NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

MICHAELIS PICCARTI Fr. Professoris Norici p.m. OBSERVATIONUM HISTORICO-Politicarum DECADES POSThumae, Cum triplici Indice. [Gap desc: illustration] NORIBERGAE, Typis et Impensis Simonis Halbmayeri, CIC.IC.C.XXI.

VIRIS MAGNIFICIS, NOBILISSIMIS, AMPLISSImis, prudentissimis, DN. LEONHARDO GRUNDTHERN, DN. WOLFGANGO HARSDORFER in Artolshoven, DN. CHRISTOPHORO Führer in Heimdorf, DN. GEORGIO-CHRISTOPHORO Volckamer, Inclutae Reipublicae Norimbergensis Senatoribus splendidissimis, et Academiae Altorfinae Curatoribus et Scholarchis dignissimis, Dominis nostris aeternum honorandis defuncti PICCARTI filii superstites Dedicamus, Consecramus.

piae memoriae, Viri Magnifici, Nobilissimi, Amplissimi, Prudentissimi, cum in lucem publicam proferremus, sub quorum id auspiciis faciendum esset, non multum dispiciendum putavimus: et ad Vos pertinere eas animus dictabat. Etenim in vestro agro fructus hic Auctori juxta alios provenit: Auctori, qui sua se dignitate tueri, Vobisque commendare poterat. Nam vester erat, quam diu vixit, et talis quidem, quem omnes ubique docti, et honesti cum veneratione habuerunt, et amore. Nimirum ille est, qui literas, eloquentiam, poeticen summopere amplexus est: qui valetudinarius cum natura saepissime praeliatus victor abiit, malignitatem ejus pertinacissimo diligentiae, et patientiae

robore superando: ad cujus nominis commemorationem maxima Philosophiae comsumatio nullius non audientis animo oboritur. Atque haec de Auctore, Parente nostro desideratissimo parce, ut nos decere existimamus. Ipsum vero opus ejusmodi, ut typis exscribi omnium ordinum praestantissimi homines voluerint. Sciebant enim tale doctrinae genus continere, quod ad civilem prudentiam momentum non paruum adferret, non minus quam peregrinatio, aut inspectio aliis, imo robur animi, et constantiam, quâ in hac vitâ lubrica egemus, ut nunc tempora, et mores sunt. Idque ut benigna fronte accipiatis, adversus malevolos defendatis, nobisque Orphanis, et Pupillis favorem vestrum

servetis, obnixe rogamus. Sic DEUS vobis, Viri Magnifici, Nobilissimi, Amplissimi, Prudentissimi annos, animos augeat: sic aevi, ac virtutis vestrae propagator existat: Sic valete insignes, et, quod estis, Ecclesiarum, Scholarum, Pauperum cluete nutritii. Altorphio xvij. Kal. Septembris, oo [Abbr.: M.] IC CXXI.

DECADIS XIII. OBSERVATIONUM HISTORICO POLITICARUM CAPUT I. De lachrymis Crocodili.

DE Crocodilo Naturae consulti scribunt, eum conspecto homine, antequam aggrediatur illum et devoret, ubertim flere: unde distichon illud:

Quid vultum fingis? mentirisque ore salutem?
Quam quaeris defles cur, Crocodile, necem?

At vero idem ingenium est multis hominibus, qui dolorem simulant ejus, quod maxime concupiscunt, in quibus est, Gelodacrya illa aut [Gap desc: Greek words] ut Xenophon 7. [Gap desc: Greek words]. appellat qui, exterius deplorat id, quod interius ei risum movet quibus condemnationum odor ceparum atque suffimenti instar est, ut quondam praeficis, quae in funere plorabant ejus, cujus mors ipsis vitâ longe carior erat:

[Note: 13. Annal. c. 4.] qui denique, ut loquitur alicubi Tacitus, imitamentis tristitiae et animi gaudia velant. Horum talium exempla quaedam lubet colligere partim ex veteri, partim ex recenti Historiâ desumta.

Ac primum quidem, si Historicis fides, lusit hunc lusum eleganter C. Julius Caesar, de quo DIO in haec verba scribit: [Gap desc: Greek words] h. e. Caesar allatum ad se Pompei caput conspicatus, in lachrymas isse fertur, sed nihil illis lachrymis nisi risum et ludibrium retulit. Cui Dioni adstipulatur etiam belli illius [Note: lib. 9.] scribtor Lucanus, dum ita canit:

Detexit, tenuitque caput, jam languida morte
Effigies habitum noti mutaverit oris:
Non primo Caesar damnavit munera visu,
Avertitque oculos, vultus, dum crederet, haesit:
Vtque fidem vidit sceleris, tutumque putavit
Fam bonus esse socer: lachrymas non sponte cadenteis
Effudit, gemitusque expressit pectore laeto.
Non aliter manifesta putans abscondere mentis
Gaudia, quam lachrymis.

Post Caesarem ingenio tali fuit Tiberius Imperator, materque ipsius Livia in Germani cum fratris filium et nepotem, quod et notatum Domitio Celeri in Oratione illâ ad Pisonem

apud Tacitum: Periisse, inquit, Germanicum [Note: 2. Annal. c. 77.] nulli jactantius moerent, quam qui maxime laetantur. Publiceque eam ob rem male audiverunt. Ita enim idem Historicus alio loco: Germanici cineribus in urbem illatis M. [Note: 3. Annal. c. 2. et 3.] Valerius et M. Aurelius Coss. et Senatus ac magna pars populi viam complevere disjecti, et ut cuique libitum flentes. aberat quippe adulatio, gnaris omnibus laetam Tiberio Germanici mortem male dissimulari Tiberius atque Augusta publico abstinuere, inferius majestate sua rati, si palam lamentarentur; anne, omnium oculis vultum eorum scrutantibus, falsi intelligerentur. Apud eundem Scribtorem Valerius Asiaricus [Note: 11. Annal. c. 2. et 3.] talem expertus est Messalinam ClaudI propudium et Vitellium: quem cum Suillius quidam Messalinae jussu apud Claudium accusaret, quae perditum illum cupiebat, victoque silentio prorupisset reus, ingressusque defensionem Claudium majorem in modum commovisset, ipsi quoque Messalinae lachrymas excivit, quibus abluendis ipsa cubiculo egrediens, monet Vitellium ne elabireum sineret. Consultanti vero super absolutione Asiatici Claudio Vitellius ibidem flens commemoratâ vetustate amicitiae, utque Antoniam Principis matrem pariter observassent, dem percursis Asiatici in Remp. officiis, recentique adversus Britanniam militiâ, quaeque alia conciliandae misericordiae videbantur, liberum ei mortis arbitrium

[Note: lib. 6. Rer. Scot.] permisit: et secuta sunt ClaudI verba in eamdem clementiam. Sed ad alias quoque Historias deveniamus: Scribit Buchananus in Historiâ Scoticâ de Milcolumbo Duffi Regis Scotorum filio, Cumbriae praefecto, eum Kemnethi patrui scelere veneno necatum: Kemnethum vero nihilominus mortuum flevisse, et quoties de eo sermo incideret, memoriam eius honorificâ mentione prosecutum, funusque magnâ ambitione celebrandum curasse, nullis, quae ad honorem defunctorum excogitari possent, ceremoniis omissis. mox addit historicus: sed nimia illa diligentia Regis, quam ille vitandae suspitionis caussa adhibebat, cautioribus suspecta esse cepit. Nec diu Kemnethus parricidium impune tulit, cum enim regnum ipse usurpasset Cumbriae vero Praefecturam filio suo in spem successionis a Scotis impetrasset, regnum etiam ita administraret, ut nullum boni Regit munnus in eo quisquam desideraret, tamen animus conscientiâ sceleris inquies, nullum ei solidum et sincerum gaudium permittebat, sed intercursantibus per otium cogitationibus sceleris foedissimi, interdiu vexabatur, et per somnum obversantia visa horroris plena quietem interpellabant. Tandem sive vere, quod quidem tradunt, vox coelo edita est, sive turbatus animus eam sibi ipse speciem finxerat, quod sceleratis plerumque evenire solet; vius est sibi per somnum ita

admoneri: Putasne Milcolumbi coedem hominis innoxii a te per summum nefas clam patratam aut mihi ignotam esse, aut te diutius impune laturum? jam enim insidiae, quas tu effugere non potes, in caput tuum parantur, nec, ut putas, stabile et securum, sed tumultuosum et plenum procellarum regnum tuis posteris relinques. Nec defuit eventus, non enim longe post, cum in vanum ad PalladI hominis sanctissimi ossa in Merniam venisset, et non procul inde in arcem Fethercarniam divertisset, ab arcis Dominâ, cui Fenellae nomen, multis de causis illi infensâ, necatus est. Simile exemplum adfert Paulus AEmylius [Note: lib. 2. Hist. Gall. in Clothario II.] de Fredegundi Galliae Reginâ, muliere masculâ quidem et bellatrice, sed adulteriis aliisque sceleribus coopertâ. Verba Historici haec sunt: Erat Rhotomagensium Episcopus tum Praetextatus, quem Regina improbe oderat, is die Resurrectioni Christi festo, scelere et jussu Reginae in templo ipso vulnus mortiferum accepit, inque cubiculum inter manus suorum deportatur: continuo Fredegundis cum aliquot proceribus animam prope agentem invisit Episcopum, veluti vicem ejus miserata: sed dissimulationem non tacitam tulit: nam cum diceret Regina, se casum ejus moleste ferre, mirumque esse tam celebri die, in aede sacra non modo ei opem latam nullam, sed ignorari etiam parricidam: tunc, ut in morte, nihiltimens Praetextatus, respondit: Scire se, cujus

scelere percussus sit, nimirum illius, quae jam ante Reges occidisset, Reginam sic acerbissime perstringens, nec falsus fuit Praetextatus, deprehensus enim postea reus, tormentisque subjectus, confessus est, se, ut facinus illud designaret, pecuniam â Fredegundi et Melanthio, qui Praetextato successor datus est, accepisse. Hujus Reginae detestandam impietatem, cum aeternâ nomini s sui infamiâ imitatus est Carolus IX. Gallorum Rex et Mater ejus Catharina Medicea, qui cum fortissimum Virum Casparem Colinium Galliae Admiralium extreme odissent, per insidias, sclopeti ictu, sicario Morevellio, eum vitâ exigere statuerunt, cumque res mitius, quam pro ipsorum opinione, cecidisset, nec vulnus in manum incidens lethale crederetur, ecce tibi, Rex et Regina cum magnâ et insolenti pompâ, Andino et Alenconio fratribus Regis, Cardinali Borbonio, Mompenserio, Nivernio et aliis comitantibus, decumbentem ex vulnere et aegrotantem visitarunt, et Rex quidem subtristi et anxio vultu de valetudine cum diligenter interrogavit, illudque malum summo suo cum dolore contigisse ei, simulate testatus est, adhibitis etiam more suo maximis diris, pronunciatisque his verbis: Tibi, inquit, vulnus inflictum fuit, mihi vero dolor: verum ego juro, me hanc injuriam tam severe

vindicaturum, ut ejus rei memoria numquam ex animis hominum deleatur. Eadem et Regina Mater Navarro et Condaeo conquerentibus respondit: Non Colinio factum injuriam, sed Regi, eoque tamdem evasuram licentiam, ut Regem ipsum aliquando domi aggredi audeant, si facinus hoc impunitum relinquatur. Oimmanem rabiem, et vere Crocodilos tales, qui flent ut mordeant, aut potius dum mordent flent, quibus Doctortam scelesti animi hoc est Diabolus praemia tamdem tam felicium profectuum persolvet.

CAPUT II. De Muris seu moenibus Civitatum.

DIsputatum jam est diu: Expediâtne Urbes muris circumdari, moenibusque firmari? Caussam disputationi praebuit institutum Lycurgi et urbs Sparta. Ille enim cingi muris hanc noluit, auctor Plutarchus. Rationem hujus instituri attulit Tzezes his [Note: in Lycurge et Apophthegm.] versibus:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].

Olim quidem Spartiatae et progenies Laconum
Optime ratiocinati sunt sapienti cogitatione,
Quod viri custodes murorum, non vtrorum muri
Armis atque corporibus pugnis turres fabricabat,
Moenia autem urbium soepe despiciebat:
Ne forte fidentes in ipsis quietem haberent armorum.

[Note: In Paneg. in VI. Consul. Honor I.] Attigit hanc rationem et Claudianus:

Civibus hic vetitis ignavo credere muro
Tutius objecit nudam Lacedaemona bellis.

Atque haec una est caussa: maluit videlicet Lycurgus cives suos esse muros civitatis, quam saxa et lapides, urbemque hominibus potius [Note: Suasoriae 2.] cinctam non lateribus. Unde apud Senecam Declamator nomine Laconis sic fingitur loqui: Non est Sparta lapidibus circumdata, ibi muros habet, ubi non habet: et in universum Spartani tamquam ignavos despexere eos qui muris civitates cinxerant. Agesilaus, monstrante quodam ei validissimos Urbis alicujus muros, et quaerente, satisne pulchri essent, satisque validi: in haec verba respondit: Ita per DEOS, sed non ut viri intus, verum ut mulieres habitent. Et Panthoetas, monstrantibus quibusdam commendantibusque muros a

pulchritudine et firmitate: recte inquit, videtur enim haec mihi Vrbs pulcherrimum Gynecaeum.

Favisse praeterea Spartanis videtur Oraculum Delphicum, omnium veterum famosissimum, id Atheniensibus bello Persico, quo Xerxes cum tantis copiis non totam modo Graeciam sed et universam Europam obsideret, quantas neque antea neque post quisquam habuit, interrogatum de salute respondit: si salvi esse vellent Athenienses, relictis moenibus urbis lateritiis, ligneis sese crederent, h. e. navibus et maritimâ pugnandi ratione cum hoste decertarent. Quod consilium cum secuti essent, prosperrime ipsis cessit.

Neque defuit majoribus nostris haec animi [Note: Dress. vide in Urbib. Germ. pag. 487.] magnitudo: referunt Historiae Thuringiacae de Ludovico Ferreo Landtgrafio Thuringiae inter alia praeclare facta etiam hoc: Exstruxerat Ludovicus arcem pulcherrimam spatiosissimamque, quam appellitabat Neuenburgk (hodie Naumburgum est) cujus fama cum ad Caesarem Fridericum adfinem Ludovici pervenisset, venit ad eum Fridericus (factum id anno Sal. de CIC. CXXX.) et arcem diligentissime speculatur atque examinat: tamdem veluti stupore defixus in haec prorumpit verba: Huic quidem structurae, mi adfinis, nil nisi murus deest. Cui Landtgrafius: de

muro, inquit, Domine non sum sollicitus, utpote quem mirâ celeritate conficere mihi posse videor. Infert Caesar: certe murus, qui ambiat hanc structuram, tam expedite fieri non potest, sed ut ego quidem aestimare possum non exiguo temporis tractu. Cui iterum Landtgrafius: Spondere ego ausim, Imperator, intra unum triduum murum hunc confectum iri, eumque bonum et idoneum. Risit Caesar, tamquam id quod fieri nullâ ratione posset: quin, inquit, si vel omnes Germaniae murarii conveniat, praestare intra id tempus, quod tu dicis, non possint. Interim apparatur mensa, dumque Caesar cibum capit, jubet Landtgrafius omnes suos comites, dynastas, et vasallos nobiles bene armatos cum suis subditis convenire, cumque illi dicto audientes fuissent, ecce collocat eos Landtgrafius ordine circa arcem, in armis quemque suis, tamquam si in aciem educendus esset. Eâ autem parte, qua putabat turrim murum distinguere debere, collocabat Comitem aut Baronem cum vexillo, quibus omnibus ita tacite et clam ordinatis, adit iterum Caesarem, et, Muri, inquit, Domine, quos pollicitus fueram, structi nunc sunt, quos si Majestas Tua videre non dedignabitur, magno me sibi obligabit et novo quidem beneficio: Cui ludisne me? ait Caesar: minime gentium

respondet Landtgrafius; sequentemque adeo Caesarem spectatum muros mos ducit. Caesar conspicatus non ex lapidibus, sed ex Viris fortibus optimeque armatis pulcherrime consertum murum, delectatus fertur spectaculo supra quam dici potest, atque adfirmasse Landgrafio, numquam se in omni vitâ concinniorem murum vidisse, multumque collaudato Landtgrafio atque oblatâ omni Caesareâ gratiâ ac favore ad sua tamdem revertisse. Haec inquam pro Spartanorum sententia contra [Note: VI. de Legibus.] muros adferri possunt. Pugnatur et Platonis auctoritate, cujus alicubi haec sunt verba: Demuris, ô Megille, Spartiatis consentio, murosque in solo jaecere et non facile extolli patiar: Probe enim Poeticum illud laudatur: quo aeneos et ferreos magis muros quam rerreos condere admonemur: Apudnos vero insuper illud valde ridiculum esset, si quotannis in agrum limitaneum juvenes emittentes, qui caveis foveis aliisque machinis hostes a finibus arceant, interim domimuros urbibus circumduceremus, quod neque ad sanitatem civibus quidquam conducit, et praeterea animos civium emollire et enervare consuevit. Cui enim bono muri, nisi ut facile intra eos se recipiant cives, hostes minime fugent, putentque se non diurnâ nocturnaque custodiâ vigilantes, sed murorum septo et vallo dormientes salvos fore, et quae ibi sequuntur. In quibus Platonis verbis nota mihi

aliam caussam, propter quam Lycurgus Spartam muro circumdari noluerit, nimirum; ne moenibus inclusi hostem domi operirentur, adeoque ex aris et focis contra eum dimicarent, sed ut arma potius efferrent, et hostem in limitibus seu finibus aditu prohiberent: quod et factitatum ab illis mascule: neminem enim ante Epaminondam annis praeterpropter sexcentis agros Spartanorum [Note: in Agesilao.] incursasse auctor est Plutarchus, idque ipsum confirmat Apophthegma cujusdam Spartani, Antalcidae: Hic enim Antalcidas cuidam Atheniensi ferocius glorianti; Veruntamen ô Spartani, nos Athenienses saepe vos a Cephiso repulimus; false respondit: Sed nos, inquit, vos nunquam ab Eurotâ submovimus: signate in laudem et fortitudinis argumentum trahens, quod probri loco objectum fuerat. Aculeus ibi latet: a Cephiso a vobis soepe repulsi sumus, quia ausi sumus ad flumen urbi vestrae vicinum egredi: at nos ab Eurotâ Spartae flumine nunquam vos submovere potuimus, quia nunquam ausi estis tam prope ad nos accedere. His tamen hactenus allatis nihil obstantibus malumus cum Aristotele sentire et pronunciare maxime his nostris temporibus Urbem muris cinctam esse debere, eosque adeo, quicum Spartanis sentiunt, [Gap desc: Greek words] et prisce nimis de rebus, judicare dicimus.

Id vel Spartanorum ipsorum judicio docere licebit: condemnarunt enim ipsimet seipsos stultitiae suae: Irruptione quippe Cassandri et cum Pyrrhus extorrem patria Spartanorum Regem Cleonymum reducere vellet, Sparta muris et moenibus cincta est, coepereque tum Spartani ipsi virtuti suae diffidere. Posset quidem abstineri a murorum structurâ, si certi essemus, nunquam adventaturum majorem hostium numerum, quam sit civium, sed quia hostis soepe subito et improvisus maximâque expeditione impressionem facit, opus est profecto moenibus ad sustinendam improvisae multitudinis vim, ex quibus pauci multos non modo debilitare, sed et frangere atque atterere possunt, quippe contra quos nonnunquam ipsa etiam soris Elementa pugnant et aeris qualitates obsessis veluti opitulantur, coguntque non raro numerosissimas copias obsidionem solvere, metuque cives liberare. Ipsa praeterea oppugnandi Urbeis ratio muros suadet. Oppugnantur enim balistis catapultis, scorpionibus et avorum seculo repertis sive revocatis immanibus illis tormentis. Quibus machinis qui non liceat opponere muros, propugnacula, castella, turreis. Quae porro est armorum ratio cujusque militis in specie, ea ratio debet quoque esse armorum totius Urbis: At vero

miles non utitur tantum gladio in bello, aut hastâ vel bombardâ, quâ feriat hostem, sed et scuto, quo corpus suum muniat et tueatur. Cur non igitur et Urbs, praeter viros qui in hostem pugnent, muros etiam habeat, quibus aedificia qua publica qua privata, qua sacra qua profana muniantur, ne ab hostibus laedantur, aut damno afficiantur. Denique expedit, ut si vi vel fortunâ in fugam vertatur. exercitus, habeat quo se in tutum recipiat, vires recipiat et fortius deinde in hostem eat. [Gap desc: Greek words] vetus est verbum. Verum de re aperta copiose satis, aut etiam nimium. De ratione vero et exstruendi moenia modo Vid. Victruvius et alij: Exstruenda [Note: ib. 9. c. 5. et eqq.] sunt videlicet, ut et ornamento sint urbi et pariter firmamento.

CAPUT III. Jactabundi minus fortes minus rebus gerendis idonei.

CUm animi caussâ, fessus gravioribus studiis, diverterem ad Emblemata ingeniosissimi acutissimique Doctoris quondam mei optime de me studiisque meis meriti, et extremis vitae ejus annis Collegae Amicique conjunctissimi, ecce bona meâ fortunâ incido

in illud quod agrum ostendit opulentum foecundum in cujus medio supra alias arista omnes exsurgit una et extat, cum hoc Epigrammate:

Cernis, ut optatis foecunda est messibus aestas
Et Dominum quanto foenore ditet ager.
Vna sed ecce alias supereminet inter aristas;
Quae celsa erectum tollit ad astra caput.
Scilicet haec multis at inanibus aucta locellis
Effertur, dum nil, quo retrahatur, habet.
Quem levis assurgens effert Doctrina, superbit:
Nam scit, qui doctum seputat esse, parum.

Illud Emblema mirifice me affecit, gavisus enim sum, ingenia quorundam etiam ab ipsâ Naturâ describi, jactabunda illa, sed sine caussâ et merito. Huic Naturae artificio visum veteris sapientiae inventa adjicere, et publico convicio ab inani et fermentato hoc fastu, si pote modo, egregiam juventutem deterrere atque avocare. Huc autem pertinent illa dicteria: Vas tinniens inane solet ut plurimum esse. Item: Rota quo vitiosior est; eo majorem edit strepitum semper. Item: Vt quisque est animo ignavus, ita ore procax est, cui postremo respondet illud Graecorum dictum, quod exstatapud Eustathium: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words] : Confidentior ante rem, ut plurimum in eâ obeundâ ignavus. Id quod Aristoteles [Note: 3. [reading uncertain: print blotted] Eth. c. 10.] more suo illustravit, cum ait: [Gap desc: Greek words] : Temerarii quidem promti sunt et volentes ante pericula periclitati, sed in ipsis deficiunt: at fortes in rebus et factis acres, ante quietissimi. Maxime autem haec jactantia viget in militari hominum genere: Quot enim videas Thrasones, qui inter pocula linguâ praeliantur, linguâ vincunt, Hannibalem Alexandrum praeso fungos fuisse, nec palum in pariete figere potuisse jactitant. Qualis Drances ille Virgilianus,

Larga quidem semper Drance tibi copia fandi,
Tunc, cum bella manus poscunt, patribusque vocatis
Primus ades, sed non replenda est Curia verbis,
Quae tuto tibi magna volant, dum distinet hostem
Agger murorum, nec inundant sanguine fossae.

possit quid vivida virtus
Experiare licet, nec longe scilicet hostes
Quaerendi nobis: circumstant undique muros.
Imus in adversos? quid cessas? an tibi Mavors
Ventosâ in linguâ pedibusque fuga cibus istis Semper erit.

Tales sunt urbicapi illi, quorum Plautus [Note: Mil. a. 4. sc. 2. et Bacch. a. 4. sc. 9.] meminit, Graecis [Gap desc: Greek words] qui verbis urbes inermes capiunt: De quibus Theophrast. in Characteribus: [Gap desc: Greek words] [Note: c. [Gap desc: Greek words] ] [Gap desc: Greek words]. Quibusdametiam dum urbes fortiter verbis suis caperent, coena interea loci periit. Tales illi Vitelliani milites apud Tacitum, qui eos vulgus ignavum appellat, [Note: 3. Hist.] et nihil ultra verba ausurum. scilicet in quos illud cicadae AEsopicae competat: [Gap desc: Greek words]. Tales Galbae, de quibus [Note: 1. Hist.] idem: Ignavissimus quisque et, ut res docuit, in periculo non ausurus, nimir verbis, feroces linguâ, nemo scire, omnes affirmare Othonem occidisse. Etalios ante discrimen feroces in periculo [Note: Eod. 1. Hist. Iliad. [Gap desc: Greek words] ] pavidos appellat. De quibus Homerus alicubi eleganter, postquam ad rem ventum est:

At vero optimi quique strenuissimique Duces aut Imperatores magis consuevere cum Jugurthâ Sallustiano plurimum facere, et minimumipside se loqui, et cum Pisone apud Vellejum [Note: lib. 21.] Paterculum, quae agenda sunt curaere sine ulla ostentatione agendi. Marcum autem Livium cum sibi omnino postularet acceptum ferri, quod Fabius cepisset urbem Tarentinam, videlicet, quod in arce praesidium habuisset;

[Note: Dec. 3. l. 7.] caeteris jactantiam hominis deridentibus: Vera, inquit Fabius narras: nam nisi tu civitatem amississes, nequaquam ego recepissem. Idem et de egregiis exercitibus perhibetur ab Historicis: Homerus Graecos semper quietos et tacitos facit ante pugnam, puta:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]. h. e.

Alii autem quieti ibant (neque dixisses
Tantam multitudinem sequentem habere inpectore vocem)
Silento reveriti Duces.

Aliter Livius de Atheniensibus: quos, ait literis verbisque, quibus solis valerent, bellum adversus Philippum gerere. Idemque attestatur de optimo Exercitu Otho apud Tacitum: Fortissimus, [Note: I. Hist.] inquit, in ipso discrimine Exercitus est, qui ante discrimen quietissimus. Porro quod de armata militia ostensum est a nobis, id in nostrâ literariâ militiâ quoque perpetuo obtinet. Quo enim quisque doctior, eo minus jactat, signumque adeo doctrinae solidioris est [Gap desc: Greek words] , ut loquitur Alexander. Pulchre [Note: Orat. 8. quae inscribitur Diogenes sive de virtute.] hanc rem Dio Prusaeus alicubi: [Gap desc: Greek words] , h. e. Antisthenes Diogenem dicebat vespis similem esse: Vespis enim non esse magnum alarum strepitum, aculeum autem a cutissimum.

CAPUT IV. Vetita magis appeti solere.

Verba sunt Ciceronis, S. Roscium Amerinum, parricidii reum defendentis: Solon inquit Atheniensium legis lator prudentissimus cum interrogaretur, cur nullum supplicium constituisset in eum, quiparentem necasset, respondit, se id neminem facturum putasse. Sapienter fecisse dicitur, cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat, ne non tam prohibere, quan admonere videretur. quibus extremis verbis detegit Orator vitium generis humani nitentis pravitate sua in vetita, et inconcessa prae concessis appetentis. Tetigit hanc labem Salomon in Proverbiis: Aquae, inquit, [Note: c. 9. v. 17.] furtivae dulceis sunt, et panis clandestinus, h. e. quopalam vesci non licet, suavior. Et inter Gentiles [Note: 3. Am. El. 1.] maxime Ovidius.

Nitimur in vetitum (inquit) semper cupimusque negata
Sic interdictis imminet aeger aquis.

Quidquid servatur cupimus magis, ipsaque furem
Cura vocat, pauci, quod sinit alter, amant.

Quodlicet et facile est, quisquis cupit, [Note: 2. Am. Eleg. ult.] arbore frondes
Carpat, et e medio stumine potet aquam.
Quodlicet ingratum est, quodnon licet, acrius urit,
Ferreus est, si quis, quod sinit alter, amat.

[Note: In Oratione de reditusuo] Quod Graece eleganter extulisse videtur Gregorius Nazianzenus: [Gap desc: Greek words] , h. e. quod obtentu proclive est, id lentum est appetitu. Quibus accedat Senecea Tragici auctoritas: Illicita, inquit, amantur, excidit quidquidlicet. Et eruditissimi Poetae Pindari: [Gap desc: Greek words] : Venus furtiva dulcior. cui concinit aliud Graecorum dicterium: [Gap desc: Greek words] , Dulce pomum cum abest custos. S. Aurelius Victor in Philippo narrat, cum Pontificum lege hostiae mactarentur, suis utero maris foeminarum genitalia apparuisse: quod cum dicerent haruspices futurum portendere, ut [Gap desc: Greek words] ingens esset proventus, id frustratum iri existimans Imperator Philippus, tum quia forte praeteriens filii similem pro meritorio Ephebum conspexerat, usum virilis scorti removendum censuit et honestissime consultavit, veruntamen manet, quippe conditione loci mutatâ peioribus flagitiis agitatur. dum avidius periculosa, quibusque mortales prohibentur petunt. Haec Victor. Ex quibus locis id quoque intelligimus, maxime habitare hoc vitium in Amore et Veneris rebus. quo et Petronius vocavit, cum ait:

Hac volo quae non vult, illam, quae vult, ego nolo,
Vincere vult animos non satiare Venus.
Oblatas sperno illecebras.

Omnium vero ingeniosissime hoc elocutus est Philostratus in Epistolis: [Gap desc: Greek words] Quod periculo minus est securum, id gratiam habet majorem: Non enim adeo concessa licentia aut facultas exhilarat, ut illicita ut arcana voluptas: Omne vero furtivum solet esse delectabilius. Sic etiam Neptunus sub purpureo fluctu subiit, et Jupiter sub auro, aquâ, bove, dracone, ac sub aliis integumentis latuit. Dicitautem Homerus etiam Junonem tûm Jovem libenter vidisse, quando cum eâ clam coiit. Mariti enim potestarem mutavit in furtum adulterii. Idem Vitellium [Note: l. 5. c. 10.] in vitâ ApollonI describens, huic quoque crimini affinem fuisse narrat: Verba ejus sunt. [Gap desc: Greek words] Vitellius, inquit,

in se lavando plus unguenti, quam ego aquae, consumit, ut videatur mihi gladso percussus, unguentum potius quam sanguinem emissurus. Praeterea vinum vino superfundens furit, tesseris insuper ludere nunquam cessat, semper timens, ne talorum jactus illum fallat. Inter ludum autem de maximis imperii rebns, utcumque sors tulerit, disponit: Meretricibus etiam subditus nubtis insidiatur, jucundiores inquiens amores eos, quibus cum periculo perfruaris. Talem etiam Tacitus [Note: 13. Annal. c. 12.] Neronem describit. Delabsus inde Nero in amorem libertae, cui vocabulum Acte fuit, ne senioribus quidem Principis amicis adversantibus, mulierculâ, nullâ cujusquam injuriâ cupidines Principis explente, quando ab Octavia uxore, nobili quidem et probitatis spectatae, fato quodam [Note: 3. Hist. c. 16.] an quia praevalent illicita, abhorrebat. Adeo videlicet ingrata quae tuta, utidem scribtor loquitur, et plerique quietis turbida antehabere malunt. [Note: 2. Contro. 7.] Sic accipiendum illud Senecae Patris: Erratis judices, si non maritum ad sollicitandam matronam [Note: 3. de Benef: c. 16.] putatis irritamentum: et Sapiens Filius: Eo ventum est, ut nulla virum habeat, nisi ut irritet adulterum. Cave autem hoc in amoribus solum obtinere censeas, quamquam in illis praecipue obtinere facile largior. Vide, quid Salvatori nostro acciderit: vetat ille sua miracula differri et hominibus enarrari, at quo magis vetat,

eo magis illi enunciant et efferunt. Sic apud Tacitum de Vitellio legis: In hunc modum [Note: Lib. 2. Hist. c. 96.] etiam Vitellius apud milites disseruit, praetorianos nuper exauctoratos insectatus, a quibus falsos rumores dispergi, nec ullum civilis belli metum asserebat, suppresso Vespasiam nomine, et vagis per urbem militibus, qui sermones populi coercerent: Idpraecipuum alimentum famae erat. Eriterum de eodem: Vitellius, fractis apud [Note: Lib. 3. Hist. c. 54.] Cremonam rebus, nuntios cladis occultans, stultâ dissimulatione, remedia potius malorum quam mala differebat. Mirum apud ipsum de bello silentium, prohibiti per civitatem sermones, eoque plures, ac, si liceret, vera narraturi, quia vetabantnr, atrociora vulgaverant. Quae vero perversitatis hujus in homine caussa reddi possit? videtur gemina afferri posse, quarum alteram a Cicerone mutuari lubet: is ita disputat: Cum omnibus inrebus voluptatibus maximis fastidium sit finitimum, in novis voluptatibus nova quaeritur et major delectatio, ea vero quodam mentis errore amplius residere in inconcessis existimatur, quam in concessis. Alteram caussam peto a perversitate naturae humanae, quae ea, quae jucunda sunt, prohiberi ferre non potest, suspicaturque adeo sibi voluptatibus illis ex odio invidiâ aut aliâ de causa interdici, ideoque vehementius in illas fertur, easque immodestius et intemperantius

appetendo consectandoque ultionis loco habet, quoque se de prohibente vindicet et ulciscatur.

CAPUT V. Castitatis et Continentiae in utroque sexu Exempla quaedam rariora.

CUm his diebus Plutarchi Demetrium evolverem, incidi in venustam et jucundam de Demoele puero Atheniensi narrationem, quam cruditissimus scribtor sic exsequitur. Demetrius tanta in pueros ingenuos et urbanas matronas conspurcavit arcem lascivâ, tunc ut locus ille mundus videretur maxime, ubi cum Chryside, Lamia, Demo, Anticyrâ scortis nobilissimis in omni lasciviâ pervolutaretur. Ac caetera quidem non decet Vrbis nomine aperte in lucem proferre. Democlis vero Virtutem et pudicitiam operae pretium est non praeterire. Puer ille impubes erat adhuc, habebatque formae cognomen delatorem: Democles enim Formosus appellabatur. Qui cum multis propositis muneribus, solicitationibus, minis superatus esset a nemine, palaestras denique gymnasiumque declinans contidisset se lavatum ad privatum balneum: captata Demetrius opportunitate ad solum est ingressus. Democles bui in solitudine peraehensum se et necessitatem

cognovit, detracto aheni operculo, in aquam insiliit ferventem, ac semet ipse peremit. Ita indigno quidem ille modo periit, spiritibus tamen et animis praeditus fuitpatriâ et specie sua dignis. Eant Romani et Lucretiam suam jactent, quam ego tanto inferiorem hoc impubere Democle censeo, quanto hic atrociori mortis et supplicii genere infamiam non purgavitut Lucretia, sed antevertit. Verum videamus et puellas, quae non magis Lucretiae concesserint, quam Democles noster, quarum Virtus paucis abhincannis, effoeto prorsus talium exemplorum seculo emicuit, et literarum monumentis commendari satis idonea visa est. Circa annum salutis CIC IC LXXIIX. cum [Note: Thuan. l.100] Belgicae Provinciae misere hinc a Gallis, illinc ab Hispanis raptarentur, grassante in utroque exercitu Gallorum et Hispanorum licentia, multa avare plura libidinose admissa. Ex quibus duo inprimis exempla memorantur ab iis, qui res anni praedicti scribsere, inistituto huic nostro praeclare accommodata. Tribunus quidam Gallus, Pontius nomine, ad Becurtium pagum sibi hospitium sumserat in domo Johannis Miileti probi et divitis agricolae, cui tres filiae eximiâ formâ erant, quarum maxima natu caeteris formosior, ut placato hospite uteretur, sedulo omnia domus ministeria obibat. In eam oculos conjecerat

Tribunus, occasionemque libidinis explendae quaerens, patrem cum filiâ mensae accumbere jubet, et libidine inter vina incalescente, per ludibrium rogat, an sibi filiam in uxorem darevellet. agricola homo non insulsus, et, quod erat, conjiciens, impari conditione sua praetextâ, cum modeste se excusaret, tribunus excandescens et in dejerationes prorumpens, protinus coenaculo patrem pulsatum facessere jubet, quem filia pone sequens, a militibus vi retenta est, moxque a furente tribuno inter lamenta et ejulationes compressa, posteaque temulentis sociis ad injuriam exposita est. Inde ad mensam reditum, et juvencula magnos supraque sortem et aetatem (vix enim XVI. aetatis annum excesserat) generosos spiritus gerens, cum non tam de deplorandâ, quam de vindicandâ injuriâ cogitaret, sedere juxta Tribunum jussa paruit, et composito ad dissimulandum dolorem vultu, post crebras ad injuriam adjectas per lasciviam conturnelias, tempus nacta, Pontium dum ad aurem insufurranti cuidam faciem averteret, cultro in cor violenter adacto, conficit, disiectisque protinus mensis, dum commilitones ad Tribunum accurrunt, illa per posticum elabitur, et ad patrem in proximo diversantem, properat, reque expositâ, ut fugam mature cum aliis duapus filiabus capessat, monet, ipsa post ereptam

virginitatem vivere non sustinens, eum vitare periculum potuisset, grassatores intrepide exspectat, a quibus statim comprehensa et arbori alligata, ut scloppetorum ictibus conficeretur, post commendatam DEO animam: Feri, inquit, miles, et certis ictibus mortem ei optatam accelera, quam vi illatâ indignam fecisti, quae viveret, haut utique injuriam, quam jam in duce vestro inultam non sivit DEUS, diu impune Iaturus. nec verbis augurium defuit. nam pater tali filia dignus, ubi rem rescivit, geminatâ injuria efferatus, vicinos ex pagis agresteis ad arma ciet, qui milites facti complices, cum iisque quatuor alias cohortes circum ventas ad unum omneis ceciderunt. Aliud et pari petulantiâ facinus sed dispari exitu memoratur. Ex Austriacis Hispanus quidam nobili loco centurio juxta Insulas in caussidici cujusdam domo exceptus hospitis filiae admodum formosae vim in arcano seductae inferre voluit, quae inter luctandum pugionem stupratori ereptum in lumbos tam violento ictu adegit, ut strato eo e manibus ipsius se extricare valuerit. Ille vero morti ex ictu illo proximus, cum crimen sacerdoti confessus esset, factique ultra modum poenitentiâ duceretur, juvenculam ubique vestigatam coram sisti jussit, his verbis eam effetus: Morituro mihi expetendum fuerat, ut

injuria tibi a me illata a te mihi remitteretur, sed ad expiandam culpam haud satis confessio ac veniae petitio visa est, nisi decus per vim ereptum, decora satisfactione resarcirem. Igitur me tibi virum addico, et quoniam crimine meo et virtute tua effectum est, ut me frui non possis: habe nomen uxoris, titulos, insignia, et bonorum meorum haeres esto, ut qui te conatu violatam meminerint, sciant te conjugium tentatae virginitatis, quam tam strenue defendisti, honestissimum praemium retulisse. quibus dictis, et sacerdote verba praeeunte, cum patre consentiente matrimonium contractum esset, Hispanus statim expiravit, ambiguo relicto, uter generosius hic culpam emendasset, an illa pudori consuluisset. Sed et Viri hoc loco commemorandi, qui continentiae laude famam sibi gloriamque pepererunt, prodeat igitur Luchinus Vivaldus, cujus familia in Urbe Genuensi summo semper in pretio atque honore fuit habita: Is cum Genuae matronam formâ praestantem ac genere nobilem, verum castitate invictâque pudicitiâ nobiliorem deperiret, neque animum adversus omnes oppugnationes pudore munitum, ullis aut precibus et blandimentis flectere, aut donis corrumpere potuisset; factum, est, ut mulieris vir una cum navi omnibusque mercibus a piratis captus et in servitutem

sit abductus. Quare mulier ad egestatem extremamque omnium rerum ino piam redacta, cum, unde parvulos liberos aleret, nihil haberet, necessitatibus victa, ad Luchini occulto ad se accersiti genua provoluta, atque in flebiles questus effusa: Quandoquidem, inquit, mentem tantum modo posthac pudicam gestura, ut utraque parte mei casta perpetuo manerem, fortunae iniquitas prohibet, animumque illum adversus omnia invictum fames, charissimorumque pignorum, aliter periturorum amor et misericordia ex pugnavit, dona illa, Luchine, que a te sponte numquam acceptura fui, nunc accipere, hocque corpore, in ea, quae libido tua feret, morem tibigerere parata sum. Consopitam atque a libidine constrictam generosi animi virtutem misericordia excitavit, et indomitae cupiditatis aestum, tum, ut cum maxime ardentem, subito exstinxit, Proinde ad meliorem mentem conversus Luchinus, lachrymas ipse quoque non tenens: Ne istud, inquit, DEUS Opt. Max. sinat, permittatque, ut tam pudicum corpus violare audeam, mentemque tam castam et a flagitio tantopere abhorrentem, fortunae injuriis victam ad detestabilem rem descendere patiar. Quae dona prostratae pudicitiae habitura a me fueras, eadem etiam atque etiam cumulatiora servatae, hera, habebis, domumque

reversus, ut omnem prorsus suspicionem tolleret, conjuge participe consilii facta, eâdemque ministra et internunciâ, tantum mulieri subinde suppeditavit, quantum in illius et filiorum alimenta a bunde sufficeret. Quam narrationem ita concludit Historicus: Hoc [Note: Petrus Bizarus Hist. Genuens. 8. p. 180.] sane Luchini factum et singularis animi magnitudo Alexandri M. cognomento et Africani continentiae tantis laudibus tamque magnisica Oratione a quam plurimis in coelum sublatae, si quis rem suis momentis ponderet, infinito intervallo est anteferenda. Nam neque prior, qui Dariipotentissimi Persarum Regis devicti uxorem facie inclytam mulierem vetuit in conspectum suum deduci, ut eam ne oculis quidem contingeret: neque alter puellam, licet formâ egregiam, nobilis viri Hispani filiam captam perductam ad se et mox Patri inviolatam redditam, numquam ante conspectam, adamabat, adeo ut ullis veteris alteque animo insidentis amoris facibus utriusque libido incenderetur, faciloque proinde fuerit a re non expetita oculos et cupiditatem abstinere. Ad hoc ipsorum errata occulta esse nequiverant, sic ut invidiam apud suos, atque inimicorum quorum maximus erat numerus obtrectatorumque vituperationem, simulque gravem offensam apud exteros populos ob admissum flagitium devitarent. Illorum itaque affectus non tam a virtute et continentiâ perdomiti, quam ab aliâ longe majori vi inveterataque gloriae cupiditate

consopiti jure merito videri possunt. Quod totum contra in Luchino fuit: animo veteri flamma aestuante, occultoque peccato nulliprorsus livori aut fraudi obnoxio, nihilque privatae vitae susceptas rationes laedente. Haec Bizarus: qui in iis, quae Scipionem attingunt, sibi consentientem habet Polybium. Ille enim scribit post expugnatam [Note: Hist. lib. 10.] Carthaginem novam juvenes quosdam virginem nactos et aetatis flore et formae bonitate eximiam, cumque non ignorarent Scipionem natura [Gap desc: Greek words] sive mulierosum esse, puellam adipsum adduxisse, et hanc se illi muneri donare dixisse. Scipionem vero miraculo Puchritudinis attonitum, in haec verba adducentibus respondisse: Ego vero, inquit, nec, siprivatus viverem, poteram accipere munus aliud ullum magis gratum, neque nunc Imperator ullum aliud minus gratum. Ejusmodi res per quietem quidem tnterdum, et quoties frui aetatis ludo juvai, suaves obectationes juvenibus praebere et curarum levamenta: easdem vero si quisper agendi tempora ijs utatur, et corpori et animo maxima afferre impedimenta. Quibus verbis gravissimus scribtorsatis evidenter docet, a gloriae immodieâ cupiditate continentiam Scipionis fluxisse, nona firmo aut constanti animi proposito. Concludam caput exemplo Virilis continentiae et invictae castitatis memorabili, quod lectum mihi apud M. Alfonsum Ciacconium Biacensem, Ordinis

Praedicatorum Monachum, et Poenitentiarium Apostolicum in illustri opere, quod inscribsit Vitas et Gesta Pontificum. Anno, [Note: In vita Pii II. p. 950.] inquit, sal. 1419. Pontificatus Pij II. primo die XVI. Cal. Mal JACOBVS ROSSA Hispanus, nepos Regis Portugalliae, electus Archiepiscopus Vlyssiponensis, Diac. Cardinalis S. Mariae in porticu, cum Florentiae gravi morbo detineretur, et suaderent Medici, coituuteretur, sic mortem vitare posse, intrepidus mortem exspectare, quam Medicis obtemperare voluit: itaque Florentiae mortuus, ibidemque sepultus est apud S. Miniatum. Ordinis Monachorum S. Benedicti congregationis montis oliveti corpus postea traductum: Sepulchro ejus marmoreo hoc Elogium additum in sacello et pulcre aedificato a suis et luculenter dotaro:

Regia stirps, JACOB nomen, Lusitana propago,
Insignis forma, summa pudicitia,
Cardineus titulus, morumnitor, optima vita
Ista fuere mihi, mors juvenem rapuit.
Ne se pollueret maluit ille mori.

[Note: Dec. post. l. 9. p. 461.] Atque huic geminum narrat Thomas Facellus in Historia Sicula: Rogerius Lauria cum Gallos soepe praeliis animosissime superasset, tamdem Rege Jacobo Petri Filio gravissima clade illos affecit, omnemque nobilitatem captam Regi adduxit et stitit. Ejus captivitatis socius erat Guido Montisfortis, is in captivitate incidit forte etiam in

morbum veneris usu levandum, verum ille quoque nese adulterio commacularet, mortem vitae praetulit. Tantum in Viris quoque potuit pudicitia, flos ille morum, honor corporum, decus sexuum, integritas sanguinis, fides generis, fundamentum sarictitatis, praejudicium omnis bonae mentis: Rara tu quidem es, ô DEA, in his terris, nec facile perfecta, rarius perpetua, tamen aliquatenus cogi intra humani pectoris aliquatenus cogi intra humani pectoris angustias potes, si natura tibi praestrux erit, si disciplina persuaserit, si censura compresserit. quibus Tertulliani verbis [Note: Initio lib. de Pudicit.] recte me hic uti posse censeo.

CAPUT VI. Miserias seu curas vino diluere frequens sed infirmum admodum remedium esse.

QUantopere curae affligant animum hominis, quâ Graeci qua Latini Poetae peripicue satis testati sunt, dum Graeci quidem eas [Note: Hesiod. in [Gap desc: Greek words].] [Gap desc: Greek words] , [Note: Hom.] [Gap desc: Greek words] appellant, item [Gap desc: Greek words]. Latini curarum [Note: Ovid.] morsus, [Note: Horat.] curas edaces et mordaces appellant. Quid? si Grammaticos audias, cura nomen ex eo accepit, quod Corurat: Unde euris liberari omnibus modis cupimus, et varia

ria remedia usurpamus. Inter ea commendatur rursum a Poetis [Note: Hom. Iliad. X. Plut. in Sympos. Synes. Ep. ad Herculianum 145.] , tamquam certum et innumeris experimentis comprobatum, Vinum, Graecis [Gap desc: Greek words] : Unde illi apud Graecos quoque nata Epitheta: appellant enim [Note: Hom. Iliad. X. Plut. in Sympos. Synes. Ep. ad Herculianum 145.] , [Gap desc: Greek words] , oblivionem moerorum adferens: [Note: apud Ath. lib. 2. [Gap desc: Greek words].] [Gap desc: Greek words] molestiis modum, pausam et finem imponens: [Note: in Epigramm. Graecis.] [Gap desc: Greek words] luctum adimens. Latini quoque [Note: Tibull.] securum appellant, quasi semovens curas, item [Note: Horat.] obliviosum. Hinc ijdem Poetae in curis statim ad vinum confugiebant, tamquam ad certissimum remedium. Anacreon:

[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].

Stultum est cor malis dedere languidum,
Nihil enim proficiemus moerore
O Bacchi. Pharmacum autem optimum est
Vinum afferentes inebriari.

Vino nihil jucundius quidquam cluit,
Hoc aegritudinem ad medendam invenerunt,
Hoc hilaritatis dulce seminarium,
Hoc continet coagulum convivia.

O fortes, pejoraque passi
Mecum saepe viri, nunc vino pellite curas:
Cras ingens iter abimus aequor.

Nulla, Vare, sacra vite prius severis arborem
Siccis omnia nam dura DEUS proposuit, neque
Mordaces aliter diffugiunt sollicitudines.

Aut nulla ebrietas, aut tanta sit, ut tibi Curas
Eripiat, si qua est inter utramque nocet.

Infinita alia apud Tibullum Propertium a lios legas. Sed et Philosophis non ignotum hoc fuit. Socrates enim apud Xenophontem affirmat vinum non aliter moerori mederi, quam mandragoram hominibus, laetitiamque non aliter excitare, quam oleum inspersum igni flammam adauget. Atque hinc manavit mos ille, quo damnatis et jam ad supplicium euntibus vinum praebetur moerori pellendo, antiquus adeo, ut sapientissimus Regum quoque ejus meminerit: Date, inquit, siceram [Note: Proverb. 31. c. v. 6.] moerentibus et vinum iis, qui amaro sunt animo. Bibant et obliviscantur egestatis suae, et doloris sui non amplius recordentur. Legiturque in libro Sanhedrim in cap. 13. quod incipit, Nigmar Haddin, h. e. definitum est judicium: Dixit Rabbi Hasda, quod egressurus occidendus potabatur [Note: Vid. et Maimoniden l. 14. Halak. Iuchasin p. 114, 2.] pulvere incensi in scypho vini, quatenus separarentur sensus ejus ab eo, sicut dictum est Proverb. 31. Date ebriativum perituro et vinum amaro animo. Vinum autem hoc praebitum est etiam Christo servatori, quod Marcus appellat [Gap desc: Greek words] myrrhatum. Iidem Rabbini notant: Vinum illud sponte mitti solitum ab honestis et condolentibus foeminis praeclare myrrhâ

temperatum, ut sensus turbarentur miseris, ac sic horrorem supplicii minus attenderent. Unde nec pias foeminas defuisse Servatori verisimile est, doctrinam ejus amplexas, quae vinum hoc temperatum Christo morituro tulerint: sed cum accedere ad Dominum non possent, ac ne honestas quidem permitteret, vinum illud militibus tradiderunt Domino porrigendum. Illi, ut erant ad omnescelus proni, et Christo infensissimi, felle infuso piarum muliercularum poculum corruperunt. Neque absimilis mos Atheniensium fuit quem adfert Suidas in expositione veteris proverbii: [Gap desc: Greek words] h. e. tria illa dicas in praetorio. Athenis, inquit, qui ad capitale supplicium abducebantur, ijs licebat cibo et potusese implere, ac dicere tria, quae vellent, deinde ore obturato ad necem ducebantur. Haec quamquam vulgo ita recepta sint, usuque inter imperitos introducta, tamen mihi vix fidem faciunt: praesertim consideranti Dionis Prusaei verba [Note: In Diogeno sive de Tyrannide.] Tyrannorum cruciatus et tormenta animi enarrantia. Inter alia enim inquit Tyrannum nunc quidem [Gap desc: Greek words] , hoc est, sobrium quidem concupiscere ebrietatem, tamquam si ejus beneficio liberari posset a molestiis animi et flagellis illis intercutibus: mox ebrium existimare se perditum,

[Note: In vita ejus.] ut, qui impotens sit ipsi succurrere. Demetrii deinde Exemplum apud Plutarchum, qui cum in Seleuci potestatem devenisset, et in Syria custodiretur, etiam in pocula et aleam se praecipitavit, atque iis tempus fere traduxit: quo conditionis suae praesentis cogitationes, quibus agitabatur sobrius, devituret et aegram crapulâ velaret mentem, sed nullo effectu: Tamdem enim animadvertit aquanimitatem et patientiam idonea esse curarum animi remedia, non vinum, saginam aut otium, quae illum tamdem vita exegerunt.

CAPUT VII. Quaedam Kakozeli/aj Exempla.

CUm nuper pro muneris mei Academici ratione III. Topicum Aristotelis Philosophiae Studiosis interpretarer, et ordo me ad illum Comparationis locum vocaret, quo dicit [Note: c. 2.] Philosophus: [Gap desc: Greek words] : Quod meliori similius id melius: Incidi simul in ejus loci exceptionem, quam subjungit: [Gap desc: Greek words] : Videndum, an non id quod meliori similius est, in ridiculis solum sit similius, tunc enim locus non valet. Sic similior est simia Homini quam Equus, non tamen simia Equo melior, quia simia in ridiculis tantum gestibus aliquibus Hominem aemulatur. Illa exceptio

admonuit me stultitiae cujusdam humanae, quam Graeci [Gap desc: Greek words] dicunt, qua obsessi homines cum magnorum Virorum gloriam animadvertunt et concupiscunt, cum similitudinem eorum sperare non possint, nec ad [Gap desc: Greek words] eorum pertingere: confugiunt ad illorum ineptam et ridiculam imitationem, sectanturque [Gap desc: Greek words] , et pro Virtutum ornamentis naturae naevos aut consuetudinis vitia sibi affingunt et accommodant, non aliter, teste Plutarcho, quam facere puerisolent, qui induunt interdum majorum suorum grandiores cothurnos galeas, sivethoraces, et illo ornatu se majoribus suis jampares aut similes esse persuadere postulant. In quam rem eleganter Polybius in Fragmentis [Note: Apud Casaub. pag. 1013.] : [Gap desc: Greek words] , h. e. multi virorum praeclarorum facta aemulari non audentes ad [Gap desc: Greek words] exprimenda se convertunt, hoc ipso judicii sui inopiam et imbecillitatem veluti in Theatroprostituentes. Neque haec vanitas hodie aut heri cepit, sed ab antiquo jam Exempla Historiae nobis reliquerunt. Quid divinius Platone fingi potuit? quid acutius aut subtilius Aristotele? Quorum virtutes et admirabilis doctrina cum parem mereretur gloriam, fuere, teste Plutarcho, qui ut illis Heroibus comparari [Note: [Gap desc: Greek words] ] posse viderentur, [Gap desc: Greek words] ludibrium

tamquam suo sibi jumento attraxerunt. Ex Cicerone constat: Crassum Oratorem fuisse Heroicum et vehementem, quique dicendo subsellia frangere posset, solitum item illum pedibus supplodere interdum ex vehementiori animi motu: Exstitere autem multi eo tempore, quicum non possent eloquentiam Crassi imitari, supplosionem tamen pedum aemulabantur. Sulpicius certe dicto loco: Monuit Antonius, ut ea quae in quoque maxima essent imitaremur: ex quo vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem podis imitatus, et pauca quaedam [Note: In Pyrrho.] verba, et aliquem si sorte motum: Plutarchus de Alexandro ubi corporis habitu illum cum Pyrrho comparat, his verbis scribit: Vultum existimabant et agilitatem matumque referre eum Alexandri illius etiam impetus et fervoris inter pugnandum cernere se umbras in hoc et imagnines: verum, cum alii reges purpur asarellitibus flexi colli et elatiori sermone, Pyrrhus factis militaribus et strenuitate unus Alexandrum redderet. Vide hic Reges etiam hoc [Gap desc: Greek words] morbo laborasse, et colli contorsionem, ad quam a consuetudine depravatus erat Alexander, aemulatos [Note: Bodin. l. 4. de Rep. c. 6.] fuisse. Alfonso Aragonio id vitium a natura fuit, et non minus canes aulici studiose aemulati sunt. Quibus non fuere meliores Dionyss familiares, de quibus olim apud Athenaeum legi: Aristoteles, inquit, in explicanda

Syracusiorum administratione publicâ, ait, [Note: l. 10. c. 10. Plut de Adul. et Amici discrim.] continenter Dionysium ad nonagesimum usque diem ebrium interdum fuisse, atque ex eo hebetatos illius oculos. Theophrastus scribsit familiares ejus, quique Tyrannidi hominis abblandiebantur, simulasse quoque parum aut etiam nihilse videre, neque apposita cibaria poculave cernere, sic ut ad ea capienda manuduceret tandem Dionysius. atque illos ex hac caussa dictos fuisse [Gap desc: Greek words]. Hactenus Athenaeus, qui tamen alibi hoc tribuit Hieronis [Note: l. 6. c. 13.] familiaribus, idque ex auctoritate Hegesandri, ut ait. Porro hujus farinae quoque fuit Cleisophus Philippi Macedonis adulator Atheniensis genere, de quo Satyrus in vita Philippi mira: inter alia cum Philippo oculus unus effossus esset, Cleisophum mox eodem oculo fasciis obligato in publicum prodiisse: ac rursum, cum crus oblaesum regi ac luxatum fuisset, Cleisophum eodem crure claudicantem cum Rege conspectum: Denique, si quem cibum acrem ori Philippus admoveret, vultum mox Cleisophum contraxisse, quasi eo quoque vesceretur. Videlicet [Note: Ita Athenaus.] hic Cleisophus non Atheniensis esse debuit, sed Arabs aliquis, in quorum regione scribit Athenaeus non assentandi caussâ factitatum, sed lege constitutum fuisse, ut, si Regi pars quaedam corporis male affecta esset, subditi eodem malo se laborare fingerent. quod Aethiopibus [Note: l. 3 Biblioth.] tribuit quoque Diod. Siculus. De

Sabina Poppaea Neronis initio pellice, inde uxore, cui omnia praeter honestum fuere animum, scribunt Historici, capillos eam habuisse succineos, Neronis etiam, qui eam ad insaniam usque deperibat, crebris sermonibus laudatos, versibus item nonnumquam ad cytharam decantatos. [Note: Plin. l. 37. c. 3.] Exinde factum, ut puellae omnes Romanae atque Italicae eo tempore colorem illum magno studio affectarent, non in comâ modo et capillis, sed et in reticulis annulis et omni genere ornamentorum. Neque vero defuere nostris temporibus vecordiae hujus exempla: Quotus enim quisque superstite communi illo Germaniae Praeceptore Melanchthone non ridiculâ aemulatione et manum imitatus est et vestitum, ut sic Philippo Optimo suppar videretur, quam stultitiam et optimus senex cum indignatione saepe castigavit, magnoque animi dolore, quod operam luderet, testatus est. Desinentque homines tum demum stultescere, cum esse desinent.

CAPUT VIII. Pace iniquam bello minime antehabendam.

[Note: l. 7. Ep. 14.] VErba sunt M. Tulli Ciceronis ad Atticum alicubi scribentis: Equide ad pacem hortarinon desmo, quae velinjusta utilior est, quam justissimum bellum. in quam eandem sententiam et [Note: l. 6. ad fam. Ep. 6.] ad Caecinnam scribit alio loco. Quae verba concoquere inter legendum numquam potui:

inductus praecipue ejusdem Ciceronis auctoritate, diversum longe aliis locis sentientis. In Invectivis enim Antonianis alia omnia sentit: [Note: Philip. 2.] Nomen, inquit, pacis dulce profecto est, et res ipsa salutaris: sed inter pacem et servitutem plurimum interest: pax est tranquilla libertas: servitus malorum omnium postremum, non modo bello, sed morte etiam repellendum. Et iterum: Pacem cum Antonio vehementissimâ oratione tribus ex caussis dissuadet: 1. quia turpis. 2. quia periculosa. 3. quia esse [Note: Philip. 7.] non possit. Denique alio loco: Ego numquam legatos mittendos censui: ego ante Legatorum reditum, censui [Note: Philip. 12.] aususque sum dicere. Pacem ipsam si afferrent, quoniam suo nomine pacis bellum lateret, repudiandam. Demus igitur priores sententias mollitiei Ciceronis, qui in civili illâ dissensione Caesaris et Pompel desperare de Repub. videbatur: posteriores aute, ut veritati conformiores, adprobemus et magis stabiliamus. Adeam vero rem illustris admodum est locus Polybii, quem adponam: Metuendum (inquit gravissimus scribtor) esse bellum equidem non abnuo sed non usque edeo metuendum, ut ejus vitandi gratia omnia velis sufferre. Quo enim juris aequabilitas nobis et faculias ex aequo dicendi, quae sentias, quo libertatis nomen, quae ferociter admodum jactitamque, si nihil est omnium, quod potius ducamus pace? Neque enim Thebanos laudamus, qui belli Medici tempore pericula refugeres pro communi Graeciae salute obeunda, prae formidine

Persis se adjunxerunt. Neque item Pindarum qui sententiae ipsorum adsentiens de conservandâ quiete in suis Poematis sic ait: Prose quisque civium tranquillitati consulens, Quietis magnanimae laetum jubar requirito. Vt enim justa pace et honesta nihil pulchrius, nihil utilius sic eâ, quam vel ignavia vel servitus infamant, nihil neque turpius neque magis noxium. Hactenus Polybius: Prudenter igitur discernenda pax, prudenter laudanda [Note: l. 1. in conc. Corynth. 3.] in quam rem eleganter Thucydides: Virorum, inquit, Prudentum est, si non lacessantur injuriâ quiescere: bonorum rursus, si injuriâ afficiantur, pacem bello mutare, ac si bene cesserit, iterum pro bello pacem inire, et neque belli successu efferri, neque pacis tranquillitate captos injuriam pati eos decet. Et merito: Quid enim plerumque pax? respondeat [Note: 1. de L L. Philip. 7.] pro me Plato: Quam, inquit, hominum plerique pacem nominant, nudum et inane nomen est, reipsa vero bellum irreconciliabile. Respondeat Cicero, qui sub dulci pacis nomine bellum involutum latere dictitat.

[Note: Lucr. l. 1.] Nempe velut pueris absynthia tetra medentes
Cum dare conantur, prius oras pocula circum
Contingunt mellis dulci flavoque liquore
Vt puerorum aetas improvida ludificetur
Labrorum tenus, interea perpotet amarum
Absynthi laticem.

[Note: l. 14. ad Att. Ep. 17.] Sic amicabili pacis nomine fervitutem tegi videmus, aut ut loquitur alicubi Cicero, dum

pacem simulant, acta nefaria defendunt: Quid vero defendunt: perperrant dicam, et auctoritate [Note: c. 30.] quidem Taciti. qui in soceri sui vitâ Galgacum ita loquentem introducit: auferre, trucidare, rapere falsis nominibus imperium, atque ubi solitudinem faciunt, pacem appellant Romani. Usus est hoc dolo mox ipsis ut sic dicam Urbis incunabulis Tarquinius Pater, si Sexto filio fides, qui dolosâ fugâ ubi ad Gabios pervenit, ita locutus fertur: Patris eam in se fuisse saevitiam, quam tolerare ultra non posset. Eum jam ab alienis in suos vertisse superbiam, et liberorum quoque eum frequentiae taedere, ut quam in Curiâ solitudinem fecerit, domi quoque faciat, ne quam stirpem, ne quem haeredem regni relinquat: se quidem inter tela et gladios patris elapsum, nihilusquam sibi tutum, nisi apud hostes L. Tarquinii credidisse. Nam ne errarent, manere his bellum, quod positum simuletur, et per occasionem eum incautos invasurum. Haec ibi Sextus, et imprudentiae suae poenas luêre postea Gabii, -capitibus papaverum, hoc est proceribus Urbis carptim demessis et sublatis. Quid quod pacis multi hostes mentionem injiciunt, ut se interim melius parent, et auctioribus viribus hostem invadant, hostes autem securi manibus in sinum demissis sedeant. Huc pertinebat Legatio apud Ammianum Marcellinum äd Saporem Persarum Regem missa. Missi, [Note: l. 7.]

inquit Historicus, ad Saporem Persarum Regem Prosper Comes et Spectatus Tribunus et Notarius itemque Eustachius Musoniano suggerente. Philosopho, ut opifex suadendipacem, Imperatoris scribia et munera perferentes, enisuri apparatum interea Saporis arte quadam suspendere ut supra humanum modum provinciae munirentur arctoae. [Note: Laz. Soranyius c. 68.] Atque hic usus quoque est Otto mannicae militiae pacis tractatione hostem negligentem et dubium in consiliis definiendis et apparatibus faciendis reddere. Mahumetes parentum aetate, quamquam armatum animum gereret, quod in Croatiâ caesus esset, et totus vindicta arderet, de pace tamen tractare voluit, ex eâ quam dixi caussâ. Spera bat etiam fore, ut durante eâ tractatione Christiani tardius et remissius in bello contra ipsum procederent, ne majoribus injuriis ejus in se indignationem concitarent. Quâ eadem pacis simulatione Maximilianum II. in occupandâ Albâ Regali deceptum fuisse sciebat, dum de pace ineunda cum Solymanno tractaret, quae licet confecta, tamen non diu post maximo cum Christiani nominis damno iterum discissa et discussa fuit. Quando igitur pax est facienda [Note: 3. bell. Civ. c. 80.] dicas? Respondeat iterum pro me Caesar: Hoc, inquit, unum tempus est de pace agendi, dum sibi uterque confidit, et pares ambo videntur: verisimile enim est, si alteripaullum modo tribuisset Fortuna,

non esse surum pacis conditionibus eum, qui superior videretur, neque fore aequâ parte contentum, quise omnia habiturum confideret. Pares autem qui [Note: l. 7.] sint Curtius monet: Pares inquit videntur, qui nondum virium inter se periculum fecerunt. Atque hic quoque leviter non versandum, sed magnâ cum prudentiâ, quam format Polybius more suo graviter. Videndum inquit in pace faciendâ: ut [Note: l. 3.] quo animos adferant, qui in gratiam positis inimicitiis redire cogitant, ne ignoretur, quando, victis animis, pacis conditiones amplectantur, quando temporibus cedentes, ut ab his quidem tamquam temporum suorum insidiatoribus caveatur, illis vero fides plene habeatur, atque insidioso illo statu, ut ait Tacitus, miseram pacem vel bello bene mutari prudenter censeant, aperto vero altero et simplici, quae dam etiam publicae tranquillitati remittenda ac condonanda esse intelligant. Porro, quae de Pace hactenus diximus, ea et de induciis intelligi volumus, quae saepe non alio consilio petuntur, ut petentium conditio melior, hostium deterior reddatur, quâ de re vide multa erudite tradita at Alberico Gentile ICto celeberrimo inlibris de Jure Belli.

Caput IX. Superiorum amicitiae periculosae, periculosius illas jactares.

NOn sine caussâ Pomponius in Nervae laudibus posuit, eum familiarissimum Caesari fuisse:

nam et Sejanus apud Tacitum se quoque pulcherrimum adeptum ait, ut conjunctione Caesaris dignus crederetur. Verum enim vero magno saepe constatilla amicitia et periculosa admodum est. Id quod multis exemplis [Note: In vita.] doceri potest. Optimus Caesar videbatur Adrianus, de eo tamen Spartianus: Facile de amicis quidquid insusurrabatur audivit, atque ideo prope cunctos vel amicissimos, quosque summis honoribus evexerat, postea id hostium loco habuit. ut Tatianum et Nepotem et Septitium Clarum. Nam Eudaemonem prius conscium imperii ad egestatem perduxit: Polyaenum et Marcellum ad mortem voluntariam coegit. Heliodorum famosissimis literis lacessivit. Titianum ut conscium Tyrannidis et argui passus est et proscribi. Numilium Quadratum et Catilium Severum et Turbonem graviter insecutus est. Servianum sororis virum, nonagesimum jam annum agentem, ne sibi superviveret, mori coegit. Hactenus Spartianus. Quis vero Sejani apud Tiberium gratiae status fuit? at ejusdem casus et praeceps ille labsus perpetuo potest esse documento, ne nimis Dominorum gratiae confidan taulici. Quis Alexandro magno charior fuit, quam Clytus? eum tamen ad extremum suis ipse manibus occidit. Idem fatum Arati fuit apud Philippum Macedonem, quem, cum summo antea loco habuisset, ad extremum

veneni lentâ tabe vitâ expulit: Quod suum fatum miseratur ipse apud Polybium, cujus [Note: l. 8.] verba haec sunt: Philippus, inquit, tum temporis in amicos foeda facinora eaque maxima edidit. Seniorem Aratum enim, quod minus probasset, quaeipse Messenae fecerat, non multo post operâ Taurionis, qui res illius in Peloponneso administrabat, veneno sustulit. Ac principio quidem caeteris res ignota fuit, neque enim ea vis erat pharmaci, ut in ipso statim articulo necaret, sed mora temporis corporis valetudinem afficiebat. Ipsum vero Aratum non latebat malum, quod hoc modo palam est factum. Is enim omnes alios rem celans apud unum e famulis Cephalonem, quia familiariter eo utebatur, linguani non tenuit, sed cum aegrotanti ille sibi adesset, atque assiduam et diligentem operam navaret, atque adeo unum e sputis, queîs paries consputus erat, sanguine mixtum esse observasset, in haec verba erupit: [Gap desc: Greek words]. Haec nos praemia, ô Cephalo, amicitiae nostrae erga Philippum retulimus. Non minori auctoritate apud eundem Philippum Apelles erat, de quo Polybius idem. Cum antea [Gap desc: Greek words] Philippo Apelles esset, mox deturbatus omni dignitatis gradu fuit: Enimvero, addit, quum in universum omnes mortales parvis momentis et sublimes evehantur, et rursum dejiciantur: tum in iis qui Regum aulas colunt, id praecipue locum habet.

Plane enim similes isti sunt calculis, quos in numerariorum abacis est videre: nam ut hi pro libitu calculantis modo chalcum h. e. sextam oboli partem valent, modo talentum: Ita etiam aulici ad Regis nutum beatiaut miseri repente existunt. Et favor et rursus odium. Iustiniani Imp. in Belisarium cui ignotum est? qui in monetae suae parte unâ cum suam effigiem, in alterâ Belisarii armati sculpi mandasset addito Elogio: Belisarius Romanorum Gloria: postea eumdem Belisarium ad incitas redegit, si fides modo habenda est Zonarae. Nec desunt recentioris aevi exempla. Quos enim non favores Johannes Arragoniae Rex Alvaro de Lunâ impertiit: Pluris profecto Rex illum, quam nonnullos sanguine regio oriundos fecit: pro ipso discordiis se bellisque toti regno suaeque saluti periculosis subjecit, opibus illum immodicis locupletavit, dignitates maximas et splendidissimas in eum congessit, numquam malevolis ipsius aut delatoribus, qui ipsum accusarent, aures praebuit, denique tamen, carceribus mancipatum, publice ipsum Burgi capite damnavit, ut auctor est [Note: Hist. Hisp. p. 4. c. 28. pag. 413. In vitâ PompeI.] Rodericus Santius. Poterat hic Alvarus de Luna illud apud Plutarchum PompeI dictum aemulari et de se quoque pronunciare: Fortunam perseverantius illi adstitisse quam sui moris esset, non tamen ad extremum magnae fortunae

pericula effugere potuisse, quod de C. Graccho [Note: l. 4. Annal.] pronunciat Tacitus. Miserabilem exitum Eboracensis Cardinalis describit Guicciardinus, documentumque eum dedisse memorabile ait quantum fortuna atque invidia in Principum aulis possit. GeorgI etiam MartinusI Tragicum exitum videre qui volet, Thuanum videat, et exemplum memorabile aulicae periodi sibi notabit. Quanta igitur, per DEUM immortalem, vecordia est, jactare amicitiam talem aut gratiam? Quo vitio laborasse videmus Libonem apud Capi tolinum, qui cum Marci [Note: In Vere.] Imperatoris frater patruelis esset, per vanitatem et arrogantiam quoties de illo aut ejus fratre Vero loqueretu rapud Provinciales, fratres illos nominabat, quam rem aegre tulit Verus, ut qui fratrem se a privato homine appellari, sine majestatis Imperatoriae imminutione, non posse censeret. At vero illâ stultitiâ Libo veluti suo sibi jumento exitium attraxit. Verba Historici sunt: Quum Libonem quendam patruelem suum Marcus in Syriam misisset Legatum, atque ille se insolentius, quam verecundus Senator, efferret, dicens, ad Fratrem sescribturum esse, siquid forte dubitaret, nec Verus praesens pati posset, subito morbo notis prope veneni existentibus interiit, visimque nonnullis, quod Veri fraude fuisset occisus. Et inepta Urgulania, quae [Note: Tacit. 2. Ann. c. 34.] muliebri levitate tumida et Augustae amicitiâ

supra leges elata, nec vocata in judicium a Pisone comparuit, nec testis in caussâ quadam, quae apud Senatum tractabatur, producta, venire voluit. cum Virgines Vestales in foro audiri, quoties testim onium dicerent, vetus mos fuerit. Rectius vero et prudentius Marcellius Eprius, qui Neronis amicitiam non minus sibi anxiam, quam aliis exsilium dicebat. Caeterum quae caussa hujus rei dari posse videtur, quod Principes ad extremum veteris amicitiae pertaesi, oderint, quos prius ardentissime amarant. Audiamus hîc Tacitum, cujus [Note: 3. Annal. c. 30.] haec alicubi sunt verba: C. Sallustius; Romanorum rerum florentissimi auctoris ex sorore nepos aetate provectâ speciem magis in Amicitia Principis quam vim tenuit, idque et Mecoenati acciderat, fato potentiae raro sempiternae: an satias capit? aut illos cum omnia tribuerunt, aut hos, cumjam nihil reliquum est, quod cupiant? Vides hic duas caussas, una Fati sive fortunae inconstantia, quae nonnullis ad finem usque prospera est, ut [Note: l. 4. Annal. c. 20.] fuit Lepido, de quo idem Tacitus: Hunc ego Lepidum temporibus illis gravem et sapieniem virum fuisse comperio: nam pleraque ab saevis aliorum adulationibus in melius deflexit, neque tamen temperament egebat, cum aequabili auctoritate et gratiâ apud Tiberium viguerit, unde dubitare cogor, fato et sorte nascendi ut caetera, ita Principum inclinatio in hos, offensio in illos? an sit aliquid

in nostris consiliis, liceatque inter abruptam contumaciam et deforme obsequium pergere iter ambitione ac periculis vacuum? Nonnullis semper adversa esse solet: aliis adversa principio, mox laeta esse atque secunda fieri consuevit: nonnullis laeta principio, demum infausta ac turbida evadit. Altera caussa est satietas, quae facile obrepit Principibus, propter miram varietatem circumstantiarum, quae satietatem illam caussare possunt. Cessantibus enim favendi caussis, cessat amor et gratia principalis. Sic qui Principum Juventu ti admoti fuere, et in eâ grati Principibus, ubi adoleverint ipsi, alios sectari, et, relictis prioribus, consuever transferre affectus, haud aliter, quam a Consulibus prioribus ad recenter creatos lictores divertere eosque operiri solent. Cessat et ex eâ caussâ saepe favor Principum, quia non cessat aut remittit in iis, qui Principibus adsunt, petendi et emendicandi insania, conjuncta cum jactantiâ meritorum, quae res gravissime a Principibus ad animum revocari solet. Nec desunt Exempla hujus rei congesta ab aliis in hanc rem: Antipater olim de Demade Oratore grandaevo dicere solebat: nihil ipsius, ut immolatae victimae, superesse, praeter linguam et ventrem. Nam venter ex hostia abjiciebatur, et lingua dabatur praeconi: Ita senem illum tantum scrire petere, quae in ventrem deinde conjiceret. His

talibus si non statim annuat Princeps, aut etiam ultro spes et vota ipsorum preveniat, [Note: l. 6.] jam illi merita sua occentant, meritisque minas addunt. Talis Philotas apud Curtium nimia jactatione virtutis atque operae auribus Alexandri saepegravis, et proinde si non sceleris, contumaciae tamen sujpectus. Talis apud Josephum Syrus Agrippae familiaris, de quo in hanc sententiam scribit: Syrus extollens se immodice, et saepe prioris Fortunae adversitates in memoriam revocans, ut ostentaret, quam studiosus Regis cultor fuisset, numquam non labores in gratiam ejus exhaustos memorans. Addit postea gravissimus scribtor: Quae cum sine modo repeteret, exprobrare [Note: Tacit. 14. Annal.] videbatur, ita ut Rex tandem offenderetur immodica hominis libertate. Scilicet non malorum tantum sed et praeclarorum facinotum ministri, quasi exprobrantes si conspiciantur, odio habentur. Provocant etiam saepe odia Dominorum sive Principum aulici et consequenter fatum suum petulantiâ suâ, qua quidvis licere sibi putant respectu meritorum suorum. Tunc enim gratia desinere, jus autem valere incipit, ut noster ait de Plancinâ Pisonis uxore Germania veneno necati suspecta. Satietas denique etiam obrepit Principibus, si se ministris suis ob eximia merita nimis obligatos et devinctos videant: malunt enim sibi suos obnoxios esse, quam ut ipsi illis

obligati sint. Hinc Tiberius, cum C. Silius intemperantia sua immodice jactaret: suum militem in obsequio duravisse, cum alii ad seditiones prolaberentur, neque mansurum Tiberio imperium, si iis quoque legionibus cupido novandi fuisset: de struiper ista fortunam suam ratus est, imparemque tanto se merito rebatur. Nam beneficia [Note: Tacitus 4. Annal. c. 18.] eo usque laeta sunt, (addit eo loco Historicus) dum videntur exsolvi posse: ubi multum antevenere, pro gratia odium redditur. Sobrie igitur et caute vivendum in aulâ, atque ingenium Principis perdiscendum, eique sese accommodandum, quod fecisse Manium Lepium supra ex Tacito notavimus, et apud Suidam in Leone Macelle Acazius quidam ex hac caussa laudatur, quod animadversâ Leonis Macellae in eos, a quibus offensus esset, crudelitate ejusque ingenio exquisite depraehenso, quod id a solis laudantibus capi posset, operam dederit, ut omnia ejus dicta et facta miraretur, itaque facilem eum semper habuit, ejus macundiam facile repressit, et multis, quibus Princeps offensus erat, saluti fuit, perpetuoque exilio damnatos in patriam revocavit. Omnes autem Laconicum illud SynesI epistolium cordi imprimant et impressum circumferant, quod [Note: Ep. 63.] ad Johannem quendam scribsit: [Gap desc: Greek words] Vripotentum amicitia non abuti convenit.

