis utilior Reipubl. non convenit inter politicos.

3. Regimen per Electionem magis est divinum, quam illud, quod sit per successionem. In rebus Ecclesiasticis nulla electio admittitur.

4. Mos cujusque Reipubl. attendendus, nec facile ab eo recedendum, cum omnis mutatio periculosa.

5. Lege Salicâ regnum Galliae sunguinis propagine defertur, exclusis in perpetuum a successione foeminis. Deficiente prole mascula, proximus ex sanguinis seu generis propinquitate succedit.

6. In Hispaniae vero, Portugalliae, Lusitaniae, Castellae, Siciliae. Neapolis, et Navarrae regnis etiam foeminae in successione admittuntur.

7. Anglia et Scotia foeminas neque a successione neque a gubernatione regni excludit. Adeoque Sexus in imperiis ibi non discernitur. Exemplo Elisabethae in regno Angliae, et Mariae in regno Scotiae.

8. In Polonia Reges non nascuntur, sed communibus suffragiis eliguntur. A stirpe tamen regia mascula non temere in electione disceditur.

9. Hungariae regnum non relictis liberis e vita Rege discedente, liberam demum admittit electionem.

10. In Dania, jure successionis ex filiis Regis nemo ad Principatum admittitur, sed totum ex arbitrio Procerum et ordinum pendet. Hodie plerunque Filii admittuntur.

11. Bohemiae regnum electivumne an successivum sit, maxima proxime praeteritis annis mota fuit Ferdinando II. moderno Imp. a Statibus Bohemiae controversia. His mordicus defendentibus, regnum Bohemiae plane esse electivum, etc.

12. Econtra regnum hoc non electivum, sed successivum esse, electionemque liberam statibus, extincta demum stirpe regia utriusque sexus competere, ex parte Imperatoris accurate deductum est, etc.

13. Controversia ista judicis arbitrio non fuit commissa, sed armis disceptata, Solenne esse consuevit, regna non actionibus sed armis vindicari.

14. Imperium Romanum ab initio hereditarium fuisse videtur.

15. Sub Tiberio, Cajo, et Claudio unius quasi familiae hereditas imperium fuit, finita Juliorum, et Claudiorum domo optimus quisque adoptionem invenit.

16. Caeso Caligula, jus electionis principium habuit, et quandoque a Senatu, quandoque a Populo electus fuit Imperator.

17. Quandoque militum violenta designatione.

18. Quannoque etiam ex Imperatorum voluntate, exemplo Theodosii Junioris, Mauritii, Otonis Impp. etc.

19. Translato ad Germanos imperio in Caroli M. Stirpe hereditarium plane fuit imperium, usque ad tempora Conradi I. Imperatoris.

20. Hodie imperium non successione, sed electione defertur.

21. Vacante imperio Electores convenire, et Imperatorem eligere, officii et jurisjurandi necessitate obstringunr tur.

22. Vacare contingit imperium non solum morte Imperatoris.

23. Sed etiam resignatione in manus Electorum facta.

24. Item religionis ingressu, exemplo Lotharii I. Imper.

25. Carolus V. Imp. religionem ingressus resignavit imperium Ferdinando Fratri, electo Regi Rom.

26. Denique remotione, ex gravissimis causis ab Electoribus facta, exemplo Adolphi Nassov. et Wenceslai.

CAPUT III. De Personis eligentibus Imperatorem, earum vocatione, electionis occasione, Loco, et aliis praeparatoriis?

SUMMARIA.

1. Qui omnibus imperat, ab omnibus eligendus.

2. Non solum multitudine populi, verum et optimatum pluralitati, Principis creandi potestas adimenda.

3. Saluberrime in Romano Germanico imperio Principis Romani eligendi jus et facultas ad septem Electorestranslata est.

4. Electores olim eligendi jus ita habuerunt, ut cogerentur eum eligere, quem Principes communibus suffragiis praenominassent.

5. Occasio Electionis est vacatio imperii, vel alia gravis, et ardua causa.

6. Electio facta sede non vacante, ipso jure nulla.

7. Ex hac ratione ab Electoribus et Principibus Mulhusii Anno 1620. congregatis Palatini in Regem Bohemiae Electio improbata est.

8. Sede imperii vacante Elector Moguntinus, tanquam Collegii electoralis Decanus.

9. Electionem reliquis coelectoribus quam primum intra mensem a die mortis Imperatoris, denunciat, simulque intimat, et ad electionem novi Imperatoris convocat.

10. Ex ordinatione aureae Bullae nuncii Electorum plenum, et sufficiens, mandatum habere debent, non ad certam personam, vel familiam astrictum.

11. Electionis vota non sunt particularia, sed collegialia.

12. 14. Elector legitime vocatus neque per se, neque idonee instructum nuncium comparens, vel comparens quidem, ante finitam tamen electionem recedens ista vice privatur voce et voto electionis.

13. Praesentes reliquorum legitime vocatorum absentia non obstante, electionis actum perficere possunt.

15. Elector tardius, ante tamen finitam electionem veniens, in eo statu admittendus, in quo electio est adventus sui tempore.

16. Integrum est Electori suffragium suum alteri ex coelectoribus delegare, aut factam a majori parte electionem calculo suo comprobare.

17. Majori Electorum parte ante finitam electionem recedente priesentes

ad electionis actum procedere possunt.

18. Jus Collegii etiam penes unum manet, reliquis vel inhabilibus existentibus, vel mortuis, vel absentibus.

19. Omnes et singuli legitime ad electionis actum vocandi sunt.

20. Vnde aliquo ex Electoribus non citato, tota electio per illum retractari et annulari potest.

21. Deficiente solennitate in actu a lege requisita, actus ipso jure non subsistit.

22. Electio facta neglectis et exclusis coelectoribus irrita est, et nullius momenti.

23. Plus obest contemptus unius Principis non vocati, quam contradictio multorum.

24. Electio legitime secundum veterem morem et Bullae tenorem expedienda. Paria sunt non fieri, vel non rite fieri.

25. In Electione Ferdinandi II. Directores Bohemiae conati sunt vocationem Regis Ferdinandi nullitatis incusare, quod videlicet citatio non fuerit intimata in loco consuetudo sedis Regiae Pragensis.

26. Deinde Regem Ferdinandum non fuisse vocandum, sed Status et Directores Bohemiae Electores virtute regni et Principatuum, dignitatem, vocem, et electoralia jura in electione habent.

27. Nulla melior et certior est interpretatio legis, quam ea, quae ex usu, et observantia desumitur.

28. Ita in controversia exorta inter Rupertum Sen. et Rupertum Jun. Palatinos decisum.

29. Sic Palatinus Bipontinus patruo Seniori Palatino Neoburgico Philippo in electione Matthiae Imper. Et Johannes Lutzelburgicus in electione Ludovici Bavarici Imp. Henrico Carinthiae Duci praelatus.

30. Jura Electoralia non personis, sed Elector alibus cohaerent.

31. Regibus propter aetatem minorem ad electionem inhabilibus existentibus usus et administratio jurium electoralium non ad agnatos et proximiores, et Seniores, sed ad status et Proceres Regni Bohemici pertinet, atque ita in electione Caroli V. observatum.

32. A Caesarianis contraria sententia acriter fuit propugnata. Respondetur ad fundamentum de intimatione in sede Regia Pragensi etiam absente Rege, officialibus Regis facienda.

33. Legati Moguntinenses, Ludovico Rege Bohemiae Pragae non reperto, protestationem interposuerunt apud officiales Regis.

34. Moguntinus non tenetur mittere legatos extra provinciam, non tamen id facere prohibetur.

35. Ille ad Electionem admittendus, qui est legitimus successor in electoratu.

36. Vetustis privilegiis Regibus Bohemiae, eorumque successoribus, Electura jure hereditario collata est.

37. Possessio regni non deficit in Rege Ferdin ando II.

38. Homagii receptio infallibilis est superiorit atis tessera, quae per se solum inducit quasi possessionem superioritatis.

30. Jus et facultas propria

autoritate ingrediendae possessionis jam ante assignatae, per mortem Matthiae vacantis Ferdinando Regi competiit.

40. Dolo vel vi impedito ingredi possessionem, vel verbalis traditio sufficit.

41. Civiliter possidens propria autoritate clandestinum. Vel violentum invasorem et detentatorem expellere, et naturalem possessionem adipisci, vel recuper are potest.

42. Imperator Matthias Regi Ferdinando, de Electoratu regni Bohemiae investitur am contulit, eaque investitura jus et dignitatem electoralem transtulit.

43. Investitus de juribus in corporalibus, et jurisdictionalibus, unicum actum jurisdictionalem exercens, eo ipso totius jurisdictionis quasi possessionem acquirit.

44. Non statim, ut qui vi aut metu Electoratu dejicitur, ideo jus et dignitatem Electoralem amittit. Exemplo Rudolphi Palatini, et Henrici Moguntini Electoris.

45. Vti de possessione dejectus aut impeditus, perinde habendus, ac si possideret.

46. Improba possessio nullum possidenti praebet titulum.

47. Per vim metumve gesta rata haberi non solent.

48. Non videtur possessionem habere, qui eam itanactus est, ut retinere non possit.

49. Possessio vitiosa sine dubio auferenda est possessori.

50. Regula etiam praedonem in possessione sua esse tuendum, non procedit si exactis vel evidentia rei constet, possessorem esse praedonem, vel illegitimum invasorem.

51. Subditi, qui non possident jus Regis, sed ipsi potius possidentur, maxime post praestitum homagium, notorie incapaces sunt jurium Regis.

52. Exempla recentiora, ubi designatus et coronatus Regis Bohemiae successor, ad Electionem vocatus et admissusfuit, Rege adhuc vivo, et possessione regni actuali existente, habentur in Maximiliano II. et Rudolpho II.

53. Ad Exempla a Directoribus adducta, quemodo responsum fuit a Caesarianis.

54. Ad Legationem Ludovici Regis minorennis a Directoribus oppositam, quomodo Caesariani replicarint.

55. Aequo lectori judicium hac de controversia committitur. Nec enim privatae decisionis est haec quaestio.

56. Locus electionis est Francofurtum, qui non nisi Collegarum consensu propter graves causas mutari debet. 57. Imperatores fere omnes a tempore Caroli IV. Francofurti electi sunt. 58. Rudolphus II. cum unanimi omnium Electorum consensu, in comitiis Ratisbonensibus electus, et coronatus est.

59. Cum quo comitatu Electores Francofurtum introire debeant.

60. Quae Francofurtensibus praestanda, vigore juramenti injunguntur.

61. Bene et competenter universa geruntur, si principium fiat decens et amabile Deo.

63. Vbi Christus non est fundamentum, nullum bonis operis est superaedificium.

64. Hodie dum Pontificii missam celebrant, protestantes Principes in proximum conclave vel Sacellum recedunt, donec illa peracta sit.

65. Peractis sacris Electores ad altare conveniunt, ubi Moguntinus Elector primus juramentum praestat, de idoneo eligendo Imperatore Rom.

66. Hoc juramento praestito Moguntinus ab aliis quoque Electoribus juramentum exigit.

CAPUT IV. De Personae Eligendae Qualitate.

SUMMARIA.

1. In Imperatorem eligendus idoneus, qui tam animi, quam corporis bonis pollet, et secundum morem patriae regni capax esse potest.

2. Non nisi Germanus ad imperii fastigium admittendus.

3. Otto III. Imperator speciali lege cavit, ut soli Germani, non nisi Germanum eligant.

4. Mos fidelissimae vetustatis omni vitae humanae lege valentior.

5. Propter virtutem et fortitudinem Germanorum in persona Caroli M. ad Germanos translatum est imperium.

6. Non magis idoneus, quam ex ipsa Germania omnium virtutum cultrice, eligi potest.

7. Germani unde dicti. Germani laetabello gens. Nemo Germanis bellum impune intulit.

8. Decus imperii hac occasione ad exteros non transfertur.

9. Germanus linguam moresque Germanorum melius novit, quam peregrinus.

10. Princeps externus, quia moribus, et ingenio differt, eam erga populum repraesentare non potest bene volentiam ac si esset indigena.

11. Alienigenam Dominum nemo lubens patitur. Placidius est suis parere.

12. Peregrini imperium raro stabile. Vix ulla est natio, quae diuferat peregrinum.

13. Subditi desiderant praesentiam Regis, et multum laetantur de ipso.

14. Carolo V. rebus imperii turbatis absente, et Hispaniis commorante, status conqueruntur in comitiis Eslingensibus.

15. Germanus non solum is est, qui in Germania natus, sed et cujus pater Germanus est. Vel qui vivo avo Germano, etiam intra Germaniam natus.

16. Non tam inspicitur locus, in quo, quam personae, ex quibus quis nascitur.

17. Natus ex Germano, ubicunque nascitur, Germanus erit.

18. Exemplo Ferdinandi I. et Caroli V.

19. Friderici II. Imperatoris. 20. Richardi.

21. Sive eligendus per patrem, sive matrem a Germanis originem ducat.

CAPVT V. De modo Electionis, et ordine votandi.

SUMMARIA.

1. Exacto et praestito ab Electoribus, et absentium nunciis jurejur ando ad electionem proceditur.

2. Ad perficiendam electionem majoris partis consensus sufficit, nec necesse est omnes consentire.

3. In Collegiis major pars sufficit.

4. Quod et in comitiis obtinet.

5. Ratio dubitandi. Quod omnes tangit, ab omnibus approbandum.

6. Resp. distinguendo. Quaedam communia sunt pluribus ut universis, et tunc quod facit majorpars, omnes facere videntur.

7. Quaedam sunt communia pluribus, ut singulis, et tunc quod facit major pars omnes facere non videntur.

8. Alia dubit andiratio. Concors electio videri non potest, quando non omnes consentiunt.

9. Respondetur ad eam.

10. Verbum concorditer non refertur ad singulos, sed ad collegium, vel majorem ejus partem.

11. Aliaratio dubit. Frustra id urgetur, cujus eventus nihil operatur.

12. Respondetur adeandem. Electio facta a minori parte est ipso jure nulla.

13. Si contingat duos eligi, alii opinantur, quod eo casualter alterum cum exercitu in agro Francofurtensi expectet, et vel praelio adversarium vincat, vel sponte alter alteri cedat.

14. Hunc modum in veteratum potius errorem, quam rationabilem morem fuisse constat. Ideoque hodie propter Auream Bullam in nulla consideratione habendus.

15. Ordo votandi in Electione Imperatoris.

16. Exquisitis votis omnium Electorum a Moguntino, ipse Moguntinus a coelectoribus requisitus aperit votune suum.

17. Hodie hic votandi ordo ex consuetudine immutatus, et Moguntinus in electione primum habet suffragium.

18. Hujus Ratio, dignior de collegio primum habet votum, et Moguntinus Decanus est collegii Electoralis, cui regulariter debetur jus primae sententiae.

19. In aliis imperii particularibus conventibus alius ordo observatur.

20. In consiliis et collegiis prudentum a junioribus, et loco ultimis, ordine successivo explorandae sunt sententiae. Ejusque Ratio.

21. Perliteras vota transmissa nullum sortiuntur effectum.

23. Vota debent esse pura, non alternativa, incerta, aut conditionalia.

24. Ex numero Electorum unus eligi. et sitria habeat suffragia, seipsum eligere, suaque voce majorem numerum facere potest.

25. Secus est si uni concedatur eligendi potestas, is enim seipsum eligere non potest.

26. Cautela pro eo, qui votando seipsum eligere, vel ab aliis factae electioni cousentire vult.

CAPVT VI. De tempore Electionis.

SUMMARIA.

1. Tempus Electionis perficiendae sunt 30. dies, intra quos si electionem non perficiant Electores, panem manducent, et aquam bibant, nec Francofurto exeant, nisi prius electo capite.

2. Mora in Electionibus hujusmodi propter interregni incommoda est periculosa.

3. Ipsis vicariis imperii electioni praesentibus, facile Respubl. damnialiquid sentire potest.

CAPVT VII. De Effectu electionis.

SUMMARIA.

1. Imperator a Septemviris electionis jure dignitatem imperialem, et summae potestatis plenitudinem acquirit.

2. Electus Romanorum Rex, peractastatim electione omnibus et singulis Electoribus omnia ipsorum privilegia confirmare et renovare debet.

3. Quae confirmatio nonnisi Regia authoritate fit, ideoque in Imperatorem ipso electionis jure collata est.

4. Electio electo idem tribuit jus, quod successio successori.

5. Omnia acta, atque gesta ab Imperatore legitime electo ante coronationem perinde rata ac firma sunt, ac si post coronationem celebrata fuissent.

6. Electus in Regem Roman. ante coronationem potest omnia, quae Imperator potest post eam.

7. Etiam legitimare potest ante coronationem. Argumentum a contrario sensu in jure est firmissimum.

CAPUT VIII. De Coronatione Imperatoris.

SUMMARIA.

1. Coronaeusus apud Reges antiquissimus.

2. Reges Tyrrhenorum usi sunt corona aurea. Coronationis usus magis ad ostentationem, quam ad necessitatem usurpabatur.

3. Inaugurationis vel coronationis adjuncta et insignia sunt Corona, Diadema, Sceptrum, etc. 4. Sceptrorum origo.

5. Papautitur Tyara aurea, cum triplici corona. Et quare.

6. Coronae et coronationis usus ad Principes Romanos derivatus, adhuc hodie usurpatur.

7. Rotunditas coronae imperialis, et mundi figura in ejus extremitate quid significet?

8. 9. Coronatio non est causa, sed Symbolum adjunctum translati.

10. Verbum proclamationis copulatur verbo coronationis, ad declarandum effectum cognationis.

11. Non raro copula, Et, stat declarative, inter duo idem importantia.

12. Non ideo Rex est, qui coronatur, sedideo coronatur, quia Rex est.

13. Olim coronae tres Imperatori imponebantur, ferrea, argentea, aurca.

14. Ferrea ab Archepiscopo Coloniensi, Aquisgrani, imponebatur.

15. Ferro fortitudo significatur, quae rebelles comminuuntur.

16. Argentea ab Archiepiscopo Mediolanensi. 17. Aurea Romae a Papa coronabatur Imperator.

18. Ritus et ceremoniae coronandi, et inungendi non sunt sine mysterio et effectu.

19. Sententia hanc coronationis solennitatem ad praecisam necessitatem redigens, olim publica imperii sanctione tempore Ludovici Bavari Imp. explosa est.

20. Multi Imperatores citra imperii sui diminutionem eam neglexerunt, inter quos Rudolphus Habsburg.

21. Maximilianus I.

22. Ferdinandus I. Maximilianus II. Rudolphus II. Matthias.

23. Rex Romanorum idem potest ante, quodpost coronationem.

24. Qui coronat, nihilnovi juris electo tribuit, sed quodtributum est, festive significat.

25. Gallorum Regi Archiepiscopus Rhemensis.

26. Polonorum Regi Archiepiscopus Cnesnensis, Bohemorum Regi Pragensis Archiepiscopus coronam imponit.

27. Imperio nihil inde, nisi onera magnis sumptibus subeunda emerserunt.

28. De jure feudali vasallus tenetur comitari Dominum suum ad coronationem.

29. Der Römer Zug .

30. Carolus V. Bononiae coronam suscepit.

CAPVT IX. De Capitulatione et jurejur ando quod pro confirmatione ejusdem ab Imperatore exigitur. Et num haec cum Principis Majestate pugnet, disseritur, rejectis Arnisaeirationibus.

SUMMARIA.

1. Electus Imperator in capitulationem ab Electoribus propositam jurare tenetur, ut intelligant Proceres, se non in Domini cujusdam acerbioris, sed in Patris perbenigni potestatem venire.

2. Capitulatio est Legis Regiae renovatio. 3. Formula Legis Regiae.

4. Haec Capitulatio in sacris aliquando vocatur foedus cum populo.

5. Capitulationis articuli remissive. 6. Capitulatio, ut sanctius observetur, jurisjurandi accedit religio.

7. Imperator Anastasius aijte mille annos ante coronationem jurejurando certa capita promisit.

8. Capitulationis pactiones Majestatem Principis non evacuant, aut absorbent. 9. Sed pertinent ad salutem imperii, ex qua ipsius Imperatoris autoritas. salus et felicitas dependet.

10. Nec jur amento interposito aliquid detrahitur Majestati Principis.

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Rationes dubitandi.

20. Rationes decidendi. Juramentum ab Imperatore juste exigi, sancte praestari, et religiose observandum, juri et aequitatiomnino consent ancum.

21. Hoc ipsum totius orbis Christiani usus, in viridi obscrvantia positus comprobat.

22. Rex Hispaniarum in

inauguratione juramento, se suis obstringit. Jurat item Belgicis ordinibus, et maxime Brabantis.

23. Olim Brabantiae, et Belgiae Principes jurejurando se obstrinxerunt statibus.

24. Qui cogitat servare non detrectat jurare.

25. Galliae Rex in actu unctionis jurejurando se obligat, et primo jurat. Quo sacramento prius praestito, status deinde ipsi fidem suam obstringunt.

26. In Hungariae. 27. Angliae. 28. Bohemiae. 29. Daniae.

30. Poloniae. 31. Sueciae Reges jurant, et jurejurando de suis devinciunt.

32. Venetorum Dux senatui populoque Veneto jurat.

33. Nulla Christiani orbis regna hodie extant, quorum Reges sine solennibus juramentis ungantur.

34. Nulla gens praeter Turcicam, tam stupida ac barbara, quae non in inaugurando Rege aliquam ab illo conservandiregni fidem, ac jusjurandum exigat.

35. Respondetur adrationes dubitandi. Ad 1. Juramentum pro salute et utilitate Reipubl. a summo Principe interpositum majestatem ejus non laedit.

36. Juramentum est religiosa adsertio, seu species quaedam adorationis, seu cultus divini.

37. Nullum praesentius testimonium promissae fidei, quam divini Numinis. Tum juramus, cum Deum testem invocamus.

38. Omnium gentium ultima fides, jusjurandum.

39. Religiosus cultus, et divini nominis invocatio Principis Majestatem non infringit.

40. Principis regimen a Deo dependet, ejusque regimini conformari debet. 41. Deus foedus cum Ecclesia percussum jurejur ando confirmavit.

42. Princeps pro salute Reipubl. diu noctuque suis consiliis, suisque laboribus excubare debet.

43. Ad 2. Princeps imago quidem et exemplar Dei est in terris. Homo tamen, qui labi et errare potest. Difficile est in summa illa fortuna non abripi licentiae ventis.

44. Juramentum conscientiae fortius frenum injicit, quam nuda promissio. 45. Solidius subsistit, quod juramenti interpositione roboratur.

46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. Juramentum quidoperetur.

53. Deorum injuriae, Diis curae sunt. Impia, et detestanda vox; Pueros nucibus, viros juramentis fallendos, etc.

54. 55. Quilibet requisitus a magistratu tenetur veritatem dicere. Testi injurato non creditur.

56. Majorem vim juramenti non esse, quam pactinudi, procedit, quoad producendam actionem, non vero quoad conscientiae arctandae obligationem.

57. Juramentum pacto adjectum efficit, ut id sit firmius, et minus inde resilere liceat, quam a pacto.

58. Ad 3. 59. 60. Juramentum, et simplex loquela differunt, de jure Canonico, et civili.

61. Non omnis falsa loquela est porjurium.

62. Metu divini Numinis plus operatur iur amentum, quam simplex promissio.

63. Pietas periuria nescit. Turpissimum est, Principem, vel Magistratum eo ipso ore mentiri, quo Deum iurando invocavit.

64. Ad 4. Cautela abundans, videlicet, iurisiurandi religio, non nocet. Nullum vinculum ad stringendam fidem arctius est iuramento.

65. Ad 5. Iuramentum quidem non auget obligationem, eam tamen iurisiur andivinculo confirmat.

66. Accessio stipulationis nudo pacto robur addit, ut quicquid pacto comprehensum est, validius debeatur.

67. Stipulationis cautior quis et securior redditur.

68. Ad 6. In ultimis voluntatibus ambulatoria hominis debet esse voluntas usque ad extremum vitae halitum. In contractibus quod semel placuit, amplius displicere non debet.

69. Nemo sibi ipsi legem dicere potest, a qua recedere non liceat, per modum imperij, potest tamen per modum conventionis.

70. Adult. Princeps ex certa causa flagitante Reip. utilitate, cum consensu Procerum legem abrogans, in illam legem, et iuramentum non committit.

71. Iuramentum intelligitur sub clausula, rebus in eodem statu permanentibus.

72. Ex causa de novo superveniente etiam a iureiurando citra crimen periurij recedere licet.

73. Ex nova causa contraveniens transactioni vel sententiae, non dicitur contravenire transactioni vel sententiae.

74. Iuramentum pro utilit ate Reipubl intorpositum, in eiusdem perniciem non est detorquendum.

75. Finis in omni actione inspiciendus.

76. Inducta ad certum finem, non debent operari contrarium.

77. Magistratuum juramenta non sunt praecisa, sed secundum aequitatem temperanda.

78. Formula Capitulationis Caesareae.

CAPVT X. An et quatenus Princeps antecessoris sui leges, facta, conventiones, contractus observare teneatur?

SUMMARIA.

1. Princeps Antecessoris sui leges mere civiles et expositivas respicientes utilitatem privatam observare non tenetur.

2. Nemo successori, qui eandem numero Majestatem habet, per modum imperii et jurisdictionis legem ferre potest.

3. Majestas semper eadem est, et nunquam moritur. Par in parem superioritatem non habet.

4. Princeps successor leges imperii fundamentales, ac publicam utilitatem directo concernentes, qualis hodie aurea Bulla, etc. servare tenetur.

5. Quia ad harum observantiam Capitulationis promissione, et jurisjurandireligione obstringitur.

6. Hisce legibus Reipublicae fundamenta innituntur, per quas Princeps Reipubl. unitur.

7. Haeleges, tanquam vinculum et fundamentum istius consociationis, observandae sunt.

8. Princeps jure hereditario succedens, antecessoris contractus servare obstringitur.

9. Ex qua persona qui lucrum capit, ejus factum praestare debet.

10. Heres non potest venire contrafactum defuncti, cujus haereditatem agnovit.

11. Vna quodammodo persona censetur heres cum defuncto.

12. 13. Limitantur praedicta.

14. Contractu existente nullo ratione culpae, per contrahentem potest allegari nullitas.

15. Heres iis casibus potest venire contra factum defuncti, quibus ipse defunctus contra factum proprium venire potuit. Et in his, in quibus defunctus non potuit disponere pro lubitu.

16. Quibusdam casibus plus aut minus juris habet heres, quam defunctus.

17. Hoc casu qui contraxit cum Principe, fraudatus dici non potest.

18. Princeps lege Regia vel pastis gentilitiis, ipso sanguinis non hereditatis jure succedens, per contractum praedecessoris non obligatur.

19. Causam ab antecessore non habens, nec ejus nomine gravandus.

20. Francisci II. Galliarum Regis ad Helvetios Patris debita reposcentes rescriptum.

21. Rex tenetur jura regni, et honorem Coronae illibatum servare.

22. Et praesentium tantum rerum, non etiam post mortem gerendarum administrationem habet.

23. Facultas indulgendi delicta alicui concessa Principem concedentem tantum ligat, non ejus successorem. Princeps non potest in praejudicium successorum regalia concedere.

24. Resrestitutioni subjecta, integra, ac in eodem statu, quo accepta est, restituenda.

25. 26. Fallentia 1. Contractus ad utilitatem, et dignitatem Reipublicae celebratus, morte contrahentis non extinguitnr, sed in seram redundat posteritatem.

27. Dignitas non moritur, sed semper durat.

28. Ideoque nec contractus ejus gratia celebratus extinguitur. Contractus Principis pro bono pacis initi, successores in dignitate obstringunt.

29. In causis publicam utilitatem, et dignitatem concernentibus, non tam Princeps, quam imperium per Principem contrahere censetur.

30. Quae nomine dignitatis contracta sunt, non tam in personam, quam in rem contracta sunt.

31. Declaratio 1. Praedictae fallentiae.

32. Ampliatio primae fallentiae.

33. Declaratio 2. praedictae fallentiae.

34. Fallentia 2.

35. De modico non curat Praetor.

36. Principum contractus, debent esse immoti.

37. Princeps suorum antecessorum pactis, conventionibus et gestis venerationem praestet, et ea custodiat.

38. Successor Principis contraveniens factis antecessoris sui, sibi ipsi contravenire dicitur.

39. Successor tenetur praedecessoris sui contractum licitum observare.

40. Licitus censetur contractus, si non enormiter laedat.

41. Miserrima foret Principum conditio, si vel omnino non contrahere, vel id cum metu futurae rescissionis facerent.

42. Fallentia 3. Officium suum nemini debet esse damnosum.

43. Feudum a Principe datum a successore sine causarevocari non potest.

44. Beneficium Principis licitum, quale est feudum, decet esse mansurum, nec recipere debet diminutionem.

45. Liberalitas Principis freno non coercenda. Principis est, multa et magna donare.

46. Temerarium, et absur dum, per astutam interpretationem beneficia Principum non ad augmentum, sed ad diminutionem convertere.

47. Proprium Regum ac Principum munus, de quamplurimis bene mereri.

48. Successor per modum electionis non aliter, nisi praedictis casibus ad praedecessorum leges, facta et contractus tenetur.

49. Successor quocunque successionis genere, semper quantum sine magna Reipublicae jactur a fieri potest, vener ationem praestet his, quae ab antecessoribus constituta sunt. Exempla Tiberii Caesaris, et Numae Pompilii.

50. Ratio hujus elegans exprimitur.

51. Quod tibi non vis freri, alieri nefeceris.

CAPVT XI. De juribus Imperatori competentibus.

SUMMARIA.

1. Imperator Romanus ipso electionis jure, jura Principis acquirit.

2. Quae consistunt in summa et absoluta imperii potestate.

3. Absoluta potestas dicitur, quod a nemine, nisi a Deo, et ad neminem, nisi ad Deum se referat.

4. Jura Principis dicuntur Majestas.

5. Suprema jurisdictio, et potestas illa absoluta, est ipsaforma, et substantialis essentia Majestatis.

6. Aliquando dicitur potestatis plenitudo.

7. Reservata Caesarea.

8. Sacra sacrorum.

9. Majestas proprie et stricte soli Imperatori competit.

10. Nulli Principi tanta debetur Majestas, quanta Imperatori.

11. Imperialis fortuna omnes. alias supereminet.

12. Omia jura de Principe loquentia proprie Imperatori conveniunt.

13. In imperii conventibus nulli Regi Majestatis, sed saltem regiae dignitatis titulus attribuitur.

14. Ferdinandus Romanorum Rex Imperatori fratri Majestatem tribuit, sorori vero Reginae Hungariae non item.

15. Vox illa Majestatis in Germania nullibi, quam in aula Imperatoris auditur.

16. Non improprie tamen etiam aliis Regibus, populis, et civitatibus neminem nisi Deum recognoscentibus competit, qui supremae potestatis, ac Majestatis jura sibi vindicant.

17. Omniaque Imperatori concessa ipsi quoque usurpant.

18. Rex Hispaniae in suo regno Imperator dicitur.

19. Ratione hereditariae successionis plus juris habere videtur.

20. Improprie et abusive illis appellatio Majestatis tribuitur, qui jura regalia quidem habent, superiorem tamen recognoscunt, ut sunt Electores et Principes imperii.

21. 22. 23. Vocabula haec, proprie, non improprie, et non proprie, seu improprie, plurimum, et quomodo inter se differant.

24. Notandae singulares Romanorum Imperatorum denominationes. 25. Antiquitus militum Duces Imperatoris nomen adipiscebantur; Julio Caesari deinceps tanquam peculiare summi imperii cognomentum tributum fuit.

26. Hoc ipsum usu postea

accedente omnibus inviolatum permansit Principibus.

27. Caesar Augustus dictus, quasi qui major esset homine. Ea quae maximo honore digna, et sacra sunt, Augusta dicuntur. Octavianus primus a senatu Augustus salutatus.

28. Hoc itidem nomen omnibus successoribus, tanquam summae potestatis sacrum, relictum fuit.

29. Augusti nomen unde dicatur.

30. Caesaris nomen in successores derivatum, dignitatis imperialis axioma proprium, et solenne permansit. A Julio Caesare ortum habet denominatio ista. 31. Olim Reges Palaestinorum Abimelechi, Reges Aegyptiorum Pharaonis perpetuum nomen usurparunt. Hodie Aethiopum Monarchae omnes Johannes Belul, quod est pretiosus, communi nomine vocantur.

32. Julium Caesaris appellationem a caeso utero sortitum esse. Alii autumant, quod ex utero matris caesus fuerit.

33. Alii a Caesarie, cum qua natus. Alii ab oculis caesiis, quos ultra humanum morem vigentes habuit, appellatum fuisse putant.

CAPVT XII. De soluta legibus Principis potestate.

SUMMARIA.

1. Secundum excellentiam Imperatori Majestate tributa, etiam tribuuntur ea, quae Majestati sunt connexa, et consequentia. Consequens Majestatis est soluta legibus potestas.

2. Causa ordinat causatum, et effectus rerum ex causis colliguntur.

3. Nefas est asserere, Imperatorem Romanum legibus solutum non esse. Non tamen promiscue quibusvis.

4. Legibus divinis Principem solvere, plane impium. Inferior non est solutus legibus superioris.

5. Nec legibus naturalibus vitae ac morum honestatem concernentibus solutus est Princeps. Tyrannus leges civiles mutare potest, jura vero naturalia prorsus tollere nullo modo potest.

6. Naturae vinculum Principis autoritatem superat, Natura superior Principe. Jus naturae potentius, quam jus creaturae.

7. Jure naturae Princeps non considerandus ut Princeps, sed ut homo, hocque respectu prorsus non est alienus a conditione humana.

8. Naturale jus, sicut et divinum superat omnes leges positivas humanas.

9. Princeps in contractibus jure privatorum utitur.

10. Princeps non ligatur lege legis, ligatur tamen lege conventionis. Ipse Deus ex conventione ligatur.

11. Principem ut mutuae fidei vindicem, firmius arctiusque obligari convenit.

12. Multoque magis abstincre debet ab illicitis, quam privatus,

19. Ad casum insolitum refertur, si Princeps conventionum est nescius. 14 Est et esse debet Princeps semper supremus aequitatis terminus.

15. Princeps semper de jure gentium contrahere velle praesumitur.

16. Ex contractu adeo obligatur, ut nec plenitudo potestatis, nec ulla urgens clausula eum eximat.

17. 18. Legibus regni, fundamentalibus Princeps solutus non est.

19. Eumque illis solvere, nihil aliud esse, quam regni jura convellere, et imperium totum pessundare.

20. Pessimis Principibus dominatio; Egregiis libertas placet.

21. Leges mere civilcs et positivae quae sint. 22. In his autoritas Principis et legulator is pro ratione est. 23. Et sufficit in his statuentium arbitrium.

24. 58. Legibus hisce mere civilibus, et positivis Princeps solutus est.

25. Populus translata omni potestate in Principem, cum legibus hisce solutum esse voluit.

26. Ex primordio tituli posterior formatur eventus. Quod mutatum non est, cur stare prohibetur?

27. Juri Veteri tam diu standum, donec jus novum prohibetur.

28. Mutatio et correctio juris non praesumitur.

29. Res non facile a suo principio degenerat.

30. Juris correctio odiosa. 31. De Principis potestate disputare, sacrilegii instar.

32. Imperator in testando ad testamentarias, in judicando ad judiciarias solennitates praecise non adstringitur.

33. Ejus praesontia omnes solennitates supplet.

34. Quod fit coram Principe, tots jure fieri intelligitur.

35. Princeps ordinem judiciarium de jure positivo introductum servare non tenetur.

36. Coram Principe magis habet locum veritas, quam rigor judiciorum.

37. Sententiam sine scriptis proferre potest.

38. Alterare, et praeposter are juris ordinem. 39. Ferre sententiam non conformem libello.

40. Processum nullum vel injustum potest habere ratum, modo causae merita sint justa, et super iis plene et sufficienter cognoverit.

41. Curia Principis est Lex animata in terris, Multa summo Principi permittuntur, quae ab aliis inferioribus judicibus fieri nequeunt.

42. Adbuc hodie in aula Caesarea ordo judiciarius in arduis causis non observatur.

43. Ejus ratio redditur.

44. Multa contra juris rationem ob tranquillitatem et concordiam recepta sunt.

45. Princeps demum ratione publicae utilitatis, et ubi ordo judiciarius esset perniciosus, praesumitur orainem negligere.

46. Concedere privilegia summae est, et legibus solutae potest atis.

47. Imperator solus adhuc hodie dat, et confirmat privilegia Regibus, Principibus, et aliis.

48. Concedit regalem dignitatem. 49. Potest dispensare contra jus commune, et confirmare actum de jure civili invalidum.

50. De jure communi viventis nulla est hereditas. Non entis nullae sunt qualitates. Improbus esse censetur, qui de viventis hereditate [transcriber, in the print: herditate] cogitat.

51. Imperator pro conservandis illustribus familiis, earum pacta tuetur, et confirmat.

52. Causa hujus dispensationis est publica utilitas, et familiarum conservatio.

53. Publicae utilitatis favore, ea quae publice utilia sunt, non includuntur in his, quae de lege prohibentur.

54. Imperator omnia jura statuta, etc. quae contra pacem et utilitatem. publicam sunt, de plenitudine potestatis: ollit.

55. Quoties Principi justa causa apparet, restitutionem in inte grum, etiam post lapsum tempus decernere potest.

56. Sacrilegii instar est, leges violare et negligere.

57. Imperator veniam aetatis concedere potest. Exemplo Ottonis Ducis Brunsvicensis, Cbristiani IV. Daniae Regis, Georgii Landgr avii Hassiae, Caroli Lotharingiae Ducis.

59. Princeps animata lex est, veri, germanique juris viva effigies.

60. In disbio jure communi potius, quam plenitudine potestatis uti praesumitur.

61. Et publicam utilitatem proprio commodo praeferre.

62. Nec uspiam a jure communi recedere velle, nisi magna subsit causa.

63. Aut actus, quem gerit, aliter sustinerinon possit.

64. Non omnes leges et Statuta Principisummo conveniunt.

65. 66. 67. Actu potestatis plenitudinem requirente, in dubio potius praesumitur uti voluisse plenitudine potestatis, ad hoc, ut actus valeat, quam pereat. 68. Modo privilegia Principis non tendant in praejudicium tertii,.

69. Jus alieri quaesitum Princeps auferre non potest. 70. Itainterpretanda beneficia Principis, ne cuiquam injuria inferatur.

71. Principum benesicia largissime inter pret anda.

72. Respicientia tamen praejudicium tertii, stricte interpretanda.

73. Imperator immunitatem a collectis Turcicis non nisi justissimis ex causis indulgere potest.

74. Imperator rerum acquisitione jure privatorum uti semper praesumitur.

75. Juraratio non patitur, ut inde nascatur occasio injuriae, unde oriuntur.

76. Princeps ex imperfecto testamento nihil capit.

77. Praesumitur velle, quodjura volunt.

78. Sublevandus potius quis, quam praegravandus Principis autoritate.

79. Testamento non facto, vel non legitime facto, hereditas ad legitimos successores pertinet.

80. Principe ex testamento non legitime facto capiente, praegravantur heredes ab intestato venientes.

81. Intentio Principis talis esse praesumitur, qualis est legum candor, et juris naturalis aequitas.

82. Princeps potestatis potius, quam itempestatis plenit udine utatur.

83. Qui tenent supremam potestatem, debent observare summam honestatem.

84. Rescripta contra jus elicitaperinde habentur, ac si concessa non essent.

85. Princeps pro lubitu contra jus omne dispensare, et quadratarotundis mutare non potest.

CAPVT XIII. Dereliquis Majestatis juribus, et quatenus Imperator Dominus Mundi.

SUMMARIA.

1. 2. 3. Majestatis jura in quibus consistunt.

4. Dominatus universalis totius mundi juris divini et humani auctoritate probari videtur.

5. Census solutio, est subjectionis probatio.

6. Et arguit quasi posses sionem juris dictionis.

7. Imperator Mundi Dominus.

8. Et totus mundus ejus provincia dicitur. Ipse Imperator terrarum hominumque Dominus.

9. 10. 11. 12. 13. Rationes dubit andi, quibus contrarium asseritur.

14. Varie respondetur. Generalitas illa restringenda est ad orbem Romanum, qui imperio Romano subest.

15. Ob medium inhabile generalis locutio non operatur, nisi in quantum potest.

16. 17. Vniversales istae locutiones non simpliciter, sed Synecdochice accipiendae, totus mundus pro majori mundiparte.

18. 20. 21. Triplex constituitur territorium imperii Romani.

19. Imperatoris officium est, ut universum terrarum orbem imperio Romano subjiciat.

22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Posita ita restrictione ad Romanum imperium, quatenus et quomodo Imperator omnium Dominus, omniaque ejus esse dicantur.

30. Imperator potestatem illam habet a Deo. Deus Imperatori non dedit potestatem auferendi alicuirem, veljus suum.

CAPVT XIV. De Rege Romanorum ejusque jurisdictione et juribus.

SUMMARIA.

1. Rex Romanorum proximum ab Imperatore obtinet locum.

2. Olim dicebatur Caesar, qui erat designatus augustae Majestatis haeres.

3. Caesaris appellatio secundariae in Romano imperio potestatis nomen fuit. Caesares quasi Principum et Augustorum filii, et designati Majestatis successores.

4. Caesares ab ipsis Augustis eligebantur adregendam provinciam, cum titulo Caesaris, et spe successionis post mortem Imperatoris.

5. Declaratio Caesarum non contulit imperii dignitatem, sed gradum ad imperium fecit.

6. Augusti et Caesares quomodo differant.

7. Hodie Caesaris appellatio Imperatori tribuitur.

8. Augustorum successores, veljam in Augustum promovendi, Reges Romanorum dicuntur.

9. Vacante imperii sede, indubit ati Imperatoris et imperii successores.

10. Gallis Regis filius natumaximus, aut successor Delphinus vocatur. Anglis Princeps de Wallis dicitur proximus Regis successor.

11. Rationes dubitandi.

12. Viventis nulla est hereditas.

13. Praepostera regnandi libido facile inducit votum captandae mortis.

14. Plures Orientem, quam Occidentem solem adorant.

15. Futuri Principes diliguntur, ubi ad imperium accesserint, exosi habentur.

16. 38. Romae Caesarum temporibus capitale fuit, de futuris a morte Imperatoris contingentibus disceptare.

17. Elisabetha Angliae Reginanoluit quenquam se vivente successorem cernere.

18. Crimen laesae Majestatis incurrit, qui vivo Imperatore adimperii sceptra anhelat. 19. Et illi, qui vivo Rege, de faciendo Rege tractant, Majestatis laesaerei siunt.

20. Caesares non semel rebellasse Augustis historiae referunt.

21. Imperatore demum mortuo, aut imperio vacante ad electionem novi Regis procedendum.

22. Rationes decidendi. Tolerabilia censentur, quae vetus consuetudo comprobat.

23. Consuetudo obtinet vim veritatis.

24. Dirigit, et informat omnes actus mundi.

25. 26. Vt olim, ita et hodie vivo Imperatore Rex Romanus eligi potest. Exemplo Ludovici Pii, Caroli M. Filii.

27. Ottonem Henricorum, Fridrici II. Wenceslai, Maximiliani I. Ferdinandi, Maximiliani II. Rudolphi II.

28. Rex Romanorum vivo Imperatore eligi potest, tali Electioni consentiente Imperatore.

29. Sine crimine laesae Majestatis vivente Pontifice, conventicula de Pontificatu fieri non possunt.

30. Respondetur adrationes dubitandi. Ad 1. spes futurae successionis viventis constitui potest.

31. Ad 2. Consentiente eo, de cujus successione agitur, votum captandae mortis non praesumitur.

32. Consentiendo quis testatur, nullum sibi imminere votum captandae mortis.

33. Ad 3. Volenti non fit injuria. Non spectandum, quid homines faciant, sed quid facere debeant.

34. Non designato successore, vivo Principe, Populo propter interregni incommoda non cavetur.

35. Interest Reipubl. ne successor in incerto sit. Tristibus eventibus prospiciendum.

36. Duobus simul ad imperium, vivo Principe contendentibus, mentio heredis seu successoris facienda non est.

37. Vnus ex istis, vel alius a Principe successor eligendus, ejusque imperium Procerum consensu firmandum. Exemplo Davidis, Salomonem in Regem ungi curantis.

38. Ad 4. 39. Invito Principi obtrudi non potest successor.

40. Ad 5. Affectando imperium crimen laesae Majestatis quis incurrit.

41. Ad 6. Vnius inclusio non est alterius exclusio, eandem rationem habentis, praesertim lege loquente indefinite, et generaliter.

42. Indefinita locutio a lege prolata aequipollet universali.

43. Leges ita interpretandae, ne inde absurdus oriatur intellectus.

44. Ab exemplis legitimum argumentum non sumitur quoad juris constitutionem, sed quoad juris constituti existentiam.

45. Leges firmantur, quando moribus utentium comprobantur.

46. Transitio ab electione Regis Romani adjus ejusdem vivo Imperatore.

47. Rex Romanorum electus perpetuus imperii Vicarius.

48. Absente, vel impedito Imperatore omnia jura Imperatoria exercere potest.

49. Non solum Imperatoria, sed propria autoritate et nomine.

50. Absente Imperatore conscribit comitia, tam sua, quam Imperatoris autoritate.

51. Sub poena Banni imperandi potestatem usurpat.

52. Vtitur plenitudine potestatis. 53. Indicit collectas.

54. Habet jus indicendi vel exequendi Banni Imperatore absente.

55. Electus Roman. Rex ordinariam habet jurisdictionem, eique annexam administrationem imperii cum Imperatore.

56. Rex Roman. nontanquam nudus locum tenens, sed proprio et suo jure omnia ordinat. Et proprio nomine, ut perpetuus imperii Vitarius, jurisdictionem exercet.

57. Rex Romanorum dicitur caput imperii, vivo adhuc Imperatore alternative, non copulative. 58. Pragmaticas imperii sanctiones promulgat. 59. Supremi judicii ordinationem praescribit. 60. De majoribus ac Regalibus feudis infeudat. 61. Concedit Regalia, aliaque jura et privilegia. 62. Mandatum cum libera in praedictis casibus habere censetur. 63. Omniaque absente Imperatore potest, quae ipse Imperator praesens facere posset.

64. Mortuo Imperatore ipso jure plenaria administratio imperii in ipsum devolvitur.

65. Ferdinandus Rex comitiis An. 1555. praefuit, tanquam plenipotentiarius, et Commissarius Caroli V. Imper. Fratris, et jure proprio, tanquam Rex Roman.

66. Majestas et jurisdictio Regis Romanorum, praesente et non impedito Imperatore suspensa quodammodo, et delitescit.

67. Rex Roman. unum cum Caesare tribunal haebet, nec appellatur ab uno ad alium.

68. Crimen laesae Majestatis atque in Regem Roman. atque in Imperatorem committitur.

69. Discrimen in utrumque, Imperator Regi Romanorum tribuit saltem titulum seiner Liebden ; Hic vero illi adscribit Majestatem.

70. Rex Romanorum Imperatorem Dominum suum appellat.

CLASSIS IV.

CAPVT I. De membris Imperii Romani, hoc est, statibus et Proceribus, et quae requirantur, ut aliquis sit et dicatur status imperii, secundum hodiernum imperii stylum.

SUMMARIA.

1. Continuatio status imperii membra ejusdem appellantur.

2. Status imperii quid sint.

3. Dicuntur etiam Proceres imperii, Ephori speciales, Caesari immediate subjecti.

4. Vt aliquis censeatur Status imperii, 4. requiruntur.

5. 1. In matricula sen albo imperii receptio. Matricula imperii Statum arguit.

6. Matriculaunde dicta, Ejusque variae significationes.

7. Matrice existente suspecta, omnia inde deducta suspecta fiunt.

8. Olim matrices libelli dicti, in quibus Caesareo Fisco pensitantes descripti continebantur.

9. Augustus Imper. Libellum manu sua perscriptum habuit, Breviarium imperii a Sueton. dictum.

10. Matriculapro libello etiam sumitur, in quo series et ordo quorundam hominum continentur.

11. Matricula imperii quid sit.

12. In aula Electoris Moguntini, Archicancellarii per Germaniam habetur.

13. Ex matricula imperii Fiscus intentionem suam habet fundatam, quaetum semiplenam probationem, tum praesumptionem suppeditat.

14. Terra, quae non reperitur in imperii matricula, nec etiam im Anschlag deß Reichs, non praesumitur immediate sub imperio esse.

15. Ratio dubitandi. Matricula per se non probat. Nec sola albi descriptione aliquis fit Decurio.

16. Ratio decidendi. Descriptio in matricula quanto sufficienter probat.

17. 18. Respondetur ad textus contrarios. Privilegium jure militari testaendi iis tantum militibus concessum, qui in expeditionibus sunt occupati, vel in hostico loco reperti.

19. Quod aliquis non sit talis, etiam ex matriculae inspectione patet.

20. Declarantur praecedentia. Matricula sola per se plene non probat, sed praesumptive pro fundaenda intentione, donec contrarium probetur.

21. Variantes reperiuntur imperii matriculae anteriores, et recentiores.

22. Brunsvicensis civitas veteribus imperii matriculis inserta reperitur, in recentioribus omissa est.

23. In hac incertitudine recurrendum ad illam, quae Anno 1521. elaborata, eonsensusque ordinum facta.

24. 2. Sessio et votum in comitiis.

25. Qui ad comitia imperii, et circulorum conventus evocantur, et sessionem ibi habent, pro Statu imperii habentur.

26. Vnico actu comparationis vel consultationis, quasi possessio status imperii acquiritur.

27. Nemo admirtitur ad consilium imperii, nisi consors sit imperii, eique immediate subjectus.

28. Objectio, ad eamque responsio. Etiam mediati interdum ad comitia vocantur, non ut sessionem et suffragium in iis habeant, sed ad alium finem, et effectum.

29. Necessaria illatio. Jus habet sessionis et suffragii in comitiis. Ergo est Status imperii. Quod pro cujusque status conditione accipiendum.

30. Qui ad comitia non vocatur, et jus suffragiorum non habet, status imperii non habetur.

31. Multi sunt immediati, qui tamen non sunt status.

32. Nobiles in Franconia, Suevia, et ad tractum Rheni licet sint immediati, non tamen status sunt imperii.

33. Quoties plura conjunctim requiruntur, non sufficit alterutrum adesse vel impleri.

34. Quidam Principes imperii nominantur, et tamen status imperii non sunt.

35. De novo in statuum numerum cooptatus, status imperii dicitur.

36. Locus oportunus censetur, qui adhuc vacat, hoc est, postremus.

37. In eodem ordine dignior censetur, qui primo adeptus est in eo locum et dignitatem.

38. Inter habentes eandem dignitatem, ordo temporis praelationem tribuit.

39. Natura propter aetatis praerogativam primogenitos praefert.

40. Et ita inter status imperii, etc. Patrum memoria observatum.

41. 3. Indictionum et collectarum Praestatio imperio immediate facta.

