CAMENA Early Modern Latin Texts

MILITARIS ORDINIS IOHANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELITENSIVM EQVITVM, RERVM MEMORABILIVM TERRA MARIQVE, A SEXCENTIS fere annis pro republica Christiana, in Asia, Africa, et Europa contra Barbaros, Saracenos, Arabes et Turcas fortiter gestarum, ad praesentem vsque 1581 annum, Historia Noua, libris duodecim comprehensa, omnibus Christianis lectu iucundissima. IN HONOREM STRENVISSIMI ORDINIS, NVNC PRIMVM summa diligentia conscripta, et in lucem aedita: Auctore HENRICO PANTALEONE Physico Basiliensi, et Caesarii Palatii Comite. [gap: illustration] Cum S. Caes. Maiest. priuilegio ad sexennium. Basileae, Anno M. D. LXXXI.

PIO AEQVO ET CHRISTIANO LECTORI HEINRICVS PANTALEON PHYSICVS BASILIENSIS gratiam a Deo precatur sempiternam.

[note: Monarchiae quatuor Danieli ostensae.] SApiens aeque ac Sanctus propheta Daniel, Christiane lector, mirabili omnipotentis Dei consilio, in somnio Nabuchodonosoris Regis Babyloniorum, intellexit omnia ea quae in orbe terrarum ad mundi finem vsque euentura essent. Viderat enim rex imaginem grandem ac aspectu horribilem, cuius caput ex bono auro: pectus et brachia ex argento: Venter et lumbi ex aere: Tibiae ex ferro, pedes partim ex ferro partim ex testa constabant. Postea vero abscissus est lapis absque manibus et percussit statuae pedes ferreos ac fictiles, et comminuit eos, ita vt simul ferrum, testa, aes, argentum, et aurum contererentur, et in ventum dissiparentur. Lapis autem ille qui percussit imaginem factus est mons magnus, et orbem terrarum impleuit. Eadem visione Deus per Danielem regi quatuor mundi Monarchias significauit, per quas populum suum Iudaeos peccantes castigare voluit, vt ad veritatem reuocarentur. Prima erat Assyriorum, quae anno mundi 1906 a Nino rege incoeperat, atque per 1497 annos ad Cyri Persae tempora vsque perdurarat. licet aliqui 266 annos his detrahant, atque Medis et Babylonijs attribuant: Quia Arbaces Medus tum Sardanapalum deuicerit, atque eius regnum ad Medos transtulerit, et Belesum Babylonijs praefecerit. Erat haec auro similis, quia tum plus iustitiae auitae, et nondum vbique inualuerat iniquitas. Hinc etiam Nabuchodonosor per quadraginta annos regnarat, atque Monarchiam pacificatam Euilmerodach filio reliquerat. Cum tamen reliquarum Monarchiarum authores Cyrus, Alexander, et Iulius ex improuiso, in florenti adhuc aetate, misere perierint.

[note: An omnis potestas apud Monarchas.] Secunda fuit Persarum, cum Cyrus Astiagem vltimum Medorum regem superarat, atque durauit per annos 231, ad Alexandri magni tempora, qui Darium Persarum regem sustulit. Erat haec argento similis. non quidem integritate et iustitia priori conferenda, sed tamen posteriori praeferenda. Tertia erat Graecorum quae ab Alexandro coepit, qui Babyloniam et Susam in potestatem redegit. Haec per 283 annos ad Iulium Caesarem vsque perseuerauit. Ea fuit aerea atque a prioribus plurimum pietate, iustitia, et integritate defecerat. verumtamen nondum in omnia scelera degenerarat, vt recte Ouidius cecinerit,

Tertia post illam successit ahenea proles.
Saeuior ingenii, et ad horrida promptior arma:
Non scelerata tamen: De duro est vltima ferro, etc.

Haec priora regna dicuntur Monarchiae, et Danieli ostenduntur, non quod omnis potestas apud illas totius terrae essent, erant enim cum illis reges Aegyptiorum, Latinorum, Argiuorum, Sicioniorum, Lacedaemoniorum, et similium, sed quod essent illarum reges alijs multo potentiores, quos Deus certo tempore euehere et sustentare

voluit, ita vt ab alijs vndique regibus et principibus terrarum obseruarentur, atque tacito consensu reuererentur.

[note: Quarta Monarch. per pedes ferreos et fictiles significata.] Quarta erat Romanorum vltima, quae a Iulio Caesare caepit quadragesimo sexto anno ante Christi natiuitatem, atque ad saeculi consumationem perdurabit. Erat haec partim ferrea, quae vero ex ferro et testa fuit commixta. nam per Hunnorum, Vandalorum, Gothorum, Longobardorum, Saracenorum, Turcarum et aliorum Barbarorum varias irruptiones Romanum imperium plurimum fuit turbatum et laceratum, ita vt suis armis illis diutius resistere non posset, sed Asia atque Africa amissa, in Europa tantum permanere cogeretur. Nihilominus tamen Deus huius monarchiae pedes ferreos constituit, ita vt eam in omnibus calamitatibus et tribulationibus tueri et conseruare velit: supererant etiam decem digiti pedum, partim ferrei partim testacei, per quos decem regna intelliguntur, qualia sunt Gallorum, Italorum, Hispanorum, Lusitanorum, Anglorum, Vngarorum, Polonorum, Danorum, Suecorum, et Siculorum, quae licet non omnia Romano Imperio sint subiecta, tamen certis foederibus, aut iure amicitiae, ac religionis consensu, idem honor ant atque respiciunt, adeoque vndiquaque illud, vt membra cor vitae fontem, circumdant ac defendunt, vt Dei ordo in conseruanda monarchia obseruetur et retineatur.

[note: Christi duplex aduentus.] Tandem vero veniet lapis abscissus absque manibus, qui percutiet statuae pedes ferreos ac fictiles, et comminuet eos. Is erit Christus saluator noster, qui secundum carnem sine patre ex Maria virgine natus, humiliter sub initium quartae Monarchiae in terram venit, atque patris voluntatem declarando regnum spirituale inchoauit, et sua morte victima [correction of the transcriber; in the print vistima] factus genus humanum patri coelesti reconciliauit. At sub finem huius Monarchiae veniet lapis ille angularis Christus in gloria et maiestate, ad iudicandum viuos et mortuos. Tum ipse regnum suum aeternum suscipiet cum electis suis, cuius non erit finis in secula seculorum. Ex hac Prophetia cognoscimus Romanorum Monarchiam duraturam ad finem mundi vsque, aut si prius paulatim intererat et euanescat, subsecutura calamitosissima tempora, quae Christus Dominus noster discipulis suis in monte oliuarum praedixit, dicens: Erit gens contra gentem, bella perpetua, passim falsi prophetae et lupi rapaces, iniustitia superabit, et veritas refrigescet. imo talis tribulatio inter homines orietur, qualis ab initio non fuit. Nam vbi regnorum confusio, et Magistratuum ac politiarum abolitio, necesse est vt huiusmodi calamitates subsequantur. propterea Deus inuocandus, vt in diebus nostris det nobis, et internam animae et externam corporis pacem.

[note: Monarch. quarta conseruanda.] Haec cum sint verissima, nostrum etiam erit vigilare, et in id incumbere quo Monarchia illa, quantum in nobis erit, conseruetur, ac ad posteros nostros propagetur. Deus enim misericors eandem sub Constantino magno Imperatore Christianis concessit, ita vt aliquandiu Romae, postea Constantinopoli, et tandem in Germania eius Monarchiae principes regiam suam sedem fixerint, quae etiam per octingentos fere annosa Germanis fortiter conseruata et stabilita fuit. Etsi autem Imperium plures hostes in orbe terrarum habeat, et quandoque intestinis bellis et contentionibus in mutuam perniciem ruat ac laceretur, tamen potissimum Turcarum Tyranni Machometis impijs erroribus seducti, ab aliquot iam saeculis illud subuertere, et penitus tollere summis viribus

voluerunt. Illi enim primo in Asia nostris aliquot regna abstulerunt, paulo post et Syriam et Aegyptum: inde ad Orientem conuersi Constantinopolitanum imperium sustulerunt, et totam Graeciam suae tyrannidi subiecerunt. Nostra quoque aetate magnam partem Africae per Hariadenum Barbarussam deuicerunt, atque potentissimum Hungariae regnum maiori ex parte occuparunt. Sic etiam nuper Cyprum et alias insulas sui iuris fecerunt, ita vt Christianorum Monarchia in angulum mundi extrusum hodie cernatur. Timendum etiam ne Turcarum potentia indies augeatur, cum partim armis partim dolo in nostros agere pergant. Solent enim Christianorum principes in mutua odia incitare, illorum simultates fouere, atque dissidentibus partibus clam vires suppeditare, vt nostris a se inuicem debilitatis ex improuiso arma inferant, atque vno anno plus nostris subtrahant, quam omnibus Christianis consentientibus in multis annis perficere possent. Propterea principes Christiani pie faciunt, qui sese huic Tyranno opponunt, et vires suas Romano imperio coniungunt, ne eo per Turcas dissipato et sublato, nostris temporibus miserrimae confusiones imperiorum, et hominum calamitates, iuxta Christi dictum, intum mundum subsequantur.

[note: Cur militares ordines instituti.] Haec etiam causa fuit vt olim principes Christiani passim in suis prouincijs Militares ordines instituerint, qui nullis familijs grauati, aut curis domesticis impediti Barbaris irruentibus fortiter occurrerent, Christianorum fines defenderent, ac crudeles hostes repellerent. Inprimis vero ante quingentos quinquaginta annos nobilis Ioannitarum ordo Hierosolymis a pijs hominibus fuit institutus, vt pauperibus Christianis sua hospitalitate succurrerent, et peregrinantes ab iniurijs Barbarorum tuerentur. Illi ergo suis virtutibus paulatim succreuerunt, atque primo in Syria et Aegypto, mox etiam in Africa et Asia infidelibus ergregie restitueunt, suasque vires regibus Christianis semper coniunxerunt, ac eis plurimum profuerunt, praesertim cum plerunque ob animositatem primum impetum in Barbaros petierunt et impetrarint. Postea vero Christianis ex Syria pulsis, equites fortissimi suis viribus Rhodum insulam, Turcis expulsis, occuparunt, ac per ducentos et amplius annos egregie contra varias Barbarorum irruptiones defenderunt. Tandem ob Christianorum dissidia inde pulsi, primo Piscolam venerunt. inde se Viterbium contulerunt, quam ciuitatem ipsis Clemens 7 pontifex (qui antea Rhodius eques et prior Capuanus fuerat) tradiderat. Postea Niceam, ac postremo Melitam sese receperunt, atque per quinquaginta annos ibidem foeliciter, fremente Turca, perseuerarunt. Vt non mirum sit prudentes aliquos viros etiam ante centum circiter annos protulisse, Quod Christiana respublica, si quid eius supersit, id Rhodiorum ordini debeat. Nisi enim Ioannitae hactenus sua magnanimitate Barbaris restitissent, illi procul dubio Italiam, Galliam, et Hispaniam penetrassent, ac in intimam Germaniam, veram hodie Romani imperij sedem peruenissent, et omnia mirum in modum foedassent. Videant tamen hodie huius ordinis equites, ne a suis maioribus viris pijs et strenuis degenerent, sed maiorum vestigijs insistant, Deum timeant, pietatem, hospitalitatem, sobrietatem, castitatem, et huiusmodi virtutes secundum statuta sua amplectantur, vt vicissim a Deo opt. Max. amentur et conseruentur, quo acceptam ab antecessoribus gloriam cum laude ad successores propagare possint.

[note: Historiae huius scribendae occasio.] Cum haec manifesta sint, mirum tamen hactenus neminem ex Christianis extitisse qui ordinis Ioannitarum historiam ab eorum origine et incremento ad nostra tempora

vsque conscripserit, et in lucem ediderit. Potuissent quidem multi, quae huius saeculi doctorum virorum est foelicitas: Verum illi fortassis territi operis difficultate, quia multarum gentium historiae euoluendae, plurimi libri percurrendi [correction of the transcriber; in the print percurendi], atque in latum pelagus procedendum, a quo ad portum redeundi non cuilibet semper facultas datur: aut hominum huius temporis ingratitudine pertaesi, qui procliuiores sunt aliorum scripta petulanti lingua proscindere quam commendare. Hae forte causae fuere quod hactenus docti viri potius quiescere quam huius ordinis historiam contexere voluere. Verumtamen licet plerique hominum tales hodie existant, sunt tamen semper aliquot qui literas et literatos ament atque merito honore prosequantur. In eorum numero fuit strenuissimus Georgius Bombastus ab Hochenheim beatae memoriae huius ordinis per Germaniam princeps, qui initio mecum conferre coepit de ordinis sui historia conscribenda. Videbat enim me eo studio plurimum delectari atque eo esse progressum vt iam quarundam gentium acta in lucem ediderim, ac plurimarum res gestas ex Latino sermone in vernaculam nostram linguam transtulerim. Itaeque aliquot Ordinis huius annales, peregrinas epistolas, et aliquot viros aeterna memoria dignos collegit, ac benigne suppeditauit, Ea occasione laborem in manus suscepi atque varios libros euoluere ac Ioannitarum equitum res gestas hinc inde diligenter excerpere et annotare coepi, ac Dei gratia foeliciter ad praesentem vsque 1581 annum continuaui. Cum autem Barbarorum praesertim vero Turcarum res gestae huius ordinis historiam plurimum illustrent, etiam illas hinc inde breuiter perstringere, ac huic operi inserere coactus fui: idem etiam in aliarum gentium actis faciendum paucis erat, quod ad nostri operis illustrationem plurimum pertinere videbantur. Stilus autem initio operis est humilis, vt secula antiqua scriptorum (quorum libri euoluendi erant) ferebant. Verum paulatim progrediens, atque Doctorum hominum monumenta hinc inde dispersa colligens, tersior quoque extitit, ita vt lectori non facile taedium allaturus sit.

[note: Vsus huius historiae.] Erit autem vsus huius historiae multiplex. Cognoscemus enim Ioannitarum ordinem hactenus arcanum Dei consilium de quarta Monarchia retinenda, quantum in se fuit, conseruare voluisse, atque ideo plurima pericula, labores, persecutiones, direptiones, et caedes pertulisse, ne a Turcis penitus tollerentur, ac infinitae calamitates postea ad finem mundi vsque subsequerentur. Deinde vero hic intelligimus mirabilem Dei bonitatem et misericordiam, qui hunc ordinem tanto tempore in mille periculis, adeoque fere in medio Barbarorum protegere et conseruare voluerit. hoc enim non humanis viribus sed diuinae potentiae adscribendum, cum saepius maximi Barbarorum exercitus terra marique a paucissimis Rhodijs fusi et deleti fuerint. Tandem etiam varia haec virtutis exempla alios quoque Christianos ad patientiam et constantiam excitabunt, vt alijs bellis intestinis, et domesticis contentionibus omissis, vnice eo respiciant, quo Turcarum et aliorum Barbarorum conatibus fortiter occurrant, ne desides tandem ad arctiorem mundi angulum protrudamur, atque nobis et posteritati magno dedecore grauissima onera imponi patiamur,

[note: Dedicationis causae.] Hunc autem meum laborem, Christiane Lector, hoc tempore tibi dedicare, et in lucem edere volui, vt rerum terra marique hinc inde in Asia, Africa et Europa contra Barbaros, Saracenos, Arabes, et Turcas, a Ioannitarum equitum Militari ordine gestarum, notitiam haberes, atque cognosceres, qua magnanimitate, prudentia, ac

fortitudine Imperatores, reges, ac principes Christiani sese huic ordini coniunxerint, atque vicissim Ordo ille ipsis Christianorum monarchis adfuerit, et Reipublicae Christianae suam operam gnauiter praestiterit. Fateor quidem me non omnia pro dignitate prima hac editione proponere potuisse, cum ea tantum, quae hinc inde in Optimis quibusque approbatis authoribus de hoc nobilissimo equitum ordine sparsim annotatae erant, colligere ac in iustum volumen redigere potuerim. Quod si vero Deus mihi vitam prolongarit, dabo operam, vt plura inquiram, atque opus ipsum aliquando locupletius Christianis communicem. Si autem Deo omnipotenti aliter visum fuerit, viris alijs doctis atque historiarum peritis occasionem me dedisse spero, vt omnia exactius et fusius ab ipsis deliniantur et proponantur. Nihil enim facilius quam inuentis aliquid addere. Interim amice Lector, ex animo opto vt hunc qualecunque meum conatum boni aequique consulere, ac grato animo amplecti non dedigneris, Praesertim cum praeclara facinora, quae omnium Christianorum intererant, cognoscere, omnibus quoque Christianis dedicare ac inscribere voluerim maiorem a Deo quam hominibus remunerationem sperare desiderans. Valeas foeliciter. Basileae ex Musaeo nostro, Anno partae salutis 1581.

AVCTORES PRAECIPVI QVORVM LECTIONE AVT OPERA POTISSImum in hac Historia scribenda adiuti fuimus.

SEBASTIANI BRANDI, VIRI DOCTISSIMI, IN LIBRO DE ORIGINE BOnorum regum et laude civitatis Hierosolymorum, iudicium, de ordine Ioannitarum, ante centum annos prolatum ad Maximilianum I. Romanorum regem.

COntigit eodem anno Rhodum insulam a Saracenis in Christianorum manum devenire, quam Hospitalarii beato Ioanni religiosi novis opibus aucti receperunt. Hi enim, cum Hierosolyma aliaeque Asiae civitates perditae essent, et Templarii ob eorum nefanda crimina extincti, in eam se recipientes, Turcas eiecerunt, et vrbem pene dirutam Christianorum suffragijs instaurarunt. Postea naualia reformantes non solum hactenus Insulam ipsam tutati sunt, sed et Cyprijs alijsque finitimis Christianis et peregrinis Hierosolymam petentibus magno auxilio esse coeperunt. Quorum virtute, fide, et constantia, quicquid adhuc Christianae religionis est, Christo nostro reseruatum fateri licet. digni profecto Militares clarissimi, Christianam fidem ingenti sua virtute tutantes, immortali gloria, atque omnium principum ac deo amabilium personarum fauore et remuneratione, quo diutius id facere queant. Haec ille.

HEINRICVS PANTALEON ANNO AETATIS CVRRENTE LX.

PHILIPPI IACOBI THEODORI TABERNEMONTANI, MEDICINAE DOCTORIS, in clarissimi viri D. HEINRICI PANTALEONIS Rhodiorum equitum nouam Historiam Hexadecastichon.

En nouus antiqua se pandit ab arbore ramus,
Et res eximiae quae latuere patent.
En noua de veteri dat flores arbore virtus,
Et viret eximij PANTALEONIS honor.
Naturae interpres, Medicos celeberrimus inter
Atque inter Vates nomina magna gerit.
Rhodiacam prima qui ducit origine gentem
Ordine dehinc celebrans fortia facta simul.
Hactenus obscuris studium fuit addere lumen
Rebus, at indictas nunc memorare iuuat.
Per tua scripta Viri viuunt, tu viuis in illis.
Ingenio doctas sic trutinante vices.
Semper honos nomenque tuum virtusque manebit.
Hoc meruit studium maximus atque labor.

IN EFFIGIEM MVLTIS NOMINIBVS CLARISSIMI VIRI D. D. HEINRICI PANTALEONIS, Basiliensis Physici, Medici, atque Historici.

Talis erat facies, et PANTALEONIS imago,
Cum tam magnificum composuisset opus.
Vna quidem facies, et corpus, et vna figura
Dotibus est varie nobilitata suis.
Si Physicum, Medicum, si facundumque Poetam
Poscas, multorum sufficit ille loco.
Ecce piae mentis praesagia, frontis honores,
Pulcraque doctrinae lineamenta suae.
Ecce senescentes reuerendi corporis artus,
Ingenuas vires corporis ecce sui.
Verum sit, fateor, facies heroica, mentis
Internas dotes non tamen inde vides.
Arbor enim, quamuis speciosa, virescat in altum,
Saepius exiguas fert tibi frugis opes.
Ingenij vires potius, celebresque labores
Respice, qui nulla morte perire solent.
Hi tibi monstrabunt quid sit labor improbus, et quid
Corpus in aeternis rebus habere queat.
Hunc igitur, quem nunc peperit, perpende laborem,
Artificem si vis noscere, nosce librum.
Nanque ego ter miror tantae conamina molis,
Miror inexhaustae mentis et artis opus.
Sed quid amor patriae, quid PANTALEONIS alacres
Sudores possint lux hodierna docet.
Det DEVS vt porro patriae prodesse scholaeque
Possit, et vnanimi nos alat ipse fide.

[note: 135.] RERVM MEMORABILIVM, STRENVISSIMI ORDINIS IOANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELITENSIVM EQVITVM, TERRA MArique a sexcentis fere annis, pro Republica Christiana, fortiter gestarum Liber Primus.

[note: Hierosolymorum excidium sub Tito, Anno Christi 73.] QVVM nobilis atque Respublicae Christianae vtilis Ioannitarum. equitum Militaris ordo sua initia ac incrementa. ante sexcentos fereannos, Hiersolymis sumpserit: eius vibis variam fortunam, post Iesu Christi Domini nostri in coelum ascensionem, altius nobis repetendam duximus. Nam Iudaeorum peccatis et sceleribus efflagitantibus, qui Christum Dei filium iuxta prophetarum oracula cruci affixerant, atque eius Apostolos diuino spiritu illustratos aut occiderant, aut sancta vrbe eiecerant, Diuino iudicio factum, vt Titus Vespasiani filius Romanorum Imperator, eandem vrbem cum celeberrimo templo expugnarit, incenderit, et funditu delerit, vt nec lapis lapidi cohaereret. Tum etiam vndecies centena millia Iudaeorum crudeliter sublati, alij vero uili pretio diuenditi, ac veluti ignaua mancipia per terrarum orbem dispersi, quo diuinae irae indicia ad seculi

[note: 330] consummationem superessent. Incidit autem sacrae vrbis excidium in annum post saluatorem nostrum natum, septuagesimum tertium.

[note: Christianorum conditio sub Romanis.] Hacratione factum, vt Domitianus, Nerua, et Trasanus Romani imperatores, circiter annos quinquaginta, incultis illis et desolatis locis praefuerint. Cum autem vndique magnus numerus peregrinantum Christianorum ad loca illa sacra pergeret, Aelius Adrianus Caesar collapsam vrbem et quasi in ruderibus sitam restaurauit, atque ne quid antiqui nominis superesset, a sese Aeiam deinceps nominandum censuit. Tum etiam reliquias Iudaeorum expulit, atque nouam vrbem anno natiuitatis Christi centesimo tricesimo quinto, Christianisin habitandam concessit, Marco ibidem, primum ex gentibus Episcopatum suscipiente. Quia vero ijs temporibus Imperatores Romani idolorum cultores essent, gentiliumque ritus mordicus tuerentur, ac passim ecclesiis Christianorum insidias struerent, etiam Hierosolymitana sub Antonino, Commodo, Seuero, Maximino, Valeriano, Aureliano, Diocletiano, et Maxentio varias persecutiones sustinuit, donec tandem Constantinus Christianus factus, sub annum salutis trecentesimum vicesimum Ecclesijs pacem dederit, atque impia idola vbique gentium in Romano Imperio ardenti zelo sustulerit, tum etiam Helena Constantini mater Hierosolymis sanctum seruatoris nostri ligneam crucem magna reuerentia ex terra eruit, ac templum resurrectionis Dominiaedificauit. Hoc modo Ecclesia Christianorum Hierosolymis per trecentos annos sub Graecis im peratoribus ad Phocae vsque tempora satis faeliciter perseuerauit, nisi quod ab Arianis atque alijs haereticis quandoque turbata fuit.

[note: Persae occupant Hierosolymam.] Rebus hoc modo Hierosolymis constitutis, Chosroes Persarum rex Orientem atque Graecorum imperium maximo impetu inuasit. Cum enim Phocas pium prin cipem Mauritium ipsius Chosroes socerum cum liberis crudeliter sustulisset et imperium occupasset, Persa imperatori infensus, ingentibus copijs Syriam ingreditur, atque omnia prosternens, etiam Hierosolymam vi expugnat, nonaginta millibus Christianorum trucidatis anno circiter sexcentesimo decimo. Heraclius Phocae Tyranno successit, atque instructo exercitu quem ex Christianis et Saracenis colle gerat, hosti obuiam factus, eundem aciesuperat, et S. crucem cum vrbe Hierosolyma recuperat. Rebus faeliriter gestis Constantinopolim redire statuit. Cum autem Saracenis parcius stipendium esset numeratum, ipsi ab Imperio deficiunt, atque procellae instar Orientem et Graecorum prouincias petunt.

[note: Saraceni Syria potiuntur] Fuerant illi Arabes, qui paulo ante a Machomete pseudopropheta seductifalsam religionem et Saracenorum nomen amplexisunt. Hanc etiam nouam et impiam sectam armis tueri, ac longe lateque propagare proposuerunt. Vnde primo Aegyptum, deinde Syriam, atque sanctam vrbem Hierosolymorum nemine fere resisten te occupant. Sequentes Graecorum Imperatores per aliquot annos varia fortuna cum Saracenis de Syriae possessione decertarunt. Tandem vero defatigati et victi, hosti cesserunt. Hinc factum, vt Saraceni per trecentos et septuaginta annos Orientem graui seruitutis iugo presserint, atque Christianis Hierosolymis commorantibus, varijs exactionibus et tributis molesti fuerint. Interim tamen pij aliquot occidentis principes pro Christianis apud Barbaros intercesserunt, ac ijsdem vitae, ac religionis incolumitatem impetrarunt: praesertim vero Carolus nouus in Occidente Imperator, circa annum salutis octingentesimum, cum Aaro Persarum ac Saracenorum rege, qui Orienti praeerat, amicitiam inijt, Christianos commendauit, atque residuae Hierosolymitanae ecclesiae liberaliter Eleemosinas transmisit.

[note: Turcarum tyrannis in Oriente.] Quum hac ratione Saraceni pacifice Orienti praeessent, atque tributis recipiendis ab incolis et peregrinis contenti essent, Turcae gens effera, crudelis, et vagabunda, (quae et ipsa Machumetana impia secta contaminata erat) caput extulit, atque Asiam inuadentes, primo Aegyptum, post etiam Syriam et Hierosolymam, anno Christi millesimo duodecimo, magna humana sanguinis effusione, occupant. Calypha tamen Aegyptius ea humanitate vsus fertur, vt templum Dominici sepulchri, praeterea Bethleemiticum et montis Sionphanum illaesum conseruarit. Tum etiam

[note: 1010.] quartam vrbis partem Christianis circa eadem templa inhabitandam conces sit, dum reliquae tres cum sumptuosissimo Salomonis templo, vt prius Saracenis, ita nunc Turcis cederent. Eandem humanitatem etiam eius successor erga Christianos exercuit. Cum autem postea Hequem Calipha, ex matre Christiana natus, regno potiretur, sese immanissimum hostem Christianis declarauit, ne suspitio quaedam Apostasiae aut fauoris erga maternam gentem apud Turcas suos esse posset. Is primo nouas exactiones et tributa imposuit, deinde solemnitates Christianorum sustulit, ac tandem Dominicae Resurrectionis ecclesiam destruxit. Eo tempore Turca quidam canem mortuum in Mahometicum Templum clam proiecit: eius criminis cum Christiani conscij haberentur, variae calamitates passim subsecutae, atque tantum odium ipsis conflatum, vt vix in publicum prodire ausi fuerint, ac in proprijs aedibus lapidibus peterentur. Liberi etiam ipsorum vel flagellis vel blam dimentis ad impium cultum cogebantur. Quinetiam septem millia Christianorum orandi gratia Hierosolymam petentes, die Parasceues in Castello quodam conuenerant, qui a Turcis ad internecionem caesifuerunt. hinc factum, cum impij odio nostrae religionis non modo cum Christianis, sed etiam locis sanctis decertarent, vt perpauci exterorum nostrorum sanctam Vrbem auderent inuisere.

[note: Amalphitanorum pietas Hierosolymis.] Interea Amalphitani celebris ac pia gens Italiae varias merces easque insolitas et Turcis gratissimas in Orientem nauibus deuexerunt. Est autem Amalphia ciuitas exterioris Italiae, intermare et montes eminentissimos sita: ab Oriente habet Salernum, ab Occidente Surrentum et Neapolim, ab Austro Siciliam Tyrrheno ma ri seiunctam. Ob has ergo nouas merces Caliphae Aegyptio caeterisque praefectis acincolis Syriae erant acceptissimi, ita vt magistratuum licentia omnes regiones et vrbes circumire, atque merces distrahere omni metu seposito libere poterant. Illi autem Christianae religionis etpaternarum traditionum memores, quoties occasio dabatur loca sancta visitabant. Quia vero Hierosolymis nullum haberent domicilium, vt in alijs maritimis ciuitatibus, amicis collectis, Calypham Aegyptium adeunt, ac per eius proceres oblato scripto impetrant, vt praesidi Hierosolymorum nunciaretur, quo Turcarum amicis in ea parte qua Christiani habitant locus amplissimus ad aedes oportunas construendas designetur. Hac occasione oblata pecuniam pas sim a mercatoribus colligunt, et ad lapidis iactum ante ianuam ecclesiae dominicae resurrectionis, in honorem Dei et virginis Mariae, monasterium erigunt, quinetiam alias aedes adiungunt, quae ad vsus monachorum atque suae gentis hospitium satisfacerent.

[note: Templum resurrectionis restauratum.] Hoc fundamento iacto ex Amalphia monachos et Abbatem eo transferunt, et locum ritu Romanae ecclesiae Deo et matri virgini consecrant: vnde locus ille monasterium de Latina semper dictus fuit. Cum autem eodem tempore etiam sanctae viduae omnibus laboribus et periculis contemptis ea loca inuiserent, nec intra septa Monasterrj loca superessent, vbi honeste colligerentur, ijdem pij Amalphitani mulieribus oratorium et propriam domum extruxerunt, vbi postea Monasterium Mariae Magdalenae peccatricis fuit constitutum, vt certus monialium numerus ibidem peregrinantib. foeminis inseruirent. Paulo post etiam Dabet Caliphae filius cum Romano Argiropilo Imperatore Constantinopolitano foedus inijt, atque Christianis facultarem concessit templi Dominicae refurrectionis recuperandi. itaque ecclesia illa circa annum salutis millesimum quadragesimum octauum restaurata fuit, Con stantino Monomacho sumptus suggerente.

[note: Christiani praedonibus expositi.] His initijs factum, vt multi nobiles et plebei ex varijs Christianorum prouincijs, ad loca sacra confluere coeperint. Cum autem per terras hostium transeundum esset, plerunque intercepti, atque omnibus bonis exuti fuerunt, ita vt vix nudi ad vrbem penetrarent. extra vrbem vero summa fame, siti, et corporis nuditate expectare opportebat, donec numismate aureo oblato a Ianitoribus introitum impetrarent. Ingressis autem et locis sanctis ordine peragratis, vix erat spes refectionis vnius diei, nisi quantum a dicto Monasterio suppeditaretur. Plerique enim vrbis

[note: 1040.] inhabitatores erant infideles, excepto paupere Patriarcha, clero, et populo Suria no, qui indies tot afflictionibus erantexpositi, vt vix in suprema paupertare et mortis metu respirare, et exanguia fere corpora trahere poterant.

[note: Ioannitarum origo.] Cum res ad eas angustias redactae essent, sancti viri qui Monasterium Latinorum incolebant, victui et vestitui proprio detrahentes, intra ambitum sibi designatum Xenodochium erexerunt, in quo peregrini sani aut aegroti colligerentur, ne noctu in vijs publicis ab impijs Turcis iugularentur. Congregatis etiam ibidem, fragmentorum reliquiae ex vtroque virorum et mulierum Monasterio, ab ordinaris fratribus hospitalarijs ad vitae sustentationem deferebantur. In eo loco Oratorium in honorem Dei et S. Iohannis Baptistae constituerunt hospitalarij, admoniti Zachariae patris memoria, qui in eum locum saepe ad meditandum perrexerat. sunt tamen qui id honoris Iohanni Cyprio deferunt, qui sub Phoca Imperatore Alexandrinus patriarcha atque Eleemosinis dandis liberalissimus fuit: vnde etiam cognomine Eleemosinarius dictus. Quin etiam antiquorum historiae tradunt, Ioannem Hircanum ex Machabeorum illustri familia prognatum, in eo loco suo tempore Ptochodochium habuisse, quod sub Tito cum reliqua vrbe interierit. Vtcunque sir, certum est quod fratres hospitalarij ibidem constituti, postea ab eodem loco Ioan nitae denominati fuerint. Quoniam vero huic loco initio nulli certi redditus essent, Amalphitani tam qui domi manerent, quam qui foris mercimonia sequerentur, singulis annis Hospitalario collectam pecuniam transmittebant, vt aduenientib. Christianis subsidio esset. Hoc modo paruis initijs Hospitalarij coeperunt, qui postea sub regibus Hierosolymitanis suis virtutibus in praeclarum nouum ordinem lohannitarum equitum conuenerunt, atque amplissimas dignitates et opes sibiac posteris suis compararunt, vt ordinesuo loco dicetur.

[note: Petri Eremitae peregrinatio.] In ijs angustijs et calamitatibus cum res Christianorum essent, Petrus Eremita inuicto animo proposuit sacra loca sanctamque vrbem Hierosolymam inuisere. Erat is Gallus exnobilitate Ambiensi oriundus, qui puer literis imbutus, adolescens militiam secutus, et vir factus rebus humanis spretis Eremita fuerat. Videbatur itaque paupertate vilique cultu inter Barbaros tutus. Acri quidem erat ingenio, sed qui corporis specie indecora, breui statura, et minus liberali facie, magis contemnendus quam metuendus existimaretur. Is in Syriam veniens, omnia loca circum iuit, cuncta lustrauit, mores impiorum, animos, vrbes, vires diligenter cognouit. Perspexit etiam quam atro cia et nefaria exempla Barbari in Christianos ederent. Cumque a Simone Patriarcha, Abbate Monasterij, atque Xenodochij Hospitalario edocerctur, quae illi paucis diebus intolerabilia essent, incolis pijs, quotidie videnda et patienda, imo perpetua futura, et si quid vltimis malis addi posset, etiam atrociora. Tandem inter eos clam conuenit vt Petro discedenti ad Romanum pontificem proceresque Christianos literas darent, quibus opem Christianis terraeque sanctae laboranti malisque fessae, implorarent. Hae in hanc sententiam scriptae feruntur.

[note: Hierosolymitanorum literae ad Pontificem.] Sanctae vrbis ciues ac Christi conterranei quotidie perferimus ea, quae supremis tantum diebus mortalitatis suae Christus rex noster semel passus est: pulsamur, caedimur, fodimur. Quotidie nostrum aliquis fustibus, securi, cruce mactatur. E ciuitate in ciuitatem refugeremus ad extremos terrarum fines, emediaque terra, vbi salutem nostram operatus est Seruator noster, commigraremus, inopem, profugam, vagamque vitam acturi, nisi nefas esset terram nascente, docente, moriente, resurgente, caelum repetente Domino sacram, cultoribus, sacerdotibusque orbatam esse, priusque non superesse qui martyrium mortemque perferant, quam desint qui inferant: nec esse qui pro Christo (velut in bello) mori velint, cum sint qui oppugnandifinem non faciunt. Haec nos patimur miserrime quidem, sed fuit cum maiores nostri nihil tale sibi posterisque suis timerent. Nunc forsitan sine metus sispitione degunt occidentis Christianae respublicae, sed exemplo testificationeque nostra permoueantur. Indies Turcarum vires augentur, nostrorum imminuuntur: nouorum semper

[note: 1080] imperiorum accessio illis spiritus addit. Orbem terrarum spe amplectuntur: ferociora, validioraque sunt Turcarum quam Saracenorum arma, consilia etiam cal lidiora, coepta audaciora, et conatus maiores, ac exitus secundiores. Vtranque tamen Romam tentarunt Saraceni Byzantium obsidêre, ac Italiae non modo oram maritimam, sed et mediterranea euastarunt. En curregna occidentis se in tuto locata, et extra aleam posita confidant, cum orbis terrarum arces in periculo fuerint? Quid sibispondebit reliquum nomen Christianum, cum sedes Christireligioni spectacula Hierosolyma oppugnata, capta, triumphata, edomita, seruata, elocata sint? cum ex Christiana professione renues, exanguesque, ac paruae reliquiae supersint, siquidem veteri corporisuo conferantur? Terra haec, quae quotidie sanguine nostro perfunditur, sanguis ipse fusus vindicem quaerit. Vestram opem, misericordiam, fidem, religionem imploramus supplices demississimi, beatissime pater, duces, ac re ges, proceresque non nomine tantum, professionisque voto, sed ammo Christiani. Antequam tempestas in nos tonet, antequam fulminet, auertite a vobis liberisque vestris procellam imminentem, defendite supplices vestros, vindicate religionem ab impia nefariaque seruitute. Terras beneficio nostro demerebimini: numen caelesti in sempiternitate, et in praesentia terrestribus regnis virtutem vestram remunerabit, [note: Concilium Claramontanum.] cuius sacrum solum ab inferna rabie defenderitis.

Hae literae non minus ad proceres nostros quam ad Pontificem maximum datae: addita etiam vberiora mandata fratri Petro, cuiquod formae minus speciosae deerat, acre ingentum facundiaque explebat. Accessit fama, eum in templo Resurrectionis quiescentem, visum sibi audire vocem Christi iubentis, illum caeli Legarum redire, nunciareque proceribus Christianis bellum pro religione susciperent, gererentque: Ita Deum, Dominumque velle iubereque. Constat Vrbanum secandum audito Petro, lectisque literis Concilium Christianis Claramontem in Galliam indixisse. Dum au tem conueniunt vndique proceres, prius in Italia quibusdam synodis Placentiae et alibi habitis, mores sacerdotum a prisca sanctitate degenerantes, ad veterem frugem, quam proxime fieri poterat, reuocabar. In Gallia quoque circumiuit nobiles dioceses, multaque sancte instituit, sanxitque. Cum Claromontem peruenit, primis diebus sacris faciendis, afflationeque S. spiritus ac ope imploranda consumptis, in pri ma sessione trecentorum et decem patrum eos hortatus est, vt fraterno inter se animo agerent et meminissent muneris sui omniumque sacerdotum esse, vt Reges ac principes officij admonerent. Se atque fratres esse internuntios et interpretes numi nis ac mortalium, qui voluntatem patris caelestis sius filijs in spem supernorum Hie rosolymorum procreatis susceptisque, enunciarent, qui superum iram in humanum genus, precibus, lachrymis, cilitio, vita placarent: qui deleri mallent e libro viuentium, quam vt pereat vel minimus eorum quos sanguine suo a morte Seruator vindicasser, qui Apostolis successissent in custodiam gregis, mortemque pro Christi nomine cruentam, si casus ferat, obeundam. Nec hoc volentibus difficile factum esse. Deum bis aquibus pie colitur, quique eius causa omnia velint adesse, eorum mentemconsilio, pectus fortitudine, animum numine implere, praemia [note: Literae piorum praelectae.] proponi, quae ne spe quidem animoque nunc possint concipi.

Interea ibidem ad praestitutam diem multi principes, proceres, legati et summi viri ex varijs Christianorum nationibus confluxerant. Itaque altero consessu, nemine piorum excluso aut semoto, pontifex recitare iussit Hierosoly mitanas ad se proceresque Christianos literas. Hisce auditis, continuo Petrus mandata exposuit, et quaeliteris tradinon potuerant, nimirum lachrimas, gemitusque Christianorum Hierosolymis degentium, cum multis alijs, quae pio et facundo viro, qui miseriam foeditatemque hominum et terrarum illarum coram vidisset, incendente dolore animum facilius fuit ostendere, miserarique, quam tanto interuallo scriptores exprimere potuissent. Cum vero pontifex Vrbanus videret voce Eremitae omnis generis homi nes plurimum commoueri, talem orationem subiunxisse ingenti animi zelo fertur.

[note: 1090] generis fidem vestram implorantis in bello, quod impij tenebrarumque potestates [note: Pontificis ad principes oratio.] contra pios, Christumque et lucis angelos gerunt. Communis est causa. nec magis Orientis quam Occidentis terrarumque omnium existit: illa tela latus nostrum petunt, ibi oppugnamur, quicquid ibi perit, nobis perit: nostrum illud dedecus, nostrum excidium. Turpe est cum viribus, cum Numine superiores simus, nobis per ignauiam sedentibus, compressisque manibus a nouo ignobilissimoque hoste, causam nostram, causam religionis, et causam caeli vinci. Pace hie fruimur, sed cum indignitate: in ocio degimus, sed flagitioso. quodque posteri nostri culpent, iam superum iudicio, si vltra cessamus, damnatum. Militia est super terram hominis vita: die baptismatis nomen datum, in verbaque Christi iurauimus. dux est ille et Imperator noster. Signa eius ac Crux religioque oppugnatur, et capti auribus non audiemus classicum eius, ac quid in nobis ipse loquatur? Aperite illo pulsante fores pectoris vestri, ac ad sacraria intima sensuum vestrorum redacti, eum in consilium admittite, quid fratribus vestris, Dei hominumque hosti obiectis faciendum censeat vobis et reliquis, qui pacem domi, festa, arma, tela, equos habent, aetate robore, consilio, fortunis florentissimi in summa victoriae, Deique secundi fiducia, qui quos religionis suae propugnatores esse voluerit, eis, vt dum in hostem ferunturne corruant, dextram suppositurus sit. et dum praeliantur auxilio occursurus sit, et par ta victoria solidam gloriam, triumphos, opes, regna, imperia daturus. Si quis me armis petat, scio quae vestra pietas est, pro capite meo vos, filij, nihil periculi non subituros. Oppugnatur Christus, nec dextras, nec arma habebimus, nec viriles animos geremus? Manci, trunci, debiles erimus? Optare vnusquisque vestrum, filij debet, vt in primis numeretur, quos dux noster Christus defensores nominis sui delegerit.

[note: Adhortatio ad bellum sacrum.] Velle tutari religionem non ab homine sed a Deo beneficium datum, idque tanta fadlitate, vt si modo animum vestrum illi non praecluseritis, et mentem militandi et faelicitatem vincendi daturus sit, qui aperit manum suam, et implet omne animans benedictione. Maiores vestri aduersus Saracenos in Hispania, in Aquitania, in Italia, in Illyrico, in Dalmatia pugnauerunt. Nullam gentem laude sua fraudo. Sua cuique gloria contigit, alij aliud decus tulerunt: nulla e nomine Christiano natio expers est suae pietatis, religionis, meritorumque. Sed quia in Gallia verba facimus, ex Auernorum vrbe totum Christianum orbem alloquimur. Locus non patitur vt silentio praeteream id, quod ipse suggerit vnus Carolus Martellus, nec ipse rex, nec patre rege natus, vno die quadringenta prope impiorum millia, Regemque nobilissimum interemit. Vidit sol laetus spectaculo, viderunt mundi lumina intra paucas horas Asiae. Africaeque euersores, eosdem Europae molientes exidium, ab vno vnius gentis duce straros, cadaueribus suis eam terram metientes, quam pugna committenda sibi spondebant sanguine incolarum Machometi initiatam, sacras ipsis sedes perpetuasque futuram. Angelus praeses Franciae in re trepida tantum non conspectus oculis mortalium, hac caede impiorum tutatus, reliquum orbem terrarum metu liberauit. Turcae noui piorum Christique hostes e Perside profecti omne atrocitatis, superbiae, libidinis, auaritiae, impietatis vetus exemplum superant. Terrarum imperium appetunt, id vnum agunt, moliuntur, parant, audent, ad id vires, consilia, conatus, arma intendunt. Quae prisca mortalium memoria, Babilonijs, Medis, Persis, Macedonibus, Parthis, quique Domini terrarum esse salutarique volebant, parebant, ea nunc Turcarum sunt. Hi Christi famulos premunt, vexant, exagitant. Crucis trophaeo, sepulchroque Domini et terrae vestigijs numinis impressae, sacraeque insultant, ibi quotidie Christus caeditur, pulsatur, icitur, occiditur.

[note: A Turcarum crudelitate.] Rerum secundarum cursu et dissimulatione nostra Turca ferocior factus, noua sibi semper regna pariens, non continebit se finibus Asiae, propiores sumus qui Europam incolimus Imperio Turcarum, quam Hierosolyma Caspijs portis, vnde illa pestis exorta humano generi struxit insidias. Iam nobis imminet, ceruicibus

[note: 1094] nostris ea securis impender. Saracenis in Machumetis superstitione socijs non pepercerunt, eorum nomen ex Oriente prope toto sustulerunt: et confidimus eos nobis temperaturos? Quae exempla Hierosolymis in virgines, in matronas, in florem aetatis, in sacra, in numen, in mortales ediderunt, in nos, nisi viri iam simus, edent: antequam opprimant, opprimantur. Vnus fuit Martellus, multi esse Caroli Marrelli possunt. tantum animo opus est. Nullus paulo nobilior dux Imperarorve in Asiam ex Europa transmisit, quin continuo vicerit, quin Magni nomen inde reportarit, vel regna sibi quaesierit. Qui Comites ibitis, virtus vestra vos Duces creabit: qui Duces, efficiemini reges. Qui tantum Reges, regum Reges salutabimini: ibi sunt gazae, ibi diuitiae, ibi opes quae expositae sunt viris fortibus. Ibi aurum, gemmae, ac quaecunque a mortalibus magna aestimantur: ibi regna, ibi gloria, et quicquid bellis praelijsque ingentibus quaeritur. ibi Christi causa defendenda: belli mala a vobis coniugibus liberisque vestris quisque auertetis in suos authores. Simul inopes sibi opes, ignobiles nobilitatem, nobiles imperium parabunt. Immo, quoniam vindices religionis eritis, ea quae dixi praemia non petetis, sed ipsa vltro ad vos peruenient. Agite dum pij, fortes, ac vt vno nomine omnia complectar, vere Christiani, animos nunc armate, nomina date, sacram militiam profiteamini, Crucis vexillum sumite. Fundetis vestros, hoc est ducis vestri Christi hostes, singuli dena millia fugabitis. nihil virtuti, nihil pietati erit inacessum. Montes itineri vestro subsident, valles assurgent, freta mansuescent, [note: Ab vtilitate.] hostis trepidabit.

Qui piorum sub Turcarum imperio miseram vitam degunt, quorum Oratores Christique ad vos legatos, oraculumque audistis, vos vt caelo missos intuebuntur admirabuntur. Vos seruatores suos vos vindices terrarum, et singuli et vniuersi, et in gulos et vniuersos salutabunt. Redibitis ad suos quisque plenique opibus, pleni gloria, pleni victoria. Regna illa vel quibus visum fuerit diuidetis, vel ipsi vobis habebitis. Leges impijs imponetis, orbis terrarum Rectores eritis, omnis posteritas vos celebrabit, exemplum virtutis pietatisque a vobis petet. Liberis vestris ingens, et nominis vestri, et opum patrimonium relinquetis, memoria vestri sancta et immortalis erit. Has pollicitationes, hanc vocem non meam credideritis, qui non sponte mea cogito, quomodo aut quid loquar, sed in hoc celeberrimo terrarum Concilio, hoc horae momento, qui pro se loquatur in me [note: Expeditio sacra decreta.] est Christus.

Hisce ordine peractis, literis Hierosolymitanis, et voce Petri Eremitae, et oratione authoritateque pontificis, quin etiam causae sanctitate factum est, vt omnes permouerentur, et veluti communi numine afflari vnam et eandem vocem simul omnes emitterent, pariterque persaepe repetentes succlamarent, DEVS VVLT. Tandem indicto silentio Pontifex infert. Quod verbum in profitendo sacro bello non temere vobis excidit, id pro tessera in gerendis rebus, vobis velut diuinitus data, accipite. Simul adeste, quibus continuo insignia militiae Christi induere cordi est. Tum etiam Apostolica authoritate praeceptum, vt in hac sacra expeditione cunctimilites lanea rubra cruce in humero insignirentur. Gothfrido etiam Bilioneo Lotharingo cunctis suffragantibus belli summa demandata fuit. Dimisso Concilio, quisque ad sua reuersus est. Incidit celeberrimus ille principum Christianorum ad Claromontem conuentus in annum partae salutis millesimum nonagesimum quintum, cum Henricus quartus in Occidente, atque Alexius [note: Christianorum zelus ad bellum.] in Oriente Romanum Imperium gubernarent.

Postea Episco pi in suis dioecesibus Ducum populariumque animos ad sacra capienda arma pro concionib. summis viribus incitant. Multi igitur principum diuenditis vel oppignoratis suis regnis, pecuniam bellico impendent apparatui. Concurritur ex Aquitania, Normannia, Anglia, Scotia, Hibernia, Britannia, Galitia, Vasconia, Gallia, Flandria, Lotharingia, Germania, aliisque prouincijs certatim quasi ad arma, senes et iuuene, diuites et paupetes, clerici et laici, pueri puellaeque,

[note: 1095] pro terra sancta vitam in discrimen adducere paratissimi omnes. Breuissi mo itaque tempore tantus exdiuersis prouincijs extremisque regionibus, insullisque orbe terrarum submotis, sub belli initium conuenit caetus, vt numerum fere excederet. Praecipui tamen erant Gothofridus, penes quem summa belli erat, eiusque duo fratres Eustachius et Balduinus: Hugo Philippi regis Galliae frater: Roberti duo, alter Normanniae Dux, Vuilhelmi Anglorum regis filius, alter Flandriae Comes: Raimundus Tholosanus, Stephanus Blesensis comites: Ademarus Podiensis Episcopus, penes quem militibus quouis tempore, Pontificis Romani authoritate, remissionem peccatorum impertiendi potestas erat, et Vuilhelmus Aurasicensis Episcopus: Petrus quoque huius expeditionis author non inter postremos numeratus fuit. His alij plures se adiunxerunt principes, licet publicis belli officijs insigniti non essent.

[note: Prodigia visa.] Ex tanta hominum multitudine, cum duci cuique sua attributa esset legio, iter susceptum est. plura autem tum in aeretum terra visa esse prodigia ab authoribus omnibus scribitur. Ab Occidente enim tanta versus Orienrem locustarum agmida volarunt, vt ipsum Solem obumbrarent. Ignea hasta hinc inde sereno caelo vagari visa est. Cometae duo fulserunt, sed annis diuersis, quorum quidem prior gladij formam repraesentauit. Inundationes, ecclypses crebrae, nubes sanguine conspersae, et exercitus inter se collidentes, faces in aere volantes conspectae sunt, terraeque motus acciderunt. Subinde autem inter eundum numerus adeo creuit, vt ijs ad Constantino polim numeratis tercentena millia excesserit. Omnium autem pri mus Galterus quidem Sensaueir, familiae nobilitate et armis illustris, maxima armatorum multitudine instructus, iter ingressus est. Vngariam incolumes illi transeunt. Cum autem ad Bulgarorum fines accederent, armis transitum facere coacti fuerunt. Constantinopolim delatus Galterus dimidiam fere suorum partem desiderauit. Hunc Petrus quadraginta millibus virorum stipatus, eodem itinere breui interuallo subsequutus est. Vngari autem Bulgaris vicini aliquot in extremo agmine Galteri milites moram nectentes trucidarant, eorumque spolia ex muro suspenderant. Haec cum Petrus agnosceret, impetu in eos facto vrbem expugnat. Ibi ciuibus quatuor millibus truddatis, amplissima milites spolia sibi compararunt. Bulgari vero tantis copijs territi nihil eis molestiarum intuleiunt. At ca lones, coqui, et serui qui in extremo Petri erant agmine ignem domunculis quibusdam in colarum subijcientes, omnem irritarunt populum, qui mox sumptis armis maxi mam Petri exercitus partem trucidarunt, caeteri fuga salutem querere coacti sunt, relictis post se bis mille plaustris et auri vimaxima. Post triduum Petrus suis ex latebris passim euocatis, coeptum perfecit iter, ac tandem post mille labores superatos Con stantinopolim venit, vbi Galterum socium offendit.

[note: Christiani Constantinopolim veniunt.] Interea Germani Lotharingique Gothfrido et alijs qui se ei adiunxerant ducibus, Petri vestigia sequuntur. Gallici duces, inter quos primas tenebant Hugo, Roberti duo Nortmannus et Flandrus Comites Blesensis et Tolosanus, tripertito profecti sunt agmine, ne populis, qua iter faciendum erat, tanta hominum multitudine molesti essent. Pars vna Brundusium perijt, alia Buryum, tertia Hydruntum. hisce Boemundus quid am Apuliae princeps secum duodecim mili bus hominum coniunxit, quibus de paterno regno cum fratre dimicabat. Hi ex tribus portubus soluentes, in Illyricam vrbem Dyrrachium finitimamque oram faelici nauigatione delatisunt. Constantino polim vero terra petierunt. Longo post hos interuallo Godeschalcus quidam, et post hunc Emicho Rheni Comes, crudelitate insignis, numeroso exercitu sub eodem pietatis praetextu terram sanctam eadem tempestate petentes, omnia per quae proficiscebantur apud Germa, nos loca, igne et ferro vastant, Iudaeos praesertim passim latitantes e medio aufferunt, [note: Turcae primum agmen trucidant.] vel suam fidem abiurare cogunt. Sed praedones illi in Pannoniam delati, a Colo manno rege turpiter in fugam coniecti fuerunt.

[note: 1097] sequi, illos iam refectos a se dimittit, quo caeteris commodior tum castra ponendi locus, tum commeatuum copia esset. Illi ergo conscensis nauigijs, Hellespontoque traiecto, secundis ventis Bythiniam, quae prima Asiae in ea parte prouincia est, appulerunt: deinde in Niceno agro castris positis communitisque sese continuerunt. Reliquos enim duces belli consortes expectare consilium erat, ne sibi temere periculum aliquod crearent. At gregarij milites fame pressi, spreto Galteri cunctantis imperio, Reginaldo cuidam Germano belli gerendi partes attribuunt. iam enim per duos menses in hostium terra commorati fuerant. Hoc duce Exero gorgum oppidum, fuga incolarum vacuum, doloque a Turcis relictum, occupant. Turcae principijs obstandum existimant, priusquam maiores exercitus aduenirent, atque vt hos trucident, quamcunque occasionem captant. Collocatis itaque aliquot legionibus in infidijs, armenta pascentia nostris obijciunt, quibus e castris eliciantur, et quasi inescentur. Nostrae cohortes aliquot insidiarum prorsus ignarae pecora impune abigunt, atque in castra compellunt. Hac praeda maior multitudo ad tria fere millia excitata, maioris gloriae praedaeque spe oppidum quoddam expugnant. Verum ex insidijs erumpentes Solimanni mi lites, nostros iam de praeda sortes mittentes, ad vnum omnes trucidant.

[note: Christianorum periculum.] Hac clade nostris oppidum tenentibus nuntiata, ipsi belli duces, qui caeteris for titudine praestare putabantur, animo propemodum frangi coeperunt, ac praelio cum hostibus, qui numero eos longe vincebant, supersedendum iudicarunt. Verum vulgus indomitum hos inertiae accusans, Gothfredum quendam Burellum mi litiae praeesse iubet, eumque vt omnes belli neruos in vindicandam commilitonum necem intendat, nontam hortatur quam impellit etiam. Sed male ipsis hoc consilium cessit. nam decem millia hominum simul Exerogorgo egressi, ab hostibus ex insidijs passim conuolantibus, misere, trucidantur, paucis admodum fuga elapsis. Post haec Turcae oppidum obsident: eoque non tam armis quam siti expugnato, strages maxima est edita. Tria tamen Latinorum millia per auersam quandam loci portam in maritimum quendam vicum sese fuga receperunt, ibique seruati sunt. Caeteri vero duces cum Gothefredo aliquanto tardius Constantinopolim venerunt, quibus hospitio exceptis Alexius ipse insidiatus dicitur, suspectam enim hanc habebat expeditionem, se nimirum peti existimans. ideoque eos inclementius tractauit: sed omni tandem suspitione discussa, multisque ab aduenis muneribus exhibitis, copias in Asiam traijcere patitur. Solus autem Bohemundus ob paternas cum Alexio inimicitias Constantinopolim cum quibusdam ducibus ire noluit, sed per superiorem Mysiam et Thraciam, omnium opinione celerius, instructa acie in Hellespontum peruenit. Caetenim foedus inter duces expeditionis et Alexium ictum erat, nimirum vt is copias in supplementum, arma, aliaque militibus necessaria suggereret. illi contra quascunque vrbes Asiae recuperarent Constantinopolitano redderent imperio, excepta Hierosolymorum vrbe.

[note: Nicea a Christianis expugnata.] Nicomedia itaque primum armis petita, inde Niceam bellum translatum est. Eam viri Graeci religiosi incolebant, sed valide praeme bantur Solymanni praesidio. Cum itaque frustra saepius incolas sollicitassent, vt vltro deditionem facerent, vi eam tandem labore et difficultate maxima, post quinquagesimum diem obsidionis expugnant: tertio nonas Iulij, anno salutis millesimo nonagesimo septimo. Turcae omnes qui vrbem tutabantur vna cum Solymanni coniuge et duohus liberis capti, ac Constantinopolim missi fuerunt, at ciuibus omnia salua relicta sunt. Inde quadripartito agmine victores digressi in patenti loco Niceni agri quisque castra ponit. Dum autem vallo suos muniendo Boemundus occupatur, forte Solymannus stipatus sexaginta millibus Babilonijs, Medis, Persis et ab vltimo excitis Oriente viris, quos paulo ante obsessis Nicenis opem ferre volentes, Galli duces ad montana fugere compulerant, aduenire nuntiatur. Ille suos arma capere, caeterarumque Legionum duces, qui aliquanto longius aberant, moneri iussit, quo suis laborantibus opportune suppetias ferre possint. Hoc autem conflictu, qui in multam vsque noctem durauit, Francico milite Boemundi copijs (de quarum salute iam iam actum videbatur) auxilium ferente, tanta Turcarum strages edita est, vt interfectorum corporum coaceruatio pro vallo nostris fuerit. Ex nostris ad duo tantum millia desiderata inter quos viri nobiliores, Vuilhelmus Tancredi frater, ac Robertus Parisiensis fuerunt. Hostium vero quadraginta circiter millia cecidere. Nostri igitur suorum cadauera, quae ex cruce cognosci poterant, honestae tradunt sepulturae. Ipse vero Solymannus cum caeteris copijs fuga elapsus, se vicisse apud suos gloriabatur. postea oppida quaeuis qua nostris transeundum erat incendens, et quae esui esse poterant secum auehens, vastam subsequentibus relinquit solitudinem.

[note: Tarsus Ciliciae occupatur.] Hinc Boemundus ac caeteri duces, per arida et sitientia Asiae loca, in quibus vis magna hominum et armentorum absumpta est, Antiochiam Pisidiae contendunt. qua quidem sine labore capta, Iconium Lycaoniae vrbem, quae Tauro monti vicina est, petunt, vbi benigne ab oppidanis accepti sunt. Inde Heracleam itum

[note: 1097] est, quo ingens multitudo Turcarum confluxisse ferebatur, sed dum nostri Heracleensium fines attingunt, praesidiarij milites solo nostrorum aspectu territi, fugam capessunt: incolae suo praesidio liberati, vltro obuiam procedentes nostrorum fidei se committunt, ibi de turcarum trepidatione porro edoctis nostris, Balduinus et Tancredus in Ciliciam flectunt. Tancredus igitur sub primum accessum Tarsum obsidet. Turcae qui praesidij loco erant, ciues suos hostibus plus iusto aequiores facile deprehendentes, turribus quibusdam firmis se occludunt, fugam oblata occasione arrepturi. Sed dum de pacis conditionibus agitur, forte Balduinus, qui passim per loca ignota maioribus cum copijs praedas egerat, superuenit. ac dum forte solius Tancredi signa in hostium muris conspiciuntur a Balduini militibus, penes quem summa in hoc bello erat authoritas, tantum ex ambitionemota est quaedam contentio, quae quidem haud procul a cruento erat praelio. Incolae licet ob mansuetudinem Tancredo magis faucrent, Balduini tamen minis territi, his deiectis illius accepere signa. Ipse etiam Tancredus viribus impar fremens frendensque discedit. Hac quidem ratione Balduinus vrbem nullo suo cum labore potitur. Turcae vero noctu clam relictis suis propugnaculis, aufugiunt, trucidatis ad Vrbis moenia trecentis viris, quos a Tarentino ad Tancredum eo missos, Balduinus intra vrbem recipere detrectauerat. Horum miseranda caede, cuius quidem author sua exclusione extiterat Balduinus, ominium fere militum animos a se auertit. nec prius furor eorum sedari potuit, quam fide facta, se a Tarsensibus iureiurando adactum, ante ducum aduentum nullam praeterea manum in vrbem introducturum.

[note: Armenia minor Christia nis cessit.] Plura iam oppida virosque subegerat Tancredus ipsamque Manustram vrbem opulentissimam vi expugnauerat, suisque militibus amplam distribuebat praedam. Balduinus vero cum suis quoque superuenit copijs, praedae partem poscens. Sed Tancredi milites in nondum praemunita illius castra impetum facientes plurimos ceci derunt: quam tandem pugnam nox diremit. Spatio tali interueniente, iraque mitescente, mutuo sibi duces reconciliantur. Eadem tempestate Balduino de obitu coniugis suae, quam in statiuis Lycaoniae reliquerat, et fratris casu, nuntiatur: qui cum inter venandum militem quendam eximmanis vrsi complexu eripere conare tur, in se feram irritauit, a qua grauiter vulneratus, lectica deinceps multis mensibus iter fecit. His ducibus in Cilicia subigenda laborantibus, Vimerius quidam Bononiensis pyrata, prioris vitae poenitentia ductus; cum instructa Hollandorum Frisiorumque classe Tarsum appulit, illisque strenuam in bello sacro deinceps nauauit operam. Asiaticorum quoque procerum nonnulli nostris se coniunxerunt. Vnde Pancratij cuiusdam Armenij opera, qui ex vniculis Alexij Imperatoris elapsus, nostrorum se fidei commiserat, minor Armenia trans Euphratem vsque in Balduini venit potestatem: nam regionum et rerum illarum erat is peritissimus: ex ea occasione ad res foeliciter gerendas plurimum nostris accessit adiumenti.

[note: Edessani se Christianis dedunt.] Interea Edessani, qui inde ab Apostolorum tempore Christianam fidem illibatam conseruarant, crebris Turcarum incursionib. (praeter tributa quae illis pendere cogebantur) attriti, obuijs vlnis nostros spe recuperandae libertatis excipiunt, quorum victoria toto fere terrarum orbe decantabatur. Illi ergo trucidato suo duce, vltro se dant Balduini fidei. Horum exemplo Samosatenses quoque, Balduci satrapae Turcici tyrannidis pertaesi, eundem missa clam legatione accersunt. Duxit illuc Balduinus exercitum, sed Turcis vrbem fortiter tutantibus, frustra aliquandiu eam oppugnauit. tandem oppugnantium fortitudine, et diuturno obsidionis tempore Turcarum viribus fractis, Balducus in Balduini venit potestatem, incolumitatem sibi suaeque coniugi et liber is paciscens, ac decem praeterea aureorum millia numerari sibi cauens, quibus priuatam postea vitam subleuare posset. Paulo post etiam victo Bala Turcarum praeside, Sororga valida nobilisque vrbs in nostro rum partes accessit. Vnde nostros milites maiora semper tentandi cupido incessit, ea enim vrbs est media inter Euphratem et Antiochiam, eoque tuto iam vniuersus exercitus traduci poterat. Balduinus Edessae se continere iubetur, vt ab ea parte

[note: Turcarum variae caedes.] Eodem tempore Tancredus qui Ciliciam iure belli tenebat, ad maiorem exer citum vocatus comparet, relicto quod satis esse putabatur ibidem praesidio. In eo loco iureiurando sibi inuicem fidem dant, non tam duces quam ipsi quoque gregarij milites, nunquam se ad suos reuersuros, nisi sacro bello penitus confecto: opem in omnibus periculis et laboribus commilitonibus laturos, cuicunque imperio obtem peraturos. Ita vno agmine ad Maresiam vrbem contenderunt, qua quidem, Turcis fuga sibi noctu consulentibus, sine vllo labore nostri potiuntur, ibique aliquot dies subsistunt. Robertus Flandriae Comes cum mille equitibus loricatis ad tentandam vicinam vrbem Artasiam, quae abest Antiochia miliaribus circiter quindecim, caeterorum consilio, mittitur. Cum oppidani ea signa conspexissent mox suos praesides Turcas trucidarunt, et eorum capita Flandris obtulerunt eosque vrbem libere ingredi passi sunt. Turcae hanc suorum miserandam caedem vituri, et vrbem antequam aliorum ducum aduentarent exercitus recupera uri, ad decem millia Antiochia egressi sunt: nam eo ingens eorum manus vndique conflu xerat. Cumque Artasiae vicini essent, paucos qui Flandros vrbe elicerent premiserunt, caeteris in insidijs latitantibus. Flandri cum his manum egregie conserunt, eosque in fugam versos acriter insectantur, quam tamen Turcaesponte arripuerant. sicque temere in hostes latitantes, quibus numero erant longe inferiores, incidunt, ac sane de cunctorum salute iam actum fuisset, nisi oppidani suppetias Flandris tulissent, quorum fortitudine terga dare hostes coacti sunt.

[note: Antiochia a Turcis munita.] Non multo post noua Turcarum manus Artasiam oppugnat, ac pontem Oronti fluuio impositum, firmo praesidio vallisque muniunt, vt caeteri duces qui Marosiae commorabantur, transitu prohiberentur. Cum hisce Robertus Normanniae dux frustra aliquandiu pugnarat. Hostis enim ex uallis, quibus cincti erant, libere in milites tela conijciebant. interea quoque caeteri duces cum suis copijs aduolant, quorum multitudine Turcae territi, deserto ponte fugam capessunt, nostri vero ponte potiuntur. Itaque ad duodecimum calendarum Nouemb. omnis exercitus ad Antiochiam praeclaram illam Syriae maioris ac totius Orientis principem vrbem peruenit, cui Accianus Turcarum praeses dominabatur, qui auxilio Caliphae Baldacensis et Persarum Solthani sese contra nostros munierat. Inerant vrbi circiter septem millia equitum et viginti mulia peditum Turcarum: commeatum, arma telaque ex vicinis locis comportauerunt. Ipsa vrbs aeditissimis locis constructa non tam arte, quam loci natura munitissima est, vt militum corona vix cingi, ne dum oppugnari posse crederetur. Hanc Turcae olim post lo ngam demum obsidionem fame in suam redegerunt potestatem. Muro enim duplici validissimo septa erat quibus trecentae sexaginta turres adiunctae. Meridionalem eius partem alluit Orontes fluuius, cuius origo ad Helio polim est: et haud procul a Cassio stupendae altitudinis monte decem circiter millibus passuum in mare mediterraneum se effundit. Oronti praeruptae montium rupes contiguae sunt, ex altera parte planities fertilissima est ac lacus piscosus, quem fontes et riuus ex Oronte influens mirabili industria efficiunt.

Ad nostrorum aduentum ex circumiacentibus oppidis incolae cum suis rebus [note: Antiochia obsessa.] Antiochiam mox commigrant: quorum tamen magnam partem nostri cum pecoribus interceperunt. Obsessi suis rebus maxime consultum fore expendentes, vt nostros a castrorum munitione arcerent, crebris eruptionibus operas turbare tentant. Verum Apulus Tarentinusque fortiter hostium sustinent impetus. Syri Christiani pij vicinarum regionum incolae, frumentum et alia quae esui esse poterant, pro iusto precio administrant. Multi etiam Antiocheni, nostrae religionis ciues, vel clam vrbe egressi, vel explorandi gratia a duce missi, nostris saepius hostium consilia produnt. Antiochia, quibus partibus planiciem esse diximus, quinque insignes habuit portas. Ad eam igitur quae Orientem spectabat, Boemundus cum Italis Castra sua ponit. Post hunc Normannus, Flandrus, et Blesensis vsque ad eam portam quae paludi est contigua suas figunt sedes. Mediam inter Orontem paludem portam Gothfridus cum Lotharingis, Frisijs, Sueuis, Saxonibus, Franconibus et Bauaris obsidet. Ac vt nostris liber per Orontem esset transitus, ferreis vinculis contractas vndique nauiculas constringunt, pontisque in modum sternunt ac terra replent, vt tam homines quam pecora sine pauore ire agique possent. Ad vtramque ripam propugnacula extruuntur. Ac licet hostes saepius igni ferroque hunc pontem perdere tentarent, irriti tamen eorum fuere conatus, nostris acriter eos repellentib. praeterea vt obsessi intra vrbem quasi continerentur, ingentem ex durissimis trabibus compactam molem nostri portae admouent. Inde acrius quam prius ad pontem exortum est praelium, ac tandem combusta est turris lignea. Denique nihil ab vtrisque, quod ere sua videbatur esse, maximo etiam incumbente periculo, intentatum reliquerunt.

Hac ratione res in calendas Februarias extracta erat: nostrique rerum inopia [note: Fames Christianorum.] pressi ad res gerendas minime erant idonei. Tanta praeterea aquarum vis ea hyeme fuerat, vt nullus in sicco considendi esset locus, multique frigore et fame extinguerentur. Multi hostium cadaueribus, dictu sane horrendum, famem sedabant. Equorum bellatorum vix duo millia reliqua erant, caeteris pabuli inopia absumptis. Tam tristi rerum facie non pauci nobiles moti, clam castra deseruerunt,

[note: 1098.] quos Tancredus a fuga retraxit, inter quos primi erant Vuilhelmus quidam Carpentarius et Petrus belli sacri prima tuba. Sed Hugo magnus eos grauissima oratione vt desertores signorum, fratrum commilito numque proditores, et sacrae causae euersores redarguit, nouoque iuramento fidem suam probare adigit. Boemundus vero extrema quaeuis, exigente famis importunitate, ratus ten tanda, Arethusam petijt, vnde Turcarum praesidium commeatus in castra ferri prohibuerat, caesisque qui ex oppido eruperant Turcis, frumentatio multis diebus nostris fuit tutior. At Turcae hac lade accepta minus feroces esse coeperunt. Non autem diuturna nostris fuit haec depraedandi hostium agros libertas, subito enim ijs de infinitis ex Halapiona, Satrapia, et Damascena prouincijs, Turcarum militum copijs, Antiochensibus suppetias laturis, haud iucundum adfertur nuncium. Sed loci opportunitate, vbi castra posita erant, fraeri, fortiter cum ijs conflixerunt eorumque circiter duo millia ceciderunt, reliquis fuga salutem quaerentibus. Praeda hoc conflictu haud parua nostri potiti sunt. Caesorum capita partim in vrbem tormentis miserunt, partim contis ad vallum positis affixerunt. Longiori aliquanto interuallo Suimo Danorum regis filius Sacri bellistudio feruens, cum mille quingem tis equitibus, caeteros duces subsecutus fuerit: at cum in Niceno agro incautius statiua ageret, a Turcis noctu cum suis trucidatus fuit.

[note: Veneta classis in Oriente.] Sed cum haec in Asia geruntur, Veneti amplissimam classem naues nimirum circiter ducenras adornarunt, quibus Heinricus Contarenus vrbis Episcopus et Michael Vitalis ducis filius praefuerunt. Hi ad Rhodum delati cum Pisanis hostiliter conflixerunt. Sed his Veneti superiores fuerunt, ijsqueocto decim ademerunt naues in quibus quinque hominum millia capta. Verum cum Sacri belli nota, quae rubea crux erat, hi insigniti essent, retentis triginta solum nobilioribus obsidum loco, reliquos saluos dimiserunt. Post haec Veneti in loniam contendentes Smyrnam occupant, ac Lycij, Pamphilij, Cilicijquemaris littora legunt. Interea prior Turcarum militum strages adeo Antiochenorum animos fregit, vt Accianus desidera to maiore filio, primariisque belli ducibus, inducias ad certam diem peteret impetra retque, quibus nostris in vrbem illisque vicissim in castra libere commeandi dabatur facultas: nam Turcae Persicas copias expectabant. Atrupta induciarum fide, quidam Antiochiae ciuis nostris occasionem dedit vrbis potiundae. Turcicis enm praefectis quotidianis conflictibus emedio sublatis, Aclianus ipsis quoque Christianis propugnacula committere coactus fuit.

[note: Antiochiavi a Christianis capta.] Hoc modo factum, vt Hemirpherro Christiano duarum sororum turris (quae postea S. Georgio sacrata fuit) obtigerit. is per eandem noctu clam Tarentini milites intromisit. Turcarum maxima pars rebus desperatis in arcem elapsa est, caeteri caeduntur, et aedes diripiuntur, non a mulieribus nec ab infantibus abstinetur, mul ti etiam ciuium errore quodam ab impotenti ira trucidantur. Praeda tum accepta est amplissima, atrerum quae esui esse poterant exigua supererat copia. Praefectus vrbis fuga seruatus a Syris occiditur. Cadauerum in vrbe reperta sunt circiter decem millia: capta fuit Antiochia die tertio Iunij, anno salutis millesimo nonagesimo octauo. Haec fama cum Hierofolymam perlata esset, Christiani Deo clam summas gratias egerunt, atque per clandestinos nuntios principes sacrae huius expeditionis adhortati fuerunt, vt forti animo audacter pergant: Deum enim faelicem successum ipsis largiturum, cuius rei multa argumenta adferri possint. Quantum etiam se attinet, cum exercitus piorum Hierosolymam accesserit, fortunas ac vitam sese patato animo exposituros.

[note: Corbanas Persa acie uictus.] Dum haec Antiochiae fierent Corbanas Persici Imperatoris praefectus, Edessae expugnationem multis diebus frustra tentarat, postea obsessis Antiochenis opem laturus: eam vrbem tum Baldunius fortiter defendebat. Cum autem Persa timeret ne Antiochia Turcarum Asylum amittereturre infecta discessit. In ipsum Sensadolus Acciani filius profugus in itinere incidit, clademvrbis captae exponens, ac qua ratione recuperari possit edocet. Paret consilio Corbanas; nostrosque vrbem

[note: 1098.] iam tenentes dura cingit obsidione. nostri milites animis fracti nec domibus quibus se occuluerant, nedum vrbe, contra hostem pugnatum exire proposuerunt. Verum Boemundo pluribus aedibus ignem subijciente, quo incendio supra duo millia aedium exustae sunt, etiam inuitos e latebris prodire cogit. Nobiles praeterea sacerdotes quidam, inter quos et Petrus Massiliensis fuit, nocturno se oraculo de loco vbi Dominica lancea lateat admonitos coram omni caetu sancte affirmabant, quae ipsis contra hostes victoriam datura sit. Peractis etiam sacris rem ita se habere compertum est. Itaque quarto Calend. Iulias omnes tam sacerdotes quam milites arma intrepide capiunt cum Corbana conflicturi. Solus vero Tolosanus, ne Turcicus arcis praefectus, vrbem caeteris foris pugnantibus inuaderet, cum suo milite ei obij citur. Instruuntur vtrinque acies, tantoque impetu pugnatum est, vt non nisi ope diuina Barbaros, quorum infinita erat multitudo, victos crederes. In hostium castris vltra centum millia, ex nostris vero vix quatuor millia et ducenti desidera bantur. Praeda amplissima nostri potiti sunt. Nam praeter equos et iumenta plurima, quinque millia Camelorum cum sarcinis capti sunt. Postridie arx ipsa, subsidij spe amissa, in obsidentium manus sponte venit, die 28. Iunij.

[note: Pestis inter Christianos.] Hos nostrorum belli succeflus statim grauis pestilentia subsecuta, qua circiter quinquaginta millia hominum sublati feruntur. Capta Antiochia Hugo Constan tinopolim abijt, vrbem illam Alexio, vt inter eos conuenerat, restituturus. Verum ipse parum integrae suae fidei sibi conscius, recipere eam detrectat: mon enim commeatus aliaque ex foedere promissa militibus Antiochiam oppugnantibus miserat. Vno itaque omnium ducum ore Boemundo ea habenda permittitur. Postea mense nouembri cessante nonnihil pestis lue ob hyemem, Tolosanus ne sui milites ocio torpescerent, Albaram, duorum dierum itinere Antiochia distantem, vi expugnat. Deinde adiunctis sibi Eustachio Flandro et Tancredo, Mariham octo milliaribus ab Albana dissitam vrbem opulentissimam, contendit, quae tandem cum multis diebus fortiter ab incolis defensa fuisset, superueniente Tarentino in obsidentium venit potestatem. Eam Tolosanus Albarensium quos domuerat fini bus adijci volebat. Sed dum hac de re duces consultam. Tarentinus Antiochiam regreditur, exturbatoque regia Tolosani praesidio, se Antiochiae principem nomi nauit. Milites ducum iurgia rebus praeclare gerendis parum adiumenti allatura facile videntes, Marrham igni tradunt. Tolosanus etiam militibusTarentini causam magis probari intelligens, assumptis decem millibus militum in hostium terras praedas egit. His cum reliquo equitum peditumque comitatu Tancredus et Nor mannorum comes se adiungunt: petitaque phoenice, viliori precio ibidem (ne terra vastaretur) venalium rerum forum ipsis vltro concessum fuit. Post Antaradum, in colis terrore in fugam actis, in suam potestatem accepere. Ad Arcem oppidum quod Tripolitano parebat tyranno, praeter spem diuturaior fuit obsidio. Tandem acceptis a Tripolitano praefecto, quas nostri praescribebant, pacis conditionibus, inde discessum est.

[note: Christianorum in Syria successus.] Intereaduces qui Antiochiae in hybernis fuerant, Seleuciam maritimam vrbem, quae sola ex Syriae vrbibus Graeco Imperatori parebat, petunt: inde Gabullam quae duodecim a Laodicea millibus passuum distat, contenderunt. Aegyptius praefectus qui vrbi praeerat certum auri pondus commeatumque, si pacati recedant, pollicetur. Verum cum nostris ea conditio non videretur prodesse, accipere recusant. Praefectus autem Tolosanum, vt arte aliqua duces reuocaret, magna auri vi mouet, qui fictis rumoribus de Persicis magnis agminibus, quanta vix vnquam visa essent, aduolantibus, caeteris vt in vnum aliquem locum quam celerrime conuenirent, author fuit. Sed paulo post prodita fraude, tam ducibus quam militibus To losanus magis exosus factus. Postea ad Sidonem omnis ager vastarus, et quia vrbis expugnatio difficilior futura esse videretur, Ptolemaidi castra admouerunt. Verum praetore commeatum praebente, et deditionem capta prius Hierosolyma vltro promittente, re infecta inde discessum est. Post haec ad Caesaream Palestinam

[note: 1099] tribus diebus Pentecostes festiuitatem peregerunt, Ramula deinde ab incolis et praesidio deserta sine vllo labore potiti sunt. Cum autem castra ad Nicopolim posuissent, Bethleemitici legati accurrunt, nostrorum opem contra Barbarorum saeuitiam expetentes. Tancredus caeteros duces eo praecurrens, ad ipsa vsque Hierosolymorum moenia praedas agebat. Huncreliqua militum multitudo subsecuta vi rorum circiter quadraginta millia.

Sita est vrbs sancta in altissimis montibus, talique loco qui riuis, syluis, fontib. [note: Hierosolymorum situs.] et pascuis caret, atque olim tribui Beniamitarum ascribebatur: ab occidente erat tribus Simeon, Philistinorum regio mare Mediterraneum, et Ioppen oppidum an tiquissimum: ab oriente Iordanis fluuius, mare mortuum, Hiericho, Galaad, Basan, Amon, et Moab, quae Ruben, Gad, et dimidia tribus Manasse in sortem acceperant, quorum omnis regio postea Arabia dicta fuit. Ab Austro erat tribus Iuda, Bethleem, et Hebron sanctorum Patriarcharum sepultura, oppidum celebre. Aseptentrione tribus Ephraim, Silo, Bethel, et Samaria regum Israel sedes regia. Haec autem vrbs primo dicta fuit Salem, deinde Iebus, postea ciuitas Dauid ob nouam arcem Syon aedificatam, et tandem sub Salomone Hierosolyma. Cum autem sub Tito Imperatore esset funditus deleta, Aelius Adrianus eandem reparauit, adeoque vrbis situm et nomen mutauit, ipsam Aeliam vocando. Cum enim prius in cliuo sita esset praecipiti, ita vt partim in Orientem, partim in Austrum tota deue xa respiceret, tam in latere montis Syon quam in arce constituta, vt solum templum et praesidium (cui nomen Antonia erat) in sui haberet fastigio, Adrianus in mon tis verticem totam transtulit, ita vt Dominicae passionis et resurrectionis locus, qui prius extra vrbem fuerat, intra murorum ambitum clauderentur. Vrbs ipsa antiquitate et nobilitate totius Orientis est praestantissima, magnitudine et firmitate maximis conferenda. forma est oblonga et quadrangulari, cum vallibus profundis tribus ex partibus circumsepta. nam ab oriente est vallis Iosaphat cum totrente Cedron: ab austro vallis Hennon: et ab occidente vallis veteris Piscinae, quae tempore regum Iuda fuit celebris: a septentrione vero plano itinere ad vrbem acceditur.

[note: Vrbs sancta obsessa.] Cum Turcarum praefectus Hierosolymis Christianorum successum et conatum per exploratores cognouisset, ipsam vrbem maximo militum praesidio, armis propugnaculis, et omnis generis rebus necessarijs optime communiuit, quae ad obsidionem tolerandam essent vtilissima. Christianorum ergo exercitu appropinquante, a septentrione castra vrbi obiecta fuerunt: ab oriente enim meridieque ob locorum praecipitia, exercitui nulla statio dabatur. Proximus vrbi erat Gothfridus cum Germanis et Lotharingis, iuxta hunc Flandrus, Normannus: et Tancredus, Tolosanus portam quae occidentem spectat cum suis occlusit. Aberant Boemundus et Balduinus, quorum hic Edessae, ille Antiochiae restiterat. Quinta obsidionis die vrbs strenue oppugnata: tantusque obsidentium virtute hostibus terror iniectus est, vt si nostris scalae in promptu fuissent, primo mox impetu vrbem conscendissent. Postridie vt scalas, tormenta machinasque hostium telis obijciendas extruerent, ligna caesa fuere, quibus intra paueos dies paratis, vrbique admotis, expugnationem omnibus viribus nostri tentarunt. Vtrinque res magno consilio, arte ac virtute geritur. Nostri autem milites siti in loco torrido et tempore feruentissimo, confecti animis et viribus deficere coeperunt. Vnicus enim fons Siloe, isque non perennis aquam hominibus et iumentis subministrabat, reliqui (quorum tamen numero erant paucissimi) vel obstructi, vel ab hostibus erant intoxicati. In tantis rerum angustijs sacra tractari, diuinum auxilium expeti, et loca sancta nudis pedibus intra et extra vrbem a Christianis coeptum est. Quin etiam Hospitalarij clam nostros admonuerunt vt fortiter pergerent, rebus enim Turcarum inclinantibus [note: Hierosolyma expugnata.] sese a tergo ipsos inuasuros, ideoque in omnem occasionem esse intentos.

Dum in Hierosolymorum oppugnatione nostri occupantur, Genuensium classis ad Ioppen appulit, cui Vuilhelmus Ebraicus praeerat. Stabat autem tum ad Ascalonem Aegyptiorum quamdam classis obsessis suppetias latura numero viribusque illis

[note: 1099] longe superior. Verum Genuenses suis diffidentes viribus, raptis quae obsidioni [note: Hierosolyma expugnata.] vsui futura putabantur, corruptisque nauibus in castra Hierosolymitana se contulerunt. Erant inter hos viri industrij, rei bellicae periti, et omnis generis machinas, vrbium expugnationi seruientes, extruere edocti. Horum artificio turris quaedam plicatilis multiplici tabulato, vnde tela in hostes mitti possent, extruitur, et corijs recentibus crudisque, ne igni posset aduri, inducitur. quae noctu vrbi admota, tutum oppugnatoribus praebuit receptaculum. Sed dum pari virtute, igni, ac ferro vtrinque in meridiem vsque ancipiti Marte certatur, forte secundus nostris ventus in hostium ora spirans exortus est, flammasque quibus Genuensium turris ab obsessis impetebatur, in Barbarorum faciem regessit. Sic et turris praesidio et venti commoditate, nostri muro potiuntur, quem quidem primus Gothfridus dux eiusque frater Eustachius cum Germanis militibus conscenderunt. Caedes Barbarorum tota vrbe ingens facta, ad Salomonis templum Proceres cum maxima Turcarum turba refugientes, nostrorum vim sustinere non valuerunt. Itaque quarto Nonas Iulij anno millesimo nonagesimo nono, atque tertio huius sacrae expeditionis anno, vrbs Hierosolymorum in Christiamorum potestatem venit. Ad eam victoriam Hopitalarij D. Iohannis magno emolumento fuere. Rebus enim Turcarum inclinantibus ipsi aperro Marte illos a tergo aggrediebantur, suisque locis et stationibus hostibus deturbatis, Christianis turmatim irrumpendi occasionem dederunt.

Postridie caesorum corporibus terrae in mandatis, vrbesque purgata, publice Deo pro tantis belli contra Barba [note: Gothfridus primus Christianus rex Hierosolymis.] ros successibus, actae sunt gratiae, ac Hierosolymitani ex Turcarum iugo exempti, nostros pro religionis totiusque Reipublicae Christianae salute laboribus salutabant, et collaudabant, imo fere Numinis loco eos amplectebantur. Superuenere his mutuo sibi congratulantibus Boemundus et Balduinus, non tam rei visendae gratia, quam ob iuramentum praestitum, non alibi quam Hierosolymis sese arma posituros. Octauo recuperatae vrbis die principes conuentum agunt, vt ex suo numero regem eligant. Nullum autem inter eos discrimen, nec qui alteri merito praeferendus esset, facile erat cognoscere. Ac licet quilibet eorum tanto dignitatis fastigio, ob virtutem eximiam et res preclare gestas dignus esset, vno omnium ore ad Robertum Normannorum ducem regnum delatum est. Proximis cutem diebus nunciatur Vuilhelmum Anglorum regem Roberti fratrem sine liberis ex hac vita discessisse. Itaque Robertus fraternum regnum in delicijs potius habens, regio se titulo abdicat: ad suos vero cum reuerteret fratrem natu minimum regni sceptra tenere offendit. Is enim rumore sparso de fratre apud Hierosolymitanos rege electo, cunctorum suffragia sibi ac quisierat: sic vtroque regno Robertus priuatus suit. Post huius abitum Gothfredus Lotharingiae dux regio titulo inauguratur. Erat hic multis heroicis virtutibus praeditus, atque bellicis artibus insignis. Nam in aula Henrici quarti Imperatoris diu versatus, inque varijs praelijs con tra Rodolphum Pseudocaesarem imperij Aquilam tenuit, atque tandem preclarae victoriae author extitit. Cum autem cuncta regni insignia recepisset, se hominem Christianum noluit aurea corona redimiri in eo loco, vbi Christus mundi saluator spineam gestasset.

[note: Infidelium copiae deletae.] Confluxerant interea ad Ascalonem tantae Turcarum Saracenorumque confoederatorum copiae, suorum cladem vlturae, quantae toto hoc belli sacri tempore nun quam coierant. In his reprimendis Gothfredus rex, relicto Hierosolymis praesidio omnes belli neruos intendit, et acriter vtrinque concursum diuque ancipiti Marte dimicatum fuit. Sed diuina tandem ope Christiani superiores fuêre, caesis hostium centum fere millibus, caeteris in fugam coniectis. Praeterea prae da qua nostri hoc

praelio potiti sunt tanta fuit, vt ea quam tot bellis superiorib. acceperant huic nulla ratione conferri potuerit. His confectis Hierosolymam petierunt, ac publice, pro tantis contra Barbarosvictorijs. Deo actae sunt gratiae. His laboribus foeliciter supe ratis, duces ad sua redierunt, Boemundus Antiochiam et Balduinus Edessam. Tum [note: Hospitalarij bonis aucti.] etiam Tancredo Tyberias totusque Gallileae cessit principatus, atque Tolosanus Seleuciam obtinuit: caeteri in patriam quisque suam reuersi sunt.

Erat eo tempore Gerardus Xenodochij Magister atque hospitalarijs fratribus praepositus. cum itaque strenuam operam Christianis in ea vrbis expugnatione, praeterea quoque in maxima ad Ascalonem pugna nauasset, rex Gothfredus ipsis gratias egit, atque plurima bona intra et extra vrbem ipsis attribuit, vt liberalius Christianos peregrinantes excipere, atque Barbaris hostibus resistere possent. Rebus hoc modo confirmatis grauis pestilentia Hierosolymis exorta fuit, qua multi mortales atque etiam rex Gothfridus sublatus fuit, decimoquinto calendarum Augusti anno salutis 1100. cum vix vno anno tanta dignitate potitus fuisset. Cauerat autem suo Testamento vt Daberto primo Patriarchae ex Latinis, qui prius Pisanorum Archiepiscopus fuerat, quarta pars vrbis Hierosolymorum cederet, quae Templum resurrectionis Domini, Hospitalariorum domum. Monasteria duo virorum et mulierum, domum Patriarchae, et Canonicorum Dominici sepulchri aedes continebat: praeterea quartam partem vrbis loppensis. Id enim Patriarcha viuente rege saepius ab eodem effligitarat, atque antiquum ius Christianorum praetenderat, quod sub Saracenis et Turcis habuerant. Sepultus fuit Gothfridus magno Christianorum luctu, in ecclesia Dominici sepulchri, sub loco Caluariae [note: Balduinus Edesse comes rex electus.] vbi passus est Dominus. Ibidem etiam insequentes reges Hierosolymitani sibi et posteris honestam sepulturam elegerunt.

Regis funere peracto, regni proceres conuentum agunt, ac Balduinum Edesse Comitem Gothfridi fratrem regem eligunt, et Hierosolymam euocant. Itaque is alteri Balduino de Burgo consanguineo suo Comitatum tradidit, atque multis suorum comitantibus Hierosolymam peruenit, vbi etiam a Patriarcha in ecclesia Beth leemitica in die natiuitatis domini inunctus fuit, Anno 1101. Rex postea primam in Arabiam expeditionem suscepit, cuius incolas praeter omnem opinionem ador tus, magnam inde praedam hominum armentorumque copiam ingentem abegit. Philarchus princeps eorum, qui hostium aspectu territus, vlteriora solitudinis petierat, resumpto animo Balduinum insectabatur. Verum cum in itinere in coniugem, quam parturientem illi benigne deposuerant, incidisset, tanta perfusus est laetitia, vt non modo omnem iniuriam hostibus condonarit, sed etiam foedus cum illis sanxerit.

[note: Raymundus ordinis Ioham nitarum Magister electus.] Cum Balduinus rex foris rem cum Arabibus foeliciter composuisset, statuit quoque in sancta vrbe regnum suum confirmare. Itaque in primis cum Gibellino nouo Patriarcha, qui priori successit, varias simultates composuit. po stea quoque Hospitalarios fideles belli comites exaltare proposuit, atque aliquot arces et oppida defendenda concessit. Illi ergo conuentu habito certum ordinem con stituunt, et voto facto sese peregrinos Latinos hospitio suscepturos, et Christianorum religionem et regionem contra infideles armis defensuros profitentur. Ordinis censentur S. Augustini, atque Orationem dominicam certo numero reperitam pro Canonicis horis pronunciant. Vestitus militaris sunt arma, quibus baltheum rubeum militare cum alba cruce superinduunt. exterius vero clamide atri coloris cum alba cruce octogona vtuntur, idque partesinistra. Hinc fit vt plerique in pacenigra, at in bello rubea veste cum alba cruce conspicui existant. Ex suo etiam numero Magistrum eligunt, cuius mandatis tempore pacis ac belli obediunt. Sicque

[note: 1103] suffractijs collectis, Raymundus de Podio Florentinus virpius et forris post Fratrem Gerardum primus Magister electus fuit. Hunc ordinem militarem Patriarchae primo Hierosolymitani, post etiam Romani pontifices approbarunt, ac multis priuilegijs exornarunt. Horum opera postea reges et principes in Oriente vsi multa praeclara facinora terra marique contra Saracenos, Arabes, et Turcas edidere, donec tandem Magistri ordinis inter principes suscepti, atque ordinis Priores in varijs Christianorum prouincijs constituti, qui aedes ipsorum gubernare, alijs huius ordinis equitibus praeesse, atque omnia bona dispensare sunt soliti, magnae Christianae reipublicae emolumento, vt suo loco dicetur.

[note: Iohannitarum leges.] Raymundus deliberatione cum fratribus habitatria constituit equitibus huius ordinis obseruanda, nimirum obedientiam, paupertatem, et castitatem: obedientia enim praestanda magistro, nihil proprij tenendum, atque castitas quantum fieri potest tenenda, ne huius seculi negotijs impliciti i sacra militia abstrahantur. Vnde etiam ad ordinem hunc accessuri tali voto obstringuntur. Ego N. voueo et promitto Deo omnipotenti, beataeque Mariae semper virgini Dei genirrici ac S. Ioanni Baptistae perpetuo cum Dei auxilio seruare veram obedientiam cuicunque superiori, qui a Deo et religione nostra mihi dabitur: amplius viuere sine proprio: et castitatem seruare. Sequentes autem Magistri etiam alias conditiones adiecerunt, quarum praecipui sunt, vt ter in anno sumant Sacramentum corporis et sanguinis Christi, vtpote in festo Paschatis, Pentecostes, et natiuitaris Domini nostri: vt abstineant a mercemonijs exercendis, et vsuris: ne alienent bona ordinis sine consen su Magistrorum, ne condant testamenta necaliquos haeredes instituant.

Statuerunt etiam ne ex Iudaeis, Saracenis, Arabibus, Turcis aut alijs infidelibus prognati, ad ordinem hunc recipiantur, neque etiam illi qui extra legitimum matri monium sint in lucem editi (nisi illi Comitum aut principum filij existant) neque homicidae, aut in coniugio constituti. In primis autem vt aegrotorum et pauperum rationem habeant, atque eorum benigni hospites existant. Qui vero recipiuntur, sint corpore firmo, sano et bene compacto, aetateque ad minimum octodecim annorum, vt labores commodius ferre, ac Barbaris gentibus fortiter resistere queant: sint etiam parentibus illustribus, generosis, et nobilibus antiqua propagine orti. in primis vero illi qui equitibus Ioannitis ascribi desiderant. Sunt enim et alij inferioris conditionis homines huic ordini coniuncti, quos Sacerdotes aut Capellanos, et Seruientes appellant. hi sacris rebus et orationibus incumbunt, atque domi nis suis militantibus omnia fausta et foelicia legendo, canendo, et orando frequen ter precantur. Quod si etiam principes Christiani inter sese bella mouent, equites Ioannitae nulli parti sese coniungunt, et neutrales existunt. Interim vero nihil intermittunt quae ad pacem inter discordes restituendam facere videntur, vt communibus viribus fortius infidelibus resistere, atque Christianam rempublicam vndique a Barbaris defendere queant. Sed quod ad rem militarem atque offidorum dignitatem pertinebat, Raymundus ad Romanorum antiquam Rempublicam respexit, et ad eam formam omnia accommodauit, vt non mirum fuerit hunc ordinem mul tis victorijs semper fuisse celebratissimum.

[note: Nouae Christianorum copiae in Syriam veniunt.] Dum haec Hierosolymis geruntur per Vuilhelmum Aquitaniae ducem, Hugonem magnum regis Philippi fratrem (qui et superiori expeditioni interfuit) Gothfridum Vindocinensem, Hugonem Lusinianumi, Stephanum Blesensem, Stephanum Burgundiae comites, et Guelphonem ducem Bauariae, nouae copiae in terram Sanctam ducuntur: inter quos tamen magnas strages Turcaeaediderunt, Alexio Imperatore Constantino politano rem curante. Nam cum ad Antiochiam delectus haberetur, circiter quinqua ginta millia desiderata dicuntur. Tum etiam Hugo ma gnus Tarsi Ciliciae fato functus est. Interea rex Balduinus auxilio Genuensium Antipatridam Caesaream Stratonis occupat, ac Aegyptiae cohortes in Ramulae vrbis finibus fundit. Cum etiam cognosceret nouas copias ex occidentis partibus in Christianorum subsidium aduentare, laetus illis obuiam procedit, tutumque iter praeter

[note: 1103] Ptolomaidam, Tyrum, Sidonem, et Berittum, quas vrbes Barbarorum praesidia tenebant, parat atque Hierosolymam perducit. Sanctis locis conspectis, Lusinianus loppae naui conscensa domum redit, reliquos duces idem molientes aduer si venti reiecerunt.

[note: Christianorum Clades.] Eodem tempore Ascalonitae Barbari Arabum Aegyptiorumque auxilijs stipa ti Ramulensium fines petunt, Latinos ibi incautos oppressuri: fit atrox ancipiti Marte vtrinque praelium. Cadunt tum duo Stephani, Blesensis et Burgundus. Rexetiam Philarchi beneficio, quo coniugis suae salutem remunerabat (vt prius diximus) hostium manus euasit. Ramulensis vrbs a Barbaris expugnata, cunctis habitatoribus spoliatur, quorum aliqui atrocissimo mortis genere afficiuntur, alij pe cudum more colligati, in perpetuam seruitutem abiguntur. Rex exuperatis mille periculis tandem loppen praeter omnium expectationem redijt, constans enim fa ma de ipsius quoque nece sparsa fuerat. Mox reparatis ibi viribus et Hospitalarijs sibi iunctis, hosti denuo occurrendum statuit, quem bellicis machinis extruendis occupatum ex improuiso obruit, magnamque stragem aedidit, hostibus terga dan tibus. Praeda amplissima Ioppen delata, atque inter belli socios ex aequo distributa est. Postea rex Hierosolymam cum suis reuersus est.