CAPUT X. Non omnia in Republicâ semper ad amussim exigenda.

[Note: 3. de Ponto Eleg. 7.] Curando fieri quaedam pejora videmus
Vulnera, quae melius non tetigisse fuit.

Idque pronunciatum est ab ipso ex Medicorum [Note: 1. Aph. 18. 2. Aph. 29. lib. de Arte. 11. Meth. c. 9.] Regulis: Vetat enim Hippocrates quoque desperatis morbis adhibere medicamenta jubetque [Gap desc: Greek words]. Rationem reddit Galenus: Nos, ait, scribimus praesidia et tempora iis, quos servari spes est: qui vero insanabiles sunt, iis nec tempus ullum opportunum est, nec ullum praesidium, imprudentis vero consilii fuerit, calumniis vulgi objicere remedia, quae multis aliis et crebro quidem magno usui fuere. Idem vero neque in Rebuspublicis peccari debet, neque mala illius gravioribus malis curanda, quod apud Herodotum Periandri filia ingerit Lycophroni fratri: Quando enim unum aliquod corporis membrum tabe aliqua aut putredine vitiatum est, nihil prohibet ad universi corporis salutem, urere illud aut secare: At vero si torum corpus si omnia membra extabuerint, aut gangraenâ infecta sint, sectiones illae et ustiones nihil proficient.

itaque tum tempori cedendum, utque aliquam potius habeamus Rempublicam quam prorsus nullam, cavendum. Vidit hoc prudenter [Note: Tacit. l. 3. c. 52. et seqq.] Tiberius, apud quem cum instarent Romani Senatores deluxu Urbis coercendo, ipse, saepe apud se pensitato, an coerceri tam profussae cupidines possent, num coercitio plus damni in Rempub. ferret, quam indecorum adtrectare. quae non obtinerentur: vel retentum ignominiam et infamiam Virorum inlustrium posceret, postremo literas ad Senatum composuit, quarum sententia in hunc modum fuit: Coeteris forsitan in rebus, P. C. magis expediat me interrogari coram, et dicere, quid e Repub. censeam: in hac relatione subtrahi oculos meos melius fuit, ne denotantibus vobis ora ac metum singulorum, qui pudendi luxus arguerentur: ipse etiam viderem eos ac velut depraehenderem. Quodsi mecum ante Viri strenui aediles consilium habuissent, nescio an suasurus fuerim omittere potius praevalida et adulta vitia, quam hoc adsequi, ut palam fieret, quibus flagitiis impares essemus. Non ignoro in conviviis et circulis incusari ista et modum posci: sed si quis lege enim sauciat, poenas indicat: ijdem illi civitatem verti, splendidissimo cuique exitium parari, neminem criminis expertem clamitabunt. Arqui ne corporis quidem morbos veteres et diu auctos nisiper dura et aspera coerceas. corruptus simul et corrupior animus aeger et flagrans haut levioribus remediis

restinguendus est, quam libidinibus ardescit. Et quae ibidem sequuntur multa pulcerrima. Unde idem Tiberius noluit alibi quoque consentire [Note: 1. Annal. v. 33.] in luxus emendationem a Frontone propositam: non id tempus censurae esse dicens, promittens interim, se, si quid in moribus labaret, non defuturum corrigendi auctorem. Non minoris prudentiae consultatio fuit, quam. T. [Note: Liv. l. 6.] Quinctius Corynthi coram legatis omnium Graeciae Rerump. instituit: fatebatur enim se non ignorare, si sine exitio Lacedaemonis potuisset, nullam pacis cum Tyranno Nabide mentionem admittendam. Verum cum ipse non aliter, quam cum excidio Spartanae civitatis opprimi possit, satius visum esse Tyrannum debilitatum totisque viribus ad nocendum cuiquam ei ademtis relinqui, quam intermori vehementioribus, quam quae pati possent, remediis, civitatem sinere, in ipsâ vindictâ libertatis perituram. Scilicet ut Medici tempora distinguunt, quibus propter frigoris aut caloris excessum aegrotis pharmaca non porrigunt: ita in morbis civilibus quaedam sunt, quibus optimum omittere remedia. Animadvertit hoc temporum discrimen ante Tiberium [Note: 3. bell. Civ. l. 59.] Julius quoque Caesar, cum enim ipso bellis civilibus occupato, fratres duo Equites Allobroges Roscillus et AEgus Adbucilli filii, quos ipse praeter meritum evexerat, amici iâfreti Caesaris, et stultâ ac barbarâ arrogantiâ elati turbarent

multa, im mo defectionem etiam molirentur; Caesar non existimavit illud tempus animadversionis esse. sed rem distulit, illos autem secreto castigavit, monuitque ut ex suâ amicitiâ omnia exspectarent, et ex praeteritis officiis reliqua sperarent. illi vero animadvertentes differri poenas, ad Pompeium profugere. Idem Caesaralibi de Senonibus loquens [Note: l. 6. c. 4.] precibus Heduorum, illis ideo dat veniam, excusationemque accipit, quod aestivum tempus instantis belli, non quaestionis esse arbitraretur. Ut vero hi laudem hinc prudentiae retulerunt, ita contra repraehensi complures ex contrariis institutis: Certe Livius in tumultibus [Note: lib. 6.] Manlii enarrandis remediis gravioribus concitatam magis fuisse seditionem scribit. Et Tacitus de Felice Judaeae Praefecto [Note: lib. 12. Annal.] ait eum intempestivis remediis delicta accendisse.

DECADIS XIV. OBSERVATIONVM HISTORICO-POLITICARUM CAPUT I. Principes neque in victu neque in pompâ sive vestitu nimios esse debere.

SCitum est et elegans Apophthegma Catonis CensorI: Cultus, ille ajebat, magna cura tibi: magna virtutis incuria. Noverat videlicet prudentissimus Senex, et cui Virtus ipsa nomen suum et famam indulserat, non bene umquam voluptati cum virtute convenire, neque eum animo satis providere posse, qui corporis exactam nimis et accuratam curam haberet. Notent hoc Principes, quique ad clavum Reipub. sedent, quibus aulici illi [Gap desc: Greek words] an [Gap desc: Greek words] perpetuo occinunt, auctoritati exstruendae esse mensuram illas voragines, exquisitissimasque voluptatum illecebras, tum etiam ambitiosum illum vestium

cultum tenere subditorum animos et veluti fascino constrictos circumagere, ut ad omnia. Principibus paratissimi sint et obsequentissimi. Apage istas germanas gerras, teneant ista vulgus imperitum: in animis bonorum graviumque Virorum indignationem justam concitant, et Sardanapalis hujusmodi aut Heliogabalis impuris su besse sese dolent. Et quid boni inde? Audiamus Zosimum de Theodosio narrantem: Tanti vero sumtus [Note: l. 4.] erogandi primus auctor exstitit, ut proprer ciborum multitudinem, et in his apparandis Lautitiem populosae coquorum et pocillatorum et aliorum id generis hominum cohortes instituerentur: Quid inde factum? id quod olim Tacitus in personâ Tiberii: exhaustum ambitione aerarium per scelera supplendum. Ideo subjungit Zosimus: [Note: z. Ann. c. 38.] Vbi temere vires ImperI profusae essent, Provinciarum praefecturas quibusvis accedentibus venaleis exponebat, nulla prorsus existim ationis aut honestae vitae ratione habita. sed eum judicabat idoneum, qui auri vel argenti summam majorem adferret. Adeoque videre erat argentarios et nummularios et alios professiones in foro foedissimas obeuntes, magistratuum insignia ferre, majoremque vim pecuniae habentibus, provincias tradere et quse ibi sequuntur. Nihil dicam de perditissimo Vitellii luxu, quem Dio scribit non solum insimssisse in coenas eo tempore, quo

Principatum tenuit, novies millies sestertiûm, h. e. nonagies aureorum centena millia, ut docti supputant: sed et adeo crebro vomuisse in commissationibus, ut solo trancitu ciborum nutriri judicaretur. [Note: Vopiscus in ejus vitâ.] Quid de Carino dicam, gemello Heliogabali fraterculo? qui censum libras avium, centum piscium, mille diversae carnis in convivio suo frequenter apposuit, vini plurimum effudit, inter poma et melones natavit. Rosis Mediolanensibus et triclinia et cubiculastravit. De Johan. Luzelburgio Dubravius scribit, celebre ei fuisse majorem noctis partem in comessationibus exigere, alternoque juvenum puellarumque accubitu discumbere, alternâ etiam poculorum invitatione, ad alterius sitim perporare, et ante potum, alternatim quoque novas verborum facetias adhibere. Inerat et peregrinus habitus in nutriendis comis, in calceandis pedibus rostratis calceis, in vestiendo corpore palliolis vix dimidias nateis tegentibus. Crebra dein ludorum, quos mutuo concursu Equites hastati ludere solent, spectacula, in quaemagni sumtus, rapinis aliquoties comparati, insumebantur. quoniam crebro magnos hospites rex ad illa spectabula invitabat, ipse quoque spectari cupiens. Et de Michaele Theophili filio Orientis Imp. Zonaras: [Note: eâprofusione illum fuisse ut tamdem coactus fuerit suppellectilem Imperatoriam, cum maximâ suâ infamta distrabtre et sub hastâ vendere.] Nigrinum suum Lucianus Athenis saltem

Pavonem dictum scrbit propter ineptias et osientationem pecuniae et cultus. Et Ammianus Marcellinus de suis temporibus: multos summum decus in carrucis solito altioribus et ambitioso vestium cultu posuisse, sudasseque sub ponderibus lacernarum, quas in colli exerta fibulis ipsis adnectant: nimia subtegminum tenuitate pervia filis exstantes crebris a locis omnibus, maximeque sinistrâ, ut longioris fimbriae tunicae perspicuâ luceant varietate liciorum, effigiatae et in species animalium multiformes. Hinc, inquit alio loco, [Note: l. 22.] ingluvies et gurgites crevere praerupti conviviorum et pro victorialibus epulares triumfi, ususque abundantes serici, et textiles auctae sunt artes et ambitiosa ornatarum domorum exquisita sunt spatia, quorum mensuram si in agris Consul Quintius possedisset, amiserat etiam post Dictaturam glonam paupertatis. In contrarium vero laudatur ab eodem. Ammiano Julianus Imp. [Note: l. 16.] quod sibi ipse temperantiam indixerit retinueritque ex Democriti monito: Fortunam ambitio sam mensam, virtutem vero parcam apponere, olim dicentis, quodque in convivium Caesaris Phasianum et vulvam et sumen inferri vetuerit, vili et fortuito cibo contentus: Cyri credo exemplo, qui cum, delatus ad hospitem, interrogaretur ab eo, quid ad convivium parari deberet? panem responderat solum, sperare enim ajebat, prope rivum se coenaturum. Hodie vero quid in aulis fit?

[Note: Petron. Arb.] Numidarum pascimur oris
Phasidos et damnis arcessitur inde macellum,
Vnde aurara novo convecta est aequore pellis.

[Note: Senneca Consolat. ad Helb c. 9.] Quin et ultra Phasim capi volunt, quod popinam instruat, nec piget a Parthis aves petere: Vndique convehuntur omnia nota fastidient gulae: Quod dissolutus delictis stomachus vix admittat, ab ultimo portatur Oceono. Epulas conquirunt, quas nec concoquere dignantur: Edunt ut vomant vomunt [Note: Seneca 3. Nat. Quaest. c. 18.] ut edant. Quid quod non sunt ad popinam dentibus et ventre et orecontenti, oculis quoque gulosi sunt, irritaturque fames, et fictilibus coenis, eburneis, [Note: Lamprid. Heliog.] cereis, marmoreis, aut etiam e saccaro factis: maximique pene fit is quiperitissime censum Domini [Note: Plinius.] novit mergere. Nec in eibis eorumque apparatu saltem luxus habitat: sed et in supellectili. [Note: Senec. l. 7. de Benef. c. 9.] Videas in aulis mensas et aestimatum lignum Senatoris censu, eo pretiosius, quo illud in plures nodos arboris infeliciatas torsit. Videas ibi crystallina, quorum accendit fragilitas pretium: Videas murrhina pocula: parum scilicet luxuria magno fuerat, nifi, quod vomant, capacibus gemmis inter sepropinrent. Porto quis speret forte aliquid aut solidum ab eo Principe, qui barbâ comtus et nitidus, exquisitissimis vestibus et [Note: Epist. 115.] veluti totus de capsulâ prodit. Non est virile ornamentum concinnitas, inquit Seneca, quanto minus Principis, qui inter Viros Heros esse debet. Qui quantusque princeps olim

Augustus? Is vero veste non temere alia, quam [Note: Sueton.] domestica usus est, ab uxore et sorore et filiâ neptibusque confectâ: togis neque restrictis, quales solebant esse praeparcornm [Gap desc: Greek words] , neque fusis, quales discinctorum et nepotum clavo nec elato nimis, ut superbire videretur [Gap desc: Greek words] , nec angusto tamen. Alexander quoque Severus [Note: Lamprid: et Spartiam. in ejus vitâ.] veste alba tantum usus non aurata penulis togisque communibus idque fecit exemplo prioris Severi, qui exiguis admodum vestibus usus est, ut vix tunica ejus aliquid purpurae haberet et cum hirtâ chlamyde humeros velaret. unde ipse quose Chlamydas hirtas, ait Lampridius, et tunicas asemas vel macrocheras ex purpurâ non magnâ ad usum revocavit suum, dicens Imperium in virtute esse non in decore. cumquo et Iulianus Imp. sensit, cujus hoc Apophthegma narratur, turpe esse sapienti cum animum habeat, captare laudes ex rerum caducarum splendore. Unde accepisse Alfonsum [Note: Panorm. l. 1. de reb. gest. Alfonsi. Aen Sylv. de eius dictis.] Arragonium puto suum responsum, quod dedit petentibus ut regio ornatu incederet. Sinite inquit me: malo enim moribus et auctoritate meos excellere, quam diademate et purpurâ. Imitati hos fuere olim Divi Impp. Austriaca inprimis Rudolfus I. Austriacus, cujus vesti griseae et cultui admodum vili, Ottocari se aurum et; plendor submisit. Fridericus III. cujus simplicitatem et frugalitatem habitus irrisit Carolus Burgundus squallens

auro et unionibus atque adamantibus pellucens. Carolus denique V. quem in lancâ atra penulâ et tenui pileolo Mediolanum ingressum videbant et requirebant Itali. Magno [Note: Machisvell. lib. 7. Hist. Florent.] denique suo commodo Sapientissimus et Prudentissimus Cosmus Medices hanc modestiam in victu et cultu omni denique vitâ observavit: neque enim ignorabat, res communem modum excedentes, si indies oculis abversenrur, longe majorem invidiam conciliare, quam si sint quidem, at modestia obtegantur atque delitescant. Plura eaque pulcherrima qui volet videat apud Basilium Magnum Homil de leg. lib. Gentilium.

CAPUT II. Jocari cum Principibus, praesertim asperius valde periculosum.

OStendimus superius, quam periculosum sit Principum amicitiam jactare, atque in eâ libertatis aliquod praesidium ponere, ejusque rei caussas produximus et exempla: vidimus etiam fundamenta quaedam inconstantiae Principalis favoris. Cum illâ materiâ cohaeret id, quod hoc capite dicturi sumus. Saepius videlicet provocant Aulici Principum suorum iram dicacitate et nimiâ linguae licentiâ: maxime vero si jocari cum Principibus

suis audeant et quidem salsius et mordacius. Hoc enim ferre Principes non possunt: semper enim verentur ne plura audeat, qui ausit Principis personam sale perstringere. Docent hoc qua veterum qua recentiorum. Historicorum narrationes et Exempla: quorum [Note: Plutarch. 2. Symposiac.] aliqua commemora bimus. Antigonus Rex potentissimus oculum amiserat in bello, exemplo nobilissim orum Ducum, qui simile faciei dehonestamentum virturis suae testimonium praeferebant: Philippi videlicet Macedonis, Anni balis, Sertorii, Civilis etiam apud [Note: 4. Hist.] Tacitum: in illum suum casum jocabatur saepius ipse, sic ut oblato aliquando edicto, quod magnis erat perscribtum literis: vel coecus, ajebat, haec legere possit. atque hoc quoque non faciebat sine exemplo: nam et Vatinius, cum esset distortis pedibus, fertur in pedes suos plurimum cavillatus, ut Ciceronis dicacitatem et sales, quos avertere non poterat, praeverteret. Tiberius etiam, referente Xiphilino, singula diligenter investigabat, quae sibi homines exprobrarent, eaque comperta contra se patefaciebat. Sicut et de Agesilao Plutarchus: clauditatem eum suam facile hilariterque tulisse, primum que jocatum in seipsum et deformitatem suam risisse: additibidem Plutarchus id fuisse [Gap desc: Greek words] : est videlicet inter infamiae remedia infamiam

quandoque adjuvare. Hic Antigonus tamen libertatem in Theocrito Chio ferre non potuit. ille enim cum amici ipsi pollicerentur, fore omnia ipsi salva, ubi ante oculos regis pervenisset: responderat: omnem sibi ergo salutis spem esse ademtam: neque enim oculos Regem habere sed oculum. id dicterium Antigono nunciatum necem Theocrito attulit. Non [Note: 5. Ann. c. 2.] exemplo hujus cautior factus Fufius consul apud Tacitum, qui Augustae gratiâ cum floreret, omnia sibi licere arbitratus dicax et Tiberium acerbis facetiis inridere solitus est, quarum inquit Historicus, apud praepotentes in longum [Note: 15. Annal. c. 68.] memoria est. Non apud eumdem Vestinus, adversus quem Neronis odium ex intima sodalitate ceperat, dum hic ignaviam Principis penitus cognitam despicit, ille ferociam amici metuit, saepe asperis faceuis illusus, quae ubi multum ex vero traxere, acrem sui memoriam relinquunt. Itaque supplicio dicacitatem luere. Sed ad recentiora [Note: lib. 6. et ex co Neugebauerus l. 3. Hist. Polon.] veniamus: Refert Martinus Cromerus Vladislao Polonorum Regis ejus nominis secundo familiarem admodum fuisse Petrum Danum (quem alii Duninum appellant) Comitem Scrinnensem: Cum hoc, inquit, venatum forte Princeps in remotas sylvas ierat, ubi totum diem investigandis et persequendis feris defatigati, ad vesperum ad focum constructâ e cespite mensâ cum se pane et aquâ fontanâ utcumque

refecissent, jamque humi stratis cubituri essent, Vladislaus domesticarum lautitiarum et mollium stratorum recordatus, joco Petrum appellans, mollius, inquit, nunc uxor tua cum Abbate Scrinnensi cubat, quam nos: Petrus contra, ut jocum joco retunderet, fortasse, inquit, et tua cum Dobesso: Erat autem Dobessus juvenis ex Equestri ordine non inelegans quo familiarius Christinae Vladislai uxor utebatur. Tetigit id dictum Principis animum, et sermonibus quidem jocisque tunc finem fecit: vultu vero ne postea quidem satis dissimulavit sive dolorem sive solicitudinem: incertum liberiori ne dicto Petri offensus, an de crimine uxoris ex verbis petri et superioris temporis conjecturis, quas non tam scrupulose ad eam diem notarat, suspiciones colligens. Christina ubi tristiorem cogitabundumque praeter morem maritum reversum animadvertit, sciscitatur caussam, dissimulat aliquandiu Vladislaus, ad extremum victus blanditiis uxoris, detegit ei vulnus animisui. Mulier furibunda omnem occasionem ulciscendi ejus quaerebat: Subornat tandem Dobessum partim probriinfamiâ irritatum, partim pollicitatione. bonorum Petriillectum, ut eum quovis modo vel caperet, vele medio tolleret. Nec est ausus tamen Dobessus eum aperta vi aggredi, sed tempus observabat, quo per fraudem eum incautum opprimeret. Forte Petrus nubtias filiae, quam Iaxae Serborum Duci in matrimonium collocaverat,

Vratislaviae insigni pompa ac celebritate apparabat: Eo se Dobessus quoque magno comitatu confert, securumque et nil ejusmodi suspicantem Petrum solum forte conspicatus, dum ministri circa apparandas nubtias et hospites comiter accipendos satagunt, correptum celeriter paratis et ad hoc dispositis equis asportat et ad Principem adducit? Diu, quid eo faceret Vladislaus, animi dubius fuit, reverebatur hominis dignitatem gratiaque popularem, reminiscebatur, quo is honore apud Patrem. suum fuisset: Contrainstabat Christina et urgebat, sug gerebaique, si incolumis Petrus dimittoretur, acerbiorem eum capitalioremque fore, hostem Principi injuria illa exacerbutum. Vbi cunctari virum videt, minatur se ab eo discessuram, ubi impune probro postiruiae pudicuiae afficeretur. Vicirtamdem, perfecitque ut indicta caussa Petro lingua praecideretur et oculi effoderentur. Qui post illam calamitatem quinquennium supervixit, tamdemque mortuus Vratislaviae in S. VincentI fano, quod, sicut et monasterium ipse condiderat, [Note: l. 9. p. 66.] honorifice sepultus est. Affine huic est, quod Dubravius narrat: Vratislao Bohemiae Regi Lusatii rebellabant desicientes ad Saxones tempore LotharI Imperatoris. Ad eos compescendos Rex Bretislaum filium mittit cum Alexio strenuo milite. Qui dum propehostem consistunt, et annitempus calidissimum esset, Bretislaus juvenis in vicino flumine exsutis armis natore cepit: natantem

ut vidit Alexius, protinus misit qui illum commonefaceret: non esse isthic Bohemiam, in quâ tuto lavari nudarique liceret, sed Lusatiam, adomnem. malefaciendi occasionem intentam, in qua inermem apparere haud expediret. Quae dum monet Alexius senectâ exsanguis et trepidus verba etiam trepidantis et titubantia loqueretur: ecce tibi turma equitum hostilis a tergo erumpit, agmenque ultimum Bojemorum assilit, fit praelium atrox, et Saxonum quidem impetum Alexius fortider sustinet, quoad Bretislaus jam armatus us iterum cum caeteris cohortibus subsidio venit, ejus interventu acerrima pugna instaurata est, in qua et Alexius occubuit, Bretislao tamen victoria cessit, quamquam cruenta, nam et ipse graviter laevum humerum sauciatus fuit. Pater, perspectâ eo bello filii virtute, ad Cunradum Fratrem, oppugnandum profectus filium adsumit Brunnam, in qua se Cunradus incluserat: Ibi dum copias per stationes dividit, atque suum cuique locum ariribuit, Desiderius quidam in aula pracipuus, qui Regem cum Bretislao comitabatur: memineris, inquit, ô Rex, ut castra. Bretislai adripam fiuminis constituas, ne ei desit copia natandi, praesertim in tam fervido calore. Sensit morsum Bretislaus, indignissimeque tulit, patrecoram sibi exprobratum esse veterem in Lusatiâ natatum, tacitus

tamen dolorem tunc devorabat postquam viderat parentem dicto Desiderii arridere. Caeterum ad suos reversus palam indignari, malaque multa dicere in caput Desider I, atque illâ vesper âprae irâ coena abstinere. Altero dierem refert ad Putruum Cunradum, qui vindictam ipsum maturare jubet. Bretislaus igitur a Patruo incitatus interficiendi ejus consilum cum tribus tantum init, quorum uni mandat, ut ad se Desiderium accersat, dicatque sibi esse opus eo convento: Venit ille Dersimirio sodali suo duntaxat comitatus, nihil videlicet sinistri de Bretislao suspicatus, atque ille non longe seductum verbis ejusmodi invadit: Quod ego scelus tantum in te admisi, ut me idoneum putares, quem ore tuo mordaci nuper laederes? an tibi assentatori impudentissimo aliaratio aucupandi gratiam apud parencem, quam per contumeliam fily, defuit? quem ego: sed non es dignus, qui gladio meo pereas, chirothecâque in vultum illius projecta signum percussoribus dedit, ut illum adorirentur, qui mandatum strenue exsecutiplurimis vulneribus confossum vita expulere. Accepi a magnis Viris: Carolum V. Imperatorem in Belgio aliquando gravissime cum podagrâ conflictatum, tandem cum paululum dolor remisisset, infirmo admodum et titubanti gradu per conclave spatia aliquot fecisse, ibi adstantem Maximilianum Buranum risum continere non potuisse: canimadvertisse id Carolum, et

pro divinâ prudentiâ suâ caussam illius risus facile conjecisse, itaque ad Buranum conversum dixisse: Quare risisti mi Maximiliane? hunc autem initio risum negasse, et cum Carolus indignabundus risisse eum pertenderet, aliam atque aliam risus caussam attulisse: tamdem urgente Carolo: uti, si se amicum quam inimicum mallet, verum eloqueretur, procidisse in genua Buranum et deprecatione supplici praemissâ ita locutum: Vidi, inquit, Optime Maxime Caesar majestatem tuam tam infirmo gressu niti, risique adeo totum Imperium Romanum in tam caducum parietem inclinare: ad quae Carolus: non me latebat haec risus tui caussa: atvide, ne te Severus aliquis [Note: Vide Spartianum in Severo.] doceat: caput im perare non pedes, et cavealium ex hac caussâ ridere, ne tibi caput vacillet: neque enim omnes ista, ferre didicere: quemadmodum Philippus olim Democharem Atheniensium Legatum aut Augustus [Note: l. 3. de Irâ c. 23.] Timagenem, de quibus vide Senecam.

CAPUT III. Odio conjunctissimorum gravissima esse.

VEtus est Graecorum Proverbium: [Gap desc: Greek words] : Qui tenerrime sese invicem amarunt, acerbissime inter

se odisse solent. Item aliud: [Gap desc: Greek words] : Bella inter fratres irreconcilia bilia. Quo pertinet quod et alias Graeci dicunt, [Gap desc: Greek words] , mutuas inter vicinos inimicitias odiorum gravissimorum caussam existere. Neque desunt exempla: Nam quousque fratrum odia pervenerunt: Intuere historias Abelis et Caini, Esavi et Jacobi, Eteoclis et Polynicis, Romuli et Remi, Antonini et Getae, Hircani et Aristobuli: Aurelianensis item et Burgundicae familiae in Galliâ, Eboracensis et Lancastriensis in Angliâ. Vidit hoc Tacitus quoque, [Note: Annal. c. 5.] apud quem Segestes Arminio discors manebat auctis privatim odjis, quod Arminius filiam ejus. alij pactam rapuerat: quo loco Tacitus: gener invisus, inimici soceri, quaeque apud concordes vineula charitaris, incitamenta irarum apud infensos [Note: 4. Hist. c. 70.] erant. Etalibi: Julius Briganticus sorore Civilis genitus, ut ferme acerrima proximorum odia sunt, invisus avunculo infensusque. Neque fugit hoc Arrium Antoninum Virumacerrimum, uteum appellat S. Aurelius Victor, qui cum esset amicissimus Coccei Nervae, illiad imperium Romanum evecto, amplexus cum, gratulari se ait Senatui et populo provinciisque ipsi autem nequaquam, cui satius fuerat malos Principes eludere semper, quam tanti oneris vim sustinentem, non molestiis modo et periculis subjici,

sed famae etiam inimicorum pariter et amicorum, qui cum se mereri omnia praesumun, si quidquam non extorserint, atrociores sunt ipsis quoque hostibus. Qui illud dicas? Ratio a simili readi potest: Vides illa quae conjuncta fuerant et semel dissiluere, difficilime rursum coire; quare non et amicisi animis divisi semel sunt, difficilius concilientur et conjungantur. Sed quare odia ista atrociora? Simili rursus respondebo. Sicut aqua prius calefacta frigus postea melius contrahit, et citius si in puteum demittatur: sic intensissimo amori acerrima odia succedere solent. Sed Philosophemur, adeoque ad rationes veniamus. Cognari et quotquot sanguine aut interiori familiaritate conjuncti sunt, si a suis injuriâ afficiantur, duplicem inde dolorem hauriunt: cum enim vel sanguinis vel nece: situdinis ratione optima quaeque ab amicis exspectare debebant, dolent primum se illa spe dejici, beneficioque quod sibi polliciti erant carere et privari: deinde et acrius quidem dolent, si pro beneficio, quod exspecta bant, maleficium referunt hoc est damnum vel injuriam. Acute proinde filius apud Quinctilianum adversus inimicum Patrem declamitat: Possimus fortassis aliorum [Note: Declam. 12.] accidentium sperare finem: non habent proximorum odia regressum. Quaecunque nexus accepere naturae, quae et sanguine visceribusque

constricta sunt, non laxantur diducta, sed pereunt. Quae de primo tenore nascendi vix in contrarium ficta deflectunt, diuque pravitatis suae rigore durata, mox in pristinum cursum remissa non redeunt, sed totum pondus omnesque vires inclinata traxerunt, vigore quo sibi permissa crevissent, in ipsius vitiirobur adolescunt. In hoc tota est difficultas, ut non incipiat filium amare pater: hoc cum frontem confessionis accipit, reliqua praecipiti furore decurrunt, et redituris charitatibus obstat, quidquid obstiterat odiis: Semel sibi parentes liberique mutantur, semel auferuntur. Cum, quibus et ista LibanI Sophistae concinunt: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]. hoc est. Molestiae, quae ab amicis nobis exhibentur, difficiliores curatu solent esse, graviusque quam hostium aut inimicorum contumeliae offendunt. Quae cum ita se habeant, caveamus unice, ne sanguinis vinculum aut diutinae necessitudinis umquam laxemus, nedum rumpamus, et si maxime putemus nos gravari aliqua re aut injuriâ, condonemus illam sanguini, et beneficiis meliorem mitioremque propinquum facere studeamus: exemplo illius Socratici Euclidis, cui cum frater aliquando diceret: dispeream nisi te ultus fuero, respondit ille, et ego, nisi, ut me ames deinceps, effecero, ut docuit [Note: lib. de fraserno amore.] nos Plutarchus. Cogitandum id quoque

quod ex Hierocle repetiit Plutarchus idem, fraterni amoris consuetudinis et usus exempla naturam non longe a conspectu removisse: fecit videlicet in ipso corpore pleraque duplicia germana et gemella, manus, pedes, oculos, aures, nares, eo significans, omnia haec salutis et mutui auxilii caussa non dissidii et pugnae esse divis. Quid quod ipsas manus in multos atque inaequales scissas digitos omnium instrumentorum accuratissime et artificiosissime paravit. Sicut igitur hae geminae partes se invicem non oderunt, sicut nec reliquas corporis partes et membra propter intercedentem communionem, quoniam nec ipsa, functionem suam recte administrare possunt, citra praesentiam aliarum partium, quas natura ipsis copulavit: Ita et fratres inter se non solum concordes esse debent, sed et cum aliis propinquis aut sanguine junctis amice et humaniter conversari: immo magis hi ad auxilium mutuum compositi videntur, quam corporis nostri partes: Siquidem oculi simul aliquid intuentur, uterque alteri praesens, et manus praesenti manui subvenit: fratrum vero aut cognatorum opera mutua latius patet. Negotia enim communia peragunt, quamvis magno locorum intervallo disjuncti, et commoda sua invicem promovere possunt, licet multorum milliarium interstitio separati sint. Unde non incommode dixit, quisquisdixit:

eum, qui relictis sanguini junctis et desertis alios [Note: Sotionis Apophth.] sibi et externos adsciscat amicos, similem, videri illi qui suum rus incultum sinat, alienum incolat, aut qui pedem suum abscindat, et ligneum sibi adaptet. Accedat et illa ratio, quae [Note: d. l.] gravissima mihi semper visa apud eumdem Plutarchum, quod propinquos illos dissidentes et hostiliter sese invicem infestantes certa manet apud reliquos cives infamia: existimant enim ex tanta necessitudine eos ad tam graves simultates et inimicitias delabi non potursse, nisi multorum sibi et atrocium invicem flagitiorum essent conscii, quippe magnas oportere esse causas censent, quaetam arctam et ab ipsa natura institutam benevolentiam dissipent et discindant.

CAPUT IV. Praecocia ingenia raro pervenire ad frugem.

DEcadis XI. cap. X. quaedam pauca diximus de praecocibus ingeniis, raro scilicet illa pervenire ad frugem, adeoque celerius occidere festinatam maturitatem: Unde Quinctilianus nescire se ait, quae sit invidia, quae magnas decerpat spes, ne ultra quam datum est res provehantur; et quae alia in eam rem pauca ibi notavimus, additis ejus rei rationibus.

Nunc, ut exemplo doceamus, diem docere plura, quaedam alia hactenus observata nobis, non invito, utispero, lectore, adjiciamus. Audiamus igitur Quintilianum amplius: Praecocia ingenia, inquit, non multum [Note: l. 1. c. 3.] praestant, sed cito non subest veravis, nec penitus immisis radicibus innititur, ut quae summo solo sparsa sunt semina, clerius se effundant, et imitatae spiculas herbulae, inanibus aristis ante messem flavescunt. Nec non et Senecam, Marciam super obitu filii consolantem: Quid tu, inquit, [Note: c. 23.] Marcia, cum videres senilem in juvene prudentiam, victorem omnium voluptatum animum, emendatum, carentem vitio, divitias sine avaritiâ appetentem, diu tibi putabas illum sospitem posse contingere? Quidquid ad summum pervenit, ad exitum properat; eripit se ex oculis et aufert perfecta Virtus, necultimum tempus exspectant, quae in primo maturuerunt. Ignis quo clarior fulsit, citiuse. stinguitur, vivacior est, qui cum lenta difficilique materiâ commissus, fumoque demersus, ex sordido lucet, eadem enim detinet caussa, quae maligne alit. Sic ingenia, quo illustriora sunt, eo breviora: ubi enim incremento locus non est, vicinus occasus est. Fabianus ait, quod nostri quoque Parentes videre: puerum Romae fuisse statura ingentis viri, sed hic cito decessit, et moriturum brevi nemo non pudens dixit: Non poterat

enim ad illam aetatem pervenire quam praeceperat. Ita est indicium imminentis exitii maturitas, et appetit finis, ubi incrementa consumta sunt. Haec ibi Seneca. nec abludit in aliis rebus natura: [Note: Plin. lib. 16. c. 26. et 27.] salix enim adolescit mature sed sterilis est, oliva contra sero provenit, sed egregium affert fructum. Foeminae quae maturius pariunt, citius [Note: l. 7. c. 2.] senescunt, et auctor est Plinius in Calingis Indiae gente foeminas quinquennes parere, [Note: l. 13. c. 2.] sed octa vum non excedere annum. Scribit Agellius: cum ad Paccuvium Senem Tarenti venisset Accius juvenis, eique Tragoediam suam, cui Atreus nomen, legisset, illeque de ea ita censuisset: sonora quidem esse et grandia, quae scribsisset, sed videri tamen ea sibi duriora paulum et acerbiora. Ita est, respondisse Accium, uti dicis Paccuvi, neque id sane me poenitet. meliora enim fore spero, quae deinceps scribam: nam, quod in pomis est: itidem esse ajunt in ingeniis, quae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et jucunda, sed quae gignuntur statim vieta et mollia, atque in principio sunt uvida, non matura fiunt sed putrida. Haec Accius. in quo cum Aristone ei convenit, qui teste Seneca vinum id fieri bonum censebat, quod [Note: Ep. 36.] recens durum et asperum visum est: non pati aetatem, quod in dolio placuit. Nonne vides etiam cacumina, quo tenuiori cuspide sunt, eo citius frangi, quin et validissima, si ad ultimum adtenuentur, infirma sunt, et robur omne

tenuitas adterit: unde ingeniorum censores in dilectu capiendo non tantum aciem probant, quâ penetrent, sed et robur, quo consistant et persistant. Apud Senecam Patrem Cestius de ingenio Alsii Flavi pronunciat: tam mature magnum ingenium non esse vitale. et Plin (li. 7.) auctor Catonem Censorium velut ex oraculo prodidisse: Senilem juventam praematurae mortis esse signum. Porro quod ait Seneca: ubi incremento locus non est, vicinus est occasus, id paullo altius considera bimus, non abludit enim a studiis nostris Philosophicis. Sexti Empyrici dictum est, Corpus esse characterem animi. Jam in Corpore compertum est, sanitatem summam, quae Graecis [Gap desc: Greek words] dicitur, periculo non vacare, imo ad morbum et interitum vergere: Montem ubi conscendisti, et cacumen ejus attigisti, adscensus ultra non datur, nil superest nisi descensus. Unde Plato Academiam suam selegisse dicitur sub inclementi coelo, propter metum [Gap desc: Greek words] , et quod sic commodius Philosophari posse videretur: Auctor est Basilius: Ego, inquit, bonam [Note: Homil. de leg. lib. Gentil.] valetudinem, quae in summo sit, ex Medicis saepe audivi fallacem esse, unde et Platonem dicunt cognito quod ex corporis optima fluit habitudine nocumento Academiam Athenis in loco pestilenti elegisse, ut nimiam corporis illam prosperitatem veluti vitem palmite luxuriantem amputaret.

[Note: Epist. ad Eudoxium Rhet.] Attigit et D. Gregorius, nisi fallor, cum ait: [Gap desc: Greek words]. Corpus morbis obnoxium et infirmum non leve ad Philosophiam pondus habere visum est Platoni: certe [Note: in calce 3. de Anima.] jurare ausim Philoponum huc respexisse, cum ait: Medici saepe de industria et quod ita melius judicent, non sanat aliquem, eo, quod ei conducat esse in morbo, vel prop er Tyrannidis dessolutionem, vel ut commodius philosophetur, quemadmodum et Theagem in morbo reliquerunt propter Philosophiam. unde et Theages Dialogus. Sed redeamus ad Platonem, qui hoc placitum suum accepisse videtur a Pythagorâ: Ille enim, ut refert Basilius vere [Gap desc: Greek words] cum discipulum quendam suum exercitationibus ac cibis laute sese appositeque curantem ac sanitati corporis unice studentem intueretur: Heus tu, inquit, miser, non desinis tibi duriorem carcerem praeparare: illis ipsis verbis docens, corporis illam accuratam diligentiam et corpori pariter et animae damnosam esse. Jam quae corporis ratio, eadem est animi: ac proinde qui sapientiâ praecox est, ante annos et velut in herbâ interit et exarescit.

CAPUT V. Loca Provinciaeque rerum aut animalium formis a Chorographis adsimilata.

VAlde me oblectavit Chorographorum non recentiorum modo, sed et veterum atque ipsorum quoque Historicorum phantasia lususque ingeniorum, quo, ut Provinciarum locorumque situm lectoribus suarum Exegeseon [transcriber: in the print with a Greek letter: Exegese w n] veluti ob oculos ponerent, rerum formis adsimilarunt. Eos lusus placuit in hoc caput colligere, neque metuo fore id lectoribus ingratum, in primis illis quibus mens melior et judicium aceto lotum. Initium autem faciam ab Italiâ, de quâ Plinius Opus Historiae suae concludens ita scribit. Ergo in toto Orbe [Note: Cap. ult. l. 37.] et quacumque coeli convexitas vergit, pulcherrima est omnium, rebusque merito principatum naturae obtinens Italia, rectrix parensque mundi altera viris, foeminis, ducibus, militibus, servitiis, artium praestantia, ingeniorum claritatibus, jam situ, ac salubritate coeli atque temperie, accessu cunctarum gentium facili, litoribus portuosis, benigno ventorum afflatu, aquarum copiâ, nemorum salubritate, montium articulis, ferorum animalium innocentiâ, soli fertilitate, pabuli ubertate. Quidquid est, quo vitâ carere non debet, nusquam est praestantius:

fruges, vinum, olea, vellera lina, vestes, juvenci. Ne equos quidem in triganis praeferri ullos vernaculis animadverto. Metallis auri, argenti, aris, ferri, quam diu libet exercere, nullis cessit, et iis in se nunc gravida pro sollemni dote varios succos et frugum pomorumque sapores fundit. [Note: l. 2. c. 5. Hist. Nat.] Haec igitur tantopere laudata Plinio Italia ab eodem folio querno adsimilatur: est enim, inquit, multo proceritate amplior, quam latitudine, in laevo se flectens cacumine. et Amazonicae figura desinens parmae, ubi a medio excursu Cocynthos vocatur, per sinus lunatos duo cornua emittens: Leucopotram dextrâ, Lacinium sinistra. Hactenus Plinius. Aliud de Italiâ judicium Polybii fuit, cujus locum adducam ex translatione eruditissimâ [Gap desc: Greek words] Casauboni: Trigoni speciem, inquit, Italia tota refert: Vnum ejus latus, quod Orientem spectat, Jonium mare et continuus illi sinus Adriaticus terminant: meridiei vero et occidenti obversum latus Siculum Hetruscumque mare. Quâse duo haec latera contingunt, triquetrae figurae vertex efficitur. Estque igi procurrens ex Italia meridiem versus promontorium Cocynthum dicunt, quo separantur Jonium mare et Siculum pelagus. reliquum latus, quod septentrionem et meridiem spectat. et mediterranea praetexit, alpium continua juga definiunt: Secundum haec montium juga, quae pro basi accipienda sunt trigoni: a meridie campi subjacent in ultimâ et maxime

Boreali parte Italiae siti. Habet vero planities ista figuram et ambitum similem trigono et quae ibi sequuntur. Plinio tamen adstipulatur Solinus, quem Polyhistorem suum vivente Plinio scribsisse censet Johannes Camers: certe verba Plinii retinere mihi videtur. Ita autem ille: Italia universa consurgit a jugis alpium, porrecta ad Rheginum verticem et littora Bruttiorum, quo in mare meridiem versus protenditur, inde procedens paullatim se Apennini montis dorso attollit, extensa inter Tuscum et Adriaticum, id est inter superum mare et inferum, similis querno folio; scilicet proceritate amplior quam latitudine. Hactenus Solinus. Italiae subjungamus Britanniam, cuius si Encomia perpendas, Italiae nihil concedere volet: Legat, qui volet, Panegyricos Constantino et Constantio Imperatoribus dictos: De hujus igitur Britanniae situ audiamus C. Cornelium Tacitum in [Note: c. 10.] vitâ Socerisui Iulii Agricolae: Formam, inquit, totius Britanniae Livius veterum, Fabius Rusticus recentium, eloquentissimi auctores oblongae scutulae vel bipenni assimilavere. Et est ea facies citra Caledoniam, unde et in universum fama est transgressa. sed immensum et enorme spatium procurrentium extremo jam litore terrarum veluti in cuneum tenuatur. Haec Tacitus. Cambdenus autem diligentissimus Britanniae Scribtor et illustrator, eam ait interfuso Oceano ab

Europae continente discretam, Germaniae et Galliae figura triquetrâ objacere, tribus in diversaprocurrentibus promontoriis, Belerio, Cantso et Tarvisio sive Orcade. nec non alii triquetram ejus figuram faciunt et Siciliae similem, quippe quae se in diversos tres angulos cuneet. Porro quia in Siciliae mentionem incidimus, persequamur eam. Sic igitur de eâ Plinius: Sicilia, inquit, Sicania Graecisdicta, Trinacriapluribus, aut Triquetra a triangulaspecie. Nec aliter Solinus: Sicilia, inquit, quod cum primis assignandu est, diffusis promontoriis, triquetra specie figuratur. Pachynus, adspectus in Pelonnensem et meridianam plagam dirigit. Pelorus adversam vespero Ialiam videt, Lilybaeum in Africam extenditur. Polybius disertius: Figuram inquit Sicilia habet trigoni, cujusque anguli vertices locum obtinent promotoriorum; quod ex iis in meridiem vergit, et in mare Siculum porrigitur, Pachynus vocatur; quod in Septentriones, fretum ab occasu terminans, distansque ab Italia ad mille passus et quingentos, Peloriasdicitur: tertium in ipsam versum est Africam etc. Eadem carmine describta habet Dionysius Afer in Describtione Orbis. Hic etiam Dionysius Afer terram universam Occano circumfusam fundae assimilat ex Possidon Isententiâ: cujus versus sunt hi:

Non est terra tamen teres undique margine circum
Inclusa haec bifido, sed bracchiae littore pandens
Arctatur rapidos cursus ad Solis utrimque
Adsimilis fundae.

Ubi tamen Geometrae et Cosmographisive Chorographi Dionysium non universam terram, quae eorumdem sententia, ut caetera elementa, rotunda est, intelligere dicunt, sed [Gap desc: Greek words] tantum, id est, terrae portionem tunc temporis habitari compertam, hanc secundum longitudinem in ortum et occasum cunneatam fundae, aliichlamydi similem dixerunt. Terram vero universam Plutarchus auctor est [Note: Strabe lib. 2. quem Side.] quosdam existimasse esse [Gap desc: Greek words] , et quosdam [Gap desc: Greek words] , alios [Gap desc: Greek words]. Verba eius sunt: [Note: Thales l. 3. se placitis philos. c. 10.] et Stoici, quique hos sequuntur, globi formaterram esse dicunt: Anaximander planae columnae lapideae, Anaximenes mensae, Leucippus tympani, Democritus discim superficie, in medio cavam. Strabo cum lib. I. multis rationibus globosam formam terrae tribuisset, lib. 2. postea, cum iterum eâ de re ageret, ita inquit: [Gap desc: Greek words]. Rotunditatem vero in istis non ad tornum exigimus, nec Geometrarum more ad rationem accurate revocamus, sed ad sensum [Note: l. 2. Pl. 11. c. 64.] dicimus eumque crassiorem. Ex quibus verbis

interpretor Plinium, cum ait de eadem formâ terrae. Orbem certe dicimusterrae, globumque verticibus includi fatemur: neque enim ab soluti orbis est forma, in tanta montium excelsitate, tantâ camporum planitie, sed cujus amplexus, si capita linearum compr aehendantur, figuram absoluti orbis effciat. Respexit huc Sophocles in Oedipo: ubi [Gap desc: Greek words] vocat, [Gap desc: Greek words] enim et [Gap desc: Greek words] latae fusaeque planities ipsi sunt, [Gap desc: Greek words] vero angusti campi metaphorice. Idem vero Dionysius, ut ad eum revertar, Pontum Euxinum arcui Scythico in cornua curvato comparat: versus sunt:

bimaremsic aequore Pontum
Adspicias similem cornu quod flectitur, arcus
Nervo curvati, distento dextera nervum
Assimilat, recto trahitur nam linea ductu
Extra quam boream quo scandit sola carambis
Sed formam cornu geminatis flexibus edit
Littus, quod pontum cingit sub parte sinistrâ:

Atque ita eumdem pontum Plinius quoque [Note: lib. 4. c. 12.] comparat: Dein, inquit, pontus Euxinus, qui quondam, [Gap desc: Greek words] , longe refugientes occupat terras, magnoque littorum flexu retro curvatus in cornuae ab his utrinque porrigitur, ut sit plane arcus Scythici forma. Nec abit Strabo; [Gap desc: Greek words] , inquit

[Gap desc: Greek words] quae apud eum sequuntur. Idem porro Libiam figurae [Gap desc: Greek words] dictae similem facit, quae figura qualis sit, docuit me Hesychius: [Gap desc: Greek words] , inquit [Gap desc: Greek words] : Mensula, inquit, apud Geometras figura est, quae duo latera opposita ad se invicem habet inaequalia, duo vero, priora connectentia, aequalia. Nicomachius Gerasinus mensalem hanc figuram nominat. Sed audiamus eumdem, quomodo Germaniae situm describat et cui rei comparet. Ita vero ait, ubi de Oceano scribit:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].

Quâ sunt Germani bellaces, quâque Britanni
Saltibus Hercyniis Germania subjacet atrox
Haec tergo similis Taurino dicitur esse.

Sed et Iberiam tergori bovis comparatam lego: Locum Strabonis adducam, ubi hoc ipsum comparandi loca et provincias figuris Geometricis aut aliis studium commendat: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Figuram autem Provinciae sufficiet, si cuidam figurarum Geometricarum comparaveris, ut forte Siciliam triangulo, vel alteri cognitae cuipiam adsimilans, ut Iberiam corio, et Peloponnesum Platani folio. Clarius alibi: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]. Prima omnium ab occasu est Iberia corio bubulo similis. Haec Strabo: an deceptus Strabo. Nam Iberia, quae eadem cum Hispaniâ, teste Plinio et aliis, Byrsa dicta. Historiam tangit Virgilius I. AEn. quâ de Didone Carthaginem exstruente ita enim canit:

portantur avari
Pygmalionis opes pelago. Dux foemina facti.
Devenere locos, ubi nunc ingentia cernes
Moenia surgentemque novae Carthaginis aroem:
Mercatique solum, facti de nomine Byrsam,
Taurino quantum possent circumdare tergo.

[Note: Plin. lib. 3. c. 7.] Sed et Cyprum velleri ovis comparatam lego: Sardiniam vero Timaeus Sandaliotem appellavit ab effigie soleae, Myrsilius Ichnusam a vestigii similitudine, quo respexit Manilius cum inquit:

[Note: lib. 13. c. 8.] Agellius ex Sallust Histor. l. 2. citat hunc locum: Sardinia in Africo mari facie vestigii humani, in orientem quam in occidentem latior prominet. Videatur et Nonius Marcellus in Facies

et Isidorus lib. 14. invoce Sardinia. Solinus [Note: c. 10.] Plinij transscriptor: Sardinia, inquit, quam apud Timaeum Sandalioten legimus, Ichnusan apud Chrysippum. Vbi Delrio substituit pro Chrysippo Crispum, ut locus SallustI hic intelligatur, [Gap desc: Greek words] : quemadmodum et recte Martianum Cappellam emendat, de hac ipsâ Insulâ loquentem: Denique Sandaliotes est appellata et signosa, quod utrumque vestigii formam significat: recte, inquam, pro illo nauci signosa restituit Ichnusa. Sed et Silius studiosus Sallustii imitator in poema suum eruditissimum transtulit. Versus eius sunt:

Insula fluctisono circumvallata profundo
Castigatur aquis: compressaque gurgite terras
Enormes, cohibet nudae sub imagine plantae.
Inde Ichnusa prius Graiis memorata colonis.
Mox Libyci Sardus generoso sanguine fidens
Herculis, ex sese mutavit nominaterrae.

Hiberniam insulam P. Jovius querno folio comparat, ubi cuspis et pediculus molliter resecti ademtique fuerint. Plinius Naxum pampino vitis, Peloponnesum cim Strabone platani folio comparat. Alexandriam autem describit [Note: l. 4. c. 4. l. 5. c. 10. l. 5. c. 9.] ad effigiem chlamydis militaris orbe gyrato laciniosam et dextrâ laevâque anguloso procursu, ex metatione Dinocharis. De AEgypto ita scribit: Inter insulas quidam AEgyptum retulere, ita se findente Nilo, ut triquetram

terrae figuram efficiat. Ideo multi Graecaeliter ae vocabulo Delta appellavere Aegyptum. Paullo aliter [Note: l. 17.] Strabo: Nilus, inquit, ab ultimis, Aethiopiae finibus recta fluit ad Septentrionem, usque ad eum locum, qui Delta appellatur, ubi tamquam a vertice quodam scissus locum illumeffecit trianguli verticem: latera vero trianguli, fluenta, quae utraque parte et usque ad mare descendunt: alteterum ad dextrum Pelusium versus: alterum ad sinistram, in Canopicum mare et proximum Heraclium: basim autem maritimam oram, quae inter Pelusium est atque Heraclium. Quare insula mariduobusque Nili fluentis facta est, et Delta nominatur propter similitudinem formae, locus qui ad verticem est, eodem nomine vocatur, propterea quo dictae figurae initium est. Hactenus Strabo. Succinit Solinus: Aegyptus a meridie introrsus recedit, quod praetendat Aethiopes, a tergoinferorem eius partem Nilus circumfluit, qui scissus aloco, cui Delta nomen est, adinsulae faciem spacia amplectitur interna, etc. Ex quib. locis jam constabit de sensu versus DionysI Afri, quando de Aegypto scribit:

Concludam si addidero conformationem. Europae, quam illi Strabo tribuit. Formam autem eam habere ait Draconis, cujus caput

sit Hispania, collum Gallia, corpus Germania, alas refetant dextrâ laevâque Italia et Cimbrica Chersonesus. Sunt et qui Virgini eam comparent. Sed manum de tabulâ: Ex his vero satis apparet, ut stellae ad certas formas et imagines animatarum inanimatarumque olim causâ memoriae redactae sunt: ita terrae quoque climata, ut facilius animis conciperentur, sub talibus conformationibus tradita discentibus esse.

CAPUT VI. Donare an sit perdere.

SAEpe substiti, fatendum enim est, in versibus Plauti Comici elegantissimi et festivissimi, qui apud eun leguntur Trinummo. suntque hi: [Note: Sc. Quo ille homo]

De medico male meretur, qui ei dat quodedat aut quod bibat:
Nam et illud, quod dat, perdit, et illi producit vitam ad miseriam.

Nam, ut eos nondum ad leges Christianas examinem, quod postea facturus sum, videbatur illud non prorsus ineptum, quod dicit data talia perdi. An igitur Donare Plauto est perdere? mihi inquam: In quo dubio dum haereo, incido et in locum Tertulliani lib. de [Note: c. 7.]

Patientiâ: Patientia, inquit, in detrimentis exercitatio est largiendi et communicandi: non piget donare eum, quinon timet perdere. Quomodo amicos de mammona fabricabimus nobis, si eum in tantum amaverimus, ut amissum non sufferamus? Peribimus cum perdito. Quibus fane verbis accedit Plauti sententiae, et, quae donantur, perdi juxta cum ipso censet. Nec alienus ab hac opinione Korarius: ita enim venuste admodum Venusinus ille:

[Note: lib. 2. sat. 3.] Servius Oppidius Canusi duo praedia dives
Antiquo censu natis divîsse duobus
Fertur, et haec moriens pueris dixisse vocatis
Adlectum postquam te talos, Aule, nucesque
Ferre sinu laxo: donare et ludere vido:
Te Tiberinumerare etc.
Estoper divos oratus uterque penates,
Tu cave ne minuas: tu ne majus facias id,
Quod satiss esse putat pater.

Donare videlicet vocat minuere rem suam. [Note: in l. Filiusfam. ff. de. Donat.] Quid multa? sine ambage sine etiam velo dicit hoc Ulpianus: Filius, inquit, familias donare non potest, neque si liberam peculii administrationem habeat: non enim ad hoc ei conceditur libera peculii administratio, ut perdat. Quid ergo? siccine fontes liberalitatis obstruuntur? sicne beneficentiae rivuli offundere se prohibentur? minime vero: idque docere mihi promtum. Neque enim omne donare est perdere,

quod colligo ex allatâ Ulpiani lege: ita enim subjungit: Quid ergo si justâ ratione motus donet? num quid possit dici locum esse donationi? quod magis probabitur. Licebit ergo ex justâ causâ donare: Justa autem quae erit causa? Amicitia et Meritum. Cum amicis datur aliquid, non perditur: idque non ignoravit Martialis, cum inquit: [Note: l. 5. Ep. 44.]

Extra fortunam est, quidquid donatur amicis,
Quas dederis, solus semper habebis opes.

Et si Plinio credimus, Trajanus nihil magis suum credebat, quam quodper amicos haberet, a [Note: inpanegyrico Trajaen. dict. Latinus Pacatis.] seiisdem tributum: a quo non abit alter Panegyristes, qui Theodosimum Auguftum, quidquid familiaribus tribueret, non expedere sedrependere existimabat. Horatio autem Horatium oppono, ita enim illealio loco:

Nisi forte adsentiendum Lambino ibi, alievorsum hanc sententiam dirigendi, quasi sentiat Poeta cum Epicuro: nullam meliorem esse defraudandi haeredis rationem, quam [Gap desc: Greek words] , ut Graeci loquuntur, hoc est: amico charoque animo obsequi, et liberaliter parta omnia absumendo sibi ipsi haercdem fieri, in quam sententiam Germani nostri dicunt:

Absumet haeres Caecuba dignior
Servaeta centum clavibus: et mero
Tinget pavimentum superbo
Pontificum potiore coenis:

Misso igitur hoc Horatij loco, qui Sardanapalum [Note: lib. 8. [Gap desc: Greek words] ] aliquem sapit, ab aliis testimonium petamus. Apud Xenophontem legimus, Croesum objurgasse Cyrum, quod nimis profusus esset in donando, fore enim, ut aliquando ipse egerer, praestare, ut Fiscum augeret et Thesaurum sibi pararet, quo, si res ita ferret, uti promte posset: Cyrum autem, utdoceret, egestatem sibi non metuendam esse, Epistolam confecisse eamque famulo Croesi perferendam ad amicos dedisse, adjuncto illi comite Hystaspâ, qui diceret, Cyro opus esse auro ad opus aliquod, eumque rogare, ut singuli, quantum vellent et possent, conferrent. Cumque illi non solum immanem auri vim contulissent, sed ipsum quoque Hystaspam, tamquam Legatum et amicum Cyri liberalissime munerati essent, Cyrus, accepto auro, Croesum advocavit, ostensoque illi: Videsne, inquit, Croese, mihi quoque thesauros esse? Tu vero suadere videbaris, ut eos collectos apud me haberem: siccine?

ut propter eos invidiae sim, et odio? ac fidem habeam mercenariis custodibus, quos illis praefecerim? At ego, dum amicos divites reddo, hos mihithesauros esse puto et custodes simul tum mei ipsius tum meorum bonorum fideliores, quam sipraesidiarios stipendiarios praefecissem. Verba Cyri auro scribenda sunt: [Gap desc: Greek words]. Mox subjungit: [Gap desc: Greek words]. Dum v. [Abbr.: vero] locupleto homines et beneficus erga ipsos existo, benevolentiam mihi illorum et amicitiam comparo, inde mihi securitas et honesta nominis fama, quae neque marcescunt bona, neque aucta etiam corrumpuntur. Haec et alia pulcherrima ibi Cyrus, quem apud Romanos imitatus est [Note: Eutrop. l. 6. 10.] Constantius Imperator, de quo Historicus: Vir egregius et praestantissimae civilitatis, divitiis provincialium ac privatorum studens, fisci commoda non admodum affectans, dicensque: melius publicas opes a privatis haberi, quam intra unum claustrumreversari. Constantium item Iulianus, [Note: Ammian. Marcellin.] de quo apud alium legimus: Numquam augendae pecuniae cupidus fuit, quam cautius apud Dominos servari exstimabat, id aliquoties praedicans: [Note: Vid. Theon. Sophist in Progyimachriâ. 1.] Alexandrum Magnum, ubi haberet thesauros interrogatum, apud amicos benevole respondesse.

[Note: Stob. sem. 214.] Superiori etiam seculo Alphonsus Siciliae Rex interrogatus, quid servaret sibi, qui tam multis tam multa donaret: Ea, inquit, ipsa quae dono, caetera enim in meorum numero non habeo. Magnifice sane, et ita olim Rabirius, [Note: Senec. 6. de Benef. c. 3.] magni oris Poeta, ut eum appellat Ovidius, M. Antonium, cum fortunam suam alio transire videret, et sibi nihil relictum, praeter jus mortis, facit exclamare:

Sed testimoniorum saris, quibus id obtinuisse nobis videmur, ea quae in amicos conferuntur, liberaliterque ipsis donantur, minime perdi: Sed nec ea perduntur, quae in benemerentes conferuntur, sive de nobis privatim, [Note: Trinumm. Sc. Quo ille homo. Persâ Sc. Hostibus.] sive etiam publice. Beneficia, inquit Plautus, beueficiis pertegenda sunt ne perpluant. rationem alibi reddit: Beneficium, inquit, qui scit sumere et reddere nescit, est improbus. Atque hoc non tam donare forte est quam reddere, hoc est, ut Seneca nominis consilium sive Etymologiam [Note: l. 6. de Benef. c. 5.] tradit, rem pro re dare. Videamus nunc an rationibus etiam idoneis docere possimus: Donare non esse perdere. Quam disputationem [Note: Arist. 5. Eth c. 12.] antequam aggrediar, quaedam ex Philosopho meo praelibabo: In Nicomachiis elegantem movet disputationem, an is, qui in distribuendis bonis plus alteri sibi minus adsignet, cum illa bona aequaliter distribuenda

essent, sibi ipsi injuriam faciat? Respondet ingeniosissime duplici modo. I. [Gap desc: Greek words]. Non inquit, qui alteri plus tribuit, sibi minus, quod facere modesti solent, sibi ipsi injuriam facit, primum: quia id facit, ut majori bono potiatur, atquesic [Gap desc: Greek words] potius est, dum aliquam Jacturam nihili pendit, ut majus bonum consequatur, puta gloriam et honestam sui nominis famam, aut certe facit id, quia simpliciter Honesti ratio suadet nihil igitur perdit, sed adquirit potius: II. inquit: juriam sibi non facit, quia volentinnlla fit injuriat in ipsius a. arbitrio et voluntate stetit aequaliter distribuere aut non distribuere, damnum igitur lolum aliquod patitur, si vel accuratissimerem expendas, injuriam autem neque accipit, neque sibi ipse facit. Hactenus eo loco Philosophus: Indevero ego argumentor ex Cyri superioribus verbis: Bona illa quae corruptioni non sunt subjecta, queque non marcescunt aut interverti possunt, nobiliora sunt utique caducis et obnoxiis rapinis aut Fortunae injuriis: huius vero generis sunt opes et divitiae: illius Amicitia, Benevolentia et praeclara nominis fama immortalisque gloria. Haec igitur illis anteponenda nemo sanus inficias iverit. Quo

stante consequi illud quoque necesse est, non perdi opes, cum donantur, sed multo sublimiora bona illorum distributione parari. Videamus porro quo nomine vocetur et appelletur [Note: c. 2. l. 6. se Benef.] Donatio. respondebit pro me Seneca: Beneficium, inquit, dicitur et estrevera. Beneficium vero eripinullo modo potest, non enimres est, sed actio: ut intelligas: illud, quod donas, munus est et res aliqua, puta, aurum, argentum, domus, paedium, hortus, aut talia: ipsa donatio beneficium est, atque in hoc, licet natura omnes suas vires advocet, eradere tamen ipsum non potertt. Nulla vis efficiet, ne tu dederis, ne alter accaperit. Damnum igitur rerum tuarum aliquod donandofacere potes, ut loquebatur meus Philosophus: sed per illud damnum adquiris Viri liberalis et Benefici famam ac testimonium: exiguum vero impendere, ut eximium recipias, nequaqui est perdere. Accedit et altera ratio, nimirum illa, quod qui donat amico, obligat sibi illum veluti naturali vinculo ad [Gap desc: Greek words] aut certe ob noxium sibi facit, animi enim ingrati crimen ipsa natura abhorret, eâdem vero duce malumus ipsi benefici in alios esse quam ab aliis beneficia accipere. Fabius sane verrucosus beneficia [Note: Senec. 2. de Benef. c. 7.] aliena lapidosum panem dicebat: et notus est versiculus:

propter accepta ab illis beneficia aut munera. Stoici mihi in hoc placent, de quibus Athenaeus hoc memoriae prodidit: nullum eos vel minimum quidem munus aut beneficium a quoquam umquam accepisse, ipsos vero maxima tum aliis tum amicis largiri solitos: verba eius, propter miram et eruditam elegantiam addam. Loquitur autem de tribus summis Viris in Repub. Rom. Mutio Scaevola, Q. AElio Tuberone, et Rutilio Rufo: [Gap desc: Greek words]. Non igitur perdere dicendus is, qui munere aliquo aut beneficio sibi hominem emit. Fatentur id miseri, qui confugere ad aliorum auxilia coguntur, et notum est vulgare dicterium: Carissimo emi, quod precibus ematur. Quod igitur donare est tamdem [Note: Sen 2. de benef. [transcriber, in the print: cenef.] c. 2.] perdere? Dicam paucis, profundere sine modo, sine dilectu. Exemplo Piso proponit Othonem apud Tacitum: Falluntur, inquit Piso, quibus Othonis luxuria specie liber alitatis imponit: Perdere iste sciet, donare nesciet. Ubi paucis verbis totum hunc nodum nostrum evolvit. Nimirum, Dare cum modo et merentibus aut amicis vere esse donare et liberalitatem exercere: sine modo autem et sine delectu dare, id non donare sed perdere esse et dici posse. Reliquum est, ut impietati Plautinae de mendicis

quoque satisfiat. Nobis videlicet, qui Christo nomen dedimus, necessitas imposita est benefaciendi miseris, qui promissionem habemus, quidquid illis praestemus, ita imputatum iri, ac si ipsi DEI filio Christo nostro praestitissemus. Christus est, inquit Salvianus Massiliens. qui in omnium pauperum universitate mendicat. Sed flumenillud aureum Chrysostomi audiamus: Quando pauperi quidpia largimur, inquit, sic affecti simus perinde ac si Christo largiremur. Ipsius enim verbis potius, quam nostris oculis fides est adhibenda. Cum igitur pauperem videris, tunc verborum illorum recorderis, quibus se esse eum, qui alantur, declarat. Nam, et si id, quod oculis nostris subjectum est, non sit Christus, sub huius tamen habitu et figura ipse medicat et accipit. Sed erubescis, cum audias Christum mendicare? erubesce potius, cum mendicanti nihil largiaris. Illud pudorem, istudpoenam et supplicium meretur: nam quod ipse mendicet, ab ipsius provenit bonitate: atque propter hoc ipsum nos gloriari convenit: sivero nihil dederis, tuae est crudelitatis. Exclamat sanctissimus Vir tandem: [Gap desc: Greek words]. O insigne Paupertatis privilegium et dignationem summam, quae DEI quaedam velutilarva est aut persona, sub quâ DEVS latitet et occultetur: manum

quidem mendicus ad accipiendum extendit, sed DEVS est qui eleemosinam accipit.

CAPUT VII. Diffidentiam esse conjunctam cum gaudio.

VEtus est verbum: Sabini quod volunt somniant, Festo notatum, originem inde trahens, docente Sinnio Capitone, quod quotiescumque sacrificium propter viam fieret, hominem Sabinum ad id adhibere solebant: Nam is promittebat, se pro illis somniaturum: Idem, posteaquam e sumno evigilasset, ipsis sacra facientibus, narrabat omne, quidquid in quiete vidisset, quod quidem esset ex sacrificii religione: Ex hoc postea natum est, Sabinos quod vellent [Note: Virgl. Pharmaceut.] somniare. Hoc vero Adagium postea ad amantes versum est, dicique cepit, Amantes quoque somniare quod vellent. [Note: Virgl. Pharmaceut.] Tamdem generale factum est Veriverbium: sic ut pro confesso reciperetur, quemque, id quod optet, verum esse adcredere. Ita olim deceptimulti et arguit id Demosthenes: [Gap desc: Greek words] [Note: Olynth. 3.] [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words] : Nihil proclivius est cupido alicuius rei, quam seipsum decipere: quod enim quisque

vult, id et esse praesumit, res vero opinioni non semper aut etiam raro respondet. Neque fugit hoc Galenum Medicorum Beta: Ita enim ille: [Note: in lib [Gap desc: Greek words] ] [Gap desc: Greek words] : Quod quisque vult, id nec desperat fieri posse sibique obtingere. Et ut in Graecis pergam, pluribus idem dicit Procopius: [Gap desc: Greek words]. Plerique mortalium ita sunt affecti, ut rationis suae discursum ad cupiditatum suarum placita referant atque voluntatibus suis accommodent, et quod illae dictant, in ea veluti pedibus concedant, ac non nisi, quae ex illarum fontibus eruta sunt, comprobent, parum attendentes, an rectae rationi consentiant, an [Note: lib. 2. Ep. 197.] vero specie suâ imponant fallantque. Isidorus quoque Pelusiota concinit: cuius haec sunt verba ex Editione [Gap desc: Greek words] RittershusI JCti. celeberrimi et Amici quondam et Collegae honoratissimi: [Gap desc: Greek words] : Quae nobis adesse volumus, eadem quoque vera esse exi stimamus, molestarum autem rerum memoriam facile propellimus, huic nimirum reiquam nolumus, plus tribuentes, scilicet cum Poeta.

Idem Isidorus Demostheni hoc quod ante [Note: lib. 2. Ep. 146.] ex ejus Olynthiacâ 3. attulimus, objicit alio loco: [Gap desc: Greek words]. An tibi multorum inertia, ?Demosthenes, ignota erat, quod, quae volunt, eadem etiam confirmant: At tu hoc ipsum nos docuisti. Tuum enim est celebre illud ac verum Apophthegma: Quod quisque vult, hoc etiam putat: At res persaepe haudquaquam ita comparatae sunt. Hactenus Isidorus. Ordinem [Note: Serm. 50. adpop. Antioch.] claudat Chrisostom. Quae quispiam vult, haec et existimat, haec et exspectat, contradicentes vero nugae sunt. Audiamus nunc Latinos et inprimis C. Iulium Caesarem: sic autem ille: Quae [Note: l. 2. be Bell. Civilil. 3. de Bell. Gall. In Heligogabalo.] volumus, et credimus libenter, et quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus. Et alibi: Fere libenter homines id, quod volunt, credunt. Et eleganter sane AElius Lampridius: Denique, inquit, ubi in Senatu lectae sunt literae Heliogabali, statim Antoninus appellatus est Princeps, volentibus cunctis et studiose credentibus, ut sese habent vota hominum ad credulitatem festinantium, quum quod optani, verum esse adserverant. Neque desunt [Note: In Hist. bell Blaxandt.] Exempla etiam. Apud Hirtium Pharnaces talis, scribit enim eum rebus secundis elatum de Caesare ea, quae optabat, sperasse. Apud Tacitum [Note: 1. Hist. a. 27.]

Otho. Otho. inquit Historicus, tamquam peritiâ et monitu fatorum praedicta accipiebat, cupidine ingenii humani libentius obscura credi. Quae Taciti verba lucem ministrant omnibus hactenus dictis: Nimirum haec, quae hactenus allata a nobis sunt, id volunt et id loquuntur: Dubiis rebus et obscuris adhuc ingenium humanum in spes meliorum pronum esse, et optima de eventu incerto ominari solere. nec mirum: dulce illud est, et gratum: ita diserte Aquila illa in nubibus, [Gap desc: Greek words] : [Note: Arist. 2. Rhet.] jucundum sane est, id fieri putare, quod optamus, tristia contra abominamur, ut ex Isidoro antevidimus, et tarde, quae credita laedunt, credimus. Agnovit haec et Plinius, ubi de Medicinâ: Itaque hercule, inquit, in [Note: lib. 29. c. 1.] hac artium solâ evenit, ut cuicumque medicum profitenti statim credatur, cum sit periculum in nullo mendacio majus. Non tame illud intuemur, adeo blanda est sperandi pro se ciuque dulcedo. Porro quia Spes conjuncta cum metu et veluti colligata est, inde fieri solet, ut, cum eventus paullo laetior subsequatur, diffidentia [Note: lib. XI.] animis nostris oboriatur, neque nuntiantibus illum facile credamus. Insignis in hanc rem Polybii locus, ubi de victis Carthaginiensibus: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words] etc. Hujus victoriae famâ Romam nunciatâ initio parum in vulgus credita, sicut fieri amat, quoties aliquid vehementer optamus. pluribus deinde advenientibius, qui non solum rei bene gestae nuntium afferrent, sed etiam sigillatim cuncta declararent: tum enimvero laetria in sanum magnâ civitas est repleta. Cui plane geminus est alter apud Libanium locus: in Declamatione, quâ Orator praemium petit, quod hostes ab obsidione avertisset. [Gap desc: Greek words]. Reversus in, urbem spectaculum omnibus insperatum exhibui. Ibi sustinui turbam accedentium, circumstantium, salutantium, sciscitantium, diffidentium iis, quae de hostium regressu, significabam, Nimirum diffidentiam excitabat, quod incredibile et praeter opinionem erat, et quod rem ita habere percuperent: nam quia cavebant, ne fructra tanto gaudio delibuti essent, diffidebant;

interrogabant saepius, Juramentum exigebant, iterumque diffidentiâ laborabant, faterique erubescebant, quod Jurati fidei non adquiescerent: complures ad turreis et propugnacula diffidentiae vis impulerat, solis oculis rei certitudine commissâ Hacternus Libanius, cuius et stylum et diligentiam ac felicitatem in exprimendis hominum affectibus mecum mirare. [Note: lib. 43.] Sed et Livius hoc notavit: Tum, inquit alicubi, alii alios intueri mirabundi, velut somni vanum [Note: Virg. 3. AEn.] speciem, cum unusquisque non audire, sed videre libertatis suae nuncium averet. Nec fefellit Solem Poetarum haec diffidentia. In AEneide enim, cum AEneas subito Andromachae apparet, attonita illa prae gaudio, nec satis suis oculis credens, in haec verba erumpit:

Verane te facies? verus mihi nuncius affert,
Nate DEA: vivis ne? aut si lux alma recessit
Hector ubi est? etc.

