NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).

HISTORIAE PALATINAE LIB. I.

Sectio I, Quae Prooemii instar esse potest, de Scriptoribus rerum Palatinarum ac Baioaricum.

ALEXANDRVM MAGNVM Macedonem, Orientis illum domitorem, cum in Sigaeo ad Achillis tumulum adstitisset, exclamasse ferunt: O fortunate adolescens, qui tuae virtutis Homerum praeconem inueneris [Note: Flau. Vopisc. vit. Probi. c. I p. m. 621.]. Et vere. Nam nisi Ilias exstitisset illa, idem tumulus, qui corpus Achillis contexerat, nomen etiam obruisset: ait disertissimus Romuli nepotum [Note: Orat. pro Archia, c. XXIIII.]. Quot et quantos arbitraris fuisse Boiorum Reges, quot priscos Palatinos Comites, quot praestantissimos bellorum Duces, quorum res gestae iam perpetuis iacent in tenebris, quia historiarum lumine caruerunt? Hanc ob caussam illos arbitror de republica

optime mereri, qui magnorum Principum memoriam ab obliuione vindicant, et ad posteros propagare satagunt. Cum maxime autem consultum iudicant prudentiores omnes, ea luci restitui, quae domi nostrae quondam facta sunt, ac de propriis rebus erudire nos possunt. Etenim praeposterum, adeoque indignum fuerit, inquirere sollicite curioseque in exterorum facta, dicta, monumenta: quae vero gesta sunt aedibus in nostris, ea floccifacere, ac tenebris obruere. Vnde talis ignorantia consequatur necesse est, in quali maiores nostri faeculis anterioribus versati sunt, qui cum priscorum Germanorum praeclare gesta non propagarint, in summam inscitiam veri posteros coniecerunt; cuius negligentiae merito a grauissimis Historiographis adhuc hodie accusantur.

Eundem tamen Alexandrum Magnum aiunt [Note: Horat. l. II ep. I v. 230.] ex numero pictorum et statuariorum, licet aetas illa plurimos tulisset, non nisi praestantissimis duobus, Apelli et Lysippo, illi pingendum, huic fingendum se praebere voluisse; nec id gratiae caussa, sed quod illorum artem sibi gloriae fore putaret. Magnis enim Principibus magni conueniunt artifices; altae mentes ea, quae praeclare ac fortiter gesserunt, nolunt humiliter praedicari, et aut nullam amant laudem, aut factis parem.

Itaque velim Serenissimis, Illustrissimis, et Celsissimis Principibus Palatinis ad Rhenum, Bauariae Ducibus, (quos solos e CAROLI MAGNI prosapia reliquos, et Germanorum Principum esse nobilissimos, scriptorum grauissimorum suffragia testantur) summos Oratores, Poetas, Historicos, et dignos eorum laudum buccinatores contingere. Et sane animum meum haud raro subiit quaedam admiratio, quod cum Serenissimi et Illustrissimi Principes Palatini ad Rhenum, et Sacri Romani Imperii Septemuiri primarii, ad vnum fere omnes clementissimos litteratorum Maecenates sese praebuerint, ac multos viros doctos, omnium disciplinarum

apprime peritos, satis liberaliter habuerint: ex iis tamen perpauci admodum extiterint, qui summos illos Principes, Musarum patronos benignissimos, et res Palatinas, pro meritis celebrare in animum induxerint: ceteris omnibus tanquam Sigalionibus in ingrato silentii templo collocatis.

Extiterunt quidem olim Gesta Comitum Palatinorum, per quendam Monachum Laurishamensis coenobii descripta: quae cum aliis id genus habuit et excerpsit IOANNES TRITHEMIVS, Abbas Spanheimensis: vt testatur in praefatione Chronici Hirsaugiensis [Note: p. m. 2.]. Sed et ipse Trithemius scripserat de Origine, Regibus, ac Ducibus Bauarorum, simul et Comitum Palatinorum, et Spanheimensium Libros IIII ad Ducem IOANNEM, Comitem Palatinum et Spanheimensem, apud Simmeren residentem: si verus est catalogus Operum eius Polygraphiae praefixus. Sed haec omnia interierunt, nec de eis recuperandis spes vlla. Idem Trithemius res gestas FRIDERICI I VICTORIOSI, Electoris Palatini, in Chronico Spanheimensi per annorum seriem cum cura consignauit. Extat eiusdem Chronicon successionis Ducum Bauariae, et Comitum Palatinorum, ad PHILIPPVM Palatinum, Principem Electorem, iussu illius scriptum, quod cum aliis Trithemii Operibus Historicis recusum est. Post Trithemium Abbatem, magnam illustrationis suae gratiam familia Palatina debet HVBERTO THOMAE LEODIO, cuius non ita pridem Libri XIIII Annalium, de rebus gestis Friderici II Electoris Palatini, publicis typis Francofurti ad Moenum editi sunt. Sed et in NICOLAI CISNERI, Mosbacensis Palatini, magni nominis Iurisconsulti, opusculis, plurima leguntur scitu dignissima, de Palatinis Principibus, et Bauariae Ducibus. MARQVARDVS autem FREHERVS, Consiliarius Archi-Palatinus bene merentissimus, gentis et dignitatis Palatinae primordia altius repetiit, in illis, quas ex imis antiquitatis visceribus eruit, inque lucem protulit, familiae Palatinae Originibus. Quin etiam aduersus Christophorum

Gevvoldum, IC. et Consiliarium Bauarum, Electorum Palatinorum iura vetusta, decora, priuilegia, et eiusmodi alia, grauiter admodum defendit. Gevvoldus ille librum de S. R. Imperii Septemuiratu vulgauerat, in quo inter cetera demonstrare voluit, Electoratum non Palatinatus, sed gentilitium decus esse Domus Bauaricae: neque enim Electores fuisse Heidelbergae Principes, ob Comitum Palatinorum praerogatiuam, sed quia genus duxerint a Bauariae Ducibus. Nec mihi silentio praetereundus IIlustrissimus et Prudentissimus Princeps, IOANNES I Palatinus Bipontinus: quem primo loco nominare debebam. Is enim non modo multum operae et studii in illustranda genealogia Palatinorum Principum impendisse, sed in eo quoque genere praeclarum quid praestitisse fertur. Nam continuum illum ordinem inclitorum maiorum magnanimi illius Herois OTHONIS I Wittelspachii, ex gente Schirensi Boiariae Ducis, iam inde vsque ex CAROLI M. genere indagauit, et exsalebris, in quibus multi haerent, euasit, omniaque impedimenta, quae obstare videbantur, remouit. Sed et plures spero futuros Homeros, Apelles, Lysippos, qui non quidem corporis lineamenta, et simulacra, quae cum tabellis et marmoribus simul intereunt, sed Principum Palatinorum virtutes, litterarum monumentis consecrent, et ad omnem posteritatis memoriam propagent. Quorum ego praestantiam etsi non assecutus, at studium aemulatus, HISTORIOLAM hanc PALATINAM, soloci filo, absque pomposis verborum phaleris et praeteritis rhetorum ambagibus, conscribere volui, in amorem Electoralis Palatinatus patriae meae desiderantissimae, quae me extorrem nescio qua dulcedine ducit, et immemorem non sinit esse sui.

Inter ceteras igitur Germaniae Principum familias, PALATINA DOMVS omnium semper nobilissima pariter, atque laudatissima fuit habita. A CAROLO siquidem MAGNO, Pipini Regis Francorum filio, Imperii Occidentis instauratore praegloriosissimo, Palatinos descendisse, cuiuis notum est. Et fuit eorum gubernatio

fere mitissima, prorsusque [Gap desc: Greek words], patriae nationis Germanicae primum, suarum dein prouinciarum consecrata saluti. Neque vero vlla in genere humano familia reliqua dicitur, quae paterna origine e CAROLI M. primi Germanorum Imperatoris, prosapia descendat, praeter hanc modernorum Comitum Palatinorum Rheni, et Ducum Bauariae gentem. Id vt magis elucescat, visum est praemittere Historiae Bauaricae synopsin, in qua eorum Ducum seriem, et res gestas, in breui quasi tabella, adumbrabo, qui, post Caroli illius Magni imperium, in Bauaria ad gubernacula Reip. sederunt.

De Bauaricis rebus luculenter scripserunt: ANDREAS, Presbyter Ratisponensis: IOANNES AVENTINVS, Boiorum Liuius, qui peragrata Germania, Gallia, Italia, Sarmatia, Pannonia, et vtraque Bauaria, septem libris Annales Boiorum conscripsit: adiutus libei alitate Serenissimorum Ducum Bauariae, GVLIELMI, LVDOVICI, ET ERNESTI. Hos Annales NICOLAVS CISNERVS, Mosbacensis, IC. Palatinus celeberrimus, Latine et Germanice ex manuscriptis authenticis codicibus restituit. MARCVS autem VELSERVS, Augustanus ille Boicusque Tacitus, scripsit Annales Boicos libris quinque, [Note: Conf. Adami vit. ICt. p. m. 220. quippe cuius verbis auctor hic loquitur.], tanta perspicuitate, tanta fide, tanta prudentia, tanto nitore, vt meditanti videantur adstitisse hinc Musae et Gratiae; hinc Consus, Apollo, Suada, Venus. PHILIPPVS etiam APIANVS, celebris Mathematicus, Academiae Ingolstadiensis Professor, iussu Principis ALBERTI, Bauariae descriptionem aggressus est, quam magnis longisque laboribus, et itineribus variis susceptis, anno CIC ICLXVII absoluit, suisque typis elegantissime expressit. Opus hoc gratissimum fuit Bauariae Duci Alberto, qui duobus millibus et quingentis aureis auctorem donauit; quotannis vero, praeter salarium Academicum duplicatum, centum quinquaginta florenis ad dies vitae [Note: Conf. itid. Adami vit. Philos. p. m. 163. col. 1.]. Sed ego rem omnem compendio

tantum delineabo, vt in synopsi lector videat, quod per longa sparsim horum Bauarorum scriptorum volumina legitur.

Sectio II De primis antiquissimae Baioaria Regibus ac Ducibus, vsque ad tempora Caroli M.

BAVARIA, regnum olim florentissimum et amplissimum, Reges antiquitus habuit: sub Francorum autem imperio Duces accepit. Agilolfingis imperantibus, ab ortu ad Anassum vsque, siue Anesum flumen, quod Hunnos a Boiis diuidebat, pertinuit: sicut ad occidentem Lyco ab Alemanis seu Sueuis distinguebatur, hodieque distinguitur. Versus meridiem ad Tridentinum vsque agrum, et Alpes Italiae porrigebatur. A septentrione Danubio claudebatur, ita vt Paullus Diaconus veterem Boiorum regionem omnem, Sueuia, Italia, Pannonia, et Danubio definiat. Verba Diaconi [Note: l. Vl p. m. 1152.] sunt: Noricorum Prouincia, quam Baioariorum populus inhabitat, habet ab Oriente Pannoniam, ab Occidente Sueuiam, a Meridie Italiam, ab Aquilonis vero parte Danubii fluenta. Adeo populus olim Boicus late fusus, quatuor tetrarchiis custodiebatur, quibus limitum Praefecti (postea Marchiones, seu Palatini) praeerant, omnesque Principi maximo Boiorum parebant, quos ille pro arbitratu ad fines tuendos mittebat, vel inde auocabat. Hanc Boiorum potentiam fregit Fridericus Barbarossa Imp. cum Austriam anno Christi CICC LVI Henrico, Friderici Aenobarbi patruo, in publico conuentu Principum Reginoburgi assignauit, ipsumque Henricum ex Praefecto limitis Orientalis Franciae et Marchione, Principis titulo insigniuit, traditis etiam ex Bauaria quibusdam toparchiis. Idem Imperator anno post Christum

natum CICC LXXX, proscripto Henrico Leone, Boiorum et Saxonum Principe potentissimo, Bauariam commisit Othoni Wittelspachio, Praefecto praetorio, vnde genus illustre trahunt, qui hodie Bauaria et Palatinatu ad Rhenum potiuntur. Ad Christianam autem fidem ante plerasque Germaniae partes Bauaria conuersa, status Imperii primarius semper fuit. Duces eius ceteris post Electores Principibus, quantum potentia et nobilitate maiores, tantum etiam honore et loci praerogatiua antelati. Ducatus Bauariae in quaternaria illa diuisione Ordinum Imperii (si qua ei fides) principe loco collocatus. Ex hac denique familia non tantum aliae complures illustres Principum familiae, quasi surculi annosissimae arboris, enatae; sed multi etiam, iique laudatissimi Caesares et Augusti orbi Christiano dari. Et, (quod rarum ac prope vnicum Dei beneficium) a multis iam saeculis, primaque adeo origine sua, inclitum genus hoc continua serie, absque vlla interruptione, feliciter vsque ad nostram aetatem propagatum est. Hoc olim vt insigni fecundia in multos ramos diffusum, ita fortuna fauente, finibus iterum late prolatis, multas alias ditiones sinu suo recepit: vt veteres illos Margrauiatus, Krayburg ad Oenum, Vohburg, Chambiam, Neomarchiam; et Landgrauiatus atque Palatinarus, Wittelspach, Scheyrn, Dachavv, Andechs, Vallay, Stefling, Stauff ad Regenum, Lengefeld, Kalmuntz; ne et Comitatus enumerem, Grayspach, Hirschberg, Ambergthal, Sulzbach, et alios.

Reges Bauariae veteres a THEODONE orti, numerantur XIII vsque ad TASSILONEM, vltimum Agilolfingorum siue Regem (nam et regium sibi nomen vsurpauit) siue Principem. Natus est TASSILO, patre VTILONE, eodem anno DCCXLII, quo CAROLVS M. Quartodecimo anno rudimentum Martis in Pipini castris posuit; proximo anno se, gentemque totam in Pipini clientelam dedit, quem altero et vicesimo deseruit, nescio quomodo vel a Pipino, vel officiis aulicis offensus, et rupto primum foedere

domum ad Vtilonem Patrem refugit; vxorem dein Luiti purgam, Desiderio vltimo Longobardorum Rege natam, duxit, cum annum ageret octauum supra vigesimum. Suscepit ex coniuge geminos virilis stirpis liberos, GVNTHERVM, ab apro in venatione interemptum, et THEODONEM, stirpis vltimum, ab Hadriano Pontifice Romae sacro fonte lustratum. "Hoc [Note: conf. Rader. cuius haec sunt, T. I. Bau. Sanct. p. 84. b.] vero offendit Tassilo, quod pactis non steterit cum Pipino et Carolo Magno initis: quin et arma contra mouere, Luitpurga instigante, saepius conatus, tandem regno Bauariae, et potestate exutus, reusque Maiestatis, veniam ea conditione impetrauit, vt in monachum attonsus, priuatam cum filio Theodone vitam coleret." Coenobium igitur Laurisheymense S. Nazarii, non procul a Wormatia, Tassilo intrauit anno Christi DCC LXXXVIII; quo tamen anno ex hac vita emigrauerit, non proditur ab Historicis. Tumulus eius in nobili illo coenobio Laurisheymensi etiamnum ostenditur, cum hac inscriptione:

CONDITVR. HAC. FOVEA. QVEM. PIE. CHRISTE. BEA.

TASSILO. DVX. PRIMVM. POST. REX. MONACHVS. SED. AD. IMVM.

IDIBVS. IN. TERNIS. DECESSERAT. ISTE. DECEMBRIS [Note: Freher. orig. Palat. P. I c. Vl p. m. 45.].

Exitus Agilolfingorum Imperii is fuit, anno ducentesimo octogesimo, postquam THEODO primum pedem in Bauaria posuit. Stirps inter Germanicas sine controuersia vetustissima et nobilissima, in cognomine THEODONE, Tassilonis filio, extincta est.

Tassilone exauctorato, et in coenobium cum Theodone filio retruso, Bauariae, in prouinciae formam redactae, praefecit GEROLDVM, virum cum genere natalium, tum virtutis gloria

illustrem: quem veteres scriptores Comitem atque Consiliarium, atque Signiferum Caroli promiscue dixere, nonnemo Consanguineum. Domo Sueuum, Hildegardem sororem habuisse, amplissimam praefecturam affinitatis suffragatione a Carolo consequutum, certis monumentis compertum est. M. Velserus, IIVir Augustanus, mortem eius stilo prosecutus in haec verba [Note: l. VI rer. Boioar. nondum in lucem emisso: quem habuit Rader. et T. I Bauar. Sanctae, p. 76 b. adduxit: a quo deinde Auctor noster ea hic mutuatus est.] scribit: Anno DCC XCIX Hunnicum bellum recrudescens, veteri verbo fidem asseruit, metum non diuturni officii custodem esse. Ad primum tumultus nuncium armati accurrere, Ericus Foroiuliensium Dux, et Geroldus Boicae et praefectus. Enimuero vtriusque virtutem perfidia interceptam fortuna destituit, vt bellum Francis cetera incruentum propemodum vni funestarint. Ericus Tharsaticam, quae Liburniae ciuitas ad mare sita, obsidione cingens, homo militaris, multis victoriis clarus, oppidanorum insidiis circumuentus, ignara morte perimitur. Sigebertus a suis caesum scripsit: nos plures, et sine controuersia grauiores testes, principem Eginhardum sequimur. Geroldus nihil prosperiore casu, acie instructa, manus iam conserturus inter ordines obequitans, dum apta oratione militum animos erigit, certam aduersus hostem eum victoriam spondens, qui spem adhuc omnem infuga posuerit, incertum cuius virtute an scelere, improuiso cecidit. Nam equites eum comitati duo, simul interfecti sunt; facti auctor latuit: corpus in Augiae monasterium conditum, cum epitaphio:

Mole sub hac magni seruantur membra GEROLDI,
Huius iura loci cunctis qui viribus auxit,
Pannoniis vera Ecclesiae pro pace peremptus,
Oppetiit saeuo Septembribus ense Kalendis,
Sideribusque animam dedit. Artus Saxo fidelis
Abstulit, huc retulit, dignoque hic clausit honore.

CAROLVS, (stirps [Note: Ita supra quoque sect. I §. 3 p. 4. Atenim nostros Rheni Palatinos a Carolingis originem trahere, in dubium nunc reuocant, quin negant ac improbant tantam non omnes. Inprimis Dauid Blondellus plen. assert. geneal. Franc. multus est in impugnanda eorum sententia, qui a Pipino, Caroli filio, Italiae Rege, illos deriuant. Id quod, iudice Phil. Iac. Spenero, syllog. geneal. p. m. 177, argumentis agit haud contemnendis.] Heroici generis, Comitum Palatinorum ad Rhenum, et Bauariae Ducum modernorum,) propter rerum, quas gessit, magnitudinem, Alexandri Macedonis, Pompeii, Constantini exemplo, ex virtute dictus cognomento MAGNVS, rectius veriusque propter singularem militaris disciplinae scientiam, summam litterarum cognitionem, ardentissimum religionis ac pietatis studium, TER MAXIMVS appellandus, Anno post Christum natum DCC XLII, Pipino Francorum Rege ex Bertha seu Berthrada, Graeca Principe, natus, genus, multorum quidem animo, a Boiis, non hi ab illo, traxit. Vtilo Agilolfingus, Theodonis I frater, Carolinorum auctor fuisse perhibetur. Plurimi sane Carolum hunc Magnum e stirpe Agilolfingana Theodonum, Boicae quondam Principum, oriundum tradunt: Patre Pipino Breui seu Pusillo: Auo Carolo Martello: Proauo Pipino Crasso: Abauo Anchiso: Atauo S. Arnulpho, Mediomatricum seu Metensium Episcopo. Sed quo loco Carolus Magnus natus, [Note: p. m. 135 col. 1.] Eginhardo auctore, incertum: siue patrium solum fuit Ingelhaimium, quod altero milliari Moguntia distat: seu Caroloburgum, quod in Bauaria tertio lapide ab vrbe Monachio, regia Principum Bauarorum, abest: siue haud procul Leodio, vt Belgae volunt: siue denique Ingelhaimii apud Francos. Nam fere de Caroli Magni hodie, vt olim de Homeri patria, certatur. Nos cum Eginhardo negamus natalem Caroli terram certo sciri posse.

CAROLVM Martellum habuit auum, qui primus Franciam ab impotenti Tyrannorum dominatu in libertatem asseruit. PIPINVS

pater, cognomento Pusillus, ex Praefecto Palatii Rex Franciae, post quintum decimum, quam regnare occoeperat, annum, interfusa cuti aqua exstinctus, Anno DCC LXVIII, VIII Kal. Octobr. Regni heredes CAROLOMANNVM, et CAROLVM M. ex se natos reliqiut. Carolomannus patrium regnum accepit: postea spretis rebus humanis monachatui nomen dedit. Obiit, Anno DCC LXXI, d. IIII Decembr. Hoc transmittendum silentio non est, eodem anno geminos in lucem heroas editos: quorum TASSILO Boiorum principatum finiit; CAROLVS M. ad Francos translatum inchoauit: cum Theodo Princeps gentis Bauariam, anno receptae salutis D VIII, Romanam tum prouinciam, inuasisset, quam Theodo vltimus et vnicus Tassilonis heres, ducentesimo post et octogesimo anno, cum patre amisit, vti Augustulus Imperium Romanum ab Augusto inchoatum; Constantinus Palaeologus Constantinopolitanum, quod Constantinus M. fundarat, finiuit; et Carolus M. postliminio Occidentis Imperium restituit, et Franciae Germaniaeque intulit, primus ex Germanis a Pontifice Leone III imperatoria laurea insignitus.

[Note: Quae hic sequuntur, Italicis exscripta litteris, Raderi sunt, T. I Bau. Sactae, p. 78, ex quo Auctor desumsit.] Iam per capita Caroli M. studia, mores, coniugia, bella, - aliaque eius opera compendio exsequamur. Quibus exercitationibus crescentem pueritiae florem initiarit, etsi scriptores non exponant, et [Note: p. m. 140. col. 2.] Eginhardus infantiam pueritiamque scriptis neget illustratam, Grammaticae tamen tirocinio a Petro Pisano Diacono imbutum tradit. Elegantiam dicendi, rationem disputandi, et ratiocinandi, caelestium item rerum disciplinam, astrorumque cognitionem ab Albino, cognomento Alcuino, hausisse docet. Quin et versum struere norat, et hodie Hadriani Epitaphios, et Epistola ad Paullum Diaconum Historicum legitur. Sacrarum litterarum volumina tam tractata habebat, vt ipsi discipulus magistrum suum erudiret, et quaestiones ab eodem sibi positas expedret.

Rerum ecclesiasticarum studio fuit tanto, vt carmina, hymni, odaria, ipsius potissimum iussu et auctoritate componerentur, quae hodicque in Ecclesia Romana retinentur. Ex quibus Omnibus facile cogas, Carolum primam adolescentiam in litterarum meditatione, praeter regias equitandi venandique, et arma tractandi artes, consumpsisse, nec postea, vbi paullatim a bellicis studiis otium erat, intermisisse: vt et hac in re cum Iuliis, Augustis, Germanicis, Iulianis, Theodosiis, contendi merito possit. Academias geminas instituit, Ticinensem, et Lutetianam; illam, inquam, Academiarum omnium parentem et reginam, ex qua, velut ex equo Troiano, tanta virorum copia, omni doctrinarum genere cultissima, profluxit. Bononiensem a Theodorico erectam instaurauit. Latinam linguam aeque ac patriam callebat; Graecam intelligere melius, quam pronunciare posse credebatur: adeo disertus erat, vt eloquentiam ipsam docuisse, non ab illa artem dicendi didicisse videretur.

Virtute militari, qua arte et scientia, qua fortitudine et felicitate, ita praestabat, vt pares fortasse Constantinum M. et Theodosium M. habuerit, neminem certe, praesertim ex Christianis, superiorem. Inter paganos cum Alexandra et Caesare iure componas. Quintodecimo anno A patre Marti initiatus proelio adfuit, quo Varifarium Aquitaniae Principem Pipinus bello nouennali persecutus, tandem fregit, cepit, et defectionis poenas morte luere coegit. Composita videbatur Aquitanio, cum Pipino vita et regno cedente, Hunoldus patratum, vt putabatur, bellum instaurat, [Note: Rader. I. d. p. 79. a.] quem Carolus iam suis auspiciis proelia, quod primum commisit, fugatum, Aquitania exuit, nec apud Vascones considere passus, ipsum Vasconum Ducem Lupum, cum dedito Hunoldo, in fidem et clientelam accepit, et Aquitaniam, Vasconiamque omnem in suam ditionem redegit. Tertium rogatu Hadriani Pontificis in Longobardos, tum ecclesiae, vti superioribus annis, infestos suscepit: regem illorum Desiderium Ticini per totam hiemem arcta obsidione circumsessum, et se et regnum dedere, quibus victor voluit conditionibus,

coegit. Interim Carolus relicto ad munitiones milite, Romam - contendit, et reuersus Desiderium exire compulsum custodiae mandauit: Adalgisus Desiderii filius, et regni heres, Constantinopolim profugit, ibique diem vltimum clausit. Carolus Italia potitus, quae Longobardus Italiae subtraxerat, restituit: Regem aeterno exitio multauit. Amplius ducentos annos Longobardum in Italia dominatum, Carolus vna obsidione domitum, regnoque exutum, in Eburones exsulatum misit. Saxonicum inde bellum excepit, quod tres et triginta annos durauit, saepe compositum, saepe instauratum. Alterum postea Longobardicum, quo Rotgardum Forciulii regulum, regnum affectantem, occidit. Tum Hispanicum, Hunnicumque, quod ipsum octennale fuit: Bohemicum, Danicum, Slauonicum, Baioaricum, et alia felici euentu gesta omnia. -

Iam ipsius [Note: Rader. l. d. p. 79. b.] robur viresque corporis eae fuerunt, vt prope fidem excedere viderentur. Equitem cataphractum, equumque vno ictu medios diuisit; militem armatum manu plana sublatum, nullo negotio ad verticem vsque capitis tollebat, aliaque inuicti roboris argumenta, velut alter Samson, edebat.

Imperii fines longe lateque protulit, vti merito Occidentis Imperator diceretur, cum omnem Italiam, Germaniam, Galliam, obtineret, diuisumque orbem cum Nicephoro Orientis Principe possideret: quanquam ille Carolum magis timebat, quam amabat, cum diceret: [Note: v. Eginhard. de vita Caroli M. c. XVI, et Conr. Vrsperg ad Ann. DCC LXXVIII. Vbi tamen ille [Gap desc: Greek words], hic [Gap desc: Greek words] in optandi modo et sin: dubio rectius scripsit.] [Gap desc: Greek words] Francum amicum habeas, vicinum caueas. Francicum Imperium Caroli M. tam latepatuit, vt bonam partem Orientis et Occidentis complexum sit. Inde in Orientalem et Occidentalem Franciam diuisum est. Ad Orientalem quidem Franciam pertinebant Thuringi, Saxones, Frisii, Bauari, Sueui, Lotharingi, et alii. Ad Occidentalem vero Gallia Belgica, Celtica, Lugdunensis, et regna reliqua referebanror.

Hodie Orientalis Francia, quae et Franconia dicitur, ab ortu terminatur Bohemia, a meridie Bauaria, et Sueuia: ab occasu Rheno, a septentrione Hassia et Thuringia.

Missitata etiam Carolo Magno ab Imperatoribus Regibusque digna tanto Imperatore munera. Ex Perside Abdalla legatus, papilionem et tentoria e serico attulit, mirandae tum magnitudinis, tum artisicii: vestem item peregrinam, odores, Arabum opes, et vnguenta, balsamaque. Sed prae cunctis omnium oculos in se conuertit rarae artis nouique ingenii horologium, quod in Francorum Annalibus descriptum leges. Idem per Isaurum inusitatae molis belluam Indicam Abulabazanem transmisit.

Clementia in victos qua fuerit, vel ex hac Christianum et Christianissimum, vt illum Ecclesia Romana honoris canssa nuncupauit, agnoscas. Extra aciem quem hostium occidit? Desiderium seruauit: Tassilonem bello saepius victum, et Maiestatis conuictum, iussit aliis in coenobio subesse, qui suis domi male praefuisset. Pipinum nothum in coniuratione deprehensum, viti Tassilonem, coegit monachum induere. Iam vero quos exsilio multauit, nisi qui dedere se recusabant? Saxoni Witekindo toties rebellanti, toties perduelli, victoque aliam fere legem non tulit, quam vt Christum, eiurata idolomania coleret. Vnde discas, quantum intersit, inter Christianos Principes, et paganos, qui proscriptionibus Imperia exhauriebant, quotquot poterant, occidebant, quos non poterant, fugabant. Vti non sit magnopere mirandum, plerosque ferro, quo tam impotenter abusi sunt, cecidisse, cum ex Imperatoribus Romanis, per annos amplius quadringentos, nullus gladio occubuerit. Primus Philippus, Aenobarbo natus, quod Othoni Wittelspachio, Praefecto praetorio, adulterinas litteras pro legitimis dedisset, filiamque diu desponsam negasset, ferro caesus, quod nollem factum, occnbuit; ceteri omnes ante, fato suo, ex naturae praescripto, defuncti. Post nonnulli interempti.

Vxores Caroli M. numerantur ab aliis quatuor, ab aliis quinque, ordine ductae; prima Desiderio Longobardorum Rege nata, vel,

vt alii, Theodorici soror: secunda Bertha, seu Hermingaria, quam post annum, inuita matre, repudiauit. - Tertia, Hildegardis illa, non Boica, vt nonnemo existimauit, sed Sueua genus, Geroldi Comitis, et Boicae praetoris soror, - ex qua trigeminos stirpis virilis, et totidem, muliebris suscepit, Carolum, Pipinum, Ludovicum Pium, qui proximus a Carolo Magno imperauit; Rotrudim, Bertham, et Gislam. Tertiam [Note: I. Quartam] duxit a morte Hildegardis, Fastradam, Francicam feminam, ferocis ingenii: et hac fato sublata, postremam Luitgardam; qua item rebus humanis exempta, cum aliis exinde consueuit, nullo iam nuptiarum foedere copulatus, quod nemo sit ab omni parte beatus, vt generosissima quaeque vina suas alunt faeces, in laetissima segete infelix lolium succrescit; vbi mel, ibi fel: vbi vber, ibi tuber. Has Carolus animi corporisque labes multis virtutum laudibus compensauit, immo deleuit: tot aedibus sacris a fundamentis excitatis, tantis pecuniarum copiis in egentes toto orbe effusis, tot sedibus Episcoporum positis, - vt taceam alia plena admirationis facta, quae Cupidinis non vulnera tantum, sed cicatrices etiam potuerunt abolere.

Gentium res memoratu dignas in litteras mitti curauit. Rem diuinam in aede sacra assidue obiuit, neque statas preces et canonicas, seu diurnas seu nocturnas, cum valuit, vnquam neglexit: sacris operantes magna religione attendit. - [Note: Rader. I. d. p. 80. b.] Canendi psallendique artem inprimis callebat, et ipse exerrantes emendabat, modesteque canentibus accinebat. Nouas Episcopis sedes nouem posuit. Monasteriensem, Mindensem, Halberstadianam, Osnaburgensem, Bremensem, Padeburgensem, Verdensem, Hamburgensem, Hilde sheimensem, seu Hildemensem. Duas ad dignitatem Metropolitanorum prouexit, Iuuauiensem et Hamburgensem. Basilicam Aquisgrani condidit, auro argentoque ornatam: ancellos et portas solito aere iussit rigere, pilas e marmore Roma et Rauenna aduecto surrexit. Christiana lex passim a Carolo M. propagata; Saxones, Dani, Hunni, Slaui, aliique, damnato daemonum cultu, Christo se dediderunt. Ecclesiam Romanam, Longobar

dorum immanitate paene oppressam, victis barbaris, in libertatem asseruit; oppida, agros, prouincias restituit, nouisque benesiciis cumulauit: - Regibus Francorum Pontificum Romanorum tutelam commisit, vti illos ab hostium incursionibus et insidiis propugnarent. Catholicam Ecclesia Romanae - sententiam a teneris vnguiculis, ad vltimum vsque vitae punctum, constantissime retinuit coluitque, eiusque disciplinam morum, et caeremoniarum multis Pontificum conciliis restituit. Felicis tnfelicissimi, Nestorianam sectam iam olim execratam olentis, celebratis pluribus Patrum Synodis, eliminauit, fundiusque extirpauit. Imaginibus et simulacris purum tribuit, in quorum vsu et cultu plurimi hodie proram et puppim religionis collocant: ita, vt, quemadmodum olim Lactantius [Note: l. II institut. diuin. c. XIX.] dixit, nullam ibi esse religionem, vbi sit simulacrum; ita contra nulla illis religio, vbi nulla est imago seu simulacrum, esse videatur. Pontsicem praeterea Leonem, a suis male mulctatum, punitis noxiis, dignitati restituit, adse venientem summa cum veneratione exqepit. Temperabat summum Imperatoriae Maiestatis fastigium plane Christiana modestia, nec auro gemmisque, nisi summis Christi eclebritatibus, cultus apparebat; quotidiana vestis parum a communi et plebeia abhorrebat. Accedebat in quotidiana victus ratione, temperantia. Oderat ebriosorum clamores et intemperiem, ipse inter lautas etiam, quas raro instaurabat, coenas ter bibere, raro saepius consuerat. Legibus vetuit, ne quisquam alterum ad pocula et ebrietatem prouocaret: sub ipsis epulis acroama audiebat, [Note: Rader. p. 81. a.] aut ex Historia veteri maiorum facta; potissimum tamen D. Augustini de Ciuitate Dei libris aures praebebat. In omnes egentes benignus, non populares tantum, sed toto orbe remotos, Syros, Aegyptios, Afros, Palaestinos, et quoscunque denique, vbi vbi gentium degerent, ex Christiano censu, laborare inopia cognoscebat, donis et pecunia submissa fouebat, eoque nomine sibi Persarum, Afrorum, et Syriae Principes beneficiis deuinciebat, vt Christiani apud

Barbaros degentes suis Regibus propitiis vterentur. Peregrinos ita complectebatur, vti non solum regia, ipsius, sed totum regnum aduenis, ad inuidiam prope ipsius, inundaretur. Multa [Note: p. 81. b.] et visenda opera, aedesque sacras et palatia, porticus ac pontes, aliaque molitus, partim perfecit, partim inchoauit. Regiam Ingelhaimianam, in natali, vt multi ferunt, solo propter Moguntiacum; alteram Nouiomagi Vahali flumini imposuit. Longe celeberrimum et augustissimum est templum illius Aquis excitatum, et pons, passus quingentos longus, Rheno ad Moguntiam iniectus, qui anno, quam moreretur Carolus, foedo nomine conflagrauit. Coenobia multa - a fundamento erexit: - alia, vetustate collapsa, instaurauit: orbem denique terrarum, Principum in Oriente improbis imperiis fatigatum, quodammodo recreauit. Testamente vero, quod triennio ante mortem confecit, opes, quas possedit, vniuersas, aurum, inquam, omne, argentum tam signatum, quam rude, gemmasque, et omnem pretiosam supellectilem, ac regium apparatum, in tres partitus sortes, primam integram iussit custodiri; duas in vnam et viginti diuisas partes, Metropolitanis in Imperio suo ciuitatibus tribuit, ita sortiendas, vt Archiepiscopus quisque ex accepta sua sorte trientem sibi retineret, duas reliquas subiectis Pontificibus assignaret. Sacrae Pontificum maiorum sedes nuncupatae sunt, Roma, Rauenna, Mediolanum, Forum Iulii, Gradus, Colonia Agrippina, Moguntiacum, Salisburgum, Rotomagus, Treuiri, Senones, Vesuntium, Lugdunum, Remi, Arelatum, Vienna, Tarantasia, Eborodunum, Burdegala, Turones, Bituriges. Primam autem ac principem ex tribus capitalibus partibus ad vsum vitae quotidianum adhibuit: quod a morte ex ea reliquum esset, quadrans omnium, viginti illis et vni Metropolitanis adderetur. Ex altero quadrante liberi, ac nepotes, mares iuxta ac feminae, heredes essent. Tertius egentibus cederet: quartus aulicis officiis, seruis, inquam, et ancillis. Subscripsere tabulis Episcopi vndecim, Coenobiarchae quatuor. Comites quindecim. Tabulas ipse Pontifex Romanus Leo III sua manu confirmauit: Ludouicus Pius

Imperator filius, secundum Patris mortem, summa fide quamprimum executus est.

Fatalem illi diem (vti multis aliis ad summa Reipublicae gubernacula sedentibus vsu venit) multa prodigia portendere. Crebrae siderum duorum principum defectiones, quibus imminentem Caroli mortem sentire, lugereque iam tum videbantur. [Note: Id. p. 82. a.] Accedebat luridasolem medium inquinans macula, per septiduum spectata: porticus intra regam et basilicam subito collapsa: pontis decennali opere facti prope Moguntiam conflagratio: faces sereno caelo ante eius ora emicantes, eodemque tempore equi, cui insidebat, cadentis, et vectorem grauiter affligentis lapsus, iaculumque longe e Caroli manibus excussum: Palatii, in quo diuersabatur, assiduus tremor: conclauium crepitus: tactum de caelo summum Aquis templum: malum aureum e tecto deiectum: litterae coronae, CAROLVS PRINCEPS, expuncta.

Ergo quartodecimo anno post octingentsimum a Christo nato, correptus est febri, quam inedia, vt saepe consuerat, frustra pellere conatus est. Nam cum vehemens dolor pleuritidis accederet, septimo post die, quam decubuerat, Aquis Graniis, rebus sacris rite munitus, ex laborioso mortalique imperio, ad tranquillum et immortale regnum triumphumque emigrauit. Vixit annos duos supraseptuaginta: Franciam rexit annos septem et quadraginta: Italiam triginta nouem: imperauit quatuordecim. Obiit V Calend. Febr. hora tertia ante meridiem. Corpus maxima caerimonia, et summo populi dolore, Patriae Patrem lugentis, templo Aquisgranensi magnisicentissimo, ab ipso olim construcro, illatum et humatum. Imperator multis nominibus felix: quod viuus Imperium Romanum ad Francos et Germanos transtulerit: quod orbe toto victor innumeros ab hoste triumphos reportarit: quod heredem ex se natum Ludouicum Pium Imperio reliquerit imperantem: quod orbem terrarum rerum gestarum magnitudine, nominisque gloria implerit. Visitur hodieque eius tumulus, arcu quasi triumphali nobilitatus, cum hac epigraphe:

SVB HOC CONDITORIO SITVM EST CORPVS CAROLI MAGNI ATQVE ORTHODOXI IMPERATORIS, QVI REGNVM FRANCORVM NOBILITER AMPLIAVIT, ET PER ANNOS XLVII FELICITER TENVIT. DISCESSIT SEPTV AGENARIVS ANNO DOMINI DCCCXIIII INDICT. VII V CAL. FEBR.

Corpore [Note: Id. p. 82 b.] fuist, vti vere deseribit [Note: p. m. 139 col. 2.] Eginhardus, spectator illius et gener, amplo et robusto: statura procera, quae tamen iustam non admodum excederet, septem sui corporis pedum, vertice rotundato, luminibus praegrandibus, radiantibusque, naso supra mediocritatem magno, caesarie canicie veneranda, fronte serena, et exporrecta; inerat ori regia, dignitas et maiestas, seu stantem cerneres, seu sedentem: ceruix tamen breuior et obesior, venterque proiectior, quem artuum reliquorum granditas excusabat: incessu firmo et virili. Appellatus apopulo Romano primum Patricius, mox Augustus et Magnus: ab Synodo Moguntina Christianissimus, quod postea nomen fuit Galliae Regibus aeternum: ab eadem Rector verae religionis, Defensor sanctae Dei Ecclesiae: a Concilio Remensi, Piissimus: ab Arelatensi, Princeps et Imperator et Orthodoxus.

SECTIO III de illis, qui Baioariae a Caroli M. aetate praefuere vsque ad tempora Othonis I Imp.

POst Tassilonem, siliumque eius Theodonem exauctoratum, Bauariam tenuit Caroli M. posteritas, vsque ad Othonem I Imperatorem, Saxonem. Ex his Arnolphus Imperator, Carolomanni, Regis Bauariae, filius, Ludouici, Regis Germaniae, nepos, Ludouici Pii Imp. pronepos, Caroli M. abnepos, Boiariae limiti LVITBOLDVM, seu LEOPOLDVM, agnatum suum, praeposuit: cui et eiusdem Arnolphi Imperatoris filius Ludouicus

Bauariam contulit. Leopoldus ille, [Note: Quibus Luitpoldus hic, sator Boiariae Ducum, Palatinorumque Rheni nostrorum felicissimus, parentibus natus sit, inexploratae adhuc veritatis res est. Sunt, qui Arnulphi Comitis, A. DCCC XCI in proelio ad Aquasgrani a Normannis caesi, filium faciunt, quos inter Auctor noster: sunt contra, qui Bernhardo, Comite Lengenfeldensi, prognatum ac Bernhardi Italiae Regis pronepotem fuisse volunt. Quid Tolnero videatur, ex litteris; quas ad nos dedit, exponemus. Arnulphus, inquit, Imp. in diplomate de A. DCCC XCI, IIII Non. Octob. eiusque filius Ludouicus Imp. in diplom. de A. DCCCC, XIIII Kal. Febr. et in alio de A. DCCCC III, XVI Kal. Matt. apud Hundium in metrop. Salisb. T. I p. 249, 130 et 351, eundem Luitpoldum dilectum propinquum suum vocat. Et Regino ad A. DCCC LXXX Litouindam, Arnulphi Imp. matrem, nobilem Carinthiam vocat. Et annales Bertiniani ad A. DCCC LXI Carolomanni Regis Bauariae socerum vocant Ernestum. En coniecturas, quas paucis hoc tibi schemate sisto. Quaestio certe difficillima est. Auentinus eius parentes ignorat. Interim Ernestum I Marchionem Nariscorum, i. e. Nordgouiae siue Bauariae Septentrionalis Marchionem A. DCCC LXI honoribus priuatum, et Luitpoldum ex iisdem Nariscis oriundum testatur l. IIII p. 412 et 481. Haec ille.] filius Arnolphi Comitis Arnulphi Caesaris praefecti militiae in bello Nordmannico, filius,

Austriae siue Bauariae Orientalis praetor, regulus postea Boiorum, cum contra Hungaros fortissime pugnaret, vna cum multis aliis proceribus Boiorum, caesus est Anno Domini DECCCVII. Tunc enim Ludouicus IIII Imperator, Arnolphi Imperatoris filius, contra Hungaros, Bauarorum fines inuadentes, magno exercitu profectus est, et continuo trium dierum proelio circa Augustam Vindelicorum congressus cum ipsis, victus est; Hungari victoria potiti, omnia in Bauaria caedibus, rapinis, et incendiis vastarunt. Reliquit Leopoldus duos filios: Arnolphum (quem vulgo Malum dicunt, iure ne an iniuria non satis constat, alii enim Optimum appellant) et Bertholdum.

ARNOLPHVS Malus, filius natu maior, patri Leopoldo in ditione Bauariae successit: vsuque bellorum promptus et exercitus, contra Hungaros res praeclare gessit; Bauariamque non modo ab eorum incursione strenue defendit, verum etiam ad pacem petendam eosdem compulit.

Mortuo Ludouico Imperatore, Arnolphi filio, stirps Caroli M. defecit, cum iam annos CXII imperasset. Nam Anno Christi DCCCC XI Conradus I, Conradi Ducis Franconiae, Hassiae, Wetterauiae, et Frislariae filius, extra Caroli M. stirpem Augustus designatus est, auctore Othone Saxoniae Duce, qui delatum ad se imperium recusauit, aetatis affectae caussa, et ad hunc Conradum transtulit, consentientibus Francorum, Saxonum, et Germanorum Procerum suffragiis. Opposuerunt se illi Arnolphus Malus, Bauariae Rex, Burcardus Sucuiae Dux, et alii. Sed eos omnes oppressit Conradus, partim vi, partim consilio atque prudentia. Anno DCCCCXVI indicto Ratisponae conuentu Principum, Arnolphum, quem alii Arnoldum vocant, laesae Maiestatis damnatum, et proscriptum, Bauariae regno deturbauit, alios vero capite truncauit. Arnolphus igitur proscriptus, cum

fratre Bertholdo, vxore, et liberis in Hungariam fugit, ibique vsque ad mortem Conradi Imperatoris permansit: eique Eberhardus frater Imperatoris in Bauaria interim suffectus est.

Conradus vero Imperator exitum vitae suae prospiciens, conuocauit Germaniae Proceres, eosque hortatus est, vt Henricum, Othonis Saxonum Ducis filium, Augustum crearent: ad quem etiam per fratrem suum Eberhardum sceptrum, coronam, et alia insignia Imperii misit. Defuncto itaque Conrado Imper. anno Domini DCCCC XIX, die XXIII Decembr. Henricus I Saxonum Dux, Auceps dictus, Imperator Frislariae electus est a Principibus Germaniae, et Franciae, acclamante omni populo. Hic primum bellum, quod gessit, suscepit contra Arnolphum Ducem, qui assumptis Hungaris auxiliai iis, armis infestis Bauariam inuaserat. Hunc tamen monendo prius de sententia mouere studuit, quam vulnus infligeret. Quamobrem ad colloquium familiare postulauit, et rebus omnibus tentatis eo tandem adduxit, vt Regium nomen eiuraret, et Ducis Bauariae titulo contentus esset. Sic pace firmata absque vulnere et sanguine discessum est.

Anno DCCCC XXXVII obiit Arnolphus Bauariae Dux, sepultus Ratisponae in S. Emmerami aede. Eius sepulcro tale inscriptum distichon tradunt:

Viuus pollebam, feci quaecunque volebam,
En nihilor sub humo, sic erit omnis homo.

Eius filii Eberhardus, Arnolphus, et Hermannus, quum de hereditare disceptarent, nec Imperatorem Othonem I Saxonem arbitrum ferrent, sed contra eum ad arma conclamarent, Ducatu Bauariae exciderunt, vix paucis Comitatibus ab Imperatore relictis, et inter eos [Note: Quod Otho Eberhardum, ferocius resistentem, ceperit atque in sueuiam relegarit, statim sequetur. An Arnolphum et Hermannum Praefectos Praetorio siue Comites Boiariae Palatinos constituerit, vix credibile est. Vid. Adlzreitt. P. I annal l. XIIII p. 345; Gundling. Otior. P. II c. IIII §. II in adnot. p. 145.] sub Comitum Palatinorum dignitate diuisis,

vt Wittelspachio, Schirensi, et aliis; Ducatu ipso in Henricum Imperatoris fratrem, eorum sororium, collato [Note: Duo sunt, quae hic obseruanda esse, bene monet Tolnerus. I, Eberhardum, Conradi I fratrem, Franconiae. Ducem, A. DCCCC XXXIX ad Andernacum occisum, cum Eberhardo Bauaro, Arnulphi Bauari filio natu maximo, in Sueuiam relegato, confundi. II, Perperam tradi, Ducatum Baioariae, exclusis paterna dignitate Arnulphi filiis, ab Othone I Imp. A. DCCCC XXXVIII fratri Henrico traditum fuisse: cum constet, tempestate ea, Caesarem Baioariae Ducatum non Henrico fratri, sed Bertholdo, Arnulphi, Baioariae Ducis, fratri: fratri vero Henrico Lotharingiae Ducatum, Giselberto, Lotharingiae Duce, A. DCCCC XXXIX in Rheno flumine submerso, concessisse.].

Et [Note: Duo sunt, quae hic obseruanda esse, bene monet Tolnerus. I, Eberhardum, Conradi I fratrem, Franconiae. Ducem, A. DCCCC XXXIX ad Andernacum occisum, cum Eberhardo Bauaro, Arnulphi Bauari filio natu maximo, in Sueuiam relegato, confundi. II, Perperam tradi, Ducatum Baioariae, exclusis paterna dignitate Arnulphi filiis, ab Othone I Imp. A. DCCCC XXXVIII fratri Henrico traditum fuisse: cum constet, tempestate ea, Caesarem Baioariae Ducatum non Henrico fratri, sed Bertholdo, Arnulphi, Baioariae Ducis, fratri: fratri vero Henrico Lotharingiae Ducatum, Giselberto, Lotharingiae Duce, A. DCCCC XXXIX in Rheno flumine submerso, concessisse.] Eberhardus quidem Palatinus, cum ad bellum persequendum imparatus esset, pro pace, hortatu Archiepiscopi Moguntini, supplicat apud Imperatorem, et impetrat quidem, sed hac conditione, vt Hildesheimium in exsilium abduceretur. Sed paullo post in gratiam ab Imperatore receptus, iterum foedus contra Imperatorem fecit cum Henrico Imperatoris fratre, Bauariae Duce, Giselberto Lotharingio, et Friderico Moguntino. Quibus ab Imperatore domitis, quum Hungaros in Imperium citasset, captus et perduellionis conuictus in Sueuiam relegatur, vbi exsul obiit.

Quin et ille ipse Henricus Bauariae Dux, quum accepti beneficii immemor aduersus fratrem Imperatorem foedus iniret cum Eberhardo Francorum Duce, et Giselberto Lotharingiae Duce, ab eo proscriptus et expulsus est, Ducatu Bauariae in BERTHOLDVM, Arnolphi Malifratrem, et Eberhardi patruum, translato. Henricus ergo nusquam tutum se conspiciens, spe veniae impetrandae venit Francofurtum, vbi Imperator Natalitia Christi celebrabat, et mane fratri templum adeunti nudipes et atratus occurrit, seque ad pedes eius supplicem prostrauit, petiuitque veniam, et impetrauit: sed cum acerba obiurgatione: Ducatum tamen

Bauariae non recuperauit, nisi defuncto demum Bertholdo, anno: DCCCC XLVII, cui eum Imperator concesserat.

At Arnolpho et Hermanno indignantibus, se auita paternaque dignitate priuari, et occasionem eandem recuperandi captantibus, visa est ad eam rem defectione filii Ludolphi a patre Othone M. Imp. idonea oblata esse opportunitas. Itaque Ludolpho se adiungunt, et Bauariam occupant. Ludolphus ille, Dux Sueuiae, filius Othonis Imp. cum Conrado Duce Franconiae, et Episc. Moguntino contra patrem conspirauit, an. DCCCC LII et Moguntiam muniuit. Otho Imp. eandem obsidet mensibus aliquot. Conradus Franciae Dux occupat Ratisponam, Augustam, spoliatque et vastat Bauariae Ducatum. Henricus enim aberat, et auxiliares copias adduxerat patri [Note: Mendose. Fratri enim Othoni copias adduxit Henricus, Baioariae Dux. Quo vid. Witechind. Corbei. annal l. III p. m. 653. De cetero cum Auctor hic rem inuoluere potius videatur, quam distincte explicare: operae pretium erit, adire Tolnerum, Hist. Palat. c. VIII, a pag. 212 ad 216, vbi non temporum modo rationes rectius ordinat, sed longe explanatius etiam progreditur.] Othoni Imp. In Sueuia ne Ludolphus cum patre proelio congrederetur, persuadetur ab Episc. Hulderico Augustano, vt se patri subiiciat; quo facto, Otho Imp. Bauariam recuperare conatur fatri suo Henrico: sed hostes omnes munitiones occuparant, ideo frustra hoc an. DCCCC LIII laborauit. Anno sequenti DCCCC LIIII Ludolphus cum Conrado et Ep. Salisburgensi, euocat Hungaros in perniciem Germaniae, exploratoresque ab Hungaris mittuntur ad Othonem, et statim quinque exercitibus Bauariam vastant. Otho Ratisponam deditione capit, et filium Ludolphum in gratiam recipit. Tandem Hermanno in proelio capto (cui pars Bauariae concessa erat sub Comitis Prouincialis titulo) et omnibus suis ditionibus exuto; Arnolpho itidem in obsidione Ratisponensi occiso, Imperator Otho M. receptam a se Bauariam Henrico fratri restituit.

Ita [Note: Cisneri haec sunt, in orat. de Frider. II Imperat. l. I opusc. p. 144. Quod dum monemus, non ab re erit, simul indicare, post verbae, nunc a Saxonibus, ibi legi, nec quidem perperam, quae hic omissa sunt, nunc a Francis, nunc iterum a Saxonibus, et sic porro.] fillis Arnolphi a successione amplissimae ditionis exclusis, eorumque posteris in angustias Schirensis siue Comitatus siue Palatinatus coarctatis: interim Bauariae Ducatus nunc a Saxonibus, - nunca a Sueuis, nunc ab Austriacis, nunc rursus a Sueuis tenebatur: quoad tandem aliquando in potestatem pristinorum Dominorum, Friderici I Barbarossae Imp. beneficentia, et Othonis Maioris Wittelspachii virtute, rediit: acuius familia etiamnum hodie possidetur. - Ita vt ipsa Bauaria, inuita et quasi coacta aliis familiis, (quae illi, reiectis maioribus Othonis Wittelspachii, praefectae fuerunt) subdita, eorumque tanquam adscititiorum Dominorum iugo excusso, patrocinium tutelamque vnius huius stirpis, a qua adhuc gubernatur, desiderasse videatur.

SECTIO IIII, de Comitibus Schirensibus siue Wittelspachiis, ad quos saec. XII Ducatus Baioariae rediit.

CAstrum Schirense moenibus clausit ARNOLPHVS, Arnolphi Mali, Bauariae Ducis filius, Eberhardi et Hermanni frater: regiamque sibi ac suis posteris sedem exstruxit: Vnde Comites et Reguli Schirenses nominis originem traxerunt.

Huius Arnolphi, conditoris castri Schirensis, filius [Note: Num Wernerus hic, Arnulphi, Baioariae Palatini Schirensis filius, Arnulphi Mali, Baioariae Ducis nepos: tum vero Othnis I Schirensis ac Eccardi pater fuerit, adhuc sub iudice lis est. Othonem I Palatinum Schirensem, Babonis siue Bertholdi Schirensis, A. DCCCCLXXXII (al. DCCCC LXXXIII) in proelio cum Saracenis occisi, filium, et Arnulphi Schirensis, modo memorati, nepotem fuisse, Auentinus l. V tradit. Cui, ceu rerum Boicarum longe peritissimo, magis quam aliis fidem habendam existimat, quem hic exscribimus, Ornatiss. Tolnerus.] WERNERVS, Arnolphi Mali nepos, Hungaros in Bauariam reuocauit,

quibus Otho M. Imperator, anno DCCCCLV cum exercitu occurrit apud Augustam vrbem, in campis Lycatiis, eosque ingenti proelio vicit, die X Augusti, roburque eorum ita imminuit, vt redire non sint ausi. Duces eorum quinque cepit, eosque postea Ratisponae suspendi iussit. Captos plurimos Eberhardus Comes viuos sepeliit. Conradus Dux Franciae seditiosus periit in proelio, et alii quidam. Heroldo, Episcopo Salisburgensi, qui cum Wernhero, Schirensi Comite, Hungaros euocarat, oculi eruuntur. Hungari se ad praesentaneum exitium eductos a Wernhero Comite conspicati, ipsum tanquam proditorem trucidarunt.

Wernhero, ab Hungaris interfecto, duos filios assignant: Othonem I et Eckhardum.

OTHO I Comes Schirensis, patronur Frisiorum, vxorem habuit Iutam, quae ei peperit tres filios. I, Othonem II. II, Conradum Comitem de Valeia. III, Arnolphum, Comitem Dachuni.

OTHO II Comes Schirensis, Frisiorum aduocatus, ex hac vita migrauit, Anno CIC LXXIX, et ex vxore Haziga, filia Regis Arragoniae, ternos genuit mares. I, Othonem III. II, Bernhardum, qui sine vxore ac liberis priuatus obiit, anno Christi [Note: Sic in editione priori est; Auctoris dubium errore, an typothetae. Legas CICCI, vt Auctor Genealogiae Schirensis Mstae disertim habet; Bernhardus I, scribens, obiit sine vxore et liberis. Auentinus itidem, qui in annal. Schirens. ad. A. CIC CI ita: Haziga obiit mortem. - Subsequuntur post filii eius, Eckardus et Bernhardus.] MI. III, Eckhardum II, qui genuit Othonem, Bernhardum, et Eckhardum. Eckhardus dimissa Reipublicae cura priuatus in monasterio vixit. Fratres Otho et Bernhardus Comites de Wolffratshausen dicti sunt. Wolffrathshusium, quod Auentinus [Note: l. VII p. m. 692.] Veliphorathusium appellat, oppidum est, seu forum, in superiore Boica ad Loysam seu Libusam amnem, paullo supra quam miscetur Isarae, plus minus viginti millia passuum fere a praetorio Boiorum Monachio.

OTHO III Comes Schirensis, Othonis II filius magni animi, magnique nominis per totum Imperium Romanum, Schirense castrum in monasterium vertit, et alio Witrelspachio exstructo, sedem suam ibi posuit: seque cum posteritate sua Comitem Palatinum, siue Landgrauium Bauariae, posthac nuncupauit. Inde Hierosolymam profectus, in via decessit, anno Christi [Note: Mendose. Legas CICC I, vt praeter Auentinum l. VII p. m. 653, habes Cl. Tolnerus, tabb. geneal. litt. I KL a reliquis distinctis.] MVIII. Ex Agnete Lotharingia vxore genuit Othonem IIII, Vlricum, et Ludouicum.

OTHO IIII filius Othonis III, Comes Palatinus Wittelspacensis, Henricum V Imp. in Italiam proficiscentem secutus est: vitam finiit an. Christi [Note: Legas velim CICC XLVI, vt Tolnerus l. d.] MXLVI, relictis quatuor filiis. I, Othone V, qui post exclusum Henticum Leonem Saxonem, Henrici Superbi filium, Friderici Barbarossae Imperatoris beneficio, Bauariae Ducatum recuperauit, anno Domini CICCLXXX, III Idus Iulii. Et ab hoc Othone Wittelspachio, cognomento Maiore, profectae sunt Illustrissimorum Principum Palatinorum Rheni, et Bauariae Ducum hodiernorum familiae. II, Friderico, qui dicebatur Barbatus. III, Conrado, Episcopo Moguntino et Salisburgensi, qui cum vix duobus annis quiete praefuisset, e Moguntina cathedra deturbatus est, et defuncto Christiano, Comite a Buche, Thuringo, reuocatus, rursus Moguntinum Archiepiscopatum gubernauit annis septendecim. IIII, Othone Wittelspachio, cognomento Minore, cuius filius Otho Palatinus de Wittelspach, Philippum Imperatorem, Friderici Barbarossae filium, in arce Bambergensi, cum post incisionem venae quietis caussa secessisset, in cubiculo interfecit, anno Domini CIC CCVIII, XXII Iun. Corpus Philippi primum Bambergae sepultum, postea Spiram translatum est. Wittelspachius sicarius non multo post ab

Othone IIII Imp. proscriptus, et a Philippi Imp. Marescalco Pappenheimio interemptus, facinoris sui praemium tulit. Arx Wittelspachia a Ludouico Bauariae Duce solo aequata.

SECTIO V de Ducibus Baioariae ex diuersis familiis.

ARnolpho Malo, Boiorum Principe, extincto, et heredibus ob defectionem exauctoratis, Bauaria parebat Othoni M. Romani nominis primo apud Germanos, et fortissimo Imperatori: qui eam, vt dixi, Henrico fratri attribuit. Hic filium reliquit HENRICVM, qui alias Hezilo dicitur, Henrici Sancti Imp. patrem, patruelem Othonis II Imp. qui cum Archiepiscopis Moguntino, et Magdeburgio, Rege Daniae, Ducibus Poloniae et Bohemiae, aliisque Imperii Principibus contra Imperatorem Othonem II conspirans, ab eo, in Ordinum comitiis, Maiestatis laesae accusatus, anno DCCCCLXXIIII. Quorum suasu apud Imperatorem culpam deprecatus, gratiam recuperauit. Sed cum biennio post, licet a viribus imparatus, et a sociis desertus, rebellare tamen iterum auderet, ab Imperatore Othone II, Othonis M. filio, proscriptus, Ducatuque Bauariae pulsus est; quem Imperator OTHONI Duci Sueuiae, suo ex fratre Ludolpho nepoti, concessit. [Note: Sunt hic, quae tum emendanda veniunt, tum etiam supplenda. Res autem ita habet. Henricus iste Maior, cum sui obliuione officii, nouis iterum rebus studeret, A. DCCCCLXXVI Ducatu Baioariae priuatus, in Boiemiam se proripuit. ex qua Othoni Caesari, cum exercitu subsequuto, non fortiter solum restitit (v. Ditmar. l. III p. m. 342 sq.) sed anno etiam sequenti, qui DCCCCLXXVII fuit, auctore consilii Henrico Minore, Batauiam subito plane insedit. Quod Imperator agre ferens, exercitum vrbi admouit, ac Henricum ad deditionem coegit. Qui anno sequenti publica condemnatus sententia, vna cum Henrico, quem diximus, Minore, non suo, vt erronee Auctor tradit, sed Bertholdi Schirensis filio, ac Ecberto Comite, non Treuiros, (vt noster, fidem Eberspergensium sequuntus membranarum, scribit) sed Traiectum, (vt diserte Ditmar. l. III circa finem, p. m. 347 habet) procul a Boica deportatus est, vbi vsque ad Othonis II obitum in custodia fuit habitus. Ducatu Baioariae in Othonem, Sueuiae Ducem, Ludolphi Ducis filium, translato. Ibi cum Henricus perduellionis crimen lueret, Otho II Imperator A. DCCCC LXXXIII vita excedit. Quo is comperto, ope Popponis Episcopi, in libertatem emersit, ac nouis iterum turbis Germaniam inuoluit. Custodia enim solutus, Othonem III puerum, solio non destinatum solum, verum etiam sollenni iam inauguratum caerimonia, Warino Archiepiscopo Coloniensi extorsit, tnm vero regnum haud dissimulanter, sed maxime palam, omnique nisu prensauit, quin inuolauit. Repugnantibus vero Francis aliisque, licet iam Rex a suis salutatus, in ordinem se redegit, ac A. DCCCC LXXXIIII Othonem ab se dimisit. Ex quo cum Henrico Minori incumberet, Herimanni Comitis hortatu ab armis abstinuit, ac DCCCC LXXXV in Conuentu Ordinum Francofurtensi Othoni III supplex sese commisit. Ea res ad veniam, gratiaeque valuit redintegrationem: tam large quidem, vt Henricus illico, nec demum A. DCCCC LXXXIX, vt Auctor noster habet, Boicam postliminio praemium modestiae ab Othone III receperit. HENRICO igitur Ducatu pulso A. DCCCC LXXVI successor datus est OTHO, Dux Sueniae, Ludolphi, vt dictum, filius, Othonis M. nepos ac Henrici Regis pronepos. Quo A. DCCCCLXXXII, siue in praelio cum Saracenis occiso, siue non longe post vita defuncto, Boiis A. DCCCCLXXXIII Veronae, impositus fuit HENRICVS Minor; ab exsilio, in quod iuxta cum Henrico Maiore ac Ecberto missus fuerat, reuocatus ac in gratiam receptus. Qui tamen A. DCCCC LXXXV huic ipsi, quem diximus, HENRICO Maiori, Othoni III publice reconciliato, ne nouis turbis locus esset, sponte cessit. Quo facto Maior ille proximo Paschate Quedlinburgi maiestatem Imperii illustri adorauit ministerio, dapibus Othonis conuiuio illatis: ac demum A. DCCCC XCV, V Kal. Septembr. (vt praeter annal. Hildeshem. ad h. a. p. m. 721, Chronograph. Saxon. ad h. a. p. 204 aliosque, Ditmarus, temporum illorum aequalis, l. IIII p. m. 351 explicate habet) Gandershemii in Saxonia viuendi finem fecit. Vt autem ab Henrico hoc Maiore ad Minorem istum pedem referamus, Berthulphi Schirensis is fuit filius, vt praeter Auentinum Tolnerus ex vero statuist: (v. Chronogr. Saxo ad A. DCCCC LXXVIII p. 189) non autem Othonis, Sueniae primum, ac post etiam, vti dictum, Boiariae Ducis, vt Brunnerus l. VIII p. 543 Tom. II annal. Boicor. auctorem vitae Meinwerci (§. V p. m. 519) sequutus, habet. Qui quod Henrici Maioris, saepe iam nobis dicti, partes foueret ac tueretur, Anno DCCCC LXXVIII relegatus est. A quo tamen exsilio Anno DCCCC LXXXIII reuocatus, Boicae Ducatum obtinuit, adiitque. Quo vero non longe post Henrico Maiori, A. DCCCC LXXXV, adnitente Hermanno Comite, sponte cessit, et A. DCCCC LXXXIX fatis concessit.] Henricus autem siue Hezilo exsul abiit in Bohemiam, vbi de pace cum Imperatore per intercessores tractans,

conuenit, vt se sisteret iudicio Imperii; vbi comparens in Comitiis, communi Principum consensu, tam ipse, quam filius eius Henricus, Treuerim in exsilium relegantur. Tandem tamen Hermanni Saxoniae Comitis industria, Francofurti in Comitiis Imperatori Othoni III, Othonis II filio, Othonis M. nepori, supplex factus, publice reconciliatus est, et iurata solenniter fidelitate,

in Ducatum Bauariae restitutus, Anno Christi DCCCC LXXXIX. Mortuus est Gandersheimii in Saxonia, Anno DCCCCXCII.

Filius eius HENRICVS Dux Bauariae, Henrici Aucupis Imperatoris [Note: Perperam; l. pronepos.] abnepos, primus ab Electoribus, secundum constitutionem Othonis III et Gregorii Papae, electus est Romanorum Imperator, Anno Christi M II, dictus cognomento Sanctus et Claudus. Matthaeus Raderus, Iesuita, [Note: T. I Bau. Sanctae p. 103 seq.] contendit, Henricum hunc Sanctum Imper. gente Boium, non Saxonem fuisse. Qui vero natum ex gente Saxonum tradunt, referunt stemma ad Henricum Aucupem, et tres Othones Imperatores, itemque tres Henricos, Aucupis filios, nepotes, pronepotes, hoc ordine nascendi.

Sed mendose, si Radero [Note: I. d. p. 103. a.] credimus. Nam patris (inquit) Henrici Sancti tumulus, hoc epitaphio inscriptus Ratisponae, apud S. Emmeramum ostendit, Boium, non Saxonem fuisse patrem.

Henricus Regis pater, et defensio legis,
Bauariae cultus, pius est hic Duxque sepultus.

Henricus ab re ipsa Rixosus, Saxo, (cuius Henricum S. plerique omnes filium faciunt,) non fuit pius, (nisi iam moriturus) sed factiosus turbator, longasque lites, et odia cum Reginoburgico Praesule exercuit, Othonibus Imperatoribus refractarius, affectator Imperii, proscriptus, nec Ratisponae, sed in Saxonia Gandersheimii exstinctus et humatus. Ex quibus conuincas erroris [Note: Geneal. Stemmat. Witikind. p. m. 19.] Reusnerum, duos Henricos miscentem, et hunc Rixosum Ratisponae sepelientem. - Gandershemum, seu Gandersheimium oppidum fuit Saxoniae, cum nobili coenobio. - Mausoleum ibidem fuit Principum Saxoniae. - Pater autem S. Henrici vere pius, et prosancto cultus. Nam ex Abudiaco pago, qui fuit Henrico Imperatori natale solum, singulis noctibus Ratisponam ad S. Emmerami aedem properauit, ibique in sella e saxo excisa, (quae hodieque visitur -) quieuit, quoad fores templi panderentur. Docent idem signa gentilitia, mausoleo ipsius affixa, patrem S. Henrici non fuisse Saxonem, sed Boium. Abest equus, adsunt reticutati et decussati rhombi Boiorum. Henricus Auceps Rex in media aquila signum gestauit Witichindeum, equum, inquam, exultantem. Henricus S. aquilam cum rhombis sine equo,

vt est, cum in aliis, tum Babenbergensibus monumentis. -. [Note: Ita pergit Rader l. d. p. 104. a.] Idem Archiepiscopi, Treuirenses et Moguntini, e Saxonum stirpe oriundi, factitarunt, cum ad crucem, Treuirensis equum, eundem Moguntinus ad rotam adiungebat. Bruno vero Augustanus Antistes, Germanus S. Henrici, rhombos cum Augustani Episcopatus insignibus coniunxit, non equum. Sunt alia haud pauca discrimina diuersae gentis, quae Ioannes Saller, familiae Loioliticae sodalis, apud summam adem Ratisponae Ecclesiastes, in Syntagmate de stirpe S. Henrici adducit: quod diuersi huius et illius sint liberi: quod Iudithae duae fuerint, alteraque Arnolpho Malo - nata, et Henrico, Othonis Magnifratri nupta; quibusdam parum laudata: altera S. Henrici auia, sancta matrona: - quod illa Saxonis coniunx maritum et Saxones concitarit ad occupandam Boicam terram, et iustos heredes excludendos: quod vtriusque diuersi sint liberi: quod Henricus Imperator moriturus, prouinciam non Saxonibus commiserit, committendam alioqui, si saxo fuisset, popularibus: quod triginta duos Comites, [Note: Ita pergit Rader l. d. p. 104. a.] vno patre Babone Abenspergensi natos, singulos singulis dynastiis et praefecturis donarit: quod nuptias sororis Giselae cum Rege Pannonum Stephano in Schirensi castro gentilitio celebrarit: Et hoc genus alia multa, quae ostendunt, Henricum Norici et Carinthiae Principem, nunquam Saxonem fuisse.

Multa tamen possunt contra adferri, quae rem non parum dubiam reddant, vti nondum audeamus cum Radero abrupte pronunciare, Henricum stirpe Boium fuisse, non Saxonem: quanquam, vti dixi, Raderus propendeat in eam partem, vt Boium domo existimet. Sed comperendino, et amplius pronuncio, donec liqueat [Note: At liquet nunc: vt rei clarae immorari haud vacet. Placet tantum adducere locum insignem plane ac luculentum, ex vita Mathildis, huius ipsius Henrici iussu scripta, quo Illustris Vir; G. G. Leibnitius non ita pridem, introd. in scriptor. histor. Brunsuic. inseru. n. XXX. hanc Raderi sententiam infregit. Is ita habet. Regina sene aliquando cum Imperatrice Adelheide nuru ad mensam sedente, ludentibusque iuxta pueris inter se consobrinis, Othone II, filio Magni, et Henrico, filio Henrici Ductis defuncti, quem auia, tanquam imaginem Henrici patris sibi dilectissimi, in oculis ferebat: Imperatricem de matrimonio aliquando inter filiam suam Hemmam et puerum conciliando, sermonem intulisse: at Reginam suspirantem, tanquam futurorum praesciam, dixisse: expedit (ita auctor vitae, dictae, c. V p. 203) filiae vestrae, feliciori se viro adiungere. Hoc nomen (HENRICI) solummodo decus habuit, quamdiu Dominus noster Henricus vixit. Postquam vero in posteros venit, nunquam infortunio caruit. Quid dicimus de angustiis et tribulationibus, quas sustinuit pater ipsius? Sed enim adhuc in diuina dispositione est, quid huic debeat accidere. Speramus autem non excidere hoc nomen de genere nostro, priusquam aliquis parvulus oriatur de eiusdem pueri semine, qui sublimetur regali dinitate. Quis autem dubitet, (subiicit auctor) electae Christi famulae prophetiam in Christianissimo Rege Henrico nunc esse impletam: qui sine vi et armis suscepit culmen regiminis, et tranquillitate pacis nunc tenet honorem dignitatis? O Rex Henrice, merito laudande, induc etiam atque etiam menti tuae prophetiam insignis Reginae, reliqua.].

Aspexit [Note: Ita pergit Rader. p. 104. a.] igitur Henricus Sanctus primam lucem Anno Christi DCCCCLXXII prid. Non. Maii, non Ratisponae, vt [Note: l. II p. m. 238.] Fabricius tradit, sed Abudiaci, vt [Note: l. V. p. m. 507.] Auentinus et Raderus narrant, qui vicus est, et castrum supra Ratisponam millia passuum decem, ad ripam Danubii: patre Henrico, Norici et Carantanorum regulo, matre Gisela, Burgundionum Regis filia, auo Bertholdo, proauo itidem Bertholdo, Arnolphi Mali fratre, Abauo Luitboldo, praefecto Austriae, Arnolphi dynastae, qui in Nordomannico proelio Anno DCCC XCI cecidit, filio: vt in hoc schemate vides:

Sacro fonte lustratus, a Wolffgango Antistite Reginoburgico. Morum et pueritiae formatores habuit inclitos viros, Bernhardum, Praesulem Hildeshemensem: - Burcardum Vangionem: et Wolffgangum Reginoburgicum. Est in huius Wolffgangi historia, [Note: Ita pergit Rader. p. 104. b.] ab Henrico Principe quatuor liberos ad Wolffgangum deductos, vti caelestem ab illo doctrinam, pietatem, et religionem haurirent, illumque - magistrum singulorum fortunam, statum, conditionem praesensisse: et Henricum quidem ab eo Regem identidem appellitatum: Giselam sororem Reginam: Brunonem Episcopum: Brigittam Antistitam. Et sane cuique sua postea sors rata fuit. Nam Henricus et Rex et Imperator creatus est. - Bruno Pontifex Augustanus creatus: Gisela Toxo seu Toxidi Pannonum regi nupsit, nuptiaeque in castro Schirensi, praesente tota gente cognata, solennes agitatae; Brigitta in Antistitam sacrarum virginum lecta. -

Henricus pueritiam, adolescentiam, et iuuentutem in summa vitae innocentia traduxit: ad quam rem, vti solet, plurimum virtus et institutio Wolffgangi valuit. Fabricius inde, aliique miscent acta Rixosi, cum actis pacatissimi Principis ac parentis S. Henrici, qui prorsus diuersi fuisse videntur Radero. Vbi Henricus ex ephebis excessit, annosque pubertatis exegit, matrimonio illigandum censuere parentes, a quo cum ob integerrimum corporis florem, castamque mentem, abhorreret, nec tamen animum aperire, nec votis suorum repugnare auderet, admisit conditionem, nobilissimamque virginem, Sifridi Palatini filiam, (non Rheni, vt [Note: l. II p. m. 239.] Fabricius et [Note: geneal. Stemmat. Witichind. p. m. 20.] Reusnerus, compluresque alii prodidere, sed, vt vult Raderus, Comitis ad Mosellam, vnde Mosellani quoque cognomento dicit) in consortem regni accepit: quibus mox de tuenda virginitate, vsuque tori abstinendo, ad exemplum - Pulche riae Augustae cum Marciano, in omnem vitam conuenit.

[Note: Rad. p. 105. a.] Inter haec Otho III (qui dictus fuit Mirabilia Mundi) Imperio simul et vita defungitur. Henricus multis in Germania regulis tantae spei imminentibus, ab [Note: Tametsi nobis illa solum emendare propositum sit, quae Historiam Palatinam proprie attingunt; non possumus tamen, quin utrumque et Raderum et Pareum hic notemus. Istum, quod pro Willegiso, qui tum temporis Moguntinensem rexit cathedram, ac Henricum inaugurauit, Heribertum inducit. Hunc, quod addit, de suo aliquando liberalis, velle alios, Willegisum Aquisgrani Henricum inunxisse. Vterque verum falso miscet. Henticum sane Moguntiae VIII Id. Iun. sacro oleo imbuit ac diademate cinxit Willegisus, vt Ditmar. Merseb. l. V. p. m. 367, auctor vitae Henrici Adelboldus §. VII p. m. 432, Berwardi itidem Episc. Hildesh. c. XXXIIII p. m. 457, vt et Meinwerci §. XI p. m. 521, Chronograph. Saxo ad A. CIC II p. 214, Alberici Chronic. ad d. a. p. 40, aliique luculente testantur. Eundem vero hunc Henricum postea non Heribertus solum Coloniensis, sed et ceteri Regni Lotharingici proceres Aquisgrani faustis acclamationibus regem salutarunt, ac solio Caroli M. recepta pridem caerimonia, imposuerunt. Vid. Ditmar. l. d. p. m. 369. et Adelbold. l. d. §. XII p. m. 433. Quod vtrum noua, eaque secunda inauguratio siue coronatio fuerit, Doctiss. Gundlingius viderit.] Heriberto Moguntino (praesentihus - Archiepiscopo Salisburgensi, Brixinensi, Herbipolitano, Ratisponensi,

Argentinensi, Patauiensi, Frisingensi, Abbate Fuldensi, aliisque cum Praesulibus, tum Dynastis plurimis,) Rex consalutatur, et Moguntiae sub Annum Christi M II, VIII Idus Iuniisacro oleo imbutus consecratur. Alii coronam ei impositam + Aquisgrani scribunt a Willegiso, Archiepiscopo Moguntino, qui, vt ortus sui humilis nunquam obliuisceretur, rotas duas, quod carpentarii esset filius, clypeo Moguntinae Ecclesiae inseruit, et in thalamo ornatis ac grandibus litteris haec verba scripta habebat; VVillegis, VVillegis, recole, vnde veneris. Henrici Imperatoris competitores alii arnus, alii conditionibus ad officium et ordinem redacti. Inter quos primores Eckhardus, Othonis I ex Ludolpho pronepos, Brunonis Pontificis pater, Sueuorum Rector Hermannus. In Boiis Austriis Tetrarcha Leopoldus, Ezo Palatinus, ducta Othonis [Note: Falso. Legas Othonis II; quippe cuius filiam Mathildem, Othonis III sororem, in matrimonio habuit Ezo hic, Rheni Palatinus. v. Monach. Bruwilerens. c. I p. m. 315. Ditmar. Merseb. l. IIII p. m. 360, et e recentioribus Tolnerus hist. Palat. c. IX p. 231 seq. De cetero male quoque prodit Raderus, Raderumque exscribens Auctor noster, Leopoldum Austriae Marchionem Henrici II Imp. exordia turbis infestasse. Nec enim tum in viuis amplius fuit Leopoldus, quippe qui A. DCCCC XCIIII diem iam obiit; successore relicto filio Henrico: quem quidem Henrico huic II Imp. rebellasse, sunt, qui volunt: licet sententia Brunneri l. VIII p. 599, et l. IX p. 688, 728, 738 T. II annal. Boicor. errent illi, confundentes Henricum istum Austriae Marchionem cum Henrico Comite, Bertholdi et Eilae filio, quem Henrico, ob negatum Baioariae Ducatum, turbas mouisse, belloque aduersatum fuisse, vel ex Ditmaro l. V p. m. 368, 372 sq. Adelboldo Episcopo in vita Henrici II §. X, XI, p. m. 433, et §. XXV, p. 436, auctore itidem vitae Meinwerci §. XIIII p. m. 522, nec non annal. Hildesh. ad a. CIC III p. m. 722 notum est.] III filia superbus, Dietericus

Lotharingius, omnes in regnum intenti: sed spe frustrati. In Italia Ardoinus, seu Hartvvigus, reclamante Arnulpho Mediolanensi Pontifice, Rex proclamatus.

Henricus non minus armis valuit, quam religione. Bella haud pauca, pleraque tamen omnia secundo euentu gessit. Hermannum Sueuorum regulum ab armis coegit ad asylum regiae clementiae confugere. Mox ad easdem aras et Henricus Austrius, Leopoldo natus, gente Boius, domo Schirensis, supplex adrepsit. Mouit inde in Italiam contra Ardoinum, (Hartvvigum alii vocant) non ipse tamen praesens, sed per Duces, victusque discessit, vti meminisset, se vinci posse, magisque certo Numine, quam dubio Marte, et viribus niteretur. Eundem tamen Henricus postea, fastu et victoria exultantem, armis exuit et regno, vt et ipse meminisset, multos ob hoc repente altius efferri, vti grauiore mox ruina deucluantur.

Henricus inde Boleslaum Bohemum bello petit, pulsoque et victo Iarimurum fratrem sufficit. Inde in Sarmatam Boleslaum, Bohemo cognominem, mouit, ingentique proelio victum fugauit, qui mox proiectis armis ad mite Henrici ingenium appelauit, pacemque impetrauit. Eodem euentu Balduinus, Belgarum regulus, occupata Valentia, Caesaris vim armatus, et supplex clementiam expertus est. Repetit Henricus Italiam, Augustusque Romae festa caerimonia acclamatus, et a Benedicto VIII Pontifice Romano inauguratus, Graecorum coloniam Troiam, ipso nomine ex omni priorum temporum [Note: f. memoria. Ceterum nescio, an non falsus sit Raderus, dum in ea est sententia, Hemicum Troiam hanc, Apuliae vrbem, funditus euertisse. v. Chronograph. Saxo ad A. CIC XXII p. 235, et quem Brunner. l. IX p. 756 Tom. II annal. Boic. adducit, prior isto Glaber Radulphus, Monachus Cluniacensis.] infelicem obsidet: Graecorum haec praesidio tenebatur, quam Imperator quarto post, quam obsederat, mense deditam funditus euertit: (vti nec in Asia Phryges, nec in Europa Graeci defendere nomen vrbis, et locum Troiae potuerint) totaque Apulia in ditionem Imperii recepta. Nullus bellorum finis: Pacata

Italia, turbarunt rursum sarmatae, iterum Bohemus armatur. Iam et Heneti, quos Vinulos et Slauos appelant, - [Note: Ita pergit Rader. l. d. p. 105 b.] templis et sacris omnibus bellum nefarium indicunt. Immo et Saxo furit: Sed omnes Henrici virtus strauit, et parere docuit. Nullum narrandi modum faciam, si persequi stilo omnia Henrici bella, proelia, victorias, coner. -

Ceterum edoctus a puero, nil nisi virtutem, et cultum aduersus Numen, et omne caelum exercuit. Idemque et optimus Imperator, et fortissimus bellator, et religiosissimus Dei cultor exstitit: vti nec arma - officerent religioni, nec religio armis. Quin et sibi mutuo suppetias ferebant, cum in periculis Imperator saepius ad vota recurreret, nec interim laborem bellicum remitteret. [Note: Rad. p. 106 b.] Iam quid non contulit Ecclesiae Babenbergensi, apud Variscos, vbi Pontificiam sedem a fundamentis excitauit, omnique suo patrimonio, quod ab Othone Imperatore acceperat, impertito, locupletauit ? - Instaurauit idem Imperator et alios Episcopatus per Pannonum, Henetorum, Saxonum, Alsatarum, aliorumque Germaniae populorum, per incursiones barbarorum grauissime afflictos: inter quos fuere Martiburgianus, et Hildesheimensis in Saxonia: Misnensis apud Eudosios in Misnia: Argentinensis in Alsatia: Parthenopolitanus in Marchia. - Sensit denique Henrici liberalitatem (cuius plurimae et signatae tabulae passim leguntur) tota Germania, Italia, Pannonia, quam Gisela sorore, Toxo in torum legitimum data, vna cum Rege, quem Sanctum postea Stephanum dixere, ad Christi cultum traduxit. Eiusdem religionis autor fuit Slauis. Rem denique Christianam longe lateque propagauit, vti non tam Rex Germaniae, quam Doctor dici possit.

Iam castimonia illius supra omnia exempla est, (si vera sunt, quae tradunt scriptores Pontificii) [Note: Id. p. 107. a.] nec habet nisi vnicum in Oriente Marcianum et Pulcheriam Augustos, qui id primum ausi sunt, in regia licentia tentare, vt in mediis aulae deliciis, tanquam extra

aulas, in solitudine positi, vellent DEO puris corporibus litare. Sed Marcianum (inquit Raderus) Pulcheria iureiurando, ne deuotam se caelo contingeret, adegit: [Note: Legi hic meretur Nicol. Hieron. Gundlingius, Otior. P. III obsern. III p. 168 sq. qua vulgatam hanc opinionem non docte minus quam strenue impugnat.] Henricus et Cunegundis sponte animi DEO de corpore suo thus virginitatis adoleuere. Nec minus sancte custoditus ab vtroque pudor, quam signatus: quod ex candenti ferro ae Cunegunde, nudis vestigiis, et illaesis, calcato patuit, cum regiae virginis existimatio in discrimen suspicionis incidisset. Quo attonitus Imperator prodigio, suspicionem omnem ex animo deleuit, et moriturus Augustam, vocatis propinquis, cum hoc elogio reddidit: Qualem accepi, talem reddo: virginem dedistis, virginem recipite. -

His praeclaris et immortalibus operibus editis, famaque inclitus, HENRICVS ab mortali et perituro regno ad caeleste et immortale regnum tandem est profectus. Vixit annos quinquaginta duos: regnauit [Note: l. duos et viginti.] quatuor et viginti, imperauit vndecim. Conditus Babenbergae, et illustri mausoleo cultus: - Anno Christi M XXIIII.

Henrico Sancto Imper. mortuo, (inquit [Note: l. IIII p. m. 396.] Cario) Imperium Occidentis et Bauaria desierunt esse apud stirpem Saxonicam Henrici Aucupis, reuolutum ad Francos. Bauariam Imperator concessit HENRICO nepoti ex fratre coniugis Cunegundae e Lotharingia Mosellana, etsi superessent agnati Principes, qui in Saxonia amplis regionibus dominabantur tituto Marchionum Saxoniae. Erant enim HENRICO Bauaro, Othonis I fratri, nati HENRICVS HEZELO, Sancti Pater, qui in Bauariae Principatu successit, et BRVNO Marchio Saxoniae, cuius filius BRVNO cognominem filium, et LVDOLPHVM reliquit. Ludolpho filii fuerunt BRVNO, ECBERTVS, vltimi Ecberti pater, et [Note: Erroris Carionem ac Peucerum, dum Othonem hunc Northemium, Baioariae Ducem, Ludolphi Marchionis Saxoniae filium faciunt: quin, semetipsum quoque, quod eundem istum errorem, tab. geneal. lit. G notata, errarit, in litteris ad nos datis incusat Cl. Tolnerus, et Pfessingero ad Vitriar. I. P. l. I tit. XI §. 4 p. m. 264 [Gap desc: Greek words], hanc nobis dat Othonis huius Northemii genealogiam.] OTHO, Dominus terrarum ad Visurgin prope

Westphaliam: qui ab Henrico IIII Bauariam recepit. Sed ob conspirationem factam in Imperatorem, iterum excussus, HENRICO Crasso seu Pingui filio Comitatum in Ringelheim cum dominio terrarum ad Visurgin reliquit, vt dicitur. Sed Henricus Sanctus hos testamento praeteritt. id vel persuasu coniugis, vel ob praestitam in bellis operam factum esse ratiocinor.