[note: Apamea et Laodicea urbes captae.] Interea nec reliqui Palestinae principes ocio torpebant, sed quisque suum dominium latius subinde extendere pro virili annitebatur. Tancredus enim, qui Gallilaee praeerat, coacta suorum manu non exigua, Apameam Caelesyriae Metropolim, ac Laodiceam post multos labores expugnat. Balduinus etiam de Burgo Edessae dnns in omnes occasiones pro augendo suo regno intentus, vicinis Barbaris maxime fuit formidabilis. Illi ergo coniunctis operib. Carram Mesopotamiae vrbem Edesse vicinam obsidentes, fame ad deditionem cogunt, an. salutis 1104. Sed dum inter se certando vter prius vrbem ingrederent, aliquam moram traherent, Turcarum ex ercitus obsessis auxilio aduolat, qui strictis gladijs in obsidentes irruunt, mactant, et dispergunt. Edesanus comes cum Episcopo suo Benedicto et quodam Ioscelino consanguineo captus est. In alia parte Raymundus Tolosanus comes subinde nouas arces extruxit, quas firmis muniebat praesidijs, non tam Barbarorum insultus sustinendi, quam sui dominij dilatandi gratia.

[note: Ptolomais vrbs dedita.] Cum rex Balduinus per septem menses a bellis immunis esset, ac Barbari eum non lacesserent, ipse in eos bellum mouet. Conuocatis itaque Raymundo et Ioannitis fratrib. omnibusque quotquot in regno essent militib. post Paschales ferias Pto lomaidem Phoeniciae (quae et Accon dicitur) obsidet. sed re infecta discedere cogitur, solis hortis qui erant amoenissimi vastatis, et paucis ex ciuibus trucidatis. Pedem inde referens in latronum quandam cohortem incidit, cum quibus congressus lethale vulnus accepit: licet etiam a medicis incisione curaretur, perpetuos tamen inde sensit dolores. Anno sequenti reparatis viribus, maxime vero Genuensis classis subsidio erectus, eandem vrbem arctiori cingit obsidione, qua etiam post viginti dies certis vtrinque conditionibus prolatis, magna laude potitus est.

[note: Aegyptij milites caesi.] Paulo post Rodoan quidam Alapiae dominus suorum et aliunde accitorum magnatum auxilio, Antiochenum ducatum ferro ignique infestum reddidit: sed a Tan credo, cui eiusdem vrbis administrationem Bohemundus ad Francos profectus demandarat, in fugam vertuntur. At Calyphas Aegyptius maiores copias terra marique contra regem Hierosolymorum mittit: sed pedestres gladio, nauales vero ventorum procellis occubuerunt. Interea ingens exercitus ex Francia alijsque locis Bohemundum ad terram sanctam redeuntem sequutus est. equitum quinque millia, et peditum quadraginta fuisse dicuntur. At cum saepius Alexius Constantinopoli Imperator contra datam fidem sacros milites molestasset, his ipsis poenas luit. Epyrum enim depopulantur, et Dyrrachij agrum vastum reddunt, donec Alexius iuramento dato pacem cum ipsis firmaret. Hinc digressi Hierosolymam pe tunt: dum autem Bohemundus Antiochiae moram nectit, vitam cum morte commutauit, relicto filio paruulo Bohemundo in cunis, Antiochensis principatus haerede

[note: Christianorum principum discordia.] Dum haec fiunt, Turcae ad orientem habitantes, occasione captiuitatis Balduini Edesseni et Ioscelini, magna immanitate Mesopotamiam vastant vicos quoscunque tantam vim sustinere non valentes, igni tradunt, occisis vel abactis incolis eorum, frustra Tancredo repugnante. Caeterum dum post quintum annum duo illi se ex captiuitate redemissent, Tancredus Balduinum Edessa vrbe prohibet, ac vtrunque praeterea omni principatu priuare molitur: sed tandem iuramenti religione, quo rerum administratio eius curae interim demandata fuerat, in memoriam reuocata, a sua sententia decessit. Illi autem rerum summa iterum potiti, Tancredo bellum indicunt. Sed is Turcarum opera Ioscelinum in fugam vertit. Vicini autem principes ex mutuis lanienis plurimum emolumenti Turcis accedere perpendentes, bellum inter Christianos componunt. Interea Raimundo Tolosano extincto, Vuilhelmus Iordanes rerum administrationem suscepit, atque armis multa loca in suam potestatem redegit. Sed Bertrannus Raimundi filius, cum septua ginta nauibus superueniens, Vuilhelmo bellum facit. Atamicis suam authoritatem interponentibus, inter ipsos conuenit, vt Vuilhelmus Arca et Antarado con tentus esset, ac principis Antiocheni beneficiarium se profiteretur: reliqua Bertranno Hierosolymorum regis beneficiario cederent. Sed non multo tempore interiecto, inter vtriusque milites contentione quadam forte` oborta, Vuilhelmus aduolat, et casu sagitta feritur, ex quo vulnere mortem obijt.

[note: Patriarchatus Hierosolymitani dignitas.] Dum Christiani principes hac ratione inter sese digladiantur, aut cum infidelibus de finibus decertant, etiam Patriarcha Hierosolymitanus Ecclesiasticam dignitatem promouere contendit. Itaque Ecclesiam Bethleemiticam, quae hactenus Prioratus tantum titulo insignita esset, ad Cathedralem dignitatem euexit, vt Natiuitatis Christi laus celebrior esset, anno 1110. A rege quoque impetrauit vt omnes Ecclesiae transmarinae, quae Christianorum armis compararentur, sibi subijcerentur. Vt autem Romanus Pontifex consentiret, Rex ipsum pernuntios interpellauit, et obtinuit. Sic enim Paschalis Balduino rescripsit. Paschalis seruus seruo rum Dei, glorioso Hierosolymitano regi Balduino salutem et Apostolicam benedictionem: Ecclesiarum, quae in vestris partibus fuerunt velsunt, terminos atque possessiones, diutina infidelium possessio tyrannisque confudit: cum itaque certos eius fines assignare deliberatione nequeamus, tuis precibus non immerito duximus annuendum, vt quia pro Hierosolymitanae ecclesiae sublimatione personam tuam extremis periculis exponere deuouisti, quascunque infidelium vrbes ceperis vel cepisti, eiusdem ecclesiae regiminisubiaceant. Porro earundem ciuitatum Episcopi Patriarchae tanquam Metropolitano obedientiam exhibere procurent, quatenus et ipse illorum fultus suffragijs, et ipsi ad inuicem ipsis vnanimitatis auxilio vegetati, sie in Hierosolymitanae ecclesiae exaltatione proficiant, vt de illorum profectibus omnipotens Deus glorietur. Datae Laterani, quinto idus Iunij. De eadem etiam re Patriarchae scribit, et priuilegium amplissimum communicat: etsi Bernhardus Antiochenae Ecclesiae praesul plurimum reclamaret.

[note: Balduinus Berithum et Sidonem occupat.] Rebus sie constitutis, Balduinus rex cum Raimundo Ioannitarum equitum magistro Berithensem vrbeminuadere statuit, eamque tandem anno 1111. die vicesimatertia Aprilis expugnat, magnamque stragem in ciues edit: eodem etiam anno Noruegiana quaedam classis religionis ergo eo loci deuenit. ergo illis quoque sibi adiunctis Sydone vrbe potitur, ciuibus vltro sese dedentibus die decima nona decembris, Noruegios dehinc splendidis donis onustos a se dimittit, atque ipse cum Ioannitis et militibus suis triumphans, Hierosolymam redijt Verum Persici Turcae Sydonis calamitatem vlturi, magnis agminibus Mesopotamiam peruagantes, damna maxima incolis inferunt, ac tandem ad Caesaream castra ponentes vrbem oppugnant. sed Tancredus hostem inde propellit, Balduino rege et BertrannoTripolitano suppetias ferentibus. Caeterum cum sola Tyrus exmaritimis ciuitatibus a Laodicea Ascalonem vsque Turcarum iugo premeretur, Balduinus

[note: 1115] duinus rex belli fortunam tentandam statuit, eamque dura obsidione cingit: sed cum quatuor mensibus in eius oppugnatione frustra laborasset, inde discedere cogitur.

[note: Christianorum caedes.] Cum aliquandiu rex domi quiesceret maior Turcarum colluuies anno 1113 ex Persia adueniens Caelesyriam omnem vastat, et ad oram maritimam circa Tyberiadam castra locat. Balduinus rex vocatis in auxilium Rogerio Antiocheno, qui superiori anno Tancredo defuncto successerat, atque Comite Tripolitano, suum exercitum contra hostes ducit, et non procul ab ijsdem tentoria figit. Id cum Mendur belli princeps obseruasset, aliquot equites ad lacessendos Christianos praemittit, ac maiorem cohortem in insidias ponit. Balduinus in illos temere imperum faciens eos in fugam vertit, quam simularant. Cumque longius a castris processissent illi qui latuerant, erumpunt, et magna quidem vtrunque clade pugnatur, penesTurcas tamen victoria mansit. Eo praelio multi Ioannitarum equirum fortiter pugnantes interierunt. Balduinus etiam cum Arnolpho Patriarcha vix elapsisunt. Eius bellioc casione Ascalonitae Hierosolymam militaribus viris destitutam grauiter affligunt, obsidione cingunt, atque horrea nuper frugibus referta incendunt. Sed cum regem aduenire certo nunciaretur, omissa obsidione ad sua reuertuntur. Porro cum indies Christianorum exercitus, ex nauigijs ad portum illum appellentibus accresceret, Turcae suis viribus diffi dentes pedem referunt. Damasci etiam Persarum princeps a Sicarijs interficitur, Doldequino Damascenorum rege, qui regno suo metuebat, consentiente.

[note: Boemundi virtus.] Anno sequenti Persicus exercitus, duce Borsequino, in Damasceno agro castra ponit, inde et Antiochenos affligit. Sed Doldequinus de caede vt diximus suspectus, vicinorum Christianorum principum per munera et obsides amicitiam sibi comparat, atque eorundem opera hosti occurrit, ac retro cedere coegit. Eadem tempesta te Ascalonitae loppensem vrbem oppugnant. sed nucum fortiter resistentium virtute abiguntur. Borsequinus autem dilapsis, quae prius contra ipsum in armis steterant, copijs, bellum restaurat, et in Antiochenorum agro praedam agit, omniaque oppida munitionibus carentia solo aequat. Sed Boemundus Antiochenus, coniunctis cum Edessano viribus hostem profligat, omnique vicissim praeda exuit. Eo praelio hostium supra tria millia occisa. Captiui etiam Christiani magna gratulatione recepti, atque quisque ad suas habitationes remissi.

[note: Noui habitatores Hierosolymam vocati.] Interea Balduinus in Syria Sobal trans lordanem munitum castrum aedificat, at que illud Montem regalem appellat. Ibidem etiam pedites ac equites habitatores constituit, plurimaque praedia concessit, vt ijs in locis hostem arcere, atque religionem Christianam defendere possent. Cum etiam sancta vrbs Hierosolyma habitatorib. fere esset vacua, nullique gentilium locus concederetur, rex ex Arabia translordanem multos fidelium euocauit, atque certas sedes in vrbe concessit, cum hactenus graui seruitutis tributo a Turcis premerentur. Vltimo vero regni anno qui erat salutis 1118. expeditionem in Aegyptum suscepit, ordine Ioannitarum ipsum fortiter sequente. vt illatas hactenus iniurias vltisceretur. Ibidem etiam Pharamiam vrbem maritimam magno conatu expugnauit, et suae ditioni adiecit. Capta vrbe rex ad Nili ostium accessit, atque eius aquae naturam magna admiratione cognouit. Multis quoque piscibus collectis in vrbem redijt, ac sese cum suis laeto prandio tefecit. Conuiuio peracto antiqui vulneris dolorem sensit, morboque grauatus Hierosolymam redirestatuit. In itinere vero iuxta vrbem Laris magno omnium moerore decessit, atque tandem Hierosolymam perlatus, iuxta fratrem Gothfridum regio funere tumulatus fuit, anno regni decimo octauo. Vxores is habuit duas. repudiata enim priori coniuge, Siciliae regis viduam duxit, quam conscientiae stimulo agitatus, tertio an no reiecit, priori iterum assum pta.

[note: Balduinus rex tertius Hierosolymorum.] Balduinus de Burgo Edessae comes, vir religiosus et bellica fortitudine insignis, patrueli suo Balduino in Hierosolymitano regno successit, et secunda die Aprilis magna solennitate inauguratus fuit. Forma fuit conspicuus, corpore procerus, facie venusta, capillo raro flauo canis mixtos barbam habens raram sed tamen

[note: 1119.] in pectus demissum, colore erat viuido, et quantum aetas permittebat, roseo, ita vt omnes in spem maximam deuenirent Christianam rempublicam hoc rege auctam iri. Huic Aegyptus princeps eadem aestate superioris expeditionis cladem vindicaturus bellum terra marique facit, cui se etiam Damascenus coniungit. ac licet in hostium conspectum Balduinus quoque sua castra poneret, nihil tamen vtrinque memorabile gestum fuit, his Barbarorum multitudinem, illis pro vero Christianorum virtutem et foelicitatem timentibus, itaque factum vt post tres menses sine praelio inde inuicem discescerint, licet toto eo temporesemper opposita tentoria et castra habuerint. Hocanno obijt Alexius Graecorum imperator atque Ioannes filius successit. Moritur quoque Paschalis Papa, et Gelasius eius nominis seeundus eligitur, praeterea Patriarcha Arnolphus, atque decessit Guarimundus quintus ex latinis Hierosolymotum patriarcha in eius locum substitutus fuit, Hospitalarijs maxime' in eius partes inclinantibus.

[note: Templariorum ordo institutus.] Eodem anno Templariorum ordo militaris Hierosolymis initia sumpsit. Erant enim nobiles et Dei amantes nouem viri, quivoluntate Patriarchae more Canonicorum regularium in castitate et obedientia se perpetuo victuros professi sunt. Horum praecipui erant Hugo de Paganis et Ganfredus de Sancto Aldemaro: iniunctum autem eis erat vt vias et itinera ad Salutem peregrinorum contra latronum et infidelium insidias pro viribus tuta conseruarent. Quibus, quoniam neque ecclesia neque certum domicilium erat, rex in palatio suo iuxta templum domini ad portam australem ad tempus habitationem concessit. Praeterea pro victu et amictu beneficia quaedam largitus est, donec occasio daretur ipsis commodius viuendi. Nouem annis post eorum institutionem vtebantur communi cum alijs hominibus vestium genere, quae ipsis a populo pro remedio animarum liberaliter of ferebantur. Postea vero sub Honorio pontisice instituta est eis regula, atque albus vesti tus assignatus. Deinde vero temporib. Eugenij tertij rubea crux vestibus addita: quoniam autem iuxta templum Domini habitarent, Fratres militiae Templi dicebantur. Hic ordo postea in immensum piorum collationib. creuit, vt eius sectatores in Syria et alijs Christianorum prouincijs potentia sua principes aequarent, saepius impererent, et omnib. suspecti fierent. Longo tamen tempore vna cum Ioannitis equitib forti ter Turcis et Saracenis resistentes, res Christianorum egregie defenderunt, atque sibi vbique gentium magnum nomen compararunt, donec tandem multorum scelerum accusati, vbique gentium ad internetionem deleti, atque eorum bona et possessiones masori ex parte Ioannitarum ordini adiudicata fuerint, vt suo loco fusius docebitur.

[note: Theutonicis ordinis initia.] His etiam temporibus Teuthonicus quidam cum familia sua Hierosolymis ma gnam liberalitatem erga suam gentem exercebat, qui orandi aut militandi gratia ad Sacra loca accesserant. Is enim in prima expeditione cum vxore Christianorum victoriae interfuit, atque vitam suam Hierosolymis finire statuit. Cum is multis opibus insignis esset, misericordia quadam motus, ex proprijs aedibus Xenodochium constituit, pro ijs maxime Germanis qui neque linguas peregrinas noscerent, neque diuersorium aliud haberent. Deinde etiam patriarchae authoritate sacellum sub D. Mariae virginis titulo construxit, vt ibidem orandi gratia conuenirent, atque pauperibus Eleemosinas elargirent. qua pietate multos Germanos nobililoco natos eo pellexit, vt voluntariam militiam profiterentur, atque bona in alimentumindigorum, corpus pro tutela piorum deuouerent. Hi aucti nu mero pietate, fauore, et liberalitate bonorum, etiam opibus excellere caeperunt: ad certum autem viuendi institutum nondum animum adiecerant, sed sese cum Hospitalarijs aut Templarijs coniungentes, infidelibus armis restirerunt, nec etiam hospitalitatem neglexerunt. nam per fortiores foris bellum, per mansuetiores domi liberalitatem et curam erga egenos exercebant. Tandem vero post 70. annos sub Henrico Caesare. et Caelestino 3 Pontifice ordo inter Hospitalarios et Templarios medius constitutus, quem Teutonicorum B. Mariae virginis nominarunt, albo ve stitu et nigra cruce decoratus, vt infra explicabitur.

[note: 1120] Dum haec Hierosolymis fiunt, Gazi Turcarum princeps, Doldequinus Damascenorum, [note: Martis varia fortuna.] et Debeis Arabum reges, cum ingenti multitudine Antiochenum agrum ingressi, ad Alapiam castra locant. Rogerius Antiochenus princeps non expectato auxiliarium aduentu copiarum, quas rex Hierosolymitanus, Ioscelinus (qui in Edesseno comitatu nuper Balduino successerat) et Pontius Tripolitanus subministrabant, temere cum hoste confligit, sed admodum infoeliciter. Nam ad vnum fere omnes eius milites trucidantur, ipso Rogerio simul occumbente. Locus castrorum postea Campus sanguinis dictus fuit. Sed dum libere passim hostilis exercitus grassatur, Balduinus rex cum Hospitalarijs equitibus reliquisque copijs aduolat. Instructis vtrinque aciebus fortiter pugnatum est: tandem Christiani superiores extiterunt, ipsis regibus, cum infinitam suorum multitudinem cadere cernerent, terga dantibus. Ex nostris tamen centum equites et septingenti pedites succubuerunt. Accidit haec victoria mense Augusto in vigilia assuptionis Mariae, anno 1120. Inderex triumphans Antiochiam ingreditur, atque eundem principatum regno suo adijcit. Mox etiam lignum viuificae crucis, quod in praelio secum habuit, Hierosolymam cum Caesariensi Archiepiscopo et honesto comitatu remisit, atque ipse Antiochiae omnia optime disposuit. Rebus omnibus expeditis insanctam vrbem redijt, atque solenni natiuitatis Christi die in ecclesia Bethleemitica cum vxore, magnapompa, rex coronatus fuit.

[note: Hierosolymitanis data priuilegia.] Anno sequenti Gazi reparatis viribus, bellum in eodem loco restaurat. sed dum Balduinus cum Ioscelino et Antiochenis primatibus hosti occurrere parat, Gazi apoplexia tactus interijt, sicque ea expeditio finem suum sortita est. Rebus com positis, rex omnibus ciuibus Hierosolymitanis, in primis vero hospitalarijs S. Ioannis atque Templarijs multa priuilegia concessit. omnibusque Latinis liberam emendi et vendendi merces potestatem dedit, omni tributo aut exactione remissis. Immunitates etiam Surianis, Graecis, et Armenis haud contemnendas attribuit. Pari ratione Saracenis largitus est, vt triticum, hordeum, et quodlibet genus leguminis libere in vrbem vendendi gratia adferrent. sicque factum vt ab omnibus plurimum diligeretur.

[note: Antiochenorum pericula.] Paulo post nimirum anno 1122 Doldequinus Damascenus, associato sibi Arabum rege, Antiochenos infestat, et Tyberiadensium fines in primis affligit. Nam cum Antiocheni principe destituerentur et Balduinus, qui eorum patrocinium agebat, rebus Hierosolymae distineretur, omnium incursionibus magis fuerunt expositi. Sed rex cognitis rebus cum suo exercitu, praeter omnium hostium opinionem, praesto est. Huius aduentu territus hostis pedem retulit. Balduinus cum e re sua eundem longius persequi non esse animaduerteret, ad latus declinat, et Garaze (quae vna Decapoleos est) firmissimam Damasceni arcem, superiori anno extructam, funditus euertit. nam sine magnis sumptibus et periculis non videbatur a nostris posse conseruare.

[note: Balduinus rex a Turcis captus.] Hac ratione cum aliquandiu Christiani laeta pace fruerentur, Balacus, paucis annis interiectis, cum copijs Turcicis Antiochenos depopulatur, Ioscelinum etiam et Galeramum ex improuiso captos carceri tradidit. Balduinus quoque rex qui afflictis auxilio venerat, cum nocte quadam paucis eum comitantibus loca illa perlustraret, ab hoste intercipitur, et eodem cum Ioscelino et Galeramo carcere in quadam munita arce concluditur. Fama illa diuulgata, quinquaginta Armenij viri fortes et audaces monastico habitu induti, arcem illam accedunt, et in praefecti conspectum se admitti petunt, de graui sibi illata iniuria quaesturi. Votisui com potes facti, sicis quas sub vestibus occultarant praesidiarios milites trucidant, vinctosqueliberant. Mox etiam Ioscelinus emittitur, vt copias in subsidium cogat et adducat. Sed vicini Turcae de internecione suorum edocti, ad arcem accurrunt, regemque cum caeteris exitu prohibent. Balacus eadem nocte somnio, quo a Ioscelino oculos exsculpi sibi visus fuerat exterritus, mox missis nuncijs eundem capite plecti iubet. Sed cum rei gestae veritatem ex ijs redeuntibus cognouisset, subito

[note: 1122] exercitum conscribit, arcemque oppugnat, et eosdem ad deditionem cogit. Regi quidem et Galeramo vita donatur, sed Armenij illi varijs tormentorum generibus interemptisunt. Ioscelinus autem quas interim Hierosolymis collegerat copias adducturus, Antiochiae rei euentum cognoscit: sed suis diffidens viribus arma deposuit, atque milites ad suas habitationes redire iussit, qui etiam circa Alapiam et circa partes Scythopolitanas hostibus plurimum detrimenti dederunt.

[note: Aegyptiorum clades.] Occasione capti regis Balacus extrema quaeque terrae sanctae moliebatur, conuocatoque per vniuersam Aegyptum milite, eam intrat, et ad Ascalonem (quae Turcis adhuc parebat) sedes figit. Classis ad Ioppen appulit, militesque egressi vrbem dura obsidione premunt. Cumque eandem fere ad deditionem adegissent, Eustachius Grener, cui interim in Hierosolymitano regno rerum summa demandata fuerat, atque Raimundus Ioannitarum equitum magister, cum septem millibus fortium virorum obsessis auxilio venerunt. Oblidentes horum conspectu territi, nauigijs conscensis discedunt. Hinc Eustachius cum suis Ascalonam versus iter instituit, atque ibidem hostem in acie stantem offendit. Itaque commisso praelio Christiani egregie vincunt, hostem in fugam vertunt, et cunctis Aegyptiorum opibus potiuntur. Eodem tempore Michael Venetorum dux Syriae oram classe tenens, Aegyptios fugientes mari excipit, ac multas naues demergit, pluresque ca pit: reliquae numero quidem paucissimae fuga salutem quaerunt. Praeterea in decem hostium naues omnis generis mercimonijs onustas incidit, quae militibus praedae fuerunt. Inde ad Prolemaidem vrbem applicuit. Paulo post hanc victoriam Eustachius vita fungitur, cui Vuilhelmus de Buris vir magnanimus Tyberiadensium Dominus substituitur.

[note: Tyrus vrbs a Christianis expugnata.] Venetae classis aduentu satis opportuno Hierosolymitani plurimum erecti, nihil intermiserunt quod ad summae beneuolentiae declarationem erga aduentitios faceret. Coniunctis itaque viribus Calendis Martij anni 1123 Tyrum vrbem antiquam et munitissimam obsident, et vndique acriter varijs bellorum machinis admotis

[note: 1123] oppugnant. Nec minori labore et apparatu obsessi nostris pro focis et aris pugnantes, resistunt. Interim Balacus Hierapolim vrbem corona cingit eiusque dominum contra saluum conductum datamque fidem decollari praecipit. Itaque loscelinus animaduertens hostem suo capiti imminere, exercitum quantum habere potuit conscribit, atque ex improuiso Balacum agreditur: tum etiam eundem (in quem forte inciderat) gladio transuerberat, ac caput amputat. sicque somno tandem euentes respondit. Hac victoria erecti milites, qui Tyum oppugnabant, acrius instant, nihilque intentatum relinquunt, praesertim ipsis Hospitalarijs fortiter pugnando alijs animum addentibus. Itaque factum vt tandem ciues fame et gladio adacti, deditionem facerent: vix enim quinque modij frumenti in vrbe repertifuerant. Capta est haec celeberrima vrbs maritima a Christianis tertio calend. Iulij anno partae salutis 1124. Tum etiam vrbis duae partes regi, et tertia Venetis cessit, iuxta pactum prius ab ipsis initum et confirmatum. Eodem etiam anno Balduinus rex centum millibus Michaelitarum (quod genus monetae erat) redemptus, e catcere liberatur, in quo per octodecim menses detentus fuerat.

[note: Damasceni Turcae victi] Sequenti tempore Borsequinus, assumpto belli socio Doldoquino Damasceno, denuo Antiochenum agrum vastat. Id cum Balduinus intellexisset, assumptis Ioda potitur, vt quinquennem filiam, quam pro sui redemptione obsidem dederat, liberarit. Deinde in Damascenum regem, ob saepius illatas iniurias, animaduertit, eiusquê aliquot vrbes vastauit. Ascalonitas etiam qui superioribus annis Hieroso lymitanos molestarant, aliquo modo fortiter compescuit. Anno postea 1126 Balduinus rex regni sui vires collegit, atque Damasceno denuo bellum indixit. in eodem etiam virtute suorum militum superior extitit, fuso hostium exercitu, eofoditur. Cum autem Bohemundus iunior decimum octauum annum attigisset, a rege Antiochiam repetijt: quam non modo rex vltro reddidit, sed etiam filiam Halim eidem despondit. Is primum non modo rex vltro reddidit, sed etiam filiam Halim eidem despondit. Is primum virtutis suae specimen edidit, expugnatione Caphardan oppidi, ab hostibus olim suis maioribus praerepti. Cum autem postea inter Bohemundum et Ioscelinum seniorem Edessae comitem lites quaedam essent exortae, rex celeriter accurrit, atque prudentum virorum consilio mature totam controuersiam componit.

[note: Simultas inter regem et Patriarcham.] Cum autem hactenus post Tyri expugnationem nullus ibidem praesul esset ordinatus, tandem anno quarto Vuilhelmus natione Anglus, primus Latinorum ibi Archiepiscopus electus, atque a Guaremundo patriarcha Hierosolymitano consecratus, et a Honorio Romano pontifice confirmatus fuit: successerat enim mortuo Calisto Honorius secundus Imolensis. Eodem fere tempore Heinricus quoque eius nominis quintus Imperator fato functus, atque Lotharius Saxo in eius locum electus. Paulo post etiam Guaremundus patriarcha obijt, atque Stephanus Abbas S. Ioannis de Valea ex vrbe Carnotensi successit. Postquam is consecratus fuisset, contra regem difficiles quaestiones mouebat, atque vrbem Ioppensem pro ecclesia resurrectionis Dominicae repetebat: quinetiam post Ascalonam captam, vrbem Hierosolymam quoque huic ecclesiae cessisse asserebat, propterea inter ipsum et regem graues inimicitiae ortae, quae tamen morte Patriarchae finitae sunt: vix enim biennio completo in fata concessit. fama erat ipsum veneno sublatum. Cum enim in lecto grauiter decumberet, atque rex ipsum solandi gratia visitaret, ac de statu ipsius quaereret, respondisse fertur: Sic est nobis in praesenti, domine Rex, sicut vultis. atque ratione ambitionis suae, tempore illo periculoso poenas dedit.

[note: Damascus obsidetur.] Anno sequenti, qui erat 1130 Hugo de Paganis Templariorum militum Hierosolymis primus magister, qui regis iussu ad occidentales principes pro petendo auxilio ablegatus fuerat, ingenti multitudine stipatus redijt. Quibus vniuersam tertam sanctam incolentes principes coniuncti, Damascum vrbem potentissimam

[note: 1128.] obsidione cingunt, sed tum ab hoste tum aeris intemperie diuinitus immissae inde profligantur. Boemundus etiam domum regressus a Turcis Antiochenos infestantes occiditur. Id cum rex Balduinus intellexisset, illico cum suis Antiochiam petijt. ibi contra filiae voluntatem a ciuibus in vrbem recipitur. Itaque ducissa expulsa, Laodicea et Gabulo vrbibus contenta esse iubetur. Antiochenum autem principatum rex Constantiae Boemundi filiolae attribuit, certis tutoribus ei adhibitis. Rebus hoc modo foeliciter constitutis. Balduinus cum suo exercitu Hierosolymum redijt.

[note: Fulconis in Syriam aduentus.] Dum haec in Syria fiunt, Fulco Turonensium, Cenomanensium, et Andegauen fium Comes fere sexagenarius, rebus domesticis dispositis, ad terram sanctam religionis ergo iter instituit. Sed dum hoc molitur, Balduini regis Hierosolymitani legati superueniunt, regis filiam Melisendam natu maximam ipsi matrimonio iungendam offerunt, dotemque ei promittunt successionem in regno, si regi superuixerit: interim tyro et Ptolomaide contentus sit, quam conditionem cum filia Fulco grato animo suscepit. Tertio anno lapso rex in grauissimum morbum incidit. videns itaque mortis diem sibi imminere de proprio palatio egressus, regioque statu deposito supplex et humilis in domum Patriarchae se transferri praecepit, quae templo resurrectionis Domini erat vicinior. Ibique accitis Fulcone genero et filia, pueroque Balduino iam bimulo, in praesentia Patriarchae, principum nonnullorum. Ordinumque militarium Magistris, ipsis regni curam et plenam potestatem tradidit, moreque pij patris benedictionem indulsit, ac Fulconem regni successorem denominauit. Ipse vero habitum monasticum assumens, et vitam regularem si viueret professus, spiritum aeterno patri tradidit, vndecimo calend. septembris, anno regni decimotertio, salutis 1131. Sepultus est ad antecessores suos sub monte Caluariae ad locum Golgatha, multis solennibus ceremonijs regia maiestate dignis. Eadem tempestate et Ioscelinus Edissae dominus obijt, relicto filio eiusdem nominis principatus haerede.

[note: Fulco 4. rex Hierosolymis.] Funere regis peracto, proceres regni conueniunt, atque communibus suffra gijs Fulconem regem decernunt, qui etiam decimooctauo calend. octobris a Vuilhelmo Patriarcha (qui Stephano successerat) more regio consecratus fuit. Primum autem post acceptum regnum cum Pontio Tripolitano comite affini ipsi bellum fuit, qui Boemundi viduae ad pristinam dignitatem (qua a parte propter extremam insolentiam et contumaciam exuta fuerat) iterum adspirantis partes tutabatur. Nam regem ad Antiochenos tendentem Comes vi et armis prohibere conabatur: sed irritus ipsius fuit conatus, rege hostes fortiter in fugam conijciente. Amicorum tandem precibus Tripolitanus in gratiam recipitur. Rex vero negotio ob quod Antiochiam venerat composito, rei summam Rainaldo cuidam demandat. Interim autem Hierosolymitani proceres, eo itinere quo Liddam pergitur, munitam arcem ex solido opere aedificant, et Castrum Arnaldi vocant, ad tutelam peregrinorum transeuntium. Ibi enim in montium faucibus Ascalonitae Christianos inuadebant, ac transitum periculosum reddebant. Hacque ratione via illa ad loco sacra multo securior reddita.

[note: Raimundus ad Antiochenum ducatum vocatus.] Alterum Fulconis bellum, quod non multo post pro Antiochenis gessit, felicissimum fuit. Cum enim Persici Turcae eosdem molestarent, rex cum Ordinum militarium Magistris fortiter occurrit, atque incautos obruit. quinetiam castris eorum splendidissimis paruo labore potitus est. Sub idem quoque tempus procerum consilio regeque consentiente ad Raimundum Pictauiensem Comitem clam legati mittuntur, pro ineundo matrimonio cum Constantia Antiocheni principatus haerede: huius legationis princeps erat Geraldus Zebertus ex ordine Ioan nitarum equitum vnus. Quod etiam consilium egregie successit, ita vt nec Constiantiae mater, nec Roberius Apuliae dux (qui Boamundi consanguineus ducatum iure haereditario affectabat) harum rerum aliquid intelligere, nec Raimundum aduenientem impedire potuerint. Hisce peractis, rex magna laude Hierosolymam

[note: 1135] in regiam suam sedem redijt. Eodem tempore obijt Bernhardus primus Latinorum apud Antiochenos patriarcha, anno officij tricesimo sexto, in cuius locum Radolphus Normannus successit, qui ob vitae insolentiam in partibus Orientalibus plurimas turbas excitauit, atque alios ecclesiarum praesules contempsit. Tum etiam Honorius Papa decessit, ac Innocentius secundus in eius locum electus fuit, qui plurima bella contra Vuilhelmum Calabriae ducem gessit, atque cum Anacleto pseudopontifice magnas contentiones habuit, id quod Christianis in Oriente plurimum obfuit, dum praesidijs piorum destituti, infidelibus saepius cedere, ac munitiores tantum vrbes defendere cogerentur.

[note: Domestica Christianorum dissidia.] In primis autem Fulconem domesticum excepit dissidium. Hugo enim Ioppensis comes, cum alijs coniurationis aliorumque criminum accusatus. dum Monomachiam cum priuigno suo subire detrectaret, omnium suffragio etiam absens damnatus est. In tantis angustijs Hugo constitutus, sese (malo consilio) Ascalonitis Christiano nomini inuisis coniungit. Hi ea occasione arrepta Hierosolymitanis bellum faciunt, agrisque non exigua damna inferunt. Itaque rex Fulco copijs suis conuocatis Ioppen (vbi Hugo latitabat) obsidet. Interea Tegelmelud Damascenus Paneadensem ciuitatem obsidet, ac antequam rex ipsis subuenire posset, expugnat, et in suam potestatem redigit, multis incolarum in captiuitatem abductis. Cum itaque Vuilhelmus Patriarcha ac reliqui Christianorum proceres viderent, quod ex mutua discordia bellisque intestinis hostibus nostris plurimum emolumenti accederet, sese medios inter regem et Comitem interponunt, atque summo conatu de pace tractant, quae etiam postea sancita fuit. Inter alias conditione erat quod Hugo per triennium in exilium abeat, ac postea suum comitatum recipiat. Qui in Apuiliam delatus, a Rogerio rege donatur Gargarensi comitatu: is tamen nunquam in Syriam redijt, sed in nouo suo comitatur, multorum luctu immatura morte decessit.

[note: Raymundus Comes Tripolitanus.] Paulo post Bezenges Damascenorum princeps in fines Tripolitanos cum exercitu progreditur: huic Pontius Comes obuiam cum suis copijs factus, ad castrum, quod mons peregrinus dicitur, vincitur ac capitur, atque prodentib. eum Syrianis occiditur, Raymundo filio haerede relicto, et in eodem Comitatu successore. Is virtutis specimen illustre editurus, patris necem magno animi robore et singulari foelicitate in hostes vlciscitur. Cum etiam Raymundas a Geraldo hospitalario Antiochiam perductus, Constantiam ducatus haeredem cum vrbe et prouincia tota in suam potestatem suscepisset, in ea parte Syriae magni motus subsecuti. Nam Ioannes Graecorum Imperator instructis copijs Antiochiam versus profectus, eandem ad suam Iurisdictionem peruenisse asserebat: in primis is Tarsum Ciliciae Metropolim vi occupat, mox etiam tota prouincia subacta, Antiochiam properat, et vrbem obsidet. Cum autem res Christianorum in maximo periculo vbique in Syria essent, prudentum virorum opera factum, vt inter Imperatorem et ducem pax iniretur, quae etiam ijs conditionibus sancita, vt dux sese supplicem Imperatori exhiberet, atque suum ducatum feudi loco ab eodem reciperet. Eo peracto Imperator Tarsum redijt: ibique hyemauit, postea vero cum exercitu incolumis Constantinopolim profectus est.

[note: Sanguinus Turca Christianos affligit.] Eodem fere tempore Sanguinus Turcarum princeps denuo in Comitem Tripolitanum moyetm et castrum Montem ferrandum obsidione cingit. Fulco rex obcaesis ipse cum paucis intra Montem Ferrandum recipitur, Tripolitanus vero comes capitur. Posthaec Barbari grauiter castellum oppugnant: ipsi etiam intra castrum grauius cum fame conflictabantur, cum nihil quod esui esset, amplius superesset: omnes enim equos a rege et caeteris, quos ex fuga receperant, adductos iam deglutierant. In his angustijs rex cum suis constitutus, illico a Hierosolymitanis, militariumque ordinum Magistris, uicinisque Christianis principibus auxilia efflagitat. qui summa festinatione omnem regni militiam collegerunt, assumpto

[note: 1138] etiam salutifero crucis ligno, versus hostes progredi coeperunt. Interim Sanguinus de magnis Christianorum copijs certis rumoribus edoctus, obsessis vltro pacem offert atque promittit, si castrum ipsi tradatur non modo cunctis, qui inerant, vitam donaturum, sed et Tripolitanum cum caeteris captiuis saluum se bona fide dimissurum. Illi obuijs vlnis cum magna admiratione conditionem hanc am plectuntur: sicque vtrinque ab armis discessum est. Rex autem aduenientibus piorum copijs occurrens, gratias egit, atque cum exercitu Hierosolymam reuersus est. Durante hac obsidione, Bezzeuge Damascenus praefectus Neapolim Syriae igni et ferro grauiter afflixit.

[note: Militarium ordinum clades.] Subsequienti anno rex Fulco cum Thedorico Flandrensium Comite genero suo, qui religionis causa Hierosolymam venerat, Barbarorum quoddam prasidium in finibus Ammonitarum iuxta montem Galaad obsidet, in quo furum manipulus et turma praedonum frequenter conueniebat. dum ibi Christianorum exercitus et turma praedonum frequenter conueniebat. dum ibi Christianorum exercitus desudaret, Turcae occasione arrepta Iordanem transeunt, atque Tocnam ciuitatem inuadunt, omnibus incolis trucidatis aut captis. Manserat tum forte Hierosolymis Robertus cognomine Burgundio magister militiae Templi. Hic cum quibusdam fratribus suis, atque ordinis Ioannitarum equitibus ad locum praedictum summa celeritate aduolant, Bernhardo Vathec regio vexillo ferente: id cum Barbari intellexissent, fugam ineunt et Ascalonem versus contendunt. Nostri vero id videntes, incautius agunt, atque magis fugientium spolijs incumbunt, quam vt ijsdem vestigijs hostes persequantur et trucidant. Cum Turcae per exploratores id cognouissent, mox acies suas dispersas conglobare, atque nostros ex improuiso inua dere proponunt: sicque vagantes obtruncant, ac paucis resistentibus cruentum praelium ineunt, in quo Barbari superiores extiterunt. Conuersis igitur nostris in fugam per loca saxis asperrima et prorsus inuia a Turcis sagittis et armis perimuntur, aut praecipites prosternuntur. hac ratione factum vt ex vtroque militari ordine plures fortissimi et nobilissimi viri cediderint, inter quos praecipuus Otto de Monte falconis vir strenuus et belli peritus extitit. Hostes vero victoria potiti, caede et spolijs nostrorum laetantes Ascalonam reuersi sunt. Id cum rex et alij principes in obsidione arcis perseuerantes audiuisset, vehementer animis conster nati fuerunt. Veruntamen feruentius coepto operi instantes intra paucos dies praesidium vi expugnarunt, atque inde cum gloria et triumpho ad propria redierunt.

[note: Paneadensis vrbs recepta.] Interea Sanguinus homo inquietus non solum Christianis molestus erat, sed et rerum successu ad montem Ferrandum elatus, Damasceno regi bellum inferebat. Is hostium viribus impar Hierosolymitanum regem amplissimis promissis in belli societatem vocat, atque singulis mensibus vicena millia aureorum promittit. quin etiam vrbem Paneadensem nostris restituendam pollicetur. Hanc enim Doldequinus Damascenorum rex paucos ante annos armis occuparat: sed postea praefectus loci a Damascenis defecerat, et Saguino adhaeserat: vt etiam fides huic rei adsit procerum suorum filios obsides mittit. Rex Fulco magnatib. in consilium adhibitis, auxiliares eo copias transmittit, Amardo Damascenorum principe eas laeto animo suscipiente ad vrbem Maram. Verum Sanguinus callidus miles, contra duos pugnare difficile fore ratus, pedem retrahit. Itaque Hierosolymitanae et Damascenae copiae Peneadem vrbem obsident, et multis machinis grauiter oppugnant: obsessi etiam viriliter resistunt, atque libertatem, vxores, et liberos defendere nituntur. Cum autem princeps Antionchenus et Comes Tripolitanus iusto exercitu quoque ad obsidionem venissent, incolae desperantes deditionem fecerunt, atque cum sua suppellectile liberum exitum impetrarunt. Vrbs vero ipsa Rainerio Bras, cui ante aliquot [note: Praesulum in Syria discordiae.] annos vi erepta fuit, restituta est.

Dum Christiani in ea obsidione essent, Amalricus episcopus Hostiensis Francus Romanae ecclesiae legatus ad Sydonem applicuit, vt dissidium inter Patriarcham et Canonicos ecclesiae Antiochenae componeret. Hic audito Christianorum ad

[note: 1140] Paneadem conatu, quoque ad obsidionem illam peruenit: postea quoque regem et principem Hierosolymam comitatus, ac tandem Antiochiam profectus est. Accusabatur Radolphus patriarcha Antiochenus quod ecclesiam suam Romanae subtrahere, atque primatum eiusdem infringere voluerit, sedem aemulam Antiochenam erigendo: vtramque enim Petri esse cathedram, suamque quasi primogenitam. Cum autem causa transigi non posset, Radolphus Romam profectus, tandem in verba Pontificis iurauit, ac ad suam ecclesiam Antiochenam redijt. Postea vero iterum turbas mouens, sede deponitur, et Romam proficiscens, sedis Apostolicae gratiam adeptus est: cum autem domum redire maturaret, veneno hausto misere interijt. Legatus vero Pontificis rebus ad Antiochiam compositis Hierosolymam reuersus est, et in Paschatis solennitate Templum domini solenniter dedicauit: mox etiam cum Syriae praesulibus ibidem in ecclesia sancta Syon synodum celebrauit, cui et maximus Armeniorum pontifex, adeoque omnium Cappadociae, Mediae, et Persidis, ac vtriusque Armeniae princeps interfuit, qui Catholicus dicitur. Cum eodem de multis fidei articulis est actum, quibus ab ecclesia Romana dissentiebat. His rite peractis, et in primis Militaribus ordinibus confirmatis, legatus Romam redijt.

[note: Graecorum Imperator Syriam turbat.] Quatuor annis praeteritis Ioannes Graecorum Imperator viribus reparatis iterum in Syriam peruenit, atque Antiochiam versus iter instituit. Cum autem eo venisset atque ciues introitum negarent, exercitum in Ciliciam reduxit, vt hyemis ingruentis inclementiam maritimae orae temperie mitigaret. In vere autem, dum feras insectare conatur, aper a canibus deprehensus, coram fatigatus consistit: quem dum celerrime intoxicata sagitta petere conatur, propriam manum vulnerat, quo etiam vulnere interijt. suadentibus enim Medicis vt manus illa auferatur antequam totus corpus inficeretur, respondisse fertur: Indignum esse vt Romanum Imperium vna manu regatur. Eo mortuo filius iunior Emanuel successit, qui exercitum iterum Constautinopolim reduxit, Latinis in Syria principibus magno periculo liberatis.

[note: Alba specula arx extructa.] Videns autem rex quod in duarum arcium fundatione Bersabeae videlicet et Hybolim contra Ascalonitarum superbiam plurimum profecissent, tertiam etiam aedificare statuit, vt hostium vrbem affligere atque terrorem incutere posset. Ergo proceribus regni in consilium adhibitis circa veris initium omnis generis artifices in tribu Simeonis, octo miliaribus ab vrbe Ascalonitarum in alto monte firmissimum praesidium quadris Iapidibus extruunt, vnde in vrbem hostium liber prospectus esse posset. Haec inde Albaspecla dicta fuit. Eandem rex commeatu et armis egregie muniuit, atque ordinis Ioannitarum viris prudentibus et rei militaris experientiam habentibus custodiendam tradidit. Hinc Ascalonitae moti, Aegypti regem admonuerunt vt vrbi suae circumuallatae quasi, suppetias ferat. Postea regina quoque Melesindis habita matura deliberatione in Bethania, Lazari atque sororum castello, Monasterium fundauit pro religiosis virginibus. Huic etiam oppidum Hiericho in campestribus Iordanis situm, cum multis alijs praedijs et bonis attribuit, vt nulli monasterio virorum aut mulierum in tota Syria inferior haberetur.

[note: Fulco rex in uenatione interijt.] Accidit autem illis diebus, rebus regni paccatis, quod rex Fulco cum vxore, circa autumnum, in ciuitate Acconensi essent: ibi regina animi gratia extra vrbem ad loca quaedam fontibus irrigua ambulare proposuit. Itaque et rex cum aulicis suis eo profi cisci statuit. Accidit autem casu, vt pueri praeeuntes leporem in sulcis iacentem excitarent, quem etiam fugientem clamor omnium prosecutus est. Rex lancea arrepta leporem celerrime insectatur, atque adeo cursu fatigauit, vt tandem in terram corrueret, ac regem praecipitem deijceret. iacente sic rege attonito, sella adeo comites perterriti aduolant, et dum opem ferre desiderant, regem fere exanimem sine voce et sensu reperiunt. Inde multis lachrimis in vrbem deportatus, triduo adhuc palpitans vitam protraxit: quarto demum die Idibus Nouembris obijt, anno regni

[note: 1144] vndecimo, salutis nostrae 1142. Inde Hierosolymam delatus, vniuerso clero et populo occurrente, in Ecclesia Dominici sepulchri, sub monte Caluariae, ad praeces sores suos regia magnificentia sepultus fuit.

[note: Balduinus 3 Rex 5 Hierosolymis.] Rege sic defuncto supererant duo impuberes filij, Balduinus tredecim et Amalricus septem annorum. Itaque patri in regno surrogatur Balduinus eius nominis tertius atque ordine regum Hierosolymorum quintus, qui etiam per Vuilhelmum Patriarcham Hierosolymis cum matre Melesinda (quae regni consors facta) in die natali Christo magna solennitate coronatur. Medio autem illo tempore Sanguinus, occasione simultatis inter Edissenum et Antiochenum principes, Edissam vrbem Christianorum celebrem obsedit, et tandem per cuniculos expugnauit, magna in ciues Christianos vsus immanitate. Aliqui referunt cladis huius causam in Raymundi principis Antiocheni et Ioscelini comitis huius periculosas simultates, quae prius exortae et nondum sopitae fuerant, Ioscelinus enim tum sua vrbe aberat: alij vero in Hugonem huius vrbis Archiepiscopum referunt. Cum enim is magnam vim auri et argenti collegisset, quam militibus erogare et vrbem conseruare potuisset, maluit tamen auarus opibus incumbere, quam pereunti populo succurrere. itaque et ipse in fuga pressus et suffocatus interijt. Hac victoria elatus Sanguinus Cologenbar quoque obsidet. Sed nocte quadam vino aestuans a familiaribus confoditur, sicque obsidio soluitur: paternum autem regnum filius Noradinus suscepit. Balduinus primo regni sui anno Castrum in Syria Sobal trans Iordanem, a Turcis olim occupatum in suam potestatem redegit, atque communiuit, postea cum exercitu Hierosolymam redijt. Anno sequenti Stantain quiendam Bostrensis vrbis gubernatorem a rege Damasceno eiectum, restituere parat. sed res infelicem sortita est exitum. Nam copiae fame, siti, alijsque tam longinqui itineris molestijs exhaustae, vrbi ad quam oppugnandam venerant, nihil inferre damni poterant. Praeterea tanta Turcarum vis ad eam defendendam confluxerat vt copijs saluis vix se ad suos recipere potuerit. Nam reuertentes Noradunus Damasceni regis gener excepit, eorumque cursum impedire conatus fuit: verum Balduinus cum suis ferro sibi iter aperiunt, ac demum post mille labores exuperatos ad patrios lares reuersi sunt. Fatebantur tum omnes in Oriente periculosior expeditio, absque manifesta victoriahostium, praecedenti nimirum mirabili itineris duce. is enim cum exercitus castra metarentur subito disparuit, mane vero iterum nostros anteibat.

[note: Christianorum ingens periculum.] Interea Christiani qui Edessam incolebant, cum praesidiariorum militum ibi relictorum numerus, ob domesticos motus (quos Noradinus regni causa sustinebat) indies dicresceret, ciuium porro augeretur, Ioscelinum comitem reuocant, eumque noctum intromittunt. Arces vero quae intra vrbem erant Turcae obtinebant. Noradinus recognita cum exercitu, quantumcunque ex vniuerso regno cogere potuit, accurrit, et vrbem obsidione censent, quam hosti irato vrbem tradendam, praesertim cum intus etiam a praesidiarijs militibus affligerentur. stat itaque sententia, gladio exitum parandum. Propterea agminatim ex verbe effusi, in hostes irruunt, quos hi vicissim excipientes miseram plebeculam sine sexus aetatisque discrimine mactant: ipse vero Comes cum paucis alijs fuga elapsus, sese Samosatum recipiunt. Eodem tempore obijt etiam Vuilhelmus Hierosolymitanus patriarcha atque Fulcherius Tyrensis Archiepiscopus in eius locum successit. Tum etiam circa diem Epiphaniorum ecclesiae Dominici sepulchri et montis Sion fulmine tactae, visus etiam per multos dies Cometa, qui et ipse multa infausta Christianis portendere dicebatur.

[note: Christianorum noua expeditio in Syriam.] Rumor de capta Edessia et in ciues crudelitate perpetrata mox per vniuersum Occidentem sparsus, omnium Christianorum animos perculit. Propterea Eugenius pontifex, missis hinc inde suis legatis, principes ad ferenda afflictis Christianis auxilia sedulo incitabat, inter quos S. Bernhardus Clarevallensis albas facile primas

[note: 1146.] obtinebat. Accidit forte cum D. Bernardus in Haytersen pago Brisgaudiae esset, atque nobiles concurrentes ad sacrum bellum adhortaretur, vt hominem caecum, surdum, et mutum a natiuitate sanitati restitueret. Eum locum post 200 circiter annos ordinis Ioannitarum per Alemanniam prior a Baronibus a Stauffen certo praetio comparauit, atque pulchra arce exornatam sibi et successoribus sedem constituit, alijs oto pagisvicinis ditioni suae coniunctis, ubi etiam hodie Philippus Flachius a Schuartzenburg magna laude Ioannitis Germaniae prae est. eo autem tempore Sanctus Bernhardus Conrado Romanorum Imperatori et Gallorum regi arma induere persuasit. His se coniungunt Theodoricus Flandrensis, et Heinricus Blesensis comites: deinde Heinricus Ratisbonensis, Otto Frisingensis, Regimbertus Bathauiensis, Stephanus Metensis, et Heinricus Tullensis episcopi: praeterea Heinricus Noricorum dux Imperatoris frater, Guelpho, Iabeslaus dux Bohemorum, Odoacer Marchio Styriae, boronum et nobilium plurimi, ac denique ex Anglia, Galliae, Germania ac Pannonia tanta multitudo confluxit, vt numerum pene excederent. Inter hos et mulieres erant, quae non coniunctis sed diuisis pedibus virorum instar super pallijs equitantes, hastatae atque armatae, imo virili habitu ornatae, Martio vultu Amazonibus audaciores videbantur. Iis quidem Manuel Constantinopolitanus imperator non modo liberum per suam terram transitum, sed et omnium rerum venalium copiam splendida oratione pollicetur: attamen clam insidias struxit. Saepius enim in extremis agminibus, Graecis Germanos lacessentibus, pugnatum est. Praeterea contra datam fidem non modo forum hospitibus denegatum est, sed calce farinae immista panem pestiferum perfidi Graeci reddebant: et, vt paucis dicamus, nullum mali genus fuit, quod Imperator non vel ipse in eos machinaretur, vel alijs machinandi author esset. Idem et Turcae imitati sunt, Manuelis literis ad bellum Alemannis faciendum concitati, cum quibus sacri belli milites fortiter congressi, ad Meandrum fluuium tanta strage eos conciderunt, vt ossium tumuli crebri et alti collium instar passim conspicerentur: suscepta fuit haec expeditio anno millesimo centesimo quadragesimo sexto. Sed vt principium belli infelix et difficile fuit, ita exitum sortitum est infelicissimum. Nam praeter Turcarum iniurias et famem, quam perpessi sunt milites maximam, inglorij inde iterum discesserunt.

[note: Damascena vrbs frustra obsessa.] Damascena vrbs anno 1147 die 25. maij primum obsessa, et pomeria late occupata, trucidatis ijs quos ciues eo in insidias locarant. Obsessi suis rebus diffidentes de vrbis quidem deditione cogitant: attamen vnicum prius medium tentandum censent, quod etiam successit. quosdam enim inter oppugnantes primarios duces, multis talentis interuenientibus, sibi conciliant, quorum consilio et autoritate exercitus ab ea vrbis parte, qua primum et quidem rectissime oppugnari coeperat, discedit. Facilius enim ab eo latere quod Austrum et Orientem spectabat, obsessis vim inferri posse spem cunctis faciebant. quae omnes fefellit. Isthic enim commeatu destituti cum fame saeuissimo hoste conflictabantur, nec ad priorem stationem, Damascenis ingentes trabes molesque obijcientibus, reuerti concedebatur. Sicque non sine dedecore inde discessum est. Caeterum eius mali ea perhibetur fuisse occasio, quod Flandrensi comiti (qui Francorum regi militabat) de Damascena vrbe possidenda, si ea potirentur, spes facta fuerit. Tantum bolum quidam terrae Sanctae principes sibi praeripi aegre ferentes, castrorum translationis authores fuisse per hibentur: alij Antiocheni principis suasu, alicuius simultatis inter ipsum et Francorum regem causa, id factum narrant. Sed vt vt res sese habeat, ea perfidia non solum moti reges ad sua inglorij pedem referunt, sed et reliqua magnatum multitudo in vniuersis regnis deinceps minus de rebus Palestinae sollicita fuit.

[note: Principes duo a Turcis intercepti.] Turcae ab eo tempore semper confidentiores fuerunt, et cognito exterorum abitu ipsi ad arma conclamant. In primis autem Noradinus Antiochenum agrum depopulatur. Raimundus princeps hostem propulsaturus, cum minus caute se gereret, trucidatur, eius caput cum dextro brachio a reliquo corpore dissectum ad Calypham maximum Saracenorum principem mittitur. Hac edita strage Noradinus reliquam terram non sine maleficio perlustrat, oppidaque expugnata vel diruit, vel suo muniuit praesidio. Ioscelinus quoque Edessanus comes Antiochiam contendens, cum longius a suo comitatu forte secessisset, a Barbaris praedam passim agentibus intercipitur, et perpetuo carceri mancipatur. Tum Aimericus Antiochenus

[note: 1149.] Patriarcha, vocato in auxilium rege, afflictis rebus subsidium ferre laborabat, qui etiam eum suis celeriter aduolauit. sed vrbe defensa tantam hostium multitudinem foris reprimere minime valuit, qui pro libidine interim ad satietatem vsque impune quaelibet perpetrabant. Hacque ratione factum vt Antiochena et Edissena prouincia, ducibus interceptis, muliebri consilio regerentur, peccatis nostrorum (vt Tyrius inquit) id exigentibus.

[note: Gaza ordinum equitibus tradita.] Pace aliquanto post restituta, rex Balduinus cum proceribus regni animum recepit, atque vrbem Gazam contra Ascalonitarum proteruiam reparare, et communire statuit. erat haec antiquissima Philisteorum ciuitas in colle sita decem m iliaribus versus Austrum ab Ascalone distans. Cum iam muri restaurati et turrib. firmati essent, communi consilio Hospitalarijs et Templi militibus traditur, vt inde hostes a praedis coercerent, atque reprimerent. qui etiam viri fortes strenui existentes, vrbem illam contra varias Barbarorum incursiones non modo fortiter defenderunt, sed quoque hostes ferocientes vndiquaque lacessere coeperunt, atque tutum refugiumin communitum castrum habuerunt. Hac ratione fines regni ab Austro versus Aegyptum tutissimi fuerunt, praesertim cum Barbari Ascalonitis neque succurrere, neque Christianos inuadere metu Gazensium ausi essent. His rebus foeliciter expeditis, rex cum exercitu circa veris initium Hierosolymam redijt.

[note: Regis et ma tris dissidium.] Praeter Barbarorum bellum, quo vniuersa terra multos iam annos attita fuerat, etiam intestinum inter regem Balduinum et matrem, improborum quorundam instinctu, obortum est. Nam filius cum inscia matre (dissuadentibus etiam Patriarcha et alijs) se regem coronari fecisset, regni diuisionem ab eadem extorquet. Re in procerum conuentu deliberata, et optione Balduino data, rex Tyrum et Acconem vrbes maritimas occupat, atque Hierosolymam et Neapolim matri gubernandas relinquit. Sed non multo post instigantibus ijsdem improbis magistris, matrem omni prouincia exturbare molitur, et Neapolim vi expugnat, de hinc Hierosolymam contendit. Fulcherus Patriarcha eius animum lenire studet. sed omnia frustra. Igitur vrbem obsidet, et a ciuib. regia indignatione territis intromissus, arcem quam mater tenebat summa vi oppugnare adoritur. Tandem mater, Neapolitana vrbe contenta, Hierosolymam regni caput filio resignat.

[note: Turcae ad Hierosolymam acie victi.] Cum eo tempore Edessenus comitatus Domino orbatus esset, atque Turcae eundem occupare statuissent, rex Balduinus cum suis eo accurrit. Aduolat etiam Constantinopoleos Imperator cum maximis copijs. Itaque voluntate regis atque Comitissae, quae annuatim certos inde percipiebat reditus, idem Comitatus Graecorum Imperatori fuit traditus. Quod cum Noradinus percepisset sumpto animo in Graecos, quos effeminatos et molles esse cognouerat, exercitum duxit, eosque omnes illo loco fortiter expulit. Decesserunt eo bello Antiochenae ecclesiae tres Archiepiscopatus, Edessenus, Hierapolitanus et Toritiensis. Non minus periculum imminebat Antiochenae vrbi quae a vidua regebatur, quam patriarcha (vt fama erat) inuitis omnibus a secundis nuptijs retrahebat, quo solus ipse rerum summa potiritur. Eodem etiam tempore Raimundus Tripolitanus comes ab Assissinis in quodam tumultu confoditur. Inter has turbas et ipsa Hierosolyma a Turcis tentatur. Nam Hyaroquini, quorum maiores olim eam tenuerant, vndique conductis copijs, socijsque bellorum ascitis, Oliuetum occupant. Sed Ioannitae equites cum ciuibus praesidiarijs erumpentes, hostes terga dare cogunt. Fugientes Neapolitani cruentis gladijs excipiunt, ita vt eo die quinque millia Barbarorum caesa fuerint. Accidit ea victoria nono calend. Decembr. anno regni Balduini nono, salutis vero 1152.

[note: Ascalon vrbs obsessa.] Christiani ranta victoria et hostium spolijs amplissimis erecti, Ascalonam vnicum Aegyptiorum refugium, terra marique anno sequenti mense Ianuario obsident: sita est haec vrbs in littores maris, multis vallibus et praesidijs egregie firmata, quam Aegyptij pro muro contra Christianos quater in anno armis et annona communiebant. In ea obsidione conueniebant rex Balduinus, Fulcherus Patriarcha, Petrus Tyrensis, Balduinus Caesariensis, Robertus Nazarenus Archiepiscopi: dein Fridericus Acconensis, Gerardus Bethleemitarum Episcopi, cum multis Abbatibus. Praeterea Raymundus magister domus hospitalis, Bernhardus de Tremulai magister militiae Templi, ac tandem ex principibus politicis Hugo de Hybelim, Philippus Neapolitanus, Hemfredus de Torano, Simon Tyberiadensis, Gerardus Sydoniensis, Guido Berythensis, Mauritius de Monte regali, Raynaldus de Castellione, et Gualtherus de sancto Aldemaro. Hi ergo circa vrbem tentoria fixerunt. Obsessi oppugnantium multitudine et robore territi, crebris nuntijs Calypham Aegyptium de ferendo auxilio sollicitant. Is ergo obsidionis quinto mense expeditissimam mittit classem septuaginta triremibus constantem, cuius aduentu obsessis animus qui fere penitus conciderat, redijt. Sub idem tempus Noradinus Ainardo forti duce mortuo, Damascenorum vniuersum regnum (rege profligato) occupat. Postea Paneadensi vrbi exercitum admouet, ea spe, Ascalonae obsidionem ita solutum iri: sed ciuium fortitudine inde repulsus fuit.

[note: Vrbs Christianis dedita.] Interea nostri milites acrius Ascalonam oppugnantes, muri partem deijciunt. sed dum de primo in vrbem ingressu inter se rixantur, magna clade accepta reijciuntur, trabibus ruina resarcitur, et caesi milites per funes ex muro suspenduntur. Quo spectaculo exciti duces belli summo conamine, licet multi id disuaderent, vrbem tentandam extremumque periculum subeundum censent, praesertim Episcopis id suadentibus. Itaque mox tuba personat, ad arma coguntur milites, et hostes ad pugnam prouocantur: in quos milites irruentes tanta eos conciderunt strage, vt omne militiae robur consiliumque obsessis fere perierit. Pri

marij enim ipsorum duces simul occubuerunt. Missis itaque ad regem Legatis, supplices pacem petunt et vrbem tradunt. Ciuibus etiam libera discedendi potestas cum vniuersa familia conceditur. Capta est vrbs die duodecima Augusti, anno millesimo centesimo quinquagesimo quarto. Praeda postea amplissima inter milites eorumque duces distribuitur. tum etiam Americo regis fratri Ioppensi comiti vrbis cessit administratio. Hacque ratione Christianorum res in Syria magna incrementa sumpsere. Rebus fortiter gestis rex cum exercitu Hierosolymam redijt, vbi etiam Deo magna solenitate pro hac victoria preces institutae, et publice in omnibus Templis gratiae actae.

RERVM MEMORABILIVM, STRENVISSIMI ORDINIS IOANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELITENSIVM EQVITVM, TERRA MArique fortiter gestarum, Liber Secundus.

[note: Patriarchae et Ramundi Ioannitarum magistri contentio.] CVM negotia regni Hierosolymitani satis prospere nostris succederent, etiam Ioannitarum equitum Ordo incrementa sumpsit, atque ob virtutem plurima oppida, vicos, atque bona passim a rege et principibus in terra sancta obtinuit, ita vt magnae simultates inde ipsius cum Fulchero Patriarcha exortae fuerint: conquerebatur enim ipse quod decimas praediorum sibi negarent, quod sumptuosas domus ante Resurrectionis ecclesiae innuam in sui contemptum aedificarent, quodque excommunicatos et ab ecclesia separatos ad se reciperent, ac eisdem aegrotis supremam vnctionem et mortuis sepulturam non negarent. Itaque tandem

contentiones eo deuenerunt, vt partium studiosi etiam in templis sese mutuis telis impeterent. Cum ergo Patriarcha videret Hospitalarios subinde ditiores fieri, atque sibi et alijs Episcopis decimas negare, sua priuilegia et regnum immunitates praetendentes, Romam ad Pontificem proficisci statuit, vt aduersarios accusare, atque Ecclesiae suae iura asserere posset. Vnde centesimo fere aetatis anno verno tempore se mari commisit, atque vna cum comitibus Tyrensi Archiepiscopo, Friderico Acconensi, Almarico Sidoniensi, Balduino Caesariensi, Renero Sebastensi, et Herberto Tiberiadensi episcopis, Hydruntum Apuliae vrbem maritimam appulit, et postea Brundusium peruenit.

[note: Adrianus 4. pontifex pro Ioannitis pronunciat.] Eodem tempore Hadrianus eius nominis quartus Pontificatum inierat, atque diuturnum bellum cum Vuilhelmo rege Siciliae ferebat. Huic bello sese etiam Constantinopolitanus Imperator, Pontificis rogatu implicabat, atque Brudusiumin suam potestatem redegerat: quinetiam Comes Robertus Tarentum et Barium munitas vrbes occuparat. Aderat quoque Fridericus Barbarossa Caesar, vt imperij coronam Romae ad Adriano acciperet. Hisce motibus factum vt Fulcherus patriarcha minus ad Pontificem peruenire, atque Ioannitas accusare posset, praesertim cum illi ipsi honestam legationem ex suo ordine prius ad Pontificem misissent, atque priuilegiorum suorum confirmationem impetrassent. Tandem tamen Anconam peruenit, atque per Episcopos suos Imperatorem salutauit, et eius literas ad Hadrianum commendatitias obtinuit: postea Romam accessit, ac tandem Cardinalium senatu pro Ioannitis pronuntiauit, atque eorum bona a Iurisdictione Patriarchae et Episcoporum liberauit. vix enim duo Cardinales inuenti, nimirum Octauianus et Ioannes de sancto Martino qui Patriarchae partes fouerent, alijs omnibus (vt Tyrius inquit) muneribus a Hospitalarijs corrputis. Hac ratione factum, vt Fulcherus infecta re domum redierit. Ab eo autem tempore ordo Ioannitarum (Pontificis Romani authoritate) opibus et dignitate plurimum ceruit, atque apud principes in magna existimatione et honore fuit.

[note: Aegyptiorum motus.] Dum satis prospere Hierosolymitanae res sese haberent, Soldanus apud Aegyptios Calypham, quem ipsi numinis quodam loco colebant, fraude interficit, quo suum filium Nosceradinum ad eam honoris dignitatem eueheret. sed populo arma contra homicidam corripiente, ipse cum filio sibi fuga consuluit, et versus Damascum iter arripuit. Recognita vicini Damasco Christiani profugos adoriuntur, iisque caesis, tantis spolijs potiuntur, quanta vix vnquam ab ipsis visa fuerint. Nosceradinus vero qui sorte Templarijs militibus contigit, ab ijsdem Aegyptijs repetentibus venditur sexaginta aureorum millibus, qui eundem in minutissimas partes discerpserunt. Eodem etiam tempore Rainaldus gregarius miles (qui ducta in vxorem Constantia Raimundi vidua, Antiochenum ducatum nactus fuerat) Cyprum insulam praeter meritum misere depopulatur, et omnibus facultatibus exuit, plurimis sine sexus et conditionis discrimine trucidatis.

[note: Paneadensium media vrbs Ioannitis ablata.] Paulo post Arabes et Turcae quidam a rege Balduino impetrant, vt in Saltu Libani circa vrbem Pandeadensem habitare, atque pecora et armenta sua ibidem pascere possent. Verum postea maleuolorum consilio eosdem ex improuiso aggressus, partim occidit, partim in fugam coniecit, pecoribus eorum direptis et ab ductis. quae quidem res pessime Christianis cessit: Noradinus enim hanc iniuriam vlturus exercitum collegit, et Paneadensem vrbem obsidere statuit. id cum Hemfredus regis copiarum praefectus (quem Constabularium dixerunt) intellexisset, viribus suis diffidens, regis consensu eandem suam vrbem cum fratribus ordinis Ioannitarum ex aequo diuisit, et inhabitandam concessit, quo hostibus Turcis resistere, atque eandem armis et commeatu munire possent. Cum autem Hospitalarij armentis et camelis sarcinas imposuissent, atque ciuitati omnib. necessarijs rebus prouidere certo die decreuissent, Noradinus quorundam proditione rencognouit, atque Ioannitas aggressus, eos dissipauit, et in fugam egit, omnib. impedimentis interceptis.

[note: 1157.] Id cum Hospitalarij vidissent, atque similes euentus formidarent, Pandeadensem vrbem Hemfredo restituerunt, atque a pactis discedentes bellicos apparatus et opes suas in meliores vsus conferre voluerunt. Noradinus hoc successu ferocior factus, vrbem denuo obsidione cingit, grauiterque obsessos affligit. Illi tandem re ad extremum casum perducta erumpunt, ac atroci casu cum hoste confligunt, sed a Barbaris fugam capescere coguntur, qui eosdem tanto impetu insequuntur, vt et porta et tota vrbe prae multitudine potirentur. Ciues autem in arcem quae munitissima erat, se recipiunt.

[note: Christianorum clades.] Rex Balduinus cognita Paneadensium calamitate suppetias ferre militemque suum instruere proposuit. qua de re Noradinus edoctus, succensa prius vrbe cum praeda excedit. Liberati ciues mox vrbis moenia reparant, regijs copijs ipsos defendentibus. Noradinus interea cum suis in vicina sylua latitabat, in quasuis occasiones damna inferendi intentus, nec eum sua spes fefellit. Nam rex dimissis pedestribus copijs, solo cum equitatur, et eo quidem non satis copioso, proficiscebatur. Cum autem Iordanem transiret, Barbari subito irruentes ordinem turbant, et conflictu facto, superiores extiterunt. Rex cum paucissimis ex pugna sese subducens in Saphet oppido se occuluit: tum nobilium virorum et ordinis equitum non exiguus numerus in manus hostium peruenit, vtpote Bertrandus de Blanquefort Magister militiae Templi, Hugo de Hybelim, Otto de S. Amando regis Mareschallus, Ioannes Gotimannus, Rohardus Ioppensis, et Balianus frater eius cum multis alijs. Accidit haec strages decimotertio calend. Iulij anno regni Balduini decimo quarto. Post hanc victoriam Noradinus, contracto nouo milite ex agro Damasceno, iterum Paneadem obsidet, ea spe regis vires ex percepta clade ita esse fractas, vt inde nihil periculi sibi sit metuendum. Itaque rex quoscunque milites cogere potuit obsessis in auxilium mittit: idem et Antiochenus princeps, et Tripolitanus comes praestant. Noradinus horum aduentu cognito, licet vrbis muros propemodum fregisset, iam iamque ad deditionem inclinarent ciues, obsidionem soluit, et in vlteriores regni sui partes recessit. Hac ratione vrbs illa denuo liberata fuit.

[note: discordia victoriam Christianorum inpedit.] Inter hosce motus Theodoricus Flandrensium comes cum coniuge (quae regis Balduiui ex patre soror erat) ad portum Berithensem, haud paruo militum numero stipatus, appellit, anno salutis 1157. Terrae sanctae principes tantorum hospitum aduentu in spem erecti, mox quisque exercitum cogere coepit, vocatoque in auxilium Armeniorum principe, Noradinum ad Nepam vrbem castra habentem petere statuunt. sed, de desperato eius morbo certiores facti, animum mutant et Caesaream Syriae vrbem ad Orontem fluuium sitam, arcta obsidione cingunt. Ciues negotiationibus magis quam rebus bellicis exercitati, et de sui principis Noradini quem decumbere nesciebant, potentia confidentes, minus prudenter bellum administrabant. haud magno itaque labore Christiani eam vrbem, licet munitissima esset, primo statim impetu expugnant. Ciues non defendendi sed potius se occultandi gratia intra arcem, quae vrbi contigua erat, confugiunt. Caeterum orto ex praedae diuisione inter duces dissidio, arce salua, ipsi diuite praeda contenti, Antiochiam simul redierunt. Dissidij vero ea fuit occasio: Balduinus rex Theodoricum Flandrum ea vrbe, si caperetur, donarat. At cum Rainaldus Antiochiae princeps eandem suo dominio subesse postularet, Theodoricus regibus solum non autem principibus se hactenus paruisse asserens, id facere renuit. Principes porrô reconciliati, vicinum quoddam Antiochiae oppidum Arethusam nomine expugnant. de hinc quisque ad sua regreditur, sed Theodoricus Flandrus cum rege et exercitu [note: Gilbertus 5. Ioannitarum ordinis magister.] Hierosolymam proficiscitur.

Circa idem tempus Arnoldus de Comps (qui Augerio successerat) Ioannitarum ordinis magister aetate confectus fato fungitur, atque in locum eius Gilbertus Ascalus vir armis et prudentia insignis 5 magister substituitur. Tum etiam Fulcherus Hierosolymitanus patriarcha moritur, atque post aliquot contentiones Amalricus ecclesiae Dominici sepulchri prior, Nouiodunensis natione, eligitur. Interim Noradinus,

[note: 1159] qui iam praeter omnium opinionem ex morbo conualuerat, de soluta principum expeditione certior factus, rursus arma induit, et Suetam arcem, quae regis Hierosolymorum erat, grauiter oppugnauit. Balduinus militibus suis conuocatis, statim obsessis suppetias ferre, atque cum hoste praelio decertare proposuit. Itque ad hostem appropinquans acies instruit et Noradinum ad pugnam incitauit. Praelio acriter commisso nostri egregie vincunt, multisque trucidatis, alios in turpem fugam conijciunt. Contigit ea Christianis victoria idibus Iulij. Eodem etiam tempore rex Balduinus Theodoram Emanuelis Constantino politani Imperatori in Ciliciam obuiam progressus, ob Cyprum vastatam eidem reconciliatur. Rex etiam Balduinus ad Imperatorem accedens benigne suscipitur, et multis munerib. exornatur. Postea Imperator et rex cum principe Antiochiam contendunt, et sum ma solennitate ac pompa suscepti fuerunt. Principibus orientis hoc pacto inuicem reconciliatis, quisque in suum regnum magna laetitia redijt.

Aliquanto post Noradinus Iconensis Soldani agros igne ferroque perdit. Hierosolymorum [note: Rainaldus Antiochiae princeps captus.] vero rex ea occasione Damascenum quoque agrum impune depopulatur, rebusque prospere confectis incolumem exercitum domum reduxit. Dum haec alibi fiunt, etiam Rainaldus Antiochenorum princeps suam ditionem extendere aut praedam aliquam comparare conatur. Itaque aulicorum quorundam impulsu fiedeles populos, inter Maresiam et Tulapum habitantes, aggreditur. Ibi enim Turcae praesidia occuparant, atque sub vrbana ab Armenijs, et Surianis Christianis tantum colebantur. Cum itaque longe lateque praedas ageret, atque reditum cum suis pararet, ab Alapiensi praefecto Megingedo, Noradino familiari, praelio superatur, et cum omni praeda intercipitur, princeps etiam Alapiam captiuus perductus, et a cunctis ludibrio habitus fuit. Contigit haec strages in loco Comi, inter Cressum et Mares, nono calenda. Decembris anno Balduini decimo octauo: postea Balduinus, populo petente, principatus administrationem in sese recepit, et omnes motus egregie compescuit.

Cum rex rebus foeliciter expeditis Hierosolymam redijsset, ecce Guido Stephanus [note: Balduinus rex a Iudaeo medico sublatus.] et Trisillus, Imperatoris Constantino politani legati, comparent, et suo Domino vxorem de regis consanguineis exoptant, atque literas offerunt. Rex itaque deliberatione habita sororem Comitis Tripolitani virginem illustrem, nomine Mellesendam, ei desponsandam offert. sed Imperator eandem respuit, atque Mariam Raimundi principis Antiocheni defuncti filiam, rege consentiente, vxorem duxit. Comes Tripolitanus id aegerrime tulit, atque per pyratas Imperatoris regiones mirum in modum afflixit. Matrim onio autem illo contracto Rex Antiochiae degebat, atque arcem Pontisferri super Orontem fluuium contra hostes restaurabat. Dum ibi moram traheret ante ingruentem hyemem (pro more) a Barac Iudaeo Tripolitani comitis Medico pillulas sumpsit, quibus venenum immixtum credebatur. nam pharmaci reliquum cani porrectum eundem enecuit. Itaque eo medicamento sumpto rex disenteria et febre simul corripitur: ac mox in hecticam febrim incidit. Propterea immensos dolores sentiens aerem mutauit, ac Tripolim peruenit. post menses aliquot Beryttum deportatus sacramenta sumpsit, atque hanc vitam cum aeterna beatitudine commutauit. Inde Hierosolymam perductus magno luctu maiorum sepulchro illatus est. Obijt is Idibus Februarij anno regni 24. aetatis 33. et salutis 1163. Ob eius mortem non amici tantum, sed et hostes doluerunt. Nam Noradinus cum ad hostiles irruptiones, dum regi exequiae pararentur, a suis instigaretur, dixisse fertur: Compatiendum et humane indulgendum est iusto eorum dolori, eo quod principem amiserint, qualem reliquus non habet orbis.

Cum Balduinus absque liberis decessisset, Amalricus eius frater viginti septem annorum, [note: Amalricus rex 6. Hierosolymis.] Ioppensis et Ascalonitanus comes, Clero et populo vniuerso, ex magnatibus vero paucis assentientib. substituitur atque 12. cal. Martij ab Amalrico Patriarcha coronatur. Antequam autem hoc fieret, a Ioanne Cardinale pontificis Alexandri legato

[note: 1164] coniugem, quae quarto gradu consanguinitatis enim attingebat, abiurare cogitur ea postea viro insigni Hugoni de Ibelim nupsiit. Confirmato Amalrico regno, Aegyptij omnium primi tributum pendere denegant. Itaque rex contra eosdem copias suas ordinumque militarium equites educens, cum Dargam Solthano praelium inijt, atque hostibus fugatis superior extitit. Illi autem, ne terrae suae maiora incommoda inferantur, ruptis Nili aggeribus aditum intercluserunt. Hac ratione rex victor magna laetitia, cum exercitu Hierosolymam reuertitur. Sequenti anno rex iterum a Dargam in Aegyptum cum copijs euocatur, vt ei contra Syraconum Noradini exercitus ducem suppetias ferat, qui Sanarum, expulsum Solthanum restituere, et Darganum sobio deijcere proposuerat Cum autem Dargam teloictus succubuisset, et Syraconus aliquot vrbes subiugaret, Almaricus sese Sanoro coniunxit. [note: Fortunae inconstantia.] et Syraconum Aegypto expulit.

Dum rex in Aegypto moram trahit, Noradini copiae, cum rerum suarum successu elatae sine maiori aliqua solicitudine cubarent, in finibus Tripolitanis misere ceduntur a Christianis. Noradinus e strato exiliens, relicto gladio et altero pede nudus, equo insidens fuga salutem quaesiuit: nostri vero spolijs ditati domum reuersi sunt. Huius expeditionis dux erat Gilbertus de Laci vir nobilis et in armis exercitatus. fratrum militiae templi in illis partibus praeceptor. Tantum autem fugae ignominiam Noradinus post ea deleturus vires reparat, vicinorum opem vnde cunque conquirit, et Arethusam oppidum corona militari cingit. Obsessis Antiochenus princeps Boamundus, Raimundus iunior comes Tripolitanus, Calam annus Ciliciae praeses, et Toros Armeniorum princeps, auxilia subministrant. quo cognito, hostes inde discedunt. Hos illi acrius gloriae cupidissimi insectantes, magnum sibi malum crearunt. Turcae enim locorum periti, cum insequentes palustribus quibusdam locis conclusi essent, magnam inter ipsos stragem edunt. Belli duces (quos diximus) omnes capiuntur, praeter Armeniorum principem; qui et pedem retraxerat, et hostes longius persequi caeteros fuerat dehortatus sedulo. Dehinc Noradinus ad praedictum oppidum reuersus, illud intra paucos dies expugnat, anno 1165. Post haec rerum successu et regis absentia fretus, Paneadensem vrbem petit, [note: Duodecim Templarij a rege suspensi.] eaque potitur, ciuibus libera discedendi potestate data.

Bello feliciter administrato rex ex Aegypto reuersus, et ab Antiochenis vocatus, vt afflictis et pene iam desperatis rebus opem ferat, eo mox cum Flaudrensi comite itineri se accingit, viris aliquot prudentibus regni administratione demandara. Exacto autem fere captiuitatis anno, princeps eorum regis studio liberatur, multo prius argento persoluto. Eadem tempestate Syraconus Noradini militiae princeps duas arces occupauit, quarum vna in Sydonensi agro, altera vltra Iordanem in Arabiae finibus sita erat. Erat haec Templarijs militibus credita, vt ea parte vim hostilem arcerent. Itaque rex iratus duodecim ipsorum, quos proditorum loco habebat, de patibulo suspendit, anno 1166. Aliquanto post Syraconus omni militia Saracenorum et Turcarum stipatus in Aegyptum descendit, vt totam illam prouinciam domino suo Noradino armis subijceret. Sanar Soldanus extremum sibi exitium intentari, seque tantae hostium multitudini imparem fore facile animaduertens, Hierosolymorum regem Amalricum in subsidium vocat, praeter annuum tributum quadraginta aureorum millia ei pollicens, si a tanto hoste se, et suos securum redderet.

[note: Syraconus a nostris victus.] Pactis vtrinque rite confirmatis, Amalricus cum Ioannitis ac Templarijs equitibus alijsque militibus suis illico arma induit, et Syraconum qui praecesserat, fortiter insequitur, ac tandem ad Nilum opposita castra locarunt. Syraconus enim cum suis flumen iam transierat. Mox Hierosolymitani exercitus pars ex nauigijs et trabibus (quorum magnam copiam regio illa subministrabat) pontem super Nilum extruit. Reliqua multitudo noctum nauigijs transportata, hostium cohortem, quae insulam Mahelech ditissimam occuparat, tricudat, et qui gladium effugerant aquis submerguntur. Ea clade Syraconus animo fractus, motis vniuersis castris in solitudinem quandam clam discedit. Rex relictis ad pontem custodibus, magno animo (licet militum numero longe inferior esset) cum suo exercitu et Aegyptio milite tubsequitur, ac in arenoso quodam loco hostem in acie stantem offendit. Itaque rex omnium primus in eam legionem cui ipse Syraconus praeerat, impetum fecit, ac tandem egregie prostrauit, ita vt dux in fugam conij ceretur. cum reliquis diu ancipiti Marte fuit dimicatum. Verum Christianorum virtute et isti in fugam conuersi sunt. Illi inter fugiendum forte in regis impedimenta incidunt, et mire saeuiunt. sicque factum, vt nostri victoria, illi vero amplissima praeda potiti fuerint. Tum etiam hostes fugientes Hugonem Caesareensem captiuum vna abduxerunt.

[note: Rex Alexandria vrbe potitur.] Syraconus ex fuga iterum suis collectis Alexandriam contendit, quem etiam ciues intra moenia recipiunt. Rex subsequens ad praeterlabentem Nilum castra tantum ponit, vt eos commeatu intercluderet: nam inde ciuibus alimenta adportabantur. Syraconus famem praesentiens, relicto ibi Saladino cum mille equitibus, ipse cum reliquo milite per solitudinem nocturnis temporibus excedit, et superiores Aegypti partes non sine maleficio peragrat. Hunc rex insectari cupiebat, sed ad Aegyptijs ducibus Alexandriae expugnationem maturandam consulentibus, retrahitur. Admotis itaque ad vrbem machinis muros turresque concutiunt. Ciues mercemonijs non armis assueti, caedium, vigiliarum, timoris famisque in primis pertaesi, hospites quos receperant eijcere statuunt. Saledinus ciuium

[note: 1167] animo perspecto, patruum Syraconum, vt rebus afflictis citissime opem ferat, reuocat, ciuesque, ne moram impatienter ferant, orat ac obsecrat. De hac re obsidentes certiores facti acrius instrant, hortos amoenissimos vastant, omnisque generis machinas ad expugnationem profuturas vrbi admouent, obsessosque vehementer vrgent. Syraconus opem laturus, cum ad pontem Nili nuper extructum Hugonem de Hybelim, qui ab Amalrico rege repudiatam vxorem duxerat, residere offenderat, animo frangitur et Hugonem Caesareensem captiuum sollicitat, vt ipso mediante pax vtrinque sanciatur. Itaque Hugonis iussu Arnolphus quidam nobilis, eodem praelio captus, regem adit, ac rem omnem ordine exponit. Placet cunctis Arnolphi consilium: vnde mox vrbs in obsessorum potestatem venit, atque Saladinus cum suis saluus dimittitur, tum etiam vtrinque omnes captiui restituuntur. Hinc factum, vt Syraconus relicta Aegypto ad suos reuersus sit. Rex etiam rebus ad hunc modum pacatis magna gloria victor ad suos remeauit, et 12 calend. septembris Ascalonem ingressus est, anno saluris 1167.

[note: Rex Tyri nuptias celebrat.] Cum rex domum reuersus esset maximo omnium applausu, nouo gaudio perfunditur. nam Mariam sponsam Ioannis Protosebsti filiam Constantinopoli sibi adductam, domi offendebat. Itaque quarto calenda. septembris Tyri regio apparatu nuptias ad Aegyptum inuadendam promissa fuerunt. Nam Amalricus anno quinto regni sui Aegyptiorum oppulentia extimulatus, regno bellum inferre proposuit, quod hoc praetextus titulo ornabatur, quasi Soldanus Aegypti contra datam fidem Noradini foedus atque amicitiam expeteret: sed reuera belli fax primaria erat Gerbertus cognomento Ascalit magister domus hospitalis Ioannitarum. Is enim cum rege pepigit, vt victoria adepta sibi atque ordini suo vrbs Belbeis (quae olim Pelusium dicta fuit) cum vniuersa circumia cente regione, in perpetuum cederet. Erat is vir magnanimus, et quadam liberalitate donandiprodigus.

[note: Gerbertus magister Ioannitarum exercitum alit.] Pacto eo cum rege firmato, Gerbertus omnes thesauros hospitalis domus exposuit atque infinitam pecuniam vndiquaque mutuo sumpsit, ac militibus erogauit. dicitur enim bello illo infeliciter administrato, quod tanto aere domum grauarit, vt vix inquam sese inde liberare potuerit, sed officio cesserit, administrationique renuntiarit, ac centum millibus aureorum domum obligatam reliquerit. Fratres tamen militiae templi amico Aegyptiorum regno vim inferre recusarunt, atque regem sequi noluerunt. Mense itaque octobri exercitus in Aegyptum contendunt, ac transcurso heremo dierum decem Pelusium veniunt, eam vrbem intra triduum expugnant, ac sine sexus aetatisque respectu ciues iugulant, aut vinculis constringunt, hocque modo haec vrbs, ratione pacti initi, hospitalarijs custodienda et inhabitanda traditur. Postea vrbs Cahere a nostris obsideri coepta: praeterea classis Hierosolymitana Tapium ciuitatem diripit. interea Sanar Solthanus Amalrico auri cupidissimo vicies centena millia promittit. mox etiam centena millia soluit, qui bus filium et nepotem Pelusij captos redemit, pro reliqui etiam intra paucos dies soluendo duos nepotes dat obsides. Caeterum solutionem studio de die in diem differt, quo omne Aegyptum robur cogi, et Turcicum auxilium interim aduolare posset. At cum iam Syraconus imminere diceretur, Amalricus rex partem exercitus Pelusij reliquit, atque cum reliquis hosti obuiam processit. sed ab ea via qua hostis proficiscebatur aberrauit, sicque Syraconus Turcarum dux cum suis copijs in Aegyptum peruenit. Itaque Amalricus duorum exercituum multitudine territus, Pelusium redijt, atque praesidiarijs militibus receptis, versus Syriam tendit: sicque maximo sumptu Hospitaliariorum haec expeditio in nihilum abijt.

[note: Saladinus Aegypto potitur.] Syraconus autem iam (quod superiore expeditione tentauerat) assequendi tempus et occasionem offerri optatissimam facile perspiciens, ad Cairum castra locat, atque se amicum egregie simulat. Soldanus hospitem summa beneuolentia excipit, ac eum saepius inuisit, sed tandem iussu Syraconi cum visendi gratia veniret a militibus occiditur, sicque Syraconus voti sui compassos eficitur, atque per

[note: 1170] Calypham Aegypti Soldanus designatur, sed vix anno vno exacto, e rebus humanis excedit. Huic Saladinus fratris filius surro gatus, qui Calypham summum Aegypti gubernatorem claua interimit, omnemque eius progeniem penitus excindere statuit. Thesauros etiam Aegyptiorum militibus suis distribuit, atque ad bella Christianis inferenda multo alacriores reddidit.

[note: Legati in occidentem missi.] Illa itaque in Aegyptum expeditione rex et Hospitalarij, non tam Aegyptijs quam regno Hierosolymitano, magnum malum crearunt. Commercia enim mutua interciderunt, et quod maius erat, Noradino acerrimo hosti terra marique loca sancta pro arbitrio (nemine resistere valente) infestandi amplissima fenestra aperta. nec vllam ille occasionem neglexit. Rebus itaque omnibus ad interitum tendentibus, ad occidentis principes communi consilio legati mittuntur, Amalricus patriarcha, Ernestus Caesariensis Archiepiscopus, et Vuilhelmus praesul Acconensis. Sed oborta tempestare subitanea vix naufragium euandentes post triduum reuertuntur. Eae postea partes Friderico Tyrensi Archiepiscopo, et Ioanni Pandeadensi Episcopo demandantur. sed hoc Lutetiae Parisiorum defuncto, Tyrensis post biennium infecto negotio domum redijt, quae quidem res Christianis in Syria magnum terrorem incussit.

[note: Damiata frustra a Christianis obsessa.] Interea Constantino politanus anno 1169 (vt promiserat) copias ad bellum Aegyptiacum subministrat, quae centum et quinquaginta nauibus vectae ad Tyrum appellunt, ac praeterea alias sexaginta ad commeatum portandum paratas. Amalricus quoque omnem ex vniuerso regno militem, ipsosque militares equitum ordines cogit. Hoc modo dispositis regni negotijs, 18 calend. octobris Graecis coniunctis Ascalona soluunt. Nec etiam pedestris exercitus exiguus erat. Itaque in Aegyptum delati, magno conatu Damiatam obsident: sed frustra in eius oppugnatione vterque exercitus desudat, ciuibus et Turcico praesidio fortiter moenia vrbis tutantibus. Fame insuper Graeca classis premebatur maxima. et oppidani repletum quoddam nauigium aridis lignis ersarmentis succendunt, ac flumine et vento secundo in classem oppugnantium immittunt, quo stratagemate quinque naues in fauillas redactae sunt: tandem pace vtrinque facta ab obsidione discessum est. Rex cum equestri quidem comitatu saluus ad patrios lares regreditur, ex classe vero paucissimae nauiculae seruatae sunt: reliqua nauigia mare fere absorbuit. Aestate sequente magnus terraemotus in Syria extitit, qui Gabulum, Laodiceam, Tripolim, Tyrum, et multas alias vrbes misere concussit, magna inhabitantium calamitate.

[note: Saladinus Palestinam vastat.] Saladinus Aegypti princeps sub finem anni 1170 Palaestinam formidabili bello petit, et Daron oppidum expugnat, arx tamen salua mansit, in quam ciues vrbe amissa sese receperant: ex regijs etiam copijs, quae obsessis suppetias laturae aduenerant, plurimi caeduntur. Victoria hac comparata Saladinus in regnum suum redijt, nec vlterius progredi voluit, licet tantus eius exercitus fuerit, quantum terra sancta hactenus nunquam viderat: soli enim quadraginta millia equitum fuisse perhibentur. Cum autem rex magnum periculum quod regno imminebat praesentiret, sequenti anno cum Hospitalarijs quibusdam Constantinopolim ad Imperatorem Graecum profectus est, vt cum eo consilia conferret, ac subsidia contra infideles imploraret. Proceres etiam aliquot regni ad principes occidentis ablegauit, vt rebus Christianorum in Syria fluctuantibus subuenirent. rex Constantinopoli summa humanitate exceptus, atque spe plenus liberaliter dimissus fuit, qui etiam secundis ventis 17 calend. Iulij apud Sydonem cum suis incolumis applicuit. Sequenti etiam anno Fridericus Tyrensis praesul cum alijs proceribus re infecta ex partibus Occidentis in Syriam reuersi sunt.

[note: Armenia Turcis coniuncta.] Interea Thorus Armeniorum princeps fata fungitur, atque Thomas ex sorore nepos, procerum regni suffragio rebus potitur. At Melier frater Thori assumptis Noradino Turcis nepotem eiecit, sibique regnum contra aequitatem arripuit. Ipse enim Christianus existens sese Turcis coniunxit, atqueeorum amicitiam deinsemper coluit, maximo nostrorum detrimento: statim enim potestatem consecutus

[note: 1172] fratribus militiae Templi quicquid in Cilicia habebant abstulit, et toto ducatu exclusit, licet prius in ipsorum ordine frater extiterit. Christianos etiam hincinde captos Turcis vendidit. Itaque Antiochenus princeps eidem bellum mouit, cui etiam rex cum suis auxilio venit. Cum autem Saladinus interim Petram secundae Arabiae Metropolim obsedisset, rex eo properans obsidionem soluit. sicque totum illud bellum absque memorabili aliquo facto in nihilum abijt.

[note: Mons regalis tentatus.] Anno postea 1172 Saladinus castrum trans Iordanem munitissimum (quod Mons regalis dicitur) tentauit. Itaque rex regni viribus congregatis, ei in solitudinem vsque obuiam processit. Cumitaque Turcis rex minime succederent, Saladinus ab incoepto destitit, atque in Aegyptum redijt. Anno etiam sequenti denuo omnem prouinciam trans Iordanem depopulatur. eodem fere tempote Raimundus Tripolitanus comes octauo captiuitatis suae anno e vinculis liberatur, octoginta millibus aureorum promissis, pro solutionis etiam fide obsides dati. Rex eundem liberaliter suscepit, atque comitatum quem hactenus defenderat, restituit, partem etiam solutionis magna clementia munerauit.

[note: Assysinorum secta a Templarijs abalienata.] Dum haec alibi fiunt Assysinorum secta (quae in Phoenice prouincia circa Tyrum habitabat, atque hactenus Saracenorum religionem professa erat) ad Christianorum religionem animum adiecit. Itaque legatos ad regem miserunt, petentes, si fratres Militiae Templi suis hominibus tributum annuum duorum millium florenorum remitterent, quod fidem Christianorum amplecti, atque illis subsidium ferre cupiant. Rex eo nuntio laetus, legatos benigne accepit, atque tandem ad ordinis magistrum Ottonen de Sancto Amando Tripolis existentem misit, pollicendo, si aliter fieri non possit, quod ex aerario suo quotannis eam summam pendêre fratribus statuerit. Dum hoc modo Bohadellae legationis princeps pergit, subito a Gualthero de Maisnilio alijsque Templarijs ad id ordinatis, in itinere cum socijs occiditmque. Rex ira percitus ab Ottone magistro ordinis petit, vt sceleris authores exhibeantur, et pro merito grauiter puniantur. Cum autem impetrare nihil potuerat, apud Sydonem regni Comitia habuit, ac tandem ordinis magistrum cum quibusdam alijs Templarijs Tyri in carcerem conijci iussit. Mox etiam sese apud Assysinorum Templi milites animo inuicem abalienarentur. id quod postea Christianis et regno Hierosolymitano plurimum obfuit, et ad interitum perduxit.

[note: Noradinus Turca et Amalricus rex mortui.] Paulo post Noradinus strenuus Turcarum princeps obijt, anno regni suo vicesimo nono. Itaque rex Almaricus mox Paneadem vrbem obsedit ac recuperare statuit. sed defuncti principis vidua, certa pecuniae summa expensa, et viginti equitib. ex carcere emissis, regis animum placauit, ita vt soluta obsidione inde discesserit. Dimissis autem copijs, cum familiari comitatu Tyberiadem peruenit, vbi etiam disenteria in aestate laborare coepit. Inde morbum metuens per Nazereth et Neapolim equo insidens Hierosolymam redijt. Ibi valetudine ingrauescente, febre quoque correptus fuit. Cumque grauiter per aliquot dies afflictaretur, medicos accersiri iussit, instanter petens, vt aliqua decoctiuncula aluum soluerent. Id cum negarent, iussit omnem euentum sibi imputari. sumpta potiuncula, atque alui obstructione soluta, videbatur melius esse. antequam vero corpus exhaustum cibo refici posset, febrisque solita recurreret, in fata concessit. mortuus autem fuit quinto idus Iulij, regni eius anno duodecimo, aetatis tricesimo octauo, atque salutis 1173. Is magno luctu iuxta fratrem ante locum caluariae sepultus fuit. Rex enim erat prudens et fortis, adeoque ad regni gubernacula idoneus, vt dignus fuerit, cui diuturnior aetas contingere potuerit.

[note: Balduinus 4 rex septimus Hierosolymorum.] Balduinus quartus Amalrici filius, anno aetatis decimo tertio, Hierosolymorum septimus rex a proceribus regni electus, atque ab Amalrico patriarcha in Templo, quarto post pattis obitum die Idibus Iulij, diademate regio coronatus fuit. Erat is ex Agnere prognatus, quam pater ob consanguinitatis quartum gradum repudiarat, vt prius diximus. Eodem tempore Alexander 3 pontificem, Fridericus Barbarossa Imp. occidentis, Manuelis Imperatorem orientis agebat. In Gallia regnabat Ludouic. in Anglia Heinricus,

[note: 1173.] n Sicilia Vuilhelmus 2. Praeerat tum Antiochenis Boamundus principis Raimundi filius Tripolitanis vero Raymundus iunior, senioris Raimundi Comitis filius. Cum autem Balduinus elephantiasi correptus esset atque ob aetem grauissima regni negotio administrare non posset, Milo quidem de Planci homo superbus et arrogans primas sibi partes vendicabat. Verum is non multo post a sicarijs, quos [note: Saladinus Damascum occupat.] aemuli subornarant Accone occiditur, eius dignitate postea Raimundus Trypolitanus comes, cunctis primotum suffragantibus exornatur.