42. Priores duas qualitates probans intentionem fundatam habet, sine collectarum praestatione.

43. 4. Territorii cum omnimoda jurisdictione, immediata ab vel sub imperio possessio.

44. In non immediate imperio subjectum non cadit jus superioritatis territorialis, et omnimodae jurisdictionis.

45. Hac in remaxime consideranda est originis ratio.

46. Sunt distincta status imperii et territoriii jura.

47. Subjectio immediata sine territorii jure subsistere potest.

48. Hoc 4. requisitum non est perpetuum, et in omni subjecto necessarium.

49. Status simpliciter sub alio statu et consorte imperii bona libera et immediata possidens, jure proprio, et imperii, ratione illorum bonorum status imperii manet.

50. Jure municipali, vel jure contractus, etc. res possessatransit cum sua causa et onere.

51. Possessionis suae causam mutare quis non potest, scd personam sui autoris repraesentat.

52. Eadem persona diverso respectupro imperiali, et municipali considerari potest.

53. Sola bonorum possessio subditum nonfacit.

54. Publici juris autoritas propter solam domus, vel possessionis causam aliquem subjugari non sinit.

55. Personaut Principale, trahit ad se qualitatem bonorum, ut accessorium.

56. Mutata conditione personae, rerum status mutari videtur.

57. Objectio. Ratione bonorum quis sortitur forum.

58. Resp. ad eand. Aliud est forum sortiri, aliud subditum esse.

59. Ratione contractus, in loco ubi contraxit, quis forum sortitur.

60. Dominus feudi coram paribus curiae forum sortitur, et convenitur.

61. Non solum bona in alieno possidens, sed etiam domicilium habens an censeatur subditus.

62. Domicilium potissima subjectionis, et jurisdictionis causa. Proprie subditus quis dicitur ratione domicilii.

63. Dignitas personae, et publici juris antoritas, propter rerum mutationem non mutatur.

64. Potentius ad se trahit minus potens.

65. Personae conditio potior, et dignior conditione et qualitate rerum.

66. Series Matriculae imperii ex Paul. Wehnero.

CAPUT II. De Statuum et Membrorum Imperii distributione in circulos.

SUMMARIA.

1. Apud omnes gentes ab omni aevo consueta est regnorum, et imperiorum in certis provincias, circulos et districtus distributio.

1. Galliae vetus et recens distributio.

3. Status imperiiolim in sex circulos a Maxim. I. Imp. distributifuerunt.

4. Quibus postea ab eodem Imp. IV. additi circuli.

5. Carolus V. Imp. quistatus cuique circulo subsint, determinavit. Suntque hi circuli, Austriacus, Burgundicus, Electoricus Rhenanus, Saxonicus superior. Francicus, Bavaricus, Suevicus, Rhenanus Westphalicus et inferior Saxoni.

6. De conventibus circulorum, eorumque jure remissive.

7. De constituendis Ducibus circulorum, eorum personis, qualitate, etc. remissive.

8. Circuli habent jus Archivi, et nemo in his amittitur praeter status imperii.

9. Deliberationes circulares in comitiis decretae ad 6. tantum circulos contrahuntur.

10. Praesentatio Adsessorum itidem ad 6. Circulos pertinet.

11. Bohemia nulli circulorum adscribitur, nec per se circulum efficit.

CAPVT III. De Statuum distributione in tres classes, et in specie de Electoribus, qui in prima Classe collocantur.

SUMMARIA.

1. Status imperii distinguuntur secundo in tres Classes, Electorum videlicet, Principum, et Liberarum civitatum.

2. Electores membra sunt capiti proximiora.

3. Supremi Patres, et senatores imperii.

4. Nobiliaimperiifulcra, et Proceres, quorum praesidio dextera imperialis potentiae roboratur.

5. Qui imperio caput eligere possunt.

6. Et Regibus comparantur.

7. Electores et Principes imperii Regibus tribuunt titulum Regiae dignitatis.

8. A prima Electorum institutione Imperatores Electoribus ad se venientibus obviam procedere soliti fuerunt.

9. Hic mos duravit usque ad Caroli V. Imper. tempora, qui in comitiis Augustanis Anno 1530. quorundam suasu ab hac consuetudine abstinuit.

10. Imperator adhuc hodie in loco Comitiorum Electores singulos in suis diversoriis visitat.

11. In vetustis initium facile ignoratur.

12. Electores ab initio sub Ottone III. constituti, et in quem finem; a Carolo IV. demum confirmati, et stabiliti.

13. Canonistae quidam Electorum institutionem Romano Pontifici falso adscribunt.

14. Henricus II. Imp. primus juxtae illam institutionem ab Electoribus creatus fuisse fertur.

15. Electores a numero septenario appellati sunt Septemviri.

16. Eorumtres sunt Ecclesiastici, quatuor seculares.

17. Archiepiscopus Moguntinus primum locum obtinet, estque Collegii Electoralis Decanus, jus convocandi Electores habens.

18. Imperii sede vacante primas in comitiis tenet, et decreta generalia sancit.

19. Archiepiscopo Trevirensiprima vox, et votum in Electione Imperatoris competit. Hodie aliter observari videtur.

20. Coloniensi Archiepiscopo competit dignitas, et officium Regi Rom. primum diadema regium imponendi.

21. Rex Bohemiae inter Electores seculares ex Regiae dignitatis fastigio jure obtinet primariam.

22. 23. 24. Ratio dubit andi. Electoralis dignitas comparatur, et aequiparatur Regiae, etc.

25. Respondetur ad rationem dubitandi. Rex Bohemiae non solum est Elector, sedetiam Rex.

26. Habens dignitatem duplicem praefertur habentiunam.

27. Nobilis, qui Doctor aut Eques est, illi, qui Nobilis tantum est, praefertur.

28. Cardinalis Episcopus, Cardinali non Episcopo praefertur.

29. Aliud est esse tale, aliud haberi protali. Aliud est, Regem esse, aliud jure Regis censeri.

30. Comparatum comparato simile quidem, sed non idem.

31. Bohemiae Rex omnes alios Reges in actibus imperii solennibus antecedit.

32. Quidam asserunt Regem Bohemiae non esse vocandum, nisi alii discordent.

33. Hodie ex aurea Bulla tertium votum ex Rege Bohemiae a Moguntino Electore perquirendum.

34. Et ideo impune praeteriri non potest, exemplo Ladislai Regis Bohemiae ad electionem Maximiliani I. non vocati.

35. Rex Bohemiae non est status imperii.

36. Imperii comitiis non interest, neque ad ea vocatur.

37. Inanis de quaestione est disputatio, ubi clara constitutionis est determinatio. Cognit is rebus diu non immorandum.

38. Rex Bohemiae ad particularia Electorum comitia et conventus de jure vocandus.

39. Licet non sit status imperii, est tamen subditus imperii.

40. Privilegiorum concessio ex parte ejus, cui conceduntur, subjectionem arguit. Privilegiaregulariter subditis, et non aliis dantur.

41. Ratio, quare Bohemiae Rex ad comitia universalia non vocetur, ex ipsius privilegio haud obscure apparet.

42. Regnum Bohemiae contributiones ad imperit necessitates conferre, asseritur a Goldasto.

43. Privilegium Regem et Regnum Bohemiae non eximit a subjectione, et recognitione imperii.

44. Nullum privilegium jus subjectionis absorbet.

45. Beneficia Regi, regnoque Bohemiae concessa, imperio officere non debent, citraingrati crimen.

46. Bohemiae regnum est feudum imperii.

47. Regis Bohemiae dignitas non deprimitur, quod Imperatori, et imperio Rom. fidem et obsequium praestat.

48. Servire Romano imperio est libertate potiri.

49. Rex Bohemiae axioma Regium Imperatori acceptum fert, ut nihil tamen de majestate, et jure imperii Germ. decedat.

50. Regem Bohemiae in ordine sequitur Comes. Palatinus Rhem: Hunc Elector Saxoniae. Et tandem Marchio Brandeburgensis.

CAPVT IV. De Vicariatu Electionis Palatini et Saxonis.

SUMMARIA.

1. Palatinus et Saxo vacante imperii sede Vicarii sunt imperii, vice Imperatoris in imperio gerentes; donec novus Imperator constituatur.

2. Comes Palatinus in partibus Rheni, Sueviae, et Franconiae.

3. Elector Saxoniae in illis locis, ubi Saxonica jura vigent, aequali potestate imperio provident, etc.

4. Feudorum majoris dignitatis investitura soli imperatori, et Regi Romanorum reservatur.

5. Beneficia Cardinalium vacantiain. curia anemine, quam a solo Pontifice conferuntur.

6. Vicarii ea judicia exercent, quae Imperator, cujus vires et personam gerunt, exercere solebat, ut sunt hodie Camerae, et Aulae imperialis.

7. In Cameratempore interregni, sub utriusque Vicarii nomine, et Sigillo communi mandata expediuntur.

8. Avicariorum sententiis appellarinon potest ad Imperatorem: Vicarii enim et cujus est vicarius, idem est tribunal.

9. Ab Imperatore nulla datur appellatio, cum sit is ipse, qui provocetur.

10. Imperator capitulatione astringitur, ea quae interregni tempore a vicariis gesta sunt, rata habere.

11. Iste vicariatus aliquo modo refertur ad potestatem interregiam in prisca Republ. Romana.

12. In Poloniae interregno Archiepiscopus Gesnensis Regis locum tenet, in solio Regisresidens.

CAPVT V. De singulari Electoris Palatini jure, quomodo et quatenus is Imperatoris judex.

SUMMARIA.

1. Imperator, vel Rex Romanorum super causis, pro quibus impetitus fuerit, coram Electore Palatino conveniri potest.

2. Non in Palatinatu, sed in ipsius Imperatoris curia judicium instituendum, et de causa cognoscendum.

3. Limitatio 1. quando Imperator non tanquam Imperator, sed tanquam Archidux Austriae, vel alius Principatus intuitu convenitur. Cujus distinctionis praejudicia adferuntur.

4. Reges Franciae judicio suorum officialium sponte se submiserunt: et judicatum contra se, efficaciter exequi permiserunt.

5. Limitatio 2. In civilibus tantum et pecuniariis causis praedicta conclusio procedit.

6. An cognitio de Feudis ad Palatinum, an vero ad Pares curiae spectet, controvertitur.

7. Rationes dubitandi. Vbi lex non distinguit, necnobis distinguendum.

8. Lex intelligenda de iis, quae ut plurimum, non quae raro contingunt.

9. Aureae Bullae constitutio facta est omnium Principum, et Procerum consensu, et approbatione.

10. In dubio facienda est interpretatio contra eum, qui efficere potuit, ut dispositio apertius loqueretur.

11. 12. Rationes decidendi, Feudalis decisio specialis est, et antiqua, ut in lite feudali coram paribus curiae Dominus conveniatur.

13. Aureae Bullae constitutio generalis et posterior, quae nunquam speciali derogat.

14. Causae feudales specialiter ad hoc sunt privilegiatae, ut earum cognitio ad pares curiae spectet.

15. In generali dispositione non comprehenduntur ista casus, qui specialiter sunt privilegiati.

16. Respondetur ad dubit andi rationes. Ad 1. 17. Generalis textus ex specialirestringendus.

18. Genus ad refellendam speciem plurimum, ad probandam tamen nihil valet.

19. Ad 2. Leges intelligendae de his, quae ut plurimum accidunt, modo constet, legislatorem eo respexisse.

20. Legislator non tam ad id, quoa fiat, quam etiam, quid fieri possit, respiciat.

21. Nemo facile et temere Imperatores convenire solet.

22. Durum est litigare cum potentioribus, quibus pares esse non possumus.

23. Non insolens est in jure, ut etiam de his, quae raro accidunt, leges constituantur.

24. Juris correctio est odiosa, neque in dubio praesumenda.

25. Generalitas etiam in unaspecie verificari potest.

26. Ad 3. Nemo in dubio praesumitur, jus suum jactare, et remittere.

27. Taciturnitas in illis casibus, in quibus quis scire potuit, jus suum salvum, et integrum sibi esse, ac permanere, nullum praejudicium adfert.

28. Jus speciale alicui competens per generalem legem non tollitur.

29. Quae speciali jure et aequitate concessa sunt, per verba generalia, vel etiam universalia non excluduntur.

30. Lex non procedit, quoties ex jure jam constituto haberi potest certitudo, quam sequimur.

CAPVT VII. De Electorum non provocandi privilegio, ut et specialiconventicula habendi jure.

SVMMARIA,

1. Ab Electorum, eorumque officialium sententiis nulla datur appellatio, nisi in casu denegatae justitiae.

2. Consuetudo vitae humanae lege omni valentior. Hodie ab Electoribus appellatur excepto Saxone et Brandeburgico, qui non appellandi jus in viridi adhuc observantia conservarunt.

3. Non provocandi privilegium in Electore Saxoniae, a Ferdinando I. in Brandeburgico a Rudolpho II. confirmatum est.

4. Ad nullitatis querelam hoc jus non extenditur.

5. Appellatio et nullitas diversa, et separata sunt juris remedia, ideo uno sublato, alterum superest.

6. Nullitatis quaerela longe favorabilior, quam appellatio.

7. Vnius exclusio, est alterius separatam rationem habentis inclusio, Limitata causa limitatum producit effectum.

8. In Hassiae Principum pacto hereditario, ne a judicibus compromissariis appelletur, nullitatis querela non continetur.

9. Insciis his penes quos summa potestas est, conventus, aut comitia non habenda.

10. Electoribus peculiariter concessum pro salute et incolumitate imperii conventus agere.

CAPVT VII. De Electoralis dignitatis et officiorum Electoralium dependentia, et num ea sit a Pontifice Romano?

SVMMARIA,

1. Elector alis dignitas insepabiliter adhaeret ipsi Electoratui, ducatui, seu ditioni.

2. Nec dividi ullo modopotest, sed semper ad Primogenitum in secularibus ipso successionis jure devolrit ur, etc.

3. Adulatorium est, illud Ioban. AZor, Electorum jus et dignitatem Pontificis Romani niti autoritate, indeque dependere.

4. Dignitates istae annexae Principatibus adeoque jus Electurae, non a Pontifice sed ab Imperatore Romano in feudum conceduntur.

5. Ecclesiastici praerogativam Electorae obtinent, non ut Ecclesiastici, sed ut ditionum amolissimarum Domini.

6. Electores ipsum Electoratum habent ab Imperatore non a Pontifice.

7. Seculares Electores, Archi Pincerna, Dapifer, Marschallus, Camerarius officia cum annexis suis commodis, ab Episcopo Bambergensi in feudum recipiunt, non vero ipsa feuda Electoratus.

8. Origo huius rei ad H: nricum II. imprefertur.

9. Electores in exercendis officiis his habent hodie suos vicarios et subossiciarios.

10. Ecclesiastici Electores tres Archicancellariorum officia subeunt. Moguntinus per Germaniam, Trevirensis per Galliare et regnum Arelatense, Coloniensis per Italiam.

11. Posteriorum duorum Cancellariorum munus quodammodo expiravit, et nibil fere, msi nomen restat.

12. Duplex hodie Archivum imperii censetur, unum in aula Electoris Moguntini, alterum in Camera imperiali, cui praeest Moguntinus Cancellarius Germaniae.

CAPVT VIII. De Principibus, secundam Classem imperii continentibus in genere.

SVMMARIA.

1. Principis nomen proprie soli Imperatori competit.

2. Iulius Caesar sub Principis nomen totius Reipubl. jus, potestatem ac imperium accepit, et in perpetuum adsuccessores transtulit.

3. Vsu et usurpatione generalius factum. Principis nomen, ut hodie Duces, Marchiones, etc. vocentur Principes.

4. Tali Principum appellatione non solum Duces, Marchiones, etc. sed etiam comites ac Barones continentur. Ad quorum differentiam Imperator hodie plerunque summus Princeps appellatur.

5. In Italia Principis titulus usurpatur non nisi in primogenito Ducis. In

regno Poloniae, Hispaniae, Sueciae, aliisque Regnis Principum nomen Regum Filius vivo parente tribuitur.

6. In Gallia nomen Principis non nisi Regiae prosapiae Principibus tribui solet, Francisci Borbonii de Guisio jocus.

7. Singularis haec est praerogativa Principum et Ducum Germaniae.

8. Principis nomen quibuedam attribuitur in specie, qui neque Duces, neque Marchiones, sed Principes tantum dicuntur.

9. Modernus Imperator quosdam Comites et Barones Principum ordini adscripsit.

10. Simpliciter Principibus in Germania praeferuntur Duces, Marchiones, Landgravii.

11. Duplicata dignitas plus tribuit, quam una sola.

12. Cumulatio dignitatum, testimonium est cumulatae virtutis, claritas et multiplicatio titulorum designat praeeminentiam meritorum.

13. Sub generali Principis nomine, qui in praesenti negotio accipiantur.

CAPVT IX. De Ecclesiasticis Principibus.

SVMMARIA,

1. Principum Ecclesiasticorum distributio.

2. Ex his quidam prater regalia occasione Episcopatuum iis competentia, peculiares titulos seculares Principatuum, et comit atuum usurpant.

3. Occasio et origo harum amplissimarum concessionum fuit veterum Principum Zelotypia, et in religionedevotio. Inprimis Caroli Magni, Ludovici Pti, et Ottonis I.

4. 5. 6. 7. 8. Rationes dubitandi.

9. Respondetur adeasdem. Ad 1. Episcopi habent potestatem secularem non ut Episcopi, sed ut Principes amplissimarum ditionum jure humano.

10. Ideo ut Ecclesiasticae personae proprie territorium non habent, sed ut Principes imperit, etc.

11. Episcopi, ut Episcopiper se non habent juris dictionem secularem. Nec ipse Pontifex Episcoporum summus.

12. Olim Episcopalem tantum audientiam in Clericos et Monachos in causa religionis, vel negotio Ecclesiastico usurparunt.

13. 16. Ad 2. Interest inter primitivae Ecclesiae statum et hunc praesentem, inter id, quod fuit, et quod nunc est. Longe alius status illius, quam huius.

14. Ea quae ceriam observationem semper habuerunt, temere non mutanda.

15. Melanchthonis ad Electorem Saxoniae de Episcopatibus monitio.

17. Ad 3. Separata sunt munera, sacerdotium et imperium, illud jure ministerii, hoc jure territorii vsurpatur.

18. Idem homo diverso respectu

praeditus diverso jure censetur.

19. In Aegypto, in Graecia imperium cum regione copulatum. Olim qui Rex, idem etiam Sacerdos, et Pontifex. Et Romani Imper atores Pontifices dicebantur.

20. Cum regno, et sacerdotio quando que imperium coniunctum reperitur.

21. Moyses, Samuel, Esdra mixtam exercuerunt potestatem et imperium, Melchisedec Rex, et sacerdos fuit.

22. In Romana Republ. Consulat us et Pontificatus, etc. saepius coniunctus fuit.

23. Gubernatio spiritualis a seculari non impedienda.

24. Episcopi Germaniae Pontificii, quo ad spiritualia, sive Ecclesiastica, Pontificem Roman. quoad tempor alia et regalia Imperatorem respiciunt. Sicque tanquam Episcopi ad Synodum, tanquam Principes ad Comitia imperii comparent.

25. Ad 4. Ex hoc, quod in una eademque persona utrumque munus concurrit, non miscetur. Hodie ex pacificatione religiosa Protestantes Principes et territoriale, et Episcopale jus sine confusione usurpant.

26. Ad 5. Clericis mere privatis prohibitum est, negotiis publicisse non immiscere. Hodierni Episcopi non sunt tantum clerici, et mereprivati, sedetiam Principes, pares curiae imperialis facti, etc.

27 Diversa ratio est in Pontifice Romano.

28. Episcopis Germaniae etiam Regalia ab Imperatore per investituram conferuntur, aque ac aliis Principib. secularib.

29. Quaestio de Episcopis Augustanae Confessionis, an illi absque Regalium intestitura, seu confirmatione eiusmodi regalia, sessionem et votum in comitiis imperii habeant? publicam Imperatoris, et totius imperii decisionem desiderat.

CAPVT X. De Archiducibus.

SUMMARIA.

1. Inter seculares Principes primum post Electores locum obtinent Archiduces.

2. Quorum nomen en nulli alii, quam Austriacae familiae tribuitur.

3. Ideo merito alios Duces praecedunt, sicut Archiepiscopus praefertur Episcopo.

4. Alios etiam Principes tum seculares, tum Ecclesiasticos, (exceptis Electoribus) in votis et sessionibus imperii antecedunt.

5. Origo hujus dignitatis ad Rudolphum I. Imp. Comitem Habsburgensem refertur. Rudolphi prosapia unde derivetur.

6. In hac familia per ducentos fere annos imperii sceptra et aquilae floruerunt, sine continuationis interruptione.

7. Ex eadem descendunt moderni Reges Hispaniae.

8. Archiducum Austriae duae lineae, Austriaca a Ferdinando, et Burgundica a Carolo V. deducta.

9. Archiduces Austriae in quam p' ri nis privilegiis partim Electoribus pares sunt. 10. Partim eos superant, ut in erectione vectigalium, creatione Nobilium, et Baronum.

11. Causa et occasio Privilegiorum, tam largiter Austriatae familiae concessorum quae sit. Fridericus I. Imp. Austriam cor et clypeum S. Imperii Romani dixit.

12. Austriae amplitudo propter provincias eximias, et Regna incorporata.

13. Ab Archiducibus etiam praetenditur privilegium exemptionis a Camerain causis appellationum.

14. Camera diversis viribus processus, inhibitiones, et mandata contra Archiduces decrevit.

15. In Archiduces crimen laesae majestatis committitur.

16. Vasallus ad domum Domini investituram petit. Archiduces non tenentur extra provinciam investituram petere.

17. Tecto capite insidentes equo investituram accipiunt.

18. Austriae Principes olim Marchiones fuerunt. A Friderico I. Imperatore Henricus VIII. ultimus Austriae Marchio, primitus Dux creatus.

CAPUT XI. De magnis Ducibus.

SUMMARIA.

1. In Germania magni Duces non sunt.

2. In Italia est Magnus Dux Florentiae. Cosmus Medices Florentiae Dux a Pio Pontifice, Magnus Dux creatus.

3. Maximiliano tamen Imperatore contradicente.

4. In Moscovia est Magnus Dux Muscoviae. Magnus Dux Lithuaniae hodie nullus existit. Rex Sueciae Magnus Princeps Finlandiae vocatur.

CAPVT XII. De Ducibus.

SVMMARIA.

1. Duces caeteris Magnatibus praestant.

2. Duces a ducendo exercitu dicti. Hertzogen unde dicantur. Ducum officium est exercitum dirigere, et ipsum in pugna praeire.

3. Dux quid significet.

4. Dux dicitur ille, qui de Ducatu a Principe supremo est investitus.

5. Altas res a persona sumit statum, tanquam accessoria principalis conditionem sequendo: Hic persona are sumit statum, dumex acquisitione Ducatus fit Dux.

6. Ducatus quid sit.

7. Ducum nomina etiam ante feudales clientelas usurpata in limitaneis praefectis.

8. In Anglia Ducis honor et titulus non semper hereditarius, sed quandoque personalis.

9. In Regnis Hispaniarum et Castellae mortuo Duce, Comite, etc. hujusmodi dignitates morte expirant, nec in successores transeunt.

10. Aliaratione Princeps

Venetorum Dux appellatur, quod videlicet primum in Republica locum teneat, absque tamen Ducali potestate.

11. Potestatem suam a Senatu, sicut luna a sole lumen suum, mutuare perhibetur.

12. Vnde Venetorum Dux dici tur pompa et ornatu esse Rex, potestate senator, in urbe captivus, extraurbem (quam senatus injussuei egredi non libet,) reo proximus.

CAPUT XIII. De Marchionibus et Landgraviis et Comitibus Palatinis, nec non Burggraviis.

SUMMARIA.

1. Marchiones a Marchia, cui praesunt, appellantur.

2. 3. 4. Marchiam varii varie deducunt.

5. Verius Marchiones exeo dicti, quod finibus imperii Rom. tuendis praefecti essent Fines et limites Germanis dicuntur Marck . Inde Marchiones dicuntur Duces limitanei.

6. Marchio appellatur de jure Rom. Liminarcha seu fines imperii.

7. Milites limitanei unde introducti.

8. Marchiae provinciarum limites dicuntur.

9. Henricus Auceps Marchias ubique constituit, ad tuendos fines. Eosque ministris atque official. bus suis regendos dedit. Eorumque Rectores Marchiones dicti.

10. Isti Marchiones non solum custodes et defensores limitum fuerunt, sed et judices controversiarum de limitibus ortarum.

11. Hodie Marchio dicitur, qui de Marchia est investitus a Rege seu Principe.

12. Marchia est feudum dignitatis, aliquando etiam Marchia proprio jure possidetur.

13. Olim Marchiones finium custodes erant, hodie etiam in mediterraneis regionibus imperii de Marchia investiti, Marchiones dicuntur.

14. Marchiones Italiae non sunt ejusdem dignitatis cum Ducibus.

15. In Regno Arelatensi, et Wiennensi Comites majores sunt Marchionibus, eosque praecedunt.

16. Landgravii dicuntur quasi Comites provinciarum, olim judices et praesides alicujus provinciae fuerunt.

17. Landgravii et Marchiones hodie Comitibus sunt superiores, et in serie Principum collocantur.

18. Non minor dignitas Landgraviatus et Marchionatus, quam Ducatus. Et Principes imperii appellantur.

19. Olim Comites primi, secundi, et tertii ordinis fuerunt.

20. Landgraviorum quatuor in imperio familiae, Thuringiae, Hassiae, Alsatiae, et Leuchtenbergensis.

21. Landgraviatus Hassiae ex Landgraviatu Thuringiae subortus, temporis successu multum auctus est ditionibus et potentia.

22. Separatio Thuringiae, et Hassiae qua occasione acciderit.

23. Moderni Hassiae Landgravii ab Henrico Duce Brabantiae descendunt.

24. Landgravii Hassiae ex Ducibus Brabantmis legitima serie provenientes titulum Ducum Brabantiae neglexerunt.

25. Henricus Landgravius, Hassiae ducem se appellavit.

26. Etiam Comites et Proceres qui damratione certarum ditionum titulum Landgravii usurpant.

27. Istae ditiones sub qualitate Principatus non sunt concessae, ideo earum possessores non sunt Principes.

28. Landgravii hodie dicuntur, qui de Principatu aliquo imperii, qui Landgraviatus dicitur, investiti sunt.

29. Comites Palatini Principes imperii sunt, et eandem cum his dignitatem obtinent.

30. Comitum Palatinorum nomen ab iis sumpsit initium, qui Palatium Principis Romani, sive ejus regiam, seu aulam comitati sunt.

31. Comites Palatini fuerunt judices Palatii Caesaris.

32. Dicti olim a Palatio Caesaris.

33. Palatia erant aedes magnorum Principum.

34. Hodie Comites Palatini sunt, et dicuntur, qui de Principatuin Palatinatum erecto investiti sunt.

35. Qui de tali Principatu investitinon sunt, improprie Comites Palatini dicuntur.

36. Principes Palatini Rheni a Rolando Caroli M. ex sorore nepote descenderunt.

37. In Regno Poloniae Palatinorum nomen est officii et dignitatis personalis tantum, et ad dies vitae. Quis ibi Palatinus dicatur. Et quis eorum numerus.

38. Praesunt ibi Palatini integris provinciis. Castellani qui dicantur.

39. Comites Palatini etiam dicuntur, qui hoc titulo ab Imperatore donantur. Eorum officium.

40. Horum potestatis hodie magnus abusus apparet, praesertim in Notariorum creatione.

41. Ejusmodi Notarii sunt velut pica, et psittacus Gallus, etc. Quorum imperitia destruit universum mundum, etc.

42. In Principum ordine sunt, etiam Burggravii, qui olim praefecti sive judices certi alicujus Praesidii, atque arcis.

43. Burg, plerumque Castrum cum quadam congregatione denotat.

44. Burggravii hodie dicuntur, qui de Principatu aliquo, in Burggraviatum constituto, ab Imperatore investiuntur. Quorum 4. Magdeburgensis, Nurenbergensis; Strombergensis: et Reineccensis.

45. Castra quaedam imperio immediate subjecta Burggravium ex corpore Burgi sive Burgmannorum eligunt, principali tamen honore destitutum.

CAPVT XIV. De Comitibus inspecie ita dictis, vulgo, Graffen .

SVMMARIA.

1. Comitum dignitas, et appellatio antiquissima.

2. Eaque antiquior fuit dignitas, quam Ducum, et Marchionum.

3. Comitum origo, dignitas, et officium a Germanis primitus promanavit.

4. Locus elegans ex Corn. Tacito de Germanorum comitibus. Comitum dignitas in paccdecus, in bello praesidium, Principes pro victoria pugnant, Comitespro Principe.

5. Nomen Comitis a comitando, vel sequendo, descendit.

6. In Pandectis Comites qui dicantur.

7. Varia pro administrationum varietate sortiebantur nomina.

8. Apud Romanos, et Gallos nomen Comitum quomodo usurpatum.

9. Hodie is dicitur Comes, qui de Comitatu investitus est a Principe.

10. In Germania plures sunt Comites, de Comitatu non investiti.

11. Vetustas et privilegium pari passu ambulant. Quaeprivilegio, ea etiam vetustate induci possunt.

12. Necesse non est, ut Comes comitatum ab Imperatore velalio in feudum acceperit, etc.

13. Ex horum numero sunt Comites ab Ottingen et Zollern.

14. 15. 16. 17. 18. De vocis, Comes, German. Graffe, notatione, variae Dd. sunt conjectutae.

19. Verius haec vox originaliter judicem denotat, vox Graffe, judicem significat.

20. Apud Feudistas Comites sunt judices ordinarii, in pace et otio jus reddentes.

21. Duces erant militiae, Comites justitiae.

22. Vice Comites in It alia qui dicantur.

23. Post infeudationem, et haereditariam concessionem provinciarum nomen Comitis remansit.

24. Hodie comitem esse, regalis est dignitatis.

25. Comites imperii habent jura imperii in suis Comit atibus.

26. Tanquam status et Proceres imperii vocantur ad comitia.

27. Non omnes et singuli, sed totus Comitum, et Baronum ordo duo tantum suffragia habet.

28. Comites imperii jus Archivi habent.

29. Quidam ex Comitibus dicuntur Gefürstete Graffen, Qui verbo Fürstenmässig in actis imperii comprehenduntur.

30. Quidam praeter Comitis appellationem vocantur Edle Herren .

31. Hic titulus familiae antiquitatem, et generositatem exprimit.

32. Olim praecipuae dignitatis Proceres in Saxonia appellati sunt Adelingi.

33. Tempore Caroli M. tria hominum generafuerunt, Adelingi, nobiliores, Fridelingi, quasi liberi, et Lazzi, id est, ascriptitii glebae.

34. Adelingorum quidam erant praecipui, dicti Edle Herrn, quidam inferioris ordinis, ut Nobiles, dicti Edle Knechte .

35. Non omnes Comites status sunt imperii, et sessionem ac votum in comitiis habent.

36. Quidam immediate imperio subjecti, et histatus sunt imperii.

37. Quidam mediate imperio subjecti, sub aliorum principum jurisdictione, et dicuntur Landsassii.

38. Hujusmodi Comites abusive Principes appellantur, et Praesidibus potius, et Magistratibus, quam Principibus aequiparantur.

39. Et hi Comites imperii status non sunt.

40. Isti Comites quamvis non immediate, tamen mediate ab ipso summo Principe ejusmodi feuda consequuntur, etc.

41. Quis potest Comitatum vel Baroniam suam in feudum recognoscere ab aliquo Principe imperii, Regalia vero in eodem dominio ab Imperatore, exemplo Ducatus Wirtenbergici.

42. Subinfeudatio sub eadem prorsus lege, et conditione sit, qua infeudatio ipsa.

43. Excausaeprimae infiuxu operatur secunda.

44. Ex aliqua radice descendens, ejus unde descendit, naturam sapere necesse est.

45. Subinfeudatio descendit ex radice et fonte infeudationis.

46. Limitatio.

47. Ex jure feudali subinfeudatio fieri debet in parem ejusdemque conditionis hominem.

48. Inquolibet actu praesupponendi termini babiles, seu subjectum adrecipiendum habile. Personae qualitas praestat intellectum dispositioni.

49. Ampliatio.

50. Aliud est habere Comitatum, aliud esse Comitem.

51. Vt aliquis inseudo nobili Nobilis efficiatur, quae requir antur.

52. Quidam Germanis Nobiles Baronias in feudatenent, vel illas possident, et tamen Barones non sunt, nisi expresse ad eam dignitatem evecti.

53. Multi habent Comitis bona, sed non Comitatum, necproinde Comites sunt.

CAPVT XV. De Baronibus.

SVMMARIA.

1. De Baronum origine plures plura scripserunt.

2. 3 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Hujus vocis nomen et origo controversa est. Et varie a variis deducitur.

12. In vetustis facile ignoratur origo.

13. Baronum usus veterrimus. In Catalonia Barones ante 800. annos tempore Caroli M. fuerunt.

14. Vox Baronis generaliter, et specialiter usurpatur.

15. Generaliter Barones appellantur omnes feuda regalia tenentes, ut sunt Duces, Marchiones, Comites.

16. In regnis utriusque Siciliae, in Lusitania, Catalonia, Gallia, Mediolanensi Dominio-Barones, qui dicantur.

17. In regno Neapolitano Regii ossiciales et Magistratus Barones dicuntur.

18. In specie Barones dicuntur, qui de Baronia investiti a summo Principe, vel citra Baroniam hac dignitate donati.

19. Barones Germanico idiomate aliquando simpliciter dicuntur Freyen , aliquando Freyherrn .

20. Quidam dicuntur semper Freyen . Quidam specialiter Herren .

21. Quidam Edle Herren .

22. Hi Nobilitatis, et dignitatis gradus omnes pares sunt.

23. Baronis, qui status imperii sunt, sessionemque ac votum in Comitiis habentes ad Principum classem referuntur.

24. Latis sima Principum appellatione continentur.

25. In Regno Neapolitano Magnatum nomine veniunt.

26. Comitibus aequiparantur, et pari cum illis dignitatis jure moribus Germaniae censentur.

27. In Comitiis in suffragando cum Comitibus concurrunt.

28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. Rationes dubitandi, de aequiparatione Baronum, et Comitum, Nominis diversitas, diversitatem rei arguit. Is qui praecedit, dignior censetur.

38. Contrariaplacet opinio, gradu, et genere dignitatis Comites et Barones de usu et consuet udine Germaniae non differre, sed aequiparari.

39. Rationes decidendi. 40. 1. Doctoribus eximiis de consuetudine attestantibus, credendum.

41. 2. In novis simis imperii constitutionibus Comites et Barones parificantur. In legibus vestiariis dignitatis praerogativa attenditur.

42. 3. Barones regalem dignitatem non minus, quam Comites obtinent. Qualitas Baroniae dignitas est, uti et Comitatus.

43. Herzschaffe aeque ut Graffschafft, est nomen universitatis collectivum, etc.

44. Baronia cum Baronali dignitate concessa, non minus, quam Comitatus censetur feudum titulatum, etc.

45. 4. Barones perinde ut Comites appellantur illustres, quando possident regalia.

46. Et jus Archivi habent.

47. In Baronia sua exercent jura Principis, etc.

48. Principes et Duces illum titulum ratione Baronatuum, quos possident, usurpant.

49. Ipsi Imperatores hunc titulum usurpare non aversantur.

50. 5. Particula, Oder, est alternativa, et ponitur inter ea, quae ad effectum aequalia sunt.

51. Respondetur ad rationes dubitandi. Ad 1. Ordo Scripturae non semper arguit diversum dignitatis gradum.

52. Qua Molinaeus et aliiscribunt. in Gallia et aliis regnis obtinent, non in Germania.

53. Ad 2. Non est facienda vis in nomine, sed in qualitate, et realitate dignitatis, et potestatis Non semper diversitas nominis diversitatem rei inducit.

54. Realitas potius inspicienaa, quam nuda rerum vocabula.

55. Ad 3. Ex ordine praecedentiae non recte diversitas dignitatis infertur.

56. Ad 4. Dignitas Baronatus in Longobardorum Republ. unde jus feudale introductum, fuit incognita.

57. Etiam plures sunt regales dignitates, quam in jure feudali enumeratae.

58. Particula, alia, est repetitiva similium, similitudinem inferens cum ais, quae expressa sunt.

59. Ad 5. Verba, et caetera, non sunt otiosa, sed similes enumeratis arguunt.

60. Dictio, et caetera, est ampliativa, omnia similia, vel similem qualitatem habentia sub ista dispositione includens. Exceptio de uno casu trahitur ad alios casus, ubi par subest ratio.

61. 62. Ad 6. Favore alicujus receptum, in ejus odium non est detorquendum.

63. Ad 7. Non minus Barones Comitiorum participes, quam Comites, ut status ad Comitia vocantur, et hi cum illis conjunguntur, jusque suffragii habent.

64. Ad 8. Argumentum a potentia ad dignitatem non procedit, ut qui sit potentior sit etiam dignior.

65. Potentia divitiarum, vel paupertatis humilitas nec sublimiorem, nec inferiorem Episcopum facit.

66. Ad 9. Multiex Baronum et Comitum numero inferiorum Principum Vasalli et Landsassii existunt.

CAPVT XVI. De Ducatibus, Principatibus, Comitatibus, Baronatibus, et similibus Feudis regalem Dignitatem annexam habentibus.

SVMMARIA.

Continuatio. 1. Regales dignitates quae dicantur.

2. Imperator regalis dignitatis fons et scaturigo.

3. In quo omnes dignitatem thesaurireconditi censentur.

4. Qui dat dignitatibus essentiam et statum, omnesque dignitates sunt scabellum pedum ejus.

5. Vtfeudum censeatur regale duo copulative requiruntur. 1. Vt a Principe Romano, vel alio superiorem non recognoscente conferatur.

6. 2. Vt cum regali dignitate annexa conferatur.

7. Vno horum requisitorum desiciente, feudum non dicitur regale.

6. Haec beneficiaregales dignitates dicuntur.

9. Aliafeuda absque titulo regalis dignitatis conceduntur et dicuntur feuda juris dictionis.

10. Defeudis regalibus investiti omne jus habent, quo summus Princeps utitur, exceptis in signum praeeminentiae reservatis.

11. Haec feuda Ducatuum, etc. Secularia appellantur vulgo Fahnen-lehen, et unde.

12. Regna per gladium, provinciae, ut Ducatus, Marchionatus, Comitatus per vexilla olim investiebantur.

13. Haec solennitas etiam a Sigismundo Poloniae Rege investitura Ducatus Borussiae facta Alberto Marchioni Brandenburgensi observata.

14. Imperii Principibus Principatus, et Comitatus Principatui uniti insignia in uno vexillo olim concedebantur. Exemplo Wilhelmi medii, et Wilhelmi Junioris Hassiae Landgraviorum.

15. Ecclesiastica feuda regalia, Archiepiscopatus, Episcopatus, etc. vulgo dicebantur Scepterlehen, et unde.

16. Hodie in secularibus Caesar ejusmodi feuda Ducatuum per ensem investire solet.

17. Hodie iisdem solennitatibus conferuntur ab Imperatore feuda Ecclesiasticis Principibus, quibus et secularibus. Vti in Comitiis Rasisbonensibus, Anno 1613. factum.

18. Sub dictione der Fürsten Fahnenlehen etiam Comitum, et Baronum feuda veniunt.

19. Quod actum investiendi, Principatus ab ipso Imperatore in throno Majestatis sedente, Comitatus vero per senatum Aulicum Reichs-Hoffrath, conferuntur.

20. Feudorum jura Longobardorum moribus introducta, utilitate omnibus fere Regnis, et populis se insinuar unt.

21. Occupata Italiae pars a Longobardis, postea ab iis Longobardia, vel Lombardia dtcta.

22. Ab initio feuda quasi erant manualia, quod conferrentur manu Domini.

23. Posteriores Impp. Caroli Magni successores Praesides ac Magistratus provinciarum, reservata sibi fidelitate, de provinciis, quibus illi praeerant, investire caeperunt.

24. Finis hujus collationis.

25. Militaris res semper, et jam nunc quoque amplissima postulat virtutis praemia.

26. Attentius illi militaturi creduntur, qui sua etiam jura, et rura potius, quam aliena defendunt.

27. Illis., qui egregiam Reipubl. operam praestiterunt, ditiones et dominia conferenda.

28. In hujus modi feudis robur, et nervus belli consistere existimatur.

29. Feuda regalia juris publice esse, et ad statum rei Romanae, seu jus militare publicum pertinere censentur.

30. Adhuc hodie Principes Germaniae Caesari et imperio semper militare perhibentur.

31. Ad Principis, seu Regis et Regni decus pertinet, plures habere Vasallos spectatos.

32. Nomina Ducatus, Marchionatus, Comitatus, etc. olim fuerunt tituli administrationis, postea patrimonii nomina facta, et jurisdictio ipsa patrimonialis effecta est.

33. Hodie Duces, Marchiones, etc. plenis simam post Principem potestatem in suis ditionibus usurpant.

34. Ob juris dictionem perpetuam,

et ad haeredes transitoriam magis similes Principi, quam Praesidi.

35. Quisque Princeps, Comes, Baro in Germania ejus ditionis, quam possidet, nomen assumpsit.

36. Nomina dignitatum imponuntur, et assumuntur secundum originalem rationem.

37. In ordine dignitatis majorum feudorum, ut Ducatus, etc. non tam consideratur persona succedens, quam ipsa Regalis dignitas etc. Regia dignitas rei ipsi annexa nunquam moritur.

38. Ad constituendam regalem dignitatem, quae requirantur.

39. In imperio non omnes Comitatus immediati sunt Reichslehen, sed etiam quidam sunt Eygenthum.

40. Ducatus et Comitatus potius praesumuntur allodiales, quam feudales.

41. In imperio Rom. etiamsi Ducatus vel Comitatus immediatus, in feudum non recognoscatur, ipsa tamen regalis dignitas, sive regalia ab Imperatore feudi jure conferuntur.

42. Idem est, si aliquis ultra hominum memoriam regalem dignitatem in suo castro usurpaverit.

43. Tempus immemoriale vim contractus, justae causae, tituli, privilegii, et juris plenissimi habet.

44. Regalis dignitas differt a Regalibus.

45. Hodie regalia, et ternitorii jus saepe confunduntur.

46. His, qui cum regali dignitate investiti sunt, Regalia etiam competunt.

47. Regalia sunt qualitates adjunctivae territorii et feudi Regalis, ueluti. Ducatus, Comitatus, etc.

48. Afeudo inseparabilia, et ad successorem in dignitate pertinent.

49. Alias generali concessione Regalia non veniunt.

50. Secus est in concessione facta per nomina universitatem significantia.

51. 52. Sub universitate multa veniunt, quae non veniunt sub generalitate.

53. Verba universalia majoris semper sunt efficaciae, quam generalia, omniaque includunt, quae excogitari possunt.

54. Limitatio. Si regalia solita sint concedi cum castro vel territorio.

55. Bona regalem dignitatem annexam habentia etiam per subinfeudationem ab inferiore factam haberi possunt.

56. Casu eveniente, propter quem renovatio investiturae peti solet, feudae regalia ab Imperatore intra legitima tempora petenda sunt.

57. Propter impedimenta solet Imperator indultum concedere, cujus beneficio Regalia administrantur usque ad tempus prorogatum. Tale indultum a moderno Imperatore concessum fuit Ludovico Hassiae Landgravio, etc. Cujus tenor hic apponitur.

58. Etiam ante impetratum ejusmodi indultum aut investiturae renovationem, Dux autem Comes legitimus successor se vocare Ducem et administrare Ducatum potest.

59. In illis Ducibus, qui personalem hanc usurpant dignitatem, cum persona extinguitur.

CAPVT XVII. De successsione, divisione, et administratione Feudorum Regalium, Ducatuum, Comitatuum, Baronatuum, etc. Et incidenter quaedam de jure primogeniturae. Item quid juris de Comitatu unito Ducatui.

SVMMARIA.

1. Feuda ab initio libera et revoeatoria postea ad vitam fidelis producta, tandem progressu temporis ad filios devoluta, quem Dominus elegerit, hodie ita stabilita, ut ad omnes aequaliter veniant.

2. Longobar dorum imitatione etiam in Germania beneficia successionis jure deferri, et perpetuari caeperunt.

3. Feuda Regalia non minus, quam aelia sanguinis propagatione in seram posteritatem derivantur.

4. Nullus in imperio Rom. Principatus, nullus Comitatus, electione conferatur. Sed omne jure successionis transferuntur.

5. Non tamen communi successionis jure aestimantur, sed singulari, et suo quodammodo jure transeunt. Indeque regulariter divisionem nauseant.

6. Ratione decîdendi. Virtus unita fortior in se ipsa, quam dispersa. Pluris valet totum in toto, quam pars in parte.

7. 8. Multiplicatio Dominorum in Republica est pernitiosa.

9. Ad statum imperii Romani pertinet, ut Principatus sint individui, ne per successionem divisiones lacerentur.

10. In divitiis et dignitatibus consistit decus, et splendor imperii.

11. Per divitias crescunt, et conservantur familiae illustres, sine iisdem sordescunt, et decrescunt.

12. Stultum est, sine divitiis de illustri dignitate, seu Nobilitate certare.

13. Familiae illustres per nimias divisiones multiplicatae vilescunt, et praeter nomen dignitatis nihil retinent.

14. Variatur matricula imperii, et collectae redduntur incertae.

15. De consuetudine notoria haec feuda a pluribus dividuntur. Omnium fere populorum moribus haec feudorum divisio recepta.

16. In Germania non ipsa juraregalia Ducatuum, etc. sed potius administratio fructus, et commoditates dividi censentur.

17. Principes, qui diviserunt, de omnibus partibus et ditionibus, ac si nulla divisio facta esset, se nominant, et titulos usurpant.

18. Commode id fieri quando potest.

19. Vno ex his delinquente in alterius territorio non potest ab alio puniri.

20. Administratio et emolumentorum perceptio dividuntur ipsa regaliorum et jurisdictionis substantia apud omnes in solidum manet.

21. Administratio ab ipsis feudis differt.

22. In Hassia administratio et emolumenta inter agnatos divisa, ipsum tamen jus beneficiarium mansit, et jam nunc est indivisum.

23. Ipsum dominium totius ditionis Hassiacae cum pertinentibus ad omnes Hassiae Landgravios aequaliter, et pro indiviso pertinet.

24. Sunt tamen quaedam etiam ipsam administrationem respicientia adhuc indivisa inter Hassiae Principes Regentes.

25. Exceptio confirmat Regulam in casibus non exceptis.

26. In non exceptis judicatur juxta Regulam.

27. Divisio Ducatuum juxta Germaniae consuetudinem non secundum jus commune, sed secundum pacta antiqua cujuslibet familiae fit.

28. Etiam vera divisio ejusmodi feudorum fieri potest, accedente Imperatoris consensu et non contradicentibus subditis.

29. Quidam Ducatus, ut Electoratus omnino divisionem non admittunt.

30. In Ducatu Bavariae, Brunsvicensi, et Wurtenbergensi Primogenitus solus succedit, reliquis fratribus alimentatione relicta.

31. Quod ipsum non alienum a sacra historia Veteris Testamenti.

32. In quibusdam Ducatibus pacto familiae jus primogeniturae utiliter introductum.

33. Vbi unus tantum debet imperare, aequum est, ut major natu imperet.

34. In Hassia duae sunt lineae, Casselana, et Darmstatina, in utraque jus primogeniturae receptum.

35. Vnius familiae diversarum lineae Principibus concurrentibus, in ordine praecedentiae, utplurimum aetatis tantum ratio spectatur.

36. Senior juniori, in honoribus, sessionibus, etc. praeferendus.

37. Major aetas facit digniorem inter aequales.

38. Inter Hassiae Principes utriusque lineae nuperrime hoc ipsum expresse cautum, et ab Imperatore confirmatum est.

39. Limitantur praedict et fallunt, in instrumentis, subscriptionibus, etc.

40. Major natu inter Principes ejusdem familiae, in successione aequales, investituram suo, et aliorum nomine petit.

41. Quod et singulari pacto olim inter Ludovicum II. et Henricum Hassiae Landgravios fuit constitutum.

42. Jure primo geniturae in aliqua non obtinente, omnes tanquam simultanee investiti, aqualiter succedunt.

43. In ejusmodi Ducatuum divisione, et assignatione testamentaria dispositio locum sibi non vendicat.

44. Rationes praedictae negativae assertionis. Ex pacto et providentia majorum, et ex liberalitate concedentis, ad aliquem ipso jure pertinentia, testamento auferri, vel minui invitis non possunt.

45. Dispositio, qua Pater habens feuda antiqua, in quibus filii omnes ad successionem vocantur, disponit, ut solus primogenitus succedat, non valet.

46. In tali feudo succedens non tam in locum ultimi possessoris, quam primi investiti succedit. Qui vigore primae investiturae defert feudum ad posteros, velut fons aquam ad rivulos.

47. Succedens non tam acquirere, quam acquisitum capere, nec tam personae, quam beneficii et feudi successio fieri censetur.

48. Successoribus in investitura comprehensis a concedente beneficium hoc jam ab initio datum censetur.

40. Vltimus Vasallus semper est primi acquirentis successor, etiamsi feudum per mille manus ambulaverit.

50. Feudi successor in praejudicium successorum nihil disponere potest, neque per test amentum, neque inter vivos.

51. Etiamsi Domini consensus intervenerit. Primaevus feudi status, ne quidem consensu Domini, in praejudicium successorum mutari potest.

52. De successione Regia, non jure hereditario, sed jure sanguinis, legis, aut consuetudinis delata, Rex testari non potest.

53. Etiam omnibus masculis Regii sanguinis deficientibus, successor testamento constitui non potest, sed per Proceres, nova interveniente electione.

54. Dignitates regales solius sunt Reipubl. nec ab ea separari possunt, sicut nec radii solares a sole.

55. De Ducatibus, Comitatibus, etc. qui jure sanguinis deferuntur, regulariter testamentum non valet.

56. Limitatio, nisi ipsi successores testamentum ratum habeant, et pacto, vel jurejurando illud confirment.

57. Feuda dignitatum ex speciali jure non admittunt ullam successionem hereditariam.

58. Limitantur praecedentia, de Regnis et Principatibus hereditario et communi successionis jure non obvenientibus, etc. Regna omnia jure deferuntur hereditario.

