Nostris peccatis Barbari fortes sunt;
Nostris vitijs Romanus superatur exercitus,
et quasi haec non sufficerent
Plus pene bella civilia consumpsêre,
Quam mucro hostis
Miseri Israelitae, ad quorum compationem Nebuchdonosor servus DEI est!
Blanditur oculis venusta Novitas, percellit animum, affectum concitat, et castis quasi amoribus cum ingenijs libidinatur. Habeat sibi admirationem Antiquitas; Stuporem Novitas obtinet, apud Posteros etiam vener ationem adinventura. Sic dies posterior Discipulus est prioris, ut simul futuri veniat Magister; quin ipsa omnium scientiarum primor dia tenuia quondam, subnato robore, ad maturitatem assurrêxere, Novitate validis illicijs gratâ ad frugem profecêre. Sed quid tibi commendo, quod amas, Curiose Lector? displicere non possunt, quae
auribus et oculis nostris miras delicias faciunt. Hinc volupe mihi visum, nova haec Peristromata Turcica latinitate donata amussitato tuo judicio in publicum exponere. Avlaea temporis sunt, quibus aevi nostri calamitas eruditis coloribus expingitur; quibus arduum discrimen Christianis, a non Christianis imminens, ingenioso modo explicatur, quibus bella bellorum occasio panditur, et quasi ad oculum commonstratur. Sedunde haec nobis peristromata, rogas? Regis nostri Christianissimi Legatus, qui ad portam Ottomannam et nunc agit, dedit haec ad Eminentissimum Galliae Cardinalem, tanquam preciosum et rarum munus, affirmans, se semeltantum facultatem haecce avlaea videndi obtinuisse, antequam in conclavi, ubi cum Eunuchis regiae clauduntur Amasiae[Note: au serrail.] affigerentur. Vir itaque haeredit aria eruditione illustris, sumptuosâ curiositate, hiante oculo et cupidâ manu argumentum cujusque tapeti designavit, et avidâ aure, ex Magnatibus
regni partim etiam ex innexis â tergo eorundem literis (quae cujusvis partis inscriptionem facient) intimam significationem hausit. Tucuriose Lector illustra has picturas tuâ lubentiâ et vale.
Cum mense Schieval [id est, Februar.] Luna III. anni currentis M. DC. XL. Novus Imperator SULTAN IBRAHIM frater demortui SULTANI MURAD HAN Turcici Imperij thronum conscenderet, populi passim laetantes, donis, spectaculis, acclamationibus, et vario cultu publicum gaudium concelebrârunt. Singulare autem munus ad pedes Monarchae deposuit Bassa Budaeus, vocatus Ebrobekyr, vir admodum belli avidus, et atrocissimi contra Christianos odij. Offerebat nempe Peristromata VI. sericis, aureis, argenteisque filis contexta, gemmis illustrata, solertissimâ acu depicta, et defuncto prius
Imperatori in donum destinata, tunc vero ex occasione gratante dexterâ oblata, ut sic Solem Orientem adoraret, praefatus Bassa. Miserat ille jam dudum Rab. Bencophen [Note: lat. filius palmae sonat.] institorem suum, (Ebraeum, qui ad Mahometismum desciverat,) Venetias, ut haecce peristromata largis sumptibus ex observantia Alcorani accuraret. Sergius enim vafer ille turpissimae et nefandae legis compilator noverat, artem artium esse regimen affectuum et animorum; ideoque singularia et media quaedam capita ex Christianismo, Judaismo atque Paganismo congessit, quibus omnium gentium assensum sibi pollicebatur. Ut autem absque prodigijs et signis lex ejus acciperetur, lasciviam (ad quam Orientales populi proni atque proclives admodum semper fuêre,) permisit, et etiam quibusdam in locis inculcavit, sicque ij, qui neglexerant ambulare in spiritu, declinarunt ad opera carnis. Inter alia dictum illud Deuteron. c.5.