Noradinus Namascenorum princeps qui eodem fere tempore obijt, reliquit Melesalam impuberem filium regni haeredem. Huius imperium magnates detrectantes, Saladinum Aegypti princip em, qui Syracono patruo successerat, clam vocant, eique vrbem produnt. Post haec idem Coelesyriam petens, Heliopoli, Emissa, et Caesarea magna nullo cum labore potitur. Ardebat animus regni et gloriae cupiditate, ideoque Melesalam omnino eiectum volebat, et vt toti Orienti imperaret manibus pedibusque laborabat. Sed Melesalam euerti et Orientis opes Aegyptijs coniungi minus e re Hierosolymorum erat. Itaque Tripolitanus regni administrator cum copijs et militarium ordinum equitibus hosti obijciuntur. Cotobedus etiam Parthorum princeps pupilli cuius res agebatur, patruus, aliquot turmas equitum in subsidium mittit. sed illi ad Alapiam, vbi se Melesala continebat, misere caeduntur. Saladinus quoque Tripolitanum placat, obsidibus suis gratis illi restitutis, quos hactenus in Emissa retinuerat. Alij etiam regni proceres acceptis muneribus arma deposuerunt, [note: Emanuel Graecorum Imperator a Turcis victus.] et domum reuersi sunt. Aliquanto post et Rainaldus Antiochenus ac Ioscelinus Edissanus multo auro ex vinculis liberantur.

Dum haec in Syria fiunt, Manuel Imperator Constantino politanus ad Iconium a Turcarum Soldano acie superatur, multis suorum procerum occisis aut captis. Paulo post etiam anno tertio Balduini circa octobris initium Vuilhelmus Marchio de Montisferrato a regni principibus vocatus ad Sidonem applicuit, atque regis sororem vxorem duxit, acceptis dotis nomine Ascalone et loppe maritimis vrbibis. Verum is post medium annum Ascalone in morbum incidit, quo etiam in Iunio Hospitalis, magna pompta terrae mandatum est. Sequenti anno Philippus Flandriae comes apud Acconem applicuit, et postea Hierosolymam peruenit. Hunc rex summa humanitate excepit, atque consilio procerum regni inprimis vero magistrorum Hospitalis et Templi, administrationem totius regni obtulit. Aderant et Constrantinopolitani Imperatoris legati. Flandrus autem hanc prouinciam renuit, atque sese orandi non regnandi gratia venisse callide asseruit. Postea tractatum est de expeditione in Aegyptum, sed Flandro tergiuersante negotium non successit, praesertim cum et Tripolitano et Hospitalarijs haec expeditio minus placeret. Itaque Flandrus sacris locis conspectis sese Comiti Tripolitano, Bohemundo, atque Hospitalarijs et Templarijs coniunxit, ac circa Emissam et Caesaream magnam, hostium agros libere depopulantur. Saladinus enim de expeditione in Aegyptum edoctus [note: Saladinus a Christianis acie victus.] omnes militiae ciues eo contulerat. Postea Arethusam vrbem obsident et grauiter oppugnant, quam Saladinus solam Melesalae, omni regno exuto, reliquerat.

Dum haec circa Antiochiam aguntur, Saladinus rei praeclare gerendae occasionem sibi offerrri ratus, regnum Hierosolymitanum inuadere ac occupare statuit. Itaque Rex Balduinus de hostium aduentu praemonitus, vocato qui supererat milite, Ascalonem contendit. Interea Barbarus, infinita eum comitante multitudine, in Christianam terram delatus agros populatur, pecora abigit, caedem miserorum facit, vicos villasque succendit, et haud procul ad Ascalone tentproa fogot/ Ascalonitis praelium detrectantibus ipse ferocior factus est. Qui autem tum Hierosolymis remanserant de fuga, si qua euadere liceret, cogitabant. Diffusis ergo hinc inde praedandi gratia hostibus, Rex militem clam Ascalone educit, vt inopinantem Saladinum oppreneret: nec eum spes fefellit. Nam expedito prius diuino auxilio in hostem impetum facit. ac cum aequo aliquandiu pugnatum esset certamine, tandem

[note: 1175] victoria ad regem inclinat, Saladino cum suis fugam arripente. pugnae dies erat 25. Nouemb. anno 1177. Diuinitus hanc victoriam contigisse ex pugnantium multitudine impari constat: Saladinus enim circiter equitum viginti sex millia, Balduinus autem vix quadringentos cum paucis peditibus habuit: continuis etiam imbribus hostis impeditus, suos ex fuga colligere non potuit, praeterea fame et frigo re maxima hostium multitudo absumpta est. Verum oppugnatores Christiani obhyemis inclementiam quoque infecta re ab Arethusa vrbe discesserunt. Rex etiam cum suis victor et triumphans Hierosolymam redijt atque muros vrbis, in multis locis collapsos, ex hostium spolijs piorumque contributione restituit.

Saladinus postea acceptam hanc cladem vlturus, saepius in Christianorum regiones [note: Christiani victores caeduntur] hostiles impetus fecit, atque inprimis Sydoniensem agrum grauiter afflixit. Rex ergo arma cum suis corripiens hostem reprimere tentauit, atque partem exercitus eius praedam agentem in fugam egit. Saladinus de suorum clade edoctus, subi to aduolat, et spolia omni metu seposito diuidentes obruit, plurimosque trucidat. Otto militiae templi magister, et Hugo de Tyberiade Tripolitani comitis priuignus capiuntur. Tripolitanus cum paucis Tyrum peruenit, Rex autem cum fidis quibusdam fugam arripuit, atque incolumis euasit. Saladinus ea victoria parta, arcem quandam munitam, quam rex ad Iordani ripam priori anno aedificarat, atque templarijs cum circumiacenti regione custodiendam tradiderat, obsidet ac vi expugnat. Quicunque ibi depraehensi, aut trucidati aut in captiuitatem abducti fuerunt. Paulo post Petrus de Cortiniaco regis Francorum Ludouici frater cum multis nobilibus in Syriam venerunt, quorum aduentu nostri diuersis casib. territi, denuo recreati fuerunt, sperantes horum ope potenti hosti sese resistere, suamque ditionem conseruare posse. Mox etiam cum Saladino pax ad tempus sancita fuit.

[note: Tripolitani comitis pax cum Turcis.] Cum hoc modo Saladinus Damascenam prouinciam pacasset, exercitum suum contra Tripolitanum comitem eduxit, atque eius ditionem vastauit. mox etiam sese in oppidum Achis recepit, atque commodam occasionem cum nostris confligendi expectauit. Eo tempore fratres Militiae Templi arces suas quas in ijs locis possidebant, firmauerant, atque indies obsidionem a hoste timebant. Idem et fratribus Hospitalarijs accidit, qui contenti erant oppida sua contra hostes defendere, et opportunitate data Barbaros vagantes persequi. Nam Saladinus sese medium inter Tripolitanum et militiae ordines magnis copijs locarat. Classis quoque eius subito aduenies insulam Ardum occuparat. Id cum comes percepisset, atque maiora metueret, cum hoste pacem inijt. sicque Saladinus in partes Damascenas redijt. Eodem tempore Manuel Graecorum imperator obijt, atque Alexius filius in Imperio successit.

[note: Turbae circa Antiochiam] Interea magnae turbae circa Antiochiam exortae, Boamundus enim princeps Theodoram Imperatoris Constantino politani neptem vxorem suam reiecerat, atque Sibyllam pellicem assumpserat. Cum etiam admissum crimen obijceretur, ira percitus locorum praesules officio semouit ac sua ditione expulit. Itaque vicissim ipsi eundem excommunicarunt, atuqe sacerdotibus interdixerunt, ne vel viuis sacramenta, vel defunctis sepulturas concederent. Hunc etiam factum vt multi procerum ab eo recesserint, inter quos Rainaldus mansuetus extitit, qui exclusos praesules ad se in munitam arcem recepit, ac benigne hospita praebuit. Cum itaque rex Balduinus hosce motus intellexisset, atque maiora pericula, quae Christianis imminerent, praesensisset, honesta legatione huiusmodi tumultus compescere, ac discordes animos iterum reconcilia re statuit. Itaque Rainaldus de Castellione (qui aliquando princeps Antiochenus fuerat atque Boemundum educauerat) praeterea Rogerus de Moris Ioannitarum equitum magister, ac Arnoldus de Troge magister militiae Templi in eam prouinciam missi, vt scandalum admissum tollerent, ac partes dissidentes componerent. Illi primi ad Laodiceam conueniunt atque Boamundo principi et patriarchae Antiochiae diem constituunt. Tnade res ita est composita, vt Boamund. pellicem dimitteret, atque clerus iterum ad diuina officia rediret. Verum haec compositio non fuit diuturna: nam princeps ad prioractagitia redijt, atque multos procerum ditione sua expulit qui a Rupino Armeniorum principe humaniter

[note: 1178] exceptis fuerunt. Paulo post etiam Melesula Noradini filius obijt, atque Alapiam cum reliqua ditione, cognato suo Hezedin Mussulae dmmo vi testamenti attribuit et haeredem fecit, ne Saladinus (qui tum Aegypti regnum pacabat) totam Damascenorum prouinciam subiugaret. Is etiam illico cum copijs aduolauit, atque Alapiam obtinuit.

[note: Latini Constantinopoli eiecti.] Hoc modo aliquandiu ab exteris hostibus pax Christianis in terra sancta fuerat, praesertim ijs qui in regno Hierosolymitano habitabant. Saladinus enim cum rege Balduino pacem seruabat, cum Damascenorum regio quae integrum fere quinquennium nulla pluuia rigata fuerat, omni alimentorum genere destitueretur. Verum domestici motus, quos regij amici ciebant, tranquillitatem illam diuturnam esse non sunt passi: nam Tripolitanus comes, cui regni administratio demandata fueerat, Hierosolymam versus iter faciens, et Biblij subsistens, aemulis apud regem eum traducentibus, quasi regni diadema appeteret, non sine dedecore pedem referre iubetur. Eius rei authores primarij erant regis mater mulier importuna, et eiusdem frater regius Senescalus, qui absente comite aegrotum regem pro suo libitu ducebant. At regni principes magnarum calamitatum telam inde facile texi posse animaduertentes, illis inuitis comitem multo cum labore reuocant, et regi conciliant. Atque hoc modo discordiae fomes iterum sopitus fuit. Eodem tempore magna quoque rerum mntatio Constantinopoli facta. Cum enim Manuel fato functus esset (qui Latinis plurimum fauebat, atque honesta Imperij officia committebat) ac Alexius filius successisset, Andronicus patruelis eius contra Latinos turbas excitauit, atque officijs depositis etiam vrbe vi expulit. Id quod nostris in Syria plurimum obfuit. accidit id anno salutis 1179.

[note: Christiani Saladinum praelio superant.] Saladinus affulgente iterum belli gerendi commoda occasione, paci contra foedus initum renuntiat, et conuocatis copijs ex Aegypto Damascum redire constituit: rex Balduinus aduentu hostitum cognito et ipse regni robur vniuersum cogit, ac hosti, quem ad mare mortuum aduenturum putabat, occurrere parat, et iuxta veterem quandam vrbem, cui Petra deserti nomen (in secunda Arabia sitam) castra ponit: sed Saladinus ab itinere instituto deflexerat, et in terram regis delatus, ad Montem regalem arcem munitam, quae a militaribus ordinibus defendebatur, tentoria fixit. Aberant autem a se inuicem vterque exercitus itinere trium dierum: interea Turcici satrapae qui circa Damascum, Bostrum, Emissamque degebant, cum eo loci regnum Hierosolymitanum defensoribus destitutum viderent, Iordanem transeunt Galileae partes depraedantur, et Buriam castellum, ad radices montis Tabor situm, haud procul ab vrbe Naim, praeter ciuium opinionem corona cingunt, et intra paucos dies expugnant. Caedes ibi plurimorum facta, et quingenti circiter in uinculis ab ducti sunt. Saladinus vero cum ad Montem regalem militem ex continuis itineribus fessum non sine incolarum maleficio refecisset, nemine obstante Damascum vsque peruenit. Eo mox omnem Damasceni regni vocat militem, qui Aegyptijs coniunctus terram sanctam ingreditur. Barbarus exercitus ad viginti milliae aestimabatur. Balduinus in extremis rerum angustijs constitutus erat, praesertim cum Tripolitanus comes acuta febre decumbebat. Verum Hospitalarijs illum animantibus cum septingentis equitibus fortiter ad hostem, ad Frobolet vicum residentem, procedit. Ibidem praelio inito Christiani superiores extiterunt, hostis enim nostrorum fortitudine territus fuga salutem quaesiuit. Veruntamen gladio et calore solis intensissimo maxima eorum pars interijt. Postea Saladinus iterum Damascum magnis itineribus contendit.

[note: Berythus urbs frustra obsessa.] Quum Saladino hac via res minus prospere successisset, alia aggreditur, et ex Aegypto classem vocat, eandemque ad Berythensem vrbem, quam oppugnare proposuerat, appellere iubet. Itaque illa ad calendas Augusti aduolat. Saladinus etiam pedestres copias adduxit, ac terra marique vrbem indefesso studio tentauit. Praeterea Saladini frater qui interim Aegyptiorum regno praeerat, Darum nouissimam regni Hierosolymitanis in finibus Aegypti vrbem depopulatur. Balduinus ergo procerum consilio adhibito periculiosiori morbo, quo cum Berythenses conflictabantur,

[note: 1180.] medalam adhibendam statuit. nam vtrunque hostem simul reprimere vires non sufficiebant. Ergo Tyrum cum exercitu profectus, classem triginta trium nauium adornare iubet: res etiam intra dies septem mira celeritate perficitur. Dum haec Tyri aguntur, Saladinus, cum forte excubitores intercepissent nuncium literarum fasciculum ad obsessos deferentem (quibus vt vrbem strenue tuerentur, monebantur) facta ipsis certa spe de auxilio ferendo, obsidionem soluit. Itaque rex de hostium abitu certior factus Sephorum redijt.

[note: Rex vastat Damascenum agrum.] Saladinus autem gloriae ac longe lateque dominandi libidine supra modum ardens, in Mesopotamiam bellum transfert, et Euphrate transmisso, Edessam, Carram et alias quam plures ciuitates Mussulae domino subiectas, partim auro partim vi expugnat: ex Hierosolymitanus commodam hosti damna inferendi occasionem arripiens, Damascenum agrum hostili animo depopulatur, Patriarcha, qui crucis lignum exercitui praeferebat, simul eunte. Re autem faeliciter gesta, pedem referunt. facta sunt haec mense octobri ann. 1180. Cumque extero bello Saladinus implicitus diutius abesset, denuo communi consilio in Damascenorum fines mense decembri eiusdem anni fit impetus. Vicinae etiam villae Bostro vrbi per Tripolitanum comitem amentis spoliantur, ac incolae abiguntur. Rex autem alia via cum maiorib. copijs incedens, nulli loco, nullisque hominib. in hostium agro parcit, sed cum ipsam vrbem Damascum attigisset, regressus est Tyrum, vbi etiam D. Natalem diem magno gaudio cum Christianis celebrauit: postea Hierosolymam redijt, atque primorib. regni conuentum habuit de tributo exigendo, vt Barbarorum irruptionibus maturê cum iusto exercitu occurrere posset. nam de centum Bizantijs nummis singuli Bizantij numerabantur in omnibus regni locis.

[note: Alapia Turcis cessit.] Ex Mesopotamia Saladinus victor reuersus, recta Alapiam contendit, quae totius regni robur putabatur, quamque ipse auidissime expetebat. Eam itaque obsidione cingit, vrbis d. Samare et alijs quibusdam oppidis (vt per legatos inscijs ciuibus petierat) donatus, hosti eam tradidit. Tanto rerum successu Saladini, sacrae terrae principes in angustias coguntur, et clam militem colligunt, quo vicino hosti, si necessitas forte exigeret, resistere valerent. Tum etiam Antiochenus princeps Tarsum, Ciliciae primae Metropolim, (quam a Graecis receperat) Rupino Armeniorum Satrapae vendidit. Videbat enim quod in tanta Saladini propinquitate eandem, etiam magnis sumptib. et periculis, ob locorum distantiam defendere vix poterat. Eodem tempore rex Balduinus Nazarethae in febrim incidit, et elephantiacus morbus indies magis magisque ingrauescebat. De vita itaque ipse desperans Guidonem Lusignanum, cui nuper sororem viduam desponderat, comitem Ioppensem et Ascalonitanum, praesente matre et patriarcha, militariumque ordinum Magistris, regni procuratorem constituit, salua sibi regia dignitate retentaque Hierosolyma, cum redditibus 10 millium aureorum annuatim soluendorum. Iurasse tamen Guidonem regi fertur, quod eo viuente ad coronam non aspiraret, nec oppida aut arces aliquot a regno abalienaret.

[note: Discordia Christianorum obest.] Cum interea Saladinus nonnihil a belli laborib. respirasset, in terram sanctam iterum mouet, multa castella effringit, damnaque inhabitatorib. infinita infert. Christianorum exercitus ad Sephorianum fontem considet, cui Pisani, Genuenses, Veneti, Longobardi et alij sese coniunxerant, cum hyeme instante a nauigatione prohiberentur. Aberat vix vno miliari hostis, vnde vrbium vicinarum habitatores metu percussi intra moenia se continebant, minusque commeatu Castrenses iuuabant, ita vt fame in Christianorum exercitu laboratum fuerit. Ac licet sacris militibus saepius commoda daretur occasio cum hoste confligendi, praesertim cum clarissimos duces, et inter eos Hiericum Louaniae in Belgia principem, secum haberent, tamen odio contra Guidonem regni procuratorem concepto, praelium detrectarunt, quamuis semper alij praetextus adferrentur. Itaque hostes, cum per multos dies circa Iordanem libere praedas egissent, illaesi ad sua redierunt: id quod hactenus ijs locis nunquam contigit. Nostri vero iterum ad fontem Sephorianum regressi, hostis consilia explorabant.

[note: 1181.] Vix autem elapso vno mense redijt Saladinus, machinis bellicis, quae ad vrbium facerent [note: Balduinuss. puer rex Hierosolymis.] expugnationem, ijsque fortissimis et plurib. instructus, ac perlustratis trans Iordanem locis, Petracensem vrbem, dum nuptias parat Hemfredus cum regis sorore, obsidet: rex obsessis mittit auxilio Tripolitanum comitem, quem repudiato Guidone, regni procuratorem iterum ordinarat. Huius fortitudinem Saladinus pertimescens, obsidionem soluit, cum iam integrum mensem eos duriter pressisset. Caeterum antequam ad hoc bellum iretur, rex infirmus Balduinum nepotem suum ex sorore Sybilla, annorum quinque puerum in regno successorem, de communi principum consilio, denominat. Tum etiam Tripolitanum comitem regni gubernatorem designat. factum est id die 20. Nouemb. anno 1183. Sybilla illa Vuilhelmo iuniori Montisferrati Marchioni per 3 menses fuerat matrimonio iuncta, ipsoque post in fata concedente, ex eo hunc Balduinum filium posthumum progenuit, illaque deinde Guidoni nupsi, Hanc autem regis constitutionem Guido aegerrime tulit, adque vrbem suam Ascalonem accessit. Cum itaque Patriarcha atque Hospitalis et Templi magistri imminentia pericula ex hac contentione praesentirent, in vrbe Acconensi, vbi rex principum conuentum agebat, ad regem accedunt, atque supplices petunt, vt Guidonem in gratiam recipiat, quo maiora regni incommoda praecaueantur. Nihil autem efficientes, alijs non expectatis, ex conuentu discedunt, ita vt de mittendis egatis ad principes occidentis nihil certi constitui potuerit.

Ex eo tempore regnum Hierosolymitanum semper in pieus ruere coepit. In rege emm Balduino [note: Magistrior dinum militarium in occidentem legati missi.] qui et corpore et consilio ob infirmitatem parum valebat, fere nulla erat spes, in rege puero adhuc minor, qui ob aetatem immaturam tantae dignitatis onus ferre non poterat: Guidonis etiam et Raimundi Tripolitani simultates regni rebus plurimum obstabant: praeterea idem comes Tripolitanus cum Barbaro amicitiam nimis suspectam contraxerat, ita vt rex cogitaret ipsum tanquam Christianae reipub. hostem decernendum. Itaque Balduinus solis Vuilhelmi Tyri Archiepisc. et vtriusque ordinis equitum magistrorum consilio vtebatur, qui censebant ab occidentis principib. Christianis per legatos auxilia petenda. Consilio ergo procerum regni congregato, Heraclius patriarcha Hierosolymitanus, Rogerius de Molins octauus Ioannitarum, et Arnoldum Templariorum equitum magistri legati electi, qui ad Lucium 3 pontificem Rom. Fridericum Impp, Philippum Galliae, et Heinricum ANgliae reges accederent, et vt rebus afflictis in oriente succurrerent, ardentib. votis impetrarent. Legati suam operam pollicentes ex portu Acconensi soluerunt, et faelici nauigatione in Italiam traiecerunt. Cum autem eo tempore magnae turbae inter Lucium pontificem, et ciues essetn ortae propterea quod ipse Consularem dignitatem abrogare statuisset, legati aliquandiu apud Vuilhelmum Siciliae regem permanserunt, atque tandem ad Concilium Veronense peruenerunt.

[note: 1183.] Ibidem legati magna diligentia in praesentia Pontificis et Imperatoris petitonem [note: Balduinus rex moerore obijt.] Christianorum Orientalium proposuerunt, atque omnes principes attentos habuerunt. Legatis auditis pontifex author fuit, vt ijdem in Galliam tenderent, atque Philippo persuaderent vt et ipse cum copijs in Asiam traijceret. Id enim si fieret, alios Christianorum principes promptissimos futuros. In eo itinere Arnoldus Templariorum magister obijt, atque reliqui duo cum comitatu Lutetiam peruenerunt. Rebus ibidem faeliciter peractis, spe pleni in Angliam traijciunt, postea quoque bellici apparatus colligerentur, quo sequenti aestate expeditio contra Barbaros in Orientem fieret. Itaque legati primo Veronam, postea in Siciliam, et tandem Hierosolymam reuersi sunt. Sed paulo post simultates inter pontificem et Imperatorem recruduerunt, atque crudele bellum inter Gallum et Anglum inchoatum: quinetiam Vuilhelmus Siciliae rex Graeciae oram vastauit. Mox quoque Lucius Papa moritur, atque Vrbanus 3. in eius locum eligitur, qui ob plurimas turbas in Occidente motas Turbanus dictus fuit. Hisque de causis coepta illa in Orientem expeditio omissa fuit. Id cum rex per literas amicorum cognouisset, moerore et angustia magis, quam dolore aut acerbitate morbi extinctus est, vir nulli regum vel animi fortitudine vel laborum patientia postponendus: obijt 16. die Maij anno regni 12. aetatis 25. salutis 1185. Cadauer eius magno luctu in regum Mausoleo iuxta Caluariae locum reconditum fuit.

[note: Balduinus 5. rex Hierosolymorum veneno tollitur.] Rege sepulto, Balduino 5. adhuc puero existenti regnum confirmatur. Tum autem scintillae quae iam sub cineribus latuerant in magnum incendium exiuerunt. Raimundus enim Tripolitanus comes omnem regni administrationem ac regis pueri Balduini tutelam sibi integram deberi contendit, atque a proceribus regni in publicis comitijs fere obtinuit: Sybilla defuncti regis soror et viuentis pueri regis mater Guidonem maritum suum instigat, vt competitori Tripolitano nullo modo cedat. Guido etiam quod volebat, minis a regni proceribus extorquet. Verum septem mensibus lapsis Balduinus rex puer quoque obijt, atque ad auunculum suum sepultus fuit. ferebatur autem tum vulgo quod a matre lento veneno, regni cipiditate, sublatus fuerit. Eius etiam obitum mater non prius aperuit, quam ab Heraclio patriarcha alijsque proceribus regni impetrarit, vt Guido maritus rex declararetur. Cum etiam Gerardus Ridefordius Templi magister Coronam et reliqua regni insignia apud se custodiret, ingenti pecunia accepta reddidit, atque vt Guido statim coronaretur author fuit: hac ratione factum, vt vnon eodemque die Balduini exuuiae terrae mandarentur, atque Guido rex coronaretur. Hunc etiam eius conatum Bonifacius Montisferrati Marchio, qui tum cum non contemnenda militum manu in Syriam venerat, plurimum adiuuit.

[note: Guido rex Hierosolymis.] Cum hoc modo Guidoni regnum aliquo modo esset confirmatum, atque Tripolitanus videret se omni spe regni decidisse, ira exaestuans, omnem lapidem mouere coepit vt Guidoni rebus obsistere posset. Saladinus animum aegrotum et regnandi cupidum magis impellit, eique suam operam addixit. Id officij genus Raimundus auide arripuit. Fata enim regnum Hierosolymitanum appetebant, et ad miserabilem ruinam trahebant, praesertim cum populus regi atque templarijs esset infensissimus, quasi iura regni pecunia vendidissent, atque sacra profanis passimmiscerent. Itaque Saladinus foedus cum Tripolitano inijt, ac missis passim nuntijs, Turcas, Saracenos ac Aegyptios arma capessere hortatur, vtendum enim occasione hac maxima nimirum discordia Christianorum principum, expraeda etiam diuitias pollicetur amplissimas. Vrbs Acconensis locus constitutus, in quo omnes copiae conuenirent. Itaque ex omnibus locis religionis odio et spe praedae, quam Saladinus omnem promiserat, tantus exercitus conuolauit ex omnib. Barbarorum locis, vt ad 50. millia equitum, et infinitus numerus peditum conueniret, quibus etiam per Hierosolymi tanorum fines tutum iter non patebat, Tripolitanus comes per Tyberiadis, Nazarethanum, et Gallileae agrum saluos deducit.

[note: Hospitalariorum insignis de Turcis victoria.] Copijs Barbarorum omnibus congregatis, Saladinus vrbem Acconam (quae et Ptolomais dicitur) primo obsidere atque bellicis machinis oppugnare statuit. Erat autem haec vrbs iam dudum a regibus Hierosolymitanis militarium oridnis equitibus Hospitalarijs et Templarijs tradita, vt ijs in partibus rempublicam Christianam fortiter contra Barbaros irrumpentes defenderent, atque eam vrbem conserua rent. Itaque fama huius belli euulgata, omnes suas viros eo contulerant, armis et commeatu communierant, magistris ipsis ordinum praesentibus. Cum autem Saladinus timeret ne et Guido nouus rex cum suis copijs aduentaret, atque ordinum Magistris succurreret, statuit vrbem ipsam oppugnare et in suam potestatem redigere, omnibus incolis interfectis. Itaque die primo Maij constituto, Barbari omni genere telorum et machinarum in vrbem impetum faciunt, atque per scalas vrbis moenia superare contnedunt, idque ea hora cum Christiani in templo rebus diuinis vacare statuerant. Verum Christiani fortiter turtes et moenia defendebant, atque Barbaros magno clamore ascendentes praecipites deijciebant. Cum hoc modo ad moenia pugnaretur, ordinum Magistri cum selecta equitum manu per auersam portam erumpunt, castra hostium inuadunt, ac obuios quosque obtruncant. cadentium ploratus ad aerem attollitur, atque funestam cladem Barbaris ad moenia pugnantibus denunciat. Mox etiam nostri a tergo oppugnantes vrbem inuadunt ac omnia prosternunt: itaque Saladinus castrorum clade attonitus, oppugnatione omissa, ingruenti hosti occurrit et praelium cruentum inijt. Pugnabat etiam Tripolitanus pro Barbaris, sed habitu mutato et facie sucata, qui Volonum manu in omne scelus promptissima per medias acies in Magistrorum cohortes irrupit, idque potissimum odio Templarij ordinis. Cum autem is in diuerso loco pugnaret, in Ioannitarum magistrum incidit, atque eundem viriliter resistentem equo deiecit, qui etiam armorum onere oppressus, et multitudine hostiem insi antium obtritus interijt. Id cum Ioannitae sensissent, dolore et ira perciti hostem loco pellunt, atque strenue pugnando Christianis egregiam victoriam, sed sibi cruentam ac luctuosam, cempararunt,

[note: 1187.] fortissimi enim quique cum suo magistro occubuerunt. In hoc praelio ex Turcis ad quindecim millia perierunt, alij sibi fuga vitam conseruarunt: contigit haec memorabilis victoria Christianis calendis Maij anno 1187.

[note: Raymundi proditione Christiani vincuntur.] Cum Saladinus vi nihil praeclari contra Christiano sagere posset, rem dolo aggrediendam censuit. Itaque author est Tripolitano vt amicitiam cum rege simulet: placet viro consilium, moxque regis per legatos amicitiam ambit. Ex composito quoque Barbarus, omissa Accone, Tyberiadem quae Tripolitano parebat oppugnare statuit. Vnde Tripolitanus a rege et militiae sacrae ordinibus auxilium petijt, consilio itaque habito Christianorum vires per Asiam congregantur, quibus se etiam Tripolitanus coniunxit. Mille 500. equites, et 15. millia peditum aestimabantur. At hostium exercitus equitum 120. millibus, peditum vero 160. millibus constabat. Ad subleuandam igitur Tyberiadis obsidionem profecti, ad Sophoritanum fontem castra ponunt: in itinere mox obuium hostem habuerunt, qui in singulas occasiones intentus, commodissimis quibusque locis regios arcendos statuebat. Itaque 4. Nonas Iulij atrox pugna caepta, quam etiam, omnib. solis ardore fessis, nox tandem diremit. Postridie praelium restauratur in quo Barbari, Tripolitani proditione et turpi ex acie fuga, superiores extiterunt. Cum Guidone rege Gerardus Templi magister ac Bonificius Montis ferrati Marchio viui in hostium potestatem peruenerunt. Omnes hoc praelio Christianorum orientalium vires conciderunt. Templarij etiam et Hospitalarij omnes, quos Barbarus miles ceperat, cum fugere nollent, misere trucidati sunt: hinc etiam factum vt multi nostrorum sese Hospitalarios aut Templarios profiterentur vt martirij gloria de hoste triumpharent. Rainaldus etiam Castellio, qui saepius Barbaros fuderat, cum ad Tyrannum duceretur, ab eodem gladio per iugulum adacto obtruncatus fuit.

[note: Ptolomais hosti cessit.] Prodita hac ratione a Raimundo re Christiana, caetera omnia Barbaro prona fuerunt. Ptolemaide enim, Biblio, et Berytho spontanea deditione potitus est. in deditione Saladinus victor mitis ac liberalis erat, nec religionis Christianae quenquam, praeter Latinos, vrbibus excedere iubebat, modo aequo cum caeteris iure viuere, ac tributum conferre pollicerentur. Calamitatem praeteritam et futuram multa praecesserunt prodigia, crebri horrendique terrae motus, venti atroces, solis defectus, grandines frequentes instar oui anserini, mare redundans aestu solito maiore. Regis etiam cubiculario praegrandis aquila 7. iacula vnguib. vncis gestans, et Christianorum copias circumuolitans per quietem visa, quae humanam vocem aedebat, Vae Hierosolymis: Accedebat vita sacerdotum dissoluta, ac plebis obrutae scelerib. mali mores. nec etiam patriarcha Heraclius integre vixisse traditur. Cum itaque hostis tota regionem, quae inter Sidonem et Ascalonem ad mare sita est, praeter Tyrum intra mensem occupasset, exercitum ad Ascalonem vrbem admouit, atque tandem per 9. dies frustra oppugnauit.

[note: Hierosolyma a Saladino occupata.] Dum autem Barbarus timeret ne obsessorum virtus victoriae suae cursum impediret, deliberatione habita, discessit, atque recta Hierosolymam sanctam vrbem et regni caput petijt. Mox etiam legatos in vrbem misit, atque vt sese et fortumas dederent ciuibus consuluit, verum legati infecta re discesserunt. Itaque vrbem obsedit, et per 14. dies omni genere machinarum oppugnauit. Cum autem ciues viderent regni vires ac milita res ordines proxima pugna maiori parte occubuisse, nec ab exteris vlla subsidia subuenire posse, certis conditionibus vrbs Saladino tradita, nimirum vt ciuibus vel manere vel incolumes cum fasciculis, quos singuli humeris ferre possent, abire liceret. Latinis tamen ad habitandum vrbs negata, atque Syris, Graecis, Armenis, Iacobitis, Georgianis, et Nestorianis stationes designatae. Incidit haec calamitas in sextum Nonarum octobris anno salutis 1187. cum Christiani eam per vndenonaginta annos inhabitassent. Mox etiam Latini parentes cum liberis, nobiles cum plebeis magno luctu vrbe excesserunt, atque Tripolim, Tyrum, aut Antiochiam petierunt, quae solae tres vrbes in hisce tumultibus Christianis saluae permanserunt,

[note: 1187.] omni circumiacenti ditione in solitudinem quandam redacta. Deinde etiam Turcae Hierosolymam ingressi Templum Domini prophanarunt, atque aqua rosacea lotum suae superstitioni dedicarunt, reliqua equorum habitatione facta, solum Dominicae resurrectionis phanum a Surianis ingenti auro redemptum. Hanc calamitatem Tripolitanus etiam auxit, atque miseram Christianorum gentem exulantem copijs suis aggressus dissipauit, ac crudeliter omnibus sarcinis spoliauit, ita vt plurimi fame et frigore perierint. Paulo post tamen etiam Tripolitanus nocte quadam in cubili suo mortuus inuentus, atque (vt Vincentius refert) circumcisus, quod defectionis non modo a rege Guidone, sed etiam a Christiana religione euidens fuit argumentum. Perierunt in hisce turbis vltra viginti millia Christianorum.

[note: Saladinus ad Tyrum castris exutus.] Exinde Saladinus iterum Ascalonem obsidione cingit, atque omni genere machinarum expugnare contendit: cum autem ciues fortiter resisterent, atque subsidia Christianorum aduentare dicerentur, aequas pacis conditiones obtulit, atque omnis generis humanitatis officia pollicitus fuit: itaque decima die obsidionis vrbem occupauit, quae propugnatoribus fere erat vacua. Inter pacis conditiones erant vt Guido rex cum Gerardo Templariorum magistro ex captiuitate liberarentur, atque incolae cum omni suppellectile ad Christianos migrare possent. Postea quoque Tripolim tentauit, sed infecta re inde discessit, atque vrbis cura Antiocheno principi commissa fuit. Inde ad Tyri oppugnationem Saladinus cum exercitu progressus, eo sese Conradus Marchio Montiferrati Graecorum nauibus vectus contulerat, atque Christianis exulibus vndiquaque concurrentibus, ciuium hortatu, eandem vrbem munierat et contra Barbaros fortiter defendere statuerat. Cum ergo Saladinus signo dato vrbem horribili clamore oppugnaret, Christiani magno animo restiterunt, atque plurimos a moenibus praecipitarunt. Margaritus etiam classis Siciliae praetor hostium naues, quas vndiquaque collegerunt, incendit ac dissipauit. Itaque Saladinus cum a fronte et tergo peteretur, metu territus, obsidionem soluit, atque castris exutus fuit, quae etiam a nostris direpta fuerunt.

[note: Antiochia Turcis prodita.] Paucis diebus transactis Saladinus copijs restauratis in Antiochenum agrum duxit, atque viros et oppida misere vastans, omnia in potestatem redegit, sola vrbe Antiochia excepta. Cum autem videret aperto Marte id uix fieri posse, proditione rem tentandam existimauit. nec spe falsus fuit. Patriarcha enim largitionibus corruptus arcem vrbis prodidit atque praesidium Turcarum recepit postea quoque vrbs occupata: ciuibus potestas oblata ibidem in pristino statu permanendi, siue ad alia loca migrandi. Factum est id anno nonagesimo, postquam a Boemundo principe in manus Chrisianorum peruenerat. Fama amissae inclytae huius vrbis non modo Orientales sed etiam Occidentales Christianos plurimum deterruit, atque Vrbanum 3. Pontificem eo adegit, vt in itinere ad Venetos Ferrariae moerore substiterit, et febre correptus mortuus fuerit. Huic successit Greg. eius nominis octauus. Cum autem ipse bellum inter Pisanos et Genuenses componere cuperet, vt rebus Hierosolymitanis Christiani coniunctis viribus succurrerent, die 60. pontificatus quoque Pisis decessit, atque Clementem tertium successorem suffragantibus plerisque habuit.

Vt ergo Clemens in Gregorij locum, ita et eius solicitudines subijt, atque cunctantes [note: Orientales Christiani ab occidentalibus auxilia impetrant.] principes instigauit. Aderant etiam ex terra sancta legati, nimirum Heraclius Patriarcha Vuilhelmus Tyri Archiepiscopus et militarium ordinum magistri. Illi Rauennam primo peruenerunt atque Ottoni Archiepiscopo persuaserunt, vt sacrae militiae nomen daret, idem etiam Hugbaldo Lanfranco Pisano praesuli persuadent, qui Reipublicae Pisanae classi, quae 50. triremib. constabat, praeficitur, vt etiam Rauennas Venetorum nauibus: hisce etiam Genuenses accesserunt. postea per alpes in Galliam transgressi sunt, Heinrico Pontificis legato eos comitante. Philippus Galliae rex, atque Heinricus Angliae in Vellocassibus conueniunt atque Tyrensis praesulis eloquentia persuasi, militiam sacram professi sunt, atque crucem belli tessaram susceperunt. Hisce sese Otto Burgundiae dux adiunxit. Frisones quoque et Dani quinquaginta triremi classe, atque Flandri 37 subsecuti sunt. Syriae Legati postea

[note: 1188] Germaniam peragrant atque efficiunt vt Fridericus Barbarossa inuictus Romanorum Imperator vna cum filio Friderico Sueuiae, Bertholdo Morauiae, Hermanno Badensium, Lupoldo Austriae ducibus crucem assumpserint. Hisce sese Cameracensis, Rothomagensis, Vesontinus, Tarantasianus, MOnasteriensis, Osnabrugensis, Misnensis Herbipolensis, et Veronensis praesules cum innumeris alijs Comitibus et nobilibus ex varijs prouincijs coniunxerunt. Bela etiam rex Vngariae, ne sacrum bellum impediret, pontifice adhortante, cum Venetis duorum annorum inducias ineunt. Vuilhelmus quoque Siciliae rex mare a Pyratis pacatum reddidit, atque ex Sicilia et Apulia Christianis annonam suppeditauit.

[note: Hospitales S. Ioannis opibus aucti.] Cum autem eodem tempore passim virtus Hospitalariorum et Templariorum fratrum per Europam praedicaretur, vt qui soli hactenus Barbaris restitissent, atque plerique pro religione Christiana fortiter pugnando occubuissent, multi comitum et nobilium eos ordines professi sunt, atque paterna bona Testamento aedlto ipsis attribuerunt, quo infidelibus perpetuo resistere, atque vbicunque locorum essent, Christianam religionem pro sua virili tueri bona accesserunt, quibus etiamnum vtuntur et fruuntur. Tum etiam in Gallia decretum, vt omnes qui domi, siue Ecclesiastici siue politici essent, permanerent, suarum rerum decimas penderent quas Saladini decimas vocarunt. In Anglia quoque Portoria, vectigalia, et praefecturae oppignoratae aut venditae, vt expeditio haec rectius procederet. In Germania tantus fuit apparatus, vt Imperator sexcenta millia fortissimorum virorum secum perduxisse feratur. Horum tessera in armis vestibusque depicta fuit. circuluscum cruce imposita, quo Symbolo Iesum Christum dominum nostrum crucifixum toti terrarum orbi praeesse debere indicare voluerunt. Huiusmodi tamen bellici apparatus non eodem tempore, sed ob alia incidentia negotia, paulatim et post successionem a principibus suscepti fuerant.

[note: Christiant Ptolomaidam obsident.] Saladinus occidentalium apparatu cognito Guidonem regem, quem contra fidem Ascalonensib. datam per annum adhuc in vincuiis detinuerat, dimittit, accepto ab eo iuramento, nunquam se regni ius armis prosecuturum aut vindicaturum. Ea vero ratione exteros milites placatum iri sperabat. Sed Pontifex atque Patres censuerunt hosti hac in re fidem seruandam non esse, cum Saladinus regem diutius quam conuenerat, captiuum retinuisset. Postea Guido nomine tumens, sese Tyrum contulit. Verum a ciuibus excluditur, Conradus enim Montisferrati Marchio, Graecorum nauibus aduectus, Tyrum, ciuibus orantibus et in verba eius iurantibus, defendendam susceperat, hostemque inde Saladinum fortiter repulerat. Guido itaque collecta vndique manu Ptolomaidam corona cingit, Christianis in Syria dispersis vndique ad ipsum confluentibus. Superuenerunt etiam paulatim Crucesignatorum ex occidente copiae, atque primo Venetorum et Pisanorum classis. Iacobus etiam Auienus cum Brabantinis, Danis, Frisijs, Holandis et Flandris in Siciliam per fretum Gaditanum, ingressus, apud Messanam soluunt, atque primo Affricanis, qui Hispaniam saepius depopulabantur, bellum faciunt, Syluina ipsorum vrbe die quadragesima expugnata. Illi cum tardius in Asiam venerunt, sese Guidonis copijs ad Ptolomaidam coniungunt.

[note: Dubio Marte ad Acconem pugnatur.] Cum hoc modo Ptolomais grauiter a Christianis vrgeretur, Saladinus copijs vndique comparatis obsessos liberare, et Christianos depellere statuit. Itaque a septentrione impetu facto multos nostrorum prosternit et obtruncat. Verum Frisonum fortitudine repulsus, receptui cecinit. Interea ex Gallia et Germania subinde noui milites cum Bertholdo zaringiae principe et Alberto Hapspurgensi comite in castra venerunt. Mox etiam Saladinus cum instructo exercitu redijt, atque nostros ad pugnam prouocauit. Ab initio res Christiana superior erat, sed timore subito orto fuga subsecuta, nisi etiam Gaufredus regis frater cum hospitalarijs, qui ad castrorum custodiam relicti fuerant, hostem intrepide inuasissent, atque in fugam egissent, ingens clades accepta fuisset. Perierunt tamen duo millia Christianorum, cum Gerardo Templariorum magistro.

[note: 1189] Postea Saladinus ex Alexandria classem aduocauit, atque vrbi obsessae milites, arma ac annonam vi intulit. Itaque oppidani ferociores facti in nostros erumpebant atque in opprobrium, imaginem curcifixi in muro erectam flagellabant. Barbari etiam, fretum occupantes, annonam omnem et peregrinos aduenientes intercipiebant ita vt maxima fames in Christianorum castris oborta fuerit, nisi etiam Heinricus Campaniae Comes fortuito cum sua gente aduenisset, atque nostris animum reddidisset Christiani obsidionem vrbis reliquissent. Hoc modo tam Barbari quam nostri sesquianno in obsidione peracto, sub pellibus hyemis saeuitiam et imbres perpetuos ferebant, ac veris initium et Christianorum principum aduentum expectabant.

Interea Christianorum principes ab obsidionem Acconensem nouas discordias [note: Principum disciordia ob regium titulum.] alere coeperunt. Cum enim Guidonis vxor Sybilla ac quatuor eius liberi mortui essent, Hemfredus de Torono, cui olim Balduinus sororem Isabellam desponsarat, regni titulos vsurpare cupiebat, praesertim cum Henricus Campaniae comes et aliqui procerum ei astipularentur. idem et Conradus Montisferratensis Comes petebat, qui Tyrum vnicum Christianorum refugium in sua potestare habebat. Haec trium virorum contentio cum Christianis in obsidione periculosissima esset, primates regni tandem statuerunt, vt regius titulus apud Guidonem permaneret, qui prius electus ac publice coronatus fuerat. quod autem summam contentionis pertineret, iudicium Imperatoris Friderici expectandum, qui iam in itinere cum suis copijs esse dicebatur. sicque discordia illa principum sopita fuit. postea statim oppugnatio coepta atque scalae muris admotae, machinaeque adiunctae: verum eae ab hostibus demolitae et incensae, magno nostrorum luctu. Hostes successu elati die ascensionis Domini vrbe erumpunt atque castra inuadunt. cum autem nostri milites resist erent, in vrbem repulsi sunt. Veronensium virtus tum maxime apprauit, qui fugientem Barbarum in vrbem insecuti: verum instantium multitudine premissi pro muris suspensi fuerunt Interea Saladinus cum classe Aegyptia appropinquat, vt suos obsidione liberet, et nostros propulset. Itaque Christiani illi obuiam pergunt, atque crudele certamen terra marique ineunt, tandem etiam victoriam cruentam nostri obtinuerunt. Tanta autem ad Ptolomaidam Barbari clade affecti, eorumque vires adeo fractae sunt, vt nec terra nec mari in Christianos aliquid moliri tum amplius fuerint ausi: atrocissima haec pugna in Calendas Iulij anni 1189 incidit.

[note: Friderici imperatoris in Syria expeditio.] Eodem fere tempore Fridericus Imperator ciuilibus bellis compositis cum Germaniae principibus Norinbergiae Comitia celebrauit, atque vt omnes copiae Ratisbonae illico conuenirent statuit, vt expeditio in Syriam contra Barbaros susciperetur. postea instructis nauib. Vuiennam descendit, atque Lupoldum Austriae marchionem in consortium belli secum abduxit. Deinde Budam peruenit atque Belae eius nominis tertij regis Vngariae filiam Friderico filio o suo Sueuiae duci despondet. Itaque annonae copiam etiter tutum habuit. Inde Bulgaria et Tracia emensus atque aliquoties insidias passus, Constantinopolim cum suis peruenit. Ibi quidem magnifice ab Isacio Angelo Graecorum impetatore susceptus fuit. Cum autem Graecis tanti imperatoris potentia suspecta esset, illico suadere incipiunt vt Bosphoro traiecto in Asiam festinaret, antequam Christiana respublica grauius aliquid a Turcis pateretur. Itaque Fridericus obsidibus acceptis mare transijt, ac in Lycaoniam peruenit. Cum autem Iconienses Turcae ei vias occludere molirentur, eos maxima clade affecit, Iconiumque expugnauit et militibus direipiendam concessit, memor iniuriarum quas olim Conradus patruus ibidem a Solthano acceperat. Postea in Ciliciam progressus, intellexit Saracenorum magnum numerum Tauri montis fauces insedisse, ac transitum negare. Praemissis itaque quibusdam copijs in eos impetum facere, atque paulatim recedendo in planitiem insequentes hostes

[note: 1190] traducere iussit. consiliumque processit. Ibi enim Saraceni circundati, atque trueidati fuerunt.

[note: Imperatoris successus.] Ad Philomelam deinde vrbem peruenit, quam Soldanus omni genere armorum communierat. Cum etiam Imperator vrbis deditionem per legatos peteret, ciues, iure gentium violato, legatos interficiunt, ac portis apertis nostris occurrunt: verum magna clade in vrbem repelluntur. Postea vrbs oppugnatur, et portis effractis dirigitur, et in cineres redigitur, omnibus incolis interfectis. Deinde Armeniam minorem intrat, ac vrbem Melitenem expugnat. Cum autem Saraceni ingenti exercitu in subsidium vrbis venissent, eos pugna aggressus egregie vicit, ad ducenta millia interemit, ac omnia vicina loca in potestatem redegit. Hac Friderici fortuna vicini Reguli permoti ingentibusque donis missis, amicitiam eius ineunt, foedera firmant, et in verba eius iurant. In Comagenam inde progressus, Saphadinum Saladini filium ingenti exercitu obuiam habuit, eundem ergo aggressus fortiter vicit, ac in fugam coniecit. dum autem cedentibus instat, praealtum fluuium Sarum quem nunc Selephium vocant, inexplorato vado transmittere conatur, atque equo offendente, iam grauis aetate Iapsus est. Equo autem natatu ad citimam ripam reuerso, aquis fere suffocatum Imperatorem et stapedi inhaerentem ita affecit, vt inter manus suorum vix respirare atque oculis in coelum intentis haec verba effari potuerit: O per omnia laudandus Deus, qui vt per aquam in hunc mundum natum peccatorem regenerauit, eundem per aquam sceleribus purgatum, ad aeternam vitam recipere dignatur: Acciper Iesu Christe spiritum meum.

[note: Fridericus victoriae interitus.] His dictis atque nutu faciei suis valedictis expiranit, magno totius reipublicae Christianae luctu et detrimento. Saladinus enim victorem appropinquantem adeo exhorruit, vt non modo Syriam relinquere, sed etiam de Aegypto sollicitus ad Cayrum sese conferre statuerit: loca etiam omnia per quae Imperator transiturus erat, deripere et excindere, prouincias flamma depopulari, Biblium, Berithum, Sidonem, et Laodiceam muris nudari iussit. Perijt autem Fridericus Barbarossa anno aetatis suae 70, Imperij 38, salutis nostrae 1190 quarto idus Iunij. Corpus eius in exercitu Christianorum mansit, ac postea in Tyrensi ecclesia regio funere conditum fuit.

[note: Turcae et Saraceni a Christianis victi.] Friderico Imperatore hoc modo extincto, paternum principatum omnium principum suffragio Fridericus eius filius dux Sueuiae suscepit. Is primo legatos ad Guidonem regem Ptolomaidam trasmisit, atque de rerum suarum statu certiorem reddidit, eosdem etiam vicissim explorare iussit, quo loco res apud Christianos sint constitutae. Vix autem legati castris egressi erant, ipsi Saraceni Imperatoris morte audita, Christianorum copias interitum Friderici lugentes, ex improuiso obruere atque insignem cladem inferre appropinquarant. sed equorum hinnitu et armorum fragore consilium proditum minus feliciter successit. Prima dimicatio circa Austriacorum tentoria oritur: mox etiam Sueui, Saxones, et Franci valida manu hostem irrumpentem aggrediuntur, ita vt ancipiti marte diu pugnaretur. Tandem Barbari fortuna inclinante sparsim per agros fugam ineunt, hostem nostri segnius insecuti, cum et moeror et lassitudo res impediret. Igitur signo dato ad castra redierunt. postea hostea circumiacentem regionem vastant, et annonam corrumpunt, vt fame grauissima nostri laborare coeperint. Superueniunt etiam Guidonis regis Legati qui Fridericum properare, adque obsidionem Acconensem venire iubent, antequam clade ingenti Christiani ibidem afficerentur. Cum autem exercitus fame et morbis confectus esset, Fridericus Antiochiam accessit, atque vrbe recepta a ciuibus Christianis benigne milites refecti fuerunt. Per quindecim dies ibi in otio existentes, Fridericus arma reficere iussit, vt Christianis ad Acconem succurrere possent. Id cum coepissent, grauissima pestis seuijt atque indies optimos quosque milites sustulit, ita vt princeps vrbem relinquere, aerem mutare, atque in vicinis vrbi locis consistere coactus fuerit.

[note: 1109] Cum Fridericus exercitum ad triginta milia passuum ab [note: Theutonicorum militum B. Mariae ordo confirmatus.] vrbe transtulisset, Bremenses et Lubecenses quidam aegrotorum, qui hinc inde dispersi iacebant, miserti, vela nauibus, quibus nuper aduenerant detrahunt, ac ex his tentoria conficiunt. In eadem aegrotantes milites adducunt, victum exhibent, et morbis medicinam per viros idoneos impartiuntm, ita vt plurimi his pietatis operibus pristinae valetudini resptuerentur. Fridericus exercitus dux, viris illis collaudatis, Conrado Herbopolensi praesuli atque Adolpho Holsatiae comiti mandat, vt in vicinis oppidis huiusmodi pijs viris domicilia constituantur, quibus exercendae pietatis amplior facultas daretur, ac ne sumptibus exhausti institutum intermittere cogerentur, ex aerario suo ipsis menstruum stipendium decernit. Hac principis liberalitate illi pijs operibus ita inclauerunt, vt Fridericus per legatos Heinricum fratrem, ad Romanum Imperium iam euectum, oraret, quod apud Pontificem intercederet, vt viri illi pij aliqua familia sacrata censerentur. Celestinus ad preces Imperatoris institutum probat, atque insigni quodam titulo exornare cupit. Cum autem compensset iam olim, post recuperatam a Christianis Hierosolymam, Theutonicum quendam extitisse, qui aduentantibus peregrinis ex proprijs aedibus Xenodochium constituerit, atque omnis generis hospitalitatis officia exercuerit, ita vt multi Germani haud ignobili loco nati voluntariam militiam ibidem elegerint, atque cum Hospitalarijs et Templarijs fortiter contra Barbaros pugnarint, factum est vt linguae similitudinem considerarit, atque candidum illis amictum cum atra cruce assignauerit. Nomen etiam pontifex militum beatae Mariae virginis domus Theutonicorum dedit, barbamque alere iussit. Insuper et id concessit, vt soli Germani ex nobili stirpe prognati in eum ordinem sublegi possint. Quibus etiam fas sit supremum magistrum et principem ex suo ordine eligendi. Suffragijs ergo initis Heinricus a Valpot rei militaris peritissimus primus magister electus fuit anno 1190. qui ordini per decenium praefuit, atque Ottonem a Kerpen successorem habuit. Euaserunt hi postea in magnam frequentiam et potentiam, regiae non inferiorem, donec tandem rebus in Syria deploratis cum Hermanno a Saltza ordinis eius magistro 4 sub Friderico secundo Caesare, in Germaniam redierint, atque Prussiam sibi subiecerint, vt suo loco fusius ostendetur.

Dum hoc modo exercitus ad Antiochiam piorum virorum opere reficeretur. [note: Friderici Sueuiae ducis de Turcis victoria.] Fridericus percepit Dodequinum, quem Saladinus copijs ex Aegypto accitis praefecerat, magnis itineribus aduentare. Itaque Fridericus ordine facto et Aquilis explicatis hostis obuiam progreditur, parentis funere in media acie collocato. Cum exercitus conuenissent, Dodequinus cum viginti millibus Turcarum pugnam inire coepit: praelium tum maximum et dubium fuit, victoria modo huc modo illuc inclinante, nostri enim virtute, sed Barbari numero praeualebant. Iam peditis nostri prima acie pulsi, in secunda laborabant, tum Fridericus paternae virtutis memor, equitum cuneo facto, in aduersam hostium aciem irrumpit, idque tanto impetu, vt hostis perculsus loco moueretur. Mox etima Lupoldus Austrius pulsis terrorem addit, ac pedites reducit, qui Turcas equis confossis ad terram deijciant. Tandem hostis in fugam coniectus nostris victoriam reliquit. Caesa sunt hostium eo die quatuor millia, mille capti cum quindecim signis militaribus. Victor Fridericus in vlteriorem Coelosyriam profectus, Laodiceam seditone laborantem et ad Ismaelitas inclinantem, pacat. Berythum quoque nullo labore subigit, atque alijs plurimis Syriacis vrbibus potitus est, quae prius Latinis paruerant, et postea ad Saracenos defecerant. Tyrum postea delatus, patri regia pompa funus facit. Cum autem de suo aduentu ad Acconam Guidonem per legatos monuisset, Monteferratensis iuuenis in occursum classe missus, vt equitem ac peditem nauibus impositum

[note: 1190] adueheret. Sicque Fridericus tandem regijs castris illatus magna gratulatione cum suis ab omnibus Christianis susceptus fuit.

[note: Ptolomais oppugnata.] Eo tempore Monferratensis longe alium castrorum aspectum inuenit, quam discedens reliquerat. Turcae enim per portam Septentrionalem eruperant, et in milites hospitalarios S. Ioannis, qui primum locum tenebant, impetum fecerant, multisque in locis ignem in castra coniecerant, sed equites nostri per aliam castroum portam egressi a lateribus hostem aggrediuntur: perruptaque eius acie posteriores ad vrbem fugant, postea quoque redeuntes ad vallum a tergo Barbaros trucidant. Vnde et illi qui in castris remanserant animis resumptis confertim in hostes feruntur, ac praecipites extra vallum adigunt in fossam, qui cum ad suos redire conarentur ab equitibus excepti conficiebantur. Hanc hostium proteruiam cum Fridericus percepisset, inquit, Ecquid Conrade inulta haec relinquemus? Itaque Consilio habito corona vrbem circundandam decernunt, singulisque stationes designatae: Pisanis et Templarijs maritima concessa, quibus et rex cum suis additus. Pons Beli fluminis ac loca omnia, quae eundem ac praesulis aulam interiacent Sueuo commendantur: Veneti, Genuenses, et Hospitalarij, reliqua ad Raimundi aedes vsque occupant: Phrisij, Flandri, et Holandi alteram partem quae ad mare vergebat assumpserunt. Ex omni etiam natione optimiquique ad castrorum custodiam relicta. Cum miles scalas muris iniecerat, et per mille vulnera ad summum tendebat, Saladinus ex improuiso castra irrumpit, ita vt omnia tumultu replerentur.

[note: Austriaca insignia mutata.] In eo tumultu stationarij primum hostis impetum audacter excipiunt, sed vbi, pluribus amissis, impares se hosti vident, pedem referre incipiunt. igitur loco pulsi, Turcae aliquot tentoria diripiunt, signa auferunt, et ignem inijciunt, caesis ex nostris centum et amplius. Fridericus anxius animo, cum oppugnatio parum procedeet, et sui in castris laborarent, acies reuocat, et ad castra proficiscitur. At Saracenus imparem se ratus, conuersis signis sibi fuga consuluit. In eo ardore pugnandi Saladinus fere oppressus fuit, ac aegre se subduxit. acta haec pridie idus octobris

[note: 1190] fuerunt. Excursiones deinde frequentes a nostris factae, et praedae comparandae gratia saepius pugnatum. Interea noui Proceres militiam sacram professi semper accedebant, ita vt nostris numero auctis fames augeretur, aemulatio etiam Regis et Montferratensis accessit, quae rem omnem saepius impediebat. Nihilominus tamen omnes eius temporis authores (qui ipsi rebus gestis interfuerunt) fatentur in ea oppugnatione Germanos praeclaram suam virtutem declarasse, et saepius moeniorum coronam ascendisse, Turcis ad nomen Germanorum expauescentibus: nisi etiam aliorum negligentia obstitisset, vrbs fere capta fuisset. Nam occupata turre quadam Austriae princeps in repugnantem hostem fortiter pugnabat, ac reliquos vt sequerentur summis clamoribus admonebat. cum autem timore perculsi tardarent, atque multi suorum caderent, de turri in mare praecipitem se dare coactus est, hoc modo totus sanguine suffusus, cingulo tenus duntaxat, quod album corpus intersecabat, incolumis sese ad Christianos recepit. Vnde etiam Fridericus exuentu, totius exercitus suffragio, noua illi insignia, rubro et albo coloribus distincta perpetuo concessit. Cum hoc modo Fridericus ad Ptolomaidem nihil intermisit quod ad prudentis ducis et strenui militis officium pertinere videretur, lue in castris orta, moritur atque magno luctu in Tyro iuxta patrem sepelitur. Ab eo etiam tempore Christiani sese in castris continebant, nec aliquid praeclari contra Turcas moliri audebant, licet saepius ab ijsdem ab pugnandum inuitarentur, sed consilio inito regum Galliae et Angliae aduentum expectandum decreuerunt.

[note: Richardus Anglus Cyprum occupat.] Cum hoc modo ad Ptolomaidam decertatur, Philippus Gallus et Heinricus Anglus, qui sacram militiam ante biennium professi fuerant, bello inter sese decertarunt, ac Christianae reipublicae plurimum obfuerunt. mortuo autem Heinrico, Richardus successor cum Franco pacem inijt, atque classe parata vterque in Syriam expeditionem instituit, anno 1190 circiter calend. Iulij. Philippus postea et Richardus ad Messanam in Siciliam perueniunt: ibi iterum simultatibus inter reges ortis per hyemem manserunt, varijsque coeli tempestatibus non modicum territi fuerunt. Vere autem ineunte cum iam tricesimus tertius mensis obsidionis ageretur, Francus ex Sicilia soluit, et foelici nauigatione in Syriam delatus, tandem in castra peruenit, ac veluti coelo demissus ab omnibus exceptus fuit. Paucis interiectis diebus et Anglus subsecutus, sed in grauissimam maris tempestatem subito incidit: ita vt quaedam nauium submersae, quaedam disiectae et concussae ac paucae integrae permanserint. Vi maris superata in Cyprum insulam peruenit, atque ab incolis portu summa inhumanitate prohibitus fuit. Tantae rei indignitate Rex permotus vim adhibuit, atque virtute portum intrauit. Inde terram longe lateque populatus vrbes et oppida, incredibili quodam successu celerique victoria, cum tota insual in potestatem redegit, insulaeque Tyranum, Isaacum, qui nec Graeco suo imperatori parebat, bello cepit. Postea in insulam praesidium suorum collocauit, atque versus Ptolomaidam ad Christianorum castra classe tendens, ab omnibus magna laetitia exceptus fuit. Mox etiam Proceres vnanimi consilio statuunt vrbem summis viribus oppugnandam.

[note: Ptolomaida expugnata.] Tertius annus agebatur obsidionis, ita vt vrbs multo sanguine oppugnata et defensa fuerit. Christianis ergo congregatis sorte statione distributae, quibus hostem propellere, et in vrbem irrumpere deberent, cuniculis etiam quibusdam turres quaedam suffossae, et ignis materia subiecta, quae facile ignem conciperet. Itaque data signo ad auroram omnes vno impetu moenibus succedebant. Dum autem omnibus in locis intra et extra vrbem pugnatur, ingenti ruina maxima turris quae maledicta vocatur, corruit, atque oppugnantibus viam in vrbem aperuit. Turcae ergo casu territi et obstupefacti, de deditione mentionem faciunt. Offeruntur statim in hoc tumultu conditiones, vrbe dedita redderent sacrosanctam crucem, ducenta millia Byzantiorum aureorum soluerentur, captiui omnes qui passim in vinculis tenerentur liberi ad suos redirent. Barbaris nihil aliud promissum, quam vt saluis cum vestimentis intuta perducerentur. His legibus ex eo latere portae vrbis

[note: 1191.] aperiuntur: in alio latere, quae sorte Lupoldo Austriae duce obuenerat, nulla huius rei erat notitia, cunctantib. autem alijs, dux ipse primus muros ascendit, telisque vndique petitus fuit. festinabant Germani ducem sequi, ita vt pondere accelerantium scalae frangerentur, ipse vero horum inscius praecipiti saltu in vrbem desilijt, ac fortuna comite omnem aduersariorum vim solus sustinuit, donec nouis scalis allatis milites eius moenia conscenderint, atque per media tela ad ducem suum peruenerint. Interim de deditione rumor exoritur: Barbari etiam depositis armis fidem implorare, manusque porrigere incipiunt. Lupoldus recognita, turrim quam occupatat intrat, ac Austricae domus signis erectis, quid agatur intentus expectat. Tum statim Anglus Richardus appropinquat, ac signis Lupoldi in terram excussis, sua ibidem statuit. Eam ignominiam Germani haud ferentes, arma corripiunt, atque Anglos inuadere statuunt. Verum Lupoldus, iniuriam pro tempore dissimulandam ratus, ferocientem militem blanditijs minisque compescuit. Occupata autem vrbe, crux nusbiam apparuit: itaque Richardus ad 7 millia Barbaroum, qui ei obuenerant vt ad Soldanum reducerentur, in medium productos trucidare iussit. Francus prudentiori consilio vsus captiuos suos asseruari voluit, vt Christianos eorum permutatione liberaret, inter hos erat Chracux vates, quo consulto rex didicit, Hierosolymam et regnum Christianorum in oriente conseruari non posse, nisi Aegypti imperium euerteretur, atque vt id fiat Damiatae virbis [note: Dissensio Christianorum Turcis profuit.] possessionem necessariam esse. capta fuit vrbs 4 idus Iulij anno 1191.

Hanc victoriam Christianorum atrox pestis subsecuta est, quae intra paucos dies quinquaginta episcopos et comites e nostris sustulit, inter quos praecipui nominis Rauennas, Fauentinus, et Vesontinus fuit: mox etiam simultas Franci et Angli recruduit, ac rebus Christianis plurimum obfuit. Quin etiam Conradi Montferratensis et Guidonis aemulatio statim post captam vrbem in immensum aucta erupit, dum quisque regium nomen tueri conaretur. Guidonis partes Richardus Anglus, Balduinus Flandrensis, Heinricus Campanus, Hospitalarij S. Ioannis, Veneti, et Pisani: Conradi vero Philippus Francus, Otto Burgundus, Rodolphus Claremontensis, Templarij, Genuenses, Thuringiae Landgrauius, Lupoldus Austrius, et Robertus Nassouius tuebantur: hinc factum, vt propter Christianorum ambitionem Saladinus respirare, et exercitum dissipatum colligere potuerit. Itaque in primis vrbes suas, quae situ et opere ad resistendum minus idoneae videbantur, moenibus nudauit, atque Hierosolymam restituere cogitauit. Ita Porphyria, Caesarea, Ascalon, Gaza, et Elam direpta: Christianorum sententiae tum bifariam de bello sacro continuando erant diuisae: pars recta Aegyptum alij Hierosolymam regni caput petendum censuerunt. atque posterior praeualuit. Itaque omnium decreto Ioppen instaurandam, atque Gazam per Templarios muniendam voluerunt, id quod Richardus egregie praestitit, atque Saladinum impedientem repressit.

[note: Philippus Gallus Syriam relinquit.] Dum haec in Syria fiunt Philippus Franco coeli grauitatem et morbum praetendens in patriam redire statuit. nam comitatus Flandrie cupiditate mirum in modum afficiebatur: in corona tamen procerum sese quingentos equites et decem millia pedites sub Ottone Burgundo, in Syria relicturum ad bellum sacrum finiendum pollicetur, quibus arma, machinas, commeatus et stipendia affatim praestiturum promittit. His constitutis, suos in naues Gallicas imposuit, et e Genuensium classe aliqua sibi coniunxit, atque Celestino 3 pontifice Romae salutato, in regnum suum redijt. Mox etiam Franco abeunte, Lupoldus Austriae dux acceptae iniuriae memor, cum imperium omne ad aemulum delatum cerneret, ab exercitu cum suis profectus domum venit: post et Veneti classem suam ex Syria reuocant, supplemento opus esse referentes. Idem et Pisani et Genuenses fecerunt: tum etiam Conradus Marchio insidias aemuli veritus sese Tyri continuit, ac milites suos in castris reliquit. Accidit autem cum quadam die in forum descenderet, reipublicae negotia curaturus, vt a duobus sicarijs gladijs confoderetur: homicidae ex fuga retracti, veluti egregio facinore edito, alacres mortem subierunt.

[note: 1192] Anglus occasionem adesse ratus regni Hierosolymitaniacq uirendi, Isabellam [note: Cypri regnum Lusignanis cessit.] blanditijs euocatam Heinrico Campaniae comiti matrimonio collocat, et in sua verba iurantem Tyro vrbi praefecit, Guidone plurimum reclamante. Postea Richardus primum Guidonem rogare, deinde et minis compellere coepit, vt regnum Cypria a se capesseret, atque omni iure cederet, quod sibi in regno Hierosolymitano caeteraque Syria esse contendebat. quin etiam pecuniam obtulit, quam Templarijs debitam solueret. Guido ergo rogatu potentioris coactus, rei plusquam incertae spei inhians, sublatis suis rebus in Cyprum transmisit, atque insulam in suam potestatem redeget, Angliae regib. inde titulus regni Hierosolymitani cessit, quem etiam longo tempore vsurparunt. Verum Lusignianorum familia Cypri regno per 283. annos potita fuit, donec tandem Veneti, posthumo Iacobi Nicosiensis pereunte, idem regnum iure haereditario inuaserunt. Tandem tamen Cypri nobilissimum regnum anno 1171. Turcae inuaserunt, ac Venetis extirpais suae iurisdictioni adiecerunt, vt suo loco indicabitur.

[note: Anglus regnum Hierosolymorum administrat.] Summa rerum hoc modo ad Richardum Anglum delata, maiore quam antea animo ad rem bellicam accedit. in primis autem statuitur de Hierosolymitana vrbe tentanda. Itaque Ptolomaide educuntur quotquot milites supererant. Praecedebat Anglus, mox Ottho Burgundus cum Francis incedebat, Iacobus Aueniensis agmen claudebat. Barbarus regni caput peti non ignarus, terga adoritur, sed illi versis signis strenue hostium impetus sustinuerunt, cum quisque gloriae laudis extimulatus, vel solus hostem reprimere attentaret. Ibidem Richardus fortiter pugnando vulneratur, Aueniensis vero occubuit. Barbarorum autem tot millia interempta fuerunt, quot patrum memoria vna die vnoque praelio caesa nemo dicat. Militares enim Hospitalariorum, Templariorum et Theutonicorum ordines coniuncti miserandam stragem in hostes ediderunt, pugnam tandem nox diremit. Nostri illo in loco nocte peregerunt, ac dein Bethleem aeque a Ioppe et Hierosolyma distantem peruenerunt. Ibi ingentem multitudinem camelorum ex Aegypto Hierosolymam properantem commeatumque ferentem noctis beneficio interceperunt, ac in sua castra perduxerunt. Sed hyeme iam ingruente Richardus Ascalonam, ne milites ocio torpescerent, vallis et muris vestiuit. Id et Templarij in Gaza restauranda fecerunt. Galli autem Tyrum in hyberna concesserunt: authores insuper

[note: 1193.] fuerunt, vt obsidio Hierosolymitana intermitteretur, ne si quid praeclari gereretur, in Richardium solum gloria recideret, id quod Christianae reipub. plurimum obfuit.

[note: Hospitaliorum ordo in Syria auctus] Vere autem appetente omnes exercitus iterum ad Bethleem ex omnibus locis coeunt, atque consilium de oppugnandis Hierosolymis exequi tentant. dumque rebus necessarijs occupantur, Richardus a suis domum reuocatur, vt Normanniae a Gallo turbatae suppetias ferret. Concione igitur habita domum sibi redeundum ait, nedum procul pro repub. Christiana bella gerat, proprij regni iacturam faceret. Hic etiam sermo statim ad Barbaros diuulgatus, eos in certissimam spem victoriae erexit. Haec etiam Angli concio ideo damnata, quod non prius inducias aut pacem cum Saladino firmarit. Igitur Richardus coactus Barbaro pacem offerre, et has conditiones accipere compelliter: Dirueret muros vrbium, quascunque post receptam Ptolomaidam instaurasset: Barbarus per quinquennium res Christianorum non molestaret: Anglo etiam ingens pecunia numerata. Hac ratione Christianis praeter Tyrum, Ptolomaidam, et Antiochiam nihil integri permansit: caetera enim triennio magno labore capta hosti reddenda: sicque duorum regum conatus in nihilum fere abijt. Vnicum tamen memorabile hoc tempore contigit, quod multi ingenui et nobiles viri post regum et principum discessum in terra sancta permanserint, atque sese militarib. ordinibus adiunxerint, omnibus suis bonis transmarinis ijsdem atributis. Inprimis autem Hospitalarijs Ioannitis accedebant, propterea quod Templarij ob amicitiam cum Turcis multis suspecti et inuisi essent, Teuthonici autem tantum suae gentis homines assumerent. Anglus autem Traciam petens in grauem tempestatem incidit et cum paucis in Dalmatiam delatus, habitu templarij per Germaniam iter fecit. cum autem Austriam attigisset per exploratores proditur, et ob priores ad Ptolomaidem cum Lupoldo simultates, captiuus Viennam perducitur. Etsi autem pontifex et Imperator pro eo intercederent vt liberaretur, tamen per viginti duos menses in custodia fuit, donec magna pecunia numerata dimissus in Angliam reuersus fuerit. Austrius autem hac pecunia Stiriae ducatum atque Neuburgensem, Lintzensem, et Vuelsensem comitatus eum, et pomeria vrbis Vienensis ampliauit.

[note: Amerius rex Hierosolymorum.] Richardus Syria discedens aliquot militum copias Heinrico Campano reliquerat. Otto quoque Burgundus haud contemnenda manu ibidem permanserat, qui se Tyrum et Ptolomaidam receperant. Heinricus quidem saepius a Christianis interpellatus, vt titulum regni Hierosolymitan iassumeret, renuit, atque sese totum otio dedit. Cum etiam reditum in patriam pararet, atque superiorem aulae suae partem incautius circumiret, praeceps delatus expirauit. Obijt etiam eodem tempore Guido rex in Cypro, cui Americus frater vir ambitiosus parum autem prudens suffectus est. Is ducta in vxorem Isabella vidua Heinrici Campani, qui Tyro et Ptolemaidi dominatus fuerat, regium titulum et dotis nomine praeditas vrbes accepit: sicque Cypti regnum Hierosolymitano coniunctum fuit. Paulo post etiam Saladinus Turcarum et Aegyptiorum princeps potentissimus decessit, cuius vel nomen Christianis formidabile fuerat: in funere eius Signifer (ipsius iussu) praecedebat, atque in lancea eius interiorem tunicam, in modum trophaei praeferebat, altum inclamitans: Saladinus Asiae et totius Orientis domitor, illud vnum secum in sepulchrum defert. Fuerat is sapientissimus et fortissimus princeps, cui propter veram Christi cognitionem ad summam laudem nihil defuit. Reliquit is filios nouem, quos praeter vnum Norcadinum, Saphadinus patruus interemit omnes.

[note: Christianorum noua in Syriam expeditio.] Mortuo Saladino Celestinus pontifex in magnam spem erectus est de Hierosolyma recuperanda, et regno Orientali firmando, praesertim cum Turcae, Saraceni, et Arabes mutuis dissidijs consumerentur. Cum autem apud Francum et Anglum ob intestina bella nihil efficeret, Heinrico eius nominis 6 Imperat. persuasit, vt ad Argentinam crucem assumpserit, atque in terra sancta Christianis succurrere, promiserit. Cum autem ipse alijs regni negotijs distineretur, atque parum prospera valetudine vteretur, Heinricum Saxoniae ducem exercitus ductorem dixit, eumque ingentibus copijs in Asiam properare iussit, praesertim cum finis induciarum cum Barbaris instaret.

[note: 1195] Adduntur ei legati duo, Conradus Moguntiae et Conradus Herbipoli praesules. Tum etiam sacram militiam multi principes professi, Hermannus Thuringiae Landgrauius, Heinricus Palatinus Rheni, Heinricus Brabantiae dux: praeterea Bremensis, Verdensis, Halberstatensis, Patauiensis, et Ratisbonensis Episcopi sese prioribus adiunxerunt: hoc etiam Conradus Marchio Morauiae, Fridericus Austrius, Albertus Hapspurgensis et Heinricus Papenhemius subsecuti sunt. Illi Pannoniae Thraciaque emensi ab Alexio Angelo Graecorum Caesare (cuius soror Irene Philippo Heinrici Imperatoris fratri desponsata erat) armis, annona, et rebus necessarijs adiuti ac classe Graecorum Antiochiam delati, tandem terrestri itinere Tyrum peruenerunt. Dum autem copiae ibidem reficiuntur Herbipolensis in Cyprum traiecit, ac Americum regem inaugurauit: negotio confecto ad Ptolomaidem militem Christianum reperit.

[note: Berythus restaurata et euersa.] Consilio habito Christiani Ioppen versus profecti sunt, vt obsessis Germanis succurrerent. antequam vero adessent Germani proditione trucidati, atque vrbs funditus deleta fuit. Cum itaque ad ruinas venissent, Sidonem petunt, quae et ipsa a Saracenis deserta erat, praeda et captiuis abductis. postea motis castris Berithum tendunt, quo hostes se contulerant, vrbemque armis et commeatu munierant. In eo loco aliquandiu vario Marte pugnatum, cum obsidentes et obsessi quisque fortiter suas stationes tuerentur. Tandem tamen Barbaris eiectis nostri vrbe potiuntur, multaqûe millia Christianorum carceribus liberantur: tantum armorum ibi repertum fuit vt duabus onerarijs nauibus vix exportari potuerint. Ingens etiam annonae uis comparata, quae diu nostros in hostili terra sustentare potuit. Deinde vrbe instaurata, Toronum versus castra mouent, eamque vrbem oppugnant: id cum Saraceni et Turcae percepissent, coniunctis uiribus eo properant, atque multoties circa vrbem cum nostris confligunt. Caeterum dum ad Toronum duces occupantur, Barbari Berithum inuadunt, et denuo in suam potestatem redigunt, praesidium etiam occupatum funditus euerterunt: sicque Berythus paucis mensibus restaurata et euersa fuit, anno incarnationis Christi 1197.

[note: Saxoniae et Austriae duces in Syria mortui.] Postea Christianorum exercitus Ioppensem vrbem petijt, quam a Turcis desertam nostri milites occupant et muniunt. Hos etiam Barbari recta subsequuntur. itaque nostri hostem ad pugnam allicere tentantes, noctu castra ab vrbe remouent, ac quadraginta stadijs ab eodem castra figunt. Barbari nostros metu discessisse putantes, partim ad verbem oppugnandam accurrunt, partim ad insequendos nostros sine ordine feruntur. Nostri autem conuersis equis vno impetu prorumpunt, strictisque cominus gladijs cruentum praelium incipiunt. Tum etiam Fridericus Austrius in Barbarorum ducem inuectus, confossum equô deiecit, atque hostes in praecipitem fugam abegit. Ceciderunt eo die Barbarorum aliquot millia. Profligato autem hoste lectisque spolijs nostri ad vrbis moenia reuertuntur. Sed tantae victoriae gaudium duorum principum lamentabilis casus imminuit, Saxonis nimirum et Austrij: dum enim Saxo prudentissimi ducis ac militis grauissimi munia obijt, solis aestu et laboris immensitate fatigatus, cum a pugna auram captaret, in grauem febrim incidit, qua etiam quarta die extinctus fuit. Austrius autem ab hoste, quem equo deiecerat, vulneratus, vltimus expugna discessit, profusoque sanguine et viribus amissis, proxima nocte vitam cum morte commutauit. Tum etiam victor miles literis acceptis intellexit Heinricum Caesarem mortuum, aliquosque electorum Philippum Heinrici fratrem, alios Ottonem Saxonem paribus suffragijs Caesares dixisse, quod etiam effecerit vt ciuili bello in Germania omnia turbarentur. Vnde in castris magni tumultus orti: Moguntinus enim penes quem sacri belli administratio erat, cum suis copijs domum redire, atque Caesarum motus componere cupiebat, quem etiam maiori ex parte secuti sunt milites: ergo Constantinopolim vecti per Traciam et Vngariam domum properarunt. Nobiles qui in Syria manserunt militarium ordinum equitibus adscripti sunt.

[note: 1197] Dum haec in Syria fierent, Francus et Angulus vario [note: Ioppe a Barbaris destructa.] marte de finibus decertant, atque sese mutuo grauiter affigunt: itaque Innocentius 3 pontifex statim post suam inaugurationem Petrum Capuae praesulem ad reges legatum misit, vt animos eorum inuicem reconciliaret, atque ad bellum contra Barbaros suscipiendum animaret. Verum is infecta re discessit, atque hoc vnum obtinuit, vt Simon Monfortensis comes, militiae peritissimus dux, in Syriam mitteretur ad res Christianorum iuuandas. Is statim, quibusdam alijs comitibus et iusto exercitu coniunctis, classe mare traijcit, ac in Syriam delatus Ptolomaidem peruenit, vbi militem reficit, occasionem expectans qua hostem inuadere et opprimere posset. Antequam autem illi accessissent, ac Barbari de Germanorum abitu cognouissent, Ioppensem vrbem obsidione cinxerunt ac terra marique grauiter oppugnarunt. Germani ibi in praesidio collocati nec minis nec promissis aduci potuerunt, vt vrbem Barbaris traderent, verum multoties erumpendo magnam hostium stragem ediderunt, et multis spolijs onusti in vrbem redierunt. Cum autem nusbiam subsidium expectaretur, atque annonae vsus deficeret, Barbarus saepius colloquia petijt, atque magnis propositis munerib. nunc hos nunc alios inuitauit. tandem etiam Syrus quidam inuentus qui praemio accepto praesidium et socios prodidit. Obseruato itaque tempore cum Germani ad S. Martini festum pro more lautius coenarent, poculisque coronatis certarent, vinoque et somno sepulti in stratis sterterent, ita vt et vigiles portarum custodiam negligerent, proditor portam vnam hosti aperuit. Barbaro ex improuiso irruente Christiani omnes occisi, vrbs etiam in aream solo aequata, fundamentis murorum vbique euulsis.

[note: Decennales induciae cum Turcis.] Cum Germani obsiderentur inter milites vrinator inuentus, qui hostem fefellit atque Ptolomaidem peruenit, vbi Simonem ducem classem reficientem inuenit, ac in quo statu res Christianorum ad Ioppen esset exposuit. Itaque Montisferratensis recta Ioppen tendit, ac tristi nuntio cladis accepto in itinere substitit. Cum etiam omnes acclamarent hosti obuiam pergendum, tanta vis aquarum caelo delapsa est per tres dies, vt nec pedem ex castris mouere licuerit: cessantibus pluuijs omnia frigore congelabant, ac militum manus regescebant, propterea ad hyberna redeundum censent, atque honestas pacis conditiones expectare proponunt. Commode autem accidit vt et inter Barbaros rixae orirentur, qui tamen odia cohibuere, donec captatis cum Christianis colloquijs vtrinque pacis conditiones adhiberentur. Summa pacis erat: vt Barbari priores Richardi conditiones ratas haberent, ac per decennium Tyro Ptolemaidique arma non inferrent. Hoc modo pax per omnes prouincias publicata, solutisque castris vtrinque discesserunt. Simon ergo Asiam tutam videns militaribus sacris ordinib. rem Christianam commendauit, atque suos iterum incolumes domum reduxit, Barbari autem seditionibus suum imperium distraxerunt et turbarunt. Eodem tempore Herlinus S. Dionysij in Gallia monachus magnam vim Britonum sacris concionibus excitarat, vt sacrae militiae nomen dederint, quos omnes anno 1198 classe Ptolomaidem transuexit. Cum vero Somonem ducem ab propria redijsse paceque publicata omnia quieta esse viderent, nec ducem haberent cuius consilijs regerentur, nullo ordine dilapsi, domum reuersi sunt. Christiani autem in Syria habitantes aliquandiu pacifice vixerunt, atque militares ordines Christianos peregrinantes (saluo conductu [note: Graecorum imperium turbatum.] a Turcis impetrato) ad loco sacra orandi gratia perduxerunt.

Magna rerum mutatio eo tempore in Constantino politano Imperio accidit. Cum enim Turcarum Saracenorumque discordia et continuae pugnae magnam occasionem praebere viderentur Hierosolymarum recuperandarum, Innocentius papa omnes principes religione soluit, ac a Simone Montisferrantensi iuratum praestitumque foedus irritum habendum sua authoritate per legatos vbique publicat. At reuera aliud agebatur: Alexius enim vir sceleratus (quem Isacius frater a Turcis magno aere captiuum

[note: 1198] redemerat) Constantino politanum Imperium inuaserat, fratrem per insidias execarat, ac eius filium pari cruciatu perdere statuerat, nisi fuga salutem conseruasset. Adolescens ergo apud Pontificem per legatos supplex petijt vt sibi succurreret: fore enim si restitueretur solus, aut cum patre, quod Graecam Ecclesiam Romanae subijceret, quod etiam praestito iuramento firmauit. Legatis benigne responsum et auxilium promissum. Mox pontificis authoritate occidentalium principes sollicitati, atque ingens pondo auri sacri hominibus tributi nomine impositum. Galliae rex Bonifacium Monteferratensem ducem suarum copiarum constituit. Mox etiam Balduinus et Heinricus Flandriae Comites, Heinricus dux Louaniensis, Galterus Bremae Comes, Theobaldus Campaniae dux, Simon et Guido Montfortenses, cum multis strenuis et magni nominis viris, sacrae militiae nomen dederunt. Cum itaque maximus exercitus in Italia conuenisset, Pontifex cum Venetis egit, vt milites suis nauigijs transueherent. Habuit classis vniuersa ducentas naues et quadraginta, triremes sexaginta, onerarias septuaginta, et ad commeatus ferendos centum viginti. sub primum egressum Histria pacata, et Iadera expugnata, vbi etiam exercitus in hyberna perductus.

[note: Balduinus Flandrus Constantinopoli Imperator] Ibidem Alexius puer supplex comparuit, atque opem contra patruum implorauit. exceptus vt Augusti filius, et militibus a pontificis legato commendatus, dicens bellum sacrum primo contra Graecos suscipiendum, quorum in Latinos odio Turcis et Saracenis hactenus occasio data fuerit Syriam occupandi. Igitur omissis rerum Syriacarum consilijs, bellum Graecum suscipere placuit, licet multi ex Hierosolymitana prouincia in castris essent, et ad sacrum regnum reptendum incitarent. Cretenses statim puero fidem dederunt. Byzantium postea oppugnatur, ac tandem expugnatum diripitur. petitus Alexius puer in Caesarem, caedem auertit, liberatur etiam Isacius, Creta Insula Bonifacio donata, atque ecclesia Graeca Romanae subiecta. Postea autem Myrtilus, puero necato, Imperium arripuit, atque vrbem contra Latinos prius egressos, defendere statuit. Itaque vrbs iterum terra marique a nostris obsidetur, ac tandem sexagesimo octauo die occupaur, et misere iterum diripitur. Negotio prospere confecto, de nouo creando Augusto consilium initum: licet etiam aliqui rei summam ad Philippum occidentis imperatorem deferendam putarent, vt res Christiana denuo ab vno regeretur. plura tamen suffragia in Balduinum Flandriae ac Hannoniae Comitem tum praesentem inclinarunt, quem etima Augustum renuntiarunt. Thomas deinde Maurocenus Venetus Patriarcha creatus, quem Romam venientem atque Graecam Ecclesiam Romanae subijcientem, Pontifex confirmauit: accidit haec mutatio Imperij anno 1202.

RERVM MEMORABILIVM, STRENVISSIMI ORDINIS IOANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELITENSIVM EQVITVM, TERRA MArique fortiter gestarum, Liber Tertius.

[note: 1200] REBVS Hierosolymorum vniuersaeque terrae sanctae ob Almerici [note: Ioannes Brennus rex Hierosolymorum.] Cyprij, qui regium titulum prae se ferebat, ignauiam ac socordiam plurimum periculorum imminere cuiliber facile erat diuinare, cum durantibus inducijs decennalibus Iconiensis Solthanus Staliam Graeciae vrbem (ex qua Christiani in Asiam traijcientes faeliciter pergebant) vi captam libere spoliasset, omnibus incolis trucidatis. Noradinus etiam Saladini filius praesidium in monte Tabor haud procul Ptolomaide aedificabat, nemine prohibente: aedificatum etiam armis, milite, et annona complebat. Missis itaque inde ad Innocentium pontificem nuntijs, ne quid detrimenti Respublica Christiana capiat prouidere rogatur: Mariam superesse Conradi Montisferratensis filiam elegantis formae et nubili aetare virginem, quam Hospitalarij et Templarij equites tutoris titulo in spem regni educarent, illam ei nuptui daturos, qui a pontifice tanti regni dignior aestimaretur. Pontifex Ioannem Brennum Viennae Allobrogrum regulum, qui cum Gallis et Venetis antea Constantinopolim profectus fuerat, regem designat, Almerico abdicato. Ioannes ne ingratus esset regnum suum Romanae sedi in perpetuum vectigale esse iureiurando affirmat. Itaque domum reuersus fratri administrationem Comitatus demandat, atque copijs conscriptis primo Venetias peruenit, ac regio sumptu susceptus fuit: classe postea Constantinopolim perlatus ab Imperatore Heinrico, qui fratri successerat, liberaliter fuit habitus: tandem vero nonis septembris anno 1209 Ptolomaidem applicuit, vbi ab omnibus tanquam rex summa laetitia excipitur. Mox etiam nuptijs celebratis Tyri pridie calendarum octobrium ingenti pompa cum coniuge rex inauguratur. Id cum ex Cyprius cognouisset, paulo post moerore animi extinguitur, Ioanne fratre haerede relicto.

Praeter inducias Christianis eo locorum habitantibus, Noradini et Saphadini digladiatio pacem concessit, quae per integrum nouennium durauit, et tandem morte Saphadini finem accepit. Noradinus enim Alapiensi imperio, alter filiorum Saphadini Corradinus nomine Damasco et Syria, alter vero Aegypto contentus erat. Interea Innocentius Papa Fridericum ea conditione Imperatorem denunciarat, si voto se adstringeret, subsidij Christianis in Asia deferendi. indicto deinde [note: Concilium Lateran. pro terra sancta.] apud Lateranum Patrum Concilio in id sedulo incubuit, vt terrae sanctae, quae in praesentissimo versaretur periculo, haberetur ratio. Pollicetur tum quisque principum quorum praeter expectationem maximus erat numerus, suam operam. Missi sunt etiam qui pro concione in omnibus prouincijs edictum proclamarent, adhortarentur populum, ac persuaderent magnatibus ad capescenda arma. Rem in primis strenue adiuuabant Halberstadensis, Herbipolensis, et Argentinensis episcopi. Sed dum Romanus Pontifex ad pacem componendam inter tumultuantes Pisanos, Genuenses, Mantuanos, et Veroneneses (quorum robur coniunctum plurimum emolumenti sacrae expeditioni addere poterat) profectus esset, apud Perusium expirauit, atque Honorius successit. Fridericus autem Imperator Italicis bellis impeditus votum differe cogitur. Itaque Theodoricus Treuirorum, Theodoricus Coloniensis, Syphridus Moguntinus episcopi: praeterea Leodiensis, Herbipalensis, Bambergensis, Argentinensis, Patauiensis, et Eichstetensis praesules cruce signati arma induunt. Hos etiam Petrus Parisiorum, Gallerus Heduorum, Iordanus Lexouiensis Episcopi subsecuti. Ludouicus etiam Bauariae et Leopoldus Austriae duces hisce cum Florentinis et Genuensibus additi. Cum etiam Andreas Vngariae rex moram necteret, per Columnam Cardinalem a Pontifice monetur, vt votum exoluat. Huic etiam omnium suffragio bellis summa demandatur, anno 1216 mense septembri.

[note: Noua expeditio in Syriam.] Cum hoc modo Christiani ingentibus Copijs instructi procederent ad Ptolomaidem (quae amissis Hierosolymis regia vrbs erat) tandem conuenerunt, ac magnam spem praeclare rei gerendae oppressis a Barbaris Christianis fecerunt, qui eosdem summa laetitia exceperunt. Occurrit ijsdem et Hierosolymitanus patriarcha.

[note: 1216] Adfuit etiam Ioannes Brennus rex Hierosolymorum: primis castris ad fontem Tubaniae peruentum, vbi aliquot Barbarorum turmae nostris occurrerunt, sed statim in fugam conuersi, multos suorum amiserunt. Secundis castris ad lordanem tentoria tribus in locis fixa, Turcarum etiam praesidia passim destructa. Ibi Vngarus cum se fluuio lordane lauisset, reclamantibus caeteris, tanquam voti religione sese exemisset, suas copias domum reduxit. Reliqui vt coeperant pergunt, ac motis castris ad montem Thabor accedunt, et cuiusdam adolescentis Saraceni ductu ad montis fastigium ascendunt. sed Bohemundo Tripolitano male disuadente, et hyemis violentia prohibente, qua iumenta plurima interierunt, ab arcis expugnatione abstinuerunt. Postea exercitus in hyberna deductus atque pars Ptolomaidem concessit. Austriacus vero cum Brenno rege inter Caesaream et Caiapham quoddam promontorium occupauit, ex quo circuniacentia Barbarorum loca infesta reddiderunt. Id castrum Peregrinorum vocatum, atque Vuilhelmo de Monteacuto Hospitaliorum magistro traditum fuit.

[note: Damiata a Christianis obsessa.] Sub veris initium anni 1217 copiae ex hybernis euocatae ad Peregrinorum castrum per Ioannem regem, cui iam summa belli erat commissa, conuenire iubentur. Ibi omnes in id consenserunt Aegyptum petendam, Damiataque ad Nili Ostium expugnata, facilem de alijs potiundis futurum laborem. Erat enim Damiata triplicimuro cincta, ac deriuato quodam Nili alueo in longae insulae speciem obducebatur. Ptolomaide itaque classibus soluentes, et prospera n auigatione vsi, ad Nili Ostium feruntur, sed obiecta catena ferrea ab alueo Nili arcentur. Ea vero virtute et arte perrupta Phaream arcem munitissimam, ex qua suburbium, mercatorum tabernas opulentissimas, et horrea praesidiarij milites tutabantur, milites expugnant, magnamque inde praedam accipiunt. Qua confirmati ipsorum animi, vrbem magna contentione oppugnant, quamuis Nili inundatione plurimum detrimenti caperent. Venerat obsessis Meledinus Sultanus Aegyptius auxilio, oppositaque Latinis habebat castra, tenui Nili alueo ab his diuisus, vnde illi commeatus, milites, tela, et omnia quae vsui esse poterant, inuehendi facultas erat. Christiani ergo vt hoc subsidio obsessos spoliarent, omne belli robur in Soltanum vertendum statuunt. Ea de re per exploratores hostis certior factus, fugam subito capesset, omni in castris commeatu relicto. Latini de certa fuga edocti, castra profugorum quoque occupant, iniectoque ponte, vtraque ripa flumen coniungunt, vt mutuo sese auxilio defendere, et vrbem arctius concludere possent. Soldani etiam fuga omnium Damiatae ciuium animos misere affecit et perturbauit.

[note: Pacis honestae conditiones oblatae a nostris reijciuntur.] Soldanus cum Nilus excreuisset, seseqûe alieno tempore in alueum recepisset (quo vno flumine faelicitas vbertasque soli constabat) annonae penuriam metuens fratris Corradino Damasci et Hierosolymorum Sulthano persuadet, vt per Oratores sibi Aegyptoque pacis conditiones peteret. nam Damiata libera, breui omnia recuperari posse. Corradinus fratri morem gerens, Christianis pacem his conditionibus offert: Crucem sacrosanctam se restituturum cum omnibus ijs, quae de nostris in Syria vel ipse, vel patruus Saladinus, aut pater Saphadinus cepisset. Placuere hae conditiones Gallis, Anglis, et Italis, dicentibus ideo capta haec arma fuisse, vt quod in Syria summorum virtute partulm esset, id nobis ereptum recuperaretur, ignominiaque elueretur. his restitutis nullam restare belli causam. At reges, Hospitaliorum, Tempiariorum, et theuronicorum ordinum magistri, cum Austriae duce, et Germanis praesentibus contrarium statuebant, et pacem aspernabantur, dicentes hanc expeditionem contra Mahumeticam superstitionem esse susceptam. Horum sententiae Pelagius Cardinalis potificis legatus, qui Columnae successerat, adstipulabatur, eiusque authoritas obtinuit, vt Damasceni oratores re infecta dimitterentur. Tum Conradinus omni spe retinendae vltra Hierosolymae deiectus, eam muro exuit, et splendidiora aedificia et monumenta diruit. Soli vero turri Dauid et Domini sepulchro (a quibusdam exoratus) pepercit. nam Syrij, Armenij, Aethiopes, Georgiani, ac multi Asiae populi, nostrae fidei cultores, eodem tempore cum

[note: Damatia a Christianis occupata.] Durante per multos menses obsidione, nouae ex Italia copiae accedunt, commea tum vberrimum, quo maxime indigebat exercitus, aduehentes. Venerat etiam Ludouicus Bauariae dux, cum multis alijs Germaniae proceribus. cum autem nihil expediretur, poenitebat iam duces, se potius voluntati Cardinalis hominis togati, quam alijs consilijs paruisse. Itaque Pelagius apud plerosque male audire coepit. Sunt qui scribunt, eo quod Hispanus esset, incredibile exarsisse desiderio, ac spem ingentem concepisse, suo ductu Hierosolymam recuperaturum iri, maxime quod in fatis esse diceretur, ex Hispania venturum qui illam de Barbaris tandem reciperet. hinc feruntilulm tantopere laborasse, ne conditiones a Corradino acciperentur. Aliquanto post Solthanus a ciuibus rogatus nouas clam in vrbem copias mittit, ipse etiam cum ingenti exercitu non vsque adeo longe ab vrbe considet. Nostri ad arma conclamant, magnoque impetu in hostium castra feruntur. Hostis post quam exiguum numerum videret, castris excedit. nostri veram fugam putantes, relictam praedam auferunt. Sed dum pedem referunt obuiam habent hostem, qui impetu facto missili igni plurimos combussit. Brennus rex eodem igne facie afflatus et deformatus vix euasit. Cecidêre hoc praelio Gualterus Gallorum ductor, atque aliquot copiarum duces. Tertio die post, militer aliquot prospecto vrbis silentio, propius accesserunt portas, vt quid fieret explorarent. sed cum altum silentium in propugnaculis animaduertissent, custodes sopitos aut alia causa Mamaluchos abesse existimarunt. Regressi ad socios scalas clam muris admouent, eosque nemine repugnante superant ac in vrbem descendunt, mox etiam effracta porta vniuersus exercitus praeter omnium opinionem nonis nouembris anni 1218 ingrediuntur, atque ipsam vrbem egregie occupant.

[note: Pestis acerbitas.] Cum Christiani in vrbe victores existerent, eandem ex dira peste et fame fere vacuam et faetentem reperierunt. nam ex septuaginta millibus vix tria millia adolescentioris aetatis inuenta, quae ea lege vita donata, vt vrbem purgarent. Viae enim, vici, domusque cadaueribus erantrefertae. hic labor etiam eos in tres menses exercuit. Milites praeda amplissima accepta, in castris tam diu commorati sunt, quousque exacta pestilentis morbi suspitione coeli salubritas instauraretur. Curato autem aerae sub calendas februarij rursus vrbem ingrediuntur. Sulthanus cum rebus afflictis nihil auxilium ferre posset, discessit. Postquam Deo publicae gratiae actae, de agrorum diuisione in consilio principum et deducenda colonia actum fuit. Vrbs vero Damiata omnium suffragio regi Brenno cessit. Mahumeti etiam Basilica Mariae virgini dicata. Non mulo post et Tanis vrbs ab exploratoribus Christianis occupatur, quae 80 stadijs a Chayro distabat: in ea magna copia annonae et diuitiarum praeter expectationem inuenta.