Non recte vereque ratiocinatus est Cario, inquit [Note: l. d. p. 107. b.] Matthaeus Raderus. Neque enim ob eas caussas Henricus testamento praeteriit Saxones, quas Cario narrat: sed quod Saxones non essent e stirpe Henrici, nec Henricus e Saxonum gente duceret genus. Non repugnat tamen Raderus, Cunegundis fratris nepoti concessum

Principatum Bauariae, vel ob preces Augustae, vel ob nauatam in bello operam [Note: Turbari hic videas Baioariae Ducum, Henrico Sancto in regni solium euecto seriem. Quam vt plene ac ordinatius demus, instiruti nostri poscit ratio. Excepit autem hunc, quem modo diximus, HENRICVM Sanctum siue Claudum, HENRICVS Lucenburgicus, Senior dictus, S. Kunigundae frater, Boicae gentis Dux A. CIC V (al. CIC IIII) XII Kal. April. Ratisbonae salutatus. v. Ditmar. Merseburg. qui l. VI p. m. 376 ita: Inde - ad Ratisbonam venit, ibique regali habito placito, militi suimet, generoque Henrico XII Kal. April. cum omnium laude praesentium, cumque hasta signifera Ducatum dedit. Succinit Adelbold. in vita Henrici, §. XXXII p. m. 437; Ibi Heinrico fratri Reginae in festiuitate S. Benedicti Ducatum Bauariensem concessit. Auctor itidem vitae Mein werci, §. XIIII p. m. 522; Ducatum autem Baioariae dans Henrico fratri Domnae Chunigundae contectalis suae. Eo A. CIC XXVI, Kal. Sept. defuncto, Osterhofiique, vt opinio est, tumulato, HENRICVS, Conradi Salici Imperat, filius, Boiis datus Rector est. Sic enim Auctor vitae Godehardi Episc. Hildesh. c. IIII p. m. 493; Vbi et defuncto in bona senectute Henrico Duce Baioariae, filio suo Domino Henrico eundem Ducatum, Principum delectu, commendauit. Auct. itidem vitae Meinwerci §. XCVII p. m. 558; Vbi in bona senecture defuncto Henrico, fratre Imperatricis Cunigundae, filio suo Henrico eundem Ducatum. Principum delectu, commendauit. Nec non Auct. annal. Hildesh. ad A. CIC XXVII p. m. 725; Cuonradus Rex in Pascha Romae Imperator factus est. Et filius eius Henricus Rex Dux Baioariae esse coepit. Quibus Chronicon Altahense, per ista tempora optima fide scriptum, praeit, vt testatur Brunner. l. IX p. 805 T. II annal. Boic. Henrico huic, Conradi Salici filio, A. CIC XLII, quinto post reportatam ab Hungaris victoriam die, (Brunner. l. d. p. 865 fide annal. Altahens. quibus Herman. Contract. iungi moretur) successit HENRICVS Lucenburgicus, Iunior, Henrici Senioris supra dicti e fratre Friderico Comite Lucemburgico nepos. Huic A. CIC XLVII demortuo successor datus A. CIC XLIX Ratisbonae CVNO, Comes Palatinus Rheni: quo v. Monach. Bruwilerens. c. I p. m. 316. Cui exploso suffectus A. CIC LIIII HENRICVS Salicus, Henrici inter Romanorum Reges III filius, idemque postea Rex, huius nominis IIII, admodum puer: a quo post praematurum Conradi fratris, quem ex voluntate Henrici III patris successorem habiturus fuisset, excessum, AGNES mater A. CIC LVII Baioariae Ducatum priuato iure tenendum accepit; teste Lamberto Schafnaburg. ad A. CIC LVI p. m. 38, a; Cunradus filius Imperatoris Dux Baioariae obiit. Ducatum eius Imperator Imperatrici dedit, priuato iure, quoad veller, possidendum. Auctore itidem annal. Hildesh. ad A. CIC LVII p. m. 731; Agnes Imperatrix mater ipsius Henrici Ducatum suscepit Baioariae. Add. Albert. Stadens. ad an. eund. p. m. 235, Chronograph. Saxo ad. a. d. p. 254, Andr. Presbyter Ratisb. Chron. p. m. 22. Quem acceptum ea ad A. vsque CIC LXI retinuit, quo OTHONI Northemio illum contulit: vt iterum Lambert. Schafnab. ad a. d. p. m. 45 b; Imperatrix Ducatum Baioariae, quem post mortem Conradi filii sui vsque ad id tempus per se ipsam administrauerat, Othoni dedit, videns eum virum industrium et iuuandis regni negotiis satis opportunum. Othoni depulso surrogatus GVELFO I siue Senior: quem excepit GVELFO II siue Iunior, filius: qui moriens locum fecit fratri HENRICO Nigro.].

Mortuo Henrico Bauaro, S. Cunegundae fratre, Conradus Saliquus Imperator filium suum Henricum III, cognomento Nigrum, vix decem annos natum, in Ducatu Bauariae collocauit. In

Italiam vero profecturus, eundem filium suum Regem Romanorum declarauit. Illinc reuersus, cum Ratisponae [Note: Male. Legas CIC XXIX; quem etiam annum numeris minoribus, typothetae postea vitio transpositis, Auctorem signasse, crediderim.] Anno M XCII conuentum ageret, Stephanus Hungariae Rex, misso legato, Ducatum Bauariae coniugi suae hereditarium sibi reddi postulauit [Note: Ita quidem Auentinus l. V p. m. 515: sed quem hic sine teste scripsisse scribit Brunner. l. X p. 826 Tom. II annal. Boicor. aliamque simul belli buius caussam nobis pandit.]. Quod si Caesar forte recuset, mox ei bellum indicit. Ad hunc conuentum adduxit Babo Comes Abenspergensis filios suos triginta duos, singulari quodam et admirabili spectaculo. Tot enim viuentes habebat filios, cum filiabus octo. Inde ergo Conradus Saliquus Imperator in bellum Hungaricum omni

ope et studio incubuit, processitque adeo Rabam vsque, obuia omnia gladio et incendiis vastans. Cui cum par esse nullo modo, aut resistere satis posset Stephanus, pacem cum eo fecit.

Henricus III cognomento Niger, Dux Bauariae, Conradi Salici filius, viuo patre consors Imperii adscitus, Bauariae [Note: Fuit CVNO hic e Comitum Palatinorum Rheni familia, filius Ludophi, nepos Ezonis, pronepos Hermanni: de quo pluribus infra. Videatur interim praeter Monach. Bruwilerens. l. d. et Leibnit. in not. p. 316, Tolner. Hist. Palat. c. IX p. 252 sq.] CHVNONEM quendam successorem dedit, qui Hungarorum conspiratione fretus, conabatur Imperii possessionem ad se transferre. Sed tandem ab Henrico III Imperat. explosus, ob male et crudeliter administratam prouinciam, Ducatu Bauariae priuatus, totam aetatem suam exsul in Hungaria transegit.

Chunonis Bauariae Ducis exsulis loco, Henricus III Imp. Bauariam attribuit filio [Note: Male. Henricus enim, vti iam expositum, pulso Chunone, Boicae Ducatum addixit filiorum suorum natu maiori, Henrico, cui, si casus ita ferret, successorem destinauit filiorum alterum, Conradum; qui tamen vix Ducis nomen titulumque tulit, quam morte sublatus est.] Conrado, et eo paullo post defuncto, HENRICO IIII filio tum bimo, qui patre e viuis sublato, Anno MLVI puer septennis Imperium Romanum adiit, et Bauariam tradidit [Note: Male, vt iam dictum.] OTHONI, Duci terrarum in Saxonia ad Visurgin, nato ex posteris Henrici Rixosi. Sed et hic Otho, Bauariae Dux, [Note: Merentur hic conferri Helmoldus l. I Chron. Slau. c. XXVII p. m. 61, Chronographus Saxo, ad annum CIC LXXXI p. 259, quippe qui veras proscriptionis caussas nobis indicant atque exponunt. Ceterum Othonem structarum vitae Henrici insidiarum haud conuictum fuisse, praeter Monach. Hammersleb. de gestis Impp. p. m. 709, vel ipse Lambertus Schafnaburgens. ad A. CIC LXX p. m. 77 sq. prodit. Quem tandem Auctor noster heic in proelio interfectum esse memorat, Bertholdus Constantiens. ad A. CIC LXXXIII p. m. 351 in Saxonia, obiisse scribit. Conf. Brunner. lib. XI, p. 120 sq. T. III annal. Boic.] conuictus de insidiis vitae Henrici IIII Imperatoris

structis, Bauariam amisit, occupante eam WELPHO, beneficio et concessione Caesaris. Qua re accensus Otho, percursa Germania, quos potuit, ad belli societatem aduersus Henricum IIII Imper. concitauit: interfectus tandem in proelio.

Guelphone, [Note: Raderi scrinia, et quidem T. II Bauar. Sanctae p. 233 hic iterum compilauit Auctor, id quod indicasse non ab re erit.] Azonis silio, cognomento Robusto, primo Boiorum ex ea familia Duce, Anno Christi M LXXI creato, septimo et septuagesimo [Note: Conf. Auentin. l. V p. m. 577. Ad quem locum nescio an respexerit Brunner. dum l. XI p. 93 T. III annal. Boic. Auentinus quidem, inquit, illud (Neoburgum scilicet ad Danubium) designat, captumque ibidem Welfonem et in custodiam datum, suane an aliena fide scripsit.] Neoburgi ad Danubium capto, et Principatu depulso, Conradus, silius Henrici IIII Imperatoris, Henrici III nepos, Salici pronepos, Boiorum prouinciam suscepit (quemadmodum Baronius ex Lamberto narrat) atque inde ad annum M XCIII vel etiam vlterius tenuit. Nam tertio et nonagesimo a patre Henrico defecit, et in Italiam profectus Rex Longobardorum creatus est Mediolani: vnde Raderus existimat, non nisi ad annum M XCIII Boiariam illi paruisse. Guelphonem IIII, primum Boiariae seu Bauariae ex ea stirpe Principem, Auentinus [Note: lib. VI p. m. 608.] affirmat viginti totos annos extorrem a Boiaria fuisse. Pulsus autem est ab Henrico primum ex Italia reduce, Anno M LXXVII. De Conrado vero affirmat [Note: Baronium haec de Conrado prodere et Brunnerus scribit, licet Baronium in adducendo Lamberto falsum esse, simul adserat. Baronius, inquit, l. XI p. 162 T. III annal. Boic. Conradum hunc Welfoni rebellionis caussa exautorato suffectum in Boica Principem scripsit, et Lambertum testem producit, apud quem ea de re verbum nullum reperias. Neque temere Welfo aemulum suae dignitatis tuendum suscepisset, quem tamen constat ea gratia in Italiam profectum, vt operam ei suam addiceret: quae res Henricum tanto moerore affecit, vt publico abstinuerit, manus etiam sibi illaturus, nisi familiares inuitum seruassent. Atenim fcire peruelim, vbi Baronius haec de Conrado, producto teste Schafnaburgensi, affirmet. Ad A. CIC LXXVII, quem Brunnerus l. d. in margine signat, certe non habet: ac dum Lambertum adducit, in alia prorsus re id facit, nempe quod Guelfo cognomento Fortis fuerit filius Azonis Marchionis Italiae ex Kunigunda Guelfa: licet, dum Lambertum huius rei testem citat, oppido falsus sit idem is Cardinalis Baronius. De cetero verum est, Guelfonem hunc a partibus Henrici IIII Imperat. discessisse; v. Monach. Weingart. hist, de Guelf. §. VIII p. m. 784, Ladisl. Sundhem. hist. de Guelf. p. m. 803; quin et dignitate Ducatus excidisse, licet id silentio transmittant, quos modo dixi, historiae de Guelfis scriptore, Weingartensis Monachus ac Sundhemius. Diserte profecto, vt alios praeteream, Chronogr. Sax. ad A. CIC XCVI p. 272, Welf Dux antea Noricus, qui ab Henrico iamdudum abiurauerat, et ob id Ducatum perdiderat, in gratiam eius redit, Ducatumque recipit. Trithem. itidem annal. Hirsaug. ad A. CIC XCVI p. 309; Anno Gebhardi Abbatis V, indictione Romanorum IIII, Welfo Dux quondam Bauariae Henrico Regi diu rebellis et contrarius, et Ducatum praedictum compulsus dimittere, poste aquam multas instabiles peragrauerat mansiones, ad gratiam eius rediit et amissum Ducatum recepit. Addatur Auentin. l. d. p. 608, it. p. 577, 588, 589, 608.] Baronius his verbis: Sed antequam vlterius progrediamur, in memoriam

moriam reuocandum de Welphone isto, quod dictum est superius ex Lamberto, nimirum fuisse filium Azonis, Marchionis Ferrariensis, inhaesisse autem Henrico Regi contra Saxanes, inde contra Henricum ipsum Rudolpho, nouo Regi, cum priuatus esset Ducatu Bauariae quo ab eodem Rege, pulso Othone, donatus fuerat, tradito illo Conrado filio suo, cuius caussa ab eo deficiens Rudolphi partibus inhaesisset.

Cum ad senilem aetatem peruenisset Guelpho Dux Bauariae, Hierosolymitanum iter arripuit, non sine maximo periculo: deinde ad reditum se parans, Cyprum adiit, vbi mortuus et sepultus est. Ossa tamen eius postea inde sublata, ad Altorfense monasterium translata et reposita sunt.

Filios reliquit duos: GVELPHONEM V, cognomento CRASSVM: et HENRICVM GVELPHONEM, cognomento

NIGRVM: quorum vterque Bauariae Ducatum possedit [Note: Breuior cum hic iusto sit Pareus noster, non plane nullum operae pretium erit, Guelfonis huius II ac Henrici Nigri, Baioariae Ducum, res attingere aeliquanto vberius. Ille quidem patri Guelfoni in principatu successit: princeps moder ati maxime animi; quique amari se, quam metui mallet: facilis accessu ac sermone in omnes benigno placatoque: quo factum, nuda idem propeque languida manu fortior vt fuerit, quam alii armata. Militiam nihilominus doctus ac dux non instrenuus clara fortitudinis documenta, in Italia potissimum, edidit, vbi bella gessisse plura, et paternis auitisque bonis inhiantes repressisse dicitur. De cetero vnicum fere laudati principis exemplar suo aeuo habitus, tantique aestimatus, vt nobilitatem nusquam rectius, quam sub illius oculis, adolescere, domestici iuxta exterique crediderint. v. Monach. Weingart. hist. de Guelf. §. IX p. m. 785, Ladisl. Sundhem. hist. de Guelf. p. m. 803. Coniugium A. CIC LXXXIX, vt Chronographus Saxo p. 270, vel CIC XC, vt Albert. Stadensis p. m. 249 habet, Romano Pontifice Vrbano II auspice, contraxit cum Mathilde, nobilissima femina, Bonifacii Ducis ac Marchionis Thuscia filia, vnicaque amplissima arum diuitiarum herede; cum qua tamen postea A. CIC XCV (non CIC LXXIIII, vt insigni [Gap desc: Greek words] portento prodit Sundhemius) diuortium fecit. Tandem rebus omnibus bene compositis principatum Kaufringae ad Lycum cum vita posuit, A. CIC CXlX, vt Auentin. l. VI p. m. 617 habet, vel vt Monach. Weingart. l. d. vult, CIC CXX, (dum Sundhem. 1. d. CIC LXXXVH obiisse memorat, falsus iterum est) in monasterio Weingartensi maiorum suorum tumulo illatus. Sundhem. l. d. Bucelin. histor. Agilolfing: n. XX p. 394.]. Guelphoni Crasso improli successit HENRICVS NIGER [Note: Hic, HENRICVS puta Niger, fratre mortuo Ducatum potenter adiit, (v. Monach. Weingart. §. X p. m. 785,) morique temporum illorum obsequutus, in exor nandis sacri ordinis hominibus haud parum operae posuit. Monasterium certe Vinearum, maiorum suorum opus, praeclare instaurauit, (v. Monach. Weingart. 1. d. p. 792 ) et A. CIC CXXV III Kal. Aug. Ranshofii diuersatus, decimas ex nemore Willehartensi D. Pancratio vouit (v. Auent. l. VI p. m. 618, Brunner. l. XII p. 274 T. III Boic.) et tandem ipse siue filii permotus exemplo, siue aliis inductus caussis, principatus insignia cucullo mutauit. v. Monach. Weingart. 1. d. Sundhem. l. d. p. 804. Vita decessit in castro Rauenspurgensi, Monach. Weingart. 1. d. p. 786, Sundhem. 1. d. Bucelin. hist. Agilolf. n. XXI p. 398. Quo anno? controuersum est. Chronogr. Saxo p. 286 et Alb. Stadensis p. m. 265 A. CICC XXVI obiisse scribunt. Alii, quos inter Monach. Weingart. l. d. p. m. 792, A. CICC XXVII mortuum memorant. Sunt, qui integro biennio prius, anno scilicet CICC XXV fatis functum volunt, vt Auentin. l. VI p. m. 618; quocum facit Pfeffing. ad Vitriar I. P. lib. I tit. XVI m. VI n. 16 p. m. 428, Idib. Decembr. Bucelin. l. d. p. 398. Locum sepulturae inuenit in monasterio Vine arum praedicto. v. Monach. Weingart. l. d. p. 792, Sundhem. l. d. p. 804, Bucelin. l. d.] , Dux Bauariae, qui ex Wulffhilde Saxonica suscepit Conradum Guelphonem, ex Duce Boiariae, monachum et anachoretam: Henricum

Superbum, Ducem Bauariae ac Saxoniae, et Guelphonem VI. filias itidem quatuor; Iuditham, Wolfildam, Mathildam, et Sophiam [Note: Praeter quatuor hasce, quas Monach. Weingart. l. d. §. X p. 786, Sundhem. l. d. p. 804, recensent, Henrici Nigri filias, alii duarum adhuc mentionem faciun; Heilae siue Helenae, Vratislao I Pomeranorum Principi nuptae: et Berthae, Othoni Comiti Buchornio elocatae. v. Bucelin. hist. Agilolfing. n. XXI p, 395, n. XXII p. 398, n. XXIII p. 411, n. XXXIII p. 404, Spener. syllog. Genealog. p. 489, 731.].

HENRICVS SVPERBVS, Bauariae Dux, et idem Saxoniae, per matrimonium, quod Lotharii Caesaris esset gener. Ab hoc enim dotis nomine acceperat Brunsuigam, Comitatum Northeimensem, et omnem ad Visurgim ditionem. Post obitum Lotharii Imp. Conradus III Franconiae ac Sueuiae Dux, Imperium adeptus est, Anno CHRISTI [Note: Mendum hic esse in annorum numero, nemo est, qui non vide at. Nolim tamen Auctori id adscribere, quippe quem numeris minoribus an. 1139, quo Conradus III nonnullis Rex electus dicitur, signasse crediderim; sed operis errantibus.Mendum hic esse in annorum numero, nemo est, qui non vide at. Nolim tamen Auctori id adscribere, quippe quem numeris minoribus an. 1139, quo Conradus III nonnullis Rex electus dicitur, signasse crediderim; sed operis errantibus.] M CXXIX. Huic Saxones, atque alii, qui in electione non adfuerant, restiterunt, quasi haud legitime electus fuisset. Sed ea controuersia facile in Comitiis consopita est Bambergae. Henricus tamen Superbus, Bauarorum Dux, gener Lotharii, ipse post soceri obitum Imperium summis

viribus affectabat. Habebat etiam penes se Ratisponae ornamenta Imperialia ab Lothario relicta, quae restituere plane nolebat. Tandem vero coactus ea reddidit; in gratiam tamen cum Caesare Conrado redire non potuit. [Note: Res cogit, vt qua hic desunt, suppleamus, et quae minus recte vel distincte dicuntur, ordinatius veroque conuenienter exponamus. Scilicet Henricus, postquam Ratisbonae redditis insignibus regiis nil aequi impetrauer at, paullo post a Conrado Augustam inuitatus, copias coegit, et castris ad Lycum positis rem snam precibus armatis egit. Quarum vim cum praetimesceret Conradus, vel ad solum belli nomen iam consternatus, vrbe, vti dictum, clanculum relicta, Herbipolin se proripuit. Illuc vero delatus Henricum proscripsit, et mox Goslariae feriis natalitiis vtriusque principatus titulo exuit: Saxonia quidem Alberto Vrso; Baioaria vero Leopoldo Austriaco, Leopoldi S. filio, sua ex matre Agnete fratri, concessa. Quo comperto Henricus Baioariae clam egressus, in Saxoniam contendit, et confecto tum ex Saxonibus, tum Boiis, peregrinantium habitu certatim ad se confluentibus, tum Sueuis, veteribus istis Guelfonum clientibus, exercitu, recta in Albertum consobrinum mouit, et Lüneburgo vi capto tota illum Saxonia eiecit: quin Conradum ipsum, Albertum Bohemicis auxiliis restituere parantem, tanta virtute prope Hamburgum excepit, vt de compositione agere is mallet, quam bellare. Recuperata in hunc modum Saxoniae curas in Boiariam ac iter vertit, securus de successu, nisi maior vis armata, mors in veneno, vti creditum est, propinata, a. d. XIII Kal. Octobr. Quedlinburgi iuris sui apud Regem disceptandi caussa subsistentem oppressisset. Filium reliquit Henricum, cui Ducatum Saxoniae Saxonum seruauit pietas: quos cum eam ob rem Conrado rebellasse vna cum Othone Frisingensi lib. VII Chron. cap. XXV, Alberico in Chron. ad d. a. CIC C XXXIX p. m. 286, Monach. Weingart. hist. de Guelf. §. XIII p. m. 789 aliisque noster scribit, nescio aniusto durius loquatur. v. Sagittar. histor. Bardemic. C. VI §. XIII p. 187. Boicam, vti dictum, adiit Leopoldus, et ad annum vsque CIC CXLI, quo fatis functus est, tenuit: coesus quidem, vt statim pluribus dicetur, in Lycatiis a Guelfone: Boiaria tame, vti hic legitur, haud, eiectus. Qua de Guelfone muliebri sollertia exitio prasentissimo iuxta cum sociis erepto sequuntur, suo attingemus loco; quandoquidem rernm series nunc postulat, vt quos Boica ab Henrico Superbo Duces habuerit, sigillatim edisseramus. Primus fuit, quem diximus, LEOPOLDVS. Is adito Principatu, proceribus partim sponte, partim metu ad se confluentibus, Reginoburgenses primum in potestatem adduxit. Inde collecto milite Lycum vsque progressus, Othonem ac Conradum, Phaleiae Comites, Henricipartibus addictiores expertus est. Quos cum armis postea ad officium cogere contenderet, circumposita castro Phaleiensi obsidione, a Guelfone, Henrici fratre, qui vel aliorum periculo motus, vel studio vindicandae domui suae. Baioariae incensus, amicis ac sociis auxilio venerat, Id. Aug. acie caesus fortiterque repressus, fugase in tutiora recepit. Non longe post Ratisbonae iuri dicundo, ordinandaeque prouinciae intentus, magnum denuo incurrit discrimen, excitato ab Othone Wittelspachio, Guelfonum rebus fauente, populari tumultu; quo ne opprimeretur, sparsis per vrbem incendiis, ciuibusque ad sua tutanda dilapsis, viam sibi ad fugam aperuit. Sed mox cum exercitu reuersus, castrisque in conspectu vrbis positis, omnem late agrum populatus, ciuet vltimi exitii metu perculsos penitus, vt multo pacem salutemque auro redimerent, coegit. Recrudescente deinde dedecoris ad Phaleiam accepti memoria, in fines Lycatiorum vsque excurrens, munimenta factiosorum solo aequain, agrestium opes igne corrupit: cumque per Othonis, Frisingensis Antistitis, germani fratris, prouinciam exercitum reduceret, ne illic quidem a malesiciis abstinuit. Ratisbonam vbi attigit, tentatus morbo ix patriam iter intendit, sed Altaichii coactus subsistere, a. d. XII Kal. Nou. CIC C XLI viuendi finem fecit. Cadauer monasterio S. crucis, quod a patre fundatum egregie locupletarat, illatum est. Leopoldo mortuo consequutus Boicam est HENRICVS frater, Iasamer Gott (ita me Deus) a familiari sua dicto appellatus: sequenti anno, qui XLII fuit, Ratisbone in publico Ordinum connentu a Conrado Dux salutatus: quo etiam auspice Gertrudem, Henrici Superbi viduam, candemque Lotharii Imperat. filiam, cum ea prius Henricum Leonem filium induxisset, vti vitrico de iure suo, quo Baioariam repetebat, concederet, matrimonio sibi iunxit. Is vti Ducatum, attritis ac perdomitis, qui Guelforum partibus studebant, fortiter sibi adseruit: ita postea Henrico Leone illum perseueranter requirente, nefat existimauit, quocunque modo partum sibi ius conuelli, reddique conuersum. Proinde ad dicendam Herbipoli caussam vocatus, non paruit, tribunal veluti scopulum refugiens: tergiuersatus itidem proximo anno LIII, cum Comitia Vormatiae feriis Pentecostes agerentur, caussatus, diem fibi legitime dictam non esse. Ratisbocae etiam Septembri mense, Decembri Spirae iudicio elapsus. Goslariae denique, sententia lata, dignitate exsidisse iudicatus est, quanquam tum vltra verba itum haud sit. Tandem A. CICC LVI Ratisbone ad cedendum Leoni Principatum inductus est: Marchia Austriae a Baioariae Ducum imperio auulsa, adiectaque prouincia omni, qua ab Oeni ostiis vsque ad Anassum porrigitur, liberi Ducatus titulo aucta, Obiit Kal. Febr. A. CIC C LXXII.] Henricus Superbus exercitum parabat, castraque ad Lycum fluuium figebat contra Augustam Vindelicorum, quam occupabat Caesar. Hic illum veritus

clam noctu Herbipolim aufugit: tum etiam Henricum Superbum proscripsit, et Ducatum Bauariae fratri vterino Leopoldo Austriaco tradidit: Henricus autem Superbus, recuperata postmodum Saxonia, cum in Bauariam contenderet, * moestitia extinctus est, Anno Domini MCXXXIX, relicto filio Henrico Leone: in cuius gratiam Saxones * rebellabant Caesari Conrado;

nec id modo, verum etiam Guelpho, seu Guelphus VI, Henrici Superbi defuncti frater, armis sibi vindicabat Bauariam, * eiecto Leopoldo Austriaco, cui Caesar Conradus eam prouinciam dederat. Caesar vero eiecti Leopoldi defensionem suscepit. Poft diuturnum et anceps bellum, cum Guelpho VI, Bauariae Dux, a Conrado III Imper. tandem Anno CHRISTI MCXL in oppido Weinsburgo obsidione cinctus esset, et armis ac fame pressus, deditionem quibuscunque conditionibus facere eogeretur, ibi vxor Guelphonis petit, vt sibi cum ceteris Baronum et Nobilium vxoribus, quae vna inclusae erant, saluis abire liceat, et rantum de suis rebus portare, quantum vnaquaeque posser. Quod cum a clementissimo Imp. Conrado facile impetrassent, coniunx Guelphonis, Bauariae Ducis, consilium pietatis et fidei coniugalis plenum init. Nam hortatrix est ceteris matronis, vt omnibus aliis

rebus relictis, suos maritos in humeros imponant, et vrbe exportent. Ipsa Dux agminis, per medias hostium acies, et circum stantia tela maritum effert, ac cum eo quiduis periculi subire potius, et semel vna perire cupit, quam sine eo incolumis et opulenta florere [Note: An commentitiam haec sapiant fabellam, ego quidem haud scio. Illustris Leibnitius ad Monachi Weingart. hist. de Guelf. §. XIII p. 789, Hinc, inquit, fabula nata de viris, dedita vrbe per vxores (quibus pretiosissima secum ferre permissum erat) dorso exceptis et exportatis, inter quos fuerit ipse Guelfus. Leibnitio [Gap desc: Greek words] est I. G. Eccardus, dissert. de vsu et praestantia studii etymolog. in hist. §. V, et Trithemium fabulam hancce primum finxisse arbitratur. Id quod, licet res Palatinas haud spectet, promissi supra facti memor, hic monendum duxi.]. Tanta autem admiratio fuit huius pietatis et fidei matronalis, apud Imperatorem Conradum, vt remissa iracundia maritos vxorum virtuti donaret, et pacem ac amicitiam cum eis faceret.

[Note: An commentitiam haec sapiant fabellam, ego quidem haud scio. Illustris Leibnitius ad Monachi Weingart. hist. de Guelf. §. XIII p. 789, Hinc, inquit, fabula nata de viris, dedita vrbe per vxores (quibus pretiosissima secum ferre permissum erat) dorso exceptis et exportatis, inter quos fuerit ipse Guelfus. Leibnitio [Gap desc: Greek words] est I. G. Eccardus, dissert. de vsu et praestantia studii etymolog. in hist. §. V, et Trithemium fabulam hancce primum finxisse arbitratur. Id quod, licet res Palatinas haud spectet, promissi supra facti memor, hic monendum duxi.] Longum hoc et cruentum bellum tandem Fridericus Barbarossa Imp. Sueuiae Dux, Conradi ex fratre Friderico nepos, his conditionibus composuit: vt tota inferior Saxonia cederet Henrici Superbi filio, cognomento LEONI. Albertus Vrsus contentus possessione Marchiae Brandenburgensis, et superiore Saxonia, abstineret ab inferiore: Bauariam retineret Henricus Austriacus, Leopoldi defuncti frater, ducta vidua Henrici Superbi Gertrude, Lotharii Imp. filia: Guelpho certae partis Dominus esset. Quibus conditionibus cum non staret Henricus Leo, postquam adoleuisset, sed iniuriam sibi fieri quereretur, ac peteret, se nulla sua culpa paterno Ducatu Bauariae exutum restitui in integrum, Fridericus Barbarossa Imper. hanc litem, ne in bellum rursus exiret, ita diremit, vt Henricus Austriacus parte Bauariae, quae veteris Austriae limites attingebat, contentus, Bauariam reliquam, nouis et angustioribus limitibus ab Austria diremptam, relinqueret Henrico Leoni: et vt iacturam hanc facilius ferret

Henricus Austriacus, Leopoldi frater, transtulit familiam Austriacam in ordinem superiorem, decreto ei tributoque titulo Ducis: Guelphonem, Henrici Superbi fratrem, vt quiesceret in posterum, Thuscia et Spoletano agro, Sardiniaeque Principatu donauit: Conradum, fratrem suum, Palatinum Rheni constituit.

Ita Austriacis amplioris ditionis, et nouae dignitatis accessione auctis, Bauariae Ducatus rediit ad HENRICVM Leonem, quo nullus fere in Historiis Princeps priuatus legitur potentior fuisse, et ampliorem Germaniae partem plurimos annos tenuisse. Non modo enim duos illos Ducatus Saxoniae et Bauariae simul obtinebat: sed imperium quoque suum ab alpibus Italicis ad Rhenum, ab hoc ad mare vsque Balthicum, per Westphaliam, Saxoniam, et Holsatiam proterminabat: Danubii, Rheni, Visurgis, et Albis dominator.

Pater huius Henrici Leonis fuit Henricus Superbus, Dux Bauariae, natus paterna origine ex celeberrimo genere Guelphonum, Ducum Bauariae; et matre Wulphilde, filia laudatissimi Principis Magni, postremi ex prima familia Ducum Luneburgensium, orta ab Hermanno, quem Otho I Imp. propter virtutem, industriam, et fidem eximiam euexerat. Patruus Henrici Leonis fuit Guelpho VI Dux Bauariae, qui in obsidione Weinsburgensi, eum fame coactus esset, dedere se irato hosti Conrado III Imp. coniugis suae honestissimo et memorabili consilio liberatus est. Matrem habuit Gertruden, filiam pii, sapientissimi et fortissimi Imperatoris Lotharii Saxonis, qui vna cum filia dotis nomine suo genero Henrico Superbo, Leonis patri, tradidit Brunswigum Comitatum Northeimensem, et omnem ad Visurgim ditionem quam ipse cum coniuge Rixa a suo socero Henrico Crasso acceperat. Ab hisce parentibus cum ortus esset Henricus Leo, non solum virtutis semina, et indolem generosam, sed etiam fortunae bona amplissima accepit. Paruit enim (vt dixi) ipsius imperio tota Bauaria, et fere tota regio inclusa ab

ortu Albi fluuio, ab occasu Rheno, a meridie montibus Herciniis, a Septentrione mari Balthico. Respondit autem potentiae ac virtuti ipsius fortuna. Felicissimo enim euentu pleraque bella gessit, et maximae res gestae Friderici Barbarossae huius Henrici Leonis copiis atque auxiliis confectae sunt.

Primam expeditionem, vix natus annos XVIII, propagandae religionis Christianae caussa, in vicinos Vandalos suscepit. Cum enim ex Burgundia in conuentum Principum Francofordiam veniens, D. Bernhardus persuasisset Imper. Conradum, et ceteros, vt exercitum ad eripiendam Saracenis Hierosolymam, et Christianae religionis professionem propagandam ducerent, ad eam militiam infinita nominum multitudo sponte se obtulit, cuius pars Adalberone Archiepiscopo Bremensi, et Henrico Leone Ducibus aduersus Vandalos, qui oram Balthici litoris tenebant, et pertinacissime nomen Christi oderant, profecta est, et cincta obsidione vrbe Demin, coegit Vandalos, facta deditione, abiecto idolorum cultu, fidem Christi amplecti. Haec principia fuerunt militiae Henrici Leonis faustissima, et laude dignissima.

Confecto hoc bello, aliquot annos cum Henrico Austriaco de auito Ducatu Bauariae contendit, donec Friderici Barbarossae moderatione res composita est. Erat autem Fridericus vtrique cognatus. Nam Agnes, filia Henrici IIII Imp. ex priori marito Conradum Imp. et Fridericum, patrem Barbarossae: ex posteriore hunc Henricum Austriacum, et Othonem Frisingensem Episcopum, qui in suo Chronico hanc familiam accurate descripsit, genuerat. Mater vero Friderici Barbarossae, Iuditha, Henrici Leonis amita fuit. Quare etiamsi Austriacum patruum propius attingebat, quam Leonem amitinum, tamen pacis publicae caussa Leonem praetulit, ac Henrico Austriaco, tunc Ducali titulo a se ornato, hortator fuit, vt Ducatum Bauariae Leoni restitueret. Ita Imperatoris prudentia, aequitate, et moderatione acerbissimum certamen diremptum est.

Eodem tempore etiam inconuentu Herbipolensi certamen inter Alberrum Vrsum, cui Conradus Imp. Saxoniam, viuo adhuc patre Leonis, Henrico Superbo, attribuerat, et hunc Henricum Leonem ita diremit, vt Vrsum ditione Marchica contentum esse iuberet; Leoni autem Saxoniam a patre et auo Lothario acceptam restitueret integram, suaque auctoritate eum tueretur.

Tantis Friderici Barbarossae beneficiis deuinctus Henricus, vicissim ei gratiam cumulate reddidit. Nam statim in Italiam tunc cum secutus est proficucentem ad pacandas Italiae dissensiones, et coronam Romae ab Hadriano Pontifice accipiendam. Cum autem inter ipsas coronationis caerimonias Romani commota atroci seditione Vaticanum inuaderent, praecipue defensus est Imperator Henrici Leonis virtute, qui castra ad proximam portam forte habebat. Post biennium secundo Imperatorem cum M cataphractis comitatus est, ad Mediolanenses, qui plures Lombardiae vrbes sibi contra Imperatorem adiunxerant, compescendos. Etsi autem tunc Mediolanenses coacti sint, se ad pedes Imperatoris supplices abiicere, ac pacem petere, tamen paullo post, instinctu Alexandri III Pontificis, in ea vrbe nati, rursus multo quam antea atrocius in vicinas vrbes Imperio parentes grassantur. Quare tertio Fridericus in Italiam profectus, et Henrici Leonis, ac Episcoporum Moguntinensis et Coloniensis copiis adiutus, cinctam aliquandiu obsidione vrbem expugnat, diruit, ac solo aequat. Postea Romam ducit exercitum, vnde cum Pontifex in Galliam profugisset, sine difficili certamine vrbs capta, et reliqua Italia pacata est.

Redit igitur in Saxoniam Henricus Leo, ac bellum aduersus vicinos Henetos, qui abiecta fide Christiana suos sacerdotes trucidarant, renouat. Erant autem Domini Henetorum duo fratres, Pribislaus et Werslaus, quorum alterum cepit, alterum vero Pribislaum in arce Werlaw, ad flumen Wamouium eo tempore

sita, obsessum, imperata facere coegit. Qui quidem ab eo tempore, videlicet Anno Christi MCLX, et doctrinam Christi amauit, didicit, firmiter amplexus est, et ad posteros vsque propagauit, Henricoque Leoni in omnibus officiis fidem ac constantiam, bono ac graui principe, et veteris Henetae gentis virtute dignam, praestitit. Quare vicissim Henricus Leo, perspecta ipsius fide, intimi amici loco eum semper deinceps habuit, et periculosissimae profectionis Hierosolymitanae comitem sibi adiunxit. Ab hoc Pribislao Illustrissimi Principes Megaloburgenses familiam ducunt.

Vt autem semper excellentem virtutem et potentiam comitatur liuor: sic Henrici quoque Leonis pietati, virtuti, et potentiae, vicini Episcopi et Principes inuidebant. Redierat Imperator in Italiam, vt tumultus ab Alexandro Pontifice denuo excitatos sedaret. Quare existimantes, commodam se occasionem, absente Imperatore, opprimendi Henrici Leonis nactos esse, conspirarunt Episcopi, Magdeburgensis, Hildesheimensis, Coloniensis, Ludouicus Comes Prouincialis Thuringiae, Albertus Vrsus, Christianus Comes Oldeburgensis, et alii. Sed omnes eorum conatus Henrici Leonis magnanimitas et virtus retudit. Nusquam prodire in aciem, aut dimicandi potestatem facere hostes audebant. Rura quaedam et oppidula Henrici Leonis subinde vastabant, donec tandem Imperatoris Friderici I auctoritate et mandato quiescere coacti sunt.

Aliquanto post, videlicet [Note: Secundum Alb. Stadens. in Chron. p. m. 292. Crantz. Vandal. l. V. C. XLI p. m. 126, et Saxon. l. VI C. XXIX p. m. 155, Monach. Weingart. hist. de Guelf. p. m. 793. Quos tamen iter hoc Henrici in Palaestinam male hunc in annum collocare, obseruat Sagittar. hist. Bardevvic. C. VI §. XXXI p. 198.] Anno Christi MCLXXII peregrinationem in terram sanctam instituit, vt loca, in quibus se toties Ecclesiae Deus patefecit, coram oculis contemplaretur. Omitto reliquam profectionis narrationem, ne sim longior.

Renouauerat interea in Italia bellum Alexander Pontifex, concitatis Mediolanensibus, et Venetis praecipue, aduersus Fridericum, iam a se excommunicatum. Intelligens igitur Fridericus Barbarossa Imper. quanta moles belli rursus immineret, summa contentione ab Henrico Leone, cuius auxilio antea fere semper vicerat, petit, vt denuo secum in Italiam redeat. Henricus Leo, [Note: Sic quidem vulgo. Alias, si non veriores magis, caussas nobis pandunt Gobelin. Persona Cosmodr. aet. VI cap. LX p. m. 271, 272, et Otho Sanblasianus, Chron. C. XXIII p. m. 209: ad quos proinde prouocant Meibom. not. ad d. Gobelini l. p. m. 364 et Tolner. hist. Palat. c. XVI p. 334.] quadam religionis opinione, quia a Pontifice excommunicatum Imperatorem iuuare nefas putabat, eum deseruit. Quare ardentes indignationum flammas aduersus Henricum Leonem concipiens Imperator Fridericus, tunc quidem dissimulata ira, cum quantis potest copiis in Longobardiam redit, vbi cum filius alter a Veneta et Pontificia classe interceptus esset, alter in acie ad Bononiam cecidisset, Fridericus absolutionem a Pontifice Venetiis petiit, et pacem cum eo fecit.

Interea autem in Germania Episcopi, Vlricus Halberstadensis, et Philippus Coloniensis, animaduertentes, Henricum Leonem in Imperatoris indignationem incurrisse, bellum ipsi inferunt, ac tunc primum Episcopus Coloniensis Westphaliam inuasit, et partem, Ducibus Saxoniae vi ademptam, occupauit. Henricus Leo Imperatori Friderico ex Italia reuerso Spiram occurrit, ac de violentia Episcoporum conqueritur. Imperator dissimulata offensione, promittit, se in proximo conuentu Imperii caussam cogniturum esse. Henricus Leo, siue admonitus de Caesaris erga se indignatione, siue alia de caussa adductus, vocatus ab Imperatore primo Wormatiam, deinde Magdeburgum, postea Goslariam, non venit. Quare Imperator habito Principum consilio, qui omnes iamdudum potentiae ipsius inuidebant, acerbissimeque ipsum oderant, Henricum Leonem proscribit, et titulum Electoris

ac Ducis Saxoniae confert Bernhardo Principi Anhaltino, Alberti Vrsi filio, a quo etiam sequentes Superioris ac Inferioris Saxoniae Duces, et Principes Anhaltini, qui nunc viuunt, orti sunt. Ducatum Bauariae donat Othoni VVittelspachio, Comiti Schirensi, a quo Duces Bauariae, et Comites Palatini ad Rhenum hodierni descendunt. Tum vero velut agmine facto omnes vicini Episcopi et Principes, quibus terrori antea Henrici Leonis potentia fuerat, communi impetu in eum irruunt.

Sed antequam Imperator ipse in Saxoniam descenderet, aliquot proeliis hostiles copias fudit, Ludouicum Thuringum, et fratrem ipsius Hermannum, [Note: Rheni Palatinum dum heic Auctor vocat Hermannum hunc, Ludouici Thuringi fratrem, manifesto per errorem labitur. Saxoniae enim is Palatinus fuit. Antiquit. Erford. Variloquus MSt. ad an. CICCLXXXII, Imperator, inquit, rediens de Saxonia generalem curiam circa festum S. Martini Erfordiae indixit et consummauit. Vbi Comes Hermannus frater Ludevvici Lantgrauii, Palatinus Saxoniae efficitur. Nec minus Auct. de Landgrau. Thuring. C. XXV; Cum Imperator vellet recedere de Saxonia, cum suo exercitu, consobrinum suum Hermannum fratrem Ludouici Lantgrauii fecit et creauit Comitem Palatinum Saxoniae. V. Sagittar. hist. Bardewic. C. VI §. LIX p. 217, 219.] Comitem Palatinum Rheni, cepit. Expugnauit Halberstadium, et Episcopum Vlricum vi captum in Ertenborg custodiri iussit. Postea Imperatore veniente, Henricus Brunsvvigo in vlteriora Saxoniae loca cedit, Bardevvicum petens, quod ipsi accedenti portas clausit. Quare vlterius proficiscens, Lubecam, quae tunc ipsi subdita erat, et vicinas arces praesidiis impositis munit. Ipse in vrbe Staden euentum belli exspectat. Erat annus Christi MCLXXXII, cum Fridericus Imperator Lubecam obsedit, quae XL annis ante in eo loco primum aedificata fuerat. Durante aliquamdiu obsidione, euocauit in castra VValdemarum, Daniae Regem, ostensa illi spe non solum amicitiae, verum etiam coniugii inter vtriusque liberos contrahendi. Eo autem spectabat haec simulata Imperatoris humanitas, vt Regem ab Henrici

Leonis societate auocaret. Eodem consilio etiam ad se accersitos Pomeranorum Principes, Casimirum et Bugislaum, Duces creauit. Interea ciues Lubecenses per Henricum Episcopum apud Imperatorem de pace agunt. Is non solum clementer eos recepit, sed etiam insignibus, priuilegiis, donauit:

Et duplies aquilas insignia contulit Vrbi,
Et grato ciues auxit honore nouos.

Dux Henricus Leo Stadii se continebat, ac impetrata ab Imperatore fide publica in castra venit, prolixa oratione se purgans, et sua erga Imperatorem merita commemorans, offensionisque veniam petens. Imperator Fridericus, verbis mitior, quam re, vt postea declarauit, respondet tunc, se solum, sine communi Ordinum Imperii concilio, nihil posse in re tanta statuere; sed tum bene eum sperare iubens, indicit Statibus Imperii, vt Erfordiae conueniant; vbi cum ad pedes Imperatoris se Dux Henricus Leo abiecisset, et Imperator ostenderet, se omnem offensionem ipsi condonare, tamen tanta fuit plerorumque Principum et Episcoporum erga Henricum Leonem acerbitas odii, vt triennium coactus sit extra fines Imperii Romani in Anglia exulare. Relictus est tamen ipsi in meditullio Saxoniae Ducatus Brunsvvicensis, et Luneburgensis, in quo post triennium ex Anglia rediens, aliquandiu quietus vixit: sed cum Fridericus Imp. in Asiam profectus esset, [Note: Ex exsilio, in quod haud multo ante, Friderico Imperatore in conuentu Goslariae habito aditente, altera vice secesserat, subito reuersus et ad suos se vindicans. Quo praeter Gerhard. Srederburg. narrat. de Henrico Leone p. m. 431. Auct. histor. Godeschalci Mst. p. 872 excerpt. Leibnit. Roger. Houedenum p. 877 excerpt. Leibnit. et Auctor. veteris Chron. rythmici apud Meibom. in not. ad Stederburg. p. m. 439, e recentioribus consulendi Meibom. dictis ad Stederburg. adnot. p. m. 439, Adlzreitter. annal. Boic. P. I l. XXIII §. IX p. 639. Sagittar. hist. Bardevv. C. VII §. III seq. p. 273 sq. Tolner. hist. Palat. C. XVI p. 337.] rursus Holsatiam occupauit, et insigni exemplo contumeliam, ab vrbe Bardevvico acceptam, vltus est. Nam obsessam aliquandiu, et die Simonis

monis ac Iudae, anno MCLXXXIX expugnatam, vrbem antiquam, ac in illis oris florentissimam, diruit ac solo aequauit. Tandem etiam Imperatori Henrico VI, filii im Henrici, quem ipsi in Apuliam proficiscenti comitem adiunxerat, virtute [Note: Immo Conradi, Comitis Palatini ad Rhenum, opera. v. Gerh. Stederburg. l. d. p. m. 434.], reconciliatus est. Ac eodem anno MCXCV Brunsvvigae ex hac vita decessit, Princeps pius, ecclesiae Christi propagator ac nutricius, magnanimus, fortis, iustus, potens, qui initio multos annos Imperii Romani praecipuum praesidium ac ornamentum fuit: postea in exsilium pulsus, illustre exemplum inconstantiae et fragilitatis rerum humanarum praebuit.

HISTORIAE PALATINAE LIB. II, de DVCIBVS BAIOARIAE, ex familia VVittelspachia.

SECTIO I, de Ducibus Baioariae, ab Othone I vsque ad Othonis II filios, Ludouicum atque Henricum.

HEnrico Leone, Principe potentissimo, Ratisponae in Comitiis anno Christi MC LXXX crimine laesae Maiestatis damnato, Fridericus I Barbarossa Imp. III Idus Iulii, Bauariae Ducatum concessit OTHONI VVittelspachio, cognomento Maiori: a quo maiores eius olim ab Othone Magno Imp. Saxone eiecti fuerant, et in angustias Comitatus Schirensis detrusi. Atque ita rediit Bauaria longo postliminio ad veteres dominos, vicissitudines perpessa multiplices.

OTHO iste VVittelspachius, primus Boiorum ex gente Schirana Princeps, ante recuperatum Bauariae Ducatum, Friderico Barbarossae Imp. egregiam operam in Italia et alibi nauauit: vnde Guntherus Poeta [Note: l. II v. 26, p. m. 311.] vocat eum, Virum magnis spectatum saepe periclis. Post receptum Ducatum Bauariae Kelhamorum vrbem ad profluenrem Danubii extruxit; Landshutae in ripa Isarae fundamenta posuit [Note: Teste Auentino, l. VII p. m. 654, qui ad diploma, quod Schestlariensibus sit monachis, prouocat. Adde Adlzreitter. P. I lib. XXIII p. 634. Vt adeo Auctor Chronic. Augustens. ad A. CIC CC IIII p. m. 365, Andr. Presbyt. Chron. p. m. 29, Brunner. l. XIII. p. 614 sq. T. III annal. Boic. dum Landshutam A. CICCCIIII ab Ludouico I, Othonis huius filio, constructam scribunt, haud de primis vrbis anspiciis loqui, necesse sit. Conf. denuo Adlzreirter. l. d. p. 646.], vt esset sedes Ducum Bauariae. Tandem ob vectigal Salinarum, cum Alberto, Fruxinensium Episcopo, decertans, dum adhuc sub iudice lis est, fato concessit, anno Christi CICC LXXXIII d. XI Iulii.

Ex Agnete, [Note: AGNES haec, Othonis Wittelspachii coniux, quibus orta sit parentibus, controuersum est. Auentin. l. VII annal. Boic. p. m. 655, Brunner. l. XIII p. 524 Tom. III annal. Boic. aliique rerum Baioaricarum scriptores, quibbuscum hic noster facit, Theodorici, Comitis Wasserburgii, fuiam fuisse volunt. Alii vero, quos inter Dau. Blondellus tab. genealog. CXXIX (cuius sententiam et sibi placere fatetur, quem saepius iam dixi, Tolnerus) Ludouico Comite Lossensi prognatam esse existimant. Quos propius ad veritatem accedere, quo minus negem, Albericus facit, illorum temporum aqualis. Is enim in Chron. ad A. CICC LXVIII p. 350, de Comire, inquit, Gerardo et Heluide de Renecke nati sunt Conrardus primicerius Metensis et Comitissa Ermensendis, quae Ludouico Comiti de Loz, Comitis Philippi filio, peperit Comitem Gerardum et sorores eius, vna materDucis Bauariae (Ludouici scilicet, A. CICCC XXXI interfecti) et matris Landgrauii (Thuringiae scilicet, Ludouici, mariti S. Elisabethae, qui filius fuit Hermanni, Landgrauii Thuringiae et Sophiae, filiae Othonis Wittelspachii, eiusdemque sororis Ludouici Ducis.)] filia Theodorici, Comitis VVasserburgii, genuit

I, Ludouicum, Ducem Bauariae, stemmatis sui propagatorem.

II, Sophiam, Hermanno Landgrauio Thuringiae et Hassiae nuptam.

III, Mechtildem, Rapotonis, Marchionis Carnoburgensis, et Comitis Ortenburgensis, vxorem.

LVDOVICVS, Boiorum Princeps, Othonis VVittelspachii, cui postliminium fuit per Fridericum Aenobarbum Imp. ad principatum, filius, primus ex Schirensi gente Palatinus Rheni, qui et ius Septemuiratus, creando Caesari, in Rheni Palatium intulit: si Christophoro Gevvoldo, Bauaro Consiliario, in sua Antithesi, contra Freherum, credere fas est: Patre mortuo infans relictus, tutores habuit patruos suos, Fridericum Barbatum, et Othonem iuniorem de VVittelspach. Postea vero a Friderico II Imp. in conuentu Reginoburgensi Palatinatum Rheni, ob eximia sua in eum officia, fidemque singularem impetrauit: et Agnetem, filiam defuncti Henrici Comitis Palatini, filio suo Othoni nuptum collocauit. Sic vetusta et nobilissima stirps Bauarica, quae a Saxonibus in Bauaria oppressa, atque in angustum redacta fuerat, tandem Sueuis imperantibus vires recepit.

Fridericus sane II Imp. nullum hoc Ludouico, Boiariae Duce, Germaniae Principem aut officiis erga se fideliorem, aut virtute praestantiorem, aut auctoritate grauiorem esse nouerat. Inter Duces enim belli ab eo in Aegypto gesti fuit: qui cum in Europam reuersus, ad eum venisset, filii eius Henrici curator, et consiliorum moderator constitutus est.

Henricus postea data sibi in matrimonium filia Leopoldi Austriaci, Caesar a Germaniae Proceribus designatur. Sed [Note: Quae hic sequuntur, Italicis exscripta litteris, Cisneri sunt, quem Auctor compilauit, orat. de Friderico II Imperat. p. 112, 123.] a Pontifice

eiusque sectatoribus seductus et deprauatus, Imperium clam patrem appetebat. Eaque de caussa totum se a Ludouici Boiorum Ducis, cuius hactenus consiliis et auctoritate regebatur, amicitia et consuetudine auerterat: quod summum eius in Imperatorem patrem studium, summamque voluntatem cognouisset.

Ludouicus Bauariae Dux, vbi plena sceleris consilia agitari, et ad dominatum Caesarem Henricum contra Patrem spectare animaduertit, relicta eius aula in Bauariam se contulerat. Non multo amplius annum ibi commoratus, Kelhemii cum deambularet, letali vulnere percussus, in conspectu aulicorum exanimatur, anno Domini MCC XXXI [Note: Male. Legas XVI Kal. Octobr. Quo vid. Auct. Chronic. Augustens. p. 371, Auentin. l. VII p. m. 666. Brunner. l. XIIII p. 654. T. III annal. Boicor.] XVIII Kal. Oct. De qua caede variae sunt opiniones: mihi tamen ea vero maxime similis esse videtur, quam potissimum euentus comprobauit. His enim assentior, [Note: Eiusdem cum Cisnero, quem hic exscribit Pareus noster, sententiae est Tolner. Hist. Palat. c. XVII p. 379 seq. Quibus epistola Friderici II Imperat. ad Othonem Illustrem, quam Petrus de Vineis nobis seruauit, inseruit. Brunnerus contra l. XIIII p. 682 sq. et Adlzreitter. P. I annal. Boic l. XXIII §. XXX p. 656, sicarium hunc Ludouico ab Friderico Imp. immissum volunt. Quibus quin plurium scriptorum subueniat auctoritas, vix erit, qui dubitet. Godefridus sane Monachus annal. p. 297 et Trithem. P. I Chron. Hirsaug. p. 544, ab Saraceno quodam, Vetuli de Montanis nuncio (id quod et Albericus in Chron. p. 541 habet) et quidem vt fama olim fuerit, iussu ac machinatione Friderici II Imperatoris, Ludouicum confossum scribunt. Planius adhuc nec dubitanter, Alb. Stadens. ad a. CLCCCXXXI p. m. 306; Auct. Chronic. August. ad an. eund. p. 371; Andr. Presbyt. Chron. p. m. 29, 30; quin vel ipse, quem supra iam adduxi, Trithem. Chron. Duc. Bau. p. m. 110, et Chron. Sponhem. p. m. 269.] qui percussorem hunc ab Henrico subornatum, et cum tabellarii habitu litteras Ludouico tradidisset, quas se ab Imperatore afferre simulauerat, legentem

eas litteras Principem, confodisse prodiderunt. Alii [Note: Vt Auentin. l. VII p. m. 666. Quem sequuntur Spener. syllog. genealogic. p. 181, Buckisch. hist. geneal. Palatino-Neob. P. I §. VI p. 6. Vbi tamen non possum, quin subiungam, Brunnerum l. d. p. 684 tradere, quod Auentinus hic veterem Germanicam vocem, ain Stockher, haud intellexerit.] a Sticho morione, siue naturali fatuo, (cum post coenam in ponte Danubiano deambularet) quem per ludum incessebat, Kelhemii, cultello letali vulnere percussum scribunt. Corpus Schiram delatum et humatum est. Obitum eius deplorat Fridericus II Imp. in epistola quadam ad filium eins Othonem scripta, quae legitur apud Petrum de Vineis, libr. IIII, c. III.

Ex vxore Ludomilla, [Note: De LVDOMILLAE huius ortu, parentibusque varias esse videas sententias. Generatim in Boiemia ortam scribit Auentin. l. VII annal. Boic. p. m. 660; quem sequitur Spener. syllog. genealog. p. m. 181, Bohemicam appellans. Bohemiae regis filiam vocat Trithem. Chron. Duc. Bau. p. m. 110. Primislai speciatim, Auctor hic noster. Videas rursus, qui Suidnicensium e sanguine deriuent, et Suentopolcki filiam fuisse coniiciant, vt Auctor recentiorum tabul. Genealog. Tubingens. Contra ea Fridericus Lucae, lib. quem Theatrum priscorum Principum, siue den alten Fürsten-Saal inscripsit, P. II C. VII p. 429, haud ita facile demonstratu esse putat, Suidnicensium Ducum e stirpe genus illam trahere; quum linea illorum palmes fuerit Ducum Vratislauiensium ac Lignicensium at que e Boleslao demum siue Bulcone, circa A. CIC CC LXXVIII propullularit. Si, quid mihi videatur, profiteri licet, putarim, liquide fere apparere, Laodamiam hancce gente fuisse Bohemam, et Primislai quidem regis ex alterutro fratrum neptem. Haud obscure enim, nisi fallor, Albericus in chron. ad A. CIC CC XXXVIII p. 568; Hic Otho (Illustris) Palatinus Rheni, Dux Bauariae, fuit de matre Beguonarii (i. e. Comitis a Bogen) Hungariae regis (Geizae scilicet) nepte. Nec scio, an errem, si dixerim, respicere huc Auentinum, dum l. d. Othocarus, inquit, hac affinitate delinitus, suasu Ludouici ab Othone ad Philippum deficit. Vtrum vero Friderico patre nata fuerit, quod alios rectius statuere iudicat Tolnerus in addit. p. 18; an Suatoplucho, haud ita facile explicari posse, crediderim.] filia Primislai, Ducis Bohemiae, quatuor eius numerantur liberi:

I, Otho, Palatinus Rheni Septemuir, vtriusque Bauariae Dux.

II, Ludouicus, [Note: Ludouicum quidem huncce a Friderico II Imperatore occisum, Henningesius theatr. genealog. tradit; Sed nescio qua fide. Vnde Tolnerus Hist. Palat. C. XVII p. 381 suspicatur, patrem fortassis confundi eum filio. Priuatim vero, se nil, quod affirmet, habere, fatetur iuxta libereque prodit. Tum vero haud nihil ambigit, an Elisabetha Friderico II Imperatori, quod Reusnerus ac Henningesius, Witekindus itidem in hist. Palat. Msta, volunt, uupta fuerit: tametsi notet, Ludouicum ab Friderico, in litteris ad Othonem Illustrem datis, vocari socerum carissimum. v. Cod. Diplom, n. CXCVII, p. 149. Georgius vero Tolmidas plane in negantem abit sententiam, et apud nullum probatum aucterem se inuenire scribit, Elisabetham hanc Friderico II Imp. matrimonii vinculo iunctam fuisse, Hist. Palat. Msta p. m. 33. Annam tandem, quam Reusnerus et Henningesius Rudolfo, Alberti I Saxoniae Ducis filio, vxorem dant, idem Tolnerus l. Hist. Palat. d. confundi putat cum Anna, Ludouici Seueri filia.] a Friderico II Imp. in iuuentute occisus.

III, Elisabetha, vxor quinta Friderici II Imperatoris.

IIII, Anna, vxor Rudolsi, Ducis Saxoniae, Angriae, et VVestphaliae.

[Note: Cisnero haec iterum debet Auctor. v. Orat. de Friderico II Imper. a p. 123 ad p 125.] Ludouico cum filius Otho in Principatu successisset, et more maiorum, Concilio Boiorum ad gubernationem prouinciarum anspicato obeundam diem certum Reginoburgi dixisset: Henricus Caesar, Friderici II filius, ne Antistites et Proceres, Magistratusque ciuitatum et municipiorum Boiariae conuenirent, neue ciues Reginoburgenses vrbe Othonem acciperent, edixit. Imperata haec tanquam iniusta Boiis negligentibus, Caesar Henricus magnis copiis Boiariam adortus, obsesso Reginoburgo, direptionibus, praeda, populationibus, et incendiis eam, nemine repugnante, vastabat. Quibus iniuriis et incommodis permotus Otho, Dux Bauariae, vt suis suorumque fortunis et vrbi consuleret, cum Henrico, filio suo Ludouico Seuero

quadrimo obside dato, conuenit, vt cum exercitu Bauaria seu Boiaria excederet.

Eodem fere tempore Fridericus Austriacus bellandi cupidus, finitimis suis Boiis, Bohemis, Charionibus, Hungaris, nulla ab iis lacessitus iniuria, bellum inferebat, eorumque fines populabatur. Otho, Bauariae Dux, certior factus, Praefectum Austriaci latrociniis infamem, multis sibi praedonibus perditissimisque hominibus adscitis, oram Oeni atque Norici insistere, magnoque pecoris atque hominum numero capto, praedam agere, non exspectandum sibi statuit, dum omnium fortunis suorum consumptis vlterius in prouinciam suam progrederetur: Austriaco bello more solenni indicto, in Noricum maturat, atque iniuriis, et vi latronum a suis propulsatis, ac receptaculis eorum expugnatis, de omnibus, praedae latrociniique conuictis, more maiorum, supplicium sumpsit.

His rebus cognitis, Fridericus II Imperator, - cum maxime necessario tempore Reipublicae deesse nollet, - in Germaniam (a qua iam XIIII annos abfuerat) cum filio suo Conrado proficiscitur. Coacto ab eo Reginoburgi Ordinum Imperii concilio, Henricus Caesar, patefacta ea coniuratione, quam auctore Pontifice, contra patrem Imperatorem cum Longobardis fecerat, laesae Maiestatis et parricidii, sententia septuaginta Principum, condemnatus, a patre vinctus, in Apuliam relegatur: vbi non longo post tempore, in carcere obiit. In Henrici locum Caesarem sibi filium Conradum de consensu Principum surrogauit. Deinde et Austriacum mandatis suis non parentem proscribit, et pro hoste Reipublicae habet: sed cum nec ita quidem ad sanitatem reuerteretur, Imperator maximo cum exercitu, multis comitantibus Germania Proceribus, Austriam atque Styriam in suam fidem potestatemque redegit.

Eiusdem Imperatoris Friderici II beneficio, per felix connubium Othonis Bauariae Ducis, cum Agnete, filia Henrici, vltimi prisci Comitis Palatini Rheni, Palatinatus Rhenanus Bauariae

Ducatui accessit, [Note: Vide, quae infra dicentur pluribus.] anno Domini CICCC XV. Et ab hoc Othone, omnes insequentes Comites Palatini Rheni, Sacri Rom. Imperii Septemuiri, in hunc vsque diem ordine descendunt.

Ex vxore Agneter, reliquit [Note: Plures ex Agnete Palatina Otho hic Illustris procreauit liberos; et quidem praeter Ludouicum Seuerum et Henricum, quos Auctor heic recenset, duas quoque filias; I, Elisabetham, nuptam primum Conrado Regi Romanorum A. CIC CC XLVI; v. Auct. Chronic. Augustens. p. m. 375; deinde Meinhardo, Comiti Goeritiae, A. CLCCC LIX, in octaua S. Michaelis, vt dictus Chronic. Augustens. auctor p. 380 loquitur. II, Sophiam, Gebhardo Comiti Hirschbergensi Anno CIC CC LIIX elocatam; v. Auct. Chronic. August, p. 380. Quibus Tolnerus Hist. Palat. C. XVIII p. 400, III addidit, nomine Catharinam, vxorem, vt quosdam velle scribit, Matthaei II Lotharingiae Ducis: errore, quem nunc agnoscit, manifesto; quippe certus, vt priuatim ad nos, Matthaei II Lotharingiae Ducis coniugem non e Rheni Palatinis, sed Valerani, Ducis Limburgensis, fuisse filiam. Expungit itaque Catharinam hanc, vt tamen vix addubitet, eius in locum substituere aliam, nomine Annam vel Agnetem, quam Crantzius l. VIII Saxon. C. IX p. 221 habet, et tum Rheni Palatinam vocat, tum Rudolfo, Alberti Saxoniae Electoris filio, in manum conuenisse scribit. Id quod hic indicare suffecerit.] Ludouicum Seuerum, et Henricum: qui [Note: Sub Paeschales ferias anni LV res gesta est. Ludouicus maior natu Palatinatum Rheni et nomen Burg grauii Ratisbonensis, Regenstauffam, Lengenfeldam, Kalmynzium cum Boiaria superiore sibi adseruit. Eius vrbes principe Monachium, Wasserburgum, Ingolstadium censentur. Henrico, vti Stero loquitur, cessit nomen Ducis, cum maiori parte Boiariae, videlicet Ratisbona, Chambia, Kelhaimium, Airdinga, Landshuta, Oetinga, Burckhusium, Hala, Straubinga, Vilshofium, Landauum, Dingolfinga, quam Otho vltimis principatus annis vetustate collapsam restituerat, Brunouium, Schardinga, et quicquid his terminis intercipitur. Brunner. lib. XIIII p. 784 Tom. III annalBoic. Adlzreitt. P. I annal. Boic. l. XXIIII §. XIIII p. 670. Add. Auctor. chron. Augustens. ad A. CIC CC LV 378, et Trithem. annal. Hirsaug. P. I p. 579, Chron. Duc. Bau. p. m. III, Chronic. itidem Spanhem. p. m. 277: quo posteriore loco tamen male haec A. LVI gesta esse, memorat.] Bauariam diuisere in superiorem et inferiorem: cum antea inaudita fuissent haec nomina.

SECTIO II, de Ducibus Boiariae inferioris, ab Henrico vsque ad Ioannem, illorum vltimum.

LVdouicus, cognomine Seuerus, Palatinatum Rhenanum, et superiorem Bauariam: Henricus, natus anno MCC XXXV, Bauariam inferiorem, seu Septentrionalem accepit. Deinde contra Othocarum Bohemum arma sumens, a finibus Boiariae Bohemos expulit, Nouoforum in pocestatem redegit, et instaurauit. Mortuus Burckhusii, [Note: It a quidem plures, et vt Brunnerus l. XV p. 915 tom. III annal. Boic. loquitur, meliores: Auctor. histor. austral. p. m. 336, Henricus Stero Altahens. ad. A. CIC CC XC p. m. 390, Andreas Presbyter chron. p. m. 31, Trithemius chronic. Duc. Bau. p. m. III. Putat tame Tolnerus, tab. genealog. lit. E signata, et Hist. Palatinae praemissa (in Historia enim ipsa C. XVIII p. 400 ceteris accedit, et Henricum A. CICCC XC defunctum memorat) Henricum sequenti anno, qui XCI fuit, leto oppressum esse. Id vero vt statuat, hanc se habere caussam, priuatis ad me litteris, edisserit, quod Henricum, vt Auentin. l. VII p. m. 718 diserte habeat, Rudolfus I Imp. post quinque menses et vndecim dies morte sequutus sit: et vero constet, Rudolfum non A. CIC CC XC, sed XCI, Id. Iul. fatis concessisse. Vt adeo Henricus non A. XC, sed XCI, III Non. Febr. ad plures abiisse dicendus sit. Iudicium lectori relinquo.] anno MCCXC. Inde Landshutam translatus, et in monasterio Seligenthal sepultus.

Vxores habuit [Note: Henricum Elisabetham, Belae, Hungariae Regis, filiam, in matrimonio habuisse, Auctor chronic. Auguft, ad A. CIC CC XLIIII p. m. 374 hismemorat verbis: Henricus filius Othonis Ducis Bauariae duxit vxorem Elisabetham, filiam Belae Regis Vngariae. Vbi tamen non possum, quin notem, de sponsalibus tantum intelligendum esse auctorem; quum Henricus A. XLIIII nonnisi nouem Annorum puer fuerit; quippe natus A. CIC CC XXXV, XIII Kal. Decembr. vt praeter hunc ipsum chronic. Augustens. Auctorem p. 372 et Auentinus l. VII p. m. 695 habet. Quod, ea A. CIC CC LXX, IX Kal. Nou. (vt Stero annotat p. m. 386) defuncta, alter am illam, quam Auctor noster hic memorat, Elisabetham, Henrici Pii, Poloniae Ducis filiam, in tori consortium adsciuerit, nescio, an quis veterum scriptorum habeat.] duas.

I, Elisabetham, Henrici Pii, Ducis Poloniae:

II, Elisabetham, Belae IIII Regis Hungariae filiam: ex hac [Note: Immo quatuor ex Elisabetha, Belaeregis filia, filios Henricus procreauit; Othonem, Henricum, Ludouicum, Stephanum: duas itidem filias, Elisabetham atque Catharinam. Ita Brunnerus l. IIII p. 839 T. III annal. Boic. Autumnus (anni LXXI) Henrico Boio Elisabetham coniugem, lectissimam feminam abstulit, sex liberorum, matrem: Elisabethae, Othonis, Henrici, Katherinae, Ludouici, Stephani. Elisabetham fecunditatis suae primitias priore anno Christo consecrauerat in Landishutano Parthenone (Stero Mst.) quem virtutibus ipso genere clarioribus ita illustrauit, vt qui proximus diuis honos est, beatae memoriae encomium nomini suo adiunxerit, Optime profecto! Suscepit enim Henricus A. LXI, proxima nocte post diem S. Scholasticae virgini festum, vt diserte habet Auctor chronic. August. p. 382, Othonem. A. LXII in vigilia Matthiae, vt idem pag. d. testatur, Henricum. A. LXIX, die Dionysio sacra, Ludouicum, vt fidem facit Stero p. 385; et tandem A. LXXI, II Id. Mart. Stephanum, vt idem Stero memorat p. 386. Quod ad filias, pater factus est Elisabethae A. LIX, secunda vespera S. Gregorii, vt habet Auctor chronic. August, p. 380; Catharinae vero A. LXVII, V Id. Iun. v. Stero p. 285. Quod tandem moriens tres superstites habuerit, reliqueritque filios, Othonem, Ludouicum, Stephanum, testantur Stero p. 390, Andr. Presbyter chron. p. m. 31, Trithemius chron. Duc. Bau. p m III, Auentinus l. VII p. 718: quos ideo sequi videas Buckisch. histor. genealog. Palatino-Aeob-Bau. introd. § VII p. 7. Add. Spener. syllog. geneal. p. m. 182, Lairitz. Palmet. geneal. tab. III et IIII, C. III §. I p. 120.] duos procreauit filios: Othonem et Stephanum.

OTHO, Dux Bauariae inferioris, Adolphi Nassouii Caesaris partes secutus, et in proelio, quo ipse occubuit, acceptis vulneribus,

vix fuga clapsus est. Bellum illud Alberti I Imp. cum Othone Bauaro non leuiter Boiariam afflixit. Quanquam enim interruptum nonnunquam induciis, sopitum tamen nunquam est.

Accidit autem huic Othoni Bauaro, quod cani Aesopico, qui vmbram appetens, etiam carnem amisit. [Note: Abiectius paene de Othone Auctorem hic loqui dixeris. Si enim Baioaricarum scriptores rerum consulas, Andreas Presbyt. Chronic. p. m. 31; Brunner. l. XV, p. 1001 sq. T. III annal Boic. Adlzreitter. P. I. lib. XXV p. 701, audies, Othonem non tam ambiisse regnum, quam ab Hungaris, vt id capesseret, inuitatum fuisse; nec sine vllo consilio delatum sibi imperium adüsse; quamuis, vt id addam, haud inficientur, illis obsequutum, qui speciosiora, animoque suo gratiora suaserint. Audies praeterea, ab Hungaris (qui aegre tulerint, ante se, qui regnum dedissent, haberi regis domesticos, Albertum praecipue Halsium et Gottliebum Puchbergium, Comites; nec destiterint, donec honestissmo se denudarit comitatu, Boiosque ab se dimiserit) turpiter circumuentum fuisse. Add. Trithem. Chron. Duc. Bau. p. m. III.] Ambibat enim regnum Hungariae, sed praeter regium nomen nihil consecutus: a Ladislao insuper Transsiluaniae Vayuoda in vincula coniectus, captiuitate se expedire non potuit, donec potestati regiae renunciauit, Regnumque Hungariae deseruit. Inde turpirer (inquit Bonfinius) eiectus in Bauariam reuersus est, ac exemplo suo didicit, neminem temere se magnis coeptis et illegitimis committere debere.

Excessit ex hac vita Landshutae, [Note: Aut totus fallor, aut Brunnerus statuit, Othonem hunc A. CIC CCC XI obüsse. Sic enim is l. XV p. 1028 T. III annal. Boic. Otho nihilominus tam pretiosis vectigalibus, quo votis omnibus tetenderat, non peruenit, morte, qua hoc ipso anno sublatus est, omnes spes incidente. At loquitur in antecedentibus de A. CIC CCC XI. Vt vt sit; ceteri, Andr. Presbyt. chron. p. m. 31, Trithem. chron. Duc. Bau. p. m. 112, Auentin. l. VII p. m. 746, Gewold. geneal. Bau. generat. XVII; G. Tolmid. hist. Palat. Mst. p. 55, Spener. syllog. genealog. p. m. 182, Buckisch. histor. genealog. Palatino-Neoburgico-Bau. §. VII introduct. praemtssae, p. 7, A. CIC CCC XII defunctum memorant. Quos etiam sequi malim.] A. M CCC XII. Bonfinius

[Note: Decad. III lib. IX p. m. 35.] nominat eum, virum vsquequaque gloriosum, futilem et consilii paum compotem. Reliquit [Note: Otho hic hic duas habuit vxores; I Catharinam, Rudolsfi I Imperatoris filiam; v. Auentin. l. VII p. m. 710, Brunner. l. XV p. 873 Tom. III annal Boic. Qua A. CIC CC LXXXIII sine liberis defucta, quum per multos annos viduam egisset vitam, tandem hanc duxit Agnetem. Quam cum nonnulli Ladislai Transiluani faciunt filiam, nescio an falsi sint. Polonicam certe vocat Tolmidas, Hist. Palat. Mst. p. m. 55; Poloniae Ducis filiam Andr. Presbyt. chronic. p. m. 31, vt et Trithem. chron. Duc. Bauar. p. m. III; speciatim Conradi Glogouiensium Ducis, Auentin. l. VII p. m. 740, vt Gewoldum geneal. Bauar. generat. XVII taceam. Add. Brunner. lib. XV p. 1010 T. III annal. Boicor. Adlzreitter. P. I annalium, lib. XXIII p. 701. Car. Ludou. Tolnerus, dum coniicit, Agnetem hancce forsan confundi cum Anna, Conradi Glogouiensis flia, quae altera Ludouici Seueri fuerit vxor, an bene coniecerit, videat ipse. Ex posteriore autem hac heredem Otho reliquit Henricum Natterburgium, tredecim non amplius dierum infantulum; v. Andr. Presbyt. chron. l. d. Trithern. l. d. Tolmid, l. d. Gewold. l. d. Adlzreitt. l. d. p. 706; cui Gewoldus l. d. nescio qua fide, vxorem dat Annam, Friderici Ducis Austriae filiam.] filium fere tredecim dierum, HENRICVM iuniorem, dictum Natterburrgicum, a castro, in quo nutritus fuerat. Is in iuuentute, fracto in saltando crure, exstinctus est, A. CIC CCC XXXIII.

STEPHANVS, filius Henrici secundogenitus, frater Othonis Hungariae Regis, Adolphi Caesaris partes itidem fouit: Ratisponam armis inuasit, et Fridericum Austriacum e Bauaria fugauit: Mortuus Landshutae, anno Domini CIC CCC XI.

Ex Iuta vxore, Vulconis Ducis Suidnicensis filia, [Note: STEPHANVS, mortuo Rudolfo, Salisburgensi Archimysta, A. CIC CC XC praesul electus, sed a Pontifice Romano baud admissus, animum ad coniugium applicuit et A. CIC CC XCIX Ieuttam vxorem duxit. v. Stero p. m. 403. Mortuus anno, quem Auctior memorat, CIC CCC XI, XI Kal. Ian. cum vixisset annos XL. Auent. l. VII p. m. 741. Ex Iutta vero praeter Henricum Probum et Othouem, quos Pareus hic recenset, superstites reliquit tres filias, Beatricem Goeritiam; Elisabetham, Othoni Austriaco desponsam; et Agnetem, virginem sacram: quas moriens vna cum filis fratri commendauit. Auentin. l. VII annal. p. m. 741, Brunner. l. XV p. 1024 T. III annal. Boic.] nati sunt HENRICVS Senior, dictus Probus; et OTHO [Note: OTHO, filius Stephani, frater Henrici Probi, vitam degit Burghusii, et tandem sine liberis obiit, A. CIC CCC XXXV. Andr. Presbyt. p. 34; Trith. Chronic. Duc. Bau. p. 112, 113; Auent l. VII p. 774. In matrimonio habuit Richardam IuliacenSem. Auenr. l. VII p. 753. Bonorum suorum heredem praeterito fratre scripsit Caesarem. Quippe nihil liberorum tulerat. Vxori autem Richardae viginti librarum millia praestari iussit. Nic. Burgund. hist. Bau. l. II p. m. 143.]

Quem frater Henricus Senior, vt et Henricum Natterburgicum quotidianis proeliis, incendiis, et rapinis, impugnauit. Tandem re composica [Note: Anno CIC CCC XXXI. Itaquidem, vt Henricus, Stephani filius, quem Seniorem appellant, Landishutum, Straubingam et Schardingam acceperit. Otho Burghusium, Oetingam et cum Traunstainio adiacentes montibus terras. Henricus Iunior, quem Natterburgium dixere, Dingolfingam, Landauiam, Chambium, Vilshouiam, Decken dorfium. Vid. Andr. Presbyt. chron. p. m. 33; Auentin. l. VII p. 774; Nicol. Burgund. l. III hist. Bau. p. m. 137; Adlzreitt. P. II annal. lib. III p 47. Neque tamen per hauc diuisionem stetit, quo minus sequenti statim anno, qui XXXII fuit, a Martio capiteque ieiunii per quatuor continentes menses denuo ciuili bello in se desaeuirent. vid. Andr. Presbyt. l. d. Auentin. l. d. Nic. Burgund. l. d. p. 139 sq. Adlzreitt. l. d.] Principatus inter eos amice diuisus est.

HENRICVS Senior, mortuus anno CIC CCC XXXIX, reliquit ex Margareta, Ioannis Bohemiae Regis filia, IOANNEM.

Hoc paullo post obitum patris [Note: XI Kal. Ian. A. CIC CCC XL, annos natus X. Auentin. l. Vll p. 782; Gewold. generat. XVII; Adlzreitt. P. II annal. l. III p. 61: desponsa sibi paullo ante Ludouici Imperatoris filia, impubere, farique adhuc per aetatem nescia; quam Gewold us l. d. Annam; Elisabetham vocat Gerard. de Roo, Hist. Austriacae, l. III p. m. 91. Conf. Henric. Rebdorf. p. 429; Andr. Presbyt. chron. p. m. 34; Trithem. chron. Duc. Bau. p. 112. Adlzreitt. l. d. Vt quiuis videat, haud apte heic loqui Auctorem, dum Ioannem sine mascula prole defunctum dicit.] sine mascula prole defuncto, Ludouicus Bauarus Imperator Principatum eius possedit; et sic tota inferior Bauaria rursus ad vnius potestatem rediit.

SECTIO III de Ludouico Bauaro Imperatore, eiusque siliis.

POst mortem Henrici VII Lutzelburgensis Imperatoris, an. M CCC XIIII contentione ancipiti distracti Septemuiri, duos Reges Romanorum elegcrunt. Moguntinus equidem et Treuirensis Archiepiscopi, Ioannes item Bohemiae Rex, et Woldemarus Elector Brandenburgicus, LVDOVICVM Bauarum crearunt, et. Aquisgrani coronarunt. Coloniensis vero Archiepiscopus, [Note: Rudolfus scilicet, vt legitur. Ioannes enim Dux Saxoniae, Ludouicum elegit, vti fidem faciunt litterae Archiepiscopi Moguntini ad Pontificem, apud Nic. Burgund. Hist. Bau. l. I p. 15. sq. An vero Rudolfus iste Saxo, Senior dictus, in electione Friderici, Coloniensi et Rudolso Palatino adfuerit, et si adsuit, iure eligendi siue creandi Caesaris gauisus sit, in dubium vocat Adlzreitt. P. II annal. l. I p. 6.] Saxo, et Rudolfus Palatinus ad Rhenum Elector, Ludouici Bauari frater, designarunt Fridericum Pulchrum,

Austriae Ducem, Alberti Caesaris fllium, Ludouici consobrinum, eumque Bonnae consecrarunt.

Fatale hoc dissidium Principum Imperii fuisse videtur, ad turbandam et conuellendam Germaniae pacem atque dignitatem. Inde enim ciuile bellum funcestum extitit, quod annis octo fortuna varia, euentuque ancipiti gestum est, et vix proeliis quinque tandem sopitum.

Rudolfus Elector Palatinus consobrinum Fridericum Pulchrum fratri Ludouico Bauaro praetulit. Erant enim Ludouicus et Rudolfus Palatinus nati ex amita Friderici Austriaci. Ludouicus Bauarus Imp. intra biennium post electionem fratrem Rudolfum patria expulit. Rudolfus Elector Palatinus pulsus fugit [Note: Vide, qua infra dicentur pluribus.] in Angliam, vbi exsul post aliquot annos mortuus est. Coniux eius Mechtilda, filia Adolphi Nassbuii Imp. cum filiis in Austria commorata est; ubi cum in exsilio mortua esset, Ludouicus Bauarus Imper. aliquanto post fratris filios ad se euocauit, eisque Heidelbergam, et in agro Norico Ambergam, cum aliquot vicinis oppidulis reddidit. Ita, quod vsitatum est in ciuilibus discordiis, initium belli fuit expulsio fratris Rudolfi Palatini.

Tandem Friderico Pulchro Austriaco capto, Ludouicus Bauarus nomen et titulum Imperatorium, inuito Pontifice, solus occupauit: Italiam autem ingressus, ingentibus copiis, primo Tridentum, deinde Mediolanum petiit, Italiae ciuitatibus singulis Imperatorio nomine Vicarios imponens. Inde Romam, acceptis XXIIII nobilioribus Mediolanensibus ciuibus, tanquam obsidibus, contendit, ab vniuerso populo honorifice susceptus, a Stephano Columnio in aede S. Petri cum coniuge coronatus est, omni nobilitate adstante, et acclamante, Patricium et Augustum Romanum. Petrum Corhariensem, Nicolaum V postea dictum, summum Pontificem creauit, Ioanne dignitate

Papali deiecto, qui Imperatorem Ludouicum Bauarum regno priuans, excommunicatione crudelissima, tanquam haeresiarcham, pereussit.

Metuens autem Imperator Ludouicus proditionem ac venenum, non arma, Italiam relinquere decreuit, Germaniamque summa cum animi hilaritate repetiit. Francofordiae Comitia celebrauit, in quibus antiquas leges confirmauit. Cum autem Papae odium magis magisque cresceret, indefessis conatibus suis tantum effecit, vt Carolus IIII, Ioannis Bohemiae Regis filius, Imperator designaretur.

Sed Ludouicus in venatione, cum motu et labore corpus calefaceret, vrsumque ingentem cum impetu quodam viriliter peteret, de equo praecipitatus [Note: Apoplexia scilicet correptus. Vid. Auentin. l. VII p. 788; Gerard. de Roo, Hist. Austr. l. III p. m. 94; Nic. Burgund. Hist. Bau. l. III p. m. 179. Quorum hic simul vulgi rumorem, quod scilicet veneno per Ioannam Ferretanam, Alberti Austriaci coniugem, sublatus fuerit, examinat, confutatque. Conf. Adlzreitt. P. II annal. l. IIII p. 76. Obiit autem V. Eid. Octobr.], corpus graui collisione laesit. Destitutus igitur omnibus viribus, ex hac vita decessit, anno Christi M CCC XLVII. Monachii Imperiali pompa sepultus. Imperio annos XXXIII, inter maximas aduersationes, et crudelissimas exagitationes Pontificum, ita praefuit, vt in gubernatione iustus, et suorum defensor nequaquam lentus fuerit.

De nobilitare et vetustate, stirpis Bauaricae supra dixi: quae a Saxonibus in Bauaria oppressa, atque in angustum redacta, tandem Sueuis imperantibus vires recepit. A primo Friderico enim Bauariam, ab altero Palatinatum ad Rhenum consequuti sunt: cum Otho, Ludouici Imperatoris auus, duxisset in vxorem Agnetem, filiam Henrici Palatini, fratris Othonis IIII Imperatoris, Saxonis.

Pater Ludouicus Seuerus plures habuit coniuges: sed ex tertia Mechtilde, Rudolfi Habsburgensis Imp. filia nati sunt, RVDOLDOLFVS,

Elector Palatinus ad Rhenum, et LVDOVICVS Bauarus, Romanorum Imperator, qui fratrem Rudolfum ditione expulit, [Note: Vid. quae infra dicentur.] ob negatum in electione suffragium, sed filios restituit. RVDOLFVS Palatinam; LVDOVICVS Bauaricam familiam propagauit.

Nati sunt enim LVDOVICO ex BEATRICE, filia Ducis Poloniae,

LVDOVICVS, et STEPHANVS, cognomento Fibulatus.

Ex MARGARETA, Wilhelmi III, Comitis Hollandiae et Selandiae filia,

WILHELMVS, ALBERTVS, LVDOVICVS, [Note: Ex Margareta filium Ludouici Imperat. natu maiorem fuisse Ludouicum Romanum, fidem facit diploma patris Imperatoris, datum Francofurti A. CIC CCC XL VI, vbi haec: Pro tribunali comparuit coram nobis Illustris Ludouicus Dux Bauariae, primogenitus noster ex praeclara Margareta Romanorum Imperatrice, conthorali nostra karissima procreatus, libere et spontanee renuncians omnibus iuribus et consuetudinibus, quae vel quas habere posset aut poterit in futurum in Comitatibus Hollandiae, Zelandiae et Dominio Frisiae, nec non hominibus eorundem ad opus Illustris Wilhelmi, Ducis Bauariae, fratris sui secundogeniti, cetera. Idem probant ipsius Wilhelmi litterae, A. CIC CCC LI datae, quibus praefecturam Zelandiae et Dynastiam Voirnensem in beneficium siue feudum promittit Ludouico et Othoni fratribus: Nouerint vniuersi tenorem praesentium inspecturi, quod nos Wilhelmus D. G. Comes Palatinus Rheni et Bauariae Dux, nec non Haynoniae, Hollandiae et Zelandiae Comes et Dominus Frisiae, propter bonum pacis et fraternam dilectionem cum Illustri Principe, D. Ludonico Romano, Marchione Brandenb. et Lusatiae, S. R. I. Archicamerario, Comite Palatino Rheni et Duce Bauariae, fratre suo karissimo, compositionem et ordinationem fecimus per praesentes de caussa, quae iam diu inter nos et ipsum vertebatur, super iuribus ipsius ratione primogeniturae ad ipsum pertinentibus terrarum Hannoniae, Hollandiae, Zelandiae et Frisiae, et eorum appendiciis. Vid. Tolner. in not. ad diploma Ludonici Bauari praedictum, quod in Cod. Diplom. Palat. est n. CXLIX p. 99.] cognomento Romanus, quod Romae in lucem editus est, matre coronata; et OTHO.

Inter hos auctam accessionibus nouarum ditionum hereditatem, ex interitu familiarum aliquot, in hunc modum distribuit. LVDOVICO natu maximo Marchiam Brandeburgensem attribuit, cui deinceps a coniuge et Comitartus Tyrolensis accessit, quem ille cum adeptus esset, Marchiam LVDOVICO Romano cessit, a quo tandem in OTHONEM deuoluta est. STEPHANVM Bauariae: WILHELMVM Hollandiae; ALBERTVM parti Bauariae imposuit.

De Marchia Brandeburgensi sic res habet. Vltimus Marchionum e stirpe Alberti Vrsi fuit Woldemarus. Hic cum sine sobole esset, subditis certos Dominos constituit agnatos suos, e veteri stirpe Ascania Principes Anhaltinos, in quorum illi verba iurarunt, ea conditione, vt se mortuo hos agnoscerent ac reciperent Dominos. Redierat autem fatali quadam lege familia tota ad vnum hunc Woldemarum, in qua non multo ante decem et nonem eiusdem nominis et stirpis Marchiones simul vixerant. Sed cum approbatio et consensus auctoritatis publicae non accessisset, quamprimum fama de Woldemari interitu percrebuit, LVDOVICVS Marchiam Imperio vindicauit, et in ea filium natu maximum LVDOVICVM collocauit.