Non facies tibi sculptile, nec SIMILITV DINEM omnium, quae in coelo sunt desuper, et quae in terrâ deorsum, et quae versantur in aquis,
in gratiam. Judaeorum detorquens, sanxit, ne naturae opera immediate prognata, ullo modo effigiarentur. Hinc in Turcorum et Aethiopum manufactis, figurae sive hominum, sive animalium, sive vegetabilium nunquam conspiciuntur; Illa vero quae ingenio pollent, quae ars per naturam rerum vaga et varia inconstantiâ quadam commendat, omnibus repraesentare modis nihil verentur. Neque ratio deest: cum enim DEVS sit Spiritus et non nisi solâ mente concipi possit, profani videntur, qui summum illud Numen mortalibus materijs effingunt, opificio non Opifici servientes. Quae res etiam apud Esaui posteros aliquo tempore poenis fuit subdita. Propositum igitur R. Benchophen [Note: Tobi. 31, 26.27.] habuit, Domini sui jussu Europae provincias sub certis exhibere typis, ut quasi in
speculo commonstraret, exanimatas, languentes et marcidas singularum vires et rudera, quibus Imperij Ottomannici magnitudinem superstruere ratum habebat.
Mutus Orator Pictura est, sed gravis et flexanimus, fida ac sincera ejus eloquentia non captat benevolentiam, sed momento possidet, non per aurium ambages descendit, sed per praestantissimi sensuum Visum, intimâ quadam sympathiâ, se demittit ad Mentem, lumen et splendorem humanae compagis. Hinc animus humanus, non secus ac flamma imaginibus alitur, et sibi relictus, etiam ex falsis Ideis fomenta arripit. Sed longius ne abeamus. Ipsa peristromata intueamur, in quibus cruenta bellorum incitamenta pulcherrimâ arte contexta refulgent.
PORTENTUM artis fuit, quod primum et principem inter aulaea haec locum obtinebat. Erat Tapetium longitudine XV. latitudine X. cubitorum: ad oras spectabantur squamae striatae; incirca, segmina inflexa, recta, obliqua, volutata, trabes, ductus, cycli et hemicycli varij; fibulae erant ex parte tessellatae, aliae orbiculatae, aliae etiam auro contortae; et haec omnia insidebant fundo candido argenteis filis innexo, ex quo reliqua jam memorata ornamenta diversis coloribus fulgida illustrabantur. Infimam tapeti partem ambibant laciniae, sive caesurae aureis argenteisque; filamentis variegatae. Aream tapeti
holosericam atram et quasi concavam, occupabant candelabra quatuor, conchulis veluti aureis, anaglyphica acus opera[Note: (broderie de relief, ou broderie de rapport. )] prominentia, cum cereis candelis totidem, quarum tres extinctae, quarta vero corusca spectabatur luce, scil. flammam dabat adamas, aureis filis in pyramidem radiatus. Obscura tamen omnia, nisi lemma lucem addidisset, quod his verbis Arabicis emicuit superius:
HALLA VERE.
DEVS DABIT.
Symbolum hoc heroicum, Imperator SULTAN SOLIMAN tanquam Regni auspicatum vaticinium Successoribus suis reliquit, eâ mente, ut religiosus Legis Mahumeticae observator, nil altius in votis habuerit et intimius nepotibus suis commendârit, quam Alcorani et Imperij propagationem. Quatuor candelabra Mundi plagas repraesentant. Accensa candela Turcicum notat Imperium Alcorano fulgidum, reliquis mundi partib. caligantibus.
Adscribitur autem hujus picturae inventio Rossae Conjugi praedicti Solimanni, quae
parentibus nata Christianis, Constantinopolî captiva, Imperatorem amore sibi mancipaverat, quod itaque illa de vera Christiana fide, Turca de falsa Mahumetana secta intellexit, fore nimirum, ut omnes Mundi partes eadem Religionis face resplenderent, et cum fato sint deditissimi Saraceni, verba illa DEUS dabit, scilicet lucem, haud mala forte intentione adscripsit. Nae, superstitio introducit novum primum mobile, quod omnes Imperij sphaeras rapit, et optandum esset, ut tantum apud Christianos vera valeret religio, quantum falsa apud Turcos, qui non pecuniarum modo tributa constituunt, sed et pueros suis sacris imbuendos deposcere solent. Cum autem hoc Emblema laetas futurae amplitudinis spes Imperio Turcico spondere videatur, gratum illud semper Barbaris, in aestimatione habitum, et hoc loco tamquam magni excitando contra Christianos bello momenti, et victoriarum in dubitatum augurium primo loco adornatum venit.