Inprimis autem haec addubitatio a tersissimo [Note: Act. 4. Sc. 5.] Comico Terentio et significata est et expressa. Significata in Adelphis, ubi cum Mitio AEschinum filium diu ludificatus esset de amasiâ, tamdem aperiens se, solarique volens dejectum filium, in haec verba illum campellat: Bono animo es, duces uxorone hanc, bono animo es inquam. Cui Filius, velim extra se constitutus primum regerit solum diffidentia: notam, Hem, inquiens: mox ubi iterato consolationem

patris exaudisset, veluti collecto parum animo: Pater, inquit, obscuro, num ludis tu me nunc? regerit pater: Ego te? quamobrem? Tum filius a perit se, et nescio, inquit, nisi, quiatam misere hoc esse cupio verum, eo vereor magis. Expressa autem in sequentibus statim, ut docent haec. Cum enim Pater: Abi domum, ac Deos comprecare, ut vxorem accersas abi. Ibi Filius: Quid? jamne vxorem. Mitio: Jam: rursum filius: Jam ne Pater. Quibus sane verbis AEschinus docet, se adseveranti etiam Patri vix fidem habere posse, adeoque compro bare sententiam elegantem, qua Nemea sua obsignatThebanus Vates: [Gap desc: Greek words] , [Note: Nem. Od. XI. Nem. Od. 8. Heautent. Act. 3. Sc. 1.] acriorem insaniam esse rerum earum, ad quas difficulter pervenitur. item [Gap desc: Greek words] insperatam voluptatem sive gaudium cupere fidem in oculis sibi constitui, ut delicatissime ide Vates canit. Sed et alibi hoc Terentius depingir. Cum enim Menedemus defilio suo cum Chremete ageret, ita eos colloquentes inducit:

ME. Num quidnam de gnato meo audisti Chreme?
CH. Valet atque vivit. ME. Quaeso ubinam?
CH. apud me domi.
ME. Meus agnatus CH. Sic est. ME. Venit?
CH. cerie. ME. Clinia meus
Meus venit? CH. dixi. ME. eamus, duc me obsecro ad eum.

Vides quanta inculcatione opus, ut tantum suum gaudimn credat senex? ut per partes veluti fidem concipiat? ut singulis insistat? quasi qui totum simul neque in aures, neque in animum admittere queat; ut ad eum locum [Note: l. 2. Miscell. s. 2.] erudite notavit Pet. Nannius vir Doctissimus.

CAPUT VIII. [Gap desc: Greek words] hodieque usitatae notata quaedam.

DIffiteri non possumus, corrupta sane est juventus fine hoc temporum, nec proficimus multum monitis, incendimus potius vitia, et vulnera illa curando pejora facimus. Non tamen fatemur nova gigni vitia. nam quae in nostrâ juventute carpimus, ea â veteribus in suorum temporum juventute notata fuisse legimus: Luxuriam juventutis videmus et dolemus, et, quando facies ejus multiformis est, id praecipue repraehendimus, quod videmus trajici ab demersâ in voluptatum coeno dierum actus noctibus, et nocturnos diebus: dum videl. diem spernentes, aut potius de die sternentes, noctem comessationib. occupant, et tenebris fruuntur, ut Solem diemque perdant. Sed non haec nostri demum seculi protervia. Jam olim Seneca suo tempore questus hunc

morem pessime frequem tatum: Ita enim alicubi in Epistolis: Detrimentum jam dies sensit, resilivit [Note: Ep. 122.] aliquantulum, ita tamen, vt liberale adhuc spatium sit, si quis cum ipso, ut ita dicam, die surgat, officiosior meliorque, quam si quis illum exspellat, ut luce primâ exeat. Turpis qui alio sole semisomnis jacet, cujus vigilia medio die incipit, et adhuc multis hoc antelucanum est: Sunt qui officia lucis noctisque pervertunt, nec ante diducunt oculos hesternâ graves crapula, quam appetere nox cepit. Qualis illorum conditio dicitur, quos Natura, ut ait Virg. pedib. nostris subditos e contrario posuit:

Nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis
Illis sera rubens accendit lumina Vesper.

Talis horum contraria omnibus non regio sed vita est. Sunt quidam in eadem urbe Antipodes, qui, ut M. Cato ait, nec orientem umquam solem viderunt nec occidentem. Hos tu existimas scire, quemadmodum vivendum sit, qui nesciunt, quando? Et hi mortem timent, in quam se vivi condiderunt, tam infausti ominis quam nocturnae aves sunt. Exemplum hujus vesaniae praeivisse videtur Mycerinus AEgypti Rex de quo vid. quae narret Herod. (Euterpec. 133.) Sed et Ciceronis tempore Asoti tales erant: Nolim, inquit, [Note: l. 2. de Fin.] mihifingere Asotos tales, uts soletis, qui in mensam vomant, et qui de conviviis auferantur crudique postridie serursus ingurgitent, qui Solem, ut ajunt, nec occidentem umquam viderint nec orientem.

Erat autem olim Sybaritarum vita talis, quam describit Athenaeus, et oraculo monitosait, ut voluptatibus se totos manciparent. Apud quem Smindyridas Sybarita laudi sibi [Note: l. 6.] ducit, [Gap desc: Greek words]. Et vetus quidem Scribtor apud Suidam de Timasio loqueus, homine asoto, qui sub Theodosio vixit, ille ait sommum bonum censebat [Gap desc: Greek words] , hoc efl, suo arbitratu vivendi licentiam, uique per ebrietatem noctis et diei discrimen ignoraret, ac solem nec orientem nec occidentem videret, coelestem eam vitam judicans. Talis C. Petronius apud Tacitum, quem docti viri eum censent, cujus fragmenta supersunt purissimae impuritatis, ut Satyricon ejus appellat Lipsius. De [Note: 16. Ann. c. 18.] hoc Historicus: C. Petronio dies per somnum, mox officiis et oblectamentis vitae transigabatur: utque alios industria ita hunc ignavia ad famam protulerat: habebaturque non ganeo et profligator, ut plerique sua hiurientium, sed eruditio luxu, et c.

Torrenius mavult, AEmilius Buca, cui, hoc more vivendi modoque consumto patrimonio, Tiberius paupertatem confitenti: Sero, inquit, experrectus es. Talis denique pudor ille solis et pus Romani Imperii Heliogabalus, de quo Lampridus: Trajecit et dierum actus noctibus, et nocturnos diebus, aestimans hoc inter instrumenta luxuriae, ita ut sero de somno surgeret, et salutari inciperet, mane autem dormire inceptaret. Ad quem locum Joannes Baptista Egnatius notat haec: Non anim advertit hoc Paulus II. Pontifex maximus vitio dari flagitiosissimo Principi, qui et ipse noctu munia pontificia perageret, interdiu autem dormiret. At rectior in hoc judicio Silius Italicus, qui noctem somno datum, diem operibus eleganter canit, versus ejus [Note: l. 4.] sunt hi:

Jamque sub extremum noctis fugientib. umbris
Lux aderat, somnusque suas confecerat horas.

Sed interrogas fortasse, unde his lychnobiis haec animi pravitas aversandi diem, et totam, ut sic dicam, vitam in noctem transferendi? respondeo cum Sapiente Romano: I. vitiorum omnium proprium est, maxime autem luxuriae, contra Naturam ejusque instituta pugnare, et gaudere perversis, nec tantum discedere a recto, sed et quam longissime abire: cumque instituunt omnia contra naturae debitum ordinem velle, novissime in totum abilla desciscunt. II. Nec desunt

rupto intellectui blandimenta: res sordida est trita ac vulgari viâ vivere. Dies publicus relinquatur, proprium nobis ac peculiare mane fiat. sic famam nostram incendemus: Luxuriosi enim volunt vitam suam esse in sermonibus, et si tacetur de ipsis, perdere se putant opera, adeoque male habent, quoties non faciunt, quod excitet famam, cumque vulgaris nequiti aperversitate temporum fabulas non inveniat, non tantum luxuriose vivendum, sed et putant notabili aliquâ luxuriâ nomen merendum: [Note: lib. 1. Ep. 24. Vrerin.] Nolunt videlicet solita peccare, aut ut Horatius loquitur sollemnia insanire, quibus peccandi praemium est infamia: Faciuntque hoc homines, ut ait Cicero, quos in summâ nequitiâ non solum libido et voluptas verum etiam ipsius nequitiae fama delectat, ut multis in locis notas ac vestigia scelerum suorum relinqui velint: Et talis Verres: qui cum arderet amore hospitae cujusdam, propter quam hospitii jura violarat, hoc non solum sciri tunc, verum etiam commemorari semper volebat. Talis Messalina apud Tacit. quae nomen [Note: XI. Ann. c. 26.] matrimonii cum C. Silio concupivit ob magnitudinem infamiae, cuius, inquit, apud prodigos novissima voluptas est. Talis Polemo adulescens et [Note: l. 6. C. de mutat. norum, ult.] nondum immutatus, de quo Val. Maxim. Perditae luxuriae adulescens Polemo, neque illecebris tantum eius, sed ipsâ quoque infamiâ gaudens, cum e convivio non post occasum solis, sed post ortum surrexisset et c. III. Gravis est malae sauciaeque conscientiae

lux, et tenebris delectantur, qui filii tenebrarum sunt. Scilicet hi [Gap desc: Greek words] , ut loquitur Plutarch apud Stob. Denique omnia [Note: Serm. 6.] concupiscenti aut contemnenti, prout magno aut parvo emta sunt; fastidio est lumen gratuitum. Quomodo et caeteroqui luxuriosis et voluptariis cariora et sumptuosiora jucundiora esse consue verunt: in quam rem gravis est querela item Senecae: Dolet, inquit, nobis, quod spiritum, [Note: 4. Nat. qui. c. vlt.] quod solem emere non possumus, quod hic aer etiam delicatis divitibusque ex faclli nec emtus venit, adeo nihil potest illis placere, nisi cujus est pretium, et quod carum est. Defricuit hanc scabiem sale satyrico Juvenalis:

Interea gustus clementaper omnia quaerunt
Numquam animo pretiis obstantibus: interius si
Attendas, magis illa juvant, quae pluris emuntur

Apud quos maxime fieri soler ille servus, qui peritissime censum Domini merger didicit. Qualis Helio gabalus quoque fuit, de quo Lampridius: Amabat sibi pretia majora dici earum rerum, quae mensae parabantur, orexin convivio hanc esse asserens, Sed redeo ad meos, ut sic loquar, Adversipedes, quique ita, ut Seneca loquitur, retro vivere amant: illis occino Tertul. illud: Omne, quod contra naturam est, monstri [Note: lib. de Corenonâ Milit.] meretur notam penes omnes, penes nos vero, qui Christo nomen dedimus, ent elogium sacrilegii in Deum naturae Dominum et Auctorem.

CAPUT IX. Personam loco honori esse debere, non locum personae.

VErba sunt Ciceronis: Ornanda est dignitas domo, non ex domo dignitas tota quaerenda, ne audiatur illud Comicum:

Quae si perpenderent ambitiosuli nostri, non ita calide ambirent dignitates, quas summo studio prensant, cum illis minime pares esse possint. At vere Poeta:

Indignis delatus honos deformat eosdem,
Vt, non indignis qui datur, ornat honos.

Rectius Democritus apud Diogenem Laertium: [Gap desc: Greek words] : non ex locogloriam aucupari contendebat, verum loco novamveluti lucem et gloriam foenerari satagebat. A quo non longe Aristoteles noster recessit, omnium rectorum consiliorum et monitorum cautissimus observator: Hic igitur, attestante eodem Diog. Laertio, [Gap desc: Greek words]. Glorianti cuidam, quod magnae et igu et et nobilis esset urbis civis: noli, inquit, hoc attendere, sed id potius age, ut tam illustri Patriâ dignum te omnes deputent.

quod dicterium a Maximo ad Zenonem [Note: Sent. c. 63. l. 5.] quoque refertur. Non igitur sine causâ Apollonius Thyaneus apud Philostratem de indocto quodam adolescente, qui domum praeclaram aedificarat. Non domum ille possidet, sed ab illapossidetur, dixit. Placetque adeop illud Cassiodori: [Note: l. 6. Varuar. c. 15.] Talis est unaquaeque dignitas, qualis admmistrantium voluntas: nihil abjectum est, quod in Republ. geritur, nisi malis forte moribus vitietur. Quod et ante Sallustio dictum: Quasi, inquit [Note: Iugurth. c. 4] ille, Praetura et Consulatus, alia omnia hujusmodi per seipsa clara et magnifica sint, ac non perinde habeantnr, ut eorum, qui ea sustinent, virtus est. Ne igitur altiora sapiamus aut adfectemus ante tempus, cogitantes rotundum illud P. Syri dictum:

Et Salviani illud: Quid est dignitas in indigno, [Note: lib. 4. de Gub. Dei.] nisi ornamentum in luto et circulus aureus in naribus suis: Quid aliud principatus sine meritorum sublimitate, nisihonoris titulus sine homine. Quid quod collata talibus dignitas non modo non efficit dignos, sed prodit potius et ostendit indignos, ut vere Boethius. Quare si te Virorum [Note: l. 3. de Consol. Philos. prosâ 6. l. 3. Fp. 9.] bonorum suffragia dignitati alicui aut honesto muneri praeficiunt, omnibus viribus contende, ut dignum te eâ omnibus ostendas. Isidorus Pelusiota ad Josephum Presbyterum alicubi scribit: [Gap desc: Greek words]

Omnibus viribus, Virorum optime, ipsam Virtutem consectari oportet, neque te decet in eo errore versari, ut tibi satis esse putes, quod monasticam vitam colere videaris. Idem dictum tibi puta, et omni quoque studio Spartam quam nactus es orna: certus, nihil esse nomina sine rebus, sive, ut Demosthenes: [Gap desc: Greek words]. Inprimis operam da, ut vita respondeat dignitari et repraehensione careat, sic enim futurum est, ut si maxime non per omnia virib. illi respondeas, voluntatem tamen afferre ad eam videaris, quae in magnis commendari solet, et impotentiam sive insirmitatem [Note: Hom. 23. ad pop. Antio.] excusare. Quod si impotenterer, in dignitate constitutus, et vivas, et odium publicum te opprimet, et pro honoris dignitate honoris magnitudo magna siet supplicii accessio, ut loquitur D. Chrysost. Quod si vero latendu tibi sit prae ter meritum; et deprimat invidia, quem sublimat Virtus animi: noli propterea ringi, sed quemcumque tenere locum datur, eum tuis radiis illustra, tuâ virtute insigniorem redde. Exemplum tibi praeivit Aristip. ad Laert. cujus verba. hem tibi. [Gap desc: Greek words] : Indignatus super aliquo sermone Dionysius, Aristippum jussit extremo loco accumbere, qui considens, siccine inquit hunc quoque locum illustrem

voluisti facere. De Agesilao quoque puero [Note: in Apcpht. Lacon.] Plutarchus refert, cum in Gymnicorum ludorum celebratione inloco parum honesto aut honorifico a chori magistro collocaretur paruisse illum quidem et consedisse, quamquam rex jam declaratus esset, verba tamen haec, quae indolem arguerent, addidisse: [Gap desc: Greek words] : Bene habet, ostendam enim, non loca viris sed viros locis dignitatem conciliare. [Note: in Apophth.] Idem et de Damonide narrat, cum et ille a Chori magistro in ultimam chori partem rejectus esset, responsasse illum: [Gap desc: Greek words] : Bene veno, inquit, factum, invenisti enim hujus quoque stationis ornandaet rationem. Contrâ non injuriâ repraehensus a Thalete [Note: In Conhibio 7. Sap.] Alexidemus Milesius, quam Historiam sic narrat idem Plutarchus: Cum jam coenaculo appropinquaremus, occurrit nobis Alexidemus Milesius Thrasibuli Tyranni filius spurius, inde perturbato animo egressus, iratusque secum quaedam, quae nos percipere nequivimus, mussitans. Is ubi Thaletem conspexit, paululum sese colligens, atque ad se reverus: Atroci, inquit, injuriâ os Periander affecit, non passus me solvere navim, cum quidem id unice cupcrem, sed, ut ad coenatum sedem adsignans indignissimam, AEolibus et insulanis ac quibusvis denique hominibus Thrasib. praelatis. Cui Thales: Irane vero metuis, ne

quemadmodum AEgyptu stellas ajunt viribus, pro loci, in quem attolluntur aut devehuntur conditione, augeri minuive, ita tibi quoque locus claritatem obscuritatem afferat? Itane Lacone illo deterior es, qui non loca viris sed viros locis dignitatem conciliare noverat? Haec ibi Thales et recte. Atque ab eâ non aliâ mente de Socrate Seneca: Socrates, inquit, carcerem intrando purgavit, [Note: De vitâ beatâ. 27.] omnique honestiorem curiâ reddidit. Quamcum que igitur sors tibi tribuerit stationem, illam accipe et aequum animum in omni fortunâ praesta, virtuti autem stude, neque n. Sapientes ex officiis aut dignitatib. aestimare homines solent, sed ex Virtutibus. Obsignabo haec monita insigni [Gap desc: Greek words] Magni Basilii. [Gap desc: Greek words]. h. e. si laudem concupiscis, visque supra vulgus eminere, et cum gloriâ in mundanis negotiis versari, justus esto, temperans, prudens, fortis, patiens in afflictionibus pietatis caussa susceptis: sic enim et tibi ipse salutem consequeris, atque in majorbus bonis constitutus [Note: De Regno.] illustriorem reportabis gloriam. Haec ille. At ille, in cujus arbitrio positum est Magistratus demandare, haec Synesii tibi scribta existimet: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Tu vero fac, ut vrtus aliquo in pretio habeatur, quamvis cum egestate conjuncta. nec te prudentia lateat hominis aut justitia, reliquusque bonorum animi apparatus sub vili abjectâue lacernulâ delitescens, quin potius in medium producas, dignumque censeas, qui virtutem suam omnium oculis subjiciat, quam sane domi otiosam attineri nefas sit, sed sub dio agere, atque inter certamina alternantis Fortunae versari atque exerceri oporteat. in quibus aureis verbis sisto.

CAPUT X. De Allusionibus ad Nomina Personarum quâ ad laudem, quâ ad vituperium.

COnstat ex Historicis, non raro ex nominibus Personarum quaedam argute collecta esse, disputatumque adeo inter Academicos, An vi Naturae occultâ ac genio quodam nomina sortiantur homines, quae futurae ipsis autadversae aut prosperae fortunae quaedam velunt praesagia sint: Socrates sane in Cratylo Agamemnoni fato impositum nomen

suspicatur, [Gap desc: Greek words] , perduravit enim decem ipsos annos ad Trojam considendo donec expugnaret. Ibidem et Oresti et Atreo et Pelopi et Tantalo non sine omine nomina imposita docere conititur. Glaucon etiam Homerum alicubi subsannat, quod amico usus esset, qui [Gap desc: Greek words] carnivorus vocaretur, ex nomine indolem conjici suspicatus. Athenienses quoque de insigni illa expeditione in Siciliam bonam spem habuisse ex Plutarcho et Thuczdidis Scholiaste constat, quod Nicias ei prae esset, ex nomine Imperatoris victoriam sibi pollicentes. Quid quod Didzmon adulterii insimulatus, quia nomen hominis a crimine non longe abesset, et partem illam, sine qua admitti illud non poterat, praeferret, tantam criminis suspicionem in animis judicum excitavit, ut etiam damnaretur. Docuimus alias urbium [Note: Dec. II. cap. 6.] quoque nomina [Gap desc: Greek words] caussa mutata et alia meliora indita. Neque Romani alieni ab hac opinione fuere: Ex hac einim superstitio illa invaluit, ut cum Italiae lacus locarent, Lucrinum primum appellarent, auctor Cicero. [Note: 1. de Divin.] Itemque in lustrandâ coloniâ ab eo, qui eam deduceret, et cum Imperator Exercitum, Censor populum lustraret, bonis nominibus, qui hostias ducerent, eligebantur, ut docet Plinius. Quod idem in delectu Consules

observabant, ut primus miles bono nomine fieret, quod ex Historiis eruit Lipsius. Sed vanam esse hanc opinionem erudite docuit Brodaeus: [Note: l. 7. Miscell. c. 5.] et errorem Atheniensium ipsa res et eventus belli redarguit atque convicit. Nicias enim et quidem [Gap desc: Greek words] filius, cum felici illo suo, paternoque nomine, amisso exercitu ac pulcherrimâ classe ab hostibus trucidatus est. Et quae inter Alexandrum Priami et Alexandrum Philippi filium vitae morumque fuit similitudo? quae, si nomina fato obtingerent, fuisse debebat. Quae Commodo Imperatore magis unquam vixit incommoda bestia? Valeant igitur ista [Gap desc: Greek words] : Hoc vero largimur, a Graecis, Hebraeis et Germanis saepenumero a notabili aliquo eventu imposita liberis nomina fuisse. Sic Heber filium suum vocabit Phaleph, quod sub ejus nativitatem facta esset divisio orbis terrarum inter filios Patriarchae Noachi. Sic Jaacobus a facto suo nomen accepit, supplantaverat enim fratrem, et Rachel moriens inter nixus filii, vocavit eum Benoni, Pater autem Jacobus Benjamin, et talium nominum plenae sacrae tabulae. Paris quoque filiam suam primam ex Helenâ susceptam [Gap desc: Greek words] nominari voluit, quasi magnum dolorem dicas, ad memoriam infinitorum laborum propter matris raptum toleratorum. Sic Phreso vel Friso filiam suam Wehemoedtam

appellavit quasi Wehmuht animum perculsum, ob matrem in partu amissam, ut recordaretur periculorum, quibus in relinquendâ patriâ et quaerendis novis sedibus fuerat exercitus. Ab hac Wehemoedta, terra Bremensis, ubi illa mortua est, dicta est terra Wehemoedtia. Hoc praeterea probamus, Parentes in nominibus liberis suis imponendis, dare aliquid suis spebus, aut etiam memoriae, sic ut fausti ominis nominibus eos appellari velint, ut intelligant aliquando, quorum moribus sese accommodare et quib. similes fieri debeant, aut, quid parentes pro praemio susceptionis, et in vitam productionis, laboriosissimaeque educationis exspectent: Probamus inquam hoc, et ab antiquis temporibus in usu fuisse docere [Note: In Categ. Arist.] possemus, si res exigeret. Ammonii Philosophi locum nunc produxisse sufficiat: Ille in disputatione de Homonymorum origine cum duo primum generalia capita constituisset, [Gap desc: Greek words] , posterius in novos ramos diducit: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words] rursus multorum generum sunt: [Gap desc: Greek words]. Eavero quae sunt a mente et consilio Homonyma varia rursum sunt: Alia enim â memoriâ oriuntur, ut si quis avi sui memoriae det hoc, ut filium ejusdem nomine gaudere velit. Alia â spe: Quando videlicet Pater aliquis

filio Platonis nomen imponit, eâ spe inductus, fore ut filius se aliquando ad Platonis laudes et gloriam praeclaris studiis componat. Ac sane in honestis aut excitatis ingeniis etiam hic nominum stimulus non parum ad honestorum morum studium excitat et impellit. Hinc inter laudationum formulas dicere aliquem Virum sui nominis sive ut Graeci loquuntur [Gap desc: Greek words] : Sic apud Eusebium legis: [Gap desc: Greek words]. Valerianus in Epistolâ ad Gallienum: [Note: Apud Vepis. in Probo.] et meum secutus judicium, quod semper de Probo adolescente habui, et omnium bonorum qui eumdem sui nominis virum dicunt, tribunatum in eum contuli. Sic apud Lamprid. Severus Imperatur gravis et Vir nominis sui dicitur. Et [Note: in Divo Claudio. Ep. 25.] Trebell. Pollio scribit Gallum Antipatrum de Aureolo Imp. ita perorare cepisse: Venimus ad Imperatorem suinominis. D. Ambrosius minus latine hoc extulit: Faciet hoc inquit Laetus, receptâ jam etiam nominis sui proprietate. Sicut vero ex nominibus laudationum formulas petebant, ut docuimus, sic et frequenter cavillabantur in nomine: inprimis Cicero nimium sibi hic permisit, in quem etiam Quinctil. hoc [Note: In Q. Caecil. Divin.] jacit: jocandi et cavillandi plerosque facultatem defuisse Demostheni censuisse, Ciceroni modum. Sic Verrem vellicat: Repente inquit et e vestigio, ex homine tamquam aliquo Circaeo poculo factus est Verres, rediit ad mores suos, nam ex illa pecuni

magnam partem adse verrit, mulieri reddit, [Note: l. 2. in Verrem.] quantulum visum est. Et alibi: Videtis Verrutium? videtis primas liberas integras? Videtis extremam partem nominis, caudam illam Verris. Sic Libertum Syllae Chrysogonum pungit: [Note: Pro S. Rosc. Amerino. Philp. XI.] Venio, inquit, nunc ad illud aureum nomen Chrysogoni. Et Lysidicum: Lumen, inquit, nunc et decus illius exercitus pene praetorii C. Annium Cimbrum Lysicidi filium, Lysidicum ipsum Graeco verbo, quoniam omnina jara dissolvit: nisiforte jure Germanum Gimber occidir. Nec aliter ludit in [Note: l. 13. Ep. 44.] Epistolis ad Atticum: Pollex quidem, ut dixerat ad Id. Sextil. ita mihi Lanuvii prid. Id, praesto fuit, sed plane pollex non Index. Haud aliter Diony sius in Epistol. ad Hermammonem de Macrino: [Gap desc: Greek words] : seipsum longissime ab Ecclesia Dei removendo, nomen suum facto approbavit. [Note: Controb. X.] Et Seneca narrat Labienum tantalibertate declamitare solitum, ut libertatis nomen excederet, unde, quia passim homines ordinesque laniabat, pro Labieno Rabienum unâ litera mutata dictum fuisse. Quomodo Timaeus Epitim. et, ut [Note: in Fragm l. 26. ex Atbenaeo l. 5.] docet Polybius, [Gap desc: Greek words] , Antiochus Epiphanes cognomento, sed Epimanes hoc est: furiosus ex factis dictus. Sidon. Apoll. lib. 4. Ep. 2 2. de Corn. Tacito: qui seculo nostro si revivisceret, teque qualis in literis et quantus habeare,

conspicaretur, modo verius Tacitus esset. Verum; si Quinctilianum audias, totum hoc genus argutiarum frigidum est, cujus verba praestat audire, quam cum aliquâ sensus jacturâ contrahere: Sane, inquit, haec frigida est nominum fictio, adjectis detractis mutatis literis; ut, Acisulum, quia pactus esset Pacisudum et Placidum nomine, quia is acerbua natura esset, Acidum et Tullium, cum fur esset, Tollium dictos invenio: eademque conditio est in his, quae â nominibus trahuntur. Multa ex hoc Cicero in Verrem, sed ut ab aliis dicta modo, futurum ut omnia verreret (ita leg. ubi vulgo verteret,) cum Siceretur Verres, modo Herculi, quem expilaverat, nolestior est; quam is apro Erymanthio fuisset: modo mallum Sacerdotem, quitam nequam Verrem reliquisset, quia Sacerdoti Verres successerat. Hactenus Quinctilianus.

DECADIS XV. CAP. I. Nomina propria in Historiis varie mutari.

FAtebitur mecum, quicunque in lectione Historiarum tempus insumit, non tuto deveritate scribturae in nominib. propriis quidquam adseri definirique posse. ita quisque suo arbitrio peregrinas appellationes intorquet, retorquet, flectit et frangit, id quod [Note: l. 7. c. 28. A. V. C. CCXCIX. lib. 3. lib. 3. lib. 10.] Tyronum caussâ notare mihi visum, notatur jam olim magno illi Casaubono: sed pluribus exemplis illustrandum. Videsis mihi igitur initio Plinium: scribit ille L. Siccium Dentatum Tribunum plebis fuisse Sp. Tarpejo et A. AEternio Consulibus. Eosdem commem orat T. Livius. At vero Dionys. Halicarnass. alterum non A. AEternium sed A. Terminium appellat: Ita enim scribit, Sp. Tarpejum et A. Terminium Coss. legem tulisse, ut liceret omnibus Magistratibus eos, qui immodeste aut praeter leges agerent adversus potestatem

suam multâ punire: neque enim aliis olim multam dicere quam Consulibus licuisse. Multam autem supremam ac maximam fuisse ab eis constitutam boum duorum ovium triginta. Ageliius Solinus A. Thermum dixit. Diodorus Siculus A. Hastenum, Casiodorus A. Aternium. Omnes hi corrupte hunc Consulem nominant. Constat enim ex lapide Capitolino et numis antiquis nomen illi fuisse A. Haterio sive A. Aterio, cui aliqui cognomen adjiciunt Fontinalis. Est autem gens Hateria nota inter Romanas, certe notior, quam illae, quas alii nobis comminiscuntur. Et fortean [Note: l. Ann. c. 13. lib. XI.] ex hac familia Q. Haterius apud Tacitum. Evinci etiam hoc potest ex ipso Agellio: scribit enim lege Ateriâ aestimatam fuisse multam et constitutos fuisse in oves singulas aeris denos, in boves aeris centenos. Festus autem hanc ipsam legem quoque laudat et Tarpeiam appellat: unde constat latam a Sp. Tarpeio Montanea Capitolino (hoc enim illi cognomentum a Fastis adsignatur) et A. Aterio Fontinali, aut ut alii Fontilena. Dignum etiam notatu est, quod apud Livium legitur. Consules, [Note: l. 3. A. V. 3. CCXXCIX] inquit, inde, Albus Posthumius Sp. Furius: Furios Fusios scribsere quidam, id admoneo, ne quis immutationem virorutn ipsorum, quae nominum est, putet. Recte Livius admonuit: Nam Fasti Capitolini Consules eos appellant A. Posthumium

A. F. P. N. Album Regillensem et SP. Furium Medullinum. Fusum. Potuit igitur facile evenire, ut Furium alii Fusium dicerent: Nam et literas illas R et S, frequenter inter se permutatas auctor est Festus. Unde dicebant Romani antiqui: majosibus, meliosibus, lasibus, fesiis, pro majoribus, melioribus, laribus, feriis. Porro quae varietas in nomine Thraciae Regis illius, qui fratrem Cotyn misere circumventum nefarie in vincula conjecit, et tamdem proditorie occidit, et mortem sponte ab ipso sumtam ementitus est: Tacitus I. Annal. Rhescuporin appellat. Dio Rascuporin sive suâ linguâ [Gap desc: Greek words] , Velleius Paterculus Rhascupolin, cum quo sentit Lucanus, ita enim ille: _ _ _ gelidae Dominum Rhascupolin orae. Suetonius ut in optimo Vaticano Codice scribtum memorat Lipsius Thrascypolin, et in omnibus auis MSS. reperisse se id nomen ait Casau bonus. Illud vero unice Observandum, quod Graecis et Romanis studium fuit peregrinarum gentium nomina ad suae linguas consuetudinem aut idiotismum conformare: inprimis Graeci, quod de illis notavit Flavius [Note: l. 1. de Ant. Iud. c. 6.] Josephus: ubi enim de linguarum confujsione Babylonica loquitur, ita inter alia ait: Illo ex tempore dispersi sunt passim propter diversi tatem liuguarum Noe. posteri passim coliniis deductis

et quo quemque sors et DEVS tilit, eam terram cum suis occupavit, ut tam maritima, quam mediterrane culroribus replerentur. Nec defnerunt, qui conscensis navibus ad insulas habitandas trajicerent. Porro gentium quaedam adhuc servant derivatam a suis conditoribus appellationem, quaedam etiam mutuverunt: nonnullae in familiarem accolis et notiorem vocem sunt versae, Graecis potissimum talis nomenclaturae auctoribus. Hi enim posterioribus seculis veterem locorum gloriam sibi usurpaverunt, dum Gentes nominibus sibi notis insigniunt, dumque tamquam adjus suum attinerent, mores quoquem proprios in illos invehunt. Sic a Gomare Japheti filio Gomarenses dictos Galatas appellarunt, a Mado Madaeos dictos ipsi Medos, â Javane Javantos ipsi Jonios, et sic in aliis proces sere. Hactenus Josephus. Et sane censuere corrumpi orationis suae puritatem Graeci, si nomina, ut ipsi sentiebant barbara, non emollirerit prius, quam suis scribtis illa insererent.

Ridet hanc superstitionem Lucianus in quo dam inepso Historico, quem ait describentem bella Romanorum cum Parthis, Saturnium Graece appellasse [Gap desc: Greek words]. Verba ejus sunt. [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words] Ja, inquit, et illud dicendum, quod neque ipsum parum est: Nam praenimio studio Atticae elegantiae, et quodvideri cupiebat, vocem omnino adeius tinguae proprietatem quam accuratissime emundasse, volebat eodem pasto et Romanorum nomina efferre et ad Graecam linguam veluti conformare. Vnde Saturninum Cronium, aut Cronum, Frontonem Frontin et Titiamm Titanium appellavit, adjecitque et alia his magis ridicula. Haec inquam Lucianus in elegantissimo illo libello de Scribendâ Historiâ cuius tamen objurgatione justissimâ parum deterriti sunt quâ Graeci quâ Latini Historici, quibus contra sapere videtur fuisse nomina quam proxime ad sonum suae linguae inflectere, quae tamen ratio magnas saepe Historiae tenebras offundit. Sed exemplis agamus: Cicero in Oratione pro Flacco meminit cuiusdam P. Orbii, quem vocat hominem prudentem et innocentem, et constat ex illâ oratione, Asiam eum Provinciam rexisse: Hunc Orbium Athenaeus [Note: l. 31. c. 34.] vocat [Gap desc: Greek words]. quasi vox deducta esset ab [Gap desc: Greek words] Ervum, quod est leguminis genus, pabulum [Note: l. 8. c. 3.] seu cibus boum, cuius meminit Columella: (Januario mense singulis bobus fresi (infracti et comminuti) et aquâ macerati ervi quaternos

sextarios mistos paleis dare convenit) sicut multa alia quâ Graeca quâ Latina nomina â leguminibus deducta sunt. Sic Cicerones, Lentuli, Pisones, Fabii, teste Varrone. Idem accidit Alagabalo dehonestamento Principum Romanorum, qui cum Syrus esset gente, de Syriaci Idoli nomine nomen accepit: Adorabant autem Syri, sicut pleraeque gentes Orientales praecipue Solem. Hoc nomen mirifice variatum apud Graecos quoque et Latinos Scrithores: Nam in Epitomâ Dionis locis diversis [Gap desc: Greek words] scribitur et in Excerptis [Gap desc: Greek words] , apud Herodianum [Gap desc: Greek words] : sed plerique caeteri Graeci [Gap desc: Greek words] et Latini Heliogabalus, [Gap desc: Greek words]. Servius ad 7. AEn. Gabalus Romanus Imp. Solem se appellari voluit: nam Heliogabalus est dictus. De Diocletiano S. Aurel. Victor: Diocletianus, inquit, Demata matre pariter atque oppido nomine Dioclea, quorum vocabulis donec imperium sumeret Diocles appellatus, ubi Orbis Romani potentiam cepit, Grajum nomen in Romanum morem convertit. Sicut vero Graeci aliena vocabula flexu quodam sua fecerunt: ita Latini id ipsum fecere. Sic quod Graeci dicunt [Gap desc: Greek words] Latini dixerunt Catamidiari, ut videre est apud Spartianum, et Chrysographare Trebell. Pollio in Epistolâ Valeriani. Scuta Chrysographata duo, h. e. auro inscribta et alia plura. Mirifice v. corrupere Germanica nomina:

Tacitus Sieggastum Segesthem appellat, Sigmundum Segimundum, Sigmarum, Segimarum, Hermannum Arminium, Engelmarum [Note: Vopisc. in Aureliano.] Inguiomarum. Sic Valerianus in Epistolâ ad Aurelianum Herzmundum, quasi qui cor ori consentiens habeat, Hartomundum Haldgastum sive Hospitalem Haldegasten. Huldtmannum gratiosum, Hildemundum, Garvestum prorsus fortem Carioviscum appellat. Atque hoc vitio etiam laborant hodierni Historici quoque, qui personarum nomina ita depravant, ut ne a suae gentis hominibus [Note: lib. 12.] amplius aguoscantur. Sic Bembo Gasto Foisseus Foius, Paulus a Liechtenstein, Lictestenius, [Note: l. 15.] Wolffart. quidam Bulfardus. Jovius pene omnib. paginis sic ludit, Alber. Stanius ipsi Alber. Petra est. Engelhar. Tiguri. Anglardus, Baro ab Altosaxo, Henricus Agnavolebanus, Francapanis Franisbergius, et alia nominum monstra reperias apud illum infinita: Reperias hujus generis nonnulla apud Guicciardinum quoque et illustrem Thuanum, quem tamen relationes forte, aut etiam ignorantia familiarum excusat. At illi quos dixi affectate ista scribissie videntur.

CAPUT II. Afflictis solatia afferenda, non addenda miseria.

MOrbis corporis remedia afferre humanitatis est, incendere et augere malum Diabolicae feritatis: Idem de morbis animi, calamitatibus statuendum. Quae autem calamitatum hujus modi sint remedia, facile est docere. Ac primum quidem et promtissimum sunt lachrymae, quod et Graeci et Latini Scribtores nos docent. Cum Exclamatione quadam notabili ait Euripides [Gap desc: Greek words]. [Note: Troad. 8. 603.] Quam jucundae sunt lachrymae afflictis mortalibus, Luctuumque lamentationes, et Musa quae dolores habet, id est, lugubre carmen Menander: [Gap desc: Greek words] , hoc est ut Seneca reddit: [Note: Thyeste v. 955.]

Basilius etiam Magnus: [Gap desc: Greek words] [Note: In Epist. ad Episc. Italiae et Galliarum.] : Affert aliquam annimi consolationem

doloribus animi gemitus soepenumero e profundo pectoris emissus et lacrymula interdum destillans multitudinem afflictionis discussit. Et alibi: [Gap desc: Greek words] : Consuevere homines dolore oppressi ingemiscendo quodammodo levare aegritudinem. In quem prorsus sensum Ovi dius: [Note: 4. Trist. El. 3. Pacatus Drepanius.] Est quaedam flere voluptas,

Et Panegyristes: Ess aliquod calamitatum delinimentum, dedisse lachrymas malis, et pectus [Note: De Obitu Valentini.] laxasse suspiriis. Cumquo facit et Ambrosius: Est piis affectibus quaedam flendi voluptas, et plerumque graveslachrymas evaporat dolor. Seneca [Note: lib. 10. Controv. 1.] Rhetor alicubi inquit: Nescio quomodo miserum esse interdum in miseriâ juvat, et plerumque omnis dolor per lachrymas effluit. At alio loco rationem [Note: Ep. 99.] reddit junior: Inest, inquit, quiddam dulce tristitiae, cum occurrunt sermones eorum, quos amisimus jucundi, conversatio hilaris, officiosa pietas. Tunc oculi veluti gaudio relaxantur. Quid quod primum ubi nos nuncius acerbus perculit, lacrymas naturalis necessitas exprimit, et spiritus actu doloris impulsus, quemadmodum totum corpus quatit, ita oculos, quibus adjacentem humorem premit et expellit. Haec Seneca et alia eo loco insignia multa. Illud vero non praetereundum, quod ait Ambrosius et Seneca plerumque lachrymas mitigare dolorem: dictum

videlicetid propter enormia mala, scilicet Leves curae loquuntur, graves silent: et

Congelat interdum lachrymas duratque tenetque
Suspensasque oculis fortior ictus agit.

Scilicet interdum et vocem et lachrymas devorat [Note: Ovid. 13. Metam.] ipse dolor, duroque similima saxo afflicta nimis pectora torpent. Nota est Historia Psammeniti Regis apud Herodotum: Hinc Niobe fingitur lapidea. propter aeternum credo in luctu [Note: Thaliâ 3. Seneca Oedipo.] silentium, ait Cicero. Quid Oedipus?

Flectu acerbo funera et questu carent:
Sic ista tanti pervicax clades mali
Siccavit oculos. quodque in extremis solet
Periere lachrymae.

Grande voco meritum lachrymas, quibus orarigabas, [Note: 2. de Ponto Eleg. XI.]
Cum mea concreto sieca dolore forent.

Libanius Sophista in recitatione imaginis urbis expugnatae ait: Videre tum licuisse liberos parentum necatorum [Gap desc: Greek words] : flere quidem et illachrymari volentes, sed doloris magnitudine prohibitos. Et concludit: [Gap desc: Greek words] : Sunt n. sunt certe majores aliquae et graviores lachrymis aerumnae. Atque h. e. unum calamitatum remedium, miserum sane illud, sed, quando alia non suppetunt, jucundum tamen. Quod animad vertentes Tyranni, quantum inse fuit, prohibitum iverunt, et cum luctus

caussas dedissent, lugere tamen homines [Note: 6. Annal. c. 10.] noluerunt. Sic apud Tacitum necata legitur anus Vitia Fusii Gemini mater, quod filii necem flevisset. Eaedem lachrymae exitiosae Sejani amicis. Idem Historicus: Jacuit immensa strages, [Note: Eod. l. c. 19.] omnis sexui, omnis aetas, inlustres ignobiles, dispersi aut aggerati, neque propinquis aut amicis adsistere, allachrymare, ne visere quidem diutius dabatur: Sed circumjecti custodes, et in moerorem cuiusque intenti, corpora putrefacta adsectabantur, dum in Tiberim traherentur, ubi fluitantia aut ripis appulsa non cremare quisquam, non contingere. interciderat sortis humanae commercium vimetus, quantumque saevitia glisceret, miseratio arcebatur. Sic filii Mithridatis a Claudio necati sunt, quod caedibus parentum illachrymaverant. Latin. Pacatus Drepanius: Miseri vetabamur agere miseros: immo etiam cogebamur mentiri beatos, et cum domi atque secreto solis conjugibus ac liberis credidissemus furtivum dolorem, procedebamus in publicum non nostrae fortunae vultu. Serenos nubilis mentibus vultus induebamus et ad illorum vicem, qui degustato Sardorum graminum succo feruntur in morte ridere, imitabamur [Note: lib. 3. de Bello. Judaic.] laeta moerentes. Flavius Josephus, ubi describit seditionem Hierosolymitanam, inter alia sic narrat: Tantusautem pavor populum occupaverat, atque formido, ut ne flere quidem quisquam, sive sepelire proprium funus auderet, sed erant oc cultae

elausorum etiam lachrymae, et, ne quis inimicorum audiret circumspectates gemebant: paria namque his, qui lugebantur, etiam qui luxissent illico patiebantur. Hoc vero miserrimum esse etiam Isidorus Pelusiota [Note: Ep. 176. l. 2.] nos docuit: [Gap desc: Greek words]. Multi, ut ferunt, quod lachrymas per vim compresserint, in varios morbos inciderunt. Et alibi: [Gap desc: Greek words] , h. e. Qui metu aut aliam quampiam ob caussam silentio calamitates suas involvunt atque occulunt, et solo suspirio cruciatum indicant, illi intollerabilem experiuntur mali invasionem, quippe quae ad sanationem non inclinet, sed potius ad intensionem et augmentum spectet. Itaque non Oratoria est illa exclamatio Ciceronis adversus Pisonem: Edicere es ausus, cum illo tuopari, quem tamen omnibus vitiis superare cupiebas: Vt Senatus [Note: in L. Pisonem.] contra, quam ipse censuisset, ad vestitum rediret. Quis hoc fecit ullâ in Scythiâ Tyrannus, ut eos, quos luctu afficeret, lugere non sineret, moerorem relinquis, moeroris aufers insignia, eripis lachrymas non consolando, sed minando. Sed satis delachrymis.

Veniamus ad alterum remedium. Id vero statuo cum Viris magnis esse commemom tionem miseriarum sive malorum, quae passus sis:

Auctorem do primum Libanium Oratorem [Note: Declam. 7. in Parasito se deferente.] sane egregium. Ita vero ille: [Gap desc: Greek words] : It, inquit, qui anguntur solamen aliquodper cipiunt, dum [Note: Declam. 33.] ea quae patiuntur in vulgus enunciant. Et alibi [Gap desc: Greek words]. Consolationem aliquam affertgravissimis injuriis affectis, aut aerumnas passis, loqui [Note: Andromache.] de illis. Et Euripides:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words].

h. e. Innatae est mulieribus delectatio praesentium [Note: l. 4. Controv. 1.] malorum, ut habeant ea semper in ore et linguâ. Sed et Seneca: Est quaedam in ipsis malis miserorum voluptas, et omnis fortuna adversa habet in querelis levamentum. Omnes tamen hos flumine Orationis superat Ovidius, cuius versus in tristi materiâ admodum delicatos [Note: lib. 5. Trist. El. 1.] accipe:

At poteras, inquis, melius mala ferre silendo
Et tacitus casus dissimulare tuos.
Exigis ut nulli gemitus tormemta sequantut:
Acceptoque gravi vulnere flere vetas:
Ipse Perilleo Phalaris permisit in aere
Edere mugitus et bovis ore queri.
Cum Priami lachrymis offensus non sit Achilles.
Tun, fletus inhibes, durior hoste, meos.
Cum faceret Niobem orbam Latonia proles,
Non tamen et siccas jussit habere genas.

Verum ne Ethnicos solum in testimonium huius rei citem, audiamus et Christianos, inprimis illum aurei oris sanctissimum Patrem: Si, inquit, apud homines suos quempiam casus dixisse [Note: Chrysost. Hom. 5. [Gap desc: Greek words].] suasque calamitates narrasse affert aliquid consolationis, quasi difflatio quaedam malorum peripsam narrationem ageretur: longe magis cum Domino illi communi aegritudines animi tui communicaveris, consolationem atque remedium capies: Homo n. gravatur plerumque taedio alienae quaerelae et luctus repellit, fugitque hominem miserum: at non ita DEVS agit nobiscum, sed invitat, ducit, hortatur, acceptat. Haec Chrysostomus, cui adjungamus Isidorum Pelusiotam eruditâ item pietate famosissimum, a Viro summo Cunrado Rittershusio Collegâ quondam nostro et Amico honoratissimo, cuius anima [Gap desc: Greek words] nitori suo restitutum. Sic vero ille: [Note: Ep. 8. l. 3.] [Gap desc: Greek words] : Ei qui moerore obrutus et profligatus est, malorum narratio solatii nonnihil adfert, praesertim cum ad

[Note: Ep. 110. l. 4.] amicos sinceros fit. Et alibi: [Gap desc: Greek words] , Qui clamant et angores suos ad proximos efferunt, ij non exiguum percipiunt dolorid solatium et levamentum: leviora emim quodammodo fiunt mala, quae nos cruciant narrando. Ubi quod de amicis et proximis narrant, convenit cum illo [Note: l. 8. Ep. 16.] Plinii: Est, inquit, quaedam etiam doiendi voluptas, praesertim si in amici sinu defleas, apud quem lachrymis (adde et querelas) tuis vellaus sit parata vel venia. Tertium remedium calamitatum [Note: liad, 1.] Homeri verbis efferam, nempe

Atque hinc eidem Homero [Gap desc: Greek words] dicuntur mortalium amuleta AEschylo Consolationes qujusmodi [Gap desc: Greek words]. cum quo sentit Demosthenes in Epistolis: [Gap desc: Greek words] : Malis nostris et molestiis mederiscit amicus, et benevolentia amicorum medicus est calamitosorum. Haec posterioria duo remedia eleganter [Note: Ep. 8. l. 3.] conjungit Isidorus Pelusiota: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Eos qui calamitates suas commemorare nobis cupiunt, blande ac suaviter admittere oportet, ac posteaquam illiper hujusmodi commemorationem dolore levati fuerint, tum demum eam quampar est medicinam adhibere. Nam si confestim ipsis ora obstruam us, tum inhumanitatis existimationem colligemus, tum remedium nostrum imbecille atque invalidum reddemus, nimirum ipsa doloris flamma illud repellente. At si mitigato jam dolore pharmacum imponamus, duplex lucrum consequemur, alterum, quod humani ac misericordes erimus, alterum, quod morbum depellemus. Hactenus Isidorus. Prudenter igitur Statius ad Meliorem suum:

Quod tibipraerepti, MELIOR, solamen amici
Improbus anterogos et adhuc vivente favillâ
Ordiar? abruptis etiamnum flebile venis
Vulnus hiat: magnaeque patet via lubricaplagae.
Cum jam egomet cantus et verba medentia saevus
Consero, tuplanctus lamentaque fortia mavis
Odistique chelyn, surdâ ue averteris aure.
Intempesta cano, citius me Tigris abactis
Foetibus, orbatique velint audire leones
Nec si tergeminum Sicula de virgine carmen

Atque hinc in Epistolâ monet se excusandam habere affectibus amici carminis avocatorii celeritatem. Plutarchus etiam in Consolatione ad Appollonium [Gap desc: Greek words] existimat [Gap desc: Greek words] , sub ipsum funeris tempus compellare amicum ut casum filii et mortem humaniter ferret. Et rôm addit: Peritissimi etiam Medici confertim ingruentib. vitiosorum humorum fluxionibus non statim medicamenta applicant, sed tumorem inde ortum patiuntur foris illitis quibusdam idoneis ipsum ultro concoctione quadam emolliri. Haec igitur Lex est Humanitatis, quam observari conveniebat. Verum, si seculi mores et ingenia hominum quis examinet, alia omnia depraehendet, tantum videlicet abesse ut miseris solatia afferantur, utafflictis ante potius augeatur et incendatur afflictio: Nempe verum [Note: Scholiastes Theocriti. Tom. 2. Orat.] illud vetus hodieque fit: [Gap desc: Greek words] : Ruente quercu quivis ligna colligit. Et jam olim Aristides: [Gap desc: Greek words] , h. e. ut Gul. Canterus

reddidit: Ruinosa facile percelluntur. Id Germani nostri eleganti proverbio enunciant: Wo der Zaun am nidrigsten ist / da will jederman hinüber steygen: Qua sepes est humilima, transcendere volunt omnes. Carpit hoc vitium sive feritatem potius hanc Plinius, cum inquit: Procax [Note: l. 26. c. 1.] est natura multorum in alienis miseriis. Et pluribus verbis Theoctistus apud Stobaeum: [Note: Alphabeto eiusdem Gnomico.] [Gap desc: Greek words] : Molesta saneres est, et cur non? infortunia, quae propter miseriam et calamitatem humanae natur aeinopiato ingruunt, non levare sed exprobrare, et doloris acrimoniam exaugere, veluti fomentum perturbationis et poenae erga congenerem naturam, existentes. Cujus et ista querela est: [Note: Ibid. in lit.] [Gap desc: Greek words]. Amicis cum bene est, multi cum illis gaudere solent, at nubila si tempora fuerint, et calamitas aliqua ingruerit, pauci condolent, plures malum malis pro solatio accudere satagunt. Quid Cic. noster? Satis, inquit, est homines [Note: Pro C. Rabirio Post.] labsos et miseros non erigere, urgere v. [Abbr.: vero] jacenteis aut praecipitanteis impellere, certe est inhumanum: itaque deprecatur eo loco, cum C. RabirI Posthumi consilia satis sint a fortunâ multata, ne quid ad eas ruinas, quibus oppressus ante sit, hostes et inimici ipsius addendum acerbiratis

putent. Non possum hoc loco praeterire insignem [Note: Ep. 347. l. 3] Epistolam Isidori Pelusiotae ad Paulum Tribunum: [Gap desc: Greek words] : Vetus sermo ac lex omnium hominum judicio recta et laudanda hoc praescribit, ut ne quis afflictis insultet, nec jacentes trucidet, sed tamquam supplices misereatur [Note: In Dione.] et veluti captis manum porrigat. Et plane in hunc sensum eruditissimus Synesius: [Gap desc: Greek words] : Aequum est, homines cum simus hominum calamitatibus non illudere, sed easdem deplorare. Euripides etiam cum comminatione edicit: [Gap desc: Greek words] : Calamitati aliorum, qui infortunia passi sunt, numquam insultabis ne patiaris item. Et Isocratis illud notum: [Gap desc: Greek words] : Nemini calamitatem objeceris, communis enim [Note: In Minoe.] fortuna est, et quid te futurum sit, parum liquet, nescisque adeo quid serus vesper vehat. Et Platonis simile monitum: Ne quis, inquit, calamitosos et pauperes despiciat ideo, quia solum DEVM adjutorem habent, neque ullus tam severe inimicum suum ulciscipotest, quam DEVS solet miserorum oppressoret. Sed et D. Cyprianus idem inculcat: Sufficiat, ait, labsis ruina sua: nemo volentes surgere suâ insuper circumventione praecipitet: nemo

jacentes, pro quibus nos rogamus, ut DEI manu et brachio subleventur, prosternat gravius et deprimat: nemo semianimes, ut salutem suam recipiant, deprecantes, ab omni spe salutis avertat: nemo nutantibus labsus sui caligine omne itineris salutaris lumen exstinguat. Haec sanctissimus Christi Martyr. Humaniter igitur Creo apud Senecam.

Non esse me, qui sceptra violenter geram,
Nec qui superbo miserias calcem pede
Testatus equidem videor haud clare parum
Generum exsulem legendo et afflictum, et gravi
Terrore pavidum.

Non tales expertus Athenienses Demosthenes. Ita enim Hyperides pro Demosthene apud Libanium: [Note: Orat. 17.] [Gap desc: Greek words] : Cum afflictus esset Demosthenes, ut vinctus servitum mittitur. Et conqueritur multis locis Ovidius, non defuisse [Note: l. 3. Trist. Eleg. 11. l. 5. Trist. Eleg. 9.] sibi, qui casibus suis insultarent, et fine demto reum agerent, atque inter alia ait:

Carnifici mea flenda potest fortuna videri,
Tetamen est uno judice mersa parum.
At tu, quicumque es, rescindere crimina noli,
Deque gravi duras [transcriber, in the print: dûras] vulnere tolle manus:
Vique meae famam tenuent oblivia culpae,
Facta cicatricem ducere nostra sine.
Humanaeque memor sortis, quae tollit eosdem,
Et premit, incertas ipse verere vices.

[Note: 1. de Ponto Eleg. 8. Vid et Eleg. 3. lib. 2. de Ponto.] Subsistam hic, si paulam immutavero eiusdem Ovidii distichon aliud:

Quiquis es, afflictum, quoniam meruisse videtur,
Si non ferre doles, at meruisse dole.

CAPUT III. Senectutem loquacem esse.

SCribunt Mythologici Tithonum ab Aurorâ adamatum ab eâ em aureo curru avectum postea ipsi nubsisse, quae illi immortalitatem impetrarit, sed non [Gap desc: Greek words] , id est vitam senectutis expertem, et perpetuam juventam: itaque immortalitatem ei senectus insuavem atque amaram reddidit: Unde Horatius: Longa Tithonum minuit senectus: quare cum se omnibus prorsus voluptatibus atque oblectationibus aetatis culpâ privatum esse sentiret, pertaesus ongissimae aetatis, exsiccato jam corpore, membrisque contractis petiit, ut transformaretur. Versus est igitur in cicadam animal aridissimum et siccissimum et canorum ac garrulum, quae qualitates senectuti [Note: lib 2. Od. XI.] convenire videbantur. Nam et ab horatio quoque Senectus arida dicitur, cum ita canit:

Sed et senectus naturâ loquacior est, ut scribit [Note: in Catone majore.] bit M. Tullius, et sola fere vox in senibus remanet, quod notavit Servius ad versum Virgilii.

Notavit et Gregorius Nazianzenus in elegantissimo [Note: 4. Aeneid. [Gap desc: Greek words] ] quodam carmine: [Gap desc: Greek words] : Canities vero, hoc est senectus, est loquax. Et Symmachus etiam qui de se ad Maximilianum: Soles esse in scribendo prolixus pro ingenii tui viribus [Note: l. 8. Ep. 47.]. Postquam te honor aulicus inprocinctum vocavit, tu qroque verba succingis, et tamquam levis armaturae miles rorarios aemularis. Quid faciam senex garrulus, cui mensura sermonis a juvene praescribitur?. Trahit nos vitium senile, verbositas, sed occurrit exemplum, et fastidia aurium tuarum destyli brevitate conjecto. Quin et [Note: in Menalipp] huc traho versum Euripidis:

Verum caussas venemur huius vitii ex bonis scribtoribus, et primum quidem ex Aristotele. [Note: l. 2. c. 13.] Is igitur in Rhetoricis ad Theodecten, ubi senum describit mores, inter alia sic scribit: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words] : h. e. Et vivun memoriâ magis quam spe; nam vitae quod futurum est, exiguum est, praeteritum vero multum. Est autem spes futuri, memoria vero praeteritorum. Id quod etiam ipsis caussa est loquacitatis: narrant enim praeterita: Nam recordantes voluptatem percipiunt. Quibus verbis docet Philosophus, Senes loquaculos esse, quia delectentur commemoratione praeteritorum, quorum multa viderunt, aetate videlicet jam grandi, multa item passisunt, multa gesserunt ipsi. Itaque accommodate Plautus senem introducit sic [Note: Trinum. Sc. Quo illic homo.] loquentem.

Multa ego possum docta dicta et quamvis faecunde loqui.
Historiam veterem atque antiquam haec mea senectus sustinet.

[Note: Declam. 7.] Atque hanc caussam vidit quoque Dio Prusaeus, qui ita Euboicam suam sive Venatorem orditur: [Gap desc: Greek words]. Quae verba Morellus sic reddidit: Id quod ipse vidi, non ab aliis accepi narrabo. Fortassis enim senum est multa loqui, et nullum facile repudiare incidentem sermonem. In caussa autem est, quod senes multa sunt passi, quorum non sine jucunditate recordantur. Quod et Ciceroni notatum:

Habet, inquit, praeteriti doloris secura [Note: l. 5. Ep. 12.] recordatio voluptatem. Quae autem ipsi gessere libenter commemorant, delectatur enim et ipsa rerum gestarum memoriâ ae recordatione, et excitare apud auditores sui admirationem et laudationem satagunt. Laudibus enim suis delectantur, ut qui maxime. Vnde Nestor saepius apud Homerum introducitur narrare res suas gestas, nec veritus umquam, ut Cato loquitur apud Ciceronem, ne vera de se praedicans nimis videretur aut insolens aut [Note: in Cat. Majore.] loquax. Sunt qui causam adscribant oblivioni, quae vitium item est Senile, Unde Obliviosi senes apud Ciceronem: censentque adeo senes sollicitudine quadam verbosiores esse, ne quid minus plane explicent. Atque in hac sententiâ fuisse Isocratem video: conjungit enim [Note: In Panathenaico.] haec duo, docetque in senibus et oblibionem esse et verbositatem, seu quae vox Plauti est multiloquium. Verba optimi Oratoris sunt: [Gap desc: Greek words] : hoc est: Nihil nunc aliud restat, nisi, ut petitâ veniâ senectuti meae oblivionis et loquacitatis, quae vitia nostam (senilem) aetatem comitari solent, ad illum locum redeam, ex quo in hanc garrulitatem incidi. Quid si etiam garrulitatem illam adscribamus vino, quo delectari senes notum est. Unde et

[Note: Symposiac. 1. quaest. 7.] tritum illud: Vinum lac esse senum. Et rationem eius rei reddidit Plutarchus: quod nimirum in senibus laxatie seu remissio temperamenti ob languorem indigeat ictu aliquo potenti, quo per culsum afficiatur, qualis sit ictus vini. Quae inter alias causa esse videtur, quare Plato juvenibus nullum, viris moderatum, senioribus largiorem vini usum concesserit. Ita enim ille 2. de L L. Principio lege sanciemus, ut pueri usque ad decimum octavum annum vini usum prorsus ignorent, monebimusque eos non oportere ignem igni in corpus atque animam ingerere, antequam viri effecti subire labores incipiant: tum moderate vino utantur, ab ebrietate vero et vini immodico usu ad annum: isque quadragesimum abstineant: Senibus vero vinum largius permittemus, quod DEVS ipsis quasi remedium ad levandam senectutis austeritatem, et oblivionem moestitiae largitus est utque affectie animi semlis sicut ferrum in igne, ex duritie in mollitiem deducta, flexibilior fiat. Notus est porro versus item [Gap desc: Greek words] :

Et illud Herodoti: [Gap desc: Greek words] : Vino ingrediente supernatant verba. Hinc Philoxeno apud Athenaeum [Gap desc: Greek words] , Fluxile vinum omnifariis vocibus loquax. Et Alexis apud eumdem Vinum Poetae Equum esse canit.

Vinum Equus est lepido promtus veloxque Poetae,
Potus aquae haud quidquam parturit egregii. [Note: Od. 18 l. 1.]

Vinum subsequitur coecus amor sui
Et tollens vacuum plus nimio gloria verticem etc.

Inprimis vero [Gap desc: Greek words] , inquit Pindarus. hoc est, ut reddit Ovidius: Labsaque sunt nimio verba profana mero.

CAPUT IV. Ritus Veterum notatus deponendi pecunias securitatis cassâ in templis.

QUod hodie pagani nostri solent, ut res suas pretiosissimas et pecuniolas, si quas habent, in templis et fanis deponant, si metus aliquis ingruat vel ab hoste, a vago milite et alienis rebus veluti milvio inhiante, id notarum viris doctis jam olim et ab ultimâ ut sic loquat, hominum memoriâ usurpatum fuisse: sic ut non solum privatam sed et publicam pecuniam locis sacris commendarent. Auctor huic rei et testis ex antiquissimis Aristophanes, apud quem Carrio ad Iovis Sacerdotem:

[Gap desc: Greek words] etc.
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words].

Bono animo es. Nam, Deo volente, bene omnia Habebunt etc.
Nam Plutum eôdem collocabimus ubi erat
Prius repositus Juppiter: ut aerarium
Palladis in munito loco custodiat.

Ad quae verba Scholiastes Graecus: [Gap desc: Greek words]. h. e. In postico templi Palladis Vrbanae duplex erat murus habens [Note: Vid. huc Meursium in Atticis l. 6. c. 33. p. 369.] januam, intra quam Thesauri custodiebantur, pecuniae enim in illo postico deponebantur. In medio vero arcis Athenarum aerarium erat publicum, a tergo templi Palladis. Notavit hunc morem et Herodotus, et Croesum jam Lydorum regem Thesauros suos in fanis deposuissescribit. [Note: In Terpsich. sive l. 5. c. 36] Ita autem ille in personâ Hecataei Milesii Historiographi: [Gap desc: Greek words]. h. e. Quod si vero pecuniae ex templo, quod est in Branchidis, quas Croesus Lydus deposuerat, tollerentur, magnopere sperabat, se maris imperium habiturum. [Gap desc: Greek words] :

Moris fuit antiquis pecunias publicas in fanis et templis recondere et reponere. Quin et huc allusisse mihi videtur Servius Virgilii Scholiastes, qui ad versum illum:

Angues, inquit, aquarum sunt, serpentes terrarum, Dracones templorum. Quare autem Dracones templorum? caussam reddit Festus, Dracones, inquit, dicti [Gap desc: Greek words] , quod est videre, clarissimam enim dicuntur habere aciem oculorum, qua ex caussa incubantes eos thesauris custodiae caussa finserunt antiqui. Atque ex hoc [Note: Sc. Ibo. in Piraeum.] more capiendus Plautus in Bacchidibus, ubi nequam servus, qui se ex meritis Crucisalum pro Chrysalo fore ibidem memorat, ita hero loquitur:

Nos apud Theotimum omne aurum deponimus.
Qui illic Sacerdos est Dianae Ephesiae:
Quin ipsâ aede Dianae conditum est, ibi
Demum publicitus servant.

Sed mihi avus huius (Euclionis) obsecrans concredidit
Auri thesaurum clam omnes, in medio foco
Defodit, venerans me, ut id servarem sibi.

Sed et apud Romanos pecunia deponebantur [Note: Raevard. lib. 1. Var. c. 15] vel apud Danistas: vel in templis. Apud Danistas duplici de caussâ aut custodiae, aut

foenoris: Utramque caussam Plautus attigit, quamquam Athenis gesta velit, quae fabulis suis dinarrat: prioris quidem in Captivis mentionem [Note: Sc. Adborte.] facit, ubi Hegio senex:

Ibo intro, atque intus subducam ratiunculam
Quantillum argenti mihi apud Trapezitamsit.

Ubi Trapezitae iidem qui Danistae, mensarii, nummularii aliis. Posterioris vero meminit in Aululariâ Danistam enim ibi in hunc [Note: Sc. Scelestiorem.] modum querulantem inducit.

Scelestiorem ego annum argento foenori
Numquam ullum vidi, quam hic mihi annus obtigit.
A mane ad noctem usque inforo dego diem,
Locare argenti nemini nummum queo.

[Note: l. 7. § 2. ff. Depos. vel cont.] Utranque caussam conjungit Ulpianus JC. cum ait: Quotiens foro cedunt nummularii, solet primo loco ratio haberi depositariorum: hoc est eorum, qui depositas pecunias habuerunt: non, quas [Note: l. So. ff. de ... [reading uncertain: unknown sign] dmin. et peric. Tut. Vid. et l. 73. ff. de Procurat.] foenore apud nummularios, vel cum nummulariis, velper nummularios exercebant etc. Hermogenianus etiam in genere: Sires, inquit, pupillaris incursu latronum pereat, vel argentarius, cui tutor pecuniam dedit, cum fuisset celeberrimus, solidum reddere non possit, nihil eo nomine tutor praestare cogitur. Sed ad pecuniam in templis depositam redeamus. Tangit igitur istum [Note: lib. 5 Ep. 20 ad Fam.] morem Cicero quoque, qui in haec verba ad Rufum: Nam de Luceie est ita actum, ut auctore

Cn. Pompeio ista pecunia in fano poneretur: id ego agnovi meo jussu esse factum. Et paulo post: Illud me non animadvertisse moleste ferrem, ut adscriberem, te in fano pecuniam jussu meo deposuisse, nisi ista pecunia gravissimis esset certissimisque monumentis testata, cuidata, quo Senatus consulto, quibus tuis, quibus meis literis P. Sextio [Note: lib. 5. ad Att. Ep. ult.] tradita esset. Etalibi: Graecis querentibus et ut in fano deponerent postulantibus non concessi. Quae loca ad arcam Pontificalem pertinent, de quâ pleni Veterum libri. Clarius Caesar: Tota, inquit, [Note: lib. 1. de Bello Civili.] Italia dilectus habentur, arma imperantur, pecuniae a municipiis exiguntur, et e fanis tolluntur, omnia divina humanaque jura permiscentur. Etrursus: pecuniam omnem, omniaque ornamenta [Note: l. 2. de Bello Civ. Eod. lib. 1.] ex fano Herculis in oppidum Gades contulit. Atque iterum: pecunias monumentaque, quae ex fano Herculis collata erant inprivatam domum, referri in templum jubet. Sic et Scipio apud eumdem [Note: l. 3. de Bello Civili. lib. 1.] Caesarem Ephesi a fano Dianae depositas antiquitus pecunias tolli jubebat, quod imitari vo luit T. Ampius. Herodia. scribit de Pacis apud Roman. templo: [Gap desc: Greek words]. hoc est: Tum (reverso sc. in Vrbem Commodo) totum de improviso Pacis templum consumtum incendio est, quod unum scilicet opus cunctorum

maximum fuit totâ urbe, atque pulcherrimum. Idem templorum omnium opulentissimum, egregieque munitum, multoque auro ornatum et argento, quippe universi ferme suas illuc divitias, quasi in thesaurum congerebant. unde factum, ut per noctem debacchatus ignis, multos ex opulentis egenos redderet. De Ephesino fano, de quo ante ex Caesare quaedam diximus, quibus et alia ex Plutarcho addere possemus, Dio Chrysost. [Note: In Rhodiacâ Oratione, quae est 31.] narrat suis Rhodiis: [Gap desc: Greek words]. Nostis haud dubie Ephesios, apud quos multae sunt pecuniae partim privatorum reconditae in Dianae templo, non solum Ephesiorum, sed et hospitum et hominum undecumque gentium partim et populorum regumque (deponunt autem omnes eo securitatis gratiâ nemine umquam ausolocum afficere injuriâ tametsi plurima jam bella gesta sint, civitasque saepius fuerit capta. Et subjungit paullo post: [Gap desc: Greek words]. Quid igitur? numquid ex illis sumunt cumpostulat necessitas? an foenerantur, quia fortasse non videa tur intolerandum? At opinor citius Deae mundum detraherent, quam illas attingerent. Haec ibi Dio. qui

fortassis suo illic instituto accommodate disserit, in illa omnium Orationum suarum accuratissima, ut non falsus censuit Photius in Bibliothecâ suâ doctissimâ: quâ hoc unum agit, ut Rhodiorum Senatui ac populo morem parum [Note: Vid. Casaub. ad Sueton I Tiberium cap. 58.] probum dissuadeat, qui apud illos, sicut et apud alios Graecos et Romanos quoque, obtinuerat, statuas veteres transferendi ad aliorum honorem, titulis mutatis, surdo figurarum discrimine. Quod si Historias et Ciceronem audias, non raro templum illud nobile despoliatum est. Sed et Cicero alibi clarius: Sacrilego, inquit, poena est non solum ei, qui sacrum ab stulerit, sed et qui sacro commendatum, quod et nunc multis fit in fanis: Alexander in Cilicia deposuisse apud Solem (alii legunt Solenses vel Soloenses) in delubro pecuntam dicitur: et Atheniensis Clysthenes Junoni Samiae, civis egregius, cum rebus timeret suis, filiarum dotes credidit. [Note: l. 5. ff. ad L. Iul. Peculat.] Distinguit Marcianus JC: Divi, inquit, Severus et Antoninus Cassio Festo rescribserunt, resprivatorum si in aedem sacram depositae subreptae fuerint, furti actionem non sacrilegii esse. An Cicero communius loquitur? et certe constat diverse punitos fuisse olim, qui verum sacrilegium [Note: In Syntagm. 33. c. 16. et 17. In Arrest. 24 Arrest. 10 num. 3 et 4. Sat. 14.] commiserant, et qui res privatas e fanis abstulerant, quâ de re videndi suo loco Petrus Georgius Tholosanus, et Papo. Atque ex more capiendus Juvanilis, cum ait:

Frustra sunt, qui de foro accipiunt, in quo [Note: l. 2. c. 3.] Castoris fanum. Sed et in sacris morem hunc notatum reperio. In Macha baeorum enim Historia legimus, cum Simon quidam de tribu Benjamin Thesauros templi Hierosolymitani hostibus prodidisset Apollonio Tharseae filio, hic vero Seleuco Asiae regi ejus rei indicium fecisset, missum Heliodorum, qui auferret, intercessisse autem summum Sacerdotem et dixisse, deposita esse haec et victualia viduarum ac pupillorum, cum que impius ille pertenderet, invo casse sacerdotes omnes de coelo eum, qui de depositis legem tulit, ut his, qui deposuerant ea, salva custodiret, totam etiam multitudinem protensis in coelum manibus supplicasse omnipotenti DEO, ut credita sibi (nota DEO creditam illam pecuniam) his, qui crediderant, cum omni integritate conconservarentur. Finiam si hoc addidero: sicut aerarium publicum Athenis in aede Palladis fuit in loco, qui [Gap desc: Greek words] dicitur, ita Romae fuisse in aede Saturni: Aristidis vero tempore Graeciae civitates societate initâ aerarium publicum in Delo esse voluere, ut auctor est Thucydides et AEmilius Probus sive Cornelius [Note: l. 1. in Aristide.] Nepos. De Romano aerario Servius ad illud Virgilii:

Vbi, inquit, auctus publici continentur. [Note: 2. Georg.] Significat autem templum Saturni, in quo aerarium fuerat et ubi reponebantur acta, quae susceptis liberis faciebant parentes, de quibus Juvenalis: [Note: Sat. 6.]

Deputatum id templum aerario a P. Valerio Poplicola: [Note: Plutarchus in cius vita.] qui cum ad bellum contra Tarquinios Româ ejectos collatione stipendiipro civium facultatibus opus esse videret, pecuniam autem neque ipse tractare vell?, neque amicis permittere, necvero, ut omnino in tecta privata pecunia publica deferretur, attribuit aerario templum Saturni, quo ad nostram usque aetatem utuntur, populoque concessit, ut duos Quaestores crearet. Caussas, cur hoc potius et non aliud eiusui, indagat Macrobius: AEdem, inquit, [Note: lib. 1. Saturn. c. 8.] Saturni aerarium Romani esse voluerunt, quod tempore, quo incoluit Italiam, fertur in ejus finibus nullum esse furtum commissum; aut quia sub illo nihil erat cujusquam proprium.

Nec signare solum; partiri aut limine campum [Note: Virg. Georg. 2.]
Fas erat, in medium quaerebant:

Ideo apud eum locaretur populi pecunia communis, sub quo fuissent cunctis universa communia. A quibus caussis non longe abit Plutarchus quoque et Sextus Pomp. Festus. Videatur [Note: In Quast. Rom. c. 4.]

his de rebus amplius B. Marlianus in Topographiâ [Note: lib. 3. c. 3. lib. 2. Genial. dier. c. 2.] Urbis. Alii vero, in quorum numero est Alexander ab Alexandro Neapolitanus, censent Romanos loci oportunitate ductos, quippe qui, omni aditu persepto, undique praeruptus et ab accessu munitus fuerit. Scilicet quae res propter improbitatem hominum tuta esse non poterat, et munitissimis locis et Numinis solius fidei credenda erat, majorque adeo erat conservandae quam parandae pecuniae cura: [Gap desc: Greek words] : quemadmodum echinum capere non est admodum difficile, retinere vero difficilimum, ita et pecunias adquirere facilius possumus, quam partas adversus earum insidiatores tueri.