59. Primis et mediis temporibus imperium Romanum testamenti, et successionis jure delatum.

60. In omnibus fere Principum Germaniae familiis testamentariae dispositiones frequentantur.

61. Philippus senior Hassiae Landgravius testamento filios 4. aequali quidem jure, in aequalibus tamen portionibus heredes instituit.

62. Condiderunt etiam testamenta ejusdem filii Wilhelmus, Ludovicus, Georgius, et non ita pridem hujus filius Ludovicus Junior, etc.

63. Ejusmodi Principum testamenta inter liberos, etiam portionibus inaequalibus assignatis, non facile impugnantur.

64. Inter agnatos alias ex pacto et providentia majorum vocatos, condita, frequentius.

65. Agnati publicatis et visis testamenti tabulis ultro illud acceptantes, contra venire non possunt.

66. Maxime si jurejurando ad ejusdem observantiam se adstrinxerunt. Juramentum auctum reddit irrevocabilem.

67. Princepstest amento nonpotest jus primogeniturae in praejudicium aliorum filiorum, ipsis invitis erigere.

68. Jus ipsis ex prima investitura quaesitum sine facto ipsorum auferri non potest.

69. Filius etiam vivo patre cenfetur esse investitus de Feudo.

70. Et feudum patris quodammodo habere et possidere.

71. Habetque jus quaesitum ex personapropria, ideoque non dicitur acquirere, sed jam in vitaquaesitum capere.

72. Primogeniturae jus non est beneficium patris, sed legis, vel consuetudinis.

73. Primogenit uraregalis sine Prinaipis summi autoritate constitui non potest.

74. Primogenitura ratione regalis dignitatis publici juris est, ideoque dispositioni testamentariae et pactioni privatorium non subjacet.

75. De rebus primogeniturae regali subjectis non comprimitti, nec transigi potest, sine summi Principis autoritate.

76. Principes imperii respectu suorum subditorum publicam sustinent personam, respectu Imperatoris, et totius imperiipro privatis habentur.

77. Limitantur haec, non procedere in Regnis et Principatibus mere hereditariis, etc. Primogenito excluso secundogenito praerogativa illius juris conferri non potest.

78. Inejusmodi successionibus magis attendenda commoditas subditorum, et habilitas succedentis, quam gradus, vel ordo aetatis.

79. David Salomonem secundogenitum praetulit Adoniae primogenita.

80. Princeps in testamento uni ex filiis majorem portionem assignans, haec aedjecta motiva, quia is sit primogenitus, non censetur jus primogeniturae instituere voluisse.

81. Illa determinatio non tam causam finalem, quam impulsivam arguit.

82. Vniversalis omnium siliorum institutio cum primogeniturae jure, et natura pugnat.

83. Non tam hereditas distributive, quam heredis instituti qualitas denominative ex institutione spectanda.

84. Hoc casu quilibet accipit suam portionem, in qua est institutus, tanquam praecipuam, in reliquis vero succedunt aequaliter.

85. Exnotoria et universali Germaniae consuetudine in feudis regalibus (excepto Electoratu) jus primogeniturae locum non habet, sed parijure Feudisuccessores succedunt.

86. Jus primogeniturae non est qualitas primordialis feudorum, sed accidentalis. Ex naturafeudi omnes vocati aequaliter succedunt.

87. Praedicto casu omnes succedentes, et dividentes inter se Ducatum, et nihilominus sunt et manent Duces et Principes universi Ducatus, etc.

88. Ipsa Regalis dignitas, et feudi subst antia manet indivisa.

89. Servitus in fundo quaesita per partes ejusdem indivisa retinetur.

90. Principes rursus eveniente casu successionis solidum Ducatum vigoreprimae investiturae consequi possunt.

91. Dignitas Ducatus, Comitatus personae cohaeret.

92. Princeps partem principatus etiam minimam adeptus, est et manet Princeps, Dux, Comes, etc. expulsus a Ducatu, etc. nihilominus manet, Dux, Comes.

93. Omnes ad Comitiorum et circulorum conventus tanquam Principes imperii vocantur, sessionemque et votum in Comitiis habent.

94. Esse statum imperii personae celsitudo est, et summi Principis benesicium, non glebae pretium. 95. Comitatus unitus Ducatui et Principatui, capit is naturam habere censetur. 96. Civitas et castrum ubi unitur Marchiae, censetur esse de Marchia.

97. Vnio facit remesse ejus naturae cujus est id, cui unitur.

98. Augmentum sequitur naturam ejus, cui accedit, et secundum, eam regulatur. Vnum connexorum censetur alteri esse conforme.

99. Vnio res unitas ad candem essentiam reducit, itaut magis dignum trahat adse minus dignum.

100. Et minor pars unitae majori censeatur facta illius appendix.

101. Semel unitum et aggregatum dividiaut separari non potest.

102. Comitatus unitus Principatuiregulatur secundum illius leges.

103. Connexorum et unitorum idem judicium. Idem juris est in unit is et accessionibus, quod est in principali.

104. In ditionibus majoribus individuis adimperii statum pertinentibus omnia bona particularia respiciunt in unum caput, cujus naturam induunt, et sequuntur.

105. Augmentato regno, pars augmentata eodemjure censetur, quo regnum ipsum iisdemque moribus et consuet udine regitur.

106. Comitatus unitus peculiaria privilegia habens, per unionemea non amittit, sed retinet.

107. Belgicae ditiones diversorum olim Dominorum imperio subjectae, postmodum ad domum Burgundicam et Austriacam, actandem adregnum Hispanicum devenerunt, ista semper expressa conditione, ut singulis provinciis sua cujusque jura, et immunitates sartae tectaeque manerent.

108. Vnio non efficit, ut Comitatus sit Ducatus, sit enim unio salva

cujusque substantia, nec per se mutat bonorum separatorum naturam.

109. Saepe sit, ut Ducatus, vel Principatus ex multis particularibus, collectus, corpus individuum fiat, et tanquam feudum imperii, ab imperio recognoscatur. Exemplo Hassiae Landgraviatus multas partes integrales continentis.

110. Tam is, cui Comitatus Ducatui unitus, quam is, cui Ducatus pars adsignata est, in divisione administrationis Princeps regens illins Ducatus esse censetur.

111. Investitura simultanea jus certum et irrevocabile omnibus in investitura comprehensis, eorumque successoribus masculis tribuit.

CAPVT XVIII. De singulari quorundam Principum Germaniae succedendi modo per pacta confraternitatis.

SVMMARIA.

1. De jure civili duo sunt modi hereditatem deferendi, ex testamento, et ab intestato.

2. In illustribus quibusdam Principum Germaniae familiis jure publico militari singularis succedendi modus perpactareceptus est.

3. Pactum confraternitat is Saxonico-Hassiacae memorabile, quando et quaoccasione institutum.

4. Haec confraternitatum pacta a juris communis regalis exorbitantia Imperatoris confirmatione hodie sustinentur.

5. Adpacem, imperii tranquillitatem, et defensionem subditorum pertinent. Subditorum interest, ne alienis, et ignotis Dominis subjiciantur. 6. Et ad conservationem illustrium familiarum.

7. 41. Nullum jus, nulla consuetudo, vel statutum contra talom confirmationem allegari debet.

8. Publicae utilitatis favore, ea quae publice utilia sunt, non includuntur in his, quae lege prohibentur.

9. 10. Ejusmodi pacta in vim contractus, mutuae obligationis, legis, et statuti subsistunt, non in vim ultimae voluntatis.

11. Hoc pactum est quasi quaedam reciproca omnium bonorum donatio, communio, et societas.

12. In communione, et societate omnium bonorum omnes coeuntium res continuo communicantur.

13. Verba seyn vnd bleiben jus praesens, et quaesitum arguunt.

14. Non potest aliquid esse et manere alicujus, quod antea nunquam ejusfuit.

15. Vera et realis possessio non minus per constitutum, quam per veram, et realem traditionem transfertur.

16. Ex causa favorabili saepissime dominium sine traditione, ac possessionis apprehensione transfertur.

17. Hoc confraternitatis pactum publicae tranquillitatis favore nititur.

18. Promissio et obligatio mutua de succedendo per stipulationem, etc. valet, et tenet irrevocabiliter, ac dies obligationis statim cessit, licet non venit.

19. Jus ita majorum providentia et pacto irrevocabiliter quaesitum per testamentum neque minui, neque in totum auferripotest.

20. 1. Ratio pacta haec valent in vim legis et statuti ex Caesarea autoritate, etc.

21. Portio alicui lege, statuto ac publico jure debita, nec pacto alterius, nec ultima voluntate diminuendum, vel auferendum.

22. 2. Pacta futurae successionis, quae valent jure contractus, cessionis, donationis, non nisi mutuo consensu revocari possunt. Eodem genere, quo quid colligatum est, rursus dissolvitur.

23. Verbum dederunt, importat translationem dominii, verbum, cesserunt, operatur juris translationem.

24. Verbum Gegenwertiglich, inducit praesentis juris cessionem, non futuraespei expectationem.

25. 3. Praestatio mutuajurisjurandi, et homagii, ab utriusque partis subditis exigitur, et praestatur. Formula ejusmodi jurisjurandi.

26. Homagii praestatio inducit jus subjectionis, et superioritatis.

27. Differt usus et exercitium rei et juris quaesiti a reipsa.

28. Saxoniae Elector et Duces Principum Hassiae subditos, et ministros, et vice versa hi illorum fideles suos, liebe Getreuen appellant.

29. 4 Heredis institutio est basis et fundamentum testamenti.

30. In re aliena, et fideicommisso subjecta, institut heres non potest. 31. Hereditas debet esse jus defuncti, non alienum, autrestitutioni obnoxium.

32. Defuncto possessore sine legitimis heredibus masculis, bona confratrum plenissimo jure adsuperstites confratres pertinent.

33. Existente conditione, actus

habetur pro puro eandemque vim ac potestatem habet.

34. Conditio existit in ipso instanti mortis.

35. Instans mortis vitae ascribendum, non morti, mortuus enim non moritur, sed vivus.

36. In ipso instanti mortis, plenissimo effectu ad superstites confratres, ultimi possessoris bonis translatis, testamentum non valet.

37. Hereditas testamentaria non constituitur in primo instanti ipsius mortis. sed in ultimo, quod sequitur.

38. 5. Certa summa in pacto confraternitatis expressa est, super qua testamenti dispositio permittitur.

39. Pacto, lege sive conventione determinata, non egent alia determinatione.

40. 1. Ratio dubitandi. Aliquis pro parte testatus, et pro parte intestatus decedere non potest.

41. Respondetur adeam.

42. Tale testamentum super summa testabili conditum sustinetur in vim codicilli, etc.

43. Moribus Germaniae codicillus saepe testamenti appellationem assumit. 44. 2. Dubit andi ratio Viventis sicut nulla est hereditas, itanec heres.

45. Ex pluribus quidem causis res eadem nobis deberi, non tamen nisi ex una nostrafieri potest.

46. Respondetur ad 2. dubitandi rationem.

47. Regula, viventis nullam esse hereditatem, in promissionibus feudorum aperiendorum locum non habet.

48. Duplex verbi fuccessionis significatio, Naturalis, et civilis. Quae naturalis non impropria videri debet.

49. Succedere alteri proprie dicitur, et naturaliter, qui in alterius locum succedit.

50. Improprie vero succedere is dicitur, qui succedit in jus et bona alterius.

51. 3. Rationes dubitandi. Improbus est, qui de viventis hereditate cogitat. 52. Respondetur ad eandem.

53. Haec pacta citra Imperatoris confirmationem non valent.

CAPVT XIX. De Iudice Feudorum Regalem Dignitatem annexam habentium, et num ad solum Imperatorem ea cognitio spectet.

SVMMARIA.

1. Magnae et arduae causae magnos requirunt judices.

2. Inter Capitaneostanquam majores Vasallos controversia coram Rege terminanda erat.

3. De feudis imperii Regalibus, videlicet Ducatibus, Principatibus, Comitatibus cognoscere, soli Imperatori competit.

4. Regimentum imperii de his majorum Regalium feudis non cognoscebat.

5. Vacante imperii sede Feudorum regalium, vulgo Fahnenlehen, cognitio futuro Imperatori refervatur.

6. Camera est consistorium summi Principis, ipsum Imperatorem in administratione justitiae repraesentans.

7. Camerae de hisce feudis cognitio nulla competit.

8. Nihil inter homines sic indubitatum est, ut non possit sollieitam quandam suscipere dubitationem.

9. Oppositae juxta se posita magis eluscescunt.

10. Rationes dubitandi. 1. Ab exemplis, et observantia priorum temporum, Sigismundi videlicet et Friderici Impp.

11. Privilegium singulare Princip. Germaniae, der Fürsten Recht, quid et unde.

12. Quaelibet dispositio ex observantia subsecuta recipit interpretationem.

13. 2. Ab exemplo aliorum regnorum. In Francia pares non coram Parlamento, sed coram Paribus Frantiae conveniuntur.

14. In Regno Neapolitano Comites et Barones in criminalibus per Pares Curiae judicantur.

15. Exemplis non est judicandum.

16. Ab exemplis legitimum sumitur argumentum ad juris constituti existentiam, et observantiam. Et ejus, quid fieri, judicarive debeat.

17. Ampliatio.

18. Ab exemplis inducitur observantia, ab observantia tandem oritur jus. Rerumperpetuo judicatarum autoritas vim legis obtinet.

19. 3. Asimili. Principes imperii senatorum in veteri Republ. Romana locum subintrasse videntur.

20. Rationes decidendi.

21. Qui cum textu navigat, securus navigat. Et quando ex textures est clara, longior disputatio cessat.

22. Quod verisimile est, probabile est, et pro vero habetur.

23. Vbi verbalegis sunt clara, et perspicua interpretatio quaecunque alia calumniosa videtur. In certis non est locus conjecturis.

24. Cognitio horum feudorum regalium a Camerae imperialis jurisdictione, tanquam reservatum Imper. est excepta.

25. Judicium Camerae Imperatoris, et omnium imperii procerum personas repraesentat.

26. Pares curiae nullam concurrentem Jurisdictionem cum Imperatore habent.

27. Imperator solus ejusmod Feudorum cognitionem suscepit, eamque Electores, et Principes imperii Caesarea Majestatisubmiserunt.

28. Praejudicia aliquot cognitionis Imperatoriae adducuntur.

29. In causa Hessen contra Hessen in conventu Ratisbonensi 1. Aprilis Anno 1623. Sententia definitiva publicata est, cujus publicationis modus plenius describitur.

30. Ad rationes contrarias respondetur.

31. Ad 1. Non exemplis, sed legibus pugnandum.

32. Antecessoris factum Princeps jure electionis, vel lege regia succedens praestare non tenetur

33. Quae merae sunt facultatis, iis praescribi non potest.

34. Adversus eum, qui libera voluntate justitiam per officiales administravit, non currit praescriptio.

35. Neque in aurea Bulla, neque in alia publica imperii lege juris illius, quod dicitur Fürstenrecht, fit mentio, et expressio.

36. Ea quae notabilia sunt, nisi specialiter notentur, quasi neglecta videntur.

37. Quod in lege non cavetur, in practica non habetur. Non expressum habeturpro omisso.

38. Ad 2. Non spectandum, quid in Gallia vel alibi fiat, sed quid in imperio Romano fieri debeat.

39. Gallia excussa de facto imperii jugo suo more, Rege, et lege vivit.

40. Ei in Gallia do Parium curiae

capitibus in Parlamento judicia constituuntur.

41. Exempla quam vim obtineant, et non obtineant.

42. Mores et observantia juri scripto aliquando derogant, si post legem constitutam inducantur.

43. Leges posteriores sicut derogant legibus.

44. Ad 3. Argumentum a simili exigui est ponderis, et contra expressam legis constitutionem nihil arguit.

45. Quaeliberae et merae sunt facultatis, in juris necessitatem non transeunt nisi accedat contradictio.

46. Judicium aulae Caesareae, in quo causae majorum feudorum dijudicantur, deß Reichs-Hoff-Rath, appellatur.

47. Imperator vigore capitulationis una cum Electore Moguntino, Consilium aulicum singulis annis visitare, et reformare tenetur.

48. Imperator in causa Hessen tontra Hessen, Electorum et Principum consilium citra tamen necessitatem desuper exquisivit.

49. Haec Curia Imperatoriis tam in Comitiis imperialibus, quam in aula Imperatoris existit.

50. Judicium aulicum ex quibus qonstituatur.

51. In aula imperiali existit aliud Consilium secretius, der Käyserl. geheimbde Rath.

52. In judicio aulico im Reichs-Hoffrath, quae causae tractentur, et quomodo procedatur.

53. Sententia diffiarlis executionis aliquantisper suspenditur, donec commodior exequendi occasio eveniat.

54. Non facile receditur a voto scnatus aulici.

55. De hoc judicio aulico Imperatoris in transactione Passaviensi, et in Capitulatione moderni Imperatoris quidcaveatur.

56. Ordinatio in hoc judicio aulico, secundum quam Processus, et alia diriguntur, ab Imperatore praescribitur, requisito prius Electorum consilio,

57. In juramento, quo utrumque Consilium, secretius, et aulicum obstringitur, exprimitur, et inseritur capitulatio Caesarea, etc.

58. Ad cognitionem Imperatoris de feudis regalibus, quae requirantur.

59. 1. Vt territorium sit feudale, et non allodiale.

60. In Camera non omnes Comitatus esse Reichslehen, sed quosdam esse Eygenthum, conclusum fuit.

61. 2. Vt territorium ejusmodi non solum sit feudale, sed etiam immediate ab imperio descendat.

62. Limitatio.

63. Immediatus et proximus Dominus, cui et juramentum fidelitatis, et servitia praestantur, judex est inter Vasallos.

64. 100. Causa proxima, et immediata efficacior est, et plus operatur, quam causaremota.

65. Casusspecialiter non exceptus, dispositioni juris communis censetur relictus.

66. Alia Limitatio.

67. 3. Vt territorium annexam

habeat regalem dignitatem, ut sunt Ducatus, Comitatus, etc.

68. Regalia a feudo regalis dignitatis multum differunt.

69. 4. Vt agatur judicio petitorio.

70. Quae in judicio possessorio fertur sententia, definitiva est, non interlocutoria, aut saltem vim definitivae obtinens.

71. In possessorio lata sententia parti victae res omnino non adjudicatur, sed ad petitorium ipsi regressus datur. Dictio, Gäntzlich, praegnantis, et praecisae est significationis.

72. Objectio, ejusque resolutio. Copula. Et, non raro ponitur inter eadem et similia, et resolvitur in expositivam, etc.

73. In possessorio ordinario per sententiam definitivam causapossessionis terminatur.

74. Finis possessorii est principium petitorii.

75. Opponens exceptionem reijudicatae in possessorio, in petitorio non auditur.

76. Possessoria causam proprictaris non finiunt, sed praeparant.

77. Ratio dubitandi. Causa possessionis, et proprietatis non est separanda.

78. Cui committitur possessorium, ei etiam censetur commissum petitorium.

79. In quibus connexas habeant partes.

80. Judex causae praeparantis, est etiam judex causae praeparatae.

81. Respondetur ad eam.

82. Nostro casu cognitio petitorii Principi specialiter estreservata.

83. Eo casu, quando lis super feudo regali movetur, non tamen super qualitate feudali, etiam soli Imperatori reservata est cognitio.

84. Rationes decidendi. 1. Vbi lex non distinguit, nec nobis distinguendum.

85. 2. Ratio decidendi.

86. Olim defensores civitatum majores causas ad Praesidem remittere tenebantur.

87. De aliis imperii immediatis feudis non solus Imperator cognoscit, sed Camera concurrit cum Imperatore.

88. 89. 90. 91. Rationes dubitandi.

92. 93. Respondetur ad easdem. Ad 1. Naturaliter omnis jurisdictio penes Imperatorem residet.

94. Ad 2. Leges constituuntur de his quaefrequentia, non quaerarasunt.

95. Nullus Ducatus, et perpauci Comitatus allodiali jure censentur.

96. Aliud dubium movetur.

97. Rationes dubitanti. Cessante eo, in quo fundatur dispositio, ipsam quoque dispositionem cessare consequens est.

98. In eo fundatur qualitas reservatae cognitionis, ut Ducatus, Comitatus, etc. ab imperio et Imperatore dependeant.

99. Is in causis feudalibus inter Vasallos est judex, qui immediatus feudi controversi est 'Dominus.

101. Rationes decidendi. Causae continentia non est dividenda.

102. Actor velreus super eadem re in diversis judiciis magnis sumptibus litigare non cogendus.

103. Re controversa partim sub supremo, partim sub inferiore judice existente, tota causa coram supremo judice tractanda.

104. Moribus Germaniae, et Galliae propter causae continentiam superior adiri potest.

105. Res unita, et connexae eidem foro subjiciuntur, cui subjicitur res Principalis.

106. Vnio facit rem esse ejus naturae, cujus est id, cui unitur.

107. Respondetur ad contraria.

108. Accessorium parilem sapit naturem cum suo principali. Cohaerentia censentur eodem jure, cum iis, quibus cohaerent.

109. Minor pars unita majori, censetur facta illius appendix: Contentum continentis sui legibus aestimatur.

110. Verba ex privilegio Austriaco referuntur.

111. Multa admittuntur in consequentiam, quae principaliter non concederentur.

112. 113. Judex causae principalis est etiam judex accessoriarum ejusdem causae.

114. Nullaregula tam firma, quae non admittat exceptionem.

115. Proposita regula admittit exceptiones.

116. De connexis idem, quod de principali statuendum.

117. Connexitas operatur, ut unitas censeatur. Magis dignum trahit ad minus dignum.

118. Si non de integro Ducatu, Comitatu, etc. sed de parte aliqua agatur, Imperatoris cognitionem locum haberenon videtur.

119. Contraria sententia verior. Quisquid juris in toto, quoad totum, idem etiam juris esse censetur in parte, quoad partem, nisi manifesta monstretur totius et partis diversitatis ratio.

120. Ad argumentum contrarium respondetur. Verbum, Gäntzlich, in constitutione nostra ad quid referatur.

121. Limitatio.

122. Alia exceptio in aula Caesarea in ardua causa opposita aliquando sed rejectafuit.

123. An de his feudis regalibus in arbitros compromitti possit?

124. Generaliter jurefeudali constitutum, Vasallos in arbitrum compromittere posse.

125. Generalis ista juris feudalis dispositio ad nostrum casum trahi non potest. Cognitio de hisce feudis regalibus est de reservatis summi Principis.

126. Reservata Imperatorianulli alii, praesertim privatis communicari possunt.

127. De ejusmodi reservatis nec statuere, nec pacisciquisquam potest, in praejudicium superioris.

128. Compromittere est de genere permissorum. De jure civili de causis mixti imperii, et in causa liber ali, compromittinon poterat.

129. In matrimonialibus compromissum non valet.

130. Ejusmodi causae sub statuto compromittendi non continentur.

131. Argumentum a majori ad minus in jure validum.

132. De arbitrii statuto et pactis familiae consitutis aliud statuendum videtur.

133. Pacta, et fratuta familiarum illustrium generali impern, et Imperatoris lege confirmata sunt.

134. Contrarium verius, Sub generali confirmatione non veniunt ea, quae in specie reservata sunt summo Principi praecipua.

135. Privilegia et concessiones semper intelliguntur salvo jure superioritatis.

136. Statutum compromittendi in his feudis regalibus, sine speciali Domini consensu non obtinet.

137. Causa coram ejusmodi arbitris agi coepta, ab Imperatore evocari potest, et inhiberi, ne ulterius procedatur.

CAPVT XX. De liberis civitatibus quartam Classem statuum imperii constituentibus. Et incidenter etiam quaedam de Civitatibus Hansaticis.

SVMMARIA.

1. Praeter Electores, Principes, Praelatos, Comites, Barones etiam civitates imperiales sunt Status imperii.

2. In Repub. Romana non una eademque omnium civitatum fuit conditio.

3. Hodie ex usu imperii aliter distinguuntur.

4. Quaedam civitates imperiales liberae, quaedam prorsiis subditae, et simpliciter municipales sunt.

5. Quaedam vero mixtum statum obtinent. In his multa libertatis antiquae indicia.

6. Tempore Caroli Magni, et post eum multae civitates Episcopis, Principibus, Comitibus subditae factae, non tamenaeodem jure, et conditionibus.

7. Civitates singulari clementia: ab Imperatoribus, Ducibus, Principibus immunitatibus, et privilegiis donatae sunt, et adhuc hodie donantur.

8. Dist inctionis praedictae illustre extat praejudicium Caroli IV. Imperat. de Civitate Hamburgensi.

9. Quaedam civitates partim Imperatorem quoad regalia, partim Electores et Duces imperii, quoad territoria, recognoscunt.

10. Civitates im perii quaedam solum Imperatvrem immdiate recognoscunt, partim etiam Principi alicui: subsunt, etc.

11. Hic de imperialibus seu liberis imperii civitatib. agitur. Quae vero

antiquam obtinent libertatem.

12. Et in suo districtu jura Principis usurpant, vicemque Principis obnent.

13. Sessionem et votum in Comitiis habent. Nobilia imperii membra, fulcra et columnae imperii dicuntur.

14. Imperio incorporatae sunt, non minus quam Frincipes, Praelati, Comites. Et cum iisdem pari passu ambulant.

15. Civitates imperiales quomodo dicantur liberae.

16. Civitas imperialis quid sit.

17. Olim Imperatores in singulis imperii urbibus suos praefectos et ministros habuerunt, vulgo Reichs Vogt, Reichs Schultheiß dictos.

18. Istae praefecturae plerisnque Principibus vicinis commissae, qui eas per vicarios suos administrarunt.

19. Praefectura civitatis imperialis Wetzflarensis Hassiae Landgraviis commissa.

20. Liberae civitates nihilominus manent, salvaque regalia obtixent, etiamsi Principes vicini jus aliquod in illis habeant.

21. Exemplo civitatis Coloniensis, in qua Archiepiscopus jus meri imperii habet.

22. Recommendati non subjiciuntur recommendato, sed extra promissa, remanent in libertate sua.

23. Locus subjectus certis pactis et conditionibus, in aliis remanet liber.

24. Liberae imperii civitates in numerum statuum imperii referuntur, et collocantur.

25 26. Nulla civitas inter status imperii referenda, quae jus comitiorum non habet. Ex comitiorum jure inducitur quasi possessio status imperii.

27. Multi sunt immediati qui tamen non sunt stat us imperii.

28. Pluribus qualitatibus copulative a Lege requisitis, deficiente una, deficit et ipsajuris dispositio.

29. Tales civitates per modum privilegii, vel praescriptionis ab inferiorum Principum jurisdictione quo ad quid exemptae sunt.

30. Quidam asseruerunt, civitates non habere jus suffragii in Comitiis.

31. Statibus imperii nomen non minus in civitatibus otiosum esse debet, quam in aliis Principibus, et Proceribus.

32. Qua forma civitates ad conventus, et comitia evocantur.

33. Civitates in duo scamna dividuntur, in die Rheinische vnd Schwäbische Banck .

34. Inter imperii civitates 4. sunt primariae. Augusta, Aquisgranum, Metis et Lubeca.

35. Hodie quaedam civitates principaliores in alias viciniores minores jus aliquod directionis de earum consensu usurpant.

36. Quaedam minores ad majores in causis et litibus provocant, et appellant. Quod tamen magis in vim consultationis, quam jurisdictionis fieri censetur.

37. Veteri jure, civitates excepta Roma privatorum jure censebantur hodie secus.

38. Quod olim Roma ex legum praescripto, id hodie sunt civitates imperii, ex usu et ordinationibus imperii.

39. Civitates mediate imperio subjectae hodie etiam privatorum loco habentur.

40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. Civitates imperiales quaedam simpliciter dicuntur Reichs-Städte, quaedam Freye Reichs-Städte. Et quae differentia inter eas.

44. Plurimae civitates imperiales Imperatori tenetur quotannis ad certam pecuniarum summam, etc.

47. Quae proprie Freye Städte, quae vero Reichs-Städte, appellantur.

48. Nulla plane realis putatur esse differentia inter Reichs-Städte, et Freye Reichs-Städte .

49. De civitatibus municipalibus remissive.

50. Ansaticae seu Hansaticae civitates partim ex imperialibus, partim provincialibus civitatibus constant.

51. 52. Quando originem ceperit foedus Hansaticum.

53. A Carolo IV. Imp. confirmatum esse constat.

54. De notatione hujus appellationis, varie scriptorum sunt conjecturae. Quidam dici volunt civitates Hanseaticas, quasi Handel-Städte, etc.

55. 56. Quidam ab antiquo verbo Gothico, Anse, proceres, Heroes denotante, derivant, etc.

57. Quidam a See, mari derivant, quasi an See Städte, hoc est, ad mare sitae civitates. Quae notatio firmatur novissimis imperii constitutionibus.

58. Ex imperii Recessibus apparet, Hansaticam societatem semper singulare corpus Romani imperii habitam.

59. Ab Imperatoribus etiam, et imperio comprobatam esse, tanquam licitam, utilem, et honestam.

60. Aliqui hanc confoederationemspeciem conspirationis sapere asserunt, quo ad nonnullas civitates imperio non subjectas, etc.

61. Contrarium verius, salva tamen cujusque Principis jure Dominico et superioritatis.

62. Principum et magistratuum quorundam quaerelae de quibusdam civitatibiss hac occasione eximere se conantibus.

63. Civitates Ansaticae tanquam corpus immediate contribuunt imperio, in particulari tamen omnes et singulae immediatorum statuum jure non censendae.

64. In comitiis Augustanis propterea decreta est commissio.

65. Etiam civitates mediate imperio subjectae licite in hoc foedus continentur, salvis tamen juribus Principum et Dominorum.

66. Rectius insolentia emendanda, quam tota societas propterea culpanda, aut dissolvenda.

67. Has civitates domesticis insidiis, et privato incommodo fascinatas

potentia sua ingenti uti nescire, quidam scribunt.

68. Civitates Ansaticae hodie in. 4. Classes seu Metropoles distribuuntur, videlicet, Lübeck, Cölln, Braunschweig, Dantzig.

69. Lubecae quotannis conveniunt, ibique Archivum suum habent.

70. Cui aliquid permittitur, omnia permissa esse censentur, sine quibus permissum commode expediri non potest.

71. Hoc collegium privatorum loco non habendum. Quot et quae civitates in eo contineantur.

CLASSIS V.

CAPVT I. De statuum Imperii superioritate, quae in sublimi acregio territoriiture consistit.

SVMMARIA,

1. Provinciis hereditarie, et patrimonii jure concessit, eum iisdem non solum utilitas et jurisdictio sed et superioritas eique annexa regalis dignitas translata est. A territorio, cui annexa, territorialis dicta.

2. 3. Territorii vox varie sumitur. Aliquando pro universitate agrorum a terendo, etc. Aliquando pro jurisdictione, et superiorit atis jure et exercitio a terrendo, etc.

4. Aliquando pro districtu, cui jurisdictio et superioritas cohaeret.

5. Territorium quibusdam dicitur uni versitas ditionis.

6. Ius superiorit at is territorialis active est in Magistratu, Principe, etc.

7. Materialiter et passive territorio et districtui cohaeret.

8. Sicut qualitas sine subiecto fundari non potest, ita neque territorialis superioritas sine territorio.

9. Concesso territorio univer sali videtur etiam concessa universaliter jurisdictio.

10. 11. 12. 13. Rationes dubitandi. Potest jurisdictio esse sine territorio, et territorium sine jurisdictione.

14. Territorium etiam dicitur in paucas et singulares personas.

15. Ratio decidendi. Distinguendum inter jurisdictionem, quaecompetit jure magistratus, velex speciali conceisione.

16. Et quae competit jure territorii, et regalis dignitatis. 17. Illa sine territorio esse, et consistere potest, haec non item.

18. Olim Praetores, Proconsules, Praesides qualem iurisdictionem habuerint.

19. Iure territorii juris dictionem habentes, eam dominii et realis juris titulo usurpant non alieno, sed suo nomine.

20. Respondetur adrationes dubitandi. Separatorum separata est natura, ideoque a separat is nihil infertur.

21. Vocabulum territorit abusive et improprie sumitur pro jurisdictione in paucas, et singulares personas.

22. Iurisdictionem specialem etiam intra alterius territorium habere quis potest. Alter vero jurisdictionem

universalem, quae a territorio describitur, etc.

24. Quaecunque intra territorii supra continentur, ea in istius Domini jurisdictione praesumuntur, cuius est districtus, et territorium.

25. Quicquid intra fines designatur, velut sepimento inclusum dicitur illi territorio, et finibus. Et quicquid est intra fines, perti et ad eum, cuius sunt fines.

26. Limites territorii dicuntur limites jurisdictionis.

27. Territorium universale habentes in omni superioritatis, et jurisdictionis jure fundatam intentionem habent.

28. 29. Sub territorio censentur omnia translata, quae sub eo continentur.

30. Fundata intentio in univer sali, censetur etiam fundata super rebus singularibus.

31. Nisi in specie de exemptione, vel privilegio doceatur.

32. Nullus locus territorii septis circumscriptus.

33. Locus vicinus censetur ejusdem juris, quo reliqua jura vicina.

34 Ius superiorit at is ad eum pertinere censetur, cuius territorium limites attingunt.

35. Castro inter duas civitates posito, in dubio praesumitur jurisdictio illius, cui est proximius.

36. Habens aliquam jurisdictio nem in loco, vel villa aliqua, non propterea habet jus superioritatis, et territerii.

36. Particularis jurisdictio tantum ad speciem concessam velacquisitam restringenda est, nec ad alias species trahenda.

38. Concessiones Principum semper intelliguntur factae salvo juretertii, etc.

39. Imperator non potest jura Ducum, et Comitum diminuere, et violare, imo nullius Vasalli.

40. Supremi, optimique Principis est, omnes omnium jurisdictiones tueri, et non turbare, aut in fringere.

41. Iurispr. sumptio onusprobandirejicit in eum, qui allegat exemptionem.

42. Praesumptiones probationum quedammodo vice funguntur, etc. Paria sunt vel quod quis probet, vel quod quis probet, vel quod habeat praesumptionem juris prose.

43. In universali alicuius territorio superioritat is jura sibi arrogans, liquido id ipsum probare tenetur.

44. Titulus asserti juris edendus et probandus.

45. In his, quae a Principe habere et imper are necesse est, possessio, vel quasipraesumitur precaria, donec doceatur titulus.

46. Rationes dubitandi. 1. In concursu praesumptionum fortior minorem excludit.

47. Res omnis praesumitur libera a primaevostatu, et jure.

48. Libertas rebus omnibus natur a indita, servitus vero caeca hominum aviditate inducta.

49. 2. Praesumptio ex situ et loco territorii resultans, nemini, nisi summo Principi favet.

50. 3. Adducitur textus ex Recess. imp

51. 52. Respond ad 1. Ration. dubit andi.

53. Sicut dominia, ita et imperia distincta, ne justitiae ordo confundatur, ex

confusione imperiorum.

54. Naturali jure nulli in alterum competit imperium, et natura unam aequalemque omnium hominum fecit conditionem.

55. Praesumitur veritas ita se habere, prout communiter fieri solet.

56 Illa fortior censenda est praesumptio, quae magis in jure fundatur.

57 Ius civile non per omnia servit juri naturali. Quod jus naturale dicit ingenere, et thesi, id jus civile accommodat, adspeciem et hypothesin.

58. In toto jure gener aliori dispositioni per specialiorem derogatur.

59. Prasumptio generalis cedit speciali, et haec illa potentior, Praesumptio fortior infirmiorem excludit.

60. Ad 2. dubit andi rationem respondetur.

61. Territoria, ditiones et jurisdictiones communiter jure feudi possidentur. Iurisdictio in dubio magis feudalis, quam allodialis censetur.

62. Ad concedentem pertinentere concessa, omnia concessa esse intelliguntur, quae sunt inclusa intra fines rei concessae.

63. Omnia sunt et fuerunt in Principis summi imperio, et jurisdictione in districtibus concessis.

64. Principes, Comites, et similes in suis territoriis hodie usur pant jura Principis.

65. Principes ex ipsius Imperatoris concessione, et ex antiquissima et notoria consuetudine Regalia habent, etc.

66. Fortius obligantur Principibus subditi quam Imperatori, propter juramentum.

67. Ad 3. dubit andi rationem respond.

68. Exemot on s sunt sacti. Facta nox praesumuntur, nisi probentur.

69. Odiosa non praesumuntur.

70. Exemption sin praejuditium tertij stricti juris sunt.

71. Multa fiunt, quae taemen fieri non praesumuntur.

72. Possessio habens concursum juris communis, favorabilior est ea, quae concursum habet juris specialis.

73. Paria censentur, esse extra territorium, et esse in territorio, sed esse exemptum.

74. 75. In ipso territorio potest esse locus exemptus.

76. Castrum cum territorio suo etiam in alterius provincia situm ad alium Dominum pertinere potest.

77. Locus aliquis potest esse quidem in territorio, non tamen de territorio Principis.

78. Vnus Dominns potest habere jurisdictionem in parte alterius Domint territorij.

79 Vnus Dominus esse potest in universo, alter vero jnparticularibus.

80. Differunt haelocutiones, in eines Fürsten Land und Obrigkeit, und unter eines Fürsten Obrigkeit sitzen.

81. Exemptionem non docentes manent sub universalis Domini territorialis juris dictione, ejusque subditi, et Landsassij dicuntur, Landsassen unde dicti.

82. Landsaß quid sit. Def nitio der Landsasserey periculosa, muli is imperij conventibus curiose quaesita, nord dum tamen inventa.

83. Extra territorium esse, est plane extraneum esse, non idem est, esse

exemptum. Exempti non unius sunt conditionis.

84. Territorium abstractive sumptum quomodo probetur.

85. Vniversitas agrorum, seu certus districtus natura quomodo distinguatur, Naturae causa potior est, quam humana.

86. Alpes et juga mont ium Apenninonum Lombardiam et Hetruriam distingunt..

87. Pyrenaei montes Galliam, et Hispaniam discernunt.

88. Opere humano quomodo territoria discernuntur.

89. Territorium concrete acceptum quomodo probetur.

90. Saepe districtu aliquis ad unum, jurisdictio vero territorialis ad alium pertinet, vel in totum, vel quoad certos actus, et determinatum exercitium.

CAPVT II. [transcriber, in the print: I.] De acquisitione et concessione juris territorialis, et quibus id competat.

SVMMARIA,

1. Princeps Romanus universalis mundi Dominus, quoad jur is dictionem, et superioritatem.

2. Omnis jurisdictio in orbe Romano vel Princ: pis Romani esse, vel ab eo manasse praesumitur.

3. Nemo alius jurisdictionem habet, quam Prtnceps summus aut is, cui jurisdictionem, et territorii jus dederit.

4. 5 45. Iurudictionem territorialem concedere solius est Imperatoris, tanquam fontu omnu diguttatis. et jurisaictionis.

6. Patientia legitimt temporis interstitione munita in manifestam concessionem caedit.

7. Principesinferiores superiorem re cognoscentes etus modi territorii jura constituere non possunt etc.

8. In omni concessione Imperatoris semper excepta et reservata, concessionisque nescia censetur suprema impertalis, et regia superioritas, etc.

9. Praecipuus et potissimus modus conferendi territorij, etc. quis

10. Omnes jur isdictiones praesumuntur a Principe datae, atque etiam feudales.

11. Itali allodialem quoque constituunt, quae donationis titulo permittitur.

12. Ratio dubit andi Superioritas concessionis est nescia, est enim de essentia Principis eique medullitus adhaeret.

13. In omni concessione censetur reservata superioritas. Rex donans castrum cum omni jure, non censetur donasse jus regium.

14. Superioritas sublimioris imperii, summique dominatus est synibolum.

15. Penes Imperatorem semper remanente superioritate, per concessionem ad status imperii non transit.

16. Absardum duas superioritates constituere in uno imperio. Superioritatis non datur superioritas. Sicut nec servitutis servitus.

17. Iuris dictionis jurisdictio esse potest.

18. Ratio decidendt, per distinctionem. Supertoritas imperialis, et absoluta, quae fundatur in supremo et universali totius imperii dominatu, conceisionis est nescia.

19. Superioritas semper sarta tectaque remanet, et major reservata censetur potestas.

20. Superioritas, quae fundatur in alicuius certi districtu jurisdictione, et imperio, etc. citra superioris laesionem concedi et transferri potest.

21. Summus Princeps vel Rex concedens alicui territorium vel castrum, duplex jus habet in eo: Aliud tanquam Rex etc. aliud tanquam Dominus utilis, etc.

22. Reipublicae nterest habere plura praetoria.

23. Imperator mandata universaliae promulgans, tanquam Caesar, ex Casarea: tanquam Princeps imperii ratione ditionum imperii, etc. ex Principali potestate mandat.

24. Territorialis jurisdictio acquiritur etiam praescriptione, et consuetudine.

25. Sicut ipsum territorium praescriptione quaeritur, it aetiam jurisdictio.

26. Etiam omnimoda jurisdictio consuetudine quaeripotest. Tempus immemoriale habet vim privilegii, et concessionis,

27. Favor et venoratio antiquitatis, et temporis immemor alis est loco tituli.

28. Possessio cursu suo absoluta titulum praesumptum manifesto aequivalentem conciliat. Non necesse est alium probare titulum, ei qui temporis immemorialis privilegio nititur.

29. Tantitemporis cursus non minus dominia, et jura, quam alias res mundanas omnes mutat.

30. Differt usucapio; et immemorialis temporis usurpatio.

31. Eius Ratio Diffieilia annumerantur impossibilibus.

32. Quae fieri commode non possunt, censentur simpliciter fieri non posse.

33. Ad impossibilia astringendus.

34. Immemorialis temporis antiquitas facit, ut postea probari titulus non possit.

35. Omnes probationum defectius, quos temporis antiquitas parit, eiusdem antiquitatis autoritate supplentur.

36. In antiquis probationes admittuntur, quae alias non admitterentur.

37. Praesumptio excursu temporis immemorialis in surgens est juris, et de jure, difficulter admittens probationem in contrarium.

38. 39. Immemoriale tempus dicitur, cuius initium quocunque modo ostendi potest.

40. Aliis immemoriale tempus dicitur quod excedit annos centum.

41. Sufficit ad immemorialis temporis constitutionem si memoraride principio nemo possit.

42. In foro tempus immemoriale quomodo probetur.

43. Hoc ipsum judicis arbitrio committendum.

44. Ratio dubitandi. Adversus reservata Principi nulla currit praescriptio.

46. 47. Ratio decidendi, per distinctionem.

48. Summus Princeps immemoriali tempori robur concessionis, et plenissimi juris dans illnd voluit aequivalere speciali concessioni.

49. 50. Territorialis jurisdictionis superioritas cadit in immediatum imperii subditum. Non vero in mediatum.

50. Concessiones principis semper intelliguntur fieri salvo jure tertii.

52. Terra quae non reperitur in matricula imperii, nec etiam im Anschlag deß Reichs, non praesumitur esse immedite sub imperio.

53. Differt territorialis dignitas a regali feudali.

54. Multi sunt Comites, et Barones de dignitate quidem regalis feudi investiti, territorialem tamen jurudictionem, et superioritatem non habentes.

55. In Nobiles imperii im mediatos cadere potest territorialis dignitas et potestas.

CAPVT III. De definitione superioritatis territorialis, der Landes hohen Obrigkeit.

SVMMARIA,

1. Difficile est de territoriali superiorizate aliquid scribere.

2. Et nomen et res juri nostro scripro incognita, et solis moribus introducta, varieque usurpata.

3. Autoris definitio superioritatis et jurisdictionis territorialis.

4. Allegant exemptionem et immedietatem contra Dominum territorialem, eam probare tenetur.

5. Solus summus Princeps per prius habet territorium, fundatum in omnibus territooriis inferiorum.

6. Hoc respectu illud proprie dicitur territorium quod intra jurisdictionem supremi Principissitum est.

7. Territorium ab aliis distinguitur in maius, et minus.

8. Imperatoris superioritas imperialis respectu inferioris territorialis appellatur.

9. Territorialis inferiorum potestas intelligitur salva et illaesa imperialis potestatis recognitione.

10. Territoriale imperium non nisi in immediatum cadit.

11. Alium quam Imperarorem superiorem quis agnoscens in suo solo, et districtu, is superioritatis territorialis jus habere, et usurpare non potest.

12. Crimmalem tantum jurisdictionem habens, nullum subiectionis jus habet nisi delicto commisso, etc.

13. Vna provincia plurium dominatu fatigari, et subiecta esse potest.

14. Vox imperii generaliter accepta, superioritatis jura et actus complectitur, etc.

15. Adsessoribus Camerae imperialis ita explicantibus. Per jura imperij intelliguntur jura superioritatis territorialis.

16. Regalia territoriali potestati. etc. ur plurimum insunt.

17. In imperio Romano concesso territorio universali, concessa aestimantur omnia Regalia, cum omnimoda jurisdictione.

18. Econtra sub Regalibus jus superioritatis non comprehenditur. Vsu loquendi tamen saepe commiscentur.

19. Quicquid sub ambitu territorij continetur, ejusdem jurisdictioni subesse, eique parere censetur.

20 Inter Dominum seu superiorem territorialem et subditum, correspectiva est habilitas, et relatio utrius que ad alterum.

21. Superioritas se habet ad subjectionem, ut correlatum.

22. Et vite versa Landsassen vnnd Landsasserey. adjus territorij correspective se habent.

23. Territorium eines Landsfürsten, respectu Landsassiorum. definitur, terra spatium jurisdictione munitum.

24. Dominus qui proprie dicatur.

25. Forenses rationererum ferunt etiam onera realia, etc. Paria sunt, non esse in territorio, et esse, sed tamen exemptum, et privilegiatum esse, etc.

CAPVT IV. De actibus correspectivis superioritatis territorialis der Landes hohen Obrigkeit, et subiectionis Landsassiorum, et ex quibus tam illa, quam haec arguatur.

SUMMARIA.

1. Iurisdictio territorialis constat ex diversis, et separatis actibus, jurisdictionalibus.

2. Homagium, sive juramentum subjectionis a subditis praestandum est statim in ingressu regiminis.

3. Homagium, sive juramentum subjectionis. Et superioritatis recognitae tessera, Ad eamque probandam multum ope ratur.

4. Huius exactio et praestatio actum univer salem jurisdictionis inducit, et de necessitate jurisdictionem arguit.

5. Hoc praestans propria et jurata sua confessione se subditum constituit.

6. Iuramentum hoc subiectionem et superioritatem non a priori sed posteriori arguit.

7. Confessio non inducit obligationem aut dispositionem novam, sed inductam firmat, et probat.

8. Subditi hoc juramentum recusantes, officio judicis ad id compelli possunt. Etiam mandata paenalia adversus eos in Camera impetrantur.

9. Ius praestandi homagii longissimo tempore praescribi potest.

10. Imperialis civitas Argentinensis licet indubitato imperiopareat, hoc tamen juramentum Imperatori vetusto more non praestat.

11. Subditus non jurans fidelitaetem non minus adeam tenetur, quam vasallus, qui non jurat, vel cuiper pactum illudremissum est.

12. Status imperii jur amentum subjectionis peculiare Imperatorinon praestant, praeterquam fidelitatis, et vasallagii.

13. Ex pacto speciali aut consuetudine Domini priores jurant, de juribus, libertatibus, et privilegiis subditorum sartis, tectisque conservandis.

14. Contractus correspectivi dicuntur, quorum unus sit respectu alterius.

15. Qui differt facere, quod debet, non potest petere quod ei debetur.

16. Nec recipit quod oportet, qui non facit, quod debet.

17. Fidem contractus correspectivi non implens, facit, ut adversa pars liberetur.

18. Ex eo se juvare nemo potest, quod ipse impugnat, vel transgreditur. 19. Ampliatio.

20. Non dicitur actum, quamdiu adhuc superest aliquid agendum.

21. Reciproca haec promissio Dominorum, nihil adimit superioritati, aut dignitati Principum.

22. Compatibilia sunt, stareque simul possunt, subditorum jura sarta, cum superioris potestate, et majestate.

23. Nimia privilegia perpetuam contentionis et litium materiam praebent subditis.

24. Verbum homagij aequivocum est, ejusque variae significationes remissive

25. Ratione feudi familiaritatis, et subjectionis juramenta exiguntur.

26. Iuramentum der Ganerbschafften [perhaps: Gahnerbschafften] , vnd Nachbarschafften ad mutuas repromissiones, et foederapotius, quam ad Homagia referuntur. Quando par pari, vicinus vicino jurat, nullum subjectionis argumentum praebetur.

27. Formula et summa Homagij, der Huldigungs Pflicht.

28. Aconsueta, et usitata formula invitis subditis non est recedendum.

29. Formula juramenti fidelitatis remissive. 30 Formula juramenti familiaritatis pro officiorum diversitate variat.

31. Differunt haec juramenta inter se forma et specie.

32. Etiam adrerum in alterius territorio possessarum recognitionem praestatur aliquando homagium.

33. Respectu diversorum bonorum aliquis alij atque alij jurisdictioni subesse, plures ac diversos Dominos agnoscere potest.

34. In alterius Principis territorio etiam per familiares suos focum et larem habens de consuetudine ad praestandum juramentum adigitur. 35. Actus agentium non operantur ultra intentionem eorum, Finis in omni actu, quose dirigat, inspiciendus.

36. Plurimi in Romano imperio ratione rerum Principi homagium praestant, ratione suae personae omnino liberi, et nemini nisi Caesari subjecti.

37. Etiam quis duobus, vel pluribus praestare potest homagium.

38. Etiam simplicem jurisdictionem habens pro modo, et ad effectum suae potestatis juramentum exigere potest. 39. In homagio velut in omnibus aliis actibus hominum inprimis spectandum, qua intentione, et ad quem effectum exigatur, et praestetur. Actiones humanae distinguuntur fintbus.

40. In haereditariis Principatibus, etc. hoc juramentum praestatur quidem, Dominus principaliter ipso actu regentibus, sed tamen prose, et successoribus, etc.

41. Exemplo duarum linearumregentium in Hassia.

42. Clerici ab hoc juramento exempti sunt. Pastores Aulici a juramento officij immunes sunt. Pastores in Hassia juramentum subjectionis non praestant. Professores Academici conjunctim id praestant.

43. Asubditis juramento subjectionis praestito, Domino incumbit protectio et defensio subditorum.

44. Soli Principi, vel qui jura Principu obtinet, talis protectio de jure competit.

45. Superioritas territorialis quomodo a multis definiatur.

46. Ad hanc protectionem pertinent etiam literae tuitivae, Geleitsbrieff.

47. Nuda protectio nec jurisdictionem alicui tribuit, nec superiorum juri praejudicat.

48. Sub protectione esse, non est sub jurisdictione esse. Sub specie Patrocinij et protectionis clientibus libertas non eripienda.