Singula pericosmemata et adornamenta recensere supersedeo. Semel dicam: omnia sumptuosa constabant arte, et a Daedalâ Limbolarij et textoris (ut dictum est) manu absoluta spectabantur. Quanquam enim Turci religionem ducant, simulachris naturam provocare, in tabellâ suscitare quod vivit, et hominum vel animalium in marmore animare effigies: Ars tamen cum nil praeter artem referat, in suo quasi elemento validâ legantiâ excellit, non affectans quod praestare haud potest.
Alterum ordine Peristroma Imperium Romano-Catholicum referebat in hunc modum. Erat forceps ferrea (ut levandis lapidibus Architecti utuntur) cujus bina brachia
coronam papalem, cum clavibus per manubria illarum prehendebat. Cuneus vero qui forcipem decussabat crucis figura notatus spectabatur, cum epigraphe:
[Gap desc: Greek word(s)]
SVSTENTOR FACILE.
Ferrea et Lunata forcipis brachia Galliae et Hispaniae invicem oppositam armorum potentiam significant.
Cuneus fidem Catholicam, qua dissidentes cohaerent, repraesentat, et hoc ipso Romanae sedis servatur Majestas. Nimirum facile sustentatur Pontificis Regnum, dum inter se Monarchae Mundi disceptantes, in ejus tamen venerationem uno consentiunt ore.
Sed hoc argutum, quod cycli loco, ex rosario dependet forceps: denotans Imperium Romano-Catholicum speciosae religionis nexu vigere, facile autem resecari posse.
Quanto molimine olim Pontifex et Christiani Reges expeditionem in terram sanctam aggressi fuerint, passim historiae loquuntur, sed proba armorum causa improbum et irritum
semper eventum sortita est, ut hodie in Indias propter Margaritas, gemmas et aromata navigationes suscipiantur, propter margaritam illam regni coelorum, aut gemmas coelestis Hierusalem, aut aromata Horti Sponsi, nemo navem unicam parare velit. Ratio vera altius ex sacra Scriptura depromenda. Saraceni Originem non ducunt a Sara, ut vulgo creditur, sed ab Arabico [Gap desc: arabic word] (Alsarak) quod est nomades, seu praedatores. Sunt autem filij Agar et progenies Ismaelis, qui non est haeres aeternae benedictiones; sed tantum rerum natur alium possessionis. Haeque benedictiones victorias contra Turcas reddunt difficiles.
Quam pulchre autem et ex arte hoc loco, corona papalis, cum veris gemmis et unionibus corusca, ex tapeto quasi protuberârit, quam dextre forceps onus stringebat, et rosarium corollis suis prominebat, difficile fuit, acu pingere, difficilius est calamo.
Inter alia Mahumetismo introducendo facilem occasionem praebuit Arianismus, aliaeque consimiles sectae in Orientis regiones effusae, prout merces peccati, est peccatum. Spinosae, quae tunc jactabantur quaestiones et intricatae, Ecclesiam Graecam eum in modum afflixêre, ut nemo in suâ fide certus persisteret, sed libidinibus servientes populi, praedationibus et spolijs inhiantes legem mere carnalem, omnium religionum sentinam, omnisque licentiae privilegium gratantes acciperent. Et certe Arabes etiam hodie rapinis victitant, ceu genus hominum vagum, a quibus ideo adagium est ortum; ut Arabs in deserto.
Quid mirum igitur, si infideles concitati avaritia et odio, contra Christianos, bella meditantur? Sic ut externam potentiam attenuarent, minusque formidabilem vel considerabilem redderent, his tapetis singulorum regnorum vires expendere, Ebrobekyr cum institore suo Benchophen institutum habuêre.