[note: Pontificis Legati proteruitas.] Exercitus Christianorum per annum fere quieti Damiatae permanserunt, atque alios occidentales principes expectarunt. Interea Pelagius Pontificis legatus in omnibus primis sibi partes venditabat, atque cuncta pro suo arbitrio disponere statuebat. Id cum Brennus rex ferre non posset, assumpto magno militum numero Ptolomaidem concessit, ad compescendum (vt praetendebat) Milichasecaph filium Saphadini, qui interim Templarios afflixisset, Albam speculam destruxisset, et castrum Saphet occupasset. Sed cum apud Acconem rerum omnium nihil agens moram traheret, terque quaterque vocatus esset redire negauit. Honorius Papa dissensione cognita, ne aliquid detrimenti ex ea respublica Christiana caperet, Ioannem Cardinalem ex Columnensium familia Pelagio successorem mittit, quem Genuensium, Venetorum, Pisanorumque naues in Syriam, cum non contemnenda militum manu, deportarunt. Aduenit sub idem tempus Ludouicus Bauarus a Friderico secundo Imperatore praemissus, quem statim subsecuturum se literis et ore affirmarat. Appulit et Matheus Apuliae comes octo triremibus instructus. Interea legatus absente rege milites in Sulthanum ire iubet. Verum illi dicto non obediunt, imo sancte iurant se sine rege non latum pedem progressuros. Nam Meledinus, contentione

[note: 1219] nostrorum cognita, ad vnius diei iter castra ab vrbe locauerat, nostrosque ad pugnam saepe inde prouocabat. Mittuntur itaque communi nomine legati Brennum regem reuocandum, qui amicorum precibus tandem victus, praesertim cum imperium exercitus illi iterum offerretur, Damiatam redijt, postquam decem [note: Christianorum calamitas.] menses abfuerat.

Postea inter duces deliberata, sed varijs sententijs: alij enim bellum Aegyptiacum prosequendum, alij de Hierosolyma et terra sancta bellum esse contendebant. Tandem mense Augusto (vrgente legato et fulmen pontificis minitante ni parerent) in hostem itum est, quamuis id praeter militum voluntatem fieret, quorum animus in Syriam magis propensus erat, quod etiam rex Brennus magno spiritus fieri suadebat. Sulthanus nostrorum multitudinem, quorum ad septua ginta millia erant, conspicatus, semper simulato metu retrocessit. Hoc successu legatus suum consilium summis laudibus efferebat. Postea omnibus quae inter Chairum et Damiatam erant occupatis, milites ad Chairum accedunt, regni Aegyptiaci caput et Sulthanireceptaculum. Praesidiarij milites crebris velitationibus nostros, locorum, rerum, et temporum ignaros, inuadunt, et eos inter Nili aggetes concludunt, cataractisque apertis omnem regionem aquis perfundunt: ipsi etiam aggeres per quos exitus patabat, a Barbarorum firmissimis praesidijs custodiuntur. Iumenta et victui necessaria aquis penitus submersa sunt. omnia enim pontus erant. Nec poterant nostris ij qui Damiatae relicti erant opem ferre. Orationes quidem omnibus indictae, sed nihil impetratum. Videres multos tum triduano ieiunio somnoque concidere, ac aquis submergi. quod mortis genus omnium oculis obuersabatur. Meledinus ex admiratione virtutis et constantiae nostrorum, dolorem, quem nostrorum calamitas adferebat, dissimulare diutius non potuit, et ad regem legatos mittit, pacem offerens, nefarium enim sibi videri, si tantae multitudinis cladem solem conspicere contingat, modo Aegyptus in pristinam libertatem restituatur. Nostri pacem amplectuntur, si sancta crux redderetur, et exercitus illaesus in tutum deportaretur: Tanim praeterea vrbem in Soldani potestare futuram.

[note: Damiata redddita. Barbaris] Sulthanus has pacis conditiones respuit, atque Damiatam vrbem cum omni circumiacente prouincia petijt. Cum autem maxima exercitus pars contradiceret, ac Legatum et duces diris deuoueret, tandem tamen Damiata Solthano fuit reddita, vt Christianorum vita conseruaretur. Id cum ijs annunciatum esset qui Damiatae in praesidio permanserant, ira aestuantes vrbem defendere et Barbaros repellere statuerunt. Vetum Germanorum consilio acquiescentes, qui vrbes viris censeri dicerent, Barbaris vrbem restituerunt. Erat discedentium magnus luctus et lamen tatio, quos tamen Hospitalarij et Templarij magnis promissis solabantur, atque meliora tempora futura pollicebantur, donec ad diem praestitutum ciues cum vxoribus et liberis vrbe exirent, ac supellectilem et arma in castra, quae ad Nilum collocarant, deueherent. Tertia die Meledinus adfuit, ac septuaginta millia hominum quae vrbe exierant recensitis, de singulis starlingum numismatis genus accepit, ne Christiani liberam vrbis possessionem tenuisse viderentur. ita tot irriti labores redditi. Latinorum etiam quisque ad suos regressus est. Egerat autem Solthanus etiam cum fratre Corradino Damascenorum principe, ne in deditios per octennium aliquid hostile moueret. Incruenta quoque victoria potitus, nostris se clementem praebuit. tenuiores enim commeatu et viatico, proceres vero magnifice donatos ac honoratos a se dimisit. Accidit id mense septembri anni 1221.

[note: 1224] In tantis difficultatibus cum Christiani Syriaci essent, [note: Hierosolymitanum regnum Siciliae regibus traditum.] etiam Genuensium et Pisanorum tumultus in vrbe Ptolomaidem accessit, quo vix sedato, rex mare traijcere atque regni sui statum Occidentis principibus proponere voluit. Itaque Ptolomaide rebus constitutis, rerum administationem sacris equitum ordinibus commendauit, atque ipse conductis Pisanorum nauibus in Italiam traijecit. Vbi Romam venisset, in Honorij Pontificis et Cardinalium consessu eleganti oratione ostendit, quo in statu res Syriacae sint, atque obnixe petit auxilium sibi praetari. Eodem tempore despondetur Friderico 2 Caesari Iolanta regis Brenni filia, et simul regni iura et Tituli dotis nomine ei offeruntur. Ex quo Fridericus (et qui deinceps in regno Siciliae succefferunt) Hierosolymorum reges appellati sunt. Deinde Brennus se Pisas contulit, et totius vrbis ingenti laetitia exceptus fuit. Inde in Galliam ad Philippum regem lecto decumbentem peruenit, qui paulo post in fata concedens. sexaginta coronatorum millia ex Testamento Hospitalarijs et Templarijs equitibus ad vsum belli sacri reliquit, eaque pecunia Brenno data est. Ab Anglo idem magnis muneribus donatus in Hispaniam abijt, vbi Berengariam Castulonensis regis sororem vxorem duxit. In Galliam reuersus Viennae consedit, Friderici Imperatoris in Syriam profectionem sollicite expectans.

[note: Fridericus 2 Caesar Iolantam vxorem duxit.] Christiani Syriam incolentes magnos ex nouis cum Friderico nuptijs animos sumebant, Corradinus etiam eiusdem potentiam suspectam habens, legatos ad Fridericum mittit, petitum rata haberi foedera: nihil quidem se de octo annorum inducijs mutaturum, Christianorum res in Syria nulla molestia affecturum, cuique etiam Christianorum tutum fore, voti gratia sacra Palastinae loca inuisere, pollicetur. Caeterum si bellum quam pacem magis amet, Tartaros sibi non defuturos qui operam vltro offerent. Fridericus calliditate ingenij has minas lusurus responsa differt, et Soldani legatos blandis verbis persesquiannum detinet. Verum Honorius non modo sacram expeditionem contra foedus suadebat, sed et vrgebat, ac minas grauissimas contra Imperatorem cunctantem spirabat. Sed paulo post obijt atque Gregorius nonus successit. Hic omnia sibi licere putans Imperatorem temere excommunicat, quod hactenus sacrum bellum de die in diem protraxisset. Interea Iolanta sponsa adfertur, quae, placato per Brennum Romano pontifice, Imperatori solenni ritu in vrbe Roma vxor datur. Tum a Germanis equestres ludi magna frequentia habiti quibus Fridericus ipse praefuit. Victores a sponsa donati ac multi ab Imperatore equestri dignitate ornati fuerunt.

[note: Imperatoris in Asiam expeditio.] Vix exinde annus erat elapsus cum Imperator se totum sacro bello accingit, atque Cremonae Italorum conuentum habuit anno 1227. tum etiam Papam sedulo hortatur vt sit subsidio. Eodem tempore Iolanta puerum enixa in puerperio moritur, sicque Fridericus denuo in caelibatu viueret cogitur: prima enim etiam Constantia Arragonia eius vxor decesserat. Heinricus vero filius Caesar in Germania Aquisgrani cimitijs celebratis, de bello ad principes refert. Omnes qui aderant non modo operam promittunt, sed reipsa mox praestant. Confluit ingens multitudo hominum praeconum concionibus excita, quae cruce signata erat Brundusij, ducibus Ludouico Turingiae Landgrauio, et Sigefrido Augustanorum episcopo. Venetos etiam Papa conduxerat, qui brennum regem nauibus in Syriam deducerent. Cum autem Germani Brundusij moram facerent, aeris inconsueti malitia pestis oritur, quae vtrunque ducem et optimos quosque militum sustulit. Imperator etiam, ne Reipublicae deesset, ad Maleacum promontorium vsque processerat. verum ibidem etiam morbo corripitur, ita vt Medici omnem salutis recuperandae spem abijcerent. Interim pontifex omnem operam impendit, vt Imperatori noceat atque tota Italia excludat, adeo vt imperator conualescens omisso bello

[note: 1228] sacro ad fuos recurrere, et afflictis rebus opem ferre extrema necessitate cogeretur. Motibus autem illis sedatis et classe reparata Fridericus mense Augusto anno salutis, 1228. Brundusio cum ingenti classe soluit, in Asiam ad bellum sacrum perficiendum traiecturus.

[note: Pontifex Imperatorem excommunicat] Mortuo interim Meledino, liberorum tutores cum ijs qui Imperatorem praecesserant ad biennium inducias fecerunt. Allatae sunt et ad Imperatorem in Cypro subsistentem literae, quas pontifex Hierosolymorum patriarchae et caeteris ducib. scripserat, vt sibi ab Imperatore Friderico cauerent. Illum enim se insalutato excommunicatum nec cum ecclesia reconciliatum traiecisse, vereri se ne perfidum hominis ingenium rem Christianam afficeret aliquo incommodo aut clade insigni. Simul etiam pontifex captata occasione ob Friderici absentiam Apuliam vastat, cruce signatos Italia excludit, ac Siciliam inuadere statuit. Cumque Rainaldus Bauarus Vuelphonis filius, quem Imperator Ptolomaidem praemiserat, cum Soldano de pace agere coepisset, Templarij Venetique tumultu excitato res Christianas prodi exclamant. Rainaldus oppressis seditiosis Venetos vrbe pellit, ac (nisi religio obstilisset) Templarios vna cum eorum sacrario penitus deleuisset. Interea Fridericus ope Genuensium, Hospitalariorum, et Theutonicorum fratrum superuenit: mox conditiones a Barbaris honestae nostrisque saluberrimae petitae, et oblatae fuerunt. Priusquam tamen sacramento interposito aliquid firmaret, ad Romanum papam per nuncios retulit, eius suffragium expectans. Papa autem legatos in conspectum non admisit, sed literas furiose discerpsit, ac Imperatorem denuo anathemate ferit: insuper etiam nuncios ex Palestina intercipi et trucidari curauit, ac Imperatorem esse mortuum finxit. Soldano quoque scribit rogatque, ne terram sanctam Friderico restituat, quas quidem literas Soldanus ad Imperatorem misit.

[note: Fridericus Hierosolymam recipit.] Haec cum pontifex molieretur, Fridericus tamen ob Christi amorem omnia patienter tulit, ac tandem his conditionibus cum Solthano pacem inijt: Fridericus rex Hierosolymorum inungatur et habeatur: Sanctam vrbem cum Palestina possideat:

[note: 1229] Nazaret et Ioppen pro libitu firmare liceat: Eaque omnia quae in potestate Balduini quarti fuerunt, et per Saladinum oblata, restituantur: captiui omnes sine praecio in libertatem redeant: Soldano vicissim templum Domini Hierosolymis integium reseruetur: praeterea quid Arabiam spectat praesidium Cratum nomine, insuper etiam Mons regalis: caeterum vtrique genti pax in decennium esto. Sic pace confecta Imperator Hierosolymam cum exercitu venit, ibique ipso resurrectionis Dominicae die publica solennitate rex coronatur. Aberat autem Patriarcha cum clero, Romani pontificis iram metuens. Vrbis muris reparatis, sacris aedibus restitutis, Nazareth et loppen firmatis, et Syriae praefecto Rainaldo designato, ipse duabus tantum cum triremib. in Apuliam redijt, quam Gregorius interea occupauerat. Cum autem pax in Syria firmata esset atque Christianus orbis ad septentrionem grauiter laboraret, Hermannum a Saltza ordinis Theutonici, post Hermannum Bart quartum Magistrum secum sumpsit, atque vt contra Prutenos arma sumeret author fuit.

[note: Theutonicus ordo in Prussiam vocatus.] Valdemarus Daniae rex paulo ante Prussiam imperata facere, ac Christi religionem suscipere coegerat, et victor domum redierat. Tum autem gens superstitiosa ad pristinos errores conuersa, Christo mitratos cum sacerdotibus trucidarant, et crudeliter persequebantur. Nec frates ordinis Gladiferorum, qui tunc in Liuonia strenue Christianam rempublicam administrabant, Lituanorum Prutenorumque impetus ferre poterant. Itaque nuntijs missis, orant Theutonicos S. Mariae, qui apud Fridericum Imperatorem morabantur, vt arma infidelibus inferant, se suaque omnia in ipsorum potestate fore. Hermonnus itaque cum ordinis sui fratribus multisque alijs e Germanorum nobilitate ascitis in Prussiam venit fortiterque pugnando maiorem partem prouinciae obtinuit, quanquam fortissima praesidia in Barbarorum portestate adhuc detinerentur. Quum ergo Asiae rebus nullo tum vsui esse possent, Honorius 3 pontifex et Imperator totam Prussiam perpetuo iure possidendam tradiderunt, ea tamen lege, vt quoties necessitas exigeret in Asia Christianis subuenirent, atque induciarum cum Saracenis tempore contra Prutenos bellum gererent. Hi ergo foelici auspicio tandem totam Prussiam occuparunt, populum omnem sacrum Baptisma suscipere coegerunt, atque vrbem Mariaburgum contra vlteriores Prutenos aedificarunt. Postea quoque Linthuanos armis ad nostram religionem perduxerunt. Sequentibus temporibus plurima bella per ducentos et amplius annos cum Polonis vario Marte gesserunt, atque Moscouitas irruentes fortiter reiecerunt. Cum autem tandem Albertus Marchio Brandenburgicus Ordidinis huius princeps aelectus esset, toedio bellorum cum Sigismundo Polonorum rege pacem inijt, atque sese in eius clientelam tradidit: Itaque idem a rege, Theutonicis exclusis, primus dux Prussiae electus fuit, an. 1227. eius prosteritas adhuc ibidem rerum potitur. Cum autem nobilis hic ordo per totam Germaniam plurima oppida et arces possideret, in locum Alberti Vvolffgangum sibi principem elegerunt, cuius successores etiamnum inter Germaniae principes in magna authoritate versantes, ordinis equitibus hinc inde rebus praepositis, moderate dominantur.

[note: Imperator cum pontifice in gratiam redijt.] Cum Fridericus Syriam reliquisset et in Europam venisset, Capuae substitit, atque a Pontifice petijt vt pacem cum Saracenis initam confirmaret, ac si quid peccasset sibi condonaret. Accersiti etiam ex Germania Lupoldus Austriae, Otto Morauiae, ac Bernhardus Corinthiae principes, praeterea Augustanus, Salisburgensis, et Ratisbonensis Episcopi, qui de Pontificis et Imperatoris concordia agerent: sed infecta re discesserunt. Sequenti tandem anno interuentu Hermanni Theutonici ordinis magistri, ac Messanensis Archiepiscopi Pontifex Friderico Imperij regnorumque Hierosolymorum et Siciliae titulos restituit, ea tamen lege vt centum viginti millia auri vncias aerario pontificis inferret. Interea in Syria Oliuerius Templariorum magister cum Venetis res nouas moliuntur. sed horum iratos animos Rainaldus Bauarus Syriae praefectus, mirabili industria pacauit. cum autem Templarij pertinaces essent, atque Imperatoris rebus obesse cuperent, omni prouincia eiecit, fortunis spoliauit, et sese in Ptolomaidem recipere coegit. Heinricus etiam Cypri rex turbas

[note: 1230.] excitauit, atque Antiochiam post principis illius obitum, qui legitimo haerede carebat, occupauit. Imperator autem filium suum nothum Fridericum (quem ex Antiochiae principis sorore progenuerat) in Asiam miserat, vt principatum eum adipisceretur. Hunc Rainaldus ciuibus gratissimum principem constituit, atque Cypri regem in fugam coniecit: postea Hierosolymam redijt atque Ioannitarum equitum consilio vsus, pacem cum omnibus vicinis sancte conseruauit.

[note: Nauarrae regis in Syriam expeditio.] Cum haec in Syria fierent, pontifex odio Imperatoris per Dominicanos et Franciscanos classicum canit, et ad sacram expeditionem denuo tantam multitudinem exciuit, vt pene numerum excederet. Imperator enim decennales cum Barbaris inducias denuo confirmarat, missisque literis praefectis suis praeceperat, vt omni bello in Saracenos abstinerent. Hisce nouis copijs Theobaldus Nauarrae rex, Americus Montfortensis, Heinricus Campaniae, Petrus Britanniae comites, ac Anshelmus de Insula praeerant. Sed penes Theobaldum summa erat potestas. Cumque naues haberi non possent, pedibus iter conficiunt, sed admodum infoeliciter: nam praeter insidias, quibus omnia erant plena, cum valetudine aduersa et fame periclitabantur: post multos tandme labores, Bosphoro traiecto, in Bithyniam ad Sangarium amnem est ventum, corpusque curatum. Deinde Galatia emensa ad Halim fluuium copiae substiterunt, nam exercitus Sulthani Iconiensis prohibebant Antitauri transitum. Sed Montifortensis cum cohorte praemissus Barbaros trucidauit et vi perrupit. Nauarrus autem Sulthani castra oppugnat, sed repellitur. nec tamen Barbari suis castris egressi pugnare audebant, propter nostrorum multitudinem. Nostri itaque ne tempus tererent sub noctem tribus agminibus Montisfortensem sequuntur, ipsis impedimentis in medium receptis: robur vero exercitus extremum claudebat agmen.

[note: Christianorum caedes.] Dum hoc modo pergerent Barbari a tergo nostros inedia, lassitudine, et equorum imbecillitate pressos, vellicantes, in apertos campos eos retrahunt, magnamque in eis stragem edunt, praesertim cum eos telis obruerent. Sed nox tandem praelium diremit. Nostri ad signa sese recipientes noctu per angustias transeunt, illucescenteque die Armeniam attingunt, tandemque Antiochiam veniunt, exuti opibus, commeatu, et maiore equitum numero amisso. Exercitus etiam vix tertia pars supererat. Postea nauim Antiocheni principis conscensi Ptolomaidem deferuntur: inde Templarijs ducentibus Gazam tendunt, et ex populationibus magnas diuitias acquirunt. Barbari, quibus praeter Friderici Imperatoris voluntatem hos exercitus venisse, ipsiusque praefectos suos domi continere, non erat ignotum, milite hinc inde coacto, insidijs apta occupant loca, reuertentesque ex itinere fessos et praeda onustos a tergo aggrediuntur. Nostri abiecta praeda hosti fortiter resistunt, ac tandem in fugam conijciunt, die iam inclinante, summo dilucu lo ecce nouae adsunt Barbarorum copiae: quibus cum denuo nostri, qui ea nocte in armis sub dio constiterant, essent congressi, caeduntur. Cadit et Americus atque Heinricus: Nauarrus pernicissimo equo impositus fuga vitam seruat, et incertis itineri biduum oberrans, tandem transito lordane Ioppen peruenit. Deinde locis sacris Hierosolymae perlustratis, paucissimis comitatus domum redijt. Abiectiores vero, quibus nec famae nec decoris cura erat, Ptolomaidem tantae cladis nuntij peruenerunt.

[note: Richardus Anglus in Syriam tendit] Quanquam vero nemo sanae mentis negare posset, tantam cladem violati iuramenti poenam fuisse, Pontifex tamen non cessauit pacem in Syria turbare, qui tum Roma exclusus Viterbij substiterat. In vrbem cum redijsset impotenti ira delictorum veniam omnib. pollicetur, qui crucis tessaram assumere, et Fridericum armis inuadere statuerent. Imperator ergo indignatus hostes ad vrbem vicerat, atque captiuorum capita quadrifariam in crucis modum scindi praeceperat: postea Templariorum bona qui in oriente foedus cum Solthano violarant, per Italiam diripi iussit. Interea Pontifex (cum Itali et Galli suo periculo edocti nihil tentaturi viderentur) Anglos per suos praedicatores ad arma capescenda concitauit. eo etiam Hierosolymitanus Patriarcha peruenerat, vt oleum igni adderet. Tum etiam Richardo Cornubiae comiti

[note: 1234] facta de imperio spe, si Friderico illud abrogeretur, persuaserunt, vt se ducem cruce signatis praeberet. Ille ergo parata classe, emensoque mari in Sardiniam delatus, eandem depopulatus est. Congesta in naues praeda Tyrum appulit, amissis ex tempestate in mari Pamphylio multis nauibus: vbi Hierosolymam venisset ex Rainaldo de pace qua eius loci Christiani fruerentur, cognouisset, nihil in Barbaros hostile tentare voluit, sed ijsdem cum Friderico inducijs subscripsit. Ne tamen inutiles prorsus sumptus fecisse videretur, particula quadam sanguinis Christi, quae Hierosolymis seruabatur a magno Hospitalis magistro donatur: sed Honorio pontifice interim mortuo, Richardus etiam spe imperij decidit, ad quod tamen decennio post vocatus fuit.

[note: Militares ordines a Barbaris acie victi.] Paulo post Rainaldus Bauarus Syriae praefectus fato fungitur. Itaque Templarij nacta occasione classicum contra Saracenos canunt, minis persuasionibusque populum ad bellum ineundum, nulla foederum ratione habita cogunt: quod cum Solihanus Aegyptius audiuisset, Chorasinios (quos aliqui Grossoniosvocant) gentem bellicosam, ex Babylonia in auxilium vocat. Hi castris ad Gazam, nuper a Templarijs restauratam et munitam, locatis, tandem eam expugnant, omnesque praesidiarios et et ciues trucidant. Eadem et Ascalonae fortuna fuit, quin etiam Hospitalarij, quantumuis hosti fortiter resisterent, plurimis oppidis et praesidijs pulsi fuerunt. Itaque ad Iordanem Christiani agminatim confluxerunt, vt cum Barbaris confligerent, quibus etiam Hospitalariorum et Templariorum magistri sese duces praebuerunt. Hi iuxta Tyberiadem ad pontem hosti occurrunt. Verum is fugam simulans pedem paulatim retulit. Cum autem nostri victorum instar negligentius circa flumen vigilias et stationes obirent, Barbari noctu redeunt, ac magno clamore semisopitos inuadurit. Ad primum tumultum nostri excitati arma rapiunt ac sine ordine hosti occurrunt. Fuit diu anceps pugna, praesertim cum equites Hospita larrj strenue hostem propellerent, atque alios admonerent vt animose sequerentur. Tandem autem nouis Barbarorum copijs subinde succedentibus, Grossonij talem stragem Christianorum ediderunt, vt fere omnes ad internecionem deleti fuerint. Tum etiam fortissimi quique militarium ordinum succubuerunt: nec tamen haec victoria Barbaris incruenta extitit, dum multa eorum millia quoque desiderata fuerint. Nostri vero qui fuga vitam conseruarant cum ducibus Tyrum peruenerunt.

[note: Hierosolyma a Barbaris recepta.] Eodem tempore victores Barbari nihil cunctati, recta Hierosolymam regni Metropolim petentes, eandem incruento Marte occupant, ac in potestatem redigunt: mox etiam vrbem sanctam diripiunt, et ad vnum omnes sine discrimine sexus et aetatis ciues mactant. Postea vrbem a Friderico Imperatore restauratam et â Rainaldo praefecto ornatam, a fundamentis destruunt et euertunt, moenia deijciunt, et aedificia incendunt. Tandem sacrilego furore sacra vastant, atque sanctum Christi sepulchrum, ad ea tempora vsque omnibus gentibus intactum, omni foeditate et indignitate polluunt. Haec etiam sancta Hierosolymorum vrbs a Christianis nunquam recuperata fuit, sed semper ad nostra vsque tempora apud Barbarorum Tyrannos permansit. Turbarat quidem haec Christianorum in oriente calamitas omnes Europeos. Atque Fridericus Imperator aliquid opis rebus afflictis adferre potuisset: sed Pontifex ipsum non modo Imperio abdicarat, sed etiam in ipsius excidium omnes captabat occasiones: praeterea auri vim permagnam ab ipso in hoc bellum destinatam respuebat. Ludouicus vero Galliae rex periculoso morbo decumbebat, cum etiam nullum a Medicis remedium superesse intelligeret voto se astrinxit, se hanc cladem vlturum, quam primum sanitati restitueretur.

[note: Litkeren a Ioannitis emitur.] Cum hoc modo in Syria res Christianorum constitutae essent, Hospitalarij passim per Europam sibi quaedam loca compararunt, et emeritis equitibus gubernanda commendarunt, itaque etiam ordinis per Alemanniam prior ab Hugone a Teuffenstein domum et parochiam Lutgeren in comitatu Badensi cum plurimis alijs

[note: 1237] adiacentibus bonis sibi et successoribus comparauit et emit, atque eo ordinis domum ex Clignauio transtulit, anno 1239. vbi etiamnum huius ordinis commendator rebus praeest.

[note: 5. Ludouicus rex Galliae in Syriam profectus.] Non multo post rex Ludouicus sanitate recuperata ad Cluniacum cum innocentio 4 pontifice per quindecim dies conuentum egit, atque suum consiliunde expeditione in Syriam communicauit. Laetus pontifex currenti calcaria addit, eumque obtestatur et orat, pergat tandem votum explere: legatos etia mittit qui concionibus populum arma accingere persuadeant: rex quoque legatos Genuam praemittit ad naues conficiendas, quibus in Asiam cum suis copijs traijcere queat. annus erat 1248. quo D. Ludouicus sese bello accinxit, cui Fulco Guelcius, Vuilhelmus Dampetra Flandrus, Guilhelmus Barensis, Archembaldus Borbonius, Robertus Bellouacorum praesul, Vuilhelmus Melletanus, Vindonensis Montifortensisque comites se adiungunt. Comitabantur etiam regem Carolus et Robertus fratres, Papa quoque Ottonem Tusculanum Cardinalem legatum adiungit: Alfonso vero fratri cum matre rex regni tutelam relinquit. Hoc modo rebus ad bellum necessarijs comparatis rex Lugdunum contendit, ubi pontifex metu Friderici agebat, eiusque accepta benedictione inde secundo flumine ad Fossas Marianas portum celebrem peruenit, vbi Genuensium classis eum operiebatur. Inde 8 calend. octobris soluens post dies 28 in Cyprum delatus fuit. Alexius Lusignanus illi praesto adfuit, atque nullum hospitalitatis aut officij genus omisit.

[note: Templariorum et Saracenorum conspiratio.] Cum autem hyems quae nauigationem impediebat immineret, et onerariae naues nondum appulissent, Alexij Cyprij regis iussu copiae militares in Cypri vrbes diuisae sunt. In hybernis vero pestis oritur, quae Beluacensem, Montifortensem, Mellotum, Barensem, Borbonium, Vindocinensem, et Drocensem cum multis plebeis absumpsit. Interea Heinricus Anglus magnam auri vim in sacri belli vsum coegerat, et Vuilhelmum Longospatam cum electa manu decernit, qui Gallum sequantur. Robertus quoque Burgundiae dux instructa classe, et non contemnendo militum numero, regem sequitur. Sed is contrarijs ventis in Peloponnesum delatus, in Attica in hybernis fuerat. At vere ineunte cum Vuilhelmo Achaiae Bithiniaeque principe in Cyprum peruenit. Dum Christiani sese hac ratione ad bellum Barbaris inferendum parant, templarij et Francos et Saracenos suspectos habebant, cum enim in Syria aliquot praesidia tenerent, verebantur ne aucti virib. Saraceni omnia occuparent, aut rex ipse, si victoria potiretur, Syriae res ita componeret, vt Tyrannidi, quam in omnes exercebant, authoritatique ordinis sui aliquid adimeretur. Itaque ad Meledinum Solthanum Aegypti clam legatos mittunt, atque ad pacis consilia flectere conantur. Solthanus quoque Satrapem ad Templariorum Magistrum ablegat, qui cum ipso de pace agat, si per Francos liceat. Laetus hoc nuntio Templarius, ex Syria regi scribit, pacem oblatam suadet, uires Barbarorum et suspectos belli apparatus multis verbis effert. Atque templarius regem decepisset, nisi Cyprius huius consilij peritus indicasset, Templarium primo legatos ad Solthanum de pace misisse, et Satrapem euocasse: rex igitur Francus excandescens literis missis Templario capitale fore testatur, si post hac vnquam a Barbaris legatos accipiat, audiat, aut sermones cum illis conferat. Interim tamen iniecta Barbaris de pace spe responsum differt, donec reliquae naues subsequerentur: postea tamen rex Francus pene nefarijs insidijs perijsset.

[note: 1248] Capti enim fuere aliqui, qui regem reliquosque Christiani exercitus duces ferro aut veneno tollere nitebantur. Illi tormentis adacti, confitebantur sese (magno auro dato) a Solthano et Templariorum Magistro fuisse subornatos: hi omnes scelus debito supplicio luerunt.

[note: Damiata denuo a Christianis occupata.] Interea Christianorum exercitus ex omnib. locis conscriptus in Cypro congregatur. Itaque cum Ascensionis Domini festum celebrassent, naues conscendunt, sed a contrarijs ventis hinc inde in mare agitati, tandem in Aegyptum pelagus feruntur, vt Damiatam vrbem in conspectu haberent. Barbari autem de nostrorum aduentu multo ante edocti, Nili ostia firmo praesidio munierant, cum quibus nostri congressi eos in fugam conijciunt, trucidato eorum satrapa, et quingentis Saracenorum selectissimis. Ea strage accepta Damiatae ciues superiorum annorum calamitatem recenti memoria recolentes, animo franguntur, noctuque clam discedunt, subiecto prius aedificijs igni. Nostri de certa fuga edocti vrbis portas effringunt, ignem multis in locis erumpentem extinguunt, praedamque ditissimam ouantes inter sese partiuntur. Post etiam Idolorum templa lustrarunt, atque praecipuum Mariae virgini consecrarunt. Haec tam inopinata victoria nostris contigit Calend. Iunij, anno salutis 1249. dum Damiatae sese exercitus continet, et tempus quo se Nilus exonerare solitus est instaret, Alphonsus regis Gallorum frater cum recenti milite in Nouembri mense aduolat. Re itaque deliberata, non multo post in hostem proceditur. Praecurrens Robertus Atrebatensis et per Nili alueum sine periculo traducta cohorte, cui ipse praeerat, ad Maseram hostium castra expugnat, et Barbaros in fugam conijcit: sed cum acrius longiusque eos insectatur, telo perfoditur. Ceciderunt ea pugna Barbarorum clarissimi duces: Meledinus quoque Solthanus, qui Chayri lecto decumbebat, accepto tantae cladis nuntio, moritur.

[note: Rex Ludouicus a Barbaris captus.] Ad nostrorum aduentum mox Melexala Meledini filius, Barbarae religionis princeps, per Syriam Arabiamque pro ferendo auxilio Babylonium adierat. eo vero impetrato magnis itineribus Chayrum post patris obitum reuertitur, Soldanusque eligitur. Interim nostri ad Pharamiam considentes, cum peste conflictantur, quea praestantissimos quosque milites absumpsit: praeterea Barbaris Nili ostia obsidentibus commeatu prohibentur, vnde rerum penuria diraque fames subsecuta. Tandem cum et ipse rex Ludouicus morbo corriperetur, Damiatam repetendam communi consilio de cretum est: sed cum ob aegrotorum multitudinem mora necteretur, Melexala cognito nostrorum consilio viam ipsis intercludit, occupando medium inter Damiatam et nostrum exercitum locum, terra marique. Itaque necessitate nostri coacti arma capiunt, et hostem ad pugnam prouocant: pugnatum est ad tres horas acriter, tandem nostri morbo et fame exhausti, Barbaris vndique concurrentibus victi sunt. Magna pars nostrorum occisi, rex etiam Ludouicus cum Carolo et Alphonso fratribus ipsoque Patriarcha Hierosolymitano, viui in Barbarorum manus peruenerunt. Francus iussu Solihani per medicos curatus paulo post ex morbo conualuit: castra etiam Christianorum occupata et direpta. Acta haec fuerunt ad nonas Aprilis.

[note: Turqueminius post Melaxalam Solthanus.] Rebus Christianorum hoc modo deploratis, Solthanus capti regis misertus ipsum consolatur, ac de inducijs conficiendis mentionem facit: conditiones hae a Barbaro fuerunt propositae. Aegypto deduceret exercitus Ludouicus: Damiatam restitueret, octo Byzantiorum aureorum millia in belli sumptus a Franco numeraretur Soldano: Captiuos omnes ex Aegypto alijsque suae potestatis locis liberos emitteret Soldanus: in decennium pax vtrique genti inuiolata permaneret: addidit Solthanus. si promissa vnquam non impleret hac perfidia Machometum se pernegasse. Eandem conditionem a Ludouico poposcit, iuraret scilicet, si fidem falleret, Christum Deum negasse se fateretur. Cum autem Ludouicus iuramentum tale recusaret, ac prius mortem obire cuperet, Solthanus regis constantiam miratus iniurato fidem adhibuit, atque inducias publicauit. Sed cum iam Damiatae simul appropinquarent, Melaxala Soldanus a siccarijs praeter expectationem occiditur. Id vero an Turqueminij an Alapiensis

[note: 1250] Soldani factum sit consilio nescitur. ab exercitu vero Barbaro Turqueminius vno ore dux et Soldanus salutatur. Cumque is rem suam (habito prius procerum consilio) principio firmiorem pace et accepta pecunia, quam bello fore, videret, reges Galliae et Cypti, patriarcham, et duces omnes ad eam diem vsquevbique captos, adducere et in medium coram sistere iubet. Tum etiam pacta cum Melaxala inita rescindit, et nouas pacis conditiones obtulit, quae tales fuerunt:

[note: Pacis conditiones cum Barbaris.] Ludouicus ex octo aureorum Byzantiorum millibus, quos Melexalae pollicitus fuerat, in praesenti quatuor millia numeraret: Damiatam Turqueminio resti tueret: Saracenos per totam Syriam captiuos, vbilibet locorum qui in potestate Christianorum essent, nuper vinctos, aut etiam a foedere Soldani olim cum Friderico secundo initos in seruitutem redactos, liberos ad suos redire permitteret: viceuersa Turqueminius cuiuscunque conditionis, aetatis, nationis in quocunque loco captiuos haberent Aegyptij, ab eo tempore quo inter Fridericum ac Saracenos pax inita fuisset, liberos omnes sine precio dimitteret: vrbes, oppida, praesidia, pagos, fundos, bonaque omnia ac iura, quae Christiani, antequam rex Francus in Syriam traiecisset, possedissent, intacta, inuiolata a Saracenis ijsdem permitterentur, Res, aes, aurum argentum, suppellectilia, mobiliaque omnia, iumenta, greges, quicquid denique ij in vrbe Damiata haberet, iustoque possiderent titulo, id omne saluum integrumque ipsis restitueretur: Ea vendere, distrahere, auferre, bona venia Saracenorum, Christianis fas fore: Aegrotis in vrbe, donec fanitatem recuperarent, hospitium concessum. Abeuntibus mari aut terra decum bentibus, sua distra hentibus, tutum liberumque futurum commeatum: Pedestri itinere Syriam petentes, fortissimorum apud Saracenos comitatu abituros. Turqueminius etiam Damiara recepta pacis capita per Praeconem edici, decennes inducias inter Christia nos Saracenosque AEgyptios publice proclamare facit.

[note: S. Ludouicus in Galliam reuersus.] Cum hoc modo S. Ludouicus res Christianorum pacificas reddidisset, atque pecuniam promissam soluisset, per Genuensium classem in Syriam cum copiarum reliquijs deportatus fuit, ibique Saracenos suo aere liberatos in Aegyptum remisit. Caeterum Saraceni eorum fere nihil qui in foederibus expresserant praestiterunt. Nam ex duodecim millibus latinis, qui post stiderici 2 discessum hinc inde capti fuerunt, vix quadringentos dimiserunt, eosque non sine precio: aegrotos quoque ad vnum trucidarunt, ac adolescentes qui mortem formidabant Mahometo initiarunt, neque etiam res mobiles ex Aegypto secum abducere licebat. Sicque ex tantis Christianorum copijs vix sex millia in Syriam reuersi sunt, Ptolomaidem cum rex venisset, conuentu habito discedere statuerat. Verum a Hospitalariorum Magistros et alijs proceribus rogatus, per aliquot annos in Syria permansit atque Caesaream et Ioppen restaurauit. Tandem locis sacris magna humilitate peragratis, praesidijsque multis vallis et muris contra hostium insultus munitis, res Christianorum Militaribus ordinibus commendauit, atque ipse in patriam redire statuit, cum per quatuor annos in Ioppen commoratus esset, et frustra nouas copias ex Europa expectaret. Itaque vtrunque fratrem in Gailliam praemisit, et ipse postea magno Christianorum in Syria moerore subsecutus fuit, anno postquam ex regno suo discesserat sexto.

[note: Pastorelli caesi.] Nostris in Asia laborantibus rumor per vniuersam Europam, praeter opinionem citius increbuerat. Itaque Anglus opem ferre decreuerat, copijsque vndique conscriptis iam in armis erat sed cum per Innocentium quartum de factis inducijs certior fieret, ab incoepto destitit, atque rebus domesticis constituendis operam dedit. Confluxit ad eundem rumorem et adolescentum quaedam ex Germania cohors, quibus pastorum opilionumque manus se adiunxit, per Angelum ad sacrum bellum se excitos impudenter profitentium. hinc Pastorellos se vocabant. Ducem autem sequebantur Vngarum quendam, quem magistrum suum appellabant. Sed cum in sacerdotes et Monachos, ipsosque Iudaeos, ac alios vtriusque sexus homines nihil non maleficij perpetrarent, dum per Bituriges iter facerent, ad vnum omnes

[note: 1259] trucidati sunt, haud songe a vico qui Mortuum mare dicitur, Nouamque villam et Biturigum vrbem interiacet. Extat de hac re distichon tale: M. semel et bis CLI coniungere disce, Duxit pastorum saeua Megaera chorum.

[note: Venetorum et Genuensium in Syria motus.] Dum autem a Barbaris nostris in Syria quies conceditur, mutuis se vulneribus ipsimet conficiunt. Nam anno salutis millesimo ducentesimo quinquagesimo nono Veneti et Genuenses Ptolomaide degentes, de suis priuilegijs et Sabbe monasterio grauissime concertant. Maior pars principum et regum Christianorum Venetorum partes, atque solus Armeniae rex, Tyrensis princeps, et ordo Hospitalariorum S. Ioannis Genuensium defendebant. Itaque factum, vt post multas caedes vtrinque factas, Veneti tandem vrbe eijcerentur. Hi denuo armati Ptolomaidem accedunt, et Genuensium naues in portu haerentes opprimunt ac expoliant, tandemque Vulcano committunt: postea D. Sabbae aedem incendunt, atque Genuensium publica et priuata aedificia diruunt. Genuenses a suis popularibus, qui nuper Tyri appulerant, triginta duas triremes accipiunt, initoque praelio cum classe Veneta suc cubuerunt, atque omnes illae triremes interceptae fuerunt, saepius deinde ijdem atrocissimis pugnis illo decennio, quo bellum durauit, digladiati sunt, magno Christianae Reipublicae detrimento. Tandem tamen Clementis quarti pontificis authoritate, et fame insuper vrgente, vtrique pacem amplecti coacti fuerunt. Sicque duae factiones in Syria, quarum ea quae Tyrum incolebat Venetis, quae Ptolomaidam Genuensibus adhaeserat, iterum in vnam coaluerat. Eodem tempore anno millesimo ducentesimo sexagesimo primo Michael Paleologus Graecus Imperium Constantino politanum mira industria recuperauit ac Gallos exclusit, cum ibi per 58 annos rebus praefuissent. Id quod Hospitalarijs in Syria plurimum obfuit.

[note: Tartari contra Saracenos in Syriam tendunt.] Sed dum Christiani digladiantur, Saracenis Syriam et Aegyptum gubernantibus, Mango Tartarorum princeps et apud Catheiam Imperator bellum facit. Sequebatur is Aitonis Armeniae regis consilium, cuius suasu et Christo prius nomen dederat, quo a Christianis auxilia habere possit. Persuasus Mango exercitum cogit, et Haalonem fratrem copiarum ducem constituit. Is Tanai fluuio traiecto, et Imao monte superato, in Persidem venit, eamque semestri spacio subigit, excepta vrbe Samarchanda, ad eam cum decem millia equitum reliquisset, post annos viginti septem tandem ea inobsidentium potestatem venit, cum obsessi vestibus destituerentur, ob continuatam per tot annos obsidionem. Cum reliqua vero multitudine Tartarus in Assyriam mouet, ac Baldacam vrbem (quae Babylon est) expugnatam diripit, ciuesque trucidat. Calypham etiam auarissimum Tyrannum, inter medios auri aceruos collocatum, fame necat. Mesopotoniam postea ingressus, Alapiam obsidet et expugnat. Edessa etiam et Samosata subacta, in Syriam contendit: vbi Antiocheno regno per Saracenos adempta, recuperat, praesidijsque munit.

Cumque frustra semel atque iterum Damascum tentasset, Maleruasam Alapiensem et Damascenum Sulthanum, quem vinctum circumducebat, sub ipsis moenibus in frusta conscerpi iubet, in eius filij terrorrm qui vrbi preerat.

[note: Damascus a Tartaris capta.] Sed cum hoc tristi spectaculo neque filius neque ciues mouerentur, Haalon acrius eam oppugnauit ac tandem vi cepit. extinctaque Alapi ensis factione, Abagam filium vrbi prafecit. Hinc cum fratrem Mangonem mortem obijsse cognouisset, domum ad capescendum eius regnum iure haereditario sibi debitum redijt, sexto expeditionis susceptae anno. Etsi autem res Christianas non multum hac expeditione auxit, tamen vt serius conciderentur, effecit. Abiturus Armenijs legatos adiunxit, qui Pontificem regesque occidentales adirent, ac ad recuperandas Syriae Palestinaeque reliquias adhortarentur. Reliquerat etiam apud Abagam filium viginti millia equitum, qui Christianis auxilio essent, si ad recuperandam Hie rosolymam ex Europa traijcerent. In Perside nupserat Haaloni Docuscanton regia puella ex Magorum familia, quae Christum infantem ductu stellae in Iudaea olim adoratum venerat. Vnde etiam coniugis hortatu Mahometi templa omnia dirui iussit, atque passim eius superstitionis homines afflixit.

[note: Carolus Andegauensis rex Hierosolimorum.] Tartarorum ope res Christianae in Syria facile potuissent restitui, si in occidente principum animi paratiores extitissent. Hortator enim fuerat Vrbanus 4 ponti fex ad bellum sacrum denuo suscipiendum, missis hinc inde per Cardinalem in Galliam et Germaniam literis, qui suis malis edocti nonnihil abhorrere videbantur. vicit tamen Cardinalis persuasio. Ex Gallia enim duce Guidone Altisiodorensi Episcopo copiae missae, et Viterbium vsque deductae sunt. Sed pontifex eundem militem inde contra Manfredum Siciliae regem, cuius regnum sibi vectigale esse voluit, misit. Mortuo tum Vrbano Clemens quartus successit. Cum autem ipse quoque ingenti odio contra Friderici 2 progeniem flagraret, Carolum Andegauensem Siciliae ac Hierosolymorum regem declarat, ac Diademate ornat, imposito ei quadraginta millibus aureorum in singulos annos, Romanae curiae pendendo. Itaque Carolus cum copijs accessit atque Siciliae regnum multo labore subegit, atque etiam ad alterum inuadendum animum adiecit. hinc factus vt pontificis iussu passim in prouincijs Christianorum conciones haberentur, quibus homines ad arma concitarentur.

[note: 1264] Cum autem Germanorum animi eo tempore a Pontifice et Carolo Andegauensi [note: Heinricus primus Ordinis prior in Alemannia.] omnino essent ab alienati, propter nobilissimi adolescentis Conradini, vltimi Sueuiae ducis in Italia caedem, auxilia, opes, vires, et subsidia plane negabant. Pontificem tanquam tantae cladis authorem Carolum ceu Parricidam, qui haeredem in foro Neapolitano publice decollarat, atque alienum Regnum occuparat, miro odio prosequebantur. Erat tum Achilles quidam inter Dominicanos Basilienses, summae authoritatis et facundiae praedicator. is enim sua persuasione effecit vt publicum odium pietati, honestati, ac vtilitati posthaberetur. Accedebat etiam Heinrici Comitis Tockenburgensis adhortatio, qui anno 1251 Prior ordinis Ioanni tarum in Alemannia ab ordinis proceribus electus fuerat: qui etiam rebus Hospitalariorum in Germania per 19 annos optime praefuit. Cum enim equites huius ordinis res Christianorum in Syria fortiter defenderent, atque amplissimis praedijs atque bonis passim a pijs Christianis augerentur, deliberatione habita, emeritos milites adeoque bello fessos passim in prouincias ablegarunt, atque Ordinis domus ac possessiones commendarunt, quos etiam inde Commendatores vocarunt: singulis etiam prouincijs Magistrum et Priorem dederunt, quorum nutu omnia administrarentur, atque etiam nouae copiae, si opus foret, submitterentur. Itaque huius Oratoris atque Heinirci Hospitalarij authoritate, multi nobiles apud Rauracos, Sequanos, Alsates, et Rhenenses crucem sumpserunt, et sacrum bellum professi sunt, interquos Syfridus ex nobili Monachiorum, et Hermannus ex Scalariorum familia strenui equites (qui Psitacum et Stellam loco tessarae habebant) praecipui fuerunt, atque sese alijs duces exhibuerunt. Hi ergo vndique confluentes Genuensium classem conducunt, et Ptolomaidem deportantur. Inde Caesaream commigrant, quae vrbs hosti vicinior erat.

[note: Tartari a Christianis abalienati.] Praeerat eo tempore Damasco Guirboca a Christianis non alienus, cuique in ipsorum subsidium Haalo discedens decem equitum millia reliquerat. Eundem Abaga post patris Halaonis obitum suo loco ducem copiarum constituerat, atque ipse ad Scythas profectus erat, vt paternum regnum administraret. Sed nostri ipsum Guirbocam sua temeritate abalienarunt. Is enim ex sorore nepotem habebat ado lescentem fortissimum, qui gloriae cupiditate iugis excursionibus Soldani limites depraedabatur. Accidit autem vt et nostri in communis hostis regionem incursionem facerent, abactaque ingenti praeda domum reuerterentur. Tartarus adolescens indigne ferens sibi tantae laudis occasionem praereptam, mittit obuiam qui aes repetant. ex eius enim prouinciae finibus contra ius fasque praedam abactam. Responsum a Germanis non admodum humanum iuuenem ira ac aemulatione accendit, vt arma corripuerit. sed nostri occurrentem magna strage repressum in fugam coniecerunt. In fuga adolescens ipse traijcitur, ita vt ad auunculum delatus statim obierit. Itaque Guirboca domestico luctu nobis hostis factus. Caesaream expugnat, captamque diripit et incendit, postea quoque hostili animo in omnes Christianos saeuijt. Germani autem virtutis auitae memores, cuneo facto per medios hostes sibi viam fecerunt, partimque sese Tyrum, partim Ptolomaidem receperunt, Gallorum atque Anglorum reges praestolaturi, de quib. iam fama percrebuerat. Interim publica fide accepta, Germaniae nobilitati licuit Hierosolymam adire, et sacra loca inuisere.

[note: Soldanus Aegypti Tartarus vicit.] Non multo post Melechemus Turquemenij apud Aegyptios successor, Tartarorum in Syria dominium minime e re sua futurum facile perpendens, principijs obstare voluit, Damascenamque prouinciam cum validissimo exercitu ingressus, ad pugnam Guirbocam prouocauit, eumque cum maiori parte copiarum trucidauit. Qui Tartarorum supererant in Armeniam ad amicum regem fugerunt. Tum etiam propter pauca Syriae loca, omnia praesidia in Sulthani et Mamaluchorum potestatem deuenerunt. Sed dum ex tanta victoria Christianis Syriacis exterminium iam imminere videretur, Melechemus a suis trucidatur. Huic Bandodacar successit, qui etiam Christianos inopinantes et securos opprimere cogitabat, ideoque apertum bellum ad tempus differebat.

[note: 1270] Non parum expeditionem sacram a Carolo Andegauensi suscipiendam Clementis [note: Antiochia a Saracenis vastatae.] pontificis obitus remorabatur, et quod sedes Romana rectore destitueretur qui negotium vrgeret. Sed Francus, cui prae caeteris periculum nostrorum in Syria cordi erat Heinricum Anglum belli socium ascissit, ac Genuenses de transpor tando exercitu sollicitauit. Dum autem haec fiunt, Bandodacar Antiochiam inuadit, eamque capit, vrbem succendit, et arcem solo aequauit. Tum enim Conradus princeps Friderici ducis filius aberat, atque in Sicilia Conradino consanguineo suppetias ferebat. Hoste abeunte, et citatis itineribus in Armeniam contendente, vt ita ino pinantes opprimeret, Christiani ex latibulis hinc inde properantes ignem restinguunt, vrbemque restaurant. Eo tempore Aiton rex Abagae Tartaro in obsidione vrbis Corrigiae opem ferebat. Itaque Aegyptius per Armeniam libere vagatur, magno incolarum incommodo. Sed cum etiam in Turcarum regnum, quod Tartari tenebant, impetum faceret, non exiguam exercitus partem amittit, indeque repulsus domum redijt. Mittuntur tum ab Armenio et Tartaro ad Galliae atque Anglie reges legati, qui iter maturare iubent, ipsique auxilia et maxima subsidia pollicentur.

[note: S. Ludouicus in Africa obijt.] Conuenerat inter istos duos reges, vt alter in Africam, alter in Syriam cum copijs discederet. Itaque Ludouicus Gallus cum Philippo pulchro et Ioanne Tristanno filijs, ac Theobaldo Nauarrorum rege genero, Alphonso fratre, et Guidone Flandrensi comite, ad Aquas mortuas a Genuensium classe exceptus anno 1270 calendis Martijs in Africam ire parat, multis quibus hactenus regis consilium non fuerat cognirum, frustra contradicentibus. Carthaginem delatus, vrbem haud magno labore expugnat. Ad Tunetum vero, quae menses fex obsidionem sustinuit Gallos saeuissima pestis inuasit, quo morbo primo Tristannus, post hunc D. Ludouicus rex, et legatus pontificius interierunt. Sed cum Carolus Siciliae rex et Heinricus Cornubiae comes, cum recenti milite superuenirent. Mulenes Afrorum princeps pacem petijt. Huic Galli leges praescribunt, nimirum, vt sanctos viros, qui de Christo publice verba facerent, in vrbem reciperent: Si quis Afrorum nostram religionem profiteri vellet, initiandi lustrandique illi potestas fieret: Quadraginta aureorum millia Siciliae regi Barbaris quotannis numeraret: Captiuos Christianos dimitteret: Impensam belli auro recompensaret: Recepit autem partem Carolus, inducijs iuramento in decennium pactis. Hisce rebus constitutis, Christiani in Siciliam [note: Anglorum expeditio in Syriam.] reuersi sunt.

Interea Heinricus Angliae rex filios suos Edouardum ac Edamundum in Syriam misit, milite, armis, et commeatu instructos libaralissime. Datur his consiliorum gubernator Theobaldus Leodiensis Archidiaconus, Apostolicae sedis legatus. Sed dum Ptolomaide sub sistunt, et ex Africa maiores copias expectant, Eduardo a quodam sicario tria vulnera infliguntur, ex quibus vix longo tempore conualuit. Cum autem ex Africa nullae copiae venirent, omnemque spem bene gerendae rei amissam Edouardus videret, factis cum hoste inducijs, rei summam Hospitalarijs equitibus commendauit, ipseque in Italiam redijt. Tum etiam Theobaldus legatus pontifex electus ac Gregorius Decimus dictus fuit. Circa eademtem pora Heinricus Hospitalariorum per Germaniam prior decessit, atque in eius locum Heinricus comes Furstenbergensis electus fuit annomillesimo ducen tesimo septuagesimo secundo. Is etiam Commendatoribus sui ro et dinis per Germaniam septemdecim annis optime praefuit, et suis adhortationibus apud Germanorum proceres res Christianorum, in Syria commoranmtium, plurimum adiuuit.

[note: 1274] Gregorius nouus pontifex afflictis Hierosolymoru [note: Rodolphus Caesar crucem suscipit.] reb. ex animo consultum cupiens, Rodolphi Hapspurgensis in Caesarem electionem ea lege ratam habuit, ac inaugurationem promittit, si Hierosolymitanis rebus opem ferret, seque exercitus ducem praeberet. Ad id bellum Imperatori ducenta aureorum millia oblata: decimae etiam tum sacris prophanisque viris ac rebus imperatae a pontifice in sexennium: sacris quoque militibus spes vitae aeternae praemij loco promittitur per praecones passim discurrentes, inter quos Eberhartus Dominicanus Basiliensis praecipuus fuit. Itaque Rodolphus Caesar cum tota familia sua se crucis tessera insigniuit. Heinricus etiam Minorita Basiliensis Episcopus a Pon tifice legatus dictus. Mox quoque Lotharingiae dux, ac Theobaldus Comes Pfirtensis cum multis alijs equestris ordinis praeclaris viris sese hisce Comites professi sunt. Cum autem octodecim menses effluxissent, papa morae pertaesus Imperatorem admonet vt promissis staret, non obtemperanti fulmen minatur, et imperij abrogationem. Sed non multo post obijt pontifex, atque moram longiorem Ottocarus Bohemiae rex et Heinricus Bauariae dux inijciunt, quibus cum Imperatore bellum erat. Quin etiam Venetorum, Pisanorum, Florentinorum, atque Graecorum cum Francis digladiatio sacrum bellum impediebat.

[note: Germanorum in Syriam expeditio.] Bohemico bello foeliciter finito, Rodolphus Caesar Heinricum Mechelburgen sem principem sacrae militiae praeficit, validaque militum manu illi addita eum in Syriam mittit. Is ex Ptolomaida crebras in Damascenas prouincias excursiones fecit, igni ferroque omnia populatur, praedasque abstulit ingentes. Cum autem Barbari aperto Marti huic resistere non possent, tandem dolis circumuentum, dum praedas ageret, capiunt. Ad Soldanum deductus, totos sex et viginti annos in captiuitate cum Martino famulo detinetur, qui domino cadenti incubuerat, multisque vulneribus acceptis suo corpore texerat, nec a captiuo recedere voluerat. Consenuerat optimus princeps in paedore et squalore carceris, donec extincto Tyranno ex Mamaluchis regno Aegyptio praeficeretur Germanus quidam. Is statim ducem ad se vocari iubet, ac cum dies natalis Domini instaret, ita affatus est: Nonne sanctam Christi tui natiuitatis memoriam apud tuos celebrare res tibi iucunda videretur? Noui enim superstitioni Christianae te adeo deditum, et religionis quam libertatis maiorem solicitudinem te gerere. Recte ais (inquit Heinricus) rex optime, nam ipsa libertas nihil omnino esset, nisi Christus incarnatione sua clementissima, captiuitatem nostram abstulisset. Quantum igitur huic memoriae debeant omnes, vellem ô rex ipse intelligeres: sed optare licet mihi, vtinam etiam [note: Megapolensis principis mirabilis casus.] te persuasum possem de his reddere.

Ad haec Tyrannus: Dij meliora: Memini enim cum apud Knese Ienick parentem tuum in Liuonia machinamentis praeessem, in hostem stragem ingentem facerem, ac illi nauarem operam haud inutilem, persuasioni Christianae me omnino addictum fuisse sed iam relicto errore communi, priuatam fortunam etiam mutasse. At de religione mihi tecum nulla contentio, de libertate tantum sermo. Cuperes ergo esse liber, et ad tuos reuerti? Haec natura petit, negat fortuna, inquit Heinricus, quae tamen ex tuo arbitratu pendet. Cupio quidem domum redire, quod si a te mihi negabitur, aequo animo ferendum erit, cum Anastasia vxor, Heinricus, Leo, atque Ioannes filij dulcissimi procul dubio iusta parenti iam dudum perfecerunt, defleuerintque mortuum. Erras infert Soldanus cum exploratum habeam, te inter viuos adhuc perseuerare tuis notum esse, indiesque reditum tuum ardentissimis votis expectare: Debeo quidem parentis tuae memoriae multum, libertatem itaque tibi hodie largior. His dictis exornatum muneribus, et Martino famulo bene donato, liberum abire permisit. Qui cum Ptolomaidem venisset, ac conscensanaui

[note: 1280] in Cyprum abiret, iterum interceptus a Pyratis, ceu fugitiuus Soldano traditur: misertus hominis optimi Tyrannus, eum iterum dimittit, ac naui parata in Cyprum deducere iubet, vbi reginae munificentia, aere, commeatu, equis, et seruis splendide instructus, Massiliam ad amitam (quae reguli Massiliensium vxor erat) nauigio traijcitur. Tandem postliminio domum reuersus, apud suos in magna existimatione diem extremum clausit.

[note: Saraceni Armenios vincunt.] Heinrico duce capto Saraceni Antiochiam inuadunt, vniuersam pene delent, et homines vinctos abducunt. Inde in Armeniam redeunt, sed male ibi tractati, in fugam conijciuntur. Bandodacar vero telo ictus semiuiuus in castra, quae ad Armeniae fauces collocauerat, a suis reportatur. Damascum cum venisset atque viginti millia captiuorum, quos Antiochiae et alibi vinxerat, secum haberet, paulo post ex vulnere obijt. Huius mortem Helpis filius vlturus, Armenijs bellum infert: sed cum a nostris ipsis auxilium negaretur, Abagae Scythae opem implorant. Mittuntur itaque triginta millia equitum in Syriam quibus Mandogamor Abagae frater praeerat, tanta hostium multitudine territus Helpis, munerib. apud ducem obtinet, vt Armenios deserat. Inita ergo pugna, cum iam ad Armenios victoria inclinaret, Mandogamor pugna excedit, Armenij vero caeduntur, amissa Hama, alijsque Syriae vrbibus. Abaga reuersos suos ignominia notat, vt per omnem vitam habitu vestituque muliebri vterentur: duces vero et fratrem securi percussit.

[note: Mergathum Ioannitarum praesidium captum.] Aliquanto post Syriacis Christianis Abaga et Tandogar fratres, belum intentabant, sed domesticis insidijs oppressi sunt. At Melechsaites Saracenus (qui Helpi nuper successerat) Marmeam vrbem, quae et Mergathum dicitur, in Syria Phoenicia expugnare decreuit, quae ab Hospitalarijs S. Ioanis regebatur, eam eriam equites eius ordinis praesidio, turrib. pro pugnaculis, et commeatu egregie muniuerunt, sicque instructam ad multos annos haud facile in Tyranni potestatem ituram sperantes. Melcheisates vero ex omnib. sui regni prouincijs copias conscribit, ac Arabes in auxilium vocauit, vt ad 60. millia equitum, et multa millia peditum in armis habuerit. Cum ad Anteradon venisset, quae 14. millia passuum a Mergatho distabat, etiam instructis sima classis Aegyptia praesto fuit. Barbari ergo corona vrbem circundant, ac fortiter oppugnant. Verum Hospitalariorum et Germanorum militum, qua eis suppetias venerant, multoties magna vireiecti fuerunt, saepius etiam ex insperato erumpebant, et multos hostium trucidabant. Cum itaque Barbarus aperto Marte nihil efficere posset, magnam fossorum manum nocturno temporeimmittit, atque cuniculis moenia vrbis suffodere iussit. illi ergo egesta terra vastis cauernis totam vrbem pensilem faciunt, atque fundamenta aridis ligneisque paxillis suffulciunt, quae igne subito concipere possent. Postea subito nuncium ad nostros misit, qui vt vrbem dedant adhortatus est. Vox nuntij primo risu excepta, atque instanti conuitia addita, donec periculi admoniti, ac fide accepta aliquot milites rei peritos emitterent, qui suffossa moenia inspicerent, ac imminentem cladem ad ordinis Magistrum referrent. Cognitis rebus incolumitatem pacti, quantum quisque portare poterat in humeros conijcit, atque armatus emigrat. Barbari promissa seruant, et liberos cum suis abire permittunt. postea deleta vrbe praesidium muniunt, atque caeli inclementia impediti ad suos reuertuntut. Acta sunt haec anno 1285. In huius vrbis memoriam militares ordines apud Francos Orientales arcem aedificarunt, quam Mergatheim a perdito praesidio denominarunt, quae hodie Theutonico ordini paret.

Eodem anno Melechsaites quoque Carmelitarum familiam tota Syria eiecit, idque leuissimam [note: Carmelitarum ordo ex Syria pulsus] ob causam. Carmelus est mons in Syria, Helie, Helisei, et aliorum prophetarum inhabitatione nobilis. Hunc locum sub Almerico Hierosolymitano patriarcha insederant Anachoritae, ac cum sparsim circa montem agitarent, tandem conuenerunt ad fontem, qui Heliae dicitur, in montis cacumine, ac phanum et coenobium construxerunt, vni qui honesta praecipiebat humiliter parendo, sine tamen certo instituto, sine peculiari cultu, sine ceremonijs. Albertus post Hierosolymitanus (sub Innocentio 3 pontifice) patriarcha et legatus certas obseruationum regulas praescripsit, addidit et

[note: 1294.] vestitui normam, pallium scilicet versicolorem ex albo et canusino circulatum, asserens, Heliam eismodi cultu ornatum incessisse, ac S. Basilium ea viuendi forma vsum fuisse. Erat hic propheticus pallij habitus non solum Christianis sed etiam Barbaris gratissimus, vt tota familia magnis Soldani eleemosinis sustentaretur et locupletaretur. Sed pontifici Romano Honorio eius nominis quarto non admodum probabatur, quasi versicolor habitus religioni non conueniret. Igitur illis pallium album datum, ita vt sub eo canusiati essent, atque vterque color illis retineretur. Quod vbi factum Melechsaites resciuit, tanta ira exarsit, vt congregatis copijs coenobium inuaderet, expulsisque omnibus, et phanum et coenobium incendio destrueret. Repullulauit haec familia breui in omnibus regionibus Christiani nominis adeo, vt aliquot millia coenobia huius ordinis extare dicantur.

[note: Tripolis et Tyrus Christianis per Soldanum adempta.] Melechsaite rege Saracenorum mortuo, Alphir Soldanus eligitur ac rerum in Aegypto ac Syria potitur. Is cum in occidente omnia inter principes Christianos bellis ardere per exploratores cognouisset, Tripolim Syriae vrbem nobilissimam obsidet, omni externo subsidio destitutam. Cum autem aperto Marte vix aliquid efficere speraret, rem per cuniculos egit, ac tandem vrbem expugnat ac solo aequat, maiori parte Christianorum caesa, alijs fuga elapsis. Incidit haec calamitas 9. April. ann. 1289. mox etiam arcem Nelesinam deditione capit, et praesidio fortissimo muniuit, ne Tripolis a Christianis denuo aedificari posset. Inde etiam Sidonem et Berithum vrbes cepit, et spoliatas diruit. Postea quoque castra ad Tyrum vrbem locauit, quam tertio obsidionis mense certis condictionib. occupauit. ciues etiam omnes, cum rebus quas iumentis aut nauigijs auferre potuerunt, incolumes abire permisit. Demum receptis praesidijs, vrbibus, oppidisque omnib. a Christianis in Syria habitatis, nil nostris reliquum in tota prouincia fecit, sola Ptolomaide excepta, quae a Ioannitis et Templarijs fortiter contra Barbaros defendebatur, quo etiam omnes Syriae incolae tanquam in Asylum quoddam confugerant. Post captam Tyrum Alphir cum Venetis ac reliquis Christiani nominis principib. quinquennales inducias fecit, ne extremo Christianorum excidio occidentalium animos prorsus exacerbaret.

[note: 1288.] Cum Christiani in Syria hoc modo in arctum redigerentur, Petrus Beluisius magister [note: De Ptolomaidis vrbis statu.] Templi, atque magnus Hospitalarius Ioannitarum equitum magister subito in Europam legati traijciunt, atque a Romano pontifice auxilia efflagitant. Nicolaus 4 tantis calamitatib. motus, principes solicitat vt opem ferant. Rodolphus autem alijs bellis occupatur, vt Imperium pacaret. Francus et Gallus, praetextu belli sacri, a suis magnam pecuniam accipiunt, sed opem nullam ferunt: solus pontifex mille et quingentos cataphractos equites, atque Veneti aliquot triremes miserunt. Conuenerant etiam Brundusij ad ordinum Magistros non exiguus numerus militum voluntariorum, qui a Germanis principib. praesertim vero a Ioanne Barone in Lupffen Ioannitarum per Germaniam tertio Priore persuasi, sese eo contulerant. Hi omnes nauib. impositi, Prolomaidem tandem peruenerunt. Erat tum Ptolomaide magna hominum colluuies armatorum millia fere quinquaginta, imbellis sexus et aetatis quadragies mille. Rapinae, caedes, stupra, adulteria, aliaque scelera committebantur tum plurima, et quidem impune, ipsi enim duces inter se dissidebant, cum quisque eorum regni Hierosolymitani titulos sibi arrogaret. Heinricus enim Cypri rex magna classe eo profectus. Templarios monebat, vt ei regni coronam redderent, qui Almerico et Guidoni maiorib. suis ademissent. Carolus quoque Siciliae rex per legatos sibi regni Hierosolymitani titulum petebat, is cum audiret Diadema et regnum nomen Heinrico cessisse, vectigalia Templariorum quae sub ipsius ditione percipiebant, aerario suo inferri iussit, ipsorumque praedia diripi et vastari voluit. Hugo Antiochenus princeps paterna auitaque in regno iura et armis et virib. conseruare studebat. Tripolitanus a Raimundo Tolosano propaginem se ducere contendebat, atque principem veteris nobilitatis quae Syriam e manu Saracenorum eripuissent, praeter se nullum extare, quapropter etiam regiam dignitatem sibi potius quam alijs deberi. Hi ergo quatuor principes non magis de regno perdito, quam de dominio Ptolomaidis vrbis decertabant.

Interea legatus quoque pontificis ius quaesitum regni et vrbis repetebat, cum Brennum [note: Ambitio procerum in vrbe.] regem beneficiarium Romanae ecclesiae fuisse constaret. Patriarcha etiam Hierosolymitanus primas partes prophani sacrique dominatus sibi in ciuitate peritura arrogabat, quoniam Metropolitanus Tyrensis, sub quo Ptolomais tertiam sedem episcopalem haberet, ipsi subesset, idque scitu occidentalis ecclesiae. Hospitalarij S. Ioannis, Templarij, et Theutonici milites qui supererant, quorum potestas in vrbe maxima, sanguinis effusi pretium effundendique propositum contendebant esse vrbis regimen, multa pollicentes si administratio Reipublicae ipsis permitteret. Francus Anglusque reges per internuntios imperium vrbis ambiebant: Pisani qui consulem in vrbe habebant ac indigenarum nuptijs magnam contraxerant necessitudinem, sua factio ne primatum affectabant: Venetus authoritate sua et opibus largitionibusque populi studium quaerebat: Genuenses partes et factiones Iudificabant, minorib. clam palamque auxilia submittentes, donec debilitata parte quam oderant, fauore debiliorum gradus ad vrbis imperium sibi pararent: Florentini negociatione et mercatura sibi dominium struebant: Armenij et Tartari vicinitate et potentia, qua rebus omni momento adesse possent, multos sibi conciliabant. His omnib. idem scopus vrbis scilicet Tyrannis, singulis vero in eadem ciuitate ius proprium et praetorium singulare. Igitur omnib. peccare licitum, punire erat prohibitum, dum scelerati vnius sententiam fugiendo sese ad alium iudicem conferrent. Per compita plateasque indies homicidia perpetrabantur, domus diripiebantur, ac tabernae mercatorum effringebantur. Itaque furores hominum diuinas poenas accelerarunt.

Cum intestinis factionibus omnia essent plena, et promissa militibus stipendia [note: Ptolomais grauiter obsessa.] non numerarentur, ex rapto viuere necesse habuerunt. Excursiones igitur in finiti ma Soldani loca agunt, igni ferroque omnia depopulantur, spoliant homines, pecudesque abigunt. Soldanus praedam repetio et foederis violatores sibi tradi postulat: sed nec preda redditur, nec legati benigne audiuntur. Irritatus hac ferocia Soldanus, Emilech Araphum filium cum centum et quinquaginta armatorum millibus, ad obsidendam vrbem misit, praesertim cum per exploratores cognouisset, Europeos

[note: 1290] Christianos segniter subsidia parare. Hostis statim cuniculos agere ineipio ac quandam vrbis partem prosternit, sed post obsessi ossores ab incoepto desistere cogunt. Aperto itaque bello Barbarus vrbem oppugnat, et muros arietibus concutit. Eodem tempore Araphi pater apud Damascum moritur, itaque Araphus absens a Saracenis Soldanus salutatur, cumque paternae copiae nouis suis augerentur, tota Barbarorum multitudo arctius vrbem cinxerunt. Obsessi ergo summam belli Petro Templariorum magistro viro fortissimo demandarunt. Araphus autem qui Christianos tota Syria eijcere, et aeternum fortitudinis suae nomen sibi comparare proposuerat, extrema tentaturus, prius postulat, omnibus liberam abeundi potestatem darum iri, principibus dona, et militibus stipendia pollicetur. Respuit ea Petrus, et animose respondit, a maloribus suis se non recepisse vt partam tanto sanguine Christiano vrbem prophanae superstitiosaeque gentis aere commutaret. Non inanes praeterea Araphi minas tanti eum facere, vt promissiones Christi fastidio haberet. Itaque Tyrannus haec intelligens, ira ardebat, ac postero die vrbem et incolas excidio tollendos statuebat.

[note: Ptolomais a Saracenis expugnata.] Sequenti die vrbs summis viribus a Barbaris oppugnata, subindeque fessis recentes submissi, tandem tamen Barbari reiecti, et in castra redire coacti fuerunt. Dum autem militares ordines a moenibus hostem reijciunt, Petrus venenato telo ictus post tertium diem obijt. Concidêre tum Christianorum animi: nemo enim erat qui commode rebus praefici posset, licet multi ambirent, multi praeterea clam et aperte, confictis abitus causis, vrbe excedebant. Haec cum Barbaro ignota non essent, vrbi propius admouit exercitum, ac proximum a Soldano honoris gradum ei promittit, qui primus vrbis moenia conscendisset, caeteris vero vrbis praedam. Haec cum obsessi exaudissent imbellem turbam senum et paruulorum in Cyprum foelici nauigatione mittunt, discedit et Patriarcha, sed fluctibus in mari obruitur: manserunt tandem duodecim armatorum millia, quae vrbis defensioni sufficere videbantur. Hostis de Christianorum fuga certior factus, vrbem maiori impetu oppugnat, atque scalis admotis moenia superare contendit. Nostri vero viriliter resistentes, tandem fere omnes vulnetati a murorum propugnaculis repelluntur. cum Barbarus murum occuparet, nostri conglobati in forum conuolant, asseribus, tabulis, scalis, et quae sors offerebat se vallant, honesta morte exitum illustrem expectaturi. Vbi ad arma ventum, ex desperatione fortiter dimicarunt, ac per ipsa cadauera a mortuis audaciam concipientes, in obuios immanius saeuierunt. Saraceni captato e re consilio, per mediam suorum aciem viam pugnantibus ad portam faciunt, rati fugae intentos et nullo ordine nauigia conscendentes, facile et sine periculo opprimi posse. id quod etiam euenit. Itaque in aedes sese recipiunt, donec dissolutis agminibus nostros omnes naues petere cernunt. Tum demum ex omni parte immissis cohortibus impeditos trucidant, aliosque in mare praecipites pellunt, donec omnes caesi et aquis suffocati viderentur.

[note: Christiani in Syria occisi aut expulsi.] Postea Barbari conuersis signis omnes vrbis angulos scrutantur, nulloque delectu habito mortales omnes gladijs dicerpunt. Direpta etiam vrbs, atque praeda nouo edicto militi concessa. Hinc factum, vt praestantissimi quique Hospitalariorum et Templariorum qui in Syria remanserant, eo die succubuerint. Sed hominum caedes victoris iram haud satiare potuit, cum magno vrbis excindendae desiderio teneretur, praesertim cum cruentam victoriam acquisierat, et fortissimos quoque milites in oppugnatione amiserat. Itaque Tyrannus vbique praesens ignem subijcere iussit, qui magnam praedae partem cum aedificijs absumpsit. Deinde moenium publicorum priuarorumque aedificiorum templorumque fundamenta refossa, omnia ita solo aequata et euersa, vt ne indicium vllum aut monumentum vrbis extaret, sed ruinarum cumulis locus purgatus sese ad arandum ac serendum commodissimum praestaret. Sic amissa Ptolomaide, Cyprus et Armenia minor Christianis tantum in Syria salua permanserunt. Incidit haec clades in annum nato Christo

[note: 1291] millesimo ducentesimo nonagesimo primo: ex quo vero cum reliqua Syriae parte a Balduino rege recepta est, anno centesimo octuagesimo septimo. Nihilominus tamen aliquot adhuc praesidia et loca munitissima minora Militaribus ordinibus permanserunt, quibus inclusi Barbaros repellebant, atque Christianorum ex Europa auxilium magna anxietate expectabant.

[note: Christianorum discordia pijs obfuit.] Cum hoc modo post amissam Ptolomaidem Christiani fere omnes ex Syria pul si essent, veritus Nicolaus pontifex Romanus, ne hostes reliquum Asiae quoque occuparent, ad Rodolphum Caesarem legatos mittit atque ab eo petijt vt et copias et seipsum Imperatorem ad sacram expeditionem pararet. Imperator benigne legatis respondit, sed morte praeuentus nihil praestitit. Postea Adolphus successit, qui ciuilibus bellis implicitus tentare nihil ausus fuit: itaque pontifex cum aliud nihil posset, supplementa in Syriam mittentibus crucemque profitentibus, omnium peccatorum veniam obtulit: insuper, ne quis Christianorum aliquo titulo arma, annonam, aut alias res Saracenis transportet aut vendat, interdixit, postea moerore obijt, et Celestin. 5 successit: in Cypro vero rex Heinricus vt tantam cladem aliqua re mitigaret, Famagustam vrbem, ad exemplum Ptolomaidis, extruxit, atque Christianis Syria pulsis inhabitandam concessit, vt similitudine quadam, amissae vrbis memoriam ipsis mitigaret, quum praeter amplitudinem prior vrbs ipsis extare videretur. Sed his omnibus rebus Christianis nullum commodum accedebat, ac procul dubio Araphus maiora tentasset, nisi Tartari rebus desperatis auxilium attulissent. Nihil enim quod pacem spiraret apud Christianos tum agebatur: nam Germani Adolphi et Alberti Caesarum factionibus mutuis caedibus concurrebant: Veneti et Ligures omnes maris sinus caede et sanguine foedabant: Anglus et Gallus de Aquitania contendentes bello cruento omnia Christianorum consilia interturbabant. Siculis et Arragonensib. de regno grauis erat concertatio, quin et Bonifacius 8. astu sedem Romanam occuparat, atque Purpuratos praesertim Colunnenses varijs modis persequebatur, ita vt ex Europa Syrianis in Asia nihil spei relinqueretur.

[note: Tartari Syria potiuntur] Rebus sic constitutis, Tartari nostrarum rerum iactura maxime afficiebantur, Cassanus enim repudiata lege Machometi Christi cultum amplexus erat. Is primo Persas adoritur, ijsque in potestatem redactis, regis Armenij filiam puellam speciosissimam vxorem duxit, postea eius praecibus Syriae opem ferre, atque Saracenos inuadere statuit. Congregato igitur quam potuit maximo exercitu, auxiliares Armoniorum et Georgianorum copias sibi adiunxit, ac traiecto Amano monte in Syriam ad Hamam vsque cum ducentis millib. armatorum peruenit. Ibi Melcenasare Aegypti praefectum magna Saracenorum manu obuiam habuit, quem tandem ingenti praelio victum tota Syria expulit. Hunc etiam Molais dux Tartarorum vsque ad deserta Aegypti persecutus fuit. Hoc praelio Saracenorum quadraginta millia occisa feruntur, quod in annum 1298. incidit. Tartarus victor Hamam occupat, atque ibi aerarium regium reperit, quod direptum liberaliter inter milites distribuit, nihilque ipse sibi ex diuite praeda quam ensem arculamque secretiorib. literis refertam retinuit. Pulso hoc modo Aegyptio, Syriae vrbes omnes recepit, atque ipsam Hierosolymam in potestate redegit, qua multis in locis a Saracenis deform atam restaurauit, atque cum Templo Dominico Armenijs, Georgianis, caeterisqueex Cypro et latebris conuolantib. Christianis, habitandam concessit. Ipse magnis donis sacris locis dotatis cum exercitu Damascum proficiscitur. Territi Damasceni regis aduentu per legatos deditionem faciunt. Hisce receptis castra ad vrbem locat, vt tempore autumnali in Aegyptum pergeret, belli reliquias persecuturus. Hic sedenti nuntiatur in Perside graue bellum exortum, ac fines suos a Caido infestari, itaque copiarum parte in Syria relicta, ipse in Persiam reuertitur. Custodiam Damasci Capcapo attribuit, qui post fractas sui regis Soldani opes, ad ipsum defecerat. Hierosolymarum vero gubernationem Molai commendauit. Tum etiam Heinricum Megalopolensem principem cum reliquis captiuis ex carcere dimisit, atque in patriam redire iussit, etsi prius etiam alium modum liberationis exposuerimus.

[note: 1299] Cassanus ex Syria discedens Tyrum vrbem restaurare, atque oratores ad occidentales [note: Discordia Principum Christianorum Syria amissa.] principes suos praefectos mittere iubet, qui foedus cum Christianis ineant, vt communi animo consilioque sacrum regnum recuperaretur. Atque Tyrus restaurata Christianis tradita, et eorum praesidio firmata. Verum legati ad Bonifacium pontificem venientes nihil impetrarunt, is enim eo tempore cum Philippo Gallorum rege grauissimas contentiones habebat, atque eundem regno priuans asserebat, sacram prophanamque regni Francici iurisdictionem ad Romanam eccle siam deuolutam. Vnde etiam Albertum Austriae ducem Imperatorem atque Franciae regem declarauit: sed paulo post captus a Sarra Columnensi in carcere necatur. Habuit is Benedictum vndecimum successorem qui Philippo regiam dignitatem restituit. Sicque pontifex ambitione sua res Syriacas perdidit, quae facile Tartarorum ope recuperari potuissent. Eadem ratione et Germania in duas factiones diuisa, ciuilia bella exercuit, nullaque auxilia Christianis in Syria laborantibus submisit, etsi Gothfridus a Clingenfels 4 Ioannitarum per Alemanniam Prior nihil intermi serit quod ad belli Sacri expeditionem facere videretur, Pars enim Adolphum Nassouium, alij Albertum Austriacum Caesarem sequebantur.

[note: Capcapus Ordines militares ex Syria eiecit.] Interea occidentalium principum discordia Saracenis animum reddidit, et cristas erexit: nam Capcapus Damascenorum praefectus cum Turcarum vires in Syria exiguas, domi ciuilibus bellis occupatas, ac ex Europa nihil subsidij Christianis accedere sensit, a Tartaro defecit, totumque Damascum ac Syriae partem superiorem rebellem fecit. Id cum Molais dux audiuisset, ex Hierosolymis accessit, atque cum nouo hoste confligere statuit. Verum per exploratotes cognouit etiam totum Aegyptum cum Capcapo conspirasse, quapropter tantis viribus impar, in Mesopotamiam serecepit, vt Tartarorum supplementa et Armeniorum auxilia impe traret. Itaque Saracenus cum Tartaros Syria excessisse conspiceret, Hierosolymam recta tendit atque expugnatam imo desertam et vacuam recepit, prophanatis sacris Templi domini locis. Attamen Coenobitarum precibus delinitus apud sepulchrum Domini maiora pietatis quam saeuitiei exempla reliquit. Postea alia quoque ignobiliora oppida expugnauit, atque omnia Hospitalariorum et Templariorum arces et praesidia funditus euertit. Restiterunt militares ordines Tyranno per annum fere integrum, in quo etiam fortissimi quique pugnando fessi succubuerunt. Tandem nobiles harum familiarum omnes caedi, superstires viui in hostis potestatem venerunt. qui etiam abiurata Syria libertatem cum bonis mobilibus obtinue runt. Hacque ratione strenuus Ioannitarum ordo Syria excessit, circa annum salutis humanae millesimum trecentesimum, cum fere equites illi 300 ann. ibidem manserint, atque sacra Palestinae loca cotra varios Barbarorum insultus fortiter defendissent.

[note: Tariari Syriam recipiunt a Saracenis.] Sub finem huius anni Cassani iussu Syria iterum Tartarorum copijs bello perita, duce Catalosa, qui Molai cum triginta millibus equitum subsidio fuit. Ex Cypro etiam Armenia, Tyroque ad id bellum auxiliares copiae accesserunt. Capcapus qui iam Edessam vsque excursiones fecerat, Tartarorum multitudine et ferocia territus, sese cum suis in fines Damascenos recepit, atque vrbem firmo praesidio muniuit. Hunc Molais et Catalosa insecuti Damascum vrbem obsident, et forriter oppugnant: tandem etiam vrbem expugnant, diripiunt ac incendunt. Verum Capcapus euentum praesentiens sibi fugavitam conseruarat. Itaque Tartari fugientem per deserta ad fluuium Nilum vsque persequuntur: interim autem Capcapus Pelusium aufugerat, ac in loco munitissimo constiterat, belli exitum expectaturus. Cum autem nostri eundem assequi non possent, inter eruptionem lacus Sirbonis et Pelusiacum ostium, castra locauerunt, ibi fraude Saracenorum circumuenti, nocturna fluminis inundatione pene periclitati essent, qua etiam trepidatione non paucos amiserunt. Cum autem exercitus duces viderent vrbem firmiorem, quam quod sine machinis aut classe expugnare possent, retrogredientes ad Euphratem reuetsi sunt. In Syria etiam quaedam praesidia restaurarunt, atque caetera ne hosti subsidio essent, diripuerunt atque euerterunt.

[note: 1300] Dum autem ad suos per fluuium redire conaretur, magna clade fracto ponte quo flumen conuinxerat, affectus fuit. Hacque ratione res Christianorum circa Syriam iterum emergere coeperunt, ac proculdubio restitutae fuissent, nisi eodem tempore Turcae gens truculenta atque Europeis incognita caput extollere, atque nostris negotium facescere coepisset. Nam quicquid aquarum supra Cretam ad ortum iacet, circa Cyprum atque Rhodum ita infestum reddebant, vt nihil ferme tutum tota ora orientis nauigantibus relinqueretur. Itaque de huius gentis origine et incrementis pauca subijcienda censuimus.

[note: Turcarum origo.] Turcae propaginem suam a Gomer Iapeti filio sumpserunt, qui Riphatem atque Togormam genuerat, quorum posteri sorte Asiam obtinuerunt. Hi ad Tanais fluuij originem primo consederunt, atque Ripheis montibus nomen dederunt. Itaque profundas syluas vsque ad Hyperboricum oceanum versus Aquilonem, sed versus occidentem ad mare Caspium vsque, regiones incolebant, venatu victitantes. Tum sine legibus vagi errabant, rapina et praeda inter se errantes. Nulla illis vrbs, nulla societas, certa sedes, aut habitus aliqua ratio, quod primum occurrebat, quod alij abominabantur deuorabant. Stupris et incestibus gaudebant, vnicum illis sagittandi equitandique studium a teneris annis ad extremam vsque senectutem. Gens fuit obscura, quae nec Cyri nec Alexandri expeditionibus nobilitata, ad Pomponij Melae tempora, qui in Geographia sua inquit, Turcas iuxta Tanaidem vastas syluas occupare, et venando ali. Aucta vero Prole Turcae sub Augusto Octauiano Romanum imperium venerati, non senserunt. Deinde cum diuiso imperio prouinciae omnes dilacerarentur, atque in partes debiliores redigerentur, Turcae latronum more clandestinis excursionibus vicinas gentes molestare, et fluminum vada transire coeperunt, ita vt occasione sublata irruptiones in eos, qui foeliciori coelo atque solo vterentur, facere possent. His gradibus paulatim gens effera emersit, vt ad Meotidem paludem cum finitimis de rerum atque agri possessione certare non vererentur.

[note: Romanum Imperium a Turcis vastatur.] Postea traiecta palude insulas Phanagorum et Hermonassam occupant, deinde a laeua Chersonesum aggediuntur, hominibus quietis magis vomeri quam armis natis habitatam. Arrisit primum feris hominibus fructuum dulcedo, atque cupido incessit alienae foelicitatis. ergo euocatis omnibus familijs ostij Meotidis vtramque ripam colere incoeperunt, atque ducem qui eos regeret elegerunt. Is, vt disciplina militari suos instructiores redderet, antequam homines Europae aut Asiae in armis atque Romanorum belli exercitatos aggrederetur, stipendia cum suis apud exteros merere instituit, atque petentibus operam militarem locauit. Itaque Artaxi regi Parthorum contra Alexandrum Romanorum imperatorem, sub Scytharum nomine, strenue militarunt, eo vero devicto Misithei opera Romanis fidem praestiterunt et quieuerunt, donec perfidia Philippi Misitheum cum Gordianis extinctum audierunt. tunc facta eruptione limites imperij Romani vastare, praedas abducere caedes vndique facere, et viri optimi mortem vindicare conabantur, sed a Decio iterum repulsi ad suos sese receperunt. Mox reparatis viribus, Romano imperio minabantur, et ab Aemiliano victi cedere cogebantur. Statim autem a Sapore rege in socictatem belli acciti, in causa fuerunt, vt Valerianus caperetur, ac Romanorum exercitus magnam cladem acciperet. Post etiam Parthorum classe adiuti Cyprum et Cretam vastare nitebantur, quod quidem effecissent, nisi Claudij virtute, imo maxima fame et peste reiecti fuissent.

[note: Mahometis falsa secta.] Interea moritur Turcarum dux, duobus adolescentibus filijs relictis: illi inter se regno diuiso duas factiones constituerunt, scilicet Hunnorum, quam postea Keua dux Danubium traijciens in Hungariam duxit, et Turcarum quae diutius ad Meotidem desedit, quo ad Iulianus Parthicum nomen affectans bellum Parthis parabat. tunc iterum a Sapore conducti Parthis militarunt. Pari modo Zeliorbi ductu et Scytharum nuncupatione huius filio Cosroi contra Iulianum auxilio fuerunt. Iam vero Hera elio imperante etiam Persis auxilio aduolant Turcarum nomine, quam appellationem

[note: 1305] eo tempore primo nostris audire contigit. Eodem tempore Machomet propheta humili ac obscuro genere in Arabia aut (vt alij volunt) in Persia, patre idololatra et matre Ismaelita, natus fuit: itaque vtroque cultu puer imbutus, iam adultus neutrum recepit. Quin etiam inter Christianos diu versatus, humano generi sectam perniciosam ex duabus legibus est commentus. factus homo versutus, rapax, impurus, omniscelere obnoxius, simulator et dissimulator callidus, mercimonijs praeficitur: camelos agebat per Aegyptum, Syriam, Palestinam, perque alios locos peregrinos, quibus itineribus ludaeorum et Christianorum consuetudine vsus, sacras scripturas deprauare coepit. Continuis postea furtis ac spolijs insignior factus, indies scelerum participes socios plures breui tempore comparanit. Mortuo domino sine liberis, eius viduam Gardigenam Ismaelitam, iam quinquagenariam et admodum locupletem, vxorem duxit: hominis quoque temeritatem Sergij Monachi perfidia auxit. Is enim Nestorianus factus et Constantinopoli eiectus, in Arabiam profugerat, ac in Mahometi familiaritatem peruenerat: ibi adiunctis alijs Haereticis et Iudaeis suum Alcoranum composuit, atque multis gentibus nouam illam legem suscipere persuasit. In eo circumcisionem prae. cepit, polygamiam admisit, diem Venetris feriandum censuit, atque voluptates [note: Turcae et Saraceni promiscue nominati.] varias in Paradyso sectatoribus promisit: capitalem etiam poenam statuit ijs qui de lege sua disputare ausi essent.

Cum Saracenorum ac Arabum multitudinem hac superstitione sibi deuinxisset, iam non latrocinijs, sed aperto Marte contra Romanum Imperium arma cepit, praesertim cum Heraclius Imperator ipsis indebita vectigalia imponeret, atque stipendia debita minus liberaliter numeraret, et per praefectos canes appellaret, ita vt ab eodem deficerent anno circiter 600. Ergo facto statim in Syriam impetu, primo Damascum occupant, ac insigne templum Mahometi tanquam Deo consecrant. aucto deinde exercitu Aegypto quoque potiuntur. mox finitimos Persas aggreditur Mahomet. Verum illi Turcarum auxilio freti, Saracenos repulerunt, et suo regno fortiter eiecerunt. Postea vero Persae denuo bello periti ac victi fuerunt, ita vt Mahometis religionem susciperent, atque inito foedere, nunc Saraceni nunc Turcae promiscue dicerentur. Cum itaque Turcae viderent Persarum vires per Romanos et Saracenos fractas ac imminutas, pertaesi alijs seruire de regno constituendo et occupando animum inducunt. Ergo primo Alanos deinde Colchos inuadunt et sibi subijciunt: insequentibus deinde temporibus diuersi ex ijs duces ac principes diuersa loca ceperunt: Solimannus enim Niceam vsque ad Hellespontum, et Tarsum Ciliciae occupauit, qui in prima expeditione Hierosolymitana a Gothfredo et nostris cum tota familia expulsus fuit. Ducatum Damascum, omnemque regionem Decapoleos et Hierosolymam subegit: Assimgur Alapiam: Annexianus Antiochiam, atque Calypha a gente Saracenica Aegypti regiones, Laodiceam Syriae vsque possidebant. Post annos deinde octuaginta, regnante apud Hierosolymorum vrbem Almerico, Syracinus Noradini principis Damasceni dux, simulatione ferendi auxilij Calyphae Aegyptio, qui a nostris tum oppugnabatur, eum obtruncauit, atque sese primum Soldanum Aegypti constituit. Salladanus huius successor Hierosolymae Syriaeque regnum, nostris expulsis, in potestatem recepit, processuque temporis Saracenicum nomen ex Turcis, quod inter Arabes versarentur, in hodiernum diem vsque acceperunt. Perpetua autem postmodum lege [note: Ottomannorum familia alias apud Turcas sustulit.] sanxerunt, ne quis Turca in secta Mahumetana natus Sulthanus fieret, sed aut Christianus fidei desertor, aut alterius nationis seruus aut captiuus.

In Persia deinde inter Turcas, Saracenos, et alios Mahometici sectatores variae dissensiones et domesticae factiones exortae, adeo vt cum Imperij inclinatione nomen Turcarum fere extinctum fuerit, donec Dutzalpes apud Meotidem existens, totius gentis suffragio dux constitueretur. quo mortuo filius eius Oguzalpes tribulum suorum auxilio tyrannidem arripuit, arma Graecis intulit, ac suum nomen in Asia illustre fecit. Erat huic filius Orthogules manu promptissimus, acingentis

[note: 1300] spiritus: hic classe parata insulas Aegei maris infestis armis occupat, Asiae et Europae regiones praedatur, Peloponnesum, Euboeam, et Atticam ferro atque flamma depopulatur: deinde confluentibus ad ipsum eius gentis viris forcissimis, Mysiam Phrygiae inuasit ac potitus est, ibique sedem figere coepit, Soguta vrbe metropoli constituta. Mox etiam Christianorum discordia fretus decem annorum spatio omnes regiones circa Pontum in suam potestatem redegit. Ex Orto gule prognatus est Othomannus paternae virtutis aemulus, qui in magnam spem a patre educabatur, comes sociusque in omni bello assidens. sed tamen Regiam potestatem inter Turcas obtinere non potuit. Nam anno circiter 1280 quatuor e Perside familiae cum totidem ducibus et exercitibus late per Asiam et Europam vagatae sunt, Othomanni, Assembecci, Candelori, et Caramanni: Othomannis regia sedes Misia, Assembeccis Cappadocia, Candaloris Pontica regio, et Caramannis Cicilia cessit. Verum Ottomannus ingenti manu Turcarum conflata non solum Christianos prosternere, sed etiam suae gentis principes armis petere statuit. Itaque factum, vt ipse cum sua posteritate in summum regni fastigium euaserit, atque alias potentes familias paulatim absorpserit, et sibi subiecerit. Ottomannus etiam aliquot ciuitates Euxino mari adiacentes subegit, atque Prusiam Bithyniae vrbem regni caput constituit. Imperio suo confirmato, anno 28 obijt, et Orcannem filium [note: Turcarum mores et victus.] successorem habuit.

Turcae natura sunt superstitiosi, credentes miraculis, somnijs, Prophetijs, et diuinationibus, si quid boni habent, charitatem libenter exercent, et sese hospitales praebent: quantum ad victum attinet sordidi sunt, in terra enim recumbentes, cruribus in crucem plicatis, cibum sumunt: ditiores ad demissam rotundam tabulam sedent, pellibus depictis tectam: cibi delicatissimi sunt dulces, et caro concisa cum multis coepis et aromatibus, quotidianus vero oriza et mel. Vinum ipsis lege interdictum, potum vero diuites conficiunt ex pruinis, melle, et vuis passis: milites tamen (si in vinum inciderint) tempore conflictus aut oppugnationis sese inebriant. quod si vinum desit, oppio vtuntur, vt omnis metus et sollicitudo adimatur: mulieres tot habent, quod possunt alere. Nec etiam mulieres domo egrediuntur facie aperta, vestimenta omnia in parte anteriori ad pedes vsque aperta sunt, excepto indusio, quod inter eundum videtur, desuper cinguntur larga zona, quae bis ipsorum corpora ambit. Mulierum vestitus ab habitu virorum parum differt, praeter quam quod parumper sit in pectore coarctatus, manicis aeque longis vivirorum: sunt praeterea admodum zelotypi, superbi, et iactabundi, vt somnient non esse nationem in orbe terrarum ipsis aequalem, ac putent sese toti mundo subiugando sufficere. delectantur armis et acinace vel gladio auro et argento ornatis. Natura sunt hebetis et crassi ingenij et plerunque ingluuiei dediti, vt totum triduum mensae assideant, nisi lotij reddendi, aut dormiendi gratia discedant. Auarissimi ad haec omnium gentium. Domus ipsarum paruae et humiles curtaque suppellectile instructae, sed inferiori parte tegetibus constratae: vnde cum calceis eas non ingrediuntur, sed prae foribus relinquunt, facile enim induunt ac exuunt, vt nos crepidas. Dormiunt in hypostromatis, ex subtili lana serico coopertis, non enim plumis vtuntur. Vtuntur et alijs moribus et rationibus viuendi, quas hoc loco commemorare [note: Athenae a Templarijs occupatae.] non est necesse.

Cum haec circa mare Euxinum ab Ottomanno Turcatum principe agerentur, Templarij a Capcopo adiurati vt Syria cederent, ingentem thesaurum secum abstulerunt, atque cum suis in Siciliam peruenerunt. Ibi Caroli 2 et Friderici Arragonensis discordia freti, classem haud contemnendam instruxerunt, inque omnem occasionem et euentum parati fuerunt: cum autem inter reges pacem factam cernerent, ductu Rogerij suppremi ordinis magistri Thraciam inuadunt, atque Peloponnesum depraedati sunt. Mox etiam in Atticam impetum facientes, tandem ferro et igne deuastatam, vna cum vrbe Athenarum occupauerunt, Roberto Brenno qui rebus ibi praeerat obtruncato: tum etiam Rhainerio Florentino, ex Acciaiolorum

[note: 1307] familia, a Templarijs Athenarum imperium delatum est. Postea militaris ordo Macedoniam petijt, qua etiam peruagata et deuastata, abacta ingenti praeda domum redierunt, ac in prouincijs occidentalibus in varios coetus sese partiti sunt. Verum haec faelicitas ipsis non fuit diu integra, Pontifex enim Clemens quintus, qui Philippi regis Francorum ope ad pontificatum euectus erat, Gallo nihil negabat, quod auari regis animum explere videbatur, id quod Ordini exitio fuit.