CAPUT V. Praestare Remp. divitem esse, privatos pauperes, quam contra.

[Note: lib. 10. Hist.] VErba sunt Eutropii de Constantio Chloro: Vir erat egregius et praestantissimae civilitatis, divitiis Provincialium ac privatorum studens, fisci commoda non admodum affectans, dicensque: Melius publicas opes a privatis haberi, quam intra unum claustrum asservari. Quâ in

re convênit huic Constantio cum Juliano, de [Note: Ammian. Marcell. l. 25.] quo item Historicus: Numquam augendae pecuniae cupidus fuit Julianus, quam cautius apud dominos servari existimabat, id aliquoties praedicans, Alexandrum Magnum, ubi haberet thesauros interrogatum, apud amicos benevole respondisse. Acceperunt autem fortasse non tantum ab Alexandro, sed et a M. Curio Rom. [Note: Val. Max. l. 4. c. 3. Cic. Caton. Athen. l. 10. Plutarchi. in Apopht. Athenaeus Manium Curium Vocat.] qui Samnitium legatos magnam vim auri afferentes his verbis a se dimisit. Supervacuae, inquit, nedicam ineptae legationis ministri, narrate Samnitibus M. Curium malle locupletibus imperare, quam ipsum fieri locupletem. Hi igitur omnes in eam pene sententiam inclinare mihi videntur, praestare opes apud privatos esse, quam in aerario. At mihi versanti in Historiarum libris et exputanti quae in aliam partem afferri possunt rationes, in contrarium potius eundum hactenus animo sedit, neque nunc me ex hoc digno vindice nodo expedire possum. Ita igitur censeo: praestare Remp. esse divitem et aerario pollere, quam privatos. quo me trahit primum Domina illarerum Urbs Roma, cuius instituta, praesertim antiquiora illa, mihi pro monitis sunt et praeceptis. De eâ Catonem audiamus in gravissimâ illâ Oratione habitâ in senatu contra Caesarem apud Sallustium de poenâ complicum Catilinariae conjurationis: [Note: c. 52. in Catilin.] Nolite existimare, inquit, majores nostros

armis Remp. ex parvâ magnam fecisse, si itares esset, multo pulcherrimam eam nos haberemus. quippe sociorum atque civium, praeterea armorum Atque equorum major nobis copia quam illis est: sed aliafuere, quae illos magnos fecere, quae nobis nulla sunt: domi industria, foris justum imperium, animus in consulendo liber, neque delicto neque libidini obnoxius. Pro his nos habemus luxuriam atque avaritiam, publice egestatem, privatim opulentiam: laudamus divitias, sequimur inertiam: inter bonos et malos discrimen nullum. Omnia virtutis praemia ambitio possidet, neque mirum; ubi vos separatim sibi quisque consilium capitis, ubi domi voluptatibus, hîc pecuniae aut gratiae servitis, eo fit, ut impetus fiat in vacuam Rempublicam. Hactenus Cato. ex cujus Oratione hoc liquet, probasse ipsum institutum Veterum Romanorum Rempublicam opulentam privatis opibus [Note: l. 5. de Civ. Dei, c. 12.] anteferentium. Ita enim locum illum SallustI interpretatur B. Augustinus: Paucorum, inquit, virtus ad gloriam, honorem, imperium verâ viâ, id est, virtute ipsâ nitentium etiam a Catone laudata est. Hinc erat domi industria: quam commemoravit Cato: ut aerarium esset opulentum tenues res privatae. Vnde corruptis moribus vitium esse contrarium posuit, publice egestatem, privatim [Note: Salvian. lib. 1. de Gub. DEI.] opulentiam. Hactenus egregius ille et eruditissimus Antistes Hipponensis, a quo non dubito quin et Massiliensis Antistes acceperit:

An, inquit Christianissimus scribtor, antiquis illis priscae Virtutis Viris, Fabiis, Fabriciis, Cincinnatis grave fuisse existimamus, quod pauperes erant, qui divites esse nolebant, cum omnia scilicet studia omnes conatus suos ad communia emolumenta conferrent, et crescentes reipub. vires privata paupertate ditarent. Itaque tunc illi pauperes magistratus opulentam Rempublicam habebant: nunc autem dives potestas pauperem facit esse rempub. Et quae rogo insania est, ut egestuosâ ac mendicante Rep. divitias posse credant stare privatas? Uterque vero Horat I querelam respexit, cum in hunc modum ait: [Note: lib. 2. Carm. Od. 15.]

non ita ROMULI
Praescribtum et intonsi CATONIS
Auspiciis, veterumque normâ.
Privatus illis census erat brevis,
Commune magnum.

Cum quo sentit et latinae facundiae parens: [Note: Cicero pro Flacco.] Haec, ait, ratio ac magnitudo animorum majoribus nostris fuit, ut cum inprivatis rebus, suisque sumtibus, minimo contenti, tenuissimo cultu viverent, in imperio atque in publicâ dignitate omnia adgloriam splendoremque revocarent. Quaeritur enim in re domesticâ continentis laus, inpublicâ dignitatis. Et alibi, ubi Rulli L L. Agrarias oppugnat: [Note: Orat. 2. in Rull. de L. Agrariâ.] Sic, inquit, confirmo vobis Quirites: Hac lege Agrariâ pulchra atque populari nihil dari vobis, condenari certis hominibus omnia: ostentari

Pop. Rom. agros, eripi etiam libertatem: privatorum pecunias augeri, publicas exhauriri. Neque aliud Institutum Veteris Atheniensium Reip. pessimo publico migratum ab iisdem jam Demosthenis tempore. Ita enim ille exprobrat suis civibus neglectum priscorum lauda biliumque [Note: Oratione advers. Aristocratem.] institutorum: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]. Tum, inquit, hoc est tempore Miltiadis et Themistoclis aliorumque illius aevi illustrium virorum aerarium copiosum erat et magnus Reip. splendor: privatim nemo supra vulgus eminebat, id quod multis consequenter docet: Inter alia de Aristideait: Aristidis, inquit, quisuo arbitratu ordinandi vectigalia potestatem habuit, opes ne una quidem drachma sunt auctae: quin et eius mortui funus publicis sumtibus est elatum. Vobis autem, sicubi opus erat, [Gap desc: Greek words] , aerarium instructissimum erat supra omnes Graecos, ut quamdiu foris bellum gerere decrevissetis, sumtus ad eam rem in parato baberetis. Haec igitur olim sic erant. Nunc, qui Remp. administrant, ex inopia pervenerunt ad opes, et longi temporis commeatu sunt instructi: vos publice nec unius diei habetis alimoniam, sed evenit, ut simul atque publice aliquid agendum sit, in ipso statim actionum principio nummorum penuria et nervorum rerum gerendarum defectus sese prodat: Eamdem querelam et alibi repetit,

inprimis in Olynthiacis, ubi inter alia, dicit, [Note: Olynth. 3.] Aristidem eumdem Niciam Periclem amplius decies mille talentae in arcem congessisse, et reges Barbaros dicto andientes habuisse, Vrbem praeterea publice in summum splendorem dedisse, privatim modestissimos fuisse. Gemina huic Demosthenicae querela legitur et apud Isocratem in primis Areo pagitica et eâ quae est scribta de pace. quibus locis eadem fere verba habet, quae Demosthenes. Atque hoc primum sententiae fundamentum constitutum esto: Institutum priscum duarum Nobilissimarum Rerumpub. Romanae in Italiâ et Atheniensis in Graeciâ: quo salvo salvae quoque fuere ipsae, insuper habito et neglecto collabi et ipsae atque in deterius ruere a sapientibus viris utriusque Reip. animadversae sunt.

Sic scilicet omnia cernas
In peius ruere et retro sublapsa referri
Non aliter, quam qui adverso vix flumine lembum
Remigiis subigit: si brachia forte remisit:
Atque illum in praeceps prono rapit alvetus amni.

[Note: 2. Polit. c. 9.] Alterum argumentum suppeditat mihi Philosophus meus, in examine Spartanae Reip. [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. h. e. Tum ea, quae ad pecuniam publicam pertinent, perperam sunt apud Lacedaemonios constituta. Nam neque aerarium est apudeos, ubi publica pecunia, conderetur est condita servaretur, cum tamen urbs ea maxima bella gerere necesse haberet, privati autem male conferunt. Propterea enim, quod Lacedaemonii latissimos agros possident, quantum quisque tributi conferat, non animadvertunt aut accurate exquirunt. sic contrarium scopo obvenit Legumlatori et commodis Civitatis. hanc enim nudam et inopem a pecuniâ habuit, cives autem privatos pecuniae cupidos atque avaros. Hactenus Philosophus. Ex quibus verbis ita argumentor: Misera est Respublica, quae suis se viribus tueri nequit, sed in adversis ad privatorum opes confugere necesse habet. cum enim hi difficulter de suis facultatibus abradi sibi aliquid patiantur, fieri necesse est, affligi prius Remp. quam ei ab invitis fuccurratur. Unde praestat Remp. divitem esse et aerario valere, quam praesidium suum in privatorum opibus collocare. Difficulter a subditis conferri manifestum nimis est: Tantum enim quisque sentit de publicismalis, quantum de suis deperdit. Itaque ubi ad privatas exactiones devenire necesse est, populo contributionum facile pertaeso descendendum est vel ad iniquas conditiones

cum hoste, vel injuriae transmittendae, bellumque, cum minime oportebat, finiendum. Vere autem hoc de Spartanis Aristo telem adseruisse, [Note: l. 1.] testem habemus domesticum Archidamum, apud Thucydidem, Spartanorum Regem, qui dehortans suos Spartanos abello, quod facere Atheniensibus cogitabant: inter alia sic eos compellat: Quo tamdem vero modo et quibus subsidiis freti illos aggrediemur? An classe? at ea inferiores sumus. An pecuniâ? at ista etiam multo simus inferiores, [Gap desc: Greek words] , quam neque in publico habemus, neque unde promte exprivatis conferamus. Stulte igitur fecere Spartani, quod cum id genus vitae delegissent, quod maximam vim pecuniae requirit, videlicet bellicum, de aerario tamen non providissent. Dicas, cur igitur Lycurgus propter [Gap desc: Greek words] prudentiam nobilissimus, vetuit aerarium in Urbe constitui? Rationes ille suas habuisse potuit, quarum unam Apophthegmate proditam legimus: Anaxander enim Eurycratis filius quaerenti, cur pecuniam in aerarium non colligerent Spartani? respondit: ne custodes ei praefecti corrumpantur: occasio enim facit furem. Alteram inde haurimus, quod pleraque instituta in eum direxit scopum, ut contemtum pecuniae civium animis implantaret, et a commerciis peregrinorum avocaret. Concludo igitur cum

[Note: l. 2. Hist.] Pericle apud Thucydidem: [Gap desc: Greek words] : melius agi cum civib. privatim existimo, si civitas sit opulenta per aerarium, a quam siper singulos cives opulenta sit, publice vero labascat, ut Spartanae Reip. contigisse audivimus. Nam si Civitas et Patria evertatur, nihilo minus et ille evertitur, qui privatim opibus affluit, at patriâ salvâ cuique sua quoque salva sunt. Ita enim comparatum cum civitate Laevinus Consul apud Livium dicebat, [Note: c. 26. Serm. 41.] ut publica perdendo tua nequicquam serves. Unde apud Stob. legas: [Gap desc: Greek words] [Note: 2. dd Gubern.] [Gap desc: Greek words]. Unde stomacha bundus Salvianus: Quae rogo insania est? quae caecitas? ut egestuosâ ac medicante Rep. divitias posse stare credant privatas.

CAPUT VI. De Gemmis quaedam genikw=j notata, Luxuria et contemtus quorumdam quo ad eas apud veteres.

[Note: Casalp. in Metallicis.] GEmmas describunt nobis Philosophi nostri lapides insigniter duros, qui aut ob perspicuitatem, aut splendorem, visui grati sunt, unde et anulos et monilia:

In pretio habentur tum ob substantiae nobilitatem, tum quia rarae et parvae inveniuntur. Gignuntur intra alios lapides, aut veluti nodi et tuberculi, aut scissuris eorum adhaerentes tamquam verrucae, ideo non amplâ mole. Reperiuntur utplurimum in fluminibus Indiae atque AEthiopiae inter arenas a montibus devolutae, quasi calore torridae regionis egeant adsui concretionem. Gemmarum vero appellatione etiam Margaritae cochis erutae veniunt, quod notatumaliis, quas conchae Plinius pustulantem verrucam appellat, ita enim in ipsâ ostrei carne nascuntur, quem admodum grando [Note: l. 3.] in suillâ ut Androsthenes apud Athenaeum ait. Tertullianus ortum Margaritarum sic describit: [Note: lib. de Habitu muliebri.] Si quid de mari Britannico ambitio aut Indicopiscatur: Conchaegenus est non dico conchylio aut ostreo, sed nec peloride gratius de sapore. Adhoc enim conchas noverim marispoma. Quod si concha illa aliquid intus pustulat, vitium ejus magis esse debet, quam gloria. Et licet Margaritum vocetur: non aliud tamen intelligendum, quam cochae illius dura aliqua ac rotunda verruca. Nec aliter Solinus: Conehae, inquit, sunt, in quibus genus aliquod lapidum requiritur, quae certo anni tempore luxuriante conceptu sitiunt rorem veluti maritum, cuius desiderio hiant, et cum lunares maximi liquuntur asspergines, oscitatione quadam hauriunt husmorem concupitum. Sic concipiunt,

et gravidae siunt, deque saginae qualitato [Note: in Culice.] reddunt halitus unionum. Virgil. Concheas has baccas appellat. Indi conchea bacca maris. Persius [Note: Sat. 2.] baccas conchae, suavissimis sane versibus insaniam seculi notantibus:

Haec sibi corrupto casiam dissolvit olivo:
Et Calabrum coxit vitiato murice vellus:
Haec baccam conchaerasisse, et stringere venas
Ferventis massae crudo de pulvere jussit.

[Note: lib. 9. c. 35.] Idem Plinius et nucleos corporum vocat. Quidam inquit tradunt: multo obrutus sale in vasis fictilibus erosâ carne omni nucleos quosdam corporum, [Note: lib. de Resurr. Christi.] hoc est uniones decidere in ima. Tertullianus Rubentis maris grana candentia appellat. Plinius Horatius alii Vniones, ratio apud Plinium ista: nulli duo indiscreti reperiuntur, unde nomen unionum Romanae imposuere deliciae. Infimae Latinitatis auctores Perulos vocant, et Interpres Horatianus hanc appellationem illis tribuit, unde nostrum Bertenn. Porro et gemmae et Uniones luxui servire jussae sunt jam olim frustra et in cassum querulantibus Viris [Note: 33. [reading uncertain: print blotted] c. 1.] bonis et priscae simplicitatis amantibus. Annulos aureos, inquit Plinius, luxuria variavit, gemmas addendo exquisiti fulgoris, censuque opimo [Note: ... [reading uncertain: print blotted] c. 35.] digitos onerando. Et alibi: Vniones digitis suspendere, [Note: l. 7. de Benef. c. 9.] et binos ac ternos aurib. foeminarum gloria est. Senecaent: Video uniones non singulos singulis auribus comparatos: jam enim exercitatae aures

oneri ferendo sunt, junguntur inter se et insuper alii binis superponuntur non satis muliebris insania viros subjecerat, nisi bina ac terna patrimonia singulis auribus pependissent. Eadem insania [Note: Jusen. sat. 6]

Et virides gemmas collo circumdedit, atque
Auribus extensis magnos commisit Elenchos.

Ubi notandum, Gemmarum sive margaritarum quatuor species recenseri: Vniones, Tympana, Cylindros et Elechos. Vniones rotundi sunt plane, Tympana sive Timpania ex unâ [Note: l. 9. c. 35.] parte depressa, sive ut Plin. quibus una tantum est facies et ab eâ rotunditas, aversis planities. Cylindri oblongi sunt: Elenchi fastigiosi, sive, ut idem Plinius, Procerioribus sua gratia est, Elenchos appellant, fastigiata longitudine, alabastrorum figura in pleniorem orbem desinentes. Sed ad luxum revertamur: Non contentae igitur mulieres collo auribus manibus immensos census circumferre, quae tria uno versu complexus est Manilius:

Etiam perditiore portatu voluptatem ex gemmis quaesivere, collisu videlicet margaritarum et sono gaudentes, quem illi Crotalia dixere. Affectaruntque idem et pauperes sonum illum lictoris vice esse, quipopulum submoveret, dicntitantes. Quin et pedibus nec crepidarum tantum obstragulis. sed toris socculis addunt. Neque enim gestare jam margaritas nisi calcent ac per uniones etiam ambulent

satis est, inquit Plinius et gravissimus [Note: lib. de Habitu mul.] censor morum Tertullianus. Latent in cingulis, inquit, Smaragdi Cylindros vaginae suae solus gladius sub sinu novit, et inperonibus uniones emergere de luto cupiunt. Denique gemmatum jam habent, quod gemmatum esse non debet, si non comparet, aut ideo comparet ut neglectum quodque ostendatur. Sed et Imperatores gemmas calcabat, ut de Heliogabalo Lampridius, de Carino Vopiscus, de Gallieno Pollio. Sed et Barbaris [Note: l. 38.] luxuria haec usurpata. Scribit Justinus de Exercitu Syriae Regis, Argenti apud eum aurique tantum, ut etiam gregarii milites auro caligas figerent, [Note: l. 9.] proculcarentque materiam, cuius amore populi ferro dimicant. Et Curtius de Sophite: Vestis illi auro purpuraque distincta, quae etiam crura velabat, aureis soleis inseruerat gemmas. Quin et pocula ex gemmis olim. Hinc Virgilius:

Haec illa est, Pharios quae fregit, noxia, Reges,
Dum servata cavis potant Mareotica gemmis,
Nardiferumque metunt Gangem, vitiisque ministrant.

Latinus Paccatus Drepanius de Theodosio Aug. modico et castrensi cibo videre erat Imperatorem jejunia longa solantem: ad hoc autem anlam omnem Spartanis gymnasiis duriorem laboris patientiae frugalitatis exemplis abundantem,

neminem unum inveniri, qui auderet ad penum regiam flagitare remotorum littorum piscem, peregrini aeris volucrem, alieni temporis florem: nam delicati illi ac fluentes, quales saepe Resp. tulit, parum se lautos putabant, nisi luxuria vertisset annum, nisi hibernae poculis rosae innatassent, nisi aestiva in gemmis capacibus glacie Falerna fregissent. Quid quod et Equi radiantibus gemmis onusti, ut loquitur Sidonius Apoll. oriae et aureae [Note: lib. 4. Ep. 20.] equorum gemmulis tamquam stellulis illuminabantur. Virgil.

Agellius: Equitatus meminit frenis ephippiis monilibus phaleris praefulgentis. Et Apuleius: nec enim in emendis equis phaleras consider amus et balthei polimina inspicimus, et ornatissimae cervicis divitias contemplamur, si ex argento et auro et gemmis monilia variae gazae dependent, is plura ornamenta artis capiti et collo circumjacent, si frena caelata, si ephippia fucata, cingula aurata sint. Claudianus:

Turbantur phalerae, spumosis morsibus aurum [Note: In IV. Consul. HonorI.]
Fumat, anhelantes exsudant sanguine gemmae.

et crine superbus
Erecto virides spumis perfunde Smaragdos.
Luxurient tumido gemmata monilia collo

Atque haec res in tantum auxit, ut legibus [Note: tit. XI. lib. XI.] eoerceri necesse haberet. Extat l. unic. C. Nulli licere in frenis equestribus sellis et in baltenis margaritas et Smaragdos et hyacynthos aptare etc. in qua lege notandum verbum aptare, [Note: in Paneg. Theodos I.] quod huic rei proprium. Ita enim et Latinus Drepanius Pacatus: Quisquis purpurâ quandoque regali vestire humeros cogitabit, Maximus ei exutus occurret. Quis aurum gemmasque privatis pedibus aptabit, Maximus eiplantis nudis appareat etc. Videatur et Novella Leonis 81. Inprimis vero insaniam produnt pretia [Note: 3. Annal.] genimarum et in illis perdendis furor. Scribit Zonaras Perocem Persarum Regem in expeditione adversus albos Hunnos susceptâ extremo in periculo constitutum unionem a dextrâ aure detractum abjecisse, ne quis Regem ex eo agnosceret, aut post ipsum gestaret. Eum unionem repertum postea Justinianus Magnus 100. auri libris redimere a Barbaris voluit, sed recusarunt Barbari, asservantes eum in signum Persicae stoliditatis. Sed et Egnatius in Itinerario Insulae Chinae prodit, [Note: c. 19.] In regno Bisnaga repertum fuisse lapidem tanti pretii, ut eum Rex cuidam vicino Regi, cui Odialcam nomen, decies centenis millib. nummûm aureûm vendiderit. De Adamante Caroli Burgundi

narrat Cominaeus in hunc modum: Fugienti Carolo, Helvetii ingentem praedam fecerunt, verum quantas opes consecuti essent, ignorabant. Tabernaculum quodda illius longe pulcherrimum et exquisitissimum, partitum fuit ab eis in multa frusta. Patinas argenteas nonnulli cum stanneas esse putarent, vilissimo precio vendebant. Adamantem ipsius toto orbe celeberrimum, cui erant appensi aliquot uniones, quidam, ubi reperisset, in pyxidem reposuit, mox sub currum abjecit, paullo post reversus sustulit, et sacrifico cuidam vendidit aureo numo. Is deinde a sui oppidi Magistratu, cui miserat, accepit aureos duos. Adjungantur [Note: Plin. l. 37. c. 6.] his gemmis et annulus Nonii Senatoris, Strumae filii, Servilii Noniani avi, cuius gemma viginti millibus sestertiis aestimata, cuius annuli caussa proscriptus quoque Nonius fuit ab Antonio, ubi non solum mira AntonI feritas atque luxuria propter gemmam hominem proscribentis apparuit, sed et non minor contumacia, proscribtionem suam gemmae jacturae anteferentis, cum ferae etiam corporis partes abrosas relinquant, propter quas se periclitari sciunt. Cleopatrae etiam AEgyptiacae duo famosissimi illi uniones ducenties sestertiûm aestimatis, hoc est, ut Budaeus computat, quingentis millibus aureorum, quorum unum in gratiam Antonii aceto solvit, et centies sestertiûm, hoc est ducenta quinquaginta

millia aureorum uno sorbillo absumsit et abligurivit, infando profusissimae luxuriae exemplo: alterum huic affine praebente Clodio AEsopi Tragoedi filio: de quo praeter [Note: l. 9. c. 1. Sat. 3. lib. 2.] Valerium Max. Rom anae fidicen Lyrae:

Filius AEsopi detractum ex aure Metalli
Scilicet ut decies solidum exsorberet, aceto
Diluit insignem baccam, quâ sanior, ac si
Illud idem in rapidum flumen jaceretve cloacam.

Vid. et [Note: l. 9. c. 35.] Plinium, [Note: l. 4. c. 7.] Macrobium, [Note: l. 8. c. 3. l. de Habitu muliebri.] Tertullianum. De solutione Unionum per acetum [Note: l. 8. c. 3. l. de Habitu muliebri.] Victruvium. Sed satis luxuriosam Hominum stultitiam prodidisse videmur, quam merito false admodum perstringit Tertull. terrae minutalia has gemmas appellans, lapillos meros aut calculos, neque fundamentis demandandis, neque parietibus moliendis, aut fastigiis sustinendis aut tectis densandis necessaria. Solum hunc stuporem mulierum aedificare noverunt, quia tarde teruntur ut niteant, subdole substruuntur, ut floreant, anxie forantur, ut pendeant, et auro lenocinium [Note: l. 2. de Consol. Philosoph. prosâ V.] mutuum praestant. Exagitat etiam graviter Boethius: An gemmarum fulgor oculos trahit? sed si quid in hoc est splendore praeciput, gemmarum est lux illa non hominum: quas quidem mirari homines vehementer admiror: Quid est enim carens animae motu atque membrorum compage, quod animatae rationabilique naturae pulchrum esse jure videatur? Quae tametsi conditoris

opera, suique distinctione postremae aliquid pulchritudinis trahunt, infra vestram tamen excellentiam collocatae, admirationem vestram nullo modo merebantur. In quam rem vide non aspernanda [Note: lib. XI. de Civ. DEI c. 26.] apud Augustinum quoque suo loco. Ego hic sisto.

CAPUT VII. Fortunam vitam mores et Orationem aemulari et subsequi solere.

NOn diffiteor, lachrymas mihi expressere Ovidii versus, quibus libros suos Tristium orditur:

Parve (nec invideo) sine me liber ibis in urbem,
Hei mihi, quod Domino non lice ire uo
Vade, sed incultus, qualem decet exsulis esse
Infelix habitum temporis huius habe.
Ne te purpureo velent vaccinia succo:
Non est conveniens luctibus iste color.
Nec titulus minio, nec cedro charta notetur.
Candida nec nigrâ cornua fronte geras
Nec fragili geminae poliantur pumice fronteis
Hirsutus sparsis ut videare comis.
Felices ornent haec instrumenta libellos,
Fortunae memoremte decet esse meae.

sui, ut fortunae patris sui convenienter Roma eat, cumque ipse inluctu et squallore ac lachrymis versetur, ipse quoque ab omni ornatu festo compto et nitido abstineat. Ita videlicet Fortunam vita moresque sequi debent, quod passim a probatis auctoribus nobis commendatut. Atque ut initium a Poetis faciamus, [Note: Odyss. S .] Homerum audiamus, cuius versus hi sunt:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words].
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words].

H. e. Nil imbecillius terra nutrit homine omnium eorum, quaecumque super terram spirant aut serpunt: Affirmat enim, numquam fore, ut adversi sibi aliquid contingat, dum praeclare cum ipsis agitur, et ex secundioris fortunae aurâ genua ipsis virent et vigent. At ubi Dii infortunium ipsis immittunt mutatque fortunam, volentes nolentes illo defungi coguntur: Sic DI immortales mentem hominum regunt, ut talis illa sit, qualem velint esse superi, et qualem veluti filo ducat Divûm Pater atque hominum Rex. Quorum ultimos duos versus, attestante Augustino, Cicero ita Latine reddidisse dicitur:

Tales sunt hominum mentes, qualis Pater ipse
Juppiter auctiferas lustravit lumine terras.

Sed propius ad sensum accesserit, qui nobiscum exposuerit, ad ea, quae divini numinis voluntate nunc laeta nobis, nunc adversa obtingunt, mentem quoque nostram vitam et mores mutari. Ita sane interpretatur Eustathius: [Gap desc: Greek words]. Pro ut res nobis fluunt, ita et animus se habet, secundis effertur, adversis concidit. Homero jungamus Euripidem, qui, ut solet paucis multa complecti, ita rotunde admodum hoc duo bus locis extulit. Uno sic inquit: [Gap desc: Greek words] , Fortuna mentes [Note: Hippol. vers. 700. Epid. act. 1. sc. 1. vers. 322.] nostras regit, prout illa est, ita nos quoque animati sumus. Id quod Umber noster eleganter extulit: Vtcumque in alto ventus est, exin velum vertitur. Alter locus est in Helenâ. Ubi chorus ita Helenam lamentantem alloquitur:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].

Ito ad aedes puellae marinae Nereidae
Satae Theonoes, quae cuncta novit divinitus:
Eamque de tuo percontare, an adhuc supersit, viro:
An vere liquerit lucem, et tum, re certâ cognitâ?

Pro fortunâ indulge vel luctui vel gaudijs. Tertius his duobus jugalis accedat Theognis, qui iner monita sua etiam hoc retulit:

His subjungamus nunc totidem Latinos: inter quos cum merito suo familiam ducat Plautus noster, primo quoque loco eum audiamus. [Note: St. Meteurius.] Apud illum igitur in Sticho Fabulâ Dinacium, nequam pueri, evangelium de mariti reditu Panegyri foeminae viri cupientissimae perferens, antequam domum id nunciaret, in viâ sic secum disputat:

Tantum a portu apporto bonum, tam gaudium affero grande,
Vix ipsa Domina hoc, nisi sciat, exoptare a Dijs audeat.
Nunc ultro hoc deportem? haud placet, neque id vero officium arbitror.
Hic hoc videtur mihi magis meo convenire huic nuntio,
Adversum ut veniat, obsecret, se ut nuntio hoc impertiam.
Secundas Fortunas decent Superbiae.

In contrarium vero elegans apud eundem [Note: Sc. principe.] locus est in Cistellariâ colloquuntur ibi duae inter se meretriculae Silenium et Gymnasium,

quarum illa amorem suum erga Alcesimarchum confessa, ubi a Gymnasio monita esset, ut temperaret affectui, et se mundaret, alienum id esse a fortunae suae statu regerit. Versus Sirenis illius latinae facundiae sunt:

Gy. Sed quid tu inter ist haec verba
Meus oculus, mea Silenium! numquam ego tristiorem
Vidi esse: quid cedo, obsecro tamen, abhorret hilaritudo?
Neque munda adaeque es, ut soles, curate amabo: siccine immunda
Ibis. Si: Immundas fortunas aequum est squallorem sequi.
Gy. Amiculum hoc sustolle saltem. Si: Sine trahi, cum egomet trahor.

Plauto succedat, ut gloriâ ita loco quoque [Note: Hecyr. act. 3. scen. 3.] Terentius, apud quem Pamphilus prorsus etiam in hac opinione: Profecto, inquit, hoc si est, ut puto:

Atque hinc Horatius, qui fabulas vitae humanae characteres et imitamenta esse probe noverat, praecipit in Arte:

tristia moestum [Note: vers. 105. et seqq.]
Vultum verba decent: iratum plena minarum,
Ludentem lasciva: severum seria dictu.
Format enim Natura prius nos intus ad omnem
Fortunarum habitum: juvat aut impellit ad iram.

Hactenus Poetas audivimus, nunc et Oratores [Note: Ad Anysium Ep. 57.] in Testimonium vocemus, atque initium quide a Gregorio Nazianzeno faciemus, Theologo eloquentissimo. Is in Epistolâ quadam excusat se amico, ad cuius nubtias non venerat, officioque rogatus licet, abfuerat: [Gap desc: Greek words]. Intelligo, quod crimen mihi abjicias, etsi altum sileas et dissimules. Nubtias celebramus forsan dixeris, idque aureae tuaeque Olympiadis, ac grex Episcoporum aderat: tu vero aberas, vir egregie, vel dedignatus vel gravatus. Neutrum horum, vir eximie, sed fieri non poterat, ut qui Tragice se haberet, comice festum diem ageret ac simul omnino intempestivum est atque a nubtiis abhorrens, podagricos duos videre, qui in medio saltantium circumferantur, ac videantur. Alter Orator Demosthenes sit, in cuius personâ Libanius Sophista ita perorat: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Hyperidi supplicabo: Scribesis mihi decreta. tale mihi vitae degendae genus tempus praescribit, hanc mihi fortuna indolem donat. Tertius ex Latinis prodeat Latinus Pacatus, qui in Theodosio suo cum stupendam commendare vellet humanitatem, ita disserit: Omnibus, te Principe, aut processit dignitas, aut satisfecit humanitas. Humanitas, inquam, quae tam clara in Imperatore, quam rara est. nam cum indiscreta felicium pedissequa sit superbia, vix cuiquam contigit et abundare fortuna et indigere arrogantia. Recte igitur sapienterque faciunt, qui fortunae suae se vitam moresque adtemperant, quod fecisse videmus Mithridatem Regum quondam potentissimum, quem Tacitus [Note: l. 12. Annal. c. 18.] laudat, quod cum victum se bello superatumque armis Romanis videret, cultum vultumque quam maxime ad fortunam praesentem comparasset. [Note: l. 2. Annal. c. 72.] Et Germanicus, apud eumdem, jamjam vitâ exiturus, Agrippinam uxorem per memoriam sui, per communes liberos ornavit, exsueret ferociam, saevienti Fortunae submitteret animum neu regressa in urbem aemulatione potentiae validiores irritaret. [Note: l. 3. vers. 29.] Apud Guntherum quoque Ligurinum in obsidione Terdonae unus ex clero, qui urbe exierat Caesari supplicatum

[Note: Livius Dec. 5. l. 2.] id exsequitur. Contra qui in calamitate prioris fortunae retinens esse vult, illi ut plurimum res male cedunt. Certe Perseus domitus armis Romanis cum Epistolam ad Paulum ARmilium concepisset hac salutatione: PERSEVS REX PAVLO COS. S. sine responso literas ei remisit Paulus, stultitiam ignorantis fortunam suam tacite exprobrans. Concludam [Note: l. 9. Ep. 103] hoc caput eleganti Epistulâ Symmachi, in quâ prorsus huic rei accommodatum monitum. Ita igitur ille: Consulme amplissimus auspiciis honoris sui interesse praecepit, cuius literis tua quoque accessit Oratio: sed me tristis de fratre casus excuset. nam mihi turpe atque impetibile est atonito animo et fronte moestâ loetos adire conventus. Quid fortunam meam deceat agnosco: cum qua nimis contumaciter agit, qui accepto vulnere statim miser esse dissimulat: Hactenus Symmachus.

CAPVT VIII. Nimiam de aliquo existimationem noxiam esse et proinde non expetendam.

CVm his diebns animi causa Nicolai Machiavelli Historiam Florentinam pervolverem, incidi in monitum insigne, qualia

multa narrationem istam veluti gemmulae distinguunt, quod notatu mihi dignum visum. Vigente, inquit, quorundam adversus Pet. Medices [Note: l. 7. c. 375.] conjuratione, Petro per Nic. Fedinum, quo conjuratia secretis parum caute utebantur, detectâ, tempus instare cepit, quo optio novi Magistratus repeteretur, factumque ut Nicol. Soderinus Signo Iustitiae, quod Confalonem soepe vocavimus potiretur. Atque poltum videre licuit, quantâ non modo praecipuorum civium, verum etiam totius cum plebis frequentiâ atque applausu ad Palatium eum sistiobtigerit, adeo, ut inter eundum capiti corona oleagina imponeretur, quo nimirum pateret, ab eo omnem salutem libertatemque Patriae pendere: Exploratum porro est, atque hoc exemplo firmatum fuit, minime conferre, si ineunte Magistratu aut imperiopraeter ordinem magnâ de te existimatione cumulâ e: quod si etenim votis satisfacere nequeas, cum hominum sit maiora sperare, quam consequi ipsi possint, fit inde, ut teporis successu ea dignitas vilescat, tibique infamiampariat. Elapso enim, quo Nicolaus imperio potiebatur, tempore post quam ille multa conatus, nihil perfecisset, accedente videlicet invidia quorundam, qui Remp. Nicolai auctoritate restitutam minus cuperent, tandem majore cum ignominiâ magistratum, quam exspectatione eum adeptus fuisset, deposuit. Hactenus Macchia vellus. In quibus verbis merito substiti: selegique mihi inde monitum Politicum hoc: Nimiam de aliquo existimationem in Rep. minime tutam eidem

esse aut expetendam. Rationes moniti duas eruebam: una erat, invidiosam esse: altera, ignominiosam evadere, si existimationi merita aut eventus non respondeant; id vero saepius accidere consuevisse, tum quia pro favore majora nobis spondeamus soepe de aliquibus, quam in viribus eorum sit praestare, tum, quia Heroicisanimis interveniat et intercedat aemulorum invidia, qui praeclara consilia et cepta instar Davi illius Terentiani turbent, nec eo, quo tendunt, pervenire permittant. Reduxit me ista res ad veterem quoque Historiam et quaedam mihi in memoriam revocavit non prorsus, ut egoquidem existimo, contemnenda. Primum autem id fuit, quod legisse simile quid mihi videbar apud Scriptorem vitae excellentium Imperatorum, sive is AEmilius Probus est, sive Cornelius Nepos. Ille igitur auctor in vitâ Alcibiadis ita inter alia narrat: Revocatus exsilio Alcibiades et superatis Lacedaemonijs quinque praeliis terrestribus et tribus navalibus victor domum reversus ubi est, universa ei Civitas obviam in Pyraeum descendit, tantaque fuit omnium exspectatio visendi Alcibiadis, ut ad eius triremem vulgus constueret, ac si solus advenisset. Egressus navi a populo prosequente, quod numquam antea usu venerat, nisi Olympiae victoribus, coronis aureis aeneisque donabatur. Inde varii illi honores decreti, totaque Resp. domi bellique tradita,

ut unius arbitrio gereretur. At hic postea classe in Asiam profectus, quod apud Cymen minus ex sententiâ em gesserat, in invidiam recidit. Nihil enim eum non efficere posse ducebant: ex quo fiebat, ut omnia minus prospere gesta eius culpae tribuerent. cum aut eum negligenter aut malitiose fecisse loquerentur: Itaque huic maxime putamus malo fuisse nimiam opinionem ingenij atque virtutis. Timebatur enim non minus quam diligebatur, ne secundâ fortuna magnisque opibus elatus tyrannidem concupisceret. Vide sis an ovum ovo similius esse possit, quam sit hic locus geminus illi alteri Macchiavelli, nisi quod hic tertiam quoque causam eamque item elegantem nobis suppeditat, conjunctam videlicet nimiam illam existimationem cum magno metu, ne is fotunae blandientis aurâ inflatus virtutem suam in commodum suum vertat, Patriaeque, a quâ sublatus est ad id dignitatis fastigium, cornua obvertat: qui metus primum in suspiciones sinistras, mox in odium abeat. Magnâ igitur cautelâ opus est, si in tam ancipiti discrimine rectum cursum tenere velis, eam fortean praescribsit nobis Polybius in exemplo Xanthippi. De quo breviter haec tenenda. Carthaginenses a Romanis Imp. M. Attilio Regulo graviter afflicti, misere quosdam in Graeciam ad conducendum mercede militem: Eorum unus paullo post appellit Carthaginem ingentem militum

manum secum adducens, in quibus Xanthippus quidam fuit Virla cedemonius, disciplinâ Laconicâ imbutus, et qui rei militaris usum mediocrem habebat: hic vir auditâ clade nuperâ et quomodo quave ratione illa esset accepta, contemplatus etiam reliquos Poenorum apparatus, numerum equitum atque Elephantorum, illico apud animum suum statuit, dixitque inter amicos: nequa quam Romanos esse, qui Carthaginienses vicissent, verum ipsos a se ipsis ductorum imperitiâ fuisse victor. Sparsis statim in vulgus atque inter ipsos etiam duces, ut fit in adversis, Xanthippi sermonibus, placuit Principibus civitatis hominem ad se accitum experiri. qui ubi venit, rationes eorum, quae dixerat, Magistratibus exhibet ipsis prope manibus contrectandas, simul acceptae cladis caussam aperiens, confirmat, si consilio uti velint suo, et quâ in agmine ducendo, quâ in eligendo castris et pugnae loco, plana sectari loca, non solum securitati suae fa cile eos hac ratione posse consulere: verum etiam hostem vincere. Pro bavere Duces, quae dicebantur: atque: e vestigio in eius transeuntes sententiam, ducatum copiarum illi tradunt. Ille rebus omnibus egregie ordinatis, et ex artis militaris legibus institutis, mox ea visus est esse praestantiâ prae superiorum Ducum imperitia, ut clamore laetitiam vulgo omnes significarent, et quamprimum

cum hoste cuperent confligere, persuasi Xanthippo ductore nihil sibi posse adversi contingere. Nec defuit augurio eventus: magnâ enim et memorabili clade Romanos Poeni afflixere. Consuleque ipso captivo ducto, gaudio ex successu ovanteis in urbem sunt reversi. Quid post Xanthippus? dicam Historici verbis, sunt enim praegnantia et cuilibet Politico altius animo infigenda: [Gap desc: Greek words]. h. e. Xanthippus vero, qui rebus Cartaginiensium ad nova incrementa tantum momentum attulerat: non multo post, inde est profectus: prudenter sane ac sapienter. Illustres enim atque admirandae actiones graves invidias et acres calumnias conflare solent: quibus cives fortasse, cognatorum amicorumque opibus nixi, pares essepossint, at peregrinis utraque res in exitium facilo vertit. Neque ratio in obscuro est: quam Varro olim duobus elegantissimis versibus complexus est:

Nemini, inquit, Fortuna currum carcere emissum intimo
Labi inoffensum per aequor candidum ad calcem sinit.

Certe ita Polybius Hannibalem excusat: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Quod si eum (Hannibalem) postquam omnia fecisset, quae ad vincendum poterant fieri, spes est tum frustrata, virum ante eam diem invictum, venia ipsi danda, Nam interdum fortium virorum inceptis fortuna ipsa et casus resistunt, interdum vero id evenit, quod proverbio dici solet: ut

quod tunc Hannibali contigisse aliquis merito dixerit. [Note: pro L. Manilia.] Quidquid sit, constat Fortunam multum in rebus praeclaris posse, unde Cicero pronunciare non veretur: existimare se Maximo, Marcello, Scipioni, Mario et coeteris magnis Imperatoribus non solum propter virtutem, sed etiam propter fortunam saepius [transcriber, in the print: soepius] imperia mandata, atque exercitus esse commissos. Non minus vero et illud liquet, momento soepe temporis viris summis Fortunam ex matre in novercam abiisse. De Bruto sane et Cassio Velleius Paterculus: Non facile, ait, reperias, quos aut pronior fortuna comitata sit, aut velut fatigata maturius destituerit, quam Brutum et Cassium. Et de Maximiliano I. Imp. Laudatissimo [Note: l. 1.] elegans est judicium P. Jovl: Eum se ipso majorem

fuisse, nisi fortuna, quae pulcherrimis juveniae [Note: l. 1.] coeptis adfuerat, postremasius consilia et novissimos conatus elusisset. Quod et de Carolo V. Nepote dici potest, quem cum supra Hominem qua Virtus qua fortuna sustulissent, tandem haec maligne deseruit, adeoque Mauricius ei Saxo primus tot annorum atque victoriarum fructum eripuit; subsecuta mox infelix illa obsidio Metensis, quam deserere coactus est, unde nata cavillatio:

Herculis optasti longas transire columnas,
Siste gradum Metis haec tibi meta datur.

tamdem anno sequenti ambigua ad Rentiacum pugna. Itaque prudenter et vere Plutarchus: Politici quoque cursus esse aliquem terminum [Note: in Lucullo.] et non minus civilia certamina quam athletica vigore tamdem destitui. Quod et viditacute Didius, qui confectus senio et multâ fortuna prospere usus, per ministros tamdem agere omnia cepit, ut saevienti fortunae submitteret ipse animum, neque eam nimium tentaret. Sed et aliud incomodum hujus nimiae existimationis videor mihi alicunde eruisse. Nam homines quos nimius populi favor extollit altius, et summa omnia sibi de ipsis spondet, ubise impares existimationi illi depraehendunt, coelum terrae miscere malunt, ut aliquid fecisse videantur, quam infirmitatem suam atque impotentiam prodere. Haurio hoc ex Suetonio,

qui cum in Caesare accurate disputat de caussis quas habuerit ad invadendam Rempublicam, distinguens erudite cum Polybio inter [Note: l. 30.] [Gap desc: Greek words] caussas. ita inquit: Et praetextum quidem civilium armorum illi hoc fuit, caussas autem alias fuisse opinantur: Cn. Pompeius ita dictitabat: quod neque opera consummare, quae instituerat, neque populi exspectationem, quam de adventis suo fecerat, privatis opibus explere posset, turbare omnia ac permiscere voluisse etc.

CAPUT IX. Principem non debere uni alicui se totum dare, eumque aliis suis ministris omnibus praeferre.

VAram vibia sequitur, ut est in veteri verbo AusonI: Cum enim superiori capite ostenderimus, nimiam de aliquo existimationem non tutam satis esse et proinde nec expetendam, ecce nunc se menti offert alius Principum error, quo uni alicui totos sese dant, eorumque arbitriis, tamquam precario imperantes sese permittunt; quae res et ipsis pernitiosa est, et ministris illis supra modumelatis ut plurimum exitiosa. Id quod non uno

exemplo qua veteris qua recentioris Historiae doceri potest. Primum autem Xenophontem audiamus. Ita autem ille de Cyro: [Note: l. 4. Cyri paed.] [Gap desc: Greek words] etc. quae verba Latine sic reddi possunt: Didicimus praeterea Cyrum et Regis oculos qui vocantur, et regis aureis non aliter adeptum esse, quam munerando honorandoque: Nam dum is amplissimis muneribus eos, qui ei oportuna et commoda retulissent renuntiassentque, muneraretur, perfecit ut multi sedulo inspicerent auscultarentque ea, quae e re Principis fore existimarent. Hinc factum est, ut vulgo jactatum sit, Persarum Regem multos habere oculos, auresque multas. Quod si quis putat unum oculum expetendum Regi, eum egregie falli certum est: Vnus enim et pauca videat et pauca audiat: essetque aliis Regiis ministris quasi negligentia quaedam et segne indictum otium, si id uni solum alicui demandatum esset officium. Praeterea, quem subditi cognoscerent, illum esse oculum aut aurem regiam, hunc

scirent cavendum esse, neque quidquam illi committendum, quod omnino praeterrem Principis foret. Hactenus Xenophon. Qui etsi eo loco de Otacustis regum Persarum loquatur, quorum munus erat observare et audire, quid ubique toto regno diceretur agereturve, ut ad regem referrent, quo fiebat, ut Rex ille ab Hominibus DEUS quidam crederetur, cum omnia, quae toto regno gererentur, ille Otacustarum delatione disceret, ut loquitur Apuleius: [Note: lib. de Mundo.] tamen recte ad Aulicos quoque ministros et Consiliarios Principis a me referetur: cum et hos oculos et has aureis Regias Aristophanis scholiastes appellet [Gap desc: Greek words] , et eosdem a Rege honoratos admodum fuisse scribat Xenophon. [Note: in Acharnensibus] Nec sane aliud officium Consiliariorum, qua providere omnibus modis salutem Principis et pericula omnia avertere, Hanc igitur curam in unum aliquem rejicere incommodum censet Xenophon, tum quia unus tantae moli sufficere minime possit, tum quia illa res conjuncta sit cum invidiâ illius unius, tum denique quia ipsi Principi ea sit res noxia, sepeliri enim hac ratione fidem et virtutem aliorum ministrorum, cum videant Principem in unum aliquem tantum recumbere, aliorum merita vel non agnoscere vel superciliose aspernari: Quae sane rationes gravissimi sunt

momenti. Quid quod ille, qui usque adeo elatus est, ipsi tamdem Principi metuendus est, in quam rem insignis est apud Plutarchum locus et Historia huc maxime faciens, de quâ paullo post. Nunc rationes prius paucis expendamus. Prima erat, unum non sufficere omnibus negotiis, id adeo notum et confessum est, ut nullâ adprobatione indigeat. Falluntur enim saepe et prudentissimi, neque idem semper est animorum vigor, neque affectus omnes exsuere tam proclive est velsapientissimis. Jam vero cum invidiâ et odio conjunctam esse eam rem, quâ dubitari potest? Quomodo enim non ex unius amore et aliorum aversatione aut despectu odium nascatur? cum multis auferatur, quod unitribuitur, ut ait alicubi Plutarchus. Ex odio vero sinistrae pullulant [Note: in Sympos. I. quaest. 1.] cogitationes, ex his invidia, aemulatio, et aemulatione graviora mala alia, quae nobis idem Plutarchus describit: Ambitiosa, inquit, [Note: in Lysandro.] ingenia, caeteroqui non inutilia sunt imperio: (Nam ut eleganter Xenophon: [Gap desc: Greek words] : Gloriae cupidi nullum prorsus pro ea defugiunt laborem, nullum non sustinent periculum. Et Livius: Vile corpus est iis, qui magnam gloriam petunt) Sed ab invidia aliorum, sese quoque non abjicientium aut contemnentium, non exiguae injiciuntur illis rerum magnarum

gerendarum compedes, quae invidia facit, ut habeant virtutis suae adversarios, quos poterant et debebant habere adjutores. Exempla infinita sunt apud Historicos, et nos [Note: 5. Polit., c. 11.] alibi docuimus. Non igitur praeter rem Philosophus [Gap desc: Greek words] : commune et universale praesidium Monarchici status esse, neminem unum nimis subvehere, aut ut Velleius Paterculus loquitur: in uno aliquo omnia reponenda putare. Est enim, ut superius diximus, non e re et dignitate Principis. Non e dignitate: Turpius etenim quid est, quam Principem, qui omnibus imperat, unius rursum imperio subesse: Minus est quam servus, dominus, qui servum timet, inquit Mimographus. Et apud Euripidem Helena regem monet: [Gap desc: Greek words]. Nimirum quod in Tragoediis fere [Note: in Lysandro.] suvenire, solet histrionibus (verba Plutarchi sunt) ut, qui nuncit personam gerunt vel ministri, pluris sunt et primas parteis agant: illius vero, qui Diadema fert et sceptrum, nec vox audiatur ulla loquentis: idem accidit huiusmodi Regibus aut Principibus; et majestas quidem imperii haerere apud ministrum solet, regi aut Principi orbum potentiâ nomen relinquitur. Non item e re: Numquam enim satis fida potentia est, ubi nimia est, [Note: 2. Hist. c. 92 t. 52.] ait Tacitus: neque Princeps nimiâ unius auctâ potentiatutus vivet, auctore Dione. Quid Seianus

ianus non debuit Tiberio? quid vero non contra eum molitus est? Inferiori aevo Philippus ad summos honores a Gordiano evectus, nonne postea eum interfecit? Agesilaus Lysandrum, [Note: Plutarch. in Lysandro.] suo sane merito, nam ad regnum Spartanorum eum evexerat, juxta se habebat semper et omnibus aliis praeferebat: quod cum Asiatici animadverterent, omnes certatim ad ipsum, spreto et neglecto rege, sese convertebant, ipsum observabant, ad eum spes et querelas suas deferebant. Sensit id non obscure Agesilaus, et, quo periculo esset, animadvertebat plus satis: noverat et illud, quod non solum Plutarcho, sed et Dioninotatum: opprimere, quem evexeris, a justitiae regulis longe abire: urgebat tamen eum periculum et miserrima conditio Principum, quibus de comperta [Note: Sueton. Domit. c. 21.] adversus se conjuratione non nisi occisis credi solet, ut apud Suetonium querulatur Domitianus: itaque eum deprimendum mature censuit, et tamdem ad abjectissimum carnium dividendarum munus detrusit. Neque fugit consilium hoc Agesilai Lysandrum, itaque aliquando ad illum: Quam tu bene, inquit, nosti Agesilae, conculcare amicos. Cui Rex: sane: si me esse majores velint. Idem periculum in Agrippâ notaverat Augustus, quem cum meritis clarum potentiâ auxisset, suspectare tamdem cepit, consilium igitur a Mecoenate

petiit: qui in haec verba ipsi respondit: Tantum jam Agrippam fecisti, ut eum vel generum tuum fieri necesse sit, vel subito opprimi et occidi: quorum hoc cum parum justum esse Augustus animadverteret, alterum consilium sequi maluit, datâue ei in uxorem filia Juliâ, Vrbis regimen, dum ipse in Sicilia haereret, adjecit, ipsique commisit, ut auctor [Note: lib. 33.] est Dio. Non igitur sine caussa Livius: Summa dignitas et dantem et accipientem gravat. [Note: Musâ VII.] Et apud Herodotum graviter Artabanus: [Gap desc: Greek words] : Atquires est dictu quoque et auditu permolesta, omnem regis statum in unius alicuius hominis humeros imponere. Adeoque vere, [Note: l. 1. Ann. c. 11.] quamquam non ex animi sui sensu, apud Tacitum Tiberius: In magno Principatu aut civitate pluribus illustribus viris subnixâ non ad unum omnia deferenda, plures facilius munia Reip. sociatis laboribus exsecuturos. Neque vero desunt recentioris Historiae quoque Exempla petcantium hoc peccatum: Quae enim res Carolum Simplicem Galliae Regem ad extremum evertit? nisi quod Haganonem Laudunensem modicae originis solum omnium consiliorum suorum participem faceret, neque quidquam sine illo domi forisve gereretur ardui? nempe tanta obscuri hominis gratia Regi tamdem exitio fuit, cum non injuria proceres moleste ferrent, unum omnibus eumque ignobili proximum,

nobilissimis viris anteponi, ut ex Papirio [Note: lib. 2 Ano, Francic. In The sauro Polit. l. 4. c.] Massono retulit Joh. a Cho Kier J C. Leodiensis magni nominis Politicus. Engerranus autem, qui sub Philippo Pulchro [Gap desc: Greek words] erat, suo exemplo docuit, quam instabilis sit fama potentiae non suâ sed alienâ vinixae, ut alicubi tacitus, adeoque nimis tenue illius foederis esse [Note: 13. Annal. c. 19.] vinculum, quod plurium odio nectatur, quem quibus coloribus apud successorem Philippi Pulchri Ludovicum Hutinum Johannes Annalis depingat, ne pigeat audire: Scis, inquit, Justissime Rex, vivo patre tuo Rege Optimo, hunc hominem, si homo dicendus est, tantos spiritus sumsisse tantumque dominatum, ut nullus Regiis literis obediret, nisi conjuncta ab Engerrano Epistolâ quae dicto audientes esse juberet: inprimis coactores regiae pecuniae, mensariique, cum quid cuiquam numerare a Rege jussi erant, ne assem quidem depromsissent, nisi Engerrano auctore jubebat, vetabat. ministri personam exsuerat, foedissimus homo, ut hominem mentiar, Regem agebat: immo supra reges adscenderat. Constat Regem Patrem tuum literas mandataque ad Atrebatem Comitem dedisse: Hic integerrimus scilicet vir, contraria mandata dedit, jussitque Atrebatem aliter, quam Rex volebat, facere, nihil periculi ab rege fore pollicitus. Imperium Regis vile fuit, Engerrani

sanctissimum gravissimum: et quae his plura apud Paulum AEmylium sequuntur. Quae vero huic Engerrano tamdem merces? Dicam [Note: l. 1. Ann. c. 74. qua de Romano Hispone.] non meis sed Taciti rursum mei verbis: potentiam apud unum, odium apud omnes adeptus, dedit exemplum, quod quotquot secuti sunt alii, perniciem aliis ac postremum sibi quoque invenere: furcâ videlicet suspensus poenas improbitatis suae luit. Outinam nostrorum hodie Principum aulae nullos haberent Engertanos tales, aut, si qui in illis sunt, mature in seipsos descendant, et alienis damnis ruinas suas avertant. Nihil dicam de Ludovico XI. item Gallorum Rege, qui quantum Olivario tonsori tribuerit, ex eodem Paulo AEmylio et Philippo Cominaeo videre est, qui sane nossedebebat, dignitates in tabibus hominibus et honores non minus quam cibos delicatos in languente et aegro stoacho vitiari ac corrumpi solere. Quantum Philippus III. Hispaniarum et Indiarum Rex se dederit Marchioni Deniae, quem Lermae Ducem constituit, quamque indigne id tulerint Principes Hispani, et quantum indignati, communem Patriae Solem duobus tantum oculis adlucere, fontemque illum largifluum aquas ad unum tantum hominem reficiendum [Note: lib. 2. Narr. 2. sect. 12. p. 187.] spargere: constat ex Relationibus Petri Matthaei Galli Regis Historiographi. Neque eam rem celare Regem voluerunt. Querelae

enim istae omnibus modis quibus potuere, publice propositae sunt: Per statuas repraesentarunt initio Regni et auspicii Regis: et in ingressu eius Madritiam locata fuit statua Jovis globum orbis humero gestantis et medietatem eius in Philippi humerum deponentis, cum subscribtione:

Sub Jovis statuâ legebantur haec verba a manu incognita: Hic est Dux Lermae. Etiam Pasquilli proponebantur. Rex Hispaniae oravit Papam, ut sibi concederet decimam Bono rum Ecclesia sticorum, praeter consuetudinarium vevtigal, quod Regibus ex illis bonis penditur. Metus, ne Papa consentire nollet, fecit ut in portis Palatii Vailladolitani scriberetur: Papa inclemens, Rex innocens, Dux insolens. Circumferebantur et literae confictae: et Rex ipse cum aliquando a de ambulatione rediret, reperit in mensâ Epistolam signatam cum hac [Gap desc: Greek words] PHILIPPO III. REGI HISPANIAE NUNCIN SERVITIO DUCIS DE LERMA EXISTENTI. Rex inspectâ epistolâ risit, et ad Ducem Lermae conversus dixit: Vide quid de nobis scribatur. Nec silebatur in theatris et scenis publicis. Acta Vailladoliti Tragcedia: in qua interloquebantur Rex, Connestabilis Castiliae, Dux Lermae

et populus. Argumentum erat, querimoniae de injuriis Lermae Ducis. Catastrophe: mors Ducis membratim a furibundo populo discerpti. Introducebantur et stulti sive moriones, qui circa Reges frequenter esse consuevere. Inter eos quidam Pyrricham saltans transiens inter Regem et Ducem Lermae, impulit in hunc ita duriter, ut eum titubare fecerit, et addidit: Bene te pedibus teneas, nam si semel cecideris numquam resurges. Rex audito hoc sermone, eumque sibi dictum putans, subjecit statim: Cademus ergo uterque. quibus Regis verbis Principes adstantes, qui ad Pyrricharii factum ante riserant, confusi et in stuporem acti sunt. Haec totidem pene verbis Historicus: et subjungit: Sed ne beatissimorum quidem ullus dicere potest, quamdiu talis est futurus. Vere tu et non vani vatis tua fuit Oratio, Petre Mathaee: nos tristem periodum et tantum non funestam Lermaeo non incertis rumoribus sed constanti fama accepimus, sicut et ante paucos annos miserrimum Marchionis Aneraei in Gallis casum ex eodem regii favoris vertice tristissimamque ruinam. Cayetemalo, quotquot adhuc Fortunae praecipitia per glaucoma Regiae gratiae non prospicitis.

CAPVT X. De Allocutione Militum, quâ Imperatores ante praelium uti consuevere, quaedam notata.

VErba sunt Cyri apud Xenophontem: [Gap desc: Greek words] : Nulla inquit cohortatio ita fortis est aut efficax, quae ignavos uno diei momento immutet, et ex segnibus forteis reddat. Nimirum intus et in animo aliquid esse oportet, quod oratione eliciatur. Nam neque vestes, quamvis confertissimae atque densissimae corpus calefaciunt, nisi aliquid intus sit nativi caloris. Id quod probe intell exit apud C. Sallustium L. Catilina: qui alloquens [Note: c. 58. Catilin.] suos ante praelium, quod illi extremum et ruinosum fuit, ita orditur: Compertum ego habeo, Milites, Verba virtutem non addere, neque ex ignavo strenuum, neque fortem ex timido exercitum oratione Imperatoris fieri: quanta cuiusque animo audacia naturâ aut moribus inest, tanta in bello patere solet. Quem neque gloria, neque pericula excitant, nequicquam hortere, timor animi auribus officit. Nec alius sententiae apud eumdem [Note: Jugurth. c. 85. extremo.] Historicum C. Marius. A quibus non

[Note: Orat, [Gap desc: Greek words] extremâ.] longe abit Demosthenes, cum Atheniensibus suis ita loquitur: [Gap desc: Greek words] : Oratores numquam vos aut improbos aut probos facturisunt. Utut vero haec se ita habeant, constat tamen ex Historiis, non Romanos tantum sed et alios populos multum momenti in hac Allocutione militari posuisse, non ut inderent virtutem militibus, quae nulla in ipsis esset, sed ut adderent, id quod eleganter notatum Virgilio: Apud quem cum AEneas rebus jam Trojanis conclamatis et desperatis animadverteret tamen superesse quosdam, qui mallent fortiter pugnando cadere, quam fugam ignominiosam arripere: inflammat illos magis Oratione, brevi quidem illâ sed accuratâ et potenti, nec sine effectu, sed audiamus versus ipsos Divini Poetae:

[Note: AEn. 2.] Quos ubi confertos audere in praelia vidi,
Incipio super his: Juvenes, fortissima frustra
Pectora, si vobis audemem extrema cupido
Certa sequi: quae sit rebus fortuna, videtis.
Excessere omnes, adytis arisque relictis,
DI quibus imperium hoc steterat: succurritis urbi
Incensae: moriamur, et inmedia arma ruamus
Vna salus victis nullam sperare salutem.

Sic animis juvenum furor additus: inde lupi ceu
Raptores atra in nebulâ quos improba ventris
Exegit caecos rabies, catulique relicti
Faucibus exspectant siccis: per tela per hosteis
Vadimus haud dubiam in mortem etc.

Nec aliter Cicero, qui dese alicubi: Faciam, [Note: 4. Philipp.] inquit, quod Imperatores instructa acie solent: quamquam paratissimos milites adpraeliandum videant, ut eos tamen adhortentur: sic ego vos ardentes et erectos ad libertatem recuperandam cohortabor. Quid quod Ovidius quoque hoc vidit: ita enim ad uxorem suam inter alia:

Ne mihi succense, toties si carmine nostro, [Note: El. 1. lib 3. de Ponto.]
Quod facis, ut facias, teque imiter rogo.
Fortibus adsuevit tubicen prodesse, suoque
Dux bene pugnanteis incitat oreviros.

Etiam ex S. Patribus fuit, quem hoc, quod dicimus, non fugeret. Est is B. Hieronymus: [Note: Epist. de Virgin. serv. ad Demetriad.] qui Demetriadem Virginem laudaturus ob insigne et immarcessibile pudicitiae decus, dum caussas sui instituti percenset, hanc quoque affert: Sed et Oratio nostra dabit aliquid emolumenti. Equorum cursus Favore pernicior fit, pugilum fortitudo clamoribus incitatur. paratas adpraelium acies strictosque mucrones sermo Imperatoris accendit. Hic igitur unus Allocutionis Imperatoriae usus. Alter est retinere et veluti cohibere impetus praematuros, quibus interdum nimis gestiunt proruere in pugnam

[Note: l. 7. Bell.] gnam milites, nec vocem aut jussum Imperatoris exspectare volunt. Talis est Allocutio Caesaris, qua militem suum objurgat, quod injussu suo contemtoque Ducum imperio ad Gergoviam iniquissimo loco pugnare ausi fuissent. Audiamus ipsum Caesarem: Postero [Note: Gall. c. 52.] die (scil. a clade ad Gergoviam accepta) Caesar, concione advocatâ temeritatem cupiditatemque militum repraehendit, quod sibi ipsi judicavissent, quo procedendum aut quid agendum videretur: neque signo recipiendi dato constitissent, neque a tribunis militum legatisque retineripotuissent: exposuit, quid iniquitas loci posset, quantopere eorum animi magnitudinem admiraretur, quos non castrorum munitiones, non altitudo montis, non murus opidi tardare potuisset; tantopere licentiam arrogantiamque repraehendere, quod plus se, quam Imperatorem de victoria atque exitu rerum sentire existimarent. nec minus se in milite modestiam et continentiam, quam virtutem atque animi magnitudinem desiderare. Hactenus Caesar. Tertius usus est, impellere tardantes et excitare atque animare timentes: Neque vero omnis timor in viro forti culpandus: non enim vir fortis hominem exsuit, sic ut [Gap desc: Greek words] prorsus sit, sed et agnoscit pericula et expavescit, sed cum modo, sic, ut non vincatur a timore aut pavore, aut officium viri fortis migret. Immo animis omnium hominum hoc naturaliter

evenit, ut trepident, cum ad conflictum venerint, [Note: l. 3. c. 12. lib. 1. de Bello Gallico, c. 39. et seqq. narrat et Dio.] utloquitur Veget. Exemplum iterum Caesar nobis suppeditat: Cum enim exercitus eius ad Vesontionem dies aliquot rei frumentariae commeatusque caussâ consedisset, atque ex mercatoribus intellexissent, aliisque Gallis, ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute atque exercitatione in armis esse, et foepenumero sese cum iis congressos, ne vultum quidem atque aciem oculorum ferre potuisse: tantus subito timor omnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret, unde neque vultum fingere, neque interdum lachrymas tenere poterant milites: abditi in tabernaculis fatum suum querebantur, aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur: vulgo totis castris testamenta obsignabantur etc. Quae cum animadvertisset Caesar, convocata concione allocutus est eos, et oratione suâ primum timorem repraehendit postea animum addidit. Ubi nota et aliam justi interdum timoris caussam: In illo enim Exercitu Equites Centuriones et qui alioqui magnum in castris usum habebant, diserte profitentur, non se hostem vereri, sed angustias itineris et magnitudinem sylvarum, quae inter eos et Ariovistum intercederent, rem item frumentariam, ut satis commode

supportari posset, timere. Caesar omnes hat caussas diluit, et acri lixivio eos castigat, ut videre est dicto loco. Ostendit deinde rationem superandi hostem: unde legis ibidem: Oratione illâ habitâ mirum in modum conversae sunt omnium mentes, summaque alacritas et cupiditas belli gerendi innata est. Atque aut ego valde fallor, aut ex istâ Caesaris allocutione Fl. Vegetius hausit illa, quae tradit [Note: l. 3. de Re milit. c. 12.] his verbis: Ipsâ die quâ certaturi sunt milites, quid sentiant diligenter explora: nam fiducia vel formido ex vultu, verbis, incessu motibusque cernitur. Nec confidas satis, si tyro praelium cupit, inexpertis enim dulcis est pugna. Et noveris te oportere differre, si exercitati bellatores metuunt dimicare: monitis tamen et Oratioue Duics exercitui virtus crescit et animus: praecipue si futuri certaminis talem perceperint rationem, qua sperent se facile ad victoriam perventuros: Hostium praeterea ignavia vel error ostendendus est, vel, si ante a nobis superati sunt, commemorandum. Dicenda etiam, quibus militum mentes in odium adversariorum, ira et indignatione moveantur. [Note: Caesar 3. de Bello Civili c. 86.] Hactenus Vegetius, et sane recte haec ab eo dicta cofirmat [Gap desc: Greek words] Historica. Nam et Pompeius, cum militibus suis dixisset, priusquam concurrerent acies, fore ut exercitus Caesaris pelleretur, atque illud plerique admirabundi excepissent: Scio, inquit, me vobis pene incredibilem

rem polliceri, sed rationem consilii meiaccipite, quo firmiore animo in praelium prodeatis, eam rationem deinde ipsis exponit. Caesar autem dicto loco: Quod si furore atque amentia impulsus bellum Ariovistus malit quam pacem, quid tandem vererentur? factumjam eius hostis periculum Patrum memoria: factum nuper in Italia servili tumultu: Denique hos esse Germanos, quibus cum saepenumero congressi Helvetii non solum in suis, sed etiam in illorum finibus plerumque superassent. qui tamen Helvetii Romano exercituipares numquam esse potuerint. Apud Livium M. Furius Camillos [Note: lib. 5.] Ardentes excitans ad oppugnandum Gallos aitinter alia: Quae effuso agmine adventat, gens est, cui natura corpora animosque magna magis quam firma dederit, eo in certamen omne plus terroris, quam virium ferunt. Et apud Plutarchum Q. [Note: in eiu vita.] Flaminius Consul Rom. adversus Antiochum missus, cum suos auditis Antiochi Legatis eiusdem vires et robur superbe jactantibus, commoveri vidisset, his verbis et Legatos pudefecit, et suos confirmavit. Cum, inquit, Chalcide apud Hospitem coenarem, mirarerque multitudinem appositarum carnium: hospes ad me inquit, omnes porcinas esse, sed condimentis atque, apparatibus differre. Quid igitur vos hic miramini, aut quos milites? Syri omnes sunt, armis solum differunt: Syri antem molles olim habiti et imbelles. Vid. et orationem P. Decii apud Livium lib. 7.

Atque haec de tertio usu sufficiant. Sequitur quartus. Is est: laudare militem post partam victoriam. Luculentâ enim aliquâ partâ victoriâ solebant Imperatores Tribunal aut suggestum coscenndere, et convocato exercitu pro concione milites laudare ac gratias agere. Laudibus enim non minus quam praemiis animi [Note: lib. 2.] militum gaudent, inquit alicubi Livius.

Sic Metellus apud Sallustium, post victoriam [Note: In Iugurth. e. 54.] de Iugurthapartam, in castris quatriduo moratus, saucios cum curâ eficit, meritos more militiae donat, universosin concione laudat, atque agit gratias: hortatur adcoetera, quae levia sint, parem animumgerant, pro victoria satis jam pugnatum, [Note: l. 7.] reliquos labores propraedâ fore. Apud Livium P. Decius Tribunus militum, cum exercitum circumsessum invicto animo in tutum eduxisset, Macti virtute, inquit, milites Romani este, vestrum iter ac reditum omnia secula laudibus efferent, et [Note: l. 2. Ann. c. 22.] quae ibi sequuntur. Apud Tacitum denique, post devictos a Romanis Germanos, Germanicus laudat pro concione Victores, et congeriem armorum [Note: l. 1. c. 71.] struit. Idem emersos e fluctibus Oceani, ut cladis memoriam comitate leniret, circumiens, saucios solari, facta singulorum extollere, vulner a intueri, alium spe, alium gloriâ, cunctos alloquio et cura sibique et praelio firmabat. Denique si qua seditio aut alius aliquis animi morbus milites invaserat, sermone remedia allata: nusquam

enim eloquentia magis opus, quam ubi major hominum multitudo. ubi autem major hominum multitudo, quam in militia, quae, cum neque civilibus neque militaribus legibus facile regi se patiatur, quippe, quae jus in armis se ferre censeat, ars sola et vis dicendi frenat ac sistit. Apparuit hoc clarissime in seditione Pannonicarum legionum apud Tacitum. Tum [Note: 1. Annal. c. 19.] enim Bloesus multa dicendi arte furorem militum mitigavit, eoque rem deduxit, ut depositis prioribus consiliis adclamaverint, ut filius Bloesitribunus legatione ad Tiberium perfungeretur, ?quo impetraret, quae desiderarentur. Idem et in seditione Germanica paruit. Germanicus enim non tantum auctoritate, quantum eloquentiâ flexit animos militum, quod et alias crebro factitatum. Sed de rationibus seditionum et tumultuum militarium compescendorum alias: Nunc hoc solum addo, Allocutionem militum proprium et peculiare jus fuisse Augustorum tantum: privato nec militem fas alloqui, nec in concionem prodire aut ad Senatum Epistolam mittere. De Liviâ matre Tiberii Dio narrat: Livia [Note: l. 57.] superbia et fastu omnes priores foeminas longo intervallo post sereliquit, quippequae Senatum, ac de populo, qui vellent, domum ad se salutandam venientes admittebat, idque ipsum in publicos commentarios referri curabat. immo se Tiberio imperium dedisse ferebat, ideoque aequatâ modo potestate

cum eoregere, sed et potiores tenere partes volebat, uno hoc excepto, quod in Senatum venire aut milites alloqui vel concionem habere ausa fuit nunquam. At hoc non abstinuit Agrippina Germanici uxor, de qua tradidisse C. Plinium Tacitus scribit, stetisse apud principium pontis Rehni, laudes et grates reversis legionib. habentem. Subjum git Tacitus. Id altius animii Tiberii penetravit: non enim simplices eas curas, nec adversus externos militem quaeri. nihil relictum Imperatorib. ubifoemina manipulos intervisat, signa adeat, largitionem tentet, tamqua parum ambitiose filium Ducis gregali babitu circumferat, Caesaremque Caligula appellari velit. Potiorem jam apud exercitus Agrippinam, quam Legatos, quam Duces. compressam a muliere seditionem, cui nomine Principis obsisti non quiverit. Quod si Augustis et Imperatorum ac Ducum uxoribus non licuit [Note: Tacit. 6. Annal. c. 8.] militem alloqui, quanto minus privatis. Vnde Tiberius Junium Gallionem, qui censuerat, ut Praetoriani, auctis stipendiis, jus apiscerentur in quatuordecim ordinibus sedendi, vehementer per literas increpuit, velut coram rogitans: Quid illi cum militibus? quos neque dicta Imperatoris neque praemia nisi ab Imperatore acciperepar esset. Audin dicta Imperatoris solum ab Imperatore milites accipere debere? Innuit non obscure et Ammianus [Note: lib. 16.] Marcellinus, ubi describit Juliani praelium cum Germanis commissum: ita enim inter

alia narrat: Animosus contra labores maximos Caesar, ducentis equitibus septus, ut ardor negotii flagitabat, agmina peditum impetu veloci discurrens verbis hortabatur. Et cum alloqui pariter omnes nec longitudo spatiorum extenta nec in unum coactae multitudinis permitteret crebritas, et alioquin vitabat gravioris invidiae pondus, ne videretur id affectasse, quod sibi soli deberi Augustus volebat etc. Alloqui scilicet universum exercitum [Note: Capitolin. in Clodio.] Augustus sibi soli deberi censuit. Unde Commodus cum Clodium Albinum successorem Imperii designaret per Epistolam, in haec verba illi scribit: Imp. Commodus Clodio Albino. Alias ad te publice de successore atque honore tuo misi; sed hanc familiarem et domesticam, omnem, ut vides, manu meâ scribtam epistolam dirigo, qua tibido facultatem, ut, si necessitas fuerit, ad milites prodeas et tibi Caesareum nomen assumas etc. Ubi vides Commodum veluti peculiarem praerogativam etiam Caesari designato tribuere jus adeundi et alloquendi militem. Atque hoc pro signo fuit, quod Marcus Imp. fratrem Verum in societatem Imperii assumserat, quod Marcus non suo solius amplius, sed suo fratrisque nomine milites allocutus [Note: in Vere.] est apud eumdem Capitolinum. Hinc capiendum est illud Herodiani de Commodo: Celebrato, [Note: lib. 1.] inquit, funere, [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Visum est amicis adulescentem (Commodum) adducere ad exercitum, ut et milites alloqueretur, et qui novis Imperatoribus mos est, pecuniis magnifice elargiendis, velut auctoramento quodam illorum sibi animos devinciret. Atque haec de Allocutione militari dicta nobis hoc loco sunto.

DECADIS XVI. CAP. I. Mores et Leges saepius [transcriber, in the print: soepius] apud bonos auctores conjungi solere.