Intercidit eodem tempore prosapia Ducum Carinthiae, cui fuit coniunctus Comitatus Tyrolensis. LVDOVICVS ergo Carinthiam Austriacis adiecit, excluso Ioanne Henrico, Morauiae Marchione, Bohemici Regis filio. Haec non minima offensionis caussa exstitit, quae illis intercessit. Etsi autem controuersia composita fuit nonnullorum Principum auctoritate, vt Tyrolensem

Comitatum retineret Bohemus dotis loco, (duxerat enim Henrici Carinthii filiam Margaretam) non ita multo post tamen recruduit, cum Margareta, pertaesa mariti, eo repudiato, tanquam minime ad coniugium idoneo, in thalamum et Comitatum adduxit LVDOVICVM Marchionem Brandeburgensem, LVDOVICI Bauari Imp. filium. Ex hoc LVDOVICO cum genuisset MENHARDVM, vtroque praematura morte sublato, mulier procax et libidinosa tertio nupsit [Note: Ita quidem constans, et non apud vulgus tantum, sed illustres quoque rerum scriptores, Cuspinianum, Auentinum, Lazium et alios opinio. Falsa tamen, vt haud vno ex diplomatis argumento ostendit Gerard. de Roo, Hist. Austr. l. III p. m. 103 sq. Conf. Sigism. a Bircken l. III Spec. Hon. Austr. c. V p. 143; Lairitz. Palmeti genealogicohist. tab. III et IIII c. IIII §. II p. 162 col. 1.] Rudolfo Austriaco, Alberti secundi filio, simulque Bauaris ereptum Comitatum tranftulit ad Austriacos.

Sed ad Marchiam reuertor: in qua LVDOVICO implicito bellis Pomeranicis et Megalopolensibus, tertium sese hostem intulit quidam, Woldemari defuncti nomen, personam, habitumque, et mores mentitus, quem finxisse ferunt, minime Woldemarum fato functum esse, sed religiosa peregrinatione confecta rediisse incolumem. Hic quanquam nomine Woldemari sit falso Woldemarus creditus, vt opinio habet vsitata, magno tamen populi applausu exceptus, adiutusque opibus et auxiliis vicinorum Ducum Saxoniae et Anhaltinorum, bellis difficilibus Bauaros exercuit totos annos nouem.

LVDOVICVS pertaesus bellorum, Marchiam fratri LVDOVICO Romano reliquit, contentus agro Tyrolensi. Romanus renouauit bella Pomeranica, de Principatu Stetinensi; quae cum prior Ludouicus aliquoties infeliciter pugnasset, pater diremerat; limitibus inter Pomeraniam, et Marchiam constitutis, ea conditione, vt Pomerani veteri loco et dignitate inter Imperii Principes feuda ab Imperatore solo acciperent, et suis terris

libere imperarent; sed si stirps defecisset, hereditatem illarum terrarum adirent Marchiones Brandeburgenses. Cito autem destitit, superatus acie a Pomeranis, auxilio Woldemari Regis Daniae, cuius filius clausit vetus et indigenum Regum stemma. Idem falso creditum Woldemarum, exutum armis et ditione vniuersa, pepulit in exilium.

Incitabatur autem et adiuuabatur hic Woldemarus a Carolo IIII, odio Ludouici Bauari, quod is fratri ipsius Ioanni Henrico coniugem cum dote, id est, Comitatu Tyrolensi, ademisset. Etsi autem prae se ferebat Carolus, successionem deberi Anhaltinae familiae, quam iniuste Bauari exclusissent, ita tamen oppugnabat Bauaros, et fouebat Anhaltinos, vt si illos eiecisset, hos non esset admissurus. Quare, etsi publicis litteris et Woldemarum armabat, et Anhaltinis ius successionis confirmabat, et opem contra Bauaros ferebat: id tamen agebat, vt summotis vtrisque, Marchiam coniungeret Silesiae, quam similibus artibus Bohemiae copularat: idque partim astu, partim vi perfecit paullo post, cum OTHONEM Bauarum generum, qui in ROMANI fratris imperium illo defuncto successerat, coegit, [Note: Othoni eiusque heredibus addicta fuere C CIC floren. iniquissimum, vt Adlzreitter. P. II annal. l. V p. 95 loquitur, si vllum vnquam tanti principatus et incomparabilis dignitatis pretium. Vtque lateret turpe mercimonium, ne caussa quidem aut coempti dominatus nomen in tabulis expressum, suo vt pudori Otho venditor, et suae infamiae Carolus emptor consulerent. Praesentario aere quatuor duntaxat aureolorum millia (Andr. Presbyter c CIC memorat) Othoni numerata, vrbibus pignori ad cautionem oppositis, ex quarum vectigalibus sors integra et annuae vsurae conficerentur. Vrbes istae fuere Lauffa, Hersbruccum, Reichenecca, Sultzbacum, Rosenberga, Hirschauia et aliae. Ceterum Othoni, ob deprauatos ignauia, malaque libidine mores, Finnii nomen datum, et alii habent; Spener. Syllog. geneal. p. m. 263; Buckisch. hist. Palatino - Neoburgico - Bauar. P. I. C. II §. 7 p. 27; praecipue vero Auentinus, l. VII p. 797. Quos an Falsos esse euincat Adlzreitterus, dum l. d. p. 106. sq. conquisitis nescio quibus argumentis ostendere conatur, labem istam Othoni immerito adspergi, maxime dubito. Alioquin Othoni duas adscribi vxores, I Margaretam, Alberti II Austriaci, et II Annam, Caroli IIII Imperatoris, filias, notum est.] accepta ditione exigua in confiniis Bohemiae ac Bauariae, et pecunia non

magna, cedere Marchia, et omni iuri renunciare. Post venditionem, OTHO Bauarus, Elector Brandeburgicus samiliae Wittelspachiae tertius, et vltimus, genio indulsit, otio aliisque obscenis voluptatibus deditus: vnde Finnii, h. e. Ignaui cognomentum vulgo meruit. Obiit sine prole, anno Domini M CCC LXXIX, sepultus in coenobio Seligenthal. Ita exciderunt Marchia Brandeburgensi vtrique: Bauari extrusi iisdem technis, quibus heredes proximos Anhaltinos ipsi depulerant: Anhaltini, quorum erat imbecillis potentia, simulatis promissis decepti.

Carolus Marchiam testamento designauit Sigismundo filio, qui eam oppignerauit Iodoco, et Procopio, Marchionibus Morauiae patruelibus: hi vicissim Wilhelmo Landgrauio Thuringiae, a quo iterum redemit eam Sigismundus Imper. Ab hoc quibus conditionibus et occasionibus peruenerit ad Burggrauios Noribergenses, notum est.

E ceteris Ludouici Bauari Imp. filiis WILHELMVS, auo materno et auunculis e vita sublatis, cum masculus heres nullus esset superstes, praeter vnum Ioannem, quem pater sacris initiatum Episcopatui Leodiensi praefecit, Wilhelmus ergo Hollandiam obtinuit, patre feudum tradente, circiter annum M CCC XLIII. Sed neque hac hereditate posteritas diu gauisa est. Nam et Wilhelmus erga matrem impius bellum ciuile accendit, ex quo Hollandia in factiones distracta longo tempore seditionibus est conflictata. Wilhelmus denique mentis impos

factus, Valencianae mortuus et sepultus est, anno Domini [Note: Non vna omnium heic est sententia. Aliis, vt Auctori nostro, Adlzreittero itidem P. II annal. lib. V p. 107, obiit A. CIC CCC LXX VIII. Aliis, vt Auentino lib. VII p. 798, Buckisch. hist. Palatino-Bau. C. II §. IX p. 28, A. CIC CCC LXXVII. Ceterum in matrimonio habuit Mechtildam, Henrici Lancastrii filiam. Gewold. generat. XIX.] CIC CCC LXXVIII. Cum vero ex impio filio Deus sobolem nullam superstitem esse voluisset, Albertus frater ius successionis testamento patris excepit: sed cum filiis huius posteritate exstincta, Hollandiae, Selandiae, Hannoniae, et Frisiae terras occuparunt Ioannes ex stirpe Gallica, Burgundiae, et [Note: Auctorem, dum heic Venceslaum Alberti Boii generum, Ioannis Boiemiae regis vocat filuim, et vna cum Ioanne Burgundo Hollandiae, Zelandiae, Hannoniae et Frisiae terras occupasse scribit, haud vnum errare errorem, tam manifestum est, vt notasse, iam sit refutasse.] Wenceslaus ex patre Ioanne Rege Bohemiae, Lucelburgi et Brabantiae Duces: qui Alberti filias duxerunt in vxores.

Sextus inter Ludouici Bauari Imp. filios STEPHANVS, cognomento Fibulatus, ceteris superstes, auitas terras possedit, et stirpem Bauaricam propagauit. Ex hoc enim longa posterorum serie procreati sunt, qui nunc sunt in viuis, Bauariae Duces.

ALBERTVS Straubingensis, Stephani Fibulati, Ducis Bauariae, frater, Comes Hollandiae, contra Frisios multa bella gessit: Princeps pius et mansuetus: defunctus anno Domini [Note: + Circa natiuitatem Domini, vt Andr. Presbyt. chron. Bau. p. 41, Trithem chron. Sponh. p. 342 habent. Add. annal. Hirsaug. ad h. a. T. II p. 323. Alii mortuum volunt A. CIC CCCC IIII, vt Gewold. generat. XIX; et quidem die Luciae, Buckisch. P. I hist. Palatino-Bau. C. II §. X p. 29. Ceterum ab excessu Margaretae Bregensis secundis nuptiis duxit Margaretam Cliuensem. Quin et praeter istos, quos Pareus heic enumerat liberos, genuit IOANNAM, Alberti IIII Austriaci coniugem; Andr. Presbyt. chron p. 41, Gerard. de Roo lib. 4 annal. p. m. 125, Gewold. generat. XIX, Buckisch. l. d. p. 29. CATHARINAM, Eduardo Geldro primum desponsam; Trith. chron. Hirsaug. P. II p. 232 et 259; quo praematura morte sublato Vilelmo II Iuliacensi nupsit. Id. Trith. l. d. p. 232 et 270. ANNAM (quam tamen Adlzreitterus P. II anna. lib. VI. p. 113 male sic vocari scribit, et IOANNAM appellat; quo nomine et Aen. Silu. hist. Bohem. C. XXVIII p. m. 29, et Mart. Boregk. hist. Bohem. p. 335 vocant) Venceslao Imperatori et Regi Boiemiae elocatam.] M CCCC V, et Hagae in Hollandia tumulatus. Ex vxore sua

Margareta, filia Ludouici, Ducis Poloniae, tres genuit filios: Wilhelmum, Albertum, et Ioannem. Filiam eius Margaretam duxit Ioannes Valesius, Intrepidus dictus, filius Philippi Audacis, Ducis Burgundiae, a Delphnio caesus. Huius Ioannis Intrepidi, Burgundiae Ducis, filius Philippus Bonus, deinde, Antonio, et filiis Ioanne et Philippo, Ducibus Brabantiae, sine liberis demortuis, Brabantiam Burgundiae adiunxit: cui successit Carolus Pugnax: magnanimus ille totius Christiani orbis, dum viueret, potentissimus, et bellicosissimus princeps, qui se alterum Alexandrum, aut Carolum Magnum suis heroicis factis euasurum sperabat. Ad Nanceam ab Heluetiis et Lotharingis caesus, anno Domini M CCCC LXXVII. Eius filia vnica Maria Valesia, heres Burgundiae, et inferioris Germaniae, nupsit Maximiliano I Imp. Austriaco, Friderici III filio.

Ceterum ex filiis Alberti, ALBERTVS tenuit Straubingam, terram inferioris Bauariae, et primus obiit inter fratres sine liberis. Vxorem enim non duxit. Princeps procerae staturae. Sepultus Straubingae in medio chori Monasterii Carmelitarum.

Alberto in Ducatu frater IOANNES successit, qui anno Christi [Note: Lege A. CIC CCC XC; quippe quo cathedram Leodiensem insedit. Trithem. chron. Hirsaug. T. II p. 293.] M CCCC ad Episcopatum Leodiensem promotus

est, et Ducatum Straubingensem per Vicedominum gubernauit. Quum vero Leodienses odium in eum concepissent, in Traiectensi oppido ab iis obsessus est, anno CIC CCCC VIII, liberatus auxilio fratris Wilhelmi, Comitis Hollandiae; et Ioannis, Ducis Burgundiae. Episcopatui praefuit annis XXVIII.

WILHELMVS, patri Alberto in Ducatibus Hannoniae, Hollandiae, Zelandiae, et Frisiae successit: et relicta filia vnica Iacoba, decessit anno Domini [Note: Vilelmus hicce bellicosus fuit, magnique animi princeps. A Carolo V. Galiae Rege, militiae cingulum ante Dammum Flandriae oppidum; sponsam vero eiusdem filiam Mariam in Francia accepit. Qua fato immaturo e viuis sublata, A. CIC CCC LXXXV nuptum duxit Margaretam, Philippi Audacis filiam, ex qua vnicam sustulit filiam Iacobam. Obiit A. CIC CCCC XVII, Gewold. generat. XIX, Adlzreitt. P. II annal. l. V p. 107, Spen. syllog. geneal. p. 264, Buckisch. hist. Palatino-Bau. P. l. C. II §. XI p. 30; prid. Kal. Iul. Auent. l. VII p. 816 (non CIC CCCC IX, vt cum Andr. Presbyt. chron. p. 41, Trith. chron. Sponh. p. 343 et Hirsaug. T. II p. 329 heic Auctor noster habet.)] M CCCC IX. Haec Iacoba bona Patris hereditario iure possidere volebat: contra Ioannes Straubingensis, Dux Bauariae, Episcopatui Leodiensi renuncians, anno M CCCC XVIII spe prolis vxorem duxit, Elisabetham, filiam Ioannis Ducis Lusatiae, fratris Sigismundi Imp. et Comitatus [Note: Immo, Comitatus Hollandiae et Zelandiae, vna cum Frisia, pace Worckhemi A. CIC CCCC XIX, pridie Calendas Maritas conclusa, obtinuit; solo Hannoniae Comitatu Iacobae relicto. V. Auent. l. VII p. 817.] Hannoniae ac Hollandiae, armis sibi quodammodo subiecit: veneno sublatus improlis a magistro curiae suae, anno Domini [Note: Malim CIC CCCC XXIIII. vid. Auent. l. VII p. 819; Gewold. generat. XIX; Spener. syllog. p. 264; Buckisch. hist. Palatino-Bau. P. I. C. II §. XIII p. 31; VIII Id Ianuar. vt Auentinus l. d. habet. Dum vero Auctor heic Anno CIC CCCC XXV peremptum scribit, Andr. Presbyt. chron. p. 43 sequitur, vt et Trithem. chron. Sponh. p. 348, chron. itid. Duc. Bau. p. 116, et chron. Hirsaug. P. II p. 357 et 370.] M CCCC XXV, sepultus Hagae.

IACOBAM, Wilhelmi Bauariae Ducis, Comitis Hannoniae et Hollandiae filiam, vxorem duxit [Note: Quod ad Iacobam hancce, Vilelmi filiam, primis ea nuptiis intrauit torum Ioannis Franciae Delphini: secundis, A. CIC CCCC XVIII Non. April. Hagae Comitis vxor facta est Ioannis Brabantini: a quo cum sub praetextu consanguinitatis discessisset, Humfredo, Duci Glocestriae, Angliae Regis fratri, fidem matrimonii dedit: ab hoc vero, quod Pontifex diuortium damnasset, relicta, in amores Franconis Borselli, e Zelandiae proceribus, concessit. Quem cum Philippus Burgundus clam interceptum et in Flandriam abductum in vinculis teneret, vt liberaret et maritum haberet, bonis auitis paternisque cedere coacta fuit, acceptis a Philippo, vnde viueret, reditibus aliquot annuis. Interiecto deinde triennio aegritudine contabuit et A. CIC CCCC XXXVI, VII Eid. Octobr. fatis concessit; sepulta Hagae Comitis in templo praetoriano iuxta Albertum auum. Vid. Auentin. l. VII p. 816. sq. Quam varie res hic turbet Trithem. chronic. Hirsaug. T. II p. 329, exponere haud vacat.] Ioannes, Antonii Ducis Brabantiae filius, Philippi Audacis Burgundiae Ducis nepos, Ioannis Valesii Audacis, Regis Galliae, pronepos: qui patri Antonio in Brabantia, et reliquis ditionibus successit. Iacoba vero vxor, quod non permitteretur ei suo arbitratu viuere, et quod sibi familiares adimerentur, in Angliam discessit, et ibi Duci Glocestrino, Angliae Gubernatori nupsit, qui Caletum veniens, Hannoniam nomine vxoris occupauit.

Sed Ioannes, Antonii filius, Dux Brabantiae, Hollandiam (ne et eam is occuparet) per fratrem Philippum protexit: et ab Hollandis, Frisiis, et Zelandis honorifice susceptus est. Iacoba haec caussa multorum bellorum fuit. Iudicio Romae a Glocestrio separata: non tamen a Ioanne marito recepta est: qui obiit Anno M CCCC XXVI, Princeps laudatus.

PHILIPPVS, frater Ioannis, successit, et tantum triennium praefuit: ducturusque Iolentam, Ludouici Siciliae Regis filiam, moritur.

Filiis Antonii, Ducis Brabantiae, sine heredibus defunctis, peruenit Brabantia ad PHILIPPVM Valesium Bonum, Ioannis Intrepidi filium, Philippi Audacis Valesii, Burgundiae Ducis, nepotem, Caroli Pugnacis patrem. Is cum anno M CCC CXIX patri Ioanni Valesio Intrepido, a Gallis interempto, in Ducatu Burgundiae: patruelibus quoque Ducatu Brabantiae, anno M CCCC XXX successit. Princeps benignus, cordatus, et inde cognominatus Bonus.

Dux vero Glocestrius, Angliae gubernator, armata manu in Hollandiam, postea in Zelandiam, vxoris suae Iacobae (filiae Wilhelmi Bauari, Hannoniae, Hollandiae, Zelandiae, et Frisiae heredis, quae Ioannem maritum, Ducem Brabantiae, diuortii quadam specie reliquerat) ditiones possessurus irrupit: sed frustra: aegerrime id ferente Philippo Bono, quod Hannonia, Hollandia, Zelandia, et Frisia ad eum, mortua sine prole Iacoba, deuenire deberent.

Philippus hic Valesius, cognomento Bonus, Caroli Pugnacis pater, primo Dux Burgundiae, Comes Flandriae, inferioris Burgundiae, Artesiae, Palatinus sacri Imperii, Marggrauius, Salinarum, et Mechliniae Dominus, multis ditionibus postea auctus fuit. Morte enim Theodori Comitis Namurcensis, Comitatum Namurcensem, anno M CCCC XXIX; praeterea cognati sui Philippi, Ducis Brabantiae, absque liberis defuncti, Ducatus Lotharingiae, Brabantiae, Limburgi: insuper Iacobae suae consanguineae, sine prole mortuae, Comitatum Hannoniae, Hollandiae, Zelandiae, et Frisiae ditionem nactus est. Postremo quoque Ducatu Lucemburgensi potitus est anno M CCCC XLIII, et bella varia gessit earum regionum caussa. Sed ne extra chorum saltare, et in alienam segetem falcem mittere videar, ad Bauaros nunc reuertor.

SECTIO IIII de STEPHANO Fibulato speciatim, eiusque filiis.

STEPHANVS igitur Fibulatus, hodiernae Boiorum inclitae stirpis prosator et caput, a morte patris Ludouici Bauari Imperatoris, transegit cum Rudolfi Electoris Palatini, patrui filiis, soluta certa pecunia, in compensationem detrimentorum, quae bello ciuili a fratre Ludouico Bauaro Imp. Rudolfus Elector Palatinus exsul acceperat: quae cum minime pretium iacturae adaequaret, deinceps etiam Palatini a Bauaris satisfactionem vberiorem exegerunt: cuius denegatio non fuit nulla caussa funesti illius belli Bauarici, quod anno M D IIII inter agnatos familiae vtriusque extitit.

Ad nepotes Stephani Fibulati, cum Henrici patrui ipsius magni soboles intercidisset in Bauaria inferiore, tandem dominium Bauariae vniuersae rediit.

Vxorem habuit STEPHANVS Elisabetham, Siciliae Regis filiam [Note: Et hac A. CIC CCC XLIX mortua, Margaretam, Ioannis Burggrauii Norimbergensis filiam: ex qua nullos; ex illa vero praeter tres illo, de quibus hic Auctor noster, filios, Elisabetham sustulit, Othonis Iucundi, Austriae Ducis, coniugem. Gewold. generat, XX.]. Obiit anno Domini CIC CCC LXXVII, d. X Maii. Post mortem eius, [Note: Immo hoc ipso anno CIC CCC XCII, XI. Cal. Decembr. Stephanus, Fridericus et Ioannes proxinciarum instituere partitionem. Stephano in sortitione obtigit pars media superioris Bauariae, Ingolstadium videlicet, Ratenberga, Smidelberga, ius in Liechtenwerdam, Kuffsteinium, Kitzbihela, Tierberga, Steinium, Clinga, Wildenwartum, Hadmansperga, Wasserburgum, Schwaba, Ellenkouia, Fridberga cum ponte Lycio et vectigali, Aichacum, Schrobenhusium, Altonis monasterium, Cubacum, Ainlinga, Fanum Leonardi, Schildberga, Doursperga, Raina, Neoburgum, Gerolfinga, Keschinga, Chunstanium, Gaimershaimium, Graispacum, Manheimium, Hutinga, Sueuiwerda, Hilpolsteinium, Freimstadium, Landecka, Halensteinium, Stossenberga, Hochstetta, Lauginga, Fayminga, Gundelfinga, Gienga, Hagela, Stauffa, Wartenstainium, Weissenhornium, Puecha, Wolfsberga. Duci Ioanni obuenit pars altera, eaque princeps primae Bauariae, Monachium, Aurburgum, Falckensteinium, Aiblinga, Toelzium, Mittenwaldae telonium, Wolfertzhusium, Grunwalda, Starnberga, Weilhaimium, Balla, Schongauia, Peitengauia, Landsberga, Menshinga, Meringa, Schwabeca, Riettenburgum, Tahenstainium, Egersberga, Vychusium, Weichsium, suburbium Ratisbonense, Ratisbonae telonium, insula Danubiana, quicquid in istam ciuitatem et Burggrauiatum Rietenbergensem domi Bauaricae iuris est, Hirschbergensis dynastia, Vohburgum, Sigenburgum, Neostadium, Pferinga, praefectura Gaymershaimensis, Pfaffenhouium, Geisenfelda, Hochenwartum, Mainberga, Dachauium, Haimhusium, Reginostauffium, Swainkendorfium, Luppurgum, Lengfelda, Calmuntzium, Schmidmulium, Velburgum, Hembaura, Leutmansteinium, Rudenium. Duci Friderico, ex cuius potissimum sententia partitio confectae est, cessit inferior Boiaria, vnaque regio, quae erat addicta Batauis. Pars ista caeteris longe fecundior, et populi frequentia numerosior. Eius caput Landishuta. Accessere Hala diues, inexhaustasalis scaturigine, Traunsteinium, Burghusium, Brunouium, Oetinga, Trostberga, Rieda, Rosenhaimium, Mosburgum, Ardinga, Ottofelda, Pfarkirchium, Biburgum, Dorfena, Neoforum, Rotenburgum. Vt portionum inaequalitatem compensaret, fratribus octona florenorum millia in annos singulos addixit. vid. Aldzreitt. P. II annl. l. VI p. 125 sq. Andr. Presbyt. chron. p. 39. Trithem. chron. Hirsang. T. II p. 295, Auentin. l. VII p. 803.] circa annum Christi CIC CCC XCII, filii eius tres Bauariam Monachii sic diuiserunt. Stephano ea pars obtigit,

quae sita est prope Ingolstadium: Friderico, quae prope Landshutam; Ioanni, quae prope Monachium.

STEPHANVS Ingolstadiensis mortuus A. CIC CCCC XIII, vxorem habuit [Note: Thadaea, Barnabae Vicecomitis Medielanensis filia (quam A. CIC CCC LXV vxorem acceperat) A. CIC CCC LXXXI mortua, secundis duxit nuptiis Margaretam (al. Elisabetham) Comitem Cliuensem et Marcanam, Adolfi filiam. Gewold, generat. XX.] Thadaeam, Galeatii Vicecomitis Mediolanensis filiam: ex qua tres reliquit liberos:

I LVDOVICVM Barbatum, Ducem Bauariae, possidentem Principatum Ingolstadiensem:

II IOANNEM, qui XXVI annis Ratisponensis ecclesiae episcopus fuit:

III ELISABETHAM, Caroli VI Regis Franciae vxorem.

FRIDERICVS Landshutensis, defunctus A. CIC CCCXCIII, vxorem habuit [Note: Fridericus primis nuptiis in torum adsciuit Annam de Graispach et Neiffen: qua A. CIC CCC LXXX fatis functa, biennio post, anno scilicet CIC CCC LXXXII fidem matrimonii dedit Magdalenae Mediolanensi, Bernabouis filae: ex qua procreauit 1 Ioannem, + A. CIC CCC XCVI; Gewold. generat. XX. 2 Henricum, de quo Auctor postea; 3 Magdalenam, Ioannis Meinhardi, Comitis Goericiae coniugem: 4 Elisabetham, vxorem Friderici Brandeburgensis. Vti ex priore Elisabetham, Marco Mediolanensi, Barnabae Vicecomitis filio, A. CIC CCC LXV nuptam, et XVIII lan. A. CIC CCC LXXXII exstinctam; quam scriptores Bauarosfalso Margaretam vocare, et ex posteriori cum Magdalena coniugio prognatam dicere, ostendit Nobiliss. Imhofius, hist. Ital. et Hispan. geneal. P. I p. 180.] Magdalenam, Galeatii Mediolanensis Vicecomitis filiam: ex qua procreauit

I HENRICVM, cognomento Diuitem;

II ELISABETHAM, Friderico I Electori Brandenburgico nuptam;

III MAGDALENAM, Ioannis Meinhardi Comitis Goericiae coniugem.

IOANNES Monacensis, obiit anno Domini CIC CCC XCVII. Vxor eius fuit [Note: Perperam. Habuit enim vxorem Catharinam, Meinhardi Comitis Goericiae et Tirol. filiam; ex qua praeter Ernestum et Vilhelmum filios, sustulit Sophiam, vxorem Venceslai, Boiemiae Regis, ab A. CIC CCC XCIII, mortuam A. CIC CCC XXVIII. Andr. Presb. chron. p. 39; Trithem. chron. Hirsaug. T. II p. 295; Auentin. l. VII p. 803; Gewold. generat. XXI] Ioanna, Lusatiae Ducis filia, ex qua nati sunt ERNESTVS et WILHELMVS fratres.

SECTIO V de Ducibus Lineae Ingolstadiensis, Ludouico Barbato et Ludouico Gibboso.

LVDOVICVS Barbatus, Stephani Ingolstadiensis filius, Stephani Fibulati nepos, ad sororem Elisabetham, Reginam Franciae profectus, ibi a Rege Constantiarum Celticae Galliae praefectura, quam Mortaniae, siue Moritonii in Normannia Comitatum vocant, donatus est. In Gallia nupsit [Note: E Catharina nil liberorum tulisse legitur. E priori vero, Anna, Ioannis Borbonii filia, vidua Ioannis Bituricensis, praeter Ludouicum Gibbosum, duos adhuc genuit liberos, immaturo fato in Galliis demortuos. Adlzreitt. P. II l. VII p. 138.] primum Annae, Ioannis Borbonii Comitis filiae: deinde Catharinae Alenconiae, viduae Petri Comitis de Mortaigne.

Post mortem patris Stephani Ingolstadiensis in Bauariam rediens, cum patruelibus diu contendit: et denique anno M CCCC XLIII cum proprio filio, LVDOVICO Gibboso, quem exheredare voluerat, alio illegitimo in eius locum substituto. Cum vero agnatos Duces bello petere non cessaret, a Friderico III Imp. proscriptus, vrbibus exutus, per quadriennium Bauaria exulare iussus est. Tandem a LVDOVICO Gibboso

filio (qui in vxorem habuit Alberti Marchionis Brandeburgici sororem) Neoburgi ad Danubium captus est: et filius breui tempore post e vita migrauit, anno M CCCC XLV [Note: VII Eid. April. Auentin. l. VII p. 830; Adlzreitt. P. II annal. l. VIII p. 175. Vxorem, quam anno CIC CCCC XXXVIII duxit, cum constet, fuisse Margaretam, Friderici Elect. Brandenb. filiam, nescio, quid in mentem venerit Trithemio, quod chron. Duc Bau. p. 117 Friderici Landshutensis filiam et Henrici sororem vocarit.]. Quod postquam Marchio Albertus comperit, [Note: Sequitur heic Auctor Leonardum Pauholtz, qui addit. ad Andr. Presbyt. p. m. 62 iisdem haec verbis habet. A quo tamen nonnihil abit Auentin. l. VII p. 830, et Ludouicum ab filio, ne fenostram seditionis aperiret, Alberto Marchioni traditum scribit. Add. Trithem. chron. Hirsaug. T. II p. 407.] LVDOVICVM Barbatum, Ingolstadiensem Ducem, captum, Neoburgo Onolsbacum abduxit, donec tempus nactus opportunum eundem pro XXXII M. florenorum Henrico Landshutensi, cognomento Diuiti, vendidit: quem ipse captiuum Burckhusium duxit: vbi LVDOVICVS Barbatus in carcere vitam mortalem cum immortali commutauit, anno [Note: Ita Auct. chron. Elwang. p. 463; Auentin. l. VII p. 831; Gerold. generat. XX; et quidem III Kal. August. Auentin. l. d. vid. etiam Adlzxeitt. P. 11 annal. l. VIII p. 176.] M CCCC XLVII. Humanae fragilitatis exemplum

[Note: v. Leon. Pauholtz. l. d. p. 62.] In Francia tredecim campestria peregit bella. Tempore senectutis adeo fortis brachiis fuisse dicitur, vt si quem comprehenderet, nisi aliorum viribus, propriis excutere se de manibus suis non valeret.

SECTIO VI de Ducibus Lineae Landshutensis.

Exstinctis LVDOVICO Barbato, eiusque filio, sine sobole, LVDOVICO Gibboso, Dominis Ingolstadiensibus, ditiones eorum omnes, ciuitates, oppida, castra, et villas, HENRICVS Landshutensis, filius Friderici, Stephani Fibulati nepos, occupaiut: qui in iuuentute apud Crucigeros in Borussia militauit: et rei familiaris parcus ac diligens, magnas opes comparauit: vnde Diues cognominatus est.

Ex vxore [Note: Ita quoque vocant Spener. syllog. p. 269; Buckisch. hist. Palatino-Bau. P. I C. IIII §. V p. 48. Gerard. de Roo vero Ioannam appellat, l. IIII hist. Austriac. p. 126; vti scriptores Bauarici, Auentin. l. VII p. 831, Gewold. generat. XX (qui tamen falso Friderici Austriaci filiam nominat) Adlzreitt. P. II l. VIII p. 176 Margaretam vocant. Quod ad liberos, plutres, quam heic enumerantur, ex ea tulit. Quippe suscepit 1 Albettum, 2 Fridericum, in infantia defunctos, ac in coenobio Rotenhaslacensi sepultos; Adlzreitt. P. II lib. VIII p. 177. 3 Ludouicum Diuitem. 4 Ioannam, quae A. CIC CCCC XXVIII Othoni Mosbacensi in manum conuenit; Andr. Presbyt. chron. p. 46; Adlzreitt. P. II lib. VII p. 159. 5 Elisabetham, Vlrico Adamato Virtembergico A. CIC CCCC XLVI elocatam; Auct. chron. Elwang. pag. 462. Trithem. T. II chron. Hirsaug. pag. 415; mortuam Anno CIC CCCC LI; Gewold. generat. XX 6 N. virginem Deo sacram in felici Valle. Adlzreitt. P. II lib. VIII. p. 177.] ANNA, Alberti Austriae Archiducis filia, tres suscepit liberos,

I IOANNAM, vxorem Othonis Mosbacensis, Palatini Comitis, Ducis Bauariae;

II LVDOVICVM, cognomento Diuitem;

III ELISABETHAM, Vlrici Comitis Wirtembergici vxorem.

LVDOVICVS, Dux Bauariae inferioris, filius HENRICI Landshutensis, immensas habuit diuitias: quare per totam Germaniam

cognomen sortitus est, vt dicerdtur Diues. Anno CIC CCCC LVIII congregato ex Bauaris et Bohemis magno exercitu, ciuitatem Aychstadensem obsedit: amicis autem sese interponentibus, soluta obsidione discessit. Postea cum Alberto Marchione Brandenburgico, qui Achilles Germanicus fuit cognominatus, maxima gessit bella. Fridericus III Imper. eum propter opes pertimescebat, et propter laceratas Norimbergae in diaeta litteras Imperiales, laesae Maiestatis reum declarauerat: dato mandato Alberto Marchioni Brandenburgico, Principibus aliis, et ciuitatibus Imperialibus, vt LVDOVICVM Diuitem, Landshutensem Ducem, armis periequerentur. Ciuitates igitur in superioribus Germaniae partibus (exceptis Norimbergensibus, qui sub alis Marchionis Alberti, Achillis Germanici, militare nolebant) mandato Caesaris obedire paratae, arma capiunt, et Marchioni Alberto contra Ludouicum Bauariae Ducem, auxilia imperata transmittunt. Dux vero LVDOVICVS Diues, accepto nuncio diffidationis a Marchione Alberto, et ciuitatibus Imperialibus, magnum Bauarorum et Bohemorum contraxit exercitum, et ingressus ditionem Alberti Marchionis oppida et castella cepit plurima, villas incendit, et ingentem praedam abduxit. Vlmensium, et aliorum pagos sexaginta breui in suam potestatem redegit: Marchionem Albertum cum ciuitatibus Imperii, apud Giengen, proelio superauit: ab obsidione Heidenheimensi vi summa multos repulit nobiles: ac ipsum Marchionem Albertum ita aggressus est, vt cum duobus equitibus vix aufugeret. Tandem per Bohemiae Regem ad concordiam hi Principes reuocati sunt, et oppida vtrinque ablata Dominis legitimis restituta, anno Domini M CCCC LIX.

Non placuit haec pacificatio Friderico Victorioso, Electori Palatino, qui cum a XIIII Principibus bello lacesseretur, LVDOVICVM Diuitem in suas partes pertraxit, et cum eo firmissimam aluit amicitiam. Ludouicus igitur cum Marchione

Alberto, et ciuitatibus Imperii, Augusta, Vlma, Norlinga, et aliis superioribus fere omnibus, bellum fortiter continuauit, et mirantibus cunctis, vbique vicit, et feliciter triumphauit, hostes suos paene omnes miserabili calamitate afficiens. Tandem post datas et acceptas vtrinque clades, pax iterum inter ipsos fuit inita et confirmata.

De eodem LVDOVICO Diuite, Bauariae Duce, ita scribit [Note: Praefat. ad Poliorcet. p. m. 257.] Iustus Lipsius: Ludouicum, cognomine Diuitem, quam vere diuitem atque vberem prudentiae et virtutum esse oportuit? cuius aula velut ara fuit, ad quam e Germania vndique confluerent, et lites, immo bella, voce ab oraculo illo edita, sedarent. Res ita est. Solo interuentu suo, (mira, nec nisi a magnis meritis auctoritas) Principum ac dynastarum iurgia composuit, et strictos iam gladios inhibuit atque repressit.

Obiit anno Domini [Note: Trithem. chron. Hirsaug. T. II p. 500; Adlzreitt. P. II lib. IX p. 198, allisque; XVII Ian. hora VIII post meridiem, Landishuti, illatus Ducum mausoleo in coenobio Vallis felicis; Adlzreitt. l. d. Vt adeo erret Gewoldus, generat. XX, nisi vitio typothetae, quod suspicor, pro an. LXXIX positus sit LXIX.] CIC CCCC LXXIX. Vxorem habuit [Note: Vxori, quam Ludouicus habuit, non Annae sed Ameliae nomen fuit; Auentin. l. VII p. 833; Gewold. generat. XX; Fabric. l. VII origin. p. 736; Ameleim, quam Aemiliam nonnulli appellant, nuptam Ludouico Bauariae, oognomento Diuiti: haec sexto et sexagesimo aetatis anno vidua obiit Rochlitzii CIC IC II; sepelitur ad sepulcrum patris Misenae. Conf. Tenzel. biblioth. cur. P. I p. 1086, vbi Ameliae huius epitaphium nobis dat: Nach Christi geburt. M. D. II. iahr. am achten tag nach Martini. ist verstorben die Durchleuchte Hochgeborne Furstin. Frawe Amuleye. H. L. von Beiern nachgelasene Witwe. geborne von Sachsen. der Got gnade. Ceterum Trithem. T. II chron. Hirsaug. p. 500, nurum confundens cum socru, Ludouici huius Diuitis vxorem nominat Hedwigen, filiam Regit Poloniae. Buckischius vero Auentinum haud recte inspexisse videtur, dum P. I C. IIII §. VIII p. 53 scribit, Auentinum circa finem operis habere, quod Amelia haec Georgii Boiemiae regis fuerit filia.] ANNAM, Saxoniae Ducis filiam, ex qua genuit

I MARGARETAM, vxorem philippi Electoris Palatini:

II GEORGIVM Diuitem successorem.

GEORGIVS Diues, Dux Bauariae, Dominus Landshutensis et Ingolstadiensis, Ludouici Diuitis filius, Henrici Diuitis nepos, Princeps fuit religiosus, ac Musarum patronus clementissimus. Academiam Ingolstadiensem [Note: Immo, quam pater Ludouicus iam A. CIC CCCC LXXII condiderat (quo videatur Leonard. Pauholtz addit. ad chron. Andr. Presb. p. m. 66 sq.) confirmauit, amplificauit, multisque modis auxit.] condidit A. CIC CCCC XC, eamque vectigali et pecunia annua instruxit. Obiit anno Domini [Note: Trithem. chron. Hirsaug. T. II p. 602; Adlzreitt. P. II l. IX p. 218; XXIX Nou. Adlzreitt. d. l. vt erret Gewoldus, qui generat. XX an. CIC IC II habet.] CIC IC III, et cum eo linea Ducum Bauariae inferioris defecit.

Ex vxore [Note: Ludomilla, Georgii Regis Boiemiae filia, quam sibi desponsarat, ante nuptias mortua (Auentin. l. VII p. 834; Gewold. generat. XX) anno CIC CCCC LXXV, (Auct. chron. Elwang. p. 466) profesto S. Othmari, vt Leonard. Pauholtz habet p. 68; ex ante diem VI Kal. Dec. vt Adlzreitt. P. II l. VIII p. 196, duxit Hedwigen Polonicam, ex qua praeter Ludouicum et Elisabetham, quarum Auctor heic meminit, filiam reliquit Margaretam, monialem in Altenhochenau; quam A. CIC IC XX obiisse, auctor est Gewoldus, generat. XX.] HEDWIGE, Poloniae Regina, Casimiri filia, Vladislai Bohemiae Regis sorore, sustulit

I LVDOVICVM, qui infans ex hac vita excessit:

II ELISABETHAM, filiam et heredem vnicam relictam, quam Ruperto Virtuoso, Philippi Electoris Palatini filio, in matrimonium hac conditione tradiderat, vt omnium bonorum mobilium et immobilium a patre relictorum, exclusis penitus agnatis Ducibus Monacensibus, hereditatem adiret. Idque testamento prolixe cauerat, et Vladislaum Bohemiae, Ludouicum

Galliae, Reges, aliosque magnos Principes, testamenti custodes et procuratores constituerat. Mortuo igitur Georgio Diuite, Duce Bauariae inferioris, Domino Landshutensi, et Ruperto Palatino genero, XXIII annorum iuuene, omnes illius regiones et urbes occupante, ingens illud bellum Bauaricum exortum est, anno Domini M D IIII, quod tamen anno sequenti M D V in Comitiis Coloniensibus a Maximiliano I Caesare compositum est; et Philippus Elector Palatinus, Ruperti Virtuosi, veneno necati, pater, a Caesare in gratiam receptus.

SECTIO VII de Ducibus Lineea Monacensis, ad Albertum IIII vsque.

ERNESTVS et WILHELMVS fratres, filii Ioannis Monacensis, nepotes Stephani Fibulati, cum Ludouito Barbato, Ingolstadiensi Domino, graue bellum gesserunt. Vtrique Monachii sunt mortui et sepulti.

ERNESTVS quidem anno [Note: Ernestus non anno CIC CCCC XXXIX, vt Auctor heic habet, sed XXXVIII diem obiit; Andr. Presbyt. p. 61; Trithem. chron. Sponh. p. 358, et Hirsaug. Tom. II p. 398; Auentin. l. VII p. 826. (quem adeo non recte cepit Buckisch. P. I c. IIII §. VII p. 64) Gewold. generat. XXII: feria III in octaua Iona. Bapt. Andr. Presbyt. l. d. secundum Trithem. l. d. Adlzreit. P. II l. VII p. 168. ipsis Cal. Iul. A quibus discedit Auentin. l. d. et pridie Cal. Iul. iam Monaci sepultum tradit. In coniugio habuit Elisabetham, Bernabouis Vicecomitis Mediolanensis filiam; matrem I Alberti, de quo Auctor §. seq. II Beatricis, quae primum Hermanno, Comiti Cileiae, et dein A. CIC CCCC XXVII, VI Sept. (ex sententia Adlzreitteri, ipsis Kal.) Ioanni Comiti Palatino ad Rhenum in manum conuenit; Andr. Presbyt. p. 45. III Elisabethae, A. CIC CCCC XXX Adolfo Duci Bergensi (Andr. Presb. p. 49) et hoc anno CIC CCCC XXXIIII mortus, Hessoni Comiti Leiningio anno CIC CCCC XL nuptae. Adlzreitt. P. II l. VII p. 168.] CIC CCCC XXXIX WILHELMVS [Note: Vilelmus, Princeps et pietatis et omnium virtutum laude singulari illustris, ob idque a Sigismundo Imp. Concilio Basileensi defensor datus, in torum anno CIC CCCC XXXIII adsciuit Margaretam, Adolfi Cliuensis filiam; Andr. Presbyr. p. 51: ex qua genuit I Adolfum, natum anno XXXIIII; Andr. Presb. l. d. et mortuum anno XXXVII; Gewold. generat. XXI; Adlzreitt. P. II l. VII p. 163. II Vilelmum postumum, natum A. XXXV, eodemque defunctum. v. Auentin. l. VII p. 824; Adlzreitt. l. d. Obiit, vt recte Auctor heic habet, anno XXXV. v. Andr. Presb. p. 57; Auentin. l. d. Gewold. l. d. Adlzreitt. l. d. III Eid. Sept. v. Andr. Presb. l. d. Adlzreitt. l. d. vel, vt Auentin. p. 824 habet, ipsis Eid. non anno XXXVI, vt Spenerus vult syllog. p. 271 et Buckisch. P. I C IIII §. VIII p. 64.] anno CIC CCCC XXXV.

Ab Ernesti filio ALBERTO, cognomento Pio, moderni Duces Bauariae descendunt, qui Henrici Landshutensis sobole mascula in Georgio Diuite, anno M D III deficiente, integra nunc Boiaria potiuntur.

Defuncto Alberto II Imper. Hungariae et Bohemiae Rege, et relicto filio postumo, Ladislao, Albertus hic Bauariae Dux, Ernesti filius, maiore Procerum voto Rex Bohemiae declaratus est, circa annum Domini M CCCC XL, quo ipso anno ars typographica, nouum per typos scribendi genus, inuenta, et excogitata est a Ioanne Gutenbergio. Sed Albertus Pius, Boiorum Princeps, regnum Bohemiae sibi oblatum cum ingenti modestiae laude repudiauit, ausus contemnere, quod alii per ignes et ferrum petunt, vt qui probe intelligebat, quanto maius sit regnum fastidire, quam accipere: vt refert Aeneas Syluius in Historia Bohemica, cap. LVII, cuius verba libet adscribere: Bohemi (inquit [Note: p. m. 58.] ) qui Alberti Regis caussa inter se dissidebant, cognita morte, apud Pragam conuenientes, vnum totius Regni corpus efficiunt, atque ad eligendum nouum Regem ad VIII Kalend. Maias diem statuunt. -- Regina Elisabetha iam filium ex Alberto pepererat

VIII Kalend. Martii, (An. M CCCC XL) Ladislaum nomine: atque Hungarorum ei coronam imposuerat. Mittuntur ad eam legati, qui dicant, ad eligendum Regem diem statutam. Si quid iuris in Regno Bohemiae ad se spectare confidat, oratores mittat, qui remsuam agant. Regina. natum ex Alberto filium in cunabulis ostendit: rogat, ne paterna hereditate pupillum exuant. Tempus mittendi legatos arctum esse: (neque enim amplius, quam dies quindecim supererant) si prorogetur terminus, missuram, qui pueri iura edisserant. Erat inter legatos Procopius Rabensteinius, nobilis eques, doctrina ac morum lenitate praestabilis. - Is cum Alberto seruiisset, habiturum se [Note: p. m. 59.] curae ait, quae Regina mandaret. Reuersus in Bohemiam, eos primum adiit, qui partes Alberti fouerant. Exponit Reginae desiderium: suadet proferri conuentum. Res digna exauditione videtur. Verum Ptarsco, et qui Alberti recusarant imperium, cum iam Praga conuenissent, Regno consulendum quantocius esse dixere. Reginam spernere, instare, properare, vocare absentes. Illi diem ex die consulto proferre, morae caussas nectere. Interea legati ab Regina veniunt, fit frequens conuentus. Intromissi Oratores Proceres rogant, Sigis mundi et Alberti, suorum Regum, meminerint, nepotem filiumque ne respuant, contra ius gentium paternam hereditatem puero ne adimant. Foedera cum Austrialibus percussa ne violent, pupilli atque orphani misereantur. Sunt non pauci, qui laeto fauore legatorum postulata suscipiunt. At qui Albertum oderant, filium Regem negare, cuius patri tanquam Regi non paruissent: infantem Regno inutilem esse: Regem a regendo dictum; qui regendus sit, Regem vocari non posse: antequam Ladislaus adolescat, longum tempus effluxurum esse: posse interim Regem assumi, qui per se regat: satis esse Ladislao, si post quatuor et viginti annos ad Regnum vocetur: medio tempore locum alteri faciat. Reges regno dari: non regna Regibus. Fridericum Austriae Ducem, iam Romanorum Regem electum, Rohemis indulsisse, vti, quem vellent, Regem sibi accirent. Vicit haec sententia. Albertus

itaque Boioariae Dux, maiore Procerum voto Rex declaratur, qui apud Wenceslaum quodam nutritus, Bohemicae linguae non ignarus erat. Mittuntur ad eum primores Regni, inter quos Vlricus Rosensis, homo semper se tempori accommodans, princeps fuit: qui licet Alberti partes olim defenderit, huius tamen sententiae suasor extiterat. Quibus ea res indigna videretur, hi Procopium ad Fridericum III Caesarem clam ire iubent; rogantes, nobile Regnum ne pupillo negligat, cuius tutelam susceperit. Iam enim Elisabetha Hungarorum inconstantiam verita, (qui ad Poloniae Regem defecerant) Ladislaum ad eum miserat educandum. Fridericus, audito Procopio, missis ad Albertum Boioarium nunciis, hortatur, ne regnum sibi alienum vsurpare praesumat: quod tum difficile, tum ignominiosum fuerit. Bohemis, quibus defuncti Regis heres esset, non licuisse alium eligere, neque se potestatem eam dedisse, quemadmodum in Bohemorum conuentu nonnulli ementiti fuerant. Procopium vero in Bohemiam remittit, qui ius Ladislai haudquaquam se neglecturum asserat. Albertus ea virtute atque animi moderatione vsus est, quae postquam Reges esse coepere, rarissima semper fuit. Nam venientibus ad se Bohemorum legatis, amplum et nobile Regnum offerentibus, gratias egit, qui se vnum ex omnibus elegissent, cui parere vellent, dignumque tanto Imperio iudicassent. Multa se idcirco debere Bobemis, neque id vnquam beneficii obliuioni daturum. At cum Regis Alberti soboles extet, indecorum esse, cum alterius iniuria regnum quaerere; paternam hereditatem nulli auferendam: qui pupillos suos iure dispolient, diis atque hominibus inuisos poenas aliquando patrati sceleris dare: cognouisse se non vano rumore, foedus antiquum inter Bohemos et Austriales extare; deficiente masculina sobole Principem ne foris assumant: fidem seruare, pulchrum: ne cui temere noceatur, cauendum: scelestam execrabilemque vocem illorum, qui regnandi caussa ius violandum adstruunt. Atque ita (Albertus, Bauariae Dux,) maiorem se spreto regno monstrauit: et, si verum fateri licet, clarissimum egit regem. Nam regnum apud eos, qui spernunt, non qui cupiunt.

Idem hic Albertus, Bauariae Dux, qui oblatum Bohemiae regnum recusauit, [Note: Sequitur heic Auctor Aeneam Syluium, qui hist. de Europ. c. XLI p. m. 307 iisdem fere verbis: Albertus - postquam pater eius Ernestus puellam balnei custodem, ab eo perdite amatam, et in spem matrimonii susceptam, apud straubingam Danubii fluentis demersit; cum diu vitam in moerore peregisset, tandem luctu peracto, vxorem de domo Brunsuicensi duxit, ex qua sobolem pulcherrimam sustulit. Ceterum Trithemius chron. Sponh. p. 357 et Hirsaug. T. II p. 392 tradit, patrem Ernestum XII Octobr. A. XXXV hanc filii amicam in Danubio submergi praecepisse: Albertum vero, moerore tandem, difficulter licet, deposito, A. XXXVI. nuptias cum Anna Monachii celebrasse. Vt adeo et is Alberto non plane nullum lugendi spatium concedat. At Auentin. l. VII p. 826 arctius multo tempus istud circumscribit. Memorat namque, Ernestum puellam hancce, Agnetem Bernaueriam, Augustani tonsoris filiam, IIII Id. Octobr. A. XXXVI per carnificem submergi iussisse; et vt filio agroto medicaretur, illi Annam Brunonis vice ortam vxorem dedisse. Atque vt consuetudine et coniugio liberali deuiuctus hoc facilius ex malis hisce atque molestiis, quas amor habet, emergeret, nuptias continuo, altero atque vicesimo post necem amicae die, Monachii apparasse. Auentinum sequitur Buckischius P. 1 c IIII. §. X p. 65 sq.] puellam balnei custodem tam perdite amasse scribitur, vt eam iustae quoque vxoris loco habiturus fuerit, nisi pater Ernestus, id metues, eam in Danubio mergendam curasset: cumque diu Albertus idcirco moerens vitam exegisset, tandem luctu deposito, vxorem duxit [Note: Ante Annam hancce, Erici Brunsuicensis filiam, Alberto alii aliam adhuc adscribunt vxorem, Elisabetham, Eberhardi Comitis Virtembergensis filiam; Gewoldus nempe, generat. XXIII; Buckisch. P. I c. III §. X p. 65. vid. et Adlzreitt. Quam tamen alii in manum Alberto conuenisse negant, memorantes, illam, cum et desponderetur, clam alii copiam sui promisisse; vt adeo sponsalia, soluta tamen certa pecumiae summa, rescissa fuerint. v. Andr. Presbyter p. 49; Auentin. l. VII p. 822.] Annam, Erico Brunsuicensi regulo natam, ex qua sobolem pulcherrimam sustuli;

I, ALBERTVM IIII, cui sapientia cognomen fecit quique patri vita functo in Principatu successit:

II, IOANNEM ERNESTVM [Note: Auctor heic Ioannem et Ernestum confundit, atque ex duobus vnum facit, quem Ioannem Ernestum appellat; de cetero praeter Albertum IIII et alium huius nominis, quem recentiores plerunque hand habent, recte filiis Alberti III adnumerat. Quae quo clarius appareant, iuuabit, Alberti huius nostri liberos ordnie recensere. Fuere ii, 1 IOANNES, natus anno CIC CCCC XXXVII. 2 ERNESTVS, natus CIC CCCC XXXVIII, circa festum Augustini; Andr. Presb. p. 61. Obiit in iuuentute; Gewold. generat. XXIII. 3 SIGISMVNDVS. 4 MARGARETA, quae Friderico Mantuano nupsit. Trithem. chron. Hirsaug. T. II p. 436. 5 ELISABETHA, quae vxor facta Ernesti Ducis Saxoniae, Electoris, obiit anno CIC CCCC LXXXIIII, die Veneris ante Inuocanit, Lipsiae. Gewold. generat. XXIII. 6. ALBERTVS, natus A. CIC CCCC XLV, breuitempore superuixit. Adlzreitt. P. II lib. IX p. 181. 7 ALBERTVS IIII, de quo §. sequenti. Quem dum primmogenitum nominat Trithem. T. II chron. Hirsaug. p. 395, manifesto errat; et dum p. 436 Christophoro fratre natu minorem vocat, sibi ipsi contradicit. 8 CHRISTOPHORVS, imperteriti Princeps animi et magno robore, qui tum in bellis Hungaricis, tum Belgico haud purum inclaruit, et variis exercitus casibus, tandem in itinere sacro mortuus est Rhodi, A. CIC CCCC XCIII, sepultus in fano D. Antonii, vt in fragmento quodam [Gap desc: Greek words] Msto me legere memini. Conf. Adlzreitt. P. II l. IX apag. 193 ad 212, et Buckisch. P. I c. V §. XVI sq. p. 69 sq. vbi tamen Sigismundum a Bircken, ne nominato quidem eo, ad verbum exscribit. 9 VOLFGANGVS, natus A. CIC CCCC LI, vt Adlzreitt. habet, obiit Caelebs A. CIC IC XIIII. Gewold. generat. XXIII. 10 BARBARA, quae monialis facta, Monachii ad D. Iacobi, vitam egit ad A. CIC CCCC LXXIIII. Adlzreitt. P. II lib. IX p. 182.] ;

III, SIGISMVNDVM;

IIII, ALBERTVM alterum;

V, CHRISTOPHORVM;

VI, WOLFGANGVM.

Et filias has:

ELISABETHAM, Ernesto Saxoni, Septemuito Imperii nuptam;

MARGARETAM, Friderico Dynastae Mantuano desponsam;

et BARBARAM, religiosam ad S. Iacobi Monachii virginem.

Tandem Albertus, sepositis ceteris curis, sectatus Musicam, assiduis cantibus ac sonis animum oblectauit, interdum et venationibus operam dedit: donec ex hac vita decessit, anno Domini CIC CCCC LX.

ALBER TVS IIII, Boiorum Princeps, cognoment Sapiens, Alberti Pii filius, Ernesti nepos, natus anno Domini [Note: Ita Spenerus quoque syllog. geneal. p. m. 272; Tolner. tab. geneal. lit. E signata. Alii vero A. CIC CCCC XLVII natum volunt, vt Buckisch. P. I c. V §. XXVII p. 78] M CCCC XL [Note: Immo fratribus IOANNI et SIGISMVNDO: qui Alberto Pio vita functo, patris lege et aetatis praerogatiua rerum summam pari simul imperio capessiuerunt, et integrum triennium, licet genio magnopere essent dissimiles, Ioannes morum grauitate insignis, Sigismundus hilari prorsus indole, summa concordia administrarunt. Ioannes A. CIC CCCC LXIII Monachii pestilitate sublatus et posi iusta funebria in Andecensi montis sancti monasterio, in parentis sui conditorio, XVIII Nou. fuit tumulatus. Adlzreitt. P. II lib. LX p. 183 et 189. Ex eo tempore Sigismundus biennium solus imperauit. Abdicatum deinde principatum vltro Alberto fratri tradidit A. CIC CCCC LXV, et procul negotiis publicis priuatam egit vitam. Margareta, Friderici, Marchionis Brandenburgici, Electoris, filia, quam sibi desponsarat, ante nuptias mortua, caelebs mansit, et Kal. Febr. A. CIC IC I vitam finiit in habitu Franciscanae, familiae, quo se ad mortem excipiendam voluit iudui. Sepulcrum nactus Monachii in Basilicae Marianae hypogeo. Adlzreitt. l. d. p. 189 seq. Ita Albertus fratrum in locum successit, et solus quidem; quae res ei multum cum fratre Christophoro negotii ac molestiarum peperit. Quo vid. Adlzreitt. P. II lib. IX p. 193, 201 sq. 203 sq. 208.] patri defuncto succesit. Princeps doctus, prudens,

sapiens, et ingeniosus. Obiit anno Domini CIC IC VIII [Note: Ita Trithemius quoque T. II chron. Hirsaug. p. 637, qui diem sollennitate Gertrudis insignem fuisse scribit. A quibus Koelnerus, vt Adlzreitt. P. II lib. IX p. 232 testatur, dissentit, et X diem Martii morte eius signat.] XVII Martii: quo ipso anno Philippus itidem Ingenuus Elector Palatinus, huic mundo valedixit: qui Albertum hunc habebat aduersarium.

Ex KVNEGVNDE Austria, Friderici III Imp. filia, Maximiliani I sorore, trigeminum virilis stirpis partum suscepit;

GVLIELMVM,

LVDOVICVM,

et ERNESTVM:

quinque filias;

SIDONIAM,

SABINAM,

SVSANNAM,

SIBYLLAM, vxorem Ludouici Pacifici, Electoris Palatini, et alteram

SVSANNAM, quae nupsit Othoni Henrico, Electori Palatino.

SECTIO VIII de Ducibus Bauariae ab Alberto IIII vsque ad Guilielmum V; Lineae Guilelminae auctorem.

LVDOVICVS, Bauariae Dux, Gulielmi frater, decessit e vita, anno Domini in M D XLV, nullis relictis liberis. Nam ita conuenerat, ne duceret vxorem, hereditatis coagmentandae gratia [Note: Ita noster ex Sleidano, de staturelig. l. XVI p. m. 431. Obiit autem XXI April. cum annum quinquagesimum nondum absoluisset. Adlzreitt. P. II l. X p. 260.].

ERNESTVS, Episcopus Saltzburgensis, Ludouici et Gulielmi frater, a Ioanne Auentino, Boiorum Liuio, bonarum artium rudimenta hausit, Iasonem Maynum Ticini paucis diebus audiuit, in iuris scientia non vulgariter profecit, Mathematicas disciplinas amauit, et fossilium metallicorum tantam assecutus est notitiam, quantam in tota Germania quiuis alius. Gulielmo fratre Bauariae Dominatum appetente, et obtinente, ERNESTVS aliquandiu multa regna et prouincias, veluti priuatus aliquis ex infima nobilitate, oberrauit, seqae Ioannis Malentini, equestris ordinis hominis, postea Episcopi Seccouiensis, in ea peregrinatione ministrum praebuit, atque hac dissimulatione Lutetiam venit, vbi die quadam a Francisco Rege conspectus, et se proditum ratus, cum suo Malentino in Saxoniam profectus est: inde Patauiam, vbi Episcopus fuerat designatus. Mortuo Matthaeo Lang a Wellenburg, a Salisburgensibus postulatus fuit Archiepiscopus. Ecclesias illas, quas rexit, Patauiensem et Salisburgensem, partim aere alieno liberauit, partim opibus, reditibusque maximis auxit. Princeps fuit laboriosissimus, qui diu noctuque supplices suorum libellos atque querimonias legit, decreuit, decreta dictauit, aut praescripsit amanuensibus ipse nonnunquam: summaque tranquillitate prouinciam suam sine exactionibus et oneribus gubernauit, memor illius dicti Tiberiani [Note: Sueton. in Tib. c. XXXII p. m. III.] : Boni pastoris esse, tondere pecus, non deglubere. Obiit [Note: In comitatu Glatzensi, quem ex suo emerat: Gewold. generat XXIIII: abdicatis sex ante annis et Archiepiscopatu Salisburgensi et Episcopatu Passauiensi. Conf. Buckisch. P. I c. VI §. III p. 90.] anno Domini M D LX, VIII Idus Decembr. Litteratorum Maecenas maximus.

GVLIELMVS, Alberti Sapientis filius, Alberti Pii nepos, Ludouici et Ernesti frater, Lutherum, eiusque sectatores impense exagitabat, vna cum fratre, Ludouico. Hi tamen multum

postea de pristino odio remiserunt. Nam Ferdinandi I Austriaci, Caroli V Imper. fratris, in Regem Romanorum renunciationem improbabant, et communicatis consiliis cum Gallo, Saxone, et Hassiae Landgrauio, clandestinum contra Caesarem foedus inierunt, Germanicae libertatis tuendae caussa: vt testantur [Note: l. I p. m. 27.] Thuanus et [Note: de statu relig. l. VIII ad A. CIC IC XXXII p. m. 207.] Sleidanus.

Wilhelmum etiam cupido titillauit [Note: v. Leod. de vita Friderici II Palat. l. VI p. m. 90 et l. XIII p. m. 259.] adipiscendi Electoratum Palatinum, post obitum Ludouici Pacifici Septemuiri. Sed hanc Electoratus translationem in Domum Bauaricam a Carolo V Caesare impetrare non potuit. Obiit anno Domini CIC IC L [Note: Pridie Non. Mart. Adlzreitt. P. II l. X p. 267.] XXII Martii.

Ex vxore Maria Iacobe, Badena, Philippi Marchionis filia, reliquit heredem Albertum V [Note: Praeter quem et genuit THEODONEM, natum An. CIC IC XXVI, X Febr. Adlzreitt. P. II p. 243, et desponsa sibi iam Anna, Ferdinandi I Imp. filia, vita functum Volfratshusii An. CIC IC XXXIIII, XI Iul. Adlzreitt. l. d. p. 254, 267. add. Gewold. generat. XXV. It. GVILIELMVM, qui obiit infans A. CIC IC XXX. Gewold. l. d. Tum etiam MECHTILDEN, natam A. CIC IC XXXII, XIIII Iun. Adlzreitt. l. d. p. 243, 267; desponsatam Philippo Brunsuicensi, quo A. CIC IC LIII occiso, triennio post, anno scilicet LVI, nupsit Philiberto Badensi. Gewold. l. d.].

ALBERTVS V, Gulielmi filius, Alberti Sapientis nepos, Dux vtriusque Bauariae, et Comes Rheni Palatinus, Princeps fuit sapiens et cordatus, sed religionis Pontificiae acerrimus propugnator; Iesuitis aliquot collegia extruxit, Landsbergi, Monachii, Ingolstadii, et aliis in locis.

In matrimonium duxit ANNAM Austriacam, Ferdinandi I Caesaris filiam. Nuptiae peractae sunt Ratisponae, anno Domini M D XLVI, mediis in turbis atque motibus bellorum.

Anno M D LVI Bauari Ducem hunc suum Albertum de religionis libertate sollicitabant. [Note: Conf. Sleidan. de statu relig. l. XXVI p. m. 798, quippe quem Auctor hic ad verbum exscripsit.] Princeps quum a Ferdinando, tunc Romanorum Rege, socero suo, Austriacis permissum aliquid esse videret, ipse quoque suis, cum pecuniam exigeret, ad tempus concessit, vt coenam Domini integram perciperent, et diebus vetitis, vrgente necessitate, carnes ederent; multis tamen verbis profitebatur, a religione maiorum nolle se discedere, nec in caerimoniis aliisque rebus mutare quicquam (nec enim idsibi licere) niside supremi sui magistratus, tam ciuilis quam ecclesiastici, voluntate: quod autem ista duo concedat, eatenus fieri, donec auctoritate publica statuatur aliquid, et conciliatio fiat. Nam superioris temporis edicta sua de religione velle vt inuiolata sint, et exacte seruentur: his duabus tantum rebus exceptis: curaturum etiam, quantum ipse possit, vt Metropolitanus et Episcopi concessionem hanc approbent, nec hoc nomine molestiam vlli faciant. Scriptum hoc editum fuit pridie Kalend. April.

Obiit A. D. M D LXXIX, XXIIII Octobr. aet. LII Monaci. Ex ANNA Austriaca procreauit [Note: Immoplures. 1 CAROLVM, natum Starenbergensi in arce, VIII Eid. Septembr. A. M D XLVII, post trimestre raptum ad vitam beatiorem; Adlzreitt. P. II l. Xp. 265. Gewold. generat. XXVI; anno M D LI sepultum in conditorio Andecensi; Adlzreitt. P. II l. XI p. 291. 2 VILHELMVM, de quo postea. 3 FERDINANDVM, qui copulata sibi A. M D LXXXVIII imparibus nuptiis Maria Petenbeckia, Comites Wartenbergios proseuit. Quo vid. Nobiliss. Imhofius notit. Procer. Imp. l. II c. VI §. XVII sq. p. m. 49 sq. 4 FRIDERICVM. qui obiit infans A. M D LI, Gerold l. d. 5 MARIAM MAXIMILIANAM, natam A. M D LII, III Iul. Gewold. l. d. 6 MARIAM, natam A. M D LIII Gewold. l. d. factam A. LXXI, Kal. Sept. vxorem Caroli, Archiducis Austriae; Adlzreitt. P. II l. XI p. 286. 7 ERNESTVM, de quo statim §. V.] hos liberos,

I GVLIELMVM;

II FERDINANDVM, nat. A. D. CIC IC L, XXX Ian.

III ERNESTVM;

IIII MARIAM, vxorem Caroli Archiducis Austriae, Ferdinandi II Caesaris matrem;

V MARIAM MAXIMILIANAM.

Ex his ERNESTVS, natus anno Domini M D LIIII asumptus est in Episcopum Frisingensem et Hildesheimensem. Postea Gerardo Grosbeco, Leodicensium Episcopo defuncto, successor electus [Note: IX Kal. Febr. Ernestus adfuit, et prid. Kal. quum in suffragia itum esset, vnanimi consensu electus, ac die XV Iun. sollenniter inauguratus fuit. Adlzreitt. P. II l. XII p. 293.] IX Cal. Febr. anni M D LXXX Leodium vernit, vbi magna pompa ac populi applausu septimo post die inauguratus est. Biennio post Gebhardus Truchsessius, Archiepiscopus Coloniensis et Elector, liberum religionis exercitium subditis permisit, et matrimonio sibi copulauit Hagnen, filiam Ioannis Georgii Comitis Mansfeldensis, Bonnae, IIII Febr. anno M D LXXXIII. Propterea Gebhardo Truchsessio a Gregorio XIII Pontifice excommunicato, et deposito, Ernestus filius, hortatu Caesaris Rudolphi II, a Collegio Archiepiscopus Coloniensis electus, dioecesin illam armata manu occupauit. Truchsessius enim dignitate et potestate Semptemuirali exutus, vim vi repellere conatur. Venit ei subsidio Ioannes Casimirus, Comes Palatinus, Friderici III Pii Electoris filius; Ernestus vero Bauarus Hispanicum aduocauit praesidium. Postquam aliquandiu belligeratum est, et ab vtraque parte aliqua capta et amissa, Ioannes Casimirus, mortuo fratre Ludouico, Electore Palatino, domum reuocatur ad suscipiendam tutorio nomine Electoralis Palatinatus curam. Truchsessius vero adiutus a fratre, et aliis nonnullis, tueri sua, quanta potest contentione enititur. Inde infusis in Germaniam Hispanicis copiis, maximae et turbulentae tempestates extiterunt, quae dioecesin Coloniensem, et vicina loca aliquandiu misere vexarunt et afflixerunt. Gebhardus tandem

a sociis desertus, exsul ex hac vita decessit. Ernestus Bauarus, Archiepiscopatum Coloniensem vi et armis occupatum retinuit ad annum vsque Christi M DC XII, diem VII Februarii, qui ei fatalis et vltimus fuit. Eius funus postmodo VII Martii, comitante illud nobilitate et equitatu Westphalico, Tuitium, posteroque die Coloniam Agrippinam delatum, et habitu Episcopali ornatum, in templo cathedrali humatum est: Coadiutore eius Ferdinando, Gulielmi Bauariae Ducis, fratris filio, in locum eius statim suffecto, et XII Martii inaugurato.

SECTIO IX De Guilielmo V, auctore Lineae Guilelminae, eiusque filiis, Ducibus Bauarae.

GVLIELMVS, Ernesti Archiepiscopi Coloniensis frater, natus anno Domini M D XLVIII, patre Alberto V defuncto, Ducatum Bauariae administrauit. Princeps eruditione, et feruenti erga religionem Pontificiam zelo per vtrumque orbem clarissimus, sectae Loioliticae fautor ac patronus singularis, vitae tumultuosae pertaesus, cum ad religionis statum veluti quietis portum adspiraret, imperium iampridem filio natu maiori Maximiliano resignans, fato functus est [Note: Perperam Auctor Vilhelmum An. M DC XXIIII mortuum refert: perperam etiam in monasterio Carthusiano haud procul a Ratisbona, fato functum vult. Vitam namque finiit Vilhelmus A. XXVI, VII Febr. Tum vero nec Carthusianorum ordinem voti caussa vnquam suscepit, vt nonnulli putant, nec prope Ratisbonam in asceterio Carthusianorum vinis excessit. Fortasse (vt hic Adlzreitteri verba P. III p. 146 vsurpem) Pareum nostrum aliosque decepit fama aedificatae Guilielmi sumptibus cellae asceticae, in cetebri prope Ratisbonam eiusce ordinis monasterio, qua ipse hospes per transennam velut breui diuersorio aliquando vsus est, custu corporis ordinario et vitae professionen ulla parte mutatis. Ceterum haud ob re erit, subiicere [Gap desc: Greek words], quem ille nactus est, [Gap desc: Greek words]. Guilielmus V Alberti V F. Com. Palat. Rhe. Vt. Bauariae Dux, huius Collegii et Templi fundator, nascitur A. CIC IC XL VIII, Septembr. XXIX. Prouinciam a Patris morte regit annos XVII; qua Maximiliano F. tradita, in secessu et sancto otio cum Renata coniuge agit an. VII, solus XXIIII. Moritur A. CIC ICC XXVI, Febr. VII, hora pomeridiana ferme II. Vixit igitur an. LXXVII, mens. IIII dies IX. In ambiguo reliquit, pietate an felicitate maior esset. Vidit enim e filiis Philippum in purpura Romana: Ferdinandum et Maximilianum in ostro Imperiali: illum, electione Coloniensi; hunc, virtute militari. Vidit Albertum prole stipatum. Vidit duos generos, alterum Caesarem, alterum Principem e Lutherano Catholicum, magno cum incremento religionis. Quiescat aeternum pars mundi melioris. Adlzr. P. III p. 146.] in Carthusiano monasterio haud procul a Ratispona, anno Domini M DC XXIIII mense Februario: aetatis [Note: Perperam Auctor Vilhelmum An. M DC XXIIII mortuum refert: perperam etiam in monasterio Carthusiano haud procul a Ratisbona, fato functum vult. Vitam namque finiit Vilhelmus A. XXVI, VII Febr. Tum vero nec Carthusianorum ordinem voti caussa vnquam suscepit, vt nonnulli putant, nec prope Ratisbonam in asceterio Carthusianorum vinis excessit. Fortasse (vt hic Adlzreitteri verba P. III p. 146 vsurpem) Pareum nostrum aliosque decepit fama aedificatae Guilielmi sumptibus cellae asceticae, in cetebri prope Ratisbonam eiusce ordinis monasterio, qua ipse hospes per transennam velut breui diuersorio aliquando vsus est, custu corporis ordinario et vitae professionen ulla parte mutatis. Ceterum haud ob re erit, subiicere [Gap desc: Greek words], quem ille nactus est, [Gap desc: Greek words]. Guilielmus V Alberti V F. Com. Palat. Rhe. Vt. Bauariae Dux, huius Collegii et Templi fundator, nascitur A. CIC IC XL VIII, Septembr. XXIX. Prouinciam a Patris morte regit annos XVII; qua Maximiliano F. tradita, in secessu et sancto otio cum Renata coniuge agit an. VII, solus XXIIII. Moritur A. CIC ICC XXVI, Febr. VII, hora pomeridiana ferme II. Vixit igitur an. LXXVII, mens. IIII dies IX. In ambiguo reliquit, pietate an felicitate maior esset. Vidit enim e filiis Philippum in purpura Romana: Ferdinandum et Maximilianum in ostro Imperiali: illum, electione Coloniensi; hunc, virtute militari. Vidit Albertum prole stipatum. Vidit duos generos, alterum Caesarem, alterum Principem e Lutherano Catholicum, magno cum incremento religionis. Quiescat aeternum pars mundi melioris. Adlzr. P. III p. 146.] LXXX.

Ex RENATA Lotharingica, Francisci filia, [Note: Immo plures. Quod vt manifestius appareat, iuuabit, ordine illos recensere. Nempe genuit GVILHELMVS ex Renata, quam XXII Febr. A. CIC IC LXVIII duxit (Adlzreitt. P. II l. XI p. 285) et morte A. CIC ICC II, X Kal. Iun. praemisit (Idem P. III l. I p. 12) 1 CHRISTOPHORVM, natum Fridbergae A. CIC IC LXX, XXIII Ian. eademque hora denatum. Gewold. generat. XXVII. 2 CHRISTIERNAM, natam A. LXXI, Gewold. l. d. 3 MAXIMILIANVM, de quo statim. 4 MARIAM ANNAM, natam A. CIC IC LXXIIII; Gewold. l. d. 5 PHILIPPVM, natum XXII Sept. A. LXXVI (Gewold. l. d.) de quo infra. 6 FERDINANDVM, de quo in Supplem. 7 ELEONORAM MAGDALENAM, natam A. LXXVIII, VII Octobr. Gewold. l. d. quae semestri vitam finiit. Idem l. d. Adlzreitt. P. III l. I p. 12. 8 CAROLVM, natam A. LXXX, de quo infra. 9 ALBERTVM, de quo in Supplement. 10 MAGDALENAM, natam Non. Quinct. A. LXXXVII (Adlzreitt. P. II l. XII p. 317) de qua infra.] hos liberos progenuit,

I MAXIMILIANVM, qui hodie rerum in Bauaria potitur. (Et quisub finem Sectionis huius recensentur,

II FERDINANDVM,

III ALBERTVM,

IIII PHILIPPVM,

V CAROLVM,

VI MARIAM ANNAM,

VII MAGDALENAM)

De MAXIMILIANO.

Is anno M D XCV mense Februario, nuptias celebrauit in Lotharingia, cum ELISABETHA, Caroli Ducis Lotharingici filia. Anno M DC VII Donavverdam, ciuitatem Imperialem in Sueuia, a Rudolpho II Imperatore proscriptam, copiis suis occupauit. In turbis tandem hisce Bohemo-Germanicis, pro propugnanda Pontificis Romani auctoritate, et executione Concilii Tridentini, cum Caesare Ferdinando II arma coniunxit. Anno M DC XVIII cesserat Bohemia Matthias Augustus, Viennamque sedem transtulerat: Praga magis relicta, quam deserta; suo enim loco praesides et officiales suos ad clauum Reip. sedere iussit, quos Bohemiae regni Status, sub vtraque, vt vocant, ob male administratam prouinciam, et Maiestatis Caesareae litteras violatas, e fenestris praecipites dederunt: et pro vno Agamemnone XXX Directores constituerunt: ac insuper ad libertatis, priuilegiorum, et religionis suae defensionem exercitum coegerunt. Quietum erat antea et pacatum Regnum, antequam hae turbae excitarentur. A Caesare arma in armatos Bohemos sumpta, et vario euentu primo anno certatum: interciditque belli cursum mors Caesaris, cui viuo adhuc surrogatus erat Ferdinandus II Rex Bohemiae.

Altero anno M DC XIX Dux Bucquoius, caesis Mansfeldii copiis, numerosum exercitum, robore valentem, per asperrima viarum in interiora regni Bohemiae duxit, Pragam metropolin

sed conspirante in eum perpetua pluuia, ac Hungarica lue, per castra saeuiente, tardius mouit, demumque ab effuso ac late omnia ad Viennam populante Gabore, Transsiluaniae Principe, destinatam irae suae Pragam relinquere, periclitanti Viennae opem ferre, exercitumque a tanta praeda auulsum, iniutum, frementemque reducere compulsus est: Interea Ferdinandus Bohemorum Rex electus et coronatus, cum Francofurti ad Moenum Caesar esse inciperet, postridie Bohemis Rex esse desiit, illique, et posteritati ipsius perpetuum vale dictum. In locum eius electo et substituto, vnanimi Regni Bohemiae, incorporatarumque Prouinciarum calculo, Serenissimo Principe et Domino, Friderico V, Electore Palatino ad Rhenum, Duce Bauariae.

Adulto autumno, Austriam Caesar Ferdinandus Francofurto repetens, vt cognatam Domum interuiseret, Monachium peruenit; cui Maximilianus, Dux Bauariae, honoris caussa, Augustam vsque obuiam iit, atque in imperantem Bauariae vrbem suam magnifico paratu deduxit. Hic cum circumquaque belli Bohemo-Germanici classicum perstreperet, sororius Caesar Maximiliano Bauaro negotium dedit, vti sociis armis cum Bucquoio, qui milite suo Austriam tuebatur, bellum capesseret, et Bohemos, ac Prorestantes Principes Vnitos in ordinem redigeret. Nec segnis Maximilianus, Bauariae Dux, cum Romano-Catholicis Ligistis, habito Würceburgi conuentu, ac Saxone Electore Mulhusii Thuringorum in partes Pontificiorum adducto, exactissimas militum conquisitiones instituit: praeter Germanos, Galli, Lotharingi, Valones, Croatae, aliarumque gentium bellatores, magnis praemiis ad signa vocati, in Sueuiam, per varios, et longos viarum tractus, obsidentibus breuiora itinera Principibus vnitis, ad delectum venere. Timebant crescentibus sensim copiis Protestantes Vlmae trepidanti; idcirco suas quoque copias admouere, atque vt securius hostem spectarent, vallo se muniuere.

Sub Iunium extremum, castra Maximiliani, Bauariae Ducis, auxere Lotharingorum, Vbiorumque legiones, Ducibus Vademontio iuniore, et Barone Anholtino, militiae claro. Mox ipse Dux Maximilianus, Ligistarum Principum caput, ne qua fama didi posset, per speciem venationis Monachio descendens, Dillingam, Antistitis Augustani oppidum, cui vicina erant castra, profectus, missis Vlmam legatis, ad Principes Protestantes, et exercitus Duces, adnitentibus Gallis ad Caesarem Oratoribus, per id tempus Vlmae hospitantibus, pacem extorsit, vt exorto in Austria bello consultum esset, quod a Caesare mirum quantum sollicitabatur. Bucquoio vnicum negotium erat, Bohemos a Vienna arcere, et Austriaci, tam superi, quam inferi, acerbiores hostes Caesaris erant, quam ipsi Bohemi. Superi quoque, traiecta per Danubium catena, iter clauserant, vt sine obsidentibus Imperator Viennae obsideretur. Pax igitur Vlmae Sueuorum facta, vt alibi bellum inferretur: quod consilium vulgo ignorabatur.

Compositis Germaniae rebus, Maximilianus, Bauariae Dux, copias partim Danubio, partim terra, Passauium abduxit, modiceque flexo in meridiem itinere, Scherdingam, ditionis suae oppidum, peruenit: vnde missis Oratoribus Lincium ad Ordines mandata, quae a Caefare Ferdinando II habuit, exposuit, ac simul Austriam intrauit, quietis amicus, hostis hostibus futurus; vti et accidit: reiectis primum rusticorum turmis, qui caeduis siluis vias intersepserant, et aditu Bauaros arcere conabantur: expugnataque vna alteraque arce, quae progredientibus armatis obsistere audebant. Terruit haec celeritas Ordines Austriacos, consilii inopes: missis tamen octo legatis de legibus deditionis mussitabant: sed responsum tulere, Maximilianum Bauarum alias Lincium contendere; ibi se interrogari posse et intelligi: interea praesidium Lincio deducerent, ac Serenitati suae venienti portas aperirent. Quarto igitur Augusti, Maximilianus in vrbem prouinciae principem inuectus est, humentibus multorum oculis, plurium

dolentibus animis: miratique ipsi Austriaci sunt, quomodo Maximilianus ad ipsos tam propere venisset, aut ipsi eum tam trepide admisissent. Satis constat, (ni Deo aliter visum fuisset) potuisse illos Bauaro non paruam moram iniicere; nam sex prope millia conscriptorum sub signis numerauere, et insuper quindecim millia indigenarum obiicere licuisset. Improuisa festinatio territorum consilia dissipauit, animosque sui ignaros adeo abiecit, vti se velle dicerent, quod nolebant. Mox Ister vinclis liberatur, viae praesidiis clausae aperiuntur, miles Austriacorum conscriptus exauctoratur, Vienna sua captiuitate eximitur, commeatus importatur: et quicquid Romano-Catholicae rei, et monarchiae Hispanicae addictum erat, respirat.

Omnia ista oculis subactorum dolorem intulere, hoc etiam animis, iussis in verba Maximiliani iurare, ac foedera percussa rescindere, telum fuit, quod viscera hausit: quae vt praestarent, conditiones proposuerunt, et quia vincentium est leges dare, deuictorum accipere, deuictorum fortunam subiere, eualuitque illud, velis nolis.

Lincii dum Maximilianus Bauariae Dux agit, ac pro tempore magistratum, abdicato vetere, imponit, Caesaris missu a Tampiero Duce inuisitur, et gratulandi caussa, et postulandi, vti omissa tantisper Bohemia in inferiorem Austriam arma verteret, ac Bucquoio, ad Bohemorum castra excubanti, sed militum numero impari, se iungeret, Bohemumque hostem aut contunderet, aut sinibus eiiceret. Nec mora. Maximilianus adscitis in supplementum militibus, quos Ordines Austriaci dimiserant, praesidiisque per opportuna loca relictis, iter Bohemicum simulans, Freistadium Bohemiae conterminum petiit. Inde per caduceatorem ad Serenissimum Bohemiae Regem Fridericum V ac Regni Proceres Caesaris Ferdinandi II voluntatem, et commissam sibi prouinciam denunciauit, haud admodum iucundis litteris. Cum vero a Bohemis (qui fortibus animis minas, et intentatas

poenas contemnere videbantur) nihil pacate responderetur, passimque opinio inualesceret, Maximilianum Bauarum recta Pragam perrecturum, ipse contra per angusta viarum, et pinguis terrae culta, impedimenta bellica morantia, dissicili itinere contendit ad Bucquoium Ducem, laetum tanto auxilio. Longe alius ad hoc nuncium apud Bohemos affectus. Collectis enim propere vasis in Morauiam iter intendunt, ac Drosendorffii obsidionem tanta cum trepidatione soluunt, vt partem impedimentorum hostium praedae exponerent: nec tutum arbitrabantur vsquam consistere, sed salutem in diuerticulis, et desultoria militia ponebant, quod valeret ad ducendum tempus, et distinendum hostem, ne, quod meditabatur, perficeret. Verum explorata techna est, et Bohemi, qui trahere Bauarum hostem prouide volebant, tracti sunt ipsi.

Comperto enim, Maximilianum expugnaris castris et vrbibus, quae imperium Caesaris exuerant, Iiberataque Austria, iter in Bohemiam capessere, sequi et ipsis visum, vt vim patriae inferendam vi repellerent: sed non tantum illis anim fuit, quantum consilii. Maximilianus Bauarus, et vna Bucquoius Comes gemino, et amica exercitu, obuias vrbes aggressi, praesidiis ciuibusque frustra obsistentibus, ferro expugnarunt; spectarunt Bohemi, et quidem procul. Budna certe, duplici fossa, ac vallo munita, non plus vna die armis Bauaricis subacta; praeda militi, ciuibus vita permissa. Pragoditium oppidum, non admodum munitum, contra quinque millium assultum Bohemi mascule defenderant; verum tamen oppidani tandem superati a Bucquoianis copiis, internecione omnis ordinis et sexus, victoris elementiam Iaudare non potuerunt. Pisca deinde (aliis Pisseck) superioris anni cladibus tristis adhuc, ferox tamen nouo ciue ac milite, corona vtriusque exercitus, Caesareani, et Bauarici, cincta, dum Martios animos serius ponit, clementiam Maximiliani Bauariae Ducis implorat, a concitato indignabundoque milite inuaditur,

ac miserabili strage per omnia compita foedatur, ita vt nec tecta, quo confugerat, imbellem turbam texerint, frustra obnitente et Maximiliano Bauaro, et ipso Bucquoio contra militarem rabiem stricto ense procurrente. Ceterae demum vrbes maluere portas ad intrandum venientibus aperire, quam claudere; ne claudendo efficerent, vt nemo deinceps suorum exiret. Dausio Clatouioque exceptis, per Maximiliani Duces, quos e Bauaria ad se vocarat, ferro et flamma ad obsequium reductis. Tandem Pilsna vrbe, a Praga totius Regni vrbe, quam Mansfeldius Dux pro imperio tunc obtinebat, praeterita: Maximilianus Bauarus Bohemos ad Rachonizium considentes assecutus est. Propridie Kalendas Nouembris anni M DCXX, quum suis et Neapolitana legione comitatus, Bucquoianas copias, antecederet, misit, qui interiacentem siluam explorarent; rebatur enim, quod erat, illam parturire technas. Velitatio igitur cum non improuisis orta, et dum hinc et hinc suis succurritur, ad iustam prope pugnam deuentum est: etiam magnis tormentis horrendum boantibus: Pulsi a Bauaris Bohemi non silua solum, sed colle quoque siluae imminente, non sine clade: vt enim altero die ex captiuis intellectum est, centeni aliquot cecidere. Baro Teusfelius, et signum supremi Ducis Anhaltini in potestatem venere. Ex Bauaricis pauci desiderati, nec magni nommis, praeter vnum Aquauiuam, cohortis Neapolitanae Ducem. Insequente die Bohemus intra vallum haesit, certarumque duntaxat eminus tormentis, non sine grandi periculo Maximiliani, Bauariae Ducis. Volitabant enim metuendo sibilo stridentes, quibus patebar, vndique pilae, ceciditque ad latus suum, truncatis pedibus, Baro Fuggerus.

Sed Bauaro diutius non libuit Bohemos hostes in campis obsidere: ergo abitu proliciendi erant: nec mora; Bohemi iter, ne Bauarus prior Pragam veniret, admodum properarunt: neque Maximilianus Bauarus cunctandum existimauit; sicut enim Bohemi

festinanter tendere potuerunt, ita Bauarus eorum vestigia legere, extremum agmen carpere, caedere, fatigare, commeatum interuertere. Cum VII Id. Nouembr. anno M DC XX in planitie instructis ordinibus visendos Bohemos offendisset; Bauarus etiam suam aciem ostendit, pugnaturus quoque, nisi Bucquoius tardius mouisset, et immmens nox conspectum ademisset. Visum igitur Bauaro, noctu quoque proficisci: donec tandem ad fatalem vltimique certaminis metam peruentum. Prolusere mox Bauaricae copiae, Bohemosque submouere; sed Maximilianus inhibuit impetum, Bucquoium expectans.

Hortus est, et amplitudine, et amoenitate dimidio milliari a Praga celebris, in eo siluestres ferae, venatorum delectu in oblectamenta Regum coercentur; pone hunc ad Stellam Palatium Bohemicus exercitus, vt periclitantem Pragam defenderet, colles insedit, et festinata militum opera, insequentibus Bauaricis copiis vallum obiecit, breue solatium imminentis mali. Bauari vbi Bohemos in acie stantes conspicati sunt, nonnulli de alea iacienda dubitauere, immo proelium dissuadere adnisi, quod Bohemis in edito loco procliue esset, subeuntes caedere, ac praeterea aggere, quamuis humiliore, tegerentur. Tandem tamen, vbi inter Duces Bauaricos, Maximiliano auctore, sententia tenuit, confligendum cum Bohemis, opportunitate collium, quibus fidebant, valentioribus; duces alacritate, milites virtute Bohemos exaequauere.