49. Clientes non dicuntur Schutz Vnterthanen, sed Schutz vnn Schirmsverwandten.

50. Territorialis potaestas inde induci non potest.

51. Dom us Burgundica in protectione imperijest, de jurisdictione tamen ejusdem exempta.

52. Idem obtinet in Ducibus Lotharingiae, casu fractae pacis, et collectarum excepto.

53. Summa transactionis Burgundicae recitatur.

55. Aliud obtinet in Dominorum territorialium, non in pactitia extraneorum protectione.

56. Si Dominus et superior protectionem et clientelam praestet adversus quencunque, usu et moribus ad superioritatis jus fertur.

57. Adproprios, et ordinarios Dominos pertinet, subditos suos tueri, ac defendere.

58. Priori protectioni, tanquam Dominorum ordinariorum jurisdictioni inhianti subditi se committere regulariter prohibentur.

59. Homines magis orientem, quam occidentem solem adorare solent.

60. Tuitio et protectio subditorum, et custodia totius territorij spectat adofficium Domini.

61. Quodammodo injuria afficitur Dominus, quasi se suosque subditos tueri nequeant.

62. Clientes pro Advocatia stipendium annuum, vel aliud quid praestare coguntur Patronis.

63. Interest Domini subditos non depauperari.

64. Opes tenuium patrociniis exhauriuntur.

65. Lucenses, Parmenses, Genuenses, Florentini patrocinium Regis. Hispaniarum ingenti mercede paciscuntur.

66. Saepe jus Advocatiae plus aequo extenditur et ad quaestum et privatum lucrum trans fertur.

67. Domini subditos suos invitos alienare non possunt, nec vicissim subditis licet Dominis invitis patronum eligere.

68. In uno correlativorum dispositum censetur etiam in altero dispositum esse.

69. Dispositum in uno correlativorum digniori, censetur etiam dispositum in altero minus digno.

70. Potentiorum patrocinium a nemine implorandum.

71. Hodie pace publica sancita et stabilita omnis violentia prohibita est.

72. 73. Denunciationes bellicae sublatae, et pax inter omnes sub Banni, et proscriptionis poena, constituta.

74. 1. Fallentia. quando subditi in supremi Principis, et Protectoris, veluti Imperatoris clientelam se submittunt.

75. Supremae Maiestatis quodnam

officium proprium.

76. Ejusmodi Protectionis privilegia dici solent Protectoria, sive Salvaguardiae, etc. diplomata. Quae de ordinaria inferiorum judicumjurisdictione nihil detrahunt.

77. Habens aliquem sub protectione, non dicitur eum habere sub jurisdictione.

78. 2. Fallentia quando ex privilegio vel praescriptione in jus eligendt protectorem usurpatur. Qui fuo jure utitur, nemini facit injuriam.

79. 3. Fallentia, quoties subditi ob justam, et necessariam causam alterius patrocinium implorare coguntur, etc. 80. Quod Germaniae consuetudine quodammodo videtur receptum.

81. Omnis ratio expediendae salutis necessaria.

82. Sui ipsius defensionem omittere, non culpa tantum. sed et dolus perhibetur.

83. Necessitas ingens est telum, nulli subiectum legi.

84. Factum necessitate urgente culpabile non est.

85. Propter imminens periculum regeditur a regulis juris communis, etiam prohibitivi.

86. Vrgente necessitatis telo, quae injusta sunt, etiam justissima censentur.

87. Caute in protectionibus agendum. Non raro primus post projectionem gradus existir invasio. 88. Patroni facile in Dominos vel tyrannos, clientes vero in subditos vel etiam servos evadunt.

89. Non sine magna et gravi necessitate, et aute ao prudenter tutelae ac protectioni potentioris sese subjiciendum.

90. Cautelae prudenter ineundae protectionis. 1. Patrocinia sint gratuita, officio merces non debetur.

91 2. Aequissimis conditionibus ineatur.

92. 3. Patracinii tabulae erigantur, et a novis successoribus rat ae habeantur.

93. 4. Breviori temporis spatio patrocinia circumscribantur.

94. 5. Patroni clientum arces vel oppida praefidio militari non teneant.

95. Nocendi voluntas ambitiosis hominibus, et imperandi cupidis nunquam defutura.

96. Duobus Principibus unius Civitatis existentibus protectoribus, an unus ex illis contra alterum oppugnantem eam, protegere possit, et debeat, etc. remissive.

97. Iustitiae administratio superioritatis symbolum et cryterion est infallibile.

98. Ad justitiae administrationem pertinet. 1. Subditorum comparitio ad conventus provinciales.

99. Quae compar itio inducit possessionem, et subiectionem jurisdictionis territorialis.

100. Sicut comparitio in comitiis immediatum civem, et statum aliquem esse arguit, ita et haec subditum, et Landsassium.

101. 2. Comparitio in judicio.

102. Indiciorum exercitium, superioritatis est indicium.

103. 3. Constitutio judicum, Praetorum, et Magistratuum, eorumque destitutio. Quodest signum dominii et superioritatis.

104. Ius constituendi magistratus ab

aliis refertur ad Regalia.

105. Dici potest hoc jus esse de regalibus quae adhaerent juribus superioritatis.

106. Obiectio. Ad eamque responsio. Talia sunt praedicata, qualia permittuntur esse a subiectis.

107 4. Vocatio, et comparitio ad bellum, excubias arcis, et sequelam.

108. Quae comparitio superioritas vocantis agnoscitur.

109 Huic proximum est jus aperturae tempore belli, vulgo die Oeffnung, Quae ad superiorem Vogtheiam jure principatus competentem refertur.

110. Ius aperturae non raro ex speciali pacto, jure foederis, vel ex singulari reservato competit.

111. Ex apertura jurisdictionis subiectio non sequitur.

112. 5. Edictorum ac constitutionum provincialium promulgatio, Mandatorum et inhibitionum propositio.

113. Verbum, Gebott, generaliter acceptum tam ad merum, quam mixtum imperium, et simplicem jurisdictionem pertinet.

114. Quandoque etiam magistr atibus municipalibus, quandoque Praefectis collegiorum mechanicorum competit.

115. Qui paret mandatis, edictis, inhibitionibus, subditus esse censetur. 116. Ille non est subditus, qui non potest cogi parere mandatis.

117. 6. Mulctarum, et paenarum impositio.

118. Mulctae et paenae sunt fructus jurisdictionis, et meri imperii.

119. Solvens mulctas et paenas agnoscit eius dominium, cui solvit.

120. 7. Ius recipiendi ap pellationes Quod est jus quoddam superioritatis, et jurisdictionis.

121. Administrando justitiam circa appellationes constituitur quis in q. possessione superioris jurisdictionis.

122. Appellatio non tenet, nisi ad superiorem, et in maius tribunal ascendat.

123. Appellationis subsidium quaeritur, ut prior sententia emendetur.

124. Exparte judicis ad quem superioritas praesupponenda.

125. Nisi consuetudine inductum, ut ad peregrinum judicem appelletur.

126. Si una Civitas de consuetudine consultet apudaliam, hoc non est proprie appellare. Sed est genus quoddam prorogationis, etc.

127. Hodie a Senatu Rostochiensi, ad curiam vel Ducis Megapolitani, vel senatus Lubecensis appellatur. Et aliae Civitates ad mare Balticum eundem senatum appellant.

128. Quae provocationes in vim consilii et consultationis, aut prorogatae, urisdictionis, non superioritatis fieri censentur.

129. Superioritatis indicjum et argumentum est appellationum et secundarum instantiarum jus habere.

130 Onera pro sustentatione dignitatis et honoris vigore superioritatis territorialis exiguntur, et praestantur.

131. Sunt et dicuntur sublimioris dominii ac eminentiae symbola.

132. Domini tenentur protegere, defendere, et tueri subditos, et subditi vicissim tenentur onera subire.

133. Onera seu munera triplicia sunt, personalia, realia, et mixta.

134. Personalia quaesint.

135. Patrimonialia quae

136. Haec subdividuntur. Quaedam sim

citer rebus imponuntur, et principaliter rei cohaerent.

137. Quaedam principaliter personis indicuntur, rerum tamen intuitu, et propter res. Haecque dicuntur onera mixta.

138. Tertia species adjicitur munerum. patrimonialium.

139. Onera ordinaria, quae sunt.

140. In quibus consistunt nervi Reip.

141. Extraordinaria quae sint.

142. Onera ordinaria regulariter solius rei intuitu, a possessoribus praedii praestantur Onus tributi rem sequitur tributariam.

143. Et usufructuarij ejusmodi collectas solvunt.

144. Item Emphyteutae.

145. Aliud obtinet in Colonis partiariis.

146. Ampliatur in colonis Ecclesiasticorum.

147. Ampliatio de usufructuario.

148. Limitatur praedicta ampliatio.

149. Collectae, tributa et census ab illis solvendi, qui rem possident, jure proprio, ejusque fructus suos faciunt.

150. Ad ejusmodionera non conductor, sed locator, tenetur.

151. Extraordinaria onera non solum a subditis, sed etiam extraneis, et ferensibus exiguntur.

152. Vti et a Clericis, et aliis privilegiatis, et exemptis.

153. Nisi essent. eis specialiten remissa.

154. Res semper ad quemcunque possessorem transit cum suo onere, nec plus juris quis potest in alium transferre, quam ipse habet.

155. Ab his oneribus, quae possessionibus vel patrimonijs indicta sunt, nulla privilegia praestant vacationem.

156. Accidentia non migrant de subjecto in subjectum.

157. Bona rusticorum a Nobilibus empta, nihilominus manent obnoxia servitiis et oneribus, ab emptore Nobili praestandis.

158. Ita judicatum in Camera imperiali in Parlamento Pariensi. Et extat in Hispania lex. Et in Hassia expressa desuper constitutio.

159. In imperij constitutionibus personae diversa bona possidentes, diverso onerum jure censentur.

160. Semel res libera ad privilegiatum clericum, vel exemptum per ventens, conditionem personae sequitur, et libertatem cum ea retinet.

161. In dubio res censetur sine onere et libera. Nullius rei servitus praesumitur.

162. Libertas magis in rebus, quam in personis praesumenda.

163. Testibus de libertate deponentibus plus creditur.

164. Ab extraordinariis oneribus, quae personae principaliter imponuntur rerum intuitu. Clerici privilegiati et exempti immunes. sunt. Vti et Scholares.

165. Haec munera ita proutilitate Reipub. personis principaliter, rerum tamen contemplatione imponuntur, collectae nomine veniunt.

166. Collectae ad munera extraordinaria referuntur.

167. Hodierna consuetudine collecta oner amixta ordinaria censentur. 168. Imponuntur non nisi subditis, et incolis. Vera sunt Symbola ac notae superaoritatis,

probantque quasi possessionem jurisdictionis superioris. 169. Probans praestationem collectarum intentionem superioritatis habet fundatam. Collectatio est actus jurisdictionalis.

170. Ratio dubitandi. Collectatio est de regalibus Et quidem maioribus.

171. Respondetur ad eam distinguendo

172. Impositio collectarum inter regalia, quae jure superioritatis, etc. competunt, numeratur.

173. Etiam illi qui jurisdictionem tantum simplicem habent, a suae jurisdictionis subiectis urgente necessitate collectas exigere possunt.

174. Hocque casu maior pars praejudicare non potest:

175. Forensibus et non subditis im poni non potest collecta.

176. Rei tamen, quam forensis sub alterius terrirorio sitam possidet, imponi collecta potest.

177. Quaestio in hisce belli turbis saepius agitata. An forenses in locis per hyberna vel praesidia gravitatis non habitantes, vel etiam alias privilegiati, ratione bonorum ibidem sitorum ad contributiones militares pro proportione eorum teneantur? affirmative deciditur.

178. Ab eiusmodi oneribus ne quidem Ecclesia, immunis est.

179. Hoc munus mere est reale, quod prasidiis inducitur, in quibus transit, vel moratur exercitus.

180. Sive aliquis de jure, sive speciali Principis vel Ducis Belli Salvaguardia exemptus sit ab hospitatione militum, non tamen propterea exemptus est ab onere Bursali, hospitationi annexe.

181. Praejudicium adfertur in aulae imperatoria, in causa Dn. Philippi Landgravii Hassiae, etc. et N. N. etc.

182. Peculiares extorsiones, direptiones animalium, equorum; etc. Vastationes aedium, etc. cuiusque damno cedunt. Suam quisque sortem patienter ferat.

183. Quoad Nobiles quaenam distinctio obtinuit in Hassia.

184. Etiam coloni Ecclesiae ab eiusmodi oneribus non excusantur.

185. Istae contributiones quonam referendae.

186. Sicut res transit cum onere ita et tant omagis cum libertate.

187. Idem operatur oppositum in opposito, quod operatur propositum in proposito,

188. Contrariorum eadem est ratio, tam quoad juris dispositionem, quam decisionem.

189. Iniquum est vendentes privari commodo maioris pretii, aut ementes sub bona fide decipi, ac gravari.

190. Ad inducendam q. possessionem collectandi pluralitas actuum non desideratur, sed etiam unus actlis quietus non violentus, aut vitiosus sufficit.

191. Pluraelitas actuum ad q. possessionem jurisdictionis acquirendam, vel conser vandam non requiritur.

192. Generaliter in corporalibus perunicum actum legitimum acquiritur q. possessio jurisdictionis.

193. Hic actus est de genere eorum, quae non solent facile concedi,

194. In dubio non praesumitur talis actus jure familiaritatis velvolunt arie usurpatu esse; sed potius ex causa necessitatis.

195. Praestans ad id praestandum Domini supertoris autoritate cogi potest.

196. Ex voluntaria et necessaria causa quod fieri potuit, praesumendum est factum fuisse potius ex necessaria causa.

197. Immunis a collectis, semelsolvens nec intra decem dies appellans, intelligitur renunciasse suo privilegio, et se collectis subjecisse.

198. Quaedam collecta est Provincialis quaedam imperialis, quaedam circularis.

199. Imperialis collecta universis imperii subditis indicitur.

200. Etiam clericis privilegiatis, et exemptis.

201. Qualis est collecta pro expeditione Turcica.

202. Item quae olim ad Regimenti, hodie ad Camerae sustentationem solvitur.

203. Dicitur haec collecta imperialis, quia ab Imperat. imponitur.

204. Areservata Imperatori summa imperij potestate.

205. Et Imperatori in signum supremi Dominatus solvitur.

206. Ex tenore capitulationis non nisi cum consensu Procerum, et statuum imperii hodie imponitur.

207. Quod tamen Maiestatem Imperator is non evacuat. Exemplo aliorum Regum.

208. Nemo omnium Princeps jus habet vel ter uncium unum exigendi a suis praeter constitutum censum, nisi populus assentiatur.

209. Christiani Principes limitatam habent a Deo, et legibus, ad tributa exigenda licentiam, cujus termini sine gravi peccato non excedendi.

210. Hispaniarum Regum in imponendis tributis, moderatio, et humanitas laudatur.

211. Collecta imperialis imponitur im mediatis imperij civibus primario. Secundario vero etiam mediatis.

212. Immediatis permittitur subditos suos in subsidium subcollectare.

213. Ne tamen status a subditis ultrae summam cuique in Matricula imperij designatam quicquam exigant.

214. Hoc casu status imperii nudum tantum ministerium, et exactionem habent.

215. Exigenda est collecta a subditis, habitaratione bonorum vuiusque.

216. In collecta imperiali subditi in loco domicilii et habitationis, de omnibus bonis, ubicunque sitis, collectantur.

217. Ratio huius additur.

219. Observatio subiicitur de collectarum impositione.

219. Ratione bonorum in alterius territorio sitorum, jurisdictioni illius quis subjicitur, et ibi etiam collecta solvenda.

220 Limitantur praedicta.

221. In Hassiatam forenses, quam clerici in loco rei sitae collectas solvunt.

222. Laudandi sunt Principes et superiores, qui non essuse sed parce citra subditorum perniciem regali collectandi iure utuntur.

223. Princeps veluti communis omnium pater, subditos non gravare, sed eos in cunctis necessitatibus pastoris instar solvere debet.

224. Regia Iacobi Angliae Regis ad Henricum Filium admonitio.

225. Prudentissima Eber hardi 1. Ducis VVurtenbergici de suis gloriatio.

226. Adulterinum est aurum cum sub ditorum lachrymis collectum.

Tributis et vectigalibus auctis facultates Principum diminui, aes alienum crescere experientia testatur.

227. Non solum regionis, sed et religionis cura ad Dominos territoriales pertinet.

228. Reformatio religionis sequela superioritatis indubit ata censetur.

229. Ad actus Ecclesiasticos quae reserantur.

230. Ecclesiasticos actus Principes per Ecclesiasticas personas expediunt.

231. Quocunque loco actus jurisdictronis Ecclesiasticae exercens, fundatam habet intentionem superioritatis.

232. Etiam per altos actus declaratur superioritas.

233. Ius etiam conducendi in via publica regulariter ad terrttorii Dominum pertinet.

234. Quidam tamen Electores et Principes jus conducendi usurpant etiam in aliorum districtu et territoriis.

235. Haessiae Landgravii jus conducendi habent per VVetteraviam, per Fridbergam, VVetz flariam.

236. Elector Moguntinusper quendam districtum Darmstadinum. et c. 237. Territorium et conducendi jus non semper et ubique termini sunt convertibiles, sed hocsaepius ultraterritorium extenditur.

238. Superioritati et Regalibus connexum est etiam jus Foresti, de quo remis. sive. 239. In corporalibus quasi possessio proprie in actibus possessoriis consistere dicitur.

240. Dubium movetur. An unius atque alterius actus jurisdictionalis exercitium ad alium actum extendendum.

241. Iurisdictionis usus in actu censetur jurisdictionem tribuere in alio.

242. Exercent et conservans jurisdictionem in uno actu, censetur eam exercuisse, et conservasse quoad caetera omnia

243. Ex probatione specierum resultat probatio generis.

244. Species sub genere positae habent caudas colligatas.

245. Iurisdictiorespicit universalitatem, quae per seuna est, licet multis modis exerceatur.

246. 1. Limitatio praedictorum.

447. 2. Limitatio.

248. Possessio collectandi transfertur de una specie in aliam.

249. 3. Limitatio.

250. 4. Limitatio seu declaratio.

251. Obedientiae nexus complectitur omnes actus iurisdictionis. Per obedientiam acquiritur ius subiectionis.

252. Vsus contra certas personas non extenditur ad alias.

253. Divisi sunt homines eiusdem populi. Et unus homo non est idem cum alio.

CAPVT V. An Liberae Imperii civitates territorialem superioritatem et jurisdictionem habeant?

SUMMARIA.

1. An liberae imperii Civitates territorialem süperioritatem, seu jura territorialia habeant?

2. 3. 4. Rationes dubitandi.

5. Affirmativa sententia verior et communior.

6. Rationes decidendi. 1. Civitates imperiales proprium habent districtum, et territorium.

7. Territorialis superioritas territorio adhaeret sicut nebulasupra paludem.

8. Cui competit territorinm proprie acceptum, tanquam statui imperii, eidem quoque competit jus territorio cohaerens.

9. Territorium sive passive, sive active consideretur, recte civit atibus attribuitur.

10. 2. Civitates imperiales inter status imperiireceptae, et liberain subditos jurisdictione donatae sunt.

11. Nullaurgens dari potest ratio, cur civitates juribus superioritatis carere, vel regalium incapaces esse debeant.

12. 3. Jus mutandae religionis, et actus juris Episcopalis exercere, sequela est superioritatis, et juris territortalis.

13. Civitates imperiales jus mutandae religionis habent, actusque juris Episcopalis exercere possunt.

14. Civitates imperiales ut status imperii habent jus conducendi, sive salvi conductus.

15. Respondetur ad 1. rationem dubitandi.

16. Differt territorialîs potestas a dignitate regali, seu feudo, quod eam annexam habet.

17. Ad 2. Jura Principis in quibus consistunt.

18. Liberae imperii Civitates jura Principum habent, et jurisdictionem proprio nomine exercent.

19. Civitates Italiaejur aterritorii habere dicuntur.

20. Duces, et Marchiones Imperatorem recognoscentes non debent esse inferioris gradus aut conditionis illis, qui Imperatorem nonrecognoscunt.

21. Servire imperio Romano, est libertate potiri.

22. Civitates imperii Rebuspublicis Italiae recte comparantur.

23. Objectio, ad eamque responsio.

24. Vna eademque res, diversas denominationes a personis, quibus competit, admittit.

25. Superioritas in Principibus Landsfürstliche Obrigkeit, quomodo in aliis dicatur.

26. Superioritas territorialis est in Principe Landfürstlich, in Comite Gräfflich, in Civitate Städtlich, etc.

27. Distinguendum inter jus personale Principum, Landsfürstliche Obrigkeit. Et jus der Landes Hohen Ober-Herrligkeit.

CAPVT VI. Quatenus vera sit vulgata Dd. Theorica, posse quemlibet Principem, Comitem, Baronem et Civitatem imperii in suoterritorio, quod potest Imperator in universo, nove et prolixe declaratur.

SUMMARIA.

1. Quilibet Princeps, et juraterritorii habens potest in suo territorio, quod potest Imperator in universo.

2. 3. Duces Ferrariae, et Mediolani in suis. Ducatibus Imperatoris loco habentur.

4. Duces ac Principes Germaniae in suis Ducatibus magis assimilantur Principibus, quam Praesidibus. Et vicem Imperatoris obtinent.

5. Multa adducuntur Exempla. Quilibet Princeps est Imperator in suo territorio.

6. Nostri Principes, et status in suis terris praeeminentiis, privilegiis et reservatis imperatoriis utuntur.

7. Imperium hodie scissum ect, et jura imperialia quodammodo divisain Duces, Comites, Barones, et Civitates.

8. Ratio hujus quae videatur.

9. 1. Illatio. Leges et statuta condere summae majestatis est Symbolum. Electores, Principes, et alii imperii status leges et jura provincialia promulgandijus habent.

10. Camera, summi Principis consistorium, secundum leges, et statuta provincialia, et municipalia judicare tenetur.

11. Olim Praesides provinciarum contrajus statuere nihil potuerunt.

12. Magistratus inferiores, et municipales Civitates statuta cum superiorum permissu condunt.

13. 2. Illatio. Jura belli, et armorum summi Principis Majestati adhaerent.

14. Principibus Germaniae, ex antiquissimo libertatis, et novissimo imperiijure concessum est, cogere militem, in propriam, et aliorum salutem.

15. 16. Delectum agere, ad armaconvocare jure territorii possunt.

17. Habent jus fabricandi, et parandi tormenta bellica.

18. Jus armandiae, et armamenta.

19. Jus muniendi arces, et exstruendi fortalitia.

20. Habent et jus sequelae.

21. Juri bellico connexum est jus foederis, a pari enim dicuntur procedere jus belli et foederis.

22. Principes et status imperii pacis publicae, et securitatis causa foedera inter se ferrepossunt.

23. 3. Illatio. Principes et status imperiiin suis districtibus jura territorialia, et regalia usurpant.

24. 4. Illatio. Principes aliique superiores immediati hisce similes. Gratiae Dei suam dignitatem acceptam referunt.

25. In Gallia sub Caroli VII. Comes, qui se Dei gratia Comitem Arminacem scriberet, Majestatis accusatus fuit.

26. 5. Illatio. Principes et status imperii habent jus restituendae famae. Quod ad summi Principis reservata refertur.

27. 6. Illatio. Principes, et status imperii habent jus indulgendi delicta, et remittendi poenas capitales.

28. Quod proprium est summi. Principis.

29. In regnis Hispaniarum, et Neapolitano inferiores a Rege hanc potestatem non habent.

30. Vicarti imperii non possunt remittere, seu indulgere delictae, nisi in privilegio vicariatus essent verba hoc importantia.

31. Extensio praedictae illationis.

32. 7. Illatio. Status et Principes imperii habent jus concedendi securitatem, et salvum conductum bannitis.

33. 8. Illatio. Habent jus conducen diperegrin antes per vias publicas.

34. Jus conducendi in via publica, de vetusto more, ad jura regia pertinet.

35. Huic juri salvi conductus non tantum securitas, et defensio, sed etiam punitio facinoro sorum inest.

36. Dominus territorii hoc jus usurpans tenetur depraedato resarcire rapinam in suo territorio commissam.

37. In mult is locis aluntur stipendiarii, ut viarum curam habeant.

38. 9. Illatio. Possunt concedere debitoribus inducias moratorias.

39. 10. Illatio. Possunt ex justa et urgente causa utrlitatem publicam concernenterem alteri auferri.

40. 11. Illatio. In bonis spuriorum, et sine herede decedentium succedunt.

41. Et ejus confiscandi bona damnatorum sibi vendicant.

42. 12. Illatio. Donatio ab Imperatore facta liberis donatio habetur pro peculio castrensi.

43. A Principibus imperii facta liberis donatio habetur pro peculio castrensi et non confertur.

44. 13. Illatio. Principes et status imperii suos subditos non minus collectare possunt, quam Imperator universos.

45. 14. Illatio. Possunt in suis terris magistratum creare, et recipere appellationes.

46. 15. Illatio. Publicum tam Catholicae, quam Augustanae Confessionis exercitium mutare possunt.

47. 16. Illatio. Possuntrecipere. Judaeos.

48. 17. Illatio. Habent jurisdictionem forestalem.

49. Jus foresti in genere acceptum, et bannum ferinum, Wildbahn, et jus foresti in specie, Forstrecht, complectitur.

50. 18. Illatio. Principes et status imperii habent jus mittendorum Legatorum.

51. 19. Illatio. Habent jus Archivi.

52. 20. Illatio. Habent decimas metalli-auri-et argentifodinarum, et salinarum in fundo privato repertarum.

53. 21. Illatio. Judices esse possunt in propria causa ex interpp. sententia.

54. 22. Illatio. Habent jus concedendi nundinas in suis ditionibus.

55. 23 Illatio. Habent jus prohibendi piscationes, et alios actus in flumine publico.

56. 24. Illatio. Vsurpant regale jus cudendi monetas.

57. Simpliciter et generaliter inforre, posse quemlibet Principem et statum in suo, quod potest Imperator in universo, non solum temerarium, sed et periculi plenis simum aestimatur.

58. Praedicta theorica communis quidem, magno tamen errore inducta.

59. Principes, Comites, aliique regali dignitate praediti non eandem potestatem, et auctoritatem quam Imperator, obtinent.

60. Proceres et status imperii Solem, hoc est, Imperatorem tanquam radiantia lumina circumsident.

61. Sol minora sidera perse satis lucida, majori suo lumine obfuscat, et abscondit.

62. Latalege Regia omnis potestas, jus, et dignitas in Principem Romanum collata est.

63. Omne bonum est communicativum sui.

64. Imperator munisicus et gloriosus jurisdictionem et dignitates distribuere dicitur, sicut Aquila praedam suam.

63. Imperator est caput imperii. Proceres pia ejusdem capitis membra.

66. Acapite motus derivatur in reliqua membra; Ita jurisdictiones, regalia, et dignitatis jura ab Imperatote ad Proceres, et status imperii.

67. Rei magnitudo requirebat, in cur arum partes viros fortes assumere, eosque dignitate illustri donare.

68. Praefectus urbi olim omnibus magistratibus urbanis antecellebat.

69. Praefecti praetorio tanta erat potestas, ut ab ejus sententia. appellare fas non esset.

70. In Provincia Praesides et Proconsules summam post Principem potestatem habebant.

71. Translato ad Germanos imperio amplissima jura territorialia unde orta.

72. Per Imperatoris concessionem Majestas ejus, et suprema potestas non imminuitur, sed magis honorabilis, magisque timenda efficitur.

73. Procerum praesidio dextera imperialis poiontiae roboratur.

74. Quanto quilibet praeest maioribus, et dignioribus, tanto et ipse major habetur, et dignior. Ex dignitate subditorum noscitur praeeminentia.

75. Imperator quodregalia et jurisdictionem instar maris est, quod fluminum concursu neque angetur, neque minuitur.

76. Ex ipso tanquam fonte jura superioritatis promanant, ad eundemque tanquam Oceanum refluunt, et recurrunt.

77. In summae potestatis est perfectum, et absolutum.

78. Imperatoria majestas, solis instar, radios dignitatis suae varie spargit, lucere tamen et splendore ipsa non desinit.

79. Quod eleganter expressit Fridericus II. Imp. in privilegio Ducibus Austriae concessio.

80. Et in investitura Wenceslai I. Bohemiae Regis.

81. Item in privilegio Bohemis a Carolo IV. concessio.

82. Imperator Proceres imperii sui splendoris et dignitatis participes facit, salva, et illaesa majestatis suae amoritate.

83. Per istam concessionem Preceres Imperatori non pares efficiuntur, et quasi collegae.

84. Vasallos, non socios et Imperatores facere cogitat Princeps, feudacum regali dignitate, et omnimoda juris aictione concedens.

85. Proceres imperandi in aliosjus a Caesare nacti, ejus que beneficio tantam potestatem consecuti sunt.

86. Actus agentium non operantur ultra intentionem, a qua omnis regitur dispositio.

87. Summus Princeps inferiores assumpsit in partem sollieitudinis, non plenitudinem potestatis.

88. Nec ad minuendam Majestatem, sedlaborem, curas, et sollicitudinem. 89. Et ut devotiores Imperatori, et adverstis hostes alacriores essent.

90. Imperator assumendo aliquem in partem sollicitudinis, censetur quidem communicare jura illa Regia, salvatamen Majestate imperii, et superioritate imperiali.

91. 103. Conferuntur jura illa non abdicative, sed communicative. Adjuvandus est summus Princeps beneficiis in curarum sollicitudine, non decipiendus, aut defraudandus.

92. Omnis concessio, quocunque modo facta intelligenda salvo jure superiorit atis.

93. Suprema jurisdictio et potestas regia, est ipsa forma et substantialis essentia Majestatis.

94. Suprema jurisdictio summi Principis a corona, et sceptro Caesareo inabdicabilis est et omnis concessionis nescia.

95. Quam abdicare nec potest, si vellet, nec velle credendus est.

96. In eahaeret humidum radisale, et facultates vit ales ipsius animae Principatus exercentur.

97. Majoria et reservata nec a Principe concedi possunt, nec ab inferiore peti debent.

98. Pharao AEgyptiorum Rex concedendo Josepho omnem potestatem in regno suo, supremam potestatem, et solii regii Majestatem sibi reservavit.

99. Quae reservatio ipso jure isti concessioni annexa fuisset, etiamsiejus expresse Rex non meminisset.

100. Rex concedens castrum cum omni jure non videtur concessisse jus regium.

101. In omni concessione etiam generali semper intelligitur excepta persona loquentis.

102. Princeps non videtur legem sibi imposuisse, nes parem sibi creare quis censetur.

104. Proceres quae habent, per infeudationem habent, sicque beneficio et auspiciis Caesarum exercent.

105. Suntque fiduciarii ac vicarii Imperatoris perpetui.

106. Indeque se subjectissimos Caesareae Majestatis in liseris profitentur.

107. Haec formula summam venerationem, fidelitatem, et obsequium arguit.

108. Ratio dubitandi. Regalia majora sunt Regia supremae Majestati propria, et in signum supremae praeeminenriaetributa.

109. Propria sunt incommunicabilia.

110. In signum supremae praeeminentiae tributa non sunt concessibilia.

111. Respondetur ad dubitandi ration. Propria sunt incommunic abilia in subjecto separato, non vero in subjecto unito.

112. Exemplo animae qualitates vitales coxpori impertientis.

113. Imperator caput, cui Proceres imperii tanquam pia membra uniuntur.

114. Imperatores Proceres imperii partem sui corporis agnoscunt.

115. 116. In vim singularis privilegii Imperatori tributa, concessibilia sunt, in signum autem supremae superioritatis et praeeminentiae tributa non item. Sed a dignitate Imperatoria avelli non possunt.

117. Differunt regalia a Majestate tanquam effectus a causa, vel ut adjunctum et subjectum.

118. Multa et magna concessa sunt Proceribus et statibus imperii, plura vero et majora sunt reservata Imperatori.

119. In ipso communioante major semper remanet potestas illa, quaecommunicata est.

120. Summum imperii caput multa suprema majestatis jura exercet in universo imperio, quaetamen quilibet Princeps et status in suo non potest exercere territorio.

121. Reservata Imperatori enumerantur. 1. Solus Imperator summus est imperiicurator, et caput summum, universale dominum orbis Romani habens.

122. 2. Solus Imperator leges universales Procerum consilio et suffragio

conceptas imperiali auctoritate promulgat.

123. 3. Solus belli publici pro imperii salute ex consilio Procerum gerendum indicendi jus habet.

124. 4. Solus deliberatione cum Proceribus habita indicit collectam generalem.

125. 5. Solus nova vectigalia erigit. Velaliis erigendi vectigalia. licentiam concedit.

126. 6. Solus concedit repressalias.

127. Quae concedendi facultas neque Electoribus, neque aliis Principibus competit.

128. 130. 7. Solus habet jus legitimandi spurios, et natalibus restituendi. Legitimatio est donum summi Principis, et dereservatis Imperatori.

129. 130. Inferiores a summo Principe, nec legitimare, nec alios actus Principi in signum Majestatis reservatos exercere, aut usurpare posse, verior, et aequior est opinio.

131. 8. Solus usurpat jus totaliter restituendi famae, et honoribus, per universum imperium.

132. 9. Solus in imperio concedit jus erigendi Academias.

133. Academia Giessensis Anno 1607. a Ludovice Hassiae Landgravio fundata, a Rudolpho II. Imp. privilegiis donata, Anno 1624. Marpurgum translata est.

134. 10. Solus Imperator habet jus instituendi cursores publicos, qui postae appellantur.

135. In Gallia ejusmodi Postas Ludovic. XI. Galliarum Rex primitus instituit.

136. In imperio non nisi Imperatorijus universales postas instituendi competit.

137. Die Käyserliche Hoff- und Reichs-Post, est Imperatoris, et imperii singulare Regale.

138. Etiam alii Principes in suis ditionibus postas habent, sed privatas.

139. 11. Solus Reges et Principes creat, in imperio, et de regalib feudis investit.

140. Etiam alii Reges in suis regnis Ducum et Principum creandorum jus usurpant, videlicet, Galliae, Hispaniae, Angliae, Daniae, etc.

141. 12. Solus veniam aetatis indulget.

142. 13. Solus absoluta, et legibus soluta ut itur potestate, et nullius in terris imperio subest.

143. 14. Solus ex plenitudine potestatis imperat.

144. In nullius inferioris Principis rescriptis reperitur clausula isthaec, ex plenitudine potestatis.

145. 15. Solus nobilitat, vel nobilitandi potestatem concedit.

146. 16. Solus concedit in imperio juraterritorialia, eique annexas regales dignitates.

147. 17. Solus Bannum imperiale ex plenitudine potestatis irrogat, privilegiis et immunitatibus privat.

148. Et solus rursus restituit, et a Banno absolvit.

149. Exempla recentiora adferuntur in Principe Anhaldine, Comite de Hohenloe, etc.

150. Inferiorum Principum banna territorium non extenduntur, et rectius proscriptiones relegationes, quam Banna appellantur.

151. Banniti ab Imperatore ex tote orbe Christiano banniti censentur, ut in nulloregno securitate gaudeant.

152. Bannitus ab Imperatore mundi Domino, omnib. juris beneficiis exuitur.

153. Ab inferiore bannitus amittit saltem jura provincialia ex qua relegatur.

154. 18. Solus utitur in imperio Majestatis appellatione.

155. 19. Solus in imperio concedit regale cudendi monetas, et abutentes eodem privat.

156. 20. Solus concedit jus nundinarum universalium seu publici mercatus, in loco aliquo certo.

147. Declaratur supraproposita theorica, quemlibet posse in suo, etc. procedere. 1. Quoad jura territorialia, et regalia non vero quoad jura imperialia, etc.

158. 2. Declaratur procedere, quoad jurisdictionem ordinariam, et omnimodam, non quoad absolutam potestatem.

159. Goncessa jurisdictione omnimoda, non veniunt reservata absolutae et summaepotestatis.

160. Actus a Proceribus contrajuris scripti autoritatem perficiendi, ex plenitudine potestatis Imperatoriae sustinentur.

161 In Principis summi judicio nullitates non attenduntur; neque actum vitiant.

162. Suprema potestas differt ab ordinaria. Camera imperialis non absoluta, sed ordinaria utitur potestate, et jurisdictione.

163 3. Declaratur, procedere, non simpliciter et absolute, sed respective et caeteris paribus, etc.

164. Fallacia a dicto secundum quid, ad dictum simpliciter.

165. 166. Quilibet dicitur Rex in suadomo.

167. Non absurdum est dicere, posse quemlibet in sua domo, quod potest Imperator in sua. Et quomodo?

168. 4. Declaratur, jura Principum esse proxima juribus imperialibus, hisque affinia, non tamen eadem et paria.

169. Principes possunt in suo, quod Imperator in universo, similitudine juris, non paritate et plenitudine potestatis

170. 5. Declaratur procedere in Principibus superiorem non recognoscentibus, et qui sunt in quasi possessione plenitudinis potestatis.

171. In superiorem recognoscentibus non item.

172. Nemo privilegio utitur contra eum, a quo illud obtinuit.

173. Jus quod ab Imperatore vigore Majestatis exercetur, alicui concessum, in eo, cui conceditur, desinit esse tale, et incipit esse jus territoriale velregale, etc.

174. Concessione facta a Principe omnis juris, quod habet, non transeunt ipsareservata.

175. Cujusque agentis vis recipitur ad naturam subjectirecipientis.

176. Omne receptivum recipit non per modum imprimentis, sed per modum receptivitatis.

177. Non quodlibet jus in quolibet subjecto pariter consideratur.

178. In quolibet actu praesupponendi termini habiles.

179. Omnis inferior summo Principe, eumque recognoscens inhabilis est ad recipienda et exercendajura Majestatis, etc.

180. Respondetur ad illationes supra positas, declarando. Ad 1. Imperator leges jure Majestatis, et absolutae potestatis; Proceres et status imperii jure territorii.

181. Omnium Principum leges per Imperialem legem corrigi, abrogari et declarari possunt.

182. Excipitur juris Saxonici privilegium.

183. Majestatis et summae potestatis est; ferre legem universalem.

184. Etiam Proceres expermissione juris communis legi universali derogare possunt.

185. Leges provinciales et statuta condere, potius est de quadam juris permissione, quam de absoluta superioritate.

186. Omnibus jurisdictione praeditis, secundum modum concessae, vel possessae jurisdictionis statuta condere permissum est.

187. Ad 2. illation. Jura belli sine superioris permissu nullus in imperio habet, nisi Imperator.

188. Status imperii pro tuenda imperii salute non nisi de permissu summi Principis arma movere possunt.

189. Nec militem insciis Ducibus circularibus conscribere possunt.

190. Susceptis armis in Camera vel aula Caesarea mandata avocatoria sub poena Banni decernuntur.

191. Excipiendus casus necessitatis, et ubi periculum in mora.

192. Ratio dubitandi.

193. Ratio decidendi. Diversasunt agere aliquid de alicujus permissu, et agere de consilio et suffragio.

194. Imperator juxta capitulationem bellum suscipit cum consilio, consinsu, et suffragio Procerum. Proceres vero depermissu Imperatoris.

195. Suffragari et consentire etiam in inferiores, et subjectos cadit, salva superioris Majestate.

196. Suffragio isthaec plerumque solet fieri cum contestatione subjectionis, reverentiae et devotionis.

197. Olim majoribus provinciarum Magistratibus armorum et legum potestas facta fuit, jure saltem administrationis.

198. Solus Imperator habet jura territorialia, ut ea erigere, et in aliquem transferre possit.

200. Ad 4. illation. Principes imperii Dei gratiae jura sua accepta ferunt, Imperatorem tamen de iis recognoscunt.

201. Nullus Electorum aut Principum ad Imperatorem literas dans, titulum istum Dei gratia; usurpat.

202. Etiam olim Duces et Principes, et hi inferiores eadem intitulatura usi fuerunt.

203. 204. Ad 5. illation. respondetur.

205. Ad 6. illation. Status imperii jus indulgendi ex concessione Imperatoris, et longi temporis praescriptione usurpant.

206. Limitatio.

207. Ad curam summi Principis pertinet, ne justitia in suis provinciis negligatur.

208. Omnes status imperii Deo et Imperatori tenentur reddere rationem administrationis suae.

209. Propter denegatam, vel neglectam justiliam ad Imperatorem causa devolvitur.

210. Imperator potest animadvertere instatus imperii, jus et justitiam

negligentes, aut delicta impunita relinquentes.

211. In ipsos etiam status delinquentes in propriis territoriis Imperator criminalem jurisdictionem habet.

212. Singularis olim poena constituta fuit apud Suevos, et Francos, in illustres et nobiliores imperii cives, ut canem collo injectum portarent.

213. Fridericus Imper. Henricum Palatinum, aliosque Comites Germaniae canem humeris portare per mills passus pro poena coegit.

214. Hodie poena banni in violatores pacis publicae et privatio dignitatum et privilegiorum frequentatur.

215. Ad 7. et 8. illation. Proceres imperii habent securitatem et jus conducendi, sed cum recognitione Imperatoris.

216. Laesa securitate statuum censetur etiam laedi securitas Imperatoris.

CAPUT VII. An Imperatore in Statuum territoriis Praesente, horum jurisdictio quodammodo quiescat: Et num cum quolibet statu in qualibet instantia concurrere possit?

SUMMARIA.

1. Supremo judice Imperatore praesente, minores et inferiores Magistratus quasi fasces submittunt.

2. Praesente Rege, Curiae Parisiorum nulla est autoritas et imperium.

3. Praesente Papa quiescit officium

Episcopi. Et praesente Episcopo non benedicit sacerdos.

4. Imperatori finis alicujus ciritacis appropinquaenti claves portarum offerri solent.

5. Leo ubi pedem figit, ibi caetera animalia quiescunt.

6. Tacere debet inferior, ubi loquitur supertor.

7. Imperator omnium in imperio superior, et fons totius jurisdictionis, ideoque in qualibet orbis Romani parte eam exercere potest.

8. Olim inferiores Magistratus precariam, et administrationis titulo annexant jurisdictionem habebant.

9. Hodie etiam Imperatore in inferioris territorio praesente, non suspenditur inferioris judicis jurisdictio.

10. Sua cuique conservanda jurisdictio, ne fiat confusio.

11. Imperatore in Comitijs praesente, nihilominus civitatis Magistratui darantibus Comitijs, in cives et subditos suos animadversio, et jurisdictio competit.

12.20. Imperator cuni quolibet imperij statu in qualibet instantia in jurisdictione concurrere videtur. Imperator fundatam habet jurisdictionem in omnes imperij Romani cives.

13. Tam mediati, quam immediati Imperatori subjectionis jure devincti sunt.

14. Mediati non solum sub suorum immediatorum Magistratuum, sed etiam Imperatoris tutela, et protectione sunt.

15. Vasalli principaliter tenentur adjuvare Regem, etiam contra Dominum suum.

16. Ratio. In omni juramento ipsa jure censetur excepta Imperatoris seu superioris autoritas.

17. Imperatori superioritas, et suprema jurisdictio semper censetur reservata.

18. Hujus vigore Imperator cum inferiore concurrere potest, nec quisquam illius jurisdictionem declinare valet.

19. Iurisdictio et potestas judicis minoris, ob praesentiam superioris sui videtur suspensa.

21. Contraria sententia de jure et moribus est verior, et receptior. Subdits statuum in ordinarijs judicijs relinquendi, et non evocandi sunt.

22. Principes imperij juris dictionem non administrationis titulo, sed jure patrimonij in vim utilis Dominij possident.

23. Iurisdictio ex feudi benesicio competens ad fructus feudales refertur.

24. Dominus feudi non potest se cognoscendo intromittere in primis causis, seuprima instantia subditorum vasalli. Vasallus habet jhra inutilia, et ideo praeferendus Domino.

25. Privative concessa jurisdictione et regalibus, superior non concurrit in prima instantia cum Vasallo.

26. Supremi, optimique Principis est, omnes omnium jurisdictiones tueri, non turbare, aut infringere.

27. Dominis immediatis invitis non obtrudendi alij Vasalli, neque illi ex delicto sui vasalli, sine culpa damnum sentire debent.

28. Affirmativa sententia in hac controversia praevalere videtur.

29. Magna est differentia inter Electores, et Principes Germaniae, quoad Regalia, et alias praerogativas et inter Domicellos, Marchiones et Barones Italiae.

30. Dominus directus immediatus alieni criminis infortunio jus suum perdere non debet.

31. Vasallo delinquendo feudum perdente, dominium utile consolidatur cum directo, et Domino immediato applicatur.

32. Privative jurisdictio, et regalia concessa censentur, si per investituram transferantur.

33. Ex investitura utilis Dominij jus transfertur in vasallum. Ejusdem rei dominium apud plures in solidum esse non potest.

34. Aliud est in his, qui jurisdictionem temporalem administrationis titulo habent.

35. Alij etiam status, et Proceres vigore territorij, et ex temporis immemorialis usu privative jurisdictionem hodie usurpant.

36. Respondetur ad argumenta prioris opinionis. Ad 1.

37. In prima instantia coram immediato suo Magistratu regulariter quilibet conveniendus.

38. Ad 2. Superioritatis essentia in quibus consistat.

39. 40. Quare summus Princeps inferioribus jurisdictionem concesserit?

41. Quibus medijs ad Imperatorem tanquam supremum justitiae Asylum deveniatur?

42. Saxoniae Electores et Duces, ac Electores Brandenbargenses privilegium non appellandi habent, excepta querela nullitatis, etc.

43. In quibusdam casibus etiam immediate in prima instantia Imperatoris jurisdictio in inferiorum Principum ac statuum territorio fundatur.

44. Ideoque limitantur praedicta non procedere, 1. In actibus voluntariae jurisdictionis, et in reservatis summo Principi, in quibus ubivis fundatam habet intentionem.

45.2. Limitantur non procedere in his, quae immediate concernunt publicam imperij utilitatem et tranquillitatem, etc.

46. Mandata Caesarea quomodo apud civitates, et Principes imperij publicentur.

47. 3. Limitatio. In collectis imperij, quarum intuitu universaliter Imperator mandat, et decernit.

48. 4. Limitatio. In casu denegatae justitiae. Ad supremae Majestatis officium pertinet, ut cuivis justitia aequaliter administretur.

49. Tali casu causa avocari potest, quae avocatio est loco appellationis.

50. 5. Limitatio. Ratione connexitatis causae, etc.

51. Commissarius summi Principis testes immediate et mediate imperio subjectos examinare potest.

52. Idem de Camerae commissarijs traditur.

53. Commissarius, sive delegatus Principis in causa sibi commissa, major est quocunque ordinario.

CAPUT VIII. De Statuum imperij jure in conventibus seu Comitiis circa administrationem universi.

SUMMARIA.

1. Principum, Procerum, et flatuum imperij jus et potestas in quibus consistit.

2. Quod cum Principum ac statuum imperij consilio est ordinatum, ad salutem imperij Romani, et Majestatis, Imperatoriae gloriam redundat.

3. Comitia unde dicta.

4. Eorum usus antiquissimus.

5. In omnibus regnis, et imperijs.

6. De Comitijs Romani imperij, quinam novissime scripserint.

7. Ex imperij Recessibus, et aliorum scriptie hic quaedam, proponuntur.

8. Comitiorum definitio, a Paurmeistero tradita.

9. 10. Haec definitio nimis angusta.

11. Alia Bertrami definitio.

12. Calata Comitia in Politia Romana quae dicebantur.

13. Horum tria genera, Curiata, Centuriata, et Tributa.

14. Curiata quae? 15. Ius convocandi et habendi curiata comitia penes quos fuerit.

16. Centuriata Comitia quae erant.

17. Ciceroni dicuntur magna comitia.

18. 20. Quae in hisce Comitijsagebantur.

19. Cicero lege centuriata ab exilio revocatus.

21. Haec comitia a quibus Magistratibus indicebantur.

22. Suffragia in his qui ferebant.

23. Locus horum comitiorum erat campus Martius.

24. Tributa comitia quae erant.

25. Ius omne Comitiorum penes quem residebat.

26. Hodie in imperio Romano Germanico exusu duplicia habentur Comitia, universalia et particularia.

27. Vniversalia quid.

28. Particularia quid?

29. Inter particularia referuntur conventus. Electorum Churfürstentäge.

30. Et in specie Conventus Electionis Wahltäge.

31. Particularibus comitijs ascribuntur conventus Circulorum. Kreißtage.

32. Item olim conventus Regimenti, deß Reichs Regiment.

33. Hodie Conventus deputatorum, Deputationstag . Quando institutus, a quo et ex quibus personis cogatur.

34. Hujus Conventus jus primo ad certas personas restrictum, postea ad heredes translatum.

35. Causa hujus conventus.

36. Similis est conventus visitatorum Camerae, Vifitationstag .

37. Vniversalia comitia indicit Imperator, sed non nisi de consensu et autoritate Electorum.

38. Idque aliquando motu proprio, urgente ut ilitate publica, aliquando ad statuum instantiam.

39. Principes, et status imperij vocati ad comitia comparent humiliter.

40. Vel per se, velper Legatos suos.

41. Praestat tamen personalis statuum praesentia, praesertim sires arduae tractandae.

42. Per legatos comparentes causas idoneas personalis absentiae in literis allegare, et exponere debent.

43. Status imperij in Comitiis collacantur in tres Classes et senatus Reichs-Räthe, Electorum, Principum, et civitatum imperialium.

44. Principibus annumerantur Comites, et Barones, votum sessionemque in comitiis habentes.

45. Comites, qui non sunt status et immediati, jure comitiorum non gaudent.

46. Comites et Barones ad comitia vocati, duorum saltem suffragiorum jus habent.

47. Forma comitiorum habendorum ex VVehnero.

48. In reliquis summa imperijpotestas in duos semisses tribuitur, quorum unum Caesar, reliquum ordines universi habent.

49. Ordinum semissis in tres sextantes tribuitur, quorum unum Electorum, alterum Principum, tertium civitatum imperij senatus obtinet.

50. 51. Quaenam suffragij ferendi in Comitiis sit ratio. Et quaenam votorum inter se proportio.

52. 53. 54. 55. Eorma et modus comitiorum in quo consistat.

56. Causae et negotia in Comitiis tractanda, sunt res arduae, totum imperij corpus tangentes.

57. Quaehis enumerantur.

58. Comitiorum jus, Reichstage, proprie imperio convenit, aliis vero regnis adsimilitudinem, et imitationem imperij.

59. Quod major pars curiae efficit, pro eohabendum, ac si omnes egerint. Suffragia non ad pondus exigenda, sed ad numerum.