LEgenti mihi nuper in Eutropio, qui Breviarium Historiae Romanae nobis reliquit, annorum quidem MCXV. succinctâ sane concinnâ ue brevitate, sic tamen, ut nihil per ea tempora inciderit pene in Imperio Romano, quod non diligenti illi auctori vel tribus saltem verbis notatum: incidi in Historia Numae, qui Romulo Parenti Romani Imperii successit, de quo in hunc modum scribit: Postea Numa Pompilius Rex creatus est: quibellum nullum quidem gessit, sed non minus civitati, qua Romulus profuit: Nam et Leges Romanis et mores constituit qui consuetudine praeliorum jam latrones et semibarbari putabantur, et quae ibi sequuntur. Substiti in his verbis, et, mecum ipso colloquio instituto, quaesivi quare

mores legibus conjungerentur. et quomodo mores constitui possint, nisi per leges? Rediit mox mihi in memoriam, jugum illud legum et morum non insolens esse apud veteres. quare ad excerpta mea sive adversaria mea me recepi, [Note: l. 6.] ubi haec notata animadverti. Primum autem Polybij illustrem locum considerandum proponam, dignissimum qui ab omnibus Politicis non auro aut gemmis, sed inscribatur [Note: in Prometh.] [Gap desc: Greek words]. ut incompara bilis Casau bonus noster reddidit: Egoenim duo principia sive fundamenta esse autumo cuiuslibet Reipublicae, propter quae forma illius et constitutio vel optanda censeri debeat vel fugienda: Leges videlicet et mares sive instituta. Et optanda quidem illa sunt, quae et civis cuiusque vitam privatim sanctam reddunt et castam, et publica Civitatis instituta mansueta auque justa: fugienda

vero, quse praestant contrarium. Quem admodum igitur, quoties in aliquo populo mores legesque landabiles vigere exploratum habuerimus, et cives et ipsam Remp. fore laudabilem non dubitamus affirmare: sic cum et privatorum vitam avaritiae deditam, et actiones publieas injustas alicubi observaverimus; quis dubitat merito dici posse, et leges apud ipsos esse malas, et tam mores singulorum, quam universam Remp. vituperabilem. Hactenus Polybius. Polybio succedat Virgilius Lex illa Poetarum: apud quem cum Anchises spondet Imperium Orbis, his versibus id exsequi eum facit. [Note: 6. AEn.]

Excuden: alii spirantia mollius aera,
Credo equidem et vivos ducent de marmore vultus,
Orabunt caussas melius coelique meatus
Describent radio et surgentia sidero dicent:
Tu regere Imperio Populos, ROMANE, memento,
(Haetibi erunt arteis) pacique imponere morem
Parcere subjectis et debellare superbos.

Quid autem sit, regere imperio populos et paci morem imponere, id clarius extulit de Augusto Imperat. Horatius:

Cum tot sustineas et tanta negotia solus, [Note: Epist. 1. l. 2.]
Res Italas armis tuteris; moribus ornes,
Legibus emendes: in publica commoda peccem
Si longo sermone morer tua tempora Caesar.

Hic idem autem, ubi de tranquillitatetemporum Augusti canit, in haec quoque verba erumpit:

[Note: Od. 5. l. 4.] Culpari metuit Fides
Nullis polluitur casta domus stupris
Mos et Lex maculosum edomuit nefas.
Laudantur simili prole puerperae,
Culpam poena promit comes.

Nulla foro rabies, nec strictae jurgia litis
Morum jura, viris, solum et sine fascib. aequum.

Ubi per fasces imperium et leges intellige. Vides ut passim mos cum Lege conjungitur. [Note: lib. 1.] Eutropius vero noster modum hunc loquendi ex Livio sumsit, cuius de Numâ verba haec sunt: Declaratus rex Numa de templo descendit, regnoque potitus, urbem novam conditam vi et armis, jure eam legibusque ac moribus de integro condere parat. Nunc videndum: differant ne ista duo? et quomodo? Ac lex quidem quid sit, disquisitione opus esse non videtur: Omnes enim sine ambage consentiunt, Legem esse jussum summae potestatis obligans subjectos ad obedientiam sub comminatione poenae. Quid vero Mos sit, non ita liquet. Audiamus igitur hic Grammaticos, visuri num illi nos hic juvare possint. Festus igitur prodeat, cuius haec sunt verba: Mos est institutum patrium pertinens

maxime ad religiones ceremoniasque DEORUM antiquorum. Accedat huic Varro, quam [Note: l. 3. c. 8.] Macrobius scribit Morem dixisse in judicio animi consistere, quem deinde sequatur consuetudo. Hos duos si audiamus, Mos et lex different, ut mos sit cultus divini numinis, lex vero cilvilium negotiorum: sic ut Respublicae ex Polybii sententiâ eae beatae censeri debeant, quae et Numinis cultum religionem ac ceremonias caste observent, et unice societatis civilis conservandae gratia legibus praeclaris munitae sint, secundumque eas vivant. Atque haec interpretatio non in commoda mihi videtur. Vbi enim rectus de DEO sensus, rectusque DEI cultus viget, et ubi tranquillitati publicae honestis legibus provisum est, ibi non possunt non omnia recte se habere. Quare autem, quae ad Religionem numinis pertinent, Moris nomine veniant, non Legis, expedita ratio est. Ea quae Natura nobis instillat, quae veluti nobiscum nascuntur, illa lege juberi non debent, naturalis enim ratio dictat, illis insistendum est. Jam numen aliquod esse, cujus nutu Vniversum hoc regatur et consistat, quis, nisi, pro corde illi pepo datus sit, ex naturae libro non discat, ad cujus cultum non opus praeceptis est aut legibus, sed Natura ipsa eo aurigatur, modus colendi ex institutis antiquis, consuetudine et moribus majo rum est, qui et auctoritatem

addunt religioni. Notatum hoc acute Macrobio dicto loco in versibus Virgilii, ubi describit ritum illum sacrum reserandi Jani templum, cum bellum gerendum est, quem morem odio belli migrare volebat Latinus: ita enim Virgilius:

Mos erat Hesperio in Latio (quem protinus urbes Albanae coluere sacrum, nunc Maxima rerum Roma colit) cum prima movent inpraelia Martem etc.

Eleganter, inquit, Virgilus utrumque auctorem Varronem et Festum sequitur: et primum quidem Varronem, quoniam ille dixerat morem praecedere sequi consuetudinem: ideo Poeta initio: Mos erat, et mox de consuetudine subjungit: quem protinus urbes coluere Albanae, nunc Roma. quibus verbis perseverantiam consuetudinis monstrat. Et quoniam Festus Morem pertinere ad ceremonias ait, ut idem Maro docet, adjiciendo sacrum, cum inquit, dem protinus urbes Albanae coluere sacrum. Mos ergo praecessit, et cultus moris secutus est, quia est consuetudo. Et sic definitionem Varronis implevit. Adjiciendo deinde sacrum, ostendit morem eeremoniis [Note: 12. lib.] dicatum, quod Festus adseruit. Idem sorvavit, et alibi, cum dicit

Vbi idem clare perspicueque docet Morem esse rituum sacrorum. Ab hoc Maerobij Interpretamento

stare videtur et Tacitus alicubi: cuius verba, [Note: lib. 6. c. 22.] ut explicem adfero: Relatum inde ad Patres a Quinctiliano Tribuno pleb. de libro Sibyllae, quem Caninius Gallus Quindecimvir recipi inter caeteros ejusdem vatis, et eâ dere Senatus consultum postulaverat, quo per discessionem facto, misit literas Caesar, modice tribunum increpans: ignarum antiqui moris ob juventam. Gallo exprobrabat, quodsciontiae ceremoniarumque vetus, incerto auctore, ante sententiam collegii, non, ut assolet lecto per magistros aestimatoque carmine, apud infrequentem Senatum egisset. Vides quomodo hic Tiberius antiquo mori ceremonias jungit, et ad sacra morem adstringit. His tamen nihil obstantibus, constat Moris notionem non apud omnes ita constat Moris notionem non apud omnes ita restrictam esse, ne apud hos quidem quos laudavimus Virgilium et Tacitum: Itaque aliorum quoque sententiae audiendae. Mos, [Note: lib. 4. c. 3.] ait Isidorus, est vetustate probata consuetudo, sive lex non scribta. quibus verbis hoc vult, motem observationem quandam esse non lege sed graviorum hominum placito atque judicio cofirmatam: unde Cicero sibi alicubi sodalem suum more majorum liberûm loco esse debere [Note: 2. de Orat. in Annot. ad Pand. de Antiq. jure Civ. Rom. l. 1. c. 5.] dicit, ut annotavit Doctiss. Budaeus. Sigonius etiam hic aliquid juvat: Instituta, inquit, mosque majorum, tantam vim habuerunt, ut cum, antequam in consuetudinem venirent sine crimine aeteriri possent, postquam tacitâ omnium adsensione

sunt probata, pro gravissimis legibus sint sanctissime custodita. Atsi quaeratur, quid institutum a more differat, non est difficile dictu. Nam quiprimus egregii quidquam in Rep. gessit, adeo ut exemplum eius posteri ultro secuti sint, is auctor instituti praedicatur. Vbi vero auctore exempli ignorato, consuetudo aliqua teneri cepit, mos majorum appellatus est. Hactenus Sigonius. Mores igitur sunt consuetudines sine lege introductae, sanctae tamen et non sine gravi caussâ migrandae, etsi enim summae potestatis in Repub: consensum non habent expressum sicut leges, habent tamen tacitum: unde non minus in bene constitutis Rebuspub. animadvertitur in eos, qui morem majorum migrare praesumunt, quam in eos, qui leges transgressi, jure agi consuevit: Et majoribus nostris maximae laudi apud Tacitum: plus apud eos valuisse bonos mores, quam alibi bonas leges. Sicigitur constat quod sit discrimen inter Mores et Leges: Quod tamen non semper attendisse video Classicos scribtores: nam et mores saepe pro legibus positas video. Claudianum sane sic accipio, ubi de Laudibus Stiliconis: [Note: lib. 2. initio.]

Hactenus armatae laudes: nunc qualibus Vrbem
Moribus, et quanto frenet metuendus amore.

frenandi suadet. Et sic Cassiodorus quoque apud quem Theodoricus Rex: Delectamur jure Romano vivere, quos armis cupimus vindicare: nec minor nobis cura est rerum moralium, quam potest esse bellorum. Quid enim proficit, Barbaros removisse confusos, nisi vivatur ex legibus. Vides hic leges et mores promiscue observari.

CAPVT II. Vitiorum, quibus ipsi cooperti sumus, acerrimi censores et vindices esse solemus.

VErsus sunt Juvenalis sed aceto Satyrico probe macerati atque sale ut sic dicam Attico defricati:

Quis tulerit Gracchos de seditione querentes, [Note: Sat. 2.]
Quis coelum terrae non misceat, et mare coelo,
Si fur displiceat Verri? homicida Miloni?
Clodius accuset Moechos? Catilina Cethegum?

Perstringit illis versibus morem improbum hominum: quo, quibus ipsi vitiis tamquam animi quibusdam ulceribus scatent, ijs dem gravissime succensere videri volunt, et in alijs severissime ac rigidissime damnant. Notarus hic multis scriptoribus, quorum primum testimonia

colligam: Exempla deinde nobiliora proponam, causam tandem, si potero, venabor. Primum autem culpatus hic mos D. [Note: Apanthis. tit. de pecc. et confess. p. 379.] Chrysostomo: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]. Plurimi, inquit, mirtalium suis vitiis et delictis facile ignoscunt, accusatores eorumdem [Note: ad Rusticum] in aliis, et, sipote, vindices. Etiam D. Hieronymo: Accusamus saepe, quod facimus, ait, et contra nosmetipsos diserti, in nostra vitia invehimur. Et, ne plures ex Sacris scribtoribus huc [Note: 3. de. Provid.] advocem, B. Salvianus graviter admodum: Quis est enim vel nobilium omnino vel divitum, horrens crimina? quamvis in hoc fefellerim, multi enim horrent, sed paucissimi evitant: in aliis semper horrent, quod in se semper admittunt, mirum in modum et accusatores eorumdem criminum, quorum excusatores execrantur publice, quae occulte [Note: l. 7.] agunt. et alibi invehitur rursus in hoc generis homines: punit judex in alio peculatum, cum sit ipse peculator, punit rapinam cum sit ipse raptor, [Note: lib. 2. de Ira c. 28.] quod perinjurium est. Audiamus nunc Senecam tamquam proximum sacris. Ita autem ille: Vbi aequum judicem invenies? Is, qui nullius non uxorem concupiscit, et satis justam caussam putat amandi, quod aliena est, idem uxorem suam adspici non vuli: fidei accerrimus exactor est perfidus, et mendacia persequitur ipse perjurus, et litem sibi inferri aegerrime calumniator patitur. Pudicitiam

servulorum suorum attentari non vult, qui non pepercit suae. Aliena vitia in oculis habemus; a tergo nostra sunt. Inde est, quod tempestiva filii convivia pater deterior filio castigat. Nihil alienae luxuriae ignoscit, qui nihil suae negavit. Et homicidae Tyrannus irascitur, et punit furta sacrilegus. Hactenus Seneca. cui succinit Plinius: Nostine, interrogat Geminium suum: hos, qui omnium libidinum servi, sic aliorum vitiis irascuntur, quasi invideant, et gravissime puniunt, quos maxime imitantur. Atque ego optimum et emendatissimum existimo, quo caeter is ita ignoscit; tamquam ipse quotidie peccet, ita peccatis ab stinet, tamquam nemini ignoscat. Proinde hoc domi hoc foris hoc in omni vitae genere teneamus, ut nobis implacabiles simus exorabiles istis, etiam qui dare veniam nisi sibinesciunt. O Aurea verba, et quorum vel Christianum non pudeat, ideoque tanto quoque chariora nobis esse debent. Verum progrediamur ad Exempla: In quibus primo loco producere lubet Ciceronem Latinae facundiae conditorem: quem huic vitio affinem fuisse, [Note: Or. 2. in L. Catilin.] quamquam optimum caetera virum exinde doceo: objicit ille Catilinariis militibus mollitiem, et capillo pexo nitidos criminatur; Idem vero, si crimen est, ipsi Ciceroni objecit quoque Qu. Calenus Fusius, non juveni sed jam seni, notatque pexam ejus canitiem. [Gap desc: Greek words]. Ciceroni

succedat M. Crassus Romanorum ditissimus: [Note: in vita] De eo Plutarchus: peculiare insuper de eo hoc narratur: cum esset ipse intenrissimus lucro, odio et convitio tamen persecutum fuisse suisimilem. Crasso Augustus Imperator, de quo juvat cognoscere, quae S. Aurelius Victor scribit: Cum esset, inquit, cibi ac vini mulium, aliquatenus vero somni abstinens, serviebat tamen libidini usque ad probrum famae. Naminter duodecim catamitos totidemque puellas accumbere solitus erat. Abjectâ quoque uxore Scriboniâ amore alienae Con jugis possessus, Liuiam, quasi marito concedente sibi conjunxit, cuius Liviae jam erant filii Tiberius et Drusus. Cumque esset eousque luxuriae serviens, erat tamen eiusdem vitii severissimus ultor: more hominum, qui in ulciscendis vitiis, quibus ipsi vehementer indulgent, acres sunt. Atque huc tendit nonalio Spartianus, cum de Adriano ait: Quum ipse auctor esset, ut multi ab eo tristes recederent, decibat se graviter ferre, si quem tristem videret. Quid vero ego singulos commemoro homines huic censoriae virgulae obnoxios? Si enim Lactantio tuto credi potest, in hunc censum plerique Philosophorum a Seneca sunt rejecti. Audiamus [Note: l. 3. c. 15.] Lactantium: Seneca, inquit, in exhortationibus: Plerique Philosophorum tales sunt: diserti in convicium suum, quos si audias in avaritiam, in libidinem, in ambitionem perorantes, in judicium sui professos putes, adeo retundant ad ipsos maledicta

in publicum missa, quos non aliter intueri decet, quam medicos, quorum tituli remedia habent, pyxides venera. Hactenus Lactantius. Inquiramus nunc etiam causas huius publici moris: Earum vero unam innuere videtur Plinius loco supra a nobis producto: inquit enim: omnium libidinum servos sic aliorum vitiis irasci, quasi invideant. Vere Plinius sed parum evolute: nos conemur involucrum hoc evolvere, et in lucem dare. Decantatae jam et confestae veritatis est inter omnes, quemque sibi maxime amicum esse, et sese aliis praeferre, eum affectum Graei [Gap desc: Greek words] , Latini Amorem sui vocant: Ex hoc affectu nascitur id quoque ut quisque sibi melius esse velit, quam alteri, plus etiam sibi tribuat, quam alteri: inde pullulat et tertium, ut plus sibi licere existimet, quam alteri, si praesertim habeat aliquid inse et norit, quod ipsi naturalem illam [Gap desc: Greek words] confirmet. Quod si jam alios sibi idem sumere videat, et tantum licere sibi, perverse licet, existimare intelligat, ringitur et gravissime indignatur: invidetque alteri licentiam istam, quam a suo exemplo natam ex istimat, seque adeo in comparationem cum altero venisse dolet. Confirmat hoc quotidiana experientia: Videsis enim hominem nobilem: Ille fretus generis sui nobilitate et plus sibi tribuit, et plus etiam licere sibi existimat quâ in victu quâ in amictu,

etiam aliis in rebus: quod si is videat hominem ignobilem et Plautinae fortean prosapiae non minus luxuriose vivere, splendide amiciri, et licentiose multa agere: indignatur sane, necindignatur solum sed acerrimus illius censor etiam existit. Ita igitur fit, ut aliorum vitiis invideamus, nostra non agnoscamus, aut certae licentiae velo contegamus. Atque haec una est caussa, quae locum habere videtur in genero sioribus animis, et qui altum quid spirant: Alteram caussam, suggessit mihi Canon XV. Concil I Turonens. 2. qui in haec verba conceptus est: Aliqui Laici, dum diversa perpetrant adulteria hoc, quod de sesciunt, in aliis suspicantur: Sicutait Seneca, pessimum in eo vitium esse, qui in id, quo insaniet, caeteros putat fore. Hactenus Canon. Inde videlicet colligo, solere nos aliorum vitia repraehendere, ut contegamus nostra, aliorum ulcerea revelare, ut dum ea adspectent homines, obliterentur nostra. At et ridiculum hoc est remedium, et per etiam iniquum. Ridiculum, quia enormia scelera non magis occultari possunt, ignis quam clausus in ore latere, aut pedes extra lectum protensi. Periniquum: quia, ut noster Seneca, aequus judex non alia de sua aliam de alienâ caussa sententiam fert: nemo, inquam, invenitur, qui se possit absolvere, et innocentem si quisquam se dicit, respicit testem non conscientiam. Nec abludit Cicero: Omnia,

inquit, quae vindicaris in altero, tibi ipsi vehementer fugienda sunt: Etenim non modo accusator, sed ne objurgator quidem ferendus est is, qui, quod in alio vitium repraehendit, in eo ipse repraehenditur: Neque potest ullam auctoritatem habere sententia, ubi qui damnandus est, damnat. Quid hodie? Non dicam versibus Juvenalis, quia tamen versibus cepi, inversibus claudam hoc quoque caput, et quidem Prosperi, quibus Iuvenalis versus expressit non inerudite:

--- mendacia fallax,
Furta rapax, furiosum atrox, homicida cruentum
Damnat et in moechum gladium distringit adulter.

Et sicut apud Sidonium Appollinarem, Seronatus non cessabat simul furta facere et punire, ita hodieque certamus vitiis et censuris. Vt moniti meliora sequamur, Hoc Ithacus velit et magno mercentur Atridae.

CAPUT III. Multitudinem peccantium non excusare peccata.

Quibus duo notatu digna subesse videntur, quorum alterum est, quod qui in societatem sceleris coeunt, ipsâ turba suâ et multitudine metum exsuunt, et impunitatem sibi, pollicentur, neque enim judicem ad id saevitiae descensurum existimant, ut crimen singulare in pluribus rigidius vindicet. Exempla in mediâ luce posita sunt, neque opus est ut soli meridiano lucem foeneremur. Alterum est, multitudinem peccantium idem peccatum abolere infamiam peccati, et poenam imminuere: quo item nihil hodie frequentius: ubi enim locorum non exaudias illud: nec solus nec primus peccatum hoc peccavi, nisi humanum hoc factum esset, non a tam multis committeretur. Ne longe eamus: apud Plautum Epidicus conservum Thesprionem interrogat, ubi arma reliquerit Heri sui Strathippoclis: Respondet Thesprio, Polilla ad hostes travolaverunt: Subjicit Epidicus: Edepol facinus improbum: infert Thesprio: At jam ante alii fecere idem: erit illi illa res honori. Mihi vero in lectione bonorum auctorum versanti hoc genus excusationis semper exagitari et improbum censeri compertum est, idque in medium allatis testimoniis commonstrare non ab re visum. Producam autem initio Oratores aliquot:

e quibus familiam mihi nunc ducat in hac caussâ Dio Prusaeus: cuius verbain Tarsica priori haec sunt: [Note: Orat. 33.] [Gap desc: Greek words]. Verum saepius aliquos audire licet: Num nos soli sumus immutati, et non fere omneis. Est autem hoc eiusmodi, ut si quis in pestilentiâ eo quod omnes aut plurimi aegrotent, nullam velit salutis suae habere rationem, aut si tempestate jactatus in mari, omnes videat, qui sunt in navi periclitantes, ipse quoque salutem suam negligat. Quid autem si tota submergatur navis, an propterea id quod accidit, minus est absurdum? Dioni subjungam Demosthenem: Is plane in eumdem sensum: [Note: Orat. adv. Androtion.] [Gap desc: Greek words]. h. e. Non utique, quia prius saepe peccatum est, propterea vetera peccata nunc novis cumulanda sunt: sed contra nunc caeteris imponenda est necessitas faciendi talia, quemadmodum lex jubet a tefacto initio. Tuigitur ne dicas hoc: saepius esse factum: sed illud: docuisse ita fieri:

neque enim, si quid aliter aliquando, quam leges jubent, factum est, idque tu imitatus es, propterea jure absolveris, sed potius condemnaberis. Eadem habet et iisdem verbis mox oratione sequenti. Tertius prodeat Isocrates, qui ita adversarium [Note: In Aristocratem in Bustride.] per indignationem compellat: [Gap desc: Greek words]. hoc est, non tu enim eum peccatorum culpâ liberas, sed ais, nonnullos quoque alios eadem fecisse, perfugium iis, qui peccant, nequissimum ac dissolutissimum reperiens: nam si injuste factum, quod nondum ab liquo sit admissum, difficile est reperire: eos autem, qui in unoquoque eorum eorum depraehenduntur, nihil, quod graviter ferendum sit, committere putamus; ubi alii eadem commisisse reperiantur quid aliud assequimur, nisi ut defensiones peccatorum omnibus faciles reddamus, et magnam licentiam peccandi iis, qui improbi esse velint, veluti fenestram aperiamus. Haec graviter et nervose Isocrates, a quo non abludit Cicero, [Note: 3. Accus. in Verr.] cuius haec sunt verba: Quid igitur dicet? fecisse alios? quid est hoc? utrum crimmi defensio, an comitatus exsilio quaeritur? Tu in hac Repub

atque in hac hominum libidine, et, ut adhuc se habuit status judiciorum, etiam licentia, non ex jure, non ex aequitate, non ex lege, non ex eo quod oportuerit, non ex eo quod licuerit; sed ex eo, quod aliquis fecerit id, quod repraehenditur, recte factum esse defendes? fecerunt aliqui alia et quam multa. Et post pauca subjungit: Vt ego assentiar Orationi, defensionem tamen non probabo: Potius enim te damnato caeteris: angustior loeus improbitatis defendendae relinquetur, quam te absoluto, alii quod audacissime fecerunt recte fecisse existimentur. Divine tu, Marce Tulli: et convenit tibi in hoc cum Demosthenis Suadâ: qui, cum animadverteret, inter hommes errorem publicum factum recti locum tenere, maximeque doleret vivere plerosque ad exempla, nec ratione compeni, sed, consuetudine abduci, sic ut si pauci quid facerent, nemo vellet imitari: cum autem plures faciunt, quasi honestius sit, quia frequentius [Note: Ep. 123.] omnes velut agmine sequerentur, quae verba sunt Senecae, invehitur gravissime in conniventes illos et alucinantes Judices: [Gap desc: Greek words]. h. e. Quis vestrum ignorat, ut hujusmodi multa fiant, impunitatem in caussâ esse?

ut vero deinceps nemo petulanter agere ausut, id hac sola ratione posse perfici, si quicumque depraehensus fuerit, meritum supplicium luat? Si igitur alios ab hujusmodi facinoribus deterreri expedit, eâ quoque de caussâ iste puniendus est: eoque magis, quoplura eius et atrociora facinora exstant. Sin ad licentiam aperienda fenestra, et iste et alii omnes sunt impune dimittendi. Verum hic audire mihi quosdam videor, qui Senecam opponant Oratoribus nostris, hominem eruditae item facundiae et priscae severaeque Sapientiae Principem: Ita autem ille alicubi non [Note: 2. de Irac. 10.] tecte sed aperte: Quid tollit iram Sapientis? turba peccantium. Intelligit quam iniquum sit et periculosum irasci publico vitio. Non irascetur sapiens peccantibus: quare? Quia scit neminem nasci sapientem sed fieri: nemo autem naturae sanus irascitur. Quid enim, si mirari velit non in sylvestribus dumis poma pendere? quid si miretur spineta senteque non utili aliquafruge compleri? nemo irascitur ubi vitium natura defendit: Placidus itaque sapiens et aequus erroribus, non hostis, sed correptor peccantium, hoc quotidie procedit animo: Multi mihi occurrent vino dediti, multi libidinosi, multi ingrati, multi avari, multi furiis ambitionis agitati: Omnia ista tam propitius asspiciet, quam aegros suos medicus Haec Seneca, dicunt, qui Sapientem ne irasci quidem vult publico errori, quanto minus vindicare. Adjiciunt

et alium ejusdem locum, ubi idem Seneca: [Note: 1. de Clem. c. 23.] Civitatis mores magis corrigit parcitas animadversionum: facit enim consuetudinem multitudo peccantium, et minus gravis nota ect, quam turba damnatorum levat, et severitas, quod maximum remedium habet, assiduitate amittit, auctoritatem. Constituit bonos mores civitati Printeps et vitia ejus felicius compescit, si patiens est eorum, non, tamquam probet, sed tamquam invitus et cum magno tormento ad castigandum veniat. Verecundiam peccandi facit ipsa clementia regentis, et ut Pacati quoque verba ipsis largiar: quiescentibus legum minis subit quemque privatim sui poenitentia, etiam Plinii: castigant tandem ipsi vitiasua, qui castigari merentur. Quid, subjungit Seneca, quod videbis ea saepe committi, quae saepe vindicantur. Haec, inquiunt libidinum istae publicarum victimae et vitiorum spontanea, et, ut sic dicam, gratuita mancipia, mirifice pro nobis faciunt adversus Graecos istos Oratorculos, aut bruta Ciceronis fulmina. Connnivendum vudelicet ad ea, quae crebro fiunt, nec vindicanda ne in valescant, neve publice parcat, quibus vitiis impares simus. At vos longe a regiâ Sapientiae viâ deflexistis miserrimi homines, neque Senecam, [Note: Ex Ep. 123.] ubi quaerendus, quaeritis: Attuli vobis ante locum ejus valde illustrem et qui non tantum pungit latus vestrum sed et perforat: quem

quia transmissistis surda sive agresti aure, accipite alium non minus vobis revincendis [Note: lib. de vitâ Beatâ c. 1.] idoneum: Vagamur, inquit, passim non ducem secuti, sed fremitum, et clamorem dissonum in diversa vocantium contentur via inter errores, brevis, etiansi dies nocteisque bonae mentilaboremus: pecorum ritu sequimur antecedentium gregem, pergentes, non quâ eundum est, sed qua itur. Atqui nulla res nos majoribus malis implicat, quam quod ad rumorem componimur, optima rait ea, quae magno assensu recepta sint, quorumque exempla nobis multa sunt, nec ad rationem sed ad similitudinem vivimus. Inde ist a tanta coacervatio aliorum supra alios ruentium. Quod instrage hominum magnâ evenit, cum ipse se populus premit, nemo ita cadit, ut non alium in se attrahat. primi exitio sequentibus sunt: hoc in omni vitâ accidere videas liceat; nemo sibi tantum errat, sed aliis erroris caussa et auctor est: Nocet enim applicari antecedentib. et versat nos ac praecipitat traditus per manus error, alienisque perimus exemplis. Quid placet hic vobis Seneca: an vester est? quamquam interfecti pudoris sitis, vix audebitis adserere. Sed et tertium vobis adpono: [Note: 3. de Benef. c. 16.] Pudorem, inquit Annaeus noster, tollit multitudo peccantium, et desinit esse probri loco commune maledictum: numquid jam ulla repudio erubescit, postquam illustres quaedam ac nobiles foeminae non Consuldum numero sed maritorum annos suos

computant, et exeunt matrimonij caussâ, nubunt repudij. Tamdiu istud timebatur, quandiu rarum erat. Quia vero nulla sine divortio acta sunt, quod saepe audiebant, facere didicerunt. Numquid jam ullus adulterij pudor est, postquam eo ventum est, ut nulla virum habeat, nisi ut adulterum irritet. argumentum est desormitatis pudicitia: quam invenies tam miseram, tam sordidam, ut illi satis sit unum adulterorum par? nisi singulis divisit horas, et non sufficit dies omnibus, nisi ad alium gestata est, apud alium mansit. Infrunita et antiqua est, quae nesciat matrimonium vocari unius adulterium. Adeo horum delictorum jam evannit pudor, postquam res latius evagata est. Satin' autem apparet, quantum vos juvet Seneca? Sed dixit tamen et illa? Dixit sane: sed ubi? cum modum affectibus ponere vellet, et eorum impotentissimo, irae: cum virtutem suadere vellet Principi maxime salutarem, Clementiam: At vero in talibus his attolli quaedam declamatorio more scimus, et, ut loquitur Clemens Alexandrinus, [Gap desc: Greek words] multa afferri solent et usurpari, quae ad strictae veritatis regulam examinari senon facile patiantur, Concludo [Note: Apolog. ad Pamm. et Marcell. adv. Ruffin. Tom. 3.] igitur cum D. Hieronymo: Culpam numerus peccantium non minuit, cum non in persor sed in rebus in rebus sid accusatio. Cum quo Massiliensis ille Presbyter et Episcopus Episcoporum Magister, ut eum Gennadius appellat meritissimo

Elogio, Salvianus sentit: Sed forsitam dicis, [Note: l. 2. contra Avarit. p. 51. Edit. Rittersh.] inquit, omnium hominum hoc esse debitum et in universum genus humanum indiscretim esse obnoxium. Verum est. sed numquid alius ideo minus debe, si et alius idem debeat? aut si centum hominum cautiones dec entenis sestertiis scribtae sint, num idcirco allevatur unius debitum, si omnes sint ejusdem numeri debitores? Nequaquam unius pondus allevatur pondere alterius, nec absolvitur reus societate multorum. neque ideo minus est cuilibet tetra (quidsi certa) damnatio, si multos videatur poenae complices habere damnatus. Ita hoc, quod supra dixi, licet generale sit debitum, et speciale tamen esse non dubium est: licet sit commune omnium, est tamen et peculiariter singulorum. ita culpa ad omnes aequaliter pervenit, ut tamen de summâ nihil unicuique recedat. Haec optimus Scribtor Salvianus a Magno Rittershusio magno ingenio et studio perpurgatus.

CAPUT IV Sagacitatis mirae Exempla quaedam in depraehendendis obscuris,

SVnt quaedam in hominibus sive [Gap desc: Greek words] sive [Gap desc: Greek words] , quae medium veluti locum obtinent inter naturalia et crebris exercitiis acquisita:

Eae Philosopho nostro dicuntur [Gap desc: Greek words]. Quarum mediam sollertiam appellare consuevinius. Definit eam Philosophus [Note: 1. Post. c. ult.] [Gap desc: Greek words] , felicem conjectationem medii in brevissimo temporis momento. Restringit ibi Philosophus hanc [Gap desc: Greek words] ad Demonstrationis, de qua illi sermo, naturam: Communiter autem latius sese vis eius extendit: Sollertes enim sive sagaces appellamus, qui in obscuris et dubiis depraehendendis ingenio pollent: qui semper Historicis laudati et decantatissimi fuere. Dedit nobis huius sagacitatis aliquot Exempla Justus Lipsius omnis Eruditae Antiquitatis et priscae Sapientiae Nobilissimus Antistes: nos ei secundas agemus et quae nobis notata in hoc caput conjiciemus. Initium autem capiemus [Note: Polyb. l. 7. extremo.] a Lagorâ Cretensi Antiochi Regis Duce.

Oppugnaverat Antiochus jam longius anno Sardes munitissimam Lydorum Regiam maximis jacturis, irrito tamen effectu: Ei oppugnationi, cuius, ut dixi, alter jam agebatur annus Lagoras Cretensis finem imposuit, vir, qui rei bellicae non mediocrem usum habebat, et qui longa jam experientiâ sibi notaverat, evenire utplurimum, ut munitissimae quaeque urbes negligentiâ oppidanorum capiantur, ubi naturalibus aut manufactis munitionibus confisi, custodias negligentius agere

ceperint, aut etiam agere contemserint. Quin hoc etiam experientiâ magistra doctus didicerat, eâ parte capi solere, qua sunt munitissimae. Hic igitur Lagoras dum in omnes partes animum versat, atque totus in eam cogitationem incumbit, quomodo indaget, quâ sui parte urbs incustodita sit: voti autem sui compos hac ratione factus est: Dum accuratius speculatur partem illam muri quae est ad Prionem sive serram (is erat locus, qui arcem urbi jungebat) locumque juxta praeruptum admodum, cui subjacebat barathrum, in quod moris erat cadavera mortuorum et equorum atque jumentorum interanea jacere: animadvertit, eo semper multitudinem vulturum aliarumque avium ingentem convenire, cumque satiatae inibi essent, in summas rupes sublevari et super moenibus, illa Urbis parte, requiescere. Ex eo sollertissimus Vir didicit, necesse esse, ut non custodiretur murus: magnâ ue parte temporis esset desertus. Itaque silentio noctis accedens, quâ locus adiri posset et scalae admoveri, sedulo inspiciebat, cumque ab unâ parte et in unâ e dictis rupibus fieri id posse animadvertit, communicatâ cum Antiocho re, socios tam praeclari facinoris Theodorum AEtolum et Dionysium Praefectum Satellitum, quos et robore et audaciâ ad id aggrediendum idoneos noverat, sibi adsciscit. His manus

militaris in subsidium destinata, quae ipsis portarum claustra refringentibus mox armata manu adesset. Nec defuit Fortuna prudentibus consiliis et Heroicis ausis: Urbem enim expugnarunt, diripuerunt, et Antiocho Regi victoriam pepererunt.

Lagorae Cretensi subjungemus Tamberlanem Scytham, qui magnâ vi animi corporisque ex gregario milite, audendo, agendo, moliendo fortunam conatibus et industriae obsequentem nactus, eo amplitudinis evasit, ut quadraginta millia Equitun, peditum sexcenta sub signis haberet. Frenare impetum hominis nulla gens poterat: praedae illi oriens exstitit. Hic quo ingenio fuerit, vel hinc apparere porerit:

Emporia frequenti mercatorum conventu [Note: P. AEmyl. in Carolo VI. lib. 10.] celebria et pecuniis opulenta: grassante in viciniâ Tamberlane, aurum metu impendente defoderant, ne avaro tetroque hosti exposirum ad diripiendum foret. Haec novo et ante eam diem inaudito astu circum venit: Antequam adventum eius longinquae integraeque adhuc urbes formidaret, in eas misit, qui specie commerciorum partas direptione copiosissimarum urbium magni pretii merces ingenti mole camelis inveherent, vilique sed praesenti pecuniâ divenderent, quae tenebris occuli, tellureve obrui aeque non poterant: ita

jam plenus auro, vetere rursus praeda repente opprimens potiebatur. Atque hac quidem ratione ditissimae civitates, in quibus Damascus, ludibrio, direptioni, caedi fuere, et AEgypto tenus ea procella omnia pervasit.

Tamberlanem Scytham excipiat Gulielmus [Note: Facell. Dec. post. r. r. Sic. l. 7. p. 410.] Rogerii filius Siculorum Rex, idea quaedam avaritiae.

Hic omni auro argentoque totâ pene insulâ in suos thesauros congesto, numos ex bubulo corio suo insigni excusos expendi, voceque Praeconis per oppida, ut quidquid auri argentique usquam esset, sub capitis poena sibi deferretur, edixit. Quod cum supplicii metus undique ad eum congessisset, ut certius exploraret, an quid uspiam contra edictum celaretur, equum sonipedem e regiis armentis generosissimum Panormi aureo numo venalem in foro ab advenâ proferri jussit. Cumque diu praeco inscribtum exiguo pretio equum, nullo emtore occurrente, frustra proclamaret, tamdem adulescens quidam generosae indolis, equi cupidine incensus, ad manes paternos, ubi mater unicum nummum aureum defoderat, clam se recepit, atque ex ore sepulti parentis aureum, caballi pretium filius extrahit, traditque venditori. Gulielmus, ubi auri penuriam ad tam immane ac impium facinus pervenisse comperit, omne aurum egestum tum sibi persuasit, suaeque auri fami satisfactum credidit.

Honestiori astu usus fuit Zisca Bohemus Ducibus etiam priscis virtute et peritiâ rei [Note: Bonfin. Rer. Ung. Dec. 3. l. 3. et AEn: Syl. l. 2. Com. in Panorm. de Dict. et Fact. Alphonsi.] militaris comparandus.

Hic, quum ad ripam usque Danubii infesto exercitu excursasset, accolae metu pecus omne coactum in proximam insulam transmisere, ut vim hostilem vicini populatoris evitarent non defuit autem rapinae ingenium. vitulos suesque nonnullos, qui per negligentiam superfuerant, ad oppositam ripam adduci jussit, et subinde usque adeo verberari, donec pecus audito mugitu grunnituque sobolis excitatum, prae nimio desiderio tranavit, et a collocatis circumventum insidiis in Bohemiam abactum est.

Cuius sagacitati non absimilis fuit Friderici Imperatoris, patris Maximiliani primi industria, qui cum aliquando in nova Civitate Austriae commoraretur: homini agresti, qui ad nundinas eius loci venale triticum advexerat, dum parumper ipse ad cauponas divertisset, equorum alter ex bigâ sub tractus est, Furti querela ad Imperatorem defertur jubetur rusticus reum palam facere et nominare: Is ibi de furto constare ait in civitate regiâ facto, furem autem ignorare. Haerentibus in conjecturâ consiliariis, si forte in suspicionem quisquam veniret: mirum, inquit Fridericus, quod etiam alterum equum miser non perdidit,

tot sunt hodie in hac urbe Equites, qui equis indigent. Tum rusticus: Equa estaltera, ?Caesar, quae belligerantibus aut hominibus militaribus nulli est usui. Bene habet, infert Fridericus, quin tu igitur Equae insideto, eamque per omneis urbis viculos agitato: sic enim sub tractus Equus, in aliquo stabulo latitans forte, cum jugalem Equam senserit, mox hinnitum dabit. Paruit homo, eoque pacto furtum compertum, rusticus, quod suum erat recuperavit, fur poenas dedit.

[Note: Sueton. Galbâ c. 7.] Nam et Galba Imperator, cum de proprietate junienti quaereretur levibus utrimque argumentis et testibus, ideoque difficili conjecturâ veritatis, ita decrevit ut ad lacum, ubi adaquari solebat, duceretur, capite involuto: atque ibidem revelato eius esset, ad quem sponte se recepisset.

Concludam caput, si adjunxero sollertiam in judicando Bocchoridis Regis AEgyptii, cujus [Note: l. 1.] meminit Diod. Siculus his verbis: [Gap desc: Greek words]. Post hactenus commemoratos reges regnum suscepit Bocchoris, corpore exili et despecto, sed ingenio et prudentia longe ante se reges praeveniens. Meminit

eiusdem et Plutarchus, aitque vulgo creditum fuisse ab Iside AEgyptiorum DEA aspidem ipsi [Note: l. de vitioso pudore.] missam, quae superne capiti circumvolutu obumbraret, ut meminisset juste judicare. Hujus ergo sollertiam judicandi in uno exemplo videamus. Describit id nobis Clemens Alexandrinus, [Note: l. 4. Stromat.] cuius verba, ut ea latine reddidit Gentianus Hervetus, haec sunt: Qui, inquit, Historias scribsere, justi Bocchoridis tale judicium referunt: Adulescens captus amore meretricis, persuadet certa quadam mercede constitura, ut postridie puella ad eum veniat. Cum autem in somnis eum praevenisset cupiditas, praeter spem expletâ libidine, puellam, quam amabat, ad se venientem, ut constitutum fuerat, arcet aditu. Illa autem, cum id, quod evenerat didicisset, exigebat mercedem, dicens, se eâ ratione amatoris explesse cupiditatem: cumque adulescens negaverat, ventum est ad hunc judicem. Bocchoris jusso adulescente crumenam, in qua erat merces, in sole extendere: quo facto imperavit meretrici, ut umbram crumenae appraehenderet: sufficere existimans si simulachrum mercedis reciperet scortillum pro simulachro complexus. Haec ibi Clemens. Facto autem sibi judicio Bocchoridis non absimile fuit Alexandri Severi, qui Veturium Turinum, fumos publice vendentem, quasi caussas subditorum Severo commendaret,

et exinde ingentia percipientem, accusatum suo jussu et testibus idoneis convictum, in Foro Transitorio ad stipitem ligari praecepit, fumoque apposito, quem ex stipulis atque humidis lignis fieri jusserat, necavit, praecone adclamante: [Note: in vitâ Alex. Severi.] Fumo punitur, qui fumum vendidit, ut auctor est Lampridius.

CAPUT V. Petitiones et quaestiones quaedam minus gratae argute elusae.

NOtum est vetus verbum: quod jubet [Gap desc: Greek words] , cum vulpe vulpinari invicem. sed nec illud negligendum, quod est apud Diogenem Laertium: [Gap desc: Greek words] , cum Care carizandum, hoc est cum rusticis rustice agendum, et impudentiae clavum alio veluti clavo pellendum. Unde laudari semper eos comperi, qui ingrata postulata aliorum argute eludere, et ingeniose a se amoliri sciverunt. Quorum exempla quaedam notatu digna in hoc caput conjicere placuit. Graeci, Xerxis copiis deletis et in fugam conjectis, cum jam decrevissent neque persequendam sibi ulterius Barbarorum classem,

neque navigandum in Hellespontum ad solvendum trajectum: Andrum obsederunt animo illam delendi. Caussam huius instituti Herodotus ita edisserit. Primi, inquit, ex Insulanis [Note: Uraniâ sive l. 8.] Andrii pecunias poscenti Themistocli denegaverant, eique alleganti: Athenienses illuc ire, duobus magnis numinibus fretos ( [Gap desc: Greek words] illa numina appellabat) Suadela nimirum et Necessitate, unde omnino dandas sibi pecunias persuaderent: responderant: Athenas sane merito magnas et felices esse, quippe quae utilibus numinibus instuctae essent, qualia essent illa, quorum mentionem Themistocles fecisset: At vero se Andrios solum inops incolere, duasque adeo prorsus inopes DEAS penes se habere, quae Insulam eorum numquam deserant, sed fixum veluti in eâ domicilium habeant: Eas DEAS esse [Gap desc: Greek words] , Paupertatem et Impotentiam, quae non permittant Andrios petentibus Atheniensibus pecunias dare, neque se tamquam obnoxios illis numinibus refragari aut contraven re posse: certos etiam esse, numquam Andriorum [Gap desc: Greek words] sive Impossibilitate aut Impotentiâ Atheniensium Potentiam et [Gap desc: Greek words] validiorem fore. Haec illi, quibus obsidionis suae caussam Graecis praebuere. Haec Herodotus, et qui ex eo exscribsit Plutarchus. Cui non absimile quid in Italiâ [Note: in ejus vitâ.] factum legimus: Nobilis sub Innocentio VII. Pontifice Pictor erat Andreas Mantineus Patavinus:

hic jussus a Pontifice penicillo suo describere septem Virtutes Cardinales et his opposita totidem vitia: cum ea affabre pinxisset, ut Pontificem tacite praeteritorum officiorum admoneret, quorum nullam adhuc retributionem aut hostimentum sensisset, dixit ei: se habere adhuc unum vitium, quod illis septem jam depictis addere posset: Sciscitante Pontifice quodnam illud esset, respondit ingratitudinem esse: Pontifex satis sibi id dictum esse intelligens: Recte tu, inquit, et adde sane, sed uti numerus Virtutum vitiorum numero respondeat, adde et octavam Virtutem Patientiam. Quo ipso satis argute Pictoris aculeum retudit, eumque docuit aulicum se meminisset, et in aulâ versari, quae et schola Patientiae est et templum Spei: Unde Nobilissimus et Celeberrimus [Note: in Aul. Polit. Axiom. 554.] J. C. et Politicus D. Eberhardus a Weyhe, quem honoris meritissimi caussâ appello, Aulicos nostrâ vernaculâ dictos censet Hoffleuth a sperando, quod, dum spirant, sperent, et semper cras fore melius animo praesumant, cui Eberhardo a Weyhe huius quoque [Note: Ex illis Chytraeus in vitâ Caroli.] Historiae recitationem debemus. Qui Caroli V. Austriaci Imperatoris numquam satis laudati vitam et res gestas describsere, narrant: Post mortem Francisci Sfortiae Gallorum Regem Franciscum I. cujus item animi magnitudinem et caeteras Heroicas Virtutes nulla silebunt secula, misisse ad Carolum Legatum,

petitum Ducatum Mediolanensem filio Aurelio Duci. Quo calide Regis sui negotium agente, indignantem Caesarem impudentiam superbi postulati, tamdem respondisse Legato: Sibi idem placere, quod Regi fratri suo placere videret. Quae verba cum Legatus accepisset, ut, quae optamus, libenter credimus, in eum sensum accepit, quasi accederet Caesar animo desideriis Regis, paratusque esset ipsi Ducatum cedere, Itaque confestim perscribit ad Regem, rem sua industria expeditam esse et confectam, Caesarem de Ducatu Mediolanensi jam consensisse. jamque animo praemia sibi optima despodet, ob magni momenti negotium praeclare gestum. Rex acceptis et lectis literis, mirari facilitatem Caesaris, nec fidem Legati verbis arbitrari, certus non tam facile Carolum potentissimum Insubriae Ducatum e manibus amissurum: itaque referre ad Legatum; rectitus exploraret mentem Caroli, neque ambigua pro exploratis ad se perscriberet. Legatus accepetis regiis literis, ubi rem apud Carolum ursit, tergiversari demum illum animadvertit, itaque verba illi sua in memoriam revocavit, quibus visus sibi fuisset jam annuisse Regis sui postulatis. At Carolus, remoto verborum aulaeo: Tu vero, inquit, bone vir aliovorsum mea verba acceperas, id enim ego volebam, Ducatum Mediolanensem,

cuius potiundi desiderio tam calido frater meus Rex tuus tenetur, non minus mihi quoque cordi esse, ac proinde non facile cuiquam cedendum. Sensit Legatus (Velium fuisse aiunt) verba sibi data, itaque delusum se a Carolo querula bundus ad Regem suum retulit, quodque operam luderet, edocuit.

Accepi a Viris magnis, quorumque fidem, ut testium omni exceptione majorum, merito sequor: Henricum Magnum Gallorum Herculem in simili negotio acumen sui Heroici ingenii osten disse.

Cum MARIA Medicaea HENRICO desponsata domum, hoc est in Galliam, deducta esset, adeoque novae nubtae, more inter tantos Principes recepto, jus esset petendi quid a Rege marito: Lojolitae in omnem occasionem nocendi Huguenottis, quos vocant, (sunt autem isti, qui a Romanensium Ecclesia secessionem fecerunt) intenti, induxere Reginam, uti templum quoddam, Regia beneficentiâ Huguenottis indultum, in quo suis ritibus sacra peragerent, sectae suae usibus et religioni exoraret. Inducta et persuasa Regina Regem, captatis idoneis temporum articulis, aggreditur, utque primi sevoti petitionisque compotem faceret, quo decebat verborum mangonio orationisque phaleris blandâ quâ am necessitate, et ut Stoici mei

vocarent, [Gap desc: Greek words] sollicitat: Rexignarus, quid petitura esset Regina, confidenter eam enunciare jubet, et de moribus suis, Virtute atque amore omnia secunda sperare. Paret Regina, et templum modo dictum sibi suisque Sacerdotib. rescribi, Huguenottis ereptum, postulat. Confusus Rex tam novo et iniquo postulato, et unde illud profectum sagaci conjectura depraehendens, substitit parum et sustinuit responsum. Tamdem, veluti in dubio fluctuantem animum composuisset, renidenti vultu in haec verba Reginam compellavit: Quod petitioni tuae, Regina, non statim adsensus sum animo et oratione, nolim ita abs te accipi, quasi verborum meorum immemor fidem tibi fallere voluissem: absit id ab ingenio meo et dignitate, sed id me sollicitum habuit quomodo fidem ante aliis datam honeste revocarem, ut eam tibi servare possem. Dederam autem Huguenottis templum istud, quod petis jam dudum, addideramque fore, uti illud proprium perpetuumque ipsis esse. Id tu nunc revocas, habeto itaque illud, et de eo, quod voles, statuito: mihi decretum jam, quo et regiis promisis sua constet fides et Huguenottae sibi concessum semel eripi non inviti patiantur, ipsis adsignare templum Divae Virginis Urbis nostrae primarium, sic omnia recte sese habebunt, et

cum dicto Reginam dimisit: Quae ad suos Patres reversa, ubi, quae accepisset, enunciasset, mirum in modum ipsi perculsi, reginae mox auctores fuere, uti Regem iterum adiret, et testaretur, non recusarefe, quo minus Huguenottae templo suo fruerentur, dummodo Catholicis quoque D. Virginis Templum servaretur. Sic ingenioso Maximi Regis dicterio improbaespes Lojolitarum elusae, et irritae factae sunt.

[Note: Sebastiane Monticulus de Pat. Pot. ad verba Jus autem.] Hieronymus Donatus Reip. Veneta nomine apud Alexandrum VI. Pontificem Legatus, incertum quâ sermonis occasione per jocum quaeritanti Pontifici: quibus tamdem titulis Urbs Veneta possessionem maris Adriatici tueretur? extemporali responso quaestionem solvit: Ostendat mihi vestra Sanctitas, ait, instrumentum Donationis Constantini anae; apparebit id opistographum, et versâ paginâ Venetorum privilegium atque jus in mare Adriaticum exhibiturum esse.

Sic cavillatus in cavillantem est, quod tamen alia ratione docere potuisset. Constat enim Alexandrum III. Pontificem vim Federici [Note: Incidit haec Victoria in annum Sal. 1177.] Imp. fugientem et Venetias delatum, Sebastianum Zianum Ducem Venerum numero XXXIX. e Victoriâ de Federico Imp. nobili,

in qua filius Federici Otto capcus fuit, domum revertentem humanissime complexum, victoriamque gratulatum, inde ei annulum aureum porrexisse cum his verbis:

Accipe, Ziane hunc annulum et me auctore hoc mare tibi Venetiaeque obnoxium desponsato: quod tu et futuri Principes quotannis stato die in perpetuum servabitis: ut omnis posteritas memoriâ repetitâ intelligat, maris possessionem patriâ virtute ac navali disciplinâ vestram esse jure belli quandoque factam: atque ut uxorem viro, ita illud hoc desponsationis annuae munere vestro subjacere imperio. [Note: l. 2. Hist. Venetae.]

Ita docuit me Petrus Justinianus, qui idem hodieque continuari dicit. Solemni enim Dominicae Adscensioni die Princeps, ait, cum magna Senatus parte Bucentauro ad mare desponsandum ad portus fauces progreditur, inauratoque annulo e puppi in subjectum pelagus projecto, haec pauca ore profatur: Desponsamus te mare in signum veri perpetuique Imperii. atque inde Superis pie exoratis Princeps Patresque reversi laute in Curia epulantur. Caeterum similem ritum aut certe non valde alienum legere mihi visus sum apud Philostratum. Regem enim Indorum scribit [Note: l. 2. c. 9. de vitâ Appolon I.] [Gap desc: Greek words] : sacrificantem Indo flumini demergere aureum modium similem illi, quo

frumentum admetimur, addita caussâ duplici: vel ut modice fluat unda, nec exundet cum damno, vel ut humectatione suâ frugum abundantiam procuret. Atque haec hactenus

CAPUT VI. Delicta fatenda esse non excusanda.

NEscio, anquisquam improbitatem hominum magis ad vivum describserit, [Note: De Gradibus Humilitat. gradu 8.] quam Bernhardus fecit: inter eas describtiones non postrema est illa, quâ uti consuevimus in amoliendâ a nobis peccatorum sive delictorum culpâ: Mutae inquit, excusationes sunt criminum: Aut enim dicit, qui se excusat: non feci, aut feci quidem, sed bene feci: aut si male, non multum male: ant si multum male, non malâ intentione. Quod si de mala intentione quoque convincamur, alienâ suasione nos fecisse producimus: quandoque etiam procaciter aperta scelera defendere non veremur. Hactenus Bernhardus ex tripode, et convenit ei hactenus [Note: Ep. 117.] cum Seneca: Omnes, inquit, vitia sua excusare malunt, quam effugere. Nec abit ab his seorsum [Note: l. 20.] Livius: Ingenia, inquit ille, humana ad suam cuique levandam culpam nimio plus facunda

sunt. Hoc vero a prudentibus viris et improbatum et damnatum semper est. Sophoclem [Note: In Antigon.] , audiamus:

Quos versus Scholiastes sic explicat: [Gap desc: Greek words]. h. e Odi hominem, qui in criminibus depraehensus verbis exquisitis seperpurgare nititur, sive ut Prudentius [Note: Cathem. v. 35.] alicubi loquitur, qui inepta sua vultu colorat serio. Et Seneca graviter admodum in [Note: l. 2. de Irâ c. 27.] hanc sententiam: Nihil peccavi, dicis, nihil feci: imnio nihil fateris: indignamur aliquâ admonitione nos castigatos: cum illo ipso temporepe pecemus, quo adjicimus malefactis arrogantiam et contumeliam. Unde, nisi me omnia fallunt, sumtum est illud: Culpam admissam ?cusare, altera culpa est: faeculentiae scilitet par cloaculi, quae quo plus commota est, eo plus foetet, ut loquitur alicubi Sidonius Apollin. Quid igitur [Note: l. 3. Ep. 13.] faciendum? Id quod Seneca se olim fecisse scribtum reliquit: Vtor, inquit, hac potestate, [Note: 3. de Irâ c. 36.] et quotidie apud me caussam totum diem mecum scrutor, facta ac dicta mea remetior. Nihil mihi ipse abscondo, nihiltranseo: quare enim quidquam ex erroribus meis timeam, cum possim dicere: Vide ne istud amplius facias, nunc tibi ignosco. Atque hoc est privatum examen. Postea si qui errores nostri occurrent, non velemus

eos, aut palliemus, sed fateamur apud alios [Note: Ep. 54.] quoque, quia, ut idem Sapiens loquitur, vitia sua Confiteri sanitatis indicium est: quod et Synesius Arcadio Imperatori instillat: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Note: in lib. de Regno.] [Gap desc: Greek words]. h. e. Quamobrem ipso Orationis tempore, ob ea, quae minus decent, quorum et nos una et tu tibi conscius es, apudte indignabundus et pudore suffusus appareas quoniam id in te esse comprobarum sit, quod nequaquam esse oporteret. Eiusmodi nempe color nonnullam ex factorum poenitentia virtutem repromittit, verecundiaque illa divina est, et Hesiodo esse videtur. Contra qui in delictis pertinax est, quem confessae ignor antiae, dispudet, cautius ex resipiscentia consilium non lucratur, neque verborum medela leniori, sed acri castigatione opus habet. Haec prudenter et vere Synesius: [Note: Ep. 67.] Neque aliter alibi: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]. Est sane secundum in bonis pudore affici: vacare enim prorsus peccato divinae conditionis est et naturae. ruborem vero illum qui ob malefacta obrepit, modestiae quis argumentum esse non incommode dixerit. Subjungamus

his piam admodum et eruditam disputationem Isidori Pelusiotae. Quaesivisti, inquit [Note: Ep. 8. lib. 4.] ad amicum: quid caussae sit, cur Cain et Lamech cum uterque caedem patrarint, non tamen similibus affecti sint poenis? Alter enim poetias dependit, alter autem veniam consecutus est: Respondeo: Quia ille etiam repraehensus a DEO factum negavit: Ille veroto [Gap desc: Greek words] , non repraehensus ultro confessus est. Quamquam enim peccata ipsorum fuerint aequalia, tamen, quae utrimque peccata consecuta sunt, non fuerunt aequalia. Divinum est enim oraculum, quod jubet: [Gap desc: Greek words] , [Note: Esa. 43.] Dic tu peccatum tuum primus ut justificeris. Demus itaque operam sedulo, ne peccemus. Vbi autem forte peccaverimus: ne per negationem nobismetipsis graviorem poenam accersamus. Imitemurque D. [Note: Med. c. 10.] Bernhardum et cum eo lamentemur: In capitulo, ubi peccata mea emendare debui, peccatis peccata addidi: cum de illis accusatus fui; aut aliquo modo excusavi, aut ex toto negavi, aut quod deterius est, defendi et impatienter respondi: cum nullum sitpeccatum, a quo non sim contaminatus, aut contaminari non possim. Iustum ergo est, ut omni occasione remota emendationem promittam, undecumque aut a quocumque excuser. Vidit hoc nequitiarum [Note: l. 3. de Ponto Eleg. 1.] Pater Ovidius quoque: ita enim alicubi suam compellat uxorem:

Ne factum defende meum, (mala caussa silenda est)
Nec nisi sollicitae sint tua verbapreces:
Tum lachrymis demenda mora est, summissaque terrae.
Ad non mortales bracchia tende manus.

Tenendum tamen hoc quoque, nudam et ut sic loquar Oralem confessionem non sufficere, nisi accedat et correctio cordis. Qua de re [Note: Expositione in lib. Reg.] graviter nos commonefacit Gregorius Magnus super illa verba I. Reg. c. 2. ut offerat nummum argenteum. Qui inquit, a peccati viâ, ut pro se oretur, venit, nummum argenteum offerre debet: quia nihil ei prodest, quod poenitendo compungitur, nec quod flendo confitetur, si in emendatâ et incorruptâ interius pulchritudine bonae voluntatis et luce DEI imaginis radiare nequaquam cognoscitur. Neque enim conversio peccatoris posita est in humilitate confessionis, sed in reno vatione interioris hominis. Nam sunt nonnulli, qui se de nequitia quidem accusant criminis, pravitatem tamen non corrigunt voluntatis: qui profecto ad Dominum converti non creduntur, quia vera conversio in ore non accipitur, sed in corde: Converti enim simul verti est. Et D. Bernhardus valde tonat in illos tales, qui se officio suo perfunctos tum putant, cum peccasse se professi [Note: Serm. XVI. supercantic. canticor.] sunt, nihil solliciti de correctione mentis: Confessio: inquit, talis speciem solum habet humilitatis, non virtutem, non solum veniam non meretur,

sed etiam iram provocat. Numquid profuit Sauli, quodse ad increpationem Samuelis peccasse confessus est? culpabilis procul dubio fuit illa confessio, quae culpam non diluit. Quomodo enim humilem contemneret, confessionem humilitatis magister, cui humilibus dare gratiam certe ingenitum est. Omnino non poterat non placari, si quae in ore sonuit, in corde radiasset humilitas. Sit igitur confessio nostra ex eodem scribtore voluntaria, sit nuda, sit denique munda. Voluntaria sit, ut antevertamus accusationem, quodfiet, si quotide examen serium instituerimus cogitatorum dictorum et factorum nostrorum, quod ex Senecae praecepto didicimus faciendum, et inculcat quoque diligenter monachis idem Bernhardus: sit deinde [Note: in speculo Monachor] nuda, non involucris excusationum velata, neque enim apud DEUM [Gap desc: Greek words] quidqam conducunt verborum illa involucra, quibus incrustare quiaam suos naevos laborant. Sit denique munda, repurgato jam animo a pravis cupiditatibus, et adeumdem vomitum redire metuente: Talis si fuerit confessio, plena erit, perfecta erit, DEO et hominibus grata erit. Atque de hac pronunciavit Tertullianus, eam humanae salutis quasi Pharum esse. Initium videlicet salutis notitia peccati, dicebat Epicurus et Epictetus: [Gap desc: Greek words] , si vis bonus esse scito primum quod malus sis. Complementum vero peccati fuga. Sic igitur age, ?homo: Inquire [Note: Sen. Ep. 28.]

in te, te ipse coargue, accusatoris primum partibus fungere, diende judicis, novissime deprecatoris, aliquando te offende, et puni, sic fugere pronius erit, quod vindicatum acriter meminists, certius scilicet speculator sui, censorque secretus, meliusque mores instituet suos, et cautius occasiones errandi declinabit.

CAPUT VII. Morbos infames, quasi ex crapulâ et intemperantiâ orti essent, etiam continentissimos quandoque infestare.

[Note: Ep. 91.] VErba sunt Senecae Philosophi: Invadit temperatissimos morbus, validissimos Phthisis, innocentissimos poena, secretissimos tumultus. Ea cum legerem, succurrâ mihi quaedam lecta de morbis infamibus: quos ex intem perantiâ ortos Medicorum filij narrant, quibus tamen laborasse continentissimos quoque et moderatissimos constat. Infames autem illos morbos appello [Gap desc: Greek words] et nervorum obstructionem, Dolores Colicos, Paralysin, [Gap desc: Greek words]. Arthritidem, et similes, quales ex intemperantiâ oriri, etiam Syracides attestatur: [Gap desc: Greek words]. In contrarium

tamen exempla sunt. Ecce Epicurus ille, quem magistrum voluptatum vulgus imperitum traducit: certos dies habuisse scribitur a Seneca, quibus maligne famem exstingueret, et gloriatum esse idem ait, quod non toto asse pasceretur, et quâ potuit amplius? qui [Note: Ep. 18.] de se apud Stobaeum: [Gap desc: Greek words]. Plenus sum et diffluo voluptate corpusculi, idque aquâ et pane utens. Despuo autem sumtuosas voluptates, non ob ipsas, sed ob incommoda, quae commitantur. Qui apud eumdem exclamat: [Gap desc: Greek words]. Cui parum non sufficit, ei nihil sufficiet. Quique professus est [Gap desc: Greek words] : paratum se cum Jove de felicitate concertare, si polentam habeat et aquam: Hic inquam; qui teste Clemente Alexandrino [Note: lib. 2. Stromat.] [Gap desc: Greek words] in non famendo, non sitiendo, non frigendo felicitatem constituit, irrisus tamen est a Stoicis propter [Gap desc: Greek words]. Constat id ex Timocratis verbis, quae leguntur apud Laertium: quibus false ad modum ait [Note: in vita Epicuri.] [Gap desc: Greek words] , corpore adeo miscrabiliter affectum Epicurum, ut multos annos consurgere e sella nequiverit. Et perspicue [Note: l. 7. Ep. ad. Fam. Ep. 26 ad Gallum.] adserit Cicero, cum ait: Cum decimum jam diem graviter ex intestinis laborarem, neque iis, qui

meâ operâ uti vellent, probarem, me non valere, quia febrim non haberem, fugi in Tusculanum, cum quidem biduum ita jejunus fuissem, ut ne aquam quidem gustarem. Itaque confectus languore et fame magis tuum officium desideravi, quam abs te requiri putavi meum. Ego autem cum omneis morbos reformido, tum, in quo Epicurum tuum Stoici male accipiunt, quia dicat [Gap desc: Greek words] molesta esse, quorum alterum morbum edacita is esse putant, alterum etiam turpioris intemperantiae. Non negat quidem Epicurus ista [Gap desc: Greek words] sibi molesta esse, sed ad intemperantiâ esse pernegat, et attestantur, qui interius et familiarius ipsum norunt. Audiamus ipsum die vitae supremo ad Idomeneum scribentem: [Gap desc: Greek words]. Cum ageremus vitae beatum et eumdemsupremum diem, scribebamus haec: Aderat autem vesicae morbus et urinae mittendae difficultas et viscerum affectiones tantae, quae magnitudinem aut incrementum ultra non reciperent. Obstabat tamen et repellabat haec omnia animi in nobis gaudium, memoria rationum inventorumque nostrorum. Quae ultima verba addere sine medacio Epicurus non poterat, si intemperantia

perantia et suo sibi veluti jumento attraxisset. Jam porro Cicero propter infamiam eamdem, et metuit [Gap desc: Greek words] suo sibi veluti jumento attraxisset. Jam porro Cicero propter infamiam eamdem, et metuit [Gap desc: Greek words] exquisite excusat, praesertim cum vomitionibus, sive, ut ille prudentius loquitur, cum nausea conjunctam, sic tamen ut simul intem perantiam suam in fungis et helvellis profiteatur palam. Sed audiamus ipsum haec enarrantem: Sane, inquit, [Gap desc: Greek words] pertimueram: Artamenne mirere unde hoc acciderit, quomodove commiserim, lex sumtuaria, quae videtur [Gap desc: Greek words] attulisse, ea mihi fraudi fuit.

Nam dum volunt isti lauti terrâ nata, quae lege excepta sunt, in honorem adducere, fungos helvellas, herbas omnes ita condiunt, ut nihil possit esse suavius. In eas cum in cidissem in coenâ augurali apud Lentulum, tantame [Gap desc: Greek words] arripuit, ut hodie primum videar coepisse consistere. Ita ego, qui me ostreis et murenis facile abstinebam, abeta etiam et malvâ deceptus sum. Posthac igitur erimus cautiores. Tu tamen, quum audisses ab Anitio, (vidit enim me nauseantem) non modo mittendi caussamjustam habuisti, sed etiam visendi. Hactenus Cicero sollicite admodum intemperantiae notam a se amolitur: an vere, parum liquido jurare ausim. alibi certe de se fatetur, se e scyphis, et quas Graeci [Gap desc: Greek words] vocant, bene potum domum redijsse. Illuseras, inquit, heri [Note: l. 7. ad Fam. Ep. 22.] inter scyphos, quod dixeram controversiam esse,

posetne haeres, quod furtum antea factum esset, recte furti agere. Itaque etsi domum bene potus seroque redieram, tamen id caput, ubi haec controversia est, notavi et c. Vtut tamen sit de Cicerone: constat tamen et apud veteres et nostris temporibus multos moderatissimos temperatissimosque homines ijsdem morbis, qui intemperantiam sequi solent, laborasse. Exemplo e veteribus sint nobis duo summi Theologi B. Gregorius Nazianzenus et D. Basilius, quorum uterque podagricis doloribus exerciti e grabbato cum populo saepe egere. uterque tamen continentissimus, ut ex Oratione Gregorii Metaphrastae constat, qua Gregorium Nazianzenum ex meritis suis dilaudat, eiusque vitam Panegyrice describit. De se sane fatetur Gregorius Nazianzenus in ultimo Basilii alloquio [Note: in Monodia in Basilii M. vitam.] : Hoc tibi, ?magne Basili, inquit, extremum munus post annos octo, quibus ecclesiae praefuisti, obtuli: Quod si prope ad meritas tuas laudes dicendo accessi tu mihi in te speranti hanc gratiam redde: si vero valde infra votum res cecidit, veniam et seni et valetudinario et ob mortem tuam attonito dabis. Tu obiter e coelo nos respice, et datam mihi renum debilitatem ac articulorum dolorem vel jube facessere, vel adjuva, et hortare ita me ferre aequo animo, ut hinc demum discedentem me in aeterna tabernacula recipias, et beatam Trinitatem, eo quo est modo, tecum pariter contemplari

valeam. Haec ibi Nazianzenus. De corporis quoque sui infirmitatibus et morbis pene omnibus Epistolis D. Basilius. alibi enim sibi propter familiarem aegrotationem Medicorum prudentiam [Note: Ep. 5. Ep. 7.] notam esse ait, alibi res Ecclesiae cum valetudinis suae statu comparat, qui ut sine spe restitutionis in peiora decurrat, ita se nihil videre lamentatur, quod meliora de religione sperare jubeat. Alibi denique ad amicum: Cuptebam equidem recto ad te tractu, quasi suratis pennis avolare: Vbi vero corporis mei imbecillitatem intuebatur, qua veluti compedibus irretitus jacebam, non solum ineptiorem me animadvertebam ad volandum, sed et opus mihi esse, proh dolor recordabar ministerio aliquorum, qui lect decum bentem loco moverent ac sublevarent. Et quae ibi multa de morbis suis commemorat. Uterque tamen hic ut dixi singularis abstinentiae exemplum laudatur. Et Gregorius sane ad [Note: In. Carm. de rebus suis.] Christum, cui mentiri non debuit, ita de se:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].
[Gap desc: Greek words].
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]

Quos Christianissimos et delica tissimos versus Jacabus Billius non invenuste latinos in hunc modum fecit:

--- non me pellexit serica vestis
Nec vero impensis convivia structa profusis
Suspexi, variisque cibis differta, voraci
Indulgens ventri, quibus exitiosa libido
Gignitur, et foedi Veneris nascuntur amores.
Nec magnas habitare domos aut splendida tecta
Expetii, atque aulas pedibus calcare superbas.
Nec jucunda meam demulsit Musica mentem.
Nec meae foemineo maduerunt membra liquore.
Quin aliis etiam numos aurique reliqui
Pondera, queîs dulce est animum consumere curis,
Immensis fixos opibus, brevis illa voluptas
Aerumnas multas comites habet: at mihi cordi
Est panis rigidus, mihi grata obsonia praebet
Sal purum, simplex nulloque instructa labore
Mensa, et aquae latices mihi sobria pocula fundunt.
Hae mihi divitiae summae CHRISTUSQUE salutis
Auctor, qui nostras vehit ad sublimia mentes
Sidera salvifici radiantes lumine verbi.

legendus Gregorius ibid. et Asceticus ipsius satis id loquitur. Quamquam de Basilio minus miretur quis, eum cum huiusmodi morbis conflictatum, cum ut ex scribtis eius patet, fuerit [Gap desc: Greek words] , unde vehementiores illae animi commotiones id malum forte ei vel attulerunt, vel certe auxerunt. Sed et Plato stranguriâ laborare se scribere non veretur, quae a Stoicis in Epicuro quoque irridebatur. Et multa Medici de haereditariis nos docent morbis: Provinciae etiam aliquae sunt morborum genitrices, qui vel continentissimos invadunt. Confirmavit mihi CL. Vir Esromus Rudiger P. M. domesticus olim meus, Doctor etiam et amicus honorandus tum, cuiusque ut Optimi Viri mihi eitamnum venera bilis memoria. In Moraviâ in testinorum doloribus, paralysi Arthritide omnem aetatem, sexum, etiam abstemios infestari, et ipse documento erat, nam articulis ita captus erat et debilitatus, ut aliorum ministerio moveretur et viveret, homo alioquin exemplaris prorsus vitae, et pietatis minime fucatae.

CAPVT VIII. Humanum genus querulum esse.