Maximilianus vero animo altus, equo conspicuus, ferrum in dextra gerebat, robur in milite videbat, quem in proelium illico immitrebat. Tillius Legatus Maximiliani, Bauariae Ducis (Bucquoium vulnus in curru tenebat) vetus bellator, et Turcorum olim armis notus, Maximiliani imperio instructam per aciem equo cursore vsus, canere signa iussit, et Bohemos magnis animis inuadere. Eodem hortationis genere Tieffenbachius inter Caesarianos vsus, magnos et ipse spiritus inter certaturos concitauit, ac

mox elucente tormentis flamma, caelum omne ac solum mugire, concauae valles geminatos bombos reddere, miles per ferreos imbres tendere, per abrupta subire, vallum transcendere, pedem inferre, tubis, tympanis omnia perstrepere, pugnantes clamare, morientes fremere, nequaquam propitia primum victoriae fronte. Pulsae enim aliquot equitum Bauarorum alae, et peditum signa. Cratzius, nobilis Germanus, a Maximiliano quingentis equitibus praefectus, Anhaltinum iuniorem, impigrum Principem, in Bauaros infestius cum nouem equitum alis incumbentem, impetu facto, inuadens, densatos ordines, deiecto ex equo Duce, perfregit, dissipauit, fugauit: ncc cunctantior aliorum dextra aut ferrum. Nam pro se quisque ducum ingenti molimine connixus, incitata cohorte sua, fulminis in morem irruit, atque acerrime proeliando rem gessit, nullus omnino non strenuus. Turbata igitur primum Bohemorum acies, ac mox vniuersa pulsa, tanto terrore fugientibus incusso, vti praecipites Hungari montem maxime decliuem, quem otiosus suspensis ac cautis vestigiis periclitari vix auderet, tanquam planum equis decurrerent. Hinc in flumen Moldauum, qua parte vrbis ad cohibendas retinendasque in vsum molarum aquas altissimi aluei est, acti, cum vadum non haberent, et alius super alium rueret, infaustis vndis hausti: pars altera multo maxima in vrbem fuga fertur, atque ad ipsas vsque portas victoris ferro caeditur, ita vt plures fugiendo, quam pugnando ceciderint.

Incidit clades illa in diem VIII Nouembris Gregoriani, XXIX Octobris Iuliani, anno M DC XX, quo, praesente Rege Friderico, Electore Palatino, Abrahamus Scultetus, (erat enim dies Dominica) in templo arcis vltimam concionem habuit. Finita concione, Rex Fridericus ad campos Martios pernici equo decurrit, sed dum iter habet, tendentem vltra, moestus nuncius inhibet, ac mox cernit ipse, mixtos equitibus pedites, peditibus equites, turmatim volare, fugere, vrbemque contentissimis cursibus

petere. Rapitur et ipse eodem, in arce regia turbata videt omnia: mox ad vesperum in veterem vrbem migrat, et in domo consulis primarii pernoctat: postero die, summo mane, Pragae valedixit: et cum Serenissima Regina Elisabetha coniuge, et reliquo comitatu, per Morauiam, Silesiam, Marchiam Brandeburgicam, in Belgium profectus est. Ceteri, qui euasere, inter quos Christianus, Princeps Anhaltinus, Henricus Matthaeus Comes Turnius, allique Dynastae, vicinitati vrbis salutem referre habent. Ferunt in fuga, cum ex minore ciuitatis parte, in maiorem turbidiori cursu contenderent, adeo confertim stipasse pontem, vt multi elisi, multi proculcati, multi, quia properantibus obstabant, in profluentem deiecti sint.

Atque haec est nobilis illa pugna Pragensis, qua Bohemi, ante hunc diem prope inuicti, profligati, fracti, et subiecti, Bohem illi, inquam, quorum militari ferocia ante ducentos annos, Zisca Duce, Sigismundus Imp. totius Imperii viribus stipatus, fusus et fugatus est. Ducenta enim millia militum tunc Bohemiam ingressi, totidem in Bohemia aut ferro absumpti, aut pauore pleni, e Bohemia profugi. Fortuna Ferdinando Caesari, et Maximliano Bauaro amicior fuit. Haec illa est pugna ad septa et carceres ferarum, vbi infausto omine castra fixere Bohemi, veluti non ita multo post instar ferarum agitandi et mactandi. Haec denique est illa pugna ad Stellam, quam, abhinc biennio, stella tremendo crine rubens, portendebat, vt constaret Bohemis, nescisse se, quid stella illa praenunciaret scire tamen iam, quam senserint.

De Caesareanis et Bauaricis ne ducenti quidem cecidere, et tum potissimum, cum per ardua hostem peterent, plumbea grandine percussi. Bohemorum insignis strages. Nam ad quinque millia funera campos rubefecere, centum signa, tormenta omnia, et quidquid castrensium rerum fuit, victoribus cessere: quingenti capti loco, ad quem metus impulerat, nempe in vicino palatio, Stella nomine, quod eius speciem gerat. Hic vltima metuentes,

tenui munimine tecti, arbitrio insequentium se permisere; inter illos Princeps Anhaltinus iunior, in pugna aduersis vulneribus inclitus, Comes Rhenensis, Comes Schlikius, aliique nobilitare, et militari virtutc insignes.

Postridie pugnae, Bauarici milites primi agminis, moenia et arcem Pragensem conscendere, ac nisi Maximilianus, Bauariae Dux, veredo properasset, maleficiumque in ciues vetuisset, ciuibus ferro percundum, praedaeque fuisset Praga, opulentissima vrbium; in eam quippe totius prope regni opes congestae erant. Fuit tamen auaro militi etiam sua rapina: dites regiae supellectile restabant currus: in hos feruntur cohortes, et multa centena milia, si aurum, si gemmas, si res aestimes, auide diripiunt: atque ita Serenissimus Rex Fridericus, Elector Palatinus, non solum pauculis horis amplissimum regnum, sed raras quoque et ambitas Principibus gazas, militari insolentia amisit. Nobile exemplum humanae sortis.

Proceres, pedirumque lacerae legiones veteri in vrbe agebant, non praeteriti solum, sed etiam futuri metu perculsi: et illi quidem desperatis auxiliis victoris clementiam praetulerunt: legionarii designato loco, vrbe excessere, habitoque colloquio in potestatem Caesaris iere, et a Bucquoio non pauci inauctorati sunt. XI Nouembr. die, Praga omnis per tres vrbes dispersa, Maximiliano Bauaro, supremo Duci, ac Caesaris partes agenti, iurauit, et tertia dein luce magno numero Regni Barones ac Nobiles, qui aut aulam regiam sequebantur, aut late omnia tenente, ac latius minante hoste, metus caussa eo confugerant, aut Pragae morabantur, sacramentum dixere.

Rebus igitur in tranquillo iterum constitutis, ac Principe Liechtensteinio Prorege in Bohemia relicto; attributa militiae parte, Bucquoio reliquias fugati exercitus Bohemici persequente; Maximilianus Bauarus, praesidio equitum stipatus, in Bauariam, ac demum Monachium, principem suam sedem; rediit.

Apud Bohemos vnius proelii siue improsperi, siue inuidi arbitrio tota caussa transacta erat. Nec aliter fit, vbi singuli suas tantum rationes putant, nulla eura ad illud vnum, cuius gratia bella geruntur, nec ad honestam quidem famam relata. Oceiderat mox Vnio (id foederi Protestantium Principum nomen) quae toto vitae tempore nihil aliud egerat, quam quod funebri epulo sibi tanquam breui moriturae parentasset, [Note: Valer. Maxim. l. III c. II p. m. 128.] Spartani illius dicti, fortassis in alium sensum, memor: Prandete socii, tanquam coenaturi apud inferos.

Mansfeldius interea Tillianas copias inuaserat, occiso Baurio militari Tribuno: Bauaris intuta itinera fecit, in terram eorum hostiliter irrupit, Principem Leuchtenbergensem, Bauari fiducia nihil hostile metuentem, prouincia exuit, atque etiam manus iniecit, captiuum abducens, grauis accola et Bauariae, et Bohemiae, in quam reditum parabat. Maximilianus Bauarus vbi aduertit, Bellonam tanto vtero in Bauaria parturire, tuendae salutis caussa, iuit armatus in Mansfeldium, et cum prope circumdedisset, inuenit Mansfeldius, alter Vlysses, technam, qua euaderet. Superiori igitur Palatinatu in Bauari faucibus relicto, inferiorem petiit, et non multo post terras alias.

Quatuor tunc hostes in totidem praedas Palatinatum misere distrahebant: Hispanus, Leopoldus Austriacus, Episcopus Spirensis, et Bauariae Dux Maximilianus: qui reliquis omnibus infestior, per Legatum suum Tillium, Heidelbergam, inferioris Palatinatus metropolin, obsedit, funestauit, spoliauit, priuatas, publicas opes raptauit, tantum non domos, arces, et quidquid inuidetur, transportauit; Bibliothecam Palatinam, quae per totam Europam vix parem habebat, trans alpes vsque Pontifici Romano dono misit, et irreparabile decus non tantum Electorali Palatinatui, sed et sibi, et toti Germaniae ereptum, in montem Vaticanum relegauit. Variis exercitiis vexatae et reliquae Bibliothecae,

quas multitudo gregalis aut lacerauit, aut disiecit, aut vilissimo precio diuendidit: paucae relictae sunt dominis, nullae sine damno.

Tandem deiecto per vim Friderico, Bohemiae Rege, anathematis Imperialis fulmine percusso, armisque Hispanicis, Austriacis, et Bauaricis, occupata tota Electoralis Palatinatus ditione, honor Septemuiratus Palatini, Caesaris imperio, in Bauariae Domum migrauit, quem Maximilianus Dux in publicis Comitiis Ratisponae, anno MDCXXIII, militiae suae praemium, retulit. Duorum Electorum vota fuere aduersa: quatuor aliorum fauere: et ex duobus illis, Saxo mutata sententia calculum suum adiecit ceteris, quando Maximilianum Bauariae Ducem, Collegii Electoralis socium professus, vnicum Brandeburgicum aliter sentientem deseruit. Nec modo Maximilianus Bauarus hanc dignitatem Septemuiralem ambabus vlnis amplexus est, sed et prouinciam superiorem, magnamque partem inferioris Palatinatus (spreta et calcata omni consanguinitatis reuerentia) Caesaris nomine et iussu, armis suis occupauit, et possedit: donce eum legitimus heres et Dominus Fridericus V hoc demum anno MDCXXXII instanter reddi mandauit, et cum Deo, ac victricibus armis Serenissimi et Inuictissimi Regis Sueciae, GVSTAVI ADOLPHI, Germanicae libertatis vindicis acerrimi, bonam iam eius partem, acclamantibus subditis, recuperauit: Maximiliano vero, Bauariae Duci, idem fere euenit, quod cani Aesopico, qui vmbrae inhians, carnem quoque perdidit. Nam dum. aliena affectauit, multa propria in Bauaria iam amisit.

De reliquis Guilielmi V liberis.

[Note: De vtroque, Ferdinando scilicet et Alberto, cum infra in Supplement. agetur pluribus, hic notare suffecerit, perperam dici, Ferdinandum liberorum Guilielmi V fuisse alterum, Albertum vero tertium. Conf. supra p. 110.] Alter liberorum Gulielmi Bauariae Ducis, FERDINANDVS, Maximiliani frater, Septemuiratum Coloniensem hodie gubernat.

Terrius [Note: Natus is A. CIC IC LXXX, fato functus XXVII Octobr. A. LXXXVII, quum Princeps amoenissimus, vna cum Philippo et Ferdinando fratribus, Salisburgi degeret. vid. Gevrold. l. d. Si vero PP. Societatis Iesu, qui pueritiae eins instituenda erant dati, audias, anno sequenti mortuus est. Terra illatus in conditorio sancti montis Andecensis. Adlzreitt. P. II l. XII p. 317.] ALBERTVS est, cuius filii stirpis Bauaricae propaginem ad posteros despondent.

[Note: Natus XXII Sept. A. CIC IC LXXVI, Gewold. generat. XXVII; Episcopus Ratisbonensis designatur anno CIC IC LXXIX; Cardinalis creatur anno CIC IC XCVII; moritur anno XCVIII, XVIII Maii. Gerold. l. d.] PHILIPPVS, praematuro fato surreptus, Ratisponae, vbi Episcopum egit, nobili mausoleo, fraterno opere, quiescit.

[Note: Natus is A. CIC IC LXXX, fato functus XXVII Octobr. A. LXXXVII, quum Princeps amoenissimus, vna cum Philippo et Ferdinando fratribus, Salisburgi degeret. vid. Gevrold. l. d. Si vero PP. Societatis Iesu, qui pueritiae eins instituenda erant dati, audias, anno sequenti mortuus est. Terra illatus in conditorio sancti montis Andecensis. Adlzreitt. P. II l. XII p. 317.] CAROLVS, quem adolescentulum mors atra Salisburgi abstulit.

MARIA ANNA, [Note: Anno CIC ICC, IX Kal. Maii; Sigism. a Bircken spec. hon. Austr. lib. VI cap. XXI p. 1398. Viuis autem excessit A. CIC ICC XVI, VIII Id. Mart. Idem l. d.] Ferdinando II Imperatori nupta, quae diadema iam immortale consecuta est, habitura et mortale, si vixisset diutius.

[Note: Quae nata, vti dupra dictum, IIII Non. Quinctil. A. LXXXVII (Gewold. generat. XXVII, Adlzreitt. P. II. l. XII p. 317) Volfgango Guilielmo in manum conuenit Monachii, ineunte Nou. A. CIC ICC XIII (Adlzreitt. P. IIII. III p. 31) et viuendi finem fecit A. CIC ICC XXVIII. v. Buckisch. hist. geneal. Palatino - Neoburgico - Bau. P. 1 c. VII §. XI p. 103.] MAGDALENA, quae antequam Wolfgangi Gulielmi, Comitis Palatini ad Rhenum, Ducis Neoburgensis, nuptiis illigaretur, pronubam habuit Romano-Catholicam religionem, effecitque, vt vnius nuptiis ipsa Illustrissimo Principi fieret coniunx, et Princeps Neoburgicus in ecclesiae Romano - Catholicae rueret amplexus.

HISTORIAE PALATINAE LIB. III De Comitibus Palatinis Rheni ante Wittelspachios.

SECTIO I, De Comitihus Palatinis Rheni a Conrado ad Othonem Illustrem.

E prisca et inclita Palatinorum gente, hoc quidem tempore, vix quicquam habemus, quorum tota prosapia et progenies nobis incerta et incognita est: eoque magis, quod nec in vna eorum familia haec dignitas hereditaria et successoria erat: sed Caesarum arbitrio et beneficio, Palatina praerogatiua modo huic, modo illi, ob eximia merita, aliquando etiam illorum fratribus, fruenda conferebatur.

Antiquos illos, et originarios Palatinos Rheni, in Bacharaco, velin arce Stalecka sedem suam habuisse, et in inferioribus Rheni partibus longe lateque imperasse, pluribus demonstrac Vir Nobilissimus

et Amplissimus, in suis Palatinarum Originum commentariis.

Heidelbergam, sedem hodie Serenissimorum Electorum Palatinorum, et metropolin inferioris Palatinatus, quis primus condiderit, et an Palatinus aliquis fuerit, vel qua ratione deinceps oppidum in ius Palatinum peruenerit, non satis liquet. Illud nemo negatum ibit, CONRADVM, Palatinum, Friderici I Barbarossae Imperatoris fratrem [Gap desc: Greek words], et ab eo Palatinatu Rheni, Goslariae in conuentu Principum, anno Domini [Note: Legas CICC LVI, quippe quo anno Conradus Palatinatum Rheni, beneficio fratris, consequutus est. Conf. qua infra in Supplem. adferentur.] MCLIIII donatum, Aduocatum Monasterii Laurishamensis fuisse, Heidelbergam aliquando inhabitasse et excoluisse, mortuum circa annum [Note: Perperam.Conradus namque A. CICC XCV demum fatis concessit. Vid. Godefridus Monachus p. 261 T. I Script. Germanic. Freh. et praeter illos, quos Tolnerus hist. Palat. c. XV p. 329 adducit, Fuchsius addit. ad Lehman. chron. Spirens. l. IIII c VII p. 255.] M CXCII, sepultum ad vnum ab Heidelberga lapidem, in coenobio Schoenaw, quod anno M C XLII Bugo Wormatiae praesul extruxerat. Cuius tale ibi monumentum (quod nunc sublatum ex oculis frustra requiritur) extitisse tradunt:

ANNO. DOMINICAE. INCARNATIONIS. [Note: In epitaphio hoc describendo Freherum, ex quo Auctor noster id habet, annum Conradi emortualem minus recte cepisse, suspicatur Tolnerus Hist. Palat. c XV p. 329. Coniicit scilcet, litteras vetustate ita exesas fuisse, vt singulas accurate dignoscere haut amplius licuerit. Atque adeo, quum de nota numeri quinarii, littera V, fortasse nonnisi duae lineolae I l, sine angulo in ima parte acuto, apparuerint, Freherum pro XCV legisse XCII.] M CXCII. VI. IDVS. NOVEMBR. OBIIT. ILLVSTRIS. PRINCEPS. DOMINVS. CONRADVS. COMES. PALATINVS. RHENI. DVX. SVEVIAE. COMES. IN. GEMINO. PONTE. GERMANVS. FRIDERICI. BARBAROSSAE. IMPERATORIS.

Ex quo apparet, Heidelbergam quoque eo saeculo cum vicino tractu habitatam et possessam fuisse. Constat etiam, Heidelbergam eo aeuo ciuitatem, siue Burgum, angusto admodum corpore fuisse, nec pomeria, aut suburbia magna habuisse, donec anno Domini M CCC XCII Ruperto seniori Palatino visum est, praedictum Burgum ita amplisicare, vt proxime adiacentem villam Bergeheim, quae paullo inferius ad sinistram Nicri ripam iam inde a Carolinis temporibus extabat, cum suburbio (hodie Spirense vocatur, quod ea exeatur Spiram) coniungeret, et Nouam Ciuitatem eam appellaret: vt alias fusius docebimus.

CONRADVS autem, Comes Palatinus Rheni Elector, Dux Sueuorum, Friderici Barbarossae frater, mascula prole orbus, reliquit filiam vnicam AGNETEM, quae Palatinatum Rhenanum ad Domum Guelphicam attulit, nupta Henrico, Duci Brunsuicensi, et Electori Palatino ad Rhenum, Henrici Leonis, Bauariae et Saxoniae Ducis potentissimi, filio, Othonis IIII Regis Romanorum fratri [Note: Henricum Palatinum Rheni Othonis fratrem iuniorem fuisse, sunt quidem, qui dicunt; Ladislaus nimirum Sundhemius hist. de Guelf. p. m. 805, Henricus itidem Bodo, monachus Clusensis, in syntagmate p. m. 506, aliique. Potius autem est, Stederburgensem vt sequamur, quippe [Gap desc: Greek words] et Henrico Leoni maxime familiarem. Is autem aperte prodit, Henricum maximum natufuisse Leonis filium, p. m. 435. Suffragatur Auctor veteris chronici rythmici apud Meibom. annot. ad Gerard. Stederburg. T. I rer. German. p. 448.] iuniori.

HENRICVS igitur hic Iunior, Dux Brunsuicensis, per matrimonium Agnetis factus Elector Palatinus ad Rhenum, priscae familiae vltimus, praeclarus genere, nobilis virtute, speciosus forma, validus corpore, non tantum Imperatoris Henrici VI gratiam, sed et omnem dignitatem soceri sui Conradi Palatini, de manu Imperatoris suscepit iure beneficiario: quippe quod ad dispensationem Imperatoris pertinebat. Palatinatus enim Rhem fuit e feudis Imperii non infimis.

Princeps fuit vere magnus, et in quo omnia eximia, regia, heroica, agnoscamus, quacunque parte eum intueamur. Pater eius Henricus Leo, Dux Bauariae et Saxoniae, quem vel nominasse, satis elogii est. Mater Mechtildis, Henrici II Angliae Regis filia, soror Richardi Cornubiae Comitis, qui et ipse postea Romanorum Rex electus fuit. Fratres, Otho IIII Romanorum Rex, cui postea nupta Beatrix, Philippi antiregis filia, ex Irene, Imp. Constantinopolitani filia: et Wilhelmus, Dux Brunsuicensis et Luneburgensis, cui nupta Helena, soror Canuti Regis Daniae, e quibus natus Dux Otho, a quo hodierni Duces Brunsuicenses et Luneburgenses recta seric descendunt.

Ditio huius Henrici, Electoris Palatini, pars Saxoniae fuit, quam cum fratre Othone Caesarc in partes propemodum aequas diuisit: per connubium adeptus Palatinatum Rheni, in quo Bacharacum, Aduocatiam Treuirensem, Pallentias, Heidelbergam.

Iuuenis inter belli sacri Duces, quod Henrici VI Imp. auspiciis susceptum fuit, enituit; circa annum Domini MCXCVII Berytum vi cepit, et circa Ioppen aliquot millia Turcarum fudit: quo facto, Henrici VI Imperatoris gratiam singularem meruit.

Mortuo Henrico VI Caesare, domum cum sociis proceribus reuersus, Othonis IIII fratris electionem [Note: Immo, electionem fratris superiori iam anno se absente factam ratam habuit. v. Tolner. Hist. Palat. c. XVI p. 348. An senior peregrinationem in Palastinam susceperit, infra disquirendi locus erit.] suffragio suo adiuuit: sub quo etiam Vicariatum Imperii gessit. [Note: Immo, electionem fratris superiori iam anno se absente factam ratam habuit. v. Tolner. Hist. Palat. c. XVI p. 348. An senior peregrinationem in Palastinam susceperit, infra disquirendi locus erit.] Senior peregrinationem suscepit in Syriam, et Palaestinam. Addit [Note: Exeges. German. l. III c. Lp. m. 134. Qui tamen, dum haec addit, fallitur. Neque enim Henricus hic Palatinorum de vera linea vltimus, sed de alia plane, Baioariae scilicet Saxoniaeque Ducum progenie, fuit. Neque etiam naufragio, sed Brunsuigae ex morbo obiit. Conf. Tolner. l. d. p. 360 et in addition. p. 13.] Irenicus, Henricum hunc, Palatinorum de vera linea vltimum, dum nescit,

an Terram Sanctam, an aliud orbis iter tentare voluerit, naufragio obiisse. Marquardus Freherus, Consiliarius Archipalatinus bene merentissimus, scribit [Note: Origin. Palati. P. I c. X p. m. 80. Qui tamen errat, dum Henricum hunc, Henrici Leonis filium, Rheni Palatinum; anno CIC CC XIII mortuum, Schoenaugiaequae sepultum scribit: quippe confundit patrem cum filio [Gap desc: Greek words] , qui, secundum Albert. Stadens. p. m. 301 anno CIC CC XIIII obiit et Schoenaugiae sepulcro illatus est. Conf. Tolner. l. d. hist. Palat. p. 357.], eum mortuum anno M CC XIII, Schoenauiae sepultum esse, hoc olim inscriptione loquente:

ANNO ...... KAL. MAII. OBIIT. ILLVSTRIS. PRINCEPS.

DOMINVS. HENRICVS. COMES. PALATINVS. RHENI.

DVX. SAXONIAE. SVPRADICTI. CONRADI. EX. FILIA. NEPOS.

Quod erroneum esse putat Freherus [Note: Quod erroneum esse putarit epitaphium hocce Freherus, nisi per nepotem, Conradi gener intelligatur, ex male intellecto monumento venit. Henricus enim, qui hic memoratur, non Leonis est filius, Conradi gener; sed Henrici Palatini, Ducis Saxoniae, filius, Conradi nepos, mortuus, vt iam dictum, A. CIC CC XIIII et hic loci sepultus. Bene Brunnerus annal. Boicor. l. XIII p. 659. sq. T. III Filium cognominem ante annos tredecim Henricus Schoenauiae tumulauerat: de quo cum Frehero compertum nihil esset, cippum ipsum, in quo diserte Conradi ex filia nepos, itemque Henricus iunior appellatur, falsitatis arguere ausus est, et saxo inuito filii epigrapnen ad patrem rapere, cum vtriusque fata Alberti Staedensis indicio tam promptum esset discernere.], nisi gener Conradi Palatini intelligatur. Cuius et aliud dicitur ibi extitisse elogium, e quo haec modo supersint:

PRINCEPS. MAGNANIMVS. COMES. AVLAE. GLORIA. RHENI IVNIOR. HENRICVS.......

Filiam reliquit [Note: Quin duas Henricus reliquit filias; AGNETEM, Othonis Illustris, Banaria Ducis, coniugem; et IRMGARDEM (quam alii Irmentrudem, alii Eilickam siue Adelheidem appellant) Hermanno IIII Marchioni Badensi, nuptam. Vid. Diploma Friderici II, quo Ducatum Brunsuic. et Luneburg. erexit, apud Meibom. T. III rer. Germ. p. 207 et Tolner. in addit. ad Hist. Palatin. p. 97.] vnicam, siue GERTRVDEN (vt [Note: Exeges, German. lib. III cap. L p. m. 134.] Irenicus, [Note: Nescio, an Nauclerum Irenico et Trithemio recte hic adnumeret Auctor. Neque enim mihi adhuc occurrit, qwo loco Nauclerus eam Gertrudem appellet.] Nauclerus, et [Note: Chronic. Sponheim. p. m. 269 et Chronic. Hirsaugiens. P, I p. 538 544, 564.] Trithemius nominat) siue AGNETEM (vt rectius [Note: Lib. VI annal Boicor. p. m. 662 et 665.] Auentinus, et [Note: Conf. Cod. Diplom. Palatin. n. LXXXIIII p. 70 et n. LXXXV p. 71.] Diplomata) qua OTHONI, Ludouici Bauariae Ducis filio, Othonis Palatini Wittelspachii, Comitis Schirensis, nepoti desponsata, Palatinatus Rheni, et Ducatus Bauariae in vnum coaluit.

OTHO cognomento Illustris, Palatinus Rheni Septemuir, Dux vtriusque Bauariae, ex vera et legitima, antiquissima item et nobilissima Bauariae Ducum stirpe profectus, auum habuit Othonem Wittelspachiuml, cognomento Maiorem, qui anno Domini M C LXXX Reginoburgi in Comitiis, Proceribus atque Ordinibus Imperii suffragantibus, Henrico Leone, Bauariae et Saxoniae Duce potentissimo, Henrici vltimi illius priscae familiae Palatini patre, laesae Maiestatis condemnato, Bauariam, (quae etiam a maioribus suis iam olim possessa et administrata fuit) virtute sua, et Friderici Barbarossae beneficentia recuperauit: Patrem Ludouicum; Ducatu Bauariae, aliisque feudis a Friderico II Imp. inuestitum, auctore [Note: Secundum lectionem Cod. Pithoeani, p. 129 T. I script. German. Pistorii.] Frisingensi. Anno Christi MCCXV

(vt notat [Note: Vix dubito, quin erret Auctor, dum verba Auentini l. VII p. 662 (ad quae respicit) ita capit, ac si ille voluerit, Othonis cum Agnete connubium incidisse in A. CIC CC XV. Vt enim ea inspicienti patet, Auentinus de desponsatione tantum loquitur, non de ipso connubio. Nec dicendo, id factum esse A. XV, desponsationis facta annum signat, sed Palatinatus Rhenani ab Friderico II Imperatore in Ludouicum Boiariae Ducem collati. Conf. Tolner. hist. Palat. c. XVII p. 372 sq. De nuptiis contra memorat p. m. 665, et longe post Straubingae celebratas refert. Ceterum, quam variae de anno, quo Otho Agnetem duxerit, connubioque sibi iunxerit, sint sententiae, pluribus videre est apud Tolner. l. d. p. 375 sq. Quibus adiicimus, quae Brunnerus l. XIIII p. 678 sq. T. III annal. Boic. ad A. CIC CC XXVIII habet: Inter has turbas Boica festis ludis, hilaritateque operata est, Ludouico Principe Othonem filium, iam rebus gerendis exacta adolescentia parem, equestribus insignibus Straubingae feriis Pentecostes exornante. Dilatas eousque cum Agnete Palatina nuptias quidam non incongrue scripsere (Hund. in metrop. Auentinus) Fidem nonnullam amplissimus Principum conuentus facit, quantaecunque celebritati magnum decus allaturus, et natus sequente anno Idib. April. Othoni filius, qui aui nomine Ludouicus appellatus est.] Auentinus) felix illud et auspicatum connubium iniit, cum Henrici vltimi Palatini Rheni filia vnica, non Gertrude (vt Trithemius, Irenicus, et Nauclerus vocant) sed AGNETE (vt rectius Auentinus, et fide Archiuorum constat) et Palatinatum Rheni dotalem, atque adeo successiuum, Ducatui Bauariae patrimoniali, insigni accessione coniunxit. Hoc foedere in vnum coierunt Illustrissimae illae duae Domus, et amplissimi nobilissmique totius Germaniae Principatus, Bauaria et Palatinatus Rheni: vel potius Palatinatus et Bauaria. Nam (quod notandum) Palatinum nomen praeponere, et ipse, et successores eius solebant Ducatui, et solent in hodiernum vsque diem: quod Palatinatui sui natura Electoria dignitas, eiusque sequelae, Vicariatus, et Archidapiferia annexa sit: qua vna praerogatiua ceteros omnes Principes, siue de domo Bauarica, siue alia, Palatinatus hic Rhenensis longe antecellit.

Eo igitur tempore Otho Boiaricus, ducta filia Henrici vltimi Palatini, Principatum eius obtinuit (vt loquuntur Annales) id est, non tantum inferiora illa, Comitatum Stalecke, Bacharacum, Cubam, pagumque Meienfeld, et quidquid in Ripuariis, Bructeris, Vbiis et Sicambris (vbi hodie Ducatus Iuliacensis et Montensis) ad ius Palatinum pertinuit: sed etiam superiora haec, Heidelbergam, et vicina ipsius, hereditarie possedit. De qua ditione, quia (nec sat scit Freherus, qua origine) ab Ecclesia Wormatiense feudali titulo recognoscebatur, ab Henrico Episcopo Wormatiense de nouo inuestituram accepit, anno in M CC XXV; quam Freherus in Originibus Palatinis exhibuit, part. I cap. X [Note: p. m. 81, et Tolner. cod. Diplom. n. LXXXIIII p. 70.]. Auentinus [Note: Annal. Boic. l. VII p. m. 662.] tamen scribit, iam antea Ludouicum, praedictum Bauariae Ducem, beneficio Caesaris Friderici II Rhenanum Ducatum accepisse; et postea demum Agnen, filiam Henrici Palatini, dudum absque liberis maribus defuncti, filio suo Othoni desponsasse. Quod vndecunque habuerit, reperitur certe, illum ipsum Ludouicum, Bauariae Ducem, totis sex ante praedictam de Heidelberga inuestituram annis, a Friderico II Caesare Palatinum Rheni vocari [Note: Immo iam ante, in diplomate quodam Non. April. A. CIC CC XV Norimbergae confecto; v. Cod. Diplomat. Palatin. n. LXXVII p. 66, et in alio, sequente anno, qui CIC CC XVI fuit, V Id. Mart. Alberto Archiepiscopo Magdeburgensi concesso; v. Codic. Diplomat. n. LXXVIII p. 67; tum quoque in alio quodam, A. CIC CC XVIII, XII Kal. Febr. Vdalrico, Episcopo Patauiensi dato. v. Cod. Dipl. Palat. n. LXXV p. 64.]. Quod diploma edidit Marquardus Freherus in suis originibus Palatinis part. II cap. XVII p. 87.

[Note: Quae hic sequuntur, Freheri sunt, Orig. Palatin. P. I c. XII p. m. 98 sq. cui Auctor ea debet.] Hoc itaque siue connubio, siue Caesaris beneficio, cum Palatinatu Rhenano simul Electoria dignitas ad familiam Bauaricam peruenit. De quo extant veteres versiculi, ad imaginem eius Othonis, Ludouici

filii, in aulae Heidelbergensis coenaculo maiori adscripti, quos etiam [Note: Volum. vt Freherus l. d. p. 98 habet, II f. 683; quamuis an Nauclerus versus hos commentariis suis inseruerit, dicere haud habeam, quippe qui eos hucusque frustra in Nauclero quaesiui. Contra Munsterum Cosmogr. l. III c. CCC LXI p. 882 istos habere noui, qui addit, Ioannem II, Palatinum Simmerensem, Bursfeldiae, Saxoniae inferioris coenobio, eos reperisse, secumque Basileae A. CIC IC XLV communicasse.] Nauclerus dignos inseri commentariis suis iudicauit:

Otho der erst Pfaltzgraff bey Rhein,
Hett Pfaltzgraff Heinrichs Toechterlein,
Mit mannheit [Note: Apud Munsterum est: Mit mannheite er sie erfecht, Der Pfaltz-Chur bliebe seim geschlecht. Ceterum esse videas, quae his in rythmis nonnulli carpant. Et 1 quidem, quod Otho nominetur primus e Ducibus Baioariae Rheni Palatinus; quum constet, Ludouicum patrem illius iam ante Palatinatus Rheni dignitatem terrasque beneficio Friderici II consequutum fuisse. 2 quod Otho dicacur fortibus factis (mit mannheit) Henrici filiam vna cum Palatinatu acquisiuisse. Quum potius dicendum sit, quod is certum iam in adeundo Palatinatu ius a patre acceperit: adhaec vero constet, quod Agnetem duxerit, iuuenis adhuc, et armis vix exornatus. Hos inter Georg Tolmidas est, hist. Palat. Mst. p. m. 41. Nec dissentit Hermannus Witekindus, hist. Palatin. Mst. p. 7, nisi quod putet, Othonem heroicae palaestrae artibus Agnetem meruisse: mit fechten vnd ritterlichem spiel, wie damals der brauch war.] ers, also erfecht,
Dess Reichs Chur blieb seinem geschlecht.

Sed et tunc insignia gentilitia, et arma picta vtriusque Domus, Palatinae et Bauaricae, vno in scuto siue vmbone coaluerunt, quae prius distincta erant, vt Leo coronatus in campo nigro Palatinae; textum decussatim albo caeruleoque colore variegatum, Bauaricae familiae deigma siue decorum esset.

Posset etiam de admirabili fortunae prosperitate, qua fauente Palatina Domus, post illam cum Bauarica coniunctionem, in tractu Rhenensi dominationis suae fines protulit, longa texi commemoratio. Nam non in solo pago Lobodunense Heidelbergensem Cometiam, et Bacharacum, cum adiacentiis insedit: sed vicinos plerosque pagos, hinc Nicrinum siue Neckergovve, vsque ad Cochengovve, atque adeo vltra: inde vero Rhenensem ipsamque Stratam montanam, et nemus Ottonicum, Chreichgovve, pagumque Spirensem, et Wormatiensem fere totum, vsque ad Nauensem, quin et Wasagi Siluae, Ripuariique Ducatus magnam partem, perpetuis successibus occupauit. Multos praeterea Comitatus integros, vt Simmerensem, Veldensem, Gemini-pontis, Spanheimensem anteriorem et posteriorem, et Lutzelsteinensem, aliosque, diuersis titulis, modisque legitimis adquisiuit, et Palatinatui incorporauit. Complures Reguli, Comites, Barones, Milites, Ingenui, defensionis et patrocinii ergo, se suaque in Palatinorum fidem vltro propria sponte dediderunt. Quae omnia sigillatim exsequi esset infinitum: nec huius loci. Sed hisce successibus maius longe, et potius adhuc Dei beneficium aestimandum est, quod ecclesiae hospitium, iustitiae officinam, scholarum nutriciam Palatinatum esse, coque merito celebre per orbem nomen habere voluit. Quod beneficium in posterum faciat nobis esse solidum et perperuum, ille solus perpetuus, et vnicus Imperiorum Principatuumque stator, et auctor Deus!

SECTIO II De priscae Palatinorum gentis Comitibus, ex Hub. Thoma Leodio.

PAlatinorum Comitum nomen (inquit HVBERTVS THOMAS LEODIVS [Note: Lib. I annal. de vita Frid. II. p. 1.] ) ab iis sumpsisse initium, qui ex praeclara aliqua familia orti, Palatiumque Principis Romani, id est, eius regiam, et (vt

nunc vocant) aulam comitati sunt, originemque habere, nemo, qui paullo vetustiores libros perlegerit, dubitare debet: vehementerque eos errare purat Hubertus Leodius, qui ab vno palatio, vel Treuerensi, vel illo, quod est in medio Rheni apud Cubas, aut alio quopiam, nomenclaturam hanc Comites Palatinos adsecutos, persuadere conantur. Verum Principes Romani, quum animaduerterent Imperii inclinationem; et veteres illustrium virorum in prouinciis familiae, vel paupertate pressae, vel quod conspicerent honores, et virtutis praemia ad se raro, sed ad solos Romanos deferri, domi se continerent, neque Principem sequi, nisi coacti et inuiti velent, quapropter et palatium desolabatur hominum frequentia, et periculum erat, ne spreti et derelicti domi praeclarorum virorumfilii in nomen Romanum aliquando conspirarent; quod saepe factum facile doceri exemplis posset. Hinc ergo prudentes Imperatores, vt huic malo mederentur, credibile est, excogitasse, [Note: p. 2.] et aperuisse prouincialibus hanc viam, qua sibi iter ad honores, ad praemia et prouincias regendas pateret, si se Palatiumque comitarentur. Quod qui paullo diutius fecisset, Pricipique in expeditionibus comes fuisset, merebatur Comes Palatii appellari, hocque nomine honorari: cui et Princeps negotia sui palatii, hoc est (vt nunc aiunt) aulae, et quaecunque per negotia non poterat ipse, expedienda et tractanda committebat: quibus si strenue praefuisset, etiam prouinciae regendae adsignabantur, vt in multis Codicis Iustiniani constitutionibus patet --- Principes igitur Palatini (iuxta mentem Leodii) non ab aliquo particulari palatio, sed a Principis Romani palatio, siue aede, quocunque locorum foret, vere appellati.

[Note: p. 3.] Magnam autemfuisse Palatinorum auctoritatem, dignitatem, et priuilegia, ex legibus colligitur, quas tulit Constantinus Imperator, et Gratianus, et Valentinianus, et Theodosius: Tit. De priuilegiis eorum, qui in sacro palatio militant ---

[Note: p. 5.] Longa deinde serie translato in personam Caroli Magni Imperio, Comitum Palatinorum dignitas et auctoritas non solum remansit,

sed etiam aucta est. Vnde apud Blauiam in Xantonibus super Rolandi sepulcrum scriptum est, illum fuisse, primum Comitem Palatinum, quod forsan plures essent in aula Imperatoris. Fuit autem is Rolandus Caroli Magni ex sorore nepos: Dux magnanimus, qui cum socio Oliuerio, aliisque quamplurimis egregiis viris contra Hispanos, tum infideles, fortiter pugnando in iugis Pyrenaei montis, qua parte Ronciuallis appellatur, siti et vulneribus confectus occubuit. De eo multa fabulantur Francorum Annales. Carolum autem Magnum, et hunc Rolandum, hodierni Comites Palatini ad Rhenum, vera linea attingere putantur.

[Note: p. m. 7.] Fuerunt et ante Rolandum multi Comites Palatii apud Franciae Reges, quos sua lingua Magistros Curiae, et Praefectos Palatii, vocabant: veluti Pipinus Maior, pater Caroli Martelli, qui genuit Pipinum Breuem, seu Pusillum, ex quo genitus est Carolus Magnus Imperator, a quo descenderunt Comites Palatini ad Rhenum. Quod vt liquido appareat, necessarium est scire, (inquit Hubertus Leodius) Pipinos, et omnes Caroli Magni maiores ex Francis Germanis ortos et ad Rhenum et ad Mosam tum sedes posuisse, quum primum Franci in Galliam transmisso Rheno venerunt. Ex primoribus illorum autem fuisse, certum est indicium, quod apud Reges Francorum supremas semper dignitates adepti sunt, atque curiae praefecti, primarii Gubernatores, Vicarii, Maioresque Domus, h. c. Palatii Comites fuerunt, ad regaleque postmodum fastigium peruenere. - Postmodum Carolus Magnus, Aquisgranum, Duriam, Tulbiacum, aliaque vicinaloca, vtpote patrimonialia, libenter incoluit. Sed non solum eum tractum totum ad Mosam, et circa Leodium Pipini Comites Palatini possederunt, verum et totum Iuliacensem, Cliuensem, et Bergensem: totamque insuper Brabantiam, Marchionatum Antvverpiensem, et deinde vtramque Rheni ripam ab exitu illius in Oceanum, vsque ad Argentoratum ferme tenuerunt. Quod ita probat Hubertus Thomas Leodius.

Initium sumit a [Note: Enimuero Cancorem nec Rheni Palatinum fuisse, nec veteres Rheni Palatinos proseuisse, aduersus Leodium adstruit Tolnerus hist. Palat. c. I p. 19 et codic. Diplomat, n. II in adnot. p. 4.] Cancore, illustri Rhenensis pagi Comite, qui sub Pipino primo circa Wormatiam, et Heidelbergam longe lateque regnasse dicitur. Cuius mater Willisvvinda, vidua Roberti Comitis, - vxor vero Angila nominabatur. - Fundauit autem hic anno Domini DCC LXIIII, regni Pipini anno XII, monasterium Laureshamense, hodie Lorsch, quatuor ab Heidelberga distans milliaribus, super fluuium tunc temporis Wisgoz, nunc vero Weschniz nuncupatum: qui ortus in Ottonica silva, iuxta oppidum Weinheim e montibus erumpit, et apud Steinum castrum infra Wormatiam Rheno miscetur. Habuit vero Concor filium Heimericum, et fratrem nomine Turincbertum. Turincbertus vero filium Rutbertum; qui omnes dictum monasterium vehementer locupletarunt. Donanerunt enim Cancor et Angila monasterio Ecclesiam in Scarra cum suis appenditiis: item praedium admodum diues circa Moguntiam, et villam Hagenheim cum omni integritate in pago Wormatiensi super fluuium Salusiam; item Birstat pagum e regione Wormatiae, ne quis putet, eos non fuisse potentes et diuites. Habuit etiam Cancor consanguineum Rutgangum, Metensis Ecclesiae Archiepiscopum, cui monasterium instituendum commendarunt, nullius Episcopii [Note: p. 8.] vel Ecclesiae iuri aut domino subiicientes: qui quidem ecclesiasticis et regalibus occupatus negotiis, fratri suo Gundelando Laureshaim commisit: et ita secundus Abbas factus est. - Idem Rutgangus Gorziense monasterium tribus a Metensi vrbe mill aribus fundasse - scribitur: - quae - monasteria Pipinus postmodum sumptuosis auxit aedificiis. Quapropter et Fundator aliquando nuncupatur. Haec ex antiquissimo libro eruit Hubertus Thomas Leodius, in quo et litterae Caroli Magni continentur, memorantes, Heppenheim oppidulum esse situm in pago, et Comitatu Rhenensi. Et hinc facilis coniectura, Comites Palatinos ad Rhenum eo tempore nuncupatos, et ex Pipinorum

prosapia ortos esse. Quandoquidem Cancori successisse postmodum: Carolum Magnum facile colligitur, vt qui filiam suam Immam de bonis in eodem pago Rhenensi iacentibus, postquam Secretario suo Eginhardo nupsit, dotauit. Qua de re videatur Iustus Lipsius, in Monitis Politicis, lib. II cap. XII [Note: §. XII p. m. 303 sq.]. [Note: p. 10.] Monasterio Lauris heimensi Eginhardus Michlenstadt testamento reliquit, reseruata tamen sibi, donec viueret, et suis heredibus possessione, qua adhuc fruuntur Illustres Comites Erpacenses: qui ab Eginhardo illo, Caroli Magni genero, originem se ducere arbitrantur. Multa praeterea alia Comites Palatinos ad Rhenum et ad Moenum iuxta Wormatiam circa eiusdem Caroli Magni tempora possedisse, scribit Hubertus Leodius, p. d.

[Note: p. 11.] Praeterea certum est, Pipinos Palatinos (a quibus Palatinos veteres, Francoque sanguine descendere, extra dubitationem fere habetur) totam Brabantiam - Possedisse, atque ipsam Arduennam siluam, praesertim vbi Rhenum attingit, et Vetus Palatinatus, die alte Pfaltz, etiamnum hodie appellatur: qui fuit amplissimus, etiam si ea, quae sunt adhuc iuris Palatini, duntaxat adnumerentur, h. e. est in feudum a Palatinis hodie accipiuntur: videlicet, quidquid fere est inter Confluentes et Andernacum, totus Comitatus de Virnenberg, et Nuenar, de Wida de Seinis, de Manderschied, potissima fere pars Ducatus Iuliacensis, in quo Palatinus ( [Note: In Leodio est; cuius nomen iam non occurrit. Ceterum Palatinus iste, cuius nomen nec Leodio tum occurrit, nec qui Leodium hic exscribit, Pareo, est EZO, de quo Monachus Bruwilerensis.] cuius nomen non occurrit) monasterium postmodum aedificauit, cui nomen Bruvveiler, vno a Colonia Agrippina distans milliari. Et [Note: Enimuero Ezelinum hunc, qui sacras istas aedes S. Suiberti in infula extitauit, non fuisse fratrem Kunigundis, satis apertum est. Vid. Tolner. hist. Palat. c. I p. 3 et in addit. ad hunc Leodii locum p. 127.] Ezelinus, Comes Palatinus Rheni, frater Sanctae Kunigundis, ecclesiam in Keysersvverd infra eandem

Coloniam construxit: quae omnia cum tota Lotharingia Eberhardus et Geiselbertus, qui [Note: Linea non recta siue masculina, sed feminina. Giselbertus vero, Lotharingiae Dux, Comes Palatinus Rheni haud fuit, nec etiam ab vllo veterum hoc titulo insignitur. v. Tolner. addit. ad hunc Leodii locum p. 127.] ex posteritate Caroli Magni, et Comites Palatini fuerunt, sub Othone I possidebant, sub quibus Leodium, Caprimons, Traiectum, Iopilla regia Pipmorum, e regione Heristalli, dimidio milliari ab vrbe Leodio: Marsna, Litta, et pleraque alia continebantur. Godefridus, [Note: Quin Godefridus iste, cuius chronic. Laureshamense hic meminit, non Palatinus Rheni, sed Sueuiae fuerit; Leodiusque, dum Rheni Palatinum vocat, fallatur, dubium amplius haud est. vid. Tolner. hist. Palat. c. I. p. 19.] Comes Palatinus Rheni septem principalia beneficia, quae vulgo appellantur Vahnlehen, morte septem nobilissimorum ecclesiae Laureshamensis fidelium, obtinuit a Bennone Abbate: et ad generum illius Welephonem pernenerunt sub Henrico IIII. Fuerunt [Note: Lege, Henricus; vti recte monuit Andr. du Chesne histor. Lucenburg. p. 15 in margine, et eo Tolner. addition. p. 127.] Fridericus, et Sigefridus Comites Palatini ad Rhenum, sub Henrico III Imp. Sigefridus hic post mortem Henrici, Comitis Palatini Rheni, et Domini de Lacu, successit ei in Comitatu Palatii.

SECTIO III De nonnullis aliis veteribus Rheni Palatinis.

FVit [Note: Leod. p. 13 sp.] et in hoc veteri Palatinatu Princeps GVLIELMVS, Comes quoque Palatinus, qui sepultus est in Sprenckersbach: quorum omnium epitaphia leguntur in Lacensi Monasterio, quod ab Andernaco vno, a Confluente tribus distat milliaribus.

Decantatus etiam est HERMANNVS, Comes Palatinus, cuius erat tumido tellus circumflua Rheno. Is litem egit cum Arnoldo Praesule Moguntino, sub iudice Friderico I Barbarossa Imp. a quo Hermannus pacifragii reus peractus, quod se in Italia absente pacem publicam Imperii turbare, et motus bellicos ciere ausus esset, ignominiae publicae poenam, et canem Spirae Nemetum ferre coactus est, anno Domini MCLVI. Quippe, vt cecinit. Guntherus, Historico-Poeta, Ligurin. lib. V v. 194 et sqq.

Vetus mos est, vti si quis Rege remoto,
Sanguine vel flamma, vel seditionis apertae
Turbine, seu crebris Regnum vexare rapinis
Audeat, ante grauem quam fuso sanguine poenam
Excipiat, si liber erit, de more vetusto
Impositum scapulis ad contigui Comitatus
Cogatur per rura canem consinia ferre;
Sin alius, sellam. Cuius dispendia poenae
Ille Palatinae, custos celeberrimus aulae
Non potuit vitare Comes, cunctisque videndus
Portauit scapulis passus plus mille tatrantem.
Hanc quoque tunc alii simili pro crimine poenam
Sustinuere decem Comites, totidemque coacti
Foeda tulere canes generoso pondera collo.
Cuius inauditae poenae timor altus in omnes
Irruit: vt nullus Procerum praesumeret vltra
Armata certare manu, sed pace sequestra
Iudicis arbitrio sua quisque reposceret aequi.

Ex parte praedicti Hermanni Palatini canes itidem portarunt, Emicho Comes de Leiningen, et Gotfridus de Spanheim, Henricus de Katzenelenbogen, Conradus Comes de Kirchberg, Henricus Comes de Didissen, et alii.

Hermannum hunc Palatinum Crantzius lib, VI cap. XLI [Note: Saxoniae scilicet, p. m. 164. Ceterum falli Crantzium, et qui Crantzium hic sequitur, nostroque his ipsis verbis praeit, Cisnerum, orat. de Othone III Imperat. p. 35, dum loco dicto Hermannum hunc Ludouici Thuringiae Landgrauii fratrem fuisse putat, satis iam, vt puto, constat ex iis, que supra diximus.] ait fratrem fuisse Ludouici Thuringiae Landgrauii, vnde et Hassiae Princeps a quibusdam dicitur, cui vxor fuit Gertrudis, filia Conradi Marchionis Misnensis.

SECTIO IIII De Comitum Palatinorum Rheni dignitate, ex Huberto iterum Thoma Leodio.

NOn solum autem suprema Comitum Palatinorum dignitas apud Pipinos, et Caroli Magni postertatem permansit: (inquit iterum [Note: p. m. 16.] Hubertus Thomas Leodius) verum etiam Vicariatus sublimitas etiamnum hodie perdurat: quae fere eadem est. Vt enim praesens Imperator Comiti Palatino negotia disponenda permittebat: ita absens omnia committebat, vicesque suas prorsum commendabat. Quapropter inde effectum est, si contingat Imperatorem trans Alpes aut Pyraeneos montes commigrare, vt illico quidquid est rerum Imperialium citra montes, ad Comitis Palatini curam pertineat: et Vicarius Imperii appelletur: mortuo vero Imperatore, et alio nondum electo aut suffecto, Comes Palatinus ad Rhenum, et ea, quae sunt Iuris Sueuici et Franconici, caussa et ratione Palatinatus, singula quaeque administrat, et disponit. Et quod magis est, tanta etiam est, et semper fuit Comitum Palatinorum excellentia, vt Imperialis Maiestas, si qua controuer sia illi cum quopiam existat, sub Comite Palatino iudicium subeat, vt aperte Bulla Aurea Caroli IIII Imp. [Note: Cap. V §. III.] declarat. Et hinc factum nemo dubitet, quum de constituendis Principibus Electoribus ageretur, primas

partes Comiti Palatino attributas, vt excellentissimo ex Caroli Magni progenie Principi: quas postmodum idem Carolus IIII Bohemiae Regi adscripsit, et assignauit, volens consulere posteritati suae. Tanta autem semper apud veteres Comitum Palatinorum ratio, honor et reuerentia habita fuit, vt mortuo Henrico Comite Palatino Rheni, Henrici [Note: Leodius habet: Henrici Superbi filio. Quod cum perperam dictum sit, Pareus hic correxit, et pro Superbi cognomento Leonis substituit.] Leonis filio, vnica relicta filia, quam Otho Dux Bauariae, et Comes a Scheyrnin vxorem duxit, Comitis Palatini titulo is Elector habitus sit, licet vtrunque Principatum possideret.

Atque haec hactenus de priscis illis Comitibus Palatinis, ex Huberti Thomae Leodii Annalibus breuiter delibauimus. De gentis enim et dignitatis Palatinae primordiis plura mihi tacenda sunt, quam dicenda: nisi velim post Nobilissimum Virum, Marquardum Freherum, Iliadas condere, quod mei hoc loco instituti non est. Singulari volumine Freherus ista edidit, vt proinde non operae sit actum agere, cum liber in promptu sit, et omnium manibus teratur. Animus meus est, vitas eorum potissimum Principum compendio describere, qui post illam Palatinae et Bauarica: familiae coniunctionem, rerum in Electoratu Palatino potiti sunt.

HISTORIAE PALATINAE LIB. IIII De Comitibus Palatinis Rheni ex familia Wittelspachia ab Othen Illustri vsque ad Rupertum Imperat.

SECTIO I De Othone Illustri et Ludouico Seuero, Comitibus Palatinis Rheni.

OTHO, cognomento Illustris, Ludouici Buariae Ducis filius, Othonis Wittelspachii nepos, Comes Palatinus Rheni, primus Elector ex hac familia, a Friderico II Imper. praefectutam Palatli Rhenani accepit: posteaquam vxorem duxit Agnetem, filiam Henrici vltimi Comitis Palatini Rheni. Postea tamen a Gregorio IX Pontifice Romano ingentibus illectus muneribus in Fridericum II Caesarem conspirauit. Quapropter in connentu Egrano, anno Christi MCCXXXVIII perduellionis, et laesae Maiestatis accusatus est. Verum is nec minis, poenarumue et periculorum imminentium denunciatione abstrahi

ante a Pontificibus Romanis potuit, quam et Pontificiae imposturae, et fictae in Fridericum II Imp. criminationes detectae fuerunt: vt prolixius exponit Auentinus [Note: Annal. Boic. l. VII p. m. 672 sq.] Postea autem cognita Pontificum Romanorum fraude, cum Imperatore Friderico II et Caesare Conrado in gratiam rediit, eosque summa et perpetua fide, atque obsequiis prosecutus est. Ideoque ab Innocentio IIII Pontifice, et Episcopis quibusdam, praesertim Reginoburgensi Alberto, Conrado Frisingensi, Philippo Iuuauensi, excommunicatus, sacerdotibus et monachis multa damna intulit. Henricum Romanorum Regem, qui aduersus patrem Fridericum II Impcristas erigebat, Heidelbergae in custodia detinuit: qui postea in Apuliam vocatus, a patre Friderico II, et in vinculis maceratus, vitam miserabiliter finiuit.

Posteaqnam vero Otho, Palatinus Elector, vtrumque filium, Ludouicum Seuerum, et Henricum, Oetingae, maiorum more, armis exornasset, Henrico in Hungariam misso, ipse cum Ludouico filio, natu maiore, Landshutam repetiit, vbi cum tertium diem ante Kal. Decembris, cum vxore, et liberis, hilarem traduxisset, noctu subito exspirauit, anno Domini M CC LIII, sepultus in coenobio Schirensi.

Ab hoc Othone Bauariae Duce, qui Princeps per connubium Electuram Palatinam in gentem Bauaricam intulit, omnes insequentes Palatini Electores in hunc vsque diem ordine descendunt.

Reliquit ex Agnete vxore, duos filios, LVDOVICVM Seuerum, et HENRICVM; qui Bauariam diuisere in Superiorem et Inferiorem: cum antea inaudita fuissent haec nomina. Reliquit etiam duas filias: ELISABETHAM, quae Conrado IIII Caesari, et Regi Hierosolymorum elocata, post eius mortem secundis nuptiis iuncta fuit Meinhardo Comiti Goriciae, magni animi femina, denata anno Domini M CC LXX. Alteram SOPHIAM, singularis

sapientiae ac pulchritudinis virginem, a fratribus Gebhardo Hirspergensium Comiti desponsatam: ex qua natus Gebhardus ab Hirsperg, vltimus laudatissimae suae gentis, qui et auitam arcem, ac totum Comitatum Hirspergensem, obtulit ecclesiae Aychstadianae. Mortuus in arce Hirspergensi, ex qua Rebdorffium auectus, ibi in media ecclesia honorifice tumulatus est, anno Domini M CCC V.

LVDOVICVS, cognomento Seuerus, aliis Senior, dictus, (natus ex Othone Illustri, vtriusque Bauariae Duce, et Agnete, Henrici Saxonis, et vltimi Palatini filia, quae Palatinatum Rheni Othoni attulit) patri defuncto in Electoratu Palatino successit, anno Domini MCCLIII, aetatis suae [Note: Pro vero scilicet Auctor sumit, Ludouicum natum esse A. CIC CC XXIX. Id quod et alii volunt, Auctor nimirum chron. Augustens. p. m. 371. Auentin. l. VII p. 695, Brunner. l. XIIII p. 679 Tom. III annal. Boic. Tolmid. histor. Palat. Mst. p. m. 49.] XXIIII, familiae Wittelspachiae secundus Archidapifer Imperii. Is maxima fuit cum apud ipsos Caesares, tum summos Imperii Proceres auctoritate. In diuisione Bauariae cum fratre Henrico obtinuit superiorem Bauariam, cuius vrbes primariae sunt: Monachium, Wasserburgum, Ingolstadium, vna cum Praefectura Ratisponensi. Praeter parem Bauariae partem, Palatinatum insuper Rhenanum iure quodam singulari praecipuum habebat, et huius priuilegio Electoratum, vtrumque feudum insigne Imperii, et iure tali fundatum. Etsi enim Henricum fratrem, eiusque procuratores, ab electionis vsu, in creando et Richardo et Rudolfo Regibus, non remouit, aut exclusit; ipse tamen propter praerogatiuam aetatis, et Palatinatus possessionem, de iure verus et primarius Elector fuit, collatisque in sese ceterorum Electorum suffragiis, Rudolfum Habspurgensem Comitem in Romanorum Regem solemniter elegit. Et haec est nobilis illa electio, de qua praeter alios ita eleganter scribit delicium illud Musarum, Iustus Lipsius in praesat. Poliorcet. [Note: Pro vero scilicet Auctor sumit, Ludouicum natum esse A. CIC CC XXIX. Id quod et alii volunt, Auctor nimirum chron. Augustens. p. m. 371. Auentin. l. VII p. 695, Brunner. l. XIIII p. 679 Tom. III annal. Boic. Tolmid. histor. Palat. Mst. p. m. 49.]

Huic Ludouico (inquit) cognomine Seuero, duo peculiaria, et rara ad, laudem fuerunt. Prius, quod in ea dignitate probitas et sapientia eius pariter sic enituit, vt in caligine summa temporum, et desperatione Germaniae, solus a Collegis-ius acceperit legendi Imperator is, et per cum res labentes aut lapsas restituendu. Fecit, prudentius nescio, per an felicius; cum eius voce ac renunciatione Rudolfus I ex Habspurgensi Comite sceptra Imperii suscepit, et fataliter deinde ad posteros transmisit. Alterum, quod eadem prouidentia rebus suis et genti priuatim decus intulit, ducta in vxorem Mechtilde, eiusdem Rudolsi filia, e qua mixtione, et velut insitione, omnes istae stirpes Palatinorum et Boiorum Principum fruticarunt.

Idem Ludouicus Seuerus, Elector Palatinus, castrum Fridburgum, pro defensione Ducatus Bauariae, contra Episcopum Augustanum, a fundamentis condidit. Anno M CC LXI aduersus Mareschallos Pappenheimios arma mouit: Weissenburgum, Nariscorum vrbem, cepit, diruit, exussit.

Post mortem Rudolfi Habspurgensis Imperatoris, fundatoris augustissimae Domus Austriacae, deliberatio de successore instituta fuit Francofurti Kal. Maii, anno M CC XCII In ea Moguntinus Elector, Gerhardus ab Eppenstein, cum Collegis fraude ademptum ius suffragandi in sese omne transtulisset, vno Ludouico Seuero, Septemuiro Palatino aduersante, qui inclinabat ad Albertum Austriacum, Rudolsi filium: praeter omnium spem et exspectationem, Imperatorem renunciauit Adolfum Comitem Nassouiensem, ob nobilitatem quidem generis, et editum bellicae virtutis sub Rudolso Imp. specimen, non indignum Imperio: sed ad cetera imparem prorsus: quod alio nullo consilio factum esse docuit euentus, nisi vt Moguntini, et ceterorum e sacro ordine Collegarum consiliis res Imperii administrarentur. Totus enim ex Episcopis Adolfus Nassouius pependit, ita vt ne hisceret quidem, nisi ad illorum oscitationes. Odium ex incitatione horum Adolfus Nassouius Imp. in Ludouicum Seuerum Electorem

Palatinum tam hostile concepit, vt hic, dum in viuis esset, vti placato illo nunquam potuerit. Liberos tamen Ludouici Adolfus in gratiam recepit: et vni ex illis Rudolfo filiam in VXOrem, firmandae amicitiae caussa dedit. Tentauerat tamen Ludouicus Elector Palatinus pacem componere inter Adolfum Nassouium, et Albertum Austriacum, sed re duntaxat inchoata, nec dum confecta, Ludouicus Septemuir Palatinus morbo correptus, Heidelbergae in eodem, quo in lucem editus fuerat, cubiculo, exspirauit, Kalend. Febr. anno Domini [Note: Ita, et quidem rectius, Andreas Presbyt. Ratisb. chron. p. m. 31, Auentinus l. VII p. m. 723, Tolmidas hist. Palat. Mst. p. m. 61, Adlzreitterus P. ll. XXV p. 693, Sigism. a Bircken spec. honor. Austriac. l. II c VIp. 210, Buckisch. hist. geneal. Palatino-Bau. prooem. §. VIII p. 8. Henricus Rebdorfensis contra, annal. p. m. 411 aliique sequentem, qui XCV fuit, habent: quos sequitur Tolner. histor. Palat. c. XIX p. 417 et in addition. p. 19.] M CC XCIIII, aetatis LXV, potestatis XL.

Coniuges habuit tres. I MARIAM Brabantinam, ex Illustrissima Brabantinorum Principum stirpe, et Thuringiae Hassiaeque regulis ortam; quae patrem habuit Henricum, cognomento Magnanimum, Brabantini nominis II, auum Henricum I, ac deinceps alios Brabantinae terrae nobilissimos dynastas, vsque Godefridum Barbatum tritauum, primum Brabantiae Ducem. Mater Maria, natae cognominis, Philippi Caesaris ab Othone Wittelspachio caesi filia, prima Henrici Magnanimi, Brabantini Ducis, coniunx. [Note: Raderi sunt, quae hie sequuntur, habenturque Bauar. Sanctae P. II p. 296 sq.] MARIA ergo, Mariae Philippicae filia, nupta Ludouico Seuero, Praefecto Praetorio ad Rhenum, Boiorum Duci, patri Ludouici Imperatoris, Othonis Electoris Palatini silio, Ludouici nepoti, pronepoti Othonis Wittelspachii, cognomento Maioris, primi Boiorum Ducis. Nouam nuptam Ludouicus Seuerus, Elector Palatinus, Werdeae Sueuorum collocat, quam hodie Donavverdam vocamus, quae id tempor is Boio per Conradum,

olim Hierosolymorum et Siciliae Regem, centum viginti octo millibus aureorum, cum aliis oppidis, foris, et pagis, oppignerata parebat. Ipse inteim in Rheno, foedere cum ciuitatibus contra praedones inito, forsiter fecit, latronumque receptacula exscidit, captos veloccidit vel infugam coniecit, pacem Rheno, viatori securitatem peperit. Agebat tum sextum et vigesimum annum, Ludouicus Seuerus, Elector Palatinus, floremque aeui maximis rebus gerendis consecrabat. Cum ecce tibi draco Orcinianus venenum suspicionum euomit in sinum Ludouici, et iuuenem aetate florentem, et rebus gerendis maxime intentum, in insidias praecipitauit. Fons mali ab errore tabellarii promanauit. Is ab coniuge Ludouici Verdeae binas litteras acceperat, alteras atra cera signatas, dynastae Ruchoni, seu Hirsuto destinatas; alteras rubra cera, Ludouico marito tradendas. Internuncius ordinem epistolarum inuertit, et illas Ruchoni instcriptas, Ludouico porrexit, qui sententiam epistolae non assecutus, vt est improba suspicio, arbitratus est, erotica contineri. Ergo primus errorem tabellarius, velut leno et perductor, ferro obtruncatus, luit: Princeps ipse minarum plenus, ardensque ira, ab Rheno citatis equis, paucis comitatus, maximis itineribus Donavverdam aduolat, vindictaeque imminens, praeter omnium exspectationem, vxori infestus adest. Ardebant oculi, pallebat vultus, totoque ex ore furor eminebat, trepidabat familia, haerebat coniunx, Regina soror Principis attonita mirabatur, quid tandem frater moliretur: exspectabant omnes, quo tandem progressurus, aut in quens tam atrox tempestas eruptura esset. Obuium arcis prafectum per satellitem extemplo interficit: tum corripi vxorem Mariam Brabantinam iubet: et: Haeccine fides, inquit, est tori? Dum ego absens in castris ab latronibus purgo prouinciam, tu hostem, in arcem, in domum, in cubiculum, in lectum accersis? ac regiam stirpem tutam iuxta ac meam tam foedo flagitio contaminas? Quid tibi cum Ruchone negotii? ( "Rucho Comes Siluestris fuit ex Othonis Wittelspachii stirpe, qui Philippum Caesarem interfecerat" ) an vti maiores illius Caesarem tn lecto decumbentem domi suae impio ferro conciderunt, ita me

tu per nepotem eius adulterum tecum in toro decumbentem, Aegistaeo ritu, tanquam altera domi suae Clytemnestra Agamemnonem inter hostes tutum interficias? anteuertam parricidium. I lictor, ferrum expedi, corripe adulteram, feri sceleratum caput. Hic Mariam, omnia, excusantem, et Diuum hominumque fidem implorantem, testantemque suam innocentiam, surdus tamen reiicit, vti nec quicquam vel lacrimae coniugis innocentis, vel familiae trepidantis metus, vel sororis Reginae Elisabethae ad fratris pedes iacentis preces proficerent. Orabat haec Ducem, ne tam praecipiti ira in caedem rueret insontis: daret spatinm animo: omnia postero die iustius executurum. Sed clausae erant aures obstrepente ira, vindicem suppliciorum exequi iubet imperium, qui lamentante tota domo, Principem feminam, ab omni ftagitio alienam, et prorsus insontem, gladio percutit, et caput ab ceruicibus amputat. Funere postmodum ad S. Crucis Werdeae condito. Epitaphios talis est:

ANNO. DOMINI [Note: In hoc annorum numero occurrit error. Maria namque mortem subiit XV Kal. Febr. A. CICC LVI, vt disertis verbis testatur auctor chron. Augustens. p. m. 378. Add. Andr. Presbyt. de monast. Bau. p. m. 87, Auentin. l. VII annal p. m. 697, Gervold. geneal. generat. XVIII.] CIC CC LXVI. XV. KAL. FEBR. IN. CASTRO. VVERD. MORTVA. EST. DOMINA. MARIA. DVCISSA. BAVARIAE. FILIA. DVCIS. DE. BRABANT.

Nec facinus Ludouici Electoris hic stetit. Helicam Brennebergiam, nobilem egynaeceo virginem, tanquam consciam, pugione traiicit; tandem omnes egressa limites saeuitia, aulae praesidem, clarissimam et innocentissimam matronam, ex alta turris arce praecipitem deturbari imperat. Ita quinque funeribus irae litatis, furor indignantis resedit. Rucho errore cognito, Principisque caede monitus, prouincia excessit, vbique suam et Mariae caesae innocentiam lacrimis, verbis, et tabulis, contestatus, ita caussam omnibus probauit, vt ipse Ludouicus, posteaquam ira mente decesserat, magnitudinem facinoris sera astimatione perspiceret,

sanguineque vxoris cruentus vehementer erubesceret. Male nempe (inquit Q. Curtius [Note: l. VIII c. II n. I.] de caede Clyti) humanis ingeniis natura consuluit, quod plerunque non futura, sed transacta perpendimus. Ergo funere --- Werdeae condito, Ludouicus Seuerus, Elector Palatinus, Romam, vt aegro animo medicinam quaereret, profectus, facinus apud Pontificem Alexandrum IIII edidit, pacemque numinist, et delicti veniam exorauit. Ad placandam etiam sibi Mariae animam, et parricidium expiandum, iussus est religiosis S. Brunonis sodalibus domicilium ponere. Sed quia id genus hominum in Boica nullum erat, Cistertiensium contubernio amplum et nobile coenobium in Principis campo, (Fürstenfeld,) qui inter Augustam et Monachium est, condidit, praediis, et annuo victu auxit, quod hodieque floret. - [Note: Non ab re erit, adücere, quae bis Raderus l. d. praemisit. Id, inquir, extra ordinem addo, quod in ordine tamen legi, sed primum vt mendo sam narrationem damnani: post vbi idem in antiquo epitaphio cognoui, lecotori subducendum non putaui. Add. Brunnerus, qui l. XIIII p. 789 T. III annal. Boic. ita sane, inquit, vetera monasterii Werdani monumentae soluta astrictaque numeris oratione testantur: quae vtcunque accipientur, producere, quam subducere aequius fuit. Et hinc plurimos videas, qui tanquam veram narrationem amplectuntur; non. Adlzr. solum P. I lib. XXIIII §. XVI p. 672, sed Spener. etiam fyllog. gen. p. m. 183; vt Buckisch. hist. gen. Palatino-Bau. prooem. §. VIII p. 10, taceam.] Aiunt etiam, Ludouicum, Electorem Palatinum, Ducem Bauariae, prima statim nocte, quae caedem secuta est, tantis curarum fluctibus agitatum, vti non solum somnum capere non posset, sed vrgentibus Mariae manibus adeo exagitaretur, vt qui iuuenili decoraque coma (septimum enim et vigesimum-agebat annum) barbaque florente, cum se cubitum contulisset, per noctem ita incanuerit, vti senem septuagenarium mane referret: - quod tamen plurimi vt mendosam narrationem damnant. In ipsa tamen facta caede Mariae nulla est dubitatio; sed in facti modo, numero caesorum, Ruchonis fide, nonnihil discrepat [Note: lib. VII annal. Boic. p. m. 697.] Auentini narratio.

[Note: Rader. I. d. p. 300.] Lubet addere mantissae loco, nihil inter coniuges existere posse grauius, quam mutuae fidei diffidentiam, ex qua nascitur coniugum pestis suspicio, e suspicione obseruatio dictorum, factorum, nutuum omnium, e dubiis falsisque signis persitasio, ex hac caedes et parricidia. Nihil ago, nisi documentis ostendo, quibus erudiri possit orbis. Theodosius minor, Arcadii filius, Theodosii Magni nepos, Eudoxiam Augustam coniugem, ob pomum Paullino donatum ab societate tori seiunxit: Paullinum, vt alii tradunt, eadem noste occidit, vel in exilium deportari mandauit. -Otho III Imperator falso delatum Comitem occidit. -. Henricus II Imperator Kunegundis innocentiam ferroi ignique explorauit. Sed prope similis est et casus, et historia, quae apnd Freherum in vltimis paginis [Note: 18 scilicet et scq. appendicis.] de Orig. Palatin. volum. II legitur ex antiquo sacello exscripta de Genouefa, Ducis itidem Brabantiae filiae, Sigefrido Palatino nupta: quam Sigefridus nobilissimus Palatinus, (temporibus Hildolfi Archiepiscopi Treuirensis, qui mortuus scribitur ann. DCCLIIII) consilio et calumnia cuiusdam equitis, cui nomen erat Golo, voluit igni tradere. Omitto Iosephum Hebraem ab Aegyptia Potifaris vxore apud maritum accusatum, et in caueam compactum. Crispum ab nonerca sollicitatum, et ab Constantino patre mactatum. Idem docuere fabulae priscorum in Hippolyto de Phaedra. Sed nihil opus fictis narrationibus, vbi suppetunt verae, et nimium quam multae.

Scribunt, Ludouicum Seuerum, Bauariae Ducem, Electorem Palatinum Rheni, in coenobio Fürstenfeld, a se constructo, sepultum esse [Note: Henricus quidem Rebdorffensis, annal. p. m. 411, Andreas Presbyt. chron. Bau. p. m. 30 et 31, Trithem. chronic. Hirsaug. P. II p. 46 (vbi tamenperperam anno CICCC LXXXV mortuum refert) Auentin. lib. VII annal. p. m. 723, Witekind. histor. Palat. Mst. p. m. 12, Tolmid. hist. Palat. Mst. p. m. 61. Et id recte profecto. Qui monumento, quod illi Heidelbergae olim in choro templi Augustinianae domus positum fuit, ducti, in aliam propendent sententiam, et ibi conditum volunt, vt Spenerus syllog. geneal. p. m. 186, infirmo prorsus tibicine niti, infra docebitur.] : quanquam alii Heidelbergae in auditorio Theologico

monumentum eius ponant. [Note: Rader. l. d. p. 300.] Vno disticho canssa eiusdem conditi coenobii Furstenfeldiani aperitur, quod in eodem coenobio legitur:

Ad Hospites:

Coniugis innocuae fusi monumenta cruoris

Pro culpa pretium claustra sacrata vides.

Et de Conditore:

Boiorum clarus iacit haec fundamina Princeps,

In pretium culpae coniugis innocuae.

Altera coniunx Ludouici Seueri, Electoris Palatini, fuit ANNA, Ducis Glogouiensis in Silesia filia [Note: Puta Conradi, cognomento Parisiensis, qui patrem hubuit Henricum Pium, in proelio a Tataris caesum. Ceterum Ludouico Anna conuenit in manum anno CIC LX; quo vid. Auct. chronic. Augustens. p. m. 380, Trithem. chronic. Hirsang. P. I p. 604, Brunner. l. XIIII p. 807 T. III annal. Boic. fatisque functa est anno CICCC LXVIII. vid. Spener. syllog. geneal. p. m. 184 (ex quo loco alter p. 870, qua anno LXXV mortuam scribit, corrigendus) Buckisch. hist. geneal. Palatino-Bau. l. d. p. II.], ex qua LVDOVICVM filium genuit [Note: Natus is fuit anno CICC LXVII, Id. Septembr. vid. Stero p. m. 385, Adlzreitter. P. I l. XXIIII n. XXII p. 677. Vtrum in coniugio vixerit, dicere non habeo. Auctor noster quidem scribit, Elisabetham, Hungariae regis filiam, illum sibi desponsasse. Quo, vti videtur, veteres rythmos sequitur, imagini Ludouici olim adscriptos: quos vero erroris arguit, dum adducit, Tolmidas hist. Palat, Mst. p. m. 51. Auentinus l. VII p. m. 718 duxisse prodit Lotharingiae Ducis filiam, cui Gewold. generat. XVIII nomen dat Elisabethae; Buckisch. vero, l. d. p. II, Tolnerus etiam hist. Palat. c. XIX p. 413 qui tamen sua pro sententia falso citat Andream Presbyt.) Annae. Remomnem, nec immerito, in dubium vocat Brunner. l. XV p. 917 T. III annal. Boic. Connubii eius cum Lotharinga ante mensem non integrum initi Auentinus meminit: cuius ego nihil reperio. Quo anno dient obierit, similiter inter scriptores haud conuenit. Spenerus syllog. genealog. p. m. 184 et Buckisch. l. d. nescio qua auctoritate nixi, anno iam CICCC LXXXVII exstinctum scribunt. Contra Auct. chron. Austral. p. m. 325, Andr. Presbyt. p. m. 30, Gewold. generat. XVIII, et cum iis auctor noster Pareus, bienniopost demum, anno nimirum CICCC LXXXIX, exspirasse volunt. Quin Auct. histor. Austral. p. m. 336, Gerard. de Roo hist. Austriac. l. I p. m. 42, Adlzreitter. P. I l. XXV n. VIII p. 690, longius adhuc abeunt, et anno CICCC XC mortuum dicunt: quem annum imagini quoque eius adscriptum refere G. Tolmidas l. d. Ne dicam, quod Auct. chron. Elwang. p. m. 457 anno sequenti demum, qui XCI fuit, diem supremum clausisse, memoret. Satius enim est, vt fatear, mihi videri, proxime ad veritatem accedere, qui anno XC ex vulnere illum obiisse volunt. De cetero, praeter filium huncce, filiae etiam, cui Agneti nomen, ex Anna Glogouiensi Ludouicum patrem factum fuisse produnt Andr. Presbyt. p. m. 30 et Trithem. P. I chron. Hirsaug. p. 604.], cui [Note: Natus is fuit anno CICC LXVII, Id. Septembr. vid. Stero p. m. 385, Adlzreitter. P. I l. XXIIII n. XXII p 677. Vtrum in coniugio vixerit, dicere non habeo. Auctor noster quidem scribit, Elisabetham, Hungariae regis filiam, illum sibi desponsasse. Quo, vti videtur, veteres rythmos sequitur, imagini Ludouici olim adscriptos: quos vero erroris arguit, dum adducit, Tolmidas hist. Palat, Mst. p. m. 51. Auentinus l. VII p. m. 718 duxisse prodit Lotharingiae Ducis filiam, cui Gewold. generat. XVIII nomen dat Elisabethae; Buckisch. vero, l. d. p. II, Tolnerus etiam hist. Palat. c. XIX p. 413 qui tamen sua pro sententia falso citat Andream Presbyt.) Annae. Remomnem, nec immerito, in dubium vocat Brunner. l. XV p. 917 T. III annal. Boic. Connubii eius cum Lotharinga ante mensem non integrum initi Auentinus meminit: cuius ego nihil reperio. Quo anno dient obierit, similiter inter scriptores haud conuenit. Spenerus syllog. genealog. p. m. 184 et Buckisch. l. d. nescio qua auctoritate nixi, anno iam CICCC LXXXVII exstinctum scribunt. Contra Auct. chron. Austral. p. m. 325, Andr. Presbyt. p. m. 30, Gewold. generat. XVIII, et cum iis auctor noster Pareus, biennio post demum, anno nimirum CICCC LXXXIX, exspirasse volunt. Quin Auct. histor. Austral. p. m. 336, Gerard. de Roo hist. Austriac. l. I p. m. 42, Adlzreitter. P. I l. XXV n. VIII p. 690, longius adhuc abeunt, et anno CICCC XC mortuum dicunt: quem annum imagini quoque eius adscriptum refere G. Tolmidas l. d. Ne dicam, quod Auct. chron. Elwang. p. m. 457 anno sequenti demum, qui XCI fuit, diem supremum clausisse, memoret. Satius enim est, vt fatear, mihi videri, proxime ad veritatem accedere, qui anno XC ex vulnere illum obiisse volunt. De cetero, praeter filium huncce, filiae etiam, cui Agneti nomen, ex Anna Glogouiensi Ludouicum patrem factum fuisse produnt Andr. Presbyt. p. m. 30 et Trithem. P. I chron. Hirsaug. p. 604.] Elisabetha Hungariae Regis filia desponsata erat. Sed Ludonicus Norimbergae in quadam hastarum concursione, (hastiludium alii vocant) lancea Cratonis Comitis Hohenloensis perfossus interiit, anno Christi [Note: Natus is fuit anno CICC LXVII, Id. Septembr. vid. Stero p. m. 385, Adlzreitter. P. I l. XXIIII n. XXII p 677. Vtrum in coniugio vixerit, dicere non habeo. Auctor noster quidem scribit, Elisabetham, Hungariae regis filiam, illum sibi desponsasse. Quo, vti videtur, veteres rythmos sequitur, imagini Ludouici olim adscriptos: quos vero erroris arguit, dum adducit, Tolmidas hist. Palat, Mst. p. m. 51. Auentinus l. VII p. m. 718 duxisse prodit Lotharingiae Ducis filiam, cui Gewold. generat. XVIII nomen dat Elisabethae; Buckisch. vero, l. d. p. II, Tolnerus etiam hist. Palat. c. XIX p. 413 qui tamen sua pro sententia falso citat Andream Presbyt.) Annae. Remomnem, nec immerito, in dubium vocat Brunner. l. XV p. 917 T. III annal. Boic. Connubii eius cum Lotharinga ante mensem non integrum initi Auentinus meminit: cuius ego nihil reperio. Quo anno diem obierit, similiter inter scriptores haud conuenit. Spenerus syllog. genealog. p. m. 184 et Buckisch. l. d. nescio qua auctoritate nixi, anno iam CICCC LXXXVII exstinctum scribunt. Contra Auct. chron. Austral. p. m. 325, Andr. Presbyt. p. m. 30, Gewold. generat. XVIII, et cum iis auctor noster Pareus, biennio post demum, anno nimirum CICCC LXXXIX, exspirasse volunt. Quin Auct. histor. Austral. p. m. 336, Gerard. de Roo hist. Austriac. l. I p. m. 42, Adlzreitter. P. I l. XXV n. VIII p. 690, longius adhuc abeunt, et anno CICCC XC mortuum dicunt: quem annum imagini quoque eius adscriptum refere G. Tolmidas l. d. Ne dicam, quod Auct. chron. Elwang. p. m. 457 anno sequenti demum, qui XCI fuit, diem supremum clausisse, memoret. Satius enim est, vt fatear, mihi videri, proxime ad veritatem accedere, qui anno XC ex vulnere illum obiisse volunt. De cetero, praeter filium huncce, filiae etiam, cui Agneti nomen, ex Anna Glogouiensi Ludouicum patrem factum fuisse produnt Andr. Presbyt. p. m. 30 et Trithem. P. I chron. Hirsaug. p. 604.] M CC LXXXIX.

Tertia vxor Ludouici Seueri fuit MECHTILDIS Habspurgica, Rudolfi Habspurgici Imp. filia, [Note: Ductia Aquisgrani, anno CIC CC LXXIII. v. Trithem. chron. Sponheim. p. m. 288 (qui tamen, dum P. II chron. Hirsaug. p. 29 anno LXXV id factum scribit, sibi contrarius est) Sigism, a Bircken spec. honor. Austr. l. I c. IX p. 83 et c. XVI p. 140 et 141. Mortua anno CIC CCC IIII. vid. Auentin. l. VII p. m. 738, Brunner. l. XV p. 996 T. III annal. Boic. Sigism. a Bucken. l. d. p. 140, 141, Spener. syllog. geneal. p. 184, Buckisch. l. d. p. III.] ex qua plures liberos peperit:

RVDOLFVM primogenitum, Electorem Palatinum Rheni, qui in eleclione Imperatoris Fridericum Pulchrum, Austriae Archiducem, praeterito fratre Ludouico Bauaro, elegit: quamobrem a fratre Palatinatu expulsus, in Anglia exulauit.

Secundogenitum LVDOVICVM Bauarum, Iuniorem cognomine, IIII cius nominis Imperatorem, Friderici Pulchri Austriaci competitorem.

MECHTILDIN filiam dehinc tertio peperit Ludouicus Seuerus, vxorem Othonis Luneburgici.

Et ANNAM filiam quarto, vxorem [Note: Auentino aliisque AGNETEM. Quae vero non Rudolfo, Alberti Saxonis filio, sed Henrico, Hassiae Landgrauio nupsit. Vid. Auentin. l. VII p. m. 724 et 728. Sigism. a Bircken specul. honor. Austriac l. I c. XVI p. 141, Adlzreitt. P. I. l. XXV p. 68 r, Lairitz. palmeti historico - genealog. c. III §. II p. 122, Buckisch. hist. genealog. Palatino-Bau. prooem. c. §. VIII p. 11.] Rudolfi, Ducis Saxoniae, Alberti filii.

Tertiam itidem filiam, cuius nomen ignoratur, quae monialis Vlmae facta, illic decumbit.

Ludouico filio Bauariam, Rudolfo vero primogenito Palatinatum cum Electoria dignitate, et parte Ducatus Bauariae donare voluit, hac adiecta conditione, vt vicissitudinario iure eandem Electoriam dignitatem possiderent. Quod obtinere non potuit. Neque enim Imperii Principes, et subsequentes Imperatores ferre voluerunt, tantam auctoritatem et dignitatem, quae solis Comitibus Palatinis debebatur et ad eos pertinebat, a quopiam, quam qui Comes Palatinus, Palatinatumque possideret, vsurpari aut vindicari. Quod ipsum Carolus IIII Imp. postmodum Norimbergae publico iudicio, assidentibus omnibus Electoribus, declarauit, et edicto cauit: Ne quis ad Electoriam et Archidapiferi dignitatem ius sibi vindicare praesumeret, nisi qui prius Palatinatum ipsum iure obtinuisset [Note: Vid. Cod. Diplom. Palatin. n. CXXXIX p. 90, vbi id habetur. Nec ab re erit, conferre, quae pracedunt, diplom. n. CXXXVII et CXXXVIII, p. 89.]. Et hinc factum, vt Comites Palatini continua serie multos Reges Romanorum, siue Imperatores, sine Ducum Bauariae, aut quorumcunque aliorum contradictione, elegerint, et suis suffragiis ad Imperiale culmen promouerint.

Ex his duobus fratribus, Rudolfo et Ludouico, disiuncta haec inclita gens Palatina fuit, et diuersae quasi familiae prodierunt: quarum quae a Rudolfo descendit, Electoralem dignitatem, et Palatinatum

Rheni, vicinasque ditiones, continua quadam serie, possedit. At ex Ludouico, Romanorum Imperatore prognata, maximam Superioris et Inferioris Bauariae partem obtinuit.

SECTIO II De Comitibus Palatinis Rheni, a Rudolfo I vsque ad Rupertum Imperat.

RVDOLFVS I patri Ludouico Seuero in Septemuiratu Palatino successit, anno Domini MCCXCIIII, aetatis XX. [Note: Quippe natus A. CIC CC LXXIIII. Auentin. l. VII p. m. 708 et 724.]

Pro socero Adolfo aduersus Albertum Austriacum fortissime pugnauit: haud tamen secunda fortuna. Defuncto namque Rudolfo I Habspurgensi Imp. filius eius Albertus, ab Electoribus Imperii ob absentiam in electione praeteritus, et in locum eius Adolfus Nassouius, socer Rudolfi Electoris Palatini, Francofurti in Romanorum Regem electus est. Cum vero Rex Adolfus Nassouius postea cognouisset, Electores, Moguntiam indicto conuentu, Albertum eo vocatum, in Romanorum Regem eligere constituisse, eius conatum impediturus, Rufacum, Alsatiae vrbem, quam oppugnabat, obsidione soluit, et Spiram ducit: rei et conuentus Electoralis exitum opperiturus. Ad eum interim cum copiis confluxere, Rudolfus Comes Palatinus Rheni, Otho Bauariae Dux, et vrbes Imperiales, Wormatia, Spira, aliae. Electione ergo facta, et absoluta, Albertus Austriacus Moguntia soluens, Adolfo Nassouio obuiam procedit, et pugna acriter commissa, ambo Reges Romanorum forte fortuna inter sese congrediuntur, et prior Adolfus magna animi vi Albertum adortus: Hoc in momento (refert) Imperium pariter et vitam mihi trades. Hoc vero in Dei Opt. Max. situm esse potestate, subinfert Albertus, et grauissimo vulnere pariter in facie inflicto, ex equo proturbar,

qui deinde ab alio quodam vulnere collo inflicto, demum occisus est. Sic finita pugna, fuga fit, et praeter occisi Regis Adolfi Naslouii filium, ipsumque Adolfum, sexaginta illustres Comites et Barones occubuere. Otho, Bauariae Dux, qui Adolfo Nassouio auxiliari manu succurrerat, tribus vulneribus sauciatus, vix mortem euasit. Rudolfus, Elector Palatinus, Adolfi Nassouii gener, cum paucis Wormatiam vix fuga elapsus, vitam seruauit. In loco commissae pugnae monumentum extat, murus quadratus cum imagine crucifixi, et hac inscriptione: ANNO. M CC XCVIII. ADOLFVS. A. NASSAVV. ROM REX INTERFICITVR. APVD. GELLINHEIM.