[note: Templarij grauiter accusati.] Accidit enim quod rex apud Lutetiam Parisiorum in aedibus Templariorum oborta vulgi seditione obsideretur, quod monetam illegitimi ponderis excudebat. Quo in tumultu, quum omnia quae regi adferebantur, aut caeno inficerentur aut ra perentur, Templariorum Prior, qui Tolosanis aedibus praeerat, cum Noffa quodam Florentino eiusdem ordinis sed contaminatae vitae viro, nescio quid vel dicto vel facto imprudentius in regem moliri visi sunt, quod postea furore populi mitigato illis male cessit, ambo enim vinculis mancipati, atque in carcere coniecti fuerunt. Deinde cum percepissent seditionis authores ad triginta correptos vitam laqueo finijsse, vt vitam redimerent, indicabant, se habere quod regi et vtile et questuosum deferrent, si salute data abire permitterentur. Impunitate promissa, dicunt omnes Templarios cum Saracenis foedere inito, abiurataque Christiana religione, Mahumetem colere, omnibusque principibus extremam struere perniciem: praeterea simula chro cuidam, cui pellis humana superinducta esset, illos sacrificare, inesse autem eidem statuae oculorum loco duos carbunculos ardentissimos, eamque quotidie pingue dine recenti, ex coitu Templariorum et exustarum puellarum inungi. ad hanc vnusquisque ordinem professurus Christum abnegare, crucisque signum pedibus conculcare adigatur: morientium cadauera apud eos in cinerem resolui, eamque in potum inter suos absumi, constantiae et silentij experimentum inde capientes: mascula insuper, indifferentique Venere eos vti: multa in Syria contra omnes Christianos eos conatos esse: Diuum quoque Ludouicum apud Damiatam eorum dolo in Sol dani vincula venisse.

[note: Templarij omnes deleti] Haec quum ad regem deferrentur ansam arripuit Templariorum opes inuadendi, pontificisque assensu habito, Iacobum Molay Burgundum illustriloco natum, cum omnibus alijs templarijs vno tempore, per totam Galliam ingenti numero in vincula conijcit: dein per multos et saeuos cruciatus lacerati, postremo igni combusti sunt. Quum vero initio illis impunitas promissa esset, si religionem tanquam scele ratam damnarent, et abiuratam repudiarent, ex tanto numero nemo repertus fuit, qui non prius medullam vri incendij ossib. exstillantem cernere, quam sanctissimam ac illabefactatam illam institutionem non agnoscere vellet. Iacobus etiam Delphinas dux, Ordinis princeps atque Hugo de Paraldis vir illustris, ad Pontificem missi, vbi quaestione habita, vi tormentorum multa nefaria atque obscena flagitia con fessos esse dicebantur. Damnati autem, quum Iacobus adsupplicium duceretur, atque iam rogus extrueretur, in medio circunstantis turbae, silentio petito, dixisse eum ferunt: Iuste tantam peenam ipsum pati, qui in pontificis gratiam, Templariorum institutum sanctum, atque ab omni labe alienum, dulcedine vitae promissae, et vi cru ciatus intollerabilis, ementitis calumnijs insimulasset. Exin rogo impositus, quum admoto paulatim igne ad exprimendam scelerum confessionem, primoribus pedibus adduceretur, iamque foedo nitore depasti vitalia torrerentur, tamen nunquam a constantia sua desciuit, sed innocentiam quo ad potuit sui ordinis astruens, tanquam cruciatum non sentiret, expirauit. Is tantam integritatis opinionem nonnullis reli quit, vt ossa atque cineres eius colligerent, martyremque eum faterentur, ac omnes Templarios pari cruciatu extinctos postea colerent, tanquam sanctitate conspicuos.

[note: Templariorum bona Ioannitis tradita.] Quum etiam Petrus praesul Moguntinus a pontifice Clemente ex Gallia in Germaniam reuersus esset, conuocatis patribus atque proceribus suae prouinciae, Pappae sententiam exequi, atque Templarios sontes lege lata tollere voluit. Ibi Hugo Vuild grauius cum viginti ordinis sui militibus, tecto vestibus ferro comparauit, atque in frequemi eorum consessu sese excusare proposuit, cum autem eum nemo arcere

[note: 1307] auderet, clara intrepidaque voce testatus est, quod grauius in eum ordinem quam meritus esset, animaduerteretur, eo se cum suis ad pontificem maximum, qui Clementi successurus sit, prouocare. Conterriti cum Archiepiscopo patres inermes et imbelles ferocia Templariorum, iusserunt eos esse bono animo: excepta scriptis prouocatione, et ad Pontificem missa, eum mitius respondere contigit. ius enim de integro querendi statuendique praesuli dedit: quum etiam Templarij se insontes esse docerent, crimine absoluti, sed tamen ordo omnino abrogatus fuit. Magnam Clementi et regi Philippo notam hoc Templariorum excidium incussit. nam in fiscum Pontificis et regis magni Templariorum thesauri redacti. Maiori tamen ex parte possessiones et praedia Templariorum Ioannitarum hospitali ordini, atque fratribus Teuthonicis S. Mariae adiudicata fuerunt, qui etiam ijsdem et hodie vtuntur ac fruuntur.

[note: Militares or dines in Hispania instituti.] Eodem tempore et paulo post etiam alij militares ordines instituti: dum enim in Portugalia Saraceni omnia infestarent, Ioannes pontifex (Dionysio rege consentiente) nouum militum ordinem, quem Iesu Christi vocant, instituit, et omnia Templariorum bona ibidem concessit, vt essent quivicinorum Saracenorum irruptionibus resisterent. Crucem illi gestant rubram, in atro amictu. Ordinis sedes est in oppido Tomario Syluensis dioecesis: moderator vero Abbas Alcohasiani monasterij Cisterciensis ordinis (quem et ipsi profitentur) existit, qui huius ordinis milites exauthorandi conscribendique facultatem habet, principi eorum annuus prouentus centum aureorum millia. In Toletana autem regione ab Alphonso rege vndecimo in prouincia Calatraue (vbi Templariorum coenobium fuerat) ordo militum Calatrauorum institutus, qui suis virtutibus Saracenos saepius profligarunt, atque Christianos ijs in locis tutati sunt. Ordo ille nigro amictu assutam crucem rubeam habet, redditusque annuus ad 40 millia aureorum. Subest illis Montesiae ordo, [note: Sepulchrum Christi Franciscanis traditum.] qui locus est in regno Valentiae, virtute et opibus excellens.

Superest ordo sepulchri dominici, qui a lacobo Alphei fratre domini originem sese habere gloriantur: hi patriarchae Hierosolymitano suberant, atque norma viuendi illis data, quam Canonicam vocant: amplis praedijs dotati a Gothefrido Bulione alijsque regibus, rubram et geminam crucem holosericam togis adsuunt. E Syria pulsi, ordinis caput Perusium constituerunt: sed tandem ab Innocentio octauo militiae Rhodiorum equitum agglutinati, sui iuris esse desierunt. Hierosolymis vero sepulchri Dominici custodia, Soldani assensu et iussu, Franciscanae familiae monachis tradita et commissa. huius curationi, Pontificis Romani venia, octo monachi ab anno millesimo trecentesimo tricesimo sexto ad hodiernum vsque diem praesunt. Hisce etiam nobilis eques Christianus coniunctus, virtute et authoritate etiam apud Barbaros conspicuus. illi Christianos Hierosolymam peregrinationis causa venientes equites auratos constituunt, atque literis publicis eorum virtutes praedicant, et dignitatem traditam confirmant. Omnium autem ordinum praestantissimus Ioannitarum euasit, qui Syria pulsus, post varios labores tandem Rhodum insulam a Saracenis et Turcis vi obtinuit, atque per ducentos et amplius annos res Christianorum ibidem fortiter defendit. Antequam autem rerum gestarum Historiam contexamus, in primis huius insulae celeberrimae situs, fertilitas, et varij casus altius nobis repetenda duximus.

RERVM MEMORABILIVM, STRENVISSIMI ORDINIS IOANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELITENSIVM EQVITVM, TERRA MArique fortiter gestarum, Liber Quartus.

[note: Situs et fertilitas insulae] RHODVS insula sita est in mari mediterraneo, inter Cretam et Cyprum, adeo in maris Carpathij sinu, ita vt Asiae ascribatur, in circuitu complectitur noningenta triginta stadia, quae triginta miliaria Germanica efficiunt. Versus septentrionem Lyciam, versus meridiem Aegyptum, versus orientem Cyprum, et versus occasum Cretam respicit. Haec primo Ophiusa dicta fuit, postea Telchinis, eo quod Telchines eam incoluerunt, genus hominumm aleficum et fascinatorium: illi ex Creta primo in Cyprum, deinde huc commigrarunt, atque ferrum et aes primi exercuerunt. Post Telchinas Abliades successerunt, ex quorum vno Cercapho et coniuge Cydippe filij procreati sunt, qui ibidem vrbes de suo nomine condiderunt, nimirum Lyndum, Ialysum, et Canutum. Quidam putant a Tlepolemo aedificatas Herculis et Astiochiae filio, eisque

nomina filiarum Danai indidisse. Homerus indicat Tlepolemum Rhodios ad bellum Troianum duxisse: vnde Pindarus Tlepolemi insulam vocat, dicitque a Rhodo nympha Solis et Veneris filia dictam: Rhodios quoque Mineruae primum sacrificas se, statim vbi e Iouis ceruice processit. Iouem propterea loco beneficij in ea auro pluere iussisse, ex quo insula diuitijs referta est: de diuitijs eius etiam Homerus inquit: Chara Ioui tellus hominum regi atque deorum: quique et opes illi multas diffundit et amplas: fuit enim terra semper frugifera et fortunata, quaqua versus ad hominum salutem. Rhodij autem Dores fuerunt, quorum dicendi genus (Quintiliano teste) medium inter Asianum et Atticum. Cum etiam Aeschines a Republica excessisset, eo doctrinam Athenarumque studia primus intulit, ac adeo is locus literis refloruit, vt plurimi patria deserta vndecunque tanquam ad Gymnasium eo conuenirent, mallentque se Rhodios appellari, vt duobus Apollonijs aliisque contigisse memoriae proditum est. Vestigia Apollinei templi adhuc ibi monstrantur, vbi Cares Lyndius Colossum septingentis cubitis altum ex aere construxisse fama fertur, quo terraemotu postea corruente, Sulthanus Aegypti, qui insulam inuaserat, noningentos camelos ex eo dicitur onerasse, et Alexandriam deportasse.

[note: Rhodiorum varia fortuna.] Insula haec opibus aucta maritimarum rerum potentia piraticam et latrocinia semper in mari Asiatico sustulit, Graecis aeque atque Romanis amica. Ciuilibus autem bellis sub Romanis Iulij Caesaris tempore, multa perpessa fuit. Deinde sub Graeco rum imperio calamitatibus suis non caruit: a Saracenis postea an. Christi 632 Mahuiae ductu occupata et depraedata fuit. Deinde in Christianorum potestatem venit, nunc Graecis nunc Venetis subdita. Tandem iterum a Saracenis occupata et Christianis adempta fuit. Cum autem Othomanus Turcarum princeps rerum ijs in locis potiretur, Saracenos expulit, atque Insulam illam fertilem suo imperio adiecit. Erat enim ob aeris salubritatem omniumque rerum copiam, vini frumentique feracitatem, nullis alijs insulis in mari Mediterraneo postponenda: Cum etiam Othomannus sciret Christianos Syria atque tota Asia pulsos et profligatos, nihil sibi aut suis de hac insula timebat, sed quiete possidebat: de ipsius tamen tribus vrbib. nihil restabat, nisi Ialysus, quae Rhodus eodem cum insula nomine appellatur, quo et caeterae commigrarant. Lyndus enim in monte sita nobile Mineruae templum habebat, a Danaidibus extructum. Hinc Cleobulus vnus ex septem Graeciae sapientibus fuisse dicitur. itaque Hospitalarij Syria expulsi haec animaduertentes, insulam inua dere, atque suo Imperio subijcere statuerunt, vt ex propinquo infidelibus resistere, atque res Christianorum defendere possent, praesertim cum ibi portus arte ac natura munitissimus haberetur.

[note: Ioannitarum apparatus ad Rhodum inuadendam.] Coaluerat autem ex omnibus terrae partibus strenuus Ioannitarum ordo in maximum coetum, atque principum liberalitate ad tantas opes peruaserat, vt protinus instructa classe omnes sinus maris et omnia littora Saracenica, profligatis Turcis qui piraticam exercebant, adeo per integrum quadriennium infesta redderent, vt magna spes Christianis fieret, Syriam et terram sanctam per Hospitalarios breui Turcis et Saracenis denuo auferri posse. Itaque Clementis quinti pontificis edicto, remissio peccatorum integra, ac solida animorum expiatio ijs indulgebatur, qui expeditioni Hierosolymitanae vel pecunias, vel arma, annonam, aut supplementa corrogarent. Per Germaniam quoque Legati mittebantur, qui esum ouorum, Veneris antea diebus insolitum, hisce liberum facerent, qui nummos aliquos in expeditionem Rhodianam elargirentur. Fuerunt quoque tum permulti qui ipsi militiae nomen darent, Italiamque instructis ordinibus peterent. Itaque passim ingens auri vis collecta, atque Hospitalarijs a pontifice tradita, magnus quoque numerus hominum ad eosdem voti causa confluxit. In Apulia deinde lustratis qui ex Germania venerant, ingenui tantum in ordinem Hospitalariorum adscripti, quod armis commeatuque instructissimi adessent, reliqui omnes domum redire iussi. Hisce etiam Heltvuig a Rhandersack ordinis per Alemanniam prior adfuit, atque in ea expeditione cum suis ordini Ioannitarum strenuam operam praestitit: sicque

[note: 1308] Germanorum vulgares milites domum reuersi sunt. Cum enim Ordo ille videret tantam multitudinem instituto suo magis oneri quam vsui esse, causabatur nauigia ad traijciendum sibi de esse.

[note: Rhodus a Ioannitis expugnata.] Itaque Vuilhelmus Villaretus 23 magnus ordinis magister viginti quinque triremes, militibus, armis, atque annona optime instruxit. Genuenses quoque decem publica impensa ornarunt. quin etiam Carolus 2 Siciliae rex petentibus aere, armis, atque nauigijs adfuit, quibus omnibus Hospitalarij instructi mari sese commiserunt, atque recta Rhodum insulam inuaserunt: mox etiam Turcas securos existentes fortiter aggressi sunt. Fuerunt autem oppugnationes multo grauiores, quam nostri primo putarant, Turcae enim pro vita et fortunis pugnantes nihil intermiserunt, quod ad vrbis et insulae defensionem facere videretur, quin etiam ex finitimis locis ipsis subsidia missa, vt Christianos repellerent: verum Ioannitae noctes diesque fortiter instabant, ac tandem post multas cruentas oppugnationes, hostes eo redegerunt, vt aequis quibusdam conditionib. vitam et partem mobilium bonorum seruarent, atque insulam cum vrbe Hospitalarijs traderent. Id quod factum est 18 calend. Septemb. anno dominicae incarnationis 1308. tum etiam quinque adiacentes insulae in huius or dinis potestatem deuenerunt, vtpote Nicoria, Episcopia, Iolli, Limonia, atque Sirana. Has etiam cum insula Rhodo, ordo militaris contra varios Barbarorum insultus per ducentos quatuordecim annos fortiter conseruarunt, atque abdicato nomine Hospitalariorum Rhodij milites dici voluerunt. Insulam etiam illam ita opere et impensa munitam reddiderunt, vt quicquid in mari Christianis restabat integrum conseruarint, caeterosque peregrinos, qui Hierosolymam proficiscerentur, defenderent, quamuis magnis et perpetuis bellis a Saracenis oppugnarentur, atque a Turcis infestis animis peterentur.

[note: Turcae frustra Rhodum oppugnant.] Cum hoc modo Rhodijs equitibus res successissent, Otthomanus Turcarum Imperator sequenti statim anno Orchanem filium, cum classe octuaginta triremium et nauigiorum aliorum instructissima eo misit, atque gentem peregrinam Christianorum insula tota exturbare, colonosque Turcae sectae in eam collocare iussit. Illi etiam nihil intentatum reliquerunt, vt Imp. sui iussa exequerentur, atque Rhodiorum equitum bonis potirentur. Itaque varias oppugnationes instituerunt, atque subinde fessis ac saucijs nouos milites submiserunt. verum omnia frustra, militares enim equites hostium classem profligarunt, atque multas earum triremes cum omni bellico apparatu interceperunt, ita vt Barbari retrocedere, atque turpi fuga domum redire cogerentur: postea Rhodij equites Episcopiam vicinam insulam inuadunt, atque sine discrimine personarum omnes interficiunt. Turcae enim ibidem imbellem turbam exposuerant, et belli euentum expectare iusserant, vt Rhodum insulam incolerent, si victoria potirentur: deinde de hoste triumphantes magna laude Rhodum reuersi sunt. Testantur quidam, Genuensium nauium operam strenuam et vtilem hoc bello fuisse: deinde etiam Germariorum equitum virtutem, qui nuper in ordinem recepti suam fortitudinem insigni aliquo facinore comprobare cupiebant, inter quos Conradus Vvernherus de Hatstat qui Buckhemij res Rhodiorum administrabat, praecipuus fuit. Is enim non modo manu promptus hostem persequebatur, verum etiam prudentia et rei militaris scientia nostris multum profuerat.

[note: Rhodus insula Ioannitis confirmata.] Fama de Rhodo insula occupata mirum in modum occidentis principes recreauit, atque in bonam spem adduxit de Syria recuperanda. Itaque Clemens 5 pontifex in primis Rhodum perpetuo iure Ioannitis eorumque magistro Fulconi de Villareto possidendam attribuit et confirmauit. deinde etiam indicto apud Viennam Narbonensis Galliae ciuitatem Concilio, principes hortari voluit de auxilio conferendo ad bellum sacrum: iam antea enim Cardinales in Galliam euocarat, atque sedem Papalem Auenione constituerat, vbi etiam eius successores per annos septuaginta quatuor permanserunt. Hinc etiam factum, vt per Pontificis absentiam Gibellinorum et Guelforum partes misere sese lacerarent ac frequentibus praelijs

inuicem depugnarent. In primisvero Gibellini Caesareani ipsos Guelphos ad montem Catinum die vltimo Augusti anno 1315. ad internecionem fere trucidarunt. Concilium vero illud trecentis patribus anno salutis 1311. celebratum fuit, tum etiam Philippo Francorum regi papa persuasit, vt indictis apud Lutetiam Parisiorum comitijs, cum duobus filijs Ludouico rege Nauarro et Carolo Valesij comite cruce signaretur. Eduardus etiam Angliae rex eodem tempore votum fecit subueniendae Hierosolymae. nam is paulo ante Isabellam Regis Galliae filiam vxorem duxerat. Pontifex etiam Ecclesiarum decimas per quinquennium his obtulerat, vt hisce prouentibus sacrum bellum continuarent: mortuo autem Philippo rege ad fontem Bleaudi, expeditio illa non successit. Is tamen moriens Ludouico Hutino filio supremis mandatis imperauerat, vt post fata sua crucis tessaram susciperet, atque sese hoc voto liberaret: sacram quidem militiam Hutinus meditabatur, sed antequam res perficeretur, curis et morbis fatigatus, quoque inter viuos esse desijt.

[note: Iudaeorum et leprosorum scelus.] Dum hoc modo omnia negligentius a regibus agerentur, opiliones nonnulli coeunt, admoniti coelesti oraculo (quod asseuerabant) vt in Syriam religionis causa proficiscerentur, atque Saracenis electis, Hierosolymam recuperarent. Mox etiam magno numero aucti, latrocinari, praedari, omnia diripere, atquemagis latrones quam milites agere incoeperunt. Cum hoc modo ad Carcassonam in Narbonensi prouincia vsque progrederentur, ab incolis grege facto dissipati, et in fugam coniecti fuerunt: plurimi eorum desiderati, multi reste necati, caeteri domum reuersi sunt: contigit id anno 1320. Sequenti anno cum Saraceni Christianorum expeditionem bellicam metuerent, ad nefandas artes progressi sunt, vt eosdem domi continerent: illi enim per suos satrapas et praefectos Iudaeos pecunia corruperunt, atque Christianorum fontes veneno inficere iusserunt. itaque Iudaei Elephantiacis ac leprosis, qui stipe mendicanda vagi victitant, persuaserunt, vt venenum oblatum in fontes et puteos spargerent, quo illi qui inde potum haurirent aut lepra inficerentur, aut omnino absumerentur peste. Multi etiam Christianorum hac lue misere perierunt. Re autem illa comperta plurimi Iudaeorum et leprosorum hinc inde per prouincias flammis exusti fuerunt.

[note: Armenia Christianis adempta.] Cum Saraceni sese hac ratione nihil proficere viderent, coacto ingenti exercitu supra triginta Syrorum. equitum millia Armeniam inuadunt, praesidia expugnant, agros depopulantur, incolas caede prosternunt, omnis generis homines, sine sexus aut aetatis respectu, vinculis mancipant et abducunt. Regnabat eo tempore apud Armenios Liuonis, homo luxuriosus et rerum bellicarum ignarus: Ioannes enim eius frater vir strenuus a quibusdam persuasus, regnum quod per annos aliquot fortiter administrarat dimiserat, atque Franciscanorum ordinem professus fuerat. Is autem Leonem ex altero fratre nepotem rebus praefecerat, quo defuncto, Liuonis Irenem Leonis viduam Philippi Tarentini principis filiam vxorem duxit, proceribus regni reclamantibus, sed mulieris aequae incontinentis pertinacia vicit, quae hunc maritum et regem constituere voluit. Cumque ante nuptias interpellaretur, vt legatos ad pontificem mitteret, quo illius venia illi nubere liceret, dixisse ferunt: peccatum prius perpetrandum, quam venia petendum. quae quidem vox magnae dissensionis et motus apud Armenios in causa fuit. Ea opportunitate Saraceni freti, cum praeter vnum atque alterum praesidium totam Armeniam occupassent, nihil contra audente Liuone, Ioannes rex habitu Franciscanorum aduolat, amicorum sociorumque manum contrahit, ac instructis aciebus in hostes irruit, tum etiam magna Saracenorum clade fortiter pugnans occubuit. Saraceni etsi victores, tamen strage suorum territi ac spolijs onusti, cum innumero captiuorum agmine domum redeunt. Vix autem pedem prouincia ex tulerant, cum Turcae duce Assembecco eandem regionem ingressi, omnia loca longe lateque ad Euphratem vsque cum non modica Colchidis parte, in ditionem redigunt. Vrbes, oppida communiunt, atque Christianis aequiores fuerunt, quod Ottomannorum vim suspectam haberent: exutos enim nostros imperio tantum legibus suis viuere permittebant.

[note: 1330] Tantorum motuum et cladis Armeniorum sama primo ad Rhodios, mox etiam [note: Sacra expeditio euanuit.] per illos ad principes occidentis peruenit: itaque Ioannem 22 pontificem commouit vt principes Christianos lireris nuntijsque ad sacrum bellum adhortaretur: tum etiam Philippo Longo Galliarum regi ius decimarum de sacerdotib. concesserat, vt pecuniam ad bellum sacrum colligeret, ea inn verborum exceptione, si praesulib. Galliarum ecclesiarum id e re pietateque videretur. Rex habito Episcoporum conuentu, cum de his referret, responsum est: Si contra Barbaros bellum moueretur, nec Episcopos comitatui defuturos, nec aes parce collaturos, modo signa Christiana in hostes communes expedirentur, atque intestinis bellis abstineretur. In omnium igitur ore sacri belli nomen habebatur, sed reuera sacrorum armorum praescriptio alio spectabat. Nam pontifex Ludouicum Bauarum hostem iudicarat, atque vt eundem Imperio Rom. exueret, crucem aesque sacrum extorquebat, per omnes Christiani orbis prouincias, in primis vero per Germaniam, vbi (praeter Argentoratensem episc.) oens alij exactori pontificio quicquid petebat liberaliter numerarunt. Cum etiam Philippus Galliae rex, antequam copias coegisset, moreretur, huius sacri belli expeditio (vt prior) quoque euanuit.

[note: Prancorum apparatus in Syriam.] Philippo autem Valesio in regnu Francorum inaugurato, maiori spe atque apparatu sumptuosiore omnia redintegrata: Francus etiam cum Venetis egerat, vt legatos ad se mitterent de expeditione in Syriam comparanda. Missi sunt Philippus Belegnus, Blasius Zenus, et Marinus Mauroconus, pontifex etiam eo suum legatum misit. Conuenerat inter eos, vt ad euertendos Turcarum conatus et adiuuandam Syriam Pontifex et Gallus equitum 20 millia, et peditum 50 millia armarent. Conflarent Veneti classem 100 nauigiorum, in quib. triremes 4 millibus hominum instructae essent: praeterea onerariae naues ad commeatum, machinas, atque alia ad vsum belli necessaria traijcienda. Veneti nihil morati Petro zeno imperium classis tribuunt, qui miro victoriae cursu longe lateque Barbaros insectatus, omnem maris oram, quae ad Syriam spectat, circa insulas Rhodum et Cyprum a Saracenorum et Tartarorum iniuria vindicabat, quibus etiam Rhodiorum naues sese coniunxerant. Francus quoque classem qua traijceret in prouincia parauerat, eamque ipse, sese eo conferens, lustrauerat. Deinde Auenionem redijt, de belli ratione cum pontifice consultaturus. Ordinatus omnib. rebus Ioannem filium 14 annorum iuuenem rebus praefecit, ac in eius verba proceres iurare iussit, ne se absente aliquid moueretur.

[note: Gallorum et Anglorum dissidium.] Rebus hoc modo compositis, legatos ad Eduardum Angliae regem misit, vt illum ad huius belli societatem pelliceret: legati fuere Rodolphus Augi comes, et Bello uacorum Episcopus: hisce ab Eduardo responsum: Sacram militiam quam Franciae rex profiteretur, haud longinquam esse, sed Aquitaniam respicere, quod facile ex eo colligeretur, cum fidem datam, quam Ambianis obstrinxisset non seruaret. Expletis ijs de quib prius inter eos conuenerat, se ad sacram expeditionem Philippo paratiorem et alacriorem adfuturum. Missit quoque Ioannem Cantuariensem et Richardum Dumelmensem antistites, qui res controuersas componant: aderant etiam pontificis legati, qui hortando et impellendo nihil intermittebant: sed tantum profecit rebus Syriacis regum expeditio, vt consenescentib. sacri belli consilijs, bellum grauissimum inter eos excitaretur, quo nullum inter Anglos et Gallos atrocius, nullum diuturnius, nullum maiore cruore et pertinaciore contentione gestum ac saepius repetitum fuit, id quod Christianae reipub. calamitosum, pijs deplorandum, atque fidei nostrae osoribus exoptatissimum extitit. Nam hac nostrorum principum discordia, Barbari ferociores facti, Armeniam totam sibi subiugarunt, atque insidijs omnia maria exercuerunt. Imo eorum vires hac ratione adeo inualuerunt, vt ducentas longas naues ac quandoque trecentas in Christianos armarent: vires totius ferme Christiani orbis, duarum gentium altercatione, terra marique consumebantur. Adhaerebant enim. Franco Genuenses classe instructa quadraginta triremium, praeterea rex Boemiae, Allobrox, atque Borbonius: Anglo aderant Veneti, Ludouicus Imp. Flandrus, et alij Germaniae principes: quare factum, vt praeter Cyprum et Rhodum rerum Asianarum Christianis nihil superesset.

[note: 1335] Orchanes enim Ottomanni filius, paternaevirtutis aemulus, ambitlone et audaeia [note: Orchanesi Turcarum Imperator.] patri haud absimilis, rei militaris disciplina peritior, copijs, apparatuque opulentior et instructior, bellum patemum per manus acceptum strenue est executus. nam Thermodoontem et Bythiniam transgressus, cirea Pontum imperium suum propagare coepit, atque Bursiam ciuitatem nobilem expugnauit. Accidit eo tempore vt Andronicus Paleologus Graecoru Imp. decederet, duobus filijs Caloiohanne et Andronico relictis, quibus Ioannem Cantacuzenum vnum ex suis familiarib. tutore praefecit. Etsi autem is tutelam prudenter administraret, tamen odio patriarchae ab officio remotus fuit: fortunam eam expertus, Constantinopolim maiorib. uiribus redijt, et Caloiohanni filiam suam vxorem dedit, sed nec hac ratione pax constitui aut seruari potuit, dum pars vna Genuensium, alia Venetorum armis tutaretur: quin etiam Orchanes Cantacuzeno magis quam Paleologis fauit, atque primus Turcarum ab eo accersitus in Europam traiecit. Hac ratione Graecorum dissidio factum, vt mi ra foelicitate Mysiam, Lycaoniam, Phrygiam et Cariam domuerit, atque regnum suum in Hellespontum et vsque ad Euxini littora protenderit: Caramannum etiam non exigua parte principatus exuit, ac eius filium interfecit. Tandem vero contra. Tartaros anno salutis 1350. infaeliciter pugnans cum suo exercitu deletus fuit, cum per viginti duos annos rebus Turcicis praefuisset, atque Amurathem filium successorem habuisset.

[note: Venetorum et Genuensium discordiae obsunt.] Cum hoc modo Tureae sines imperij sui dilatarent, accessitrebus Syriacis aliud quoque incommodum. Tertio enim inter Venetos et Genuenses bellari coeptum, idque adeo grauibus odijs, vt praelijs maritimis saepius illi vincerent, qui saepius victores extiterant. Hugo igitur Gypri rex (qui etiam Hierosymitanus dici volebat) vna cum Rhodiorum equitum magistro cementes vires Christianoru mutuis praelijs concidere, et inter Barbaros quoque seditiones exortas, in Europam traijcere decre uerunt, eo consilio, vt reconciliatis occidentalium principum animis, eorumque supple mentis acceptis, Turcas Saracenosque de Syriae imperio decertates expellerent, inita prius cum Assam becco, qui iam Armeniae imperabat, societate: conuenerat inter eos vt Barbarus Syriam, Cyprus Aegyptum quantum posset maximis copijs lacesseret. Igitur Petrum filium regno praefecit, ac aliquot instructis triremib. in Apulia delati in Brundusinum portum peruenerunt: inde a Clemente 6 Pontifice vocati, qui inducias inter Francum et Anglum redintegrauerat, magna spe auxiliorum Romam accesserunt, quam tribunorum seditione agitatam inuenerunt.

[note: Christianorum motus.] Res nihilo tranquilliores apud Neapolitanos erant, nam Ioanna regina extincto marito Andrea, cum Ludouico Vngaro de regno altercabat. Iulia vnius Cardinalis Aegydij armis inuoluta nutabat. tandem Clemente mortuo Innocentius soluta tribunitia, senatoria, et reformatorum apud Romanos potestate, Hugonem, qui Syriacarum rerum causa in Europam venerat, ac ciuilia bella pertaesus, Genuensib. Tripolim Africae oppugnantib. se coniunxerat, magna praeda reuersum, rebus et vrbi praefecit, hoc illi iniuncto negotio, vt septemviralem potestatem vrbe eijceret. Rex omnia perfecerat strenue, atque Rhodiorum magistrum domum remiserat. Paulo post ab Assembecco socio de adferendis auxilijs admonet. itaque Petrus Innocentium de sacro exercitu parando interpellat. Pontisex quidem classe opus esse videbat, sed modum compatandi assequi non poterat: animaduertit enim Pisanos classem adornare non posse, cum contra Florentinos in armis essent: nec Veneti, quorum opes erant maximi, a bello quieti fuerunt. nam cum Vngaro male pacati digladiabantur: Genuenses cum Venetis magnam contentionem habebant de Euboeae insulae posses sione, atque de Tenedo inimicitiae capitales. Haec tanta Italiae incommoda, et pontificis et regis animum vehementer afficiebant. Pontisex hoc modo curis confectus moritur, cui nec ipse Hugo diu superstes fuit: paulo etiam antea Rodolphus de Massmunster ordinis Ioannitarum per Alemanniam prior mortuus est, qui Bertholdo Comiti in Hennenberg, atque is Alberto Comiti in Schuuartzemberg successat, in cuius locum Hertegen a Rechberg nonus prior electus fuit.

[note: 1345.] Hugone mortuo, Petrus eius filius in Italiam venit, vt parenti iusta solueret, atque; bellum [note: Cypri rex magna pecunia donatur] patris voto susceptum susciperet. Eo tempore Vrbanus quintus Innocentio successerat, cui prima cura erat, Petrum Cypri regem hinc inde ad principes Christianos mittere, et ad Siriacam militiam allicere, cui etiam Cardinalem legatum adium xerat. Petrus ille primo Genuam peruenit, ac totius Reipub. laetitia susceptus suit, per alpes deinde iter faciens, Basileam et Argentoratum accessit, ibique paucos dies moratus Valdemarum tertium Daniae regem Coloniae agentem adijt, atque ei persuasit, vt Christianae militiae nomen daret, Dano enim non bene cum suis conueniebat, atque iam dudum ingenti thesauro, ac rebus praeciosioribus regno excesserat. Itaque Auenionem perrexit, de bello cum pontifice consultaturus, idem fecerat Ioan. rex Galliae, qui quarto anno captiuitatis ab Anglo liberatus domum redierat, ac pietatis causa sacrum bellum professus, pontificem Auenione visitabat. Tum etiam Petrus in Angliam traiecerat, Eduardum ad bellum sacrum incitaturus: at Eduardus bello Hispano impeditus, ingens auri pondus Cyprio dono dedit, virum autem et arma negauit. Cum in Franciam redijsset, inuenit Ioannem per regnum suum militem conscribere, atque omnia ad transmarinam expeditionem parare. Dum autem is in Angliam traijcit filios liberaturus, vt interim domi rebus praesint dum ipse in Asia bella gerit, Londini moritur. Carolus igitur sapiens cum nondum firmatis regni rebus bellum extemum suscipere non posset, magnis donatum munerib. Petrum ad Carolum quartum Imperatorem abire permisit.

[note: Caroli 4 Caesaris iudicium de sacro bello.] Carolus Imp. Ludouici Gonzagae precibus excitus, maximis armatorum copijs tune alpes traiecerat, Mantuam obsidione soluturus, atque Bernabouem Mediolanen sem Tyrannum armis et castris spoliauerat. Cyprius igitur cum Mantuam ad Carolum venisset, atque multis rationibus affirmaret, facile ei fore vt sepulchrum Domini recipreet, Syriamque subiugaret, si ab eo reliquisque Christianis principibus adiuuaretur, ferunt Carolum respondisse: probare se regis dicta, laudareque pontificis ad hortationes, sed et regum Franciae Daniaeque conatus magni se facere, quia pientissimis studijs immortui essent: nec sibi aut opes aut voluntatem deesse, quib. sacrum bellum gerere posset aut vellet, si e re Christiana esset, sanguinem multorum bonorumque effundere pro rebus Syriacis, fieri equide non posse, quin maxima fide lium strage recuperent, cuius caedis rationem non habere, magis carnisicis quam principis ingenium deceat. Deinde etiam regionem inter medios hostes occupatam in fide diurius a nullo retineri posse: pinde Christiani non esse, tanta hominum iactura tantillu gloriolae ambire. Caeterum ne quams impensarum onere ipsum intersugere putet, aeris quan tum ad id belli satis videat Cyprio offerre, atque in supplementum stantim erogaturum. consestim quoque quicquid reliquum erat pecuniarum quod secum in Italiam ad bellum Mediolanensi inferendum attulerat, regi assignauit. Caesaris liberalitatem caeceri duces sequuti, Bauarus, Austrius, et Saxo, quam sub eo militabant: vim enim magnam pecuniarum collectam regi dono dederunt. ea pecunia Cyprius instructus, eaque addita quae a Dano, Anglo, et Franco acceperat. Venetias peruenit. Ibi publice exceptus, post aliquot dies cum Republica foedus inijt ac de bello in Saracenos et Turcas mouendo statuit.

[note: Smyrna et Capha a Christianis occupata.] Priusquam haec perficerentur Veneti quoque et Genuenses, cum alijs Christiani nominis principibus, foedere icto, classem sedecim triremium instruxerant, quaru 4 pontificis impensis, Venetorunsex, totidem et Genuensium parabantur. Praeficiuntur nauigijs Petrus Zenus Venetus, et Martinus Zacharias Ligur. hi maritimam Syriae oram legentes oppressis multis Barbarorum nauigijs. foeda tempestate in Ioniam iactati, Smymam totius Asiae olim celebratissimum Gymnasium, subita oppugnatioe adortam occupant. Spolijs ditari, auctique Cyprorum et Rhodiorum equitum auxilijs, ac quinque triremib. quibus Engelbertus Vienensis Delphinus in Syriam traijciebat, matre, vxore, aliisque ingenuis hominib. stipatus, vt sacra loca Hierosolymis inuiseret, itaque Syriam petere, ac simul portum aliquem occupare nituntur. Cum hoc modo pergerent, ex improuiso Turcarum classes obuiam habuerum. Pugna commissa viriliter agunt, ac vtrinque plurimi cadunt. tandem nostrinumero magis oppressi

[note: 1350] quam victi fugantur, inque vrbem Smyrnam sese recipere coguntur. Oppugnatam diutius Barbari occupare non potuerunt, sed egregie defensa per aliquot annos in nostrorum potestate permansit. tum etiam Genuenses, ne nihil molirentur, Theodosiam in Chersoneso Taurica inuadunt, occupatam instaurant ac muniunt, anno decimo quinto post Smyrnam obtentam, salutis vero nostrae 1357. Caphae nomen inditum vibi, atque Hieronymus Iustinianus Consul ordinatus. Soldaia deinceps vrbs a Genuensib. occupata, celebratissimum ad Maeotidem paludem emporium. Veneti quoque in Syriam pergentes Berythum portum obtinuerunt, quo post aliquot annos a Genuensibus magna clade eiecti fuerunt. Hinc pater, quicquid per centum et amplius annos, ad res Syriae restituendas, strenue administratum fuit, [note: Alexandria direpta.] id omne Venetorum et Genuen fium discordia euanuit.

Interea Petrus Cyprius rexlongis suis nauibus acregio comitatu in regnum redijt, atque centum nauigiorum classem comparauit, quorum maiorem partem Hispano Francoque milite instructam Veneti miserant. Hoc apparatu rex Alexandriam Aegypti petijt, atque vi captam diruit, triduo autempostquam eam ingressus fuerat decedere coaetus, Soldanus enim Aegypti ac Assyrius princeps ingentem Barbarorum copiam adducebant, vt vrbem illam recuperarent. Vasta etiam haec ciuitas, po pulo aduersante, paruis copijs contra numerosum exercitum retineri haud potuis set: itaque rex cum Rhodijs equitibus ac alijs confoederatis socijs inde soluens, clas sem praeda onustam magna gloria demum reduxit, atque hac ratione factum, vtper annos aliquot Cyprij et Rhodij quiete vixerint, atque insulas illas contra varias Barbarorum [note: Amurathes rex Turcarum] irruptiones forriter munierint.

In alio autem loco Amurathes circa Constantinopolitanum imperium res suas minfice auxit, atque Turcarum fines vlterius extendit. erant enim tum inter Graecos mirabiles discordiae, dissensiones, et caedes: duo namque fuerunt imperatores, diuer sis authoribus prognari, vterque tamen se ea stripe natum asserebat. vt ad seius imperij spectare, et sibi competere affirmaret. Horum vtrunque caeteri pro suo quisque studio et amore sequuti, pertinaciterinter se dimicabant. Tum alter Caiacusinus patricius vir qui vinci superarique verebat, cupiditati et studio suo nimis temere obse quutus est. adeo enim vlciscendi libidine caecus in praeceps transuersusque visus est agitari, vt honeste ne et ex re sua an secus faceret minime cogitaret. Nam Amurathem ad partes suas tutandas precio facile illectum ex Asia accersiuit, et Callipolim promisit: nec magni negotij fuit ei persuadere, qui sponte ad hoc iam diu inhiaret, totoque pectore propenderet. Itaque eum cum copijs mature in Thraciam per Hellespontum traduxit, vt bello consummato rursus nauibus per Hellespontum domum remitteret, hoc pacto Tureae in Graeciam venerunt. Verum cum Amurathes non quid promiserit sed quid sibi conduceret sagaciter prospiceret, consulto bellum differre et procrastinare coepit, ratus fore vt Graecorum viribus diuturnitate belli et discordiarum atrocitate vtrinque comsumptis, ipse integer defessos adortus facile superaret atque opprimeret. Vbi igit mutuis contentionib. deficere Graecos animaduertit, domesticisque opib. exhaustos nutare, et sibi parum subsistere sensit, gentili astu arm a in eos sine discrimine poccasionem conuertit. Sic Europaeis opib. illectus, dum vlcisci imperij hostes simulat, Genuensium nauib. vsus, Hellespontum ad Abydum superat Occupato enim Callipoli oppido popportune in Chersoneso Graecas ciuitates infesto animo petijt, agros vastauit, praedas abegit, et cuncta passim inuasit an. 1363.

[note: Turcarum in Europa successus.] Postea non amplius dissimulanter rem egit, sed palam sibi et posteris Graecorum imperium pollicebat, et ad id occupandum omnes cogitationes, consilia, opes, et neruos intendebat. Hinc effectum est, vt nullis fere obsistere audentib. facile et sine magno negotio maiorem Thraicae partem ditioni suae subiecerir: mox et Mysiam adortus armis subegit. Pari inde successu Bessos et Triballos domuit, atque loca infra Rhodopem et Orbelum incolentes intercepit, quin et Seruiam Bulgariamque ingressus (cum Hadrianopolim prius occupasset) occurrentes sibi cum paratissimis copijs hostes ingenti caede profligauit. Nisi etiam Rhodij milites mare custo diuissent, et Turcarum impetus classe repulissent, proculdubio maritimas quoque oras foedassent, et turpiter

[note: 1370] puissent. Verum horum fortitudinem declinantes alias Graeciae partes inuaserunt. Postremo Amurathes superiorem Mysiam ingressus cum Lazaro Seruiae Despota in Cassouijs campis congredint, ibisub inguine consossus occubuit, a seruo Lazari do mini necem vindicante. Nec Europeis incruenta visstoria fuit, Despota ipso cum fortissimis viris cadente anno 1373, cum rebus Turcicis per 23 anos praefuisset.

[note: Ambitionis incommoda.] Circa ead em tempora Petrus Cyprirex in ciuitate Nicosia, domestica proditione calendis septemb. a fratribus necatur. Petrinus ergo filius, qui per totam Europam patris indiuiduus comes prius fuerat, Venetorum et Genuensium auxilio, pacatis tandem rebus. rex substitut. Accidit autem cum coronationis pompa du ceretur, procereque Venetorum et Genuensium adessent, qui in vrbe Famagusta (vbi tuncrex erat) aliisque eius insulae emporijs suis vtrique ciuibus, qui mereium causa ibi negociabant, ius dicebant, vt inter eos contentio oriretur, de loco digniore circaregem obtinendo. Vterque enim iudex dextrum regis latus claudere ambiebat. Videbaturrex Genuensium causam fouere, hospitalitatis priuataeque amicitiae memor, quam prius Genua cum republica et ciuibus contraxerat. Sed insulani cum regis necessarijs enixius Veneto studebant, illique Genuensi deturbato honoratior tum incessus tributus. Inter coenam contentio reuocata magni belli causa fuit, superiore enim sedili praeoccupato a Veneris, inferius locatus est Genuensis. Hanc iniuriam vlcisci dignitatemque suam Genuenses armis conseruandam decreuerunt, ac postera die tectis sub veste armis in regiam profecti sunt. Veneti attoniti ex tem pore salutis consilium ineunt regemque accedunt, dicentes Genuensium iuuentutem armatam aulam intrasse, atque regi insidias tendere proposuisse. Rex exploratos ex altissimis fenestris praecipitari iussit Genuenses, instinetu Ioannis Gauillae. Heinririci Gibelleti, et Letzulphi regis patrui, quorum nutu omnia gerebantur, adeo vt Petrinus nominetenus tantu rex esset. Genuenses deinde reliqui per Cyprum com morantes perquisiti ac necati sunt, vt vix vnus, et is facie vulneratus, tantae cladi superfuerit, atque rem gestam patriae renuntiarit.

[note: Genuenses Pamagustam occupant.] Hanc suorum ciuium atrocem iniuriam vltura respublica Genuensis, non longo interiecto tempore, magnam classem instruxerunt, Petro Fulgoso, et Dominico Cata neo praetorib. costitutis. Illi eo profecti Paphi et Nicosiae suburbia praedant, aucti deinde virib. anno 1373 in septembri Famagusta vrbem aggrediunt, inque vrbis portu triremes tres ac nauis vna incendio absumit. Accesserat enim ipsis triginta sex triremes et onerariae non paucae, cum peditum 14 millib. et equitum 700. Tandem opera reginae, matris Petri, vrbs Genuensibus dedita, ac proceres supradicti, caedis in Genuenses propetratae authores obtruneantur. Antiocheniprincipi filij duo ac Iacob. Lusignanus regis patruus vinculis mancipati. Venerat fere tota insula in Genuen sium potestatem, quum reximperio se exutum cemens ad misericordiam confugit, ac pacem petijt. Genuenses illatam iniuriam satis vltam esse existimantes, data regipace, Famagustam vrbem solam retinent, atque regi in aliquot annos quadraginta millia aureorum tributi nomine imponunt. Dari deinde ob sides, qui prius, in vinculis habebantur. Itaque Antiocheni pricipis filij, cum Iacobo Lusignano Genuam missi suere. Is cum in Galliam relegaretur fugae con silium inierat: igitur Genuam reduetus Phareae turri includitur, ac diligentius obseruatur.

Amissae Famagustae vrbis dolor Petrinum regem ad eam recuperandam instigabat. [note: 1370] occasionem autem oblatam credebat, cum Genuenses et Veneti infensis [note: Regis Cyprij et Venetorum foedus] animis maritimis praelijs faepius conflictabantur, Rhodiorum legatis non auditis, qui saepius ad pacis consilia hortabantur. Socius igitur Venetis factus, Bemabouis Mediolanensis filiam vxorem duxit. Eam cum Bernabos ad maritum mitteret, cum Venetis egit, sex longas naues instruerent, quibus filiam in insulam perducerent, ipse vero mille octingentos equites cum peditum robore genero transmittit, trimestri stipendio inauthoratos ad res Genuensium ibidem insestandas. Puella apud Cornarios Venetijs hospitio excepta, inde sex triremibus Venetis, et quinque a rege ex Cypro missis ad sponsum, qui runc ad Cerauniam agebat, magnifico apparatu delata. Deinde foedus initum vt Famagustae portus et vrbs oppugnaretur. Praeerant nauibus Venetis loannes Maianus, Franciscus Boculus, Petrus Quirinus, Franciscus Poscerus, Ioannes Barbus et Franciscus Morenicus. hi singuli singulas triremes priuato sumptu instructas habebant, mercedemque a rege acceperant, portum que adorti oppugnabant. eo etiam occupato vrbem adoriuntur, sed parum foeliciter processit negotium: Veneti enim cum Cyprijs muro deturbari, et portu iterum expulsi sunt. Quinque deinde per annos vario Marte a Petrino et Genuensib. insulae res administratae, sed eo mortuo Iacobus Lusignanus qui Genuae publicae custo diebatur, rex ab insulanis dictus, ad regnum reuocatur. Is auspicijs Leonardi de Montealdi ducis Genuensis Reipublicaeque impensa classe decem triremiu in Cyprum delatus, Famagustam Genuensibus attribuit, atque tributum aliquot millibus aureorum in multos annos promisit.

[note: Leo Armeniae rex in Europa auxilium petit.] Cum hoc modo Syriacae res omnino perijssent, de sola Cypro contentio erat, idque non cum Turcis aut Saracenis, sed Christianorum inter se inuicem. Vna autem Armenia a Turcis occupata mirum in modum premebatur, quanquam adhuc regni speciem et libertatem aliqua prae se ferre videretur. Turcae enim ad maiora imperia ani mum intendebant, atque Medis et Persis inhiabant, Leo igitur, qui Liuoni in eo regno successerat, neque priorem ferre poterat, nec etiam ad aequale imperium admittebatur, ad Vrbanum sextum pontificem Romanum profectus est, adauxilia quaedam contra Barbaros colligenda: cui etiam aliquot Rhodij equites erat coniuncti: deinde etiam in Franciam ad Carolum sextum regem peruenit, anno cireiter 1381. Gallus misenus fortunae regis Armenij, respondit se maxime vnicum illud optare,

[note: 1390] vt sibi tandem liceret in communes religionis hostes arma mouere, sed praesenti tempore hello Anglico occupatum, istud praestare minime posse. Leo his cognitis impigre curare coepit, vt controuetsijs compositis, ipsi reges iunctis armis sacrum bellum susciperent: itaque confestim in Angliam traiecit, ac postquam regi aduentus causam sui exposuerat: pacis consilia agitare coepit. Richardus eius nominis secundus per septem iam annos ibidem regno praesuerat, ab eodem Armenius perbenigne ac hospitaliter exceptus, ac multo benignius auditus suit. Tumque Leo regem ad aequam pacem pronum offendit, obtulit etiam Anglus exuli regi si pax fieret, publica auxilia et priuatas impensas, atque ad Rempublicam Christianam defendendam animum paratissimum.

[note: Bellum contra Barbaros decretum.] Hisce peractis designantur legati ad pacem conficiendam, atque Caletum vrbs maritima locus conuentui deputatus. Misit et Francus aliquot suorum procerum Boloniam, qui eius nomine foedera pangerent: verum odijs et fastu omnia agebantur, atque quinquaginta dies frustra terebantur, de pace enim nihil certi constitutum fuit. Hoc modo Armenius detriuit totum decennium apud Anglum, regique acceptus et a cunctis in magno honore fuit habitus. Tandem etiam Richardus preoibus Armenij trium annorum inducias Gallis concessit, anno salutis 1391. Postea quoque eundem magna pecunia donatum ad Francum remisit, atque auxilia est pollicitus, si quoque ab alijs principibus Christianis adiuuaretur. Francus etiam renouata sacri belli mentione, Bonifacium nonum pontificem per legatos hortabatur, vt Christianos ad bellum hoc incitaret. Bonifacius quidem id grauiter praestitit. sed alijs alias causas morasque nectentibus, Genuenses sacrae militiae nomen profitentur, non tam publica Christianorum causa quam quod priuato suo commodo consultum vellent. Nam eodem tempore Saraceni Africae imperantes suis incursionibus Genuam et Liguriam vexabant. Igitur legatos ad Francum mittunt, atque classem et commeatum offerunt, si prius in Africam quam Syriam traijciatur. Syriam enim nullo modo subigi posse, nisi hoste finitimo ac fere domestico oppresso: maio ri etiam assesu Genuensis auditus qua Armenius, qui primo Syriam inuadendam censebat.

[note: Tunetum a Christianis obsessum.] Omnibus rebus constitutis, regis frater exercitus Imperator declaratur, atque Armenius secundo loco dux ei adiunctus. Habebat Francus sub signis peditum viginti millia, atque equitium mille quingentos, Genuen sibus erant quadraginta triremes, naues onerariae viginti, viris armisque instructissimae. Anglus aemulatione virtutis accensus, votique memor Heinricum Derbiensem comite cum electa iuuentutis Anglicae manu, sagittariorumque magna copia in Franciam transmisit. Quin et Veneti Genuensium maximi hostes, religionis causa auxilia addunt, iureiurando praestito nullam mentionem vllius contentionis inter eos fore, tantum communibus consilijs et viribus de coercendo hoste, de recuperandis rebus perditis sese cogitaturos. Hisce copijs sese multi quoque ordinis Ioannitarum equitum coniunxerunt, qui passim pro prouincias Christianorum militaris huius ordinis praedia et possessiones administrarant praesertim vero ex Germania, cum eius loci Prior 11 Conradus a Brunsperg (qui paulo ante Eberhardo a Rosenberg successerat) suos hortaretur, vt occasione hac oblata Saracenis damna inferrent, et Christianos defenderent. Cum exercitus classem ascendissent. Tunetum vrbs Africae primo cursu petita suit. Anglorum etiam sagittariorum virtute effectum, vt littus teneret mox etiam expositis in terra copijs, varij conflictus fiunt, et Barbaris repulsis, vrbs ipsa plurimis castris cingitur.

[note: Pax cum Saracenis sancita.] Postea omnibus rebus ordinatis vrbs grauiter oppugnatur, et plurimi hostium caeduntur. Cum autem Barbari rebus suis diffiderent, de pace agere coeperunt. Conditiones pacis erant: vt Saraceni finibus suis se continerent, abstinerent ab oris maritimis Italiae, Galliae, atque insularum, quae inter Africam ac Europam sitae essent: capriuos omnes Christianos redderent, atque centum millia aureorum statim pro belli impensis numerarent. Pace hoc modo cum Tunetanis composita, de Syria inuadenda consultari coeptum: at exercitus peste iam dudum laborare coeperat, atque plurimum diminutus fuerat. Itaque decretum

[note: 1395] euulgatur de patria repetenda: quo audito ad suos quisque magna gloria et gratulatione reuertitur, vno Armenio res suas grauiter deplorante. Fostea de recuperanda Syria Europeis Christianis nulla cura, satisque fuisset si omissa Asia res suas tutari, et a Turcis defendere poruissent. nam maximis bellis inuoluti, cum Turcis saepius magna contentione pro patria defendenda pugnandum fuit, praeserrim cum Baiazethes Amurathis filius et Solymanni frater (quem per insidias interfecerat) apud Turcas rerum potiretur. erat enim ingenio acri, rerum maximarum cupidus, audax, et solers, atque in laboribus perferendis patientissimus, et rerum bellicarum peritissimus.

[note: Baiazetis in Graecia successus.] Hac natura praeditus breui temporis spatio adeo noui regni vires produxit et auxit, vt circa Thraciam diu multumque versatus pene vniuersam prouincia (Constantinopoli excepta) bello affligeret: deinde in reliquam Graeciam impetum fecit, Thessaliam, Macedoniam, Phocidem, Boeotiam, atque Atticam occupauit, et sui iuris fecit: Misios quoque (qui hodie Seruij) Bosnenses et Bulgaros assiduis excursionibus oppugnationibus, et praelijs debilitauit. Tum etiam patris mortem vlturus Marcum Craienem Bulgarorum principem praelio superatum interfecit, et alios quidem subegit, alijs tributa quotannis exhibenda indixit: nonnullos quoque arma et milites dare coegit. Hac ratione factum, vt multas opulentas prouin ciaspatrio et auito regno adiecerit, vtpote Illyrios, Croates, et vicinas regiones. Constantinopolim denique vrbem regiam adeo omni agro suburbanisque delicijs spoliauit, ac tam longa et difficili obsidione vexauit, vt Graecus imperator cum quibusdam regni proceribus peregre profectus in Italiam et superiorem Galliam accesserit, vt auxilia occidentalium Christiahorum impetraret. Reliqui vero ciues omni praesidio destituti, fameque valida supra modum vrgente, et bello atrocissimo, indies acrius hostibus vndique frementibus, salute desperata, de deditione agere coeperint. Perijssentque nimirum ac in hostis saeuissimi potestatem venissent, nisi Tureae Hungarorum Gallorum que aduentum formidassent: iam enim per octo annos Constantino polim obsederant, et obsessam breui occupare statuerant. Iraque Baiazetes Sigismundo Caesari occurrere proposuit, atque vrbem ad tempus obsidione liberauit Venerat Sigismundus cum Burgundiae duce, atque Gallorum innumerabili exercitu, mulis in locis victor Nicopolim vsque: aderant etiam loan nitarum ordinis equites, cum Friderico Comite a Zollern, suo per Alemanniam Priore. Cum aurem Sigismundus occasionem pugnae quaereret, atque studio Martis aleam protraheret, donec Christianorum exereuus conuenissent, Galli morae impatientes hostes ad pugnam prouocarunt, ac iniquo loco praelio decertare coeperunt. Verum nostri memorabili praelio succubuerunt, caesis captisque magna ex parte Gallorum ducibus, inter quos Ioannes Burgundiae princeps praecipuus extitit, Sigismundus vero imperator fuga sibi salutem acquisiuit, accidit illa calamitas Christianis anno humanae salutis 1396.

[note: Tamberlanis mirabilis fortuna.] Cum Baiazetes hac ratione victor extitisset, ad Constantine politanam obsidionem redijt, atque spe plenus vrbem occupare proposuit: cum etiam eandem per biennium terra marique obsedisset, ciues ad rerum omnium inopiam perducti de deditione iterum cogitare coeperunt. proculdubio quoque Barbatus vrbem occu passet, nisi Tamerlanes potens Scytharum rex instar torrentis cuncta prostemendo et vastando, ipsum Baiazetem omni apparatu et copijs occurrere et reluetari conantem, in Asiam reuocasset. Hocque modo Constantino politanum Imperium, cum Rhodijs militibus et vicinis Christianis, quiete viuere, et praesidia sua firmare potuerunt. Tamerlanis ille (qui et Temyris dictus) natione Parthus patre Sangalo humili inter suos loco natus pueritia apud parentes egerat, ac adolescens factus ciuibus Samarchandenis operam locabat equis custodiendis. Indoles illi erat subdola et sanguinaria, quae nil nisi latrocinia spirabat. Pubertatem egressus, coniuratione cum reliquis pastoribus inita, pecora et iumenta furando finitimis abegit,

[note: 1396] atque breui magnam armentorum copiam, et sociorum haud contemnendam manum contraxit, nec erubuit latronum princeps vocari. Fama etiam nominis terrorque audaciae magnam apud populares sibi gratiam comparauit. Postea stabulum muris circumdatum ac armatorum copijs munitum effregit, ac in potestatem redegit. Ibi tamen de muro praecipitatus crus fregit, cuius casu perpetuam claudicationem contraxit. Ea victoria omnium animis sibi conciliatis, clam atque palam hominum equestrium et pedestrium copiae ad ipsum confluxerunt, quae e tiam ipsum ducem petierunt ad vicinos Saracenos opprimendos. Hanc occasionem ipse non neglexit, sed vicinia hostiliter irrumpens omnia ferro et flamma vastabat ac diripiebat, ita vt eo latrocinio ingentes opes paruo tempore congesserit. his non parce sed liberaliter vsus vires suas ita auxit, vt tyrannidis apprehendendae consilia agitare coepit.

[note: Babylonia a Tamerlane occupata.] Postea loco munito capto praesidium extruxit, atque praetereuntes crudeliter spoliauit, regulos etiam aliquot excursionibus vexauit, ac duos prouinciae Tyrannos Chaidarem et Myrxiem vi ac praemijs sibi consunxit. horum auxilijs fretus, Babylonem vrbem (quam Baldacam vocant.) Euphrati adiacentem bello inua dir. Fama huius belli ciues Samarchandae exciti, ipsum sequuntur, atque exercitus imperatorem constituut. Castris in conspectu vrbis metatis, cum saepius oppugnata intrare non posset, Soldanum Mediae suis supplementa copiarum adferentem vrbem intrare permisit, vt annona citius absumeretur, atque obsessi deditionem facerent. Id quod etiam euenit, nam Soldano a fame oppressis interfecto, eius vidua Tamerlani vrbem offert, si ipsam vxorem ducere, et regni consortem facere velit. Deinde etiam patriae principatum obtinuit, et resistentes sustulit. Mox conscripto exercitu quadringentorum equitum millium, et sexcentorum millium peditum, Assyrios, Albanos, Medos et Scythas inuasit, et paucis annis ita subegit vt imperata facere cogerent. Omnia enim in suis castris optime disponebant. deni milites decurioni, decem decutiones Centutioni, decem centutiones Chiliarehae, decem Chilarehae ducibus, ac tandem duces Imperatori parebant, ita vt vno nutu castra mouerentur, et praelia eodem momento inirentur. scelerum vindicandi magna ratio, itaque castra omnium rerum affluentiam habebant, ac nobile emporium referebant, dum omni generis merces eo deferrentur.

[note: Scythae a Tamberlana deuicti.] Rebus sic ordinatis in Hircanos mouet, quibus deuictis Cadusios aggreditur, atque ex insidijs adortos subegit. Arabiam inde foelicem petens, qui Cadulijs opem tulerant, adeo incolas terruit, vt legationibus et muneribus hostem potius delinire, quam armis resistere cuperent Postea vero Massagetarum audacia reuocatus, qui Persidem inuasisse nun ciabant, Samarchandam redijt. Nam Massagetarum Tyranus qui in ea Scythiae parte regnabat, quam nunc Cathaium vocant, haud putabat Tamerlanum iratum sibi bellum inferre posse, cum nemo exteroru regum hactenus ad ea loca petuenerit. Sedis congregato maximo exercitu, Tanaim supe rat, atque Scythas aggressus tandem deuicit, omnesque eorum Hordas depopulatus fuit. Hordae sunt vulgi congregationes, ad ciuitatis formam ordinatae, qui pro muris pectora fortium virorum habent: magna deinde praeda onustusper Hyberiam Colchidemque regressus Cheriam redijt, ac male afflictum exercitum ad Tanaim refecit, ibi etiam cum Massagetis foedus et affinitatem inijt. Hic dum ocium trahit, admonetur Caphae (quae tum erat Genuensium colonia in Taurico Cherso neso sita) esseimmensam vim diuitiarum, multiis mereatoribus eo semper confluen tibus. Itaque vthi bellum denuntiat, atque post continuas et acerrimas oppugnationes, tandem cum omni opulentia in potestatem redegit.

[note: Turcis bellum denunciatum.] Scythia Asiatica edomita et Capha occupata, Tamerlanes etiam reliqua Asiae emporia sibi subij cere stamit. suspecta autem ei Tucearum potentia, qui et spsi Monarchiam ambire, nullumque necque superiorem nec parem laturum videbantur. Interim homines summo loco nati ac passim a Baiazethe eiecti ipsum adeunt, atque auxilia et opem implorant Inter eos erat Casanes Assambecci nepos, qui Armeniae

[note: 1398] imperabat, quae quidem sua calamitate Tamerlanem maxime afficiebat. Igigitur legatos ad Baiazethem mittit, ac exules restitui petijt, more etiam gentis muneris loco vestem praeciosam obtulit. Vbi ad Baiazethem ventum est, mandata exponunt, ac primo laudibus euchunt, quod Mahometis religionem strenue propugnaret: deinde petunt vt exules restituat, nec Tamerlanis amicis molestus existat, aut actione instituta, eius sententiam expectet. Ad ea Turca nihil pacati respondet, munus etiam repudiatum. Haec vt ad Temyrem relata fuere, statim per praeconem Baiazeti bellum renunciatum, ferunt Turcam respondisse, prius Tamerlanem tertio repudiatam suam coniugem recepturum, quam bellum Turcis inferre ausurum. Infamis enim is apud Turcas est, qui repudiata tertio vxore eam recipit. hoc contumelioso responso Tamerlanes et vxorirati, Arme nium restituere et Turcis vim inferre statuunt. Itaque Sebastiam a Baiazethe occupatam, Atmeniae secundae, Metropolim aggreditur. susceperat eo tempore Baiazethes expeditionem contra Graecos, atque Beotiam, Peloponesum, ac Thessaliam flamma, caede, et rapina depopulabatur. Rhodijs etiam militibus quacunque ratione posset insidiabatur, vt eos insula pulsos remoueret, atque regna Europea postea terra marique inuaderet.

[note: Sebastia Armeniorum deleta.] Sebastiae vrbi Baiazethes praefecerat Orthobulem filium strenuum, et in armis exercitatum iuuenem, qui saepius oppugnantem vrbis muros Tamerlanem repellebat: at demum ciues, per cuniculos muris suffossis, ad deditionem inclinant. pax etiam ijs data si Turcico praesidio excluso, sedecim millia suorum militum in vrbem reciperentur, quo peracto, solutis castus Cheriam redire conabatur, vixque tertijs castris ab erat, cum nunciatur tumultum in vrbe Sebastia ortum, quo Orthobules reuocatus, ac praesidium suum trucidatum sit. nouitate rei attonitus redijt, castris denuo vrbem cinxit, et quindecim continuis di ebus magnis viribus oppugnauit. cum autem aperto Marte nihil efficeret, ad dolum conuersus cum oppidanis foedera simulauit, vt sagittariorum ipsorum opera in quadam expeditione vteretur. horum duodecim millia fuisse dicuntur: hisce omnidus pollices rescidit ac altera die in vrbem remisit. Postea denuo vrbem oppugnans vi cepit, ac omnis gene ris homines in vrbis forum conuocare iussit: quotquot decimum quartum annum ex virili sexu excessissent obtruncare, nubilis aetatis puellas vinculis macipare iusit. Mulieres postea puerosque omnes in patentes campos educi ac matres ab infantibus separari voluit. Inde equitum turmas conuocauit, easque ferrum et equos in lachrimantes pueros agere, ac sine discrimine oppressos conculcare iussit. Exempli atrocitatem equites. stupebant, ac regis feram crudelitatem placare studebant. Ligur etiam quidam mercator Tyrannum humanitatis admonebat. Tum obuersis in eum ignescentibus oculis Tamerlanes inquit: Me, qui totius orbis malleus ipsaque Dei ira sum, aestimas tu hominem falleris: sane vero ne posthac mihi occurras. Conuersus deinde ad equites, Ecquid inquit cunctamini adactoque equo primus in puerorum agmen irrupit: sic equitatus crudelitatem Tyranni secutus vn dique irruens, matres cum liberis equorum vngulis contriuit. Oppidum postea exussit ac Orthobulem et captiuos abduxit. In primis is leprosos excarnificabat, nefas esse dicens. quod superessent, qui reliquos inficerent.

[note: Tamberlanis et Baiazethis congressus.] Postquam Baiazethes haec percepisset, dolorem haud dissimulare potuit: nam cum forte opilionem obuium haberet fistula cantiunculam modulantem, praemisso gemitu, dixisse ferunt: O beate, quam dulce canis, quam laeto animo incedis, qui nec Sebastia nec Orthobulem filium amittere potuisti. Cum eriam Tamberlanes vna cum pace graues coditiones offerret, Turca itatus respondit, cum latrone sibi pacem intercedere non posse, nec in obtinenda Asiae Monarchia se vlli cessurum. proinde legati abeant ac Temyri armis non verbis opus esse renuntient. Itaque Parthus delectu habito octua ginta Myriades armatorum hominum sub signis habuit. Baiazethes quoque ex Europa et Asia ingentes easque instructissimas copias coegit, atque trecenta millia pugnatorum produxit: cum etiam omnem belli summam in velocitate positam

[note: 1399] istimaret, quam maximis itineribus ad Euphratem contendit: vix autem Armeniam intrarat. cum nunciaretur Tamberlanem exereitu suo in Phrygiam peruerusse, ac fere hostem in conspectu adesse: itaque Baiazetes eo celerrime profectus est. Cum ad Stellam montem peruenisset, vbi olim Pompeius cum Mithridate conflixerat, metatis vtrinque castris, vix medium miliare Germanicum inter eos spacium relictum. Ferunt Tamberlanum mutato habitu situm castrorum atque totius belli apparatum in castris Baiazetis explorasse. Tandem Sachrucum filium, cum decem millibus leuis armaturae equitibus, ad hostem praecedere iussit, vt eum quoquo modo possent ad pugnam elicerent: quod vbi Turca vidit consestim acies instruit, et collem quendam occupauit, pugnae copiam Scythis ac Parthis facturus.

[note: Turcae acie victi a Tamerlane.] Collocarat Baiazethes in sinistro cornu Asiatica auxilia, Europeis dextram aciem tuendam commendarat, ipse medius existens, stipatoribus Ianizaris totiusque exercitus robore septus, hostem expectabat. Sacruchus agmine et passu composito Persarum ac Caltidarum nobilitate circumdatus in hostem mouebat, nec eum cireumuenire (et si facile potuisset) statuebat, sed spacium relinquebat, quo fugientibus copia abeundi esset, ne ex omni parte oppugnati per desperationem animos sumerent. Europei milites pugnae initium dederunt, qui magno impetu in hostem delati Persas iam pedem referre coegerant, atque ardore pugnae ad castra hostium vsque progressi, virtutis ac audaciae suae monumenta reliquerant. Baiazethes autem veritus ne ab hostibus circumueniretur, ordinum ductores reuocare iussit, militesque in priorem locum redire mandauit: quum autem dux ac milites abnuerent, tandem Tureae blasphemijs reuocati paruerunt. Id cum Tamberlanes vidisset, in recedentes magna vi fertur, tantoque numero atergo premebat, vt citatissimis passibus sese in castra reciperent. Asianus vero miles fugam esse ratus, confestim abiectis armis fuga salutem quaesiuit. Baiazetes resuas pessimo loco contemplatus, equum pemicissimum ascendit, ac effusissimis habenis effugit. Persae sugientem insequuntur, ac spe freti viuum in potestatem redigere conabantur. Cum autem Turea velocissima equa veheretur, ac cursu multum itineris confecerat, et forte ad flumem peruenerat, equa intolleranda siti stimulata bibere cupiebat: nec prius quam bene potam abigere poterat, quum chiragra grauiter laboraret, nec fugae socios haberet. Equa iam pota de pernicitatemultum remittebat: hac re factum vt a militibus Tamerlani assecutus, ad Tyrannum captiuus traheretur. Capti eodem die Baiazetis quoque filij fuerunt. Musulmannes, Mechmet, et Moses: duces insuper Turcarum fere omnes, qui tamen cum caeteris pugna elapsis tantum vestibus spoliati, et libere abire permissi fuerunt.

[note: Baiazethis capti calamitas.] Hac victoria Tamerlanes potitus omnes Asiae regiones, quae Turcae parebant, in potestatem redegit: Prussiam quoque Baiazethis regiam occupauit, inde Tureae Gynaeceum cum vxore Baiazethis captum. Ferunt in ea pugna ducenu millia Turcarum occubuisse. Adductus Turca ad Tamerlanem, asino praepostere impositus, ac per castra ad deridendum circumuectus, vinculis inde mancipatus et iuxta conuiuium collocatus fuit, in quo Eleazari Mysiae superioris ducis soror. ac Baiazetis vxor (quam ardentissime amabat) in mariti conspectu hospitibus vinum insundere cogebatur. haec cum Baiazetes grauiter tulisset, aureis cathenis uinctus ferarum more caueae includit, ac hinc inde cum Tamberlane per varias prouincias circunducitur: quin etiam quoties Parthus equum conscendcret, scabelli loco eo vsus fuit, atque proiectis frustulis et micis eum instar canis sub mensa aluit. Cum etiam Smyrnam vrbem firmasset ac Indici belli fama domum reuocatu esset Baiazethem secum abduxit, qui tandem tot calamitatibus et ludibrijs impar, aegritudine contracta, post bienium in Ionia obijt, anno 1400. cum per 27 annii rebus Tureicis praesuisset.

[note: 1400] Interea Christiani Cyprij ac Rhodij, dum Tyranni sese mutuis bellis in Asla con [note: Ianus Cypri rex Famagustam obsidet.] ficerent, altra pace vsi fuerunt. Cum etiam lacobus Lusignanus duo deviginti annos in pace apud Cyprios regnasset, Iano filio, quem apud Genuam in vinculis genuerat, regnum reliquit. Is statim inito regno sceleratos quosdam homines pecunia corrumpit, vt illi Famagustam proderent: sed tumultu excitato, indicio vnius ex numero proditorum res omnis detecta, ita vt proditores reste perierint, et vrbs diligentius munita fuerit. Erat rex viginti annorum adblescens ingentis animi et spimus princeps: is etsi Genuae natus, educatus, atque Genuensium ope ad regnum euectus, tamen contractis copijs vrbem obsedit, atque aliquoties oppugnauit, cum etiam proceres regni consulerent vt obsidionem solueret, exclamasse ferunt, illi capitale fore qui de soluenda obsidione primus verba faceret: se ephebum in ea obsidenda perscueraturum, donec barba capiteque canus omnibus appareat, si non citrus eum vrbe potiri contingat. Cum etiam Antonius Guarco Genuensium in vrbe praetor ex specula eundem interrogaret, cur patriae immemor, et beneficiorum oblitus, vrbem Reipublicae Genuensium eripere tentaret, quam a patre et patruo iustissimis causis obtinuissent respondit, Genuensium esse, imperium ambite, nullumque orbis esse angulum quem non attentarint, ac aliena regna inuaserint, proinde mirum videri non debere, si vicinam a progenitorib. suis fundatam vrbem expetat. His dictis solutis castris abijt. nam Antonius Grimaldus cum ingenti classe commeatuque omnis generis in subsidium vrbis aduentare dicebatur. Quieuit Ianus per sex menses, cum reuocato Grimaldo Genuenses insulam tanquam pacatam relinquerent: tum Ianus conscripto exercitu maioribus virib. et pertinaciori studio vrbem aggreditur, atque portu obstructo fame in potestatem redigere conatur. Genuen ses igicut vnam et viginti triremes struunt, cetheas naues sedecim, et plures communes: summae rei praeerat Bucicaldus regis Galliae legatus, is statim in Cyprum traijciens, regem castris exuit, ac apud Nicosiam obsedit, eundem etiam tandem coegit ad pacis conditiones descendere. Beili igitur impensis solutis, rex a Genuensibus iterum pacem obtinuit.

[note: Soldanus Aegypti Cypram vastat] Ea autem pace non diu vsus suit, Melethella enim Soldanus Aegypti, direptionem Alexandriae a regis parentibus factam, vlturus, validissima classe in insulam Cypri traiecit, atque insulanos occurrere ausos in patentibus apud Nicosiam campis prostrauit et sugauit. Capitur etiam rex, Nicosia regia diripitur, et populus fere omnis in captiuitatem abducitur. Hoc modo factum vt caede, ferro, et flamma tota insula vastaretur, et serme vacua relinqueretur. Euasit tamen triremis beneficio Oddo regis frater, qui Genuam peruenit, atque dignitatibus et militiae gradib. euectus, quadrienio post fortiter pugnans in Corsica insula vitam cum morte commutauit. Acciderunt haec anno Christi 1416. Ianus vero rex centum et viginti millib. aureorum redemptus tributariusque Aegyptijs factus, in regnum tandem redijt, multisque calamitaribus oppressus vitam finiuit, anno regni sui tricesimo. Fuerunthuic duo liberi Ioannes et Anna hanc puellam frater starim amorte parentis. Ludouico Sabaudiensis ducis filio vxorem locauit. Ioannes autem in regno successit, qui inter foeminas educatus vir muliere fuit corruptior. Duxit is vxorem ex familia Montisferratensium Amadeam nomine, Ioannis Iacobi filiam, qua extincta, quum ex occidentis principibus nemo reperiretur qui ei suam filiam desponsaret. Helenam Theodori Paleologi filiam sibi coniunxit, ingenio peracri et cordatam mulierem, haec socordiam regis aspernata regnum administrabat, sed ipsa a nutrice regebatur.

[note: 1410] Dum haec in Asia fiunt, Baiazethis filij in Europa maximas [note: Machmetes Turca Sigismundum Caesarem praelio superat.] turbas excitarunt, atque subinde occaliones quaesiuerunt qua ratione Rhodijs equitibus obesse, atque maris im perium recuperare possent, ptaesertim cum aedium Commendatores ex varijs Europae prouincijs atque in primis Fridericus comes a Zollem ordinis huius per Alemanniam 12 prior, subinde ingenuos adolescentes Rhodum transmitterent, atque Turcas hinc inde nauigantes opprimerent. Calepinus enim fuga elapsus fauente fortuna Adrianopolim peruenit: is regnum plus minus sex annis obtinuit ac Orchanem filium reliquit. Tum etiam Baiazethis filij Constantinopoli e custodia elapsi, nimirum Moses, Mehemet, et Mustaphas, dum imperator Constantinopolitanus in Galliam esset profectus, a Carolo 6 auxilia imploraturus: ex illis Moses Orchanem patruelem paruulum interfecit, atque ipse vicissim a Mehmete fratre occiditur: itaque Mahmetes regnum arripuit et mox in Asiam profectus loca quaedam quae Tamberlanes occuparatrecepit. Postea sedem imperialem, quae Prusiae fuerat, Adrianopolim transtulit, bellum quoque contra Vvalachiam mouit. Ibi Si gismundum Imperatorem in planicie Salumbe ciana acie vicit. Imperator naui beneficio elapsus, primo Constantinopolim, postea Rhodum peruenit, ac tandem Ioannitarum opera incolumis in Vngariam redijt. Inde Mahometes primus suae gentis Danubium traiecit, et Bosnam occupauit. Cum is annos 18 Turcis praefuisset decessit, ac Amurathem filium suceessorem reliquit, anno 1418.

[note: Syria a Tamerlane occupata.] Interea Tamarlanes cum Indorum rege inducias fecit, atque Mesopotamiae, Syriae, Aegyptique regna sibi subijcere proposuit, quae omnia Soldano Memphitico regi parebant. Eo tempore Hierosolyma quoque erat deuastata, ac sub Agyptiorum potestate gubernabatur: Dominicum vero sepulchrum tantummodo ob lucrum quod ex peregrinis accedebat, illaesum conserua batur. Itaque Tamerlanes coacto exercitu duodecies centum millium armatorum Mesopotamiam petijt, atque Alapiam vrbe obsidione cinxit. Saraceni cum Mamaluchorum praesidio, quod ex Aegypto venerat, in castra hostium eruptionem facientes, multa clade repelluntur. Illi ergo sese in vrbem recipientes telis tormentisque subeuntem hostem arcere nituntur. Quarta demum die Tamerlanes viingenti in suburbia irrumpit, eaque diripit: inde cadauera caesorum atque captiuos omnes in fossam vrbis praecipitare, atque ligna et terram hisce super ingerere praecipit. Sic aggere facto ipsam vrbem oppugnatione valida aggreditur, qua occupata ac direpta firmo suorum praesidio communiuit. Simili modo Edessam decimo quinto obsidionis die inpotestatem redegit. Mesopotamia potitus, Syriam deuastat, inde missis nuntijs Aegyptium regem per nuncios interpellat, vt Caelesyriam sibi tradat, quod si fecerit sese bellum pace mutaturum. Ista autem legatio fuit irrita, propterea Barbarus ira accensus Damascum adoriturus per Palestinam iter fecit. Inuisis etiam sacris ad Hierosolymas locis, trigulta millia militum, Iosepho praefecto constituto, in Palestina reliquit, qui circa Iordanem castra locantes Palestiam tutarentur.

[note: Damascus vrbs funditus extirpata.] Cum postea per semestre tempus Damascum aspera obsidione fatigasset, vrbe exugnauit, atque propugnaculum in quod praesidiarij milires sese receperat, pari successu, praeter omnium opintone in potestatem redegit. Captae vrbis et praesi dij expugnati fama iam ad Aegypti Tyrannum peruenerat, qui subito legatis missis Tamerlanem rogat, vt communis religionis memor ciuitati et augusto templo parcat. quia ibi ornatissimum extabat. Huius enim amplitudo 40 porticibus ambiebatur, quarum quaelibet magna hominum multitudinem capiebat; intus vero 9 millibus ampullis ex auro argentoque affabre ductis, illustratum erat: hoc enim exornando Aegypti reges ingentes thesauros prosuderant. ergoTamerlanes his precib. delinitus vrbi et Templo pepercit, et cum exercitu in Aegyptum properauit Soldanus cum haec audiuisset, 12 millia Mamaluchorum fortissimorum elegit, ac auersis itinerib. citissi me Damascum recipere iussit: quo Parthum a proposito auerteret, atque ipse interim vndique auxilia colligere posset: mox etiam Larim vrbem solitudinis praesidio firmauit, atque ipse 30 millib. equitum se in interiorem Aegyptum recepit. Tum etiam omnes puteos atque restagnantem Nilum veneno infecit. qua re effectum, vt hostium exer citus, qui fugientem vnius diei interuallo sequebatur magna clade absumeret. Depopulata Aegypto in Syriam redijt, atque denuo Damascum a Mamaluchis occupa tum per tres menses oppugnauit. Cum etiam annona deficeret, neque vlla spes auxiliorum ex Aegypto affulgeret, Mamaluchi prima noctis vigilia per auersam a castris portam rec edunt, atque vrbem vacuam hosti relinquunt.

[note: Mercanta vrbs in Orbete conditae.] Sacerdotes statim Tamerlano occurrunt, atque patriae salutem Iachrimis obortis deprecantur. Tyrannus eos complexus cum omnibus Templi ministris eorumque familia templum ingredi iubet. adiunxit se ijs magna ciuium caterua, quae tanquam in Asylo saluri suae consultum existimabat: 30 millia hominum eo confluxisse perhibentur. Occluso postea templo lignis circumstruere, ac igne iniecto, concremare iussit, dicens: hoc modo prophanatum templum cum sceleratis sacrificillis et impijs ciui bus expiandum: se enim anumine vindicem peccatorum missum esse. Deinde sun ditus vrbem diruit ac solo aequauit, ita vt ciues regionem aedium suarum vbi thesauros

[note: 1426] absconderat agnoscere nequirent. postea trophaeum captae vrbis erexit, tribus turrib. ex caluarijs caesorum aedificatis: decreuerat et reliquas Syriae ciuitates pari vastita te delere, at cum muscae exercitum vexarent, coepto destitit, a Deo se admonitum hisce interpretatus, vt ea re temperaret, Itaque quum Memphitico regi tributum imperasset, in Persidem redijt. Postea quoque cum Indorum rege bellum suscepit atque ingenti pecunia pacem redimere coegit Deinde Mercantam vrbem condidit, atque toto or be diuitias acquisitas eo deduxit, ac ita habitatoribus ornauit, vt breui totius orientis nobilissimum emporium succreuetit.

[note: Tamberlanis tripartita castra.] Oderat Tamerlanes in primis latrocinia, nihilque vnquam seuerius vindicauit. ad superstitionem vsque erat religiosus, iuramenti tenacissimus, et fidei datae obseruatissimus. Cum locum ad capiendum adoriretur primo die candido tabernaculo vtebatur, ac deditijs pacem promittebat: secundo die rubro, quo cunctantib. omnium puberum necem minitabatur: tertio nigro, quo vrbis et omnium mortalium excidium ostem debat. Crudelitate Hannibali non impar: Alexandro nec animi magnitudine nec fortunae successib. minor, menteque totum orbem complexus. Saepius suis dixit sese in animo habere ex Asia in Europam exercitum traijcere, atque ad Oceanum vsque ad ipsas Herculis columnas penetrare. traiecto deinde mari, et Africa edomita per Aegyptum ad Samarchandam se reuersurum. Tot etiam susceptis expeditionib. tot pugnis commissis victor semper extitit. Hoc tamen maxime Christianis profuit, quod Tutcis suppressis, Cyprijs atque Rhodijs ac alijs maritima Christianorum Ioca inhabitatibus, otium concesserit, vt sese a Turearum tyrannide defendere, atque loca sua fortius communire potuerint. Quod si etiam occidentales principes Hierosblymam atque vetus Asianum imperium vindicare voluissent, post obitum Tamerlanis fractis Turcarum opibus, Aegyptijs adhuc trepidantib. ac Syriae oris omni praesidio destitutis facile omnia pro voluntate efficere potuissent. Senio nanque confectus ac laboris pertaesus filium natu maximum regno praefecit, ipse vero voluptatibus et otijs indulsit. Incidit eius interitus in annum 1430.

[note: Amurathus Turca Thessalonicam occupat.] Interea circa Rhodum et Graeciam varij quoque motus fuerunt: Amurates enim iunior (qui et Morasbeg dicitur) audita patris morte per Hellespontum in Thraciam traijcere conabatur vt reliquam partem regni occuparet. Imperator autem Graecorum maritimo apparatu ipsum diu prohibuit, et iter interelusit. Vbi autem ed penetrasse intellexit, Mustapham alterum Baiazetis filium et Amurathi partuum regnoque spoliatum, vt rerum potiretur emisit, et summa opeprosecutus est. Mustapha igit celeriter exereitum contraxit, atque cum Amurathe hostiliter conflixit: verum Amurathus superior suit, et Mustapha eo praelio occubuit, postea totum Turcarum regnum victori cessit: incidit id in annum 1410. Amurathus autem compos paterni regni effectus non quieuit, sed Graecis qui Mustaphae auxilio fuerant infensus, eorum fines populabatur, mox etiam cum exercitu in Europam traiecit, ac prouincias Graedae adortus, agros vastauit, et vrbes vi captas diripuit, quo metu quaedam nobilissimae vrbes pereulsae, vltro in fidem Turcarum cesserunt. Deinde Thracia armis peragrata, atque Thessalo nica vrbs celeberma in ora Macedoniae sita (quae tum a Venetis tenebatur) viexpugnata et direpta. Templa pulcherrima expilata, sacra prophanata, opes et ornamenta per antiqua exhausta. Quo rerum successu ferocior factus, per Tomarum et Pindum montes, cum valido exercitu Graeciam ingressus, perpetuo victoriae cursu Phocidem cum Attica regione. Boeotiam, Aetoliam, Acarnaniam, et omnes circa Pelopo nesum gentes, vsque ad Corinth, sinum, suo imperio subiect id quod Rhodios equites plurimum terrefecit, cum vicinis subactis, idem periculum ipsis certo immineret.

[note: Turcae Epyram et Seruiam vastant.] Gubernabat tum Epyrum Ioannes Castrioius, is vt vim bellicam a se amoueret tres filios, cum Croia Illyriorum oppido, Amuratho obsides dedit, scilicet Constanti num, Reposium, et Georgium quem Turcae Scanderbegum dixerunt. Tum etiam Georgius Despotus Seruiae et Rasciae dnns Sigismundo Imp. adhaerebat, atque Nandoralbensem arcem, prope confluenta Danubij et Saui sitam (prae et Taurinum et Belgradum dicebatur) dono dabat, multis alijs oppidis vicissim a liberali Caesare dono acceptis. Eo tempore

[note: 1430] Amurathus in Mysiam peruenit, ac vix Georgio Despotae pacem concessit, donec ex eo nuptias filiae magna dote extorsisset. Paucis tamen annis interiectis neque pax neque affinitas obstitit, quo minus Turca aduersus eum exercitum duceret. Georgius furenti hosti impar, cum vrbes et oppida partim vi partim metu caperentur, atque opulenta terra ferro et igni vastaret, cum familia sua ac eius gentis sacerdotibus, in Hungariam fugit, vno Georgio filio relicto, qui cum praesidio Synderouiam Seruiae regiam tuebatur. Illi autem per quatuor annos assidentem hostem pertulerunt, tanta rerum inopia, vt super veritos obscaenosque cibos reperti sint, qui fame adacti suas ipsi corroserint manus. Postremo inedia victi, cum Georgio princi pis filio vltro in hostium potestatem venêre. Albertus tum Austriae dux rex Hungariae ac Caesar Romanus timens ne dirus hostis regnum Hungariae obrueret, ingenti exer citu ei obuiam progressus fuit. Sed nescio quo fato exercitus profluuio ventris laborare coepit quo etiam morbo rex extinctus fuit.

[note: Ioannis Huniadis virtus] Postea Viadislaus Poloniae rex, a quibsdam Hungariae procerib. accersitus, in regnum venit, ac a Despoto Seruiae rogatus fuit, vt se exulem in ducatu patrio restitueret, id quia Vladislaus ei liberaliter est pollicitus. Alij tamen Vngariae proceres Ladislao Alberti posthumo adhaerebant: qua occasione Amurathus fretus Hungariam inuadere, et primo Belgradum occupare statuit. Vrbem etiam obsidione cinxit, machinas militares instar turrium e ligno struxit, ac cuniculis subterraneis effossis nihil omisit, quod ad eiuslociexpugnationem facere videretur. Sed arcis praefectus omnes Turcarum conatus inanes reddidit, cuniculosque puluere, pice, oleo ac sulphure repleuit, ac immissos milites interfecit. Etsi vero Turca in obsidione illa per septem menses haereret, tandem tamen Belgradum reliquit et in regnum redijt, multis millibus suorum amissis. Excitarat tum Deus Ioannem Huniadem virum for tissimum qui rem Christianam restituebat, atque Turcarum conatus impediedat, quo minus Graecorum imperium euertere, ac Rhodios equites bello petere posset. Itaque Vladissaus rex eum Transiluaniae ducem et Vaiuodam creauit, eaque oppida potissimum commisit, quae Turcis proxime obiecta erant. Is etiam cum exercitu Seruiam ingressus pluribus cladibus Turcas affecit, atque eorum duces bis acie strauit. Moldauiam quoque prius per Turcas ablatam recuperauit, regnoque adiecit: omnes praeterea occultos tramites, quibus Tureae erumpere soliti erant, ita clausit, vt omnem eius depraedandi occasionem adimeret.

[note: Turcae in Transyluania praelio victi.] Hoc cum Amurathus animo secum tacitus voluerit, tories suorum actas strages indignatus, et quod Moldauia erepta erat. Bassam, qui secundum post ipsum locum occupabat, virum strenuum ad se vocat, ac cum octoginta millibus militum Transal pinas terras inuadere iubet, vt illatam cladem vlciscatur, et omnem Transyluaniam populetur. Itaque Basse per alpes transcendens obuia quaequestemit, achomines in miseram seruitutem impellit. Huniades numero militum longe impar militari manu stipatus hostem. propellere aut gloriosa morte decedere statuit. Ergo copijs coadunatis hostes intrepidus aggreditur. Fit praelium ingens, maximaque vtrinque strages editur, cum autem Huniades fortius instaret Tureae vincuntur et fugam capescunt. Hungari subsecuti adeo omnem campi planitiem cadauerib. implent, vt aer ibi infectus aliquandiu hominib. habitationem negaret. Interea Eugenius pontifex Iulianum Caesarinum Cardinalem ex Basiliensi concilio in Vngariam legatum misit, vt lites Vladislai et Ladislai de regno componeret. Is publice et priuatim expeditionem bellicam contra Turcas suasit. Accedebant principum Christianorum promissa auxilia. Mouebat quoque Despotus exul regem, qui calamitates Christianis inflictas noctesque diesque omnib. inculcabat: his excitus rex Vladislaus tertio tegni suo anno ingentem selectorum miltum manum conflauit. Vene runt et Poloni, et ex omni Christiano orbe cruce signati milites. Itaque et Rhodij aliquot ordinis equites adiunxerunt, atque plurimi ex Germania eius ordinis praesto [note: Vladislai Vngari de Turcis victoria.] fuerunt, a 13 Alemaniae priore Amando ad Rhenum eo ingenti spe transmissi.

Rex Danubio traiecto primo ad Tibscum fluuium peruenit, eoque superato in Bulgariam traiecit: mox recta progressus Sophiam vrbem thermis celebrem occuopauit.

[note: 1435] Eo in loco Despotus cum suis sese regio exercitui eoniunxit, Rasciano et Seruiano ducatu praeterito, Bulgariae regnum, quod Turcae prius occuparant: infestis armis ingressi, obuia quaeque ferro aut igne delent, Turcarum praesidijs passim deturbatis. Tandem Huniades vno die quinquies collatis signis cum Turcis pugnauit ac semper victor extitit: mox etiam sexta victoria instabat. Nam flumea Morauam traiecit, ac impedimentis relictis Bassam petijt, cum eo praelio decertaturus. Bassa vero sibi timens retrocessit, inde cum primo exereitu Huniades praegressus Nisam vrbem peruenit, ac obsidione cinctam expugnauit. Paulo post Basda ingentibus copijs in Natolia collectis, sese nostris ostendit, atque certamen in horam vespertinam distulit, vt si bello superaretur nocturnae tenebrae fugientibus subsidio forent. deceptus tamen erat, quum luna pernox esset. Edito itaque magno clamore pugna initur, maiorque longe caedes quam pro numero eorum qui vicerunt, commissa est: si quidem ad triginta millia Turcarum ea nocte caesa dicuntur. quin et ipse Bassa circa medium noctis in nostrorum castra captiuus perductus fuit. Postea Amurathus accitis nouis ex Asia copijs Carambum ducem, virum manu et ingenio promptum, Christianis opposuit, et angustias montium obsidere iussit, ne in Macedoniam aut Thraciam peruenire possent. Cum autem is incautius in Christianos impetum faceret, capitur, atque castra Turcarum expugnantur. Postea rex patriam inuito Despoto repetere statuit, atque Belgradum peruenit, inde magno triumpho Budam redijt, atque copias Christianorum gloria et praeda onustas domum remisit.

[note: Ludouicus Sabaudiae dux rex Cypri.] Interea quoque in Cypro maximi motus exorti. Cum enim Helena regis Ioanis vxor socordia mariti pertaesa, regnum diu egregie administrasset, ac Carlotam filiam genuisset, eandem viro aptam Ioanni cuidam, ex genere Lusitanorum regio vxotem dedit. Is etiam in regnum vocatus soceri res administrabat: cum autem is veneno sublatus esset, Carlota Ludouico Sabaudo absenti nupsit. Is audita regis Ioannis morte, ac quod Iacobus Carlotae frater nothus plurimas turbas in regno moueret, classe apud Venetos parata in Cyprum traiecit, atque rex appellatus et magna pompa inauguratus fuit. Pompa coronationis iterum inter Genuenses et Venetos dissidij causa, totiusque insulae clades fuit. Equidem dum Venetus Genuensi incessu consessuque cedere cogeretur, Marcus Cornarius praetor negotiorum Venetorum Iacobum nothum consilijs et armis iuuit, vt is cum centum amicis ad Soldanum Aegypti nauigaret, atque cum eo consilium de recuperando regno et expellendo Sabaudo in ret. Quo cum peruenisset, sermone, aetate, indole, atque forma Soldanum commouit vt supplici supplementa auxiliaque deferret, cundemque ornamentis regijs indueret, ac classem pararet, quae illam mox in Cyprum deueheret. Ludouicus interim per legatos rationibus pijs aequisque Soldani animum placarat, iamque Iacobum Soldanus minus audire volebat, praesertim cum Ludouicus Soldano pro belli apparatu triginta millia aureorum esset pollicitus. Sed Turcarum imperator, Venetorum precibus fatigatus, legatos misit, atque Soldano bellum indixit, nisi quamprimum Iacobus in regnum restituatur. Sic e vestigio magna militum manu Iacobus stipatus, post praestitum Soldano iuramentum, in Cyprum deuectus Nicosiam occupauit. Eodem tempore Rhodij equites instructis copijs: Sabaudo adhaerebant, ac in Cyprum venientes auxilium ferebant. Cum autem Barbarorum impetum ferre non possent, in castellum Cerauniae se receperunt: ibi sup plemento ex Sabaudia accepto Nicosiam obsident, atque oppugnant: sed Iacobi insidijs intereepti magna strage iterum in arcem compulsi fuerunt.

[note: Vngarorum pax cum Turcis.] Cum Vladislaus Vngarus Turcas in Seruia superasset, etiam Caramannus Cili ciae rex cum validissimo exercitu in Ponto et Bithynia Turcas hostiliter inuasit. Itaque Amurathes consternatus, timebat ne totus occidens contra se conspiraret, ac pacem petere proponebat, misso clam nuntio qui Despoto persua deret, pacem Hungaris assumendam. proposuit etiam filiorum libertatem, qui foedo carcere vincti oculis crudeliter mulctati, et ludibrijs quibusque erant expositi. promisso etiam

[note: 1440] Seruiae regno quod iam pridem amiserat Ideo hortabatur Despotum, vt cum Vladissao de redemptione Carambi ageret, pro quo quinquaginta millia aureorum ebtulit. Haec Despotus primo Huniadi exposuit, atque eius animum ad pacem flexit. Huniades dubios belli euentus eonsiderans regi pacem suasit, ac consuluit, vt instructo exercitu Segedinum moueatquo Turcici legati conueniebant, de pace acturi. Eugenius Pontifex per Iulianum Cardinalem, cum Philippo Burgundiae duci, ac Venetis pacem disuadebant, ac ingentem classen ad Hellespontum se missurum promittebant, ne Turcae ex Asia in Europam traijcere possent. Disuadebat etiam Ioannes Paleologus Graecorum Imperator, qui circumia centes in Asia principes Turcas profligare nuntiabat: se ex altera parte cum exercitu affuturum si rex nouam expeditionem ad Thraciae Macedoniaeque fines adduceret, quo Turca facile ex Europa deijceretur. Vladislaus tamen omnia diligenter considerans, praesertim cum sibi a Friderico Imperatore Romanorum metueret, atque audiret motus aliquos in Polonia ortos, auditis Turcicis legatis pacem in decem annos constituit, ita tamen vt Turcae omnia dominis suis ablata statim restituerent. Inprimis vero regnum Seruiae ac Sinderouiam Despoto cum liberis redderent, ac solam Bulgariam retinerent. Haec singula ab vtraque parte iureiurando sunt confirmata, [note: Pax cum Turcis impie rescissa.] ac de more gentis solennes caeremoniae adhibitae.

Pax ea Iuliano Cardinati suit molestissima cui victoria prosequenda videbatur Eugenius quoque pontisex rescripsit, regis foedus nullum valere quod se inscio cum Christinae religionis hostibus esset initum. Franciscus insuper Cardinalis, qui Venetae classi praeerat, literis significabat, Turcam in Asiam contra Caramannum traiecisse. Sic etiam Imperator Graecus omnia per dolum a Turcico oratore in foe dere acta Vladislao ostendit, et vt tantam occasionem non negligeret, cum hostis multiplici bello terra marique distractus, sibi non constaret. Literis in regis ac procerum conspectu lectis Hungeros facile Iulianus induxit, vt pacis susceptae poeniteret, eamque mox improbarent et iusiurandum abrogarent, praeserim cum Tuream ad constitutam diem neque omnes captiuos soluerat, nec oppidis et vrbibus quib. ex foedere oportuit cesserat. Itaque Vladislaus commotus exercitum conscripsit, sed minorem quam anno superiore. Aderant et Rhodiorum equitum auxilia, adduxerat quoque Iulianus milites cruce signatos. Cum illis per Vualachiam profectus Danubium transijt, ac in Mysiam et Bulgariam peruenit, vt per plana loca Romaniam attingeret: sic enim vocabant loca matitima versus Meridiem ad Bosphorum Propontidem, et Hellespontum, cuius prouinciae caput erat Byzantium. Omnia autem Asiae loca quae trans mare Turcis parebant. Natolia dicebantur. Sed cum a Nicopoli Bulgarorum Metropoli Vladislaus exercitum duceret, srustra a Dracula Vualachiae principe admonitus fuit, vt retro iter verteret, saepius enim se vidisse Turcam plures secum seruos ad venationem producere, quam illi armatos ad bellum: sed castigatus a Iuliano, quatuor millia equitum, filio suo duce, regijs copijs adiecit. Milites vero in sacra Bulgarorum et Graeecrum grassabantur, eorumque [note: Varnensis pugna.] templa veluti prophana ferro et igne crudeliter violabant.