60. Quod major pars judicum judicarit, idratum esto.

61. In imperij Rom. Germ. Conventib. vota non ponderanda, sed numeranda.

62. Homines ad dissentiendum natur aliter proni, et faciles.

63. Quae numero vincit sententia, eadem quoque rationis pondere superior existimandae.

64. Numerantur sententiae, non ponderantur. In publico consilio nihil est tam inaequale, quam aequalitas ipsa.

65. Devotorum pondere disputando, et in varias partes eundo, negligeretur publica utilitas, etc.

66. Plus vident oculi, quam oculus, et a multis perfectius haberi potest veritas, quam a paucis.

67. Olim in summo imperij senatu, quod Regimentum imperij dicebatur, majoris partis suffragatio, praeponderabat. Idemque servatur in conventibus circularibus.

68. Hic etiam stylus servatur in senatu Neapolitauo, Pedemontano, in Rotis et senatibus Itaelicis, in summo Sabaudiae, et Mechliniensi senatu.

69. Major pars confoeder atorum in causis foederis concludit.

70. Sunt casus, et causae, ubi nec in suffragijs major pars minori praejudicat, videlicet concernentes conscientiam, et religionem.

71. Item, quae adomnes tanquam singulos pertinet. In his potior videtur conditio prohibentis.

72. In contributionibus imperij, pro publica imperij necessitate et utilitate impositis, verius est, majoris partis suffragia praevalere.

73. Quod ad omnes pertinet, illud ab omnibus vel majori parte approbandum. In toto jure generiper speciem derogatur.

74. Consilia consultantium a superiore ponderantur, suffragia vero numerantur.

75. Absentium ut in alijs collegijs, ita nec in imperij conventibus ratio habetur.

76. Decreta praesentium ligant absentes.

77. Idem obtinet in illis, quiante finita Comitia recedunt.

78. Aequum non est, ut vel absentia, vel contumacia temere recedentium negotia universitatis impediat.

CAPUT [transcriber, in the print: CAPU] IX. An Imperium sit majus Imperatore legitime in regimine constituto, hoc est, num status et Proceres imperijsuperiores sint Imperatore?

SUMMARIA.

1. An in imperio Romano summum et extremum regnandi jus penes Imperatorem, an vero penes Proceres, et status imperij resideat?

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Rationes quibus astruitur, non penes Imperatorem seu Regem, sed penes imperium et regnum residere superiorit atis extremum.

3. Ex causae primae influxu operatur secunda. Iusomne potentius est in causa, quam in causato.

10. Verïor, et justitiae magis consona est sententia, imperium non esse majus, hocest status, et Proceres imperij non esse superiores Imperatore.

11. Vbi Majestas, ibi et supremaresidet potestas, et superioritas.

12. Omnil us et singulis ex plenitudine potestatis imperans, superior, et major est illis, quibus imperatur.

13. Imperator omnibus et singulis imperij Proceribus ex plenitudine potestatis imperat.

14. Imperator Electorum, et omnium imperij statuum privilegia confirmat. Confirmatio superioris donum, et jus censetur.

15. Imperij corpus constat ex capite, quod Imperator est, et membris, quotum vices Proceres et status sustinent.

16. Quo sensu auctoritas imperij, hoc est, Imperatoris et Procerum conjunctim acceptimajor sit, quam solius Imperatoris?

17. Respondetur adcontrarias rationes. Ad 1. Constituens non semper superius est constituto.

18. Populus Legeregia transferendo omne imperium in Principem, ipsum constituit suprase; Princeps vero constituit alios post se Magistratus non supra sed in frase.

19. Ratio sub dubitandi. In omni concessione superior potestas reservatur concedenti.

20. Ratio decidendiper distinctionem.

21. Actus agentium voluntarij, ultra quam fert arbitrium, non extendendi.

22. Ex causae primae influxu operatur secunda, in effectu constituendo, non vero constituto.

23. Ad 2. Imperator et summus Princeps dependet ab imperio velregno, origine constitutionis et translationis, non vero actuali potestate gubernationis, et directionis universi.

24. Is summus imperij Dominus et Rex est, qui jurisdictionem universalem in omnibus imperij civibus fundatam habet.

25. In Imperatorem per electionem juribus impertalibus translatis, Proceres imperij non possunt extendere manus ad ea, quae sunt reservata et collata ei.

26. Ad 3. Princeps non tam populi beneficio, quam ipsius Dei ordinatione imperat. Neque tam populo, quam Deo obnoxius est.

27. Electores non ex gratia, sed ex officij necessitate, et juris jurandi praestiti religione Imperatorem eligunt.

28. Ad 4. Omnia facta sunt propter hominem, solus autem homo propter Deum.

29. Ad 5. Non omne, quod prius est, semper est dignius. Homo solus ad imaginem Dei creatus.

30. Ad 6. Causa dominij et proprietatis nihil commune habet, cum imperio, et superioritate imperiali.

31. Separata est fundi propriet as a jurisdictione.

32. Propriet as et directum dominium non est de substantiaregni, seu regiae dignitatis.

33. Majestas imperialis culminis longe est augustior et eminentior rerum proprietate.

34. Penes Imperatorem residet Majestas, et extrema superioritas. Imperialis autoritas superior, et potior aestimatur imperij proprietate.

35. Imperatores suam auctoritatem praeponunt imperij auctoritati.

36. In constitutionibus imperij ubi Imperator copulative conjungitur cum imperio, semper ille praeponitur.

37. Ad 7. Inter Pontificios nondum convenit, an Concilium sit supra Papam.

38. Concilium supremum est Ecclesiae tribunal. A Papa ad concilium appellatur.

39. Distincta et separata sunt dona Dei, sacerdotium, et imperium. In Concilijs non obtinet bumanapotestatis auctoritas. sed sola divinarum literarum veritas.

40. Proceribus et statibus imperij non existentibus superioribus Imperatore, ab hoc adillos non valet appellatio.

41. De substantia appellationis est, ut fiat ab inferiore, ad superiorem.

42. Interposita appellatio ab inferiore ad non superiorem ipso jure non valet, deficiente appellationis substantia.

43. Nec consuetudine induci potest, ut ad minorem vel inferiorem appelletur.

44. Consuetudo non potest tollere substantialia actus, et tamen salvare actum.

45. Inferior vel minor non potest contra superiorem de jure insurgere.

46. Sic appellatione facta aliquando ab Imperatore ad Cameram, denegati fuerunt Processus.

47. An a summo Principe, sive Imperatore, tanquam male informato, ad melius informandum appellare liceat? Negativae fundamentum.

48. Exemplum adfertur ejusmodi appellationis rejectae in causa quadam Principum quorundam imperij.

49. Ratio dubit andi.

50. Exempla interpositae ejusmodi appellationis adducuntur.

51. Etiam in imperio nostro Romano.

52. Ratio horum exemplorum. Homines labi et errare possunt, insolum Deum summa cadit perfectio.

53. Ratio decidendi, et conciliandi.

54. Non omnis vox, vel decretum judicis, aut summi Principis rescriptum sententiae nomen meretur, et in judicati autorit atem transit.

55. Causa pleno judicio ventilata, ac cognita, sententiaque lata, appellans a Principe male informato, non est audiendus, sed sever e coercendus.

56. Ad exempla adducta respondetur ingenere. Non exemplis, sed legibus pugnandum. Non quid Romae factum; sed quid fieri oportuerit, inspiciendum.

57. Inspecie. Exempla adducta non sunt uniformia, sed unumquodque ponderandum secundum suas circumstantias. Ad exemplum Episcopi Bambergensis, etc.

58. Confirmatio nihil tribuit rei confirmatae, sed quod jam anteper se habet, firmat.

59. Nec tribuit jus, nisi reperiatur confirmabile.

60. Quando vitium non est purgabile, nihil oper atur talis confirmatio, etiam a Principe facta.

61. Ad reliqua exempla respondetur.

62. Nihil incertius, quam exemplis. et praejudicijs niti velle, quaepropter caufarum figuras, et circumstantias, etiam raria et diversa existunt.

63. Praejudicia non fatis fundatae in jure, in consequentiam non trahenda.

64. Adrationens dubitandirespondetur. Vtilius est Reip. ad extinguendas lites unius aut alterius damnum negligi, quam multis calumniantibus januam aperire.

65. Minora mala a majoribus vinci et regi aequum est.

66. De supplicationis ejus modi et restitutionis remedio, remissive.

CAPUT X. De reliquis imperii immediatis civibus, qui non sunt status Imperii.

SUMMARIA.

1. Sunt in imperio cives immediati, neminem nisi Imperatorem et imperium recognoscentes, qui tamen non sunt status imperij.

2. Copulae natura est ut ponatur inter diversa.

3. Latius patet immediate subjectum, quam statum esse.

4. Tales sunt Nobiles quidam in Franconia, Suevia, et ad tractum Rheni.

5. Hisce in locis etiam reperiuntur, qui suis Principibus, quorum in territorio domicilium habent, iisque homagium praestant, subsunt, et parent.

6. Quidam Nobiles immediatos statibus imperij annumerant.

7. Hi Nobiles votum et sessionem in comitiis imperij non habent, neque in matricula reperiuntur. Indeque adstatus imperij referri non possunt.

8. Olim Nobiles imperij jus comitiorum habuerunt.

9. Quomodo hoc jus amiserint, non convenit inter Doctores.

10. Nec jus Archivi habent.

11. Nec Nobiles conjunctim dici possunt status imperij. Nec conjunctim ad comitia vocantur.

12. Ab Imperatore et imperij statibus aliquo decreto, postea demum cum Nobilitate ista derebus decretis tractatur.

13. Quare Nobiles immediati ad statuum imperij Diaetas vocari desierunt, opinatio Besoldi.

14. Hi Nobiles plerunque vicinorum Principum sunt vasalli, in eorum territorio regalia habentes.

15. Ius venandi Nobilibus concessum raro ultra minores feras. Niederwild, se extendit.

16. Castra ab hisce Nobilibus possessa, ijsdem privilegijs et juribus utuntur, quibus cipitas, vel alia universitas immediata.

17. Ad horum Nobilium classem non sunt referendi illi, qui in aliorum Principum territorio habitant, multis privilegijs gaudentes, nihilo minus tamen mediati et subditi existentes.

18. Sunt et quaedam collegia Canonicorum libera, immediate Caesari, et imperioin civilibus parentia.

19. Capitula Cathedr alium Ecclesiarum imperio immediate subjecta non sunt, sed suo Metropolitano, vel Episcopo. Vacante tamen sede, ad Comitia capitula ejusmodi vocantur.

20. Multae Civitates status imperij non sunt, sed tamen per privilegium

exemptae a mediata inferiorum subjectione.

21. Castra et Burggravij Ganerbiorum immediate quidem imperio parent, statum tamen imperij non repraesentant.

22. Multi Duces, et Civitates Italiae dicuntur Principes, et Civitates imperij, et tamen non sunt status.

23. Multi ex commendat oribus ordinis Teutonici immediate imperio parent, qui tamen non reper iuntur in Catalogo statuum imperij.

24. Commendator provincialis Hassiae immediate imperio non paret, sed pro statu Hassiae se gerit, in Comitiis provincialibus inter Praelatos Hassiae primum locum tenens, etc.

25. Alij Hassiae, et Thuringiae commendatores ad hanc Balliviam pertinentes, Hi Saxonia, illi Hassiae status provinsialesre ipsa profitentur.

26. Hoc privilegium immediet atie, non est qualitas, aut privilegium mere personale, sed potius reale.

27. Comites et Barones recens ad cam dignitatem evecti, quare ab immediata contributione eximantur?

28. Particula dis junctiva oder, seu vel, ponitur inter diversa quidem, eundem tamen effectum habentia.

29. Ad constituendum immediet atis effectum quae sufficiant?

30. In alternativis alterum sufficit. Aliud est ab imperio, aliud sub imperio, aliud in imperio immediate bona possidere.

31. Vnus idemque pro diversitate bonorum quae possidet, ratione quorusdam ut mediatus, ratione aliorum ut immediatus censeri potest.

32. Eadem persona diversisqua litatibus praedita, pro diversa habetur.

33. Multi reperiuntur immediati Nobiles nulla libera castra vel pradia habentes, nihilominus nullum nisi Caesarem, etc. recognoscentes.

34. An ei, qui immediate imperio subest, ratione bonorum sub alio immediato imperij statu jure feudali, vel alio titulo privato possessorum, in Camera mandata super constitutione de pignor attonibus vel arrestis decerni possint? remissive.

35. Haec controversia in imperij constitutionibus expresse non decisa, Imperatoria desifione indiget.

36. Cives in civit atibus imperialibus immediate imperium recogno scentibus non immediatis, sed mediatis sunt accensendi.

37 Aliud est ipsa universitas, sive Civitas, aliud sunt singuli in ea homines. Vniver sitas alia dicitur persona, et aliud corpus a singulis de universitate.

38. Honor et consideratio universitatis non est singulorum.

39. Privilegia et regalia ab Imperatore toti collegio sive corpori concessa non pertinent ad singulos, sed ad universos.

40. Singuli de universitate Processus in Camer a super religionis et aliis constitutionibus tanquam immediati impetrare non possunt.

CAPUT XI. De reliquis Imperii Civibus praesertim Mediatis eorumque discrimine et conditione.

SUMMARIA.

Continuatio. 1. Mediati imperij cives qui sunt?

2. Omnes in imperio Romano 'habit antes imperio subsunt, nemine excepto, licet mediate.

3. In omni juramento et obligatione censetur reservata Imperatoris, et imperij, tanquam superioris, auctoritas.

4. Mediati cives quidam eminentioris sunt conditionis, quidam inferioris.

5. Nobilium varia usurpatio, de eorum notasione, appellatione, et origine remissive.

6. Hic Nobiles illi intelliguntur, qui jure, et moribus Germanorum tales censentur, etc.

7. Apud Graecos nobilitas unde deducebatur?

8. Nobilitas vetustis moribus superior is et inferioris gradus fuit.

9. Pontifex Romanus Ducibus Nobilitatis tit ulum tribuere solet, eosque Nobiles viros appellat.

10. Interest Reipubl. ut nobiles familiae conser ventur.

11. Vtque alij etiam nobilitatis praemio ad virtutem invitentur, eaque decorentur.

12. Illi magis coruscant, qui priscis Proavorum, meritis propriam virtutem adjecerunt.

13. Idem hodie, quod olim propositum est virtuti praemium.

14. Non incongrua Lazij, quorundam generis vetustate inepte fastuosorum reprehensio.

15. Nobilibus genere a parentum virtute deficientibus, recens virtus in se laudabilior est, quam sola Proavitae, et alienae virtutis jactatio.

16. Nobilitas parentum non potest excludere filiorum tenebras. Tempore Nobilitas incipit, tempore desinit, virtute claret, vitio sepelitur.

17. Non spectandum, ex qua quis gente natus, sed quae quis gente, et familia dignus.

18. Quaenunc vetustissima videntur, nova olim fuere.

19. Nobilesgenere majorum virtutem imitantes, merito recens propter virtutem nobilitatis praeferuntur.

20. Vbi duo dignitate sunt aequales, praefertur ille, qui de meliori creatus est sanguine.

21. Virtus in antiqua Nobilitate fulget velut gemma in auro.

22. Turcarum moribus, dignitatis or do ex vir tute cujusque ponderatur.

23. Ex parte Nobili nascitur Nobilis, etiamsi mater sit ignobilis. Quia foeminis nobilissimam dignitatem mariti tribuunt.

24. Ex ignobili matre, patre tamen nobili legitime nati ad feuda in Camera et Saxoniae Elector atu admit tuntur:

25. Vt filij nati ex ignobili matre a successione repellantur, pactum speciale requiritur.

26. Nobilitas paterna, adjecta materna fit splendidior, et omnibus numeris absoluta.

27. Ignobiles adoptati a nobilibus, Nobilitatem nanciscuntur. Adoptio imitatur naturam.

28. Adoptatus transit in familiam adoptantis. Filius adoptivus sequit ur conditionem statumque Patris adoptantis.

29. Contrarium tuetur Tiraquellus. Nobilitas transiens a parentibus ad filios, est veluti ex traduce, et coruscatione sanguinis clari.

30. Cujatius distinguit inter gentem et genus. Adoptio gentem mutat, non vero genus.

31. Adoptati a nobilibus nanciscuntur jura nobilitatis, non veroipsam nobilitatem.

32. Arrogati transe unt in familiam et potestatem patris arrogantis, adoptati non item.

33. Adoptio fieri potest cujusve Magistr atus imperio; Arrogatio non nisiprincipali autoritate.

34. Adoptatus ab avo pater nocum Principis consensu, in praejudicium proximiorum agnatorum, non potest feudum ex pacto et providentia, obtinere.

35. Nobiles mercaturam exercentes non gaudent privilegijs nobilium.

36. Nobiles mediati dignitate, et potestate aliqua plerunque pollent.

37. Nobilibus, pagi, vici, castra, etc. a Principibus persaepe cum pertinentijs, jurisdictione, et alijs modis conceduntur.

38. Etiam rustici nobilibus juramentum fidelitatis, et subjectionis prastare coguntur.

39. Nobiles a superiore in jurisdictione sua turbari non possunt.

40. Vasallus vasalli mei, subditus subditi mei, et homo hominis mei, non est meus vasallus, subditus, homo.

41. Iurisdictio feudi lege concessa privative concessa censetur.

42. Principes suorum nobilium subditos in causts ad se immediate persinentibus, absque omni juris subsidio citant.

43. Summus Princeps; ejusque supremum judicium Camerae exqualibet provincia immediat e citat.

44. Officiales Principum non possunt subditis et famulis Nobilium immediate mandare, etc.

45. In Hassia quom odo cum Nobilium familia et subditis observetur?

46. Nobiles rusticos suos, et subditos cor am proprijs officialibus, praetoribus et scabinis convenire possunt.

47. Sub Elect or ibus et Ducibus

Saxoniae quidam nobiles dicuntur Amptsassij, quidam Schrifft sassij, et qui?

48. 49. 50. Hujus distinctionis utilitas et usus quinam?

51. Nobiles im mediati et medtati graedu et ordine dignitat is inter separes sunt, licet illi privilegijs magis praeemineant, et majort libertate fruantur.

52. Ad dignioris conditionis cives mediatos referuntur literati mediate imperio parentes.

53. Magisterij gradus Doctorali longe inferior.

54. Doctoratus privilegia cum equestri dignitate juris dispositione connectuntur.

55. In Camera imperiali Adsessores, Doctores, et Nobiles ijsdem fruuntur stipendijs.

56. Doctores Theologi primas sibi vindicant ratione objecti Nobilissimi.

57. Hosce sequuntur Iuris Doctores, qui Nobilissimi dicuntur, horum officium quodnam?

58. Est res sanctis sima civilis sapientia, et inaestimabilis, necessaria, et laudabilis.

59. Hodie a quibusdaem justitiae et liter aturae osoribus non raro extenuantur, et deprimuntur juris et justitiae sacerdotes.

60. Hic Doctorum Iuris contemptus quibusdam exmultitudine Dd. descendere videtur. 61. Rectius provenit ex gratia et pecunia, quia etiam indigni ad ejus modi honores admit tuntur.

62. Contemptum nobilis simae jurisprudentiae adferunt imperiti causidici, et Rabulae forenses, quibus praeter latratum, nec er uditio, nec doctrina est.

63. Isti sunt homines nati ad negotia confundenda, et jura omnia permiscenda. Eorum proprium.

64. Graves et eruditi Advocati a conviciandi genere abstineant, agant, quod causa desiderat, et temperent se ab injurijs.

65. Ex Dd. juris Consiliarij Principis, alijs praeferuntur, et vocantur illustres.

66. Censentur enim pars corporis Principum, et cum ipso Principe unum quasi corpus constituere.

67. Et dicuntur inhaerere Principi sicut stellae firmamento, et Principem ita decor are, sicut radij solares solem.

68. Inter Doctores praeeminent, publici in Academijs Professores, quorum scientia illustratur mundus.

66. Doctores Professores juniores praeferuntur Doctoribus non Professoribus etiam senioribus.

70. In electione adsessorum Camerae eorum habetur ratio.

71. Qui per 20. annos publice docuerunt, illustribus annumerantur.

72 Advocati magnarum curiarum non exigua dignitate pollent.

73. Advocatorum, ut causarum peritorum, in electione Adsessorum Camerae imperialis ratio habenda.

74. Doctores Iuris sequuntur Medici, juris divini testimonio honor andi.

75. Hi postponuntur ICtis, nobilior enim et dignior est scientia juris, quam Medicinae.

76. Objectum. Iurisprudentiae est justitia,

77. Medicinae vero corpus sanabile. Medicinae finis est corporis, Iurisprudentiae vero mentium sanitas.

78. Quantum praestat animi sanitas sanitate corporis, tantum praestat Iurisprudentia Medicinae.

79. Plures homines salutaribus juris, et justitiae, quam Medicorum remediis, conservantur in Republica.

80. Gliscente inter cives tumultu, plus unicum prodest consilium maturum, quam centum purgationes de Rhabarbara.

81. Romani per 400 annos sine Medicis vixerunt.

82. Melius est Principi andisse Socratem de moribus, quam Hippocratem decorporibus disserentem.

83. Sanitatis auctor Deus est, Dei instrumentum natura, utriusque minister medicus.

84. Duo sanitatis fulcra, victas moderatus, et exercitium tempestivum.

85. Circumforanei homines misere decipiunt. Et sicut Rabulae forenses conspurcant justitiae officinam, ita et illi Medicinam.

86. Exemplum talis Medici. Recipe nescio quid, et sanabitur nescio quando.

87. Doctoribus accensendi Licentiati.

88. Doctoribus succedunt Magistri et his Baccalaurei.

89. Etiam milites eminentioris ordinis civibus adscribuntur.

90. In actibus militaribus miles praeferendus est Doctori, et vice versa in actibus facultatis Doctor anteponendus militi.

91. Ad inferiores conditionis subditos refer untur Mercatores, mechanici, a, gricolae.

LIBER SECVNDVS, DE REGIMINE SECVLARI, S. IMperii Romani.

CLASSIS I.

CAPUT I. De Imperii fundamentis et imperantium ornamentis, pietate videlicet et justitia.

SUMMARIA.

1. Fundamenta imperij legitimi sunt pietas, et justitia.

2. Deo et justitia nihil majus existit.

3. Primus imperii ornatus est pietas.

4. Prae omnibus quae sublimi insunt porestatis celsitudint, gloriosa pietatis est corona, tanquam virtutum omnium Regina.

5. Ex Platonis legibus nemo ad imperij regimen vocandus, qui non pius extiterit, et divinis studiis operam dederit.

6. Digniora sunt imitatione, quae excellentiora sunt pietate.

7. Pietatem etiam saniores gentiles magni fecerunt.

8. Impietas conjuncta est cum crudelitate.

9. Non legibus ullis, aut poenarum metu a facinorosa vita deterrentur, qui nu minis metum omnem abjecerunt.

10. Pietas consistit in vera Dei noeitia, et cultu. Vanus omnis cultus, qui caret cognitione vera.

11. Notitia Dei colligitur ex libro Naturae, creaturae, et scripturae, indeque triplex, connata, acquisita, et revelatae.

12. De libro Naturae extat Pauli testimonium.

13. De libro creaturae ab eodem, et aliis disseritur.

14. Gentiles exinde dicuntur verane veri Dei notitiam, quamvis non perfectam seu falutarem habuisse.

15. Ex libro scripturae desumpta notitia uti perfectior, ita omnino ad salutem sufficiens.

16. Scriptura est principium cognoscendi essentiam, et voluntatem Dei

erga genus humanum, supplens defectum libri naturae, et creaturae.

17. Sola sidei nostrae anchora, et sustent aculum, a qua neque ad dexteram, neque adsinistram declinandum.

18. Cult us Dei quid? Vera Dei scientiae, non nisi a veris Dei cultoribus possidetur.

19. Superstitio humanarum mentium ludibrium.

20. Superstitio est veraepiet at is falsa imitatrix. Non addendum quicquam verbo Dei, nec detr ahendum.

21. Non licet, etiam bona intentione, alium quam Deus praescripsit, cultum fingere. Omnis Dei cultus debet esse analogus fidei.

22. Fidei analogum nihil esse potest, quod non innititur Dei verbo, sed ab eo discrepat.

23. In imperio prima Pietatis, secunda justitiae habenda est ratio. Remota justitia regna nihil nisi magna latrocinia.

24. Tam diu duraturum regnum, quamdiu in eo viget justitia.

25. Iustitia spectatur in personis gubernantium, et eorum, qui parent. Iustitia Regis in quibus consistat?

26. Reges ac Principes justitia subditis praelucere debent.

27. Princeps et Magistratus est quasi speculum, quod populus pro componendis moribus ut plurimum intuetur.

28. Reatu majori delinquit, qui honore potior praefulget. Graviora facit vitia peccatorum, sublimitas peccantium.

29. Integritas praesidentium salus est subditorum. Injustitia Dominorum vacillare facit corda subditorum.

30. Principes quanto sunt sublimiores, tanto debent esse perfectiores. Tutius exemplo, quam imperio reguntur subditi.

31. Reges lucernae in sacris appellantur, quod justitia, et sapientia aliu praelucere debeant.

32. Omnes actus guber nantium regulandi a justitia Poli, et Fori, nec tempestatis potius quam potestatis plenitudine utantur.

33. Principes debent esse jus quoddam animatum, et lex loquens in terris. Nec sibi tantum subditos datos, sed se esse subditis arbitrentur.

34. Nihil justitiae et rectitudini Principum magis convenit, quam subditos non laedere, et gloriam Dei, salutemque Patriae promovere.

35. Hodie inter Politicos frequens, mentio de Ratione status.

36. Ratiostatus quid?

37. Estque duplex.

38. Vera et justa Ratio status conformatur Dei et jur is praecept is. Et intendit omnia ad finem quietis, et utilitatis subditorum.

39. Haec comites perpetuos habere debet justitiam, veritatem, et honestatem.

40. Apparens et injusta Ratio status quid?

41. Est contra omnemrationem.

42. Saepissime vitia virtutum nomine colorantur, et virtutes vitiorum nomine donantur.

43. Daemones sunt, non homines, qui vitia induunt mentjtis virtutum nominibus.

44. Ratio status sine justitia non jus, sed injuria, imo Tyrannis potius dicenda.

45. Iustitiae Finis est principatus, et aedministrationis publicae.

46. Ratione status uti selent illi, qui se vident legibus et ratione vinci. Exemplo Titiani et Proculi. Et Neronis.

47. Ratio status vis dominationis, et jus imperij appellatur, ubi consilium, ratio, et jus deficit.

48. Ratio status non male dicitur secretum seu consilium arcanum, solis Regibus, et politicis reservatum, quo in omnem eventum actiones suas excusare, et defendere possunt. Vnde appellatur dulce venenum et idolum Principum.

49. Isthaec injusta status ratio ex tyrannide et Atheismo originem duxit. A Pio V. Pontifice Diaboli ratio appellatur.

50. Non incongrue dici potest monstrum rationis. Et quare.

51. Nec rationis, nec prudentiae speciem habet, sed mera est calliditas cum injustitia, et crudelitate junctae, etc.

CAPUT II. De Fide et Constantiae.

SUMMARIA.

1. Fundamentum justriti ae est fides, sanctissimum humani pector is bonum.

2. Iustitia in persona imperantium spectata efflorescit in Fide et Constantia.

3. Princeps fons justitiae, constantissima debet uti voluntate, meritis, linguaeque concordia.

4. Et semelplacitapro aeternis servare.

5. Sola mutatio voluntatis justae in Principe indigna ejus majestate, et potestate videtur.

6. In altis fidem fallere probrosum, in Principe vero abominabile existimatur. Ad casum insolitum refertur, si Princeps conventionum sit nescius.

7. Principum etiam inferiorum fides, bey Fürstlichen Trewen, vnd wahren Worten, juramento aequiparatur privatorum. Indignum sub juris publici auctoritate quempiam decipi.

8. Principi, et Magistratui fidem negligenti nemo confidit, fitque ab omnibus exul, qui omnium fuit praesul.

9. Fide et justitia exulante, non centuplex murus rebus servandis sufficiet.

10. Caroli Burgundi Ducis inconstantia in Comite S. Pauli. contra datam fidem, Regi Galliae tradendo.

11. Princeps summopere caveat a simulatione, nec fide data, pro occasione velut tesseris utatur.

12. Simulatione insidiosa nihil est regio animo indignius. Fraus in Principe foed: or est, quam violentia.

13. Romani fidem praecipue colendo ad tantam amplitudinem pervenerunt.

14. Tanta apudeos sua cuique fuit fides, ut propterea constitutum templum sidei.

15. Quantum salutis humano generi bona fides praestat, tantum incommodi persidia adsert.

16. Fides hostibus aut temere non danda, aut data, servanda est. Deliberatius promittendum, ut melius praestetur.

17. Frustra Bodinus excusare conatur factum Francisci Galliarum Regis, qui juratas conditiones Carolo V. Imper atori implererecusavit.

18. Philippus Macedonum Rex jurejurando publico, veluti moneta publica utendum censuit. Ideoque amicitias utilitate, non fide coluisse fertur.

19. Eodem modo Turca fidem servat.

20. Alia mens in Romanorum priscorum pectoribus halitavit. Exemplo M. Attilii Reguli.

21. Deus fidei datae violatoribus exitum minatur.

22. Data fides, et inita foedera sancte servanda perfidiaeenim foedi plerumque et funesti sunt exitus.

23. Exemplo Vladislai Hungariae Regis, inducias cum Turca initas violantis, et misero exitu cum Amurathe in pugna Varnensi confligentis.

24. Ratio dubitandi, ad eamque responsio.

25. Etiam haeretic is fides data servanda. Eaque neglecta vindictae divinae subjacet.

26. Frustra excusatur a quibusdam Pontifici is Concilii Constantiensis perfidia, cujus decreto Iohannes Hussus contra datam ab Imper. Sigismundo fidem Anno 1414. combustus est.

27. Magnifica Caroli V. Imperatoris gnat honibus quibusdam Pontificris fidem Luthero datam non servandam suggerentibus data responsio.

28. Rationes dubitandi. 1. Pactum contra pietatem et honestatem ipso jure nullum est.

29. 2. Frangenti fidem fides franga tur eidem.

30. 3. Non potest homini esse fidelis, qui Deo extit it perfidus.

31. Respondetur ad rationes dubitandi. Ad 1. Fides haeretico in causa licita data, non est contrabonos mores.

32. Pax Ecclesiastica cum haereticis, etc. salva veritate subsistere non potest.

33. Pax politica cum omnibus colenda.

34. Non omnis conversatio cum infidelibus idololatris sed nimia familiaritas a Paulo prohibetur, et talis, quaecum hypocrisi conjuncta est.

35. Ad 2. frangenti fidem circa idem negotium, et in eadem causa fides non est servanda secus in separatis, et non connexis.

36. Becanitraditio. Non facile cum haereticis esse paciscendum, si tamen pactum, et fides daeta sit, a fide conventionis non esseresiliendum.

37. Illa obligatio pacti ex triplici oritur virtute, nempe veritat is, fidelitatis, et justitiae.

38. Idem tamen Becanus statuit, Pontificem Rom. in ejusmodi contractibus Principum dispen sare posse.

39. Ad 3. Etiam infideles et impios fidem politicam exacte servasse, experientia docet.

CAPUT III. Declementia et humanitate.

SUMMARIA.

1. Nihil magis proprium Principibus, et Reipubl. gubernatoribus, quam Clementia, quae praetiosissimum principalis, et regiae Majestatis dicitur monile.

2. Indeque Principes nomen adepti, clementissimi appellantur.

3. 4 5. Rationes quibus Principes ad clementiam moveri debent.

6. Benevolentia populi Principum thesaurus est, et custodia, praesidiumque firmissimum.

7. Nullum ornamentum Principum fastigio dignius pulcriusque illa corona: Observatos babere cives.

8. Thronus Regis corroboratur clementia. Quae etiam in hoste praedicanda, et laudanda.

9 Semper potentiae adjungenda clementia, ut a suis Princeps non tam metum extorqueat, quam impetret reverentiam. Reverentiae comes est amor, metum vero odium subsequitur.

10. Securitas securitate mutua paciscenda est. Qui metui vult a multis, ipsum quoque multos metuere oportet.

11. Praecipuum Everhardi Ducis Wirtenbergici praesidium, quod quovis tempore in cujusvis subditi sui sinum caput reponere, et tutus dormire potuerit.

12. Econtra Vlricus Wirtenbergicus ob idexosus fuit omnibus subditis, quod durius, quam eorum ferebat libertas, tractati fuerant. Indeque a Suevici foederis sociis omni suaprovincia exactus.

13. Debile estregnum et Principatus, ubi subditi Domini exosum habentes imperium ex timore magis, quam amore parent. Perierunt infeliciter omnes, qui amorem in odio desiderarunt.

14. Clementiae proprium est, ad misericordiam potius, quam ad severitatem deftectere.

15. Melius est Deo misericordiae rationem reddere, quam inclementiae.

16. Rudolphi I. Imp. illustris sententia, Severum et immitem aliquando fuisse, me poenitet: lenem, et placabilem, nunquam. Quam lenitatem et clementiam hereditario quasi jure ad successores suos sereniss. Domus Austriacae transtulit.

17. Clementia temperanda severitate. Salutaris severitas inanem vincit clementiae speciem.

18. Aequis desideriis propensus, iniquis acerbus esse debet Princeps.

19. Miscenda lenitas cum severitate. Nec factlitas auctoritatem, nec severitas amorem diminuat, ne aut multa asperitate exasperentur subditi, aut nimia benignitate solvantur.

20. Aseveritate tamen illa abesse debet iracundia, et immoderatus affectus, facile ad injustitiam, et iniquitatem erumpens, saepiusque innocentes in crimen abducens.

21. Exemplo Regis apum, qui sine aculeo est. Ejusque ratio.

22. Saepe per immoderatam Principis iracundiam tota Respubl. in discrimen pervenisse, constat. Offensionum avidus non sit Princeps.

23. Principum irae non referendae inter morbos insanabiles. Nec aequum videtur, Deorum immortalium iras mortales esse, immortales vero hominum.

24. Memorabilia duo Exempla posthabitaetrae, et clementiae -, in Ottone I. Imp. et Casimiro Poloniae Rege, remissive.

25. Potissimus clementiae effectus conspicitur in affabilitate. Principis est causas et querelas subditorum cognoscere.

26 Bonus Princeps ad subdit orum et oppressorum querelas se demittat, et eorum desideria clementeraudiat.

27. Insigne exemplum, et effatum Rudolphi I. Imper.

28. Item Ferdinandi I. et Maximiliani II. Impp. singulis diebus certae hora omnes etiam humilimos admittentium et audientium.

29. Item Ferdinandi II. Imperatoris moderni laudatissimi.

30. Simile ab Augisto Imperatoretefertur.

31. Talis affabilitas grata Deo, Regi laudabilis, subditis salutaeris. Viduae cujusdam Macedonum Regi, causam audire detrectanti egregia data responsio.

32. Vt lenitas Principum cum severitate, ita et affabilitas temperata esse debet cum gravitate. Etribus rebus optimis tres oriuntur pessimae; e veritate odium; e felicitate invidia: e familiaritate contemptus.

33. Nervus principalis dignitatis consistit in auctoritate, qua prostrata acies ejus valde hebescit.

CAPUT IV. De prudentia Principum et Gubernatorum Reipub.

SUMMARIA.

1. Iustitiam, et clementiam moderatur prudentia Principum, et gubernato, rum. Quod Sol in mundo, id prudens; Princeps in populo.

2. Prudentia quid? ordinat praesentia, providet futura, recordatur praeterita.

3. 1. Prudentiae praeceptum. Rationi imperium, et cupiditati tribuendum obsequium. Multo seipsum, quam hostem superare operosius putatur.

4. 2. Prudentiae praeceptum. Omnia fiant in Republ. decenter, et ordine, Religio, justitia, pax, et tranquillitas conservanda, etc.

5. Regnare nescit, qui dissimulare non novit. Miscenda prudentia serpentina, cum simplicitate columbina.

6. Acquiritur prudentia doctrina et usu.

7. Objectio. Principibus viris doctrinam et eruditionem magis perniciosam, quam utilem fuisse.

8. Respondetur ad eandem. Doctrinae vel meliores reddit homines, vel deteriores, procujusque natura, et inclinatione.

9. Multos a pravis, et illaudat is consiliis eruditio sola retraxit.

10. Non modo pulchrtor comptiorque per dectrinam fit virtus, sed fortior: nec colorem modo ab ea ducit, sed sanguinem, et robur.

11. Iul. Caesarem, Augustum, aliosque Imperatores prudentissime rerum potitos, et facundos, et doctos fuisse testantur historiae. Literae omnium virtutum fundamenta esse dicuntur.

12. Eruditi quandoque Principes doctrinae confidentia elati intumescunt, sibique solis sapiunt, etc.

13. Hoc casu virtus in vitium, et scientia degenerat in superbiam, eujus comites, ac pedissequae, dedecus et detrimentum.

14. Historiae Encomium.

15. Non nimis propriae solertiae viribus credendum, sed in consilium adhibendi viri prudentes, rerumque scientia clari.

16. In solum Deum cadit summa perfectio. Errare humanum, et vitia erunt, donec homines.

17. Magnis et arduis causis ac negotiis viri magni et sufficientes adhibendi.

18. Non imbecillitatis, sed prudentiae est, consulere alios, et ex plurium suffragiis, quod melius, et aequius est statuere.

19. Consiliarii dicuntur portio corporis Principum, eosque decorare, velut radii soiares solem.

20. Non unius, sed multorum audiendae sunt sententiae. Etiam prudentes viri saepe labuntur, et errantin dicendis sententiis.

21. Vt nauta imprudenter agit, uni anchorae fidens ita Princeps uni ministro res ac spes suas committens.

22. Cavendum est Principi, ne unum aut singularem aliquem prae caeteris habeat in honore, magnumque faciat, etc.

23. De quibusdam negotiis propter silentii fidem, non nisi cum paucis, et probatioribus consultandum, nec expedit a multis, ea cognosci, ac deliberari.

24. Consilia occulta, et quasi subterranea esse debent.

25. Consiliarii in consilium adhibiti, necgratiae, nec adulationi, nec odio locum relinquant, sed ex fide, justitia, et veritate consulant.

26. Hodie plures Placentini, quam Veronenses reperiuntur. Et tales potius Ioquuntur cum fortuna, quam prosalute Principis.

27. Hocque modo ad tempus comparari posset Principis gratia: minime tamen pura et immaculata conservari conscientia.

28. Metu alicujus potestatis veritatem occultans iram Dei prorocat, magis timendo homines, quam creatorem.

29. Principi bona consilia perpendenda, et benigne audienda sunt. Exempla contempti consilii, Et ob id poenarum subsecutarum habentur in Xerxe, Rehobeam.

30. Holoferne, Carolo Burgundiae Duce.

31. Quorum Deus constituit mutare statum, et fortunam, illorum corrumpit consilia.

CAPUT V. Dejustitia subditis aequabiliter administranda.

SUMMARIA.

1. A Principibus et Magistratu subditis justitia administranda. Quae administratio magnam Regibus et Principibus conciliat autoritatem.

2. Iustitia inter praecipua Regni Kleinodia refertur.

3. Iustitia in personis subditorum spectata duplex.

4. Distributiva justitia in quibus consistat?

5. Haes in personis mediet as similis est proportioni Geometricae, etc.

6. Iustitia, et justitiae minister suum cuique sine personarum respectu tribuere debet.

7. Aequalitas, et aequabilitas quomodo inter se differant?

8. Commutativa justitia quid?

9. Vt injustitia distributiva non rerum sed per sonarum: It a in justitia commutativa non personarum, sed rerum habenda est ratio.

10. Difficile imo impossibile est, pacem in Republ. conservari, ubi justitia aequaliter non administratur. Aequalitas altrix et nutricia pacis.

CAPUT VI. De bonorum defensione, malorum coercitione.

SUMMARIA.

1. Principum et gubernatorum officio incumbit, ut boni a malorum insult at ione defendantur, vitia extirpentur, et tota provincia malis hominibus purgetur.

2. Non possunt aedificari bona, nisi prius destruantur mala. Quos ad vitae decora domesticae laudis exempla non provocant, correctionis saltem medicina compellat.

3. Delictorum punitio, iniquit at is et malorum est medicina. Indeque qui parcit malo, intelligit ur nocere bono.

4. Non solum delicta coercenda, et putrida membra resecanda, sed etiam vitiorum radices praecidendae, fomenta malorum opprimenda, et occasio delinquentibus praeriptenda.

5. Ab educatione juventutis totius humanae vitae, ac Reipubl. bene instit uendae momenta pendere videntur.

6. Bona juventut is educatione vitiorum fibrae evelluntur, ac virtutum semina substituuntur.

7. In Republ. Rom olim censores constituebantur, et quodnam eorum officium?

8. Censorum judicium et not a non infamiam, sed ruborem not at is adferebat.

9. Removenda e medio sunt ea omnia, bus cives a labore ad luxum, a vitae integritate ad levitatem avocantur, etc.

10. Vt boni a malorum impetitione, ita etiam tenuiores a potentiorum oppressione per Principes, et gubernatores liberandi sunt.

CAPUT VII. Deotiosorum et mendicantium remediis, et domibus disciplinaribus vulgo Zuchthäusern .

SUMMARIA.

1. Otiosi homines in Republ. bene constituta non sunt tolerandi, hi enim nibil agendo male agere discunt.

2. Amasis Aegyptiorum Regis lege extremo supplicio afficiebantur illi, qui quotannis apud Nomarchen non profiterentur, unde viverent, aut genus vitae non approbarent.

3. In Belgio, aliisque civitatibus constitutae sunt domus disciplinares, vulgo Zuchthäuser . Et qui in eas detrudantur.

4. Hoc modo sublato otio, flagitiorum radices circumciduntur, petulantiae fibrae evelluntur, et virtutum semina substitauntur.

5. Hac disciplina consulitur Reipubl. auctoritati, parentum, honestati familiarum, ipsisque otiosis, et malitiosis.

6. Vtile esset in quavis provincia civitate, et Republ. ejusmodi domus disciplinares erigere, et conservare.

7. Ob hoc coercendi regimen laudatur Amstelrodamum, Nobile Belgiae Emporium, et Bremensis Civitas.

8. Otij et desidiae comes est paupertas, cui adfinis mendicitas, summum Reipubl. malum.

9. Non tolerandum, ut validi et robusti mendicantes aliorum labore, et sudore vivant.

10. Debiles et infirmi in Xenodochiis communi, et publico sumptu detinendi.

11. Tenor Constitutionis a Carolo V. Imperatore hac de re in Comitiis Augustanis 1548. promulgatae, postea a Rudolpho II. Imperatore repititae.

12. Constitutio imperij de exsugentibus rusticos sub praet extumilitiae, ab iisque victum colligentibus, vulgo Gardenden Knechten .

13. Pessima hominum colluvtes Cingari, vulgo Zügeuner, etc. Plerunque exploratores, et proditores sunt. Tenor Constitutionis de iisdem.

CAPUT VIII. De poenis earumque variis generibus, temperamento et remissione.

SUMMARIA.

1. Hesiodus in Ergis tria hominum genera enumerat, et quaenam?

2. Reipubl. tranquillitas et quies conservari non potest, nisi pessimi homines poenarum metu ad saniorem frugem reducantur, vel pro delicti qualitate e medio tollantur.

3. Vbi severa nulla judicia exer centur, etiam bona ingenia corrumpuntur. Respublica duabus rebus continetur, poenis, ac praemtis.

4. Delictorum varia sunt genera, unumque altero gravius, ideoque variae quoque poenae in jure divino constitutae.

5. De jure civili poenae sunt corporales, vel non corporales. Et illae rursus capit ales, vel non.

6. Capitalis poena, tribus modis aceipitur, etc.

7. Non capitales poenae quae sint?

8. Poena auris abscissionis quare introducta?

9. Poena stigmatis in facie inurendi etiam hodie in quibusdam locis usurpatur. Ejusque Ratio, quia facies hominis facta sit ad instar divinae imaginis.

10. Ratio ista decidendi congrua non videtur, imago enim Dei non in facie et forma hominis externa, sed in justitia, et sanctitate veritatis consistit.

11. Per imaginem Dei quid denotetur?

12. Nihil put abant primi homines velandum, quia nihil sentiebant refraenandum.

13. Imago Dei non externum, sed internum hominem respicit, ideoque Homo ad imaginem Dei factus dicitur secundum interiorem hominem.

14. Vera imaginis Dei ratio nec in animae rationalu substantia, nec in corporis structura et facie subsistit.

15. Exilij poena Christiano Magistratui uti licet. Haecque in V. T. usurpata fuit.

16. Pravi humores et putrida membraremoveri, et abjici sanius est, quam ut retent atotum corpus perturbent.

17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Rationes demonstrantes, non conducere Reipubl. hoc poenae genere uti.

24. Cautela et modus hujus poenae a Petro Martyre subjicitur.

25. Hodie optimus relegandi modus, et Reipubl. utilis, ad fines imperij et loca periculosa, ut cum Turca, et hostibus imperij depugnent facinorosi.

26. Apud Romanos exilium triplex erat.

27. Exilij appellatio in jure nostro civili proprie deportationem innuit, etiam non raro pro relegatione usurpatur.

28. Relegatio et deportatio quomodo differant.

29. Relegatio ex causis capitalibus, famosis et publicis imposita infamat, ex aliis levioribus criminibus non item.

30. Relegationem simpliciter sine temporis praefinitione factam, non de perpetua intelligendaem sed ad certum tempus, puta decennij restringendam esse, mitior et benignior est sententia.

31. Poenarum instictio ex justitiae distributivae canone, proportione geometrica aestimanda, et temperanda. Vnde personarum, rerum, ac factorum circumstantiae diligenter perpendendae.

32. Iure civili in eodem delicti genere gravius puniuntur alij, alij mitius.

33. Ebrij delinquentes non levius sed gravius Sobriis puniendi videntur.

34. 1. Ratio. Ebriet as tanquam grave peccatum, omniumque malorum fomes jure divino prohibetur.

35. 2. Ebrietas dicitur voluntaria quaedam insania.

36. 3. Lege imperij prohibetur, et severe puniri jubetur. Verbae constitutionis.

37. 4. Novissimis imperij constitutionibus expresse cautum reperitur, ebrioseadem poena puniendos, quasobrios.

38. 5. Vbi major culpa, major poena esse debet, ne ex improbitate sua aliquis vel impunitatem, vel delicti mitigationem expectet.

39. Rationes, ebrios levius quam sobrios puniendos evincens. 1. Maleficia aestimanda et distinguenda ex voluntate,

et proposito delinquentis. Ebrius furioso comparatur.

40. 2. Ebriet as inducit mentis exilium, rationis deliquium, volunt at is impetum.

41. 3. Ebrij comparantur ignorantibus.

42. Culpa non caret, qui largius merum hausit, et ebrietatem non cavit.

43. Posterior sententia limitatur. 1. distinguendo inter ebrium et ebriosum, ebrietatem, et ebriositatem.

44. Ebrio tantum quatuor pocula porriguntur, ebrioso plurae.

45. Ratio illa, voluntatem, consilium, et proposit um delinquendi in delictis maxime spectandum, etiam in ebrioso militat.

46. 2. Limitatur distinguendo inter ebrietatem magnam, mentis exilium inducentem, et inter ebrietatem levem.

47. Consideratio et haec circumstantia a Dd. in delicto ab ebrio commisso, anne sit solit us in ebrietate delinquere, etc. Ebriet as affectatae dolosa est.

48. Respondetur ad argumenta prioris sententiae. Ad 1. et 3.

49. 2. Ebrij veluntatis deliquium, et rationis patiuntur extasin.

50. In delicto ab ebrio commisso tres spectandi actus seu eventus, ipsa potatio, ipsa ebrietas, et ipsum delictum ebrietate commissum.

51. Ad 4. Vbi maejus versatur praejudicium, ibi cautius agendum, et severius transgressores puniendi.

52. Ad 5. Vnus dolus multo deterior, quam plures culpae. Semper in delictis dolus culpae praeponderat, eaque est gravior.

53. Puniendus est ebrius propter delictum commissum in ebrietate, non tamen de ipso delicto, sed de illa ebrietate.

54. Ebrietas quidem non puniretur per se, accedente tamen delicto in ebrietate, quod eam aggravat, puniri solet.

55. Vtile Reipubl. esset, si propter ebrietatem punirentur ebrij.

56. In Germania frequens est perniciosum ebrietatis vitium.

57. Et radices egit pravus mos bibendi, usque adeo, ut vix unquam extirpari poterit. Invaluitque in tantum, ut modo non vitio, sed honori tribuatur.

58. Saxones aegre admodum cederent Francis in bibendi arte. Nihil infelicius felicitate peccantium.

59. Strenuis potatoribus a Iehova cum geminato vae, poenae geminatio, et extrema calamitas denunciatur.

60. Ressimus in Germania mos sub sanitatis praetextu ad ebrietatem, et aequaeles haustus urgendi.

61. Animalia bruta ad bibendum vel comedendum supra naturae desiderium, ne verberibus quidem adigi possunt.

62. Per haustus istos sanitatis multorum sanitas in periculum adducta, vel plane erepta est.

63. Quare populi versus septentrionem siti proniores sint ad ebrietatis vitium?

64. De poenis ex variis circumstantiis, et causarum figuris temperandis remissive.

65. Principes poenas delictorum non solum temperare, sed etiam plane remittere possunt.

66. Magistratui, ut ministro Dei, et vindici in malum, incumbit, ut scelera ulciscatur. Duo divinalumina mundum gubernant, praemium et poena.

67. Principes sint proni ad lenitatem, et clementiam, quantum fert bonum publicum, et justitiae praescriptum.

68. Nimia lenitus peccandi occasionem praebet. Summa perhibetur pietas in delinquentes saevire. Impunitas delicti incensivum est delinquendi.

69. Delicta post impunitatem commissa, ab ipso Magistratu veniam dante commissa videntur.

70. Non facile secundum desperat effugium, qui laqueum prioris criminis evasit.

71. Magistratus auferat malum e medio populi. Iustitia Dei nescit patrocinium dare criminibut.

72. Circa poenas ex lege divina morali descendentes, nulla Magistratui, etiam summo dispensatio conceditur. Secus in poenis ex lege civili descendentibus.

73. Magistratus propter quaedam delicta, ad publici potius laboris onera, quam capitaliter condemnare potest.

CLASSIS II.

CAPUT I. De Legibus ingenere et earum in Republ. utilitate.

SUMMARIA.

1. Summa totius Reipubl. tuitio in armis et legibus consistit. Imper atoriam Majestatem armis decoratam, et legibus oportet esse armatam, Leges, et Legiones duo mundi brachia.

2. His duabus rebus vis Romani imperij munitur omnibusque nationibus anteponitur.

3. Duo publicorum temporum generae pacis, et belli, duo etiam justitiae instrumenta, quibus utrumque regitur.

4.5. Nec armasine legibus tuta, nec leges sine armis salva.

6. Romani orbem terrarum, quem suum fecerant, armis constrinxerunt, legibus autem conservarunt.

7. Sicut aurea pacis serenitas optabilior belli calamitate, ita legum exercitium salubrius armorum praesidio. Pax rerum ac personarum securit atem parit.