[Note: Ne quem Auctor heic turbet, notandum, I, haud adeo multis ab imperata A. CIC CC XCVIII victoria diebus Albertum iam Francofurti Principibus quos conuocarat, Electoribus electionem viuo adhuc Adolfo factam renunciauisse, et omnibus deinde suffragiis denuo Caesarem designatum fuisse. 2, Rudolfo Electori vero biennio post demum ob res nouas bellum intulisse. Quae cum ita sint, non ab re erit, actorum seriem ordinarius paullo, pleniusque explicare. Rudolsus scilcet, studio matris intercedentibus etiam aliis Principibus, cum Alberto ante in gratiam redtit, quam is Francofurti, plena, Electoribus potestate permissa, imperio se abdicauit: ibique non praesens solum fuit, et vna cum ceteris Albertum elegit, ac deinde Aquas Graneas ad coronam regni capiendam deduxit; sed non multo post etiam conuentui Ordinum Norimbergae, habito interfuit. Adeoque in obsequio fideque Caesaris perstitit, donec A. CIC CCC a Moguntinensi, Alberto ob repetita vectigalia infenso, et, pertractis in societatem Treuirensi et Agrippinate Archiepiscopis, res nouas moliente, ad caussae cognitionem euocaretur. Paruit namque, et, reiecto matris consilto, foedus cum eis fecit. Quo quidem maximis se proninciamque difficultatibus implicuit. Albertus enim comitiis de capite suo dignitateque actis excitatus, illico Rudolfum Augustensium et aliorum imperii ciuium viribus inuadit, et, palam testatus, quicquid Caesarum ille beneficio possideret, ad imperium se retracturum, compluribus oppidis exuit, Neofore in Nariscis, Lauinga, Donawerda, cuius castrum iussit exscindi, Schwabeccio, Schongauia, ceterisque, quae Conradinus Ludouico Seuero partim dono, partim pretio conoesserat. Vt de damno, quod Palatinatur Rhenano intulit, taceam. Rudolfus prope iam bello exhaustus, quum ab omnibus desertum se videret, pacem et veniam supplex petit, et tandem interuentu matris impetrat; numerata quidem satis magna, pecunia: mox vti aes alienum exsolueret, pecuarium censum, quem vulgo Klauensteuer, id est, vngularem exactionem vocabant, rem antehac inusitatam, indicit. Conf. Auentin. l. VII p. 735 sq. Gerard. de Roo hist. Austriac. l. II p. 61 sq. Sigisin. a Bircken. spec. honor. Austriac. l. II c. VII p. 220 sq. et c VII p. 223 sq. tum et Brunner. l. XV p. 991 sp. T. III annal. Boic. et Adlzreitt. P. I l. VVI p. 700.] Hac clade irritatus Rudolfus, Elector Palatinus Rheni, cum Episcopis, Moguntino, Treuirensi, et Coloniensi, foedus

contra Imp. Albertum Austriacum fecit. Id cum resciuisset Albertus, magnum ex Austria et Sueuia producens exercitum, de improuiso ditionem Palatini Electoris inuasit, misereque deuastauit: tandem Rudolfum Electorem supplicem in gratum recepit. Obtenta vero hac victoria, quamuis ante eam in Romanorum electus esset Regem, absentibus Electore Treuirense et Palatino, Francofurtum concessit, et Electoribus Imperii conuocatis, solenniter Imperatoriam resignauit Maiestatem, ab omnibus nempe, et communi voto eligi desiderans. Electione igitur noua instituta, priori confirmata, Albertus Aquisgrani vsitatis caerimoniis coronatus est.

Alberto postmodum Imp. a Ioanne fratris filio, perfidiose ex insidiis, an. M CCC VIII, obtruncato: Rudolfus Elector Palatinus expeditioni, quam Henricus VII Lucelburgensis Imperator (Alberti successor) in Italiam contra Vrsinos suscepit, interfuit, eiusque virtus in proeliis cum Vrsinis habitis maxime enituit.

Tandem per Ludouicum Bauarum Imperatorem, fratrem suum, e Palatinatu pulsus, omnibusque bonis et dignitate spoliatus, [Note: Ita quidem nonnullos veterum aeque aec reeentiorum loqui videas. Putarim tamen, Ludouicum Rudolfo non tam imminuisse, quod sibi suffragium in electione denegarit, quam quod post reconciliationis gratiam, sub dissimulato odio hostilem animum ad vltionem seruarit, ac, Leopoldo Austrio Bauariam deuastante, ex legibus foederis adesse contemserit. v. Nicol. Burgund. hist. Bau. l. I p. m. 22 sq. Tolner. hist. Palat. c. III p. 98.]

eo quod ei suffragium suum in electione, post Henrici VII Imp. obitum, denegauerit, et Friderico Pulchro Austriaco dare maluerit, [Note: Rudolfus quo se metu fratris proripuerit, scriptores inter haud conuenit. Plerique in Angliam fugisse referunt, vt Trithem. chron. Duc. Bau. p. 111 et 113, chron. Spanhem. p. m. 305 et chron. Hirsaug. P. 11 p. 137 et 146, Auentin. l. VII p. 749, Munster, cosmograph. l. III de Germ. c. CCCLXI p. m. 884, Thom, Iordan. adnot. ad Dubrau. hist. Boiem. l. XX lit. f. p. m. 196, Witekind. hist. Palat. Mst. p. m. 12, Auctor noster Pareus tum hic, aliisque supra locis, tum medulla hist. prof. p. 757, Bircken. spec. hon. Austriac. l. III c. III p. 279, Spener. syllog. geneal. p. m. 185 et 186, Lairitz palmeti hist geneal. tab. III et IIII §. III p. 122, Buckisch. histor. geneal. Palatino-Bau. P. II c. 1 §. III p. 4, Tolner. hist. Palat. c. II p. 47, c. III p. 98, c. XIX p. 418, Ludewig. German. Princip. l. IIII c. I. XVII p. 100. Contra alii vel in Morauiam, vel Austriam fuga elapsum volunt. Andreas certe Presbyt. chron. p. m. 34 memorat, famam fuisse, quasi in Morauiam se receperit. Nauclerus vero chronogr. vol. III generat. XLIIII a C. N. p. m. 375 col. 2 in Austriam se Rudolfum proripuisse scribit. Vtrorumque coniectura cum anceps sit, audire iuuabit Nicol. Burgundum hist. Bau. l. I p. m. 26 Anglia an Austria exsulem receperit, inter dissentientes anceps coniectura eit. Sagaciores tamen in Austriam proiiciunt, quo uxorem liberosque fuga detulerat. Sed parum resert, quo deuenerit, haud multo post contabuisse constat praesentis fortunae aegritudine confectum.] fugit in Angliam, vbi post triennium admodum inops, in exsilio ex hac miseriarum valle decessit, anno Domini M CCC XIX.

Vxor [Note: Mechtildin A. CIC CC XCIIII Rudolfo nupsisse scribunt Auentin. l. VII p. m. 726, Brunner. l. XV p. 952 T. III annal. Boic. Adlzreitter. P. I. XXV p. 693, et mense quidem Octobri, nuptiarum sollemnibm Norimbergae celebratis. Nec abit Auctor chron. Erwang. p. m. 457, nisi quod IIII Non. Septembr. caerimoniis genialibus diem det. Quos, quum temporum rationibus conuenienter scribant, non possum quin sequar, deseramque, quem Tolnerus sequitur, Henricum Rebdorffensem, qui A. CIC CC XCV, die Aegidio sacra, Norimbergae Rudolfo in manum conuenisse scribit, annal. p. m. 411. Vtrum vero in Austria, vt Auctor heic et supra l. II sect. III p. 75 vult, exulans obierit illa, dubium est. Nauclerus sane gener at. XLIIII p. m. 375 col. 2 prodit, marito mortuo vna cum filiis Heidelbergam concessisse. Rudolfo, inquit, mortuo vxor nomine Metza cum filiis ad Heidelbergam oppidum declinauit. Ludouicus vero filiis, quia minores erant, tutor in Bauaria factus est. Hand absimiliter, licet de cetero rem turbet, Trithem. P. II chron. Hirsaug. p. 146, Mortuo tandem in exsilio Rudolfo, vxor eius cum paruulis suis ad regem Ludouicum, tunc apud Heidelberg commorantem, rediit, misericordiam filiis petiit et impetrauit. Ceterum ad annum illam CIC CCC XX prouixisse, colligere est ex tabulis pactionis inter Ioannem Comitem Nassou. et Rempubl. Spirensem eo ipso anno, circa diem, qui Gallo in fastis sacer est, factae, quarum nobis partem dat Lehmann. chron. Spirens. l. VII c. XXVI p. m. 672, ex eoque Tolnerus cod. Diplom, n. CXXIIII p. 84. Id vero cum ita habeat, simul sequitur, errare Spenerum syllog. genealog. p. m. 186, Lairitzium palmeti historico-genealog. c. III et IIII §. III p. 122 col. 2, Buckischium hist. genealog. Palatino-Bau. P. II c. I §. III p. 5 et si qui plures sunt, dum A. XV iam fatis functam scribunt, secundamque Rudolfo vxorem dant Mechtildin nescio quam gente Anglicam.] MECHTILDIS, filia Adolfi Nassouii Imperat. in Austria commorata + ibidem exulans obiit.

Ex hac Rudolfus [Note: Immo praeter hos LVDOVICVM etiam, cui parens Henrici Lutzelburgensis, Caesaris designati, filiam Mariam despondit. vid. Brunner. l. XV p. 10515 T. III annal, Boic, vbi diserte; Henricum, Caesarem designatum, antequam regiis insignibus ornaretur, Rudolfus Palatinus affinitate sibi iunxit, Maria eius filia Ludouico filio desponsa. Virgini XVI marearum argenti puri millia dos dicta. Ludouico nonnulla ad Rhenum oppida attributa. Id Ludouicus Rudolfi frater vt inconsulto se factum, et fraudi olim sibi futurum, ratum non habuit; eaque prima scintilla fuit odiorum, quibus per omnem fere vitam arserunt. Iisdem fere verbis repetit Adlzreitterus P. I. l. XXV p. 704. Exstinctum refert Brunnerus l. d. p. 1032 A. CIC CCC XII, sub id tempus, quo parens Rudolfus Henrico VII Caesari in Italia adfuit, et Guelfis intra munimenta reiectis victorem exercitum in vrbem deduxit. De cetero quum Adolfum Rudolfus ante filium sibi cognominem, Rudolfum scilicet II, vulgo Excum dictum, sustulerit, nescio, cur non primum illi Auctor heic dederit locum.] quatuor liberos progenuit; RVDOLFVM II, ADOLFVM Simplicem, RVPERTVM Rufum, Academiae

Heidelbergensis fundatorem, et filiam vnicam MECHTILDIM, Comitissam Spanheimensem. [Note: Coniugem Ioannis, Caeci vulgo et Nobilis dicti, ductam anno Domini CIC CCC XXX, defunctam anno CIC CCC LVII, vt ex Genealogia Comit. Spanhemens. Msta habeo.]

Hi filii eius Palatinatu spoliati non manserunt, sed in omne ius paternum et dignitatem successerunt, quos Ludouicus Bauarus Imperator plenissimam in gratiam receperat [Note: Defuncto scilicet Rudolfo non in gratiam solum tutelamque eos recepit, liberorumque instar pulcherrime habuit, sed in partem etiam prouinciarum, maxime Palatinatus Rhenani terras, statim immisit: quod sane inter alia velex ipsis Adolfi tabulis, [Gap desc: Greek words] illis et etiamnum superantibus, quibus ipsis Kal. Ian. A. CIC CCC XXIII Henrico Comiti Nassouio Dillenburgico Hayger et Eberspach beneficii siue clientelae titulo constr...auit [reading uncertain: page damaged] , colligere est. vid. Tolner. hist. Palat. c. II p. 38 et 47, tum Gundling. Otior. P. II c. IIII p. 155. Deinde post susceptum Romae diadema Imperii, Ticini A. CIC CCC XXIX, nouo clementiae documento, in omnia Principatus iura eos restituit, nihil moratus fraterna Rudolfi patris eorum odia. Prouincias namque paternas, sibique olim cum fratre communes in aequas distribuit partes, fraternis liberis optione data, quam vellent portionem eligere. Communem autem Septemuiratum sic partitus est, vt sui fraternique liberi, eorumque heredes alternatim in comitiis suffragia ferrent, nunc haec videlicet, nunc illa linea. Prima tamen Palatinis cederet electio, deinde perueniret ad Ludouicum et Stephanum, suos liberos; inde rursus ad fraternam lineam transitura. vid. Andr. Presbyt. chron, p. 34. Nicol. Burgund. hist. Bau. l. II p. m. 123, Adlzreitter. P. II l. II p. 40. De cetero non ab re fuerit, quae vtrique parti obuenerint oppida, castra et loca, nominatim adscribere, vt ea nobis enumerat Freherus adnot. ad Andr. Presbyt. p. m. 96. RVDOLFI nimirum filiis cessere, Caub, Pfaltzgreuenstein, Stalberg, Staleck, Brunshorn, Bacharach, Diepach, Stege, Mannebach, Heimbach, Trechtorshausen, Furstenberg, Richenstein, Stromburg, Altzey, Weinheim, Wachenheim, Wintzingen, Wolfsperg, Epstein, Erpach, Lindenfels, Rheinhausen, Heidelberg, Wissenloch, Obercheim castrum, Landersehre castrum, Thurn castrum, Steinsberg, Wellersau, Neuenstat, Hilerspach, Ogersheim cum pertinentibus, Hilpolstein, Lauff, Hohenstein, Herspruck, Hertenstein, Pegnitz, Velden, Plech, Franckenberg, Woldeck, Pressen, Kemnat, Arndorf, Eschenbach, Auerbach, Neitstein, Wedenstein, Neuemarck, cum marcha, Perngaw, Heimburg, Perg, Meckenhausen, Pfaffenhouen, Lauterhofen, Grunsperg, Sultzbach, Rotenberg, Hirschaw, Amberg, Nappurg, Neustatt, Stornstein, Murach, Viechtag, Neuburg, Wetterfeld, Rotingen, Nytenaw, Dreswitz, Peilstein, Segenberg, Waldaw, Stefening, Swartzeneck, Vlosburg, Barckstein, Weiden, Vollendrass, Luw cum pertinentus. LVDOVICO obtigere München, Vohburg, Siegenburg, Meynberg, Gerolfingen, Chesching, Neunburg, Fridberg, Mulhausen, Snaitbach, Schiltberg, Aichach, Srofenhausen, Moringen, Scwabeck, Landsperg, Lechsperg, Wolfratshusen, Toltz, Grunewald, Ayblingen, Valey, Schwaben, Wasserburg, Clingenberg, Hadmarsberg, Chuffstein, Aurburg, Rotenberg, Werberg, Chitzbuhel, Eds, Valckenstein, Dachaw, Heimhausen, Pawel, Widersberg, Murnaw, Roteneck, Reichershouen, Hochstetten, Hagel, Deuersberg, Peitengaw, Treusheim, Arensheim, Arensperg, Neunstat, Ingolstat, Alpen-Neuburg, Rayn, Gamersheim, Geisenfeld, Ebenhausen, Pfaffenhouen, Weilheim, Werd, Lauingen, Gundelfingen, Maenchingen, Vicedominatum in Monchen, Lengenfeld castrum, Calmuntz, Schmidmuln, Regenstauff, suburbium de Regenspurg, Weichs, Velburg, Leutzmanstein, Hembaur, Rietenburg, et iura in ciuitate Regenspurg, Tachenstein, Egersberg, Altmanstein, Holnstein, Vihehusen, Swainckendorf. Vtrique parti communia mansere castrum in Wassertruhending, Craulsheim, Hohenart, Lorstopfenheim, Leerbaur et Wachaw in Austria. Ex quibus emendare licet, quae Auctor supra habet lib. II sectione III p. 75.].

Monumentum RVDOLFI exsulis, ac LVDOVICI Seueri, Heidelberg in choro Templi Augustinianae siue Sapientiae Domus, tale spectatur:

ILLVSTRISSIMORVM. PRINCIPVM. EQVITVM. AVRATORVM. RVDOLPHI. AC. LVDOVICI. COMITVM. PALATINORVM. BAVARIAE. DVCVM. AC. SACRI. ROMANI. IMPERII ARCHID APIFERORVM. ET. ELECTORVM. LAMENTABILIA. DEPOSITA. ALTARE. QVOD. CERNIS. RECONDITA. TENET. LVBRICA. SORS. RARVM. FAVOREM. BREVITATE. GLORIAE. AC. VITAE. COMPENSAVIT. ET. HVNC. TANTVM. EX. TANTIS. FORTVNIS. RVDEM. ETSI. SANCTVM. TVMVLVM. CONCESSIT. QVORVM. PRIOR. TOTA. PATRIA. ILLACRVMANTE. ACERBO. FVNERE. RAPTVS. EST. ANNO. DOMINI. MCCC XIX. DIE. XI. AVGVSTI. ALTER. ANNO. M CC XCIIII. DIE. II. FEBRVARII. NIHIL. INVIDEMVS. REMANENTIBVS. QVOS. MVNDI. HVIVS. PVGNA. MANET. NOBIS. QVIES. PARTA. ET. TV QVISQVIS.

HAEC. LEGERIS. ET. TIBI. MORIENDVM. ESSE. MEMENTO.

Licet tamen hic de fide historica ambigere, certis de caussis [Note: Quin olim itam et ante Pareum auctorem de monumento hocce disceptanit Hermannus Witekindus, hist. Palat. Mst. p. 12, et his quidem ex caussis; 1 quod dicatur, Ludouici Seueri cineres hic conditos esse, quos tamen Furstenfeld I tumulo illatos esse, constans scriptorum sit sententia. Additur, vix credibile esse, Rudolfi funus ex Anglia huc deportatum; quod tamen mittimus, praecipue, quod nondum constet, Rudolfum fuga in Angliam elapsum. 2 vrget Witekindus, colores floridiores esse, quam vt pictura ad ea tempora, quibus vtrumque mors occupauit, referri queat; quin et vestes vtrique datas haud videri ea sub tempora fuisse vsitatas. 3 Stilum [Gap desc: Greek words] elegantia saeculorum istorum barbariem dicit excedere. Quarum quidem rationum vtramque nil aliud arguere putamus, quam [Gap desc: Greek words] hunc [Gap desc: Greek words] aliquo post tempore positum esse. Maioris momenti videtur esse, quod 4 testatur, aliquot ante annis, quum ibi, ara remota, suggestus poneretur, nullas plane funerum reliquias fuisse repertas. Tandem coniicit, Augustinianos, inuidia erga sodales ordinis a Francisco instituti (quos apud Fridericus Victoriosus sepeliri voluerit) hoc monumentum posuisse.].

[Note: Quod Adolfus maior natu fuerit Rudolfo et Ruperto fratribus, haud infirmis confectum testimoniis est. Vt adeo erret Trithemius, dum chron. Duc Bau. p. 113, chronic. Spanhem. p. 310 et chronic. Hirsaug. P. II p. 172 vltimo genitum vocat, Rudolfun autem primogenitum. Natus autem est A. CIC CCC, vt Tolmidas bene habet hist. Palat. Mst. p. 64, Tolnerus itidem tab. genealog. lit. C signata non vero, vt Auctor noster vna cum pluribus aliis, A. CIC CCC VI. Simplicis cognomentum tulit, non quod obtusis fuerit sensibus, parumque sapiens, sed quod prisca morum simplicitate vnus omnium maxime eluxerit; - quod ingenuus, quod honestus et integer esset; vt Pantal. Candidi verbis vtar. Id quod contra Munster. cosmogr. l. III de Germ. c. CCC LXI p. m. 884 aliosque notandum. Ab Ludouico Imperatore, in Italiam proficiscente, Bauariae regendae impositus fuit; v. Nic. Burgund. hist. Bau. l. II p. m. 122; quod sane luculento indicio est, non tam tardo fuisse ingenio, nec artium regnandi imperitum. Idem etiam facit, vt dubitem, an curarum regiminis pertaesus Rudolfo fratri Electoratum resignarit, vt Auctor heic cum aliis pluribus statuit. Quin morte sua Rudolfo locum fecisse, magis est, vt credam. Ceterum, vt plerique volunt, anno, quem Auctor heic signat, CIC CCC XXVII mortum est. Salus, quod sciam, G. Tolmidas hist. Palat. Mst. p. 64 A. CIC CCC XXVI, quum vicesimum sextum aetatis annum ageret, vita functum scribit. Ad annum LXXXIX haud prouixisse vel ex eo liquet, quod A. XXIX, quum Ludouicus Ticini Rudolfi exsulis filios in omnia principatus paterni iura restitueret, Adolfus noster iam rebus humanis ereptus legatur. Significanter Nic. Burgund. l. II p. m. 123 Rupertus et Rudolfus praeterea petierant, vt Rupertus Iunior, Adolfi filius paullo ante exstincti, a successione remoueretur. Quod iniquum esse respondit Caesar. Oportere enim nepotes paternum locum ingredi et coheredibus partem auferre. Idem colligere est ex hitteris Walrabi Comitis Bipontini, A. CIC CCC XL, die B. Martino sacra datis, pactumque de non petendo complexis: Sic namque ibi; vnd haben verzigen vnd verzechen vf ihn (Rupertum scilicet, Rudolfi exsulis filium) vnd H. Ruprecht, Hertzoge Adolfs selige Sun, sins Bruders, vid. Cod. Diplom. Palat. n. CXXXII p. 87. Vt adeo erres Reusnerus, quum anno demum LXXXIX illum decessisse tradit. Dum vero Adolfum, mortuo A. CIC CCC XL Ioanne, inferioris Bauariae Duce, ex aequacum Casare parte, tanquam patris ingrederetur locum, succedere voluisse memorant Auentin. l. VII p. m. 782, Nic. Burgundus hist. Bau. l. III p. m. 161, putem, si non ipsos, hos tamen, quos sequnntur, Rudolfum cum Adolfo confundere. Schoenauiae terrae illatus est, posito monumento, quod sibi adhuc visum scribit Witekindus, licet aliquam partem dirutum, et, quod merito indignatur, praesepi, ad quod equus steterit, imposito temertum; hist. Palat. Mst. p. 13. Irmengardem reliquit viduam: quae cum A. CIC CCC XXXIX naturae debitum exsoluisset, sepulta est Libenauiae, celebri olim ad Vormatiam monasterio. Tolmid. hist. Palat. Mst. p. m. 64.] ADOLFVS, cognominatus Simplex, patri Rudolfo Exsuli in Septemuirali dignitate successit. Huic enim a parentis obitu Ludouicus Bauarus Imperator gratiam faciens, Palatinatum Rhenanum, et quasdam Noricorum Bauariaeque vrbes restituit. Verum Adolfus, cum natura quietis ac tranquillitatis priuatae,

quam oneram et molestiarum Reip. esset amantior: Rodolfo fratri Electoratum Palatinum resignauit: nulla praeterea re memorabili gesta, placide obdormiuit, anno Domini MCCCXXVII, aetatis XXI, sepultus Schoenauiae.

In eius matrimonio fuit IRMENGARDIS, Ludouici Comitis Oetingensis filia: de qua nati sunt RVPERTVS II, Ruperti Romanorum Regis pater: et filia quaedam, nupta Meinhardo Comiti Ortenburgico.

RVDOLFVS II, cognomento Caecus, filius Rudolfi I Exsulis, ex cessione primogeniti fratris Adolfi, ad Electoratum Palatinum peruenit, anno aetatis suae vix [Note: Scilicet Auctor iuxta cum aliis pluribus in ea est sententia, Rupertum huncce, Caecum vulgo dictum, natum esse anno CIC CCC IX; quem tamen triennio ante, anno nimirum CIC CCC VI, in lucem editum memorant alii.] XVIII, et per XXVI annos subditos sibi commissos in placida pace semper gubernauit. Neapoli Nemetum, quod vulgo Neostadium ad Hartam dicitur, Ecclesiam collegiatam construere incoepit, sed morte praeuentus, anno Domini M CCC LIII, aetatis XLIIII, fratri Ruperto Rufo perficiendam, et Palatinatum Rhenanum, Electoriamque dignitatem regendam reliquit [Note: Neapoli Nemetum, in aede, quam fundauerat, sacra sepulcro illatum scribunt Herm. Witekind. hist. Palat. p. 12 et G. Tolmidas hist. Palat. Mst. p. 68; qui tamen errant, dum praeter Annam Carinthiacam, anno, vt volunt, CIC CCC XXXI iam fatis functam, vxorem ei dant Friderici Siciliae Regis sororem.].

Eius tori consors fuit ANNA Carinthica, Othonis Ducis Carinthiae filia, ex qua filiam vnicam, ANNAM, siue Agnetem

nomine, progenuit; postmodum elocatam Carola IIII Imp. laudatissimo, Chrysobullae architecto.

RVPERTVS, cognomento Rufus, Rudolfi I filius tertiogenitus, aliquandiu cum fratre Rudolfo II Electuram gessit, ingerente se quidem simul etiam Stephano, Ludouici Bauari Imp. filio sed hoc pastea per decretum Electoralis Collegii, cuius cognitioni se ipse subiecerat, et Caesaream Caroli IIII decisionem Norimbergae latam, reiecto [Note: Vid. Cod. Diplom. Palat. n. CXXXIX p. 90.] : et Rudolfo II fratre defuncto, solus Palatinatus ad Rhenum frena feliciter in pace tenuit. Senior vocatus est, ad differentiam Ruperti Iunioris, filii Adolfi Simplicis: post (vt in Sigismundi Bullis [Note: A. CIC CCCC XIIII, VIII Nou. Aquisgrani, et A, CIC CCCC XXXIIII, VIII Mart. Basileae datis. vid. Cod. Dipl. Pal. n. CXLV et n. CXLVI p. 93, 96] ) Praesenior, quia nempe tum et Adolfi Electoris nepos Rupertus exstabat, postea Romanorum Rex in abrogati Wenceslai locum electus et surrogatus.

RVPERTVS hic Rufus, Elector Palatinus Rheni, primus Academiam Heidelbergensem, Germanicarum omnium antiquissimam, fundauit et constituit, sub Vrbano VI Pontifice, et Wenceslao Ignauo Imperatore. Cum enim videret, studia doctrinarum Ecclesiae et Reipublicae in Germania et alibi paene concidere, et facile intelligeret, curam iuuentutis recte instituendae, quo ad sapientiam ac virtutes a teneris assuefiat, non minus quam curam tuendae amplificandaeque dignitatis, virtute maiorum partae atque conseruatae, ad se pertinere, nec tam armis, quam sapientibus consiliis gubernatori opus esse: vniuersale studium, siue Academiam in sua ditione instituendam esse censuit; atque ad eam rem adhibuit consanguineos suos, Rupertum, Adolfi fratris sui iam defuncti filium, et Rupertum Praeiuniorem, Ruperti illius filium, qui postea Imperatoriam dignitatem adeptus est. Formam Academiae talem esse voluit,

qualis tunc erat Academiae Parisiensis, vt haec illius veluti pedissequa gressus imitaretur, et ad illius plane normam disponeretur ac regeretur. Primus huius Academiae Rector Magnificus creatus est, M. Marsilius ab Inghen, S. Theologiae Doctor, anno Domini M CCC LXXX VI, XVII Nouemb. quem aetas illa propter opinionem doctrinae suspiciebat. Erat tunc Pontifex Romanus Vrbanus VI, a quo Rupertus Elector, vt mos ferebat illorum temporum, Bullam impetrauit: quam postea Bonifacius IX confirmauit. Noua illa Academia ita delectatus fuit laudatissimus Elector Rupertus, vt eam saepe vocaret dilectam filiam suam: et vt parentes tenerius amare liberos teneriores solent, ita hunc quasi foetum suum maiori beneuolentia complecteretur [Note: Quo vid. tabulae illius publicae, A. CIC CCC LXXXVI die B. Remigio sacra confectae, insertaque Cod. Diplom. Palat. n. CLXXIX p. 123, n. CLXXX p. 124, n. CLXXXI p. 125, n. CLXXXII et CLXXXIII p. 126; quarum prioribus Academiam hanc fundauit iuxta constituitque: quatuor reliquis vero priuilegiis eam ac immunitatibus exornauit.].

Sed huic fundationi non diu superfuit. Nam quadriennio post ex hac mortali in caelestem et sempiternam academiam translatus est, anno reparatae salutis, M CCC XC, a. d. XVI Februarii [Note: Quo manifestum fit, insignem [Gap desc: Greek words] committere Trithemium, dum chron. Duc. Bau. p. 114 A. CIC CCC XL, XII Febr. Chron. vero Spanhemensi p. m. 318 A. CIC CCC XLII, XII Febr. fatis eum concessisse memorat. Simul quoque patet, errare Iac. Lud. Beutherum, dum geneal. Palatin. A. CIC CCC XCII vita defunctum tradit.].

Ex duabus vxoribus, ELISABETHA Namurcensi, et BEATRICE Bergensi, nullam sobolem fustulit [Note: Habuit tamen filium nothum, Anselmum, Hemspachii dynastam, Equitem. vid Tolmid. hist. Palat. Mst. p. 75, Spener. syllog. geneal p. m. 188, Buckisch. hist. geneal. Paltino-Bau. P. II c. I §. VII p. 8, Frid. Lucae alten Fursten-Saul P. II c. VII p. 454.].

Tumulum habet Neapoli Nemetum in choro Templi S. Aegidii, quem ipse magnificentissime sibi exstruendum curauerat: cui tale quid inscriptum legimus:

ANNO. DOMINI. M CCC XC. IPSA. DIE. BEATE. IVLIANE. VIRGINIS. OBIIT. ILLVSTRIS. PRINCEPS. RVPERTVS. DVX. SENIOR. FVNDATOR. HVIVS. ECCLESIE.

ANNO. DOMINI. M CCC XCV. XVI. DIE. MAII. OBIIT. GENEROSA. DOMINA. BEATRIX. FILIA. DVCIS. DE. MONTE. VXOR. ILLVSTRIS. PRINCIPIS. RVPERTI. SENIORIS. ELECTORIS. IMPERII. COMITIS. PALATINI. RENI. ET. BAVARIE. DVCIS.

Prioris vxoris monumentum Heidelberg in templo Franciscanorum tale legitur.

ANNO. DOMINI. M CCC LXXXII. DIE. XXIX. MENSIS. MARTII. Q GENEROSA. DOMINA. ELISABETH. COMITISSA. DE. NAMVR. NATA. DE. DOMO. FRANCIAE. VXOR. ILLVSTRIS. PRINCIPIS. RVPERTI. SENIORIS. ELECTORIS. IMPERII. COMITIS. PALATINI. RENI. AC. BAVARIAE. DVCIS. AN. R.

RVPERTVS Iunior, (aliis Senior dictus) Adolfi Simplicis Electoris filius, Ruperti Romanorum Regis pater, cognomentatus etiam Durus et Tenax, quod proeliis acer esset et asper [Note: Patris etiam nomine plerumque ADOLFVS dictus: quo vid. Andr. Presb. chron. p. 34 et 37, Trithem. chron. Duc. Bau. p. 114 et 115.] ; patruosuo Ruperto Rufo, tranquillitatis publicae ergo, ius Electionis ad dies vitae permisit, successionis iure sibi reseruato [Note: Quo vid. tabulae Caroli IIII Imperat. Norimbergae. A. CIC CCC LVI, a. d. VI Kal. Ian. confecta, Cod. Dipl. Palat. n. CXL p. 90.]. Ruperto igitur Praeseniore defuncto, Electoratum Palatinum adeptus est.

Post obitum Caroli IIII Imp. Wenceslao Caesari bello indicto, vrbes, arces, et castella Bauariae Aquilonaris, in Hercynio saltu, quae Carolus IIII [Note: Ita quidemrerum Baioaricarum scriptores, Andreas Presbyter chron. Bau. p. 38, Auentinus l. VII p 793 et 800, Adlzreiterus P. II l. VI. p. 116 sq. Bohuslaus vero Balbinus epit. rer. Boiem. I. III c. XXI p. 386 tam ex ipsis Ruperti Praesenioris litteris, Hagenoae an. CICCCC LIII feria III post festum omnium Sanctorum scriptis; quam tabulis Caroli IIII Romae annoCIC CCC LV, Non. April. confectis prodit, Carolum Rosenbergam Solisbacum, Neidsteinium, Hertensteinium, ceteraque, de quibus heic auctor Pareus, castella oppidaque nec pignori, nec dotis loco accepisse, sed aere sibi ea redemisse, et pretio quidem XXXII CIC marcarum argentipuri. Quem quin prioribus anteponat, ac, infirmata rationibus duabus eorum sententia, sequatur, vix ambigit Gundlingius Otior. P II c. IIII, quo de superiore agit Palatinatu, § VI p. 180. Conf. quoque Tolnerus hist. Pal. c. III p. 100 et in addition. p. 15 sq. tum vero Cod. Diplom. ad n. CXLI p. 92.] dotis pignorisque loco occuparat, vi et armis repetiit, anno Domini M CCC LXXXVIII. Quapropter ab Imperii ciuitatibus, Ratisbona Rhaetorum, Sueuiae Augusta, aliisque Rheno conterminis, iussu Caesaris Wenceslai oppugnatus, hostesque in Nemetum agro adortus, ducentos illorum occidit, trecentos cepit, reliquos fugatos in Nemetum Augustam cedere coegit: quadraginta grassatores, qui latrociniis et flamma longe lateque terras Palatinas attriuerant, in laterariam candentem proiecit: Vos in me (inquiens) clanculum noctu igne saeuiistis: at ego vos propalam alto die, atque ipso meridie comburam.

Vrbem Heidelbergam, quae tunc angusto admodum fuerat corpore, multum ampliauit. Academiae itidem Heidelbergensis munificus patronus fuisse perhibetur, et alter illius velut conditor: beneficus praesertim erga Professores iuris, quibus ex fisco suo stipendia numerauit [Note: Anno sane CIC CCC XCIII, VIII Kal. Iul. Academiae decimas vini frumentique Schrieshemenses donauit; quo vid. tabulae illius, quae Cod. Diplom. Palat n. LXXXIV leguntur, p. 127. Eodem anno certam eidem Bacharacensis et Casareo Werdensis vectigalium partem, ad alendos SS. litterarum, Iurisque Canonici, nec non Mediae artis Professores, tradidit. Quo conf. tabulae eius, l. d. n. CLXXXV adlatae, p. 128. Tum vero singulari, A. CIC CCC XCV, IIII Id. Iul. de non diuidendis Palatinatus Rhenani terris, constitutione facta, donatione eidem superioribus annis factas cum nominatim, tum prolixe, nec sine filii Ruperti, Romanorum postea Regis, ac Ruperti, Fridericique nepotum consensione, confirmanit. Quo vid. Cod. Diolom. Palat. n. CLXXXV III p. 139.].

Vita functus est anno Domini M CCC XCVIII [Note: Ita plerique. A quibus abeunt Beutherus, genealog. Palat. qui anno CIC CCC XCV, VII an. mortuum scribit, et Tolnerus, qui tabb. genealog. lit. C et D signatis A. CIC CCC XCVI, XII Febr. Ambergae defunctum, ibidemque sepultum vult: vt Fridericum Lucae, qui P. II des alten Fursten-Saals c. VII p. 456 Tolnerum sequitur, taceam. Schoenaugia tamen tumulo illatum Beutherus etiam tradit l. d.], sepultus Schoenauiae, ad pedes Adolfi Simplicis, patris sui, humili monumento.

Ex vxore BEATRICE, [Note: Beatricem, Ruperti Duri vxorem, regibus Siciliafuisse oriundam, Reinhardus, Antistes Vormatiensis, in testimonio auitae nobilitatis, Ruperto, Ludouici Barbati filio, an. CIC CCCC LV dato, his fidem facit verbis: Et eius dem Domini Regis Ruperti mater fuit filia Regis Siciliae, vxor legitima Domini Ducis Ruperti Senioris: qui Dux Rupertus Senior et praedicta filia Regis Siciliae fuerunt proauus et proauia paterni ipsius Domini Ducis Ruperti praememorati. Cuius veroe Siciliae regibus filia fuerit, non vna omnium consensio est. Freherus orig. Palat. part. I cap. XVII p. 143 edit. nou. auctor Pareus h. l. aliique Friderico prognatam scribunt. Lohmeierus contra tab. IV, Tolnerus, aliique Petri II faciunt filiam: quibuscum Illustrem virum C. N. a Greiffencrantz facere memini. Vt res explicetur, et ad liquidum tandem perducatur, certis indubitatisque monumentis, quibus quidem ego adhuc destituor, opus est. De reliquo Hubnerum tab. geneal. CXXXV III opido errare, dum eam Stephani, Palatini Bauariae, filiam, et Henrici, Goritiae Comitis viduam, fuisse vult, non est, quod pluribus ostendam.] Friderici Siciliae Regis filia, genuit RVPERTVM III, Romanorum Regem: et duas filias: ANNAM, sociatam Gulielmo I, Duci Iuliacensi et Bergensi: ELISABETHAM, vxorem Procopii, Marchionis Morauiae.

SECTIO III De Ruperto Imperatore eiusque liberis.

RVPERTO II Iuniore defuncto, Electoratus gubernationem suscepit RVPERTVS III, Praeiunior ADOLFI Simplicis nepos, vulgo nuncupatus Clemens, a naturae bonitate et morum comitate.

Cum vero Electoris et Archidapiferi munus biennium aut circiter gessisset, post Wenceslaum Ignauum, Imperio Germanorum Procerum consensu deturbatum, Bopardiae Romanorum Rex a Principibus Electoribus declaratus est, anno Domini M CCCC, die [Note: Sabbato proximo post festum assumptionis B. Mariae Virginis; vt habent litterae Electorum ad Ciuit. Spirensem, apud Lehmann. l. VII chronic. Spirens. c. LXXIIII p. 773, et Ciuitat. Francos. ad Moen. apud Lersner. chron. Francof. l. I c. VII p. 82. Is vero sabbati dies tum incidit in XXI d. Augusti: quo vid. fragment. latine scriptum apud Lersner. l. d. et addit. Fuchsii ad Lehmanni l. VII c. LXXII p. 772. Vt mirari in mentem veniat, cur Tolnerus, tab. geneal. lit. C signata, d. XX Aug. Rupertum electum scripserit.] XXI Augusti. Sequenti anno cum Aquisgranum deduceretur inaugurationis caussa, ab Aquensibus, praetextu iuramenti, quo adhuc Wenceslao obstricti videri volebant, non intromissus, Coloniae Agrippinae ab Archiepiscopo Friderico coronatus, Pontifice Bonifacio IX approbante. Aquisgranenses postea compescuit, quinquennali proscriptioni subiectos, ob pertinaciam.

Bella non nisi coactus gessit, memor illius Augusti Caesaris [Note: apud Suetonium, c. XXV.] : Idem esse bellare, quod aureo hamo piscari, cuius semel amissi iactura nulla vel lucrosissima piscium captura compensari queat. Marchionem Badensem ad officium redegit. Praga, Wilhelmi Marchionis Misniae, et Friderici Landgrauii Hassiae copiis, obsessa,

Wenceslaum coegit se plane abdicare Imperio, et Ordines Imperii iuramento fidelitatis soluere. Consentire tamen (si [Note: Locum Hagecii, ad quem Auctor heic prouocat, frustra adhuc quaesiui: vt adeo non possim, quin suo hoc relinquam loco.] Hagecio credimus) Bohemiae Proceribus nunquam voluit, Regnum ei vna pariter cum ipso Rege Wenceslao Excaesare offerentibus. De Episcopo Moguntino Ioanne [Note: Simultates quidem cum Ioanne ob arcem oppido Hochst impositam exercuit Rupertus; quin bellum iam instruxit, in eoque fuit, quam proxime in illum vt duceret: sed ipsos inter apparatus hosce morte de conatu depulsus est. vid. Hertzog. chron. Alsat. l. II c. XLV p. 82, Lehmann. chron. Spirens. LVII c. LXXIIII p. 773. De cetero nil in Ioannem. decreuisse legitur, quamuis anno CIC CCCC III de assassinii crimine ei impacto Norimbergae cognouerit. Vid. Meibom, dissert. de Friderici Duc. Brunsu. et Luneb. elect. in Imp. T. III rerum Germ. p. m. 423: vbi simul p. 426, quam in Hartingshusium et Falc kenburgium sontes sententiam tulerit, legere est. Quae cum ita habeant, non est, cur discutiendis hisce longius immoremur.] poenas latrocinii et assassinii sumpturus, vrbem noctu, immissis strategemate personatis, caesisque obuiis, cepit.

[Note: Vt breuis sim; Rupertus secundo statim regni sui anno, qui CIC CCCC I a C. N. fuit, cum exercitu Italiam petiit, tum vt Imperii insignia, nomenque Augusti, Pontifice inaugurante, adsumeret (quo vid. tab. quibus Ludouicum filium Imperii Vicarium constituit, Cod. Diplom. Palat. n. CXC p. 144) tum vt pristinum in Longobardiam ius Imperio vindicaret (conf. litteras eiusdem ad Ioan. Galeac. quas ex Corio producit Imhofius hist. Ital. et Hispan. geneal. P. I p. 173) sed caesus a Facino Cane, qui Galeacii praeerat copiis; adhaec a Florentinis pariter ac Pontifice parum subleuatus, anno sequenti re infecta in Germuniam rediit, maximamque sui spem destituit. Conf. Gobelin. Persona Cosmodrom. aetat. VI c. LXX p. m. 288 sq. Auent. annal. Boicor. l. VII p. m. 806, Lehmannus chron. Spirens. l. VII c. LXXIIII. p. 773 et 775; e quibus simul cognoscere est, quae Auctor de Roma, ab Ladislao occupata, nec non de Bonifacii concessione subiicit, contigisse, Ruperto dudum reuerso et duos iam admodum annos, abiecta, Italiae cura, Germania res feliciter instaurante administranteque.] Eodem imperante in Italia Galeacius, Mediolani Dux, tumultuatus est, et regnum affectauit. Romam vero Ladislaus Neapolitanus Rex oppugnauit, Papam expulit, Capitolium occupauit,

cupauit, castellum S. Angeli expugnauit, et oppida multa Pontifici detraxit. Rupertus igitur, Romanorum Rex, in Italiam a Pontifice et Florentinis vocatus, comprimere quidem conatus nefarios Galeacii ope summa nitebatur; sed obsistebat ei Praesul Moguntinus, vt nauare et efficere nihil posset. Etsi enim Papa concesserat, vt decimas a sacerdotibus ad eam expeditionem exigeret; Moguntinus tamen non solum exactionem impediebat, sed Leopoldum etiam Austriae Ducem, et Coloniensem Praesulem ab eo abalienabat. Itaque congressus contra Galeacium, armatus, in proelio ab eo victus est, et in fugam couiectus. Hac clade affectus, cum deseri se et negligi a Papa et Florentinis sentiret, re infecta in Germaniam rediit, et abiecta Italiae cura, domi Rempublicam bene feliciterque gessit. Quid enim facias aegro, qui medicum accersit, post venienti insultat? elleboro curetur sane, et Anticyras nauiget. In Imperio ea, quae Wenceslaus Ignauus neglexerat, magna ex parte restituit.

In vtraque dignitate, Electorali et Regia, constitutus, singularem erga Academiam Heidelbergensem amorem studiumque semper declarauit. Non solum enim priuilegia et iura Academiae ipse confirmauit, et sarta tecta conseruauit, sed etiam de iisdem defendendis et conseruandis duos filios suos, Ludouicum et Ioannem, Academiae solenne iuramentum praestare voluit, anno Christi M CCCC I.

Post pleraque in Imperio laudabiliter gesta, Rupertus, Romanorum Rex, gentis Palatinae, quanta hodie viuit, prosator immortali nomine dignus, Oppenhemii ex mortali hoc regno

ad caeleste imperium emigrauit, anno Domini [Note: Hinc corrigendi, tum Auct. chron. Elwang. qui p. m. 461 anno CIC CCCC XI mortuum scribit: tum Auctor incertus chron. Slauici, qui p. m. 212 anno demum CIC CCCC XIII defunctum adserit. XVIII Maii mortem obiisse recentiorum plerique memorant, Beutherus descript. genealog. Dom. Bipont. p. 2, Bircken spec. honor. Austriac. l. IIII c. III p. 410, Buckisch. hist. geneal. Palatino-Bau. P. II c. I §. IX p. 11, Fuchs. addit. ad Lehmann, chron. Spirens. l. VII c. LXXIIII p. m. 773. Quibus [Gap desc: Greek words] , quae proxime sequitur et apud alios etiam ita habet, refragari, sine ratione arbitratur Pfeffingerus ad Vitriar. I. P. l. 1 tit. V p. m. 176. Trithemius, dum illam P. II chron. Hirsaug. p. 331 adducit, vltima verba, quibus annus diesque Ruperto fatalis signantur, nun habet: ipse XXI die Maii mortuum prodit. Conf. quoque chron. Sponnem, p. m. 343. Tolnerus vero d. XVIII Mary. vita defunctum vult, tabb. geneal. litt. C et D signatis, nec non hist. Palat. c. IIII p. 136, adeoque duobus rem mensibus praecipit. Vti Martinus Beregkius, dum hist. Boiem. p. 348 XXVII Decembr. fato sublatum narrat, nimis longe abit. Lairitzium tandem alucinari, dum Palneti historico-geneal. tab. III et IIII §. VIII p. 124 col. 2 Heidelbergae spiritum posuisse refert, non est, cur multis demonstremus,] M CCCC X, die XVIII Maii. Templum illud regale Heidelbergae, S. Spiritui dedicatum, cum Collegio Canonicorum, fundauit: in quo eius sepulcrum elegantissimum spectatur, cui talis inscriptio incisa.

ROBERTVS. BAVARIAE. DVX. COMES. RHENI. PALATINVS. ROMANORVM REX. IVSTVS. PACIS. ET. RELIGIONIS. AMATOR. DIGNVS. DEO. VISVS. QVI. PRO. IVSTITIA. PATERETVR. HVIVS. SACRAE. AEDIS. ET. COLLEGII. INSTITVTOR. HIC. CVM. CASTISSIMA. CONIVGE. ELISABETHA. NORICI. MONTIS. BVRGGRAVIA. QVIESCIT. VITA FVNCTVS. ANNO. CHRISTI. M CCCC X. KAL. IVNII. XV.

[Note: Ita non pauci; Spenerus scilicet syllog. geneal. p. m. 190, Buckisch. hist. geneal. Palatino-Bau. P. II c. I §. IX p. 12, Pfeffinger. tab. geneal. c. I §. I p. 3, Tolnerus ipse tab. genealog. litt. C signata: immo iam ante eos G. Tolmidas hist. Palat. Mst. et Virus Polantus tab. geneal. Comitum Palat. Rheni: quorum hic Beatricem vocat: iste vero, quo nomine fuerit appellata, quoue genere prognata, ignorari fatetur. Alii contra nonnisi vnicam Ruperto dant vxorem, Elisabetham nempe, Friderici Burggrauii Norimbergensis filiam, matrem, vt ceterorum, ita et Ruperti Pipini; Andreas nimirum Presb. chron. p. 40, Naucler. generat. XLVII p. m. 424 col. 2, Trithem. chron. Hirsaug. P. II p. 310, Hub. Thom. Leodius l. 1 annal. de vita Friderici II p. 17, Beutherus hist. geneal. Dom. Bipont. p. 2, Auctor geneal. Palat. anno CIC ICC XVII editae, Sigism. a Bircken spec. honor. Austriac. l. I c. XVI p. 143. Nec aliter Munsterus cosmogr. l. II c. XLVI p. 82 vt et Hertzog. chron. Alsat. l. II c. XLVI p. 82, nisi quod per errorem Margaretae nomen illi tribuant: quod et Trithemius facit chron. Duc. Bau. p. m. 116, chron. Spanhem. p. m. 341. et chron. Hirsaug. P. II p. 393. Quae inter sententiarum diuortia posteriorem veritati accedere putauerim.] Vxorem etiam habuisse dicitur, cuius nomen, genus, et familia incognita est, ex qua genuit RVPERTVM, cognomine Pipan, qui sub Sigismundi Imp. signis, cum Ioanne Burgundiae Duce, anno [Note: Male. Siquidem anno CIC CCC XCVI, IIII Kal. Octobr. ad Nicopolin pugnatum est; vt habent W. Drechslerus de reb. Turc. p. m. 155, Bircken spec. hon. Austriac. l. IIII c II p. 396. Add. Auctor incertus chron. Slau. p. m. 210, Lehman, chron. Spirens, l. VII c. LXXVIII p. m. 787. Nec abit Gobelin. Persona Cosmodr. aetat. VI c. LXX p. m. 287, nisi quod in die erret. Quae cum ita sint, per se sequitur, Rupertum non A. XCV, vt Auct. geneal. Palat. A. CIC ICC XVII editae, Spenerus syllog. geneal. p. m. 190, aliique volunt, sed minimum A. XCVI exeunte morte oppressum. Conf. Buckisch. hist. geneal. Palatino-Bau. P. II c. I §. X p. 15. Tolnerum si audias, A. XCVIII viuis excessit. Vid. tabb. geneal. litt. C et D signatas; si modo numerus vitio librarii haud in mendo cubat. Cap. nameque II p. 59 habet, anno XCV sine prole defunctum. Beutherum vero, dum anno LXXX natum et CIC CCCC IX mortuum scribit, grauiter alucinari, tam manifestum est, vt pluribus haud sit opus. Destinatus alioqui fuit Catharinae, Caroli V, Regis Franciae filiae; quo vid. pactum Fraucof. XX Febr. CIC CCC LXXIX confectum, apud illustr. Virum, G. G. Leibnitium Cod. Diplom. P. I n. CIII p. 235 sq. Ea vero quum anno CIC CCC LXXXVI in matrimonium Ioannis Bituricensis iuisset, Rupertus A. XCII duxit Elisabetham, Simonis (quem Pareus h. l. Schurzfleischius de reb. Badens. §. XI p. m. 289, Buckischius hist. geneal. l. d. p. 15 perperam Ioannem vocant) Comitis Spanhemensis filiam; quae A. CIC CCCC XVI mortua Crucenaci in templo Cathedrali iuxta parentem sepalta est.] M CCC XCIIII in Moesia ad Nicopolin a Turcis captus; post liberationem vitam exegit Ambergae; ducta in

vxorem ELISABETHA, filia [Note: Cum rem haud satis distincte, veroque per omnia conuenienter referat noster, sciendum, 1 Comitatum Spanhemensem et olim diuisum fuisse et etiamnum diuidi in anteriorem, siue qua Nauam versus excurrit, et vlteriorem, siue qua Mosellam pertingit, 2 Simonem, Elisabethae, quae Ruperto Pipan nupsit, patrem, vltimum fuisse illorum, quibus olim in auiti diuisione patrimonii anterior Comitatus obuenerat. 3 Elisabetham, filiam Simonis, quintam huius citerioris Comitatus partem, patris ab obitu, Domui Palatinae Electorali, viuo adhuc Ruperto, Romanorum Rege, certa lege transscripsisse (als wir vorzeiten dem Allerdurchl. Fursten vnd Herrn, Koenig Ruprechten, vnserm lieben Herrn vnd Schwacher sel. gedaechtnusse, vnd sinen erben, Pfaltzgraven bey Rhein einen theil an vnser Gravschaft zu Sponheim, nach vnsers lieben Herrn vnd Vaters Grave Symonds von Sponheim seel. tode verschrieben han, vt verba Elisabethae habent) 4 Eo quidem fine, sibi suisque vt Domus Palatinae Electoralis pararet beneuolentiam ac praesidium (wann wir dieselben gifte vm beschirmung willen vnser Gravschaft, Land vnd Leute thaten, vt iterum verba habent tabularum, quibus Elisabetha donationem Domui Elcctorali pridem factam Ludouico Barbato anno CIC CCCC XVI confirmat. Quo vid. Codic. Diplom. Palat. n. CC XV p. 161) Conf. Spener. op. Heraldici P. special. l. III C. XXVII. §. XVI p. 672.] Ioannis, postremi Comitis Spanheimensis, quae quintam illius Comitatus partem, cum oppido Creutzenach, dotis nomine ad maritum attulit.

Ex ELISABETHA, filia Burggrauii Norimbergensis, quinque filios sustulit.

I FRIDERICVM, qui iuuenis sine liberis mortuus, in ecclesia Ambergensi tumulatus est.

II LVDOVICVM Barbatum, ad quem, Friderico fratre defuncto, principatus Electorius iure deuolutus est.

III IOANNEM, dictum Neoburgium, qui in magna gratia et auctoritate fuit apud Sigismundum Imperatorem, ob auxilia contra Bohemos lata in bello Hussitico: mortuus anno Christi M CCCC XLIII, a. d. XIII Martii, sepultus [Note: Fortassis Gnadenbergae, vt Lairitzius palmeti historico-geneal. tab. III et IIII §. XVIII p. 132 col. 2, Buckischius itidem hist. geneal. Palatino-Bau. P. II C. I §. XV p. 17 habent. Fuit autem Mons gratiae siue Gnadenberga coenobium olim amplissimum, cuius fundatrix Catharina Pomerana, prima Ioannis vxor. V. Andr. Presbyt. chron. Bau. p. 45, et de monast. Bau. p. 90. Bradtenburgi tamen sepultum etiam dicunt Beutherus descript. geneal. Dom. Bipont. p. 3, Tolnerus tab. geneal. lit. D signata.] Bradtenburgi.

Vxores habuit duas: Prima fuit CATHARINA, filia Ducis Pomeraniae [Note: Vratislai; mortua A. CIC CCCC XXVI. Andr. Presbyr. chron. Bau. p. m. 45, et de monaster. Bau. p. m. 90.] : altera filia Ernesti, Ducis Bauariae, sterilis [Note: Beatrix nomine, vidua Hermanni, Cileiae Comitis: quam Ioannes anno CIC CCCC XXVII, VIII Id. Septembr. secundum Andr. Presbyt. chron. p. 45; ex sententia vero Adlzreitteri P. II l. VII p. 168, ipsis Kalendis Septembr. duxit.].

Ex priori coniuge sex filios genuit: CHRISTOPHORVM, OTHONEM, IOANNEM, IOANNEM alterum, FRIDERICVM, et ADOLFVM: sed hi quinque posteriores omnes in pueritia sine prole immaturo fato decesserunt.

CHRISTOPHORVS, filius primogenitus, electus est in Regem Daniae, Sueciae, et Norvvegiae: cui si vita contigisset diuturnior, valde gloriosus euasisset. Nam ad Hanseaticas ciuitates

coercendas et refrenandas, (quae Regnis et Principibus extrema quaeque minitabantur) videbatur oppido quam idoneus. Aquilonenses Iutos, excitata graui seditione rebellare tentantes, perdomuit. Vxorem duxit DOROTHEAM, filiam Ioannis. Marchionis Brandenburgensis. Migrauit ex hac vita sine liberis, anno Domini [Note: Enimuero Christophorus Rex Daniae factus est anno CIC CCCC XXXIX. vid. Andr. Presbyt. chron. p. 60, Auctor incertus chron. Slau. p. 216. Dorotheam duxit Hafniae anno CIC CCCC XLV. Vid. Auct. chron. Slau. p. 217; vbi tamen vitio librarii annus XLVII legitur. Conf. Trithem. chron. Duc. Bau. p. 119. Obiit Helsingburgi A. XLVIII: quo praeter Auctor. chron. Elwang. qui p. m. 463 veneno petitum scribit, et Auctor. chron. Slau. p. m. 218, videatur Loccen. hist. Suec. l. IIII p. m. 139.] CIC CCCC XLVII, regni sui septimo. Danis quidem erat gratus, Suecis vero inuisus; quibus tamen ad mortem vsque dominatus est. Atque ita IOANNIS Neoburgii familia non vltra filium Christophorum progressa defecit.

III STEPHANVM, natum anno CIC CCC LXXXV, Ducem Bipontinum et Comitem Veldentianum: ad quem in diuisione Electoralis hereditatis, interuenientibus Proceribus, vti familiae erciscundae arbitris, dominium [Note: Immo praeter Simmerenses terras et tertiam Strombergae, locorumque contributorum partem, Bipontum etiam, Hornbacum, Tabernae montanae (Comitatus olim Bipontini portio) Kirckela, Nouum castellum, Trifelsa, Annaeuilla, aliaque plura Stephano in partitione ista obuenere. Vid. tab. Cod. Dipl. Palat. n. CCV p. 155 sq.] Simmeren et Stromberg, quod cum Electoratu connexum fuit, deuolutum est.

V OTHONEM, qui post mortem primogeniti fratris Ludouici Barbati, licet ceteris fratribus aetate iunior, Administrator Electoralis Palatinatus, ob virtutes, est constitutus. Migrauit ad aeterna beatorum gaudia, anno Christi [Note: Beuther. descript. Dom. Bipont. p. 3. Qui tamen sibi contrarius est, dum geneal. Comit. Palat. Rheni A. CIC CCCC XLV (perperam quidem) mortuum scribit.] CIC CCCC LXI. Sepultus

Reichenbaci. Vxorem habuit IOANNAM, Henrici Ducis Landshutensis filiam [Note: Ductam A. CIC CCCC XXVIII. Adlzreitter. P. II lib. VII p. 159.], ex qua quatuor filios sustulit. Aulae sedem habuit Mosbachii, quod fuit olim vna ex Imperialibus vrbibus, sed ante saecula plura, Gaesare consentiente, iurisdictioni Principum Palatinorum cessit. Inde Mosbacenses Palatini cognominati sunt, quorum stirps cito desiit.

Nam OTHONI II, huius OTHONIS Mosbacensis filio primogenito, Principi docto, et cum aliarum scientiarum, tum Mathematicarum studioso cultori: ceterisque tribus fratribus, caelibibus esse lubuit [Note: Obiit autem Otho hic II anno CIC CCCC XCIX, VII April. Tolmid. hist. Palat. Mst. p. 120.].

RVPERTVS, Episcopatui Ratisponensi praefuit [Note: Cui quidem impositus fuit anno CIC CCCC LVII, moriens vero valedixit A. LXV. Adlzreitter. P. II lib. IX p. 180 et 191.].

IOANNES, Augustanus Praelatus esse maluit, quam prosapiam Palatinam, in Germania nobilissimam, propagare: prout eius saeculi mores ferebant [Note: Obiit Ioannes in itinere sacro, Hierosolymis IIII Non. Octobr. anno CIC CCCC LXXXVI, ibique sepulturae locum inuenit. Leonh. Pauholtz addit. ad Andr. Presbyt. chron. p. 68.].

ALBERTVS, electus est Episcopus Argentinensis, vnanimi totius cleri consensu anno Domini M CCCC LXXVIII, praefuit huic Episcopatui optime et vtilissime annis XXVII mensibus IX, diebus V. Princeps erat humilis, mitis, placidus, omnibus benignus, et iccirco etiam omnibus carissimus. Infensus Iudaeis omnes e suo Episcopatu expulit: portentosi quoque sacerdotum concubinatus summus osor fuit et vindex acerrimus: pietatis studio nemini secundus. Obiit cum summo omnium suorum luctu, anno a nato Christo M D VI, d. XX Augusti.

Sepultus in Tabernis Alsatiae, sacello, in quo viuus sibi sepulturam adornarat [Note: Praeter hosce filios Otho Mosbacensis e Ioanna Landshutensi sustulit filias MARGARETAM, Reinharto Iun. Comiti Hanouiensi nuptam. DOROTHEAM, Landgrauio Leuchtenbergio elocatam. BARBARAM, ANNAM, Virgines Vestales. Vit. Polant. geneal. Comitum Palat. Rheni. Praeter filios, quos Auctor heic enumerat, Rupertus Imperator ex Elisabetha Norica suscepit filias tres; I MARGARETAM, quae Carolo Duci Lotharingiae, cognomento Audaci, in manum conuenit; pactis dotalibus anno CIC CCC XCIII Lutreae Caesareae initis. Vid. Cod. Diplom. Palat. n. CCXIII p. 160. II AGNETEM, quae Adolfo, primo Cliuensium Duci, nupsit: mortua A. CIC CCCC IIII, ac Coloniae Agrippinae in aede D. Ioannis sepulta. Beuther. descript. geneal. Dem. Bipont. p. 3. III ELISABETHAM, quae Friderico Duci Austriae anno CIC CCCC I desponsa (v. Cod. Diplom. Palat. n. CCXII p. 160) anno vero CIC CCCC VI matrimonii vinculo copulata, diem supremum obiit A. CIC CCCC IX, prid. Kal. Ian. tumulata in monasterio Stirpinensi, vulgo Stams. Gerard. de Roo hist. Austr. l. V. p. m. 165, Beuther. l. d. p. 3, Sigismund. a Bircken spec. hon. Austr. l. IIII c. XIII p. 502.].

Atque ita in istis quatuor fratribus genealogia OTHONIS I, Ducis Mosbacensis, RVPERTI Romanorum Reris filii natu minoris, defecit: et Mosbachium cum omnibus pertinentiis suis ad manus Philippi, Electoris Palatini, iterum reuolutum est.

SECTIO IIII De Stephano, Ruperti filio speciatim.

STEPHANVS supradictus RVPERTI Romanorum Regis filius, Ludouici Barbati Electoris Palatini, et Othonis Mosbacensis Ducis frater: ex coniuge ANNA, filia Friderici, vltimi Comitis Veldentiani et [Note: Ita quoque Trithem. chron. Hirsaug. P. II p. 394, Tolmidas hist. Palat. Mst. p. 87, immo ipse Tolnerus tabb. geneal. litt. C et D signatis. Quos tamen Fridericum, Comitum Veldentinorum vltimum, Stephnnique socerum, perperam Comitis Bipontini titulo insignire, quin Comitum Bipontinorum haud secus, quam Veldentinorum vltimum dicere, palam est.] Bipontini, duas distinctas stirpes produxit: Ex primogenito filio FRIDERICO Cynonoto, Simmerensem seu Spanheimensem; ex secundo genito LVD OVICO Nigro Bipontinam et Veldentianam. Ad portum aeternae quietis ambulauit anno Christi [Note: Beutherus descript. geneal. Dom. Bipont. p. 5. Vt corrigendi hic sint Vitus Polantus, geneal. Comit. Palat. Rheni, Spenerus syllog. geneal. p. m. 206, Pfeffingerus tab. geneal. C. I §. II p. 4, I. P. Ludewigius Germ. Princip. l. IIII C. I p. III, qui anno CIC CCCC XLIIII mortuum scribunt.] M CCCC LIX, sepultus Meisenheimii, cum XLIX annos laudabiliter gubernasset.

Ex coniuge ANNA, filios sex, et filias tres suscepit:

I FRIDERICVM, cognomento Cynonotum, Ducem Simmerensem, et Comitem Spanheimensem, a quo descendit moderna linea Electoralis Palatina.

II LVDOVICVM Nigrum, a quo linea Bipontina et Veldentiana recta linea geniturae descendit.

III RVPERTVM, qui assumptus est in Episcopum Argentinensem, summo consensu totius cleri, et populi; facta prius conuentione de perpetua pace vtrimque conseruanda:

quandoquidem priorum aliquot Episcoporum cum vrbe habitae dissensiones perniciosissimae fuissent cum vrbi, tum Episcopatui. Hac confoederatione Hagenoae facta et confirmata, Rupertus Episcopus Argentinam ingressus est insigni pompa, anno [Note: l. CIC CCCC XLIX. Vid. Hertzog. chron Alsat. l. IIII p. 112.] M CCCC XXXIX. Comitabantur eum pater Stephanus, et frater ipsius; multi item Comites ac Barones. Episcopatui praefuit feliciter annis XXXVIII. Inter homines esse desiit anno M CCCC LXXVIII, ingenti post se thesauro relicto, sepultus in Tabernis Alsatiae, vbi sedere plerunque et habitare solitus est [Note: Hac quidem sepulcri inscriptione; Hic iacet Reuerendus in Christo Pater et Dominus, Dominus RVPERTVS, Illustris Dux Bauariae ac Comes Palatinus Rheni, insignis ecclesiae Argentinensis Episcopus, Alsatiaeque Landgrauius, qui anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo octauo, die decima septima Octobris, christianissime obiit in Domino, Pontificatus. sui anno tricesimo octauo. Hertzog. l. d. p. 114.].

IIII IOANNEM, qui Episcopatui Monasteriensi praefuit annis aliquot vtiliter: inde translatus, Magdeburgensium factus est Archiepiscopus. Vitae spiritum extremum edidit anno M CCCC LXXV, sepultus Magdeburgi [Note: Cathedram Monasteriensem inscendit anno CIC CCCC LVIII: quam dum exornaret, anno CIC CCCC LXIIII, die, qui Luciae in fastis sacer est, Archiepiscopus Magdeburgensis electus est. Quo etiam, vndecim post annis, die Gibichensteinii vitam posuit. Trithem. chron. Spanh. p. 389 et chron. Hirsaug. P. II p. 485, Auct. anonymus chron. Magdeburg. p. m. 368. Vt errent Beutherus, descript. geneal. Dom. Bipont. p. 5, et Tolnerus, tab. geneal. lit. Dsignata, dum XIII Nou. exstinctum volunt. Alioqui non sine suspicione veneni mortuum scribit, quem modo dixi Trithemius chron. Duc. Bau. p. 119, vt et Vitus Polantus in geneal. Comit. Palat. Rheni. De cetero, quum iustitia, multarum scientia rerum, morum castimoma, aliisque virtutibus haud parum eluxerit, mortuus hanc meruit inscriptionem sepulcralem:

Bauariae natus IO. Praesul et hic tumulatus,
Virtutum cultor, pacis dux, criminis vltor.

v. Anonym. chron. Magdeb. l. d.].

V STEPHANVM, Decanum Ecclesiae Coloniensis, mortuum et sepultum Coloniae Agrippinae, anno M CCCC LXXXI.

VI IOANNEM, Canonicum Argentinensem.

I MARGARETAM, quae virgo ex hac vita decessit, anno M CCCC XXVI [Note: XXIII Nouembr. Beutherus l. d.], sepulta Anuillae.

II MARGARETAM, nuptam Comiti Leiningensi Iuniori [Note: Cui Emichoni fuit nomen. Beuther. l. d.] anno M CCCC XLIII.

III ANNAM, coniugem Vincentii Comitis Morsensis et Saarvverdensis factam, anno M CCCC LV.

HISTORIAE PALATINAE LIB. V De Regis RVPERTI posteris, Ducibus Simmerensibus, Bipontinis, ceteris.

Sectio I De Comitibus Palatinis Rheni Lineae Simmerensis prioris.

FRIDERICVS, primogenitus Stephani Bipontini filius, Ruperti Romanorum Regis nepos, cognomento Cynonotus, Germanice dictus der Hundsrucker, primus Dux Simmerensis, Comes in Spanheim; vxorem duxit MARGARETAM, Ducis Geldriae filiam, quae peperit ei tres filias, moniales Treuirenses: et tres filios: quorum primus

IOANNES patri in Principatu successit;

RVPERTVS secundogenitus Episcopatui Ratisponensi pie ac prudenter praefuit;

FRIDERICVS tertiogenitus, Canonicus fuit Treuirensis, Moguntinensis, Coloniensis, et Argentinensis [Note:

Praeter Ioannem, Rupertum ac Fridericum, quos Auctor heic enumer at, FRIDERICVS Cynonotus e Margareta coniuge, Arnoldi Geldri filia, sustulit filios

STEPHANVM, Praepositum Coloniensem. vid. Trithem. P. II chron. Hirsaug. p. 503. et

VILHELMVM, Canonicum Treuirensem, Treuiris mortuum. Trithem. chron. Duc. Bauar. p. 119.

Ceterum FRIDERICVS hic Cynonotus, frimus Sinmerensium Dux, natus est anno CIC CCCC XVII. Beuther. descript. genealog. Dom. Bipont. p. 4, Auct. geneal. Palat. A. CIC ICC XVII editae. Viuis excessit anno CIC CCCC LXXX, XXVIII Nou. Trithem. chron. Duc. Bau. p. 119, Beuther. l. d. ac Rauingeresburgi sepulcro illatus est. Trithem. l. d. Beuther. 1. d. Margaretam reliquit viduam, quae A. CIC CCCC LXXXVI maritum fatali excessu subseequuta, eius ad latus sepulta est. Beuther, l. d.

].

IOANNES I, Friderici Cynonori primogenitus filius, nuptias celebrauit cum IOANNETA Nassouica, Ioannis filia: ex qua genuit successorem IOANNEM II [Note: Et FRIDERICVM, collegio Canonic. eccles. Cathedral. Argentorat. Praepositum.]. Princeps fuit pacis et otii potius, quam bellicae gloriae studiosior, contentus eo, quem a patre acceperat, Principatu. Obdormiuit in Domino, anno reparatae salutis CIC D IX.

IOANNES II, Ioannis I filius, Friderici Cynonoti nepos, natus anno CIC CCCC LXVIII. Princeps fuit sapientia, iustitia, prudentia, morum integritate et moderatione, omnique virtute praestantissimus: quo nomine etiam a Carolo V Caesare plurimum amatus ac honoratus, summo Iuris Tribunali, seu Camerae Imperiali praefectus est. Etsi vero per totam vitam Pontificiae religioni addictus fuit; paullo ante mortem tamen professus est, se in solo Christi merito omnem suam spem collocare, atque ita in ardentissima inuocatione nominis Christi vitam

feliciter clausit, anno M D LVII, die XVIII Maii, aetatis LXXI.

Vxores habuit duas: BEATRICEM, Marchionissam Badensem, Christophori filiam: et MARIAM Oetingensem, quae trium filiorum eum parentem fecerunt [Note:

Enimuero non hi solum, quos Auctor heic enumerat, sed plures adhuc alii

IOANNI II fuere liberi; et quidem

CATHARINA, Combae, Virginibus Deo sacratis praefecta.

IOANNA, Praeposita Boppardiensis.

OTTILIA, Vestalis Boppardiensis,

BRIGITTA, Antistita virginum Neoburgi ad Nicrum Deo dicatarum.

ELISABETHA, quae Georgio, Comiti Erpacensi, nupsit.

HELENA, quae A. CIC IC LI, XKal. Decembr. Heidelbergae

Philippo Hanouio in manum conuenit.

VILHELMVS, natus anno CIC IC XXVI, et in iuuentute exstinctus.

SABINA, quae vxor facta est Lamoralli, Comitis Egmondani, ducta anno CIC IC XLIIII, in Comitiis Spirensibus.

AMALIA, Philippo, Comiti Leiningio, matrimonio iuncta.

Qui liberi quidem omnes IOANNI e priori coniuge, BEATRICE Badensi, A. CIC IC XXXV, XIIII April. mortua, nati sunt. vid. Spener. syllog. geneal. p. 209 sq. Buckisch. hist. Palat. P. II C. III §. VIII p. 71; vt adeo corrigendus heic Auctor sit Pareus.

].

Horum primus FRIDERICVS, vero cognomento Pius, LVDOVICI Barbati Electoris Palatini linea in Othone Henrico extincta, Deo ita ordinante, et Caesare adiuuante, Electoratum Palatinum princeps in Simmerensem familiam intulit; et Ecclesiam a fermento humanorum commentorum de Eucharistia, ac de persona Christi, perpurgandam curauit.

GEORGIVS, huius Friderici Pii, et Richardi frater, natus anno [Note: + Male. Editus siquidem in lucem fuit Georgius A. CIC IC XVIII, Spener. syllog. geneal. p. m. 210, Buckisch. hist. Palat. P. IIC. III §. IX p. 71, Tolner. tab. geneal. lit. C signata.] MD XIIII, nuptias celebrauit cum ELISABETHA,

Hassiae Landgrauia, Gulielmi Senioris filia. Adolescens sacris destinatus, tandem illis desertis, doctrinam Evangelii agnouit, et constanter amplexus est. Militauit etiam Philippo Hispano. Euocatus placide ex hoc mortali saeculo, anno MD LXIX, sepultus Simmerae.

RICHARDVS, Friderici Pii Electoris Palatini, et huius Georgii Ducis Simmerensis frater, Ioannis II filius tertiogenitus, Principatum Simmerensem prudenter gubernauit; a Reformatarum vero Ecclesiarum religione fuit alienissimus, aduersus quas minas saepe atroces spirauit. Mortuo Ioanne Casimiro, Administrator Palatinatus fortissimo, tutelam Electoralem ad se pertinere contendit. Verum cum Illustrissimus Princeps Fridericus IIII pupillus, annum aetatis decimum octauum mox completurus esset; tutela mox egressus, et sui iuris factus, gubernationem Electoratus Palatini, vigore Aureae Bullae, ipse adiuit, et Richardum Palatinum Simmerensem, patruum suum magnum, tutoris et curatoris munus sibi deberi, ex aurea Bulla, et declarationibus a Sigismundo Imperatore datis, summa ope euincere conantem, citatis iisdem Bullis et declarationibus, refutauit. Nihilominus Richardus Simmerius seu vi, seu astu, quasdam praefecturas in Electorali Palatinatu inuasit, iamque res ad arma spectabant: sed tandem interuentu aliorum Principum motus hi compositi sunt, restitutis vltro a Richardo, quas occupauerat, praefecturis.

Haud multo post Illustrissimus Princeps Richardus, in oppido Simmerensi aulae sedem habens, vitam cum morte commutauit, anno M D XCVIII, mense Ianuario, aetatis LXXV.

Ex tribus vxoribus, IVLIA Widena, Wilhelmi Comitis; AEMILIA Wirtembergica, Christophori Ducis; et ANNA MARGARETA Palatina, Georgii Ioannis filia, nullam prolem

reliquit [Note:

Quos enim e prima vxore sustulit liberos, vel ipso statim in ortu vitam reliquerunt, vel breuioris fuere aeui. Quippe IVLIANA, nata A. CIC IC LXXI, XXI Non. obiit A. LXXII, IIII Febr. CATHARINA, nata A. LXXIII, X Maii, viuis excessit A. LXXXI, XII Octobr. Duo masculi ipso in partu exstincti sunt; prior anno LXXIIII, alter cum matre.

Ceterum RICHARDVS lucem adspexit anno CIC IC XXI, XXV Iul. IVLIAE Widenae fidem coniugii dedit anno LXIX: AEMILIAE Virtembergicae A. LXXVIII: ANNAE MARGARET AE Lutzelsteiniae A. LXXXIX. Mortuus est XIII Ian. anno, quem Auctor heic signat, XCVIII, non vero XCIII, vt Beutherus geneal. Comit. Palat. Rheni habet.

]. Itaque Simmerensis ditio iure hereditario rediit ad Serenissimum Principem Fridericum IIII, Electorem Palatinum, gloriosae recordationis, et sic cum Septemuirali Ducatu postliminio est vnita, a quo, post obitum Ruperti Romanorum Regis, Stephano Palatino Bipontino in portionem hereditariam fuerat assignata.

Sectio II De Ducibus Bipontinis.

LVDOVICVS, cognomento Niger, Stephani filius secundogenitus, Ruperti Romanorum Regis nepos, lineam Bipontinam et Veldentianam propagauit. Cum Friderico Victorioso Electore Palatino bella gessit, sed non sine summa rerum suarum iactura. Naturae concessit anno M CCCC LXXXIX, die XIX Iulii, sepultus Meisenheimii. Vxorem habuit Gallicanam, IOANNAM Croianam, quae peperit ei hos liberos:

I DAVIDEM, immatura morte extinctum.

II CASPARVM, natum anno CIC CCCC LVIII, qui ducta vxore Amalis, Alberti Achillis Marchionis Brandenburgici filia, cum esset impotens et inutilis ad generandum, testiculos sibi,

patre nesciente, fecit praescindi. Vnde commota vxor ab eo discessit, ad genitorem suum reuersa. Dux vero Casparus pro fatuo habitus, a fratre custodiae mancipatus est: mortuus anno Domini M CCCC LXXXI [Note: Duo sunt, qua hic notari merentur. 1) quod Caspar hic Dux Bipontinus impotens fuerit, et ad generandum ineptus. Procreasse enim filiam notham, Ameliam, A. CIC IC II Alberto, Theobaldi Cellarii Kirckelensis filio, constitutis annuos ad sumtus certis reditibus (duorum scilicet medimnorum siliginis, et centum florenorum) elocatam, certis e documentis habeo. 2) quod is A. CIC CCCC LXXXI fatis concesserit. Superuixisse namque patri, et A. CIC CCCC XC tum Alberto, Ioannis ab Hornbaco filio, quaedam Ioannis ab Hassel bona sub lege beneficiaria concessisse; tum ab Philippo Electore Palatino non minus quandam telonii Cubensis et Baccharacensis partem; quam a Ioanne Antistite Vormatiensi oppidulum Landsberg-Muscheln, aliaque iure clientelari accepisse, infra pluribus demonstrabo.].

III ALEXANDRVM, de quo paullo post.

IIII ALBERTVM, Episcopum Argentinensem [Note: Ita quidem plerique. Quos tamen falli, res ipsa loquitur. Rupertum namque, Stephani Bipontini filium, A. CIC CCCC LXXVIII defunctum, excepit Albertus, Mosbacensis familiae; cui A. CIC IC VI, XX Aug. mortuo successor datu Vilelmus, Comes Honsteinensis, qui A. CIC IC XLI, XXIX Iun. moriens pedum ac honoris infulas reliquit Erasmo Pincernae Limburgensi; quo A. CIC IC LXVIII, XXVII Nov. rebus humanis exempto, anno sequenti, die XXVI Ian. cathedram inscendit Ioannes, Comes Manderscheidius.], mortuum anno M D XXIII.

V PHILIPPVM, Canonicum Argentinensem, qui decessit ex hac vita, anno M CCCC LXXXIX, sepultus Meisenheimii.

VI IOANNEM, Canonicum Argentinensem.

VII SAMPSONEM, qui anno Christi CIC CCCC LXXX, aetatis VI die Ascensionis Domini, Biponti de turri praecipitatus, miserrima morte periit.

Filiae LVDOVICI Nigri, Ducis Bipontini;

I CATHARINA, Monialis, et Abbatissa Treuirensis.

II MARGARETA, nupta Generoso Comiti [Note: Margaretam primo fuisse Abbatissam Boppardiensem, et deinde Philippo Nassouio nupsisse, memor ant Bircken spec. hon. Austriac l. I C. XVI p. 144, Spenerus syllog. genealog. p. m. 231, Buckisch histor. geneal. Palatino-Bau. P. II C. VI §. III p. 198, Tolnerus tab. genealog. lit. D signata. Alii, speciatim Beutherus descript. genealog. Dom. Bipont. p. 7, primum Ioanni Comiti Solmensi in manum convenisse; deinde viduam factam, Ioanni Ludouico Comiti Nassouio-Sar apont ano connubii fidem addixisse, scribunt. Atenim, vti hi Margaretam cum Elisabetha confundunt; ita non minus illi errant. Desponsa quidem fuit, quum adbuc impubes esset, Philippo, Ioannis Nassouii filio, itidem impuberi, A. CIC CCCC LXV; sed sponsalibus postea rescissis, velum induit, et monasterii B. Virginis Mariae in monte extra muros Boppardienses antistita facta est, suffecta an. CIC CCCC LXXXIV Christina Greiffenkloe, mortua an. CIC IC XIIII. v. Bruschius chronolog. monast. Germ. cent. I p. 437.] Philippo Nassouio.

III ELISABETHA, nupta primum Ioanni Comiti Solmensi, anno M CCCC LXXXVIII Meysenheimii. Postea Ioanni Ludouico, Comiti Nassouio, Saraeponti [Note: Elisabetha quidem haec Ioanni, Comiti Solmensi familiae Muntzenbergiae, A CIC CCCC LXXXII defponsae fuit, sed non domum ducta. Ioanni Ludouico, Comiti Nassouio-Saraepontano antem nupsit A. CIC CCCC XCII, quum ei iam A CIC CCCC LXXXVII, auspice Bertholdo, Archiepiscope Moguntinensi, promissa esset. Ceterum in viuis esse desiit an. CIC IC, condita. in monasterio, S. Arnuali memoriae dicato, non procula Saraponte.].

IIII IOANNA Monialis.

V ANNA, Monialis Vesaliensis et Bopardiana, mortua Bopardiae, anno M D XX.

ALEXANDER, filius Ludouici Nigri, nepos Stephani, pronepos Ruperti Romanorum Regis, natus anno CIC CCCC LXII, et fratri Casparo captiuo succedens, cum claudus ex morbo pustularum, et valetudinarius, Ducatum Bipontinum gubernasset annos XXV, ex hac vita migrauit. anno M D XIIII, vltimo die

Octobris. Sepultus Biponti in templo a se constructo. Bellum gessit cum Philippo Electore Palatino, a Caesare Maximiliano I proscripto.

Ex coniuge MARGARETA, Cratonis Comitis Hohenloensis filia, procreauit hos filios;

I LVDOVICVM, qui patri succedens, feces fermenti Papistici ex ecclesiis Bipontinis, Ioannis Schvvebelii ministerio, primus expurgauit, nihil moratus vicinorum Episcoporum minas.

II GEORGIVM, Canonicum Coloniensem et Treuirensem.

III RVPERTVM, a quo descendit linea Lützelsteinensis.

Filiae ALEXANDRI, Ducis Bipontini.

I IOANNA, nata A. M CCCC XCIX. Monialis Treuirensis et Bopardiana. Denata anno M D XX.

II MARGARETA, Monialis Bopardiana, mortua anno M D XLII.

III CATHARINA, nupta Othoni Comiti Riedbergensi.

LVDOVICVS, Alexandri filius, Ludouici Nigri nepos, Princeps Marte togaque insignis, Carolo V Caesari militans, Franciscum Galliarum Regem ad Traiectum repressit: et paucissimis sacri Romani Imperii Principibus exceptis, primus fere inter assertores doctrinae Euangelicae extitit, eamque per electum Dei organum, Ioannem Schvvebelium, repurgatam, serio ac magno zelo intrepide amplexus est; quantumuis viciniores Episcopi, magnis insultibus, minis et terroribus se opposuerint, atque ab instituta suarum ecclesiarum prouincialium reformatione retrahere atque impedire omni studio conati sint.

Vxorem duxit ELISABETHAM, ex Landgrauiorum stirpe illustrissima prognatam, filiam Wilhelmi Senioris, quae singulari quoque religionis ac pietatis zelo accensa, tota desiderio verbi Dei flagrabat. Annos natus vix XXX, in ipso flore aetatis exspirauit, anno Domini M D XXXII, sepultus Biponti: ingenti sui desiderio, et vnico filio WOLFGANGO pupillo

relicto: vnica item silia CHRISTINA, quae huic mundo valedixit, anno M D XXXIIII, humata itidein Biponti.

WOLFGANGVS, Ludouici filius, Alexandri nepos, ab illustrissimis parentibus non vitam solummodo et ditionem mediocrem, sed etiam ingenii Virtutumque Heroicarum semina accepit. Patrem iuuenem, ipse vix ingressus primam pueritiam, amisit: post cuius obitum, sapientis et pientissimae Principis matris Elisabethae, vt et patrui Ruperti Tutoris, disciplina, ad pietatem, et omnium virtutum principi conuenientium officia excitatus et excultus est: praeceptorem in studiis litterarum nactus M. Casparum Glaserum, virum integritate vitae, doctrina et pietate insignem. Adolescens ad agnatum Palatinum, Fridericum II, Principem sapientissimum, sicut Achilles ad Chironem missus est, vt illius praeceptis ac exemplis, in domestica consuetudine, et deliberationibus, quibus adhibebatur, ad Reip. gubernationem praepararetur. Fridericus etiam Palatinus, vbi indolem adolescentis generosissimam perspexit, singulari beneuolentia eum deinceps toto vitae tempore complexus est: ac postquam Serenissimo fratri Ludouico Pacifico in Electorali dignitate successisset: huic agnato Principi Wolfgango, iuueni adhuc, sed ante annos curam gerenti, animosque viriles, vices suas in superiore Palatinatu Ambergae regendo commendauit: quod munus ille summa cum prudentiae, iustitiae et moderationis laude, vsque ad Friderici II Septemuiri Palatini obitum, postea administrauit Paternae ad Bipontem prouinciae gubernationem, suadente Friderico II Electore Palatino, et voluntate patrui Ruperti Tutoris, plane adhuc adolescens, natus annos XVIII, Germania tum me diocriter adhuc pacata et tranquilla, susceperat.

Initio statim administrationis, grauissima deliberatione omnium ordinum decreuit, vt pia Euangelii doctrina, cuius semina sub patre Ludouico, et Ruperto patruo, tutore suo, passim sparsa erant, iuxta confessionem Augustae Carolo V Imperatori

anno M D XXX exhibitam, vbique in ecclesiis suae ditionis aequabiliter sine dissensione proponeretur. Postea etiam toto vitae suae curriculo nihil prius aut antiquius habuit illustratione gloriae Dei, ecclesiarum ac scholarum salutari constitutione: neque vllis sumptibus in negotiis, ad veram religionem, et doctrinarum ftudia pertinentibus, vnquam pepercit. Ardente bello Smalcaldico, victoreque Carolo V Imperatore, fines eius transeunte, a semel recepta, et in ecclesias suae prouinciae introducta sincera Euangelii doctrina, dimoueri se minime passus est. Cum etiam non vnis litteris a Caesare vrgeretur, vt ab ea, quam hactenus prosessus fuerat, religione discederet, et promulgato decreto religionis, quod vocarunt Interim, pareret: rescripsit, se quidem inuulnerata conscientia ipsi satisfacere non posse, quod ad religionis mutationem attinet: alioquin paratissimum esse, more et exemplo maiorum, sui caussa nihil non facere. Si vero ministros solum vertere iubeat, quanquam id admodum graue sit et sibi et suae ditionis populo, illos tamen mandatis eius obtemperaturos. Agitata sunt deinde, obsidionis Magdeburgensis tempore, inter aliquot Prineipes Germaniae consilia belli aduersus Carolum V Imp. tuendae religionis, et liberandorum Principum captiuorum igitur, suscipiendi: quibus se immiscere noluit prudentissimus Princeps Wolfgangus, cum prioris belli ciuilis exitum infelicem et funestum meminisset: Henricum tamen II, Galliarum Regem, Principibus illis confoederatum, occupata Mediomatricum vrbe, Bipontem cum exercitu venientem, splendide et reuerenter excepit, cum quidem ille omnia regia bonitatis et clementiae signa viciffim ostenderet.

Posteaquam vero, Deo clementer gubernante, optimorum et publicae tranquillitatis amantissimorum Regum, Ferdinandi I et Maximiliani II intercessorum sapientia ac moderatione, intra semestre, finis bello impositus, et pax religioni, libertas Germanico Imperio, et Principibus captiuis reditus ad suos confectus esset:

respirantibus in tota Germania Protestantium ecclesiis: Princeps Palatinus Wolfgangus aurea quoque illa pace non ad otium et voluptates Principe indignas, sed ad ornandas suarum regionum ecclesias, neruos iustitiae ac pacis publicae stabiliendos, et reliquias controuersiarum, quae socero Philippo Landgrauio, et aliis Principibus, ex foedere Smalcaldico, et aliunde intendebantur, amice placideque componendas, vsus est. Praeter inferiores singulorum oppidorum et pagorum ludos litterarios, in quibus legendi ac scribendi rationem, et initia Grammatices ac Catecheseos pueri discerent, duas etiam superiores Scholas, et Gymnasia celebriora condidit; alterum Lauingae ad Danubium, in Neoburgensi Ducatu, quem partim ex titulo, partim ex donatione, a Serenissimo Electore Othone Henrico accepit: alterum in Bipontino suo Ducatu, Hornbachiae. Eruditorum et iustitiae amantium Consiliariorum familiaritate inprimis delectabatur, quos, exemplo Alexandri Principis Romani, magno numero alere, et in deliberationibus singulorum sententias attente audire solitus est.