Cum exercitus Hemum transcendisset et in planiciem venisset, oppida littori adiacentia recepit, et praesidijs Christianorum communiuit, Turcis eiectis: postea eirca Varnam Romaniae ciuitatem castra metati sunt. Vix eo peruenerant, cum Amurathi Tureae aduentus nunciatur. Is enim cum Graecis et Europeis non satis fideret, ingentem exercitum ex Asia adduxit, corrupris precio speculatoribus infra Calliopolim, qua sauces Hellesponti in Bosphoro arctissimae sunt. dicuntur Genuenses pro singulis Turcis transuehendis aureum nununum accepisse, ac numerum vltra centum millia ascendisse. hisce se alijs suis copijs coniunxit, qui non

[note: 1442] procul ab Istmo Thracij Chersonesi congregati fuerant. Postea Adrianopolim profecti, septimo tandem die iuxta regia castra consederunt. Trepidatum in castris regijs fuit dum insperatum hostium numeru contemplarentur. Cum etiam Iulianus cum Agriensi episcopo aliisque Hungaris censerent, intra currus exercitum muniendum, Huniades et Despotus manus conserendas regi persuaserunt. Huniades igitur ordinata acie ac singulis ex militari disciplina optime constitutis, quindecim millibus Turcarum in albis vestibus alatis ac aureis equorum ornamentis appropinquantibus, nostros obuiam prodire iussit. Hos Amurathus praemiserat, ac nostros ad pugnam prouocare iusserat, cum ipse magno equitum et peditum numero recta sequeretur. Mox etiam elatus in coelum ingens clamor, fit pugnae initium. Ferocibus animis concursum est, nihilque omissum quod electos milites deceret. Christiana acies primo Turcas in fugam vertit, plurimosque prosorauit ac iugulauit. Amurathus magno metu perculsus praelio excedere statuit, proditum suspicatus exercitum, sed circumstant is satrapae manu eius equi frenum com praehendente retentus, inuitus permansit. Tum etiam Francus quidam, vir praeualido corpore, animoque inuicto, qui Rhodiorum equitum ordinem profitebatur, medijs Turcarum agminibus cuneo rescissis ad Amurathum vsque peruenit, quem con to prius, mox et gladio percussit. Caeterum infesto hostium occursu a suis exclusus, post multa praeclara facinora in confertissima hostium strage occubuit.

[note: Christianorum clades.] Hoc modo cum Christiani fortiter pugnarent, Amurathus metu pereulsus longa suspiria ducebat. atque bello excedere deliberabat. Cum autem vexillum S. Ladissai quod Hungari ferebant, acaiterum quod cruce signati milires (in quo imago Christi erat) gerebant, vidisset, alta voce patria lingua exclamasse fert!: O crucifixe, crucifixe, respice gentem tuamperfidam, quae a me non Iacessita, contra iusiurandum et aequum, omne ius ac fidem violauit. Si Deus es aliquis, fac vt periurij poenam luant, Postea pugna summa contentione reuocata, nunc Turcis nunc Christianis cedentib. Diu ancipiti Marte pugnatum, dum Christiana acies sua virtute sustentatur, Turcae vero numero superiores essent. tantum enim sanguinis vtrinque effusum, vt campi in modum lacus stagnarent. Varadiensis praesul Ioannes sugae initium fecit, qui per paludes decedens, foeda equi luctalione in caeno vexatus, tandem submersus est. Rex vero ad lanizaros delatus multitudine telorum obruitur. Postea vndique fuga facta, Christiani salutem quaesiu erunt: sed partim inlacunas et paludes dilapsi submersi sunt. partim in syluis vepribu sque fame, frigore, siti et vigilia interierunt. Iulianus Cardinalis equo fugiens, dum cursu fatigatus potu reficitur, spoliatus seminudusque in deuio saltu animam exhalans repertus est. Hunc Gregorius Sonocenus fugiendo videbat, atque cum execratione admonebat: Belli euentum tandem declarasse, quod Deo periutia et foederum violatores displicerent, quales ipse et Pontisex fuisset. Tum etiam Ioannes Huniades cum Vualachis fuga elapsi, Danubium superarunt. Verum a Dracula captus, et paulo post magnis muneribus dimissus fuit. Triginta millia Christian orum eo praelio caesa dicuntur. Turcarum vero qua draginta millia, vnde etiam Victor Amurathus dixisse fertur: Nolle se simili euentu saepius vincere. Idcirco farcinas colligere iubens, copias domum remisit, ac ipse Adrianopolim concessit, Deo suo victoriae vota persoluturus. incidit haec pugna in decicimum diem Nouembris anno 1444.

[note: Cappadocia Cassano cessit.] Dum haec in Europa flunt, plurimi etiam motus in Asia Rhodijs militibus vicina oriunt. Tamerlanem enim mortuum in regno filij duo secud sunt, Sachruchus et Paiangures. Sachruchus natu maior aequitatis erat studiosus, qui cum finitimis pacem inijt ac foedera iunxit, cum autem frater a Iosepho quodam Armenia exturbaretur, copijs collectis eundem restituit. Postea per aliquot annos pacifice regno praefuit, ac tandem mortuus Abdilatriphem ex fratre nepotem succestorem habuit, erat is prodigiosi roboris homo, cui nec cum fratribus nec cum finitimis vllo modo conueniebat: propterea tandem fraterno ciuilique bello amplissimi sui regni opes, tanta virtute ab auo conquisitas, misere dissipauit, ita vt losephus Armenius

[note: 1447] Syriam inuaserit, atque expugnatamin suam potestatem redegerit. Meiampures au tem, qui Armeniam occupauerat, a Thamisa Tzokies filio, et Paianguris nepote regno exutus, Persae cessit, donec Cassanus Longus Assembecci nepos Cappado eia subacta, caeteras quoque regiones quas auus olim tenuerat, obtineret. Extruso Thanisa affinitatem cum Dauide Colchorum rege iunxit, quitum Trapezontinus Imperator dicebatur. Huic postea Turca bellum intulit, atque in regionem Cassani ingentibus copijs incursionem fecit: cum ibi aliquot vrbes expugnasset, atque Armeniae immineret, prudentia fortissimae mulieris Cassani matris delinitus copias abduxit. Ea siquidem Tyranno prouinciam depopulanti magnis muneribus obuiam profecta, ipsum iustitia ac aequitatis admonuit, tantumque facundia impetrauit, [note: Poloponensi Istmus muro cinctus.] vt pace Cassano data Tyrannus alio diuerterit.

Interea Peloponenses Varnense clade territi, irrequieto et celeri opere Isthmum munire, ac muro cingere coeperunt. Constantinus enim Paleologus vltimus Graecorum Imperator Christianorum quodam successu locum instaurandum curauit, atque Turcorum regi tributum soluere negauit. Itaque Amurathus cum exercitu eo profectus, Corinthiacum Isthmum expugnauit ac diruit, Imperator etiam pecunia mulctatus fuit. Sicque Peloponesus fratrum discordia in Turcarum ditionem peruenit. Eodem tempore Huniades quoque (qui procerum Hungariae communi consensu Gubernator regni constitutus fuit) vt priorem ignominiam ad Varnam acceptam aboleret, ex Hungaria quantas potuit maximas copias cogit, atque ex Boemia et Germania vicina auxilia accepit, vt Turcam inopinatum et nil tale metuentem insigni quadam clade afficeret. Tum enim Amurathus quietem et ocium bello praeserebat, atque priuatam vitam deligens religioni cuidam solitariae sese addicere cogitabat Accersitis etiam prouinciarum proceribus Mahometem ex liberis maiorem imperio praefecerat, addito ei adiutore et consiliario Calibassa. Igitur Huniades rebus gerendis solertiam ac celeritatem adhibuit, Despotus vero Seruiae, quia in eam expeditionem vocatus non erat, Turcis Christianorum con silium patefecit. Perculsi nuncio Turcae Amurathum ex Asia reuocant, quasi filium tantam belli molem non ferre, nec Calibassa obedientem exercitum habere posset: itaque Turca senex magnis tum minis et precibus victus, ad gubernationem [note: Turcae ab Vngaris victi.] regni redijt.

Postea vterque exercitus in Cassouio Mysiae campo concurrit in Bulgaria, vbi atrociter infestis armis toto triduo dimicatum fuit, primum atque iterum victoria Christianis cedente. nam etsi numero essent impares tamen virtute praestabant. Verum cum victori victor insurgeret, fusis fugatisque hostium copijs, dum Huniades castra Amurathi fortiter oppugnat, superatur, Nam Mahometes Turcae filius, proximo quodam tumulo extra aciem quadraginta equitum millia habebat, qui hostem paternis castris haerentem tanta vi est adortus, vt post ingentem suorum stragemaegre dux ipse cum paucis alijs sit seruatus. Empta multo sanguine victoria Amurathus se domum retulit. Humades celeri equo fuga sublatus, in manus duorum Turcarum deuenit, ab ijs expoliatus, dum de quodam amuleto, quod in collo gestabat, inter se concertarent, alterum ense strauit, alter suga elapsus euasit solus ipse in syluam cum equo delatus inuenit Rascianum quendam, qui eum Sinderouiam deduxit. Sed cum Belgradum peteret, a Georgio Despota captu fuit et vix filio suo Ladislao in obsidem dato assequi potuit, vt incolumis dimitte retur: liber tamen factus haud sine poena coactus fuit ei filium restituere. Id cum Amurathus intellexisset, Despoto iratus, quod hostem tantum carcere emisisset, regnum hoc Fritzebecho Seruiae cuidam praefecto expugnandum tradidit, deinde et losebechum satrapam or dinauit, quod Dalmatiam hostiliter popularetur. Itaque Despotus Huniadi supplex factus, ab eo suppetias impetrauit: is ergo dicto citius noctu Rascianos agros attingens, mane Turcas aggreditur, et infugam versos profligauit capto duce Fritzebecho cum multis selectis militib. eos Despota carceri

[note: 1450] mancipandos tradidit, atque ipse exusto Bidinio Bulgariae insigniore vrbe, cum triumpho in Vngariam redijt.

[note: Scanderbegi acta.] Amurathus tandem assiduis Macedonum querelis fatigatus, postremam expeditionem contra Castriotum (cui Scander beco cognomen fuit) suscepit: is enim fines Macedonum ferro et igne vastauit, atque cum ab eius fide defecisset, Mesethbegum in Transyluania fugauit. Primo is in Thessalia veniens regis negotium procurauit, nec prius profugam egit, quam paterno regno sit potitus: quanquam graui iactura assectus prouinciam reliquerit. Tum vires recuperans Macedones continue lacessiuit, horum querela Amurathus impulsus in Epyrum transijt, ac saeua populatione omne solum ad Adriam vsque afflixit, nullo tamen loco munitiore potitus. Sed dum Epyrotae angustias syluarum insedissent, in reditu quoque magnam impe dimentorum partem interciperent, caesa ac profligata praecipua copiarum parte, homo senex ex moerore animi morbum incidit. Hic Scanderbegus primo fidem nostram reliquerat, ac tandem Eugenij quarti hortatu ad pristinam religionem redijt. post ea rebellans pro religione res multas praeclare gessit, ac deimprouiso Croiam, Sfetigradum, Stelusium, Modriciam, et Terna ciam oppida in ea regione occupauit. duces etiam copiarum aliquoties acie vicit: postea quoque Bassos Mahe meticum maximis exercitibus fudit ac fugauit. Sed et Venetis propter Albaniae oppida et debita tributa molestus fuit. Cum autem omnia pacasset Romam concessit, et domum reuersus veneno absumptus fuit. insignis princeps qui vel Pyrrho vel Alexandro magno similis extitit. Decessit vero Amurathus Turcarum Tyrannus (qui primus lanizerorum ordinem peditum ex Christianis fidem abnegatis instituit) aetatis suae 75, regni vero 33, ac salutis anno 1451. Corpus eius more maiorum in Prusiam delatum et in Bithyniae ciuitatem, quae tum erat Othomannorum sedes regia.

[note: Rhodus a Solthano Aegypti obsessa.] Cum hoc modo Turcae Europam varijs bellorum tumultibus implerent, Habucfatus Aegypti Solthanus sui quoque regni fines dilatare, atque Rhodum insulam occupate proposuit. Cum enim regnum Hierosolymorum gubernaret, asserebat Cyprum et Rhodum insulas eius regni antiquitus prouincias existere: iam etiam Cyprum inuaserat, atque Iacobum nothum clientem suum regno praefecerat. Itaque ingenti classe comparata Rhodum nauigauit, atque insulam atctissima obsidione cinxit. Erant ordinis Ioannitarum equites a finitimis Christianis, qui hinc inde Syriam incolebant, eius rei iam antea admoniti: itaque ex varijs prouincijs sui ordinis milites conuocant, Rhodum vrbem et insulam praesidijs firmant, atque nihil intermittunt quod venturo Tyranno obesse posset. Eodem tempore Hugo Comes in Montfort erat ordinis per Alemanniam prior, qui Ordinis sui iuuentutem Rhodum illico misit, atque alias ex Germania copias illis adiunxit. Interea Solthanus obsessam insulam grauiter oppugnat, atque vt sese dederent adhortatur. Verum Ioan nitae hostes strenue repellunt, ac saepius multo sanguine effuso in naues abigunt pergit nihilominus saeuus hostis, atque subinde noua Saracenorum supplemema ex Syria et Aegypto adduxit. At fortitudine Rhodiorum factum vt nihil effecerit, sed post quinquennalem obsidionem continuam tandem magna turpitudine recesserit, ac Alcayrum reuersus fuerit. ea victoria Rhodijs magnam authoritatem apud Christianos et Turcas peperit, ita vt aliquandiu quiescere, atque illata damna paulatim resarcire potuerint, tribuentibus hinc inde Commendatoribus prouinciarum partem suorum prouentuum.

[note: Mahometes 2 Turcarum Imperator.] Interea Mahometes patre mortuo imperium assecutus, dominandi libidine et ambidone iuuenis inflatus, scelera quaeque attigit, patreque longe truculentior fuit. Et vt regni initium parricidio auspicaretur, fratrem Thursinem decimum octauum mensem agentem continuo occidi iussit, ac cum patre fepeliuit. Mox etiam instituta maiorum pro ingenio correxit, rem domiforisque legibus ordinauit, aerarium locupletamt, noua vectigalia excogitauit, et copias auxit: postea ad expugnandum

[note: 1452] Constantinopolim animum adiecit. Cum enim hanc suis regionibus vicinam videret, nec die nec noctu quieuit, donec ea vrbe potiretur. haec vrbs Bizantium olim dicta a Lacedemonijs Pausania duce in angustissimo Europaeet Asiae Eurpo condita suit: hanc Constatinus magnus qui imperij sedem ex vrbe Roma in Orientem transtulit, ad Parthorum excursiones compescendas, e ruinis restaurauit, et nouis moe nibus cinxit, atque sublimib. turribus et magnificis aedibus ita exornauit, vt habitaculum Deorum potius quam Imperatorum crederetur, vnde etiam a restauratore Constantinopolis dicta fuit. Erat tum Constantinus eius nominis 8 Manuelis filius, ex Paleologorum familia, Graecorum imperator, qui aliquandiu Turcis tributum dare coactus fuit, ac vix vrbem retinere potuit. Id cum Mahometes praesentiret iam obsidione cingere ac subigere statuit, quo suos progenitores omnes fama superaret, qui saepius hanc rem tentantes, a coeptis turpiter desistere compulsi fuerunt.

[note: Constantinopolis a Turcis expugnata.] Trecentis ergo millibus militum collectis initio castellum ad ostium Bosphori mira celeritate extruxit, ac Constantino contra foedera bellum indixit, frustra Graecis opem a Christianis principibus implorantibus, a quibus in Spiritus sancti processione et alijs ceremonijs ecclesiasticis discrepabant. Terra igitur et mari regiam vrbem aggressus, cunicillis ac latentibus fossis altissime actis, et aggere tam excelso extructo vt muros excederet: quin etiam turres ligneas admouit, et moenia vndique concussit, Graecis strenue pugnantib. Accidit autem 54 die obsidionis cum Turcae denuo oppugnarent, atque Graeci ad moenia vrbem defenderent, quod Ioannes Iustinianus Genuensis vir insignis grauiter vulneraretur. Itaqueper portas obseratas intrans vt medicum quaereret, Graeci simul irrumpunt, et stationes relinquunt. Tum etiam Constantinus Imp. sese ad portam trepidus recepit, atque fugientium multitudine oppressus, ac in portae angustijs conculcatus fuit: eius cadauer paludameto agnitum. Postea et Turcae magno impetu per disiectos bombardarum ictibus muros in vrbem penetrarunt, atque per eandem apertam portam irrumpentes, mise rabilem omnis generis hominum caedem ediderunt, ac Constantinopolim occuparunt,

[note: 1460] saeuitum in omnem sexum atque aetatem: pueri virgines, matres ad stuprum raptae: stupra caedibus, caedes stupris additae. Nihil illicitu toto triduo in vrbe fuit: Templum ingens ac Sophiae sacratum (lustiniani Caesaris opus) spoliatum omni sacra supellectile, ac sanctorum donarijs, omnib. spurcitijs patuit, lupanar scortorum, et equorum stabulum factum: mox etiam Constantini Imp caput Mahometis iussu abscissum, ac pilo affixum per vrbem et castta ad ludibrium circumuectum ac gestatum fuit. Postea martyrum ossa canib. suibusque obiecta, sanctorum imagines Iuto defoedatat, ferroque laceratae, simulachrum etiam Christi crucifixi tympanis praeeuntibus per fora, per plateas, per vicos ex vrbe ad castra rapiunt, sputo, luto, iaculis incessunt, per irrisionem summis blasphemijs inclamitantes. En Christianorum crucifixum Deum.

[note: Pera vrbs Tyranno dedita.] Eruti deinceps ciuium thesauri absconditi, qui quidem maximi fuerunt: hos si in communes vsus vertissent sceleratus victor de Christiano sanguine non adeo trium phasset. Cum hoc modo per 3 dies misera ciuitas vexata, ac ad arbitrium Tyranni cuncta direpta fuissent, tandem quidquid regij sanguinis, maresve aut foeminae illustres super fuerunt, inter epulas praegrauante vino iugulantur, aut victoris libidini assetuantur. Lucas etiam Notaros secundus ab Imp. in conuiuio coram Tyranno cum duob filijs securi percussus fuit. Mox etiam optimates ciuium ex Sophiae templo producti conuiuantib. Turcis iugulati sunt. Eregione Constantinopolis ciuitas Pera sita vetus Genuensium Colonia, in qua olim Galatae populi habitabant. Huius incolae cognita Bizantiorum clade, Mahometo deditionem fecerunt. Muti tamen contra foedera diruti, bona direpta, foeminae ac viri Iudibrio habiti, eandem experti saeuitiem vt Constantinopolitani. Hocque modo vetustum Graecorum imperium, quod per 1200 annos durauit, paucissimis diebus deiectum et crudeliter subuersum fuit 4. calend. Iunij anno 1435, cum Nicolam 5. Romanae ecclesiae et Fridericus 3 Imperio praeesset. Tyrannus autem capta vrbe triumphauit, atque vt patre suo maior videretur, se Imperatorem et Caesarem declarari fecit, postea quoque crudelitatem in domesticos exercuit, atque Chalibassam magistrum suum summa ingratitudine sustulit, vt eius opib. frueretur.

[note: Rhodus a Turcis frustra obsessa.] Hisce successibus Mahometes serocior tactus, sibi Magni praenomen imposuit, atque Memphitico regi tributum negauit, quod maiores sui pendere consueuerant. Mittit etiam hinc inde ad finitimos suos legatos, qui imperata recusantib. bellum indicerent: cum autem Rhodij equites eius imperium recusarent, insulam inuadere atque milites Ioannitas qui hactenus eius conatum strenue restiterant, exturbare proposuit. Itaque ingenti classe comparata aduolauit, atque Rhodum vrbem obsidione grauissima cinxit: cum autem Rhodij iam antea animu Tyranni cognouissent, denuo ordinis sui equites passim ex Christianorum prouincijs conuocarunt, atque Insulam et vrbem defendere statuerunt. Eo tempore Ioannes Lessel 15 Ioannitarum per Alemanniam prior Rhodi comparuit, atque insignem iuuenum copiam secum adduxit Hac ratione factum, vt nec Turcae nec Rhodij aliquid intermitterent, quod ad vrbis expugnationem et defensionem facere videretur. Cum hoc modo obsidio diu tius protraheretur, Ordinis magister legatos Romam misit, atque a pontifice subsidia petijt. Erat eo tempore Calistus 3 Romana sede locatus, is cum Rhodiorum periculum intelligeret, atque metueret ne Respub. Christiana maius aliquod damnum caperet, collectis principum occidentalium auxilijs Ludouicum patriarcham cum 13 triremium classe Rhodum transmisit. Is etiam foeliciter adnauigans cum Turcis animose conflixit, atque ipsorum triremes ad oppidum S. Petrisuppressit, ac in fugam coniecit, hocque modo Rhodij a Turcarum longa obsidione liberati fuerunt, cum etiam Ludouicus Lemnum prius a Turcis occupatum recepisset, classem domum reduxit, atque a pontifice magna gratulatione susceptus fuit Rhodij vero vrbis muros celeriter refecerunt, ac plura propugnacula erexerunt: non enim ignorabant Turcas breui maioribus copijs reuersuros, ac omnia tentaturos vt insulam illam vicinam et conatibus suis aduersariam, sibi subij cerent.

[note: 1457 Turca ad Belgradum acie victus.] Cum in ea parte res minus prospere Mahomete successissent, cum maximis et nfestissi mis copijs expeditionem in Hungaros instituit. superatisergo Thraciae montibus. in Tribaliis ad Sauum fluuium Belgradum (quam hodie Albam Graecam vocant) obsedit. ferunt Turcam in campestri et nauali exercitu quadringenta millia militum habuisse, incredibilique superbia adeo tumentem fuisse, quasi tota Hungaria iam deuicta fuisset. Quanquam vero Hungari metu perculsi Constantinopo litanam ruinam considerabant, tamen Ioannis Capistrani Monachi Franciscaniser monibus, veluti e somno excitati, arma sumpserunt. Ioannes etiam Huniades quin que millib. equitum in arcem Belgradum irrupit, ac sua praesentia obsessos erexit, sequebantur eum 40 millia cruce signati ex omni orbe Christianorum, inter quos plures etiam Rhodiorum equitum fuerunt. Turca hunc paruum numerum contemnebat, atque 15 diebus sese arcem solo aequare, et omnib. ibi caesis in Hungariam impe tum facere iactabat: paulo post Christiani, nomine Iesu inuocato, acriter praelium ineunt, ac primum ancipiti pugna hinc Turcae hinc Christiani cruenta caede victores existunt. Tum vero Christiani conglobati Carazam Thraciae praefectum et Bassam Natoliae sternunt, primoresque exercitus duces occidunt: mox etiam Mahometem sagitta quae sub papilla laeua stringebatur quasi exanimem in terram deij ciunt, hunc Turcae mortuum credentes, semiuiuum abducunt, ac in fugam conuersi Christianis victoriam relinquunt, omnibus munitionibus tormentorum machinis, et impedimentis relictis, mox etiam Turcae castris exuti. Mahometes posthac de illa clade nun quam aliquem dicere aut audire voluit, quoties etiam illius diel memoria subijt, semper barbam manu demulcens grauissima suspiria cum gemitu duxit. Contigit haec victoria 8 idus Augusti: itaque Calixtus Pontisex sanxit, vt hoc die perpetuo supplicationes haberentur, et festum transfigurationis domini celebraretur. Voluit enim post meridiem Campanis fidelibus signum dari, vt orationib. eos iuuarent, qui continue cum Turcis bella gerunt: in ea strage hostium 40 millia caesa feruntur. Sequenti anno Ioannes Huniades morbo correptus obijt, ac magno luctu piorum regio funere sepultus fuit.

[note: 1460] Postea Mahometes in Colchidem innumerabilem exercitum duxit, ac Trapezontium [note: Assancassani de Persis victoria.] vrbem celebrem obsedit et occupauit, ibi etiam Dauidem regem cum imperio in suam potestatem redegit. Dauid rex Constantinopolim in triumpho ductus vbi etiam post filiae stuprum et filiorum necem crudelissime necatur. Haec cum ad Assan Cassanum Longum perlata essent, magni belli inter Turcas et Armenios causam praebuerunt, quod non solum Cassani auspicijs confectum, sed et Christianorum in Europa degentium consilio susceptum fuit. Erat is Assembeci nepos et eius Cassani filius quem Baiazethes ex Armenia eiecerat, is cum parente castra Tamerlanis secutus, postea Armeniae partem obtinuit, ac saepius modicis copijs innumeros exercitus fudit. Tzokies autem qui Persiam regebat hominis incrementa suspecta habens, per legatos ipsum admonuit ambitioni tandem finem imponat atque rebus occupatis contentus existat, nisi enim sese intra suos limites contineat, futurum vt publicus Persarum hostis censeatur. Hac legatione Armenius iritatus, paruncomiter legatos excepit, ac prouincia excedere iussit: renuntiauit autem Tzokiae sese propediem adfuturum, atque quae in rem essent oretenus expositurum. Responsum tam insolens Tzokies vindicaturus, ingentem exercitum conscribit, atque in Vssancassanum ducere statuit: at Armenius etsi opib. multo inferior, tamen animo maiore haud cunctatus, aduenientem hostem magnis itinerib, vltro excipere proposuit. Itaque intrepide illi obuiam factus ferocienti castra opposuit. Ferunt Persae fuisse armatorum myriades 40, Armenio vix totidem millia, cum collatis signis pugna decertarent: victoria tamen Armenio tessit, tanta Persarum clade vt hoc vno praelio maximi imperij vires debilitari potuissent, at Tzokies auitae virtutis memor, bellum quod per legatos gesserat, ipse instauratum ducere et conficere voluit, maiori quam antea apparatu.

[note: Trapezontinum imperium a Turcis occupatum.] Rebus omnib. instruetus Tzokies contra hostem ducit, ad pugnam aeque vt prius ani matum, fortuna autem nihilo propitior quam prius fuit, inito enim praelio Persae succube runt, atque insignem victoriam Armenio reliquerunt. plures enim hac pugna cecidisse dicutur, quam in priori expeditione milites conscripti fuerant, ipse etiam Tzokies rex Cassani manu traiectus interijt, venit quoque Cariasuphus Persae regis filius in victo ris potestatem: hunc in magno honore apud se habitum Cassanus regia appellatione dignatus est, tantisper quo ad per otium tutoris nomine res Persarum pacaret. Tunc autem receptis regni gubernaculis. insidijs imaginario rege extincto ipse prae fuit, et admiratioe virtutu suarum omnium sibi animos obstrinxit. Potitus autem Persarum imperio ad tam insperatos successus elatior factus, Syriae atque Aegypto bellum inserre statuit. Sed a Mahomete Turcarum imperatore reuocatus, aliud contra Turcas susci pere coactus fuit: cum enim audiuisset Turcam socerum suum Dauidem crudeliter necasse, imperiumque Trapezontinum (quod ipse vt dotale sibi vendicabat) occupasse, legatos Bizantium misit cum preciosissimis munerib. inter quae alueus erat tabulas habens et tessaras gemmeas, et in his labor nihilo materia inferior: hunc reperisse tradunt in thesauris Tamerlanis, postquam Tzokiem regem deuicisset, et regno spoliasset. summa petitionis haec erat: Mahometes redderet Colchidis imperium, quod cum Turca negaret, legati iterum rogant bellumne an pacem cum suo rege mallet qui cum bellum dixisset. confestim legati retro abierunt.

[note: Armenij a Turcis praelio victi.] Cassanus igitur videns bellum maximum sibi imminere, coaetis ingentib. copijs recta ad Euphratem tendit, quo per mare Euxinum classe instructissima aduectum, dein de etiam terrestri itinere Turcam peruenisse audierat. Ductabat Turcarum exercitum Mustapha praecipuae indolis iuuenis Mahometis filius. Is inito praelio cum Persis con flixit, ac victus fuga vix euasit, Imultis millib. militum cum Asmurathe Bassa amissis. Nec multo post Mahometes ipse cum omnib. suis copijs ad id bellum est profectus, adque Armeniae montes rerum inter Turcas et Armenios pugnatum fuit. Ibi primo congressu vnus ex fortissimis Mahometi ducibus, cum 40 millibus hominum, ab Armenijs caesus est. Hanc susceptam cladem Mahometes grauissime tulit, ita vt vix suorum hortatu erectus belli aleam denuo tentaret. Propterea inter angustias montium castra Iocat, atque currum (quibus tormenta vehebantur)

[note: 1467] nexu, vallum a fronte hostibus obijcit, constitutis a latere sagittarijs. Vbi ad pugnam ventum et Armenij temere inueherentur, Turca machinarum strepitu equos adeo exterruit, vt nec frenis aut alio moderamine inhiberi possent. In tanta occasione Mahometes sibi non defuit: hostes enim sua sponte turbatos equitatu inuasit, ac in foedam fugam compulit, tetra etiam caede aedita Armeniorum eastra diripiuntur, Fuit tamen ea clades Turcis quam Armenijs calamitosior: desiderata enim sunt quadraginta millia Turcarum, cum vix decem millia ex altera parte cecidissent. Zeuiale etiam filius Cassani glande plumbea ictus occubuit. Cassanus is saepius ad pontificem scripsit, et ob preces Christianorum sibi victoriam contigisse ostendit. Miserunt et Veneti ad eum legatos suos, qui eum eo amicitiam et foedus inirent: sed res inchoata eum euentum habuit, vt post omnium elusam spem tandem Barbari foedus et affinitatem inter sese inirent, et Christianos excluderent.

[note: Ludouicus Sabaudus Cypro exclusus.] Dum haec a Barbaris in Asia fierent, Veneti Cypri regnum acquisiuerunt. Cum enim Iacobus nothus totam insulam occupasset, Carlota Ludouici Sabaudi vxor ad pontificem Pium Romam venit, atque ab eodem annonam et viaticum impetrauit, vt instructa socerum adire atque auxilia commodius ciere posset. Sed Ludouicus auxilio frustratus, tandem arcem Cerauniae, quam cum Rhodijs occuparat, pacta incolumitate tradidit, qua recepta Iacobus etiam Famagustam expugnauit. Sabaudus autem ad ocium quam imperium magis natus, in coenobium apud Ripariam sese abdidit, Carlota autem ad Sixti pontificis opes confugit, a quo pecunia adiuta Rhodum contendit. Inde plena calamitatis ad Soldanum in Aegyptum transfretauit. quum ibi auxilij expectatione triennium frustra detriuisset, re infecta Romam redijt, vbi vna cum Cyprijs comitibus honestis Sixti Liberalitate ad extremum vitae diem vixit. Iacobus vero cum totum regnum imperata facere coegisset, vt firmo se praesidio firmaret amicorum consilio Catherinam Marci Cor narij iam defuncti filiam, eamque a senatu Veneto adoptatam vxorem duxit. vt vna re grati principis animum ostenderet, auxiliaque potentis Reipublicae sibi obligaret: [note: Veneti Cyprum occupant.] quo facto paulo post non sine veneni suspitione perijt, relicta vxore vterum gerente.

Carlota audita fratris morte ad Mocenicum Venetorum ducem legatos mit tit qui suo nomine auxilia perunt, vt in regnum restituatur, a quo per nothum fratrem

[note: 1470] immerito eiecta fuisset. at Veneti praeter regnum multa pollicentur, dicentes: Ius regnorum in armis esse: apette etiam fatenturse omnes neruos intenturos pro insula obtinenda: Cornariorum enim sanguinem plus iuris quam Lusignianorum in insula habere. Interim Catherina puerum enixa Andreae Cornarij patrui consilio res administrabat, atque Veneti nouis praesidijs insulam mimiebant. Ferdinandus quoque Hispaniae rex consilia de Cypro inuadenda agitabat: itaque tumultu in insula orto Cornarius trucidatur, postea verolte um in officium reginae redacta est: deinde haud meliore fato posthumo extincto Veneti Georgium Cornarium in Cyprum mittunt, qui Catherinam Venetias reducat. Hac ratione Veneti exclusa haerede Carlota, et rege nuptijs circumuento, imperium insulae adepti sunt, atque per 100 annos obtinuerunt anno circiter 1470. Redemerunt autem a Turcis pacem annuo tributo 40 millibus aureis, cum ipsis ex insulae prouentu septies 100 millia florenorum annui reditus accesserint.

[note: Lesbos et Bosna a Turcis deuicta.] Interea Mahometes Turca ingentem classem construit, atque maris Aegei insulas inuadere statuit: inprimis vero Mitylenem (quae et Lesbos dicitur) occupauit, om ni fere insulanorum multitudine Bizantium tanquam in Coloniam abducta, Nico laoque Catalusio Lesbi principe immaniter trucidato. Non multo post in Daciam, quae et Vualachia dicta. cum exercitu ingressus, grauem ignominiam adijt, Dracula enim sex millibus equitum, parique peditum numero intem pesta nocte Turcarum castra ferociter adortus, tantum terroris iniecit, vt de fuga cogitarint, acmagnam partem copiarum amiserint. Postea tamen Turcae superiorem Mysiam adorti (quae nunc Bosna est) ex im prouiso vniuersam regionem foede populantur: rex inopinato bello perculsus fugam molitur. Iaica regni caput obsessa et expugnata, ciues in praedam acti, prouinciae duces cum regis fratre et sorore ad triumphum seruati Byzantium mittuntur. eandem tamen rex Vngariae Mathias recepit, ac Sabatiam noua munitione cinxit; deinde Mahometes Peloponensum peninsulam (quae vulgo Morea dicitur) hostili exercitu aggressus est. Thomas et Demetrius Paleologi tratres hanc possidebant, hi cum inter se dissiderent, Demetrius ad Turcam defecit, atque filiam ei vxorem dedit. Cum ergo Thomae conatus essent irriti, perditis rebus aufugit, ac Romam cum D. Andreae Apostoli capite ad Pium 2. pontificem peruenit. Sublato autem Graecorum principatu e Peloponeso, Veneti ibidem quaedam oppida retinuerunt, e quibus postea etiam a Turcis eiectisunt.

[note: Chalcidis ex pugnatio.] Cum autem Turca intelligeret Venetos Corinthiacum Isthmum munire, atque muri longitudinem ab Ionio ad Aegeum mare quadraginta circiter stadia (15. dictum spacio) 30 millibus operarijs produxisse, coeptum opus disturbare proposuit. Itaque ex Bosna veniens, Isthmum cum 80 millibus equitum ingressus, agros Corneos et Metonenses populatur. dum autem Veneti milites triginta duarum triremlum in Turcarum equitatum immitteret, magna suorum strage fusi fugatique faerunt, mille quingentis eorum caesis. Pari infaelicitate postea in Lesbo quinque millia hominum amiserunt: sed omnium crudelissima fuit Chalcidis vrbis in Euboea insula (quae Nigropontus dicitur) expugnatio. Hanc cum Mahometus triginu diebus obsedisset, et continenti insulam ponte coniunxisset, circa muros saepius atrocipugna dimicatum fuit, ita vt Turcarum quadraginta millia perierint, ac Mahometes de obsidione foluenda cogitaret. sed admonitus a suis, quod Venetae triremes metu percullae subsisterent, per integram noctem ad lucem vsque oppidanos fatigauit, atque ipsa vrbe potitus fuit anno 1470, crudelissime saeuitum in omnem sexum et aetatem, puberes enim omnes obtruncati: praetor etiam vrbis per medium sectus sunt deinceps multae insulae et plures vrbes a Venetis oppugnatae, atque Turcis crebrae strages illatae, potissimum Petro Mocenico duce, qui magna faelicitate vsus, classis Venetae im perator fuerat, atque hostibus multa incommoda ingesserat, praesertim circa Smyrnae vrbis oppugnationem, ac Lyciae Cariaeque prouinciarum depopulationem, quanquam Turcae interim in Dalmatiam et in Forum Iulium ad Vtinum eiuitatem vsque irrumperent, ac pecore hominibusque abactis ingentem praedam

abducerent. Eodem etiam tempore Veneti in Cilicia cum Caramannis ingens bel lum gesserunt, ac tandem magna laude domum redierunt.

[note: Scorda vrbs oppugnata.] In eo victoriarum cursu Turca spe potiundae totius Italiae Scodram vrbem Dal matiae (in ea parte quae Albania dicitur) octuaginta millibus armatorum oppugnare adortus est, duce Solimanno eunucho, qui Bassa Romaniae fuit, in defuncti locum Persico bello substitutus. Ac duobus mesibus vrbem obsidens tanto conatu oppugnare aggressus est, quando post Bizantium nullum Christianorum oppidum. sed non sine suorum clade, quorum ad sedecim millia perijsse dicunt. Tertio vero mense Solimannus ab Imperatore suo reuocatus, quod Veneti cum rege Mathia Vngarorum foedus percusserant, atque magnis viribus Barbarum hostem Christiano solo decedere coegerat Solimannus ergo Scodram relinquens in Euxini ora Capham noblissimam Vrbem Genuensium proditione suscepit. Adortus etiam frusta Naupactum (quod vulgo Lepanthum vocant) in sinu Corinthiaco, post quatuor menses obsidionem soluere coactus fuit. Tum autem subita vi frendens in Leninum insulam irrupit, sed nihil effecit, idque Marullae puellae industria dum oppidum Coccinum Turcae oppugnare aggrederentur. Inuasit postea Turca in Epyro Crosam vrbem, vbi Veneti haud contemnendam cladem passi sunt. Sed longe maior fuit Sontiaca caedes, quam Marbechus Venetis intulit, toto agro [note: Veneti pace cum Turcis ineunt.] ferto flammaque ad Vtinum vsque vastato.

Sed indignatus Mahometes frustra prius Scodram obsessam, Alibechum cum quidecim millibus atque Solymannum cum septuaginta millibus militum ad hanc vrbem expugnandam praemisit. Ipse vero cum triginta millibus electorum militum subsequutur, Scodrenses tam atroci oppugnatione adortus est, vt ex his post multos fame et ferro occisos Veneti coacti sunt pacem cum Turca trasigere. qua Scodra octo millia aureorum (vt pontica nauigatio Venetis negotiatoribus tuto pateret) Barbaro dare sunt pollitici, cum iam per sedecim annos vario Marte cum Turcis depugnassent. Mahometus autem pace confecta Neritum, Cephaleniam, atque Zacyntum insulas suo imperio adiecit, atque Imperij Constantinopolitani fines anno salutis 1478 plurimum extendit, ita vt eius potentia omnibus Chistianis suspect ac formidolosa esset, praesertim cum post Scanderbegi mortem etiam Croiam recuperasset, atque in Caramannia Othommanicam alteram familiam penitus sustulisset, quae diu frustra Christianosum auxilia efflagitarat.

Dum hoc modo Mahometes Turcarum ditionem extendit, Carolus potens Burgundiae dux finitimis suis infesto animo bellum intulit, atque Friderico Caesari ac Carolo Galliae regi molestissimus fuit. Cum autem etiam Heluetios lacesseret aliquoties praelio victus, tandem 5 die lauuarij ad Nanceum Lotharingiae occisus fuit anno 1477. Postea pax subsecuta, atque per vnicam eius filiam Mariam Maximiliano desponsatam, tota Burgundica prouincia ad Austriacos peruenit.

RERVM MEMORABILIVM, STRENVISSIMI ORDINIS IOANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELIENSIVM EQVITVM, TERRA MArique fortiter gestarum, Liber Quintus.

[note: 1480] POST Constantinopolitanum excidium saeuissimus Turcarum [note: Rhodus a Turcis saepius frustra oppugnata.] Tyrannus Mahometes annis viginti octo vi et armis pene omnes vicinas regiones subegit, atque circumiacentium insularum imperio potitus fuit. Itaque aegerrime tulit Rhodum Ioannitarum domicilium hactenus imperio suo resistere, arque armis libertatem defendere potuisse. Eam igitur quatuor classibus frustra oppugnare adortus semper insigni aliqua clade affectus fuit, cum partim captiui ex suis palo affixi, partim calamis perustis perfossi, partim membratim discerpti, terra marique trucidati succubuerunt. Cum ergo hoc modo res non procederet, versutia, dolis et proditione subornatis, qui se transfugas fingerent, rem tentault. pacem enim simulauit, si aut vectigal aut muneta Rhodij offerant. Generositate arumorum Rhodij milites vtrunque reijciunt, foedus et munera contemnunt. Cum igitur triennio de proditione Rhodiorum Mahometes consultasset, atque hac ratione nihil effecisset, omnes imperij sui vires eo producere statuit, praesertim cum Rhodij collapsos vrbis muros ac moenia restituerent, atque munitionibus insulam vndiquaque egregie munirent. Eius insulae oppugnadae hasce causas habebat: Inprimis quod Rhodij vicini viribus Turcarum insidiarentur, atque labantes eorum res facile opprimere possent: deinde quod multis myroparonibus mare infestissimum Turcis redderent: tertio quod ab eorum sacris abhorrerent, ac tandem quod vni omnium neque imperata facerent, neque leuissimi tributi impositione Turcarum imperium agnoscere vellent. Adhaec Mahometes erat ea animi elatione et magnitudine, vt et incredibili arderet cupiditate nominis illustrandi, et aequum censeret neminem imperium [note: Antonius Meligalus Rhodiorum proditor.] suum detrectare: augebat ea cupiditas perpetuo cursu prosperarum rerum.

Erat tum Antonius Meligalus ordinis Ioannitarum eques, familia nobili ortus, sed ingenio vario et rallaci praeditus. Is um delectaretur magnificis apparatibus vitaeque cultu cum elegantia et copia, Patrimonium paucis annis deuorauit. Redactum se ad penuriam videns homo omnium nequissimus nihil humile cogitabat, is nimirum cui nihil vnquam nefas fuit, nec in facinore nec in audacia. Meditabatur vero vt prius patrimonij, ita patriae ruinam: neque ita se parauit, vt spes aliqua in seipso esset, et consilium cum re amisisse diceretur: quibus perpetiac patrare quam sualidus esse Rhodimaluit, cum bona abligurijsset. Is cum indignus Rhodo esset, fallax et leuis et ad assentationem eruditus in regiam Mahometis Constantinopo lim peruenit, et licet antea ignotus suis tamen artibus id assecutus est, vt breui Ma hometis familiaritatem penitus intraret, cum eum acueret ad Rhodum debellandam. Attuleras is secum Rhodiae vrbis descriptionem, portis, propugnaculis, munitionibus, arcibus, portubus, vicinis locis ita apte descriptis, repraesentare vt vrbis faciem facile videretur. Idem qua mari peruadendum, quo exponendae copiae, qua parte propugnacula moeniaque sternenda essent, ita acute disserebat oblatus vt diuina regula ad antea oppugnationem meditatam videretur, pellexerat in eandem patriae perniciem vnum, cui vana spe animos inflarat, quasi orto ramilia Paleologorum, et Eubonicum Dometrium, ac Sophonium, qui quasi magorum vanitati deditus, male passim audiebat. Expectauit vero Antonius Rhodo victo vrbis praefecturam. is vero praetexebat cupiditati suae Graeciae libertatem, quae et innumeris portorijs et vectigalibus, et acerba seruitute a Latinis opprimeretur. se vero iactabat eam prouinciam succesisse, vt mederetur incommodis Rhodiorum, prouideret saluti, ac si patriae et amator et dici et haberi vellet. quasi vero fidelior hic esset patriae, quam Christo optimo maximo, cuius sacra homo impius (victus [note: Petrus Dambussius Rhodiorum Magister.] Mahometis auro, intra paucos annos passim repudiauit.

Petrus Dambussius Gallus Aruernus parentibus nobilissimis ortus, erat eo tempore 39 Rhodiorum equitum post Ioannem Baptistam de Vrsinis magnus magister. Is puer sub Sigisinundo Caesarc vixit, mansuetiorum Musarum amantissimo. ita factum, vt

[note: 1480] literis imbutus, multorum quae ad antiquae historiae cognitione pertinebant, memi nisset. Contigit huic forma decora, ingenium acre, conciliandae eorum cum quibus versaretur amicitiae, ac promerendi passim amoris singulare studium. Adhibitus a Carolo septimo Gallorum rege arduis negotijs, diligentiae laudem a principe prudentissimo eam tulit, vt et amorem eius in suscipiendis mandatis, et fidem in conficiendis perspicere se fateretur. Ascriptus inter Rhodiae militiae proceres, optima fide et fama semper apud eos fuit, et Rhodiae militiae Priores (qui sese Ma gistros appellari voluêre) hunc abstinentem, moderatum, et a cupiditate omni remotissimum, praeterea magni laboris summaeque industriae, dignissimum summe, Rhodiorum imperio iudicarint: ita res Rhodiorum publicas tanquam suas administrabat: ita manus ab ijs abstinebat, vt alienis: Idem officiosus, grauis, et liberalis. Itaque Graecis et Latinis adeo placebat, illius vt ordinis obseruarent neminem diligentius: adeo cautus et sagax in odorandis Mahometis et Turcarum consilijs, vt octauo quoque die per exploratores, quos magna vi auri subornabat, omnia haberet notissima, rursus adeo vafro ingenio in iudicandis his quae ab exploratoribus et transfugis nunciarent, vt raro ab ijs bis deceptus sit. somni cum esset breuissimi, noctesque diesque ad depellendos aut decipiendos Turcas erat paratissimus: Rhodi moenia qua infirma erant, sedulo instaurabat: molas quoque manuales et publice et priuatim curarat. Solitus idem in ocio de negotijs cogitare. et magnum quid tacens et ambulans meditari videbatur.

[note: Prouidentia principi vtilis.] Vbi circa moenia Rhodi ambularet, et circa vicina loca, quos acres et industrios ex suo ordine nouerat, rogabat, ecquid hac parte satis munita propugnacula viderentur? Quid si illa parte hostis occurrat, qua ei anteuortendum? quid si multitudo hostium superueniat in eos qui vrbe temere eruperint, qua receptui canendum? quo loco classis hostium commodissime possit incendi? quae ad incendendum antea paranda, quae diuerticula, quae flexiones implicatis quaerendae? Ex quo intelligebant omnes Dambusium mentis agitatione, et earum rerum inuesti gadone, quae sibi necessariae viderentur, ad Rhodi conseruationem neque ociosum esse, neque vbi in praesens certamen veniendum esset imparatum futurum. Non etiam latuerunt eum quid Meligalus et Demetrius apud Turcam molirentur. Curauit igitur magnam vim frumenti et tritici ex vicinis Iocis adduci. sulphurei vero pulueris tantam copiam repositam habuit, vt haec vna illius cautio maximi momenti ad victoriam fuerit. Arma, tela, gladios, clypeos proceriores ad moenibus arcendum hostem recondidit. Per Antonium Dambussium fratrem (oppigneratis etiam annuis vectigalibus) pecuniam accepit. A Ludouico quoque vndecimo Gallorum rege, qui bello Burgundico implicatus distrahi suas copias nollet, sexto ante obsidionem mense dono acceperat sexaginta nummum aureorum millia. A Ferdinando Neapolis rege quatuor millia et commeatum in multos menses. A Sixto Romano pontifice permissum vt e sacris vicinis decimas multorum sacerdotiorum auferret, et quaedam vectigalia quae ambigui iuris inter pon tificem et Ferdinandum fuerant.

[note: Auxiliares copiae Rhodiorum.] Paucis ante obsidionem mensibus Rhodum venerat Antonius frater, stipatus nobilissimorum equitum comitatu, qui maxime ex Auernis essent. Venit et cum eo Ludouicus e Craonum nobilissima Galliae familia, praeterea Vuilhelmus Gomarus Xantonensis, Claudius Columbus Burdegalensis, Carolus regius Diulonensis, Ludouicus Sanguinus Parisiensis, Matheus Brangelerius Petrocoriensis, et alij plures Galli, insignes omnes et bellicis rebus a pueritia asueti. Venerat et paulo ante Benedictus Scaliger, ortus nobilissima familia, cuius maiores olim Ve rona Italiaeque parte nobilissima potiti fuerant. Aderat etiam Ioannes ab Auu 18 ordinis huius in Alemania prior, qui Riharto a Bulach ante vndecim annos (vt idem Ioanni Schlegelholtz) Successerat, multis nobilibus Germanis stipatus. Vte tebatur autem ad omnia Dambussius Carolo Montelono Heduensi, quo neque prudendor, neque fidelior quisquam ferebatur, Concoquebat toto triennio expeditionem

[note: 1480] eam Mahometes, incertus adhuc fluctuansque an suscipiendam sibi proponeret. Tandem rem ad consilium, vocatis intim is quibusque qui bellicis deliberationibus adhiberi solent, refert.

[note: Deliberatio Turcarum de Rhodo obsidenda.] Erant consultores trium generum Turcae, Militares homines et veterani, consi lijs militaribus: Vrbani, negotijs ciuilibus: sacrificuli, sacris rebus adhibebantur. Ma hometes saepissime consilijs prae erat, ita tamen vt audiret sigillatim sententias omnium, nihil eo loco decerneret: sed vt negotij grauitas vrgebat, interdum totam rem ampliabat, interdum post aliquot horas aut dies clanculum ijs qui summae rei praecrant, significabar, quae magis sibi probaretur sententia. Eam vbi semel indicasset, mox illi mandata curabant, Deliberatio omnis haec fuit, Esset ne Rhodus summis viribus oppugnanda. Tum iniuriae Rhodiorum plurimae, tum contumeliae recentes illatae adducebant multos, vt oppugnandam dicerent. Accedebat illud, vicinam insulam et Latinorum auxilijs nudatam non difficile esse intercipere, quae multis rebus vsui esse possit ad aliquas Europae partes subigendas. Neque vero periculum esse, ne inde cum aliquo forte dedecore abeundum sit, cum multo plures machinae ad eius expugnationem auferri possint, quam Rhodo vrbi sint lapides, quibus moenta ambiantur: qui vicina caetera in continenti littora possideat, cur Rhodo abstinea? Cum et veteres Rhodum Asiae addiderint, quae Cariae obijcitur. Asiam qui subegerit, aequum ne esse Rhodios vana libertatis nomina, exterorumque Deorum cultus iactitantes colentesque intueatur? In hac parte haec erant quae Turcas acuebant ad eius vrbis obsidionem, in altera vero quae deterrent, sequentia:

[note: Misachus Paleologus Turcarum dux.] Diuersam esse causam Rhodi oppugnandae quae olim fuerat, aut Constantinopolis, aut Trapezontij imperij. Ibi pro imperio cercatum, hîc pro insula quae vixemergat. Cur tot corpora in cernam perniciem trahenda? Non idem futurum bellum, quale nuper ad Calcidem aut Scodram. deligi insulam omnium bellicosissimam ad praelium, vbi sedes Ioannitarum equitum fortissimorum multae vires, multi con cutrentes, multi qui defensam velint: etiamsi nemo auxilium ferat, longius bellum futurum. Si reliqui Christiani proceres succurrant, relinqui ad posteros bellum im placabile, eam oppugnationem cum Mahometi tum Turcarum omni imperio inutilem et periculosam esse. Sed Mahometes priorem sententiam probauit. Decimo quinto postea die Dambussius per exploratores admonitus est, quasi non dubium bellum haberet: adfuturos mox Turcas Misacho Paleologo duce cum maximis copijs, et euocatorum firmam manum, et foederarorum populorum regumque et sociorum tanta auxilia adfutura, vt octoginta hominum millia expleant. Ipse exerciru lustrato Rhodiisque ciuibus et exteris ludaeis quoque ac seruis qui ad arma vtiles erant, sexdecim hominum millia habebat, segetesque etsi immaturae, essent colligi et in vrbem inuehi curauit, ne essent praedae hosti.

[note: 1480] Iam per flexum littoris Lycij classis Turcica faelicitate naulgandi vsa, cum Auster [note: Rhodi vrbis situs.] leuissimus flaret, Rhodum contendebat, Rhodi situs a veteribus saepe descriptus, verum hodie haud prorsus in eo loco visitur: qua portus Septentrioni est op positus mari alluitur: quae pars occidentem intuetur, hanc excipit planicies lapidosa, maiore longitudine quam latitudine: proxime videntur colles aprici ciuitati imminentes, villis vicinis laute aedificatis, et fontibus vndique scaturienubus, hortis, oleastris, vitibus, cerasis, malis punicis, citrijs insignes: qua exitus patet in montem Phileremum Dambussius propugnaculum munitissimum paucis ante mensibus erexerat. Fanum etiam Stephani eodem itinere vix vno miliari ab vrbe distat. Habebat Dambussius plurimis vicinis locis industrios homines dispertitos, qui in speculis exeubabant, sed qui in dicto monte erant, primi aduentum Turcicae classis tumultuose significarunt. Dissipatum interea consulto ab hostibus Mahometem occubuisse, vt imparatos Rhodios eo facilius opprim erent, sed Dambussius rumorem vanum agnouit, et de pristina cautione nihil remisit. Postea Paleologus Meligalum ad se in dasse vocauit. Verum is paucos ante dies scaturientibus vndique vermibus tetroque odore omnibus commotis, Deum hominumque fidem implorans, quos ea perfidia implacabiles habebat, nequicquam quiritans, e nautis in mare praecipitatus fuerat.

[note: Turcae in insulam descendunt.] Vocari deinceps Paleologus iubet Demetrium eoque veluti interprete et itinerum duce postea vsus est. equtiatus Turcarum decimo calend. Iulij in monte Stephani fuit expositus. Ibi machinas aeneas, testudines, apparatumque alium oppugnandae vrbis ima montis parte collocarunt, ita apte, vt ob montis cacumen rupes que e Rhodo conspici non possent, deinde aliae copiae superuenerunt Dambussius etsi antea, quum vrbis praefecturam Antonio fratri obtuusset, varie singulos

[note: 1480] hortatus fuisset, tamen Turcis nunc praesetibus, simul omnes conuocauit, et rursus ad ferenda obsidionis incommoda tali oratione hortatus fuit: Tandem aliquan do, sodales charissimi, quod et literis multorum et sermone omnium perferebatur, videmus anhelantes Turcas perniciem nostram, delubra, aras, sacrosanctaque nostra sacra violare paratos: vastitatem vrbi huic nobilissimae, interitum singulis nobis moliri: fortunas omnium, vitam, spes, opesque omnes, tot annis parta decora inuadere. Atque ego quidem vt omnem belli Martem communem, et semper incertos esse praeliorum exitus non diffiteor, animi tamen vestri magnitudine in spem certissimam victoriae vocor. Susceptum ab eis bellum nullo nostro merito, causa nulla alia quam libido immensa propagandi imperij, opprimendique nominis Latini, et excindendae sacrosanctae Christianae religionis.

[note: Dambussij oratio ad Rhodios.] Nobis ma chinae, rela, commeatus in multos annos: nobis auxilia e Gallia et Italia firmissima: nobis denique dux et author Christus optimus maximus quo freti vim ab hoste scelerato et impio facile depellemus. Nobis nominis Christiani tuendi cura exuscitat animos, et maiores ad vim depellendam facit: illi pro impijs sacris propagandis laborant. Nobis Galli, Itali, Germani ad bella nati, illis Aegyptij, Syri, Asiatici militant ad delicias educati. Neque ego vllum velim scientem in paratam perniciem incurrere, neque vana spe lactare animos: id tamen spondeo promittoque, si longius bellum ducetur, et Gallica, et Italica, et Germanica, et Hispanica auxilia ea adfutura, non dicam quae obsidionem soluant, sed quibus freti vltro et Constantinopolitanum illis Trapezontinumque imperum eripere possimus. Videbunt illi neque suise consilij vllum exitum reperturos, et totam eorum rem ita vacillare et claudicate, vt praecipitem hinc profectionem inutilem sibi sentiant fore. Quod si quid acerbius etitam impenderet, conscientiam rectae voluntatis, et vitam prosusam tuendorum sacrorum nostrorum gratia, ecquis nori felicissimam laudatissimamque diceret? Me quidem ipsum aetas et acta iam vita cum suo cursu confecto, ex animi sententia in propagationem Christiani nominis, tum certissimum quae bona maneant a patre illo coelesti, et diuina praemia eo vocant; vt vim etiam futurosque casus parum timeam, qui tamen ne nos opprimant, quo ad eius fieri potuit, data egregie a nobis est opera. Vos fortem facite animum, habeatis et magnum, quod est in vnis vobis situm. reliqua temporibus regentur, consilijsque nostris providebuntur.

[note: Prima velitatio ante vrbem.] Accidit vt die qui sacer est diuo Ioanni Baptistae, antelucano tempore, Demetrius transfuga cum turmis aliquot equitum et peditum Paleologi iussu, cirea muros vrbis obequitaret locaque apta ad oppugnationem designaret. Non tulit An tonius Dambussius contumeliam tranfugae. Is igitur circa recentem Turcarum aduentum, ad existimationem nominis Ioannitarum pertinere arbitratus, comprime re eorum insolentiam, acceptis a fratre turmis aliquot equitum eo contendit. Turcae hortante Demetrio eos intenti infensique excipiut. Commititur praelium, Antonius adesse, instare, multisque Iocis stipatus lectissimis equitib. in eos inuehi: contra ea Demetrius cum Turcis obsistere: vbi quenque periculum caperet, ibi resistere: pedites equetibus permidti, vim propulsare: denique quando numero vincebant, a tergo nostros inuadere: Antonius conuerso equo id intuitus, eo impetu in hostes inuectus est, vt iam illi implicati et dissipati caedere cogerentur magna pars aut vulnerati aut caesi sunt. Ipse Demetrius suffossis ilijs equi procidens obtritus est equetum incursu. Muratius eques Gallicus, dum caesi spolia incautius legit, vna quoque necatus est, Turcis etiam caput eius palam conto gestantibus, eique mira diritate insultantibus.

Hostes qui ex prima eruptione Rhodiorum robur fugati cognouerant, Georgio [note: Nicolea turris frustra oppugnata.] Frapamo machinarum admouendarum artifice authore decreuerunt non aperta op pugnatione aut acie, sed alio modo Rbodum oppugnandum. Occupato igit horto An toniano et excisis arborib. tresinusitatae magnitudinis machinas erexerunt, quibque Nicoleum propugnaculum portamque subuerteret. Aduersus eos conatus Dambussius

[note: 1480] antea eo traductis ingentib. duabus machinis, quibus Basilici nome inditum erat, ita apte eas hostibus opponi curarat. frustra vt incoeptum eorum fuerit. Erat hortus Auernis equitibus attributus, et quia ad subitas eruptiones aptus videbatur, attributis custo dibus septus fuerat vallo et fossa, addiris quoque machinis. Paleologui loco animaduerso hunc statuit oppugnare, ratus id quod res postulabat, aut Magistrum laborantibus suis auxilia submissurum, et vrgente suorum multitudine intercepturum se eos: aut si auxilia non veniant, loco se potitmum. Diffidere quoque coeperat loco Rhodius, itaque antequam lucesceret distributis cohortib. et auxilijs, machinas inde abducere parabat. Hostes instare, vrgere: Rhodij vbi innumeros hostes vident, veriti ne quid grauius accideret, relictis machinis hosti, in vrbense proripue runt. Id eorum consilium, et si metu forte compulsi cesserant, laudauit Dambussius, non ignarus si hosti occurrissent cohortes, id futurum vt occidione occisi omnes, nullo postea vsui in tanta militum penuria sibi Rhodiisque essent.

[note: Portus maris descriptio.] Rhodi vrbis situs distat a turri Nicolea trecentos fere passus, vergit ea in mare miro artificio apta ad Myoparones bellicos excipiendos, praeceps valde qua patet ad occasum: eius exitus paulo est angustior, imminente ingenti concauitate versus Septentrionem ea moles sita est, eique imposita turris prodigioso opere, circundata vndique rupibus marinis. Visitur adhuc hodie moles dextro cornu ante portum in mare proiecta, huic impositum serunt Solis nobilem illum Colossum, quem Solthanus Aegyptius (circa Heraclij Caesaris tempora) in Aegyptum transuexit. Munitam ferunt turrim pecunia collata a Philippo Burgundionum duce. Persuaserat sibi Paleologus hac occupata prospere successura omnia. Itaque rursus circa hortos Antonianos multo plures machinas disposuit, et ingentes molis turres ligneas erexit eo consilio, vt munitiones quibus septus est portus conuielleret, et ne naues aliae auxilium ferrent facile impediret. Ex his turribus saxa ingentia voluebantur, sed irrito conatu: in quo Georgius Paleolog conatum fefellerat. At cum se illi suspectum videret, vel dolo malo (quasi exploraturus Rhodiorum consilia) antequam lucesceret visus est circa portas vrbis, obuium quemque rogitans, vt ad Dambussium perduceretur. Hunc plerique veluti exploratorem mox necandum censebant: alij sponte et sincera fide transiisse, expiandae veteris perfidiae gratia, dicebant. Vicit ea sententia vt attributis ei sex custodibus diligentissime obseruaretur: ipse interea rogatus de apparatu, copijs, consilio hostium, grauiter prudenterque disserebat.

[note: Rhodus vrbs oppugnatur.] Hostis interea quatiebat frustra admotis machinis vrbis moenia: pilae tamen saepius praeteruolantes pruiatos infestabant, itaque Paleologus retulit animum ad vetus consilium et spem Nicoleae turris occupandae. Ex his ergo ligneis turrib. ingentis totunda saxa in Nicoleam voluebantur. quin et nuper, cum trecentas machinas minores admouisset, pars quae in occasum vergit ita quassata est, vt ingentia ea saxa, quae extra turrim collo cata erant aptissime ad vim depellendam, corruerent, quorum ruina ingens fragor exauditus est. Signinum tamen, aliaque aedificij opera integra manebant, mortario nec dum excusso. Commoti sunt grauiter Rbodij ea ruina: sed Dambussius per industrios homines hortabatur moderate eum casum fer rent ipsi se interea contra fortunam cautius pararent et armarent, curaturum se ne hostis ea turri potiatur: erat tum Rhodi Antonius Fradinus Franciscanus vir doctus et eloquens, qui suis concionibus id assecurus erat, vt vnus aptissimus esset ad populum languentem incitandum, et ad effrenatum moderandum et placandum. Cum autem hostes putarent se turri potituros, Magister equites Rhodios delegit qui locum tuerentur, Fabritio etiam Carreto imperat fossas, propugna cula nouasque munitiones intus exritet, quib. vis hostium arceatur: hunc que eum reliquis praesidio reliquit. Ipse nauicula vectus locum ipsum lustrauit, et quae eo muniendo necessaria essent. vt acceleratentur continuatis noctu diuque operibus curauit. Ibi vero cu bicula, quibus Rhodij equites insederant, ita oppleta saxis arenaque visa sunt, vix vt recipiendis illis vacuus locus inueniretur.

[note: 1480] Exestata est et alia munitio circa propugnaculum, quod antemurale vocant, et [note: Turcarum clades ad vallum.] turrim quae a D. Petro nomen retinet. Ex eo loco vsque admolem, quae protrahitur versus turrim Nicoleam, quando mare ibi parum profundum, et interdum vado invento permeabile erat, in valle et fossis equites Gallici et Hispanici notissimae virtutis Craono et Scaligero ducib. collocati sunt, qui facile religs auxilio essent. Sed et machinas bellicas plures circa moenia auehi iustit, quib. naues faselosque Turcarum, qui sese accingebant ad turrim occupandam deprimeret. Nocte ingenti vlulatu quid pararent ostendebant: prima Iuce Tympanis omnes excitati, ingens vndique strepitus, Turcae nostros inuadunt, machinarum fragorad coelum ferri. Qui turrim deren sabant. contra acerrime niti, neque vllus quam in dextra spem habere: sagittae vtrinque volare: intenti illi nostros loco pellere, nostri fortiter vim arcere: illi rursus plu rimis locis semiruta loca oppugnare, nostri saxa voluere, quibus multos in mare praecipitabant, maius illis studium Turcas sauciendi, quam semet legendi, at dum fessis et saucijs recentes vndique Alexius Tarsius submittit, scalis Turcae prope sum ma occuparant eo die Paleologus aegrotabat, atque Tarsius Turcis praeerat. Concurrunt Rhodij, lapides, tela, ollas pice sulphureque igneo plenas ingerunt, Turcae nostros molestabant funibus et restibus. quae instar scalorum apte compactae ac hamis et harpagonibus parate fuerant, quas Turcae mira arte in turrim summo impetu vibrare edocti erant. Vbi autem omnes scalae hamaeque a nostris comminutae essent, Turcae vela contraxerunt. Multi afflicti multi in vndas praecipitati, magna pars post tertiam horam diei vulneribus confecti, ducis iussu inde se subduxerunt: octingenti Turcae occisi, mille vulnerati, et plures aquis submersi fuerunt, quorum tamen numerus iniri non potuit.

[note: Magistri Rhodij fortitudo.] Praelio eo ipse Dambussius et eius frater Antonius interfuit, excussa etiam casside forti lapide (territis alijs) pileum sumpsit, nihilque remisit de pristina diligentia, quesuis semper praesto esset. Sagittam quoque in femur impactam clypeo diuertit, Cum etiam Fabritius Carretus orarat, subduceret se periculo, cum illi proximis B. Aguius cecidisset, Tibi (inquit) tuique similib. labores hi mei proderunt, praesagiens et vaticinans Carreto summam imperij Rhodij potestatem, qua et postea potitus est. Anto nius quoque praegrauante Turcarum multitudine, ingenti arca ê satis longinquo loco humeris vecta, ingenti strage proiecta ea multos elisit et oppressit. Sequenti die ad classicum Dambussius paludatus et equitib. ornatissimis comitatus Rhodum redijt, vbi ei omnium concursus mirabilem in modum praesto fuit nihil exoptatius aduentu illius, nihil charius: supplicationes etiam ob res prospere gestas decretae. Tunsima etiam in templo diuae virginis Deum obtestati, auerteretiram a Rhodijs, et in vilissima Turcarum capita transfunderet. Paleologus autemeaspeexcidens. admotis rursus machinis quatiebat moenia. aditum parans qua sui irrumperent. Sed et acriter Turcae vrbem oppugnabant, erectis propugnaculis e regione montis, qui vergib ad Septentrionem, eo loco quo supplicium desontib. sumisolet. loco excelso machi nas admouent, quibus et moenia et domos Rhodiorum concutiebant. Nec id fefellit Dambussium. itaque Iudaeorum hortos domosque ibi adiunetas ipse diruendas curauit. Ibi fossa et vallo locum ambientes, erecto etiamuro secundum fossam, ne eo peruaderet hostis, effectum est. Nemo ab eo opere immunis fuit, vel omnib. passim ad tam vtile opus operam sane quam lubeter deferentib. praesertim cum duces lapides, terram, calcem, arenam suis ipse humeris auehebant. Horum exeplo et exterinegotiatores, et Iudaei ipsioperas quoque suas in id opus contulere, quin et Franciscani plaustris subuectabant sabulum, totaque ea oppugnatione armati negotia attributa strenue curabant, vt eo maxime motus Dambussius victor postea coenobium D. Fracisco aedificandum magnis sumpribus curarit.

[note: Mulierum constantia Rhodi.] Horum exeplo commotae rhulieres ipsae Rhodiae, et q sacris addictae erant, dum alij neumbunt operibus, cibos occuparis praeparant. Ipsae quoque si quae virili corporeapparuerunt) in transuectione publica armatae visae, quo hostie monte spectanti maior numerus tuentium vrbem videatut. Sed tamen hostis machinarum

[note: 1480] assiduo impetu ita profecit, vt sterneret partem muri, nocte quoque saxa voluentes multos e Rhodijs opprimebant. Ita magnus Magister collapsa celeriter teficere, intus nouas fossas erigere, has leuiter arena superiniecta tegere roxime picatum et apparatum sulphureum admouere, vt si ea hostis irrumperet, facile opprimeretur: quod Paleologus per exploratores intelligens, irrumpendi consilium distulit. Cum autem eorum saxorum impetu, quae ingentia in oppidanos voluebantur, varie omnes afficerentur, pueros et mulieres, quae bello inutiles erant, Magister in hortum conclusit, annona affatim illata: eum tabulato ita contexit, illaesi vt omnes fuerint. Noctu plerique in cellis vinarijs, antris et cauernis concauisque et tectis locis desidebant, vt saxa vitarent: multi quoque in aedes sacras se abdebant. Cum ita omnes latibulum et perfugium noctu quaererent, hostis ea oppugnatione nihil profecit. Neque tamen Paleologi animus imminuebatur, at quotidie plura agitare, machinas rursus opportunis locis admouere.

[note: Seditio Rhodi orta.] Vbi Turcae multa agitanti nihil procederet, per transfugas aliquot, qui nondum indicto bello subdole Rhodum speculati equitum consilia ierant, parat veneno Dambussium tollere. Rumor interea sparsus est, auctus Calibassae iunioris vanis imposturis. qui a Turcarum Imperatore in castra missus fuerat, adsuturum mox Mahometem ipsum cum centum millibus armatorum, et machinis mille quingentis insignibus. eo rumore Itali aliquot, Hispani, et Nauarri ita consternad sunt, vt conuenticulis actis quaererent, saluumne futurum esset Rhodiorum imperium? Dambussius non minuendo nec negando rem, at praetetea augendo addendoque confirmabat, Mox etiam ijs vocatis, quae seditiose missionem flagitabant, nauibus se quas in terras vellent auehendos curaturum ait, lubenterque se eos ex ma nipulis expuncturum, modo desinant quaerere quantae essent hostium coptae. At si odiosi esse pergant, inferias se Plutoni daturum, omnib. iugulatis. Rhodum etiam solis Ioannitis iuuantib. cum incolis et Veronensium cohortib. quas lectissimas Scaliger adduxerat, defensurum se edixit. At hi ad stugem redeuntes, poenam vltro in se depoposcerunt, vt obliterata seditionis infamia, cum tumultuosissime hostes adesse dicerentur, proriperent se, nec redirent, nisi multis capitibus conto elatis. Sequentib. quoque oppugnationib. maximovsui fuerunt, perforatis aliquot hostium tormentis repentina eruptione. Nec tamen erumpere eos sinebat Dambussius, nisi attributis Auernis, vt Paleologus rem esse sibi dixerit cum bellicoso Cantabro Quirinique et Magni Caroli vetere progenie et Hispano indomito. nouerat enim per transfugas a quibus ea irruptio fuisset tentata.

[note: Magister veneno frustra tentatus.] Interea Ianus Dalmata transfuga in vrbe disquirebat, quo pacto veneno Dambussium aggrederetur, denique omnia tentando lodum sibi adiungit Pythium Epirotam: erat is Mario Philelpho familiarissimus, qui erat Magistro a secretis. recenti in seditione, cui is haeserat, amicitia excidisse videbatur. Hunc Pythius anxium aggredit. hortartirque poenas petatviolatae amicitiae, id adeo mature posse euenire, siveneno parent Dambussium tollere: esse id ei facillimum, cui cum cocis pincemisque Magistri sit magna familiaritas, sed ille cum simulasset sese ea curaturum, quae maneant praemia exquirit: Ille Paleologi literas ostendit, quib. rem acceleret monebat: quamcunque partid pibus facinoris fidem dedisset se praestaturum, nec tamen subscriptae erant, ne res deprehende retur tantum prima literatum nomina latius a tergo scripta visebant. Marius vti inge nio et optimis studijs quib. erat deditus aequum fuerat, cum recepisse se curaturum quae in rem videbant, coguttis insidijs ad Dambussium pergit, et rem omnem vti acta erat. enarrat. Deprehendi mox ille iubet Ianum et Pythium. Sed Pythius interrogatus de insidijs quid egisset cum Mario et quid parasset, primo negare, deinde dissimulare, post vbi torm enta adhiberi videt, omnia vti parata erant, aperit. docetque magnis se praemijs sollicitatum, vt principe veneno tolleret. Igit Pythio gula laqueo fracta, Iano caput detruneatum. Confcij duo tanti facinoris cognito indicio fugavrbe elapsi: Marium deinde ardentius complexus Dambussius, praesertim cum in eo insigne lumen probitatis et fidei, delato hoc facinore, per cepisse.

[note: 1480] Detectis his domesticis insidijs Paleologus diu in incerto habuit quidnam consilij [note: Turcarum varij apparatus.] caperet. Redijt autem rursus ad Nicapoleam turrim: prius tamen parat comminuere eas munitiones, quas Rhodij circa littus maris erexerant. Antonius Magistri frater, animaduerso eorum consilio, quinquaginta ex Italica Itatione delectis, exitu clanculum subtus terram parato, summo eos silentio emisit, circa locum quo incipiebat hostes ea moliri: sublatisque repente scalis, gladijs, lapidibus in fugam Tureas vererte, dissipato eorum apparatu: decem ex his necati quorum capita hastis victores extulerunt. Eos palam laudatos Magister multis praemijs donauit, ac tanti eis honores habiti, vt quasi prodigus deprehenderetur. Iam Turcae machinationes suas summa induitria turri admouent, sperantes sese munitiones nostrorum fracturos. sed quae hi diruebant, mox multitudine operum et militum reficiebantur. Ineunt autem nouam de integro rationem, vt ponte constrato ex transuerso prodirent ex fano Antoniano vsque ad turrim. Pons ex varijs lignis constratus est, cui inerant aditus desuper, ingentes porro claui suffixi, ita vt latus exciperet sex horni nes armatos prodeuntes. Hunc per mare funibus oblongis et grauius obstrictum transferre parabant. Gemasius Rogerius Britannus rei nauticae peritissimus noctu indicans suis, magnum nescio quid se moliri, in mare insilijt, summaque celeritate vsus funes quibus pons illigatus erat incidit, deinde ordine rem, vti erat gesta, in vrbem rediens, Dambussio enarrauit. Huic ille summos honores haouit, donauitque ducentis nummis aureis, pro concione etiam publice laudauit. Haec vbi frustra fuere, parant hostes pontem subductis plurimis nauiculis in turrim edu cere, simul etiam faselos plurimos et pontones mirae magnitudinis, quibus abundabant, subducunt, onerantque eos tormentis bellicis, vt et vno eodemque tempore alij nostros qui praesidio turri relicti erant infestarent, alij ascensum pararent, alij machinis eos terrerent.

[note: Turcarum varij apparatus.] Cum esset Dambussio nunciatum faselos hostium circumduci, eosque classem instructam et paratam in aqua habere, nouo praesidio nulle delectis equitibus locum auxerat, intusque omnibus passim intentis nouas munitiones pararat. Repen tenocte signodato nostri inuaduntur, sed hostes sagitris, globisque aeneis pelluntur. Magna rerum hominumque strages, nocturno fragore vlulatuque circumsonante, pons cymbis transuehitur. Sed machinas aliquot bellicas Magister ita apte direxerat, vt hae pontem et reliquum apparatum comminuerent, et quatuor myoparones et pontones aliquot onustos bellicis tormentis, perfossos dissiparent, vbi multi quoque ex hostibus submersi sunt. Nec tamen remittebant hi aliquid de pristina oppugnatione. Namque multitudine tormentorum bellicorum abundantes varie Rhodios infestabant, qui et ipsi alijs tormentis hostilia subuertebant: protracta ea oppugnatio ex hora noctis tertia vsque ad sequentis diei horam decimam. Paleologus vbi videt suorum numerum minui receptui canit, et ira ar dens in castra redijt. Fluitantia hostium corpora diebus sequentibus ripae appulsa sunt, et spolia a Rhodijs lecta. Duo hominum millia quingenti desiderati. Eadem nocte duo e Creta stipendiarij, qui transitum ad hostes parabant, intercepti, capite plexi fuerunt.

[note: Ars arte luditur.] Circa eam muri partem, vbi Iudaei et Itali excubabant, rursus incumbunt hostes, ac die quidem non desinunt moenia obruere, nocte vero actis cuniculis muro quidem maxime instant: fossas quoque perfodiunt, easque ne videantur arboribus contegunt: munitiones nouas erigunt, easque viburnis tegunt, vt inde commodius machinas aeneas admoueant. Erat ingens fossa aut hiatus haud longe a muro, quem illi multa arena multisque saxis illatis per aequare instituebant, vt inde veluti dorso parato commodius in murum scandere eis liceret, Consulit Dambussius quid agendum, quo pacto disturbandae hostiles munitiones: placuit Caroli Liguris equitis consilium, qui machinam ligneam die quidem struendam, nocte vero altius promouendam docuit, qua ingentia saxa ad hostilia opera laceranda emitterentur, nec spes fefellit. nam ita ingentia saxa nocte emit

[note: 1480] tebantur, altius promota machina, vt munitiones eorum comminuerentur. Placus erat eodem authore vt vacuaretur fossa ea quam hostes exaequarant. Ita nocte cuniculis actis, eo multi concurrete, vt magnam partem hiatuum (vti antea) vacus reddiderint. Paleologus tot se repente circumuallatum angustijs fatebatur, vnde nunquam emergeret, Calibassae tamen consilio non desinit moenia quatere. Dambussius cum fratre et sanctiore consilio disquirit, quo pacto se tanta hac turba expediat, ruentibus iam muris, qua ludaei et Itali excubias agebant.

[note: Transfuga praeses tormentorum Rhodi occisus.] Decretum tum fuit iuxta vicinum hortum alterum murum extruendum, geminarum palmarum latitudine densatum: mox figere ima terra paxillos e ligno tenacissimo, diffundi deinde dispergique visci copiam, diu multumque comixtam et aqua irrigatam intra arborum ramos, quae mox comprimatur: vt constitutum erat, mox opus procecedebat, nec id Calibassem latuit. Dat igitur operam vt opus impediat, adhibito plurimo igne artificiose admoto hic magna industria inferebatur, doliolis plenis pice et sulphure, aptissimis in cendio mouendo. Accedebant loculi et sacculi, alij lana et canabi ferro intermixto, alij ramento scoria et ferri excremento quibus ille existimabat se munitiones deleturum. Sed accidit vt austro reflante, vel quod verius est. imperitia eius qui machinis ijs erat praepositus, vanus is esset conatus, multisque ex hostibus absumeret: ipse quoque Magister quid hostet machinarentut per transfugas intelligens, breuib. illatis machinis multos prosternebat, vnde Rhodijs et socijs animi aucti. Georg. transfuga in eum locum perductus fuerat, vti consuleret, qua arte eludendi essen hostes. Isque cum perfunetorie agere videret, ad extremum consuluit, vt noua eaque altiuscula erigeret machina, vnde Turcae impeterent. Haec dum pararentur, machinis hostilib. vexati sunt nostri acerrime. ita diffidere omnes illius consilio vt tranfugam falla cissimum ad supplicium raperent. Sunt qui inuito Magistro discerptum a furibunda plebe dicant: sunt qui acerrimis hominibus ad quaestionem datum ordine retexuisse narrent, quo dolo in vrbem transierit, quibus artib. Rhodum Mahometi daturum se pollicitus esset, quibus simulationib. alias quoque vrbes aut ad deditionem pellexerit, aut inuitas diripiendas elusis duibus ei tradiderit.

[note: Turca Graecos ad defectionem hortatur.] Eius supplicio accisas spes aiunt Paleologo, qui etsi omnib. modis insidias parabat Dambussio, intelligebat tamen neque illi ad cauendum prudentiam aut astutias dees se. Postquam videt vim frustra esse neque insidias prospere cedere, quando quae vi tentarat aspera foedaque acciderant, constituit alijs astutijs Rhodios opprimere. Scribuntur literae a Paleologo Graecis et Rhodi antiquis incolis, quibque narrat bellum hoc a Mahomete susceptum, vt eos atquirate et fide tueretur, oppressos iam Latinorum seruitute. Principio eos virtutis, continentiae, beneuolentiae, libertatisque patriae propagandae visos studiosos. sensim hanc consuetudinem et disciplinam amissam, saeui tum in eos reliquaque Graeciae lumina videri iniquum, vt iam commoti eorum contumelijs multi patria fortunisque carere maluerint: id esse clarissimum, et Antonij Meli gali ac plurium aliorum exemplo. Tandem aliquando miserae patriae consulant, libertatis legumque praesidium, quod improbitas Ioannitarum eripuit, restituant, neo eos patiantur licentia rapinarum, quasi rabie ad singulos integrosque procedere. Dambussium ne audiant, qui angatur et laceretur animi cupiditate, et noxaru metu inquies, abutaturqueeo rum facilitate: sibiipsis consilium salutare capiant, antequam copijs tursus admotis ferro et flammis Rhodum subuertant. His literis publice lectis, incolae Magistro responderunt: promissis insidiarum plenissimis se nihil moueri, a Graecis vero sibi et omnib. Latinis paratissima omma esse confideret: iuberet demum quae ad Rhodum tuendam pertinere arbitraret. omnia se diligenter studioseque curaturos, profuso etiam sane quam libenter suo, liberorum, vxorumque sanguine: quae cum faceamorem ergase Latinorum imitaturos, merita non assecuturos.

[note: Dambussio frustra pacis conditiones oblatae.] Postea quoque rursus e Graecis tranfugis legati ad Dambussium mittuntur, quo intromissi vatie eum ad dedidonem Mahometis, etiam ostentatis praemijs, accendebant. Monuerunt etiam, videret quo progrederetur, re iam proclinata: non eandem illi semper occastonem in conditionib. aequis ferendis et impetrandis futuram: cogitaret nese, Rodiosque

[note: 1480] omnes funditus euerteret, nec se prudens sciensque eo demitteret, vnde exitum videret nullum esse. His respondet Dambussius, consilijs se hostium non libenter vti, rebus suis integris, afflictis vero constanter se vitam, quam Deo optimo maximo deberet, redditurum. idque potius quam ad vllas deditionis etiam honoratissimas et vtilissimas leges deueniat. Cum legati, praestito aliquo obse quio Mahometi, non ad deditionem sed ad societatem se eum hortari dicerent, tum Antonius principis frater, inquit, Tu quidem (frater) verbo ad societatem, re quidem ad certam praedam peteris, ita vitatis insidijs legati digrediuntur. Vbi Paleologus nullis conditionibus bellum componi posse videt, noua rursus capescit consilia, Parari itaque iubet omnia tormenta, et tricesimo die post vanam oppugnationem Nicoleae turris, die et nocte ita pergit moenia sternere, leuioraque alia tormenta in vrbem altius emittere, vt quatuor diebus integris atratum caelum, et fulgura emittentem condensatum aerem stridore et sumo sulphureo, omnes dicerent: et erant aliquot turres altissimae, iamque parte ima muri ita prostrati, vt ad irruptionem hosti locus [note: Turcarum vrbem oppugnantium ingens strages.] datus videretur.

Turcae ergo quinto calend. Augusti vrbem inuadunt, multitudine que praegrauante muro potiuntur, atque ibi sua vexilla figunt. Idem fadunt circa turrim Italicam, sed a laeua et sinistra accurrentibus Italis et Cantabris, quibus et subsidio veniunt Antonius cum nobilitate Germanorum et Auernorum, hostes pelluntur, et mutilatis corporibus, alij cadunt, alij praecipitantur. qua in re Caroli Montlij equitis nobili tata est virtus. Erant quatuor sealae, quibus ascensus et descensus patebat in uicu ludaeorum, quo loco fuit eai iruptio. At cum adnimaduerrisset Dam bussius vna Turcas in vrbem descendere, comminuta ea, qui temere irruperant discerpti sunt, altera scala cumiam instarent hostes, ipse Magister conscendens, impetu facto saepe hostem ferire, strenui et acris militis officia exequi, temere: inuectos disturbare: alios quoque Rhodios equites inducit, qui hostes perturbatos loco depellunt. multi cum cecidissent, hostes tandem in sua castra reuertuntur. Eo praelio Dambussius quinque plagas accepit, harum vnam circa mamillam dextram laetalem medici dixerunt. De tamen ope mersit ille ex incommoda valetudine. Caesa tum Turcarum tria millia, quingenti etiam in vico ludaeorum concisi. Eo die hostes fuerunt territi et oppugnatione destiterunt, inspecta in aere cruce insigni, et persona fulgente, quae manuscutum et hastam gestabat, astitisse huic synthesi hominem indutum Ioannem scilicet Zachariae filium stipatum insigni nobilitate, quasi pararet obsessis ferre opem. Ferunt etiam fulgore insolito caelitus ad confirmandos nostros apparente, plerosque Turcarum in acie sine vulnere, sine sanguine, sine vlla aperta vi, miserabiliter cecidisse.

[note: Oneraria nauis a Turcis oppugnata.] At Paleologus cum suorum numerum immihutum videret, atque ad nouem millia caesa et quindecim millia sauciati essent, anxius erat animo, omitteret ne Rhodi oppugnationem, quae frustra hactenus fuisset, an fortunam opperiret, qua saepe prospere vsum se meminerat. Haec cum plures dies noctesque aestuans cogitasset, desperans victoriam, tandem deliberat suos inde deducere. Accelerauit consilium sama quae ante paucos dies percrebuerat, Latinorum auxilia e Gallia, Neapoli, et Roma aduentare. Ferdinandus quidem rex Neapolitanus subsidio Rhodijs mittebat naues duas refertas militibus, commeatu et machinis, duce Ioanne Poo. Hae portum inspectantibus Turcis ingressi sunt. emisere tamen hi in eas machinas bellicas, quaru impetu malus vnus disruptus est. Harum vna cum deerrasset parum, Paleologus missis viginti myoparonibus eam inuadit, effusi erant omnes in hoc spectaculum. tribus horis integris pugna potracta est, dum hostes circumuenire nauim parant, sed ea talibus erat machinis munita, vt respirandi locus nullus daretur, tametsi agitatione maris parum abfuit, ne obrueretur. At sedatis iam fluctibus et tempestate commutata, elapsa tandem tribus myoparonibus ad Rhodios se recepit. Erat in naui ea Franciscus Auersanus a Sixto pontifice literas afferens, ante decimum quintum diem, nisi inter ea solutam obsidionem Dambussius nunciet, se

[note: 1481] ingentem nauum, faselorum, hominumque multitudinem missurum, libenterque omne aerarium pontifi dum in tam sanctam expeditionem exhausturum. Cum hae it terae publiceessent recitatae, recreati sunt ornnium animigratiaque habita pontifici.

[note: Rhodus obsidione soluta.] Turcae vero succisis prius omnibus arboribus et vineis, ab actoque pecore quan tum licuit inde sese proripuerunt Posteriore ea oppugnatione sunt qui ita Turcas sibi certam vrbis direptionem adfuturam crediderint, vt octo millia palorum ad duxerint, quibus publice denunciarint, se palis podici impactis fixuros totidem Latini nominis. repertique sunt circa zonas caesorum funes, quos in Rhodios, vt non dubio euentu, adduxerant. Rhodij tribus integris mensibus obsidionem tulerunt, magna animi constantia. quanquam aliqui dicant obsidionem 21 Iunij coeptam et 17 Augusti solutam. Hocque modo non doli, non insidiae, non multitudo Turcarum, non aduersa asperaque res ingentem Rhodiorum equitum animunt subegit, quin quem virtute adepti sunt locum, simul cum animabus retinerent. quae multis bellis militantes viderant, quaeque ab adolescentia a prudentissimis viris tradita memoria et scientia comprehenderant, his aduersis rebus vsi sunt, atque ita semper instructi, vt non modo tranquilliora laete ferrent, sed omnia turbidissima etiam si essent, tamen ex conscientia factorum et consiliorum probatissimorum, quaecunque acciderent, forti et magno animo ferre paratissimi essent. Hinc etiam factum, vt per quadraginta et amplius annos postea ab obsidione Tur cica liberi fuerint.

[note: Mydruntum a Turcis occupatum.] Interea dum Rhodus obsideretur Mahometes quoque Achmat Bassam, filium Stephani Despotae Bosnae, cum magna et instructa classe aduersus Italiam ablegauit, qui etiam ex improuiso Hydruntum vrbem in Apuliae et Calabriae finibus, vbi lonij et Ausonij maris discrimen modico aquarum interuallo situm, subito incursu oppressit et occupauit. quo nuncio tota Italia ita timore territa prostrabatur, vt de salute sua dubitaret, nisi diuina prouidentia ne pestis alla latius serperet Tyrannum e medio submouisset, Postea enim Ferdinandus rex Turcas terra matique obsessos eo redegit, vt se dederent, atque vrbe restituta ex Italia cederent nec his expeditionibus Turca contentus, quin etiam ipse Sulthanum Aegypti pereret. Hoc liquidem tempore Syria a Turcis, Armenijs, et Aegyptijs varie in multis loci regebatur. nam Cassano mortuo maior natu eius filius, qui caeteris fratribus necaris Imperium arripuerat, magnam Syriae partem in potestatem redegerat, quod Mahometes aegre ferens trecenta armatorum millia, ducentas triremes ac trecen ta maiora nauigia compararat, Armenium non modo ex Syria pulsurus, verum etiam Alcairi Solmanum inuasurus. Verum cum ad Nicomediam venisset, colico dolore correptus vitam finiuit. statuerat etiam nouam classem longe maiorem contra Rhodios ablegare, ac denuo fortunam belli tentareni fato sublatus fuisset.

[note: Mahometis Turcae obitus.] Ferunt Tyranno dum nemora praecergrederetur ac syluas comparuisse inter ramos iuuenem, forma augustiore, humanam spedem excedentem, ornatum veste candida, manu ensem strinxisse, necemque Tyranno minitasse, atque dixisse: Hoc te confodiam ense. Quo viso vsque adeo expauit atque metu concidit. vt quasi furore attonitus in grauissimum morbum lapsus fuerit. Fuerunt etiam prius nonnulli Ianizari et cubicularij qui de interimendo Tyranno consilium iniêre. perpetrassentque cogitata, nisi Maudromenus Graecus vnus ex conspiratoribus rem prodijsset. Hos cum Barbarus trucidasset postea omnes suspectos habuit, neminem sibi fidum pu tauit, atque nullum quiescendi tempore in cubiculum admisit, qui duodecimum aetatis annum excessisset. Voluit is magnus Turcarum imperator dici ex magnitudine rerum gestarum. quod cum Asia potitus. auctis paterni regni viribus in Euro pam ingentes copias per Hellespontum classe traiecerat, Bizantiumque expugnauerit, Mysiam vtramque, Thraciam, Peloponnesum, Acarnanos, Aetolos, Ambradam, Epyrum, atque Illyricum in potestatem redegerit, Asiaeque minoris regna pe ni duodecim obtinuerit. Pontum demque, Bithyniam, Cappadociam, Paphlagoniam, Ciliciam, Pamphilia, Lyciam, Cariam, Lydiam, Phrygiam, atque omnem Hel

[note: 1482] lespontum. Ad solis ergo ortum et occasum plures terras mariaque, insulas et regna imperio adijciens, tandem magna ignominia ad Rhodum affectus, obijt quinto nonas Maij, anno aetatis 58, imperij 31, atque salutis nostrae 1481. Mors eius tanta laetitia occidentis principes affecit, vt vbique sacra perficerentur, ac publica festa per triduum instituerentur.

[note: Baiazethes Turcarum Imperator.] Mortuo Mahomete subito omnis obedientia more gentis cessauit, publicum aerarium sublatum, negotiatorum et Iudaeorum opes direptae fuerunt: tum etiam infirmiores a potentioribus suppressi, ac intestinis odijs, et mutuis caedibus omnia repleta Reliquit nepotes quinque qui ad occupandam ditionem paternam aspirabant, et factiones suscitabant sed maior factio inter duos fratres Baiazetum et Zyzimum exorta. Hos pater dum viueret diuersis locis disiunxit, ne post eius mor tem imperio impliciti, aut publicis negotijs intenti, alter alteri ob futurum Imperium insidias strueret. vnde eos prouinciarum praefectos constituit, vt vterque sua prouincia contentus, quietam vitam transigeret. Baiazethes Paphlagoniam ad Euxini maris littora ob tinebat, Zyzimus natu minor Lycaoniam, maior mollissimam vitam agebat: minor cirea Iconium venationi, thermis, natationibus, et comessationib. iuueniliter lasciuiebat. Cognita ergo patris morte vterque, raptim Constantinopolim ad regsamsedem properabat. Hic Orientalium et Persarum viribus in Asia confisus, ille vero Iamzaroium et commilitonum fauore. sed iam tumultuatum erat Constantinopoli inter duces et milites, parte vna ad Baiazethum, altera ad Zyzimum imperium trahente. dum etiam cruentis gladijs inter se certant, Basse vnus occiditur. Tum Achmatus Bassa Hydrunti expugnator vir militaris, vt seditiones tolleret, vnum ex liberis Baiazethis octodecim annorum in regio solio collo cauit, atque irato vulgo ostendit, dicens huius patrem Imperatorem a nobilioribus declaratum, arregio diademate dignum. autorque fuit vt dum pater abesset, eius filius summae rei praeficeretur. Byzantij anxij victoris gladium timebant, altera vero factio attonita iram dissimutabat. Paulo post Baiazethus Bizantium ve nit, ac seditione domestica sedata magno plausu exceptus, et Imperator falutatus fuit: mox etiam paternam gazam in potestatem redegit.

[note: Zyzimus ad Solthanum fugit.] Zyzimus interea per Bithyniam terrestri itinere incedens, viarum dispendio moratus, principatu ac spe potiundi regni frustratus fuit. A suis vero admonitus Prusiam regiam veterem Bithyniae occupat, atque Germanum in certamen prouocat. Regebat tum alter Baiazethis filius quatuordecim annorum, aui sui permissu, Cariam et Lydiam. Is patruum audiens valido exercitu aduenientem, pernicibus equis fugam arripuit, atque ad Rhodios festinauit. Haesitabundus in littore forte onerariam inuenit, qua ascensa primo Callipolim, postea Byzantium peruenit. Baiazethus haec percipiens Achmatum Bassem cum instructo exercitu per Propomidem mittens, fraternis copijs obiecit. Cum autem Asiatici omnes Europeos milites tanquam audadores et robustiores timerent, Zyzimus suis viribus diffilus Prusiam reliquit, atque cum paucis in Syriam transijt: tum etiam sacrorum causa Hierosolymis templum Salomonis reuisit: deinde per Arabiae deserta ad Solthanum Aepypti regem Memphim se contulit, quae hodie Cairum dicitur, ab eo non modo comiter fuit acceptus, sed in aduersitatibus egregie consolatus. Dum etiam Solthanus legatis ad Baiazethum missis fratrum discordias componere annititur, Zyzimus Mecham ad Mahometi Pseudoprohetae sepulchrum venit, religiosusque et supplex Mahometem veneratur. Reuersus ad Solthanum, cum Baiazethes fratrem contemneret ac nullaspes pacis esset, Zyzimus apertum bellum meditatus est.

[note: Turcarum intestino bello.] Postea ab Aegyptiorum rege magnis muneribus donatus, peragrata Syria Istmum minoris Asiae (quae nunc Turcica dicit) penetrat, et Ciliciae regem Caramannum accedit, a quo per literas et nuncios prius ad commune bellum accersitus fucrat. Hinc a Mahomete Cilicia et Mesopotamia paternae regiones ablatae fuerant. Is Zyzimum aduersus fratrem sollicitans auxilia pollicetur, et impetatorem salutat, ita vt huius ope speraret sese amissa recuperare posse, lunctis igitur copijs iuxta

[note: 1485] Laraudum ac Iconium castra metantur, vt Baiazetho bellum inferant. Baiazethus in tanto discrimine etiamnum anxius, fratris apertum bellum et ducum occultas defectiones metuebat, praefertim cum Achmatus Bassa clam aliquas simultates cum imperatore aleret. Subsecutus igitur Achmatum, qui cum iusto exercitu iam contra Zyzimum processerat, magna auri profusione inconstantes Asiaticorum animos sibi conciliauit, et praefectos cum militibus in officio retinuit. Habebat in suo exercitu Baiazethus ad ducenta armatorum millia. Id cum Zyzimus et Ciliciae rex a profugis intellexisset, cum se viribus impares cognoscerent, Tauri montis iuga (quorum obiectu Cilicia Syriam a se excludit) ne obsiderentur penetrarunt, vt natura loci ab insidijs tutiores essent. Nam literis ac nuncijs vltro citroque missis et acceptis frater pacis studium Zyzimo offerebat. ducenta etiam millia au reorum et regsam suppellectilem in foedus pollicetur, si regni fines excedat. clam autem dolos praetendit, vt viuus in potestatem suam veniret.

[note: Zyzimus Turca Rhodum fugit.] Id cum Zyzimus intellexisset retum desperatione adactus socium regem et ho spitem hortatus vt tempori cederet, seqûe admeliora seruaret. Ipse in maritima Ciliciae descendit, ibique expeditissimum nauigium mercede adeptus parari iussit, ac praesto sibi esse, vt si qua vis ex improuiso adorta esset, confestim in altum abiret. Mittit interim Rhodum, qui sacrae militiae Magistro significaret statuisse se sub pu blica fide in iniulam ad Christi anos transire, quando fraterna iniuria pressus, nullus sibi locus superesset amplius. Id non modo non negatum est, sed quia Christianae rei tanti principis transfugium vtile videri, confestim classis in Ciliclam mittitur, quae illum ex infesto littorein altum veheret. Nonduum Rhodiae naues eo vene rant, cum Zyzimus subito hostium accessu compulsus, naui (quam paratam habuit) subito conscensa. imminenti periculose sub duxit. Inde vbi paululum a littore progressus est, literas ad fratrem dedit sagittae alligatas, quaearcu violenter excussa in proximum littus est emissa. Fuerunt literae quas ille ad fratrem dedit hoc argumento scriptae, vt diceret: Se non fidei nec gentis odio, sed fratris iniuria subactum, ad Christiani nominis viros fugam intendere. hos aditurum qui omnium maxime Othomanico nomini essent infensi. Vnam spem in tantis malis secum ferre, vel vt ipse iniuriae author, vel eius filij quandoque praesentis aduersus se impietatis debitas poenas exoluerent. Fertur Baiazethes ea epistola commotus, lachrimis tem perare nequiuisse, animoque consternato tabernaculum ingressus, aliquandiu tacitus sedisse amenti similis. erat tum Zyzimus viginti octo annos natus.