8. Dexterius Respubl. legibus, quam armis gubernatur.

9. Sine legibus nulla diu stare, multo minus storere potest Respublica.

10. Leges in Republ. nihil aliud sunt, quam in certas regulas conscripta virtus, et ratio vivendi, munus Dei, Sponsio Reipubl.

11. Anima civitatis leges dicuntur, Reipubl. oculi, fundamentum, et sustentaculum.

12. Legibus dum praeest quis summa videtur potestas committi Deo, et legibus, humano vero arbitrio tribuendo imperium, adjungitur ei belua.

13. In Republ. omnia legibus definienda, et paucissima judicis arbitrio relinquendae.

14. Leges certae sunt, aequabili fronte omnes aspicientes, cumque omnibus unâ eâdem voce loquentes. Non utendum imperio, ubi legibus agi potest.

15. Leges, ut quae adbibito prudent um consilio latae, merito unius hominis praeferendae arbitrio.

16. Leges quare a Principibus et gubernatoribus constitutae?

CAPUT II. De Legibus divinis et in specie de Legibus Moralibus. et Ceremonialibus.

SUMMARIA.

1. Leges divinae sunt, vel humanae Divinae rursus quaedam morales, quaedam ceremoniales, quaedam sorenses.

2. Mor ales quid contineant? Sunt immotae, perpetuae, et semper servandae.

3. Attributa legis moralis praecipua.

4. Quae conjunctim non divisim concurrentia legem moralem arguunt.

5. Hae leges immotam divinae justitiae, et voluntat is Regulam continent, nec ulla Principis aut Magistratus dispensatione flecti possunt.

6. Lex divina omnem transcendit Magistr atus. potestatem.

7. Quidam Pontifici tribuunt, circa leges divinas morales dispensare, aut eas mutare posse.

8. Adulatorie tamen, et impie magis, quam vere de Pontifice hos dicitur, et scribitur.

9. Improbatur etiam mos Romanus, quo ex lege divina capitis damnatus, ad supplicium ductus Cardinali obviam factus, liber atur supplicio.

10. Leges ceremoniales continent doctrinam de ceremoniis. Et legibus moralibus ancillantur.

11. Hae leges, ut umbratiles, et typicae, per Christi adventum sublatae, et quatenus? Ceremoniales leges ante Christum erant vivae, cum Christo mortuae, post Christum mortiferae.

12. Ratio dubitandi, cum ratione decidendi.

CAPUT III. De legibus forensibus, et earum occasione quaedam de Iudaeis eorumque jure.

SUMMARIA.

1. Leges forenses concernebant Politiam Iudaicam, actiones, et judicia, inde que judiciales dictae. Hodie simpliciter, et absolute nos non obligant.

2. Non alijs gentibus, sed genti Iudaicae pecultariter a legislatore latae, et datae ad certum tempus, adventus videlicet Messiae.

3. Ecclesia diu multumque vixit sub Monarchis veram religionem respuentibus, leges forenses Iudaeorum non usurpantibus, sed suas imperantibus.

4. Terreni imperij leges in adjutorium assumete, non reprebenditur.

5. Ipse Christus quaesdam ex legibus forensibus expresse damnavit.

6. Leges forenses quatenus adhuc hodie obligent?

7. Iudaei utuntur jure communi Romano, ac constitutionibus Principum Christianorum aeque, ut alij obligantur.

8. In legibus spiritualibus et Ecclesiasticis non curatur de Iudaeorum anima.

Qui non sunt in Ecclesia, non sunt subjecti legibus Ecclesiae.

9. Iudaei inter se litigantes sequi possunt jus Mosaicum, specialiter illis constitut um, maxime si non coram judice Christiano, sed arbitro Iudaeo litigent.

10. Itaque sibi invicem succedunt secundum legem Moysis, et testamenta condunt secundum eandem legem.

11. Iudaeis permitt endum vivere secundum legem antiquissimam Mosaicam, in actibus forensibus,

12. Cum Christiane litigantes Iudei forum etiam actoris Christiani se quuntur.

13. Iudaeorum prae reliquis gentibus praerogativa in V. T. propter incredulitatem tamen facti sunt Synagoga Sathanae, bypocritae, etc.

14. Iudaei si quiete, et pacisice vivunt, a Magistratu Christiano tolerandi, et non recijtiendi sunt.

15. Novissimo jure non cuivis Magistratui Iudaeos recipere permissum est, sed jure regalium ad Principes et status aliosve translatum vel quibus specialiter id indultum.

16. Ab alijs jura haec non possidentibus recepti, securitate publica non gaudent.

17. Diligenter cavendum, ne Iudaei recepti Christianis illicito foenore, et usuris exhauriant.

18. Vsuras tamen legitimas, et inter Christianos receptas accipere possunt.

19. Amplius tamen usurarum nomine exigentes, idaut in sortem imputare, aut restituere tenentur.

20. Plurimi ex Principibus et imperij staribus ab hoc jure regali Iudaeos habendi, propter subditorum utilitatem abhorrent.

21. Curandum, ne Iudaei cum furibus colludant, et furtorum receptatores existant, aut temere res furtivas coemant.

22. Tenentur schedulas, et rationes suas in lingua Germanica conficere, etc.

23. Nec rationes et jura sua contra Christianos ex ulla causa alii. Christrano cedere possunt.

24. Nec pignora a Christiaenis sub lege commissoriarecipere, vel sine judiciali auctoritate alienare possunt.

25. Officiarij cum Iudaeis non colludant, et propter muner a illis conniveant.

26. Vt a Christianis dignoscantur, discreto vestitu uti, et signa aperta portare coguntur.

27. Ita tractandi Iudaei, ut Christianis subijciantur, et ab ijs pro sola humamtate foveantur.

28. Non servitus illa civilis, sed subjectio quaedam suppressionis intelligenda.

29. In Germania Iudaei sunt cives Romani, ex stylo, et consuetudine.

30. Et statutorum civitatus commodo frui possunt. Logari tamen ijs non potest.

31. Contra Iudaeum rigor servandus, non aequitas.

32. Iuramentum suppletorium Iudaeo non defertur.

33. In Camera econtra Iudaeo tale juramentum delatum.

34. Iudaeis jurantibus in Christianorum curijs certa solennitas praescripta est.

35. In Camera Iudaeus non potest per Christianum Procur atorem jur amentum judiciarium jurare, sed id vel per se, vel alium Iudaeum praestare tenetur.

36. Nec Iudaeus a Christiano Procurator constitutus alium Christianum in judicio substituere potest.

37. De jure communi Iudaeus contra Christianum, ad restificandum non admittitur, excepto casu usurariae pravitatis.

38. Iudaei jurisdictione et imperio vmni destituuntur, et sub jugo Christiauorum vivere compelluntur.

39. Vox Regierer publicum arguit officium, cum jurisdictone, et imperio quodammodo conjunctum.

40. In quibusdam locis Iudaei peculiares judices habent, a Magistratu tamen Christiano datos.

41. Iudaei ad Christianam fidem vi non cogendi, ad Sacratamen audiendae externa disciplina compellendi.

42. Iudaeorum infantes invitis parentibus ad baptismum auferendos esse complures affirmant.

43. Negativa sententia verior, et receptior, a praxi etiam quotidianae comprobaia.

44. Declaratio.

45. Adulti inviti non baptizandi.

46. Infantes tamen Iudaeorum invitis parentibus petere possunt baptismum.

47. Magistratus Iudaeos semel receptos in protectionem et securit atem. non potest contrapacta et privilegia eos pro lubitu eijcere, et bona eorum rapere.

48. Securitas et protectio semel concessa, sine causa et culpa non violanda.

49. Limit antur praedicta.

50. Occidens Iudaeum perinde tenetur de homicidio ac si Christianum occidisset, cum sit homicida.

51. De prohibita Christianorum cum Iudaeis conversatione, et communione remissive.

CAPUT IV. De Legibus Naturalibus.

SUMMARIA.

1. Legibus divinis proximae sunt leges naturales, divina providentia ab ipsa Natura proditae. Et quodammodo cordibus hominum insculptae.

2. Omnu civilis constitutio Naturam ducem spectat, atque insequitur. Naturalis raetio in rebus dubiis optime judicat.

3. Naturale jus dicitur rectae rationis lumen ostendens, quae agenda, quae fugienda.

4. 9. Ius civile nihil aliud est, quam rivulus ex jure Naturae deductus.

5. Leges Naturales, immutabiles sunt, ideoque in totum abrogari non possunt. Naturae vinculum. Principis auctoritatem superat.

6. Natura constans et perpetua.

7. Hae leges immutabiles sunt in thesi et in totum, in hypothesi vero, seu pro parte iis pro utilit ate Reipublic. derogari vel addi potest.

8. Ius naturale quod dicit in genere, id jus civile ad varios vitae humanae casus, et factorum species accommodat.

10. Naturaponit fundamentum in toto jure, Civilis vero auctoritas latlus porrigit naturae axiomata, dispensatque secundum immensam rerum varietatem.

11. Non omne quod naturalem habet rationem, juris naturalis est, nisi suam formam quoque et esse ab eo habeat.

CAPUT V. De legibus civilibus mere positivis earumque constitutione et Effectu.

SUMMARIA.

1. Leges positlvae et mere civiles quid?

2. Vnde sic dicantur.

3. In his auctoritas statuentium pro ratione est.

4. Hae leges civiliratione, et auctoritate nixae pro diversitate loci, temporis in subjectorum utilit atem mutari possunt.

5. Non semper et ubique utile est, quod aliquando, et alicubi utile fuit.

6. Vt ipsa Respublica, ita et leges, vinculum et nervi Reipubl. populi ingenio accommodandae.

7 Rationes hujus mutabilit atis. Res humanae maxime fluxae et fragiles, nec quicquam ita stabile inter homines et immutabile, quod nullam patiatur mutationem.

8. Expedit Reipublic. leges ad conditionem rerum humanarum, et statum Reipubl. praesentem accommodari. Non temporarebus, sed res temporibus serviant.

9. Saepissime quae subtili ob servatione cauta sunt, turbavit emergentium causarum varietas.

10. Rerum usus acerrimus juris censor, atque explorator.

11. quod medicamenta morbis, hoc jura exhibent negot iis.

12. Clausula salut aris supplicationi adjecta quid operetur? postea in causis mandatorum sublata.

13. Nulla juris sanctio ad humanae naturae varietatem sufficit.

14. Romulus nullam in parricidas poenam sanxit, nullum hominum tantum flagitium admissurum arbitratus.

15. Prout hujus vel illius regionis morbi animos hominum occupant, ita legum erit praeparanda Medicina.

16. Singulis Nationibus suae sunt laudes, suae labes et vitia.

17. Rationes dubit andi. 1. Lex debet esse justa.

18. Iustum et injustum sunt contraria. Apud Persas et Medos immut abiles fuerunt leges.

19. 2. Lex justa fundamentum habet a naturali ratione, quae immutabilis.

20. Respondetur ad easdam. Ad 1.

21. Variata causa variatur effectus.

22. Idem diversorum effectuum causa fit, ubi in diversa subjecta incidit.

23. Iustitia non est varia, nec lex, sed ipsa tempora et mores hominum, quibus lex praeest, variant.

24. Aequalis in utroque aequitas, velantiquare, quae prava sunt, vel promulgare quae justa sunt.

25. Ipse Deus ex his, quae in Veter.

Testam. statuerat, quaedam mutavit in Novo.

26. Ad 2. 27. Ius civile iniquum non statuit, neque a ratione natur ali in totum recedit. Salus populi suprema lex.

28. Caroli V. Imper atoris de Germanorum constitutionibus sinistrum judicium.

29. Leges fundamentales sine periculo non mutantur, his enim mutatis fundamenta Reipubl mutantur.

30. Leges constituere supremae potestatis est. Init io urbis Roman. Reges leges constituerunt.

31. Exactis Regibus populus vel totus legem constituebat, unde Lex in specie.

32. Vel per partes, unde Plebiscitum, et Senatus consultum.

33. Rerum summa ad Augustos devoluta, et lata lege Regia Principum placita leges esse coeperunt.

34. Non omne, sed illud dem um, quod ex justa et probabili causa legis condendae animo Principi placuit, legis habet vigorem.

35. Quodque prius decisum non est, adeoque sanctione opus habet.

36. Hodie in imperio leges universales condit Imperator, cum consilio et suffragio Electorum, Procerum, et statuum imperij.

37. Quibusdam hae leges rectius, imperiales, quam imperatoriae dicuntur.

38. Imperator potissimas partes in legis constitutione obtinet.

39. Falsa Bodini illatio, penes Proceres, non penes Imperatorem residere jura Majestatis.

40. Olim Principes statuere quid volentes, id justum aequumque esse senatui persuadebant orationibus.

41. Hisce orationibus assimilantur hodie propositiones Caesareae.

42. In Gallia nullam habent auctoritatem edicta regia, nisi Curiarum consensu comprobata.

43. Auctoritas Curiarum non absorbet Majestatem Principis.

44. Leges curiatae quomodo olim a Romulo latae?

45. Imperator dissentientibus statibus ex plenitudine pot estatis quandoque decernit.

46. Constitutiones in Comitiis imperij ita conditae, in scripturam rediguntur, et Recessus imperij Reichs Abschiede appellantur.

47. Norma legum ferendarum est justitia, quae principipotius, quam mera animi sui sententia sequenda.

48. Ius a justitia quatenus et quomodo dicatur?

49. Forma legum constituendarum ex cujusque Reipublicae institutis aestimanda. In Codice Iustin, quae forma legis ferendae reperiatur?

50. Scriptvra adjunctum legis est necessarium, non tamen forma ejus, neque essentiam constituens.

51. Scriptura requiritur in lege, non quo ad simpliciter esse, sed quoad melius esse.

52. Scriptura requiritur non ad essentiam, sed ad existentiam legis.

53. Essentiale a priori dicitur, quod rei essentiam constituit. Scriptura legem non constituit, sed Procerum suffragatio, et summi Principis auctoritas.

54. Consuetudines in scriptur am redactae non propterea incipiunt esse leges. Differt jus scriptum a jure in scripturam redacto: Illa est vox juris, haec facti.

55. Consuet udines Parisienses, et totius Galliae magno studio et medit atio ne in scriptis redactae sunt, non tamen propterea desinunt esse consuetudines.

56. 57. 58. 59. 60. 61. Rationes, quibus scripturam ad formam et essentiam legis pertinere asseritur. Adeasque Responsiones.

62. Effectus legum est, ut obligent ad obedientiam, et poenam.

63. Hic effectus legum in quibus locum habeat?

64. Ius et leges Romanorum per orbem fere totum observari coeperunt.

65. Et Turcae sua lingua codicem Iustinianeum habent.

66. Romanum jus etiam apud exteros vocatur jus commune.

67. In Gallia pro decisione causarum, in defectum vel subsidium consuetudinum, omnino ad jus commune recurrendum.

68. Gallorum ICtitestantur, se non tam auctoritati et sanctroni legum Roman. aliquid in se permittere, quam rationi, et aequitati earum se submittere.

69. Ius sine jussu adid, quod bonum, aequumque est, lex autem ad imperantis Majestatem pertinet.

70. Lex humana etiam obligat in conscientia.

71. Leges maxime imperiales censentur procedere a Deo.

CAPUT VI. Delegibus Regni, quae fundamentales dicuntur.

SUMMARIA.

1. Leges civiles publicum statum concernunt, vel privatum, unde jus publicum, et privatum.

2. Ius publicum in specie dicitur non ratione formae, et auctoritatis. sedratione objecti circa quod versatur, hocest, ratione boni publici.

3. Leges publicum statum concernentes aliquando vocantur Leges fundament ales.

4. Antiquissimo more prius quam Rex constitueretur, primores populi de modo regiminis tractarunt.

5. Ad fundamentales imperij. Romani leges quae referaentur.

6. Ad fundamentales Galliae leges pertinet Lex Salica quae firmissimum regni Gallici fundamentum appellatur.

7. 8. 9. Leges Salicae, quando, et a quo latae, et unde sic dictae?

10. Lege Salica foeminae, et descendentes ex ijs omnino excluduntur a successione regni, ejusque perpetuo incapaces esse jubentur.

11. Leges imperij fundamentales non temere mutandae, cum omnis mutatio publici status semper sit periculosa.

12. Vt mutare leges has fundamentales periculosum, sic et recedere velle ab ijs non tutum est. praesertim in imperio aristocratice temperato.

13. Nunquam justum videtur, optimates, vetusto jure immunitatibus gaudentes absoluto velle imperio subjicere.

CAPUT VII. De jure Canonico.

SUMMARIA.

1. Iuris Canonici autoritas passim in imperio Rom. recepta.

2. Etiam in Academiis universi imperij publice docetur hoc jus, et Doctores in eo creantur.

3. Ratio dubitandi: Iurisdictio Pontificia et Ecclesiastica per constitutionem pacis religionis omnino suspensa.

4. Ius Canonicum dependet a jurisdictione Pontificia.

5. 6. 8. Ratio decidendi Ius Canonicum quatenus et quodammodo in imperio Romano usurpetur, et doceatur?

7. Iuris et legum spontanea communio, non arguit subjectionem.

9. Textus singularis ex speculo Saxonico huc pertinens.

10. Notandae quaedam conclusiones de jure Canonico.

11. 1. In spiritualibus, et conscientiam concernentibus, et quando agitur de peccato vit ando, attendendum jus Canonicum potius, quam civile.

12. Opinionibus Canonistarum et Legistarum ad invicem pugnantibus, attendenda opinio Canonistarum in materia Canonica; opinio Legistarum in materia civili.

13. 2. Quando aliquid est dubium de jure civili, et clarum de jure Canonico,

standum est juri Canonico etiam in foro civili.

14. 3. Ius Canonicum a jure civili in causis praesertim forensibus, discrepare non praesumitur.

15. 4. Ex levi causa non est statuenda differentia inter jus Canonicum, et civile.

16. 5. Iure Canonico in materia civili pugnante expresse cum jure civili, in terris Ecclesiae servatur jus Canonicum, interris vero imperij jus civile.

17. Canones potissimum triplicis sunt generis. Prioris generis concernunt fidem et doctrinam, etc.

18. Ipsimet scriptores Pontificij absolutam auctoritatem juris Caenonici per omnia; et in omnibus, praesertim Decreti Gratiani asserere verentur.

19. Secundi generis Canones continent decentem formam ministerium obeundi, et exequendi, moresque Clericorum.

20. Tertij generis Canones complectuntur Politiam, externam jurisdictionem, et coercitionem: Et horum Canonum custos et executor est solus Magistratus politicus.

CAPUT VIII. De Rescriptis et Privilegiis Principum.

SUMMARIA.

1. Rescripta Principum juris auctorit atem, et vim legis, in bis de quibus Princeps disponere potest, obtinent. Tales fere sunt leges Codicis.

2. Conclusiones de Rescriptis Principum tenendae. 1. Rescripta censentur emanare secundum juris communis observantiam, ita, ut nullius jus laedatur.

3. 2. Verba rescripti potius improprie, quam contra jus et in praejudicium alicujus accipiantur.

4. Princeps non praesumitur aliud rescribere velle, quam quod jura volunt.

5. Ideoque si aliud rescripserit, praesumitur per importunitatem rescripsisse.

6. Nec praesumitur unico verbo tollere velle juratot vigiliis fabricata.

7. 3. Rescripta per falsa narrata, vel importunitatem partis contra jus obtenta, perinde habentur, ac si obtenta non essent.

8. Omnis judex custodiat leges, et secundum eas judicet, non attenta contraria Principis jussione, velsanctione.

9. Iuris ratio non patitur, ut inde oriatur occasio injuriae, unde jura oriuntur.

10. Imo Principi contra jus rescribenti non creditur, et tale decretum est ipso jure nullum.

11. Ejusmodi rescripto contravenire quis, et impune non parere potest.

12. Ea rescripta contra jus esse censentur. ex quibus alicui injuria adfertur, veljus tertij laeditur.

13. 4. Rescripta Principum semper habent annexam clausulam: Si preces veritate utantur.

14. Rescripta ut plurimum emanant ad instantiam unius partis tantum.

15. Ideoque dictam clausulam annexam habent.

16. 5. Rescriptum in dubio non proprio motu, sed ad instantiam partis censetur emanasse.

17. Limitatio. Quilibet praesumitur in reconcer nente officium suum, diligentiam adhibere, et propterea rescribere.

18. Adjecta vero clausula, motu proprio, tollitur omne vitium sub et obreptionis.

19. 6. Rescripta Imperatoris contra rem judicatam in Camera, itemque

commissiones, et jussiones nihil praevalent, sed executio rei judicatae ab Imperatore et statibus suscipienda.

20. 7. Rescript agratiae, vel adgraetiam sunt annalia, rescripta vero ad jus sunt perpetuae, neque anno aut alio tempore finiuntur, etc.

21. 8. Lite pendente nemini fas est rescriptum impetrare, quo is, qui possidet, sua privetur possessione, velinea turbetur. Possessor manutenendus etiam contra fiscum in suae possessione.

22. Litis pendentia temporalitero peratur tantum, quantum sententia in perpetuum. Et lite pendente aliud impetrare, merum est attentatum.

23. Ad Principum placita referuntur privilegia, de quibus sequentes notandae conclusiones.

24. 1. Privilegia solus Princeps summus, et cui is dedit regalem dignitatem, quoad subditos suos in suo territorio concedit.

25. 2. Privilegij datio arguit superiovitatem dantis, et inducit subjectionis speciem in persona impetrantis. Privilegium non subdito concessum transit in contractum.

26. 3. Privilegium per modum conventionis, aut ob bene merita concessum, sine justa causa revocari nequit.

27. Privilegium per modum conventionis impetratum, transit in contraectum, et in eo idem statuendum, quod de contractu.

28. Privilegium pro pecunia concessum transit in contractum.

29. Privilegium ex gratia concessum, ad placitum concedentis revocari potest.

30. Privilegium it a datum, ut accipiens eo fruatur ad placit um concedentis, etiam morte dantis extinguitur. In dubio omne privilegium censetur irrevocabile.

31. Privilegia aliquibus concessa, in perniciem Reipubl. vergentia, et bonum publicum impedientia, imperiali autoritate statuum consensu per legem pragmaticam cassari possunt.

32. Privilegium immunitatis ex gratia concessum personale est, et non transit in heredes, per viam vero contractus transit.

33. 4. Privilegium competens, ob aliquam qualitatem personae, rei, velofficij, finita illa qualitate, finitur.

34. 5. Privilegium clausum in corpore juris, semper est favorabilius eo, quod ex speciali Principis gratia descendit.

35. 6. Privilegium alicui cum familiae concessum, locum habet, etiam illa familia in magnam multitudinem excrescente.

36. 7. Privilegia Principum licet largissime interpretanda, tamen in quantum respiciunt prejudicium, strictissimo accipienda.

37. Concessiones Principum semper intelligendae salvo jure tertii.

38. Camera imperialis non aliter privilegiorum insinuationem recipit, quam salvo jure imperii, et tertii.

39. Formula, quae decernitur in Camera super insinuatione privilegii.

40. 8. Privilegiorum interpretatio ad ipsum Principem tanquam auctorem pertinet.

41. Vti interpres, ita et judex ipse est Princeps super privilegijs suis.

42. Camera quoad jurisdictionem contentiosam, vices Principis sustinet.

43. Etiamsi litigantes non immediate imperio subsint, Sed alicujus inferioris Principis, vel status imperij sint subditi.

44. 9. Privilegiae non insinuata judici, neque parti nihil prosunt.

45. Privilegium est quasi lex priva. seu singularis, ad univerfos non pertinens sed de singulis concepta.

46. Veteres priva dixerunt, quaenos singula dicimus.

47. De quo privilegio, his agatur?

48. Regulariter privilegiorum ignorantia praesumitur.

49. In Camera processus super privilegio non decernuntur, nisi privilegio Camerae, et parti prius insinuato.

50. Formula petendi in supplicatione pro insinuatione recipienda.

51. Insinuationes a privatis in Camera non accept antur.

52. Privilegia nimia subditis indulta perpetuam ipsis materiam litis, et contentionis praebent.

CAPUT IX. De consuetudine seu iure non scripto.

SUMMARIA.

1. Consuetudo quid? Non tam verbis, et suffragio, quam rebus ipsis, et facto inducitur.

2. Quae ab eadem procedunt causa efficiente, parem producunt effectum, modo causa aequabiliter operetur. Facta magis probant voluntatem, quam verba.

3. In consuetudine non tam orige consideretur, quam notitia, et usus populi.

4. Consuetudinis principium, et origo, tanquam in vetustis, facileigueratur.

5. Consuetudo ultro suscepta, magno omnium favore: Leges vero imperantur etiam invitis.

6. Consuetude aequiparatur regiae auctoritati, imperiali jussioni. Et quod Princeps potest, potest et consuetudo, obtinet vim veritatis, dirigit, ac informac omnes actus mundi.

7. Certalege a contr ahentibus non adjecta, observatur consuetudo publica,

aliquando etiam viciniae. Hoc videtur tacite actum inter partes, quodest consuetum.

8. Adconsuetudinem requiritur. 1. Rationabilitas.

9. Quae consuetudo rationabilis dicatur de jure Pontificio?

10. Quae de jure Civili? Salus populi supremalex.

11. Consuetudo ratione carens corruptela potius, quam consuetudo dici meretur, ipsoque jure irrita.

12. 2. Actuum frequentia. judicialium, et extrajudicialium.

13. Rerum judicatarum auctöritas, non inducit consuetudinem. sed inductam probat.

14. Solus consensus facit consuetudinem. In his qui solo consensu consistunt, judicis praesentia non requiritur.

15. Consuetudo a lege non differt, nisi tanquam tacitum ab expresso.

16. Limitatur non procedere, si consuetudo cum lege scripta, velratione pugnet.

17. Actus ad probandam consuetudinem debent esse conformes: Ex actibus varijs et difformibus non inducitur consuetudo.

18. 3. Temporis vetustas, quae quanto annorum spatie circumscribatur judicis arbitrio relinquendum.

19. Allegans consuetudinem eam probare debet, quia est facti, et quidem plene, ac formiter.

20. Nec sufficit gener atim constare de ea, sed demonstranda est in specie specialissima, et individuo.

21. Consuetudo rantum babet de potentia, quantum probatur de usu.

22. Etiam probandum casum in lege comprehensum extitisse, et contrarium observatum fuisse. Lex non per non usum, sed per contrarium tollitur usum.

23. Notorium relevat ab onere probandi, et seipsum ostendit. Allegandum tamen. Relevat abonere prebandi, non vero ab onere allegandi.

24. Dectori atteflantide consuetudine non creditur, Nec judici, nec Principi. Consuetudo non ex arte discitur, sedusu observatur.

25. Qua facti sunt prudentissimos fallere possunt. Et in dubijs facti etiam Principes err are possunt.

26. Consuetudo quae est contra jus non extenditur de loco ad locum, nec de persona ad personam, nec dere adrem.

27. Effectus consuetudinis est 1. Imitari legem. Tantum valet consuetudo, quantum lex scripta.

28. Sicut is; qui legibus contravenit, delinquit, ita et qui consuetudini Nec libellus formandus, nes sententia ferenda contra consuetudinem.

29. 2. Interpretari legem Optima legum interpres consuetudo.

30. 3. Confirmare legem. Leges firmantur, dum moribus utentium comprobantur. Consuetudo practicae Magistra.

31. 4. Derogare legi. 32. 5. Abrogate legem.

33. Consuetudo vitae humanae omni lege valentior.

34. Derogatio fit in parte, abrogatio in toto.

35. Ratio dubitaudi. Contraria

sunt imitari legem et tollere, interpretari, et derogaere.

36. Ratio decidendi. Consuetudo aut est secundum legem, et ejus effectus est interpretari, et confirmare legem; aut praeter legem, et ejus effectus est imitari legem; Aut contra legem, estque ejus effectus abrogare, et tollere legem.

37. Lege abolitam consuetudinene volente, majorem legis, quam consuetudinis vim esse oportet. Idem obtinet in Principe.

38. Consuetudo injusta, si publica, excusat a poena, secus, si privata.

CAPUT X. De Statulis.

SUMMARIA.

1. Statuta municipalia civitatum, et collegiorum approbatorum juris vim obtinent.

2. Statuta condere, quatenus jurisdictionis, aut meri, vel mixti sit imperij?

3. Civitates provinciales, aliaeque universirates, et collegia approbata de suis rebus et negotijs statuta facere possunt.

4. Limitatio. Populus subditus ad reservata superiori manum extendere non potest.

5. Statuta juri publico contraria, qui condere possint.

6. Certa familia Nobilis et privata an possit statuta condere Ertzverträge dicta, contra juris civilis dispositionem tendentia? remissive.

7. Communius distinguunt Doctores.

8. Pacta, et statuta ad communem pacem, concordiam et securitatem alicujus familiae pertinentia, dicuntur in specie Burgfrieden .

9. Conclusiones aliquot de statutis proponuntur.

10. 1. Quoad solennitatem, et perfectionem actus celebrati inspiciendum loci, in quo actus celebratus est, statutum.

11. Ampliatio praedictae conclusionis.

12. Fallentia. 1.

13. Fallentia 2.

14. 2. Ampliatio.

15. 2. In respicientibus litis ordinationem, et Processum judiciarium, attendendum semper est statutum illius loci, in quo judicium agitur. Stylus curiae pro lege servandus.

16. 3. In his quae respiciunt litis decisionem, condemnationem, et executionem super naturam contractus, non statutum loci, in quo agitur, sed statutum in quo contractus celebratus est, attendendum.

17. In quibus haec conclusio fallat?

18. 4. In delictis attenditur locus delicti. Ratione originis vel domicilijpotest aliquis puniri de delicto ubivis commisso.

19. Ignorantia statutorum excusat forensem, et novitium civem a poena statuti. Ignor ans non contemnit auctoritatem statuentis.

20. 5. Statuta quo ad bona immobilia sita in territorio, et districtu statuentium afficitres ipsas, et ratione eorum ligat etiam non subditum.

21. 6. Quo ad bona mobilia attenditur statutum loci, in quo persona habitat, sive illa bona intra, sive extra territorium sint sita.

22. In successione intestati, quoad

bona mobilia ad certum locum non destinata, statuta et Leges in loso domicilij defuncti vigentes, spectantur. Secus in immobilibus.

23. De interpretatione statutarum 1, Conclusio. Statuta exorbit antia restringenda, et stricte interpretanda, neque de casu, ad casum extendenda.

24. Omissa in statuto remanent in dispositione juris communis. Statuta tantum disponunt, quantum loquuntur, et non ultra.

25. 2. Statuta exorbitantia non quidem recipiunt interpretationem activam et extensivam, declarationem tamen et passivam admittunt a jurecommuni.

26. Declarantur praedicta.

27. 3. Statuta extensionem non admittunt, propter unicam tamen rationem tantum statuti, licit e extenditur ad casus similes.

28. 4. Instatutis verba proprie accipienda. Vsus loquendi praefertur proprietati.

29. 5. Statuta in causis conjunctorum disponentia, favor abilem habent interpret ationem.

30. De tota statutorum materia, et interpret atione in genere, remissive.

CAPUT XI. De Iuris Legumque interpretatione.

SUMMARIA.

1. Omnes et singuli articuli legibus aut constitutionibus comprehendi non possunt.

2. Interpretatio juris triplex, Authentica, Vsualis, et Doctrinalis.

3. Authentica interpretatio quid?

4. Dubitatio aliqua super nova lege noviter emergens per interpretatione conditoris dirimenda.

5. Lex interpretans secundum legem interpretatam intelligenda.

6. Vsualis interpretatio quae? Consuetudo optima legum interpres.

7. Communis observantia in legis interpretatione non postremas partes sibi vendicat.

8. Leges vel ordinationes usu non receptae non obligant, habenturque pro non latis.

9. Doctrinalis interpretatio quae?

10. Virtus legum consistit in inductione et explicatione.

11. Iureconsultus quis dicendus? Iura juribus concordanda, utevitetur jurium correctio, et contrarietas.

12. Haecque interpretatio ex ipsis legum fontibus haurienda. Omnis interpreratio juri debet esse analoga.

13. Ius non nisi ex legibus et omni parte juris intelligendum.

14. In explicandis legibus lege oplis est.

15. Illa demum certa et solida est interpretatio quam ipsum ius civile suppeditat.

16. Magna est glössae auctoritas, adeo ut alias auctorit ates antecellat. In dubio ob contrarias Dd. opiniones glossae opinio praeferenda, non tamen contra communem.

17. Sitamen lege aliqua, vel optimaratione glossan tatur, Glossae sine textu, aut evidenti ratione nihil credendum.

18. In doctrinali interpretatione tria potissimum attendenda: Verba Legulatoris, mens, et ratio finalis.

19. Aproprietate verborum non aliter receditur, quam si apparet legislatorem aliud sensisse.

20. Communis usus loquendi praevalet propriaesigni ficationi, et dat significationem rei.

21. Verba legis ubi clara sunt, et perspicua, calumniosa est quaecunque alia interpretatio.

22. Glossa non indigemus, ubi textum babemus. Lege extante hoc unum superest, ut ab omnibus pareatur.

23. Verba legis ubi facto non conveniunt, nec dispositio ejus locum habere debet.

24 Ex subjeeta materia in contractibus plena, in ultimis volunt atibus plenior, in beneficijs plenissima interpretatio facienda. Semper ea capienda est interpretatio, per quam actus potius sustineatur, quam impugnetur, aut pereat.

25. Interpretatio ambigui fieri debet ex certo, non vero certi ex ambiguo.

26. In contractibus, quando contrahentes seipsos declararunt, nulla est quaerenda interpretatio. Nulla certior interpretatio ea, quae fit ab ipso disponteem.

27. In contractibus pro diversitate bonae fidei, et stricti juris, quomodo facienda interpretatio, remissive.

28. De mente Legislatoris si aliunde constet, verborum non ita magna haebenda est ratio.

29. Mens legislatoris ex varijs circumstaentijs colligitur. Ratio finalis est anima cujusque dispositionis.

30. Lex semper cum ratione facta est, et fieri debet.

31. Conclusiones quaedam circa legum jurisque interpret ationem. 1. Quando lex est specialis, ratio generalis, tunc gener aliter interpretanda.

32. Casus omissus ex identitaterationis habetur pro expresso.

33. Non potest dici casus omissus, in quo eadem milit atratio quae in expresso.

34. Aequitas in paribus causis paria jura desider at.

35. Res paritate aequitatis, et identitater ationis nexae non sunt, quoad juris dispositionem separandae.

36. Per rationis identitatem procedere, non est extendere legem, sed enucleare.

37. Limitatio in exorbit antibus, et odiosis.

38. Sublimitatio. Nulla ratio vehementius probat, quam quaeab ipso legislatore expressa est.

39. Interpretatio quae fit ex rationis in lege expressae identitate non est extensiva, sed comprehensiva.

40. Stante identitate rationis dicitur fieri extensio de casu ad casum, sed casus ille dicitur vere ac proprie comprehendi sub dispositione.

41. Vt genus complectitur omnes species, ita ratio in lege expressa omnes casus.

42. 2. Lex licet gener aliter loquens recipit restrictionem secundum alias leges specialiter loquentes. Et secundum naturam subjectae materiae, rerum, personarum, etc.

43. Propter medium inhabile generalitas non operatur, nisi in quantum potest.

44. 3 Ratio legis ipsam dispositionem legis auget, et restringit, etiamsi agatur de antiquatione legum. Ratio in lege expressa praesumitur finalis.

45. 4. Leges diversis interpretationibus titubantes benigne, et naturalis juris moder amine temperandae.

46. 5. Lege cum aliquo praesupposito disponente non verisicato praesupposito, dispositio non habet locum.

47. Doctrinalis interpretationis auctoritas probabilis est, et verisimilis, non absoluta.

48. Communes Dd. opiniones in juris interpretatione et causarum decisione non sunt praeferendae legum veritati.

49. Intelligentia dictorum ex causis desumenda, non ex opinionibus. Non quis aut quot dicant, sed quid dicatur, ponderandum.

50. Intextu est veritas, in glossis, et auctoritatibus Dd. opinio.

51. Opinio rationi contraria, nihil aliud est, quam fallax derebus omnibus, et futile judicium, et vana rationis imago, etc.

52. Dd. opinionum sectatores similes sunt avibus, quarum unam praevolantem, turmatim sequuntur reliquae omnes.

53. Faceta Lipsij comparatio horum sectatorum. Multitudo errantium non debet errori parere patrocinium.

54. Non cur andum quid alij dixerint, sed potius quidex veritate dici possit.

55. Dd. auctoritas probabilis est, non necessaria. Errorem communiter receptum vincere debet veritas.

56. Opinionum varietate apparente, ea sequenda quae magis veritati convenit. Bene distinguens proximus est veritati.

57. Opinio consuetudine comprobata praesertur, et quam stylus sequitur.

58. Communis opinio non ex pluralitate, sed ex gravitate Dd. aestimanda.

59. Hodiernomore nefas esse putatur, in judicando, et consulendo a communi discedere, nisi judex litem velit suam facere.

60. Quae de communi opinione obser randa dicta sunt, quomodo procedant?

61. Existente juris textu, velratione evidenti contrarium urgente, judex a communi recedere potest, et debet.

62. Varietas semper una, et eadem, et semel verum, semper verum. Communis opinio variat.

63. Quidam volunt theoricam juris subtilit atem in jure interpretando et praesertim in foro omnino exulare debere.

64. Subtilitas duplex, unarationabilis, ad juris interpretationem et investigandam veritatem, conferens, et haet necessaria, utilis, et non contemnenda est.

65. Altera subtilitas est captiosa, ad simplices decipiendes tendens, et talem prudentum fregit auctoritas. In re clara nimium subt ilizare, est pernitiose errare.

66. Subtili Dialecticae rationi, utilitatis et vitae communis ratio praeponderat.

67. Quod in lege non cavetur, in practica non habetur. In Scholis leges deglutiuntur, in praxi et palatiis digeruntur.

68. Per theoricam videmus, per practicam digestos cibos gustamus.

69. Praxis procedit non solum per scientiam sed etiam experientiam, omnium rerum magistram. Omne artificium per exercitium recipit incrementum. Praxis artisicem reddit promptum, ars facilem, naturapotentem.

70. Illorum inprimis probandi laebores, qui usum arti, theoriae praxin conjungunt.

71. Exnovissimis imperij

constitutionibus in Adsessorum numerum non cooptantur, nisi qui publice docuerint, et praxin exercuerint.

72. Etiam judices in judicijs interpretandi juris potestatem habent. Quae interpretatio inter litigantes ut sententia valet.

CAPUT XII. De judicibus juris legumque executoribus et ministris.

SUMMARIA.

1. Parum est jus in societate humanaesse, nisi sint, qui juradicant, et regere possint.

2. Iethronis consilium Mosi datum de constituendis judicibus.

3. Moses, licet vir magnus, et eximijs a Deo donis ornatus, solus sufficiens non fuit ad gubernandum regimen Reipublis.

4. Iethro post consilium Mosi datum, etiam praescribit, quales eligendi judices.

5. Iudicia cum recte procedunt de lubra sunt aequitatis, cum depravantur, foveae fallaces.

6. Boni judicis attributa, et qualitates. 1. Sint Deum timentes. Timor Domini initium est sapientiae.

7. 2. Sint sapientes, ne aut errore lapsi, aut cupiditate abrepti ipsa Reipubl. subvertant fundamenta.

8. Ignorantia judicis calamitas est innocentis. Iudex duplicem habeat salem, scientiae, sine qua insipidus, et conscientiae, sine qua Diabolicus.

9. De jure civili Adsessor scientiam juris praestabat, Praetor vero vel Praeses non item.

10. 3. Assumendi viri strenui, non effoeminati. Non est constantis, et recte judicis, cujus animi motum vult us detegit. In severitate judicis legum sitaest auctoritas.

11. Quodtamen certo moderamine temperandum.

12. 4. Eligendi veritatis amantes, veritas rerum gestarum erroribus non vitiatur.

13. Iudex aliter juste pronunciare non potest, nisi sit verax.

14. Iudici in judicando magis cordi esse debet custodia veritatis, quam obedientia voluntatis.

15. Memorabilis historia Susannae huc pertinet.

16. Iudici semper judicandum secundum acta et probata, nunquam tamen contra conscientiam, eaque neglecta.

17. Quicquid est contra conscientiam, aedisicat adgehennam.

18. Quatenus judex praecise adstrictus est ad acta, et probata?

19. Simpliciter asserentes, neglecta conscientia judicem secundum acta judicare debere, non magnam videntur habererationem conscientiae.

20. .5. Eligendi avaritiam

fugientes. Avaritia est noverca justitiae, et nutrixgehennae. Avarus gratius intuetur aurimolem, juam justitiae solem.

21. In Thebis olim positae in publico judicum statuae, sine manibus, quod nibil a quoquam accipere deberent. Pecuniae acceptatio, justitiae, veritatisque est praevaricatio.

22. Cuilibet judici innitendum, ut cum Samuele ad testimonium populi provocare possit.

23. Iudicibus, constituenda honesta stipendia, unde honeste vivere possunt. Principes salaria officialium amputantes, nec publicae honestati, nec justitiae consulunt.

24. Olim egeni et exhausti non facile ad judicandum admittebantur, et quare?

25. Egestas dum saturari quaerit, facile ajustitia declinat. Nimia paupertas avaritiae et expilationis incentivum.

26. In testium per sona spectandum, an locuples quis, an egenus sit.

27. Etiam boni viri aliquando sunt pauperes, exemplo ICti Sabini et Lactantij Firmiani. Non despiciendus homo justus et pauper, nec magnifaciendus vir pescator dives.

28. Sicut avaritia, ita et potentia, et gratia aut odium litigantium aliquando judices seducit.

29. Causae graviores ad superiorem deferendae. Magnae et arduae causae, magnes desiderant, et grares judices.

30. Iudices secundum leges, môres rationabiles, et statuta locorum recepta judicare debent.

31. Conscientia legis vincit conscientiam hominis.

32. Vera conscientia in foro fori circa juris quastiones mere civiles quae sit?

33. Aequitas legalis, etc. juri stricte praeferenda.

34. Lex ab aequitate divisa, quasi corpus exsangue, et exanime videtur.

35. Limitatio. Lexetiam dura non proptereainiqua est censenda. Subdito fas non est legem iniquit at is arguere.

36. Aequitas non ex jure scripto, sed ex indigesto motu et affectione animi descendens, contra jus scriptum non est sequenda.

37. Ficta aequitas duplex est iniquitas. Aequitas legibus non fulcita, pestilentissimum est virus.

38. Iudici procedendum secundum aequitatem a lege vel jure informatam.

39. Iudicibus non licet recedere a jure scripto, suoque arbitrio fingere aequitatem.

40. Quantum a jure scripto receditur, tantum ab aequitate receditur.

41. Deficiente lege, et contractu judex ex bono et aequo sibi viso decernere potest.

42. Iudex ita judicare debet, sicat se judicari exoptat a summo judice in extremo judicio.

CAPUT XIII. De judiciis.

SUMMARIA.

1. Constituta sunt judicia, in quibus litigantes inter se depugnent, et judex inter eos judicet, reum vel absolvendo, vel condemnando.

2. Nemo sibi ipsi jus dicere debet, sed id, quod sibi debetur, coram judice in judicio prosequi.

3. Iudiciorum vigor, jurisque publici tutela ideo constituta est, ne quisquam sibi ipsi permittere valeat ultionem.

4. Ex ommbus rebus humanis nihil est, quod dignitatem magis repraesentet, quam judicia.

5. Nisi judicia recte procedant, et justitia aequabiliter administretur, pax et concordia conservari non possent.

6. Iudicij vox varie in jure usurpatur. Plerunque tamen vel protribunali et loco, ubi judicia exercentur, vel proipsa disceptatione judiciali accipitur.

7. Iudicium constat plerumque tribus personis, Iudice, Actore, et Reo.

8. Iudex est velut lapis angularis, basis ac fundamentum judicij.

9. Actor est, qui ab aliquo sibi dari vel fieri contendit, eumque in jus rocari desiderat.

10. Reus in judicio comparens vel satisfacit actoris desiderio, velpropositis exceptionibus cum eo contendit.

11. Aliquando est judicium, praesertim in criminalibus, ubinon sunt tres personae.

CAPUT XIV. De supremo Camerae imperialis judicio.

SUMMARIA.

1 Proprium est Imperatoris, et Regum munus judicare, ac judicium et justitiam exercere.

2. In singulis fere Regnis constituta sunt quaedam suprema judicia, quae nomine, et auctorit ate supremi Principis res arduas, et graves dijudicant.

4. Parisiensis Curia secundum excellentiam, Parlamentum vocatur.

4. In Anglia unum est constitutum summum judicium, sive Parlamentum, quod tamen magis ratione Comitiorum univer salium quam supremi alicujus judicij sustinet.

5. In Republ. Iudaica summum judicium sive consistorium, graece Synedrion dicebatur.

6. In Imperio Romano olim omnes causae in aula Imperatoris, ejusque curia dijudicabantur.

7. Hoc judicium litium multitudini non sufficiebat, Imperatoribus saepe gravioribus bellicis negotijs ac motibus implicatis.

8. A Maximiliano I. Imper. Camerae imperialis judicium Ordinum consensu circa ann. 1495. institutum est.

9. Huic judicio itae instituto ipse Caesar Maximilianus I. Francofurti dicto anno interfuit, et personali suapraesentia illud cobonestavit. 10. Ex Imperatoris, et statuum imperij mutua conventione, et pragmatica Constitutione Camera imperialis nacta est jurisdictionem ordinariam.

11. Hoc judicium nonrecusaripotest, in causis, in quibus fundata est jurisdictio.

12. Nec morte Imperatoris expirat, Iurisdictio ordinaria morte concedentis non extinguitur.

13. Ipsum Imperatorem, omnesque imperij status repraesentat. Imperium nunquam moritur.

14. Etiam Francorum Curiae ordinaria Begis ut untur jurisdictione, ideoque morte Regis non expirant.

15. Causas in Camera coept as Imperator avocare non potest.

16. Ius avocandi lites quando summo Principi detur?

17. Imperator sine statuum imperij consensu non potest revocare jurisdictionem Camerae.

18. Extant praejudicia, non attenta arocatione, alterius procedendi

necessitatem in Camera partibus in junctam fuisse.

19. Ab hac communi, praejudiciis firmata sententia novissime recedit Berlich.

20. Limitantur praedicta non procedere. 1. in causis exceptis, solinsque Imperatoris cognitionireservatis.

21. 2. In quibus dam casibus, quoad inhibitionem, ne causa aliqua recipiat ur in Camera. Facilius aliquid impeditur, ne fiat, quam factum retractatur.

22. Iurisdictio Canserae fundatur in omnibus imperij civibus et stat ibus, Caesaris jurisdictioni subjectis. Etiam Electoribus.

23. Camera est consistorium summi Principis. Et Majestatis imper atoriae judicium.

24. Ideoque Imperatoriam Majestatem quoad contentiosam jurisdictionem repraesentat.

25. Contumacia in Cameramimperialem commissa, censetur in ipsum Im peratorem commissa, et habetur contemptus Majestatis Caesareae. Et quod in Camera pronunciatur, Imperatoris sententia dici meretur.

26. Camera item vice, nomine ac auctoritate Imperatoris judicat, ejusque Sigillo utitur, et majestate sancit.

27. Idem de supremis Francorum Curijs, et Parlamentis. Et curijs regni Castellatraditur. Item de senatu Pedemontano, et Neapolitano. 28. Hinc dicitur, Imperatorem non esse supra Cameram, sedipsummet esse Cameram.

29. In Camera, tanquam summi Principis consistorio juris civilis solennitates, et nullit aetes circa Processum non attenduntur, modo constet de meritis causae. 30. In eo jura non pro auctoritate, sedproratione allegantur.

31. In summo Principis consistorio non secundum juris apices, sed ex aequo et bono procedendum.

32. Hoc tamen non procedit in nullitate descendente ex desectu jurisdictionis.

33. Ratio dubitandi.

34. Ratio decidendi. Camera potest procedere sine circuitu.

35. Quando in Camera super nullitate pronuncietur?

36. Camera repraesentat Imperatarem quoadcontentiosam jurisdictionem, secus, quoad actus volunt ariae jurisdictionis.

37. Hinc nec famae restituere, nec spurios legitimare, etc. nec alia ejusmodiregalia usurpare potest. De Rescripto tamen imperatorio Camera cognofcit.

38. Nonnulla tamen, quae sunt de Regalibus, Camerae competunt, ut in Bannum condemnatio, et ab eodem absolutio, etc.

39. Camera Principem vel alium statum sine consensu Imperatoris, vel Regis Rom. in Bannum declarare non potest.

40. Restrictio.

41. Cause spirituales, et Ecclesiastica ad Camerae jurisdictionem non pertinent.

42. Similiter nec causae criminales, so Leibsstraff anff sich tragen, aneandem pertinent.

43. Excipiuntur 1. Causa fractae pacis.

44 2. Personae Camerales, de harum enim crimine Camera cognoscit.

45. In hisce personis Camera merum habet imperium, in cognitione, processu, et condemnatione, civitas vero Spirensis nudum executionis ministerium.

46. Delicto poenam capit alem non merente, ipsa Camera delinquentem punit, nec ad senatum civitatis remittit.

47. 3. Excipitur querela nullitatis super facto criminali intentata, etc.

48. Non facile inhibetur judici ordinario propter hanc querelam, nisi notoria sit nullitas.

49. 4. Casus neglectae justitiae ab ordinario in criminalibas, etc.

50. 5. Casus, cum quis immediatus in suo territorio, arce, agro, crimen committat, tunc enim ad Cameram spectat cognitio, et animadversio.

51. Vox illa Peinlich, apud Germanos non solum denotat, et pertinet ad poenas corporis affictivas tantum, sed et ad similes, aliasque leviores extenditur non proprie, sed per consequentiam.

52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. Contrariae rationes Godofredi Antonij, quibus asseritur, non solum causas, ex quibus poena corpori infligitur, sedetiam leviores, proprie, non per analogiam et convenientiam criminales Peinlich, appellari.

64. Verba non sunt improprianda, praesertim toties iterata, et tot locis a legislatore repetita.

65. De jure Saxonico judicium criminale, Peinlich Gericht, proprie est, quando ad poenam corporis afflictivam agitur.

66. Olim etiam in Germania constitutum fuit consilium summum a Maximiliano I. Imper. circa An. 1500. Regimentum appellatum.

67. Hoc Consilium multis medis a Camerae judicio differebat. Et quomodo. 68. Camerae judicium quomodo differat a Rotvvilensi judicio? 69. Personae Camerales, sunt judex, Praesides, Adsessores.