Tertium igitur Peristroma, in media area commonstrabat, destructo vertice Pyramidem, varijs hiantem sissuris dirutis confractisque hinc inde lateribus conspicuam: basi vero pyramidali tanquam firmamento circumcinctam, quae itidem diversis damnis dehiscens basis, putridis constructa videbatur saxis. Non minus in hoc tapeto elegans labor; imminebat quasi totius compagis solutio, exoleta calce, coctilis illa terra in lapidem durata morbida et emollita, confracti lateres solum operiebantur, ipsa adaperta moles rimis lucem excipiebat. Inscriptio talis erat:
[Gap desc: Greek word(s)]
INDIES CORRVO.
Quid Pyramis culmine trunca? Imperium est Germanicum. Quid Pyramidale cinctorium? Ibera est potentia. Iacent utriusque rudera, jacent, jacent!
Pyramis fuit Germanicum Imperium, Imperium, inquam, cuius excelsum culmen CAROLVS V. ad nubes extulit, basin longe lateque et ad quatuor Mundi partes prudente promovit dexterâ. Sed magnitudinis satietate, Hispania sua contentus, elata Pyramis certo desiciebat modo, ut vna quidem hodie, duplici tamen structurâ discreta videatur.
Quid nunc vero? Imperij culmen decidit, Pyramis illa calamitatis Monumentum est, multis defuncta ruinis, in partes rimosa, omnibus angulis in jacturam prostat, distracta partium studia omne robur abstulêre. Ipsum etiam firmamentum (quod credebatur) maximis collisum damnis, lateres parum tenaci calce compacti pudore, vel potius cruore erubescunt.
Falluntur, qui Turcarum gentem omnis consilij expertem arbitrantur. Scientiarum quidem nulla apud illos ratio habetur, sed ingenerata quadam sagacitate ad regni sui emolumenta satis sunt providi. Mahumetanae superstitionis sunt tenacissimi, quae jubet expressa lege, omnes illos Gojos, id est, infideles occidere, et spe propagandae religionis pacta frangere, [Note: Exempla habet Leonclav. in supplem. annal. Turc.] unde pio, ut arbitrantur, affectu Christianis, (quos canum nomine vocare solent,) sunt infensissimi, et a nobis etiam dubiam fidem expectant. Hinc rerum apud nos gestarum notitiam venantur, et inde in medium consultare sveverunt. Morabatur ante biennium expeditionem SULTANI in Persiam, Diaeta Coloniae indicta;
pertimescebat enim, ne pacata Germania consilia in illum expedirentur. Postquam vero per moras et taedia res trahi videret, mox omnem Concordiae spem evanescere, contra Babyloniam movere nihil dubitavit. Sed longius abeo, fidem faciet quartum ordine Peristroma, quod Regnum Galliae repraesentabat, sub pictura Phari duobus facibus lucem longe lateque diffundentis. Nimirum assurgebat in area Tapeti speculum sive turris vertice eminentissima, tenebris undique adumbrata, ignib. binis, ut dixi, trudibus uncatis in mare porrectis, obliquis modo radijs spectabilis. Singulare artis lenocinium videbatur, quod undas rupem Phari alluentes, per obscuritatem levis rubor tinxerat, ut quasi singulae motu discretae pulcherrime pellucerent. Scriptio talis imminebat:
[Gap desc: Greek word(s)]
LONGE LATEQVE RESPLENDEO.
Pharus Gallia est.
Faces REX noster Justitiâ felicissimus et
RICHELUS Cardinalis, Prudentiâ eminentissimus.
Horum excelsa virtus omnia illustrat, et singula Gallorum vota praevertit. Regia et Sacra utriusque purpura, bis purpura imo bis ignis est: [Gap desc: Greek word(s)] enim ignis, et ignis purus: quam et nos vocem sed contractiore syllaba habemus (purpre.) Recte igitur proverbium: [Gap desc: Greek word(s)] . Purpura ad purpuram dijudicandam affirmat. Refulget hâc temporum nocte Galliae splendor et vicinos circumquaque populos perstringit, omniumque Nationum oculos in se trahit. Res ubique labantes majori animo, maximo Imperio Galli sustinent, ipsâ quasi felicitate stipati ubique incolumitatem important et vel Barbarorum superbiam in admirationem atque stuporem cogunt.