[Note: l. 2. de Consel. pros?4.] VErba sunt BoethI Viriaetatis suae doctissimi: Quis est, inquit, tam compositae felicitatis, ut non aliquâ ex parte, cum status sui qualitate vixetur. Anxia enim res est humanorum conditio bonorum, quae vel numquam tota proveniat, vel numquam perpetuasubsistat. Quae cum legerem, ex tripode dicta animadverti. Quis enim per DEUM hodicque reperitur, [Note: Senec. 2. de Benef. c. 29.] qui sua sorte contentus sit? Cum DEO et naturâ expostulamus, iniquissimi divinorum munerum aestimatores. Queruntur aliqui, quod non magnitudine corporis aequemus elephantos, velocitate cervos, levitate aves, impetu Tauros: quod solidior sit cutis beluis, decentior damis, densior ursis, mollior fibris: quod sagacitate nos narium canes vincant, quod acie luminum aquilae, spatio aetatis corvi, multa animalia. Et cum quaedam ne coire quidem in idem natura patiatur, ut velocitatem corporum et vires pares animalibus habeamus, ex deversis ac dissidentibus bonis hominem non esse compositum injuriam vocant, et in negligentes nostri DEOS querimoniam jaciunt, quod non bona valetudo et vitiis inexpugnabilis datasit, quod non futuri scientia. Vix sibi temperant, quin eo usque impudentiae provehantur, ut naturam oderint, quod infra DEOS sumus, quod [Note: Plin. Praef. lib. 7.] non in aequo illis stetimus. Noc deest, qui naturam incuset, quod cum hominis caussa omnia alia genuerit, magnam tamen et saevam contra sua

munera mer cedem exigat, sic, ut non satis sit aestimare, parens melior homini an tristior novercae fuerit. Ante omnia unum animantium cunctorum alienis velat opibus, caeteris vatie tegumenta tribuit, testas, cortices, coria, spinas, villos, setas, pilos, plumam, pennas, squamas, vellera. Truncos etiam arboresque cortice, interdum gemino a frigoribus et calore tutata est. Hominem tantum nudum et in nuda humo natali die abjicit, ad vagitus statim et ploratus. Ab hoc lucis rudimento, quae ne feras quidem inter nos genitas, vincula excipiunt, et omnium membrorum nexus: itaque feliciter natus jacet, manibus pedibusque devinctis, flens animal caeteris imperaturum, et a suppliciis vitam auspicatur, unam tantum ob culpam, quia natum est. Prima roboris spes, primumque temporis munus, quadru pedi similem facit. Quando homini incessus? quando vox? quando firmum cibis os? quamdiu palpitans vertex? summae inter cuncta animalia imbecillitatis indicium. Universe dicendo, omnia, [Note: Arnob. l. 1.] quae fiunt, nostris commoditatibus statuentes, opinionibus improbis criminamur eventa Naturae. Elementa ipsa nostris cuiusque necessitatibus servire postulamus, atque ut vivere mollius ac delicatius possimus, obsequia temporum nostris se commoditatibus dare postulamus:

si accidat aliquid, quod nos metipsos aut resnostras parum laetis successibus foveat, continuo malum est et in exitiabilis rei opinione [Note: Salv. l. 3. de Gub. DEI.] ponendum. Si aestus est, de ariditate causamur, sipluvia de in undatione conquerimur: si infoecundior annus est, accusamus sterilitatem, si foecundior, vilitatem: adipisci abundantiam cupimus, eamdem adepti accusamus. Quid dici hac reimprobius, quid contumeliosius potest? etiam in hoc [Note: Senec. l. 2. de Benef. c. 27. adhibe c. 31. l. 3. de Ira.] de misericordiâ DEI querimur, quia tribuit, quod rogamus. Jam quid satis est, quod datur improbae spei? quem patitur ambitio in eâ mensura honorum conquiescere, quae quondam fuit eius impudens votum. Nemo agit de tribunatu gratias, sed queritur, quod non est ad praeturam usque perductus: nec haec grata est, si desit Consulatus: ne hic quidem satis est, si sit unus. Vltra se cupiditas porrigit, et felicaatem suam non intelligit, [Note: Teles Pythagoricus.] quia non unde venerit, respicit, sed quo tendat. Ecce servus liber fieri cupit: Libertatem, inquit, nactus, omnia habebo. Jam est, desiderat ipse servum. Habet: cur non alium? una hirundo non facit ver. Ergo jam duos parat, et praeterea agrum. Quid deinde? Atheniensis vult fieri, tum magistratum appetit, tum et regnum: Postremo immortalis vult fieri, ut Alexander, et esto: jam [Note: Seneca lib. de Brevitate vitae c. 1.] et Juppiter optet esse. Sed et Fatum accusamus et vitae terminum ab eodem constitutum calculo nostro damnamus: conquerimur quod in exiguum

avi gignamur, quod haec tam velociter tam rapide dati nobis temporis spatia decurrant, adeo, ut, exceptis admodum paucis, caeteros in ipso vitae apparatu vita destituat. Nec huic publico ut opinantur malo turba tantum et imprudens vulgus ingemuit, clarorum quoque virorum hic affectus querelas evocavit. Inde illa maximi medicorum exclamatio est: vitam brevem esse, longam artem. Inde principi Philosophorum cum rerum naturâ exigenti minime conveniens sapienti viro lis est: illam animalibus tantum indulsisse, ut quina nut dena secula edurent, homini in tam multa et magna genito tato citeriorem terminum stare. Quin et quoti die fatum incusamus et objurgamus. Quare ille in medio cursu raptus est? Quare ille non rapitur?. Quare senectutem et sibi et aliis gravem extendit. Ita homines sumus, proh dolor, aequiores hominibus quam Diis. Sed impie facimus, facimus insolenter, facimus denique stulte et in vanum. Quidni enim impie? Qui insurgimus adversus eum, in cuius manu et liberrimâ voluntate atque arbitrio positum erat esse nostrum aut non esse. Quanto satius est [Note: Seneca 2. de Benef. c. 29.] ad contemplationem tot tantorumque beneficiorum reverti, et agere gratias, quod nos DEVS in hoc pulcerrimo domicilio voluerit secundas sortiri, quod terris praefecerit, quid comparamus animalia nobiscum, quorum potestas penes nos est. Quidquid nobis negatum est, dari non potuit: ?inique

aestimator sortis tuae homo cogita quaeso, quanta nobis tribuerit parens noster, quanto valentiora animalia sub jugum miserimus, quanto velociora consequamur, quam nihil sit mortale non sub ictu nostro positum. Tot virtutes accepimus, tot artes, animum denique, cui nihil non, eodem, quo intendit momento, pervium est, tantum denique frugum, tantum opum, tantum rerum aliarum super alias acervatarum. Circumeas licet cuncta, et quia nihil totum invenies, quod esse te malles: ita bene aestimata naturae indulgentia confitearis necesse est, in deliciis te illi fuisse. Ita est profecto: charissimos nos habuit DEUS immortalis, et qui maximus tribui honos potuit, a se proximos collocavit. Magna accepimus, majora non cepimus. Insolenter porro etjam facimus: Utrum enim, obsecro te, aequius putas, te Naturae an tibi parere naturam? [Note: Sinec. Ep. 93. Arnobius. l. 1.] superciliosa nimium res est, cum ipse non sis tuus aliena etiam in possessione verseris, potentioribus dare conditionem velle, ut id fiat, quod cupias, non quod in rebus inveneris antiquis constitutionibus fixum. cave malo, si sapis: In se spuit, qui in coelum [Note: Senec. Consol. ad Polyb. c. 21.] spuit, ait Sapiens. Superbae praeterea impotentisque arrogantiae est, si quis in hac naturae necessitate omnia eodem modo gubernantis et ad eumdem finem revocantis se unum ac suos seponi velit: Ideo vero mihi videtur rerum natura, quod gravissimum fecit commune fecisse, ut crudelitatem

fati consolaretur aequalitas. Denique stulte facimus et in vanum: Quid enim proficimus accusando fata: stantdura et inexorabilia: nemo illa convicio, nemo fletu, nemo caussa movet: manet aeternâ fixum lege, quod statutum est semel. Sic fit ut cum in coelum insaniamus, [Note: Senec. de vit. Beat. c. 27. Senec de Tranquill. animi. c. 10.] non solum sacrilegium faciamus, sed etiam operam perdamus. Adsuescamus igitur quisque conditioni suae, et quam minimum de illa queramur, et quid quid illa circa se commodihabet, id appraehendamus: si quid innexum incommodi, feramus: nihil tam acerbum est, in quo non aequus animus inveniat solatium. Contra nihil usque adeo ex asperat fervorem [Note: Egesipp. l. 2.] vulneris, quam impatientia: In ipse agrestibus [Note: c. 9.] feris arctissima vincula, si se excitent, imprimuntur, si quiescant, relaxantur: Non praeterea cupiditates nostras in longinquum mittamus, sed, quoniam excludi in totum non patiuntur, in vicinum tantum illis egredi permittamus, et relictis his, quae aut non possunt fieri, aut difficulter possunt, prope posita, speique nostrae alludentia sequamur. Minime autem omnium transversum [Note: Senec. l. 3. dc Ira c. 31.] te abripiat Invidia: Nulli enim ad aliena respicienti sua placent. Inde Diis quoque irascimur, quod aliquis nos antecedat, et tanta est importunitas hominum, ut quamvis multum acceperint, injuriae loca sit, plus accipere potuisse. At tu quisquis hoc animo tam perverso es: age potius gratias pro

his, quae accepisti, reliqua exspecta, et nondum plenum te esse gaude: Inter voluptates est, superesse quod gaudeas. multite vincunt, considera, quanto antecedas plures, quam sequaris. Omnem denique sortem excipe, ut optatam.

CAPUT IX. Bellerofo/nthj ta\ gra/mmata. Adagium. cui respondet: Literae Vriae.

ZEnobius, sive, ut Scholiastes Aristophaniseum [Note: in Nubibus.] appellat, Zenodotus, contra Suidam, qui diserte Zenobium nominat et Sophistam fuisse ait, qui Romae temporibus Adriani Caesaris artem dicendi docuerit: Hic inquam auctor in compendio Proverbiorum veterum ex Tarraeo et Didymo collecto inter alia hoc quoque commemorat: [Gap desc: Greek words] : Bellerophontes literas; subintellige, fert. Idque proverbium inde deducit: [Gap desc: Greek words] [Note: Ex Apollodoro. Vid. Mom. Iliad. ... [reading uncertain: print faded] ] [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Haec Zenobius, quae latine sic reddere visum: Bellerophontes, cum per imprudentiam Bellerum, aut, ut alii volunt, Pirenem (alii Deliadem fratrem, alii etiam Alcimenem narrant) peremisset, ex Argo Tirynthum fugiens ad Proetum devenit, cuius amore immodico uxor Proeti Antea (quae aliis et Sthenobaea dicitur) capta, cum eum frustra sollicitasset, isque libidini mulieris minime consensisset: ecce Bellerophontem quaesiti concubitus et ad se missarum amatoriarum epistolarum apud maritum insimulavit: Proetus uxori nimium credulus, dat illi ad Jobatem vicinum ferendas literas huiusce argumenti, ut quam primum literas legisset, bajulum earum curaret occidendum. Bellerophontes inscius literas contra salutem suam scribtas defert. Jobates, re cognita, illi Chimerae exstinguendae negotium delegavit, certus, futurum ut ab immani illi monstro flammasque late vomente juvenis in primo impetu conficeretur. Triplici enim naturâ conflatum et commixtum illud monstrum erat: nam primâ parte leo, postremâ Draco

mediâ vero capra esse videbatus, quae flammas evomebat, ac vicina quaeque proximaque depascebat. Bellerophontes, conscenso, quem habebat (dono Minervae) equo alato, cui Pegasonomen, sublatus in altum, ex eo sagittis Chimaeram impetebat, tamdemque consiciebat. Quâ pugnâ peractâ Jobates illud ad Amazonas expugnandas proficisei imperavit: quibus item devictis, collectam Lyciorum juventutem, quae caeteris virtute et robore praecellere videbatur, in insidiis considere jubet, atque ita Beller ophontem occidi praecepit: Vbi autem et hesce ad unum omnes ab eo caesis accepit, admiratus juvenis virtutem et praestantiam, tamdem literas illi Praeti ostendit, inde ut secum maneret rogavit, eique filiam (Philonoen appellat Apollod.) uxerem dedit, et demum, ubi fatis concessisset, regni successorem reliqit. Ubi nota mihi Diabolicam malitiam in quibusdam hominibus infortunia aliis eorum ipsorum operâ procurantibus, quos perditos volunt, id quod summae inhumanitatis est. Unde apud Plautum servus literas item contra se scribtas, quamquam [Note: Bacchid. sc. Gonstringe.] suo consilio, apud herum, quem ludos facit, criminatur:

Ah. Bellerophontem jam tuus me fecit filius,
Egomet tabellas detuli ut vincirer? sine.

Porro in sacris peccatum hoc peccavit Davides Rex, qui Uriae quoque huiusmodi literas in castra perferendas tradidit, ut impedimentum

furtivis et illicitis amoribus removeretur, jussit enim illum in primâ acie collocari, ut periret. quae res illi numen ex benigno iratum fecit, ut ex concione Nathanis Prophetae liquido paret. Non effugit hanc fortunam [Note: Plutarch. et Nepos in Lysand.] Lysander etiam, qui cum Lacedaemoniorum classi in bello praefectus multa crudeliter avareque fecisset, Deque his rebus ad cives suos suspicaretur esse perlatum, petijt a Pharnabazo, satrapâ Regio, ut ad Ephoros sibi testimonium daret, quantâ sanctitate bellum gessisset, sociosque tractasset, deque eâ re accurate scriberet, magnam enim eius auctoritatem in eâ re futuram. Huic ille liberaliter pollicetur. librum gravem multis verbis conscribsit, in quo summis eum effert laudibus: quem cum Lysander legisset (exhibuerat enim legendum) probassetque, dum obsignatur, Pharnabazus alterum pari magnitudine, ut discerni non posset, signatum subjecit, in quo accuratissime eius avaritiam perfidiamque accusaverat. Hinc Lysander, cum domum rediisset, postquam de suis rebus gestis apud maximum Magistratum, quae voluerat dixit, testimonij loco librum a Pharnabazo datum tradidit. Hunc submoto Lysandro, cum Ephori cognovissent, ipsi Lysandro deinde revocato legendum exhibuerunt. Qui animadvertens, non unum Vlyssem esse callidum, in praesentiâ quidem

vehementer perplexus digressus est. Paucis vero post diebus adijt Magistratus, proposuitque, sibi necessarium esse iter ad Ammonis delubrum et sacrificia, quae ante praelium voverat, reddenda. Velamento ita DEI usus cum Ephoros timeret, neque ferre civile jugum neque parere doctus, maluitque adeo exsulare domo, quam sententiam Magistratus exspectare. Sed et in nostris Historijs simile quid legimus: Ferunt Cunradum II. Imperatorem valde severe animadvertisse imperii sui tempore in pacis publicae violatores, cuius severitatem cum Lupoldus quidam Comes, criminis dicti reus admodum metueret, secessisse eum cum uxore in solitudinem et sylvam quandam longe ab hominum oculis et consuetudine remotam, ibique in tuguriolo quodam aliquandiu latitasse. Non multo post contigisse, ut illis in locis venatui indulgeret Imperator, cumque aberrasset in sectando feras ardore a suis, et nox illum praeter opinionem corripuisset, forte ad illud Comitis tuguriolum devenisse, ibique noctem illam mansisse. Eadem nocte Comitis latitantis uxorem masculum peperisse, eâ ue recens a partu vagiente, vocem de coelo auribus Imperatoris adlabsam huius argumenti: Infans hic, ?Imperator, tibi quandoque gener erit et haeres. Eamque vocem, cum tertium redijsset, terruisse Imperatorem, itaque

primo diluculo surrexisse, et inventis duobus ex suis, qui Imperatorem in sylvis persecuti fuerant, serio injunxisse, arriperent recens natum infantem, confestimque necarent. Famulos paruisse jubenti, puerumque parentibus ereptum cum jamjam necaturi essent, blandum adeo ipsis arrisisse, ut in necem eius durare non valuerint, itaque inarbore reposuisse vivum, atque ut fidem occisi infantis Domino facerent, cor lepusculi, tamquam infantis esset, attulisse. Illis digressis transivisse ibidem alium quendam Ducem et ex vagitu infantem in arbore reperisse, relatumque domum aluisse pro suo. Multo poli tempore divertisse Imperatorem ad illum Ducem, et adulescentem hunc conspexisse, de natalibus eins in quaesivisse et cum ambigue responsum esset, pro eo habere cepisse, qui erat, quemque olim necandum famulis tradidisset. Auctâ suspicione nec minus metu veteri animum subeunte, petijsse illum a Duce puerum ministeriis suis et tamdem impetrasse. Inde literas statim ad reginam concepisse, quibus praecipiebat, ut cum primum literas accepisset, earum bajulum vitâ exigi juberet, literasque illas adulescenti ad Reginam perferendas tradidisse. Adulescentem literas acceptasse, inque viam se dedisse, cumque itineris ratione in domo Sacerdotis cuiusdam nocte ingruente hospitari necesse habuisset,

Sacerdotem curiosum, quid rerum literis regijs contineretur, scire voluisse, itaque eas aperuisse, cumque mortem miserrimi adulescentis illis contineri intellexisset, vel numine vel misericordia motum alias literas et quidem contrarij ac longe diversi argumenti substituisse: cum primum videlicet literas regina resignasset, filiam adolescenti ferenti illas matrimonio copularet, sic jubere se, nec cessationem illi e beno fore. Illas adulescentem tulisse, reginamque dicto audientem fuisse. Regem, ubi, quid factum, edoctus est, initio quidem fremuisse, demum vim fati ineluctabilem animo revocantem, in eo quod accidisset quievisse. Haec carmine et prosâ legere est minus latine apud Gotefridum [Note: Chronici parte 17. p. 493. in Exemp. VVechel. Tom. Hist. Germ. 2.] Viterbiensem, et tangit Wernerus Rollewinckus in Fasciculo temporum. Sed et tangitur sceleratus hic dolus in Decretalibus [Note: Capit. cumolim Magister, l. 2. de off. et pot. jud. deleg.] Gregorij: ita enim ibi: Dictus B. delegatis nostris non deferens, immo veruis deleganti sigilla violavit illorum, et scribta, quae nobis fuerant praesentanda, non erubuit aperire. Qui postmodum in nostrâ praesentiâ constitutus, adversario praesente in excusationem suam proposuit, quod judices perperam processerant contra ipsum, cum acta in scribtis minus feliciter redegissent, unde timens, neliteras portaret Uriae, illorum scribta aperuit, et quod suspicatus fuerat, invenit, et quae ibi sequuntur.

CAPUT X. Sibi quemque suae Fortunae fabrum esse.

DIximus supra: multum nos de status nostri conditione cum DEO quaerulari, et, quod indigna patiamur, cum Fato saepius expostulare. Sed et [Note: Juvenal. Sat. X.]

Te facimus, Fortuna, DEAM coeloque locamus, et si quid iniquius, nostrâ quidem opinione nobis obvenit, huic imputamus, At si hominum Sapientum monita in aureis atque animum demittamus, hic quoque impie, addo inepte facimus. Audiamus enim initio querelas huiusmodi:

[Gap desc: Greek words] [Note: in Antigone.]
[Gap desc: Greek words].
Fortuna namque erigit eademque deprimit
Felicem et infelicem.

[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words].

Jam pridem ego Fortunam humanam cogito
Mutabilis quam Diva sit: nam, qui cadit,
Stat erectus; ast erectus ille mox cadit.

[Note: [Gap desc: Greek words].] [Gap desc: Greek words] : En quid possit Fortuna. Et D. Basil. [Gap desc: Greek words] : quod Ovid. ita expressit:

Sed nolo hoc mare exhaurire. Monita potius Sapientum his molliculis opponamus, doceamusque, quemque sibi ipsi fortunam fingere posse, ut velit. Tribuit hoc axioma sive hoc decretum Sallustius Appio: ita enim ad [Note: Orat. 1. de Rep. Ordin.] Caesarem: Res docuit, id verum esse, quod in Carminibus Appius ait: Fabrum esse quemque suae fortunae. atque in te maxime, qui tantum alios praetergressus es, ut prius defessi sint homines laudando facta tua, qua tu laude digna faciendo. At quomodo quis faber esse suae fortunae potest? Id rotunde, et tribus, nec pluribus verbis nos docuit Heraclitus: [Gap desc: Greek words] inquit, [Gap desc: Greek words] : Mores fingunt homini fortunam. Interpretatur [Note: Ep. 98.] hoc pluribus Seneca: Errant (inquit ad Lucilium suum) mi Lucili, qui aut boni aliquid nobis aut mali judicant tribuere fortunam: Materiam dat bonorum ac malorum, et initia rerum apud nos in bonum malumve exiturarum. Valentior enim omni fortuna animus est, in utramque partem ipse res suas ducit, beataeque ac miserae vitae sibi caussa est. Malus animus omnia in malum vertit, etiam quae specie optimi venerant. Rectus atque integer corrigit prava fortunae, et dura atque aspera ferendi scientiâ mollit. idemque et secunda grate accipit modesteque et adversa constanter atque

fortiter. Haec Seneca et erudite et vere. Recte igitur Carneades in libro Telesiaco citante Fulgentio Placiade: [Gap desc: Greek words] [Note: in Contin. Virg.] [Gap desc: Greek words] , omnis fortuna in sensu habitat Sapientis Nec aliud voluisse Plato videtur: cum, referente eodem, [Gap desc: Greek words] adseruit. Quare Sapiens, si ad votum illires fluat, accipit grato animo, memor moniti illius Agapetiani: [Gap desc: Greek words] [Note: in Schedâ Regiâ.] [Gap desc: Greek words]. Memento, quanto majoribus beneficiis a DEO cumulatus es, tanto obligatiorem te ei debitorem constitutum. Sin; et exerceant eum casus adversi, vel illud ingeminat: Dijs ita visum, Dij [Note: Senec. de Provid. c. 2.] melius norunt me, quid mihi sit commodum. manet itaque in statu et quidquid evenit in suum colorem trahit. Audi Demetrium adversa casuum excipientem: At, inquit, ?DI immortales hoc [Note: ibid. c. 5.] unum de vobis queri possum, quod non ante mihi voluntatem vestram notam fecistis. Prior enim adista venissem, ad quae nunc vocatus assum: Vultis liberos sumere? illos vobis sustuli. Vultis aliquam partem corporis? sumite. non magnam rem promitto, cito totum relinquam: Vultis spiritum? quid ni? nullam moram faciam, quo minus recipiatis quod dedistis. Avolete feretis, quidquid petieritis. Quid ergo est? maluissem offerre, quam tradere. Quid opus fuit auferre? accipere potuistis. sed ne nunc quidem auferetis, quia nihil eripitur

nisi retinenti. Nihil cogor nihil patior invitus, nec servio DEO, sedassentio. Hactenus Demetrius. An non vero DEO dignum hîc par: Demetrius [Note: ibid. c. 4.] cum malâ fortuna compositus. Alius sic disputat: Bene habet: digniis visussum DEO, in quo experiretur, quantum animus hominis ferre possit. Bene judicavit. sicut in castris periculosa fortissimis imperantur, ita mihi. Vt Praeceptores a discipulis suisplus laboris exigunt, inquibus certior spes est: ita sentio indolem meam nunc a DEO explorari, nec Virtutis molle documentum est. Praebendi fortuuae sumus, ut contra ipsam ab ipsâ duremur, et contemtum periculorum assiduitas periclitandi dabit videri ut solidissima pars sit corporis, quam frequens usus agitavit. [Gap desc: Greek words] : Motus et agitatio roborat, otium tabefacit, [Note: Ad Martyres.] inquit [Gap desc: Greek words] Medicorum. Quod Tertullianus paulo aliter: Virtus duritia exstruitur, mollitia vero destruitur. Ignis frigore septus et hyeme stipatus robustior est: fulgenti lumine umbrae circum scribtae densantur: Sic

[Note: Arator l. 2.] Virtuti damnosa quites nullumque coronat
Instadio securus honor. suagloria forti
Caussa laboris erit, rarusque adpraemia miles,
Cui paxsola fuit: Victoria semen ab hoste
Accipit, hinc oritur etc.

An non [Gap desc: Greek words]. Ajacis virtutem an non temporum difficultas veluti latentem excitavit et detexit. Sic

inquam alius secum. Alius denique ita secum, Liban. in comparat. Achill. et Ajacis disserit: Impedimenta haec erant bonae mentis, nocitura animo, itaque eripuisse illa beneficium mihi: nec obstat, quod jucunda, quod optabilia: soepe enim [Note: Seneca 2. de Benef. c. 14.] noxia concupiscimus, nec dispicere licet, qua perniciosa sint, quia judicium interpellat affectus. Onere igitur liberatus sum, peste liberatus sum. Sed et animo crucior et corpore? sit ita et sentiam mala: [Note: 2. c. de Provid.] modo non vincar. Quid si haec sunt luxuriosius actae juventa supplicia? Quid si debuit animus propter nimiam [Note: Ep. 95. Simplic. ad Epictet. c. 13.] consuetudine cum corpore contractam et appetitu vosuptatis et suavitatis amoreitem opum honorum potentiae similiumque rerum vitiatus, earundem ablatione et frustratione et puniri et sanari: in primis vero corporis doloribis, quod est animo propinquius, cuiusque cruciatus magis sentiuntur: Saluti igitur mihi erit sic perire, cum et multorum [Note: Senec. Ep. 78.] mortem morbus distulerit. Haec secum sapiens, et ubi sic compositus animus, ubi hi in eo mores: [Note: Idem Epist. 36.] nullum in eum Fortuna jus habebit, ipse quin potius ad perfectum veniet, sic ut nec ablatum sibi quidquam sentiat aut ereptum cum querelâ clamabitque cum confidente illo

Cottam audiamus perorantem ad Populum: [Note: in Fragm. Sallust.] Quirites, inquit, multa mihi quiicula domi, militiae multa advorsa fuere, quorum alia toleravi, alia repuli partim Deorum auxiliis et virtute meâ in queîs omnibus neque animus negotio defuit, neque

decretis labor: malae secundaeque res opes non ingenium mihi [Note: Ep. 59.] mutabant. Omasculam vocem et praeclarum Viri magnanimi de se judicium, cui de se si credi potest, fuit vere ille Sapiens, de quo Seneca, [Note: de Provid. c. 2.] quod talis sit sapientis animus, qualis sit mundi status super Lunam, ubi semper serenum est: quique nihil concedat Catoni illi, de quo idem Sapiens pronunciare non veretur: Non video, quid habeat in terris Juppiter pulchrius, si [Note: Dec. 4. lib. 9.] convertere animum velit, quam ut spectet Catonem jam partibus non semel fractis, stantem nihilominus inter ruinas publicas rectum. Sed et Livium de alio Catone audiamus: Censuram, inquit, tum samma contentione petebant L. Val. Flaccus, P. et L. Scipiones Cn. Manl. Volsco, L. Furius Purpurio, Patricii. Plebeii autem M. Porcius Cato, M. Fulvius Nobilior T. et M. Sempron I Longus et Tuditanus: Sed omnes Patricios plebeiosque Nobilissimarum familiarum M. Porcius longe anteibat. In hoc viro tanta vis animi ingeniique fuit, ut quocunque loco natus esset, Fortunam sibi ipse facturus fuisse videretur, ita nulla ars nequeprivatae neque publicae rei gerendae ei defuit. Urbanas res rusticasque pariter callebat, adsummos honores alios scientia juris, alios eloquentia, alios gloria militaris provexit: huic versatile ingenium sic pariter ad omnia fuit, ut natum ad id unum diceres quodcumque

ageret, in bello manu fortissimus multisque insignibus clarus pugnis: idem, postquam ad magnos honores pervenit, summus Imperator: idem in pace, si jus consuleres, peritissimus, si caussa oranda esset, eloquentissimus: simultates nimio plures et exercuerunt eum, et ipse exercuit eas, nec facile dixeris, utrum magis presserit eum nobilitas, an ille agitaverit hobilitatem. Asperi proculdu bio animi et linguae acerbae et immodice liberae fuit: sed invicti cupiditatibus animi et rigidae innocentiae, contemtor gratiae, divitiarum, in parsimoniâ, in patientiâ laboris periculique ferrei prope corporis animique, quem ne Senectus quidem, quae solvitomnia, fregerit, qui sextum et octogesimum annum agens caussam dixerit, ipse pro se oraverit, scribseritque: nonagesimo anno Sergium Galbam ad populi adduxerit judicium.

Vide mihi hunc Virum et mirare quisquis es, Lector, et vel unum talem in exemplum singulis comprecare seculis. Nam ut Mithridatem cum hoc componam virum sane item magnae famae, non pati videtur eius Oratio, consentit tamen cum argumento nostro. Ita autem ille ad Arsacem Regem Rex: Mihi Fortuna multis rebus ereptis usum dedit [Note: apud Sall. Hist. l. 4.] bene suadendi: et quod florentibus optabile est,

ego non validissimus praebeo exemplum, quo rectius [Note: apud Non.] tua componas. Sed sistamus tandem et ulud Attii in animum demittamus dicentis: Multos iniquo animo sibi mala auxisse in malis, queis natura prava magis quam Fors aut Fortuna obfuerit. Sed et Jupiter Homericus queritur:

DECADIS XVII. OBSERVATIONUM HISTORICO POLITICARUM CAP. I. PHILOSOPHIAM sive divinam sive humanam non in verbis, sed in rebus consistere.

ELeganter Quinctilianus alicubi: Philosophia simulari potest, Eloquentia [Note: l. 12. Orat. Inst. c. 3.] non potest: Est enim ita, et oinnis pene hodie Sapientia in verbis consistit, aut in labris natat, animum non attingit. Vetus jam est haec querela, sed quotidie cumcaussâ crescit. Jam olim Zeno Stoicus, si Clementi Alexandrinio credimus, dictitabat: malle se unum videre Indum, [Note: l. 2. Stromat.] qui se sponte flammis absumat, quam omnes de Patienua audire et discere probationes. Animad vertitidem Favorinus apud Agellium ex [Note: l. 17. x. 19.] Epicteti animo: quem plerosque, qui suo tempore Philosophari volebant videri, Philosophos

dixisse ait [Gap desc: Greek words] , factis procul, verbis tenus. Eundem narrat, cum animadvertisser homine pudore amisso, importunâ industriâ corruptis moribus audacem, confidentem linguâ caeteraque omnia; praeter animum, procurantem, studia quoque et disciplinas Philosophiae contrectare, et Physica adire et meditari Dialectica, multaque id genus theoremata suspicari sciscitarique: inclamasse DEÛM atque hominum fidem, ac plerumque inter clamandum his eum verbis increpasse: [Gap desc: Greek words]. Quibus sane verbis nihil gravius, nihil verius, docebat videlicet maximus Philosophorum: literas atque doctrinas Philosophicas, cum in hominem falsum atque degenerem, tamquam in vas spurcum atque pollutum influxissent, verti, mutari, et quod ipse [Gap desc: Greek words] urinam fieri, aut si quid est urina spurcius. Atque huiusdem sententiae Pacuvius [Note: l. 13. c. 8.] quoque fuit apud eumdem Agell. qui perspicue de se:

Quem versum Macedo Philosophus scribi debere censebat, pro foribus omnium templorum: nihil enim fieri posse indignius, neque intelerantius dicebat, quam quod homines ignavi ac

desides operti barba et pallio, mores et emolumenta Philosophiae in linguae verborumque artes converterent, et vitia facundissime accusarent, intercutibus ipsi vitiis modentes. De his talibus [Gap desc: Greek words] a summis labris Philosophis, ut loquitur Lucianus, pronunciari omni jure [Note: Hippol. vers. 955.] possunt versus illi Euripidei:

Tales autem ego
Omnibus cavendos esse moneo, captant enim
Homines comtis verbis, molientes interim turpia.

Qui, ut Apuleius alicubi, Disciplinae regulam [Note: In Florid.] tam ad bene dicendum, quam ad bene vivendum repertam, male dicendo, nec melius vivendo contaminant. Nimis autem rigide Latinae facundiae [Note: Tusc. 2.] parens: Quotus quisque, inquit, invenitur Philosophorum, qui sit ita moratus, ita animo ac vita constitutus, ut ratio postulat? qui disciplinam suam non ostentationem scientiae, sed lagem vitae putet? qui obtemperet ipse sibi, et decretis suis pareat? videre alios licet tantâ levitate, jactatione, iis ut fuerit non didicisse melius, alios pecuniae cupidos, gloriae nonnullos, multos libidinum servos; ut cum eorum vitâ mirabiliter pugnet oratio, quod quidem mihi videtur turpissimum. Vt enim, si Grammaticum se professus quispiam, barbare

loquatur, aut si absurde canatis, qui sehaberi velit Musicum, hoc turpior sit, quod in eo ipso peccet, cujus profitetur scientiam: Sic Philosophus, in raione vitae peccans, hoc turpior est, quod in officio, cujus magister esse vult, labitur, artemque vitae professus delinquit in vita. Nimis hic rigide, inquam, Cicero, et si Appius aliquis legat, [Note: Sallust. in Fragm.] caninam ei rursus facundiam objiciat. Ne enim istud DEUS sivit, ut omnes sint tales: Quotquot autem tales sint, eos ego jux tacum Cicerone omnibus convitiis dignissimos deputo, et cum Epicteto Viros bonos simplices et [Note: Dissertat. l. 3. cap. 16.] imperitos loge illis praefero: Cur? dicent: expedita ratio sententiae meae mihi constat: [Gap desc: Greek words] h. e. Quia putrida illa ita proferunt, ut sentiunt et animo suo decretum habent: vobis comtula illa et elegentia in labris nascuntur, eaque de caussa infirma sunt et mortua: nec sine fastidio audiri possunt monita et adhortationes vestrae et misera illa virtus, quae inore vobis semper est. Ita vos Idiotae et plebeti vincunt: Decretum enim animi illorum ubique firmum, isbique [Note: Epist. 20.] invictum. Recte igitur Seneca ad Lucilum suum: Rogote, mi Lucili, atque hortor, ut Philosophiam in ima praecordia dimittas, et experimentum

tui profectus capias, non oratione, nec scripto, sed animi firmitate et cupiditatum diminutione. Verba rebus proba: Aliud propositum est declamantibus et assensionem coronae captantibus: aliud his, qui juvenum otiosorum aures disputatione variâ et volubili detinent. Facere docet Philosophia, non dicere: et hoc exigit, ut ed legem suam quisque vivat, ne orationi dissentiat, ut ipsa inter se vita unius, sine actionum dissensione, coloris sit: cave eorum more, qui non proficere sed [Note: Ep. 5. Ep. 16.] conspici cupiunt, aliqua facias. Non est Philosophia populare artificium, nec ostentationi paratum: non in verbis sed in rebus est. Asperum proinde [Note: Ep. 5.] cultum et intonsum caput et negligentiorem barbam et indictum argento odium et cubile humi positum et quidquid aliud ambitionem perversâ viâ sequitur, devita: Satis ipsum nomen Philosophiae, etiamsi modeste tractetur, invidiosum est: quid si nos hominum consuetudini ceperimus excerpere? Intus omnia dissimilia sint, frons nostra populo conveniat: Id agamus, ut meliorem vitam [Note: Ep. 14.] sequamur, quam vulgus, non contrariam: non conturbabit sapiens publicos mores, nec populum in se vitae novitate converiet. Falluntur qui ista Philosophum facere putant, et decepit seipsum ille apud Agell. qui ad Herodem Atticum, quaerentem, quis esset, vultu sonituque vocis objurgatorio, Philosophum se esse dictitabat, et mirari quoque addebat, cur quaerendum putasset, quod

videret: erat autem palliatus, crinitus, et barbâ prope ad pubem usque porrectâ. Itaque non minus false quam vere regissit ei herodes: Video, inquit, barbam et pallium, Philosophum nondum video. Porro quod de humanae Philosophiae pro pudiis et dehonestamentis diximus, idem et de multis divinae Sapientiae vomicis dici potest. Quot enim per DEUM illorum hodie sunt, [Note: Salvian. contra Avarit.] qui de conversorum venerabili choro esse videri volunt? qui fidem cingulo adserunt? qui sanctitatem pallio mentiuntur? interim vitamin lustris et popinis agunt, et quod unâ manu exstruunt, hoc est doctrinâ, id alterâ, vitâ videlicet, destruunt. Praeclare in hos olim Gregorius Theologus: [Gap desc: Greek words] , h. e. Non enim quisermone sapit, is mihi sapit, nec qui linguam disertam et volubilem habet, mentem autem inconstantem et ineptam: sed magis qui pauca de virtute disserit, multa autem factis ostendit, et fidem verbis suis ipsâ vitâ conciliat. Et Isidorus [Note: l. 3. Ep. 236.] Hispalensis: [Gap desc: Greek words] , inquit in Epistolis, [Gap desc: Greek words] ,

[Gap desc: Greek words]. Sermonibus, ait, philosophari facile est, opere autem et vitâ arduum. atque illud quidem aures oblectat, hoc autem animos erudit. Ob eam caussam DEUS ad eos, quisacerdotali munere redimiti sunt, clamat: Sacerdotes, loquimini ad cor Hierusalem. Quoniam enim qui verbis tantum docent, non modo molestiam exhibent auditoribus, sed et irridendos ac suggillandos se propinant, propterea, quia dictis suis contraria faciunt: idcirco actionem virtutum, quae ad auditorum animos penetret, ab ipsis requirit. Nervose D. Chrysostom. Hom. 27. ipsos denotat: [Gap desc: Greek words]. Moribus opus est non dicendi facultate; vitae modestia non oris vehementia, factis non verbis. Quid decam de improbissima illa calumniandi libidine, quae illis hodie totos sermones sive conciones implet: cum deberent dissentientes placare ut fratres, monere ut homines, objurgare ut errantes, atque sparso humanitatis sale contradicentium argumenta dissolvere: Ibi illi.

Viprocerum supplent, quae verba probantia desunt,
Textaque cum debent solvere, crura ligant.

Quid de caninâ illâ impudentiâ, cuius sine animi insigni commotione non possum meminisse, quâ cum eloquentiâ aut facundiâ gloriam aucupari se posse desperent, scurrilitate

in suggestu locoque sancto [Gap desc: Greek words] affectant: placentque sibi, cum insulsis Jocis, ubi cor compungendum erat, risum auditorum prolicuerint. Quibus ego, nisi resipiscant, [Note: D. Greg. 3. Part. Past. August. de Poenit. c. 3.] edico: fore, quantumvis in sinistra DEI proficere sese existiment, ut in dextrâ tamen eius frangantur. Neque enim DEUS vel dissimulator vel praevaricator est suae perspicaciae.

CAPVT II. Non multorum sed multam lectionem firmare animum.

[Note: lib. 7. Epigr. 72.] VErsus est festivissimi Poetae Martialis ad Maximum:

Illum ad studia nostra accomodari non difficulter posse arbitror: Videmus enim non paucos esse, qui ita libris insenescunt, et de uno in alium feruntur, tamdem autem cum omnia didicerunt, nondum sciunt id, quod pene nemo ignorat: Sicut conchis illis littori adhaerentibus si testam adimas, vitam adimis, ita cum illis agitur, si a chartis suis abducantur.

Tales domi [Gap desc: Greek words] [Note: lib. 3.] [Gap desc: Greek words] , quique omnia mirantur, et omnia nesciunt, egregie describuntur a Polybio: [Gap desc: Greek words]. Simile quid, inquit, patiuntur tales, cum catillonitus convivis, qui singula fercula degustando, neque in praesentia ullam veram volupiatem e cibis capiunt, nequem posterum utile ex eorum digestime alimentum ferunt, sed omnia potius contraria experiuntur. Accepit hoc credo ab Aristippo, cujus verba recitat Laertius: [Gap desc: Greek words] [Note: in vitâ ejusdem.] [Gap desc: Greek words]. Glorianti cuidam, quod multa didicisset, ait: Sicut non qui plurima comedunt et exercentur, melius valent, quam qui sumunt necessaria: ita non qui plurima, sed qui utilia legerunt, studiosi habendi sunt et eruditi. Idque tribus pene verbis extulit Demo critus apud eumdem Laertium: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]. Idem et Senecae judicium fuit: itaque serio monet Lucilium suum: Illud vide, [Note: Ep. 2.] inquit alicubi, ne ista lectio multorum auctorum et omnis generis voluminum habeat aliquid vagum et instabile: Certis ingeniis

immorari et innutriri oportet, si velis aliquid trahere, quod in animo fideliter sedeat: Nusquam est, qui ebique est. In peregrinatione vitam agentibus hoc evenit, ut multa hospitia habeant, nullas amicitias: Idem accidat necesse est iis, qui nullius ingenio se familiariter applicant, sed omnia cursim et properantes transmittunt. Non prodest cibus, nec corpori accedit, qui statim sumptus emittitur. Nihil aeque sanitatem impedit, quam remediorum crebra mutatio. Non venit vulnus ad cicatricem, in quo medicamenta tentantur. Non coalescit planta quae saepetransfertur, nihil tam utile est, quod in transitu prosit. Distrahit animum librorum multitudo: Itaque cum legere non possis, quantum habueris, sat est habere, quantum legas. Sed modo, inquis, hunc librum evolvere volo, modo illum. Fastidientis stomachi est inulta degustare: quae ubi varia sunt et diversa, inquinant, non alunt. Probatos itaque semper lege, et si quando ad alios divertere libuerit, ad priores rodi. Haec magnus ille Sapiens: et [Note: De Traenquill. animi cap. 9.] alibi: Studiorum quoque, quae liberalissima impensa est, tamdiu rationem habebo, quamdiu modum. Quo mihi innumerabiles libros et bibliothecas, quarum Dominus vix totâ vitâ suâ indices perlegit? Onerat discentem turba, non instruit, multoque satius est,

paucis te auctoribus tradere, quam errare per multos. Quadraginta millia librorum Alexandriae arierunt; pulcherrimum regiae opulentiae monimentum alius lauda verit: sicut Livius, qui Regum elegantiae curaeque egregium id opus ait fuisse. Non fuit elegantia illa aut cura, sed studiosa luxuria, immo ne studiosa quidem, quoniam non in studium, sed in spectaculum comparaverant. Notent hoc scituli quidam hodie et scioli, qui ut docti videantur tectotenus exstructis loculamentis congerunt, quidquid parari potest librorum, in speciem et cultum, non ut studiorum instrumenta, sed ut coenationum ornamenta. Novi ego talem, a quo cum amicus librum peteret utendum, suoque commodo inspiciendum: dedit ille quidem, sed hoc addito: habe tibi illum, sed, ut pure habeas, brevique restituas, etiam atque etiam vide: neque enim ipse libris meis utor, ne attaminentur. Euge pae lepidum caput et Anticyras petitum helleborum mittendum. Idem Seneca et abibi: Librorum, inquit ad Lucilium, [Note: Epist. 45.] istic inopiam esse quereris; non refert, quam multos, sed quam bonos habeas: Lectio certa prodest, varia delectat. Qui, quo destinavit, pervenire vult, unam sequatur viam, non per multas vagetur: non ire istud sed orrare est. Etiterum, occurrens objectionic

pulchrum esse quam minimum ignorare! respondet. Cupiditas, inquit, ista est discendi, qua flagrare te video: sed et illud prius sciendum tibi, quemadmodum ista cupiditas sit regenda: ne ipsa se impediat. Nec passim carpenda sunt, nec avide invadenda universa: per parteis pervenitur ad totum: aptari onus viribus debet, nec plus occupari, quam, cui sufficere possimus: non quantum vis, sed quantum capis hauriendum est: bonum tantum habe animum: capies, quantum voles: quo plus recipit animus, hoc se magis laxat. Gradus igitur sunt faciendi, et ab inferioribus ad superiora progrediendum: [Gap desc: Greek words] , ajebat olim Hierocles, et oportet [Gap desc: Greek words] [Note: In Dione.] [Gap desc: Greek words] , ut ait Synesius: Deinde videndum, ut in necessariis occupemur: [Gap desc: Greek words] , inquit Thucydides, [Gap desc: Greek words] , ne illud Senecae audire cogamur: Necessaria ignoramus, quia non necessaria discimus. Cavendus tertio [Gap desc: Greek words] , ne perverso ordine in discendo progrediamur, neid nobis eveniat, quod de na vigantibus studiorum caussa Athenas olim Menedemus Eretriensis dixit: illi, inquiebat, primum sapienies ibi sunt, postea processu temporis amatores fiunt sapientiae, demum Rhetores, ad extremum Idiotae. Hodie vix opus est hac [Gap desc: Greek words] : in paucissimis enim

ille calor vel legendi vel discendi: si enim ad calculos sedeamus et rem serio supputemus, depraehendemus, magnam vitae partem plerisque elabi per otium et ignaviam, majorem male agentibus aut in lustris ac popinis, maximam in fabellis legendis aut pruriginis illis incitamentis. Atque id jam olim quoque factitatum ab imperitâ juventure: et questus [Note: In Prooem. l. 12. in Esaiam Proph.] super eâ re gravissimus scribtor D. Hieronymus: Nullus, inquit, tam imperitus scribtor est, qui lectorem non inveniat similem sui: multoque major est pars Milesias fabulas revolventium, quam Platonis libros: in altero enim ludus et oblectatio est, in altero difficultas et sudor mixtus labori. Denique Timoeum demundi harmoniâ astrorumque cursu et numeris disputantem, ipse, qui interpretatus est Tullius, se non intelligere confitetur. Testamentum autem Grunii Corocottae Porcelli decantant in scholis puerorum agmina cirratorum. Hactenus Hieronymus. Quod si qui forte ad Philosophos divertunt, faciunt [Note: Senec. Ep. 108.] id solum ut audiant, non ut discant, aut legunt, utrideant et carpant, et tamquam in theatrum voluptatis se delatos existimant. His Philosophia veluti diversorium otii est: non id agunt, ut aliqua ex ejus lectione vel auditione vitia deponant, ut aliquam legem vitae accipiant, ad quam mores suos exigant, sed ut oblectamento aurium animique perfruantur. Aliqui tamen et cum pugillaribus

adsunt, non ut res excipant, sed ut verba, quae tam sine profectu alieno dicant, quam sine suo audiant: hoc vero est Grammaticorum oculis legete virorum doctorum scribta, ut eleganter ait Seneca, non ut discant vivere, sed ut loqui: Oportebat autem eos ex veterum praecepto [Gap desc: Greek words] , Sicut pauci, qui ad magnificas voces excitantur et transeunt in affectum monitorum alacres vultu et animo: rapit illos instigatquererum pulchritudo, non verborum inanium sonitus. Si quid acriter contra mortem dictum est, si quid contra fortunam contumaciter, juvat protinus facere: afficiuntur illi, et sunt quales jubentur esse: sed non illa forma animo permanet, mox impetum illum insignem dissuasor honesti populus excipit, aut corrupti jam voluptatibus sodalitii agmen: paucissimisque adeo, quam conceperant mentem domum perferre aut diu retinere contingit. Sic plerorumque hodie studia procedunt, et hic mos factus pene publicus est: Audivisse legisse Philosophos sufficere censemus, vivere ad legem eorum et regulas nimis rigidum esse censemus: hoc vero est, ut dicebat Platonicorum mellitissimus, [Gap desc: Greek words] , defectu mentis separare, qua sunt individuo nexu [Note: l. 3. Diss. c. 4.] colligata. Vidit hoc disertissimus Arrianus:

Quaerit enim ex illis Helluonibus librorum Chrysippi: [Gap desc: Greek words] ; Quis igitur proficit in virtute? num qui multa Chrysippi opera pellegerit? Num vero illud virtus est Chrysippi multa pellegisse: haec per ironiam interrogat et prolixe deinde docet non in lectione, sed in exercitio monitorum et conformatione vitae ad praecepta profectum quaerendum esse. Quod si hoc est proficere in virtute: intelliges vere a Seneca dictum esse alicubi: non multa simul avide ingurgitanda; [Note: 7. de Benef. c. 1.] plus prodesse, si pauca praecepta sapientiae teneas, sed illa in promtu tibi sint et in usu, quam si multa quidem didiceris, sed illa non habeas ad manum. Quemadmodum, inquit Demetrius Cynicus, magnus luctator est, non qui omnes numeros nexusque perdidicit, quorum usus sub adversario rarus est, sed qui in uno se aut altero bene et diligenter exercuit, et eorum occasiones intentus spectat: nec enim refert, quam multa sciat, si scit, quantum victoriae satis est: sic in studiis his multa quidem delectent sane, pauca tamen vincunt. [Gap desc: Greek words] : Nunc cum nonnulli deglutire buccellam non possint, volumina emunt, eaque devorare conantur, unde fieri necesse est ut aut revomant, aut cruditate

[Note: l. 1. Diss. c. 26.] laborent. In quibus pulcherrimis Arriani verbis caput hoc initio congruenter finio.

CAPUT III. Aucupium orbitatum veteribus frequens, et hodieque multis usitatum.

[Note: Milite, se. Cohibete.] PEriplectomenes ille Plautinus delicium senis, ubi multa dese magnifice, inter alia hoc quoque commemorat, noluisse se uxorem ducere, et oblatratricem intra aedeis intromittere, cujus rei plureis quoque et praegnantes caussas affert: regerenti vero Pleusidi: laudem esse magnam in genere et divitiis maximis Liberos educare monumentum generi et sibi, in haec verba respondet:

Quando habeo multos cognatos, quid opus mihi sit liberis?
Nunc bene vivo et fortunate, atque ut volo, atque animo ut lubet.
Mea bona meâ morte cognatis dicam interpartiant.
Illi apud me edunt, me curant, visunt quid agam, ecquid velim.
Priusquam lucet, assunt, rogitant, noctu an somnum ceperim?
Eos pro liberis haheo, quin mihi mittunt munera,
Sacrificant? dant inde partem mihi majorem, quam sibi,
Abducunt ad extra: me ad se, ad prandium, ad coenam vocant.
Ille miserrimum se retur, minimum qui misit mihi.
Illi inter se certant donis, ego mussito mecum:
Bonamea inhiant, certatim dona mittunt et munera.

orbitates alienas aucupantium, quos Haeredipetas vett. Latini appellarunt. Frequens hoc fuit olim genus hominum, ideoque gravissimae de illis apud bonos scribtores querelae. Tertullianus Afer jam olim: Sunt, inquit, [Note: lib. de. Patientiâ c. ult.] qui aucupandis orbitatibus omnem obsequii laborem mentitis obsequiis tolerant, mentitis inquit obsequiis, quae exquisitiora esse veris solent: Est [Note: Ep. 45.] enim, ut alicubi Seneca, adulatio quam similis amicitiae, non imitatur tantum illam, sed vincit [Note: In Panegyritco Trajani.] et praeterit, adeoque, ut Plinius, ingeniosior est ad excogitandum simulatio veritate: atque.

Ac faciunt prope plura dolentibus ex animo, ita tales vultures solent: quos non sine caussâ, ut fracti et abjecti animi homines exagitat Cicero: Haereditatis, inquit, spes quid iniquitatis [Note: Paradoxo 5.] in serviendo non suscepit? quem nutum locupletis orbi senis non observat? loquitur ad voluntatem: quidquid denuntiatum sit, facit, assentatur, assidet, muneratur, miratur. Ridet ob hanc [Note: l. 6. Epigr. 63.] ipsam caussam salium pater Martialis Marianum quendam facetissimo Epigrammate: quod est tale:

Scis te captari, scis hunc, qui captat, avarum:
Et scis, qui captat, quid, Mariane, velit.
Tu tamen hunc tabulis haeredem, stulte, supremis
Scribis et esse tuo vis, furiose, loco?

[Note: Sat. 5. l. 2.] Atque hoc artificium et hanc ditescendi rationem Horatius fingit Tiresiam suadere Ulyssi, quiritanti nudum se et inopem Ithacam revehi, ubi nihil suorum procis intactum sit, nec Apotheca, nec pecus; genus autem et virtutem nisi cum re viliorem algâ esse: Tunc enim Tiresias nulli unquam mentitus:

Quando pauperiem missis ambagibus horres:
Accipe, quaratione queas ditescere, turdus,
Sive aliud privum dabitur tibi: devolet illuc,
Res ubi magnanitet Domino sene: dulcia poma,
Et quoscumque feret cultus tibi fundus honores,
Ante Larem gustet venerabilior Lare Dives.
Qui quamvis perjurus erit, sine gente, cruentus
Sanguine fraterno, fugitivus: ne tamen illi
Tu comes exterior, si postulet ire recuses.

Cumque ille contra nescio quae reponeret, et indignum hoc artificium rebus suis gestis et virtute reponeret: Tiresias infert. Ergo Pauper eris. mox autem monitum suum reperit:

Dixi equidem, et dico: captes astutus ubique
Testamenta senum: neu, si vafer unus et alter
Insidiatorem praeroso fugerit hamo
Aut spem deponas, aut artem illusus omittas.

Et quae ibi projectissimae servitutis sequuntur alia quamplurima sophismata. Ubi nota mihi, Ulyssi hanc artem praescribi viro nobili non sine caussâ: nam hanc servitutem serviebant senibus orbis non tantum hominum illa mendicabula et fex populi: sed et summo loco et dignitate constituti: quod [Note: Juvenal. Sat. 3.] notatum alteri Satyrico, cujus hi versus:

Quod porro officium, ne nobis blandiar, autquod
Pauperis hîc meritum, si curet nocte togatus
Currere, cum Praetor lictorem impellat et ire
Praecipitom jubeat, dudum vigilantibus orbis,
Ne prior Albinam et Modiam Collega salutet.
Divitis heic servi claudit latus ingenuorum Filius, etc.

Tetigit hanc insaniam et Aper in Dialogo [Note: Tacitus de Clar. Orat.] de laudibus Eloquentiae: Quid, inquit, dulcius libero et ingenuo animo et ad voluptates honestas nato, quam videre plenam semper et frequentem domum concursu splendidissimorum hominum? idque scire, non pecuniae, non orbitati, non officii alicujus administrationi, sed tibi ipsi dari: illos quin immo orbos et locuplates et potentes venire plerumque ad juvenem aut pauperem, ut aut sua aut amicorum discrimina commendent. Ad extremum et eo insaniae ac impudentiae deventum, ut quidam hanc artem captandorum testamenrorum profiteri non erubescerent. Auctorem do Senecam: cujus ecce tibi

[Note: 6. de Benef. c. 38.] verba: An tu Arruntium et Aterium et ceteros, qui captandorum testamentorum artem professi sunt, non putas eadem habere, quae designatores et libitinarios vota? Illi tamen, quorum mortes optent nesciunt, hifamiliarissimum quemque (Arruntium et Aterium intelligit) ex quo propter amicitiam spei plurimum est, mori cupiunt, illorum damno nemo vivit: hos, quisquis differt, exhaurit. Optant non tantum, ut accipiant, quod turpi servitute meruerunt, sed etiam, ut tributo graviliberentur, quibus, quisquis morte profuturus est, vitâ nocet. Respicit videlicet Seneca ad hamata ista munera, quibus captatores isti suos senes et orbos inescare et eorum animos mercari solebant. Porro Arruntii hujus tamquam famosi captatoris apud Tacitum mentio [Note: XI. Annal.] quoque: Claudii enim temporibus cum publicae de Advocatorum perfidiâ querelae passim increbescerent, atque adeo Samius insignis Eques Romanus, quadringentis nummorum millibus Suilio datis et cognita praevaricatione ferro in domo ejus incubuisset: consurrexere Patres, Legemque Cinciam flagitarunt, qua cavetur antiquitus, ne quis ob caussam orandam pecuniam donumve accipiat: obstrepentibusquehis, quibus ea contumelia parabatur, discors P. Suilio C. Silius acriter incubuit, ut Consul, veterum Oratorum exempla referens, quifamam in posteros

praemia Eloquentiae cogitavissent pulcerrima: meminissent, addens, C. Asinii et Messallae ac recentiorum Arruntii et Esernini: ad summa eos provectos incorrupta vitâ et facundiâ: Contra Suilius se movit, et ubi Claudium flexisset, sibique audientiam fecisset, objecta exempla his verbis repellit: Facile, inquit, fuit Asinium et Messallam, inter Antonium et Augustum bellorum praemiis refertos: aut ditiorum familiarum heredes Eserninos et Arruntios magnum animum induisse. Quibus verbis, quos Seneca Testamentorum captatores ab instituto dicit: Suilius ab effectu ditium familiarum haeredes appellat. Qui idem alibi hoc captandi artificium Senecae quoque impingit: Quâ inquit, [Note: l. 13. Annal.] sapientiâ, quibus Philosophorum praeceptis intra quadriennium regiae amicitiae ter millies sestertiûm paravisset? Romae testamenta et orbos velut indagine ejus capi, Italiam et provincias immenso fenore hauriri. Sed dixerit ista Suilius odio Senecae: veritati numquam probaverit. Sed, ut finiam tandem, tam frequens hoc opificium fuit, ut Arbiter elegantiarum dicere palam [Note: In Satyrico.] de Urbe Romanâ non vereatur: In hac Vrbe quoscunque homines videritis, scitote in duas partes esse divisos: Nam aut captantur aut captant. In hac urbe nemo liberos tollit: quia; quisquis suos haeredes habet, nec ad scenas nec ad

spectacula admittitur, sed omnibus prohibetur commodis inter ignominiosos latitat. Qui vero nec uxores umquam duxerunt, nec proximas necessitudines habent, ad summos honores perveniunt, id est solimilitares doli fortissimi, atque etiam innocentes habentur. Videbitis, inquit, oppidum, tamquam in pestilentia campos, inquibus nihil aliud est, nisi cadavera, quae lacerantur, aut corvi, qui lacerant. Paucioribus sed non minus gravibus verbis perstringit et Plinius: [Note: Prooemio l. 14.] Posteris, inquit, laxitas mundi et rerum aplitudo damno fuit. Postquam Senator censu legi ceptus, judex fieri censu, magistratum ducemque nihil magis exornare, quam census: postquam cepere orbitas in auctoritate et summa potentiâ esse, captatio in quaestu fertilissimo, ac sola gaudia in possidendo: pessum jâ e vitae pretia, omnesque amaximo bono liberales dictae artes in contrarium cecidere, ac servitute solâ profici ceptum. Ex quorum duorum scribtorum locis id quoque doceri potest, ita placuisse senibur istis Orbis ista servitia et captatiunculas, ut regna quaedam orbitatis exercerent: sic enim liceat mihi cum Seneca appellare, qui ita de eadem re alicubi: [Note: De Constant. Sap. c. 5.] Cogita nunc: aut huic fur, aut calumniator, aut vicinus potens, aut dives aliquis regnum orbae senectutis exercens facere injuriam possit, cui bellum et hostis ille, egregiam artem quassandarum urbium professus, eripere nihil potuit? Qui idem

scribtor alibi id disertius testatur: In civitate [Note: Consol. ad Marciam c. 19.] nostrâ plus, inquit, gratiae Orbitas confert, quam eripit, adeoque senectutem solitudo, quae solebat destruere, ad potentiam ducit, ut quidam odia siliorum simulent, et liberos ejurent (per abdicationem) et orbitatem manu faciant. Sic orbo [Note: 3. Annal. cap. 48.] Quirinio senectus sordida ac praepotensapud Tacitum, et praevalida multis aliis apud eumdem. Atque huc allusit Juvenalis, cum ait: [Note: Sat. 5.]

Dominus tamen et Domini Rex
Sivis tu fieri, nullus tibi parvulus aul
Luserit ARneas, nec filia dulcior illo.
Jucundum et charum sterilis facit uxor amicum.

Rationem paucis reddit Ammianus Marcellinus: [Note: lib. 14.] quia credi non potest, qua obsequiorum diversitate colantur homines sine liberis Romae. Atque ista olim sic fuere: An vero non hodieque? immo vero: hodie quoque non minus quam olim aegro amico assident, si officii caussa, probaremus, sed quia haereditatis caussa faciunt, vultures sunt, cadaver exspectant: [Note: Senec. Ep. 95.] liceat enim mihi rursum mei Sapientis verba parum et leviter immutata usurpare. Habet [Note: Vid. Plin. l. 2. Ep. 29.] nostrum quoque seculum Regulos illos Plinianos, qui nescio impudentiores sint captatores an sceleratiores: nec mirari oportet hac temporum facie, quibus jam diu non minora praemia, immo majora nequitia et improbitas, quam pudor et virtus habent, quibusque

non minus vitiis certatur, quam olim virtutibus, inprimis autem improbissimo illo genere falsi vel captandorum vel dictandorum [Note: De Amore prolis.] testamentorum. Summa, quod olim Plutarchus de suis temporibus pronunciavit, de nostris quoque sine mendacio dici potest: [Gap desc: Greek words]. Qui liberis carent, hos divites ad coenas invitant, his Principes famulantur, his Oratores gratis patrocinantur: Summa, plurimum potest dives, qui haeredem ignorat.

CAPUT IV. Decoctores bonorum suorum olim infames fuisse, idque hodie reduci debere.

[Note: Sat. 3. lib. 2.] EOs, quorum res olim ad medium Zanum fracta erat, ut loquitur Horatius, infames olim fuisse, docuit Incomparabilis olim JC. Nobilissimus Marquardus Freherus, Amicus et Benivolens noster desi deratissimus, et erudite id quidem, cujus purpurae hoc capite pannum nostrum adsuere animus est, et eum maximus sit hodieque decoctorum proventus,

quae nobis de iis quoque lecta congeremus. Infamiam igitur Decoctoribus jam olim Solonis Lex irrogavit apud Laertium. Verbasunt: [Gap desc: Greek words]. Qui patrimonii versuram fecerit, ignobilis et obscurus esto. Quam Legem populi quique observarunt, et omni generis infamiâ tales notarunt. Constat de Lege Rosciâ Theatrali, quae lata est a L. Roscio Otthone Tribunopl. ot Florus lib. 99. scribit; non a Consule, ut apud Asconium in Corneliana legitur: qua diserte cautum, ne decoctores, quamvis fortunae non suo vitio decoxissent, in quatuordecim sederent. Quo pertinent illa Ciceronis: Tenesne memoria, inquit, te praetextatum [Note: Philipp. 2.] decoxisse? Patris, inquies, ista culpa est. Concedo: etenim est pietatis plena defensio: Illud tamen audaciaetuae, quod sedisti in quatuordecim: cum esset L. Roscia decoctoribus certus locus constitutus, quamvis quis fortunae vitio non suo decoxisset. Nec aliter Tacitus: multi, inquit, per foenebre [Note: 6. Annal. cap. 17.] malum tunc fortunis provolvebantur: eversio rei familiaris dignitatem ac famam praeceps dabat. Neque vero infames solum erant, sed et omni ignominiâ afficiebantur. Citat locum Nicolai de Moribus gentium Stobaeus de quibisdam Boeotis: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Boeotiorum aliqui eos qui debitum non solvunt, in forum deductos et sedere jussos cophino superinjecto cooperiunt, qui autem hoc passus fuerit, ignominiosus fit. Cui simile quid fit in quibusdam Italiae locis: qui enim solvendo non sunt, aut bonis cedunt, illi silicem natibus percutiunt, aut ferro alligati palo populi exsibilationibus et aliis injuriis exponuntur. Quo facere videtur Constitutio Adriani Imperatoris, de qua Spartianus: Decoctores, [Note: In Adriano.] inquit, bonorum suorum, si suae auctoritatis essent, catamidiari in Amphitheatro et dimitti jussit: quibus verbis Decoctores suae auctoritatis vocat, qui sui juris essent et spontis, non pupilli, minores, aut foeminae, quae suae auctoritatis non sunt, sed alienam sequi coguntur sententiam: saepe enim in Jurisconsultorum libris auctoritas pro jure domini accipitur. Hos ergo tales Adrianus in Amphitheatris, ubi populus undatim confluere solebat, catamidiari volebat, hoc est inter magna rerum verborumque ludibria circumduci, aut, quod proprium in eâ re verbum est traduci. quomodo alii noxii, quos interdum [Note: In Persicis.] asino imponebant, ut exemplum Procopius narrat, aut alias joculariter ornatos inducebant, ut major esset spectantium risus et cachinnatio, majus miserorum opprobrium. Quâ ignominiâ Vespasianus Delatores

quoque adfecit, ut auctor est Velleius Paterculus: Assidue, inquit, eos in foro flagellis ac fustibus caesos ac novissime traductos per Amphitheatri arenam passim subijci in servos ac vaenire imperavit. Porro ita Adrianus animadverti volebat in eos, qui suo vitio decoxissent: quod ex ejusdem Spartiani narratione constare potest. Ita enim in prae cedentibus: Senatoribus qui non vitio suo decoxerant, patrimonium pro liberorum modo Senatoriae professionis explevit, ita, ut plerisque in diem vitae suae dimensum sine dilatatione restituerit. Hodie quid decoctoribus hujusmodi, qui non fortunae culpâ sed suo vitio rem perdunt, frequentius? in quos si paullo severius animadverteretur, faxim cautiores sint, et luxui minus serviant multi: Nunc cum non poena sed commiseratio illos sequi consueverit, ubi vident sed sero damna rerum suarum, profugiunt in asyla, sed bene prius nummati, sic ut illi quidem affatim habeant foris unde vivant, creditoribus autem suis domi relinquunt [Gap desc: Greek words]. Seneca alicubi de Exsulibus: Eo, inquit, temporum [Note: Consol. ad Helv. c. 12.] luxuria prolabsa est, ut majus viaticum sit exsulum, quam olim patrimonium Principum fuit. Verius id hodie de Mercurialibus nostris decoctoribus dici potest: cum pro solutione fugam arripiunt, majus efferunt secum viaticum,

quam multorum hodie, nil mentior, patrimonium sit principum. Ubi sic pedibus fidem, si DIs placet, liberarunt, vel alienis nummis quinquennales paciscuntur a summâ potestate sive majestate inducias, quibus de debito nec appellari nec conveniri possunt. interim fiet aliquid, cogitant. Si hac via non patet effugium, neque enim privilegia majestatis improbitatis debent esse patrocinia: cum creditoribus suis subdole et nefarie in tertiam aut quart am solutionis partem transigunt, atque id ubi miseris veluti per eculeos fictae inopiae extorferunt, redeunt inde ad fraudes et decipulas suas nullo famae; ut ipsis quidem videtur, dispendio, immo sanctissimi honestissimique haberi postulant, quod suos creditores non toto debito fraudarint. Sunt alii: qui cum plane elaverunt suis bonis, vitae mutare genus incipiunt, et ad literas etiam impudentissima propudia provolare audent. Describit nobis talem vomicam Cicero [Note: Orat. pro Sestio.] alicubi Gellium quendam, qui popularis tamen videri volebat. Atqui usque eo, inquit Cicero, non fuit popularis, ut bona solus coesset, deinde ex impuro adulescente et petulante, postquam rem paternam ab Idiotarum divitiis ad Philosophorum regulam perduxit, Graeculum se atque otiosum putari voluit, studio literarum se subito dedidit. Talis Damasippus apud

Horatium Stertorii operâ e mercatore factus Stoicus, qui de se, ubi multa magnifice, inter alia ita quoque ait:

Postquam omnis res mea Janum [Note: Sat. 3. lib. 2.]
Ad medium fracta est, aliena negotia curo,
Excussis propriis.

Alienas res procurant studio maximo, [Note: Plautus Sticho Sc. Famem.]
Quibus ipsis nulla est res, quam procurent sua
Sic curiosi sunt hic complures mali

Inquit Parasitus Plautinus: et plane de se ac diserte et sine velo profitetur apud eumdem Dinarchus Adulescens: cui eum mala merx [Note: Truculent. Sc. Adfores.] Astaphium Scortilli ancillula oggereret:

Nimis otiosum arbitror hominem esse te,
Qui tuo vestimento et cibo alienis rebus curas:

Vos me reddidistis otiosum
Rem perdidi, cum re meum negotium abstulistis,
Si rem servassem fuit, ubi negotiosus essem.

Tantumne est ab re tuâ otii tibi
Aliena ut cures ea, quae nihil ad te adtinent.

Ad hunc itaque modum famelici isti decoctores, dum copiae deficiunt, manet interim insatiabile abdomen, satagei in alienis esse vosunt, et linguam venalem habent, quia nihil aliud superest:

[Note: Plaut. Stich. Sc. Famem.] Et quando quem actionem facturum sciunt
Adeunt, perquirunt quid sit caussae illico,
Alienum aes cogat, an pararit prandium,
Vxorin sit reddenda dos devortio.

[Note: lib. 2. Sat. 5.] Quos Tiresias ille Horatianus quoque docuisse videtur his versibus:

Magna minorve foro si res certabitur olim:
Si meliorem audax vocet in jus, illius esto
Defensor, tibi me Virtus dic fecit amicum:
Jus anceps novi, caussas defendere possum,
Eripiet quivis oculos citius mihi, quam te
Contemtum cassa nuce pauperet. haec mea cura est.

Sic videlicet miseri illi, qui sibi semitam non sapiebant, aliis viam sese monstrare, postulant. Quod si ne hoc quidem possint praestare, et res plane ad restim redit: est tamen aliud super quo se teneant et vitam aliquo modo tolerent, aliena debita regidissime exigunt, qui suis solvendo non fuere. haud aliter quam nequam ille servus in sacris, qui cum immanem summam Domino exsolvere nequiret, severissimus erat sui exactor. Sic hodie vita truditur.

CAPUT V. Docti Principum mensis olim adhibiti.

DE Adriano Philostratus scribit: [Gap desc: Greek words] [Note: In Dionysio.] [Gap desc: Greek words]. h. e. Adrianus Dionysium satrapam designavit non humdium gentium, item inter viros Ordinis Equestris censeri voluit, et eos, qui in Musaeo alebantur. Musaeum autem erat mensa AEgyptia, quae ex omni terrarum orbe eloquentissimos quosque convocabat. Laude hoc profecto dignum in Adriano et ad laudem ejus posteritati comendatum a pluribus, nescio tamen an ab ullo gravius quam ab Alfonso Garzia Matamoro Hispalensi Rhetore Complutensi, cujus verba haec sunt: In Adriani, inquit, Principis [Note: In Narrat. Apologet. de Academiis et Viris literatis T. 2. Hist. Hisp. pag. 808.] aulam non viri tantum militares, sed innumerabiles Philosophorum greges, tamquam in Lycaeum aut veterem Academiam magnis de rebus dispu taturi confluebant. Atque fuit priscis illis seculis praeclara quaedam et numquam satis laudata consuetudo, quam in Principibus nostris non sine summo desiderio requiri

videmus, ut Duces modo ex ercitati, modo Viri genere illustres, aut alias insignes vel usu rerum, vel eruditione praestantes regiae mensae adhiberentur: qui quasi Divûm epulis accumbentes, vel quae de re militari sub ipsis pellibus fuerant experti, vel optimarum artium studiis invenissent, audiente rege pertractabant. Sed Gothica postea et aliorum barbarorum caede ac sanguine saturata superbia, ut est omne genus humanitatis aspernata, ita dum a suis timeri magis quam amari studuit, neque mensis fortes bellatores excepit, nec disertis literatisque viris vacuas umquam accommodavit aures. Haec Garzias ibi. Et sane de Veteribus falsum non dixit: Audiamus enim quae de Trajano Plinius ex vero, non Panegyrice scribit: Num autem serias tantum partes dierum in oculis nostris coetuque consumis? Non remissionibus tuis eadem frequentia, eademque illa socialitas interest? Non tibi semper in medio cibus, semperque mensa communis? non ex convictu nostro mutua voluptas? non provocas reddisque sermones? non ipsum tempus epularum tuarum cum frugalitas contrahat, extendit humanitas? non enim ante medium diem distentus solitaria coenâ spectator annotatorque convivis tuis immines, nec jejunis et inanibus plenus ipse et ructans non tam

apponis quam objicis cibos, quos dedigneris attingere, aegreque perpessus superbam illam convictus simulationem rursus te ad clandestinam ganeam occultumque luxum refers: Ergo non aurum, nec argentum, nec exquisita ingenia coenarum, sed suavitatem tuam jucunditatemque miramur. Quibus nulla satietas est, quando sincera omnia et vera et ornata gravitate. Neque enim aut peregrinae superstitionis mysteria, aut obscoena petulantia mensis Principis oberrat, sed benigna invitatio, et liberales joci, et studiorum honor. Inde tibi parcus et brevis somnus; nullumque amore nostri angustius tempus, quam quod sine nobis agis. Hactenus Plinius, consentit S. Aurelius Victor. Studiosus fuit optimi cujusque ac bellicosi: magisque simpliciora ingenia, aut eruditissimos, quamvis ipse parcae esset scientiae, moderateque eloquens, diligebat. quibus verbis [Note: lib. 68.] interpretatus Dionem videtur, qui ita de Trajano: Cum populo humaniter, cum Senatu honorifice versabatur. Bonarum artium expers et ignarus fuit, licet vere ea, quae ad virum doctum pertinent, intelligere ac facere videretur. Non inferior Trajano Alexander Severus fuit, [Note: In ejus vita.] de quo Lampridius: Quum inter suos convivaretur, aut Vlpianum aut doctos homines adhibebat, ut haberet fabulas literatas, quibus se recreari dicebat et pasci. Habebat, et cum privatim

convivaretur, et librum in mensa et legebat. Nostrorum parentum aetate laudem hanc a fummo Historico reportavit Franciscus [Note: Thuan. lib. 3.] Magnus I. Gallorum Rex, qui eum et Parentem literarum sicut alii Herculem Musagetem indigitarunt. Hic inquam circa se doctos semper habebat, quos dum cibum caperet de rebus pulcerrimis disserenteis avidissime audiebat: praecipueque naturalis historiae enarratione delectabatur, in quâ tantum audiendo profecerat, ut, quam vis a pueritiâ nullis literis imbutus, quidquid de animalibus, plantis, metallis, gemmis ab antiquis et recentioribus scribtoribus memoriae proditum est, et meminisset et apte edissereret. Memorabile est, quod de hoc relatum est: Exeunti e sacello et ad prandium festinanti, Poeta [Note: Petronius.] quidam bonae mentis, cui plerumque soror est paupertas, ut eleganter ait Satyricus, eruditum obtulerat Epigramma, quod ille benigne exceptum et liberaliter remuneratum ferebat ad mensam, ibidemque inter prandendum legebat, cumque propter suavitatem et rotunditatem Regi non displicuisset, ad eos qui circa se erant, conversus: Equidem non memini, inquit, me tam suaviter umquam, pransum, atque hodie tam festivo pastum Epigrammate. Erat inter astantes aulicos delicatulus quidam, sed literarum rudis, qui

cum verba Regis excepisset, proripit se ex conspectu Regis et festinat in culinam, sibique dari aliquid a coquo de Epigrammate, quod Regi in prandio antep osuisset, postulat: Coquus, quid verbi aut cibi Epigramma sit, ingenue se nescire profitetur, neque quid insolentis aut invisitati ante cibi Regi in prandio appositum confirmat. Satrapa deridiculo se haberi censens expostulat cum coquo, et procedit altercatio a verbis ad verbera, tamdem ada ures quoque regias lis defertur, qui litem dirimit et ex Epigrammate nunc non intellecto alteram et novam voluptatem percipit. Erudito Epigrammate hoc reddit quondam amicus mihi, nunc is, qui nec amicus mihi esse velit, forte etiam ex alto torvo supercilio despiciat meam humilitatem; nolo tamen solus deliciis illis frui. Est autem tale:

Dum Francisce petis sacri penetralia templi,
Huc ubi consensu congrege turba litat:
Ecce Poetatibi Musaeum Epigramma legendum
Offert mirandis suave Epigramma modis.
Tuque legis lectumque probas, nec suavius umquam
Pransus, quam gustato hoc Epigramate ais.
Caecus Musaearum audit haec aulicus arti?,
Jucundum ratus hoc esse Epigramma cibum:
Hocque in opinatu pergens, sibi gratificari,
Vult, ante ut ponat tale Epigramma, cocum.

De Alfonso scribunt Historici, eum Neapoli omnes doctos, quotquot per id tempus ibi essent, in hortos ad coenam vocasse, lautissimeque excepisse. alias etiam illi sollemne fuisse starim post prandium vel Antonium. Panormitam vel alium aliquem e doctis audire, et ejus rei rationem hanc addidisse, dignum omnino se censere, animum quoque cibo suo post eoxporis pastum refieere. Succurrit mihi festivum convivium Ferdinandi Arragon I Alfonsi filii. qui cum in mensa aliquando et Medicos et alios quoque eruditissimos homines haberet, cepitinter alia de oculorum suorum defectu et infirmitate conqueri, et remedium illi a Medicis petere, qui cum varia Regi remedia ex Medicorum pluteis depromta exposuissent, res tamdem ad Actium Sannazarium, qui mensae item adsidebat, devenit, jussusque etiam ipse meutem suam aperire: Invidiâ, inquit, Domine utere pro remedio; super quo responso cum alii obstupuissent, alii

vero arrisissent: explica te Sannazari, intulit Rex, nam mihi quidem campas dicere videris. Cui ille: In oculis, Rex maxime, hoc praecipue quaeritur, ut objecta majori quantitate capiant, quam sint, id vero unice praestat invidia, vel Poeta teste:

Fertilior seges est alieno semper in agro,
Vicinumque pecus grandius uber habet.