70. Iudex caput est judicij Cameralis, et a solo Imperatore constituitur. Qui vel Princeps vel Comes aut Baro sit.

71. Praesides, Comites, vel Barones, pariter solus Imperator constituit. 72. Adsessores ab Imperatore, Electoribus, Principibus alijsque statibus in sex circulos divisis, praesentantur.

73. Adsessores olim numero 24 constituti erant, quibus postea a Maximiltano II. 8. additi. Hodie 41. referuntur.

74. Locus Camerae hodie fixus et immotus Spiraeest, nec inde, nisi volente Caesare, et imperij Ordinibus, ex magna causa transferenda.

75. An Caesar adhuc concurrentem cum Camera jurisdictionem habeat, remissive.

76. An a Commissarijs Caesaris von Hoffauß, appellari possit ad Cameram? In utramque partem proferuntur praejudicia.

77. Rationes decidendi pro affirmativa.

78. De praejudicijs Camerae, aliorumque supremorum judiciorum, et tribunalium, quamque auctoritatem obtineant, remissive. Ejusmodi praejudicia in causis similibus in inferioribus judicijs sequenda.

79. Non facile recedendum ab bis, quae

communibus suffragijs in similibus causis antea decisa fueruns.

80. In Camerae judicium, immediati imperij cives de permissu legis imperialis compromittere possunt. Alias regulariter in ordinarium non compromittitur.

CAPUT XV. De judicio Revisorio.

SUMMARIA.

1. Camer aultimum est, et supremum judicium in imperio Romano.

2. A quo nec appellatio, nec supplicatio permittitur. Revisio tamen conceditur.

3. In quibus locum habeat?

4. Revisio quid?

5.6. Quo fine introducta? magnus ejus abusus hodie in imperio.

7. Quomodo, et intra quae tempora petenda?

8. Elector Moguntinus de

interposita revisione, Imperatorem, Cameram, statusque imperij certiores reddere tenetur.

9. Literae denunciatoriales per Pro curatorem, speciale ad id mandatum habentem judicialiter in Camera producendae.

10. Revisio quando Moguntino insinuanda?

11. Revisionem petens adversa parte id postulante jurare de calumnia tenetur.

12. Et certam pecuniae summam pro visit atorum arbitrio deponere, Fisco imperiali, si succumbat, pro sumptibus applicandam.

13. Datis tamen fidejussoribus, vel pignoribus idonee quis cavens ab onere depositionis relevatur.

14. Pauperes ad juratoriam cautionem admittuntur.

15. Cautio juratoria locum habet, quoties quis fidejussorem reperire, aut dare nequit.

16. Cautio talis exigitur, qualis praestari potest. Impossibilium nulla est obligaetio.

17. Inhumanum, rerum inopia pressis, denegata revisione novam adjungere calamitatem.

18.19. Pauperes litem perdentes corporis afflictione, et poena carceris, plectuntur.

20. Iudicium revisorium ordinaria, non delegata utitur jurisdictione.

21. Nomina Revisorum ad instantiam partis, in Camera communicanda, ut possit contra eos excipere.

22. Revisores solenne juramentum praestare tenentur.

23. In judicio revisorio quomodo procedatur?

24. Formula pronunciandi, si Camerae sententia confirmetur.

25. Hocque casu Camerae executio committitur.

26.27. Revisio hodie ex publica imperij constitutione executionem suspendit.

28.29. Excipiuntur casus, in quibus etiaem pendente revisione, in Camera proceditur, et sententia executioni mandatur.

30. Etiam Camerae competit aliqua cognitio super revisione interposita, an videlicet deferendum, vel sententia executioni mandanda?

31. In sententiis interlocutorijs an et quando jurisdictio suspendatur?

32. In Gallia revisiones Arrestorum, Curiarum supremarum lititae non sunt, sed remedium ponendi erroris dunt axat locum habet.

CAPUT XVI. De judicio Austregarum.

SUMMARIA.

1. Camerae jurisdictio fundatur in omnibus imperij civibus, et statibus, Caesar is jur is dictioni subjectis.

2. Mediati non statim in Camera conveniuntur.

3. Limitatio.

4. Subditi Electorum, Ducum, Principum, etc. in prima instantia in Camera eos convenire non possunt.

5. Subdit is auxilium et via Austregarum concessa est, qua contra Dominum, et inter se uti possunt.

6.7. Qua ratione hoc judicium Austregarum constitutum?

8. Austregae unde dictae?

9. Hoc judicium diversimode pro diversorum statuum, et immediatorum conditione, et dignitate, constituitur.

10. Imperator non attentis Austregis, cansam adaulam suam trahere in prima instantia non potest, adeoquenec Ordines non obstantibus hisce primae instantiae privilegiis in aula Caesarea conveniri possunt.

11. Eadem milit atr atio quoad aulam Caesaream quae militat quoad Cameram, ne videlicet quoad instantias deterioris sint conditionis immediati, quam mediati.

12. Civitates imperiales, jus Austregarum non habent.

13. Wormatiensis civitas a Maximiliano I. Imperatore, ut et aliae civitates concessum peculiare Austregarum privilegium habent.

14. Hoc tamen jus non ex lege imperij, ut Principes, sed in vim peculiaris privilegij, civitates usurpant.

15. Sic speciali conventione senatus Fridbergensis coram Burggravio ejus dem loci et regimine castri convenitur.

16. Idem obtinet, si civitates imperiales convenire velint Comites, Barones, et Nobiles immediatos.

17. Inter Comites, Barones, Nobiles, et Principes imperij quae sit differentia, quo ad jus Austregarum?

18. Dominus provinciae, civitatem suam provincialem in prima instantia in Camera convenire potest. Sed non vicis. sim, etc.

19. Limitatio.

20. Iudices Austregarum non ordinarij sed delegati sunt, ideoque recusari possunt.

21. Et nudam habent cognitionem, non etiam executionem. Res ab illis judicatae a Caesare, vel Camera executioni mandantur.

22. Ad hoc, ut Austregae locum habeant, quaerequir antur?

23. Austregae sunt stricti jur is ideoque non exrendendae ad causas Feudales, etc.

24. In causis criminalibus non locus est judicijs Austregarum.

25. Omnes causae in quibus poena ex maleficio Fisco petitur, criminalibus adnumerantur.

26. Etiam in aliis casibus, non obstant bus Austregarum privilegiis, statim ad Cameram immediati evocantur.

27. In causis mandatorum, praesertim his, in quibus periculum subest, Austregae non habent locum.

28. Subditus extrajudicialiter a Principe gravatus ad Cameram appellare non potest, sed ad Austregas provocare tenetur.

29. Extrajudicialis appellatio quid?

30. Ratio dubitandi.

31. Ratio decidendi.

32. An causae matrimoniales inter personas illustres, et immediatos coram Austregarum judicibus pertractandae? remissive.

CAPUT XVII. De Iurisdictione, Fundamento judi cum et judiciorum.

SUMMARIA.

1. Iurisdictio est basis et fundamentum judicij. Iudicatum dici non potest ab eo, qui jus dicendi potestatem non habuit.

2. Nullitas ex defectu notionis sive jurisdictionis proveniens, omnium maximaest.

3. Iurisdictio unde dicta. Et quid?

4. Potestas jus dicentis in cognoscendo, et exequendo consistit. Illud jurisdictio simplex, hoc imperium dicitur.

5. Imperium in mixtum et merum dispescitur. Imperium mixtum quid?

6. 7. Vnde sic dictum?

8. Sola jurisdictione quis uti potest, ut in manumissionibus, adoptionibus, caeterisque voluntariae jurisdictionis actibus

9. Iurisdictio est totum intellectuale, et individuum, constans tamen ex diversis, et separatis actibus.

10. Propter separatas separatorum actuum operationes tantum censetur praescriptum, quantum possessum.

11. In actibus voluntariae jurisdictionis in propria causa quis judex esse potest.

12. Hoc Imperium, et jurisdictio, quae eiinest jure Magistratus, omnibus Magistratibus competebat.

13. Iure Magistratus competere quidintelligatur?

14. 16. Proprio, et suo jure jurisdictionemhabere qui Magistratus dic antur?

15. Omnibus omnino Magistratibus aliqua saltemjurisdictio, aliquod imperium competebat.

17. Principes Germaniae proprio, et ordinario jure quomodo jurisdictionem exerceant? remissive.

18. Merum imperium unde et quo sensu dicatur.

19. Ejus definitio.

20. Nobiles olim capite damnati, qui antea securi feriebantur, gladio percuti coeperunt.

21. Itali ac Hispani aeque ac Narbonenses, et Aquitenses securibus cervices feriunt.

22. Honor gladij est signum summae potestatis. Gladius est index justitiae, et insigne superioris potestatis.

23. 24. Vox gladii quomodo hic accipiatur?

25. Animadvertere in facinorosos homines quidsit, et quidcomplectatur? Ius dicere, et jurisdictio sunt conjugata, quorum uno posito, alterum etiam necessario ponendum.

26. Cognitio et absolutio in criminalibus non minus, quam condemnatio meri imperii proprium est. Meri imperii potestas praecipue in causarum criminalium cognitione consistit.

27. Aliquando alter magistratus habet apprehensionem, carcerationem, inquisitionem et torturam, alter vero jus ferendae et exequendae sententiae. Exemplo Civitatis Coloniensis, et Archiepiscopi, etc.

28. Hoc merum imperium non jure magistratus olim competebat, sicut mixtum. sedspecialiter, Senatusionsulto, vel Principis constitutione deferebatur.

29. Specialiter deferri quid? Vbi majus praejudicium, ibi cautius agendum.

30. Merum imperium olim populo reservabatur, et post Principi.

31. Natura semper novas deproperat edere formas. Hodie jus gladij et imperium merum jurisdictioni cohaeret, et cum ea transfertur.

32. Adeoque rectius hodie jurisdictio criminalis, quam merum imperium appellatur. Quaejure Magistratus competunt, mandaripossunt.

33. Merum imperium datur hodie sub nomine Magistratus.

34. Vendito castro et territorio, cui adhaeret merum imperium, idipsum etiam venditum censetur et transit cum territorio.

35. Omnes Domini territoriales, territorij jure regulariter merum imperium in suis exercent.

36. Hodie praescriptione acquiritur merum imperium, et prorogatur.

37. Quicquid est praescriptibile, est etiam cessibile.

38. De jure Canonico quicquid est cognoscibile, idem etiam delegabile.

39. Olim hoc imperium erat merum, hoc est, a magistratuum officio separatum, hodie vero plerunque annexum.

40. Objectio 41. 42. Adeandem Responsio.

43. Hodie de consuetudine Germaniae, jurisdictio in altam, et bassam, seu superiorem, et inferiorem tribuitur.

44. Altam jurisdictionem habens, simul et merum, et mixtum imperium haberecensetur.

45. Inferiorem seu bassam jurisdictionem habens, quae exercere possit?

46. Quae ad hanc pertineant?

47. Olim solus Caesar infeudabat de jurisdictione superiori, et jure gladij.

48. Hodie etiam ab alijs inferioribus ordinibus imperii, puta a Ducibus, etc. fiericonsuevit.

49. In investitura simpliciter reperto verbo, Gericht, velverbis mit den Gerichten, an non solum inferior, sed etiam superior contineatur? remissive.

50. In Palatinatu, et Franconia jurisdictio in Centam, sive Centenam et Vogtejam distinguitur.

51. Centena quid, et quae sub ea contineantur?

52. Centena quaedam est univer salis et omnigena, quaedam specialis, et limitata.

53. Iudices causarum criminalium in multis locis dicuntur Scabini, Blut-Schöffen.

54. Apud Romanos judices criminales quomodo dicebantur?

55. Scabini moderni ut et olim triumviri capitales, non habent merum imperium, sed tantum cognitionem de veritate criminis.

56. Vogteja quid?

57. Ejus significatio ambigua et varia. Estque duplex.

58. Notatio ejusdem.

59. Mulctas alij referurt ad merum imperium.

60. Mulcta et poenae dicuntur fructus meri imperij.

61. Mulctae ad majores Magistratus pertinebant, qui cum imperio erant, etc.

62. Alij mulctas referunt ad merum imperium.

63. Alij ad simplicem jurisdictionem.

64. Ab alijs mulctarum et poenarum compendia Regalibus annumerantur.

65. Hae opiniones quomodo concilientur et declarentur?

66. Ad merum imperium mulcta quatenus referatur?

67. Quatenus ad mixtum imperium? 68. Et simplicem jurisdictionem?

69. Hodie hujusmodi compendia mulctarum censentur esse fructus jurisdictionis, et Magistratibus pro modo suaesujusque jurisdictionis debentur.

70. Etiam minores Magistratus, simplicem tantum jurisdictionem habentes, mulctae irrogandae facultatem habent.

71. Leges et mandata Iudicum ae Magistratuum etiam inferiorum subditorum temeritate non eludenda, aut suspendenda.

72. Quidam Magistratus liberam habent mulctandi potestatem.

73. Mulcta est arbitraria, intra tamen, non supra modum Magistratibus concessum.

74. Poena in praecepto judicis adjecta inconsuet a et intolerabilis, repudiari potest. Insolita fraudem arguunt.

75. Mulcta insolita contra communem stylum, et consuetudinem irrogata, injusta censetur.

76. Mulcta quatenus de Regalibus censeatur?

77. Etiam hodie merum et mixtum imperium adregaliarefertur.

78. Mulcta a poena differt, tanquam species a genere.

79. Carcer regulariter est nota jurisdictionis criminalis, et meri imperij.

80. Perpetuus carcer ad primum gradum meri imperij refertur.

81. Temporarius vero vel ad secundum, veltertium gradum, proqualitate delicti.

82. Incarceratio etiam ad tempus ad effectum puniendi, Thurn-Straff, meri imperij esse censetur.

83 84. 85. Carcer et incarceratio quando et quatenus ad actus meri imperij et jurisdictionis referatur, vel non?

86. Carcer quando ad mixtum imperium et jurisdictionem simplicem referatur?

87. Carcer a Dd. constituitur quadruplex. Poenae.

88. De jure civili perpetui carceres prohibiti, et ignoti.

89. Custodiae. 90. Poenitentiae.

91. Taedij seu debitorum.

92. Privati, seu domestici carceres

regulariter prohibiti. Includens liberum hominem vim committitpublicam, laesae Majestatis crimen incurrit, et capitis poena plecti potest.

93. Nisi in casibus a jure expressis.

94. Parentibus tamen et Dominis, liberos suos et servos vinculis detinere, et carceribus mancipare sine privati carceris crimine, permissum.

95. Alienam jurisdictionem turbans territorium violat, et poena fractae pacis tenetur.

96. Turbare jurisdictionem quomodo quis censeatur?

97. Nec jus dicere extra territorium suum, nec in alieno territorio capere delinquentem permit titur.

98. Iustitiae ordo confunditur, ubi jurisdictio sua cuique non relinquitur.

99. Principes imperij in alterius territorio, quoad jurisdictionem contentiosam proprivatis habentur.

100. Inter duos aequales, ille qui est in suo territorio, dicitur major esse altero.

101. De novissima imperij constitutione potest Magistratus aliquis turbatorem pacis publicae persequi et etiam capere in alieno, itatamen, ut ubi capitur captum jurisistat, etc.

102. Principe vel statu imperij in alieno delinquente territorio, ad Imperatorem cognitio pertinet.

103. Si autem Princeps superiorem recognoscens in alieno territorio delinquat, ad territorij Dominum hoc casu pertinebit animadversio. Exemplo Mariae Scotia Reginae capite ab Elisabethae Angliae Regina mulctatae.

104. Si duo sunt Domini ejusdem castri, et alter delinquat, delinquens potest puniri ab altero. Delinquendo exuit se quis paritate.

105. Victus a pari et captus, victori amplius par non est. Victo obliviscenda prior, quae fuit, fortuna, reminiscenda quae est.

106. Legati in legatione et alieno territorio delinquentes, ibidem puniri possunt.

107. Sic et delegatus summi Principis in ordinarijterritorio delinquens, ab hoc coerceri potest.

108. Magna tamen utroque casu cautela et prudentia adhibenda.

109. Praedicta de jurisdictione in alieno territorio non exercenda, non procedunt in actibus voluntariae jurisdictionis.

110. Et in Rectoribus Academiarum, etc.

111. Territorium non est de substantia jurisdictionis ordinariae. Specialem jurisdictionem habens eam etiam in alterius territorio exercerepot est.

112. Dux exercitus potest etiam delinquentes in alterius territorio coercere, ultimoque supplicio eos afficere.

113. Milites in alieno territorio delinquentes, ad Magistratum militum remittendi.

114. Hodierno usu si erimen sit militare, Magistratui militari, si non militare, et enorme, Magistratui loci animadversio competit.

115. De more, et generali

consuetudine belli Capitanei de omni crimine per milites commisso cognoscere, punire solent.

116. Quaestio hic attingitur. An captum in suo territorio per alterius Magistratus territorium isto irrequisito, ad alium locum sui territorij ducere quis possit?

117. Capere in alieno territorio, et captivum per id ducere, pari passu videntur ambulare.

118. Ad cognoscendum utrum loci hujus jurisdictio turbetur, quid inspiciendum?

119. Cum jure terrendi, et capiend, et in captivum exequendi, nibil commune habet jus ducendi captivum.

120. Via publica, cujuscunque territorium attingat, cuivis ad usum licitum, oraesertim Reipubl. tuitionem patere debet.

121. In alieno territorio captirus ductus evadens, de novo capi non potest.

122. Quod tamen propter imperij constitutionem dubium habet.

123. Nulla vis licita est in territorio alieno. Et tum vis fit cum per vim quis ducitur. Vis fit utrobique et ubi capitur, et ubi detinetur.

CLASSIS III.

CAPUT I. De armorum praesidio, et belli jure in genere ejusque justitia.

SUMMARIA.

1. Continuatio. Legiones et arma sinistrum mundi brachium Vbi vires geritur, leges sine moribus nihil proficiunt.

2. Pace nihil optabilius, si justa sit, aut honesta.

3. Nihil aut faciendum injuste, aut patiendum turpiter, ut pace fruamur.

4. Pax ita colenda, ut justitia, veritas, et pax osculentur se invicem. Vbi justitia non est fundamentum, nullum pacis potest esse ornamentum.

5. Bellum gloriosum turpi pace optabilius. Iustum et honestum bellum etiam inhonesta pace utiliter ac feliciter immutandum. Pacem optat voluntas, bellum cogit necessitas.

6. Bellumper se, et ratione finis res bona, et Christianis licita. Pax est belli optabilis finis.

7. Primum bellum in sacris et profanis historiis.

8. Belli definitio.

9. Belli jura non minus fortiter, quam juste gerenda. Iustitia belliunde aestimanda?

10. Bellum juste a Principe Romano, aliisque regibus, et populis superiorem non recognoscentibus suscipitur.

11. Ad effectum supremae juris dictionis et summae potestat is refertur, belli suscipiendi auctoritas.

12. Belli suscipiendi auctoritas atque consiliumpenes Principes est.

13. Arma sine Principis jussu sumens, Majestatis reus judicatur.

14. Novissimo jure, violatiterritorij et pacis fractaereus agitur.

15. Supremi Principis auctoritas ad

arma et rixas procedere non patitur, quos potest jurisdictione sua compescere.

16. Iure gentium certum est, ubi jure agi potest, ab armis esse abstinendum. Nimia armorum fiducia maximae calamitatis initium esse solet.

17. In Camera Imper. vel in Aula Caesareacontra arma moventem avocationes sub poena banni decernuntur.

18. In Omni superiorem recognoscente praesumitur bellum injustum.

19. Et vice versa, a Principe vel alio superiorem non recognoscente indictum justum praesumitur.

20. 21. Germaniae Prinsipibus concessum est consoribere milites in propriam et aliorum salutem, secundum formam tamen in imperij constitutionibus praescriptam.

22. Praedictade Principibus inferioribus quando procedant? Melius est in tempore occurrere, quam post vulneratam causam remedium quaerere.

23. Etiam quiliber status imperij et Dominus subditos suos inobedientes, contumaces et rebelles bello et armis invadere potest.

24. Nec hoc casu superioris avocatio locum habet.

25. Principes Italiae bella movent pro arbitrio, et pacem etiam inconsulto Imperatore stabiliunt.

26. Imperator solus jure Majestatis in imperio jus indicendi belli habet, de consensutamen et consilio statuum imperij, etc.

CAPUT II. De justis belli suscipiendi causis.

SUMMARIA.

1. Ad bellum legitimum praeter auctoritatem Principis subesse debet justa belli causa. Iusti belli fundamentum est causa, propter quam suscipitur, justa.

2. Temere in acie versari et manum cum hoste conserere, immane quiddam, et beluarum simile est.

3. Veteres etiam exteris et hostibus persuadebant, bellandi causas se habere justissimas.

4. Etiam injusto bello industria humana causam, aut justitiae titulum adinvenit.

5. Iusta belli causa in genererefertur ad gloriam DEI, et Reipubl. salutem. Pro lege et grege, pro aris et focis.

6. Iusta belli causa est defensio justa et legitima. Vim vi repellere omnes leges, omniaque jura permittunt. Culpa censetur alterius defensionem omittere, sui vero dolus.

7. Defensio respicit religionem,

regionem, et personam. Religio adversus oppressores armis defendi potest.

8. Summa, et optimaratio putatur, pro religionis tuitione faciens.

9. Ipsum religionis verae exercitium et cultus liber, a vi externa, et insultus impedientium recte armis desenditur.

10. Quod in religionem committitur, in omnium fertur injuriam.

11. Maximianus Episcopus Vagiensis auxilium petijt ab Imp. Christiano contra hostes Ecclesiae.

12. Subditi privati simul, armorum jus non habentes, nec ijs ad tuendum verum religionis cultum utipossunt. Eorum informatio.

13. Subditivero Magisti atus per sonam simul sustinentes certo modo, urgente summa et inevit abili necessitate pro aris et focis armis se sacraque tueri potuerunt.

14. Religionis defensio ut sit justae et pia, omnis abesse debet fucus, et pravus affectus.

15. Fortitudo in bello tuens patriam, vel domi defendens infirmos, vel a latronibus, plena justitia est. Defendentibus Rempublicam locus incoelo destinatus dicitur.

16. Hostis aequus judex non est, nec vis belli finitur consecutione expetitorum, sed pro victoris arbitrio ambulat.

17. Testes inimici a testimonio repellantur.

18. Arma tenenti omnia dat, qui justa negat.

19. De justitia vel veritate judicare volentes, arbitros, non hostes esse oportet.

20. Vasallus, ad suam suorumque defensionem cum Domino bellum gerere potest, ac per vim sublata, virecuperare.

21. Defensio ad quos respiciat? Interest in necessit atibus hominis beneficio hominem adfici. Naturae lex ad omnem nos stringit charitatem.

22. Quod quis sibi vult fieri alteri fecerit.

23. Non defendens, nec obsistens, si potest, injuriae, aeque est in vitio, ac si parentes, aut patriam, aut socios deserat.

24. Prospera libat Domino, qui ab afflictis pellit adversa.

25. Defensionis justitia non solum ad praesentem, sedetiam ad ingruentem vim pertinet.

26. Venienti morbo occurrendum, et veniens ad se percussor gladio repellendus.

27. Frequentissimum calamitatis initium securitas.

28. Vtile bellum movemus, verentes, ne ipsi bello petamur.

29. Iustus metus justa belli causae censetur.

30. Impendentibus malis obviam eundum. Et adversarij conatus opprimendi.

31. Milites limitanei quare olim introducti? Fines etiam pacis tempore tuendi, ne inopinantes opprimamur.

32. Bodini hac de re discursus non de nihilo.

33. Maximilianus II. Imp. in

Comitijs Ratisbonensibus de novo ordine militari contra Turcam instituendo, prudentissime monuit.

34. Fines imperij non solum milite tuendi, sed et propugnaculis muniendi.

35. 1. Bellioffensivi justa est rerum per vim ereptarum recuperatio.

36. Ab imperio deficientes imperij hostes efficiuntur.

37. 2. Eciam contra contumaces arma juste suscipiuntur. Hocque casu bona rebelliuns in praedam capientium dari possunt.

38. Ad seditiosorum et rebellium coercitionem noviss. imperij constitutionibus constituti sunt circulorum Praesides.

39. Hoc tamen caesu sumptus in executione bannitorum a Cir culorum Ducibus factiper contributionem imperij eis restituendi.

40. 3. Belli offensivi causa est illatae injuriae vindicatio. Exemplo Ionathae Machabaeorum Principis.

41. Magistratus non frustra gladium gerit, sed ad vindictam.

42. Propter rem exigui momenti ne quidem a superiere suscipienda est expeditio bellica.

43. 4. Est transit us innoxij denegatio. Exemplo. Ist aelitarum. contrae Reges Amorrbeorum.

44. In Imperio Romano transitum desiderans tenetur prius requirere Duces circulorum, et idonee cavere de resarciendo damno.

45. Princeps, vel Rex extraneus in imperio milicem conscribere volens ipsum Imperatorem desuper requirere tenetur.

46. Denique Alimentorum necessariorum transeuntibus facta denegatio. Alimenta debita denegans necere videtur.

47. In bellis doeninandi libido, nocendi crudelitas, et similia, jure culpantur. Nescit pietatis jura regnandi libido.

48. Alexander M. gloriae, et imperij libidine universum occupare contendebat orbem.

49. Carolus Burgundiae Dux cupidissimuc fuit gloria, ecmque ob causam praecipue bella suscepit, sed tamen tragico, et nimis luctuoso exitu.

50. Pleraque imperia, et Romanum ipsum non tam a justitiae, quam violentiae initium habuerunt.

51. Augusti unde dicti? Augere debent imperium non tam rapiendo aliena, quam recuperando amissa, tuendo praesentiae, vel legitimo modo nova occupando.

52. Religionis diversitas justa causae non est populum a nostra jurisdictione et imperio remotum, aggrediendi.

53. In Religionis negotio nihil quicquam valet mort alis hominis auctoritas. Nemo cogendus, invitus ut credat. Bellum non est legitimus modus tollendae in Ecclesia scissurae.

54. Aggredi per vim, quod effici nequit per vim, furiosum est. Religio jus est inter Deum et hominem.

55. Ecclesia sine caede et sanguine propagatura est doctrinam Evangelij.

56. Nulla major Tyraunis, quam imperare velle conscientiis, dicente Maxim, II. Imp.

57. Nullaratione publica paxturbata magis hucusque fuit, quam quod Magistratus subditis suis conscientias constringere voluerunt. Coactionem ad sidem per externam vim Ecclesia Christi ignorat. Pietatis ara armis inimisa.

58. Stephani Poloniae Regis laudatissima vox: Nolle se conscientiis dominaeri, etc.

59. Lipsij et Lactantij monitum de Religione, et fide. Non potest veritas cum vi, aut justitia divina cum crudelitate subsistere.

60. Contrarium novissim e statuit Wilhelmus Ferdinandus ab Effern, sed male.

CAPUT III. De Bellia vertendi et suscipiendi consiliis, et praesertim de Foederibus.

SUMMARIA.

1. Bella potius pie et prudenter avertenda, quam juste suscipienda. Non coeco aut temerario impetu ad arma prorum pendum. Martis alea ambigua, et event us dubius.

2. Facile bellum sumitur, acerrime desinit, nec in ejusdem potestate initium et finis.

3. Belli effecta et calamitates. Omnium immanitatum Epitome, et calamitatum cunctarum farrago bellum dici meretur.

4. Bella plus impendij, quam compendij; Plus in gerendo detrimenti, quam in gesto emolumenti. Et non necessaria et injusta infelices successus et tragicos exitus habent.

5. Consilio prius omnia experienda, quam armis decertandum. Pulcrius in otio vitam degere, quam in tumultu libertatem amittere, ac periculum inire.

6. Nusquam minus, quam in bello rerum eventus intentioni respondent. Quid stolidius, quam sanguine tuorum tentare, quae citra periculum comparare possis.

7. Honestius est unum civem servari, quam mille hostes occidi. Augusta Imperatoris Antonini vox: Dum in pace esse possimus, arma non induamus.

8. In multitudine populi dignitas Regis, et in paucitate plebis ignominia Principis.

9. Etiam in quovis justissimo bello multa enormia et abominanda miscentur peacata.

10. Eveniente belli occasione initio utendum verbis, deinde herbis, tertio lapidibus Vbi non sufficit virtutis ingenium, ibi valeat armorum praesidium.

11. Xerxes Graecis bellum illaturus, consilium bellum suadentium infelici exitu secutus est. Perpenso consilio in bello vitando, vel suscipiendo agendum est.

12. Quorum initium est sine prudentia, finis solet esse cum poenitentitia.

13. Consiliarius levide causa Prinsipi bellum suscipiendum suadens aut bile abundat, aut conscientia caret.

14. Bella avertuntur pacificationibus, et amicabilibus tractatibus.

15. Favore pacis in pacificationibus admittuntur etiam ea, quae alias sunt prohibita. Quicquid sit propter bonum pacis, jure fieri censetur.

16. Belli avertendi quae consilia sunt optima?

17. Romana urbs amicitiae foederibus cum extraneis populis non mediocriter aucta. Nullus populus diustare potest, ac florere, nisi finit imorum munitus sit amicitia, et societate.

18. Foederum jura communem quasi foederatorum fortunam faciunt.

19. Qua intentione foedera gentium jureprodita?

20. Natura confoederationis quaenam? Confoederatiuno et mutuo quodam spiritu vivere dicuntur.

21. Praeceptum tuendae salutis adversus hostium impetus.

22. Helvetiorum foedus ad Galliae salutem magnum momentum attulit.

23. Foedera justa sunt licita. Habent auctorem ipsum Iehovam.

24. Iusta et licita censentur foedera, si fiant juris promissione, vel superior is auctoritate.

25. Superiorem non recognoscentes derebus licitis et honestis foederapercutiunt juris permissione.

26. Inferiores non nisi auctoritate superioris.

27. Imperator alias ab omni disposisione ettam jurata, ipsa juris propisione exceptus censetur.

28. Limitantur praedicta.

29. Inferior adversus summum Principem foedera percutiens, praesertim cum hosle ejus, crimen laesae Majestatis commit tit.

30. Vasallus contrahens foedus cum hostibus Domini regulariter amittit feudum.

31. 32. Foederum genera proprie duo. Et quaenam?

33. In foederibus non minus pie, quam prudenter omnia agenda.

34. Foedera percutiens fortunam suam in consilio habeat, cum de aliena deliberat.

35. Optimum et firmissimum foedus est, justa et necessaria modeste agere. In foederibus plerunque alienorum erratorum poenae luendae.

36. Neutrarum partium duces sequentes victoribus quasi certissima praeda cedunt. Neutralitatem sectari periculosum.

37. Neutraliter tali casu quiescens, eventum stultorum magistram expectans, cum consilijs saepe et consiliarijs perit.

38. Media habitantes domo ab inferioribus fumo necantur, a superioribus perminguntur. Sic et cives ab utraque factione medij.

39. Foedera etiam pacis tempore recte percutiuntur.

40. Foedera quibus modis finiantur? morte alterutrius ex foederatis.

41. Elapso tempore praefinito.

42. Et finita foederis causa.

43. In dissolutione foederum caute agendum Et quaeperpendenda?

44. Ludovicus XI. Galliae Rex artem dirimendi soedera et societates calluit, inque ea re nulli pepercit sumptui vel labori.

45. 62. Quaestio de foederibus cum Turca, vel alio infideli ineundis, proponitur. Rationes adsirmantes. 1. Quod quisque ob tutelam corporis sui fecit, jure fecisse existimatur. Ignoscendum ei, qui qualitercunque sanguinem suum redimere satagit.

46. 2. Propriae salutis defensor in nullo peccare videtur. Magis Patriae, quam propriae salutis ratio habenda.

47. 3. Nec jure divino, nec humano necessitati lex ferri potest.

48. Necessitas facit licitum, quod alias erat illicitum. Bona Ecclesiastica necessitare urgente, non babita privilegij ratione contribuunt. Et alienatio rerum Ecclesiast. propter necessitatem permissa.

49. Necessitas ingens telum, nulli subjectum legi ipsa legem faciens Necessitate urgente quod fit, culpabile non est.

50. Lex sit honesta, justa, possibilis, etc.

51. Necessitas praesupponit impossibile quiddam.

52. Propter necessitatem ea conceduntur, quae ipsa quoque natura negavit.

53. 4. Hostes insidijs et dolo fas est propulsare.

54. 5. Contrariorum eadem est ratio, quoad potentiam, et juris decisionem. Quicquid fieri potest in uno contrariorum, censetur etiam permissum in altero. Idem operatur propositum in proposito, quod operatur oppositum in opposito.

55. 6. Cujus finis bonus est, idipsum quoque bonum esse censetur. Finis in omniactione inspiciendus. Ratio finalis anima cujusque dispositionis dicitur.

56. 7. Ex dissensione, et divisione oritur regnorum desolatio.

57. Per simultates et odia tractis in diversas partes animis, hostium vires frangendae.

58. 8. DEI actio nostra est instirutio.

59. 9. Exempla piorum, qui cum gentilibus, et infidelibus foedus et pacem inierunt.

25. 60. 10. Ius foederum et belli pari passu ambulant.

61. 11. In bello justo licitum est bestiarum auxiho uti.

63. Contraria sententia evidentioribus nititur rationibus, juris divini fundamentis, et exemplis.

64. 1. Impio non praebendum auxilium, nec amicitia jungenda cum infidelibus, propterea enim ira Dei et indignatio provocatur.

65. 71. Firmiter cohaerere et conjungi non possunt, quibus studia, et vota diversa sunt. Francisci Galltarum Regis foedus cum Turcis percussum, Christiano omnino indignum, dixit Carolus V. Imperator.

66. 2. Foedera et auxilia infidelium sunt periculosa.

67. Nulla participatio justitiae cum iniquitate, nulla societas lucis ad tenebras.

68. Aditus et ingressus Turcae et infidelibus in terram fidelium non monstrandus. Non alius in orbe terrarum potentior, necrebus omnibus bellicis instructior Turca.

69. Tristis eventus amicitiae et foederis cum infid. libus juncti.

70. Turcicum imperium unde potissimum incrementum sumpserit?

71. Non nisi firma amicitia in periculo, et Necess. tatibus constans perdurat. Firmae amisitiae fundamentum, est animorum, votorum, et religionis conjunctio.

72. Turcarum proprium est, nulli Christiano nisi commodi sui causa, amicum esse. Fidem sola utilitate, et quaestu metiuntur.

73. 3. Indecens, et nefas est Christianos homines propter lites et controversias civiles coram infideli judice litigare.

74. 4. Hujusmodi soedera in publico Viennensi concilio damnata, et improbata sunt.

75. 5. Victoria a solo Deo speranda, et petenda.

76.6. Bella non minus pie, quam fortiter gerenda et suscipienda. Bellum praecedere debent preces ardentes ad Deum.

77. Publicae preces pro obtinenda victoria communi Imperatoris et Procerum imperij consensu introductae.

78. 7. Foedera juris jurandi religione vetustissimo more et usu firmanda sunt.

79. Singularis modus olim foedera inter Reges sanciendi. Foedus arcanum mutuo cruore sacratum.

80. Iuramentum fidelium est veri DEI invocatio, infidelium juramentum idolorum invocatio. Ex impio infidelium juramento bonus non est sperandus effectus, aut exitus.

81.8. Iohannes Elector Saxoniae cum discrepantibus in religione foedus inire noluit.

82. Elegans Petr. Martyris diftinctio inter foedera, etc.

83. Respondetur ad dubitandi rationes. Ad I. Legitima desensio quae? Non quaelibet defensio jure permissa est. sed quae fit cum moderamine juris.

84. Quod jus naturae dicit in genere, hoc jus divinum cum distinctione fidelium et infidelium accipit.

85. Ad 2. Propriae salutis defensor cum moderamine se defendens in nullo peccat. In jure omnis excessus in desendendo punitur.

86. Ad 3. Nicessitas facit licitum, quod alias erat illicitum, aliquando, non semper. Toler are malum patientiae est, facere malitiae.

87. Propter necessitatem delinquere non oportet.

88. In ceremonialibus necessitas a lege fuit exempta. Possumus hoc, quod lege permittente, vel non prohibente possumus.

89. Vrgente extrema necessitate ad divinum auxilium recurrendum.

90. Ad. 4. Etiam insidijs et fraude hostis opprimendus. Quae solertiam militarem denotat. Perfidia nequidem adversus hostes licita.

91. Ad 5. Argumentum a contrario non procedit, diversa existente utriusque contrarij ratione. Magistratui etiam infideli parendum ratione jurisdictionis, et superioritatis.

92. Ad 6. Tum demum bonum est id, cujus finis bonus est, si etiam media ad finem ducentia bona sint. Finis et media ad finem ducentia debent esse homogenea, non heterogenea.

93. Ad 7. Quatenus hostium discordiae seminandae?

94. Ad 8. Quae a Deo geruntur non sunt trahenda a nobis in exemplum, qui sub ejus legibus constringimur.

95. Ad 9. Non exemplis, sed legibus est pugnandum.

96. Macchabaeorum omnia facta non justificantur. Macchabaei Romanorum praesidia, et auxilia quaerentes in victorijs defecerunt, et ab hostibus superati.

97. Nec Davidis facta omnia probanda.

98. David unctus fuit ad regnum a Samuele, ut defuncto demum succederet, non ut vivo imperium vitamque eriperet. Sic hodie vivo Imperatore eligitur Rex Romanorum.

99. Asa graviter a Deo reprehensus, et divinae indignationis aculeos propterea statim sensit.

100. Ad 10. Cum infide libus foedus non ineundum adversus Christianos.

101. Ad 11. et ultim. Foedera infidelium prohibita a DEO, et improbata.

CAPUT IV. De belli suscipiendi consiliis, et quae praecedere bellum debent.

SUMMARIA.

1. Non minus pie bella suscipienda, quam avertenda. Belli causa meritoria, hoc est, peccata amovenda. Bene et competenter univer sa geruntur si principium fiat decens, et amabile Deo.

2. David, Assa, Iosaphat, Iudas Maccabaeus nunquam bellum moverunt, cumque hoste conflixerunt., nisi consulto Deo, et praemissis ardentibus precibus.

3. Romani bella non nisi summa religionis vener atione decreverunt. Fridericus I. Imper. iturus ad bellum semper spiritualibus armis praemunivit animam.

4. Bella implorato divini Numinis auxilio, magno consilio, et prudentia suscipienda.

5. Apparatus bellicus fortiter et prudenter instaurandus.

6. Pecunia rerum gerendarum, et inprimis belli nervus praecipuus. Pecunia quae numerari potest, bello non sufficit.

7. Vectigalia sunt subsidia belli, et ornamenta pacis. Nec quies gentium sine armis, neque arma sine stipendijs, nec haec sine tributis esse possunt.

8. Hodie. novissimis imperij moribus contributiones et collectae Imperatoris auctoritate, et Procerum suffragio indicuntur.

9. Pecunia arma facit ut ilta, ferroque in bello validior. Deficiente isto nervo frustra Princeps de bello cogitat.

10. Colligenda pecunia in tempore, ut haberi possit in promptu. Non minor habenda ratio commeatus remeatusque, sine quibus temere, et cum periculo bellum suscipitur.

11. Colligendus exercitus non tam numerosae multitudinis, quam praetlarae fortitudinis. Qualis Alexandri Magni fuit exercitus.

12. Duces rerum bellicarum sint periti, numero non ita multi.

13. Non minor victus et cibariorum, quam armorum habenda ratio. Sine ferro vincitur cui cum natura et fame belligerandum. Nulla necessitas famipar est.

14. Bello conducunt armis instructae armamentaria.

15. Hosti bellum legitime denunciandum, more et jure gentium, Bellum legitimum non censetur, nisi praecedente denunciatione.

16. Clarigatio unde dicitur.

17. Explorato, et excusso consilio, summaque ratione omnia administranda. Inemendabilis censetur error in bello commissus.

18. Res periculi plena dimicare praelio, propter incertissimum eventum.

19. Non est nisi necessario dimicandum, et ante praelium de summa rei cogitandum.

20. Cunctatio consilio moderanda, ne ulla occasio victoriae apta negligatur. Maxime in bello dominatur occasio, ideoque minime praetermittenda.

21. Multa bella impetu valida per taedia et moras evanuerunt. Belli Dux possessionem campiprior adipiscatur.

22. Magnum positum est in victoria momentum.

23. In victoria opus est moder atione et temperantia. In bello fortuna inconstans, et rerum timendae vicissitudines.

24. Summa et prima victoriae causa in solius Dei manu est posita, ab eoque solo expectanda.

CAPUT V. De reliqua belli suscepti expeditione.

SUMMARIA.

1. Disciplina militaris tenacisstmum est vinculum belli suscepti feliciter expediendi. Omnium Rerumpubl. opes, jura, et leges sub militaris disciplinae clypeo continentur.

2. Disciplina militaris in quibus praecipue consistat? Milites quotidie exercendi.

3. Omne artificium per exercitium recipit incrementum. Milites per otium effunduntur in luxum et epulas, et nocturnos coetus.

4. Hoc veneno fortissimus Annibalis exercitus inebriatus in Italia perijt cum ipso.

5. Nullagravior, ac nocentior pestis in militaribus expeditionibus, quam luxus, et securitas.

6. Ordo belli et armorum ornamentum est, et fundamentum. Et actionum humanarum animae dicitur.

7. Ordo quid?

8. In quibus consistat?

9. Coercitio circa quae versetur? Militia olim Romanis temperantiae, prudentiae, et fortitudinis Schola fuit, nunc latrocinandi ars esse videtur.

10. Militum nostri temporis egregia facinora.

11. In transitu plus damni plerumque dant amicis et confoederatis, quam ipse hostis.

12. Aurelianus Imperator in disciplina militari admodum severus fuit. Miles annona sua contentus sit, de praeda hostis, non de lachrymis provincialium vivat.

13. Moderni Germaniae belli militum insolentia depraedationes, concussiones, ex actiones, luxus. etc.

14. A militibus Imperator potius, quam hostis metuendus.

15. Omnis contumacia militis adversus Ducem vel Praesidem de jure civili capite punitur.

16. Plus est obedientia, quam victima. Bonus exitus non excusat delinquentem, exemplo Filij Manlij Torquati.

17. Stipendia militibus debita justo et legitimo tempore exsolvenda.

18. Severe coercenda perniciosa profugorum malitia.

LIBER TERTIVS. DE REGIMINE ECCLESIASTICO.

CLASSIS I.

CAPUT I. De jure Imperatoris, Regum, Principum et aliorum Magistratuum, circa Regimen Ecclesiasticum.

SUMMARIA.

1. In regimine Ecclesiae quae potissimum spectanda?

2. Religio quot modis sumatur?

3. Romaniolim Religionem, et sacra, loco instrumenti habuerunt ad conservandum Reipubl. statum.

4. Vrbs citius sine solo, quam Respubl. sine opinione de Diis constitui, aut constituta servari potest.

5. Homo sine religione velut effrenis equus. Sublata Religione, justitia, publica honestas, et disciplina corruit.

6. Religionis scopus principalis animarum et salutis aeternae concernit curam et negotium.

7. Non solum aeterna, sed et temporalis felicitas a Religione dependere dicitur. Male vivitur, si de Deo non bene creditur.

8. Vera Religio optima rectrix humanae vitae.

9. Magistratus custos esse debet utriusque tabulae. Religionis inprimis summa habenda ratio.

10. Ecclesia est in Republica, non Respublicae in Ecclesia. Reges nutricij, Reginae nutrices Ecclesiae.

11. Reges Christiani Ecclesiam a Christo tuendam acceperunt.

12. Imperator Romanus in imperij Recessibus dicitur Ecclesiae Advocatus, supremus praefectus, etc.

13. Sine scitu Imperator. olim non ordinabantur Pontifices exemplo Caroli M. Ottonis, ejusque successorum.

14. Hoc jus Imperator. et Magistratus habet non ex privilegio Papae, sed jure Regiae potestatis a Deo concessae.

15. Potestate, et auctoritate data a Deo, ea quoque data censenda, sine quibus ad finem a DEO constitutum perveniri commode non potest. Religio est

tunquam fulcrum et fundamentum Reipublicae Christianae.

16. Exempla Regum V. T. qui curam religionis et cultus divini habuerunt.

17. Eadem, nec inferior potestas et hodie Imp. Regum ac Principum Christianorum est, in Republ. Christiana.

18. Et saniores gentiles curationem rerum sacrarum praecipuum Reipublic. fundamentum esse persuasum habuerunt.

19. Christus et Apostoli Ecclesiam, quatenus in hac vita militat, politicae potestati subjecerunt. In cujus territoris Ecclesiae sunt, sub ejusdem protectione esse censentur.

20. Vt Ecclesiae, ita et Schola rum cura ad Principes et Magistratus pertinet.

21. Iustiniani Imperatoris alio rumque Principum Christianorum constitutiones religiosae.

22. Iustiniani constitutio de summa Trinitate.

23. De scripturarum lectione. Praestat ex limpidissimis S. literarum fontibus bibere, quam ex coenosis traditionum lacunis.

24. A Deo discendum, quid de Deo, Deique voluntate intelligendum. Quia DEVS non nisi se auctore cognoscitur.

25. Constitutio Iustiniani de Scripturarum versione.

26. Nova Pontificiorum tradition scripturarum lectionem laicisadimens, solis clericis relinquens.

27. Christus quare Apostolos linguarum cognitione instruxerit?

28. Opprobriosum est clericis, immiscere se secularibus. Desiit esse miles seculi, qui factus est miles Christi. Veneti sacerdotes a conciliis, ab imperijs, a magistratibus submoverunt, et quare?

29. An Magistratus illaesa conscientia plures in Republ. et contrarias religiones tolerare possit? remissive.

30. Catholici Principes quomodo diversae religionis homines in suis provincijs tolerent?

31. Iesuitarum votum quoad regiones et bona haereticorum.

32. Clericus de jure divino non est exemptus a potestate seculari. Quoad temporalia, secus quoad spiritualia.

33. Clerici et Ecclesiasticae personae sunt de districtu Dominorum temporalium, quorum est territorium. Ecclesia est de territorio loci Magistratus.

34. Nulla Evangelij et Nov. Testam. est lex, clericos a juris dictione Principum secularium eximens. In primitiva Ecclesia Clerici, eorumque res jurisdictioni Regum et Imperatorum subfuerunt.

CAPUT II. De Festorum, Feriarumque Constitutione, Principibus jure Regio competenti, ibidemque de Calendario Gregoriano.

SUMMARIA.

1. Festi dies olim apud Gentiles qui dicebantur?

2. Quam varijerant?

3. Apud Christianos dies festi qui?

4. Origo festorum ex prima Dei institutione pendet. Eorum ordinatio ad Principis curam vetustissimo more pertinere coepit.

5. Leonis, et Authenij constitutio de ferijs et diebus festis. Feriarum constitutio et mutatio jus est imperatoriae, et supremae potestatis.

6. An Lex Mosaica de Sabbatho celebrando sit moralis, an vero ceremonialis?

7. Sabbathum apud Hebraeos quid significet? Cornelij Taciticoecum de Sabbatho Iudaeorum judicium.

8. Praeceptum Decalogi de Sabbathis sanctificandis partim morale est, partim ceremoniale.

9. Morale quatenus?

10. Ceremoniale quatenus?

11. Omnis lex moralis est naturalis, Lex naturalis naturaliter omnibus est nota.

12. Naturalem legem cum ipso genere humano ipsa rerum natura prodidit, ideoque omnibus etiam gentilibus neta et solennis.

13. Omnis lex moralis in Novo Testamento praeceptive fuit repetita.

14. Nulla lex moralis ab Apostolis abrogata est, et mutata. Dies Dominicus in locum Sabbathi, seu septimi diei substitutus.

15. Ejusque Ratio.

16. Ratio dubitandi, ad eamque responsio.

17. Ordinatio Reipublicae ut et Ecclesiae magna ex parte ab ordine temporum, mensium, et dierum dependet, ut quaevis suo peragantur tempore.

18. Iulius Caesar primam industriam in corrigendis fastis locavit, et Calendarium correxit. Calendarium unde dictum?

19. Calendarium Gregorianum a Pontifice Anno 1581. introductum. Verba edicti Pontificij circa finem.

20. In quolibet actii per ficiendo primo inspiciendum, an personae ad actum celebrandum sint idoneae?

21. In quovis actu tria praecipue consideranda, Facientis potestas, ejusdem voluntas, et honesta causa ac forma, quorum uno deficiente actus est irritus, et inanis.

22. Quaelibet dispositio commensuratur disponentis potestati. Sine potestate nihil ad actum deducitur, sine voluntate nihil consensu perficitur: sine forma, et modo nihil in finem dirigitur.

23. Potestas feriaerum constituendarum, et mutandi vel restituendi Calendarij, ad Impp. et secularem potestatem pertinet, non ad Pontificem: Personae habilitate deficiente, actus ipse corruit.

24. Carolus M. Imp. et Calendarium ipsum et nomina mensium germanica populis Germanicis dedit.

25. Calendarium novum induceret confusionem et temporis et feriarum.

26. Etiam divinae ordinationis, contra Magistratus auctoritatem.

27. Electoris Saxoniae Augusti judicium de hoc Calendario Imperatori datum. Item Wilhelmi Hassiae Landgravij.

28. Induceret violationem pacis religiosae, et suspensionis jurisdictionis Ecclesiasticae.

29. Non sufficit actum secundum cujusque rei regulas et perfectionem formalem constitui, nisi simul ab his fiat, qui jus et potestatem constituendi habent.

30. Quare hoc Calendarium in gratiam Pontificis non recipiendum?

31. Nec a Caesare, et Procer bus imperij receptum.

32. In Camera conclusum, vetus Calendarium in Processibus decernendis observandum esse.

33. Et Patriarcha Constantinopolitanus aliaeque Ecclesiae Orientales illud plane recusarunt.

34. Inferior Magistratus a superiori coactus quatenus illud recipere possit?

35. Festorum et dierum mutatio et emendatio pro mere habetur adiaphora.

36. Adiaphorum si urgeatur, desinit esse adiaphorum. Rit us ac ceremontae desinunt esse adiaphorae, accedente ijs opinione cultus et necessitate.

37. Magistratibus politicis hujus rei ordinatio a Lut hero expresse tribuitur.

38. Magistratus hoc Calendarium suum facit approbatione, et adsensu, eique robur et validitate sua auctoritate addit.

39. Quomodo in Roman. imperio jus Canonicum aliquando usur patur. Iuris legumque spontanea communio non arguit subjectionem.

40. In his et similibus rebus adiaphoris ad formam et sorum ejus, cui quis subest, se accommodet.

41. Cum cautela tamen haec accipienda. Vbi majus est periculum, ibi cautius agendum.

42. De ratione mathematica Calendarij Gregoriani, Mathematici cujusdam scriptarelatio.

CAPUT III. Debonis Ecclesiasticis, eorumque immunitatibus et Alienatione.