Indiae populi, qui vocantur Zezian et Albarchuma, consvetudinem coluêre, ut initio Veris et Autumni simulachra Deorum circuirent, et lapides in acervum, qui quasi pro honore Dijs extruebatur, proijcerent. Indeque Salomon de projiciente lapidem in acervum Mercurij, mentionem facit. Haec consvetudo cum ab Indis ad Arabes descendisset, eamque suo tempore apud Mecham in honorem Veneris Mahomet celebrari reperisset, sic illam manere praecepit, cum tamen caetera Idololatriae stygia praestigia removisset. Unde adhuc in Templis, quae Enemesgith appellant, lapillos Chabat dictos retro, id est sub genitalibus membris proijcere sveverunt, eo quod Venus illis maxime partibus
dominetur dies etiam Veneris Turcis celebris est, ut Christianis dies Dominicus, quod profanus Propheta gloriabatur se robustiore amore, quam quenquam Mortalium valere. Miserum hominum genus! Quanto satiu fuerit Mercurium, vel Phoebum literarum Patronum, quam impuram Venerem venerari? Sed mentes vestrae in lapidem duratae, a DEO retro projectae, et in caecam ignorantiam rejectae, omnis humanioris disci plinae expertes delitescunt. Contra omnis Turcorum gloria, circa armorum fortitudinem et arma versatur, unde quinti hujus peristromatis inventio constabat.
Porrigit se ex Tapeto, brachium armatum cujus dexterae index lanceam sustinet, absque acumine, et in hac lancea erat, hinc insignia Turcici regni nempe clypeus, in quo chalybs triplex lunatus, movendis ex silice stricturis adaptus, quos vulgo lunulas, sed, perperam interpretantur: Illinc clypeus ex transverso perfractus literâ S insignitus, ut
hic levior in aere fluctuabat, alter gravior terram versus demittebatur. Epigraphe talis erat:
[Gap desc: Greek word(s)] PRAEPONDERO.
Armata dextera Turcorum et Polonorum trutinat potentiam, praevalet quae terram premit. Polonia clypeus hactenus et propugnaculum fuit Christiani Orbis, sed sive Procerum, sive Religionum divortijs, partes patitur, sibique ex solido haud constat. Alias Poloniae insignia Aquilam candidam, in rubro campo habent, cui Lit. S collum implicat, quod plurimi illorum reges Sigismundi nomine, victorias regno ominari crediti. Cum autem Turci Imagines, utsuperius diximus, abhorreant, sola litera, vicem figurae supplet.
Ex altera parte conspicua est, crudelis Turcorum superbia, quae omnes Nationes inferiores aestimat, si armis libramentum coeperit. Sic ambitione occaecati bella contra Christianos meditantur.
Mirum non est Turcas numerosissimo milite arma circumferre: nulla opificia et mechanica opera exercent, quam paucissima et quae ad vitam barbarorum vix sufficere possunt. Apud illos certe natura pauca desiderat, apud nos opinio multum, parum ad victum, parum ad amictum sussicit, et sciunt plurimis non indigere, quae delicatuli mores nostri necessaria fecêre. SELIM SOLIMANNUS Turcorum Imperator artium mechanicarum amantissimus, artem faciendi acus didicisse fertur et hoc nomine male apud suos audire coepit, quippe qui pulcherrimum putant Viro, armis fortiter uti, Mulieri fila a colo in fusum deducere, inde in alabrum trahere, hinc in girgillum dein
in pannum, denique in telam adoperari. Ex his mulierum artificijs, veluti quotidianis objectis, fextum peristroma argumentum vel picturam obtinuit. Textrina nempe tapeti aream implebat, in qua stamina per pectinem transmissa et intertexenda subtegmina, turbata, lacera et discerpta erant: Scapus vel licitorium, (quod ex transverso contextum urget) jacebat humo, trama ipsum, in trilicio consistens filo, dilaniatum, tortuosis et tremulis hinc inde fluctuabat filis, ut dixisses ipsam Minervam ordiri in hac textrina, nisi mutilata et confusa omnia fuissent. Sed hoc artis fuit, ipsam filamentorum confusionem accurato contextu peristromatis repraesentare. Erant praeterea tria alabra, quae rectius sibi constare videbantur, cum epigraphe.