Invide igitur, Domine, et nihil habebis, quod in oculis tuis desideres. quod consilium et ipsius Regis et omnium assidentium risu et approbatione exceptum est. Quid hodie in aulis fit? omnia alia: Scurrae, mimi, histriones, moriones, Cantores, Psaltriae tubicines principum mensas circumstant: et aures vel boatibus et mugitibus perpetuis obtundunt, autarmis pruriginis ex citant libidinis oestrum. Scio quosdam bonos viros circum stitisse visendi caussa mensam maximi Principis in Germania cum cibum caperet. Cui ad latera stabant duo Musici testudine ludentes scitissime et insimul cantillantes sed linguâ Hispanicâ: Interrogabatur, qui induxerat Nobilissimus Vir Hieronymus Arconatus: ecquid illi cantillarent, Heroumne priscorum facta pugnas praelia et victorias recenserent, animando Principi ad virtutem, et num Heroicam indolem in cineribus sepultam excitatum irent medulatione suâ. Minime

omnium, inquit, viri amici: sed eas foeditates, eas spurcities, uno verbo meros Elephantidos libellos semiviri illi Phryges deblaterant fractâ illâ voce, et putribus simul ac patrantibus illis oculis, quae jamdudum auribus meis convitium faciunt, et nisi vestri causâ durassem, dudum me ex hac impudicitiae cloacâ proripuissem. Haec tum Arconatus, qui cur illis mentiretur, caussam sane nullam habebat Sed jam olim quoque haec fuere: [Note: Nam In Tiberio c. 61.] et Tiberio ad mensam adstinsse nanos et Copreas et id genas nebulonum ex Suetonio constat: a quibus copreis sive [Gap desc: Greek words] Claudius Imperator olearum ac palmularum ossibus, si forte addormivisset post cibum, incessebatur, interdum ferula flagrove excitabatur. Inter quos verisimile est fuisse illum Julium Pelignum, de quo Tacitus: [Note: 12. Ann.] Erat Cappadociae procurator, Julius Pelignus ignavia animi et deridiculo corporis juxth despiciendus, sed Claudio perquam familiaris, cum privatus olim conversatino scurrarum mers otium [Note: In Pertinace] oblectaret. Sed et Dio narrat Commodum in deliciis habuisse [Gap desc: Greek words] ; id est, adulatores et scurras, quibus facies quidem deformes, sed nonima et instituta vitae [Note: In Commodo.] multo deformiora, de quibus amplius videndus [Note: Sueton. c. 83.] Lampridius. Melior Augustus, qui pumilos

atque distortos et omneis generis ejusdem, ut ludibria naturae malique ominis abhorrebat. Alexander item Severus, qui Imperium capessens [Note: Laraprid. in Severo.] nanos et nanas et moriones et vocales exoletos et omnia acroamata et Pantomimos populo donavir, aulae suae dehonestamenta ratus. Et revera talia erant, ideoque semper a prudentibus repraehensa. De Anacharside Scythâ Athenaeus narrat: [Note: 14. initio.] [Gap desc: Greek words]. Scio ego Anacharsin Scytham accitis in convi vium peritis ad risum movendum hominibus, solumm omnium non risisse, post autem inducta simiâ in risum soluium dixisse: naturâ id esse animal ridiculum, hominem vero arte et studio eoque parum honesto. Gravissime vero Synesius in libro de Regno invehitur in hunc morem. [Gap desc: Greek words]

Namii, quorum in quotidiano victu aliisve in rebus consortium adsciscitis, exiguo capite juxta ac mente, quos natura deerrans adulteratos edidit, uti numismata mensarii corrumpere ac depravare solent; ita ut regi munus sit stolidus homuncio, eoque acceptius, quo stolidior est: u inquam eodem tempore imperfecte et ridere et flere gestientes, indecoris gesticulationibus, strepinbus aliisque, quibus possunt scurrilitatibus una vobiscum tempus perper am absumunt, mentisque caliginem, quam ex eo contrahitis, quod secundum naturam non vivitis, gravior is mali solatio demulcent, horum mutilinec perfecti animi sensus verbaque auribus vestris multo sunt accommodatiora, quam sententia alique e Philosophia depromta, et diserto [Note: lib. 3. Paed. cap. 4.] ac volubili ore pronunciata. Synesio subjungamus Clementem Alexandrinum, qui hanc insaniam in sui temporis mulieribus damnat: [Gap desc: Greek words]. h. e. Quin etiam quae sunt ex foeminis paullo civiliores, aves Indicas pavoncsque Medicos nuiriunt: et accumbunt quidem una cum acuto capite monstris sicinnis portentis Laetantes: et rident quidem cum Thersiten audium, ipsae vero Thersitas maximi pretii ementes, non de conjugibus, sed de illis terrae ponderibus

se jactant. Cujus loci observationem incomparabili Casaubono Amico nostro beatissimo debemus, sicut et horum Quinctiliani eâ em facientium: Habent, inquit, optimus [Note: Declam. 298.] Orator, hoc quoque deliciae divitum, malunt quaerere omnia contra naturam. Gratus est ille debilitate, ille ipsa infelicitate distorti corporis phacet: alter emitur, quia alieni coloris est. Haec ut res est, accessit novo, elegantia, inter perversas delicias habere rusticum [reading uncertain: print faded]. Ridiculum hoc, quod durus [Note: Instiz. Orad. lib. 11. cap. 5.] et inhabitis. Et alibi: Illa, quae utrumque deflexa sunt, tamquam exquisitiora miramur, non aliter quam distortis et quocumque modo prodigiosis corporibus apud quosdam majus est praetium, quam illis, quae nihil ex communis habitus bonis perdiderunt. Quin idem Heros notatad [Note: In Augusto.] Suetonium, fuisse nebulones, qui arte veluti nanos facerent, et communis habitus incrementa prohiberent ac formaturam, dum conclusos alerent in arca pueros et fasciis revinctos. Locum producit ex Longino: [Note: [Gap desc: Greek words] ] [Gap desc: Greek words]. Concludam [Note: lib. 24.] caput hoc verbis Ammiani Marcellini, qui cum de corruptelis Urbis Romae multa affert, inter alia his quoque verbis utitur: In conviviis is adhibetur, qui pro domibus excubat aurigarum, aut artem tesser ariam profitetur,

aut secreriora quaedam se nosse confingit. (intellige tu Venatores Alchimistas ingeniorum jactatores et similes) Homines enim eruditos et sobrios, ut infaustos et inutiles vitant quoque. Haec ille, nec alia diceret, si hodieque viveret et aularum notitiam haberet.

CAPUT VI. [Gap desc: Greek words] Principum repraehensa.

SUperiori capite consortia Principum vidimus circa mensas, nunc alterum quoque detegemus circa victum vitium, olim quoque in Principibus notatum, nec tamen hodieque desitum. Illud est [Gap desc: Greek words] sive soliepulum. Ita enim censent nonnulli Majestatem Principis imminui, si cum aliis cibum capiant: Qui quam recte sentiant, ipsi viderint, aliter sane censuerunt olim viri prudentes et rerum civilium non ignari. Et audivimus superiori [Note: Plinium. Panegyr. Trajaai.] capite Panegyricum scribtorem superiorum temporum Imperatores damnare ob eam rem: non, inquit, ad Trajanum, ante medium diem distentus solitariâ coena spectator annotatorque convivis tuis immines, nec jejunis et inanibus plenus ructans, non tam apponis

quam objicis cibos, quos dedigneris attingere, aegreque perpessus superbam illam convictus simulationem rursus te ad clandestinam ganeam occultumque luxum refers, scilicet, ut facere consuevere ante te alii. Quae verba nescio an non desumserit aut mutuatus fuerit Plinius a Senecâ: Libenter, inquit ille ad Lucilium suum, [Note: Ep. 47.] ex his qui a te veniunt, cognovi, familiariter tecum servis tuis vivere. hoc prudentiam tuam, hoc eruditionem decet Servi sunt? immo homines. Servi sunt? immo contubernales. Servi sunt? immo humiles amici: immo conservi, si cogitaveris, tantundem in utrosque licere Fortunae. Iraque rideo istos, qui existimant turpe cum servo suo coenare. Quare? nisi quia superbissima consuetudo coenantem Dominum, stantium servorum turba circumdedit. Est ille plus quam capit, et ingenti aviditate onerat distentum ventrem, ac desuetum jam ventris officio, ut majore operâ egerat omnia, quam ingessit. At infelicibus servis movere labra, ne hoc quidem, quod loquuntur, licet, virgâ urmur omne compescitur, et ne fortuita quidem verberibus excerpta sunt, tussis, sternutamentum, singultus: magno malo ulla voce silentium inter pellatumi luitur, nocte totâ muti jejunique perstent. Hactenus Seneca. Et quid tu Princeps facis, qui indignos omnes tuo convivio putas? Leges ferre potes: nomina vero, quae rebus Natura indidit, aut Naturae

consiliarius Sapiens, non potes. Convivium, unde nisi a convivendo, quod plures convivant Coenam, quasi [Gap desc: Greek words] Grammaticorum filii dictam ajunt, quod communis pluribus non uni praeberi debeat. Epicurum praeterea [Note: Senec. Ep. 19.] audis Ante, inquit, circumspiciendum est, cum quibus edas et bibas, quam quid edas et bibas: nam sine amico visceratio, leonis ac lupi vita est. Audi Plutarchum: Qui coenae et mensae condimentum divinissimum esse amicum praesentem credidit, non quod una is edat et bibat, sed propter [Note: Proloquio 7. mi Convivalium.] communicationem alloquii: unde censet [Gap desc: Greek words] dictum fuisse, quid quis tandem fuerit, qui cum solus aliquando coenasset, se die isto [Gap desc: Greek words] : edisse non coenasse, tamqua coena communionem semper et oblectationem requir at familiaritais sive conversationis. Exempla requiris? Cape Augusti, de quo Suetonius: [Note: cap. 74.] Convivabatur assidue, nec umquam nisi rectâ, non sine magno dilectu ordinum hominumque, ut non nimio sumtu ita summâ comitate. [Note: cap. 7.] Accipe T. Flavium Vespasianum delicium illud generis humani, de quo idem scribtor: Convivia instituit jucunda magis, quam profusa: Amicos elegit, quibus etiam post eum Principes, ut sibi et Rerp. necessariis adquieverunt praecipueque usi sunt. Audin? amicos vocabat suos

Vespasianus, et sibi et Reip. necessarios. Ne tu mihi igitur objicias servitutis odiosum vocabulum, aut projicere te existimes majestatem, si cum ministris tuis cibum capias. Nam Platonem tibi primum repono, Neminem non regem ex servis, neminem non servum ex regib us oriundum esse dictitantem: cognatum igitur. [Note: Senec. Ep. 44.] tuum illum reputa, quem servum aut subditum tuum vocas. ex iisdem seminibus ortum, eodem frui coelo, aeque spirare, aeque vivere, aeque mori. Non est hoc meum monitum: Epicteti est apud Arrianum: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Note: 1. Diss. 138.] [Gap desc: Greek words]. Recusas sustinere fratrem tuum, qui Jovem habet Patrem, tamquam filius ex eadem stirpe generatus, et ex eodem de supernis satu. De [Note: Seneca. Ep. 47.] majestace quod injicis, pungit non perforat. Quid? dicis, omnes ergo promiscue coenae meae admovebo servos? non magis quam liberos: Dignos adhibe, quia digni sunt, quosdam etiam, ut sint. non te jubeo cum lixis aut calonibus, non cum mulionibus aut bubulcis deliciari: cum illis jubeo, qui oculorum et aurium tibi sunt, quorum oculis hoc est mente et prudentia vides et quae tibi desint, et quid imperio tuo populisque subjectis: quorum auribus cognoscis, quid inte, quid in gubernatione velrerum necessitas vel improborum voculae desiderent. Cum illis convivere te

jubeo, qui corporis tui pars sunt. Ita enim Arcadius et Honorius Augg. Consiliarios suos appellarunt, et Senatores, honestissimâ [Note: L. Quisquis C. ad L. Jul. Majest.] appellatione. Hujus conversationis nec poenitere te poterit umquam, nec metus erit diminutionis majestatis. Quin immo si hos submoveris a conspectu tuo et coram te loqui permittere nolueris, futurum est, ut de te loquantur, et ea quae nolis. Vide sis: Optimus Imperator M. Antoninus Philosophus profitetur de se, edoctum se a Patre [Gap desc: Greek words] hoc est civilitatem et virtutem illam, per quam censeri aliquis communi cum caeteris jure aequo animo patitur [Gap desc: Greek words] : remittere amicis et coenandi secum necessitatem et una peregrinandi. Quid tamen audire coactus fuit? Dicat Capitolinus: Dederunt etiam crimini, quod aulicam arrogantiam (nota) confirmaverit, submovendo amicos a societate communi et a conviviis. Non tamen hoc animo ille fecerat, sed ut saepius convivandi molestiâ et se pariter et amicos suos liberaret. Et sane molestiam quandoque intercurrere vel Augustus indicio esse potest: de quo Suetonius. Convivia nonnumquam et serius inibat, et maturius relinquebat, cum convivae et prius coenare inciperent, quam ille discumberet, et permanerent digresso eo: molestum videlicet illi erat considere semper

diutius, quam res suae ferrent. In criminationibus etiam Domitiani hoc non praetermiserunt veteres, et merito. nam et ille bipedum arrogantissimus ex contemtu humani generis solus vescebatur: Improbe vero illi qui D. Johan. Chrysostomo objiciebat: [Gap desc: Greek words] , quod notavit Casaubonus ad Athenaeum [Note: l. 2. Append. p. 637. In Marco Antonin. Phil. Capitolini.] et Historiam Augustam. Nam ille alias ejus rei caussas habebat et justissimas, quas Georgius Episcopus Alexandrinus in ejus vita commemorat: [Gap desc: Greek words]. Solus vero cibum capiebat, tum quod vino ob capitis calorem prorsus abstinebat, nisi id forte aestate tantum, cum rosaceum ( [Gap desc: Greek words] Dioscorides vocat) biberet. tum etia quod languido esset stomacho, ut ea fere, quae ipsi apponerentur, non ederet, sed alia pro his appeteret. tertio denique, quod frequenter negotiis vacans absque cibo diem transigeret: Clero autem rigidus nimis et asper videbatur: Certe Sarapion Diaconus [Note: In vitâ Chrysost:] ejus ingentem illi invidiam, ut auctor est Cassidorus et Nicephorus ex eo coflabant. Alias caussas alii attulerunt. Quae si tibi sint, Princeps, licebit et tibi convictu

abstinere; absque illis jubeo te [Gap desc: Greek words] : quod de se apud Philostratum Vespasianus Augustus profitetur: Aliter si fiat, cave ne occinatur tibi illud Alexidis: [Gap desc: Greek words].

CAPUT VII. Morionum Histrionum nanorum et id genus delicias alias non semper Principibus expedire et sine periculo esse.

NOndum dimittunt me a se Principum convivia. Nam aurem mihi pervellunt Historiae, docentque saepe istas delicias Principum et consortia non expedivisse, sed in perniciem et exitium ipsos Principes praecipitavisse. Exemplo sit Commodus Imperator, incommodum illud Romani Imperii monstrum: de cujus saevitiâ cum multa Herodianus narrasset, tamdem et haec affert: Commodus cum animadverteret, Marciam praecipue concubinam suam deinde Laetum et Electum suis cupiditatibus obstare, sumto in manus libello, quales de philyrâ seu tilia tenuissimi atque in utramque partem replicabiles fiunt; conscribit in eo, quoscumque illâ nocte occidere destinaverat.

Ex illis prima erat Marcia, mox Loetus atque Electus; post hos ingens eorum numerus, qui plurimum auctoritatis in Senatu obtinebant: siquidem senes universos et paternos amicos tollere e medio cogitabat, ne censurâ illorum sua detegerentur flagitia, et quia ille ipsos conscios suorum flagitiorum et inspectores esse nollet. Bona autem eorum dilargiri partim militibus, partim gladiatoribus decreverat, ut illorum armis tutior, horum voluptatibus indulgendo gratior esset. Eum igitur libellum ita conscribtum supra lectulum deposuit, neminem ad se introiturum suspectans. Erat autem pusio quidam valde adhuc infans ( [Gap desc: Greek words] ) ex istis, qui [Gap desc: Greek words] , caetera quidem nudi, neque vestibus amicti, auro vero et praestantissimis gemmis ornati, solent in deliciis esse luxuriosissimis Romanorum: eum ita amabat Commodus, ut cum illo saepe etiam cubaret: nomen inde ipsi Philocommodo, amorem Principis ipso nomine praeferente. Hic puer forte ludibundus, occupato inter balnea et crapulas Commodo, cubiculum, ut consueverat, ingressus, sumto in manus, quem supra lectulum Commodus posuerat, libello, ut cum eo lusitaret, foras processit, ac forte quadam in Martiam incidit, quae cum puerum etiam ipsa diligeret, complexa prius atque deosculata, libellum manu aufert, verita, nequid ob infantiam inscius puer rerum graviorum deperderet

aut labefactaret: Agnitâ dein Commodi manu et legendi cupidine magis allecta, ubi funesta contineri ac se primam peti intellexit, Laetumque et Electum subsequi, tantamque deinceps reliquorum futuram caedem: Euge, inquit, Commode haeccine praemia benevolentiae amorisque sunt? ita scilicet de te merui, postquam tot annos tuas contumelias tuamque crapulam pertuli: sed nequaquam haec ita successerint viro temulento adversus sobriam foeminam. His dictis Electum ad se accersit, eique rem detegit, hic porro ad Laetum. Inde, consilio capto, conclusum: faciendum potius, quam patiendum aliquid, nullum morae locum, nullum procrastinationi esse. Placuitque veneno tollere, cui decretum ea nocte multos tollere: praebiturumque Tyranno Marcia recepit, solita jam ante primum illi miscere poculum atque offerre: sic factum et Tyrannus perut. Hem tibi Commode delicias tuas: hem concubinas. Nonne satius fuerat honestiores delicias quaerere, virorumque bonorum honestissimis colloquiis recreari, consiliis meliorem prudentioremque fieri? Hem sic datur, si hujusmodi brutis voluptatibus frangamur. Sed [Note: In vita Ti. ClaudI Neron. cap. 44.] et Suetonius dubitat, an non et Claudius idem beneficium a suo spadone praegustatore acceperit: Ita enim ille: Veneno Claudium occisum convenit: ubi autem et per quem dato, discrepat: Quidam cradunt, epulanti in arce cum

Sacerdotibus, per Halotum spadonem praegustatorem; alii domestico convivio per ipsam Agrippinam, quae boletum medicatum avidissimo ciborum talium obtulerit. Quamquam autem verius est ab Agrippinâ venenum in boleto ei datum, unde dicterium Neronis: boletum esse cibum Deorum: tamen vel inde satis conjicere licet, quantum fidei sit istis amicitiae dehonestamentis fidendum. Iam Morionum illorum consortia quam commoda sint Principibus argumento esse possunt multi: inprimis Theudius Gotthorum Rex: de quo Alphonsus [Note: cap. 21.] a Carthagena in Anacephalae osi Regum Hispaniae et Rodericus Toletanus de rebus Hispaniae scribunt: Vulneratur a quodam [Note: lib. 2. cap. 12.] in palatio, quijamdudum dementis speciem, ut Regem deciperet, simularat. Finxit enim arte insaniam ut Principem trucidaret, quo vulnere Rex prostratus vi gladii indignantem animam exhalavit. Non minori periculo fuit Fridericus Barbarossa, divino tamen beneficio evasit: quod malo verbis aut versibus potius eruditissimis Guntheri Poetae doctissimi (cui multum lucis post omnes foeneratus est [Gap desc: Greek words] Rittershusius noster, Academiae quondam nostrae JC. Celeberrimus saepe jam mihi, numquam satis laudandus) eloqui, quam meis. [Note: l. 9. Ligurini vers. 425. et seqq.] Ita autem ille:

Creverat interea Ligurum cum tempore pestis;
Appositisque malum capiens augmenta diebus
Ingruerat: totamque faemes possederat urbem.
Non tamen infaustos homines mala tanta docebant,
Poenituisse sui, quos desperatio tutos
Fecerat exclusae certa formidine cladis.
Vnde nec insidias infandi, occultaque mortis
Expavere sacro molimina tendere regi.
Protinus immani metuentem corpore quendam,
Cuique erat ex facili verum simulare furorem,
Allectum pretio stimulant, ut regia castra,
Vesanum simulans verbis ac gestibus intret,
Exceptumque dolis, invento tempore Regem
Interimat, quocumque dolo. nec tardior ille
Consiliis parere malis, hostilia magni
Proxima conspicuae Regis tentoria Laudae,
Subversâ facie, cunctis incognitus intrat.
Exceptusque semel, totis ludibria castris
Et faciles praebere jocos, risumque movere
Gaudebat, stultae simulator callidus artis:
Squallidus illotâ facie, barbâ ue comâ ue
Horridus impexa, scissopannosus amictu,
Fulgur habens oculis, spumanti sordidus ore,
Nunc pavidus vultu, nunc efferus: et modo mitis,
Et modo trux: modo blandaloquens, modo jurgia nectens:
Nunc humilis, nunc ore minax, ac fervidus irâ.
Nunc celer incessu, nunc tardior, et modo pallens,
Et modo terribili succensus lampade vultum:

Hactenus eruditissimus Poeta. ex cujus narratione paret, quanto pene constiterit optimo Imperatori scurrae improbissimi contubernium: paullo aliter narrant Historiam alii, nimirum, quod Fridericus, ut vim insidiatoris effugeret, praecipitaverit se de fenestra in subjectum flumen, quodque inde morio post praecipitatus gulam fregerit, sed res eâ em recidit. Et vide caecitatem humani ingenii: non longe post aliud periculum neque levius incurrit: submisere enim Itali intoxicatorem Arabem, qui frena, calcaria, annulos, nolas et alia id genus veneno infecerat, quorum solo contactu Heroicus ille Princeps periret, sed et tum DEO benignissimo visum servare Principem Bono Reip. natum, praemonitus enim fuit, veneficusque, ubi primum advenit, comprehensus et suspendio condignâ sceleri attentato mercede vitam finiit. Non puto cuiquam molestum fore, si et hic Guntherum iterum haec facunde efferentem proponam.

Nec reticere libet, quod tempore Caesar eodem
Ambiguo quodam scribtos auctore salubreis

Hactenus Guntherus. Sed et ex Historicis constat Comitem quendam ab Hirschberg ab Histrionesuo miserabiliter occisum circa annum salutis MCCXLV. Caveant igitur sibi Princepes ab hujusmodi genere hominum flagitiis quam ullo egregio facinore commendatis, magisque delectentur illis amicis, quorum conversatio ipsis honestae voluptati sit, quorum familiaritate et ipsi meliores fiant, et amicos sibi parent fideliores. Rationem illis DEUS donavit: eâ utantur ad regendos subditos, non audiant naturae ista ludibria, quae si digna rationis usu judicasset, reliquisset ipsis. Caveant magis et abhorreant illos, qui characterem internae improbitatis, corpore monstroso praeferunt: neque enim frustra illos natura notavit, sed eo ipso cavendos monuit. Alia sunt ornamenta aulae, alia cauponae aut prostibulorum.

CAPUT VIII. Barbarorum jus in armis et vi consistere.

[Note: 6. Annal. cap. 32.] BArbaris cunctatio servilis, inquit eleganter Tacitus, statim exsequi regium videtur.

Et addit alibi caussam: acres videlicet eorum [Note: 22. Annal. cap. 12.] impetus cunclatione languescere: non igitur anxie disquirunt, quid jus sit quid injuria, sed quid vires serant aut patiantur, et Jus suum omne in armis consistere arbitrantur. Argumento [Note: lib. 5.] sunt Galli apud Livium: Qui cum Clusinum agrum violenter in vasissent, Clusini Romanorum opem et auxilium implorarunt, qui molliter primum agendum rati, legatos misere, qui Senatus populique Romani nomine agerent cum Gallis, ne a quibus nullam injuriam accepissent, socios populi Romani atque amicos oppugnarent. Quibus postquam in concilio legati mandata exposuerunt, datur responsum: Etsi novum nomen audiant Romanorum, tamen credere viros fortes esse, quorum auxilium a Clusini inre trepidâ sit imploratum. Et quoniam Legatione adversus se maluerint, quam armis tueri socios, nese quidem pacem, quam illi afferant, aspernari, si Gallis egentibus agro, quem latius possideant, quam colant Clusini, partem finium concedant, aliter pacem impetrari non posse. Quaerentibus porro Romanis, quodnam id jus esset, agrum a possessoribus petere, aut minari arma, et quid in Hetruria Gallis esset rei? in armis illi se jus ferre et omnia fortium virorum esse ferociter responderunt. unde non sine caussa Florus [Note: lib. 3. cap. 13.] cum ista narraret, ait: Sed quod jus apud

[Note: Orat. 1. de Fortit. Alex.] Barbaros? Ferocius agunt. Idem animus Antigono seniori apud Plutarchum: cui cum Sophista quidam libros de justitiâ scribtos ad fastidium et nauseam usque occineret: Stultus es, inquit, qui mihi quem vides alienas urbes et pro vincias armis acquirere, multa de justitiâ disputare praesumis. Et Tiridati apud Tacitum: cujus haec sunt verba: Id in summâ fortunâ aequius, quod validius, et sua retinere privatae domus, de alienis certare, regia laus est. Idem majoribus nostris Germanis tribuit Pomponius Mela: Germani, inquit, jus in viribus [Note: lib. 3. cap. 3.] habent. Hodie Turcarum quoque ista virtus. Docuit Bajazethes olim, qui a Sigismundi Imp. legatis monitus, ut a Bulgariâ abstineret, Legatis in armameni arium suum inductis, subridens innuit: hic jus suum positum esse, in armis nimirum, idque supra Bulgariam ad Orbis terminum se extendere. Neque alia mens Solimanno, apud quem cum Nobilissimus Busbequius Ferdinandi Imp. Laudatissimi plena dignitatis et libertatis edissertaret postulata: Tyrannus, qui nihil sibi negari debere, putabat, veluti fastidiens nihil aliud respondit: quam, Giusel Giusel, hoc est pulchre pulchre. nempe ex illorum censu erat Solymannus, qui, ut est apud Lyricum:

Marcellinus, cum scribit: Barbaris omne jus in viribus esse adsuevit. Sed non Barbaris solum haec mens hic animus, sed omnibus improbis viribus subnixis: passimque minuitur jus, ubi gliscit potentia. Queritur hoc Hippolytus apud Senecam.

Rupere foedus (inquit) impius lucri furor [Note: Act. 2. Sc. 2.]
Et ira praeceps, quaeque succensas agit
Libido mentes venit imperii sitis
Cruenta: factus praeda majori minor.
Pro jure vires esse.

prosperum ac felix scelus [Note: In Hercule Furente A. 2. sc. 1.]
Virtus vocatur: sontibus parent boni
Jus est in armis, opprimit leges timor.

Natura humanis omnia sunt paria
Qui pote plus, urget, pisceis ut saepe minutos
Magnu comest, ut aves enecat accipiter.

Sunt homines, sed sunt hominum vix nomine digni,
Quippe lupis saevae plus feritatis habent:
Non metuunt leges: sed cedit viribus aequum,
Victaque pugnaci jura sub ense latent.

Et quod dolendum: applausum tales habent et accursum, unde vere ille, quisquis est, apud Suidam: [Gap desc: Greek words]. Nullum jus armis potentius

est, et quisquis viribus praestat, is aequiora semper et facere et dicere aestimatur. Julius Caefar Patriae bellum illaturus, amicis bellum dissuadentibus, quod id contra leges esset: jus in armis esse renunciat. Idem, cum, Pompeio ex Italia fugato, thesaurum ex aerario Pop. Rom. auferre conaretur, Metello contradicenti legesque praetendenti respondit: Non idem est Metelle armorum atque legum tempus, tu, si tibi, quae geruntur, displicent, hinc te age, non enim libertatem dicendi bellum admittit: ubi arma deposuero, et bellum compositum erit, tunc redibis, si libet, et popularia ista perorabis. Et haec ego tibi dico de meo decedens jure: meus enim tu es, et omnes, quos de adversâ factionecepi. Hoclocutus, ad aerarium pervenit, addit Historicus, cumque claves nusquam inveniret, accitis fabris, fores effringi jussit. Ibi rursus instantem Metellum interfecturum se, nisi finem obturbandi fecisset, serio minatus est: addens, haud quidem te, ?adulescentule, fallit, difficilius mihi hoc dictu esse, quam factu. Quid [Note: Plutarch. in Mario.] ante Caesarem Marius? referente eodem Historico: Is, cum mille Camerinos ob praeclaram in praelio navatam operam civitate donasset, atque ob id factum tamquam [Gap desc: Greek words] et legibus adversum a quibus reprehensus esset; [Note: Cic. 1. Off.] respondisse fertur: Prae strepitu armorum se legum vocem exaudire non potuisse. Silent videlecet

leges inter arma, ut facundiae Parens ait, convenienter Graeco Sapienti, cujus nobilis ille senarius:

Immo intempestivum et [Gap desc: Greek words] est tali tempore multa de jure et legibus disputare, ubi omnia aguntur vi et ferro, et ut Silius loquitur, [Note: l. 2. v. 504.] ubi

aut ut Ovid. injustum rigido jus dicitur ense. Vidimus [Note: lib. 5. Trist. El. XI.] in superioribus exemplis, et mirifice huc quadrat illud, quod Tacitus suggerit, ubi de seditione militari agit, tempore Vitellii: Diliguntur, inquit, Legati ad exercitus, ut praetextu Reip. concordiam pacemque suaderent: Miscuit se legatis Musonius Rufus Equestris ordinis, studium Philosophiae et placita Stoicorum aemulatus. ceprabatque permixtus manipulis bona pacis ac belli discrimina disserere, armatos monere Id plerisque ludibrio, pluribus taedio, nec deerant, qui protererent proculcarentque, in admonitu modestissimi cujusque et aliis minitantibus omisisset intempestivam sapientiam. Neque alio jure nituntur hodie Tarpeil Joves et non pontium sed regnorum provinciarumque structores an destructores. Paulus sane III. Pontifex ingenue, quum de summâ ipsius potestate aliquando inter familiares

mentio incideret, videre illos solitus est; ut Scholasticos et rerum rudes, qui a Christo vicariatuque ejus tam anxie requirerent, cujus se optimum titulum habere ajebat, quia viribus opibusque summis, munitissimis civitatibus et potentissimorum Principum sibi confoederatorum auxilio tueri ac defendere posset. Prudentius autem Italorum pars maxima, quae Pontificem Romanum obfervat et veneratur, non ut DEUM aliquem aut DEI vicarium, ob fulmina illa, quibus jam totus pene inermis est, adeo crebro ea misit, aut obbrutuere illa jam, ut minentur jam solum, non feriant, immo ita vilescunt, ut a plerisque illis (sit venia dicto) oppedi soleat, etiam illis, qui a sacris Romanensibus caetera minime alieni sunt: sed, ut Principem viris, armis, arcibus, castellis foederibusque potentissimum. Et sane ita fieri consuevit, in invadendis occupandisque imperiis saepe juris color initio quaeri solent: stabilitâ autem fundatâ ue semel Tyrannide, vetera illa initia, quantum potest, obruuntur: Lex tantum regia nude et velut [Gap desc: Greek words] obruuntur: Lex tantum regia nude et velut [Gap desc: Greek words] obtenditur, in contemtores Legum Majestatis perduellionumque acriter saevitur. Hinc nata est illa Regia Lex, quae parum differtab [Gap desc: Greek words] Aristotelico Alii per cuniculos sibi imperium struunt, et videri volunt inviti imperio uti, aut etiam coacti:

quomodo Tiberius olim, de quo Tacitus: Dabat et famae ut vocatus electusque potius a [Note: 1. Ann. c. 7.] Repub. videretur, quam per uxorium ambitum et servili adoptinoe irrepsisse: et dissimulandi non minor artifex Augustus: qui cum militem donis, populum anona, cunctos dulcedine otii pellexisset, insurgere paullatim et munia Senatus, Magistratuum legum insi habere, nullo adversante cum ferocissimi per acies aut proscribtione cecidissent, caeteri nobilium, quanto quis servitio promtior, opibus et honoribus extollerentur, ac novis ex rebus aucti, tuta et praesentia, quam vetera et periculosa mallent. Nec aliis artibus Italicae Respublicae jugum Principatus recipere coactae sunt. Atque hic dominatus fuit semper ille Sophisticus adquirendae Tyrannidis modus de quo Philosophus, imaginem [Note: 3. Ann. c. 60.] antiquitatis praebendo Senatui, donec vis Principatus firmaretur, ut alibi idem Historicus.

CAPUT IX. Ducis egregii virtutem praestare virtuti Exercitus.

VErbasunt Hieronymi Connestagii in [Note: lib. 4.] eruditissimo Opere de Conjunctione Portugalliae et Casteliae: Placuit Hispanis electio

Ducis Albani: militum enim Hispanorum virtus inutilis esse videbatur, si duce talibus digno destitueretur: Albano vero Duce, etiam quemcumque exercitum sufficere putabant. Quae cum legerem, statim in mentem mihi venit Chabriae: cujus Apophthegma Plutarchus narrat. Dicere nimirum eum solitum: formidabiliorem [Note: In Apophth. nomen ejus praeferentibus] esse cervorum exercitum, Duce Leone, quam Leonum, duce cervo: nimirum et ille sentiebat, totan belli fortunam a virtute prudentiâ ue Ducis pendere. Sed nec Livio alia mens: Cum enim M. Coriolanus Romae damnatus, exsulatum in Volscos abiisset, collectoque exercitu rediisset et patriae infesta arma intulisset, vicit tum non semel cum Volscis suis Romanos, qui Volsci semper tamen prius a Romanis vinci consueverant. Quod bellum dum narrat Historicus, inter alia sic [Note: lib. 2. Livius.] ait: In Coriolano aliquanto plus spei repositum a Volscis, quae spes nequaquam fefellit, ut facile appareret, Ducibus validiorem, quam exercitu rem [Note: De Hannibale Livius: lib. 28.] Romanam esse. Hannibalem luctu publico privatoque quietum non lacessiverunt Romani, tantam inesse vim, etsi omnia alia circum eum ruerent, in uno illo Duce censebant. Vidit hoc agnovitque Tacitus, itaque in libello de Moribus Majorum nostrorum, de ipsis pronunciat: Multum: Cattis (ut inter Germanos) rationis acsollertiae: praeponere electos, audire praepositos, nosse ordines,

intelligere occasiones, differre impetus, disponere diem, vallare noctem, fortunam inter dubia, virtutem inter certa numerare: quodque rarissimum, ne nisi Romanae disciptinae concessum, plus reponere in Duce, quam exercitu. Eadem res animos quoque Caesari auxit, cum enim in Hispaniam iret adversus validissimas PompeI copias, quae sub tribus Legatis M. Petreio et L. Afranio et M. Varrone in Hispaniâ irent: ire se ad exercitum sine duce dixit, et inde reversurum adiducem sine exercitu, ut auctor est Suetonius. Non igitur Oratorie sed vere Burcardus [Note: lib. 2. Rer. Gal.] Visiburgensium Episcopus ad Zachariam Pontificem Max. apud Paulum AEmilium, in oratione illâ, quâ propter ignaviam degenerem, Gallos solvi jurejurando, quo Childerico III. obstricti erant, petiit, inter alia sic ait: Horret animus, cum praeterita mala discriminaque memoria repeto, quae vel ingenio, vel, quia ita superis visum est, fortuna parum felices Theodorici Childericique intulere, sine spe fortitudinis pietatisque majorum salum adumbrandae. adeo proximos quosque parentes malunt imitari, quam veterum illum summum ac remotum locum possint vel conatu adsequi, vel animo cogitaro, intuerique. Magno cum dolore haec, Pontifex ac invitus loquor, et jam futura magis vereor, qua praeterita tulisse Francos querar. Hostes religionis omnes Oriemis regiones tenent.

Africam totam occuparunt, Bosphorum utrumque prope ponte junxerunt, Hispanias tenent. Pyrenaeum saltum, velut domus suae fores, ubi visum est, perfringunt, perrumpuntque, in Franciam jam expositam illis patentemque manu injiciunt. Si in Solio segnities et inertia sedeat; ut dici verissime solet, etiam Leones rege cervo vincemur. Haec eo loco Burckardus: Vere item P. P. Vergerius in eruditissimâ Epistolâ ad Carolum Zenum Ducem exercitus Veneti contra Bucicaldum Gallum, Classis Ligusticae Imperatorem nobilissimum famosissimumque apud Petrum Justinianum Historiae Venetae [Note: lib. 6. p. 99.] scribtorem: Est, inquit, in re bellicâ, ut ipse inprimis nosti, magnum in Duce momentum, solum ipsum saepe Duc is nomen, quum est illustre parva vi maxima bella confecit. Atque hinc illud trahi potest, quod de Romanorum [Note: I. de Clem. cap. 4.] Imperatore Seneca pronunciavit: Ille est vinculum, per quod exercitus continetur et cohaeret, ille spiritus vitalis, quem haec tot millia trahunt; nihil ipsa per sefutura, nisi onus et praeda, si mens illa imperii subtrahatur. Suam itaque incolumitatem amant, cum pro uno homine tot legiones depugnant, cum in primâ ronte procurrunt, et adversae vulneribus pectora ferunt, ne Imperatoris sui signa vertantur. Agnovere hoc Alexandri [Note: lib. 9.] Magni milites, cujus aegroti regiam obsedisse scribit Curtius exercitum, confessosque singulos et

omnes, unius spiritu vivere: nec prius recedere voluisse, quam compertum esset, somno paulisper adquiescere. Idem professus et Craterus: Credisne, [Note: ibid.] inquit ad Alexandrum, adventu magis hostium, ut jam in vallo consisterent, quam cura salutis tuae, ut nunc est tibi vilis, esse sollicitos? Quantalibet vis omnium gentium cospiret in nos, impleat armis virisqua totum orbem, classibus maria consternat, inusitatas belluas inducat; tu nos praestabis invictos. Sed quis hoc Macedoniae columen ac sidus Deorum diuturnum fore polliceri potest? quum tam avide manifestis periculis offeras corpus, oblitus tot civium aenimas trahere te in casum? Quis enim tibi superstes esse aut optat, aut potest? Eo pervenimus, auspicium atque imperium secuti tuum, unde, nisite reduce, nulli ad penaetes suos iter est. Mortuo tamdem [Note: lib. 10.] Alexandro Perdiccas idem fatetur: Illud scire debetis, inquit, in allocutione militari: capite opus esse, militarem sine duce turbam, corpus esse sine spiritu. Nec alio pertinet, quod de Georgio Castrio to Epiri Duce, quem ex rebus fortiter et praeclare gestis Turcae Scanderbegum, hoc est, Alexandrum Magnum appellarunt, vitae ejus scribtor narrat: peculiare hoc ei in omnibus praeliis fuisse, ut a Ducibus captandis et tollendis, prima ac potissima victoriae consilia sumeret: dicens: caput semper primum incidendum, caeterum corpus per se ruere perireque. neque

nosse se ullum animal in universa naturâ, quod capite sublato supervivat. Non hoc latuit Philosophos etiam: Est enim memorabile illud [Note: cap. 37.] Simplicii in Epictetum: In Imperatore inquit, vel Duce posita est victoria Exercitus: uno enim alterove milite caeso parum in bello ei parti nocetur, pro quâ caesus pugnavit. Duce autem interfecto, vel victores ejus milites statim et animis concidunt, et non secus, atque oves opilione carentes, lupis invadentibus alii alio diffugiunt, et non castra tantum sed et patria Duce in bello caeso periclitatur. Confirmat denique assertionem hanc nostram Fustinus: ita enim de Epaminond [Note: lib. 5.] Thebanorum Duce. Epaminonda post paucosdies decedente, Thebanae quoque Reipub. vireis concidere. Nam sicutitelo si primam aciem perfregeris, reliquo ferro vim nocendi sustuleris, sicillo velut mucrone teli ablato, Duce nimirum. Thebanorum, rei quoque publicae vireis hebetatae sunt, ut non tam illum amisisse, quam cum illo interiisse omnes viderentur. Nam neque hunc ante. Ducem, ullum memorabile bellum gessere, nec postea virtutibus sed cladibus insignes fuere: ut manifestum sit patriae gloriam et natam et exstinctam cum eo fuisse. Caussae igitur suae serviit, et Rhetorice magis, quam ex vero dicit M. Antoninus Philosophus apud Dionis. Epitomatorem Xiphilinum, cum his verbis Milites alloquitur: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. [Note: In Marec Antonine.] Hoc est: Vos oportet, commilitones, forti animo esse: nec enim Cilices, Syri, Judaei, AEgyptii, vobis fuerunt umquam aut erunt etiam potiores, non si millies, quanto nunc pauciores, sunt, quam vos, tanto plures congregentur. Sed neque Cassii ipsius, (hic vero a Marco defecerat et populos istos concitaverat) quamquam videtur optimus Imperator, multaque prospere gessisse, ratio ulla haberi debet: Non enim Aquila gracculorum Dux, aut Leo hinnulorum aptus ad bellum gerendum esse potest. Quod vero Macchiavellus objicit, quandoque [Note: Disput. ad liv. l. 3. c. 13.] etiam milites sive exercitum sine ducibus luculentam victoriam de hostibus reportasse, et exemplum affert pugnae in Hispaniâ [Note: Liv. dec. 3. lib. 5.] commissae, in quâ duobus Scipionibus occisis, utroque Duce, tanta tamen virtus militis ex stiterit, ut seipsum conservarit, victoriam obtinuerit, et Pop. Rom. provinciam defenderit. pungit nos, non perforat: Duces enim in eo praelio divisi perierant, sed mox successit alius inlocum Dux virtute licet non delectu: L. videlicet Martius Septimii filius Eques Romanus, impiger juvenis, animique et ingenii aliquanto, quam pro fortunâ, in qua erat

natus, majoris: hic, inquit Livius, (quae Macchiavellus dolose dissimulat) deleto exercitu, vir unus res perditas restituit. Sed quomodo, aut cur id ausus? Rationem idem reddit Livius: Ad summam, inquit, indolem accesserat Cn. Scipionis (alterius Ducis, qui caesus erat) disciplina, sub qua per complureis annos omneis militiae artes edoctus fuerat. Hic igitur Martius animavit novâ velut animâ novoque veluti spiritu continuit exercitum, ut id sequeretur, quod secutum ait Macchiavellus. Sine Duce autem vicisse militem vix legas in historiis, nisi irâ et indignationeita recenti, ut sensum mali sui minime sentiret aut perpenderet. [Note: Part. l. p. 102.] Exempla vide apud Jan. Gruterum Amicum nostrum magnum in Discursibus doctiss. ad Tacitum. Sane Livius non refragatur in clade illa Hispaniensi: Ita enim de Exercitus illius reliquiis, quem tantopere extollit Macchiavellus: Caeterum, postquam Asdrubalem Gisgonis venientem ad reliquias belli delendas transisse Iberum et appropinquare allatum est, signumque pugnae propositum ab novo Duce viderunt milites: recordati, quibus Imperatoribus et ducibus et copiis freti ad pugnam prodire soliti essent; flere omnes repente, et offensare capita et alii manus ad coelum tendere, DEOS incusantes, alii strati humi, suum quisque. Ducem nominatim implorare: neque sedari lamentatio

poterat, excitantibus centurionibus manipulares, et ipso minitante et increpante Martio, quod in muliebres et inutiles se projecissent fletus potius, quam ad tutandos semetipsos et Remp. secum acuerent animos, et ne inultos Imperatores suos jacere sinerent: cum subito clamor tubarumque senus (jam enim prope vallum hostes erant) exauditur. Inde verso repente in iram luctu, discurrunt ad arma, ac veluti accensi rabie discurrunt ad portas, et in hostem negligenter et incomposite venientem incurrunt. Hactenus Livius, quibus si vis, adde et quae apud eum sequuntur. et magis confirmaberis in iis, quae a nobis dicta.

CAPUT X. Vocabulorum quorundam mirae compositiones et Etimologiae.

INcidi non ita pridem in Optimi Doctissimique Viri GeorgI FabricI Poetae cultissimi Hodoeporica, et ex eorum lectione multum me exhilarari sensi, nam et versus tersi ac politi, et ipsa materia jucunda per se ita me ex citabat, ut pene cum ipso Fabricio iter mihi facere viderer. Ibi notavi mihi inter alia

Transmissi Rheno praeclaram tangimus Vrbem,
Cui Magus atque Ciatorrens conjuncta dedere
Nomina, dum Gallis regna immutata manerent.

Mira enim videbatur mihi compositio, quae nomen urbi famosissimae dederat: simul tamen in mentem veniebant plures ejusdem generis copulationes, quas in hoc caput conjicerelubuir. Primum autem legeram apud Caesarem: Vesontionem oppidum maximum Sequanorum flumine Adduasdubi, tamquam si circino circumductum esset, pene totum oppidun cingi. Quod flumen quale esset, cum inquirerem, eam lectionum varietatem reperi, quae me impediret magis, quam expediret. Rhenanus enim et Marlianus Alduasdusium nescio quem mihi comminiscebantur, adsentienre, quod miror, magno Hottomanno. Rhellicanus Alduabin: alii Alduasdalim. Glandorpius erudite: Legendum vel Alduasdubis inquit, vel Adduastubis. Duo videlicet sunt duorum fluviorum nomina, Aldua sive Addua et Dubis, qui ut confluentes apud vesontionem in unum alveum, ita duorum nominum compositione unum efficiunt nomen, ut dicatur Alduasdubis [Note: lib. 5.] vel Adduasdubis. Haec Glandorpius ibi. Et sane posterioris fluminis meminit Ptolomeus et Strabo, vocantque [Gap desc: Greek words]. Galli hodie

le Doux appellant. Adduae fluminis meminitidem [Note: Extremol. 4.] Strabo, idque ex lacu Verbano emitti scribit, et alterius grandioris ex lacu Lario effluentis. Alterum exemplum suppeditat D. Hieronymus. Jordanis videlicet fluvii Palaestinae celeberrimi, qui Hebraeis Jarden. Hic, inquit D. Hieronymus, ex duobus fontibus [Note: lib. de loc. Hebraeor.] haud procula se dissitis, Jor scilicet et Dan (qui et Paneus) bicornis erumpit, alterum cornu Jor, alterum Dan vocant accolae: conjuncti efficiunt Jordan vel Jordanem. Haec Hieronymus, [Note: Itinerarii Sacri p. 107.] et ex eo Buntingus in Itinerario, cujus verba adscribam: Der Jordan ist ein lustig Wasser im heiligen Lande/ vnnd entspringt vnten am Berg Anti Libano auâ zweyen Wasser, gruben/dem eine beisset Jor/ die ander Dan/ darvon hat der Jordan seinen Namen: Dann die zwo Wasserquellen oder Springhrâ lein Jor und Dan fliessen vnnd kommen zusamb o der inn einander/ also daâ ein Wasser darauâ wird dey der Stadt Caesarea Philippi, nit weis von dem Berg Anti Libano sechs und zwayntzig Meylen von Hierusalem gegen Norden. Hactenus Buntingus. Porro cum de hac re agerem cum Doctissimo Collegâ meo, D. M. Daniele Schwentero, Linguae Sacrosanctae caeterarumque orientalium peritissimo et Professore meritissimo, negavit se in his adquiescere posse, quia alia doceant et vero propiora

Lexicographi, quorum verba pro Amicitiâ nostrâ ad me transmisit, quae et placuit adjungere: judicium autem Lectori liberum permitto. Ita autem Marcus Marinus. Jarden [Note: In Tebleth Noach. fol. 302.] nomen fluvii notissimi, hunc nonnulli adserunt a Danâ civitate nomen habere, quasi compositum sit [Gap desc: hebrew word] Jar vel ex radice [Gap desc: hebrew word] Jara ejecit, et [Gap desc: hebrew word] Dan. Quod non placet. Mihi potius est a radice [Gap desc: hebrew word] Jaradh Descendit, ob decursus videlicet acquarum dictus amnis eximiae, dulcedinis, ut ajunt, qui Paneadis vel Phialae fonte decurrens lacum Geneasar efficit, deinde mari mortuo immistum aquas laudatissimas amittit. Haec Marinus. Valentinus autem Schindlerus in Lexico Pentaglosso: Jarden, inquit, fluvius a [Gap desc: hebrew word] Joredh descendens et [Gap desc: hebrew word] mitdan ex Dan urbe. Benjamin in Itinerario. Juxta Dan antrum est, unde Jordanis prodit, qui tribus decursis milliaribus Arnon aquas excipit, ex Moab finibus defluentis. Haec illi. mihi sufficit compositionis ejus auctorem magnum dedisse D. Hieronymum: Tertium exemplum Tamesis fluminum Britannicorum regnator, de quo non immerito pronunciare liceat et serere Britanniam et rigare, quod de Euphrate veteres dixere. Hic fluvius ex Tamae et Isidis [Note: In Britann. pag. 281.] connubio nomen accepit. Audiamus de hac re magnum Angliae praeconem gratumque

alumnum Gulielmum Camdenum Isis, inquit, vulgo Ouse, ut Glocestrensis origine esset, ex hujus agri australi limite juxtae Torleton viculum haud procul a viâ lila celebri Foss-vvay venis perennibus manat: Hic ille Isis, qui postea recepto Tama, Tamisis composito vocabulo dicitur. Et rursum: Sub oppido Dorcestriâ Tama et Isis [Note: pag. 295.] confluentes, quasi in manus conveniunt, et connubio junguntur, utque undis sic nomine coeunt. Tamisis enim vel Tamesis jam inde composito vocabulo nominatur. Quod primus observasse videtur ille, qui Historiarum Eulogium conscribsit. De hoc Tamae et Isis connubio carmina ex Poemate eodem titulo en, quae si placet vel legas vel negligas.

Hauserat interea sperati conjugis igneis
Tama Catechlaunûm delabens montibus, illa
Impatiens nescire thorum, nubturaque gressus
Accelerat longique dies sibi stare videntur,
Ambitiosa suum donec praeponere nomen
Possit amatori. Quid non mortalia cogit
Ambitio. notamque suo jam nomine villam
Linquit: Norriciis geminans salvete, valete.
Cernitur et tandem Dorcestria prisca petiti
Augurium latura thori. tunc Tama resurgit
Nexa comam spicis, trabeâ uccincta virenti,
Aurorae superans digitos, vultumque Diones,
Pestanae non labrarosae, non lumina gemmae
Lilia non aequant crineis, non colla pruinae.

Dixerat, unito consurgit, et unus amore
Laetior exsultans nunc nomine Tamesis uno
Oceanumque Patrem quaerens jactantior undas
Promovet.

Hactenus is, quem dixi, et nominando satis laudavi Camdenus. Porro sicut ex Fabricii sententiâ Moguntinae urbi ex conjugio, ut sic loquar, Magi et Ciae nomen inditum est, ita lego apud Rerum Hungaricarum scribtores, Nobilissimae Urbi Strigonio ex eâ em caussâ nomen inditum. Dictum enim Strigonium quasi Istrigranium: quod me docuit Joh. Martinus Stella, addita ratione, cujus [Note: lib. de Tursarum sucsessibus.] verba adfero: Strigonium, inquit, situm est V. miliari supra Budam, e regione ubi in Danubium, qui ibidem Ister, influit Granus a montibus Carpathiis et iis oppidulis, quae nunc montana appellamus.

Atque inde adeo vetus illi nomen erat Istrogranium, quasi circa confluentes Istri et Grani situm. Confirmat sententiam Stellae et Petrus Ranzanus in epitom. Rerum Hungaric. [Note: pag. 107.] Strigonium, inquit, totius Hungariae Metropolis ab Istro et Grono fluvio cognominatum prima ex Istro detractâ iter? Georgius item Wernerus in elegantissimo libello de admirandis Hungariae aquis. Atque haec mihi quidem sub manum venerunt, quibus addere poterit quisque sibi quoque notata aut animadversa.

DECADIS XIIX. CAPUT I. Mortis rarae et ingeniose allatae exempla quaedam.

[Note: lib. de Provid. cap. 6.] VAlde graviter et prorsus ex sectae suae instituto Seneca dissuadet timorem illum nimium sive metum mortis, inter alia docet, nihil ipso mori esse expeditius. Non, inquit, in alto latet spiritus, nec utique ferro eruendus est: non sunt vulnere impresso scrutandae praecordio in proximo mors est. Non certum ad hos ictus destinavit DEUS aut naturalocum, quacumque pervium est. Ipsum illud, quod vocatur mori, quo anima discedit a corpore, brevinus est, quam ut sentiri tanta velocitas possit. Sive fauces nodus elisit, sive spir amentum aqua praelusit, sive in caput labsos subjacentis soli duritia comminuit, sive haustus ignis cursum animae remeantis inter scidit, quidquid est, properat. Ecquid erubescitis, quod tam cito fit, timetis diu. Hactenus Seneca. quibus verbis docet, multis

immo infinitis modis ad mortem iri posse, idque multis locis quoque alias iterat et inculcat. Et sane est ita, reperitque homo mirabiles rationes, quibus vel ipse vitâ exeat, vel alios eadem exigat. Id exemplis aliquot iisque memorabilibus docere hoc capite mihi propositum est. Atque hic familiam veluti mihi [Note: Val. Max. l. 9. cap. 12.] ducat. C. Licinius Macer, vir Praetorius Calvi pater. Hic repetundarum reus, dum sententiae diriberentur, in Maenianum conscendit, cumque M. Ciceronem, qui id judicium cogebat, praetextum ponentem vidisset, misit ad eum qui diceret, se non damnatum sed reum periisse, nec sua bona hastae, posse subjici. Ac protinus sudario, quod forte in manu habebat, ore et faucibus coarctatis, incluso spiritu poenam morte praecurrit. Quâ cognita re Cicero de eo nihil pronunciavit. Macro succedat Coma Cleonis maximi latronum Ducis frater. Hic ad Rupilium Consulem, Ennâ, quam praedones tenuerant, in Romanorum potestatem redactâ, perductus, cum de viribus et conatibus fugitivorum interrogaretur: sumto tempore ad se colligendum, caput operuit, innixusque genibus, compresso spiritu inter ipfas custodum manus, inque conspectu summi Imperii, exoprata. securitate quievit. Quod ejus factum cum commemorat Valerius Maximus, satis Stoice

addit: Torqueant semiseri, quibus exstinguiquam superesse utilius est, trepido, et anxio consilio, quomodo e vitâ exeant quaerentes. Ferrum acuant, venena temperent, laqueos appraehendant, vastas altitudines circumspiciant, tamquam magno appaeratu aut exquisita molitione opus sit, ut corporis atque animi infirmo vinculo cohaerens societas dirimatur. Nihil horum Coma, sed intra pectus inclusâ animâ finem sui reperit. Enimvero nimio studio retinendum bonum; cujus caduca possesiotam levi afflatu violentiae concussa dilabi potuit. Verum haec mortis compendia necessitas expressit, videamus, quae malitia hominum et furiosa libido nocendi excogitarit. Atque hic ordiri lubet a Kennetho III. Scotorum Rege Milcolumbi peremtore: Hic cum nefarii facinoris poenitentiâ ductus ad Palladii sanctissimi hominis ossa venerabundus venisset, ad proximam arcem Fethercarniam, tum aedificiis et nem oribus amoenam divertit. Ejus arcis Domina erat Fenella Crathilindi, qui ob tumultus in patriâ excitatos a Kennetho punitus fuerat, mater, ac ob idipsum Regi parum favens, etiam aliis de caussis. Caeterum noverat illa iram egregie tegere, itaque Rex ab illâ liberaliter et honorifice susceptus, a prandio, per otium, cum locorum amoenitatem et arcis stucturam diligentius inspiceret, Fenella eum in diaetam

seorsum ad statuam aeneam visendum ducit, arte singulari fusam, quam ita ingeniose confectam dicunt, ut ex occulto loco funiculo, qui intentus erat, remisso, sagittas ejacularetur. Regem autem, dum intentius artificium admiraretur, sagitta emissâ insidiosâ interemtum. Hacarte caedem patratam Joannes Major et Hector Boethius scribtum relique runt: sed Buchananus fidem non adhibet, sed putat veneno esse occisum. Sed et idem Joannes Major scribit Edmundum Eldredi eadem ratione occisum. Nostrum sane aevum arculas vitam globulis emissis abrumperent. Sed pergo et ad Eduardum II. qui ex loco, [Note: Bucchanam. rerum Scotic. lib. 8.] ubi natus erat, Carnarivanus est dictus, Eduardi I. filium Anglorum Regem devenio, qui Scotici regni cupiditate turbatis domi rebus, cum ?primoribus multos affecisset supplicio, Spenserosque pravorum consiliorum auctores, altius, quam propinqui ejus ferre possent, extulisset, a filio ad extremum et uxore modicis copiis transmarinis fretâ compraehensus est, et in arctissimam custodiam conjectus foedo genere mortis, ingenioso tamen interemtus est. transmisso in anum per fistulam corneam ferro calido, intestinisque ita adustis, ut nullo exterius indicio facinus immanissimum proderetur. Joannes Majorita narrat

rem: unâ nocte consilii Mortimerii cameram Eduardi ingressi sunt, et super ejus ventrem magnam tabulam presserunt: postea cornu quoddam in ejus fundamentum per longam distantiam imponentes veru cupreum candens in cornu injecerunt, et ejus ilia combusserunt, et fregerunt, ut [Note: De crudelitate uxor. in maritos.] mors non perciperetur. Fuit haec uxor Isabella Caroli Pulchri Gallorum Regis soror, ut constat ex narratione Joh. Baptistae Fulgosi: qui Isabella, inquit, Britannorum Regina in Galliam ad Carolum Fratrem cognomento pulchrum visendum profecta, posteaquam Eduardum III. peperisset, ortis inter virum et fratrem discordiis, in Britanniam a viro revocata, quum sciret ei dedecora sua non ignota esse, a fratre Britannisque seditiosis adjuta, partim vi partim dolo virum Eduardum secundum adorta cepit, atque in carcere jussit occidi. Haec Fulgosius. In viciniâ situm est non ignobile, cui Coelicoronae nomen, nostris Himmels Cron/ in ejus templo sepulti duo sunt infantes, puellus et puella, patre Comite Orlamundano, matre Duce Meroniae nati, crudeliter ac misere trucidati ante annos ducentos et quod excurrit, cum nondum essent bimi, ab eâ ipsâ matre suâ Blassenburgi tunc temporis habitante, quae cum esset vidua procax et lasciva, formae vero elegantia

passim et ubique celebris, non amavitipsa tantum Albertum quendam illustrem juvenem ac fortissimum Principem, Burggrafium Norimbergensem, Friderici Comitis a Zollern primi Burggraf I filium, sed ab eo etiam vehementer et ardentissime est redamata. Hunc suum amorem fassus aliquoties Burggrafius, publice dixisse fertur: se, nisi prohiberent quatuor oculi, libentissime ducturum viduam illam Blassenburgensem: quae verba cum relatu clancularii alicujus internuncii et veluti pronubi pervenissent ad aures libidinosae ac jam tum vehementissime prurientis in Albertum foeminae, mox furore et amore magis incensa, liberos suos propriâ manu occidit, capitibus eorum sive capitum verticibusadhuc teneris acu contusis et perfractis, ne facile perfidia agnosci, et ipsa liberos morbo aut contagio aliquo sublatos commodius ac verisimilius fabulari posset. Addit, qui haec narrat Bruschius: Hos innocentes [Note: In tractatae de Coenobiis, in describt. hujus Coenob I.] Martyres ipse meis oculis vidi, me isque manibus contrectavi. Puella tota ita adhuc integra est, ut pures vix eam ante unum annum exspirasse. adeo nihil habet cineri simile. Puelli vero pectus est humoribus et aquis, quae per parietem sudantis hiberno frigore templi descenderunt in parieti contiguum Sarcophagum, aliquo modo laesum in cineres resolvi cepit. Caput tamen, crura et humeri

adhuc integri sunt, nec tantillum immutata. Hactenus Bruschius. Improbe Amor, quid non mortalia pectora cogis. Adjungam his exemplis aliud recens mortis ingeniose procuratae, quod legi olim apud Tiberium Decianum Utinensem JC. nobilissimum, cujus ipsamet verba, nihil de meo additurus, afferam. [Note: l. 9. Tractat. Crim. cap. 4. num. 14.] Erat, inquit, Venetiis Aromatarius quidam ad insigne pomiaurei, qui habebat amitam vetulam et in regione B. Mauritii habitantem unâ cum famula tantum: quae vetula parsimoniâ sibi singulari ad tria millia Ducatorum comparaverat, huncque nepotem suum, ut sibi valde dilectum, haeredem instituerat. Verum Aromatatrius, qui vitam infamem ludendo et scortando ducebat, pecuniâ indigens et morae exspectandae haereditatis impatiens, assumto molendinario quodam amico suo, ad scelere promto, una die domum ingressus, cujus fores semper illi patebant, et amitam et famulam atrocissime jugulavit circa dimidiam horam noctis, pecuniamque omnem surripuit, ob quod facinus et parricidium, ita dirigente justissimo judice DEO captus et condemnatus est a Senatu Veneto, ut equo per Venetiarum regiones tractus, manuque ad locum perpetrati delicti abscissâ, securi ancipiti percussus publice in quatuor divideretur parteis. Fratres vero duo, quos habebat, ut tantam ignominiam evitarent, dum impetrassent, ut possent pridie,

quam sententia in eum exsecutioni mandaretur, fratrem damnatum alloqui, et extremo vale dato ipsum osculari, alter eorum condito veneno in nuce avellana, sive coryli, dum exosculatur fratrem, ejus ori nucem illam indidit, prius monito, quid ei agendum de eâ esset, qui postea fractâ dentibus nuce venenum hausit, et in carcere mortuus est. Illustrissimi autem Domini videntes eo modo justitiam eludi, graviter mulctatis fratribus et bannitis, censuerunt cadaver dicti aromataris publice per magnum ejus civitatis canale, in patenti navicula duci, et a carnifice ardenti forcipe frustratim cadaver ipsum discerpi, quod et factum est. Hactenus Tiberius Decianus, qui [Note: lib. 9. Tract. Criminal. c. 2. n. 34. lib. 12. cap. 3. cap. 285.] ejusdem casus quoque meminerat ante, sed paucis verbis. Meminit ejusdem etiam in Arbitrariis suis Jacobus Menochius Collega Deciani JC. item summus.

CAPUT II. Quid sit sugxrwti/zesqai toi=j nekroi=j .

VErba sunt Diogenis LaertI in pulcherrimo [Note: lib. 7.] opere de Vitis Philosophorum, ubi de Zenone Ciltieo: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Hecaton et Apollonius Tyrius in primo de Zenone libro scribunt, quum oraculum consuluisset, quo pacto vivere optime posset? respondisse DEUM, si mortuis concolor esset. Quod ille cum recte accepisset, se ad legendos antiquorum libros magno contulisse studio. Utinam vero id hodie quoque nobis DEUM ex oraculo respondere crederemus: faxim, majori veterum scribta honore essent, quam esse hodie solent. Verum non DEUS solum hoc monuit, sed et summi quique viri. Initium a Judaeorum Rabbinis faciam, quorum vetus quidem nobile tamen est adagium: Monetam, inquiunt, quam cuderunt Sapientes, non mutet homo. Ubi per monetam intelligunt inventa veterum, quae et eastimari et coli volunt, non immutari, multo vero minus, quod hoc seculo sollemne, exagitari et antequam capias, carpi. Quo alludere videtur et Syracides, cum inquit: Ne despicias narrationem sapientum seniorum, et in proverbiis sive dictis eorum consenesce. Ab ipsis enim disces sapientiam et doctrinam intellectus. Sed et alii idem erudite monuerunt. inprimis Dio Prusaeus in eleganti de exsilio Oratione, [Note: Oratione 13.] : Non, inquit, abjicienda sunt veterum scribta, neque enim similia sunt veteribus Pharmacis sive medicamentis,

quae temporum tractu spiritu exhalato vim omnem atque efficaciam perdere solent. Unde huc non incommode traham Athenaei illud, quod de Moribus veterum affirmat: [Gap desc: Greek words]. Prudentum est hominum antiquos imitari, et eorum institutis insistere, nec facile ab exemplis ipsorum recedere. Illustris vero in hanc rem locus est EunapI, qui inter alia, quae Libanio tribuit, encomia, ita loquitur: [Note: In Libanio.] [Gap desc: Greek words]. Quae verba nobis sensum hunc faciunt: Ad veterum dicendi formam se composuit, animum simul et linguam fingens et adjungens se ac veluti affricans veteribus scribtoribus optimis et idoneis ducib. vestigia optima ingressus est, et fructus proinde via, quam institit, dignos percepit. Duo vero hic potissimum cavenda. Primum, ut delectum habeamus, eumque geminum: unum eorum qui veteres audiunt: neque enim primiscue omnes numinum loco habendi: sed imitandum consilium M. Tullii: Vt, inquit, si quis [Note: In Bruto.] Falerno vino delectetur, sed nec eo ita novo, ut proximis Consulibus natum velit, nec ita veteri, ut Opimium aut Anicium Consulem requirat. Atqui hae sunt optimae notae? Credo: sed nimia vetustas nec habet eam, quam quaerimus suavitatem,

nec est jam sane tolerabilis. Ita aetatem eam, suadeo, quae nec vino Opimiano respondeat, nec vinum de dolio sapiat. II ipsorum scribtorum: neque enim probare possum eos, qui [Gap desc: Greek words] , sed eos potius, qui [Gap desc: Greek words] excerpunt. Utapes et aranei eosdem insident flores, sed illae mel hi venenum sugunt, ita alia atque alia ingenia aliter atque aliter in lectione veterum versantur. Alterum, quod hic notandum dixi, est, ne ita veteribus inhaereamus, ut recentiorum scribta prorsus negligamus. Quam insaniam non hodie sed et jam olim multi insaniverunt. Conqueritur id tacite Epistolâ ad Augustum Horatius: [Note: l. 2. Epist. 1.] Cum enim inter meritissimas laudes Augusti complures etiam hanc afferi et: quod praesenti ipsi, hoc est vivo atque superstiti, a pop. Romano divini honores haberentur, qui aliis demum vitâ functis, invidiâ jam morte finitâ praestari consuevissent: subjungit:

Sedtuus hic populus sapiens et justus in uno,
Te nostris Ducibus te Grajis anteferendo
Caetera nequaquam simili ratione modoque
AEstimat, et nisi quae terris semota, suisque
Temporibus defuncta videt, fastidit et odit.

[Note: l. 6. Epist. 21.] Et quae ibidem multa alia pulcherrima sequuntur. Melior mens Plinio, qui de se diserte satis: Sum ex iis, qui mirer antiquos, non

tamen, ut quidam temporum nostrorum ingenia despicio, neque enim quasi lassa et effoeta natura [Note: lib. 8. Ep. II.] nihil jam laudabile parit. Idemque Encomium Sidonius Appollinaris Lampridio suo tribuit: Legebat, inquit, incessanter auctores cum reverentiâ antiquos, sine invidiâ recentes. Et, quod inter homines difficilimum est, nulli difficulter ingenii laude cedebat. Quin, ejusdem animi Sidonius quoque ipse erat Plinii sui imitator perpetuus, ut de se alicubi profitetur: [Note: lib. 3. Ep. 8.] Veneror, inquit, antiquos, non tamen ita, ut qui aequaevorum meorum virtutes aut merita postponam. Neque si Romana Respublica in haec miseriarum extrema defluxit, ut studiosos sui numquam remuneretur, non idcirco Brutos Torquatosque non pariunt secula mea. Sed de juniorum [Note: c. 5. Decard. XII.] scribtis non negligendis alibi.

CAPUT III. Quando luxus Romanam invaserit.

GRaviter admodum Livius in aditu Historae suae de Rep. Romanâ in haec verba erumpit: Caeterum aut me amor negotii suscepti fallit, aut nulla umquam Respublica nec major nec sanctior, nec bonis exemplis ditior fuit: nec

in quam tam sero avaritia luxuriaque immigrarint: nec ubi tantus ac tamdiu paupertati ac parsimoniae honor fuerit: adeo quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat. Nuper divitiae avaritiam et abundantes voluptates desiderium per luxum atque libidinem pereundi per dendique omnia invexere. In quibus verbis multa contria. quorum unum: A bundantiam invehere luxum in Remp. Alterum ex luxu nasci avaritiam. Tertium speciale est: sero admodum luxum in Remp. Romanam invasisse. Quorum hoc. cum primo loco Historicus tangat, nos quoque primo illud loco excutiemus. Apud Plinium igitur lego universe: [Note: l. 34. c. 7.] Mirum mihi, inquit, videtur, cum statuarum origo tam vetus in Italiâ sit, lignea potius aut fictilia Deorum simulachra in delubris dicata, usque ad devictam Asiam, unde luxuria. Cum Plinio sentiunt pene omnes: sed quo tempore luxus primum invectus fuerit, non aeque [Note: lib. 33. c. XI.] constat. Plinium rursus audiamus: Asia, inquit, primum devicta luxuriam misit in Italiam: Siquidem L. Scipio transtulit in Triumpho argenti coelati pondo millia quadringenta L. et vasorum aureorum pondo centum millia anno conditae urbis DLXV. Athenaeus vero non longe id post factum demum docet, sub L. Lucullo videlicet: cujus verba sunt haec: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. hoc est, At sumtuosae hujus mugnificentiae, quae nunc viget, dux et auctor fuit Licullus, debellato, ut inquit Nicolaus Peripateticus Mithridate. Romam enim ille reversus post Mithridatis cladem ac Tigranis Armenii acto triumfo, et redditis eorum rationibus, quae bello gesserat, ex antiquâ semperantiâ delabus est in sumtuosum victum, primusque Romanis delicias invexit, quia Regum duorum, quos anrea diximus, opibus frueretur: Catone illo, ut Polybius tradit libro trigesimo primo Historiarum, quiritante, ac ideo stomachante, quod peregrinus luxus Romam a quibusdam inferretur. Sallustius Syllae imputat: Ita enim ille: Vbi labore atque justitia Respubl. crevit, reges magni [Note: Catilin. c. 10. et. 11.] bello domiti, natiorines ferae et ingentes populi vi subacti, Carthago aemula Imperii Romani a stirpe interiit, cuncta maria terraeque patebant: Fortuna savire ac miscere omnia cepit. Quilabores pericula

dubias atque asperas res facile toleraverant, iid otium divitiae optandae aliis oneri miseriaeque fuere: Igitur primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit, ea quasi materies omnium malorum fuâ e. Accessit deinde, quod Sylla exercitum, quem in Asiam ductaverat quo sibi sidum faceret, contra morem majorum luxuriose nimisque liberaliter habuerat. loca amoena, voluptuaria, facile in otio feroces militum animos molliverant. Ibi primum insuevit exercitus Pop. Rom. amare, potare, signa, tabulas pictas, vasa caelata mirari, ea privatim ac publice rapere, delubra spoliare, sacra profanaque omnia polluere. Dicas, haec ad Exercitum pertinere non ad Urbem? Audi [Note: lib. 39.] igitur Livium: Extremo, inquit, anni ab V. C. DL XVII. magistratibus jam creatis (Sp. Posthumio [Note: Vid. Plin. lib. 34. c. 3.] Albino et Q. Martio Philippo Coss.) ad tertium Non. Martias Cn. Manlius Volso de Gallis qui Aliam incolunt, triumfavit, sed serius, in fensioribus judicibus ipsi, quod disciplinam militarem a L. Scipione antecessore conservatam, successor ipse omni genere licentiae corruperat: neque ea sola infamiae erant, quae in prâ incia procul ab oculis narrabantur, sed etiam magis, quae in militibus ejus quotidie conspiciebantur. Luxuriae enim peregrinae origo ab exercitu Asiatico in urbem est invecta. Ii primum lectos aeratos, vestem stragulam pretiosam, plagulas et alia textilia, et quae tum magnisicae supellectilis habebantur, monopodia

et abacos Romam advexerut: tunc Psaltriae Sambucistriaeque et convivalia ludionum oblecta addita epulis: epulae quoque ipsae et cura et sumtu majore apparari ceptae. tum coquus, vilissimum antiquis mancipium et aestimatione et usu in pretio esse, et quod ministerium fuerat, ars haberi cepit. Vix tamen illa, quae tum conspiciebantur, semina erant futurae luxuriae. Hactenus [Note: lib. 9. cap. 1] Livius. Valerius Max. ad. ad finem Belli Punici refert et victum Macedona Philippum, quod incidit in annos inter DL et DLX interjectos. Vrbi inquit nostrae secundi Belli Punici finis et Philippus Rex Macedoniae devictus licentioris vitae fiduciam dedit. Quo tempore matronae Brutorum domum ausae sunt obsidere, qui abrogationi Legis Oppiae intercedere parati erant, quam foeminaet tolli cupiebant: quia his nec veste varii coloris uti, nec auri plus semuncia habere, nec juncto vehiculo propius urbem mille passus, nisi sacrificii graetia vehi permitebat. Historiam [Note: lib. 34.] vide apud Livium et ibi gravissimam super hac re orationem M. Portii Catonis. In qua inter alia: Saepe me querentem de foeminarum, sape de virorum: nec de privatorum modo sed et magistratuum sumtibus audistis: diversisque duobus vitis avantiâ et luxuria civitatem laborare: quae pestes omnia magna imperia everterunt. Haec ego, quo melior laeriorque indies fortuna Reip. est, quo magis imperium crescit, et

jam in Graeciam Asiamque transscendimus, omnibus libidinum illecebris repletas et regias etiam attrectamus Gazas, eo plus horreo ne magis illae nos res ceperint, quam nos illas. Infesta mihi credite signa ab Syracusis illata sunt huic urbi: jam nimis multos audio Corynthi et Athenarum ornamenta laudantes miranteisque, et antefixa fictilia Deorum Romanorum ridentes. Ego malo hos propitios DEOS, et ita spero futuros, si in suis manere sedibus patiemur. Ex quibus Catonis verbis sua informasse Plinium censeo, cum scribit alicubi: Asia domita multo gravius afflixit mores, inutiliorque victoria illa haereditas Attalo Rege mortuo fuit. Tum enim haet emendi Romae in auctionibus regiis, verecundia exemta est, Vrbis anno DC XXVI. mediis L VI. annis erudita civitate amare etiam non admirari solum opulentiam externam: immenso et Achaicae victoriae momento ad convellendos mores, quae et ipsa hoc intervallo, anno V. C. DC VIII. parta signa et tabulas pictas invexit, ne quid deesset: Pariterque luxurianata est et Carthago sublata, itd congruentibus fatis, ut liberet amplecti vitia et liceret peccare, indignatione hinc aliquae veterum: Nam C. Marius post victoriam Cimbricam cantharis potasse Liberi Patris exemplo traditur ille arator Arpinas, ille manipularis Imperator. Hactenus Plinius, qui et Attalicâ haereditate aliquid accessionis ad luxuriam factam Roma

censet Achaicâ victoriâ. De Attalico testamento [Note: Lib. Epit. l. 8. Dec. 6. Vell. l. 2. Justin. l. 40. Flor. l. 2. c. 19. Euseb. Chro. Vid. et. Val. Max. lib. 4. cap. 8. Strab. lib. 13.] multi Livius, Velleius, Justinus, Florus, Eusebius. Eutropius succincte. Eo tempore Attaliu Rex Asiae, (Pergamenorum Regem alli dicunt) Eumenis filius (male enim apud Eutrop. leg. frater) mortuus est, haeredemque Pop. Romanum reliquit. Ita Imperio Romano per Testamentum Asia accessit. Fateturque Florus, sub haec tempora declinasse sanctitatem Reip. [Note: lib. 4.] Hactenus, inquit, Populus Romanus pulcher, egregius, pius, sanctus atque magnificus: Reliquae secula it grandiad aeque, ita vel magis turbida et foeda, crescentibus cum ipsa magnitudine imperit vitiis: adeo, ut si quis hanc tertiam ejus aetatem transmarinam, quam ducentorum annorum fecimus dividat, centum hos priores, quobus Africam, Macedoniam, Siciliam, Hispantam domuit, aureos, sicut Poetae canunt, jure meritoque fateatur: centum sequentes, ferreos plane et cruentos, [Note: Vid. cum eumd. et lib. 3. c. 12.] et siquid immanius. De Achaicâ victoriâ et Coryntho a L. Muramio deletâ omnes passim Historiae. Sed ad Catonem nostrum redeamus, qui Asiam semper Romanae Reip. pestem ominatus est, inprimis Graeciam. Itaque in Epistolis ad Marcum Filium scribit: Dicam de Graecis istis, Marce Fili, siso loco, quid [Note: Plin. lib. 29. cap. 1.] Athenis exquisitum habeam, et quod bonum sit carum literis inspicere non perdicere. Vincam nequissimum et indocile genus illorum: et hoc

puta Vatem dixisse: Quandocumque gens ista suas literas dabit, omia corrumpet. Tum etiam magis si Medicos suos huc mittet. Haec Cato ad Filium. Qui et veritatem vaticinii sui ipsemet vidit adhuc: vixit enim usque ad annum V. C. DCV, suum LXXXV. neque illi defuere vel publice tempora, vel privatim vitae spatia ad experiendum, quod ominatus fuerat. Unde et saepe conquestus in Senatu fuit, Graecanicam urbem se non diutius posse tollerare. quam ejus vocem Juvenalis eleganter expressit: Ita enim ille:

[Note: Ep. 1. lib. 2.] Agnovit et Horatius, Graeciam Latio et Romae exitiosam fuisse: ita enim in Epistulâ ad Augustum:

Nunc patimur longae pacis mala, sevior armis
Luxuria incubuit, victumque ulciseitur Orbem.