[note: Zyzimi oratio ad Magistrum.] A Rhodijs Turca exceptus in insulam defertur, quem venientem militiae Magister magna officiorum frequentia excepit. Postridie quam venerat Zyzimus ita Rhodiorum principem est allocutus, vt reddita domesticae discordiae causa, dixerit: Se ideireo conatum post patris interitum ad se imperium trahere (ersi fratre minor esset natu) quia ille ex patre nondum rege procreatus esset, ipse vero non solum ex patre rege, sed iam et Graedae imperio adepto: uisse tamen sic quoque cessurum se fratri, si in portionem aliquant regni ab eo fuisset receptus. Caeterum eo consilio se Rhodum venisse, vt per ipsum Rhodiorum Magistrum, cuius fides et summa virtus in multorum ore esset, Romano pontifici et caeteris Christiani no minis ducibus insinuams, in paternum regnum illorum auxilijs restitueretur. futurum affirmans, vt si aliquando restituicontigisset, omnitempore principum Christiani nominis amicitiam coleret, persancteque seruaret, omniaque illis de se et suo im perio polliceretur. Videtut autem quod Zyzimus eo consilio Rhodum peruenerit et locum exilij delegerit, vt se in proximo sedente, quandocunque occasio oblata esset, audacius ad res nouas amicorum animi consurgerent, haberetque eo metu fratrem semper sollicitum, quo vt aliquando solueret sua sponte ad pacem inclinaret. Fuit Zyzimus statura procera, valetudine prospera, caeruleis o culis ac paulum obliquis, aquilo colore, naso adunco et circa medium pro minentiore, obeso venire, compactis alioqui membris. Erat pronus ad iram, insignisque oculorum inconstantia quum animus fluctuaret, in fremitu vox caprinae similis, sedatus illi seruo

[note: 1487] composstus et rarus, cibi appetentissimus, vorare verius quam mandere, aquam acquam infusam patrio ritu potare, caloris, algoris, et inediae impatiens. mergere se natandi studio marinis fluctibus enudare sine rubore corpus multis etiam spectantibus subtristis et cogitabundus videri, nec vllum laetiae signum dare, nisi in Rhodij Magistri congressu. patriae legis obseruantissimus, ac gentilium literarum adeo peritus, vt patris historiam conscriberet. Matrem habuit ex regia Dacorum gente, quam cum duobus filijs Memphis apud Solthanum reliquit.

[note: Induciae inter Turcas et Rhodios.] Interea Baiazethes audiens fratrem ad Rhodios consugisse, vt consugij spem auferat, Rhodiorum generositate allectus pacem cum ijs inire molitur. Missis itaque oratoribus (cum semestres induciae suasu praesidis Lyciae statutae essent) inter quos et Achmatus Bassa fuerat, tamdiu literis Magistrum ad pacem horta tus est, donec Rhodiorum legati cum Turca haudignobile foedus priusque inauditum percusserunt: ibi Baiazethus iureiurando promore Mahumetanae religionis adactus. sic fatur: Milites gladium ne stringito: clades inferre caueio: nec con tinenti nec pelago armis locum dato: classem offensam salurato: negociator cuto mercimonia exerceto: commeatus sumiro: seruum profugum si in lege versatur restituito: si extra legem est, viginti nummorum auri exoluito: arx sancti Petri perfugis patens esto: superstite Baiazetho principe pacem seruato. Hac forma pace stabilita Baiazethus per legatos Magistrum Rhodi precatur, vt Zyzimum fratrem, quo fomes bellorum penitus tollatur, sub alis suis foueat, ac protegat, pro annuoque sumptu pollicetur quadraginta quinque millia Ducatorum, quos quotannis Calendis Augusti. Rhodi exoluere bona fide promittit. Eas conditiones Dambussius suorum consilio assumpsit, vt tempori cederet, ac ne dissidij maior materia oriret. Eo etiam tempore Achmatus Bassa, qui Zyzimo fauere videbatur, et bellum pari praeferebat, atcu collum traiectus in conclaui perijt, rege sic procurante. cum enim potens esset ac auro abundaret, regi semper suspectus fuit, qui verebatur ne fratrem in regnum introduecret.

[note: Zyzimus pontifici traditus.] Sequenti tempore Zyzimus, quo rutior esset. in Gallsam ad Francorum regem missus fuit, licet veteri constitutione ludaei alienique a fide Christiana regno exclude rent. Ibi in domo ordinis loanniraru dicta Burgonouit per aliquot annos vixit. Caeterum vt Baiazethes gratiam Magistri Rhodi maioremque amicitiam assequeretur, dextram Ioannis praecursoris Domini dono mittit. Et cum anno sequenti nimirum 1484 in Maio ingentem classem pararet, numerosumque exercitum in Italiam per Hellespontum mittendum suadente Magistro Rhodi ac minitante si aliter faceret, fratrem contra se emissurum, exercitum dissoluit, iuramento adhibito. Postea multi regum et principum a Rhodijs petierunt, magnis muneribus oblatis, vt Zyzimus eis traderetur. Ex his Baiazethes, Mathias rex Vngariae, et pontifex Romanus erant praecipui. Baiazethes per legatos praetercaetera sacrum Christi sepulchrum cum Hierosolymis, et omni terra quae saneta dicitur, Christiano nomini se daturum pro fratre pollicebatur, et pariter lanceam Christi. Rex Hungariae Mathias indubitatam de Turcis victoriam pollicebatur, et Imperium Constantinopolitanum Christianis recuperaturum. Innocentius octauus per Leonellum Concordiensem praesulem aureos montes promittebato mnibus Christianis, praesertim Rhorum ordini, itaque eius facundia factum, vt Romam perduceretur anno 1488.

[note: Turca Veneno sublatus.] Cum Romam venisset, ibi per multos annos mansit, ac semper sub custodia militum Rhodiorum detentus fuit. Sub Alexandro tamen sexto, cum Carolus et Francorum rex vrbem cepisset, ei obses datus fuit, cum duce Valentino pontificis filio. mortuus est autem veneno, pontifice non ignorante, in vrbe Tarracina: cum enim Alexander in Gallos esset infenso animo, omnia prius maluit, quam res Caroli per Zyzimum fieri meliores. Carolus enim Idibus lanuarij anno 1495 ea conditione cum pontifice pacem sanxit, vt Zyzimum Baiazethi regis fratrem sibi traderet, qui in Vaticano a Rhodijs custodiebatur, vt per eum Constantinopolitanum Imperium reciperet. Egerat autem Baiazethes initio Gallici tumultus cum pontifice

[note: 1489] per literas vt fratrem veneno tolleret: tum etiam rex Barbarus magnum auri pondus, si eam sibi operam nauasset, ei fuit pollicitus. Itaque Alexander (vt fert) Zyzimum Gallorum regi veneno potionatum tradidit, vt post triduum mortuus fue rit, anno aetatis 44. Hacque ratione Turcarum tyrannus metu fratris captiui ne ei per Christianos bellum faceret. penitus liberatus fuit.

[note: Mathias rex Vngariae Turcas vicit.] Initio vero cum Balazethes imperium et paternam haereditatem adiret, non modo domestici sed et extemi tumultus vndique excitari. Nam et in oris Macedoniae Ioannes Castriotus Scanderbegi filius, praelio apud Croatiam prospere commisso, Baiazethi copias suis finibus expulit. Pari etiam successu Ioannes Cernouichius subita vebellione adeo Turcam percutit, vt passus sit eum obtinere, quae post patris Mahometi obitum armis receperat, annuo tantum tributo imperato. Omnium vero prosperrime rem Christianam Mathias Hungarorum rex in Turcas gessit, vt ijs non minori esset tenori, quam olim Huniades pater. Cum enim rex declaratus esset ingentem exercitum collegit, atque hinc inde a Christianis principihus magna auxilia impetrauit: miserat ei quoque Rodolphus comes in Vuerdenberg 19 nouus loannitarum per Germaniam Magister aliquot equites sui ordinis. Hisce copijs per Vngariam descendens, Turcas qui Sinnienses agros vastabant, fudit et fugauit, castra quoque ab eis possessis redemit et recuperauit. Valida etiam manu maiorem Seruiae partem penetrauit, multa felicissime gessit, et plurima strenui militis opera atque praeclara facinora edidit: Bosnense regnum e Turcarum manihus subtraxit, ac Castrum Iaizamunitissimum vi et armis subegit: flnitima loca deditione accepit, atque captiuos plures cum insigni et nobili triumpho abduxit. Cum etiam deinde a Tureis arx laize iterum obsideretur, tam cruento praelio Mathias Barbarum repulit, vt coactus fuerit impedimenta et omnes machinas in praedam et spolia Christianis relinquere. Ideo Turaea hunc regem intet Christianos so lum Principisnomine dignabatur. Sabatiam postea arcem munitissimam ad littus fluminis Sauisitam strenue e faucibus Turcarum eripuir, et licet iterum occupare annixi essent, sunt tamen ab Hungaris denuo repulsi. Quod si potestati Mathias traditus fuisset Zyzimus, poruisset omnem Turearum familiam ex tota Europa eijcere et transmare repellere, id quod vnice exoptabat.

[note: Mamaluchorum et Turcarum conflictus.] Baiaztehes in terea bellum in Syriam contra Memphiticum Solthanum moliebatur, qui olim fratrem consilio ac donis iuuarat, atque esus matrem et duos filios hospitio susceperat, opulenta itaque classe parata a Venetis petijt, vt in Cyprum in sulam liceret classem appellere. Cum autem Venetis ea petitio suspecta esset, timentes ne Turcae consilia occasione quadam reperta subito mutarentur, publice denegata fuit. Itaque et ipsi classem pararunt, ac Franciscum Priuiolum ducem constitue runt, in omnem euentum intentissimi. cohors etiam vna Cretensium sagittariorum in Cyprum missa: postea Franciscus Naxum insulam vsque adnauigauit, vt ex proximo Turcarum consilia cognosceret, quarum profectione audita et ipse recta na uigatione Cyprum pertendit: tum etiam Rhodij vndique suos equites in insulam conuocarant, atque omnia loca diruta refecerant, ne inopinato a Barbaris opprime rentur. Haec cum Baiazethis duces percepissent, Lyciae, Pamphiliae, et Ciliciae oras praeteruecti in Syriam cum copijs peraenerunt. Solthanus vero instructo exercitu Turcis obuiam progressus cum hoste manus conserere instituit: in Ciliciae finib. ad Tauri iugo biduo est dimicatum, vbi olim Alexand. Magnus memorabili pugna Darium vicerat. In eo loco primo die erat pugna dubia et acerrima, tum etiam locorum accolae inter pugnae ardorem Aegyptijs commeatum omnem interceperunt, vt Turcis gratificarentur. Itaque inopiam veriti si bellum traheretur, sequenti die in planiciem egressi, hostem ad pugnam eliciunt. Erant Tureae numero multo plures, sed itinere fessi. centum enimmillia eo die conflixisse dicuntur: Mamaluchi veromeliores equosetarmahabebantEsthica prima luce ad noctem vsque tanta strage vtrinque decertatum, vt pauci pro numero eorum qui in acie steterant superfuerunt. nam ex Tureis vix tertia pats euaserat. Nec minor dades Aegyptijs contigit,

[note: 1491] cum ex septuaginta millib. qui in eo praelio fuerant, dimidium fit desideratum. tam obstinate pugnatum erat, vt neutra pars pro victa praelio cesserit.

[note: Saraceni ex Hispania pulsi.] Sequenti nocte Baiazethi duces per silentium in pacatum conesserunt, relictis castris commeatibus refertis ipsis Aegyptijs, Calumbeius etiam et Cherseolus Turcarum duces in fuga intercepti fucrunt. Cum etiam classis Turdea circa ostium fluminis Selphicistaret, tempestate maris scede disiecta, miserum spectaculum hostibus praebuit. Tanta quidem consternatione Baiazethes suorum cladem in teitellexit, vt ignominiosam pacem a Solthano oblatam haud aspernatus fuerit. Bellum hoc Barbarorum, in annum 1487. incidit, quo etiam Caithbeius soldanus obijt, atque Mahometus filius in regno successit. Mansitinterea pax Venetis cum Baiazetho terra marique incolumis. Cirea haec tempora Ferdinandus quoque rex Hispaniarum cum Isabella coniuge grauissimum bellum cum Mauris in regione Bethica (quae Granata nunc dicitur) gessit. Occupauerat Barbara illa gens eam terram ante trecentos annos, atque hactenus contemptis Christianorum armis retinuerat. Itaque Ferdinandus qui in reliqua Hispania late imperabat, pluriu annorum hello Maurorum opes oppugnauit et attriuit. Tandem etiam Ioanmtarum atque aliorum militarium ordines, qui plurimas possessiones in Hispania habent, in auxilium vocauit, atque gentem illam Saraceniea tora Hispania expulit. Mele Maurorum rege cum vrbe regia in potestatem redacto 7. die lanuarij annosalutis millesimoquadringentesimo nonagesimo secundo. Hacque ratione occidentalis Europae pars a Barbara et impia illa gente penitus liberata fuit.

[note: Christianorum in Croatia clades.] Paucis interiectis annis Ottomanica classis iterum Hellesponti faucibus egressa, non sine magno Venetorum et Rhodiorum terrore, praeter Graeciae oram vecta haud procul Corcyra tumultuose consedit. Baiazethus etiam rex tum ingenti exercitu terrestri in Epyrum venit Tota hinc bellica vis in Chimetinos versa fuit. Tenentij ar duum et inaccessum pene locum in Acroceraunijs, eius loci incolae ferox et indomitum genus hominum, qui cum aliquandiu Turcis tributum abnegarent, bello petiti sunt: sed ij terrificos hostium apparatus veriti, metu subacti cesserunt. Chimerinis itaque ad imperium retractis, Baiazethes pacatus retro abijt, atque cum Venetis pacem violare noluit. Postea maxima clades a Christianis in Liburnia, quae etiam Croatia dicitur, fuit accepta. atque 7 millia hominum vno praelio occisa. Conflixerant in ea pugna nouem millia Hungarorum et Croatorum, quorum regionem Turcae assiduis incursionibus vexabant, at Turcis vincentibus Christianorum acies magna ex parte caesa fuit. Vix enim duo millia media strage dilapsi per saltus et nemora in pacatum abierunt. Victor hostis, vt caesorum numerus commodius iniretur, nares iacentium exectas baltheolisque insertas secum abstulit. Caeterum Baiazethes cum Mahometae legis violator quotidie mero maderet, in omnemque Iuxum resolutus esset, nullum insigne bellum ipse, sed tantum per duces gessit, cum natura esset formidolosus. Maxime tamen regem Francorum verebatur, cum quo Zizimus frater in Gallsam redire statuerat. Cum autem is veneno sublatus esset, atque pontifex Alexander, Maximilianus Caesar, Ferdinandus Hispanus, Ludouicus Sfortia, et Venetinouum foedus inierant, Carolo Franco excluso, metu solutus, nihil amplius timuit.

[note: Motus in Syria.] Eodem tempore sub Aegyptijs tota Syra pace fruebatur. multique Christianorum in Damasco alijsque locis Pheniciae negotiabantur, quia Rhodijs militibus saepius eo deducti ac reducti fuerunt: cum autem domestica fraude Mahometes Solthanus peneregia sede deturbatus perijsset, omnia immutata deprehensa sunt. Nam Campson quidam Ducum toter Mamaluchos splendidissimus, factione fautorum suorum rex salutatus, propemodum regsam occuparat, sed tandem vrbe Chayro exclusus cum ala equitum Gazam peruenit, eamque vrbem subito occupare contendit. At praefectus vrbis latroni obuiam factus, cum armatorum praesidio, quod in vrbe habebat, pugnam conseruit et victor euasit, Campsone cum alijs 17 dueibus occiso. Totillustrium virorum caede Gazae praefectus elatus, ambitioni quam fideiplus indulgens,

[note: 1494] regem Mahometem adijt, victoriam illi gratulaturus, vt prae se ferre videbatur. sed reuera de occupando regno et interimendo Solthano consilium agitabat. Vbi vero de affectati regni se in suspicionem venisse, periculumque sibi im minere intellexi, statim in Arabiam coneessit, acmagnum eius gentis exerdtum conflauit. ab alijs etiam nationibus ingentem militum manum coegit, atque Chayrum cum Solthano obsidione cinxit. Latebant per id tempus in vrbe regia ac pertotum Aegyptum viri fortes, qui prius cum Campsono contra Sulthanum conspirauerant, inter eos erat praecipuus Lachimarus vir strenuus et ob res praeclare gestas, magni apud omnes nominis.

[note: Mamaluchorum discordia.] Hunc sub fide accersitum Sulthanus cum prae sidiarijs, qui in vrbe et arce erant, in Diadarum Gazae praefectum mittit, quem Lachimarus statim fudit ac fugauit. Praefectus igitur cum octingentis equitibus iterum se in Syriam proripuit, atque Archimarem Ptolomaidis praefectum sibi adiurixit. postea in agrum Damascenum hostiliter irrumpit, ipsamque vrbem obsedit tum etiam Damascenos ac milites qui in vrbe erant ad deditionem exhortatus fuit Occurrit ei Caierbeius Damascenus cum sex millibus Mamaluchis, quos illi Mahometes in subsidium misit: quod vbi praesensit Diadarus suis viribus diffidens soluta obsidione Syriae finib. excessit, et ad Turcas consugit. Damascenus autem hoste reiecto nec ipse in fide permansit, quin vniuersa Syria cum Hierosolymis sibi partim vi partim voluntate adiuncta, ex professo fit Mahometis hostis, in eo vero temperatior quod rex dici noluerit Cum hoc in statu res Syriae essent, Diadarus iterum Turcarum manu collectitia ac voluntaria stipatus, in Syriam reuertit. habebat is auxiliariorum manum ad quitdecim millia, quibus fretus Ptolomaidem obsidere coepit. Interim Sulthanus, Machometes et Lachimarus veneno extinguuntur: mox autem Gilepes Mahometis auunculus rex substitutus fuit.

[note: Sulthani varij in Aegypto.] Is statim inito regno Tomobechum virum in bellis exercitatissimum in Syriam misit, additis illi hominum quinque millibus, vt Ptolomaidem obsidione liberaret. Pugnatum est multis velitationibus acriter. tandem vero bellum extinetum et Syria pacata fuit, cum Tripolitana prouincia Diadaro permitteretur: qua accepta haud diu superstes fuit, sed mox quoque veneno perijt. Nec Gilepes vitra biennium Solthanus fuit, sed mortuus Iambellametem successore nabuit, hunc Cassaron, qui adhuc Campsono viuente a Mahomete defecerat, statim bello persequitur, ac totam Syriam subegit: vnde ad Cassaronis opes comprimendas Tomumbechus a Soldano mittitur, qui duodecim ducibus sibi consociatis non prius in Syriam venit, quam cum hoste occulte foedere inito, redactisque aliquot ducibus in potestatem, qui ad Damascum Soldianarum partium fuerant. Cum illi omnes in Damasco conuenissent, Tomumbechus rex constituitur. Inde copijs congregatis Memphim ipsam inuadunt, atque vrbem cum arce capiunt, ipsum Iambellaium Sulthanum in vincula conijciunt. Cum aut regni nulla sit fide societas, Tomumbeius arcem intercepit, ae Cassaronem cum Iambellato et duobus millibus fortissimorum Mamaluchorum enecauit. hanc noui regis saeuitiam duces detestati in ipsum conspirant, ac vim illi intentant. Subita ea defectione Tomumbechus consternatus, relicta arce fugam meditatur. attamen in vrbe agnitus interficitur. Eius postea loco Ciaurus Soldanus efficitur, sub cuius auspicijs Syria aliquandiu quieuit. Cum autem Rliodij milites plurima quoque cum Mamaluchis diuersis locis et remporibus peregerint. de ipsorum origine, progressu, et ordine pauca subijciam.

[note: Mamaluchorum origo.] Mamaluchi lingua Syriaca (quae et Aegyptiaca, Affricana, et Maurica dicit) omniu vulgarium latissima significant ministros aut stipendiarios, erat aut species quaedam religiosorum qui caelibes vixerunt, vt etiam. ordines militares apud Christianos. In vestimentis ferebant amictorium ex lino candido et pellucido, omnes hi erant Christiani abnegati, autfilij Christianorum, vt et Ianirari apud Turcas: nullo autem modo adduci poterant vt in suum sodalitium Turcas, Mauros, aut ludaeos reciperent, sed fere erant ex Hiberis, Circassis, Colehis, Georgianis, Albanis, Iacobitis, Nestoxianis et alijs Christianis ad Phasim fluuium habitantibus. Hos Tartari capiebant

[note: 1497] et turmatim adducebant ac Emyris aut Admiralijs vendebant. Illi emptos educabant ac Mameluchos efficiebant. Erant omnes viri strenui, in armis exercitati, prae lertim in re equestri, legis Mahometanae cultores. Sicut etiam magnus Turcarum princeps a latere suo quatuor Visir Basses habet, sic Sulthano quatuor Emir Quibir aderant, praeterea Comes stabuli quem Diadarum vocant. Semper etiam ad minimum quatuor millia Mamaluchorum in regia erant. qui ex suo numero Solthanum eligebant ac saepius quidem ex numero Emyrorum. Haec secta apud Mem phiticos coepit tempore S. Ludouici Regis Franeorum: qui ad Damiatam captus fuerat anno 1220. Qui vero Sulthanus eligebatur, pro foelici introitu cuique Mamaluchorum centum ducatos dono dabat. Primus Solthanus Melechsalem fuit, quem Mamaluchi obtruncarunt, quae caedes causa fuit vt S. Ludouicus facilius liberaretur. Sunt autem Caierbei, Campsoi, Diadari, Tonumbechi, et Bellerbei apud Mamaluchos dignitatis vocabula, a praefecturis locorum aut a dignitatibus militaribus viris frenuis indita.

[note: Turcae Italiam populantur.] Cum huiusmodi motus in Syria essent, Baiazethus per suos duces excursioes in Carnorum regionem fecit, an. 1498. octo enim millia Turcarum aperti hostes in Italia ingressi per Foroiuliensem agrum, cum metu et trepidatioe agrestium, Liquentiam vsque praedabundi processerut: villae passim direptae ac incensae, multi mortales capti inque captiuos saeuitum fuit. transmisso etiam Tiliauento flumena castrametati sunt. Veriti autem ne ab hoste includerentur. aut grauem praedam pertaesi ingentem captiuorum numerum vtriusque sexus vno in loco faede trucidarunt, magnaque vim hominum abduxerunt. Croatia quoque igne ferroque consumpta, et crebris incursionib. pene exhausta est. Sed et regnum Poloniae a Turas vastatum, ac 60. millia hominum inaudita crudelitate abducti fuerunt. Cum autem et Tartari idem regnum inuasissent, Poloni respirantes sese coniunxerunt, et 24. Nouembris ad sexaginta millia Barbarorum trucidarunt. Maritima de hinc classe circa Peloponesum Turca cum Venetis mira fortunae varietate dimicauit, nunc ferritus manum conserere sugiens, nunc in portu dum aquatum vadit, interclusus. In eo bello Rhodij milites Venetis egregiam operam praestiterunt. Sed cum naualis pugna exoritur, naues ferreis manicis consertae, insolubiliterque inter se cohaerentes, incendio correpti fuerunt. Eo casu plurimi Turcarum territi, ex sua naue in subiectum mare praecipitati desiluerunt, suntque suorum occursu conseruati. Quod si Veneti acrius institissent, de hostibus proculdubio hostiliter triumphassent. sed e manibus fortuna amissa dum Tur

[note: 1499.] cam, qui Peloponnesi dextrum littus legebat, subsequuntur, circa Naupacti fauces iterum elabi hostem sine pugna faede permittunt. Deinde Naupactum vrbem vetustissimam (quam hodie Lepanthum vocant) Venetis ademit, ac regno suo adiecit.

[note: Methone vrbs a Turcis occupata] Sequenti vere Baiazethes terra marique bellum in Peloponeso reparauit, multo validiore quam antea classe, atque maiore terrestri exercitu. nam 140. millia armatorum produxerat. Hisce copijs fretus Methonem terra et aquis terribili oppugnatione est adortus, aeneis machinis muri disiecti, et tecta vrbis concussa, saxorum molibus superne petiti, defensa tamen vrbs per plures dies fuit Methonensium fide ac virtute, Venetoque praesidio, bisque interim qui in vrbe erant oppugnati tanta hostium rabie, vt cateruae militum muros subeuntium a tergo impulsae ac in praeceps actae, fossas vrbis sua corporum strage repleuerint: mansit vtroque certamineres Christianis incolumis, repulsusque hostis a moenibus propugnatorum virtute, ignominia et clade affectus. Interea superuenerunt tres Venetae triremes commeatu et viris onustae, quae ex zazintho mittebantur. nam Veneta classis quae illic stabat multo erat inferior, quam vt tuto cum hoste congredi posset. Hi ergo per medias hostium stationes plenis velis ad vrbem contendunt, nec portum subire potuerunt. qui multis molibus ab oppidanis fuerat obstructus, ne eo hostis potiretur. Vi igitur sua sub muralibus vadis impacti inse totam ciuitatem illico vertunt, ne vadis haerentes ab hostibus interciperentur: metu igitur laetitiaque variantibus, vt commeatum simul et praesidium acciperent non solum ex caeteris vrbis locis, sed ex murorum quoque stationibus ad mare concurritur. Eam hostis occasionem nactus, facto impetu prius muros transcendit, quam ad subitum clamorem occurri potuerit. pugnatum est nonnihil in vrbe: postremo omnibus amissis caedes foedissima Graecotum militûmque est aedita, vrbs direpta, ac magna ex parte a Barbaris accensa fuit.

[note: Caephalenia Venetis cessit.] Methone capta Baiazethes et Iunco deditione potitur, mox et Corone. Vbi de terrifico hostium apparatu literis et nuncijs Venetijs fuit auditum. Benedictus Pisaurias confestim cum noua dasse contra Turcas missus. Huic etiam Rhodiorum auxilia addita. Eo tempore victor barbarus terra marique Nauplijs imminebat. Caeterum auditonoui ducis ad Zazinthum appulsu, et quod studio classem contrahebat trierarchis ex circumiectis stationibus nauarchisque ad signa reuocatis, proposito mutato domum proficiscitur. Pisaurius classem abeuntem e vestigio secutus in Hellespontum vsque extremum agmen carpendo, morataram que aliquam aut ordine aberrantium intercipiendo persecutus est: ademitque interim Barbaro hosti biremes et alia nauigia viginti et amplius, mox retro reuersus, com plures ex hoste insulas locaque maritima populatus est, ac insulam Aeginam recepit. inde Zazinthum praeda onustus repetit, vbi Consalem cum Hispanorum classe a socio rege missum inuenit, an. 1500. inde Pisauri duarum classium opib. fretus, Cephaleniam superiore anno frustra ab alijs oppugnatam multa vi iterum est adortus. laborato vtrin que non mediocriter, magnumque cum hoste certamen plures dies tenuit Ad postre mum disiectis moenibus oppidoque vi capto, Venetus vniuersa insula potitus est.

[note: Lesbus insula frustra oppugnata.] Paulo post regia quoque Gallorum classis ex Neapoli (quo admota fuerat) profecta oramque Italiae circumacta cum Rhodijs socijs per lonium in Melum Insulam processit. Pisaurique sociam classem breui assecutus, consilium cum dueibus capit, Lesbum insulam inuadendi: huc etiam prospera nauigatione delati Mytilenem vetustissimam insulae vrbem subita oppugnatione adoriuntur. est quae breui pars murorum imabobardis discussa. Sed dum muri disturbant, Pisaurius Tenedum insulam adnauigauit cum alique trixemib. maius quoddam negocium secutus: breui enim Turcarum classis Hellesponto exitura ferebat, vt suis. laborantib. suppetias ferret. hosrumores Galliduces de industria dissipandos curarant, vt per Veneti absentiam oppidum oppugnarent, traherentque ad se omne decus captae vrbis, cum praeda, si capi contigisset. Pisaurio igit absente signundat Gallis ad hostem inuadendum, etsi Paul. Valatesrus Venetque plurimum rogaret amicae classis praefectum, vt hanc oppugnationem ad Pisaurij reditu differet. Audire haec

[note: 1500] sed nihilominus vrbem inuadit, atrociter Mytileneos adortus muros intrepide subiji. fuit vtrinque magnum et cruentum certamen, ac post vulnera caedemquemultorum vrbs valide ab hoste defensa est. tum Gallus spe sua frustratus soluta obsidio ne omnem bellicum apparatum imperat ad naues deferri, in altum abiturus. Superuenit nouo consilio Pisaurius, multumque hortando suadendoque aegre tenuit, vt in obsidendo hoste perseueraret: ex captiuis interim cognitum est, esse in vrbe centum tantum et viginti praesidiarios milites, oppidanos 300. Christiani nominis: sunt inde per ali quot dies muri multo vatidius diuecti: et iam de vrbe iterum oppugnanda inter duces agitabant, quum repente affert vnam hostium cohortem aduentare Myteleneis auxilio missam. Hos insidijs acceptos classiarij partim ferro trucidant, partim medijs fluctib. obruunt: qui caedi superfuerunt in deuia et deserta loca insulae dispalati abicrunt.

[note: Rhodiorum classis auxilio Venetis fuit.] Recens inde oppugnatio est Mytileneos adorta, Gallis pugnam spectantib. Veneti munitioes hostium ferociter subeunt, estque tanto ardore in hos itum, vt bis miles murum ascenderit. Ceciderunt ea pugna plerique viri fortes, plures vulnerati: defensum et tum quoqueoppidum, sed dum id certamen adhuc haereret, adfuit Liburnica Rhodiorum vna, quae significabat magistrum Rhodiae militiae breui cum classe adfuturum. Placuit ducib. vtriusque classis in eius aduentum obsidionem trahere: verum postridie Gallus murato consilio in altum repente vela fecit, Chiumque decreto petijt, inde digressus in foe dam incidit tempestatem. praetoria nauis cum duabus alijs saeuitia maris fructibus absorpta est. Perierunt eo naufragio 800 viri fortes, ipse classis praefectus cum 40 alijs, praeter spem periculo seruatus est. Venetus sociae classis auxilio destitutus, quia nec Rhodia ad die constitutu adfuit, doluta obdidione ex Lesbo in Chiu, ex Chio in Parum insulam transmisit, vbi classem Rhodia offendit: hic Pisaurius apud sacrae militiae magistru multu de Galloru inconstantia qnstus est, per quos stetissebat, quo minus Mytilene caperetur, nec inde amplique commoratus: iam enim bruma appetebat, ex Paro in Melum insulam cursum contendit, ibi Rhichium hostium archipyratam inuenit, quem vi tempestatis in Melicum littus deiectum, insulani subito incursu oppresserant. Pisaurius quia truculentus praedo plusquam hostiliter in Christianos saeuiret palo defixum lento igni, vt supplicium longius traheretur, torreri iussit: ex Melo inde profectus Corcyram in hyberna concessit.

[note: Veneti et Turcae pacem sanciunt.] Percrep uit interim fama nouumm Persia Prophetam (quem Sophi dixerunt) extitisse, qui non sermone miraculisve, sed armis omnia impleret. Perculit motus ille tolum Oriente, et iam occidens quoque longinqui belli fama personabat, Italiaque cogitare coeperatde nouo eius fauore conciliando, praesertim cum is hostiliter Turcarum finib. immineret. Tum etiam Nerithus insula a Venetis occupata et accepta: oppido etiam capto fugatisque Turcisac plurimis interfectis et vulneratis, ingens pecunia acquisita fuit. Fregit Sophi fama, deinde haec insulae expugnatio haud patum Turcarum ferociam: itaque Baiazethes ad pacis conditiones animum flexit, atque cum Venetis omnes contemiones finire statuit, praesertim cum etiam populi Mediterranei ob maris commercia diu propter continuum bellum intermissa, ad extremam omnium rerum inopiam redacti pacem longioris belli taedio efflagitabant. Haec autem ea forma fuit composita: vt Venetus Nerithum relinqueret: Baiazethes res Venetis negotiatorib. ab initio belli ademptas restitueret: vt Pontica nauigatio his vt antea pateret. essetque Veneti nominis magistratus Bizantij qui antea fuit, suis hominib ius dicturus: et vt res Vene ditionis certis finib. a Turcarum rebus discernerent. Andreas Grittus Baiazethi perquam notus et familiaris ad sanciendam pacem a Venetis est Constantinopolim missus, paxque confecta ac subsecuta est. Similiter quoque Turca ob Persarum irruptionem pacem cum Vngaris firmauit, quib. hactenus multae victoriae contigerant.

[note: Ismael Sophus Persiam occupat.] Prima enim huius noui seculi anno apud Persas Ismael enituit, qui Sophi et Propheta appellari voluit. Ferunt quidam ex bubulco illum prognatum, alij ex Cassani longi sotore genitum. Is primum religione Persarum animos sibi deuinxerat. nam tubro galero capite opertus, amictu rubeo incedebat: faciemque semper tectam habebatis more Mosis populum audiebat, ac interrogantib, responsa dabat: iustitia et

[note: 1502] pietate multos alliciebat, adeo vt a plebe in modum terrestris alieuius Dei veneraretur. Iubebat is reuereri Deum immortalem qui mundum creasset, cuius opera visibilia essent sol, luna, stellae, omnisque caeli et terrae ornatus. deuouebat Mahometum, et seruum empritium vocabat, libros Alcotani vbique incendebat et destruebat, dicens, sese verum interpretem eorundem existere. Necignobile tantum vulgus sed plerique natalib. et diutijs clari, semel capti nouitate religionis, eum in summam virtutis et dignitatis existimationem euexerant. His auspicijs haud dubie in magnam spem rerum gerendarum erectus, auunculo lacuppo veneficae vxoris fraude sublato, paternos agros et modicum illud imperium, quod dotale matris fuerat, repetete cogitauit, armarisque suae sectae promptiorib. ingressus Armeniam breui paternam ditionem occupauit. Mox eo successu firmior factus adauctis copijs ad vrbem Simmachiam quae in finib. Mediae est, duxit, atque eam vi captam hostiliter diripuit. Inde non iam vrbes se Persarum imperium animo voluens ad Taurisium, nobilissimam maioris Armeniae vrbem contendit, quae Persarum regia erat, anno 1499. Ibi portae vrbis Ismaeli statim apertae, expulso Aluante Iacuppi filio: eundem quoque persecutus praelio superauit, et eastris exuit. Pari quoque fortuna vrbem Scyras in potestatem redegit. Mox etiam Sussam et Sulthaniam in fidem recepit, atque suam religionem vi aut be neuolentia omnibus inculcauit, inde Tygri superato in Mesopotamiam transit, ac omnem prouin ciam per deditionem accepit, Morathcamo rege excluso.

[note: Techellis Persa Turciam vastat.] Eodem, quoque tempore Techellis (qui a rubro pileo Cuselbas dicebatur) sese nouum prophetam iactitabat, atque Hisma elis Sophi religionem omnib. commendabat. quod si etiam aliqui in Mahometao errore perseuerebant eos bello prosequebat. hac ratione et Lycaoniae et Cappadociae vrbes infestabat, atque Turcarum arma prouocabat, magna commoditate Venetorum, Vngarorum, et Rhodiorum, quib. Baiaze thes nequaquam pacem daturus videbat, nisi Asiatico tumultu reuocatus fuisset. Erat is natione Persa regia familia prognatus, quem vitae integritas, et noua de religione doctrina illustriorem reddebant: is Ismaelis auxilio ingentem exercitum ex suae disciplinae hominib. conflauit, et Turcarum fines inuasit. Edictum eius nomine pluribus locis propositum erat, quo diuina humanaque praemia his omnib. ostedebant, qui continuo in partes transirent, et vulgatam antea Persarum religionem sequerent. Quodsi qui pertinacius in errore persisterent, eos quum gladium semel eduxerit, facêsque succenderit, nullum postea veniae aut saluti locum inuenturos. Techellis primo ad Iconium celeberrimam Lycaoniae vrbem peruenit, ac totam regionem populatus est. Quib. de rebus Orchanes et Machometes Baiazethis nepotes moti coactis copijs in aciem descenderunt: sed illi a hoste fusi fugatique sunt. Techellis inde per Galatiam insesto exercitu in Bithyniam contendit, atque non longe a Sangario flumine Belierbechum Asiaeque praefectum cum instructis copijs obuium habuit. Erant in Turcarum exercitu incondita peditum multitudo ex Paphlagonia, Galatia, Bithynia, et Ponto ignari militiae, et magna ex parte inermes, vt fere sunt qui impera ti vrbib. et oppidis inuiti militant, atque vno nomine Asappi a Turcis nuncupantur. Virtuti autem veteranorum equitum summopere confidebant, quorum opera si aduersi quicquam accideret se cessurum praelio, et signa seruaturum arbitrabatur.

[note: Turcae a Persis praelio victi.] Ex aduerso Techellis, cui robur totum in pedite erat, nihil spel in fuga habere, sed in suorum virtute victoriam collocare. Admonebat etiam milites, forti animo essent: quod si enim res successura sit, mox et Venetos, et Rhodios aliosque Christiani nominis principes contra communes hostes Turcas arma sumpturos, vt rota Europa pellerentur, idque ei promiserunt, atque clam armis et pecunia praesenti tempore subsidia transmiserint. Haec quum diceret, tota acie horrendus clamor, sublatus est, statimque concursum. Bellerbechus peditatum in medio, equites in cor nibus collocauit, quibus hostilem aciem circumueniret. Techellis autem vno corpore atque vno impetu quadratam suorum aciem induxit, et equites (quos Ismael pau cis ante dieb. miserat) in subsidio reliquit. Non tulere Asappi impetum neque aspectum Techellini exercitus, nanque in fronte quique optime armati constiterant, et pileata

[note: 1504] acies vno colore rubro conspicua, quod tota cruore conspersa videbatur, tyronibus et imperitis hominibus formidinem intenderat. Ita quum vix horae dimidium Asappi praelium sustinere potuissent, tota media acies caesa fugataque est. Equites Turcae qui in latera hostium vtrinque magno impetu incurrerant, tametsi multos sagittis lanceisque confixerant, atque ordines aliquantum turbarant, quod pedites loco excedere et procurrere cogebantur, nihilominus quum deuictis Asappis Techellini in cohortes atque manipulos sese diduxissent, et cominus praelongis hastis equos petere coepissent, et ipsi continuo in fugam conuersi sunt. Persae equites, qui spectatores pugnae fuerant, e subsidijs in fugientes turbatosque inuecti, multos protriuerunt, longiusque progressi Bellerbechum sistentem fugam circumuenerunt, cepissentque ni a fortissimis stipatoribus periculo exemptus fuisset. Equites paucis amissis sibi fuga consuluerunt. Asappi supra septem millia interfecti, praeterea omnia [note: Cutheia vrbs expugnata.] peditum signa, et vis ingens commeatus intercepta.

Techellis quiete vnius diei militibus data, ad vrbem Cutheiam (quae ad Hormi nium est) exercitum duxit. Ea vrbs totius minoris Asiae vmbilicum tenet, Anatoliaeque Magistri equitum sedes est, sicuti in Europa (quae Romania dicit) apud Sophiam Maesiae vrbem alterum Bellerbechum considere videmus. Fama enim erat magnas opes propter munitionis opinionem, eo a finitimis vrbibus in ipso terrore belli fuisse comportatas et cognouerat Bellerbechum se ex fuga in eam vrbem cum nobilissimis equitum contulisse. Igitur Techellis dignam eam vrbem ratus quae aliquo periculo petetetur, tormenta minora quae bello ceperat et sagittarios idoneis in locis collocat, vt propugnatores destinatis ictibus e muro pellerentur. Demum compotari scalas, et tota acie pronunciari iubet, omnem praedam militum fore, his vero qui primi conscenderent sese maiora praemia tributurum. Ea spe mu rum subeunt, nulla vi hostium, nulla telorum multitudine, nulla mortis metu deterretur, quin certatim scalas aut conscendant, aut per confragosa muri alij aliorum innxi humeris connitantur. Superne vero ingentia saxa, ardentes faces, et toto passim muro feruentis aquae, calcis, ac harenae vis ingens in subiecto continue voluebant. Nec in tanta certaminis iniquitate, quum multi ipso molarium pondere comminutis scalis, laceri exanimes, atque omnibus denique incommodis conflictati e muro praecipitarent, quisquam tamen in eo periculo tot ingruentibus telis pedem referebat. ignauiae enim virtutisque militum testes spectatoresque aderant Bellerbechus atque Techellis. hic ne irrito incoepto abscederet ira ac pudere accensus: ille vt dignitatem, salutem, ac omnes denique fortunas suas in eo discri mine tueret, pari animo ducis atque optimi militis officia implebat. Tandem fessis et magna parte saucijs propugnatoribus quum Techellis integros milites, qui praelium exciperent ac vul neratos reuocarent, continue submitteret, facto impetu duobus simul locis per aceruos caesorum in vrbem peruaserunt, obtruncatisque propugnatoribus, ac refracta porta omnem exercitum introduxerunt. Inde per omnes domos miserabilis Turcarum caedes aedita, expugnatumque eodem impetu praetorium, quo se cum familia Bellerbechus recepetat. Dux ipse cum vxoribus captus, et praetorium secto [note: Turcarum apparatus contra Techellem.] marmore et nobili structura insigne concrematum.

Cutheia capta et Turcarum spolijs ornato exercitu, Techellis in animum reduxinex pugnari posse Prusiam Bithyniae caput, si priusquam hostium vires coalescerent, aut ciues perterritis omnibus aliquid consilij pro tuenda patria capere possent, ipse confestim eo contenderet, et in ea fortuna studio atque ardore militum vteretur. quamob rem indicta profectionis die militib. imperauit, vt corpora curarent, scalas, arma telaque pararent, quibus opulentissimam vrbem nec moenibus tutam, nec vllo praesi dio firmatam, hostium opinione celerius aggrederent. Haec parantem nouus Turcarum exercitus, qui nuper ab Gallipoli per Hellespontum in Asiam traiecerat, a proposito oppugnandae vrbis auertit. Namque Baiazethes multum antea ad Techellis nomen, et ad Persicae religionis famam excitatus, filijs, nepotibus, ac Bellerbecho Asiae praefecto scripserat, vt pararent arma, et nouae superstitionis initia opprimerent, darentque

[note: 1506] operam ne quid detrimenti in ea prouincia caperetur. Postquam vero Thechllim ex heremita imperatorem factum, innitique eum haud obscure Persarum viribus, et ardere hello Asiam vidit, Halybassam cum Europeis copijs eo emisit. Erat Halybassa genere Macedo tametsi Eunuchus, virtute tamen fortissimis hominibus comparandus, qui sub Mahomete multis fortibus factis militarem gloriam, atque optimi ducis nomen adeptus fuerat. Is deducto flore equitum ex Epiro, Macedonia, Maesia, Illyrico, et Thracia, ac adiuncetis sibi praetorianorum Ianizero rum septem millib. ex Chersoneso in Phrygiam profectus est. in itinere Corchuto et Achomati Baiazethis filijs scripsit, omnibusque equitum praefectis, quos Sanzacos dicunt, vt quam maxima possent celeritate copias compararent, et in Galatiam progrederentur.

[note: Techellis retrocedit.] At Techellis de aduentu hostium certior factus, excedendum Ponto, ac sibi omnino multis de causis in pacatam regionem redeundum existimauit, ne coeuntibus vndique Turcarum copijs circumuenirentur, neue cogeretur iniquissima belli conditione dimicare. Namque nec tutum iri, nec pacatum quicquam, si vel paruam aliquam moram trahetet, se habiturum arbitrabatur, quum tantum terratum a tergo relinqueret, tot hostiles vrbes, tot flumina, tot infestos populos, quae omnia paulo ante primus hominum fauor victoriaeque celeritas aperuissent. Igitur re ad con silium delata, quod praefecti omnes tantulis copijs sine iusto equitatu cum eo hoste, qui et locorum notitia et genere ac numero militum longe superior erat, praelio decertare summae dementiae, aut extremae necessitatis consilium esse censebant, collecta praeciosiore praeda ab Horminio per Galatiam citatiore itinere regredi coepit. At Halybassa, cui vt statim in Asiam ventum singulis prope horis a prouin cialibus de abcessu itinereque hostium literae pernicibus tabellarijs afferebantur. cognita eorum profectione Sangarium flumen superat ac transuersis itineribus recta iter Cutheiam et Ancyram, qua transituros hostes coniectura iudicabat, pergit. Inde cum minimum tempus aut naturae desiderio, aut lassitudini militum tribueret, quintis castris ad Caraassar in plana Galatiae peruenit, et nouissimos agminis hostium fessos vulneribus debilitatos interfecit. Ibi Techellis vt hostes atroci spectaculo aedito aut demoraretur, aut a persequendo deterreret, Bellerbechum quem vinctum trahebat, media in via sequentibus spectandum palo infixit. Nec Halybassa horrendo clarissimi viri interitu permotus, quicquam tamen de celeritate sibi remittendum existimauit, quin milites consolatus vt aequo animo itineris mo lestiam ferrent, ac paululum annitterentur, vt supplicium sumerent de immanissimis latronibus, qui euastata prouincia, nec impuberibus quidem, aut deorum tem plis pepercissent, sequente die in Ancyreorum agrum descendit. eo ipso die Acho mates quoque cum decem millibus virorum vt vires iungeret, superuenit.

[note: Persarum et Turcarum confluctus.] Quamobrem Halybassa, qui nec continuo quidem cursu magnis itineribus antecedentem toto exercitu consequi poterat, iniquo animo ferens saeuissimum hostem e manibus elabi, insistere ijsdem fugientium vestigijs cum expedito equitatu constituit. Itaque relictis pedestribus copijs, et Achomati commissa exercitus cura, cum octo millibus equitum abeuntes citatissimo cursu persecutus, extremum eorum agmen ad Olygam montem qui ab Amyra parum distat Iacessere, et inito acri praelio perturbare coepit. Techellis qui in aedito idoneum locum castris paulo ante ceperat, tametsi lassitudine et aestu torrentis solis exanimatos esse milites intelligebat, nihilominus cum aequissimo in loco cum solis equitibus sibi rem futuram sciret, conuerso agmine ac constitutis pro natura loci et temporis exiguitate suorum ordinibus, Turcarum imperum egregie excepit. Inuectos equites praelongis hastis sagittisque summouit, apparebatque hastatum peditem phalange facta, insultante equitatu, nec cessurum loco, nec indignum quicquam superiore victoria commissurum, nisi Halybassa mille amplius sclopetarios equites induxisset, qui per vices alij alijs turmatim miro ordine succedentes plumbeas glandes in confertissimos hostes spargerent. Qua procella cum magnus eorum numerus sterneretur.

[note: 1507.] necesse fuit phalangem solui. Inde hastati equites, qua dissipatis caesisque militibus densa et stabilis ea acies laxabatur, vehementiore illati impetu cedendo sternendoque totam prope primam aciem deleuerunt. Techellis in media suorum strage vbique conspicuus, quod vnum in tantis malis remedium relinquebatur, ex promptissimis et optime armatis nouam aciem facit, eamque a nouissimo agmine in frontem ductam, equitatui opponit, et iubet pronunciari vt milites pleno gradu pugnando in colles sese recipiant, eo consilio, vt milites timore adducti, non metu ipso sed iussu Imperatoris id facere viderentur. Ita existimare naturae loci diffisos hostes vrgendi [note: Turcarum strages.] insequendique finem esse facturos.

Halybassa primo praelij successu ferox, haud dubie iam inclinata victoria equites cohortatus, ne spacium euadendi in montem fugientibus relinquerent, premendo, vrgendo que instarent, ac breuissimi laboris operam, qua bellum vel vno eo praelio finiretur sibi ac Baiazethi imperatori praestarent. Haec proclamans cum globo equitum per mediam hostium aciem perequitauit, vt caeteros accenderet, ac sibi non deesse virilem animum insigni virtutis facinore aedito testaretur. quod quum speciosius quam pro disciplina iterum eodem ardore fieri posse confideret, interclusus et in medio circumuentus interficitur. Caeso Halybassa puncto temporis praelij fortuna commutata est. Nam Turcae qui dudum pulsis stratisque hostibus acerrime praeliabantur, ducis morte perterriti remittere pugnandi ardorem, sensim cedere, ac demum conuersis equis pugnae loco excedere coeperunt. Ex aduerso Techellini qui plus spei in loci munitione ac montibus quam in armis atque virtute posuerant, auctis noua spe animis, et in segni iam pugna collectis viribus procurrere, truci vlulatu victoriam conclamare, et hostem in fugam vertere. Ita fortissimi equites pugnae atque itineris labore confecti, quum fessis et fluentibus sudore equis persistere non possent, insignem certamque victoriam, quam dux ipse virtute partam morte postea temeritateque corruperat, reliquerunt. Techellis tum etsi nec refici equos nec in patentibus campis tuto consistere hostem posse, si vestigijs insisteret, sperabat, orbatus tamen suorum promptissimis, atque vniuerso exercitu inedia, vigilijs et vulneribus affecto, in Olyga monte conquiescere statuit. Inde paucos post dies trans Halym flumen ductis copijs ad Tasciam et in Rubra demum saxa se recepit, non procul ab vrbe Celenis quam Marsya amnis mediam interluit, hodieque Maras Aladoli principis regia vocatur. Turcae vero vlti magis iniurias, quam plenam adepti victoriam ad Achomatem, vbi signa et praetoriani milites Ianizari erant, redierunt.

[note: Copiae Turcarum auctae] Nec multo post Iunusbassa summae virtutis Epyrota qui magnum in militia vsum habere dicebatur a Baiazethe delectus, cum imperio ad exercitum venit. Is statim, quum sibi copias omnes Achomates tradidisset, in Cappadociam profectus, dextrorsum ad Antitaurum iter flectens paucis diebus ad Tasciam peruenit, vrendoque ac vastando passim vniuersum agrum, sub montis radicibus castra posuit. Habebat Iunusbassa supra quadraginta millia equitum et peditum. praeterea magnum numerum currulium tormentorum, ingentemque vim omnis generis commeatus. Quo apparatu territus Techellis, quod nulla auxilia ab Hismaele aut Christianis mittebantur, quod nullam tormentorum copiam habebat, quod clade ad Olygam accepta saucios consternatosque metu milites, tantae multitudini hostium obijcere miserrimum putabat, montibus ac syluis se tenere constituit, sperans, si munito in loco cunctaretur aut ventura interim Persarum auxilia aut temeritate hostium non omnino iniquam pugnandi occasionem aliquando hinc sibi defuturum. Interea singulis diebus haud saris digna memoratu praelia varijs in locis conserebantur. Nanque Turcae explorando quaeritandoque faciles aditus circumuecti montes, saepius accliuis collibus ad hostes perueniebant. Techellini contra syluis euolabant, et e praeruptis locis, quae ipsi in castellorum speciem communiuerant, acerrime

[note: 1508] depugnabant. Tandem quum diu quotidiana consuetudine veluti per lusum leuibus praelijs vtrinque vires tentarentur, animaduertere nonnulli milites itinera duo, non omnino difficilia, per quae haud angustis callibus exercitus sub signis duci posset. Iunisbassaloci naturam contemplatus eodem tempore hinc Asappos, illinc lanizaros cohortatus erigere aciem in colles non dubitauit, qui perardua leni gradu praetentis scutis aduersus hostium missilia subeuntes magno animo ingentem telorum multitudinem sustinuerunt.

[note: Techellis fuga in Armeniam.] Hostes autem occupatis aeditioribus locis veluti e propugnaculis tela omnis generis proijciebant, et maiores lapides prouoluebant. Sed directis in eum locum minoribus tormentis ab ea munitione deturbati celerrime locum reliquerunt, quum signa scutatosque valida sclopetariorum manus sequeretur, et veluti grandine effusa tota acies obrueretur: moxque Techello receptui canente in interiores nec munitiores syluas se condiderunt. Sequenti nocte Techellis non ignarus quantum sibi authoritatis ac virium ex aduerso certamine decessisset, extinctis ignibus cum magno silentio saleti excessit, et per aduersos montes in minorem Ar meniam descendit. Nec prius illorum fugam Turcae senserunt quam albescente iam caelo, explorarores qui saltum ingressi, impedimenta et paucos semianimos inuenerant, renunciauere euasisse hostes, eosque praecipiti fuga petere minorem Armeniam. Quod quum Iuniusbassa ex captiuis etiam cognouisset impotenti ira gemens frendensque, quod non statim ab victoria saltum omnem indagine clausisset, equitatum qui abeuntes sectaretur plurimis itineribus emisit. nequicquam tamen persequuti hostes, quod Techillis notis tramitibus recta in Armeniam properabat, paucis in itinere captis ad ducem redierunt. Pulso Techelle Iunisbassa per omnes minoris Asiae vrbes intensissima exquisitione habita quos Persicae religionis cultores inuenit, omnibus tormentis excruciatos interfecit. his vero qui bello minime interfuissent, neque arma tractassent, inussit frontem, vt stigmate defectionis titulum praeferrent, quos protinus cum affinibus atque propinquis eorum, qui secuti Techillim fuerant, in Europam traduxit, sparsitque per Macedoniam, Epyram et Peloponnesi oram, ne si Techillis, qui ad Hysmaelem in finibus Scytharum bellum gerentem confugerat, copias comparare alias et bellum renouare vellet, coirent rursus, et nouas res noua defectione molirentur.

[note: Terraemotus Constantinopoli.] Cum Baiazethes hostem ex minori Asia deturbasset, iterum consilia inire coepit de Rhodo insula inuadenda, quae suis copijs maria infestabant, atque Turcarum hostibus oblata occasione auxilia ferebant. sed Dei mirabili consilio res aliter euenit. nam 14. septembris anno 1509 grauissimus terraemotus Turcarum vires pluri mum prostrauit. is octodecun continuis diebus murum Constantinopolitanae vrbis, qua parte mare spectat, cum omnibus adiacentibus aedificijs disiecit, fossatum ruderibus impleuit ac terrae aequauit. Arcem in qua Gazophylacium imperatoris quinque munitissimis turribus custoditur, et insignem domum, qua leones tanquam in viuario nutriuntur, destruxit. Cuniculos qui per montes ac longa itinera e Danubio aquas in vrbem euehunt, maximis et laboribus et impensis fabricatos ita concussit, vt ingenti thesauro reparari vix potuerint. huius autem maris intra Constantino polim et Peram violentia terraemotus adeo infremuit, vt in vtramque ciuitatem mare vltra muros aquam inijceret. Domus vero tributaria iuxta muros Constantinopolis tota in mare decidit, vt nullum ibi vestigium maneret maxima item pars turris plombeae in Pera corruit, in Calliopoli munitissima arx penitus rupta est, nec vlla domus illic intera permansit. totamque Graeciam ad Danubium vsque sic terraemotus longe lateque peruagatus est, ita vt calamitas illa ad Insulam Rhodum quoque pertingeret. Feruntur Constantinopoli tredecim millia hominum tum obruta crudeliter perijsse. Ex familia primi Consiliarij, qui Mustapha dicitur, trecenti et sexaginta homines cum equis interierunt. Gaia alter Basse fertur innumerabiles homines equos et iumenta misisse. Sic et Albae

[note: 1509] Bassae domus cum iumentis coquis ac hominibus fulmine et terraemotu cum omnibus bonis absorpta est.

[note: Rhodiorum quies vnde.] Terraemotum hunc maxima quoque pestis subsecuta, quae Bizantium ruinis foedatum etiam funeribus impleuit. Hisce periculis Baizethes territus belli consilia omisit atque a Calligero monacho Graeco sene admonitus, ab pestilenti maris ora in saluberrima Thraciae loca concessit, egitque complures menses sub Rhodope monte apud Hadrianopolim, vbi quum minime prospera valetudine vteretur, nec dolore pedum et senecta inualidus munia Imperij obiret, de successore deligendo cum purpuratis et familiaribus agere coepit, diffisus maxime filiorum ingenijs, quos praepotentes ferocesque de imperio dimicaturos arbitrabatur, nisi sese superstite in principatum vnus ascisceretur, qui conciliato fauore militum opportunas regni arces, pecuniam publicam, classes et exerritus obtineret. Vnde etiam grauissimum intestinum bellum inter patrem et filios, et postea quoque inter fratres exortum, quo durante Rhodijs et alijs Christianis pax concessa, vt suo loco ordine explicabit. Illud etiam hoc loco notandum quod eo terraemotu Christianorum templa ac in primis Sophiae ingens aedes illaesa permanserunt. praeterea calx et caementum quo beatorum imagines post captiuitatem vrbis a Turcis coopertae fuerant, ita separatim ab imaginibus ceciderunt, quasi arte noua iam primum suo splendori essent redditae. Paulo prius antequam haec fierent magna mutatio in Hispania facta. Nam Philippus Maximiliani filius Ferdinandi regis Hispaniarum vxorem duxit, et omnia soceri regna obtinuit. is vero 17 septembris anno 1506 immatura morte obijt et Carolum ac Ferdinandum filios multorum regno rum haeredes reliquit.

RERVM MEMORABILIVM, STRENVISSIMI ORDINIS IOANNITARVM, RHODIORVM, AVT MELITENSIVM EQVITVM, TERRA MArique fortiter gestarum, Liber Sextus.

[note: Octo linguarum Priores apud Rhodios.] CVM hoc modo Barbari in Asia inuicem infestis animis decertarent, Rhodij equites domi alta pace viuebant, atque in omnem occasionem intenti, aliquoties Turcarum naues pyraticas intercipiebant. quin etiam in varijs Europae prouincijs per idoneos sui ordinis equites domos suas administrabant, atque magnas opes cumulabant, vt aliquando neruus belli superesset, si Turca pacem cum Barbaris conficeret, et Rhodum inuadere proponeret. Accidit autem eodem tempore vt Guido de Blanchefort (qui Emerico Damboisse successerat) sacrae militiae ordinis princeps, magno omnium luctu moreretur. Itaque funere peracto comitia indicta de nouo Magistro constituendo. Sunt autem huius ordinis octo linguae iux ta varias Europae nationes constitutae, quarum singulae magistrum habent, quem

[note: 1510] eius linguae Priorem nominant. Inter has Gallica prouincionalis est prima. haec habet Priorem cui commendatores Prouinciae et finitimarum regionum subsunt. secun da est Auernorum. tertia Francorum qui in Francia Occidentali circa Lutetiam habitant. quarta Italorum omnium maxima, vt sola ad 300 circiter equites habeat. quinta Hispanorum ex Arragonia. sexta Anglorum. sep tima Alemannorum: cui et Bohemi, Vngari, Croati et Dalmatae sunt coniuncti. licet enim illi quoque priores Maiori cruce vtentes habeant, tamen Alemanniae priorem nunc Imperij Romani principem respiciunt. Octaua est Hispanorum ex Castilia. Hi priores prouincijs suis praesunt, et iuxta linguarum ordinem totius ordinis principem priore mortuo eligunt Praeter hos sunt et alij priores passimin Christianorum prouincijs constituti, vt pote Tolosae, Rupelli in Lombardia, Romae, Venetijs, Pisis, Capuae, Messinae, in Catalonia, in Castilia, in Nauarra, et in Portugalia, qui ordinis Commendatoribus in suis prouincijs praesunt. Sunt etiam aliqui officijs conspicui, vt Mariscalcus, Hospitalarius, Admiralius, Bailiuus, Thesaurarius, et Cancellarius. Hi ex suis prouincijs subinde nouos aliquot adolescentes nobiles fere 20 annos natos ad Ordinis supremum Magistrum transmittunt, quorum virtus a suis Commendatoribus in publicis conuentibus iam antea approbata fuit, id quod etiam suis literis demonstrant. Illi Rhodum (aut postea Melitam) venientes et crucem petentes in numerum equitum Ioannitarum recipiuntur, praestito iuramento, quod Castitatem seruare, obedientiam praestare, paupertatem amare, contra infideles semper pugnare, atque ordinis et Reipublicae Christianae vtilitatem promouere cupiant et velint. Ibi postea per quinque annos agentes et circiter 50 ducatos stipendia ex publico aerario habentes munia iniuncta strenue perficiunt. ac tandem in patriam reuertentes Domui alicui ex sententia summi Magistri praeficiuntur. Eius loci prouentu annuo viuunt, sed sortem aut substantiam dissipare non licet. Quod si etiam Prior alicuius prouinciae discesserit, fere aetate proximus (quem Bailiuum dicunt) authoritate summi principis et aliorum priorum et ordinis equitum substituitur. Is rebus in sua prouincia praeest, atque aliquoties suorum conuentu habito or dine de singulis inquirit, quid omnibus in locis factu opus sit. In primis vero prouidet, vt certa pars prouentuum per publicum Receptorem in Insu Iam ad Ordinis [note: Fabritius Carretanus ordinis princeps electus.] principem transmittatur.

Comitiorum ergo die praesente ex omnibus prouincijs Priores et alij huius ordinis equites magno numero Rhodi conuenerunt, inter quos etiam Ioannes ab Hatstein 21 Alemanniae prior fuerat, qui nuper Ioanni Heckenzer officio successerat. Vetere autem Rhodiorum more vbi aequalia sunt suffragia in potestate primi maximique equitis est, qui ad id eligitur, renunciare, vtrum ex duobus maluerit. Deliberatione ergo habita Fabritius Carretanus pluribus suffragijs 42 Magister et princeps Rhodiorum magna omnium gratulatione electus et renunciatus fuit. Is autem ratione voti nulli praesulum praeterquam Romano pontifici subiectus est: sed ratione domimorum et possessionum etiam Romanorum Imperatorem atque Hispaniae aut alios reges, in quorum regno degunt vt protectores honoribus prosequuntur, sic etiam Rhodij equites suis Magistris obedientiam praestant. Praedixerat autem iam prius Dambussius, cum Fabritij in oppugnatione Rhodiana virtutem conspiceret, futurum aliquando vt rerum apud Rhodios potiretur. Itaque Fa britius principatu adepto socios hortatus est, vt sese armis, et commeatu munirent. sibi enim non dubium, Turcarum rabiem tantam esse, vt in ea propinquitate vix laturi sint, quod quieta possessione huius insulae vtantur, fruantur, idque ipsos quam primum re sensuros, cum Baiazethes aut eius filij externis armis aut etiam mutuis et intestinis bellis non impedirentur. Quod se attineret nihil omissurum, quod ad patriae defensionem facere videretur, omnemque operam impensurum, vt Turcarum arma ad alios Barbaros diuertantur, aut vt in mutuam perniciem misere ruant. Tum etiam quisque suam operam fidelem sunt polliciti. Rebus postea ordinatis et compositis, multa gratulatione quisque in suam prouinciam redijt.

[note: 1511] Eodem tempore supererant Baiazethis tres filij, Achomates, Corchutus, atque [note: Filiorum Baiazetis ambitio.] Selymus, quorum quilibet regnum post patris obitum ad se trahere exoptabat. Achomates aetatis praerogatiua bellis et pacis artib. Asiae populos, principes aulae, et patris animum occuparat. Corchutus ob mite ingenium, sapientiae studia, et quod ante 30. annos inregium solium collocatus, patri Imperium tradidisset, idem a patre promissum reperebat. Fecerat enim Corchutus idem nolentib. ijs qui ei sceptrum obtulerant. vnde etiam liberalitate patris mox Lycia, Caria, atque Ionia cum nobilissima Asiae ora ab Attalico sinu Phoceam vsque cesserunt. Porro Selymus maiores spiritus gerens, quam vt priuatam vitam duceret, liberalitate, astu, comitate, bonis malisque artib. ad imperium contendebat: nec etiam maximum bellum et paternum regnum affectanti studia Ianizerorum deerant, qui cuncta bellico tumultu misceri malebant, vnde opes et honores consequerent, quam sub sedato principe otiosam vitam transigere. Is rumor cum ad Baiazethe peruenisset, qui Achomatem sibi successorem nominare destinarat, filios pari ambitione ad imperium festinantes suis sedibus ad se vocauit. Primus omnium Selymus classe in Ponto comparata ab Trapezonte vrbe Theodosiam adnauigauit, adijtque in eadem Chersoneso Mahometem Tartarorum regem, cuius filiam iam antea inuito Baiazete vxorem duxerat. Eum detectis suis consilijs obsecrat, ne sibi genero in summa rerum occasione deesse velit: docetque quanta sibi spes adipiscendi imperij ab amicis praetorianisque militib. proponatur, si propius accedat, patremque de transferendo imperio cogitantem aut arte conciliet, aut ducto in Graeciam exercitu armis deterreat. Tartarus collaudatis eius consilijs ex, suis regionibus, quae ad Tanaim fluuium existunt, copias cogi et classem parari iussit: tum quindecim millia equitum armata et Selymo tradita.

[note: Selymus contra patrem exercitum ducit [correction of the transcriber; in the print exxercitum du it].] His pro pere confectis, Selymus Boristhene superato per Vvalachiam profectus, apud Cheliam vrbem equitatum omnem Danubium traducit. Classem vero ad Varnae portam conuenire iubet. Ipse alias ex itinere copias conscribens, simulando aliud, expeditionem in Pannoniam edicit. Haec cum Baiazethes percepisset, timere coepit, ne haec omnia contra se pararentur. Enimuero inquieti turbidique hominis ingenium callidus pater perspectum habebat, vel ex eo maxime quia se inscio insolenter vxorem sibi e Tartaris ducendam iudicasset, ac summa demum arrogantia exercitum terra et mari comparasset. Attamen eius ferociam dissimulatione magis leniendam quam eo tem pore contumelijs exagitandam existimans, oratores ad eum mittit, qui doceant, quanto cum periculo Turcae superiorib. annis ea bella tractauerint, vt Machometes auus exemplo esse possit. Ad haec Selymus respondit, se Achomatis iniurijs extimulatum A siam rel iquisse, atque in Europam transiisse, vt amplioris ditionis praefecturam, pro angusta et sterili et tum ex Inducijs pacata, ex hostili prouincia sibi armis vindicaret. Quod vero Hungaros tanquam insuperabiles bello minime lacessendos dicerent, iam omnia apud illos esse mutata, cum Vladislaus dispar ingenio et virtute Mathiae successerit. Legati postea patris nomine munera addebant, quibus ferox animus molliretur. nam Samandriam (quam Hungari Scanderouiam vocant) validam Mysorum vrbem, et complura oppida eius regionis veteri eius imperio adijciunt, et sexaginta aureorum millia ei numerant. praeterea lanceas addunt et sericas vestes mille numero, magnamque vim commeatus, quibus rebus contractos milites donaret ac aleret, ne spe praedae domo exciti grauiter ferrent, si absque munere dimitterentur. Selymus muneribus acceptis ambiguo responso suspensos legatos ad patrem remisit.

[note: Baiazetes frustra conatur Achomatem regem constituere.] Interea Baiazethes hisce causis permotus, ad id quod multo antea proposuerat, descendit, atque regem et successorem se dicturum profitetur qui (se annis confecto) tanto im perio prae esse posset. Ea cum per quatuor Bassas, qui bello paceque proximum regi locum obtinent, praetorianis militib. deferrentur, extemplo ab omnib. ordinib. reclamatum est, se nullum alium que Baiazethem regem velle, cuius auspicijs amplius 30 annos meruissent. Intolerandum quoque cunctis videri, quod praemijs per interregnum dari solitis, ex ipsa externae religionis hominum praedas odioso eius insoliti

[note: 1512] facti praeiudicio. milites fraudentur. Namque mos est vt defuncto statim principe Iudaei et Christiani expositi Turcarum iniurijs, qui Bizantij, Perae, Hadrianopoli Thessalonicae, Prusiaeve mercaturae causa degunt, a praetorianis per tumultum mercimo nijs omnique substantia spolientur, praedaeque habeantur. Neque prius milites sacramen to rogati in verba noui principis iurant, quam is omnem praedam donatiui nomine concesserit, et per caput suum (quod maximum apud Turcas iusiurandum existimatur) affirmarit, se nullam ex sontibus petiturum poenam, atque omnem eius maleficij memoriam aboliturum. Baiazethes postquam omnibus suis consilijs milites aduersari vidit, quinquaginta aureorum millia praetorianis se diuisurum pollicitus est, si Achomati fauerent, neque ius dicendi noui regis impedirent. Illi autem pertinaciter negabant, ac vberiora praemia sperabant, si pro temperato principe pa cis impatiens ad Imperium eueheretur.

[note: Selymus frustra cum patre colloquium petit] Selymus ab amicis certior factus quanto studio praetoriani patris conatib. obstitissent relictis Pannoniae finibus exercituque in Thraciam ducto, non longe ab Hadrianopoli loco edito consedit, vnde castrorum fremitus exaudiri, et tentoria e summis vrbis tectis conspici poterant. Inde ad patrem Selymus nuntium mittit, cum per multos annos patrem non viderit, se desiderare in eius complexum venire antequam Trapezontem petiturus mare traijceret, statueret ergo colloquij diem. Baiazethes perspectis eius consilijs aliquot Sanzacos cum delecto equitatu e proxima Graecia praesidio acciuerat, et custodias in vrbe disposuerat, timens ne milites e filio deprauati ab se penitus abalienarentur, spem omnem colloquij tollendam indicauit. grauiter ergo Selymum incusauit, quod alienam prouinciam introductis copijs occupasset, et ar matus colloquium petijsset, proinde eum recte facturum, si Thracia Europaque excederet, et dimisso exercitu in Pontum reuerteretur. si faceret, eum patris gratiam habiturum, si in incoepto pergeret, se eum non pro filio sed hoste declaraturum. Legatis dimissis Baiazethes sequenti nocte cognoscit Selymum motis castris recta Byzantium petiturum. his cognitis Bizantio Imperij sede timens, prima luce et ipse eo proficisci statuit, discedente Baiazethe Selymus vrbem Hadrianopolim ingreditur, recreatoque exercitu, maiorib. itineribus Byzantis contendit, vt patrem antecederet. Vix dum Baiaze thes ad vicum (cui nomen Chiurlus) peruenerat, quum a suis conclamatur adesse hostium antecursores, eosque nouissimas ordines carpere, et iam lacessendo postremum agmen demorari. Pater nouare perturbatus, ne quid fugae simile profectio videretur, statim signa et exercitum consistere iubet, eo proposito si filius acrius instaret, vt acie decertaret.

[note: Baiazethes praelio decertare statuit.] Duces qui aderant, Selymo callide fauentes, non probare consilium imperatoris, quod leuitate filij adeo permoueretur, vt praelio rem committendam existimaret, funestissimam enim victoriam fore, si filium superaret, si vero pater succumberet, miserrimam conditionem cum vniuerso exercitu subiturum Huius sententiae erat Mustaphas et Bostanges ex purpuratis praecipui, qui Bassaeuisir dicebantur, qui etiam Ianizaros ad suas partes traxerant. Vnus omnium Cherseoglis Bassa Imperatori socero fidelis Selymi impotentiam, supra fas et aequum insolescentis, retundendum vi armisque censebat. Huic Chersechius Illyricus pater sponsam adamatam praeripuerat, atque occasionem dederat, vt ad Baiazethem Byzantium perfugerit, qui illum ob virtutes suscepit, inter Bassas euexit, et filiam vxorem dedit. Huius igitur viri adhortatione Baiazethes confirmatus, e taberna culo prodit, atque ad Praetorianos circumfusos orationem habuit, plenam animi pristinaeque virtutis. qua ratione permoti ex Ianizerorum ordine gregarij milites conclamare coeperunt, ne dubitaret praelium committere, et suam fidem experiri, idque tanta alacritate vt voce, manibus, et telorum crepitu, se fortissimam operam praestaturos significaret. Hos caeteri eodem clamore insecuti sunt, qui prius animo in belymum inclinarant. Vnde etiam Mustaphas et Bostanges e praetorio discedunt, ad cohortandos milites et aciem instruendam, vt et ipsi suum studium erga Imperatorem simularent. Baiazethes vero ob pedum dolorem curru vectus, sic aciem Cherseoglo consilio constituit. Sanzacorum equitum sex millia praecedere, praetorianas vero nobilium alas, quas Spachioglanorum vocant, a dextra Laeuaque praetoriae phalangis Ianizarorum (vbi ipse

[note: 1512] erat) latera stipare iubet, praesidio autem impedimentis quatuor equitum millia reliquit. Ex aduerso Selymus Tartaris in vtroque cornu, Turcis autem in medio collocatis, lunata acie paternas copias fere vndique circumplexus impetum fecit. Tartari quum ad hostem intra semistadij spacium peruenissent, agminatim more suo in gyros magnos orbesque introrsus vacuos coronae modo decurrentes (vt aduersi auersique pariter sagittarent) magnam vim sagittarum vniuersae prope aciei superfuderunt, cum insigni vtique Turcarum equitum et eqorum maxime, detrimento, quum Tartari, qui introrsus a prima ipsorum acie sunt, non recta in hostem, sed in coelum sagittent, vt sagittae grauiore impetu pondereque decidentes, inermia capita et nudos equorum clunes ex alto feriant. Sed veterani equites Sanzacorum vsu edoctielatis supra capita scutis veluti in cohaerentem testudinem constipati, eum sagittarum imbrem constantissime pertulerunt, concita tisque equis et intentis hastis ad congressum manumque venire properarunt. Neque Praetoria nus eques occasioni defuit, quin in mediam Selymi aciem vbi Turcae equites erant inue heretur, atque ita repente factum est, vt tria praetia trib. in locis vno tempore sim ularderent.

[note: Baiazethis de filio victoria.] Pugnatum est a meridie ad occasum solis Selymo multis in locis praelium restituente longeque omnium acerrime fortissimeque pugnante. Sed quum fugae initium iam ortem esset ab his Tartaris qui sclopetariorum procellam et crepitum (pauescentibus praesertim ipsorum equis et retro vel inuitis sessoribus cedentibus) susti nere nequiuerant, reliquae acies quin fugae se darent, neque imperio neque minis inflicts etiam vulneribus contineri potuerunt, atque ita pedites fere omnes, quos Selymus Ianizerorum cultu armauerat, ab equitatu victore vndique circunuenti tru cidatique sunt. Selymus vbi fusas prostratasque copias videt, quod vulnere accepto tar dabatur in recentem equum illatus ereptusque periculo a turmis Turcarum suorum, quae superfuerant, Tartarorum ante abeuntium vestigijs institit. Nec multo post victores scilicet subsequi et iam adesse ratus, cum paucis incitato pernicissimi equi cur suVarnam perfugit. Equus is atri coloris Carabulo dicebatur. Huic postea Selymus tanquam emerito vacationem dedit, ac sine sessore sola ex textili auro stragula tectum secum in varias regiones circumduxit, atque tandem mortuo ad Memphim sepulchrum condidit. Selymi copiae media ex parte deletae fuerunt, Baiazethes vero tantum sexcentos desiderauit, sed scythicis sagittis amplius tria millia hominum vulnerata reperit. hoc autem detrimentum mox summa crudelitate expiatum fuit: omnes enim captiui in medium producti eo iubente trucidantur. Ab hac memora bili pugna Chiurleus pagus antea obscurus nobilis factus est, praesertim cum paucos post annos Selymus quoque ibidem pestifero morbo correptus decesserit.

[note: Achomatesa patre hostis iudicatus.] Victoria illa parta Baiazethes Byzantium redijt ac primo militib. munera distribuit: postea coactis ad opus circiter 15 millibus seruorum moema vrbis terraemotu multis in locis collapsa restituit, deditque operam mitescente peste, vt incolis reuocatis pristina desertae vrbi frequentia redderetur: interea Achomates senior filius cum 20 millibus armatorum per Galatiam ac Bithyniam Scutarium venit, atque positis contra Byzantium ad littus castris, expectabat quid pater a tanta victoria consilij caperet. frequentes etiam nuntios in vrbem mittebat ac patrem summis precibus rogabat, vt mature quod destinarat imperium traderet. Baiazethes etiam facile eo inclinabat: protinus quoque patefacto consilio triremes exornari iubet, quibus Achomates Bizantium adueheretur. Sed milites et Selymi fautores iterum refragari, ac Baiazetem se solum imperatorem agnoscere dicebant. Hac militum consternatione Baiazethes spe sua deiectus Achomatem monuit, vt in prouinciam suam rediret, donec melior conficiendae rei occasio praeberetur. Achomates spe ac opinione fraudatus nouis precibus minas addit, atque sese dignitatem suam armis vindicaturum patri denuntiat. Tandem tamen ira ac dolore inflammatus discessit, et Amasiam redijt: ibi vero magis ac magis repulsae ignominia extimulatus minorem Asiam occuparestatuit. Itaque filijs suis Amurathe et Aladino sibi coniunctis totam prouinciam instructo exercitu percurrit, et sese Asiae regem declarauit. Si qui etiam sese non statim dederent bello crudeli persecutus est. Inde progressus in

[note: 1512] Lycaoniae et Ciliciae fines Mahometem fratris filium per literas hortatur, vt sibi auxi lio esse velit. Mahometes vero id quod pete bat negare, nisi aui Baiazethis literis id facere iubeatur, ad quem summa imperij respiciat. Itaque Achomates exercitum in fines eius duxit, regionem vastauit ac Mahometem viuum in potestatem redegit, consiliarios vero eius interfecit.

[note: Selymus cum patre in gratiam redijt.] Cum Baiazethes haec percepisset, Legatos ad Achomatem misit, ac bello desistere et captiuum liberare iussit, si secus fecerit, bellum indicauit. Verum is ira aestuans legatum in conspectu iugulare iussit, et patris amicos ante vesperam castris excedere voluit. Ea res maxime Baiazethis animum exulcerauit, atque omnibus Praetorianis consentientibus Achomatem hostem pronunciauit. At quum belli dux insignis eligendus esset atque ea cura maxime ad Bassas pertinere videretur, coepere omnes illum honorem aspernari, atque indignum testari, vt serui auspicijs Imperatoris filius oppugnaretur, milites quoque nihil se aduersus regiam prolem ausuros praedicabant, nisi aliquis ex Ottomannorum domo copijs praeficeretur. Aderat tum quoque Corchutus Baiazethis medius filius Byzantij, qui philosophico studio operam dabat, atque artes militares negligebat. Itaque solus Selymus supererat, qui in tanta patris aetate Achomati obijci, et bello praefici posse omnes clamitabant. Vnde proceres Imperatori sua dent filium ad se reuocet et huic bello praeficiat, vt tandem pax in regno constituatur. His artibus mali consultores seni persuaserunt, vt sua manu ad Selymum scriberet literas, quibus priorem ei gratiam polliceretur, deferretque copiarum imperium si Bizantium quamprimum veniret, et aduersus Achomatem in Asiam proficisceretur. Selymus nullam profectioni moram fecit et modico equitum comitatu Bizantium peruenit, a Corchuto fratre et primoribus aulae magna pompa exceptus. postera die in Praetoriam venit supplexque pedes patris exosculatus temeritatis suae veniam postulauit, ac a miti patre impetrauit: nec multo post militare concilium indicitur de Imperatore contra Achomatem deligendo.

[note: Selymus Imperator Turcarum.] Selymus statim multis imperatorium nomen deferentibus, summo astu reluctrai, coepit, negare se Corchuto fratri qui aetatis honore prudentiaque praestaret anteponendum, se postquam paternam gratiam recuperarit minimo quoque loco contentum fore. Corchuti etiam familiares, qui omnem spem suam in Selymi et Praetorianorum discessu collocauerant, eum rursus hortari et orare, vt eas partes susciperet, quae sibi strenuo ac rei militaris peritissimo absque vlla fratris contumelia deferrentur. Extemplo tum nonnulli milites magnis acclamationibus non ducem eum modo sed regem Imperatoremque salutant, et propere arma corripiunt, quibus perfidiam suam tuerentur si meliores dissentire vellent. Selymus deprecanti similis, quasi delatum imperium abnueret et patris reuerentia permoueretur, modo se commendare militibus donatiuumque polliceri, modo duces orare vt ad patrem pergerent, curarentque vt postquam ea mens exercitus foret, imperium sibi sine turba et tumultu libenti animo traderet. Mustaphas etiam ad patrem legatus constitutus: is Imperator, inquit, milites tui Selymum et ducem et Imperatorem in concilio salutarunt, postulantque vt id ratum habeas, facturi mox impetum in regiam, vt te meque trucident, nisi imperio cesseris. Baiazethes metu et ira perturbatus, respondit: Siccine perfidissimi me tandem proditis? habetote principem parricidam, daturi mox vindice Deo perfidiae poenas. Mustaphas reuersus ad praetorianos, nulla de Baiazethis iracundia mentione facta, dixit: Baiazethes imperio cedit, et Selymum sibi successorem decernit. Ea vox omnium auribus excepta et approbata fuit: mox etiam Selymus in equum sublatus per celeberrimas vrbis regiones deducitur, et rex ac imperator acclamantibus cunctis salutatur. Eo etiam die milites sacramento adacti in verba Selymi praeeuntibus ducibus iuraue runt. [note: Baiazethes veneno sublatus.] Tum vero Corchutus solutis occulte triremibus Phoceam redijt.

Baiazethes quoque consilium secedendi cepit, et cum familiaribus Byzantio excessit, preciosiore suppellectile collecta, petiturus Dimetoceam Thraciae vrbem,

[note: 1513] amoenitate hortorum caelique temperie exilio opportunam. Sed quum acerbissimis curis agitatus animus eum deficeret, et affectae corporis vires dilaberentur medio itinere statui tabernaculum iussit, vt valetudinem quiete curaret. Ibi septuagesimo sexto aetatis suae anno ab Hammone Iudaeo medico, qui iussu Selymi salutiferae potioni venenum miscuerat, interficitur. hac ratione Selymus sibi imperium confirmauit, atque patris thesauros ingentes in potestatem redegit. Is ergo paterno funere in vrbem Byzantium delato, sub pietatis specie iusta persoluit, et sepulchrum caelati operis erexit, ne cui imperium et vitam inuiderat supremos quoque honores inuidisse videretur. Inde pecuniam quae in aerario erat recognouit, diuisitque militibus pro donatiuo vicies centena millia aureorum, et quo magnitudinem animi perpetua liberalitate testaretur, ad veterem stipendij summam in singulos dies equiri quatuor, pediti duos argenteos addidit. Nec multo post ad bellum Asianum sese praeparauit, vt Achomatem fratrem imperio deturbaret. progressus etiam ad Ancyram vrbem ea aestate nihil memorabile gessit. Achomates enim viribus suis diffidens in Armeniam minorem et montana Cappadociae concesserat, passim fidem populorum implorans, milites, arma, et pecuniam comparabat.

[note: Turcarum cum Christianis induciae.] Exacta aestate Selymus in Bithyniam redijt, dimissoque equitatu ad loca maritima Europae, et Praetorianis Byzantium reuerti iussis, ipse cum caeteris Prusiae hyemare constituit. quo tempore quum totus in Achomatem imperij aemulum atroci animo deferretur, ne sibi in Asia bellum gerenti quicquam hostile ab Europa timendum foret, cum Venetis pacem ijsdem legibus quibus eam Baiazethes pater sanciuerat confirmauit, et cum Vladislao Pannoniae ac Sigismundo Poloniae regibus veteres inducias ad aliquot annos extendit. Egit etiam cum Rhodijs equitibus vt quiescerent, neque suos hostes aliquo modo sustentarent, partim minis partim promissis petitioni additis. Nec multo post Selymus, quum nullam pro firmando imperio suspicionem etiam de pueris superfluam existimaret, quinque egregiae indolis adolescentes fratrum filios necare iussit, inter quos Mahome tes erat quem paulo ante ad Larandam captum Achomathes audita morte Baiazethis dimiserat. Postea de Osarne Alensciaci et Zilibo Mahumeti, duobusque alijs tenellis adhuc, pariter supplicium sumptum. Nec tot propinquis vno furore absum ptis immitis animus ab crudeli rabie conquieuit. nanque vt Othomannorum sobole extincta vacuam saeuitiae suae domum faceret, reliquos ex omnibus Baiazethis nepotibus Amurathem et Aladunum per insidias interficere cogitauit. Rece perant illi nuper Amasiam, qua vrbe a Selymo superiore aestate pulsi fuerant: itaque ad eos opprimendos validam equitum manum delegit, qui magnis itinerib. Amasiam contenderent, adolescentesque imparatos comprehenderent. sed Mustaphas consilij particeps, tot insontium puerorum caede permotus, per celeres tabellarios eos de aduentu equitum certiores fecit. hinc factum vt equites illi in insidias praecipitati facile trucidati et capti fuerint. ea postea Selymus ex liberatis captiuis intellexit, ac Mustapham inauditum interfici, et cadauer nudum in publicum abijci iussit. Eadem immanitate etiam Corchutum fratrem Magnesiae philosophiae studio incumbentem tollere statuit. Verum Corchutus ab amico de periculo certior factus relicta familia cum duob. seruis ad mare tendit, vt aliquod nauigium in littorenactus in Cretam adueheretur, aut certe vel piscatoria nauicula Rhodum perfugeret. Caeterum Selymus improuiso suo aduentu omnes exitus ei praeclusit, et fratrem nullo resistente cepit, atque Prusiam perductum laqueo strangulauit.

[note: Selymus parricida suis inuisus.] Vere appetente Achomates magno exercitu comparato ab Amasia mouit, atque Prusiam contendit, vt Selymum solis suorum caedib. intentum in hybernis opprimeret, praesertim cum is Praetorianis ob parricidia inuisus esse coepisset. Itaque peditatu subsequi iusso, ipse cum quindecim millib. equitum in Galatiam peruenit: aderant etiam Ismaelis Persarum regis magna auxilia. Cum autem amici ipsum vocassent vt celeriter Prusiam aduolaret, antequam Selymi copiae vndique conuenirent,

[note: 1513] literae eorum interceptae fuerunt, ex ijs Turca et fratris aduentum et suorum perfidiam mirabili fortuna cognouit. Vnde necatis ijs qui literas conscripserant, gemma eorum ad obsignandas epistolas vtitur, scribitque interfectorum nomine ad Achomatem, vt maturaret proficisci, peditatumque relinqueret, modica enim equitum manu Selymum opprimi posse, si se celeriter amicis conspiciendum daret. Achomates fide literis adhibita celeriter equitatu Horminium peruenit, et in ripa Parthemij amnis castra fecit: tum etiam Selymus Prusia egreditur, et Sinambassam cum valida equitum ma nu praemittit, ad cognoscendas et tentandas hostium vires. Illi vero matutina caligine decepti, in iniquum locum delati sunt, vbi Achomates prospere cum ijs conflixit, ac ad mille equites occidit, caeterosque praecipites in fugam conuertit. Nec tamen Selymus eo detrimento perturbatur, sed prorinus ad Elatam flumen castra promouit. idem etiam Achomathes victoria laetus praestitit. Intererat flumen inter bina castra et a speculatoribus vtrinque certus hostium numerus referebatur, neque tamen Achomates conspecta magnitudine periculi, vt saluti suae mature consuleret fatali insania correptus adduci potuit, ita vt fortuna eum obijcere periculis videretur.

[note: Achomates victus et occisus.] Inclinante sole Selymus exercitum Elatam traducit, ac milites corpora curare, et in sequentem diem arma ad pugnam parare iubet. Prima etiam luce aciem instruit in cornibus omnem equitatum collocauit, ita vt in dextro hastati omnes, in laeuo sagittarij et sclopetarij essent, in media vero acie Ianizaros et Asappos constituit. Ex aduerso Achomates duo tantum agmina posuit, et primos in dextrum hostium cornu procurrere iussit. Eorum primum impetum Selymiani magna constantia exceperunt. sed quum ad gladios ventum esset, pulsi turbatique cedere et in suos ruere coeperunt, id Selymus statim conspicatus laeuum cornu inducit, et sclopetarios in locum hastatorum succedere iubet: ipse quoque praetorias cohortes producit, quarum aspectu totum hostium agmen terga dare coactum est. Achomates desperatis rebus aufugiens dum saluti sero consulit, in fossam quam pridiani imbres aquis cae noque compleuerant, labente equo praecipitatur. Ibi agnitus a militibus et compraehensus vt se statim interficerent impetrare non potuit, quem Selymus iam ante neci desti natum sequenti nocte ijsdem carnificibus, qui Corchuthum caeterosque necauerunt, tra ditum chorda arcus elisis ceruicibus interfici iussit. Amurathes in itinere a Persis de fortuna patris et praelij euentu edoctus, Amasiam redijt, atque inito de fuga consilio cum Aladino fratre, ipse cum equitibus Persis traiecto Euphrate ad Ismaelem confugit. Aladinus vero in Cilida Amano monte superato, vt ad Campsonem Gaurum Aegypti regem se conferret, in Syriam profectus est. at Selymus secundum eam pugnam breui omnem minorem Asiam in potestatem redegit. Mox reuersus Bizantium paucis post diebus quod ibi pestis recrudesceret Hadriano polim con cessit, vbi reliquum aestatis atque hyemem venationib. intentus cum suis transegit.

[note: Persici belli cum Turcis occasio.] Interea Sophus Hismael a Persico oceano ad Seruanorum fines atque ipsum Caucasum montem et per Hircani maris Meridionalem oram, ad Coraxenos omni regione perdomita, Zagathaisque Tartaris (qui olim fuere Bactriani et Sogdiani ad oxum Iaxartemque flumina pertinentes) saepe per tres annos acie superatis in Armeniam reuersus est. Ibi Amurathem Turcam apud Taurisium obuium habuit, auxilia aduersus patruum implorans. Hismael dignum fama sua ratus, si adolescentem ad se profugum reciperet, bono animo eum esse iussit, et vt ampliore spe confirmaret filiam ei in matrimonium collocauit. Postea primo statim vere Amurathem cum decem millibus equitum ad Harsengam superare Euphratem, et in Cappado ciam peruadere iubet, vt cognitis prouincialium animis atque exploratis hostium viribus, de tota belli mole certiora consiliasumerentur. Vstaoglum vero apud Persas clarissimum ducem cum valida parte exercitus Amurathem vnius diei itineris interuallo subsequi imperat. Ipse in Armenia cum maiorib. copijs substitit, ne rei fru mentariae angustia laboraret, quum per loca sterilia incultaque amplissimus exercitus ducendus foret. Amurathes quidem ex improuiso per minorem Armeniam Cappadociae fines ingressus quum tentatis amicorum voluntatib. quaedam oppida recepisset, quaedam

[note: 1514] igne ferroque vastasset, magnum toti prouinciae terrorem intulit: quo metu iniecto deficientibus passim populis Amasiam vsque peruasurus esse videbatur, nisi Chendemus vir bello egregius, quem Asiae praesidio Selymus reliquerat, Persis cuncta bellico tumultu miscentibus, ad Sebastam cum magnis copijs occurrisset.

[note: Selymi de bello deliberatio.] At Selymus qui toto eo anno egregium ac maximum bellum dignamque ausibus suis expeditionem ingenti animo se cum ipse volutarat, diu incertus Pannoniam, aut Rhodum vnicum fortunae suae obstaculum, an ipsam Italiam discordia labantem afflictamque tot bellorum incommodis terra marique inuaderet. Nam Iulius 2 pontifex ingens ibi bellum excitarat, ac ad Rauennam 27 die Martij anno 1512 ingenti praelio a Gallis superatus erat. Verum Turca oblata occasione Persici belli ad Orientem secon uertit. Scripserat enim Chendemus ad Selymum antea de apparatu aduentuque hostium, quum eos Euphratem superasse per exploratores cognouisset. Vnde Selylymus ab Hadrianopoli in Asiam profectus, magno metu Christianos praesertim vero Rhodios equites liberauit, qui indies Tyranni oppugnationem expectabant, ob varios belli apparatus et militum delectus hinc inde habitos. Is omnes copias Prusiae conuenire iusserat, habitisque summa celeritate lustrationibus, supra quadraginta millia Asapporum peditum armauerat. Postea et equitatum maximum et legiones Ianizarorum coniunxit, ac tricesimis castris Argsengam peruenit. ibi iunctis cum Chendemo castris, in maiorem Armeniam penetrare constituit, praesertim cum Amurathes ad Vstaoglum regressus esset. Cum autem maximae difficultates essent, quae hanc expeditionem impedire viderentur, praesertim Aladuli po tentia, qui viarum angustias in singulos aditus forti militum manu occuparat, Chendemus suadere coepit Selymo, vt in Cappadocia subsisteret, exercitum reficeret, atque ibi hostium aduentum opperiretur. Verum Selymus ira commotus cuncta suis con silijs administrari volebat, atque per pacata et infesta properare contendebat. Hanc suam sententiam cum Praetoriani approbarent ac senem Chendemum veluti ignauum repraehenderent, tanque a Persis pecunia corruptum, ipse praepostera crudelitate praeceps Chendemum inauditum et vera monentem interfici iussit, vt caeteros ab simili dicendi libertate deterreret.

[note: Aladuli regnum.] Postea promotis castris in fines Armeniorum et Aladulorum peruenit, vbi per legatos earum gentium reges (qui tum in armis erant) hortatus est, vt communi secum consilio bellum aduersus Persas susciperent. se enim perfecto bello ipsis omnem agrum et proximam regionem quam de hoste coepissent, in praemium nauatae operae concessurum. Reges qui Hismaeli pariter ac Selymo infensi erant, propter finium iniurias, responderunt: quas ipsi copias contraxissent ad sui praesidium compa rasse. nec se tanti esse vt sui iudicij putarent discernere, quis nam iustiorem belli cau sam sequeretur. Caeterum si absque maleficio duceretur exercitus, et munita itinera, et commeatus ingresso maiorem Armeniam praebituros. Selymus sua spe deiectus dissimulandum in praesens existimauit, ne ambiguae fidei reges intergo pro hostibus esset habiturus. Igitur Selymus e Scordiscis profectus octauo die ad Moschios mon tes peruenit, ita in Orientem itinere directo, vt a laeua Minor Armenia, Aladuli vero regis fines iuxtaque decurrens Euphrates a dextra relinqu eretur, quousque ad Periar dem montem peruentum fuit. Ibi Selymus ad fluminis Araxis fontem castra fecit, ac velo cissimos equites exploratum vndique emisit, qui aliquos interciperent, ac vbi Hysmaelis exercitus consedisset intelligerent. Verum ibi omnia desolata offendentes, post biduum absque rerum cognitione reuersi sunt. Itaque Selymus ingenti cura anxius suspectare insidias, timere inediam, horrere solitudinem, et memoria volutare quae senex Chendemus praedixerat. sed tamen vultum alacrem impauidumque militib. ostentare, quae constantia prosperos rerum successus militum animis pollicebatur: mox etiam coactis viae ducib. supra Choim oppidum exercitum per Araxim fluuium in Armeniam deduxit.

[note: Selymi et Hismaelis congressus.] Vix Selymus exercitu traducto castra posuerat, quum Vstaoglus, qui cum Amurathe in loco idoneo substiterat, ad hostem profectus est, nehostis eo oppido potitus confectum fame exercitum, omnium rerum copia recrearet. Nec etiam Sophus,

[note: 1515] quanquam maiorem copiarum partem aduersus Coraxenos Hyrcani maris accolas tumultuantes paulo ante praemiserat, vt qui Turcas despiceret, nec eos in Armeniam venturos arbitraretur, audito Selymi aduentu, in castra venire cunctatus est. Forte tum Vstaoglus contra oppidum castra locauerat, quum sub aduentum Hysmaelis Turcarum exploratores conspecta pulueris nube, auditisque equorum hinnitib. ad esse hostem senserunt, idque cum suis indicassent, magna laetitia passim in castris exorta, cum omnes indubitatam victoriam sibi pollicerentur, praesertim cum vulgato morbo ex pomorum aggrestium succis ventres fluerent, atque milites timerent, quia ne viso hoste ipsis moriendum esset. Hismael vt in hostium conspectum venit, suorum virtuti et fortuhae confisus, ad Selymum caduceatorem et legatos misit, ac nunciauit Armeniam non esse ambigui iuris, sed sibi pertinere. proinde mirari cur infesto exercitu in prouinciam venerit. quod si forte tantum soli terrarumque iure suum futurum existimet, quantum sibi, promotis armis victoria pepererit, arma pararet et in crastinum diem suas atque alienas vires peri clitaretur. Selymus ad ea respondit, extare recentem iniuriarum memoriam qua iuste ab Othomannis aduersus Persas arma sumerentur, in primis vero cum Amurathem fratrem hostem et Cappadociae praedatorem susceperit, quem si amice sibi traderet, fore vt in proprios sines cum copijs reuerteretur. si vero id facere negligeret, ferro igneque Armeniam et Persidem vastaturum: dimisso caduceatore vterque se suis castris continuit.