[Gap desc: Greek word(s)] .NVNQVAMSubintelligendum est conciliabitur. Trama enim trilicio diversum filo, tria versus Septentrionem regna denotabat; Britanniam,
Sveciam, Daniam. Alabra, tornatili operâ distincta, Respublicas libertatis: Helvetiorum, Venetorum, Belgarum. Sensus picturae talis elucelcit. Regna suis Regibus et privatis emolumentis discreta, nunquam eo conciliari posse, ut commune commodum Christianae Religionis contra Turcorum arma protegere velint et valeant. Dissidere etiam respub. libertatis tenaces, et praeter inania vota nihil conferre, quod contra immensam tam vasti Imperij potentiam in considerationem venire poterit.
Sic Infidelibus scandalo est Christianorum discordia, qui non propria virtute, sed nostris vitijs felices, gloriantur in fortitudine sua, et ex occasione atrocius in capita nostra consulere aggrediuntur.
Placuere haec Peristromata Turcarum Imper. sive muneris artem et ingenium, sive consilij opportunitatem aestimârit. Opportunitatem inquam, nunquam enim magis externi invitantur hostes, quam cum intus omnia bello ardent, et tum maxime aliorum furori patent Imperia, nec unquam impelli posse putantur facilius, quam cum discordijs civilibus fessa languent. Dum Sylla et Marius in Italia Romanis viribus dimicant, Mithridates interim occasionem arripit Asiam Romani juris occupandi. Potest et nunc ille Ponti, Asiae, Graeciae, Thraciaeque Tyrannus et potentior Mithridate ejusmodi impetus capere, nec Ungariam modo cogitare, sed vires maximas certe contra totum torquere Imperium. Flagrat implacabili odio erga res Christianas;
fervet insatiabili dominandi libidine, mox erumpetin incendium velut in abdito cohibita flamma. Neque illum impedire ulla religio potest, cum jusjurandum foedere CAESARI praestitum morte Antecessoris solutum et nunc bellum occasio svadeat. Ita callide insidiari temporibus, et jura omnia suis utilitatibus metiri non ignorabit. Praeterea addit superbiam devicta non ita pridem Babylonia, cujus tamen expeditionem segnius, ut Janitsaris videbatur, defunctus Tyrannus curaverat; voluptatibus quam armis addictior. Inter alia adamabat ebrietatem Barbarus, et crebro ad aegritudinem usque madere: adeoque ut Calipha praeses Mophtharum sive sacerdotum, officij ratione nihil fuerit veritus, iram Prophetae Mahumetis, Imperatori nunciare et eo usque minis commovere, ut poculis toties commissa mala, perrogatâ poenitentia expiare non abnuerit, quam xxx plagis definire prius Calipha decreverat. Dictum factum!
subito solo instratum pretiosum peripetasma, ad quod Tyrannus expansis membris procumbit. Arripit Mysta arundines xxx. infirmiores et negotio selectas, levique feriente manu, semel in tergo ejus frangit omnes, sicque Imperatorem fictitia satisfactione propitiat. Ut autem poenitudinis novaeque obedientiae speciem commonstraret, propriâ manu scyphos, carchesia, diotas et reliqua ebrietatis instrumenta confregit. Qui nunc rerum potitur SVLTAN IBRAHIM ultimus ex hac gente est, soluto in lasciviam animo, masculam prolem firmando Imperio omnibus modis flagitat, et sic Monarchae socordiâ rerum summa penes Beglerbey, id est, militiae Duces, residet, quibus nil altius cordi est, quam parato jamdum numerosissimo exercitu tentare fortunam belli.