SUMMARIA.

1. Bona Ecclesiastica speciali provisione ab exactionibus et tributis defenduntur, Vsu et commercio hominum eximuntur, et alienari prohibentur.

2. Non tamen omnino, et nullo casu bona Ecclesiastica sunt inalienabilia.

3. Certis enim casibus et causis alienatio eorum permittitur.

4. Causae regulariter 4. recensentur. 1. Necessitas aeris alteni. 2. Ecclesiae utilitas. 3. Incommoditas. 4. Pietas seu misericordia.

5. Pietatis intuitu alienantur bona Ecclesiastica pro redemptione captivorum, sepultura fidelium, et alimentatione pauperum. Pauperes sunt vivae Dei imagines.

6. Ecclesia aurum habet, ut non servet, sedut eroget, et subveniat in necessitatibus.

7. Ecclesiastica bona alienationi et contributioni subjecta sunt iis casibus, in quibus principaliter pietas, et publica versatur utilitas.

8. Cleinodiae aliaeque res Ecclesiasticae pretiosae pro thesauro reputantur, quae casu necessitatis alienari possunt.

9. Conservatio sanguinis

Christiani, et periculi aversio quibuslibet rebus pretiosior esse censetur.

10. Ecclesiastici ad reparationem, et constructionem murorum de bonis suis conferre tenentur.

11. Quatenus talis refectio aequaliter securit atem praestat omnibus tam Ecclesiasticis, quam laicis.

12. Ad expeditionem belli Turcici Cleinodiarum aliarumque pretiosarum Ecclesiasticarum, immobiliumque rerum altenatio a Pontifice expresse concessa.

13. Ad formae solennitatem, quae spectant.

14. Enumeratae formae solennitates cessant accedente tempore immemoriali, maxime centenario.

15. Res divinis cultibus dedicatae in prophanum usum non sunt transferendae. Sed potius in alium pium usum convertendae.

16. Pro defendendis bonis Ecclesiaesticis et colligendis reditibus constituuntur curatores, seu provisores.

17. Huc pertinet cura fabricarum Ecclesiae, et aedificiorum Parochialium. Resectio aedium Parochialium cujus sumptibus fieri debeat?

18. Vsufructuarij tenentur sarta tecta conservare aedificia, et aedes fructuarias reficere.

19. Hospitalia etiam prophana, pijs locis adscribuntur, et opera pietatis in ijs exercentur.

20. In favorabilibus omnis locus pius, sicut et pauperes Ecclesiae appellatione veniunt. Hospit alia in plurimis ut Ecclesiae censentur.

21. Hospitalium inspectio, regulariter ad Episcopum, seu ordinarium loci, vel jus Episcopale habentem pertinet.

CAPUT IV. De Conciliorum et Synodorum conventione.

SUMMARIA.

1. Ad Principis curam Ecclesiasticam quid pertineat?

2. Ad conciliandas dissensiones, et extirpandos errores nihil salubrius est, quam Conciliorum convocatio.

3. Conciliorum celebratio agri dominici eximia cultura est.

4. Auctoritas convocandi Concilia non ad Pontificis, sed ad supremi Principis curam, et officium pertinet.

5. Nec solum convocare concilia, sed et inter esse, et prae esse ijs summus Princeps debet, tanquam Caput seculare, Advocatus Ecclesiae, ac Protector Conciliorum.

6. Cui respondet. Praxis Ecclesiae Novi Testamenti et exempla Imperatorum Christianorum.

7. Et Caroli Magni in Gallia.

8. Frustr a Pontisex Rom. hanc potestatem Regiae Majestatis particulam sibi arrogat.

9. Carolus Magnus Imperator in Concilio damnavit iconomachiam.

10. Princeps prius cognoscat de dearetis Conciliorum eorumque justitia, ac veritate, antequam subditis ea commendet, et in Ecclesia obser vanda jubeat.

11. Status et Proceres imperij Romani de Concilio cogendo non Pontificem, sed Imperatorem adeundum esse decreverunt:

12. Ratio dubitandi.

13. Ratio decidendi. Papa illam facultatem non ex se, sed Imperatoris permissu et indultn usurpavit.

14. Imperator quid Pontifici demandarit?

15. Imperatori ratione officij et potestatis Caesareae, jus convocandi concilij competit, non Pontifici. Duo ejusdem juris et rei non possunt esse in solidum Domini.

16. Concilium quotuplex?

17. Hodie status imperij Augustanae Confessionis per transactionem Passaviensem jus Episcopale habentes ejusmedi Synodos celebrare possunt.

18. Ad concilia cuiris liber et securus patere debet aditus, veniendi, recedendi, et proponendi.

19. In conciliorunt congregatione omnium desideria, et vota audienda, et concor diam fidei Christianae expendenda.

20. In deciden dis fidei controversijs, non votorum pluralitas, aut Pontisieialis

dignitas, sed verbi divini attendenda auctoritas, et veritas.

21. Et semotis opinionum praeconceptarum affectibus tantum ad gloriam Dei, et concordiam Ecclesiae respiciendum.

22. In concilijs non quid maxima pars opinatur, sed quid verum est, attendendum.

23. Iuste creditur, quod communiter creditur. Vnusquisque nostrûm de seipsoreddet rationem Deo.

24. Concilio aliquid decidente contra verbi divini auctoritatem, et veritatem, major hujus, quam illius habenda ratio.

25. Concilia saepius graviter errasse notissimum est, probatur inductione aliquot exemplorum.

26. Non solum clerici, sed et laici in conciliorum conventu super doctrinae fidei audiendi, judiciumque etiam ad omnes, et singulos pertinet Christianos.

27. 28. Principi in conciliis nihil temere aut propria auctoritate sine consilio Theologorum et auctoritate scripturae in religionis negotio statuendum, vel immutandum.

29. Finis Conciliorum quis?

CAPUT V. De Haereticis, et Blasphemis, eorumque coercitione.

SUMMARIA,

Continuatio. 1. Haeretici unde de nominentur? Haeresis quid significet?

2. Olim in bonam partem accipi solita haec vox. Hodie odiosum nomen et infame, et quid eo significetur?

3. Vnam haereseos notam ferens, vel dissimulans Christianus non est.

4. Haeresis definitio.

5. Requisita, ut vere quis dicatur baereticus, 1. Vt Christum sit professus, et in Ecclesiae gremium receptus. Alias non haereticus, sed paganus dicitur.

6. Haeresis dicitur, quast divisio ab unitate fidei. Male haeretici infidelibus, aus vice versa hi illis accensentur.

7. 2. Error sit in intellectu, qui haereseos est principium. Sicut non omnic consensus constituit Ecclesiam. Sic nec omnis dissensuc eandem tollit, modo fundamentum salvum maneat.

8. 3. Error sit in fundamento fidei. Prima salus est rectae fidei regulam. custodire.

9. Haeresis a Schismate quomodo differat?

10. Bartol. inconvenienter haereticum esse dicit, qui negat Imperatorem esse Dominum universi orbis.

11. Sacrosanctae scripturae auctoritus est colamna et fundamentum fidei nostrae. Id solum quod de Scriptur is auctoritatem habet, recipiendum, quod ab

earum tramite deflectit, constanter reijciendum.

12. Falso ille dicitur haereticus, qui non credit, quod Ecclesia Catholica Romana credit.

13. Non in loco, et parietibus, sed fidelium coetu circumscribitur Ecclesia, adeoque per universum orbem diffusae.

14. 4. Praecedat monitio et convictio ex verbo Dei et frustranea tentatio. Ex ignor antia peccantes haeretici non dicendi.

15. 5. Vt haereticus doceri se non patiatur, sed contumaciter et pertinaciter errorem tueatur, et seditiose disseminet, Proprium haereticorum. Ad haeresin pertinet error in intellectu, et pertinacia in voluntate.

16. Haeresis obstinatioris animi dementia ab Imperatoribus appellatur. Nihil pestilentius est obstinato ad malum ingenio. Sola obstinatio producit haeresin.

17. Occultus haereticus non judicatur ab Ecclesia, quaede occultis non judicat.

18. 6. Vt quis sit publice, et legitime per Ecclesiam de beresi damnatus.

19. Cognitio causarum haereticalium ad Magistratum secularem de jure civili pertinet, de jure Canonico ad judices Ecclesiasticos pertinere coepit.

20. Ordinarius judex causarum haereticalium est Episcopus loci.

21. Hodie haec cognitio ad Augustanae Confessionis status jus Episcopale in suis terris obtinentes, pertinet.

22. Haereticus quretus propter solam haeresin capitali poena non puniendus. Zizania non er adicanda, sed relinquenda.

23. Devitandus ejusmodi haereticus, non vi ad verit atem cogendus.

24. Nova. et inauditae est istapraedicatio, quae ver beribus exigit fidem. Non tortore, sed Doctore opus hic est.

25. Haereticus poenitentiam agens humaniter ab Ecclesia est recipiendus, praecedente tamen publica abjuratione.

26. Pro manifestis criminibus manifesta est injungenda poenitentia. Manifesta peccata occulta correctione non purganda.

27. Seditiosus et blasphemus haereticus pro delicti qualitate puniendus. Ad fidem nemo cogendus, externa tamen disciplinae conservanda.

28. Detestanda patientia, videns vineam Domini devastari, et tamen connivere volens.

29. In Anabaptistas novissimis imperij constitutionibus gladio anim advertitur.

30. Pontificij et Calviniani flammis, ferro, et vipromiscue in haereticos saeviendum docent, exemplisque quotidie comprobant. Vt summae est clementiae, eorum vicem dolere, sic poenas ijs infligere extremae est dementiae, et inscitiae.

31. Constitutiones Impp. simpliciter capitis poenam infligentes haereticis, non de natur ali. sed civili capite, hoc est, deportatione, et exilio, intelligendae. Ex communi Dd. opinione in dubio poena capitalis non de morte naturali, sed civili intelligenda.

32. Blasphemi simpliciter a magistratu seculari pro qualitate blasphemiae puniendi. Tremendam ac umce ador

andam Majestatem ludibrio habentes, dignissimi sunt supplicio.

33. Poenarum capitalium nulla acceptior et gratior est, quam quae acer bissime de contumelia immortali Deo illata exigitur.

34. Blasphemia quid? Hoc crimen omnibus alijs delictis, et facinoribus detestabilius.

35. Quando attribuitur DEO, quod non est, illud quidem maledictio, sed non blasphemia est.

36. Omne peccatum in Spiritum sanctum est cum blasphemia conjunctum, non tamen omnis blasphemia est peccatum in Spiritum sanctum. Differunt blasphemia et peccatum in Spiritum sanctum, ut pars et totum.

CAPUT VI. De vocatione ministrorum Ecclesiae, et quatenus illa ad Curam Ecclesiasticam Principis pertineat.

SUMMARIA.

1. Ad Principis potestatem Ecclesia sticam pertinet cura vocationis, visitationis, sustentutionis et protectionis ministrorum Ecclesiae.

2. Ipsa vocatio munus est totius Ecclesiae. Legitime voc ati nec Principis, nec populi, sed Ecclesiae ministri proprie dicuntur.

3. Cleri, plebis et ordinis consensus et desiderium requiritur. Cum toto clero, et populo Romano electio fiori debet.

4. Solus Princeps vocandi ministros Ecclesiae jus non habet.

5. Pius Magistr atus non est tota Ecclesia; sedtantum membrum ejus Non est Dominus sed nutritius. In sinum ejus delata est Ecclesia, ut foveatur, non ut confundatur.

6. Ius reformandi religionem non ex nudo, et mero arbitrio Principis dependet, sed Ecclesiae consensu fieri debet.

7. Objectio.

8. Ad eamque responsio. Leges generaliter loquentes restrictionem recipiunt ex habilitate subjectae materiae. Ita facienda interpretatio, ut quoad ejus fieri potest, absurditas evitetur.

9. Ipsa reformatio toti Ecclesiae: Cura autem et directio externa reformationis Principi tribuenda, Suadendo, non jubendo religio cardibus hominum imprimitur.

10. 11. Nec Princeps solus jus vocandi ministros Ecclesiae sibi aescribat, nec ministerium has partes sibi vindicet. Quod ad omnes pertinet, id ab omnibus approbari aequum est. Ecclesiae ministris nefas est sumere partes Domini.

12. Monarchicus status et dominatus toties a CHRISTO discipulis fuit prohibitus, nec unquam usarpatus.

13. Pontifex cum suis vocationem et electionem Ecclesiae eripit, ad se solum suosque transferens.

14. Omnia decenter, et ordine fiant in Ecclesia. Nec Monarchica, nec Democratica est Ecclesiae in his terris gubernatio. sed Ariflocratica.

15. Ex triplici statu constat Ecclesia, Ecclesiastico, Folitico, et populari. Singulis suae partes in vocatione debentur.

16. Magistratui utriusque tabulae custodia, et executio severissime demandata est.

17. Ecclesiasticus status debet consulere de persona idonea: Popularis approbare: Politicus decernere. Olim invitae plebi non fuit datus Episco pus.

18. Quatenus alias vocatio ad Ministerium. ad Magistratum, et populum omnesque ordines pertineat?

19. Consistoria Ecclesiastica ad quid in Ecclesiis Evangelicis constituta?

20. Ratio dubitandi, adeamque responsio.

21. Defectus vocationis, certissima est nota haereticorum, sine vocatione intrantium, ac gregem DEI dilaniantium.

22. Lutheri vocatio duplicem respectum admittit, vel ratione praedicationis verbi, velratione reformationis Ecclesiae. Vocatio Lutheri respectu praedicationis fuit ordinaria, etc.

23. Respectu reformationis Ecclesiae, aliquid extraordinarij continet. Extant alia non obscura divinae istius missionis indicia, et argumenta.

24. Potest quis officia sua absque ambitionis vitio decenter, et modeste offerre. Dolo vero, vi, alijsque malis artibus se ingerere minime licet.

25. Beneficiorum Ecclesiasticorum expectativae, vivente adhuc Ecclesiae ministro, nec pie peti, nec promitti juste possunt. Turpe est, et divini plenum animadversione judicij, silocum in Ecclesia DEI futurae successionis expectatio habeat.

26. Quatenus ab Ordinario loci vel Patrono haec conditio adijci possit, ut substituendus in ministerium prae defuncti Pastoris viduam vel filiam in matrimonium ducat?

CAPUT VII. De visitatione Ministrorum Ecclesiae.

SUMMARIA.

1. Principi et Ecclesiae nutritoricura visitationis maximopere incumbit, et in quibus consistat?

2. Ecclesiae ministri non solum voce et doctrinae puritate, sed et exemplo, et vitae integrit ate praeluceant suis ovibus. Disciplinae gubernaculo neglecto, Religio naufragium patisolet.

3. In Principatu Hassiae Superintendentes singulis annis Ministros visitare in eorumque fidei et vitae rationem inquirere tenenitur.

4. Regnum DEI in simplicitate fidei, non in contentione sermonis consistit, non in sapientia hominum, sed in virtute DEI.

5. Qui bene docet, et male vivit, quod una manu construit, alt era destruit. Qui aliter vivit, quam docet, derogat doctrinae suaesidem.

6. Pulchrum et ad aedisicationem Ecclesiae maxime utile, vit aeregulam consptrare cum doctrinae norma.

7. Superintendentes in Hassia et vitam, et mores ministrorum diligenter inquirant.

8. Ministerij dignitas non pendet a dignitate personae administrantis, sed instituentis Christi, et verbidivint. Sacramenta obsunt indigne tractantibus, prosunt tamen per eos digne sumentibus.

9. Elegans Senecae dissertatio. Philosophi non praestant, quae loquuntur, multum tamen praestant, quod loquuntur, quod honesta mente concipiunt.

10. Ratio dubitandi.

11. Ratio decidendi. Minister malus quatenus dicatur? Ministerium fulget non suo, sed Christi lumine et splendorem sibi de sole justitiae mutuat.

12. Respondetur ad rationem dirbitandi. Baptisma non ideo sit melius, cum per meliorem datur, nec idco deterius, cum per deteriorem.

13. Visitatio est jus annexum Ecclesiasticae jurisdictioni, et non nisieam habenti competit.

14. Ordinarius et Episcopus potest visitare Ecclesias, et personas

Ecclesiasticas sibi subjectas. Superioris est officium corrigere inferiores.

15. Declaratio. Modo ordinarius habeat jus administrandi.

16. Fallit in Ecclesia specialem visitatorem habente. Et in Ecclesiis specialiter exemptis.

17. Visitationis actus exercens in loco alique, superior esse, et jus Episcopale habere praesumitur.

18. Quilibet status Augustanae Confessioni ad dictus jus visitandi, usurpare potest, in omnes suaeditioni subjectas Ecclestas reformatas.

19. Per Pacificationem religiosam suspensa est juris dictio Ecclesiastica in terris statuum Auguflanae Confessionis. Etiam concessapotestas ordinandi, et exercendi religionem.

20. Adeoque et jus visit andi. Cui aliquid conceditur, ei omnia censentur concessa, sine quibus adidcommode perveniri potest.

21. Exercitium jurisdictionis Ecclesiasticae eique annexi juris visitandi apud omnes status Evangelicos in contiunatae hucusque est observantia.

22. In omni dispositione legis vel hominis omnium est optima interpretatio, desumptae ab observantia. Praesumitur actus sequens fieri ad exeeutionem praecedentis dispositionis.

32. Observantia rollit omnem dubietatem. Suspensio juris dictionis Ecclesiasticae non negative sed translative est, facta.

CAPUT VIII. De Sustentatione Ministrorum.

SUMMARIA.

1. Ad curam Principis maximopere pertinet honesta ministrorum sustentatio. Dignus operarius mercede sua, et qui Altari servit, sustentandus ab eo.

2. Ratio 1. ex debito honestatis, et obligatione remunerationis.

3. 2. Ex liberalitate testandae tam observantiae erga ministerium, quam reverentiae erga ministros. Ministri Ecclesiae sunt legati Dei, et dispensatores mysteriorum ejus.

4. 3. Exministerij dignitate. Ecclesiastica dignitas ob paupertatem vilescit.

5. Etiam saniores gentiles sacris solenniter administrandis reditus certos constituerunt.

6. Romulus ex agro Romano

partem unam sacris faciendis, secundam Reipublicae, tertiam civibus assignavit.

7. Ratio dubitandi, ad eaque responsio, remissive.

8. In V. T. Decimae, et primitiae quare constitutae? Decimarum institutio quatenus sit juris divini?

9. Parochiani ex decimis vel alio reditu congruam portionem honeste vivendi, et officium suum subeundi habere debent.

10. Mutata priori ratione colendi fundum, nihilominus decimae ei debentur, cui antea praestitae, maxime vero Parocho. De oblationibus Parochianorum, remissive.

11. Olim decimae triplicis generis fuerunt. Hodie non rare decimae jurisdictionis, et Regalium fructus censentur.

12. Etiam antiquissimo gentium more jus addecimandi ad regaliapertinuit.

13. Duaedecimarum species, spirituales, et temporales.

14. Rationes Proventuum, Kirchen- vnd Kasten Rechnungen , a quibus exigantur?

15. Hoc beneficij genere Romana Ecclesia floruit, et abundavit, ad avaritiam, luxum, et Reipublic. enervationem. In Gallia, aliisque locis legibus cautum, ut quae praedia deinceps Ecclesiasticis collegiis data fuerint, ea vendantur.

16. Similis lex olim a Perusinis lata. Ecclesiae et Clerici excreverunt in divitiis.

17. Decretum in Anglia, ne cui liceret praedia dare collegiis Monachorum. In Gallia nec feudalium rerum Ecclesic capaces sunt, sine consensu Regis.

18. Antonij Quirini Senatoris Veneti hac de re sententia.

19. In donatione Ecclesiae, immensitas est mensura.

20. Dux et Senatus Venetus huic liberalitati frena inijciens promulgavit edictum, obque id Veneti a Pontifice excommunicati.

21. Venetorum Pontificis legatis false data responsio.

22. Statuum imperij laicorum judicium et gravamen de bonis immobilibus a laicis ad Ecclesiasticos pervenientibus, etc.

23. Plurimi Romanorum Pontificum modi acquirendi.

24. Annatae quia? et unde densminatae?

25. Sunt contra juris divini et Canonici constitutiones, ideoque in Gallia jam dudum improbatae.

26. Ad quem finem primo a Germanis concessae? Caesar Borgias aliquande centum millia aureorum alea perdens, peccata Germanorum esse dixisse fertur.

27. Legatio in Comit iis Augustanis Anno 1500. ad Pontificem decreta, ad annatas in bellum Turcicum erogandas.

28. Indulgentiae quid? Purgatorium lautissima Pontificiae culinae effa. Tezelius celebris emissarius Pontificis.

29. Alius modus Pontificius privatorum fortunas evacuandi in Gallia valde perniciosus fuit, per Curiam Parisiorum tandem sublatus. Roma fundata

a latronibus adhuc sapit primordia sua.

30. Curia Romana non vult ovem sine lana, et quos non rodit, odit. Ecclesia Romana non curat de servitiis personalibus, sed dereditibus bursalibus.

31. Pallium quid? Pontifex Rom. nimis care linum suum vendens pro singulis palliis acquirit 25000. florenos.

32. Inter gravamina Germanicae Nationis contra Sedem Pontificiam; pretiosa hujus pallii redemptio relata fuit, sub Maximiliano I. Imperatore.

33. Horum et similium gravaminum relaxatio in Comitiis Noricis ab Imper atore statibus imperij promissa.

34. Veteres Pontifices indecorum aestimarunt aliquid pro pallio isto accipere, idque sub districta interdictione vetuerunt. Modus conficiendi, Origo, auctoritas, et usus pallii, remissive.

35. Romani Pontifices aliquando projectis Petri clavibus in Tybrim, Pauliensem sibi aptarunt. Et belli faces non solum Impp. et Regibus ministrarunt, sed et ipsipraeluxerunt.

36. Haec potentia et abundantia corruptela fuit Romant clericatus. Ecclesia incipiens habere Christianos Magistratus; facta est quidem opibus major, sed virtutibus minor.

37. De agendis reditibus quotidie loquentes, et cogitantes, sunt potius institores, quam Pastores Ecclesiae.

38. Ferrariensis de Clericorum opulentianot abilis sententia.

CAPUT IX. De Iure Patronatus et Advocatia Ecclesiastica.

1. Patroni vox, varie apud juris auctores sumitur, pro diversitate subjectae materiae. Ius Patronatus quadruplex. 1. Libertorum. 2. Advocatorum. 3. Protectorum seculartum, et clientelarum. 4. Ecclesiarum et beneficiorum, quo sensu hic accipitur.

2. Patronus dicitur ad similitudinem patris, et quare?

3. Hoc jus patronatus in quibus potissimum consistat.

4. Acquiritur ex dotatione, fundatione, et aedificatione Ecclesiae.

5. Idem obtinet in refectione, restaur atione seu reaedificatione Ecclesiae et quomodo?

6. Sine Episcopi Dioecesani consensu jus Patronatus, acquiri, vel tale quid perfici nequit.

7. Dotatio ab initio in fundatione fieri debet ad hoc, ut inde acquir atur jus Patronatus. Post extructam et consecratam Ecclesiam et aliquid donantes Benefactores, non Patronidicuntur.

8. Dotatio ita facienda, ut fructus in perpetuum sint permansuri penes Ecclesiam.

9. Dos sit congrua judicio Dioecesani, quantit atem continens ad sustentationem ministrorum et ministerij sufficientem.

10. Etiam plures ejusdem Ecclesiae Patroni fiunt, itaut jus patronatus non divisim, sed in solidum penes omnes sit.

11. Quomodo hoc procedat, et intelligendum?

12. Ius Patronatus est individuum, et divisionis nescium, ideoque ad omnes pertinet in solidum.

13. Episcopus, veljus Episcopale habens, variantibus Patronis, unum ex praesent atis eligere, eumque solum instituere potest. Etiam sortis judicium inter praesentatos donis ac virtutibus aequales, hoc casu admittendum.

14. Ex praesentatis a diversis personis, is praeferendus, qui a dignioripraesentatus est.

15. Pluribus existentibus patronis, et unus ex his negligens alter vero diligens, praesentatio ab hoc facta sufficit, et ille pro ista vice amittit jus suum, non in totum eo privatur.

16. In controversia de viribus praesentationis vel collationis non inquirendum apud quem sit jus et proprietas conferendi, sed penes quem sit possessio. Et ab hoc facta praesentatio, vel collatio, rata manet. Bonae fidei possessor fructus suos faecit.

17. Iuris Patronatus fructus sunt ipsae praesentationes. Is in possessione esse

censetur, qui in ultima beneficij vacatione illud contulit, vel ad id praesentavit.

18 Possessore in mala fide existente, et juris alieni scientiam babente, praesentatio non valet, sed irrita est. In usurpante jus Patronatus aetas legitima est 14. annorum.

19. Episcopus vel jus Episcopale habens idoneum a Patrono praesentatum instituere tenetur.

20. Patronata beneficia non conferuntur sine praesent atione Patroni, nisi post moram ejus, etc. Et ejus modi institutio sine nominatione, irritanda.

21. Idoneus praesent atus dicitur. 1. ratione fidei et doctrinae. Quaestio hic tractatur notabilis. Patrono et Episcopo diversae religioni addictis, An is idoneus erit, qui Patroni religionem sequitur. An vero talis sit praesentandus, qui eandem cum Episcopo religionem profitetur?

22. Prius a quibusdam asseritur Ejusque rationes.

23. Posterius et juris veritati magis congruit; et usu passim receptius. Praesentatus a Patrono censurae Episcopi vel jus Episcopale habentis, subijciendus, et tunc admittendus, si in ea idoneus ab Episcopo reputetur.

24. Quod quisque juris in alium statuit, eodem et ipse experiatur.

25. Patronus suae fidei ministrum in praejudicium religionis ejus, quijus Episcopale habet, obtrudere non potest, cujuscunque sit Religionis.

26. Respondetur ad rationes contrarias. Ad 1. Patronatus jus non est jurisdictionale, etc. sed de gerere eorum, quae cuilibet competunt ex dot atione, fundatione, vel aedificatione Ecclesiae.

27. Praesentatio non est actus jurisdictionalis, ipsam religionem respiciens. Pacificatione religiosa Episcoporum jurisdictio ubi non est suspensae? Episcopi in dubio ratione superioritat is intentionem suam fundatam habent in Ecclesiis subjectis.

28. Ad 2. Ejusmodi vocatio ad praesentationem Patroni Pontificij facta bona conscientia ab Augustanae Confessioni addicto subiri potest.

29. 2. Idoneus dicitur ratione vitae, et morum.

30. Seipsum Patronus, licet idoneus sit, praesentare non potest. Filium tamen, vel consanguineum potest.

31. Pluribus praesentatis Episcopus in conscientia obstringitur digniorem quoad doctrinam et mores eligere.

32. Patronus Ecclesiasticus intra sex menses, Laicus intra quatuor praesentare debet. Quo tempore elapso Episcopus aliquem instituere potest. Praesentatio etiam diebus feriatis fieri potest.

33. Hoc tempus utile est, quo adinitium, hoc est, non currit, nisi a die scientiae, continuum qusad progressum.

34. Patronus Ecclesiasticus variare non potest, Laicus potest, sed semel tantum, et quatenus?

35. Praesentatio a pupillo, non tamen infante aut minore, fine tutoris auctoritate, facta valet.

36. Tempus ad instituendum praesentatos non reperitur a jure Episcopo praefixum, Hodie in foro Pontificio determinatum est, Semestre videlicet. Quo

neglecto ad superiorem vel Pontificem jus conferendi pro ea vice devolvitur.

37. Patronus semel praesentatum, et ab Episcopo institutum destituere vel removere non potest.

38. Ius reformandi aut corrigendi ad Episcopum, aut jus Episcopale habentem pertinet.

39. Ius patronatus est dominij tantum privati, a superioritate separatum.

40. Institutus invito patrone alteri resignare, vel permutare non potest cum alio beneficium.

41. Nec unio invito Patrono fieri potest. Beneficium unitum nunquam porest vacare, nisi vacaente eo, cui unitum fuit.

42. De unionibus beneficiorum Ecclesi asticorum, et Ecclesiarum. Et de incorporatione, et unionis requifitis, remissive.

43. Divisionem unius Ecclesiae quando, et quomodo etiam invitis patronis facere ordinariis liceat?

44. Patronatus jus duplex. Laicorum, et Clericorum.

45. Ius Patronatus Clericorum quid, et quando acquiratur?

46. Ius Patronatus laicorum quid?

47. Fallentia 1. 48. 2. Fallentia. In beneficijs Ecclesiasticis collegiatis Laicus non potest habere jus Patronatus.

49. Ius Patronatus Laicorum vocatur gratia, et quare?

50. Quae gratia et praerogativa, quare Laicis concessa? Ex jure antiquissimo hoc sus est ex gratia, hodie non amplius dicitur gratia, sed justitia.

51. In dubio praesumitur jus patronatus a Laicis esse quaesitum.

52. Principes, Reges et superiores juris praesumptione intentionem suam fundatam habent in Ecclesiis, Abbatiis, et aliis Collegiis, et particularibus beneficijs.

53. Talia beneficia praesumuntur fluxisse a Principe, tanquam fonte et nutricio Ecclesiarum.

54. Pontificij Dd. jus conferendi et praesentandi ad Principes et Reges per medum privilegij pertinere dicunt.

55. Sed verius, Regibus ut Nutriciis Ecclesiarum jure regio et proprio ex praesumptione juris in toto regno competere.

56. Imperator in iniperio Romano habet jus primariarum precum. Et quid hoc sit? Hocque competere ex privilegio Pontificio quidam putant.

57. Imperatori jus et potestas in Ecclesiasticis non ex privilegio Pontificis, sed tanquam Nutricio, Advocato summo, et Capiti seculari Ecclesiae, Krafft tragenden Keyserlichen Ampts competit.

58. Imperator jure communi munitus, et fundatam intentionem habens Pontificio privilegio non indiget.

59. Imperatores omnium templorum Antistites sunt, et ipsum Pontificem eligere potuerunt. Imperator adhuc hodie in reformatis Ecclesiis et capitulis vigore juris primariarum precum beneficia primo vacantia conferre potest, et quatenus.

60. Privilegij datio arguit superioritatem dantis, et subjectionem in persona impetrantis.

61. Imperio vacante jus praesentandi

Imperatoricompetens imperij Vicarij usurpant.

62. Ius Patronatus nihil praejudicat presbyterio, Magistratui, et toti Ecclesiae.

63. Iura Patrono competentiae quaenam? Honoris causa Patronus habere potest sedem in Ecclesia, etiam suspensa, aut depicta insignia.

64. Patronus tenetur Ecclesiam defendere, et prospicere, ne bona dilapidentur.

65. Patronus ad paupertatem redactus, alendus ex proventibus Ecclesiae pro modo proventunm, et conditione, ac dignitate personae.

66. Ecclesiae Parochiali competit jus sepeliendi omnes intra Parochiam degentes, etiam exteros et forenses. De sepulchris, sepultura heredit aria, aut familiari alijsque et annexis juribus, remissive.

67. Nec hostibus, nec haereticis sepultura pie deneganda.

68. Canonistae satis inhumane infantibus in vel ante partum mortuis, et mulieribus praegnantibus sepulturam in Ecclesia vel coemiterio denegant.

69. Ius Patronatus quomode perdatur?

70. Ius Patronatus non est spirituale, est tamen annexum spiritualitati. Singulariter vendi non potest.

71. Vendita universitate, in quasita est Ecclesia, item hereditate, hoc jus accessorie transfertur.

72. Ius patronatus mixti fori censetur. In mixtis magis dignum trahit ad se minus dignum.

73. Collatio proprie differt a praesentatione, et institutione. Verbum conferendi, et collaturae pro subjecta materia accipienda.

74. In Ordinatione Ecclesiastic. Hassiaca vox Collatoris pro Patrono promiscue usurpatur. Ejus tenor hic inseritur.

75. Advocatia Ecclesiastica quid?

76. Advocati dicuntur alibi praefecti granarij, etc. Kastenvögt, sunt que tutorum instar.

77. Forum officium. Non raro dicuntur Schutz- oder Schirmsherren .

78. Plerunque Principibus in coenobia sub eorum districtu sita competit Advocatia, seu inspectio administrationis justitiae, et temporalium. Ius Adrocatiae in Coenobijs ab Imperatore conceditur Principibus in suis territorijs.

79. Advocatia Ecclesiastica, et jus patronatus Ecclesiasticum sunt separata. Alij pro eodem ponunt.

CAPUT X. De Consistoriis Ecclesiasticis, et foro causarum spiritualium.

SUMMARIA.

1. 36. Per transactionem Passaviensem, et pacificationem Religionis jurisdictio Ecclesiastica Pontificiorum in terris Augustanae Confessioni addictorum plane est suspensa.

2. In hisce suis terris jurisdictio Ecclesiastica et secularis vigore territ orialis superioritatis competit, et exercetur.

3. Per hanc pacificationem non tam data, quam restituta fuit Magistratibus secularibus jur isdictio Ecclesiastica.

4. Principes imperii sacerdotij curam sustinent, et quomodo? Non confundenda ea quae vel ipsa DEI ordinatio, et negotij qualitas separavit. Alieni muner is non facienda usurpatio.

5. In his quae ordinis sunt Principes, et status Augustanae Confessionis seculares seipsos non intromittunt, sed per Ministros Ecclesiae decenter perfici curant.

6. Quae vero jurisdictionis Ecclesiasticae, et legis Dioecesanae per Consistoriales expediunt.

7. Negotiasecularia in Cancellarijs et judicijs secularibus cognoscuntur, et definiuntur: Causae vero sp rituales sive Ecclesiasticae in Consistorijs term nantur.

8. In Anglia judicium causarum conscientiae, curta Christianitatis appellatur.

9. In Helvetia singulae urbes peculiare Consistortum habent. ubi causaematrimoniales, censuraemorum, et similes agitantur.

10. Totius Germaniae consuetudine Principes et status Augustanae Confessionis sua propria habent consistoria.

11. Ex jure Canonico omnes causae contra Clericos ad forum Ecclesiasticum

pertinent, sive civiliter, sive criminaliter intententur.

12. In Hassia, aliisque locis Augustanae Confessionis addictis Personae Ecclesiasticae, ubi et qua ratione conveniantur, et judicium subire teneantur?

13. Clerici omnes respectu temporalium jurisdictioni temporali subsunt. Fructus ex re Ecclesiastica percepti, seu proventus, et obventiones Ecclesiae non sunt spirituale quid, sed temporale.

14. Semper distinguendum inter bona Ecclesiastica, et bona Ecclesiasticorum, undecunque provenerint, quae ex privato patrimonij jure, velex reditibus Ecclesiasticis eodem jure usurpant.

15. Et horum bonorum ratione non sunt immunes Ecclesiastici a tributis, et oneribus publicis.

16. Causae Ecclesiasticae aliae sunt mere spirituales, et quae? Aliae dicuntur spirit ualesratione dependentiae, et consequentiae et quae?

17. Aliae dicuntur mixtae, et quae?

18. Causa possessionis non est spiritualis sed secularis. Possessorij causa etiam in spiritualibus temporale al quid esse creditur, et ad Principis Laict curam pertinet.

19. Ad causas Ecclesiasticas mixti fori resertur etiam crimen advlter ij, quatenus agitur ad separationem thori.

20. Causae matrimoniales pro diversa consider atione aliquando ad Ecclesiasticum, aliquando ad seculare forum pertinent.

21. 22. Alia Bartoli distinctio.

23. Posteriori hoc casu personae Ecclesiasticae a cognttione causarum matrimonialium non excludendae. In causis matrimonialibus accidunt casus conscientiarum, de quibus etiam consulendi Ecclesiastici et Theologt.

24. In causis matrimonialibus tanquam spiritualibus Camerae jurisdictio non est fundata.

25. Ideoque quaestione praejudiciali incidente ratione substantialium matrimonij, remittitur causa ad competentem judicem Ecclesiasticum. Adducuntur praejudicia.

26. Ex capite tamen nullitatis in causis matrimonialibus Processus in Camera decretos constat.

27. Etiam per implorationem brachij secularis ad Cameram devenitur, et mandata executorialia sine clausula aliquando decreta.

28. Qvando inter personas Camerales causae matrimoniales agitantur, tunc Collegium et judex. Camerae inter eas cognoscit.

29. Statu aliquo Augustanae Confessionis in cognitione causarum matrimomalium per officialem Pontificium turbato, mandata et processus in Camera auff den Religionsfrieden decerni possunt.

30. Ex pacificatione religiosa status Augustanae Confessionis in jhren Kirchen Ordnungen vnd Gebräuchen, non sunt turbandi.

31. Statibus August. Confess. in causis matrimonialibus inter se lites habentibus, et jure experiri volentibus, ad quem judicem haec quaestio pertineat?

32. Ad Imperatorem illa non videtur devolvenda.

33. Alij ad Cameram imperial. pertinere probabiliter existimant.

34. Haec sententia in utroque casu expresse rejecta in memoriali in Comitijs Spirens. Anno 1570. erecto.

35. Respondetur ad rationem contrariam. Principes et status imperij quatenus in Camerae judicium consenserint?

37. Alij has causas matrimoniales inter praedictas personas, ad Austregarum judicium pertinere existimant.

38. 1. Ratio Ziegleri. Privilegium primae instantiae statibus immediatis in genere in quibusvis causis conceditur.

39. Ordinatio generaliter loquens generaliter intelligenda. Generalis dispositio generaliter accipienda. Generalis locutio singulas species, quaegeneri insunt compr ehendit.

40. 2. Ratio. Geminata simplicibus sunt fortiora. Geminatio habet vim clausulae derogatoriae, omnibus alijs contrarijs derogans. Ex geminatione animus omnino deliberatus et destinatus elicitur.

41. 3. Ratio Ziegleri.

42. 43. Rationes contrariae. Iudices Austregarum quid sint?

44. Privilegia Austregarum in effectu sunt exceptiones a jurisdictione Camerae. Quae non est fundata in causis matrimonialibus et spiritualibus. Exceptio debet esse de regula, hoc est, de contentis subregula.

45. Causae ad Austregarum judicium pertinentes per appellationem ad Cameram devolvi possunt. Vt judicium Austregarum locum habeat, quid requiratur?

46. Respondetur ad 1. et 2. rationem Zieglert. Verbageneralia, et geminata quomodo accipienda, et determinanda.

47. Generalitas, quae non nisi ex certis speciebus verificart potest ex mente proferentis, ad eas contrahenda et restringenda est.

48. Ad 3. Rationem Ziegleri respondetur.

49. Personae Ecclesiasticae immediate imperio subjectae in Camera conveniri possunt. Generalitas non operatur ob medium inhabile, nisi in quantum potest.

50. Superiorem non recognoscentes coram suis Consiliarijs conventri possunt.

51. In causis Ecclesiasticis et sptritualibus propter suspensam jurisdictionem Pontificiam status Augustanae Confessionis superiorem non recognoscunt.

52. Limitatio praecedentium. Laicus in una eademque causa, una cum Clerico conveniendus, ad judicem clerici trahi potest, et tenetur ibidem respondere, ne continentia causae dividatur.

53. In connexis magis dignum trahit ad se minus dignum.

54. Iuramenti quaestionem Canonistae et Pontificij Dd. etiam simpliciter ad forum Ecclesiasticum referre volunt.

55. Verius est, in relaxatione et absolutione juramenti ad effectum agendi, fundatam esse jurisdictionem secularem.

56. Imperator in novissimis imperij constitutionibus juramenta remittit, propter causam publicae utilitatis.

Relaxatio et absolutio juramenti conceditur a Principe seculari.

57. Camerae imperialis jurisdictio fundata est quoad absolutionem, et relaxationem juramenti ad effectum agendi.

58. Accessorium sequitur naturam et conditionem sui principalis. Iudex competens quoad executionem, et observantiam, debet etiam esse competens quoad absolutionem.

59. Iuramentum est res quaedam spiritualis, animam jur antis astringens. Vnde spiritualis quaedam tortura dicitur. Quaestio juramenti a foro causae principalis non est separanda.

60. Absolutio a peccatis, seu remissio spiritualis ad ministerium Ecclesiasticum pertinet, et soli foro Ecclesiastico reservatur.

61. Iuramentum per errorem et ignorantiam praestitum noneget absolutione. Iuramenti relaxatio ad effectum agendi quando fieri possit, alter a parte non citata, vel invita, remissive.

62. Vsurarum causas etiam ad forum Ecclesiasticum pertinere dicunt Canonistae.

63. Mixti tamen sunt fori.

64. De stylo Camerali usuraria causae in Camera ventilantur, et deciduntur.

65. Limitatio prioris sententiae Canonistarum.

66. Controversiae de jure funerandi et sepulturae ad Ecclesiasticum judicem, et Consistorium pertinent. Parochiali enim juri cohaeret.

CLASSIS II.

CAPUT I. De potestate Ecclesiastica spirituali.

SUMMARIA.

Continuatio. 1. Potestas Ecclesiastica quid?

2. Functiones sacerdotij consistunt in doctrina, et regimine Ecelesiastieo.

3. Doctrinae operatioms duae potissimum, una, qua ad ipsum Deum ascendimus, altera, quae ad proximum descendimus; illa ad primam, haec ad secundam Decalogitabulam pertinet.

4. Doctrina perficitur verbi divini praedicatione. Et sacramentorum administratione.

5. In Concilio Constantiensi et Basiliensi usus calicis laicis ereptus. Male omnino, et contra expressam Domini institutionem, Verba Concilij Constantiensis.

6. Servonon convenit mutare testamentum Domini. Non licet voluntatem testatoris proparte approbare, pro parte repudiare, sed tota adimplenda.

7. Gelasius Papa nefas esse dixie divisionem sacramenti. Divisio unius ejusdem sacramenti sine grandi sacrilegio fieri non potest.

8. Arubrica nulla argumentandi ris desumitur, quoties ratio legis in contrarium est.

9. Regimen Ecclesiasticum in quibus consistat?

CAPUT II. De disciplina et poenis Ecclesiasticis.

SUMMARIA.

1. Disciplina Ecclesiastica quid?

2. Sub Impp. praesertim gentilibus maximopore viguit, et quare? Sine animadver sione aut coercitione Ecclesia in toto orbe diffusa, conservari non potest.

3. Haec potestas quomodo exerceatur?

4. Monendo, et conripiendo, potestas exercetur publice ac privatim tum in doctrina, tum in moribus. Et quomodo? Salutaris veritas blanditiis et palpationibus perniciosis impeditur.

5. Innocens absque sermone, quantum exemplo prodest, tantum silentio nocet. Nihil perniciosius, quam lupis placere adovium perniciem.

6. Morum et vitae correctio species est Eleemosynae, Dulcior est religiosa castigatio, quam blandaremissio.

7. Auctoritas corripiendi et monendi pietaetis zelo exer cenda, non ex privato affectu, aut calumniandi libidine.

8. Concionatores cavere debent a seditiosis vocibus, quibus populus adversus Magistratum imitatur.

9. Ejus modiconciones facilime motus et seditiones in Republica ex it ant, et excitarunt saepius.

10. Poenalis Ecclesiasticae disciplinae potestas in Cleropeculiaris in quibus consistat?

11. Degradatio quid?

12. Haec poena aliquando etiant in Laicis aliqua dignitate insignitis frequentatur.

13. Depositio quid? 14. Aquo, et quomodo fiat?

15. Adegradatione quomodo differat?

16. Suspensio quid? 17. 18. A depositione duobus modis differt et quomodo?

19. Excommunicatio Clero, et populo communis, est duplex.

20. Major excommunicatio quid? Mortis poenae aequiparatur. Iure Canonico mentionem faciente de morte, intelligendum nonde temporali, sed de spirituali, et sic de excommunicatione.

21. Minor excommunicatio quid? constat auctore Christo, ideoque contemnenda nonest, si fuerit justa.

22. In articulis Smalcaldicis de utraque excommunicationis specie cavetur, et quomodo?

23. Vigore constitutionum Imperialium supra annum et diem in banno imperij persiftentes, censura etiam Ecclesiastica notantur.

24. Interdictum quid?

25. Ejus modi interdictum Paulus V. Papa adversus Venetos, sine judicio ullo, et praejudicio evibravit.

26. Disciplinae Ecclesiasticae animadversiones, exactissimam desiderant causae cognitionem.

27. Experientia compertum, ex temerario illius abusu contemptum potius, quam formidinem oriri.

28. Excommunicatio cum consensu Ecclesiae fieri debet. Cyprianus hoc praxi sua comprebavit.

29. Excommunicatio quatenus ad Ministerium pertineat?

30. Quatenus ad potestatem secularem?

31. In terris statuum Augustanae Confessionis excommunicatio sine cognitione et decreto fierinon debet. In Anglia ab Henrico II. Rege constitutum, ne ulla excommunicatio absque consensu Regis fieret.

32. Haec censura Ecclesiastica non confundit jurisdictionem, et potestatem secularem, nec quicquam detrabit imperio Magistratus. Crimina capitalia quis Vegibus civilibus vindicantur, mortem naturalem vel civilem decernunt.

33. Poena Ecclesiastica non est mortalis sed Medicinalis. Ecclesia redeuntibus gremium suum non claudit, sed indignationis suae aculeos removet.

34. Non statim ob quae peccata quis excidit Ecclesia, excidit etiam Republ. Nec qui desinit esse membrum Ecclesiae desinit etiam esse Reipubl.

35. Excommunicationis potestas dependet a potestate clavium, quae mere spiritualis.

36. Ambrosius qualiter Theodosium Imper atorem excommunicaverit?

37. Potestas haec est spirituale Christi tribunal concernens conscientias, ideoque nemo mortalium abilla immunis.

38. Magistratus auctoritas anima Reipubl. dicitur. Magistratus potius privatim monendus, quam subditorum lucibrio exponendus. Praeposterus zelus est,

qui cum Ecclesiae, ruina conjunctus.

39. Vnum membrum petius putrescat, quam totius corporis harmonia intereat. Excommunicatis civilis conversatio, civilis obligatio non adimitur.

40. Iura regni et principatus neque contr ahendo, neque delinquendo amitti possunt.

CAPUT III. De Personis Ecclesiasticis, earumque ordine et discrimine.

SUMMARIA.

1. Personae Ecclesiasticae quid? et quaesint? Deus ipse inter personas Ecclesiasticas ordinem fecit donorum varietate, et differentia.

2. Non omnes aequali scientia vel prudentia sunt praediti. Nec omnes per omnia, sed certi per certa meliores aut deteriores inveniuntur.

3. Episcopi Romani se caput universale Ecclesiae, terrestris, et coelestis potestat is absolutos Deminos jactant.

4. Pontifex dicitur Princeps sacerdotum, summus sacerdos et Pontifex maximus.

5. Episcopi univer salis nomen soli et uni Antichr isti praecursori convenive dixit Gregorius Magnus Pontifex.

6. Sub Phoca Imper. uno eodemque tempore imperium Turcicum duce Maehometano, et regnum Pontificium sub Bonifacio IV. Papa erectum, et stabilitum est.

7. Qui desiderat primatum in terris, inveniet confusionem in coelis. Vbi interdicitur dominatio, indicitur ministratio.

8. Primatum Ecclesiae concupiscere, neque justum, neque utile est.

9. Primatum Cathedrae Romanae continuae successionis serie a tempore Petri sine interruptione continuatum gloriantur Pontificij. Non cathedra facit sacer dotem, sed sacerdos Cathedram. Nec omnis sacerdos sanctos, sed omnis sanctus sacerdos. Sanctorum filij non sunt, qui tenent loca sanctorum, sed qui faciunt opera eorum.

10. Iohannae Papa meretrix.

11. Officium Pontificis ex Hier. describitur.

12. Episcopi unde dicti? Non est Episcopus, qui praeesse, et non prodesse dilexerit.

13. Nomen Episcopi etiam apudgentiles in usu fuit, et nomen Magistratus denotavit.

14. Episcopi qui sint?

15. Eorum munus. Coadjutor non parem cum Episcopo babet potestatem.

16. In Evangelicis Ecclesiis loco Episcoporum constituuntur Superintendentes.

17. Quibus diligens inspectio et cura Ministerij incumbit. Episcopus, Superintendentes, Inspector synonyma sunt.

18. Inter Episcopos constituti sunt certi gradus, et quinam?

19. Patriarcha unde dictus? Est supra Archiepiscopum.

20. Primates qui dicuntur.

21. Patriarchae. 4. sunt et qui? Hodie accedit Patriarcba Aquilegiensis.

22. Olim Archiepiscopus idem er at, quod Primas, Hodie Primates sunt Patres non solum Episcoporum sed etiam Archiepiscoporum.

23. Patriarchae qui sint?

24. Praedicti 4. Patriarchae Orientales in regno Turcico adhus hodie super sunt, et ubi quisque resideat?

25. Olim apud gentiles quadripartit us fuit circa religionis administrationem per sonarum ordo.

26. Archiepiscopi qui dicantur? Archiepiscopus in Ecclesiasticis Episcopi judex ordinarius est.

27. Princeps Episcoporum dicitur.

28. Quidam Episcopi Germaniae principali honore fulgentes Archiepiscopos Dominos suos Clementes appellant. Regulariter Principes Germaniae etiam erga Electores dilectionis E. Liebden , nomine uruntur.

29. Omnes praedictae dignitates Ecclesiasticae generali Praelatorum appellations continentur.

30. Deusu imperij Romani in specie Praelati qui dicantur?

31. Abbas unde et qui dicatur? Abbatis nomen potius solicitudinis, quam bonoris, et ordinis. Abbas prae aliis est honorandus.

32. In imperio Abbates quidam principali dignitate condecorati, Gefürste Aepte , Abbas Fuldensis Augustae Archicancellarius, per Germaniam et Galliam Primas, nullique ordinario subjectus est.

33. Antistes quis dicatur?

34. Cardinales tanquam fratres Papae, et pars corporis ejus censentur, Cardinalem offendentem crimen laesae Majestat is committere, Canonistae tradunt.

35. Cardinales unde dicti?

36. Dignitas Cardinalatus quando coeperit?

37. Cardinales qui sint? Caeteros omnes post summum Pontificem bonore as dignitate praecedunt.

38. Vetus illa, et purior Ecclesia nihil de illis novit, nec Iustinianus in suis Constitutionibus de Clericis, etc. quicquam de illis cavit.

39. Commendatores Ordinis Teutonici partim Ecclesiasticam, partim secularem personam sustinent.

40. Proprie Religiosi dicuntur, et quidem Regulares. Castitas, paupertas, obedientia tria substantialia Regularis religionis.

41. Non vere et proprie, sed secundum quid, et large religiosi dicuntur. Ecclesiasticis tamen per sonis accensendi.

42. Ex usu imperij Romani quidam dicuntur commendatores provinciales. Ex his rursus quidam immediati, quidam mediati. Quales sunt in Austria, Bavaria, Saxonia, Thuringia, Hassia.