Atque haec satis de primo: Quando videlicet et quomodo Romam fortuna praecipitaverit de statu sanctitatis et integritatis suae.

CAPUT IV. Abundantia mater luxuriae, haec Inopiae.

VEniamus nunc ad alterum: quomodo videlicet Luxuria Rempublicam invadat, et quomodo luxuriam consequatur tandem alterum malum Egestas: Ordiemur autem hic rursum a Livio. Apud quem, cum contentione multo maximâ ageretur in Senatu Romano, de Lege Oppiâ, quam C. Oppius Trib. Pl. bello Punico, de stringendis cultibus matronarum tulerat, abrogandâ matronae Romanae hoc maxime argumento utuntur: cresente Republ. et auctis opibus dandum aliquid esse Reipubl. et luxuriae veluti fenestram aperiendam. Sed audiamus ipsum Historicum. Matronae, inquit, nulla nec auctoritate, [Note: Decad. 4. lib. 4. init.] nec verecundia, nec imperio virorum contineri limine poterant: omnes vias urbis aditusque in forum obsidebant, viros descendentes ad Forum orantes, ut florente Rep. crescente indies privatâ omnium fortunâ matronis quoque ordinem pristinum reddi paterentur. Quam earum petitionem non aliter interpretatur M. Portius Cato: Dum enim disputat de causis impudentiae

illius foemininae foro et pene ipsi Senatui sese ingerentis: Quid honestum, ait, dictu saltem seditioni praetenditur muliebri? Vt auro et purpura fulgeamus, inquiunt, ut carpentis festis profestisque diebus velut triumphantes de lege victâ et abrogatâ et captis et ereptis suffragiis vestris per urbem vectemur: ne ullus modus [Note: Satilin. c. 12.] sumtibus et luxurae sit. Animadvertit hoc longe ante Livium Sallustius quoque: Postquam, inquit, divina honori esse cepere, et eas gloria imperium potentia sequebatur, hebescere virtus, paupertas probro haberi, innocentia pro malevolentia duci cepit. Igitur ex divitiis juventutem luxuria atque avaritia cum superbiâ invasere: rapere, consumere, sua parvi perdere, aliena cupere, pudorem, amicitiam, pudicitiam, divina atque humana promiscua; nilpensi neque moderati habere. [Note: lib. 3. c. 12.] Non igitur supra fidem aut ex vehementiori affectu Florus alicubi: Syria prima nos victa corrupit, mox Asiatica Pergameni Regis haereditas: illae opes atque divitiae afflixere seculi mores, mersamque vitiis suis quasi sentina Remp. pessumdedere. Vnde enim populus Romanus agros flagitaret, et cibaria, nisi per famem quam luxus fecerat? Et quae ibi alia. Ac paullo post: Jam ut spetio siora vitia attingamus, nonne ambitus honorum ab iisdem divitiis incitatus? atque inde Mariana inde Syllana tempestas: aut magnificus apparatus conviviorum et sumtuosa largitio?

nonne ab opulentia paritura mox egestatem? Haec Catilinam patriae suae impegit. Quibus verbis sine velo aut nube docet, Ex divitiis et opum abundantiâ duo mala influere in Respub. Luxuriam et Ambitionem: inde et publice et privatim Egestatem et Avaritiam. Quanta autem illa mala sint, paucis te expediet, si cognoscere velis, idem quem supra laudavi M. Portius Cato. Saepe, inquit, me querentem de foeminarum, sape de virorum nec de privatorum modo sed etiam Magistratuum sumtibus audistis: diversisque duobus vitiis avaritia et luxuria civitaetem laborare, quae pestes omnia magna imperia everterunt. Vidit hoc prudentissimus Polybius: Prosus enim in hunc sensum: [Gap desc: Greek words] : [Note: Hist. lib. ... [reading uncertain: print blotted] ] hoc est, Postquam cibitas aliqua multa eaque magna pertcula fuit eluctata, jamque ad principatum et potentiam non controversam pervenit, palam est, ubimorâ longi temporis beata fortuna suam sedem in eâ firmaverit, in mores luxum irrepere, in animos virorum ambitionen, et pervicaciam, tum circa magistratus, tum circa alia incepta. Quae ubi semel croverint

mala, mutationis in deterius principium existet ab honoribus per ambitionem petitis aut negatis: tiemque ab illâ arrogantiâ et luxu, quo privatorum mores sunt depravati. Hactenus Polybius. Sed et Satyricum audiamus: qui cum acerbissime libidines Romanarum foeminarum [Note: Juven. sat. 6.] perstrinxisset, tamdem ita:

Vnde haec monstra tamen, vel quo de fonte requiris?
Praestabat castas humilis fortuna Latinas
Quondam, nec vitiis contingi parva sinebant
Tecta labor somnique breves, et vellere Tusco
Vexatae duraeque manus, ac proximus Vrbi
Hannibal et stantes Collinâ turre mariti.
Nunc patimur longae pacis mala saevior armis
Luxuria incubuit, victumque ulciscitur orbem.
Nullum crimen abest, facinusque libidinis, ex quo
Paupertas Romana perit: hinc fluxit ad Indos
Et Sybaris colleis. hinc et Rhodos et Miletos
Atque coronatum et petulans madidumque Tarentum.
Prima peregrinos obscoena pecunia mores
Intulit et turpi fregerunt secula luxu
Divitiae molleis. Et quae plura ibi sequuntur.

Neque vero Romanis tantum Divitiae [Gap desc: Greek words] , Thesaurus malorum, calamitatis viaticum, improbitatis suppeditatio fuere. Salvianus de suis Aquitanis: In omnibus, inquit, Galliis, sicut divitiis primi fuere, sic vitiis. De Britannis [Note: 3. Hist. c. 45.] Tacitus et Carthismonduâ: Inde opes et rerum

secundarum luxus. Sed omnibus passim et omni [Note: lib. 7.] tempore populis: Unde universe D. Chrysostomus alicubi: [Gap desc: Greek words]. Ut ex edacitate nascitur inflammatio, ex inflamatione febris, hane vero saepe consequitur mors: sic a divitiarum exsuper antia amentia gignitur, ex amentiâ deinde cupiditas earum rerum, quae non conveniunt, exsurgit. Quae vero ista, [Gap desc: Greek words] sint alio loco commemorat: [Gap desc: Greek words]. Desideria divitiarum sunt: perjuria, furta, rapiae, scortationes et libidines, invidia, caedes, odiafratrum, bella, avaritia, simulatio, adulatio. Quae mala quam quam magis cohaerere videantur desiderio ditescendi, tamen ipsis deinde opibus adquisitis cohaerent et veluti conglutinata sunt: Nam, ut AEschines adversus Ctesiphontem disputat: [Gap desc: Greek words] : Nullae umquam divitia aut opes mores improbes expleverunt. Et ut; Claudiani verba leviter immutem,

Improbitas scelerum mater sic semper habendo [Note: l. 2. de Laud.]
Plus sitiens patulis rimatur faucibus aurum.

Verum et alia caussa est: Cum enim voluptates non nisi caro emantur, et voluptatibus

adsuetis nihil satis sit, nec ut Seneca lorquitur, consueta peccare ultra juvet, fit, ut vel [Note: lib. 5.] maximae exhauriantur opes. Inde fames tandem et egestas. quod ipsum et Polybio jam [Note: lib. 4.] notatum: [Gap desc: Greek words] : neque latuit Athenaeum, cujus pene gemina sunt in hanc sententiam verba. Neque mirum: Sera enim est parsimonia in fundo, inquit Romanus [Note: Ep. 1.] Sapiens, Et Poeta Graecus:

Et praeterea adsuetus deliciis non facilo potest resipiscere: Vereque adeo D. Gregorius: Ex quo luxuria semel mentem alicujus occupavit, vix eum postea bona cogitare permittit. Sunt enim desideria viscosa, quia ex suggestione oritur cogitatio, ex cogitatione affectio, ex affectione delectatio: ex delectaitione consensus, ex consensu operatio, ex operatione consuetudo, ex consuctudine desperatio, ex desperatione defensio, ex defensione gloriatio: ex gloridtione persever andi [Note: In Antiopa.] studium. Vidit hoc et Euripides: ita enim iile:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].

Quicumque vitam sic agunt, ut carnem
Saginent, si destituantur pecuniis,
Mali erunt civeis: necesse est enim eum qui assuetus sit
Ventris inglavici, sui similem permanere.

Atque hoc est quod Seneca ait alicubi: [Note: lib. de Beatâ vitâ cap. 14.] Vitia inquit sine Magistro discuntur: sed non sine magistro deseruntur, quotquot Voluptati tradidere principia non jam ipsi voluptatem habent, sed ipsos voluptas habet, cujus sicut copiâ strangulantur, ita torquentur inopia. Miseri, si deseruntur ab illâ: miseriores, si obruuntur. Sicus depraehensi in mari Syrtico, modo in sicco relin quuntur, modo torrente unda fluctuantur. Cum igitur voluptatum et luxuriae subsidia, tamquam lucernae oleum, deficere incipiunt, convertuntur ad malas arteis, cumque fuissent ante sui prodigi, fieri incipiunt avidi alieni. quod de suo Catilinâ pronunciat Sallustius, deque ejus exercitu, militibus Syllanis: Syllani inquit milites largius suo usi, rapinarum et victoriae veteris memores civile bellum exeptabant: cur, inquias? scilicet ut privatas lacunas publicis cladibus sarcirent, et fomenta luxuriae suae undecumque conquirant. Inde Avaritia igitur malorum omnium radix et mater, de cujus ingenio alias.

CAPUT V. Quis sit verus Divitiarum modus.

quo testatur, eos, qui Voluptati principia tradiderint, non habere voluptatem sed haberi ab ipsâ. Id non solum ipse confirmat, cum inquit: Sic divitias habent, quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat. sed vero et alii multi eruditissimi scribtores id comprobarunt suo assensu et calculo: Inprimis [Note: Ep. 30. lib. 9.] vero Plinius: Ea, inquit, invasit homines habendi cupido, ut possideri magis, quam possidere videantur. cujus aemulus Sidonius iterato sic loqui amat. Semel enim ad Salonium [Note: l. 7. ep. 15.] suum ait: Tu habes, quo te interim excuses, quia te diu possidet vix recepta possessio. Et iterum ad [Note: lib. 8. ep. 8.] Syagrium: Agrum si mediocriter colas possides, si nimium possideris. Ad quae loca C L. Savaro elegantem congessit farraginem, cujus doctissimus Commentarius cum non in multorum manibus versetur, cum magnâ nominis et meritorum ipsius praedicatione huc adponam. Adfertautem Sanctorum Patrum elegantissima dicta: Ita igitur D. Gregorius Magnus: [Note: Hom. 36. ub Luc.] Sictenete, quae hujus mundi sunt, ut per ea non teneamini a mundo, ut terrena res possideatur, [Note: Ep. ad Donat. lib. 2.] non possideat. D. Cyprianus quoque in hanc sententiam: Non intelligit miser speciosa sibi esse supplicia, aurose alligatum teneri et possideri [Note: Serm. de labsis.] magis, quam possidere divitias. Et alibi: possidere se credunt, qui possidentur, censui servi, nec ad pecuniam suam domini, sed magis

pecuniae suae mancipati. D. etiam Hilarius Arelat. [Note: In vitâ S. Honorati.] Alii paedia, inquit, atque mancipia non si ne animi sui captivitate possideant. Hactenus Savaro: vellem addidisset et D. Chrisost. locum: [Gap desc: Greek words] (inquit aureum illud Orationis flumen) [Gap desc: Greek words] aictae opes, ut illis utamur ad necessitatem, non tu defodiamus: hoc enim non est possidere opes sed possideri. Eta libi: [Gap desc: Greek words]. hoc est, Opes possidendae sunt modo dominii et non servitutis, praeesse ipsis non subjici. Inde enim [Gap desc: Greek words] dictae opes, ut illis ad necessaria vitae proterendae utamur, non ut in custodiam abdamus: Servienim est custodire: Domini impendere, et ejus, in cujus manu rerum arbitria sunt. Nihil est absurdius, quam servum divitiarum esse et audire. Unde vere [Note: lib. de beatâ vitâ cap. 26.] Seneca: Divitiae apud Sapientem in servitio sunt, apud stunltum in imperio. Sed redeamus ad profanos scribtores, ubi offert se nobis Valerius Maximus, qui de Ptolemaeo Rege Cypriubi [Note: lib. 9. cap. 4.] loquitur, narrationem his verbis concludit: Proculdubio non possedit divitias, sed a divitiis possessus est: titudo rex insulae, animo pecuniae miserabser

mancipium. Et quia in Senecâ ceptum, [Note: Ep. 8.] desinamus in eodem. Ita igitur ille alicubi: Ista viscata beneficia devitet, in quitabus hoc quoque miserrimi fallimur, quod habere nos putamus, habemur. Caeterum quaerat quis non sine caussâ: Carere sane opibus non possumus, et quem tamdem statues appetitui nostro modum? quousque opes parandae sunt? sic ut nos possidere non possideri dicamur. Facilius, crede mihi, dicitur hoc quam persuadetur. Itaque non dicam meis verbis, sed magnorum Virorum sententiis. Atque hic ordinem Plato ducat merito suo, qui interrogatus, [Gap desc: Greek words] : tantas, inquit, ut nec insidiis exponare, nec rursum [Note: De Tranquill. animi c. 8.] necessariis destituare. Aut mavis haec tibi Senecae verbis dici: accipe igitur: Optimus inquit, pecuniae modus est, qui nec in paupertatem cadit, nec procul a paupertate discedit. Audi [Note: Epist. 2.] alibi dicentem: Quis sit pecuniarum modus quaeris? primus, habere quod necesse est, proximus quod sat est. Prior respicit id, quod natur arequirit: posterior, quod humanitas, et ut commode vivere possis. Sed et Epictetus nos erudiat: [Note: Enchirid. cap. 34.] [Gap desc: Greek words] Modus possessionis uniautque corpris est, ut pes calcei. Si in hoc consistas,

modum servabis; sin, et excedas, in praceps feraris necesse est. Nullus enim terminus est, ubi modum semel ex cesseris. Adjunge Senecam: [Note: De Tranquill. animi c. 8.] Habiliora, inquit ille, sunt corpora pusilla in bello, quae in arma sua contrahi possunt, haud aliter quam ille Virgilianus

Tendit in adversum, seque in sua colligit armaquam quae super funduntur et undiqne maginitudo sua vulneribut objicit. Non potest tanta iniquitas casuum et varietas depelli, ut non multum procellarum irruat magna armamenta pandentibus cogendae in arctum res: Ita, Apuleio testo, immodicae divitiae veluti ingentia et enormia gubernacula facilitus mergunt, quam regunt. Quam vero conveniat [Gap desc: Greek words] , vel adagio notum est et ad sensum Epicteti allusit Horatius, cum ait:

Qui pauperiem veritus, potiore metallis [Note: Epist. 10. l. 8.]
Libertare caret, dominum vehet improbus, atque
Serviet aeternum: quia parvo nesciet uti
Cui non convenict sua res, ut calceus olim
Si pede major erit, subvertet, si minor, uret.

Sed et Damocrates erudite: a vestitu enim modum divitiis petit: [Gap desc: Greek words]. Longae vestes ad pedes usque demissa corpara et immodicae divitiae animum impediunt. Unde fortassis et illa sententia D.

[Note: Orat. [Gap desc: Greek words].] Chrysostomo notata, qua dicit: [Gap desc: Greek words]. Vestem quidem nemo velit habere majorem corpore: tamquam incommodum quiddam. Rem familiarem autem omni ex partemajorem, quam usus et necessitas postulet, cupiunt omnes habere, non intelligentes, hoc illo longe esse incommodius et molestius. Recte igitur concludo cum Apuleio: Fortunam, ut tunicam, concinnam magis quam longam probo. Verum, inquias, quamquam nec alto loco constitutus sim, nec majorum imaginibus commendare me possim, tamen multa requirit vita haec nostra, nec minus me voluptatum illecebrae capiunt et vitae delinimenta afficiunt, quam Principes illos inter homines et supra me sortem que meam elatos: Non igitur placet hic mihi, quem tu vel etiam Sapientes tui mihi praescribunt modum. [Note: De Tranquill animi c. 9.] Respondeat iterum pro me Seneca: Placebit, inquit ille, tibi haec mensura, si prius parsimonia placuerit, sine qua nec illae opes sufficient, nec ullae satis patent: praesertim cum in vicino remedium sit, et possit ipsa paupertas in divitias se, advocatâ frugalitate convertere. Vere enim Eusebius; [Gap desc: Greek words] : Illum divitem existimes, qui se satis possidere sibi persuasit. Monuit hoc, quod

mireris, Voluptatum ille Patronus: [Gap desc: Greek words] [Note: Epicurus apud Stob Serin. 17.] [Gap desc: Greek words]. Si vis aliquem divitem reddere, non est, quod adjicias opes, sed minue potius illi cupiditates. Neque vero Natura aut vita nostra tam multis indiget, paucissimis contenta est: Euripides te docebit:

Nam quid opus est mortalibus, nisi haec duo
Cererisque fruges, poculumque purae aquae.

Sive, ut Varro in Menipeâ loquitur: si tibi seges praebent domum escam potionem: quid ultra desideres? Parva seges satis est, inquit Tibullus. In quam sententiam et Teles Pythagoricus: Metuis ne tibi necessaria desint? At viae omnes oleribus refertae, pleni aqua fontes. Nonne tibi tot lectos exhibet, quanta est ipsa terra et folia pro stragulis? Converte te proinde [Note: Ep. 25.] cum Lucilio, apud Senecam ad Naturae legem, et paratae tibi erunt divitiae: Aut gratuitum est, quo egemus, aut vile. Panem et aquam natura desiderat. nemo adhaec pauper est. intra quae quisquis desiderium suum clusit, cum ipso Jove de felicitate contendere potest. Lucano igitur obsequere monenti et

parentibus, abjiciendae igitur? neque hujus rei tibi auctor sim: Utere illis, et sint sub tuo imperio, non tu sub illarum servitio: At quomodo [Note: In Dyscolo apud Stob. serm. 17.] dicas? Menander doceat:

[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words]
[Gap desc: Greek words].

Quapropter sentio oportere te, quam diu
Dommius es, opibus liber aliter uti, amice;
Omnibus opem ferre, dites efficere
Per te quam plurimos ut possis amicos.
Haec virtus immortalis est, atque si forte exsutus bonis fueris,
Iterum ab illis, quos antea beasti, capies.

Exemplum sistit nobis Philostratus in Herode: cujus verba insignia hem tibi [Gap desc: Greek words]. hoc est, Ceterum Herodes oplime onnium hominum divitiis usus est. hoc autem non facilimum

expeditissimumque, sed omnino arduum ac perdifficile existit. Nam qui divitiis temulenti sunt, hinc contumeliam in homines, inde opulentiam, ut coecam insuper calumniantur. Atqui si quo alio tempore visa est coecutire, certe sub Herode saltem oculata fuit. Etenim amicos respexit, civitates respexit, respexit nationes: cum in omnes vir iste circumspiceret; thesaurosque in mentibus hominum secum una communicantium collocaret. Enimvero decere ajebat recte opid us utentem egentibus quidem suggerere, ne egeant, non indigentibus etiam ne forte egeant. Habes praeceptum et habes exemplum, ad illud animum compone, ad istud vitam institue.

CAPUT VI. Cunctationem in rebus magni momenti non semper expedire, et in bello bis peccare non licere.

Qui Caroli V. Rom. Imp. Augustissimi vitam literis consignarunt, inter alia ejus Apophthegmata etiam hoc commemorant: solitum videlicet eum dicere: Cunctationem [Note: Sansovinus de dictis et factis Caroli V.] animam consilii esse: celeritatem exsecutionis, utramque simul junctam esse quintam

essentiam Boni Principis. Quod dicterium tanto Principe dignissimum, natum ei arbitror ex illo [Gap desc: Greek words] C. Sallust I. Priusquam incipias consulto, et ubi consulueris mature facto opus est: ita utrumque per se indigens, alterum alterius auxilio viget. Quod Sallustius debere videtur Demostheni, cujus prorsus gemina [Note: Orat. 1. in Philippum.] haec sunt: [Gap desc: Greek words] : quod ipsum apud Isocratem [Note: In Orat. ad Demonic.] totidem pene verbis legas: [Gap desc: Greek words] : bis etiam Philosophiae suae Practicae inseruit, aquila Philosophorum [Note: 6. Eth. Nicom. et 5. Eudem.] professus ex communi verbo se habere: [Gap desc: Greek words] , inquit. Neque mihi animus, pugnare cum tot Procerum in literis consensu: id tamen dissimulare non possum, nimiam illam cunctationem, et nimis accuratam procrastinationem non placuisse summis viris, neque utilem admodum umquam fuisse. Notavit id suo symbolo Alexander, magnus ille Orbis domitor, cum ait: [Gap desc: Greek words] , nihil procrastinando. Neque enim Occasio semper ex spectat, donec nos satis consilii ceperimus, quippe quae fronte solum capillata sit, ex Catonis sententiâ posthaec calva. Vidit hoc sapienter Demosthenes, qui et suos Athenienses gravissime repraehendit: cum in hunc modum ipsos compellat: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. hoc est, nos reigerendae tempora in apparando consumimus, rerum autem gerendarum occasiones non exspectant nostram tarditatem et socordiam. Inprimis autem occasio multum in bellis valet, utpote in quibus bis peccare non licet. notatum id saepe Polybio: [Note: lib. 9. Hist.] [Gap desc: Greek words]. Et sane occasio cum in omnibus hominum actionibus dominatur, tum vero maxime in bellicis. Et iterum: [Note: lib. 10. Hist.] [Gap desc: Greek words]. In omnibus rebus ad ea, quae destinaveris; perficienda plurimum valet occasio, maxime vero in bellicis rebus. Rationem vero quod attinet, quare in bello bis peccare non liceat, explicat alibi eruditissime: sed inhypothesi: agit alicubi de oppugnatione [Note: lib. 5. Hist.] urbium, quae fit admotione scalarum: ibi inquit cavendum diligenter, ne breviores sint scalae, quae conatum irritum reddant. Rationes hujus sui moniti redditurus ita loquitur: [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words]. Non licet in ejusmodi inceptis sine detrimento eorum aliquid praetermittere, quae fieri debebant, sed simul peccaveris statim praesto est noxa: idque multis modis: In ipso quidem agendi tempore fortissim; viri periculo objectantur. Tum autem in referendo pedem, majus adhuc periculum, postquam semel contemni ab hoste ceperis, id quod exemplis quamplurimis est probatum. nam eorum, qui ab hujusmodi conatis sunt depulsi, plures invenias, qui aut perierint, aut ad ultimum periculi veneriut, quam, qui sine damno discesserint. Illud porro omnes fateantur, hac molitione hoc eos consequi, ut nemo, inposterum fidem ipsis habeat, omnes oderint. Quin denique hostibus signum dant sese custodiendi, neque praesentibus duntaxat, cum quibus ipsis res est, sed et aliis ut custodias intendant et diligentius sibi caveant. Vides quinque afferri a Polybio caussas in specie suo instituto accommodatas, sed quae pleraeque, si non omnes, ad thesin revocari possunt: Nam una in bello clade acceptâ Imperator in summo discrimine versatur, et si maxime vitam ex clade tamquam spolium auferat, famae tamen periculum facit: primum enim hostibus veluti signum suftulit, docuitque vincibilem se esse, spemque

illis auxit victoriae obtinendae, cui argumento, quod toties Imperatores in Allocutione militari hoc praecipue argumento ad confirmandum milites utuntur: Macti animi este milites, hi enim adversus vos eunt, quos vicistis jam, quorum vim et impetum non modo sustinuistis, sed et generose repulistis et cum clade illorum propulsastis. Deinde et apud suos auctoritatis Imperatori necessariae naufragium facit: quis enim eum valde revereatur, quem Imperatoriarum artium non ita gnarum judicet? quod accidere illis necesse est, qui cladem aliquam ab hoste referunt, non dicam jure an injuriâ. Ita enim comparatum [Note: Corn. Nep. sive AEm. Prob. iu Datame.] est cum rebus humanis, ut prospere gesta fortunae adversi casus culpae ducum imputentur. Exemplorum vere ubique satis comparere Polybius dixit. neque ego veteribus percensendis immorabor, contentus uno nobili Anni M. D. LVII. ad Quintini Fanum in Galliâ, ubi una clades Henrici Galli tot annorum prosperos successus totiusque adeo vitae fortunam evertit, et Dux eo praelio Momorantius, [Note: Thuan. Hist. lib. 17.] vulnere in ilibus accepto captus, cum senili prudentiâ, amore erga patriam, gratia apud Regem, summam potentiam semper ante in Galliâ obtinuisset, postquam tum eum Fortuna deseruit; hominum quoque favorem amisit. Huic vero auctoritatis jacturae

reliqua quae Polybius adfert omnia cohaerent. Praeter has vero causas quas Polybius adfert, suggerit aliam quoque Dio, ubi de Pompeio: [Note: lib. 42.] Pompeius, inquit, cum quae sibi usui futura essent non praevidisset, nec castra in idoneo loco collocasset, neque quo victus perfugeret constituisset, graviter perterrit us est, adeo ut nec consilium ullum oportunum, aut spem firmam in periculis haberet; et addit epiphonematis loco Historicus; [Gap desc: Greek words] , neque enim conveniunt aut simul sunt metus et consilium. [Note: In Caesarib.] Atque ob hanc caussam Alexander apud Julianum Julium Caesarem suggillat, non fuisse illi difficile Pompeium vincere, clade acceptâ attonitum, et nullius consilii aut rationis Imperatorem: [Gap desc: Greek words]. Nil igitur mirum, si Pompeium superasti: nam postquam illum fortuna prodidit, quae prius illi faverat, quamprimum et facilime eum fortunae ope et praesidio destitutum vincere potuisti. Concidunt igitur animi ducum clade aliqua accepta, et veluti obruuntur inexspectatâ calamitate. Sed regrediamur in viam, et telam quam initio capitis cepimus, pertexamus. Cunctatio igitur periculosa [Note: lib. 2. Hist. Flor.] in bello, nec male Macchiavellus saepe in bellis evenire, ut, mora occasioni, celeritas viribus

quoque oppositis nocumento sit. Imprimis autem in rebus gravioribus puta conjurationibus et insidiis cunctatio periculosa est: quod notatum eidem scribtori Hetrusco: Deliberationes inquit periculosae, quanto accratius perpenduntur, tanto segnius constitui suscipique solent, inde evenire videmus utplurimum, ut conjurationes, quibus conficiendis aliquid spatii intercedit, evulgentur. Recte proinde Mosca [Note: Eod. lib.] Lambertus apud eumdem: multa ponderando nihil concludi, tritumque adferebat proverbium: Rem perpetratam caput habere, et Lupus [Note: lib. 3. Hist. Flor.] apud eumdem in eamdem sententiam: Occasionem temporis ad omnia praecise respondentem frustra exspectari affirmat: adeo, ut qui omnia ad amussim operienda duxerit, is vel nihil umquam aggrediatur, aut, si conetur, maximo id. suo dispendio facere cogatur. Intellexit hoc quoque apud Sallust. in Conjuratione Catilinariâ. [Note: Catilin. c. 43] Cethegus, qui semper querebatur de ignaviâ sociorum: illos dubitando et dies prolatando magnas oportunitates corrumpere: facto non consulto in tali periculo opus esse, et quae ibi sequuntur. quam narrationem ita Historicus concludit: scilicet ille Maximum bonum in celeritate putabat. Et nisi fallit nos AEmylius Probus, sive [Note: In vitis Imp. quâ de Datame.] Cornelius Nepos, idem Datames sentiebat: ita enim de illo: Vno consilio uno tempore et proditoress suos perculit et hostes profligavit, et

quod ad suam perniciem fuerat cogitatum, id ad salutem convertit: Quo neque acutius ullius Imperatoris cogitatum, neque celerius factum usquam legimus: Et sane tum celeritate illi vel maxime opus erat, nisi se subverti maluisset. Rem vide suo loco apud eruditum scribtorem.

CAPUT VII. Fidem Principum lubricam saepe esse, contra, quam conveniat.

Superiori capite Heroicum Caroli V. Imp. Dicterium consideravimus, videamus nunc aliud non minus nobile magnanimi item Principis PHILIPPI HASSI, Avi Potentissimi Maurit I Hassiae Landtgraf I Mecoenatis Literarum et Procerum Germaniae Smaragdi: Illum adeo crebro in ore habuisse ferunt: Auctoritatem Principis salvam esse ex tribus cognosci posse: ex probitate monetae, securitate itinerum, et fide promissi. Quorum duobus prioribus omissis tertium nunc solum considerabimus. Fidem vero in Principis verbis esse debere adeo suadere ratio videur, ut impium non modo sed et [Gap desc: Greek words] dicere

nihil verear eum, qui negare ausit. Quod si enim Principis verbis standum non sit, frustra opem ejus imploramus, frustra ad eum in rebus nostris confugimus. Vidit hoc Belisarius dextera Justiniani Imperatori manus, itaque ad Theudibertum Francorum Regem fidei lubricae Principem in haec verba scribit: [Note: Procop. l. 2. Gotth.] [Gap desc: Greek words] : Turpe est, Generose Theudiberte, cum aliis omnibus, quibus vel minima Virtus sit cordi, tum inprimis Principi viro, mentiri ac fidem fallere: Jusjurandum autem et pacta etiam scribto sancita violare ne abjectissimo quidem homini decorum arbitror. Et tamen sunt, qui instillant Principum animis; aliis quidem, qua honestum est, eundum, Principi tantum, qua expediat. Queritur de tam perversis consiliis Polybius quoque: [Note: lib. 13. Hist.] [Gap desc: Greek words] : Fuit, cui in tractandis negotiis dolus malus placeret, quem Regi convenire sane nemo dixerit. etsi non desunt, qui intam crebro usu hodie doli mali necessarium eum esse dicant, ad publicarum rerum administrationem. Certe hujusmodi consiliis usa fuit Regens Scotiae Maria

[Note: Thuan. l. 21. ex Buchan. lib. 16. Hist. Scoticae.] Guisia Jacobi V. Stuarti Scotorum Regis vidua. Ad quam cum Anno reparatae Salutis MDLIX a Congregationis Foederatis (sic illi dici volebant, seque ipsos appellabant, qui a Romanensium sacris secessionem fecerant) legati mitterentur Alexander Cunimus Glencarniae Comes et Hugo Cambellus eques illustris. qui supplices promissa Jacobo Sandelandio Calderano non ita diu ante in memoriam revocarent, neve ea irrita redderentur orarent: multis elabi conata tamdem aparuit se palamque edixit: Promissorum fidem a Principibus exigendam: quatenus eam praestari iis expediat. Egregiam sane vocem dignamque adeo, quae literarum monumentis consignetur: quamquam quid opus? cum pene inscribta sit haec sententia multorum cordibus et inscribta factis compareat. De Carolo V. accepimus, illum, quae adfirmaret, fide Viri Nobilis adfirmare solitum, hancque assertionem omni sacramento firmiorem haberi voluisse: tamen imputatur illi ab Historicis, quod dictorum [Note: Thuan. Hist. lib. 1.] fidem quandoque commodis suis post posuerit. Lis erat inter ipsum et Franciscum Gallum de Mediolanensi Ducatu, cujus restitutionem Gallus omnibus modis urgebat: nec Carolus alienum se ab eâ fingebat: sane cum in Galliam Regis toties irritati, et dum captivus ejus esset, serverius habiti fidem secutus venisset,

Momorantio promissa jam ante verbis confirmasse dicitur, adeo ut Momorantius Francisco, qui hospiti, quem sibi omnibus officiis colendum proposuerat, ne justâ quidem petitione molestus esse voluit, Caesarem promissa repraesentaturum receperit. At vero idem Carolus ubi Valentianas venit, jam de rebus Gandensium securior, instantem Vaurensem, ut fidem de restituendo Mediolano datam liberaret, excusatione primum ad extremum denegatione elusit. In Ferdinando Aragonio grudentissimo juxta et felicissimo Principe nihil praecipue desideratum a summis viris praeter fidem, qua sub colore religionis, quam omnibus actionibus suiss semper praetexebat ad ambitionem et inexplebilem propagandi imperii cupiditatem mira calliditate ipsum abusum constat ex Historiis. Non dicam quam turpiter sed dicet pro me Dio: qui de Antonino Caracallo in hunc modum scribit. Cum ad ipsum tamquam amicum Augarus Rex Osroenorum venisset, fidem ei fregit, comprehensumque conjecit in vincula et Osroenen Rege destitutam cepit, itemque Regem Armeniorum, qui cum filiis dissentiebat, ad se vocavit amice per literas, tamquam in concordiam redacturus: iisque fidem hominis, quae nullae erat, secutis eodem modo usus est, quo Augaro, quamquam Armenii arina capere, quam ad ipsum deficere

maluerunt. Quod cum esset factum, nemo ei fidebat amplius, [Gap desc: Greek words] : ut reipsa cognosceret, quantum sit damnum Imperatori fraudem amicis facere. Haec Dio. Accedit, quod et subditi mox Principum mores imitantur, et Regna ac Principatus [Note: lib. 3. de vitâ Leon. X.] perfidiâ complent. Memorabile est exemplum, quod narrat Jovius de Tramulio Gallorum Duce, qui cum Regem suum Ludovicum XII. bello Belgico, quod ei Henricus IIX. Anglus et Maximilianus I. Austrius moverant, inferiorem esse animadverteret, ad perfidiam confugit, quam Regio exemplo probare se mundo posse sperabat. Sed ipsum Historicum audiamus: Caeterum id bellum, inquit, (de Belgico autem loquitur) opinione omnium facilorem exitum habuisse est visum. Tramulius namque, qui ab Italia pulsus in Heduos cum tumultuariis copiis adcurrerat, ut arces aditusque praesidiis firmaret, quum viribus impar tantam Helbetiorum multitudinem sustinere non posset, eos impetratâ pace in patriam repressit, ita ut vel iniquis et maxime pudendis conditionibus eam parare ex usu praesentis necessitatis minime sibi indecorum fore arbitraretur. Tot enim tantaque praemia jam intra Galliae fines effusis et toties victoribus largissimâ sponsione est pollicitus, quanta nec devicto Rege, subactâ ue Gallia

referriaut sperari posse viderentur, non ignarus Ludovicum nihil earum rerum depulso periculo praestiturum. In eadem porro navi cum his, quos dixi, navigant et illi, qui cum fidem dederant, cavillatione postea utuntur, verborumque ambagibus et involucris promissa vel prorsus eludunt, vel certe aliter interpretari amant: cujus cavillationis exemplum praebuit Aurelianus, de quo Vopiscus narrat in hunc modum: Non praetermittendum [Note: In ejus vita.] videtur, quod et memoria tenet publica et fides historica frequentavit: Aurelianum eo tempore, quo proficiscebatur ad bellum orientale, bilibres coronas populo promisisse, si victor rediret: et quum aureas populus speraret, neque Aurelianus victor reversus aut posset aut vellet, coronas eum fecisse de panibus, qui nunc siliginei vocantur, et singulis quibusque donasse. Quo infamiae [Note: Thuan. lib. 4 ex Sleidani lib. 19.] genere Caroli V. Majestatem collutulasse Atrebatensem legimus: cum enim Carolus Mauritio Saxoni et Brandeburgico Septemviro per Christophorum Ebelebum recepisset, fore, uti Hessus, si se sisteret supplexque veniam peteret, in integrum restitueretur, neque ulli carceri manciparetur, Hessusque generi sui Saxonis et Septem viri fidem secutus paruisset, nihiloque minus captivus attineretur, hic porro fidem illorum antestaretur, illi magnâ contentione apud Caesarem

docerent, quantum ad suam existimationem pertineret Caesarem promissis stare: Caesar ab Atrebatensi inductus: quid ipsi Hesso promisserint, ignorare se respondit: se quidem cavisse illi, non quod omnino non esset detinendus, sed quod perpetuo carcere attinendus esset. Ita enim Atrebatensis, cum, quod scribtum erat, einige Gefängnuß scribtum cavillaretur ewige Gefängnuß unius literulae inversa forma et Ebelebum et fidejussores et ipsum etiam Hessum deceperat: ex quâ re Ebelebus, quem internuncium fuisse diximus, tantum dolorem cepit, ut paullo post ex moerore decesserit. Neque audiendus hoc loco vanissimus Hispanus, qui mentiri nihil veretur, [Note: Ludovic. Avila.] Hessum propriâ manu formulam perscribsisse, ut de scribturae aut scribtoris errore conqueri non potuerit. Nam contrarium constat ex omnibus illis actionibus, quae vafritiem hujus insidiosae cavillationis consecuta sunt. Omnium vero impiissimi sunt, qui ubi fidem dederunt, per scelus aut dolum malum eam repraesentant. Cujus sceleratae integritatis (ita illi [Gap desc: Greek words] nectunt) exemplum memorabile apud Polybium est, ut infinita alia taceam. [Note: lib. 12.] Ubi Locrenses Siculis jurant: sese amicitiam cum Siculis servaturos et regionem eam (Siciliam) pro communi ambobus populis habituros, quamdiu terrae illi pedibus suis insisterent,

et imposita humeris capita gestarent. Conjecerunt autem Locrenses, antequam juvarent, in calveamentorum sola terram, humeris vero capita alliorum ita superposuerant, ut non apparerent. Digressi deinde a jur amento e calceis terram excussere, capitaque alliorum abjecere, ac mox, ubi data fuit occasio, Siculos regione nihil hostile veritos expulere. Similis perfidiae documentum edidit Solymannus Turcarum Imperator Anno Salut. MDLIX. apud hunc Achomates [Note: Thuan. lib. 24. ex ep. 2. Busbequii.] purpuratus, Rustano, post Mustaphae mortem, ad leniendam facti invidiam, dignitate submoto, principem locum in aulâ obtinebat: promiseratque ei Solymannus, sigillum suum, quod ipsi crediderat, ab eo dum viveret, non ablaturum. Cujus odio incensa et Rustani amore irretita uxor Solymanni Roxolana instare apud uxorium maritum non cessavit, ut sigillum Rustano restitueretur: Victus tamdem Solymannus, ne quid fieret contra promissi fidem, si Diis placet, mortem illi denunciari jussit, addito, mitius cum eo agivideri, si semel, quam si millies moreretur, quod futurum esset, si vivus indesinenter ereptae dignitatis et in alium translatae moerore cruciaretur. Alius hic Tyrannus a Mahomete II. qui detestatus hujusmodi perfidiam dixisse non rato fertur: Praestare fidem mercatorum fidei Principum, quippe quae armis

solum et viribus nitatur. Concludam hoc caput non meis sed Polybii verbis, an fortassis illa plus hodie possint in animis Principum, quam mea: [Gap desc: Greek words]. Haec nos dicta, voluimus adversus istud, quod supra modum inter Principes viros nunc viget, et ceu mutua aemulatione quadam alitur, studium dolo malo utendi in administratione rerum sive civilium sive bellicarum.

CAPUT VIII. Raro divites sapere: Bonae autem mentis sororem esse paupertatem.

MEnandri versus est: [Gap desc: Greek words] Beatus est, cui simul et mens bona et luculentae sunt opes. Quibus verbis innuere velle videtur, raro sapientiam cum opibus conjunctam esse. quod ipsum placuisse quoque Plutarcho video: ita enim ille: [Gap desc: Greek words]. Pauci inquit sunt, quibus praeter opes sapere quoque [Note: 1. Olynth!] recte contingat. Demosthenes vero paullo restrictius: [Gap desc: Greek words] : Res secundiores

praeter meritum mentem adimunt incautis et temeritatis occasionem praebent. Non igitur Horatius sine caussâ beatum praedicat eum, cui simul

Caeterum sicut Divitiae [transcriber, in the print: Divitae] raro conjunctae sunt cum hac arte fruendi et sapientiâ ita non minus verum est, quod Petronius Arbiter pronunciat: Nescio, inquit, quomodo Bonae [Note: In Satyrico.] mentis soror est Paupertatis: neminem sane umquam amor ingenii divitem fecit. quin et

Diva ruinosis horret Facundia pannis,
Atque inopi lingua desertas invocat arteis:

Non ignoravit hoc Seneca: Multis, inquit, ad Philosophandum obstitere divitiae: si vis vacare animo, aut pauper sis oportet, aut pauperi similis. Atque hinc Dio Prusaeus: [Note: Oratione Trojanâ quae est numero XI.] [Gap desc: Greek words] , nihil prohibet virum Sapientem in egestate vivere. Nihil prorsus, mi Dio, immo Egestas est manuductrix ad virtutem, unctio Athletica ad labores, exercitatio ad Doctrinam, portus denique tranquillus ad gloriam, ut eleganter Divus Chrysostomus.

Haec haec ingenium miseris dedit, et sua quemque
Advigilare sibi jussit Fortuna premendo,

inquit alicubi Manilius. Quin immo, quemcumque [Note: lib. 1.] cum aliqua laude miramur, eum paupertas ab incunabilis nutricata est, paupertas, inquam, prisca apud secula omnium civitatum conditrix,

omnium artium repertrix, inquit venuste [Note: Apul. in Apolog.] Madaurensis Philosophus, et multa insuper huc facientia alia adjungit. Illud fortasse caussae suae potius inserviens, quam ex vero: Maxima quaeque scelera si ex omni hominum memoria percenseas, nullum in illis pauperem reperies: ubi contra haud remere inter illustreis viros divites comparent. Alia enim omnia Historiae nobis confirmant. Porro quod Artium inventrix paupertas sit, non solum Theocritus professus fuit, cum inquit ad Diophantum:

Paupertas. Diophate artes sola excitat omneis. [Note: Prolog. Sat.] Sed et Persius veluti mystice et sub nube repraesentavit, cum inquit:

Quis expedivit psittaco suum [Gap desc: Greek words] ?
Picasque docuit nostra verba conari?
Magister artis ingenIque largitor,
Venter, negatas artifex sequi voces.

Paullo indignius Plautus Parasitum haec confirmantem inducit, cum apud eum Gelasimus [Note: Sticho sc. Famem. Ep. 15.] inquit: Paupertas omneis arteis edocet, ubi quem attigit. Cum quo in pari reatu Seneca, qui Phonascos et nova alia artificia Fami adscribit, tamquam eorum matri. Quomodo autem id paupertati adscribatur, erudite docet Casaubonus ad Persium: nimirum non ex se id facit, aut quâ paupertas, sed qua premit, ut loquitur Manilius. sic enim duris

urgens in rebus egestas attentos nos esse jubet, et eo contendere, ut victum habeamus. quod notatum et Claudiano:

Provocat haec (inquit) segnes animos, rerumque remotas
Ingeniosa vias paullatim explorat egestas.

Atque hinc est quod Arrianus de Gadiraeis [Note: De reb. gest. Alex.] scribit, Paupertatem ab illis atque artem summo cultu habitas: hanc quidem, quod vitam sustineat et conservet, illam quod industrios atque ingeniosos homines reddat. Sane Horatius [Note: Ep. ad Flor. l. 2. poster.] de se:

Namque simul primum me dimisere Philippi
Decisis humilem pennis, inopemque paterni
Et laris et fundi paupertas impulit audax
Vt versus facerem.

Sed cur adeo Bonae mentis sodalitio gaudet paupertas, sic ut soror ejusdem a Petronio dicatur? Praeluceat hic facem rursus Petronius: ille igitur in hunc sermonem sic delabitur. Ecce, inquit, dum ego cum ventis litigo, intravit Pinothecam senex canus, exercitati vultus, et qui videretur nescio quid magnum promittere, sed cultu non proinde speciosus, ut facile eum appareret ex hac nota esse literatorum, quos odisse divites solent. Audinus causam: Divites odere literatos: itaque non sublevant ipsos. Qui enim bonas literas tractant, vacare curae corporis non possunt, neque manu rem quaerere. Divitum igitur erat, illis de victu et amictu

aliisque huic vitae necessariis prospicere. Ideo enim divitiae ipsis divinitus conferuntur, [Note: Hac. Decad. cap. 5.] ut indigentibus benefaciant. atque adeo hic est legitimus divitiarum usus, ut superius vidimus. Tantum vero abest, ut id faciant, ut immerentissimos insuper viperino odio prosequantur. Quae vero caussa illius odii? audi iterum Petronium: Si quis, inquit, vitiorum omnium inimicus rectum iter vitae cepit insistere, primum propter morum differentiam odium habet. (quis enim potest probare diversa) Deinde qui solum divitias exstruere curant, nihil volunt inter homines melius credi, quam quod ipsi tenent. Jactantur itaque, quacumque ratione possunt literarum amatores, ut videantur illi quoque infra pecuniam positi. Audin duas caussas? unam differentiam morum: Ea vero verissima est. [Note: l. p. 31.] Quemadmodum enim teste Synesio [Gap desc: Greek words] , Imitatio familiaritatis conciliatio est, conglutinatque imitantem illi, quem imitatur: ita contra dissimilitudo necessario odium aversationemque parit et inducit. Cum igitur viris doctis praeclaris moribus institutis honesta solum placeant, studiis improborum dissimilima, quid mirum, si eorum odium referant, qui conculcato honesto per fas et nefas id unum agunt, ut opes exstruant, et plus aliis possideant? Quemadmodum Pythagoras per viam

publicam ire nolebat, et eos, qui bonam mentem amarent, ire vetabat: ita nec aestimantur ab iis, qui publicam viam calcant et solum [Gap desc: Greek words] curae habent. Altera caussa est, quod illis, qui divitiis inhiant, prae suo studio nihil videtur sublimius, quod ut obtineant, animadvertant tamen esse nonnullos, qui liberalium studiorum momenta dignitatem et usum vel eminus videant, ut sui instituti studia attollant, viros bonos doctosque omnibus modis depressum eunt, et quacumque possunt ratione jactant. Quod si igitur legis aut audis Anaxagorae eafugam [Note: l. 1. Pros d. 3.] (verba sunt Boethii) aut Socratis venenum, aut Zenonis tormenta, si Canios, Seneca, Soranos, scito, nihil aliud in eas clades ipsos detraxisse, nisi quod probis moribus innutritis unum fuit studium pessimis displicere, et parare ea bona, quae cum Aristippo enatare possint ex naufragio, risere vero illos, qui grassante quadam stultitia vilissima rerum appetebant sine modo, ut iisdem sine somno incubarent sollisiti dies noctesque Eucliones. Dari potest et tertia caussa: Invidia enim exagitat tales, ut quorum similitudinem desperant, eorum affectent simultatem, ut eleganter Apuleius: anguntur enim virtutis illo profectu, quem etsi pauci intelligunt et aestimant, aliqui tamen semper sunt, qui id faciant, et hosce Croesos prae illis sapientibus contemnant, inde igitur illis moeror et displicentia

sui, destruique adeo cupiunt, ultra quos se non provehi animadvertunt. Mox odium [Note: De Tranquill. animi cap. 2.] nascitur ex aver satione processuum alienorum et suorum desperatione, ut loquitur Romanus Sapiens. Sunt denique, qui sordes suas palliare conantur jocis parum venustis: Viros videlicet doctos non saginandos esse, sed instar generosorum equorum alendos, sic ut ingenii ille vigor non obruatur corporis saginâ voluptatumque coeno immersus exstinguatur melioris mentis flammula. At illis id potius persuadendum, rectius opibus scire sapientem uti, quam quisquam censeat. Ipsi vero videant, quorum consiliis utantur, si res exigat, sicubi oleum non affuderint lucernae, quâ indigent, nec facile carere possunt. Sane, literae marsupium non sequuntur, sudoris comites sunt ac laboris, ut nervose D. Hieronymus, compertumque est, facilius Sapientem opibus carere posse, quam opes sapientiâ. Memorabile est Libanii Encomium, quod Demostheni alicubi perhiber, cum inquit: [Gap desc: Greek words] : Fortunâ quidem adversâ premitur, sed animo consilioque contra eam adsurgit. An vero Athenienses opera ejus et consiliis carere potuere? Abdolpnymum mihi etiam, sis, vide: hic ob inopiam in Regno Sidonis temporibus Alexandri [Note: l. 4. Curtius] Magni colebat hortulum exiguâ stipe: Caussa, inquit Historicus, ei paupertatis, sicut

plerisque, probitas erat. Hic tamen talis, cum regno Rex quaereretur, unus judicatus est regno dignus, nullus divitum, quorum multi noscebantur, judicatus illi idoneus. Ad hunc cum regiae vestis insignibus itur, et in hortum quidem, quem, vellendo lolium infelix et steriles herbas, perpurgabat, ibidemque rex salutatur et in haec verba compellatur. Habitus hic, Abdolonyme, quem in nostris cernis manibus, cum isto squalore permutandus tibi est, ablue corpus illuvie aeternisque sordibus squalidum, cape Regis animum, et in eam fortunam, qua dignus es, istam continentiam perfer, et cum in regali solio residebis, vitae necisque, omnium Dominus, cave obliviscaris hujus status, in quo accipis regnum, immo hercule proprer quem. Alexander judicium approbavit, visoque homine ita eum compellavit: Regiae stirpis te esse tuorum me testimonium docuit, nec corporis hic habitus famae generis repugnat: sed libet scire, inopiam quâ patientiâ tuleris. Tum ille, Vtinam, inquit, eodem animo regnum pati possim. Hae manus suffecere desiderio meo, nihil habenti nihil defuit. O magnum virum et vere divitem, quique multis millibus hordeac eorum illorum divitum antistet: Cujus exemplo nos quoque hac fece egestatem nostram, quam recte Apulejus Philosophiae [Note: in Apolog.] vernaculam appellavit, moderate placideque feramus, nihil etiam moveamur sanâ

Plinianâ qui de Cornelio Minitiano ad [Note: lib. 7. Ep. 22] Falconem suum: Ornamentum est regionis meae Cornelius Minitianus, seu dignitate seu moribus, natus splendide, abundat facultatibus, amat studia ut solent pauperes. Simus sane pauperes fortunae bonis, dummodo animus se recte habeat. Divitibus autem illis illud examinandum relinquamus, quod Demetrius olim pronunciavit: [Gap desc: Greek words]

CAPUT IX. Sermonem et stylum esse characterem animi.

[Note: Apud Laert.] QVod olim Solon dixisse fertur: [Gap desc: Greek words] : Orationem sive sermonem imaginem esse operum et factorum, id post eum paullo clarius pronunciavit Plato, cum inquit: [Gap desc: Greek words] : Qualis inquit oratio, talis vita, tales mores. Unde illud ejusdem, quod adolescentem pulchellum conspicatus, Loquere, illi dixit, ut te videam. Sed et veteris verbi loco Graecis usurpatus olim versiculus: [Gap desc: Greek words] : ad quem respexisse ausim jurare Terentium, cum Bacchis ad Antiphilam: Nam

mihi, quale ingenium habeas, vel indicio est oratio. [Note: Heavtont.] Ad quem versum si legeris, quae notavit Doctissimus vir, et amicissimus mihi Johan. Weizius, spondeo tibi, operae te non poenitebit. Quibus addere nobis visum et alia ejusdem [Gap desc: Greek words]. Atque hujusdem sententiae fuisse reperio Senecam quoque, cujus verba elegantissima non possum non afferre. Ita igitur ille ad Lucilium suum: Quare quibusdam temporibus provenerit corrupti generis oratio, quaeris? et quomodo inquaedam vitia inclinatio ingeniorum facta sit, ut aliquando inflata explicatio vigeret, aliquando infracta, et in morem cantici ducta? Quare alias sensus audaces, et fidem egressi placuerint, alias abruptae sententiae et suspiciosae, in quibus plus intelligendum est, quam audiendum? Hoc quod audire soles vulgo, quod apud Graecos in proverbium cessit, talis fuit hominibus oratio, qualis vita. Quem admodum autem uniuscujusque actio dicenti similis est, sic genus dicendi aliquando imitatur publicos mores. Neque vero tantum publicos mores imitatur oratio; sed et, eodem Sapiente monente, cujuscumque [Note: Ep. 115.] orationem videris sollicitam et politam, scito animum quoque non minus pusillis esse occupatum. Oratio vultus animi est: si circumtonsa est si fucata et manufacta, ostendit illum quoque non esse sincerum et habere aliquid fracti. Hactenus Seneca: cujus sententiae accedere videtur M. ille

Cato, qui cum prudentiam Romanorum ac praecipitantiam ac temeritatem Graecorum quam brevissime indicare vellet, Orationem Romanis in corde, Graecis in ore nasci dixit. Sed et mores hominum singulorum et ingenia ex oratione sese prodidisse liquido doceri potest. Quinctilianus sane de Messalâ et Caesare eleganter disputat: Messalâ inquit, nitidus [Note: l. 10. c. 1. Orat. Instit.] et candidus, et quodammodo prae se ferens in dicendo nobilitatem suam, viribus minor: (vero Caesar si foro tantum vacasset, non alius ex nostris contra Ciceronem nominaretur, tanta in eo vis est, id acumen, ea concitatio, ut illum eodem animo dixisse, quo bellavit, appareat. Et alibi: Videas, [Note: l. 11. c. 1. Orat. Instit.] inquit, rixatores quosdam neque judicum reverentiâ neque agendi more ac modo contineri, ex quo ipso mentis habitu manifestum fit, tam in suscipiendis, quam in agendis caussis, nihil pensi habere. Profert enim mores plerumque oratio et animi secreta detegit: nec sine caussa Graeci prodiderunt, ut vivat, quemque etiam dicere: hum iliora illa vitia summissa adulatio, affectata scurrilitas, in rebus ac verbis parum modestis ac pudicis vilis pudor, in omni negotio neglecta auctoritas haec fere accidunt his, qui nimium aut blandi autridiculi esse volunt. Et de Paulino Illustris Scaliger [Note: in Hypercritico.] Pater: Paulini inquit probitatem legis in ipsius Epistolis, neque solum hoc, sed et animi aequabilitatem, quam cum suo stylo communicavit. et

addit: Fere enim, quibus quisque moribus praeditus est, eos etiam transfundit in dictionem suam. Quin et de Seneca Tacitus: Orationem ejus multum cultus praetulisse, nec mirum, ita enim fuisse illi viro ingenium amoenum et temporis illius auribus accommodatum, quae ultima consentiunt cum ipsius Senecae effato, quod supra attulimus: neque id absurde tamen Seneca: Nam et Sapientis [Gap desc: Greek words] , [Note: ex Epist. 114] ut olim Socratis, hoc est: Sapientis quoque vita velut organum intensione et remissione aptata jucundior efficitur: sicut animus, ita oratio quandoque contorquenda est, saepe ille impegit caput, qui erectâ cervice quodvis ostium ingredi voluit. Porro quia sermo et oratio character animi est, inde id quoqae fluit, non eamdem gratiam habere, cum quis aliena recitat: Vox enim et pronunciatio animat orationem, pronunciationem vero animus ipse: Scribit Auctor vitae Virgilianae, Senecam tradidisse: Julium Montanum Poctam [Note: Lips. in fragment. Senecae.] solitum dicere, involaturum se quaedam Virgilio, si et vocem posset, et os et hypocrisin: eosdem enim versus, eo pronunciante, bene sonare; sine illo, marescere quasi mutos. Caeterum hic [Note: l. 7. Controver. 1. Ep. 122.] locus Senecae periit nobis: meminit ejus Seneca Pater, et egregium ac comem Poetam vocat, et imitatorem Virgilii fuisse confirmat. Philosophus autem humilius de ipso

sentit, tolerabilem enim poetam nominal Quid quid sit verum et sensit et dixit, comprobatque suo calculo Martialis, qui ludit Fidentinum quendam sua carmina populo recitantem suppresso nomine veri auctoris, atque ita alienis superbientem plumis: ita enim illum compellat:

Quem recitas, meus est, o Fidentine, libellus,
Sed male dum recitas, incipit esse tuus.

A quo non longe abit Demosthenis illud: [Gap desc: Greek words] : plurimum ad fidem momenti habet vocis tenor et ipsa dicentis actio: Quamquam enim de Oratoribus ille locutus est, et plurimum ad fidem faciendam valere actionem censet, tamen id quoque certum est, alios ita verbis influere in animos hominum, atque si melle ac papavere sparsi essent, cum alii solidissimis rationibus usi nil nisi odium et aversationem referant. Denique hoc sibi dictum adulescentes existiment, cum interpres animi sit oratio, ut ita se oratione componant ut simul indolem egregiam testatam viris bonis et acutis judicibus faciant: Id consequentur, si et pauca loquantur, nec nisi interrogati, quod modestiae est argumentum, si honesta loquantur, eaque breviter et sine ambage proponant. Nam qui, quo petit, ambitiose petit, et veluti per cuniculos, ille innuere

videtur, jure sibi, quod petit, negari posse: In quam sententiam graviter D. Bernhardus: [Note: Epist. 14 ad Honorium Fapam.] Sicut tentare aliquid vel prece vel pretio adversus justitiam iniquum est, sic pro justitia multum laborare apud justitiae amatores superfluum est. Vidit hoc Menelaus apud Libanium, itaque in haec verba concionatur: [Gap desc: Greek words] [Note: Declam. 1.] Ac mihi quidem semper ea fuit mens, ne ullis omnino de rebus orationem in longum proferrem: idque adeo mihi recte facere videor: nam pro caussa minus aequâ ne exordiar quidem dicere: bonis autem caussis et brevem Orationem sufficere arbitror. In quo illi cum Pindaro convenit, cujus tritum illud: [Gap desc: Greek words] : ad justam caussam vel tria verba sufficiunt. In omnibus vero seriis, si loqui necesse sit, abstineant a phaleris illis et mangonio verborum: omnes enim in re seriâ verborum deliciae etiam non ineptae, intempestivas tamen sunt, inquit vere Dionysius Halicarnassaeus. [Note: De Antiquis Oratoribus.] Sic enim videberis [Gap desc: Greek words] ut Aristoteles, sive [Gap desc: Greek words] ut Dionys. loquitur, non [Gap desc: Greek words] , quasi animo ductante loqui, non composita ad deceptionem et nocte paratâ oratione, ut Persius ait, qualem Isaei fuisse orationem idem Halicarnassaeus

CAPUT X. Ne veteres quidem a)mwmh/touj fuisse, sed semper repertos, qui eos vellicarent.

[Note: Declam. 31.] QUod Libanius alicubi dicit: [Gap desc: Greek words] : Est profecto omnibus hominibus, ut ita loquar, natura a insitum, quando aliquid perficere constituunt: ut, quanto propius ad finem et scopum instituti sui perveniunt, tanto magis et acrius operi illi insistant, et studii fervorem incendant atque augeant: quanto vero longius absunt, tanto languidius rem agant, et veluti deserturi de proposito decidant. Hoc inquam, quod Libanius de se profitetur et universo hominum genere, idem mihi accidit in hâc tertiâ parte Decadum mearum, quarum priores multa suspenderunt, haec vero, quae est numero XIIX. intra paucos dies nata, ipsa finis viciniâ intendente studium. Nunc alia cura versat animum et coquit, Quomodo hanc tertiam partem accepturus sit Lector: sed et

hanc curam ponere me jubet Libanius, cujus [Note: In Apologid Socratis quae est Declam. 29.] elegantissimum locum non possum subticere: [Gap desc: Greek words] , inquit, [Gap desc: Greek words] [Gap desc: Greek words] : Ut iis, qui tabulam aliquam aut simulachrum spectant, aliis licet et permissum est admirari, aliis liberum carpere vel partem aliquam ejus, veletiam, si velit, totum. Ita in Poematis et numeris solutis scribtis, alii meliorem calculum, alii aliud et contrarium suffragium afferunt: Quin et perJovem reperias, eundem quaedam hodie proba censuisse, post aliam de iisdem habuisse opinionem. Quod enim saepe ad examen revocatur et veluti ad unguem castigatur, id sui naturam solicitius exploranti magis revelat. Sed et aurem mihi pervellebat Synesius: [Gap desc: Greek words] (ait) [Gap desc: Greek words] [Note: Epist. 2. ad Nicandrum] [Gap desc: Greek words]. Simias ferunt, postquam pepererint, in foetibus suis, tamquam simulachris obtutus defigere, pulchritudinemque eorum admirari. Adeo natura ejus, quod pepererit, amans est. Aliorum

porro invicem vident, id quod sunt, simiarum esse partus. Quamobrem aliis permittenda in sobolem inquisitio est: (sive illa manuum etiam sit sive ingenii, de his enim agit, quia ita orditur Epistolam [Gap desc: Greek words] ) favor quippe corrum pendis suffragiis sive judiciis efficacissimus est. Ob id Lysippus Appellem ad tabellas admittebat, et Appelles Lysippum. Ubi forte labsus memoriâ Synesius et Lysippum pro Protogene accepit. Quidquid sit: hoc mihi dictum quoque existimavi, permittendum esse cuique de nostris quqque Observationibus liberum et suum judicium. Et qui meliori loco sim ego, quam fuere summi olim in omni genere Disciplinarum liberalium viri. Quis Homero olim nobilior? dormitasse tamen [Note: in Arte Poet.] quandoque Horatio videbatur: Plato eum propter unum dictum Achillis, quo [Note: 3. de Rep. initio.] dicebat malle se in vitâ servire, quam apud inferos regere, e Republ. suâ ejecit, quod tam male de inferis sentiret: Plutarchus eum notat ut [Gap desc: Greek words] ob Adagium de Diomedis [Note: Commentar. in Stoicos.] et Glauci permutatione: Philostratus eum cavillatur, quod Deos hominibus miscuerit, de hominibus quidem ingentia, de Diis vero exigua dixerit: Fuere qui [Gap desc: Greek words] ejus suggillarent, qui similitudines carperent. Divinum Platonem [Gap desc: Greek words] reum multi faciunt. Aristoteles [Gap desc: Greek words]

[Gap desc: Greek words] veteribus, novitiis quibusdam ne tria quidem Stesichori scivisse creditur. Demosthenes Tullio non in omnibus placuit: Non nunc, inquit, de nobis dicimus [Note: In Oratore.] sed de re: in quo tantum abest ut nostra miremur, ut usque eo difficiles simus, ut nobis non satis faciat ipse Demosthenes: qui quamquam unus emimet inter omneis in omni genere dicendi, tamen non semper implet aures meas, ita avidae sunt et capaces, et semper aliquid immensum infinitumque [Note: D. Hieron. T. 4. Prooem. Quaest. Hebraic.] desiderant. Cicero vero ipse a Graecis in jus vocatus, ut alienum restitueret, frigiditatis item in salibus et copiae puerilis ab aliis, ipso etiam Quinctiliano damnatus, quippe [Note: l. 6. c. 4. Instit. Orat.] cui risus ciendi modum, Demostheni facultatem defuisse dicat. Et sane puerilem copiam ipse agnovisse videtur, dicebat enim [Note: Quinctil. Orat. Inst. lib. XI. cap. 1. Idem l. 12. c. 1.] Orationem suam cum annis canescere. Bruto quidem Calvoque nec compositio Ciceronis placuit, neque perfectum eum Oratorem agnoscere voluerunt. Quomodo erga eumdem Ciceronem affecti fuerint Gallus Asinius et Largius Licinius, ex Agellio constare potest, [Note: lib. 17. cap. 1.] sane parum integre, quandoque improprie atque inconsiderate locutum eum scribere non dubitarunt. Notavit et Hypinus nonnulla in versione Phoenomenon [transcriber: in the print with a Greek letter: Phoenomen w n] Arati. T. LivI conciones Trogus Pompeius fictionis arguit. Asinius Pollio Patavinitatem in

[Note: lib. 3. quae de Perseo.] Oratione ejus esse putabat, quam Patavinitatem alii [Gap desc: Greek words] et peregrinitatem, alii verbositatem esse volunt, verbosum sane Caligula [Note: Sueton. Caligula cap. 34.] quoque appellat, sicut et Virgil. ut nullius ingenii minimaeque doctrinae pecus illud proscribsit, qui idem ab aliis quoque Homerici [Note: Vid. Hieron. l. ist. 5.] laboris compilator dictus. Nec desunt, qui Plinium turbido flumini adsimilent, quippe, qui multa degustarit, pauca digesserit [Note: Agell. l. 1. e. 15. Sueton. de clar. Grammat. in Aug.] concoxeritque. Sallustius affectationis in verbis obsoletis ab Asinio Pollione carpitur, vapulatque eam ob rem veteri Epigrammate:

Et verba antiqui multum furate Catonis
[Note: Quinctil. l. 8. cap. 3.] Crispe Jugurtinae et conditor historiae.

L. Annaeum Senecam (at quem virum) Caligula aevo suo vel maxime placentem [Note: Commissiones meras componere et Arenum sine calce esse pronunciavit,] hoc est. [Gap desc: Greek words] , ut loquitur Isocrates, sive [Gap desc: Greek words] ut Thucydides et Polybius. Per Arenam autem sine calce intellexit commatia ista, parum inter se devincta: in quibus sensus jaceret, et ipsa veluti difflueret oratio, [Note: lib. 12. c. 2. lib. 10. c. 1.] nec haereret. Parum eidem aequus Agellius quoque: et quamquam multa illi tribuat Fabius, quaedam tamem etiam notat, Marcum denique Varronem literarum porcum compellare aliqui non dubitarunt. Sed nec sancti Patres immunes ab hac censoriâ virgula fuere,

et Hieronymus in Augustini Epistolis aliquid notat: Ipse rursum Hieronymus et Tertullianus notati ab Erasmo Roterodamo, quod risores: Ipsi denique Apostoli repraehensi, [Note: Praefat. in Cyprianum.] quod Graece scribserint sed parum emendate. Hieronymus certe Paulo Graecae linguae imperitiam non uno loco objicit. Prophetis etiam aliquot sermonis rusticitatem. Quod si igitur tanta literarum et pietatis lumina limam aliorum effugere non potuerunt, qui eam ipse deprecer, aut ignosci per omnia postulem: Absit tantum animi malitia et: pus illud obtrectationis. Notum est Senecae illud: Inter caetera mortalitatis incommoda esse [Note: 2. de Irâ. 9.] illud quoque: Caliginem nimirum mentium, nec tantum necessitaten errandi, sed et errorum amorem. Duci igitur in viam me, ubi erravi, gratum habebo et beneficium interpretabor. Illas vero alienae famae viperas [Gap desc: Greek words] Pelusiotas, ut semper contemsimus, ita semper contemnemus, qui ut in silentium sua mittant crimina, laudem infamare conantur alienam, et ubicumque in alienis scribtis puram inveniunt aream, eam, quemadmodum, canes, eligunt, in quam faciant oletum. Hi tales tentent sane omnia: risum aut, quod humanius, commiserationem possunt, bilem nobis exprimere, [Gap desc: Greek words] , non possunt. Imitentur studium nostrum et [Gap desc: Greek words]

afferant; debebimus: nam et in sacro illo certamine veterum, qui superior evaderet, laudabatur, non qui pungeret aut vulneraret: at hodie, quos cursu non possumus continere, jaculis occupamus. Et quae tamdem gloria inalienis erratis disertum esse? Sane AEschines exiguam eam testatur: [Gap desc: Greek words] [Note: Adv. Ctesiphontem.] (inquit) [Gap desc: Greek words] : Eos videlicet aliquando incurrisse odium vidi, qui aliorum probra nimis perspicue edissertarunt. Sed ne idem de me dici possit, sisto hic, testorque serio, me haec primum mihi servire voluisse, post persuasum a bonis viris, publica fecisse, non aucupandae famae, sed juventutis [Gap desc: Greek words] studiis provehendis aut commodandis: si id consecuti fuerimus, DEO Opt. Max. cui omnia debemus, hoc quoque acceptum referemus, cui Tri-Uni sit laus et gloria in sempiterna secula. Amen.

MICHAELIS PICCARTI Fr. Professoris Norici p.m. OBSERVATIONUM HISTORICO-Politicarum DECADES POSThumae, Cum triplici Indice. [Gap desc: illustration] NORIBERGAE, Typis et Impensis Simonis Halbmayeri, CIC.IC.C.XXI.

DECADIS XIII. OBSERVATIONUM HISTORICO POLITICARUM CAPUT I. De lachrymis Crocodili.

CAPUT II. De Muris seu moenibus Civitatum.

CAPUT III. Jactabundi minus fortes minus rebus gerendis idonei.

CAPUT IV. Vetita magis appeti solere.

CAPUT V. Castitatis et Continentiae in utroque sexu Exempla quaedam rariora.

CAPUT VI. Miserias seu curas vino diluere frequens sed infirmum admodum remedium esse.

CAPUT VII. Quaedam Kakozeli/aj Exempla.

CAPUT VIII. Pace iniquam bello minime antehabendam.

Caput IX. Superiorum amicitiae periculosae, periculosius illas jactares.

CAPUT X. Non omnia in Republicâ semper ad amussim exigenda.

DECADIS XIV. OBSERVATIONVM HISTORICO-POLITICARUM CAPUT I. Principes neque in victu neque in pompâ sive vestitu nimios esse debere.

CAPUT II. Jocari cum Principibus, praesertim asperius valde periculosum.

CAPUT III. Odio conjunctissimorum gravissima esse.

CAPUT IV. Praecocia ingenia raro pervenire ad frugem.

CAPUT V. Loca Provinciaeque rerum aut animalium formis a Chorographis adsimilata.

CAPUT VI. Donare an sit perdere.

CAPUT VII. Diffidentiam esse conjunctam cum gaudio.

CAPUT VIII. [Gap desc: Greek words] hodieque usitatae notata quaedam.

CAPUT IX. Personam loco honori esse debere, non locum personae.

CAPUT X. De Allusionibus ad Nomina Personarum quâ ad laudem, quâ ad vituperium.

DECADIS XV. CAP. I. Nomina propria in Historiis varie mutari.

CAPUT II. Afflictis solatia afferenda, non addenda miseria.

CAPUT III. Senectutem loquacem esse.

CAPUT IV. Ritus Veterum notatus deponendi pecunias securitatis cassâ in templis.

CAPUT V. Praestare Remp. divitem esse, privatos pauperes, quam contra.

CAPUT VI. De Gemmis quaedam genikw=j notata, Luxuria et contemtus quorumdam quo ad eas apud veteres.

CAPUT VII. Fortunam vitam mores et Orationem aemulari et subsequi solere.

CAPVT VIII. Nimiam de aliquo existimationem noxiam esse et proinde non expetendam.

CAPUT IX. Principem non debere uni alicui se totum dare, eumque aliis suis ministris omnibus praeferre.

CAPVT X. De Allocutione Militum, quâ Imperatores ante praelium uti consuevere, quaedam notata.

DECADIS XVI. CAP. I. Mores et Leges saepius [transcriber, in the print: soepius] apud bonos auctores conjungi solere.

CAPVT II. Vitiorum, quibus ipsi cooperti sumus, acerrimi censores et vindices esse solemus.

CAPUT III. Multitudinem peccantium non excusare peccata.

CAPUT IV Sagacitatis mirae Exempla quaedam in depraehendendis obscuris,

CAPUT V. Petitiones et quaestiones quaedam minus gratae argute elusae.

CAPUT VI. Delicta fatenda esse non excusanda.

CAPUT VII. Morbos infames, quasi ex crapulâ et intemperantiâ orti essent, etiam continentissimos quandoque infestare.

CAPVT VIII. Humanum genus querulum esse.

CAPUT IX. Bellerofo/nthj ta\ gra/mmata. Adagium. cui respondet: Literae Vriae.

CAPUT X. Sibi quemque suae Fortunae fabrum esse.

DECADIS XVII. OBSERVATIONUM HISTORICO POLITICARUM CAP. I. PHILOSOPHIAM sive divinam sive humanam non in verbis, sed in rebus consistere.

CAPVT II. Non multorum sed multam lectionem firmare animum.

CAPUT III. Aucupium orbitatum veteribus frequens, et hodieque multis usitatum.

CAPUT IV. Decoctores bonorum suorum olim infames fuisse, idque hodie reduci debere.

CAPUT V. Docti Principum mensis olim adhibiti.

CAPUT VI. [Gap desc: Greek words] Principum repraehensa.

CAPUT VII. Morionum Histrionum nanorum et id genus delicias alias non semper Principibus expedire et sine periculo esse.

CAPUT VIII. Barbarorum jus in armis et vi consistere.

CAPUT IX. Ducis egregii virtutem praestare virtuti Exercitus.

CAPUT X. Vocabulorum quorundam mirae compositiones et Etimologiae.

DECADIS XIIX. CAPUT I. Mortis rarae et ingeniose allatae exempla quaedam.

CAPUT II. Quid sit sugxrwti/zesqai toi=j nekroi=j .

CAPUT III. Quando luxus Romanam invaserit.

CAPUT IV. Abundantia mater luxuriae, haec Inopiae.

CAPUT V. Quis sit verus Divitiarum modus.

CAPUT VI. Cunctationem in rebus magni momenti non semper expedire, et in bello bis peccare non licere.

CAPUT VII. Fidem Principum lubricam saepe esse, contra, quam conveniat.

CAPUT VIII. Raro divites sapere: Bonae autem mentis sororem esse paupertatem.

CAPUT IX. Sermonem et stylum esse characterem animi.

CAPUT X. Ne veteres quidem a)mwmh/touj fuisse, sed semper repertos, qui eos vellicarent.