Ipse Imperator, facile permittet, suis auspicijs egregia gerantur, cum arrogantia potentissimi Principis, gliscente adulatione, novis quotidie nominibus assurgere soleat,
audire gestit, utriusque Paradisi Sultanus, caput alterius hemisphaerij, Donator donorum et gratiarum, Caesar Caesarum, gloriosus, invictissimus, dominator magni maris, et inferioris Europae, Syriae, Arabiae, Judaeae, Cananeae, Galilaeae, Phoeniciae, Alexandriae, Aegypti, Magni Chayris et Aethiopiae, Mediae, Libyae, Lanchae, rubri maris, Tyberiadis, Damasci, Alepij, Magnae, Antiochiae, Mesopotamiae, Chaldaeae, Magnae Babyloniae, cum majore et minore Armenia, Parthiae, Persiae, Maris Caspij, Trapezuntiae, Taurisiae, Cappadociae, Caesareae, Pamphiliae, Ciliciae, Nicomediae, Magnae Calcedoniae, Anatoliae, Graeciae, Thraciae, Macedoniae, Thessaliae, Peloponesi, Corinthi, Chersonesi, Albaniae, Bounae, Bulchariae, Walachiae, Moldaviae, Scythiae, Tartariae et multarum aliarum infinitarum provinciarum, Regnorum et Imperiorum Magnus Dominus. Quid non arbitrabitur, totum sibi deberi mundum,
cum DEUS Majoribus suis tantam potentiam per MXLIX annos in ipsis regionibus, ubi primitus religio Christiana coepit et incrementa habuit, concesserit?
Caeterum cum rebus Christianis compertum ab Oriente immineat discrimen, cur Gallorum Rex, qui gentilitio titulo Christianissimus audire gestit, cumpublico omnium hoste amicitiam habere non erubescit? Politica necessitudo est, maximis exemplis nixa. Pacem cum Infidelibus coluêre Israelitae quondam, Pontifices, Imperatores, Reges, Principes et Respublicae, non quod absurdas illorum probarint superstitiones et nefandas, sed ne nocerent; utque Christiani sub tyrannico gementes sceptro multis modis sublevarentur. Beneficentia Regis nostri in tantum DEO similis est, quantum humana Natura patitur. Ingens ejus Regnum, quod per tanta tam felicium terrarum spatia in utrumque mare procurrit, augusto ambitu suo non complectitur tot
tantaque beneficia, sed ad afflictos etiam in Orientem usque prolixa benevolentia extendenda, ut humani generis suffragio dignissimum tanto Rege cognomentum acceperit, et ubique non tam LUDOVICI quam JUSTI appellatione noscatur. Justus est et misericors, cum oppressos populos, afflictos Principes suâ potentiâ relevat, nec fortunae nimium licere indulget: Justus est et simul clemens, cum devictis regionibus praeter peccandi licentiam nihil adimit: Justus simulque sapiens, cumvim animis, circa divina diversum a se sentientibus minime infert. Quam pulchrum vero, quam gloriosum, quam laetum conscientiae, Regnum coelorum, (quod solum suo melius est) Justitiâ in terris repraesentare!
Aurea caeruleum decorant tria lilia campum
Rex ô in insigni Maxime Galle tuo.
Sunt tria: perfectus numerus quia trinus habetur;
Lilia: vulneribus certa medela malis.
Aurea: quo virtus tua et auri magna notetur
Campus caeruleus Justitiamque notat.
Ingenuo et ingenioso Lectori, quaedam in Typographo, multa in tenuitate interpretis, plurima in superba cogitationum humanarum norma, corrigere, emendare, arbitrari licet. Caeterum Labor jucundus fuit, Turcica haec Peristromata Romanâ convestire praetextâ. Labor, inquam, cum gallicum schediasma, (absque aeneis typis, hoc loco compendio quodam exhibitis,) difficili exaratum calamo, multis in locis criticis conjecturis instaurandum fuerit: Jucundus vero, quia ad Latinae linguae puritatem, maxima verborum licentia concessa videbatur. Ita tamen ut ex digressionibus, aut rectius ex aggressionibus, vel quidquam ex argumenti fide demutatum non venerit.
Quae igitur in materia desiderabit Lector, ad Autorem, quae in verbis, ad interpretem referat, utrumque vero suâ libentiâ integrare dignetur. Inter discrimina versamur, securi haud tuti. Tela praevisa intimius nocent, et pericula neglecta acerbius coalescunt, Praevertamus igitur sapienter futura, et cruenta quae sub aenigmate enitescunt fata, precibus et lachrymis deprecemur!
Lutetiae Parisiorum primum Apud Toussaint du Bray, in platea S. Jacobi ad insigne Spicae.