[note: Turcarum acies ordinata.] Sequenti die Selymus suorum hortatu copias in patentem locum eduxit, instructaque acie ad hostem contendit, qui duobus millibus passuum inde aberat, existimans Hismaelem nullam moram esse facturum, quin praelio decertaret, qui vero Persarum numerus, quod equitum genus, quae arma, quae tela gestarent facile reperire non poterat nullus enim Persarum inuentus qui ad Turcarum castra transfugerit, quum multi quotidie a Turcis ad Persas transirent. Selymus qui octuaginta millia equitum eo die habuit, in dextro cornu Cassembassam Europei equitatus praefectum, in Iaeuo Sinambassam Eunuchum cum Asiatico equitatu constituit, ante cedentibus Acanzis (qui sunt voluntariae militiae equites) ex vario gentium genere, spe praedae ad bellum exciti: media acies Asappis peditibus data, quorum vilis semiermisque turba (tanquam nullius prope iacturae) hebetandis hostium gladijs primo sem per congressui obijcitur. Post Asappos tormenta recta fronte disposita sunt, additis praesidio quatuor millib. equitum. Ipse in subsidijs cum lectissimo equite praetoriano omnibusque Ianizaris, paulo editiore in loco constitit, duplici corona tormentorum atque impedimentorum circumuallatus: nam camelos clitellatos, longa cathenae serie inter se nexos, ita in orbem sibi de more circumdederat, vt speciem validae munitionis aequarent, quo veluti vallo septus et laborantib. suis opem terre, et si quid durius accideret veluti ab arce cum floremilitum omnem hostium impetum sustinere posset. Monuitque Asappos, vt quum primum hostium equitatus appropinquare coepisset, diducta acie celeriter in vtranque parte secederent, vt spacium emittendis tormentis relinqueretur.

[note: Hismaelis exercitus.] Ex aduerso Ismael, qui per transfugas cuncta hostium consilia explorata habebat, vocatis ad se ducibus, docuit nullius prope negotij esse victoriam, modo procellam tormentorum effugerent. Quod se facile consecuturum pollicebatur, si equites, quum scindi Asapporum aciem vidissent, vt ipsi intenti paratique soluto statim ordine in duas alas abscederent. Itaque duo maiora vexilla proposuit, alterum praetorium, quod certo in loco cum robore equitum statuerat, alterum quod cum reliquo exercitu Vstaoglo attribuit. Habebat Hismael ad triginta millia equito absque vllo pedestri subsidio, in quibus fuere supra decem millia cataphracti, viri fortes, bello exercitati, et nobilitate illustres. Iis insignes equi erant operoso chalybe tecti, et cassides ad ornatum terroremque cristatae: praeterea acinaces et more nostro clauae ferreae, atque hastae solidiores. Caeteri apertis ac longis galeis et ferreis thoracibus muniti, vel maiore arcu vel lanceis fraxineis (more Hispanico) ad mediam hastam compraehensis vtebantur. Caeterum apud eos nullus tormentorum apparatus, quo certe vno Turcis impares erant. Sed tantum spiritus tantumque virtutis Persarum animis inerat, vt despecta hostium multitudine et contempro tor mentorum proiculo, praelium committere non dubitarent. Hismael ergo dato signo vniuersum

[note: 1516] agmen promouit, milites cohortatus, vt diu ante partam rei militaris laudem memoria retinere vellent, ac se imperatorem suum, quem pluribus secundissimis praelijs maximum orientis regem constituissent, in hostes vadentem imitarentur: occursuros in acie inermes Turcas leuitantum hasta et scutis vtentes, quorum equi statura humiles strigosi et fame enectine primum quidem impetum cataphractorum essent toleraturi.

Ab altera parte Selymus puluerem aduentantis hostilis exercitus conspicatus, [note: Horrendum Barbarorum praelium.] per duces praefectosque tota acie pronunciari iussit instare praelium: quo si egregie dimicarent, victis gentium victoribus, Otomannicum Imperium a Persico Oceano ad Caucasum montem essent prolaturi. Quod si quid ex pristina virtute remisissent, putarent nullam effugij spem superesse in ea vastitate camporum immensisque desertis. Aut enim foede moriendum, aut perpetuo Persarum foeminis cum ignominia seruiendum. quando post tot terrarum spacia, et rapidus Euphra tes et Tauri iuga, et infidus Aladulus occupatis angustijs omnem spem redeundi in Cappadociam victis abstulissent. Cum appropinquasset Hismael, et ad propositum signum Asappi ordines aperiret, subindeque falcones medio interuallo disploderentur, diducto statim equitatu in dextrum cornu impetum fecit, tanto suorum ardore, vt quum asperrimum inter semiermes Turcas et armatos egregie Persas contractum esset certamen, ob truncato ante alios Cassembassa primis caesis, ac mox alijs fusis proflgatisque, totum id cornu vsque ad subsidia vbi substiterat Selymus propule rint: parte alia Vstaoglus non paruo a tormentis accepto incommodo, quod tardius ab eo periculo sese atque alias suas explicarat, Asiaticos inuasit, ibi acri commissa pugna magnam caedem hostium edidit, sed non eadem faelicitate qua Hismael. nam dum inter primos acerrime pugnaret, sclopeto ictus occubuit, quo casu Turcarum animis redditus vigor, ita vt qui iam pulsfi loco supra tertiam partem suorum amiserant, redintegrato certamine, cataphractos egregie sustinuerint, et oppositis sclopetarijs, quibus maxime Persarum equi terrebantur, eos vno agmine in Asappos praecipites egerint. Persae sine necessitate compulsi, quod detrimento accepto ducem amiserant, atque equos tormentorum fragore et tonitru territos regere non poterant, siue

[note: 1516] quod apertum latus Asapporum meliorem rei gerendae facultatem ostendebat, con uersis turmis per transuersos pedites perruperunt, quibus magna strage caesis protritisque ad tormenta peruentum: ibi eorum magistros libratoresque, qui (vt in magna rerum perturbatione) displosis temere tormentis faedissimam cladem suis aeque hostibusque intulerant, circumuentos trucidarunt, continentique cursu in dextrum cornuhostium, vbi Hismael cum Europeis depugnabat, tanquam victores peruenerunt.

[note: Turcarum strages.] Hisce de rebus Europei Turcae qui iam antea amisso duce repulsi confectique vul neribus se ad subsidia receperant, quum nouo ab latere oblato praelio impressionem aegre sustinerent, opem vti extremo discrimine a subsidiarijs implorare coeperunt. In ea praelij iniquitate Selymus soluto curruum nexu vallum duobus in locis patefecit, partemque praetoriani equitatus illico emisit: mox ad lanizaros conuersus, vestrae, inquit, virtuti atque operae hodierna victoria reseruatur, macti virtute milires mei: agite dam eruptione facta fessos hostes integros viribus aggredimini. Fluunt sudore equorum corpora, ipsique equites sub tanto armorum pondere fatiscunt: haec dicenti Selymo Ianizari haud prompte obtemperabani, quippe qui in tanta rerum desperatione libenter suis se munitionibus continerent. Itaque dum cunctantius signa efferunt, Persae in medio ardore victoriae Euro peis circumfusi, eos, spectante Selymo ac fruitra auxilium ferre properante, occidione deleuerunt. Scripsit ad Leonem pontificem Fabritius Rhodiae militiae Magister, ad quem omrya haec diligentissime perfe rebantur, Ianizaros Selymo audientes non fuisse neque eius adhortatione aut precib. adduci potuisse, vt aborantib. Euro peis auxilium ferrent, vt qui summae rei diffidentes expectare euentum, quam se manifesto periculo equestri hostium procellae, quae caeteros pedites obtriuerat, obiectare malebant. Iam Persae ab omni parte Selymum intra subsidia morantem inuaserant, quum Sinambassa, tametsi cornu lacerum ac vehementer attenuatum trahebat, per medios Asapporum aceruos hostes insecutus, in tempore superuenit, accirisque subinde et inductis aliquot recentibus turmis, quae ab Vstaogli impetu integrae euaserant, pugna est restituta, duorum maxime fratrum Malcociorum praecellenti virtute, Turabei et Mahometis, qui Turcica ex gente no bilitate generis ipsi Othomannae familiae pares erant.

[note: Persae praelio discedunt] In ea calamitate Selymus quoque minime animum despondens, sed in spem erectus, id quod supremo discriminis reseruarat, omnia tormenta dirigi in hostem iubet, quae tantam equorum atque hominum stragem suis pariter atque hostibus inter se commixtis ediderunt, vt cum viri, puluere, fumo tormentorum et crepitu vsum oculorum et aurium amisissent, et subinde equi ad insolitum fragorem metu consternati, contemptis frenis sesso res in diuersum adueherent, incerta adhuc victoria praelium sit diremptum. Hismael sclo peti ictu sub laeuum humerum vulnere accepto praeteruectus eam procellam, vt vulnus inspiceret, hortantibus amicis praelio excessit. Quae res haud dubie Selymo suisque omnibus salutem attulit: namque Hismaelem eiusque vexillum Persae continuo subsecuti non dubiam partamque magna ex parte omnium opinione victoriam reli querunt. Verum leui nec profundo vulnere inuento, quod plumbea glans eam armorum partem ob singularem temperaturam altius penetrare nequiuerat, in praelium redire constituit. Sed audita morte Vstaogli, eui propter eximiam rei belicae peritiam plurimum fidebat, suadentib. etiam amicis, ne plagam adhuc calentem despiceret, salutique consuleret, quadrato agmine et lento gradu, vt nihil fugae simile discessus habere videretur, recipere se coepit: praeteruectusque Taurisium monitis vrbis primoribus, vt portas Turcis aperirent praesidiumque acciperent, ne quid detrimenti ex vana constantia paterentur, in Medorum fines concessit. At Turcae tot incommodis conflictati, quum neque praetimore animos neque prae Iassitudine vires ad insequendum haberent, ad Persarum castra delati, nullo defendente ceperunt. Inuentae sunt praeter tabernacula picta acu, et serico ac [note: Foeminae inter militum cadauera repertae.] auro intexta aliamque praeciosam supellectilem, complures nobilissimae mulieres, quae viros se cutae fuerant, quas Selymus intactas sine precio remisit.

Retulerunt qui huic praelio interfuerunt nonnullas faeminas inter caesorum acer uos repertas, quae thoracees galeasque indutae et secutae viros vna cum eis strenue pugnando

[note: 1517] ceciderant. Hoc maxime euentu Calderanis in campis ad Choin est pugnatum septimo calend. septembris, anno salutis 1514, magna Rhodiorum et totius Christianae reipublicae commodo. Nam Selymus eo praelio supra triginta millia militum amisit, in quibus praeter Cassembassam Graeciae Bellerbechum, septem Sanzacos et in his ipsos Malcocios fratres, dum alter alteri circumuento opem ferre conatur, cadentibus equis, interfecti, sed praeter Asapporum inconditam multitudinem obiectam caedi, equites Illyrci, Macedones, Triballi, Epyrotae, Thessali, Thraciaeque haud dubie flos et robur exercitus, qui in dextro cornu fuerant magna parte caesi, aut vulneribus debilitati fuerunt. Selymus confessione hostium victor quum ab Choi caeterisque vicinis vrbibus et ab Taurisio legationes in castra venissent, quae Se commeatum affatim dare, et imperata facere paratas dicerent, ad Taurisium profectus est studio visendae et obtinendae Persarum regiae. Ea vrbs a Choi itinereb duidistat. Ciues aduentantibus Turcis praesto fuerunt, et magnam vim commeatus extra portam conuexeruntm vbi occupatis suburbanis aedificijs, Tur cae castra posuerant, quum in maxima et frequentissima ciuitate pernoctare pax tutum existimarent. portas tamen tradentibus Persis imposito praesidio tenuerunt. Ferunt Selymum qui salutem suam Persis temere non committebat, nunquam ingressum vrbem nisi gregarij equitis habitu. Vix autem decem dies Taurisij moratus cum in Armenia contra voluntatem praetorianorum hyemare statuerat, ad fre quentes de hoste nunuos consilium mutauit, quod Hismael accita valida manu Iberorum et Albanorum equitum, cum Parthis ac his equitibus qui pugnae interfuerant, aduentare denuo ferebantur.

[note: Turcarum discessus fugae similis.] Quibus de causis Selymus qui supra centum et quinquaginta armatorum millibus in acie constitutis, aegre se triginta Persarum millia sustinuisse, et casu magis attificioque tormentorum quam vera virtute eos superasse meminerat, aestimatisque Tau risiorum viribus, quorum fidem et multitudinem suspectam habebat, in Cappadociam redire constituit. Itaque abductis plurimis fabrorum excellentiumque opificum familijs, eorum maxime qui arma telaque elaborati operis fabricabant, et magna vi serici et commeatus inde exportata, per Hobordenam et Balisenam regiones longiore aliquaneo itinere ad Euphratem contendit. ne enim appropinquan tibus Iberis obuius fieret, redire ad Araxem et Periardis montes circumire nolebat. Hysmael cognita eius profectione quanta et ipse potuit maxima celeritate eum subsecutus magis ac magis cursum intendere, et prae festinatione impedimenta passim ac milites vulneribus et valetudine debilitatos relinqui coegit. neque prius extremum Turcarum agmen consecutus est, quam ad Euphratem peruenit. Ibi Selymus biduum moratus aliquot effectis ratibus peditatum transmittebat, quae cum tante multitudini non sufficerent, plures inflatis vtribus innixi flumen tranabant: alij effractis dedita opera curribus eorum materia ad natandum vtebantur. Ipse im perator lintre vectus, quum vniuersus equitatus ad perfringendam vim fluminis vno agmine ingressus profluenti se opposuisset, in vlteriorem ripam euasit. Quae res pedi tibus periculum minuit et molliorem transitum currulibus tormentis, camelisque et essent, atque ob eum timorem excitato tumultu tota ripa trepidaretur, circiter duo millia hominum, haeserantque limoso in vado aliquot falcones, et impedimentorum quoque partem vorticosus amnis abripuit.

[note: Aladulus Turcas persequitur.] Iberi qui recentioribus equis Persas antecesserant, contenti ijs quae relicta erant insequendi finem fecerunt. Nam tormentorum currus inter se vi vndarum implicati bonam partem sarcinarum retinuerant, multâque alia ripis et vadis haeserant, quae haud magno labore funibus extrahebantur, laeto plurimum Ismaele, quod tormenta, quibus maxime tantam cladem acceperat, eiecto ac fugato hoste cepisset. Porro Selymus e manibus Persarum fuga elaspus, longe insestiora itinera ad Antitaurum inuenit. Namque Aladulus despecta eius fortuna ad praedandi occasionem sibi oblatam, angustias dispositis passim montanis hominibus insederat,

[note: 1517] qui more latronum noctu maxime in Turcas impetum faciebant, et quum viae admodum syluestres et confragosae fessum agmen exciperent, a tergo et a lateribus incursabant, diretisque impedimentis in nemora et notas rupes reuertebantur. Aladulus cuius haec arte fiebant, interdiu excusare se nihil sua voluntate fieri, homines agrestes latrocinijs asuetos proprio consilio atque audacia ea damna inferre, eos tamen poenas daturos, si eius maleficij authores compraehendisset. Interim in speciem amicitiae datis aliquot dierum cibarijs, noctu infestas Iatronum manus, quae oportunis in locis transeuntibus occurreret, immittebat. Quibus malis neque consilio Selymus, neque virtute milites prouidere poterant. Tandem quod dissimulata iniuria hominis perfidiam alio tempore vindicandam arbitrabatur, Trapezuntem atque inde Amasiam Cappadociae peruenit, vbi reparandis copijs intentus hyemem egit, primo statim vere aduersus Aladulum et montanos homines, qui tantum detrimenti et pauoris intulerant, aut si occasio detur contra Rhodios bellum gesturus.

[note: Rhodiorum Magister Christianos ad pacem hortatur.] Eum belli apparatum cum Fabritius sacrae militiae apud Rhodios Magister singulis fere diebus cognosceret, ipse quoque arma parare atque singulis rebus diligenter prouidere, quae ad diuturnam obsidionem ferendam necessaria fore videbantur. In primis autem Leonem Romanum pontificem atque reliquos Christianorum principes nuntijs et literis admonebat, vt pacem constituerent, et sese con tra crudelem et potentem Turcam pecunia, armis, milite, machinis, et annona munirent. Cum enim is ex Persia victor domum reuersus sit, procul dubio maximum bellum vel contra sese et Christianos, vel contra Solthanum Aegypti meditari, id quod Selymi mirabiles terra marique apparatus certo significent. verum haec omnia a pio principe frustra dicebantur. Maximilianus enim Caesar bellum grauissimum et diuturnum contra Venetos vario Marte in Italiae finibus gerebat: Ludouicus Galliae rex Mediolanensem ducatum inuaserat atque Sfortiam ducem auito principatu expulerat, quem tamen Heluetij magnis viribus restituerant. Quin et An gli ac Scoti funesta praelia exercebant, ita vt Iacobo Scotorum rege occiso, eius quoque nobilitas ad internecionem sit deleta. Cum etiam Ludouicus 2 Gallus intem perantibus complexibus sponsae Mariae regis Anglorum Heinrici sororis indulgens mortuus esset, ac Franciscus gener in regno successisset, nulla pax subsecuta, sed omnia bellorum tumultu et Christiani sanguinis effusione repleta fuerunt. In Vngaria quoque bella intestina prouinciam debilitabant. Hoc modo factum, vt Selymus qui per exploratores haec omnia intelligebat, longe lateque Imperij sui fines dilatarit, ac tandem totam Syriam et Aegyptum in potestatem redegerit. Cum autem Fabritius Rhodius aliud nihil posset, tamen per amicos Selymi consiliarios aliquot monuit, vt Imperatori suo authores essent, quo victoriam in Persas coeptam continuaret, atque bellum contra Christianos in alia tempera reijceret, id quod etiam factum est.

[note: Turcarum expeditio contra Aladulum.] Cum enim Selymus per totam hyemem in Cappadocia commoratus esset, delectibus per praefectos in Bithynia, Ponto, Phrygia, Ciliciaque habitis atque accitis in supplementum e Graecia atque Illyrico nouis militibus, tanta celeritate atque diligentia attritas copias reparauit, vt primo statim vere ampliorem quam antea exercitum in Persarum fines adduxerit. In primis vero Ciamassum oppodum in vlteriore Euphratis ripa positum, ac Persarum praesidio munitum magna celeritate obsedit, et summis viribus oppugnauit, pene priusquam ab hostte sentiretur. Ciamassini omni spe auxiliorum destituti, diu ad murum sese hosti opposuerunt, ac tandem sclopetariorum et sagittariorum multitudine depulsi, in forum se receperunt. ibi aliquandiu hostium vim pertinaci constantia sustinuerunt, et vt in supremo vrbis casu pro fortunis ac salute omnium debebant, egregie dimicantes ad vnum omnes interierunt. Etsi vero Selymus eo successu ferocior esset, non tamen prius inteiorem Armeniam bello sibi tentandam existimauit, quam Aladulum regem saltibus illis ac montibus expulisset. Is enim feris hominibus repente coactis magnas

[note: 1517] copias parauerat, quibus sese ac fines defenderet. Itaque ad Ciammassum relicto praesidio, cis Euphratem ad Antitaurum regressus, vbi hostem consedisse cognouerat, cum expe dito exercitu deflexit. Mons ille a Scordiscis iugis et finib. Cappadociae ad Amanum vsque et vltimos Ciliciae terminos extenditur. praecipua vero Aladoli vrbs Ma ras dicitur, nec longe ab eius finibus Edessa sita est, quae hodie Orpha dicitur.

[note: Aladolus Turcis resistit.] Aladolus postquam Selymum infesto exercitu fines ingressum appropinquare videt, 15 millia equitum e montib. in conuallem iustae magnitudinis deducit, ac pedites a dextra laeuaque montes occupare iussit, ibique loco opportuno hostis aduentum expectare statuit. Porro Selymus, quanquam locorum iniquitate perspecta, victoriam multo suorum sanguine parandam videret, iniquam tamen pugnandi conditionem subire non dubitauit. Itaque Sinambassam Eunuchum quadrato agmine hostem inuadere, et primam eo rum frontem perrumpere iubet, ipse vero cum exercitu reliquo subsequutus sese pugnantib. ostendit. Nec Aladolitae regi suo defuerunt, nanque emissis statim sagittis Turcarum impetum egregie sustinuerunt, cominusque districtis gladijs tanta vi subeumtes propulerunt, vt veteranus equitatus sua multitudine nihil proficere posse vide retur. Selymus vbi videt Aladolum fortiter resistere, sclopetariorum aciem laborantibus subsidio mittit, et lectissimos Ianizarorum montem conscendere iubet. hinc factum, vt hostes in fugam conuersi montes suos et syluas petierint, atque Turcarum conatus impedierint. Postea Aladolus cum se tanto hosti inferiorem intelligeret, bellum ducendum et trahendum iudicauit: itaque in alios ac aliios montes refugere, nullam pugnandi occasionem praebere, ac asperitatib. locorum se tutari. vnde Selymus ne in insidias prolaberetur, 7 die insequendi finem fecit, ac Sinambassam cum expetita exercitus parte cedentium vestigis insistere praecepit. Quum autem ex captiuis quaereret quae nam vires Aladulo superessent, reperiebat eum lectissimos quosque milites secum duxisse, caeteramque agrestium turbam decedere pagis iussisse, vt solitudi nem hosti faceret, nec prius totis viribus decertare velle, quam hostem ad insuperabiles locorum angustias deduxisset. Eius consilij eam esse causam, quod Saxouarogli equitum praefecti sui consanguinei perfidiam timeret, quod ipse patrem eius quondam propter affectati regni suspicionem per insidias interfecisset.

[note: Proditionis vsus.] Selymus his reb. cognitis captiuis cathenas detrahit, eos donis et pollicitationibus onerat ac dimittit, vt Aladoli praefectum adeant, et secreto redditis ei literis atque muneribus hominem moneant, vt in ea rerum occasione paternam caedem apud se, et regnum Aladoli adepturum. Agrestes eius rei consilio cum Sinambassa communicato, paucos post dies mandata perficiunt, breuique praefectus spe regni, quae vindictae cupiditatem exacuebat, ad amicitiam Turcarum pellectus fuit. cum autem suspectanti insidias Aladulo aliter nocere non posset, cum magna parte equitum ad Sinambassam transfugit, a quo poste alij atque alij qui remanserant propositis praemijs ad defectionem sollicitati sunt. Circumuentis his malis Aladolus reliquam spem salutis in fuga posuit. Sed illum paulo post fugientem pro asperos montes antris nemoribusque se occultantem, Sinambassa et Saxouaroglis persecuti specu abditum monstrantib. indigenis eruerunt. Ille ad Selymum perductus in custodia paucos, post dies interficitur, caputque eius, vt omnib. Iudibrio foret, per totam Asiam circumlatum, ac mox quoque in testimonium partae victoriae Venetias ad senatum foeda ostentatione transmissum est. Occiso Aladulo Selymus eius regnum in prouuinciae formam redegit, diuisitque in tres praefecturas, qui totidem Sangiachis Turcarum more tribuerentur, ipse relicto Sinambassa, qui reli quum aestatis in his locis moraretur, modico comitatu Byzantium reuersus est.

[note: Rhodij bello liberati.] Dum Selymus Hismaelis et Aladoli bello in minori Asia implicitus esset, audierat a Pannonijs finitimam Maesi prouinciae partem incursionib. vastari. Vnde ne Samandriam amitteret, quod situm ad Danubij ripas Maesia Thraciaeque propugnaculum, 8 millia equirum instruxit, qui duce Iunusbassa Illyricae Bosniaeque praefecto Sauum flume transirent, et in Croatiam ad Cetinum vsque penetrarent. Aliam vero Turcarum

[note: 1517] manum improuiso Danubium ratibus transuectam vlrerioris Pannoniae fines populari iussit, vt vno tempore Pannonij ancipiti belli periculo distracti, rebus suis timere cogerentur, ac simul doceret quae in res ad bellandum Turcis forent, vtpote qui magni interesse ad perterrendos Christianorum animos putaret si tot tantosque exercitus expedite alere, et diuersis terrarum locis grauissima bella se gerere posie ostendisset, quum etiam Panonios duplici incursione repressisset, proximam hyemen maioribus quam vnquam antea apparatib. belli internus Hadrianopoli et Byzantij transegit: audierat enim Maximilianum Caesarem, Vladistaum Vngarum, et sigismundum Polonum Vviennae conuentum celebrasse, ac bellum contra sese decreuisse. Cum autem per certos exploratores cognouisset, ibidem praeter sumptuosa conuiuia, et magnifica, conciones nihil apparuisse, uano solutus metu rursus se ad Orientem conuertit. nihilominus tamen finitimas (Christianis et Rhodijs praesertim) prouincias validissimo praesidio firmauit, ne se absentem aliquid incommodi acciperent. Soly mannum etiam filium cum iusto exercitu, vt Graeciam Mae siamque tueatur, Hadrianopoli reliquit, Pyrrumbassem quoque magri consilij ducem Byzanthij prae esse iussit, Cherseoglim vero cum copijs ad Prusiam in Bithynia collocauit, atque classem instructissimam Zaffero Enuncho attribuit. Hacque ratione Rhodij bello liberati, nihilominus rebus suis prouidere co gebantur, ne a diuersis copijs ex improuiso opprimerentur.

[note: Selymi legati ad Solthanum.] Postea Selymus paucos dies Constantinopoli moratus (vt tyrones qui in Praetorianos legebantur inspiceret) ab vrbe discessit, et in Lycaoniam ad veteres exercitus peruenit. Ibi cognouit Campsonem Gaurium magnis copijs tota Aegypto Iudaeaque deductis in Syriam descendisse, eumque profiteri se praesidio Persicis rebus futurum et infesto exercitu in Ciliciam peruasurum, si Sophus Hismael amicus et socius Turcarum armis oppugnaretur. Quibus rebus Selymus commotus; ne si ipse ad Euphratem progrederetur, prope iniquus hostis a tergo nudatam praesidijs Asiam per Amanum irrumperet, Iconij substitit, et protinus legatos cum muneribus ad Campsonem misit. Per illos Aegyptium orabat ne sibi nocere vel impedimento esse vellet, quo minus Ismaelem perse queretur bello, qui tot calamitates Asiae intulisset, et nouis superstitionib. inductis Mahometanae religionis leges deprauare contenderet. At Campson ob nefandam crudelitatem Selymum oderat, atque multis de causis hanc expeditionem necessariam exisimabat, praesertim cum Turca Taurisio capto, Persis acie victis, et Aladulo occiso, sibi etiam formidolosus esse caeperat. Timebat enim ne Syria ad eundem deficeret, quae superbo Mamaluchorum imperio oppressa Aegypti reges odio prosequebatur. Vnde etiam iam antea cum Ismaele foedus et amicitiam firmarat. Mouebatur etiam Aladini Achomatis filij calamitate, qui ad Campsonem profugiens in Memphitica aula sualore miserabilis per 3 annos versatus fuerat, ac omnium animos contra Selymum patruum concitarat. Peropportune etiam Aladoli filius regno exutus Memphim peruenerat, ac Mamaluchos ira ita inflammarat, vt vltro Campsonem adirent et obsecrarent, vt bellum contra Turcas susciperet.

[note: Solthani superbum responsum.] Turcici legati lachis et Cadelescher ad Orontem amnem Campsonem deprehenderunt, atque principis sui mandata humiliter exposuerunt, quibus in hanc sententiam responsum fuit: Veterem esse Sulthanorum consuetudinem, quia principem in religione locum obtineant, Mahumetanos reges populosque omnes in pace continere, proinde se in Syriam prouinciam suam armatum venisse, vt pacem Selymo persuadeat. quia si Ismaelem socium suum oppugnare pergat, se non passurumvlterius, vt vnius ambitiosi hominis libidine omnia permiseeantur, nouisse se Selymi ingenium, qui patrem, fratres, nepotes, et praeclaros duces sustulerit, atque immanitati nullum finem imposuerit. Itaque vnam et extremam pacis conditionem esse, vt Selymus a Ismaelis prouincijs

[note: 1517] abstineat, et Aladoli filio regnum paternum restituat, quod in Sulthanorum clientela semper fuisset. Legati etsi intelligebant Selymum incoepto non destiturum, tamen quo maturius dimitterentur, et de repentino Campsonis aduentu nuncium perferrent, dixerunt sibi pacem maximopere placere, sperareque se iustis adhortationibus animum Selymi ad eam flexuros. Ita cum munerib. dimissi continuato noctudieque itinere ad Selymum qui Caesaream peruenerat redierunt. Campson quoque promotis ab Oronte castris in Comagenem venit et ad Aleppum celeberrimam vrbem consedit. At Selymus cum ex legatis suis omnia intellexisset, alia ratione quam instituerat bellum sibi gerendum existimauit, atque Persis relictis Campsonem summa vi aggredi statuit. itaque Taurum montem transcendere, et celeri in Comagenem irruptione hostes imparatos adoriri proposuit. Cum etiam suum consilium Praetorianis explicasset, atque maximas Mamaluchorum opes declarasset, alacri fremitu inter ordines suborto omnes acclamarunt, duceret ac raperet quo vellet, se cunctas forti audacia peruasuros locorum asperitates omnesque labores et belli incommoda aequissime toleraturos.

[note: Turcarum aduersus Mamaluchos expeditio.] Ergo Selymus exploratis per montanos homines itineribus confragosa et inaequalia viarum per idoneos seruos repurgari iussit, et tormenta omnis generis per iuga et conualles traduci mandauit, ac simul vt milites ad laborem accenderentur donatiuum illis pollicetur, qui in eo extraordinariam operam nauassent. Factum est incredibili eorum studio, qui nouo bello aperiri sibi ad praedam opulentissimas prouin cias videbant, vt quinque tantum diebus in eo labore absumptis, omnis exercitus cum impedimentis et curribus super ato Tauri dorso, in Comagenae campos descenderit. postea Saxouaroglis Aladoli proditor cum valida equitum suorum manu omnem regionem, quae ad Amani Taurique radices pertinet, celeri cursu percurrit, vt simul ex captiuis cognosceret, vbi Campson cum exercitu constitisset, atque obsessis itineribus prohiberet ne de Selymi aduentu ad hostes fama perferretur. At Campson, qui vanitate et superbia ductus sola authoritate terreri Selymum posse putauerat, non prius adduci potuit vt Tauri culmina transmisisse hostes crederet, quam eorum castra in quibus supra 100. millia armatorum erant, bidui tantum itinere abesse nunciatum est. ita ignarus belli improuiso metu territus, in ipso tanti discriminis negocio consilium capere coactus fuit. Erant e ducib. qui tuta consilia speciosis anteterrent, et ante alios Iamburdus Gazelles vir fortis et militari prudentia insignis, qui Amani Apamiaeque praeerat. Is sicuti cum numerso vetereque hostium exercitu tantulis copijs confligere calamitosum arbitrabatur, ita expedito agmine retrocedendum et belli sedem ad Damascum deligendam esse disserebat. quando pedestris et curruum impe dimentis tardus ad insequendum Turcarum exercitus tutum et facilem receptum daret. Interea accitis in supplementum caeteris Mamaluchis, proximisque Arabibus mercede conductis, in hyemem trahi bellum posse, venturaque subinde e Mesopota mia Persarum auxilia, ipsumque Ismaelem in minorem Asiam irrupturum, nec defuturos Christianos, qui e Cypro Rhodoque insulis, aduersus communem hostem aenea tormenta subministrarent. si legationib. adirentur: Mouerat Campsonem graui sententia Gazelles, sed quo minus vera audirentur militaris fremitus et stulta Mamaluchorum alacritas officiebat. Sed in primis Cayerbeius, Alepi et Comagenae prouinciae praefectus, qui postea perfidiae meritis ad summos honores euectus est, saluberrimi consilij rationes euertit: is enim Campsoni erat infensus, quod ipsius fratrem aliquot ante annos veneno sustulerat. Cum etiam Campson Cayerbeio insidias strueret, is clam ad Selymum nuncios transmittit, qui pollicerentur se ex occasione in eius fidem concessurum, traditurum arma, et proprij equitatus vires, vt fra ternam necem vlcisceretur, ad parandam victoriam esse collocaturum. Adhortabatur etiam vt subito accederet, et manus conserere maturaret. simul et Campsonis consilia qualesque eius et quantae copiae essent edocet. Selymus hisce postulatis annuit, ac proditoris voto subscripsit: itaque Campson spreto Gazellis consilio Cayerbei proditoris sententiam probauit, ac quum Selymus appropinquare diceretur praelio decertare constituit.

[note: 1518] Posita erant Campsonis castra idoneo in loco ad Singam amnem duobus ferme [note: Mamaluchorum fortitudo] ab vrbe miliarib. ea ratione vt milites propinquitate amnis vterentur, et semoti ab vrbis delicijs nihilominus ciuium facultatib. iuuari facile possint. Mamaluchi 12. milium numerum vix attingebant: verum singulos (vt quisque eorum maiorib. stipendijs atque opibus eminebat) plures serui armis et equis liberaliter instructi sequebantur. Decora certe et insuperabilis acies, si vera virtute certaretur. Viri prolixa barba et minacibus oculis truces, ipso toto corpore lacertoso et flexibiles tanta arte pugnam ineunt, vt post primos statim hastarum ictusmodo sagittis, clypeo in tergum reiecto, modo ferrea claua, interdum falcato ense, vt locus postularit, admirabili quadam agilitate depugnent. Equi eorum validi et acres, qui tanta ingenij docilitate in primis praestant, vt ad nutum et certas sessorum voces hastam sagittamque mordicus terra subleuatam porrigere, hostem agnoscere, atque dentib. appetere, calcib. cuncta circumsternere natura consuetudineque didicerint. His frena argentea, ephippia aurata et squamosi operis ferrea colli et pectoris tegumenta conspiciuntur. Eques lorica vel thorace ferreis Iaminis conserto, contentus est. Primorum ordinum equites et quisque diuitijs clarus galeas ferunt. Caeteris linteo capitis tegumento, quod plurib implicatum spiris ad elegantiam intorquetur, se satis munitos aduersus caesim ferientes existimant: gregarij autem equites villosis purpureisque pileis, qui graui gladiorum ictu discindi nequeunt, vtebantur. Campson ex omnib. copijs quinque acies instituit: prima Cayerbeio data quod in eius prouincia bellum gerebatur: secunda Sybeio, cui a corporis agilitate Baluano, cognomentum fuit, qui Damasco praeerat: hoc Gazelles cum tertia acie se quebatur, his vbi res posceret auxilio futurus: quartam ipse Campson auratis armis fulgentem (veluti subsidiaria) interuallo duodecim stadiorum adducebat: vltima ad praesidium castrorum relicta. Selymus autem sic instruxerat aciem vt more suo Asiaticum in dextro, in laeuo Europeum equitatum, praetorianos vero pedites cum tormentis in medio collocatos habebat. sed ante peditatum ornatissimi et fortissimi praetorianorum equitum medio in sinu frontem obtinebant, in quibus ipse Selymus eo die praeter consuetudinem esse voluit.

[note: Cayerbeius Mamaluchos prodidit.] Cayerbeius vt statim appropinquarum est, in speciem egregij animi acri impetu facto, Europeos adortus est: mox veluti circumuenire eorum aciem vellet, in terga longo circuitu deflexit, vbi nouissimum lixarum agmen impedimentaque magno terrore et multa caede conturbauit, vt fortis proditor decoti simul et perfidiae satisfacere videretur. In diuersa autem parte Damascenus, vt ab latere aperto hostes inuaderet, omissa fronte et circumactis in laeuam turmi sin transuersos incurrit. tantoque ardore a Mamaluchis dimicatum est, vt ingenti Asiaticorum strage edita, ad vex illa quae in medio collocata erant in morem rapidissimul torrentis penetrarint. Nec prostratis primis Mustaphas Bellerbechus et Imbracorbassa quin diffugerent diutius se sustinere potuerant. Ita victor Damascenus hostium cornu in duas partes discisso, quum ex obliquo ad pedites peruasisset cuncta prope in media acie caedib. terroreque compleuit. Erat res posita in summo discrimine, quum Sinambassa laborantib. Turcis: auxilio superuenit. eius aduentu audacia Mamaluchorum retardata, ac hostib. victoria erepta, praesertim quum Selymi iussu in aduersos tormenta disploderentur. Horum insolito fragore Mamaluchi consternatos equos nec regere poterant, nec ipsi singulari sua virtute vndique circumuenti quicquam proficiebant. Nam vniuersi densato agmine conglobati cum strage Euro peorum oppositam aciem perruperunt, et continenti cursu castra et vrbem petere coeperunt: tum demum omnes in fugam acti persequente Sinambassa cum recentissimis equitum. Eos enim Selymus vt victoriae insisterent huc atque illuc volitans adhortatus fuerat, qui ea die in summo aestu patientia corporis et vigore animi se ipso maior apparuit.

[note: Campsonis interitus [correction of the transcriber; in the print interituse]] Iam Campson vrgentib. fatis aciem promouerat, vt vel suis subsidio foret, aut victoriae, si Turcae vincerentur, interesset, quum in itinere a fugientib. intellexit defecisse Caverbeium, fusas esse copias, nec iam omnium fugam sisti posse: tantam esse

[note: 1518] tormentorum vim, tantamque hostium multitudinem vt diutius sustinere nequeant, quo nuncio superbus senex supremo animi dolore concepto pene concidit. Nec multo post superueniente suorum atque inse quentium hostium turba, qui ipso cursus impetu concitati obuios quosque promiscue proterebant, quum annis et ingentis herniae pondere grauaretur, et aestu moeroreque deficeret, in eo puluere exanimatus est. Damascenus quoque et Tripolitanus dum effuse omnes castra ac Hieropolim peterent, ac a nouissimo agmine irruentium impetum sustinere conarentur, interiêre. at Gazelles et caeteri Mamaluchi ab Hierapoli ad Damascum citato itinere profecti sunt. Postero die Selymus castra hostium militib. diripienda concessit, ac inde ad vrbem progressus ciues duce Cayerbeio se dedentes in fidem recepit. Periere in ea pugna non amplius quam mille Mamaluchi, sed plures ex eorum seruis, maiorque caedes in fuga quam in praelio facta, quum equis sudore et siti fessis, ac emorientibus destituti in pedes ab ignauissimo equite facile opprimerentur. pugnatum est ad 7 calend. Septemb. eo ipso die quo ante biennium in Calderanis campis Turcae victoriam de Persia obtinuerant. In partibus autem Selymi supra tria millia equitum caesa referuntur. Campsonis ca dauer biduo post absque vllo vulneris vestigio repertum, Selymus palam omnib. ostentari iussit, vt homines in fide contineret. Nec multo post cum foetore difflueret apud vetustum vrbis templum mediocri funere tumulatum est.

[note: Syria Turcis cessit.] Hierapoli in fidem recepta Selymus Iunumbassam cum expedito equitatu, qui vestigijs fugientium insisteret, Damascum praemisit, quo et ipse paucos post dies (quum hostes fuga Memphim petiuisse cognouisset) cum omnib. copijs profectus est, statimque ei Damasceni ne fortunas suas in discrimen ponerent, portas aperuerunt. Horum exemplo permotae maritimae ciuitates, et in primis Tripolis, Berytus, Sydon, atque Ptolomais, missis legationib. acceptisque Turorum praesidijs similiter deditionem fecerunt. Nec multis inde diebus Selymus celeberrimum conuentum in castris habuit, ne quietae et frequentissimae vrbis status intromissa militum multitudine turbarentur. Ibi euocatis omnium ciuitatum legationib. insignes Syrorum controuersias autiuit et finiuit: tum etiam praefectos prouincijs et vrbib. dedit, ac vectigalium rationes recognouit, nonnulla quoque ex vetere iuris Sulthanici formula, quae iniqua vel onerosa populis videbantur, antiquauit. His reb. constitutis, quum satis quietis et spacij ad recreanda iumenta exercitui datum arbitraretur, atque ipse omnib. consilijs et viribus Aegypto immineret Synambassam cum 15 millibus equitum, adiuncta his valida manu sclo petariorum, quae ex ordine Ianizarorum et Asapporum delecta fuit, in Iudaeam praemisit, qui cuncta passim eius regionis loca exploraret, atque iter ad Gazam, quod propter Arabes impeditissimum fore putabatur, aperiret. Ea vrbs olim sacrae militiae ordinibus parebat, atque nunc ad mare et Aegypti fines pertinebat, propinqua arenosis solitudinibus, per quas difficili periculosoque itinere ab Syria Aegyptus vlterior ac ipsa Memphis adeuntur.

[note: Tomumbeius rex Aegypti.] Interea Mamaluchi, qui duce Gazelle Memphim accesserant, caeterique omnes qui ex cunctis regni prouincijs eo peruenerant, consilio habito Tomumbeium natione Cercassium sibi regem elegerunt. Is tum magnus Diadarius erat, qui magistratus post regem primum honorem et potentiae locum habebat. Erat ei tantum vigoris et industriae, vt solus omnium Mamaluchorum esse videbatur, qui labantem imperij fortunam erigere posset. Quamprimum is Sulthani nomen adeptus est, singulari studio arma, tela, equis vndique conquirere, tormenta conflare, ex seruis qui militiae idonei videbantur turmas cohortesque instruere, et ab finitimis Afris et Arabib. auxilia mercede comparare coepit. Prae terea peritos regionum ad Ismaelem, et ad Rhodiorum equitum magistrum illico cum literis mittit, qui petant ac orent, vt contra communem hosttem arma sumant, ac minorem Asiam inuadant, et in primis Comagenem discessu hostium praesidiis nudatam. Selymum enim, qui tum in Iudaeae finibus esset, duobus exercitibus facile intercludi et commeatu prohiberi posse, quando littora nullis Turcarum classibus tenerentur, quae terrestribus copiis succurrere aut auchere possent. id si facerent Aegypti rebus prodesse et tot insignes iniurias, quas ab hoste accepissent,

[note: 1518] pissent, nullo negotio vindicaturos. Dum haec a Tomumbeio administratur. Sinambassa pluribus Arabum turmis, quae vias obsederant facile pulsis, patefacto itinere Gazam peruenit. Eum Gazenses quod sine praesidio essent deditione facta protinus recipiunt. Vrbis etiam copijs exercitum iuuant, ac simul gratias agunt, quod acerbissimae seruitutis iugum depulissent, seque omni tempore in Selymi fide mansuros ob eius rei memoriam pollicentur. Sinambassa collaudato eorum studio caetera quae sibi vsui erant eis imperat, ac sub moenibus ad teli iactum inter hortoum munimenta castra locat, eo in loco Selymi aduentum expectare constituit.

[note: Sinambassae militaris experientia.] Erat is multis militiae experimentis eruditus, itaque operam dat, vt regionem quae passim infrequentia aedificiorum et aquae penuri aspera et inculta est, ac arenosi praesertim eius itineris naturam cognoscat. Incolas etiam donis pellicit, qui proximos Arabum duces oblatis amicitiae conditionibus sibi concilient, et quod Mamaluchi ad Memphim parent, diligenter explorent, et protinus ad se reuertantur. Gaxenses interea, qui a praesenti exercitu rerum suarum detrimenta sentire coeperant, clam Tomumbeium de Sinam bassae aduentu certiorem reddunt, docentes eam Turcarum partem antequam Selymus adueniat, facile posse opprimi et deleri, si valida Mamaluchorum manus cum peritis ducibus ad se transmittantur, ipsos etiam intempesta nocte eruptionem facta castra hostium quoque aggressuros. Consilium Mamaluchi probant, mittiturque Gazelles ad summam bellicae virtutis opinionem peruenerat. Sed vix dum eo profecto, Sinam bassae per Syros exploratores defertur, Mamaluchos a Memphi per deserta ad se opprimendum iter ingressos esse, atque eos ante biduum adfuturos. Hic nuncius Turcarum exercitui salutem attulit, et postea ad summam totius belli victoriam momento fuit. At Sinambassa quanquam de Gazensium perfidia nihil cognouerat, tamen Mamaluchis occurrere et praelij fortunam experiri statuit, ne forte sibi cum duplici hoste negotium foret. Ergo de secunda vigilia castris silentio egressus, ad tertium miliare germanicum via Memphitica prouehitur: erat in proximo humilis pagus, quo viatores pro hospitali diuersorio ob perennis fontis opportunitatem vtebantur, ibi forte et Sinam bassa subsistere voluit, et Gazelles aliquot horis conquiescere ac suos recreare, vt noctu recentibus equis Gazam peruolaret, pari consilio cogitarat. Vnde vno ferme tempore ab antecursoribus eleuari ingentem puluerem, et mox aduentare copias vtrinque duci nunciatur.

[note: Mamaluchi repulsi.] Gazelles improuisa re perturbatus, quod se deiectum consilio atque hosti imparem futurum si congredi vellet, fessis praesertim equis intelligebat, tamen animo non deficit, sed suos hortatur vt arma expediant, et negotium quod per insidias perficere nequiuerint, vera virtute in aperto conficiant. Ex aduerso Sinambassa aliquanto colerius acie instructa alacriter apud cunctos suorum ordines concionatus est, sed finis eius orationis fuit: vt fugae obliuiscerentur, postquam omnia circumclausa atque infesta nisi victoribus futura essent. illudque inprimis persuasum habere vellent, neminem ea die periturum nisi quem fata exitio destinasset. nam pari periculo fortes in medio hostium salutem, et timidos in fuga mortem inuenturos. Erant sclopetarij in cornibus, quae rara acie in longum porrigebantur, vt liberius sclopetis vti, et latiore spacio circum impressione, sustinerent. Gaxelles autem appropinquans Arabum turmas ad disturbanda cornua praemisit, et quadrato agmine in mediam aciem inuectus est. Fuit praelium atrox et diu anceps, quoniam Turcae etiam numero superiores vim armatorum equitum ferre non poterant, iamque pulsi loco fugam oculis atque animis circum spectabant, quum sclopetarij Arabas depulerant, et reductis cornibus vniuersam hostium aciem circumuenerant. Tum vero viri pariter ac equi eminus mortiferis glandibus sternebantur, nullusque in medio circumuentis virtuti locus relinquebatur. Gazelles cum defatigatos equos corneret, nec dilabentibus Arabibus quicquam auxilij sibi amplius

[note: 1518] sperandum esse arbitraretur, multique iam ex fortissimis suorum cecidissent aut vulnerati essent, ipseque praealtum vulnus ceruice recepisset, cum reliquis ferro sibi iter aperiens, amissis omnibus signis militaribus Memphim profugit. Periêre in ea pu gna Alexandrinus praefectus, et Orcanas Memphiticus praetor, praeterque eos magnus Arabum numerus, et mille noti equites. Nec Sinambassa incruentam victoriam ad eptus est: nam supra duo millia equitum et aliquot magni nominis praefectos desiderauit.

[note: Arabes Turcas persequuntur.] Turcae quum a meridie ad occasum solis protracta pugna atque obid exanimatis cursu equis fugientes persequi non possent, ipsique inedia et labore deficerent, eodem in loco iuxta fontem castra posuerunt. Sequenti die caesorum spolia toto campoper ocium lecta, capitaque hostium, quae ab ipso barbae habitu (quod Turcae cunctas corporis partes praeter labrum superius radant) facile dignoscebantur, palmarum arboribus affixerunt, vt impigre nauatam ab se operam testarentur. Interim Gazenses, quum exoriente sole vacua hostium castra vidissent, rati Sinam bassam cognito Mamaluchorum aduentu timore adductum, inde retro in pacatiora loca refugisse, nonnullos Turcas ex numero aegrorum relicto, vt luce facta sequerentur, impetu in eos facto occiderunt. et paulo post circiter duo millia Turcarum equitum, qui ad augendas Sinambassae copias a Selymo submittebantur hostiliter adorti, omnibus impedimentis exuerunt, et in fugam coniecerunt. Hi postea. Quum Sinambassam dum vniuersis copijs hostium fraude perijsse putarent, cum trepida fuga regrederentur, ab Arabibus in itinere trucidati sunt. Nec vnus eorum omnino incolumis euasisset, nisi Iuleppo Achaiae Sangiacho ad Ramam vrbem occurrissent. Is enim pariter a Selymo missus cum valida manu Graecorum equitum ad Sinambassam contendebat, cuius aduentu audacia Arabum repressa est. Caeterum Arabes euocatis ad praedam alijs atque alijs suorum ducibus, qui proximos montes incolebant, ac ingenti conflato exercitu, Turcas ad Caras baram vicum consecuti sunt, pugnatumque est Turcis iniquissimo loco, quoniam Arabes praeoccupatis quibusdam angustijs, quae ad extremum spaciosae vallis iter coaretabant, a tergo simul a fronte et alateribus se ostendebant.

[note: Tormentorum vsus.] Arabum arma erant praeter sagittas longissimae hastae vtrinque ferro praefixae, quas ad medium agili manu compraehendunt. his summa peritia in pernicibus equis vtebantur, et aduersi pariter et fugientes hostem laetifera cuspide feriebant. Quamobrem Turcae procurrere non poterant, circumuentique in orbem pugnare ac simul iter facere cogebantur. eratque res in magnum periculum adducta, nisi Iuleppus productis quatuor tormentis currulibus, quae praesidij causa secum adduxerat, eos qui fauces occuparant, vti erant editiore in loco cum multa strage deie cisset, aper toque itinere inde celeriter suos eduxisset: quibus angustijs superatis, patentiores nactus campos meliore aliquanto conditione iter facere coepit. Nam per sclopetarios et sagittarios eminus rem gerebat, et quum hostes appropinquabant, aperta acie confertas hastatorum tuirmas emittebat. Vbi vero densior atque amplior Arabum globus sese offerebat, in eos tormenta certis ictibus emittebantur. Contra Arabes dispersi circumuolitare, nouissimo abeuntium agmini instare, subsequi ne queuntes et vulneribus retardatos opprimere. Hic dies Turcis longe grauissimus fuit: nam plures eorum siti, vulneribus, et cursus labore conflictati ceciderant nul lumque iam subsidium extremis eorum rebus, ab numerosa ac pertinaci hostium multitudine relinquebatur, quum magnus Turcarum numerus medio ferme itinere la borantibus ac perditis seperuenit. Selymus enim castra Damasco promoue rat, et vt rei frumentariae consuleret seperata suorum agmina singulis quoque diebus praemittebat. Ita Iuleppus eo periculo liberatus, sequenti die Selymo occurrit, et omnia ordine ea quae acciderunt exposuit.

[note: Hierosolyma Selymo cessit.] Eo nuncio Selymus in summam animi solicitudinem adductus est: quod nisi exploratis Sinambassae rebus minime sibi procedendum esse arbitraret. Sed ea cura anxio paulo post Syri speculatores superuenerunt, qui rem, vti a Sinambassa gesta fuerat, retulerunt. Hisce rebus cognitis incredibili laetina affectus est: quoniam ea victoria et apertam sibi Aegyptum, et bellum celerius opinione prope confectum esse prouidebat. Postero die exercitus Ramam ductus, proxmaque Arabum domicilia cum vxoribus et liberis eorum concremata: inde praemissis pedestribus copijs, quae Gazam contenderet, ipse ad laeuam Hierosolymas deflexit, vt vrbem vetustate originis, ac Hebraicae religionis fama totius orientis celeberrimam, inuiseret. Ea tunc miserabili sacrarum ruinarum deformitate inculta ac deserta, non a Iudaeis veterib. incolis, qui tunc toto orbe extorres vi admissi sceleris poenam, nec sedem nec patriam habebant, sed a paucis Christianis incolebat. Illi cum ignominia et graui admodum contumelia Christiani nominis, ob concessam venerandi sepulchri possessionem, graue tributum regibus Aegyptijs persoluunt, nec florentes aetate opibus Europae principes, vllis verae virtutis stimulis ad vindicandam iniuriam excitantur, cum religionis causam tanti non ducant, et intestinis bellis vel infami ocio absumi id demum regium arbitrentur. Selymus veterum prophetarum monumenta suppliciter veneratus Mahometo in primis sacrificauit, et Christianis sa cerdotib. loci praesidibus (tanquam pijsprobisque hominibus) pecuniam in alauentum sex mensium largitus est, atque inde vnam tantum Hierosolymis moratus noctem, Gazam ad exercitum quartis castris peruenit. quo itinere diu noctuque cum Arabibus continenter dimicatum est. Tandem tamen Turcae in aduersos montes eua serunt et hostes suos loco deturbarunt.

[note: Turcae Memphas accedunt.] At Sinambassa qui Gazenses necatis defectionis authoribus bonisque eorum dire ptis pecumia puiblice impata, meritas perfidiae poenas dare coegerat, cognito Selymi aduentu victrices copias hostium spolijs exornatas eduxit, atque obuiam est, gressus. Hunc Selymus multo cum honore verborum commendauit, et munerib. Sericae vestis signateque pecumiae fortissimos quasque, prosecutus est. Exinde castra 4 dies Gazae habita (quad

[note: 1518] nullum perterritis hostibus morae spacium dandum putabat) vrbem reliquit et mediocri praesidio confirmauit. Etsi autem omnia summam proficiscendi celeritatem in Aegyptum efflagitabant, tamen exercitus reficiendus, et magna vtrium multitudo instituenda, quibus per vastas et fontium penuria desertas solitudines ingentem aquae vim toto itinere Camelorum subuectionibus comportarent. Verum illis diebus praeteritos imbes tanta coeli tranquillitas consecuta est, vt nihil ad summam tra ducendi exercitus foelicitatem Selymo defuerit, Nanque aer nullis turbatus procellis, quae harenas excirent, atque officerent oculis, perpetua serenitate conquieuit, ac simul tanta vis aquae omnibus fere locis reperta est, quos pluuialis humor harenis imbibitus fodientibus puteos ad depressionem duorum pedum occurrebat, vt frustra comportari vtres ac sitim timeri vulgo milites existimarent. Non defuerunt tamen Arabes qui toto itinere ad praedam vndique confluerent, nec quenquam hostium excedere agmine vel remissius sequi paterent, cui vno malo facile duces occurrebant. nam toto exercitu distributa erant tormenta, quae a turmarum praefectis (vt quisque periculo proximus erat) in hostes emittebant. Valida quoque sclopetariorum munus nouissimum agmen cogebat, quorum praesidio qui debiles et tardi, atque ob id opportuni iniuriae erant, egregiese defendebant. Eo modo ne quicquam lacessente Arabum turba prope Memphis octauis castris peruentum, praecedente Sinambassa, qui cum Europeis vnius tantum diei itineris spacio Imperatorem semper anteibat.

[note: Tomumbei magnanimitas.] Erat pagus ad sextum lapidem ab vrbe Memphi, qui Matharea dicit, Balsamt faecunditate memorabilis. In eum locum Tomumbeius omnem nouum ac veterem tormentorum apparatum contulerat. fossas tranfuersas toto campo et publica via, quae leuib. cratibus et terra inae quabant, perduxerat. Ipseque cum duodecim millib. Mamaluchis magnoque Arabum equitatu opportuno in loco constiterat, eo consilio, vt Turcarum copiae cum appro pinquare in ciperent, priusque ad teli iactum accessum foret, im prouisa tormentorum multitudine sternerent, ipseque protinus cum perturbatis et in insidias prolapsis vndique tota virium multitudine circurofusus, aequissima conditione decertaret. Magna procul dubio Turcis calamitas imminebat, nisi forte paucorum perfidia operosis Mamaluchorum conatibus occurrisset. Erant in Solthani exer citu quatuor equites Epirotae, qui spe praemiorum adducti ad Sinambassam ducem suae nationis hominem transfugerunt. ab his Turcae edocti cuncta hostium consilia cognoscunt, ac in primis quales insidias Tomumbeius summa arte tetendisset, in quas necesse foret incidere, nisi ab vna publica deflecterent, quam obrem ijsdem profugis ducib. In laeuam magno circuitu (antequam dilucesceret) in solitum iter ingrediunt, atque instructa acie productisque tormentis, ne quid morae ad committendam pugnam interesset, euitata castrorum fronte auersis hostibus se ostendunt. Ea re anima duersa To mumbeius ex hostium itinere coniectura iudicans insidias suorum proditione fuisse detectas, nihilominus vt erat egregie fortis ad consilium pristinumque vigorem sensus omhes extemplo reuocat, accitisque ad se omnib. praefectis quidfieri vellet celeriter edocet.

[note: Turcarum et Mamaluchorum congressus.] Tomumbeio in tanta rerum angustia constituto omnia vno tempore erant agenda, signum proponendum quo milites eques conscendere et arma capere iubent, con uertendus castrorum ordo, instruenda acies, milites confirmandi, et tormenta vti casus postulabat in contrariam partem traducenda, quae res sicuti aegre vnus admini strare poterat, ita petuerse a pluribus simul agebant. sed illud in primis omnia retardabat, magna omnium concursatio ad traducenda tormenta. Verum his difficultatibus subsidio erant militum alacritas, et constantia singularis. non enim (vt in repentinis casibus accidit) vllo timore concepto spe animisque deciderant. Siquidem bis acie victi maiorem fiduciam maioresque semper spiritus sibi desumpserant, quum non virtutem pugnandique peritiam, sed fortunam sibi defuisse indicarent. Igit Tomumbeius instructa acie et militibus magno ardore praelij signum deposcentib. omnem Arabum multitudinem a tergo aduersariorum cornua circumuenire, et tumultuario praelio lacessere iubet, vt Turcae equites pene priusque ipse inductis suorum tutmis procurreret, ancipiti pugnae periculo turbarent. Mox tormenta, quae iam

[note: 1518] deducta et directa in hostes fuerant, displodi imperat, idem continuo fecerunt Turcae. nam iusto ab spacio maiora minoraque semel emiserunt, ac rursus omnibus celeriter impletis, eorum currus ad sagittae iactum promouerunt. certatum diu est hinc inde solis ac frequentibus tormentis, dum acies appropinquarent. Qua contentione Aegyptij libratores ferme omnes interfecti, pluraque eorum tormenta in pilarum hostilium curribus excussa perfractaque sunt. Nam Turcae plures tormentariae artis peritissimos magnis praemijs ex Italia et Germania in castris habebant. ac multos in primis ex illa iudaeorum colluuie, quae a rege Ferdinando ex Hispanijs pulsa, in comumeliam nostram toto Orienti huiusmodi mortiferas artes importarunt. His omnibus praeerat Iacobus e Regio Lepidi horum operum artifex, qui iam pridem deserto Christi cultu ad Mahometi sacra defecerat.

[note: Turcarum periculum.] Quum iam praelium vtrinque ad manus adducerent, Mamaluchi trucem atque horribilem clamorem tollunt, et triparrito magna vi Turcas adoriuntur. Selymus enim sic incedebat vt lunata acie aduersis hostibus appropinquaret. Praeerat Asiaricis in dextro cornu Mustaphas, in sinistro Iunusbassa, ipse mediam aciem (vbi praetoria phalanx Ianizarorum erat) cum magna tormentorum multitudine obtinebat. Sinam bassa autem toti summae certaminis praeesse iussus, ad incertos pugnae euentus certam sibi aciem ex fortissimis equitum ex vnaquaque ala detractis delegerat: hisce etiam quingentos Ianizaros selopetarios adiunxerat, vt ab omni pugnae loco ei suorum parti subsidio foret, quae ab hostibus maxime premeretur. Ita vno ferme tempore, quum Tomumbeius in medio contra Selymum constiusset, etiam Mamaluchorum alae cum cornibus pari fronte concurrissent, ac in tergis Arabes vti imperatum fuerat impigre dimicarent, quatuor simul praelia distinctis in locis exarsere. Narrant qui huic praelio interfuerunt, clamore militum, et tympanorum tubarumque sonitu fragore tormentorum, pulueris nube, et armorum strepitu adeo omnium mentes attonitas confusasque fuisse, vt cuncti promiscue caeci furore et vecordi audacia proruentes, quum nec voces tessaraeque dignosci, nec videri signa, nec ducum imperia exaudiri possent, magnam suorum pariter atque hostium stragem qui mutuum errorem ediderint. Nunquam enim antea maioribus accensae odijs inter se concurrerant, dum quaelibet pars nullam sibi reliquam spem, nisi [reading uncertain: page damaged] quam victoria peperisset fore intelligebat.

[note: Europei Turcae caesi.] Iam Gazelles decoris atque vindictae nudio incensus, vt Europeis parem Gazensi cladem redderet, Iunus bassam magno impetu adortus, primas ac resistentes turmas obtriuerat, vexilla prostrauerat, ac Arabibus a tergo prementib. illas omnium bellorum victrices copias, vbi Thracum, Thessalorum, ac Macedonum robora erant terga dave coegerat, quum Sinam bassa cum recenti ac valida suorum manu in latus hostium aduolauit, et inclinatam ac faede disiectam aciem reparauit. Verum paulo post ipse Sinambassa, qui victoriam interpellarat, conuertentib. sese in nouum hostem Mamaluchis, Bidone duce ante alios egregie pugnante, obtruncatur. Eius quoque equires exa nimem humo tollere ac seruare conati, Gazelle turmas explicante, vt rari liberius gladijs rem gererent, magna ex parte ceduntur et fugantur, egregiaque illa praetoria cohors tota in medio contrita et percisa est: in altera autem parte Mustaphas cum omni suo equitatu vehementer inuectus, sinistram Aegyptiorum alam acerrime purgebat: ij paulo ante tormentis insigne detrimentum acceperant, quae forte a media Selymi acie obliquis campi spacijs emittebantur. Ea re animaduersa Mustaphas semel pertutbatis acriter instate, lassatosque fundere et prosternere. Asiaticos quoque adhortari, vt veteris militiae decus (quia in Hierapolitanis campis nuper amisissent) illa die recuperarent. Eodem quoque tempore Tomumbeius perrupta media equitum acie ad peditatum peruenerat, pluraque ipse praeclara facinora curuato ense (vt erat corpore et viribus ingens) ediderat: atque Arabes exteriora Turcarum agmina coroua praecinxerant, eosque auersa et duplici acie pluribus in locis pugnare coegerant: quum Selymus phalangem, promouit, cuius impetum neque equi, neque viri victores ferre porerant.

[note: Mamaluchorum fuga.] Ibi pars militum per interualla sclopetis vtebantur pars praetentis cuspidib. frontem hastarum sylua ita praesepserant, vt obuia quaeque sternerentur. Pugnatum tamen est

[note: 1519] vario vtrinque euentu ab hora quarta ad occasum solis vsque, nec vlla copiarum pars extitit, quae diuersas pugnae vices alterna sorte non tulerit. adeo enim victi victoresque peruicacib. animis decertabant, cum Mamaluchi ab his eripi victoriam quos tam late cecidissent, Turcae vero tam diu sibi resistere bis prius ab se superatos indignarentur, vt languidae etiam manus, et sessa corpora suffectura continuis caedibus in alteram lucem videri possent, nisi mox ipsa tantae cladi finem attulisset. Prior Tomumbeius summae rei diffidens receptui canere iussit, vt sui non pulsi, sed reducti viderentur, quod ad confirmandum militum animos, et ad authoritatem retinendam plurimum pertinere arbitrabatur. Hoc modo praelio interuentu noctis dirempto, Turcae potiti hostium tormentis atque tentorijs, Mamaluchos qui iter Mem phim intendebant; ad multam noctem perlecuti sunt, pugnatum est die Iouis nono calend. Februarij, anno salutis 1517. Captus est in fuga Diadorius et Bidon praecipui duces. Hos Selymus altero die mactari iussit, vt Sinam bassae manibus dignioribus victimis parentaret. Eo tempore quarta pars Turcarum copiarum valetudine et vulneribus erat confecta, magnusque equorum numerus eius diei laboribus fatigatus, quibus de causis Selymus aliquid de sua festinandi consuetudine remitiere cogebatur. Nondum enim Memphiticorum voluntates cognoscebat, nec etiam quibus in locis Tomumbeius consisteret, sciebat. Igitur ijsdem in castris quadriduo moratus. saucios cum cura reficit, ac suorum cadauera sepeliri iussit, hostium vero auibus et feris lanianda relinquit. Indeque promotis castris, vt commodius aquaretur, in planitiem inter Cayrum vetus et Bulachum contendit.

[note: Proditores Turcis vtiles] Interea Tomumbeius nihil tot asperis rerum successibus fractus, collectis vndique Mamaluchis, loco inter Memphim nouam et Nilum amnem idoneo castra posuerat, et ad octo millia seruorum Aethiopum armauerat: praererea Mamaluchorum filijs, Mauris, Iudaeis, ac Arabibus arma telaque ex armamentario tradiderat, et bellum priore maius aduersus Turcas moliebatur. sed quoniam aperto in campo nihil vera virtute proficeret, ad bellicos astus totus vertebatur. Itaque noctu Turcarum castra adoriri ac incendere constituit, vt prius ipse aliquid audacter per tenebras conaretur, quam hostes paucitatem copiarum eius depraehenderent, vtque tormenta noctis beneficio deuitaret. Verum hos conatus similis transfugarum perfidia euertit. Nanque Selymus (prodentibus aliquot Mamaluchis) cognito insidiarum ordine, exercitum arma expedire, et excitatis passem magnis ignibus intentiore cura excubare iusserat. Qua diligentia sequenti nocte factum, vt Tomumbeius ad castra delatus, non mediocri iactura repelleretur, supremamque inde cladem nocte accepisset, nisi flammarum totis castris collucentium insolito splen dore admonitus, festinantia agmina continuisset. Eo autem consilio Tomumbeius depulsus, omnium suorum hortatu Memphim ingressus est. nanque Mamaluchi, quum aliam gerendi belli rationem ineundam sibi esse censerent, vt vrbem occupatis opportunioribus locis totius exercitus praesidio firmaret, atque ingressu hostem prohiberet, suadebant, vt qui in tanta rerum acerbitate postquam pro Tocis vxoribus et liberis certandum foret, in eorum conspectu, ac in ipsis domorum vestibulis pugnantes occumbere, decorum et pristinae virtutis gloria dignum arbitrarentur.

[note: Memphis praesidio munita.] Vnde singuli equites domos suas digressi, familiam omnem, et summa tectorum vario genere telorum instruunt, et Aegyptios suae quisque viciniae orant, vt arma aduer sus communes et crudeles hostes capere velint, nec se trucidari, vxores vero et liberos in seruitutem abstrahi patiantur, quando nec ipsis parsurus esset immanis Tur ca, si bello victor euaderet. Erant plerique ex ditioribus Aegyptijs, qui ficuti Imperij commutationem mercaturae et fortunae detrimentosam fore prouidebant, ita studio atque opera Mamaluchis non deerant. Contra plerique e media classe ciuium, et eplebe ingens multitudo (quae periculi expers semper in alieno damno lucrum facit) quod se per trecentos prope annos in luctuosa et miserabili seruitute omnia extrema perpessos esse meminerat, intenti in supremi certaminis euentum foribus suis se continebant, et tacite laetabantur, quod non sine Deorum cura tempus aduenisset,

[note: 1519] quo nerarrj impotentesque domini tantorum scelerum poenas darent, ac vindicta alieno sanguine peteretur, vnde mox ipsi oculos optatissimo spectaculo satiarent. Dum haec fierent Tomumbeius summo studio ac labore portas aditusque omnes communire, singulos duces singulis plateis praeponere, per omnia fora concionari, nihil remissum in opere esse pati, ac demum magnam spem intrepido vultu praeferre. Ipsi vero equites aemulatione incitati impigre officia ducis exequebantur. Nam quisque notiorib. vicis suis fossas transuersas ac trabes ingentes perducebant: alij praeacutos stipites occultis in scrobib. defigebant, quibus incauti hostes inducerentur. alij in triuijs fenestras tormentis instruebant Etsi autem vrbs amplissima nullis moenib. cingeretur, tamen erant certae portae certique aditus qui in vrbem ferebant, quorum vnus latioribus viarum spacijs ab orientali porta ad arcem mediamque vrbem pertinebat. In hunc maxime Tomumbeius iustas vires contulerat, quod ne cessario ab ea parte irrupturos hostes propter vicorum amplitudinem intelligebat, reliquas regiones vrbis praesidijs mediocrib. tuebatur. Interiora vero (vbi auxerat) a validissima copiarum parte tenebantur, vt quo vis hostium clamorque et periculum milites auo casset, intenti ad opem ferendam celerius accurrere possent. nam vrbs maxima ab exteriore circuitu parua manu defendi non poterat.

[note: Cayrum nouum.] Memphis vasto ambitu tres ingentes vrbes complectitur: sed hae raris inter se iunctae aedificijs vnam efficiunt, quarum frequentissimam hodie nouum Cayrum vocant. Ea in longitudinem sex miliarium secundum Nilum protenditur, et ab Nilo passus mille paribus semper interuallis distat: latitudo eius decem stadia non exce dit, media in vrbe arx est molli tumulo imposita: cuius amplitudinem et elegantiam potius quam munitionem nostri admirantur: sunt enim in ea nobiles horti, platea ingens cum immensis porticib. atque triclinia in omnes coeli regiones obuersa. Exteriora vero turribus ac propugnaculis. eximijque operis pinnarum corona praecinguntur, vnde circumquaque subiectae vrbis spacia, Nilus praeterfluens, ipsaeque pyramides conspici possunt. Ibi etiam tria Christianorum templa, quorum vnum alijs venerabilius propter Cryptae famam, vbi Maria virgo saeuitiem Herodis fugiens, cum infante Christo deo latuerit: alia Barbarae virgini, et Georgio equiti sacrata. Cayrum nouum continuatis fere aedifi cijs Bulachum sequitur, id oppidum in vrbis effigiem altioribus tectis superbum Nilo adiacet, et a Mamaluchis aestiuo tempore frequentatur, vt increscentis Nili exundationes prospiciant. Eo cuncta nauigia quae aduerso amne subuehuntur applicant, paulo supra Bulachum vetus Cayrum sequitur, quia pariter nouo Cayro intercedentib. aedificijs interuallo viginti stadiorum annectitur, et praeterfluenti Nilo imminet: plurima mediocris structurae aedificia vtranque ripam obtinent. Contra est insula medio in amne hortorum et villarum amoenitate memorabilis, vbi diuortium aquarum incipit, et Nilus ingenti insulae rostro proscindi tur, in ea templum est filiae Pharaonis regis, amore et periculo Moseos celebratum. Verum Cayri veteris aedificia maiori ex parte in hortos abierunt: ibi antiquam Memphim fuisse multis coniecturis existimamus, ab vetere Cayro quinque millibus passuum in Africae parte Fyramides absunt, Barbarae uanitatis monumenta. Intus sunt conditoria regum Aegyptiorum in cellas distincta, quae pretioso lapide vestiuntur: ea loca odore tetra sunt, et tenebrarum aspectu formidanda. Populus Memphiticus per omnes vicos numerosus occurrit, sed ob metum Mamaluchorum fere incultus et sordidus, ne opes ostentare videantur. Ditiores Camelis et asinis vehuntur, Mamaluchis solis sibi equis vsurpantibus: omnes fere veruecina carne, atque orize pultarijs famem explent, nec exquisitas dapes nouerunt. Gallinacei tamen generis pullos nobilium mensae admittunt, quod eorum magna sit copia Aegyptijs, apud quos gallinae sua oua non incubant, sed ea in clibanis (tepore sensim adhibito) ita fouentur, vt intra paucos dies aedantur.

[note: Praelium intra vrbem Memphim.] Caeterum Selymus vbi Tomumbeium Memphim ingrcessum esse, et Mamaluchos omnes coactis in vnum viribus extremam belli fortunam periclitari velle certius cognouit, propius vrbem admouit castra: mox etiam milites adhortatus est,

[note: 1519] vt toties victos hostes ea die omnino vincendos et penitus debellandos existimarent, paululumque adniterentur, vt superiorum laborum atque victoriarum praemiae caperent. Ardebant praedae cupidine militum animi, paratique et diducti in ordines signum irrumpendi expectabant, quum Selymus Bassuela porta ingressus, equites plurib. simul locis, sed latiore via Ianizaros, immisit. occurrere equitib. equites, prae liumque atrox in triuijs et angustis in callibus aediderunt: pedites vero prolatis in frontem colubrinis et Falconib. hisque vbi hostium agmina cernerentur repente excussis, compita rectis opposita regionibus statim defensoribus nudabant. Vbi vero ad munitiones fossasque peruentum, dum impulsu obiectas trabes amoliri, fossasque transcendere conarentur, contraque Mamaluchi impigre obsisterent, tanta vi, tantaque animorum peruiacia certauere, vt nusquam acrius vel cruentius sit dimicatum. Mamaluchi enim pariter ac Turcae vires omnes et cunctas bellandi artes in id vnum pugnae discrimen contulerant, haud ignari pro vita atque im perio vltimo eo certamine dimicari. quando summa vtrinque praemia aut exttema suppticia victis ac victoribus ludexue fortuna ostenderentur. sed plurimum caedis erat apud munitiones. nam Turcae incautius progressi in caecas fossas alij super alios cumulati prementibus vltimis procidebant: alij acutissimis vallis inducebantur. Ipsae matres familiae e domibus virili audacia in subiectos saxa et tegulas prouoluebant. Has contra Turcae destinatis sclopetorum ictibus ferire, effringere fores, et intra domos vario euentu pugnare: ipsi quoque Aegyptij modo harum, modo illarum partium fortunam speculantes, diuerso studio vtrosque iam pro hoste, iam pro amico prosequebantur.

[note: Acerrima Barbarorum pugna.] Hoc modo factum vt in diuersis regionib. plura simul certamina contraherentur. nam transuersis vicis quum discurrerent, modo hi, moda illi in nouos hostium globos incidebant, et qui victores in fronte vrgebant, saepe interclusi ab hostibus in tergis caedebantur. Viae coaceruatis passim cadaueribus tanto cruore madebans vt eleuatus puluis, qui primo densissimus erat, sedaretur. Aer nihilominus fumo tormentorum et nube sagittarum erat obscuratus, tantusque erat militum clamor, armorumque strepitus, atque ipsorum tormentorum fragor, vt terra tremere et conuel li aedifida viderentur. Pugnatum est continenter duobus diebus ac totidem noctibus ancipiti Marte, ita tamen vt Mamaluchi, qui numero pauci labori atque vigilijs sufficere non poterant, cedendo in interiores sensim vrbis partes, desertis primis munitionibus se receperint. Tertia die Mamaluchi tanta virtute pugnam redintegrarunt, vt Turcas ad multum spacium propulerint, et aliquot eorum falcones interceperint: quo casu dicitur Selymus de victoria desperasse, et iussisse vt aedificia passim incenderentur. Iam tecta miserabilem flammam conceperant: iam vlulatus deprecantium Aegyptiorum audiebatur: iam ipsi Turcae languidius pugnantes vt receptui caneretur expectabant, quum a pluribus simul nunciatur hostes a diuersa parte, instante Mustapha loco pulsos supremum auxilium in fuga posuisse. Et enim Mustaphas ad amplissimam plateam peruenerat, vbi Mamaluchi stratos equos collocarant, vt si quid durius accideret eo se reciperent, atque his conscensis in proxima loca se proriperent, hos omnes Mustaphas comprehendit et abduxit.

Ea res vigorem eorum magnopere debilitauit, quamobrem spe fugae sublata, quum vndique se circumuentos perspicerent, praeliumque nulla alia spe quam virtute sustentaretur, confessione sua victi terga dederunt.

[note: Memphis a Turcis occupata.] Multi cum Tomumbeio ad Nilum properantes ratibus transuecti in Segesticam regionem contenderunt. Alia multitudo Aegyptiorum domibus foedissimisque latebris se condidit. Ex fortissimis autem equitib. amplius mille et quingenti ad templum Deorum in vrbe maximum confugerunt, vbi cum diu se tanquam ex arce defendissent, ad extremum siti, lassitudine, et vulnerib. fatigati, se victoris arbitrio dediderunt, quorum pars conniuente Selymo ab iratis militib. in vestibulo trucidata, pars secundo amne post aliquot dies Alexandriam deuecta est. Selymus inclinante victoria extemplo duas cohortes ad restinguendos ignes praemisit, ac tota vrbe per praecones pronunciari iussit, Mamaluchos qui intra 12 horam se dederent, omnes fore incolumes: post id tempus deprehensis nullam fore salutis conditionem. Aegyptijs autem qui latentes proderent se daturum praemia, contra qui occultassent se protinus eos palo infixurum, vxoribusque ac liberis venundatis domos ipsas esse concrematurum. Ad huius edicti famam magnus eorum numerus prodijt, quib. statim cathenae

[note: 1519] iniectae. Illi omnes postea contra iusiurandum in custodia crudeliter necati sunt? nonnulli qui amicitiae iura proditione violare noluerant, pro amicis constantissime perierunt. Ex inde milites victoria feroces scrutari cuncta, protrahere abditos, et obtruncare, praedari etiam Aegyptiorum domos, nihil clausum relinquere. erant qui vno tempore ijsdem in aedibus, auaritia, crudelitate, et libidine grassarentur, quum quisque eo vires imperumque transferret, quo a natura raperetur.

[note: Mamaluchi bellum renouant.] Eodem die Gazelles superuenit, qui paulo ante a suo rege in Thebaidam profectus fuerat, ad conducenda Arabum auxilia, is cum euersis rebus nihil proficere posset, ad Selymum fide accepta cum tribus Arabum ducibus, multisque equitib. venit. Selymus, quod Gazellem propter eximias animi et corporis vires nouerat, quodque Arabes foedere atque amicitia sibi obstringere cupiebat, omnes humaniter excepit, et ipsis stipendia constituit, hortatusque vt cuncta ex sua liberalitate sperarent, et veteris fortunae obliuiscerentur: nec multo post quum ab Achasia Mauri simul et Arabes Memphiticum agrum inuastabant, saepeque frumentatores Turcas interciperent, Gazelles cum parte exercitus ad debellandos eos missus est, qui celetiter Achasia expugnata, et hostib. magna ex parte trucidatis, superiorum dierum iniurias magna sui laude vindicauit. interea Tomumbeius in Seiectica regione, quae ad Cyrenaicam vergit, bellum reparabat: Venerat ab Alexandria ad eum valida Mamaluchorum manus, multi etiam eum ex fuga comitati fuerant: non deerant partis Africae Arabes, et Mauri quoque regionis incolae operam suam pollicebantur: praeterea ab Memphi nonnulli Aegyptiorum, si noctu ad vrbem conuolarent, se tumultum excitaturos promittebant. foreque vt omnes Turcae qui in contubernijs essent vno impetu populi delerentur. Ipsos quoque Turcas ex amplissimo exercitu in exiguum numerum redactos, et maiori ex parte vulnerib. Autaduersa valetudine confectos: quibus de rebus, et vires vndique crescebant, et spes ipsa efferebatur, ita vt fortuna tum primum commutatis iniurijs prosperos rerum exitus promittere videbatur.

[note: Legati ad Tomubeium missi.] Dum haec a Tomumbeio pararentur, Albuchomar vir Aegyptius, qui in Seiecti ca alios omnes authoritate superabat, ad Selymum proditor venit, atque cum de copijs et nouis Tomumbei consilijs certiorem fecit. quo cognito Selymus tota vrbe excubias posuit, et suspectos ciues in arce custodiri iussit: tum etiam complura nauigia tormentis et militibus instructa, quae aduersam Nili ripam tuerentur, pluribus locis toto flumine collocauit. Verum secum ipse reputans, quanto cum periculo toties cum accerrimis hostibus conflixisset, et quam difficile foret Tomumbeium intercipere fuga bellum extrahentem, vt clementia hominem tentaret, ad eum legatos mittere decreuit, qui suaderent vt arma deponeret, et victoris fortunam agnosceret, ac simul data fide pollicerentur, eum si supplex accederet, regnum victoris beneficio consecuturum: at si renouare bellum pergeret, nullam eum postea dignitatis conditionem apud iratum hostem inuenturum. nam Selymus cum se in remotissimam regionem abductum conspiceret, ac tantulis infirmus copijs timeret, ne in amplissima vrbe ab incertae fidei hominibus opprimeretur, per conditiones bellum conficere, quam nouis periculis implicari malebat, praesertim quum nun ciaretur vbique equites ab his Mamaluchis cogi, qui ex fuga diuersas regiones petiuissent, classemque expectari ad Suezziam portum, quae Arabico sinu ad Erithreas angustias aduersus Lusitanos profecta esset. In ea esse super tria millia Mamalu chorum, magnumque numerum tormentorum, vnde Tomumbeius incommo da resarcire posse videretur. sed eum in primis ingens cura Persicarum rerum exci tabat, ne si Hymbracorbassa Ismaelis viribus impar foret, ipse prius ab Asia minore et Syria excluderetur, quam Bizantina classis cum supplemento militum Alexan driam veniret, praesertim quum Rhodij equites intentissimi essent ad Turcarum na ues intercipiendas, et hanc victoriam impediendam. Igitur decreta legatione, viri insignes qui sacris prae erant, cum hisque aliquot Aegyptij clari nominis recta ad Tomumbeium transmittuntur.

[note: 1518] Quum hi tralecto Nilo in Seiecticam peruenissent, antequam audirentur a quibusdam [note: Legatorum violatorum poena.] Mamaluchis insana crudelitate trucidati sunt. nam arrogantes homines Tonmum beio nihil tale expectanti se gratum facturos putabant, si ad declarandum suum sturdium tanti odij et feritatis rabiem eo scelere ostendissent. Quod factum omnem Selymi patientiam abrupit, et mox funestum finem bello et Mamaluchis imporuit: vnde in Seiecticam aduersus Tomum beium expeditionem edicit, commeatum parare im perat, et Nilum contractis vndique nauigijs stabili et latissimo ponte consterni iubet. At Tomumbeius, cum haec per exploratores audiret, veritus prouincialium perfidiam praelij fortunam tentare constituit. Ergo inito cum suis consilio, cum 4. millibus armatorum equitum, et 8 millibus Arabum e Seiectica dituculo profectus, continuato per diem et noctem itinere ad Nilum contendit, vt Turcas audendo falleret, et sui famam cele ritate praeueniret, ratus se improuiso aduentu partem copiarum, quae primo flumen transijssent, esse deleturum: nec etiam temporis spacio opinionem fefellit, et prima Asiaticorum agmina pontem traiecerant. Muliones et cum his pueri qui Selymo a cubiculo seruiebant (cum ad tendendum tabernaculum locum amoeniorem quaererent) longius progressi, puluerem aduentantis exercitus primi conspexerunt, statimque ea de re Mustaphas certior factus ad arma conclamauit. qui rumor et his qui iam transierant, et illis qui in citeriore ripa transituri morabantur magnam trepida tionem iniecit. Tomumbeius ergo expedientes arma et coeuntes ad signa hostes repentino impetu adortus, primos qui sustinere irruentium impetus ausi sunt obtruncat, alij disiecti et in fugam versi.

[note: Turcarum periculum.] Eo tempore Mustaphas, quanquam impauidus, neque restituere ordines, nec in fugam actos retinere potuit. In aspero enim negotio cuncta caede, fuga, ac metu plena erant, totis ripis supra ac infra pontem respectantium et auxilia implorantium trepida agmina visebantur. Multi etiam impellentib. hostium turmis ad extremos redacti margines in flumen procidebant. multi ad initium pontis occurrentibus qui ab vlteriore ripa submittebantur, dum scandere pontem vellent ab suis reiecti fluuij gurgitibus hauriebantur: nec in tormentis vllum erat auxilium, quae celeriter traduci vel ab citeriore ripa propter obiecta suorum agmina emitti sine detrimento non poterant, interim Selymus scaphas Ianizaris sclopetarijs complet, atque equitatu perpontem accelerare iusso eos laborantibus subsidio transmittit. Horum aduentus perturbatos Asiaticos confirmauit. Canoglis quoque Tartari regis filius Scytharum agmina vt Nilum transirent cohortatus, in vlteriorem ripam paucis desideratis et cunctis admirantibus euasit: tum Tomumbeius confertis suorum turmis celeriter ad pontis caput penetrare, et id occupare conatus est, vt ad intercludendum hostem primam ratem euelleret, et rudentes praecideret, ita vt totus pons superstanti bus copijs resolutus impetu fluminis raperetur, quae res periculosissimam dimicationem attulit. Itaque tanta est contentione actum quanta agi potuit, quum Mama luchi si loco potirentur, se breui negotio postea super iores hostium victorias euersuros manifeste perspicerent, et Turcae nisi pontem conseruassent, de sua et imperatoris salute desperandum esse intelligerent. Sed rem obtinuit Mustaphas sclopetarijs et Graecorum turmis quae iam plures transierant: moxque hostibus repulsis vltro institit, et submouit.

[note: Tomumbeius captus.] Tomumbeius vt Mamaluchis qui lassitudine deficientib. equis acrius pugnare non poterant aliquid ad respirandum spacij daret, et per eos rursus extremum praelij casum collectis virib. experiretur, Arabes et Mauros vt tantisper pugnam sustinerent adhorta tus est quiacum impigre praestitissent, et paulo post Mamaluchi recreati sucressissent, tanta vi praelium redintegratum est, vt Selymus victoriae diffidens conscendere pontem et suis auxilio proficisci non dubitarit. Eius aduentus, spe illata militib. conatus hostium repressit, starimque praetorianorum cohortium virtute omnes hostes in fugam versi. equitatus, qui praelio non interfuerat, fugientes toris campis confectatus est. et ipsi demum scythae sagittantes affuerunt. Tum vero missi Mustaphas et Cayerbeius, ac Gazelles cum recenti equitum manu, qui vestigijs fugientium insisterent, nec Tomumbeium elabi paterentur.

[note: 1518] Sequenti die eum ad paltae paludis emissarium vbi paulum quieuerat, adepti sunt, conantemque interscindere ligneum pontem, rursus effugere coegerunt. Tertia die quum amissis ferme omnibus copijs ad Secussani reguli villam peruenisset, et Turcae incolis extrema supplicia denunciassent, nisi ad comprehendendum Tomumbeium egressi omnes, illarum paludium et circumiecta loca intentis custodijs obseruarent, metu perculsus paludib. se condidit. vbi eum paulo post agrestes mersum aquis vsque ad summum pectus atque inter iuncos et harundines latitantem deprehenderunt, vincturaque miserabili habitu occurrentibus Turcis tradiderunt. Nec multo post cum aliquot ducib. et praecipuis amicis Memphim perductus est. Selymus qui propter interfectorum legatorum iniuriam hominem necare decreuerat, eum ad se perduci vetuir, et tortoribus tradidit, vt de Campsonis thesauris quaererent, qui secretissimo specu abditi credebantur. Ferunt eum constanti animo et minaci vultu nihil praeter suspiria atque horribiles gemitus in summis cruciatibus protulisse, vt ea patientia victoris faeuitiam superaret.

[note: Aegyptus Turcis cessit.] Postero die eum vili camelo impositum, ac obsoleta indutum veste, religatisque in tergo manibus (sicuti noxij ac latrones solent) per omnia vrbis fora et celeberrimas regiones circumduci iussit: vt Aegyptij quem paulo ante regem adorarant, illum eundem vertente fortuna vitae simul atque imperij dies fatali laqueo finiturum intuerentur. Quum vero ad Bassuellam portam peruentum fuit, ei laqueo gulam frege runt, vtque transeuntibus conspectui et ludibrio foret vnco ferreo suspensum supra fornicem reliquerunt. factum est id idibus Aprilis, qui dies lunae Christi resurrectonem proxime secutus est, anno 1517. Nec defuerunt qui in eo tam atroci spectaculo lachrymas effunderent, tristique gestu vltimi regis sui foedam necem auersarentur, praesertim cum Turcarum gentem formidatam superbissime regnaturam existimarent. Tum etiam caeteri Mamaluchorum proceres cum ignobili equitum turma, qui in custodijs erant, eandem exitus fortunam tulerunt. Hisce pactis cum nulla certa hostium manus in Aegypto esse nunciaretur, quae renouare bellum posset, diductis copijs Selymus duces misit ad recipiendas vlteriores prouincias. Alexandrini enim post Memphiticam pugnam, expulso praesidio, multis ante dieb. Ad Turcas defecerant, Damiata quoque victorib. portas aperuit. Citra autem Nilum qua Aegyptus Iudaeae atque Arabiae terminos attingit, nulla ciuitas relinquebatur quae Turcarum imperio non pareret. Ipsique Africae reges Cyrenaici finitimi, qui pendere tributa et Sulthanis certo foedere parêre consueuerant, legationes destinabant. Reliqui erant Arabes Africani, qui Tomumbeio auxilia miserant et Turcis minime parituri dicebantur. illi certas sedes non habebant, sed Scytharum more hinc inde vagantes tentorijs vtuntur, atque bellis asueti Africam longe lateque possidebant.

[note: Arabes Turcis subiecti.] Itaque Selymus per idoneos homines eorum duces data fide ad se Memphim euocauit, et summa liberalitate, prosecuturus est. quorum exemplo fiebat vt caeteri quotidie accederent, acceptisque munerib. in verba eius continuo iurarent. Aliqui tamen cum nullis donis flecterentur per insidias ab aliis ducib. intercepti ac Selymo traditi, inanis pertinaciae poenas dederunt. Classis quoque paucarum nauium aduerso Nilo vsque ad Sienem ascendit. Omnesque haegentes quae ad Aethiopiam vergunt, sicuti amicitiam potius quam imperium Sulthanorum agnoscebant, ita victoriae fama quiductae in Turcarum fidem facile concesserunt. Iisdem etiam diebus ad Suezziam rubrimaris portum (qui olim Arsinoes fuit) cum aliquot turmis ac cohortib. processum. distat Memphis a proximo littore trium tantum dierum itinere. In eo portu Campson aduersus Lusitanos classem aedificarat, qui subacta tota prope India omnem Arabici sinus nauigationem sustulerant, et quum Indicas merces per Oceanum in Hispaniam auerterent, Memphitica vectigalia grauissimis detrimentis affecerant. Cum etiam Raysalomon ab ea expeditione in Aegyptum redijsset, et omnia mutata offendisset, Arsinoem perue nit, et tradita classe ad Selymum defecit. Postea Turcae, qui Arsinoem venerant, dextro littore ad superiores prouincias ascenderunt. regulique omnes qui Sulthanonorum tributarijvel amici erant, vsque ad Dauidis maximi Aethiopum regis fines

[note: 1519] (quem nostri Pretoiannem vocant) sine vlla dubitatione deditionem fecerunt. A bonae spei promontorio, binisque ambientis Oceani littoribus introrsus magni Pretoiannis imperia patescunt, quae in quadraginta amplius regna per immensas prope regiones certis finibus distinguuntur.

[note: Cayerbeius Aegypto praepositus.] Eo modo Selymus terra marique omnibus hostium prouincijs in potestatem redactis circiter calendas Iulias secundo amne Alexandriam nauigauit, sedente ad clauum praetoriae biremis Curtoglo Halycarnasseo praedone famoso, vt Byzantiam classem quae per eos dies appulerat, inuiseret. Qualustrata vrbisque moenibus atque ipsa Phari arce diligenter inspectis, Memphim reuersus est. Interea Mamaluchi qui Alexandriae custodiebantur, iubente Selymo, ad vnum omnes in foribus carceris contrucidati sunt. Familiae quoque Aegyptiorum, quae opibus aut generis claritu dine praestabant, numero supra quadringentas, Byzantium migrare iussae magnaque multitudo foeminarum ac puerorum, ex progenie Mamaluchorum eodem conductitijs nauibus transuecta. In classem autem praeter thesauros et regiam Gazam publica et priuata opulentissimae vrbis ornamenta congessit, tanta rapiendi libidine et auaritia, vt marmora eximij operis celatura, aut coloris varictate commendata summa victoris inuidia parietibus reuellerentur. Postea cum sibi in Syriam propter rumores qui de Hismaelis aduentu in Mesopotamiam afferebantur, redeundum esse arbitraretur, praesidio Turcarum Memphi im posito, Cayerbeium toti Aegypto praefecit. quae res Iunusbassam eius honoris spe ac iusta cupiditate accensum vehementissime perturbauit, ita vt per aliquot dies publico abstinuerit. Cum etiam postea milites stipendio fraudaret, atque orto tumultu accusaretur, Selymus protinus ipsum in conspectu interfici iussit, addens, inso lentissimi eius serui exemplo, caeteros qui arroganter Imperatori praescribere vellent, officij et conditionis memores in posterum futuros.

[note: Syria Turcis cessit.] Hisce diebus Hunbracorbassa, qui ad Persarum fines miuus fuerat, vt Sopho Hismaeli in Asiam irrumpenti resisteret, Selymo per literas significauit, Persicos apparatus media aestate penitus refrixisse. Praedatorias tantum manus, quae speciem praesentis exercirus facerent, ab se conspectas esse, cum quibus saepius in excursionibus prospere conflixisset. Caeterum vno consensu a captiuis referri, Hismaelem Hircano et Scythico bello simul implicatum cunctas regni vires aduersus eas gentes contulisse. propterea eum, quod iam propinqua hyeme solitae niues Tauri iugis imminerent, Asiam aut Syriam eo anno minime esse respecturum. Id cum Selymus percepisset, cum exercitu in Syriam profectus est, atque circumeundo maritimas et mediterraneas ciuitates, ea quae secuta est hyeme, copias magna delectatione in Syria aluit, ipsamque vrbem Hierosolymam et celebriora sacra loca saepius inuisit. Iam enim eadem penitus in Turcarum potestatem peruenerant. Appetente autem vere, cum Romaestudio Leonis pontificis de bello inferendo iniri consilia aduersum se, supplicationes magna celebritate fieri, et ad excitandos Christianorum reges summae dignitatis legatos in omnes prouincias, praesertim vero Rhodum ad Ioannitas equites, destinari cerrius cognouisset, relicto in Syria Gazelle, qui cum imperio prae esset, Byzantium magnis itineribus contendit, vt ex propinquo consilia motusque hostium spectaret. haud ignarus interea Aegypti Sytiaeque prouincias nullam rerum mutationem esse subituras, quoniam Cayerbeium et Gazellem, qui immortales inter se inimicitias exercerent, non consensuros in vnum, sed aemulatione ad promerendam gratiam in regendis prouincijs diligentia, fide, actemperantia inter se certaturos intelligebat.

[note: Christianorum discordiae compositae.] Cum hoc modo Turcae bellum in Syria et Aegypto perficerent, Christiani insano consilio in mutuam perditionem ruebant, atque per octo integros annos arma in se inuicem acuebant. Maximilianus enim Caesar cum Venetis circa Veronam, Brixiam, Mediolanum, Patauium, et finitimas regiones grauissimum bellum gerebat, idque tanta pertinacia vt etiam Pontifex Romanus, Franciscus Galliae rex, atque Heluetij partibus adhaerentes huic bello implicarentur, licet id

[note: 1520] Rhodij equites multis argumentis disuaderent, ac partes ad pacem hortarentur. Vt crudeli hosti Turcae coniunctis viribus resistere possent. Itaque factum vt tandem inter partes pax sit confecta, praesertim cum audiuissent. Selymum victorem ex Syria Byzantium reuersum omnia praeparare, vt Christianos bello aggrederetur. Paulo post Maximilianus Caesar 12 die lanuarij anno Imperij 33 obijt, atque Carolus ex filio Philippo nepos Francofurti per Septemuiros electus successit anno 1519. Erat is potentissimus Caesar propter regnorum amplitudinem, Hispaniae atque Nea polis haereditate adauctam. Vnde etiam certissima spes Christianis exorta, eun dem reliqua Europae regna contra Barbaros defendere, et amissam Syriam cum Imperio Constantino politano ex manib. Turcarum recuperare posse, id quod Rho dij equites summis votis optabant, atque ad id strenuam operam pollicebantur.

[note: Solymannus Turcarum Imperator.] Selymus autem Constantino polim reuersus de bello Christianis inferendo cum Praetorianis deliberabat, atque terra marique Rhodum primo expugnare statuerat, ne a tergo infensissimum hostem haberet, qui commeatus interciperet, atque nauigationem in Italiam aut alias Christianorum regiones impediret: itaque classem instruere, copias conscribere, et bellicum apparatum colligere decreuit. Cum autem Adrianopolim prius inuisere, et omnia disponere cuperet, apud Chiurlium Thraciae pagum, pestilenti circa renes enato vlcere, ex improuiso mortuus est, vbi cum patre Tartarorum auxilio ante octo annos conflixerat, quod non sine Dei iudicio factum, vt quo in loco peccatum commiserat, ibidem quoque poenas exolueret. Solymannus vnicus ex Bosphorana vxore filius, nemine obsistente aemulo, anno aetatis vicesimo octauo tot regnorum haereditatem adijt, quem pater moriens Peribachae eius pueritiae moderatori commendarat. Hoc modo factum vt fere eodem mense quo Carolus est Caesar acclamatus, et ipse Solymannus paterno Imperatoris titulo sit exornatus. Obijtautem Selmus anno Imperij octauo, aetatis quadragesimo sexio, salutis, 1519, magno Rhodiorum et omnium Christianorum gaudio, qui facile cognoscebant, feroci illo Tyranno sublato, sese per aliquot annos bellimetu liberales esse, cum nouus rex in diuersis prouincijs plurimis negotijs passim obrueretur.

[note: Lutherus contra Indulgentias.] Eodem tempore cum Syria et Aegyptus Turcis cederet, magna quoque religionis apud Christianos mutatio in Europa coepta. Cum enim Leonis pontificis Legati hinc inde per Germaniam indulgentiam peccatorum hominibus pecuniam offerentib. concederent, Martinus Lutherus Saxo Theologus ordinis Augustinianorum eis fortiter restitit, atque Vitembergae 21 octob. anno 1517 contra Indulgentias papales publice disputauit. Mox etiam sacerdotum et Monachorum fictam castitatem im probauit, purgatorium negauit, sacrificium Missae sustulit, sacramentum corporis et sanguinis Christi sub vtraque specie panis et vini omnibus communicauit, atque solam fidem in meritum crucifixi Christi ad salutem obtinendam sufficien tem confirmauit, quam etiam bona opera necessario vt vmbra corpus sequantur. Eius doctrinam primo viri aliquot docti, post etiam Fridericus elector Saxoniae, et tandem plurimae liberae ciuitates et principes Germaniae susceperunt pontificia religione semota, donec tandem etiam in Anglia, Dania, Polonia, Gallia, Belgia, et multis alijs Christianorum prouincijs mutatio subsecuta. Omnes tamen Euange licae doctrinae sectatores militarem loannitarum ordinem approbarunt, et commendarunt, dum vnice eo respiciat, vt Barbari a Christianorum finibus propellantur, ac inter nos pax conseruetur.