In publicis Imperii negotiis et periculis conferebat pecuniam, et milites officiose mittebat aduersus Turcas. Militauit ipse anno M D LXVI suis impensis et stipendio, trecentos equites lectissimos in Hungariam ducens, vbi ad exitum belli vsque in statione mansit. Cum vero in Gallia omnes ii, qui in Pontificis verba iurare nollent, ad necem quaererentur; Germanorum Principum Protestantium auxilium implorarunt. Horum precibus permotus Illustrissimus Dux Bipontinus Wolfgangus, Germanos Ludouico Borbonio Principi Condaeo (vt ante obitum efflagitarat) adduxit, cui Caspar Colignius Amiralius, et alii Principes Galli obuiam properarunt, vt exciperent. Habebat secum Wolfgangus septies mille et quingentos equites, et sexies mille pedites. Sed in itinere ex laborum assiduitate, et calorum ac curarum aestu, febri ardentissima correptus, Nessunii, inter Ludouici Nassouii Comitis manus, die vndecimo Iunii, placide exspirauit,

an. Dom. MDLXIX, aetatis quadragesimo tertio. Corpus exenteratum ad Limouices in templo vrbis Engolismorum depositum fuit. Vnde post biennium, ne qua ob religionis dissidia contumelia afficeretur, Rupellas delatum, et pia coniugis ac filiorum cura, per amplissimos maris Gallici, Anglici, Germanici, et Cimbrici Chersonesi tractus, diuersa fortuna iactatum, tandem portum Lubecensem appulit. Inde per Saxoniam, Hassiam, et Rheni ripam deductum, die XXIII Septembris anno M D LXXI Meisenhemii in sepulcro Maiorum honorifice terrae mandatum est [Note:

[Gap desc: Greek words] lapidi adposito incisam, quum in compendio complectatur, quae hucusque dicta sunt, no possum, quin in memoriam Herois buius adducam. Sic autem illa:

WOLGANGVS PALA. RHENI. LVDO. PALA. ET D. ELISABETHAE LANDGRA. HASS. F. RVPER TI IMP. RO. ATNEP. PRINCEPS IVSTITIA FORTITVD. ET LIBERALITA. INCLYTVS. PROVINCIAS SVAS OPT. LEGIB. ET HONESTISS. DISCIPLINA AN. XXVI REXIT. PVRAM EVANGELII DOCTRINAM TEMPORE PERICVLOSISS. CONFESSVS ET TVTATVS EST. ECCLESIAS SVAS IDOLOLATRIA PAPISTICA ET ALIIS SECTIS ABOLITIS RECTE DOCERI CVRAVIT. SCHOLAS LAVING. ET HORNBACH. CONSTITVIT. MAX. II IMP. RO. CONTRA SOLIMANNVM TVRCAM CVM F. D. PHILIP. LVDO. SVIS IN HVNGARIA STIPENDIIS MILITAVIT. VALIDVM GERMAN. EXER CITVM IN GALLIAM VLTRA LIGERIM DVXIT ET RELIGIO. NOMINE AFFLICTIS OPEM ET TVRBATO REGNO PACEM ATTVLIT. QVA IN EXPEDITIO. APVD LEMOVICES IN PAGO NESSIN FEBRI MORTALEM HANC VITAM PIE FINIVIT III ID. IVNII AN. M D LXIX. CVM VIXISSET AN. XLIII MENS. VIII D. XXII [Note: Quod si ita est, nec scalptoris errore vitium in numeros irrepsit, sequitur, scriptores gene alogicos ad vnum omnes alucinari, dum Wolfgangum A CIC IC XXVI, d. XXVI Sept. natum tradunt. Editus nameque in lucem fuisset A. XXV, d. XX Septembr.]. CVIVS CORPVS MOESTISS. CONIVGIS D. ANNAE ET FF. D. D. PHILIP. LVDO. ET IOHAN. PIETATE EX GALL. TERRA MARIQVE DEPORTATVM ET IN HOC D. LVDO. PROAVI SEPVLCH. ILLATVM EST IX CAL. OCTOBR. AN M D LXXI.

].

Ex illustrissima coniuge ANNA, Philippi Landgrauii Hassiae filia, suscepit V filios et [Note:

Immo VIII; vt velex ipso eius epitaphio, quod adferimus, petet, Sic antem istud:

ANNA PALA. RHENI PHILIP. SEN. LANDGRA. HASS, ET CHRISTINAE DVCIS. SAXO. F. NATA CASSEL. ANNO CHRISTI M D XXIX DIE XXV OCTO. PRINCEPS PIETATE CASTITATE ET BENEFICENTIA IN PAVPERES INCLYTA. CVM MARITO SVO WOLFGANGO PALA. RHENI XXIIII ANNIS IN CONIVGIO VIXIT. V FILIOS ET VIII FILIAS ENIXA. HORVM X AD MATVRAM AETATEM PIE EDVCAVIT. ET DE VI EORVM CONIVGIO ET NVMEROSA PROLE LAETATA EST. RELIQVIS PARTIM IN INFANTIA MORTVIS. PARTIM ADHVC INNVPTIS. POST MARITI OBITVM XXII ANNOS IN VIDVITATE HONORIFICE TRANSEGIT PAVPERES HVIVS LOCI SICVT ET NEOPVRGI AC BIPONTI LIBER ALITER DO TAVIT. TANDEM AETATE ET ANNIS CONSVMPTA CONSCRIPTO TESTAMENTO PIE IN CHRISTO IN HVIVS LOCI ARCE OBDORMIVIT ANNO DOM. M D XCI. DIE X MENS. IVL. CVM VIXISSET IN HVIVS MVNDI AERVMNIS ANNOS LXI, MENSES VIII. DIES XV. CVIVS CORPVS MOESTISSIMOR VM LIDERORVM ET NEPOTVM PIETATE IN HOC SEPVLCHRVM AD MARITVM EST COLLOCATVM CVM OMNIBVS IN CHRISTVM CREDENTIBVS LAETAM RESVRRECTIONEM MORTVORVM AD VITAM AETERNAM EXPECTANS. AMEN.

] VII filias.

Filii WOLFGANGI Ducis Bipontini,

I PHILIPPVS LVDOVICVS, a quo linea Neoburgica moderna descendit.

II IOANNES I, qui patri in Ducatu Bipontino successit.

III OTHO HENRICVS, natus Ambergae, anno [Note:

Perperam. Otho namque hic Henricus, Volfgangi filius, natus est A. LV I, XI Cal. Aug. 4 inter et 5 matutin. v. Beutherus descript geneal. Dom. Bipont. p. 13, Spenerus syllog. geneal p. 235.

Filiarum vero, quas superstites reliquit, fuere tres, DOROTHEA SOPHIA, SABINA, et SVSANNA. Quarum illa obiit an. CIC ICCVII, nata an. CIC IC LXXXVIII: ista A. CIC IC LXXXIX, XXV Febr. in lucem edita, A. CIC ICC XXII Ioanni Georgio, Baroni Wartenbergio, Regni Bohemiae Archipocillatori hereditario, elocata est. Haec, nata A. CIC IC XCI, V Decembr. A. CIC ICC XIII, V Iun. Georgio Ioanni Veldentino agnato nupsit. Conf. Spenerus syllog. geneal. p. 235, Buckischius hist. geneal. Palatino-Bau. P. II C. XI §. XXI p. 274.

Reliqui, quos Otho Henricus ex vxore sustulit, liberi, si Ritershusium audias, fuere;

LVDOVICVS natus, denatusque A. CIC IC LXXXIIII.

ANNA ELISABETHA, nata A. CIC IC LXXXV, eodemque anno defuncta.

GEO RGIVS FRIDERICVS natui et mortuus anno CIC IC LXXXVII

GEO RGIVS OTHO, natus, fatisque functus anno CIC IC XC.

MARIA ELISABETHA, A. CIC IC XCIII nata, viuis que exempta.

ANNA SIBYLLA, nata A. XCIIII.

ANNA SOPHIA gemellae, natae anno XCV, denatae XCVI.

MARIA SABINA gemella, natae anno XCV, denatae XCVI.

DO ROTHEA VRSVLA, nata A. XCVII, mortua A. XCVIII.

FRIDERICVS CHRISTIANVS, natus et denatus A. CIC ICC.

] M D LI, XXII Iulii. Nuptias celebrauit cum DOROTHEA MARIA Wirtembergica, Christophori filia, A. M D LXXXII. Mortuus Sultzbaci, anno CIC ICC IIII, d. XIX Aug. nullo herede masculo relicto.

IIII FRIDERICVS, natus Meisenhemii, A. M D LVII d. XI Aprilis. Nuptias celebrauit cum [Note:

Al. CATHARINA SOPHIA. vid. Beuther. descript. geneal. Dom. Bip. p. 13, Buckisch. histor. geneal. Palatino-Bau. P. II C. X §. XXII p. 274. Quos ex ea procreauit liberos, hi sunt:

ANNA SOPHIA, nata A. LXXXVIII, XXI Nou. ob. A. LXXXIX, XXI Mart.

GEORGIVS FRIDERICVS, natus A. XC, VIII Mart. ob. eod. anno, d. XX Iul.

FRIDERICVS CASIMIRVS, gemellus cum fratre, obiit d. XVI Iul. A. XC.

] SOPHIA DOROTHEA Lignicensi, Henrici Principis filia. Obiit Friderichsburgi A. M D XCVIII, sepultus Lauingae.

V CAROLVS, a quo linea Birckenfeldensis promanat.

Filiae WOLFGANGI Ducis Bipontini.

I CHRISTINA, nata Biponti anno M D XL VI, d. XXVIII Februarii [Note:

CHRISTINA haec, quam Buckischius histor. geneal. Palatino-Bau. P. II C. VIII §. VII p. 220 in cunis statim morte oppressam scribit, ad multam aetatem vixit, et Odernhemii ad Glanum, vbi aliquot annos vitam caelibem egerat, mortua est A. CIC ICC XVIIII IIII Id. Mart. sepulcro maiorum illata X Kal. April. Quo fine placet apponere epitaphium ei positum.

Die Durchleuchtige Hochgeborne Fürstin vnd Frewlin Christina Pfaltzgrevin bey Rhein, Hertzogin in Bayern, Grevin zu Veldentz vnd Sponheim, Hertzog Wolfgangs Pfaltzgraven bey Rhein vnd Frauen Anna Landgrevin zu Hessen Tochter, ist in diese welt geboren zu Zwaybrucken den 29 Februar. Anno M D XLVI, vnd aus derselben von Gott zu sich in die himlische freude abgefordert den 12 Martii Anno M DC XVIIII. Ist allhie zu Meysenheim zu ihren hochlöblichen Vorältern gesamlet, vnd in derselben grabe christlich zur erden bestattet den XXIII Martii Anno M DC XIX.

].

II DOROTHEA AGNES, nata Ambergae anno M D LI, die XVI Nouembr. denata et sepulta ibidem anno LII.

III ANNA, nata Ambergae, anno M D LIIII d. II [Note:

In epitaphio nata dicitur II Iunii. Sic enim ibi:

Die Durchleuchtige Hochgeborne Fürstin vnd Freulin Freulin ANNA Pfaltzgrevin bey Rhein, Hertzogin in Bayern, Grevin zu Veldentz vnd Sponheim, ist in diese Welt geboren zu Amberg den 2 Iunii Anno 1554, hat mit Gottes gnaediger hilff vnd gnad im wahren glauben, auch tugendlicher ziicht vnd gehorsam gelebt bis auf den 13. Nouembris Anno 1576. Und ist. ihr gantzes alter gewesen 22 iahr, 5 monat, 24 [Note: Cum nata dicatur Anna IIII Non. Iun. A. LIIII et diem obiisse Id. Nou. A. LXXVI, vixisset vtique an. XXII mens. V et dios XI, on XXIIII, vti hic habetur.] tage; an welchem tag sio ihr leben in christlichem glauben vnd bekantnuss mit rheu inrer sünden vnd gewisser hoffnung vergebung derselben, aufferstehung des fleisches vnd eines ewigen Iebens durch den verdienst vnsers Seeligmachers Iesu Christi seelig hat beschlossen, vnd sich willig in willen Gortes mit geduld vnd anruffung zu Gott ergeben, ist allhie zu Meisenheim in ihrer Hochlöblichen Vorältern grab christlich zur erden bestatter den 18 Nouembr. 1576. Welcher der Allmaechtig Gott am iüngsten tag mit allen, so an ihn glauben, eine seelige froliche aufferstehung wolle verleihen zum ewigen leben Amen.

] Iulii, defuncta A. M D LXXVI, d. XIII Nouembr. sepulta Meisenhemii.

IIII ELISABETHA, nata Ambergae A. M D LV, d. XIIII Iun.

V BARBARA, nata Neoburgi ad Danubium, anno M D LIX, d. XXVII Iulii; nupta Gothofredo, Comiti Oetingensi A, M D XCI.

VI MARIA ELISABETHA, nata Neoburgi ad Danubium, A. M D LXI, d. IIII Octobr. nupta Emichio, Comiti Leiningensi iuniori, A. M D LXXXV.

VII SVSANNA, nata Neoburgi ad Danubium, anno M D LXIIII, d. III Octobris: denata A. LXV, d. XXVII Iunii, sepulta Lauingae.

NB. Inter filias Volfgangi tertio loco numeranda venit ELISABETHA, nata A. CIC IC LIII, d. XXI Mart. mortua A. LIIII, d. XXI April. cum sorore [Gap desc: Greek words] , quae Annam naescendi ordine excepit, et loco quarto heic memoratur, haud confundenda.

IOANNES Senior, Wolfgangi Ducis Bipontini filius secundogenitus, natus Meysenheimii, anno MDL, d. XVIII Maii; gubernationem Ducatus Bipontini suscepit anno M D LXX. Fuit singularis exempli Princeps, diuina sapientia solide imbutus, exquisita doctrina politissime excultus, iudicio acerrimo, ingenioque excellenti, et memoria stupenda, vera denique et vitae et fidei puritate insigniter praeditus. Reformatae doctrinae propagationem sedulo promouit, et ecclesiae aedificationem, vt Zerubabel Christian us, fortiter et constanter iuuit, seriamque animi sui pietatem coram toto mundo testatus est, edito libello Catechetico, cui praesationem praefixit sua manu exaratam. In itineribus hoc ei fuit solenne, vt diebus iis, qui concionibus habendis destinati, viam nunquam ingrederetur, nisi audita prius concione, precibusque habitis. In ea porro studia, quae sibi ab Historiis nomen asciuerunt, quasi in hortum amoenissimum, summa cum oblectatione diuertere toto vitae tempore consueuit: quin etiam opus Genealogicum Illustris Comitum Palatinorum, ab Antenoris Troianorum Principis prosapia, continua successionis serie, per Sicambrorum et Francorum Regum familias, ad Pharamundum, Carolum M., Othones, Schirensem et Wittelsbacensem, vsque ad Illustrissimos Palatinos ad Rhenum Comites nostri saeculi, diuturno labore atque sudore, per 2773 annorum spacium deduxit, et perfecit; totamque adeo incliti generis Palatini genealogiam, a multis annis tanto studio ac successu

indagauit, vt si quo humana sagacitas peruenire potest, sua penetrauerit, nec quicquam in amplissimo illo campo tam sit abstrusum, reconditum, et inexplicabile, quod non repertum et euolutum, animo complexus, digitis suis cognitius promptiusque habuerit. Praeter pietatis et historiarum studium, eiusdem Celsitudinis prudentia, moderatio, temperantia, clementia, beneficentia, liberalitas erga benemeritos, ceteraeque virtutes plane heroicae ita notae sunt; vt non, qui eas laudet, assentator; sed qui eas non laudet, maleuolus et inuidus iure pronunciandus sit.

Cum vero in Ducatus Bipontini solio rempublicam XXIX annos feliciter administrasset, placide in Domino obdormiuit, et hanc fragilem vitam cum caelesti commutauit, anno M DC IIII, XII Augusti, Germersheimii in Palatinatu, quo ad Serenissimum. Electorem Palatinum Fridericum IIII negotiorum quorundam gratia profectus fuerat. Princeps pius, sapiens, doctus, ecclesiarum ac scholarum nutritius munificentissimus. Corpus eius inde ad Tabernas Montanas delatum, in templo ibi collocatum permansit, vsque ad XXIIII diem Ianuarii, anni M DC VI. Inde Bipontum translatum, die XXV Ianuarii, solenni pompa, terrae mandatum fuit.

Ex Illustrissima coniuge MAGDALENA, Ioannis Gulielmi, vltimi suae familiae Ducis Iuliacensis, Cliuensis et Bergensis, sorore tertia, sex filios, et sex filias progenuit.

Filii IOANNIS Senioris, Ducis Bipontini.

I LVDOVICVS GVLIELMVS, natus Biponti, anno M D LXXX, d. XXVIII Nouemb. denatus et sepultus ibidem anno M D LXXXI.

II IOANNES II, natus Tabernis Montanis, anno Christi M D LXXXIIII, d. XXVI Martii, Electoralis Palatinatus pro tempore Administrator dignissimus et meritissimus: hodie Ducatus Bipontini habenas, in decumanis hisce Germanici belli fluctiblis, feliciter gubernat, magno piorum subditorum, et multorum

exulantium Palatinorum gaudio, quos ob constantem veritatis Euangelicae professionem, patria eiectos, clementissime recepit, et liberaliter subleuauit. Erit fortasse, vt alias plura de tam pientissimo Principe scribamus: quem vt Deus Opt. Max. omni incolumitate florentem, et diutissime patriae afflictae superstitem, cum tota illustrissima familia Palatina, conseruate dignetur, toto pectore optamus, et humili corde precamur.

III FRIDERICVS CASIMIRVS, natus Biponti, anno M D LXXXV, X Iunii, qui anno M DC XVI matrimonio sibi iunxit AMELIAM, Arausionensis Principis Gulielmi filiam.

IIII Filius quidam N. N. natus, et ex hac mortali vita subito auocatus Heidelbergae anno M D LXXXVIII.

V IOANNES CASIMIRVS, natus Biponti anno M D LXXXIX, d. XII Aprilis; anno M DC XV, die XI Iunii Stockholmiae nuptias celebrauit cum CATHARINA, Caroli, Regis Sueciae, filia; Serenissimi et Inuictissimi moderni Regis Gustaui Adolfi, Germanicae libertatis, et Euangelicae religionis vindicis gloriosissimi, sorore.

VI Filius quidam N. N. natus, et mortuus Biponti, anno M D XCIII, die XVIII Septembris. [Note: Beuthero descript. geneal. Dom. Bipont. p. 18 natus dicitur d. XXIIII Febr.].

Filiae IOANNIS Senioris, Ducis Bipontini.

I MARIA ELISABETHA, nata Biponti, anno M D LXXXI, die VII Nouembr. nupta est Illustrissimo Principi, GEORGIO GVSTAVO Palatino, Comiti Veldentiano, anno M DC I, d. XVIII Maii.

II ANNA MAGDALENA, nata Biponti anno M D LXXXIII, d. I Ianuarii, denata eodem anno et [Note: Beuthero l. d. p. 17 denata dicitur d. VI Februar.] mense.

III ELISABETHA DOROTHEA, nata anno M D LXXXVI, d. XVI Iulii: denata anno M D XCIII, XXIII Nouemb. sepulta Biponti.

IIII Filia quaedam N. N. nata et denata eodem die VII Iunii, anno MDXC.

V AMELIA IACOBAEA, nata Biponti, anno M D XCII, d. XVIII Septembr. [Note: Nupta Comiti cuidam Italo, N. Bestaculdo, Gubernatori vrbis Treuirensis-Ob. an. CIC ICC LV.]

VI ANNA CATHARINA, nata Biponti, anno M D XCVII d. XXII Iulii, eiusdem anni mense Nouembri [Note: die XX, in arce Kirckel; Beuther. l. d. secus ac Buckischius habet, qui II Nouembr. A. CIC ICC IIII mortuam esse memorat.] diem suum obiit.

SECTIO III De Ducibus Bipontino - Neoburgicis.

PHILIPPVS LVDOVICVS, Wolfgangi Palatini Comitis, Ducis Bipontini, filius primogenitus, natus Biponti anno M D XLVII, d. II Octobris, ad principatus Neoburgici promotus est administrationem, anno M D LX. Vixit annos LXVI, menses X, dies X in hoc miserabili saeculo. In caelestem patriam migrauit, anno M DC XIIII, die XII Augusti: humatus honorifice Lauingae, in templo arcis; subditis triste sui desiderium reliquit. Condito testamento, Ducem Wirtembergicum, et Marchionem Durlacensem executores eius constituit.

Ex Illustrissima coniuge ANNA Iuliaca, Ioannis Gulielmi sorore secunda, quatuor filios, et tres filias suscepit.

Filii PHILIPPI LVDOVICI, Principis Neoburgici.

I WOLFGANGVS GVLIELMVS, natus anno M D LXXVIII, qui defuncto Ioanne Gulielmo, vltimo huius familiae Duce Iuliacensi, Cliuensi, et Bergensi, partem Ducatus istius obtinuit: et anno M DC XIII nuptias celebrauit cum MAGDALENA,

Gulielmi Bauariae Ducis filia: nec multo post XV Maii, anni sequentis M DC XIIII in Pontificiorum castra transcendens, neglecta Augustana Confessione, Romano-Catholicam religionem amplexus est, et Missa in parochiali templo Düsseldorpiensi magna solennitate celebrata, Eucharistiae Sacramentum, cum coniuge sua, more Pontificio, accepit.

II OTHO HENRICVS, natus anno M D LXXX in cunis extinctus est.

III AVGVSTVS, natus anno M D LXXXII, Sultzbaci hodie rerum potitur, et Augustanam Confessionem contra Pontificiorum machinas defendere pergit.

IIII IOANNES FRIDERICVS, natus anno M D LXXXVII.

Filiae PHILIPPI LVDOVICI, Principis Neoburgici.

I ANNA MARIA, nata Neoburgi ad Istrum, anno M D LXXV, quae postea vixit in coniugio FRIDERICI GVLIELMI, Saxoniae Ducis, et Electoratus illius Administratoris.

II DOROTHEA SABINA, nata anno M D LXXVI.

III AMELIA HEDVVIGA, nata M D LXXXIIII.

SECTIO IIII De Ducibus Lützelsteiniis, vulgo Veldentinis.

RVPERTVS, filius Alexandri, nepos Ludonici Nigri, Ducatum Bipontinum, mortuo Ludouico, Wolfgangi patre, tutorio nomine ad tempus administrauit; et lineam Lützelsteinensium Principum propagauit, euocatus ex hac vita, anno M D XLIIII. Vxorem habuit VRSVLAM, Comitissam Siluestrem, et Rhenanam.

Ex qua susceptus est GEORGIVS IOANNES, qui vitae mortalis curriculum absoluit anno M D XCII. Princeps pius et doctus. Vrbem Lützelsteinam auxit et illustrauit, ac nouum insuper oppidum Pfaltzburg condidit. [Note:

Praeter Georgium Ioannem ex VRSVLA Rhingrauia, A. M D XXXVII ducta, RVPERTVS duas sustulit filias, ANNAM atque VRSVLAM. Quorum illa vxor Caroli, Marchionis Badensis, A. LVIII, d. I Aug. facta, A. LXXXVI Grabenae decessit, et Pfortzhemium deducta, in mariti tumulo honestum exuuiis inuenit locum, atque hoc, quod Ren. Vir, I. H. Maius annot. ad vit. Reuchlinip. p. 127 seq. producit, epitaphium.

Illustrissima Princeps et DNA. D. ANNA. Filia D. Ruperti Palatini Ducis Bauariae, Comitis Veldentiae etc. Caroli March. Badensis religiosissima Heroina, et exemplum sincerae in Christum fidei et virtutum omnium: post vitam laudabiliter actam mortua III Cal. Aprilis A. D. LXXXV I. Annos nata XLV, menses quatuor, dies XVIII, exspectans postremum Christi Saluatoris aduentum, hoc loco humari voluit.

Haec, VRSVLA nimirum, in Wirichii, Comitis Falckensteinii, torum venit. ]

Reliquit ex [Note:

Vxori, quacum GEORGIVS IOANNES vixit, solum nomen fuit ANNAE, licet plerisque ANNA MARIA vocetur. Qua fini iuuabit adferre epitaphium, illi positum, quod etiamnum in claustro montano, D. Remigii honori sacro (Kloster Remigsberg) visitur.

Hier ruhet in Gott die Durchleuchtige Hochgebohrne Fürstin vnd Fraw, Fraw ANNA, Pfaltzgtäfin bey Rhein, Hertzogin in Bayern, Gräfin zu Veldentz vnd Sponheim Witwe. Der Königreich Sweden, Gothen vnd Wenden gebohrne Princessin vnd Erbin. Welche der Allmaechtige Gott den 3 Martii A. 1610 I. F. G. alters im 65 iahr gnaediglich aus dieser welt abgefordert. Deren seine Allmacht am iüngsten tag samt allen rechten christglaubigen eine fröliche aufferstehung verleihen wolle, Amen. I. F. G. Herr Vatter ist gewesen der Durchlauchtigste, Grossmaechtig, Glückseelig vnd Christliche Potentat, Herr Gustauus, König der Sweden, Gothen vnd Wenden. auch seind I. F. G. Pfaltzgraf Georg Hansen hinterlassene Wittwe gewesen gantzer 18 iahr.] ANNA MARIA, Serenissimi GVSTAVI Regis Sueciae filia, quatuor filios:

GEORGIVM GVSTAVVM,

IOANNEM AVGVSTVM,

LVDOVICVM PHILIPPVM,

GEORGIVM IOANNEM.

Et filiam

VRSVLAM, Ludouici Ducis Wirtembergensis coniugem secundam. [Note:

Praeter hosce, quos Auctor heic recenset, plures GEORG. IOANNES ex ANNA Suecica sustulit, et ex parte reliquit liberos. Fuere ii GEORGIVS GVSTAVVS.

ANNA MARGARETA, nata an. M D LXVI, d. XXVIII April. obiit A. LXVII, II Ostobr.

IOANNES RVPERTVS, natus A. MD LXVII, IX Sept. obiit A. LXVIII, I Octobr.

ANNA A MARGARETA, nata A. LXXI, XVII Ian. tertia Richardi Simmerensis vxor, quam hic praeterit Auctor Pareus, licet suprap. 188 in Richardo memorarit. Obiit A. M DC XXI, IIII Nouembr.

VRSVLA, nata A. M D LXXII, d. XXIIII Febr. nupta Ludouico, Duci Wirtembergensi A. M D LXXXV, d. X Mait. Obiit A. M DC XXXV.

IOANNA ELISABETHA, nata A. M D LXXIII, II Octobr. Obiit virgo A. XCIX.

IOANN ES AVGVSTVS.

LVDOVICVS PHILIPPVS.

ANNA MARIA, nata A. M D LXXIX, IX Iun. obiit eodem anno d. XVI Octobr.

CATHARINA VRSVLA, nata A. M D LXXXII, III Aug. Obiit virgo A. XCV, d. XXII Nouembr.

GEORGIVS IOANNES Il siue Iunior.

ANNA MARIA, obiit infans. ]

GEORGIVS GVSTAVVS, Ruperti nepos, filius Georgii Ioannis primogenitus, 1 anno M D LXXXVII nuptias celebrauit cum ELISABETHA Witternbergica, Christophori Ducis filia, vidua Georgii Ernesti, Hennebergici Principis. 2 anno M DC I,

die XVIII Maii, cum MARIA ELISABETHA, Illustrissimi Principis Ioannis Senioris, Ducis Bipontini, filia: quae [Note:

Cum varie hie alucinetur Auctor, pluresque, quorum parentem MARIA ELISABETHA, A. M DC XXXVII defuncta, GEORGIVM GVSTAVVM fecit, liberos omittat; non ab re erit, plenam iustamque eorum dare syllogen. Fuere autem illi:

ANNA MAGDALENA, nata anno M DC II, d. XIX Mart. nupta an. M DC XVII, d. VII Nouembr. Henrico Wenceslao, Duci Munsterbergensi; denata XX Aug. an. M DC XXX.

IOANNES FRIDERICVS, natus an. M DC IIII, XII Ianqui Suecicam sectatus militiam, et equestri praepositus legioni, Augustae Vindelicorum A. M DC XXXII febri correptus maligna, d. XXX Nouembr. viuendi finem fecit. Tolnerus, dum tab. geneal. D in proelio Lipsiensi occubuisse memorat, errat.

GEORGIVS GVSTAVVS, natus an. M DCV d. XVII Aug. denatus d. XVII Nou. sepultus in monte S. Remigii.

ELISABETHA, nata an. M DC VII, d. XVIII Mart. obiit anno M DC VIII, d. IIII Octobr.

CAROLVS LVDOVICVS, natus an. M DC. d. V Febr. qui Suecis militans, ad Wolmerstadium an. XXXI, d. XVI Iul. doobus traiectus globulis, tertio post die Werbenae non sine insigni fortitudinis laude exstinctus est.

WOLFGANGVS WILHELMVS, natus an. M DC X, d. XXII Aug. et sequenti statim anno, die quidem XXII Ian. rebus humanis ereptus.

SOPHIA SIBYLLA, nata an. M DC XII, d. XIIII Dec. spiritum reddidit an. M DC XVI, d. XII Iul.

MARIA ELISABETHA, in lucem suscepta d. XXIV Iun. an. CIC ICC XVI, vitam clausit an. CIC ICC XLI X, d. XII Septembr.

MARIA AMALIA, natu an. CIC ICC XXI d. XI Decembr. morte intercepta d. X Decembr. an. CIC ICC XXII.

MAGDALENA SOPHIA, in lucem edita an. CIC ICC XXII, d. XXIV Nou. decessit an. CIC ICC XXXI d. XIV Aug.

LEOPOLDVS LVDOVICVS, de que infra. ] quatuor itidem liberorum eumparentem fecit:

I MAGDALENAE,

II IOANNIS FRIDERICI,

III CAROLI LVDOVICI, qui sub signis Inuictissimi Regis Sueciae Gustaui Adolfi fortissime pro patria dimicans, nuper gloriosa morte occubuit.

IIII SOPHIAE.

IOANNES AVGVSTVS, Georgii Ioannis filius, Georgii Gustaui frater, qui anno M D XCIX nuptias celebrauit cum ANNA ELISABETHA, Palatina, Friderici III Pii Electoris filia, viduata a Philippo II Hassiae Landgrauio, Philippi I filio: rebus humanis est exemptus A. M DC XI.

LVDOVICVS PHILIPPVS, dumA. MDCI frequens nobilitas Heidelbergae hastiludiis sese exercet, festuca confractae lanceae per apertam cassidem in oculum impacta vulneratus, immatura morte sua hilaritatem illam turbauit.

GEORGIO IOANNI ex SVSANNA, Othonis Henrici, Comitis Palatini filia, natus est GEORGIVS OTHO [Note: Immo, non is solum, sed liberorum, vt infra docebimus, adhuc plures.]

SECTIO V De Ducibus Birkenfeldensibus.

CAROLVS, Wolffgangi Ducis Bipontini filius natu minimus, a quo linea Birckenfeldensis promanat, natus est anno Domini M D LX, d. IIII [Note: Perperam. Lucem namque adspexit die IIII Septembris: vt ex epitaphio eius, quod statim adducemus, pates.] Decembris, Neoburgi ad Danubium. Ab ineunte adolescentia liberalis et elegantis doctrinae adeo inflammatus amore, vt quod tempus sui ordinis homines in ludos et voluptates conferre solent, ipse studiis litterarum tribuerit, in quibus eos fecit progressus, eaque exhibuit virtutis

documenta, vt ornatissimus inclitae Academiae Heidelbergensis Senatus Rectoratum Vniuersitatis vltro ei obtulerit anno M D LXXX. Psalmorum Dauidis librum integrum, vnico illo longissimo CXIX excepto, memoriter recitare potuit. Aliis quoque virtutibus praeditus fuit, quas in gubernatore pio et sapiente merito suspicimus ac veneramur. Harum egregia documenta dedit non in domestica solum vitae consuetudine, quae fuit plena integritatis ac sanctimoniae; sed in publica quoque Reipublicae administratione, vbi satis apparuit, Celsitudinis ipsius cogitationes, consilia et actiones omnes directas fuisse, ad propagandam gloriam nominis diuini, ad patriae commoda iuuanda, et tutandam ciuium populorumque salutem et tranquillitatem.

Cum vero Birckenfeldensem principatum iam inde ab anno M D LXXXVI laudabiliter gubernasset, placide in Domino obdormiuit, M DC, d. VI Decembris, sepultus Meysenheimii in tumulo maiorum [Note:

Hoc quidem condecoratus epitaphio:

CAROLVS DEI GRATIA COMES PALATINVS RHENI, DVX BAVARIAE COMES VELDENTIAE ET SPONHEMII. V FILIVS WOLFGANGI COMITIS PALATINI RHENI etc. ET ANNAE LANDGRAVIAE HASSIAE etc. NATVS NEOBVRGI AD DANVBIVM ANNO CHRISTI M D LX DIE IIII SEPTEMBRIS, IN PIETATE ET BONIS MORIBVS AB INFANTIA EDVCATVS IVVENILEM VITAM IN AVLIS PALATINA, SAXONICA ET BRANDENB VRGENSI TRANSEGIT. WILHELMI DVCIS BRAVNSCHWICENSIS ET LVNEBVRGENSIS etc. ET DOROTHEAE REGINAE DANIAE etc. FILIAE DOROTHEAE MATRIMONIO IVNCTVS EX EA TRES FILIOS ET VNAM FILIAM PROCREAVIT ET SVPERSTITES RELIQVIT. COMITATVM SPONHEIMENSEM XVI ANNOS PIE, IVSTE, PRVDENTER ET PACIFICE ADMINISTRAVIT. TANDEM MORBO CORREPTVS HANC MORTALEM VITAM CVM COELESTI ET AETERNA GLORIA PER VERAM FIDEM IN CHRISTVM COMMVTAVIT ET PIE OBIIT IN ARCE BIRCKENFELD. DIE VI DECEMBRIS ANNO CHRISTI M DC. INDE TRANSLATVS EIVSDEM MENSIS DIE XVIII HIC HONORIFICE SEPVLTVS LAETAM RESVRRECTIONEM A MORTVIS AD VITAM AETERNAM CVM OMNIBVS IN CHRISTVM CREDENTIBVS EXPECTAT.

M. C. L. E. F. F. C. D. O. M S.

SIS SAPIENS ET SIS PATIENS DICENDO SILENDO

QVI SAPIT ET PATITVR DENIQVE VICTOR ERIT. ].

Vxorem habuit DOROTHEAM Brunsuicensem et Luneburgensem, Gulielmi filiam, quae ipsi genuit hos liberos:

I GEORGIVM WILHELMVM;

II SOPHIAM, Illustris Comitis Hohenloensis Cratonis coniugem;

III FRIDERICVM;

IIII CHRISTIANVM.

Faxit Deus Opt. Max. vt Illustrissimi hi Principes, Comites Palatini ad Rhenum, et Duces Bauariae, florenti rerum ac regionum suarum statu, felices viuant annos multos, cum laetissima spe posteritatis etiam felices ad longaeuitatem propagatae; propter gloriam nominis diuini, et hominum falutem.

HISTORIAE PALATINAE LIB. VI De Electoribus Palatinis, qui post Rupertum Imperat. Electoralem gubernationem sustinuerunt et administrarunt.

SECTIO I De Electoribus ex Linea Electorali.

LVDOVICVS Barbatus, cognomento Pius, Vicariatum Imperialem in tractu Rhenensi, et Francia Orientali, Sueuiaque vniuersa, cum laude et patriae magno bono gessit, cum Rupertus Romanorum Rex, pater eius, exercitum in rebellem Insubriam duceret anno Domini M CCCC I. Tunc enim filio suo gubernationem in terris Teutoniae, cum certo modo, quid et quatenus ipsi licere debeat, proficiscens commendauit, ordinibusque Imperii id denunciauit, eique interea parere, et inter se pacem tenere iussit. Qui etiam absente patre Ruperto, inter alia negotia rite gesta, diuersis

Imperii Principibus, Comitibus, Ciuitatibus, et Ingenuis feuda Imperii concessit, fidem pro Rege ab eis accepit, priuilegiaque eis confirmauit.

Sublato e viuis Ruperto Romanorum Rege, cum quatuor eius filii superstites, Ludouicus, Ioannes, Stephanus, et Otho Superioris et Inferioris Palatinatus regiones diuisissent: Heidelberga et Electoralis dignitas Ludouico huic Barbato ceu primogenito attributa est, Principi domi militiaeque inclito. Ita enim obtinuit, vt primogenitus semper, (secundum eum, quem Aurea Bulla praescripsit, aut potius confirmauit, modum) cum potissima ditionis parte Electoratum etiam Imperii obtineret.

Idem Ludouicus Barbatus, Elector Palatinus, in Palaestinam seu terram sanctam profectus, ibidem militauit. Teutonicorum Ordini in Prussia auxiliares adduxit copias. Comiti item Videmontano contra Lotharingos opem culit, missis in eius auxilium selectissimis quibusuis, qui tamen miseranda, leuium Gallorum quorundam siut fuga, siue proditione, circumuenti, omnes occubuere. In bello, quod aduersus Archiepiscopum Moguntinum, et Bernhardum Marggrauium Badensem gessit, ita Academae Heidelbergensi prospexit, vt nihilominus florere litterarum studia possent. In Concilio Constantiensi Praeses, iussu Sigismuhdi Imperatoris, insignes illos Dei famulos et martyres, Ioannem Hussum, et Hieronymum Pragensem, lictoribus tradidit comburendos. Cuius quidem executionis et officii, vtvt ab erroris sui ignaro, obitam necessitatem, pronepos eius Otho Henricus, Elector Palatinus, ita deplorasse fertur, vt cum in reliquis vitae huius commodis suauissimum fructum ingenti cum laude a se inchoatae reformationis, et superstitionum Romanarum abolitionis, a diuina benedictione experiretur, illorumque meritorum conscientia saepe se consolatetur; aliter tamen secum non posset statuere, quam enormis illius Constantiensis supplicii vltionem, (secundum Decalogi, peccatorum

paternorum vindictam, ad quartam vsque progeniem, communicantis, sententiam) ad se vsque pertingere, caussamque esse a zelote Deo precibus suis, ne in ea stemmatis Palatini linea, e qua primus fidei Reformator ipse extitisset, vltimus recenseretur, tam fortiter denegatorum liberorum. Cum in eodem Concilio Constantiensi Ludouicus Barbatus, Elector Palatinus, Imperatorem Sigismundum saepius conqueri audiuisset, nullum ex Imperii Septemuiris Politicis Latinae linguae peritum esse; domum reuersus, grauiter negligentiam primae aetatis suae deplorauit, et senescens iam Latinas litteras discere coepit: quod etiam Augustum Saxoniae Electorem, et Eberhardum Ducem Wirtembergicum fecisse legimus. Balthasarem Cossam, in schismate Ioannem PP. XXIII dictum, a Concilio Constan tiensi depositum intercepit, et Heidelbergae primum, dein Manheimii in triennali carcere detinuit: nullis ei assistentibus famulis, nisi solis Germanis, Latinae et Italicae linguae ignaris: quibuscum Ioannes Pontifex nutu et signis loquebatur, cum nec ipse linguam Teutonicam calleret. In illo carcere Manheimensi Pontifex tales versiculos composuisse dicitur:

Qui modo summus eram, gaudens et nomine Praesul,
Tristis et abiectus nunc mea fata gemo.
Excelsus solio nuper versabar in alto,
Cunctaque gens pedibus oscula prona dabat:
Nunc ego poenarum fundo deuoluor in imo,
Vultum deformem quemque videre piget.
Omnibus in terris anrum mihi sponte ferebant,
Sed nec gaza iuuat, nec quis amicus adest.
Sic varians fortuna vices aduersa secundis
Subdit, et ambiguo nomine ludit atrox.

Tandem Ludouicus Barbatus, Elector Palatinus, senio multo confectus, caecus euasit, vnde et Caeci cognomen inuenit.

Diem suum obiit anno Christi [Note: Ita quoque Rittershusius exeges. histor. p. 103, Tolnerus tabb. genealog. C et K. Add. Ludewigius German. Princip. l. IIII c. I § XXI p. 105. Alii tamen aliter. Auctor sane tabb. Tubingens. an. XXXVIII, d. XXXI Decembr. fatis functum vult. Buckischius vero histor. geneal. Palatino-Bau. P. II c. II § III p. 22 anno demum XXXIX, d. XX Dec. cui quidem in tabb. hic praeiuit, quem modo dixi, Rittershusius, sibi adeo contrarius. Andreas contra Presbyt. chron. p. m. 59 anno XXXVII, IIII Kal. Ian. diem obiisse tradit. Nec abit Trithemius, nisi quod pridie Kal. Ian. exstinctum velit, chron. Hirsaug. P. II p. 397, chron. Sponh. p. 358, nec non chron. Duc. Bau. p. 117. (vbi tamen vitio librarii pro 1437 legitur 1407) Et his accedit Adlzreitterus P. II annal. Boic. l. VII p. m. 167, vbi signanter: Eodem anno iam exspirante Ludouicus Comes Palatinus, Dux Bauariae, Imperii Septemuir, cognomento Pius, fatis concessit. Freherus contra ceterorum scriprorum fidem eius mortem in annum supeperiorem retulit.] M CCCC XXXVI, penultima Decembris, ac postridie sepultus Heidelbergae in choro regali Ecclesiae ad Spiritum sanctum, vbi in chori testudine tale eius legitur monumentum:

RVPERTVS. ROMANORVM. REX. HVIVS. CHORI. ET. COLLEGII. FVNDATOR.

ELISABETHAT. REGINA. ROMANORVM.

LVDOVICVS. COMES. PALATINVS. REGIS. FILIVS. HVIVS. COLLEGII. CONSVMMATOR.

DOMINA. PLANCHIA. FILIA. REGIS. ANGLIAE. VXOR. EIVS.

Fratrem suum iuniorem omnium, siue vltimogenitum, Othonem Mosbacensem, filiorum suorum tutorem constituit: Ioanne Duce Bauariae, et Stephano Duce Simmerensi, fratribus suis proximioribus, posthabitis. Inde recte colligimus, tutelam Electoralem in familia Palatina proximiori Agnato Electorali sic simpliciter nodo Gordio connexam, vel sub eodem cum successione Electorali vexillo comprehensam: vel, si ita loqui volumus, adplumbatam, aut ferruminatam necessario

non esse; quin possint Serenissimi Electores Palatini testamento suo proximiorem fratrem vel agnatum, remotiori fratri vel agnato postponere.

Ex BLANCA coniuge, Henrici IIII, Regis Angliae filia, genuit RVPERTVM, cognomento Anglum, natum anno CIC CCCC VI, denatum anno CIC CCCC XXVI.

Altera eius coniux fuit MECHTILDIS, Ludouici Sabaudiae et Pedemontium Principis, filia: cuius epitaphium Heidelbergae in choro templi ad Spiritum S. tale conspicitur:

ANNO. DOMINI. M CCCC XXXVIII. PRIDIE. IDVS. MENSIS. MAII. OBIIT. ILLVSTRISS. PRINCIPISSA. DOMINA. MECHTILDIS. DE. SABAVDIA. CONTHORALIS. ILLVSTRISSIMI. PRINCIPIS. ET. DOMINI. LVDOVICI. COMITIS. PALATINI. RENI. ET BAVARIE. DVCIS. CVIVS. ANIMA. REQVIESCAT. IN. PACE. AMEN.

Ex hac genuit tres filios:

I LVDOVICVM Mansuetum;

II FRIDERICVM, Victoriosum;

III RVPERTVM.

Tres item filias: quarum vna Gandaui fuit monialis: altera similiter fuit monacha Coloniae: tertia [Note: MECHTILDIS adpellata. Quae primum A. CIC CCCC XXXIIII. d. XIX Octobris, nupsit Ludouico, Comiti Virtembergensi, v. Auct tabb. Tubingens. eoque defuncto, A. CIC CCCC LII Alberto Archiduci Austriae. vid. Aen. Siluius hist. Friderici III p. m. 99, Trithemius (quem Auctor heic ad verbum fere sequitur) P. II chron. Hirsaug. p. 397 et 513, Bircken specul. hunor. Anstriac. l. V c. VIII p. 590. Quo rebus humanis exempto vitam egit viduam, et tandem A. CIC CCCC LXXXII, Kal. Octobr. Heidelberga diem supremum obiit. Sepulta primum in ade B. Virginis ad bonum lapidem (Gutel-Stein) quod coenobium prope Vracum est, ad latus mariti prioris: deinde vero cum eo Tubingam translata, hocque exornata epitaphio: Eadem pietate et ratione huc translata est Domina Mechtildis, Palatina Rheni, Clarissimi Ludouici Senioris coniux suauissima. Quae licet post Alberto Austriaco nupsisset, defuncta tamen Heidelbergae CIC CCCC LXXXII, Kal. Octobr. euidentissimo sinceri amoris argumento illic cum priori marito, et eodem hic simul conditorio reponi placuit. Vid. Lairitz. palmeti historicogenealog. tab. IX c. III §. II p. 471. Ceterum princeps fuit bonarum litterarum amantissima; auctor filio Eberbardo, vt Tubingensem; marito itidem Alberto Friburgensem Academiam vt conderet. Quo quidem respexit, quisquis is est, Poeta vetus, qui hos ei, epitaphii loco, rythmos sacrauit: Hier liegt die Mutter aller Schul, Der freyen Künste edler Buhl. ] primo nupsit Comiti Wirtembergico: postea Alberto, Austriae Archiduoi, Friderici III Imp. fratri.

LVDOVICVS Placidus, seu Mansuetus, cum esset natus anno CIC CCCC XXIIII, et postea anno CIC CCCC XXXVI in tutelam Ducis Othonis Mosbacensis, patrui sui, venisset, annum aetatis XVIII. assecutus, e tutoris sui manibus, Electoratum et Principatum pariter accepit, et a Friderico III Romanorum Imper. solenniter inuestitus fuit.

FRIDERICVS Victoriosus, felicibus bellis rebusque bene gestis inclitus, defuncto fratre Ludouico Mansueto, nepotem Philippum adoptauit, et exinde Electoralem dignitatem assecutus est.

RVPERTVS, Dux Bauariae, Ludouici Mansueti, et Friderici Victoriosi frater, anno Domini CIC CCCC LXIII electus est totius Canonicorum ac Nobilitatis Senatus suffragiis, Archiepiscopus Coloniensis: Princeps generis, animi, ingeniique virtute ac nobilitate clarissimus. Praefuit varie ac tumultuarie annis XVI. Cum Capitularibus suis simultates exercere coepit,

anno [Note: Immo, iam A. CIC CCCC LXVIII, quum inopia pressus oppida vectigaliaque ab Antecossoribus oppigneratae armis repeteret. vid. Trithemius P. II chron. Hirsaug. p. 464, de Roo histor. Austriac. l. VIII. p. m. 276, Bircken specul. hon. Austr. l. V c. XXI p. 779, Hachenbergius hist. Mst. de vita Friderici Victoriofi l. VI. Et quo magis fratris suffulciebatur auxilio, hoc grauius deinceps cum eis conflictatus est, et inimicitias semel susceptas persequutus. v. Hachenberg. l. d. Quae quidem res ei tandem exitii caussa fuit. Quum emim A. LXXII Canonicorum vina et redituum plerosque fructus suas in arces inferri iussisset; illi, auctoritate pontificia subnixi, anno sequenti, qui LXXIII post millesimum quadringentesimum fuit, Hermannum Hassiae Landgrauium suis rebus defensorem et gubernatorem praefecerunt. Trithem l. d. p. 479 seq. de Roo l. d. Bircken l. d. Hachenberg l. VII. Quo rerum statu, licet Carolum Burgundum, magna potentiae principem, animumque iam dudum ad res Germaniae adiicientem, in tutelam suae securitatis aduocasset Rupertus, ad vltimum tamen succubuit, ac oppidis castellisque ad vnum fere omnibus exutus, exutus etiam omnibus reditibus, quum A. LXXVIII circa festum Pentecostes nescio quo proficisci constituisset, ab Henrico Landgrauio, Hermanni fratre, in itinere captus et in castro Blanckenstein custodiae mancipatus fuit. In qua etiam biennio post vltimum spiritum, miseria moeroreque confectus, posuit. Trithem. l. d. chron. Hirsaug. p. 499 et 507, chronic. itidem Sponhem. p. m. 391. add. Hachenberg. l. d. ad an. LXXIIII et LXXV.] M CCCC LXXII, qui Hermannum Landgrauium Hassiae Gubernatorem totius prouinciae constituerunt. Rupertus a partibus suis habuit Fridericum Victoriosum fratrem suum, et Carolum Audacem seu Bellatorem, Burgundiae Ducem potentissimum, Caroli V Imp. proauum. Vires tamen Ruperti paullatim decrescebant, et Hermanno, Hassiae Landgrauio, tota prouincia Colouiensis paullatim cessit. Post depositionem Ruperto Palatino satis honesta erat assignata pro sustentatione portio, qua cum non esset contentus, in superiori Germania exulabat, mortuus anno Domini M CCCC LXXX. Delatus Bonnam, ac in D.

Cassii Monasterio sepultus. Eius epitaphium apud mausoleum; tale est:

ANNO. DOMINI. M CCCC LXXX. XVI. MENS. IVLII. OBIIT. REVERENDISSIMVS. IN. CHRISTO. PATER. ET. DOMINVS. DOMINVS. RVPERTVS. ARCHIEPISCOPVS. COLONIENSIS. CVIVS. ANIMA. REQVIESCAT. FELICITER. AMEN.

OTHO Mosbacensis, tutor testamentarius, frater Ludouici Barbati, Electoris Palatini natu minimus, defuncto illo, a Sigismundo Imp. in continenti ad tutelam admissus est. Interfuit duorum Regum Romanorum electioni, Alberti II, et Friderici III. E pupillis suis, Ludouicum primogenitum, ad Electoratus successionem; Fridericum I, Martis pullum, ad bellicae rei gloriam: Rupertum, ad Archiepiscopatum Coloniensem educauit et prouexit. Cum vero Ludouicus pupillus annum XVIII explesset, tota administratione sua Electoratus, et vtriusque prouinciae Palatinae vltro decessit, eamque adulto Ludouico Mansueto, et iam ipso iure Electori facto, totaliter restituit et assignauit, anno Domini M CCCC XLII.

LVDOVICVS igitur Iunior, cognomento Placidus seu Mansuetus, Ludouici Barbati filius primogenitus, Ruperti Romanorum Regis nepos, cum legitimae suae aetatis terminum assecutus fuisset, et complesset integre annos XVIII plenae pubertatis, finita tutela patrui sui Othonis Mosbacensis, assumpsit ipse regimen Dominii sui, anno M CCCC XLII, et in vrbe Aquisgrano a Friderico III Austriaco, tunc Romanorum Rege, plenissimam Inuestituram Electoratus, Archidapiferiae, et Comitatus Palatini accepit: Elector Palatinus e domo Bauarica in ordine decimus: Princeps Dei, iustitiae, pacisque studiosissimus, mitis praeterea et affabilis, vnde Mansueti seu Placidi cognomentum sortitus est. Aduersus Ludouicum Delphinum Viennensem, primogenitum Regis Franciae, multas Alsatiae ciuitates occupantem, bellum suscepit,

anno M CCCC XLIIII. Academiam Heidelbergensem, more maiorum, summo amore et studio prosecutus est. Sed non diu frui potuit tam placido Electore Respublica, et Academia Palatina tam benigno Maecenate: quippe anno Domini M CCCC XLIX, a. d. XIII Augusti, Wormatiae per mortem praemature bonis omnibus ereptus, postridie Heidelbergae in choro regali Ecclesiae Spiritus S. sepulcus est, vbi tale eius monumentum positum vidi:

ANNO. DOMINI. M CCCC XLIX. DIE. HIPPOLYTI. MRIS. Q .

ILLVSTRIS. PRINCEPS. DNVS. LVDOVICVS. IVNIOR. COMES. PALATINVS. RENI. SACRI. ROMANI. IMPERII. ARCHIDAPIFER. PRINCEPS. ET. ELECTOR. BAVARIAE. DVX. CVIVS. A R. IN. PACE.

Vitae sociam sibi adsciuerat MARGARETAM, Ludouici Siciliae Regis relictam viduam, filiam Amedaei, Ducis Sabaudiae, qui a Concilio Basiliensi in Papam electus fuit, Felix dictus. Ex hac genuit filium [Note: Ita quidem et alii; Rittershusius exeges. hist. p. 103, Auctor tabb. Tubing. Ludewigius German. Princip. l. IIII c. I § XXIII p. 106. Sed male. Philippus namque integro, et quod excurrit, anno lucem ante adspexit, quam pater Ludouicus vita defungeretur. vid. Auct. anonym. Collectaneorum quorundam Palatin. Mst. Trithemius chron. Duc. Bau. p. m. 118, chron. Sponhemens. p. 366 et P. II chron. Hirsang. ad an. XLIX p. 420. Nauclerus Chronograph. vol. III generat. XLIX p. m. 472, Munster... [reading uncertain: page damaged] cosmograph. l. III de German. c. CCC LXI p. m. 886, c. CCC LXIII p. 889, c. CCC LXIIII p. 890, Herm. Witekindus hist. Palat. Mst. p. m. 21, Lehmannus chron. Spir. l. VII c. I p. m. 846, Georg. Tolmidas hist. Palat. Mst. p. 96, Paulus itidem Hachenbergius de vita Friderici Victoriosi lib. I extr.] postumum PHILIPPVM, cognomento Ingenuum, qui post obitum patrui Friderici I Victoriosi, Electoratum

et Principatum Palatinum pariter adeptus est. [Note: Ita quidem et alii; Rittershusius in tab. Bircken specul. hon. Austriac. l. I c. XVI p. 143 (qui tamen heic sibi ipsi contrarius est, quandoquidem l. V c. VIII p. 590 Mechtildem, Alberto VI nuptam, Friderici Victoriosi surorem dicit) Auctor tabb. Tubingensium, Buckischius histor. Palatino - Bau. P. II c. II §. III p. 24. Sed perperam: vt temporum rationes computanti, et quae supra adtulimus, conferenti ad oculum patet.] Vnicam item filiam MECHTILDEM, sororem Philippi Electoris; quae primo Ludouico Wirtembergico Comiti, deinde Alberto VI, Exarcho Austriaco, nupsit. Post aliquot annos Margareta, vidua Ludouici Placidi Electoris, mulier adhuc iuuenis, spe (vt credit Nauclerus [Note: Volum. III generat. XLIX p. 472 col. 2.] ) prolificandi, in tertium matrimonium consensit, et sic toro iuncta est Illustri Comiti Wirtembergico Vlrico: quod matrimonium postea seminarium fuit ingentium malorum.

FRIDERICVSI, Ludouici Barbati filius, Ruperti Clementis, Romanorum Regis, nepos, ob felices in bellis gerendis successus, Victoriosus cognominatus, vulgo der bose Fritz, natus anno M CCCC XXV, post obitum fratris Ludouici Mansueti, Philippi nepotis infancis tutelam suscepit anno CIC CCCC XLIX, aetatis suae XXIIII. Ratus autem, quod res est, stirpis gloriam per se ad principatum laudabilem haud sufficere, nisi propria quoque suffragetur virtus: virtutis ille viam ab ineunte ingressus aetate, ad summa quaeque contendit, et pensitatis inimicorum viribus hoc egit vnice, ne iuxta tenorem Aurcae Bullae [Note: Cap. VII p. m. 4.] susceptam Electoratus Administrationem deponere cogeretur, finito legibus praescripto annorum curriculo. Inuenit igitur remedium, quo simul prouinciae et sibi consuleretur. Anno enim CIC CCCC LIIII Philippum Electoratus heredem, solenniter in filium adoptauit, et vnicum vtriusque principatus heredem dixit,

seipsum exinde Electorem Imperii scripsit; caelibatum tamen perpetuum promisit, ne arrogato filio Philippo praeiudicium faceret. Reclamauit Caesar Fridericus III, aureae Bullae fraudem sic fieri, non ferendam hanc calliditatem exemplo perniciosam, et ad subuertendum ius Regni excogitatam. Verum Fridericus Palatinus, Nicolai Pontificis auctoritate subnixus, id genus adoptionis confirmantis, matris insuper Margaretae Sabaudae consensu, et ex pacto conuento cum omnibus proceribus Palatinis, vsque ad extremum vitae spiritum, Elector Palatinus permansit et a reliquis Imperii Septemuiris vti Elector salutatus, in Collegium eorum receptus est: eiusdem etiam legati, vti Electorales, ad Comitia Imperii, et actus Collegii Electoralis admissi fuerunt. Quin etiam, vti Elector Palatinus, annis CIC CCCCLXIII et CLC CCCC LXVIII Vicarius Imperii fuisse perhibetur.

Bella gessit assidua, et ea felicissime, circiter annos XXVI aut plures: et constans sama est, intra trecentos annos Germaniam bellicosiorem Principem non habuisse. Comitatum Lützelsteinensem suo dominio subiecit. Ludouicum Nigrum, Ducem Bipontinum et Comitem Veldentianum, qui Palatinatum ferro et igne deuastauerat, eo redegit, vt pacem aliquoties petere sit coactus. Richardum de Homburg, virum inquietum, qui et ipse Palatinatum Rhenanum variis incursionibus fatigabat, eo redegit, vt amplius nocere non potuerit. Sed et domi res inquietas summa prudentia et aequanimitate sedauit. Ambergenses seditiosos, qui fidelitatis iuramentum praestare recusabant, compescuit, et ad iustam obedientiam adegit. In Palatinatum inferiorem reuersus, latronum latibula et receptacula solo aequauit, et itinera viatoribus tutissima fecit. Episcopum Spirensem, Ioannem Entzenbergensem, qui cognomento Nix dicebatur, debellauit. Leiningenses Comites subiugauit. Praeter has victorias, illa memoranda fertur prae reliquis, quam obtinuit anno Christi CIC CCCC LXII, ipsis Kal. Iulii. Erat tunc

Pontifex Romanus Aeneas Silvius, Pius II dictus, qui a Diethero Isenburgio Archiepiscopo Moguntino postularat, vt obligaret se, nullum deinceps Praesulem Moguntinum conuocaturum esse Electores Imperii, nisi consulto et assentiente Romano Pontifice. Ita enim astute auctoritatem Septemuirorum languefacere, et ad ipsos Pontifices Romanos transferre conabatur. Id cum facere recusaret Dietherus Isenburgius, a Papa fulmine ex Episcopatu excussus est, et in eius locum suffectus Adolsus Comes Nassouius, qui totum triennium pro Archiepiscopatu cum Diethero lites continuauit. Vterque adiutores inuenit. Dietherus Isenburgius quidem Fridericum Victoriosum, Palatinum Rheni Septemuirum; et Ludouicum Bauariae Ducem, cognomento Diuitem: Adolfus vero Nassouius, Ludouicum Nigrum, Ducem Bipontinum et Comitem Veldentianum, Albertum Marchionem Brandenburgicum, Carolum Marchionem Badensem, huiusque fratrem Georgium, Episcopum Mediomatricum, et Vdalricum Comitem Wirtembergicum, a voce, qua saepe vtebatur, Niesvvurtz cognominatum. Hi contra libertatem Imperii, Pontificum tyrannidem armis propugnabant. Adolfi quoque partibus fauit Caesar Fridericus III, et Pontifex Acneas Siluius: vterque Fridericum Palatinum odit: aduersus quem Pontifex etiam Carolum Audacem, Burgundiae Ducem, incitare conatus est. Verum enimuero Fridericus Palatinus Victoriosus Elector, nihil veritus anathematis Pontificii aut Imperatorii terriculamenta, Dietherum Archiepiscopum Moguntinum prospero successu strenue defendit: principatum etiam suum per circuitum muniuit, et huic rei speculam illam Heidelbergae, in latere montis Geisbergi positam, late vndiquaque prosppetantem, quam vocabat Trutz Kayser, militari opere in vsum bellicum excitauit. Adiuuit Deus Friderici Palatini conatus in causa Dietheri, vt quanquam longe inferior esset numero militum, et apparatu bellico, tamen hostes, contemptu quodam

audacius irruentes, non semel fortiter exciperet ac profligaret. Tandem proelium atrox, inter angustias Rheni et Nicri, commissum est, anno CLC CCCC LXII, ipsis Kalendis Iul. victorque euasit Fridericus Palatinus, cum ferox, et nil nisi Martem spirans, etiam caeso equo, in quo sedebat, in pedes crectus, certamen instaurasset, neque se victum fateri voluisset, nisi vulneratus, aut trucidatus. In eo conflictu multi generosi Comites, et Nobiles occubuerunt. Capti tres Principes, Pontificis propugnatores: Carolus Marchio Badensis, eiusque frater Georgius, Episcopus Mediomatricum, et Vdalricus Comes Wirtembergicus, praeter alios Nobiles atque ignobiles ferme quingentos. Reliqui, quos Martis is haud perculit, fuga salutem quaesiuerunt. Acta sunt haec in campo latissimo, iuxta villam Seckenheim, olim Sigenheim dictam, super flumine Nicro, in pago Lobodunensi sitam: quos campos eundem locum esse aiunt, vbi Gratianus Imperator olim Germana agmina fudit, et vltra Nicrum fluuium repulit, vbi tum oppidum habebant Lobodunum, Ausonio teste [Note: Mosell. v. 424. Ceterum conf. Freherus Orig. Palatin. P. I c. VII p. m. 58, quippe quem Auctor heic compilauit.], quod hodiernum esse Ladenburgum creditur. Inde loco et villae ab insigni victoria factum nomen Sigenheim, veluti Nicopoli aut Niceae: qui locus postea hac eximia Friderici Palatini victoria aeternum nobilitatus est: cuius ibi in agro proelii conscio crux lapidea erecta visitur cum tali inscriptione:

Als man zahlt nach Gottes Geburt M CCCC LXII, seynd auff dieser Wallstadt, auff S. Paulus Gedaechtnuss Tag, durch Hertzog Friederich, Pfaltzgraffen bey Rheyn, vnd Churfürsten, niedergevvorffen vvorden, Herr Georg Bischoff zu Metz, Marggraff Carl von Baden, vnd Graff Vlrich von Wirtenberg, mit einer mercklichen Zahl ihrer Diener, Graffen, Herren, vnd Knecht; Vnd denselben, die in solchem Geschaeffte todt blieben seynd, vvolle Gott barmhertzig seyn.

Iuuat quoque apponere elegans illud Eteostichon Teutonicum:

Als ein A mit eim I gezieret,
Vier Huffeisen vvarden formiret,
Ein Axt vnd der Apostel Zahl,
Geschach die Schlacht am Neckerthal,
Da schlug vnd fieng ein junger Pfaeltzer,
Ein Bader, Iaeger, vnd Saeltzer,
Friederich der Siegreiche vvolgenannt,
Der Chur Pfaltz zier durch alle Land.

MCCCCLXIII

Hoc tum bello Fridericus Victoriosus Electoratui Palatino quatuor in longitudinem milliarium, (a sede Moguntina, cuius dignitatem ac iura contra perfidas Aeneae Siluii Pontificis Romani molitiones, suis defenderat sumptibus) imperium acquisiuit, et prouentus, in Strata Montana, vulgo dicta die Bergstrassen. Vexilla Principum captiuorum Heidelbergae ad tholum templi S. Spiritus suspensa sunt: ipsis vero in arcem deductis Fridericus Elector Palatinus apparabat splendidum quidem conuiuium, sed sine pane: quem cum desiderarent et poscerent conuiuae, renunciari illis iussit; non aequum esse, panem iis praebere, qui, contra belli iura, segetes perdidissent, agricolas innocentes fame necassent, et frumentum in horreis passim combussissent. Eosdem tamen, breui post irae moderatus, laudeque contentus tantae victoriae, sub honestis conditionibus, incolumes dimisit.

Etsi vero Friderici III Imperat. auctoritate bellum hoc compressum est: Fridericum tamen Electorem Palatinum victoriosum in gratiam ille nunquam recipere voluit. Et durauit sane animi ille rancor ad vtriusque successorem, Maximilianum

I Imperatorem, et Philippum Electorem Palatinum. Anno CIC CCCC LXXI Fridericus Imperator Comitia celebrauit Ratisbonae, et postea Fridericum Victoriosum, Sacri Romani Imperii Archidapiferum, iudicialiter deposuit Augustae: sed Principes in circuitu paene omnes, saepius experti, quid valeant humeri Atlantis illius Palatini, contra eum ne hiscere quidem amplius audebant; more anguium, qui obtrito capite frustra deinceps cauda minantur.

Rebus adeo praeclare gestis, tandem Fridericus, Hercules ille Palatinus, in ipso victoriarum flore, naturae debitum persoluit, anno reparatae salutis CLC CCCC LXXVI, XII Decembris, quinquagenario maior vnico: cuius corpus in habitu fratrum minorum Heidelbergae sub marmore caelato solemni pompa fuit sepulturae mandatum: quod monumentum etiamnum extat, dignum sane visu. Ipse Fridericus, Bellicosus Elector in habitu Electorali, Imperiale pomum dextra tenens, leonem suppedaneum habens, superne in saxo eleuato, et quatuor columellis sustentato, conspicitur: in saxo autem inferiore, quod terrae incumbit, sceletum hominis osseum, faberrime scalptum, mortalitatis etiam maximorum Principum nos admonens. Inscriptio tanto Heroe digna per saxi superioris circuitum legitur talis:

FRIDERICVS. BAVARIAE. DVX. COMES. RHENI. PALATINVS. SACRI. ROMANI. IMPERII. ELECTOR. SALVS. PATRIAE. PRAEDONVM. FVLMEN. TREIS. ILLVSTRES. HOSTES. VICIT. PRINCIPATVM. AVXIT. ET. PIE. VIVIS. EXCESSIT. ANNO. CHRISTI. M CCCC LXXVI. PRIDIE. IDVS. DECEMBRIS. FVIT. EIVS. VITAE. SOCIA. VIRTVS. GLORIA. MORTIS. COMES.

Huic Achilli Germanico, Friderico Palatino Electori, Principi maximo, nihil non virtus et fortuna contulerant, inquit Marquardus Freherus, Consiliarius Palatinus nobilissimus. Magna erat stirpe natus, maiori animo praeditus, maxima fortuna vsus.

Genus eum Philippi ex fratre nepotis tutorem, mox patrem fecit, non volente tantum illo, sed prouincia tota expetente; et bono vtique publica Animus excelsus, et ad omnia imperterritus, non prouinciae tantum suae, sed totius patriae Germaniae libertatem, quietem, salutem curans: non maiorum minas, non factiones parium, non inferiorum insidias extimescens. Bono fine coepta constanter peregit, parta gloria non adquicuit, vlteriora parans, et occasiones rei bene gerendae nullas negligens. Neque minus ei consilium domi, quam arma soris. Sapientibus Consiliariis abundauit; curiam iudicii, officinam iustitiae, de nouo erexit: Academiam Heidelbergensem fouit, doctos pariter cum fortibus amauit. Iam fortunam, cui non certum alias cum virtute foedus, velut in manu habuisse visus, perpetuo victoriarum cursu grassatus. Nulli leonem hunc vellere impune fuit: neque tum patriae focos tutari satis habuit, sed victoria vti gnarus, neque illud nesciens, quod

--- arma tenenti
Omnia dat, qui iusta negat,

adgressores suos male multauit. Qua ratione non ditionis tantum suae et pupillaris fines, supra quam vllus priorum Principum Palatinorum, protulit; sed et tale nomen sibi peperit, vt quantum suis amabilis, tantum aliis formidabilis, nemo ei virtute conferendus, videretur: et (quod magnum est) solus ipse, si ciuilia bella permisissent, Turcam, fatalem illum Christiani nominis hostem, reprimere posse censeretur. Ioannes Trithemius, Abbas Spanheimensis (qui Illustrissimam familiam Palatinam, quantum potuit, calamo suo exornare studuit, et huius laudatissimi Electoris Palatini, Friderici I Victoriosi, res gestas in Chronico Spanheimensi per annorum seriem cum cura consignauit) de eo inter alia sic scribit [Note: Chron. Hirsaug. P. II p. 497, chron. Sponh. p. 390 P. II Opp.] : Anno M CCCC LXXVI, XII die mensis Decembris, obiit Fridericus Comes Palatinus Rheni, Bauariaeque Dux, tutor

Philippi, frater Mechtildis, Ludouici quoque patris Philippe, et Ruperti Archiepiscopi Coloniensis: cuius corpus in habitu fratrum minorum apud eosdem in oppido Heidelberg, sub marmore caelato, in absidula dextrorsum, solemni pompa, fuit sepultum. Magnus Princeps, amator cleri, defensor pauperum, et viduarum aduocatus integerrimus. qui tantafecit, quanta nullus in Germania Princeps in trecentis retro annis, pro pace et defensione suorum omnium, adiutorium eius postulantium. Qui (vt mea fert opinio) si Romanorum fuisset Imperator, non tot regnae, tot prouincias, tot vrbes a Christianorum dominio Turcus rapuisset: aut, si Imperator fuisset, qualis iste erat.

Hunc tantum Principem non Homerum, non Virgilium, non Melissum aliquem habuisse, cum cogito, dicenti vere Horatio [Note: L. IIII Carm. Od. IX.] libet accinere:

Vixere fortes post Agamemnona
Multi: sed omnes illacrimabiles
Vrgentur, ignotique longa
Nocte, carent quia vate sacro.

Sed bene habet, quod a monacho Trithemio saltem summa rerum fastigia consignata habemus. Ea publico reddidit Marquardus Freherus, anno CIC ICC II, conquisito diligentius et adiecto, quidquid vspiam apud eius aeui scriptores huc pertinens legitur. Inde nos ista summatim excerpsimus. Habuit tamen etiam proprios rerum suarum scriptores tantus Heros, vernaculo sermone vsos. Inter quos duo eximii fuerunt; vnus Matthias de Kemnaten Theologus, Principis Capellanus, et (vt Trithemius meminit) Mathematicus: alter Michael Bohemus, Weinspergensis Poeta: quorum ille prosa, hic rythmis Teutonicis, vterque ab origine Palatinae stirpis exorsus, Fridenci huius Victoriosi gesta diffuse et copiose celebrarunt. Extat quoque elegans oratio congratulatoria per Ioannem Camerarium Dalburgium, Episcopum Wormatiensem, nomine Philippi Palatini

Electoris, ad Innocentium VIII, Pont. Max. habita, stilo Rodolfi Agricolae conscripta, his verbis: Ludouici frater Fridericus, philippi per aetatem tutor, difficile iudicatu est, prudentior, fortior, an felicior fuerit, qui crebro admodum collatis cum hoste signis cum praesens ipse dimitauerit, victoriam, quae natura incertissima est, vt vbique industriae suae certa esset, virtute perfecit. Quindecim Germaniae Principes bellum illi vno eodemque tempore cupidissime indixerunt. Id cum acerrime gererent, inferrentque, tres ex eis vna acie victos cepit, eoque res perducta est, vt conditiones pacis a nullo acciperet, omnibus daret. Primus Germaniam post Augustum Caesarem purgare latrociniis est adorsus, etc. Turcico aliquando bello destinatum fuisse Fridericum, notat Aen. Siluius in Germ. c. LXVII [Note: al. XXXVIII. Vid. T. I Opp. Schardii p. 462 edit. Basil.] Per Saxoniam, Sueuiam, Franconiamque viri clari sunt, numerosos exercitus ducere idonei. Siquidem et Fridericus Palatinus Princeps Elector, Albertus germanus Imp. et Carolus Marchio Badensis, digni omnium iudicio existimati sunt, qui copiis in Turcos educendis praeficerentur. Eiusdem excelsi et inuictissimi Principis Friderici heroicas virtutes eleganti stilo celebrauit Petrus Antonius Finariensis, in libello de dignitate Principis, lectu dignissimo.

Ante obitum caelibatus tandem pertaesus, spe prolis, animum ad legitimas nuptias adiecit: ne vero aequales quaereret, conuentio de successione arrogati filii Philippi et principatuum vnione non dissoluenda, minime permittere videbatur. Re igitur prius cum Philippo arrogato filio, certisque - Ordinibus deliberata, matrimonio sibi copulauit nobilissimam feminam, Claram a Tettingen, praesentibus Philippo Palatino, Wormatiensi et Spirensi Episcopis, aliisque compluribus Nobilibus, anno M CCCC LXII [Note: Ita sane auctor stemmatis Leonsteniani, an. CIC ICC XXIIII Francofurti ad Moenum editi, Reinharrus, Leonstenio-Werthemiensibus olim a consiliis, diserte ad tabulas Friderici matrimoniales, anno CIC CCCC LXII, die Martis post festum S. Galli scriptas, fronocans. Erat in aula virgo, aetate florens, et forma insignis, Clara a Tettingen dicta, quae desiderium aestuantis accendit; eam in societatem tori recipit et secum iungit. An cum illa in manum conuenerit coram sacerdote, et quando id factum sit, incompertum habeo. Triplex certe apud auctores opinio est. Vna, quod matrimonium clandestine contraxerit: altera, quod instante demum morte Tettingam vxorem adpellauerit: tertia, quod, praesentibus Vormatiensi et Spirensi Praesulibus, illam solemni sibi modo desponsauerit. Sunt, qui illam stirpe equestri oriundam ferant, genusque ex Sueuica Tettingensium familia deduxisse: quanquam hoc adulationi scriptorum datur, qui vt origines Leonsteniorum Comitum augustiores facerent, consecrarunt maternum genus, et ad equestrem stirpem prouexerunt. Intelligo, in epistola quadam Friderici illam vocari cantatricem: quae fortasse voce suauissima, vti cantus saepe efficacissimum amoris lenocinium est, heroem curis fluctuantem et maestum recreauit et simul incendit. Nec sum ignarus, quibusdam auctoribus narratum, illam, plebeia e gente natam, origines suas ad pagum Tettingam retulisse, vnde et nomen puellae remanserit. Sed siue illa nobilis, siue plebeia fuit mulier, parum interesse puto, quum et magnis Principibus frequens, quaerere in extrema plebe, quod diligant.]. Cum vero ex - hac

coniuge duos progenuisset legitimos filios, FRIDERICVM et LVDOVICVM; eos ob certas caussas ad conditionem paullo inferiorem redegit, et Comites Imperii, annuente Caesare, esse voluit: deque suo patrimonio - iis assignauit sequentes dynastias: Scharfeneckum, - Meckmühlum, Vtzbergam, Vmbstadium, cum omnibus suis pertinentiis [Note: Conf. Stemma Leonstenianum, Francofurti ad Moen. A. CIC ICC XXIIII 4. editum, quod Auctor heic ad verbum fere, nec nisi perquam paucis immutatis exscripsit.].

Senior ex filiis FRIDERICVS, sacris a Patre Friderico Victorioso dicatus, immatura morte viuis exemptus est, Heidelbergae in templo Franciscanorum hoc epitaphio exornatus:

ANNO. DOMINI. MCCCCLXXIIII. IPSO. DIE. GALLI. OBIIT. VENERABILIS. ET. NOBILIS. DOMINVS. FRIDERICVS. ILLVSTRISSIMI. PRINCIPIS. ET. DOMINI. DOMINI. FRIDERICI. COMITIS. PALATINI. RHENI. DVCIS.

BAVARIAE. SACRI. ROMANI. IMPERII. ARCHIDAPIFERI. ET. PRINCIPIS. ELECTORIS. FILIVS. LEGITIMUS. ECCLESIARVMQVE. WORMATIENSIS. ET. SPIRENSIS. CANONICVS. CVIVS. ANIMA. REQVIESCAT. IN. PACE.

LVDOVICVS [Note: Confer Stemma Leonstenian. a 4 b seq. quod Auctor hic iterum compilat.] igitur, vnicus Friderici Victoriosi, Electoris Palatini, superstes filius et heres, Principatum paternum Philippo, Electoratus heredi, secundum pacta conuenta, reliquit: ipse vero cum supradictis dynastiis Comitis dignitatem a Caesare Maximiliano I suscepit, ne principatuum perniciosa diuisio induceretur. Philippus vero Elector Palatinus, mortuo patruo Friderico Victorioso, supradictas Dynastias plerasque omnes, praeter Scharfeneckum, ad se recepit, substituto Comitatu Loevvensteinico, permutationis more. Contentus quidem hac sua fortuna fuit Illustris Comes Ludouicus, qui veram magnitudinem non regionum spatiis et latifundiis, sed solida virtute metiebatur, adeoque magnum sibi inter Heroas eius saeculi nomencomparauit. - In bello Bauarico, Ruperti Agnati partes - secutus, ab Vlrico Duce Wirtembergico, sub praetextu proscriptionis Imperialis, Comitatu Loevvensteinico exutus est, quem vix tandem, ab Imperatore Maximiliano I excusatus, anno CIC IC X recuperauit. Pro more istius saeculi terram Palaestinam adiit. Variis bellis supremus Dux constitutus, pro Palatino militauit. A Caesare Maximiliano primum, deinde in Comitiis Norimbergensibus, anno CIC IC XXII, a Carolo V et Imperii Proceribus ad Turcicam expeditionem lectus Consiliarius bellicus. Sic fortes creantur fortibus, nec imbellem feroces progenerant aquilae columbam. Vltimum diem clausit anno CIC IC XXIIII, die XXVIII Martii.

Vxores habuit duas: I ELISABETHAM, filiam Hugonis Comitis in Monteforti, et Comitissae Werdenbergensis: quae in partu exstincta est, anno CIC IC III. II SOPHIAM, Conradi Comitis Tubingensis relictam viduam. Ex priore

Montfortia multos liberos suscepit, qui illustrissimam familiam Comitum Loevvensteiniorum propagarunt.

Post Friderici Victoriosi mortem, PHILIPPVS, Ludouici Mansueti filius, Ludouici Barbati nepos, cognomine et re Ingenuus, Electoratus Palatini gubernacula suscepit, anno Domini M CCCC LXXVII, aetatis suae XXVIII. Ante insaustum bellum Bauaricum, Princeps opibus, auctoritate, potentia, amplitudineque ditionum florentissimus; et tum hoc nomine, tum etiam filiorum generosissimorum numero felicissimus. Inter hos Ruperto Virtuoso nuptias conciliauit filiae Georgii Diuitis, Bauariae Ducis: qui ex: pacto dotis loco Ruperto genero legauit, praeter auri argentique vim omnem, et supellectilem plane regiam, eam etiam Bauariae partem, quam ex hereditate tenebat. Hoc testamentum, quod in Imperii leges, et iura feudorum peccaret, factumque esset in fraudem Alberti, Bauariae Ducis, Maximilianus I Caesar, deprecante Alberto, noluit ratum esse. Quaesita est igitur, et impetrata approbatio Pontificia. Post Georgii Diuitis obitum, Ruperto genero Georgii, Philippi Electoris Palatini filio, ex testamento hereditatem adeunte, Alberto vero Bauariae Duce, Maximiliani I Caesaris sororio, eandem ex legibus asserente; Maximilianus I sese interposuit, et ad componendam totam controuersiam has conditiones tulit; vt videlicet de Georgii Diuitis ditione triens vnus relinqueretur Ruperto, dotis ratione: alter cederet Palatinae Domui, in compensationem eorum, quibus illa sese et defraudatam a Ludouico Bauaro Imperatore et spoliatam esse saepius fuerat conquesta: tertiam partem redderet Rupertus Alberto, Bauariae Duci. Sed cum Rupertus ius suum armis vindicare cenaretur, fidens auxiliis Bohemorum, et Ludouici Galliae Regis, ab Imperatore proscribitur, et totius Imperii Ordines ad eum perdomandum incitantur: patrique Philippo Electori Palatino, ne opem ferret filio Ruperto, interdicitur. Ille vero potiorem rationem filii, quam Caesaris

habendam duxit, et manu armata filio suppetias misit. Vtrumque igitur bello adortus Maximilianus Caesar, anno M D IIII Principes ad auxilium ferendum euocauit, qui iussu ipsius multa in Palatinatu ferro et igne vastarunt. Ipse vero Caesar manu sua Bohemos prope Ratisbonam strauit, et fugauit, licet per aliquot horas Marte dubio, Ruperto Palatino pertinacissime pugnam vrgente, aciemque, sicubi solueretur aut fatisceret, reficiente. Nec enim cessit Rupertus, donec ad eam redactus esset paucitatem, vt consistere non posset. Bohemi ceciderunt circiter bis mille. Nec multo post Rupertus maerore animi cum coniuge Elisabetha exstinctus est: vel, vt alii scribunt, veneno necatus. Philippus Elector Palatinus, Ruperti pater, a Gallis desertus, qui huius belli ipsi fax et auctores fuerant, magnam ditionis suae partem amisit, multis Procerum suorum aut veneno deletis, vel in acie trucidatis, vel supplicio plexis. Dux Wirtembergensis aliquot oppida et castella, vt Winsbergam, Maulbrunnam, et alia eripuit. Norimbergenses Altorfium, Heresbruggium, et Lauffam occuparunt. Alexander, Dux Bipontinus, et Comes Veldentiae, quaedam cepit. Sed omnium grauissimus hostis Maximilianus Caesar, oppida et arces multas, ab Imperio Palatinatui oppigneratas, sine caede et sanguine recuperauit, copias Ruperti fudit, eique Alsatiae Aduocatiam Prouincialem ademit, et Landgrauiatui suo Ensisheimensi incorporauit. Hassiae Landgrauius intercepit castrum et oppidum Homburgum vor der Hohe, quod Comes Hanouianus; et castrum Bickenbach, quod Comes Erpachianus a Palatino tenebat. Ingolstadium quoque, [Note: Ingolstadium vrbem bello hoc Palatinis, qui eam vna cum Neoburgo, Landshuto, aliisque, quae ad Georgium Diuitem pertinuerant, oppidis, occuparant, validoque munierant praesidio, iterum ereptam esse, in aprico est. Vid. Bircken spec. hon. Austriac. l. VI c. VI p. 151. Sed ad Palatinos antea spectasse, tam longe a vero abit, quam manifesto inter omnes constat, Georgii in ditione eam fuisse, ab eoque A. CICCCCC XC academia instaurata quam maxime amplificatam. vid. ipse Auctor supra l. II c. VI §. 3 p. 95.] quae antea ad Palatinum spectabat, a Bauaro interuersa; et quaedam castella

Transrhenana a Leiningensibus Comitibus occupata dicuntur. Sic cadente quercu, iuxta vetus veriuerbium, quiuis ligna colligit. Nemo tunc fuerat in Imperio, qui non ex proscriptionis sententia, quam Maximilianus Caesar promulgarat, aliquid de Palatinatu decerpere, et in aqua illa turbida piscari cuperet, praeter vnicum Marchionem Badensem Christophorum, qui non modo pacem inuiolatam seruauit, sed etiam suis quibusdam monentibus, vel per litteras iam recuperari ea posse, quae pater Carolus in dissidio Moguntino amisisset, respondit; Ehr und Eyd gilt bey vns mehr, dann Land vnd Leut gevvinnen: h. e. Pater meus Carolus fidem dedit Friderico I Victorioso, hanc ipse inuiolatam conseruabo. Res tandem ad pacificationes deducta est, anno M D V, precibus Christophori Marchionis Badensis: et in Comitiis Coloniensibus, intercessione Friderici Saxoniae Electoris: qui etsi Maximiliano Caesari non defuit, plus tamen curae et laborum sustinuit in lenienda Maximiliani ira, ita vt eo vtcunque placato, vnicus in conuentu illo Coloniensi ausus fuerit Philippum Electorem Palatinum ad Maximilianum Caesarem adducere, vt supplex fieret: qua in re existimatum est, eum nonnihil offendisse animum Imperatoris, quod hosti ipsius non vehementius irasci visus esset. Caussa tamen consilii fuit honestissima, inquit, Melanchthon [Note: Lib. V chron. p. 694. sq.]. Nam quae sit Electorum necessitudo considerauit, nec penitus dilacerari voluit vetustissimam cognati, et multis foederibus ipsi deuincti Electoris ditionem, ac nobilissimam familiam. Hoc ipsum tamen tegendi amici officium ita moderatus est; ne de auctoritate summi Imperatoris aliquid derogaretur; supplicem esse voluit Philippum, Electorem Palatinum: quem postea Caesar in gratiam recepit: et nepotibus eius, Ruperti filiis, Othoni Henrico, et Philippo Bellicoso, partem

controuersae regionis ex hereditate materna concessit, eam quae intra Danubium et Nabum supra Ratisbonam limites veteres Palatinae ditionis attingit, et Ducatus Neoburgensis titulo comprehenditur.

Huic pacificationi non diu superfuit Philippus, Elector Palatinus. Nam post longam chiragrae et podagrae, calculi quoque et arenae corporis infirmitatem, tandem in oppido suo Germershemio extremum vitae spiritum edidit, anno Domini MD VIII, [Note: Perperam: errore, vti credibile est, librarii. Quippe d. XXVIII Febr. viuis excessisse Philippum, vel ipsum, quod statim sequitur, epitaphium disertis habet verbis.] Kalend. Martii, aetatis LIX, gubernationis XXXII, cuius corpus Heidelbergam deportatum, in choro collegiatae S. Spiritus Ecclesiae, iuxta tumulum coniugis suae MARGARETAE, Ludouici Diuitis, Bauariae Ducis filiae, debito cum honore sepultum requiescit, tali ornatum epitaphio:

ILLVSTRISS. DOMINVS. PHILIPPVS. COMES. PALATINVS. RHENI. BAVARIAE. DVX. AC. SACRI. ROMANI. IMPERII. ARCHIDAPIFER. ET. PRINCEPS. ELECTOR. HIC. QVIESCENS. OBIIT. DIE. XXVIII. MENSIS. FEBRVARII. ANNO. CHRISTI. M D VIII. CVIVS. ANIMA. REQVIESCAT. IN. SANCTA. PACE. AMEN.

Vxoris MARGARETAE (quam in exequiis D. Pallas Spangel oratione funebri laudauit) monumentum ibidem tale positum est:

ANNO. CHRISTI. MDI. XXV. FEBRVARII. OBIIT. ILLVSTRIS. PRINCEPS. DOMINA. MARGARETHA. DEI. GRATIA. COMES. PALATINA. RHENI. INFERIORIS. SVPERIORISQVE. BAVARIAE. DVX. CVIVS. ANIMA. IN. SANCTA. PACE. REQVIESCAT.

Ex hac illustrissima coniuge numerosam sobolem procreauit: nouem filios, (qui omnes, excepto Othone Henrico, plerique ad senectam aetatem peruenerunt) et [Note: Immo quinque, vt infra docebitur.] quatuor filias.

Filii et Nepotes PHILIPPI Ingenui, Electoris Palatini.

I LVDOVICVS Pacificus, grandior natu, patri in Electoratu successit.

II PHILIPPVS, anno Domini CIC CCCC XCIX electus est in Episcopum Frisingensem, et praesuit Episcopatui, vsque ad annum Christi CIC IC XL. Factus quoque anno [Note: Anno quidem CIC CCCC XVII Philippus Episcopo Ioanni, ex Schoenbergiorum Equitum stirpe, senescenti Adiutor datus est: sed anno demum CIC IC XX pleno iure successit. Vid. Seckendorf. histor. Lutheran. l. III §. XCVI n. 2 p. 387. Quo simul corrigere licebit, tum Auctorem tabb. Tubingens. qui A. CIC IC XII; tum Rittershusium, Sigismund. a Bircken, ac Buckischium, qui A. CIC IC XIIII Episcopatum Numburgensem adiisse Philippum scribunt: ille, tabb. geneal. iste, spec. hon. Austr. l. I. c XVI p. 143; hic, hist. genealog. Palatino-Bau. P. II c. II n. XX p. 42. Decessit Philippus d. VI Ian. an. CIC IC XLI. v. Seckendorf. l. d. p. 388.] CIC IC XVII Episcopus Naumburgensis in Misnia.

III RVPERTVS Virtuosus, natus anno CIC IC LXXXL, die XIIII Maii. Vxorem duxit, ELISABETHAM, filiam vnicam Georgii Diuitis, Bauariae Ducis Landshutensis: cuius occasione exortum est triste illud et funestum bellum Bauaricum: cuius supra mentionem fecimus. A Caesare Maximiliano I proscriptus, et victus, tota ditione sua hereditaria exutus est: et paullo post, vna cum coniuge Elisabetha, vita excessit, non sine pharmaci propinati suspicione, anno CIC IC IIII, aetatis XXIII, relictis duobus filiis orphanis, OTHONE HENRICO, et PHILIPPO Bellicoso, quibus Maximilianus Caesar, moderans

sibi in victoria, ex hereditate materna Ducatum Neoburgicum restituit.

OTHO HENRICVS, Philippi ex hoc fllio Ruperto nepos, post excessum Friderici II patrui, paucis annis Septemuiratum tenuit, et cum ipse sine liberis pridie Id. Februar. CIC IC LIX decessisset, successorem habuit Fridericum III, longo interuallo agnatum, a Ruperto Caesare, communi vtriusque stipite, qui anno CIC CCCC X obiit, graduum enumeratione facta. Nam a Ludouico Barbato Septemuiro, Ruperti Caesaris filio, et Stephani Bipontini Ducis fratre, a quo Fridericus III genus ducit, decem gradus interiacent. Is vero OTHO HENRICVS, Ruperti filius, Philippi Electoris filius (1. nepos) moriens Wolfgango Bipontino, alteri agnato, totidem gradibus a se distanti, Neoburgensem ad Danubium ditionem [Note: Conf. Quae supra lib. V sect. II §. 4 p. 195 adduxit Auctor. Quibus adde, quae notauimus Specim. I animaduers. in Cap. III p. 105 Hist. Palat. Cl. Tolneri p. 41.] testamento legauit.

PHILIPPVS Bellicosus, Ruperti filius, Philippi nepos, Othonis Henrici frater, magnanimus Heros, natus anno CIC IC III, Viennam Austriae aduersus Solymannum, Turcarum Imperatorem, fortiter et strenue defendit, anno CIC IC XXIX. Ad Lauffam postea, Wirtembergici Ducatus oppidum, Ferdinandi I Caesaris copias ducens, a Philippo Landgrauio Hassiae profligatus est, ac in fuga, pedis calce globo bombardico amissa, captus. Litteras non solum amauit, sed etiam praeclare intellexit: ac multa non solum in otio, sed etiam in ipsis negotiis, in castris, inter tubarum atque armorum strepitum, legere solebat, praecipue vero colere illam Philosophiae partem, de rebus caelestibus, dignissimam summis viris. Epitaphium eius geminum Heidelbergae in templo vrbis primario, ad Spiritum sanctum, extra chorum, tale visitur:

Philipps von GOttes Gnaden Pfaltzgraff bey Rhein, Hertzog in Nidern vnd Obern Bayern, et c. ist allhie zu Heydelberg, den sechsten Tag Iulii, Anno 48. begraben worden.

1548.

Nichts vnversucht.

H. Philips Pfaltzgraff.

Cetera qui circum lustras monumenta, Viator,
Haec quoque, non longa est, perlege pauca, mora.
Si Ducis audita est forsan tibi fama Philippi,
Clara Palatinae quem tulit aula Domus.
Qui modo Pannonicam defendit ab hoste Viennam,
Et soluit trepidos obsidione viros.
Tum, cum Threicii vastarent omnia Turcae,
Et tremerent subito Norica regna metu.
Mox etiam impleuit magnum virtutibus orbem,
Vtilis hinc armis, vtilis inde toga.
Illius hac tegitur corpus venerabile terra,
Hic animam, hic vitam reddidit ille Deo.
Quod te si pietas, si quid mouet inclita virtus,
Iunctaque cum summa nobilitate fides;
Huic opta, vt cineres placida cum pace quiescant,
Condita nec tellus durior ossa premat.
Nam pius ad caeli sublatus spiritus arces,
Cum Christo viuit tempus in omne suo.

Discessit IIII Non. Iulii

Anno Domini M. D. XLVIII.

Aetatis suae XLIIII. Cuius P. F. memoriae Dux Otho Hainricus

Comes Palatinus frater amantissimus M. H. F. C.

anno Domini M. D. L.

Hertzog Philips Pfaltzgraff der from theuer Fürst,
Den seine Tag nach Gott vnd Ehren dürst,
Als er erlangt vnaussloeschlichs Lob,
Sonderlich beym Vngerlandt thet ein Prob,
Gegen dem Feind gemeiner Christenheit,
Bevviesener Hiilff, Rath, vnd Hertzhafftigkeit,
In der edlen schoenen Statt Wien dazumal
So vom Türcken vvar belaegert vberall,
Hat der stoltzen Welt Rüstung vnd Wehren,
Damit vvir vnser Leben verzehren,
Vrlaub geben in dieser Iammers - Zeit,
Vnd gesegnet alle fromme Christenheit.
Dann vveil er die erloest vom evvigen Todt,
Durch IEsum Christum seinen lieben Gott,
So lebt er jezt in seines Vatters Schoss,
In gutem Gvvissen alles Kummers loss.
Darumb vvas gedenckest du Fürgeher,
Da ligt Adel, Tugend, Mannheit, vnd Ehr.
Gleichvvol der Menschlich Leib hie begraben,
Aber die Seel bey GOtt hoch erhaben:
Kayser, Koenig, vnd alle Potentaten,
Kennen dieses Philippi loebliche Thaten.

IIII FRIDERICVS II, post fratris Ludouici obitum, pio studio in Ecclesias Palatinatus Electoralis ad Rhenum, puram Euangelii doctrinam primus introduxit. Sed bello Smalcaldico praepeditus, quod coeperat, absoluere non potuit; quae res maximo ei dolori fuisse dicitur.

V GEORGIVS, Episcopatui Spirensi laudabiliter praefuit annis XVI. Arcem Vdenheimensem ex fundamentis aedificare coepit, natura loci egregie munitam, vt insurgentibus bellicis tumultibus haberet tutum ac firmum aliquod receptaculum:

Multa passus est a seditiosa rusticorum coniuratione, quam summa sapientia, [Note: Conf. Gnodal. l. II de rusticor. tumult. in Germaniae p. 1053 sq. T. II opp. Schardii, Brusch. de Episc. Spirens. f. 52 b. vers. Germ. Vt adeo cerrigendus hic veniat Buckischius, quando P. II hist. geneal. Palatino-Bau. C. II §. XXI p. 42 scribit, Georgium tumultuantes hosce rusticos postquam debellarit, gregatim, maximoque numero capitali affecisse poena (vnd sie hauffen weise hingerichter)] absque multa sanguinis profusione pacauit. Decessit ex hac mortali vita, anno CIC IC XXIX, Anglico sudore correptus, quod morbi genus per totam tunc grassabatur Germaniam. Sepultus iacet Spirae in media cathedrali basilica, asuccessore tali monumento honoratus:

REVERENDO. AC. ILLVSTRI. PRINCIPI. AC. DOMINO. DOMINO. GEORGIO. EPISCOPO. SPIRENSI. AC. COMITI. PALATINO. RHENI. DVCIQ BAVARIAE. ADMINISTRANDA. CLEMENTIA. PRVDENTIA. ET. PIETATE. VNDIQVE. CONSPICVO. AC. DEMVM. FLAGRANTI. ANGLICO. SVDORE. IMMATVRA. MORTE. DEFVNCTO. EIVS. IN. EPISCOPATV. SVCCESSOR. PHILIPPVS. A. FLERSHEIM. HOC. MONVMENTVM. CONSTITVIT. OBIIT. ANNO. SALVTIS. MDXXIX. DIE. VICESIMA. SEPTIMA. SEPTEMBRIVM. QVI. AETERNA. LVCE. FRVATVR.

VI HENRICVS, Episcopus Wormatiensis, Vltraiectinus, et Frisingensis, huic mortali vitae valedixit, anno [Note: Alii aliter. Quippe Rittershusius in tab. Bircken specul. honor. Austr. l. IC. XVI p. 143. Buckischius hist. geneal. Palatino-Bau. P. II C. II § XX p. 43 anno demum sequenti morte oppressum scribunt. Spenerus syllog. p. 199, vt et Auctor tabb. Tubing. sententiae incerti sunt: anno, inquiunt, 1552 al. 54. Hub. Thomas Leodius l. XIIII annal. de vita Friderici II p. m. 279 A. CIC IC LII, III Ian. mortuum vult. Quem tab. geneal. C sequitur Tolnerus; vbi tamen vitio librarii pro III Ian. legitur III Iun.] CICICLIII, Ante obitum Episcopatum Vltraiectinum resignauit. Arcem

Dirmsteinensem, a seditiosis agricolis euersam, instaurauit. Princeps sapientia et humanitate summa praeditus.

VII IOANNES, septimus Philippi Electoris filius, Ruperti Simmerensis, agnati sui, in Episcopatu Ratisponensi successor, ex hac vita migrauit anno CIC IC XXX VIII.

VIII WOLFGANGVS, Comes Palatinus Rheni, Dux Noui Fori, Philippi Electoris filius natu minimus, sacro ordine relicto, in re militari suam quandoque operam nauauit: Princeps prudens, doctus, integer vitae; quam cum morte commutauit anno CIC IC LVIII, sub initium Aprilis, in templo Spiritus sancti Heidelbergae postmodum honorifice contumulatus, addito tali epitaphio:

ILLVSTRISSIMO. PRINCIPI. AC. DOMINO. DOMINO. WOLFGANGO. COMITI. PALATINO. RHENI. DVCI. BAVARIAE. ET. PHILIPPI. ELECTORIS. FILIO. INTER. EOS. QVI. AD. IVSTAM. AETATEM. PERVENER VNT. NATV. MINIMO. PRINCIPI. BONITATE. INGENII. HONESTA. FRVGALITATE. AVITISQ. MORIBVS. SERVANDIS. PRAESTANTI. ET. SORTE. SVA. MEDIOCRI. PER. OMNEM. VITAM. CONTENTO. ILLVSTRISSIMVS. PRINCEPS. FRIDERICVS. TERTIVS. ELECTOR. HOC. MONVMENTVM. CONSANGVINEO. CARISSIMO. FIERI. CVRAVIT. NATVS. EST. ANNO. M CCCCXCIIII. VLTIMO. OCTOBR. EXEMTVS. REBVS. HVMANIS. II. APRIL. ANNO. M. D. LVIII.

[Note: His adde OTHONEM HENRICV M, quem Austor hic praeterit, licet paullo ante p. 237 memorarit. Natus autem is fuit A. C ICCCCC XCVI, VI Maii, et decimo quinto post die praematura morte sublatus.]

Filiae PHILIPPI Ingenui, Electoris Palatini.

I AEMILIA, vxor Georgii, Ducis Stetini et Pomeraniae, obiit anno CIC IC XXIIII.

II HELENA, nuptias celebrauit Wismariae, cum Henrico, Duce Megapolitano.

III ELISABETHA, nupsit Gulielmo iuniori, Hassiae Landgrauio, et eo sine liberis defuncto, Philippo II, Marchioni Badensi. Obiit anno CIC IC XXII.

IIII CATHARINA, Virginem vestalem et Abbatissam egit in Monasterio Neoburgensi ad Nicrum fluuium, Heidelbergae propinquo.

[Note:

Duo sunt, quae hic notare oportet. Primo namque ordo filiarum Philippi turbatur: quandoquidem ELISABETHA, quam Auctor tertio memorat loco, nascendi sorte reliquas omnes antegressa est: quippe A. CIC CCCC LXXXIIII, d. XVI Nouembr. in lucem edita. vid. Trithem. P. II chron. Hirsang. p. 517.

Deinde, quae tertia inter Philippi filias fuit, plane omittitur, BARBARA scilicet, quae nata A. CIC CCCC XCI, d. XXI Ang. virgo ebiit A. CIC ICV. vid. Trithemius, l. d. p. 537. ]

Ex tot vero Philippi filiis, quis non numerosam progeniem Flectorali Palatinatui pollicitus esset? sed o vanas hominis spes: Omnes illi licet ad aetatem grandem peruenerint, tamen intra quinque decadas annorum rebus humanis exempti sunt, ac tota Philippi Electoris, vel, vt altius ascendam, Ludouici Barbati, primogeniti Ruperti Caesaris filii, tota posteritas desiit, ac dignitas Septemuiralis ad Fridericum III, Stephani, quarti Regis Ruperti filii, abnepotem, sed ea longe dignissimum, fuerit translata. Quae quidem mutatio, licet inuidia non caruerit, Electoratui tamen Palatino, cumprimis Ecclesiae, totique orbi Christiano fuit salutaris.

Fuit hic Philippus, Elector Palatinus, Princeps inclitus, mansuetus, magni ingenii, litterarum, ac praesertim historiarum studiosus, nec minus consilio quam armis potens, amator pacis, et subditorum suorum defensor acerrimus. Monachi cuiusdam libello, manum eius desiderantis, aliquando haec verba olegantissimo charactere inscripsit:

Simplicitas claustri nobis placet optime, quando
Sub pulla veste candida corda latent.
At si corda etiam tetro sint tecta colore,
Vah quantum monstrum, intus et extra nigrum.

Eiusdem Philippi Electoris Palatini tempore, omnium pulcerrimum collegium virorum, eruditione et sapientia praestantium, Heidelbergae vixit, quorum singuli singulis Academiis magno praesidio et ornamento esse poterant. Rudolfus Agricola, insignis Dialecticus, cuius familiaritate Philippus Elector delectatus est, eumque saepe ad graues deliberationes adhibuit. Ioannes Capnio, qui primus in Germania linguae Hebraeae et Graecae studia excitauit. Ioannes Dalburgius, Episcopus Vangionum, Philippi Electoris Cancellarius, vir doctissimus, trium linguarum, Hebraicae, Graecae, et Latinae valde peritus: Plinius Iurisconsultus, nobili loco natus ex familia Pleningerorum. His praestantibus viris aliquanto iuniores fuerunt, Ioannes Abbas Spanheimensis, Iodocus Gallus, et Iacobus Wimphelingus, qui cum eodem Principe Electore Philippo familiariter vixerunt. Et [Note: Quae hic sequuntur, Auctor, ad verbum desumsit ex vita Wimphelingi apud Melch. Adami vit. Theolog. p. m. II] Wimphelingus quidem scripsit tunc Philippicam hoc est, Dialogos pro institutione filiorum Philippi Electoris Palatini, vbi agit de studiis Principum, de bello Turcico, de laudibus Philippi Electoris. Eos curauit recitandos in palatio arcis Heidelbergersis, septimo Idus Octobris, anno CIC CCCC VIII, Philippo Comite Palatino attentissime auscultante, coram generosissimis filiis, Alberto Argentinensi Episcopo, et aliis nobilissimis viris. Huic submisit, Wimphelingus Agatarchiam, hoc est. Epitomen conditionum boni Principis, ad Ludouicum Pacificum, Philippi primogenitum, qui, cum illi Dialogi recitarentur, abfuerat, comitatus sororem Elisabetham, nuptui elocatam Gulielmo Hassiae Landgrauio. Epistolas idem multas scripsit nomine Palatini Comitis, Episcopi Spirensis, et aliorum, quae alibi videantur. Rudolfus

Agricola +, et Ioannes Capnio +, Germanice Reuchlinus dictus, Philippo Electori Palatino Epitomen Historiarum composuerunt eruditissimam, recitata serie quatuor Monarchiarum: ex sacris Bibliis et Herodoto, de Assyriorum et Persarum Imperio: ex Thucydide et Xenophonte, de ciuilibus discordiis Graecarum ciuitatum: de rebus Macedonicis, Philippo, Alexandro Magno, eorumque successoribus, ex Diodoro et Polybio: deinde lectissima quaeque excerpserunt ex Hist. Romanis: postremo et Germanici Imperiires praecipuas collegerunt: quem libellum Philippus Elector Palatinus auro. contra cariorem semper habuit.

De successione Electoratus diuersum ab eo, quod in Caroli IIII Imp. lege, seu de iure ordinatum fuerat, cum consilio prudentissimorum suorum Consiliariorum, testatus est: et defuncto primogenito suo Ludouico Pacifico sine masculis, quartogenitum suum filium Fridericum II in Electoratu heredem instituit: praeteritis Othone Henrico, et Philippo Bellicoso, Viennae Austriae tutatore, Ruperti Virtuosi filiis: qui de iure Aurearum Bullarum Caroli IIII, et Sigismundi Impp. ab intestato succedere debuissent. Et sic haec caussa testati vicit caussam intestati, anno CIC IC XLIIII, mortuo Electore Ludouico Pacifico, successitque ex illo Philippi testamento Fridericus II, ab Imperatore Carolo V et omnibus Imperii Septemuiris pro Electore iusto et legitimo habitus ac salutatus, pro tali etiam statim anno CIC IC XLV in Comitiis Wormatiensibus admissus.

Philippo Ingenuo in Electoratu Palatino successit filius primogenitus LVDOVICVS, natus anno CIC CCCC LXXVIII, princeps prudens, et singularis Musarum Maecenas; qui sua moderatione, sapientia, pacificis consiliis, labore et industria, exitiales toti Germaniae motus aliquoties sedauit: Pacifici nomen inde merico sortitus. Carolum V, Hispaniarum Regem potentissimum,

suo suffragio cum ceteris collegis ad Imperii fasces promouit: et fortunam illam ad Palatinas fores pulsantem fortiter repulit.

In Comitiis Wormatiensibus, anno CIC IC XXI sententiae Pontificiorum ministrorum, de non seruando Luthero saluo conductu, vehementer restitit, et labem Constantiensem meliore fide eluendam censuit. Interregni tempore Vicarius per tractum Rhenanum, in Francia, Sueuia, et Bauaria, iudicium Camerae Imperialis constituit. Franciscum a Sickingen, Equitem Germanum, Lutheranae haereseos capitaneum a nonnullis dictum, sociis armis Archiepiscopi Treuirensis, et Landgrauii Hassiae, in arce sua Landsstall circumsessum, validissimis tormentis oppugnauit. Qua in obsidioue Franciscus Sickingensis, Nobilis ad summa quaeque aspirans, decusso ex bombardarum ictu tramite, letaliter saucius, anno CIC IC XXIII, die VII Maii, aetatis XLII occubuit, salutatus paullo ante quam animam efflaret, a tribus illis Principibus hostibus suis. Rusticorum postea tumultuantium indomitam seditionem, ad Pfedershemium, agri Wormatiensis oppidum, et alibi, Ludouicus Septemuir armata manu repressit. Sleidanus hist. lib. IIII [Note: p. m. 107] Aderant (inquit) huic rusticorum caedi Ludouicus Princeps Palatinus, et Archiepiscopus Treuirensis Richerdus, quorum ille quidem magna vi conabatur furentem militem retinere: hic autem non solum probasse, verum etiam multos ipse confodisse fertur.

Reliquum vitae tempus, sedandis et praecauendis istiusmodi turbis intentus, domi transegit. Pacem primam religionis in Germania, inter Caesarem et Protestantes, irnpetrauit Norimbergae, anno CIC IC XXXII, XXIII Iulii, ne videlicet religionis caussa cuiquam in Imperio vlla molestia crearetur, ad usque Concilii tempus, aut si nullum celebraretur, tantisper, donec per Ordines Imperii alia inueniretur ratio, hoc dissidium sanandi

et componendi. In ceteris postea conuentibus pacificationem hanc suis moderatis consiliis confirmari ac propagari curauit, adusque Caroli V Caesaris bellum Germanicum.

Tandem bonus et pius senex, XVI Martii die, anno reparatae salutis CIC IC XLIIII, aetatis LXVI, paralysi correptus, non sine ingenti subditorum luctu, naturae legibus satisfecit: cum Reipublicae et Academiae commodum sedulo promouere studuisset. Princeps vere pacificus, et concordiae semper studiosus, qui tanquam agger, ne bellorum amnes Germaniam inundarent, fortiter obftitit. Nam viuente eo nemo admodum timuit, ne erumperent in publicam cladem, et perniciem bellorum multorum animis odia simultatesque inclusae; quae veluti antecedentia tempestates saeuas murmura iamdudum exaudiebantur. Non male igitur quidam dixerunt, cum eo defuncto Germaniae pacem tum sepultam fuisse.

Monumentum eius in choro regali Heidelbergae, ad sanctum Spiritum Ecclesiae, tale visitur:

GERMANIA. MERITO. LVGET. FVNVS. ILLVSTRISSIMI. DOMINI. LVDOVICI. COMITIS. PALATINI. RHENI. DVCIS. BAVARIAE. SACRI. ROM. IMP. ARCHIDAPIFERI. PRINCIPIS. ELECTORIS. QVI. PROPTER. MVLTAS. DISCORDIAS. TVMVLTVSQ. PER. SE. SVMMA. CVM. PRVDENTIA. TVM. SVMPTV. SEDATOS. PACIFICI. NOMEN. MERVIT. OBIIT. XVI. DIE. MARTII. ANNO DOMINI. CIC IC XLIIII. AETATIS. SVAE. LXVI. CVI. DEVS. MISEREATVR. IN. AETERNVM.

Ab Euangelii fauore non vsque adeo visus fuit alienus. Nam vna cum Friderico II fratre octo ciuitatibus, districtu vno comprehensis in Superiori Palatinatu, Ambergae, Neoforo, Kam, Napurgo, Weiden, Neoburgo, Aurbaco et Chemnato, liberum Euangelicae religionis exercitium benigne indulsit.

Vxorem habuit SIBYLLAM, Alberti Bauariae Ducis filiam, cum qua sine vlla querela vixit; sed nullos ex ea liberos reliquit. Sepulta est Heidelbergae in choro templi primarii, eiusque in lapide tale incisum monumentum:

ANNO DO MINI. M D XIX. auff Montag nach dem palmtag, der da vvar der XVIII Tag Aprilis, ist verschieden, vnd liegt hier begraben, die Hochgeborne Fürstin, Fravv Sibylla, geborne Pfaltzgraevin bey Rhein, Hertzogin in Ober vnd Nider Bayrn, etc. die ein Ehegemahl dess Hochgebornen Fürsten, Herren Ludvvigs, Pfaltzgraven bey Rhein, Hertzogen in Bayrn, dess heiligen Roemischen Reichs Ertztruchses vnd Churfürsten, in den Landten dess Rheins, Schvvaben, vnd Fraenckischen Rechtens Fürsehers vnd Vicarii, gevvesen ist: Der Allmachtige COtt vvolle ihrer Seelen gnaedig vnd barmhertzig seyn. Amen.

In gestis FRIDERICI II, Electoris Palatini, cognomento Sapientis, denarrandis hic non ero prolixior, cum passim omnium manibus terantur, et olim ab Huberto Thoma Leodio [Note: Festinatione sine dubio abreptus Auctor pro XIIII, vt supra recte adduxit, VII hic ponit, quibus Leodius Friderici huius II vitam descripserit, libros. Eundem commisit errorem Buckischius hist. genealog. Palatino-Bau. P. II §. XXIIII p. 52.] septem Annalium libris descripta, et nuper Francofurti recens edita sint. Natus est anno Domini. CIC CCCC LXXXIII, die nona Decembris; patre Philippo, Electore Palatino, matre Margareta, Georgii Diuitis Bauariae Ducis sorore, in arce Wintzingen, iuxta Neapolin Nemetum, oppidum amoenissimum; quam in arcem mater illustrissima vitandae pestis gratia, quae Heidelbergam, et viciniora loca infestabat, secesserat. [Note: Conf. Leodium, l. II de vita Friderici huius II, p. 21, quippe quem Auctor hic sequitur et exscribit.] Puer sub paedagogo statim bonae indolis et ingenii specimen dedit. Litteras enim

sua sponte, vel blandis verbis admonitus, libenter prae ceteris fratribus addiscebat; coactus minis vel verberibus, pertinaciter reluctabatur: quod equidem generoso animo adscribendum est. Litteratores tunc temporis, tanquam in pueros tyrannidem exercentes, ferula et virga terribiles, Stentorea voce a discipulis omnia extorquebant. Qua de re grandior factus Illustrissimus Princeps Fridericus II non semel conquestus est. Neque enim dubitabat, si alium pueritiae fuae institutorem, et qualem vel Horatius [Note: Satir. I lib. I v. 25, 26.], vel Quin tilianus [Note: Lib. II cap. II p. m. 87.] describunt, nactus fuisset, quin pro captu ingenii sui litteras, et praesertim linguam Latinam, facile perdidicisset: quam quidem vt semper amauit, ita praeter mediocrem intelligentiam, et veluti a limine salutatam, non calluit: Hispanicae vero apprime gnarus erat, quam adolescens probe didicerat, quo tempore in peregrinis aulis, sub Philippo, Austriae Archiduce, Castellae Rege, Maximiliano I et Carolo V Imperatoribus, versatus fuerat. Cum Gallis, et aliis exteris gentibus multum commercii habuit: et varia peregrinationis discrimina subiit. Hispanias enim, Italiam, Angliam, Galliam, Belgium, Hungariam, Bohemiam, et fere maiorem Europae partem peragrauit. Ex Hispania Heidelbergam reuersus, Othonis Henrici, et Philippi Bellicosi, nepotum suorum ex fratre Ruperto Virtuoso, tutelam suscepit.

A Philippo Rege, Caroli V patre, tantopere diligebatur, vt summas dignitates in Belgio proculdubio consecutus fuisset, si in eius obsequiis mansisset. In bello Veneto, sub Maximiliano I Imper. prima militiae rudimenta hausit, et proprio sumptu Caesari auxiliares copias adduxit: et ab eo postmodum impetrauit, vt frater Georgius in Episcopum Spirensem communibus suffragiis eligeretur. Ipse Caroli V, iuuenis Curator constitutus, fidem, quam Philippo Castellae Regi in Belgio et Hispania impenderat,

in filium deriuauit, eumque mundi Dominum formauit. Sed Carolus, adulatorum et sycophantarum aulicorum morsu, in Fridericum Palatinum concitatus, eum postea ex aula sua dimisit. Adeo vitrea est aulica gratia; cum splendet, frangitur. Gnathones occasionem calumniandi arripiebant ex amore Eleonorae, Caroli V sorore, quae Fridericum Palatinum efflictim deperiebat.

Dimissus a Carolo Fridericus, non sine vitae discrimine, Heidelbergam rediit, et permissu fratris Ludouici Electoris, Palatinatum Superiorem in Norico administrauit, et Ambergae quietam vitam egit, donec anno M D XIX, defuncto Maximiliano I Caesare, nepos eius Carolus V, Rex Hispaniarum, communi Electorum calculo, Francofurti ad Moenum Romanorum Imperator crearetur: quam quidem electionem Fridericus Palatinus, Septemuirorum Legatus, Carolo, in Hispaniam profectus, renunciauit, et ab eo honorifice donatus, in Germaniam reuersus est. Postea et Caesaris absentis Vicarius ac Legatus, in plerisque Imperii Comitiis inter primos ad consilia secretiora, Ecclesiasticarum rerum diiudicationes, aliasque grauissimas deliberationes adhibitus fuit. Tanti certe eum Imperator Carolus V fecit, vt bis exercitui, qui Imperii Romani nomine Turcae Austriam deuastanti opponebatur, praefecerit, magno Reip. et Ecclesiae Christia nae emolumento. Fridericus enim Palatinus, non tantum periclitanti Viennae opem tulit, exercitumque Solimanni, Turcarum Imperatoris, a tanta praeda auulsit, praesidiariis intus moenia strenue defendentibus, Duce Philippo Palatino, nepote suo ex fratre Ruperto: sed et de Casone, Turcico duce fortissimo, egregiam reportauit victoriam.

Rebus adeo praeclare gestis, et iam ferme quinquagenarius, matrimonium contraxit cum DOROTHEA, filia Christierni II Daniae, Norvvegiae, et Sueciae Regis, qui tertio post Stockholmiensem lanienam anno, multis caedibus efferatus, cum ne suorum quidem sanguine cruentam sitim restinguere posset, a Friderico

Holsatiae Duce, regno pulsus, a Christiano III Daniae Rege in carcerem coniectus est.

Huius Christierni II, Daniae Regis exsulis, gener Fridericus II Palatinus, a Caesare Carolo V sollicitatus, grauia bella pro regni Danici recuperatione suscepit, omnemque lapidem mouit, vt vel socerum a vinculis liberaret, vel in eius locum rex admitteretur. Sed totus is conatus irritus euasit:

Inuidia quoniam, ceu fulmine, summa vaporant
Plerumque, et quae sunt aliis magis edita cumque.

Post mortem Ludouici Pacifici, Electoris Palatini, anno M D XLIIII in locum eius suffectus est Fridericus II frater, qui Spirae in Comitiis Electoratus ac Palatinae ditionis insignia a Caesare Carolo V accepit, Gulielmo, Bauariae Duce, Alberti filio, frustra eandem inuestituram Electoralis dignitatis appetente. Ab eo tempore Serenissimi Electores Palatini globum illum, siue pomum aureum, a Caesare Friderico donatum, cum cruce imposita, suis insignibus insculpi faciunt.

Vt primum Serenissimus Princeps Fridericus culmen Electoralis suae dignitatis in Palatinatu ad Rhenum conscendit, multis laboribus, vt pacis Germaniae studiosissimus erat, exhaustis, dissidium illud infelix, quod inter Caesarem et Protestantes propter religionem exortum erat, frustra componere studuit. Iam enim vbique fama de bello Germanico percrebuerat, eaque de caussa Protestantes Principes Francofurti ad Moenum conuenerant, vt in commune consulerent, et iuxta Smalcaldicum foedus, iniuriam, si qua religionis caussa inferretur, communibus armis et sumptibus propulsarent. Eodem fere tempore Fridericus Elector Palatinus, Protestantibus et Euangelicis bonam tandem operam nauauit. Vt enim suorum voris satisfaceret, cum in religione iam multos annos conciliationem et emendationem frustra sperasset, remque differri diutius periculosum existimaret,

per ditionem suam reiectis Papisticis dogmatibus, et abolita Pontificia auctoritate, doctrinam Lutheri recepit, et ritus puriores introduxit: eaque de caussa Paulum Fagium, expertae integritatis Theologum, Argentorato Heidelbergam euocauit, vt eius opera praecipue in constituendis ad normam primitiuae ditionum suarum ecclesiis vteretur: cui propterea gratulati sunt Principes Protestantes: vt auctor est Sleidanus [Note: Lib. XVI ad d. XLVI p. m. 442.], harum rerum diligens scriptor, ex quo Thuanus [Note: T. I. lib. II p. m. 46.] annotauit.

De Academiae vero vulnere curando, sollicitudine pia multum etiam inquisiuit Fridericus Elector, in id vnum intentus, vt quae prima facile inter Germanas fuisset, primas quoque et pristinum decus obtineret. Itaque primum factiosas illas, et in sese mutuo stilo ruentes, Nominalium, Realium, Thomistarum, Scotistarum sectas aboleuit. et sustulit, contubernia tria prius distincta, studiisque partium distracta, coniunxit, ac quo felicius veritatis Euangelicae propagationi consuleret, studiosis adolescentibus, in re angusta domi constitutis, de liberali victu et commoda sustentatione prospexit. In eum finem Augustinianum illud coenobium, a monachis paullatim desertum, destinauit, idque vacuum meliori huic et sanctiori vsui consecrauit, vt fieret sapientiae collegium, schola pietatis, gymnasium virtutis, in quo lecta iuuenta sacris Scripturis, humanioribus litteris, omnibusque disciplinis honestissimis ad Reip. et Ecclesiae Paladnae emolumentum exerceretur et educaretur. Sed consilium optimi et pientissimi Friderici bello Smalcaldico interruptum fuit, quod Caesar cum foederatis Principibus, et Ciuitatibus Augustanae Confessionis gessit anno M D XLVI. Nam ob Caesaris Caroli victoriam, qui Germaniam Germanorum viribus, arte Hispana, oppugnarat, in nihilum Friderici Electoris conatus tum recidit: et decennio post Otho demum Henricus successor, Deo coeptis fauente,

in effecrum, quod pius in votis praedecessor habuerat, deduxit: quod pium opus Fridericus III postea continuauit, et diuina ope absoluit.

In Comitiis Augustanis, anno M D XLVII, dum a Caesare victore sibi metueret Fridericus II, in Tridentinum Concilium consensit, et famosam illam religionis formulam Interimisticam recepit. Atque ita inchoatae reformationis opus in Palatinatu, quod nimius metus Hispanici successus et furoris retardauerat, in magis serenam tempestatem fuit dilatum.

Sub initium belli Germanici, Fridericus Elector Palatinus quadringentos equites auxilio miserat Smalcaldicis, quum essent ad Ingolstadium. Itaque cum Caesar victor Halam, oppidum Sueuiae, proficisceretur, Fridericus Palatinus eum adiit, et non ipsius oppugnandi caussa, verum, quod ex foedere priuato teneretur Wirtembergico Duci, factum hoc effe demonstrauit. Caesar Fridericum acribus quidem verbis excepit, et enumeratis, quae contulisset in ipsum, beneficiis, grauiter incusauit; veruntamen ignouit, et vt errorem hunc atque culpam in posterum accuratiore fide compensaret, hortatus est: vt refert Sleidanus, lib. XVIII, [Note: ad A. XLVI p. m. 516.] et Thuanus hist. lib. II, his verbis, notatu dignissimis [Note: pag. m. 71 et seq. T. I.] : Vlmensium supplicum exemplo permotus Fridericus Palatinus, Halam Sueuiae mox venit, et tentata per Granuellanum Cancellarium via: cum se coram Caesare stitisset: Non tam potentiae tuae magnitudine territus, (inquit) quam dementiae fiducia fretus, genibus tuis supplex aduoluor, vt quanto maxima mea est erga te offensio, tanto maximam erga me tuam exeriar beniuolentiam; (et) quanquam culpa mea habeat iustas et legitimas excusationis caussas; satius duco, crimen fateri, quam committere, vt de clementia tua dubitare videar. Cum enim videam, te etiam erga nocentissimos singulari indulgentia vti, malo ius meum mihi pereat, quam de clementiae tuae laude quicquam detrahatur. Tu

me ergo perduellem, tu fatentem tu supplicem reum imprudentia lapsum in gratiam suscipe, et a me vicissim debiti et constantis obsequii fidem vllis fortunae ictibus inconcussam accipe. Ad hac Caesar truci primum, dein sereniore vultu in haec verba respondit: Vellem ab alio quouis potius, quam a te, principium clementiae fecissem. Neque enim in hos canos, in quos citra pudorem imprudentia non cadit, neque arctissimum cognationis, quod tecum mihi est, vinculum, quod sine impietate a te violari non potuit, hoc decebat, vt me armis peteres, vt me pro Imperii maiestate pugnantem coniunctis cum Imperii hostibus iuratis viribus et consiliis bello persequi velles. Nam excusationis caussae, quas dicis, potius te onerant, quam culpa et crimine liberant. Sed quoniam ita casus tulit, vt etiam ex proximis clementiae gloriam reportare me oporteat, age, et vt sperasti me benignum Dominum, me indulgentem cognatum, et, quod caput est, victoria in victos et supplices moderate vtentem, experiare, tuique officii esse reputa, emmi ope eniti, vt offensionis grauitatem omni fide et obsequioin posterum superes. His dictis venerandam senis canitiem deosculatus, eum in pedes erigit, et bonis omnibus, ac pristinae dignitati restituit. Quod Gulielmum Bauerum agnatum, qui spe obtinendi Septemuiratus Caesarianas partes secutus fuerat, aegerrime tulisse ferunt. Sed Caesar e re sua et publica existimauit esse, erga Palatinum potentissirnum principem, de Imperio olim optime meritum, ea benignitate vti, vt eum a foeder atorum societate auulsum in suas partes pertraheret; ratusfore, vt eius exemplo admonitae ciuitaetes, aut defectione territae, celerius ad officium redirent. Haec Thuanus. Interuentu postmodum Friderici Electoris Palatini, Caesari reconciliati, multi Principes et Ciuitates, Protestantium soederi addictae, a Caesare veniam impetrarunt.

Vixit is inter Principes Palatinos diutissime [Note: Excidit Auctori, quod tamen bene hic notatum Tolmidae Histor. Palat. Mst. p. 138, iam longe ante Rupertum Praeseniorem LXXX aetatis annum attigtsse.]. Peruenit enim vsque ad annum aetatis LXXIIII. Decessit sineliberis

Alzeae, an. MDLVI, XXVI Febr. Princeps aetate grauis, et prudentia, inque summis Imperii Germaniae negotiis praeclare versatus, mansuetudine animi praestans, bellicis etiam artibus clarus; equitandi adeo peritus, vt in inferiore Germania et Hispania vulgare diu fuerit prouerbium; Il est a cheual, comme le Palatin: Ille ceu Palatinus equitat. [Note: Nicol. Cisnerum hic orat. de Hermanno Ludouico Palatino p. 291. ad verbum fere sequitur, ac exscribit Auctor.] In illo praeterea fuit is in patriam et subditos amor, nihil vt Germaniae salute sibi prius, incolumitate eorum, qui Imperio suo subessent, antiquius duceret. Pacis vero in his ciuilibus dissensionibut - studium tantum, vt ad eam vel componendam, vel conseruandam, nihil operae aut facultatum intermitteret. - Iam humanitate tanta praeditus, vt qui dignitate multis Principibus praestaret, affabilitate par infimis esse videretur. Clementia tanta, vt nihil acerbe, nihil crudeliter ageret. Liberalitate tanta, vt non modo in suos maxima beneficia collocaret, sed neminem omnino negligeret, in quo sibi aliqua significatio virtutis apparere videbatur; multis denique aliis egregiis virtutibus Principe Christiano dignis exornatus; in quibus illa etiam laus maxima efflorescit, quod ab eruditis litteris, earumque cultoribus animum haud gessit alienum, et in id summa cura incubuit, vt Academiam Heidelbergensem amplificatam redderet. Quin etiam vehementi desiderio flagrabat, ceu parens, fetum suum tandem in lucem editum aspiciendi, atque ex horto Sapientiae a se condito flores quosdam, aut saltem primitias decerpendi: quod extremis etiam suspiriis expetiisse fertur. Sed instabat fatum, quo rebus humanis exemptus, in meliorem caelitum academiam translatus est.

Coropus eius Heidelbergam deportatum, in choro templi primarii lumatum est; addita hac epigraphe:

ILLVSTRISSIMO. PRINCIPI. AC. DOMINO. FRIDERICO. SECVNDO. COMITI. PALATINO. RHENI. DVCI. BAVARIAE. SACRI. ROMANI. IMPERII. ARCHIDAPIFERO. PRINCIPI. ELECTORI.

QVI. OBIIT. ALTZEAE, ANNO. M D LVI. XXVI. FEBRVARII. AETATIS. LXXIIII.

SERENISSIMAE. HEROINAE. RECIAQVE. STIRPE. PROGNATAE. DOMINAE. DOROTHEAE. COMITIS. PALATINAE. RHENI. DVCIS. BAVARIAE. REGNORVM. DANIAE. SVECIAE. AC. NORVVEGIAE. PRINCIPI. AC. HEREDI. ELECTORIS. CONTORALI. DILECTISSIMAE. QVAE. OBIIT. NEAGORAE. ANNO. M D LXXX.

FRIDERICVS. III. DEI. GRATIA. COMES. PALATINVS. RHENI. SACRI. ROMANI. IMPERII. ARCHIDAPIFER. AC. PRINCEPS. ELECTOR. DVX. BAVARIAE. AGNATIS. AC. CONSANGVINEIS. CHARISSIMIS. OPTIMEQVE. MERITIS. HOC MONVMENTVM. GRATITVDINIS. ERGO, POSVIT. ANNO. M. D. LXII.

OTHO HENRICVS, cognomento Magnanimus, Ruperti Virtuosi a Caesare Maximiliano I proscripti et Elisabethae Bauaricae filius, Philippi Electoris Palatini nepos, natus anno Domini M D II, bonitate Caesaris victoris Ducatum Neoburgicum ad Danubium retinuit. Adolescens in terram sanctam peregrinationem suscepit, saluusque et incolumis rediit Neoburgum, anno M D XXI, vbi quinquennio post nuptias celebrauit cum SVSANNA, Bauariae Ducissa, Casimiri Marchionis Brandeburgici relicta vidua.

Euangelii doctrinam in sua ditione amplexus est, anno M D XLII et quadriennio post in bello Smalcaldico foederi Protestantium sese coniunxit, periclitatus hoc nomine de suis omnibus fortunis, et Ducatu Neoburgico exutus, quem potius amittere voluit, quam eo retento in Caesaris et Papae gratiam religionis Euangelicae veritatem deserere. Voluit et Deus constantiam istam fidemque larga benedictione ornatam, dum non modo anno M D LII praedictam ditionem Neoburgicam ipsi

restitueret, sed ad Electoralis insuper successionis dignitatem, Friderico II patruo e viuis sublato, gloriose eundem eueheret, anno M D LVI.

Posteaquam igitur inclitus et magnanimus Princeps Otho Henricus, a Caesare Ferdinando I, Caroli V fratre, consuetudine vetusta, possessarum beneficio Imperii ditionum insignia accepisset: in ipso aditu gubernationis suae, mense Martio, heroico plane zelo, Missam et Papisticos ritus omnes aboleuit, Ordinationem Ecclesiasticam patrio sermone publicauit; idola et statuas e templis exturbauit; et veterem illam sancti Euangelii doctrinam in suis prouinciis promulgari et praedicari curauit. Sed propter citius abruptum vitae cursum, hanc feliciter inchoatam Ecclesiarum Palatinarum reformationem, quas a plerisque superstitionibus Pontificiis repurgauerat, absoluere non potuit. Nam, quemadmodum olim Templi Hierosolymitani aedificium Salomoni (quod nomen apud Hebraeos Pacificum, siue Fridericum significat) a Domino Deo destinatum fuerat: ita plenior reformatio, et rerum ecclesiasticarum constitutio Friderico III Pio Electori Palatino reseruabatur.

Praeter virtutes, Palatinis Principibus communes, et ceu gentilitias dotes, Otho etiam Henricus Septemuir, singulari benignitate et munificentia, omnium optimarum artium ac litterarum studia fouit, Academiae Heidelbergensis Maecenatem clementissimum se praebuit, quam opera et consilio Philippi Melanchthonis praesertim, et aliorum, meliorem in ordinem disposuit, et regaliter propemodum dotatam illustrauit, adscitis aliunde viris doctrinae laude clarissimis. Bibliothecam illam Palatinam, quae per totam Europam vix parem habebat, primus instituit, eoque nomine gloriam immortalem et sibi, et Bibliothecae Palatinae peperit. Huic augendae et ornandae, per idoneos homines ex Italia et Gallia, varios auctores manuscriptos, et raros, eos praesertim, qui ad religionis orthodoxae demonstrationem

aliquid conferre possent, inquiri iussit, et magno sumptu comparauit. Atque his quidem voluminibus euoluendis optimus et munificentissimus Elector Otho Henricus ipsus semet oblectabat, ac liberalibus studiis, Mathematicis et Astronomicis inprimis, animum curis laboribusque gubernationis fatigatum recreabat, sua manu scioterica quandoque delineans, quorum vnum horizontale cum dodecatomoriis argenteae laminae incisum, a multis saepiuscule magna cum admiratione spectatum. Doctorum insuper colloquiis et consuetudine mirum quantum gaudebat, et hos opibus suis, quoquo modo poterat, iuuabat, fouebat, prouehebat.

Cum vero vix triennium Septemuiratum Palatinum laudabiliter administrasset, inopinata morte ex hac vita abreptus, animam Deo reddidit, anno CIC IC LIX, pridie Idus Febr. nullis relictis liberis. Principatum suum Neoburgicum, per dispositionem, Illustrissimo Principi Wolfgango, Duci Bipontino, legauit: absque illa dispositione ad Electorem Palatinum deuolutus fuisset.

Postquam igitur in Othone Henrico Ludouici Barbati, Concilii Constantiensis executoris, tota stirps desiisset, qui primogenitus erat Ruperti, Romanorum Regis: et reliqui duo Ruperti filii, Ioannes et Otho Mosbacensis, heredes non reliquissent diuturnos: ex Stephano autem, quarto Regis Ruperti filio, orti essent Simmerenses Principes Palatini: ex illa familia Fridericus III, Ducis Ioannis Simmerensis filius, primus ad Electoratum peruenit; cum Otho Henricus diem suum Heidelbergae placide obiisset. Qua occasione facere non possum, quin memorabile dictum pii et orthodoxi illius Principis Othonis Henrici chartis iterum consignem: Solitum nimirum illum, quoties mala inualetudinis simul et orbitatis suae ingemiscens deploraret, vltro agnoscere et fateri, non sine iusto Dei iudicio Ludouici Barbati, abaui sui, stirpem tandem interire, et e medio generis humani

tolli: diuina vindicta illi manifeste incumbente, qui in Constantiensi synodo a Pontificibus dictatam in gloriosum illum martyrem, Ioannem Hussum Bohemum, diram et immanem viuicomburii sententiam, et quidem tam animose exequutus fuerit. Cuius tanti piaculi et fusi sanguinis innoxii, quum ille, Concilii scilicet protector, sese, vt ignorans, consortem et participem reddiderit, iustam certamque Dei, vindicis sanctorum suorum, offensam incurrisse; quam et ipse Ludouicus Caecus sub exitum vitae suae luere coeperit, et posteritati eius in quartam generationem luenda superfuerit.

In mausoleo Othonis Henrici Heidelbergae ad Spiritum S. talis legitur inscriptio:

OTHO HENRICVS. PALATINVS. COMES. RHENI. S. ROM. IMP. VII. VIR. DVX. VTR. BAVARIAE. VT. LVDOVICI. PII.

ROBERTI. CAES. F. POSTERORVM. VLTIMVS. SIC. RENATAE. EVANGELICAE. PVRITATIS. INSTAVRATOR. PRIMVS. VIVVS. SIBI. P. NATVS. X. APRIL. M D II. OBIIT. XII. FEBR. M D LIX.

SECTIO II De Electoribus Palatinis e familia Simmerensi, a Friderico III vsque ad Fridericum V.

DEus Opt. Max. qui regna mundi pro suo arbitrio constituit et mutat, cum Othonem Henricum prope triennio post adeptum Septemuiratum, ad se in caelestia gaudia recepisset; in quo, vt dixi, progenies Ludouici Barbati, primogeniti Ruperti Imperatoris, sesquisaeculum Electoralibus honoribus vsa gauisaque desiit: anno M D LIX dignitatem Septemuiralem transtulit

in abnepotem Ruperti Regis Romanorum ex filio Stephano Simmerensi, FRIDERICVM III, Ioannis II, Ducis Simmerensis, et Comitis Spanheimensis filium, qui Pii cognomentum meritissimo tulit; eique felicitatem hanc reseruauit, vt sub ipsius imperio pura religio caput altius efferret, et Ecclesia magis effloreseeret, ac propagaretur.

De hoc autem Friderico III vere dicipotest, quod Eusebius [Note: Lib. I de vita Constatini M. cap. XII p. m 339.] de Constantino Magno scribit; eum nimirum in tyrannorum aedibus, vt et Moysen in Aegypto, educatum fuisse: et Deum interea vtriusque opera postea vsum ad tyrannos puniendos. Nam in acerrimorum hostium religionis Euangelicae, tum in Lotharingia, tum in Erhardi a Marcka, Leodiensis Episcopi, nec non in Imperatoris Caroli V, dum in Belgio esset, aula educatus fuerat: et vsque ad virilem constantemque aetatem inter medios Pontificios vixit, donec desponsata ei fidissima coniuge Maria, Casimiri Marchionis Brandenburgici Onolsbacensis filia, Euangelicis sese adiungere coepit: et Culmbaci primum, deinde Ambergae, in quibus locis Proprincipem egit, Euangelicam doctrinam palam professus est.

Iuuenis adhuc in bello contra Turcas Signiferum Imperii egit, et laudem non vulgarem in illa aetate adeptus est. Cum Amberga ad Electoratum capessendum veniret, omnes ille neruos ingenii et corporis intendit religiose, vt quam latissime regnum Dei pateret, cuius gratia nullis sumptibus pepercit, nullis laboribus, nullis calumniis succubuit, sed inuicta animi constantia conatus aduersantium fregit et superauit.

Ac occasionem rei bene gerendae tempus ipsum, in quod administrationis initium inciderat, prudentissimo Electori subministrauit. Ecclesiam tunc Heidelbergensem, infausto illo certamine, pro orali corporis Dominici in sacra coena, eaque cum impiis communi manducatione, suscepto, Tilemannus Heshusius,

irrequieti capitis homo, perturbauerat, qui cum collega Guilielmo Clebitio, et aliis societatem colere non poterat, quam nec alibi postea diu fouere potuit. Hic admirabilem statim in initiis gubernationis prudentiam et aequitatem ostendit piissimus Elector Fridericus. Nam cum illas de religione controuersias graues, et iudicia Ecclesiastica, cum summa aequitate et prudentia, administranda esse videret; duo sibi facienda esse putauit, vt bonam conscientiam, et laudem moderati ac sapientis Principis retineret. Primum enim ablegato Camerae Secretario, Stephano Zirlero, viro industrio, Witebergam, ad clarissimos tum temporis Theologos, nominatim incomparabilem illum Germaniae Phoenicem, Philippum Melanchthonem, ciuem suum, rem omnem perscripsit: et ex eorum consilio eos, qui irreconciliabilia odia exercere videbantur, et velut faces erant dissidiorum, dimisit: vt finis esset conuiciorum et insectationum in sua vrbe. Deinde, vt doctrina controuersa explicaretur, Disputationem seu Colloquium publicum de Eucharistia, anno M D LX haberi voluit: in quo Colloquio pientissimus Elector Fridericus facile deprehendit, aduersam quidem partem, nempe Thuringicos Theologos, qui tunc aderant, dicendi quadam facultate, aut potius linguae volubilitate et audacia: eos autem, qui orthodoxam de coena sacra sententiam defendebant, simplicis veritatis solida et ingenua defensione esse superiores. Et sic huic malo summa sapientia et clementia saluberrimum attulit remedium.

Vt vero de controuersiis rectius iudicaret, in earum cognitionem, et sacrarum litterarum lectionem vigili cura incubuit, eo pacto id assecutus, vt in vera fide tum ipse multum proficeret, tum Ecclesias suae ditionis per orthodoxos doctores religiosius et sanctius institui curaret: quarum seminarium cum Sapientiae domum agnosceret, eam ornandam et amplificandam sibi sumpsit. Cum enim hactenus in isto recenti Collegio triuialia, principia linguarum et artium, fere tradita fuissent; Fridericus III Pius

Elector, idoneorum verbi diuini praeconum ingentem his locis penuriam, ac operariorum fidelium in messe tam copiosa raritatem conspicatus, illud potissimum S. Theologiae dedicauit et consecrauit, vt esset, quod dicitur, verae nimirum illius superne descendentis, sapientiae domicilium, et templum, in quo iuuenes ad ministerium sacrum, in spem ecclesiarum ac scholarum Palatinatus, educarentur. Intellexit nimirum Celsitudo ipsius, scholas Christianas veluti seminaria siue plantaria esse, vbi plantulae educantur, quae suo tempore in vineam Ecclesiastici ministerii transplantatae, suauissimos doctrinae caelestis fructus, ferunt.

Eo igitur consilio tria quoque Gymnasia anno M D LXV in sua ditione condidit et aperuit: vnum Heidelbergae, Franciscanorum claustro in Paedagogeum commutato: alterum Neuhusii, in patria mea dulcissima, vno lapide ab vrbe Vangionum, in quo Collegio prius Canonici quidam irregulares, contra regulam Christi et Apostolorum, Bacchanalia vixerant: tertium in Bauarico Palatinatu Ambergae condidit, vt ne Bauaris quidem palaestra litteraria deesset. In his scholis (vt taceam de minoribus passim per oppida et pagos institutis) pueros minores et rudiores adolescentes pietatis limpidos fontes a teneris vnguiculis quasi cum lacte sugere et imbibere; tum elementis Latinae et Graecae linguae ex auctoribus probatissimis; disciplinis denique instrumentalibus, et Philosophiae progymnasmatis imbui: sic adolescentum ingeniis subactis, mentibus cultis; veluti semina doctrinarum, inseri; eosque hoc cultu ad publicas lectiones Academiae, et Collegium Sapientiae praeparari; post in grauioribus hisce [Gap desc: Greek words] amplius excoli et perfici debere, sapientissimo Principi visum, constitutum et decretum fuit. His quadrigis Ecclesia et Respublica Palatina magno cum honore et commodo inuceta triumphauit. Nam sicut Israelitica Politia tum maxime floruit, Hebraeis veteribus attestantibus, cum vrbes, oppida, pagi fere singuli suas scholas haberent, quas illi Bethmidras vocabant: in quibus

Prophetae suos filios, Leuitae discipulos et auditores legem ac verum Dei cultum docebant; ipsos etiam Reges, vti Solomonem, Asam, Iosaphatum, Ioam, Ezechiam item, et Iosiam, ad pietatem et prudentiam instruebant: Ita Remp. Palatinam beatam isto tempore praedicare debemus, quo qui imperarunt, et ipsi sapientia fuerunt imbuti; et in ciuitatibus, oppidis, villis prope singulis, ludos litterarios, scholas sapientiae et pietatis aperuerunt: ex quibus deinde pueri ad illustria illa Paedagogea transmissi, gratis instituebantur omnes, plurimi vero Principum Palatinorum sumptibus alebantur, et ex asse sustentabantur liberaliter, vsque dum ab imis ad altiora subsellia Collegii Sapientiae traducti sunt.

Anno M D LXI ad Naumburgicum conuentum profectus est Pius Elector Fridericus III, vbi cum Landgrauio Philippo Seniore, laudatissimae memoriae Principe, Flaccianorum conatus et consilia, qui dissentientes a se ecclesias damnare volebant, fregit et dissipauit, et cum praecipuis Imperii ordinibus Euangelicis, Augustanam Confessionem recognitam, et a Philippo Melanchthone explicatam, chirographo et sigillo proprio subsignauit. Anno sequenti M D LXII in solennibus illis Imperii Comitiis, Francofurti ad Moenum habitis, Maximilianum II Romanorum Regem cum Collegis Septemuiris elegit, et perfecit, vt in plenis Comitiis Illustrissimi Principis Condaei Ludouici Borbonii, et Ecclesiarum Gallicarum legati benigne audirentur: quibus postea, sociis Landgrauio Hassiae, et Duce Christophoro, contra hostium insidias et machinationes, suppetias tulit.

Cum vero ecclesiarum et scholarum ministri dissentaneos Catechismos, quidam etiam sua commenta proponerent: optimus Elector, vt ad harmoniam, et vniformem hypotyposin sacrae doctrinae cunctos reuocaret, a Theologis pleniorem et planiorem Catechesin ex fontibus Israelis, nempe ex solis scripturis Canonicis, conscribi iussit: quam ipse quoque piopriis litteris omnibus ecclesiarum pastoribus, et scholarum rectoribus in Palatinatu

pueris inculcandam demandauit: ac tanquam certam et definitam formam (quae sunt ipsius pientissimi Principis verba) ad quam et concionatores, et ludimagistri in templis et scholis iuuentutem informarent, commendauit: ne pro suo arbitrio noua subinde instituerent, aut ea traderent, quae verbo Dei non sint consentanea. Docuerunt tunc in Academia Heidelbergensi tres Theologiae Doctores celeberrimi: Petrus Boquinus, Noui Testamenti; Immanuel Tremellius, Veteris Codicis; Zacharias Vrsinus, Locorum communium Professor. In ecclesia primario loco, magno zelo atque applausu docebat, D. Casparus Oleuianus, orthodoxias defensor acerrimus: qui omnes vna manu, concordibus votis, Ziona et Hierosolymam Palatinam exaedificarunt. Editus est aureus hic libellus Catecheticus primitus in lucem, anno M D LXIII. Quoniam vero, communi piorum iudicio, hac Catechesi Palatina vix alia dari potest solidior, concinnior, perfectior, et ad captum adultiorum pariter ac iuniorum accommodatior: ea merito non solum in Electorali Palatinatu, sed etiam in Belgio, aliisque ecclesiis et scholis Reformatis recepta est, et approbata. Extat hodie non tantum in lingua Latina et Germanica: sed etiam Hebraea, Graeca, Indica Orientali, Belgica: et laboratur quoque apud Belgas de eadem in Hispanicam linguam transferenda: vt in India Occidentali vsui esse possit.

Anno M D LXIIII Fridericus Palatinus Septemuir, et Christophorus Wirtembergicus Dux, in Maulbrunnensi monasterio ex pacto conuenerunt, vt diu inter ipsos, de praesentia corporis Domini in sacra coena, agitatae quaestioni, tandem finis imponeretur, et ratio concordiae Christianae iniretur. Adduxerat vterque Princeps suos Theologos et Politicos. Colloquium, mense Aprili, totum septiduum durauit, nihilque aliud eo effectum, quam quod Illustrissimis Principibus ob alia negotia inde discedentibus, Acta confecta, quibus subscripsere ab vtraque parte delecti, quae postea publicata sunt. Sic Colloquium illud Maulbrunnense,

quod, vt incendium controuersiae Eucharisticae tandem extingueretur, institutum fuerat, maioris flammae excitandae initium extitit. Nam auno CIC IC LXVI in Comitiis Augustanis, coram Maximiliano II Caesare, et vtriusque partis Ordinibus, ab aemulis quibusdam, iisque agnatis Principibus, Theologorum quorundam turbulentorum instigatu, pientissimo Principi Electori Friderico III, ob sinceram eius de sacra coena confessionem, grauis inuidia intentata fuit: sed ille agnitam veritatem nihilominus, cum discrimine ac periculo omnium forrunarum suarum, adeo constanter profitebatur, vt Septemuiratus potius dignitate cedendum, quam ab Euangelica recedendum veritate, iudicaret: si illa, nisi hac perdita, retineri non posset. Sane Caesar Maximilianus II Electoribus et Principibus illis, qui Fridericum illum Pium Palatinum e religionis pace excludere nitebantur, praeclare occurrebat: Respondendum ne, inquiens, vobis, quod Christus Salome? Nescitis, quid petatis? An Imperii Principem illum esse ignoratis? Dissidebitis ne inter vos ipsi? Sed idem tamen Imperator, seuere admodum grauiterque Electori Friderico III iniungebat, vt religionem suam, quae alia a Confessione in Comitiis recepta, et Caluinismi labe diceretur infecta, mutaret, penitusque aboleret. Deum immortalem! quoties tunc tristissimi rumores de Principe Electore Friderico a Senatu et Ordine Electorum excluso, deposito, quin et capite plexo Heidelbergam aduolabant? Verum enimuero omnem aemulorum maleuolentiam fregit optimi Electoris inuicta pietas atque constantia. Is enim caussae bonitate fretus, augustissimum totius Imperii consessum, quo senserat sese exclusum, sponte sua ingressus, obmutescentibus aliis suis oratoribus, quos secum duxerat, ipse aperte et diserte, vt sincerae religionis amor suadebat, Imperatori ita mentem declarabat suam: Se videlicet Caesareae eius Maiestati, tanquam capiti in his terris supremo, obedientiam, in rebus humanis et licitis, debere subiectissimo studio, et

ad vitam fortunasque Suas omnes pro eius incolumitate, ac Imperii Romani dignitate, impendendas, promtissimum paratissimumque fore: sed in religionis fideique negotio, vnum se duntaxat Dominum, illum, qui Rex Regum, et Dominantium sit Dominus, agnoscere; cui nempe conscientiam suam atque animam deberet, vtpote cui in baptismo obligatus esset: aduersus huius mandata non posse se veritate agnita discedere. Neque enim hic agi de cappa carnis plena, es seye nicht vmb eine kappen voll fteisch zu thun, sed de anima et eius falute, quam soli Scruatori Domino suo Iesu Christo, et debeat, et ab illo acceptam sancte custodire teneatur. Ceteros vero Principes, (Illustrissimo Duce Ioanne Casimiro, eius filio dilectissimo, sacrorum Bibliorum volumen, ac Confessionem Augustanam, gestante) placide ad collationem sententiarum inuitauit; affirmans, se paratum promptumque esse, omnibus, quicunque sane illi fuerint, ex S. Bibliis, et Confessiione Auguftana, dextre intellecta, iuxta normam verbi Dei rationem fidei ac confessionis suae reddere, et Catecheseos suae apologiam ac defensionem proponere. Hao constantis fidei animofitate, Serenissimus et Pientissimus Elector Fridericus III animum Imperatoris, et ceterorum Principum ita pulsauit, affecit, flexit, vt pars quidem in lacrimas solueretur; pars vero innocentiam eius palam testaretur, omnes eum ab obiectis criminationibus absoluerent, nec solum pro socio Augustanae Confessionis agnoscerent, sed et actionum, Euangelicam religionem concernrntium, directorium ei demandarent. Et Aueudtus quidem Saxoniae Elector, felicis recordationis, hac conftantia Friderici Elecloris perculsus, humeros eius manu explicata fraterne feriisic perhibetur: Friderice, inquiens, tu nos omnes pietate longe antecellis: h. e. Fritz, du bistfroemmer, dannvvir alle mit einander. Ad haec Marchio Durlacensis Carolus, laudatae memoriae, aegre ferens, tam seuerum processum contra tam religiosum Principem institui; paullo post ad Principes aliquot conuersus:

Quorsum, inquit, bonum hunc Principem Fridericum, qui plus pietatis habet, quam nos omnes, diuexamus? Aliquot etiam post diebus Caesar Maximilianus longo mitior factus, per Dominum de Heusestein Pium Electorem Fridericam clementer salutari curauit; eumque certis negotiis domum reuocantibus, paullo ante finem Comitiorum, clementer dimisit, tantique Herois candorem et pietatem mirari satis non potuit. Quin etiam quadriennio post, anno CIC IC LXX, eum Spirae Comitia haberentur, ipsemet Fridericum III Pium Electorem Keidelbergae inuisere voluit: cuius sacrae CaeSarcae Maiestati idem prope contigit, quod de Athanarico, Gothorum Rege, memorat Historia Ecclesiastica; qui cum a Theodosio inuitatus Constantinopolin venisset, et Principis pietatem, iustitiam, et modestiam conspexisset, dixisse fertur: se agnoscere, hoc Imperium a DEO ordinatum, nec fore felices eos, qui euertere conentur.

Ea ipsa die, qua abitum parabat Fridericus Pius, cum Principes Protestantes vna cum absentium legatis, in eius, tanquam Electoris primarii, palatio conuenissent, et quaereret a singulis Fridericus; an aliquis esset ex ipsis, qui eius Celsitudini de iis rebus, quae ei coram Imperio propositae fuerant, litem mouere vellet? nemo fuit, qui aliquid adferret; sed plerique omnes demisso in terram vultu, magnanimi Herois, quem alii in Comitiis exauctorandum, alii grauiore poena muletandum putabant, constantiam et animi praesentiam admirabantur. Cum igitur prandio eos omnes excepisset Fridericus Pius Elector Palatinus, eisque valedixisset, salutatis etiam Ecclesiasticis Electoribus, die XXIIII Maii sub vesperam Augnsta discessit: et propridie Pentecostes Heidelbergam saluus ac sospes, ingenti cum laetitia subditorum, rediit: et sequente festo, in templo Spiritus sancti, vna cum filio dilectissimo, Ioanne Casimiro, frequentissima communione, constantiarm suam publice testatam fecit.

Rursus igitur res Ecclesiae Palatinae prosperrime fluere videbantur. Verum non diuturna fuit ea felicitas. Quod enim corporibus nostris euenire solet, vt cum foris longo otio aut quiete nimia diffluunt, intus corrumpi et putrescere incipiant: id Ecclesiae Palatinae tunc contigit. Post biennium enim cum ab externis aduersariorum vexationibus vtcunque respirare videretur; Satan intestino dissidio eam totum quadriennium grauissime afflixit, perturbauit. Schisma id disciplinarium ex leui caussa ortum habuit. Anglus quidam Theologiae Candidatus, M. Georgius Witherus nomine, pro Doctura Theologica in auditorio Theologico, praeside D. Boquino, disputabat, in ecclesia vigere etiam debere gubernationis officium, ut ministri cum presbyterio, quosuis peccantes, etiam Principes, arguendi, increpandi, excommunicandi facultatem habeant, et exerceant. Erat id X Iun. anno CIC IC LXVIII. Probabant hoc thema Theologi Academici, cumque his Oleuianus maxime, qui auctor erat Serenissimo Electori Friderico, vt disciplinae ecclesiaticae formam Geneuensem institueret. Reclamabant huic non solum Politici plerique, sed duo cumprimis ambitiosi concionatores, Adamus Neuserus, Ecclesiae Heidelbergensis ad Spiritum Sanctum Pastor, et Ioannes Siluanus, Ecclesiae Ladeburgensis Superintendens; quibus contra Oleuianum Thomas Erastus Medicus eruditus haftas subministrabat ex Academia. Res magna animorum contentione et acerbitate vtrinque diu gerebatur; cum Oleuianus quidem gratia Principis alios premere: Neuserus vero aura populari propter Sueuicam quandam fuauiloquentiam, (erat enim Sueuus plebi valde acceptus) plurimum pollere videretur. Tandem eum habuit euentum, vt. Adamus Neuserus depositus a Pastoratu, et precibus solum matutinis adhibitus, liuore ac furiis stimulatus, quo tantam contumeliam vlcisceretur, Arianis blasphemiis tunc in Transiluania grassantibus clanculum serendis ac tuendis, cum Siluano, et duobus aliis, (quos

in partes suas traxerant) ministris, Iacobo Sutero, et Matthia Vehc, conspiraret, consiliaque nefaria cum haereticis Transsiluanis clanculum per litteras tam diu agitaret, donec in Comitiis Spirensibus, anno CIC IC LXX res tota per legatos Transsiluanos Imperatori Maximiliano II innotesceret, et per hunc Electori Friderico detegeretur. Hae turbae, illa scandala pium Electoris pectus incredibile quantum cruciarunt. Diuinae tamen prouidentiae, cuius nutu omnia geruntur, sese submisit: et interim eorum, quae religiosi et fortis Principis sunt, nihil praetermisit. Mox comprehensi omnes, in vincula coniecti. Et Siluanus quidem, post multam actionem, et biennii carcerem, perduellionis damnatus, Heidelbergae in medio foro capitis supplicium adiit, propridie natalis Domini, anno CIC IC LXXII. Duo alii haeresi eiurata relegationis poenam luerunt. Neuserus vero primum fuga elapsus, sed Ambergam retractus, iterumque custodum seu negligentia, seu perfidia ex turre arcis postica per sunem elapsus, in Poloniam et Transsiluaniam transfugit. Cum vero isthic quoque vt perduellis ab Imperatore et Electore ad supplicium quaereretur, neque in orbe Christiano locum manendi tutum reperiret; desperata reconciliatione et salute, abiecto palam Christianismo ad Turcas defecit, et Turcico ritu circumcisus, non vtique Mahumetanus, sed totus Epicuraeus factus, vti satis constat, impius religionum omnium contemptor, miserrime tandem infelix homo, si tamen homo, interiit.

Anno CIC IC LXXIII cum Heidelbergam ad Electorem Fridericum excurreret Henricus Andium Dux, Henrici II Galliae Regis filius, Poloniae Rex designatus, et vnanimi suffragiorum consensu renuntiatus: a Pio Electoro, linguae Gallicae perito, et Latinae quoque non ignaro, in conclaui (in quo tunc forte appensa fuerat magni illius Galliae Amiralii Casparis Colignii imago) graui oratione admonitus fuit de lanienae Parisiensis enormitate et conciliato Galliae Regibus aeterno dedecore. Qua

de re sic scribit Thuanus Histor. lib. LVII [Note: p. 973 T. II.] ; Interea (inquit) nouus Poloniae Rex, Henricus, Andium Dux, iter susceptum, quamuis aegre persequebatur, magno comitatu. --- (Ei) Blamontiumvsque processerant obuiam ex Germanis, Christophorus, Friderici Palatini Septemuiri filius, et ex eadem familia Paruae-petrae Princeps, et Ludouicus Nassouius, cum Regina in arcano de Belgica expeditione collocuti: per quos veluti itineris Duces Rex Poloniae Tabernas, Episcopi Argentinensis hodie sedens, deducitur, a quo perhumaniter excepsus est. Inde per Nemetes et Vangiones ad Rhenum ventum, quo traiecto, cum aliter commode aut honeste non posset, Heidelbergam ad (Fridericum III) Palatinum Septemvirum statuit diuertere: ad quem cum insperato venisset, solitudo in arce reperta, primo suspecta Regi fuit, et cum honorifice de cetero susceptus esset tamen noctu ex incendii metu forte orto tumultu trepidatum rursus ab hospittbus. id et moleste accidit Regi hospiti, quod cum per porticum, imaginibus Principum et virorum illustrium egregie pictis ornatam, illum Palatinus, antiquae feueritatis, et ab omni fuco alienus, deduceret, de industria a tabula, in qua Colinius depicitus erat, velum remoueri iussit, statimque subiecit: illum esse, quem ex omnibus Galliae Proceribus cognouerit maxi me omnium Gallici nominis studiosissimum, et in quo proinde Rex et vniuersa Francia magnam et nusquam sarciendam iacturam fecerit. Quod quoties repetebat, toties immanitatem simul et imprudentiam (Carolo IX) Regi absenti, et Henrico eius fratri, Poloniae Regi, exprohrare videbatur, eoque minus humane cum tanto hospite agere exisimatus est, cum Rex interea non occultam iniuriam silentio affectato dissimularet.

Quo vero laudatissimus Princeps Elector Tridericus, suum erga religionem veram zelum, non titulotenus aut inanibus verbis, sed rebus ipsis, et magnisicis factis, toti mundo testaretur; laborantibus in Gallia et Belgio piorum partibus, inualescente contra Ponnficiorum administrorum tyrannide, principiis obstandum ratus; illis

quidem Ioannem Casimirum filium Ducem, quem et obedientissimum sibi semper expertus erat, et vnice diligebat, validissimo instiuctum equitatu: Illustrissimo vero Principi Auraico, et Belgicis prouinciis, filium Christophorum Palatinum, non minoribus armatum copiis, subsidio misit. Et in Galliis quidem fortibus fidelibusque conatibus diuina suffragata est bonitas et constituta ibidem Casimiri auctoritate pax, summaque regno restituta tranquillitas. Apud Belgas autem, ob ipsorum inter se diffidentiam, frugiferi nihil effici potuit, et insperatam, DEO ita permittente, animi pientissimi mercedem senex optimus, minore orbatus filio Christophoro, retulit. Cum nuncium illud infaustum adferretur, de caesis Ducis Christophori et Ludouici Comitis Nassbuii copiis; et de morte tamen filii Christophori nihil adhuc compertum haberetur; videret autem plerosque ex suis consiliariis maestos: Bono animo estote, inquit: Scio, filium meum natum esse mortalem. Quod si Dei fuit voluntas, eum in illa expeditione mori, malo illum pro bona caussa fortiter depugnantem occubuisse: quam domi in otio, a vitiis, quae puluinar illud Satanae, otium inducit, expugnatum contabttisse.

Posteaquam vero Pius Elector Fridericus, anno CICICLXXVI sub finem mensis Augusti, filium suum dilectissimum Ioannem Casimirum, ex secunda expeditione in Galliam, pace conciliata, saluum et incolumem, superatis multis insidiis et difficultatibus, sibi a Deo restitutum magna cum laetitia excepisset: ac paullo post nuntium afferretur de morte Imperatoris Maximiliani Secundi, Nae ego, inquiebat, Princeps iam plus quam sexagenarius, huius vitae quoque pertaesus, cum Simeone lubens dicerem: Nunc dimittas Domine seruum tuum; si mihi a Domino Deo prius concederetur, nouum et iuuenem Dominum nostrum Imperatorem salutare: et filium meum primogenitum Ducem Ludouicum adhuc semel ante mortem videre: ac vtrumque de nonnullis ad Reipub. Christianae commodum pertinentibus admonere. Nam illi proculdubio et canitiem

meam reuererentur, et animi mei sinceritatem, ac summum erga, se studium ex meis colloquiis intelligerent. Sed visum est Deo, sanctam illam animam, quae toties tot gemitus effuderat, et diu bonam militiam militarat, brauio donare, et ad se euocare. Morbus autem fuit capitis grauedo, ( [Gap desc: Greek words] Medici vocant) et accedebat aliquid hydropis; quem morbum extra ordinem se vrgere sentiens, quatriduo ante mortem, posteaquam celeberrimum illum Theologum, D. Danielem Tossanum, qui tunc eius Celsitudini erat a concionibus, ad se euocasset: Satis ego (inquit) vobis et ecclesiae vixi: me iam ad meliorem vitam vocari sentio et gaudeo. Praestiti ego, quod potui, in gratiam ecclesiarum: sed potui parum. Is, qui omnia potest, et antequam natus essem, ecclesiam suam consernauit, viuit, et regnat in caelis: qui ecclesiam suam non relinquet orphanam: nec inanes erunt meae preces et lacrimae, quas toties in hoc conclaui pro meis successoribus, et pro ecclesiis ad Dominum Deum fudi. Superuenit paullo post Illustrissimus et Fortissimus Dux Ioannes Casimirus, ex conclaui suo ad Patrem vocatus: qui vt optimoparenti Augustae in grauissimis illis certaminibus, tanquam sacer armiger, S. Biblia et Augustanam Confessionem praeferebat; ita in vltimo quoque agone felicissimae migrationis parentis ex hac vita spectator fuit. Tanta vero fuit optimi illius Principis Electoris Friderici in ipsa etiam morte pro ecclesia sollicitudo, vt cum eius Celsitudinem pridie mortis exhilarare vellet filius Casimirus, nuntiaretque ei laeta quaedam, quae tunc de Antvverpianae ecclesiae statu adferebantur, velut nouos spiritus resumere sit visus, et de manu filii carissimi aliquid cibi sub horam coenae sumpserit, ac paullisper in conclaui, sustentatus a coniuge et filio Casimiro, inambulauerit, et placide illa nocet dormiret. Postridie ingrauescente illo sopore letifero, cum eius Celsitudini caput XVII Ioannis, et postea sub velperam Psalmus XXXI paraphrastice praelectus fuisset: media quarta vespertina, ipsa die Amandi, quae tum erat XXVI Octobris,

amandus ille Princeps, in confessione immotae veritatis Catholicae nostrae et antiquae Christianae fidei, ex hac calamitosa vita in aeternam requiem pie, vt Christianum hominem decet, commigrauit, cum aetatis annum LXII ageret. Princeps piissimus, optimus, maximus; qui non minus suo merito, quam omniuni piorum iudicio, inclitis illis Iudaeorum Regibus, Iosaphato, Ezechiae, et Iosiae, recte comparatur.

Natus est anno Domini CIC IC XV, die XIIII Februarii, ex matre BEATRICE, Christophori Marchionis Badensis et Hochbergensis filia: patre IOANNE Palatino, Duce Simmerensi, et Comite Spanheimensi, Principe litteratorum patrono, qui Imperiali Camerae annos aliquot summa cum laude Iudex praefuit: religioni vero Pontificiae per totam vitam addictus, diem suum obiit anno CIC IC LVII. Ei successit filius hic FRIDERIC VS III, qui statim per totam regionem suam, religionis capita, prout in Augustana Confessione proponuntur, in omnibus templis doceri, eodemque modo caerimonias institui iussit.

Post mortem Othonis Henrici, (in quo desiit progenies Ludouici Barbati, quae insignibus Electoralibus per continuos CXLIX annos inde a morte Ruperti Romanorum Regis floruerat,) primus e Simmerensium Palatinorum familia, fastigium Septemuiralis dignitatis adeptus est, Caesare Ferdinando I approbante, et inuestituram solenniter conferente.

Ad Archipalatinatus autem gubernacula a Deo vocatus, pio et inuicto zelo, totam reformationis, a sordibus et quisquiliis Papalibus, telam, a laudatissimis Electoribus Palatinis, Friderico II exorsam, ab Othone Henrico continuatam, summa cum gloria et fructu feliciter pertexuit. Nam toto Electoralis suae gubernationis tempore satis superque demonstrauit, se neque priuatim vllam aliam amplecti, et probare, neque in suis ditionibus constituisse religionem, quam eam, quae Propheticae et Apostolicae

doctrinae per omnia sit consentanea et conformis; quaeque ab Augustana Confessione, et quae huic adiuncta est, Apologia, quomodo subscriptione sua omnes Imperii Ordines, qui eam amplectuntur, eandem Naumburgi comprobarunt, non dissentiat, nec cum ea pugnet. Sed et pro insigni sua pietate, et scientia rerum diuinarum, quotidiana sacrarum Scripturarum lectione comparata; proque zelo gloriae et veritatis Dei vindicandae, reip. Christianae iuuandae, et orthodoxae fidei ad seram vsque posteritatem, inprimis in Palatinatu, propagandae, suam peculiarem Confessionem fidei composuit, manu propria scripsit, et testamento inseruit, vel potius praefixit. Praeclaram isthanc et vere Principalem exomologesin sanctissimi Electoris Friderici III filius, illustrissimus et fortissimus Princeps Ioannes Casimirus, e paterno testamento descriptam, non modo typis imprimendam Heidelbergae curauit, anno Domini CIC IC LXXVII, sed constanter et sinecre quoque professus est, ac legitimis modis tutatus, toto gubernationis atque etiam Electoralis Administrationis tempore, ad finem vsque vitae. Alfonsus, cognomento Magnanimus, Arragonum Rex, Codicem sacrum, huius animi sui testem, insignibus suis passim appingi voluit; quem etiam tam assiduo studio euoluit, vt non modo memoriae infixas singulas haberet historias, sed singula etiam verba, quo ordine in ipso textu posita sunt, expedite recitaret. At vero Serenissimus Princeps Elector Fridericus III, nomine et re Pius, tantis spatiis in sacro hoc stadio Alfonsum praecurrit, quanto clarior ei quam alteri repurgatae veritatis caelestis lux diuina miseratione affulsit. Nunquam ille domi, nunquam foris absque Bibliis fuit, et vt Alexander Magnus Homerum suum veluti praesentissimum oraculum circumtulit; quem etiam viaticum rei militaris dicere, et dormiturus sub puluino reponere solitus est: ita pientissimus Princeps Fridericus Biblia sua, illa diuinitus edita oracula, vbique Iocorum circumgestauit; in manibus, in

oculis, in deliciis habuit; cum iis sedere, stare, sermocinari, vigilare, cubare, tanquam indiuisis vitae suae sociis, volupe duxit. Imperante Maximiliano, eius nominis II, cum in Comitiis Augustanis religio Reformata, ceu crimen capitale, ipsi obiiceretur, non alio quam Bibliorum suorum clipeo se caussamque suam defendit. Postmodum quoque Psalterium Dauidicum, absolutum illud Seripturarum diuinarum compendium, forma minutula excudi voluit, tantum vt gestationi commodius, tum sibi, tum ministris, semper esset ad manus. Cum aliquando a magno aliquo Principe interrogaretur; cur non arcem aliquam, aut vrbem egregie muniret, cum tot haberet hostes? Ego, inquit ille, arcem meam inexpugnabilem habeo. Quam aiebat alter? Eam, de qua David Psalmo XLVI, 2 gloriatur, Ein veste Burg ist vnser GOtt: Deus est nobis protectio et robur, in quo auxilium inuenimus abunde. Atqui, inquiebat alter, vtrumque est vtile: externum, et intornum praesidium. Respondit Pius Elector; Quid quaeso vobis profuere in bello Smalcaldico vestrae arces et munitiones? Memorabile etiam est, quod anno CIC IC LXX in oppido Wiseloch, post multa pia et praeclara de Republica cum Imperatore Maximiliano II colloquia, eius Caesareae Maiestati, S. Biblia, in linguam Hispanicam conuersa, his verbis vtens, obtulit: Munus offero, Caesar, quod Caesareae vestrae Maiestati gratum esse debere existimo; primum, quod thesauros omnibus thesauris anteponendos hic liber complectitur, et rationem, qua Imperatores, Reges, et Principes, feliciter gubernare possunt, ostendit: deinde, quia ea lingna expressus est, qua Caefarea vestra Maiestas delectatur. Accepit Caesar munus benigne, et promisit, se diligenter lecturum.

Sepultus est Pius hic Elector Heidelbergae, in templo vrbis primario, a Ruperto Romanorum Rege magnifice condito: vbi ei monumentum, honoris ergo, a successoribus, in choro, positum est huiusmodi:

HERR NACH DEINEM WILLEN.

Friederich Pfaltzgraff der thevver Mann,
Von Weyland Koenig Ruprechts Stamm,
Vnd von dem Hauss Simmern geborn,
Der Erst darauss zur Chur erkorn,
Diss Namens in der Chur der Dritt,
Anjetzt allhier begraben ligt,
Er vvar von Gut vnd Tugent reich,
Liess Recht ergehen eim jeden gleich,
Befürdert auch das Vatterlandt,
Vnd thet dem Türcken Widerstandt,
Für Wien, da er mit Heldens Muth,
Iagt ab dem Feind ein Fahnen gut,
Sein Land regiert er miltiglich,
Auff GOtt travvt allzeit vestiglich,
In Gottes Furcht sein Leben fuhrt,
Wie einem solchen Herrn gebührt,
Sein erst Gmahl ein Marggraevin vvar,
Von Brandenburgs, die ihm gebahr,
Viel Kinder, als dieselb versturb,
Er ziemlich alt, ein ander vvurb,
Amelyam Graevin von Nevvnar,
Bey der er lebet etlich Iahr,
Auch letzt bey ihr sein Leben end,
Befahl sein Seel in GOttes Hand.

Vxores habuit duas. I MARIAM, Casimiri, Marchionis Brandenburgici (bellatoris incliti, defuncti Budae in militia contra Turcas anno CIC IC XXIX, XXVII Septembr.) Friderici filii, Achillis Germanici nepotis; et Susannae Bauaricae filiam: natam, anno CIC IC XIX, die XI Octobr. quae nupsit Friderico III Palatino Electori, anno CIC IC XXXVII, dieXII Iunii. Eius pietatem,

philostorgian, grauitatem, eaque conditam humanitatem, misericordiam, et in pauperes beneficentiam, ceterasque matrona regia dignissimas dotes, non satis praedicare poterant homines, qui proprio experimento saepius eas cognouerunt. Diem suum obiit vltima Octobris, anno CIC IC LXVII, diuturnis et grauibus morbis confecta. Eam Fridericus Pius Elector, ad suam de Eucharistia sententiam, a qua ante alienior erat, facile traduxit; postquam ei istud axioma persuasit; certitudinem dogmatum Christianae religionis, non ab hominum, aut doctorum, qualescunque illi sint, auctoritate pendere: nec videndum, quid hic vel ille, quantumuis eximius doctor, sed quid, qui ante omnes est, Christus docuerit. Antea enim credebat optima Principissa, nefas esse, vel a Lutheri, vel a sui concionatoris aulici, Otomari cuiusdam Stabii, sententia discedere: quae opinio adhuc hodie multos dementat et decipit. Sepuka est Heidelbergae in choro templi ad Spiritum S. in quo coniux ei monumentum eiusmodi faciendum curauit:

Von GOtt aller Tugent,
Begabt von ihrer Iugent,
Allzeit trevv in Ehren,
Gegen ihrem lieben Herren,
Mehr nichts dann Christum acht,
All vveltlich Frevvd veracht,
Sanft, ruhig vnd in Fried,
Dess Himmels Erbe mit,
Den Leib haelt vvol die Erd,
Die liebe Seele vverth,
Ins Erdreich verscharret vvird,
Hernach gantz, vvol geziert,
Also ihr Fleisch vnd Bein,
Sauber bekleidt vnd rein,

Vnd hoechster Ehren voll,
Die fromme Fürstin vvol,
Ein aussbund Fravvlichs Bild,
Ware den Armen mild,
Die loeblich Fürstin vverth,
Verschmacht auff dieser Erd,
In Christi IEsu hand,
Willig den Geist auffsand,
Aber in evvigkeit,
Lebet in Wohn vnd Frevvd,
Ein kleines Saantkoernlein,
Bringt viel der Früchte sein,
Wird an dem Iüngsten Tag,
Auffer stehen ohne Klag.

ANNO. DOM. MDLXVII. DEN. LETZTEN. OCTOR. VERSCHIED. IN. GOTT. DIE. DVRCHLEVCHTIGST. HOCHGEBORN. FVRSTIN. VND. FRAVV. MARIA. PFALTZCREVIN. BEY. RHEIN. HERTZOGIN. IN. BEYERN. PFALZCRAFF. FRIDERICHS. DES. III. CHVRFVRSTEN. EHEGEMAHEL. GEBORNE. MARGGREV. ZV. BRANDENBVRG ETC. ALS. SIE. MIT. IREM. HERN. 30. IAHR. 4. MONAT. VND. 28. TAG. LOBLICH. ZVBRACHT. VND. VI. SÖHNE. VND. IIII. DÖCHTER. GEZEVGET. IHRES. ALTERS. XLVIII. IAHR. VND. XX. TAG. ALHIE. DER. FRÖLICHEN. AVFFERSTEHVNG. ERVVARTENDE.

In coniugio facta, est. mater liberorum denum.

I LVDOVICI, primogeniti, qui patri in Electoratu successit.

II HERMANNI LVDOVICI.

III IOANNIS CASIMIRI.

IIII CHRISTOPHORI.

V ALBERTI.

VI CAROLI.

Et filiarum quatuor;

I ELISABETHAE, nuptae anno CIC IC LVIII Ioanni Friderico II, Ioannis Friderici Electoris filio, Saxoniae Duci, Thuringiae Landgrauio, Marchioni Misniae, qui obiit anno CIC IC XCV, die IX Maii, captiuitatis suae anno XXVIII, in quam propter proscriptos receptos inciderat.

II SVSANNAE DOROTHEAE, nuptae anno CIC IC LX Ioanni Wilhelmo, Duci Saxoniae, Ioannis Friderici I, Saxoniae Electoris filio, Ioannis Friderici II fratri.

III ANNAE ELISABETHAE, nuptae Philippo II Hassiae Landgrauio, anno CIC IC LXVII, qui in inferiori Comitatu Catimelibocensi Reinfelsii habitauit, et [Gap desc: Greek words] obiit, anno CIC IC LXXXIII. Post Ioanni Augusto Palatino, Georgii Ioannis filio, Ruperti nepoti, Principi Lützelsteinensi.

IIII KVNIGVNDAE IACOBAE, nuptae inclito Comiti Ioanni Seniori, Nassouio Dillenbergae, anno CIC IC LXXX.

Secundas nuptias Fridericus Pius Elector repetiit anno Domini CIC IC LXIX, die XXV Aprilis, cum inclita et religiosa Domina AMELIA, Comitissa Mörsensi et Neunaria, Henrici Baronis Brederodii vidua.

Ac erat hic pius Elector Fride, icus etiam eo nomine felix, quod plures ei filii praeclarae spei ac indolis essent: sed vtinam diu superesse potuissent! Duos in pueritia fatis concessisse, CAROLVM et ALBERTVM, auditione accepi. Quatuor ad iustam quidem aetatem peruenerunt: sed vnus,

HERMANNVS LVDOVICVS, cum in Academia Biturigum bonis litteris operam daret, vna cum praeceptore suo Nicolao Iudice, Hieronymo Rhelingero Patricio Augustano, Ioanne Bellouaeo Parisiensi, et ipsomet nauta, tristi fato submersus, in Auarici traiectu, fluminis exigui, cymba inuersa, summo omnium dolore et planctu, anno Domini CIC IC LVL, aetatis XV, Kal-

Iul. post horam sextam vespertinam. In hoc Principe adolescente, qui vix dum pubescens, et praestantis indolis, et excellentis virtutis opinionem praebuit, familia Palatina insigni decore, et Respublica Germanica singulari ornamento orbata fuit. Laudes eius Nicolaus Cisnerus Mosbacensis Palatinus, magni nominis Iurisconsultus, oratione funebri prosecutus est: vbi inter alia sic virtutes eius depraedicat: [Note: p. 288] Natus est hic Hermannus Ludouicus, ex nobilissima Germanorum Principum familia, paterna Palatinorum Rheni, materna Marchionum Brandenburgicorum. De quorum Principum claritate, splendore, potentia, et rebus pace belloque praeclare gestis, nec tempus hic est dicendi; nec [Note: p. 289] si esset, expositioni memorabilium virtutum, quibus illi continuatione quadam vetustum nobilitatis suae nomen amplisicatum posteris tradiderunt, vires meae sufficerent. Id satis fuerit referre, non modo hereditaria quadam successione, ex vtraque stirpe, Palatina et Brandenburgica, subinde Imperii Electores, quibus ab Imperatore in Germania summa est potestas, creari solere; sed ipsi quoque Imperio Palatinos Rheni propter generis antiquitatem, et laudem virtutum, praefectos fuisse. Vt enim non dicam de Arnolfo, filio Carolomanni, ipsius Caroli Magni abnepote, a quo Comites Wittelsbachii originem suam duxerunt; qui itidem id temporis Palatini Rheni, Ducesque Bauariae fuerunt: Rupertus certe, Hermanni Ludouici Principis tritauus, - Imperii summam tenuit. Ac cum non in hominibus solum, verum in brutis etiam animalibus, atque plantis, ex generosis generosa plerunque procreentur; hic quoque adolescens non modo corporis pulchritudine, et formae dignitate ab excellenti natura generis sui non recessisset, sed ingenerata quadam animi vi, aut ab auita stirpe deriuata potius, illustria maiorum suorum ornamenta et domesticorum laudem exaequasset, si ad virilem iustamque aetatem peruenire potuisset. Iam nunc enim perspicua in eo diuini ingenii indicia, magnique animi argumenta elucescebant; admirabilis morum suauitas, summa in maiores

et superiores obseruantia, singularis in omnibus vitae suae actionibus modestia, eximia in patriam atque suos propensio, incredibilis amor litterarum, pietatis, earumque virtutum, quae in Principibus communi [Note: p. 290.] prudentium virorum comprobatione commendantur. Sed, proh dolor! iacet praestantissimus hic flos nobilitatis in ipsa velut herba suffocatus. O inanes spes nostras! o fragilem vitam! o infensam generi humano mortem! quae vt optimum quodque est, ita citissime inuadit, et ante in ipso flore enecat, quam maturitatem suam consequatur! -- [Note: p. 295 Sq.] Tametsi vero Hermannus Ludouicus Princeps Palatinus magno nostro et Reip. incommodo exstinctus, triste suum desiderium animis nostris relinquat; tamen nihil ei mali accidit, qui ex mortali hac et calamitosa vita in beatam illam et immortalem translatus in caeli regionibus summa cum gloria laetitiaque versatur. Ita enim in religione Christiana, doctrinaque caelesti, et domi educatus, et Biturigibus a Praeceptore suo Nicolao Iudice institutus fuit, vt nullum sit dubium, quin CHRISTI iustitia et merito, cui confidebat, salutem consecutus sit.

Alter CHRISTOPHORVS, Princeps magnanimus, inclitus, egregius, summaeque spei: natus anuno Christi CIC IC LI Eidibus Iuniis, a parentibus, Friderico III Electore Palatino, Duce Bauariae, Comite Spanheimensi et Simmerensi, et Maria Brandenburgica, in pietate et omni virtute praeclare educatus, linguarum, artium, et disciplinarum liberalium scientia instructissimus, litterarum, eruditorumque fautor benignissimus, ob ingenium, doctrinam, clementiam, amabiles mores, animi corporisque venustatem, et fortitudinem armatam ac togatam cunctis dilectissimus; Magnifici Rectoris Academiae Heidelbergensis munus laudabiliter gessit, anno CIC IC LXVI. Tandem bello pro vera religione, et Belgarum libertate suscepto, in proelio contra Hispanos, in agro Mokensi, Cliuensis ditionis prope Neomagum, commisso, vna cum Ludouico Nassouio, heu! cecidit,

incredibili cum luctu totius ditionis Palatinae, et omnium patriae amantium, patrisque optimi gemitu: iuuenis longaeuitate dignissimus, et amplo imperio. Accidit ea clades [Note: Nicol. Cisnerus sub fine epiced. p 308 opp. et Quirinus Reuterus in [Gap desc: Greek words] p. 343 opp. Cisner. habent XVIII Kal. Maii, sine XIIII April. Quos sequitur Tolnerus tab. geneal. lit. C signata.] XVII Aprilis, anno CIC IC LXXIIII. De horum Ducum primariorum, Christophori Palatini, et Ludouici Nassouii morte per longum tempus dubitatum est. Hoc tamen creditum, eos multis vulneribus acceptis occubuisse, vt inter caesorum cadauera diligentissime quaesiti agnosci non potuerint.

Sic duobus his immaturo fato extinctis, duo superfuerunt Friderico III Pio filii: LVDOVICVS, et IOANNES CASIMIRVS. Ille post patrem Septemuiralis Imperii habenas suscepit, et tenuit septennium: Princeps optimus, pacificus, et Musarum fautor munificus, relicto vnico filio Friderico IIII, ex multis solo superstite, tum nondum decenni; cui tutorio nomine praefuit Illustrissimus Princeps, ac Heros fortissimus, Ioannes Casimirus patruus, Comes Palatinus ad Rhenum, Dux Bauariae, Electoralis Tutor et Administrator solertissimus, Pater Patriae, ecclesiarum nutricius fidelissimus, scholarum litterarumque Maecenas beneficentissimus, libertatis Germanicae vindex acerrimus, rebus bello paceque gestis inclitus: qui cum absque prole mascula decessisset, iterum Electoralis linea vnius Friderici IIII salute et vita continebatur, et arbor Palatina, succisis ramis maximis, minore solo germinabat, quem exarescere leui momento posse maleuoli fortassis autumabant. Sed contra DEVS exaudiuit vota precesque piorum, et e caelis benedixit coniugio Serenissimi Electoris, FRIDERICO V primogenito, et Ludouico Philippo, parentibus et patriae donatis: quos praeparauit ad laudem gloriosae suae gratiae, organa salutaria, orthodoxarum ecclesiarum columina, et illustria sidera, tum regionibus Palatinis, tum aliis

prouinciis orbis Christiani. Sic arborem Palatinam Deus firmauit, et patulis ramis duobus efflorescere fecit: quod honoris decus horum prosapiae ad seram vsque posteritatem perenne, gloriosum, ac felicissimum, exopto, voueo, precor.

LVDOVICVS, cognomento Facilis, Friderici III Simmerensis, Electoris Palatini, filius grandior natu, natus anno Domini CIC IC XXXIX, ex filia Casimiri, Marchionis Brandenburgensis: Patre fatis functo, in Electoratu successit: Princeps optimus, natura pius, et pacificus: litteris Latinis et Gallicis probe excultus, sacrarum Scripturarum lector assiduus, Academiae Archipalatinae, scholarum et ecclesiarum Maecenas liberalissimus: sed ab vbiquitariis hominibus ad violenta consilia impulsus.

Cum enim facilitate eius hi abuterentur, secuta est tristis ecclesiarum Palatinarum dissipatio: reformatae religion addictis passim erepta templa: Pastores in exilium pulsi; omnesque adeo tum doctores, tum discipuli, qui Catechesi Palatina abiceta, nollent humanis placitis subscribere, dimissi et dispersi sunt. Calamitas ea totos septem annos durauit, qui quidem superiorum annorum segetem, et fructus vberrimos misere deuorarunt; non secus atque septem vaccae turpes Pharaonis septem vaccas pulcras leguntur deuorasse. Et videbatur tunc quidem de orthodoxia ecclesiae Palatinae plane conclamatum.

Verum Deus pro sua clementia lucernam aliquam conseruare voluit in Ioanne Casimiro, paternae virtutis et religionis herede, Principe fortissimo. Is quamuis initio a fratre Ludouico Electore multum sollicitaretur, vt relicta paterna religione, libro Bergensis Concordiae, quae tunc circumferebatur, subscriberet, neue plus aliis Principibus Imperii solus sapere vellet, splendidisque pollicitationibus fere expugnatus fuisset; tamen et diuina gratia, et hortatibus ac consiliis virorum, quos secum habebat, praestantissimorum, in sententia tandem confirmatus, orthodoxias patrocinium in ditione sua constanter et sincere suscepit:

Gymnasium publicum Musis Neapoli Nemetum, ingenti sumptu, et singulari munificentia erexit, euocatis ad illud Theologis et Professoribus clarissimis, Heidelberga eiectis, Zanchio, Vrsino, Tossano, Dobbino, Smetio, Stenio, aliis: Pastores exules, quos quidem ditio eius aliqua ratione capiebat, clementissime excepit: reliquos, Synodo Theologorum Neostadii anno CIC ICLXXVIII, mense Martio conuocata, cum testimoniis et viatico ex collecta publica liberaliter instructos, in prouincias alias dimisit. Misera apparebat facies ea, sed ingens ecclesiae bonum Dominus tunc operabatur per hos exules: qui in Hollandiam, Frisiam, Geldriam, Hassiam, Wederauiam, Silesiam, dispersi, semina orthodoxias suo quique loco fideliter iecerunt: Inde factum, vt cum religio reformata, in vnum Casimirianae ditionis angulum conclusa putaretur, in plurimas prouincias sese breui diffunderet.

Cum vero fabri illius discordis Concordiae cernerent, a multis Principibus, et in his potissimum ab Illustrissimo et Clementissimo Electore Palatino Ludouico, felicis memoriae, librum Bergensem, ob vbiquitarium dogma, et condemnationes insertas, aliaque incommoda secutura, non approbati: [Gap desc: Greek words] hoc [Gap desc: Greek words] inuenerunt, vt in praefatione libri duriora, praesertim vbiquitatis [Gap desc: Greek words] mollioribus verbis exponeretur, ac tegeretur, aut inuolueretur: quo facilius recusantes ad subscriptionem pellicerentur. Ac successit iste dolus. Persuasus fuit ab illis optimus Elector Ludouicus blandis verborum ambagibus, ea praefatione satisfactum suis censuris et monitis, ideoque librum bona conscientia probari, suumque nomen in eo saltem extare posse: quod vnice desiderabant vbiquitarii.

Post subscriptionem libri Concordiae, nunquam tamen optimus Elector Ludouicus probauit fictitium illud discrimen mutatae et immutatae Augustanae Confessionis: Schisimatica nomina Lutheranorum, Zvvinglianorum, Caluinistarum: et condemnationes temerarias exterarum ecclesiarum. In praesentia

quoque Illustrissimorum Principum, Ernesti Friderici, et Georgii Friderici, Marchionum Badensium, paullo ante obitum, Heidelbergae in arce Electorali, haud obscure testatus est, quod se non parum subscriptionis huius poenituerit. Academiam Heidelbergensem nouis reditibus liberalissime ditauit. Politiam, iustitiae et pacis amore, prudenter constituit. Cum vero Electoratum Palatinum circa septennium gubernasset, et vixisset annos XLIIII, menses III, dies VIII, ex terrenis hisce miseriis in caelestem patriam migrauit, anno Christi CICICLXXXIII, XII Octobris. Heidelbergae maximo subditorum luctu sepultus in aede S. Spiritus, ad tumulum Maiorum.

Vxores habuit duas. I ELISABETHAM, Philippi Hassiae Landgrauii filiam pientissimam, ingenii dotibus et fide coniugali Principem laudatissimam: defunctam Heidelbergae, anno CIC IC LXXXII. Ex hac X liberos suscepit;

I ANNAM MARIAM, quae nupsit Serenissimo Regi Sueciae Carole, Gustaui Regis filio, tunc Principi Summerlandiae, (l. Sudermaniae) Nericiae, Wermelandiae: Serenissimi et Inuictissimi hodierni Regis Sueciae Gustaui Adolfi patri praegloriosissimo.

II ELISABETHAM.

III DOROTHEAM.

IIII FRIDERICVM PHILIPPVM.

V IOANNEM FRIDERICVM.

VI LVDOVICVM.

VII CHRISTINAM.

VIII PHILIPPVM.

IX DOROTHEAM: qui liberi omnes aut immature, aut in primis pueritiae annis mortem obierunt.

X FRIDERICVM IIII, Electoralis dignitatis vnicum

heredem ac successorem, cuius tutelam et administrationem suscepit illustrissimus et fortissimus Ioannes Casimirus [Note:

Nescio, an ordinem hic turbet Auctor; quin et pauciores LVDOVICO liberos det, quam ei fuere. Certe alios si audias, quorum ex ELISABETHA pater factus est, hi fuere, et ita se excepere;

ANNA MARIA.

ELISABETHA, n. A. CIC IC LXII, d. XV Iun, + d. II Nou.

DOROTHEA ELISABETHA, n. A. CIC IC LXV, d. XII Ian. + eodem. d. II Maii.

DOROTHEA, n. A. CIC IC LXVI, d. IIII August. + A. CIC IC LXVIII, d. IIII Mart.

FRIDERICVS PHILIPPVS, n. A. CIC IC LXVII. d. XIX Octobr. + d. XIIII Nou.

IOANNES FRIDERICVS. n. A. CIC IC LXIX. d. XVII Febr. + XX Mart.

LVDOVICVS, n. A. CIC IC LXX, d. VII Mart. + A. CIC IC LXXI, d. XXX Decembr.

CHRISTINA, n. A. CIC IC LXXIII, d. V Mart.

FRIDERICVS, n. A. CIC IC LXXIIII, d. V Mart.

PHILIPPVS, n. A. CIC IC LXXV. d. IIII Maii, + A. CIC IC LXXVI.

ELISABETHA, n. A. CIC IC LXXVI. + an. sequenti, d. X Apr.

Vt vt sit; manifesto fallitur, dum praeter Annam Mariam et Fridericum IIII ceteros omnes aut immature, aut in primis pueritiae annis mortem obiisse vult. Christina namque (quam nescio qua auctoritate Tolnerus tab. C Annae Christinae insignit nominibus) XLVII aetatis annum attigit, quippe mortua demum A. CIC ICC XIX, d. XI Iul. Biponti: et decimo quarto post die, XXV scilicet, ibi sepulta: verba pro concione ex Ies. LVII, 1. 2 faciente Bartholomaeo Hexamero, Antistite tum temporis Bipontino. ]

II Amissa priore vxore Elisabetha, Serenissimus Elector Ludouicus, anno CIC IC LXXXIII in vxorem Heidelbergae magna pompa, praesente Carolo, sponsae auunculo, duxit ANNAM, XVI annorum puellam, Serenissimi Gustaui Sueciae Regis, ex filia Catharina, Ezardi Frisiae Principis coniuge, neptem. Verum

in ipsis nuptiarum diebus, Serenissimus Elector Palatinus Ludouicus lento morbo tentari coepit, quo tandem IIII Id. Octobr. viuis exemptus est [Note: Enectus, vt putabatur, herpete exedente, morbo nimitum immedicabili, cum quo compluribus annis conflictatus fuerat. Ita G. Tolmidas Histor. Palat. Mst. p. 155.]. Ipsa ANNA vidua postea vixit in coniugio Illustrissimi Marchionis Badensis Ernesti Friderici [Note: Et eo A. CIC ICC IIII fatis functo, ad tertia cum Iulio Henrico, Duce Saxo-Lauenburgensi, transiit vota.]

Multi res, per Illustrissimum et Fortissimum Principem, IOANNEM CASIMIRVM, auspice Deo, gestas, litteris consignarunt. Ego ex omnibus illustrissima quaeque delibata conferam in pauca. Vix enim est inter omnes Comites Palatinos qui plures habeat virtutum praecones, atque hic omnium litteris meritissimo celebrandus Princeps Ioannes Casimirus.

Qui virorum Principum vitas scriptis complecti solent, eos scimus a natalium splendore, stemmatisque nobilitate exordiri: parentum gloriam, auorum triumphos, maiorum praeclara monumenta, multis clogiis ad caelum extollere, atque sic ex atauorum vsque virtutibus ac feliciter gestis maiorem suis, quos ornare cupiunt, auctoritatem, gratiam, studium, et dignitatem, conciliare. Nec equidem ista contemsero. Sunt enim magna et praeclara omnia, nec in nulla laude ponenda: immo saepius gloriae et virtutum propriarum adiumenta sane quam opportuna. Veruntamen sapientum virorum iudicio parum probantur, nifi vera solidaque gloria, propriis parta virtutibus, illustrentur ac confirmentur. Scitum extat in hanc sententiam Alfonsi, Regis Arragonum laudatissimi, apophthegma. Cum eum a nobilitate quidam laudarent, nihil se minoris ducere respondit. Laudem enim istam non suam, sed maiorum suorum esse, qui virtutibus imperium comparassent: Successoribus quidem oneri regna cedere, honori tum demum,

si virtute potius, quam testamento illa suscipiant. Idem plane iudicauit prudentissimus, totoque orbe clarissimus Princeps Ioannes Casimirus, qui tum voce, tum vita tota declarauit, hoc sibi decretum esse, vno maximarum virtutum praesidio niti, nec alieno, vel a maioribus mutuatitio, sed proprio splendore coruscare.

Natus est Nonis Martiis, anni a Christo nato CIC IC XLIII, patre Friderico III, Pio, post Othonis Henrici mortem ad Septemuiralem dignitatem legitima successione prouecto: Matre vero Maria Brandeburgica, illustrissimi et fortissimi Marchionis Brandeburgensis Casimiri, Alberti Achillis Germanici nepotis, filia: vtroque sano parente virtutibus magis, quam genere illustrissimo.

Vt vero ex generosis generosa plerunque procreantur: sic ipse quoque a praestanti genitorum natura minime recessit: ac mox in pueritiae limine praeclaram indolem, ingeniumque magnum luculenter prodidit. Cum enim octennis anno CIC IC LII in Galliam ab Henrico II Rege, vna cum Carolo Lotharingiae Duce abductus, in aula regia educaretur, ita se in actionibus omnibus ostendere, in honestis et liberalibus certaminibus, equestribusque ludis exereere, vt aequales anteiret, maioresque vinceret, ac tum Regis Henrici, et Procerum Gallicorum animos sibi mirifice conciliaret: tum auunculum, Marchionem Albertum, Mauortium Heroa, celeberrimumque bellatorem, tum aliquantisper in Gallia diuersantem, plurimum oblectaret: adeo vt iam tum hunc adolescentulum admirarentur, magnificis donis prosequerentur, omnia summa, nil vulgare sibi de eo pollicerentur. Ac cum alias aularum mores a sapientibus notentur, inprimis Gallicae licentia sit vituperata tamen natiua virtus, altis fixa radicibus, a contagione Casimirum purum conseruauit, vt magna sua cum laude, parentum gaudio, propinquorum admiratione,

felix in patriam redierit, prudentia, linguae Gallicae, variaque cognitione instructus.

A patre igitur Friderico III Pio recens Electore reuocatus, religionis Reformatae primum gustum in ecclesia Heidelbergensi hausit. Elucebant tum magis in ipso adolescente perspicua naturae heroicae argumenta, morum suauitas admirabilis, eximia modestia, et in superiores obseruantia, summa in omnibus vitae actionibus elegantia, in verbis comitas, omnis denique virtutum chorus, quae in Principe potissimum commendantur. Quarum conspectus cum alios Germanos Principes, tum Maximilianum II Imperat. in amorem Casimiri rapuit, cui et insignia equestris ordinis contulit anno M D LXII, quo tempore Francofurti ad Moenum Romanorum Rex coronabatur, et postea in Comitiis Augustae celebratis, anno M D LXVI primas in equestribus certaminibus tenenti, palmamque ceteris Ducibus praeripienti, lauream imposuit.

Ex his pueritiae rudimentis, et adolescentiae tirociniis, sic existimauit Casimirus a tenella aetate, indignum sua persona fore, nifi maioribus se dignum praestaret: immo gloriam ab iis relictam amplificaret, eorum res gestas in luce poneret, praestantiamque superaret: quo nomine non tam Casimirum maiores, quam hos ipsum illustrasse; nec plus illis hunc, qum huic illos debere, fateamur oportet. Id quod luculentius apparebit, si progrediamur ad annos sequentes, quibuscum virtutes creuerunt, et ea, quae a iuuentute, ad vitae finem gessit, perseqamur. Sic enim ille rationes vitae suae instituit, hoc sibi proprium et totum vendicauit, vt non tam dignitate, iisque ornamentis, quae vulus prope sola miratur, vel insignibus, quae cum aliis communia haberet: quam vera pietate, et religionis cura, quam iustitia et fortitudine, quam fide et integritate in Ecclesia et Republica defendenda, quam clementia et moderatione, denique omni virtute et sincerissima constantia, ceteros antecelleret. His pretiosissimis gemmis

totam ipsius vitae periodum fulsisse, facilime possim et fusissime demonstrare, fi panegyrico more singula consectari velim. Sed quia me copia sentio opprimi, rem in pauca conferam, et in illas virtutes quasi digitum intendam, aetatis seriem in hac simplici narratione secutus.

Pietatis in Deum, patrem, et patriam, animi excelsi, reliquarumque virtutum, quas ei modo tribuimus, specimen luculentissimum exhibuit in Comitiis Augustanis, anno M D LXVI, ante annos animumque gerens, curasque viriles. Cum sanctissimo Principi Friderico III Pio Electori negotium facesserent nonnulli tum Pontificii, tum alii Proceres, et ii quidem, quos minime decuit, eumque de fastigio dignitatis suae tantum non deturbare molirentur, sub religionis praetextu, quam haereticam (si Deo placet) foueret: adstitit optimo patri, falsissimas accusationes grauiter et solide confutanti, pius filius Casimirus, sacra Biblia, et Confessionem Augustanam, tanquam sacer armiger, manibus gestans, et Ordinibus Imperii proponens, ex iis vt pater erroris conuinceretur, (quod tamen a nullo tentatum, nec dum perfectum est) paratus et ipse de fidei confessione, ex authenticis Prophetarum et Apostolorum libris, respondere, et pro patre, si res ita postularet, vitam profundere. Quae pietas erga patrem, ingenuitas et alacritas praeclaram iam tum spem de illustrissimo adolescente in multorum pectoribus excitauit, et vel hostibus ipsis admirabilis ac formidolosa fuit.

Flagrabat nimirum Herois Casimiri pectus iam tum pietatis zelo, qui non passus est intus se concludi, sed foras erupit, effecta pulcerrima edens, ac indies auctus eo tandem ipsum permouit, vt pro verae religionis, et ecclesiarum patrocinio, non fortunas solum, sed et salutem suam in discrimen adduxerit. Testis est expeditio sub finem anni M D LXVII in Galliam suscepta, ad quam eum, sicut et patrem Fridericum III Pium Electorem, nec vanae gloriae, laudis, et honorum cupido, nec opum, potentiae,

alieni sitis, (quae alios fere solent) impulit; sed vnicum gloriae Dei vindicandae, fideliumque ab immani durissimae conscientiarum seruitutis iugo liberandorum studium incitauit. Erat tum orbis Christiani status vndiquaque turbatus, Pontifice Romano potentissimos Monarchas ad foedus sacrum (vere profecto sacrum, vt auri sacra fames) sollicitante: cuius hoc est caput, vt Concilii Tridentini decreta mandentur executioni, stabiliatur idololatria Antichristi, ecclesiae orthodoxae euertantur funditus. Rapiebant ad se praeterea dynastae nonnulli Galliae dominationem, quam vt stabilirent, et ipsi pias ecclesias, earumque patronos inprimis, horrendum in modum infestabant, adeo vt nemini integrum esset, ex verbo Dei religionem Christianam profiteri, quin praesentissimum vitae periculum immineret. Quotidie caedes, lanienae, rapinae, latrocinia, direptiones, alia nefanda patrabantur: piorum miserabiles eiulatus, vociferationes, lamentationes exaudiebantur: prouinciae vastitate, incendiis, populationibus implebantur: denique ad exitium vniuersi Christianorum coetus nullae non machinationes adhibebantur. Quae cum priuatim singulis essent luctuosa, integris ecclesiis perniciosa, primarii Galliae Proceres ab Electore Palatino Friderico III Pio, promptissimo verarum ecclesiarum nutricio, auxilia pectiuerunt, quae is, pro sua in afflictos [Gap desc: Greek words] non solum destinauit, sed et filium suum dilectissimum, Ioannem Casimirum, copiarum ductorem esse voluit, ineuntisque aetatis ac roboris primitias ecclesiae Christi consecrare: adiunctis ei ex prima nobilitate summis viris, et prudentissimis Consiliariis, qui illius aetatis consilia et actiones temperarent. Sic igitur Ioannes Casimirus ad salutem Gallicarum, vel potius omnium Christianarum ecclesiarum fatalis Dux destinatus, in Galiias exercitum magna prudentia et felicitate, sub ipsum anni M D LXVIII initium, traduxit, exiguoque temporis spatio vires hostium fregit, conatus dissipauit, ingenti metu pios bonosque liberauit. Dici certe non potest, quantopere talis Princeps,

in illo ipso aetatis flore, in Gallia educatus, Gallicum idioma egregie sonans, ciuilis, humanus, vniuersae Nobilitati, et nominatim Ludouico Borbonio, Principi Condaeo, qui cum Magno Galliae Amiralio, magnaque parte exercitus in Lotharingiam vsque eius Celsitudini obuiam processerat, carus et acceptus fuerit. Memorabile est etiam, quod nullus hostium in Gallia aut alibi exercitum, cuius Leo ille Palatinus Ductor fuit, lacessere vnquam est ausus. Oppugnabat amplam et opulentam vrbem Carnutum, et tormentorum vi conquassatam, in potestate sua tenebat: cum ecce pacis conditiones a Rege Carolo IX offerrentur: quas cum Ludouicus Borbonius, Princeps Condaeus, accepisset, Casimirus quoque arma lubens deposuit, quae firmae pacis constituendae caussa sumpserat. Neglexit tum optimus Dux Casimirus egregiam suorum commodorum stabiliendorum, augendae dignitatis et potentiae, congerendorum thesaurorum opportunitatem; ecclesiis, et Francicae coronae Principibus securitatem attulisse, gladios a bonorum iugulis depulisse, frenum Antichristo iniecisse, contentus. Vnde Casimirum omnes laudibus in caelum efferre, pietatem, fortitudinem, prudentiam, et raram in victoria moderationem depraedicare: Galli cumprimis hunc suae libertatis vindicem agnoscere, et de tam praeclaris in se tali tempore beneficiis immortales gratias agere.

Ad pacis igitur conditiones adactis coniuratis in Gallia ante oppidum Carnutum, quod a Condaeo et Casimirianis militibus cingebatur, patrios Iares cum integro et saluo exercitu repetiit fortissimus Heros Casimirus: quem non ita multo post, anno nimirum M D LXX, fulgentem gloria et virtute, generum sibi adsciscere voluit Potentissimus ille Saxoniae Elector Augustus. Neque in coniugio tamen, vt saepe fieri solet, languori et inertiae se tradidit cordatissimus Princeps, qui se ad magnae virtutis opus, magnosque labores natum et factum esse sentiebat. Parris optimi ille latus saepe claudere, grauibus faepe deliberationibus et consiliis

interesse, rationemque gubernandi addiscere solebar. Lautreae in Palatinatus finibus versus Occidentem, quasi Limitaneus Dux, qui pro patria in excubiis esset, ab Illustrissimo Electore Eriderico III Pio parente suo collocatus.

Casimiro autem ex Gallia vix digresso, Pontificii violato pacis edicto, iurisiurandi religione proculcata, perfide et crudeliter in optimos quosque saeuire, quosque armatos opprimere nequirent, inermes, nec hostile quid metuentes, ad internecionem delere conari: quae truculentia, cum neque cum ex voto succederet, ad pristinas perfidiae rechnas recurrere, pacisque nomen ostentando, primarios religionis reformatae, sub nuptiarum specie, anno M D LXXII Lutetiam euocatos, crudelissime mactauere: qua immanitate nescio an post homines natos alia sit audita tetrior et sceleratior. Extant quidem in Historiis aliquot dirarum lanienarum exempla. Mithridatem ferunt in Asia pariter trucidanda curasse Romanorum octoginta millia: funestam in Pythagroraeos caedem olim in ea Italiae parte, quam magnam Graeciam dixere, perhibent admissam. Sic in recentionbus Historiis, Templarios, quos vocant, in Gallia simul omnes occisos a Philippo Pulcro: Gallos contra, a Siculis, ad Vesperas (vt vulgo loquuntur) eo facinore nobilitatas ad vuum omnes miserabiliter interemptos legimus. Verum has caedes, vtut barbaras, detestabiles, tartareas, immanitate, saeuitia, et flagitiosissima perfidia, longe vicit Gallica seu Parisina laniena, quam sicarii scelerati, efferata rabie, in omnes promiscue pios, in homines nobilissimos, in Duces praestantissimos, et plerosque quidem ad sacrum nuptiale blanditiis allectatos, nulla dignitatis, nulla sexus, nulla aetatis habica ratione, indignissime perpetrarunt: riuos, plateas, fluuios, vrbes, et ipsam aulam regiam sanguine innocenti compleuerunt: denique vix ab ipso sponso, Henrico IIII Nauarrae Rege, ad Galliae postea regnum, miro Dei iudicio, vocato, manus cruencas et nefarias abstinuerunt. Actum videbatur eo tempore de ecclesiis

Reformatis: sed Deus ex tenebris lucem educens, eas mirabiliter conseruauit, et hostes vlciscens partim fustulit, partim inter se commisit, qui regnum Galliae summis turbis implicuerunt. In hoc miserabili statu, frater Regis Caroli IX, Dux Alenconius, Henricus Borbonius, Princeps Condaeus, Ludouici filius, Vicedominus Carnutensis, Toreus Connestablii silius, aliique plurimi Proceres, (qui eo tempore Heidelbergae exulabant) ad vnicum Casimirum, tanquam asylum confugere, hunc Imperatorem, tanquam Germanorum Principum decus et lumen, ad bellum pro salute regni florentissimi gerendum deposcere, ac ceu firmissimum propugnaculum aduocare. Huic enim vni summam rei militaris scientiam, insignem prudentiam, heroicam fortitudinem, auctoritatem, et felicitatem egregiam, quae virtutes in Imperatore requiruntur, tribuebant: experti soilicet prius, quanta ipsi singula ista inessent. Non passus est tum fortissimus Heros, Casimirus frustra suam opem implorari, nec, vt alios quosdam, se vel commodis quibusdam, otio, voluptatibus, amore coniugis, patris et patriae retineri, vel metu, et rei dissicultate, vel dehortationibus, et minis quorundam absterreri. Anno itaque M D LXXV auspiciis parentis Friderici III Pii Electoris Palatini, succurrit iterum Galliae tot cladibus attritae, tot turbis labefactatae, tor lanienis exhaustae, et tantum non collapsae; ne tum quidem vlla regnandi, finesque dilatandi cupiditate abreptus, sed pietate in afflictos, misericordia in oppressos, et tamdiu misere vexatos, studio summo in Remp. Gallicam, in pios Regni Duces; et Optimates beneuolentia, iustitiae firmandae, solidae pacis constituendae, diuini denique nominis contra atheos asserendi desiderio adductus et inflammatus. Sic enim ipse redux, Heidelbergae vrbis Senatoribus, ante portam eum excipientibus, respondit: Haec arma non ulla temeritate, vel praua cupiditate cepi, sed publica vocatione, diuinaque voluntate; quodque feliciter cepi, non mihi, sed soli Deo vendico, et acceptum refero. Praeclara profecto vox, summae pietatis, et integerrimae

mentis testis locupletissima. Deum hunc animum respexisse iudico, cum exitu felici bellum illud conclusit, et secundo pacis sequester extitit. Mox enim vbi in Galliam instructissimo cum exercitu perrupisset, ac in vmbilicum Regni, ad ipsam metropolin vsque, penetrasset: ab hostibus, suae caussae diffisis, ac proditione potius, insidiis, scelere, (quem illi morem inueteratum etiamnum tenent) quam aperto Marte pugnare cupientibus, et vel sola nominis Casimiriani fama perterritis, victoriam propemodum sine sanguine deportauit: Regi, quas voluit, h. e. aequissimas, vtilissimasque pacis leges dictauit, et facile persuasit, vt Rex Henricus III edicto publico profiteretur, expeditione hac a Casimiro sibi gratum, et tali tempore opportunum officium, obsequiumque esse praestitum. Nec immerito. Nam pacem Regno, Regnum ipsum Regi, regiis edictis auctoritatem, Principibus dignitatem, tribunalibus iustitiam restituit: pietatem pulsato, fidem exulantem reduxit: exulibus patriam, et quasi vitam, immo vita cariorem conscientiae libertarem reddidit: ecclesiarum coetus dissipatos reuocauit: Christianorum salutem defendit, religionemque propugnauit felicissime: Babylonicae meretricis furorem ab ouium Christi ceruicibus depulit fortisssime.

Saluus itaque et haud sane inglorius, Ioannes Casimirus, ecclesiae et libertatis Gallicae vindex acerrimus, cum exercitu anno M D LXXVI, mense Augusto, reuersus, Fridericum III patrem, Pium Electorem, mirifice exhilarauit: qui valetudinem suam inclinari praesentiens, (obiit enim duobus post filii Casimiri reditum mensibus) suauius se moriturum putabat, si in filii carissimi et obedientissimi complexu, sicut factum est, animam exhalaret. Ecquis vero non miretur, Principem Casimirum, qui nec bonis litteris tinctus, nec puer in ecclesiae sinu educatus fuerat: qui vix primam adolescentiam egressus, in castris inter milites versatus est: qui domi sua habuit obstacula: foris tot Principes,

tot Monarchas suis institutis aduerlantes: cuius regio exiguis i circumscripta terminis erat: reditus non ita ampli: cuius natura plus ad lenitatem, facilitatem, et nimiam aliquando abiectionem, quam ad terrificam aliquam ferociam propendehat: res partim conatum, partim praestitisse tantas, quae si maxime communibus omnium Euangelicorum Principum auspiciis tentatae et factae fuissent, ponderosae satis et difficiles erant. Orbatus ille pientissimo parente Friderico III Septemuiro Palatino, et omnibus paene anis praesidiis, ecclesias Gallicas et Belgicas consilio et ope iuuit; et ne in fuis expeditionibus in Galliam, rebus priuatis studuisse videretur, vbi ptimum Regem Galliae Euangelicis fidem non seruare intellexit, omnia emolumenta, et honores a Rege oblatos resignauit; interque alia, vsumfructum Stampiani Ducatus, et Comitatus Chasteautierii; praeter alias aliquot arces, quae ipsi oppigneratae fuerant. Condaeo Principi, Henrico Borbonio, secundum exulanti, Rupefortio Equiti Aurato, Francothalii hospitium dedit. Eum Castilioneus insignis Heros, Lauallius, Britanniae Regulus, eum Bilionaei fratres: eum Elisabethae, Reginae Angliae, legati: eum Poloni Neapoli Nemetum, et Lautreae Caesarei, et iuuisere, et de rebus consulere grauissimis voluere.

Bimestri vero spatio post reditum ex bello Gallico, pater Fridericus III Pius Elector, cum a Deo ex hac misera vita in optatam a se beatitudinem euocatus esset, anno M D LXXVI, XX VI Octobris (cui morienti filius optimus Casimirus adfuit, et lumina clausit, extremo pietatis officio defunctus) ea sunt mortem illius consecuta, quae fortissimo Casimiro Duci non minorem ipsa patris morte luctum attulerunt. Iactabantur passim voces, Casimirum a fide patris recessurum, quam in gratiam eius tantum amplexus esset: eandem fidem nonnulli certatim Heidelbergam, rerum turbandarum studio, conuolantes, criminabantur, nec tamen erroris ex verbo Dei, vel argumentorum robore conuincere,

sed vi et clamoribus obruere, ac sepelire nitebantur; cathedris Academiae, scholarumque Doctores, ecclesiis ministros spectatae fidei, dimouebant; substituebant paullatim alios; sed quorum plerique vel experientia et vsu rerum, vel eruditione, doctrina, pietate, vel celebritate nominis, antecessoribus, multorum quidem clarissimorum virorum, inprimis illius Germaniae luminis, Ioannis Sturmii, iudicio, non viderentur aequales: iuuenes, adolescentes, pueros e Collegiis eliminabant; sententiamque exilii contra studiosos ferebant, quorum tamen nullus erat, quin fidei confessionem reddere, et meliora, quam a praeceptoribus hactenus didicisset, docentibus cedere cuperet. Sic florentem illam vineam ab Electore Palatino Friderico III Pio, ad Nicri Rhenique fluenta, summa cura, consitam et cultam, male feriati deuastabant; plurima denique (referre singula nil attinet) candidum pectus optimi Herois Casimiri non poterant non grauissime vulnerare. Verum excelsum animum minime fregerunt aduersa, nec depristinae constantiae sede deiecerunt: nihilominus in virtutum cursu perrexit, ac eandem porro se viam insistere velle, constanter et sincere, symbolo suo prae se tulit. Rumores de sus persona sparsos, factis omni laude dignissimis refutauit; inprimis edita patris confessione, cuius se patronum et exccutorem de voluntate parentis, palam profitebatur, grauissime profecto et neruosissime scripta, quam si nonnulli vel legissent, vel expendissent, moderatiores se tum temporis praebuissent. Intercessit praeterea diligenter iis, quae tum agitabantur de religionis mutatione: vim deprecatus est; ea media proposuit, quae in ecclesia semper vsurpata fuissent: patris Theologos et ministros audiri, caussam in Synodo, vel libero Colloquio, vel in legitimo pacificorum doctorumque virorum conuentu, cognosci petiuit. Sed frustra haec omnia. Quod vnum igitur restabat, in sua ditione religionem Dei verbo consentaneam et conseruauit, et amplificauit, ecclesias sollicite constituit, earum se fidelem

nutricium apertissime demonstrans: ac, vt pios Asa, pios Israelitas ex decem tribubus, ad suum territorium confluentes recepit, contemnens multorum sinistra iudicia, concumelias, et minas aduersariorum. Cumque sciret, scholas esse diuinae sapientiae hospitia, matres verae Dei cognitionis, bonarum artium et virtutum palaestras: regia sane munificentia anno M D LXXVIII Neapoli Nemetum academiam illustrem aperuit, quam Casimirianam inde dixerunt. Hanc voce, tum scriptis illustrarunt viri in omni facultatum genere praestantissimi, et Neapoli Casimirianae gloriam peperere sempiternam: Hieronymus Zanchius, Zacharias Vrsinus, Daniel Tossanus, Franciscus Iunius, Balthasar Copius, Georgius Hanfeldius, Theologi: Nicolaus Dobbinus, Iureconsultus: Henricus Smetius, Medicus: Simon Stenius, Lambertus Ludolphus Helmius Pithopaeus, Hermannus Witekindus, Iohan. Iungnitius, Fortunatus Crellius, Ioh. Nebeltauius, IO. Piscator, Henr. Haupius, Christophorus Iungnitius, Phil. Pareus, pater meus, alii plures, Philosophia, et litteris elegantioribus excellentes: quorum singuli singulas scholas exornare poterant: plerique vero omnes prius in Academia Heidelbergensi cum laude et iuuentutis fructu docuerant. Illud autem vere licet affirmare, ex ista Neostadiana schola fructus vberrimos in totam ecclesiam et rempublicam, intra et extra Germaniam, emanasse. Inscriptionem Collegii Casimiriani aeneis tabulis incisam Neapoli Nemetum talem legimus:

IOHAN. CASIMIR VS. COM. PAL. RH. D. BAVAR. ETC. FRIDER. III. PAL. ELECT. PII. FELICIS. P. P. F. PATERN. VESTIGIIS. INSISTENS. HAS. AEDES. CVM. COENOB. ET. AVDITORIO. ADIVNCTIS. OPT. LITERAR. STVD. D. PARTIM. CONSTRVXIT. PARTIM. CONSECRAVIT. AD. DEI. OPT. MAX. GLORIAM. ET. PATRIAE. SALVTEM. ANNO. SALVT. M D LXXVIII. CAL. APRIL.

Nec docentibus solum, sed multis quoque discentibus liberale stipendia constituit, egestatem reliquorum studiosorum subleuauit, ad eorumvictum annonam copiose suppeditans: exules innumeros, ad illum, ceu portum, se recipientes liberaliter excepit, afflictorum maesta corda recreauit, denique ad summam hospitalitatem erga bonos omnes, inprimis litteratos litterarum amantes, nihil reliqui fecit.

Quemadmodum autem domi suis ecclesiis feliciter prospexit, ita foris aliis quoque consensum inveritate, pacemque minime fucatam summis viribus procutare contendit. Cum enim vbique dominari cupiens quorundam Theologorum turba, famosum seu celebrem illum Discordis Concordiae librum circumferret, et a summis pariter acimis suffragia vel emendicaret, vel extorqueret: vnus prope Casimirus illorum technas olfaciens, subicriptionem, allatis solidissimis rationibus, recusauit, et ea ceteris Principibus consilia suggessit, quibus si locum reliquisent, plus pacis et pietatis, rixarum et profanitatis minus haberemus. Extant hac de re libri, iampridem omnium fere manibus, summa cum vtilitate, ac pari voluptate triti; quos inter eminet illa solida, luculenta, et vere Christiana Admonitio de Libro Concordiae.

Sub illud tempus athletam Casimirum denuo bellica certamina exercuerunt. Nam Belgarum Ordines, nec non Serenissima Britannorum Regina Elisabetha, ipsum expetebant Imperatorem, fama virtutum, et rerum gestarum in eam spem erecti, hunc vnum afflictas ac labantes Belgicarum prouinciarum res in suam dignitatem, antiquum splendorem, et auitam libertatem vindicaturum. Ita namque censebant omnes, eius fidei maxime belli administrationem credendam esse, qui tanto studio, et animi ardore, pietatis ac libertatis hostes prius esset aggressus, et viam ad summa quaeque sibi meritis suis patefecisset. Eorum votis ac precibus ne deesset Casimirus, expositis primum publico

scriptosui instituti caussis, copias lectissimas, equestres et pedestres, in Brabantiam deduxit, hostium insolentiam repressit, vim auertit, proculdubio populis illis pacem (id quod omnium antiquissimum ipsi fuit, et caput caussae) ciuibus otium, ecclesiis securitatem praestiturus, Belgicamque ab Hesperiorum iugo vindicaturus; nisi quidam, non dicam tanto Principi gloriam, sed sibi salutem et felicitatem inuidissent, auxiliatrices manus aspernati; vel potius, nisi peccata hominum diuturniores poenas essent commerita. Traiecit igitur optimus Dux anno M D LXXIX, e Flandria in Angliam, vbi a Debora illa, regio culmine dignissima, tanti sunt honores Casimiro habiti, quanti peregrino Duci vnquam: quin et in vetustum ac laudatissimum Ordinem Equitum Charteriorum, et aureae periscelidis est cooptatus; quae dignitas paucis exteris, Germano Principi vix vni et alteri, contigit.

Anno M D LXXXIII exarsit bellum Coloniense pro Archiepiscopo Gebhardo Truchsesio, vel potius pro libertate religionis, susceptum, magno initio cum applausu, dum eius res florerent, et feliciore forte successu, nisi suas rationes ad eos scopulos appulisset, in quibus multi naufragium fortunarum fecerunt, qui scilicet omnium Ordinum Imperii concors et commune subsidium exspectarunt. Quemadmodum autem Cicero in Laelio [Note: Cap LIII.] commemorat, Tarquinium Regem dixisse, se, tunc, cum exul esset, intellexisse, quos fidos amicos habuisset, quosque infidos: cum neutris gratiam referre posset: sic Archiepiscopus Truchsesius in suo exilio et calamitate sua fidissimum socium expetrus est Illustrissimum et Magnanimum nostrum Principem Palatinum, D. Ioannem Casimirum; de quo vere illud dici potest, neminem totis XX annis, patriae, aut ecclesiae hostem fuisse, qui ei quoque bellum non indixerit. Paullo ante expeditionem illam Coloniensem, fortissimus Heros Io. Casimirus, cuidam monenti; nimis

grande et audax esse inceptum, vnum Principem in se suscipere, quod hactenus ab omnibus Ordinibus Euangelicis obtineri non potuerit: vt videlicet collegiatis illis Ecclesiis, et Ecclesiasticis libertas religionis et coniugii relinqueretur, et in Electorali ac Ecclesiastica dignitate toleraretur coniugatus ac Euangelicus: in hanc fere sententiam respondisse fertur: Atqui in magnis etiam voluisse multum est; pulcrumque mori succurrit in armis: modo patriae meae, et fratri, ac amico Gebhardo fidem datam probem, et meo exemplo alios ad id perficiendum exitimulem, quod ego pio zelo fuero conatus.

Vt autem praeclara voluntas eius Celsitudini non defuit, sic nec defuit diuina manus, quae eum ex illius belli flamma, et seditiosorum militum tumultibus ereptum, in patriam ad Electoratus gubernacula, ad veritatem et pacem ecclesiis ac scholis Palatinatus restituendam reduxit; vt tanquam Nehemias alter templum rursus populo Dei aperiret. Accepto enim nuntio de fratris Ludouici Electoris obitu, intra triduum Heidelbergam aduolans, Administrationis habenas iure naturae et Bullae Aureae suscepit. Quod munus non humano, sed diuino consilio, sibi delatum, diuino beneficio, diuina virtute, dexteritate, felicitate, octennium, et eo amplius administrauit: orthodoxiam ecclesiis Palatinis reddidit, Academiam Heidelbergensem reformauit, omnia denique integritati pristinae ceu postliminio restituit. Minas vero, pericula, et conspirationes contra Illustrissimum Principem Administratorem, ob institutam reformationem intentatas, enumerare, nimis longum foret. Vnum saltem commemorabo. Contutores Testamentarii ex Camera Spirensi impetrato aduersus Casimirum edicto de edendo testamento, sub poena arctiorum seu banni: cum paritum non esset, arma parabant, et rumor tunc constans vagabatur, ante XVIII Octobris, anni M D LXXXIIII obsessum iri Heidelbergam. Octobris abiit. Heidelberga milicem non vidit. Sic Deus seruauit ecclesiam: et Illustrissimus Princeps Ioannes Cafimirus mansueta

sua constantia, constantique sinceritate omnes aduersariotum conatus tulit, fregit, superauit.

Initio suae administrationis nihil prius habuit, quam vt commissum suae fidei et tutelae pupillum, Illustrissimum et Clementissimum Principem Electorem Fridericum IIII quam optime in pietatis inprimis doctrina institui curaret. Adeo vt Friderico Victorioso, cuius tamen in pupillum Philippum Palatinum insignia merita extiterunt, multis nominibus, in hac tutelae caussa, praeferendus merito videatur. Postea toto hoc gubernationis tempore, torus in id incubuit, vt omnes incolae Palatinatus verum Iehouam vere colerent, religionem Christianam non ex lacunis et cisternis putidis, sed ex limpidissimis verbi diuini fontibus haurirent, et imbiberent: vt eandem pura conscientia, et fide minime ficta, itidem vt ipse, constanter ac fincere amplecterentur, et profiterentur: vt inuidia, liuor, factiosa Lutheranorum, et Caluinistarum nomina, et quae sequitur animorum exacerbatio, quidquid denique sciderat ac perturbarat ecclesias Euangelicas, id semel tandem exterminaretur, ac ex omni hominum memoria deleretur: vt rixis sublatis, Christiana dilectio, mutua concordia in veritate, vel saltem mansueta quaedam moderatio succederet ac regnaret: vt post religionis puritatem, iustitiae vigor floreret, et cuique sine prosopolepsia ius diceretur et administraretur: vt omnia scelera, nominis diuini profanatio, deierationes, libidines, asotia, et alia flagitia procul facesserent, seuereque mulctarentur. Quibus de rebus insignia sanctissimaque promulgauit edicta per omnes suas ditiones, quae, ne quis ignorantiam praetexeret, in singulis oppidis et pagis quotannis quartum iterata praelectione voluit inculcari: vt ad summam, quod in Psalm LXXXV, II sq. dicitur, benignitas et fides occurrerent sibi, iustitia et pax oscularentur se, vt fides e terra germinaret, et iustitia e caelis prospectaret.

Tota sane eius gubernatio vere patria fuit: eius ferena frons et vultus blandus nil nisi delicias spirabat: ab eius colloquio nemo tristis discedebat: eius denique incredibilis comitas, gestus compositi, mores gratiosissimi, vel infensissimos alioquin hostes in admirationem et amorem rapere solebant: vt idem, quod de pio patre Friderico III iure scriptum fuit [Note: a Quirino Reutero. v. opp. Cisner. p. 312.], merito de filio quoque feratur:

Qui te non vidit, GASIMIRE, videre cupiuit,
Et qui te vidit, captus amore tui est.

Licet vero bellicis consiliis saepe implicatus, et linguae Latinae (quod saepe deplorare solebat) gnarus non esset: nouit tamen Academia Archipalatina, quantopere colloquiis et consuetudine Professorum sit delectatus, quam non grauate in publico auditorio, tum solenni disputationi Eucharisticae, anno M D LXXXIIII habitae, interfuerit, tum orationes aliquot audiuerit: quanta etiam munificentia Collegium illud splendidissimum (quod de eius Celsitudinis nomine Casimirianum vocatur) extruendum curauerit, tali inscriptione ornatum:

CONSTANTER ET SINCERE INGENVO LABORI ET SOLERTIAE D. D.

COLLEGIVM HOCCE CASIMIRIANVM RELIGIONIS ORTHODOXAE, DOCTRINAE EXQVISITAE, FACVNDIAE SINGVLARIS, ARTIVMQVE LIBERALIVM FONTEM ET SEMINARIVM, POSTERIS PRINCIP. AEMVLATIONIS EXEMPLVM, SVIQ. STVDII IN ACADEMICOS, MVNIFICENTIAE IN STVDIOSOS, AVCTARI CONLATI IN ECENOS TESTIMONIVM, AD AETERNI

NITATEM PALATINI NOMINIS A FVNDAMENTO EXSTRVI FECIT ABSOLVITQ. PRINCEPS PROVIDEN TISSIMVS ERVDITORVMQ. AMANTISSIMVS IOHANNES CASIMIRVS PALATINVS AD RHENVM COMES DVX BOIORVM, FRIDERICI IIII TVTOR AC REIP. ADMINISTRATOR. ANNO CHRISTI CIC IC XCI.

Sicut autem in cursu parum fuerit ad victoriam contendenti, si e carceribus exeat, acriorem impetum adhibere, nisi eundem retineat, dum ad metam peruenerit: sic quoque Christianissimus et fortissimus Heros Casimirus, iter virtutum vt ingressus, sic emensus est, ad finem vsque curriculi sui talem se praestans, qualem antea semper, tum in secundis, tum in aduersis rebus plurimis, subinde decumanis sane fluctibus iactatus, et tanrum non obrutus, se praestitit. Sic agona praeclarum decertauit, sic cursum peregit ac consummauit. Has summas virtutes, raram pietatem, in Deo fiduciam, iustitiam et clementiam, misericordiam, comitatem, munificentiam, inuicti animi robur, et in vtraque fortuna aequabilitatem admirati sunt subditi: et nos dignis laudibus, si possimus, extollere debemus. Nam si clarissimos illos Duces, Epaminondam, Leonidem, Decios, Paullos, qui pro patria se deuouerunt, et hostibus obtulerunt, in caelum historiarum monumenta tollunt, in iisque commendandis nullum modum seruant: quidni ergo nos Christianissimum hunc Principem Casimirum certatim celebremus? qui totam vitam de Christi ecclesia, et Repub. bene merendo, pro lege et grege Domini pugnando, vulnera in acie, et impetum hostilem aduerso pectore excipiendo, immodicisque curis de patriae salute se fatigauit, vigiliis continuis, et laboribus plus quam Herculeis vires exhausit: itaque seipsum ecclesiae et reip. impendit, et deuouit.

Mors illi non plane improuisa, sed optata et exspectara fuit. Nam post tristem inprimis nuntium de obitu Christiani, Electoris Saxoniae, cum quo arctissima ei necessitudo et fraternitas intercedebat, saepe ab eius Celsitudine exauditae sunt hae voces: Cupio et ego dissolui, et esse cum Christo. Quid ego morer in terris diutius, cum is subductus sit, quo socio fidissimo et potentissimo ecclesiae ac patriae laboranti succurrere poteram? Dolor ingens capitis paene sine intermissione totis quinque mensibus cum exercebat. Variae curae, et quidem grauissimae pectus eius toto triennio exederant. Ideo de deponenda sarcina Administrationis, et de reditu in suam ditionem, et multum cogitabat, et quotidie sermocinabatur. Sed eum Deus in longe beatiorem locum traducere constiruerat, in quo ab omnibus huius vitae aerumnis respiraret. Mortem igitur iam imminentem alacriter excepit, et fortirer sustinuit: animam suam ei, qui dederat, quemque religiose coluerat ipse, commendans, peccatorum culpam deprecans, misericordiae Dei fiducia nixus, piis precibus identidem iteratis, leni, placido, et optabili mortis genere, sine mortis dolore, postrid. Non. Ianuar. anno M D XCII paullo post quintam matutinam, in Electorali cubiculo Heidelbergae exspirauit, in conspectu et complexu carissimi nepotis, Illustrissimi Electoris Palatini, Friderici IIII, et sororis inclitae viduae: beatior hoc nomine magnis illis Heroibus et belli Ducibus, Ludouico Borbonio, Casparo Colignio, Galliae Amiralio, Wilhelmo Principe Auraico, et ipso Duce Christophoro fratre, et aliis, qui violenta morte oppressi fuerunt. Sic ex hac faece et colluuione, in illam, quam anhelabat, solam vereque vitam, transiit: iucundissimo triumpho caelos inuectus, et immortali beatitatis laurea, post tot praeclaras victorias, a summo brabeuta donatus, sempiterna gloria redimitus, ac iuxta pios Reges, Principes et Patriarchas, immo iuxta sanctissimum patrem collocatus.

Reliquit ex vxore ELISABETHA, Augusti Saxoniae Electoris filia, vnicam filiam DOROTHEAM, quae post patris obitum Illustrissimo Ascaniae Principi Ioanni Georgio Anhaltino nupsit.

Sepultus est in templi choro ad Sp. S. cum tali monumento:

CONSTANTER ET SINCERE. IOHANNI CASIMIRO COMITI PALATINO AD RHENVM DVCI BAVARIAE PRO - SEPTEMVIRO,

QVI SIBI VIXIT NVNQ. REIPVB. CHRIST. SEMPER, QVAM DOMI MILITIAEQ. STRENVE IVVIT ATQVE ORNAVIT, RELIGIONE ORTHODOXA SCHOLISQ. BONARVM ARTIVM INSTAVRATIS, GALLIA ET BELGICA A GRAVISS. PERICVLIS VINDICATA, CVRAQ. PERPETVA IN HOC EVIGILAVIT, VT CONCORS PATRIA A VI FRAVDEQ. EXTERNA TVTIOR STABILI QVIETE CVM DIGNITATE FRVERETVR, OMNI DENIQ. OFFICIO PRINCIPIS LAVDATISS. CONSTANTER ET SINCERE PERFVNCTVS, AVTORITATIS SVAE ET VIRTVTIS SVMMAE HVMANITATI CONIVNCTAE TRISTE DESIDERIVM BONIS RELIQVIT OMNIBVS.

FRIDERICVS IIII ELECTOR PATRVO TVTORIQ DE SE OPTIME MERITO P. OBIIT POSTRID. NONAS IANVARII. CIC IC XCII.

Casimiro Principe, post Electoralem Palatinatum annos nouem feliciter administratum, viuis exempto, pupillus Electoralis heres Fridericus IIII legitimam gubernationis aetatem XVIII annorum nondum plane compleuerat. Deerant enim duo menses. Hinc rursus ecclesia Palatina non leuiter periclitabatur, affectante Palatinatus administrationem propatruo Friderici Richardo Simmerensi Palatino, et minas atroces aduersus ecclesiam Reformatam spirante. Disceptatum fuit de administratione Richardina totum biennium, non tamen gladiis, sed calamis Interim possessione gaudebat, et statum ecclesiae Palatinae integrum seruabat Fridericus IIII Elector, qui tandem inuestitura ab Imperatore Rudolfo II impetrata, annis octodecim continuatis Palatinatum prosperrime gubernauit.

Magni Principes a Palatinis subditis recesserunt: Fridericus III Pius Elector: summus Princeps, Ludouicus Elector: Ioannes Casimirus, Electoratus Administrator fortissimus: sed non toti recesserunt: reliquerunt enim nepotem et filium, FRIDERICVM IIII, iuuenem quidem Principem, sed fidei virtute veteranum, vt de Valentiniano scribit Beatus Ambrosius [Note: Epist. XIIII Tom. V opp. p. m. 198.] : qui aui Friderici III inuictam in vera pietate patientiam, parentis illustrissimi Ludouici Electoris religiosam munificentiam, patrui Casimiri comem fortitudinem, iam inde a teneris vnguiculis, imitari decreuit, suaeque virtutis et pietatis varia quotidie dedit specimina: dum non cum securitate et praesumptione, verum cum lacrimis et precibus ad Deum, id volentibus Imperii statutis, id dudum optante patruo Casimiro, id statuente augusto consilio, et Palatinatus Proceribus, ad dignitatem Electoralem anno aetatis XVIII accessit.

Vitae auspicia duxit Ambergae in superiore Palatinatu, die V Martii, anno M D LXXIIII, ceu locum generosissimi et

maximae spei Principis Christophori Palatini suppleturus, qui eo ipso anno in acie occubuerat.

Primis virentis aeui annis in ipso flore adolescentiae litteras, et orthodoxam religionem, optimosque mores, a Nobilissimis, Amplissimis, et Clarissimis Viris, Othone Grunradio, Georgio Michaele Lingelshemio, Christoph. Perbrando, et Bartholomaeo Pitisco imbibit. Saepe obseruatum est in historiarum memoriis, plerosque omnes principes, qui ad aliquam virtutis famam et laudem aspirarunt, summis vsos magistris. Raro certe natura in vitium cerea flecti ducit ad vitam integram et religiosam. Plus saepe potest in homine disciplina, quam ingenium. Fridericus IIII vtroque felix, et per se ferebatur ad virtutem, et culturae patientissimam paratissimamque aurem praebebat. Creuit mox fama de Friderico Palatino, et virtus illius, clarescens velut flamma emicuit, adeo vt pro eius salute et incolumitate exaudirentur piorum omnium gemitus per Germaniam, Galliam, Belgium, Angliam, ipsamque Hesperiam. A pueritia Rectoratu Academiae Heidelbergensis fungens, ea egit, vrsit, consequutus est, et non nisi illis perfectis magistratum deponere voluit, quae totis viginti sex annis Academia consequi non potuerat, vt scilicet legum et statutorum Academiae reuisio institueretur, supervacanea resecarentur, necessaria insererentur, sumptus studiosae iuuentuti in capessendis gradibus minuerentur: omnes in officio continerentur: professione Historica Academia augeretur: annales conscriberentur: omnia denique rite, et decenter tum a docentibus, tum a discentibus fierent.

Multum omnes Academiae Lothario Saxoni debent, qui auctore Irnerio Iureconsulto leges bonas et scholas instaurauit. Multum Friderici IIII maioribus Academia Heidelbergensis debet, qui scholam hanc constituerunt et ornarunt. Serenissimo vero Electori Friderico IIII plurimum merito se debere prositetur, qui illam quasi senescentem et nutantem sustentauit, nonnullorumque

maleuolentia deformatam splendere fecit, turbatam pacauit, et non Professorum solum, verum etiam studiosorum summam rationem habuit. Non alius humanior, benignior, nemo familiarior Princeps, sed ideo tamen, vt illi integrior auctoritas constaret, quam cuiquam supercilioso. Et quanquam in litteris vltra mediocrem intellectum non erat progressus, homines tamen litteratos minime aspernabatur. In mensa, in cubili, in iocis et seriis hi frequentes erant, maxime illi, qui doctrina, et multarum rerum scientia ceteris praestarent. Hos opibus, se gloria augebat. Patruum suum laudatissimum et fidelissimum eo ipso tempore amisit, quo ex tutela iuxta Bullam Auream et Imperialem [Note: Cap. VII §. 4.] excedens, confirmata aetate, corroboratoque non parum iudicio, capax iam administrationis huiusce sui muneris amplissimi esset. Sic olim apud Romanos pueri ingenui ac nobiles, praetexta et bulla aurea deposita, exitu anni XVII virilem aetatem ingredientes togam virilem sumere solebant.

Anno M D XCIII nuptias Dillenburgae celebrauit cum LOYSA IVLIANA, Guilielmi Nassouii, Auraici Principis filia, virgine sorma et virtutibus praestante.

In Comitiis Ratisponensibus anni sequentis M D XCIIII feuda Electoralia solenni ritu a Rudolfo II Imperatore impetrauit.

In Palatinatum superiorem profectus, anno M D XCVI Neagorenses, et alios motus composuit: ecclesiaeque et reipublicae statum correxit.

E veteri pago Manheimio, ad Rheni et Nicri confluuium, ad suam suique populi et patriae tutelam, nobilem vrbem a fundamentis exstruere coepit, anno M DC VI, eamqne vallo, fossa, et muro clufit, portam confluae vndiquaque piorum exulum. ex Belgio multitudini aperuit: vt auitam libertatem tueretur, et religionem sinceram posteris illibatam conseruaret; vt a meditullio

Germaniae vim omnem exteram auerteret, vereque pro aris et focis necessariae defensionis, et securitatis ergo nidulos in Palatinatu coagmentaret: vt exules pios, aliunde immerito ceu tempestate quadam eiectos, comiter reciperet, ex pomeriis suis hospitia noua pararet, sedesque petitas afflictis et extorribus offerret ac concederet: vt denique commercia omnis generis publico bono iuuaret, pascua et agros, vineasque suas in plateas et domos, saepes et ouilia in muros et portas commutaret.

Biennio post lustrationem instituit selectioris exercitus Electoralis Palatinatus, more militari Mauritiano Belgico, in amplissimo et latissimo campo, qui vulgo die Lamperter Heyde appellatur. Caussas huius instituti valuis ecclesiarum et curiarum per totum Electoralem Palatinatum affigendas curauit.

In conuentu Halae Sueuorum anno M DC X Principes et Status Euangelicos sancta vnione copulauit: dumque bellum in Alsatia, et Iuliacensi Ducatu vehementius ardet, ipse podagra et aliis morbis aliquandiu conflictatus, die IX Septembris, eiusdem anni M DC X, in caelestem aulam ac beatam patriam emigrauit, aetatis XXXVI, magno sui desiderio omnibus bonis relicto. Neque enim vulgares sunt, quae in eo luxerunt virtutes: illustris Dei notitia, paternus amor subditorum, eximium iustitiae studium, in scholas et ecclesias munificentia, pro pace et incolumitate Euangelicorum vigilantia, et in dignitate sublimi demissio animi singularis.

Post laudatissimi Principis Friderici IIII Septemuiri excessum, noua tempestas nauiculam ecclesiae et reip. Palatinae oppressura videbatur. Cum enim heres Electoralis Fridericus V defectum aliqualem legitimae aetatis adhuc pateretur; iterum et tertia vice Palatinatus ad scopulum tutelae allisus, in quantum discrimen inciderit, non necesse habeo dicere, ob recentem memoriam. Illustrissimus tamen et cordatissimus Princeps, D. Ioannes Palatinus Bipontinus, frustra id impedire volente Philippo

Ludouico, Principe Neoburgico, a viuo adhuc Sereniss. Principe Electore Friderico IIII Testamentarius Tutor et Administrator declaratus, rem et ecclesiam Palatinam, incredibili prudentia, vigilantia, cura, labore, sudore, periculo, totum paene quadriennium saluam et incolumem seruauit. Consentiente itidem Rudolfo II Imperatore Collegio Electorali adoptatus est, et confirmatus in possessorio, dum aliter vel lege, vel transactione res componeretur. Defuncto Rudolfo II Imp. ex constitutione Aureae Bullae, Vicariatum Imperii in partibus Rheni, Franciae, et Sueuiae sustinuit: et Francofurti ad Moenum, anno Christi M DC XII Romanorum Regis electioni interfuit, Caesarique Marthiae cum ceteris Electoribus suum suffragium dedit. Anno sequenti Heidelberga Bipontium concessit, ante tempus sponte se abdicans gubernatione Administratoria, quantum ad Electoralia; rebus Imperii vsque ad completum XVIII annum Sereniss. Principis Friderici V, Electoralis heredis, sibi reseruatis.

Ex Illustrissima coniuge LOYSA IVLIANA, Serenissimus Elector Fridericus IIII octo suscepit liberos, quorum haec sunt nomina.

I LOYSA IVLIANA, filia primogenita, nata die XVI Iulii, anno M D XCIIII, cum qua Illustrissimus Princeps Ioannes, Dux Bipontinus, per illud tempus Electoralis Palatinatus Administrator, nuptias celebrauit Heidelbergae, anno Domini M DC XII, a. d. III Maii.

II CATHARINA SOPHIA, nata die XI Iunii, anno M D XCV.

III FRIDERICVS Elector Palatinus, fIt reX BOheMIae.

IIII ELISABETHA CHARLOTTA, nata Neagorae in superiori Palatinatu, anno M D XCVII, die VII Nouembr. nupta Serenissimo Electori Brandenburgico, Georgio Wilhelmo, anno M DC XVI die XVI Iulii.

V ANNA ELEONORA, nata Heidelbergae, anno M D XCVIII, XXVI Decemb. Denata ibidem anno M DC VI, XXIII Maii.

VI LVDOVICVS. WILHELMVS, filiolus infirmus, natus Heidelbergae, anno M DC, XXV Septembris, et eiusdem mensis die vltimo subitanea morte extinctus.

VII MAVRITIVS CHRISTIANVS, natus Heidelbergae anno M DC I die VIII Septembr. sub ipsam terraemotus horam, terra adhuc velut tremente. Sed magnae hic spei Princeps immatura morte sublatus est, anno M DC V, die XVIII Martii, sepultus Heidelbergae ad Spiritum S.

VIII LVDOVICVS PHILIPPVS, Illustrissimus Dux Simmerensis, natus Heidelbergae anno M DC II die XXVI Nouembr. pupillus adhuc, Serenissimi Regis Friderici, fratris sui vnice vnici optimi carissimi, fortunae inuolutus, ab Hispanis omni sua ditione indigne spoliatus fuit, vltra decennium. Equidem eius Celsitudini diuturnam vitam, felicem in patriam reditum, faustam ac prosperam gubernationem, ex intimo cordis mei penetrali a Deo regum Rege, et Domino dominantium, comprecor, voueo, opto!

SECTIO III De FRIDERICO V speciatim.

ET generis claritas Serenissimi Regis Bohemiae, et S. R. Imperii Septemuiri primarii FRIDERICI V virtutem illustrat, et virtus generis claritatem, quae multo augustior in illustri stirpe, quam humili et obscura tribu apparet. Princeps enim hic, praeter generis summum, et a tritauorum atauis notum splendorem, dignitate et potentia inter Teutones non postremus, ex Caesarea et Regia stirpe natus Ambergae, superioris Palatinatus

metropoli, anno M D XCVI, XVII Kal. Septemb. Patre Friderico IIII, felicissimae et magnae memoriae quondam Electore Palatino: Matre Loysa Iuliana, Illustrissimi et fortissimi Principis Auraici, Gulielmi Nassouii filia, virtute senior, quam aetate, assumptus in amplissimum fortunae fastigium, versabiles eius motus expertus est, qui ludunt mortalitatem, nunc euehentes quosdam ad sidera, nunc in Cocyti profunda mergentes.

Adolescens Sedani in Gallia a fortissimo Heroe Bullioneo Duce; tum etiam domi sub eximiis et fidelissimis ephoris, ad veri Dei cultum, morum honestatem, et virtutis omnem elegantiam praeclare educatus est: nec vnquam ante eum Palatini, inter tot tantosque Principes, aut spei maioris, aut indolis maturioris Electorem habuerunt. Primis pubertatis annis, iam maximis animi dotibus, ingenio et memoria tanto Principi conuenientissima, linguarum, Latinae pariter et Gallicae, tum etiam historiarum egregia cognitione; sed inprimis vera et religiosa pietate, quae virtutum omnium basis et caput, exornatus: post immaturum nobis omnibus, patriae reipublicae toti luctuosissimum obitum patris sui Friderici IIII, Principis nondum satis laudati: ipse primogenitus filius superstes, ac teneros infantiae, dubios pueritiae, praecipites adolescentiae annos supergressus, Electoralis regiminis sceptrum, a laudatissimis Maioribus sibi relictum, plena manu suscepit, laetantibus subditis, acclamantibus vicinis, gratulantibus sociis: iam ante Sereniss. et Potentiss. Magnae Britanniae Regi Iacobo, Fidei Defensori inclito, dignus iudicatus, cui vnicam viraginem filiam Reginam D. ELISABETHAM, posthabito Hispano, desponderet coniugem: quam gener et maritus Fridericus V, Ordini itidem Equestri Aureae Periscelidis adscitus, post feliciter susceptum et exactum iter Britannicum, nuptiasque Londini celebratas, Deo propitio duce, et comite, regaliter Heidelbergam deduxit; magno et sincero omnium subditorum, et Procerum Electoratus Palatini applausu.

Inde vsque a primo gubernationis suae tempore, consilia sua et actiones eo direxit, vt sublata omni inter Status Imperii diffidentia, pax et concordia in communi patria nostra Germania retineretur et conseruaretur. Operam igitur componendis finitimorum Principum dissensionibus aliquoties dedit. Habenas Palatinas gubernauit prudentissime; ecclesiam defendit pientissime; Academiam fouit et sustinuit clementissime. Anno M DC XV Iudaeis Wormatia eiectis, et exorta inde dissensione periculosa inter Senatum et ciues, controuersiam illam sine sanguine composiut, ac perfecit, vt Caesari maiestas, Imperio dignitas, et Magistratui Wormatiensi sua auctoritas sarta tecta permaneret. Sub initia etiam statim anno M DC XVIII suscitatorum in Bohemia motuum, omni studio gliscentes flammas exstinguere, et fluctus discordiarum sedare conatus est. Et sane si consiliis eius Celsitudinis saluberrimis locus vllus relictus tunc fuisset, omnia illa ab armis infelicibus exorta mala euitari, declinari, et in herba, vt dicitur, opprimi potuissent. Potuit enim caussa Bohemica vel amicabili tractatu componi, vel iure legitimo decidi: quod vtrumque Serenissimus Elector Palatinus Fridericus semper expetiit, vt ex multis ipsius contestationibus liquet. Neque sane Austriaca Domus florentissimi Regni Bohemiae, pulcerrimarumque prouinciarum iacturam fuisset experta, si vel sacrorum hominum, vel Administrorum Aulicorum, calida illa et audacia consilia, prima specie laeta, tractatu dura, euentu tristia, non praeualuissent. Immo cum bello iam flagrarent omnia, tranquillandis tamen adhuc motibus ne tum quidem occasio defuit, cum in Imperatoris Ferdinandi II electione, anno M DC XIX, Francofurti ad Moenum, mense Augusto, Legati Bohemici, nimis superbe, si verum dicere fas est, excluderentur. Sed parua haec scintilla contempta, tantum in Bohemia, et tota Germania excitauit incendium, vt ad illud extinguendum,

velut commune, non tantum ex Suecia, Anglia, Gallia, Germania, sed vniuersa paene Europa, auxilia confluant.

Imperator Ferdinandus, viuo adhuc Caesare Matthia, anno M DC XVII Rex Bohemiae electus et coronatus, instinctu et suggestione suorum Iesuitarum, non regio, sed hostili odio in Bohemos Euangelicos saeuire coepit, et caedibus ac rapinis, totum regnum, incorporatasque prouincias, repleuit: priuilegia omnia, liberam Regis electionem confirmantia, euertere voluit; in religionis negotio, et litterarum Maiestaticarum sanctione, securitatem nullam praestare cogitauit: per pacta Hispanica, Bohemiae regno non partem aliquam abstulit, sed integrum regnum, cum adiunctis prouinciis, lineae Hispanicae, sua suorumque fratrum decedente omnino, hereditarie tradidit. Ob quae non contemptior omnibus Bohemis, quam inuisior fuit. Itaque cum Bohemorum legati Francofurti etiam ludibrio habiti Pragam reuertissent, Status regni Bohemiae, et incorporatarum prouinciarum, odium Regis sui Ferdinandi in vindictae occasionem vertentes, veluti ceruicibus suis iugo seruitutis excusso, alium sibi regem circumspicere coeperunt. Itaque cum pars Saxoniae Electorem, pars Gabrielem Bethlen, Transsiluaniae Principem, maxima vero pars Fridericum ex Electoratu Palatino arcessendum censerent: omnes tandem in Serenissimum Electorem Palatinum Fridericum V consensere, instructum praeter domesticas vires, multorum Regum et Principum societate, affinitate et consanguinitate. Exauctorato igitur et deposito Ferdinando Imp. Serenissimus Elector Palatinus Fridericus V liberrimis Procerum suffragiis, legitimo modo, moreque maiorum, Rex Bohemiae, ipso natali suo, die XVI Augusti, electus, et ardentissimis postulationibus expugnatus, diadema Bohemicum Pragae, vna cum Serenissima coniuge, Regina Elisabetha, anno M DC XIX solenniter accepit, et coronatus est, IIII Nouembris die.

Caesar a Bohemis se exauctoratum et repudiatum aegerrime ferens, et vindictam parans, iubect regem Fridericum regno Bohemiae, et incorporatis prouinciis excedere; si aliter fecerit, eum se pro hoste habiturum. Rex vero Fridericus se in oblata, absque vi et viribus apprehensa, sed vacante regni possessione, tueri et defendere voluit: publico etiam scripro toti orbi protestatus, solenni ritu modoque vocato in testem Deo, se nunquam ambitione correptum, electionem prensasse, aut expetiisse: sed diuina quadam virgula, contraspem, vota, et opinionem, concordique Statuum regni et incorporatarum prouinciarum calculo fuisse ad sceptrum Bohemicum vocatum: nec electionem illam clam habuisse, sed suis Coelectoribus, et aliis, missis Legatis et litteris, parefecisse: nihilque se aliud spectasse, quam vt regnum Bohemiae a maiori exitio, quod imminebat, asserere, et Imperio Romano, a quo illud per Hispanorum ambitum auelli timeret, vindicaret et conseruaret. Cum vterque certis titulis et fundamentis ius suum fundaret, exorta in Bohemia grauissima tempestatis procella, inter duos nobilissimos et florentissimos Principes, Ferdinandum Austriacum, et Fridericum Palatinum, bellum summis vtrimque viribus fuit: cum hic pro recuperando regno Bohemiae, in quo ius hereditarium praetenderat: ille non solum pro illibata Bohemorum libertate, sed etiam pro salute totius Germaniae certaret. Victus tamen proelio Pragensi, Rex Fridericus, magno animo fortunam aduersam tulit; magisque publicam, quam priuatam fortunam luxit. Vt vero se ad meliora Bohemiae, et Archipalatinatus tempora reseruaret, cum Serenissima coniuge Elisabetha, et liberis, per Silesiam, et Marchiam Brandenburgicam, ad Batauos confugit, a quibus honorifice susceptus, ipsum decennium, in summa dienatione Regis Bohemiae vixit. Caesar interea non tantum Bonemos, saucios ex illa infelici Pragensi congressione; sed et paullo post Morauos, Silesios, Lusatos, integer ipse viribus, facile superauit. Victis

enim aduersus paullo ante victores nec animus, nec vires amplius pares fuere.

Summoto Rege Friderico, Caesar Ferdinandus, secundam fortunam imbecillo animo ferens, nec contentus recuperatione Bohemiae, quam amiserat, materiam quietis, facta pace arripere noluit: sed vltro etiam Palatinatui Electorali, et aliis Principibus Euangelicis in Germania bellum inferre ac velut in viscera sua arma conuertere, gestiebat. A Liga enim Pontificia Synodi Tridentinae instabat executio, pestilentissimae Loioliticae sectae consiliis inuenta. Hoc sine bellum apud Bohemos tractum, callidissime gestum, vnice gentis Bohemicae excidium optatum et quaesitum. Quibus deletis, toti Germanico Imperio impendebat clades, et tristis seruitus.

Cum itaque atrox in Imperio dissidiorum orta tempestas, orbem concuteret vniuersum, Imperii Romani capitibus praecipuis, Ferdinando Caesare, et Rege Friderico Electore Palatino, inter se dissentientibus, ruptisque pacis vinculis, fulmen hoc etiam terras Palatinas afflauit, et apprehendit: terras, vbi simplicissima pietas, vbi optima studia, vbi iustitia sanctissima deuotione colebantur: terras, vbi exules propter veram religionem ex auitis sedibus fugati, et patriam, et religionem sibi redditam gaudebant: terras, vbi fides et candor commerciis humanis securitatem summam muniebant: vbi viri illustres, viri docti, viri prudentes, numero densissimo, vel crescebant, velinserebantur: vbi fertilitas immensa facile longinqua propinqua superabat omnia: vbi vinum, vbi fruges, vbi flumina, montes, siluae, ignobilitatem faciebant aliis prouinciis domi nobilissimis: vbi denique longa serie Ptincipes potentissimos; fortissimos, optimos, regia Palatinorum stirps educabat. Sed quod haec omnia non sunt, vt fuerunt, nulla maior caussa est, quam quod ita fuerunt. Nihil enim intutius est, quam quod a pluribus laudatur. Bellum Bohemicum non tantum a Caesare ad regni illius recuperationem continuandum,

sed nouum etiam ad Palatinatum Bauaro acquirendum incipiendum, et torum Romanum Imperium perturbandum fuit, vt promissionibus Monacensibus de translatione Electoratus Palatini in Bauarum satisfieret; simul vt extincta religione Euangelica plantaretur in Palatinatu religio Papalis; et tandem, vt hac ratione Imperium Romanum Domui Hispano-Austriacae, ad similitudinem regni Bohemiae, fieret hereditarium. Cum talia consilia suerint inita, dubitari non potuit, ex iis atrox et diuturnum bellum in Germania exoriturum, et id ad posteros etiam perpetuaturum esse: partim quod Euangelici Electores, Statusque Imperii, translationem illam Electoratus, metu periculosissimae consequentiae (nam cuiuis contingere potest, quod cuiquam contingit) nunquam aequo animo laturi: partim quod Serenissimi Reges Magnae Britanniae, Daniae, Sueciae, aliique vetustissimae Palatinorum familiae cognati Principes minime permissuri essent, tam indigne spoliari antiquissimo patrimonio Serenissimum Electorem Palatinum, praecipuam Imperii Romani columnam, et tot innocentes eius liberos: Fratrem etiam germanum, Illustrissimum et Celsissimum Principem Ludouicum Philippum, iniustissime suo quoque Ducatu hereditario exutum, et ceteros Agnatos fero in eodem versari periculo. Sed tentanda belli fortuna fuit, reiectis eiusmodi difficultatibus omnibus.

Anno itaque M DC XX, mense Augusto, atrox et crudele bellum in meditullio Germaniae coeptum, introductus in Palatinatum ad Rhenum Marchio Ambrosius Spinola, cum externo et valido Burgundionum et Hispanorum milite, homo Italus, inaudito exemplo, in caput Germani Electoris Palatini, Commissarius Caesareus constitutus. Electoralem Palatinatum tunc temporis Principum Henoticorum copiae non minus validae, Duce Ioachimo Ernesto, Marchione Onolsbacensi, defensionis titulo, paullo ante ingressae, castris ad Oppenheimium, et Ingelhemum vallem locatis, tenebant. Verum enimuero hae, aduentante

hoste, seu consilio, seu metu composito, ne ille Wormatiam interciperet, castris inde motis, eandem sibi praeoccupandam duxerunt. Sic Hannibal Hispanus, patefacta sibi porta, Rheno ad Moguntiam transmisso, primaria eius tractus municipia et praefecturas, primo Crucenacum, mox Alzeam, Oppenheimium, Bacharacum, Cubam, et vniuersam illam Rheni ac Mosellae oram lectissimam, milite praesidiario vbique exauctorato, cum munitionibus, in conspectu nostrorum Confoederatorum, in potestatem suam redegit: neque pinguissimus exercitus, qui tunc aduentantibus Hispanis obiacebat, quicquam contra conatus est: veluti ad epulas tantum, non ad proelium venisset. Hinc Panicus terror Palatinatum, ipsam vsque Heidelbergam, repente incessit, qui Academiam Heidelbergensem primo dissipare coepit. Nesciebamus illo tempore, quibus consiliis res gereretur. Omnia suspecta erant proditionis. Eaque de caussa ciues, Professores, et Studiosi, quibus aut plus periculi, aut minus animi, in finitimas ditiones, vrbesque recesserunt. Nullus ibat dies, quin ex partibus vltra Rhenanis infaustus rumor aures verberaret, vel de hostium successibus, vel de sociorum syncretismis: quamuis non hi magis, quam illi, rapinis et flammis parcerent, vt vtri grauiores patriae, magisque metuendi essent, in ambiguo haberetur. Tunc et duo opulentissimi iuxta Wormatiam vici, Westhouium et Osthouium direpti, flammisque absumpti; et quidem a sociis, vt Wormatiae securi ab hoste essent.

Cum omnia in Palatinatu in peius ruerent, et socii Hispanorum conatibus conniuerent, Illustrissimus Princeps Henricus Fridericus Nassouius, qui auxiliares manus Palatinis adduxerat, separatum ab Vnitorum Principum copiis exercitum suum, sub finem Nouembris, in Belgium rursus reduxit, Moeno fluuio, eodem quo antea loco, inter Hanouiam et Francofurtum, superato.

Post cladem Pragensem, Ferdinandus Caesar, haud mitior factus, Fridericum Electorem Palatinum, S. R. Imperii primarium,

ex antiquissima et illustrissima Principum Germanorum prosapia oriundum, omnibus in Europa Regibus et Principibus sanguine, affinitate, et foedere iunctum, Imperii defuncto Imperatore prouisorem, Caesaris ex antiqua consuetudine et lege iudicem, opibus, potentia, prudentia, praeclaris in orbem Christianum meritis, auctoritate, dignitate, inclitum et conspicuum: ipse Imperator, in propria caussa iudex et testis, non citatum, inauditum, indefensum, et absentem, mense Ianuario, anni M DC XXI capitis damnauit, banni fulmine percussit, pacc et fide Imperii execlusit, reum laesae Maiestatis et perduellionis declarauit, bonis et honoribus per sententiam priuauit; eius sobolem innocentem et tenellam omni spe bonorum et honorum exuit, eiusque vitam, in qua tot millia innocentium inclusa, omnibus impune offendendam permisit; denique amicos, socio, et subditos, si ei adhaereant, poena mortis et proscriptionis reos fecit. Executio Archiduci Alberto in inferiori, Maximiliano Bauariae Duci in superiori Palatinatu demandata fuit. Vniti vero Principes ac Status, siue timore adducti, siue despecta fortuna afflicti Regis et Electoris Friderici, (difficiles enim plerisque videntur calamitatum societates) maiori Hispanorum compendio, pactis tandem Moguntiae, mense Aprili, cum Marchione Spinola, nefastis induciis, bellum deserendum in Palatinatu, et a fide Vnionis recedendum statuerunt: vt fit. Quo se fortuna, eodem etiam fauor hominum inclinat. Quis enim in aduersis beneficiorum seruat memoriam? aur quis vllam calamitosis deberi putat gratiam? aut quando fortuna non mutat fidem?

Copiis Confoederatorum dimissis, Palatinatum interea desertum, ne Hispanorum libidini omnia paterent, Generalis Dux Horatius Veerius Anglus, et Nobilis Eques Palatinus Michael Obentraudius, cum exiguo Anglorum, Palatinorum, et Belgarum milite, defendendum susceperant. Spinola maiorem copiarum suarum partem, relicto post se cum alia exercitus parte

Ferdinando Consaluo de Corduba, Legato Hispano, in Belgium contra Ordines foederatos reduxit. Hinc cum ex aula Caesarea semestris induciarum prorogatio, spesque plenae pacis conciliandae vulgo affulgeret, repente res Palatinae grauius quam vnquam, laborare coeperunt: et hostis Hispanus auide complexus est, quidquid potuit, antequam Maximilianus Bauarus e Boiis, Leopoldus, Treboccorum Antistes ex Alsaticis aduolarent, et fieret, quod Graecorum prouerbio fertur, Communis Mercurius [Note: [Gap desc: Greek words]. vid. Erasmi Chiliad. p. m. 1144.]. Sic nimirum spe certae pacis, et restitutionis Palatinatus in integrum, Vniti Principes diuellendi, et ad arma ponenda persuadendi fuerunt. Sed Liga Pontificia suum in hodiernum diem retinuit exercitum, sub Bauari ductu, vt Palatinacu oppresso, alii etiam Status Euangelici in ordinem redigerentur. Magna quidem Baroni Digbyo Anglo Viennae spes facta pacis et induciarum, facta eadem aliis quoque Regibus et Principibus, facta inprimis Henoticis Euangelicis, et hac spe illi persuasi, vt armis positis, Serenissimum Regem et Electorem Fridericum, ad pacem oblatam amplectendam serio adhortarentur, et missa simul ad aulam Caesaris insigni legatione, pacis negotium summo studio vrgerent. Fecerunt idem non minori cura et labore Serenissimi Reges Magnae Britanniae, et Daniae, sed finistro euentu, ut exitus docuit. Rex autem Fridericus, Elector Palatinus, cunctas honestas aequasque pacis conditiones se accepturum multoties promiserat, atque apud illum dictorum Regum ac Principum auctoritas plurimum poterat. Sed illo simulatae pacis exquisitissimo artificio interim hoc obtentum, vt securitate instillata interpositoribus, Palatinatus occupatio eo facilius procederet; vt Vniti dimisso exercitu non ita cito arma possent resumere: vt Angliae Daniaeque Reges auxilia promissa non amplius iudicarent esse necessaria: vt Hungari, Silesii, alii persuasi, factam iam cum Palatino per illius resignationem transactionem,

sine mora et difficultate redirent ad obsequirum: vt Marchio Iaegerndorffius tandem et ipse succumberet: vt Tabor, aliaque Bohemiae loca reliqua sine labore recuperari possent. Sunt multae aliae vtilitates, quae ex ista pacis simulatione ad Confoederatos in Regis Friderici, Electoris Palatini, oppressione maturanda redundarunt.